AMSTELBAMSCHE JAARBOEKEN.   27 0 03 4 JAARBOEKEN, behelzende de merkwaardi-gste GESCHIEDENISSEN? welken , zo binnen de stad als daaromtrent , zijn voorgevallen , sedert iia are EERSTE BEGINSELEN , tot oi> den TEGENWOORDIGEN TIJD. Waarin voorkomt al het wetenswaardige , zo van derzeher Gelegenheid, Opkomst, bijzondere Vergrootingen, Oudheid , Kerkelijke en Wereldlijke Gebouwen, enz. als mede Oude en Tegenwoordige Regeering, en wijze van dien, Privilegiën, Vuorrechten , Schutterijen, Gilden, eiz- Stads Wapens, Zegels, Kinnen en Buitenlandfchc Koophandel, enz. STADS AMBACHTSHEERLljliHEDEN, Voordeelen en Onheilen, VOORNAAME en GELEERDE MANNEN enz. Dooimenüd met de voornaamfte Gebeurtcnisfen , tot de ALGEMEENE VADERLANDSSHE HISTORIE betrekking hebbendes B ij e e n G e e r a g T » o o n. j J.c o xr $ jlc o iCo TWEEDE DEEL, van 1555 tot 1702. MET PLAATS N. te AMSTELDAM, Bij ƒ. B. E L W E, Boekvcrkoopcr. MDCCLXXXI.   AMSTELDAMSCHE TJ^ilips, tot wiens verheffing de Dagvaart 1555. Jtj te Br as fel belegd was, had meer dan^ELDE dubbele reden om vergenoegd te zijn, dat hij Doe' af. door zijnen Vader uit Engeland, alwaar hemiund van alles tegenliep, ontboden was. Eensdeels hin-^^f"" derde hem de gemelijkheid zijner Gemallinne, welke gemelijkheid toenam, naarmaate de Koningin verzekerd werd, van geen Kroost ter wereld te zullen brengen ; anderdeels hinderde hem de yverzucht der Engelfchen , die hem alle hoop, van immer eenig deel aan het bewind der Regeering te zullen krijgen , affneed (*), dus kwam hij met die vreuê'd5^hd'^ welke de {troef heid van zijnen aart hem toe- bf/ ge-* liet te vertoonen (f) in de Nederlanden; enbruikc' op den 25ften van den maand Otlober was het, dat de Keizer zig voor de laatftemaal op den (*) Robertson , Hijlorie van Karel den Vden, 6de deel, bl. 128. (t) Met den aanvang van 't 6de Boek, in mijne Amfteldamfche Hervorming, heb ik mijne Leezers de onderjeheidene Charakters van Karel en Filips gefchetst, waarom ik hen verzoek, het zelve hier bij na te Jlaan. II. Deel. A  1 AMS.TELDAMSCHE kareiL S,C Van ftaat7'ettede> hebbend; Filips kar£lmaan j eene cn zijne Zuster, de Koningin van Honganjen, als Landvoogdesfe aan de andere zijde, zijnde van achteren omftuwd met een luisterrijk gevolg van Spaanfche, Brabandfche en andere Edelen. Filibert van Brussel, Voorzitter in den Raad van Vlaanderen, gaf de oogmerken van den Keizer met weinige woorden aan de vergadering te verftaan, en vervolgens las hij aan dezelve voor, bet gefchnft waarbij Karêl , van zijne Staa' ten , Rechtsgebied en gczach affland deed aan zijnen Zoon Filips , ontflaande dus de Landzaaten van den eed aan hem gedaan begeerende- dat zij denzelven op nieuw zouden doen aan zijnen Zoon, met vermaaning van dien nieuwen Heer te dienen met denzelfden yver en trouw,ter handhaving van de wettige Regeering, waarmede zij hem gediend hadden. De Redenvoering die de Keizer zelf daarna ondernam, leunende op den fchouder van zijnen lieveling, Prins Willem van Oranje !j-se"5zaam van alle de Schrijvers, die van dit tijdlhp gewag maaken, nagefchreevcn f) dus wij ons tot Filips keepen., aan wien Karel deeze heilzame vermaaningen gaf „ Indien (zeide hij) 't bezit deezeAanden „ door mijnen dood, aan u gekomen ware ' „ zo zoude ik om het achterlaaten van zulk „ een aanzienlijk en door mij zo veel ver- „ meer- (*) Van Meteren, Bor , Hooït, Wagenaar, Rob erts on enz.  Jaarboeken. 3 M meerderd erfgoed, iet bij u verdiend heb- 1555. „ ben, doch nu ik u deeze erfenis niet uitKAliEtnE „ noodzaaklijkheid, maar uit vrije keuze na- " „ laatè; nu ik vroeg verkies te fterven, op dat gij zo veel te vroeger aan 't bezit ko„ men zoudt; vorder ik met recht, dat gij, „ al wat gij mij hierom meer fchuldig zijt, „ met zo veel meer zorg en liefde jegens de „ Ingezeetenen deezer Landen betaalt. „ Andere Vorsten verheugen zig, om dat zij M hunnen zoonen het leeven gegceven heb- ben, en het gebied zullen nalaaten. Ik „ geniet bij deeze gelegenheid meer, ik gee„ ve u ook het gebied, en geniet dus beider5, lei vreugden. Ik wil u zo wel zien regee- 5, ren, als leeven. Weinige zullen dit „ mijn voorbeeld navolgen, ja ik zelf heb „ naauwlijks een voorbeeld voor mij. Doch „ men zal mijn befluit eerst prijzen, als men M zal zien, dat gij u het zelve waardig maakt.-„ En dit zult gij doen, als gij de wijsheid, „ welke gij tot hier toe bemind hebt; als gij de vreeze Gods, en den Katholijken Gods„ dienst, als de regte Zuilen der Regeeringc, „ ftandvastig blijft aankleeven. Eén zaak „ heb ik hier maar bij te voegen, namelijk „ den almagtigen te bidden, dat hij u een „ Zoon geeve, wien gij 't gebied kunt af„ Haan, doch niet behoeft afteftaan ". Karel, de aanfpraaken aan zijne Onderdaanen en aan den nieuwen Vorst geëindigd hebbende, zeeg op zijnen ftoel neder; op het punt zijnde van na zulke ongemeene poogingen, waartoe al de fterkte zijner ziel verëischt A 2 werd,  4 AMSTELDAMSCHE werd' door vermoeidheid te bezwijken. Ter™RelP*w1j1 de beminnelijke Karel fprak, fmolt de gintfche Vergadering in traanen; eemVe groothaitigcn, waren getroffen door het fterkfte , voorbeeld van grootmoedigheid, waarbij zij zig zeiven vernederd vonden; anderen waren gevoelig getroffen door de uitdrukkingen van tederheid , waarmede hij zig tegen zijnen Zoon uitliet, en van de Liefde,' waarmede hij degantfche Vergadering, en in dezelve al het volk van Nederland bejegende; kortom ieder was op het levendigst getroffen, door een Vorst te verliezen, die Nederland, als het Land zijner geboorte, de grootfte blijken van gunst en toegenegenheid betoond had SnfvT1" ,FxLIPS' die tot nu toe> met de eene knie filips aangebogen voor zijnen Vader gelegen had verdjnvader.gef zig , en na den Vorst met eene zachte item op eene ootmoedige wijze voor zijne gift bedankt te hebben, richtte hij zig tot de Staaten, hun zijn leedwezen betuigende, van niet genoeg in de Vlaamfche taal bedreeven te zijn, om bij zo eene plechtige gelegenheid de gevoelens van zijn hart te kunnen uitdrukken, en verzocht dat de Vergadering genoegran- gen neemen wilde , in het geene Grandoet'het velle , uit zijnen naam hun zou zeggen, wootd Deeze deed daarop een lange Redevoering bTd?sT,en bjeed uit met te betoogen, wat ten. voordcel de Landzaten uit deeze verandering van Heer te wachten hadden, omdat volgens zijn zeggen, Filips beiioten had, al zijn' tijd en begaaftheid ter hunner welvaart aantewenden. (Gelukkig zeker, was zulks bewaarheid gewov-  JAARBOEKEN. 5 geworden.) Maas , Penfionaris der Stad k-c. Antwerpen, een zeer welfpreekendMan, ant-KARfetis woordde uit naam der Staaten, met de aller- 'e" fterkfte betuigingen van trouw en aankleeving; en met den afftand die Maria , KoninginhCMARiA Weduwe, van Hongarijen, als Landvoog-L™cd£;r desfe deed, welke waardigheid zij geduuren-alTa™'2' de den tijd van vijf-en-twintig Jaaren bekleed had, nam deeze plechtige dag een einde. (*) Daags (*) Deeze gebeurtenis is niet alleen van hetgrootJie gewigt voor de Nederlanden geweest, maar ook van zodanigen aart, dat men reden zou hebben te vermoeden, dat men eene algemeene overeenjtemming noopens de juiste dagtekening daarvan, bij de Historiejchrijvers, zou vinden. In een werk ais dit, zoude Leezer ook met eenigen grond kunnen vorderen, dut hem de gebeurtenis/en, niet alleenlijk bij het '!aar, maar ook Hf den dag werden aangeweezen; doch een korte aanwijzing, betrekkelijk deze allergewigtigfte geb urtenis, zal de onmogelijkheid, daarvan, aan een dag leggen. Alle Schrijvers Jlemmen overeen, daarin, dat het Gefchrift, waar bij Karei, aan zijnen Zoon, de Nederlanden overdroeg, gedagtekend is, te Brusfel, den vijf-en-twintigffcen Oclober. Sandoval , een man die bij de plechtigheid tegenwoordig geweest is, fielt dezelve op den sSften Öctober. Vol. a, p. 392. Godliveus die eene Latijnfche Verhandeling van den afftand van Karel, in 't licht gegeeven heeft, fielt alles op den 2 5ften. de Jefuit Barre, noemt den 24ften. Herbera, volgt Godleveus , zo ook Pallavicini , alk mannen van gezach en geloofbaarheid. — Geen minder verfchil ontmoet men in den dag op welken Kaur.l, de Kroonen van Spanje aan Filips overdroeg.^ Bij De Thou, is het den asften November. Bij Thuanus vindt men den 16de January 1556. PalA 3 LAVi-  6' AMSTELD AMSCHE 1555. Daags daaraan deed Filips, in teoemrnnr Sf" diê^d der Staaten, de hcrhaalinVvan z^en Doet den r,eeds gedaancn Eed, in het Taar viiftienhon Bf fd "^n-en-veertig, waarop dKTbB door den mond van den Advocaat van der Goes, aan hun de verklaaring deeden, dat zij hem voor hunnen natuurlijken Prins en Heer erkenden, en de Provimïën, ieder on hunne beurt meden den Eed afleiden. De Zegels des Keizers werden daarop verbroken en nieuwe, met den naam en tijtel vanPii ips SS^^lJS De gemagtigden daar! s,ads we- tP?» van wegen deeze Stad benoemd, waren ft Gerrit Klaas Mattheusz., Mr! Hen¬ drik i-avicini; i7January. Ferreras, 1 January. M. 3, catius, Vigilius en anderen eene geleerde Briefwisfeling onderhield. Ook wordt van hem getuigd, dat hij in de Dichtkunst niet onbedreeven was. Zijne afflammelingen zijn nog in wezen. (*) Het gemaakte Beftand met Frankrijk werdsethnd in plaats van ftand te houden , ras weder ^^7"^ verbroken, en dus was men onder het Stads-broken« beftuur van, Joost Sybrandsz. Gerrit Claas Mat- BUYCK, THEUSZ., dl Pieter Cantert Jan Duyvensz. WlLLEMSZ. genoodzaakt, zo wel hier als in de andere Kooplieden van Holland, voor de veiligheid van den Koophandel te zorgen. Amficldam en de andere Noordhollandfche Steden, bewilligden in den voorllag, door de Staaten van Holland gedaan, om zes Oorloglehepen, bemand met bijna 500 Koppen, in Zee te brengen, op voorwaarde, dat het gemeene Land, de kosten daartoe zou draagen, tot negentien duizend Guldens toe. (f) Allernoodzaakelijkst was dit, wijl anders de Vloot die uit de Oostzee verwacht werd, en met Graanen geladen was, groot gevaar zou geloopcn ' _ heb- (*) COMMELYN, bl. (f_) Refolutien van Holland, 3 Mey 1557. A 5  io AMSÏELDAMSCHE JSS* tCbben ' £?rj dezeive nu bchoilde" «„„en iide. kw;u«, waar door de prijs der Graanen die op dien tijd ongemeen hoog was, tot oroote ver hgting van de fmaBe gemeente, merklijk daalde, en zo het vaderlijke hart der Resensch^jheidten niet door het opkoopen van de Graanen nen, voor het behoud der Gemeente gezomd had zouden veclen van gebrek hebben moeten verf««lekte. gaatl. bij welke fchaarsbeid van Levensmiddelen , nog de Pest kwam, die veelen in 't graft ileepte. Het getal der befmetteden was zo menigvuldig, dat zij zelfs in het Stads Bushuis moesten geplaatst worden, wijl het Gasthuis, voor de menigte te ene; was f*S ZVZït Ten voordeele van de Stad, kocht 'de ReS^f fnng' Y.au dc" Graaf' de faelft der CrimhieebZgeboete, die m de Ambachtsheerlijkhcdcn van l8fiir«- Amficfoeen, Slooten, Slooterdijk en Oost dorp vielen, (f) r Filips bevestigde, volgens zijn gedaanen Eed, m 1549. Amjieldam in het voorrecht van de verkiezing van de zes-en-dertig R aaden en het benoemen van Schepenen (§) • waar in, onder de voorgaande Regeeringen, veeIe misbruiken plaats gehad hadden Eu* Van i IncÜIls eerfte deel, van de oude Toorens de bewoo-der Stad gewag maakende, hebben wij daar- Jiing der J .. oude To- •> bij renbegen, » .(*) Handvesten, bl. 372. Uit twie Brieven vün jv2ewno Simons aan zijne Geloojs genoot en ge/chre. ven, kan men de zwaarte deezcr bezoeking med» ort' dekken. Zie 't tweede deel ziintr werken, bl. w " (T) Jbid. bl. 311, (9 Ibii. bl. ic-.  JAARBOEKEN. iï bij(*) gezegd, dat yeelen van die, tot on- 1557. dericheidene gebruiken dienden, veelenftrek-fiupsde ten tot wooningen voor behocfrigen ; deIWe' Vroedfchap vond raadfaam, de meeste van die boogen digt te doen maaken, zo als ook gefchiedde, en in laater Jaaren werd zelfs noodig geoordeeld het bewoonen daarvan, geheel te verbieden. Door de Vroedfchap, werd mede beüooten, tot het koopen van drie huizen in de Gastbuisfteeg, ter vergrooting van het Stadhuis, en het maaken van een ruimere plaats voor de gevangenen, (t) Staande het Stadsbeftuur van de Burge- -8 meesteren, ' 5:5 Gerrit Claes Mattheus (§). Jan Duivens , Dirck Hili/ebrandsz. ClaesDoedesz. Otter, en Sybrand Pompeus Occo. werd befloten tot de verplaatfing van het Koo- Koornmeerenmeetsrs Huisje, dat tot nu toe op de Ou- l^pu^u denbrug geftaan had; hetzelve werd toen gebouwd op de Nieuivezijds Kolk, alwaar wij het nog tegenwoordig zien, fchoon niet meer in (*) bl. 265. (t) Refolutien van 11 Juny en 23 December. (§) Deeze overleed, en werd gevolgd door Jan Duivens , Houtkooper in de Houttuinen. Mattheusz. was volgens aantekening van den Heer Burgemeester Geelvink, in ,t Jaar 1514. aan geJleld tot WaardijnderLakencn; is 1537, Schepen, 15535 Raad, en 1554. Burgemeester geworden.  ia AMSTELDAMSCHE in'die gedaante waarin het toen was, zijnde hl«i'sm het zelve ZQ eerst'gebouwd in het Jaar 1620; hoewel men reden heeft te gelooven, dat het eerfte niet minder fraai moet geweest zijn, omdat het volk van Helling, het in 't Jaar 1577. voor het Stadhuis aanzagen , gelijk wij op dien tijd zullen meiden. Dirk Hillebrandsz. Mr.CornelisDobOtter, be n s z.«? na 7 over- PieterCantertWil- lijden van dien LEMSZ- , Symon Claes Cops, of Coppensz. en Joost Sybrandsz. Buyck. ™Tka. hadden als Burgcmeesteren, het beitel over rel dïn den plechtigen uitvaart, die ter eerc van Keiv««. zei- Karel den Vden, alhier op den aaften April gehouden werd, van welken uitvaart de gedachtenis lang is bewaard gebleeven, aan een der fehoorbalken, ten Noorden het Choor der Üudekerk, alwaar een Schilderij pleeg^ te hangen, waarop aan de eene zijde het Keizerlijke Wapen, zijnde een dubbele Arend, afgebeeld was, en aan de andere zijde las men een Latijnscb Infcriptie: dat in het Neder duitscb het volgende behelsde. In V Jaar 1559. den 22/ïen April, is ter deezer plaatfe gebonden de uitvaart van Karel den Vden, Keizer en Graaf van Holland. over de , 0mtrent ft* tijd of een weinig te vooreh, Vrede met had men hier ter Stede openbaare vreug- de  JAARBOEKEN. 13 de bedreeven over de vrede niet Frankrijk, 15^. gefloten te Cambrij op den aden April. (*) f^SB9 In de geheime Raad des Konings waren in ' ' dit Jaar eenige voorflagen gedaan, om eenige veranderingen in de Regeering deezer Stad te maaken ; om een Criminecle en een Civils Schout, en twee Schepensbanken op te richten. — Op het voorftel van Burgemeester Get«i van ren s;efchiedde 'er echter niets anders, danschepenen "> t> ' met twee dat het getal der Schepenen van zeven tot ne- vermeergen vermeerderd werd. derd* In de maand van Augustus deezes Jaars, was het dat Filips de reis naar Spanje aannam , en Prins Willem van Oranje , tot Stadhouder van Holland aanftelde. (f) Door de Regeering werd ook in dit JaarVeranne. het befluit genomen, om langs de Westzijde™^0?h« van 't Rokkin, alwaar naderhand de Beurs ge-maakt? 8e' fticht is, tot aan de N. Z. Capel, tot meerder gemak van de bewooners aldaar, wier huizen tot aan het water {tonden, een breeden Burgwal te leggen, welk befluit kort daarna ter uitvoer gebragt werd. Jm/ieldam, dat, gelijk wij in 't eerfteDeel 1560. gezien hebben, ten aanzien van den Koophandel op Deenemarken, grootelijks bevoorrecht was, en ook door dat Rijk groot nadeel leed, werd in dit Jaar, onder het Stadsbeftuur van, PlE- (*) E. van Meteren, ifle Boek, fok 25, (f) Apologie van Willem den Iften.  14 AMSTELD AMSCHE F.{iK« PlCANTERTfSYMON marten mm** w illemsz. Dircksz. van de Ru-» De voor- ^YBRANDPoMPEUS wiel, en °CCÜ' (JAN Claesz. Hoppen. hen beves- m- door den nieuwen Koning,Fredrik den Hdcn wordt ook2"0," Van CTK™AN DEN IIIden, in allede in z>8»W>uae voorrechten bevestigd, (*\ rw- van nieuwe lasten en tollen vrij verklaard m De Regec-Nog werd de Regeering, op haar verzoek, L4tgdto«d.oor sKonmgs Raad bevestigd, in de vordede vorde- ring, van het Exuegdd waar van de betaaling Exuegdd. door veelen geweigerd werd. b Dat de Roomschgezinden zig bij het oefenen van hunnen Godsdienst, veel aan uitterliiken praal en pracht vergaapen, is algemeen bekend. Amjleldam, leverde in dit Jaar een Sieraadjen nieuw bewijs daar van op: boven alle de fie te ta*. raadjen daar de Oudekerk reeds mede opgepropt was, werd het hóoge Choor van dezelve, met Tapijten behangen, die vervaardigd waren door den in dien tijd vermaarden Leidfchen Tapijtwerker, Willem Andriesz de Raet. Schoon het zelve reeds voorheen door Mr. Cornelis Dobbes, met een kostbaar Tapijt was vereerd geworden. Deeze gevoegd bij de menigvuldige Goudene enZilvere Kcrkgereedfchappen, moesten noodwendig meer de oogen en aandacht tot zie trekken, dan de Sermoenen. Be- C*) Handv. bl. 59. (h) Ibid. bl. 131.  JAARBOEKEN. 15 Behalven dat, werden 'er nog veele fïeraad- 1560. jen gevonden, die in het geheel in geeneFILIPSDa Kerk pasten; wat zou men zéggen, zo nienZeIed'zaiim nu een uitgehouwen zinnebeeld in een KerkzLebêTid zag, waarin een Ezel op een Predikftoel ver-indezelve« toond werd, voor zig hebbende een Paard in een wieg, dat door een Kat gewiegd werd, gelijk 'er toen in de lijst boven de Noorder Zijdeur van het gemelde Choor gevonden werd; waarbij de Heer Commelyn (*) heeftAanmeraangetekend , dat dit lloute Zinnebeeld indoop, dien tijd bij eenige aldus verklaard werd; dat de Geleerdheid die toen zeer vervallen was, bij den Ezel mogt vergeleken worden, en de wereldlijke magt bij het Paard, het welk onder de Geestlijke gehoorzaamheid verdrukt, en zonder haare magt te kunnen bedwingen , als een Paard, door een Kat in de wieg gelegd, gefold werd. In 't volgende Jaar onder de Regeering van , Jan Claesz. van Dirck Hillebrandsz. 1561. Hor pen, Otter, en Joost Sybrandsz. Symon Claas Cops of Buycic, 1 Coppensz. werd de Nieuwenbrug voltooid, volgens een"eiV;<«. in fteen uitgehouwen versje, zijnde van dej^ouwd. volgende Inhoud, Doen men fchreefKVc. LXI. ongelaeckt, Is defe Brugh en Camperhooft volmaeckt. Van (*) Bl. 194.  16 AM S TE LD AM S C HE Vm de die hier bedoeld wordt, en Se. waaraan het gemelde versje pleeg te ltaan, is den eerften aanleg onzeker, doch in fchriften van 1424 en 1426 is dezelve reeds bekend, ik heb 'er thans een voor mij, van 1424 waarin zij voorkomt onder de benaaming Van Nijebrugbe. Aan dezelve was na dien tijd een net huisje gezet, waarin hetPaalgeld ontvangen werd, enz. Vóór deeze hermaa- king was dezelve geheel van hout, en tot de verbetering die nu voltrokken was, had de Vroedlchap reeds in 1556, het befluit genomen. ° tSS, In ? Zelfd? Jaar wcrd mede een aanvang rergroor. gemaakt, met de herbouwing van het Burgerweeshuis. Om de kosten hier toe te vinden bediende men zig van de voordeden eener Loterij, waartoe op naam van Filips, in het yoonge Jaar Octroy verleend was. (*) Zekere krankzinnige vrouw , die in haare dolheid de trappen afkwam, en de Vrouw van Henriic Patjluszoon Boelens, Heer van der Does bij de keel greep, was oorzaak, dat gemelde Heer Boelens, eene gelofte deed, van, zo zijne hoog 'zwangere Vrouw van de fchrik, haar hier door aangejaagd, herftelde, den Raad te verzoeken, om een ftuk gronds, ter bouwing van een $£?'^Kraf™Wbuis- De Vrouw van een gerucht, zond kind verlost en nu geheel herfteld zijnde, bood den belover aan den Raad, eene C) Wegwijzer door Arnit-eldam, bl. 223.  JAARBOEKEN. i? eene fom van 3000 Gulden aan, om daar t«5i. voor een bewaarplaats voor zulke en dergelij-f^1"5 D» ke ongelukkigen te doen ftichten. Uit de belluiten door de Vroedfchap in "t volgende Jaar genomen, blijkt, dat daarmede terftond een aanvang gemaakt moet zijn, fchoon het tot aan 1560" heeft aangelopen, eer het geftiebt volbouwd was ; de vergrooting daaraan gefchied, zullen wij op het Jaar 1637. zien. (*) , Reeds voor deezen tijd had men binnen De waag Amfleldam een Waag. Dan de Koophandel °pamdegne_ van dag tot dag toeneem ende, befloot debouwd. Vroedfchap in dit Jaar, tot het bouwen van een nieuwe. Het befluit was zo ras niet ge- . nomen, of er werden nog in het zelfde en het volgende Jaar, eenige huizen gekocht, en met'de bö'uwing van de tegenwoordige Waag op den Dam een aanvang' gemaakt. De eerfte Heen daarvan , is door den Burgemeester Pieter Kanter gelegd. De noodzaakeïijkheid van het Gebouw, was oorzaak, dat men met de timmering zo veel lpoed maakte, dat het zelve in 't Jaar 1566 voltooid was. (f) De verbetering en aanwas van allernuttigfte Stadsgebouwcn, onder de gemelde Regeering van het Jaar 1561 aangevangen, werd onder het Stadsbeftuur van de volgende Heeren , met ijver voortgezet. De Burgemeesteren, Sy- (*) lh!d. bl. iso. (t) Ibid. bl. 284. II. Deel. B  18 AMSTELDAMSCI1E 1562. SymonClaesCops, Sybranu Pompeus iide.PSDE PIEÏER Cantert Occo, en WlLLEJISZ. CoRNELIS JaCOBSZ. Brouwer. vetbete- betoonden mede ijverige voorftanders te zijn, wc^ijen!niec alleen van den Koophandel, maar ook van 'de Fabrieken, en bijzonderlijk van de Lakenweverijen; waartoe zij benevens die van de andere Hollandfche Steden, op eene dagvaard, de ingefloopene misbruiken hidpen verbeeteAmfMam ren. (*) Even ijverig waren zij, ter verkrijvoorrecht ym llct V^wecljt, ter weering vanfVlantadePri- damenten, die de groote Raad van Mechelen opehetvcr-verleende' tc^n der Steden Privilegiën; het ïecnen van welk aan haar en andere groote Steden, bemZi?. vestigd werd, op den a?tkm van de maand Augustus, (f) Onder haar bcfluur ontftond een gefchil met die van Hoorn, wegens de betaaling van 'tPaalgeld. De volgende Stads Regeerders, waarvan Burgemeesteren waren, 1563. Pieter Cantert Wil- Joost Sybrandsz. lemsz. BuYCK, ci1 Mr.MenrickDircksz. Ellert Marcus Dircksz. verrchii Mannen, die zig niet gcmaklijk iets lieten ont- met Jloorti, 0 0 J neemen, (*) Dn Riemer, Befclirijv. ran'sHage, ifte deel, bl. 6aö. (t) Handv. bl. 229.  JAARBOEKEN. 19 neemcn, bewcezcn, dat Amfteldam, van ouds- 156^. her het recht gehad had, 'om voor het IMlen^i^DE van de Vuurbaaken, op Texel, Vlieland, terove'rhet Schelling en Huisduinen, als mede voor hetPaaïgeid, leggen van tonnen in de Zuiderzee, het Paal deeneIe°van Geld te vorderen. Zijnde aan deeze Stad in de stad uitliet Jaar 1542. bij Privilegie van Hertog Frgeweezen' lips' van Bourgondien vergund , dat zij voor het Boom- gemQne\i]kPaal-geldgenaamd, voortaan van ieder last ontvangen zou, een goede Vlaamfche Groote, zijnde vier mijten meer, dan een halve Filipspenning: mids, dat zij gemelde baakeu en tonnen, getrouwlijk maaken en onderhouden zou. Die van Enkhuizen, hadden zig reeds in het Jaar 1496. daartegen verzet, weigerende, dit geld van Schepen en Goederen, die uit het Marsdiep, Texel en hetVlieinkwamen, te betaalen; doch werden door het Hof daartoe genoodzaakt. Die van Hoorn, hadden reeds zedert 1560, hier over eenig verfchil, dan in dit Jaar weigerden zij het zelve te betaalen van eenige Beesten ; beroepende zig op een voorrecht van Hertog Albert van Beijeren, die hun, om eenige trouwe diensten hem en zijne voorvaderen bewcezcn, vergund had, dat de Deenen hunne Markt, binnen Hoorn , met hun Vee, als Osfen, Paarden enz. zouden mogen bezoeken, mids dat zij van ieder beest een ouden groot, en niet meer, zouden betaalen , het welk zedert op dien voet was voortgegaan. Het verfchil voor den Hoogen Raad van Holland gebragt zijnde , werd hetzelve aldaar dus gevonnisd, dat die van Hoorn, B 2 aan  ao AMSTELDAMSCHE 1563, aan de Taalmeesters te Amfteldam, betaalen filips de moesten, van alle Paarden, Koeijen enOsfen, die bet Vlie, Marsdiep of Texel inkwamen , die penningen, die 'er opgefleld waren. (*) Op het Jaar 1578, zullen wij de twist, toen daarover op nieuw ontftaan, moeten melden. Moeijeiük- De Staaten van den Lande, hadden zedert ge,ïnherhet Jaar !559 * meer dan eens aan den Koning rterrer.?euen V3n ?anle'"> als Graaf van Holland, doen verBlrdora.wezoeken > dat volgens 's Lands voorrechten, de men. Vreemdelingen uit het beftuur der Ampten mogten geweerd blijven, en even fterk was 'er aangehouden, op het vertrek der vreemde Krijgsknechten; en op deeze beide verzoeken Avas hun nu en dan eenig genoegen gegecven, alleenlijk met oogmerk om hun te bereidvaardiger te doen zijn, in het uitvoeren van de Plakaaten op het Stuk van den Godsdienst. Hier in zou Filips op dat tijdftip mogelijk beter geilaagd zijn, had hij minder gedaan op de vermeerdering van Bisdommen. Hij deed hierin ten_duidelijkften zien, dat het hem om de uitroeijing der tlervormden te doen was, én om die reden verzetteden de Adel en de Gemeenten 'er zig met magt tegen. De Geestlijkheid deed het zelfde , doch werkte uit een geheel ander grondbeginfel; want de vermindering hunner inkomsten, was desaangaande hunne fterkfte drijfveer. Dan het is bekend , dat Filips , in al zijn doen onverzettelijk (*) Cömsüelyn, Befclir. van Amfteld. fol. 009. Velius, Cronifk, bl. 285.  JAARBOEKEN. 21 telijk was; dat noch goede raad, noch fcha- i<6?. de, ja zelfs geen verlies van Land en Volk,™PSDE' hem immer van zijne eens genomene befluiten deeden afgaan. Ook had hij in dit geval voorbeelden genoeg,om te doen zien, dat eenige Vorsten Voor hem, het recht der Bisfchoppen met voeten getreden hadden ;' fchoon zij beweezen, dat volgens de Kerklijke Rechten, zulks zonder hunne toeftemming, niet moge gefchieden, en gefchied zijnde van geener waarde was: door Paus Paulus den IVden, was 't Jaar 1559. de Kerk van-*rmh« Haarlem reeds van onder het Bisdom van U- van iuar. trecht getrokken, in zo verre dat dezelve in'""gefteld' 1561. "door Pius den IVden, op verzoek van Filips tot een Bisichopiijke Kerk verheeven werd, en volgens de Bulle van gemelden Pius, werd Amfteldam , onder het Bisdom van Haarlem gefteld. (*) Hoe zeer men door 't Honden «Wyp vivmi^rriprin.o-. de Hervorming traent-■ „ "... te te beletten, wiesch dezelve echter daar te- deringen gen op. — Het honden van heimelijke ver-vtlb0Jea' gaderingen in Walsch Vlaanderen, floeg over tot in Holland, ja zelfs tot binnen en buiten deeze Stad. Om dit te verhinderen, werd door de Wethouderfchap verfcheidene Keuren afgekondigd. Op dit laar'vindt men melding gemaakt van Kappeiietj een Kapelletje, gewijd aan de Lieve 1/'rouw dat geplaast was, op en naar 't Westeinde vanir"£de Langenhrug. In (*) Oudheden van Kennemerland, bl. 60. enz. B 3  22 AMSTELDAMSCHE r,u5P«4; Tn '* volgendc Jaar, onder het StadsbeSf1*! ftüur van de beruchte, Mr.HendrickDir.cksz. iSymon Claas DlRCK HlLLEBRANDSZ. I CoPS , cn Otter. Jan c laesz. van 0 S Hoppen. c^eenfehe-ontftond 'er eenig verfchil tusfchen fomrnige genshcT Burgers, en de Regeering; eerst wegens de betimme- betimmering van de Laftaadje. De bewooujiaodj,. nefs en eigenaars aldaar , hadden van tijd tot tijd de hun op voorwaarde toegeftaane vrijheid ovcrtreeden. De Regeering begeerde alles_ in den voorigen ftaat gebragt te hebben, dat is dat al de daarop gemaakte timmering weder afgebroken zou worden; deeze verfchillen werden voor den grooten Raad vamM?chelen gebragt, en aldaar zeer lang ileepende gehouden. _ De Amfteldamftche ê7cte//w,welken,even als die van andere Steden,gewoon waren Jaarlijksch op bijzondere tijden, op hunne Doele, naar het wit of naar de Papegaai te fchieten, hebben zulks in dit Jaar ook verricht; want boven de deur van de tegenwoordige Kamer van ofieKa'. C Grm Kramers G*M, op het Stadhuis hangt mervan't nog ee" oud Schilderij van Jacob Cornelis™£cë^f00N, van O0*****», verbeeldende een be' kranste Gildenos , die met het fchieten naar de Papegaai, gewonnen is, door JadOB Reijerszoon Boon , volgens uitwijzing van een versje met zwarte en vergulde  JAARBOEKEN. . 2| de Letteren, in de fries der Lijst van het 1^64.. gemelde Schilderituk. (*) ™PSDS De (*) Of dit echter een Os geweest is, die voor den Gildemuütijd behoorde, daaraan zou ik zeer tw'jfelen, om dat mij uit een oud hoeks 1'en, waarin veele Rekeningen dit groot Kramers Gild betreffende, en met ver'cheidene handen aangevuld xUij kt, dat het G'ld in dat Jaar f 7C-11-8. ten achteren was «voortkomende uit verjeheideve onkosten die liet zelve had moeten doen, aan het O ut aar in de Oude of Si. Nicolaaskerk, bedraagende f i2g-is. en dut dit, in dien tijd, een groote fom was, blijkt uit de verteering, die op den ffaar'.ijlfchen Gildemaaltijd gedaan werd. Zie hier het Copic van een der Rekeningen daarvan: ,, In '£ Jaar 1561. doe aten wij onfe Cildemaal„ tijd, en doe ha/den wij 17 Rastijen, en doe wij ,, ten twedemaal aanregten 10 Pastijen, alle VSiJ ,, 5 ft. het jiuk. Item 20 dunne Pastijen, tot 3 ft — „ en in het zelve jaar hadden wij ongebradon vlas, rot „ 34 Jlukken, en wij gaven van braaien een hahe „ Jtuyver van 't Jtuk, des zoo behielden wij het ,, fineer daar af." Na het ophaalen der Jaar¬ zang , aten zij St, Nicolaas Gild, en hadden een principalen Kok, met drie, die hem hielpen. De principaal, had voor zijn' arbeid een Koopmans Gulden, zonder verval , en de drie knechten elk e-.n fchelling. De Meester voor het gebruik van 4 kopere potten, voor ieder 3 groot; voor 2 ketels 3 Ji. en van 4 braadpannen, van ieder i\Jtuyver. Zo lang men eet (zegt de Sclirijver) hebben wij twee Jpeellui, en die hebben met haar beiden 5 Schellingen groot. „ Zo een Maaltijd, (zegt een ander in liet zelfde ., Boeksken) regten wij aan Zondaags, en voor liet „ eerjie ge>egt L'oer.dernat, ende Pens ende Ene- ten; Item voor dat twede, Uitspot en vooraf Rijst„ enbrij, gebraade Fleesch, en daarna booter en B 4 „ kaas.  24 • AMSTELDAMSCHE 156^ De Twist, die wij in 't voorige Jaar, ter fiupsds beflisfing naar Mecbfjen gebragt zagenwerd Twist nu. °P verzoek der Burgeren aan het Hof van Koorakoo Hollfnd verweezen ; dan eer dezelve aldaar pe0rsren0dèbem'st was, ontftond 'er een tweede, tusRegeering.fchcn de Koorenkoopers en de RèjreerinP' over den t-»~ J' 1 , J-Vi^Liiij^, uuvoer Door de laatfte was, na dat van Graa- T«S< SYM°N CLAES C0PS ' f J°0ST SYBRANDSZ. = > PlETER CANTERT BüYCX, KI Willesisz. E l be k t Mar e ü s Dircksz. het Stadsbeftuur aanvaard hadden, een Keur gemaakt, waar bij hier ter Stede, den uitvoer der Graanen, wegens de toeneemende duurte verboden was. Men lag de Regeering ten laste, dat fommigen, zo voor hen, als voor hunne vrienden, daags te vooren, nog veele Graanen naar buiten hadden weeten te krijgen; ja zelfs werd 'er gezegd, dat 'snagts, daartoe de boomen waren opengelaten. De afkondiging gefchied zijnde, daalde de Markt wel tagtig ten honderd. De Kooplieden zeiden, dat „ kaas. Item Zondags 's avonds voor het eerfie ge„ regt het everfchot van''smiddags Rijstenbri), iius. „ pot, Sprenkvieesch, booter en kaas. Item'smaun. „ dags voor het eerfie geregt, de overloop van Zon„ aags, en daarna brj of erraten, daarna Pastijen, „ daarna Sprenhleeich, en daarna booter en kaas ] „ s maandags avonds, den overloop van alle de Maalr „ tijen, en daarna Hoenders en Konijnen, of Vo„ gels of Ganjen. Item als wij de Maaltijd eeten, „ heejt die Schout van der Slede, een Harst of „ Faiiij, enz." i  JAARBOEKEN. &5 dat de inhaaligheid der Regeerders, de oor- 1565. zaak hunner fchadc was. Bij deeze tweeërlij™Ipsu« oneenighcid, kwam nog de vernieuwing van de voorgaande; tusfehen de Partijen van den Burgemeester Henrick Dirksz. , en die van Willem Bardesius ; en onder deeze twisten zaaiden de Onroomfcben niet weinig. Het gevolg van dit alles was, dat de Re-pe Rejeegeering ten Hove beklaagd werd, over baat-Hogvèea.nzucht, dat 'er gebeden werd om verandering,gelaagd, en bepaaling van namaagfehap onder de Regeeringsperfoonen. Van het eerfte werden de Wethouders vrij gekend, en op het laatfte, bij een Ordonnantie van den eerften September nader voorzien, waarmede de rust voor eenigen tijd herfteld werd. Ook wist de Regeering ten Hove tebewer-schoutsken, dat het Sehoutsampt wederom aan def^ér»^ Stad kwam, voor een lom van twintig dui-uis"vet. ftaan, Jaarlijksch tweemaal, met een Bos ofguad' Schaal te mogen rond gaan, het welk nog heden in gebruik is, en veel tot onderhoud van het huis toebrengt. In ons eerfte deel (*), hebben wij aangetoond,r>e Landhet voorrecht dat deeze Stad heeft boven an- H^f* deren in het Jaarlijksch aanftellen van Burge-Buigemeesteren; doch de Landvoogdes fcheen™an"ters om- B 5  AMSTELD ARISCHE m& 0mtl"ent df*e» tijd haare redenen te hebben, S ?m.?W deeze keer, tegen liet gewooile gebruik verandering te maaken. Deeze nieuwigheid, die van groote gevolgen had kunnen zijn , werd ook niet dan na voorafgaande Proteftatie toegelaten; en zij die inhet bewind gefteld werden, waren, 1566. Elbert RIarcus 1 Jan Claes van HopDircksz. pfinj cn DlRCK HlLLE- cornelis JacOBSZ. brandsz. Otter. Brouwer. . Opmerkelijk is het echter, dat haare keus viel, op mannen, die voorheen deeze aanzienlijke waardigiieid meermaalen bekleed hadden, en met één van deezen, jonger was dan de nu eerstgcmelde. (*) SSST i 2? LaYniiandd' die aan^nlijke tak van Brugg., ter bedaan , had reeds voor eenige laarcn een .inf tn ™cl'keli3ke fc* gekregen, door dal Koningin den koop-1-lizai!üt , de ftapel daarvan naar E&kden KTfI*»e^ door, zo wel als door het gei«nd en daarop volgend verbod van invoer van Én&ellm™*, jcie Lakens, was het verdrag van Koophandel tusfehen Engeland en Holland verbraken. Doch de Hollanders en Engelfchen lchejiien toen te naauw aan elkander verknocht te zijn, en teveel belang in elkanders welzimte ftellen, om deeze breuk verder te verweiden. Ter (*) Hooft, Xederl. Historiën, 2de Boek,  JAARBOEKEN. 27 Ter heeling daar van trad men te Brugge in onderhandeling, waarbij AmfielJam eogg»* Haarlem , ook gcmagtigden zonden, doch men kon de zaak aldaar niet eens worden; waaraan de ontftaane beroerte in Vlaanderen veel toebragt, echter werd 'er beüoten om ten natten van beide Natiën, den Koophandel over en weder vrij te Hellen. (*) Bij de voornaamlie Geichicdfchrijvcrs s^ondwKomannen toen in leeven , en van een gezondder wec". oordeel, vindt men omftandig gewag ge maakt, Aderen, van een zonderlinge ziekte, waarmede de Weeskinderen ten dien tijde behebt waren; (+) van welke ziekte echter geen van allen, de waare oorzaak heeft kunnen nafpooren, de beste heeft desaangaande niet anders dan gisfirrg opgegecven. Oe Gevallen van dit Jaar zijn van te veel gewigt, om ons, daar wij 'er niets zekers van kunnen zeggen, met dezelven op te houden. Met meerder lust errinnere wij onze Lee-Y^™^ zers den gedenkwaardigen dag, van den5denÈósien April des Jaars 1566. Den luisterrijken dag^s^waarop de zaamverbondene Edelen, bet Ver-deHenozoekfehrift, ter fchorfingder Inquiütic en Bloet-^™ plakaaten, de Hertogin van Parma, aanbooden; welk berucht bedrijf, den moed der Onroomfeben niet weinig deed aanwakkeren, en die van den Roomfcben Godsdienst in angst bragt; Dan (*) Hóllands Rijkdom, ïftc deel, bl. .363. (t) Men zie Hooft, Brandt, Dapper, Commelyn, en ande>en, die van aantekeningen van. oor en ooggetuigen gebruik gemaakt hebben.  23 AMSTELDAMSCHE m££* ♦ Dan niei' ter Stede bIeek het' dat de Mer- ™«^,;togin, Burgemeesteren had aangefteld, die Middelen haar v<™1' de oügen zagen, en alle haare beter v»ee- velen nakwamen; want op haar gebod xner nngvande 1 . , , , 7 . r gi~uuu, VvCl- verbeteriagaen alle middelen te werk gefteld, om hen op Gewenst ^men vermoeden had, dat na verandering tewerkge-in den Godsdienst haakten, zo veel mogeh'ik fteld- in toom te houden. Ook was hier ter Stede, zelfs eenige dagen voor dat herVerzóekfcSrift overgeleverd was, een Keur afgekondigd te-* gen het inkomen der Vreemdelingen; en de voonge Ordonnantie op het bewaaken der Stad was vernieuwd. De Edelen op wie de Gemeente het allerfterkst vertrouwen ftelde zagen ras wat het volk van hunne onderneemmg verwachtten. In Vlaanderen begon men kort daaraan de Predikatiën in 't openbaar te doen; en zo fpoedig had men daarvan in Holland geen bericht ontvangen, of men beraadllaagde op wat wijze men-zulks aldaar ter hand Z°U 1?eernen' Eeniê'e ^mfteldammers bcgam,rS, om ven zig naar Kuilenburg, om de Predikatiën kfce van eenen'GERARDus te hooi-en; In Holland, hooren. en inzonderheid binnen deeze Stad, bediende men zig kort daarna, van Pieter Gabrïel pieter en Jan Arendszoon. De eerfte leerde en gabriel, verklaarde in zijn Huis in de EngelfcheSteeg, nendestad.de heidelbergjche Catechismus, niet zonder groot gevaar van zijn leven, (*) vermits alhier het Prediken verboden werd, op poene van de Galg, en met belofte van 600 Guldeus , (*) Hooft, tfedtrl. Historie, bl. 265,  JAARBOEKEN. 29 dens, op ieder Leeraar, die, 't zij dood of 1566. levendig, aan den Schout gebragt zou worden. Intusfchen gingen de openbaarc Pree-' leen,buiten Hoorn en te Overveen voort. Burgemeesteren van Amfteldam en Haarlem, trachtten te vergeefsch deezen Godsdienstigen ijver tfl verhinderen, (*) en de eerstgenocmden in 't bijzonder, hielden veele vergaderingen , om te beraamen hoe zig daaromtrent tcBera«dna«zullen gedragen, indien men het prediken totj^evan voor de Stad bragtj doch konden tot geen meesteren, p inii om de bui- befluit komen; echter ontbrak het hen aan gee-opreken ne verraderlijke aanbrengers, die op de voorde ftuitenbaarigfte ijveraars naauw acht gaven, zijnde de Regeering voornemens deeze ijveraars bij tijd en wijle Itreng te doen ftraflen. De voor-£7™ gangers der Gereformeerden , waar van de den der etvoomaamften waren, Reinier Kant , Frank^™"'" de Waal , Cornelis Janszoon Koster , Albert Heijes, Willem Floriszoon, en Laurens Jacobszoon, in de Gouden Reaal op 't Water, bielden met de Predikanten, welken men in de Steden niet dorst betrouwen, eene bijeenkomst te Buik/loot, alwaar belloten werd, om op den laatflen dag van July, bij Amfteldam een' aanvang met prediken te maaken. Ten beftemden tijde, deed men door de Stad verfpreiden, dat om negen uuren, buiten de Haarlemmerpoort, zou gepredikt (*) De middelen waarvan zij zig bedienden, en het gehouden gedrag van Reinier Kant, kan men vin-ien bij Brandt, bl. 319-320.  30 AMSTELDAMSCHE rÏÏv?' ?kt r'den' Een uur te vooren> deed men filipsm den Burgemeester, Jan Klaas van Hoppen, door zekeren Schipper, Pieter van Grieken, een gefchnft, (*) door Un Arendszoon, op naam van alle gelovigen opgefteld, ter hand Hellen; dóch Hoppen weigerde 't zelve aanteneemen, maar gcboodt den brenger 't. papier aan Burgemccsteren in het 1 oorentje te brengen. Deeze zijn last volbrengende, werd hem gevraagd van wien hij t ontvangen had, waar op hij zeide den man met te kennen; (f) maar wel te weeten dat het van heden kwam, die nu reeds buiten de Haarlemmerpoort ter Preeke waren, daar hij voornemens was zig mede te vervoegen; na eenige verdere ondervraagingen, lieten BurSoP 8-enieesteren hem ongemoeid gaan. Jntusfchen het Riet. men in den Raad, dit in overweging nam en vink. gocd vond de Poorten te doen fluiten, werd de Preek gehouden, op 't Rietvink tegenover 't Katbuizers Klooster, voor zulk een menigte Volks, dat het bijna ontelbaar was; en na \ eindigen der Predikatie trok Jan Arend sHjenC,wor:?O0N Wedf **** z^dam. (§)' Burgcmeesden verga-tcren en Vroedfchappen dit als een-zaak van derd. veel gevvigts aanmerkende, vonden raadzaam de Schutterijen, ieder op hunne Doele, te doen (*) Te vinden hij Hooft, bl. 90. Bor, ede Boek, bl. 54 cn 55. (f) Brandt, zegt, dat het Jan Pieterszoon Kka.il was. (%) Hooft , bl. 90. . ~  JAARBOEKEN, 31 doen vergaderen, en hunnen raad te vraagen. 1566. Het befluit der meeste Hoplieden, kwam hier™PSDB op uit, dat men het Prediken buiten de Stad zou toelaten, doch dat zij verders de Stad en licgeering voor allen overlast, met lijf en goed, zouden befchermen. Ue tweede Preek dacht de Schout te verhinderen.; doch zulks werd hem belet door de Schutters, die de wacht aan de Poort hadden, en dus moest Pieter Pieterszoon, zijnen haat, tegen de Gereformeerden opkroppen. Ook waren hem als^^eSchout, de handen reeds meer dan hem liefWt geen was, door bevel van O range als Stadhouder b^*°' gebonden; doch de Burgemeesteren, die me-het p'rede tot ftrafheid genegen waren, zijn die ge-j^Jn. weest, welken door de Hertogin, volgens haarc keuze , dat Jaar, daar toe beroepen waren ; regelrecht flrijdende, tegen de Handvesten en. 't oud gebruik der Stad. Door deezen dan, werd de Raad wéder bij een geroepen , en in die vergadering een ontwerp tot weering van het prediken gemaakt zijnde, werd het zelve daags daar aan, den Vroedfchap mede voorgeiteld, deeze echter begreep 't zelve achterwege te moeten laaten, en aftewachten, wat verder bij de Hertogin en Orange zou gedaan worden. Dan de gcmel-strengge. de Schout, kon zig met deze zachtheid nict*^s*a°ur; vergenoegen: hem een dag of twee daar na, aangebragt zijnde, dat 'er den volgenden dag, weder op 't Rietvink zou gepredikt worden, ontbood hij terftond zijne Dienaars, de Nachtwacht , en anderen die hij bijeen kon raapen, tegen twee uureri na middernacht, met hun - ge-  32 AMSTELDAMSCHE ë'ewcerv op het Stadhuis. De Onroomfche iwe. ünderfchout, en de Cipier Dirk vanBreemen, op dien tijd op'den Dam komende,werden gezien "bij de Schutters, die de wacht hadden; en door Leenaart Janz. de Graaf, gevraagd zijnde, wat zij zo vroeg op 't Stadhuis K'ver- ,te d°en hadden ? zo antwoordde de Schout, dat hindert, het de Precken zou gelden; hier van werd Laurens Reaal , en door dcezen , Reinier Kant en anderen van de gemeente, gewaarfchöüwd, waar op zig een groote hoop volks van geweer voorzag, doch met de grootfte bezadigdheid. Door deeze en andere voorzorgen, werd de Schout andermaal in zijn oogmerk verhinderd; en dus ging het Leeren en Prediken, zo buiten de Stad, als op de Dorpen in Waterland, en andere Steden van Hol- Vreejdcr land> zjj„ gMg> r*) De ^mfleldamJibe Rg_ derfchkp. geer mg was niet zonder reden beducht, dat men de Predikatiën wel haast binnen de muuren der Stad zou aanvangen; om dit echter te verhoeden werd weder eene andere ordonnantie op het vergaderen der Schutterijen in • tijd van nood beraamd; waar van het eerfte order op't Art: behelsde; dat men geen nieuwe Prediwa»ken. kanten, binnen de muur en der Stad zal toelaten te Prediken,maar dezelve, metter daad, bij (*) Hoopt , bl. 9 i . Op welke plaats, zijn Ed. mede gewag maakt, van de voorgemelde wonderlijke Ziekte der Weeskinderen; in welke Krankzinnigheid zij het ijsjetijk op den Schout geladen hadden. Men kan hier van breid r bericht vinden, £z; Dapper, Commelyn en Wagenaar.  JAARBOEKEN. 33 bij den Schout zal doen vangen. Dit befluit \<,66., werd aan de Schutterijen voorgehouden, enj?l'IPSn« de Wethouderichap, verbeeldde zig, hierop de" derzelver toeflemming te zullen verkrijgen, doch het antwoord was, dat zij op dat eerfte Art. nog geen befluit konden neernen, maar zien zouden, wat hun te doen ftoni, ah men dezehen in de Stad veilde invoeren. (*) De Gereformeerden , dus ziende, dat derredikatie Schutterijen, hun niet ongenegen waren, namen ophd'"den 't befluit, om op den 2 iften Augustus, de Pree- £6. haare dienstmaagd, Tryn Hendriks, nader- HupsDE hand het lev£n koste 0 De h f . ?e Bu.rgernieesteren' zeer bevreesd voor den derc#. 't Stadhuis ziinden, waren intusfchen in de 2»r vöor kamer der ^cbepenen, die zij benevens de dé" Re°cC. voornaam! ten der Gereformeerden, aldaar ontboden"'" boden hadden' VL"rgaderd- Aan Egbert Roelofszoon , Adriaan Paauw en Arenï Bróuwer , werd verzocht een middel voorteflaan, om de Gemeente te bevredigen; dan deezen hierin zwaarigheid vindende ^verzochten tijd van beraad /tot den volgenden dag. Dit hen tocgeltaan zijnde, meenden zij te vertrekken, doch vóór zij afgingen, kwam Burgemeester, Cornelis Jacobszoon Brouwer, verbaasd ter Kamer in, roepende: in de Oude Kerk worden alle de heiligen aanf.uk ge/lagen. Egberts Roelofszoon , van andere gedachten, en dus hier door ontroerd zijnde , antwoordde daar op, '/ zijn niet dan De «senm- beelden en dus verre van Gods Heiligen. Terw"iiènedne E gantfchen nacht, eetende en drinkende van 't geen zij 'er vonden. Den volgenden dag , zond men eenigen van de Schutterswacht derwaards, om te zien hoe men 'erleefde, en 't volk, ware 't mogelijk te doen vertrekken. Dit zouden zij ten wege gebragt hebben; want de menigte begon op hun aanzeggen te verminderen, indien de Schout Pieter Pieterszoon , uit een' onbefuisden ijver, hen niet tot bij 't Klooster gevolgd was, daar hij vier geweldenaars opvatten, aan elkander binden, en m de Stad brengen deed. Bij de Haarlemmerpoort, die men geflooten hield, was on- Vcnénwor"dertUsfcIien veel volks vei'gaderd; deezen hoodénedèn°r*rende dat 'er vier gevangen waren, liepen ^r"0^ om hun geweer» roepende, niet te willen gedoogen, dat 'er iemant ter zake van de beeldebreeking V leven zou laten. Dit gerucht kwam den Wethouderen, want de Vroedfchap was vergaderd, zoo zwaar voor, dat zij Willem Martszoon Kalf , Baljuw van Amjlelland, den Schepen Corneliszoon, en Clement Volkertszoon Koornhart , Burgerhopman, met nog tien of twaalf Schutters, verzochten, naar de Haarlemmerpoort te willen gaan, om den Schout te ontmoeten, en de gevangen te doen los laaten; maar Kalf en Koornhart vonden zig bezwaard, dit Hechts op mondlijke last te doen; des werd hen, van wegen de gantfche vergadering der Wethouderen, toegezegd, met den allereerften, zo haast zij dit bevel volbragt zouden hebben, (want te vooren was 'cr  JAARBOEKEN. 5i 'er geen tijd om te fchrijvcn) daar van fchrift- 156,5. lijke blijk te zullen ontvangen. Nu fpoedden™^81* zij zig naar de Poort; de Schout kwam hen e' bij de Engelfchefteegte gemoet; de gevangenen werden terftond los gemaakt, om 'tvolk, dat vast gewapend, ter hunner verlosflng, van alle kanten aantoog, van de been te helpen ; echter wilden eenigen den Schout te lijf, joegen hem in een bakkershuis, daar hij zig achter den oven verfteeken moest. Zijn dienaars gingen voort, zonder dat iemand hen een kwaad woord gaf. Dat de Gemeente het nu aldus opde£mw-Reden v*n we Monniken, en op de Kathuizers geladenafehet'óehad, daar zij alle andere Kloosters, dieweltot"1"11 °p agttien toe,nog binnen de Stad waren,onbefcha-flL»"«« digd lieten, fproot uit bezondcre oorzaaken i™Jrf *" want in 't Klooster der Minrebroederen wer-Ldden. den als in een tweede Stadhuis, alle zaaken, de vervolging der Onroomfchen raakende, beraadilaagd. Hier pleeg men kennis van Ketterij te neemen, en met de wereldlijke Rechters, na 't uitvoeren der Vonnisfen, het bloedinaal te eeten; ja hen werd genoegzaam de voorkeur der zes-en-dertigen opgedraagen, om geene bedekte Lutheraanen op 't kusfen te krijgen. (*) De Kathuifers liepen wegens hun gasten en brasfen in "t oog, waarbij dikwils onder die van de Regeering, benevens anderen van de bitterfte Pausgezinden, hevige woorden omgingen. De gemoederen, door 't (*) Hooft, bl. 113. D 2  53 AMSTELDAMSCHE 1566. 't ontdaan der gevangenen, gerust zijnde filips DB blecf 'er nochl:MS onder de Wethouders een De vrees Srool:e angst> vreezende nu van 't graauw te rtrsRn1te'zu]len gehandeId worden, gelijk zij veelen, ongegrond.ter oorzaake van de Religie, te voorengehandeld hadden, zo dat zij met tweegemagtigden van 't Hof, (herwaarts gezonden om den Wethoudercn in deeze bezwaarde tijden met raad en daad behulpzaam te zijn) als ook met de Vroedfchap,en alle de Burgerhopmannen, zelfs de zes nieuwe, te raade""gingen, en uit eigene beweeging, vrije wil, ook zonder verzoek, ja buiten weeten der Gereformeerden, een Keur en orde beraamden, waar bij hun veel vrijheids werd ingewilligd; welke Keur zij wilden, dat de voornaamften der geenen die de nieuwe Religie toegedaan waren, zouden tekenen: op dat ze, (dit fcheen hun oogHn,rSe. merk te zijn,) de gedaante van een verdrag kreege, en als of hen dit afgeperst ware door de laatlte beroerten; want dus konden zij 't beter bij de Hertogin verantwoorden, dan of zij 't alleenlijk uit zig zeiven, en door ijdel vreezen gedaan hadden. Zo verftonden 't ook eemge Burgers, die de Keur weigerden te onderfchrijven, zeggende, dat zij de partijen der Wethouderen niet waren, noch als zodanigen met hen in onderhandeling wilden treeden, of verding maaken. Om deezen te beweegen bedienden Burgemeesters zig van Meester Mar ten Koster, Doclor in de Medicijnen, die door zijn aanzien, geleerdheid, en welipreekendheid, echter met veel moeite,zo veel ten wege bragt, dat men de Magi- itraat  JAARBOEKEN. 53 ftraat te wille was; mits 'er in 't flot van 't x*66. verdrag, deeze woorden gefield zouden wor-filips d« den: behoudelijk dat de geenen, die dezelve onderteekeninge gedaan hadden, niet gemoeid ofte achterhaalt zullen werden in toekomende tijden. (*) Voorts verfchillen de artii'zelen weinig van die van Antwerpen. Die van de Gereformeerde Religie zouden in geen van alle de Kerken of gewijde plaatzen binnen der Stee de matigen prediken , ofte andere oeffeninge van hunnen Godsdienst hebben, dan in de Minrebroeders Kerke, die ze met het Kerkhof raogten gebruiken; ten dien einde zou men dezelve 'van 'f Klooster afzonderen , zonder 'f zelve nochtans van de Monniken te laaten bewoonen. Deeze Kerk, met den aankleven van dien, zouden de gebruikers gehouden zijn in rak en dak te onderhouden, en indien ze daar ietwes in deeden breeken, of brengen, dat zouden ze, in zoo verre zijne Majefteit de voo,fcbreve Religie, bij goeddunken der algemeene Staaten, niet gedogen wilde, tot hunne kosten doen her nut aken. De begraajfenisfen wierden aldaar na hunne wijze (met Nederdiütfche gezangen) toegelaten. Maar wilde iemant van de Gereformeerde Religie in Parochiekerken , ofte d'anders Klooster en begraven worden, dat zoude daar gefchieden na het oud gebruik der Catholijke Rjoomfcbe Religie; ook zouden de vrienden, 't lijk begraven zijnde, moogen vertrekken, zonder eenige Cere» (*) Brandt, bl. 383. D 3  54- AMSTELD AMSCHE i$66. Ceremoniën te laaten doen. Om 't verdrag te HUPSDr voltrekken vergaderden de Burgemeesters f de voltrek- Vroedfchap, de twee Raadsheeren van 't Hof, vSn'£ d? oude en nieuwe Hoplieden der Schutterijen , benevens de treffelijkfte Burgers, den laatften van Herfstmaand, op 't Stadshuis; en van wegen de Gereformeerden, de twee Predikanten , Jan Arentszoon en Peter Gabriel, (Scheltius, de derde, had zig, zo t fchijnt, hier ter Stede noch niet nedergeflagen, hoewel Reaal te vooren reeds van zijn eerfte Predikatie gewag had gemaakt) bene- ÏKnet VCnS "°g ZCSn'en Bllrgers- egbert MeL- egbert nertszoon , (") een der Burgerhopmanncn, nerts- kwam 200 kat boven, dat dè anderen reeds zoon. m Scheepenskamer, bij de Magiftraat waren. In 't gefchilderde kamertje, gelijk men t noemde, om dat de oploop der Wederdooperen, van den Jaare 1535, met de ijslijke ftraffen aan hun geoeftend, aldaar in 't breede afgemaald ftond, waren de Gereformeerden vergaderd; of zulks nu bij geval gefchiedde, dan of men hen met voordacht derwaards geweezen had, om hen door zulk eenen fpiegel, liet hart te bcweegen, is onzeker; Egbert dan , niemand op de zaal vindende, vervoegde zig in 't gemelde kamertje, vraagende naar zijne amptgenooten; hij was 'er niet lang geweest, of de voorzittende Burgemeester, Cornelis Jacobszoon Brouwer , kwam er met de andere Hecren, om de ondertekening O Hooft, bl. 182.  JAARBOEKEN. 55 ning te vorderen. Men verzocht ook hem 1566. zijn' hand nevens de anderen te willenftellen,™PSoB zeggende, dat het flegts om rust en vreden gefchiedde; ook fcheen het flot van 't verdrag, het gevaar, dat 'er anders in het tekenen was, weg te neemên; des liet hij 'er zig toe beweegen ; 't geen wij dus omftandig, uit de Schriften van Reaal , en de Historie van den Heere Hooft, hebben willen vernaaien, om het leed dat hem, daar over, naderhand wedervoer. Verders gefchiedde de ondertekening, door bevel van de Wethouders, eerst bij de twee Secretarisfen, Frans van Delft en Dirk Wouterszoon ; en daarna bij de volgende perfoonen , in deeze orde: PE-Onderteketrus Gabrict , Bedienaar der Gemeen-hêtver-" te Christi, tot Amfteldam; Jan arents-draszoon , Bedienaar der Gereformeerde Kerk, binnen Amjleldatu; Hendrik Franszoon , cornelis VANTeYLINGEN, marcus JaNS- zoon , Schoolmeester; Philips du Chardin , Frank de Waal , Mens Pieterszoon , Cornelis Boom, Clement Coornhert, Hendrik van Marken , Lagrens Jacobszoon, Revnier Cant, Jan Meurling, Guiljaume dg Chardin,Willem Walikszoon, Jacob Janszoon Koster, Egbert Meynertszoon , en Cornelis Janson. Men maakte van 't verdrag twee aflchriften, aleens getekend; 't eene voor de Magiftraat , en 't andere voor die van de Religie. De Predikanten beloofden met eeden, afgelegen in handen van den gemelden Burgemeester, zo lang zij hier ter Stede zouden blijven, D 4 0 den  56 AMSTELD AMSCIIE 1566. den Wethouderen in burgerlijke zaaken onnuPSD. derdanig en getrouw te zullen zijn; ook het volk tot onderhouding van 't verding te zullen vermaanen; daarentegen nam dè Burgemeester hen bij handtasting, in der Stede befchutting en befcherming. Zeker een wonderlijke verandering zedert den achtften July kiastleden , toen men zeshonderd Guldens, De Regee.op hun lijf zettede. Echter gingen de Gere™ï£x™'formeerden, volgens hunne gewoonte, naar «.kt de buiten ter preek, tot dat 'er op een' Zondag «ien,in'deveel volks *n de Minnbroeders Kerk bij een kwam ; doch die plaats nog gantsch onbe•kvvaam vindende, weder.naar buiten liep, 't welk de Burgemeesteren, vreezende voor nieuwe opfpraak en beroerte, bewoog, Reinier Sumonszoon van Nek te verzoeken, dat hij tochten Predikant Jan Arentszoon, van hunnent wege, in de beloofde Kerk op den ltoel wilde leiden. Dit gefchiedde nog dien zelfden namiddag , in Öclober. Toen lieten de Gereformeerden de Kerk van alle dé gebrookene Beelden en Altaaren zuiveren, als mede van üoclen en banken voorzien! Adriaan Leenaarts, een timmerman, die alles 111 orde bragt, maakten zij tot Koster en Gravcnmaaker; der Monniken Sacrifii, a&. bruikten zij tot een kamer, om kerklijke vergaderingen in te houden. Het is waar dat men deeze plaats, door Adriaan Paauw en Reinier van Nek, van Burgemeesteren had doen verzoeken, en dat die zulks afgenVen hauc.cn; maar echter gaven zij zo veel te verton, dat men \ hen, indien zij zig daar van  JAARBOEKEN. 5? van bedienden, niet zou beletten. Ook 1566. zijn 'er ten dien tijde Ouderlingen gefteld.klipsde Tegen den avond ontftak men kaarsfen in dejd^ Kerk, en gebruikte die tot een wandelpla atS. (telling van Daar na meenden de Gereformeerden, dat de0uderlin* Wethouders, benevens hen, om toeftemming en goedkeuring van 't gemaakte verdrag, bij den Prins van Oranje, behoorden aan te houden; maar 't verzoek dat daaromtrent, op den drie-en-twintigften Oclober, door Cornelis Pieterszoon Boom, Clement Koornhert, Reinier van Nek, en Reinier Kant , gedaan was, werd, des anderen daags in de Vroedfchap gebragt zijnde , afgcfiagen. De Oofterlingen van de Lutherfche g*-Handelwijs zindbeidi die hier te Amfteldam gëtrotfwd wa-deri*'**" ren, of 111 groote menigte ter koopmanfehappmg lagen, en daarom Leggers genaamd werden, zienden hoe de Gereformeerden de vrijheid van Godsdicnstoeffening meer en meer uitftrèkten, (want men begon nu te fpreeken van 't Avondmaal in de Minrehroeders Kerk te houden) ftrooiden, om deezen voortgang te ftuitcn, door de gantfche Stad onder \ volk uit. „ Dat de Calvinifchen in 't ft uk van 't „ Avondmaal kwalijk leerden , en dat hun „ gevoelen ftreed tegens de Belijdenisfe van „ Augsburg , die in Duitschlandt bij zoo „ veel' Vorsten ivas aangenoomen. Indien „ men nu ie Calvinifche dvoalinge aan„ naame , zoude V Landt in grooten nood „ vervallen ; maar d'Augsburgfche Belij„ denisfe aannemende, had men alle hulpe D 5 van  58 AMSTELDAMSCHE 1566. „ van de Duitfcbe Vorsten te wachten" (*} filips« om den twist te voeden, lieten de Wethouders , door den Oud Schepen, Hendrik Corneliszoon, aanzeggen, dat 'er geen vrede of rust in t Land zou zijn, indien men de smeek- Confesfie van Augsburg niet toeliet. Dit gedoor de nicht maakte de gemelde Oofterlingen en oc/ieriin- hunne aanhangers tot zo verre gaande dit m gen aan de 1 n R„ , ' gaiuiUL, UdX zij Regeering op den 2511e Omber, bij Burgemeesteren een ojergegee-smeekfchrift.inleverden, daarin verzoekende, de Stnt Olofskapel tot een Kerk te mogen «ebruikenA om daar 't loutre woord Gods te prediken, en hunnen Godsdienst te oefenen. Dit ter kennisfe van de Gereformeerden gekomen zijnde, werd bij hen goed gevonden, en Tan Arentszoon opgelegd, deezen (lag, door toegevenheid, te breeken; 't welk op deeze wijze gefchiedde: op een Zondag, 'smorgens ten negen uuren, in de Minrebroeders Kerk op ftocl gaande, las hij den volke het tiende en dertiende Artijkel der Augsburg fthe Confesfie, handelende van 't Avondmaal en 't gebruiken der Sacramenten, openlijk voor• hen vermaanende dat zij zig door geene onwaarachtige belchuldiging, noch vreemde achterklap, zouden laaten verleiden, of diets maaken, dat 'er bij hen eenig kwaad of vreemd gevoelen van 's Heeren Avondmaal werd gepredikt; uitdrukkelijk met hooge woorden betuigende, dat zij tegens de voorgelezene punten met leerden. Dus wordt het door Reaae ver- (*) Brandt, bl. 386.  JAARBOEKEN. 59 verhaald, zonder zijn meening verder uitte- 1566. drukken. Het zij dan dat Jan Arentszoonifiicl/psd2: 'tgeen aldaar van 't Avondmaal gezegd werd, e" verklaarde, naar 't geen volgens zijn begrip verfchil den inhoud der heilige Schriftuur was, ÈgjJ£,fchen weeten, het teken den naam te laaten hou - Antwerpen den van 't betekende; of dat hij, de woorden™ ƒKfltl' neemende naar 't begrip van de Lutberfchen ,fot hóuden en zijn gevoelen behoudende, hen in 't hunneXv"^ H' wilde dulden; achtende dat het verfchil vanm"jzulk een gewigt niet was, dat men zig daar zeer aan had te ftooten ; vermits ieder zijn eigene meening kon verklaaren, zonder de hunne te befhïjden, veel min te veroordeelen; wat 'er van zij, de Gereformeerden tot Antwerpen, hielden deeze daad, of verdraagzaamheid, voor onverdraagelijk, en zonden ftraks, daar over, hunnen Predikant, Casper van der Heyden, met twee Ouderlingen, naar Amfteldam. Deeze kerklijke ge-Gem,igcig. magtigden, hunnen last ? in 't bijzijn van de^"„7r"„ drie Amfteldamfche Predikanten , van de Ou-hertVM"is derlingen, en eenige andere aanzienlijkeman-gezo"dea* nen, liefhebbers der Religie, geopend hebbende , beftraften de Amfteldammers door den mond van Van der Heyden, over 't geene 'er, ten gevalle van de Lutberfcben , gedaan was, wel hardelijk, begeerende in 't flot zijner lange redeneering, dat men alles zou herroepen. De anderen gaven den Brabandfcbe Broederen beleefdlijk antwoord, hen eerst den nood en vereischte des tijds voor oogen Hellende ; verklaarende daarna , met veele woorden, wel gedaan en oprechtlijk gehandeld  60 AMSTELDAMSCHE 1566. deld te hebben; zij kazen hen het geene'er filipsDE gezegd was voor? en beweerden, dat zulks met de woorden Gods mogt beftaan, vooral in deeze gefteltenis van tijd en zaaken. Na lang woordwisfelings kon men den beltraffeoruierha.- ren echter niet vernoegen. Des anderendaags de«iven.ethet ftuk hervattende, bleef Van der Heyden ftaan, op den eisch der herroeping, en dreef zijne meening met groote hevigheid. De Amfteldamfcbe Gereformeerden drongen daar tegens op hunne oufchuld aan; hij dreigde hen met d^excommunkatie, zijne meening met zeer hevige woorden uitdrukkende, (*) en dat tot verfcheidene maaien toe; ten laatften, want men kon elkander niet verftaan, werd 'er goed gevonden, dat die van Amfteldam hunne verantwoording, in bellootene brieven, door deeze gemagtigden, aan de Gemeente tot Antwerpen, zouden zenden, en daar bij bleef het; want binnen weinig tijds viel de Hertog van Alba , beiden met eene Spaanfcbe excommunicatie op 't lijf, en toen kreeg ieder zoo veel met zig zeiven te doen, dat de lust om broederen te kwellen, wel degelijk verging, voorberei- Straks na 't vertrek der Antwerpsnaaren houding e heeft men de zaaken tot het houden van 't atodT H' Avondmaal gefchikt. Van den Predikftoel werd afgekondigd, dat zij die zig ter Tafel wilden bcgeevenop zekeren dag, ten huize van Jan Arentszoon moesten vcrfchijnen. Dee- (*) Brandt, bl. 387.  JAARBOEKEN. 6t Deezen kwamen bij groote menigte; hunne 1566. naanien en woonplaatfen werden te boek ge-™11*»* fteld, en men onderwees hen in de gronden der zaligheid. De Predikatiën, op 't Avondmaal paslende, en tot boete dienenden, werden gedaan. De Wethouders trachtten denpe Regeevoortgang te verhinderen; en op den i2den De-™°cJse"de cember, zijnde den vijftienden dag van deeze p™ Maand tot die godsdienftige broodbreking'^'*,, beftemd, kwam 'er Schrijvens van den Prins beletten. van Oranje (toen tot Utrecht zijnde) aan eenige Capiteinen der Schutterijen, met last, dat zij hun uitterfte best zouden doen, om 't Nachtmaal tot zijne aankomst op te fchorsfen. De Brief werd den Burgemeesteren vertoond, en den Predikanten voorgehouden; doch men gaf tot antwoord , dat de dag op den vijftienden bepaald was, en zonder gevaar van nieuwe beroerten te verwekken, niet veranderd kon worden. Daar op kwamen ten ge-£«£«ft fielden dage omtrent duizend Perfoonen in dev»ongang. Minrebreers Kerk ten Avondmaale. Aan ieder Tafel zaten 'er omtrent twintig (*). Jan Arentszoon , zeide onder 't uitdeelen des (*) Hoe de Roomschgezinden hier over dachten , blijkt uit eenige gefchreevene aantekeningen van dien tijd, onder mij berustende: daarin lees ik het volgende: „ Op Zondag den iKden December 1566. zo deelde „ Jan Aertsz. tnandemaker, Predikant van de „ Geufe ofte nieuwe Gereformeerde, zo als zij doen „ wilde heeten, het Nachtmael in de Minderbroe„ ders Kerk uit, het duurden van 'smorgens agtuu- „ ren  62 AMSTELD AMSCHE nuvst TeSrBr00tSr ™!eml> « ^ ft* mmm Llcbaem jefu Chrifii am de ^ ^ " £B t°t'*™mds vier uwen, het uitdeelen van der „ Gra/e Nachtmael gefchiede aldus. In de Mime„ irofw tör* tfaar ftond gedekt een tafd, daar op „ Jtondeenkan met wijn, en een groote filvere Be*. „ kei daarbij, een plateel met ronde gefnede (lukke „ brood, aan de tafel Jtond JAN Aertsz., der Geic „Je Verleider of zogenaamde Predikant, het volk » gmg knielende aan de tafel, ende fommigen aten „ met hun twaalven te gelijk, en als dan nam Tan " TF*? Sm ïrood m hrak daar altemets een „Jtuk af, enjtak het hem in de mond, nut die „ woorden, die hij daarbij uit/prak, en als dan nam „ hij aen Beeker, en florte die vol wijns, en mf „ die ook aan hm, die om den tafel zaten of kniel „ den, en dit ging bij de twaalf perfoonen rond. „ Onder dit uitdeelen van Jezus Avondmaal, -o „ kwamen in de Kerk vier Schutters van de Camper„ Jtetger, met hun brengende een kruik met bier en „ een Snaphaan, als de Geuzen nu dronken uit de „ Beker die tot de tafel behoorde, zo dronken deeze „ mede van hun bier, en zij zongen tot befpottins „ van hun die ten Nachtmaal waren, laat het bier „ ommesaan, laat het bier ommegaan, Tan Pie" <» Paulus zal 'er den Beeker bntfaen, dan de „ Getijen moeiden hun niet, als wel denkende, dat „ deeje Schutters hier toe, door de onfen waren om„ gekocht. „ Onder de perfoonen die daar ter Tafel waren „ was een Vrouwsperfoon, die mede gegeeten en sè„ dronken had, en deeze verhaalde dit aan haar „ buurwijf; voegende daarbij, ik heb zofchoon uit „ den Beker gedronken, dat ik onderweeg half dron„ ken ben geworden, want de wijn is zo zoet dat ik ,, er morgen nog wel eens aan wilde"; waarbii de Schrrjver voegt dat het Hoogland/de FralZ mjn was, die zij gedronken hadden. *TmJ">* Om  JAARBOEKEN. 63 gegeven is voor uwe zonden; en bij 't geeven 1566. des Bekers; Neemt, drinkt en gelooft dat hetFIUps»■ Bloed Jefu Chrifli vergooten is tot vergeving f' uwer zonden. (*) Onder de bediening las de Predikant Scheltius , den volke eenige Capittelen uit het Euangelium, van den Predikfloel voor. 't Verzoek van de Lutherfchenuet ver- • om gelijke vrijheid te genieten, werd, zohaast^°^er den Wethouderen ter ooren kwam, wat de/cLTafge. Gereformeerden op het tiende en dertiendefl>gen' Artijkel der Augsburgfche Confesfie verklaard hadden, afgellaagen, of liever uitgefteld, tot de komst des Prinfen van Oranje, die de Gere-v&mst van formeerden, door zijne gezanten, niet heb-LEM^™" bende kunnen beweegen, om het Avondmaalj^"^^inhouden uitteftellen , zijne reis verhaastte fjfeuaZ~' om het zelve in Perfoon te verhinderen; doch kwam eerst des avonds, toen het, gelijk wij • reeds gezegd hebben, 's morgens gefchied was Cf). In de Vergadering van Holland, waren ter ftilling deezer beweeging, verfchei- dene Om alle de verder daarbij gevoegde haatelijkheden, niet na te fchrijven, dunkt mij dit bovenfiaande genoeg te zijn om hunne haat hierover te doen zien. Zij noemen in het handfchrift, liet Avondmaal dat ter gezegde plaats gehouden werd, het Galgemaal ; gebruikende meer andere verfoeijelijke benaamingen, daartoe betrekkelijk, (*) Brandt, bl. 388. Hooft, bl. 113. Strada , bl. 282. (f) Reaal, fielt dit op den i$den December, Paauw, op den zqflen, en anderen nog laaterZie Brandt, ïfte deel, bl. 425.  6*4 AMSTELDAMSCHE 1566. dene Raadsvergaderingen gehouden, doch de filips d. Ledcn fcheenen tot geen eenpaarig befluit te .kunnen komen; te meer daar Amfteldam niet kon befluiten, tot het inneemen van bezetting, en meende het genoeg te zijn, zo Oranje, als Stadhouder, in de bijzondere Steden, en ook hier, order op de zaaken wilde {tellen. Geduurende dat de Prins zig binnen deeze Stad bevond, dacht de Regeering hem het flecht gedrag der Gereformeerden gelijk het werd afgefchilderd, klaar te kunnen doen zien; dan het voorgeeven waarvan men 'zig zocht te bedienen, was te gering, om onder het oog van zo een doorzichtig Vorst, als Willem de Iflc was, te brengen. Hij befchouwde het geval van den Zanddraager, wiens Vrouw in het reeds gemelde Kapelletje op de Langenbrug, gewoon was , waschkaarsjes te verkoopen , gelijk het wezenlijk was, naamlijk een biftorietje van eenige i« z,n" dronk:iarts-Het eigenlijke geval beftond hierin: «IrMger. De Zanddraager had in de kroeg meerfnaps, dan zijne mede drinkebroers van hem konden of wilden verdraagen,dic daarom tegen hem zeiden, Gij kunt ligt tegen ons teer en, uw wijfis met onze lieve Vrouw in Maatfchappij: zij deelen het kaarsgeld zanten. Mij reeds door den drank verliet, vond zig hier over gehoond, loopt met 'er vaart naar de Kapel, gaat eerst zijn Vrouw met vuistflagen te keer, en werpt daarna de gantfche kraam met waschkaarfen om. De Vrouw vlucht uit de deur, trekt die achter zig toe, en fluit haaren man binnen de Kapel. Dij verlegen zijnde, begint met  JAARBOEKEN. 63 met een klokje, dat aldaar hing, te kleppen , T56'6i waardoor de geheele buurt in beweeging ge-FId^I1ISDE raakte, en veel volks bijeen kwam. Hij nog e' yerleegener wordende, klimt het vengit er uit en loopt naar de Regulierspoort, daar hij door zijne verbaasdheid zo veel achterdocht bij den wacht veroorzaakte, dat die hem vast hield, ( doch op voorfpraak van fommige voorbijgangers weder los liet. Dit eenvoudig geval zeggen wij, hoe zwaar bij den Prins aangcbragt, befchouwde Hij als een zaak van geen aanbelang. Meer moeite gaf Hij zig, om eenDePrini nieuw verdrag, tusfchen de Regeering en deb.ev!i,,i.gÉ, Gereformeerden, ter vijligheid van de Stad, maaken tot ftand te brengen. Hij begeerde dat de^™""^ laatften, de Minnebroeders Kerk weder zou- drag. den verlaaten, en dePreeken, alsvooren, bui-z'in Vü°'rten de Stad houden. Van de Wethouders c»™"".dé begeerde hij, dat zij eenige punten van ver- ««rdm. drag, op het papier zouden brengen, docbAan.deRedeezen weigerden zulks, zeggende dat zij toi!?erweihet gemaakte verdrag van den goften SePtem-^\tvo\* ter gedwongen waren. Ook fmaakten het doen. hun niet, dat de Prins, aan de Gereformeerden , den gemelden voorflag om buiten de Stad ter preek te gaan, op zijn gezach bevelen zou, aangezien zij daardoor voor oproer vreesden. Dus beflooten zij dan eenige voorwaarden op het papier te brengen, onder verklaaring echter, dat zij daartoe genoodzaakt waren, om zijne ongunst te ontwijken. De Prins hierin geen genoegen neemende, bleef het ontwerp achterwegen. Oranje had terltond bij zijne komst in de Stad, zes perfoonen ais II. Deel, E bemid-  66 AMSTELDAMSCME 1566. bemiddelaars aangefteld; deezen ontbood hij filipsde nu en en den a en' Burgemeesteren met zes of acht lijfknechten : ook werd bewilligd in 't bezolden van tweehonderd der bekwaamfte poorteren, zo wel van de oude als van de nieuwe Religie, onder t bevel van Willem Pauwelszoon van The-  JAARBOEKEN. 69 ïhenesse, een'goed en rijk Burger, die de 1566. gematigdheid in geloofszaaken uit de fchriftenFI,ups»« van Erasmus gezoogen had. (*) Voorts 'e' werden vier Gemagtigden, bij die van de Wet, digSnaar Cornelis Jacobszoon Brouwer en J^f™'fli\V Pyl, en bij de Gereformeerden, Jan WiL-verkrijg'ing'' lemszoon Wyngaardt en Cornelis WY-™gb™j nantszoon , gekoozen, om benevens eenen het gèvan den Hove van holland, Reinier Ver- ^ït^. duin , naar Brusfel te reizen, en gezaamenlijk de toeftemming der Gouvernante, over't verdrag, te verzoeken; ook in 't wederkeeren den Prins, welken zij tegens dien tijd tot Antwerpen zouden vinden, hun wedervaaren aan te dienen. Maar te Brusfel gekomen zij 11-Gedrag van de, gingen de Gemagtigden der Wethoude-dmgR^re; ren, en die van 't Hof met Viglius hunneomuent. zaaken verrichten, laaiende de twee anderen ongekend, en reisden door Antwerpen, zonder den Prins aan te fpreeken, te rug, om zekeren aanflag, die 'er beflootcn was, in 't werk te ftellen. Dan dat voorneemen fprong hen zedert voor de fcheenen. Eenige dagen daarna, werd door Oranje, tot Leiden, een verdrag gefloten, en omtrent dien zelfden tijd werd te Haarlem een woordentwist gehouden, tusfehen eenige Roomfcbe Geestlijken, Jan Arends, Reinier Kant en nog een anderen , 't welk om de groote toeloop des Volks, door de Wethouderfchap verboden werd. (*) Hooitt , bl. 125. Brandt, bl. 415, 426 en 427. E 3  7° AM STEL DAM SC HE 1566. werd. (*) Ook daagden eenige hevige Lu. nupsn. thsraanen^t Gereformeerden tot Antwerpen % tot een Disput uit, waarvan weinig voorvielt beste, dat dit uitwerkte was de brief van Coranus, te vinden bij Brandt, ft) pnEDE- Breder ode onderftond, zig met de Gou verfrachc ee «ante te verzoenen, dat hem geweigerd werd S^^H^W' in tMan^ beland KiA*en Utrecht herftcld hebbende, bedankte voor ^everzoe-een verëering van 55000 Guldens, die hem hier voor, door de Staaten werd aangeboden, (*'*) en toog daar op mn-Antwerpen, alwaar de Wethouders, op aanhouden der Regenten, te raaden werden, de Gereformeerden en Lutherfchen, het prediken te doen itaaken. De moeijelijkheden in die Stad ontltaan, zijn bij de hier genoemde Schrijvers, omltandig verhaald. Brederode te Brusfel voor t hoofd gefloten zijnde, flaat den weg StaT vandaadhjkheid in; en om daar mede vóór? v.nGeidirjte kunnen gaan, zocht hij onderftand van "^'""•Geld, bij de Amfteldamfche Gereformeerden dat hem ook, ter Somme van 7439. Guldens' gelchoten werd, waarvoor hij eenige Dorpen, onder Vionen behoorende, verpandde (++") BeroerteinDan laat ons weder naar Amfteldam k'eeren; alhier geraakten de Gereformeerden, met meer reden „ (*) Bor, bl. 76, 100. (t) Bl. 430 mz (§) Hooft , bl. 127. Bor, bl. 105 en ic6. otrada , bl. 294 en 295. ££?TOÖrr' bl- I2°- Bor, bl. 103. CttJ Hooft, bl. 135, * ö  JAARBOEKEN. 71 reden, en minder moedwil, dan voorheen, i*66. op de been en in de Wapenen, uit oorzaak ™£Kns dat de Magilbraat, (*) tegen het verdrag van den i8den January, heimelijk Soldaaten aannam , en eenig Krijgsvolk, op last van de Hertogin, in de. Stad zocht te brengen; een last, die reeds te vooren met de gemagtigden te Brusfel zo beftoken, en aan de Gereformeerden , door Oranje ontdekt was. (f) Inmiddels waren als Burgemeesters aangefteld, Jan Klaas zoon van Simon Klaas Kops, Hoppen, Hendrik Kornelis- Joost Sybrands zoon van Marken. Buick, (§) Het (*) Hoe Buyck zig gedroeg, zweer ende bij zijne Zaligheid, dat ,er g'en nieuw Folk geworven, en geen zwarigheid was, vindt men bij Suiker, Algemene Gefchiedenisfen, 2dedeel, VIL Tijdheflek, bl. 763. Clement Volkert Coornhert , fchreef aan de Gereformeerden tot Amfteldam, uit Naaiden , d.it aldaar eenige Paarden en Voetknechten waren aangekomen, fommigen te Land en eenigen met Schepen van over de Zuiderzee, en zo ik bemerke, wacht men meer, wijl 'er een van hier, met een hrief aan Burgemeesteren is afgezonden, om hun diar van te verwittigen. Deeze Brief van Clement, door de Geus gezonden, geleezen zijnde, veroorzaakte een groote Commotie binnen de Stad. Uit de aant. van den Heer Huidekoper. (t) loid. ($) Zie de Lijst der Regeering van dat jaar. E 4  72 AMSTELDAMSCHE mmli «o H? f?ProBf,dat door at gemelde inzenden R * *a" Knjgsvolk ontftaanwas, werd door tusfchenfpraak van eenige der aanzienlijkften onder de Gereformeerden, door middel van verdrag, dus zonder bloedftorten geftild; hoewel men uuren lang tegen, elkander fchrap ftond, en op t punt geweest was om den Wetto^fin1,011?1'611 op ' hJf te vallen. Dit zou een ^«J^lendig tooneel van oorlog opgeleverd hebben daar de Vader de eene partij, en de zoon de andere voorftond, de broeder zig tegen den zwager opmaakte. Jan en Cornelis, beide Pieterszonen, m Deventer, hoJpcn elkander in't harnas, en op onderlinge vraagen, werwaarts het gemunt was, zeide Jan : naar de markt, h] de oudeCatholijken: de ander, naar dl fhaaten, btj de alleroudfle: (meenende de Gereformeerden) dan foo V op een /laan gaat feboont mtj met, ik fal u ook niet fckoonen. Q DMgS n\dat het verdrag t^fchen de MzvantfkF.- gntraat, en de gewapende Burgers met dp R3S ï°mpet afêek0«digd was, wierp de Heer van iam. üRederode zig binnen Amfteldam. Dit viel voor op den a^itcn Februari' hii deed zig omtrent vier uuren nademiddag met een klem fchuitje door de Roobrug roeijen Zijn komst jaagde de Roomscbgezinden groote vreeze aan. (f) Veelen van hun vluchtten met hunne goederen uit de Stad, het geen de (*) Hooft, bl. 125. JB&JB'JSfrS in $ verhaal de aantekeningen yan wjten den Heer Burgemeester Geel vin ck.  JAARBOEKEN. 73 de Geuzen gaarne belet zouden hebben; want 1567. deezen zeiden, men behoort den Koning ge f1Id^,1PSBS trouw te zijn met goed en bloed. Op den i/den Maart daaraanvolgende , Komst van kwam binnen Amfteldam de Secretaris de lajto"h^a Torre, door de Landvoogdesfe afgezonden.aldaar. Deeze nam zijn intrek op den Dam in den Prins. Veclen van de Geuzen, vergezeld van een partij Friefche Edelen , kwamen tot hem. Na veel woordewisfelings met la Torre , fcholden zij hem voor een verrader, ontweldigden hem zijne Brieven, cn na die opengebroken te hebben, bragten zij dezelven bij Brederode , hebbende niets gevonden, dan eenige gezegelde en on gezegelde brieven, en papieren in blanco. Zij' maakten la Torre op de allerfchandelijkite wijze uit, zeggende, nu hebben wij den Schelm, den Verrader; en in die drift haalden veelen van hun, hunne Wapenen , en gingen ftoutlijk in den Prins, ter bewaaring van den Secretaris, zo dat hij geen voet verzetten kon. Na dat oproer een weinig bedaard was, wisten Burgemeesteren den Secretaris te verbergen, cn hem, over Naardtn, naar Utrecht te helpen. Op den zelfden dag verzochten de Geuzen,verzoek den Burgemeesteren, dat zij den Heer vats}^^ Brederode zouden aanftellen, tot Capitein^;; Generaal, zo over de Stad ais over de Mik' ^n*"1 tie, die in Stads dienst ftond, of nog aangeno-™^men zou worden. Hier in moesten (zeggen de c'" ' aantekeningen ons verder) de Burgemeesteren bewilligen, om dat de rebellige Geuzen, alle gewapend, op de Markt {Dam) kwamen , E 5 dan  74 AMSTELD AMSCHE wiï& dat Stee ™01™iide. ae' üat er twee Commisfansfen van de Gen. door 1 «ös van Oranje zouden reizen, om zijn advis Sffi „hf 2 SS Z° als Wiedde waa ! na de Commisiarisfen te rug kwamen en met zig bragten twee Edellieden van de Her toginne van Panna, en twee van wegen den Prins, weiken aan den Heer van Brederode rapport deeden; waarover de Geuzen ganS te onvreden waren. h vree, der Op den iSden werd op voorftcl mJk., van de Geuzen, de Heer Tan Brink toAr van de S J aangeftdd ^ijbe^enzelfden dag maakten die van de nieuwgezmcien, een groote beweeging onder de Gemeente; hielden fcherper wacht voor/«gelenberg, het Logement van den Heer van Brederode, dan zij immer voorheen gedaan hadden , en verfprddden datdeReaee-nng zijne Excellentie zocht te verrasfen om BS "J de Stad » voeten. Ook kwamen op mente^-dien dag veele Edellieden uit Friesland gekleed als Bootsgezellen, om met BreS de , te fpreken Nog kwam op gemelden dag de Gemalin van den Heer Brederode mede in Amfteldam, gekleed in 't gewaad van een Landvrouw. Tweevwr. Twee dagen daarna werden twee Vaarrm* tuigen als ( (,n (Vc C^J,,^ . i nvcc VtidltlU* uitlegger, Sen.01 bchecpsbooten, voerende zesbasfenen gebruikt, zestien mannen, toegereed, die als Uitleg gers in tT en den Amftel zouden dienen, om wacht te houden, of 'er ook volk met den Graaf van Megen uit Friesland of van Utrecht kwam.  JAARBOEKEN. 75 kwam. De Burgemeesters moesten deeze Boo- 1*67. ten tegen hunnen wil bekostigen. De man-™IPSDB fchap die 'er op gefteld werd , waren allen van de nieuwgezindcn , die zeiden op hun ftuk te moeten pasfen. Op den iAden dier Maand, kwamen weder Anderen uit Friesland en andere Oorden, veel volks,^,°ó^"tde meest Edellieden, voor de Poort; doch wer-beiet. den de inkomst belet; waarom zij zig tot den Bevelhebber van het vaartuig dat in den AmJlel lag vervoegden, en na zij eenigen tijd met elkander gefpróken hadden, ftaken de Edellieden zig in de klederen der Matroozen , en roeiden ftadwaards, om binnen te komen; doch de Burgemeester Henrik Cornelisz. van Marken, hier van verwittigd zijnde, kwam 'er op aan, en vraagde, van waar met de Boot? zij antwoordden, Heer Burgemeester het vaartuig is lek, wij moeten het dicht maaken, waarop de Burgemeester zeide, is het vaartuig lek, blijft buiten, ik zal u timmerlieden zenden, die het buiten de Stad zullen digt maaken; waar door de Edelen verhinderd werden in "te komen. Op den 28ften kwamen 'er weder veele an-zoookee. deren uit Brakand en Vlaanderen, voor deX^en Haarlemmerpoort, doch deezen werden mede5"»*"»belet binnen te komen; en als zij voorgaven u van geen reisgeld voorzien te zijn, zo zijn veclen van de Geufen naar buiten gelopen, en hebben hun , van fpijs, drank en reisgeld voorzien, waarmede zij den weg naar Friesland opfloegen. Den  ?6 AMSTELDAMSCHE J^y^J^J6^^ werden nae. 110011 vieinonderd Burgers in foldii gnomen u waarvan Willem PaüJm, honde d nan o ! SS? leLTZaandel 5reCS' en over ^ andere ,7," /^vJf " 'Graaf, en tot Luitenant Arent Jansz. Coesvflt S^T, « °p den.23lten van die Maand,' ontvine men &5ftf« bericht dat de Goederen derS c»T 2 *« ^//"m cn te Gouda in beflae SSS5. n0I?eVn ?n behoeve van zijne Ma ftelt, «.«-.«. verbeurd verklaard werden, waarover de Gereformeerden groote moeite aanrechtten, zeggende dat zulks met voorkennis van Burefmeesteren gefchiedde ê De souaa- Op den volgenden dag, kwamen de knechKc";t- ?n/^ Brederode , van Kanen tot Ouderd^den de" Huisman groote overlast den. en geWeld, en verdiftrueerden de Kerk zoda mg, dat 'er bijna niets geheels in of aanbleef. /Sf" fe" °VCrlast wapcnde zig Calbo'hjkentn te Geuzen meteen zelfd oogmerk naamhjk om hen buiten de Stad te houden ' LoF?de , 0p d.en *6jlci1 verfcheenen voor de PÓorburgen eCmge, E4elen en Bevelhebbers van Breburgu, derode , benevens de kinderen van Baten- ™;mf VCKüek van binncn graten té sud. worden, en zo met zij allen, dan ilegts de «eer d Angelot, op voorwaarde, dat zo fpoedig hij met den Heer van Brederode ge proKen zou hebben, hij weder zou uittrek, o'ok' SÏÏLdp 2**"». en door hem ook, nagekomen werd. Op  JAARBOEKEN. 77 Op den avond van den 27ften April ver- 1567. trok mede de Heer van Brederode meteen™e,PSDK Waterfchip uit Amfteldam, in fchijn als ofHPF'DE. hij Zuidwaards over Zee wilde; doch hij bleefRÓDE dien ganfchen nacht omtrent Japbannes leg-^^ gen, verwachtende aldaar tijding, hoe het in dien nacht in de Stad zou afloopen, waaruit werd opgemaakt, dat hij niet onkundig moet geweest zijn van het geene 'er befloten was. 's Morgens tusfchen twee en drie uuren vanAanflaR van den 28ften, kwamen zijne Soldaaten voor de^^ Regulierspoort, en maakten met zeven trommelen en drie trompetten alarm. Kort daarna fchooten zij bij de laatfte molen eenige haakbusfen af, en maakten eene beweeging als of 'er duizenden vergaderd waren. Ue wachthebbende Burgers dithoorende, deeden mede alarm Haan, en de Trompetten werden op de Stadstoorens geblaazen, waardoor de gantfche Schutterij terftond op de been kwam. Alle de posten wel bezet zijnde , trok de Schout met twee Burgemeesters, vergezeld van een meenigte Burgers van beide gezinten naar de Regulierspoort, om te zien, van waar het gerucht kwam, zonder vermoeden, dat het verraad aan de Haarlemmerpoort £chüïl in hunne wooning geluk gewooning wenscht, en de Godsdienstoefeningen der Gehemeld, reformeerden verboden. Komst van Op den i^den, kwam binnen de Stad de "In aar-gkulf van Aakdenberg, met zig voerende den. een mcenigte gevangenen van het volk van lko. Brederode, die hij te Mcdemblikbetrapthad. Van hier voerde hij dezelven naar Brusfel. Den suften van die Maand, werden de Stadsileutels van Burgemeesters afgevorderd • doch hun terftond weder gegeeven. Daarop werd van voor de puije van het Raadhuis afüed~gek°ndlgd: dat niemant op de Kerkhoven begraaven * of in gewijde aarde zou mogen begraven den,%.'> wofden» dan die geenen welken naar de kondVt. •>•> oude Catholijke Coflume, de Sacramenten „ ontvangen hadden, en dat de Geuzen, of „ zij die niet gebiecht hadden, zouden moe„ ten begraven worden, buiten de St. An„ thoniespoort, en het Blokhuis langs den Dijk, „ welke men noemde fan Arentfe Kerkhof'. Ook werden eenige lijken, in de Groote en in de Minnebroeders Kerk begraaven zijnde weder opgegraavcn, en daar heen gebragt. KiRnE 9P dcn 2?ftcn werden twee van de nicuween ander gezinden, m arrest genomen, zijnde de eene IZ. tmt* JANSZE KlES> en de andere een Snijder , die tegen over de Minnebroeders woonde. Ook werd op dien dag geordonneerd dat de Schutters alle hunne Wapenen moesten bren-  JAARBOEKEN. 83 brengén, op het Boshuis aan die Veste; daar- 1567. na werd het zelfde geboden, aan alle goede j^!PSDE en kxvwde-.Catbolijken. Aan'de Den isden Juny werden aan de Kerken cn^rud;[^ Kloosters gedrukte briefjes, ten fpot van de boden, hun Gereformeerden, geplakt, waarbij bekend ge-^7cns.°P maakt werd, dat P. be t.a Motte , in herJwb ^ openbaar zou verkoopen, al het hout en de^rengfn' r ~ , ,. . x ' , Smaad.de Matenaalen, die gekomen waren, van de ge-ce«/«llechte en ten smonde toe afgebrokene Kerken'""''^" ™ «... 0 , aangedaan. der Martinisten en Calvinisten te Antwerpen. Drie dagen daaraan, ontftond een hevigen Zwaare brand buiten de Regulierspoort, v/aardoor^™^efc twee Korenmolens, tien of twaalf huizen, en van de één Olijniolen in de asch gelegd werden. DeSiad' Vlam iloeg zelfs tot over den Am fel, en kwam tot aan de St. Anthoniespoort, alwaar alle die huizen van het Hek af tot aan de Leprozen verbrandden, uitgezonderd een Zomerhuisje, llaande op den Am fel, en in eigendom behoorende aan Corneeis Codde inde Guldentoren. Op dien zelfden dag werd nader gepubliceerd dat ieder zijn geweer ter gezegde plaats moest bréngen, op een boete van honderd Guldens. ■ Op deugden van de Maand Jtdy, trokken Vertrek de Hoogduitfche knechten van Non °l dcn volSenden dag> werd, zo voor het voorrpoe- Raadhuis als in de Kerken, afgekondigd, dat digoKi,« alle de Imvooners, eenpaarig, God Almagtig zouden bidden voor de aanftaande reis, welke zijne Koninglijke Majefteit voorne'emens was te doen, om zijne gewoone goedertierenheid aan de bewooners van zijne Erflanden te betoonen ; doch van deeze reis weet men dat nooit iets gekomen is; elders heb ik aangetoond (*), hoe in den Raad van Spanje daarover gehandeld was, en wat zijne goedertierenheid belangd, daarvan hadden de Nederlanders reeds overvloedige bewijzen, vaischge- Den sden van de Maand Augustus, ont£n?heT S*3/1" een Serucht binnen de Stad, dat de hervatten Gereformeerden hunne Preeken , buiten de der pree- Haarlemmerpoort op nieuw zouden aanvangen. Zeker Hopman, Struis, ging met zestig of zeventig man haakfchutten naar buiten om het te beletten, doch keerde onverrichter zaake te rug. ki&^t °P d°" lften ^w^,ontfnapte pIETER komt'de Jansze Kies, door behulp van den Cipier ml wordt ?IRK ™N Breemen , uit de gevangenis; en op gebannen, den soiten werd hij tot op een mijl buiten de Stads vrijheid gebannen. Den (*) Zie het Artikel van Alba in mijn Vader- LANDSCH WoORDEJNBüIK.  JAARBOEKEN. 85 Den 25ften van die Maand , maakte de 1^7. Schout Pieter Pietersz. een aanvang met™1^* het opfchrijven van de goederen der Gerefor- DeS*chout meerden, beginnende met die van Reinier maakt een Kant, Thomasz., Jan Brink, Pieter^"™? ariesz., DlRK EmAUS, BaRDESIUS, Ja-optekenen cob Jansz. , Pello, Capitein Vink, enreenr£°nedeeDirk' Olofsz. Vlaskoper, welken voorde^£~ voornaamften van hun gehouden werden; de welken meeften daarvan vertrokken uit de Stad, hetd»"»^ welke ter waarfchouwing voor anderen diende laaten. Den 2?ften werden vier Perfoonen, be-vierBseidfchuldigd zijnde van deel gehad te hebben aanj»™^ de Beeldftormerij,.gehangen; twee van hun waren ingezetene Burgers , de twee andere Jongelingen van zestien of zeventien Jaaren, en had de Rechter zijn' zin gehad, zou gemelde Pieter Kies de vijfde geweest zijn. Op den 2dcn Oclober, werd zekere HAR-weder men V , op het Stadhuis, in de kamer'^ g" daar Schepenen te recht zaten, gevangen ge-br»gt. nomen; en op den 25ften November, werd nog een Beeldvormer gehangen. Deeze was een Pel [er, woonende op den Nieuwendijk in de Hamburger Pels; zijnde op dien zelfden dag in den vroegen morgen een fmitsknecht onthoofd. Den 5den December vertrokken de drieui«ogt v« Vaandelen knechten van den Graaf van Me-den Graaf gen ; doch terftond kwamen weder anderen GAENN^j; binnen, behoorendc tot het Regiment vandoor'dat Schouwenburg. (*) Elders vindt men om-*cBriOU. ftandigwEN- .f BURG ver» 0*0 Tot dus verre de gezegde aantekeningen van wi]-vangen v J p o /^worden.  AMSTELDAMS CH E tc67. ftatjdig geboekt hoe het vangen en bannen, fil'psde mct geweld voortgezet werd. • Ter behoorlijker plaatfe (*) hebben wij de ELfiERT mmmm vap het Krankzinnighuis aange- £™r;4n ?kend; !-ier mocten wiJ daajwcqit melden, zinnigh'uis dat °P dit Jaar daarin geplaatst werd, een sefteid. der Amfteldamfcbe Infas&igtyi Elbert Huik, een Priester, die' zig befaamd gemaakt had, door zijn onmaatig woeden tegen de Hervormden, in 't algemeen. Hij kwam erin op den 2often Omber, en overleed 'er den 3den Mei 1597. «ffifA- °°k overIeed in dit Jaar Dirk Jacobs«erft. ~ Z00N' va'i wien nog verfchcidene Schuttcrsftukken, door hem gelchilderd, op het Stadhuis te zien zijn. Was dit afgeloopcne Jaar, een Jaar van zorg geweest voor hun die fmaak in eenen verbeterden Godsdienst hadden, en daar voor alles opzetteden; een Jaar vol moeijelijkheid voor hun die het ftuur der Regeering in handen hadden; het Jaar waartoe wij nu overgaan was zulks niet minder; de nog allezins gemaatigde Landvoogdesle maakte plaats voor den grootften Wreedaart des werelds, den bloeddorstigen Alba naamlijk. Voor dat h»t Regeeringsjaar van de liiervoor gemelde Hee- len den Burgemeester Geelvink, welken lang in bezit geween zijn, van wijlen den vermaarden Heer tt. Huidekoper, en nu door koop mij ten eigendom geworden zijn. J (*) Bl. i7. 2de deel.  JAARBOEKEN. 87 Hceren Burgemeesteren geëindigd was, was T568. in de Vergadering der Staaten van Holland,filips di het befluit genomen, om den Hertog met deStM'tenbeaanvaarding van het Bewind als Landvoogd, nmten dea te gaan begroeten, en daarin was door de af- doecrn°|,g.e ge vaardigden op de algemeene dagvaart, van groeten. Stads wege, mede geftemd. Dit echter zal naar mijne gedachte niet gefchicd zijn dan na alhier tot Burgemeesteren waren aangefteld, SymonClaes Cops Symon Mar ten of Coppensz. Dircksz. van de Elbert Marcus Ruwiel, cn Dircksz. Florens Martens van Alkemade. Onder hunne beftuuring fchikten de zaa- Groote ken zig zodanig, dat men menschlijker wijze "a™ zaaken, zou hebben moeten zeggen, dat 'er voor de^nd°a^ Hervormden geen de minste hoop van herftel- ^rJituT ling was. Alles werd in 't werk gefteld om de oefening van den Roomfchen Godsdienst, zo niet boven, ten minsten in haar voorigen luister te herftellcn. Op den 25ften van de maand February hield men tot dankbaarheid daarvoor, plechtige ommegangen, en om die dankbaarheid voor de gantfche wereld openlijk te toonen, werden 'er veelen adie hun bederf bij tijds ontweken waren , ingedaagd, (f) Eenige 011- geluk- (*j De waarheid hier van kan men vinden in de verzameling van Sententiën en Indaagingen des HerF 4 togs  33 A MS TE LD AM SC HE tuwL S?lukkiS(:n die hl"me vervolgers en beulen, jide. mct konden ontvluchten werden ter dood ge bragt. 6 Rechts- Op den 22iten van de maand Mei, ont•!n !ndT hïllsde men alhier zekeren Outgert Cornegingen. liszoon , befchuldigd zijnde, van deel gehad te hebben aan den aanflag om het volk van Brederode te doen binnen komen enz. Ook werd zekere Klaas Jansz. Louwen, voor tien Jaaren op de Galeijen gebannen. De befchuldigmg der lngedaagden beftond voornaamhjk daarin, dat zij zig openlijk,als Confi. jtoriaalen, dat is als Gereformeerden gedraagen; en omtrent anderen, dat zij de wapenen tegen de Wethouderfchap opgevat, en zig in het voorgaande Jaar aan de beeldltorming ichuldjg gemaakt hadden; van weder anderen, dat zij den Predikant gewapend ter predikplaats geleid, dat veclen, ja wel de meesten van die, de preek bijgewoond, en het H. Nachtmaal, op de wijze der Ketters gehouden hadden, en daarna hunne kinderen hadden doen doopen, enz. d?gé7as, Dc? .Recht^ voor wien zij gedaagd waren den niet te wcl kennende, verfcheen niemand; waarverfchij- om dan ook de mecsten van hun, het Ban vonnis ondergaan moesten. Onder deeze Ballingen was mede Willem Dirckszoon Bardes, wiens geval wij in het togs van Alba, waarin men meer dan honderd-en. aertigAmfteldammers van deezm tijd, vitt naamen gemeld vindt.  JAARBOEKEN. 89 het eerfte deel (*) beloofd hebben, nader te 1553. zullen vernaaien, aan welke belofte wij hier™Ips«B zeer voegzaam kunnen voldoen. Het gebeurde in den Jaare vijftien honderd™^ twee en-veertig, (j) dat nevens Klaes Doe-bardes". desz. Klaes Hilbrantsz. en Jakob Pietersz. , Haring , voor zijne derde reis Burgemeester werd, Hendrik Dirksz. Hij, geboren't cezach uit het Dorp van Slooterdijk, doch eenigzins ge-™n j^*5; leerd,en met den naam van Meester verfierd,nRiK verkreeg door zijnegaauwigheidvan verftand,DIEUtsz* zo groot een aanzien en gezach, dat hij, *t Stadhuis opgeleit zijnde van verpligte of eenvoudige lieden, zijnen ftoelbroedercn over de kruin wies, en bij den gemeenen man het aasje of een tien van de troeve, ja vorst uit eigen hoofde, en geweldig heerfcher in Amfteldam , geheten werd. Deeze vier in 't toorentje vergaderd zijnde, daar Burgemeesters toen hunne kamer hadden, kwam binnen treden , Meester Kornelis Dobbesz. Schoutschout in dien tijd , met klagten over de kleinheidDe^tESZ' zijner wedde, en verzoek van verbetering, zijn'dienst. Burgemeesteren, gewoon toen hunne amptlieden volle naauw te bedingen, geraakten met hem in woorden, die zo hoog liepen, dat hij eindelijk uitviel, liever 't rappier te willen nederleggen, dan op den ouden voet te dienen. Meester Hendrik , zonder zorg van (*) Zie Hooft , bl. 194. enz. Brandt , ifte deel, bl. 484. enz. (f) Zit Hooft , wiens geleiden wij Her volgen* F 5  90 AMSTELD AMSCHE Va" pe^M.-£e blijvcn' vat he™ bij 't iidel woord, zulks hy, daar mede tevens uit deiKamer en uit zijnen dienst fcheidde. Maar zo ras was hij niet buiten, of de anderen beftonden Mr. Hendrik te vraagen, wat nu gedaan, en hoe men toe gaan zou om weder eenen bekwamen Schout te krijgen Hen drik, wijzende door 't glazen vengfter naar Willem Dirksz. Bardes , antwoordde ; daar ging er een op den Dam wandelen; en ais hem voorgeworpen werd, dat WilIfm Luiterde (*), floeg hij het in den wind,en zcide ■ dat hij een man van de wereld was, en uit Italië kwam. Wanneer bij ook weigerde aan de band te gaan, men had bet afzetten aan ™ od wh ^ B,ARM^W"omen komt iH op Jaargeld, waar voor hij van alle boeten zijn piaats.beloopende boven tien fchellingen Vlaamsch' te verantwoorden had, en die tot genot der Stede te laaten Hij trad in zijnen dienst op den 9den Oclober des voorzeiden Taars tweeen-veertig, en droeg zig derwijze, dat hem, in agt Jaaren tijds, niet dan vriendfchap van de Regeerders bejegende. Maar in het laar viif tienhonderd vijftig, ('t zij dat hem 't hart 'te hoog rees, om zig van zijns gelijken te laten vervoogden, zonderling in zaaken van Godsdienst, en t vervolgen der Onroomfchen betreffende, of dat hem 't voordeel bekoorde, of hem goeddacht zig zekerder fteun te ves ten) beftak hij ten hove , dat Koninginne wedu- (*) Dat is van Lutheraanij verdacht was.  JAARBOEKEN. 9i weduwe van Hongarye, en Stadhouderes over 1^68. Nederland, de twintigduizend gulden afloste, "dLeIPSDB en hem lastbrief verleende, om het Schouts-Die"b(,. ampt, voortaan, van 'sKeizers wege te bc-wenadat dienen, 't Welk niet gefchiedde zonder op- Keizers fpraak, dat hij de geheimenisfen der Stad,^ •t . 7 . iJ a 1 Schout en t veinzen haarer armoede, om met geen wordt, leening gekweld te worden, ontdekt had. De waar door Wethouders van toen af hem voor een' havik j"jn ^ op den tuin aanziende, keerden hunne gunst der Magiin nijd, en begosten den Keizerlijken Schout,ftriatkomtmet loode fchoenen na te gaan, alle listen te hoop zoekende, om hem te achterhaalen, in ongenade der Koninginne, en 't uiterfte lijden te brengen. Hendrik Dirksz. die 't fpeet,Meester voornaamlijk, dat men hem dus een ftreek in,^™^* de rechte gegaan had, fpitfte verltand, eniaagen. vinnigheid , en begreep zo groot een grouwel, als ongeloovelijk fcheen, in Hollandscb hart te kunnen vallen. De Doopsgezinden, of Herdoopers, mits de bijfterheden tot Munster, en zelfs, gelijk te vooren verhaald is, hier te Amfteldam aangerecht, waren op dat pas , noch in verfche afgrijzen ; zulks hij, om Bardes den voet te ligten, niets geredere vond dan de klad dezer Ketterij. Hier op dan, leit hij 't aan, en, razende van verwoedheid, zocht op zijne zijde te winnen cenen Floris Egberisz. , Kettermeester of Inquiliteur en Paftoor van de Oudekerk, op dat het bedrog, met geestlijke glimp bellreken, zo veel te gladder ginae. Hier woon-w«ar toe GELE FY de, binnen Amftddam, zekere Vrouw, van zig laatbe- Zwol geboren, met naame Fx Harmans,Vooren. die, <  92 AMSTELDAMSCIIE rtlift rf' ";^de uitwendige gedaante, baar innerHde. uke Iflikhexd niet lochende, om de afzichtte, heid haarer verwe, in de wandeling, doorgaans. Gecle> Fy geheeten werd, en van 't eene brood tot het andere niet komen en kon, als belast met een huis vol vadcrlooze kinderen zijnde onlangs haar man in een gevecht ter neder gelegd. Waar over zij, aangefpoord door armoede en boosaartigheid, twee gevaarlijke raadslieden,zig, onder anderen,begeven had tot het belagen der onnozelcn, die geenen troost voor hun gemoed in de Roomfcbs Kerk vindende, dezelve in verbodene vergaderingen zochten: van welke fnoodheid de {maak des gewins ligtlijk een roekclooze'ziel tot erger verrukt. Deeze dan, verkerende als befpiedfter veel m 't verhooien, ten huize van den Schout, werd van hem tot het dienstigst gereedfehap der fchelmerij verkoozen. Geringe giften en groote beloften, zonderling, van zekeren haaren vrijer tot fchipper te maaken, werkten op haar zo veel, dat zij zonder om 't achterfte te denken , zig tot' het volvoeren van hun godloos opzet, overgaf, en ten onvermijdelijkcn verderve liet in Fn meer leiden. Hier-en-boven kregenze, aan hunne «nderen. koorde, een wijf van gelijken gewigte, genaamd Volkje Willem.s, met ecnen Kornelis Martsz. Notaris, en Alriaen ,'uS:fee:JANSZ- S"JPER' Verlcheidene getuigenisgen den ien nen door den Burgemeester en Palloor scout, in den mond gegeeven, werden bij dit gezelfchap bezwooren, meldende dat, Willem Dirksz. en zijn huisvrouw herdoopt waren, dat  JAARBOEKEN. 93 dat zij eens vergadering ten haaren huize ge- 1568. houden, en in anderen zig gevonden had. En™-**» was op zekeren tijd Fy Harmans, met Volkje Willems, tot den Paftoor, in de Oudekerk gekomen, met klagten dat Volkje en haar man groote armoede leeden, verzoekende dat de Paftoor voor deeze Volkje , bij de Heiligen Geest- (HuisziUen) meesters een goed woord fpreeken wilde, om eenige aalmoesfen, tot verligting haarer armoede, te krijgen. Waar op de Paftoor antwoordde, zulks gaarne te willen doen, bij aldien zij lieden zeker briefje, t geen hij haar voorlas, en waar in de Schout en zijn dochter met veel afgrijzelijkc valsheden beticht werden , ondertekenen wilden; 't geen zij aannamen, en bragtvoorts ook den Paftoor bij de Heilige Geests-meesters zo veel ten wege, dat Volkje van hun,kaas, boter, en één ïluiver ter week aan geld kreeg. Maar, vermits de Paftoor zag dat Volkje begon te deinzen om getuigenisfen, van deeze valsheden te geeven, beval hij de HeiligenGeestmeesters, haar geen uitdeeling meer te doen, om haar en Fï alzo met geweld het valsch getuigen af te perfen. Dit altemaal fchreef de Paftoor aan Rieuwart Tapper, oie 'er „ , i\t J-^ • kennis val Inquifiteur tot Leuven, over. Maar dit gmgkriwt, ea niet toe in zulken ftilte, of Bardes, dien t-p^ noch aan wakkerheid, noch aan trouwe Vrien-past'. den mangelde, kreeg eenige kundfchap van 't geen 'er broeide, en kon wel ligt bedenken, dat hij, niet op mogende tegen de haatelijkheid des lasters,bij fchorting zijner bediening, of anders, ichielijk overftaag geworpen zou war-  94 AMSTELDAMSCHE iuc aakte- H J was een Perfoon (hoewel kwagkter taaie, en eenigzins itamclende) van fiaaijen aanzien , groot van geest, begaafd met de hebbelijkheid, die men in een hoveling prijst, en der Landvoogdesfe zo aano-c. naam dat zij hem ongelijk vrijer toeganggunde, dan Lieden van zijner leeste, zouden dur^yrahoopen. Des belluit hij heul aan haar te Landvoog- zoeten; maakt zig naar Brusfel, - en verwerft op eene* morgenflond, ingang in haar maarwel dat men Volkje, tot hi den iide. Haag trok, aldaar een wijl gaande hield, en «K- T- °P £ VoorP00« V8» ftelde; dat ook vangen. V' blJ nacht, door den Schout, zonder eenig buurengerucht , geligt, voorts tot Jan Roodenpoortje uit de fchuite gebragt, en ten Hove in hechtenis geleverd werd. De gevangenen ondervraagd zijnde op de omftandigheden , nopens 't herdoopen van Schout en Schoutinne , vei klaarden 't zelve gezien te hebben, ftaande op een bankje, door de glaazen van zeker Speelhuis, dat hij buiten de SHft £?J 10 fCrht W**&*. Om deeze gelegen Hof van neid na te fpooren, kwamen zekere Gemag- j^«de 5Sd™ *»£ de» H"*g, die aan \ Reguliersbof, «akon- daar t Speelhuis lag, aftraden, en met den enervinlenn:Schout > daar ontboden , zonder te weeten ze nfc tot wat einde, naar de plaats wandelden. Aldaar gekomen, ftapteen der zeiven op de bank, en njkende met de hand naar 't glas, vond zijnen arm te kort, zulks het al te verre was van door 't glas te kunnen zien wat 'er binnen bedreven werd. Derhalven aftredende, zeide hij, hebt goeden moed, Heer Schout, uwe zaaken zijn behouden. En zonder hem wijzer te maaken, keerden zij weder naar den Haag Mits de fteun der Stad en gunst der geestlijkheid, nochtans, haperde het een ruimen tijd eer men befluiten kon, aan de andere RaadHSKikft!?en panden te liaan. Niettemin mits «Tp£de lelijkheid van 't fchelmftuk overwoog, toorgevan-mogt noch het een, noch het ander, Meester 6 Hendrik en den Paftoor eindelijk baaten of zij werden, bij last van den Hove, op den 3den  Jaarboeken. 9? gden Mei des Jaars vijftienhonderd zeven-: nvijftig, binnen Amfteldam gevat; de Paftoor, filipsdb daar hij voor 't Altaar ftond; en niet zulk een e' heftigheid, dat hem geweigerd werd te zijner woonftede aan te gaan, of eenige verandering van gewaad te gaan neemen; men voer- Benevens de hen beiden zo daadKjk naar den Haag.^vaA*k Kornelis Martsz. en Adriaan Jansz. kwamen in dezelve zwarigheid. En 'hoewel het der leugcne kunst was, eenftemmelijk uit zo vcele bijzondere monden te kallen, zo bleef men echter, Taaren, belemmerd in 't ontwinden der bewimpelingen, waar in de waarheid vermomd ttak. Fy inmiddels, beviel van een kind in de gevangenis; 't zij datze weder eenen man getrouwd, of anders geraapt had. Doch zij, en de andere getuigen, zig onklaar, De Geraten geen open ziende, beleden eindelijk op|en ioe; hoope van vergiffenis, openlijk uit, dat alles giffinis, en valsch, verfierd en verdicht was, 't geen zijy^y*18 den Schout en Schoutinne opgeftreden hadden. Fy bekende in de gevangenis, dat, toen zij 's avonds gevangen werd, zij met haar' zoon bij den Paftoor ging, en dees haar in 't gezicht krijgende, uitborst met vloeken; Wat Duivel maakt gij hier: en als zij hem aanzei dat de Schout haar 's avonds zou komen ligten, gaf haar tot antwoord; dat zij met haar kinderen gerust zou gaan flaapen, en liever de deur op de vloer laaten lobpeii, dan die te openen. Doch hier zeide Fy neen op, en dat zij hem in wilde laaten. De Paftoor wederom , eer gij dit zoudt toelaaten, zo neem liever twee of drie pont groot, en pak u weg, 11. Deel. G dan  98 AMSTELD AMSCIIE 1568. dan ons al te zaamen in lijden te helpen. Ein™PSDE dclijk verzochten Fy en Volkje, met verzoekfchriften genade en vergiffenis aan den Koning, met bekentenis, datze, van den Paftoor en Meester Hendrik, bekoord, omgekocht, en door beloften 'er toe gebragt waren , om den Schout en de Schoutinne valfchelijk op te zweeren, 't geen hun aan eere, worden goed, en bloed ging. Zijnde de fchennis alrac' zo in 't licht gekomen, en de genade afgeflagcn, deed het Gerecht zijn pligt. De Slijper werd in 't openbaar gegeesfeld; de Notaris onbekwaam tot zijn' dienst verklaard, en beiden ten Lande uitgebannen. De Paftoor moest bekennen, wel roekeloofelijk, onbefcheidenlijk, en op min dan behoorelijke onderrichting, tot last van Willem Dirksz. en zijne Huisvrouw, aan Meester Ruwaart gefchreeven te hebben , en dat het hem leed was. Waarvoor hem de Stad en vrijheid van Amfteldam, met het oefenen van 't Kettermeesterfchap, verboden werden, Volkje ftierf in de gevangenis. Over Fy ging een fchrikkelijk vonnis. Maar eer zij ter Pleitkamer, of Vierfchaar verfcheen, werd haar voorgehouden, door drie Raadsheeren, met erinnering van de naderende uure haares einds, dat zij, zonder iemand te onrecht te belasten, of te verfchoonen, de waarheid naaktlijk had uit te fpreeken. 't Befcheid dat zij hier op gaf, is waardig voorgedragen te worden, als niet wanhebbelijk beleid, en fmakende naar de ernsthafdgheid eener ziel, die reeds gefcheept in de droefheid des doods, en een ander  JAARBOEKEN. 99 ander leven te gemoet ziende, de vvaereldden 1568. lesten adieu toeroept. Ik weet (zeid zij dan)™PSDS dat ik fierven moet, dat mijn tijt alhier kort, y ^ en de uure nabij is; en dat ik mijn oordeel, van tm% van u, mijn Heer en , alhier te ortfangen , e« daar ^^ffff** na voor den Hoogen Rechter te verfclnjnen heb. Zoo zeg, en verklaer ik. bij V oordeel, dat ik, mijn Heer en, van u , daar na vc. n den Hoogen Rechter ontfangen zal, dat al Vgeen, •waar in ik den Schout van Amfteldam, en de zijnen, belast heb, zoo bij gezvooore getuig' fchriften, als voor verfcheïdene Heer en en gemagtigden, of anderzins, al ? zanten gedicht, gelogen. en onwaaraghtigh is. En heb V zei' ve gedaan, door overredinge, beloften, en giften van Meester Hendrik Dirksz. Burgermeester van Amfteldam, en Meester Floris , Pajloor van de Qudekerk aldaar. Voorts verzocht zij, dat iemand van de Heeren geliefde den last aan te neemeó, en haar te beloven, dat hij den Schout, uit haaren naam zou bidden, om vergiffenis van 't geene waarmede zij hun zo valschlijk belogen, en ten laste gelegd had. 't Welk de Heer Arnout Sasbout aannam, en nakwam. Haar, op dat de leden die zig dapperst in de fchelmerije gekweten hadden, loon naar verdiensten ontvingen , verwees men tot een ftraf, die op haar misdrijf paste, namelijk, dat haar tong uit den halfe getornd, haar hals aan een paal gewurgt, 't lichaam gebrand, en op 't galgeveld zou gefteld worden. Gebiagt buiten denHea»e£«. Haag. ter plaatfe, daar zij haar recht ont- tenis en vangen zou, vernieuwde zij, met luider ftem-d00dG 2 me,  loo AMSTELDAMSCHE mupL V00^ ce ?;anfche menigte, daar toegeiide. loopcn, dc bekentenis der valsheid, en hoe zij, van Meester Hendrik, en den Paftoor, hier toe, verleid was; niet nader verzoek, dat men den Schout voor haar, om vergiffenis bidden wilde, liet daar op haar tong afkerven , en de keele toewringen: vellende 't volk een vloek, over de aanftichters van 't ftuk, met fchrecuwen, dat men hun beiden van gelijke behoorde te doen : Dit gefchiedde den i3den van Mei des Jaars duizend vijf honderd een-en-zestig, naar ftfjl van den hove Krikmaar Meester. Hendrik, zig hebbende wee-. redt zig. ten voor fchrift van zijn hand te hoeden, en - de geloofwaardigheid der getuigen, met hun. ne beledene meineedigheid gewraakt, ontworftelde de jongfte ftraffe. Hij zat nochtans, op de Foorpoort, zestien weeken, zonder vrouw of kinderen te mogen fpreeken, uitgezonderd in de laatftc uure. Daar na had' hij zijn herberg, eindelijk den Haag, voor gevangenis, mits borg ftellende voor twintigduizend guldens, en op poene, dat het ftuk, zo hij vluchte, voor gebleken en beleden zou gehouden worden. Alzo duurde 't een Jaar, eer hein veroorlofd werd, binnen 'Amfteldam te komen; en dat niet dan bij verdubbeling der borgtogt, der lbmme van veertigduizend guldens, cn met verband van weder te keerThtU ren' ten vermaan van den Hove: daar hij nog bü ce vier onder ftont aan de kant van vier Jaaren Te &ht?'wceten' büven dat ™n Fy, werd hem nog tweederlei bedrog ten laste gelegd. Het eene zou hij met mompelen van zekeren gemagtig- de,  JAARBOEKEN. 101 de, gezonden van wege der Landvoogdesfe 1568. in 't Jaar vijftienhonderd vijf-en-veertig, cm™"8 te vernemen hoe veel graans te Amfteldam lag, gepleegd hebben; bcftellende dat de koornkoopers twee lasten voor een aangaven , op dat alzo oorlof tot uitvoer dier waare verworven werde; het ander met achterhouden van meer dan vierduizend uit dertienduizend en ettelijke honderd guldens; waar op de omflag des tienden pennings van de waardije der huizen en erven binnen de Stad en haare vrijheid, in 't Jaar vijftienhonderd drie-en-vijftig, gefehat was. En belangende de twee naastverhaalde valsheden, verklaarde 't hof, eerst op den i/den April des Jaars vijftienhonderd twec-en-zestig, den algemeencn Verzorger niet ontvanglijk tot zijn eisch, in der forme als die genomen was. Tevens ontzeide het hem zijnen vorderen eisch: doemde niettemin den verweerder in de kosten, zo zijner gevangenisfe , als andere bij hem gedaan; en beval den Verzorger, de pleepapieren na zig te neemen, om 's Konings recht te bewaaren, tegen de fchuldigen, daar en zo 't behooren zou. Niet zo haast waande Hen -De Schout drik hier mede eencn vrijen hals te hebben ,lloor !?e™ ... , ,i 1 • 1 voor Sche- of hij begon, feller dan ooit, weder te wroe penen geten ; en wijtende al zijn leet en oneer dendasvaar<1' Schout, vorderde, om dezelve te doen beteren , hem voor Schepenen der Stad. En vermogt de partijdigheid zo veel, dat men dezen man , van wiep meest al de Gemeente een fchrik had, nog in de Jaaren drie- en vier-enzestig, tot Burgemeester koos; ja den Paftoor hendrik G 3 We-woidtecto-  102 AMSTELDAMSCHE 1568. wederom zocht te Amfteldam te beroepen, nupsni Alle handelingen van den Schout, die eenigterBurge. zlns te misduiden waren, werden uit den grond meesier. opgegraven, zonderling, daar hij de Onroomjchen mogt fchijnen verfchoond te hebben: gelijk hem inderdaad, het vervolg om geloofszaaken, en de bloeddorst der anderen, verdroot. Men trachtte zijne fchoondochter, die, om haaren meer dan burgerlijken rijkdom, eertijds aan eènen Admiraal van Holland, gehuwd geweest was, van ketterij te doen overtuigen s verworf op nieuw het wed*r aan Schoutambacht, in pandfehap, aan de Stad, ?eenddbe"rn 't jaar drie-en-zestig, en lliet'er hem uit, in den Jaare zes-en-zestig, als de Hertogin de keur van het Burgemeesterfchap aan zig genomen had,. en lieden naar haar gelieven daar toe beroepen; regelrecht tegen handvesten en oud gebruik. Hoewel onder verklaring van 't zelve in geen gevolg te willen trekken. EnPiETF.R En men bekleedde zijn plaats met eenen Piedaar in ge."rER PïEtersz. die op een jaargeld van agtfleid. honderd guldens aangenomen werd, waar voor hij van alle boeten, beloopende boven drie Guldens, te verantwoorden had, en die tot genot der Stede te laaten. Daar na werd opgeftreeden aan Bardes , uit twijfelachtige getuigenisfen, en tekenen, dat hij de beroerten had helpen ftooken; ten dien einde, verftand met den Prins van Oranje, met den Heere van Brederode, en, in fijfer, met Dirk Volkhartsz. Koornhart , gehouden, ja eenen Kalvmifchen Leeraar in den Haag gebragt. En terwijl hij aan de eene zijde, van al  JAARBOEKEN. 103 al deeze zwarigheden wierd aangevochten, 1568. ontviel hem aan de andere alle toevlucht en™;'PSDB onderftand. Vrouw Maria was, over lang, uit der tijd; bij die van Parma yond hij dezelfde gunst niet. De Hertog van Alva kwam in 't Land. Dus raakte hij ook ten bardes Hove in'hechtenis: werd na lang zitten, bijfe™| o-oeddunken van den bloedraad, wredelijk ge en gefolterd, en boven dien, met roeden gegees-S"' feld, in den ouderdom van zeventig Jaaren.züngoed, En hoewel hij dit uitftond met onvervvonnenhe?d°dên moed , zulks de gemelde Raad hem zuiverzinnen. van de beroerte fchoude, men hield echter, met voorwenden van andere zijne zijdgangen, hem aan de lange koorde, en een groote fom penningen in, die de Koning hem fchuldig was. Voorts begon de fcheuring des lands; en hij, vindende geen veiligheid bij de Spaanschgezinden, der partij der Bondgenooten te volgen: oorzaak, dat zijne meeste middelen, gelegen onder Amfteldam, hem te onbruik gemaakt werden. Al 't welk hem, niet alleen aan 't lichaam, maar eindelijk aan 't verftand ging; en zijnen eenigen broeder Meester Klaas Hein zo na, dat het hem ook het zijne ontfteldc. in deezen deerlijken ftaat, en een gebreklijkheid , die hem al een wijl verbood" wijn aan zijnen tafel te nuttigen, bragt hij, te vooren adelijk te leeven, de rest zijner dagen tot Delft over; alwaar het den Prins van Oranje, hem aanfprekeude, traanen en klagen koste, dat zo bloeijend een vernuft , derwijze geknakt en verwelkt was. Dan het gold deezen ongelukkigcn niet alG 4 leen:  io4 AMSTELD AMSCIIE Jl6?: „cn : Egbert Meinertszoon , Alfert ?r Henrikszoon en Pieter pe Wit gingen zwaare 51,e^e "iet vrij; hét is te 'overbekend hoeon- :r^tr°UwJe" fcbatïde,i'k mft de" eerstgenoemden fening bm-gehandeld en op welke wijze hij in de gevandeeze genis omgekomen is , om hier herhaald te worden; gelijk ook op wat onnoozele befchuldiging de twee anderen onthalsd zijn geworden. Met hun bloed waren echter de wraakgierige en onrechtvaardige Rechters, in dien tijd. nog niet vergenoegd; want zij deeden die zeilde ftraf ook nog twee Korendagers ondergaan; waarna ook Wein Adriaan Okkers, dochter, en haaredienstmaagd Iryn Henriks, op den 22ft.cn Juny, in een ton gefmoord werden; de eerfte om dat zij met haar flof, naar het Lievevrouwe Beeldje in de Oudekerk geworpen had, en de andere, om dat zijaanfchouwfter daarvan geweest was. Alle welke zaaken, door Hooft, Brandt en anderen, op dit Jaar omftandig verhaald zijn geworden. (*) De vermaard fte mannen van dien tijd bleeven zelfs niet vcrfchoond. Willem Martensz. Kalf, Baljuw van AmfteUandtn Onderlchout der Stad, geraakte in groote ongelegenheid; Jacoij Simonszoon de Ryk, nam de wijk naar Dantzig; Marten Janszoon Koster redde zig mede met de vlucht; Adriaan Paauw insgelijks, waarop hunne indagingen kort daarna volgde. Paauw vervoegde 'zig vruchtloos met twee fmeekfehriften, aan den Raad iSK?* „HoOFT> bL 194 enz. Brandt, ifte Öeel, bl. 484 enz.  JAARBOEKEN. 105 Raad der beroerte binnen Brusfel, doch al- t<68. daar ware de zogenaamde Rechters, doofFIL,PSD" voor de ftem des Rechts, en waren met niet e' anders bezig dan met Ban- en dood-vonnisfen te vervaardigen, waarvan wij in het gemelde Gedenkff.uk , ons door den Heer Marcus ter hand gefteld, maar al te veel bewi jzen vinden. Het eenigftc dat ons buiten dat nog in dit Aanfieinng Jaar als eene verrichting van Burgemeesteren denTa.?0' te vooren gekomen is, is de aanltelling van ^«/^<»» zes loopende Koopmansboden, van hier or/£p„f"'tt<;'" Antwerpen. Even als het voorige Jaar geëindigd was, 1569. nam het tegenwoordige zijnen aanvang, wordende op den ioden January, alhier voor het Stadhuis onthoofd Jan Jochemsz. , alias Graafke. Zijn lichaam werd op het Kerkhof begraven : en naauwlijks hadden de nieuwaangelfelde Regcering, waaronder als Burgemeesteren waren, Elbert Marcus Jan Claesz. van Hop- Dirksz. pen, \ Joosr Sybrandsz. Dirk Jan Henricksz., Buyck. en na zijn overlijden, Claes Jacobsz. van Swieten, van Leiden. zig in het eeregeftoelte gezet, of 'er werd, veeM,idi. met klokkeflag, van voor de Puijc van hec^,,^1"5" Raadhuis afgekondigd, het Vonnis van Ban Ba sfenisfement ten eeuwigen dage, uit de Landen?„c"en van zijne Majelteit, geweezen over honden »^^0^ agt-en-twintig Burgers, onder welken waren * G 5 veele  io6 A MS TE LD AM SC HE Ve£n Vl'?uwe"'wie' Soleren mede verbeurd FiuPSDE verklaard werden, om dat zij Geuzen warenbaar m de voorsz. troubelen ingelaten en haare huizen geleend of verhuurd hadden', tot crooreon.geheime bijeenkomsten. Die Vrouwen wier di6tldagr;.nian1ncn gebannen waren, moesten haare huipiet)>d in zen iiuuren van den Rentmeester des Koning ^ürd'ver.en de. penningen daar van betaalen, even als CoTderef 7 °J- j ^ ^ m'mtQ Cigeildom aan hadGoederen. den. dat meej was 9 ziJ die renten zoda_ rage huizen hadden, kregen niets daarvan, bet zij van wat rang of gezinte zij ook waren, ja al behoorden de renten, aan Godshuizen, Kerken, Kloosters, Huiszittenarmen of Leproozen : de Hertog van Alea verklaarde alles verbeurd, ten behoeven van zijne Majefteit. Ook deed hij zorgen dat ieder termijn op den vervaldag voldaan werd, of deed bij nalaatigheid van dien, de Poederen aanilaan; welk bedrijf de Room schgezinden , die daar bij het meeste nadeel leeden als de grootite onrechtvaardigheid (gelijk het ook m de daad was) uitkreetcn. Dus ging men voort met, zo niet ieder das ten minsten ieder week of maand, te hangen' te branden, of te bannen, en goederen verbeurd te verklaaren (*), waar van het ons niet gelust het dagregister na te gaan: de Martelaars Loeken, zo van de Gereformeerden als Menmmten , zijn opgevuld met die tirannifche bedrijven. Ten bewijze daar van zij het ge- C) Uit meergemelde Aant,  JAARBOEKEN. io7 genoeg te zeggen, dat van wege het Hof, T<6p. aan alle Secretaris/en, Notaris/en en ande-FILIPiDE ren, op het ftrengst verboden was geworden,"de* eenig getuigenis ten behoeven van de Gedaagden opteftellen; waarmede derbalvcn de deur des Rechts , op eenemaal gefloten werd. Het onheil dat zulks ten wege bragt, ondervond de Heer Adriaan Paauw , die gelijk wij op het voorgaande Jaar gezegd hebben, mede gevlucht en gebannen was. Hoe beknopt wij deeze fchandelijke bedrii-EerfTepooven ook voorgefteld hebben, kunnen zij ech-f,ing v™ ter hen, die niet ten eenemaale van alle ge lem « voel beroofd zijn, genoegzaam overtuigen.^'.''^^ van het édelmoedig Charakter van Prins Wil-w™. lem den Iften, die, om de Nederlanders van die gehaate pesten, welken hen overheerden te verlosfen , omtrent deezen tijd, de handen aan het werk floeg; en fchoon de uitkomst in den aanvang, noch aan zijne verwachting , noch aan die van Graaf Lodewyk van Nassau , en andere welmeenendcn, beantwoordde, haperde het niet aan hem; maar het behaagde den Almagtige, Land en Volk tot op den uitterftén oever des verderfs te doen komen, om de grootheid zijner magt te meer te doen kennen, Uit 's Lands gefchiedenisfen is het kenbaar, hoe manlijk de Helden van dien tijd zig gedragen hebben; tevens hoe ongelukkig hunne eerfte pogingen uitvielen; echter baarden dezelven niet dan fchrik en vrees voor de Geweldenaars. (*) Alba (*) Ten bewijze hkr van, dient Jlegts aangewee- zen  io8 AMSTELDAMSCHE 1569. Alba niet vergenoegd met het goed en fiupsde yoefj var, ]uin die flegts op den minsten fchijn, Am \ konden aangevallen worden ; vorderde met eisch. icn eene onverzettelijke dwang, den Tienden Pen- tienden • , r '1 T 0' renning. "i-'g •> van s Lands Ingezeetenen. Door deezen eisch geraakten niet alleen deRoomfchen en anderen, Geestlijken en Wereldlijken, maar ook Overheden en Onderdaanen tegen w0"*e_emhem m 't harnas. In zijnen eisch van den ^eigerdi bondtrflen penning werd fpocdig bewilligd, Dordrecht bewilligde ook in den tienden en tivintig/ien, dan hier en elders, maakte men ten aanzien van die vordering, met rede, groote zwaarigheid; ook molest de Hertog dit ftuk laaten glijen en zig vooreerst vergenoegen, met den afkoop voor de Provintie van Holland, voor den tijd van zes achtereen volgende Jaaren, ter fomme van tweehonderd een-en zeventig duizend Guldens in 't Jaar. Koophin- De ftap die Eeizabet, Koningin van En- geland ver- geland, op het einde des voorgaanden Jaars boden, gedaan had, met de aanhouding der Penningen, die den Hertog Uit Italien gezonden waren, en om welke reden hij den handel met Engeland verbood, maakte het ongenoegen onder de Gemeente nog grootcr. ■ oranje Oranje , fehoon in zijnen eerften togt onftemnget'e §clukkig geflaagd zijnde;'liet daarom den moed water uit. niet zen te worden, dat binnen deeze Stad een eerlijk Bur» ger ven Haarlem, in 't openbaar gegeesJUd werd, alleenlijk om dat hij gezegd had, dat de Prins over de Maas wat, Hooft, bl. i$7.  JAARBOEKEN. 109 niet zakken: op aanrading van den vermaar- 15159. den Colligny gaf hij hertelling, of zomen iiu™psdb zegt, Lettres van Marqués uit, waar van eenige voornaame gevluchte Amfteldammers o-reetig gebruik maakten. Onder deeze werden fpoèdig met naamengekend, Jan Broek, NlCOLAAS ruighaver , DlRK van BREE- men , Jan Klaaszoon Spiegel , Dirk Duivel, Jurriaan Wybrantszoonen, en anderen die zig 'er door den tijd bijvoegden. Dit bedrijf noodzaakte de Regeering, wilde zij hun opzet volvoeren, en Alba niet ten onvriend maaken, middelen daar tegen te werk te ftellen. Binnen kort werden ook alhier, drie Schepen, onder bevel van Frans van Boshuizen uitgerust. Jan Broek , viel nietig ^ lang hienia,in handen van die van Hamburg j Hamburg welken geen acht gevende, op zijn' lastbrief omlialsdvan den Prins van Oranje, hem als een' Zeerover het hoofd deeden afllaan. Alba, ontmoette in zijnen eisch van den tienden penning, nergens heviger tegenftand, dan te Utrecht, dus ondernam hij de Hoofdftad van die Provintie met magt van Krijgsvolk te dwingen. Een menigte daar van deed hij van Alkmaar komen, en zij den weg door Amfteldam nemende, hielden binnen deezen Stad een nacht haar verblijf. Het Jaar eindigde gelijk het aangevangen 1570. was, dat is met ftrenge vervolgingen, en het^f*"* doen van Executie». Met den aanvang vanvoigfog. het volgende Jaar , werd alhier eenen Jan Henrikszoon , ten vuure gedoemd; anderen gebannen en hunne goederen verbeurd verklaard.  *ïo AMSTELDAMSCHE 1*570. klaard. Kort na de aankomst der nieuwe Refilipsdb geenng, werd met toellemming van Burgemeesteren : Joost Buyck Sy- Floris Marten van brands. Alckemade, en Symon Claes Jacob Counelis Nobel. Cops. vijf-en-twintig guldens beloofd, aan ieder die Goosen Paauw, welke reeds gebannen was, doch naar men vermoedde zig weder binnen de Stad bevond, in handen van den Rechter zou leveren. Mogelijk dat de Wethouders zo ftreng te werk gingen, om de bloed- en geld-dorst van den Hertog te verzaden, of bij hem een witte voet te krijgen ; dan het baatte hun weinig, de weigering van den tienden penning {tak hem te fel, en, daar men zig bij deeze en andere weigeringen, om hem" den mond te fnoeren , doorgaansch beriep op der Stede voorrechten, wilde hij zig deeze ftekende doorn uit de voet trekken, en dezelve zo het mogelijk ware, geheel en al vernietigen. De opeisfching der gemelde voorrechten rotafk;,dacht J]e™> bier toe het gereedite middel te' zijne voor-zijn; doch Burgemeesteren hielden zig niet den Her- maSdg genoeg om daaraan, zonder voorkentog bij ge-nis van de Vroedfchap te voldoen. Deeze dan in'handen hier °P vergaderd, vonden raadzaamst'door «efteiien. eene aflchrijving van dezelven daaraan te voldoen. Het vermaarde Verbond der Edelen, had reeds zedert den dood van den Heer van Bre-  JAARBOEKEN. in Brederode, een verbaazende krak gekree- 1570. gen, waar door de zaak der welmeenenden™13515* fterk te rug gezet was geworden, en niet min0nhdIeil ongelukkig liep het af met hun, die ter Zee van de eenige herftelling daar aan poogden toe te^*" brengen. Jan Broek was reeds onthalsd; vrijheid, een ander, Jan van Trooijen genaamd, geraakte alhier in hechtenis, en werd na eenig beraad, niettegenftaande alle de bedrijgingen zijner medemakkeren, te recht gefteld. Dirk van Breemen, die alhier mede in hechtenis geraakte, werd echter na eenigen tijd zittens, ontflagen. Ruighaver en Entes ontkwamen nog gelukkig het gevaar eener hevige ftorm; ook gedroegen de voornaamften van hun, zig zo flegt, dat de Prins zig genoodzaakt vond, den Admiraal van Dolhain te deporteeren, en den Heer van Lumbers in zijne plaats aanteftellen. (*) Een zwaar onheil leed de Stad, op den iften^//^/«November van dit Jaar, door een ongemeenengeBVheiftorm uit den Noordwesten, waar van wij het verhaal zo als het elders voorgefteld is, hier laaten volgen: Ten eerften daaghe in Slagtmaandt ftak een florm op, uit den Noordwesten, die dat deel des Oceaans, gefwollen door de fpringvloedt der nieuwe maane teegens de ftrande van Oost en Nederlandt, met foo fel een bulderen aanjoegb, dat weinig dijken ofjluyzen, daar men zich tegben zulk geweldt mêe wapent, den ö poot (*) Bor, 5de Boek, bl. 323,  ii2 AMSTELDAMSCHE k70. fto.t koude ubflaan. De Noordzee, zeeker filips m foeft meenigbmaals van ouveds, d" aangrensde gewesten met getijken inval overrompelt, en ongein, ete flreeken aardtbodems, «« Kerken en borpen verflonden. Maar van alle ram. pen, gebeden bij mans gedenken door woede van waater, is deeze de zwaarfle beyd' in febrik en in jchaade geweest; houdende het onwedcr aan, twee etmaalen lang Menighte van menfehen in het bedde verrast, zijn aedempt door de baaren: van beesten op (laf of in de weyden verdronken, moerighe landen van een gereeten; met buyzen en al van hunne plaatzen verjleept, en elders aangezet. I,t Brabant was wel de minfle noodt, nochthans groote armoede tot Antwerpen (*), met bergen van kruiderij, Juyker, olij en andere Koopmanjchappen, die voor een goed deel nat en door de brakheid bedorven waren: behalven den aftrek aanfluyzen, kaaijen 'en muuren der Stadt; en dat 'er ettelijke luiden, zich tn kelders onthoudende, fmoorden Vlaanderen liep maghtig aan; het Sas was onder; water tot Gendt aan de Kaizarspoort; Brug. ge Duinkerken , Grevelinge, Nuuwpoort Oojlende, IVat er vliet, en d'omleggende Dor. pen , voelden eenen dapperen flagb en lanse najmart. In Hollandt jionden dfjlraaten vin Doorbmk Dordred>tj Rotterdam en andere Steden, drie van den voeten onder. Nevens andere brack de Die j>u™r. merdijck door; zulks daar wel twaalf of dertien (*) Zie van Milteren } bl. 58.  JAARBOEKEN. "3 tien gaat en in waren, tusfchen Muyden en ikjo. Amüerdam, en V verlies alhier in Kelders mnuvii>t. Pakhuyzen onwaar deerlijk. Het Hondsbos, de* een bolwerk van eyke paaien met metaale blokken gehaayt, met ijzer geankert, met zwaare Keyfleenen belast, werd tot drie plaatfen gejloopt en om verre ge/makt, door het geweld der Golven. En hadde de Slaaper, een dijck zo geheet en, om dat hij, buiten daaghlijkfen aanflagh, alleen tot een toeverlaat leit, niet tegengehouden, bet was om den gebeelsn boek van Noordhollandt gewedt. De Zijp ging glad deur; met oover bondert wooningen: daar naauwlijks iet afkwam, dat leeven ontfangen hadt. In de Vlekken aan de Duynkant, was de bangheid bij fier. De Pinken en Visfchersboots op flrant gezet, werden vlot door de Vloet, en ten dorpe ingefcbopt, vellende met floot op [loot, wanden en daaken ter aarde. Bet dan drie voeten hoogh Jieeg het water in de Kerk tot Schevelingen, en baarde 'er zulk een kracht, dat het een zwaar e kist van ijzer omfmeet. De Zeeuwfche Eilanden (*), niet tegenflaande de fier kt e hunner Zeeburghen, werden aan verfcheidene Oorden, fchandelijk getroffen; daar over de drie duifent perfoonen gefneuvelt zijn; beeft Zaftingen wegge•fleept. Maar nergens grooter jammer, dan bij de Oost en Westfriezen. Al 't vlak om Embden, Groningen, Leeuwaarden , Franeker, Dok' kum, (*) In die Provintie, werd ter gedaehtenisfe daar van, naderhand tenen Gedenkpenninggejlagtn. II. Deel. H  ii4 AMSTELDAMSCHE 1570. kum, Bol/waart lag meest over/lroomt; een filips dk iveinigh kroften die uitkeeken; zulkx dè Steden verbaast, of hun de waereld ontfonktn waar, als in een woest en zaaten, het getal van aller lij ouderdom, omgekomen in deezen hoek, wordt bij twintig duizend begroot. Den ghebeelen Oever lanx van den mondt der Eemfe af, tot aan de Kust van Deenemarken, was gelijke ellenden. Dies fchat men in alles niet min dan hondert duizent zielen ontlijft te zijn. Van 't verzoopen Vee was geen rekening te Tafreei maaken. Als nu de windt wat gin* leppen 'en. was / een deerlijke vertoomng; mannen, mijven, kinderen ver/lijft van koude, verflenst van V nat, flaauw van honger, mat van worflelen met de doodt, wijdt en zijdt, op kalken, berden, ftroofchalven drijvende. Andere zittende, op toppen van hoornen, daaken,booybergen, mestboopen of heuvelen, riepen de ghenade Gods en hunner evennaasten aan. Toen toogh men uit met fcbouwkens, praamen, en andere ondiep gaande fcbuitkens, om eerst de levende en daarna de dooden te visfchen. d'0verflen Robles, Hter van Billij, binne Groningen zijnde, deed dat pas, treffelijke proeven van trouwhartigheid. Hij zond niet alleen alle de bevelhebbers van zijn Regiment alle de fchuitevoerders, die te vinden waren en gewillig om de menfcben te redden, maar dwongh 'er de onwilligen toe, zonder zijn eir gen perfoon of arbeid te fpaaren. Jaa hij bracht te Brusfel te weeghe, dat de 'leeningh zijner foldaaten van daar beforcht werd, en zijn landvoogdij een rondt Jaar van fchatting ver-  JAARBOEKEN. ii5 verfchoont, als die genoegh te doen had, aan 137c, het vervallen der kosten, om dijken en dam "dgIPSDe men , Jluyfen en zeilen te boeten. ^Dw«ue Spanjaarts , om dat dit onheil op allerheili- gedachte ghen dagb 'aanving, wilde dat het herquamf/Jf™' uit der zeiver gramfchap, over het mishandelen der beelden en kerken bun toegewijdt. d'Onroomfchen hielden dat de zaalighe zielen, met geen wraakgierigheid ontflell werden : maar dat dit kwaad een voorboo van genaakende beroerten was. (*) Nederland door twee fnerpende geesfelroeden dus fel geteisterd, was in de deerniswaardigfte omftandigheid. De bijna ontebovenkomelijke nadeelen, door het laastgemelde onheil veroorzaakt, moesten onder inwachting van Zegen, door tijd en vlijt herfteld worden; doch de andere onheilen door Alba en de zijnen, den Lande toegebragt, eischten andere middelen tot herftcl. Oranje, tot in de ziel met den droevigenMiddelen ftaat des Lands bewogen, vergat zeer ligt de w°llem reeds geledene fcbaden; en om zig weder in den men ftaat te ftellen van op nieuw een kans tot ver-^jfj^, losling te waageu, verpandde hij, ter verkrij- veriosfl'ng ging van de noodige penningen, bijna allejaa"rffw'r" Heerlijkheden, en kocht daarvoor den onderftand der Duitfche Vorsten. Met de bijéénvergaderde manfchap, begaf Hij zig naar Nederland op weg, waarvan de maare ftraks het gant- (*") De Befchrijving van dit algemeene onheil heblen wij gevolgd naar Hooft , in 't 6de Boek zijner Nederl. Hiftorien ; fchoon ook alle Schrijvers van dien tijd, 'er melding van maaken. H 2  u6* AMSTELDAMSCHE T570. gantfché Land doorklonk. Intusfchen wij' filips de dcn Held op weg laaten, eischt ons bellek dat wij zien wat op dit Jaar betreffende de Stad, nog gemeld moet worden. Maagden- Meer dan eene reden is 'er die ons doet gep.)dlt'-l?ovtn-> dat het Maagdenbuis, een der Roomftieht. fche Weeshuizen, in dit Jaar gefticht is; fchoon niet op de plaats daar het tegenwoordig ftaat; want aldaar is het eerst in het Jaar 1628 gebouwd , en ook op verre na zo groot niet als het tegenwoordige, zijnde het oude eerst 1684, en ten tweedemaale 1752. vergroot. johan- Te Noord-wijk overleed in dit Jaar, voltorius!' Sens de aantekening van Soermans , de vermaarde Johannes Sartorius , of Snijders genaamd, geboortig van Amfteldam, alwaar hij Leermeester in het Latijnfcbe School was C*). Schoor , noemt hem een getuigen der Reformatie; Crocus, die met hem het zelfde ampt bekleedde, zegt, dat hij volkomen ■van het Catholijke Geloofis afgewecken; en Alardus van Amfteldam, befchrijft hem als laatdunkend. Van Heussen, geeft deeze fchets van hem. Johannes Sartorius, in de Latijnfcbe, Griekfche en Hebreeuwfcbe taaien ervaaren, en daar bij zeer bedreeven in zijne moedertaal, begon het zaad der leerin- ge (*) Omtrent deezen tijd waren in de Stadsfchoo-. len aan de Oude en Nieuwe Zijde, toen de Hoofdfchoolen genaamd, in de eer (ie één Retlor en vier Meesters, en in de tweede één Retlor en vijf Meesters, die de Jeugd in de Latijnfche, Griekfche, Franfche en Duitfche laaien onderweezefi.  JAARBOEKEN. 117 ge onder djne medeburgers reeds in het Jaar 1570. 1530. te verfpreiden. Ook hield hij, op ver-™fpsw! lof van de Magillraat, openlijk fchool, in de e' Hebreeuwjcbe taal; hij naar de Reformatie overhellende, begon die in te voeren VV. Gnapheus , Angel of Engel Meruea , en meer andere yveraars in Holland, die voor dezelve waren, hield hij voor zijne vrienden. Omtrent het Jaar 1540, trok hij met 'er woon naar Noordwijk, alwaar hij ook een School oprechtte, en met Cornelis Crocus , over de Rechtvaardigmaaking disputeerde. Hij van Crocus en anderen voor een Ketter uitgemaakt wordende, trok naar Bazel, en hield aldaar met Geleerden, die met hem van eenerleije gedachten waren, groote vriendfchap. Van daar keerde hij naar Noordwijk te rug, en fchreef 'er eene uitbreiding over de Profeeten, welk boek te Bazel bij Oporinus uitgegeeven werd, onder den naam van, Johannes TosSarius Aquilovicanus , welke naam hij om verborgen te blijven, ook in het fchrijven van Brieven aan zijne vrienden, gebruikte. (*) In de voorrede van 't gemelde werk, laat hij zig aldus hooren. — „O ellendige en met recht beklaeglijke Staet onfer Kerken! Doch wij fijn defe Jbo tastelijke duisternisfe waardig , want de droomen hebben wij liever als het krachtig werkende woord Gods; de huichelarij als de waerbeit; de fcbaduw als het licht; de Mammon als Christus. IVant hoe7 En . (*) Oudheden van Noordholland, bl. 173. H 3  u3 AMSTELDAMSCHE 1570. En fchijnt ook hedendaagsch der geheele wae~ u(iePSDB relt fu^ een kerke niet aengenaemer en treffelijker, die door de Religie meest uitwendig fijn de in 't 00ge glinflert: dat is, in welke een Opperpriester door eedele gefteente, purper en Jijde uitmuntende; d'Offerhande, en daar al de andere dingen ieder in 't bijfonder op de wijfe van V oude Verbond werden uitgevoert; als die levende, waerachtige geestelijke, en krachtige Kerke, welke door het bloote woord Chrifii be/laat. In deefe nochthans is het mercb der Religie, de ware oeffenfcbeole van den Vertrooster den Heiligen Geest, in welke al het kwaad, dat van den Duivel is, ontleerd , en het Goddelijke geleerd word, volgends het levendich en krachtig werkende moordt Gods. In deefe oefenfcboole worden wij waarlijk Koningen en Prieflers , naar Chrifii; want gefalft met eene Salvinge, die alle waarheid leerd, offeren wij ons /elven den Heere tot een levende en heilige Offerande met Paulus, feggende; Ik leeve, doch niet meer ik, maar Cbrifius leeft in mij. (*) De Geleerde J. Te Water, noemt hem een Leeraar, die in Zeeland de zuivere Leere hegunfiigde; (f) en van Roomfchen en Onroom' (*) Ik heb dit uit Brandt'» Reformatie, ifte deeJ, bl. 213 en 2.14. te liever willen nafchrijven,ten einde mijne min kundige Leezers te doen zien, om welke leering de waardige Mannen van dien tijd, vervolging, gevangenis (gelijk ook deeze geleden had,) zwaard, vuur en ftrop moesten ondergaan. (f) Reformatie van Zeeland, bl. 18. Bleis.  JAARBOEKEN. 119 roomfchen vindt men doorgaansch heerlijke 137 t. getuigenisfe van hem. ™M Alba , hoe 'trotsch zig houdende, was door den optogt van Prins Willem, niet minder v dan 's Lands inwooners in beweeging gebragt, zijne voornaamfte zorg, om het kwaad dat hij daaruit voorzag voortekomen, was, de groote Steden onder zijn bedwang te houden. Deezen had hij reeds hier en elders met vervaarlijke Kafteelen gedreigd. Amfteldam moest naar zijne gedachten mede onder zo een dwingend juk bukken. De Grondtekeningen van alba's een Kafteel, had hij zig in het voorige Jaar*™™"^ doen vervaardigen, en het zelve zou geplaatstnichten geworden zijn, op de Laftaadje aan den hoek™^*™. van de Bantammerbrug. Om den Hertog van dit voorneemen aftetrekken, waren door de Regeering naar Antwerpen afgevaardigd, Albert Dirksz. 'en Cornelis Jacobsz. Brouwer , welken aan den Heer van Noirkarmes, den flegten ftaat der Stad, ontftaan door het doorbreeken der Dijken, den losfen en weeken grond, en wat dies meer zij, wisten af te fchildcren, dat het hun gelukte , de bouwing 'wyk heeft in zijne Befchrijving van Delft, bl.407. ■wel het zelfde als 't geen wij uit Brandt gemeld hebben, ook gezegd: doch meldt Z'jnen naam niet, onder de Predikanten van die Stad, zo ah Soeumans in zijn Kerkdijk Register , bl. 35. en op Noordwijk, bl. 57. gedaan heeft. Het zwijgen van Brandt en anderen, hieromtrent, doet mijgelooven, dat hij nooit op de naamrol der tredikanten behoord heeft. H 4  140 AMSTELDAMSCHE 1571. vving van het Kafteel zo wel als de inlegering miPSDE van spaanscb Krijgsvolk voor de fomme van tweehonderd duizend Guldens aftekoopen. De Burgemeesters, Symon[Claes Cops, Cornelis Jacobsz. Jan Claas van Hop- Brouwer , en PEN> Henrick Cornelisz. van marcken. word^ hadden deezen last nog niet van hunnen hals Rtgeering gefchooven, toen zij, yverig voortgaande met afgekocht, het vervolgen en ombrengen der tegengezinden , benevens de overige Regeerders des* Lands_, aangezien de tijd der af kooping van Nieuwe den tienden penning verftreeken was, op def,™ nieuw door den He»og benaauwd werden, den pen- De Regeering verklaarde ten Hove openlijk, £nng- dat zij niet door dwang tot de afkondiging van 'sKonings Plakaat gekomen waren, ook gaven zij aan den Deurwaarder van het Hof een gefchrift over, waarin zij hunne bezwaaren op dat onderwerp te kennen gaven. vandSeere!alba' dje gee" tegenfpraak duldde. deed de geering Regeerders deezer Stad , voor het Hof in daar tegen.dcn jjaag dagvaarden; en volgens de Apologie van Willem den Iften, werd een der Burgemeesteren, in een Boete van 25000 Guldens verweezen; doch deeze de zaak voor den grooten Raad van Mtcbelen wetende te brengen, bleef dezelve aldaar hangen. Alba maakte zig door dat alles bij de Gemeente en de Overheden gehaat, en het koste niet weinig moeite, om Gaarders of Colle&eurs tot de in- zaa-  JAARBOEKEN. 121 zaamcling te vinden. Staande deeze en ande- ijyr. re zaaken, ten dien tijde in verfchil, gavennJJi'sm de Burgemeesters van dit Jaar, het bewind e' over, in handen van, Jan Claasz. van FlorisMartensz. van 1572, Hoppen, Alkemade; en in plaats Joost Buyck Sy- van den overledenen brandsz. Pieter Pieter Ger- brandsz. , Jacob Cornelisz. No, bel. Op den ziften January, was de Graaf van De Graaf Bossu, binnen Amfteldam gekomen, en nasu"Bb°?* eenige dagen toevens, belastte hij den Schout,veelt het Burgemeesteren, en Schepenen, dat zij twee™^"'!1 Collecteurs Generaals over Amfteldam zoudenIecteu"« verkiezen en aanftellen, die binnen den tijd van agt dagen, anderen onder zig moesten neemen, op verbeurte van vijf-en-twintig Guldens, te betaalen uit hun lieder Privé beurs, tegen welk bevel de Heeren Burgemeesters appelleerden, begeevende zig terftond naar het Hof van Holland in den Haag, alwaar zij vernietiging van het gedaane bevel hoopten te zullen verkrijgen. 'Dan hun werd bevolen, terftond en uiterlijk binnen agt dagen, aan het bevel te voldoen, of anders zouden zij vervallen zijn in de boete vermeld; aangezien men in 's Hage oordeelde, dat een gebod van den Stadhouder van Holland, nagekomen moest worden. De Regeering begreep de zaak gantsch anders, H 5 en  i2s AMSTELDAMSCHE 157 a. en weigerde volftrekt aan het gebod te volnupsDE doeil5 tot zo lar)ge dat de andere Steden yan Bolland, daaraan voldaan zouden hebben; voorgeevende, dat de oudfte Steden behoorden voortegaan. co,mmi6- Op den 9den der maand February, verv.rn?Hof,fcheenen binnen de Stad, twee Commisfariskomcnher-fen, van wegen den Stadhouder van Holland, Svorde-er voorzien met beurzen en zakken, ter ontriDg van de vangst van de boete, die Burgemeesteren en iet Regen- Raaden verbeurd hadden; doch de Regeert«n. ders waren op verre na niet gereed, het geëischte aan de Commisfarisfen'te geeven. Het Gemeen zulks wonder naar den zin zijnde, ftak de fpot met de Commisfarisfen , en wanneer die langs de ltraat gingen, riepen de Vrouwen en Jongens hen na, hebt gij het nu JS?™"' ? beht $ het nu al? door dat geroeP vervruc toos'zamelde zig zo veel volks voor hunnen Herberg, dat zij blijden waren, fchoon zonder eenige ontvangst, te rug te kunnen keepen. Burge- Na deezen weder in den Haag gekomen ™Th*w waren > werden Burgemeesters tegen den volged'ag- genden dag aldaar ter betaalinge gedagvaard. v»ard. Twee van hun en twee Schepenen begaven zig derwaarts op den i5den February, en de Raaden van Holland, zig tegen den eisch van den Stadhouder niet durvende worden verzetten, bevestigden de Condemnatie van Slem"vijf-en-twintig Guldens. Staande dat de afgevaardigden de zaak van hunne CommitenDe schout ten verdedigden , had de Schout Pieter fecteurs1* PlETERS de ftoutheid genomen, om, buiten aXurs kennis van Burgemeesteren of Raaden, twee Col-  JAARBOEKEN. 123 Collecteurs te verkiezen, (*) op dat hij van de 1572. boete bevrijd zoude blijven; en niet alleenlijk ™^PSuB dat hij deezen verkoos; maar op eigen gezach zond hij ook hunne naamen naar het Hof in den Haag. De verkoozenen waren Reinier Roo-Claas, Henricksz. en Dirk Jansz. Eversz. , welken terftond aan het werk gingen, en van elk hand of koopwerks Gild een Collecteur verkoozen; doch deeze mannen, weigerden dien post te aanvaarden, zeggende tegen de Collecteurs Generaals, hunne onderhoorigen niet te willen zijn, om dat zij niet wettiglijk gekoozen waren. Op den 4den Maart trokken weder tweenurgeBurgemeesteren en twee Schepenen naarBrus-™™?™-. fel, om den Hertog van Alba, ontflag van^"aïr de Boete te verzoeken. De Prelident van het Hof raadde den afgevaardigden niet in Perfoon voor den Hertog te verfchijnen, alzo hij op die van Amfteldam zeer vergramd was, om hunne langduurige weigering in de heffing van den tienden Penning., waarom zii a:oed-Kon,.e!lon* . , li.-. verrichter vonden te rug te keeren, zonder den Hertog zaaken te aan te fpreeken. Ja zelfs werd hun geradenrug' geheim te houden, dat zij in Brusfel geweest waren. (*) Op den \\den April daaraanvolgende, des* zelfs tijd geëxpireerd zijnde, werd hij van zijn Ampt ontzet; en hetzelve eenigen tijd door den Burgemeester Joost Buick Sybrandsz. bediend zijnde, werd daarna tot Schout aangefteld Jacob Boshuizen ; en die, binnen korten tijd overlijdende, werd gevolgd door Andries Hollesloot.  124 AMSTELDAMSCHE 1572- waren. (*) Dit was overbodig, vermits de rnjrsDE Hertog, omtrent en op den beruchten dag van den 2den April,de handen zo vol werks had, ve^nde- dat hij, noch om den tienden Penning, noch zalen? om de boete> noch ora de Collecteurs kon denken, (f) AmpMam Hoe groot de omkeering in veele Steden SIS» ook ware' hield Amft*ldam, hoe zeer in den Z'j*». haat van den Hertog, nogthans, ten nadeele van de goede zaak, zijne partij, waardoor zij echter, door andere Stede, die de Partij van Oranje en de Staaten van Holland gekoozen Wordt be- hadden, niet weinig beklemd werd. Te Enk"uLtsLhuizen werd een voorflag gedaan om de Stad den. " in haaren Koophandel te benadeelen; en aan den Heer van St. Aldegonde werd verzocht, zoeken hetden Prins en de Staaten te beweegen om den op den Oofterfchen Handel, van hier op Enkhuifen, Koophan- Hoorn, of op eenige Stad de Maas, die het met hun eens was te verleggen. boshui- De Vloot, onder bevel van den Admiraal nSfni üT Boshuizen , verfcheen van hier in Zee, en leidzee. de zig voor het Ven, om die van Enkhuizen de Vaart naar Texel en V Vlie te beletten ; zelfs verbrandden die van de Vloot, eenige Huizen voor de Noordpoort aldaar. (J) Enk- hui- (*) Uit Aantekeningen van den lieer B. Huidekoper. (iO Ik ledoel hier de inneeming van den Briel, waai bij zig mede eenige uitgeweekene Amfteldammcrs bevonden, als Jacob Simonszoon de Ryk enz. (§) Brandt en Centen, Hijtorie van Enkhui. zen, ilte deel, bl. 180.  JAARBOEKEN. 125 huizen, Hoorn, Medenblik, Edam en Gr00- 157a. ienbroek verzamelden mede een Vloot, om™IPSM tegen de Amjleldammers, over het meester- MoeJtterug fchap te kampen; 't geen Boshuizen zig welkeren, wachtte te beproeven, wijkende liever in zekerheid weder naar Amfteldam (*). Op den I5den van de maand O&ober -,^c^eu waagde de Vloor van Amfteldam het, om d^tnYuZ"'' Naordhollanders, die te Nieuwendam, fchuin over de Stad, bezig waren eene fterkte te maaken, met groote heftigheid aantevallen, doch de tegenftand, zo dapper als gelukkig, noodzaakte de aanvallers met groot verlies te rug te wijken. Ue Overwinnaars daar door ftouter geworden, bragten hunne Oorlogfchepen op Pampus en in 't T, en dreeven de Amftel- Ten nadeedammers genoegzaam geheel binnen hunne/eW"BI"Si' paaien, belettende hun dus den handel op de»«"BOost en West. (f) In dit gevecht bevond zig Jacob Foppenzoon, in rang van Capi- ' tein op de groote Gallij, doch overleed kort daar na aan zijne bekomene wonden. (§) Alba , die toen eerst begon te zien hoeverandenadeelig het verzuimen der Water ft eden voor™^ 'de<; hem was, en wat belang hij had in Am-Henó^, ^ fteldam zijne zijde te doen houden, zong eenvaVXJ>v geheel anderen toon: hij vermaande de Am-M>:> fiel- (*) Ibid, bl. t8i. (t) Velius, bi. 350. (§) Mijne Leezers deezen nader als een man van jlegt gedrag begierende te kennen, leezen het Art. van Aagt Jafi>:s in 't eerjie deel van mijn Vader- kANDSCH WüORDKNBOEK.  126 AMSTELDAMSCHE 1572. fteldammers met Brieven, die niets dan vriendFiLiPSDE fcjjap ademden, tot getrouwheid voor den Koning, verheffende die getrouwheid en dienst, welke zij, zijne Majefteit tot hier toe beweezen hadden hemelhoog. Verzekerende, dat zij daarmede geen kleine eer zouden inleggen, en dat hunne voorrechten daardoor grooteVruck-tiooslijks bevoordeeld zouden worden. (*) Deeze dees?adVOO'voorzorS llad hiJten hoogften noodig ; want door ui- het was meer aan het geluk, dan aan magt van n™f of dapperheid toetefchrijven, dat de fchamele mark. Gemeente, ftaande het jongfte beleg der Stad , in de maand Augustus door den Graaf van der Mark , niet aan het muiten geflagen was ; vermits door dat beleg groote fchade, zo aan de huizen buiten de Stad, waaronder ook de Bergevaarders Kamer, als aan de Schepen die in de Waal lagen, toegebragt werd. (f) Befchuidi- De mislukking van deezen aanflag, die men IumyT ecnter zeggen moet, dat in het geheel niet wel aangelegd, en ook met te weinig magts ondernomen was, werd door veelen op rekening van den Graaf van der Mark gefteld, zo wegens wanbeleid, als verachting van alle krijgstucht, en fnoden handel tegen de Priesters, Monniken enz. (§) CedracTan Amfteldam, zig op niets'toeleggende dan omtrent om de zaak des Komngs te bevorderen, JJ*V raad- (*) commklyn, bl. io4i. (t) Vülius, Chronijk, bl. 346 en 347. (S) H. D. Groots , Jaarboeken, 2de Boek, fol. 44- üoR, 6de Boek, jol. 204. Hooft, 6deBoek, bl. 257.  JAARBOEKEN. 127 raadde, zo als verhaald wordt, Don Frede- 1572. rik, zoon des Hertogs van Alba, om over^psna < de Velwxe op Amersfoort aantetrekken, en e' die Stad weder in de magt des Konings te brengen. Het is te overvloedig bekend, om hier weder herhaald te worden, welke fchrikbaarende gevolgen zulks voor de ongelukkige Gaarders gehad heeft; ook zullen wij ter dekking van de i'chande onzer Stadgenooten, in geen verhaal treden, van het aandeel dat zij gehad hebben in het noodlottig beleg der Stad Haarlem, waarover zo veele duizenden om wraak geroepen hebben. Wat de zaaken der Stad aangaan, daar van Eerde Bevinden wij op dit Jaar niets der moeite waar-^"/4°£ dig aantetekenen, dan dat door Burgemeeste-aangeiteid. ren, de eerfte der reizende Boden van hier op Zeeland aangefteld werd, het geene zijne bijzondere opmerking verdient, aangezien de gantfche Provintie, uitgenomen Middelburg, der Staaten partij omhelst had; waarom men gezegd zou hebben , dat 'er ten dien opzichte weinig verricht had kunnen worden. Symon Martens Cornelis Jacobsz. 1573. Dircksz. van de ' Brouwer , en Ruwiel (f). Albert Dirck Mar- SymonClaesCops. cus. toon- (*) Men zie daarover Hooft, bl. 264-265. Bor, in het 6de Boek. (f) Deeze was aangekomen na het overlijden van Jacob Cornklisz. Nobel.  123 AMSTELDAMSCHE K73. toonden als Burgemeesteren , den zelfden nupsuh: we'g van je voorigen te gaan; want op den De A*fi.i. lóden der maand February, fchreeven zij aan dammen, die van Haarlem , dat zij nog genade van Dnn Fredrik te wachten hadden, wanneer aa" oln 2^ zig ^P^S onderwierpen; maar niet dan fredrik jammer en onheil, zo zij het aanbod verfmaad™v7ne den. (*) Ja zij trokken de Partij des Hertogs zo fterk, dat de Stad, volgens het zeggen van den Heere Hooft, in plaats van AmjlelMenont- dam. Moorddam genaamd werd. (f) Men dÜaf de" ontving alhier de Spanjaarden, die in het begekwetste leg voor Haarlem gekwetst raakten. fjj) En aüérijverigst betoonden de Amjleldammers zig, ten voordeele der Spanjaarden, met het zenden van eenige Schepen op de Haarlemmermeer; doch die van Waterland zaten meAtndag de niet ftil: op den ïzden Maart, vertrok noyop SoNOY met eenige Vaartuigen uit Hoorn, nam den Die- te Monnikkendam eenig volk in, en daarmede mirdijk. ftevende hij naar den Diemerdijk, alwaar hij achthonderd Soldaaten aan land zettede, doende dezelven zig in allerhaast verfchansfen, eer die van de Stad het ontwaar werden; doch gebrek aan Ammonitie en Victualie, nood- nenzeiven zaa^te ncm' ^'mi Post binnen kort te verlaaweder. ten, wordende denzelven terftond door die van de Stad bezet; doende van daar een fterken aanval op de Schepen, die voor de Schans lagen. Üok (*) COMMELYN, bl. IO42. (t) Bl. 306. (§) Ibii. 1051. 1  JAARBOEKEN. 129 Ook kwam Sonoy te fpade, of had zijnen 1*73. aanflag tot ontzet niet wel beraaden, waar-FILIPSM door dezelve te niet liep, (*) behaalende de e' Amjleldammers, daar bij echter ook weinig voordeel; want zij veroverden niet meer, dan een ledig Schip, en twintig gevangenen. (+) In Amfteldam werden groote toebercidfelcn gemaakt, om het Krijgsvolk te veld te bren mee"er'B gen; den Hoogendijk te doen bezetten, enin van »"•«»»■IVatcrland te inkwartieren, om te beletten^jfkèn. dat die van het Noorderkwartier, daarin geen tweede inbreuk maakten. Doch zo fpoedig hadden de Waterlandfche Steden, hier van geen bericht gekregen of dezelven vergaderden op den 7den April, in bijzijn van den Overlle Sonoy, en namen het befluit, tot het in Zee brengen van een nieuwe Vloot, en de oprechting van een Leger in Waterland Qf). In het begin van Mei , deeden die van Noord- De mt+ Holland, ten groot aantal Schepen in 't Tzih^^eTsdwken, om de Amjleldammers in hunnen vaart,pen in "* naar de Zuiderzee te verhinderen. Den (*) Bor, fol. 330. (f) Peks, ontftelae Leeuw, bl. 440. (§) Velius, was van gedochte, dat dit de eerfte vergadering der Steden van West-Friesland, zou geveest zijn, en dat daarna daar uit het Collegie van Gecommitteerde Raaden van West Friesland en het Noorderkwartier ontftaan is, 't geen te noodzaakelijker •was, om dat die Landen, door het btleg en de daarop gevolgde inneeming van Haarlem, van Zuid-Holland gejeheiden waren. II. Deel. I  i3o AMSTELD AMSCHE i573. Den aden Juny, 's nachts om twaalf uuren, filips de trok Sonoy uit Waterland met vijf Vaandels sonoy's kncchten' en agttien Zeilen, en voer daartwetde mede van Scbellingwoude, voor de tweededen"zj.°P maa* naar den Diemcrdijk. Daar komende, mtrdijk. zette hij zijn \'olk aan Land , en ftak den dijk door, begraavendc zig in allerijl, cn maakte zes Batterijen; drie naar Midden, en drie naar Verrichting Amfteldam. Ook behield bij den dijk ondanks y?fMaw^8'"de teScnweer van die van Amfteldam, welken JUT aldaar veel volks, waar onder eenige Waaien, rndtenher"-zonden' docn ziï werden zo wef ontvangen cvercn. dat de voornaamften van die, en onder dezelven de Schout Pieter Pietersz. niet dan met gevaar van hun leven te rug kwamen. De Amjleldammers op deeze wijze geen kans ziende, den dijk te heroveren, bragten vijf Galijen, cn eenige kleinere Vaartuigen op de Diemermeer. Die van Westfriesland, bragten aldaar mede eenige Galijen en andere Schepen door het gat, dat zij in den dijk gedolven hadden. Dagelijksch vielen tusfehen die beiden partijen fchermutfelingen voor, waarbij nu de eene en dan de andere de overa^pmL nand liad- Emdcliïk gehikte het de Noord* fibe cfl/T'bollanden, de groote Amfteldamfche Galij te ópgei>rast. nccmen? en bragten dezelve, met hunne Wor'telfchuit, zo als die van Amfteldam, fpotswijze de nieuwe Hoorn/cbe Galij noemden, te Hoorn binnen. Bor verhaalt bier omtrent, dat het alleenlijk aan de onwilligheid van het Scheepsvolk te wijten was, dat Sonoy , niet verder meester van den Diemerdijk werd; die 'er dus weinig mede uitrichtte, naardien  JAARBOEKEN. 131 dien hij de Amjleldammers, niet kon beletten, 1573. leeftocht naar Haarlem te voeren, fchoon hijFiüPsDs denzelven bezet hield tot den r/den july,Uie> dus tot na het overgaan van Haarlem f *) (is July.) Staande dat Don Fredrik niet de zijnen alba behet beleg voor Alkmaar gellagen, en 's Landseer?*5 gezwoorene vijanden eenen inval in Water- Amfleiiam land gedaan hadden, was de Hertog vaneenviooE Alba, in Amfteldam gekomen, en deed al-uit« daar een groote Vloot Schepen uitrusten, met oogmerk zig daarmede meester van de Zuiderzee te maaken. (f) De Vloot voer met groote triumph van de Stad, onder het aanfchouwen van Alba, benevens een groote menigte Priesters en Monnikken ," die aan de Schreijershoek ftaande, met kruifen en zegeningen geluk wenschten. In 't geheele Noorderkwartier ontflond hier door een groote verflagenheid, echter lieten zij niet na, alle mogelijke toebereidfelen tot tegen weer te maaken. Den 24ften September begaf Bossu zig van de Vloot naar Amjieldam, om wegens zijne (*) /-.de Hoek, fol. 322. (t) Van Meteren, zegt van dertig Schepenen daaronder vijftien Razeilen. Hooft, zegt dertig zo groote als kleine Schepen. Commelyn zegt, dat op agttien zo zwaar e Schepen als Jachten , 189 Bootsgezellen, tn 200 Spaanfche Soldaaten, op dat van den Graaf van "Bossu alleen, waren; met aanwijzing van de naamen der Schepen. De kosten daar van beliepen volgens Bor , 112152. Kroonen en 25 ft. ie kroon a 39-2 jtuyver. I 2  (3» AM STEL DAM SC HE 1573. ne verrichting nader affpraak met den Hertog Hde!PSDE te maaken- Den 3den Oclober kwam hij terug; den 5den, voordenmiddag, ging hij onderzeil. Dien dag en den volgenden ontmoetten de beide Vlooten elkander en fchooten een geruimen tijd zeer hevig. De Graaf van Bossu, wel wetende dat hij beter van gefchut, en van fnclbezielde Schepen voorzien was, was van oogmerk, om, zonder aan boord te klampen, alleenlijk door het onbruikbaar maaken van het gefchut der Noordbollanderen, hun Meester te worden. Deezen daarentegen, deeden alles wat mogelijk ware, om den Vijand aan boord te komen , maar werden door den wind daarin verhinderd. Ook geraakten zij nu en dan met eenige Schepen in 't gevecht; waardoor van beide zijden veel volks fncusiae: op velde. Tot aan den 11 den Oclober werden de £Zrf*f* Noordhollanders belet den Vijand na genoeg te komen; doch op dien dag, zijnde Zondag, de gelegenheid daar toe dienllig oordeclcnde, geboodt de Admiraal Cornelis Dirckszoon, fchoon reeds gekwetst, zijn volk, de ankers te ligten, en op den middag, toen des Vijands tafel gedekt was, begonnen zij elkander met het gefchut, zo nabij te komen, en zo hevig te fchieten, dat het befcheen als of de Zee in brand Hond; hoewel de Noordhollanders , uit hoofde, van de fchaarsheid van het kruit daarmede veel fpaarzamer te werk gingen , dan wel Bossu en de zijnen. Alle onze Gefchiedfchrijvers (*) hebben het verhaal van (*) Hooft, Bor, enz.  JAARBOEKEN. 133 van dien beroemden Zeeflag zo omftandig be- ^73. fchreven, dat wij ons vergenoegen met 'er vanFIUtis»s te zeggen, dat Bossu, die zijn Vijand al teB^' gering geacht had, door de meesten der zij- gevangen nen verlaaten zijnde, zig 'sanderendaags met™£i"°°r" den middag moest overgeeven, en te Hoorn laaten opbrengen, bij zig hebbende verfcheidene edelen en voornaame mannen. Veele zijner medegevangenen werden naderhand ukgewisièld, tegen Nederland/the Helden, die te Haarlem gevangen zaten, waaronder zig bevonden, de in dien tijd vermaarde Heeren, Hasselaar , Kies en andere voornaame mannen. Amfteldam had zig in alle die omftandigheden, ten dienfte des Konings, niet weinig be- mJ™™"n\; zwaard, zo met de betaaling van het K-rijgs- ge nieuwe volk, het zenden van lijftocht en arbeidsvolk™0trerv^ voor Haarlem, als het uitrusten der Oorlog-zoeken, fchepen, en andere dienden op de begeerte des Hertogs gedaan; derhalven oordeelde de Regeering het thans de beste tijd en gelegenheid te zijn, om voor dat alles eenige nieuwe voorrechten voor de Stad, van den Hertog te vei zoeken, als onder anderen, kwijtfcbelding der Graaflijke Bede voor den tijd van vijfentwintig 'jaaren; vrijheid van 1 bllen door al des Konings landen; vrijheid van de Stapel te Dordrecht; vrijheid van lading van hunne Schepen in Spanje ; uitbreiding van Stads vrijheid tot vierhonderd roeden, buiten de voorige vrijheid enz. Ook was men voorneemens te verzoeken, dat de gemaakte opening den Oer toom , mocht e blijven, en om I 3 " door  134 AMSTELDAMSCHE i JAARBOËKEN. 135 van hetzelve is gedagtekend, 13 January 1573. en in dezelve, draagen de 7innegietersnLipil'lt den naam van Kanncdekkers en Lepelmaakers. e" De Overlieden van dit Gild zijn drie in getal. In dit Jaar overleed alhier een man, ver-lange maard wegens zijne kunst, maar nog mecrwe-™£> gens zijne langtc, waardoor hij in de wandeling Lange Pier genaamd werd; ook werd hij zo genaamd in een Graffchrift: in de Oudtkerk , Ben konfiigen Schilder Lange Pier, Met hey zijn Zoonen leggen hier. welk graffchrift in 1675 dus veranderd werd. Be Meester Schilder Lange Pier, Met beid' fijn Soonen, Schilders, hier Blijven noch al in de kunst vermaart Begraven, lang en oud bejaart. (*) Het Burgemeesterfchap van Amfieldam, 1574. aanvaard zijnde door, Jan Vechtersz. van Joost Svbrandsz. Hoorn (f), Btjick , en DirkHi[.lebk.andsz. Pieter Pieter Ger- ütter. ' brandsz. RuiSCH. zag (*) domselaae., bl. 57. (+_) Deeze was aangekomen na het overlijden van Symon Claes Cops of Coppensz. 1 4  136 AMSTELDAMSCHE t<74. zag men fpoedig dat deeze mannen, hunne filips de magt even zo fterk, ten behoeve van den nieuAmfi,uam wen Landvoogd, Don Louxs jde Requezens , zendt poogden te werk te (tellen, als de voprigen ha"rehGaT-'V001" Alba, fchoon met minder voordeel voor 'jjf^ °p/dg zeiven, gedaan hadden. Het is bekend, mt" dat, hoe de Amjleldammers ook mede werkten, om die van Leiden, ftaande het tweede beleg te benaauwcn, en met Galijen de Kagermeer te bezetten , het Gode echter behaagde de Leidenaaren, voor de magt der Tracht te Overweldigers te bevrijden; en in de maand eengsechiP van Mei moesten zij even befchaamd , van met Graa- voor Hoorn te rug kcercu , alwaar zij een /faUeVan Schip met Graanen van de Rede geligt hadhaaienf'e de!1' dat dic van I]oorn hl:n echter'weder ontweldigden. Ook hadden zij zig hierdoor bij de andere Holiandfcbe Steden, die allen der Staaten zijde gekozen hadden , zo zeer in den haat gebragt, dat alle in 't werk geteelde voorzorg voor de veiligheid van de Stad, zo met het leggen van een Schans bij de Leproozen, als met het vermeerderen van Stads Soldaaten enz. ten allerhooglten rióodzaakëïijk was. Amflii. Voorts poogde men den Landvoogd, in dammers .. ■ T , ,, " ' krijgen zijne oogmerken tegen A oordbolland, te onderlnkZ'a*m ftcunc»- Ten dien einde werden in de maand dagen in van September drie Vaandels knechten op pums van vccrtj;,. Vaartuigen gelegd, cn daarmede werd een togt op Monni'kkendam ondernomen. De Soldaaten traden aldaar aan land, en meenden 'er de beesten uit de Weide te haaien; doch, die van Monnikkendam ontvingen hen zo manlijk,  JAARBOEKEN. 137 lijk, dat zij in plaats van met buit, met Hagen 1574. te rug keerden; eenigen ontkwamen het aanjrIIdLJPSBS boord, anderen verdronken, en het overfchot e' werd gedood. Het gevangen neemen van den Graaf van Bossu, had voor 's Konings dienst het aanftellen van eenen nieuwen Stadhouder noodzaakelijk gemaakt, en in die waardigheid werd Gillis van Barlaimont, Heer van Hier- inhaaiing ges, alhier met fakkels en toortfen plechtig gÊs.HIER" ingehaald. Weinige dagen daarna, ontftondoproer 'er een geweldig oproer, binnen deeze StadJooThet veroorzaakt door het Bootsvolk dat op deBo°IsvolkSchepen diende, en om betaaling riep. De gewapende Schutterij plaatfte zig op den Dam. De Burgemeester Buik bezettede met twee Vaandelen de Nieuvoenbrug, en wist, door middel van verdrag, deoproerigentotitilltand te brengen. Daags daaraan werden de voornaamfte belhamels, in plaats van betaaling de Galij ten loon gegeeven, en op andere wijzen gefttaft. (*) Hier mede echter behartigde Kwade men niets minders dan den dienst des Konings, """dége-6 vermits het volk nu tot woede gedreeven, der pleegde Staaten zijde omhelsde, en de Zuiderzee nietn'in^ot:fe" alleen, maar ook de wegen rondsom de Stad zeer onveilig maakte. 't Geen Amfteldam nog meer prangde, wassoNor, de inneeming van het Barndegat, door So-J"™,£" noy, waardoor aan onze Stadgenooten alle"1- ge- (*) Hooft, bl. 349, 350. Commelyn, bl. 1051. 15  138 AMSTELDAMSCHE T574- gelegenheid om eenigen buit uit Waterland fide!PSDB tc baaien ? benomen werd. In dit Jaar werd door Burgemeesteren een va™ ontwerp gemaakt, om ten dienste van de bouwen Graanhandelaren eene Koorenbeurs op den renbeurs; Oudezijds Foof burgwal, tusfchen de .5> fans™"?™uilfraat en Hatfceg te doen bouwen; dan de voer ge- 'Graanhandelaars gewoon, om de nabijheid van k«gt. het Stads Excijns en Koornmeesters huis, te vergaderen op het Water bij de Ouden brug, bleeven die plaats houden, waar door dit ontwerp niet ter uitvoer gebragt werd, en het duurde tot aan het Jaar 1617. eer de oude Koorenbeurs voltrokken werd. b. desse- Bernardus Dessenius , die alhier in 1510 KT1'**'* was> e" een vermaard Geneesmeester werd, welke kunst hij in Hollanden Groningen geoefend heeft, overleed in dit Jaar te Keulen. (*) i57g. Sonoy verfchafte door het innecmen van het Barndegat nieuwen arbeid, aan de nu aangekomene Regcering, waaronder als Burgemeesteren waren; JanVechtersz.van Claes Jacobs SwieHoorn, ten van Leiden, en Cornelis Jacobsz. SybrandBuickJoosBrouwer , I ten. sonoy Zij verzuimden ook niet hem weder van daar B°"dT" te docn verhuizen, benaauwende hem zoda- weder ver> • laaten. . nl& (*) Foppens, Eibl. Belg. Tom. I. p. 135.  JAARBOEKEN. 139 nig, zo van de kant van Zaandam als van \ffé. Buikfloot, dat hij, na 'er zeventien dagen postFILiPSM gevat te hebben, weder van daar moest trek- Me' ken, met verlies van vijf Damfchuiten en eenige manfchap. Een weinig laater bragten die van Noord-S9SO?it. bolland een Vloot onder Marken, om de vaart van en naar deeze Stad te beletten. Op bevel ""üelledei van den Landvoogd werd een Vloot van ze-Aml'H'd'"'i- 0 , . men. ven-en-twintig Schepen uitgerust, waar van 'er tien naar de Haarlemmermeer liepen, tot voor de Schans aan de oude Wetering, die Hopman Schetter, ter bewaaringe aanbetrouwd was. Deeze een dapper man zijnde, had de Vaartuigen zo haast niet vernomen,of hij valt, met zijn Vaandelknechten in vijf Vaartuigen geftapt, 'er op aan, en bemagtigt liet beste van de Amfieldamfche Schepen, na dat de Capitein benevens het meeste volk gefneu- 0 veld was y en oogfchijnelijk zou hij 'er meer bcmagtigd hebben, ware het dat de Amfteldammers , door de Haarlemmers, die met vier Bocijers af kwamen, niet ontzet geworden waren, waarop Schetter , als een voorzichtig krijgsman, in de Schans te rug keerde. (*) In de maand van Augustus geraakte alhier in hechtenis eenige perfoonen, die verdacht waren, en beleeden hadden, dat zij vooruecmens waren, de Stad in handen van den Prins van Oranje te leveren. Ook werd in fchrif- Aanfiag op ten van dien tijd, zekere Pieter Willems-*16 stad' zoon (*) Bor, 8fteBoek, bl. 114, 125.  140 AMSTELDAMSCHE ™\7> Z00^ van Haarlem genoemd,die onder fchijn iide van koophandel, veelmaal in de Stad kwam, en aangenomen had, den aanflag van Sonoy te ondcrlteunen. Men ontdekte'dat eenigen, zekeren Capitein de Vos aan hun hoofd hebbende , zeer bedekt in vier turflehouwen in de Stad hadden weeten te komen, en'zig bij den dag in een ledig huis, omtrent de Lutherfche Kerk onthielden. Na de befpieding van het Boereverdriet, meenden zij daardoor, of onder de Regulier spoort , het volk van Helling , die van den aanflag kundig was, in de Stad te kunnen wordtont-doen komen; doch deezen werden door het aaniVggërf1101^ zij op den zolder hadden, ontdekt, daarvan ge-en geraakten in hechtenis. Eenige dagen daarna , werden vijftien van dezclvcn ter 'dood gebragt , en zwaare belooningen gefteld voor hun die een van de gevluchten wist te achterAnderen haaien. (*) Anderen van welken men eenig z£d. vermoeden had, waaronder genoemd worden" Pieter. Bicker, de Zoon van Clement Koornhert, werden ter Stad uitgezet; fchoon de eerstgenoemde naderhand weder vrijheid van 'er in te komen gegeeven Averd. Met dit alles verliep de koophandel zodanig, dat de Stad niet meer in ftaat was, haare belastino-en deivelrinoot0p tt kunnen brengen. Om haar derhalven ging der van wege het Hof hier in te gemoed te koExdjnfen. men, werd op naam van Filips vrijheid vergund , de heffing der Excijnfen, tot tweemaal zo ' hoog te vorderen, dan tot hier toe in gebruik geweest was. Dan O Bor, 3fte Boek, bl. tftfc  ' JAARBOEKEN. 141 Dan hier mede was de onderneeming om 1576. de Stad te overvallen niet gedekt. De zorg {rIIdLeIPSDB voor eigen veiligheid, was derhalven het voor- Voo'rzorg naamfte, waarop men bedacht moest zijn lin cle Stad waarom,met den aanvang des volgenden Jaars^^ beflooten werd, om geduurende den Winter, de Wallen tusfehen de fchreijershoek en Kruistoren te fchutten, cn het fchaatsrijden op het T te verbieden; ook gaf men naauw acht op hen die van buiten over'tys ftadwaarts kwamen. De nieuwe Regeering had zig nog naauwlijks in 't bewind gefteld a of Burgcmeefteren,. zijnde, Claes Jacobsz van [Pieter Gerbrandsz. SwiETEN,van Leider?. Ruisen, en Joost Sybrandsz. Jacob Ge r rit Buyck , Teeuwsz. kreegen van elders bericht, dat de Staatjeben, De vrees met de muitende Geuzen, gelijk zij genoemd^n°teer" werden, van binnen nog heimelijk verftandworden, hielden. Ja zelfs werd hun zulks in Maart, beid.ub* door Verdugo , bij bcflootene Brieven bericht. Om dan alle overrompeling vóór te komen, werd in den Raad befloten, twee uit dat aanzienlijk lichaam tot opzichters over het gefchut aan te ftellen; doch weinige dagen daarna, bleek het, dat het op Muiden gemunt was. Sonoy was het, die den Prins, den voor-sonoy flag om zig van de gemelde Stad meester te 1^^ut' maaken gedaan had, en zulks zo fchoon had wee-  142 A MS TE LD AM SC HE 1576. weeten voortettellen, dat Oranje 'er genoeHU1.SDÏ gen in genomen, en 'cr order toe gegeeven had. Het gelukte hem ook de Stad te bemagtigen, doch voor het Slot, dat alleenlijk door den Drost Paulus van Loo en twintig Soldaaten bezet was, ftiethij het hoofd, en eer bij van het noodige voorzien was, werd hij door Hierges , onderfteund door eenige ^^Amfteldammers, genoodzaakt, van met verlies van tweehonderd man de vlucht te moeten ncemen, waarmede hij zo weinig eer behaalde, dat hem niet alleenlijk den ipotnaam van Dirk van Muiden gegeeven, maar ook alles wat kwalijk uitviel op zijn rekening ge- f"ftr'mw.Aé[d WCrd" ^mfidve™, dat mede door «.'hip"k"de Staatfchen verhaten was, werd op ver- bezetad' ZOek der DolPbewooneren, met manfehap uit Middelen de Stad voorzien- In de Stad deed men alles van voor- wat mogelijk ware, om zig te beveiligen zo ge. 'met het demPen va" grachten of floten die in Rcid. de Stads Singels hepen, als het toeheijen van den buitenften boom in 't T. Het bezetten van de Schans te Tpe/Iuot, werd mede dienftig geoordeeld. Dan weinig fmaak vond de Regeering in de handelwijs der Spaamchgezinden, die de Stad niet alleenlijk aan zig zelve overlieten , maar ook ajles wat verricht moest worden om die voor den Koning te behouden, voor haare rekening wilde laaten, 't geen^ zo door de reeds gedaane bovenmaatige kosten ; door verloop van ueering en Koophandel, C) Oorlogen aan 't Y en de Zaan.  JAARBOEKEN. 143 del, als door de vermindering van Invvooners 1576. ondoenlijk was. u^Sv* Dus zag Amfleldam ziginden.wanhoopend- ^ ftcn toeftand des werelds; en door haare weigering om der Staaten partij te omhelzen, kwam zij in geenen voordeeliger ftaat. De Staatscbgezinden vonden echter middel, om door de onderhandeling te Gend de zaaken draagende te houden. Zo fpoedig men daaronderhaavan alhier bericht gekreegen had, vergaderde^1 g^°ver de Wijsheid der Stad, en deeze nam in 't eerst/***inr'het befluit, zig die zaak niet te laaten aan-'''2"*' gaan; waarom bij nadere beraadflaging befloten werd, den oud Burgemeester Büyck en den Penüonaris Blokland , als gemagtigden naar Utrecht te zenden, om met het Hof Provinciaal aldaar, in onderhandeling te treden, met die bepaaling echter, nergens, dan na gehoudene rugfpraak, in te bewilligen. Die van Holland en Zeeland deeden voorflagen ten voordeele van de uitgeweekene Amjleldammers, doch dc Vroedfchap weigerde daarin te bewilligen, antwoordende, dat zij, in zo verre zulks niet jirede met haare Vrijheden en voorrechten°,zig zouden voegen, naar het gcene door den Raad van Staaten, op het ftuk van bevrediging werd vastgefteld. SterkerGemeide voortgang kreeg dezelve dan men verwachtd"Z'gt had, door de haat tegen de Spaanfche Regee*f"A™r<, ring, welke door den muitineering derVOorwaarfebe Krijgsknechten , dag aan dag toenam. fe^"e'm Dezelven tot ftand gebragt zijnde, werd hetprotettatie verdrag, zo als het op order van het Hof vand|^on" Holland gedrukt was, door een' Deurwaarder  144 AMSTELD AMSCHE 1576. der herwaards gebragt, met bevel van het zeihupsdb ve alhier aftekondigen; dat echter niet gefchiedde dan .onder Proteftatie, van de voorwaarden zo even gemeld. De staaten Naderhand fchrceven de Staaten van HolM%lJand' te Delft vergaderd zijnde, eenen Brief geering en aan Burgemeesteren van Amfteldam, welke de^Schut- vcrgezeld waS5 door eenen andercn aan de Schutterij. Beide deeze Brieven werden met een' Tamboer, naar Amfteldam gezonden, die, na dat hij eenige maaien op den trom gellagen had, door de Schutterij die de Dagwacht had, tusfehen de buiten en binnenpoort werd gelaaten, en daar befloten gehouden, tot dat de Schout, Hollesloot, hem de bei- 1 de brieven kwam af haaien. Hij toefde te vergeefsch naar antwoord, aangezien 'er drie dagen daarna in den Raad nog niets op befloten was. (*) Van de deelneeming in de Gendfche Bevrediging werd alhier onder het Stadsbeftuur van, 1577- Joosr Sybrandsz. Cornelis Claas Buyck , Meeuwsz , en Jan Vechtersch, Jacob Canter Pie- tersz. Amlieidam op den aoften February aan de Vroedfchap oRANjee£kennis gegeev'en , waar op eerlang befloten in onder- werd, om volgens inhoud van het zevende «"fredên^^ikel, met den Prins van Oranje, tOt beover de Sa- lloor. utiactie, (*) Bor, iode Boek, bl. 199, 200.  JAARB OEKEN. 145 hoorlijke Satisfactie of voldoening te treeden. 1577. Heuchelijk tijdftip voorwaar, voor zo veele^iPsn* Stadgenooten , die reeds te lang vervreemd e' van bloedverwanten , en ontdoken van hunne bezittingen, als ballingen achter 's lands gezworven hadden, nu, kort na het afkondigen der keurehier toe beraamd, vrijheidkreegen weder her waards te komen! Veelen verfcheenen 'er, anderen, nog te wantrouwig wegens devoorige behandelingen hen en de hunne aangedaan, toefden hier mede, tot het verdrag gefloten was. Doch dit liep nog zo vlot niet van de hand. zwarigheDe gemagtigden van Stads wege, verfchee-^™"^9 nen wel in de maand Maart, te Dordrecht, iugeering. om met Oranje in onderhandeling te treeden; doch de iX punten, die zij van Stads wege voorfloegeu, verdienden bij den Prins groote opmerking én verandering. Op hetA;™mve.£ Ifte, Waarin de Stad vorderde, binnen haare oranje muur en, of in derzelver vrijheid, bij dagen^^ of nachten, geenen anderen Godsdienst te oefenen , dan de Roomfc.be , antwoordde de Prins, dat hij, volgens de gemaakte bevrediging, niet voornemens was, eenige verandering in den Godsdienst in te voeren, binnen de Stad, mids de l'lakaten daarop gemaakt gefchorst bleven J et) memant in zijn huis of Confcientie onderzocht werde; dat aan de Gereformeerden , tijd gefield werd, om hunne dooien, op eene eerlijke plaats te begraaven, en naardien het waarjcbijnelijk was, dat 'er veelen in de Stad zouden komen, vond hij dienflig, tot onderhouding van de eendragt, II. Deel. K én-  146 AMSTELDAMSCHE 1577. indien zij V verzochten, men hun toeflond, iiacPSDE buiten de Stad eene Kerk te mogen timmeren, tot oefening van hunnen Godsdienst zonder iemand ergernis te geeven. Het Ilde , ten aanzien van V behoud der voorrechten, en 't lilde wegens het drijven van vrijen Koophandel, werd hen toegeftaan, zo ook hetlVde, ten aanzien van niet aanfpraaklijk te zijn, wegens gemaakte fchulden door Holland en Zttland, zedert 1572. tot op den dag van 't (luiten der bevrediging; in 't Vde, ten aanzien van V draagen der kosten, meende Oranje dat de Stad zig zou dienen te jebikken met de andere Leden van Holland. 'tVIde, over't vrij gebruik der Goederen, werd toegefaan, en op *t Vilde, merkte hij aan, dat de Stad nimmer met Krijgsvolk diende bezwaard te worden, dan in geval van nood, doch vond goed, de Oude Schutterijen weder op te rechten, zonder uitzondering van perfoonen. Op het VUIfte, dat men in V begeeven der Ampten, zig behoorde te houden aan de Privilegiën, zonder uitmonflering van Perfoonen, en niet, gelijk de Stad wilde, alleenlijk aan Roomschgezinden. Op t IXde, ten aanzien van 't beroepen van vonnisfen, zig te houden aan de Oude infruclie van de Hoven van Holland. De Rtgee- Deeze aanmerkingen of beantwoording van gcnaln's dcn Prins, voldeed in veele opzichten niet aan prinfen de denkbeelden derAmfeldamj'cheRegeering, letoor'te waarop zij dan hunne gemachtigden met nieugeeven. wen last, naar Dordrecht zonden, welken aldaar vertoonden dat de Stad door 't vorderen van voldoening, zig niet begeerde te fcheiden van  JAARBOEKEN. 147 van Holland, waarmede zij nu verbonden 1577. was, doch , dat zij in gcenen deele eenen an- filips de deren Godsdienst gedoogen, of het begraven1Ide' van Gereformeerden, binnen de Stad, nochcodsdiemt derzelver Vrijheid dulden kon; — dat hetfrGereherftelder Schutterij mede ondoenlijk was,ente^édoo*.* dat zij, volgens 't 81ïe punt, geene Ampten kon- 'h°fbe den begeeven, dan alleenlijk aan Roomschge- gmven zinden. En ten aanzien van 't 3de eischte zij de vrije vaart en handel, zonder betaaling, toeteiuan, van Convooi- of Licent-gelden. Hart ftieten*' het den Prins en de Staaten, dat de Regee-' gïn'"a°rf* ring van Amfteldam, zo onwaardig met haared,J"ro^°s burgers handelde, door aan dezelven, eene',ïroverbegraafplaats te weigeren, die men een' hond, niet pleeg te ontzeggen; waarop de Regeering tot eenige maatiging kwam , met zulks aan de Gereformeerden, buiten de muuren toeteftaan; doch fchoon andere Steden reeds voldoening van den Prins ontvangen hadden, bleef Amfteldam, weder de eenigfte, die eene andere zijde hield, en handelde heimelijkDe St»<» met Don Jan ; echter ftelde zij daarna, Oranje heLe/ijk wederom agt andere punten van voldoening?1" Dm voor; doch het verblijf van Krijgsvolk alhier, onder eenen anderen eed, dan de zijne, bedingende , weigerde hij die punten, hoe ook gefteld, aanteneemen. Ook weigerden de Staaten met hun te handelen, zonder 't betaalen van Convooi- of Licent-gclden. De Stad Die haar daarentegen, bleef op dit," als mede op 't m^nonde^ dienst houden der zes vaandelen burgeren, fteunt. ftijf ftaan, waar in de Regeering in 't geheim door Brieven van Don Jan onderfteund werd. K 2 Waar  143 AMSTELDAMSCI-IE 1577. Waar op dan de Staaten, na veelevruchtlooze fId^lpSDE pogingen aangewend te hehben, op ernftiger Hüwotdc middelen bcgonden bedacht te zijn; zij hadioor de den zig reeds tegen Don Jan gewapend; aan yoorvnijand1NlATTIlIAS-» Aartshertog van Oofenrijk de verklaard. Landvoogdij opgedraagen; Don Jan en zijnen aanhang voor vijand verklaard, en daar op beflooten, waarschijnlijk met toeltemming Die een des Printen, de Stad Amfteldam te water en "'ïe'te Land te benaauwen. Te Ouderkerk, aan men /tm- _ ~ p,idam den Overtoom en elders, lag 't Staatfche Volk, deTen™adn dat allerwegen, de toevoer naar de Stad begewcid te lettede, ja dezelve van alle leeftocht beroofde, noodzaa. -pus ggjg^g men jn cje grootlle be- naauwdheid, te meer wijl de Stad van de De vroed-\7 kant ook benaauwd was. Waarop de Vroed- order om 1'chap aan de afgevaardigden te Brusfel, gepltnsdten ^Stte' °P de best ni°gehjklte wijze de vrede te vetdraa- fluiten, Oranje , naar Brabandgetrokken zijn*en- de, was zulks oorzaak dat men met hem in gcene handeling kon komen; in O&ober weigerde hij, zonder voorkennis van de Staaten van Holland te fluiten,. en zond aan dezelven het gemaakte accoord toe, doch deezen weigerden liet op dien voet aanteneemen, en gingen voort de Stad te benaauwen, waar op verande- Üranje zig van zijn gezach als Stadhouder ""^^"xocht te bedienen, vermits die van de Stad, voik ge- hem beloofden twee Vaandels aftedanken, en waakt. jicm toeitonden twee anderen uit hunne tegenwoordige Soldaaten aanteltellen. De Staaten om aan Printen bevelen in eenige opzichten te voldoen, Honden toe, dat 'er voorraad van turf en hout naar de Stad gezonden werd,  JAARBOEKEN. 149 werd, doch alleenlijk met kleine fchuiten en ^77. behoudens de betaaling van Impost. ndeIPSDl Iritusfchèn kreegen de Staaten bericht, datnees'taaten de Stad nog met Don Jan handelde, en dar krijgen b<^ die haar vrijheid gegeeven had, zig zo zij best d^gn™"_ konde, met den Prins te verdraagen; onderhandeling belofte dat hij haar daar van , vóór Kers-J^f°n mis, zou komen ontdaan; (*j waarop men dan beiloot zonder langer te draaien , de Stad te doen inneemen. Deeze aanflag werd «enuiten toebetrouwd , aan den Ovcrfte Helling ,d0etain-e en Hopman Nicolaas Ruighaver , met*oor h"él. tien Vaandelen Volks, waar van 'er vier teuSc en Scheep zig naar de Stad zouden begeeven, en^GHA' zig 's morgens voor de Haarlemmerpoort vervoegen. Helling deed de zijne daags te vooren, bij eede tekenen zig van plondering, indien de Stad hen in handen mogt vallen, te onthouden , mits genietende twee maanden foldij. Ook fchreef hij aan Sonoy , om onderftand. Na eenigen van Helling's volk, den Mislukking nacht in de Stad in vreugde doorgebragt had-v*"fi^n den, keerden zij 's morgens naar de Haarlemmerpoort, en eischten hun geweer te rug. Intusfchen waren de Schepen aan de Molen•werf genaderd. Eenig volk uit dezelven aan Land getreden, maakten, met die, welke uit de Stad gekomen waren, in fchijn, moeijelijkheid, en trokken hun geweer; zij die de wacht aan de poort hadden, mengden zig daar tus- fchen (*) Bor , 9de Boek, bl. 30a. K 3  150 AMSTELDAMSCI1E t-77. fchen om de vechtende te fcheiden, doch krewupsdk gen beide partijen op den hals, cn werden Ipocdig overmand, de poort werd daarop overweldigd, en de Poortier doorltooten. Al te voorbaarig waren de Staatfchéh met te roe'pen, de Stad is ons, de Stad is ons. Het volk uit de Schepen, trok met vliegende Vaandels de Stad in, en naar den Dam, onder 't geroep van Oranje, Oranje, de Stad is ons. Eenigen in verkeerden ijver, beltormden het Koorenmeeters huisje op de Kolk, dat zij voor 't Stadhuis aanzagen; doch op den Dam komende , veranderde het tooneel: zo uit het Stadhuis, als van de Waag, daar de Burgers en Soldaaten de wacht hadden, werd op de Staatjehen gefchooten , cn daarop volgde een hevig gevecht, ten nadeelc van Helling, cn de zijnen ; toevende de zes andere Vaandels, die zig bij verzinning voor de Poort te Haarlem vervoegd hadden. Helling zond wel om hen te doen fpoeden, doch zij bleeven achter, gelijk ook de hulp, die hij van Zardam verwachtte. Intusfchen verliep voor hein den tijd, cn het getal der Burgers wiesch aan, die, benevens de Stads Soldaaten, op hem indrongen. Dus vond hij zig genoodzaakt, langs den Nieuivendijk te deinzen, tot aan de Oude Sparrendammerbrug, hier beproefde hij wel, zig te verfchansfen, doch een voor hem ongelukkige kogel, beroofde hem van 't leven. Ruighaver die zijn eigen volk miste, werd weinig van de anderen, die ook nu den moed lieten vallen gehoord; en meer verbaasd werden zij, door 't fpringen van een tón-  JAARBOEKEN. I5i tonnetje met buskruit; dus zij zo fpoedig hun 1577. mogelijk ware, ter Poorte uitvluchtten. Ruig - ™^ips m haver die in een huis geweken was, werd na zo veele gevaaren doorgellaan, en in alle de zwaarwigtigfte aanflagen ten diende van den Lande, zijne dapperheid betoond te heb* ben, door iemand die een bijzondere haat op hem had, in koelen moede vennoord. (*) De Regeering verdedigde zig tegen deDe ^eeBriefjes, die door Helling onder 't volk^f Ifg.e" geftrooid waren, ten haaren laste; doch van hunne onderhandeling met Don Jan, werd zorgvuldig gezweegen; zij deeden alom fterke huiszoeking naar die gecnen, welken zij verraders noemden. De Staaten van Holland verfchoonden zig wel, wegens de klagten hier op ingebragt, doch onthieven de Stad niet De stad van haare benaauwing, maar voegden 'er zelfsbll)ftbezet< bij , niet te zullen rusten voor zij, al ware 't ook met geweld, tot gehoorzaamheid gebragt was. (f) De Regecring die de onderhandeling weder aanboot, beüoot nu met driehonderd befoldigde Burgers te vreden te zijn. De Prins vorderde dat men de Stads Vaandels af zou danken, en hem toeftaan Capiteinen over dezelve aan te treilen. Den Raad Hond de Boomgaard der Oude Nonnen, of de ledige plaats in 't Si. Joris Hof, als een begraafplaats (*) Bor , Hooft , Commelyn , Baudart , 'Wagenaar, en meer anderen. Opmeer, idedeel, bl. 301. (t) Bor, gde Boek, bl. 312. K 4  152 AMSTELDAMSCHE t<77- plaats voor de Gereformeerden toe, waarin fidê'PSDE echter naderhand verandering gemaakt werd; ne c.ere- en °P eenige andere punten, kreegen de ge/0rm«rA« magtigden last, te handelen zo zij best konBep«ifen den. Geduurende men hier over bezig was, phui aan- werd de Stad nog naamver befloten: in 't T gew.ezLn. jjggjj twee schepen, die de Visfchers verboden, sonoy toevoer naar de Stad te brengen, Sonoy , besudC uoe zette£le met eenig volk het Kathuizers Kloostt f, cn verfchanfte zig ook in 't Leprozenhuis, op de Haarlemmerdijk' aan den Over1^78. toom, enz. Met het begin des Jaars 1578-, iJmgge-" iehreef de Regeering, na eenige voorgaandaan. de onderhandeling, aan Sonoy , hem vraagende, op wiens last hij, tegen de Gendfhe Bevreaiging, haar dus vijandhjk handelde ? waarwoord oP op deeze antwoordde, dat hij uit last derStaadezeive. ten van Holland, voor de Stad gekomen was , niet om 'vijandhjk te handelen, maar om haar tegen de vijanden van 't gemeene Land, te beveiligen. De Regecring befloot wel tot eenige middelen ter verdediging, doch dezelven werden niet ter uitvoer gebragt. Intusfchen nam de fchaarsheid hand over hand toe, alle koophandel en hanteering ftond ftil, een menigte van Burgers (Bor. (*) zegt, tusfchen de drie en vierhonderd) verlieten de Stad, welke uitwijking naderhand aan niemand , dan aan eenige behoeftige Vrouwen teTgdX"' werd toegeftaan. Niet min groot was 't gegen van 't brek aan geld, waarom de Regeering befloot, JVicolaaS' i > ieild, enz, nei- (*) iade Boek,  JAARBOEKEN. 153 heimelijke ftempels te doen maaken, en geld j^-,^ te munten, waar toe men gebruik maakte vanfLiPSDB 't Zilver van de Godshuizen, Schutterijen enIide' Gilden, als mede van het Zilveren St. Nicolaasbeeld, dat de Kerkmeesters van de Oudekerk hadden doen maaken, wegende drieenvijftig Mark één Once en twaalf Engels, hebbende van maakloon gekost, negenhonderd agt-en-veertig Guldens zwaar geld. ' Dit Zilver gefmolten zijnde, werden daar van Noodpenningen gemaakt, ter waarde van Veertig, Tvointig, Tien en Vijf Stuwers. In dien benarden ftaat bevond Amfteldam zig, waar van Hooft zegt, geen rekken echter fcheen 'er aan de Amjleldammers, en de zaak nu genoegzaam buiten hoop. (*j Dus de Regeering, waar onder wij als Burgemeesteren gemeld vinden, Cornelis Claes j Henrick Jacobsz. BicMeeuwsz. J ker , en Jacob Gerrit I Renier Henricksz. teeuwsz. » rooclaas. zodanig in de engte gebragt was , dat zij aan derzelver afgevaardigden last gaf, te fluiten , al ware 't ook dat zij alle punten moesten toeftaan, en niet te rug keeren, dan met 't gefloten verdrag. De (*) Bl. 561. K 5  154 AMSTELDAMSCHE 1578. De afgevaardigden van Utrecht, welke miPSDs stafj reeds in OStober aan der Staaten zijde ge- Vtrickt treden was, die zig mede, met het begin van werkt me-Fehruary, in den Haag bevonden, dienden bemiddl- als goede en heilzaame werktuigen, ter beH»g. middeling, en zochten, fchoon die van Am* fieldam zig nog hart hielden, om ware 't mogelijk , iets goeds te bedingen, en alles uit den weg te neemen; bewerkende dan ook eindelijk de bevrediging op den 8ften February Satisfactie 1578. beftaande het verdrag uit 24 Art:, totdrtand zij'nde het zelve ten dien dide in druk uitgesebragt. komen, bij Harman Jansz. Muller, woo- nende in de Warmoesjlraat, in de Vergulde Pasfer. Tot fluiting deezer Satisfactie , waren de Prins van Oranje, de Staaten van Holland, en van Stads wege, Jan Vechterszoon , en Jacob Kanter Pieterszoon , oud Burgemeesters ; Reinier Hendrikszoon en Jan Michielszoon, oud Schepenen ; Arend Brouwer en Jan Persyn, Kooplieden en Poorters, en Meester ReinierCorneliszoon , mede Poorter gemagtigd. Het verdrag werd den ióden Maart deszelfden Jaars 1578. alhier afgekondigd. AfjeTsar- Voorts waren als gemachtigden der Staaten swêadteen,dtervan eiland, afgezonden, de Heeren Ma- ToldoeningTHENES , AüRIAAN VAN per M\'le , en üs&edie.Sa'-öö^or Francois Maalson van Enkhuizen, om de uitvoering der Punten, in orde te brengen. De onlangs geworvene Soldaten werden afgedankt, en over hen die in dienst blee-  JAARBOEKEN. 155 bleeven, en in vier Vaandels verdeeld waren, 1578. werden Hoplieden en mindere bevelhebbersFILips db aangefteld, behoudende echter Herman Ro- e' denburg, de oude, zijn Vaandel, volgens inbond van 't 4de Art. Terwijl men hierBaiiingen mede bezig was, kwamen de uitgewekene^™^; Ballingen in menigte weder herwaards, waarbi] veelen Gereformeerden waren, en onder die, Meester Willem Bardesius, volgens vrijheid hun toegeftaan , bij het 7de Art. der Satisfaclie. Dan het duurde llcgts weinige weeken, of de voorwaarde der voldoening, die in alle opzichten nog niet voltrokken was, werd weder verbroken. Ja men zou met grond kunnen zeggen, dat bij het fluiten, 't welk door de Regeering van deeze Stad, meer uit dwang dan uit genegenheid gefchied was, de handelende partijen van een verlchillendVerr<*iibegrip geweest waren, 'tgeen niet veel goedsSUeivooripelde , aangezien het wantrouwen op^l"tlls- n j • . 0 , rfchen de elkander met weggenomen was, t geen voorRegeering eene noodzaaklijke vereischte mogt gehoudent™ de Staaworden. De Regeering van Amfteldam,en' kende het gezach over Holland toe, aan den Raad van Staaten, en aan Bon Jan van Oostenryk, zo lange die de Landvoogdij in handen had, en hij, zo wel als de Algemeene Staaten, nog voor 't Roomfche Geloof ijverende was. Door tusichenfpraak van hem, hadden zij alles zoeken te bedingen, wat flegts mogelijk ware, om de Gereformeerden te benadeelen; Oranje (*) en de Staaten, hadden (*J Het ontwerp dat Oranje en de Staaten, wegens  156 AMSTELDAMSCHE T57S. den volftrekt hier tegen ftrijdende oogmerhlipsdb ken, en zochten dit Gewest te regeeren op zig zeiven , in geenen deele afhangende noch van den Raad van Staaten, noch van de Algemeene Staaten, en veel min van den Algemeenen Landvoogd; vooronderltellende, dat het gezach des Konings erkend werd, in de erkenning van den Prins van Oranje, als zijn Wettige 'Stadhouder, en dus moesten de Krijgsknechten, die in de Steden gelegd waren, niet afhangen van de Regeering dier Steden, welken hier omtrent anders dachten , en nog verre af waren, om Prins Willem dit gezach toe te kennen. Doch om die van Amjleldam hier toe te krijgen, was bij 't 3de cn 4de Art bedongen, dat de Knechten, aldaar in dienst, afgedankt, (waar voor de Gijzelaars gevorderd waren,) en nieuwe Vaandels opgerecht zouden worden, die den Prins van Oranje, als Stadhouder des Konings, en boven dien de Staaten van Holland cn ZeewatdeRe-land, eed zouden doen. Dat nog meer haameeT5'' telil'ker en gevaarlijker voor de Regeering feneide. fcheen, was het 7de Art. waarin bedongen en toegeftemd was, dat de drie Schutterijen, die door 't bannen en vluchten van veele Gereformeerden, zeer in verval geraakt waren, wederom opgerecht en voltallig gemaakt moesten worden, en dat wel uit de zulken die 'er voor- gen/ de Regeering deezer Provintie, in de eer/Ie Staatsvergadering te Dordrecht,gemaakt hadden, vindt men bij Hooit, bl. 259 en 260.  JAARBOEKEN. ï5f voorheen onder behoord hadden; het geen 157e. de Regeering veel van hun voorig gezach,fh-ipsm dat zij kort daar na geheel kwijt raakten, deedIIde' ■verliezen. Niet min hinderde de Wethouders het dagelijks hcrvvaards komen , van veele Onroomfcben, welken zij zo veel zochten te fnuiken als eenigzins met het gemaakt verdrag beftaanbaar was. En zekerlijk zouden zij, had hun rijk langer geduurd, aan 't verzoek der Doopsgezinden, in 't verleenen van 't Poorterfchap, zonder 't doen van den Poorter Eed, voldaan hebben; doch niet met dien geest van verdraagzaamheid, waarmede Oranje zulks 't Jaar te vooren te Middelburg bewerkt had; (*) maar om de Gereformeerden , die veel fterker in getal waren, onder te houden. Deezen die reeds een merkelijk aantal uit-watdec*. maakten, zagen met weerzin, dat zij, die;in andere Steden, de treffelijkfte Ampte beklee-den. den, alhier van alle dezelven uitgefloten werden , fchoon de Regeering dit volgens de Satisfactie eenigzins kon verantwoorden, vermits zij volgens 't 9de Art. aantoonden, dat alle Ampten, die een bepaald getal van Perfoonen vereischten , voltallig waren; want buiten dit, ftond het aan de uitgewekenen, volgens dat Art. vrij, dezelven wederom te bekleeden. Het ontbrak in een Stad als ^/«-Middelen fteldam , alwaar 't grootfte mistrouwen tus-™"*"^ fchéh Regeering en Burgers plaats had, aandien. geene Cf) Brandt, bl. 586--609.  158 AMSTELDAMSCHE t—8. geene middelen, om misnoegen onder't Gefilipsdï mcen te verwekken. Volgens !t eerfte Art. deivoldoening , moest door de Regeering aan de te£g£f.Gereformeerden, eene eerlijke begraafplaats plaatfen. binnen de muuren der Stad aangewezen worden ; de Vroedfchap had beilooten , hier toe te fchikken het ledige Erf, achter het St. Pauels' Broeders Klooster, (nu de Waalekerk) daar de Rosmoolen tegen aan, of bij ftond; cn zo hun- deeze plaats te afzichtlijk toefcheen, hen te gerieven, met het St. Joris Hof of deszelfs bleekveld (*); en mogelijk heeft men met het aanwijzen der laatfte plaatfen tot het uiterfte getoefd. Dit weet men, volgens den Heer Hooft (f), dat zij over de plaats, die hen aangeboden was, zeer te onvreden waren. Ten twee- Hier bij kwam de voldoening van 't 7de de^schu^1 Art* betrelïendc de drie Schutterijen. De Geterij.0 Ut" magtigden der Staaten van Holland en van de Prins (*) Het is bekend, dat het Klooster cferPauliaanen of St. Paulus Broeders, nu de Franfche Kerk is; doch voorheen ftond het St. Joris Mof aan de Nieuwe Zijde nevens de Kalverftraat bij het Clarisfen Klooster, (nu, vtlgens voorgaande aanwijzing, het Tuchthuis ,) en de St. Toris Kapel, jtend toen daar nu het Kistemaakers Pand is, zie Pontanus, bl. 113. dit dacht ons noodzaakelijk te zijn, hier bij aan te tekenen , om reden dat anders het verfchil van aanwijzing eener Begraafplaats meer fpot dan ernst zou gejeheenen hebben ; dezelfde Pontanus is ook van gedachten, dat de verplaatfing van dit St. Joris Hof, eerst gefchied is na de Hervorming. (10 Nederlandfche Hijiorie, bl. 577.  JAARBOEKEN. f59 Prins van Oranje , zijnde nu de Heeren 157S. van Mathenes, van der Myle, Paulus^^^v Buis en Nicolaas Kamerling, trachtten de drie Schutterijen te brengen onder de zes Vaandelen, waar over zij Capiteinen, Luitenants , Vaandrigs , Sergeanten en Corporaals naar hun welgevallen meenden aan te Hellen; de Regeering bragt hier tegen in, dat dit met de oude gewoonten, en Satisfaétie zou ftrijden; de Gemagtigden, daar en tegen, zeiden, niet van dezelven te willen wijken, dan alleenlijk in 't beleid en 't fchikken der Wachten, waar in de Stadhouder, naar tijds gelegenheid voorzien mogt. Na dat geduurende eenige tijd hier over gehandeld was, maakten eindelijk de voorzeide Gemagtigden eene lijst van de Bevelhebberen, die 'zij voorneemens waren over de zes Vaandelen aan te ftellen, en gaven dezelve aan Burgemeesteren ter goedkeuringe over. Deezen bragten dieWordÈ in de Vroedfchap, welke den 23ften Mei hierRcgetóng op befloot, in geenen deele te bewilligen,datse",eiserd* de Schutterij onder zes Vaandels zou/gebragt worden, en veel minder onder de opgegevene Bevelhebbers, fchoon zij toeftemden,, dat de drie Schutterijen, volgens de Satisfactie weder opgericht zouden worden; welke Refolutie, zijnde de laatfte van de Koomschgezinde Regeering, aan de gemagtigden ter hand gefteld werd. Hier door dan werd den grond gelegd, totBeSDE heeft. Doch kort na zijne Preek fchijnt het dat de Gereformeerden elkander befcheiden, en zaamen beraamd hebben , het ontwerp ter uitvoer te brengen; zijnde den volgenden nacht ieder op zijn hoede. Ondernee- Op den beruchten dag van den 26ften Mei, ™eH800vfdnen vervoegden Bardes , Mar ten Koster , der Ct-e A driaan kromhout, adriaan PaATJW, formetrdc». tn Guiljaume du Gardin , zig bij de Regeerders , om de laatfte proef te neemen, of dezelven te beweegen waren, tot de bewilliging in de fchikking op de Schutterijen, en andere punten, waarover de Gereformeerden voldoening eischten. *Deeze verzoeken liepen niet af zonder het wisfelen van hooge woorden over en weer. Eenige maaien gingen de gemelde verzoekers, van 't Raadhuis naar den Herberg der Gemagtigden, die op den Dam was, en van daar weder naar 't Raadhuis , dwars door de menigte des volks, 't welk aldaar bij gelegenheid van den marktdag, bijeen was. Dit heen en weder loopen deed het volk ligt bevroeden,'dat 'er iets op't fpoor moest zijn, waar door de menigte die met ongeduld naar den uitilag wachtte, geftadig vermeerderde ; dan hoe men 't wendde of keerde, de Magiftraat bleef pal ftaan. Als 't nu middag geworden , en de markt van huislieden en koopwaaren ledig was, vertoonde du Gardin zig voor de puije, ter plaatfe alwaar men g,woon was, de afkondigingen te doen,ligtte zijn' hoed, en zetrede die voort weder op, ten teken, dac 'er op de Regeering niets te winnen  JAARBOEKEN. 163 winnen was. Jonkhein trad ten Stadhuize 1578. af, flaande de armen van elkander, mede ten™1"8»» teken dat de Regeering onverzettelijk bleef;Ge^en fpoedde zig vervolgens naar zijn krijgsvolk „bewijsdat om de Nieuvjekerk voor plondering te dek-^;*^'". ken; zijnde 't gemelde volk reeds van elf uu- zeueiijk ren af in de wapenen geweest, en ieder Vaan-bIeef' del op zijn plaats gefteld. Op dat oogenblik lost een Soldaat van de Waag zijn geweer, en zie daar het ongelukkige tijdftip voor Magiftraat en Geestlijkheid geboren. Fluks ftuivenpe Regeede Matroofen, (die zig in menigte in de Srad^*e^J£dt bevonden,) op ftraat, met vliegende Vaan-iea. dels en aanhoudend geroep; Wie Oranje lief heeft, toon hart, en volg mij na. Hierop kwam alles voor den dag, Arbeidsman,Koopman, Rentenier, alF wat beenen had repte zig, zijnde onder deezen, de voorige Bannelingen wel het ijverigst. Een deel des volksDe Dam haastte zig naar 'tBushuis, ruktehet Gefchut^ ' daar uit, fleepte het Damwaarts, en ftopte de toegangen met wolzakken, die aan de Waag lagen. Den eerfte ftorm gefchiedde door £.™JJ|dop het werpen met fteenen naar de Vierfchaar,hut».ca" dat door Pieter Claasz. Böur, een Procureur, het°eerst gedaan werd, om den nachtwacht, wiens post het was, in tijd van gevaar aldaar op zeker haakgefchut te pasfen, te verdrijven. Deeze weereloos , ten minftenDe Regee. werkeloos vindende, ftortte de menigte o ten™ af^rdl Raadhuizein, haalde den Schout, benevenshaald> de oude en Regeerende Magiftraatsperfoonen daar af; en die zig hier niet bevonden, werden uit hunne huizen gehaald, en zaamen op L 2 de  164 AMSTELDAMSCHE 1578. dc Waag gebragt, (*) Intusfcheu moeten fiüpsoï volgends het beloop der zaaken, anderen hun De'ceew- werk gemaakt hebben, van de Priesters en lijken me- Minnebroeders, mede op de Waag te brenwa^de Sen' vermits die, benevens de Regeering, gebragt. tusfchen twee reijen Soldaaten, om hen voor 't gemeen te beveihgen, naar 't Water geleid werden, onder 't woest gefchreeuw van ?t Graauw: Men behoorde hen ter Galge te zengden , waaraan zij zo menig een geholpen heb' worden te ben. De Burgers geleidden hen te fcheep, ^^ Wereldlijken en Geestlijken, doch ieder in leia. Ult8e' bijzondere Vaartuigen, en aan den St. Anthonies Dijk, buiten de Stad, werden ze wederom aan Land gezet. Gedachten Nog erger lot hadden fommigen van hun mees^ër86'verwacht, bijzonderlijk de oud BurgcmeesHENDRiKter, Hendrik Dirkszoon. Hoe vast deeze zoon.' W Seval mct Bardes zijn ftuk meende belegd te hebben, was 't hem echter in veele opzichten ontfchoten; want het zij dat zijn eigene medegenooten, een walg van zijne onverdraagzaame heerschzucht en dwingelandij hadden , of dat zij van wege de opipraak fehroomden, men vergat hem, na 't Jaar 1564, weder Burgemeester te maaken. »Op deezen tijd werd hij nevens de anderen uitgeleid, met een beter gevolg, dan hij zig van zijn gepleegde geweldenarij en wreedheden toegelegd • had; want zijn Vrouw hem twee hemden aan boord nazendende, deed hij ze door de dienstmaagd (*) Oorfprong der Nederl. Beroerten, bl. 190,  JAARBOEKEN. 165 maagd te rug brengen, zeggende, dat hij de- 7578. zei ven niet van doen zou hebben, geene an-FII^lpSDB dere rekening maakende, dan dat men voorneemens was, het Schip met hun allen daarin, buiten den Boom, in den grond te booren; doch nu aan den Dijk aan Land gezet zijnde, deed hij zig, benevens eenige anderen, naar Haarlem voeren. Aldaar gekomen, en van dit vreesachtig pak ontlast zijnde, kreeg hij lust tot boerten, en zeide tot zijne makkers, één ding hebben wij vergeeten, en toen zij vraagden wat? antwoordde hij, de kruiwagen-, 't welk in Amfteldam het mennen der zaaken naar zijnen zin betekent. En als hem zijn gevoelen, nopens dit omhangen der hekken, afgevorderd werd, antwoordde hij, met een ouderwets fpreekwoord ; Buimetuit, hoed u voor de weerfiuit. Aldus dan zijne elendigcZijn jood. grootheid overleefd hebbende , ftierf hij te Haarlem, en liet een' naam na, die van alle eerbaare lieden verfoeid werd; ja zelfs op zijne uitvaart, ging de fpraak, dat het lijk op de wonderiijklte wijze vermist was, en eenig lpook in de plaatfe van hetzelve in de doodkist gelegen had; 't welk, hoewel beuzelachtig zijnde, en al te blindelings geloofd wordende, nogthans te kennen geeft , hoe groot een gevoelen van godvergetene heilloosheid, de gemeene man van hem gehad moet hebben. (*) Onder (*) Hooft, bl. 63. L 3  i66 AMSTELDAMSCHE 1578. Onder de uitgezettene Magiftraat en GeestnupsDE lijkheid, bevonden zig de volgende PerN.amiii« foonen; als, "fn* ANDRIES hollesloot , Hoofd-ScllOUt Zeuitgeleid- dert het Taar 1^73. de Re- J 3' 0 geering. Regeerende Burgemeesteren, Kornelis Klaas Meeuwsz. Hendrik Jacobs Bikker. Reinier Henr. Roklaas. Zeder 1577. voor de eerfte maal. Jacob Teeuws Gerrits, benevens Jan Michiïl Loofs, Schepen en Raad, en Jacob Floriszoon van Alkemade, oud Burgemeester en Raad , als gijzelaar te Delft, welke op het gerucht hier van, een goed heenkomen zocht. Oud Burgemeesteren en Raaden, Mr. Hendrik Dirksz., Joost Buik, Cornelis Jacobsz. Brouwer. Jan Vechtersz. , Sybrant Pompeus Occq. Jacob Pieterse Canter. Schepenen en Raaden. Mr. Albert Kanter, Sybrant Buik Joostz. , Jan Duivensz. , Jacob van Marken , Evert Kors , in 't Marfie, en Jan Persyn. Oud  JAARBOEKEN. 167 Oud Schepenen en Raaden. 1578. Mr. Arent Sandelyn , Floris Dirksz fw"PSl>* Otter , Wessel Jacobs , Gerbrant Eggensz. Paf , Jan Duvense Brouwer , Jan Reijers , Jan Dirksz. Marcus, Mr. Jan Teymansz, Jan van Zanten. Jan Pyl Claasz. van Marken, en Dirk Jan Evertzen. Popias Buik. Evert Gerritsz. Sop. Jan Gerritze Fekerday, in mindere bedieningen. De oud Burgemeester Dirk Hillebr^ndtsz. Otter, was om lichaams zwakheid in huis gelaaten. Onder de Geestlijken vindt men genoemd;per GeestMr. Jacob Zaffius, Proost (*), Coenraad1*60, Bloemhert, Provilbor. Jacob Buick, Paftoor van de OudekerkQ\), MartinusDuncanus, Paftoor van de Nhuwekerk. Broer Ae >t ab Illcha, Guardiaan, benevens zijne Minnebroeders. Broer, Hendrik vam Bies- (*) Volgens 'j mans Afbeelding is hij te Haarlem ge'/orven in 't Jaar 1618, oud zijnde 84 Ja,ren. In 't Jaar 1573. bezegelde hij, met Bisfchops z"gel, de Statuten van''t Hiarlemfche Kapittel, als daar* fn de eerjte zitplaat* hebbende. (f) Jacob Buick , van de Famielje van Burgemeei;ter joos r Buick, i na er hand 1 ajioor te Emmerik geworden, alwaar faj 1599 , in 't ssjte Jaar zijns Ouderdom* aan de pest overleed. L 4  i68 AMSTELDAMSCHE t<78. Biesten , Orateur. Willem van Uitgeest, iidelPSDE Onderpalïoor der Oudekerk. Drie der gemelde Minnebroeders, bleeven wegens ouderdom en magtloosheid in de Stad, wordende van onderhoud verzorgd. Anderen de Eenige dagen daarna werden nog bij bezé°gd.°nt* fl°otcne briefjes, fommige Burgers geboden de Stad te ruimen; naamlijk Jacob van Campen, Sybrant Stam, WiggertEllerts, Bouwen Reyerse, Capitein van de wacht^ Cornelis Elberts , Marcus Pompeus , Dirkse Occo, Pieter Claasse Haring , JanGerritse, Claas Oom, Pieter Claasie Maat,'alias, Korve; Steve Franse, Simon Janse Houtkoper, Cornelis Jacobse,Bakker; Gors Pieterse. Onder deezen bevonden zig eenige aanzienlijken, die voorheen in de Regeering geweest, of daar Nog ande.aan vermaagfchapt waren. Een menigte andaagd?6" deren die de Spaanfcbe Regeering nog°toegedaan waren, cn zig in dienst van Don Tan, bcgeeven hadden , werden naderhand 'ingedaagd, doch 'er is geen blijk dat zij verfcheenen zijn, of dat 'er eenig vonnis ten hunnen nadeele geveld is. . zeldzaam. Door de meefte Schrijvers, die hiervan gesebturt" waS maaken, wordt liet als aanmerkelijk bew. fcliouwd, dat dit alles gefchiedde, zonder groote wanorde, of bloeditorting; dat te verwonderen is, zegt de Schrijver van 't Leven van Willem den Iften, de Roomschgezinden bekreunden zig des niet, zo dat het Jchijnt dat die Spaansch-Gezinde Overheid, bij de Gemeente zelfs niet wel gezien was^ en dat de-  JAARBOEKEN. 169 dezelve een weerzin in hun gedrag had. (*) 1578» Dan minder gemaatigdheid werd 'er geoefendF^PS»» met de Beelden en Altaaren van 't Klooster der Graawwe Monnikken of Minnebroeder s ,minntir». op welken de haat het felite was , om dat dief^'*^. kennis van de Ketterij plagten te neemen, enderd. dat na 't uitvoeren der doodvonnisfen door den Wereldlijken rechter, in hun Klooster het Bloedmaal gehouden werd. Na hier alles vergruisd was, werd verder niets gemoeid. MetDenj««e den avond van deezen gedenkwaardigen dag, door de werden de meeste plaatfen van belang, door de 0^;^ Onroomfchen bezet, waar tegen de Roomfchen, die het aan magt, orde, en boven al aan voorgangers ontbrak, niets durfden onderneemen. Tot op den aSften bleef de Stad zonder Overheid , geduurende welken tijd, volftrekt geenen moedwil gepleegd werd. Op den 27lren waren door de drie Schutterijen , ten overftaan van den Heere Mathenesse en van der My.de , de uitgezette Regeering', reeds van eed en ampt ontllagen; waarna uit ieder der Nieuwe twaalf Rotten, waaruit elke Schutterij beftond, fchap verbij meerderheid van Hemmen , een achtbaarkoozenSchutter, tot,zes-en-dertig in getal, gekozen werd; onder welken 'er zig veelen bevonden, die voorheen onder de uitgewekene Ballingen, wegens den Gereformeerden. Godsdienst, dien zij beleeden hadden , geteld werden. Door drie-en-dertig van deezen, werden op den volgenden dag, tot Burgemeesteren verkoozen: Mr. (*) 3& Deel, bl. 174. L 5  r70 AMSTELDAMSCHE 1578. Mr. Willem Bardes md. Maarten Tansz nu*n> Koster, Adriaan Reiniersz. CromAh ook iïovt, en Dirk Jansz. de Graaf. BSrgé En tot Schepenen; En sche- Cornelis Willemsz van Ryc. Adriaan penen. PAAUW, JaCOB BeNNING , BaLTHAZAR Symonsz Appelman , Gerrit Jansz. van Delft , Jan Jacobsz. Huidecoper^ Hendrik Olfersz. Fuik, HendrikBoelensz. Mr. KornelisRomenyboot, van de oude Regeering. Daarop volgde de verkiezing der Vroedfchappen , wier naamen bij Commelyn en Wagenaar gevonden worden, en waaronder 'er mede zijn, die voorheen reeds in de Regeering geweest, en niet uitgezet waren In de Regeermgslijst vóór de Handvesten geplaatst, leest men dat het verkiezen der Burgemeesteren en Vroedlchappen, alleenlijk aan de Schutterij werd toegefchreeven; doch het verkiezen der Schepenen zal, naar alle waarfchi nelhkheid, door de nieuwe Raaden, ten overltaan van de Gemagtigden der Staaten gefchied zijn. Een nieu- Twee dagen daarna werd door de Vroedschout. fchaP aan Burgemeesteren vrijheid gegeeven, om over te gaan tot het verkiezen van eenen nieuwen Schout; waarom deezen daartoe, op den 3iftcn Mei, voor den tijd van drie 'laarcn aanileiden, Willem Marilnsz. Kalf Wien daarna Egbert Kornellsz. voor onderichout toegevoegd werd. jjc  JAARBOEKEN. 171 De Kerken ruim een week gefloten geweest 1^78. zijnde, ging de nieuwe Magiftraat vergezeldF,I£IPSDB van eenige timmerlieden, naar de Oudckerk ,^'OKihm en deed de Beelden afbreken. Vervol öiens*""* voor begonnen de Gereformeerden eerst in de Oude ,^re/e'fr en daarna inde Nieuwekerk te prediken, zijnde bekwaam de eerfte Predikanten, die hier beroepen wer-gemaaku den, Johannes Cuchelinus en Petrus Hardenberg; welken op den 3iften Augustus , door Petrus Dathenus , die deeze Gemeente, voor een korten tijd, bij leening bediende, gelijk hij zulks in dat zelfde Jaarte Utrecht mede gedaan heeft, na drie 'herhaalde rijzen aan de Gemeente voorgefteld te zijn, in hunnen dienst beveiligd werden. DoorDATaEm gemelde Datheen, werd ook allereerst al-^^j: hier het H. Avondmaal uitgedeeld, op denAvond3iften Augustus; en op den i6den Oclober ,maal uit' werd door de Broederen Diaconen voor de eerftemaal, openlijk aan de huizen gecollecteerd. In 1587. heeft de Heer Cornelis Schellinger , toen Kerkmeester zijnde, tegen den balk van 't Choor, in de Oudekerk, ter gedachtenisfe van deeze zo groote als heuchelijke gebeurtenis , dit twee regelig versje doen ftellen. 't Misbruik in Godes Kerk, allengskens ingebracht, is hier weer afgedaan 'ï jaar zeventig en acht. Eenigen tijd daarna gaven Burgemees teren, order tot aanhetv«koo.  172, AMSTELDAMSCHE 1578. aan Kermeesteren last, de Zilveren vaten , fiupsm Beelden en andere Ornamenten, in den gezuipen der verden Godsdienst buiten gebruik zijnde, ten K^M?' ^e^0eve van de Kerk te verkoopen, waar rZdfen. mede men in de Oudekerk een aanvang maakte , met de Zilveren Ciborie, en volgens van Rhyn met een kleiner beeld van St. Nicolaas , en ander Zilverwerk. Doch de Zilveren St. Sebastiaan , behoorende aan de Handboogfchutteren, werd denzelven te rug gegeeven. (*) Ook op de Na nu de Gereformeerden hunnen GodsSSSfde dienst °Penbaai' hadden begonnen te plcegen, Hervorm- werd zulks op de naastaangelegene Dorpen, dfemtt'. Sloterdijk , Sloten , Amflekeen , Ouderkerk gevoerd, en Diemen, mede gedaan. Intusfchen hadden de ontflagene Regenten zig met een beklaagfchrift over het leed hun aangedaan, vervoegd bij Prins Willem van Oranje; doch zo ipoedig hadden de nieuwaangeltelde Burgemeesteren, Adriaan Reinier Mr, Willem BardeKromhout , sius, en Dr.Marten Jansz. Dirck Jansz. de Koster , » Graaf. verrichting hier van geen bericht ontvangen, of vaari!ngewdedi&dcn den tweeden Burgemeester, Koster, Regeering vergezeld van drie perfoonen, zijnde aanzienh^bêVMte heden uit de drie Schutterijen, naar den «etterken. Haag O Le Long, Reform, bl. 554.  JAARBOEKEN. 173 Haag af, om bij de Staaten van Holland, 1578. met toeftemming van zijne Doorluchtigheid,fI[dLJïPSDE be bevestiging van hunne aanftelling, en goedkeuring wegens het gehouden gedrag der^wfteldammeren te verwerven. En hoewel men hier van geene bewijzen vindt, heeft echter het gevolg geleerd, dat het, ftilzwijgende , goedgekeurd of onveranderd gelaaten is. Staande de nieuwe Regeering deeze pooging ten Hove aanwendde, waren zij binnen de Stad mede niet onledig, om de genegenheid deiBurgerij tot zig te trekken; waartoe het gereedfte middel was, het maaken van eenige keuren , ten voordcele van Stads ingezeetenen; als, het verminderen van eenige Imposten; het vernieuwen der reeds in ftand zijnde Gildebrieven; 't maaken van eenige verbetering in de Ordonnantiën voor de Schutterijen; het herwaards lokken van vreemdelingen en wat meer ten voordeele van de Steden en derzelvcr inwooneren dienstig geacht werd. Ook werd niet uit het oog verlooren, de zodanigen die als aanhangers van Don Jan de Stad ontweeken waren, door openbaare indaagingen, te recht te Hellen, of zig van hun te ontdoen; en dit was te noodzaakelijker, aangezien de ondervinding deed zien , dat de Stad van de zulken nog niet geheel ontledigd was, zijnde daaruit niet dan onheil en beroerten te wachten. Dan hoe ftrenge wacht 'er door deOver-Beeid(torheden op alles geflagen werd, konden zij ech-mingter niet beletten, dat zelfs de Gereformeerden -enig onbehoorlijk geweld oefenden; ja zelfs van in tegenwoordigheid der drie aan- wee-  174 AMSTELDAMSCHE m»8. weezendc Burgemeesteren, alle de KfM*,, 55^* » Érkfieraadjen sss dood van den Hertog van Parma, het be- 'e' wind als Opperlandvoogd te beurt gevallen zijnde, trachtte, om zig van zijnen pligt te kwijten, de Staaten alle mogelijke afbreuk te doen. Het eerfte dat hij in dit Jaar ter hand nam was de belegering van Maajlricht. Dene^«. hulp waar mede de Staaten, benevens Am fteldam, door het zenden van een Compagnie ken naar voetvolk, onder Herman Rodenburg, de^"^™"* belegerden meenden te onderdennen, te fpade komende, ging de Stad aan Don Jan over. De Pvegeering waarvan als Burgemeesteren waren, Mr. Willem Bardes , Egbert Roèlofsz., en Jan Claas Kat, Cornelis Florisz. ' van Teylingen. gehoor gevende aan de klagten der Schutte-vsranderijen, die toen nog gehouden waren ook bij"en£a'"kehnn dage de poorten te bewaaken, maakten met der Poor-^ de Vroedfchap een overleg, om dezelven daar- Schutte- van te ontheffen,en in plaats van hun, eenige*" geburgers aanteneemen, die daar voor behoore-maa lijk beloond zouden worden. Zommige Bevelhebbers begeerende van hunnen post ontflagen te worden, werden anderen in derzelver plaats geiteld, zijnde de Stad toen in elf wijken verdeeld. Dan, deeze verandering baarde eenige onmin tusfehen de Staaten van Holland en de Regeering, aangezien de eerften M a van  x8o AMSTELD AMSCHE 1579. van gedachten waren, dat hieromtrent, fbrijKdeIPS rt dende de fatisfactie, gehandeld was. De'óoede. .^et Kistemaakers Pand, ter plaatfe alwaar ren van het wij 't nog heden zien, diende tot de Kapel alf van het zogenaamde St. Joris Hof, Leproozen overge- of Proveniershuis, waartoe het tot in het Jaar hêntegèn- 15°° gebruikt werd, fchoon de Kapel 'nog woerdige. eenige Jaarcn daarna in gebruik bleef; doch om deezen tijd befloot de Regeering dezelve tot een ander gebruik te fchikken, en de daaraan behoorende huizingen te doen verkoopen; welk befluit ook in dit Jaar te werk gefteld werd, wordende al het geene 'er aan behoorde, in het tegenwoordige St. Joris Hofovtvgebragt. st. Ltca, Ook nam in dit Jaar 't St. Lucas Gild'zijnen Kcht.oP6e" aanvang, wordende de Schilders, Glaazemaakers en anderen die er toe behooren, van 't Lieve Vrouwe of Metselaars Gild afgefcheiden, en gebragt onder beftuuring van vijf Overlieden , als twee Schilders, twee Glazenmaakers, en één Beeldhouwer. 1580. Na de verandering der Regcering des volgenden Jaars, waarvan als Burgemeesteren gemeld worden: Egbert Roelofsz. Dr. Marten Jansz, Adriaan Reiniersz. Koster , en Cromhout, Reinier Kan?. willem verfcheen binnen Amfteldam zijne Doorluch^««rdgheid, Prins Willem den Iften, en na dat maakt1 ver' dezelve volgends zijne waardigheid als StadhoumderingYnder plegtiglijk ingehaald was, maakte hij ee- de_schm- njge  JAARBOEKEN. 181 riige verfchikking op de Burgervendelen, in 1580. gevolge van welke verandering, de drie Schut-FI1du /~> j t> ■• . j . een vrijen cob Las ulaesz. de Burgerij van den eed ^°dd£raan den Koning gedaan, ontflagen was, werd houder hier ter Stede zwaarigheid gemaakt, tot het wns waiL-doen ^ezen van 't Plakaat, en zulks ge, i.em den fehiedde ook niet , dan onder voorwaarde Iften- dat men aan den Inhoud niet begeerde gehouden te zijn. Deeze voorwaarde kwam echter niet voort uit het belang dat men voor den Koning had, of uit vrees voor zijn magt; maar uit hoofde van een ontftaan verfchil tusfehen de Staaten en de Stad. De laatstgenoemde wilden alle de punten van de voorheen gemaakte Satisfactie onderhouden hebben , en de Staaten begeerden, dat men daar van zoude afzien. Deezen en Oranje hielden {taande, dat de voornaamfte punten van dat verdrag, door het voorgevallene op den sóften Mei 1578, reeds verbroken waren, en dat Amfteldam zig dus meer Staatswijze jmfittiam moest gedraagen. (*) Amfteldam, zulks niet 3j!^IMkunnend(; ontkennen, liet zig overhaalen om van (*) Hooft, iSde. Boek, bl. 8oa,  JAARBOEKEN. 185 van de Satisfactie geheel afteftappen, en nam genoegen in een ander ontwerp dat door den; Prins binnen Amfteldam zijnde, opgefteld was.' Met eenige gemaakte verandering werd het zelve op den 2ofte December, door de Staaten en de Stad wederzijds ondertekend. (*) Onnoodig is het uitteweiden, over de onderhandelingen die daarna hervat werden, wegens de opdragt der hooge overheid aan den Heere Prins van Oranje, als zijnde, gelijk wij gezegd hebben, een zaak, die nimmer zijn Beüag gekreegen heeft. Men leeze het verhandelde daar van, bij de hier voor aangewezene Schrijvers. Alleenlijk zeggen wij 'er dan van, dat Amfteldam op deezen tijd geraden vond, 'er niet in te Hemmen, aleer zulks ook door de Provintien van Utrecht en Zeeland, die 'er merkelijk meer zwaarigheden in vonden dan Holland, gefchied was; waarvan dan ook het gevolg was dat de Hooge Overheid niet aan Oranje maar aan den Hertog van Anjou opgedragen werd. Met de terugkomft van een menigte Amfteldamfche Ballingen, hadden zig ook veele Doopsgezinden weder herwaards begeeven ; doch het is meer dan waarfchijnelijk dat zij hunne Godsdienftige bijeenkomlten in verborgene plaatfen hielden. De vrijheid van geweeten , één der redenen, waarom men de wapenen tegen den Koning van Spanje opgevat (*) Bon, i8,de Boek, bl. 64. alwaar de Inhoud te vinden is. M 5 1581. )nderhet 1 itadhoud. >an WILLKM DEN [ften. heen gemaakte fatisiactie en vereenigt zig, op andere voorwaarden , met de Staaten. Vergadering der Mentinnllett alhier gehouden.  lU AMSTELDAMSCHE 15:81.. vat had., .nu reeds meer algemeener geworden sffiT zi-'nde ' hidden de Mennoniten, in dit Jaar van wil- eene vergadering binnen deeze Stad, beftaanmn. DtN 'de uit de .leden van twaalf Gemeentens. In dezelve beraamden zij eene orde op het bedienen van dezelven, waarvan men den inhoud bij Brandt gemeld vindt,- (*) en volgends aanwijzing van dien Schrijver, hielden zij hunne vergadering omtrent deezen tijd, op . den JSieu-wendijk bij de Haarlemmerpoort, en weinig tijds daar na, volgends Commelyn, in een Pakhuis, in de oude Nieuwftraat of Teerketehfteeg. (f) : Ten dienfte der Gereformeerden werd in dit Jaar, van Leiden, alhier als Predikant beroepen, Johannes Hallius, die in 1619 overleed, i . . overeen- - Ten voordeele van den binnenlandfchen I-Ioopge°n?dewe'handcl> werd» ten overftaan van Commisfavaartop risfen van het Hof van Holland\ een verdrag gemaakt, tusfehen de Schippers die van Leimttr. den op Amfteldam , en van daar op Leiden over en weder langs het Haarlemmermeer voeren. 1 Geduurende dat, Mr. Willem Bardes, Egbert P.oelofsz. Dr. Marten Jansz. en Koster, Claes Boelens. het Burgemeesterlijk beituur in handen hadden, ■ (*) Hifi. der Reform, bl. 610. (tXBL 1077.  JAARBOEKEN. 187 den, liep de zaak des Hertogs van Anjou, 1582. aan wiens huldiging, door die van Amfteldam ,0ncJfr het ik met reden twijfel, ten einde, zo door zijn van wil.' wanhoopenden aanflag op Antwerpen als zijnjj^gj?^* kort daarop gevolgden dood. Amfteldam hPi^mMAm willigde in dit Jaar niet alleenlijk in de vcr-bewiMigtm iterking van Muiden en IVeesp, maar nam £fnJ"""* zelf aan, de penningen daar toe op te nee-^»"fc»ea men, mids haar 'de middelen dier beide 'Ste~me$p' den, benevens, oie van Gooiland ter hand gefteld zouden worden. Het Gebouw dat voorheen tot de Str Ph- sti vutm ters Kapel gediend had, werd, na bet door defé''; tot Regeering van de Regenten van 't St. Pieters viceichhai Gasthuis gekocht was, tot een Vleeschhal ge-ge'chUtt* fchikt. Ook werd in dit Jaar een gedeelte der Gastbuiskerk voor een Predikplaats der Gereformeerden bekwaam gemaakt, en daar in als eerfte Gasthuis Predikant beroepen, Everhardus Hermanni , een geboren Am-^ne pre» jieldammer, zijnde toen Predikant te. Maascl™ land. Zi]ne. bevestiging gefchiedde in 't vol-*'"'*''* gende Jaar, en zijn dood viel voor, i589.beroepea* De Diaconesfen, waarvan men op dit Jaar de Eerfte Diaeerfte benaamingen vindt, waren toen drie in™nes.fen; ° ' drie in ge- getal. taL De rampfpoedige dood van Don Jan , was oorzaak dat 's Lands Staaten, die zig het beftuur zonder een Eminent Hoofd nog niet fcheenen te vertrouwen, het punt der Opdragt aan Prins Willem , weder ter hand namen. Amfteldam bevlijtigde zig onder het Burgemeesterfchap van, Eg-  i83 AMSTELDAMSCHE 1583. Egbert Roelofsz. Reinier Kant, en Sdhon*? Corn.Fl. vanTey- Pieter Cornelisz. van wil- lingen, boom. lem DEN ten allerfterkften om het ontwerp eener nadehanddenng re Unie, tot ftand gebragt te zien. Wat de ovsr de opdragt aangaat, hieromtrent bleef alles ge2ndm« Üjk wij op het voorige Jaar gezegd hebben; willem. hoe meer Zeeland draalde, hoe meer Amfteldam te rug liep, om dat men aldaar de zaak langs hoe gewigtiger begon te befchouwen, I584' ja men maakte 'er zig zo fterk tegen, dat de bezending in de maand Juny ten dien einden van wege de Staaten van Holland xm de Stad gedaan, tegen de ingebragte redenen van de Vroedfchap,niets dan bedrijgingen,van evenwel met de zaak te zullen voortgaan, wist in te Het henuitbrengen (*). En het Raadsbcfluit van AmRij!n Peldam daarop, was; van in de zaak niet te zullen ftemmen, voor dat men in Zeeland, zo ver als in Holland gekomen was, en als dan nog niet,, voor dat men op dit gewigtig ftuk de Schutterij en de voornaamfte Burgers gekoord had. overeen- Staande deeze onderhandeling werd tusf^en'^fchen Amfteldam en Utrecht een overeenfiddat* en komst gemaakt, om elkanders goederen ten uincbt. aanzjen van fic Excijnzen, niet meer dan tot hier toe gefchied was, te bezwaaren. (f) Op (*) Men zie Bor , Authentiqiie Stukken, bi 56 en 57, en ook Hooft. (t) handvesten, bl. 66.  JAARBOEKEN. 189 Op den 6den van de maand July, werd ter vergadering van de Staaten, te Delft ge-c houden, over dat gewigtig ftuk geraadpleegd,* en wanneer men de Refolutien en vernaaien j van dien tijd nagaat, is 'er allen grond van vermoeden, dat de opdragt der Graaflijkheid van Holland aan den Prins, buiten toeftemming van de Provintie Zeeland, benevens de twee Hollandfcbe Steden, Gouda en Amfteldam, werkelijk voortgang zou gehad hebben, ware de Prins niet op den ioden van dien Maand, moorddaadig om 't leven gebragt. Na; 's Vorsten dood gevoelde men eerst wat aan hem verboren werd: het Land miste nu zijnen befchermer; de Staaten hunnen Raadsman ; het volk een toevlugt in nood, en het Leger een getrouwen Voorganger in de dringendfte gevaaren. Door de Staaten van den Lande en bijzonderlijk door die van Holland, werd daags daaraan beflooten, Graaf Maurits van Oranje, als Veldheer aan te ftellen. De Regeering van deeze Stad, waarvan in dit Jaar Burgemeesteren waren: Corn. Florisz. van Dr. Marten Jansz. Tellingen, Koster, en Mr.Willem Bardes,'Jan Verburg. deeden door Mr. Willem Bardes , ter vergadering mede ftemmen, om gemelden Graaf Maurits, zijnde 'sPrinfen tweede Zoon, bij voorraad, voor den tijd van drie of vier maanden te verkiezen tot Hoofd der Regeering; midi 15S4. ndcr het adhoud. an WILEM dïw le«. 'ijn dood. Graaf MAURITS wordt bij vootraad aangelteid.  iqo AMSTELDAMSCHE 1584. mids hem, uit aanmerking zijner minderjaaMAyagsTigheid eenen Raad werd toegevoegd, gelijk houder, dan ook terftond gefchiedde. Beraadfha- °P dat zelfde ogenblik werd men gewaar, ging of dat de Staat van Nederland, nog op verre • na men zig tot • . . . j- , » 0 "jt ila- Franiryk oiet tot die hoogte gcftegen was, van op zig °lia°ndEr" zelven te kunnen ftaan. Veelen waren van gewenden dachten 0111 Frankrijk de Opperheerfchapij 2al- aan te bieden, dan hier tegen verzettede zig de mccfte hoofden der Amfleldamfche Schutterij, en dus werd bcflooten, met Engeland daarover in onderhandeling te treeden. (*) 1585. Het was echter eerst in het volgende jaar, dat men aldaar zo verre vorderde, dat Koningin Elizabeth, die de üppermogendheid van de hand geweezen had, tot een befluit kwam,om den Staat met manfchap bijteftaan; en volgends de gemaakte voorwaarde, zond die Vorstin, haaren lieveling RobbertDudley, leices- Graaf van Leicester herwaards. Intusfchen herwaaXw35 Maurits door de Staaten van Holland en 'Zeeland aangefteld. Groote oneenigheden ontftonden in dit Jaar, zo tusfehen Graaf Maurits, de Raad van Staaten, de Stad Dordrecht, de Borgerhoplieden van Utrecht, als de Regeering deezer Stad, over den uitvoer van eetwaaren, naar de Spaanfebe Nederlanden; dan uit aanmerking van de tijdsomftandigheid, werden op de best mogelijkfte wijze de verfchillen verenend, (f) Zedert (*) Hooft, aifte Boek, bl. 944. CtJ Bor, softe Boek, bl, 76 en 77.  JAARBOEKEN. 191 Zedert eenige weinige Jaaren had men al- 1585. hier reeds het voorneemen gehad, om maurits de Stad, die te eng werd om haare bewoo-houder, ners te bevatten, te. vergrooten. Toen wijlen Eerde verPrins Willem den iiten zig (1581) alhier§j™^_ bevond, had hij de Magiftraat daar toe ten fterkften aangefpoord. Men ondernam dezelve onder het Stadsbefhmr van de Burgemeesteren , Mr. Marten Jansz. Reinier Kant, en Koster, Pieter Boom Cor- egbert roelofsz., nelisz. Deeze vergrooting ftrekte zig meest uit aan de Oude Zijde, en men floot binnen dezelve de Lajiaadje, die toen als tot een Voorftad diende., en paalde met de Noordïvestzijde aan de Stads graf ten, met de Noordoostkant tegens het T, alwaar dezelve met een rij paaien afgefchoten en bevrijd was. Aan de Landzijde ftrekte zij zig uit tot den tegenwoordigen Zuidcrhoek, en verder tot aan de Verwersgraft en Staalftraat. Op den Oosthoek ftond een Wachttoren ,. op wiens voetftuk nog heden ten dage de Montelbaanstoren te zien is, en .daaromtrent was een Schans, welke, als Graft, nu nog den naam van dtOudeftehans draagt. Met deeze vergrooting trok men,' gelijk gezegd is, de Laftaadje binnen de Stad, want men begon van het Plein, dat toen buiten de Stad voor de St. Anthoniespoort ,nu de Kieuwemarkt lag, met het maaken van een brede Graft, nu de Laftaadje of Gelder- fche  iga AMSTELDAMSCHE '1585. fcbe Kaai. Van daar fprong men den hoek Regeering om met een kleine of inham, langs het van lei- Y, tot aan de gezegde Wacht of MontalbaansSfuncN'toren- Gemelde bogt voert nog heden den voogd, en naam van Waal, waarin toen de Schepen in aV»As!ad.TSwinterlaag gelegd werden. Deeze Waal tot houder, aan gezegde Toren gaande, trok men daar van af, den Burgwal, de Oudefcbam, tot aan de St. Anthoniesdijk, of St. Antbonies Schutjluis. Aan de landzijde ftrekte dezelve zig tot aan den Antftel, alwaar de in- en uit-vaart met een' boom gefloten werd, tot veiligheid van de Lusthoven en Laakenraamen, welken meest aan die zijde lagen. In de gemelde Burgwallen, die in kort met aanzienlijke huizen betimmerd waren, werden verfcheidene bekwame doorfhijdingen gemaakt, als de Dijkflraat , Keizer sftraat, Koningflraat, Boom/loot, Ridder, Jonker en BantemmerJlraaten en eenige anderen van minder aanbelang. Behalven dat alles was de Stad aan de landzijde, binnen kort van een groot aantal paden, bezet met herbergen, tuinen, raamen, bleekerijen en fraaije wooningen, voorzien , welke paden zeiven -een Stad vertoonden. Leicester , die zig in 't volgende Jaar binnen Amfteldam bevond, bevestigde, als algemeene Landvoogd , het voorrecht deezer eerfte vergrooting. Aanöeiiing Ook zijn in dit Jaar de Ratelwachts aangeRaj;,v.andefteld, wier getal nu eens vermeerderd en dan wachts. weder verminderd werd. Zedert het Jaar 168 5. is hun getal tot op vierhonderd en tagtig man gebragt, behalven de noodhulpen , en die wel-  JAARBOEKEN. 193 v/elken buiten de Leidfchepoort, tot binnen i^B6. het gebied, behooren, wier getal van dien tijdg^^de af tot heden toe zo gebleeven is. Dezelven van LÈlzijn verdeeld in honderd twintig wijken. Hun- ^*ter» ne Officiers zijn, twee Capiteins,Luitenants,voogd,cM< Sergeanten, Adelborsten en Corporaals. De aanftelling der eerften behoort aan hunne Ed. Gr. Achtb. en die der anderen aan de Ed. Heeren Colonellen, die ook de Ratelwachts cn noodhulpen, op voorftel der Burger Capiteinen, aanllellen. Aan de Capiteins der Ratelwachten is het aanllellen der Corporaals en Adelborllen vergund. De in de Nedêrlandfche Gefcbiedenisfenver-v. planmaarde Petrus Plancius , werd in dit Jaar,^^ als Predikant beroepen. Hij overleed in 1622 • alhier be- Leicester, die kort na zijne komst, alsrocpen" algemeene Landvoogd aangenomen was,fcheen de harten derNederlanderen als betoverd te hebben , dan men had fpoedig berouw van het groot gezach, dat men, zo in zaaken van den Oorlog als in de Landsbeftuuring hein opgedraagen had: "er waren Üegts zeer weinige Steden , die op de beveiliging haarer voorrechten acht gaven, en onder die muntte Am/leldam BepiHmg boven allen uit. Deeze Stad bewilligde injgJJ^Jj dat alles niet, dan voor zo verre zulks met de de aan. voorrechten der Provintiè'n en Steden bejlaan-^^™ baar was. Den trotfche Brit, vertoonde zig ter gekort na zijne aanllelling in de Hdlandfche Ste-miakt' den. Burgemeesteren, II. Deel. N Rei-  194 AMSTELD AMSCHE 1586. Reinier Kant, CornelisFlorisz.van Kege" g Mr- Willem Bar- Teylingen , van lei- des, claes fransz. OET- CESTER, „„>.,,. ,,r als Land- gens van Waveren. voogd,enz. ZaiJa"inIn* en de 8antfche Magiftraat, ontvingen hem verblijf ™.déri lOdcn Maart, op eene Koninglijke wijü™. ze, waartoe vooraf alles met de uitterfte behoedzaamheid, om door hem niet verrascht te worden, in behoorelijke orde gebragt was. De Schutterij haalde hem in, als of hij een Vorst geweest ware. Van Haarlem over het T, tot voor den Boom gekomen zijnde, werd hij ontvangendoorden Heer Jan Cornelisz. Hooft, toen een der Burger Hoplieden, en die naderhand de aanzienlijke waardigheden, van Schepen, Colonel, en Raad ter Admiraliteit bekleed heeft; een Man van goed ftatuur, levendig van geest, dapper en beminnelijk. Hooft was verzeld van fraai opgeüerde Vaartuigen, beladen met het puik des jongelingfchaps en den bloem der Amjlcldanf fcbe Schutterij, die op bevel van den Hopman, den Graaf terftond ' omfingelden, en toonden het zig eene eer te rekenen, hem, geduurende zijn verblijf ten Lijfwacht te mogen verftrekken. Leicester , liet hem eenige woorden in 't Italiaansch ontvallen, waar me- • de bij te kennen gaf, ontdekt te hebben , waartoe deeze eerbewijzing gefchikt was, zeggende ; deeze Heeren bctoonen mij veel eer, maar het komt niet van harte. Schoon het Prinfenhof'tot 'sGraaven verblijf gefchikt was, werd  JAARBOEKEN. 195 werd hij echter dien avond op het Stadhuis 1586. ten prachtigften ter maaltijd onthaald. Tot0nderdS 1 • v • 1 1 •• 1 1 in Regeering erkentenis bevestigde hij het bovengemelde van i.eivoorrecht, wegens Stads vergrooting, en ver- a,fj™/nd7 trok na eenige dagen verblijf. De eerfte ftap voogd.enz. die men hem zag bedrijven, waarmede hij inzijneonbe. den haat van Regecring en Gemeente geraak-fl»anbaiure te, was het Plakaat, waarbij alle handel vanw^zeV uit- en in-landers, op Spanje, verboden werd; maar bovenal zijne aanftelling van gevolmagtigden tot onderzoek van de Boeken der Kooplieden, of zij ook, ftrijdende het gemelde verbod , gehandeld hadden. De klagten over beide deeze en andere zaaken, waren zo menigvuldig en aanhoudend, dat hij, om dezelven te ontwijken, een keer naar EngelandHij doet deed, laatende de uitvoering zijner bevelen,^"rk^_ aan den Raad van Staaten, die in plaats van hem te geboorzaamen, kort daarna het Plakaat, op de Zeevaart gemaakt, vernietigde (*). Waarna ook de Munt die hij alhier, tennadeele van Dordrecht, had doen oprichten, te niet liep. Tot nu toe hadden de Kooplieden hunneDe Koop. vergadering gehouden bij het zogenaamdeliedcn fl • • 1 f-\ • .1 j at- wordt de paalhuisje, aan net Oostewdc van de l\teu~st. ohft wenbrug , welk huisje dus genaamd werd, tot om dat de Schippers aldaar hun paalgeld vol- gaderpiaats doen , en hunne brieven die zij van Oost "j!"fevvee* en IVest harwaards bragten, afgeeven moesten. Dan om die nuttige leden der Maatfchap- (*) Hooft , 23fte Boek. N 2  i96* AMSTELDAMSCHE T586. pij een meer gemaklijke plaats te bezorgen, Regeérfng fchikte de Vroedfchap de St. Olofs Kapel tot vsn LEI- hunne Beurs of vergaderplaats , waarin zij aifïïnd-' hunne vergadering bleven houden tot in het voogd.enz. Jaar 1613. toen de eerfte bijeenkomst op de soldaaten nieuwgebouwde Beurs gehouden werd. Ook Gasthuis belloot de Vroedfchap in dit Jaar, tot het geüiciit. ^jcjltcn yan een Soldaaten Gasthuis. Hier toe verkoos men, een gedeelte van het oude Nonneklooster , ten Westen van de Kerk, welk Gasthuis in het volgende Jaar voltrokken werd. aw«*«*- Het Mandenmakers Gild werd ook in dit opgerecht Jaar opgerecht, en is van toen af met de e ê"e ' noodige keuren voorzien; ftaande het zelve onder opzicht van vier Overlieden, die hunne bijeenkomst in de Haringpakkerstoren houden. 1 0 Leicester had zijne Ruiters die in \ Sticht lagen, bij zijn vertrek, onbetaald gelaaten, en deezen, nu hun hoofd misfende, dus zonder dwang zijnde, floegen aan 't muiten, drijgende het Geld dat zij uit Engeland moesten ontvangen, uit den Haag te zullen haaien. Zij maakten met het afloopen van het platte Land van Amftelland, eenen aanvang van hunne fpoorlooze bedrijven, en hij, die reeds in verdenking was, geraakte, zo hier door als door de ven-aderlijke overgaaf van Deventer en Zutpken nog fterker gehaat. leices- De Graaf, echter van voorneemen zijnde, kg^pt0e*de vol ftrekte heerfchapij aan zig te trekken, «rfm/wrfiwi.had bij zijne terugkomst ten oogmerke, zig van de groote Steden van Holland cn bijzonder  JAARBOEKEN. 197 derlijk van Amfteldam meester te maaken; met 1587. welk oogmerk hij reeds voor zijn vertrek «^e/de zwanger gegaan, en ten dien einde aan den van leiOverfte Jan Bax bevolen had, om lief of^f™^ leed, het Mulderfiot niet te verlaaten; dochvoogd,enz. de Burgemeesteren, Cornelis Florisz. Pieter Boom Corne- van Teylingen, lisz. , en Egbert Roelofsz. Jan ClaesBoelensz. benevens de Vroedfchap, hadden geduurende zijne uitlandigheid_, Bax niet alleenlijk van daar weeten te krijgen, maar hadden ook het Slot met eenige Stadsknechten doen bezetten, waardoor het Groote Paard van zijn toom (zo als Leicester de Stad en bet Slot noemde) ontheven was. Met zijne terugkomst in de zijne vermaand July, was zijn gedrag zodanig, datdXijzT." alle reden van kwaad vermoeden zeer gegrond waren. De voorzichtige en welwijze Magiltraat, verzuimde dus niet, alle mogelijke voorzorg in 't werk te Hellen, zo met zig van de getrouwheid der Schutterij door eeden te doen verzekeren, als met het Stadhuis van het noodige gefchut als anderszins te doen voorzien. Leicester , die aan de zodanigen welken hem van alles bericht gaven, nooit gebrek had, vond geraden, om de genegenheid der Gemeente tot zig te trekken, bij rondgaande brieven zijn gedrag te verdedigen. Hier mede begoochelde hij niemand dan veele altedriftige Geestlijken, die hem als een Beichermengel aanzagen, en dus niet fchroomN 3 den  i93 AMSTELDAMSCIIE 1587. den de getrouwfte Voorftanders van 'sLands Regeert Vrijheid, openlijk op de Predikftoelen, als van lei- mannen zonder Godsdienst, of gevveeten , Sffand.' doortehaalen; welk gedrag door meer kundivoogd,enz.gen en bezadigden van die orde, ten hoogden afgekeurd werd. (*) Te Utrecht gelukte den Landvoogd, zijne poogingen om de Wet te veranderen, grootlijks, door de Predikanten cn het domme gemeen te doen bevorderen. ^nke™'sete*Zonder eenige voorafgegaane waarfchouwing, te Amfia. begaf hij zig van daar herwaards, het welk êum. geen kicjne ontzetting bij de Regeering veroorzaakte. En wanneer men nagaat wat 'er te befchikken viel, kan men ligt begriipen met hoe veel onorde zulks gepaard ging. De reeds gemelde Heer Jan Cornelisz. Hooft, werd uit de Kaatsbaan gehaald, om zig op zijn post te vervoegen. Laurens Jacobszoon Reaal , mede Burger Capitein, plaatfte zig met de zijnen aan de Regulierspoort, ter ontvangst van den Graaf, riiet zonder vrees van in de duisternis overvallen te zullen worden; doch Buil zijn Sergeant,een fnedig man, die weleer den oorlog gevolgd had, plaatfte zig buiten de poort, om op ahesacht te gecven. Leicester, Hechts met een maatig gevolg de poort genaderd zijnde, werd echter zeer manlijk ontvangen , door den Preüdcnt Schepen, Jan Cornelisz. Verhee , welke hem, in plaats van den Burgemeester Koster (die zulks, vermits hij als een (*) Brandt , Reform, ifte deel. bl. 724.  JAARBOEKEN. 199 een afhangeling van den Graaf in veele op- 1587. zichten zijn' zin niet had kunnen krijgen,og^g geweigerd had,) zeer lierlijk in de Latijnfche van leiTaalaanfpraak, waartoe Koster gedacht had, ^f™*' buiten hem niemant bekwaam te zijn. Lei- voogd,enz. cester werd bij het licht der lantaarnen dooide Kaherfiraat naar het Prinfenho}' geleid. Men had kwaad vermoeden op den Burgemeester Koster, wiens wooning een achteruitgang in de Doeleftraat had. De Verfpieder, aldaar ter wacht gefteld, zag wel een'man van zijne gedaante, die deur uit naar het Hof gaan, en van daar weder te rug komen; doch van zijne handeling ontdekte men niets naders. (Men herinnere zig wat wij hier vooren van hem gezegd hebben). De Landvoogd had, ter berijkinge van zijne oogmerken, daags daaraan volgende , alle de hoofden van de Kriigsraad ten maaltijde verzocht; wat hij bier mede bedoelde, bleek ten klaarften, toen onder den maaltijd, na het omgaan van menig glas, de Secretaris van den Landvoogd, Daniël de Burggraaf, wel niet openlijk vergde, doch echter niet onduidelijk te verftaan gaf, dat van hunne zijde den voorüag verwacht werd, om de Burgemeesters in verzekering te neemen , fchildcrende dezelven ten dien einde met de haatelijkfte verwen af. Ziende dat niemant hem toeviel, had hij echter de ftoutheid, de Gasten aftevorderen, om geduurende het verblijf van den Graaf, alle avonden het wachtwoord van hem te komen haaien, en hierop moest terftond een bellisfend antwoord volgen. De Leden van den N 4 Krijgs-  zoo AMSTELD AMSC HE 1587. Krijgsraad daaromtrent in overleg zijnde treedt Kering de Burgemeester Pieter Cornelisz. Boom, cksIer °Ppercolonel, met het geweer op zijde, «isLand-'ter kamer in, en eenen Harman Betsen vpogd,enZ.Rodenburg, die voor een afhangeling van 5d:f}EIC11STER' en ecn ™n van onderneemenBurgem. den aart bekend was, in 't oog krijgende boom. vraagt de Burgemeester hem, wat bij, die thans tn den Krijgsraad gecne plaats had, daar te verrichten had? Deeze vraag, met een houdinoaan een' Burgemeester en Colonel voegende^ voortgebragt zijnde, deed Rodenburg, na eene flaauwe verfchoning gemaakt te hebben afdruipen. Boom , zonder van iets anders te gewagen, zeide verder, dat in het geeven of haaien van de leuze of het wachtwoord, o-eene verandering, dan door de Vroedfchap kon gemaakt worden ; door welk ftout gedrag de gantfehe toeleg om zig door list meester van de wachten te maaken, en tevens om zig van een bepaald getal der braaflïe Regenten te verzekeren, ten niete liep. (*) Mislukking Even min Haagde Leicester in zijn oogcesters merk, Enkbiuzen eninnndsre Noordbolland' oogmer- jcj}3 Steden, werwaards hij zig van hier begaf. z;jn ver- ^ Öok kwam hi> volgends zijn ontwerp niet w:k. weder binnen Airtfleldam, maar voor eigen veiligheid vreezenrie, trok hij in haast uit Noordbolland, naar Utrecht, van daar naar Dor- f*) Men zie dit alles omjïandiger bij Hooft sófte Buek, bl. ij99, 1200 enz. (10 CfifiTEN, HiJL van Enkh. bl. 347,  JAARBOEKEN. 201 Dordrecht, Vlisfmgen, en in de maand Be- 1587. cemher, naar Engeland te rug, alwaar hij af-g^de ftand van het bewind deed. van lei- De Engelfche Hifioriefchrijver Camdenus ,^2-' geeft ons, in zijne Jaarboeken, het volgende voogd.enz. bericht van Leicester's beftuur. IFan- neer hij (Leicester) gevjaar werd, dat zijn gezag van dag tot dag meer afnam , keerde hij zig tot bedrog , voorgenomen hebbende, niet alleen faclien te voeden, maar ook uitrecht, Leiden, Amfteldam en andere Steden onder zijne magt te brengen. Doch als hij van deeze hoope, door het mannelijke gedrag van de meeste verf eken was , en vreezende voor flraf, en verdere aan/loot dan hij reeds geleden had, heeft hij, van de Koningin te rug geroepen, het bejluur afgeftaan, en de Staaten der Provintien, de vrije beftiering overgelaten. En een weinig verder zegt hij: Men behoeft ook niet te twijffelen, ofhjwas van zins gezveest de Heerfchapij tot zig te trek' ken. Doch deeze volkeren hebben zig, niet alleen tegen de magt der Spanjaarden, die zig op het voeren van oorlog met geld en list verjlaan; maar ook tegen de fchalkheid der Franfchen en Engelfchen enz. hunne aloude en vaderlijke vrijheid, door hun fchranderheid en beleid behouden, maar ook bij alle hunne nabuuren, een goed geloof en vertrouwen verworven. (*) In (*) Annales, p. 472, 473. Zijn gantsch befluur zal in 't Vaderlandsch Woordenboek, ter behoorelijke plaatfe, gemeld worden. N 5  so2 AMSTELDAMSCHE 1587. In het voorgaande Jaar was door de Vroedfë& fchaP' d? KaPel van h« St. GeertruidsKloospfstep: ' cP-, , ^f^f V'ds Voorburgwal (thans cester, een Suikerbakkerij) tot een Vleeshal beDe kleine Kwaam gemaakt; maar hier geen neering ge- ~ht noeg zlj?de om dezelve in ftand te houden, °p« t. verplaatfte n]en dezeIve in de Nespe, zj. ided» tegenwoordige afgekeurde kleine Vleeshal. 1588. Den nooit volpreezene Staatsman Barnestdhóu" VELD'had ziS de" haat van Leicester aller- derfchap hevigst op den halze gehaald, eerst met de iZSn. Saaten, C1586) te raaden, het verzoek van den Landvoogd, om Graaf Maurits van NasJau, naderhand Prins van Oranje, als hoofd der bezending met hem naar Engeland'te doen vertrekken heusielijk afteflaan, en daarna nog fterker, toen op deszeifs aandrijving , de Staaten van Holland cn Zeeland Prins Maurits als Stadhouder volmagti"den' om volgends deszeifs Lastbrief als Capitein Generaal (1587), alle Overftcn, in de gemelde Provinciën, hunnen Lastbrief te geeven en den Staaten trouw te doen zweeren; gelijk dan ook, ftaande de verandering van de bezetting deezer Stad, door de Staaten van Holland werd goedgevonden, dat de Capkeinen over de vierhonderd man, binnen Amfteldam, door Burgemeesteren, zijnde toen Pieter Boom Cor- Claes Fransz. Oet- nelisz. gens van Waveren, en Keinier Kant, Cornelis Pietersz. Hooft. als  JAARBOEKEN. 203 als ook door hunne opvolgers benoemd, en 1588. daarna door Prins Maurits als Stadhouder onder het enz. de Commisue gegeeven zouden wor-derrchap den (*} van Pr* ulii. ^ j Maurits Van de zijde van Engeland waren omtrent GedraRder deezen tijd eenige voorllagen van vrede met Spanje, aan de Staaten gedaan; dan dezelven , ter vcrgaderinge in omvraag gebragt zijnde, verklaarden de afgevaardigden van Amfteldam , uit naam van hunne Committenten, dat men 'er geen goed oog op had, en naderhand verklaarden zij zig 'er uitdrukkelijk tegen, biedende alles wat met reden van de Stad kon gevorderd worden aan, om den vijand allen mogelijken wedevftand te doen. Ook ondervond men in dit Jaar, nog een allerduidelijkst blijk van de ontrouw der Engel/chn; want fchoon de Staaten, en onder die ook Amfteldam, welke Stad daar toe door eene gedaane bezending, waarvan Prins MAu-vemde» rits het hoofd was, verzocht was geworden,^'™'" bewilligd hadden tot de betaaling van tweemaalhonderd duizend Guldens, zo fchonden zij in het volgende Jaar het verdrag, en gaven Geertruidenberg aan Parma over. (f) De Lutherfcben die hunne Leer reeds vroeg,Her verhier ter Stede, in het geheim voortgeplant^,^ hadden, hadden na de verandering reden van °™ opente hoopen, dat hun zo wel als anderen meerc*^. vriiheid zou toegeltaan worden. Hunne ver-dirastoefe- gdUC-weigerd. (*) Handv. bl. 47. (f.) Boa, a4fte Boek.  204 AMSTELDAMSCHE 1588. gaderingen die zij in een Pakhuis, de Pot gestadhou" naamd' hielden, waren zo aanhoudende, dat derfchap men niet kan vermoeden, dat de WethouderRuiV fchaP 'er onkundig van was; doch toen zij in ^ dit Jaar zig tot dezelve vervoegden, met verzoek dat hun een openbaare plaats daar toe mogt vergund worden, werd hun deeze niet alleen ontzegd, maar zelfs ook hnnne geheime bijeenkomst verboden, fchoon zij desaande niet aflieten. De reden waarop zij afgeweezen werden, was, dat de Vroedfchap van oordeel was, dat alhier geen andere Godsdienst in het openhaar behoorde geoefend te worden, dan alleenlijk de Euangelifche Gereformeerde. j. armi- Jacobus Arminius werd in dit Jaar alhier mus. ais predikant beroepen, en vertrok 1602 naar Leiden. Na dat 1589. Reinier Kant, f Mr. Willem Bardes , Cornelis Florisz. en van Teylingen ,! Jan Claes Boelens. &titiam al5 Burgemeesteren de Regeering aanvaard wgrwaL hadden , was door de Staaten van den Lande P1,akaat gemaakt, ter weeringe van den ging van 't Godsdienst der Roomschgezinden ; doch de génkadete" Vroedfchap alhier, deed het zelve niet afRoowcb. kondigen, dan onder voorwaarde , dat de tczMcn. ftraffen daarin bepaald, zouden flaan aan Schepenen, en wanneer zij naar bevind van zaaken zouden behooren ter uitvoer gebragt te worden. De  JAARBOEKEN. 205 De Koning van Spanje, die in dit Jaar de 1589. vaart op zijne Landen, aan de Nederlanders^**** verboden had, deed onze Landgenooten, wierderfcha» beftaan daarin geleegen is, uitzien naar andere™^ middelen en wegen; hebbende zij hunne fcha Ilet var. de daar door ook rijklijk vergoed gekreegen ;bod des want nu haalden zij hunne Waaren van daar 5van Span- daar dezelven uit de eerfte hand te bekomer/*^"* waren, en openden zig de vaart op Oost- enheid tot de Westindiïn. . j " De Scheepstimmerlieden, die tot 1517 meW«„opde het Gild der Huistimmerlieden vereend geV"»»weest, en daar na tot het Buit enlandsv aarders Gild overgebragt waren, werden ook™Z'Jsm' daarvan in dit Jaar gefcheiden, en met dec.w oPSchuitemaakers en vervolgens met de Maste-getec maakers, tot een afzonderlijk Gild gebragt. De Overlieden hier van zijn vier Scheepstimmermans en één Mastenmaker, die hunne Gildekamer, aan de Kamperfteiger of het zogenaamde Zeerecht hebben. Het getal der Gildebroederen is meer dan vijftienhonderd. Ook werden eenige veranderingen gemaakt in de Gilden der Linnewevers en Koorendragers. In dit Jaar werd mede de legplaats der ito?-Legplaats terdamfche, Haagfche en Delffch; Schuiten ^'P*bepaald op het Liokin, welke plaats zij totenz. senuinog toe behouden hebben. De Nieuwezijds-1^^ kapel, die gelijk wij hier voor gezegd heb-rcMkt. ben, tot andere gebruiken gebezigd was n.z. werd ook in dit Jaar, vermits de twee hoofd-den Godskerken, dc talrijke Gemeente niet konden bc-^^ vatten, tot het oefenen van den Gereformeer-maakt. den Godsdienst bekwaam gemaakt, wordende in  coö AMSTELDAMSCHE ijf9o. in dezelve in de maand December van dit Tnr £a"' aUereerst het Avondmaal bediend. J dcrfcbap Staande het Stadsbeftuur van van Pr. ' Maurits. Cornelis Floris/Claes Fransz. Oet- van TeYLINGEN , GENS van Wa'veren Pieter 13oom Cor- en nelisz. BaLTHASARApPELMAN. ItTèui' werd ook het oude Schoenmaakers of Schoenopgericht, lappers Gild opgericht. De Gildebroeders hier toe behoorende, bielden voorheen een Markt van oude fchoenen, op de Nieuwezijds Kolk. Dit Gild, dat zeer verminderd is ftaat onder, opzicht van vier Overlieden, die hunne bijeenkomst in dén der vertrekken van de St. Antbonies IVaag houden. Gefcwiien De Gefchilleii tusfehen Haarlem en AmTJariZ ftc.ldam» ontüaan over eenige nieuwigheden, mfdZbt die door de eerstgenoemden bij het timmeren AmShidam aan den °'jertoom ondernomen waren ; als 'ook die tusfehen Dordrecht en Amfteldam, wegens het aanhouden van een Schip met Noordfcbe Balken geladen, en het in beilag neemen van de Schepen cn Goederen der Dordtenaars alhier, werden, om alle verdere verweidering voortekomen, ter beflisfinge in handen van Prins Maurits gefteld; deeze kweet t zig ook van dien last, zonder dat men echter aangetekend vindt op wat wijze zulks eefchied is. b bee, maaiten . Het eeniSfte dat me" verder van deverrichvan Ge- tmg der Stads Regeering op dit Jaar gemeld sutw°aPi-devindt^ is ^ilelfiitttie des Vroedlchaps, genoUa- men,  JAARBOEKEN. 207 men, ter vermeerdering van het gefchut op 159». de Stadswallen. Op den 2often October deezes Jaars over-derfcnap leed te Gouda de vermaarde Dirk Volkaarts- ^"„«w. zoon Koornhert, een man die zo veel ge-D1RK nicht in zijn leven gemaakt heeft, dat wijvoLniet kunnen nalaaten eenige bijzonderheden koorn.' van hem aantewijzen. hert. Van de eerfte dertig Jaaren zijns levens, zijnde hij in het Jaar 1522 hier ter Stede geboren , zullen wij niets zeggen, maar aanvangen met het Jaar 1555, waarin hij eenige ommegang fchijnt gehad te hebben, met den beruchten Hendrik NicoLAASz.,aan wienmet zekerheid bekend was, dat Koornhert in het ftuk van den Godsdienst niet zeer vast ftond. Zijne oogmerk om hem tot zijn gevoelens overtehaalen, gelukte echter niet, aangezien Koornhert een groote haater was van de dweeperij, waar door Nicolaaszoon zig had laaten vervoeren. De eerstgenoemde zig in Amfteldam, door eigen fchuld, uit zijn beftaan gewerkt hebbende , begaf zig naar Haarlem, alwaar hij na zig eenigen tijd in het Houteplaatlhijden geoefend had, eerst Notaris en daar na, in 1562, Secretaris werd. Zig, naar de gefteldheid van die tijden op aanfpooring van den Heer van Brederode , te fterk uitgelaaten hebbende, wegens de openbaare Predikatiën, om naamlijk dezelven doorgang te doen krijgen, was zulks oorzaak dat hij in het Jaar 1567 gevangen genomen, naar den Haag gevoerd, en aldaar eenige maanden in hechtenis gehouden werd. Volgends zijn levens-  2o3 AMSTELDAMSCHE 1550. vensverhaal, geplaatst voor het eer/ie deelzli-. s«ÏT neil merken, maakte hij in dien tijd een Zinvmfeprap nelï>el' Lteï V(>or leet, of lof der Gevangenisfe. IZvmts. enz- üok vindt men daar bijgevoegd een der wanhoopendfle bedrijven, verricht door zijne huisvrouw. Deeze twijfelende of hij wel ooit uit de gevangenis zou ontilagen worden, begaf zig tot de armen, die aan de pest lagen, dezelven dag en nacht dienende en oppaslende, op hoop van daar door mede befmet te worden, en de pest aan haaren man in de Gevangenis overtcbrengen, om hem dus, het zij dan dood of levendig te doen ontkomen, pj, naderhand zo verre ontilagen zijnde, dat hem alleenlijk den Haag tot een gevangenis ftrekte, vluchtte eerst naar Beverwijk en daarna buitens Lands, waarop hij, 1568, met verbeurdverklaaring zijner goederen, gebannen werd. In 1570 zig te Emden bevindende, trachtte hij aldaar het ontflag van eenige Schepen des Prinfen van Oranje, te bewerken. In 1572 werd hem toegefchreven, het bekende Liedje , Wilhelmus van Najfouwe , gemaakt te hebben, zijnde in dien tijd in het Vaderland te rug gekeerd en tot Secretaris der Staaten van Holland bevorderd; doch om de bedrijgingen van Lumy te ontwijken nam hij de vlucht naar Kleejsland. Ook was hij zo fterk in den haat van Requesens , dat die hem buiten de algemeene vergiffenis floot. Dan hij bediende zig echter van de voordeden der Gendfche bevrediging, en zettede zig te Delft neder. Aldaar ontltond zijn twist met de Predikanten der Gereformeerde Kerk, welke Kerk hij zeide , de waare niet te kunnen zijn. Dan  JAARBOEKEN. 209 Dan hoe zeer hij wat die betrof gehaat was, 1500. bediende de Magiftraat van Leiden zig ech-°nd"het ter in 1579 van nem, om hunne zaak tegen derfchap de Predikanten te verdedigen. Tn 1581 be-™^ vond hij zig als Notaris weder te Haarlem, doch leidde aldaar zeer weinig eer in, met zig voor de Roomschgezinden in de bres te ftellen , wordende genoodzaakt, het door hem opgeftelde Request, in tegenwoordigheid der Staaten, te fcheuren. Hoe wonderlijk hij ook handelde in 't ftuk van den Godsdienst, was hij echter een trouw voorftander der burgerlijke vrijheid, waarvan hij in 1582 blijken gaf, door zijne ontdekking van der Spaanfcben toeleg op Enkhuifen. Dan al de gunst hierdoor verworven,, fmeet hij weder omverre met het fchrijven van zijne Proeven tegen den Hcidelbergfcben Catechismus. In het Jaar 15^8 werd hem de Stad Delft ontzegd; van daar begaf hij zig naar Gouda; fchreef aldaar ter zijner verdediging, eenige ffchriften, en overleed op den tijd hier boven gemeld; zijnde alle zijne werken, meest in twistfehriften beftaande, gedrukt in driedeelen in folio, die zo wel als zijn zedelijk Charaktcr cn zijne ge voelens, verfchillend, dat is, al naar de geaardheid der Menfchen was, beoordeeld zijn. Ook overleed mede in dit Jaar, de door Joost zijne kunst vermaarde Beeldhouwer en Kaarttekenaar, Joost Jansz., die alhier in 1541 geboren was ; de voornaamfte ftukken van hem nog in wezen, zijn onder anderen een Kaart van Holland, onlangs op nieuw, onder opzicht van den Heer le Frank van Berkhy , II. Deel. O in  aio AMSTELD AMSC HE 1501. in het licht gegeeven; een Kaart van het be- stadhou" le§ van Leiden > en meer anderen; als de derfchap grondtekening van het Minderbroeders Kloos* MaurÏts. ter' en het St- Joruhofm de Kaherftraat, naar welke le Long dezelve, in zijne Reformatie, in het koper heeft doen brengen, bl. 555. Ook de fpits van de Toren der Oadekerk, (Md. bl. 520.) enz. De dag van zijn overlijden was den 8ften November. Een der voornaamfte bezigheden der Stadsregeerderen van dit Jaar, waaronder als Burgemeesters waren, de Heeren, Pieter Boom Cor- Cornelis Pietersz. nelisz. Hooft, en Reinier Kant, Bartholt Kromhout. *»y?f/!L-was' de Staaten van Holland en Utrecht, de fCbe Hee- zorg voor het herftel van den Diemerdijk ;oëzfch voorneemens zijnSou de» het V«>*ter van Velzeroord tot aan £«/'£dertchap /W, als VischwateT te verpachten, veroorwsnkt. 7f,fe 1 geen Sennge bedenking bij' de Amjteldam/che Regeering, aan welke te wel bewast was, dat het zelve water tot hier toe altoos bevrscht geweest was; en het nadeel dat de Stad hier door zou toegebragt worden, nagaande, deeden zij ten dien einde verfcheidene verklaaringen daarvan opftellen, en deeze gereed zijnde, vonden Burgemeesters, Pieter Boom Cor-iReinier Kant , en **^ISZ' Cornelis Pieters. Mi-.WillemBardes,| Hooft. noodig, dezelven aan Dijkgraaven en Hoogheemraaden van Rhijnland, te doen overhandigen, met bijvoeging dat zij zig tegen de voorgenomene verpachting zouden verzetten: op welke betuiging gemelde verpachting achterwege bleef. De Mag,. Ook vereffende de Magiftraat, op een zeer ^hi.Smak,ï|ke W1JZe' een ontflaan gefchflmetden met w. v. "eer Walraven van Brederode , wegens brede- den verkoop der Ambachts Heerlijkheden , waarvan de Stad, 1529, door koop het recht van eigendom verkregen had.' (*) Shelf . Dan jan meer aanbelang was het Octroi, dat xlt™ °P den Ioden Mei van de Staaten |aSrvan Holland verkreeg, tot haare verfterking voor de " tweede en vergrooting. . C) ifte deel, bl. 364.  JAARBOEKEN. 215 en tweede vergrooting, en waarbij haar ver- 1594. gund werd, de Erven daartoe vereischt?^^" wordende, bij fchatting van Schepenen over-derfchap vaa Pr. teneemen. maurits. Deeze vergrooting en verfterking, waaraan , . , 0.0 jt,j i j „ Waarin de- reeds in het voorige Jaar de hand gelegd was ,zelve be. werd toen met allen ijver voortgezet. Dezelveftond. , gefchiedde voornaamlijk aan de Nieuwe Zijde, wordende toen met een aarden wal, breede Watergraften, en twaalf Bolwerken, naar de wijze, toen in gebruik, verfterkt; ook werden de meeste buitenpaden, waarvan wij bij de eerfte vergrooting gefproken hebben, gerooid. Het eerfte Bolwerk aan de Nieuwe of /Westzijde, werd gelegd, digt aan 't T, nabij de plaats, alwaar de brug is, die aan de Oude Stadsherberg pleeg te behooren. Tegen dit Bolwerk ftiet de Haarlemmerdijk, en een weinig Zuidwaards van daar werd de Haarlemmerpoort , van hout gefteld, welke Poort met hooge bruggen uitkwam, daar nu de Brouwersgraft is, omtrent de Kaai van de Heeremarkt. Het tweede werd geplaatst over de Blaauwburgwal, daar nu de Heereftraat is; het derde, daar men nu de Warmoesgraft heeft, waar tegenover de Janrodenpcorts Buitenpoort gelegd werd, het vierde en vijfde volgde op dezelfde rij, welken in de volgende vergrooting binnen de Stad gebragt en gellecht werden. De wallen van het vijfde Bolwerk draaiden Oostwaards naar den Amjlel. Tusfehen dat en het zesde was de Nieuwe Heiligewegspoort gemaakt, zo als tusfehen het zevende en agtfte de Nieuwe Regulierspoort, fchoon O 4 bei-  2i6 AMSTELD AMSCIIE 1594. beiden mede van hout, gefteld was. Het antstadhou" fte kwam geheel tegen den Ampel aan, alwaar derrchop de Blaauwe of Leeuwenbrug. tot het ander maurh-s. gedeelte van de Stad, de Oudezijde genaamd, toegang gaf. De Am/lel was met twee reijen paaien afgefchoten, waarin genoegzaame openingen, ter doorvaart gelaaten, en welken des nachts met drijvende Boomen gefloten werden. Het negende Bolwerk of eerfte aan de Oudezijde, lag ten Oosten, niet verre van den Am/lel; daarop volgde de houte St. Anthoniespoort, van daar naderde men het tiende, waar aan de St. Antboniesdijk met een fterke fteene Beer was vastgehecht, en zo verder tot aan het elfde en twaalfde, toen het Rijfenhoofd genaamd, om dat het met rijsbosfchen uit het water was opgehaald. In deezen omtrek die meer de Oude dan de Nieuwezijde betrof, doch de Verfterking meer de laatfte dan de eerfte, maakte men de ftraateu Vloonburg, de groote en kleine Houtflraaien , groote Zwanenburgerjlraat , Joode Bree flra at, Hoog- en Zant flr aat en, Marken, Uilenburg, Raapenburg enz. bellaande deeze vergrooting 96 Morgen, 233 Roedenlands. Het Leproozcnhuis bleef op dezelfde Standplaats daar het voorheen was en nog tegennla°rl« woordigis- Deeze vergrooting gaf ook gèle«.T/i'iT genheid tot eenige verandering'in de Stadsvemicuwd.Huizen, wordende onder die allen, omtrent deezen tijd, de oude Haarlemmer (luis vernieuwd. rfen^dt ?ndcr al dien arbeid werd het Klein binnenvaarders landsvaarders Gild opgericht, ftaande onder Gild 0»- jerichr. op-  JAARBOEKEN. 21/ opzicht en beftuur van zeven Overlieden, als 1594. twee Kraakfchippers, één Schipper van het°JJ^*«l Utrechtfche Schietfchuiteveer , één uit hetderfchap Haag fche, Delf/the en Rotter dam fche Veer,^^ 1 en de drie overigen, beurtelings uit het Haarlem fche, uit het Qpudfchè Volkfcbuiten, uit het Leidfche , Utrechtfche Volkfchuiten cn Goudfcbe Tkerveer. Dit Gild heeft zijn Kamer aan de Paapenbrug. Reeds is door ons aangemerkt, dat het Pla-°"^v"n kaat des Konings van Spanje, waar bij deaevalrTop vaart op alle zijne Rijken en Landen verbo-^0""''den was, de Nederlanders en bijzonderlijk de Amjleldammers , in de noodzaakelijkheid bragt, van langs andere wegen, hunne voornaamfte tak te moeten bevorderen. Men hadt reeds eenige togten op Archangel, na Caab Ver de op het Turksch Gebied cn elders ondernomen; dan in dit Jaar wilde men ook onderneemen naar de Oost- en Westindiën te vaarcn. De Predikant Petrus Planciusp. planwas door zijne kundigheden hier toe zeer be- .^^11* hulpzaam, en fchoon de eerfte togt, door Willem Barends gedaan, ongelukkig uitviel, fchrikte zulks de Onderneemers, aangefpoord door de hoop op groote winst, niet af. Kornelis Houtman , werd in het voI-houtgende Jaar, door onze Stadgenooten weder^?,^," derwaards uitgerust, na hij hun bericht vangezonden. zijn voorige togt gedaan had. Dan eer wij van deeze onderneeming verflag geevcn, moeten wij tot Hot van dit Jaar het volgende aantekenen. Petrus Opmeer,die op den 4den Novem-v opmkm, O * ber™1-  m8 AMSTELDAMSCHE "1594. ber deezes Jaars te Delft overleed arm <» s^* foren te ^fcAfcw, in het ^1526 5 h^Rjik en Adelijk gedacht, (waartoe he'tzelMwax». je door Gravin Jacoiia verheven was,) der Opmeeren , afkomftig uit Noordbolland. liij nad zig in de Geneeskunde geoefend Te Delft had hij eenigen tijd het ampt van Re&or bekleed, dan na dat de beruchte Pater Musius , door Lumy op een fchandelijke wiize om het leven gebragt was, redde hij ziV met de vlucht. Te Leiden begaf hij zig daarna in dienst als Secretaris van Baldesius : ook week hij met dien naar Henegouwen, en eindelijk zetteue hij zig weder in fhlte te Delft neder , alwaar hij door het fchrijven, zo van zijn Latbolijk Martelaarsboek als door zijn Kerkelijke en Wereld lij ke Historiën, enz ziinen naam vereeuwigd heeft. (*) 1595. Ter voortzetting dan van den handel en vaart op de Oostindiën, ftak Kornelis Houtman in Zee met vier Schepen, op welken Jacobszoon Schellinger en Reinier van Hel , zig als Commisfen of Kooplieden beKofradeV?nden' . P°k had men reeds eene MaatfchavaartoPdePiJ opgericht, die den naam van Compagnie van S ^ had. De leden deezer Maatfchapij wa- Eerlte Le-5511' «endrik HuDDE. ReïNIER PaAUW, de. daar PlETER DlRKSZOON HASSELAAR, Jan JaNS- ™- zoon Karel, de oude, Jan Poppe, Hendrik Buick , Dirk van üs, Sieuwert- sen (f) Zijn leven is geplaatst voor het Eerde Deel ran zijn Cathol. Mwtelaarcboek, in 8vo!.  JAARBOEKEN. 219 sen en Arend ten Grootenhuis; dan ge- 1595. melde Schepen kwamen na het uitftaan vanger h« veele gevaaren, en niet zeer gelukkig geflaagdderfchap te zijn, in 1597, terug. (*) maumm. In 'sLands Chronijken vind men aangete-Schaars. kend, dat een groote fchaarsheid van Graa-beWvan ' , „ 0 Graanea. nen, de Burgemeesteren, Mr. Willem Bar- Bartholt Kr omdes, (f) hout, en Balthazar Appel- Jacob Boelens. man, noodzaakte, zig door eene opneeming, van de voorraad naauwkeurig te doen onderrechten, geevende daarvan aan niemand opening, dan aan 'sLands Advocaat den Heer van Oldenbarneveld, op wiens wijs advis, zij den uitvoer vrij lieten. Q) Onder hunne Regeering , verzochten de^™^*"-Lutheraanen andermaal om vrijheid van Gods-nog vrij- dienst-heid vaH dienstoefe- (*) Bor, ytfte Boek. ninggewij(f) Mr. Willem Bardes , was aangekomen, na% het Overlijden van Reinier Kant. De menigvuldige herhaalingen van den naam van Kant , zo vóór als na de verandering van Regeering en Godsdienst, hebben ons genoeg doen zien, wat deel hij aan het openhaar beftuur van zaaken gehad heeft. Tot zijn lof dient hier bijgevoegd te worden, dat hij in alle gevallen de flr'engheid, ten aanzien van den Godsdienst, op 't hoogfte afkeurde, en de Guldene Les, van een ander zo te handelen, als hij weaschte gehandeld te zijn, altoos voor oogen had. (§) Bor, 3a/ie Boek, bl. 122.  22o AMSTELDAMSCHE on^r9he'£ dfc°fPe^gjdaö iö de plaats dat hun dit ge- Scadhou- gund werd, befloot de Vroedfchap, ook hunderrchap ne geheimfle vergaderingen te verbieden, Maurits. doende zelfs eenen August Pyn , die ten zijnen huize die vergaderingen gehoudenhad, de Stad ruimen. g^aak!8 0(?k vond de Vroedfchap thans noodig de oprichting van een Mannentuchthuis, waai- toe reeds voor eenige Jaaren het befluit genomen was, in 't werk te doen ftellen. De plaats hier toe mtgekoozen, was een gedeelte van het jongfte der Kloosteren, naamlijk dat der Clartsjcn, ftaande op den Heiügenweg, alwaar het nog heden als 't Rasphuis in weezen is; het zelve Iraat onder 't beltuur van vier Regenten. Jacobus Baseuus en Anthonius Tysius, werden als Predikanten, in dit Jaar, vermits de eerfte niet kou ontilagen worden, en de andere weigerde te komen, vruchtloos bcroe- defS 1^77 Volgens aantekening van de meeste •f 'Joodjchc Almanachen, wordt hunne aankomst alhier, op dit Jaar 1595 gefteld. wotdun" f£ haJndel °P De™marken , en de voordeszsifs rechten daaraan verknocht (*) op deezen tijd "•«.^^«^n den IVden, Koning van mmark.n dat Kijk, nog met bevestigd zijnde was bevestigd, door Burgemeesteren, 5 Bartholt Crom- Cornelis Pietersz hout , Hooft, cn Jan Claes Boe- Jan de VryEgbertsz lensz. bene- (*) Eerfte deel, bl. 85, 311. o27, en 387. • s * \' 35"'  'JAARBOEKEN.' 221 benevens de Vroedfchap derwaarts afgevaar- 159;?. ihgd, de Stads Penfipnaris Ntcasius Sylla,0^" om gemelde voorrechten op nieuw bevestigddetfehap te krijgen; aan welk oogmerk gemelde Kö-™,^ ning, onder eenige voorwaarden echter, op den 2iften September deezes Jaars, voldeed. Ook werd in dit Jaar toeftel gemaakt, tetEenige uitrusting van eenige Schepen naar de West>%*£ indien, dan het liep tot het volgende Jaar^^» eer 'er ten dien einde eene Maatfchapij opgericht werd. Zo men aan het verhaal geloof mag flaan,^^. zou in dit-Jaar,in de muur van de Sebreijers1 «ïdaaVinde toren, de Steen, verbeeldende eene fchreijendc ™« ^ Vrouw , om het vertrek van haaren man, miailrp Sfppn men 'er nop- heden ziet. met het onderfchrift, Scraijerhouck 1596, ter gedachtenis, dat het de gewoonte was, dat van daar de Zeevaarende naar boord gingen, gelijk wij hier voor bij het afzeilen van de Vloot van Bossu, ten tijde van Alba gezien hebben, géftéld zijn. Zekerder is het, dat in.dit Jaar, na de vermaaking van de Nieuw enbrug , en die aan het Kamper hooft ,1561, door den Stadstimmermanl-lENDHiic Jacob Staats, «j. de oorgaaten aan dezelve, als eene van hem uitvinder' nieuwe uitvinding, allereerst gemaakt zijn ge-d^0orworden. Dat deeze bruggen toen gemaakt zijn, pleeg men weleer, in fteen uitgehouwen, te leezen, tegen een der Vleugelen van de Nieuivenbrug met deeze woorden: Doe menfthreefXVc. LXI ongelaeckt, Is deefe brug en bet Camperhooft volnaakt. Aan  222 AM S TE LD AM SC HE 1596. Aan de bevoordeeling van het m™»™ SS- O***..*, het voon/jaar iSbftS *,r*P reeds.metrjvei-gedacht,eninhet volgende laat MAURITS. was dit Huis met een Octrooi verrijkt b™ Het Tucht-nu was de Vroedfchap ook bedacht 'om eén dergehjk- Tuchthuis voor VrouwspaZn voorrech- te doen oprichten, men had na eenige ken teloor- ZQ beSt g.evonden f zig t0£ ^ M AWrtebedienen, en'er werd met zo veel . [Poed de hand aangeflagen, dat het reeds in Het spm. het volgende Taar voltrokken wVt h« ïmisopge- iar. tjP, . j vuiuuiuau was. Het getal richt. der Regenten, was eerst twee, toen vijf en nu zes , benevens vier Regcntesfen, hebbende dit Spinhuis nog deszeifs eerfte Standplaats. Men beriep «1 dit Jaar, voor de Gereformeerden, wederom te vergeefsch, drie Predikanten, als Joh Nobelius, Servaas Jansz. Neranus, en Ruardus Acronius.- Oer delzefS PlETTER^Z00N' Schepen en Raad deezer Stad en Jan Korneliszoon Leiten Enkbuizen, waren de eerfte die onder het' Stadsbeftuur van hun Ed. Gr. Achtb. de Heeren, Cornelis Pietersz.iCornelisFloris van iyt wFT' t> ' Teylïngen, en" Mr. Willem Bardes, IPieter Boom Corne- I lisz. Oprichting elk eene Compagniefchap of afzonderlik «-Maatfthapij oprichVde, Pom SH^pen £ ma^a. de Westtndiën te zenden, doch heï duurde ïenzig.ng' °f d£eZe bdd£ Heere" ve^S- Dc  JAARBOEKEN. 20-3 De fchaarsheid van Graanen, die niet al- 159-. lecnlijk nog aanhield, maar zelfs vermeerderde was oorzaak dat met goedvinden van de dcrfchap • Vroedfchap , den uitvoer voor eenigen tijd™*^, verboden werd. Uitvoer Brandt verbaalt ons in zijne Kèrklijkevan-öm. Gefchiedenisfen, zeer omftandig, het voorge ™.v"b°' vallene omtrent deezen tijd, met zekere Goo-goozen zen Vogelzang, die zig van hier naar £« z^'ee. geland begeeven had; doch van daar wedernigeomteruggekeerd zijnde, geraakte hij in gefchü^d^; eerst met den Kerkenraad en naderhand ookhem. met de Regeering. Hem werden zulke groove dwaalingen, die men Ketterijen hield te zijn, en dat hij dezelven bij monde en gefchrifte veribreid had, ten laste gelegd, dat hij, na menigvuldigeernftige vermaningen, geweigerd hebbende daarvan affland te doen, van de Gemeente werd afgefneden, en dezelven toen nog openlijker belijdende, had de Kerkenraad, daarover aan Burgemeesteren geklaagd. Na verloop van eenigen tijd werd Vogelzang in hechtenis genomen. De oud Burgemeester Hooft , die een volflagen vijand. van°alle vervolging en geestlijke Hierarchij was, deed in de Vergadering van den Oud Raad, eene zeer manlijke Redenvoering, welke wel niet ten voordeele van den gevangene was, maar echter die uitwerking bad, dat men zijne zaak naauwkeuriger deed onderzoeken , en hij voor Schepenen meer dan eens gehoord werd; en het liep aan tot in het volgende Jaar, eer hij ter Stad '"'"'^ « uit-  224 AMSTELDAMSCIIE t het tweede daarvan in rang. Het bekwaam getal der bewooners van het Oudemannen en BewooknersVr°l^Ve" GdSthuis' dat tüt ^U toe Uit viervan 't oude en-twintig beilaan had, werd tot op vijf-enjviannen- veerde: vermeerderd. huis var- rn- 'j- n , meerderd. 1 en dienfte van den Koophandel werd in dit Jaar de eerfte Bode op Rouaan aangefteld; ordonnan- en ten behoeve van de Godshuizen, een OrGodVshu..dedonnantie afgekondigd, behelzende, dat zij zen. die meer lasten hadden dan hunne inkomften bedroegen , door de anderen uit derzelver voorhanden zijnde middelen onderfteund moesten worden. 1598. In het volgende Jaar deeden de Regeerders deezer Stad , waar onder als Burgemeesters waren, Pieter. Boom Corne- | Jacob Boeeensz. lisz. en ClaesFransOetgens Jan de Vry , Egvan Wa veren, » bertsz. De Regee- de"g/v°ankt , aanbod aan de Eng^obe Lakenbandeluriersher.^'5"» of zogenaamde Avanturiers, om de- tvaatds te 1 lokken. r*\ v r n , , . ZelVCH (*; Reformatie , ifte deel, bl. 811—835. f  JAARBOEKEN. 225 zelven herwaards te lokken; doch zelfs het 1598. aanbod, van de oprichting eeneï Lakenhal,°nderh«, ten hunnen gebruike, werd door hen afgefia-dwlthjj ■ gen, vermits zij Middelburg boven AmfleldamY™ Prverkoozen. (*)^ Van meer oelang en voor-v„ongan deel was den voortgang der Vaart op de Oost van de™ indien, welke Maatfchapij, tot nog toe op^JS^ den naam van de Compagnie.van verre handel gedfeeven had, en nu met veele Leden, allen aanzienlijke Kooplieden , vermeerderd was, waardoor zij zig in ftaat bevond, om, onder bevel van Jacob Simonszoon van Nek* naderhand Burgemeester deezer Stad , een Vloot van agt Schepen, naar de Indien te zenden, waarvan na verloop van vijftien maanden, vier, rijk geladen, terugkwamen, retourneerende de vier anderen, niet dan voor in het Jaar 1600. (f) Ook waren in dit Jaarvan de onderfcheidene voordeelige togten naar dej^'j^ Westindie'n ondernomen, maakende deeze?«£»>>. Compagniën zulken goeden voortgang, dat zij reeds in het volgende Jaar aan de Regeering om een Bergplaats voor hunne Goederen moesten verzoeken, welk verzoek hun ook werd toegeftaan, ter plaatze naamlijk daar de Oost en IVesündifche Maatfcbapijen nog heden hunne Pakhuizen hebben, of liefst ter plaatze daar thans het nieuwe Werkhuis itaat, welke plaats echter niet lang daartoe verftrekt heeft. Onder de Regeering van, Jacob (* ) Zie. Vaderl. Woordcnb. Art. Avantu- riers. (t) Verhaal der Eer (le Reistochten, bl<7.«nz. U. Deel. P  22Ö A MS TE LD AM SC HE 1599. Jacob Boelensz. Jan Claes Boelensz. , stadhou3" Mx'WlLLEM Bar* en derfcbap desz. FRANS HeNRICKSZ.OeT- Maurits. GENS vAN WA veren. De VlV werd door de Vroedfchap heilboten, de Groomarkt met te Vischnïarkt bijna rondsom met huizen te boüwd.om"doen bebouwen,.het welk dan ook op den Dam en Vijgendam werd aangevangen. Ook werd de Diemerdammerfluis. in de Diemerdijk, die, 1567, vernieuwd was, in dit Jaar verwijd en geheel van iteen herbouwd. Bruimsu» Amfteldam dus in Koophandel en Gebou- zetten zig ' , ,1 . , , hier neder, wen toeneemende, werd het zelve langzaamerhand ook de Vergaderplaats van bijna alle Gezinten. Een zeker foort dat. zig in Enge* land, door eenen Robbert Brouwne , van de gemeenfehap der Hervormden had laaten fcheiden; den naam van Pureteinen , of van Bruinisten had aangenomen, en om. gemelde hunne affcheiding, uit dat Rijk verdreeven wa^ ren, zettéden zig hier neder, en hielden, oogluikende , in de Barndefteeg hunne Vergadering. Doch na op de Noordholland fche Sijnode, 1601, hunne zogenaamde Zuiverheid voor fcheurmakerij verklaard was, zijn zij allcngskens vcrfmolten. (*) ; bosse. De vermaarde Cornelius Crocus , wiens ftirft! naam wil' reeds meermaalen gemeld hebben* had Matthias Bossenius ais Leerling nagelaaten, welke vermaarde Am(leldammer l H oog- learaar (*) Brandt, ids deel, bl. 23.  JAARBOEKEN. 22? leeraar op de Academie te Douai zijnde, in 1599, dit Taai overleed: gelijk mede CoRN£Lius?ndfrhet J rT ... . Stsdhou- Van Haamroden, een man die zjg met hetderfchap befchrijven van zaaken , -zo deeze Stad als™j^, gmt&ch Nederland betreffende , een onflervelij- c- VAM ' ken naam gemaakt heeft, den weg van allehaamvleesch ging. (*) nSaf In het voorige Jaar hadden, de Gereformeerden , \ wier getal dagelijksch toenam, wederom drie Predikanten, als, Johannes Bollius, Petrus Oetgenius,cii Hermanus Fockelius te vergeefscb beroepen; doch in dk Jaar gelukte het hun den Zoon van hunnen zesden Leeraar (Johannes Ambrosius, die in ditJ0^^* Jaar overleed), Lucas Ambrosius, naam-wordtbslijk, in plaats van.HALSBERGius (die in alle dctoepeD' Kerken beroepen was) als Predikant van het Gasthuis bevestigd te zien. I lij. overleed 1628. Burgemeesteren, JanClaesBoelens,«Baltiiazar Appel- 1600. Pieter Boom Cor-| man, en nelisz. JBaRTHOLT CrOM- ' HOUT. beneyens de Vroedfchap, deeden in dit Jaar oudeMuu» eenen aanvang maaken, met het afbreeken der poon"» oude Muuren en Poorten, die met de laatlte °^nebro" vergrooting onnut geworden waren. Dit betrof voornaamlijk die, welken langs de Oostzijde van de Cingel, en langs de Westzijde van (*) Pontanus, pag. 245. P 2  228 AMSTELDAMSCHE 1600. van den Kloveniers Burgwal ftonden. In dit SMdhoiï" en in de twee volgende Jaaren, werd deezen derichap arbeid met ijver voortgezet. Ook bevestigden MAiram. ziï het Odrooi, reeds door de Staaten'van Loterij Holland verleend, aan de Regenten van het v°d' m oude Mannen en Vrouwen Gasthuis, tot het neti eri 'oprechten eener Loterij, met oogmerk om uit huTT"" de w"lsten een Gebouw te ftichten. De Lo- trokltcn. terij werd getrokken op de Nieuwezijds Kolk, op een opgericht Tooneel tegen over het Korenmeeters Huisje , en kort daarna wer- neers5inWhetden de oude Mannen en Vrouwen, ten geiegenwoor-tale van honderd, uit hunne woning in de S«°gvt!r' Kalv^r/lraat, in het tegenwoordige oude Mannenhuis overgebragt, en hun voorig verblijf aan het Burgerweeshuis getrokken. De Penfio- Op den 3 2flen Augustus deezes Jaars, is binla'S nen deeze Stad overleeden, de beruchtte Nicasius de Silla, die in 1543 ttMecbslen geboren was. Na de verandering der Regeering, in het beruchte Jaar 1578, werd hij, 1584, om zijne bekwaamheid in het behandelen van Staatszaaken aangefteld, tot Penfionaris deezer Stad * ook werd hij van wege de Staaten van Holland, met Barneveld en Maalson gemagtigd, tot de onderhandelingen met Leicester , en buiten dat in verfcheidene Gezantfchappen gezonden. Meer dan eens werd hem de waardigheid van Gedeputeerde ten Velde opgedraagen, en in de Vergadering der Algemeene Staaten de plaats van Voorzitter bekleed. Hij, overleden zijnde, werd alhier in de Oudekerk begraaven. Na  JAARBOEKEN. 229 Na de Gereformeerden, Menso Alting, 1600. Predikant te Embden , vruchtloos beroepen °t"^" hadden, werd dat beroep uitgebragt op Jo-derfchïp hannes Urzines, die den 2often Jamar3^°^{TI van dit Jaar bevestigd werd. Hij overleed,j ™^'m 162O. NES, al» Noodlottig was voor gantsch Holland, het^*a^ Jaar 1601 en 1602, wegens groote Pestziekte l6ou en Watervloeden. De Pest trof inzonderheid zwaare* deeze Stad; alwaar in één week tusfehen dePestziek,,< zeven en agthonderd menfehen ten grave gebragt werden. Van Zanten heeft hierop aangetekend, dat 'er aan deeze Ziekte meer dan driehonderd kinderen ftierven; aanmerklijk, zegt hij, is het, dat geen van (*) de boeven in het Rasphnis, 'er van aangetast werden. Zijn gezegde vindt men bevestigd, wanneer men nagaat, dat Burgemeesteren, Bartholt Krom- Cornelis Pjetersz. hout, Hooft, en Cornelis Banning Jan de Vry, Eg- JaNSZ. (f) berrtsz. zig genoopt vonden de goede Gemeente nieu-Keuren tewe Begraafplaatfen te veifchaffen en de voo-y|^feeu^£ rige Pestkeuren te vernieuwen. Deeze waren te C) Gefchiedenisfen omes tijds, bl. 123. (t) Deeze was aangekomen in plaats van Mr, Willem Bardes , die na de verandering der Regeering , deeze Waardigheid, nu, gelijk wij gezien hebben, voor de dertiende maal bekleedde. P 3  ' t6oi. Onder het Stadhouderfchapvan Pr. Maurits. Toren (pits van 'tStad buit herfield. nies en Haarlem. ner/Iuhgemaakt. Nienwc Ordonnantie voor het Utrecht JlleVenr. 1602. J.I.F.MAIre, beroepen. De Ooi-Aniifcb,Mastfchapijen tot t-'cn gebragt, cn bevoorrecht. De Regesring bevoorrechtden handel «u de O, 530 AM S TE LD A MS C H E te noodzaakelijker, om reden, dat de ziekte meest onder de fchamcle Gemeente woedde,, en wel mogelijk dat dezelve uit het nuttigen van ongezond voedfel zijnen oorfprong genomen heeft. Staande dat men ijverig bezig was, met 'het Hechten der reeds gemelde oude Muuren en Poorten, werd de Torcnfpits van het Stadhuis, welk wel zes voet overhing, op een zonderlinge wijs, binnen den tijd van drie dagen, weder rechtgefteld. Ook is de aanleg van de St. Anthon'xesfluis, en Nieuive Haarlemmer fluis in dit Jaar voltrokken. Eenige verfchillen wegens de bevrachting en het vaaren van hier naar Utrecht, en te rug, ontftaan zijnde, werd daar in, door eenige verandering in de gemaakte Keuren van 1598, vóórzien, en desaangaande eene nieuwe Ordonnantie vervaardigd. In dit Jaar werd alhier als Predikant beroepen Johannes le Maire, en overleed 1642. ' De Maatichapijen, die tot hier toe afzonderlijk op de Oostindiè'n gehandeld hadden, zig yerëenigd hebbende, vond de Vroedfchap met goedkeuring van de Burgemeesteren, Cornelis Pietersz Pieter Boom Cor- Hooft. nelisz. en Cornelis Florisz. Claes Fransz Oet- van Teylingen, gensvanWaveren. raadzaam , ten yoordeele van dezelven,'alle andore Maatichapijen , of uitrustingen van Schepen naar de IndijUn, hier ter Stede te verbieden , tegentegaan, cn aan dezelven alleen, daar-  JAARBOEKEN. 231 daartoe behoorelijk Octrooi te verleenen; doch hun gezach niet verder dan hun gebied {trekkende, kon dit voorrecht niet beletten, dat men niet elders hier te Lande ook dergelijke Maatichapijen oprichtte, en dit zou ontwijfelbaar, den gantfchen handel benadeeld hebben, zo niet de Algemeene Staaten beflooten hadden, die allen tot één lichaam te vereenigen; waar toe het Octrooi op den solten Maart deezes Jaars, verleend werd, zijnde deeze nieuwe Maatfchapij verdeeld in zes Kamers, als één te Amfteldam en te Zeeland, twee op de Maas, naamlijk één te Delft, en één te Rotterdam; voorts twee in het Noorderkwartier. als één te Hoorn en één te Enkkuizen; hebbende de Kamer Amfteldam de helft van '1 gehéél', Zeeland een vierde, en de overige vier Kamers ieder een zestiende gedeelte. Ook verzochten Burgemeesteren aan dc Staaten van Holland een uitfluitend Octrooi om in het Tuchthuis alhier, het Verwhout te mogen doen raspen, en dat zulks aan-de Ingezetenen en anderen in Holland en Westfriesland, zou verboden zijn; welk verzoek op den 2Ólten Mei ingewilligd werd. Wat aangaat de Stadsgebouwen, men vindt aangetekend dat de Groote Heiligeweg en Jan Rodenpoortsftuis in dit Jaar volbouwd werden , ook werd in dit Jaar Wernerus Helmichius . alhier als Predikant bevestigd, hij overleed. 1608. De Broeders Lutheraanen, gelijk men her thans noemt, waren genoegzaam deeenigften. die, als uit de Roomfche Kerk gegaan, en dus P 4 ooli 1602. Onder het Sisdhouderfchapvan Pr. Maurits. De Staaten verleenen Oftrooi aan de O. I. C. Het aandeel van de Stad daarin. ócïrooi voor het Tuchthuis. pnrisflilit gemaakt. W. HELMICHIUS, 1603. Reden waarom den I.uiberftben nog de vrij-  Onder het Staöhoudenc'.iapvan Pr. Maürxts.7 heid geweigerdwordt. L5 * 23a AMSTELDAMSCHE ook te recht den naam van Pr oteft anten- verdienende , geéne vrije oefening van Godsdienst, volgends hunne Leerftellingen, konecu verkrijgen; zelfs waren op de Noordbollandfebe Sijn^ in het Jaar i6*oï gehouden, nog beiluiten ten hunnen nadeele genomen. De Hoofdredenen hier van waren, dat zij onderling in verfcheidene foorten verdeeld waren, als Martinisten of navolgers van Marten Luther, Ubiquitisten en Flaccianen, als mede dat men hun ten laste lei, dat zij zeer verbitterd tegen de C ere farmeer den waren, waaraan het gedrag van hun, die zig te Woerden onthielden, veel voet gaf. Van deeze drie onderfcheidene foorten bevonden 'er zig mede binnen deeze Stad, cn hielden, nicttcgenftaande de voorheen gedaane verboden en waarfchouwingen, hunne vergaderingen, waarvan de eerften de grootften waren, nu hier en dan daar, dat ook tot hiertoe genoegzaam door de vingeren gezien werd; doch de afgevaardigden van de Sijnode moesten zig volgends hunne post vervoegen bij de Heeren Burgemeesteren, Pieter Boom Cor- Jan de Vry Egber.tsz. nelisz. cn Bartholt Crom- Geruit Bikker. hout, met verzoek dat hunne Vergaderingen verboden mogten worden; hieraan werd echter niet voor in het volgende Jaar voldaan. (*) O Brandt, ctde deel, bl. 24.    JAARBOEKEN. 233 De toevoer van Specerijen en andere Waren uit de Oostindiën was reeds in dit Jaar zo menigvuldig, dat de Bewindhebbers derMaatfchapij zig verpligt vonden, van de Stad een bergplaats te huuren. De Vroedfchap ftond aan dezelve voor tweehonderd Guldens in het Jaar, het toen in gebruik zijnde Stads Bushuis af, welk Gebouw nog tegenwoordig het Oostindiesch huis is. De heerfchende Godsdienst, die , gelijk wij reeds elders gezegd hebben, van dag tot dag toenam , was in dit verlopen tijdbeftek van Jaaren, zo verre gevorderd; dat de Kerken tot hier toe in gebruik zijnde, de Gemeenten niet bevatten konden. In het voorgaande Jaar, was reeds door de Vroedfchap den grond ter bouwing van eene nieuwe Kerk gekocht, en op den 22tlen Augustus van dit Jaar, door Jan Bicker , Zoon van den hier bovengenoemden Burgemeester, de eerfte Steen gelegd, aan de nog in weezen zijnde Zuiderkerk, en na dat de bouwing vier Jaaren geftaakt was, werd dezelve met ijver voortgezet, en daarin op den 22ften Mei 1611, de eerfte Predikatie gedaan. Ook werd in dit Jaar Jacobtjs Rolandus beroepen , hij overleed 1632. Omtrent of kort na deezen tijd zijn ook, volgends uiterfte wij van Laurens Pietersz. Spiegel , van wiens geflacht wij op het Jaar 1612, meer zullen zeggen, de bekende Spiegelhuisjes, in de Amftelflraat bij de Botermarkt gebouwd ;• zijnde het eerfte Hofje, dat na de verandering P s der 1603. Onder het Stadhouderl'chapvan Pr. Maurits. Stads Bushuls aan de O. I. C. toegedaan. Aanvang der bouwing van de 'Luideriirh. fACOB' LIOLAN- 3US. ïpitgtlbuu* 'es gebouwd.  234 AMSTELDAMSCHE 1604. der Regeering, ten behoeven van noodlijden- s?adhouh-et den' binnen deeze Stad gedicht is geworden, derfchap Onder het Stadsbefluur van, van Pr. Maurits. JandeVryEg- Cot nelis Pietersz. bertSz. Hooft, en Jan Pietersz. FransHendricksz.Oet- reaal , (*) gens van Waveren. Laatde ver- werden met overleg van de Vroedfchap ,■ de *?*™ieLutberdanen een en andermaal aangemaand, fZ"' tot het nalaaten van het houden hunner bijeenkomften, ert, zij hier aan geen gehoor geevende, werd.de plaats alwaar zij bijeen kwamen, voor eenige dagen gefloten. Zij bedienden zig terftond van eene andere, waarop de voornaamften van hun, die totdsFlacciaanen, (welken het minst in getal waren,) voor Burgemeesteren gedagvaard werden, alwaar hun gedreigd werd, dat men hen, zo zij langer ongehoorzaam bleeven, de Stad zou uitzetten ; dan zij fmeekten door den mond van hunnen Leeraar, dat hu -gunst voor recht mogt beweezen worden. Daarna werden ook de voornaamften der Ubiquitisten gedagvaard»; doch vier hunner voornaamften, antwoordden uit den mond van allen, op de'bovenftaande bedrijging, dat zij hunne Vergaderingen, niet konden of zouden nalaaten. Naderhand werden zij, nog eenmaal op voorftel van de Vroed- (*) Deeze kwam in de plaats van den overledenen, Corneus Florisz. van Tyuncen.  JAARBOEKEN. 235 Vroedfchap gehoord zijnde, en bij hun voorig 1604. antwoord volhardende, gedreigd, dat nien°^£e{ hen voor Zonneondergang de Stad zou doenderfchap* ruimen; dan het bleef niet alleenlijk bij deeze™"o^.s> hedrij ging, maar. zelfs verkreegen zij langs hoe meer Wijheid, waar toe hun gedrag, en de veelheid van aanzienlijke perfoonen, welken tot hen behoorden, veel toegcbragt zal hebben. (*) Haarlem, dat altoos getoond had, veel be-verfcwi lang te hebben bij de behouding van de Vaart J?;^ door het Spaarne, was daardoor met de Ste-den oorden Amfteldam en Leiden meermaals in hevige"""' gefchillen geraakt, vermits zij altoos op het ftcrkst den Vaart door het Haarlemmer en Lsldftche Meir geweerd hadden, welke Vaart niet verhinderd kon worden, dan door het leggen en onderhouden van een' dam, in den Vaart, Kostverlooren genaamd,ten einde de Heiligezveg, bet welke in het Jaar i4jg,gcfchied was.. in 1432, was door die van Amfteldam den Overtogt of Overtoom op dien Dam gelegd, gelijk dezelve 'er nog tegenwoordig is. Hier over zijn toen en naderhand hevige twisten ontfhan, en dezelven werden omtrent deezen tijd vernieuwd. Prins Maurits gaf zig wel veel moeite om als Stadhouder dezelven , ten genoege van de twistenden te beflisfchen; doch het liep aan tot in het Jaar 1607, eer tusfehen de partijen een accoord voor vijftien Jaaren geflooten werd. (f) In (*) Brandt, 2de deel, bl. 52. (f) Men zie hier over de lïandv. van Rhijnl. Haarlem en van deeze Stad.  S36 AMSTELDAMSCHE 1604. In dit Jaar werd de Papenbrug, houdende s^dtu." omtrent 25o voeten lengte, van hout en met vanrpap fU °°rgat In de lllidden> vermaakt. Van ruumts. dei'zelver oudheid hebben wij reeds melding ge- SStT" n ?ük werd " dit Jaar °P Deventer de eerfte Bode op Bode aangefteld. Devcmer. De tot hier toe in zwang gegaan hebbende SS w Procesfie der Lazarusfen op Koppermaanntfmtf- dag? zag men in dit Jaar niet meer, vermits «efchafc. dezelve in het voorgaande Jaar afgefchaft 1605. was. (t) - Onder de Regeering van, Cornelis Pietersz. J Bartholt Krom„ Hooft, k0vtt en Pieter Boom Cor-J Reinier Paauw nelisz. ' Adriaansz. 't 0.1. Huil werd aan de Bewindhebberen der O I C vergroot. gr0oter ruimte voor hun Magazijn toeg'eftaan ' en 't Stads voorraad of Wapenhuis verplaatst' 111 de Thuin van de Voetboog* Doelen, alwaar eerlang een nieuw Stads Magazijn gebouwd fjiïT*'u' Pe..SPits der Ha^gpakkerstoren mJel verhoogd zijnde, werd dezelve op verzoek iTlr, der, daarblJ beIe"dende hewooners, met een Kiok-en klok en uurwerk verfierd, wordende de oude SST^ °? ï Eandbo°g^oelen geplaatst. Ook werd de Montelbaamtoren verhoogd, en mede (*) ifte deel, bl. ifp. (t) Md. bl. 150.  'JAARBOEKEN. 23? de niet klok en uurwijzer voorzien. Nog 1605. ondernam Pieter Pietersz. Entes, in dit°°der hec Jaar, op de plaats van het oude Mannenhuis , derfchap een Put, ter diepte van 232 voeten, tebooren,J™£^ welke arbeid echter aan de verwachting diePut1™"' men 'er van had, niet voldeed. (*) Op den oude ManSt. Lucienburgwal, thans met den naam vang'ana^ge* Pijpemarkt bekend, werd plaats gemaakt voorGM(i!/-fi,j de ligging van de Schuiten, welken op Goudan,rvaaren ; zijnde aldaar nog heden de plaats van het Goudfcbt Veer. Ook werd in dit Jaar Bode ojs de Bode vanhier op Keulen, en in 't volgendeAr'*'"'' Jaar, onder het Stadsbeftuur van, Pieter Boom Cor- J Jan de Vry Eg- ^06. nelisz. bertsz. , en Jacob Boelens, Dr. Sebastiaan Eg* ' bertsz. die op Embden en Hamburg aangefteld. op£»w«» Onder'de Regeering van het voorgaande Jaar, de verfchillen met Haarlem over den Overtoom ten einde gebragt zijnde , beüoot de 'Vroedfchap en Burgemeesteren van dit Jaar, Aanvang de hand te flaan , aan de oprichting eener^^" nieuwe Vergaderplaats of Beurs voor het aan-der Beur», 'zienlijkfte deel der Inwooneren, de Kooplieden naamlijk, en de plaats hier toe gekoozen was op het Rokkin. De Vroedfchap deed zig twee tekeningen vervaardigen, waarvan de kleinfte met goedkeuring der regeerende Burgemeesteren , Ja- r*\ y. tór! Woordenb. Art. Aarde.  238 AMSTELDAMSCHE onS;t JacobBo™s>1 Frans Henricksz. OetCornelis Pie- gens van VVaveren, en vdafpr!P TERSZ-H00FrJC0RNELIS banning mauiuts. Jansz. cronMa. gekoozen werd; doch het liep aan tot in de foT6eiegd.LentÊ; van het volgende Jaar eer de grondila- gcn daar van gelegd werden. voofe /PctMt,paJm vermanden Amfteldam. heems. Jcben Zeeheld, Jacob van Heemskerk, op kerk. den 7den Juny deezes Jaars alhier in de Ou. dekerk met ftaatfie ter Aarde beitelt! zijnde, was men reeds bezig geweest, met het vervaardigen van een Tafreel van zwart Marmer' ter zijner eere en nagedachtenis, waarop zijne heldhaftige daaden uitgedrukt waren; doch het duurde tot m het volgende Jaar, eer hetzelve gereed, en boven deszeifs Grafzerk'kon omhangen worden. Het zal niet ondienftig zijn iets meer van hem hier bij te voegen ' Set ■ Sch00n het Jaar zijner geboorte onbekend is, weet men echter dat hij alhier ter wereld kwam. Wegens zijn eerfte togt vindt men aangetekend , dat hij zig in 1595, als Onderkoopman aan boord bevond, van den in dien tijd vermaarden Zeeman, Willem Barendsen, om eenen nieuwen weg, door het Noorden naar China te zoeken. Heemskerk ondernam dien togt nogmaals in 't volgende Jaar, als Koopman en Schipper. Hij kwam na met oneindig veele moeijelijkheden op' Nova Zemhla, overwinterden zonder zijn oogmerk berijkt te hebben, behouden te rug Naderhand deed hij als Bevelhebber, een reis naar  JAARBOEKEN. 239 naar de Oostindiën, en keerde in 1604, met 1607. een rijkgeladene Portugeefche Kraak, die hij0ndern« op den vijand veroverd had, te rug. In dit derfcbap Jaar (1607) was hij door 'sLands Staaten,^I^Sé als Bevelhebber over een Esquader van 17 Oorlogichepen, naar de Kust van Spanje gezonden, en op den 25ften April geraakte lrij in gevecht met den Spaanfcben Admiraal, Juan Alvares d'Avila , -beide de Admiraals lieten 'er het leven, doch de Vloot van den Staat, behaalde echter de Overwinning, dus was Heemskerk het aandenken dubbel waardig. (*) De Engelfcben , .die men PresbijtriaanenDe Keri£ noemt, en aan welken de Kerk op htt Bagijn-gfj,,^Zn bof ter oefening van hunnen Godsdienst toe-^e^;" geftaan was, hadden vóór hunnen LeeraargcaaarT" beroepen John Pagett, cn predikten allereerst in gemeldé Kerk, na de plegtige Inwijing daarvan, daags te vooren gefchied, op den 5den Febritary dcezes Jaars. In -de Vergadering van de algemeene Staa- i6o3. ' ten was reeds zedert eenigen tijd gehandeld ■rfm/?e/^"s" over het maaken van een' ftilftand van Wape-netlgBe-m nen, of algemeene Vrede met Spanje. Dej**^^ meeste Steden der Provintiën hadden reeds geftemd' tot de: onderhandeling van een Belland;doch Amfteldam, welks belang aan den vrijen vaart ten hoogften verknocht was, en ook (f) Men zie van dit laatjle gevecht, de BATAvrsche Romein, nu bij ons voor de tweedemaal uitgegeeven.  24P AM STELDAMSC HE 1608. ook nog even fterk vorderde, dat de Koning s^dhou" van SPattJe de Nederlanderen voor een vrij volk derfchap zou erkennen, zonder welke erkenning zij in Maurits* Seene onderhandeling, hoe genaamd ook, treden wilden, deed hetzelve geen voortgang hebben. Ook werden de Regeerders ten fterkften onderfteund door Prins Maurits, die met alle magt tegen het beftand ijverde. Burgemeesteren, Cornelis Pietersz. Claes Fransz. OetHooft , gens van Wa veren, Pieter Boom Cor- en . nelisz. , die over- Dr. Sebastiaan Egked- berts. gaven de Vroedfchap kennis van 'sPrinfen Brieven,'die hij aan de Steden had doen afvaardigen, om dezelven het beftand af te raaden, en waardoor deezen in hun befluit te Bezending meer verfterkt werden. De Provintiën en ^aan.S'adSteden » die naar het gevoelen van 'sLands Advocaat, van Oldenbarneveld, overhelden , en voor het Beftand ijverden, bewerkten, dat de Raadsheeren, de Voogd,Hoogerbeets en Kromhout, uit de Staaten van Holland herwaards afgevaardigd werden, om de Stad in hun belang te doen treeden. (*j Amfteldam verfchoonde zig met te zeggen, dat Zeeland'ex nog niet in bewilligd had; dan na dat het Fran/cbe Hof, Prins Maurits van zijne (*) Refolutien van Holland, 20 Decemb. 1608.  JAARBOEKEN. 241 zijne tegenweer had doen afzien, volgde Zee- 1608?. land en Amfteldam kort daar na. In het^erhee Volgende Jaar werd te Antwerpen, op deiidèrfchap oden April het twaalfjaarig beftand getekend,J£,J*»* en op den gdén Mei, alhier afgekondigd. Beftand Ook werd in „dit Jaar als Predikant bcroe- wordt afpen, CasparusHeidanus, obiït 1626. **°£lti' Het verbeteren en vermeerderen, zo vandeHEiDAStad als van derzelver gebouwen, werd onderNüs' het beftuur van, Claes Fhansz. Oet- Reinier Paauw l6o9< gens vanWaveren, Adriaansz. , en Jacob Boelensz. GERrar Jacob Witsën. met allen ijver voortgezet. Het eerst dat ons hier van te melden ilaat, is, dat het Leproo fenhuis, door bijvoeging van een geheel nieuw, vergroot werd. Dan dat van meerder aanbe-wüfei- ^ lang was, was het oprichten van de Wisfel-r\acnnt,opeer bank; drie Jaaren te vooren was hierop door de Vroedfchap verfcheidcne gedachten gej maakt; doch in het voorige Jaar, van de Staaten daartoe Oéfcrooi verkreegen hebbende, werd het nu met ernst ter hand genomen. Men koos daar toe een plaats in het Stadhuis , en voorzag dezelve allengskens met de noodige Opzichters en Bedienden, zonder de vereischte Ordonnantiën, die van tijd tot tijd eenige veranderingen en verbeteringen ondergaan hebben , te vergeeten. Bij de oprich cet.1 d»t ting der Bank ftond dezelve onder opzicht r°£r™* ' van drie Cömmisfarisfen, wier getal, in 1686, II. Deel. Q tot  242 AMSTELDAMSCHE 1609. tot op vier, in 1715, tot op vijf, en in 1716, st" tQt op zes vermeerderd is geworden. (*) derfehap Ook werd m dit Jaar, tor grooter gemak Maurits. van den Koophandel de Bode op Gend, Rijsfel, Groningen en Munster aangefteld; en als Predikanten werden beroepen, An. Dooreslaar, enRuD. Artopeus, doch geen van beiden beroepen had voortgang. Omwerp Dit alles kwam echter in geene vergehjiina de veV."" bij' de Raadpleegingen,die gehouden werden, grooting. om de Stad ten derdemaale tc verwooten waartoe door de Staaten, op den rden Augustus, Octrooi verleend, en ook t'oegeftaan werd, het ban- en vang-recht, zo ver buiten de nieuwe Graften uittebreiden als het voorheen buiten de ouden geftrekt had. Op het Jaar 1612, zullen wij zien, tot hoe verre deeze vergrooting zig uitgeftrekt heeft, 1610. Op den 22 en 2gften van die maand werd Sï' door cc" f ijven Noordwesten wind, zulk een hoogen Watervloed veroorzaakt, dat het water zelfs boven de pijl van het Jaar 1570 gerezen was; binnen deeze Stad, liep het dooide Warmoes en andere Straaten, en eene doorbraak in den St. Anthoniesdijk, was oorzaak dat het water zig alom wijd cn zijd verfpreiddc. (f) J Na dat als Burgemeesteren de Heeren, Jacob . (*) De beste onderrichting, aangaande deeze Bank vindt men m Piioonsen , WisfeWjl '  JAARBOEKEN. 243 Jacob Boelens, I Cornelis Banning rcTO Cornelis Pietersz.Hooft, I Janpz. , en Onder het |Dr. DlRCK bos. Stadhouderschap aangebreid waren, was er eenig verfchil ont- Maurit*. ftaan met die van Hoorn, over de eigendomVerfchil van het Veer van hier op de Stad, cn te rug.over het* De Hoornfcbe Burgemeester Crap was her-Veer' waards gezonden , om de zaak met bovengemelde Heeren te bemiddelen, zo ais dan ook, bijzonderlijk ten genoegen van die van Hoorn gefchiedde. (*) Minder moeite had het in,Met de om zig met de Heemraaden van Rhijnland J^*™**' wegens het grondgebied te vereenigen. Op den voorflag van Prins Maurits, werd eene Kaart van't nieuwe Kaart gemaakt, waar in de begeerdebiétfger uitbreiding van het grondgebied dcczer Stad,maakt< duidelijk werd aangeweezen; doch het liep aan tot het Jaar 16in , eer dezelve gereed Was, en tot in het daarop volgende Jaar, eer de Staaten tot de uitbreiding van het nieuw gebied hun Octrooi verleenden. Ook bragt de Regeering veel toe, tot de fluiting van het verdrag van vrijen Koophandel, tusfehen den Staat en den Keizer van Marokken, aangezien de Amjleldammers toen reeds een aanzienlijken Koophandel op de Kusten van Barbarijen dreeven. De beide voorgemelde beroepingen van joh. sylPredikanten , vruchtloos afgelopen zijnde sj'tri™ werd in dit Jaar, ter vervulling van de open-land. ftaande (*) Velius, bl. 540. Q_2  244 AMSTELDAMSCHE iöio. ftaande plaatfen beroepen, Johannes CorsuiZu-1 NELIUS Sylvius, die 1640 overleed, en Jaderfchap cobus Triglandus , die 1634 Profesfor te mauri'ts. Leiden wevd, en aldaar 1654'ftierf. Bode op 0ok werd in dit Jaar de Bode op NijmWmme- megen aangefteld. *"* Onder het Stadsbeftuur van de Burgemeesl6ïI- teren, ë Cornelisz.BanningJansz. Reinier Paauw Frans Henricksz. Oet- Adriaansz., en GENS VAN WA VEREN, ROELOF EgBERTSZ. d^or*de Iiad Ilct nabuurig Muiden een deerlijken ramp staander, van brand ondergaan, en na dat de Inwooaeund. ners hun nadeel daarbij geleden, Burgemeesteren te kennen gegeeven , en tevens om bijftand verzocht hadden, werd door de Vroedfchap befloten, hun een fom van zevenduizend guldens tegen maatigen interest, te geeven. v": De Stads Paardeftal, die tot hier toe aan piaaw. den Dam geftaan had, werd in dit Jaar verplaatst aan de Oostzijde van den Nieuwezijds Foor burgwal, om daardoor een ruimer opne nieuwe gang tot de Beurs te verfchaffen. Ook werd Ed?an"in dk Jaar, een aanvang gemaakt, met het leggen van een nieuwe Waal, aan de nieuwe of Westzijde der Stad, op de hoogte van de Wieringerflraat, deeze befloeg toen een ruimte van 1000 voeten in het vierkant, en de kosten werd gerekend op 250,000 guldens. Met overleg van Prins Maurits, werd dezelve gedekt, door het Bolwerk de Leen. wen-  JAARBOEKEN. 24* ■wenberg of het Blaauwhooft voor de Zout keeten. De Regenten van het Gasthuis volbragter in dit Jaar ook de bouwing van de zogenaamde elf Nommerhuizen, ftrekkende van den Ingang van het oude Mannenhuis, tot aan de hieuwe Doekftraat. Tusfehen de Regeering van Amfteldam en die van Dordrecht werd in dit Jaar eene overeenkomst geflooten, betreffende het Veer op beide Steden, en tevens werd de Ordonnantie en Vrachtlijst daarvoor in orde gebragt. Ook werd door de Algemeene Staaten met den Keurvorst van Brandenburg , een accoorci getroffen, wegens de Tollen langs den Rhijn en Blaas. De Koopmans Boden, op Doornik, Falencbijn en Wezel, werden mede aangefteld. Thans vordert ons bellek te zien, waarin de derde vergrooting van Amfteldam benbaan heeft. Deeze arbeid, waar mede men ijverig bezig was, betrof meest de Westzijde der Stad, wordende langs dien kant met Aardewallen en elf nieuwe Bolwerken buiten om devoorigen, omringd; het eerfte daar van was, het Blaauwhoofd of de Leeuwenberg; van daar ftrekte de Wal zig Westwaards uit, tot aan het tweede , en vervolgends ten Zuidwesten, tot aan het negende. Aan de Haarlemmerpoort, werd ter keeringe van het water de Steens Beer opgericht, loopende met het eene eind in den dijk en met het andere in het Bolwerk. Aldaar werd naderhand (1615) de Haarlemmer' poort gemaakt, zo als langs de nieuwe WalQ 3 Ier ■ i6it. Onder het Stadhouder fchap van Pr. Maurits.' NcmnierBuizen volbouwd. Ordonnantie op het Dariifcie Veer. Op de Tollen op den Rbijn,eaz. Boden op Voernik , Valencbijn en H'ezel. De derde vergroo» ting.  246 AMSTELDAMSCHE (tadïhe, !°n iü V£1T°lg Vai]tijd de ™R***»tmr» stXu. tsn gemaakt werden. Men bevond toen de derfchap uitgeftrektheid der Stad te*eflaan, 530 mor- Map^ts. Sen' 3f^ roeden. Deeze vergröóting verfchafte ook gelegenheid, tot de'rooiiiiif van aanzienlijke graften, als de lieer e, Keizers, Prince, en Rrouwersgraften, en ook zeer veele Straaten, aan den hoek van het Blaauwhooft, benevens de drie bekende Eilanden, met naarne, het Bikkers, Realen en Pnnfen Eiland, welken binnen weinige Taaren, met Werven,Pak- en Woon-huizen ziin betimmerd geworden. Op verzoek van de Heeren Burgemeesteren, Frans Henricksz. Oet- j Jan Pieter sz. Reaal , gens van WA veren, en Jacob Boelensz. | Gerrit Jacoa Witsen. fZP:L SnSlde Stafen ™ eiland, vrijheid, geaeidtot üm in plaats van den jongften Burgemeester ^schouw een gequahliceerd perfoon, tot de Schouw viemer. Van gen jUicmerdijk aantefteiïen. Zij die niet volftrekt prikundia in \ ïïriïk d^&Gefchiedenisien zijn, is bekend f dat kort S Wke.wis.het treilen van het tjvaalfjaarig Beftand met Spanje, de beroerte hinneus Lands fterk de overhand genomen had; dat dezelve ontftaan was uit de Kerklijke twisten, tusfehen de Gereformeerden en hen die met het Jaar ^10 den naam van Remonpranten gekregen hadden, tot welke twisten voornaamlijk den erond gelegd was, door de Leerftellingen van UtOBus. Arminius, en zijne navolgers. Het kan  JAARBOEKEN, 247 kan hun ook niet onbekend zijn, dat {taande 1612. Arminius hier ter Stede nog predikte, de0™^" Kerkenraad reeds eenige vcrfchillen met hefnderfchap gehad had; (*) dat, na hij te Leiden reeds^"^,, eenige Jaaren Hoogleeraar geweest was, die verfchillen niet alleenlijk vernieuwd,maar ook heviger geworden zijn, en wel zo hevig, dat het gantfehc Land bijna op het punt ftond van in een bloedbad veranderd te worden. Ook weet men dat dehoofdpöinten beftonden, in de Leer der Pradeft'matie en de gevolgen van die; dat de Gereformeerden zig hielden aan de Belijdenis van Athanasius , en aan den Heidelbergfchen Catechismus, waar tegen de Rémonflranten zig met kracht verzetteden; en dat onder alle die woelingen, waar bij Amfteldam allerfterkst ee zijde der Gereformeerden hield, Arminius 'in het Jaar 1609 overleed; dat na zijnen dood, de twist nog meer en meer toenam; dat, op de beraadflaaging van het houden eencr Synode te Dordrecht , Amfteldam , Hoorn en Enkhuizen van de meerderheid verfchilden, in de wijze hoe, en waarover op dat Sijnode gehandeld zou worden; en dat Amfteldam en anderen zig verzetteden, tegen de beroeping van Dr. Conradus Vorstius. Het ontbrak de Remonftranten ten dien tijde niet aan magtige onderfteunérs, waardoor dan, ter plaatfe alwaar de Regeering voor hen was, de (*) Wij meenen dit alles omftar.dig behandeld te hébben, in 't 4de deel van 'c Vaderl. Woordenb. op het Art. Arminius. Q 4  «48 AMSTELDAMSCHE j£SL$ Geref°rmeerjen, met deponeering als m sudTou. derzins vervolgd werden, doch met de zelfde Map munt werden de Remonftranttn betaald, overWAwuxt. al daa* de Regeering anders da. hr dan /ij Zelfs moest hier ter Stede zekere Krankbezoeker, op order van den Kerkenraad, zïfü am'pt afleggen , om dat hij in 't Leerfluk van de 1 radeftmatie met zijne broederen verfthiïde Met het Jaar 1611, begon men binnén Amfteldam, zulken, die zig voor de gematigdheid toonden te zijn, het geen men Armimaans weezen, noemde, uit de Regeering te weeren Het ontbrak er ook niet aan zulke Geestlijken, die van den Prediklloel, hen die zo dachten, poogden zwart te maaken. De Remonfhamen , hadden bij de Staaten van Holland door den Advocaat Barneveld, die zig (wat het Kerklijke betrof) meest door Uittenbogaart, liet eiden, weeten te bewerken, dat de Kerkenorde van het Taar I59I. vastgefteld werd ; doch Amfteldam en de Steden, die het met haar eens waren wdgerden die orde aanteneemen, het geen den twist nog meer aanftookte. M3Lg&*j^ T ber0ePe" RüDOLPHUS jooRnus. ri\TRi, en na hem Gosuines Geldorpius welke laatfte beroeping mede eenige moeijelijkhcid veroorzaakte,- vermits veele Leden van de Vroedlcnap, daarmede niet in hunne fchik waren; dan eer wij voortgaan met het verdere daarvan aan te merken, moeten wij de zaaken pn dit Jaar, de Stad betreffende, nederlteljen, en eemge melding maaken van Henrie f-AURENSZOÓN SPIEGEE. Deeze  JAARBOEKEN. 249 Deeze was alhier geboren, op den 11 den Maart 1549,uit het Huwelijk van Laurens Pieterszoon Spiegel en Anna Graaf, Jans Dochter. Zijn beftaan was de Koophandel, en fchoon zijn Broeder Jan Laurensz. Spiegel , meermaalen de aanzienlijke plaats van Raad en Schepen deezer Stad bekleed heeft, weigerde Henrik altoos, die waardigheden, verkiezende zelfs liever in het Jaar 1589, de boete te betaalen, dan Raad in de Admiraliteit te Hoorn te zijn. Hij heeft zig tweemaal in huwelijk begeeven. In het Jaar 161a, werd hij, te Alkmaar woonende. van de kinderziekte aangetast, en 'er ook dooi in het Graf gerukt. De wijze waarop die ziekte hem aankwam , is zo bijzonder, dat ze verdient gemeld te worden. Zijne kinderen daar mede befmet zijnde , weigerde zijn Vrouw, hem die nooit gemelde ziekte gehad had, den toegang tot dezelven, Spiegel, door Vaderliefde gedrongen, plaatfte een ladder van buiten tegen de glaazen van het vertrek om zijne kinderen te zien , en dit gezicht ontzettede hem zodanig, dat hij door fchrik 'ermede bevangen werd, en het beftierf, zijn Lijk werd herwaards gevoerd, eq in de Nisutvekerk begraaven. Van Mander,plaatst hem onder de Schilders; het kan zijn, dat hij ter uitfpanning die kunst geoefend heeft, dan met meer recht verdient hij onder de Opbouwers van Taaien Dicht kunde gefteld te worden. Door zijne Geldmiddelen was hij in ftaat, de eerfte uitgaave van de Rijmkronijk van Melis Sto- Q 5 KE. iói1. Onder het Stadhouderfchapvan Pr. Maurits. HENRIK LAU- RENS- ZOON SPIEGEL.  IÖI2.. Onder he Stadhouderfchipvan Pr. Maurits, 250 AMSTELDAMSCHE ke, door Barend Adriaanszoon, ter uit ' yoer te doen brengen. De kennis die hij van de Griekfche en Latijnfcbe Taaien bezat maakte hem een waardig lid, van de Kamel m Liefde bloeijende. Zijn. naam is nog heden in achting, door zijne Hert Spiegel, welke hij voor't grootfte gedeelte opzijn Lustplaats Meerhuizen aan den Amftel, en waar van het eene gedeelte alsnog de Herreberg, Paauwen. thmn genaamd, is, faamengerteld heeft. Behalven zijn Lofdicht op den Amfteldamfchen Koophandel, zijn nog veele Verfen en brieven van hem voorhanden. -Zie hier wat Pels van hem gezegd heeft: Alleen Honkte Amfteldam, mét ménig tréflijk dichter Voorzien, de Dichtkunst vrij wat hélder er én lichter: Hier létte men op ftófén jléllïng, ftijl en trant: En hierfchreefSpiEGEi^ zijn Hartfpiegcl vol verjïand, Zijn zuivere moedertaal eerst zettende m den zetel. ' Hém volgden Korenhart Piémp,Visfcher,Koster,Kétel, En Brederode, mét Kamphuizen, en Rêaal, EnHoofd,en Vondel,puik van Schrijvers altemaal. (*) Laat ons thans zien, wat onder het St'dsbeftuur van, GerritJacob Witsen, j. Cornelis Banning r> 1 — Jansz., en Bartiiolt Kromhout, (Jacob Dircksz. de 1 Graaf. ••<-.>' ;tèn (*) Pels, Horatius Dichtkunst, bl, 27.  JAARBOEKEN. 251 ten aanzien van de voorgemelde twisten voorviel. De beruchte Simon Episcopius, die tot Hoogleeraar in de Godgeleerdheid bevorderd, en niet alleenlijk een aanhanger maar zelfs een allerijverigst voorftander, ja genoegzaam het Hoofd van de Remonjir anten was: ftond alhier in de maand April als getuige bij ■ den Doop van zijn Broeders kind. Hem was niet onbekend wat weleer met Uittenbogaard in een zelfd geval"gebeurd was, des kon hij in den beginne bezwaarlijk daar toe beiluiten; doch op verzekering dat niet Plancius maar van der Heiden prediken zou, nam hij het aan. Toen de Predikant bij de voorleezing van het Formulier'vroeg, of zij getuigen niet bekenden het geene in het oude en nieuwe Tefiament, en in de Ar tij kelen des Christelijken Geloofs begreepen was, en '/ geene alhier geleerd werdt, de waarachtige en volkoomene Leer der Zaligheid te zijnl met de gewoone bijvoeging , wat antwoord gijlieden hierop ? antwoordde Episcopius , dat wat hem betrof, „ bij voor waarachtig hield bet geene volgens Gods woord en de Artijkelen des algemeenen Christelijken Geloofs geleerd werd, naar den inhoud van het Por muiier, met het woord dien volgende ". De Predikant vroeg hem wat hij zeide? waarop Episcopius zijn gezegde herhaalde, wordende het zelve door zijnen Broeder en anderen bevestigd , 'met te zeggen, ik mede, wij ook, wij ook. Staande het twisten van hun beiden, gingen de anderen Predikanten voort met de kinderen te doopen; doch. het gebeurde had zo Jóis, Onder het Stadhou:lerfchapv*n Pr. Maurits. Voorval met S. Et'ISCOPIUS.  1613. Onder hei Stadhouderfchapvan Pr. Maurits. 1 i i ) } 252 AMSTELDAMSCHE zo veel beweeging in de Kerk veroorzaakt, dat Episcopius en zijn Broeder, na eenige woordewisfelingen met anderen, moeite hadden , de handen van het altoos onbezonnen Gemeen te ontkomen. Daags daaraan, werd de Profesfor voor Burgemeesteren ontboden die hem aanzeiden: „ Het hun leed te zijn, te hebben moeten verjtaan, dat door hem, ah getuigen (laande over den doop van zijns broeders kind, met zijn antwoord groote oorzaak gegeeven was tot de beroerte in de Kerk; dat daar over klagte gevallen waren, en hoe weinig het hem betaamde de Leer der Kerke tegen te fpreeken ". — Zijn antwoord was: „ dat hem de gereezene onrust fmerte, doch dat hij zijns wetens 'er geen oorzaak van was.— Dat bij met zijn antwoord op eene openbaare oraage, die men tegen zijn verwachting uit een ongewoon Formulier had voorgefteld niet 3e Leer van de Kerk tegenges'proo- [cen, maar zijn geweten bevrijd had Langen tijd werd tusfehen Burgemeesteren en Episcopius geredentwist, houdende de Heeren het daar voor. dat bij de Leer der Kerke bad tegengesproken, en Episcopius, dat hij mets gedaan had, dan zijn geweten te bevrijlen. Het ilot was, dat de Prefident Bur«reneester YVitsen hem vroeg, of bij bet geïne >em van Heidanus bejegend was, wel ten en bef uur en, op dat men in rust en vrede bleeve ? /Vaartoe bij verklaarde; genegen te zijn. (*)' ' De (*) Omjlandiger kan dit nagezien worden , bij Tiuq-  JAARBOEKEN. 253 r Tje Staaten hadden inmiddels een Refolutie 1613. beraamd, die den naam had van tot vrede der°nderhet l Kerke ingericht te zijn; doch Amfteldam, derfchap 1 Edam en Enkbuizen, weigerden dezelvegoed™^ ' te keuren. Ampadam Tot de zaaken van de Stad te rug keerende ?™s«j de ftaat ons te melden, dat op den iften Augus- aan te nee- lus de eerfte vergadering of bijeenkomst derden. Kooplieden op de nieuwgebouwde Beurs ge-^wihouden werd. Ook werden in dit en de vol- op de gende Jaaren, naamlijk 1614, 1615 en 1618.»™* ter meerdere fchuuring van het water vijf klei- Schutflai- ne Schutfluizen gemaakt; als, ten einde dezen Ke. Blomgraft, de Lelyfluis; ten einde de Lely™* c' oraft, de Groote Brouwers/luis; op de Brouwersgraft, de Prinfefluis; op de Prinfegraft, voor de Nieuwe Waalekerk, de kleine Brouwers/luis, ten einde van die Graft. Op de onstads hoogte van de Buiten IVieringerftraat, werd gemaakt. in dit Jaar een hecht hout Gebouw, dat bekend geweest is bij den naam van den ouden Stadsherberg, aangelegd, ten dienfte van hun, die na boom fluiten aan de Stad kwamen. Ook diende het zelve naderhand tot een Wachthuis voor de Burgers, als mede tot een Verkoopplaats van Zout, Schepen en Scheepsgereedfehappen, behoorende aan het Leproozenhuis. De Herberg bouwvallig zijnde, is voor eenige Jaaren afgebroken, zijnde'er niets meer van overig dan de brug , die tot een toe- Trigland , Kerkl Hijlorie, bl. 658 - 660. Brandt, adedeel, bl. 184, 185, ai6, 215-  254 AMSTELDAMSCHE ***** ,,^1WCrd !" dit Jaar een aan™"g gemaakt *m» toet de opdring van het eerfte MefSg^mersbuu op een gedeelte van den m!?/» «w/^/^-lu.!- ciarhfc» giond van 5 ^;^« Klooster, welke plaats no werden ovSSSS , HerPelletiers of Bontwerkers Gild werd ÏM? Üen 'e-1''1da^der^koo^eS den, en gebragt onder vier Overlieden die W Kanier, i„ de Nes boven de'ltü S^e-,^?11,eeStTn verIeende" in dit Taar veerenop^11^. voorrechten, aan de Schippers die £S3r. :?ln lucr e» ^der terug op Gö,/en voeren, en vergunden hun een legplaats oo de Heerengrajt bij de Rom^^Ote maakten zy eene overeenkomst me?de Re geermg vznjda^urg, daar bij bepaald werd dat de AmftcUammer m.Hamb^le^ febepen, Schip om Schip zouden vaarem Deeze Regenten gelijk wij gezien hebben geweigerd hebbende, de Refolutk tot ^Se der Kerke aanteneemen, werden daarin 7c I Roelof Ecberts. Dee-  JAARBOEKEN. 25$ Deezen verklaarden bij hun Protest, dat zo de 1614. refolutie werd doorgedrongen, zulks door over-^j^et {temming gefchieden zou, doch dat zij weiger-dedchap den die aanteneemen, om dat dezelve noch voor^^ deeze Stad, noch voor het gemeene Land van Prote[iatig dienst kon zijn. Burgemeesteren trachtten de tegen de onlust die te Hocrn ontftaan was, door t»vee^roIudêni1 Predikanten te doen bedaaren 'v doch zulks was.//"™"te vruchtloos. (*) De Gereformeerden aldaar klaagden, dat zij verpligt waren, afzonderlijk te vergaderen; doch dat de kosten, daartoe voor hun ondraagelijk waren, baden derhalven om onderftand. Dan het liep aan tot het volgende Jaar, eer de Vroedfchap daarop een 1 befluit nam. Dus vervolgen wij intusfchen de verbetering en verandering der Stads Gebouwen enz. in dit Jaar te melden. De Bank of Tafel van Leening, die tot hierin Bank onder of door bijzondere perfoonen gehoudennbg^oör was, werd nu voor rekening van de Stad aan-dgn^aard vaard, en op den 22ften April, daartoe tweeaanvaar oud Burgemeesteren als Commisfarisfen aangefteld, en laater, werd een groot gedeelte van 't Maria Magdalena Klooster tot het Lombardhuis bekwaam gemaakt. Het getal dercommisra. Commisfarisfen beftaat tegenwoordig uit vijf ,risfen'enz' en verder een' Opperboekhouder, die den naam van Concherge draagt, daarenboven Casfiers, Beleeners , Boekhouders, Contra Boekhouders, Zoekers enz. enz. De oprichting vanstadsgede Stads Gefchut en Klokgieterij, ten einde g^gf" deterij. (*) Mm zie Brandt , ade deel, bL 232-236,  £56 AMSTELDAMSCKE ï614. de Katbuifersfiraat aan de Baan ar aft zé- SdtÜ3?' fchiedde in dit J:iar' ziJnde het Klok en Gederrchap fchutgieten voorheen gedaan, door iemant, MaurÏts. die °P Jaarwedde van de Stad ftond, en zijn werkplaats op de Keizersgraft had. Ook ondode wcl'd 'er groote verbetering gemaakt aan de Mh ' St' ^ntbonies/luis, die onder door de Nieuw* kgd.' Ee' markt loopt, welke Marktplaats voor deezen De Markt me.est water was' behoorende tot de Stads- gemaakt en buitengraft, na dat deeze Sluis met deszeifs waartoe, doortogt voor het water gemaakt was, werd ze opgevuld en aangehoogd, en tot een Marktplaats gefchikt, alwaar des maandags, gezouten Visch, Bokking, Friefche Boter, Kaas en Yeren te koop gebragt werden, 't geen thans op gemelde dag meest op de Botermarkt gefebied. In het volgende Jaar werd hier ook een Meclhaal gemaakt, zijnde dezelve naderhand tot de vermaarde Boekdrukkerij van Paulus Ravestein gebruikt, 't Is bekend waartoe deeze markt tegenwoordig gebezigd wordt. fJri'Zc, ünder het opzicht van den beroemden Bouw- volbouwd. meester Keizer, werd thans de Zuiderkerkstoren volbouwd. ve°rU"aat«n De Houttumen •> die zo als uit ons eerfte verpaatst. ^ t£ zien is ^ Ykant, aan de Schrei- jersbock , tot aan de Haringpakkerstoren en op de Laflaadje pleegen te zijn, werden in dit Jaar verderop naar de Haarlemmerpoort verplaatst. *rtte7m De Bode °P drnbetn en Emmerik werd smwrik. nicde aangefteld. De  JAARBOEKEN. ni7 De Vroedfchap, benevens de Burgemees- \6i^ teren, 0d^t her Stadhou- Jacob Boelensz. GerritJacob Wit- derfchap FransHenricksz.Oet- sen, en mauw** gens van WA veren, Dr. DlRKSZ. BaS. beflooten de Ledemaaten der Gereformeerde vervolg Kerk te Hoorn, vooreerst nog geenen onder- °.?r K«*ftand te doen, doch de zaak in nadere over- nighedeóT weeging te neemen ; tot welk befluit de oud Burgemeester Hooft , door eene deftige Redevoering, veel toebragt; fchoon hij daardoor zijn voorig gezach verloor; en uit de Regecring geweerd werd ; echter had hij zig niet verzet, dan tegen zulke Regenten, welken met Voordacht veele Erven gekocht hadden, die de Stad, in de jongfte uitleggings ten hoogften prijze, weder van hun zou moeten afkoopen. (*) Hoe zeer de Wcthouderfchap de partij dersiMON Gereformeerden toegedaan wat;, bleek, daarlart »«n zij zig, ondanks hèt verzoek van UiTTENBO-z'in'« ftand te verzoeken; op welk gedrag Brandt derfchap aantekent, dat die van Amfteldam, en ZÜ ^e^A^n de Contra-Remonllranten vóérftonden ftout, AUR1TS" en de Advocaat en de andere Steden flaauw ivaren, zo dat de Refolutie (die de fteun deiRem onftranten was) gevaar liep. (*) G een klein gerucht veroorzaakten de Schriften van Trigland en ïaurinus, over de verdraagzaamheid: het Boek van den laatstgenoemden werd alhier opgehaald, en zo wel als zijne nadere verdediging verboden, (f) De Contra-Remonftrantfche Predikanten, hielden in de maand Maart alhier een tweede geheime bijeenkomst; (§) en de Vroedfchap befloot een Sijnode te doen houden, al zou het de Stad eenige duizenden kosten; de Heer Hooft bewerkte door zijne gewoone welfprekenheid, dat zulks niet doorging; doch behaalde 'er zo weinig danks mede, dat laatere Schrijvers hem den naam van Arminiaan gaven. De zaak der Remonftranten kreeg echter een merkelijke krak, na dat Prins Mai> rits , zig in dit Jaar ten voordeele van de Contra-Remonftranten, en te gelijk ten partij van Oldenearneveld verklaard had. In dit Taar werd ook een gedeelte van het Ma- b»** riaLeenint~ (*) 2de deel, bl. 419. (i) Dat van Trigland, voerde ten tijtel, de Rechtgematigde Christen ; en dat van Taurinus , van de Onderlinge Verdraagzaamheid. (§) Brandt, bl. 430. R 3  Onder hei Scadhou- derfchap van Pr. Maurits. Likenven Hal. Pesthuis opgericht. Loterij tet voordeele van het oude Man nenhuis. Fruitmarkt, Waagdragers Gild, Vergeeffche pooging, ter bevoorrechtingvan de Vaart op Arcbungtl. a6* AMSTELDAMSCHE ria Magdalena Klooster, voor de Bank van Leening vervaardigd. Ook werd de Lakenventhal opgericht, waarfchijnelijk in de Kerk van St. Mariaas Klooster, op het Kokkin. . In vroegere tijden waren alhier reeds onderfcheidene. Peftilentie-Huizen opgericht; en in dit Jaar werd raadzaam geoordeeld een nieuw gebouw buiten de Heiligewegspoort, ten Zuiden van den Eeiligenweg, in het open veld, daar toe aan te leggen. Het zelve bleef aldaar in ftand tot 1630. De Regenten van het oude Mannen en Vrouwen Gasthuis, hadden reeds voor twee Jaaren verlof gekreegen, tot het oprichten eener Loterij, ten behoeven van hun Huis, en in dit Jaar werd dezelve getrokken, in 't bijzijn van de Magiftraat op de Nieuwmarkt, welke trekking ruim zes weeken, duurde. Door de voordeden daarvan, konden nu meer oude Lieden , en wel ten getale van tweehonderd ingenomen worden. Op de Cingel, tusfehen de Bei en Raa'mwerd de Fruit- of Appelmarkt bepaald, en van den Nieuw ezijds Voorburgwal, tegen over het Generaale Postcomptoir, aldaar overgebragt. Ook werd het Waagdraagers Gild opgericht. Het zelve is verdeeld in twee-cn-twmtig Veemen, die zes Overlieden hebben; houdende hunne bijeenkomst bezijcie de Nieuwe Kerk. De Vaart op Arcbangel, die zedert het Jaar 1598, van hier ondernomen was, vond men zo voordeelig, dat Burgemeesteren, eenen Brief aan den Grootvorst afvaardigden, met oog-  JAARBOEKEN. 263 oogmerk den Moskovifchen Handel, daardoor 1617. te bevorderen; doch het duurde tot in. i6qi onder net , j . 1 . . Scadhou- aleer men desaangaande eenige voor waarden derfchap kon bedingen. ™?e waag Anthoniespoort, werd tot een Waag gefchikt de nieuwe Haarlemmer/luis vergroot; httm<"'ktNieuwezijds Heeren Logement, met een Wacht- JiïjiuiT huis en Vleeshal voorzien, in welke gedaante y^™J£, het bleef tot 1Ó23. 't Andries Hofje, op de op de ƒ/»#Zuidzijde van de Egelantierstraft■', werd om- r"""'k'. trent deezen tijd, door Priester Jacob Oly.iufj, geeen geboren Amfteldammer , voor zes-enzestig behoeftige Roomschgezïnde Fr ouwen ;. " ' ge-  2(58 AMSTELD AMSCHE 1617. gefticht; boven den ingang van het zelve leest £leouh-et men Vreede zij met u. Ook deed Cosderrch»P ter op dit Jaar , de Nederduitfche Academie, m£m. naderhand de Schouwburg, op de KeizersDe tusfehen de Beeren en Runfïraaten, COSTER °P ZiJ'ne k°Sten b0lUVen- gebouwd. Burgemeesteren fielden in dit Jaar de Bode Bode op op Breda aan, en deeden onder opzicht van den £ra*. Burgemeester Gerrit Jacob Witsen, aan vuurtoren hct Zuideinde van Urk, een Vuurtoren {feilen. Op den iften Augustus, overleed de P.PAAmv, Hoogleeraar Pieter Paauw, in 1564, alhier geboren. Na de gewoonlijke verandering der Regeering, zijnde, Dr. Dirck Bas ,, Jacob Boelensz. , en Bartholt Krom- JabobGerritsz.Hoing. hout. j De Regee-ds Burgemeesters aangekomen , bleeven de Ze ^'"1'l^folutiën als te vooren bepaald, dat is aansijnode. dringende om de Kerklijke twisten, door het houden eener Naiionaale Sijnode te doen eindigen. Uit deeze gedraaging, die overeenftemmende was , met de denkbeelden van Prins Maurits, had men bijna een vastbelluit kunnen opmaken, dat alhier, zo als in andere Steden, geene verandering in de Regeering plaats zou hebben; doch na dat de rits, Prins in de maand Mei van Overysfel herpractig waards gekomen, op eene bijna Koninglijkc ingehaald, wijze ingehaald was, en twee dagen vertoefd had, fchijnt het, dat tusfehen hem en de Wethouderfchap ondanks alle woelingen eenige  JAARBOEKEN. A69 nige zaaken van het uiterfte gewigt moeten 1618. verhandeld zijn : de eerfte blijk daarvan, was°t£d«£« de fterke handbieding die hem verleend werd, derfchap om de afdanking der Waardgelders te beverderen, gevolgd door de gevangeneeming derWordt on. drie voornaamfte Staatsmannen van dien tijd,deriteu«d Oldenbarneveld , de Grooï en Leden- danking burg, en eindelijk de verandering der ^e-paar4 t!m gcering in veele Steden: als mede alhier; de^rf" Prins verfchoonde zig tegen de mannelijke taal, oldenvan den beroemden Heer Hooft , alleen- ygLD^erïz. lijk met te zeggen: Bestevaar, bet moet '«*»*■ ftaande Glasblaazerij, bekend bij den naamC«d.ver* van het oude Glashuis, met dezelve, verteerd. Ook werd de oude St. Olofspoort, die lan-De oude gen djd tot een Gevangenhuis gediend bad ,*';r^g's. af ge- broken. (*) Brandt, 2de deel, bl. 867, S 3  2?o AMSTELDAMSCHE ÊÈu ^eb1roken- cr-aas Reiniers, ftichtte in dit aar het Hofje, op de Keizersgr aft, tusfehen v"fprap de Beere" Rur.fraaten, boven welks inMAuarrs. S'ang fcen leest, Liefde is het Fondament c r^^rrfet de Letteren C. R. Het zelve beftaat uit S&se' agttien w°ningen en een ruim bleekveld, v rv, r ,Ten aanzien «er Hoofdmannen van den king, Jen Lakenhandel, werden eenige noodige fchikkinaanzien gen gemaakt. LaLnhan. °P dcn &i$téh Augustus , deezes Taars dei. overleed alhier de bekende G er brand c^bre-Adriaansz Bredero, die door zijn boerobiït. "ge I ooneehpellen, zijn' naam onftervelijk 'remaakt heeft. Hij was alhier geboren den i&feri Maart 1585. Vondel maakte meer dan één Graffchrift op hem. 1619. Jacob Boelens, jFransHenricksz.Oet- ' "O ™ °ens van WA veren, en Reinier Paauw, f Jonas Cornelis Wït• sen. uSL a,S ?urSemeesteren aangekomen zijnde, watennadee- ren er in deeze Stad veelen, die zig niet ontza se^rfng ©' allër9ehartelijke fchimp- en laster-fchrifve.fi.reid. ten te verfpreiden, bijzonderlijk ten nadeele van den Heer Reinier Paauw, die mede onder de vier-en-twintig Rechters over de gevangene Heeren was. Het Gerecht beloofde een premie van honderd ponden Vlaams voor hem, die den drukker, maaker of veripreider der libellen wist aantewijzen fZt'n Naauwlijks waren de Remonftranten ververzoeken oorueeld , of zij ondernamen , vrijheid -van Gods-  JAARBOEKEN. 271 Godsdienstoefening te verzoeken, doch inplaats 1610. van een gunstig verhoor, werd een fch^g*"*? Plakaat tegen het houden hunner Vergaderin- derfchap gen enz. afgekondigd. Zulks gefchiedde al-™^*TS. hier op den ioden Juny, dus twee dagen, na vrijheid dat zij nog eene Vergadering op deoude Waah^coüs' gehouden hadden. Daar mede vervolgden z^teSng.•" bij nacht en ontijden tot 1621 , eer zij ge-piraat teil-oord werden, fchoon in het volgende Jaar Rem Bisschop (*), en eenige anderen, vee- Moeijelijk. le moeijelijkheden doorflonden; voor Schepe- i**"»^ . nen ontboden zijnde, werd zijn ComptoirSCHOp/ doorzocht en hij ingedaagd. ^daan"' Door den vermaarden Bouwmeester Hen-8 drik de Keizer, werd in dit Jaar een W-ffiffg vang gemaakt met het bouwen van den fraaijen gevangen en nog in wezen zijnde Reguliers toren. Het bouwen. Wachthuis dat aan dezelve pleeg te behooren, en in den brand van het voorige Jaar flaande gebleven was, werd 1672, tot de Munt ' bekwaam gemaakt, waarom deeze Toren , ook wel de Muntstoren genaamd wordt. Onder het aanzienlijke Wachthuis der Schutterij, op de Westermarkt, werd de derde Vleeschhal gemaakt. Ook bouwden de Jooden in dit Jaar, na^wya* hun, door 'sLands Staaten, vrijheid van^f^ Godsdienstoefening toegellaan was, op de Houtgraft eene Sijnagoge , waar in zij van beide Natiën tot in het Jaar 1670,bijeenkwamen, (*) Van hem zal omfiandig bericht gegeeven worden, in het Vader]. Woordenboek, op 't Art. Bisschop. (Rem) S 4  2f2 AMS TE LD AM SC HE t(5i9. men; want toen bouwde de Portugeefchejoos^dhóu." den-> hunne tegenwoordige prachtige Sijnadeffchap goge, op het Phjn, tegen over 't Leprozenhuis, maurits. Het Turfdragers Gild kreeg mede in dit Turfdra. Jaar zijn aanweezen, Voor het zelve werden gersciid. van tijd tot tijd de noodige Keuren gemaakt; bet heeft vier Overlieden, die hun Comptoir op de Prinfegraft bij de Fijzelflraat hebben. TJLZ- De Bode °P Leeuwaarden werd in dit Jaar ** aangefteld. Als Predikanten werden alhier beroepen, S. Damman en Allard a Meiien , doch welke beroepingen geen van beiden voortgang hadden. 1610. Na dat door de voorige Regeering eenig Nrta& mzoek °P de Remonftranten gedaan, en de tlft™ zaak met rem bïsschop nog niet afgeloopen bralt. ' was, werd ter vergadering van Holland, onder het Burgemeesterfcbap van, Reinier Paauw, I Jacob Gerritsz. Hoinc Gerrit Jacob I en Witsen, | Fredrik de Vry (*) een (*) Deeze aanvaardde ook liet Schoutsambt, na dat Willem van der Does, die het zelve van het yaar 1584. af, bekleed had, het nedergeles^d had tot inhet volgende Jaar, wanneer 't aanvaard werd' door Dr. Jan ten Grootknhuis. De Heer dk Vry , Kan men in zijn gedrag best leeren kennen m de vernieuwde uitgaave der Kerklijke Historie' van dien tijd, en bijzonderlijk in de Voorrede, daar voorgeplaatst; door Do. Brahó, 1773,ingr.8vo    JAARBOEKEN. 273 een voorflag gedaan, om geene anderen tot 1ö20. ampten van'Regeering of Politie, toetelaatcn, 9^" m dan die bekend waren, voor mannen, wel-derfchap ken de waare Gereformeerde Religie beleeden. Twee Remonflrantfche Predikanten, met naa-. GRE_ me Johannes Grevius en Samuel Prince , vius en werden in het Tuchthuis gezet. Van meer^™CE» aanbelang waren in dit Jaar de zaaken der TuchtStad, waarom wij van dezelven eerst melding huls gezet* moeten maaken. Het Korenmeeters Huisje werd van denHetKo. grond af in de tegenwoordige gedaante ge renmeeters bragt. De Kraan die voorheen aan de Mon maX.8-6" telbaanstorm gertaan had, werd op de Stro-ve kleine markt geplaatst, en had den naam van deKraati' Kleine Kraan, in tegenoverftelling van de Oude Kraan, die tegen over het Kamperboofd ftaat. Deeze Kleine Kraan is naderhand verplaatst aan het eind van de Bikkerflraat. Reeds in het Jaar 1615, was het befluit ge-Hetbou. nomen van op de Westermarkt een Kerk Cde^"J,"$ Waterkerk) te bouwen, doch het zelve werdaangevatteerst in dit Jaar te werk gefteld, wordendegen' op den oden September daar aan de eerfte fteen gelegd, door Willem de Vry, zoon van den Burgemeester. Men predikte in dien oord in een, houten Loos tot aan het Jaar 1631, wordende op den 8ften Juny van dat Jaar in de nieuwgebouwde Kerk de eerfte Predikatie gedaan. Ook werd in het zelfde Jaar, opiVoWwden i5den Juny, de eerfte fteen aan deNoor-k,rk' derkerk gelegd, dit Gebouw veel kleiner dan het eerstgemelde zijnde, was ook vroeger gereed, wordende daarin op den i6dmJpril, S 5 i623»  -274 AMSTELDAMSCHE 1620. 1623, de eerfte Predikatie gedaan. Deezen sc"dhouh-et beide Kerke« Plegen voorheen van Kerkhovanrprap -'en voonien te Z]in '•> doch dat van de eerfte, Maurits. is na het Jaar 1655, verlegd, ten einde van Wener en de Blomgraft in het Bolwerk Rijkeroord, en HÜSS» dra3gt n0g den nMm van het ^esterkerkhof, zo verplaatst, als ook het tweede omtrent dien zelfden tijd verlegd is geworden, in het Bolwerk Kartbuizers , benoorden de Zaagmoolen spoort, en heeft ook nog den naam van het Noorderkerkbof. De meermaals genoemde Architect Keizer, was de Bouwmeester deezer beide S'* Kerkcn- De Mennoniten, bekend bij den der Me*- naam van Oude Vlamingen, hielden, omtrent »*nu.«. deezen tijd zeer verdeeld zijnde, eene vergadering in de Tuinflraat, de Oude Friezen in de Blom{lraat, de Friezen op de Prinfegraft in het Pakhuis cTArke Noë', enz. BADius'" V?or de Geref°rmeerden zijn in dit Jaar als ais Predi- Predikanten beroepen, Adrianus Smout of r£oenPen.be"SMOUTlus' die l63° de Stad ontzegd werd, en als eerfte Hoogduitfche Predikant, Otto Badius , die overleed j 664. en Petrus Plancius Pet. Fil., doch dit beroep had geen voortgang. iw en De B?den °P Dordrecbt en Harlingen, werden in dit Jaar aangefteld. Den 11 den roemer February 1620, was de fterfdag van den ver- scher, maarden Roemer Visscher, te Alkmaar. om' Hij was alhier geboren, in 't Jaar 1547. Alle onze Stadgenooten, die eenige zucht voor Taal-( en Dicht-kunst hebben , vereeren nog zijn nagedachtenis, aangezien hij als lid van de Kamer in Liefde bloeijende, aan de    JAARBOEKEN. 275 de verbetering van gemelde kunsten veel heeft 1620. toegcbragt. Hij was een bijzonder vriend van?^*" den hiervoor gemelden H. L. Spiegel, en derfchap is even als die tot zijnen dood toe, in déj^^. Roomfche Kerk gebleeven. Roemer liet twee dochters na, Anna en Maria, welke laatfte bijgenaamd was Tesselschade ; dochters, niet min vermaard door haare bekwaamheid dan de Vader, en van wier lof, Hooft en Vondel in hunne fchriftcn veelmaalen gewaagen. Onder het Stadsbeftuur van, Gerrit Jacob Wit- Jacob Poppen, en (*) 1621. sen, Pieter de Vlaming Bartholt Krom- van Oudsiioorn. hout , werd Amfteldam vereerd met de tegenwoor-De KoninS digheidvan den Paltsgraaf Fredrik , van den™^ verdrevenen Koning van Bohemen, de Gema- komen te lin van Graaf Ernst van Nassau, de Heer van Brederode en deszeifs zuster, de £«• gelfche Ambasftadeur Carleton en andere voornaame perfonaadjcn, die zig onder anderen ook verledigden, met de befehouwing van het Tuchthuis; ter welke plaatfe de Koning in gefprek geraakte, met den Predikant Grevius , zijnde de Vorst daar over zeer aangedaan. Sapma, die weleer Predikant te HoornSAPMh, was, en nu zedert eenigen tijd in 't geheim gevangene voor de Remonllr anten binnen deeze Stad Predikan- -» 1 ten uit net leer- Tuchthuis te verloj- (*) Poppen was aangekomen in plaats van den^a. overledenen Burgemeester Jacob Boklenï.  176 AMSTELDAMSCHE \6iu leeraarde, fmeedde een' aanflag om hen te stalhóu1-" verlosfen, doch dezelve liep vrachtloos af, derfchap en voor hij en de zijnen gereed waren, om den mmwts. aanflag te hervatten, werd een hunner bijeenkomsten aan de Kraanjluis ontdekt, geftoord, Sapma zelf gegreepen , en in de gevangeHervatna-nis gebragt. (*) Intusfchen had hij zijn den aan- ontwerp niet vergeeten ; want naauwlijks in nag, die vrijheid zijnde, hervatte hij hetzelve met be- hcmgelukr., ï J , ,, J, hulp van anderen, en Haagde toen beter dan te vooren; de twee ontkomcnen fcbroomden ook niet op nieuw, doch in 't geheim, in hunne vergaderingen te prediken. Üok fchèen het dat de drift om hen te benaauwen van rem bis- dien tijd af, iets verminderde, ten minsten Rem komt°we- Bisschop , die wij hier voor gezien hebben, der in de dat gevlucht en ingedaagd was, waagde het stad, enz. njet alleenlijk weder in "de Stad te komen, maar zelfs om zijn zaak voor Schepenen te doen bepleiten ; doch dezelve bleef onafgedaan. Van den Kerkenraad, die hem deed dagvaarden , wist hij zig te ontflaan, met te zeggen, dat hij tot hen niet behoorde, alzo hem reeds in het Jaar 1617, de Broe- (*) Sapma heeft van dit alles, als ook van zij'. 11e ontkoming, in 1611, een bijzonaer verhaal in *t licht gegeeven, in vier Brieven, onder den tijtel van Droeve Gevauckenisfen en blijde uitkomst v»n Dominicus Sapma, zo uk de Gevanckenisfe als daerna geiclireven, midsgaders een Remonftrantie ofte Suplicatie des lelven gevangheneq aan de Heeren Burgemeesteren , Schout en Schepenen der Stad Aaüleldam. in groot 4(0, 46 bl.  " JAARBOE KENT 277 Broederfchap opgezegd was. Hij bekreunde 1621. het zig luttel, met andere Rjmionftranten van^*^ de Gemeente afgefneeden te werden, dat ech-derfchap ter eerst in 't Jaar 1623, den 31-ften De-™^ cember gefchiedde. Hij ftierfden 1 oden April 1625. ïh dit Jaar zag het Boekje van den Burge- Burgemeester de Vry, hier voor in Nota ge-me«*RY meld, allereerst het licht, en het werd kortgeeft zfju daarna door Uitenbogaart, zeer kwaadaar- » tig beantwoord. (*) j '.„ r , Het is niet zeer onwaarfchijnehjk ol aziaj«,fi,teindiging van het Beftand, en de aanvang van£-™* den tweeden Oorlog met Spanje, heeft mede met de r,veel tocgebragt, tot meer gematigdheid om-J^J^" trent hen, die na het einde van de Dordfcbe Sijnode ftreng vervolgd waren. Te Rotterdam, alwaar zij echter nimmer zo ftreng vervolgd waren, hielden zij oogluikende Vergaderingen en wel ten getale van 2000 menfehen. In deeze Stad, won hunne vrijheid langs hoe meer velds. De gemelde aanvang van den Oorlog, M;t^ ook aanleiding gegeeven tot de oprichting der WtSt'mdifche Maatfcbapij', welke in vijf Kamers verdeeld was, als van Amfteldam, van Zeeland, van de Maaze, van 't Noorderkwartier en van Friesland met Stad en Lande. De eerfte had vier negende, de tweede tweejA^ negende, en de overige drie ieacréen negende. dakrS Hier ter Stede werd de Maatfchapij tot het houden van de bijeenkomften der Bewmdheb- beren, (*) Brandt, 4de deel, bl. 628.  278 AMSTELD AM-S CHE beren, een gedeelte van hetN. Z. H. Lo^e•onder het ment toegedaan, ° Sradhou- ... j 11 derfchap Wat de Gilden betreft, het Kleinkramcrs mÜumb. Bierbefchooijers en Hoedenmakers Gild, zün' Kleinkra- in dit Jaar opgericht, het getal der Overlieden BierU lS Van het vier, van het tweede twee ichooijers en van bet derde zes. Ook werd in dit Tra en h x-de-de Bode op Delft aanp-efteld. ' makers A11 j J,r & Giid. Alle deeze lyoopmans Boden , waarvan Bode op wij tot hier toe gemeld hebben, reisden a'*W£* leenlijk met Brieven, en. zo zij zaaken van meer belang met zig namen , waren zij gehouden , daarvoor behoorlijke borg te ftellen • dan door den aanwas van den Koophandel werd dit ampt zo aanzienlijk, dat zeker üd der Vroedfchap (1623.) 'er geen zwaarigheid in ftelde, om zijne aanzienlijke waardigheid afteftaan, en dat van Bode op Keulen te aanvaarden. Zij die flegts eenig denkbeeld van de Posterijen hebben, en weeten tot welk eene hoogte dezelven gefteegen zijn, zullen zig in het vervolg deezer Jaarboeken niet verwonderen , wanneer zij zullen zien, wat r,.,ren_ ftand Burgemeesteren (1748) deeden om dezelven afteftaan. cloppen- Tot de Naamrol der An-fïeldatnfche Predilaüren:^" wederkeerende,zien wij dat in dit Jaar . tics , be-alhier beroepen werd, Joh. Theod. Ceoppenroepen. burg , die in 1629, van zijnen dienst ontilagen , en Hoogieeraar te Franeker werd. JAcobus Laurentius , die 1644 overleed. Van onze vermaarde Stadgenooten, oVeflei d' bert^. -00001' seba™an Egbertszoon, die in zoon, I592 » Schepen, 160.2, Raad, en 1606 cbiït. „ » ' Bur-  JAARBOEKEN. 279 'Burgemeefter was. Schoon hij in 1618. door rócr. Prins Maurits van de Regeering ontilagen^rouh.et werd, liet hij echter niet na, zijnStadgenoo-derfchap ten door het geeven van openbaare lesfen, de Ontleedkunde vftn dienst te zijn. Op den hendrik 15. Mei, overleed de beroemde touwmee-«g«^ fter Hendrik de Keijzer, hij was 1567. te Utrecht geboren en 1594. alhier tot Stads Bouwmeefter aangefteld; hebbende zig door zijne kunst een onftervelijken naam gemaakt. Jacob Poppen , ] Dr. Dirck Bos, 1622. Frans Hendriksz. Oet- en gens van Waveren. ]acob van Neck. ' C) alhier als Burgemeesteren het bewind inG«m>^; handen hebbende, werd volgends hunnen aart Regeering, van gematigdheid, aan de Kemonftranten, oog-;™ad™ luikend, meer vrijheid toegeftaan; waaraan de menjanverkiezing van eenige nieuwe Raaden mede'""jets toebragt. Dit echter was gantfeh hief naar den fmaak van eenige al te driftige Predikanten , onder welken 'er geen was, die 7j va" wien wij hier vóór melding gemaakt hebben, overleed op den 25 Mei deezes Jaars. Uit zijrten dood beloofden de Remonflranten zig zeer veel goeds, aangezien hij altoos een hevige tegenftander van hun geweest was. Mms!AL'ln ziin Plaa!:s werd beroepen Eliazar Swalmius , die 1652. overleed. A. Planciüs zoon van P. Planciüs , werd als Gasthuis Predikant beroepen , doch de beroepingen uitgebragt op Bogerman en Roseus hadden geen' voortgang. Op (*) Wassenaar's , Hijlorisch verh. 2de deel bl. 66.  JAARBOEKEN. 281 Op het einde van dit Jaar werden de Re- 1617. monftr anten, in het houden van hunne gehei-P^Jf me vergadering, ten Huize van Joost Bras-derfchap ser, geftoord, onder dat zij echter daar over™^ verder gemoeid werden. Remon- De gefmeede aanflag op het leven van^Wj* Prins Maurits, deed aan hunne zaak merk-^/e. lijk nadeel, vermits de voornaamfte aanleg-toord. gers en beleiders daarvan, tot hunne gezindheid behoorden, en fommigen van die, zelfs toeieg op Predikanten en Proponenten van hun geweest^™ waren ; onder anderen H. Slatius , Jan prins. Blansaart enz. Zij, voorzienden wat hi#r*g*f" uit voor hun te duchten ftond, vergaderden blakde voornaamften hunner Leeraaren alhier, en™^ gaven,mogelijk al te driftig,eene verontichul- Remon- diging in 't licht; ook werd dezelve, door dcjw»^ gematigdfte van hun veroordeeld. Burge-verdedi. meefteren licht, die Jacob van Neck, Jonas Cornelis Witsen, en^^a Bartiiolt Krom- Pieter de Vlaming , van hout, Oudshoorn. als mede de gantfche Magiftraat veroordeelden het gefchrfft, bij openbaare afkondiging van den S^cn Maart. Eenigen der fehuldigenSLATIUS aan den beraamden moord, werden alhier men a,™ hechtenis gebragt, en kort daarna, naar denenz. Haas, gevoerd, waaronder ook de befaamde Slatius , die. zo wel als alle de gevangenen, zijn verdiende ftraf ontving. O Am- (*} Men zie Branet 4de deel,en anderen. Ook v * Ver. II. Deel. T  282 AMSTELDAMSCHE 1623. Amsteldam had in dat Jaar te worftelen sta*óu" met zwa£lre onheilen ; want naauwlijks was derfchap het onmenfchlijk voorneemen, van eenen maurws. Lieve van Ek , tot het doen van brandftichlieve ' • tin§ ontdekt, (*) of de Stad werd bezocht van ek met een zwaare Pestziekte, en daarop volfficju«?nJ\3ende ongemcene fchaarsheid en duurte van PeSt, Graanen, (tijgerende de Rog tot op 200. heua»an Goudguldens het Last; waarbij kwam een . Graanen! ongemeene ftrenge Winter, die veröoorzaakstrenge te dat met den aanvang van het volgende wimer. 0p den i ï den Januarij, een doorbraak 1624. in den Lekkendijk kwam, waardoor Heiland w v. en bijzonderlijk Amflelland, groot nadeel leed ; vioeT ftaande het binnen en buiten water van deeze Stad , even hoog cn boven pijl; zo dat de Sluizen, volftrekt gcenen dienst konden doen. inval van.. De Spanjaarden bedienden zig van den //j»Tnde aanhoudenden vorst, en deeden onder aanFiiuw» voering van Graaf I Iendrik van den Berg , fiMaTia over het Ys een' inval in de Peluwe, waarvrees, door ook Amfteldam in groote vrees gebragt werd. De Vroedfchap bepaalde met voor- verdient, ten opzichte van de Remonftranten, geleezen te worden : Theophilus Piiiladelphus. De Onfchuld der Kemonjiranten , enz. te Leiden bij P. van depv Eijk 1754. in gr. 8vo. herdrukt; Jchson hetzelve van al te groote partijdigheid en onwaarheden niet vrij te fp; eekenis. Men zie ten bewijze daarvan, Jlegts de derde Aj'deeling, bl. 94. enz. (*) van Wassen* ah , 6de deel fol. 35,36,70.  •JAARBOEKEN. cC3 voorkennis van de Heeren Burgemeesteren, .jfoi. TonasCornf.usWitsen, Dr. Dïrk Bas, st'adhouFrans Henrtcksz. Oet- en derfchap gens van WAVKREN. JACOB PjPPEN. m"aVK1TS. dat de Schutterij om den vierden nacht, zou^ op>c waaken , en deed alle noodige voorzorg tenten dcc werk Hellen ; doch de verandering van hetSclluttcrijWeder, op het laatst van de Maand Maart, deed den Vijand te rugge keeren, waardoor dan ook de Stad van de vrees ontheft werd. Ook waren nu ter verilerking van het Staaten Leger , onder 't geleiden van den Heer Jan Jacobszoon Hini.oopen; Oud Schepen tthjinoctó Capitein, 111. Burgers ter bezetting van£ JgJ» Bommel uitgetoogen , die ka verblijf van twee Maanden, terug kwamen. Op Maandag den 3den >«<ƒ, ontftond alhier, wegens°£rot;fe de' invoering of heffing van de Boterpacht ,BoterpacBt, een geweldige beroerte, die echter door de wijze voorzorg van de Magiffraat, en den getrouwen bijitaud der goede Burgerij, fpoedig getrild werd, wordende 'er geene verdere daadelijkheden door het graauw gepleegd , dan de infmijting der glaazen van het Botercomptoir op de Botermarkt. Het volgende geval was echter bijna oorzaak van grootcr 'beroerte geweest. De menigte trof op de , " b, j w j- i Een Vrouw Meuivmcrkt een oude Vrouw aan, die Jan-vanToverij gen tijd den naam gehad had, van een Z^gf^ res te zijn. Na veel fleepens en fleurens ,iDY water werd zij m 't water geworpen, en daar zijgetmoord. eenigen tijd op haare rokken bleef drijven , -was^ zulks voor de onbefuisde menigte een zeker bewijs,.dat zij eea Tovenaariïer was; T -2 zij  284 AMSTELD AMSCHE 1624. zij werd derhalven uit het water gehaald, feaduoï" weder daar in geworpen, en zo lang onder derfchap gehouden, dat zij het beftierf. De WethouMauri'ts. derfchap die een premie van 300. Guldens beloofde , voor het aanbrengen van ieder handdadigen , nam inmiddels hunne maatregelen om den Dam te doen affluiten, en te bezetten, waardoor dan tevens den weg gebaand was, om het oproer te fluiten. (*) De Kapel van 't St. Joris Hof , die zo Kistemaa. als ter behoorlijke plaatfe aangetekend is , berspand. tot een Leproozenbuis gediend "had , werd in dit Jaar tot het Kistemaakcrspand gefchikt , waartoe het nog heden dient. Aan Platjes de Nieuwen Brug , werd omtrent deezen RegJ. en »jd de Schippers of zogenaamde Platjes Doeun Beurs gemaakt, zo als ook de Reguliers en semfakt. Doelen Bruggen gemaakt zijn geworden. Ter oude,*/- vergrooting van het Oude Almoesfeniershuis, moefenien. vverd een gedeelte van het Mannen Tuchte?óót!er" huis gebruikt. In het Jaar 1622. had de Advocaat Cornelis Da velaar, benevens hiemmer zijne medeftanders, aan Burgemeesteren vrijmtr. beid verzocht, tot het droogmaaken en bedijken, van de Diemmermeer ; dan het was eerst op den24.il/ei van dit Jaar, dat Buroftroi tot gemeesteren tot die onderneeming , verlof debedij- van 's Lands Staaten verwierven, wordende va"n!daar'bij dat Octroij, den bedijkten grond, ten eeuwigen dage aan de Stad of derzelver recht afgeftaan , onder een Jaarlijkfche recognitie, ten behoeven van de Graaflijkheid, (*) CoMMELIJN, VAN WASSENAAR, enz.  JAARBOEKEN. 285 heid welke recognitie echter in 1626 ver- 1624. nietigd werd. Op den Slaperdijk, die om-0«' trent dit Jaar, tusfehen Sparrendam en de derfchap Zandpoort, ter lengte van 607. Roeden ge-™^ legd werd, werd eene overeenkomst tusfehen Amfteldam en de Hoog Heemraden van^g Rhijnland, ten aanzien van deszeifs hoogte voorzorg getroffen, wordende de algemeene Opzienerf~n van Stads Waterwerken , van tijd tot tijd stads wege. derwaards gezonden, om de verhooging boven Stads Peil voor te komen, en te zorgen dat dezelve niet meer dan twee voet en tien duim, boven de oude Pijl werd aangehoogd, waaraan , gelijk bekend is , Amfteldam ten hoogden gelegen ligt. In liet voorgaande Jaar , was alhier alsP. waPredikant beroepen, Petrus Wachendorf ' dorf. hij overleed 1652. , doch de twee beroepingen van Reppertus Sixti en Isac Planciüs , hadden geen voortgang De door ons meer genoemde Heer Burge-^^, meester Reinier Paauw , wiens naam wij lastering het laatst op het Jaar 1620. gemeld hebben,«£»h^ was, zedert hij als Rechter van Barneveld gediend had, niet alleenlijk zeer m den haat van 't Gemeen geweest, maar ook in dat laar, niet tot de Burgemeesterlijke waardigheid verkoozen, waar door zijn gezach en achtbaarheid , een merkelijke krak gekregen had In dit Jaar ontzag men zig zelfs niet, l625. om hem en zijne Zoonen, of één van die, ten laste te leggen, dat zij te veel Boter en Kaas, naar den Vijand zouden gezonden hebben , en dat de ondekking daarvan, in T 3 Zee"  m AMSTELDAMS CHE olÜÏÏet Zedand f011 S.efc!'ied zii"- ^ Heeren Paauw, sU!«. vervoegden zig hier over bij de Burgemees! de.fchap teren. Van Pr. Mmjrits. Dr.Dritc Ras , | Jacob van Nfck cn Gerrit Jacob Witsen, | Abraham Boom.' L7cp ?j verzoek om re''on zalke ^steringen feitdd. dckt te zijn- Bitfgemeesterén Irelden een premie van 200. Guldens, op de Uitftrooijers daarvan. *'rins Maurits van Or«»jfc, bp den 23. derictap ^7-1/ van dit Jaar, ovcrleeden zijnde, werd FKEt.Riic111 de hooge waardigheid van Stadhouder, drk 2?* Scvo3ó'd» door zijnen Broeder Prins r redrik Hendrik van Oranje en Nas/au enz. j gdbhiedendë deszeifs aanftelling op de algemeene Commisfie. ™ïl?r% 1)c beruchte Dichter Joost van den Vonteï/'o' Dr'L ' vcrvain'd]ëde i" dit Jaar zijn niet min MndriMngberucht Tooneelfpel , Pa'lemedes genaamd , burg K't0t WClk ftuk te maaken» hij, «aar men zegt, ' aangéfpoord was, door den Heer Al'bert Koenraadsz. Burg , Schepen en Raad dee2er Stad, zijnde hij tot de laatstgemelde waardigheid, bij de verandering der Regeering, in ï.o/18. aangefteld. Vondel zegt men was bezig, aan den Pahmedes, toen zijn Vrouw aan de trap van de kamer, waarop hij zig bevond, hem toeriep: Man de Prins legt en jlerfi ; waarop door hem zou geantwoord üijn , laat htm fkrvtn , ik belui hem vast. Al de moeite welke hij zig daar door op den tod haal • liep af met de betaaling van een boete van 3c _ Guldens, waartoe'hct vonnis , door Schepen Burg gebragt was , en die  JAARBOEKEN. 287 die naar men zegt, het geld hem ook ter band^g^ Helde. (*) T- ■1 stadhóü- Het in de lucht fpringen van een Rraia-dew molen, die op den Heiligeweg bond, enaanFRED^1K Toris Adriaanszoon, iri eigendom behoor «ende, gaf gelegenheid tot het beraamen ccn& ^ Keu- waarbij verboden werd, ciat voortaanlcn ge. . |ene Mdmolens meer binnen het gebied der*"»Stad zouden mogen gefteld worden. Ten dienfte der Gereformeerden, werd m^c dit Taar beroepen, Cornelis Hanecop, die in het volgende jaar weder van zijnen dienst onder voorwendfel van licbaamhjke zwakheid *SS£ÏÏU Aan de <^g*^* ^gg-* COnie werd van Stadswegen eene onlosbaarc rente van 150 Guldens s jaaa. u^ he[ AU. Broederen Diaconen, maakten ook eene a*™™™ uaalino-, dat niemant zou kunnen trekken otmaateiu moesuen minften zes maanden Ledemaat geweest zijn-, doch dit werd 1674, op één, t 6 c 1, op twee en 1701, niet voorkennis van . Burgemeesteren, tot op vier Jaaren verlengd Tacobus Jansonius , inboorling üee Stad van w'ien eenige uitleggingen over de0bm. W Schrift , volgends de Leerwijze der Roomfcbe Kerk nagebleeven zijn, overleed den 3often July deezes Jaars. Van Zanten tS-At sari dst tusfehen den 7 en Sftenmaand, WMer. alhier een zwaare watervloed was, welke hoo vioea. icr fteeg dan die van 1610. (f) & 0 sLands (*) ZfS VONDEL'S LiVÊK. (t) Spiegelder Gefchiedenisfen, bl. 52. T 4  288 AMSTELDAMSCHE oltt ?nuds Staat7en jenden aan die van s0tleóu-et frfeldam en Utrecht, een Ocrroy tot het rr doen maaken van een Zandpad en Waagenfredrik weg? het Paa, van Ouderkerk tot Brcukelen S en de weg, over den Voetan^Z^octro. I™f'en * vcns ter goedmaakinge der kosten, fo, het tot het vorderen van een Gabel. Onder het Stadsbeftuurvan, wnaer net Zandpad en Wag,n-jAC0B van neck , Jan cornelis GeEL- Pieter de Vlaming vinck en van Oudshoorn, Anthony Oetgens van WaVeren. ™ uCi4o°gheeinradenvanA%>Wen/FöerhêS: fe£Vehh,etIe,ig^ Va," een' ^r- of Achde"' ES& u6t W/ k d°°r de Staatcn van eiland bemiddeld, of ten minfteri voor eenigen tijd gertaakt werd. h J W „,w" mind£r beweeSin« veroorzaakte de „ o ««gave van eene zogenaamde y^0/™/* 0fte Sn. «™»«*r*K t,r * Predikatie, van Do alhïrNNn ?°UCHER' WaaWe Predikant alhier. De Regeenng, die begreep dat dit Gefchnft voornaamlijk ingericht was, om haar in haare Achtbaarheid te kwetfen , beloofde een Premie van 600 Guldens, aan ieder die den Maaker, Drukker, of Verfprel verhaai oer daarvan wist aantewijzen. In dit zelfde Tja- Jaar rrd mede in ,£ licht gegeeven, Verhaal *an de Amfieldamfche Beroerten, waarin om *~ ftandlg vermeld werd, waardoor dezelve ver" oorzaakt was, als ook van de plondering van het  JAARBOEKEN. 289 liet huis op de Oude Schans, op den tweeden 1626. Paaschdag, ter gelegenheid van het houden q*J*rhet eener Remonflraritfche Vergadering in het zei-derfchap ve: van het doorfchieten van twee Belhamels,p^J^. door de Stads Majoor Hasselaar, en hetHENftraffen van eenige oproerigen, als mede vanDR1K' het verbod, betreffende het houden der bijeenkomften, door de Remonftr anten. (*) Ook maakte de afzetting van den Predikant haneHanecop (boven gemeld,) groote beweging.n^0"1* Onder alle deeze oneenigheden werd het Zij-z;fje„er. deverwers Gild opgericht; het zelve ftaat on-*>«>GM. der vier Overlieden. Ook werd 'er eenbe- Veer op hoorlijk Reglement, voor het Veer op Zut-Zu,tbenphen gemaakt. Den iften jfanuary van dit Jaar, overleedc. p. alhier in hoogen ouderdom.de in naam altoos "b?°FT> levende , Cornelis Pieterszoon Hooft , . vader van dert gadeloozen Hiftoriefchrijver. Vondel maakte ter gedachtenisfe van deezen onwaardeerbaaren Amfellaar, het volgende graffchrift. V Lands Hoofdjiad derft haer Hoofd en troost; de goe gemeent, Haer Vader. Burgers fprengt met tranen 'f vroom gebeent. (f) Pe- (*) Zie ook van Wassenaar, Hijloriesch Verhaal, 11de deel, jol. 50. enz. en andere Schriften, van dat Jaar; onder anderen, Kort Verhaal van de Arminiaanfche Facfie, enz. (t) Poëzij , ede deel, bl. 73. T 5  zoo AMSTELDAMSCHE 1627. Petrus' Püll/eus en Frédrik Keslerus , stadhóu" werden Sn dk Jaar m® beroepen, de eerfte derfchap overleed 1629, en de tweede 1650. fredrik Adriaan Paauw Reinirszoon, die zehen; dert het Jaar 161 i, Raadpenfionaris der Stad a^paauw Sjeest was, Werd met den aanvang van dit wordt 'Jaar Raadpenfionaris van Holland, en in zijne van Aw-f* P,aats werd a8Öer aangefteld Dr. Willem ImJÜ" Boreel. Op den gewoonen tijd werd bij de REELavanverandcrinS der Regeering tot Burgemeestede stad. léd verkoozen, de Heeren, Anthony Oetgens Gerrit Dircksz. van VAN Waveren , BeI NINGEN , dl Dr. DirckBas, Dr. Andries Bicker Gerritsz. ^'"tade man,len' die d°0r domselaar Cn CoMME- Regeering, lyn (*) , harde Gereformeerden genaamd x*"e^'deworden ; waaruit de Remonftrantsgezinden pramen zig flföt veel goeds voorfpelden, en ook niet goLnSvoor.fchl'ü011ldcn'hun die zij daarmede bedoelden, fpeiien. met veele lasterfchriften te bekladden. De reigers- Raadsheer Reigersbergen, Zwager van den gemkfin Heer de Groot, geraakte door het verliezen moeite, van een' brief door hem aan zijn' Zwager gedoor het .,. ,. _ j ^ »«{,>-■■■ {-,■verliezen Iclireevcn, en die eene verklaaring van een van een- übel of fchotfehrift in hield, in grootemoeijeïijkheden, welken echter onafgedaan bleeven. pe sijnode jjc Sijiioden van Zuid- en Noord-holland'. hield begeert de , J . .. , „ vemen- zo lang aan bij de Staaten van die Provintiën, maaien. dat dfczclven tot dc hernieuwing van het Plakaat tegen (*) Bl. 332. bl. hos.  JAARBOEKEN. o0£ tegen de Remonflr anten, beflooten, zo als ook 1627. in de maand Mei deezes Jaars gefchiedde; o^j^1" doch Rotterdam was de eerfte die zig tegen derfchap de afkondiging verzettede ; ook werd 'er al-™nE£rR1K hier geen voortgang mede gemaakt. hen- Den vermaarden Zeeheld Joachtm Hen-dkik* ricks Zwarteiiond, in 1506 alhier gebo-|.'warren,eu die om zijne dapperheid,tot Admiraaltehond, verheven was, overleed in de maand Junyoüw' deezes Jaars. (*) De dappere Zeecapitein Dirck Janszoonj. goedGoediials , werd om zijne verrichtingen ^^fae door de Staaten met een goudene Keten staaten/be- . fchur.keu Vereerd. met een De Stad was bijna geduurende het gantfcheG°l,deno • ... J ,,° 0 Ke.en. Regeenngsjaar van Burgemeesteren, Gerrit Dircksz. W.Volkert Overlan- 1628. van Beun in gen , der , Heer van PurmerJacob de Graaf, land en llpendam, (f) en Jan Cornelisz. Geelvinck. in een geftadige beroerte, welke eenen aan"Geer^je. vang nam,door het flooren der Remónftrantfchj Vergaderingen; doch welke ftoornis doorRemo„pr. den Majoor Hasselaar , op de L^fioadje^^ belet werd. De Gereformeerden, aan welken toen de vrijheid der Remorftranten nog on- draa- (*) Van Wassenaar, 13de,deel, fol. 43(f) Be lieer Ovsrlander, was aangekomen in de /laats van den overlee'ienen Heer Burgemeester, Pieter de Ylaaming van Oldsiïoorn.  292 AMSTELDAMSCHE i6a8. draagelijk fcheen, trachtte 'er zig tegen te verzetten, en de zaaken liepen zelfs zo hoog, derfchap dat Prins Fredrik Hendrik, zig genoodfredrik zaakt vond, herwaards te komen, om door ken- zijne tegenwoordigheid, de ontruste gemoePr fre deren tot bedaarcn te brengen ; en fchoon dr. hen-hij daarin fcheen gedaagd te hebben, bleef de k^fin Gemeente echter nog te onvreden. De ReJ«,fleidam. geering verzekerde zig door een grooter getal Meent de van Waardgelders, en zes Vaandels knechten, ge'miTte die men aangenomen had,ter beteugeling van hebben, het Zeevolk, dat mede groote beweging verfn de" snd 001'zaakte»zeggende hun aandeel van het geegebragt. ne zij voorgaven hen van de Zilvervloot te beBeweeginj hooren, niet ten vollen genooten te hebben, zeekolk. O W- N- Somer was in het voorige Jaar vruchtloos beroepen, doch in dit Jaar werd DÓRPius Henricus Geldorpius alhier beveiligd, 'obiït 1652. Bovengemelde fchat, koste het leven aan den Zoon van den Koning van Boheemen; want hij op het T verdronk. 1629. Als een gevolg van het gebeurde in het feegnenntie voorgaande Jaar, werd Doftor Karel Lenlen- artsz. , voor zijn gantfche leven de Stad bo- ' ont- eïizf u\^è- C*) Gif een menigte van Schriften in dit en 't fproken. volgen 'e Jaar ten voorfchijn gekomen; als, Misfi ve, Oprecht Verbaal, Schutters Kroon , Sententien van C Lenards , van J. W. Bogaards , Schutters dwang, Remonftrantie van C. Lenards; Sententie van Goethem en Dingstee ; Noodwendig en levendig Verhaal, enz. tx te zien wat in alle die zaaken, en bijzonderlijk ten aanzien van de vernieuwing van den Schutters Eed, waar over de grootfte twisten ontjlonden, voorgevallen is.  JAARBOEKEN. 293 ontzegd. Jan Willemze Bogaard, oud 1629. Schepen, werd verweezen in eene boete van0^^» twee duizend Guldens enz. Pieter van derfchap Goethem, en Albert Dingstee, voorden^]^^ tijd van zes Jaaren gebannen. Met de Pre- hendikanten Kloppenburg en Smout was medeDRIK* groote twist, aangezien de Magiflraat zitting in den Kerkenraad eischte. Groote vlijt^"» den wendden de Staaten en de Stadhouder aan ,ra"d?n" om alles in een behoorlijke rust te brengen. Verfchil De Hoogleeraars der Leidfche Academie, die profeter» door hen', aan de zo even gemelde perfoonen, v™J*mie zo over het al of niet aanneemen, van Jan van/.«v™, Klaaszoon Vlooswyk , tot Capitein der^*"1 Schutterij, als over de vernieuwing van den Schutters Eed, ten ongenoegen van de Regeering advis gegeeven hadden , moesten mede het gezag der Amfieldamfche Regenten ontwaar worden; want kort na het Theologiescb Advis ten voorfchijn gekomen was, werd alhier het befluit genomen, ter oprich-Befluit tot ting van het nog heden in bloei zijnde Rluftrefn°v™% School. Alle die verveelende twisten daar/"»^»-» laatende, keeren wij ons ter befchouwinge van ""' ; andere zaaken, en wel tot zulken , die in ftaat waren alle burgerlijke tweefpalt, te doen eindigen , aangezien een invallende vijand, toen op het algemeen behoud bedacht deed zijn. Op het Jaar 1624, maakten wij gewag van Tweede^ een' inval in de Veluwe, door Graaf Hendrik Spaanfcbe» van den Berg; deeze nu Veldmaarfchalkj^ van het Spaanfche Leger zijnde, hervattede den aanflag, waardoor de vrees binnen deeze Stad  294 AMSTELD AMS CUE • i&a. Stad niet minder was als toen. Op verzoek ; Of van den Prins, aan de Burgemeesteren, de^chap w prik JAN Cornelis Geel- Anth. Oetgens van Ïhuk avinck't> Waveren, en Abraham Boom, Di-.Andrks Bicker, Gerrit sz. stads be- trok de Stads bezetting van hier naar HarderSnaar «#.1 baarden en fl/tóafc». Capitcin Hart mf 7;iandd naar de Iaa^genoemde Raac;;bee- Stad» de Raadsheeren Hudde ende Ryke, S™*-Si?f?iS ,?2 0111 «et die van pe Utrecht tot de beste verzekering te raadpleeeen Ps:lf:Sic'e» mi hf #&we*edaaitoe bcraamd waS ; i;;r«if. ienoot Amfteldam , aan de laatstgemelde 100,000 Guldens, om de vcrfterkinglian den Vtcütfroom ia gereedheid te doen- brengen, Ook werd door de Gemagtigden tier Staaten waaronder de Burgemeester Anthony. Oetgens van Waveren was, beflooten, dat zo de vijand verder mogt indringen, den dijk aan de Zuidzijden van Muiden , door te flee'f£%fr*\ en toen de Graaf van den Berg, zig den Graaf van Amersfoort meester gemaakt had, beilooc bergL ™en WW. een Bolwerk aan de Tpejmter genomen bluts op te werpen, en Burgemeesteren werden tot de verflerking van de St. AmhmiesDe mui- Poort gcmagtigd. Ook trad men daadlijk te doorl* Y -3 tÜt ^ 8raavcn van een gat in de Muiftoken. deraijk, waardoor het Land, beoosten de Vecht, onder water hep. De plaats alwaar de opening gemaakt was, werd door een Fort ver-  JAARBOEKEN. 295 verfterkt. Gebrek aan mondbehoeften nood- 1629,. zaakte echter eerlang den vijand, niet alleenlijk °;pa^.et Amersfoort maar ook de geheelc Veluvoe tederichap verlaaten. Naderhand werd wei geraadpleegd^^ op het verfterken van Muiden, doch hoe zeer hendeeze Stad, met goedvinden van den StacU°^ ' houder daar op aandrong, had zulks echter gee- deerr^jannen voortgang. den'. Smout en Kloppenburg, veroorzaakten^'^» door hunne al te groote drift, wederom on- de vérderrust, waarvan zij de gevolgen tot huimefmart^™ in het volgende Jaar ontwaar werden. De,tMaag. kinderen , in het Maagdenhuis behoorende,denhuis en. die tot hier toe hunne wooning gehad had-verplaa,st' den op den Nieuwezijds Voorburgwal, het vijfde 'huis benoorden de Lijnbaan/leeg, werden in dit Jaar in het nog heden in weezen zijnde Maagdenhuis-, dat in het voorgaande Jaar gefticht was, overgebragt. Voorheen had men in deeze Stad ten ver-°ude en " . , ,. 1 • Nieuwe maake van kinderen en vreemdelingen, drieD0eiho. Doolhoven, als één op de Frinfegraft, bij devenLooijersgraft, één op de Roozegraft, en één op de ÏVeefeperjlraat, waarvan alleenlijk het eerstgemelde nog overig is. Ten voordeele van den Schouwburg werd in dit Jaar gekeurd, nergens dan in'dezelven eenige Treurof Blij-fpeleu te mogen vertoonen; doch aan David Lingelback, die Stichter der Doolhoven was, werd zulks oogluikende toegelaaten. 'sLands Staaten verleenden op den ^denptoi wc December deezes Jaars, aan de Stad het O C"van eeia' troi, tot het leggen van een' nieuwen dijk^rade of Tamer-Laan in de Bovenkerkerpolder. \Z poiiir. Men-  2q6 AMSTELDAMSCHE 1629. Henrik Kornelisz. Lonk , verdient als sï,f.CI «si inboorling deezer Stad gemeld te worden, derfchap daar onderzijn beleid, door de Vloot, waarfredpjk over hem in dit Jaar als Admiraal het bevel drk toebetrouwd werd, in het begin van 1630, do lonk be-Stad 0linda in Fernambuk veroverd werd. magdgd -De Kerkenraad, deed thans vier beroepinoiMa. gen, als van, Hartenberg, Roothusius, Damman , en P. Planciüs , doch allen vruchtloos. Do. Kloppenburg, was reeds in de maand November des voorigen Jaars de Stad en gram- fchap der Magiftraat ontweken. Smout, smout ontvin§' °P den 7den Jamtry van Burgemeeswordt i»e. teren een Briefje, waar bij hem gelast werd, Jt°adntede daaSs daaraan volgende, vóór het ondergaan veriaaten. der Zoiine, de Stad en deszeifs vrijheid te ontruimen. De Kerkenraad deed wel alle moeite, om deezen flag te verhoeden, doch Burgemeesteren bleeven bij hun befluit, en Smout verliet in den nacht de Stad, met een Schuit, hem door de Regeering befchikt. (*) Rem,»- Der Remonftramen vrijheid vermeerderde fiMfd* van dag tot dag^ dQor dien zi. een go£d bouwd. bruik van de oogluiking der Magiftraat wisten te maaken. Het verdroot hun, nu hier dan daar bijeen te komen, dus waagden zij het, hunne nog heden in gebruik zijnde Kerk te ftichten; dit zag de Wethouderfchap als onverfchillig aan , maar zij rekende dat het hunne goedheid te veel gevergd was ; toen men kort daarna de afbeelding daar van, met een O Trigland, Kerkl. Hift. bl. 924.  JAAP. BOEKEN. 297 een vers van Vondel 'er onder, alom open- 1630. lijk te koop zag hangen, en deeden derhalven ^j^' de prent opnaaien ; de kopere plaat op het derfchap Stadhuis brengen, cn den verkoop der af-™nE^n, drukken verbieden. De Lutberfchen, die mede hengeene vervolging meer ondergingen, verricht-DRIKten in grooten getale, omtrent deezen tijd, hun-^,j";„ nen Godsdienst, in een groot 'Pakhuis op het houden . , ,- 1 s "\ • 11 hunne Ver- Spui, ter plaatle daar wij (1632; zien zullen,gadcring dat zij hunne eerfte Kerk binnen deeze Stiel op ftichtten. Na veele moeiielijkheden tusfehen de Re-De Prins geering en Kerkenraad, wegens de zittingne-°°n'vve0rprmina van de eerde, in de vergadering van dena«g*.«« « , , . n 1 1 bemidde- laatllen,had de Paus een voorftel ontwoipen,lillg vande waarin de Staaten, als mede de Stad,genoe-~^ gen namen, 's Vorsten febikking bellond daar- dat goedin: dat de Heeren het neemen van zitting,^™ nog eenigen tijd'zouden uitjlellen; dat Smout, door de Predikant zou zijn als voor en, zijne wedde ge-R0ec8heenr!°f* nieten, en alom berocpelijk weezen: doch dat door de hij zig zou wachten van binnen de Stad /e K«klliken komen. Veranderende deezen voorflag, daarna in een uitfpraak over de verfchillen. 't Geen de Kerklijken zeer tegenftond, was, dat in gemelde uitfpraak gezegd werd; dat de Reveering het recht dat hun anders toekwam, %n besten der gemeene zaak, een Jaar zouden uitjlellen , te rekenen van den dag der uitfpraak af, welke was den 2ollen December. Ter gelegenheid van eene groote fchaars-^f^ heid van Graanen, vond de Vroedfchap noo- Graanen, , T, T1 is oorzaak dig dat de Heeren Burgemeesteren, van de op- nee ming __ _T . van *t getal II. Deel. V abra-der inV zetenen.  293 AMSTELDAMSCHE 1630. Abraham Boom, Geurt Dircksz. van iïdSST Beuningen, en derfchap Jacob ue Graaf, Dirck de Vlaming van fredrik Oudshoorn , hen- DRIK' de Capiteinen der Burgerij zouden beveelen het getal der Ingezetenen opteneemen. Men deed de telling,' in de twintig Wijken, waarin de Stad toen verdeeld was, en bevond in dezelven 115,249 hoofden. In dit Jaar werd de eerfte fteen aan het nieuwe Pesthuis gelegd, waartoe de Stad een fom van 24000 Guldens, opfchoot. l,Z°£! 0ok werd het Veer °P '* Hertogenboscb vèi*. alhier opgericht, en werd door vijf of zes Schippers bevaaren, doch, naderhand is daarin verandering gemaakt,wordende door drie van hier, en drie van den Bosch, bevaaren. rnZf/in 0ok nam de Stad in dit Jaar van het Kapittel pacin geno-van St. Pieter te Utrecht in Erfpacht, het men. Abcouder Meertje, voor 90. Guldens Jaars. Yelgoo*j?*er Omtrent deezen zelfden tijd , is ook den otmfld Weg langs den Oofter Amjlel van de Stad af aangelegd. tot aan ^ Diemmermeer, aangelep d. torren- De befaamde Schilder Johannes TorTuchthuis RENtius , werd om het misbruiken zijner gefteid kunst en liegt gedrag, alhier, in dit Jaar, voor eenigen tijd, in het Tuchthuis opgellor. van ten Meerder lof verdiende de vermaar-. riiijn. de Rembrand van Rhijn , die zig omtrent deezen tijd, ter beoeffening zijner kunst, alhier terneder zettede. J°- (*) Houbr aken , Sclmtwburg, ade deel bl. 118.  JAARBOEKEN* 299 Johannes de Mourcourt, werd in dit ié^r. Jaar als Predikant bevestigd , hij overleed °^^*t I674. derfchap Hevig verzettede zig de fijnoden van Zuid*™*^ en Noord Holland, tegen de uitfpraak van hen. den Stadhouder, in 't voorige Jaar gedaan °RnSi doch zij vonden in de Burgemeesteren, Mqür court. Jacob de Graaf,|Anthony Oetgens VA&«8*£«j»» Waveren, en zig tegen Dr. Dirck Bas,Dr. Andries Bicker^p"^ I Gerritsz. ook Mannen, die zig niet ligt iets lieten ont-^rawringen , en dus vonden de fijnodaalen enftandvastig, leden van de Amfl eldamfche Kerkenraad tig™ genoodzaakt, de zaak te laaten gleijen ; na den K>rcene gemaakte overeenkomst, kreeg dezelvekenraad* eindelijk doorgang , en werd eenige Jaaren aangehouden, doch ook weder geihakt. Dit gefchil naauwlijks geëindigd zijnde,d'Acadeontftond 'er een ander , over het oprichten verzes zig van het reeds gemelde Buftre School, waar-ó^richüng toe het tegenwoordige Gebouw gckoozeiivan 'f£nus« werd, zijnde het Kerkje van het St. Agnieten™ Schjol« Kloofier. en fchoon de Akademiën en K erken zig daar tegen fielden, gingen Burgemeesteren, 'er mede voort, en beriepen Gerrardus^ Johannes Vossius en Casparus Barl/EUS ,en 8AR. beiden in 1610. te Leiden van hunne AmpteftLSus, vcrlaaten, als Hoogleeraaren, de eerste 111 de beroepen. Hiftorien, en de tweede, in de Wijsbegecrte en weifprckendheid. Het Oude Waale Weeshuis, in de V 2 rier-1 ' •  3oo AMSTELDAMSCHE 1631. rierflraat , werd in dit Jaar aangevangen, s^adhóu" te bouwen. Ook werd het Veer op Devenderfchap ter aangelegd, en van de benoodigde Ordonfredrik nantien en Vrachtlijst voorzien. Van meer drik belang voor den buitenlandfchen Handel was , veer '0 het verdra£ van Koophandel, dat in dit Jaar vLn^r. door den Staat, met die van Moskovien geverdrag troffen werd- De Staaten verleenden ook aan van nandei de Stad een Octroi , waarin de uitgebreidheid rnetAr«*.van ae Outewaaler of Over- Amftel Polder bepaald werd 5 gelijk ten zelfden tiide, de deaor~°rSteden Haarlem en Amfteldam , ook Octroi p#Averkreegen , tot het maaken van eenen nieuder- wen Vaart, Trekpad en Waagenwcg van Vtm,Trekhier op Haarlem, als ook tot het oprichten wegvanenvart een Tolhuis en Hek , ter goedmaaking wer op der Kosten, en onderhoud van Vaart en Uaarh». ^ WASa£" . NlCOLAAS JaNSZOON van wassenaar , naar. die hier ter Stede de Geneeskunst oefende, obiït. en wjens Tijdfchrift of Hiflorisch verhaal , wij meer dan eens aan den voet dcezer bladen gemeld hebben , fchijnt in dit ]aar overleeden te zijn; aangezien dit werk als toen door zijn'Schoonzoon, Barend Lampe, is vervolgd geworden. TanveL- °P den öften Januarij van dit Jaar, werd «e schoof, ten aanhoore van eene groote 'mcenigte , de eerfte Redenvoering, ter inwijdinge vao de Hooge Schoole gedaan, door den Hoogleeraar Vossius. Had men zijne zinlijkheid kunnen volgen, zou men den Edelen Balling (*) Haniv. van Haarlem, bl. 470.  JAARBOEKEN. 301 ling,den vermaarden de Groot, die zig hier in 1631. 't geheim bevond, niet htbbe.i doen vertrek-^»* ken ; doch de order van 's i .ands Staaten, derfchap van hem het Land te doen ruimen , ging^j^ boven alles (*)• De Groot vond zig daar hen. door genoodzaakt, elders een veiliger ver- 1K* blijf te zoeken. De Vroedfchap en Burgc- decroot meesteren, zig aiMer. Dr. Dirck de Bas , Geurt Dircksz. van Abraham Boom , Beuningen , en Jacob Bakker. vonden echter geraden, den Schout en anderen te gelasten, hem onverhinderd te laaten vertrekken, ook namen zij een befluit,te ver-^-A/** klaaren, dat de vernieuwing van de Plakaa-Vemieuten tegen de Remonftranten , onbeftaanbaar""^ was, met de rust der Stad , waardoor die gezinte vast meer vrijheids verkreeg. Reeds meer dan eens hebben wij m^në^°j^M. gemaakt, van de uittogt der Amfteldamfcbe Burgeren, ter bezettinge van andere Steden h^wde Veldtogt deezes Jaars , gaf daartoe wcderom gelegenheid. Schepenen en Raaden, Willem Bakker en Dr. Allerd Kloek, r/eleidden, als Capiteinen , twee Vaandels Schutters, van hier naar Nijmegen; hunne uittogt gefchiedde op den 24. Augustus, en op den 6den Oclober, werden zij alhier op het Prinfenhof bedankt en betaald. Amfteldam , wiens gemagtigden mede als getuigen ge- (*} Hooft's Leven, bl. 15. V 3  Soa AMSTELDAMSC HE jt$$t geftaan hadden , over den Doop van een' ttu J00» van den Koning van Bohemen , fchonk derrch3n den Jong geborenen ten pillegave, eene LijfWEDus rente vao 6o°- Guldens Jaars; de rentebrief g *g » ee:i J)o°s, ter waarde van 1500. GulKiierift rei]S j eu het Schenk voor de Kraamkamer, gefchonken had de waarde van 450. Guldens. «rttan °f ?aaiiïal' dic hier toe van een Vent, den Koning en fideeii hal voorzien was geweest vond ™B°b" men raadzaam , alleenlijk in de Saaijhal te Ven! ha! veranderen. Het Pakhuis de Pot, waar in afgerchaft. de Lutberfchen hunne Godsdienst verrichtten, r>e c«rt,r.werd na met den naaften grond, tot een aanferiftjke Kerk gebouwd, welk gebouw nog heden onder den naam van de Lut her fche Oude Kerk in wezen is. Eenige Vlamingen, Twin on- Friefcbe en Hoogduïtfche Mennoniten, pooo25*S?**,.den in dit Ja« de Oaz/tf Vlamingen van hunne vergaderplaats op den Nieuwe Zyds Achterburgwal, te ontzetten, zelfs hingen zij 'er een flot voor,en ftelden 'er wachters bij. De Oude Vlammingen moesten , fchoon hun - deeze plaats,- door koop in eigendom behoorde , dezelve ontruimen, en zig eerst vergenoegen met een Pakhuis op de Keizers gr aft, bij de Brouwersgraft, daarna bedienden zij zig van een Huis , op den Achterburgwal, naast de geilootene vergaderplaats, alwaar nog heden, (voor het Wijnhuis) de Kruikjes uithangen. Vier beroepingen van Predikanten werden clase- in dit Jaar gedaan, als van E. Schutienius , Ws. c. Lbmannüs , N. de la Plancuue en Petrus Clasenius , waarvan de laatfte alleen  JAARBOEKEN. 3°3 leen voortgang had. Clasenius ftierf 1636. 1633. In dit Jaar na de gewoonlijke verandering0,^"^1 der Reeeering , waarbij als Burgemeesteren derfchap , " 0 van Pr. aangekomen waren. fredrik henAbraham Boom, |Dr. Andries Bickerdr1k' Gerritsz., en Jacob de Graaf, Dirk de Vlaming van 1 Oudshoorn. waren 's Lands Staaten in onderhanddingonto*^ getreeden met den Koning van Spanje , overs?flBy, en de Vrede, en tevens met Frankrijk , over^"8*'*'*" een befchadigend Verbond. Het eerfte was fpoedig afgedaan j doch het tweede werd met ernst hervat. Op het volgende Jaar zullen wij zien, dat deeze onderhandeling mede te niet liep. In dit laar, werd in de Oude Kerk, hetEemekea *J f - voor t-. j» alom bekende gedenkteken, ter eere van on-DE HAAN. zen dapperen Stadgenoot, Cornelis Janszoon de Haan, opgehangen. Ten voordeele van de Garenhandelaaren, werd toegeftaan, het Garen even als te Haarlem , met Brabandsch Gewigt te mogen weegen. Van de. zeven beroepingen van Predikan-^haten, had alleenlijk dat van Anth. Haring-hoek, be. hoek voortgang. . ^P*n' De onderhandeling met Frankrijk, in liet,63«. voorige Taar aangevangen , was zo .verre gevorderd, dat de pointen van het verdrag, ^' genoegzaam door alle de gewesten waren toégeftemd , doch Dordrecht en Amfteldam verzetteden'er zig, onder 't Stads beftuur van, V 4 Dr.  304 AMS TE LD AM SC HE 1634. Dr. Andries Bicker , Tan Cornelis Onder het Ofp uttcv /"> Sradhou- ^ERRITSZ. , GeELVINCK , Cll derfetwp Dr. Dirck Bas , | Jacob Backer. FREDRIK drk 0p dcn 24ften Fehruary> met kracht tegen, tv. Amfteldam deed in zijn Protest aantekenen cfeer7ande-en rond3ijk Verklaaren , dat het zelve frxküngen met te tot vermindering van 's Lands fouvraine Fnmkrii*' Magt, en tot verbreeking van de voorde bejluiten. (*) Rotterdam en Alkmaar voegden zig bij de profteeren.de leden ; 't welk van gevolg was, dat het verdrag eenige verandering onderging, en dat in het volgende fax,Frankrijk en de Staaten, zig verbonden, nietj zonder den andéren, met Spanje tefluiten. Wat de zaaken der Stad aangaan, eenige fchikkmgen werden'er gemaakt, op het aannamen der Kinderen in de Weeshuizen, op de aanwinning van grond,en verbeetering der Oude Waaien : ook werd 'er eene bepaalde ordonnantie uitgevaardigd, betrekkelijk de Kuipersmarkt, enz. c™ut ™ Tüt Prcd)ka»ten werden beroepen, Lucas en w j.' Trelcatius, obiït j 638. en W. T. Somer SOMER. obiït Ifj49. J 9 1635. ■ Geduurende de Stads Regeering van: Jacob Backer , j Dirck de Vlaming van Abraham Boom, , Oudshoorn, en I Pieter Hasselaar. vindt men geene bijzonderheden aangetekend, dan (*) Aitzema, 2de deel, bl. 52.-94.  JAARBOEKEN. 305 dan dat de Stad met zwaare Pestziekte be- 1635. zocht geweest is, wordende m het hevigfte0^" tót dier ziekte, ieder week 12. a 1300. Men - derfchap fchen ten grave gebragt. (*) Het getal der™.]*^. Dooden, in het volgende Jaar,beliep 17502.hknMogelijk heeft deeze ziekte den vermaardenDRIKDoctor N. Tulp , wiens naam wij hier naZwasre onder die der Burgemeesteren vinden zullen,Pestziekte, gelegenheid gegeeven, tot den voorflag die hij aan Doctooren deed , van voor de Apotbecars, een nieuw Winkelboek te doen opftellen , waarna zij zig zouden regulecren ; uit welke voorllag de vernieuwde AmfteldamfcheVemknw^ Apotheek ten voorfchijn gekomen is, deezede Jmfleiwerd kort daarna in ''t Latijn en Neder-*™^ duitsch gedrukt, en is nog heden in gebruik. Door Sieuwer Pietersz. Sem en zi}nè£"**«« Huisvrouw Marretje Arend Brouwers"msi"' Dochter , zijn dit Jaar de vijf Brouwers Huisjes, in de Wijdefteeg op deBloemmarkt, ter bewooninge van eenige ongehuwde Vrouwsperfoonen , mids van den Room fchen Godsdienst zijnde, gefticht. Staande dezelve thans onder het beftuur , der bezorgeren van 't Roomfche Armen Comptoir. De Kerkenraad beriep in dit Jaar Jacobusj.«olle. Hollebeek , die 1650. overleed. BEEK- Abraham Boom, Jan Cornelis Geel- vinck , en 3 • Dr. Dirck de Bos, Dr. Andries Bicker Gerritsz. wa- , - ■ (*) Van Zanten, Spiegel, bl. 130. V 5  So6 AM S TE LD AM S C HE ol2t WT" dG van dit Jaar, Stadhou- , Jer wier beiaiur ten nutte der Ingezetenen derfchap de voorheen gemaakte Pestkeuren, vernieuwd fredrik cn verbeterd werden , en tevens het eeten hen- van fchadelijke vruchten verboden werd. Een groote dwaasheid beheerschte in dit Taar veernieeü:dn.onze Stadgcnooten, door de verfchijning van zekeren V ogei, die zig des avonds.op een beVogerdveer-Paalden1 op het Kruis der Oudekerkstoootcl r6U- nec,erzettede- Het niets beduidende, dat Iklh,": W1J van een dergelijk geval in het Jaar 1774 gezien hebben, is nog zo versch in geheugen , dat wij desaangaande niet meer behoeven te zeggen. Wij weeten hoe 't ook in dien tijd met ontbrak aan zulke eenvoudige menlchen, welken 'er het een of ander uit wilden fc. voorfpejen. Nadeeliger was de dwaasheid, dei. die 111 dit Jaar, door de zotte Tulpenhandel plaats had, en waardoor veelen hun gantfche welvaart en bezitting verboren hebben Men gaf voor eenen Tulpenbol, te Admiraal van Lnkhuizen genaamd, een lom van vijfduizend Guldens; welke zotheid tot die hoogte eevoerd werd, dat de Staaten van Holland,, in t volgende.Jaar,verpligtwaren, daaromtrent . benoorlijke voorziening te doen. (*) TreS' , Aan de Stedcn Amfleldam en Weesp werd en voet- door gemelde Staaten Octrooi verleend tot partus- het maaken van een' Trekweg cn Voetpad Ampeiiam tuslchen de beide Steden, cn tevens tot het " vel?' ltellen van Tol, om de kosten te vinden en op hetzel- ven« S^" (*) Men zie hier over de Schriften van dien tijd, als Floraa s Gekskap, en auacren.  JAARBOEKEN. 3°? wemelden weg te onderhouden ; wordende 16^7. toen ook het Veer op Weesp aangelegd. Ook zijn'er geduurende dit Jaar, onder de Regee-derfchap, ring van, $ 1 Jan Cornelis Geel-Pieter Hasselaar >dri vinck, (*) en Jacob de Graaf, Dr. Gerrit Schaap- groote verbeteringen gemaakt in de Kade, kng&verb«e. de Oostzijde van den Amjïelaan die ia den[^'e Holendt-echter Polder, en aan die tusfehen dc Stad en de Diemermeer, Binnen de Stad werd de Schouwburg gebouwd, waarvan wij bij deszeifs afbranding omftandiger zullen ipreeken. De beroemde Amjlelaar,de groote Krijgs-^™ en Eerwaarde Staatsman, Laurens Reaal,„brn. die van 't Jaar 1616 tot 1619. Gouverneur Generaal van Nederlands Indiën\vzs,m 1625, in gezantfehap naar Engeland , in 1627 naar Denemarken trok, en in 1630, Schepenen Raad deezer Stad was, overleed in dit Jaar, na zijn Geboortcftad en Vaderland, groote voordeden aangebragt te hebben, (f) Uit de alombekende Brieven van den Graaf 1658. d'Estrades, Eranfche Ambasjddeur , deezen Staat, kan een iegelijk zeer ligt zien, fchen den j Pnns en de G^Stad. (*) Zijnde nu aangekomen, in plaats randen overle lenen Ridder Dr. Bas. Cf) Valentyn, Oud en Nieuw Oostindiën, in het Leven van- den Gouverneur, en ook-hel safte deel der Hijl. Reizen.  308 AMSTELDAMSCHE 1638. de redenen van misnoegdheid, van den Prins SdSótï." Stadhouder tegen Amfteldam. In gemelde derfchap Brieven leest men de bedrijging van den Vorst fredrik tegcn dezelve , hierin beftaande: dat zo Hij hen- Antwerpen magtig was , hij Amfteldam zo laag zou vernederen, dat het zig nooit weder zou kunnen opbeuren. (*) Om Antwerpen te bemagtigen, was noodig dat alle toevoer en bijzonderlijk van Ammonitie, verhinderd en verboden werd. Zelfs was den Veldheer bericht , dat zulks van hier derwaarts gezonden was; de Regeering deed 'er onderzoek na, en ontdekte het ook , doch verklaarde zi wei'd in dit J^r gebouwd. Ook richtugie. ten de Jooden toen hun School, of Collegie, bekend onder den naam van den Boom des Levens, op. jacob Jacob Willekens , een inboorling deezer wille- Stad, die zig vermaard gemaakt heeft, zo KENS' door zijne togten naar de" Indien , door de verovering van de Bahia de todos los Santlos 1624 , als andere roemruchtige bedrijven , werd in dit Jaar tot Raad der Stad verkoozen. j. rul- Johannes Rulleus , werd in de Éngelleus. jche en I6545 ja de Neder-duitj'cbz Kerk beroepen, obiït 1666. 1640. Tusfehen den 6 en 7den January, had men storm'" amiel' een zwaarcn ftorm, die de meeste hui- torm' zen deed fchudden; het lood van de Koornbeurs, als papier in een rolde ; de Spits van de Regulierstoren afrukte en in 't water deed ftorten , en meer andere nadeden veroorzaakte, (f) Onder (* > Aitzema , ade deel, van bl. 592-602. (f; Van Zanten, bl. 31.  JAARBOEKEN. 313 ; Onder het beduur van de Burgemeesteren, 1640. Onder het i Gerbramd Claesz. Dirck de Vlaming derfchap . Pancras, van Oudshoorn , ^ne^ik Dr. Andries Bicker en hen- Gerriïszj 'Jacob Backer. er1ki werden eenige fcbikkingen gemaakt op de gerechtsoefeningen in de Diemermeer. Den suften ''Maart gevoelde men binnen Aardiedeeze Stad eene Aardbeving, die, fchoonvmi' vrij hevig, echter weinig 1'chade veroorzaakte. (*) Den 25ft.cn Oclober, verleenden 'sLandsTrekvaart, Staaten een Octrooi tot het maaken van een™ %*™es ïrekpadvaart, Wagenweg en Veer, van dee-op ze Stad op Muiden en I\ aar den. de». ' Als Predikant werd beroepen, Hendrikh.ruy'L Ruyl, obiït 1680. Dr. Andries Bicker Pieter Hasselaar, 1641. Gerritsz. en Jan Cornelis Geel- Dr. Gerrard vinck, Schaep. als Beftuurders der Stad en medeleden van de z*aken Hooge Regeering deezer Provintie , gaven wel hunne Item, tot het bevorderen van het Admirwiverzoek der Kooplieden , ter beteugelinge^^ van de Duinkerkers, dan het beleg van Duinkerken, had echter die voortgang niet, welke men alhier verwacht had. De zaaken der Ad. « (*) Domselaar, bl. 424. 11. Deel. X  314 AMSTELDAMSCHE 1641. Admiraliteit bleeven ook in den voorigen s«dh,uh" ftand' fchoon andere Provintie» fterk ijverderfchap den om dezelven het verleenen van Paspoorfredrik ten' ter uitvoer van krijgsbehoeften, te behen- letten. (*) musta In dit ^aar hicld alhier voor eeni"gen tijd piiAAGA.zlin verblijf, Mustapha Aga, afgezant van de Ottomannifche Porte, zijnde herwaards gezonden , om het verbond van onderlinge vriendfchap, tusfehen de Porte en den Staat aantekweeken; hij werd op kosten van den Staat, onthaald. Lim en Het Lint- en Pasfementwerkers Gild, werd w"rkersn£ïin dit Jaar opgericht, en gefteld onder vier ciid. Overlieden. Ook was reeds voor eenige Jaaren het Genootfchap der Geneesmeesteren, «tó£«T Colleèium Medicum, gefcheiden van het Kra< ' mers Gild, en tot een bijzonder Gild opgericht. (1638) In dit Jaar werd geordonneerd en gerenoveerd, dat de In/peclores, Overlieden van dit Gild zouden weezen. 1642. Ook genoot Amfteldam het bezoek van de inkomt Koningin van Engeland, van Prins Fredrik hendr. Hendrik, Willem den Ilden, en deszeifs wiuita Gemalin ' Maria Henrietta, welke den enz. coften Mei, alhier, op de plegtigfte wijze ontvangen , Koninglijk onthaald, en op den elften derzelfde Maand met allen luister wederom uitgeleide gedaan werd. (f) Ook ftonden Burgemeesteren, PlE- C*) AitzeMa, ade deel, bl. 787. (t) Nolpe, heeft ons de Befchri]ving en Prentverbeeldingen van de Vtrtooningen nagelaaten. InjoL  ■JAARBOEKEN.' 315 Pieter Hasselaar, j Gerbrand Claesz. 164-2. Dirck de Vlaming Pancras, en 2»óho^ van Oudshoorn, ' Willem Backer. derfchap van Pr. FREDRIK van Stadswege, als Peters, over den doop henvan den Zoon des Hertogs van Sleeswijk ,°Rm' beftaande dé Pillegift, ineen' Rentebrief van j^nS? 300 Gulden 's Jaars, liggende in een Koffer-b»*^ tje, ter waarde van 600 Guldens, en het ge-z^n^tn fchenk voor de Kraamkamer bedroeg 300den Her* 0 " tog van Guldens. sietmifk. Zijne Hoogheid dert Heere Prinfe Van Pardon Oranje, fchonk* als Stadhouder, in dit Jaar,£?nrsden Pardon van doodftraf aan den Misdadiger,aan mudie een valfche Stempel gemaakt had, waarmede, met zijn voorweeten, dubbelde ftuivers gemunt waren. Ook verleende de Vorst in het volgende Jaar, Pardon aan een ongelukkigcn doodilager. De Westindifche Maatfchapij, die na de Pakhuis verovering Van de Brazil zeer toegenomen ^PJ ^ was, bouwde in dit Jaar een fterk Pakhuis op den Noordelijken hoek van Raapenburg, aan het ï*. In de Stadsthuin werd in dit Jaar, volgens Een s,ctVonnis van Schepenen, een Sociniaansch Boek, J"™ openlijk verbrand. Het zelve was gedrukt,verbrand, ter Drukkerij van Blaauw. Ook deeden de Regenten van het Gasthuis, op Op de oude Turfmarkt elf zeer fchoone hui- markt gezen bouwen. bouwd. Petrus Lupenus, werd als Predikant be-p. lupr» roepen. Hij overleed 1670. Rus' X 2 Ge*  2i6 AMSTELDAMSCHE 1643. Geduurende het Burgemeesterfchap van, " Onder het r ' derfchap Gerbrand Claesz. Pan- j Dr. Albertüs CoenfSVSIk t cras' RadusBurg, en hen Jan Cornelis Geelvinck, J Cornelis de Graaf. drik. onderhan. werd in 's Hage gehandeld, over de verlenging. dfveriln.™11 het Odrooi der Oosthdifche Maatfchapij, oSolde' dnt mcrkc,iike zwaarigheidin had, vermits 'er 0. i?c!r veelen waren, die de vcreening der ü.cn W. I. Maatfchajnjen trachtten te bewerken, waartegen Amjieldam zig met kracht verzettede. Bovengemelde verlenging voor weinige Jaaren, werd eerst in het volgende Jaar tot lïand gebragt. Croon De Groote Kraan werd in dit Jaar vérS.ver'nieuwd» en verder Ywaards in.gcplaatst. Op Brand in c'.en 0dén February brandde, door onvoor't spinhuis, zichtigheid van eenige Tuchtelingen , het Spinhuis tot den grond toe af; doch liet werd 1645, veel'grootcr en fierlijker opgebouwd; in die gedaante als het zig nog lieden vertoont. *j**»/a» De Stichtfcbe en Gooifche Korenmarkt werd op den Binnenamftel, bij de Hahemaansjleeg gefteld, en is aldaar nog heden bij den naam Haaring. van de Erwetemarkt bekend. Ook werd de riJ' verkoop van lharing en Zouteviscb gekeurd, te mogen gefchiedérj in de tegenwoordige zogenaamde Haaringpakkerij; en aan de Peken Teer-handelaaren werd bevolen , alleenlijk te woonen, op den Slot er dijker Burgwal, "_ . , thans bekend bij den' naam van de Nieuwe ^LnJïfrtuinen. In  jaarboeken;, 317 ïn dit Jaar overleed den benachten Simon 1643. Episcopius, die alhier geboren was op deno«j«**f Men January 1582 5 in het Jaar 1630, deedderrchap 'hij de eerfte Predikatie, infeRtmoriftrantfcbe™^^ Kerk, en in 1634, werd hij tot Hoogleeraar hen-' bij die Sociëteit aangefteld. Zijn Leven isDR1Kbefchreeven door den vermaarden Pu. van^Jp™*^ Limburg. obik Het groot belang dat Amfteldam had, bij 1644. de inftandhouding van de O. /. Compagnie, en dus ook bij de vernieuwing van het Octrooi voor dezelve, deed de Burgemeesteren, ]an Cornelis Geel- Dr. Gerarard vinck, Schaep, en Pieter Hasselaar, Mr. Wouter .Val- • KIS NIER . 1 met ernst op de verkrijging daarvan bedacht J™™™' zijn , en na dat Haarlem ter algemeene Staats op /: ocvergadering zig bij Amfteldam gevoegd had,"mc%?: veranderden de zaaken ten voordceie van dei^ngd Stad; doch de vernieuwing van het Octrooi,wer ' yoor den tijd van vijf- en- twintig Jaaren, gefchiedde niet, dan onder die voorwaarde, dat de Maatfchapij, aan 's Lands Kas zou betaa- ' I len, de fom van vijftien honderd duizend Guldens. Ook verzettede de- Stad zig,' g&^jgf^ lijk zij reeds in het Jaar 1641 gedaan had,piataat tegen de vernieuwing van de Plakaaten, waar-£^<£ ïn de vrijheid der Roomscbgezinden merkelijk gezinde». befnoeid ftond te worden, en ging dus den ijver van fommige al te driftige Kerklijken,-te keer. • . . , X 3 Ier  3ï8 AMSTELDAMSCHE 1644. Ter verlichting van het Schepens Ampt ffijf werd in dit Jaar de Defolate Boedelkamer derrchap opgericht, en van de noodige Ordonnantiën fredrik v°orzien. Dezelve werd in het Jaar 1659, hen- door een Oclrooi van 's Lands Staaten, be- Deflte YcstiSd' Het §etal der Heeren CommisfarisBoedei- len, was eerst vijf, daarna zes, en eindelijk, kamer, jg het tqt zeven gebragt. Nieuwe De Regeerdefs vonden omtrent deezen tijd, mai, ook geraaden , de Oude Waal te dempen, -C.w. öp te hoogen cn den grond aan Erven te verkoopen, die federt allerheerlijkst betimmerd, en het Nieuwe Waals Eiland geworden is, rnaakende de Binnekant en dat gedeelte van de X- Graft, of Buitenkant, twee van de aangenaamfte en wel bebouwfte Graften der Stad uit. „ De Romfcbe&rk bij de Jan Rodenpoorts Chga. leren pp de Ctngel, is mede in dit Jaar ge- fti?ht' Mppbus>aurentius, 1584 alhier ïw.1IUS-geboren , en 1621 Predikant geworden, overleed 19 Maart. 1645. Ongelukkig was voor deeze Stad de aanBrand in de vanS deS Jaars 1645, want op den 11 January, Knwf geraakte met een llijven N. O. Wind, har- de koude en vorst , dp Nieuwe Kerk ten twaalf uuren op den middag , in brand door achteloosheid van eenige Loodgieters ' die onder het Dak arbeidden. De brand nam zijn' aanvapg op het hpute gewelffel, en was door de droogte niet te blusfehen. Om drie puren was reeds al het bovenwerk nedergeftort het geen de Predikftoel en het andere Hout* werk aanffak; dan binnen korten tijd werd de- zel-  JAARBOEKEN. 519 zelve fierlijker dan te vooren , weder opge- 164?. bouwd. (*) Op den tweeden Mei ontftond,0"^' ter Middennacht , een niet min gevaarlijken derfchap brand, in de Brouwerij de Zwaan, ftaande;^RIK op de N. Z. Achterburgwal, toen behooren- hende aan den Heer Albert Pater , SchepenDiaK' der Stad. Zo fpoedig men met de herbou-Brandinde wing van de Nieuwe Kerk aanvong, werden d^z-Z™." ook de grondflagen tot de Toren gelegd, dieGrondflaechter gelijk men weet, onvolbouwd is ge-«".wl bleeven. De Burgemeesteren: >. zv«» gelegd. Pieter Hasselaar, Gerbrand Claesz. Dr. Andries Bicker Pancras, en Gerritsz., Willem Backer. en de verdere Regeerders deezerStad^erkrec-De^ad ^ gen, uit aanmerking van derzelver zwaarekos- tot het hef. ten, van'sLands Staaten, op den nde 3"%,^™**' Octrooi, om boven den Aoften penning voor het Land , te heften een Excijns van den tagtigften penning, of een vierde ten honderd , van alle de onroerende goederen, die binnen de Stad verkocht werden. Ladislaus de IV. Koning van Polen, en lam. zijne Gemalin Maria de Gonzaga, als ookkomeneb"': Prins Willem de Ilde, onthielden zig 'm^t«fiahet laatst van dit Jaar binnen deeze Stad. Ook werd hier ais Predikant beroepen ,w. WlLH. schottanus, obiït 1666. fmus. Geduurende de Regeering van, Ger- C) Van Zanten, Spiegel enz., bl. 92. 93* X 4  Sao AMSTELDAMSCHË i«4ö. Gerbrand Claesz. Dr. Gehard Sciiaeb. Sou'" Pancras, derfchap jan lorneltsz. CoHNELIsBlCKER van freurik Geelvinck, Swieten. hen ondTrhau •vaS 111611 ^M§X met de Mos&ovtfche Gezante» deihu meiin onderhandeling , wegens den Handel op de BTMcwf. de Oost-Zee. cun\ 'za'" In dit Jaar overleed de vermaarde Casbarlte. par van Baarle of Barl/eus , geboren te obiït. -Antwerpen, op den 12 February"1584. (*) cciugume In dit Jaar werd alhier de vergadering der y.rgaéc Collegianten opgericht, Als mede het Veer op v'efr op Leeuwaarden. Leraar- Cornelius Cossius , werd alhier Predic.'cos- kant, ftierf 1661. siu* Zedert eenigen tijd herwaards, was te 1647. Munfter reeds gehandeld, over een algemeene Prins nerVrede' MUS pKEDRIK HENDRIF, be- verieent leefde eenter niet, dat dezelve tot ffond ee tZ:mh™& ™*d- In het laatst van de Maand vifit. &. November deezes Jaars, verleende hij, fchoon zant,,,. gieifjjj^5 echter nog gehoor aan de Moscovi- fche Gezanten, w/Te-" In dit ^n het VölSende Jaar, werd de Brou- ïjnjmerd. wersgraft, westwaards van de Heeregrafty o.zh "let Pakhuizcn bebouwd; ook was men ijveL,g,m„,i. rig_ bezig, met de vernieuwing van het Oude Zijds Heeren Logement , dat toen in de tegenwoordige gefteldheid gebnjgt is geworden. Na (*) Men zie zijn Levens/diets , in het vijfde deel van mi]n Vaderlandich Woordenboek, op het Art. barljEüs. i. 1 , ■ '  JAARBOEKEN. 321 Na eenige moeijelijkheden met de Regee- 1647. ring van Medenhlik, werd, onder het be-°tnad^« ftuur Van, derfchap. van Pr. FREDRIK Jan Cornelisz. Geel-Mr. Wouter Val-hen- vtnck, kenier, en ™ Willem Backer , Dr. Albert Bas , Medenblik. aangaande een Veer tusfehen deeze en de laatst genoemde Stad, eene overeenkomst beraamd. Op den ai Hen Mei overleed, de door zijne£0%FT fchriften altoos in achting levende fleer obiïc. Pieter Cornelisz. Hooft , alhier geboren 17 Maart 1581. Op den sollen January, werd de vrede 1648. te Man/Ier getekend; en na de gewoonelij-hen?rik ke Jaarlijkfche verfchikking der Magiftraat, Orik. ^ waarvan als Burgemeesters waren , hun Ed. ™rfo£™ Gr. Achtb. de Heeren £°'swiL.or lem den Mr. Wouter Valke- Gerbrand Claesz.»^ nier, Pancras, en Dr. Gerrard Schaep, Cornelis de Graaf. kreeg men bericht, dat een kwijnende ziekte Neerlands Stadhouder, die zulks zedert het Jaar 1625 geweest was , op den idden Maart, in 't graf gefleept had. Zijne Hoogheid werd in die aanzienlijke waardigheid opgevolgd , door deszeifs Zoon Prins Willem den Ilden. Amfteldam had hijzonder geij -firf^n' yerd aan de bevordering der vrede, tusfehen afgede Staaten en Spanje , ook werd dezelve *°^ddc8 op den 25ften Jimy , openlijk afgekondigd, X 5 en  323 AMSTELD AM SC HE 1648. en dien dag ter algemeene vreugde gefchikt Stsdhou- zijnde , toonden de Amfleldamfcbe Dichters dufthip Koster, Brandt en Vos, wat de kunst en Willem vinding vermogt. Hunne Stukken, die allerde„ iwen. zinrijkst en toepasfelijk op het onderwerp waren, werden op de Tooneelen, welken ten dien einde op ten Dam opgericht waren, vertoond om den aanfchouweren nut en vermaak te *r«t» verfchaifen. En op den roden van die Maand jr«r* mge.wcrd de herbouwde Nieuwe Kerk , meteen Dankpredikatie op de vrede, door Do. Keslerus, ingewijd. E«f|estecn 0p den 28ften der Maand OBober, werd stadhuis de eerfte fteen aan 's Werelds agtfte wonder gelegd, het nieuwe Stadhuis gelegd. Btfe oor- Ook werd alhier kort na het fluiten der v^orV^vrcde met Spanje, een blijk van trouw en uitgeruit. waare vnendfchap aan dien Vorst gegeeven , door het uitrusten van drie Oorlogfchepen , ten zijnen behoeven, indien hij in oorlog met Frankrijk bleef. Een tweede blijk van toegenegenheid aan haare Vrienden, betoonde Amjleldam, aan de ongelukkige'KoueKonin.mngm Weduwe van Bohcmen f met aan haar %?*L 5f Jeen te geeven ' een fom van 15000 Leening Ouldens , zonder eenige Intrest, alleenlijk T™i op voorwaarde van teruggeeving, als haar Majefteit geld tut Engeland zou ontvangendan de verandering in dat Rijk voorvallende,' ftelde haar buiten ftaat, deeze en andere fchulden af te doen. (*) Ook C) Aitzema, 3de deel bl. 916.  JAARBOEKEN. 323 Ook werd op de Nieuwe Braak, het 1648. Raapenhofje door den Theforier PETEK^"d^et Raap, ter inwooninge van eenige Vrouws- derfchap perfoonen gedicht. Naast of beoosten ditïj^J^ Hofje , zijn ten zelfden tijde, door Arend den nden. Dirckszoon Bosch, vier Huisjes gefticht, ter bewooninge van oude behoeftige Vrbtt-^** wen , die tot de Doopsgezinden behoorden..^"**0 Door Heeren Burgemeesteren zijn in dit Jaar, commisfavijf Commisfarisfen , van de buitenlandfche^^»» Beurtfchepen , op Rouaan , Lotxdon enz. ïandsvw aangefteld, zijnde de Schippers ten dien tijde0"8* ook verpligt geworden , Gildebroeders van het Groot Binnelandsvaarden; Gild te worden. Hermanus Langelius , werd alhier alsH. lanPredikant hevestigd. Hij overleed i663. gelius. Thans ftaat ons over te gaan, tot den oor- t^9t fprong der hevige twisten tusfehen den Stadhouder en de Stad , die hunnen aanvang°°nrr^e°n5 namen, onder het Stads beftuur van hunnetwi» ««Groot Achtbaarheden de Heeren Burge-p^etde meesteren: St»d< Gerbrand Claesz. Dr. Andries Bicker Pancras , (*) Gerritsz. r en Anthony Oetgens Pieter Hasse laar, van Waveren, Uit (*) Die overleed in de Maand November deezes Jaars , na dat zijn Wel Ed. deeze 'waardigheid fe* dert het Jaar \^29 nu vtof de wendt maal bekleedde.  3*4 AMSTELD AMSCHE JdefL , , r voor verhaalde is gebleeken, siadhou dat wlJle'i s Prinfen Vader > in het laatst vafp"2' ,Va,n Z1J'n leven' en bijzonderlijk in zijne miswitLÊftj mkte aanllagen op Antwerpen, niet wel verdeniMen. genoegd over het gedrag van Amfteldam was, ook meent men, dat het duiten texMunfterfche Vrede, waar toe men, gelijk wij gezegd hebben , alhier fterk geijverd had, den jongen Vorst niet al te zeer naar den zin was, om dat hem daar door den weg afgefneden werd, om meerder Lauweren als hij reeds geplukt had, weg te draagen , en dus aan ziinen ooiiogzugtigen aart een perk gefteld werd. Dat zijne fierheid en moed op het fterkfte trof,was, dat de meefte der Staaten , ten dienfte van s Lands Schatkist oirbaar vonden , eene merkelijke vermindering van Krijgsvolk voortgang te doen nemen , om daar door de lasten te verminderen; en hiermede was reeds, tot 's Vorften ongenoegen , in het voorgaande Jaar eeif aanvang gemaakt. In de Maand Maart deezes Jaars , wisten de afgevaardigden van Amfteldam , hunnen voorfiag tot afdanking van nog vijftig Compagnien, door de vergadering van Halland te \ioen goedkeuren ; dan hier tegen verzettede de Prins Zig zo fterk ,. dat de zaak eenige Maanden onafgedaan bleef, echter verhinderde dit niet, dat de Vroedfchap alhier geen andere beiluiten , dan tot vermindering der lasten, nam; en in de Maand J'uny werd alhier geftemd, in het onbetaald laaten van hegeh -eh - twintig Compagnien, die ten laste van 'Holland waren. Wat ook van 's Prinfen zijde hier tegen  'J A A RB OEKEN. 325 |*cn ingebragt werd, bleef men bij het genomene 1649. • befluit; dus het de Raadslieden van den Vorst, f^J*1 niet aan middelen ontbrak om hem tegen Hol derfchap land, en bijzonderlijk tegen deeze Stad in^j^ 't harnas te jaagen, waarvan wij de beruchte dbn iiden. gevolgen op het aanlhande Jaar zien zullen, wanneer wij de zaaken der Stad van dit Jaar, gemeld zullen hebben. • Schoon men in de maand Maart deezes Jaars, *™fc6t door Burgemeesteren zekeren Louis Jean "alhier toeNOTj toegeftaan had, als Franscb Conful alhier geiaaien. zijn Verblijf te mogen houden, en hem dezelfde eer beweezcn werd,die de Confuls van den Staat in dat Rijk genooten, zo lieten echter zijne Landgenooten niet na, den Scheepvaart en Koophandel onzer Stadgenooten , veel be-Bcïemme. lemmering toe te brengen, onder voorgeeven,schgeedpe5 -dat de Spanjaarden, te veel toevoer van hier vaan, door gedaan werd. De Regeering vorderde tleïkc ' Convooijen, om de geweldenarijen der Franfchen tegen te gaan; doch alle haare vertoogen vonden gcenen ingang, en dus moest de Zeehandelaar-zelf zijne lchade zien te vergoeden' of zig van den Handel onthouden ; fchoon dit laatfte altoos de ongelukkiglte gevolgen . na zig lleept. De ftremming des handels duur- 1 de, tot merklijk nadeel der Ingezeetenen, tot ' in 1659. Ter gelegenheid van den moord aan Doores " Premie be1 laar in?s~Hage begaan, werden alhier eenigelo^Z. Schimpfchriften veripreid, waartegen fcherpeders van . Keuren werden afgekondigd; en twee dagen "^ar^" te vooren, was op order van het Hof een enz. premie van 1000 Guldens beloofd, aan ieder  ga« AMSTELDAMSCHÈ cS, tlL? d£ m°°rders wist aan * Staduou- yv'fif' derfchap Het N. Z.H. Zittenhuis, tot welks bouwillem wing de brand van de Nieuwekerk aanleiding benuden. gegeeven had, werd op dit Taar op de Prin- ssst**:* bijde ^^/voibouwdp m ^^T&^rwerd als Predikant 1650. Anthony Oetgens van Nicolaes Corver , Waveren , en Cornelis Bicker , Heer' Frans Banning van Smnen, J Cocq, (*3 Bennit der^ls Burgemeesteren, beflooten met de Vroedstad om- ichap , om , ten welzijn van de Stad, en voore'Uvi. naamhjk van het Commercieele belang derzelve, de toenmalige Regeeringsform, irï Engeland opgericht, te erkennen, en na hier van door de afgevaardigden, ter vergadering van Holland kennis gegeeven was, werd be™£.,,floote? Gerrard Scha^ Pieterszoon, lid gtlani ge- van den Raad, naar Engeland te zenden* u«".daeni:rom/ldaar rnondlfn§ van die erkentenis verflag „ümene te doen, en de belangens van Amfteldam zo SnTfo'rra Ved VOOrteftaM als mogelijk Ware. Dit gete erken- voegd, bij de voorgemelde afdanking der ■«.««•Soldaaten, maakte den twist tusfehen den Stad- 0) Be Heer van Purmerland en Ilpendam, vat aangekomen m plaats van den Heeren Mr. Wouter Valkenier. Zijn Ed. was in 1634, tot Schepen, in 1G37 tot Kaad, en in 1644, tot de aanzienlijke waarétghetd van Burgemeester verbazen.  JAARBOEKEN. 327 Stadhouder en de Stad, des te heviger. De 165a verknochtheid van den Prins, aan Engeland,®^**, door deszeifs huwelijk met de dochter var. derfchap den onthalsden Koning, deed deeze ftapw"j£M zeer aanftootelijk zijn; fchoon van de ander e den iiden. zijde de Regeerders van de Stad meer verpligtverdere waren, het belang haarer ingezetenen dan het£**"™htf huislijk belang van den Prins vóóneftaan.msichen Hier kwam nog bij, dat de Magiftraat eenige^dfswd. Capiteïns van het Esquader van den Vice Ad-Eenf eCg_ miraal Witte Corneliszoon de Witte ^kdnenóp door de Admiraliteit, op order van den Prins ,vriie*°t, . ■ • ti ten gcUciCM m hechtenis genomen, op vrije voeten deed ftellen. Dus voorzag men eene bijna onherftelbaare vriendfehapsbreuk. De verlegenheid Anfieu»* van den Prins om geld, en de cordaateleeningaCanieJ<:a:eld van de Stad ten zijnen behoeve, van tweePrlns' millioenen Guldens, tegen den intrest van vier ten honderd, en verdere voorwaarden ten genoegen van den Vorst, gaven hoop tot een vergelijk tusfehen de twistende partijen; ten minsten men dacht, dat dit het ongenoegen van Prins Willem merkelijk zou doen bedaaren. Dan , zo fpoedig Amfteldam met Twist verHolland ftemde, in de onbetaaldlating van de^óoVdê in het voorige Jaar gemelde vijftig Compag- ca>fia* nien , ontftak 's Prinfen ijver des te heviger,v0fc"JÉS* die volgens zijne gedachten door de befluiten van de Generaliteit genoeg gebillijkt was ; fchoon alles wat in den Raad van Staaten bellooten werd;, llegts met vier ftemmen werd doorgedrongen. Het eenigfte waar van deBezending Prins zig nog iets beloven kon, was het doen*oord,gB5óa.tl eener bezending aan de Hollandjcbe Steden ;men. om  3*3 AMSTELD AMSCHE T650. om daar door dezelven tot de betaaling over-> stadhóu1" tehaaleP ■> en om gemelde bezending van derichap meer aanzien te doen zijn , verklaarde hij Willem ziS aan het Hoofd van dezelve te zullen ftelBEHiiden. Icn, verkiezende tot zijne medeafgevaardigL-den den, de Heeren van Aartsbergen, Mau- daarvan. regnault , ReNSWOUD , en klant, uit de algemeene Staatsvergadering, en de Heeren van Asperen , benevens de Thefaurier Reden van^rasser, uit den Raad van Staaten. Dan, driegen z? 1*Poediê: had men alhier van deeze bezen'ding geen bericht gekregen, of'er werd beflooten dezelve niet te ontvangen, vermits men ter ftaatsvergadering kennis gaf, dat dezelve gefchiedde tegen den gewoonen flijl van öe Prins Regeering. Ja zelfs werd den Prins, te Gorwhlnte nicbem, daar van mondlijk bericht gedaan, lekom»!! door de heeren Burgemeesteren, Oetgens 0 " van Waveren en Pieter Hasselaar. Ten tweedemaale werd Hem zulks te Edarn, door den oud Burgemeester Jan Cornelisz. Geelvinck, den Prefident Schepen H. D. Spiegel , vergezeld van een der Stads Secretarisfen, bericht, met bijgevoegd verzoek van in dit geval de Stad voorbij te gaan; doch- zo niet, dat men hem dan niet anders zou ontvangen, dan als Stadhouder, en de andere verrchijnt Heeren, als particuliere Perfoonen. De 'erechier. gaf ]lun genoegzaam te kennen, dat hij in plaats van de Stad te mijden, 'er dien zelfden nadenmiddag (zijnde den 23ften jfuny) dacht te zijn. Ter zijner ontvangst dan, als Stadhouder, deed de Magiftraat, met voorkennis van de Vroedfchap, de noodige fchikkingen maa-  JAARBOEKEN. 329 maaken, en de Burgerij onder de Wapenen 1650. komen. Doch hier mede nog niet half ge-°t£^_et reed zijnde, kwam de Prins en zijne bijheb-derfchap bende Heeren, ruim twee uuren vroegerW"L[£M dan men Hem verwachtte, met een Sloep inruilden, de Stad , en was reeds op den Dam, toen zijn gedrag. men aldaar nog bezig was met aan de Dam-eéne^g™. rack een Brug te leggen. Hij werd naar het™g. Admiraliteitshuis geleid, alwaar een prachtige maaltijd vervaardigd was; doch zijne Hoogheid vond goed, zig afzonderlijk door zijne eigene bedienden te doen opdisfchen; zeggende, op het verzoek, van ten minsten een dronk te doen; om met elkander te eeten en te drinken, zouden wij betere vrienden moeten weezen, dan wij tegenwoordig zijn. WatPlewdvoorhagen zijne Hoogheid ook deed om in d ejn de vergadering der Vroedfchap,. het zij als Stad-v«*dhouder, of als hoofd der Bezending gehoord hoor te te worden, niets was van eenige uitwel•king,yerlee^e^• blijvende Burgemeesteren bij hun eens genomen befluit. Daags daar aan vertrok de Prins met zijn gevolg, zeer geftoord, ter Stad uit, klaagende in 'sHage, (den 27ften Juny) on-De Prins der het verflag van de gedaane bezending der ^'"^,m algemeene Staatsvergadering, ten fterkften,over de over de Regeering van Amfteldam; waar op ^eemede Burgemeesteren en Raaden, zig in de Ver-De stad gadering der Provintie van Holland zeer^^f breedvoerig verdedigden. De Leden dier tegen, aanzienlijke Vergadering vonden raadzaam het Vertoog van Amfteldam ter zijde te leggen ; ook waren de gemelde Leden , nog tot geen eenpaarig befluit op de afdanking II. Deel. Y geko-  S3° A MS TE LD AM SC HE 1650. gekomen, fchoon de Vroedfchan alhier bePaalde, bij het eerstgenomen befluit te blijven derfchap volharden. Ook weigerde de Stad het advis wllem door den Raad van Staaten voorgeflagen, aan DENiiden. te neerrten , rfchoon zij zig niet ongenegen toonde, om over bemiddeling te handelen; Kwadeihp in dusdanige verwarring waren de zaaken, van den toen de Prins den flap deed, die al zim' roem Prins be- „ 1 . ■ *■ . . gaan, met en acntmg. ten eenemaal ter nederplofte; een RenBneVea-n"ftap waarvan tot dien rijd, in de Jaarboeken men van dët Republiek , geen voorbeeld te vinden was. re" "n het1?-' gebruikte niet alleenlijk de Wapenen van den belegeren Staat, om Amfteldam, dat hij had moeten beJ.ufm7 thermen , tot zijnen wil te buigen ; maar deed het fchreeuwend ongelijk aan zes Afgevaardigden ter Vergadering van Holland, van dezelven gevangen te neemen en naar Loez-eftijn te doen voeren. (*) Het eerfte bericht dat men alhier, op den 3often July, van deezen aanflag kreeg, was met den Hamburger Postloper, die op zijne route naar de Stad, de dwaalcnde Ruiterij van den Ritmeester Mom ontmoet was. (f) Deeze (*) De gevangene Heeren -waren : Jacob de Wit, oud Burgemeester van Dordrecht, Jan de Waal, Burgemeester, otAlsertRöil, Penfto■ naris van Haarlem. Jan Duist van Voorhout, Burgemeester van Dekt. Naning Keizer, Penftnnaris van Hoorn, en Niolaas Stellingwerr, Perftionaru van Medenblik. Alle deeze Gebeurtenisfen, Viridc men omftaridïgvernield ia Aitzema's, Herftelde Leeuw, en in de Gedenkfchiïft'en van J. A. van de Cappi lle, ifte deel. CO De togt van bet Krijgsvolk berwaards, kan de Lee-  JAARBOEKEN. 331 Deeze bragt de tijding van het Volk dat hem 16^0. ontmoet was, aan den Burgemeester CoRNELisOnder sec Bicker, die zig alleen in de Stad bevond,derfchap zijnde de Heer Wouter Valckenier, ee-*»*^ nige dagen te vooren overleeden, de Heer den uden. N. Corver, op de dagvaart in 'sHage, de Heer Oetgens van Waveren , wegens^P^^t 'sLands verpachting te Alkmaar, en de Heernaderend Banning Cocq,bevond zig mede in den #^g,-KnJSSVOlk' de Bode wist echter niet wat volk het was, hebbende hetzelve voor Lotheringfcben aangezien. Dit bericht werd kort hierna bevestigd , door den Heer Gerrard Bicker , (zoon van den Heer Nicolaas) die toen Drost van Muiden was 5 doch ook in het onzeker wat volk het ware. De BurgemeesteiBurge. Bicker, deed, op deeze bevestiging, fpoedig^"^ de Vroedfchap vergaderen, en op bevel van «ek orde, zijn Wel Ed. Groot Achtb. werden terftondJ„X«vw Poorten en Boomen gellooten, de SchutterijJ^nweet ouder de Wapenen gebragt, en het gefchut naar de Wallen gefleept. Graaf Willem van Nassau , was intusfchen met eenig Krijgsvolk de Stad genaderd; doch ziende Prinfen dat de aanflag reeds ontdekt, en de Poorten™1^^ gellooten waren, hield hij ftil bij Weina , en zond een' Brief van den Prins ftadwaards, waaruit de gantfche aanflag ontdekt werd. De Heeren Johan Huidekoper , Heer vange Heer Maar-KQpERt antwoordt Leezer vinden in 't eerfte deel van het VaderlandschWi£LEM( Woordenboel;, op int Art, van J. van Aarssens VAN SOMMELSDYK. Y 2  332 AMSTELDAMSCHE 1650. Maarfèveen, en Simon van DERDoES,bragten s°°dhÓuet heP fchriftlijk antwoord van den Raad op den derfchap brief. Inmiddels werd van binnen alles aanwïllem gewend, om de Stad in ftaat van tegeriwèér DENiiden. te ftellen, zo met het af breekcn van Bruggen vorige verfterken van Poorten en Vesten , binnedebstadin haalcn van Schuiten en Vaartuigen, en andee ta * ren, met Gefchut beplant, in den Binncnmnfld te leggen; ook door het planten van Kartouwen op de Roobrug en Doelefluis; door zwaarer Vaartuigen met Gefchut cn Manfchap voorzien, op 't !T te leggen; door het aanneemen van Waardgclders, tot 2000 man tegen tien of twaalf ftuivers daags; door welke middelen de Stad, zo fpocdig in ftaat van tegenRaadpie- weer gebragt was, als zij berend werd. Op denvröeda.nbondag vergaderde de Vroedfchap weder, rchap. waarbij zig bevonden de Burgemeester Oorver, de Oud Burgemeesteren, Geelvinck, Hasselaar en de Graef , welken den dagvaard in'sHaage bijgewoond hadden. In die aanzienlijke Stadsvergadering werden de verdere befluitén, ter handhaving van recht en gerechtigheid genomen, zo op het aannecmen van Matroozen, tot twintig ftuivers daags; als het openen der huizen; het doorgraavcn van den Diemerdijk, en alles wat men verder De Prins dienstig oordeelde. Des avonds te vooren riclhfvbandekreeg de Prins, in "sHage, ter zijner groote mislukking ontftcltenis, tijding van de mislukking ziins zijns aan- fl ° ° ' J flags. aannags. Maandag den giften deed het zig aanzien , als of de Stadhouder, zijne mislukte onderneeming, door een formeel beleg wilde  JAARBOEKEN. 333 de herftellen, geevende, te Ouderkerk, alwaar 1650. hij zig toen bevond, het Krijgsvolk, dat fterk?t^uh« vermeerderd was, bevel, zig rondsom de Stad derfchap te verdeden, op alle de plaatfen, welken opwÏllem de groote en kleine Kaart van het beleg aan-DENiiden. geweezen zijn. Oranje , ziende in wat ge- Doet vaar hij zig door eene al te onmaatige drift, rondlom of door kwaaden raad gewikkeld had, was op de stad middelen bedacht, om 'er zig met eere uitte-^™mia. redden ; ten dien einde zond hij Lodewyk delen om van Nasftau, Heer van Beverweerd, van Am- *|fv jj1 et ftelueen, naar V, met last, om ter alge-redden, ineens Staatsvergadering te bewerken, dat hem eene plegtige bezending gedaan werd, om te verzoeken naar de Hofplaats te rug te willen keeren, 't geen ook nog dien zelfden dag te werk gefteld werd, en daarop trad de Prins met de Stad in onderhandeling. Intusfchen verzuimde men hier het belang der verfterking niet, en ware het niet ter verhoeding van het nadeel van duizend onilhuldigen nag'claaten, de Am ft el dammers zouden in ftaat geweest zijn, in minder dan een halfuur, al het Krijgsvolk door het water te hebben doen omkomen. Het liep aan tot Woensdag eer het ver-^jj* drag tusfehen de Stad en den Prins zijn beflag verdrag, kreeg, en het eenigfte waarin dien Vorst genoegen gegeeven werd, beftond voornaamlijk daarin, dat de beide Burgemeesters Bicker De Heeren zig van de Regeering ontlloegen; waarna zij^fz'g op het plechtigst door den Raad, met deeze van de Rewoorden bedankt zijn geworden, dat zij op^aea""s0ór het affe&ueuslijckst bedankt wier den voor hare ^^nkt gunftige verclaringe ter ruste van het gemeenev/ox Y 3 beste  334 AMS TE LD AMS CHE 1650. beste gedaen, met beloften van deefe Gunste Sr a'nïarefl: E Perfonen famielie en nakomederfchap hnghen, btj alle gelegenheden, van wegen 't WILLEM gsmce" ^ erkennen. (*) ö »«. iwen. Het gemaakte verdrag in alle behoorlijke for- k*£X m° beyes^ Aller nadeeligst voor den Koophandel, was de Engelfche Oorlog. Onder het Stads beltuur van de Heeren: NlCOLAAS corver , joan van de POLL , Ct) en Dr. Frans Banning Dr. Cornelis Jan ■» COCQ, WlTSEN. werd (*) Handv., bl. 124. (fj De Heer van de Poll, was aangekomen in'Hae /laats van Dr. Jan Bicker Gerritsz. Él  JAARBOEKEN. 343 Werd niets gehoord dan algemeene klagten, i4£ö, over verval van den Koophandel, en j\Tee-s;ai'hou- „ , ; , . derlooze ring ; fommigen tekenen aan , dat binnen Regeering. deeze Stad , wel 1400 ledig ftaancfe Huizen gevonden werden, welk aantal door anderen , zelfs op 3000 begroot wordt. JaSIechten Aitzema voegt 'er bij, dat 'er Handwerks ftaat der Baazen waren, die voorheen veertig KnechtsStad* gehouden hadden, en nu zeiven voor Knecht werkten; en dat 'er van alle de deuren deiWaag , naauwlijks één geopend werd. Bij deezen droeven toeftand, kwamen nog deB;nneo_ binnelandfche beroerten, welken in de mee-iandfcne fte Steden plaats hadden, wegens de bevor-beroerIen> dering van den Prins van Oranje, waar aan in Gelderland cn Zeeland, fterk; gearbeid werd, doch waar tegenArnjleldam, zig, met reden, verzettede; want wat vrucht kon men, tog genieten, van een' Prins, die nog geen drie Jaaren oud was? Hier ter Stede echter, trachtte het gemeen, de Trommelflagers, bij het omflaan tot de werving, te noodzaaken, 's Prinfen naam te gebruiken. Wagenaar verhaalt, dat de helft der Amfteldammeren, Prins gezind was, en dat de Regeering vier Predikanten de Stad ontzegd had , om dat zij voor den Prins gebeden hadden ; doch daar de Hiftoriefchrijver, niet een van die Predikanten noemt, laaten wij dit voor ■ 'sMans rekening, (f) Ook leed de Stad niet weinig fchade, door een allerhevigften norm, j!{Hu.^1tip# abhosb;.- wel- ,.(*) Faderl. [Jijïorie, 12de deel, bl. 281.  344 AMSTELDAMSCHE 1653. welke gevolgd werd van een oproer onder deriwzê het gemeen. Zo fpoedig men de tijding geRegceiing. kreegen had, van het fneuvelen van den Luitenant Admiraal M. H. Tromp , in den Zeellag van den ioden Augustus , fcheen 0 rchud- bct °^ men 's ^ans Dood wilde wrecken , dingCïn de op zekeren Engehchman ,PreserfMey', N"' woonachtig in de Nes; hij werd befchuldigd, kwalijk van den overledenen Zeeheld gefproken te hebben. De glaazen van zijn huis werden ingefmeeten ; hij werd in hechtenis genomen , en ieder die iets ten zijnen laste in te brengen had, gedagvaard ; doch daar niemand verfcheen , werd de opfchudding welhaast geftild. De Kerklijken maakten ook opfchud- eenige beweeging, begeerende dat de Roomtoor de fche Geestlijken , geene inboorlingen zijnde, Kerklijken je Stad zouden ruimen; dan aan hun oogmerk zaakc" werd niet beantwoord , zo min als die van 1 de Noord Hollandfche Sijnode hun oogmerk bereeken , wegens het Kweekfchool der Remon/lranten, naamlijk om het zelve te doen vernietigen. Zekerlijk heeft de wel wijze Magiftraat begreepen , dat dergelijken voorHagen , nooit op ongelegener tijd konden gedaan worden. vm'Êng™ Van de kant van Engeland werden wel imd afge- eenige voorflagen van vrede gedaan , doch weezen. ^ ^ J3urgemeester BANNING COCQ , daarvan, in vertrouwen, en onder Eede van geheim houding, aan den Raad bekend maakte , behelzende voornaamlijk , om Engeland en deezen Staat, tot een zelfd Gemeenehest te maaken, werd met verontwaardiging van de hand geweezen. In  JAARBOEKEN. 345 In dit Jaar werd in de Nieuwe Kerk, fchuin 1653. achter de Predikdoel, het bekende gedenkte-stuken of de Grafdede, voor den Commandeur Regeering. Tan van Galen , geiheuveld in een gevecht cramede tegen de Engelfchen, opgericht. (*) van'ca-' Als Predikanten werden in dit Jaar beroe len. pen, Johannes de Gavarel, hij overleed Beroepend drie Maanden daarna. Robbertus Junius , tefn.dikaa" obiït 1655, en OttoBelcampius,obiït 1685. IÖ54> I Tusfehen den 6den en 7den January, had Zwaare " men hier weder een z waren Storm, waardoor storm, de Westerkerks Toren , geweldig befchadigd werd. Na men op voorwaarde, die niet al te voordeelig waren , de vrede met Engeland eindelijk verkreegen had, werd dezelve onder het Burgemeesterfchap van, Dr. FransBanningJAlbertDirksPater, COCQ, joiian huidecoper, Cornelis Bicker , I en (f) |Dr. Nicolaas Tulp* op den 27ifen Mei, alhier afgekondigd, en Afkondidie gebeurtenis met groote vreugd gevierd. I^de. Om het Gemeen te behaagen , bliezen de Trompetters, het bekende Liedje, Wilhelmus van Nasfouwe, en de Predikanten werden ieder een gefchenk vap Wijn vereerd. Zorgvuldig hield men echter verborgen, dat de (*) Zie zijn Dood in de Batavifche Romein, (f) De Burgemeesters Banning Cocq en Cornelis Bicker , jïierren kort na elkamer. II. deel. Z L  346 A MS TE LD AM SC HE 1654. de vrede zijn beflag niet gekreegen had, voor déC°zUe' dat de overleevering van de befaamde Acte Regeering. van S&clujie , of uitfluiting des Prinfen van Oranje, gefchied was, en Holland dus, door het zogenaamde Eeuwig Edid, aan de dwingEeuwig landij van den heilloozen Cromwel voldaan detf gee-" had. In onze algemeene Lands gefchiedenishoöden. fen, is het een bekend ftuk, welke onheilen, die beruchte Aéte met zig gevoerd heeft; JoorV3"^ zelfs werd deeze Stad ' biina 20 Spoedig olïLlkt' als de zaak ruchtbaar werd, in vrees gebragt, ontftaande door een gerucht, dat Graaf Willem van Nassau , met een leger van eenige duizend Man , van Groningen kwam, om de Stad te belegeren. Doch dit een bloot uitftrooifel zijnde , verdween die vrees zeer versmde- fpoedig. Ook fchroomde de Regeering niet, Ï2X£ verandering en vermindering in Stads bezetzetting, ting , benevens eenige nieuwe ordonnantiën op de Schutterij, te maaken. verliesvan 0ndcr alle de nadeelen die de Staat leed, de£r«zn. was geen van de minfte het verlies van de Brazil. wapen- In de Oude Kerk vong men in dit Jaar o?S* Ërtaan -> met het Schilderen van het Wapehglas van Burgemeesteren, zeedert den Jaare 1578. werk-huhi Hct sPinhuis en nieuwe Werkhuis, werverïenigd. den in dit Jaar vereenigd, en tot vermeerdering der Inkomften van beiden, eenige nieuwe belastingen op de Tapperijen gelegd. Zedert dien tijd, hebben bijde de Huizen, onder opzicht van de Regenten en Regentcsien van het Spinhuis geftaan, na dat het Werkhuis, zedert deszeifs oprichting. (1650) ondereen bij-  JAARBOEKEN. 347 bijzonder beft uur geftaan had. Het Oude- 1654. zijds Huiszittenbuis, dat federt 1610 uit ee-^jo"nige Pakhuizen beilaan/had, werd in dit Jaar Rtgeerin*. vergroot, met het prachtige gebouw, datö.z.az. nog heden den naam van dat buis draagt • bouwd. Het gantiche beftek, zo van Huis als Pakhuizen, is federt eenige weinige Jaaren (1776) vernieuwd. De Stoelemarkt, die weleer opSm]tm het Water bij de Paapenbrug pleeg te zijn, werd in dit Jaar verlegd, op den N. Z. Voorburgwal tusfehen de Mol/leeg, en Dirk van Hasfelsbrug, alwaar zij nog tegenwoordig gehouden wordt. Op den i2den Maart deezes Jaars, werd alhier geboren, de vermaarde Kunstfclijlder, Jan Hoogzaad , een waardig leerling van den beroemden Lairresfe, pronkende Stads Raadhuis zo wel met zijne, als met zijn Meesters gadelooze kunstftukken. De vermaarde Gerrard Schaep Pieters- g. zoon , 1599 alhier geboren, die den Staat^uAER veele dienften beweezen, en laatftlijk (1651) als buitengewoon Ambasfadeur, naar de Republick van Engeland afgevaardigd was, overleed na zijne terug komst alhier, op den22ften Juny van dit Jaar. Abraham de Rooy , werd beroepen als£ Predikant, hij overleed 1680. Onder het Stads beftuur van de Heeren If55-. Burgemcefteren, JohanHuidecoper, JJohan van de Poll, en Cornelis de Graef, 1 Hendrick Dircks' zoon Spiegel. Z 2 « nam  343 AMS TE LD AM SC HE 1655. nam Amfteldam niet alleenlijk toe in voorfP°ed » maar zelfs zodanig in overdaad, en Regeering. pracht , dat de Regeering zig genoodzaakt Voorrpoed-vond, door een ernftige waarfchouwing daar ^1,etin te voorzien- De opgemelde Heeren en Nieuwe verdere Regeerings perfoonen i zag men op Stadhuis. den 29 Julij > vm fa Jaar ? jn ^ de eerfte zitting neemen, op het nieuw gebouwde Raadhuis, na hun Ed, des morgens in de Oude en Nieuwe Kerk, den Godsdienst bijgewoond hadden, 's Namiddags verfcheen de Schutterij in de Wapenen voor-het Stadhuis , waarop de Wethouders een plegtigen maaltijd hielden.. (*) t ItnT Aitzema verhaalt ons, een verfchil in dit £i™nM~ Jaar voorgevallen •> tusfehen de Admiraliteit en de Stad Monnikkendam, ontftaan over de aanhaaling van een Schip, waarvan men zeide dat de lading niet behoorelijk aangegeeven was; doch de klagten van de Admiraliteit, vonden zo weinig ingang, dat Monnikkendam ter Stads vergadering , in 't gelijk gefteld werd. (f) fe^pe- Amfteldam, aanvaarde in dit Jaar, hetPe- ' en Zoon terfcIiaP ' 0Vei' den Z°m Van de" Keurvorst van den van Brandenburg, -en befchonk den jongen Keur- p c vorst van . u £ronitn- (*) Eene omflandige befchrijving van dit agtfie Werelds-wonder, vindt men in de bekende Boekjes y De Wegwijzer, en, Gebouwen van Amfteldam. Ons bejiek gedoogt niet, 'er eenige verdere omfchrijving van te maken. Ook vindt men in alle de Stads lefchr ij vingen, deszeifs luister ruim genoeg, gemeld. (tj) 3de deel, bl. 1191. & 65    JAARBOEKEN. 349 Erfprins, met een .lijfrente van duizend Gul- 1655:. dens jaars ; liggende de Rentebrief in een^houGoudene Doos, die door den Burgemeester Regering. Huidecoper , vergezeld van een aanzienlijk gevolg, afgezonden werd. Deeze gunst be-M'^g toond aan den Keurvorst, wiens Gemalin de Wed. van Dochter van Prins Fredrik Hendrik was,fredrik ging in dit zelfde Jaarverzeld, met het too-DRiK. nen van alle tekenen van achting, aan zijne Weduwe, zij werd op een prachtige wijze ingehaald en vergast, al het welke door gemelden Aitzema , aan Staatkundige oogmerken wordt toegefchreeven. Onder alle die De stad woelingen en vermaakelijkheden, was men afiosGng hier echter ijverig bezig, met de voogden va"^!JJgWnetfI1 Willem den lilden aantcfpooren, ter af- Moenen" losfinge van de fchuld van twee Milioenen, verftrekt aan wijlen Prins Willem den lilden , doch 'er verliep nog een gcruimen tijd, eer gemelde fchuld afgedaan werd. Ongemeen fterk woedde de Pest in dit Jaar,zwaare in verfcheidene Provintiën ; hier ter Stede ,Pest" werden daar door, van den 3 den July tot den suften December , niettegenftaande alle middelen daar tegen te werk gefteld, 13287 Menfchen uit het leven gerukt. In dit Jaar was de Regulierspoort, nu de Waag op de Botermarkt, waartoe dezelve \x\tMrt' het Jaar 1668 , bekwaam gemaakt werd, volbouwd. Ook werden de groudflagen, tot'sLands het Admiraliteits of hands Zeemagazijn, en^™6*' in het volgende Jaar aan dat prachtig Gevaarte de eerfte fteen gelegd, zijnde de grond, tot dit Magazijn en deszeifs Schceps Timmerwerf Z 3 door  350 AMSTELDAMSCIIE 1655. door de Magiftraat, aan de Admiraliteit afgederioo^ ftaan- Het.St- Pieten Gasthuis, onderging Regeering. ook merkelijke verbeteringen. Tot hier toe was verande- beurtelings, nu in het Mannen en dan in 't iing in 't Vrouwen Gasthuis gepredikt, doch zulks werd gemaakL in dit Jaar verfchikr, en de Godsdienst, zoals nog tegenwoordig geichiedt, in deOudekcrk der KcikZr. nicuwc Nonncn geoefend. Het Zuiderkerkhof, werd bij gèïegériheid van de zwaare Pest, onbekwaam gekeurd om meer gebruikt te worden; met bevel van de dooden die aldaar moer.ren begraaven worden, te brengen naar het IVcsterkerkhof, aan 't eind van de Blom?^°nnati- 'graft. Ook werd in dit Jaar een nieuwe OrdcKosterrs donnaiitie voor de Kosters vervaardigd; gelijk meekers 'cr üok eene beraamd werd, voor de Exercitie- of Dril-meesters der Schutterij, welke toen door gemelde Meesters op de Schermfchoolen, in den Wapenhandel onderweezen werden. ophetver-Een andere Ordonnantie werd 'er beraamd, vanPveaste ten aanzien van het verkoopen der vaste Goecoederen. deren, waarbij bepaald werd, dat 'er niet meer dan twintig Perceelen , op een zelfden dag mogten geveild of verkocht worden; het gemelde getal is nu tot vijf-en-twintig opgeklommen. ■Nitwit, *n dit J.aar werd den aam"eg van de nieuwe dl'undfc'b', Volkplanting 'in Noord Amerika, Nieuw Nevoikpiin. der land, en de Stad aldaar gebouwd Nieuw 'ng' Amfteldam genaamd , ter hand genomen ; doch de kosten daartoe vereischt, liepen geduurende eenige Jaaren ver boven de voordeden, zo dat men 'er zelfs berouw van had, nogthans werd het dragende gehouden, tot in het  JAARBOEKEN. 351 liet Jaar 1664, wanneer de Volkplanting, 1656. door de Engelfiben ingenomen, en bij de Vre- s^tende van 1667, aan hun afgedaan werd. Regeering. In dit Jaar, onder het Stadsbeftuur van de Burgemeesteren, Cornelis de Graef, | Cornelis van Vlooswyck, en Dr. NicolaasTulp, Cornelis de Vlaming van Oudsh. werd de Scheepvaart der AmfieldammersNadeel de door de Engelfiben wederom zeer benadeeld. sv^'d00t Menigvuldig waren de klagten, die desaan-de afgaande, zo door Hun Ed. Gr. Achtb. als£^°e* door de Admiraliteit, ter Staaten vergadering ingebragt werden; doch alles vruchtloos zijnde, beraamde men alhier op eigen gezach, de noodige middelen daar tegen. Men gaf dan^*™ aan de Bevelhebberen der Vlooten, een ge-daaromheimen last, inhoudende het behoorelijk be-,renu toonen van alle verfchuldigde eerbewijzen; het weigeren van het doorzoeken en opbrengen der°Schepen; op het doen van bedreiging, zig tot verdediging gereed te maken, en bij het oefenen van geweld, zig manmoedig tot eer van 't Land te verweeren; doch deeze bevelen werden, kort daarna, door de Staaten ingetrokken: waarover de Vice Admiraal de Ruiter zig als een waar Zeeman, en^jan dus te recht, aan de Regeering deezer Stad be-ter. " klaagde, zeggende in zijnen Brief, dat bet intrekken der Order voor 's hands dienaaren Z 4 on-  352 AMSTELDAMSCHE 1656. qndraagelijk was; dat zij bij de Kooplieden en derloo"; hiJ h;{ Gemeen voor Eereloozc Schelmen, zouK»geering, den worden uitgekreeten;dat dus niemar.t zijn Convooy kon befchermen ; dat de minfle Engdschman ben zou zoeken te hoonen, de Schepen onderzoeken en neemen, en bun als Jan Gats uitmaaken. Waarop hem geboden werd de geheime order te volgen; en het fchijnt dat de Engelfchen hem toen ook ongemoeid gelaaten hebben. Hoofdman- De Hoofdmannen der Zijdehal , werden zrdeM dcin dit Jaar aanê'e{1'eld- °Qk werd 'er tusfehen IJ e a' de Admiraliteit en de Stad een overeenkomst getroffen, waar bij het geheele vierkant van het Prinfenhof en alles wat daaraan behoort, Holen van Rail de Admiraliteit afgedaan werd. De Re'«Rasphuis.genten van het Mannen Tuchthuis alhier, deeden in dit Jaar, aan de Nieuwe Wetering niet verre van den Overtoom, naar verkreegen verlof, de bekende Rasphuis Molen opRouwing richten. Ook maakten de Broederen DiacoDtacSme ncn' mai* bekomene vrijheid, verkrijging weeshuis, van grond, cn gifce van zevenduizend Guldens van Stadswege, eenen aanvang met het bouwen van het nog in wezen zijnde Diaconie Weesbuis, wordende daarin, vóór hot einde van het volgende Jaar, honderden vijftig kinordonnan- deren geplaatst. Door de Magiftraat werd in tie.enz. dit jaar de eerfte Ordonnantie op de Goudveer 00 cn Zilver-draadtrckkcrijen gemaakt. Ook ww^en werd door dezelve de legplaats voor de Schepen op IKoerden, op de Singel bij de Spaarpot/leeg bepaald; gelijk ook het Trekpad en de  JAARBOEKEN. 353 de Vaart op Gouda, werd aangelegd. Het 1656. Kleine Loopveld, voor het pasfeeren van twee^houRijtuigen te fmal zijnde, werd omtrent dee-Regeering. zen tijd verbreed; doch het ontwerp, omUtpvsU eene Graft uit de Vegt in het Gein te maaken,verbreed, ten diende der Brouwers, ging, niet tegenfraande het verkreegene Octrooi, en de gemaakte overeenkomst, niet door. Volgends de meesten Schryvers,hebben alhier Kwaker*. allereerst deKwaakers zig in ditjaar nedergezet; zijnde zij toen veel talrijker dan tegenwoordig. maximiliaan sandeus Of van de san-m san- de, die onder de geleerde Amjleldammers0büt.' •' gefteld wordt, fchoon hij tot de Orde der Jefuiten behoorde, ftierf in dit Jaar te Wurtz'burg, zijnde alhier geboren, op den i8den April 1578. In dit Har zijn alhier beroepen, Tacobus Beroeper* de Ct.er.cq_, Andreas Lansman en Lucas ten. Vink , de eerfte ftierf 1680, de tweede 1665, en de derde 1671. Onder het beftuur van de Heeren Burgemeesteren , Cornelis van Vloos- JohanIIuidecoper, 1657-. * wyck, en Dr. GerardSchaef, Mr. Andries de. Graef. werd het ontwerp om de Stad aan de Oostzijde Katteniwt „ , betim- te vergrooten en te veriterken, waarop men meril, reeds geduurende eenige Jaaren herwaards : bedacht geweest was, aangevangen; naamlijk met het Eiland Kattenburg, wordende in het Z 5 vol-  354 AMSTELD AMSCHE 1657. volgende Jaar de grond aldaar in Erven aftedeC"* deelden verkocht. Onder de voordeden van Regeering. oen koophandel, moet thans gemeld worden Bevestiging de bevestigfng van denzelven, door den Ko- rorrech- f^P^«»«f^ fredrik den lilden , ten in üe- m zijn Ki|k. Ook bevond zig in dit Taar alnmarktn. hier de Spaanfche Ambasfadeur, ZW Ested0»este.van de Gamarra, die naar zijne waardincamar. hejd plegtig ontvangen is. Onder de Vreugra. debednjven, ter zijner eere aangerecht Was het, dat men den band van vriendfchap met Spanje, des te naamver toetrok, springen Op den iaden van de maand September, KruidHoof.geraakte alles in vrees, door eenen vervaarlijken flag, veroorzaakt door het in de lucht ipringen van een Kruitftoof, buiten de Heiligewegspoort, dit gefchiedde met zo veel geweld, dat verfcheidene Eoomen, met wortel en al uit den grond gerukt werden (*) Sul: lnD diI J?r "fc* Kfhoornjluis, de Nieuzen ge. we Rapenburger fluts, de drie Sluizen op de maakt. Utrechifchefiraat, en verfcheidene anderen van minder groorte, gemaakt £££ u v0c* w.e.rdin of omtrent dit Jaar het thans bekende N. Z. H. Logement, dat tot dien tijd toe voor het Westindisch Huis gediend had tot een Logement verhuurd, veerop Nog werd 'er eene overeenkomst, en or«H/w. donnantie, betreffende het Veer op Hasfelt gemaakt. J vierde ver. In dit Jaar, ftaande het Burecmeester- «rootins. fchap van> *> ... _„ ■ Dr. Cj van Zanten, Spiegel, bl. 110.  JAARBOEKEN. '355 Dr. Gerard Schaep., Dr. Cornelis Jan 1658. WlTSEN, en Stadhou_ 7 derlooze Cornelis de Graef , Johan van de Poll. Regeering. werd, na bekomen Octrooi, de vierde Stadsvergrooting, waarvan in 't voorige Jaar reeds een aanvang gemaakt was? met ernst voortgezet. Gemelde vergrooting was aanmerkelijker dan de drie voorgaande, aangezien door deeze, de Stads Bolwerken, tot zes-en-zestig toe vermeerderd, met een breede Watergraft voor dezelven, gedekt, en regelmatig verfterkt werden. Men behoeft llegts het oog te Haan op de Eilanden Kattenburg, Wittenburg, en Oostenburg, om te zien, welke trotfche en nuttige Gebouwen aldaar, uit de moeras ten voorfchijn gekomen zijn. Deeze vergrooting j™0^ begreep in"zig een ruimte van 362 morgen, 206 roeden, zijnde dus de groote der Stad nu in het geheel 892 morgen, 568 roeden Rbijnlandfcbe maat, en de geheele omtrek langs de uiterfte paaien van het T, en de Wallen,3758 roeden, dat is i8,7Qofchreden. Niettegenltaande de Staat in dit Jaar denDeVaart Oorlog aan Portugal verklaard had , bleef "f,^ echter de Vaart derwaards vrij, uitgenomen vrij. het zenden van Oorlogsbehoeftens. Op den iAden Mei deezes Jaars, Hortte de 1659. Steenebrug, liggende over de Prinfegraft bij?'^*™* de Lelyfluis in, en dit ongeluk, waarbij agt menfchen het leven lieten, gaf aanlijding tot de verbouwing en verbetering van de gewelffelen der Beurs, houdende de Kooplieden De Beurs hunne bijeenkomst in de Nieuwekerk, tot denherbouwd' 3iflen  356 AMSTELDAMSCHE 1650. 3iften January 1660. De raadplegingen S"; der Vroedfchap in dit en het voorige Jaar, Regeering. wegens het oprichten eener Jaarlijkfche Paardemarkt, waien van geen gevolg. Tot in het laatst van dit Jaar was de Zui~ derkerk verfierd met fraai gefchilderde Glaazen, diej'er nu, om meerder licht in de Kerk te brengen, uitgenomen werden. Na de gewoone Jaarlijkfche verandering der Stads Regeerderen, werd door Burgemeesteren , Cornelis de Graef, Hendrik Dircksz. Spiegel, en Johan Huidecoïer, Mr. Symon van * Hoorn. Bepaaiing eene bepaaling in den rang der Heeren Comrang der misfarisfen gemaakt (*). In dit Jaar ondercommisfa-vond men ook, dat uit kleine zaaken, groote beroerten ontftaan kunnen, dan naamlijkwanneer het graauw van oordeel is, dat het in deszeifs rechten benadeeld wordt. De Staaten van Holland hadden noodig geoordeeld, eene nadere bepaaling en verandering te maaken , in de Impost op de Turf, en op de marlet Srootte der Tonnen. Te Naar den onthouden hier over hevige beroerten, vergezeld van plondering en-andere geweldenarijen * welken echter door de komst van drie Compagnien Stads Soldaaten van hier, gefluit werden. In (*) Handv. bl. u6.  JAARBOEKEN. 35/ In den Zomer van dit Jaar, werd de Stad If559. vereerd met de tegenwoordigheid van deStadl«>«Keurvorstin van Brandenburg, de Prins van Roering. Anhalt, benevens deszeifs Gemalin en haare Zuster; de Weduwe van Prins Willem DENvoVhTTan Ilden en andere hooge Perlbnaadjen, welkenBb™ni'*~. allen naar hunnen rang ontvangen, onthaaldhaafd."2'" en uitgeleid werden. (*) Met de Heemraaden van Rhijnland, werdovereenin dit Jaar een nadere overeenkomst getroffen^™.,™*" wegens den Slaperdijk, waarvan wij hier \ooxslaPerdiikreeds melding gemaakt hebben (f). Ook kocht ' de Stad in dit Jaar de Ambachts Heerlijkheid van Urk en Ermeloord, wordende in 't vol-t/r*en£rgende Jaar, de jongfte Burgemeester An-8"'*'"'' dries de Graef , als Ambachtsheer daarvan aangefteld. Achter het N. Z. H. Logement, werd invieeschhai dit Jaar de Vleeschhal, eerst van hout, en*pad*^"" daarna van fteen gebouwd, zijnde de voorige"""" vernietigd, toen dit Gebouw voor de IV. I. Compagnie gefchikt werd. Ook werd, op het einde van Rapenburg,Twee eene Kerk van hout opgericht, die den naamj^"" van de Oosterkerk verkreeg; doch deeze is tot Kerken naderhand, 1669, vernietigd, toen de Oos-êeboawd' terkerk op Wittenburg van fteen gebouwd werd. Omtrent denzelfden tijd werd een dergelijke Loots gemaakt, die den naam van de EUandskerk had, en is gebruikt geworden tot in het Jaar 1734, wanneer de tegenwoordige (*) Dapper, bl. 253. enz. (10 Ibid. bl. 4i"-4»8.  358 AM S TE LD AM SC HE 1659. dige Eilandskerk van fteen gebouwd werd, derloozë z'inde dezelve twee Jaaren d.mrna gereed. Regeering. Ook werd den Lutbet■ fchen vrijheid vergund Tweede t05 hct bouwen eencr tweede Kerk; waartoe Lutherfchs zij zig bedienden van het Pakhuis de Kroon, Keit. ftaande aan de Zuidzijde van de Brouwersgraft, tusfehen de Keizers en Prinfegrajten. wijnko- 't Wijnkoopers Gild werd nu tot ftaud gepers oud. hrzgt, en gefteld onder zes Overlieden, die hun Gildehuis in de Koeftraat hebben. Naast de Nieuwekerk werd het Wijnrooijers Compton\ opgericht. Gefchenk Onder alle de gefchenken, in dit Jaar door e^van den Staat, aan de Czaar van Moskovien geMtskovu». zonden, muntte uit, een overgroote zilverene zwaar vergulde Kroon, van zes omgangen, en iederen omgang van twaalf armen, hebbende deeze Kroon , wegens alle derzelver Ornamenten , ongelooflijk veel van arbeidsloon gekost. Op de Zaal van het Stadhuis, werd dezelve zaamgezet, en door duizenden van menfehen bezigtigd. l. lau- L. Laurentius , was in dit Jaar als Prcrentius. dikant beroepen, hij overleed 1672. i66o Zo fpoedig had Koning Karel de Ildc, Bezending geen bericht van zijne herftelling tot den n'ngliA- Throon gekreegen, of een der aanzienlijkfte rel den bezendingen, beftaande uit twee Burgemeesiiden, teren en twee Penfionarisfen , werden van Stadswege naar Breda afgevaardigd, om zijne Majefteit desaangaande geluk te wenfehen, en hem te verzoeken de Stad' met zijne tegenwoordigheid te willen vereeren, welk verzoek echter heusfelijk afgellaagen werd, niet te min be-  JAARBOEKEN. 359 beloofde de Vorst het belang van deeze Stad ^So. en van den gantfchen Staat $ altoos te zullen stadhoubehartigen; doch zulks was bijna zo fpoedigReergeeHng, vcrgeeten als beloofd, zijnde de Staat bijna nooit ondankbaarder dan door hem behandeld. In dit Jaar genoot Amfteldam, onder het Stadsbeiluur van, Johan Huide- Cornelis de Vlaming coper, van Oudshoorn, en Cornelis van Mr. Andries de Graef. Vlooswyck , 1 het bezoek van 's Vorsten . Zuster, MoederDaen van Prins Willem den lilden, welke Prinswm«" nu in zijn tiende Jaar getreeden zijnde, ookjj""*11^ daarbij tegenwoordig was. Het bericht, zoiwaid. van Haare aankomst, onthaal en uitgeleide doet zien, dat men Haar eene meer dan Koninglijke eer beweezen heeft. Echter Haagde zij niet in het oogmerk van haare reis, alzo de Vroedfchap, toen nergens minder op bedacht was, dan om Haaren Zoon in de Waardigheden zijner Voorzaaten te doen opvolgen, waarop de Vorstin het, volgens het oordeel vrin de Wir, niettemin gemunt had. (*) In het begin deezes Jaars, verbrandde al-Brand in hier de Suikerbakkerij van den Heer NuiTS,£etbakkèftaande op de Heeregraft bij het Blaauwbuts; »i' en op het einde, tusfehen den 18 en i9den December, van dit Jaar leed de Stad eene ver-I|Zwrirar8 baa- . (*) Men zie 't qde deel zijner Brieven, bl. 10.  360 AMSTELDAMSCHE 1660. baazende fchade, veroorzaakt door een vreesderloozê hjken ftorm, die de zwaarlte Gebouwen, als Regeering. Kerken en Torens, het meeste trof, en nog grooter was het nadeel, dat in Texel geleeden werd, door het vergaan van veele Schepen. Lakenvenf- De Lakenventhal, die wij voorheen hebben! zien vernietigen, werd in dit Jaar boven de Beurs, wederom opgericht; doch is voor eenige Jaaren geheel verdweenen. Aimira- Aan het eind van Oostenburg werd de Ad"ij'niaan; miraliteits Lijnbaan, als mede het Oostindi* o. 1. z«' fche Zeemagazijn cn de Scheepstimmerwerf tnagnzijn, nr)cr.r,;r11(enScheeps-°P6aiLli,:- we™rer" *n de Zuiderkerk werd de Gallerij voor de Gaieri- in diaconie Weeskinderen, zo als, 1749, nog de*"««"-een andere voor de toehoorders gemaakt. jurk. ]\ja men in dit Jaar de Kermis of groote Jaarmarkt. Jaarmarkt, weder in de maand van September a»rktr' gefteld had, zijnde dezelve in 1655, in de maand Augustus verfchikt geworden, werd de bekende Noorder- of Prinfe-markt tot een weeklijkfche Marktplaats bekwaam gemaakt. Hoender- Ook werd het Moenderkoopers Gild gefcheicu°dP.ers den van dat der Vleeshouweren. Trekvaar- Nog werd 'er na vooraf verkreegen Ocwn in trooi, eene overeenkomst gemaakt, op de f2°jf"'' Trekvaarten en Paden van Buikfoot over Purmerende, Monnikkendam, Edam en Hoorn, en de noodige bepaalingen en Ordonnantiën daarvoor vervaardigd, en na de oprichting dier Veeren, werd, tot gerief van de reizenden de Nieuwe Stadsherberg aan de Sparrendamsl'e"ftler' merbrug, van bout, zo als ze nog tegenwoordig  JAARBOEKEN. S6i dig is gebouwd, zijnde echter zedert eenige 1660, Jaaren merkelijk verbeterd , hebbende een^^J; . fraai uitzicht over het T, op het Buikjlooter Regeering. Tolhuis. De beroemde Kunstfchildcr Covert Flink, g. flink , met wiens Kunstftukken het Stadhuis nog he-obi"* den verfierd is, overleed den aden December deezes Jaars. Met den aanvang van dit Jaar onthielden t66i. zig alhier twee beruchte Waaghalzen , die zig0.^00*4 Deodati en Seutony noemden, en deftout-sEUTOheid hadden, om op de ongehoordfte wijze,NY* van de Heeren Tkip , Scholten cn Boekart aanzienlijke fommen gelds te eifchen, doende dien eisch verzeld gaan, van fterke bedrijgingen; echter hadden zij geen harts genoeg , het geld, op de door hun bepaalde plaats, te haaien. Groot gerucht veroorzaakten 9°k^**{|^ omtrent deezen tijd, de Kerklijke verfchillen eci e • tusfehen de Voetiaanen en Cocciaanen, doch de altoos trouwhartige Magiftraat, waaronder als Burgemeesteren waren, Cornelis van Vloos-ICornelis deGraef, wyck, en Dr. Gerrard Schaep,'Johan van de Poll. zorgden, dat deeze twisten, alhier binnen de Vzz'f^km" len van befcheidenheid gehouden werden. Te hevig, Medenhlik, alwaar van de Velde , na hem de Stad Utrecht ontzegd was, beroepen werd, .geraakten de zaaken bijna tot daadlijkheid. De Staaten hadden hem bevolen, niet alleenlijk de laastgenoemde Stad, maar ook de geheele II. Deel. Aa Pro-  3Ó2 AMSTELD AMSC HE \66u Provintie te ruimen; doch de Regeering van dertoozê ^e^en^ vreesde hem te' doen vertrekken. Regeering. Van hier vertrokken drie Compagnien Stads stads soi- Soldaaten, om de rust aldaar te herftellen. daaten der- Van de Velde vertrok; werd eerlang Pregezonden. dikant te Middelburg, en na dat Willem de lilde tot Stadhouder aangefteld was , werd hij, 1675, te Utrecht weder in zijn ampt als Predikant herfteld. Ook zorgde de Wet'houderfchap zeer ijverig, tegen het drukken en verkoopen van Schimpfcliriften en Libellen , waardoor veelen, uit den aart onrustig , altoos nog fterker aangehitst worden. ^n'ihf.' ^ct aanziennjkfte deel van het Prinlenhof, " '" dienende tot de Vergaderplaats der Admiraliteits Heeren, dat op de Binnenplaats een aanzienlijke vertooning maakt, werd in dit Jaar vergroo- van den grond af gebouwd. Ook gefchiedde makZrk. nu de herbouwing en vergrooting van de Oude Waalekerk, gelijk reeds is aangeweezen. Veer op 't Veer op Amfteheen en Slooten, werd in£l°uik/i'i>T geft^dï en dat van Buik/loot met een uitvoerige Ordonnantie voorzien, ook werd een bePost op ter orde beraamd, wegens de Brieven op EnEngthr.i. geianci^ om dezelven naamlijk te water overtezenden. Onder de Regeering van Burgemeesteren, 1662. Cornelis de Graef, Cornelis de VlaDr. Cornelis Jan ming van OudsWitsen , hoorn , en Mr. Henrick Hooft. Overeen- k°™dewe*werd met de Hoogheemraden van fFatertand, pres. eene  JAARBOEKEN; 363 eene overeenkomst. gemaakt, wegens het 1662-. Rietland,tusfehen den Watergraaffchen Dijk5**^- en de Nes. Regeering, Een van de fierlijkfte werken deezer Stad, naamlijk de Amflelbrug of Hoogefluis, zo alsi,-^. dezelve doorgaands genaamd -wordt-, werd in dit Jaar op vijf-en-dertig halfronde..boogen, van gebakkene fteen, gemetzeld. Hebbende de lengte van 660, en de breedte van ) o voeten, onder dezelve vindt men de. Amflel-Jaebt- Jachtha- , ' ven. haven. , ' : De IVestfriefche of nu genaamde Sebager~SchHeTi markt, werd mede aangelegd; doch is van*£fchuit, tijd tot-tijd zodanig'verminderd, dat dezelve, vuch-me even als de Béfchuitm'arkt, niet meer in wee-marktzen-is. Zo als mede van de kleine Viscbmarkt, aan de Haarlemmerfluis, in dit Jaar aangelegd, in 1779, het buitenfte gedeelte is afgenomen, wordende nu de Bot, Schol, enz. op Vlotten verkocht. Wat de Gilden betreft, dat der Boekver- Boekver- koopers, Boekdrukkers en Binders,- werd in*°°p«|. dit Jaar van 't St. Lucas Gild gefcheiden, en tot een afzonderlijk Gild gefteld. Het ftaat onder opzicht van vijf Overlieden, die een' Gildeknecht hebben , en boven de groote Vleesclihal vergaderen. Ook werd het Veerveer op op Enkbuizen tot ftand gebragt. En na hetE"iè'iz,aAdmiraliteitshof, bijna tot den tegenwoordigen ftand gebragt was, werden door deWakers Heerem, met bewilliging van die van den Ge-*an h« rechte, de behoorelijke Waakers tot het zelvePnnfenhofaangefteld. De Engelfche Brouwnisten, die 'er nog£«*4/*** ü J . "Kerk ver» Aa 2, OVe-brand.  364 AMSTELDAMSCHE 1662. overig waren, zagen in dit Jaar ter hunner stadnbu. fvnarte hunne vergaderplaats in de Barnde- derlnoze n 1 i . Regeering. /teeg, door het vuur verteeren. Ook brengt Zntcifcb$ men de aankomst der Engelfche Episcopaaïen Episcopoa- tot dit Jaar. Deezen bedienden zig naderhand van de Predikplaats, in de Bruinistengang; doch binnen weinige Jaaren is hunne Kerk elders verplaatst. Beroepene Als Predikanten waren alhier beroepen, predikaa- jACOBUS LE Maire , ftierf ï6q2, Laurens Homma , obiït 1681, en Johannes Vis- scherus, boven het gewoonlijke getal; deeze ftierf 1694. 16*53. Na dat om deezen tijd in Frankrijk, een Verbjj*. Noordfche Maatfcbapij opgericht was, die jiiidamfcb, echter eerlang te niet ging, zocht men dezelFr'lJrift. ve en bijzonderlijk te Rouaan te bevoordee' len, door het verbod van invoer van Amfleldamfche Zeep; doch de Heeren Burgemeesteren , Cornelis de VlamingIHendrick Dircksj. van Oudshoorn, j Spiegel, en Johan van de Poll, jMr. Symon van I Hoorn. deeden, om het belang der Zeepziederijen niet te veronachtzaamen, door Brieven aan der Staaten Ambasfadeur , den Heer Willem Boreel, kennis geeven, dat de Zeep alhier, met geene Traan gemaakt werd, met verzoek zulks aan die van Rouaan bekend te maaken; want men had op voorgeevcn dat zulks gefchiedde den invoer daarvan verboden.. In  JAARBOEKEN. 365 In den Nazomer van dit Jaar, vertoonden 1663. zig alhier twee ongewoone Luchtverfchijn- derlooze fels of Staartftcrren, die door het onkundig Regum* Gemeen, als voortekenen van Pest of andere smna». onheilen befchouwd werden. In dit hun gevoelen werden zij te meer verfterkt, toen een allerzwaarfte Pestziekte deeze Stad in dit en*"*»"», het volgende Jaar trof; welke befmettmg m dit jaar, 975a, en in het volgende, 24148 menfehen, ten graave fleepte. Deeze ziekte werd alhier veroorzaakt, door eenige Matroozen, die met een Landsfchip van Oorlog, de Pest van Algiers mede gebragt hadden. Ook werd in het najaar veel ophefs gemaakt, b*™* van een fpoedige bevriezing der Boomen, uat echter mede niets onnatuurlijks was, aangezien op eene nedcrvallende regen , terftond een fterkc vorst volgde, of wel daar mede vergezeld ging, zo dat het gevallen vocht bcvroos, en zodanig om de dunfte takjes tot ijs werd, dat ze de dikte van een arm kreegen.(. ) " Wat aangaat de verbetering der Stad; f^Lf'* der aanzienlijkfte Roomfcbe Kerken, de 1 ooi genaamd, oorfpronklijk uit een Kapel, weleer aan St. Anna gewijd, en die in de buurt de Outewaal pleeg te ftaan, doch met de laatfte .vergrooting vernietigd werd, kreeg m dit laar zijn aanwezen; fchoon dezelve toen aan het Funen ftond; want eerst in 17^0, werd zij op de tegenwoordige plaats gebouwd. Ten (*) Domslaar, bl. 4i6- Commelyn 1160. Aa 3  AMStELDAM'SCHE 1663. Ten voordeele van de Tabakspijpmakers, S"e" weHten zig toen alhier bevonden, werd in dit Regecring. Jaar de Pijpemarkt op maandag gekeurd, cn markt' ^100n d<-"ezc Fabriek alhier verftorven is, heeft de Graft tot nog toe den naam daar van' woren behouden- 0ok .werden eenige Keuren op de Suiker- de Suiker bakkerijen en Zijdeweverijen gebakkerijen^aakr. (*) Nog viel 'er eenige verandering verande- 111 de Postenjen voor; de Postmeester Genering in de raai van Engeland werd door Burgemeesteren Posterijen. uitgckocht ; doch van DER heiden, bleef Postmeester op Frankrijk totin het Jaar 1669. ftedTkan"6 Als Predikant werd a]hier beroepen, Geten.' m' Rardus Havikus , obiït 1699, en ten dienfte der Noordfche tnDeenfcbe Gemeenten, Christiaan Abel, doch na korten tijd werd Abel afgezet, en zijne Gemeente gedisfoheerd. (f) Staande de Regeering van Hun Ed. Gr. Achtb. de Heeren, 1664. Mr. Symon vanJMr. Andries de Graef, Hoorn, en Dr. Gerrard Mr. Henrick Hooft , Schaep, 1 K. b5eV,°"d Zif alhier LlEWE van AlTZEMA, als zema. Relident der Stad Hamburg, met oogmerk om eene onderhandeling ter befcherming van den Koophandel van die Stad, aantevangen. Zijne voorhagen werden gehoord, door de Hee- (*) Handv. bl. 996, 1166, 1170. Ct; CroesE, Kerkdijk Naamregister,bl. 87,#«2.  JAARBOEKEN. %67- Heeren van de Admiraliteit, dan, het zij dat men 1664. vreesde door de bevijliging van den handel der^uBamburgers, die van deeze Stad tebenadeelen ; Regeering. of dat men zig in geene onderhandeling wilde m inlaaten, om Engeland geen ongenoegen teAmPtUam, geeven, (ter verhoeding van het welke men ten^ alles wat mogelijk was deed, zo met de vrij- Engeiarj. geeving van een Engehch Koopvaardijfchip, dat door den Schout bij Nacht C. Tromp , aan een Algier/che Kaper ontweldigd was, zonder eenige de minfte vergoeding van bergloon , of andere gedaane kosten, als door het ftreng verbieden van alle Schimpfchnften, op den Hertog van Tork , 's Konings broeder,) dit is zeker, dat Aitzema.onverrichter zaake te rug keerde. Op den 13den Maart des voorgaanden Jaars, was aan het tegenwoordig Aalmoes/enters m*. Weeshuis, op de Prinfegraft de eerfte fteen o-elegd , eu geduurende dit Jaar, was men met de bouwing daarvan zo ijverig bezig, dat op den \i\mjanuary des volgenden Jaars, de kinderen daarin overgebragt werden. De Doopsgezinden leiden ook de hand aan Kerk de de bouwing van hunne KerkdeZow, welke nog ter zeïfder plaatfe op de Singel in weezen is. 2,.; . Het Compasfen cn Zeilenmaakers Gild, compasiè» kree» in dit Jaar zijnen aanvang. Het zelve m.akcrs ftaat onder vijf Overlieden, als drie Zeilen-ciw. maakers en twee Compaslenmaakers, welke hunne bijeenkomst houden in het zogenaamde Zeerecht Ook werd 'er eene overeenkomstVeeroP gemaakt tot de oprichting van het Veer op ^f" Aa 4 Dur-  368 AMSTELDAMSCHE srL6hnt burgerdam. Nog werd 'er eenige verfchikderiooze ktng gemaakt, in de Ambachtsheerlijkheden Regeering. van Amflelveen en Sloot en; wordende deBur- it\T?cTeS,tC1', HenRIK Hooft' als bijzonder siooten. Ambachtsheer van Slooten aangetleld. cnru „ Als Predikant werd in dit Jaar beroepen, ton, c- Lycochton, obiït 1685. 1665. ..Hier voor zeiden wih dat Koning Karel Aanvang zijne beloften vergat, en hoe goed Engehch E%tm,m ëczind nien ziS alhier in het voorgaande Jaar o.ncS. ook betoond had, borst echter de oorlog, die de ondankbaare Koning, langs alle mogelijke wegen zocht, openbaar uit; waarom men hier ter Stede en elders, ernftig bezig was met zig ten krijg toeterusten; doch den aanvang dèszelven was niet zeer voordeelig voor den Staat, waardoor de gemoederen niet weim'oontrust werden , ook ontbrak het niet aan Engeljchen en Engelschgezinden, die kwaad zaad tusfehen Regenten en Qnderdaanen trachtten te ifrooijen; dan na dat de Britfcbe Vloot, zig voor Texel vertoond had, gaven de Heeren Burgemeesteren, Dr. Gerrard Schaep, Gerrit HasseHendrick Dircksz. laar , en Spiegel, Dr. Gillis Valke¬ nier. SSS. ürde! a»n den Capitein Tak , om zig met tweehonderd man, uit de bezetting dervvaards te begeevcn, cn tegen eene landing te waa- nP' «Ü°k Werd verzocht»0111 dcn Bisfchop van Munfier te keeren, twee Compagnien vap hier  JAARBOEKEN. 369 hier naar Groningen te zenden, doch Burge- 1665. meesters deeden de Staaten zien, dat Stads^ouveiligheid daar door te veel in gevaar zou ge-Regeering. fteld worden, biedende echter gemelden Tak met zijne tweehonderd man aan, welken men op Texel rast meer noodig oordeelde te zijn. Ookzorgvoor werden tot Stads veiligheid en rust, de noódi-j^*»«ge orders op het waaken der Burgeren beraamd. Frankrijk die weinige Jaaren daar na£'dB™*.™n blijken van goede trouw gaf, toonde zig 'ra" ' nu de beste vriend te zijn , door zig na gedaan verzoek , tegen Groot Brittanje te vcrklaaren. De Branfchen deeden hier ter Stede eenige Oorlogfchepen timmeren, en • bemannen, ja zelfs verzocht de Ambasfadeur d'Estrades , uit naam van zijnen Koning, in deeze Stad een Gefchutgieterij te mogen oprichten; gelukkig werd in dit verzoek niet bewilligd, waarover men in 1672, enz. reden had verheugd te zijn.(*) De Engelfcbe Kerk op het Begijnhof, werd£^//rf/ in dit Jaar verbouwd, onder opzicht van*.'* qp 't Kerkme'esteren der Nieuzvekerk. Ook werdf^iTuwd. ter aanmoediging van den Lakenhandel bet Lakenvcrwers Gild alhier opgericht, en ge-^wrlteld onder vijf Overlieden. Nog werd vol- enz. c;ens de algemeene Keur, eene Ordonnantie beraamd, voor de Vermilioen, Vernis en Terepentijnmaakerijen, en de plaats daartoe bepaald, aan de Schans bij het Blaauwhoofd, of omtrent de Sluis naar de Wetering, aan de Baan- of Lijnbaans-graft. (f) Als (*) Aitzema, 5de deel, bl. 655, 858, 95°« (f) Handv. bl. 999- Aa 5  3?o AMSTELDAMSCHE 1666. Als Predikanten werden beroepen, NicoSzê laas de'laPlancque, overleed 1702, en Regeerfag. Cornelis Danckerts, obiït 1693. Berocpene Geduurende dit Jaar leed Amfteldam zeer Prejan- veel nacieel ? door den Oorlog met de EngelNadeei fchen, die zig niet vergenoegden, met twee Ooriog!a Ooriogfchepen voor het Vlie te doen verbranden, noch met het vernielen der Koopvaardijfchepen, maar beftonden zelfs het wèerlooze Dorp ter Schelling te pionderen en te verbranden. Intusl'chen vond men alhier zulke ontaarte Vaderlanders, die hun geld naar Engeland en naar den Bisfchop van" Munjler PrVJikMnt overrnaakten. Een Engelsch Predikant, Pain zijn' ciiARD Made genaamd, niet willende nalaa- fchorsc?6" ten voor liet door dcn Brand verwoeste London te bidden, werd in zijn' dienst gefchorst. Een, van andere geaartheid, ontzag zig niet om openlijk alhier Lasterfchriften tegen den Koning van Frankrijk aan den dag te doen komen. Men deed wel onderzoek naar hem, gio bal. die G10 Paul Bonobi of Balbi genaamd B1, werd; doch hij werd niet ontdekt. (*) De Burgemeesteren, Dr. Gillis Valcke- Cornelis Vloos- nier , wyck , en Dr.NicolaasTulp, Mr. Andries de | Graef. zorgden in dit Jaar tegen de verhooging van (*) Briiven van de Estrades, 4de deel.  JAARBOEKEN. 37* van den Slaperdijk , die Hoogheemraden, 1666. niet tegenftaande de gemelde overeenkomst,*^; 1 voorneemcns waren wel zestien of twintig Regeering^ duim te doen vcrhoogen. Het Veer op Bre- zorg tegen da, werd mede in dit Jaar opgericht. De Vice Admiraal Abraham van der den s/«;-rHulst, in de gelukkige Zeedag van den n-^*'DPR 12. 13. en iAden July deezes Jaars, tegen hulst'; de Engclfchen, gefneuveld zijnde, werd terjj^g;^ zijner nagedachtenisfe , in de Oude Kerk een fierlijke Grafftede opgericht, van der Hulst was alhier in het Jaar 1619 geboren, en had reeds voor zijn' dood, door dappere daaden, zijn' naam vereeuwigd. Ook overleed in dit Jaar , alhier de kunstrijke Dichter Jeremias ker, obiït. de Dekker , wiens werken als nog in achting zijn. De geeftige Focquenbroch, eenFoc-^ Amfteldammer van geboorte, ondernam inBROcH. dit Jaar, zijne reis naar de Oostindiën 5 men zegt, dat hij op het Kasteel van del Mina, zijne Min in V Lazarusbuis, heeft zaamgefteld. Hendrtcus Kieftius , werd in dit Jaar^J™*7als Predikant beroepen. Hij overleed 1683. Mr. Andries de Mr. Symon van ï^1. Graef, Hoorn, en Nicolaas Pancras, Mr. Lambert Reynst. als Burgemeesteren, handelden met de Vroedfchap (*) Deeze was aangekomen, in de plaats van den Heer Dr. C. J. Witskn , die het Schouts Ampt aanvaard had.  372 AMSTELD AMSCHE 1667. fchap over het Eeuwig Edicl, waarvan wij derfoo"; hier vooren melding gemaakt hebben, en wel Regaeting. tot het doen van den Eed: waarvan den inHandeiing houd deezen was. %eLiP Ik Move en fweere het boven ft aande Eeuwich Edicl, midsgaders alle de pointen cn httuive. articttlen daarinne vervat, heylicblyck ende ' oprecbtiglyck te zullen maintineeren, ook geenzint s te zullen gedogen, dat daar jegens eenige indracht, ofte in fraclie gefchiede , veel min ooit of ooit, eenighe propofnie of advis te fullen doen, of geeven, noch ook 'te fullen doen doen, of doen geeven , die daar jegens in eenigben deele ,/lrydich zoude mogen we/en. Soo waerlyck moet my Codt Almachtig helpen. «dèn'wrf Welke Eed door Burgemeesteren cn Vroedrejnvan fcjjjgp^ fa »j volgende Jaar gedaan is geworden. Men begrijpt zeer ligt, dat de toenmalige Engelfcbe Oorlog , de Staaten van Holland beducht deed zijn, dat andere Provintien , en ook het gemeen in deezen mogten aandringen , op de bevorderingen des Prinfen van Oranje , waar tegen men door deeze nadere bepaaling, ja zelfs ""door het doen van den Eed, wilde waaken;doch het gevolgzal ons doen zien , dat de Eeuwigheid van 'het beruchte Edicl, van zeer korten duur was. predikan- ^ Burgemeesteren en Vroedfchappen vonden hé" Burg-r-in dit Jaar goed, om aan de Predikanten van. ttonken" ^ openbaare Kerk, alhier beroepen zijnde, n en' het Poorter of Burgerfchap te fchenken, zo voor hen, als hunne Kinderen, ïn deeze Stad bevond zig in de Maand Al?- vem-  JAARBOEKEN. 373 vember, alhier een afgezant van zijne Czaar- 1667. fche Majeftcit, welke aan den Staat gezonden s«*ou, was , ter aankweeking der vriendfchap en goe- Regeering. de verflandhouding. Ook werd in dit JaarA/|e^e de Vrijevaart op Portugal, bij een ver drag -van vrede bevestigd. vrije vaart Als een der voorrechten voor de Burgersopi'<"-«van deeze Stad, werd in dit Jaar, bij fenten 'J^,^. tie van den Hoogen Raad verftaan, dat de- mers ten zeiven ten platte Landen, in Perfoon nog^nJel goederen Arreftabtl waren. Arrefi»ui. De beruchte Dichter Jan Vos, overleedJANV0Sf in de Maand July deezes Jaars. Als Predi obiït. kanten in dit Jaar beroepen, vindt men ge Beroepene noemd H. Rynsdyck , obiït 1689; Petrus Pre én bij na liep het letwcge, « gantfche Jaar met deeze twisten ten einde dóch de verfterking ging echter niet door. itaifwerk, • Ter aanlokki"gc vanbekwaame Handwerkslieden het heden, werd door Burgemeesteren beflooten, r^chtgê- aan h.un 5 die niet al te wel bemiddeld waren,' a-honken, en zig hier als Meester wilde nederzetten het Poorterrecht, of het Geld daar toe,: te fchenkem Luti. pi- 't Lutherfche Diaconie of Konijnen Kofje, j""jcej in de Eldnds en Konijneftraaten, werd in dit Jaar, op den grond die eerst tot de bouwing eener Kerk was aangekocht, opgericht, verande. Ten aanzien van het Veer op Delfts werd aanzien die verandering gemaakt, dat men geene ZeilveerhoP m*ar Trek" Schuiten daar toe mogt gebruiveift; en ken. Ook werd ten aanzien van de Posterij- 1S!d0Pen' het Ioon van Bleven cn Pakjes op Keulen, geregeld. reel0* De voornaame Staatsman , Willem Bocbüt. * reel, meermaals in plegtige gezantfehappen gebruikt zijnde , overleed als Ambasfadeur van    JAARBOEKEN. 375 van den Staat, aan het Hof van Lodewyk 1668. den XlVden, in dit Jaar te Parijs. Het**££ Lijk herwaards gevoerd zijnde , werd in 'j Regeering. Hage begraven. R. Ruil of Ruleus, werd in dit Jaar be-R- RUILroepen; hij overleed 1688. Geduurende het Stads beftuur van : 1669. Cornelis Vloos- I Dr. Frans Reaal , wyck , ■ | Nicolaas Pancras , en Gerrit Hasse- i Mr. Coenraad van laar , (*) beuningen. werd de Stad vermeerderd, met het aanzien-Mw lijke nieuwe Waak Weeshuis, op de Prinfc- Wiesbuis. graft, op denIFesterhoek van deVijzelftraat; als mede met de nieuw van Steen gebouwde Oosterkerk, in plaats van de boute Loos. InOofierkerh dat zelfde Jaar, werd ook in de Oude KerkGedenk het gedenkteken voor den Schout, bij Nacht, teeekén" Willem van der Zaan, opgericht. ^zaan' Het Redout voor eenige Jaaren op Zeeburg Red0W0p gemaakt, nu onnut bevonden wordende ,ze>burS werd gellegt, ter gelegenheid dat men ijverig be-gBflec)u' zig was, met de bezorging van den Muider dijk. "Op het einde van het voorgaande Jaar ,^r'*j^ns waren alhier door den Generaalen Brandmees-uarnen. ter, beroemd door het uitvinden der Slangbrandfpuiten, (1672) het gebruik der Lan:, l.. bi taa- (*) De Wel Ed. Heer Hasselaar, het Arnpt van Hoofdofficier aangenomen hebbende, werd, in zijn plaats als Burgemeester opgevolgd, door den Heer Reaal.  3?6 AMSTELD AMSCHE 1669. taarnen uitgevonden; naar deszeifs voorfchrif t dertoozë werd de Stad, vóór het einde van dit Jaar, Regeering. des Avonds, door 2815 Lantaarnen verlicht; door welke beide nuttige uitvindingen, de naam van van der Heide , altoos in achting zal blijven. ilanslo. ;rje naauwkeurige en fierlijke Dichter Reinier Anslo , wiens Vader de ftichter van Anslós Hof je, (1626) in de Egelantier flr aat tiofl'' was, werd alhier geboren 1626, en overleed in dit Jaar te Perugie , twaalf mijlen van Romen. 1670. Ten volgende Jaare , en wel onder het Burgemeesterlijk beftuur van , de Heeren Nicolaas Pancras, j Dr. Gillis ValckeMr. Andries de, nier, en Graef, » Johan Munter. (*) tem"*? was 'n ^ Staaten vergadering voorgeflagen, hltmzi!dug-den Prins van Oranje, in den Raad van Staa* van"™ ten » z^nS te doen neemen , waarin door rrinsin den Amfteldam terftond bewilligd werd , doch staaten?"1 oordeelde dat de wedde, die gefteld was op 50,000 Guldens , gefteld moest worden, op 30 a 36000 Guldens. In het volgende Jaar, werd in de vergadering van Holland befloten, die wedde te bepaalen op 25000 Guldens. eadieLA* JEAN DE Labadie , weleer Waahcb Predikant te Middelburg, doch zig nu alhier bevin- den- (*) Die getreden was in de plaats van den over* leedenen Heer, Jüan van Waveren , enz.  JAARBOEKEN. 377 dende, werd het houden zijner vergade- T(570> ring meer dan eens verboden , zo dat faüst«dnouzig in 1674 genoodzaakt vond , te vertrek- Regeert!* ken. Ter verbetering van Stads watering, werd in dit Jaar een' aanvang gemaakt, met het liggen van de Amjlelfluis, in den Binnen- Awjiiifluis. amftel v op de hoogte van de Utrechtfcbe D-voarsjlraat, welke in het Jaar 1674 voltrokken was. De Regenten van het Gast-Boshuizen, huis, Burgerwees- en Leproozen-huis,maakten , met voorkennis van Burgemeesteren, een' aanvang, met het bouwen van de zogenaamde Boshuizen , om dezelven ter bewooninge van Weevers , en dus ter bevorderinge der Weeverijen te doen dienen. Ook werd in^.1 dien oord, de Amflelkerk of Loots volbouwd, en daarin, op den oden Maart deezes Jaars, de eerfte Predikatie gedaan. Iu dit en het volgende Jaar, werd nog deiW/prachtige Portugeefche Joodfchs Sijnagoge ge-fjgj»* maakt; als mede uit de nalatenfchap van Pieter Jansz. Suikerhof, het Suiker Hofje op de«»i!<«hofLindegraft, voor bejaarde Dochters of Weduwen , gebouwd ; ftaande het zelve thans onder het'beftuur, van twee Remonftrantfche Regenten. Johannes van Horne , alhier 1621 ge-£™» boren, en onder de Amjleldamfche Geleerden obii£, bekend, bijzonderlijk onder die der Geneeskunst , zijnde hij Hoogleeraar op de Iliiiflre School , overleed op den 5 den Januarij van dit Jaar. Ook overleed in de Maand September daar aan volgende, de niet min vermaar-A M0_ de Alexander Morus. rus. II. Deel. B b De°b«<-  3?8 AMSTELDAMSCHE 1670. De Stads Inboorling Petrus van der dlrioo"; Hagen ' (gloren 1641) benevens Gual- Regeeting. terus boudaan , Cll BeRNHARDUS HoMOET , Beroepene werden in dit Jaar, alhier als Predikanten be- Predikan- mQpm^ zjj ftierven l6?I ? l6g4 £n ^ Geduurende het Stads beftuur van hun Ed. y6?u Gr. Achtb. de Heeren Burgemeesteren, Mr. Andries de Dr.NicolaasTulp, Graef, en Johan van dePoll, Cornelis van Vlooswyck. cerchii ontftond 'er een hevig gefchil , tusfehen Stad, bet de Stad, het Hof en den Hoogen Raad, Hooe"ndenter gelegenheid van een tweegevecht , voorraadvat-gevallen aan het Schild van Texel, tusfehen «aan °nc" ^IRK VAN Haringcarspel en Otto Rumoer, Capiteins van een Vaandel Mariniers of Zeefoldaaten. De laatstgenoemde had eerst den aanval gedaan, doch werd door den anderen zo zwaar gekwetst, dat hij binnen weinige dagen ftierf. Haringcarspel , na zig eenige tijd fchuil gehouden te hebben , verzocht bij Request aan Gecommitteerde Raaden, zig voor den grooten Krijgsraad te • mogen zuiveren, dat hem werd toegeftaan ; doch de Broeder van den overleedene, verzocht mede bij Request, dat Haringcarspel voor het Hof van Holland , of voor eenige andere Rechtbank , crimineel mogt gedagvaard worden. Deeze een inboorling deezer Stad zijnde , namen de Heeren Burgemeesters, zijne zaak , ter bewaaJU rin-  JAARBOEKEN. 279 167 t» ringe van het Burgerrecht, ter harte ; ge- ^Jj™duurende het gantfche Jaar, werd dezelveRegeeftof. niet beilist, en door den opkoomenden Oorlog in 't volgende Jaar , vertraagde de uitfpraak daarvan nog langer. De Luthcrfche Nieuwe Kerk, waar aan in Latitrfiii het Jaar 1668, de vier eerfte Stecnen gelegdN' ktrk' waren, werd op den ecrften Kersdag van dit Jaar, ingewijd, zijnde mede een der aanzicnïijkfte gebouwen der Stad. Na alle de plaatsveranderingen , die de^",^ Beesten of Osfenmarkt, tot hier toe onder-Varkt. gaan had , werd dezelve in de Maand Augustus , op de tegenwoordige plaats gekeurd. Ook is ten zelfden tijde, de plaats daar tegen over, voor de Varkenmarkt aangelegd. Nog werd de Turfmarkt bepaald, ter plaatfe al-Turfmarkt' waar dezelve nog heden is. De vermaarde Geneesheer Vospicus Fór-v. f. tunatus Plemp , alhier geboren 1601 ,over-™:MPleed, als Hoogleeraar te Leuven, op den 12 December deezes Jaars. Bernardus Somer, die ter EchtgenooteiJsoMcR. had de Dochter van den Luitenant Admiraalobiïtde Ruiter , werd alhier als Predikant beroepen. Hij overleed 1684. Thans naderen wij het noodlottig Jaar, t^7?, waar in den Staat allerhevigst, door Enge-^^l land, Frankrijk en den Bisfchop van Mun- oorlog. fier aangevallen werd, doch ons bellek laat niet toe, in 't verhaal van de omftandigheden daarvan te treeden, kunnende flegts aanwijzen, het geen tot deeze Stad behoort. Reeds twee Jaaren te vooren had men Bb 2 ee-  33o AMSTELDAMSCHE 1672. eenig bericht gekreegen , dat het Franfche derlooze Hof ■> van kwaade oogmerken tegen den Staat Redering, zwanger ging. De altijd hoonendeifoV, was mede weinig te vertrouwen ; tegen deezen had men zig echter, op herhaalde voorflagen en aanmaaningen van den RaadpenfionarisDE W itt , in behoorlijken ftaat van tegenweer geheld; doch te Land, vermits gemelde de Witt alles vreesde , behalven van door Frankrijk overrompeld te worden, was men in den allergevaarlijkften roeftand , en gemelde groote Staatsman ontdekte te laat, hoe lchandelijk hij door zijne Franfche Vrienden misleid was. ft™'u?de Het vietfehü over de verfterking van Naarverfterking den , werd nu door Amfteldam , onder het l%ffc"r~ Burgermeesterfchap van de Heeren, Johan van de Poll , Mr. Hekrick Hooft, en Cornelis de Vlaming Mr. La meert van oudshorn , R \' n s t. heffin Vvan na ee™ge onderhandeling daar over , toegeden Prins ftemd. Ook werd alhier terftond geftemd, TanO«»;«.om ^CU prjns van Qranje ? tOt Capiteill GeDen staat neraal te bevorderen. Daar Groot Brittanje ooriogver-eu Frankrijk, op den 7den 4pril, den Staat kiaard, de Oorlog verklaard had , werd men in t^frwir. Holland, en bovenal in deeze Stad, op middelen , ten dien opzichte, bedacht. Alhier werd inT'ttad ^ct ^huit genomen, de Schutterij, benevens Te wetk de Huislieden rondsom de Stad woonachtig, gefteid. jn den wapenhandel te oefenen, waar toe dooide  JAARBOEKEN. 381 de Vroedfchap , de beide Raaden en Colo- 167É. nellen, de Heeren Geelvinck en Roèlert*^ Ernst, gemagtigd werden. Onder alle de Regeering. waare Patriotten,' die alles ten behoud van 'tHASSE. Land opzetteden, muntten inzonderheid uit,laar, de Heeren Gerrard Hasselaar , Pietersz ;"erk en Coenraad van Heemskerk en Johan berg, beBerg, welken met eenige Matroozen op eige-^e" Z1S ne kosten geworven , zig aan boord vanvioor. 's Lands Oorlogfchepen begaven ; den flag voor Soulsbaai bijwoonden, en met eere te rug keerden , uitgenomen de Heer Hasse-Pilaar , die op het Schip van den Capiteinineuveit. David Swerius, fneuvelde, nalaatende twee moedeiiooze dochters. Der Staaten voorflag om alhier den vijfdende man, van alle werkende Officianten, als Bier- presfing dragers, Turfdragers, enz. te.presfen, werd^^» van de hand gewezen. Ook hemde de Vroed- man. fchap onder zekere voorwaarde, niet in hetg-»^ inlaaten van water, in tJotland, om de tran-vm water) fchen daardoor te fluiten/ Van nog'grooterenz. aanbelang werd de zorg voor de veiligheid der Stad, toen de Franfche» over den Rhijn gekomen waren. Men kweet zig daar van, door het inlaaten van water, het werven van Soldaaten, en vermeerderen der Burger Compagnien, die tot op zestig gebragt werden', als anderzins; en nog dringender werd de zorg na dat Naarden en Utrecht voor de over- magtigen heerfchende magt hadden moeten bukken. Al£«r*^ dien vlijt, der dag en nacht arbeidende Regenten, belettede echter niet, dat het onge-gB^ hoeden der Gemeente, zo hier als in anderedeGe- • Bb 3 ste-meeine*  3'32 AMSTELDAMSCHE i6>2. Steden, uitborst; zelfs onder de Burgers waarderioo"; °l\,dc Regenten het grootst vertrouwen RegeeriDg. hadden moeten kunnen hellen, werd een ge>> De Hoofd- hadig gemompel gehoord. Een allerongelukofiicier kigst geval trof den Heer Hoofdofficier GerLaar," RAllD Hasselaar die uit een prijsbaare hMrdóin ZOrg'deS nacilts' °P de Wallen de ronde deed ronde om te zien wat 'er omging, en of het ontdaan gekwetst, gerucht, dat de Franjeben met eenige Vaartuigen aan :t Blaauwbcofd gekomen waren, 't geen men naderhand ontdekte Noordhollan■ ders te zijn; waar was. Aan de laatite post ..gekomen zijnde, vroeg de Burger Schildwacht hem naar het woord; zijn Ed. daar over gebelgd zijnde, vroeg op zijn beurt den Schild* ; • wacht, of hij zijn order niet beter verftond, cn of hijzelf het woord wel had : de Burger beantwoorde dit met neen, hield den Hoofdofficier, die vast voortging , de tromp van den Snaphaan toe, en bleef aanhouden om het woord te weeten. De Heer Hassej laar trad naar hem toe, en doeg met een rotting den Snaphaan nederwaards,\he, den haan overgehaald zijnde, door den ilag losbrandde, en den braaven Zorger, zodanig in de dij kwerite , dat zijn Ed. des anderen80nte- daags, zijnde den 11 den Jtdy, aan de wonden mantel overleed ; wordende opgevolgd door den schout. Heer Hans Bonteman iel. Manlijk ging De Regee- men hier ter Stede de voorflagen van eene on5Bt§^d>handeling met Frankrijk tegen, waaraan de onder- met recht de behoudenis der Vrijheid op dien 5ffi£tiid» moet toegefchreven worden; echter vond tffi. . men alhier, in tegenttelling van Dordrecht, best géra.  JAARBOEKEN. 3^3 geraden,de onderhandeling voor het Gemeen 1672. bedekt te houden, en om het zelve genoegen^»; te geeven, werd alhier geraadpleegd op de Regeering. bevordering des Prinsfen van Oranje. Raadpleegt Onder al de verfmaadheid en laster, die de^S' Regenten van het Graauw verdraagen moes-van den ,ten, was geen van deminfte, die,welke den^1"^ 'Burgemeester de Graef aangedaan werd :degraef deeze werd op de Postwagen, waar mede ztte£°;*£* Ed naar den Haag zou rijden , door eenige Vrouwsperfoonen voor een Verrader en wat dies meer zij, geicholden; men riep dat hij naar den Haag ging om de Stad aan den vijand over te leveren \ zijnde de beroerte op dien dag (den iften Julf) in de Stad, vrij algemeen. Op den Aden July gefchiedde de verkiezing van Prins Willem den lilden. Op dien Eeuwig tijd werd mede het voorgemelde eeuwig Edict tóetigd. vernietigd, en het boek, waarin de naamen der Ondertekenaaren, zedert 1668, honden, verbrand. Ook werden van Stadswege drie afgevaardigden benoemd, om den Prins met zhjne verheffing geluk te gaan wenfehen; dansnoodge. ook dit bragt de Gemoederen niet in rust: ze-£ng ™? kere brutaale Sergeant, had de hout!icid,metgeaat. gedekten hoofde, Burgemeesteren in hunne kamer te vraagen, hoe men't met deStadvéórhadt? De Regeerders gaven in een' Brief den Den Wne-' Prins kennis van 'de ftaat en fterkte dër^tv»» Stad, met aanbod van dezelve op zijn g**J*2 zach te doen vermeerderen. Inmiddels werd Amfteldam niet weinig gedrukt, door de ai te bovenmaatige kosten , die men niet kon vermijden. De Burgemeester Hooft, gaf Bb 4 • •  384 AMSTELDAMSCHE ' ^67 deed de Franfchen, binnen kort alle de k^EïTS1 TT' ™'0Ver °P de'n éden laaten. van de Maand December, alhier een plegtigen rootten dankdag gehouden werd. Daarna werden de oTenV tocgemetzelde Raam-en Zaagmolens-poorten maakt,enz.weder geopend; de drie Compagnien Vrijwilligers de bloem der aanzienlijk!te Amfteldam] che Jeugd, voor gedaane diensten bedankt, en de rust werd alhier geheel herfteld lÏLTf °P den loden ivw/des vSlgfnlen Jaars, de vrede met Engeland gefloten was Gedenkte- 1 en Zuiden van het Choor der Nieuwekerk ken^voor werd ? ter gedachtenisfe van den Capitein Da' sweers. vid Sweers, gefheuveld den zitten Augustus , een gedenkteken opgericht. Zo als eenigen tijd daarna, voor den Vice Admiraal Isaac Sweers , in de Oudekerk , tegen over het Graf van van der Hulst , mede een gedenkteken vervaardigd werd. Op de Z. Z. van de Lindengraft, werd in Roeter, dit Jaar door den Schout Hendrik Roe W TKRS' het m zijnen naam genoemde Roeiers Hofje, ter mwooninge van eenige bedaagde  JAARBOEKEN. 391 de Vrouwen, die tot de Gereformeerde Kerk 1673. behoorden, gefticht . Ook overleed in dit Jaar de kunihge Schil- derfchap dcrs van Slangen, Hagedisfen, enz. Ottow^m van Marcelis en Jacobus van der Does. oenuiden. De Heeren Burgemeesteren, mrco. LIS en J. v. Gilles Valckenier, I Johan Munter , e"D-D60ESNicolaes Pancras , I Louis Trip. 74* bellooten, met toeftemming van de Vroed=-De Prins lcbap, den boedel van den toenmaligen Erf-^^.^ ftadhouder, uit aanmerking van de fchulden,vaders waarmede dezelve bezwaard was , te onthef-omlieftfen van'twee millioenen , en andere fchulden, om de diensten, door den Prins, aan Land en Stad beweezen , eenigzins te erkennen, ty Na eene fpoedige verandering van weder zwaare in "den Voortijd deezes Jaars, leed de Stad j.nStorm* de Maand Augustus geweldige fchade, door een buitegewoonen ftorm, waardoor de voornaamife Gebouwen verbaazend veel nadeels toegebragt werden. TitlVestindifche Compagnie, in dit Jaar op ecn»n /. &* anderen voet gebragt zijnde,veranderde dezelve verPlaiUst' ook van vergaderplaats , en nam de Voetboogs Boelen, voor 1000 Gulden's Jaars, inhuur. Aan de Lutherfchen, werd in dit Jaar de£«^ vrijheid tocgeftaan om in beide hunne Kerken krijgen te mogen begraaven, onder voorwaarde, dat vrijheid in van ieder Lijk zo veel als van andere Kerk-ken te belijken , ter Thefaurie zou betaald worden; en  392 AMSTELD AMSCH.E 1674.. en dat Burgemeesteren de Gravenmakers zous°tadhouh-et den «nrtcÜen. derfchap Ook werd met verlof van Burgemeesteren , willem in dit Jaar de Diaconie Bakkery, op het zoben uwen. genaamde Blaauvoerf, gefticht. £akt"rr De vermaarde Nicolaas Tulp , wiens tulp"'' naam in deeze bladen meermaals door ons gczoET.'en noemd is, overleed op den iaden September CHANDE-deezes Jaars> zij'nde in *593 geboren. Ook lier, overleed de Dichter Jan Zoet, en de niet oblït- min vermaarde Johan Six van ChandejjEK, lier , benevens de treffelijke Hiftoriefchilhout, der, Gerbrand van Eekhout , alhier geb. seb* den I9den Aug. 1621. Nadat, ftaande het Burgemeesterfchap van de Heeren, 1675. NicolaesPancras,!CornelisGeelvinck, en Johannes Hudde,IMr Johan Huideco- | per. De Prins liet gewigtig ftuk wegens den Opdragt van opdragt de hiooge Overigheid,' door de Provintie van «n Geiser. Gelderland, aan zijne Hoogheid, die het zeli*»iif. ve afgeweezen had, vereffend was, werd de Stad in de Maand Juny, vereerd met de teKeurvorst genwoordigheid van den Keurvorst en de y™buT<"" ^eurvorh:in Brandenburg, benevens Prins enz. alhier. Johan Maurits , en anderen, welken op den I7den dier Maand, op het Stadhuis prach0e°nzwi!" ti§ tcr maaltijd onthaald werden. Voorts V,n. """ ontftonden alhier nieuwe zwaarigheden, dooide  JAARBOEKEN. 393 de Oorlogsverklaring tegen de Zweeden , 1675. wordende aan ieder die eenige Goederen vang*^*'! dezelven onder zig had, bevolen, zulks ter derfchap Secretarij aantegeeven, en geenen van die,^^ zonder nader verlof van den Staat, te ver-DENiiidcn. voeren. De Vergadering der Collegianten, mmrde vergader-1 in dit Jaar op de Keizer•sgrajt, de bekende £««£,7," Oranjeappel, tot het houden hunner afzon-""* derlij ke vergadering, waarvan wij nader gelegenheid zullen krijgen te fpreeken, naamlijk op het Jaar 1744. In dit Jaar werd het Zandpad van IVeesp naar 'jGr'aavenland aangelegd. Kornelis Kik., een tamelijk goed Pour-KKiK, trait en Bloemfchilder, alhier 1635 geb. overleed in dit Jaar. K57 6. Na het Stadsbeftuur in handen gefteld was van hun Ed. Gr. Achtb. de Heeren Burgemeesteren , Mr. Johan Huidecoper, Dr. Gillis ValcCornelis de Vlaming kenier , en van Oudshoorn , Johan Munter. werden door den Kerkenraad, ter beflisfmgepuntenwn van de broedergefehillen tusfehen de Poetiaa.™**? nen en Cocciaanen, eenige punten van verdrag verfchuien. voorgellagen, welke punten, door Predikanten en Ouderlingen aangenomen werden. Wat betreft de zaaken der Stad; in dit Jaar Jw« voltooide men een meenigte van houtene bruggen , waarmede in het voorgaande Jaar een' aanvang gemaakt was; ook was men ijverig II. Deel. Cc bezig,  394 AMSTELDAMSCHE 1676. bezig, om de Wooningen en Pakhuizen, voor onder het den ini00p van water te beveiligen. Stadhou- TT ^>-ij j iT lllS^'' derfchap Het Gild der Glas, Kannen en Aardwerkwillem koopers, werd van dat der Tinnegieters gemtrt!,iden.fcheiden, en tot een bijzonder Gild gefteld. das, Kan-Het zelve ftaat onder opzicht van vier Overig enz. lieden, die hunne vergaderplaats boven de Gild. Groote Vleeschhal hebben. Veer op de Ook werd 'er een Ordonnantie voor het j»umr. yeer 0p de jouwer jn Friesian(t vervaardigd. la tom- In dit Jaar ftierven twee vermaarde Amjleldunks, damfche Kunstfcbilders, La Tombe en Franobiït. ' cois Dunks. Eenige weinige dagen na de verandering der 1 77' Regeering, waar van als toen Burgemeesteren waren, Cornelis de Vlaming JohannesHudde, van Oudshoorn, ' en Mr. Hendrick Hooft, Louis Trip. bont, werd op het Admiraliteitshof alhier, op overomkaisd. tuiging van wangedrag, onthalsd, zekeren Capitein Bont, welke in een Japonferok, met een Rouwmantel daar over, op't Schavot verfcheen. De nieuwsgierigheid des volks, om deeze ongewoone Executie te zien, kostte door een bovenmaatig gedrang, aan eenigen van die het leven; (*) dit gefchiedde op den de rui- i3den February. Roemrijker, fchoon treus™ven.be' riSer was den l8den Maart, de dag waarop het (*) Hollandsch Merk, 1Ö77.  JAARBOEKEN. 395 het Lijk van den Luitenant Admiraal de 1677. Ruiter , in April des voorgaanden Jaars o*|«** overleeden, met alle pracht ter aarde bellek! derfchap werd. Naderhand is op kosten van den™**^, Staat een overheerlijke Tombe voor deezenDEN niden. Held, in de Nieuwekerk, opgericht geworden. De Regeerders van deeze Stadwaren, vol-Des^ gends het zeggen van den Ridder Tempel 5 Huwelijk mede onder de eerften,die het Huwelijk van™*« den Prins van Oranje, met Maria, dochter des Hertogs van Jorks , Kroonprinfesfe van Groot Brittannie, goedkeurde, wordende het zelve in de maand November deezes Jaars voltrokken, terwijl te Nymeegen, enz. zeer£«™ fterk aan de Vrede met Frankrijk gearbeid werd. Zekere Jan Rothe, die zig door veele zonderlinge gefchriften befaamd gemaakt had, werd alhier ui dit of in 't voorgaande Jaar in het Tuchthuis opgeüoten; en de beruchte B.shnoza, Spinoza, overleed op den loden February van het zelfde Jaar. Mr. Hendrick Hooft, J Joan Munter , cn rf7$. Dr. Gillis Valcke- Mr. Johan Huidenier. • coper. hadden het genoegen, van onder hun beftuur. vrede^ tm na veel tegehftrevings en moeijelijkbeden, op ran rj ' den loden Augujius deezes Jaars, de Vrede gellooten te zien, waarvan Tkmple den Burgemeester Hooft, onder de voornaamfte be-Buwm. werkers telt; dan zijn Wel Ed. had het gelukobiït. 5 niet, langen tijd de vruchten daarvan te fmaaCc 2, ken5  396 AMSTELDAMSCHE 1678. ken, vermits hij op den i2dcn December deestadhou-01 zes Jaars overleed. derlchap In een gedrukt Verhaal, ten tijtel voerenwllem de> Noordhollandfcbe Oproer, vindt men omDENiudeu.handig gemeld,hoe aldaar en bijzonderlijk aan oproer in de Zaan, een hevige beroerte ontflaan was. over het invoeren van nieuwe Turftonnen. Alhier werd wel 't belluit genomen, om ter ftilling daarvan, eenige Soldaaten derwaarts te zenden ; doch in 't gemelde Verhaal vindt men niet, dat zij 'er gekomen zijn. m"chen Tusfehen de Steden Amfteldam en Weesp Amjitiiam werd in dit Jaar eene overeenkomst gemaakt, en mup. wegens een Gabelle in Weespercarfpel. Ook verleende de Staaten aan beide de Steden Octrooi , tot het verhoogen van de tol, ter onderhouding van de Vaart en het Zandpad. Lutberfcbt De Lutherfcbe Diaconie maakte in dit Jaar, mSSL eencn aanvang, met de bouwing van hun -Weeshuis, op de Laurier gr aft, dat in 't Jaar 1757, van vooren deftig vertimmerd is. w. schel- In dit Jaar overleed de Amfteldamfche obiït. Kunstfchilder, Willem Schellinks. Beroepene Johannes Reeland , was alhier in 't laast predikan- van 't voorgaande Jaar als Predikant bevestigd, hij overleed 1703, en in dit Jaar werd beroepen, Theodorus Beels , wélke in dat zelfde Jaar in de maand Augustus overleed. Onder het Burgemeesterfchap van, 1679. Dr. GillesValckenier, Johannes Hur> Cornelis he Vlaming de, en van Oudshoorn, Louis Trip. werd  JAARBOEKEN. 39? werd door de Heeren van de Gerechte ceh 1679. Ordonnantie beraamd, op het inkomen ^an°J*£« door pest befmette Schepen, en het losfen derfchap van derzelver goederen. wTllem Ook werd 'er bij 'sLands Staaten op nieuw den iiiden. geraadpleegd, wegens de verfterking vanordonnanNaarden; Amfteldam bewilligde wel in de"*°t?ebe" afzanding; doch niet in de verfterking dierenepen. Stad, ook werden ten nadeele van den Heer van Heemskerk eenige geruchten verfpreid ,vemerHng als of hij zig ten aanzien van deeze vtvtter-™™"' king, eenige redenen ten nadeele van den Prins zou hebben laten ontvallen. Doch Burgemeesteren en Raaden oordeelden het hunneKE-RK.s' pligt te zijn, den Heer Heemskerk, desaan-werdver-1 gaande ter Staaten Vergadering te verdedigen. *iffim De redenen ,waarmede men alhier de noodloos-vermmheid van de voorgenomene verfterking vanrchen den Haarden , bleef aandringen, brak het ver-™"'^ trouwen tusfehen den Prins en de Stad, ver-broken, mits zijne Hoogheid van gedachten was, dat alle die tegenkantingen uit een mistrouwen tegen hem geboren werden, waarop van Stadswege de fterkfte tegenbetuigingen gedaan werden. Met de afzanding werd echter eenen aanvang gemaakt. Ook werd in dit Jaar door denwaarPrins, aan de Stads Courantier verbodenMn den niets te melden van den Hertog van Jork. comm- De Veldmarfchalk Paul Wirtz, op denp ^[RT^ 23ften Maart 1676, te Hamburg overleedenbesraven.' zijnde, werd, gebalzemd,herwaards gevoerd, en op den 24iten Oclober deezes Jaars alhier plegtig ter aarde befteld. Men ziet zijn Grafzerk in de Oudekerk. Op den 8ften Februarij Cc 1 was  393 AMSTELDAMSCIIE T670. was de beroemde Dichter Joost van den Sou" Vondel in de Nieuwekerk ter aarde gebragt; derfchap en drie Jaaren daarna deed de Heer Joan Six , wÏllem uit acllting voor den Dichter en de Dichtkunst BENiiiden.een tweeregelig versje op zijnen Grafzerk uitve0^L,-houwen. Honderd Jaaren daarna, heeft men egraven- ^ e£n j^JgmmefJt yQor ]1£m jn gemelde KerlC opgericht. ordonran- Op het Veer van Oostzaanen werd in dit vee^va" Jaar eene Ordonnantie gemaakt, en de Legplaats der Schuiten bepaald, welke echter «fén"kr naderhand meer dan eens veranderd is. Ook merend, werd 'er een Veer op Oudevjater en Purme- rend opgericht. kÈkek" ®P ^en basten December des voorgaanden of in het begin deezes Jaars, werd alhier als Predikant beroepen, B. Bekker , hij werd 1692, met behouding zijner Wedde, van den dienst ontilagen, en overleed in P"riesland 1698. 1680. De bezigheid van Stadsbeftuurderen in dit Jaar, waar van Burgemeesteren waren Cornelis de Vlaming Joan Munter, van Oudshoorn, en Mr. Coenraad van Mr. Johan Huide- beuningen, j coj'er. zorg om beitonden voornaamlijk in het verbeteren van ón£s?en. de Inkomften der Stad, tot vermindering der ' lasten, door den Oorlog veroorzaakt.' De fpaarzaamheid ging zelfs zo verre, dat zij behoren , het Zestal van Hoogleeraaren op de lllultre Schooien tot op drie te doen uither- vcn.  JAARBOEKEN. 399 ven Echter werd het welzijn der Stad door 1680. hunne bezuiniging niet benadeeld; waarvan onderhec het tegendeel bleek, in het Ontwerp der meu- derfchap we Waterkeeringen, waaraan echter eerst m^LLr£M het volgende Jaar, gearbeid werd. waanden. Van de Doopsgezinden vindt men aangete- gekend, dat zij in dit Jaar hun Kweekfchool in maaken de Gemeente bij \Lam opgericht hebben. De«w» eerfte Leeraar daarin was Galenus Abra- I Doopsgf hamsz. zindt Johannes Ojers, werd in dit Jaar alsFre-w**dikant beroepen. Hij overleed 1704. ™£ Na dat Burgemeesteren, J'. C.vanBeuningen, Mr. Jan Corver , en i63i. Johannes Hudde, Mr. Nicolaas Opmeer. in de maand Maart, verlof van 'sLands Staa-Waterkee. ten verkregen hadden, tot het invorderen vansiuizen gezeker kVaterkeergeld, werd met allen ijverm^ gearbeid aan de nieuwe Sluizen, aan de Nieuwebrug; (welke brug toen mede geheel van heen met twee oorgaaten gemaakt werd) aan den Schreijershoek, de Kraan/luis en voor de Kalkmarkt; de gantfche Waterkeering van de Raamskooy, langs de Tgrafi, werd in het volgende Jaar voltrokken. Het N. Z.kz^k,Beeren Logement, werd in dit Jaar betoor- ment be- recht met de verkoopingen van Schepen enz. voorrecht. Na het aanleggen der nieuwe Plantaadje werd, ter weeringe van kleine Kroegjes aldaar,« depia». bellooten, de Nieuwe Stadsherberg te doen1"** Cc 4 bou-  4oo ArVlSTELDAMSCHE t68i. bouwen. In 1688, werd dezelve alleen met s^dhóu1" de Wijntap bevoorrecht, derfchap Na hun Ed. Gr. Achtb. den grond tot den Willem opbouw van 't Diaconie Oude Vrouwen en vmuuen.Mannenhuis aan de Diaconie gefchonken had^IdtTrtu. den' wcrd aan net zeIve °P den l8den O&o- ■wi tn Man- ber deezes Jaars de eerfte fteen gelegd. Dé nenhuu. kosten dier bouwing werd begroot op ico,ooo Guldens. In de maand November 1683, werd hetzelve plcgtig ingewijd, veer oP In dit Jaar werd de eerfte Ordonnantie op Humt*. het Veer van Heemftede gemaakt. a.pels, De vermaarde Amfteldamfche Dichter, Anobiït. dries Pels, overleed in dit Jaar, toen Joan j. plui- Pluimer, een derPachteren van denSchouwM£R* burg was. Beroepene G. Anslaar , die 1694 overleed, werd Predikan- met 'GerBRANDES van leeuwen , obiït 1721 , en Johannes Dooreslaer , obiït 1707, als Predikanten beroepen. 1682. De menschlievendheid, werd in deeze Stad, £ndziênten°p de aherminnelijkfte wijze, geoefend, aan van de de ongelukkige Geloofsgenooten, welken ter K?/..deezer tijd onder de Regeering van Lode(m. wyk den XlVden in Frankrijk de zwaarfte vervolgingen ondergingen; zij die gelegenheid hadden, zig door de vlucht daarvan te onttrekken, hadden zig reeds in het voorgaande Jaar, in menigte herwaards begeeveu , wordende met opene armen ontvangen. De vervolgzuchtige aart des gemelden Konings, deed hem blind zijn, voor het nadeel, dat hij zijn Rijk daar door toebragt, en van deeze blindheid  JAARBOEKEN. 401 heid was het, dat men zig alhier met vrucht 1682. bediende; fchroomende de kosten niet, die0»*^" ' 'er vereischt werden, om deeze van alles be-derrChaP roofde Vluchtelingen, een beftaan te ver-™!^ fchaffen en hunne Fabrieken aan den gang te den niden. helpen. Onder de Regeering van hun Ed. Gr. Achtb. Johannes Hudde, J Mr.JoAN HuiDEcor-ER, Johan Munter, . en I Mr.NicoLAES WitseN. zag men door magtige onderfteuningen de Weverijen, Kantwerken, enz. bloeijen, echter geraakten dezelven in laateren tijd weder merkelijk in verval. De S(ad De Stad door aankoop meester geworden worde zijnde, van het derde gedeelte van de Colonie™°^° Suriname,\v£ïd de Sociëteit van dien naam ter-eigenaar hond opgericht, en Directeuren daartoe aan-™,**"' geheld. Amfteldam ftond in dit Jaar mede als Peter over één der Zoonen des Hertogs van Lunen-*™™"^. burg, de Pillegift beftond in een gefchenkfchaP» van Zilver, ter waarde van 600 Guldens. dei Ook werd de Stads Artzenytbuin in de Plan-Hcr[°ss , . , r, , , van Luneiw taadje aangelegd, en den middenweg van dee-i»^. ze Amjleldamfcbe Tempé beftraat. . HetChoor der Oudekerk werd omtrent dee-Koperen zen tijd met een fraai koperen Hek voorzien."hoordéT Men meent ook dat het Fr ede Duifje eeno«tó«-*. Roofnfche Kerk in de Kerkftraat , mede in dit Jaar gefticht is. Het Zijde Windhuis, datzijde zijnen oorfprong aan de inkomst der Franfchemad]m" Cc 5 Vlucb-  404 AMSTELDAMSCHE 16Z1. Onder liet Stadhouderfchapvan Pr. WILLEM den lilden. J. VASSEUR. 1683. Oorfprong der verfchlilen. Joan Munter, Mr. Nicolaes Op- Mr. CoENRAAD van meer, en Beuningen, Mr. Gerrard Bors van Waveren. raakende de werving van zestienduizend man, waar tegen de Stad zig bleef verzetten, ondanks de gedaane bezending, bekleed door den Prins van Oranje, de Heeren van Wassenaar , van Villers en van Rhoon , uit de Ridderfchap, en twee Heeren, uit ieder der Steden, als Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden , Gouda , Rotterdam , Alkmaar , Hoorn , Enkbuizen , benevens den Raad- Vluchtelingen verfchuldigd was, werd in dit Jaar op de nog tegenwoordige fhndplaats bekwaam gemaakt, en van de daartoe behoorende Ordonnantiën voorzien. Ook werd 'er ten aanzien van het Veer op Meppelt, tusfehen de beide Steden een overeenkomst getroffen. Jacobus Vasseur , werd als Predikant beroepen; hij overleed 1686. Kundige Leezers zullen niet van ons vorderen , dat wij in dit werk een omftandig verhaal van zaaken, met betrekking tot den ontftaanen twist, tusfehen deeze Stad, en den Stadhouder, benevens eenige Leden van Staat zullen geeven. De oorfprong daarvan was, de onderfteuning van Spanje, en dezelve werd daarna nog heviger, over de weigering der Stad, onder het beftuur van de Burgemeesteren ,  JAARBOEKEN. 4°3 Raadpenhonaris.(*) Alleenlijk dient men hier T68fc bij aan te merken, dat aan deeze bezending,°tn^« in de Vroedfchaps vergadering, geen gehoor derfchap geweigerd werd, zo als weleer gefchied was. Door een' zwaaren ftorm, op den i6denDENiiiden. November, werd aan een menigte, zo vanZwaare Lands als particuliere Schepen, een verbaa-fl°nn. zend nadeel toegebragt. 't Aalmoesfeniers- en Waak Weeshuis, werd in dit Jaar, zo niet vernieuwd, ten minsten merkelijk vergroot. De Heer Engel de Ruiter, Viceengel»i Admiraal van Holland en West'friesland, is in^TER' dit Jaar overleeden. IIero Sibersma, wiens naam door ziin.e^-MA> werken nog in wezen is, werd alhier Predikant, obiïc 1728. De verfchillen die in het voorgaande Jaar ontdaan waren, werden onder het Stadsbeftuur van de Burgemeesteren: Mr. Coenraad | CornelisGeelvinck, l6g4# van Beuningen, 1 en » Mr. Joan Huidecoper. zo (*) Alles wat in dit en het volgende Jaar hier over voorgevallen is , vindt men , mijns oordeels, best voorgejield, in de Memoriën van den Graave d'Avaux, Ambasfadeur van het Hof van Frankrijk bij den Staat; welke Memoriën genoeg in ieders handen, en in deezen tijd der herleezinge dubbeld waardig zijn; vermits men ook daarin beweerd vindt, het Recht dat de Regeerders van dien tijd veronderfielden te hebben, vim met uitheemfche Gezanten te mogen handtien.  404 AMSTELDAMSCHE 1684 Onder het Scadhouderfchapvan Pr. WILLEM den UKien. Twisten worden heviger. zo als uit de hier voor aangeweezene en menigvuldige andere Schriften van dien tijd kenbaar is, langs hoe heviger. De Voor- en Tegen-ftanders der Stads Regenten, kunnen daaruit zien de redenen, die dc Regeering bewoog om bij het befluit, van de gezegde werving tegen te ftaan, te volharden, als ook , wat de redenen waren door de Hofpartij verder voortgebragt, en op wat grond men meende gerechtigd te zijn, tot de verzegeling der Stads Papieren, waardoor de verwijdering tusfehen de Amfleldamfche Regeering en den Stadhouder, benevens andere Leden van Staat, langs hoe meer de overhand nam. Men kan .daarin ook vinden, op wat grond de Bnrgemeester van Beuningen, billijk of onbillijk, voor de oorzaak van die beweeging werd aangemerkt ; als ook of de vrees, die hij zelf voor zijn perfoon, en anderen voor hem hadden, ■gewettigd was, d m niet. Een kundig Leezer alle vooroordeelen aheggende, zal voor zig zeiven best kunnen opmaaken, in hoe verre de Amfleldamfche Regeering bevoegd was, om de ontzegeling haarer Papieren te vorderen, en bij weigering van dien , zig tot zo lang, niet alleenlijk ter dagvaart, maar ook in het draagen der lasten , te zullen onthouden. En eindelijk, men zal 'er in vinden dat zij ook ten fpoedigften volvaardig waren, om zo dra als aan hunne gewettigden eisch voldaan was, zig met den Prins te verzoenen en al het hunne tot het allegemecne welzijn bij te brengen. Eene enkelde befchouwing van de vier eerfte deelen der gezegde Memoriën, zijn  JAARBOEKEN. 405 zijn ons bedunkens daartoe voldoende, welke 1684. ;• aanwijzing mij beter en gepaster dunkt, dan de- st"^^* zelve hier, in hukken en brokken ter nederte- derfchap hellen,dat zelden zonder in eenige partijfchap^llem re vallen gefchieden kan. Men leeze en oor- »ENiiiden. deele dan zelf. Verder vinden wij in dit Jaar niets te zeg-^g^f gen, dan dat het getal der Predikanten met ter. één vermeerderd werd, werdende in dit Jaar beroepen, Alb. Westerhof en Johannes Smit , de eerfte overleed 170a, en de tweede 1710; als mede dat de Deventer Houtmarkt, in Houtmarkt dit Jaar, op de nog tegenswoordige plaats,verpaatst' dat 'is voor de Joodfche Synagoge geplaatst werd. Naauwelijks waren als Burgemeesteren de '1685. Heeren, Johannes HüBDE,]Mr. Nicolaas Witsen , en Mr. Jan Corver , Mr. Gerrard Bors van Waveren. in de bekleeding van hun achtbaar Ampt getree- oorfprong den, of dezelven oordeelden verpligt te zijn,*f"u"enn zig te mengen in een nieuw gefchil, onthaan twist. tusfehen den Stadhouder en de Stad Dordrecht, over het verkiezen van de goede Linden van agten , waarin Amfteldam zig bij Dordrecht voegde. En voor dat deeze twist geheel een einde genomen had, onthouden 'er weder nieuwe oneenigheden, onder de Leden van Holland, over den Staat van oorlog. Amfteldam, welks belang alom genoeg ken-  4o6 AMSTELDAMSCHE 1685. kenbaar is, drong hevig op de vermindering sta"' der Land-^ en vermeerdering der Zee-mag?, derfchap van den Staat. Welk verfchil, door uitvoewillem rïge vertoogen en tegenvertoogen, door de «sninden.Edelen en Steden bepleit, en naar ieders belang aangedrongen werd. Dan de beroerten die in het nabuurig Engeland, langs hoe ■ heviger werden, gaven eerlang gelegenheid dat dezelven alhier verminderden , vermits zij den Prins noodzaakten, om zig naamver met de gewesten en Steden te verbinden. Schoon 'er veele gevonden werden, die Amfteldam , met een ongunstig oog befchouwende , niet nalieten te verfprciden , om haar met Engeland in de war te brengen, dat men den Hertog van Monmouth, tegen de belangen van Jacoüus den Ilden onderfteunde; dan van die en dergelijke uithrooifels, wist de Regeering zig fpoedig te zuiveren (*). derirT dér Veele Franfchen Vluchtelingen, kwamen om- Vluclite- trent deezen tijd weder hervvaards,wijldeherlingen. roeping van het Edict vanNantes, het hun zonder verzaaking van hunnen Godsdienst, onmogelijk maakte , aldaar te verblijven (f). Alhier werden zij zo als voorheen, blijmoedig ontvangen, hunne Predikanten van onderhoud voorzien , en meer andere voordeden toegevoegd ; en van die geenen, die nog van geld voorzien waren, nam de Stad het zelve, in 't volgende Jaar, op lijfrente. Het Scherm- fcbool, (*) Men zie d'Avaux, 5de deel. (t; Ibid.  JAARBOEKEN. 407 fchool, werd hun als een tweede Kerk afgeftaan. In de meer gemelde Memoriën en Brieven , van den Franfchen Amhasfadetir■, ziet men wat moeite de Regeerders, van dit en het volgende Jaar, aanwendden, om den vrijen uittogt, voor de Hollanders,uit Frankrijk te verwerven, 's Lands Staaten verleenden in dit Jaar Octrooi, aan Burgemeesteren , tot herltel van den vervallen Weg, van Duivendrecbt op Abcoude. De reeds door ons genoemde nuttige Amfieldammer, Jan van der Heide , had reeds 1672 Octrooi verkreegen, om alleen zijne nieuw verbeterde Brandfpuiten , te mogen maaken en verkoopen , (welk recht zo wij meenen, als nog behoord aan den tegenwoordigcn algemeenen Brandmeester Almenum.) In 1673 , waren die nieuwe Slangbrandfpuiten, allereerst in gebruik gebragt, en in 1682, was door de Vroedfchav. eene fchikking gemaakt, tot het onderhouder en de kosten van dezelven. In dit Jaar werd mede de algemeene Brandkeur , die in drie deelen verdeeld is, in 't licht gebragt. Ir 1698 wérd door nadere beproeving en nieuwe uitvinding, de Spuiten, in het gebruil daarvan , merkelijk verbeterd, en het getai der Brandmeesteren vermeerderd. Ook werd in dit Jaar, een merkelijke ver betering , aan de Lateinfche Schoole toege bragt, zo in de verandering der Prsceptoren als anderzins. Adr. van Wezel, en Gerrardus va? der Port , werden beroepen tot Predikan ren; zij overleeden 1691 en x/io. Wei T685. Onder het Btadhouderfchapvan Pr. WILLEM den lilden. AT. WmH Kerk. Weg van Daive»irecbt en *Abcouds. Brandfpuiten en Brandkeureu. i ■ Verbetering, van het Lctteinfcb* ' , Scbeol. I  408 AM STEL DAM SC HE 1686. Weinige zaaken ftaan ons op dit jaar te mek ^J." den, en alleenlijk de zulken die de Stad betrefderfchap fen. Zij ftond onder het beft uur van, van Pr. ' willem den inden. Mr. Joan Corver, Joan de Vries, en Mr. T oan Huideco- Mr. Willem va n per, Loon. Kae»cSa?sdpe.als Gevader over de eenigftc Dochter ier, over van den Prins van Nasfau , Erfftadhouder Krvaïdenvan Friesland, beftaande de Pillegaave in een Av"/jan ^irrente' van Jaarlijks zes honderd Guldens, ' liggende in een goude Doos, benevens een gefchenk voor de Kraamkamer, van vijfhonderd Guldens. Wat aangaat het beheelcn der Wisfelbank, daarvan vindt men niet, dat de daaders ontdekt zijn. de sogcïeti-rt ^e "^aaS voor de Sociëteit van Surinamen, van Turina- werd voor haar aandeel met 28000 Guldens höogd"" verhoogd, en aan den Heer van Sommels- dyk, 14000 Guldens gefchooten. st*d? m». I3cn aanvang van drie Stads Magazijnen, gazijnen. ^ ^ ^ jjeer(jes U^faan ? £én tUS- fche de dmfïelbrug en Utrechtfche Poort , en één op het Bolwerk Oosterbcer, tegen over de Looijersgraft, gefchiedde in dit Jaar; waarvan het eerste, als nog alleenlijk in gebruik, ter berging van Stads Kanonnen enz., van dienst zijnde, de twee anderen, in partiGalthufs? cuheren Werkplaatfen veranderd werden. Ook werd de Gasthuis Kerk andermaal vergroot, en door de Vroedfchap verklaard, dat het Gasthuis niet tot een Proveniershuis , maar alleenlijk voor behoeftige Kranken dienen mogt. Van  JAARBOEKEN. 409 Van onze .■ Stadgcnooten dient gezegd re T68rt. worden , dat de kundige R. Rogman, «ngjj^** deezen tijd in 't Oude Mannenhuis, zijne derfchap dagen ten einden brast; dat FeröinanJ)^"^m Dol , en Aduiaan Bakker., den weg variwwiiwen. alle Vleesch gingen. r. rog- johannes. de ROY, en L. van Groene-bak^r!' wegen , als Predikanten beroepen zijnden •> Eeroepene overleeden 1705 en 1606, en in't volgendePredikanJaar, Peïri du Bois, obiït 1698. Om het gedrag van eenen Adriaan Bouw- 1ÖS7. man , Predikant te Al/en, ontftond 'er zeker gefchil, tusfehen het Hof en den Hoogenraad, waarin de Burgemeesteren Mr. Joan Huideco j Mr. NÏcolaes Op- ter, meer, en Jouan'nes Hudde, Mr Gerrard Bors ' van Waveren. zig mede moeiden, doch de Staaten vonden raadzaam, de zaak bij te leggen; waarin eigenlijk de misdaad van den Predikant befiaan beeft, vind men niet gemeld. En on- Rwdpieeder de Raadilagen ten voordeele van de nutte van Stad, kwamen in dit Jaar, bijzonder in aan-de merking, die r>ver bet weeren van de flank des Waters, en het flegten van de Schans te Nieuwer fluts. De Roomfcbe Kerk de Posthoorn, die zc*!bm>*fii« dert 1640 bekend was, werd in dit Jaar vertimmerd. Het Veer op Hoorn, waarvan deveerop Schuiten pleegen te leggen aan het Bot buis-,f*9""' je , werd van daar in de Damrak over de II. Deel. D d Ka-  4io AMS TE LD AM SC HE 1687. Kapel/leeg, verplaatst. Ook werd de over^dhóuh-et ëenkomsc, op de Wagenweg op Utrecht, derfchap in 't voorgaande Jaar gemaakt, in dit Jaar tuswillem fchen de twee Steden voltrokken. den inden. De geboorte van den gewaanden Prins van Wagen- Walles, veroorzaakte niet alleen in Engeland vinei?, grooten twist, maar ook hier ter Stede eenige 1688. Oproer, ter oorzaake van de vreugde door oproer den Engelfcben Conful daar over betoond, dat booïteevan 'iet Semccn teëen den borst •> die met denrperinsnheenen de glaazen van zijn Huis inwierpen, van#w/„.en andere moedwil bedreeven. Johannes Hudde, Mr. Nicolaes Witsen, en Cornelis Geelvinck , Jean Appelman. /tmfleidam werden als Burgemeesteren, uitgezonderd de ncnTvan laatstgenoemde (*) Heer, door den Heer 'S Prinfen Willem Bentinck , Heer van Rhoon, oogmer . heirhelijk kennis gegeeven, van deszeifs verrichting aan verfcheidene Duitfcbe Hoven, uit naam van den Prins, en tevens opening gedonder- daan van 's Vorsten oogmerken. En Amfteldam fleuning. bewilligde niet alleen, den Prins in daarin behulpzaam te zijn , maar de uitrusting te Water, werd hier ook met allen ijver voortgezet. Of fchoon het aanliep tot in de Maand van September, voor en aleer in de Vroedfchap. pen der Hollandfche Steden , 'er op geraadpleegd en de zaak tot hand gebragt werd(f). Door (*). 7Ae mijn Vaderl. Woordcnb., op het Art. Appelman. (f) holland/. Mercurius, bl. 174.-177.  JAARBOEKEN, 411 Door welke onderfteuning, de Prins en 1689. zijne Gemalin , in het volgende Jaar in dender h« Maand van April, tot Koning en Koningin derfchap van Groot Brittanje gekroond werden; waar-™ over alhier ter Stede, op den nHen van dieusNitide^ Maand , ongeroeene blijken van vreugd vreugde betoond werden. Alle die veranderingen ifl^tas Eng'iand, hadden inmiddels den Staat hivm^toj eenen zeer kostbaaren Oorlog gewikkeld, waardoor de Amfleldamfche Kooplieden, wier Nadeel^ Schepen en Goederen, door Frankrijk wer-oorlog, den aangehouden, zeer veel fchade leeden. Verklaarende de Burgemeester Witsen, ten dien tijd als Ambasfadeur in Engeland zijnde, aan Koning Willem, dat het de Beurs van Amfteldam, wel tien Millioenen kostte. De Burgemeesteren, Cornelis Gkf.lvinck , Mr. Jan Corver , eu Mr. Johan Huideco- Mr. Gerard Bors van per , Waveren. oordeelden het met de Vroedfchap, nodig te£°°e™w zijn, dat het getal van Stads Soldaaten vermeerderd werd, en de Stad rijkelijk van alle Krijgsvoorraad te voorzien. Dan van het£ann^to gerucht, als of eenige'door Frankrijk, toèop's«r/«j. het doen van brandftichting , waren omgt-menkocht, hoorden men niet meer, dan het gerucht. Zekerder was het echter, dat zij De stad au zig van Surinamen trachtten meester te niaa-^J,^ ken, waarin zij manlijk geftuit werden, van 5-*e», De Stad hond in dit Jaar, als Doopgetuigen, over den Prins van Saxen, en vereerde dezelven een huk Zilverwerk, ter waarde van 800 Guldens. Dds De  412 AMSTELDAMSCHE 1689. De Hooimarkt, werd in dit Jaar, op den' s°t"dhouh-et Binnenamflel bepaald. J ' 1 derfchap De Kunstfchilders , Philip de Koning willem en Dirk Dalens , overleeden in dit Jaar. trilden, Daniël Eversdyk, was in 1688*, en in KiNG?D.dlt-T;m"' Jacobus Sïreso, tot Predikanten dalens. beroepen , de eerste overleed ƒ726 , en de' Beroepene tweede I708. Predikan- In het voorige jaar ? waren wederorn eeni- 1690. Se nieuwe twisten, tusfehen den Stadhouder Nieuwe de. Stad Ohtftaan, zo over het zenden der Twisten [Nominatie, als over de zitting des Graaven deTdéren'van kortland, onder de Edelen van Holland. Aw«#/..Over het verkiezen van den Heer Halewyn, Raadsheer in den Hove , tot Schepen van Dordrecht. Dan alle die zaaken in haare waare gedaante voor te ftellen, gedoogt ons bellek niet. Wij tekenen 'er maar alleen van aan, dat geduurende het leeven van Koning Willem, de Jaarlijkfche Nominatie van Schepenen , van hier aan het Hof van Holland gezonden werd , en van daar naar Engeland, om den Koning als Stadhouder, daar uit de verkiezing te laaten doen. Schoon andere Steden, de hunnen direct naar Engeland zonden (*). Verder Staat ons femelden, dat onder de Regeering van, Mr. (*) Mm zie wegens dit recht van Amfteldam de Handv bl. 7ó.; wegens het voorgevallene, de Hollandiche Merc, van 1690 ra 1691; en wesens het geval van]m Hol, fattori. Ifoordenb., Art. Appelman.  JAARBOEKEN. 413 Mr. Johan Huidecoper , Mr. Nicolaes Wit- i^go. sen, en Onder het Joannes Hudde, Joan de Vries. 5"d,h?u" J. derlchap door eenen MeeuwisMeindertszoonBak-™^^ ker, de Scheeps Kameelen, waar mede deDÏNiiiden. Schepen over de ondiepte van Pampus ge-scheePS bragt worden , zijn uitgevonden , waar voor ^™v'0™ hij door de Admiraliteit , geduurende zijnden. leeven,'met een Daggeld begiftigd werd. - De Waalfche Gemeente, door het aanhou-viugteiindend vluchten uit Frankrijk , waar over mcn^^/rén in den aanvang , reden had vergenoegd te te «eik. zijn , werd zo fterk achtervolgd , dat de Vroedfchap geraden vond, op middelen bedacht te zijn, hun getal te doen verminderen; wijl in dit Jaar hunne Diaconie, weder eene Belastingen ouderfteunihg van 50,000 Guldens benodigd £ne|™°arn-,c' was, en men zelfs tot onderhoud van 't Aal- Aalmoesfemoesfeniers Weeshuis, gedwongen was, eene^^"belasting op de Franfche Wijnen , Brandewijnen en Azijnen te leggen. En om de on-Bedeiton- | heilen van 't Land af te bidden, werden zelfs^11* in dit Jaar, op bevel van 's Lands Vaderen, Bedeftonden ingericht. Onder de drukkende veelheid onheilen, van deezen tijd, vindt men echtervanVlschin 's Lands Kronijken , aangetekend, dat in dit en het volgende Jaar, zo veel Visch gevangen werd , dat op de Vischmarkt hier ter Stede, 190 Schelvisien voor 10 Stuivers verkocht werden. Op het Schiedammer Veer, werd in ditst/w™. Jaar, de behoorlijke Ordonnantie gemaakt.™"'^"'" De Kunstrijke navolger van Wouwerman ,j. van bï* en van oe Velde , Johannes van deRwoIzcC Dd 3 Bent,gen. Obiït.  4ï4 AMSTELDAMSCHE iöqt. Bent , overleed in dit Jaar ; en in "t laast llZT' van 't Jaar> den Hoogleêraar L.Wolzogen. dtiiciup Geduurende de Regeering van de Heeren, WIU-Êm MMiiiden.Johannes Hudde,[Jan Six, en Mr. Nicolaes Op- Mr. Jacob Boreel. MEElt, ! c tromp,werd alhier op den avond van den sden ?«• °b* »y> het Lijk van den ! uit. Admiraal Cornelis Tromp, die op den stoften Mei overleden was, met luister langs de Heeren en Keizersgraj't, aan een Jagt, in den Binnenamftvl liggende , gebragt, om daarmede naar Delft gevoerd te worden jg* 1 Iet Medenblikker Hofje in de Finkef raat , • werd m dit Jaar aan de Gereformeerde Diaconie overgedaan. Het ontleent deszeifs naam van dien Stichter , fchoon 't eerst het Pier Muange/isten Hofje genaamd was. schouw- Volgens Octrooi, door Burgemeesteren in Ontleed ? liet voorgaande Jaar verleend, "vervaardigden kunde, de Overlieden van het Chirurgijns Gild, de Schouwplaats der Ontleedkunde, op de' St. Anthonies Waag, waarop nog tegenwoordig door den Proreslbr A. Bon, de lesfen gegeeven worden. Sr-Sf- Dambertus Zecers, 1654, alhier geb. ut** werd Predikant, en overleed 1719. Onder het Stadsbeftuur van Burgemeesteren, Mr. Nicolaes Opmeer, Mr. jANCoRvER,en Mr. Joan 1 Ihdecoper , 1 Mr.GERRARDBoRS j van Waveren» werd  JAARBOEKEN. 415 werd een federt lang zweevend gefchil, op 1692. het overtreden van 'sLands Plakaaten , wc-^ertei gens het Slagturven in de Ambachtsheerlijk dericha? heden, Slooten en Slooterdijk, bij willige Con- willem demnatie van den Hoogen Raad, ten voor denuiden. deele van de Stad bellecht. Ter verminde- Varfchil op ring van Stads lasten, werd ieder der Stads^aww* Compagnien tot op honderd man gebragt, met^echt. tegenftaande, nu en dan nog eenige beroerten in de Stad ontftonden, waar tegen echter bij ernftige Keuren voorzien werd. Op den i8den September deezes Jaars, ge-^J*voelde men alhier zo fterk eene Aardbeving, dat verfcheidene zwaare Gebouwen en Torens 'er merklijk door bewogen werden. De I.utberfcbs Oudekerk, werd in dit Jaar, van een fraai Orgel voorzien. Johannes Commelyn , oudfte Zoon vanlcomonzen vermaarden Stadsbefchrijver , LsAAÖ-obiït. ' Commelyn, overleed op den iaden January deezes jaars. Adrianus van Oostrum, als Predikant^w» beroepen ziinde, overleed 1716. trum. Weinige- dagen na de verandering der Regeering," is door Burgemeesteren, Mr. Johan Huide- Mr. Nicolaes Witsen , l693- coper, en Joannes Hudde, Mr. Jacob Boreel. ten voordeele van het. O. Z. H. Z. Huis, eene ordonneerde beraamd, op het ontfehepen der Bees-"J^Xpen ten aan 2T«terg. d»BeesOver het recht der Ouderlingen m de LuDd 4 tber-  4x6 AMSTELD AMSCIIE oï2& S^* GemeeM' te,verkiezen,' ontftond in £g£ eene m hevige tweefpalt, dat na het tint* !fdr,Jven verfcheidene feitelijkheden , wu.riivT Burgemeesteren hun gezag moesten doen geleiden, den, om de ontmste gemoederen tot bedaaI^IT ren te, bre»£en; en te noodzaken zig aan de Lutbtr. gemaakte ichikking te onderwerpen. Ook werd door hun Ed. Groot Achtbaard*!^ ren' ^n^ms Colonellen, ter vermeerdering ' buizen, "van de inkomsten van de Burgerwacht, een Wachtgeld gelegd op de Pakhuizen, die toen op zeshonderd gerekend werden, en naar men zeide ,4800 Guldens zoude kunnen opbrengen Ivoek > Befchuit en Pahei- bakkers Gild Cüd.' tot hiertoe onder het Bakkers Gild behoord hebbende, is daar van gefcheiden ; en tot een bijzonder Gild opgericht en gefteld onder vier Overheden, als twee Koekebakkers, één Befchuit en één PalHjbakker, welken hunne Gildekamcr boven de St. Amhmics IFaa* hebben. ö w.kalf De Kunstfchilders Willem Kalf cn Tokocje," hannes Verkolje, overleden in dit Taaiobiït. Cornelis Schulting cn l i. S. van Alpen, werden te gelijk als Predikanten beroepen. De zorg van de Burgemeesteren, Joannes ifubbj?, jMr. Nicolaes Opmeer Mr. Ja» Corver , | Mr. Jacob Jacobsz. Hinlopen. yermiïïe. Ü2' ^ftt V001™amlijk op de Verminring van Gering der Staus lasten, en meest op de versla-/, baazende uitgaave die het onderhoud der . IVaalfche Gemeente vorderde, en weiken in veele deelen bepaald werden; zo ook op de Stads  JAARBOEKEN. 417 Stads Compagnien, en het invorderen van een Lantaarngeld. Nog werd 'er een befluit< genomen-, ter oprichting van het nog in we-ï zen zijnde Verbeterhuis, dat echter kort daar-' na in verval geraakte; doch in het Jaar 1718,1 is het zelve weder tot ftand gebragt, en aan eenen Caftelijn verhuurd, zo als nog heden gefehiedt. Ook maakten hunne Ed. Groot Achtb. aleer Do: Htjgo van der Helst, en Hen-' ricus Winter, beroepen werden, éenö'Of-j donnantie, van geene Perfoonen tot Predikanten te verkiezen, dan na dezelven reeds zes jaaren in dienst geweest waren, en den ouderdom van twee-en-dertig Jaar berijkt hadden. Van der Helst overleed 1727, en H. Winter 1700. Niettegenftaande de befluiten van het voorgaande Jaar, werd aan de JVaalfche Gemeente in dit Jaar, door hunne Ed. Gr. Achtb. de Heeren Burgemeesteren, Mr. ïan Corver, Mr. Jeronimus de Haaze Mr Nicolaes Wit- Gregorio , en SEN Mr. Francois de Vroede. een buitengewoone onderftand van 16000 Guldens toegeftaan. En ook werd door denzelven bevoolen, geene Rekening in de Wisfelbank te verleenen, ten behoeven der Loterijen van bijzondere Steden of perfoonen. Echter blijkt het, dat 'er bijzondere redener moeten geweest zijn, waarom aan Haarlen, zulks gegund is. Michiel Servaei Nouts, werd als de eerfte Klokkenist vai Dd 5 he 1694. >nder|het tadhouerfchapat) Pr. VILLEM isn lilden. Ordonnanie op 't jeroepcn ier Predikanten. H. van per HELST en H. WINTER. 1695. Onderftand aan de Gemeente, ; Eerfte Klokkenist 'van 'r -Stadhuis.  4iS AMSTELDAMSCHE het,"ieTmve fSS aanê'efteld. Ook Werd sudhOu W dit Jaar een ernftige Keur gemaakt, tegen tintP het tetewen en verkoopen van de BroodJootwillÉm jes der Diaconie. den inden. De Room fche Kerk op de Af. Z ^/tfr burgwal, benoorden de/ijnbaanjlèeg, Werd m dit Jaar aangelegd. Thans zijn 'er tweeen-twintig dergelijke Kerken, als de en Aar ons Kerk, 't Boompje, \ Stadhuis van Hoorn, op 't Singel bij de Rodenpoortstoren; de Franfche, de toer, één op 't Zfeéén op dt N, Z Foorburgwal bij 't Spuy, de Posthoorn > één in de 0f Hetntjehoek/leeg, de Papegaai, de Pw/, 't JWe D«/#e, één. in 't Maagdenhuis, één op 't Kuiperspad, de Janfenistenkerk, één aan de Noordz. van de Brouwersgraft; da drie bonte Kraaijen, één in de Vinkejiraat' de Paauw s de Oijevaar, één in 't W«« Weeshuis, benevens die, welke bovengenoemd is (en in dit Jaar) gebouwd werd Dem^ho^ °P de Prinfegraft, nam veer op oc* in dit Jaar zijnen aanvang. Nog werd Gormcbem. het Veer op Gornichem opgericht. 1696. Ruime Hof zou dit Jaar ons verfchaffen ware het dat wij wilden uitweiden in een verhaal van'den Oproer, ontftaan, over het invoeren eener nieuwe Keur, op het doen van Begraaving, dan de gedrukte vernaaien daarvan zijn m ieders handen 9 des vergenoegen wij ons daaromtrent alleenlijk aantetekenen dat het Ontwerp daarvan uitgedacht was' door den Engel/chcn Agent Jozef Kerby * doch met het beste oogmerk des werelds \ naam-  JAARBOEKEN. 419 naamlijk om het begraven voor de Gemeente 1696. gemaklijker te maaken , en de pracht die daar- ™« bil zeer toegenomen was, te befnoeijen, zijn derrchap de door de Burgemeesteren, hier voor gemeld ,™lJëm de Keur daartoe beraamd, die,uit 44 Art. be-BEnuwen. ftond , op den 6den January werd afgekondigd. Even te vooren had het Gemeen 'er hun ongenoegen over getoond, welk ongenoegen door de afkondiging, nog heftiger werd. De eerfte aanval gefchiedde op een der Hoofdleden, van de nieuw aangeftelde Aanfpreekers, wordende zulks gevolgd door fchelden en lasteren op de Regeering, en het vertoonenvan befpottelijke Lijkftaatfren, het aanplakken van Schotfchriften en andere ongeregeldheden meer, welken nog fterker toenamen, na op den siften January afgekondigd was, dat de Keur voor zes weeken opgefchort zou worden. De moedwil toen zijnen rol fpeelende, befloot het Gerecht geweld met geweld te keeren. Het huis van den Burgemeester Boreel, werd met plondering aangevallen., de Stads Soldaaten werden verjaagd, en daarop volgde de plondering van het huis van den Capitein Se aaroog , vervolgens dat .van den gemelden Kerby; doch na de Burgerij in.de ' Wapenen gekomen was, en een vrijwillige Ruiterij zig vertoond had, werden de Huizen der overige Heeren Leden van de Regeering bewaard. In het huis van Pinto, werden door de Burgerij eenige Plonderaars betrapt, waarvan 'er vijf met den dood geftraft, en fterk onderzoek na anderen gedaan werd. - Deeze ftraf  42o AMSTELDAMSCHE i(5p6.. ftrafoefening gefchiedde onder het Bnraóvt 2^inc«ttrtfctep van, derfchap " ,, , wiIkm Nicolaes Witsen, ) QmfSUH Valck-emui, wji»nweiiJoA;>\Nt':s Huuue, \ Dr. Dircic de Bas. wordende op den 6den Febn/ary nog zeven andere Donderaars ter Waag uitgehangen ; zijnde reeds op den iden deezer, de gemaakte. Keur vernietigd; als ook den Burgemeester Boreel cn Capitein. Spaarooc, fcjiadeloos gefteld en de.Burgerij met eenen zilveren Gedenkpenning, geiehonken. IZiZï. r,In ft Mci> wcrd d,,ul-- de Vroed- jigheid. ichap, ter be-vaaring van de rust in de Stad een Keur op het wa.iken, zo door de Buroenj als de TVaehtu acht, met'goedvinden van Burgemeesteren cn ColonelJen beraamd ^ffi Aj);VAAN. S^aar , 'adder Predikant kllaar. geworden zijnde, oveiieed.,1717. Onder het Beftuur van de Burgemeesteren, 1697. Toannes Hudde, J Mr Jacoh Boreel (•) cu Mr. Jan Corver, | Fuancois oe Vjcq. ' 'badhuis werd het Stadhuis merkelijk verbeterd cn verjeiem. fi^fl; Qok nam de Stad in dit Jaar, een gedeelte der onderhouding van den DiemeH dijk op zig. Nog werd een aanvang gemaakt met het leggen van het Voedpad, van de drie siutMn. Baarsjes tot aan de Haarlemmer Trekvaart legd, enz. ' thans bekend onder den naam van Slaat huimjes. (*) Obiït, 11 Augustus. 1 :*t . "haft- ^ -  JAARBOEKEN. föt Op den 6den November werd alhier open- 1697." lijke vreugde hedreeven, wegens de j^ttag^jV. der Vrede niet Frankryk, getekend te Rysivyb ,derfch'ap in den nacht tusfehen den si en üéiïeri Sep ^"n£jM tember. Ter gedachtenisfe daarvan werd zteefniNiitdërii ipoedig eenen gouden Gedenkpenning genui nr. vreugde Ook werd de zesde Compagnie der Stads Sol- v^je"e daaten weinige dagen daarna afgedankt'; De zesde Den beruchten Czaar van Moscovien, Pe-C™?^6 ter Ai.exowits , oefende zig in dit Jaar alhier „afgedankt, in 't Scheepstimmeren; vergenoegende zig ,De czaar dat de eer die hem , een magtig Vorst zijnde, toebehoorde aan zijne gezanten beweèzennier. werd, zijnde hij van alle dezelven , ouder een andere perlbonsverbeelding, ooggetuige- 0) Zorglijke* was het Regeerings Jaar van de Heeren Burgemeesteren, Mr. Jan Corver, i Mr. Jeronimo de Haa- 1698. Mr. Nicolaes 1 ze de Gregorio, en Witsen , ' Mr. Dirk Munter. wegens de ongemeene fchaarsheid van Graa-schaars.' nen, waardoor de Koophandel, doch inzon-J^™ • derheid de kleine Gemeente zig zodanig gedrukt vond, dat Stads Burgervaderen, beflooten om aan de onvermoogende van Stadswegen lootjes te doen uitdeelen, waarop zij een brood van zespond, voor twee ftuivers onder den prijs, konden haaien, welke fchaê den Bakkers uit Stads Kas vergoed werd. Op (*) Men zie zijn gehouden gedrag in een boekje, 'ten tijtel voerende, -btaatsverwisJeliRg van Rusland.  4ss AMSTELD AMSCHE 1698. Op de Veeren op Wnrkum en Zierikzee sXóuhet werd de nodi8e Ordonnantiën beraamd, derfchap De beroepene Predikanten van dit Jaar, wTllkm waren Tac0 HaJ° van den Honert, die ben niden. 1714 Hoogleeraar te Leiden werd. Eliza Veer op van der horst, obiït 17*8. F. BoMBLE , Wor\um en overleed 1722. Door de fchaarsheid van Graanen, die no* Sa"6 aanhoudend vvas' fteeS de derzelve zo «n. maatig , dat onder het beltuur van Burge. meesteren: 1699. Mr. Nicolaes Wit-|Cornelis Valcke- sen, I nier, en Johannes Hudde, |Dr. Dirck Bas. Aanhou- de Stads Pakhuizen en voorraadfchuuren gedende opend werden. De zetting van een RoggenheidTan Brood van twaalf pond , was in Februari) Graanen. Zo ftuivers , en moest in Maart nog verhoogd worden. Om echter den Graanhandel, niet geheel en al te doen verloopen , werd beilooten , den uitvoer van alle ingevoerde Graanen toe te haan, waai- door den toevoer van buiten , merkelijk vergrootte, en wel in vermin- zulk ee" ruime maate, dat de Stads Magazijnen, nen weder geiloten werden , en de duurte naarin verminderde. Ook werd onder dit behuur* Ta"™g een aanvang gemaakt, en alle middelen te werk geheld, ter weder aankweeking van den Haar ingv aart. rp^.ter- i)e verzorging van de Ypeflooterfluit, werd ook voor Stads Rekening genomen. ViïwTcrt '^en aanzlen van het Veer op Nieuw'kerk , werd alhier een Schipper aangeheld, zijnde dit Veer tot hier toe , alleenlijk door Nieuwkerkers bevaaren. Nog werd 'er eene In.  JAARBOEKEN. 423 Inftruclie, voor de Schippers op Braband en 1699. Vlaanderen, vastgefteld (*). _ Clement Streso , alhier beroepen zijn-derfchap de, overleed 1718. muum Hunne Ed. Groot Achtb. de Heeren Bur-owiiidtn. gemeesteren, Johannes Hudde,«Francois de Vicq, en 1700. Mr Tan Corver , Mr. Dirk Munter. i (t) wendden in dit Jaar, met overleg van de Vroed- Mddete^ fchap . veele middelen aan, om waare het ter zuive- mogelijk, de Stads Wateren te doen zuive -ring v« * ren, en meer doortocht te doen hebben , doch alle die, en de volgende, ja zelfs de nog aanhoudende poogingen, zijn tot nog toe niet van die uitwerking geweest, dat ze aan dat zo nuttig oogmerk , in alle deelen voldaan hebben. De Weg door de Nieuwe Plantaadje, werd ™f in dit Jaar beftraat, waarvan de kosten meer dan 8000 Guldens, en het Jaarlijks onderhoud 100 Guldens beliep. Het Roomfcbe Jongens Weeshuis, op den Romftbe Lauriergraft, werd in dit Jaar aangelegd , >*^f> en naderhand merkelijk vergroot en verbecterd. Van Stads wege , werd de eerhe Schip- veeren op per op het Veer van Elbitrg , aangefteld. Vtlzen 'en En de Veercn op Velzen en Vianen , tot ftand gebragt (§) Ook werd de Inhructie voor den Sluiswachter, van de ïpeflooterftuis vervaardigd (**> De (*) Handv. bl. 1521. (t> Obiït, 6 January. (§) Handv., bl. 157 en 1508-1509. (**_) Bl. 416 en 417.  4H AM5TELDAMSCHE 1700. De Heer Joan Six, die wij 1691 als Bitfstadhou" gcraecster genoemd hebben, en ook in den derfchap rang der Amfleldamfche Dicht er en geplaatst is willem geworden , overleed 18 Mei deezes jaars. mnuwen.Nog, Tomas Arents, benevens den SchilïOMASsX'der MuRANT- In het volgende. Jaar, na het arents, beroepen van Do, Paulus Steenwinkel , t,biït- (deezen overleed 1740.) Ook overleed de WM«cEL?"Stads Inboorling, de bekende Johannes 1701 VAN DER Waaijen, zijnde toen Hoogleeraar 3. van der^ Fr aneltcr, waai- Aan de Heeren Burgemeesteren, obiït! Mr. Jan Corver , Mr. Jeronimus de Hare de Gregond, en Mr. Nicolaes Wit- Mr. Francois de sen , Vroede. Waaifche was door de JVaalfche Gemeente , wederom ined"ên' eene nieuwe onderftand verzocht , en hun 't voisendeeen buitengewoone ibm , van qo,ooo Gul- laar on- j . Yl •• j • ° ,ul" derfteund. dens toegeftaan zijnde , vernieuwde zij aan de Burgemeesteren, 1702. Mr. Nicolaes Wit- Dr. Dirk Bas, en sen , Mr. Gerbrand Pan- Joannes Hudde, cras. hun verzoek, wordende aan het zelve op nieuw voldaan. In dit Jaar, werd de Staat ook weder met eenen nieuwen Oorlog aangevallen, waarvan willem *Ü de gevolgen , in ons derde Deel zullen mn iiidenzien. Tot Hot voegen wij hier bij, dat op den tterft- ioden Maart deezes Jaars , Willem de lilde van dien naam onder de Neder/and- fche Stadhouders, uit het Huis van Üranjet en Koning van Groot Brittan je, overleed. Einde van het Tweede Deel.  JAARREGISTER DER VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN. t< b De Minderbroeders in hunne woonin? her- fteld- • • . 8a Komft van de Graaf van Aarenberg. ibid Ordonnantie op het begraaven der dooden. ibid'. Pieter Jansze Kies en een ander, gevangen genomen. . . m ?m De Schutterij wordt geboden hun geweer boven te brengen. . . g3 Smaad, de Gereformeerden aangedaan. ibid. Zwaare brand in den omtrek van de Stad. ibid. Vertrek van volk van Noirkarmes, die vervangen worden door die van de Graaf van Megen. . . # Straf, een' Hervormde opgelegd. ibid'. Valsch gerucht verfpreid, wegens het hervatten der Preeken. . . g. Pieter Jansze Kies, ontkomt de Gevangenis en werd gebannen. . ^ De Schout vangt aan, met bet optekenen van de Goederen der Hervormden, die daarop de Stad verlaaten. . g- Vier Beeldftormers gehangen en twee' ter , dood gebragt. . jhid t Volk van de Graaf van Megen, wordt vervvisfeld door dat van Schouwenburg ibid Elbert Huik, Paftoor, in 't Krankzinnig. huis gefteld. . fa 86 ™;\]K0bsz. Schilder, obüt'. 1 i'md. 156S. JJe Regeering befluit Alba te doen begroeten 87 Groote omkeer van zaaken, ten nadeele der Hervormden. . . ^ VerfcheideneRcchtspleegingen en indaagingen 88' Waarom de Gedaagden niet reffcheefwnf ibid Hiftorie van W. D. Bardes. Gczacii van Mr, Hendrik Dirksz.' . . 8o 1568,  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN.' vu 156& Schout Dobbesz. verlaat zijn dienst. Bl. 89 Willem Dirksz. komt in zijn plaats. . 90 Die bewerkt, dat hij van 's Keizerswege Schoot wordt. . . . ibid. •Waarom hij in haat van de Magiftraat komt, en Mr. Hendrik hem laagen legt. 91 Geele Fij, waartoe en door wie zij zig laat bekooren. . . . ibid. Valfche Getuigen opgemaakt, tegen den Schout.. ... 9* Die zig bij de Landvoogdesfe vervoegd. . 94 Mr..Hendrik, enz..gevangen. . 96 Straf, de gevangenen aangedaan. . 98 Mr. Hendrik redt zig. Zijne verdere bedrijven. . . . ico Schoütsampt komt weder aan de Stad en P. Pietersz. aangefteld. _ . 102 Bardes, gevangen, gepijnigd, enz. . ibid. Zwaare vervolging binnen Amfteldam. 104 Aanftelling van zes 'Boden óp Antwerpen. 105 j-gp# Veelvuldige Vonnisfen afgekondigd. . ibid. Groote onrechtvaardigheid gepleegd, in 't verbeurd vcrklaaren der Goederen. . 106 Eerfte pooging van Willem den Iften, ter verlosftng der Nederlanden. . . 107 .Alba eischt den tienden penning, die geweigerd wordt. . . 108 Koophandel op Engeland verboden. . ibid. Jan Broek, te Hamburg onthalsd. . 109 'i<70. Voortgang der vervolging. . ibid. ' Amfteldam wórdt'genoodzaakt zijne voorrechten in gefchrift den Hertog ter hand te ftellen. . . . 110 Onheilen van de Voorftanderen der Vrijheid. 111 Allerheiligen Vloed. . . . ibid. Doorbraak in den Diemmerdijk. . 112 T.afreel van Onheilen. . . 114 Dwaaze gedachten der Spanjaarden. . ibid. Andere middelen, door Willem den Iften te werk gefteld. . . . 115 i57°-  vM JAARREGISTER CBR 1570. Maagdenhuis gefticht. . . g], ng Johannes Sartorius. , . 'ibidi 1571. Alba's voorheemen tot het ftichten vaneen Kafteel. . . m jj„ Wordt door de Regeeriilg afgekocht. . 120 Nieuwe eisch van den tienden penning, en gedrag van de Regeeriflg daar tegen, ibidi 1572. De Graaf van Bosfu beveelt het aanftellen van Collecteurs. ; . j2t Commisfarisfen van het Hof herwaards gezonden , ter invorderinge van de boete 'der Regenten. . . '12» Burgemeesteren in 's Hage gedagvaard, trekken naar Brusfel, en komen onverrichter zaake.te mg; < . I2« Amfteldam houdt de zijde derSpaanfehen, wordt benaauwd door andere Steden. 124 Boshuizen, verfchijnt in Zee, en keert te rug. ibidi Gevecht voor Nieuwendam, ten nadeele der Amfteldammeren. . . j2£ Alba verandert van gedrag, ten aanzien van de Stad. . . jfifa Lumij belegert de Stad te vergeefsch. ibid] Gedrag der Amfteldammeren, omtrent Naar- den. . ; . 2fl6 Eerfte Bode op Zeeland aangefteld; 4 127 1573. K-aad van Amfteldam aan Haarlem, om zig aan Don Fredrik over te geeven; 128 Gekwetfte Spanjaarden, worden alhier geneezen. ; . , ibfa Sonoy's aanflag op den Diemerdijk. . ibid. Amfteldam, tracht zig meester van Waterland te maaken. . . De Westfriezen, doen Schepen in 't Y zinken. . . . Sonoy's tweede aanflag. De groote Amfleldamfche Galij te Hoorn opgebragt. 130 Alba, rust binnen Amfteldam een Vloot uit. 131 Slag op de Zuiderzee ; Bosfu gevangen. 132 1573«  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, ix 1573. Amfteldam, tracht nieuwe voorrechten te verkrijgen. . . Bl. 133 Alba, ipeelt Banquerout. . . 134 Amfteldam, verkrijgt van den Nieuwen _ Landvoogd eenige Voorrechten. . ibid. Tinnegieters Gild. . . ibid. Lange Pier, Schilder, fterfr. . 135 1574. Amfteldamfche Galijen op de Leidfche Meer. . .136 „ , worden voor Monnikendam geflagen. . . • ibid. Inhaaiing vanHierges. Oproer van't Bootsvolk. . . • }V Sonnoij, neemt het Barndegat in. ibid. Ontwerp van het bouwen eener Korenbeurs. ' . • Bernardus Desfenius, Geneesheer, fterft. ibid. 1575. Sonnoij moet het Barndegat verlaaten. ibid. Slag op de Ou Je Wetering , ten nadeele van de Amfteldammers. . 139 Aanüag op de Stad, word ontdekt en ge. ftraft. . . • .140 Vrijheid tot verhooging van deExcijnsfen. ibid. 1576. Voorzorg en vrees voor aanval verdubbeld. 141 Sonnoij, neemt Muiden in, en verlaat het weder. . . . ibid. Amftelveen, door Stads Volk bezet,enz. 142 Onderhandeling over de Gendfche Vrede. 143 Alhier op voorwaarde, en Protestatie afgekondigd. . . ibid. De Staaten fchrijven aan de Regeering en . Schutterij. . . 144 1577. Amfteldam befluit met Oranje over de Sa¬ tisfactie in onderhandeling te trceden,enz. ibid. De Stad handelt heimelijk met Don Jan. 147 De Sraaten neemen een befluit de Stad door geweld te dwingen. . • 148 Dè Vroedfchap ftelt orde om met den Prins te verdraagen. . ' . ibid. B 1577.  x JAARREGISTER der 1577- Hellingen Ruighaver,trachten de Slad in- tencemen. . . . Bl. 149 Mislukking daarvan. . . 'ibid. Verdediging van de Regecring, en" bezetting van de Stad. . m Den Gereformeerden een Begraafplaats aan- gcvvcezen. . . . , ^2 Sonoij, bezet de Stad nog naauwer. . ibid. 1578. Vraag aan hem gedaan; met zyn antwoord, ibid. Noodmunten geflagen van 't St. Nicolaas beeld enz. . , Utrecht werkt mede tot de bemiddeling. Satisfactie tot ftand gebragt. . 154 Afgevaardigden der Staaten, ter voltrekking van de Satisfactie. . . iUd. { Ballingen komen weder binnen. Onderfcheiden gedachten. . Waardoor dè Regeering meest benaauwd ■ vrerd. . . . I56 Wat de_ bedoeling der Gereformeerden was, en mid Jclen om nieuwe onrust te zaaijen.' 15 S Eerste Begraafplaaifon. Tweede herftel der Schutterijen. . . bm, Dat ooor de Regeermg,geweigerd wordt; befluit der Gcrefbrmeerden ten nadeele ■"van de Regecring. . . Middelen waar van" zy zig bedienden. Ver- ' richtingen van Bardefius. . I6„ JÜagten der Stads Wakeren. Van Til, predikt buiten de St. Anthonispoort. . j(>i Ondernemingen der Gereformeerden. . 162 Geeven bewijs van de onverzettelykheid der Regeering, die aangevallen wordt. Bezetting van den Dam , en aanval op het Stadhuis. . . I(5j De Geestlijkheid op de Waag gebragt. Worden benevens de Regeering de Stad uitgeleid. Gedachten van Burgem: Hendrik Dirkszoon. . . 1578.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xi 1578. Naamlyst der uitgeleideRegéenng en Geest- lijkheid. . . . Bl. 166 Anderen de Stad ontzegd en ingedaagd. 168 Zeldzaamheid dier gebeurtenis. . iWrf. Minnebroeders Klooster gep'cnderd , en andere plaatfen door de Onroomfchen bezet. . . . jög Verkiezing der nieuwe Regeering. . 170 De Oude Kerk voor de Gereformeerden bekwaam gemaakt. • . T71 Datheen deelt aldaar bet Avondmaal uit. ibid. Order tot het verkoopen der Roomfchen Kerkfièraadjeb. . . Invoering van den Hervormden Godsdienst, op de Dorpen. . . Verrichtingen der Nieuw aangestelde Regeering. . , Beeldft'a-min». Verandering in de Stads bezetting; . . . I74 De Vaart op Spanje verboden. Wrakken uit het Y gebaald. . . ibid. Amfteldam weigert de heffing van den iooften penning. . . 175 Stemt in de nadere Unie. . . ibid. Eenige Geestrijke Gebouwen tot andere gebruiken bekwaam gemaakt. . 176 Dr. M. J. Koster; zyn gedrag. . 177 1579. Bepaaling van de Stad ten aanzien van de Unie. . . . 178 Amfteldammers trekken naar Maaftricbt. 179 Verandering in de Schutterijen gemaakt, ibid. Verandering ten aanzien van het Oude St. Jorishof. . . . 180 St. Lucas Gild. . . ibid. 1580. Inhaaling van Willem den I.; verandering door hem gemaakt in de Schutterijen . ibid. Keur tegen de Roomsehgezinden. . 182 Raadplecging over de Opdragt aan Willem den Iften. . ibid. B a 1580.  xii JAARREGISTER der 1580. Voordcelen aan het Burgerweeshuis toe¬ gedaan , en de Kinderen overgebragt in 't Sr. Lucie Klooster. . * Bl. iS" 1581. Afëweérins van Filips. . 'ibia. De Nederlanden als een Vrijen Staat. onder het Stadhouderfchap van Willem den Iften. . . . Tg. Amfteldam verlaat de voorheen gemaakte Satisfactie enz enz. . . jg- Vergadering der Mennoniten alhier. ' . ibid. Overeenkomst wegens de Vaart langs de Haarlemmermeer. . . jgg ?S8a. De Srad bewilligt in de verfterking van Muiden cn Wcesp. . . ig~ St. Pieters Kapel, tot een Vleeschhal bekwaam gemaakt. . . e Eerfte Predikant in de Gasthuis Kerk beroepen. . ibid. Diakonesfen aangefteld. . ibid. 15$3- Nadere handeling over de Opdragt aan Prins Willem. . . jgc. 1584. Het befluit van den Pvaad daarop. ' . Overeenkomst' tusfehen Amfteldam en U- trccht- • • • . ibid Dood van Prins Willem den Iften.Zijn Zoon Maurits wordt bij voorraad aangefteld. 180 Staatlijke beraadflnaging, of men zig tot ^ Frankrijk of Engeland zal wenden. . 190 1585. Komst van de Graaf van Leicester. . ibid. Eerfte vergrooting van de Stad, en waarin die beftsan heeft. . . I9I Aanftellihg van de Ratel wachts. . 190 1586. P. Planciüs als Predikant beroepen. ' . 19Ö Bepaaling door de Stad gemaakt in het J pszach van Leicester. ' . Zijne Inbaaling, en verblijf alhier. Onbe- ftaanbaar gedrag. . . To,i Doet cm keer naar Engeland. . I05 De St Olofs Kapel, tot een Vergaderplaats voor de Kooplieden gefchikt. . ibid. J5S6.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, an 1586. Soldaaten GasthuisgeftitjJtt, en Mandcmaa- kers Gild opgericht. . . 196 1587. Leicesters, toeleg op de Stad, en verde¬ re handelwijzen. . . . 197 Zijne tweede komst alhier, en ondekking zijner oogmerken. . . . 198 Moedig gedrag van den Burgemeester Boom, enz. . . . 200 Leicesters vertrek en oogmerken. . 201 Oprichting van de kleine Vleeschhal. . 20a 1588. Barneveld" bewerkt dat Maurits Stadhouder wordt. . . . ibid. Gedrag der Engelfchen. . . 203 't Verzoek der Lutheraanen afgeflagen, en redenen daarvan. . . ibid. J. Arminius, wordt Predikant. . 204 1589. Amfteldam ftemt, onder voorwaarden, in de afkondiging van 't Plakaat tegen de Roomschgezinden. . . ibid. Gelegenheid tot de Vaart op de Indien. 205 Scheepstimmermans Gild. . ibid. Legplaats der Rotterdamfche Schuiten op het Rokkin. . . ibid. De N. Z. Kapel tot den Godsdienst bekwaam gemaakt. . . • ibid. Schoenlappers Gild. . . 206 1590. Gefchillen tusfehen Haarlem, Dordrecht en Amfteldam. . . ibid. Befluit tot het maaken van gefchut op de Stads wallen. . . . ibid. Dirk Volkertz. Koornhert. Zijn gedrag, enz.207 Joost Jansz. fterfr. . ." 209 1591. Een tier Leden van de Regeering aange¬ fteld, tot het opzicht over't verbeteren van den Diemerdijk. . 210 Keur tegen oproerige vergaderingen. Op de Weverijen enz. . . ibid. Cecilien Klooster gedeeltelijk vertimmerd. 201 Loterij ten behoeve van het Krankzinnighuis. . . . ibid. £ 3 1592-  ST J""EG1STER ,„ Staalhof opgericht. " r l" Met de Heemraaden van Rhijnland. . * ibid. Nieuwe Kaart van het Grondgebied der _ Stad. . . aitL J. Sylvms en Jacobus Trigland, beroepen, ibid. Bode op Nijmegen. . . 044 1611. Muiden door Amfteldam onderftcund. . ibid. Stads Paardeftal verplaatst. . ibid. De Nieuwe Waal aangelegd. . ibid. Nommerhuizen op de Kolveniersburgwal volbouwd. . . . Ordonnantie op het Dordfche Veer ge- ™fkt- • • . ibid. Op de Tol op den Rhijn. . ibid. Bode op Doornik, Valenchijn en Wezel, ibid 1612.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xvn 1612. Derde .Vergrooting der Stad, . Bl. 245 Een der Regeeringsperfoonen, aangefteld tot de fchouw over den Diemerdijk. . ibid. Oorfprong der Kerklijke Twisten. . ibid. R. Petri en G. Geldorpius beroepen. . .248 Hendrik Laurensz. Spiegel. . 249 1613. Voorval roet S. Episcopius. . 251 Amlteldam weigert de Refolutie aan te neemen. . . .253 Eerfte bijeenkomst op de Beurs. . ibid. Vijf kleine Schutfluizen gemaakt. . ibid. Oude Stads Herberg gemaakt. . ibid. Eerfte Almoesfeniers Weesbuis gebouwd. 254 Bontwerkers Gild. tot ftand gebragt. . ibid. Ordonnantie voor deVeeren, op Goes en Hamburg. . . . ibid. 1614. Proteftatie'tegen de Refolutie. . 255 Bank van Leening door de Stad aanvaard, ibid. Stads Gefchut cn Klokgieterij aangelegd, ibid. De Sluis onder de Nieuwmarkt gelegd. De Markt zelf gemaakt cn waartoe. . 256 Zuiderkerks Toren volbouwd. . ibid. Houttuinen verplaatst. . . ibid. Bode op Arnhem en Emmerik. . ibid. 1615. Simon Gou'art van zijnen dienst ontzet. 257 Spits van de Stadshuistoren afgenomen. 258 Steenhouwerij , Metzelthuin en Salpeterhuis. . . . ibid. Loterij ten behoeve van het Krankzinnig, huis. . . • ibid. 1616. Voortgang, van de Kerklijke oneenighe- den. . ... ibid. Bezending aan de Stad gedaan. . 259 . Antwoord van de Vroedfchap op de aan- fpraak van HL de Groot. . . 260 Schriften van Taurinus en Trigland maaken groot gerucht. . . 261 Bamt van Leening. . . ibid. Lakenventhal. . Pesthuis, en Loterij ten roordeele van het Oude Mannenhuis. 26a C ióió  xvin JAARREGISTER der 1616. Fruitmarkt, en Waagdraagers Gild opge¬ richt- • • Bhaöa Vergeeffche poging, voor de Vaart op Archangel. . . 1617. De Vroedfchap blijft bij haar befluit ten aanzien van de Kerklijke zaaken. . 163 Kerklijke Vergadering der Contra Remon- ftranten. . ... ibid. De Remonftranten voegen zig bij de Walfcbe Gemeente en fcheiden zig van de . openbaare Kerk. . . ibid. ■ hunne Vergadering op Vlojenburg geftoord, als mede op Boomfloot, en de Predikplaats geplonderd. . . 264 Aanval op het huis van Rem Bisfchop. . q.66 Rem Bisfchop het Avondmaald ontzegd, ibid. De Regeering blijft zig verzetten tegen de Refolutie. . . . 267 Taurinus Weegfchaal, verboden. . ibid. Nieuwe voorflag tot het houden der Na- tionaale Sijnode. . . ibid. Koornbeurs gemaakt. De Waag op de Nieuwmarkt. Haarlemmerfluis vergroot. Vleeschhal op de Hcere Markt en St. Andries Holje gefticht. . . ibid. De Academie van Koster gefticht. Bode op Breda aangefteld. . . 253 Vuurtoorn te Urk. P. Paauw. Obiït. . ibid. 1618. De Regeering dringt aan, tot het houden der Sijnode. . . . ibid. Prins Maurits wordt prachtig ingehaald, ibid. Wordt onderfteund in de afdanking der Waardgelders. . . 269 Oldenbameveld enz. gevangen genomen. Regeering veranderd. . . ibid. Dordrechtfche Sijnode neemt een aanvang, ibid. 't Zeerecht gebouwd. Oude Reguliers Poort verbrand , en Olofspoort afgebroken, ibid. Reniers Hofje geftiehu . . 270 1618.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xix 161É. Verfchikking ten aanzien van de Lakenhandel. . . . Bl. 270 G. A. Bredero. Obiït. . ibid. léig. Lasterfchriften ten nadeele van de Regee. ring, verfpreid. . . ibid. ■ Remonftranten verzoeken vrijheid van Godsdienstoefening. . . ibid. Plakaat tegen hun afgekondigd. . 271 Moeijelijkheden Rem Bisfchop aangedaan, ibid. Aanvang' van de bouwing der Reguliers To« ren. . . . ibid. Joodfche Sijnagoge gebouwd. . ibid. Turfdragers Gild opgericht. Bode op Leeuwaarden aangefteld.' . . 27a 1610. Voorflag ter Staatsvergadering ingebragt. ibid. J. Grevius en S. Piïnce in het Tuchthuis gezet. .... 273 Korenmeeters huisje. De kleine Kraan gemaakt. . . . ibid. Aanvang der bouwing van de Westerkerk. . . ' N 'd iUd' kerk, en beide Kerkhoven verplaatst. 274 Vergaderplaatfen der Mennoniten. . ibid. Smout en Badius beroepen. . ibid. Bode op Dordrecht en Harlingen aangefteld. . . . ibidi R. Visfcher. Obiït. . . ibid. 3621. Komst van den Koning van Bohemen enz, alhier. . . . j^j Sapma tracht de gevangene Predikanten uit het Tuchthuis te verlosfen. Wordt zelf gevangen. . . . «276 Hervat nu zijn aanflag, die hem gelukt, ibid. Rem Bisfchop komt weder binnen deStad.iöid. Burgemeester de Vrij geeft zijn Kerklijk verhaal in 't licht. . . 277 In Amfteldam wordt gemaatigder tegen de Remonftranten gehandeld. . ibid. C % 1621.  xx JAARREGISTER der 1621. Oprechting der West-Ind. Maatfchapij. Aandeel van de Stad daarin. . Bl. i->-j Klein Kramers, Eierbëfchooijers en Hoede- ' makers^ Gild opgericht. . . 27g Bode op Delft aangefteld. . ^id. Clnppenburg en Lauremius beroepen. D -. S. Egbertszoou en H. de Keizer overleeden. . . . ibid^ 1622. Gemaacigheid der Regeering ten aanzien van de Remonftranten. ". . 2-p Al te grooten ijver van Smout en Abra- ham Anthoniszoon. . . Qg0 Verantwoording van H. de Groot, verbo- den te drukken. . . tyd Brandftichtina: van B. Paul ontdekt." . ibid'. P. Planciüs. Obiït. E.>Swa!mius beroepen, ibid'. Remonftuante vergadering ten huize van J. Brasfer geftoord. . n$l 1623. Ontdekking van den aanflag op het leven van Prins Maurits. . ibid Remonftranten geeven daarop een verdediging in h licht, die verboden wordr. . ibid. Slatius en anderen gevangen. . ' ibid'. Dieven van Ek, een bramiftichter, ontdekt. 282" Pest, fchaarsheid van Graanen en ftrenge Winter. . . . ibidm 1624. Zwaare Watervloed. . ibid. Inval van de Spaanfchen in de Veluwe, ftelt Amfteldam in vrees. . ibid. Order op het Waken der Schutterij. . 283" Uittogt der Burgers naar Bommel. . ibid. Oproer over de Botcrpacht. Ken vrouwvan Toverij' befchuldigd , in 't water gefmoord. . . . ^(d. Kistenmaakers pand. Platjes beurs enz. . 284 Oude Aalmoesfeniershuis vergroot. . ibid. Octrooi tot de bedijking van de Diemermeer- • . . ibid. Slaperdijk aangelegd , en voorzorg daaromtrent. .. . . 285 1624.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xxt 1614. Beroepene Predikanten. . Bl. 285 R. Paauw, lastering tegen hem. Premie daarop gefteld. . . ibid. 1625. Prins Maurits fterft. Wordt gevolgd door Prins Fredrik Hendrik. . 286 Vondel vervaardigt zijn Palemedes , op aandrijving van A. K. Burg. Wat hem daar over wedervaart. . . ibid. Kruidmolen gefprongen. . 287 C. Hanecop beroepen. Gift aan de Diaconie , bepaaling op het alimenteeren der Ledemaaten. . . ibid. J. Janfonius, Obiït. Zwaare Watervloed, ibid. 1626. Octrooi tot het maaken van een Zandpad en Wagenweg, van Ouderkerk tot Breukelen enz. . . . 288 Verfchil tusfehen Amfteldam en de Hoogheemraden , over een' Slaper. . ibid. Apologie voor J. Doucher verboden. Verhaal van de Amfteldamlche beroerten in 't licht gegeeven. . . ibid. C. Hanecop, van zijn' dienst ontilagen. 289 Zijdeverwers Gild, en Veer op Zutphen opgericht. . . ibid. Burgemeester C. P. Hooft, Obiït. . ibid. 1627. Ad. Paauvr Reinierszöon, wordt Raadpen- fionaris der Staaten, en W.Boreel der Stad. 490 Verandering der Regeering enz. . ibid. Reigersberg, waar door hij in mocijelijkheid geraakt. . . . ibid. De Sijnodaalen begeeren vernieuwing der Plakaaten. . . . ibid. J. H. Zwartehond, Obiït. J. Goedhals met een goudene keten befchonken. . 291 1Ó28. Geftadige beroerte in dit jaar. Remon- ftrantfche Vergadering geftoord. . ibid. Prins Fredrik Hendrik komt in Amfteldam ; meent de beroerte geftild te hebben. Soldaaten in de Stad gebragt. Beweeging onder het Zeevolk. . 292 C 3 1628.  xxn J A A R.R E GISTER de* 1628. H. Geldorpius beroepen. m 1629. Sententie tegen K. Leenardsz. Bogaard en 29* anderen. . 0 11... Magiftraat eischt zitting'i„ den Kerkenraad Varfchil met de Profesfooren Sr Leidfche Academie. Befluit tot het 00 richten van 't Illuftre School. 0O, Tweede inval der Spaan fchen inde Velu we. Stads bezetting' trekt naar Mui den , en^" tvvee Raadsheeren naar den Hinderdam. De Stad fehiet geld aan die van Utrecht ter vervaardiging van de noodige verfterking. . 0 Amersfoort door den Graaf van den Ben? ingenomen. . 7,7/ Muiderdijk doorgeftoken. Terugtogt der vijanden. MuHen? ^ ver^kingvan_ 95 Maagdenhuis verplaatst. . ' fM' Doolhoven. * Octrooi, tot het leggen van een' Dijk in den Bpvenkcrker Polder. - au Lonk, bemagtigd Olinda, * .630. Smout bevoolen de Stad te verlaaten, dat door Kloppenburg reeds gefchied was. ibid Remoftrantfche Kerk gebouwd , waaróp Vondel een vers maakt. enz. . P ibid DeLutherfcben houden hunne vergadering op het Spuij. . ö » De Prins ontwerpt'een voórftel, tót her- fl*l van de rust;in de Stad ,'dat door de Regeering, doch niet door de Kerk- lijken goedgekeurd wordr. ihid Schaarsheid van graanen, is oorzaak van een telling der Inwooneren. . ibid Eerfte fteen aan het Pesthuis gelegd oS Veer op 's Hertogenbosch. & g ' ' Ahcoudermeertje in pacht genomen. . m. Weg  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, roii . Weg langs den Ooster-Amftel aangelegd, ibid. Torrentius in 't Tuchthuis gezet. . ibid. 1631. Sijnodaalen verzetten zig tegen 's Prinfen uitfpraak. . . . Bl.299 Burgemeesteren blijven bij hun befluit. . ibid. De Academie verzet zig tegen de oprichting van 't Illuftre School. . ibid. Vosfius en Barleus als eerfte Profesfoo- ren beroepen. . . ibid. Oude Waale Weeshuis gefticht. . ibid. Veer op Deventer. Verdrag van Handel met Moscovien. . . 300 Octrooi voor den Over-Amftel polder. Vaart-, Trek- en Wagenweg op Haarlem. . ... . • ibid. N. J. van Wasfenaar. Obiït. . ibid. 16^1. Inwijing van 't Illuftre School. . ibid. De Groot onthoudt zig alhier. Amfteldam. weigert de vernieuwing der Plakaaten. 301 Uittogt der Amfteldamfche Burgeren naar Nijmegen. . . . ibid. Pillegifc gefchonken aan den Zoon van den Koning van Boheemen. . joa Laken Venthal afgefchaft. Lutherfche Kerk gebouwd. . . . ibid. Twist onder de Mennoniten. . ibid. Beroepene Predikanten. . . ibid. 1633. Onderhandeling met Spanje en Frankrijk. 303 Eereteken voor C. J. de Haan opgericht., ibid. Beroepene Predikanten. . . ibid. 1Ö34. Vervolg vau de handeling met Frankrijk. 504 Ordonnantiën, betrekkelijk de Weeshuizen ; aanwinning van grond in de Oude Waaien: en de Kuipersmarkt. . ibid, Beroepene Predikanten. . . ibid. 1635. Zwaare Pestziekte. Vernieuwde Amfteldamfche Apotheek. . ♦ 30J Brouwers Huisjes gefticht. J. Hollebeek _ beroepen. . . . ibid. 1636.  xxiv JAARREGISTER der 3636. Pestkeuren vernieuwd. Vreemde Vo^cl vertoond zig op de Oude Kerks toren.~üwaaze Tulphandel. . . jjj uQ(5 1637. Trek weg, Voetpad en Veer, opWeesp. ibid. Verbetering aan de Oostzijde van den Am- ftel. enz. . . . U «307 Schouwburg gebouwd. . L. Reaal, Obiït. . . ibid' 1638. Oneenigheden tusfehen den Prins en de Stad, waardoor veroorzaakt- . ibicj Twist met de Algemeene Staaten. . oo0" Met Dautzig. . . t fbid Inkomst van Maria de Medicis. Ufo Stads Excijnshuis vergroot. Schouwburg ingewijd. . . °i0 Veer op Arnhem. . . i$;d C. G. Plemp enW.I. Blaauw ovcrleeden. ibid. P. Wittewrongel beroepen. . ibid. 1639. Bezending van de Algemeene Staaten vruchtloos aan de Stad gedaan, om dezelve te doen Hemmen in de verpachting derConvooijen enLicenten. . «n Eerfte Raadpleeging, over de bouwing van ° een nieuw Raadhuis. . Joodfch Collegie. . . im J. Willekens wordt Raad der Stad. ibid' J. Rulleus beroepen. . 164c. Zwaare Storm. . ibd' Aardbeving. . t " Trekvaart Wagenweg en Veer op Muiden en Naarden. . , g ibid H. Ruil, beroepen. . . 1641. Zaaken, den Koophandel en Admiraliteit betreffende, voorgefteld. ibid Muftapha Aga, Turkfche Gezant alhier. 3l4' Lint en Pasfementwerkers Gild opgericht, ibid. Collegium Medicum. . ibid 1642. Inkomst van Fredrik Hendrik, Willem den enz ibid^ 1642.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xxv 7Ó42. Peterfchap, en Pillegaven aan den Zoon van den Hertog van Sleeswijk gefchonken, Bl.315 Pardon door den Prins aan misdadigers verleend. . , • Een Sociniaansch Boek verbrand. . tbid. Huizen op de Turfmarkt gebouwd. . tbid. P. Lupinus beroepen. . . ibid. 1643. Onderhandeling, over de verlenging van het Octrooi der Oost-Ind. Compagnie. > ^ 316 De groote Kraan verplaatst. Brand in 't Spinhuis. . • .. lbid' Stichtfe Koornmarkt. Haringpakkerij. Nieuwe Teertuinen. . • tbid. S. Episcopius. Obiït. . . 317 1644. Voorwaarden, waar op 't Octrooi van de Oost Ind. Comp. verlengd werd. tbid. Amfteldam weigert het Plakaat tegen de Roomschgezinden. . toid. Defo late Boedel Kamer opgericht. . 318 Nieuwe Waals Eiland bebouwd. . ibid. Roomfche Kerk, op 't Singel gebouwd, ibid. T Laurentius beroepen. . . tbid. 1645. Brand in de Nieuwe Kerk; in deBrouwe* . rij de Zwaan. . . • 3!9 Grondflagen van de onvolmaakte Toren gelegd. . • J ibid' De Stad gemagtigd tot het heffen van Ex- cijnfen. . • • • lhld- Ladiflaus de IV. Koning van Polen enz. alhier lbld- W. Schottanus beroepen. . tbid. 1Ó46. Onderhandeling met de Mofcovifche Gezanten. . • .3?® Barlseus overleden. . . tbid. Vergadering der Collegianten opgericht. tbid. C. Cosfius beroepen. . • ibid. 1647- De Prins verleent gehoor aan deMoscovifche . ' gezanten. . • • ibidDe Brouwersgraft wordt betimmerd. . tbid. O Z.H. Logement in ftand gebragt. . ibid. D 1647.  Wtvi JAARREGISTER der 1647. Veer op Medenblikopgericht. . BI Boekverkopers ÖM. Veer "op Enk'huizen .At- 5nll!froePeae Planten.1DFand e"2' 36-s 1663.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xxx* 1663. Staartfter. Pestziekten. Bevroozene hoornen. .... Bl.36? Roomfche Kerk de Pool gebouwd. _ ibid. Pijpemarkt aangelegd. Keur op de Suikerbakkerijen. . . • 3<56 Verandering in de Posterijen gemaakt. ibid. Beroepene Predekanten. . . ibid. 1661. Liewe van Aitzema, alhier; zijne voorila- gen. . ibxd. Gedrag van Amfteldam, ten aanzien van Engeland. .. . • 3<5j Aalmoesfeniers Weeshuis aangevangen. ibid. De Kerk de Zon gebouwd. Compasfen en Zijlemakers Gild. Veer op Durgerdam, _ opgericht. . . • ibid. C. Lijcochton, beroepen. . 36S 1665. Aanvang van den Engelfchen Oorlog, ibid. Bezetting van Texel. Zorg voor Stads veiligheid. . • S^O Gedrag van Frankrijk. . . ibid. Engeliche Kerk, op het Begijnhof verbouwd. Lakenverwers Gild opgericht. Beroepene Predikanten. . 37° 1666. Nadeel door den Oorlog veroorzaakt. ibid. Richard Made, Engelsch Predikant, in zijn' _ dienst gefchort. . . ibid. Gio Balbi, Branftichter. . _ ibid. Zorg tegen de verhooging van den Slaperdijk. 371 Gedenkteken voor van der Hulst, opgericht, ibid. J de Dekker, obiït. Focquenbroch. . ibid. H. Kieftius, beroepen. . . ibid, 1667. Handeling over 't Eeuwig Edicf. Eed daar¬ op gedaan. . • • 372 Wat de reden 'er van was. . ibid. Predikanten worden met het Burgerrecht befchonken. - • - ibid. Moscovitifche Afgezant alhier. Vrije vaart op Portugal. . - • 373 Amftildammers ten platten Lande, niet ar- restabel. .... ibid. 16Ó7  txtn JAARREGISTER der 1668. Tnple Allantie gefloten. Verfchil over de 3 verfterking van Naaiden, dezelve bliift achter. . 1 Poorterrecht aan eenige Handwerkers <*e- 374' lchonken. . « 6 Lütherfche Diaconie of Konijne Hofje gebouwd. . yj Verandering tot Veer op Delft gemaakt, ibid'. W. Boreel, obiït. R. Ruil, beroepen. ï669. Nieuwe Waale Weeshuis vergroot Oosterkerk gebouwd. Gedenkteken voor W. v. d. Zaan, opgericht. . shiJ Redout op Zeeburg geflecht. Uitvinding der Landtaarnen. . 5 ibid a ^s,10' obiït- Anslo's Hofjê. o76 1670. Amfteldam ftemt tot het zittingneemen van denPrinsin den Raad van Staaten, en bepaalt zijne Wedde. . ' ihid j. de Labadie, ruimt de Stad. " ,-/,,•/ w!KS' r"Boshuizen- Amftelloots. ' bouwd ^"W^ ^ Suikerhofje ge - . J. van Horne, en A. Morus' obiït.' be- 3?? roepene Predikanten. 1671. Gefchil tusfehen de Stad, het Hof en den Hoogen Raad, waardoor onrftaan. . ibid Lütherfche Nieuwe Kerk, geb. Osfen Varken en Turfmarkt aangelegd. V F Plemp , en B. Somer. obiït. ' %70 1672. Aanvang van den Oorlog. Amfteldam ftemt 111 de verfterking van Naarden, en inde verheffing van Willem den IJlden ,80 Engeland en Frankrijk, verklaaren den °orl°g- Voorzorg in de Stad te werk -gefteld. . .... De Heeren Hasfelaar, Heemskerk en Bei- * £ begeeven zig op de Vloot. °' -sr \ ■ Hasfelaar fneuvelt. De Stad weigert de til Pies»  voornaamste gebeurtenissen, xxxm presftne van den vijfden man ; ftemt op het inlaaten van water, enz. . Bl.381 167a. De Franfchen bemastigen Naarden, Utrecht, Ongenoegen onder de Gemeente. . - • • ibid» De Hoofdofficier Hasfelaar wordt in het doen der Ronden gekwest. . 384 Bontemantel wordt Schout. De Regeering bewaart de vrijheid, door zig tegen de onderhandeling met Frankrijk te verzet, ten. Raadpleegt op 's Prinfen bevordering. • . . • 383 Burgem. de Graaf aangevallen. Eeuwig Edicl vernietigd. . . ibid. Snood gedrag van een Sergeant. De Prins werd bericht van (ie ftaat der Stad. Oproer over het bewaren der Sleu-elen. 384 Het huis van'den Burgem. van de Poll met Plondering gedreigd. . . ibid. Komst van den Prins alhier. Wordt een vereering gedaan. 1 . . 385 Beroerte onder het gemeen. Raadpleeging daarop. . . . ibid. De Regeering biedt aan afftand te doen. 386' Oproer voor' het huis van de Ruiter. . ibid. Eenige kwalijkgezinden , neemen bezie van de Doelen. . . • ibid. Verandering in t!e Regeering. Oprechting der Munr. . , 387 Werving van Volk, dat naar Alfcn gezonden wordt. . . . 38S Brand in de Drukkerij van Blaauw, enz. ibid. 1673. Frankrijk word belet verder voort te trekken. Volk naar Muiden en Weesp gezonden. . . . 389 Brandftichter ontdekt en geftraft. Muiderberg ontzet. N aard en , enz. door d« Franfchen verlaaten. . . .ibid, Vijf Comp. Burgers naar Gouda getrokken.- . . . . 390 E 1673.  xxxiv JAARREGISTER DKR 1673. Dc Franfchen genoodzaakt alle de Provin¬ tiën te verlaaten. . . Bl. 300 Stads toegeinetzelde Poorten weder geo." Pend. .... Vrede met Engeland. Gedenktekenen voor D. en j. Sweers. . . . ,7,,-^ O. van Marfelisen J. van der Does, Obiït "gr" 1674. Amfteldam ontheft Willem den III. van dé fchuld zijns Vaders. Zwaare Itorm. W. I Huis verplaatst. . . ibid. Lütherfche krijgen vrijheid om in hunne Kerk te begraaven. . . {bid Diaconie Bakkerij gemaakt. . ^91 Tulp, Zoet, Six van Chandelier, Eekhout, Obiït. . . . i^d. 1675. De Prins wijst de Opdragt van Gelder¬ land af. .... ibid. Keurvorst van Brandenburg alhier. . ibid. Oorlog tegen Zweeden. . . ibid. Vergaderplaats der Collegianten. K. Kik, Obiït. . ... 29- 1676. Punten van verdrag in de Kerklijke ver- ° fchillen beraamd. . . . ^id. Bruggen gemaakt. Glas en Aardw Gild, ,renz 394 Veer op de Jouwer opgericht. La Tombe, F. Dunks, Obiït. . . , ibid. 1677. Captein Bont onthalsd. , . ibid. De Ruiter begraaven. . . 095* Amfteldam ftemt in 't Huwelijk van den Prins. IJvert voor de Vrede. . ibid. J. Rothe gevangen gezet. B. Spinoza, Obiït. . . , ibid^ 1678. Vrede met Frankrijk. Burgem. Hooft, °biïl:- • . . ibid. Oproer in Noord-Holland. Verdrag tusfehen Amfteldam en Weesp. . %g6 Lütherfche Diaconie Weeshuis gebouwd, ibid. W. Schellinks, Obiït. Beroepene Predikanten. . . . ibid. 1679.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN, xxxy 1679. Ordonnantie op de met Pest befmette Schepen. . . . Bl. 397 Raadpleeging op de Verfterking van Naar den. De Heer Heemskerk wordt verdedigd. Vertrouwen tusfehen den Prins en tle Stad gebroken. . . ibid. > Waarfchouwing aan de Courantier. . ibid. P. Wirtz, begraaven. Vondel, obiït. 398 Ordonn. op het Veer van Oostzaanen, enz. ibid. B. Bekker beroepen. . . ibid. 1680. Zorg ter ontlasting van de Stad. . ibid. Raadpleeging op het maaken van Waterkeeringen. .... 399 Doopsgezinden Kweekfchool aangelegd. j. Öjers beroepen. . . ibid. i63i. Waterkeeringen en Sluizen gemaakt. N. Z. H. Logem. bevoorrecht. . ibid, N. Stads Herberg in de PlantaaJje gebouwd. . . . ibid. Diaconie Oude Vrouwen en Mannenhuis aangevangen. . . . 400 Veer op Heemftede. A. Pels, Obiït. Beroepene Predikanten. . . ibid. 1685. Gedrag alhier, ten aanzien van de Franfchen Vluchtelingen. . . ibid, Amfteldam wordt voor een derde eigenaar van Surinamen. . . 401 —— — aanvaart het Peterfchap, over den Zoon des Hertogs van Lunenburg. ibid. Zijde windhuis, oorfprong daarvan, enz. J. Vasfèur beroepen. . . . 402 1683. Oorfprong der verfchillen. Zwaare Storm. Aalm. W. H, vergroot. . . 403 Engel de Ruiter, Ohm. H. Sibersma. ibid, 1684. Ontftaane Twisten worden heviger, enz. 404 Houtmarkt verplaatst. Beroepene Predikanten. .... 405 IÓ85. Oorfprong eener nieuwe twist. . ibid, Vermeerdering der Franfche Vluchtelingen. . . . 406 E 2 1685.  xxxvi JAARREGISTER der 1685. N. Waale Kerk. Weg vair Duivendregt en Abcoude verbeeterd. Brandfpuiten en Brandkeuren, . BI. 407 Verbetering van het Lanjnfche School 'ibid. 1686. Amfteldam, ftaat als Peter, over de Doch¬ ter van den Prins van Nasfau . 408 R. Rogman , F. Bol en A. Bakker, Obiït. ... .409 1687. Raadpleeging ten nutte van de Stad, ten aanzien van 't Water. . . ibid, Roomlche Kerk de Posthoorn. Veer op Hoorn. Wagenweg op Utrecht aangelegd . 410 1688. Oproer over de Geboorte van den Prins van Walles. . . . ibid. Amfteldam Krijgsbericht van 's Prinfen oogmerk, enz. . . . ibid. 1689. Vreugde over de Kroning, van Willem en Maria. . , . Nadeel door den Oorlog; voorzorg in de Stad daar t«gèn. . . . ibid. Aanflag der Franfchen op Surinamen. ibid'. De Stad ftaat als Peter, over den Prins van Saxen. ... . ibid. P. de Koning en D. Dalens, Obiït. . 41a 1690. Nieuwe twisten over het zenden der No¬ minatie, enz. . . . ibid. Scheeps Kameelen uitgevonden. Vluchtelingen ; hun getal te fterk vermeerderd. ibid. Belastingen ten voordeele van 't Aalm. W. H ibid. Bedeftonden ingerichr. Veelheid van Visch. Schiedammer Veer opgericht, ibid. J. v. d. Bent, L Wolzogen, Obiït 414 ÏÓ91. C. Tromp, Obiït. . . ibid, Medenblikker Hofje. Schouwplaats der Ontleedkunde. . . ibid. L. Zeegers, Obiït. . . ibid, ,ï6o2. Verfchil op 't Slagturven beflecht. Aard- beeving, , . , 4rS 1693.  VOORNAAMSTE GEBEURTENISSEN. xxxvii "1692. J- Commelin, Obiït. . 415 1693. Ordonnantie, op 't ontfchepen der Beesten, ibid. Tweefpalt onder de Lutherfchen. Wachtgeld op de Pakhuizen, enz. . 416 Koekebakkers enz. Gild opgericht. . ibid. W. Kalf en J. Verkolje, Obiït. . ibid. 1694.. Zorg tot vermindering van Stads lasten. Ordonnantie op het beroepen der Predikanten. H. v. d. Helt en Winter. 417 1695. Onderftand aan de Waalfche Gemeente verleend. . . • ibid. Eerfte Klokkenist van 't Stadhuis. M. S. _ 'Nouts. . • • . ibid. Roomfche Kerken. Deutzen Hofje en Veer op Gornichem. . . . 418 1696- Oproer, wegens de nieuwe Keur op het _ begraven. . • ibid. Zorg voor Stads veiligheid. A. Beukelaar, Obiït. ... 420 1697. Stadhuis-verbeterd. Slathuintjes aangelegd, ibid. Vreugde over de Vrede, enz. enz. . ibid. Czaar van Moscovien alhier.' . 42 c 1698. Schaarsheid van Graanen. Veer op Wor- kum en Zierikzee. . . 42a 1699. Aanhoudende Schaarsheid van Graanen ver¬ minderd. . . • ibid. Haaringvaart. Ypeflooter Sluis , komt voor rekening van de Stad. Veer op Nieuwkerk en Braband, enz. . ibid. l-oo. Middelen aangewend ter zuivering van 't Water. . • ■ 423 Plantaadje beftraat, Roomfche Weeshuis, ibid. Veeren, op Elburg, Velzen en Vianen, aangelegd. . • • ibid. Joan Six. J. Arents, Obiït. . 424 1701. Waalfche Gemeente in dit en 't volgen- de Jaar onderfteund. . ibid. 1702. Koning Willem, fterft den ipden Maart. 424 B E-  BERICHT voor den BINDER, Om de Plaaten te plaatfen. ZuiderkerL bl. 233 WeJlerkerL 273 Noorderkerk. 274 Stadhuis, 348 Qofterkerk. 37S