K R O N IJ K
VAN
A RN H E M.
te ARNHEM,
BIJ W. TROOST EN ZOON,
1 7 9 o.






JSLnno domini M°. CCCo. decimó In crastirio nativitatis beata virginis Henricus abbas toius' que conventus Monafierii funSti Salvatoris Prumenfis ordinis fanïli Benediëïi Treuerenfis Dyóchefeos,per Henrkum Refforem Ecclsfi<s de Arnhem illuftri domino Comitï Gelrenfi vetididit pro centum et quadraginta libris Turonenfium parvorum Aream quandam fitam in Opido deArnhem iuxta vinarium , Winkam quondani Judicis , in qua morari folebant Reïïores Egclefi<e de Arnhem.
1320. Reynout, foene des Greven van Gelreft, heeft des faterdages na Pynften bewefen voor ontfangene drie honderd pond cleynre penninA gen



(O
gen, dertien pond des jaers paiments vurz. tot eenen altair, dat getymmert was in die Kerfpel Kercke tot Arnhem, dat ftont in die Noertfide, als men op dat koer gaet.
1352. Is door drie en dertig luden dat borger» recht gekogt.
13^3. Werdt die jegenswoerdige Velperpoerte al gênant die Spieckerspoerte.
*355- Gerardus Weftveke vexit lutum de faro, quum Comes de Mar ca ibidem luftt.
Ook werden in dit jaar die vleugels van Sint Johanspoort verhoogt, ende die vleugels aendie Velperpoort gemaakt.
* 1356. Stillicidiumjuxta Nyenbskefaiïum fuit.
1357. .Werdt die muur tusfehen de Sabels* poerte ende Rhijnpoerte uitgebeterd.
1360 Zijn die nieuwe gragten bij de Sabels» poort gegraven.
Ï36S. Is door vijf en feventig luden dat borgerrecht verworven.
-379-



C 3 )
1379. Des woensdage na funte Marcus daghé quam den Hertoch van Gelder met lyne gefinde tot Arnhem ende bleven aldaar thent des Wonsdage na des heyligen Cruys-dach Invencio , ende verteerde aldair negen hondert tnegentich pond.
Item in dit jaar is door vier en vyftig luderi dat burgerrecht verworven.
1380. Quam Vrouwe Catharine Hertoginne van Gelre ende Grevijne vanZutphen t1 Arnhem op alre Kinder dach mit oereu ghefinde , ende bleef aldaer thent jaers avent.
I387« °p onfer L. Vfouwen avont Nativita.tis, werdt bij Gildemeefteren und Raedtsluijderi van Sanct Nicolaes-huijfe die Ordonnantie und Infettijifge , Statuten, Puncten, ofte Privilegiën tot hares huijs behoef gemaeckt, waar aan zij zich voortaan holden zouden.
1391. Is den Heren van S. Walburgen van d?' ftad gegeven tot oere tijmeringe Ltt* tfeens.
1595* Is die uijr- kloeke gemaeckt. Item atn Sinte Catherijne van de ftad een kellic gheghevent
A a Item



co
Item werdt 'ïn dit jaar bij de ftad een vundelinck beftadet vur II. fB. II. f.
1396. Werdt aan die ghefellen, die te vaftelavent fpoelden dat fpil op ten marckt , VI. jjg. XII. f. van de ftad gegeven.
1309. Zijn aan der ouder Ttercken L™ fteens vertij mmert.
1402. Vig. Petri ad Cathedram hebben een deels van Schepenen ende Raden der ftad privilegiën overfien.
1405. Werdt bijftads vonnis een Monter gefaden.
Item door een Wijebisfchup dat Sente Peter huus geweyd.
Item heeft die ftad in dit jaar onfer Vrouwe van Gelre gefchenckt twee zilvere kannen.
Circa festum Gereonis et Victoris werdt verzameldt het Registrum principale de Rsdditibus et honis dominorum Decani et ConventusMonasterii Sancti Salvatoris in pruemia in terra Velue fituatis apud Arnhem et Foerst, ex multis etdiuerfis Registris et libris per Gerardum de Hengelo Burgenfem Arnhemenfem Collectum : Uit welk Jiegistrum noptrrs de ligging veeier landerijen



(5)
rijen in het fchependom veel licht te fchenpen is. Onder anderen nopens de Curtn extra maros Arnhemenfes, qui dicitur die hoff tot nijenbeecke , juxta portam fancti Johannis , en de agri fpectantes ad curtimnijenbeec, de landerijen van het Claufirwn Regularium teutonice Marienborch aictum, nopens het molendinum aqudticum apud molendinum dominorum fancti JoannisBaptistte, nopens die gemeijn wech tot Warns-> born, nopens den Zwaluwenberch, nopens Goesfens camp van Rokell, gelegen tusfchen der Zielen huis en der Wijntmoelen en andere goederen meer. Want het is te weten , dat alle die oude fchepenen van Arnhem in voirtyden , ende toen noch alfoe Gadert ten Elfe , Jacob Lambertsz, Jacob Bierwijfch , Sandcr Tengnegel» Wijnant Scriver, Herman van Duren ,Johangenaemt Geryts foen , wael te genogen was, ende kundich, dat geen lant en is op Arnhemer velt van Prefichaue tot aen Dirx off Steuens Ploechs thiende toe, te were fchuldich tijende den here van Pruemen, ende tijenbaer den Here voirf. datlant datter Kercken ftedigheijt geeft.
1412. Zijn van hier die Wapentuers uitgetrocken tegens die Hollandersj toen zijNijkerck bernden.
A 3 1419,



( « )
14T 9* IsdatGewanthuus, 't welck voormaats voor VI. placht verhaart te worden, maar nu zederd vier jaaren hadt ièdicli geftaan, tot die fchool gebruijckt.
1420. -Heeftdie Stad aan denEisfchop vanCeulen Cleijnodien tot: fijnen willekoemgefchenckt, ende is met den Bisfchop alhier een algemeine Dachfaert gehalden.
Oock zijn van de Stad die reijfen der Wapentuers,als van die XVIII glavien, welke naNijkercke togen, van die fchutten na Barneveld, ende van die XLV glavien, ende 1119, Wapentüeren voor Amersfoert , in dit jaar betaald, ende een ijder hadt een wit vaenken, zijnde een elle lang, aan zynen glavie.
Insgelijks zijn in dit jaar die XXIIII ftads Schutten elck met IIII ellen zwarts van die Stad tot rock ende kovel gekleed.
1421. Circa Ittarc kwam hier 't gerucht,dat ons die van Utrecht mit oir alinge macht ver-, fuecken wotëen.
1422. Werden die waepens aen der Stads poerten mit verwen ende gold gefchilderd.
1423-



C7)
1423. Crastino Nativitatis Johannis fondt de Stad alom aan de andere lieden brieven af , dat {ij vernamen hadde, dat onfe Heertemaelkranck was gekomen vaïi Hattem, ende des dage daernae tegen den avond , toen ftads vrienden van Rofendael mit ten Prsefl: van Aken kwamen, verftondt men, dat onzen Here dood was : Ende defe tyding werdt in aller ijl met bodens na Zutphen , Nymegen , Wagenyngen , Herder wijck, Hattem, en Elburch overgebragt, ende men waakte op die ftads muuren ende toornen.
Oock is in dit jaar die Kerck van Si Walburgh door den Wyel - bisfchop gewijt aan den tweën lijden van der Kercken,
1424. Meyfter Gaedert, woonagtig te Doesborch, reets in het jaar 1422, en daarna in dit jaar verzocht zijnde, dat Regiment der fchoolen alhier aanteneemen, en dit afflaande , zo werdt daer toe Meifter Johan , Rector te Amersforth, met brieven genodigd.
Item te cijfer tyd waren der Burgermeifteren kovels , die fij droegen tot der Schutten Leverijen, rood, ende met filver beflach beftikt.
In dit jaar was Johan van de Wall ende Derck Gruter omgegaan cum praconibus , den Borgeren gebiedende, om fchoorfteenen te maeken, A 4 want



C * )
want het tot Harderwijck zeer gebarnt hadde, Item in dit jaar kregen die Schutten metten ancker, doe fij diePapegaij fchoeten, VArnhemfche gulden. 9
1425. Is Aernt Coenraets foon met twaehï der ftad Schutten tot Orfoije gefeijndt, om beden will 's Hertoigen van Cleve, ende fi hadden elf vanen met der ftads wapen daerop.
Fdria fexta p. Reminifcere dede die Richter fijn baitfchap, dat hi gichten , noch richten en woude, hi en woude van eenen banne meer hebben, dan eenen vleemfch gr.
1426. Werdt door den Wijel-biflchop der nonnen hofftede gewijdt.
Werdt een nije brieve keftke in der kercke gernaackt.
Hebben der ftad Schutten, welke van de ftad gekleed, ende befold werden, dat Bingarts gefelfchap , die filvere Schutten, die Schipluden, ende die willigen Schutten ieder afzonderlijk die Papegaij gefchoten.
Werdt Meijfter Laurens bij die Stad tot oiren Medecin anghenomen.
Werdt die nije muur tufichen de Rinjn- ende Sint - Jans poort gemaakt, ende daaraan is honderd



C 9 )
derd ende agt dufend alde fteens verwerkt, welke uit den graven, waar in zij geftort was, was opgehaald, dan nog tweemaal honderd ende drie en feftich dufent nije fteens.
1427. Op Craflino Maria Magdalena dede men hier boerfprake baven der ichoie , woe fich die burgeren hebben fouden, of die vianden hier quemen , ende elck mie fynen harnafch te waken: Ende of hier brand bij daige, of bij nacht opftake , dat elck op lijn wake folde bliven.
Item in dit jaar zijn die Schutten na Loenen getogen, doe die van Utrecht ende van Deventer eerft vianden waren geworden, item die LX peerden na Nijerkercken , item die XV glavien nae Waegenijngen, die Schutten na Barneveld, die Schutten na de Betuwe, doe die van Utrecht daer in brartden , dat Kriegsvolck te peerde, te touwe ende te voet na Amersfoirt, doe die Hertoch van Burgondien dair voor was, ende fijn nog meer andere togten gedaan, welke alle van de Stad betaald werden.
Insgelijks is in dit jaar die boog van dentoorne tusfehen Sinte Johans poirte , ende der Wijntmoelen toegemetfeld, op dat men daijr in waken zoude.
A 5 142S.



( io )
1428. Reedt Ludeken Waterman negenwerf om mit fynre karren , als men peinde van paardenfchouwinge , harnaflchouwinge , ende anders, die ghenen die onwillich waren uijt te reijfen.
Item in dit jaar was die koornmerct voor die Rijnpoirt.
Item was te defer tyd die Wyel-bisfchop van Munfter herwairdts gebeden en gekomen , om den nijen kerckhof, daer Arnts huus van Herwen opgeftaan hadde, ende dat altair in der Sacristien te Wijen.
Feria fexta p. Sim. et Jud<e werdt veel proviande onder 't geleide van XV Schutten , en V knechten uit Arnhem nae die Horfl; verzonden, doch zij werden van die van Utrecht wederiken , dat men 't niet binnen mogté brengen, ende zij togen Feria quarta p. Omn. Samt. andermael ut mit twee deel van der ftad te peerde, ende te voete, daer mijn Heere felve mede was, ende zij brachten daar in twee runden ende veelerhande proviande, ende twee holten koppen > tnde twee holten leepelen.
1429. Feria fexta poft Dom. Lat are hebben die Burgermeefters Ploech , Mijufchert, Gerit van Arnhem , Goedert Gruythuijs , Ridder,
Scher-



(»)
Scherpenzeell, Angeren, Henrick van Brienen, Goefen van den Gruythuijs enz. all om ende om tot der Kremer huijs doin halen alrehande ware, om derzelver gewicht te examinieren , ende die fpife ende eetwaer liet men buten halen.
Dominica poft Concept, b Maria V. is bij B. S. ende R. een ordinantie geraempt van wijn te tappen, want fij van den Burgerendair veele vervolgs om leden.
Item in dit jaar zijn nije Stads gragten gegraven, ende daartoe veele hoven ende weij land van die borgeren vergraven geworden.
1430. Werdt het Gulden Spieker gebouwd, ende die fte enen daarvoor door die huisluiden van Veluwenzoom van den Rofendael bis an den Spieker gevoert op aanfehrijving van den Rijchter tot Arnhem ind van Veluwenzoem.
1431. Des Maendaechs na den fonnendach Jubilate waren de Schepenen op den Weerdt gegaan, om die twist te verhoren van der fcheïdinge tusfehen der ftadt Weerdt und Johan Grutersweert.
Item in fdit jaar werdt door Willem van den Elborch jus/u Scabinorum een nij fecreet Zegel van zilver gemaakt. Men merkt hier ter plaat-
fe



C MO
fe aan , dat de verfchijdenheid van Stads Zegelen , van de Secretvms Bvrgensivm de Arnhem, van de S: Civiïatis: Arnhemen: ad: Cavsas. , van de Secret. opidi, de. Arnhem. , of fchoon alle den dubbelen of twee hoofdigen Adelaer vertonende, zo groot is, en wegens hare omfchriften en bijwerk op zo meenigerhande wyze verfcheeldt , da.t men heeft afgezien , om die bij deze Kronijk in plaat te voegen ; zelfs van het zo zeldfaam groot Zegel met zijn Contrazegel, 't welk in lade 31 van de Archiven van 't Catharinje Gasthuis gevonden wordt.
Item in dit jaar werdt van Meijfter Aelbertdat regiment van die fchoelen alhier aengenomen.
1432. Is Derick den Organift van Doetin* chem angenomen, die orgelen in der ouder Kercken te bewaren. Ende was aldaar oock in dit jaar dat groote orgelwerck in defe Kercke voltooid.
Item in dit jaar hadden die ftads zwaanen feftien malder haver nodig.
Item werdt op der fcholengemaackteengrooten nijen ftoell, daer Meijfter Aelbert die oever, ftc Rectoir op fitten folde, ende voirt in der kameren op der fcholea rieken gemaickt, ende
fchap-



C 13)
fbhappen, dair meijfter Aelbert fijn buecken op leggen folde.
Insgelijks werdt in dit jaar die kap van den toern bij fente Johanspoerte in der fchipluden doelen gereparierd.
Item dat uurwerck op den toern een boen hoeger gezet.
1433. Togen die Burgemeifteren to Grave, dat men ons jonge Jouffrouw van Gelre kerften gliedaen folde hebben, dan fij konden daer om des groeten waters wil niet kommen , ende fij hadden door een Maelre doen maelen elf vaenkens mit der ftads waepen daerop, die tot Grave voor den herberghe gheftaen folden hebben.
1434. Werden alle die luden opgefchreven tot den haven te graven.
Des Saterdaegs na S; Agathen daghe is bij Gecommitteerden van Nymegen , Zutphen en Arnhem te Arnhem overkoemen , ende geloeft bij den eed des fy oeren fteden gedaen hebben, dat fy bij een blijven, end d'een den anderen troulick hulp ende byftant daer in doen fullen, fo wes den enen daer van overgeet, dat dat den anderen oock overgaan fal, ende fullendatmalcanderen troulick wt helpen dragen, behelte,lick
011-



onfen gen: Here alle fijns rechts. Ende is tc v/eten dat onfe genedige Heer oer om der fchat. tingen wille verkorten wolde.
Op den Aiïclwoensdach fijn de Burgermeefteren, Scheppnen ende Raedt der Stad mit malcanderen bij onderlinge handtaPiïiigc overcoemen, €fFt lake weer, dat enich van haren Raden off Burgeren, alfo wel de minfte als de meefte van ïjtn-nt angetaft , ende .hand gcflagen wurdt in fijn lijff, dat dan de gene van den Rade, de den anvai:ck fage off verneem , terftont de clockrue. ren fal , ende koemea op den marckt voor het Raethuijs onder dér Stadt wijmpel, ende daer fal de gemeijn Raedt ende voort de gemeyne Burgerij groet ende clein bijkoemen , ende malcanderen troulick oer onrecht helpen verweren: Ende weer ymant van den Rade olf Burgeren, de daer niet bij koemen en woude off en queem fonder argelifl: de fal achter dier tijt wt den Ra. de gefath, ende ontburgert wefen , ende nummer weder in den Rade koemen, of Burger moegen warden.
Averdragen des Donredaechs nae Afielwoensdach, dat van alle keuren und broecken deBurgermeefters de helft hebben fullen, ende de andere helffte de Stad , ende dat de helft de gemeijne Schepenen moegen verteren , off anders
in



C 15 )
in der Stad orber keren. Ende dat dit geit van de brueckea de Baden met hulp der Burgermeefters zullen inwinnen , ende dat an den Schrijveren brengen, de daer voert bewylT ende rekenfchap van doen zullen. Ende geen bruecken te laeten fcheiden, dan int openbaer voer der jbanck.
Item op ten felven dach overdragen, dat de Burgermeefteren hebben follen van de geenen, de Burgers werden, elck twee . . . . , ende niet meêr, end van den anderen fal men der Stadt bewijs, ende Rekenfchap doen , ende nijmant tot de burgerfchap te ...., hij en doe hoeft, meijfter ampt, ende wie burger gemaekt wordt, daer fal men dat geit aftnemen, dat daer op gefat is , ende des nijmanden laten.
Item op ten felven dach fijn Dirck Pioech end Goelfen van den GruithuijlTder Stad Rentmeefters gemaekt,in defermate, datfy telckermaent eens oprekenen fullen van de opboeringen , ende wtgeven der Stat renthen.
Item is men op ten felven dach overkoemen, dat men altoos binnen den eerften vierdel jaers na wtganck des jaers der Stad Rekenfchap doen fal.
Item overdragen op ten felven dagh, dat men t'allen vierdel jaers Zegelen fal. Ende weert
dat



( 16 )
dat Wilhelmus mit der Stadt dingen anders onledich, ende bewerckt weer, dat hy des tot eniger tijt niet bijbrengen en konde, dat fal hij de Burgemeeftersfeggen, ende de mogent hem dan verlengen.
Item op defen dag fyn Johan van Sallant ende AmrThomasfz Beeckmeefters gemaekt, de beken te doen bewaren, dat daer geen vuylnhT, «och onrendelicke dingen in geworpen, geftort «fjgewafien en worden.
Op den voorf: dagh fyn Goefen van denGruithuilT ende Wilhem van Doornick daer toe gefath, dat broot dat gewicht , ende de maeten te bewaren, dat een ygelick dat fijn krijge.
Op den felven dach is men overdragen , dat nymant van de Schepenen off Raden, achter defen tijt voor ijmant bidden fal enige keuren off broecken quyt te geven, dan fo wie dat verbroeckt, de falmen de keuren alingh alfo nemen, als fe hem affgewonnen werden. „
Item fo wie van Schepenen of Raad enich vechtlick fiet off verneemt,1 de fal dat den Burgermeefteren feggen, ende anbrengen, ende des niet verfwijgen bij den eedt, de by der Stadt gedaen heeft.
H35* Op den Woensdach na denSonnendach
in



C t? )
in den Vasten Oculi zyn de Schepenen op ter Cameren overgekomen van den Weerdt; alfo als by tyden Steven Gruiters der Stadtweert , overmits Steuen, ende den Weertmeyfteren gefcheiden is van Johan Gruicers weerdt, daar een grave henen gegraven wordt bij* den fcheidinge dencken de Schepenen te blyven ende daer ganfelick na voert te varen, na der konden, de fe daer van verhoort hebben, ende fulck hout als de Stadt daer by den fcheijdinge heeft doen paten, dat willen de Schepenen af doen houwen. Ende weert fake , dat ymant der Stadt Dienre , de fy bevolen hadden, dat hout te houwen, daerom verfpreke lefterlicke woorden gave , arch ankeerde, of noot lede daerom dede anderSradt Dienaers , dat willen de Schepenen' mit wterften richten als dat behoort. Voort als Johan Gruters over der Stadt Weert enen gemeijnen wech maeckt op fijn weert te varen , dat willen de Schepenen oock affgedaan hebben, om fchade de der Stadt desgelycx om des wechs wille gefchiet.
Item in dit jaar zijn die Kloeken ind Schellen alhier gegoten ind dat nije uurwerek gemaekt, ende dat woech xiiii^ ffi.
1437. Ordinatum Pauli dat men op de maelB tijden



( «8 )
tijden van Paul! den vrouwen off nymandt anders buten enige fpijfe off dranck feijnden en fal.
Item op den felven tijd overdragen, dat elck Schepen een peert houden fal van xx. R. Gl., ende niet daer onder; ende weert fake, dat enich Schepen een fiioder peert hielde in enigen jaer, fo en fal men hem in dien jaar geen hoijgelt geven. Ende off fake weer dat eenich Schepen een peerd van de voorgen: weerde koft , ende verdorve, of fnoder worde op denftalle, off an. ders, daermede fal men dat jaer volftaen.
Item wie der Stadt brieven behoeft id fij Schepen off Raedt, of ander burger, den fal men de breeven geerne geven, meer fe fullen fe op oeren kollen wech fchicken, den bade felue winnen , ende dat badeloen betalen. . Die conceptie-nis Pauli Qrdinatum . *Vo
de genen binnen dezer Stad, de wederfien werden van Lazerijen , voor midvaften naeftkomende, tot Coelne trecken, ende laten hen befijen. Ende den fal men eenen van der Stadt baden mede geven. Ende weert fake dat fich ijmant weigerde tot Coelne te trecken , ende hem te laten befijen, den willen de Schepenen doenleijden in dat fiecken huis buijten der Stad; ende fullen daer buijten blijven. Ende quemen de wederom mit der woene in der ftad , de verboerden hon-
dert



C 19 )
dert Stadt pont, halff ter Schepen behoeff, ende, half ter Stadt behoeff.
Item fo en fulleD de melaten, de buijten der Stadt woenen, in der Stadt niet koemen , noch daergaen bidden voor den huifen, noch op den Kerkhoff gaen fitten, dan oer knechten, degefont zijn, moegen ter weke gaen bidden, ende op den Kerckhoff fitten, als fij tot hijer toe gewoentlijck zijn geweeft. Dede ymant van den Melaten hijer tegen , de en folde in dat Melatenhuijs geen verblijf hebben. Voort vremde melaten, de van buijten koemen, fullen hijer flracx doorgaen, ende niet toeuen.
In dit jaar werdt die timmering des Nijen Vleijshuus aan den Kerkhof gearrestiert , ende daar toe dat huus Jacobs van Leegen aangekogt.
Item werdt in dit jaar die nije Richtbancke aan den Raedthufe gemaeckt. Item werden die holte trappen voor den Raedthufe gezet, ende die pinnen, daermen die toortfen in hing. Item zijn voor in den Raedthufe vier nije glaefen gezet , gcfchilderd , of eigentlijk gebernd door Derick van Maersfen , ende men fach daerop die wapenen van onfen gen, Here en Vrouwe.
1438. Werdt ons gen: Heer door die Stad gebeden, dat he binnen lands blijven wolde, ende B 2 fyn



( ao )
fyn reijfen buten 's lands laten, alfo als hij dat te linne hadde.
In dit jaar hebben de Jouffrouwen van Putten haerhuysken,dat wtgefteken was achter Arents huijfinge van den Gruuthuijfe , tegen den bagijnen aver gelegen, aan de ftad verkogt;, ende die ftad dat afgebroken , op dat men recht uit aen die averftraten fien mochte.
Item in dit en de volgende jaaren werdt die Nije Rijnpoort gemaakt, namelijk die middelfte poort, ende aan die toornen daarbij isverwracht Ixxiij^ alde fteens die van den huifen, die ftonden naaft dat vleyfch - huus aen den alden merckt^ ende affgebraeken werden, gekomen waren.
1459. Op Sint Agneten Auont fyn de Schepenen mit malcanderen overdraegen, dat men nijmant van der ftadt wegen enige cledinghe geven fal, ten fij mit weten ende confent der gemeijne Schepenen.
In defen jare werdt eenen Aflenrade met fijne gefellen gevangen genomen, van den dobbelfteenen, daerfe Herman Haemaker fijn geld mede afgewonnen hadden.
In de maand Augustus van dit jaar gingen die drie Borgermeifteren alle den voermiddage om' in der Stad," ende mit name in der nijer Stad,
. *\



in der hellen enz., den luden van hufe te hufe te feggen, dat fe wael tot oeren vuer fijen folden, om des droegen wijndigen weders , welke dat doe was , ende emmeren waeter ende lede» ren daer therftond te hebben vur eiken huijfe.
1440. Des Manendaechs na den Sonnendach Mifericordice Domini is de beteringe deHenrickCock endejohan van Heelfem,welke Jacob van der Lynden mit voorbedachten moede, fonder eenich oploop off fcheltwoorden, ondedelicken geileken gehouwen ende geflagen hadden, doen fullen, wtgefpraken voor der bancken , in defer voege: Ten eerften , fijn Henrick ende Johan op oer knijen gaen fitten bloots hoofts , ende baden Jacob om Godts wille, dat hij then vergeven wolde.
Item nu, en neeften toekomenden Sonnendage, als de Proceflie inkompt, fallen Henrick ende Johan voor de thoren doere gaen ftaen elck mit ener bernerder keerfe van enen ponde waff, ende de keerfe fullen fe fo voort bloots hooffs, ende heur hoijcken wtgetagen, openbaerlickdraeghen , ende voor dat H. Sacrament brenglien , ende daer bernen laten.
Item fullen Henrick ende Johan , Gode ter eren, ende Jacob ter beteringhe dre Bedevaerden B 3 \ gaen,



gaen, den een ter Wilfnaeck ten heijligen bloede, den anderen tot onfer Lieue Vrouwe t'Aken, ende de derde tot onfer Lieue Vrouwe te Redichem. DefeBevaerden fullen fe doen tusfen dit en St. Martens dach, in den Wijnter naeftkoemende, ende hyer van bijnnen clcker Bedevaert een fchijn brengen, dat fe de gedaen hebben.
Item voor Jacobs kost, meijfterlocn , ende fmert fullen $ hem geuen XX. R. gl., te betalen half op St. Martens dach, in den Wijnter naeftkoemende , ènde d'ander helfte op St. Peters dagh ad Catke^ram daer naeft volgende ,° ende' dit geit fullen {\: hem verwifien binnen de neefte xiiij dagen, dat hy'des vast ende zeker zy.
Hijer op heeft Jacob den twee een zoene gegeven , ende verpeent by L. olde fchilden de zoene vaft ende (lede te houden. Ende Henrick ende Johan hebben oock verpeent , elck by L. olde fchilden an haat 's Heren ende der Burgermeefteren defe puncten der zoenen te willen trecken, gelijck voorlf. fteet, en daer voor heeft gelaeft Dirck Doijs van den Gruythuijs.
In Carnis primo was een Steeckfpel op den alden Merckt, ende die met ftaketten ende vlogelen voor dat innerijden afgefloten, ende in der muere van der Schoole holten gelegt, ende daer
op



( »3 )
op planken, om die fchottele keerfen op te fetten , insgelijks waren op ten Danshufe dertien fchottelen met keerfen gezet, ende binnen der fiaketten paardenmift geftort.
Ook werden in dit jaer die twee toornen van die Sabelspoort afgebroken , ende die timmeradije der nije poort aangevongen.
1441. Tooch Goesfen van den Gruithuustot Lubich van den Stad weghen, om defelve in de Hanfe te brengen , ende Hem werdt medegegeven aan fpecerien wt den Apteken vuer der pestilentiën wille , die onderweghen regierde, kneei , gengber, ende polver vuer dief peftilentie.
Item betaalde die Stad aan de Keurfurften end Heren op ten Rhijn, op dat onfe Borgeren dit jaer op ten Rhijn oere Coopmanfchap veijlich af en aen mochten doen, XII. R. glïT.
1443. Des Vrijdages na Paesdag verzochten die vier Hoofdlieden an den Richter vanVeluwe^ dat hy van wegen mijns Heren, an den Borgeren of Ingefeten der fteeden geen befaet en dede, den peynderen desgelijcks beveelende.
1444. Werdt Geertken Merten gepeyndt,
B 4 om



C 24 }
om dat fy twijerhande wijn door eenen kraen getapt hadde.
I445« Des manendages na Lat are zyn die bodens omgegaan , ende riepen doer die ftraeten, dat niemand den grawen monicken minderen foude geven, dan een Rijnfche gulden.
1447. Is die Sabelspoort een woning hoger gemanckt.
Item die Raethuus toren afgebroken, ende weer opgemaekt, ende daar in, op Sint Johans avond decollationis, een kloek gehangen van XI? ende XXXilll. gj. ende op defen toren werden negen vergulde pijnappels , ende op die nieuwe Sabelspoort vierentwintig pijnappels gezet.
1450. Werdt op Dominica latarejherufalem Jn der Kercken gefpraken, dat alle de huijfen, de getimmert zijn buijten de Rijnpoorte op ter Stadtgrave, zullen worden afgebroken tusfehen dit ende St. Victors dach, bij eener keure van XL. ponden j dede men des niet , fo wilde de Here ende de Stadt de keuren nemen , ende de Stadt zol dat getimmer aff doen breken teijndens de voorff tijt.
Item de hufen, de getimmert ftaenlanges der
ftra-



C 25 )
flraten daer te dier tijd de kraen gemaeckt was; willen de Here ende Schepenen ook opbreken , off opgebraken hebben binnen den voorff. tijd, bij den felven keuren ; ende en willen daer boven noch beneden an gener zijden van der ftrae-
ten enige hufen meer getimmert hebben. ^ Item de ftraet daer baven , daer de Melaten te woenen plagen, de te gerichtewaert geet,
daer en wil de Stadt nijmandc woenende hebben, de enigherhande ueringhe off ampten doen, groot off cleijn , bij derfelver keure. Desgelijks en willen fe op ten peertmarckt , off daer bij, nijemand woenende hebben, de enigerhande neringe doet.
Item mede op dien dag verkerkefpraekt, dat alle de gene, de der Stadt lederen emmers off vuerhaec* ken hebben , die binnen de eerde acht daegen weder in 't Raethuis brengen , bij vijf ponden, daer de Stadt aff hebben fal vier pont, ende de gene de den Burgemeefteren wefen, waer fe waren , een pont.
Item werdt op ten Palmdagh in der Kercken anderwerf op naam des Richters ende der Bur' germeefteren , Schepenen ende Raedt afgeiefen, dat allen den gene dengebaden isoerehuijfendaer buyten afftebreken, de de huijfen nijet afgebroeken en hebben, dat fe de noch afbreken, tuffehen B 5 dit



dit ende den naeften fonnendach nae Beloeken Paefchen, op datfe vorder gene fchade daer bij lijden.
Item is des fonnendaghs, op funteJacobs dach, door den Biflchop van Utrecht den nijenkerekhoff aen der zutzide gewijdt.
Item werdt in dit jaar Willem BarfTdoodgefteken van den tween gebroederen Henric ende Harman van Nijemegen, welken zich op Sinte Jans vrijheit begeven hebbende, bij de Regering daer van id kerekhoff genamen wierden , ende op Sinte Jans poirt geleit, ende naderhand onthooft ; ende die Regering daerom vervolght wordende van die geeftelijke rechten , ende in den ban gedaan, verzocht onfen Here, navrugtelofe aanmelding aen den Proest van Sinte Peter te Utrecht, dat Hy haer daer van wilde ontheffen: ende defe ftribbelingen duurden langer dan twee jaeren.
1451. Die dominica po/} Lamberti intravit Arnhem cum magna folempnitate Reverendijji' mus in Chrifïo Pater & Deminus, Dominus Nicolaus fan&i Petri ad vincula facro fanïïa Rom. Ecclejice Presbiler, Cardinalis Apostolica fedis per Alumanniam kgatus. Qjii ad inftantis/imas preces incolarum Arnhemenfium conccsjit
eis-



(*7 )
^eisdem et ceteris omnibus in Velua ac fub Prapgfnura Trajectenfi et Arnhemenfi confiitutis plenarias indulgentias omnium peccatorum.
1452. Des dinxdagh op funte Peters dach ad Cathedram , in den vaftelavont, heeft die Stad gefchenckt onfe Gen. Heren van Gelre fynen willecoem van den heilighe grave , zynde ge* weeft een gelach van Clxi. man. Ende hij was voor af ook op die terugreife te muet gereden aen gen fijt ten Grave door een gezantfchap uit de Magiftraet. Ende hij hadt bevorens ook aan die Stad gefchreven , dat hij tijts genoch fijnen lande fold laten weten , als hi queme van den heijlighe grave.
Item maakte op den 43 Sept. Johannes de Huntn dicttts de Arnhem Canon icus Leodienfis bij teftament unum pot turn argenteum valoris qua* draginta florenorum renenfium, fabricce et fratern'uati presbiterorum Ecclefta SanBi Martini jirnhemiev.ps, ad ufus communicantium , fic quod non debet ad alios ufus applicari. Hij het daar en boven neg veel na aan de Geestelijke Gedichten in en om Arnhem , insgelijks twee piEebendens , om daar van jongelingen uit defe ftad, zo zij te vinden waren, te doen ftuderen.
i453«



C 28 )
1453- Des woensdagh p. asfumption. hebben die Burgemeijfters gefchenckt onfen Partoir , als hy hier Santé Eufebium had gebracht, een gelach van XLII. mannen.
In dit jaar zyn veele conferentien gehalden met die van Deventer, zo te Deventer als te Apeldoorn en Hattem , om des onrechten toll, den fij onfen Borgeren namen.
Item is die huyfinghe van Joffronw Mynftart gekolt, ende daer op die nije kerck getijmmert.
In dit jaer was die cledinghe der Stads baijen ende andere dieners van fes ellen Engels roet, ende fes ellen Engels wit , ende omtrent die kleuren heeft men in defe Eeuw niet veel agt geflagen , aengefien die felve dan weer van groen en wit, dan van fwart en groen , dan van blaauw en wit waren. Onder de= genen, welke gekleed werden met lange lakenen, waren de bodens, ftads • timmerman , fteenmetze* Ier, leyendecker, ftraetmaker, mercktmeefters, harnismaker , fmit, de flootmaker en anderen. Die met korte lakenen gekleed werden, waren ook eenige bodens, de ftads-voerman, de orgenift, de tychgeler, de wakers, de agt poertiers van de vier poorten, de bierdragers , de fchaters enz. De Burgemeijfters ontfingen in dit jaar van de ftad Covelen van drie ellen lang
En-



( 29 )
Engels roets, die cl XXIII ftv. Item daer toe van Stads wegen gekoft twee marck filvers voor XIII. g. R. g. Item foe hadden die Burgemeijfters noch ellick twee marck, tot den tween marcken voirlT. dair fij dat zilver af hadden betaelt, ende die Stat dat opfetten ende dat maeckgelt.
Item was gemaickt een fteijger voir dat Raithus, daer men een fpul op fpeulde, alsonfe L. Vrouw gedragen was.
Item is op maendag post Martini die buerfpraeck gedaen onfer Burgeren , van onfer Moeder Kerckte'tijmeren, ende de Stad gaf te volft der Kircke tijmeringhe IL£ Rynfche gulden. IIII. Poftulate gulden voor III. R. g. gerekend.
In dit jaer betaelde Steven Ploich van den Gericht van Otterloe aan die Stad IIII. fg.
1454. Des faturdags post Asfumpnon. b. M. reden die Burgemeifters tot Dieren, om zich te befpreken met den van Zutphen , of die oick fyns weren enich geit te geven , om den van Nymegen oir Privilegiën helpen te copen.
Des faturdaghs post Mathia werdt Gertken Marien mit den Ke:;el gericht; zij hadt zich met het fchrijven van valfche brieven opgehouden.
In dit jaar is een groote ftock veur die gevangenis



<3o)
genis op die Sabelspoert gemaakt, om daer in misdadigers ende kwaeddoenders te fluiten.
Ttem is in dit jaar dat Cijs-huisken voir die Sabelspoert gematckt.
Tn dit jaar werden alhier gepubliceert die eerfte Aflaeten, gegeven by den Paus aan die genen welke dat Koninckrijcke van Chipren wilden helpen verdedigen.
M55- Werdt den fpaermaekers knecht , die op linte Johans poert gepijnigt was , ende onfchuldig gevonden wart, om dat hi van den pijniging een quaê zy hadt beholden, voor fijn meijfter loen een R. gulden gegeven.
In dit jaar ontbrak het die Schepenen ende Raed aan een manïjer te vinden , hoe men die Kirck voert mocht tijmmeren.
Item werden die Vrouwen, als blau Bet mit oire gefellijnnen gefchickt te wonen bij funte Jans poirt.
Item is met ons Jonckeren van den Berge verdedingt, dat fyne onderfaten hier alfoe vrij folden welen, als die onfein fyner heerlicheijt.
145-6. In dit en in de vroegere en latere jaren kregen die fchipluden, wen fi oir papegaij fchoten, lx. q. wijns van de Stad. Idem die jonge
Scut-



C 31 )
Scutten, wen fi oir papegaij fchoten ; dog die fante Joest Scutten, wen fi oir papegaij fchoten, maer xl. quarten.
Des vrydachs post Laurentu verfochtdie Stad gewapende luden van Nymegen ende van Grave, alfo dat Borgonfche heer tot Oesterbeeck ende te Redinchem lach.
In dit jaar werdt die wetering in Velperbroick anderwerf geruijmt, op dien dat dat Arnhemer broick daer door weteringen mocht , als dat noet weer.
1457. Bernde op den nij en-merkt Jan Mesmakers huis, ende daerna Henric Wijerif huijs, ende meer andere.
In dit jaar fchonck die Stad mijn vrouw van Beijeren een fchoen verguit crucen, mit de Stad wapen daer in gegraven.
Nog kogt die Stad festien hoven buten die Rijn-poert, om daer doer den wech te doen gaen.
Des Goedesdaegs na S. Johans dach decoiïationis zijn de Schepenen mit malcanderen overkoemen defe puncten, hyr nae befchreven. Dat wanneer enighe vreemde luijden op ter kameren zijn, dat dan nijmant {preken en fal, dandeBur. gemeefteren, ende de genen die fe heten fpre-
ken-



C 32 )
ken; oock dat mallick gefatich op fijn fiat fal blijven fitten: De hijer tegen dede verloor enen nijen penninck, die de gemeijne Schepenen te famen verteren zouden, ende dien penninck elkmaels op te leggen eer men van der Cameren ging, of men zou 't hem korten an fijn prtefentie: Item, dat fo wie van Schepenen ende Raden, ende de tot der Cameren hoeren, op de twee Raetsdagen , als des Dynxdaegs , ende 's Vrydaegs, op der Camere niet en weer op den lesten flag van negenen, dat de en zou van dien dage geen prafentie bueren. Ende weert fake dat hem Mr. Dirck daer en boven pr£efentie gave, dat men hem overtuigen mogte mit twe van der Cameren, dat zou hem felve verklaring we-' fen. Item dat men op den Richtdagenvanfchade ende van Schout niet meer ter pnefentie geven zou, dan een quart. Item dat, wie van Schepenen ende Raden, ende de tot den Cameren horen , binnen de acht dagen voor S. Paul op der Camere niet en was op den lesten flach van negenen, verboerde fyn prsefentie van dien dage tot der Stadt behoeff. Item de Maeltijd op S. Pauls dage hebben de Schepenen afge. fath : nochtans zouden Schepenen ende Raedt te famen gaan eten , als fe van der Camere quamen, ende men zou enen ijgelicken voor
zijn



. ( 33 )
zijn maeltljt op der Camere in fijn hant gheveft vier witte (Invers. Item de maeltijd des daegs na Pauli hebben de Schepenen oock afgeftalt op den Stadt te fetten, nochtans zouden Schepenen te famen gaen ethen , ende dan zou een eij ge lijck voor zijn maeltijd hebben twee witte Huvers. Item mogten Burgermeefteren, Schepenen ende Raedt, malcandren fchenken, meer dat niet op der Stad te zetten.
i Item fo hebben de Schepenen alfgeftalt alle fchenckingen van der Stad wegen , ende opfet. tinge van gelagen , ten werde dan overdragen op der Kaemeren by den merendeel van Schepenen ende Raeden.
Item de Schepenen hebben afgeftalt alle fchenckengen van wijnen ende van kruden op de Danshufen des Meys, des Vaftelavonts, ende decollationis Johannis, ten waer fake dats noot weer, ende dat folde dan gefchien tot keuringe der Schepenen op der Cameren.
Item des Manendagh na funte Jan te midzomer zijn die Burgemeifters , Goefen van den Gruthus, Willem van Doirninck, Steven Ploich, Ot van den Gruythus, Gysbert van der Hoeven, Jan van Broichufen , Garfelis van Aller , Herman van Wy etc., gevaren tot Engelreholt, op die claringe, mit tween wagenen. Item daert'J0 C ge-



C 34 )
gecoft enen hamel, item vijf tnolder haveren , twee hammen ende een fchouder , vier paer hoenre, vier ro?gen broden, witte brood, mostert, boter, fchepen kefen, ftokvifch, kerifen, wijn-edick, kuijt, wijn , een vies malvefijen, twee quart Romenijen, en holte feottelen , om van te eten. Ende wij zullen een groote Eeuw later zieif, waarom dat hier defe proviand zo omftandig is opgegeven. Item is to weeten , dat die plaetfe an Engellander - holt niet alleen te defer tide veur eene gerichtsplaetfe gediend heft, maer oock veur alle andere convocatien, des lands regierong , policie ind funts anders concernierende.
Woensdags post Asfumptionis beata Maria reed Jan van Brienen tot Cleve , om tolvrijheid te verwerven voor die pijlarden van onfer Kercke, die men van ba ven folde brengen.
145"'
Des manendaghs, op funte Bonifacius dach, is Garfelis van Aller van der Stad wegen gereden tot Nijkercke , foe men dair een Veft fold maken.
In dit jaar hadt den Hertoch van Gelre aan die Stad gefchenckt een ftuk zijens laken tot den cleden tg maken , dair men dat heijlige Sacrament onder dragen zoude.
Item,



C 35 3
Item , te weten ad perpetuam rei memoriam, dat die Stat van Arnhem in dit jaer in oir Wage hadt dit gewight, hier nae befchreven; als X. ftucken, ellic van L. fg. Item twee ftucken, ellic van C. ffi. Item III. ftucken , ^Mic van XXV. f$. Item een ftuck van XIII. Ég. Item een ftuck van XII. ffi. Item een ftuck van IX.
Item twee ftucken, ellic van VII.ffi. Item een ftuck van V. Item een ftuck van IV. Item een ftuck van III. Item een ftuck van II. t$. Item een ftuck van I. ffi. Facit VlIIg, XXXVIII. ffi.
Item in dit jaar werdt, om des groeten waters will, op der Stads wallen gedijckt.
Item werdt die gaet tusfchen die School ende dat Raethuijs vermaekt.
1459. In dit jaar werdt aan Jan Brugman, die hier lange gepredickt hadt , ende van hier toech, mede gegeven twee vlesfen van malvefyen ende romenijen.
Des Saterdaegs na S. Remijs dach zijn de B. S. ende R. op den Cameren eendrechtelick mit malkanderen overkoemen, fo wie van Schepenen off van Raden wtgefant wert van de Stadt wegen , dat de Stadt oer hoofthere wefen zal van alle laft , de hen overkoemen mueht. EnCa de



de toen waren op der Cameren de Schepenen Herman van Wyhe, Roeioff Momme , Steven Bloich, Johan Mijnfchart , Gerfetis van Aller, Wynant van Arnhem, Gijsbert van der Hoeue Johan van Broeckhufen, Johan van Brienen' Oth van den Gruithuyfs , Sweder van Angeren. Item die Raden, Oth van Scherpenfeel , Herman van Wyhe de jonge, ende Wynant van Aller.
Des Dynsdagh post Elizabeth is per Burgimagiflros gefchenckt den fchrijvers in mijns heren Cancelrie, foe fij onfer Stat den brieff hadden gefchreven van enen nijen jairmerckt, die ons here vanGelrehem had verleent, X. g.
In dit jaar is dat hoofd van die kraan gemaakt.
Item zijn luken over die beek opd' oldemerckt gemaekt.
Oock is voor der Stads - raethuijs door Clais van Braband gefchilderd eene fchilderije, waer op dat eedts fpeel. gemaeld werdt, ende fijn loon daer voor was V gulden , ende van filver ende gold, dair toe gebeficht, werdt hem gegeven UIL gul. XXII1I. kr.
1460. In dit jaar waren bij Kerckfprake fomrxiige vrouwsperfonen, de met fommigen vj»tde Capituiaer heren of Vicarijen beruchüch jBpen
i van



van oneerlicken lenen, wt der ftadt ende vryheijt een feker tijd van jaren gebannen; bet welk bij die Capitulaer beren zeer hoog opgenomen zynde, eindelijk ten gevolge hadt, dat nog meerdere van defe vrouwsperfonen , welke ook Honden wt die Had gezet te worden, maar daar voer der ftad brieven noch niet en hadden, in de ftad geleden werden, allo verre als fe fich beterden.
In dit jaar werdt J. Adriaenlf. die Apoteker uit Arnhem, ingevolge bevelsbrieven van den Hertoch , met de door Mr. Philips geordonneerde medicijnen, na Grave by de kranke Koninginne van Schotland ontboden.
Ook zondt de Stad een boden tot Grave aen mynen Heere mit eenen brieff, dat hi die vede van Godert van Scherpenzeel affdede, off lij en wolde hem nijet voert te willen wefen.
1461. Op den dach Converfionis Pmdi fyn de Schepenen eendrachtelick mit malcandren averkoemmen, dat fe d'een den anderen op ter Kameren gehoor geven fullen, endede in de woorden is, dat men den fijn reden wt zou laeteh fegghen, eer ijmant daerop antwoordt. Item de Burgemeefteren , ende een van den Schepenen, de daerbij gefchickt was, zouden mitten Richter C 3 dat



( 38 )
dat gericht berichten, ende niemand meer van de Schepenen, ten waer fake , dat hem fonderïinge wes gevraecht wierde. Ende wanneer de luijden gerucht voor den bancke maakten, ende den Gericht geen gehoor en gaven , fo zouden de Burgemeefteren den Richter geilnnen, dat hij de luyden doe fwijgen, of dat hij hun hoer banne neme. Item de gene de voor 't Gericht gebadet werden, ende verfitten een,twee, of dre bannen , de en zou men niet ter antwoort laeten koemen, fe en zouden eerfr. oer verfetene banne opleggen, eer fe antwoorden. Itemdaer zou een bulTe toe wefen, daer men alle de bannen , de gevallen, inwerpen zou. Ende, wanneer tyt is, zou men den Richter d'ene helffte daer aff overgeven, ende de andere helff zouden de gemeijne Schepenen verteren.
Op den felven dag hebben B. S. en R. aan Gerrit Toenis; natuerlicken foon van wylen Willem Toenis , toegevuecht, ende gegeven, alfo lange als hij leeft,thyen OverlantfcheChurfurfter Rijnfche gulden fjaers , om dat Willem fijn Vader langen tijt harer Stad Secretaris ende Rentmeefter geweefr was.
Op den felven dag is beraemt, dat men geen gekofte burgeren, de buten woenen, voor burgeren zou verantwoorden, fy en waren binnen
der



C 39 )
der ftad vrijheid woeuachtig, ende hielden hijer vuer ende vlamme.
Op den felven dag is beraemt, dat alle JaerRenthe in Schepen breven, de boven dre jaren ongemaent blijft, ende de een bij den anderen toe ftegen ende toe ftraeten gaet, dat fich de fchuldenaer daer van met recht mogte ontledigen , of hij wil.
Item in dit jaar hebben die Kerckmeijfters averkummen met Evert Mes, dat hij maken folde eenen helder , die halden folde aan fijn filver enen penninck ende xv grijn int merrick , te remedie een grijn, ind daer folden 'er gaen uit 't troijfche loet Ixxii. ftuck , ind daer van fol der Kerck hebben x. derfelver penningen van yder merck.
1462. Op'Dominica ƒ>. Confesfïonis Pauli werdt wederom veirkerkenfpraekt, dat allen den genen, die huyfen hebben buten de Rijnpoerte langes de ftraeten, daer men geet andenkraen, boven ende beneden en beijden zijden van de ftrate, dat fe nu ende naeften toekomenden dinxdage over veertien nachten te morgen tyden, op enen raetdagh op der Schepen-kaemer koe. men, ende brengen mede oer brieven, ende al bethoen, dat fe hebben van de huijfen ; de des C 4 niet



( 4« )
niet en deden zou men elcx daegs daerna peynden voor een pont.
Op Dominica LatareJherufalem werdt, nopens de huyfen buyten de Rhijnpoort , de getimmert ftaan op der Stadt Erve en langes der ftiaete, daer men geet an de kraan , verordent, dat fe tusfchen dit , ende den leften dach van May naestkomrnende , zouden afgebroken worden; en gefchiet ces niet, fo zou men deeijgenaers elck daegs daernae , alfo lange als de huif* feu ftaen, peyndcn voor XL pont an de huijfen ende erven, ende voort in alle andere erven ende goederen, rurende ende onrureude, dat fe hadden. Ende men zou de panden holden XIIIÏ dagen lanck , ende zo fijn de panden verloren, daer de Heren ende Schepenen achter dien tyd geen bekroen off gerucht meer van horen en wilden. Item in de ftraïte daer baven , daer de Malaeten te woenen plagen , daer en wilde de Stad nijmant woenende hebben, de enigerhande neringe off ampteu deed , utgefecht alleen de Oüjmoelen, de lange daer geftaan heeft.
Desgelijcks en wilden fij op ten peertmerckt, off daerbij, nijemant wonende hebben , de enigerhande neringe doet, by den felven koeren.
Item off ymant van Schepenen off Raedt, off $c tot der Kamere hoeren , de genen, den de
huij"



( 4« )
huijfen toehoren, daer in fterckten mit woorden off mit wercken , heijmeliek of apenbaer , of fimulierde tegen defen gebaeden otigehotrfearh te wefen, de folde daerom van der Cameren blyven, hent hij weder daerop geroepen werde.
Des Manendaegs in Craflino Beati Anthonii Abb. fijn op die Raedtkaemer koemen de Raeden ende Vrunden des G. Heren Hertogen van Gelre, mit naemen Diit van Oeft Koeckenmeifter, Alphart Schimmelpenninck Overfte Rentmeifter , ende Wichart ten Have Deurwaerder des G. H., ende hebben van wegen des G. H. gebeden, dat men des G.H. te lijve den Hommen van Ercklentz op defe tijd om Gods wille in dat Gasthuijs van S.Catharijnen nemen, ende daer der Almisfe willen laeten leven, dat de Schepenen op defer tijd om vrientlicker beden willen onfen Genedigen Heren te lieve toegelaten , ende belieft hebben.
Op S. Mathijs avond Ap. fyn B. S. ende R. overkomen , dat fe achter defen tijt om nymants wille, wie de oeck were , lenen noch laven en willen. Ende daer fe voer gelaeft hebben, wanneer de dagen omkóemen, geen tytfettinge noch fwijgen langer daervan te doen , dan van Honden an dat in te maenen, ende dit en willen noch en fullen fe nu noch tot eniger tijt wederC 5 rot-



C 4z )
roepen, dan dit, foo vooriT. fteet , ftandvaftich ende van weerden holden. Interfuerunt Wynandus de Arnhem, Rudolphus Momme , Wynandus Ridder , Hermannus de Wyhe junior, Stephanusde Camphuylf, Johannes de Brienen, Swederus de Angaren, Johannes Meijnfchart, Gijsbertus van der Hoven , Gcrfilius van den GruythuijiT, Wynandus de Aller , Hermannus de Wijhe fenior, Otto de Scherpenzeel , Ste. phanus de Delen , Otto van den GruythaijlT, Stephanus Ploich, Gerfiüus de Aller.
Op Sabbatho post omn. Sanctor. hebben die Ritter und Knechten van Veluwe , de Stad van Arnhem ende de van Wagenïngen , op begeerte des Genedigen Here, ende des Genedigen Jongen Here beloofd, datfe den Genedigen Heren toe wille wefen willen tot ene fomme geks toe van III9 Dufent Rïjnfche gulden mit fchattingen, alfo verre als de ander twee vierdeelen desgelycx oock doen. Ende indien dal mijn Ge. nedige Heren wederom doen dat gene , dat tot Ruermunde, tot Kempen, tot Batenburch verkalt is geweeft.
1463- Des Manendagh post Servatii werdt Gaijken die Haen op die kaeck gefet, ende hem doer den Scherpenmeijster van Nijmegen in 't
aen-



C 43 )
aenficht enen brant gefet. Ende op den felven dag werdt een wijff in der tonne om die ftad geleijd.
In dit jaar hadt den Hertog van Gelre binnen de ftadt doen aanveerdigen Johan Ingennulant, ende hem in de gevanckenisfe tot Rofendael doen brengen , om gefcheften end handtieren, ghe wille, de Johan voor den Gericht van den Ooit voor Arnhem gehadt heft. Ende B. S. ende R. waren eendrechtelick mit malcanderen averkoemen, dat fe onfen Genedigen Heere daerom vervolgen zouden, ende wilden datde voorsf. Johan weder in der ftadt gebracht, ende ter ftede , daer hy angetaft. werde , wederom gefath werde, ende hein laete verburgen ten rechten. Ende weert faecke dat die G. H. des weygeronge dede, ende den voorf. Johan alfo niet wederom kweme , fo waren B. S. ende R. eendrechtlick overkoemen ende eens geworden, fynen Genaden in geenderhande faken, de hij an de Stad gefinnen of begeren foude , te wille wefen voor den tijd fyner Genade, en hadde de Stad van Arnhem des een gebeurlicke wandel gedaan, daer de Raedt mede toe vrede were. Ende op defe verclaronge , an den Hertoge gedaan , is daar op Johan Ingennulant weder gelevert van den Rofendael wt de gevanckenisfe [inner



( 44 )
nèn Arnhem voor den gericht od de ftede, daer fijne Genade hem hadde an doen taften. Adum feria fexta post purificationem.
Tot dit jaar moet waarfchijnlijk ook gebragt worden de order, bij 13. S. en R. op het luiden der klokken gefteld, waar bij de Oosters gelast wordt, des avonts ende morgens, als men nacht, licht luijdt, dat luijden fo kort niet te maken als fe deden, dan redelick enen gueden pofe te luijden, daerna dat de hoochtijden groot ende cleijn zijn. Ook verftondt men als bevorens alle dagen, wanneer de clocke agtgeflagenheeft, dat eerfte tijken luijden fal van de hoochmisfe. Item dat de kosteren de befte vanen tot alle hoochtijden an fullen bijnden, ende niet langer buijten in der Kercke laeten hangen, fo men des van olts ende veel jaren gedaen heeft. Item dat de Costeren geen averdracht maken en fullen de kercke te bewaren, den eenen de eene weeke, en den anderen de ander weeke , dan fullen de kercke gelijckerhand trouwelick bewaeren , vnd als de een mit den heijligen Sacraniente geet, fal de ander de kercke verwaeren, dat daer geen gebrek en gefchie. Ende mit name fullen de Koftcren den Kerckmeijfteren gehoor geven» ende doen 't gene dat fe hen bevelen den Kercken angaende.
1464;



(45 }
1464* Des Vrijdags op Sente Vitus dach zijn die Burgemeifters ende MeijlterDerickvanBerck gereden tot Apeldoern, foe als daer die HansfeHeden folden komen, als Nymegen , Deventer, Zutphen , Harderwijck ende Elburch, om fich famentlick te befpreken van den dage , die men op Sente Jansdage neeft komende fold holden tot Homborch tegen den Engelfchen.
1465. Des Donderdaegs post Remigii et Bavsnis werden wederom die fcheidinge, palinge ende alle gelegentheid van der Stadt - weert gereguleert.
1466. Des donredagh p. Asfumpt. beata Ma riée kwamen Jan van Mekeren ende Gerijt van Mekeren, gebrueders, op die Raetcamer , daer mijn Heer van Egmont mit fijne Vrienden, ende die Schepenen ende Gilden te Rade faten, ende feijden fy hadden verftaen , dat fij te rade waren, om enen nijenRaet te kijefen. Ende oer vrienden ende magen, die nu uiter Stad waren , uit der Stad te leggen, ende in oere vriend ende maeghe Heden anderen te fetten, die uijt andere lar.den verbannen waeren , dat fij dechten niet te lijden, all fol dat hem oir lijff' kollen.
*4°>



1467. Des daghes voor Sent Martens avorit, in den wijnter, wart onfe genedige Jonchr.Kaerle foen tot Gelre gebaeren op ten huijffto Grave hora nona ante prandium.
Item in dit jaer werdt verftaen, dat die knechten, die binnen Arnhem waren , mit ghenen knijp buffeii binnen der Stat onnoitz fchieten en zouden ; dede dat ijemant, die en zou den dach geen foldije lïebben. Item dat alle die burgeren te mijriften eijn fchup bijnnen hoeren hufen hebben zouden , off men voir die Stat queme , die dan te moigen beugen.
Op fente Peters dach advincula fchreven Wilhem Brueder tot Gelre, Here tot Egmont , tot Bair enz. en .B. S. ind R. der S. A. aan den Hertoch van Cleve, dat den Hertoch van Gelre fich ftelde eijn Blochuijff tegen Malburgen off dairomtrint op te flaen, met verfoeck van hulp daer tegen.
1468. Ontvingen die Clarapraeminentice Viri Burgimagiftri, Scabini, Confules et Communitates opidi de Arnhem eenen brief van den xx. Julii van Jacobus, Koning van Schotland, met bede van te hulp koming aan den gevangenen Hertoch zijnen Grootvader. Deze brief is dezelve, welke aan de Stad van Nymegen ook gezonden



( 47 )
zonden werdt, en in die gedrukte gefchiedfchriften te vinden is.
146^. Des doinredaghs, p. Servatii hebben Burgemeifteren bij een ghenoijt SentClaes Brueders, ende meer anderen van gueden treffeliken burgeren, om te befpreken mit hen , alfoe die Stad zeer tachteren were, ende verlopen mit defen quaden jaeren, om een manier te vijnden, dat men die Stadt wat helpen mucht, daer doer die Stad wat weder bij mucht komen , daer fij guetlicken antwoerden, dat fij dat gheerne doen wolden.
1470. Op Pauwels daghzijnBurgermeefteren, Schepenen ende Raedt overkoemen , dat elck Schepen ende Raedt hebben zoude op den tweeden Raetsdage twee.nijen, ende de naeden lellen flach van negenen kwam, de en zou geen prsfentie hebben. Ende wie binnen der Stadt were, ende niet op den Raetsdach ter kameren en quame buyten fake, defe den Burgermeeiteren te kennen zouden geven , de verloir een niien, ende den verloren pene op te leggen, eerfe enigen pennig weder boerden.
Item dat de Stadt lolde hebben halff de broecken, endede Burgerme etteren halff, ende dat
dc



(43)
de Burgermeefteren mit den Baden de folden inwerven mit gelde of mit panden , ende voort aan de Rentmeefters brengen. Defgelyx allet dat van de Burgeren kompt, wanneer fe burger werden, halff de Stad, und halff de Burgermeefleren. Ende de boden fullen de broicken inwinnen binnen xiiij dagen nae der tyd dat de broecken mitten rechten bericht zijn.
Voert fo zouden de Schepenen off Raedt op den lellen flach van negenen op der kameren wefen , ende daer blijven thent de Burgermeefteren gaan van der kameren , off datfe van den Burgermeefteren oorloff hadden; de anders dede en zou des daechs geen prafentie hebben , ende de na thijn uhren niet en bleuff , wie wal fe oorloff hadden, en folden oock geen prsefentie des daechs hebben.
Ende dat men t allen xiiij dagen richten zoude van koeren ende broecken.
De Stad wegens onvermogen in gebreke hebbende moeten blyven om aan Hertoch Adolph depandfchatting te voldoen, welke S. G. bij de gemeijne Ridderfchap und de andre dre Hoofdlieden und voort de gemeijne Steden 's Lands van Gelre reets voor drie jaren betaald waren geworden, belooft de helft harer fomme» fci weten van feste halff hondert Rynfe Gl. guut-
lick



C 49 )
jick te fullen betaelen op S. Johans dach Baptiste , te midfoemer neestkomende, na datum hares brieffs, welke is van Valentini dach, und de an* dere helff van de voorlT: fumme op S. Marter^ dach in den wijnter daer naeftvolgende.
In dit jaar werdt die fente Johans Kercke wederom door een Wijbifcop gevvijt.
1471. In de maand van Meij hadden die borgeren een opltand, ende zich meefter gemaeckt van die Sabels-poort, ende van die floetelen, ende daerom werdt een dachfairt verfchreven.
In dit jaar fchreef de Stad ook een brief aan den Commandeur van Inghen, foe hier zommige Heren van fente Jan fich fchentelicken richten, dat hij dat an den averden van Utrecht wolde fchrijven , dat hij fe corrigieren wolde.
1473. Des vrijdachs p. Jacobi is mijn here van Cleve in behoef myns gen: Heere van Burgondien hier gehulded.
Item die Sancti Mauricii zijn Jan van Mekeren ende Meylter Derick van Berck gereden mit vier peerden na myn gen: h. van Burgondien tot Lutzellenborch, ende voort tot Trier, om onfe privilegiën weder te krijgen.
Item zijn in dit jaar van de Stad brieven aan D de



<5° )
de peynders van Patten, Ermel, Eepe, Heerde, Apeldoorn, Ede, Barneveld, Scherpenfeel, Enfpick en Oldebroek afgefonden, dat fij hier iblden komen graven mit oeren volck.
Item heeft de Stad des manendags p. Arnuiphi Jan Tripmaker gefant in Veluwe, om te beftellen, dat men niemand avervueren folde , om der cleijnodien will mijns heren van Burgondie , die genamen waren.
Item is in dit jaar myn vrouw van Batenborch verzocht, dat fy onff Stad wolde lenen, off verluieren dat Hoff van Batenborch , foe daer die Camer van Jufticie folde wefen.
Item werdt Henrick Lubberts hup buten die Rhijupoert vergraven tot haven.
Item zijn in dit jaer meijfter Gerit van Huet ende Jan GairüT omgegaan, om op te fchrijven alle die hufen binnen ende buten Arnhem en totten fchattijnge te fetten.
Item in dit jaer liet de Stad een laken weven, datgefpreijt wart in mijns gen. H. van Burgondien Camer.
In dit jaar is oock die nijen grave gegraven tusfchen die Janspoert ende Jansbeeck, ende aldaer dat nije blockhuus getijmert.
In dit jaar maekte Hertoch Arnolt, alfo by langen tijd indduckwile kranck ge weeft was, ende



C 5i )
de dagelix wenich beterende , beforgt was, dat hij onvoorfyenlick afHivieh werden muchte, fyne uterfte begert ind will. Dit gefchiede Saterdags poft Vaknüni, ind hi ftarf 's manendage daerna.
1474- Is meijfter Claes tot Stads Advocaet aengefteld, om die Stad een jaer voor die Camer van Jufticie te dienen.
In dit jaar gaf de Stad aan den Klomp - fchutten, doe fij oer klomp worpen , xsxv. quarten wijns.
Item te dezer tijd folden die Schepenen na 't leger voor Nuijs trekken, ende fij lieten twee aernden maelen , die men voir aen die wagen folde letten, ende voor deefe waegen trokken fes peerden, ende op die haemen van die peerden waeren ook aernden gemaelen, gelijk zij die ook hadden op oire fchepen.
Item in dit jaar heeft die Stad in het HoiT van Batenburgh veele timmeradien bekostigt, ende daar onder dat geftoelte , daer men op zitten zoude , als men richte ; ook liet zij den hamer vergulden, welke aldaar hing in die Caemervan Jufticie : ende de Stad hadt dit huis van die vrouwe van Batenburgh gehuurd, maer zeide haer ook in dit zelve jaer die huur op.
D z 1475.



C 50
147-;. In dit jaar beftondt die Ca^er van Tuftitie alhier uit mijn heer van Egmont, Statholder , uit den Prasfident ende fes Raadsheeren, uit drie Advocaten, uiteen Griffier en drie Secretarien, uit feven Procuratores , ende meer dan een Doirweerder met zilvere Hoeken.
1476. Des Donredagh p. Agnit<e werdt mit-1 ter haest van hier een bade gezant na Herderwich, Elborch, ende Hattem , foe hier fekere tijdinghe waere gecommen van den doden mijns Heren van Borgondien.
In dit jaar heeft die Stad gecofft van Gadert, Berduerwercker , een beftickte Camer voor Cxlnu Ryns Gl. die fij fchenckte mijn heren van Chymaij, onfen Statholder, tot fijnen wilkoem.
Ook werdt op den olden merekt met holt een geraempt, ende balij gemaakt, om daar over te fteken te fchild, ende te fpeer.
1477. Hertoch Adolf, in dit jaar, uit de gevangenisfe tot Veldoverften verkoren zijnde, fchreef aan alle zyne oude vrienden om hem tegens de Francen te hulp te komen. Onder eenen brief van den xiii. in Junio, welke nog voor .handen is, vindt men dit vier regelig post fcrip-
turn



( 53 )
turn aan Hendrick van der Horst, Ritter en Drosfart op Veluwen, gefchreven met zyne eigen^hand,
Guijde frunt yck en hebe nij krijch nach orlough gehadt, gij en bijnt altyt ijn mynen denfte gefijn, vnd ijck en hebe nach nij vngeluck myt v gehadt ijnt feit nach gij mijt mij got dancke ./• yck bydde v wijlt mij nu oyck nijt affftan. Ad olph.
Ende toen den Drost daerop met fijne Ruthers utrede na Hertoch Aloff, gaf hem die Stad xvii Q' Wijns ende xv Koeken. Oock hadden op Vrijdag p. Agatha die Burgemeisters Hermen van Wije, ende Henrick van Dornick, ende Bartold van Zallandt den Hertoch namens de Stad tot Ghent, foe hij doe wt die gevangenisfe gecommen was, guetlick gaen aenfpreken, ende hem getroeftet. Edoch des manendaigh p. Petri et Pauli kwam hier tijdinge dat Hertoch AdoLT doet was,
1478, Op ten Donderdach nae St. Pouwels dach converfionis, lrehben defe na befchreven oeien eedt gedaen der Richter und BurgermeiD 3 fte-



54)
ftieren, datfe die Stadt van Arnhem ende die poorten trouwelick bewaren fullen , ende daer nijmandt onlamdich mitten harnafch inlaeten. Voer die Velperpoortc Henric Otten, Willem Jackenfticker. Voor de Rynpoorte Jan van der Hey, Gijsbé'rt van der Krummenthufe. Voor St. Johans Poort Arndt van der Krummenthufe.
In dezen jare, des woensdag p. Vincula Ps•tri, 'werdt alhier mijn Heere van Cleve fyn oldfte foen gehult in (lede fyns vaders.
Item des dinxdaigh p. Margaretce zijn Garfeiis van Aller, Sweer van Angheren ende Meilier Derick van Berck gereden tot Cleve aen mijn Here van Cleve , om mit hem te verbijnden, ende dat hi onff Stat van Arnhem an Hem wold nemen, en wold die befchermen.
Item des manéndaigli op fente Andries dach zijn die Burgemeifters Garfelis van Aller ende Sweer van Angheren, Jan van den Wal', Wichman van Eymeren , ende Meifter Derick van Berck gereden tot 's Hertogenhof!, tot mynén g. H. van Oeftenrick, mit mijnen Heer van Egmont, om te fpreken mit mijns h. g. vanOeftenrick, ende van hem te verwarven onff Stad Privilegiën , die in tyde myns Heren van Burgondien van hier waeren* gevuert, ende die confirmatie daer op , ende voirt nije Privilegiën ,



( 55 >
gien, ende anders, dat onfe Stad dienen foldè te verwarven.
Des fonnendag na Darthiendach foe wart dat blochuus op die Prseft gewonnen, dair men voir had gelegen negen nachten ende tien dagen.
Oock is in dit jaar dat uijrwerck verfat va» den olden toern op den nijen toern,
1479. Zijn van beveel der Burgermeifteren Jan die Krijter , die , gepijnicht zijnde, daer van zeer ziek was, en onfchuldig bevonden werdt, twee Rynsgulden en drie ftuvers gegeven.
1480. ïs die Inftructie voor de Kosteren gei maakt. ■—■ Wanneer men een Koster aannam , zou men hem befchreven overgeven de ornamenten, kelcken, ende alle die kercken-juwelen, de enen Koster behoert te verwaeren, ende alfo weder overleveren,- ende dat zou de Koster verwisfen , ende verborgen mit guede borgen. Een ander voorfchrift daar in geboodt, dat de Custeren t'allen tijden, als fe mitdenheijligen Sacramente gingen , den Capellaen vermanen zouden, dat hij der Kercke gedenke , ende off dan der Kercken enich teltament befat wurde, off enigerhande guet gegeven, off faken gefchieden de der Kercke orbaer waren, woe lich
D 4 dat



C5Ö)
dat maken «nicht, dat zouden fe altijd den Kerckmeijfteren terftont in fchrift anbrengen. — Als men enige doden averludet, daer zou men altijd een van de Kosteren. bijroepen , ende de daerop toefien , dat de kloeken niet misludet en warden. — Alle vier hoochtijden, op Kersmis, op St. Marren ende St. Eufebius hoochtijden moeiten fe beijeren. — Wes keerfen op het hooge koor gebrand werden, zouden fedaer of brenghen, ende van de Kerckmeijfteren hae* len, ende de eynden weder brenden. — Dit zijn de bijzonderfte articulen uit die Inftructie.
Inflitutum in vollen Rade, dat, wanneer de Burgemeefteren de Schepenen en Raad lieten baeden om ter Brouwers bodemen te peijlen, de Schepenen en Raed daer bij komen fouden, bij verbeurte van twee ponden de daer bij niet en kwemen , daer men dan den felven van ftonden an voor fou peijnden, ende de ander fouden de broecken verteren. Dit hebben de Schepenen ende Raed onder malcanderen belaeft aldus te halden , ende defelve , de fich daerom onledich hielden , de fou aan elcx geven een quarte wijns.
Des Vrijdaechs post Quafi modo genui hebben B. S. en R, en Dirck van Berck, Secretttrius, malcanderen hanttaftinge gedaen , ende
ge'



C 57 )
geloofflicken toegefacht bij den eede, den fe der Stade gedaen hebben, dat fe de laft, de te hant in den lande is , ende de Stadt van Arnhem trouwlicken fullen helpen bewaeren , ende wt helpen dragen. Vnd dergelijcken hebben mijn Joncker van Wiuch, Heer Wynant van Arnhem , Heer Dirck van der Horft Lantdrost, end Heer Evert van Wilp Ritter , den voorg. B. S. ende R. oock toegefegt. Ook oft fake weer, dat yemant van oer nederlege, gevangen wurde , off anders ongeboerlicken und baven recht overvallen wurde, datfe geen dedinge zwoene , noch vrede angaen en follen de en were eerft mede bededingt, ende op fynen vryen voeten gefteld-
Des vrijdags p. Laurenüi reedt Meijfter Derik van den Berck ende ambo pracones om, der ftad mit der trumpen verkondigende den vrede tusfehen ons ende den van Herderwijck.
1481. Werdt mijn gen. H. van Cleve hier ge. hult als een Pandheer def faterdaigs post Martini , ende die Stad fchenckte dat gelach voor honderd feven en feventich perfonen.
Des Dinxdaigh nae fente Sixtus dach werdt mijn gen. Here van Oofterrick hier gebult, tnD 5 de



C 58 )
de wart hem gefchenckt tot fijnre wilkom een vat wiins van VII. aem , ende V. veerdel, item vier Offen; ende op die wyn ende op yder Os werden Stads wapenen gezet; item men kogt een gruen laecken , dat men hienck, dair hij op lach, foe men hem huidede. Ende bij de koemfte myns gen. Heere werdt geluijt, ende gebeijert.
Item in dit jaer werden alle die burgers van ftraete tot ftraete opgefchreven, om die waeck te feiten.
Des Donredaigh die oclavo van O. H. Hemelsfoirts dach zyn die Burgemeifteren Jsn van Mekeren ende Jan van den Wall gevaeren te fchepe tot Cleve aen mijn gen: H. van Cleve , om te weten hoe men fich hier Jiolden foll in de huldingh mijns gen: Heren van Oefterrrich , want hij ende mijn Here van Egmont hier gehult waren tot Pandheren.
1482. Des manendachs post nativitatis Ma» ria werdt den Roefendaill gewonnen.
1484. Des faterdaegs na den heyligen Dar. thijndach, genemt in Latijn Epiphania, is de Heer van Poilham, in behoeff des Doorluchtigen Furften Eertzhertoge van Oostenrijck enz.
vau



(59) '
van Gelre enz. gehuldet op te Raédkamer van de Raden, den Erffhcere ende Landfurfte 's Lands ende Hertochdombs van Gelre , desgelijks de Burgers ook deden.
1485. Ingefath des Vrijdaechs na Aller Heyligen dach , ende gekerckfpraeckc des neeften Sonnendaeclis dacma volgende, bij eene poene van XL. &. die hüfen buycen de Rijnpoort af te breken.
1487. In dit jaar hielde men veele kallingen te Nymegen, over den Gilde , om zich daema omtrent die Arnhemfche Gilden, fo moegelick, te gedragen , ende die frunden van Nymegen kwamen daertoe oock hijer over.
Ook werdt verkerkenfpraekt, dat yrnand , hij were, wie hij were , enich groen kruijt wt ijmants Hoff bij dage of bij nachte ftelende , ofte die dieven verftekende, verbeuren fal XX. , ende men zou dat dacrenteijndes noch berichten, gelijk men andere'dieverijen ende geftolen goet pleecht toe berichten.
Ï488. B. S. ende R. gaven in dit jaar eene verklaring af om te ftrekken tot fchijn voor den Paus, dat haar binnen hare Parochie een Cloefter
van



(6o)
van den oerden, geheijten van de Obfervanten, aangenaam zoude zijn.
Ende daer op fyn die Obfervanten binren Arnhem metter woen gekomen, ende die Burgemeifters fchenkcen haer des Vrijdags post A> gneta voor hoeren wilkom VI. Qu.
1490. Des Dynxdaegs na der elff dufent Maachden dach zyn wederom , verfchil ontftaan zynde over de limiten van der Stadts weerdt, en Johan Gruiters weerdt, over die bepaling kondfchappen ingewonnen geworden.
In die jaar was twift en fchelinge errefe» rusfchen de Schoenmakers ende Drapeniers van den voorgaen mit oere keersfen bij der Procesfien, ende daar over is by den Raedt mit den Gildemeefteren aldus wtgefproken , dat de Schoenmakers ende Drapeniers gelijck tegen malkanderen bij der procesfien mit enicheidt ende zedicheijt ter eren Godts ende des heijligen Sacraments ind enige andere heijligen zouden gaan, de Schoenmakers an de rechter zijde, ende de Drapeniers an de luchter zydt, gelijck tegen malcander over. Voirts wilde de Stad ordinieren, ende alfo vuegen, dat de keersfen, bij defen twift op des Heijligen Sacramentsdag lestleden gebroken, betaeld fouden werden.
1491.



( 6i )
r491. Is mijn Jonckher van Nasfeuw, Stadholder , fijn ftads accijs van den bijer, dat he opt Hol dranck, affgedaen.
1492. Des fondacbs Reminiscere kwam hier een brief van den Greef van Moerfe aen , daer by hy fchreef van den mtcoemft ons gnedigen Heren.
1493. Den Hertog Karei,van fommigen vrinden gewairnt zynde , dat den Heer van Ysfelftein een aanflach dachte te maken, om Arnhem in te nemen, waarfchoude die Stad daar van op vrydach na den Paeschdag, en met nog een naderen brief, gegeven op guisdach in den Paesch heiligen dage.
In dit jaar togen die burgeren van Arnhem wt na Apeldoorn, Beghbergen , ten Rofendael, ende op die Praeft, indt hebben die brouwketelen helpen haelen, oirfaicken halven , dat fij aldaer nijet behoerden te brouwen, ende om hier in na regt ende voorbeelden te handelen, wier. den vooraf alle die vroegere ftads Rekeningen na gegnan, ende 't gunt daar van menigwerf gevonden wierdt opgefehreven.
In April van dit jaar ontfingen B. S. ende R. der ftede van Arnhem den volgenden brief van die ftede van Dordrecht. Eer-



C 62 )
Eerbaere, voorfienige en wyfe byfondere geminde Vrienden. Wy gebieden ons altyt vrientlick t'nwaerts. Alzo tot onfer kenniue co:nmen is, en wyoick dagelix verftaen, dat enighe Cappiteynen ende knechten hen verfamende zyn, en vergaderinge maken tot zecckerenplaetfen , en fieden binnen den Lande van Gelre, tot wat meninge hen felven best kondich is, mer zo ons dair aff verbootfcapt is, hen fouden hebben laten ontvallen, dattet tot dier meninge is, om in corten dagen enen anflach herwaerts over in Hollantte doen , en tot dien eynde enen onfer Poorteren binnen der ftede van Tyell in der herberge geropen ende aldair gelast hebben onfen Schout byfonder die wete te doen,dat fy hem corts te gast bidden fouden. En oick onlanx enen onfer Poorteren, genaemt Adriaen Willemsz, tot Herwynen en Vueren afhandich gemaeét hebben zess vereken, ende zyn geit genomen , gedragende tfamen vyfthien Rynfche gulden, den vieryfer tot twee ftuvers gerekent. Item noch onlancx comende Cornelis Woutersz van Sliedrecht, onfen Ingefeten van Zuythollant, omtrent den huyfe van Poijroyen, zyn dair twee perfonen mit rooden mantelen hem overcommen , en hebben hem gedwongen , dat hy mit zyn fcuyt an laat en tot henluyden comen
most,



C 63 )
most, aldair zy hem t felve , dat hy over hem had an gelde , te weten acht en twintich ftuvers, affgenomen hebben, hem lastende dat hy onfen Schout feggen foude , dattet Wittehorst hem gedaen hadde; en veell en diverfche meer andere onbehoirlike ftucken, die dagelix onfen Poorteren wedervaren binnen den lande van Gelre , die te lang all wairen te fcriven ; van den welcken ons niet genoech te vollen en kan verwonderen , angemerckt dat wy fulcx op uwen Heer off zyne onderfaten , inwonende van den lande van Gelre, niet verfchult, mer denfelven dagelicx fulcke vrientfchap, eer en liefde bewyfen, als Uwen Eerbairheyden en eenen yegelicken dat wall kenlick is , niet anders wetende, noch geweten hebbende tot defen dage toe mit hem wtftaande , dan alle min , vrientfcappe en goede verkeringe onderlinge: Defen niet te min wy hoopen mit die hulpe van God op diefelve uwe Cappiteynen en knechten , en allen anderen quaetwillende zo wair te nemen, dat defe Stede tot ons genadigen Heern behoiff in goeder bevvairniffe beruste , en derfclver quaetwillende overdadich en boze voirnemen-ghecn voortganck en hebbe. En, oft immers alzo geboerde , 't welck God verhoeden moet , dat diefelve uwe Cappitcinen en knechten hen felven verboesden,
en



C <M )
en eenen opflach alhier in Hollant maecten, in dien gevall fouden wy gedrongen worden , alfulcke geleyde afterrug te ftellen , en den Inwenende van uwer Stede niet konnen onderhouden , als by deler. Stede tot anderen tyde uwer goeder Stede en Inwonende van dien gegeven ende bezegelt is , hoewell wy anders zeer noode dat toelaten fouden. Van allen denwelcken wy Uwen Eerbairheyden in den besten adverteren tot dien eynde, indien 't zoe gebuerde, dat Uwe Eerbairheyden , en byfonder die Coopluyden uwer ftede herwairtsov>er dagelix verkerende, hen niet beclagen en mogen dair aff niet geweten te hebben, en byfonder by ons dairop niet te voren gewairfcouvvet te zyn, want wy delicten ons mits defen tegens enen yegelicken van U dairafF eyntelike gequeten te hebben. Van denwelcken wy begheren Uwe befcreven antwoert by den Brenger van defe, wairby ons blycken mach dat Uwe Eerbairheyden defen onfen brieff ontfangen hebben. Eerbaere , Voorfienige ende wyfe zeer geminde Vrienden, onfe Heer God zy met U. Gefcreven xxv dage van Aprill a°. xciij.
Iget.} Die Stede van Dordrecht.
I4P4-



( *5 )
1494- Des faturdags ria fin te Margriet fond« de Stad haren Wagenknecht af op Thyell ende to Boemell, omme fij to waerfchouwen, dat fij wael toefien folden , fo men vernam van voill volcks, ende nijt en woft, waer fij henen wolden.
1495. In dit jaar moesten, op gefinne van Hertoch Karei, zo veele burgers , als men ee« nigfints ontberen konde, den vijand tot Scherpenzeel tegen trekken: ook moesten uit die ftad, wegens groit gebreck eins hoefslegers , een of twee hoefslegeren zich to Barneveld in het heir bij zijnen Marfchalck vervoegen : oock gebood bij bij onderfcheidene brieven, dat men tot bewaring der ftads poorten eijn vlijtelick opfien hebben wilde, ende dat met het op ende to fluijten wel togefijen werde.
Op fondag Reminiscere waren ettelijke knechten uit fijnen dienft wech gelopen , ende fy hadden een merckelijcken roef in dat nederfticht van Utrecht gemaakt , dies Hij aan Arnhem daar van kennis en laft gaf, dat men bezorgen zoude , dat zij niet alleen niet op ten Veer t'Arnhem, dan oock niet te Heusden, Oosterbeeck, Malborgen, en Doisborch overgefcheept, maar weder na den Hertoch gewezen werden.
B 1496.



(66)
1496 Was aan dat vorige jaar byna in alles weer gelijck; de fementlicke burgeren moefien hen, op fchrijvens van den woelenden en niet altoos bij rust gelaeten Kaerel . elck ftellen na fyiiermacht tot peerden ind geweren, mit ftrijtbuflèn, ende der ftads gereijtfchappen, daer toe dieneade, om den vijand, welke in Holland eenïge beweging maakte, met B. S. ende R. te wederftaan. Item die zelve order tot vlijtige bewaaring van ftads poorten. Ook deden Richter , B. S. ende R., van wegen ons Gen. Heren wethen ende gebieden, dat alle die gene , die gebaid weerden tho waken, dat die felffs in perfoon waken folden, off enen gueden ftercken man,, ende ghcen kijnder voor hen op ten waken en zouden feijnden, ende des morgens nyet van der wake gaan , die clock en hadt vier ge-' flagen ; vnd wije des nijt en dede, zoude men des anderen dages peijnden voir ij f§.
Ende des manendags post Reminiscere fchreef ons G. H. dat hij den eerften dag Nykerck beltonnen zoude, ende dat bij daar voor behoeffde omtrent twee honderd ftijchledderen , dewelcke by Nykerck wegens gebreck aan dennenhout ende timmerluiden niet konden gemaakt worden , begerende alzoo dat daar van vijff en twintich om dach ende om nacht te Arnhem zouden
wor-



worden vervaard!cht, ende defe ftorm-leereri moeften zyn xxiiii voeten lang , ind iiü voeten breed, met drie bomen.
Item op maandach na Nativitdtis Maria fcbreef Johan , Ertzbiffchop van Trier , twee .gelijk luidende brieven uit Ceulen, dat hy op den naeften frijdach binnen Arnhem zoude zijn met xxv, ende ii£, peerden, ende iii^ perfonen , guetlick begerende , dat men fijne furieren furderlick wilde zijn in 't beftellen van bequaeme guede herbergen.
1497. Werdt verkerkenfpraekt, dat elk zijne fchatting folde gereet maeken, men wilde omvaeren die te ontfangen, of panden daer voor.
In den avond p. oElava Sacramenti fchreven die van Tijell aan de ftad Nijmegen , dat die Marfchalck mitten ruteren, die macht van Tijell inkten gantzen klockenflach, ind deels van Bomell, defen dach in den velde geweeft waren, ind (leider God betert) id merendeel gebleven, ind een deel op ten blockhuijff geweeken , bid* dende om hulp ter bewaring der ftad , ende om dat in 't afgefcheit van der laetfter dachfairt te Wageningen bepaeld was , dat die drije hoofdlieden den onderfaten dair beneden hulp ende troist tofchicken zouden, fo fchickten Arnhem E a en



(68 )
en Nijmegen dair hijnen wat trefflicken; ende te Arnhem werdt daer voor een wapen - fchouw gedaan , waar van nog de volgende lijft voor handen is.
Bernt die Pelfer. een tuijch ende i helbaert.
Henrijck van Schevijckhaven. i haeckbufch. item een harnifch, ende i fpies.
Claes Berntsfon. een fpielT.
Jacop van Schevijckhaven. i haeckbufich mijt harnisch ende een helbarde.
Lubbert Gamans. i haeckbusch , harnisch, ende i fpieff.
Gerret Scheijmaker. i helbard.
Geret Berntfen. een helbard mijt harnisch.
Volker Scoemaker. een helbard mijt harnisch.
Claes Pelfer. een hantbufTeh mijt harnisch.
Jan van Trijefe. i haeck-busch mijt fpielT ende harnisch.
Luijken Scoemaker. een ftaf.
Jan van Doertmond. i helbard.
Jan Droeghfcerre. i helbard.
Jacob ter Hoefen. i haeckbulT, ende i helbard.
Geret Leijdecker. i hantbufT, ende i fpielT. Harmen Glaefemaker. i knijpbus, ende i hel* bard.
Tonijs Goltsmit. i hantbölT. ende harnifche.
Jan



C 69 )
Jan Berntfen, een helbard met een tuijch. Peter Spreeu. i haeckbulT, i helbard ende i tuijch.
Goert Troeft, i haeckbufich, i helbard,een tuijch.
Evert Cremer. 1 helbart. Mijchgijel Snijer. 1 haeckbulT, helbart, ende i tuijch.
Jan van Barberen, een haeckbulT, helbart-
ende een tuijch. Jan van Venlo. i helbart. Geret van Ravenfteijn. i helbart. Jacop van Raeij. een helbart. WijllemTijman. een helbart, i tuijch. Jacop Pelfen. i hantbulT, i tuijch. Steven van Cleef. i helbart. Jan Hokel. 1 helbart, een tuijch. Jacop Snijer. een helbart. Jan Becker. i helbart. Aernt Snijer. i helbart, i tuijch. Luijken Goert'maker. i helbart, i tuijch. Gijsbert van Schevijckhaven. i haeckbus , I
helbart, een tuijch. Derijck Snijer, i helbart. Jan die Greef, i haeckbus, i helbart, i tuijch. Heijn die Weer. i helbart. Jan Verborch. een helbart.
E 3 iBeemt



< 7o )
Beernt van Bocholt. een helbart. Spijllendreijer. i helbart. Wijt die Karman, i helbart. Aernt Tollijken. i haeckbulT, harnafch, i tuijch.
Joeft die Koek. i helbart. Jan Brantfon. i haeckbus, i helbart, i tuijch. Item Meyfter Michgijel. l helbart. Arnt.Otter, i haeckbulT, i helbard, I tuijch. Jan Schat, een helbart. Merrij van Reije. een haeckbuffi Stijn Everwijns. i hantbulT. Jan van Hueflen. i helbart. Henrick van Poelwijck. ii haeckbuflen mijt geweer.
Ott van Hoeckelom. ii haeckbuflen mijt geweer.
Sander Bentijnck. ii hantbuflen mijt geweer. Meijfter Brant Steenhouwer, i helbart , 1 tuijch.
Summa xxi. haeckbusfen. Summa xi. handbusfen. Summa iiii. Ipiesfen. Summa xl. heibarden.
-498. Hebben die Burgerneifters Jacop Ridder



( 7* )
der ende Johan Gruijtter verdyngt an Willem, glaijsmaker, een glaylT, dat fij gaven den Obfervanten in oer nije Kerck , dat hij folde malen al van goed gebakken werck, mit fijne beelden, ende leyften, ende anders, ende foude hebben van ellicke voet v ftuiver , ende dit glaiffhiell cxxviii voeten.
1409. Syn die Stads accifen , zo die vyand hier to Monickhufen ende om langs lagh , niet voor furit Agathen avont verpacht.
1500. Des dijnsdachs post Petri ad vincula quam onfen gen: H. weder wijt Franckrick mijt mijn Jonckheren van Moerff, ende doe fchenckten de ftat mijn gnedigen Heren twee toelaft wijns, ende twee witte ofien : ende mijn Joncker van Moerff wardt gefehenckt een pert.
Ook moet tot dit jaar gebragtworden eenMe'morieke, waar op gefchreven ftaat:
Item die Burgemeifteren foelen oere ftads Koevelen dragen tot vier hoichtijden, decoh lationis Johannis, op den Vaftelavont, ende voirt wanneer hier dachfairden vallen.
1501. Leijde Claes Sterting een befwaer van drie olde fchilden jaerlix op zijn huijs, gelegen E 4 'm



C7* )
in der «raten dair men geet van den Rijnpoerte na den nijen merckt, tusfen den alden fente ClaeiT Kercke ab una , ende wilnen Henrick then Wellen - Enge ab altera.
Henrick Arnt die Mollers zoen transporteerde aen Glaes Frederix huilTende hoffftede , gelegen bij fint Johans poirte op tenhoeck van den Mijenmerckt, die Pauw ab una , en Weyndell Herberts ab altera, mytinganck,mytvytganck, myt allen toebehoeren.
1502. Des maenendaegh post Severm isGarzelis van Scherpenzeel, Richter t'Arnhem ende Amptman van Veluwen Zoem , gewell op te Beken, in Johan van Ravenftcijns huijlT, in tegenwoirdicheijt der Schepenen, dair tegenwoirdich doet lach enen , gênant Henrick Willem Muggenffvan den Bosch, wen die , auermydtz wondinge Cornelis vanLeijden, wener, oengedaenheft, geftorvenis: Sacht die Richter vurfii totten Schepenen, cff fe wael faigen dat Henrick dair doet laighe, ende aen der wondinge, hem Cornelis vurflT; gedaen hefft, gellorven ware. Antworden die Schepenen. Ja. Vraechden die Richter vunT. Jacop Ridder een ordell, wat fchijn he van doden man nemen folde, dair mede he onfen Gnedigen Heren, ende der Stat
van



(73)
van Arnhem , ende des vurg: naefte vrunden en maishen senoech doen folde tho beftijminge, dat he auermidts der wondinge Cornelis vurili van den leven tho doet komen were, ombden doden man to beclaigen, cffc van nooden weere, Wysden Jacop Ridder, mijt gevolgh der andere Schepenen, fijn naefte cleet. Vraeghde de Richter Sander Tengnagell een ordell, off dat naefte cleet genoech ware, wijsden Sander Tengnagell van jae. Noch vraeghde die Richter Sander Tengnagell een ordell , whoe lange men dat naefte cleet bewaeren folde. Wysden Sander Tengnagell een jair ende feff weken. Dairop hefft die Richter vurff: der vrouwen beualen , dat fe dat hembde van den doden man name, ende dat alfo bewaerden offt onfen Gen: Heren ende 'der Stat van Arnhem , ende den vrunden vurff: van noeden ware, dat fe hem als dan fulx wuft to leveren.
In dit jaar getuigde Wolter van Lunenborch, woe dat he in vurleden tyden dair bij auer ende aen geweft was tot Yfeloerde, ende heft gefien, dat Wichman van Eij meren aldair eene weert beuaren hadt, myt namen dat Johan Hermanff twee groter leerfien aen hadt, ende dreeff enen waigen myt myften an den weert, ende had aldair tot Yfeloerde by fich wijn ende weggen, enE 5 de



C?4 )
de eten ende dronck aldair, ende dyt felve hefft Wolter Mijt lynen ede beftedicht. A&um quinta post Efto miki.
Item in defen jare werdt aan Jan Kreyvanger getransporteert een buijs , gelegen voor fente Johans poerte, naait het gewant huijlf.
Die Raitzfrunden, Burgeren und ingefetenen der fteden Nymegen ind Arnhem gaven in dit jaar guetwillich aan den Hertoech Caerle van oeren ketelen, potten ind ander koperwerck, om daer van te gieten drie hoeftftucken, ind anderen busfen. Ende den Hertoch verzocht die van Zutphen van dat ook te doen.
Item in dit jaar waren die waakplaatfen : die Rhijnpoort, die Helle, die toorn achter Moerffchens huis, die toorn naelr. den molen , Heijn Dufen toorn, lint Jans voor-poort, die fint Jans poort, Teelkens toorn , Jacob Tijmmermans toorn, Blijferts toorn, twee weeclmfenbij fint Walburgen, één achter StevenPloechshuijs, de nijen toorn achter id Hof, de toorn achter Rodenbureh, de toorn achter Roelof vanCuyck, de toorn achter Gijsbert Verwers , en de twee -mdere poorten.
1503. Ipfo die Servatii verkogt Alit Verltegen eenen hoff, gelegen buyten fente Johans
poerte,



C 75 )
poerte an den peertmerckten, tusfchen erfnisfe Henrick Pranger ab una, en Derick ten Weftenenge ab altera,
1505. In dit jaar werdt van Henrick Pranghe by testament opgedragen den Moederkercke, den Obfervanten Cloefter, den Cloefter van S% Johan, dat Hofpitael van fente Kathrijnen , dat Hofpitael van fente Peter , den alden fent Claes bij die Rhijnpoitt , der Zielbruederfchap , all to famen binnen Arnhem gelegen , noch den Cloefter van Monichuijfen, Carthuijfers oirden, en den Cloester van Marienborn Reguliere orden , bijden vat Arnhem gelegen , elcken einen balven enckell golden R. gulden jairs.
In dit jaar hebben Roloff BorthertlT, JanKuyper, en Henrich Tiggen getuijcht, woe dat hen wittich en een tyd geleden was, dat die Amijnge, die leeght bij die huyfinghe Dericks van den Hoeue, verlacht wardt bij den Begijnen , tegen den Ellenbaech auer , vnd fo dat daer ongelegen was, ende nijemants van den weerden aldair komen wolde te amen , was dat weder opgebraicken, ende, gelacht bij Derick van den Hoeuens huijfinge , dairt noch leide. Ende dat avermidts auerdrachten tulTchen der Stat ende Ghijsbert van der Hoeuen ther tydt gemaickt
wardt.



C/O
wardr. Oick tuijgden zij, dat fe Ghysbert van der Hoeven voer, ende Derick van der Hoeuen nae menichwerff , nementlicken to allen vier hoechtijden , een vierdeel wijns gebracht hadden van die amijnge.
Item in dit jaar vertrocken Brant van Delen en Henrick Bentinck na Brueffel , om aldair van de Ko. Ma. van Caftilien te mogen erlangen zekere puntten vnd articulen , beruerende die Had van Arnhem, id Hospita el van fente Katherijnen und der Moederkerck, nae inhald eener ceedelen, hen dair van gegeven ; ende tot het doen van defe' reys wert verfet eenen Keilick uit het Katherynen Hofpitael, en van Gysbert van Wagensfeit daar op xx. e. R. guld. gefchoten.
Herman van Mekeren , die mede van defen tocht na Brusfel was geweeit, werdt den zeiven avond bij fijne terugkomft, dat hy in het wijnhuis kwam , van Johan Leijdccker afgevraagt, of hij mede met de verreders van Arnhem vijt weer geweelt, die onfen gen. H. van Gelre voert vuyten lande geloelt , ende dat land voert quijt hadden helpen maken ? Waar op Herman antwoorde : He en had mijt geene verreders vyt gheweelt, off en weer oock mijt geene verreders we.krom komen. He en were oock felfs geen
ver-



C 77 )
verreder, en had oick ons Heren van Gelre dat lant nijet voirt quijt helpen maken. Toen facht Jan Leijdecker, wat he dan te Brucsfel gedaen hadt ? Antwoorde Herman van Meekeren des en hed he hem nyet te feggen. Doch op deze klagte werden verhoort Evert Janlf en Arent Brouwer, en getuychden,dat Herman , na nieuws gevraagd zijnde, geantwoord hadt : ld fold all guet warden , beter dan id verfcheret was. Sacht een noch in den gelage , dat he doch wat feggen folde, antwoorde Herman : Welf die K. M. van Caftilien inhed folde he behalden , ende wes myn He. inhed fold he oick behalden. Voert was een, die hem vraechde , wie die Veluwe behalden folde ? antwoerde Herman van Mekeren , die Kunijnck fold die Veluw ende Greeffchap van Zutphen hebn. Doe facht Jo • han Leijdecker tegen Herman van Mekeren, heb dy fo geraden , brengt die tijdinge t'Zutphen, ghij fult wael eenen gueden drijnckpenijnck krijgen. En van iets meer hadden zy niet gehoort.
Op Dominica post V/ïllëbrordi werden die Barbieren, welke de verwonde Geertruyt Lambert gemeijstert hadden, verhoort, om te weten of zij aan haar wond geftorven was, dan aan de fiecte , fo fij gehad hadde. Erant prafentes
van



C78)
van de Schepenen Brant van Delen , Johan van Mekeren, en Wynant van Doinrynck, vnddair folden meer Schepenen nader alder gewoenten by aver ende an geween fijn , dan dair en weeren ghien Schepenéh meer byder haut, die men bekomen konde, vndmen en mocht Geertruyd vurf. nijet langer bauen eerden halden.
1506. Altera KatharinaVirg. et Mart. hebben die Kerckmeifters van der olt kercken verdynght aen Bernt , Orgelmaker van Embrijck, een orgel te maken, ende dat tho love G. Alm. ind unfer patronen funt Marthen ind funt Eufe • bii. Ende van dit accoord is eene litera dentata voor handen, wtter den anderen gefneden durch deef vier letteren A. B. C. D.
1510. Is by B. S. ende R. eendrechtelijken averkommen ende geflaeten , dat men voortaen niemand van den Ampten binnen Arnhem , het fij van bouwluiden, van den fmeën , van den fchroederen , van den weveren , und voortaen van allen ampten, wie fij fijn, off wie men die nuemen fal, 't fij van den meijtreren, ofte van den knegten , off ijmande anders , wanneer fe oeren Feftdaegen off anders halden wilden, dat men den felven voirtmehr eenige accij-
fe



(79 )
fe van oer bier te drincken in klein noch in groet geven noch tholaeten en fal, dan fullen oer accijfe gelijk andere Tapperen betalen, fonder eenich wederfeggen.
1514. Is ipfo Benediïïi Henrick Smijt ind Ruijskeh, die die principaelen waeren van den ghoenen Arnhem op defen dach holpen innemen, van fijne Furftlicke genade gefchenkt,om fych nae alder gewonten vrolick to maicken, xxmi. f. b. en zyn defe xxiüt. f. b. aan Henrick die Groiff Erffaight tot Ërcklens ind Landt Rentmeyfter op zyne Rekening over anno 1523. goed gedaan.
1515. Op nije Jairffdach hebben die Raeden mijns gen, 1. Heren van wegen fynre ff. gen, die lieden Zutphen, Arnhem, Deventer , Campen ind Zwolle tot Luijcken Kuijpers huijff te gaft gehadt, ind hebben ain clairen wijn gedroncken Clxxxvn Quarten wijns.
1518. In den Herfst deedt Hertog Kareis gemaelinne, frowken El^abet, Dochter van Henrick, Herttougen tot Bruynswijck ind Lunenborch , welke hy in dit jair tot zijne bedgenoote genomen hadt, haare intreede het eerst tot Zutphen ;



C 80 )
phen ; ende tot die Hijlix - vieringe was Arnhem met alle die Gelderfche Steeden genodicht, ende zij waren daar ook bij, alle in 's Vorften verwe gekleed, ende voor het houden van die Brolofft hadt Karei alle zijne Officieren ende Amptluiden aangefchreven, om zo veel Wildbraad, zo veel Capuijnen, Pauwen, Swanen, Velthoenre ende Konynen op te kopen, ende te laten vangen, als te krijgen waren. Ende hij kreeg, behalven dat van anderen, alleen van Derck vau Haef'ten Amptman in Bommelre ende Thielre weerden j' XXV Capuijnen, V Pauwen, VI Zwanen, ende XXV Velthoenre. Ende frowke Elijfabeth hadt van Henrick haren Vader tot eijner rechter medegaven verworven dartich duijfent golden Rijnfche gulden, ende aan clederen, clenoden, filveren gefchier ind Ciradcn tot tnijen duijfent golden Rynfch gulden; alfo dat oere genaden Heer Vader ind Moeder delf lof ind eer hebben mogten. Ende dit Hijlick werdt op Inftmftie van Hertouch Karei genegocieert door den Hoich Geleerden ind Ecrbaeren Meifter Henrick Saüsborch in beijden Rechten Doftor, Amptman etc. ende namens den Hertougen to Brunswijck 'durch Herman van Velen Drosfaet etc: ind nae durch Loedewich Furfter in den Rechten Dofter.
-519



(80
1519- K°gr de Hertoch van het Capittel {]]• ner Collegiale Kercke van fint Walburgen aliulcke huijs ind hofftlede, dair Margarita van Homoit, Weduwe JohanlTvan Voirft zeliger ,in to wonen plege, ind die op des Capittels vrijhede binnen Arnhem gelegen was.
1520. Margareta de Schaumbergk, Abdisfe Monafterii JanÜcc Waldpurgis in Civitate Eyftet, voormaals ten gelieve van Hertoch Karei eenige beenderen van de heilige Waldburgis,/»^ honorabilem Dominum Alphardum Kreijnck , Vicarium Ecck/ia Zutphanienfis, na Gelderland hebbende overgezonden voor de Kerk van Zutphen, en de Hertoch daarna wederom door denzelven Alphard Kreynck eenige reliquien van het lighaam der heilige Waldpurgis, van baar verzogt hebbende, om daar mede de andere Kerken van fint Walburgen ter eere van Haar aanzienlijk te maken; zo geeft Hem , defe Ab^ifle voor lang overleden zijnde , Gabriel de Schaumbergh germanus nominata Margarethx , Canonicus et Senior Capituli Ecckfta Cathedralis Eijfteten/is, en Casper Adelman de Adelmamfelden, een bosje hair van den heijligen Willibaldus en Watburgis, eenige klijne gedeeltens van fiijde draden van het kleed van VViliiF bal-



C 82 )
baldus. entwee klïjnebeendtjes van bet agter< hooft van Walburga , behalven nog eenige vlcfchjes olij, welke uit het kuifche lighaem dezer rnaegt gevloeid was. Alles voor hare Kerken in Gelderland, dus ook voor die in Arnhem.
Item is in die Kerck der Obfervanten het seftoelte gemaeckt, daer die Schepenen in zouden zitten, of ftaen.
Ook werdt mijner genadiger Vrouwen wagen alhier geftoffiert ende gemaelt, ende dat bedroeg
x gold g. •
Item werdt Meijfter Jan van der Weijden,der gefchickt Wardt mit Doctor Wynalt van Arnhem na Braband aen de Keijferhcke Majefteit, met
xi ellen damaft, ind vu vierdeel fLiweels , ind iii ellen fwart voederdoicks , tot einen Palt-rock befchonken.
1512. Gaf de Hertoch den bruederen van fenter Nijdas een glas , 't welk gemaakt was door meifter Gerit, glaefm aecker to Zwoll, en met xxxvj golden gulden betaek werdt.
Den 6. May is in die groote kerk de begfaefnis gehouden van Vrouwe Christina, Hertoginne van Saxen, Landtgravinne van Doringe, Marckgravinne van Milieu, Koninginne van De-
ne-



C 83 )
ïiemarl'en, Sweede en Noorwegen, en haar wa« pen al 'aar opgehangen.
Op manendach ind dynxdach to vaftelavont heeft de Hertoginne van Gelre geteert nutte Burgermeiileren van Arnhem, vrouwen ind ionekfrouwen in Blefen huijs. In den ijrsten gegeven den deniers mitten fweerde einen phiiips gulden, des gen. Heren trompetten einen phiiips gulden , des gen. Heren ta-nborijns einen phiiips gulden, den prenter mit fijn gefellenxn. ft. b., eijnen luytenfleger x.i fiuv. b., des Praiftz dyenre van Culenborch , die voir mijn gen. vrouw koickelen dede, ind anders bedreef, gegeven eijn golden K, Jan van Mijl! in die Rijn? poirt mit fijn gele Hen ein horins g.
In het zelve jaar was het te Arnhem op ten lesten dach Augusti dachfairf , en toen werden die Bannerheren, mitten Ritterfchap ind Steden, cleijn ind groit, in Wi'lem van Broikhuijfens Imiis vergaft, ind mijn gen. Here liet dat gelaich fchencken: ende in dien tyd koste een lam xiiij. ftuver brab. ende een vette gans iiij. ftuver brab.
I*:a3. Op manendach in den vaftelavont hefft mijn gen: Vrouwe int wijnhuijfi* müt oere gnaden Raeden , Huiffluijden ind Burgemeyiteren F a ind



C»4)
ind" JoufFeren der ftadt Arnhem ïn Luijtgen Kuij* pers huijflT gaen teren; aldaer doer beveell oere ff. gnade den fpoelluijden , durch die fweerden danfende , gegeven xxvj. f. Item noch einen anderen parthien van den burger kijnderen ind ambtsgefellen gegeven xxiv. £ Item den harpenfleger ind fijn gefeüen xxiv. f. Item des gen. lieven Heren trompetten xxiv. f. Item lynre gnaden pijper ind trommefleger xxiv. f.
Item desf dynxtaeghf is mijn gen. Vrouwe ingelickengaen teren in 't wijnhuyff vurff. ind durch ©ere gnade beveel den harpenfleger ind fijne gefellen weder omme gegeven xn f. Item Tijman die Pienter mijt zijn gefellen,idtfpoell van Henrick die Wijlde fpoelende, gegeven xxvi f. Item den brouwers knechten gegeven xiii. f. Item den blijnden fpoelman s. f. Item in defen tween daegen verdaen in 't wijnhuijs, dat mijn gen. Vrouwe allet gefchenkt, beloepende xxiii. g. g. 3t. f.
Ende te defer tijd befiondt dat huijsgefynne des gen: lieven Heren in Here Jan van Nijevelt, in Doctor LanckCanfeller s in Doctor Wijnandt, in meijfter Arnd van den Gruijtliuijff, meijfter . Herman Knoppert, Jan die Lege Huijffhaeffmeijfter, meijfter Jan van der Weijden Rekemeijfter, Jan Bentijuck Jegenneijfter , meijfter Her*
aian



( 85 )
man Kijspennijnck: In de hae!Mjc!en Werner Spiegell, huishaeffmeijfler , Paüjck droft ind doerwerder , Bueren , Everdyck , Arnhem, Kaerle Keije, in VijrÉf Scholafter , in Henricus yanAmftell, in Stoer, JacobuffRuijter , Lennep, Bernardus SijrckdoniaiT, Gerardus Mijddelman; dan hadt Hy noch een voedermeijfter, twee capellanen , heer Peter Poeflenbroick en heer Johan van Hasfelt, dan noch Potouw, die tot fyn Kamer hoorde, met Evert Schutt, en Laurensf Velckener ,• dan in de keuken Willem van Hoemen koeckenmeijftcr, Johannes Koijper en Wilhelmus AmfteL koeckenfchrijver, en vier koks, meijfter Jan, en meijfter Derick , en Aijiffen, enSchaep; in zyneBottelde, Herman, en Philippus Bulijon, en Henrick; dan hadt hy noch vier voederluijden, een hoefffmit, twee ftalknegts, een Organijft , elf Schutten, elf Rijdende Baeden , en vyff Voet - Baeden. In mijnre gen. Vrouwe Kaetner was Heer Joachim van Gelre, Heer Ott Pijeck Cappellaen , Henrick Kemerlijngh , en Thijs kamerknegt; Haer Biechtvader was de Paftoor van Barneveld , maar die volgde het Hoff nijt. Mijnre gen. Vrouwe Jofferen waren Bronckhorst , Wifch, Gelre ind Boedbergen, ende zij kregen alle jair tot fchoenen ind panttoffelen elck eijn golden K.
F 3 Item



(86)
Item-indk^of een vorig jaar) werdt ons gen. lieven Heere beroert, ende hij fondt ipfo exah tationis crucis RololT die Bade na einen zekeren Paftoer, om dat waeter te vifitieren.
Di.;n 9 dach in Mrije» verzocht deStadElburg Van Arnhem als hare hoofdftai , ende fo fy ghien ti-oefl: ofF byftand hadt, behulplick to willen vvefen bij ons g. L H. dat fy by hare privilegiën, door Geit Da.llinck omtrent id Dickgreeffcap verkort, blieven mochte. — Edoch van zulk zoort van brieven is een eenige genoeg, ook zijnde zo verftandig in 't jaar 1615 uitgeweik e verfchillen van Arnhem met de klijne Steden, fchoon nimmer gedrukt, niet teneenemael onbekend.
1524. Op ten 28 December heeft den Hertoch van Gelre eine Erfwijsfel ende Erfkoop aeverkommen mit Henrick die GroefF, Eiffvaeght tot Erckelendts van alfulcken Erffve en goed, als hy liggende hadt bij die ftad Arnhem buijten Sint Johans P-.;irt bij Emaus in 't Schependomme enac Gericht derfelver, toeweten Huijs ende Hpfftadt geheijten Groenen-fteijn, mieter watermoelen , die Floris van der Erwe toe te behoeren plege, mitter weyden kempen holtgev>afch , bofch , broeck, nnjtter wiltbae-
nen



C 87 )
nen, ackerlandt, zandt, hoege ende in lege, in natten ende in droegen, bouwinge, getijiimier, Vyfcherieri ; Ind mit eene Erve, dat Evert die Moeier toe te behoeren plege , ende mitter Hoeven, die in der Wiltbaenen gelegen, ende die die voirf. Erffvaeght aengeworven heft, ende mit alfulcke vier mergen weydelandts, als diefelve fyne Raet van Kracht van Kamphuijs totten vurgen: Erve ende Wiltbaenen in pacht gebruijckt heeft, geheijten die fabitacie , bij id Convent van Bethanien gelegen, tegen fynen Hoff, erve, ende guet, geheijten Staveren op Veluvve, in den Ampt en Kerspel van Ermel ge. legen.
15-5- *u c^c iaav nam ^en Hertoch van Gelder van der Zieltaeflkn binnen Arnhem vier hondert golden gulden, daer van hy des jaers tho renthe gaf xxiiij golden g.
Des faterdaiehs nae Vakmini heffe Joncker Gijsbert broeder tot Wifch by testament fyne begracvinge verkoijfen tot Mariendaill, ind dair voer den Cloifter fijnen bellen fluelen tabbert gemaickt.
Op manendach vaftelavont teerden mijn gen Vrouw in 't Wynhuijs mit Raitsfrunden der ftad van Arnhem , Vrouwen ind Juffrouwen. In F 4 den



( 88 )
den eerden gegeven den fchipgefellen, die voer oir gnade fpoelden , eijn golden K. , den fme* den, die dair danften, nae older gewointen eijnen golden gulden, den jongh fmeden vij ftuv. b. , d.ie boetzemaickers , dje voir hoir gnaden des manendaïgh ind des dijnx dagh fpraicken, gegeven ein golden K,, die brouwerknechte voir mijn gen: Heer ind Vrouw nae older gewointe iij hoirings, maakt to famen v. golden g. vj ftuv. b. •
Item des dynxdacb to middaeh teerden mijn gn. Vrouw in ftat mijns gen: lieuen Heren. Ind mijn gen. Heer ind Vrouw fchenkten dat gantze gelaich ind allet dair verdroncken wort. In den yerften gehadt ij ind x quarten wyns, die quart iij. ftuv. b. eyn vat bijers xxii. ftuv. b., die weyjr. dinne van den twien daigen voir holt laicken ind ©nleden nae older gewointe iij. golden guld. ain kaelcn xr. ftuv. b. ain broet xxii. ftuv. brab. 't zeftich zuyeker- kol eken, 't ftuck einen halven ftuuer b. ain appelen x. ft. b. den knechtenindmaegdennae older gewointe xxviij. ftuv. b,, die twee ftat roeijendregers elck einen hoirings g ; gekofft ij£ appell, van arainen , id hondert xvj. ftuv. b.
Item op guensdach in den vaften, als die lant dachiaiït to Anihern verfehreven was, van den
ganf



C 89 )
gantfcher Lanfchap , Bannerheren , Eedelen, Ridder , ind Knechten , die geteert hebben in Blefen huis tot CLXXV perfoenen fittende, behalven die dijenres , mit Raide ind vrunde mijns gen. lieven Heren , foe dair die dachfairt van den morgen tot des avonts to iiij uren duerden,eer fy fittende maeltijt deden, ind des. morgens ind doir den gantzen dach die weredinne voil aingevals had van eten ind drincken , ind • die vijffch, ind aldinck zeer koftell was , heeft fi gerekent voir die fittende perfoenen voir elcker mailtijd iij ft b. Voir knechten ind all aingeval mede ingerekent fyn dair gedroncken iiij<L ind xi quarten wyns, die quart ad iij. ftuv. b.der weerdinne gegeven voor holt, karzen, onleden, ind voir iiij fervijetten, die fe verloir, to famen iij. golden gulden: den knegtetï en maegden gegeven xxviij ftuv. b.
Ir dit jaar werdt een waack geordonneerd ende daer toe huirwekers gehalden, ende dat elck daer voer geven folde twee ftuver Brab.; ende deze wekers waakten op ten Rijnpoort mit een rijen waack-hoorn.
Item is in dit jaar in die groote kerck die bei graefnis gehalden van Heere Hertog van Saxen, ende zijn wapen daar in opgehangen.
Item op den 1 Auguftus was die grootenbrand, F 5 ind



C 90 )
ind fo die fchem^e burgeren d;e macht niet en hadden oer huijfen wederom op te timmeren, zo gaf die ftad de;i derden pan voor die daken der verbrande huijfen.
15.26. Werdt die nije; kraen 'gemaekt nae 't model van die van Zutphen.
1527. Hadt den Hertoch van Gelder de keire van fente Peter in huur, om daar in zijne wynen to leggen , en betaalde daar voor jaarlijks aan den Provifoir vi. g. g.
Ook fijn die Olofs Schutten und Sint Joift Schutten tweemael op begheert des gen: H. toe Wagenjjngh getagen.
Item in dit jaar heeft die Stad wederom die derde pan aan eenige huijfen, ten getale van twee en vijftig, en daar onder voor Sander Bentijncks arm huijfT in die Nijftadt, bekostigt.
1528. Was onder dat Raethuus reets eene gevangenis.
Op Sondagna Sint Victor werdt de vrede tusfchen ons gen: H. und den Keijfer alhier affgeroipen.
Item in dit jaar betaalde die Stad wederom die derde pan voor agt en dertig daken.



C 91 )
1550. Op den 15. Malj werdt de Stad door Hertoch Kaerle met een ernftigen brief aangemaand, om, gelijk verdraegen indgeflaetenwajf. dat men den Rhijnitroem durch den Stra:,ck naerer verbij die ftat alhier le jdeu foude, daermeJe niet te verthueven, en die kleiuheid des waetets niet vurbij te laten gaen.
1531. Is Pelgrum Zweertveger, omb dat hij een gans jaer der ftad zweert, daer die Scherprichter Justitie mit duet , bewaert hadde , ind in gerack gehalden , gegeven een tonne biers van II. gulden.
1537. Hebben die Burgemeifteren dat heilige huijsken op ter Raetcameren laeten vermaeien, daer die Richter ind die Schepenen oeren eed op doen.
1538. Werdt de Stad van Henriick van Poelwijck op goesdach poft Translationem Martini geadvertiert, dat Here Wijlhelrn Soon totCleve, Hertouch van Gelre , op dijnsdaclr toekomende fieh alhijer vervuegen zoude, begerende hij dat meijster Augustinus huijs in derKonijnckftraeten ende Joffer van Ruytenborchs tegen funt Agnijeten cloefter aver gelegen, bcftelt ende bereijt zoude



( 9* )
de warden tot fynre f. g. komll , oick dat men zoude verdacht wefen op twe gueder vetter Offen, wijn, ende haver tot lijn f. g. , terwijl hij reets mijt eenen gueden man gefpraecken hadt aengaende id gefcheijnck van Silverenwerck. * Deni3july 1569 getuigde Augustin Pannekoeck, voormaels Diener ind Secretaris des Hoechgebaren furften ind here Charles Hartoch van Gelre , dat hoochftgedachte Furft ind Heer in den jare xv£ acht ind dartich den lellen dach Junii omtrent elff vhren des nachts van deefen eerdtrick bijnnen Arnhem in Godt den Heer geftorven was.
Op den 9 Julij werdt by Willem Soone toe Cleve, Gulijck ende Berghe, Hartoch toe Gelre ende Greve toe Zutphen, die Ordonnantie van de Schutterije van Sint Joosten Doelen, bij die Burger en Ingefeetenen onder malkanderen opgerigt, toegelaeten ende bewilligd, ende met fyne hand onderteijckend: ende den H. Geb. F. Johan Hertoge toe Cleve, Gulyck ende Berghe H. Willems Vader deedt op verzoek van zijnen Soon, dewyl hij nog geen eigen fegel gebruikte, aandien brief fyn Segel hangen. Ende dit gefchiedde in die ftad van Nijmegen op den dag ende jaar voorn.
Op den zeiven dag werdt aan die van Catha-
rynen



C 93 )
rynen Poelen haar Privilegie van Hertoch Willem van Cleef verleend.
Op manendach den 15 July is dat Corpus van die Hooggebaren Furst onfen genadigen lieven Heer van Gelre alhier begraven, ende van twee Raitzfrunden der ftad gevolgt, welke daar veur van Bannerheren und Furftelicke Raiden elck foeven golden gulden omringen toe eijnen langen zwarten tabbert, ende eyne rouwkoevel. Ende in allen Kercken ende Cloifteren van defer ftad ende haer gebiede werden drije daigen voir den voorsf. manendach die kloeken van f'margens biff des avents getrocken, ende desf manendagh zielmijiïen en de vigiliën folemplick gedaen. Ende , bevoorens die begraefnisfe gearrestiert were , wardt by die Gildemeijsteren, Schutten, ind gemeijn Burgeren der ftadt van Bannerheren, Ritterfchap ind Steden gebeden ind begeert , dat zijn ff: g: alhijer in der moederkercken begraven mochte warden , want zijn ff. g. altijt in zijnen leven alhier zyn ruft ind leger gehadt hadde.
1539. Is doer die. Landtmeeter van Nymegen gemeeten die Stadf-weerd ad lj^LXV mergen, I. hont, XVIII. roeden.
Den 27 September omfing die Stad een brief
yarj



Cï>0
van Hertoch Wilhelm, om wegens die forchlike practiquen, aeiflegen ind verraderyen , welcke up etlicke fteden ind vlecken in korten plaets hadden gehad , geene unhekante perfonen, idt * fij kremers, belt-Iers, melaeten of ander ledichganger in die ftad te laeten, inlbnderheijtom to bedellen, dat geijne unbekante knecht oder kriegsluijden fich in der dad oder daer urn her verhaldeiw Item in dit jaar werden Henrick de Vries , Henrick van Grol ende Berent van Boeckholt, welke Drapeniers waren , ende jegens haren burger - eed die neringe uytter dad na Munfter gebracht balden , bij Schepenen gevonnift oer ogen mjtgeftekerj, ende oer twee vingeren afgehouwen te warden. Dan is dit vonnis ver facht, ende fijn fy metten vingeren begenadicht geworden.
1540. Werdt hier op Vaftelavond door den Retrikers dat Wagenfpull van der Broeck gefpueld , ende de Stad gaf haar een vat bier*.
Item in dit jaer waeren alle weeck tweeRaetdaegen , as dinx lachs ind vrijdaegs, ende op yder Raetdag kreeg ij ler Schepen I. ftr. VI. blanck; die twee Secretarien te zamen ook zo veel, item die Rentmeifter, maer die Burgermeifteren dubbelcl.
Item



C 95 )
Item in dit jaer zijn aengenamen vier nachtwakers;, die des nachts om der itraten loeverlicht folden hebben > dewijl men beducht was vur verraed ind ander oproer.
Item in dit jaar was Meilier Peter Hueft der Stads vuerfpreeck ind dienre in den gerichte, ind oick in gewigtige faken , daerom hem die Stad jaerliks toevuegde eijnen vetten olfe,
T54L Gaven die Obfervanten binnen Keyf. M. Stadt Arnhem aan de Vrouwe Regentesfe te kennen , woe dat oer Cloifter ongeveerlick tusfclien xl vnd h jaren aengenamen was , ind dat drie Cloefters oeres oirdens, als toe Nymegen, ZutphenindEmbrick, niet meêr dan drie mijlen van malkanderen gelegen waren , zo dat haere termijn of bedeplaetze zeer wynig ind cleijn was, dat zi oick van de fchemele Burgers weynig behulps kregen, en zy zich niet zouden hebben kunnen onderhalden, waren fij niet door den Zal. Hertoch Kaerle van Gelre tot oer onderhalt ter weeck begiftigt met eyn tonne biers, ind eijn porcij vleijsch tot xxv. ponden, ind tot den brandde eijn kleijn huecksken heggen , daer zy acht of negen vimmen fchanflen des jürs om Gats will ther bede lieten vellen , bijnden , ind in haer Convent brengen , wellicke aelmisfen
ook



C 96 )
ook bij Hartoch Willen» tijden van den Rennnn van Veluwe ütgericht ind verhandreikt waren geworden tot defen tijd thoe, dor Haer Ko. M. Commksfarius fulcks verbaeden hadt , biddende defen aelmisf te mogen behouden. — "En hier i op wardt bij een Fransch appoinctement aan die Minrebroedereu zekere fomme gelds toegeftaan, zonder dat men zeggen kan hoe veel, om dat het papier aan zijne randen verlieten is.
Item in dit jair is aan die nijen ftads baden gegeven eene fijlvere busfe.
Item aan die dat fpull fpuelden op Sint HufeMus dach van der doet, want fij voellfteijgerden ind grote laboers deden. ii vat biers.
Item op S. Andreas dach werdt bij die Burgemeijfter Henrick van Poelwijck ind die Kerckmeijfteren Henrck Engelen- Johan van R afijngen , ind Herman Dryever een verdrach gemaakt mijt meijfter Johan Nofter, dat groete orgell in der moederkercke te maicken , i ae vermoegen defer vurwerden. In den ijrften die prestauten van fefthien voet. Ten anderden een Doijff van acht voeten , mijt fijn Re s'eren. Then [darden een coppel van vijer voeten , off een baer-pijpe , v ie van beijden men bei even fol. Then vierden een fupertctave mijtzijn Regifteren. Then vilten die mixtuer off die politie



C 97 )
fcie fcharp mijdende rnijt fiin Reguleren. Then fefthen die zymbalen 'mijt zijn Registeren, hem noch die trumpetten, ende.ilt mogelick , d?.t hij noch een funderlinge ftemme d erbij vynden kon. Dan vindt men in dit verdrag nog itfproken van een baertfbeijte* van een holtpijpe, een gemzen horn ,een clijnckende zymbell. een regaell , een tramblant : ende dat holtwerck moeit gemaekt worden als toen die nije manier was.
IC42. Werdt een boden rond gezonden aan de kleine Steden van Veluve,omb den brieffvan den geleenden pennongen te laeten bcfegeieti, ind, want id iegel van Hattem quellick voordat van Wagèningen ftai d, zo wanit die boden wederom na Hattem gefonden , om dat te veran> deie.i.
1543. Zijn namens de Stad gefehicktvur Venloe,in dat Veldleger bij den Keijfer, Burgemeijs' ter Eyll n it die burgers Gijsbert ter Hoeven, Glaes Wijntgens, Thomas van Bemmel, Wilhem Gaymans , ende Engelbertus Secretaris* Wij zullen elders gelegenheid vinden om uit de ontwerpen dier Gedeputeerden van den Lande van Gelre en Zutphen aan te tonen, wat G al'



C 93 )
al daer te dier tyd verrigt werdt, en naar welke veranderingen en herftellingen binnen twee dagen het Tractaet aldaer gefloten werdt.
Op Sint Mattheus avondt werdt by Rer.é de Chalon, Prince van Orangien , als Stadhouder van Gelderland, in name vanKeyferCarel, in Arnhem eed gedaan.
In het zelve jaar ontfloegen Joban B'oemendael, Praeft tot Arnhem ende CleefF, ende Wesfel van Loofe, Drofl in de Lymers , als verordente Commisfarien van Hertoch Willem van Gulick ende CleefF , de Stad van den eed, dien fij aan Hertog Willem hierbevoor gedaan hadden. Ende dit gefchiedde op ten marckt voor den Raedthuijfc op ten 20. September.
1544. In dit jair hadden die van Malburgen dat fand laten belleken, ende die Richter, Burgermeifter, Schepen, mit alle der Stads dienaren waren daer gegaen, ind hadden dat wederom opgetogen, ind Wynand van Docrnick waf van baven af gegaen , ind van beneden wederomop op zijn tcfFelen droogs voets; ind koude oock niemand, dan der Had Arnhem dair an gerechticht fyn.
1545- Vorderde de R. K. M. Stadholder Ph.
van



( 99 )
van Lalaing van de Magiftraet by een brief vari den 11- Jan. een lyft, bevatcende alle die pafto. rien, vicarien und kufterien zyner M. ftadt Arnhem, foe vorhin durch den Furften van Gelre vnd Graven van Zutphen to vergeven ftonden, mit die jaerlicxe werde derfelver bij goede fpecificatie vnd verclaronghV
De K. Mt. vergunde bij zynen brieven van mandament, gegeven den xv. February aan de moederkercke C. L. c£ van xl Gr. vl. voer een glaefen venfteren, gefigureert met fyne M. Wa> penen en perfonen.
Ook verkogt Alert Bentijnck, .Haeff.neifter, in dit jaar aan Aluff Bentijnck, Jegermeifter, een ledige plaecze , daer van die huyfinge in den groten brand mede verbrand was, gelegen in Benrynck ftege, raall het HotT van Batenburch.
Item werdt id Hoff van fyne K. Majefteit in dit jaar met een Kaatsbaan of Speelbaan , ter lengte van een honderd en vijf voeten, vergroot. Ook was omltreeks dezen tyd Johan Mueller uit BrirtTel entboden , om te zien of men in Arnhem eenighe forweijnen meer zoude mogen brengen ind verheffen. Insgelijks op Key. Ml* Huff aïdaer.
1546. Hadt zich binnen Arnhem , en verder Ga in



in denFurftendomme Gelre, opgehouden Broeder Bernt Gruwel van Emmerick , Commisfaris van den Keijfer op 't ftuck van den gelove , of zo veel als onderzoeker haretic* pravitatis; defe Gruwel was geasfifreert met eenen gezworen Notaris, welk Dirck Wollf genoemd was, en hare daggelden werden bij de Rekenkamer betaald; aan den Commisfaris ij£xcim c£. viij.fi. voor hondert vier en tachentich dagen ; en aan den Notaris clxxvij. <£.
1547. Werdt alhier op fondag Judica gepubliciert ind uijtgelefen om der ftraeten KeyCM. Placaet van den 1% dach Martii tegens die bedelaers ind lediggangers.
Item in dit jaar werdt van de gemeijne Touffrouwen ind Regularefien des Conventz ind GaidtshuyiT van Bethanien vur Arnhem de Vrouwe Gouvernante Ccninginne Maria in aller onderdanicheit ind oetmoedicheit bedanckt , als dat zij van H. C. M. in den jare van 1545 mytten kercken tho Hullekeftcyn tot augmentatie ind vermeronghharer kleiner kercken, ind vercirongh ind vererongh Gaidtz verfehen ind gencdich tegiftiget waren geweeft , welckeftruicktuur ind tijmmeratie fij oock nae haerc geringe vermogens myt groten koiten fo veer brocht
had-



( ioi )
hadden, ind die kerck edificiert, dat men die gelaefen waell dair in fetten konde. Dweyll nv eijn alde tuechtliche hengebrachte manier die ffursten ind overfte der Landen in fulcke edificie ind ftruyckture der kercken tot eniger memorien yrft am gelaefen plachten toe geven, zo was vervolgens ook haar bidden dat H. CM. tot verweckongh van anderen eijn glas , foe groet ind kleijn H. C. M. dat believen zoude, geliefde thoe geven. En daar voor werdt bij Appointement van den t5 September, door de Coninginne , welke Iiaer toen in Arnhembevondt, een glas armoyé det ar mes de Vempereur ter waarde van xl. Car. g. geaccordeerd.
Des manendach na Sente Jansdach te mijdfomer kogt de Stad die twee huïjflingen, dat vorfte geheten, dat nijhe huijT, ind dat achterfte, dat hom, gelegen op ten hoick van den oert, mijtten ftal daer tho gehorende. Ind die werden aan Stads wijn - huis gemaakt.
Die Koenijnck Philips van Caellijs ind gemeijne Schutten van fente Olaelf bijnnen Arnhem droegen in dit jaar aan den Stadhouder Philips vanLalaing , ind aen Canceler, Racden , ind Commisfarien van wegen K. Mt. voor, woe dat die H, G. Fuift ind Heere Karele Hertoege van Gelre milder gedachtenisfe, oer (als lij plachG 3 "q



C )
plachten die Papegaij toe fchieten , ind oere venlijn olt ind verlieten was) altijd mit zijn nijhe ven lijn plach toe benedigen. Ind foe fij omme der groerer durene tijt wille ind ander onlede, die in defen lande geweelt was, in drije of vijre jaren nijet gefchaeten hadden, dan nu in meijnonge waren defen fomer wederom die Papegaij toe Ichieten, ind oere venlijn verlieten was, ind oeck omme die olde infignien ind wapenen will nijet gelegen was toe vueren , fee baeden fij wederom mit zijn ney venlijn begiftigt to moegen worden, en verwierven daar voor foeven Rijders tot xxu. ftr. 't ft. Ende zodane venlijn werdt mede geaccordiert aan die gemeine fchut» ten van &\ Katrijnen binnen de ltad , ende aan die fchutten ende broederfchop van fint Antonis vur A™hem. Ende die vendelijns waren gefiguriert mitten Burgonfche cruijs cndevierftalen, ende zy waren van die gewoene grote, namelyk van festig ellen floeijer doicks.
1548. Is verdragen by den gemeijnen Schepen, dat nyemant huijfen, ftaende an de ftraeten, tott fchuijren macht maeken, om daer in te dorfen, ende andere bouwerek te doen , dat men daerin niet plach te doen.
Item in dit jaar werdt een Krib van die weerd • van



C 103 )
van Marten van Rosfum, gelegen aan denPraeft door het eijs verbroken, ende hij gafaanMichel van Holt, die hem die reijs tot ftoppingvandie Krib geleverd baddet, ende idf reijs fonder geit nijet en wolde folgen laten, fes filverecruifen, ende dat waren kroefen , to pand, maer die Marfchalc liet ook kort daerna durch fynen Secretarium Johan Pannenkouck, ende Jasper fijnen Rentmeifter , die cruifen weder afvorderen, ende nogthans des holts noijt egheen betalinge doen.
Item in dit jaar gaf Jacob Nagel zijne Memorie over, betreffende het leiden van eene fontein in de ftad. Deze fontein zou op de nije merckt feven voeten hoog hebben moeten fpringen. Zy zou zich verdeeld hebben in vier fonteinen , in defen op de nye merct , in eene by het nijew wijnshuijs, in eene binnen der poenen van den hoeve (het Stadhouders hof), en in eene op het kleijnoort. Jacop Nagel nam aan , dezelve zyn leven - lang te onderhouden , en daar toe eene reijs in 't jaar over te komen , of een ander uit Brusfel daar toe te zenden. De lode buifen zou hij van eene wydte gemaakt hebben, dat zij binnen yder vier en twintig uren twee honderd amen waters aauvoerden. Zij zouden zwaar gewee zijn 34000 ponden zwaar Ceulfch gewigt, en' betaald geworden met 2000 PhiG 4 lips



* C '°4 )
Jips guldens , van 25 ftr: brabands het fruk.
In de vierjarige fchattinge van 't jaar 1548, werdt van Arnhem met de andere Veluwfche Steden, en het platteland dus gedragen:
Arnhem i 160I gin:
Harderwyck 580.
Wageninge 3,^6.
Hattem 4B4.
Elburch cyo.' Veluwenfoom 1550.
Veiuwe 12658.
1549. Den 2 dach Decembris is in die ver-
gaderinge van Cautzler ende Raden des Keijfers o.a. g. Heeren in Gelderland verordend, gecompareert, en nevens hun nedergezeten die Prior van Monnichuijfen, te kennen*gevende, dat die Richter van het Nijebroeck geftorven was , dat Hij namens het Convent, en uit hoofde van 't Recht van pandfehap , daeromme weder tot eenen nijeuwen Richter prsefenteerde Marten van der Heijen , verfuickeude, dat men denfelven den eed van K: M. wegen als Hertogen van Gelre , ende Graven van Zutphen , na alder gewoonten afnemen wol , en is hem na voorItfuge van de mftraétie des Coaveuts den eed
af-



C ïo5 )
afgenomen , en die door Hem in handen van den Stadholder en Raeden gepijelteert.
1550. Op Sancr Thomas dagh des Hilligen Apostels hebben die Gildemeisteren, Hüismeisteienund Raedtsluiden van St. Nicolai tfroedcrfchap , avermits dat die brief oirer Statuten vergenckelick ind duister was te leefen , dien, mit believen ind confent der gemeijne broecers, laeten verfchrijven , vernijui, ind in etzefcke puncten verftelt ind verbetert, en daar bij geftatueert, off die broederen ind nakomelingen defe Statuten tot eniger tyd korten of verbeteren wolden , dat fij die fullen mogen laten verfchrijven, of mit eijnen traiiifix aen voornoemden brief hangen laeten.
155is Op den 14. Maert gaf de Vrouwe Regentesfe aan de Stad kennis , dat door den Koning van Vranckrijck die p.ys, die hij met zynder Majefteit haddé, verbroken zijnde , zij hadt moeten aannemen ende lichten een goet ende groot getal van Luijden van oirloge te peerde ende te voet-, die welcke zij fchikte op te frontieren, alzoo wel van den lande en Furftendom van Gelre, als an der landen \an herV'aeits over. Dat het nodich was daar toe te G 5 ge«.



( io6 )
gebruicken die Gouverneurs van den landen, Heeren van der oirden, ende ander grote trouwe perfonnaigen ; hen den handel van der oirlogen verftaende, om het krijchsvolck te beftueren, ende onder anderen den Graue van Hoochllrate, Gouverneur van den lande ende furftendom Gelre , welcken zij fchickte met etlicken volcke van oirloge buijten den lande ende limiten van Gelre, om die vijanden den inganck van dien te beletten. Begerende ende verfouckende, dat durende d' affweefen van den voorff. Grave van Hoochftraten, de Magiftraet midlertyd blijve ghelijck zij tot her roe gedaen hadt, gelyck zy daer an niet en twyffelde. Aanbevelende van goede forg en toelicht te draegen op de vrempde ende alle andere, die haar eenichfins zouden mogen duncken fuspect te zijn. Ende altoos to halden die goede trouwe borgeren ende onderlaten in hoere goede deuotie , ende affectie zynder M., doende houden goede fcerpe wake overal in der ftede dairt behoeren, ende die tijd ende noot dat eyffchen zullen. Doende voorts dezelve ftede vallen ende ftereken met eerden wallen , ende andere reparatien, die mettere hacft in den noot gefchien moogen. Dat ook 't bus-gefchut ende artillerie derzelver ftede mitten munitiën ende andere hoer toeLehoerten verlkn
ende



( io7 )
ende bereet gebonden werden, op dat men bequame middelen hebben mogte te verftaene totter defencie ende befchermerdsfe van dezelver zoo verre noot ware. In wekker gevalle die Koninginne den voirfT. Gouverneur met allen vliete wederom in den lande mit goeden getaele van luiden van oirlogen fchikken zoude. Vragende daarom een overdag van 't getal van luijden van oorloge , welke men in der noot tot bewaernisfe van der ftede behouven zoudt. Overlatende aen de Magiftraet, indien het haer goet dacht, die monfteringe te doen van alle hare borgeren, ende de weerachtige mannen op te fchrijven, mede om die allarmplaetfen te reguleren.
Bij de Magiftraet was in 't jaar I545,byguetduncken ende advijfe van den Stadhouder, aangenomen Mr. Johan Wyer Medicijn , en dat op eene jaarwedde van honderd Car. guldens; dan, om dat derfelver Stadt, avermits haere groete armoede ende verloop, befvvaerlick viel die felve kosten te vervullen , zo vergunde Keijfer Karei in 'tjaar 1548 tot verlichting hier in achtien rijder guldenen. De Stad hier mede , zo bet fchijnt, niet genoeg geholpen zynde , hieldt dit tot het jaar 1551 uit, en moeft toen haar tractement opzeggen. Ende Weyer daar op
de



C ioS )
de ftad verlatende , en gaande in dienst van den Hertoch van Cleef over, zo moesten de Arnbemers toen een gantfch jaar zonder geneesheer zitten, ende alst hem Luijden van noede was, den Medecin van Deventer offt Cleue haelen. Ende toen kwam Gisbertus Neobrederius, ende by verwierf den 3. May 1553 de agtien rijder guldens, welke aan zijnen voorzaat waren toe» geleijt geworden.
1555- °P den tweeden Frebruary heeft die Greve van Hoochftraten ontfangen denHulckenfteijn met allen zynen toebehooren , b: yten der ftadt Arnhem gelegen, totZutphenfche Rechten Leenrurich, daer van voer een heergewaet hadt behoiren te comen twee gok guld: , dan alzoo hij Stadtholder ende Capiteijn generael der Lande van Gelre ende Graeffchap van Zutphen was, en wierdt hier aff ter Lheenkamere nyet ont. fangen.
Op den 1 dach Julii is hier binnen Arnhem een folempneele begenckenisfe geholden , over die Coninghinne van Caftillien Key. Ma. moeder hoich -lofflicker gedachtenisfe , yets kortz vcrruckter wijle geftorven , ende dewijl men dan ten zeiven daeghe oick aelmoeffen den armen doen zoude, zo werdt den Amptman in Over-
betawe



C 109 )
betuwe bij Cantzler ende Raeden op den 20 Junij aangefchreven , dat hij in den kercken zoude laten publicieren und verkundigen , dat alle arme luijden, die der aelmoesfen genieten, vnd dieontfangen wolden, fich den vurlf: eerften dach Julii tho twaelff uhren op ten middach hier voir die Stadt, voir St. Johans porte , aen der peerdenmerckt zouden vinden laeten.
Item hadden in dit jaar de opgezetenen van 't Schependom en van de geheele Veluwe grooten overlast van die knechten, welke in den Stiffte van Munfter onder idt regiment des Graeven toe Arenberge geweell und afgedanckt waren, oock van andere heerloele lantloepige knechten, ende die overweldigingen van defe rabauwen waren zo menigvuldig en zo erg, dat de Momber, en ijder Officier van Justitie in het getal van paarden, die zij houden moesten, vermeerderd werden , en dat men na ondervinding van de wynige hulp daar van in 1559 een Schutmeister tegens vagabonden aanftelde, edog welke bediening vijf jaren daarna , in 1564 , wederom werdt afgefchaft.
1556. Speelden die Rhetorïfiers voor idRaedhuus.
Den 6. Maij werdt Koning Philips van Spanen



jen als Hertog van Gelre ende Greve van Zm> phen aangenomen. Ende men deedt daar voor den Eed in hande van den Greve van Hoorn als Stadhouder, ende die Greve vuiff: dede wederom eed van 's Konings wegen.
!557- Werdt aan den Richter van Arnhem bij Cantzler en Raden vergund te mogen componeren voir xxiv. Car. gulden met Gerrit Janff, twee vrouwen getroud hebbende: ende men moet weten , dat iemand , welke in defen tijd twee vrouwen getrouwet hadt, ende niet te geven en hadde, daar voor gewoonlijk pcenitencie moefte doen , gaende voer die procesfie bahr voets in een linnen kleed bloods hoofds , ende zomtijds meteen uitgetogen zweerd, waarop een doods • kop, in zijne regte hand, Ende dan moeft hij daer en boven tot lieffenisfe voor den Amptman, Rigter, Drosfaert , drie , vier , vijf dagen arbeiden; want het hadt van goeder alder gewoente in die meefte ampten plaets. boven die pointeringen ofte compofitien voor den Furst, eene lieffenisfe voor den Amptman toetedingen , welke in geld, koorn , hold, herinck , dienften, ofte fus anders beflondt, ende waarom alle die mifdaden , hoe zwaar ook , zelfs wanneer eene fuster bij haren broeder een kind verwonnen
hadde



C I" )
hadde, met geld gebeterd wierden , ende defe bloedfchande maar met xi Philips gulden.
1558. Den 30 August! was die huijsfrouw Reiners Dibbitz Secretarii ende bewaerders C. M. Charters und Registercameren , ende oock Concherge der Cantcelrije, overmits die grouwelicke peftilentien, vuijtdefer werelt genomen, ende hadden die Cantzler ende Raeden fichniet alleenlick daeromme die Cantzelrije hinfurderto frequentéren verfchrickende, maer oick om dat in allen fteden, dorpen und vlecken defer F. und G. woe oock in allen omliggende Janden die felve zieckte bikans generalick zwevende was , fich befpraken, dat die Cantzelrie een gebeurlicke tijd gefloten zoude ftaen , en dat men bij voorkomende Co. M. olf landtfaecken , in een , daer toe 't bequaemft bevonden huis , vergaderen zou.
«559. Doe die Co. Ma. nhae Spangien verreifen folde, was die alinge Landtfchap thoe Ghendt verfchreven , ende fyn aldaer wt Arnhem geweeft Wynandt Hackfoerdt , ende Wil. hem van Poelwijck.
1560. Willem Maesfen , burger defer ftad,
om



om ettelicke groote delicten vnd overgrepen, 0( cV tot oproer tenderende, op den 13 Octoiüis 1559 lüj Jacob van Ommerei. nit gevolcli der Schepenen , tot die hoqchfte keur , te weten vat fijn lijf verwezen zijnde, werdt den 16 Febiuarij , bij Acte van den Stadhouder Philips Van Muntmorency , Grave tho Hoirne , voorna, re'ijk op bede der famentlicke Schutten van Sint Catharinen Schutterie, van defe IhafFe ontheven, mits onder anderen voor drie jaren binnen de ftad gebannen blijvende.
Op den ?4 Ju'y werdt van Canceler en Raden aan de Stad kenniï-fe gegeven, dat bij Z. K. M. den Edeken vnd Waelgeboren Heeren Kaerl van Brimeu , Graven tho Meghen , Fryheeren tho Wefemale , vnd Humbercourt , Heeren tho Houfdaing, Erffmarfchalk van Brabant vnd Ritter van der Oirden des gulden Vlies , tot Stadholder defer Furstendombs Gelre vnd Graefschaps Zutphen gekofen was, met verdere aanfehryving, dat H. E. onvertochlich den Burgermrn: Schepenen und Raedt. n der c'.eij-ier Steden , und voirt ijdeien van den Ritterfchap des Quartiers Arnhtm hier aff fchvifftelick verftendigen. üaer mit fij vnd ijeder van oer ge ijekfais waelgemelten Graven tho Meghen voor Co. M. Sradtholder generael erkennen , halden , vnd fijne Ed#
oeck



C "3 )
ceck alle behorelicke und fchuldige ehre vndt gehoyrfaemheijt bewijfen und leyften.
Op defen brief wardt van de Hooftfleden Nymegen, Ruermonde, Zutphen en Arnhem , uit Arnhem op den 2. Aug. geantwoordt , dat fy willich waeren den Grave tho Meghen tot einen Statholder te accepteren, mer alzoo vorgangenjaeren (to weten 1544, doe die Prince vani Orangnen 1. m. dat Stadtholders ampt renuntierde, ende die Graeff van Hoichflraten oick I» g. fulx acceptierde, ende gelickfals anno 1555, doe die Waelgeb. Graeff tot Hoerne mijt dat Staetholders ampt verfien werdt,) gebruijkt ende obferviert wes, dat die Landtfchap daar toe by den anderen geroepen werdt, fo bedagt haer, dat in defen het alde gebruick moeft agtervolgt worden ; verfoekende dus , dat bij Cantzelair en Raiden die Landfchap mogt befchreven worden. Defe brief werdt bij eenige Gedeputeerden aan den Cantzelair Adr. Nicolaf overgebragt, en defe aldaer zwarigheid vindende , zo vondt men goed eene Commisfie uit de vier Hoofdlieden aan die Hertoginne van Pararat aftezenden , tevens met een brief, waer by zy oer f. g. onderdanichfl baden, dat zy ge. liefde alzo goedichlick tho vórfien , dat int jnnhemen des Stadtholders die Baiinerhern, H Rit-



Ou)
Rt'terfcnap» int Steden tfamen befchreven werden.
, Item foe die naeburen m die.Rbijnftraet nae alder gewoenheid jairiicx eens in Sl-Peiers Kerck pleegden te teeren , ind dat Nymeegfche bier daer dan verdroncken wardt , pleechden fy dat Cijfe vrij te drincken ; foe fy dan in dit jaer folden teeren, ind geen Nymeeghsch bier waste bekommen, hebben 's deels nabueren , als Rut. ger Tolheken, mit noch meere anderen , in dit jaar aen ons Heeren erworven, ind Hy hoirtoe. gel&eten, dat fy datmaell wijncijfe vrij mochten drincken.
15 ' i. Wij hebben op het jaar 1545- de vorderingen van den Stadhouder nopens een lijft der Vicarijen en Kosterijen gezien, het komt op dit jaar te pas , die Lijst, zo als zij door alle Steden en Ampten van Gelderland werdt opgegeven , alhier geheel te laten volgen.
Declaratie ende Specificatie van den ghees'elicken beneficiën in dm lande van Gelre ende Zuiphen, waeraff die collatie, prefentatie ende alle anders dispofitie den Coninck Jure



C "5 )
jure patronatus ende andersfins toefraet, en die welcke zyne Ma1 gereferveerc aen fich , oft derfelver generael Regent oft Regente fyner Mats Nederlanden,
In 't Quartier van Nymmegen,
Die prebenden in SS1? Stevens Kercke binnen de Stadt Nymmegen, over ander maent, metden Capittel derfelver Kercke als ordinaris.-
Vier prebenden toe Eist , hebbende elck cu* ram annexam over ander maent, met den Proest tho Eist als ordinaris.
Twee prebenden tho Turnhout, die men pretendeert te hooren ter collatie eens Heeren van Oyen endt Dieden.
In de Stadt Bommel.
Alle die prebenden in de Collegiale Kercke binnen de Stadt van Salt Bomel, over ander maent met den Treforier van den Dom t'Uytrecht sis ordinaris.
H * Quar*



( U6* ) S
Quartier van Zu*la hen.
Pie Pro.«fy2 tho Zutphen m?tc,e Vicare ^ air are SS'*1 Maria virginis in de Kercke te Brumen in Veluwenfbom, wetende Juris pa» ironatus Principis-, daeraen seannecteerf alle de prebenden der collegialer Kercke tho Zutphen Juris patronatus.
Quartier van Ruremonde,
Pie Froestie der collegiale Kercke Sancti Spiritus binnen der Stadt Ruremonde.
Item die prebenden in der voorll Kercken , die Juris patronatus zyn, ende die andere oyer maent, met den Proest aldaer.
Quartier van Arnhem.
De Proestye der eollegialen Kercke van S*f Walburge binnen der Stadt Arnhem.
Alle de prebende in dezelve Kercke over ander maent met den Proest aldaer ordinaris.
De-



C "7 )
Becïaaatie ende Specificatfe van den Pasroryen , V carien , Capellen, Officier? en Costeiyen, flaunde ter ghifte ende dispcfkie des Conincx, Jure p'Uronatus en andersfins , van devvelücke fyne Ma1, die ghifte toegeiaaten heft, den Stadtholder 's landts van Gelre ende Zutphen.
Ferftelyck van de pastoryen die wellicke fyne Majt. bij provifie , ende tot dat defelve anders geoidineert zal hebben , geconftnteert heeft den voorsz. Stadtholder te mooghen vergheven , edoch nyet anders dan mits voirgaeru nominatie en prefentacie van den Cantzler in den voorss. Lande van Gelre, ende van eenen Theologen, woonende aldaer oft t'Uytrecht. i
Quartier van Nymegen. In Overbetuwe.
Die Pastorye tho Lent, Juris patronatus. Pasrorye van Herwen, over ander maent met den Pioest tho El»t.
H 2 Pas-



t iï8 )
Pastorye van Haldren, indyen fyne Mat. daeï .toe gerechticht is.
Die Pastoiye van Doirenboreh , over ander maent met die Abdiffe van Nyenclooster.
Die Pastorye van Gendt over ander maent met de voirff. Abdiffe van Nienclooster.
Die Pastorye van Angeren over ander maent met de voirfT. Abdiffe van Nyenclooster.
Die Pastoiye thoRandtwyck over ander maent met den Capittel van S S« Marien t'Utrecbt. ■ Die Pastorye van Hervelt over ander maent met den Domdeken tot Vtrecht. • Die Pastorye van Eewyck over ander maent 'met den Capittel van SS1? Marrien t'Utrecht.
Die Pastorye van Oosterhalt over ander maent met denzelven Capittel.
Die Pastorye van Valborch over ander maent met den Proest van Eist.
In 't Maes ende Wael. ' Aeltforst. Alfen. Drom el.
Die Pastoryen van \ Wamel.
Leeuwen.
Pufïlyck en (.Aefferden,
over ander maent met den Capittel tho Zantten.
Die



C i»9 )
Tie Pastocpe van Ne eriwflefe Die Pastoiye the Oyen enuc Dieden, Jurk patfotéutu..
In Nederbetuwe,
Die Pastorye te Doodeweert, Juris patromtus.
Die Pastorye to Echtelt.
In Bommelreweerdt.
Die Pastorie tho Haerwerden over ander maent met den Capittel van den Dom Tutrecht.
Pastoiye tho Dryel over ander maent met den Proost tt»p Orden Muufter Tutrecht.
Pastorye tho Wel over ander maent met den Capittel van 's Hertogenboflche.
In Tielreweerdt.
Die Pastorye van Geldermalfen, Juris patronatus.
Pastorye van Deyl, Juris patrmatm. '
Pastorye tho Werdenborch , over ander maent met Capittel van SSP Johan Tutrecht.
Beyde de Kercken tho Hemert, over ander maent met den Abt van SS" Pauwels Tutrecht H 4 Pas^



C "O )
Pastoiye van Wadenoyen over ander maent met den Doniproest Tutrecht.
Pastorye tho Heilouw, over auder maent met den Abt van Paderborji.
In Daelhem.
Die Pastorye tho Daelhem, Jurispatronatus*
Quartier van Zutphen.
Pastorye der Kercke in de Nyeftadt binnen der Stadt Zutphen, Jurispatronatus, aen welcke geincorporeert is die Vicarie op ten Altaer des heyügen cruys in defelve Kercke.
Int Lantdrost-Ampt van Zutphen.
Pastorye tho Ruerloo, over ander maent met *t Capittel van Zutphen.
Pastorye tho Hengeloo, Juris patretiatus.
Pastorye to Selhem, over ander maent met den Abt van Weerden.
Pastorye van Doetinchem , over ander maent met den Proest van Belhem.
Pastorye te Steenre , over ander maent met den voirlT. Proest.
Pastoiye to Groll, over ander maent met den Biflchop to Munster.
In



C )
In het Schok - Ampt van Zutphen.
Pastorye tho Warnsfelt, over ander maent met den Capittel van SS« Peter Tutrecht.
Pastorye to Wichmont, over ander maentmet den Abt van Weerden.
Pastorye van Gorflel, Jurispatronatus.
Pastorye van Vorden, Juris patronatus.]
Int Scholt-Ampt van Lochum.
Pastorye van Lochum, over ander maent met den Capittel to Zutphen, zooverre fyne Ma £. daertoe gerechticht is.
In de Stadt en Ampt van Bredefort.
Pastorye binnen Bredefort, aen welcke geannectiert is die Vicarie Altaris beata Maria in Aelten, Juris patronatus.
Pastorye tho Winterswyck.
Pastorye tho Aelten, Juris patronatus. : Pastorye tho Dinxperloo.
Quartier van Ruremonde.
Pastorye der Moederkercke binnen Ruremony de, over ander maent met die Vrouwe van Ti Munster aldaer.
H 5 In



C 12* )
In *t Ampt van Msntfort.
Pastorye in der VJecke Moiitfort, Juris patronatus.
Pa'torye tho Echt, over ander matnt met die Abdiffe.
Pastorye tho Roesteren, Jurispatronatus. Pastorye in der Nyetftadt, Juris patronatus. Pastorye toSyn, Juris patronatus. Pastoiye to Swalm ende AUl-ie, Juris patronatus.
Pastorye to Bracht ende Saeffelen, over ander maent met den Pastoor to Echt.
Int Ampt van Kryeckenbeeck.
Pastoiye tho Ercklens, Juris patronatus.
Pastoiye tho Nedercruchten , alternatis vicibus met 't Dom - Capittel van Coelen,
Pastoiye tho Vyeröen, Juris patronatus.
Pastoiye tho Wanckum, Juris patronatus.
Pastoiye tho Heringen, Juris patronatus.
Pastoiye van Leuth, over ander maent met die Abdiffe van Nyenclooster.
Int Ampt van Stralen.
P:s*o;ye 1 innen de Stadt Straelen, over ander maent met den Abc van Syberch.
Int



c m)
Int Ampt van Gelre.
Pastorye binnen Gelre, Juris patronatus, en wordt gemeynlyck daermede verfien een Carmeliter des Cloosters aldaar.
Pastorye tho Aldekercken , Juris patronatus.
Pastorye aen SSt Anths Berghe, Juris pa* tronatus.
Pastorye ter Capellen, Juris patronatus.
Pastorye ter Nyekercken , over ander maent met die Abdiffe van Ruremonde.
Pastorye te Wetten, over ander maent met die VOorlT. Abdifle.
Pastorye te Vemt, over ander maent met die Abdiffe van Nyenclooster.
Pastorye the Meufelen, in den lande van Cleve, die Coninck als Patronus ter caufe van den borch tho Geldre.
Pastorye teWaelbeeck, over ander maent met die Abdifle tho Nuyff.
Int Ampt van KefTel.
(Pasto,ye tho Venraeden, over ander maent met die Abdifle van Ruremonde.
Pastorye thoKeffel, Juris patronatus. Paftorye tho Lotthum, Juris patronatus.
Int



( »»4 )
Jnt Atipt van Wachtend >ncfc.
Paste ;ye binnen de Stadt Wajhtendonck, Juris patrenatus.
Pastoiye tho Serfïerfn. Pastoiye tho SS* fvcolas.
Quartier van Arnhem. In Veluwenzoom.
Pastorye te Redinchem, over ander maent met den Abt van Paderborn.
Pastoiye tot Reden, over ander maent met den Abt van SS*? Pauwels Tutrecht.
Pastoiye tho Ellinchem , over ander maent met den Capittel te Zutphen.
Pastorye van Brumen, over ander maent met die Abdifle van Eken.
Pastorye tot Hall , over ander maent met den Abt van Weerden.
In Veluvven.
Pastorye tot Ede, over ander maent met den Proest van SS* Peters Tutrecht.
Pastorye to Delen, Juris patronatus.
Pastoiye van der Nyekercke, over ander maent met den Abt van Paderborn.
Pas-



C ?»5 )
Prstrrye thoEr :el, over anc'cr maent met den Abt van SS te Pauwels Tutrecht.
J a. torye van üorenfpyck, over ander maent met den Abr van Weerden.
Pastorye van 't Oidenbroenk, Juris patrcna$us.
Pastorye tho Heerdt, Juris patronatus.
Pastorye tho Vorichten, Juris patronatus.
Pastoiye to Eeep, Juris patronatus.
Pastoiye to Oen , over ander maent met 't Capittel van SSte Marien Tutrecht.
Pastorye to Vaflem, idem.
Pastorye to. Apeldoren, idem.
Pastoiye van Bcykbergen, over ander maent met den Proest van SSt? Pieters Tutrecht.
Pastoiye te Voirst, over ander maent met den Abt van Proemen.
Pastoiye te Wilp, over ander maent met't kar pitte! to Deventer.
Pastoiye van Twell, idem.
Pastorye ter Wold, idem.
Pastorye tho Nyebroeck, Juris patronatus.
Pastorie to lioefflaecken , over ander maent met uen Abt van Siiue Pauwels Tutrecht. Stadt Wagheni rj e.
Pastoiye binnen de öwat Wagheningeii, Juris patronatus.
Stadt



C 126 ) Stadt Hattem.
Pastoryen binnen Hsttem, over ander maent met den Domdeken Tutrecht.
Stadt Elborch.
Pastorye binnen Elborg , over ander maent met den Abt van Weerden.
FICARIEN.
Quartier van Nymmegen^ binnen de Stadt.
Een Vicarie op onfer lieven Vrouwen Altaer in SS*. Stevens Kercke binnen de Stadt Nymmegea. Juris patronatus.
Twee Vicarien Caftrale op 't Hoff te Nymmegen , Juris patronatus.
Int Ryck Van Nymmeghen.
Vicarie op SS1? Ca.haiynen Altaer tho Boeningen, over ander maent met den Capittel van Nymegen.
In Overbetuwe.
Vicarien to Herwen ad altare diva Virginis
db.



C "7 )
divarum Jacobi, Anfhoniit Cornelii e? Judoci, Juris patronatus.
In de Stadt Hommel. • Vicaria Sl? Agathae tho Bommel.
In de Stad Tiel.
Wtem* ad altare S. Vrfida in der Kercke van Sf* WaLburge binnen Tiel, Juris patronatus.
Vicarie in der Kercke van SSt* Marren binnen Tiel ad altare Catharin* Barbar*.
In Tielreweerdt.
Vicarie ad altare divaCatharina in der Kercr ke van Dryl, Juris patronatus.
In den Ampt van Beesdt en Renoy.
Vicarie op tes ru-ylich ervys Altaer in de Kercke van Beesdt, indijen fyne MJ. daeiinne gereehticht is.
Quartier van Zutphen.
Vicarie in der Collegialer Kercke tho Zutphen, genoemt des Graven Capelle , gefundeert ter eerea van SS^Margrieteu, Juris pamnatus.
An-



C "8 )
Andere Vicarie aldaar ad altare Dm Bartho' ïomei, Juris patronatus.
Andere Vicarie aldaer ad altare Phïï&Jacobi, & puerorum lnnocentittm.
Andere Vicarie aldaer ad altare divi Martini
Maria Magdalena.
Vicare ad altare SSff' Andrea in der Kercke in de Nyeftadt te Zutphen, Juris patronatus.
IntLandtdrost-Ampt van Zutphen.
Vicarie ad altare trium Regum in der Kercke to Henxerlo , Juris patronatus.
Vicarie trium Regum & SS'? Catharina te Groll, foo verre die Coninck daertoe gerechticht is.
Int Scholt - Ampt van Lochum.
Vroechmifle Altaer en SS1} Anthonij Altaer, over ander maent met den Capittel van Zutphen eiï Schepenen van Lochum.
Vicarye SS'f Gudala, over ander maent met den Capittel tho Zutphen ende Pater des Convents van SS1? Agneten te Lochum.
Vicarye ad altare undecim millium Virginum over ander maent met den ordinaris Collators.
Irj



c m)
In de Stadt en in 't Ampt Bredefort.
Vicarye ad altare SS'! Amhonij te Bredefort. Juris patronatus.
Vicarie SS** Anna, Juris patronatus.
Vicarie op SS'? Catharytien Altaer.
Officium ad altare SanÏÏorum Anna 6" An* thonij.
Vicarie te Dinxperloo*
Quartier van Ruremonde. In den Ampt van Montfort.
tS« Agatthe te Utrecht. beata Maria, ende beaia Catharina in hospitati. over ander maent met den Pastoer to Echt.
Vicarye SS'! Johannis Evangelista in Echt, over ander maent met den Pastoir to Echt.
Vicarye ad altare beata Maria in der Kercken te Roestrn, over ander maent met den Pastok aldaer.
(Georgii, Nicolaif, s S'.e Crucis,
Diva VirginiSy <S? y Hospitalis.' over ander maent met den Pastoer in derNyeftadt»



C 13° )
Vicarye to Vlodorp ad altare dive Firginit, Juris patronatus.
In 't Ampt van Keffel.
VicaTyen in der Kercke to Venraeden ad altare SS'/ Anthonij, Juris patronatus. Vicarye op SS<;e Catharynen Altaer to Keffel.
In 't Ampt van Wachtendonck.
Die Vicaryen binnen Wachtendonk , Juris patronatus.
Vicarie to Gheisteren.
Vicarie oft Altaer to SS** Nicolaes. -
Quartier van Arnhem.
Stadt Arnhem.
Vicarie of Cappelrie ad altare SS1." Crucis, diva Virginis Maria, & dm' Hier onymi, Juris patronatus.
Veluwen.
Vicarye op SS*0 Catharynen Altaer to Ermel, over ander maent met den Abt van SS?5 Pauwels Tutrecht.
Cappelle tot Vaeffen, Juris patronatus. Capelle tot Vorichten, Hem.
V>



C 131 )
Vicarye van SS'." Anths1 Altaer tho Wilp, over ander maent met die Abdiffe van der Honnep.
Vicarye te HoifThken, over ander maent met den Abt van SSte Pauwels Tutrecht.
Te Hattem.
Vicarye oft beneficie cafïrale op 't huys te Hattem, Juris patronatus.
In de Stadt Elborch.
Vicarie SS*} Hieronymi ,omzx ander maent met den Pater oft Convent to Hulsberghen.
COSTERTEN.
In 't Ryck van Nymmegen. Costerye tho Wichen.
In 't Scholt- Ampt van Zutphen. ' Costerye van Warnsfelt.
To Bredefort.
Costerye tho Bredefort, Juris patronatus. Costerye tho Winterswyck, Juris patronatus. Costerye tho Aelten, Juris patronatus.
i s Quar-



C 13* 5
Quartier van Ruremonde.
In 't Ampt van Montfort,
Costerye tho Asfelt, Juris patronatus. Costerye binnen de Stadt Venloo, Juris patronatus.
In 't Ampt Krieckenbeeck i
Costerye tho Nedervuchten , Juris patronatus.
Costerye tho Vierflen, Juris patronatus.
Ampt Gelre.
Costerye binnen de Srad Gelre, Juris patronatus.
Costerye tho Aldekercken, Juris patronatus. Costerye aen SSc.e Anthonisberge, Juris patronatus.
Costerye ter Cappellen, Juris patronatus. Costerye te Nyekercken, Juris patronatus. Costerye tho Veirt, over ander maent metder Abdifle van Nyenclooster.
Ampt van Keffel.
Costerye tho Venraede , Juris patronatus. Costerye en" Kerkror Ampt tho Gheisteren. Costerye èa Kerckmr Ampt tho SS'. Nicolaes
Die



C =33 )
Die Stadtholder 's landts van Gelre en Zatphen zal vleitich infiehns hebben vnd dragen, wanneher eenige Pastorye , Capelle, Vicarye, Costerye oft eenich ander beneficium fyner dispcfnie toegelaeten , vaceert, dat fyner Mats Recht, zoe wel Juris patronatus, als over ander maent, met den ordinarii! Collatoren , gtl dat fy Voirfursten der lande van Gelre ende Zutphen gebruyekt, vnd Lilfaen Zyne Mat hergebracht is, waergenom ende neerftelick bewaeit wordde,- Ende oftgheviele, dat gemelter Stadtholder eenige andere beneficiën , dan in deefen Register gefpecificeert llaen , vernaeme daer dacrtoc Zyne Ma* gerechticht were , zal zullicke beneficiën in denzelven Register oick doen opteyckenen, vnd fyner Mats gerechtigheyt daerinne oic bewaeren', fal boven defen mitvliec die handt daer aen halden, dat die guederen tot den voirfT. beneficiën gehoiren nyet ver- ' vreempt noch vermindert, maer bewaert wordden, als fuilicx tot beter onderhaldungh Gottes dienst, vnd der perfoenen daertoe noedich geboert. Gedaen in de Stad van Madrid den laesten dach van Januario XVL een en festich.
Phles?
I 3 De-



C 134 )
Declaratie ende Specificatie van den gheestelicken beneficiën , in den lande van Gelre ende Zutphen, waeraff die Collatie, prefentatie ende alle andere dispofitie den Conmok jurepatronatus ende andersflns toeflaet, en die welcke Zyne Ma1, gereferveertaen fich, oft derfelver generael Regent oft Regente fyner Mats Nederlanden.
In 't Quartier van Nymmegen.
D ie prebenden in SS'? Stevens Kercke binnen de Stadt Nymmegen , over ander maent met den Capittel derfelver Kercke als ordinaris.
Vier prebenden toe Est, hebbende elck curam annexam, over ander maent met den Proest tho Eist als ordinaris.
Twee prebenden tho Turnhout, die men pretendeert te hooren ter collatie eens Heeren van Oyen ende Dieden.
In



C i35 )
In de Stade Bommel.
Alle die prebenden in de Collegiale Kercke binnen de Stadt van Salt Bomel, over ander maent met den Treforier van den Dom t'Uytrecht als ordinaris.
Quartier van Zutphen.
Die Prostye tho Zutphen met de Vicarie ad altare SS(f Maria l'irginis in de Kercke te Bruinen in Veluwenfoom, wefende Juris patronatus Principis , daeraen geannecteert alle de prebenden der Collegialer Kercke tho Zutphen , Juris patronatus.
Quartier van Ruremonde.
Die Proestte der Collegiale Kercke Sancti Spiritus binnen der Stadt Ruremonde. .
Item die prebenden in der voirfT. Kercken , die Juris patronatus zyn, ende die andere over ander maent met den Proest aldaer.
Quartier van Arnhem.
Die Proestye derCollegialen Kercke van SS*e Walburge binnen der Stadt Arnhem.
Alle de prebenden in dezelve Kercke over andere maent met den Proest aldaer ordinaris.
I 4 Het



C 136 )
(Het is tot vefftand van deze Lijst ook nood* zakelijk dat de volgende Brief alhier gelezen wordt.)
(Jomme mesfire Charles de Brimeü, Chevalicr de Vordre , gouuerneur capitaine generale des paijs de Gheldres et Conté de Zuytphen auoit cydeisant faict Infiance vers le roij a ce que pour le faire plus refpecter es paijs de fon gouuernement , 11 pleut a fa BI. lauctorifer a pouoir difpofer des benefces et offices, ou du moins d'une partie af.ans, d. paijs de Gheldres et Zutphen, fa M. apres atioir faict dreffer vng registre de tous lts d. benefces et offices , et veue la refcription de madame la ducheffe de parme et de plaifance, Regeme et Gouuernante generale pour fa M. es paijs d'embas, ausfij faduijs de ceulx du confeil en d. paijs de gheldres, le tout bienet mcurement pefé et confideré, a referué et refcrue par ceftes ci fa dispofition, et de fes Lieutenant gouverneur cu gouvernante generale des d. paijs demlas, toutes prepofitures , premières dignitcz et aaltres benefices , et prebendes , eftans a fa difpofition, exceptez vicairies et coufleries , desquelles elle delaisfe la difpofition au d. gouuerneur de Gheldres et Zuytphen. Et quant aux mres dependans ausfi de la difpofition de fa M.
pour



( *37 )
pour ie cyenauant excufer le trauail et deper.ee que portent ordinairement ceux de gheldres venans a louuain pour y eftre examinez, la d. proui fïon fe face au d. paijs de gheldres, de lelz que par examen de quelque theologien rejident ULcq, ou en faulte di celluij, de quelcun refident a Vtrécht, feront trmuez qualifiez et ydoines auecq laduijs du chancelier du d. gheldres lequel enfemble h d. theologien les deburont par enfemble nomer et prafenter au d. gouuerneur du paijs , qui leur en fera apres depescher lettres de pr<efentation et collation pertinenies , fans que, cóme dtiï efi, li y pui ft pourveoir quelcun qui ne foit premièrement examinê, et a luij prafenté par les d. chancelier et theologien, Uien enten du que ceque desfus allendroit des cures foit obferue, et aije Lieu tant quil plaira a fa M. Et quant aux offices du d. paijs de Gheldres et Zutphen a cufftj fa M. referuée a fa totale difpofition et de fon Lieu tenant gouverneur ou gouvernante generale, ceulx des chiefs , officiers , awptmans, gardes des maifons, et places fortes es drosfarts, ausfij des receüeürs et de tous officiers feruans aux toulieux comme dependans de ladminiliration dudemaine de fa M. et les quelz elle entend et veult eftre conftrez auecq ladt/ys et participation de ceulx des chambres des comptes et des finances I b de



C 138 )
ielaisfant neantmoings' au d. gouuerneur de Gheldres et Zutphen la proui/ion dautres offices non estans de la qualitê des desfus d. felon le regiftre fur ce dreffè , dont copie au&entkque fera mife en la c'tambre des comptes de fa M. en Gheldres, enchargeant au d. conté de prendre bon regard diceulx, et fe faire bien et deuement informer de la qualitê et foufficance de ceux qui advenant les vacations demanderont den eftre pourueuz. Et fur tout que ce foyent gens de bien et catholicques, leur recomandant expresfsment de ter.ir le foing requis, pour le bon entretenement et obferuance de lancienne religion catholkque , des quels offices cy desfus referuez le d. gouuerneur de Gheldres et Zutphen naura a fentremectre a'ns en laiffera convenir a fa M. et fon gouuerneur oti gouuernante generale. Faicl foubz le nom de fa M. En la cité de Toledo le dernier de Maij xv\, foixante vng. Signé
phiï:
(Ook moet men hier eene plaats aan de volgende Declaratie geven , om alzo den üaat van het Stadhouderfchap van dien tijd volledig te mogen bevatten.)
De-



( 139 )
Declaratie van de Staeten en Officien in den Furstendomb Gelre en GraefTchap Zutphen, die welck die Coninck gereferveert heeft, tot dispofitie zynder Ma1, oft derfelver gnael Regent, oft Regente zyner Nederlanden.
EerfteHck.
Co. Ma1? Stadtholder, inden voorfl. Lande van Gelre ende Zutphen. Die Cantzeler.
Vier Raden van Adel, als Costumiers, vuyt yderen quartieren des voorff. Lants een.
Item andere Raden, zoe ordinaris als extraordinaris.
Die Momboir-Raedt.
Zynen Subflituyt.
Die Lant -Rcntmeefler.
Die Greffier eerfte Secretaris.
Die Greffier van Leenen, ije. Secretaris.
Die Bewaerder der Charteren en Conchierge der Cantzelerie, iije. Secretaris.
Re,



C 140 )
Rekencamer.
Twee RekenmrsT Een Auditeur. Een Clercq ordinaris. Een Deurwaerder.
Quartier van Nymmegen.
Burggraefsampt tho Nymmeghen. f Het Waltgraefsampt des nederrycx Nymmeghen.
^ Rentmeester des ry :x Nymmeghen van Maes en Wael en Midler &c.
Binnen de Stadt Nymmeghen.
Richterjho Nymmeghen. Muntmrfchap van zyne Ma» Munte binnen Nymmeghen. Warden. Aftiyeure.
Yferfcyder der Munten. Tollener op Co. Ma« grootenGelderfchentol tho Nymmegen.
Befienre detfelven tols. Tholfcryver.
Thol.
1



Thojknecht
Tollener des Rycx tols»! Befienre. Tholfcryver. Tholknecht.
Tuflchen Maes en Wael. Amptman tuflchen Maes en Wael.
Overbetuwe.
Amptman van Overbetuwe. Hooftmr. of Ryswercker.
Nederbetuwe.
Amptman en Dycgrave in Nederbetuwe. Twee tollen met luieren Amptluyden binnen Tyel.
Bommel, Bommelre en Thielrevveerden.
Amptman tho Bommel, Thielre vnd Bommelreweerden.Rentmr aldaer.
i. Thol-



C )
Thollener tho Bommel metten Officier dairtoe dienen" *
Beest vnd Renoy. Amptman tho Beest vnd Renoy.
Quartier van Ruremonde.
Drost des La::ts van Keffel.
Rentmr aldair.
Dros tampt tho Gelre.
Rentmilchap van Gelre.
Drost tho Montfort.
Rentmr. tho Montfort.
Drost desAmptsKrycckenbeeck vndthoArcklens.
Rentmii'chap van Krieckenbeeck.
Drostampt tho Wachtendonck.
Drostampt tho Midler.
Tol tho Midler.
Scholtis Ampt tho Ruremonde.
Scholtis Ampt rhoe Venk e,
Tollener tho Ruremonde metten Officieren.
Quartier der Graeffchap Zutphen; Lantdrostampt der Graeffchap Zutphen.
Rent-



( »43 )
Rentmr tho Zutphen. Scholtis Ampt aldair. Tollener aldair. Tolbeliender. Toldiener.
Tollener de Huneppe.
Richterampt thoe Doesburch.
Tollener aldair.
Befiender.
Tholfcryver.
Tholdiener.
Ampt tho Bredefort.
Die Officien onder denzei ven Ampte behoirên. Drost ter Schulenborch.
Quartier van Arnhem.
Richter tho Arnhem vnd in Veluwenzoom.
Veluwen.
Het Jagermr Ampt. Rentmr. op Veluwen.
Bufemr., woonen binnen Arnhem, diewelcke toeficht neempt opt alre fynder Maf gefchut in den Lande van Gelre erTZutphen.
Drostampt op Veluwen.
Drost tho Wagheninghen.
Drost tho Harderwyck.
Drost



C 144 )
Drost tho Hattem. Boschmr. Ampt. Tollener tot Arnhem. Tholfcryver. ' Befiender. Tho! knecht.
Egmontfchen Thol tot Arnhem, en Officiers daertoe.
Declaratie van Officien , die de Coninck toegelaten heeft en toelaet den Stadtholder 's Lants van Ghelre en Zutphen in denzelven te mogen vergheven.
Eerftelick.
f ïet Deurwaerderfchap der Cantzelerie mit
toedoen des Cantzclers.
/ Achc Bode-Ampten der Cantzelerie.
Vier dieners der Cantzelerie.
Doctor Medicus, met toedoen vanCantzeler en Raeden.
Het Scherprichter- Ampt.
Int



C «45 >
Int Quartier van NymegenV
Lantfcryver-Ampt des rycx Nymmegen. Die Scholtis- oft Peynder- Ambten in den rycke van Nymmeghen. Twee Waltfurster * Ampten tho peerde. Drie Waltfursters tho vcete. Een Waltfurster des nederrycx voorlf. Item id Waltfurster- Ampt aldair.
Binnen der Stadt Nymmeghen.
Conchierge des Valckhooffs tho Nymmeghesu
Tusfchen Maes vnd Wael.
Lantfcry ver - Ampt tusfchen Maes en Wae'u Die Schultis off Peyndei - Ampten aldair.
Overbetuwe.
Richter tho Herwen vnd Aerde. Scholtis tho Eist und Eiden. Scholtis tho Valburg en omliggen dorpen. Scholtis tho-Dreyl, Heteren enRantwycké5 Lantfcry ver - Ampt in Overbetuwe.
Nederbetuwe.
Icholtis vnd Dyckgrave to Tiel vndSantwycfo K Laat*



Lantfcryver Ampt in Nederbetuwe; Vier Scholtisfen oft Peynders aldair.
Bommel, Bommelre vnd Thielre Weerden.
Scholtis tho Bommel.
Beest vnd Renoy.
Scholtis tho Beest vnd Renoy. Lantfcryver aldair.
Quartier van Ruremonde.
Scholtis 's lauts van Kcsfel. Voicht- Ampt van Gelre. Scholtis tho Montfort. Scholtis - Ampt tho Echt. Scholtis Ampt vad Nyeftadt. 't Voicht Ampt van Viersfeix. Scholtis - Ampt van Kriet kenbeecke. Lantfcryver Ampt van Krieckenbeeck. 't Voicht Ampt van Ercklens. Diverfche Boden - Ampten aldair. Een Waltknecht tho Midler.
Quartier der GraafTchap Zutphen.
Scholtis-Ampt tho Lochem.
Laat-



C H? )
Lantfcryver-Ampt der Graeffcap Zutphen» ' Grole. Dot'tinchem. Selliem.
Richter-Ampten van \ Hummel.
HengeL Sc eenre. Ruerloe*
Richter - Ampt tho Doesborch. Die Officie" hoirer? onder het Droflartfchap van Bredefort, als zy gelooft zullen zyn.
Quartier van Arnhem.
Richter tho Arnhem vnd in Veluwen Zoom. ïwaelf trauwanten ofte hellebardiers dienen totten perfoon van Sta Itholder.
Sippier op S£. J inspoorte binnen Arnhem*
Lantfcryver op Veluwen.
Lantfcryver op Veluwen Zoom,
Richter-Ampt van Wagheningen*
Scholtis-Ampt tho Harderv yek.
Scholtis . Ampt tho Hattem.
Scholtis .Ampt van Elbourg.
Schutmr?
Brantmr?
Noch vyf dienaers des Schutmrs totfynen heuf.
K 3 Overftë



C H8 )
Overfte Peynder op Veluwen:
Twee Clerc Ampten op Veluwem
Scholtis tho Brummen.
Scholtis tho Velp vnd Rheden.
Scholtis tho Redenchem en Oosterbeke.'
't Dyckgraefs - Ampt op ter Yfelen,
't Dycgraefs - Ampt in Arcmede.
"t Dycgraefs -Ampt van Somerdyckter Elborch.
Richter-Ampt int Oldenbroeck.
Richter. Ampt int Nyerbroeck.
' Dorenfpyck, i
Heerde.
Apeldooren.
Epe.
Scholtis Ampten van < Voirst.
Ede.
Barnefelt. Nyekercke. Putten én Ermel.
V
Die Stadtholder 's lants van Gelre én Zutphen, foo veel den Officien belangt, dair a(Fdie dispofitie hem toegelaten is , als eenich derfelver vaceert, fal fcerpelick tcefien, dat zyhder Ma'? recht bewaert worde, en dat tot denfelven Officien de witfte en bequaemfte gefordert, en dairmede vohfien worden , en bcfunders goede
vrome



C )
vrome oprechtige en catholifche per/bonen , der* halven hy fich dairop fal wel doen informeren, al eer die vaceren Officien te vgeven. Ende dan den ghenen, die dairmede verfien fullen fyn, fcherpelic bevelen vlietichtufihens te hebben und dragen , dat die alde catholifche Reüigie onderhalden werdt. Gedaen in de Stadt van Madrid den laesten dach van Januario, Anno duyfentV^ eenentzestich, en onderteykent
Phlp^wr Courteville.
In dit jaar 1561 werdt ook uit den Hof van 'thuis, daar die Canczelrie van Hoff en Rekenkamer gehalden werdt, (en agter welk huis tegenswoordig geen hof gevonden wordt) eenap. pelboorn in talholt geflagen, ende aldaar tien jonge kerfljè; boomen ende twee peer-ijncten gefet, (ten bewijfe dat 't geen thans de tuin uitmaakt van des Stadhouders hof, toen voor een gedeelte bij die Cantzelrije gehoord heeft, terwijl het overfchot in een gragt bellondt, waar door het Stadhouders hof omcingeld werdt.)
1562. Werdt op Eufcbii dach door die Rhe* torifynen dat fpul van die Ricke man gefpoelt. Die Erbaerind doegenafftige maet, NaellTijnK 3 ne.



ïiegieters Pelgrums dochter, fundeerde in 't jaar 1561 des Guedes dachs nae Sanct Thomas dach des Heiligen Apostels bij testament oer Huijs» gelegen aen 't clan oortgen tegen den Obfervanten Kerkhoff aver, voer fefs alde Burgerfche arme frouwe perfoenen offte meegden.
1563. Is die Rinck op den Oert in de fteen gehouwen, ende daer toe gebruijckt viij pont Joitz.
Henrick van Doornick hadt Gijsbertvan Stepraedt in dit jaar ongelukkig gedoodwond , wegens de duifternisfe van den avond, op ten Kerckhoff van St. EufMus kercke omtrent den cormckelbuijs, en bekwam op den 20 December, na dat hij zich met Gijsberts naaftbeftaanden gezoend hadt, bij 't Hoff remisfie , mit zul« licke conditiën ende voorbehalt, dat hij fchuldich und gehalden zoude zijn id voorff kerckhoff, *t wellick durch opgemelten nederflach in interdict was geraakt, op fyne koften te doen reconcilieren,
1564. Drcegen die Guardiaan Prefident ende andere Conventualen der minnebruederen ordens aan den Conick voor , hoe dat haer Convent dat leste Convent was, dat binnen den Furften-
dom



C )
dom ende Graeffchap getimmert was geweeft, en dat derhalveri heur termijn niet verre ftreckte» mitsdien dar het tusfchen veele Conventen van derzelver oirden, als te weten Nijmmegen, Zutphen , 's Heerenberch ende Amersfoirt gelegen was. Dat hair Convent bij Hartoge Karei van Gelre h fflijker memorien geërigeert ende getimmert was, die welcke dat , ende den' bruederen , daer inne zijnde, altijt plach te alimenteren ende te onderhalden van cofl , dranck, ende allet ghoene wes fij behoeffden , te wetene alle weecken ordinarie een tonne biers, ende dertich ponden vleefch, ende voor heuren brand fes vymmen rijs, dat fijn F. G. alle jaer plach 't felve Convent te halden in goeder reparatie , het welck nu zeer defolatelijck vervallen was , ende boe langer foe meer gefchapen was te vervallen, overmits dat 't volck (God betert) van der older religien, ende der heiliger Pvoemfcher Kercken wel hergebrachtcr iuftitutien , ende goeder gewoenten averteerde, waer durch dat oick zij fupplianten (woe gcwoonlick) geen aelmiflen en kreegen. Biddende om dat alles, dat fijne Co. Mt. wilde believen om Godts willen de tot dus verre geaccordierde vijftich Carolus gulden fiaers noch fes jaeren te continuieren. En dit verzoeck werdt voor drie jaaren geaccordeerd,
K 4 1565.



C 15»)
1565. Werdt de ftad zo jammerlik van de. peft bezogt, dat zich de Rekenkamer daar buiten begeven hadt, en op ten Rofendael biAin. hem refideerde, alwaar Reynier Crab d. 8. Sept. eed deedt van 't officie van 't Befiender ampt op fyne Majefteits groten Gelderfchen toll bouenen in 't Rijck van Nieumegen.
In Aprili lieten die Heren van der Reeckeninck t'Antwerpen kopen, om daeraff te maecken eenen nycuwen Cafuffel in de Capelle van den Raede in fint Eufeblus Kercke tot Arenem, omme die te befigen in 't doen van der Raedts misfe , zes ellen zwart flueel, een elle root (bieele tcttet cruijs, zeven ellen graeu woehVj.i oiü de kafuffel te voeren , dertich ellen roet zijden lint, om de kafuffel, ftool , ende andere gereetfehap , totten kafuffel dienende, mede te boerden. Ende achter op te kafuffel werden door Peter van Bruiffd borduijrwereker van gok gtmaelt Co. Ma. wapenen metten gulden vüefe.
1566, Gaf Henrick Arntff zijn Kronijksken van Gelderland te Keulen in 't licht. [Het boekje is gefchreven in 't Latijn, en heeft tot tijtel: Compendium Chronici Geldt ici per Henricum Aauïlium Arnemienfem , Colonite Apud Joannem
Re-



C 153 )
Rotte:im. 1566. Van hem kwamen ook in 't liclic Progijmnasmatum libelti tres , quwus continentur pracipua vita, aBünum, et pasfionis Christi Capita. Daventria a Rkh. Pafrad* anno M. DLXV. Hier bij is gevoegt eene Pi ecationis dominica paraphrafis cum oratiuncuks aliquot partim ex facris literis partim alibi [dus] defumptis et carmine elegixco redens. Ook is van hem in verfen gebragt eene Hi tof ia de infelici amore Deiphobi ac Pawpkila ,ei tusd eorundem eventu ad Nobi'em et generofum ado? kfcentem Anthonium Dominttm a B'.iddach'cn Colonice a Rein. Tremonie ■ fi anno M LXVlf. Daarbij is de Deip 'iobi Hijloria ex Ovidii Methamorphofip araphrastiee trarsluta, en nog een Carmen Sapphicum de vitando ocie. Met het Chrcnicon Colonienfe van Aquilius, rtwelkinhet Oppidum Batavorum van J. bmetius wordt aangehaald , is de Keull'che druk van het Chronicon Celdricum bedoeld. Van dit Chronicon werdt een quarto uitgave in het Batavia Jllustrata van P. Scriverius verzorgt, dan, 't geen hij in zijne Voorrede niet waarfchoudt .zodeerlijk verminkt, dat de helft daar van, en daar onder alle de gedichten , zijn overgeflagen. Het was dus te wenfehen, dat Jo. If. Pontanus uf Henr. Cannegietcr hunne belofte van eene geheele uitgave K 5 vol-



( 154 )
voldaan hadden ,' waar op" de eerfte in een brief bij A. Mattheus achter Alciatus de V. M. hoepen deedt, en Cannegïeter in zijne Voorrede voor de Trisita van Harius. En welke te meer nodig was, daar het blijkt, dat die oorfprongelijke uitgave zo zeldzaam is , dat zij noch aan eenen Wernh: Tefchenmacher, noch aan Dkhmarus , noch aan Rob. Keuchenius , noch aan een Wagenaar ooit bekend is geworden. —— Maar wie was Aquilius zelve ? Keuchenius zeg. in zijn M. S. Celria Illuftrata , dat hij Proost van Sint Walburg te Arnhem geweelt is. Hier van ben ik niet bewufl, maar wel dat iijn Vader Carfelijs genoemd was, en dat mij van hem het volgende request in handen kwam.
Den Erentfesten ind froemen vurfichtigen B. S. ind Raet der Eerfamer Stat Arnhem.
Gheeff ick Carfelijs Arntffvwe froemelijeffden demoetlicken to erkennen als eijn guetwillich burger, woe dat mijn huijsfrouwe van mij gegaen ijs buten mijnen fchulden, ind heb twè onmondige kijnderkens bij oer, dije Ick int vijerdejaer onderhalden heb mijt kost ind kleder , daer ick noch guede luyde van fchuldich bijn, fo en ka«
ick



C i55 )
kk mijn kijnder nijet langer dije kofi: vurgewijnnen, ten werrfaicke dat lek eijn pennijnck hadde, daer ick neringe mijt doen mbchte ; want dan myre Heren van Arnhem oveifte mombers fijn mijnre kijndcr, fo bijd ick oetmoerlicke dat V. L. mij fchemell burger wijllen'vergonneniad tolaeten , dat Ick eijn gulden drije c ff vijer maeh verfttten vijt mijnen huijffe, dat mij van mijnen vader ind moeder angeerfft ijs, op dat ick mijn kijndere dije kost dair mijt mach gewynnen, ind mijn fchulden mach betaelen. Ind bijd hijr t-ff eijn kleijn fcheijnken , dat ick dat aldus doen fall moegen. enz.
Dit was de Vader van Henrick Arntff, denke. lijk een alumnus van zijne geboorte plaatfe op die School tot Keulen, alwaar Arnhem altoos drie Studenten leeren liet, en door hem die Chronijk gefchreven werdt, [tot welkers Uitgave mij ze. derd lang de Hooggeleerde Saxe aanmaande , en waar aan ik ook nog onder mdexeAnakëia Gel~ rica hoop te voldoen.]
Item werdt in dit jaar 1566 nodig geagt, dat oen rot of een half rot, zo van geestelijken als wereldlijken, de wagt op het Stadhuis zoude houden, ende dat die fleutelen van der poorten door de wagt op het Stadhuis zouden bewaard,
tadp



( -5<* )
ende die poorten niet dan door de wagt zouden geopend worden. Dat eenige Fortificatiën zou. den gemaakt worden. Dat de brug bij St. Walburgen zoude worden weggebroken, en de ftad met water veifterkt worden. [Over het wegnemen van defe brug was tusfchen den Stadhouder, die daar tegen was, ende de Magittraat, namens hare gemeente , groot verfchü ontftaen , en de Gildens wilden zonder dat niet waken. De Magiftraet verfocht, dat de Stadhouder daar in geliefde te confenteren , en bocdt aan, om dezelve d?erna wederom op haare koftcn te laten maken; eindelijk ftcndt de Stad. houder toe, dat de brug zoude gefloten , en van binnen en van buiten bewaakt worden. De Magiftraet zondt daar op haren Smid , om die brug met ketenen aftefluiten , ende toe te fpijkeren ; dan fioen die Smid daar mede beginnen zoude, werdt het hem van den Stadhouder verweigerr. Ten laatften kwam de Stadhouder hier toe , edog niet langer dan voor den tijd van drie ofte vier dagen, ende kort daarna , op den 7 Augustus, werdt van Hem fchrijvens van deHertoginne vertoond,* begerende: dat die brug wederom zoude geopend worden ; dan het liep aan tot op den n Maij van 't volgende jaar, voor dat daarin bewilligt ende die brug geopend werdt.]
Ook



c 157)
Ook wilde de Stadhouder ten dezen tyde zijne Ruiterbenden voor tien of veertien dagen in de ftad doen vertoeven , om defelve te monfteren; edoch men was geen Ruiters binnen de ftad gewoon , en men mogt het egter niet weigeren; uit vrefe van by de Hertoginne in ongenade te komen. Alfoe andwoordden B. S. en R., dat zij voor haare perfonen daar niets tegen hadden, ende mogten lijden, dat zij in ftilte bij twee ofte drie in die ftad kwamen, dan dat men uit fchroom voor oproer hier van niets aan de gemeente durfde voorflaan.
De Stadhouder vervolgens ontdekt hebbende, dat op den 14 Augustus door een uitheemfchen Predikant zcude gepredikt worden , werdt wel goedg'evonden: dat men bij publicatie het vergaderen van Conventiculen verbieden zoude; doch, vermits men tot hier toe van geene Conventiculen binnen Arnhem gehoord hadt, dat door Gecommitteerden , Kempinck ende Rijswijck, den Stadhouder zoude worden in bedenken gegeven, of het niet raadiamer zoude zijn met defe publicatie te wagten. Dit gefchiedde den 13. Auguftns , en daarna de Stadhouder voor eenige dagen willende uit de ftad vertrekken, zo
gaf hij aan de Magiftraat te kennen : dat het hem
niet
r



C 158 )
niet aargenaam zoude zijn , indien bij defe abfenrie eenige Predikanten ingenomen werden; ende heeft toen de Magiftraat geantwoord : dat zij geenen Predikant begeerde, ook dat zij niet wift, dat die van ymand begeerd werdt ; maar dat zij bij zulk een vermoeden den Stadhouder verzogten, van liever in de ftad te blijven.
D 9. Oct. ftierf Chriftoffel Grave tho Moers te Arnhem , en wierdt aldaar in de Sint Walburgs Kerk . alwaar zyne Sark nog met het wapen , en de quartieren daar op, gevonden wordt, begraven.
Ook hadden Cantzler en Raden in dit jaar aan Hu: Floris lioetmaker , die een doodflag begaan hadt, vrygelei gegeven, op Sint Walburgen» Kerkhof, 't welk by de Magiftraat als eene verKortinge in Stads geregtigheid beIchouwd zynde , zo werdt daar over namens defelve haar betoog ge>iaan , en van Cantzler en Raden verzogt , de Stad in haare geregtigheid niet te vullen bedroeven.
1567. Ontvingen Stadhouder , Cantzler en Raden den volgenden brief, en verzonden de daar by gaande Copie , (onder Vader Willems Apologie van dezen Kronykfchryver maar mei
een



C i59 )
een woord aangeroerd) aan de Steden , [en ook aan Arnhem.
Monfieur le Conté. Trefchiers et bien améz. La prefente [era pour vous envoyer Copie des lettres que nouvellement avons receu du Roy, ausquelles nous nous referans. Et combien que ayons entendu le contenu avecq extreme regret, fi nefault il dêubter, que ce en cecy ha faicl Sa Ma: ne foit esté fi non pour bonnes jut se s et legittimes occafions et que tout tend au Service de Dieu et de Sa Ma: n'ayans peu delaijjer vous en [advertir par Convoy de la dite Copie, affin destre preadvifé et fcavoir obvijêr a tout ceque Ion vouldroit publiér en cecy au contraire de la bonne intention de Sa Ma: A tant Monfieur, le Conté Trefchiers et bien améz , notre Seigneur vous ait en fa fainte garde , de Bruxellescexij. de Febvrier 1567. Signé F. A.Duc d'Alve et plus bas J. van der Aa. La fuper* fcription estoit. A Monfieur le Conté de Megent Chevalier de rordre Gouverneur et Capitaine General des Duché des Geldres et Conté deZutphen, et a nos Trefchiers et bien améz les Chancellier et gens du Confeil dulioy au dit Geldres.
Copie



C i6o )
Copie des lettres du Roy au Duc d'Alve de Madrid en dateo du xxijl de janvier 1567.
Mon Coufln. Estant de noiivau fuccedé que peur aulcunes grende1 et justes confïderations, que me y ont meu , ety ordonnè de detenir le prhice mon fis en fon 'logement avec garde et fervice particulier , afijn qiCil nen Jortist , ny que trai&ent ou communiquent ayecq luy plus de p triomies q:ie'en ay a ce c/ioi/y. En estant cecy chofe de telle qualitê et importance que facilieVitnt Je fetoient et pourroient fur icelluy faire diva s jugemens et aucours , nie a famblé bien de vous en advertir, a ce que le communiqués et le faiües entendre de ma part a ceulx de mon Confeil a est at et aultfes mes Confaulx, Villes et Pe. jonnes, que vous femblera le doilvent fcavo>r9 et ausquels l onhi accouflumêde donner part de chofes femblables, leur donnant a entendre que ceques'est faict avecq le dit Prince ne proceder et que Ion riest vent; >ivecq luy a ces ter mes pour cffenfe ou coulpe qit il auroit commife contre moy, ny pour aultre chofe de femblable e.pece ou qualité, fimnque Ja naturelle etpart culiere condition ha caufé en luy telle maniere de proecdér,
qtiê



C i<5j )
que pour fon propre bien et prouffit. Et pour cè que a me; Royeaumes Estats et fervice touche et pour aultres justes confïderations ha es té necejfaire aufer avecq luy de ces termes. Et fy des cy en avant il fe of re en cecy aultre chofe, dont fera bien vous advertir le feray affin que le putsliez fcayoir et auffy communiquer comme a fi bons et leaulx fubiects\appartient.
Item werdt te dezer tyd de Griffier Thomas Roos, vyc oorfaecken, foo fyn <£. in de Moersfche rechtshandeling over de Tolvrijheid voor Arnhem gefchreven hadt, met fes duyfent fteenen vergolden.
Ook is in dit jaar, om alle verduifleringen, zo omtrent die heetvelden in die vrijheid und Schependom voo.-fallen muchten, voer te kommen, geordonniert, dat die Edele, Erentfestey Eerbaer uud Vrome Jcncker Carel van Gelre, en andere uit den Rade , und Willem Sluijsken Secretaris, fich op die velden ergeven folden, und bij fich die oltlle, und bedachtlteheetneijeren, vnd Schepenen van Arnhem , vnd derfelver bepalinge erforfchen, vnd eigentlijck onderfuicken folden; welke daarvan op ten darden dach des Maents-Octobris, nemblick Francisci, rapport deden.
L 15C8*



C »6*2 )
1568. Den 24. January werd o*> aanfchryving van Alva de Wet voor een gedeelte afgezet, ende daarvoor hadden plaats de volgende zo zeer opmerkenswaardige ftucken , dat zy alhier «iet verkort behoren gegeven te worden.
Monfieur de Megen. Ceulx du Confeü en Geldres mont depuis nagaires et avant vêïre retour au dit pays fait entendre par deux diverfet leurs lettres ce qu a eité faict et regocyé tant a la Vilie de Nyemegen, que en celle de Aernhem par les Commiffaires par eulx a ce deputêz , et fignamment au regard du renouvellement de la loy du dit Nymegen, comme verréz par le doublé des dit es lettres que va quant a ceste. Et ayans les dits de Nymegen envoyé vers moy leurs depu, téz pour empefchér 1'In/ormation y comenchée a prendre par les dits Commif]..ires au nom de Sa Ma: Leur ay refpondu comme fe pourra veoir par lAppoftille mife fur leur requefle par eulx a moy prefentïe a celle fin, et dont vous envoye Copie.
Et comme le temps du Renouvellement de la loy de la ditte Vitte de Arnhem s'approche , et que defïrons que y foyent commis les plus gens de bien, bons Catholiques et affecttonnéz au fervice de fa dite Ma: A ceste caufe, et pour y aller
ayecq



C 163 )
avecq la dexteritêrequife, avons advfêpeur ïc plus prompt moy en, et de la plus facille execution que a la veille de la Converfion de St. Pol prouchaine, mandéz vers vous tous ceulx y cstans prefentement en loy. Et de ma part leur declairez que pour certains refpeïTss et fans toute/oispar ce vouloir prejudiciér a la première Inflitution de leur Efchevinaige n"y des aaltres privileges de la Ville, Je les deporte et chacun efeulx pour ceste fois au nom de fa dite Ma: de leur estat ■defcheu et du ferment que a caitfe dicelluy ilspeui'ent avoir faict et preste, et pour Is lendemain, Jour ordinaire du Renouvellement de la dite Loy, adviferez de prendre et choiftr tels que verret convenir et felon la charge qu en avez. Ce faict et ayant premierement et avant toute ceuvre communiqué avecq lesdits du Confeil, les Informations prinfes au dit Aernhem et icelles bien exatninées et pefées procederéz, le dit lendemain aa dit Renouvellement, delaiffant ceulx que par le dites informations trouverez fufüects oufestans aulcunement meslez des troubles fusdits , et les aultres bons non fufpect et estans catkoliques retnetrez pour le premier en la dite loy et fucccsfivement, au lieu des deportéz , t' oifiréz aultres gentilshommes ou Bourgeois de la dite Ville, estans hors de toute mauvaife fufpicion et zeleuoc L a ml



C 164 )
au fervice de Dieu et de fa dite Ma: fit pour ceque trouvons cenvenable, que.felon que aultre fois il a esté veu et vi/tte'Ton commecte a la dite loy vng des Confeilliers dü dit Confeilen Geldres, choifirez a ce le BoBe'ur Stalburg ou le Do&eur Pannecoeck lung deulx que vous jambiera le plus capable , ydoine et qualifiépour le premier Bourgemaitre, et avecq luy pour fecond Burgemaitre hng des vieulx Efchevins quy fera esté rentis, ausquels et a chacun des dits Efchevins feréz prester le ferment es mains du Richter du dit Aern • hem en telle por me , et manier e quil a esté faM et obfervé au temps q:te feu de treshaulte memoire lEmpereur Charles le quint (quy Dieu facepaix) v'tnt a la posfcsfion du dit pays de Geldres y adioufiant qu ils demeureront Catholicques, et obferyeront les vrayes anckiennes Ordonnances de nêtre Mere la Stf Eglife de Rome, de tant mesmes qu il n a esté en eulx de par leur propre auctorité, fans Padveu dicelle Sa Ma: changtr le dit ferment. A tant Monfieur de Megen notre Seigneur vous ait en fafaincte garde, deBruxelles le xviijeM jour de Janvier 156/. desfoubs es soit efcript lentierement v.otre Amy et Confraire, et foubfignêf. A. Duc dAlve. et desfoubs Mes dach. La fïiperfcripiion estoit, A Monfieur le Conté de Megen, Chtvalhr de l'oydre} Gouverneur ct
Ca-



c 1*55)
Capita'we general des pap et Duchè de Geldres et Conté de Zutphen.
Dit is den Eurgemeeste- ~\7"
ren, Schepenen vnd Raede J^aerl Van Briniou der S:adt Aernhern by n y- „ , ™ T ,
nen géhedigeii Heer'den Grave tho Meghen
Grave to Megen &c. munt- &ca Vry Heer tho Jyck voirgedraegen , vnd
alles aerigefacta» als na- Humbrecourt Heer
xnentlyck Joi-anne van Ryn- ... tt ,„j„- „ „ ,
gelbeich vudReynierKeni- tho Housdamg und
pinck Burgemeisteren in Efperlecq &ca Ritder tyd , Willemen van ' * . ,
Poelwyck, Gerrit van Rys- ter van den Oirden
vrVi0ipa" Mom h Johrn des gulden vlies, vnd
van tien Berge , Cornehs fc
van Oiimieren, Pelgrumvan Co. Ma: desFurstende Gruythuis, Reyniervan , 1 /~. 1 1
de Zarlde Doctor , und dombs Gelre vn"
Karrl van Gelre b. vnd zyn Graefïchaps Zutphen difcie.ve alle verlieten . ais
hier ae*getogi>n ia : doch Stadtholder vnd Ca-
Gornehs van Wees niet te- n:revn „enei-iel
genWoprdigzy«der; Kctifsn pitej n geneiaet.
in tegenwoordjghwtvanCo. M-.' Raeden He&ien Tohaa
Stalbergen , Godert Panne- Mytt genedigcr
couct, Atneüs *tn Ajftftel Hce die Hertcuge van Mynden , W.ilcin van P
Ger.dt vnd Deor.vs van der thoAlva.&C^, van weWefenbagen , to Aeirtem , . . „,
op -t Ifotf den xxü:i. Ja- Sen huichuberurop-
nuary nft ixviij. ' tcv Co. Ma'? Regent
Gubernator vnd Ca-
pltein generael over allen fyner, Ma1? Erffneder.
landen, heeft om eciydkcu redenen ? fyne F. G, be»
wust, my bevolen U i'anientlyck vnd bifonder
L 3 te



C 166 )
te ontflaan, verlaaten vnd quytfchelden van den eedt, die ghy zyne Co: Ma: vnd defer Stadt Aernhem gedaen hebt , belangende die Burgermeifter vnd Schepen Ampten , daerin ghyluyden bislier gedient , gnvermindert nochtans die eerde Inftitution des Schepenftoels vnd previlegien derfelver Stadt, als oick in cracht bovengeruertes bevehels , Ick U luyden fampt vnd befunder tegenwoirdelyck ontflae , verlaete vnd quytfchelde der eeden vnd Ampten vurfchreven ; Vnd diewyle hoichgedacht Hertouge Regent vnd Gubernatoirmy oick bevolen heeft, wyders daerinne te verfrhen, fult ghyluyden U fementlyck morgen vroech by huys laeten vinden , om die ghoene, die ick (oick achtervolgende't felve bevel) tot Burgemeisteren vnd Raedt w eder gekoren fal hebben , te moegen ontbieden , om te hooren vnd vernhemen wat zy daernaê wyders fullen hebben te doen,
Op huyden xxiiij Jaminrij xv-c Ixviij is dit rayn G. Heer den Grave to Megen &c. Stadtholder &c. van wegen der gewefener Burgermeesteren, Schepenen vnd Raedt defer ftadt Aemem , gegeven r vnd is by zyn G. johanne van Ringelberch vnd Resnero Kempinck, Bur-
Edell vnd Wael ge. boren , Genediger Heer Stadtholder.
Alfoo U G. vuyt befelch des Deurluchtigen vnd hoichgebaren



( -«7 )
germeesteren in der tijt ge- ren Furften vnd Hee-
wcest , weder voor ant- IJr . , .
woouk' bejegent, dat ge- ren, Harthoghen tho
f.en zijnde bij zijn G. dit Alva &c. van weeën fehrift, fij enae die andere °
fich holten follen aehter- Co. Ma'f Regent,
fwpra. pitein Generael &c.
Burgermeifter, Schepenen vnd Pvaedt, derfelver Burgermeifter vnd Schepenen Ampten vnd Eeden veriaeten vnd ontflaegen, kunnen U G. die vui> genoemde Burgermeifteren vnd Schepenen in aller .onderdaenicheyt nyet verhalden, dat ( naedem fy der gensfelicker vertroestingh fyn, dat nyemant yuyt oiren middel ennige oirfaeck daertoe gege. ven) fy vur oir pcrfonen die gennige niet begeeren tho fyn, tegens lyne Co. Ma. die vurgeruerter Ampter toe bedienen, oeverst willen onderdenichlichen gebeden hebben , 't felve nyet tho reicken in prejudicie der ftadt previlegien , vud vryheyden, daer fy aver hondert vnd meer Jaeren goeden gebruik van hebben , vnd foo dié faecke in anderfuegen verftaen folden worden, wolden fy femtlick tot confervatie derfelver ftadt previlegien vnd vryheyden daervan expresfelycken geprotesteert hebben, vnd protesteren mits defen.
L 4 Op



( «S8 )
Op huyden dato defe beeft die Edel vnd Waalgeboren Heer die Grave tho Meghen &c. Stadtholder vnd Capitein., in tegenwoirdicheyt des Raedts Co. Ma$in den Fnrftendomb Gelre vnd Graeffchap Zutghen verordent, achtervolgende den affchtyde op gisteren den 'gewefenen Eurgemecs teren vnd Schepenen defer Stadt Aer3:cm gegeven voorbefchtyden vnd' roupen laeten Johan van den Berge, Johan Mom , Johan van Ringelberch, Reynier Kempjnck vnd Pelgmm van de Gruythuys Eurgermeefteren vnd Schepenen geweelt, vnd op ghisteren onder anderen veriaeten jynde, vnd voerts Andries Leyfndecker , Willem, van fleerde , Gerrit van Ercklents vnd Ott Kanis, alle te faemen negen jn getaele, vnd heeft achtervolgende den bevehi des durchluchtigen vnd hoichgeboren Furften vnd Heeren Hertoughcn to Alva Regents Gu. b.eniatcirs, Stadtholders vnd Capiteyns Gene" jac!s , denfelvtn verclaert in meyninge te zyn, diefelve wederomme to Schepenen te reftitueï t >i , vnd die tyet geweest zynde, als Schepenen inne te letten-, doch ieggende voer eerst, cick achtervolgende denfelven bevele, vnd den dat wael eher in defer Stadt vnd Schepenftcel gebruyekt geweest in ftatt vnd van wegen der Co.
Ma:



C ^9 )
Ma: tho Hifpanien &c, onfes allergenedichften Heeren gekoren vnd geftelt to hebben , vnd to Meien vnd lieilen Heeren Godeit Pahhekouckj Dcclor, fyner Co: Ma: Raedt voer Schépen; vnd voert voor ecrften off aldfien Burgerméefter» vnd Jan van den Berge als ij« fff johghften Burgermeifter van dit toecomende Jaer , vnd voerts die andere boven genoempte alle" voer Schepenen mit' dem aenhange , dat fy volgende deri alden gebruycke den eedt doen fullen , vnd nyet als fy nu onlancx, woe men verltunde , gedaen hadden , foo idt nyet in cire macht en Waere geweelt denfelven eedt buyren Co. Ma'? Cornerit to veranderen, mit der aanhangender Conditiën, dat zy mede zweren fullen te fullen blyven Catholicq als hen diefelve eedt voorgelefen is, werden hier naa volgende: lek N. N. &c. Lactende zyn G. om beweegelycke redenen , Tvo zyne G. verclaerde , noch voer ditmael twee nlaeifen ledich, der mtynörge nochtans'op \ fpoedelicxfre oick daer van te dbponeren5, naer N-hoir, vnd heeft eyntiyck zyn G. alle- den nu verordenten Burgemeisteren, Schepenen vnd Raeden aengëfacht, dat 'foo; die meyriongd Cö. Ma'.5 was, voonaen egheene Gheufen elf die nyet Cathólicq enwaeren, in Offitie te laeten, vnd zynG. yerftonde, als dat een Secretaris, metnaem.j'-Ir.
L 5 Wil.



( i7° )
Willem Sluysken, fufpect was, datfy fien follen denfelven affteftellen, vnd veriaeten, vnd eynen anderen bequaemen in zyn plaetfe to . . . vnd ftellen. Dat oick fy in 't kiefen vnd ftellen der vier vnd twintigen een Infehen draegen, vnd nemen follen , dat anders gheene gekoren ofF genomen en worden dan Catholicq , off anders dachte van Co. Ma'? wegen zyn G: gelyckfals «Is nu van den Schepenen gefchiet, fchier off morgen van de vurfchreve xxiiij oick te doen vnd gefchien te laeten. Aldus gefchiet te Aernem ipfa die Converfionis Pauli xxv? January xvglxviij. ongefèerlyk to thien vuren voermiddaege.
Op huyden xxvj? January xv^lxviij. zyn by den Edelen vnd Waelgeboren Heeren Graven tho Meghen &c. Stadtholder &c. gecomenHeer Godert Pannekouck , Doctor v«d Raedt, als eerfte Burgerméefter defer Stadt Aernhem , mit Reyner Kempinck vnd Pelgrum van de Gruythuys, Schepenen derfelver Stadt, lyn G. te kennen gevende , foo die dach, dat fy , die ghisteren tot Burgermeifteren vnd Schepenen gekoren, den eedt doen follen, voir handen weher , fyluyden
ficji



C 17- )
ficli famentlick am hoochften bezwerden , daer van dat die eedt van alts metbrochte van een peert te balden , vnd id onderbalt zoo kleyne was, dat fy *t felve daerop nijetdoen en kunde , begeerende derhalven dat hen fullicx genedelick* verlaten off oire gaigen foo gegrootet muchte worden, dat fy daer op gefueghelyck een peert halden kunden, daerby fuegende, dat die olde eedt oick aait brengt van den Schepenen eten to geven, dat fy 't felve nademaei fullicx den gekorenen Schepenen tot zeer groten kosten gedragende wehere , vnd die gaigen , woe boven gefacht, geringe waeren, fy daervan oick be. geerden veriaeten to worden ; Vnd ten anderen feggende, dat foo noch twee Schepen plaetfen ledich gebleven, vnd open gehalden waeren, vnd (woe nu ter tyt) naedemael die kuerdach noch nyet overltreken vnd die gekoren Burgermeifteren vnd Schepenen noch nyet gezworen hadden , vnd indien die twee plaetfen voerfchreven yetz nyet vervullet en worden , diefelve id gantsfe Jaer follen moeten open blyven , &c. begeerende derhalven , dat zyn G. Willemen van Poelwyck , ende Gerritten van Ryswyck, off eenige andere , die idt zyne G. guetduncken foll, in den plaetfen wollen verordeneren , vnd den Stoel volkhoemelyck bekleyden ; Vnd nae
ver-



C *7* )
verhoir fullickes aengeves heeft van wegen der Co: Ma: tho Hïfpanien , onfes allergenedichften Heeren, zyn G: genédelick verluyden laeten: Syn G. faege voer guedt aen , dat idt peerden ghehalt vuyt den eede gelaeten worde , vnd daer vuyt bleve, voer ditrnael ; Vnd voer foo veele idt eten, off den Schepenen een Maeltyt to geven', betrefte, dat zyn G. to vreden wehere, dat fullicx (dewyle id Co. Ma: noch die Juöitie nyet aen en ginck) voer altyt daervuyt gelaeten warde; Vnd belangende die vervuilinge des Schepenftoels were zyne G. oick vredich, dat Willem van Poelwyck ende Gherrit van Ryswyck voerfchreven wederomme in den Schepenfïoelvnd Collegie als Schepenen aengenomen worden.
Aétum tho Aernem ten daege ende Jaere voerfchreven.
Eedt der Schepenen van Aernhem, foo fy altera Pauly Converjionis A\ 1568 doen fullen,
Ick N. N. fweere een recht Schepen te wcfen der Co: nla- als Hertouga to Gelre vnd Grave
to



C i73 )
to Zutphen , vnd den gemeynen burgeren van Aernhem, Schepen biecht to helen,rechtegielite to draegen, rechte oirdelen te wyfen tusfchen tweer rnantale, als mydie ghoene vraecht, die't my van rechtswegen vraegen fall , der Stadt Rechten vnd alde gewoonten to holden , die Statuten van broucke en van Ste Catherynen Gasthuys ende alle andere Statuyten , die Schepenen ge naect hebben, to halden '■> Oick foo waer die meefte deel van den Schepenen offRaeden by vallen, dat ick daer by blyven fall, voert der Stadt best to doen , vnd archst to waren, alle onminne vnd twist to fchouwen nae myne macht, vnd dit en fall ick laeten om lieven noch om lecde, om maeglchap noch om fwagerfchap, om haet noch om nyt, om myede noch om ghifte, noch om gheenderhande f recken by my. nen vylf finnen. Vnd eyntlyck dat ick blyven fal Catholyck en obferveren die warachtige olde ordinancie onfer Moeder nerheyligerRoomfcuer Kercken. Soo heipe my Godt vnd alle zynHey. ligen.
By myn G. Heere den Grave to Meghen, Stadtholder &c. vnd den Raede is voer goet aengefien , dat die onderhaldinge des peerts voer ditmael, en die Schepenen t'eten to geven
voert*



C 174 )
voertaen altyt vuyt den eedt blyve. Actum tot Aernhem den xxvjc. Januarij 1568.
Decretum in Confilio opidi Am. hem: die 25 Januarii 1568. ipfa Pauli Converjionis.
Heer Godert Pannekouck , Dodlor. je borge. meester.
Jan van den Berge, tweede borgemeester.
Johan Mom»
Johan van Ringelberge*
Reynier Kempinck.
Pelgrum van de Gruijthuijs.
Andries Leijendecker.
Willem van Heerde.
Gerrit van Ercklents.
Oct Kanis.
xxyj. Januarij rurfus admisfi*
Willem van Poelwijck. Gerrit van Rijswijck. Willem Sluijsken, Secretaris. Evert Mindervoet. Ott van MaerL
Her*



c 175 )
Herman Worm, Apotecaris. Ruiger Toltekens.
een ... . met eenen zwarten baert, woonende bij Bentincx Stechken , zijnde eenen korencooper.
Hieronimus Goitfmit ende zijn huijsvrouwe.
Jan Jordens.
Claes Neuwen.
Ghijsbert Kistemaecker met een huvelbult. .
Aelberthuijs, baertfcheerder.
Luloff, baertfcheerder.
Banier in de vette Hen aen den Craen.
Lambert van Bree.
Jan Hubertsz.
Herman van Dorsten.
Hans Bierman.
Reyner van Bernevelt, alias Stevens.
Gerrit Van Aertsz.
Sacharias Somachiener.
Thoenis die fnijder.
Gooflen die fnijder.
die twee foenen van Jan Bongaerts.
Ludowick Bruynincx.
een Haemaecker , woonende tegen over den gulden Valck.
Wijntkens, wonende bij Lambert van Bree.
Ja»



C 176 )
Jan Hillebrants Smit.
een fnijder> wonende tegen overJoncker Kaerl Ot van Deelen.
een fchoenmaeker, wonende bij S? Claes kerke, Henrick Worm. Jan AlfF, fcliipper. Gerrit Kremers.
Evert Tolleken. Rutger Tolleken. Lambert van .Bree! Evert Mindervoet. Jan Jordensz. Henrick Wijntgens. Mr. Aelbert, barbier.
fi.^?.n7l[famenvndvoer" Kaerl van Brimeu
licntigen Burgermeisreren,
Schepenen und Raedt der Grave tho Meshen Stadt Aemhem , onfen be- ' ö funderen gueden Vrunden. &C.
Eerfaeme vnd Voerfichtige be*. fundeje guede Vrunden.
"^Er. weten , voor Co: Ma: onfe allergenedichfte Heeren der gant7er meynons;e zijn, nyet alieenlijck egheene Officieren vndRaeden, maer
oick



C >77)
oick ègheene Adminiftratoren vnd voernhementlicken bevelhebberen to geftaeden , noch c!at eenige fiifpecte in herefie off opinie hebbende tegen onfe alde heylige Catholicke Roomfche Kercke daertoe toegelaeten; m'aer ter contrarie» affgeftelt vnd verworpen worden , vnd die wijle nu wij verftaen, als follen onder den Vierenveertigen defer Stadt Aernhem noch ter tyt zyn Evert Tolleken, Rutg|r Tolleken, Lambert van Bree, Evert Mindervoet, Johan Jordens , Henrick Wijntgens vnd Mr. Aelbert barbier , diewelke fufpecl; zijn , olf ymmers merckelijck gehalden werden. Demnae is in ftatt vnd van wegen hoichstbemelter Co: Ma: onfe gantz ernfi; gefinnen, dat UE, diefelve vuytftellen vnd verworpen, vnd in oere vnd yederes plaetfe guede ende Ca • tholiqué fielt vnd verordent, fullicke als U Eer. fich dienthalven by Co. Ma: vermeynen to verdedingen , vnd wy ons to denfelven verfehen, die den almachtigen Heeren bevelende. Gepever» to Aernem den xxvj. January x\C acht ende tzestich.
1569. Werdt te Antwerpen by Cftr. Plantijiï 'gedrukt in Duodecimo Librorum' prohlbhoruni Index , ex mandata Regia Catholkce iMajefïd* iis, et lllustrisf. Ducis Albani, Cw/iUique Re-



C 17.8 )
git Deer et 0 cottfectus, et editus, ende dat Register werdt alom aan de Steeden , in Gelderland , aan Nijmegen, Ruermonde , Zutphen, Arnhem, Venloe, Bommel , Thiel, Harderwijck, Doesburg, Elburg, Deutichem, Gelre, Cuijlemborg, toegezonden, item aan alle Geeftelijke Commisfarien in yder ftad, met laft om volgens hetzelve, mit Gedeputeerden uit de Magiftraet, die viliratie in de Boekwinkels te doen.
[De Hertog van Alva gaf zich in 't geheel te dezer tijd groote moeite voor 't behoud van zijnen wankelenden Godsdienst] hij ordonneerde bij een langen brief, welke egter voor die fteeden, waar in der beeldenftormeiie hadt plaats gehad, te wecten Elborch , Harderwijck , Ruremunde, Venloe en Culemborch, nochomftaudiger was , dat, wanneer dat Sacrament den krancken foude toegedragen worden , daar bij twee aenfienlicke perfonen van den Ampten offte. uit der Wet zouden zijn , ende dan een vlitich infihen dragen op den goenen, die over den ftraeten gaen, of aen oere deuren off voir ocren huijfen ftaen , om te weeten of lij eenige onbehoirlickejrreverentiale aften, geilen, woorden, of gelaet maeekten ende bruijekten ; dat die fich in oiren uijterften niet lieten adminifireren , oder gUeven die hijlige Sacramenten , dat derfelver
lijken



C '79 )
lij: en zouden worden gevuert totter openbaetf plaetfe, totten Juftltie verordent wefende. enz. enz.
Insgelijks zijn in dit jaar die volgende kond-
fchappen ingewonnen. Coram Johan van den Bergh , ind Doclor'
Gaedert' Pannekoeck , comparuit Johan van Broeckhuijfen , mit Recht gebaedt ter inftantie Boudewijns van der Boe , vnd heeft -op fekere fraegllucken getuicht als folcht. Item oif hy niet geweefl is volmaclitich van de Weduwe Z. Stevens van Rutenborch in den Jaere Iiij? Tuicht dat hem Juffr. van Rutenborch gemachticht heeft a° Iiij den xxvij Novembris , nae inhalt fijner procuratie. Item off hij niet vyt haeren name in gebruick off bewaernis gehadt heeft den gulden Spieker, gelegen vuer Arnhem? Secht den Articull waer to fyn. hem off hy niet mede vredelick heeft gebruickt, ende by Jacop van Ewick (die daer op woonde) heeft doeii gebruicken, den Kercken Wall. nae aen die Capeil gelegen, ende hoe lange ? Ende off G'jsbert ter Hovens Bouman in der YViltbane heeft gevracht, latende den Wall der Kercken totten wes aen den Spieker wry ende t famen by.men totten Spieker onbecommert tot behoeff vair de gebruyekers deffelfs Spiekers van wegen Jquf .
M 2 frouvr



frouwvanRurenborchs? Secht defen articull waer tho fyn, ind dat Jacob van Ewick , die doe ter tyt den Spieker van Joffer van Rutenborghs wegen gebruickten, hem Depofant duck menuichmaell aengefacht, dat Gijsbert van der Hove hem hadde bevalen, hij folde die rittfen vnd gaeter aen den wall» die nae die Kerckgaet, die zyt langens die Wiltbane dicht maken , dat des Pechters fchapen offte beeften niet op den Wall vnd ind den Ellfe van denSpycker liepen,ind alfoegefchutmuchten warden; VVaerop doehyDepofant Jacob bevale, hy folde Gijsbert ter Hoeven aenfeggen, dat fyn Bouman die gaiten langes die Wiltbane op den fyne dicht folde maken , ofFt fyn beeften wold hy fchutten, foe duck fyn heeften op off aver den Wall vurz. quamen. Item off Gijsbert ther Hoeven eenige boomen van de Wall, daer men gehet nae der Kercken van den Spieker aff heeft doen houwen , off dat niet en gefchiede by tyde dat de Wed. voerz. t Utrecht fyeck lach , ende buyten wille, weten ende confent van hem Depofant ? Secht hy Depofant dat Gijsbert ter Hoeven etzelicke bereken boomen op den Wall, nae der Kercken gaende , buyten des Depofanten vurweten affgehouwen heeft, doe Joffw van Rutenborgh kranck was. Ende offby 't felve vernamen hebbende, den vurzey-
den



C 181 )
den G'jsbert daerom niet en heeft verfproken, hem feggende , dat hy der Weduwe ongel ick daer aen hadde gedaen. Ende off hy ter Hoeven hem daerop anders fachte, dan wat licht U daer foe voell aen, mooghdy niet lijden dat de fon m 't water fchijnt? het is niemant beter gelegen dan mijn, ick fal den Spieker noch moegen coopen. Tuycht defen articull waer tho lijn. Item off hy Depofant niet zedert evenwaell wederom 't gebruik van de vurz. Wall totten Spie-ker bleef] behalden, als voerhen, foe lange die Weduwe leeft, ende fijn procuratie geduerde? Secht dat hy alle tijt den Wall mii den gheeuen, die hy by hem hadde , nae het affhouwen van die berekenboomen , gaende ende befiende nae der bereken, wes in oeren fterffdach „gebruickt heeft. Item off hy niet altijt in meinonge en was metter Weduwe te fpreken, als zy hier quame, ende ter Hoeven met recht off fus anders t'doen beteren 't vurz. affhouwen des holts. Ende datfelve verbleeff, om dat die Wed. (overmits lieff fwackeit) niet over en quam , ende midler wij le fterfï? Tuicht, dat hij alle tijt Joffer van Rutenborch was verwachtende, om hier tho Arnhem t'coemen , vnd wolde dan in oeren naem gefupplicieit hebben aen Raede Co Ma4* ■ van defe turbatie vnd fpolium Gijsberts van der M 3 Hoe-



C 182 )
Hoeven. Item off den gulden So;cker met een uthwech en heeft tufièhen die Wijers van 't crff in de Wiltbane en de Wijers van 'c gulder. Spieker , ende hy (vuijter Weei. name) denfelven wech n:et vvage, karren, perde ende te voete niet gebruickt heeft? Secht, dat hij alle tijt wes tot den doet van Joffer van Rutenborch den Wall gaende nae der Kappellen langes den Eist gebruickt heeft, om op elen Spieker durch die •Cappell toe gaen onbecroent, ind dat hy Depofant den Vaerwech tusfchen den Wijers mit kar ind perdt onbecroent wes aen den Wall vurz. gebruickt, want hij een kar plancken off twee va:i den ganck heeft laten vueren, aen den kleijnen Spieker, mit een Daer»-ind denkleinen Spieker daermede,dicht laten maken. Item off dieWijer noordtwestwart van den Spieker t eynie den lesten Cijngcll, of bynnen Walle, die r.u als verlendet legget , ende als een zijne niet mede is toebehoerende totten gulden Spieker , ende dat felve plach te wefen Hertouge Charis Vischwüer? Secht defen articull waer toe fiju, jlUum vij Martij Anno Ixjx.
Coram iisdem comparuit Jutgen, nagelaten Weel. Z. Mr. Albert Tijmmerman mit recht gebaedt, om kondtfehap der waerheit te geven.
Item



C 183 )
Item off niet waerhafftich» dat zij mit haer Va ler ende Moeder, bij tijde milder gedachten Hartouge Charls van Gelre &c. gevvoent hebben op den bouhoff, gelegen in de Wiltbane beneffens den gulden Spieker? Tuecht defen articull waer tho fijn. Item off den Wijer, gelegen noerdtwtft aff van den gulden Spieker , teinden •den Elll ende die Cappelle, daer aff nu het water beneden ende onder den Wall duer loept, ende ais verlendet leght, bij tijden des Furften Hertouge Charls vurz. ende' ennige tijden daernae niet gebruickt is geweeft aen den gulden Spieker, ende die vijsch gefangen tot fijne F. G. behoeff? Secht, dat bij Hartouch Charls tijden defen Wijer totten gulden Spieker gehoertheef^ Dan van wijen hij naederhaudt gebruickt is worden , is oer onbewost. Item aengaende den bereken Wall, noen off noertoestwart van den gulden Spieker gelegen, off diefelve niet gebruickt is geweeft bij den Furst Hertouch Charll totten gulden Spieker <, ende off die gheene , die de Wiltbane waeren gebniïckende , daer rnet in noch op en mochten ccemeu , ende die bij een yegelick ende henluyden geacht ende geholdea was voor 't beflot encle bijfonder toebehoeren van den gulden Spieker? Tuecht defen articiul waer to fyn , want zij doe ter tijt hoer M 4 beeftea



C 184 )
beeften waeren moste, dat zij op den vurz. Wall niet en quamen. — A'tium vt fupra, —«-
Item werdt in dit jaar door die Guardiaens op bet Segell-buijs die gemeijne Meijfters aangegeven , dat fij Jan Venviertz knecht aanfeggen folden, dat nae dim hij dat ftuck doecke , 't welck hij voer hadt, afgeweven hadt , alsdan ©pltaeii folde, ind nijet meer Jwercken, eherind voerall fijnen meefter mijt het gijld verdraegen waer, off hem en folde ghe enen meefter bynnen Arnhem zetten.
1570. Den- 13 Meert verkoft Jan Willems vnd Anne Aelbertz dat vierende 11 van huijs vnd hoffilad, gelegen aen den Nyenmerckt, die gemeijn ftege gaende in die verckenftraet ab una > Jan Hoymaker ab altera.
Margriet Smeets heeft op den 15 Maert in teftament und voor een leften will gemaeckt und befitt die Obfervanten alhier ten Bruederen acht Karolus gulden, die Moeder-kercke acht Karolus gulden, und die. Zieltaeffel, waer van die armen alle maenendach in der Moeder - kerck mede gefpyndt worden fouden , vijfï und feventich Karolus gulden. Ende die Zielbruederfchap, (waar
van



C 185 )
van men in deze Kronijk meer gefproken hee ft,) was van eene alde fundatie , ende die Vicarii waren daer bruederen van, ende die meerendeel van den Rade, ende burgeren van der ftad, 'beide man ind wijfF.
Den 6 Novembris heeft Johan van Rhyng;en« bergh, als Stadtholder des Richters , in te^enwoerdicheyt Schepenen , na befch.bekydorige, gedaen aen einen genanc Ryckwijn Cloeck , die welcke durch orgeluck ende auermitz des groe. te waeters, te peerd zijnde, verdroncken was ; fraechden die Statholder vurff. Gerrit dieGrouff, gênant Erckelens, ein ordell, off hij waell.faeghe dat die knecht verongeluckt waere ind onnoefel aen den doed kommen ware. Die daer durch mijt gevolch der anderen Schepenen gewefen vur recht. Jae: und dat men hem op die kerckhoff begreven folde. Pvafentibtts Gerrit van Rijswijck, Gerrit die Grouff gênant Erkelens, ind Ott Kanis.
Op den 17 Decemb. verkogten Frederick van Boetzeell ind Margriet, uxor, aen Wühem van Poelwijck den fijlveren Spijcker mitten Cijngell ind fijne toebehoer, gelegen op fundi Jans-beeck tusfchen die Begijnen van St. Agnieten ind Loe* dewich Bruynincks Molens , gelick die eheluij* den vurg. den felven Spijcker hier bevorens van M 5 Jelis



C i8<5 )
Jelis Pyeck gekofft vnd bis her int gebruick gehad hadden.
1,571. Gijsbert van Lynden, fiads burger, was op 1 ter Velperpoorte, der Burger gevanckenisfe, gezï.t, om dat hij eenige klederen , andere perfoenen toecomende, uyt een eolferen genoemen, ende: tot Nymegen in die Lombaerde hadt doen drae^en , ende hy werdt van die gevanckenilfe ontnamen, mits binnen 't jaer vyff oft fes maen» den tegens den Turck te dienen.
In het begin van September, is , na dat men in geer,» honderd jaren Claringe aen Engellander holt gehouden hadde , aldaer wederom een lof» weerdig Gericht van Clar.ing angevongen , ende de Riddi'rfchap agtte zich bezwaard, om op het verzoek van de voornaamfte Magilïraten uit Am. hem die Claringe voor ditmael tot Arnhem te halden, ofte om die te'beginnen an Engellander holt, ende zich danjedermalck binnen Arnhem to ergeuen , het welk die Magiftraet begeerde, op dat zich die rebellen met hunne abfentie geen voordeel mogten doen , ende de ftad overrompelen. Ook rekende die Ridderfchap zich bezwaard, dat zij zich op haere eigene kosten al • daer op moeften halden , ende daar in werdt bij den Stadhouder in name K. M, vurzien, ende
na-



C 18/ )
namens zijne K. M werdt oock die Claring-banck bekosticht. [Gelijk drie nog voor handen zijnde fchetzen , vertonende deszelfs lengte en breedte , ook het getal, hoogte en lengte der banken, des Stadhouders ftoelmet K. M. wapen daar boven, de tafel van den Griffier en Laudfchrijver van Veluwe , de uit- en ingangen van die loots, aan de Rekenkamer betogen kunnen.]
De Hertoch van Alva in dit jaar, bij een brie** van den xxiii dach van Meije, en op den iii November 157a bij een naderen brief, Soubfcript par ordonnan. de fon E. a caufe de Ulndispofuion d'Icelle: Siercke , opgeeischt hebbende Copie authenticq van die Privilegiën , waar op de Steden, Gelder/cbe en andere, als ook zommige dorpen, vrijdom op de Gelderfche Tollen vermeenden te hebben, waren hier over die Hoofdlieden, bevorens dat men deze Copien afzondt, in ecue drokke briefwilfeling en veele befoignes ; niettemin voldeden zij daar aan* Arnhem reets den 2.6. Jan. 1572. overzendende hare bewijfen van 1233, 13 12, twee van 1359, een van 1366, ec twee van 1371. Wijck den 3. Jan. 1572. Deventer den 5. Jan. 1572. Grave den 12. Jan. 1572. en zo vervolgens de meeste andere fteeden; waar onder Cuijlenborgf welkers origineele Privilegiën, en derzelver au-
then-



( 183 )
thentique affchriften, op de loop en niet te vinden waren , alles per Copiam Copia overzondt, onder belofte van daarna nader te zoeken. MaafBommel bewees, dat hare Privilegiën met het tweemael afbranden harer kerk vergaan waren, zo ook Deutichem , dat in 1537, als de ftad op den goeden vrijiage jammerlijck met brand bezocht werdt, ende die brand tot de Raedtkamer overfloeg, oere Privilegiën mede door dat ©ngeluck verteerd waren geworden. [ Wat ondertusfehen van deze overzending geworden is, valt niet wel te bepalen; te minder , daar men in 1593 dezelve vordering namens de Landfchap op nieuw ontmoeten mag.]
Door Alva ook in dit jaar van alle Steeden en Amptlieden op den naaftlesten Augustus een opgave harer Costumen geeischt zijnde , zo werdt hem daar op, namens die Steden, op den lesten November ten antwoord gegeven : dat dit de alinge Landfchap betrof, en dus dat dit door haar, die de geringde ende leste ftaet der alinger Landfchap waren , niet zonder Landfchaps confent gefchieden konde. Edog naderhand voldeedt men daar aan, misfehien niet overal , maar althans bij enkele lieden, gelijk men ten opzicht van Doesburg betogen kan. Onderrusfchen was reets een jaar te voren aan zodanige opgave gewerkt



C
werkt geworden, en die op den 28. Martii doof" deszelfs opfteller , Joannes van den Haue, Secretaris van Nymegen, aan Hopperus en Dr. Cobel op Bruflel toegezonden , om tho weeten welker geftalt die Juftitie adminilhiert werdt in Gelderland. De Tijtel van dit ongedrukte ftuk is:
Eynvoïdich bericht mijns Johans van den Haue van die gelegenheid der Gerichte» int Funftendom Gelre en Graeffchap Zutphen , ende $ire houffaet ende appellatten.
In dit jaar 1571 addresfeerden zich ook Amptman ende fementlicke Ritterfchappen des Ampts van Overbetouwe , en Burgermeifteren, Schepen ende Rait der lieden Nymegen ende Arnhem, aen den Coninck, om te verwerven Octroy, om, tot herftel en onderhoud van de weg tuflchen Arnhem en Nymegen, op ider waagen, karren, perden, olTen, koijn ende ander beijsten, van die ein ftad tot die ander durch ende over wech paffirendé, to fetten einen penninck, ende dit in alre redelickheit , ende tot mijnfte quetiongh der onderdanen in den Ampt van Overbetouwe: nemlich van jderen waeghen einen brabans ftuver , van jder kar einen halven brahans ftuver, van jder perdt ein ort ftuvers , ende



C 'po )
de van jder off, koe , ende rundt een halff ort! ftuvers tot elcken reife ; Welverflainde, dat die Ingeferen beider fteden, als oick die Ritterfchappen ehde lngefeten van Overbetouvve mit oive cighen waegens ende perden, beeften ende korn, van oire woinftat kommende , ende dair mit ain die ein van der lieden vorfchreven kommende* ende genaickende , daer van vrij zouden zijn.
Zij hadden daar op de volgende, niet wel opgetrokken, Rekening gemaakt:
Estimatie int corte wat die Vaert tusfchen Arnhem ende Nymegen inbrengen zal alle Jaer boven costen, allet genomen by raminge off estimatie.
Eerst Wechgelt.
IVÏen estimeert datter alle daege, d'een deur d'ander, van Nymegen op Arnhem gaen zullen te voet xx perfoonen , ende van Arnhem op Nymegen oio xx, facit 's daechs v ftuyvers, compt . , xcj. gl.
Van gelycke alle daege van elcke
ftadt



C is» )
ftadt x Rypeerden, compt xx peerden tot j Marieke . . . ij!Uxxiij. gl
Alle daege van gefpan van etcke zijde vijf peerden, compt 's daechs xftuyvers ... . Clxxxij gl*-
xftr.
Alle Jaer estimeert men datter deur die Betuwe gaen xx£ Offen, j ftr. t ftuck . . . v|gL:
Noch by estimatie iiij™ coppel peerden, overmits die peerdemarkt tho Eist . C gl.
Van Verckenen, Schaepen, Calveren estimeert men dat in een Jaer aff zal moegen comen . C gh
p?. fomma van den Wechgelt. xij^ xlvj gl. x ftr.
Vaertgelt van den Menfchen, deux die Betuwe, pasferende.
Men estimeert datter alle daege mette Vaert van Nymegen op Arnhem



c 19* >
biem zullen vaeren by ramïnge, d'eeii deur d'andere , veertich perfonen, •elck van Lentli totELden j ftuiver; ende van Elden t'Arnhem j oirt, facit alle dagen ij gulden thien ftr., «ompt 's jaers" * è * jx£. xij gl.
xftr.
Van gelycken estimeert men van Arnhem op Nymegen . . jx£, xij gl.
"x ff.
ij?» fomma xviij£,xv JLi
Ander incommen van Vaertgelt ende Vracht van Coopmanfchap.
By informatie, hierop genomen, wordt bevonden, dat annis 6/. 68. Xnde 6p. binnen Arnhem zijn gefleten alle Jaer, d'een deur d'ander, iiij^viijnxxx thonnen Nymeechs biers , compt omtrent xj thonnen 's daechs , behalven 't bier dat in Veluvvenzoom ende omlancx Arnhem wordt gedroncken , ende alle andere Coopmanfchappen, deur die Betouwe pasferende , foo estimeert men * datter opt minfte alle daege van



megen op Arnhem vaeren fall deur defe Vaert tw.ee'last guets , daer aff elcke last , volgende die Liste off Declaratie, geven zoude van Vaertgeit vj ftuiv. ende van vracht xij ftr. tot Elden, ende van Elden t Arnhem iij ftuiv. corot t famen elck last ten minften xxi ftuiv. facit voor de twee Last ijL. ij ft.'s daechs, compt *s jaers
Ende van Arnhem op Nymegen reekent men alle daege een Last, overmits den Visch, van Harderwyk commende, jacit 's jaers' . j
Noch fal men by Estimatie alle Jaer deur defe Vaert flyten x™ tonnen turff, daer aff elck C. thonnen geven foude te Vaertgelt vj ftr. ende te vrachtgeit xiij ftr. compt ifamen xviij ftr. 't hondert, facit voor de x™ thonnen , ;
Tgenevuyüe Betuwe^loor defe Vaert fal gevoert worden, in de twee Steden ter merct, ende van die twee N
vH^lxxjgl. x ft.
ij£lxxxiijglv ft.
ccij gl. x ft. Ste-



< '94 )
Steden wederomme nae de huysluy* den in de Betouwe, wordt gefchiet tegen de oncosten , om de Vaert ende wegen jaerlicx te onderhouden , ergo Memorie.
üjf fomma van den Innecommen van Vaertgeit ende Vracht.
xijS, xxxij gl. v ftr.
Ander Inkommen van den Ardt-
beytsloon, om 't goet over de Dijcken vanLenth ende Elden te flaen, daeraffmenopelcken Dijck geven zoude van elcken Last goets drie ftulvers, daer inne die huijsluijden nyet en fullen begrepen zijn , indien zij haer goet felfs overflaen willen.
-^■Ifoo hier vooren gefeet is , dat men alle daege deur defe Vaert voeren zall m als drie Last goets,ende elcke Last geven zal o^ beyde die
Dyc-



C 195 3
ttycken 17 (Ir. compt elck 'sdaéchs
xviij ftr. facie des jaers . tijg Vxviij gl
& ft.
iiij? fomma per fè,
TcÜ? fomma van 't geen aprarentelyk va» defe Vaert comen zal alle Jaer beloopt
xlviij^xlij gl. v ftr.
Bebalven de beterfchap van de twee Veren , als men die van C, Ma. weger» t cochte.
Oncosten, hier tegens alle Jaer te doen.
V
▼ oor twee Collecteurs, eenen te' Lenth ende eenen te Elden, elcken CxxgL 's jaers . . ijg, xl gl -l
Te Lenth zullen moeten zijn vier Mans, twee om dieSchuyren, ende twee om die Vrachtfchepen te voeren, die men elck zal moeten geven zij pont vis jaeriicx . ijc jxxxvïjj gfs
. Ende daerenboven zullen zy ge-
N 0. nieten



nieten 't gene men by nachte meer zal geven, dan liet ordinaris Veerfchat bydagheis, opdatzy te williger zyn, dus zullen fy geen drinck ■ geit moegen heyffchen off ontfangen op verlies haers dienst, ergo
Om 't goet over den dyckte Lenth te flaen, twee Mans', die men elcke geven mocht lxxx gl.jaerlicx,facit
Noch vier Jongens om die peerden te dry ven, ende vier peerden , die tfameri costen zuflen 't onderhouden elck Jonge ende peert xl gl. compt t famen
Van gelycken foude men t Elden moeten hebben vier Schuytevoerders, twee Mans om 'tgoet over te flaen, vier Jongens ende vjer peerden, fouden costen als boven .
Noch foude men moeten hebben twee Schuytenaers ende twee Jongens met twee peerden,om van Eiden op Arnhem te vaeren, die cos-
ten
Memorie. Cfe gl.
iij£ xx gl. viÊlxviij gb



C *S>7 )
ten fouden alle Jaer ; : üjc xx gl.
Van gelycken van Arnhem op Elden . . . iijg,xx gl,
Dïe Sclmyten ende Veerfcheepen mettetwee Veerliuyfen t onderhou- " den zullen by estimatie costen jaerlicx . . , ïjc gl,
De onderhoudenis van de Vaert ende Wegen is hiervoor gefchiet tegen t gene van de huysluyden comen zal, ergo hier . . Memorie,
pi, et tojj* fomma van den] Onkosten beloopt xxvijS,xvj <£.
Aldus zoude hier overfehieten xx^xxvj —v.
Dacrtegens affgetrocken dïe renten van den xvj™ c£ dat defe,Vaert costen zoude, nae advenant den penninck festhien,
. xg &
blyft noch fuyver x^xxvj e£ v 11.
Defe Hukken werden van den Koning aen die Hoofden, Treforier generael ende GecommitN 3 teer-



( 198 )
teerden van der Financie te Brunei gezonden, en v3n oaar l y Appoinctement van den 5. Maert aan die van eer Rekeumge in Gelderland , om te dienen van Advys.
1572. Heeft die Stad aan den Nieuwen Stadhouder, Gil lis van Ba:laymont ,üii Aam wyns en sxv' molde»- haver gtichonken.
Item in dit jaar werdt eene zamenfweering ontdekt, om de lieden Nymegen en Arnhem aan haare vier hoeken in brand te fteeken , ende deze brandftigting zou met hulp uit den lande van Cleef door de partij van Brederode volvoert zijn geworden. Ende te dier tijd woonde in Arnhem zeekere Tiuijde Kapaps , welke daar van weetenfchap droeg, ende. voor het verzwijgen der» zelve, op den 29 iVJaij, bij vonnis van den Hove j aan e n ftaak geworgd werdt.
Item in dit ende de volgende jaren werden de fort ficatien van Arnhem opgemaakt ende vermeerderdt; men begon daar mede den 9. Maij, waar voor onder anderen eene fomme werdt uitgezet over Vel uwe en Veluwen Zoom, ende in welke het Ampt van Eede droeg 138 Daeler, van 30 ft. den Daeler , dat Ampt van Barneveld 1.78 Daeler, dat Ampt van Nijkerck 101 Dae. Ier, dat Ampt van Putten 55, dat Ampt van Er-
mei



C w )
mei 43 , da: Ampt van Scherpenzecl 18 , dat Kerfpel van Hoefflaken 8, dat *\rnpt van Doorn* fpijck 98 , dat Ampt v^an Oldebroeck 45 , dat Ampt van Epe 95, dat Ampt van Apeldoorn 83, dat Ampt van Voorst 133 , dat Ampt van Nijbroeck 35 , ende het Ampt van Keerde 70 Dae. Ier. Die van Herwen uit de Overbetuwe bragten hier voor, bij wijfe vau dienirgeld, 33 Dae Ier op , Aart 12 Daeler ende festien ftuiver Dan werdt daar voor noch opgenomen van den Land-Rentmeeiter Gideon van der Hoeue ende anderen eene fomme van xvijFl. c£. Het werkvolk beilondtin mans ende in vrouwen, de vrouwen werden meed tot het aandragen van aarde en zoden gebruikt. Dit gefchiedde in manden, welke men op den rug droeg, en waar van zy Boddraagfters genoemd werden. Ende op deze wyfe weidt in dit jaar het bolwerk agterSint Agnieten aangelegd. Des te noodzakelijker, om dat men in dezen tijd, en wel in de maanden Junij en Julij in de grootlle vreeze voor die zo genoemde Rebellen zat, in zo verre, dat reets van Alva, en van die van der Financiën confeut gegeven was aan die van Ko. M. Rekening , om mit die Charteren Rekeningen, Registeren ende Brieven, mit fampt huere perfoenen te rcoegen vertrecken.
N 4 Den



( ÏOO )
Den to Julij committeerde de Stadhoudei Hierges de Raden Dion. van der Wefenhage en Wili. van Gendt , Peter de lintePeters, Leengriffier en tweden Secretaris, en Reynier Dibbets Auditeur , om een ieder zich te voegen in eene van de vier quartieren of wijken der ftad Arnhem , en met asfuientie van vier van de Wet, of anderen , die van de Stad daar toe geordonneert zouden worden, van huis tot huis te gaan, [overflaande 't Hof , Couuenten , Cioosters en Gafthuijfen] en wel ernftelick te ondervragen, hoe veel hoofden, zo mans als vrouwen , kinderen , geeftelijke of wereldlijke , in ijder huis waren, behalven die foldaten : voorts van ijder te vorderen een opgave van 't koorn en granen 't geen hy in zijn huis hadt, 't zij gemalen, "t zij ongemalen, en daar zij geen meel of koorn vonden, te vragen, hoe zijhunnen voorraad opdeden ; bij de week, of anders ? Verder moellen zij vernemen, wat roeyrs, lange of korte, wat fpiesfen, hellebaerden, kncvelfchaaven , en generaiick wat geweer zy hadden, om in geval van nood zich tegens den vijand te verdedigen , en wanneer zij lange of korte roers hadden, of daar bij ook was buskruit en loot, en zo ja , dat men dan daar van de provifie opteijkenen zoude. En eoude deze Comm«.fie tevens opnemen , weike
Of-



Officiers en burgers, op den naaft vorigen dag uit Arnhem gevlugt waren.
Den 14. Julij geboden Hof en Rekenkamer, dat zich niemand van burgers of inwoonders uit de flad zoude hebben te begeven.
Den 15 Juhj werdt verboden, dat niemand 't zij geeflelijke of wereldlijke, rontsom Arnhem over defe zyde van dén Rhijn eenige bomen, heggen, haegen, tuijnen, ftaketten enz., zo die de ftad fchadelijk, en den vijand vorderück zouden zijn, op honderd roedenna houden zoude, maar die tot op den grond zoude afhouwen, en' die wallen, graven en gragten flegten , zoudende men op die huifen, binnen de honderd roeden ftaande, nader ordonneren.
Den 17 Julij committeerde de Stadhouder 't Hof en Rekenkamer Willem van Gendt, M deraad , om tc fpreken met den Pater van 't Convent van Betanien, den Prior van Mohnickhuyfen, den geenen die 't bevel van de Commanderij van Sint Jans hééft , den Deken vnd Capittel van S*r Walburgen, den Pater van J (5 Agneten , en met den Pater van Mariendael, en hun te beueleri , dat zij terftond deden malen , en in próvifie balden, nementlick Betanien tien malder, Monnickhuijfeh vyfen twintig malder, Sint Jan tien malder, Sinr Walburg twintig mal* iN 5 der»



( soa )
der, Sint Agnetenvjjftien malderen Mariendael tien malder rog, of weijt, om in tijd van nood zich daar me [mits voor behoorlijken prijfel te mogen behelpen, alles op pene dat men het bij weigering van dien zou de faclo bij de knechten doen erTeétueren. Insgelijks werdt dezelve gelast, om met de Burgemeefters over den prijs van het gemaal te fpreken , als naar den voorraad" van 't koorn te dier zijnde; en met hem de rosmolens te vinteren , en daar aan iets haperende, dat in goeden Haatte doen brengen, en d". molenfteenen, aan de kraan liggende , inde ftad te doen voeren. Voorts om met den Burgemeeffer te fpreken , of niet eenige Conventen die tog aalmoesfen moeten geven, en dagelijks iritdeelen, daar voor koorn zouden kunnen leveren , om door den armen op eene bijzondere plaatfe te laten malen, en aan hun in tijd van nood te
fchenken: mede om hun ander werk te reven
° *
als de vrouwen te laten fpinnen, en daar uit de aalmoefen te verdienen.
Den i 9 Julij werdt "Willem van Gendt met Peter van St. Peters en twee van den Raden der ftad Arnhem , fampt andere, die Lancelot van Barlaymont Overfte ook daar toe benoemen zoude , gecommitteert, om de ftad van huijs tot huijs to bcfigtigen , hoe de foldaten gelogeert,
en



C 203 )
en wie daarvan verfchoond waren , cm bier ïn met een te voorzien, en die bezwaard waren van de knechten te ve; ligtcn.
Men hadtin dit Jaar ook een uitiegger op de ftroom omftreeks Arnhem, welke den Jaeger van Arnhem genoemd, en van Roeloff vv.n Holft als Capiteijn gecommandeerd werdt.
Den xx. dach van Augufto gaf Alva aan de Stad kennis, alfoo gantslijcken van noode was, dat hij zich parfoenelijcken vonde in den leger ende armeije ; dat hij mits defe abfentie aangefocht hadde, mijn Heere den Hertoige van ^cr" fchot; dat hij te Brueffel te hove foude blijven, om van den Rade van State Oeverfte ende Uoofc te wefen , ende mitten andere gftede perfonnaigen van den felven Rade gedurende fijn affwefen tot alle voorvallende zaken te vaceren , en dat hydien lalt aanveert hadt. Met laft aan de ftad, dat fij naevolghde ende obedieerde 't geene des voorn. Kertoge van Aerfchot ende Raedt van wegen zijnre Majcfteits ende den fijnen haar ontbieden ende bevelen folden , zonder des in gebreke te zijne.
Item in dit jaar werdt tot Parijfch op Bartholomei dag dat moordwerk begaan , waar voor door den Schrijver van defen Kronijk bij zijne Apologie van Pr. Willem I. eene anecdote uit
's Ho-



( 204 )
's Hoves Boeken van Landzaken gefprengt werdt, ende daarenboven alhier deze volgende ïn flegt hoogduitfch vertaalde , en evenwel origineele, Hukken gegeven worden.
Gillis van Ëerlaïmondt Frey Herr zu HirfTen, Herr zu Haulteroche vnd Perwetz Konig: Mtt, zu Bifpanien vber Gellerlandt, Zutphen, Frieslandt, Oberysfel, Groningen vnd Lingen, Stadthalter &c.
Vnfer gunstig'Grus zuvor. Erentveste, Erfame vnd Furlichtige lieben befonderen.
Nachdem Zeittung aus Parys von dem Durch. leuchtigen Hochgebornen Furften vnd Herrn Herrn Hertzog zu Alba vns am gerechten zukhommen, als haben wirEuch deren Copey vnd Abfchrift mit zu therlen nit vnderlarsfen mogen, damit Ir die wunderbarliche verhengknus Gottes Almachtig vnd warhafren Gefchicht uber denen> lb feincn Nhamen vnd algemeine heiligeCatholifche Kirclien vnd glauben vndertrucken , vnd endtlich ausrutten wollen, vernunftiglich zu vernemen; Auch dicvveil folche Zeittung vns vnd
vn-



C 205 )
vnferen fachen nit wenig furderlich fein wirdt, wollen den Almechtig derEuch langb gefunth erhalte dar fur dancken vnd loben vnd umb mehrer glück vnd heyll trewlich bitten. Datum Arnhem am erften Sepcembris 1 $?z.
was getekent: Gilles van Berlaymont.
V Opfchrift was:
Den Erencvesten, Erfamen vndFurfichtigen, vnfernlieben befondera, Burgermeiftern, Scheffen vnd Rhatt der Statt Arnhem.
Zeittung aus Paryfs.
-C s hatt fich begeben am xxij. Augustj das der Admiral vorrFrunckreich khommen fey,ausdem PalJas, veiiel jnde einen brief , ist in deme vnverfehens mit ein langk rhur oder puchfen, fo mit vier kugelen geladen,aus einem fenster geIchoficn, durch einen vinger feiner rechten hand, vnd furtter bis an die vingeren der lincken handt gelangt, in maffen das gantz gebein bis zum cllenboge darab zerkriitzet «rïd zerbrochen. Die vorthuram fe!bigcn hans ware gefchlofter, es het aber noch eine thur hinden gehapt,'welcheoffen gewefen, da felbft bey ein Spannisch pferdt ge-
ftan-



flanden ist, darmit der jhenig,fo denfchosgethan, darvon khommen.
Wie nhun der Admiral feinen fchaden gefehen vnd vernomen, hat er ahwltbunrit den Konig mit feiner Mutter der Koniginne vnd Bruder vmbzubringen vnderftanden , vermurtend das fie Ime folchen vnshalf befchaft betten, vnd difT zu volnbringen hat er vierthaafentman auf die furwercken oder furgebew der Stadt zu S. Germain befcheiden vnd beltellen laflen, welches er doch allerdings nit heimlich hat khonnen zu wegen bringen, fonder ahnfthundt foiche fein furnemmen dem Konig vnd feinem Bruder verkhundiget worden* Auf diefen heutigen tag Bartholomei zuzwovhren in der nacht fein khommen zu dem haus des Admirals, der Hertzog von Guife, Dommale, vnd der Ritter Dangouleme , des Konigs bastarts Bruder, vnd den Admiral im bedt liggend mit einen kurtzen puchfen erfcholfen , vnd das thodt licham zum fcnster hinaus im gartten dafe'bft geworffen. Dan da dis nit alfo wie vermeit befcbehen ware, foll der Admiral fein furnemen wider Konig fein Meifter vnd Bruder vngeztveivelt ins werck gericht vnd bracht haben. Hiernach feind lie furtther bis zum. haus des Graven von Rogefocault geruckt, vnd Ihn mit fampt feine
foha



C *°7 )
föhn auch umbbracht. Telligny vnd des Admirals Dochter man Brigemor, fein föhn, auch alle die vom adell und Diener gemeltes Admirals fo dalelbfl: gefiinden, urnbkommen fein; Ingleich habenfiePille PardelansBeauuoix Gubernator des Princen vom Graven , feinen Stalmeifter , vnd anderen vom adell, fo da zur platzen gewefen, thotlich verletzt vnd vmbbracht: auch follen fie den Marggraaf von Retz dergleichen gethan haben, Als diefe nuhn alfo ontleibt vnd vmb. khommen, haben fie die thodten Corporen auf die ïtraflen bind vnd wider nidergeworffen, vnd feind die Burger binnen Parys darzu gelauffen, vnd die felbige langs der erden von einemzum anderen orth gewentzelt haben,- Darnach iftdes Konigs Wacht von haus zu haus der' Hugenotten gegangen , vnd alles wes fie ,deren gefiinden erwnrget vnd thodt gefchlegen, in maffen das men in den Riviren woll by die 3000 thodt gefimden , darundter dan woll ein 50 oder njehr trefliche vom adell gewefen fein follen. Die thoflten Corporen oder lichamen feind im velde begraben, aber wenig erden carouf geWorffén vnd gelegt, aft das diehundt, wie men fkgt, dieitiben mehres theils lollen fresll'n haben.
Zeit-



( aoS )
Zeittung aus anderen Brieven.
-A-us diefen gevbtenhandlungenfollcin gefchrey fo zu Paryü vnd gantz Franckreich durchaus Jein, das bey die vierling thaufent man folien geblieben vnd vrcbkhomen feyn.
Man fagt auch, das der Admiral da er feinen thodt fur augen vnd ■ endtlick vermerckt den jungen P; ineen, fo fich newlich anderKordginnen zu Navarra Schwester vermaihet , vorbdcheiden vnd Ihme angezaigt die gutte zunaigung vnd affe&ion, zo er eider zeit vnd in alweg zu feiuen Vatter vnd Ihemen Irer Religion halber gecragen, vnd gehabc , vnd dieweil er nhun feinen thodt fur augen feghe , welche Ihme feiner vermutting durch den Konig, feinMutter vnd Bruder zugefugt were , als wolt er dennoch gemelrer Princen nit verhalten, wie das inwendig urey oder vier tagen binnen der Stat Parys vier thaufent Hugenotten fich begeben wurden, die fchon alberaits confpirirt hetcen, den Konig, fein ISiutter, vnd dei felben Kinder vnd Erben vmbzubringen.
Es bringen auch die Zeittungen mit fich das die felbige vier thaufent Hugenotten ietzgedachten Princen prefentiert vnd angebotcen, das wen fie den Konig , vnd feinen Bruder umbbracht
het-



C 209 )
herten, Ihn alsdan zum Konig machen wollen 5 welches alles der Printz am felbigen abendfeinej Gemahel zu erkhennen gegeben, die Iblcbes anderen feruners entdeckt , vnd angelangt , wodurch alles wes vurz. am tag khommen.
Zeittung noch aus anderen Brieven.
-Zween tagen etwan darnach , als der Admiral alfo vmbkhommen, hat man wollen die uberllm hie bevor gegebne fentents zur execution und volntreckung ftellen , in welche er verurtheilt vnd verdampt, das er liggend auf einer tafelen langs die ftraffen gefchleift vnd folgendts mit den fuefe aufwerts gehengkt werden foll, welches auch alfo foll befchehen fein , aber das Volck ware dei-maffen auf Ihme verbittert, das fie Ihn nit zween heufer langh fchleiffen liefen, fondern hieben Ihme den kopf ab , vnd fteltend auf den orth oder fpitz vom rappijr vnd fuertthens rondtom zu pferde auf alle ftralfen derfelbigen ftat Parijs , mit heller vnd lautter ftemmen ruf fend: Schauwet vndfiehet hier diefen Schelm und Verretther! Diefer hat den Konig wollen vmbbringen, vnd gantz Franckreich verrathen, vnd ïstder jhenig'fo diefer ftat vielbös angericht hatt. Vnd als das gemein Volck das thodt Corper oder O li-



( aio )
licham fast zu ftucken zerhauwen, het mans weit» ther nit hinbringen moghen.
Op den 3 Sept. zondt Alba uit het Veldleger voor Bergen in Henegouwen een brief aan B. S. en R. vnd fementlicken goeden Burgeren der Stadt Arnhem, waar bij hy den vlietighen , getrouwen vnd onverdroten gemoedt , moey und arbeijdt, den fij ftedtz bewefen tot wederftandt der vijanden, vnd om die ftadt te befcherrnen, vnd verweren, und to erhalden, prijfende, daar voor van Zynen Co. M.weghen genedigen danck feide; en daar in verder vervolgde: vnd verfpreken, dat wy zullicx nijt en zullen onverwitticht laeten der zeiver zijne Co. M., van weliicke ghij derhalven v allen genade hebt te verfehen, principabjek beharrende v zoe wael te halden wee ghij bis her gedaen , wee wij nij et en twijffelen ghij doen wirdt, vuerdenckende , dat ld eijnde ld werek croont , fonder v een weijnieh moeij vnd arbeydts voórtaen vnd oock wat verlies to laten aengaen oder aenfechten. Want wy wel gemeijnt zullick bewyflijck verlies v to doen verrichten vnd recompenferen vuyt den goeden der burgeren der affgevallener fteden , als wy die wederomme tot gehoorfaemheijt zyner Co. M. gereduceert zullen hebben, enz.
Den



C 211 )
Den 14. November werdt den Stadhouder verzogt, dat , dewij l het Catharinx: Gasthuis met Gewonden was opgepropt, geene foldaten, welke in 't .beleg van Zutphen gekwetft waren, meer herwaards mogten vervoerd worden.
Op ten xxvi Novembris fyn ons Heeren Poel. wijck, Kempinck, Leyendecker, en Otto Kanis, Arendt van Brienen, Mr. Jacob Secretaris, Wotler Haegen en Holthuijfen tot Nymegen geweeft bij den Hartoch van Alua , om welfaert dezer Stad, und hebben aldaer gefchenck gedae.11, wie voicht:
In den eerften gefchenkt den Hertoch van Alua een voeder wijns. Item noch Barlaijmont een toelaft wijn. Aan Bertij , des Hartogen Secretaris, xxiiii. g.
Op den 17. of 18. Decembris werdt by die Senioren und famentlicke Capittelheeren der Coüegiator Kerke van St. Walburgen Henrij Cunretoiff tot haren Deken, in plaatfe van wij* len Evert van Mekeren, geëligeert ende aangelleld, niet tegenftaande het hun door Cantzeler' en Raden gelaft was, om daar mede ftille té zitten , tot dat die Hertouge to Alva daer van geadverteert zoude zijn, ende zijnenlaflgegeven hebben.
1573- Werden de volgende, bij den Koning gëO 2 eon-



confisqueerde huifen geveild , zonder dat zy iets gelden mogten. Een huis, erve ende hcff daeraen, ftaende bij de nyeuwe merci, Crispinus van Zalsbruggen toebeboert hebbende. — Een huis an de Kraen , zynde twee woningen , genr.emt den Zantberch , mette peppele boemen daeromme ftaende , Crispinus voerfT. toebehoert
hebbende. 't Halve huys en hoff dairan-,
Claes Noyen met zijn huijsvrouw toebehoert hebbende, ftaende aen 't cleijn oertgeu.— Een cleijn huijsken in de Brouwers ftege , Hendrik Kretfer toebehoert hebbende. — Eenhtiysken met zijne toebehoeren in de Coninckftraet , Jan Alofs toebehoert hebbende , — en een huysken in de Rynftraet, Nyes Naet hebbende toebehoert.
Ook is in dit jaer vastgefteld , dat een van de Heeren van de Magiftraet alle morgen bij het openen der poorten zou prasfent zijn , ende dat zulks bij touren zoude gaan, ende dat voor het openen een rot Schutters zonde worden uitgezonden.
1574. In Junij werden in Sanét Class Gafthtiijs geinquartiert drie honderd Engelfche gevangenen.
Op Sonnendach den 27 Junij werdt op ter maickt ter puyen , of voir den Raedthtiijfe, ge-
pu<



publiceert legente Theodorico de Wetten Secretatio , audiente Th. Roos, het gedrukt klijn Quarto Exemplat ijs oft Copie van de oepene brieffven ons heeren des Conincx, bij dewelcke fijne Ma. je ft eijt gunt ende verleent ablolute gratie ende generael pardoen , zee wel den Staten , Landen, Steden , Communiteijten offGemeijnten, étls alle particuliere perfoenen , mitsgaders oick den ghenen, die vuyt defe Nederlanden ghebannen zijn, ende andere, die vuijt zaken van ds voirledene ende jegenwoirdighe troublen, oproer ende commotien, in defelve landen gefchiet, mis. bruijekt ende geoffenfeert hebben. Gheprint in de Princelijcke ftadt van Brttsfele bij mij Michiel van Hainout, gefworen Boeckprinter woonende in de PongelmerB, oft onder Stadthuijs.
De Stadhouder Hierges gelaste op den 15 October de ftad van Arnhem, om terftond aftehouwen al zulke bomen, als Honden tusfchen de Sabelspoort en die Rijnpoort, en dat zy die terftond zouden doen voeren op te borstwher tusfchen die Vclper- en St. Johansporte. Dat het rijs , 't welk geplant was op 't zand bij den Rhyn tusfchen de Sabels- en Rhynpoort, afgefneden zoude worden , en dat onvertochlick afgeftoken werde een hoek van een weerd, liggende boven recht tegens over de Sabelspoort, ten einde de O 3 ftroom.



( a*4 )
ftroom afgewend vnd gekert mogte worden , en de pooit met de ftad gevrijd, die funft wael nedergeworpen worde follen, overmits geweitdes ftrooms. —— Dat die aarde,uyt der ftadt gra* ven geworpen zynde ,voir die Velperpoorte zoude wechgevoerd worden. — Dat Burgermeesteren hunne burgeren zouden aanzeggen , dat hunne hoven, buiten de Velperpoort gelegen, vergraven zouden worden tot fortificatiën, en dat zij, tot voorkoming van Ichade, hun land door een beëdigt Landmeter zouden doen opmeten, ende behoirlick fchijn vnd earte daer van maken doen, om te zijner tyt goede declaratie daer van te mcegen thoenen, vnd daer doen, vnd daer op regardt genomen te worden nae behoren. — 't Zelve ten opzichte der landen voor de Rhijnpoort. — Dat Burgemeesteren overgeven rekening en bewijs van de bomen en holteren, die zy van den Cloosteren vnd uit den bo:fchen ontlanden hebben. Ten eyhden men niaeken mo-
° ff i
ge die valbruggen, ftaecketten ende anders wat totten fortificatiën noedich.
Hof en Rekenkamer aanvaardden , wegens noodwendige abfentie van den Stadhouder , het bellier over deze te makene , of te herftellene fterktens, en deden daar voor de plans door den Ridder of Cavaillero Horologio , Ingenieur in
Spaan-



C *'5)
Spaanfchen dienft, derzelver tekeningen door Thomas Witteroos (een keurig teekenaermet de fchrijfpen) vervaardigen. Het werkvolk kreeg daagfeh fes Huivers , een opzichter tien. Ook werden uit de ftad van Utrecht drie modderfchuiten ontboden, om daar mede de gragten uit te baggeren; uit Amfterdam de modderfchupi-ent beugels, haaken, vorken enz. en daarenboven uit die ftad twee ftereke, gefonde, wackere mannen, die hen verftonden op graften te modderen , ende hen vermeeten zouden metter voirlf. gereetfehap te zullen kunnen wereken met huer leerskens ende fchoenen tot noodtruft. Onder de werken, welke toen aanvaard werden , was een brug voor de Velperpoort, lang omtrent Ixxx voet, welke rusten zou op feven jukken, yder juck omtrent tien voeten van -den anderen. En in defe brug werdt een toochbrug, dat is een ophaelbrug, gemaakt.
1576 De Raad van Staaten van Ko. Philips maakte bij een brief van den 7 Maert uit Brus. fel, aan den Stadhouder Hierges bekend, dat Don Louis de Requefens op den 5 Maert, des morgens om de ftreek van drie uien , was overleden , en Cantzeler en Raden daar van uit Utrecht verwitticht zijnde , zo deelden zij dat O 4 aan



C «ff )
aan de Stad Arnhem en andere Steeden mede.
De Religieufen vanMonickluiijlen verwierven in dit jaar octroij, om zeker huis binnen de ftad, buiten den volke op d'eene zijde van de ftad gelegen, en Joncker Anthonis de Middachten behorende , te mogen aanruilen, met voornemen van in dat huis gedvrende de troublen te wonen, gelijk zij reets omtrent vier jaren lang hen in defe ftad in gehuurde huifen gehouden hadden, en geene hope hadden , om wegens der Rebellen moetwiile in hun Cloofters, waar uitzij verjaegt en verdreven waeren, noch te mogen trekken, [Dit huijs was een gedeelte van hettegenswoordige Burgerweeshuis, en werdt te dier tijd in huur bewoond van den Lheengriffier Mr. Peter van Sinte Peters. Het Convent ftondt daarvoor af haar Erf en Bouwhof, gelegen te Ellecom, endegeregtigheidvande fevendeboom in 't Middagter bofch, enz ]
1577. Alfoe die Obfervanten jaerliks ende alle jaer , op dach Francisci , van die Stad hadden drie Rijder g, van 24 ft. 'c ftnek, tot een portie vifch, ende vierentwintig quarten wijns; endefy vur den dach mit confent vertagen , is naemaels van ein Er. Ract, (by den Kerkenraedt daerom
ge.



C 217 )
gefuppliciert zijnde) allet 't genege den Obfervanten , fo van der ftad hadden, der Kercken tot bouw ende reparatie thogeiacht.
1578. Den 6. Maij werdt bij Cantzelaer,Poéden , en die van de Rekening, ten overftaen van de Magiftraet , Gildemeefteren, Hopbeden en Gemeenslieden , den Eed van getrouwheid aan den Koning van Spanje, Aartshertoch Mattbias en de Stad gedaan. Den 4. daar te voren was dien Eed door de Magiftraet en Bur^crije, cn ook op den zeiven dag door de Getftlijkheid gepraefteerd.
In dit jaar werd de Land-Rentmeefter Thomas Gramaije van de Heeren Borgemccftej eü te meermalen gewaarfchcuwd, dat te forgen was daq die borgeren defer ftadt die huyferen plunderen zouden, indien die xv"? Car. guld. [die de Heeren van der Financien vuijt zyner Ma.1 demeijnen aen Schenkfche Ruyteren te furneren geordonneert hadden] nijet in .tijds opgebrucht en werden.
*579- Tot dit jaar toe is in een ftuk van de binnepoort van de Sabelspoort Z. K. Mbusfecruijt bewaard geworden, en een toornO 5 ken



C 21$ )
ken op die buitenporte tot het reparieren van het buflecruijt gebruikt.
Den 9. Maij zijn die fes burger Vendelen geconvoceert, en hebben, op eenige weinige na, verklaart te willen blijven bij de nadere Unie van Utrecht, en de daar bij geconcipieerde middelen.
Den 11. Maij is namens Stadholder, Cantzelerend Raden, met fampt Richter,Burgermeefteren end Raedt defer Stadt Arnhem bij der Straten gepubliceerd, ende verboden, dateenyeder, van wat Religiën hij fy, eijn ander met woorden olfce werekennijet irritijeren , fmaden of laderen zoude, dan als guede Mitburger fich tegens malckanderen in fruntlickheid halden , vnd dat derhalven nijemants fich gelufte laete eenige ongewoenlicke wacht noch heijmelicke vnd onbe" hoerlicke vergaederonghe in kercken , kloofte* ren, huijferen , of op andere plaetfen tho halden, noch met eenige wapenen op ongewoonheden tijden op ten ftraeten fich vinden te laeten. Dat oick nijemants fich onderftacn zoude eenige kercken daitiick op te breken, of beelderteftorrr.en.
Den 20 Juny was in Arnhem een oproer, ende Derk Oithof, en twee KappeJlaien, wilden
die



( 219 )
' die ontfette Catholijke Schepenen met geweld weder op het kulfen ftellen , ende hen werdt ^ met nog een ander perfoon, op den volgenden dag de ftad ontzegd.
Den 24. Augusti werdt op ter merckt vuijt Jan van Santens huijs gepubliciert , alfoemen vuijt diverfche waerfchouwingen, foe van de nabuijrige Provinciën, als uijt der ftadt Collen, in ervarongh was gekommen, als folde die viandt ennige perfonen, daer toe gecoft hebben, om in der fteeden des F. G. ende G. Z. zeeckere moortbranderien toe ftifften , dat alle Burgeren, ende Ingezetenen defer ftadt oire huijferen , Hallen ende fchuijren, daer zij hooij, ftroo , heet, torf vnd holt in hadden liggen , rontfom heir fouden laten verfihen mit goede venfteren vnd deuren, die fel vige alfo verforgen, dat men fe niet opfteecken en konde.
I ySo. Den 2i. Jan. werdt wederom ingevoerd, dat iemand, het borgerfchap winnende , zoude hebben te bezweren, dat hy niet eigen, nog koermoedig was.
Den 23 January is het maken van eene puij boven de voorzaal van het Stadhuys geordonneerd , om alle foadagen , in plaats van in de kerken, de publicatien te doen, na dat de klok
zou



( 220 )
zou getrokken zijn, en is toen ook Burgemeefter Ringenbeig gecommitteerd geworden , om in de Kloosteren na een klok om te zien, om dezelve ten dien einde in den toorn boven de fchool te hangen , en den Rentmeefter geordonneerd, om het houtwerk en andere materialen , tot de Puij nodig , uit de Kloosteren te doen haelen. Men kan dus hier zeggen, dat alle publicatien van verkopingen voor 't meeste tot dus verre in die Kerck gefchied waren. En men vindt van zodanige publicatie noch het volgende , wegens het munthuijs belangrijke, billet:
Dit Stat van Arnhem wille verkopen hufmge ende hofftede DoeiTvan den Gruuthuijs, die hi te bewonen plach, gelegen in die Beckerftrate, ende huijs ende hofftede, dat Geertruijt Meijkens te wefen plach, gelegen in die Weuerftraete , ende die helfre van der huijfinge, dat nu die munte is, te famen, off elck befonder; heeft daer yemanc gadinge ijn, die kome heede over acht dage na der vefperen ander oirtbyden ghenen van den Rade , die dair toe gefalt lijn, want fe dair op willen gaen fitten.
In derKircken gefpraken Dominica p. Vidtoris. Anno Domini (xw^)xhx.
Die



C 221 )
Die Ordonnantie van den 20. January 1578, op 't ftuck van der Wachte, op den 14. Aprilis 1580. overfien , ende den 17 Aprilis daer aen volgende op nijes van der Stadthuijs ghepubliciert zijnde, werdt in het jaar 1582. bi M. Wilhelm Jansfoon van Campen, Figuerfnider vnd Brieffmaler, woenende int Minrebroeder Cloofter, op de pers gedaan , ende in 't licht gegeven,
Ook werdt in dit jaar 1580. die ordonnantie fuer den dacli-Wachter op den toorn gereguleerd. Die dachwachter fou des morgens , als men die poirtklock begon te luiden, op den toorn gaan , und aldaer fijn , eer het luijden gedaen was, om ftracx vlijtich om heer te zien of ennich ongemack in wegen ofte velden waere: foe vern niet , fouw hij eenen langen blaes blaefen op alle vier hoicken van den toorn, mit een voorgefchrey, tot een teyken, dat men die poorten folde moegen apenen. Soe hij volck tho peerde , ofte thoe voet die ftadt nakende vernam, fou hij die felvige in 't getall koiren, die tho peerde fouw hij mit eenen hoeger toon nae het getal des blaefens blaefen, und derwerts hij die felvighen vernam , fouw hij (foe fij tho peerde) een . . . Vaentgen , foe fie te voete waren, een . . . Vaentgen uitfteken , und foo
den



( 22a 3
den hoop foe groet waere , dat fi ontalbaer, fouw hij hoop blaefen mit veel blaefen nha den anderen. Als die kloek elf floeg , fouw hij oock een langen blaes op alle vier hoeken , gelijck oock als het tweelff uuren floeg, blaefen , tot een teijken des op- und tho • doen der poorten. Op alle fonnendagen, vier- beed. ofte valt-daghen fouw hij oick een langen blaes , als men leltmael geduijdt, blaefen, tot een teijken des poorten fluijtens. Daer hij ennighe vergaderinghe van volck onder die predicatie op wallen , bolwercken, in fteghen und ftraten vernhame , fouw hij oick een teijeken biafen. Bij brand fouw hij veul fnel na den anderen biafen. Des avonds fouw hy nha het luyden der poorteklock eenen langen blaes op alle vier hoecken af biafen mit het voorgefchreij. Lefllick als hij enige fchepen op ofte afffach kommen , fou hij een teijeken biafen, voor die opkomende drie blaefen , d' een hoger dan die ander , und voor die afkomende vier biafen.
Dewijl de Stad op den laatfren Quartiersdag hadt helpen befiuiten, dat men niet meer dan een Drost op Veluwe erkennen zoude , daarom difHculteerde zy op den 28. May in het verzoek door den Hofmeester van den Stadhouder, Adam van Haeren,x gedaan , om Scherpenzeel als Land-
droft



c m )
droft op Nederveluwe te erkennen. Men moet weten , dat vroeger , op den 9. van Sprokkelmaand des jaars 1571, het Landdrost Ampt van Veluwe , bij Commisfie van Ko. Philips in tweën gefplijt werdt, in Nederveluwe en in Overveluwe, zulcks dat het Drostampt van der Neder, veluwe bij Frederick van Zuijleu, die 't alinge Drostampt bedienende was, ende van der Overveluwe bij Henrick Bentinck , toen Richter tot Arnhem, bevvaerd ende bediend zoude worden. En dit is de juiste tijd, welke voor deze verdeeling gevonden wordt, en met een aantal Hukken, zelfs met eene gelijktijdige Kaart, waarop de Over- en Neder-Veluwe afgeftipt Haan , tegens eene andere bereekening te bewijzen is.
1581. Den 22. Septembris ontfing de Stad van Cantzler ende Raeden, ten fine van Publicatie een'gedrukt exemplaer van het Placeaat van de Staten generael van de gheunïeerde iSederlanden: bij den wekken , mits den redenen in 't lange in V [elfde begrepen, menverclaert den Conixck van Spaegnien vervallen van de Overheijt ende Heerfchappije van defe voors. Nederlanden ^ ende verbiet fijnen naem ende zeghel in de felve Landen meer te gfiebn/ycken , enz. gedrukt Tot Leijden By Charles Silvms, ghe-
fwoien



C 224 )
fmren Bruiker der Staten 's landts van Hollandt. MDLXXXI, Met privilegie voor twee iaren. Ende ia dezen druk zijn vier fauten, weike ter Griffie van de Algemeene Staeten reets met de fcbrijfpen verbeterd waren: de eerfte op bladz. 8. reg. 16. alwaar voor V Spaens gelezen wordt i" sPaus: 'de tweede op bladz. 10. reg. 33. alwaar agter het woord Commandeur de woorden te voren zijn uitgelaten: de derde op bladz. 11. reg. r. alwaar in plaatfe van gtuuernement van den Lande was , alleen gouuernement van den Lande te vinden is : ende de vierde op bladz. 19. alwaar reg. 16. Prefident ende luijden van den Raede in Hoenderen zijn uitgeiaten.
1582. Verwierf 't Convent van Sinte Agneten bij Stadhouder, Cantzeler en R. verlof, om enige Convents goederen te mogen belaften, verpanden of verletten , dewijl het haar eene onmogelijkheid was om de Conventualinnen langer te onderhouden , en hare Crediteuren nopens derzelver agterftanden te voldoen , als door die viandlicke invafien , beroeringen , en verderf, gelyk ook door de zware fchattingen onmagtig geworden zynde, ende gelijkewael alle dagen wijnich min dan honden perfoonen t'onderhalden waren, behalven noch verfcheijdene fware
laften,



C )
lallen, dwelcken den Convent dagelijks bij het auerfallvan loldaten, in defer ftad liggende , als andersfins in 't fortifieren der ftad , ende andere dienften der Landtfchap , auerkwameri.
Op den 8. November werdt Wolff van Frankfort, een partijganger van den Prins van Parma, die op de Veluwe en in 't Sticht van Utrecht veel kwaads hadt uitgerigt , onder anderen om dat hij tot het in brand fteken van den hoff van het Gafthuijs van S. Catharinen , in Averbetuwe tho Elden gelegen , verghangen jaer ein vndt. tachentich, kordt na dat hij Hattem hadde helpen innhemen, last gegeven hadt, metdenftrop aan die galghegeftraft.
Op den 21. Decemb. fchreven Stadtholder t Cantzler vnd Rhaden een Landdag uit, ende daar voor werdt een gedrukte brief aan Arnhem afgezonden.
1583. Werden die Officien der Schepenenj, id Weerdtmeijfterfchap , Werdeijnmeifterfchap, die Policie, Merktmeillerfchap|, Heijmraad - Otterlo ind Beekmeijfterfchap gereguleert.
Die huijferen der Canonicken und Vicarien van St. Walburgen , ad vere pios ufus aangeflagen zijnde, om daar van een Woenenghe der [Borger-] weezen te maken , zo werdt op dea P %i



C )
fie. Janij eene Ordonnantie voor dit nieuw op. gerichte Wezenhuis by B. S. ind R. gemaekt.
1584. Het was in dit jaar met Stads kasfe zo bekrompen gefteld, dat de Burgemeesteren Ommeren enüchelen zwarigheid maakten, hetBurgemeefterfchap te aanvaarden, om dat zy zo veel nalopens van de fchuldeifchers hadden , en zich nog tot meer moesten obligéren , waarom de Schepenen verklaarden, haar fchadeloos te zullen houden van alle fchulden, waar voor de Burgermeefteren zich met gemeen conient verbonden hadden.
Item in dit jaar was die vijand over den Ysfel j in die Veluwe gevallen, ende die hoofdftad daar door in groote vreze geraakt, ende toen ontfing zij van den Prince van Orar.gien dezen volgenden troostbrief:
Edele, Erentfeste, Wijfe, befundere goede Vrienden.
Wy laten V te gedencken , met wat droeffheijt wij verftaen hebben de tijdinge , dat de vijandt onlanx zoude de riviere gepasfeert ende in de Veluwe gevallen zijn : Daer van wy te meer "verwonderd zJjn geweeft , midts dat wij ons wel
ver-



C «7 )
ver-ekert hadden , dat den zeiven daertoe allen belets zoude zijn gedaen geweeft , volgende de goede ordre, die wij daertoe geftelt, ende geraden hadden , nijettemin , want 't zelve gebeurt is zoo fubitelicke , ende zonder dat wy alnoch daer van tot noch toe te recht onderricht ziin, zoo en mach men daerom nijet verflagen zijn, noch den moet laten zincken , maer ter contrarien, met den goeden borgeren 't famen end eenen goeden moet ende couragie nemen , tot wederftandt van den vijandt , dewelcke op VLuijden nijet en can gewinnen, zoo ghijluijden t' famen ftantvaftelijck blijft in goede courage, vromicheijt, ende gemoet. To min , dat wij nijet nalaten en zullen, naeralle onze macht ende mogelicheijt, ons te gebruycken, zoo wij tegen woordelick geduerichlick doen , om zulcken ordre te ftellen, dat wij met der hulpen Godts corttelinge den vijandt zullen beletten , ende den middel benemen , om V Luijden , ende allen den anderen lieden ende plaetzen , uwen gebueren, ennige fchade oft verdere bezwaernisfe te doen ; Ende ons in alles tot V Luyden ernfticheijt, ende vromicheijt vertrouwende, bidden G odt,
Erentfeste , eerzame , wijze, bezundere goede vrienden ! V Luyden te houden Pa in



( 218 )
• in zijne bewaringe. Vuijt Delft den xvj Januarij 1584.
Die Prince van Oraengien, Graue van Nasfau. &c. Marquis van der Vere. &c. V Luijder goede vriendt
Guille de Nas fa u.
Ende den 18 Januarij daar aan volgende deedt Vader Willem de twee vanen Ruijteren van de Ritmeesteren Bartholt Windt ende Hoeven in Aernhem trecken.
Den 26 dach des maents Junii heeft Heer Adolph Grave tot Neu'venaer , Moers und Limburch enz. als Statholder vnd Capitein Generael des F. G. und G. Z. eed gedaen, und hebben te gelijker tijd Ridderfchappen vnd Stedegefanten aan hem, als haren bèftedkhten Stathalder, op 't HofF tot Arnhem trouwe und gehoorfaamheid in allen billicken faecken gezworen. 1
Den 21. Augustus werdt met Meefter Hendrik den Goudfmijt eenaccoort gemaakt, overliet maken van een zilveren Arend, om aan den Stadhouder Grave van Meurs te vereeren , en is Hem defen Arend en een vocdeivat Rynfche wijn op den 27 October 1565. vereerd.
Den



C 2«9 >
Den 6, September confenteerden de Gildemeefteren en Gemeente , dat men zich op den Landdag zou laten overftemmen , om zich aan de regering van den Koning van Frankrijk te onderwerpen, mits dat men altijd door eenKristclijk Heer geregeerd werde.
1585. Den 21. Februarij gaf die Stadhouder Graeff tot Nuenar aan B. S. ende R. bij een brief uit Nymegen te kennen , dat aldaer eener, foe aen des vijants zijde diende, ende toegedaen was, bij hem was geweest , ende in 't vertrouwen hadt verklaert, dat der vijand gheen ander voornemen ofte aenflach hadt, dan alleen op Arnhem , ende dat zy binnen Arnhem durch mittel des Graffs van den Berge zulcke verftant ende correfpondentie hadden , dat zij den aenflach ende die fladt voor gewis hielden , indien daer in bij tijds niet voorfien wierde : dat hij daerom , met gcedbeduncken van die aldaer aenwefende Gedeputeerden van den Raad van Staaten, raedtfaem gevonden hadt, den Hopman Buth met zijn vendel, 't welck men te Nijmegen niet wilde inlaeten , na Arahem te fchicken. Edog de Magiftraet, welke zelfs die Ruijteren, die den Stadhouder in de vorige maand geconvoyeert hadden- niet hadde willen binnen laeten, P 3 floeg



C 230 )
floeg het vendel van Hopman Buih ook af, ende dit vertoornde den Graeff tot Nuenar dermate, dat bij Hem de volgende brief niet kon te rug gehouden worden.
Erentveste, Hoochgeleerde , Eer- ent» Achtbaire, ende Voorfichtige Lieve Bifondere ende Goede Vrienden.
Wij hebben uwe fchrijven , defen dach gedateert, wel ontfangen , ende konnen daeruijt niet anders fpeuren , dan dat een ieder nae zijnen eijgen kop ende fantazie regieren will, nietcegenllaende dat zijden bericht ofte gelegentheijt der faecken niet weeten. Dewijl het dan voor ditmaeï niet anders zijn kan , ende ghij luijden uwe weivaert felver niet wilt beter bedencken , foe moetten wij 't felve daer bij laeten blijven. J doch willen ons betuijcht hebben , daer V eenich ongemack door fulcke verfuijm overkome , dat aen onfTere vliet ende diligentie niet gemangelt heeft, gelijck Wy 't felve op ten tegenwoordigen Lantdagh wijders voorbrengen fullen. Sulcks hebben Wij U niet verhalden fullen, ende bevelen V hiermede den Almachtigen. Dat. Nim« meghen den 23. Februarij 1585.
Uwer geneigter guttes freunds , Adolff Graff zu Neuwenar.
Den



( 2SI )
Den 27. April werdt Guillanme Backer , bij perkamente Acte van Commislie van Crave Mauritz ende van den Rade van State, onder het opgedrukt Zegel van den Leeuw met fes pijlen, gecommitteerc tot Wachtmeefter binnen der ftad Arnhem, ende over het guarnizoen, aldaer jegenwoordelick wezende, ende dat namaels aldaer geleijt zoude worden.
1586. Den i.Feb. is bij de Magiftraat gerefolveert, des S ondaags in hare Vergadering te handelen over Religiezaken, het onderhoud van Predikanten en Sehoofdienaren, als ook van vermelding van lafteringen en ontuchtigheden.
Ook werden in dit jaar , bij de aanftelling van den Hertog van Leijcefter tot Gouverneur Generael, de klokken geluid , en tartonnen gebrand.
Den 11 Junij verklaarde zich de Magiftraat bereidvaardig, om den geconcipieerden Eed voor den Gouverneur Generael, Grave van Leycefter, te zweeren, wanneer de ongeregeldheden van het guarnifoen, 't welk dagelijks uitliep om die huisluiden te plonderen, beteugeld werden , en beloofde toen de« Stadhouder, 2an den Gouverneur Generael te zullen fchrijven nopens eene noodwendige voorziening daer tegen. En zijn daar P 4 na



C 232 )
na aan den Grave van Leyeeder vereerd twee Toe iaden wijn, en honderd mudden haver.
1587. Werdt namens de Stad een vertrouwd perloon naar Braband gezonden , om des Vijands intentie te ontdekken.
Eene vrees voor vijandelijke aanvallen deedt de Stad ook in dezen tijd op nieuwe fortificatiën bedagt zijn , en om daar toe met allen Ipoed overtegaan. Men verderkte voornamelykuenWal tusfchen de Rhijn en Sabels poort, de vaandelen moeden daar voer zonder verdienden de hand leenen. De Borgers , die kar en paard gaven , waren van handdienden vrij. De onkosten weiden gedeeltelyk van het Foitificatiegeld, 't geen van inkomende en uitgaande goederen geheven werdt, en lang in train bleef, voldaan. En dit werk , met Februarij aangevangen "zijnde, was in het volgende jaar nog niet voltooid.
Ook werdt Hopman Bernhart Spaan met zijne Compagnie in de dad genomen , mits bevorens eed van getrouwigheid prsderende. Deze Compagnie bedondt uit den Capitein met zijnen jongen , enen Lieutenant en Vendrich , elck mit baerlieder jongen , twee Sergeanten , drie Corporalen, twee Trcmmelflagers, een Fourier of
Clercq,



C 233 )
Clcrcq , een Chirurgijn , twetff-Mufqaettiers, zes Hellebardiers , mit vur ftucken , vier en dartich Spieüen mit harnafichen, ende fes en veertich Harqueboufiers; dezelve werdt uit de Ampten van Veluwe betaeld , ende die fpiesfen der Spief-dragers waren lang 12 of ial voet, van geklooft holts, mit ijfer geijfert.
Herman Schrieck , op eene onbehoorlijke wijle tegens den Richter gefproken hebbende, werdt op den 1. Jan. tot ftraffe opgelegd, om , na geprasfteerde Orphede , met fijn kar eenige vragten fteen van het gedemolieerde Clooster van Mariendael te haelen , en in de Stad te brengen, daer hem bevolen zou worden. En in defervoegen vindt men , dat , ingevolge. Landfchaps confent, na de reformatie, met alle de kloosters om de ftad, met dat van Bethanicn en Munnikhuifen ook geleeft werdt, zijnde de fteenen van Mariendael 't meeft tot reparatie der putten gebruikt geworden die van Bethanien met daar toe gebode wagens en karren tot de Fortificatiën in 1591 aangevoerd.
Op den 20. Juny werden de Stadsdienaars, als twee Roeydragers, den Accijsmeefter, de Kamerknegt, den Apothequar , de vijf Stads meefters, de Marktmeefter, de Busmeefters , de P 5 twee



( 234 )
twee Wijnverlaeters, de Kraanmeefter , de rydende Boden , de vier gaande Boden , en de Schater geordonneerd , ter eere van de Stad zodanige kleeding te dragen , als de Magiftraet zou goedvinden, waar toe haer de Rentmeefter laken of geld zou geven; zullende de geene, die zulks weigerden, geene kleeding genieten.
Den 3. Dbr. werdt op bekomene narigt , dat ten huife van Schevichaven nog eenige Roomfche beelden gevonden werden, daar na huisfoekinge gedaan.
1588. Door den Kerkenraad aan de Magiftraat kennisfe gegeven zijnde , dat Dom. Fontanus , het Evangelie van Matthseus afgepredikt hebbende, in beraad hadt gegeven, om in fijne predikatiën den Propheet Jefaias, of de Openhdx'mgz Johannis te expliceren, heeft de Magiftraet den 14 Januarij , op goedvinden van den Kerkenraed, verftaan , dat Dominus Fontanus in zyne predikatiën den Propheet Jefaias verklaren zou.
Is op Prisca goedgevonden, dat, agtervolgende 't exempel der Staeten Generael, und andere Christelijke Vergaederongen , vorthaendie Sche* penen alle eer Raetsdagen, utgefondert die gehalden worden na diefondaghs- und weeck-pre-
digen»



C 235 )
ctigen, snvangen zouden mit een vurgandes an. dechtiges gebed tot God Almachtig. [Dit gebed was van een gantfch anderen inhoud , dan't geen tegenswoordig gebeden wordt.]
Den 18. Februarij werdt goedgevonden , het beeld van de opflandinge des Heeren, hangende op het Choor in de Groote Kerk , tot vermelding van ergernis weg te neemen, en in deszelfs plaatfe eenige fchriftuursplaatfen te doen ftellen.
Item in dit jaar werden door Evert Everwijn, daartoe geauthorifeert, de beelden en Crucifixen in het Catharina? Gasthuis verbroken en verbrand; het misgewaad daar uit gehaald , en op de brandkamer gebragt, en in ftukken getornd.
Insgelij werden te dezer tijd die Monnikenboeken van - Gafthuis , en 't Broeren Clooster, item die van de Cartuifers van 't Convent van Monichuijfen, welke door de Predikanten waren uitgefchoten , geplaatft in de oude Sacristie , of tegenswoordige Gerve kamer van de Groote Kerk, in een vafte kafle , waar in voormaals de rnis- en altaar- klederen bewaard waren , en zulks tot gebruik der Predikanten, mits hare handtekening aan den Koster gevende, zo dikwijls zij een boek zouden ligten. En onder deze boeken , waar van zommigen door hare oude binden zeer bijzonder zijn, werdt een Folio Libcr • c-ymologia-
rum



c 235)
rum Ifidori hispalenfis Episcopi exaüisfima diligentia impresfus Bafila Anno incarnationis dominice. M. cccclxxxix. fexto ijdus Augufti bewaard. Item een Lucanus in Folio cum commento; waaragter gedrukt ftaat: Impreflum Venec is impenfis Oclaviani Scoti necnon arte Berm tolamei de Zanis de Portefio Anno domini M. cccclxxxxii. die ultimo menfis martii. Finis. Item een Aulus Gellius mede in Folio. Impresfus Venetijs a P'ilippo Picio Mantuano. Anno domitii. M. ccccc. die xv. menfis Juliu Auguflino Barbadico Sereniffimo Venetiarum Duce. Ende die rechtsgeleerde boeken uit deze Clooiteren wierden naar 't Stadhuis gebragt, en daar onder: InviUisfimi rutihntis ingenii jfufiiniani imperattris femper augujli: reipublice veritatis ac iufiicie amatoris & de/enfatoris imperialis ftatut iurium cardines pandeniia, expenfis : labore valido pervigilique folertia fpeÜabilis viri Anthonii Koberger (welke zich in vroegere uitgaven Caberger fchreef) incole & ciuis Nurembirgenfis: clymatis alemanici: kis er els litteris exarata:
elaborata: in finemque redaSia Anno
legis gratie M, cccc Ixxxvj. Indiclione MI. vj Kal. Januarii, in Folio. '
De Secretaris Veifteege in ojficio verwond geworden zijnde door een foldaat , welks fnap-
haarj



( 237 )
haan afging, zo zijn den 25. Maij de Schepenen Engelen en Vechelen gecommitteert geworden, om mee den Chirurgijn over 't genefenvan die quetfure te handelen.
Den 18 Julij werdt bij commisfie van de Staten Generael, in plaetfe van wijlend Arenttvan Bonenburch . genaemt Hoenfteijn , den Edlen, E. ende V, Bartout van Gentf, Heer van Loenen, tot Superintendent van het Crijchsvolck binnen der Stadt Arnhem , mitfgaders der huijferen, ende Schantzen daarombtrent liggende , aangefteld: ende defe Bartout van Gentt was ook ver« ordenthe Raett in Gelderland, ende de Generael Staten authorifierden Cantzler ende Raeden , om hem den eed als Superintendenth aftenemen, ende hij heeft die in handen der Heeren Cantzler ende Raden geprsftiert den xiv. Aug. fiylo antiquo.
Den 20 Augustus is goedgevonden, den Advocaat van OIdenbarneveld, wegens gedane dienften aan de Stad, cenig gemaekt Zilverwerk te veréeren.
1589. Den 9. January is goedgevonden , dat van de drie fleutelen van de Kift , waar in 's nagts de (leutels van de ftad op de Raadkamer bewaard werden , een door den Burgerméefter,
een



C *j8 )
een door den Schepen, die het woord gaf, en de derde door den Hopman en Schepen , die de wagt hadden, bewaard zouden worden.
In dit jaar door de Predikanten een gefchrift overgegeven zynde aan de Magiftraet, tegens liet fpelen van den orgel, zo is verftaan : dat op alle tijden, als 'er Godsdienft gepleegt wordt, op het orgel zou gefpeeld worden, gelijk in de naburige Provinciën, op zulke tijden, dat de Godsdienft daar door niet geftoord werdt, en is daar van aan de Predikanten kennisfe gegeven , met bijvoeging : dat het orgel niet tot den Kerkeadienft. maar als eene politique zaak zoude gebruikt worden. Dit gefchiedde op den 39. Julij; maar Dominus Nij ken daarna gepredikt hebbende tegens het fpeelen op den orgel, zo werdt hem op den 15. Auguftus onder het oog gebragt, dat hij daar aan te veel gedaan hadt, en dat, indien hij of Fontanus meenden, dat hieromtrent van de Magiftraet niet wel gehandeld was , zij daar van de Magiftraet in het particulier hadden moeten onderrigten. En werdt den volgenden dag de Organift geordonneerd, om des anderen daagsch voor en na den middag na de Predicatien eenige Pfalmen op het orgel te fpeelen, maar zo lang te wagten, tot dat de Predikanten van de ftoel zouden zijn, en niets te fpeelen, dat ergernisfe verwekken kon. In



( a39 )
In Aug. werdt doer dwanck rechtens op 't Wynhuylfverkocht die huijfingh , genoemt het Hoff ten Batenburgh, gelegen in Bentincks fte-
geOp ten viijen Oclobris , fmorgens omtrent tho
vyff vhren, es door ongeval van 't bufpolver in den heere verftoruen onfen Genedigen Heeren Stadtholder, Grave te Nuwenaer ende Meurs» ende hij werdt in de groote Kerk begraven, ende zijn wapen daar in opgehangen. Ende die wolgebaere Frouwe Walburch ged. H. G. nagelaetene üouagiere bleef zonder geld ende met grove fchulden over, in zo verre, dat die droefklederen, waer mede haer Gemael beraud werdt, niet dan met groote moeijte, ende op borgfprake van Burgemeifteren, S. ende R. ende gefworen Gemeijnsluijden der Stadt Harderwijck, bekomen werden.
Den 27. November werdt beraemd die Inftructie vur denKerckmeifteren , als verordente Rentmeijfteren over den Paftorien goederen , die zy volgende Contra,.! ,met den Rentmeifter van den Dorenweert ingegaan, uit den Proemenfche tienden , veur die ftad geleegen, jaarlijks ontfangen zouden.
Den 5. December werdt de Magiftraet door den Hofmeefter van den Stadhouder verzogt,
om



C 243 )
om bij des Stadhouders begraefnis te asfiftéren, en daar toe mede de Hoplieden en Gildemeefteren te baden, Ende deze Stadhouder werdt van den Rigter en B. S. en R., gelyk bij.de Leden van Hof en Rekenkamer , op bare eigene kosten berouwd , terwijl aan die Doorwaerders na alder gewoonte haren rok betaald werdt,
1590. Den si. Jan: is goedgevonden,dat het geftoelte uit St. VValburgens Kerk zou genomen, en daarmede de Ridderkamer bekleed worden, om dat de zittingen van de Gemeente , welke aldaar vergaderde, vervallen waren.
Op den 19. Feb. werdt bij de aanwefende Jonkers en de Magiftraet goedgevonden, dat bij provifie, zonder iemands prejudicie, hetGerigt van Veluwe in de Steden gehouden zoude worden, en zijn de Heeren Raden verzogt, daar over aan een Landdrost en de Jonkers ten platten lande , ais mede aan de klijne Steden, te fchrijven.
Ook werdt, volgens een Hollandfch plan, om dat die van Holland daartoe drie duyfend guldens beloofd hadden , die Fortificatie aan den GelderIchen toorn gemaakt.
Item is de Reventer van het Broeren - klooster met de daarby gelegen gemakken tot Schooien gemaakt. Ook



( 24ï )
Ook werdt voor yder Roeijdrager op Stads kosten een zilvere roede met uitftaande takken gemaakt, en hebben deze roeden gewogen feventien lood Zilver , ad een en twintig ftuivers het lood, en aan fatfoen gekoft fes Huivers.
1591. Den 14. April zyn die Gilden by B. S. und R. oere brieven beliefd geworden.
En den 21. April is aan y.ier Gild een Copie van zynen brief, gefchreven in een boekje, overgegeven.
By ordonnantie van den Hove werdt op den 8. December aan handen van Arend Tulleken Rutgersfoon betaald eene fomme van 62 gulden, die men zaligen Cafpari Gent, gewefen Kerkendienaer binnen Arnhem, wegens zijn flipendium fchuldig was. Men roert dit aan , om dat van van defen C. Gent zo weinig gevonden wordt.
1592. Werdt aan de Kerkenraad op haar verzoek toegeftaan , dat in 't vervolg geen Googelfpel in de ftad zou geieeden worden.
1593' f*en Ü. May werden , op verzoek van de Fabriqueurs, twee marktdagen in de week geile ld, om allerhande foort van gaarn op den ou« den markt te kunnen verkopen.
Q Ia



( 242 )
In dit jaar hebben die Predikanten van Gel. derland in Arnhem een Sijnode gehouden.
Item in dit jaar liet de Stad ftuivers, halve ftuivers en penningen munten, naar het patroon, bij de Kerkmeefteren te ordonneren.
!594' Den 14. Januarij werdt goedgevonden, in 't vervolg aan vreemde Graven agt, en aan Jonkeren en Steede • Gezanten zes kannen eerewijn te vereeren, zonder dat daar Gedeputeerden by zouden zyn.
Item in dit jaar werdt Christophorus Perbandus, die te voren met Joh. Fontanus en Herrn. Phrijgius Predikant in Arnhem geweeft was, maar van de Magiftraat aan de ftad Ceulen werdt afgedaan , door de gezamentlijke Predikanten met een Latijnfchen brief van den 3. November beproefd, of hij, wederom beroepen wordende, wel herwaards zoude willen komen.
I595- Den 3- Julij werdt bij het Hof een gevangen gecxamineert, welke van toverije befehuidigt was, maar verzogt tot contrarie-proeve op het water gefmeten te mogen worden. En daar toeliet Hof gcfind fchijnende, verftondt de Magiftraat, zulks volkomen aan Laar over te laten. Deze toveuaer was Hans Poeck, en hij werdt
den



C 243 )
den 7. Augustus aan een paal geworgt , en vervolgens verbrand. Hy hadt ruim drie jaren te voren op den nieuwen disck gaan treden, ende by hem kwam een man in 't zwart gekleed, vragende hoe hij zoo miftrooftich ging ? daer op hij geantwoord hadt: Ik wol geern wat t'etens bidden. Daer op die man feide: Ik fal u genoch geven: Wok gij mijnen wille doen, 't zelve twee of driemael herhalende. Daerop hij Confcflant hadde geantwoord: hij wille niet of hij dat doen konde, und dat daerentufien twee vrouwes ■ peribnen bij hem quamen , die welcke gepalTeert zijnde, ware die man wederom bij hem gekomen, hem avermaels voorhaldende , fo hij fijne wille wol doen, ende verfaeken God, fo wol hij hem genoch geven, und dat hij Confesfant hem zulks gelaefde te doen, und dat alfobald die man van hem geweken, feggende tegens hem : nu gij hebt mijn gelaeft mijnen willen* te doen, doet gijniet? vragende: wilt ghij dan dat doen, daerop hy geantwoord Jae ; und dat het mitsdien voor fijn aangelicht kwam , als heijt of warm water. Item dat hem doemaels die boefen een fletgen gegeven hadt , vnd gefacht, fo lange ghij dat hebt, fo fall u alles gelucken; dat hem diebofe oock na dat hooft talie , dan dat hy fijn hooft terugge trocke. Item dat hij wael drie jaeren Q 2 vur



C 244 )
vureen Wolff gegaen hadt , vndt, als hij tot een Wolff gemaekt was , dat hij gelickewacl menfchen verftand behielde , maer niet kunde fpreken. Item dat dickwils acht of tien Wolven om hem gelapen; dat oeck der bofe duckwijls bij hem gekommen jas een wolff geworden , und medeliep. Item dat hem die boefe eens onder 't fchijn van een wolff in een graeff vol modders geworpen, om hem om het leven te brenghen, avermits hij Confeffant zijnen wille niet wolde doen, diebeefte te befchadigen. Item dat die bofe meermaels als een gefweef in verfcheijde lelicke gedaentens hem vur ogen gekommen, vndt fo bald hem die .bofe aantalte , dat hij dan veranderde van gedaente, vnd dat die aentaftingh gefchiede gelick als mit een apen handt offclauw enz. enz. enz.
Op den 1%. Oclobris fijn mit grote pompe vnd folemniteit in*die grote Kercke alhier begraeven die Wolgeborene Heren Graeff Philips van Naslau enz. und Gras.iT Eind van Solms enz. in Augufto leltleden, tho velde tegen den vijandt ftrij. dende, doet gebleven.
In dezelve maand werden die limiten van het Schependom afgegraven ten overrtaan van vier Gecommitteerden uit de Magiftraet, en van den Landdrost van Veluwe, van den Richter van
Ve.



C 245 )
Veluwenzoom , en van de principale geinteresfeerde partijen,
1596. Den 2T. Januarij werdt door Dominus J. Fontanus en den Kerkenraad verzogt, dat het drinken op iemands gezondheid, als eene Heidenfche afgodifche fuperltitie zijnde, mogte worden afgefchaft.
Denzelven dag werdt de PiEedicanten gelast, in hunne pradicatien zo veel moderatie omtrent Spanjen te gebruiken, als eenigzints met dé religie kon overeenkomen.
Het danlfen op der Gilden teerdagen en Bruiloften reets in 1592 op zekere poene verboden zijnde , en de Kerkenraad in bet jaar 1596 geklaagt hebbende, onder anderen over het dansfen op de bruiloft van de Dogter van Borgermeelter Voogt, is cp den 9. September gerefolveert daar van informatien te nemen.
In dit jaar hebben de huisluiden van Veluwenzoom, Voorst en Apeldoorn , bij confent van de Landfchap, aan Stads fortificatiën gearbeid, en zijn van Voorst en Apeldoorn voor den tijd van drie weeken daartoe geleverd twintig grav: rs en feven karren., ijder graver tegens agt Huivers, en ijder kar tegens een gulden, hebbende die van Eede en Barneveld aaugenoQ 3 men



men, daar toe ijder honderd Daalders te contribueren.
1597- °P den T7- Januarij werdt bij Cantzeler en Raeden Johannes Fontanus gecommitteert, om zich op Epe te begeven, en aldaer Johannem Voskuijl, gewefen Minister tot Rees, tot eenen wettelicken Dienaer te prafentiercn , ende van daer te verreifen in 't Nijbroeck , Apeldoern, ende den voortf: Voskuyl in prefentie van den Richter Bloijs, den Paftoom van Vaesfen ,Pelgrum vanHaerde.op Vrydach den sojanuarii teexamiren op die reijnheid van zijne leere ende confesfie, conform die gereformeerde religie : ende voorts van daer nae Wüp zich te begeven , om Georgium Muilerum tot eenen ordentelicken Pastoren aldaer te beftedigen.
De Kerkendienaar, JoannesFontanus , werdt op den 8.Ju!y by Cantzler ende Raden gecommitteert, om zich te veifuegen in de Ampten ende Kerspelen van Hoevelaken, den Aanlloot, Brummen ende ter Wolde, om die Paftores aldaer in hun minifïerio te confirmieren , endë te beftedigen; te weten Adrianum Vosfum tot Hoevelaken, Jacobum Walwijk ten Aenftoet, Johannem Vredeum tot Brummen, ende Henricum Holiingerum ter Wolde.
On-



( 247 )
Ondertusfchen hielden de Roomfche fuperttltien nog een gêruimen tijd aan, in zoverre, dae op den 22 en 25. May 1599. de Keurmeefter Ghijsbert van Leeften bij het Holf gecommitteert moeft worden , cm met twee metzelaers en met asfiftentie der Scholten en KerkmeeHeren enz. in den Ampte van Veluwe en Veluwenzoom die gemaelde en gemaekte beelden, Pausfelijke reliquien, und altaren , wijwaters vaten, facraments»huiskens, en't geene dien aancleeft, te demolieren, ende daer van de kercken te zuiveren. Item um die beelden, crucifixen, capellen, in bcsfen off" op kruiswegen noch ftaende , aftebreeken En het fchijnt dat van dezen tijd af die fteene doopfont, welke men te Ermel op liet kerkhof ziet, daar op uit de kerk verfieept is geworden ; maar wanneer die doopfont uit die groote Kerk van Arnhem geraakt is, welke daar in de xv. eeuw bewaard, en als een opmerkelijk ftuk geprezen werdt, is mij niet voorgekomen.
Den 6. Maij ordonneerde het Hof Gerrit Schaap , Amptman in den Bijland, om uit fijnen Ontfang der Bijlantfche guederen aen handen van Johan van den Sande te bctaelen fes jaeren fubfidii , jaerlicx twijntich goltgulden, als tot verplegongh der kosten den burgerkinderen van Q 4 Ain-



C 248 )
Arnhem , buijten Lants ftudierende , wt den Berchfchen guederen competeerde ; de twee jaeren tot behoeff van Johan van den Sande voorn:, ende die vier reftierende jaeren wt den naem van fyn broeder Frcderick van den Saude, toen alnuch in fludiis vacierende,
Den 1. December vereerde die Stad, door de Eurgermeefleren Gelder und Danfs, den Hcere y. Oidenbarneveld met een golden kop; en des anderen daechs begaven zich die twee Burger» meefteren bij den Advccaet, und cjmmunicierden van die iaecken , haer E. in manèatis mit» gegeven, als van den Vntfanck der Fortificatiepenningen, vnd van den vrijen op end afflagh.
Item werdt in dit jaar het leggen van Dockdakken bij poene van twintig goudgulden ver. boden,
1598. Is goedgevonden het gat van den heimelijken ingang onder de hooge muur met een dikke muur van vijf of fes fteenen toeteleggen.
Den 16. Feb. verkogt Frederick van Witten eenen moeffln ff, gelegen buiten St. Jans poertte op den Luegen bergh , tusfchen den moefflioff van Thopiff Heymericx ab una, vnd Johan Aelberfz ab altera. Den ao. dier zelfde maand verkogt dieErent-
. . feste



C 249 )
feste Jouffrouw, Sophia van Brouckhuyfen , Weduwe Willems van Zuiders van Nijefelts , aan Symon van de Waeter, die gerechte vier deelen vandieleege plaetz, leggende achter t Hoff van d'Anholtfche behuijfinghe, waer .au Reijner van Brouckhuijfen het vifFte deel was thobehocrende , met' die gerechticheit einer groener poertte, tot defe p'aetze gehoerende.
Den 6. December overleedt die Cancelaer Eiberrus Leoninus , welk van dezen Kronykïehrijver elders Le Lion genoemd werdt , zon* der daar voor eenig gezag aantehalen , dan 't geen hem dunkt , dat in het Gelderfche Landdagfch Reces van 1603 op den 14 Februarij te vinden is. Hij ftierf, negen en feyentig* jaren oud zyude, en werdt te Arnhem in de groote Kerk in het Zuider pand N 0. 36. begraven. Hij moet, bij onagtzaarnheid van den tijd» niet met Elbertus Leoninus , zynen Kleinzoon t verward worden , welk Drosfard van de Baronije van Hcdel was.
1 600. Den 24 Januarij is bij publicatie, verboden , dat niemand zich foll geluften laeten, defen vaftelavent, offte Bacchus da. ge , eenige onordentücke mommerie gefpull, ofte dergelicQ 5 ke



C 250 )
ke Heydenfche, in den Christenheijd ingebracckene , misbruicken te bcgaen , ncch eenige gansfen, to peerde , to voette, of op den waeter, in offte buiten der ftadt, to trecken, banen to werpen, ofte dergelicke onordentlickegefpullen, 't fije met dansfen off anders , in 't werck tho ftellen, bij arbitrale correctie.
Ook is in dit jaar het zingen van die Cantilenen, door die Scholieren , welke allen in den Roomfchen tyd voor het Choor in die Zangkunft onderwezen werden , afgefchaft. Ende deze Cantilenen, of Carmina Sckolastica, wierden voornamelijk op Pauli dag gezongen , ende voor bet componeren derzelven werdt de Rector , of met geld , of met twee gebraden hoenderen, een fchotel galigaens, marcepains, een q. wijns ofte fus anders, befchonken maar op Martini fag, wanneer die S. Martens Cantileen voor id Hotf gezongen wardt, dan pleegde hi daer voer t'ontfangen een Conincx daeler vnd eer. Ricks-daeler.
Aan Crijn Rogus vergund zynde, eene Loterije opterigten, mits daar voor betalende vijftig guldens aan 't Gafthuis, vijftig guldens aan het Weeshuijs, en ook vijftig aan de Diaconie, zo verzogten die Predikanten , dat die Loterije niet mogte doorgaan,



C 251 )
g?an , als ftrijdende tegens Gods Woord , en zijnde eene negociatie, waarmede God, nog de Kerk, nog de Policie gediend is. Dan is dit verzoek niet toegedaan.
Den 14. November gcbste de Stad, zich in het nomineren van een Cancelcr te voegen met die andere Landfchaps leden, en daar toe te recommanderen den Penilonavis Eiias van Oldenbarneveld, broeder van den Advocact.
1601. Is op den 20. January verdaan, dat die man, wonende in de Schants tot Yfleloort, ^ls eene plaatfe onder het Schependom gehorende, behoort den impod und accijs van zijne getapte bieren te betaelen, gelijk andere tappers.
Ook is in dit jaar, om den ouderdom en zwakheid van den Medefchepen van Brienen , die de Vergaderingen maar wijnig konde bijwonen, een ander Schepen gekofen, mits dat voor Brienen. zijn tractcment blijven zoude, en de vrijheid om in de Vergaderingen mede te asfidéren, en dit op het voorbeeld van de Landfchap , welke om dezelve redenen een Raadsheer hadt benoemd in plaatfe van Reinier van de Sandc. 1 En hebben de Gildemeederen zich met defe aandelling van een dertienden Schepen, mede om dat de Stad voormaals wel was gediend geweeft, wanneer dezelve



C =5* )
zelve beftirard werdt door twaalf Schepenen en fes Raden, vergenoegd.
Den 2. Maij kogt Johan van Berk een uitgang uit een huis, (taande agrer het Stadthuijs , Diderick van den Brinck ab una , und die poene nae fint Walburgen ab altera.
Den a8. derzelve maand is die bruy'offt van Graeff Lode.wijck van Naflbw binnen Arnhem geholdcn in Sint Agnieten Cloefter.
iöo2. Den 5. April werdt aan Franciscus Goroarus,voor denopdragt van zijn Spiegel van de waere Kerk Cfiri/ii, gcfchreven tegens den Jefuit Franciscus Cufterus , een zilver vergulden beeker ,van omtrent vyftig daalder, vereerd. Gomarus hadt dit werk aan de Magiftraat opgedragen , tot erkentenisfe voor het beroep van hem herwaards, juist na dat hij eenige dagen te voren het beroep van Leijden ontfangen en aangenomen hadt. En deeze beeker werdt hem in 't volgende jaar door Burgemeefter Johan de Voocht overgebragt, ende hij daar voor met den volgenden brief bedankt:
DoL'o, vir nob'üisfv.ne et amplis/ime, quodnw dius tsrtius academicis negotiis impeditus, A. V. couvenire non potui. Egisfem en'm gr alias, partim pro infgni Amplisfimi Senatus Arnhemenfis in me collato munere, partim pro fingu-
lari



( '53 )
'lar'i A. V. in me jludio et pavore: cuius mihi te/lis Reverendus et Doctisfimus B. Fontanus, et argumentum certisjïmum amïca A. V. compellatio et in munere deferendo humanitas. Ouod igitur fuperest officium literis praftandum exifïimavi. Ago et habeo Ampliffimo magifiratui Arnhemsuft maximas pro egregia humanitate et munificentia er ga me gratias, et me iis nominibus devinïïum antea , magis objlrktum agnofco acprofueor, et ft qua in re referre pos firn gratiam, opellam meam offèro. Statueram exemplaria Latlna tempeftive Belgicis meis libellis adjungere, fed amici qui adtypographum dejerebat negligentia et itinerum difficaltata rcs dilata efl justo dimius. Tandem accepit typographus Hanovïerifis , quo utor meum e'xemplar , et ad nundinas editionem pollicetur. Ego post sa Beo yolentc exemplaria destinata ac debita perfolvum: nunquam tuorum, Vir Ampliffime l in me meritoram obliturus. ha Beum optimum maximum precor , ut rewpublicam Arnhemienfem et A. V. quam diutis/ime fervet tncolumes. Leydce x. Febr. anno cpiDCin.
N. Ampt. V. addktisfimus F. GO MA RUS.
Den



c =54 y *
Den 2. Julij van dit jaar ieot. transporteerde Derrisken then Hondt aan Reinier Kempinck, als hinjfmeifter van' Bentinck arme Vrouwen Huijfl', gelegen op den hoick tegens dije Brugh van die Nyeftadt, eene jaerlijkfche Reuthe van drie Rijders gulden. •
Het nieuwe Stadregt, gearresteerd en gepubliceerd zynde op den 19. Januarij , werdt den 17. September aan Peeter Verfteegen , Secretaris dezer Stad, voor liet ftellen van dat Stadregt vijf en veertig guldens gegeven.
De drie Quartieren, om verfcheiden goeden refiyeétèn, {icconfenteerd hebbende, die behuijfingen vnd fynen alingen toebehoiren , die eertijds den afgeftorvenen Rekenmeefter Thomas Gramaiietoeftendich geweeft, und van Hem Gramaijc op Johan Bentinck, van Johan Bentinck op Jaques Maurico gekomen was, aan den Welgeboren Heeren Lodowichen Graue tot Nasl'au , Catzenellenbagen &c. te vereeren. Zo wordt dat gebouw op den * 1. Octobris aan voorf. Heerc bij acte van Statholder und Raden , als Executores der Landt und Quartiersdagen Receflen, verehrt, gecediert und transportiert: —doch daarna, in 1614, van Graaf Ernst Cafimir merkelijk verandert, en onder anderen met drie nieuw gemaakte fchoorfteenen met hoog - verheven beeldwerk
1 •



C 255 )
werk van marmer verdere, welke, uit de heilige en fabelgefchiedenisfe genomen , geene twijfelagtige tekens van de bekwaamheid harer kunste« naar ten toon ftellen.
Ook werdt in dit jaar de Markt met, getekende of genummerde fteenen bezet , om aantewijfen de plaatfen der Verkopers , ten einde de pasfage daar buiten vrij blijve.
1603. Heeft die Stad van den Capittel van Sint Peter t'Utrecht in koop aangeworven *t Vheer op te Praest, ende is daerop een begin met die Schipbrug gemaakt , en die in dit jaar voltooid ; en over het leggen derzelve een accoord gemaakt met den Heer van Meijnerswijck aan zijner zijde.
Item beneden die Rhynpoort eene haven gemaakt, om dat die ftad het iaemerlicke fpedakel van den verleden winter, in den onderganck van verfcheiden fcheepen vnd ingelaedene Coopmans goederen, genen hadt.
Item is in dit jaar , op verzoek van Prince Maurice de Nasfau, opdat hy , alhier wefende, fijne recreatie altemets daer in ntochqe hebben, het Kaetsfpel van Stadhouders Hoff met eendack overtrokken geworden.
Door die Raeden des F. G. en G. Z. aan
Rid-



C =56 )
Ridderfchap en Steden voorgedragen zijnde, dat reets voor het jaar 1559 vertoent was die nauwicheit van de Cancelrie , dat zederd dien tyd die lchriften ende pampieren feer vermeerderd waren , en dat 'er daerenboven gantfch geen vertreck was voor enige Affgefanten van Prineen, Graven, Republieken, Steden ende anderen van qualiteit, die aen den Hove affgeveerdicht werden, waerom fij H. E. in bedencken Helden , dat die tegenwoordige Cantzelrie nae d'oude taudierungh mit een gemack off twee werde vermeerdert. Hebben R. en S. die betering defer nauwicheid geaccordierdt, midts dat vooraf daer op door die van de Rekeningh favorabel warde geadvifiert.
1604. In dit jaar «werdt Hieronijmus Hasfels gepermitteert buiten de Had , edog buiten iemands fchade, een Kruidmolen opterigten, waar toe hy de Klingelbeek verkoos.
Graef Lodewyk van Nasfau ftierf in dit jaar in 't leger voor Sluis, en wierdt binnen Arnhem in de groote Kerk begraven, en zijn wapen aldaar met de vie* Kwartieren opgehangen.
En ter gelegenheid van defe begraefnisfe werd op den 19. November de jongens en ander geboefte bij publicatie bevolen, uit de
kerk



( *57 )
kerk te blijven, om de Lijkpredicatie niet te ftooren,
1605. Den 22. Januarij werdt Burgerméefter Tulleken, of, gelyk hy zich fchreef, A. Tueilicken, gecommitteert, om, met atfidentie van de Secretarien, te concipiëren het derde ftukvan het Stadregt, te weeten de Contractibus Servitutibus ultimis Foluntatibus , & Succes fionibus ab inteftato, als hebbende hij de twee eerde dukken ook gecolligeert.
Item is aan den Stadhouder door de Stad een zilveren Arend van tiendehalf pond vereert, en dit duk was gemaakt door Geerlig van Lennep en Arend Bitter, Goudfmeden.
Ook werden in dit jaar twee rollen met koorden , een aan de Rhijnpoort en een aan de Sa* belspoort', gemaakt, om daar over brieven; na het fluiten van de poort, te konnen inhalen.
1606, Den 14. Februarij werdt aan Vrouwe Anna Margareta, geborene Gravinne tot IVlanderfcheidt und Bianckenheim , Gravinne und Weedwe van Nas (au, op haar verzoek geaccordeerd, dat haar teflament onder de Archiven ten Raadhuijfe zou bewaard worden, en dat na haar «verlijden alhier zouden befchreven worden de
R Graaf



( *5« )
Graaf van Hohenlo , Graaf Ernst Cafimir van Nasfau, Heer Walraven van Breederode Vryheer tot Vijanen , Johan van Oldenbarneveld Heer tho den Tempel Advocaet van Holland, mitsgaders de Burgemeefteren Joh. van Goltftein en Joh. de Voocht, om het zelve in hare prsefentie te openen. Dit teftament was in ï605 gemaakt, en door Cancelaer, Raden, die van de Reekening, en twee voorn: Schepenen betekend geworden.
Wegens het gebrek van ftortkarren, tot voortzetting van de Fortificatiën., werden St. Nicolaes, St. Catharynen en St. Peters Gasthuis gelaft, elk twee ftortkarren van goed eiken hout te laten maken , en de Gedeputeerden verzocht, het zelve te gelaften aan de Rentmeefters van St. Walburgen, Mariendael, Munnickhuifen en Bethanien, mitfgaders van St. Agnieten ; zullende die karren tot geen ander werk als de Fortificatiën gebruikt worden.
Den 6. September zyn de hoedenmakers' onder het Snijders - gilde gefteld, vnd aangenomen geworden.
Den 19. December is goedgevonden, aan de Jans-poort een lehorlpoort te doen maeken.
1607, Den 18. Januarij is aan den Advocaat
van



C 259 )
van Oldenbarneveld namens de Stad een Dortfeh aam wijn vereert.
En op den zeiven dach zijn aan den Predikant Fontanus drie anker wijn gegeven , om, ter gelegenheid van zijn houwelick met Willemke van Haeren, op die bruilofd te verfchenken.
Ook zijn in dit jaar tot den opbouw van de Velperpoorte tachtig duifend lteenen gebruikt 5 Deze poort was Anno 1609 voltooid, gelijk het opfchrift daar voor verklaart. En men zal, die poort inkomende , aan de rcgterzijde twee Hertogelijke waepens in die muur gemef zeld vinden , waar van dat eene, het wapen van Willem van Gulich, tot model fchijnt gediend ce hebben van het eerfte zegel, 't welk na d' afzweering van den Spaanfchen Filips by 't Hof van Gelderland gebruikt werdt.
Item in dit jaar was het Landdach binnen Arnhem , ende die Stad liet die eermaeltyd op het wijnhuis doen door xlvx perfonen , tot eenen gulden elck gerekent, ende toen warden gedronken cxxxn Quarten nijen wijns.
1608. In het jaar löooreets gelast zijnde, dat deLijkkleeden over de doden, welke met beelden en kruisfen verfiert waren , niet meer voor den dag gebragt zouden worden , zo .werden op R 2 den



( 200 )
den 4. December in dit jaar die van het Kramergilde nogmaals gelalt, haar Fluweele Lijkkleed, waar op een rood kruis en een Mariabeeld ftondt, niet meer te gebruiken , bij verbeurte van het zelve.
Den 28. December werdt een gevonden miskleed in Sint Agnieten, met welks Bagijnen, en in 't bijzonder met Suster Marye , de Stad , van het jaar 1585 tot dit jaar toe, niet tegenftaande de ernftigfte bevelen tegens hare afgodifche Ceremoniën, altoos te haspelen hadt, in het openbaer op de markt verbrand.
1609. Is gerefolveert, dat by vervolg voor elcken quart eerewijns betaelt zou worden thien ftuijvers, en zulks op remonftrantie der Secretariffen.
1610. In dit jaar is eindelijk, na langdurig oponthoud , tot het verzetten van de kraan overgegaan.
Den «9, Aug. werdt die Ordonnantie hernieuwd, waar naa zich alle vreemde melaten , achtervolgende 't olde Statutti:n bij B. S. en R., met toe. doen der Over- en Onder -Huismeefteren van St. Anthonis Gasthuis in het jaar 1400 opgericht, zouden hebben te reguleren.
Den



C 261 )
Den 12. OcTober werdt met Jasper Nagell geaccordeerd over het onderhoud der Stads uurwerken, te weten die van de Groote , Broeien, Sint Jans , Sint Nicolaas en Sint Peeters Ker* ken.
töii. Den 2. November werdt bij de Heeren Staten het Octroij van de Grift tusfchen Nymegen en Arnhem voor die twee lieden , een en dertig jaren na dat van Ko. Philips, vernieuwd.
In November werden in Holland twee zilvere vergulde Drinkgefchieren befteld , ter waarde van omtrent agt honderd gulden , om daar van een gefchenk te doen aan Grave Ernft van Naslau.
1613. Den 26. Julij zijn die Predikanten gelaft, niet te prediken over die predestinatie, en andere verfchillende pointen , maer te doceren c auf as falutis et damt. adonis a pofteriori et ab effectu , en tot ftigtinge der gemeente invriendlchap te leevcn, en zulks tot zoo lang , tot hier in bij de Hoge Overigheid zou zijn voorzien.
Item in dit jaar zijn die drie nijhe woningen ende idt vleyfchhuijs op den Brueren-kerck - hof gezet.
R 3 Oo\



( aÖ2 )
Ook is in dit jaar, op verzoek van den Militairen Provoost , toegedaan, een wip-galg te zetten op het Bolwerk van den Gekierlchen Toorn.
Den i. Decernb. werdt, op verzoek der Stad Zutphen, haar kercke van der Broederen off Dominicaner Clooster , welke in den oorlochs tijde verdeftrceert was , gereftaureert hebbende , eene nije gtafevenlier met dat wapen van Arnhem, ende met een opfchrift door B. S. ende R, vereert.
1615. De plaats , waar thans de Moofdwagt op de markt Haat, werdt op den 21. Jan. bij die van de Rekening, tot wederzeggens , aan de Stad vergunt, om aldaar een Corps de guarde van planken tegens de gevel van des Kaatsmeeftcrs huis te zetten, alzo des avonds het Cries. voick veele inlblenties pleegde.
In dit jaar werdt 's Vorlten Basfenhuis,'tgeen voormaals uit Sint Walburgs - ftraat na de opene paatfé, thans het Sand genoemd , was overgebragt, afgebroken; en 't gcfcbut daar uit, en het timmerwerk, van balken, planken , pannen enz., in een daar voor afgeftane gedeelte van St. Walbutgs Kerk cvergebragt. In dit huis werden ook de doecken, panden en netten, of jagt-
garen



C 263 )
garen voor de jagt bewaard , welke na 't Stadhouders hof gebragt werden; ende daer in woonde ook de Buflemeefter, maer hij mocht fijn forge, off ftnifle, niet op die zijde des Hoiffs noch der Cantzelrie hebben, maer wel aen die zijde op die merkt, naeft den Raedthuijfe der ftadt.
Item in dit jaar overleed de Predikant Johan» nes Fontanus, welk ook Curator van de Veluwfche Schole was, ende in deze Kronijk hier en daar meer bekend mogt worden : dog zijn leven is in de Kerkelijke Hiftorie van Baa*dart befchreven ; ook heeft Hinlopens Hjstorie\ van de Nederlandfche Overzetting des Bijbels, hem op een luisterrijk toneel vertoond: men kan daar en boven uit de Latijnfche verzen van Joh. If. Pontanus veel nopens hem bepalen. Dom. Bauditis fchreef van hem in een brief aan F. van de Sande : — Fontano , quo viro nihil vivit fineer i-.. us, magisque factum ad prifcam illam jimplicitatem, ut jure vocari pos fit Aji'4>#vov x^utS.
<
Den 29. October is aan die Stad van Hattem te rug gefchreven, dat die huisluiden van Heerde en Eepe gehouden zijn tot het pionieren aan defe Stad, en tot bewijs daar van toegezonden 't geen men uit de Archiven daar toe nodig oordeelde.
R 4 1616.



C 8*4 )
i6\6. Den 18. Martii werdt gerefolveert, de woningen van de weezen, welke na de reformatie die hui fen der Kanoniken en Papen terminarisfen op Sint Walburg betrokken hadden , te verleggen, ende te verkopen het tegenwoordige Wezenhuiif.
Op den 5. July, die Vifmerkt te verleggen op de plaetze bij de Hoff beeck , langhs den muijr van den moefgaerden, ende die in twee reijen , ijeder van veertien plaetfen » te verdeelen.
1617. Den 20. und si. Januarij is van nijes gevifkiert die gecorrigierde reformatie der Stadrechten op 't ftuck van 't procediren ter hoger und leger bancken , und is 't felve , nae verlefongh ten overftaen van den Richter und die gemeijne Schepenen, gearrestiert, om volgensge-volcht tho worden.
Den 4. Februa-.y is aan Jan van Sprangen voor den tyd \gk fes jaren Octroij tot Pottebakken verleend, en de aarde te mogen haien in Kijkmans kuilen aan de Kluis.
Ook is in dit jaar, by den aanleg van de nieuwe huijfen van het Catharinse Gafthuis, goedgevonden , de Paftorfteeg-te doen verbreeden tot op vijf en twintig voet van den eenen gevel tot den anderen.
1618.



C )
if»i8. Werdt opgericht een Spinhuis voor de Jeucht van alle fchamele borgeren en inwoonderen dezer ftad.
1619. Den 2. May is tusfchen Prince Mauritz, en de Magiftraet ter andere zijde, een Contract gefloten over het leggen van 't nieuwe (fortificatie ) werk tusfchen de Sabels- en Rhijnpoort. En dat ftuk werdt getekent door den Prince, en namens de Stad door Laurens deSille en N. de Voocht, en nog lager door P. Bitter.
Ook werdt te dezer tyd by de Stad enig geld opgenomen tot het maeckeu van dit nije fortificatie ■ werk.
\6io. Was die nieuwe Poort in dat nije (fortificatie ) werk gemaakt, en daar boven zou gekomen hebben het wapen van Prince Mauritz, ende daar onder het devies fortitudo mïa de vs.
Item in dit jaar werdt geopend dat Spinhuis, liet welk door de Stad tot onderwijs van arme kinderen geftigt was.
Ook werdt, om het perieul van brand, goedgevonden , geene Koperovens méér in de ftad te admitteren, en aan Frans van Aalft, woonende R 5 in



C a66 )
in de Ketelftraat, bij 't Weeshuis en 't Hof van JWonickhuifen , geene verdere huur te verkenen.
160.1. Den 3. December werdt bij Publicatie het bakken van Sint Nicolaes goed op verbeurte van het zelve verboden.
Den 19. December is goedgevonden , het fchrijven aan fijne Princelijke Excellentie , om", m&tPauli te hebben een ftuck wilts, voor die rcijfe over te Haan, ge nerct d'onco.sten meerder waren, dan 't felve waardich was. Ende dit ge-, bruik, naderhand na dit jaar weer .in wezen ge. bragt, hadt van den tijd van Keijfex Karei, of nog vroeger, plaats gehadt, zynde meenigmaalen meer wild gezonden dan verzogt werdt, ende daar voor zelfs door den. Stadhouder Maurice de Nasfau in't.jaar 1616, wanneer het groffwildt fchaars was,, en niet meer dan één ft.uk gevraagt .was, deze verontfcliuldighjg gebruikt. „ Ende zouden den voorsf: Wildtfchut belaft ,, hebben, twee van de voor:-C. ftucken te fchiev ten. Indien althans het grqff wildt in Gel„ derlandt in goeden getale ware gheweeft."
1623. Werden bij het HclTgevangen genomen, de Liegt van Willem van Oideabamsveld, wee< fende



C 267 )
fende een van die latiterende perfonen, voor plichtig geholden aan eene vervloeckte confpiratie tegens den Staat van't Landt, ende die perfoone van fijne Excellentie den genadigen Heere Stadtholder, mitsgaders de huisvroawe , en de knégt van den Schipper Jakob Beitjes , welke aangenomen hadt, den Heer van Stoutenburg en Adriaan van der Dusfen bedecktelick uth het retlrict vaa defe Provintien in vianden landen te vueren, ende alfo te falveren. Ende over het verhoor van deefe gevangenen was difput gerefen tusfchen het Hoff en die Magiftraat, om dat van den Hove geene Gecommitteerden uit de Magiftraet , en Stads Secretaris daar bij verzogt waren. Ende op den 4. Februarij waren reets bij publicatie die geftelde prsernien van H.H.M. voor de attrapeurs van deze misdadigers afgekondigd , ende hunne herberging verboden bij verbeurte van lijf en goed: gelijk ook, gedurende die eerfte veertien dagen, op te Stads poorten genauwe achtinge genomen werdt op die inen uitcommendeperfoonen, ende een ieders naam opgetekend ten overftaen van zulken , die uit het wezen ende gelaet van de luijden eenichfius meede oordeeien konden. Alles overeenkomftig het verzoek van den Hove Provinciael, by haren brief van den 3. Februarij gedaan.
Deu



C 268 )
Den f5. Julij weidt, op verzoek van'de Gravinne van Nasfauw , de Stads Wyfe - moeder gepermitteert, tegen het midden van Augustus na den Haag te reilen , om de Koninginne van Boheemen in haere zwangerheid te bedienen. Ende deze vroedvrouw was genoemd Jenneke van Eartebroek. Wij kunnen hier bij aanmerken, dat Arnhem meermalen , gelijk ook nog, met diergelijke , om haere weeienfchap , alom beroemde inwooneresfen gezegend was: ende dat Jenneke van Doren, bij een brief van den Keurvorft van Brandenburg Fredrik Wilhelm, van den 12. Aug. 1654, tot bediening zijner hertsgeliefde Gemalinne (mit leibes fuichte gefcgnet) uit deze Stad na Berlijn verzogt werdt, en wederom ten voormelden einde, bij een brief van den 14. Februarij 1657, naer Pruijsfen.
Ook werdt in dit jaar, na veele vrugteloofe aanmaningen , eindelijk die plaats by Sint Jan; waar de Loohoven geftaan hadden, met huyfen en ftallmgen betimmerd, yder breed vyf en twintig voeten, diep vier en twintig voeten, entwee verdiepingen hoog.
1625. De Sortie poort aan de Sabels poort zo klijn zijnde, dat daar door geene wagens met hooij of ftroo pasféren konden, zo is dezelve vergroot geworden. 1626.



C*«9 )
162.6. In dezen winter hadden eenige Borgers voor, om, door de Toneelfpelen van den Amfterdammer Gerbrand Adriaenz Bredero opgewekt , zijn Rsddrick ende Alphonfus te vertoonen; edog het werdt hun op den 26. Februarij afgeflagen,' denkelijk, en dus met het grootfte regt, om dat de perfonen van Nieuwen Haan en Griet Smeers in dat Treurfpel voor 't meelt een taal uitflaan, waar door kuifche ooren gekwetfl: worden.
1 6zy. Den 1. April werden veertien vergulde Fruitfchotelen , ter waarde van omtrent drie duyfend gulden , door de Stad belteld , om tot vereering te verllrekken voor den Prinfe van Oranje.
Item in dit jaar werdt voor twee Klingmakers van Solingen [welkers getal nogthans naderhand aangroeide] een Slypmolen gemaakt op de beek, agter de muur, bij het Bolwerk van de Rhijnpoort, welke kosten zij over vier jaren vergoe. den zouden.
1628. Werdt tot remedie der frauden goedgevonden, voortaen geene biertappers buiten de Had te gedoogen, dan alleen voor elcke poort een, ende voor de Rliijnpoort, in reguarde van
de



C z7° )
de fchippers , twee ; fi-nde voor de Rhijn • poort ten dien einde genomineerd Mr, Tijden Weduwe in het witte Paard, voor Sint Jans poort de roden Haan, voor de Sabels poort Schutten huis, ende voor de VelperpoortHendrick Wolters in de Rofcam.
Item in dit jaar waren die Gedeputeerden des Arnhemfchen Quartiers met die Hoofdftad in verfchil over het uitfchrijven van eenen Quartiersdag, waer door die Stad geturbeerd, ontrust, ende gelpolieerd werdt in hare van over* olts- hergebrachte posfeffie van die prarogative, praeminentie, ende privilegie van 's Quartiers'' verfchrijvingen, ende directie van dien; ende dit gefchil kon niet dan door uitfpraak van Statholder, Cantzler en Raeden, bij misfivevanden a;. Juiy gefchreven aan die Gedeputeerden, gefluit worden.
1629. In cle maand Julij zat Arnhem in groote vreeze voor het volk van Hendrik Graave van den Berge en Ernfl, Graave van Montecuculi, het welk, over den Yffll in de Veluwe gevallen zijnde, op den 20. Ju!y , zo tot Middachten, Velp, en rondsom den Rofendaal aan't branden ging, als aldaar de watermolens verwoefte. Des nagts van Saturdag voor den 26. Juiy , tusfchen
tien



C w )
tien ende elf uren , ftak dat volk die Klin gelbeek in brand , het welk te Nymegen groote perplexiteit gaf, waar ieder, zich op de wallen begeven hebbende, niet anders denken konde, of het was Arnhem zelve geweeft, welke door het vier verteerd werdt. Ook zegt men , dat in dezen tijd die Schutterije van SintAnthonis haer vane bij den vijand genomen is.
Item is in dit jaar bij publicatie het zitten van de Vrouwen bij de lijken verboden.
1630. Den 19, January werden de Rigter, de jongfte Borgermeefter en jjongfte Schepen gecommitteert, om met Roeijdragers en Boden de Kamer in 't Hof van Anhalt, welke de Arminianen tot het houden van conventiculen gehuurt hadden , te vifitéren , en de banken, predikftoel, en wat daar verder zoude gevonden worden , met de kar van daar te doen halen, en zich op de huurders en verhuurders te informéren; en is drie dagen daarna de Weduwe Quijters, wegens het verhuuren van een kamer aan de Arminianen , en om dat zij , tegens gedane belofte, daar in hadt laten prediken , uit gratie in de boete van twee honderd gulden geflagen geworden.
Item op den 24. Januarij zijn bij publicatie
die



( 272 )
die conventiculen der Remonftranten verboden, een premie van vyf honderd gulden beloofd aan den geenen, die een Armiuiaanlch Predikant in handen van de Justitie zoude leveren, en de halve boete aan den aanbrenger van zodane conventi. culen.
De Kerckrneefteren verkogt hebbende zekere ongetekende groeve op 't Choor in de Broere Kerk, die zy meenden de Kerk toe te behoren, > heeft de doodgraver , in het openen derzelver groeve op den 7. Martii, daar in gevonden een gemaakt kelderken , en 't zelve doorflaande, daar in een houten kiftgen , llaande op een heren roofterken, zynde het houten kiftgen genoegzaam vergaan, in het welke lag een loode langwerpig vierkant kiftgen, rontfom toegefoldeert, daar boven op ftonde gefneden het wapen van den Hartog, en daar onder defe infcriptie met groote letteren:
COR IltLVSTRISSIMX KAR O LI DVCIS GELRIjE ANNO i538. HIC SEPVLTVM EST.
Ende foo de Coster, daarbij fynde, eygener aue> toriteit het voorfr. kiftgen opfneede, is daarin gevonden een kleijner vierkant kiftgen offte doofe van filver, hebbende het wapen, en defelve infcriptie als boven, met eenfleuteltje daarbij, daar
meede



c m)
meede het geopent konde worden; *t welk to* kennisfe des Magiftraets gecomen, ende de kift* gens op den Raadhuife gebragt, en 't felve kiftgen daar geopent lijnde , heeft men daar in het, harte des Hertogs nog genoegfaam in het geheel met eenige balfemeringe bevonden, ende nae dat de Heeren van de Collegïen en andere hier van de befigtingen gehadt hadden, is bij advijs van de Heeren van den Hove en Rekencamer , door den Raadsheer Bentinck daar van kennisfe gegeven zynde , gerefolveert, alfoo de Landfchap, ditmaal hier wefende, de voorn: begraefnisfe van 't harte des Hertogs , fubt als boven, geordonneert heeft gehad , dat ter eeren van den Hertog het kelderken vernieuwt, 't fiivere kiftgen wederom in de lode verfoldeert, een nieuw houten kiftgen wederom daar toe gemaakt, en alles wederom op d'oudeplaatfe, meteen tekenof merk fteen daarop, in vorige ftaatfol gebragt worden, quod faflum est; en dat een en ander by de Rekenkamer bekoftigt. Ondertusfchen was er zo veel tyd over, dat van dat kiftie eene afteekening kon vervaardigt worden , welke nog voor handen is.
1632. Zijn bij den aanvang van dit jaar agt Klapperlieden aangefteld.
S Den



( 274 )
Den 22. Julij zijn aan Profesfor Pontanus affchriften dev Privilegiën , berustende op de Brandkamer, gezonden , om zich daarvan in zijne Hftoria Geltite te bedienen.
Den 20. November verklaerde de Magiftraet» dat luijden , komende aftefterven , die 't recht van 't Cremer en Schoemaekers Gilde beide hebben , derfelver lijken door beidei fijdtsGuardianen gelickelick uit den fterfhuijfe fullen gehaelt, ende teraerden gedragen worden, foo nochtans dat der Cremers Gildekleed boven, en der Schoemaekers kleed onder ligge, ende dat in het dragen de Guardianen van de Schoemakers de flinckerhaud houden.
1633. Den 24. Martü «verzogten die famentlicke nabuijren van de Rhijnftraeth en Oeverftraeth , dat hun mogte vergunt worden, op hare kosten, het Ravelyn , voor de Rhijnpoort liggende , zo verre te mogen afwerpen, en nichten , dat daar door den ouden gewoontlicken weg gaen mogte. Dog dit verzoek werdt , om goede redenen, niet toegeftaan.
1634. Werd- gerefolveert, de Gevel van het Stadhuis te vernieuwen , aldaar een nieuwe kamer te maken, en daartoe het Wynhuis te verkopen :



( *75 )
kopen: clan van het vernieuwen dezer Gevel is niets gekomen, behalven een bundel met fraaije teekeningen en twee bellekken , door zekeren Sr. Baiïum vervaardigd, welke nog voor handen zijn.
In dit jaar werdt dat beeldenisfe van Hertoch Carel van Gelre (welk thans in een kas tegens een pijlaer knielende gezien wordt) voor eene fomme van xlv. dC. op kosten van de Domeinen der Provincie verguld.
1635. Den 7. Junij werden uit het huis van Jochim Romvall wijnverlater, wonende in 't Hoorn aan den grooten Oort, een rood fluwee* len Altaar - kleed met gulden banden , een Mif • kleed, een lange en een korte Stool, eenCrucifix, een Schelleke, een Misfale Romanum ,een Breviarium Rtmanum en nog andere boeken opgehaald , en aldaar die Roorcfch Catholijke Godsdienft geftoord.
Den 15. Oflober werdt in eenen rechten, vallen ende fledigen erffpacht,an Reijner Reiners en Sara Jans Echtel. voor d' een helftc, ende an Lambert Jansfen voor d' ander helfte, uytgedaan de wint tot eenen windmeulen in 't naefte fteencn bolwerk beneden de Sabelspoort.
S 2 Alfoe^



( 276* )
/Mfoe, an d' eene zijde het Clooster van St. Agnieten, tusfclien de Beeck ende de Stads Wal gelegen, door 't affterven van de Conventualinnen desfelven ledich geworden was, ende het onderhoud van dien een ruymen tyd van jaeren tot lade der Stad geftaen hadde. Item, dat het zelve Cloefter niet well doorgaens tot woningen geleit off" tot Stads orbaer te gelde konde gemaekt worden, maer bequeemft was om tot een Gafthuijs te gebruijcken , waer in men d' olde borgeren» voor den overigen tijt haeres levens prsevens begerende te copen, met befondere gemacken en Cameren konde accommoderen, daer toe geen plaetfe was in 't olde S. Catarinen Gasthuijs , zo werdt daarom , ende om veele andere redenen meer, het Cloofter van St. Agnieten , off het corpus van dien, (fo verre als dit Cloofter int noorden met een doorgaende muijr van't overige , fo de Stadt an haer behoudt, gefepareert is) ftreckende oostwaarts langs der Stadts Wall, zuidwarts an deErffenisfe vanErmgard van Renesf, en weftwarcs langs de Beeckc, in buijtfchap opgedragen ende gecedeert aan d' Over- ende Onder -huijsmeefteren van St. Catharinen Gasthuijs, ten behoeve desfelven Gafthuijfes, ende der fundatie van dien, ende zulx tegens het corpus van St. Catharineh Gafthuijs
voorff.



C *77 )
voorfT. met die daer an getimmerde huijfen ende woningen, gelijk het zelve corpus gelegen is in 't ooften langhs de Kerckftraeth , in 't zuijden langhs het Kerckhoff van de grote Kerck ende de gemeijne ftege Herberts off Worms ftege genamt, in 't weften langs de Backerftraeth , ende in 't noorden langs de Paftoirs ftege , nu Catharinen ftraet. Ende dit transport gefchiedde in 't jaer 1636. den 16. Novemb. En moet men omtrent de oude ligging van dat blok weeten, dat in de Paftoorfteeg in dien tijd den Hoff uitkwam , aan de Kerkftraat de grote Korenfchuur met den Offen ftal, de Paters Kamer en Rofmeulen lij bet Kerkhoff, fampt bet hoge getij mmer , he t Oyevaerts nest geheten, en dat in Worms -fteeg het brouwhuijs ftondt. Item dat in dien tijd reets de toorn dezer Kerk bouwvallich was, en daarna, op verzoek der buren, werdt afgebroken.
1636. In dit jaar zyn ook door Burgemeefter Diederick Dibbets die oude Chartres, Munimenten, Zegel ende Brieven ende anders, op de Brandcamer der Stad berustende, uijt den anderen gefocht, en in de volgende , en daarna noch verder vervolgde Capittelen geredigeert:
No. 1. Fundatie der Privilegiën.
No. 2. Confirmatie van Privilegiën.
S 3 No. 3?



C *?8 )
No. 3. Confirmatie van Fursten , Tractaten en andere.
No. 4. Verbindtenisfen van Ridderfchap en
Steeden. No. 5. Scbepenkeur. No, 6. De Non Evocando. No. Rigter Ampt. No. 8. Criminele Jurisdictie. No. 0. Culemborgie H'ófiVd^t. No„ 10. Munthe. No. 11. Accijfen ende Gruijt. No. 12. Stads Renthen. No. 13. Gildemeesteren. Policie. No. 14. Tolvrijheden. Koophandel. No. 15. Jaarmerkten.
No. 16. Van buiten die Stad te timmeren. No. 17. Molenbeek.
No. 18. Arnhemfche- broek, Sint Walburgen,
Nyenmerckt. No. 19. Overbetuwe, Veluwe. No. 10. Geestelijk Recht. No. 21. Allerhande Geestelijke, of Kerkelijke zaken.
No. 22. Schadeloos Brieven. No. 25. Commandeurije van Sint Jan. No. 24. Fundatie Brieven van het ArmeWeduwenhuijs by den Brueren.
No.



C 279 )
No. 2 Brieven van de Paftorije te Arnhem.
No. 2é. Conventien met Steeden en Collegien, en anderezaken.
No. 27. Afgeleide Obligatien.
No. 29. 't Jus Patronatus rakende.
No. 30. Brieven en Rekeningen tot het Weduwenhuis over den Broeren.
No. 31. De Heerlijcheid Weftervoort concernerende.
Ook is in dit jaar , op order van de Reken» camer in Gelderland, een kas vervaardigt in de grote Kerk, voor het knielend beeld van Hertoch Care!.
1638. Gaf Capitein Jacob de Wilt feeckere huijfonge, achterRodenburch gelegen, en voormaals bij wylen Dr, Henrick van Voerft nagelaten, tot een Wezenhuis voor arme kinderen, derwelcker olderen geen borgeren dezer Stad geweeft waren, ende die hier in 't Borgerwezenhuijsniet mogen angenomen worden.
Item in dit jaar werden tien of twaelf Engelfche huisgefinnen, beftaande in honderd en meer perfonen , en waar onder lieden van qualiteit en marqué , welke , overmits het invoeren van de Cerimonien in de Kercken van Engeland, tegens S 4 hare



C 280 )
hare confcientïe ftrijdende , met toelating van den Koning haar vaderland vaar-wel zeiden, verklaard wellekom en aangenaam te zullen zijn; en daarna hen vergund een prcdikdoel te laeten zetten in de Broerekerk, en het hovende deel van 't Choor wegens de koude met gardeinen ofte anders te doen behangen.
Item in dit jaar liet de Stad een nieuwe grootere plaet maeken in plaetfe van de kaert van Arnhem in Pontani Historie , om dat die te bekrompci geacht werdt. En men moet weten dat, gei; kal wat dit werk van Pontanus aanging bij 't Hoff en de Rekenkamer alleen, of bij die Collegien , mitsgaders geadjungeerden bij de Landfchap , behandeld werdt, alzo ook 't geen die platen van deze Historie aanging, bij bende Collegien en voorm. geadjungeerden is befteld geworden, gelijk zij door Jan Costenden Hertoch Carel, toebehoorende aan Otto van Gelder tot Rhenen, en Marten van Rcsfum op den huife Kannenburg , copiëren deden , en die twee portraiten, met dat van Arnold van Gelre, door Crispijn van Pas, Plaatfnijder te Utrecht, in't koper deden fnijden, als ook die kaarten, welke door den Landmeter Nicolaes van Geelkerken getekend ware».



C a8i )
1639. Tn het laatst van dit jaar werdt bij Dirck Maire , Boekverkooper in 'sGravenhage , gedrukt het Tableau de PHifioire des 'Primes et Principautè d'Orange, gemaekt door Jofcph de la Pife, ende de Magiftraet daer in grove fauten ten opzichte dezer Stad vindende, zo werdt Maire gelaft die abufen te redresferen, ende de Historie nae de waerheid te doen herdrucken: zoudende als dan op zijn verzoek, dat de Heeren van 't Collegie des Magiftraets elck een exemplaer beliefden antenemen , naeder worden gedisponert.
1640. Den 26.Augustus is, tot demping van het langdurig verfchil tusfchen den H.jve dezes F. en G. ende de Magiftraet , over de apprehenfie ende judicature» van de wtheijmfche delinquanten in de Stad en Schependom, bij de Landfchap verdaan ende gerefolveert, dat bij vervolg zodanige apprehenfie , judicature , ende executie over wtheijmfche perfonen, in de Stad en Schependom gedelinqueert hebbende , zal mogen worden gedaan ende gepleecht bij preventie van "t een of 't ander der voord. Collegien , ende fnlks zonder prejudicie, ende een ijder zijn recht ten petitoir voorbehalden.
S < 1641,



1641. Werdt op den 22. Januarij aan Burgcmeefter Diderick Dibbetz, welk eenige jaren herwaards doende geweeft was, met uit den anderen te zoeken allerhande oude Chartres defer Stadt , zo confufelijk onder den anderen lagen, en hebbende daer nelfens alle de oude Recesfen vanLsntdagen éb A« 1370. met de ftukken en behoeften van dien, fampt andere faken in xxixboeken vergaderd, ook dezelve met (juist niet de nauwkeürigfte) Indices voorzien , voor defe moeite toegelegt eene vereering van vierhonderd gulden, mits dat fijn L. de vordere annotatien, die defelve, foo uit de jongere Recesfen en uit de Signaten defer Stad gemaakt hadt, tot fijner tijdt mede ten dienfte defer Stad zoude lasten comen.
1642. Den 25. Octob: werdt by de Stad het Stads Wijnhuis , op ten groten Oort gelegen, inerteCamer offte'thuijsken,daertoe gehorende, in de Ketelftraeth uitgaande, an Heesken Tulleken , Weduwe van Z. Jacob Muijs, verkogt.
Ook werd: in dit jaar, tot eieraadvandemerekt, de face van de afgebroken Sabelspoorte aan de 'merektkant door Arien Verhoeff, bij aanneming, en volgens zijn model, opgebouwd.
1643.



C 283 )
1643. Werdt op den 16. Maait het optrekken van Heeren knegts op den Landdag bij publicatie, op ftraffe van water en brood inde kaalkeider, verboden.
j 644^ Heeft de Stad aan 't Land van der Merckt een huis gecofft, ende dat tot het appropriéren van een nierckt-plain wech doen breecken.
1646. Den ai. Decemb. werdt dat Corpus van 't oude St. Catharinje Gasthuis voor 't grootfte gedeelte verkogt.
1648. Den 22. Jan. werden Marten Weyermans, Willem Boon, Joannes Willems, Jurrien Roelofis, en Remmers Halfelt , Drapeniers in Wijck te Duurftede en totDoesborch refpective wonende , bij de Magiftraet aangenomen , om zich op voordeelige voorwaarden binnen de Stad nêer te zeiten , en aldaer hare diaperije te doen.
Den ii'. April werdt bij Wilhelm Fredrick Grave tot Nasfaü Catzenelenbogen , Vianden, Dietz ende Spiegelberg, Heer tot Bijlltein, Baron tot Liesveldt, Stadhouder ende Capitein General in Frieflandt, Landt ■ Commandeur van de Ridderlijcke Duytfcher Ordre binueu Utrecht,
Co-



C 284 )
Colonel enz. opgedragen in een eeuwige ftedige ende vatte koop aan johan Sluijsken Griffier» ende Willem Menthen Secretaris, fpecialick van 't Hoff ende Rekenkamer hier toe gelaftigt, in ende ten behoeve van de Staten des F. G. en G. Z. fyner Excell. Hoff ofte behuijfinge ende Erve , ftaande ende gelegen binnen de Stadt Arnhem, ftreckende van het huijs ende erve van Sr. Bartold Ooftheijm tot aan de hoeck van de gemeene ftraet nae St. Walburgen gaende , ende van daer voorts langs defelve ftraete tot aen de beecke bij 't huijs van Derck Maes doorlopende , ende zulks voor eene fumma van 27750 Car. gin: Terwijl rects op den 23. Feb. de Jurisdictie van de olde Cantzlerie ende Rekencamer voor die van dit nieuw aangekogte Hoff met de Stad verruild was geworden t) en daar bij onder anderen bedongen, dat over de ftraet, voor en langs die Cantzlerie, de Jurisdictie gemeen zoude zijn, en cumulativê geexerceert werden , zo nochtans , dat op de voorf: ftrate geene borgeren ofte inwoonderen dezer Stad bij arreften van 't Hoff zouden mogen bekommert worden.
1 649. Den 5. Cctober werdt door den Auditeur Diderick van den Sande, als daar toe namens Hoff en Rekenkamer gevolmagtigt, die
VOO»



C *35 )
voorige Cantzelerie opgedragen ende vertegen aan Gerrit Noey ende Helena Tulleken Ehcluiden.
ÏÓ50. Den f* May werdt bydenH.G. Heere Willem Frederick, Grave van Catfenelenbogen, die Ordonnantie gemaeckt en beraamt over de Ordre en Regeringe, die fyn Excellentie verder wilde hebben onderholden, en agtervolget in 't Nasfauwfche Weduwenhuis binnen der ftadt Arnhem»
Item in dit jaar werdt de Groote -kerks toren een en veertig voeten verhoogt , ende alzo tot de hoogte van drie honderd tien voeten en vijf duimen Amllerdamfche maat gebragt. Ende van dit werk was Pauwel Pelen aanneemer. Ende te gelijker tijd werdt door Jurrien Spraeckel een nieuw Horologie, en door Francoiis Hemonij een Klokkenfpel voor den toren geleverd. Ende dit Klokkenfpel beftond uit vijf en twintig klokken , waar van de zwaarfte niet zwaarder moest zijn dan 4C.00 fg , de tweede 3400 {g, de derde 2850 fg, de vierde 2500 fg, de vijfde £coo fg, de fesde 1650fg, defevende -45° fg > de agtfte 1200fg,de negende 1040©, de tiende 8yo fg, de elfde 750 fg, de twaalfde 600 fg, de dertiende 490 fg , de veertiende
4S°



C s86 )
4j,c fg, dan een van 350 fg, een van 315 fg, een van 250 $ een van 21 o fg . een van 190 fg, een van 160 fg, een van 135 fg , 'een van 1 co fg, een van 85 ®, een van 75 ʧ, en nog een van 63 tê, dus te zamen wegende 25143 eg» En aan welk beftek door F. Hemonij zo nauwkeurig voldaan werdt, dat zijn werk het gewigt van 25045 fë halende, dit alzo op 98 ffi na door hem getroffen werdt. Ende de kosten van dit een en ander werden uit de Provinciale Domainen, uit 's Quartiers kasfe, uit die van eenige Godshuifen en van de Kerk mede gedragen.
1654. Werdt aan H. Breckerveld , beroemd wapenlchilder , zijne fraaije tekening van den veranderden grooten toren, zo als die voor P. Pelen tot model verlïrekte, met feven gulden tien ftuivers betaald ; ende op dit ftuk, thans hangende in der Roeydrageren Kamer, is te zien, hoe voormaals defe toren met drie beelden pronkte, waar van 'er tegenswoordig nog maar twee voor handen zyn.
1657. Is, bij Refolutie van den 18. October, Johannes Hopüiis, Lutherfch Prediker, gelast, zich te onthouden van eenigen dienft in defe Stad, en dit ingevolge de Refolutie, bij de grote



C *87 )
t e Vergadering in 's Gravenhage met eenparigheid van de famentlijke Provinciën genomen. Edog de Luthertche Gemeente continuerende in 'tholden van hare vergaderingen, zoo werdt,bij Refolutie van den 20 December daarna, dezelve door den jongften regerenden Burgemeester en jongden Schepen , geasfdeert met Stads dienaren, gedoorï, hare Postillen medegenomen, en de voornaamden van hun, Ernd Achterberg Snijder , Jan Noortberg Dekenkremer , Casper Stolfenburg en Andries Graef, ten Raadhuiie aangezegd , zich van zulke conventiculen te onthouden, en den Burgereed, by hun gedaen, te betragten, gelijk ook, dat zij voor nieuwjaarsdag hunnen predikdoel, voorts doelen enbanken zouden hebben wegtenemen. Den 29. December verklaarde de Magiftraat, vanditgerefolveerde ne latum quidem unguem te willen afwyeken. Ende deze inzigten hadden in 1660 nog plaats.
16C0. De Predicanten in den Kerkenraad voorgeflagen hebbende, o m den Predikdoel in de Groote kerk te verzetten van de plaetfe , alwaer hij over de tachentich jaeren gedaen hadt en te brengen tegens den Pijlaer, daer zijn Hoog, heijts gedoelte dondt, ten einde door deze verplaetzing meer ruimte op het Choor te winnen,
en



C a88 )
en ook in de kerk beter geboord te kunnen worden , is hier in bij de Magiftraet zwarigheid gevonden.
1662. Werdt door Arnoldt Tulleken, Medi« einen Doctor, in gefchrifte te famen gebracht het Gildeboek der Schipperen tot Arnhem, vervattende alle ordonnantiën , privilegiën , ftatuten ende gewoonten, den Gilde en Gildebroederen gegeven door B. S. ende R. der ftad Arnhem : gelijk deszelfs niet onbevalliglik gefchilderde tijtel vernield: beginnende defe verzameling met het jaar 1629, en wordende dat boek bij den tijdelijken Gildenmeefter van dat, voor geen Gild erkende, Gilde bewaard.
1663. Den £0. November is gerefolveert, eene (omme van vijfhonderd gulden , gekomen van eene compoflue , te emploijeren tot planering en 't maken van de plaets tusfchen de groote Kerk en de huiskens aan ue Merkt, die afgebroken zouden worden.
In dit jaar werdt door Jacob Janffèn, op kosten der Provinciale Domainen, de Tombe van Hertoch Karei, (taande in de Groote Kerk, zo aen eenige gebrokene leden, als de beelden, daarom ftaande, gerepareert.
1664.



r 664. Den aa. Feb. is , tot voorkoming van verdere fchending van des Hertochs Tombe en Beeld , bij de Stad goedgevonden, dat in het toekomende de Cacechifatie zoude gefchieden in het Zuijderpand, en niet meer op 't Choor Ly die Tombe.
1665. Is de Corps-de-guarde boven de nieuwe Poort tot een Polvermagazijn gemaakt.
1668. Wierden die Heeren van de Reeckeninghe door de Stad bedankt voor het leenen en plaetfen van haer canon op de wallen in deele periculeufe tijden.
1670. Werdt aan de Magiftraet van Nijmegen, tot vervulling van de garen in den dijk tusfchen die Sluis ende die Koebrug , het nodige zand vergunt , mits dat het alleen zou gehaald worden aan deze zijde bij de rivier, daer de berg ingezonken was, ende na alle apparentie de berg in den Rhijn zoude ftorten. Deze berg is in het jaar 1660 door geweld van een tempeeft van een gefcheurd, en daar na die Sinkelberg, of Sinkelbergen, nu voor 't meeft Haaken gat, genoemd.
T 16/z.



C 29° )
1672. Den if Junij ging die ftad over aan den Koning van Vrankrijk. Het kort ende waerachtigh] Verhael, hoe het over gaen van de Stadt van Arnhem aen fijn Conincklicke Majefleit van Vrankrijck injunioifiji Jighheeft toegedragen, is onder de Bijvoegfelen van het I. Deel van P. Valkeniers Verward Europa, zo «iet naar het oorfprongelijk , dan naar een beter affchrift, dan dat, het welk in Stads Raadiignaten geboekt ftaat, in druk gegeven. Valkenier geeft ook in 't Nederduitfch , doch zonder dagtekening, die Articulen, die geaccordeerd werden aan de Bur. germeefteren en Raad der ftad Arnhem bij den Koning: en waarfchijnlijk volgens het opftel, 't geen daar van bij de Stad gemaakt werdt : doch deze waren in 't Franfch aan den Markgraaf de Louvois gepisefenteert, en'dus luidende:
JU ROT.
Sire!
Nous Deputez des Bourgemaifires , Echevins et Confeil de vostre vitle £ Arnhem, fupptions en toute humilitè de vouloir accorder a vostres tres hum' bits



Accordi aveC la tnesme liberté, qiïïfs avoient, durant qu'ils estoient foubs la domination desEstatsgeneraux.
Accordi dans toutes les Eglifes , qu'ils ont eues jusques dprefent, exctptè la grande Eglipt, qui demeurera aux Catholiques.
Accordi.
Accordi en la mefme forme, dont ik ont jouij lors giiils estoient foubs la (hmination des Etats generaux.
C 291 )
bles et loijaux fubje&s les arlïcles fuijvans.
La liberté des confcience.
Libre exercice delarel'igion reformce dans les Eglifes de cette ville par les Pasteurs, qui font 4 cette heure en charge.
Posfeffwn et jouijfance dè tous les biens en la facon, quott les posfede en ce Quartier de Veluwe, et tous autres endrcits, que fa Majeflé tres chrestienne a defia fubiugueparfesarmes, ou fubiuguera encore a Vadvenier.
La confervation du regime des Magiftrats avec leurs fttpofts, et des autres Officiers en function durant leur vie, et que leurs fucceffeurs foijent T 2 na-



Accordi pour tous, dont ils ont jout! pendant la domination desEstats generaux.
Accordi en faveur de tous ceux, qui demeurempt Joubz la domina' tion du Roy , et non d'autns.
( 292 )
naturels etfuccedent dia ma' tiiere qu'auparavant.
Maintien et confervation des droicts, privileges, couftumes de colleges de la Chancellerie, de la Chambre des comptes avec tous leurs chartres et autres dependances en conformité de privileges des anciens Ducs, etde TEmpereurChar* les cinquieme de tres glorieufe memoire.
Qjte toutes les obligations fur les domaines des Quartiers de Gueldre, de la ville d'Arnhem , et de particulier! par cydevant pa fées, et dunneés, comme ausfi les autres atl:ons et pretenjions legitimes jol jent tenues valables, comme ausfi les copijes authemiques des obligations , et autres chartres ,lequelles par la fuite et transport de meubles de quelques uns p>ouroient estre perdue. Qj<e



Non 3 mats permijfton de revenir a tous ceux qui le depZreront.
Accordi.
Accordi.
Otie fa majefi rfy mettra que la guarnifon neceffaire pour la onfer vatton de la place, ia quelle ne fera a charge aux habitans , que pour le fimple logement.
Faict au Camp de Latum ce jeudij Jeiztetnejuyn 167a.
Sigtii M. Lomols.
Lieu du Cachet.
T 3 Nopens
C 293 )
Que tous ceux qui ont envie departir d'icij, pourront vendre leurs terres et biens.
Qttils fera permis d ceux qui veulent demeurer , de rappeller leurs femmes3enfans, et meubles.
Et qui feront partis, ai jent liberté de revenir icij.
Que cette ville, et leurscittoijsns ne foijent pas accablez par trop grande quantitè de milice, et que ceux , qui ij tiendront guarnifon , paijent les louages de leurs logis, fans que les bourgeois, oucittoijens fojent obligez de lesfuftenter de boire et de vivres.



C 294 )
Nopens de ondertekening van deze Capitulatie zullen de 59, 60, 61. articuls van het Cort yerhael het nodige ligt geven, en alle vertwijfeling benemen, welke omtrent de dagtekening Van den volgenden eed kunnen plaats hebben.
Notis jurons , et promettons d Dieu de recognoifire d'ortsnavant le Koij pour noftre Souvsrain Seigneur et Maiftre , de le bien et fidsliment fervir envers et contre tous. Et fi nous apprenons, ou decouvrons , qu'il fe paffe, du fe fomente fecretement quelque chofe contre fon fervice , nous en advertirons le Gouverneur, eu ceux qui feront chargez des affaires de fa Majeftt dans la place , ainfi nous jurons , et promettons. En temoignage de quoij, aprez le ferment faict entre les mains de Monleigneur de St. Pouange Confeiller du Roij en fon Confeil d'eftat. Nous Juge, Bourgemaifires et Efchevins de cette V'tlle Vavons fignê de nos propres walns le 1? Juin 1672. esïoit foubfigné
Evert van Delen van Laer Righter tot Arnhem
ende in Veluwenfoom. G. v. Brienen. Joh. Brantzen. Alex. Bentinck.
Arnold



( 295
Arnold van Dans.
Gerhard CaGjn van der Heil.
Jacob Everwijn.
Joh. op ten Noorth.
A. van Eek.
W. G. Huyghens,
G. Everwijn.
Ende aanjdefe ondertekeningen ontbreeken die van Willem van Raesfelt, welke op Dans volgde, en die van Willem Huijgens, welke tusfchen op ten Noorth en van Eek in den fchepenftoel zat'
Ook ftelde de Koning op dezen dag den Heer de Besfe tot Lieutenant Commandeur van Arnhem aan : maar op den 8. Sept. tot Commandeur den Heer van Calvo, en naderhand een anderen, en weer een anderen. •
Den 8. Julij gaf de Lieutenant van den Koningorder, dat bij publicatie alle borgeren en ingelëtenen zouden worden gelaft, om aan 't Stadhuis te brengen alle hunne vuijrroers , mufquetten, ihaphaenen, hellebarden en pieken , dan dat daarvan zouden geëxcufeert zijn die leden van de Magiftraet, met haere Secretarien , Jonkeren, neffens die Hopluyden, Lieutenants ende Vaendrighs van de Burgherije.
In dit jaar hadt Robertus Keuchenius zijn T 4 ARE-



( *9t )
ARENACVM voleindt, beftaande in XVII Capita , behalven het daar agttr volgende A R LMHEMVM VOCALE, /hererum in utbe locisque fuburbicarUs maxime memorabilium Epigrammate lilustratarum Centaria. Dit werk ligt voor de pers vaardig, zelfs met de latijnfche verfen daar op van J. Cameraiius en j. van Helbuijfen. Uit het vers van Joach. Camerarius leert men , 't geen nogthans ook van elders blijkt, dat Keuchenius in 163Ó binnen Arnhem ter wefeld kwam. Uit het Arnhcmum Vocale blijkt, dat hein bij erffecislé zynervoorouderen de tabitatie , nu genoemd Fontanus Spijker, gelegen by Bethanien in Sente Anthonis Kerspel , heeft toebehoord, en dat hij daar die , en eenige andere verfen, welke in de Mttfa Juveniles, (misfehien tok de zéldfame Mars Gallicus) heeft opgefteld. — Zijne overige geIchriften zijn in de geleerde wereld niet onbeoordeeld gebleven.
1674. Den ar. April werdt die Stad van 't jock en dwinglandy der Francoifen verlost: en op denzelven dag die burgerij bij publicatie gelaft, onderling in goede vrede, liefde ende eemgheid voortaen te leeven, zonder den anderen met woorden, gelchrif"ten of wereken eenighfints
te



( a97 )
te beledigen, of eenige aigreurs of bitterheden te betonen.
1678. Wanneer in dit jaar die verdragen van vreede en koophandel tuflchen Vrankrijk en deze RepubUcq te Nymegen getekend waren, hebben die Heeren Huismeefleren, van dat Weduwenhuis over den Bioêren alhier ,goedgedagt, voortaan, tergedagtenisfe daarvan, aan ieder hunner negen Weduwen op ieder nieuwjaar te betaalen een gulden.
1679. Den 1. April werdt verftaan, dat de volgende elf vrije en andere marktdagen dezer Stad in de Almanacken zouden bekend gemaakt worden. ,
| 1. Den *§ April Leermsrkt.
2. Peerdemerkt de eerfte vyf dagen voor de Uytrechtfche Palme-peerdemerkt , die is maendach voor Palme - fondag.
3. Magere beeste merkt alle Saturdachdoor de geheele maand April en halff Maij olden ftij!.
4. Palmer vrije - merkt begint des donderdaegsvoor Latare Jerufakm , en eindigt des woensdachs nae Palmen • dach.
5. Den 12 Junij Leermerkt.
T 5 6.



(*o8 )
6. Sr. Jans merkt begint drie dagen voor, en eindigt drie daegen na St. Jans onthoofdinge, fynde den 29, Auguftij.
7. St. Lamberts vrije - merkt begint op Maria naüvitatis avont, fynde den T| Sepib., en eindigt op Cosinus en Damianus dach.
8. St. Lucas vrije - vee - merkt, gaet in drie dagen voor, en duirt vier dagen nae Sint Lucas-dag, lijnde den |f October.
9. De koude Peerdemerkt begint den 2,7. October, en eindigt den 31. dito, beijde incluis.
ïo. Den 3. November Leermerkt.
11. St. Catharinen merkt, zijnde een vrije merkt, gaet in op St. Matthasus avont, en gaet uijt op St. Andries dach , zijnde den 30= November.
1681. Zijn alle touwen, fpinnevvielen , en 't geen verder nog van 't fpinhuis voor handen was, in 't openbaer verkogt.
16S3. Werdt die getneyne wech tusfchen Arnhem en Velp langhs Prefichaef, volgens overkomfte van den 20. Januarij met den E. Jan de Voocht, verlegt, ende bekwaera gemaekt, om
bij



( 299 )
bij regen en wintertijden te kunnen gebruikt worden.
1685. Den 19. Junij, is aan Horatius van de Velde, wegens een gemaakte zilvere Hellebaert op de mantel van den Hellebardier, en een Inkt" koker aan de Stads roede van den Roeijdrager Muijs, elf gulden betaald.
Aangefien de perfecutien om der religie wille in Frankrijk veele Gereformeerden zich uit dat Ryk na de Nederlanden met de vlugt fal veerden, en daar onder veele, die zich in Arnhem vestigden, zo werdt uit Chriftelijke en fchuldige meêdogentheid op den 13. November goedgevonden , dat aan allen, welke reets in Arnhem woonden, en bij vervolg daar in zouden komen, de Burgerfchap zonder ontgeltenis geprefenteert zoude worden, en dat zij ook in de Gilden zouden worden geadmitteert, mits doende de behoorlijke proeve, daar toe ftaande.
1 687. Is dat Schependom in een Wiltgraeve gelegd, en met een eiken heg bepoot.
1688. Werdt aan den Mr. Timmerman Henrijk van de Vijver toegeftaan , dat de door hem
ge-



C 300 )
gemaakte Schoorfteenmantel met de Schilden en Wapenen van den Heer Rigter, Burgemeefteren en Schepenen, neffens de Secretarien , (welke met den nazomer van dit jaar 1789 Haat afgebroken te worden) hem tot een proef , op het Schrijnwerkers Gilde gezet, dienen zou.
1092. Is, na 't exempel van andere naburige en principael der Hollandfche Steden, de Stad het eerft met Lantaerns voorzien, en om dat de ftraaten voordien tijd niet verlicht waren , zo moest des avonds, als 'er gepredikt werdt, altijd een bode met het lampet vaardig liaan , om die Heeren daermede na huis te lichten.
1693. Is de Voorzaal van het Stadhuis met graauwe roerlleenen gevloerd, en dit bekostigt uit effeclen, bij gevangenen gevonden.
1695. Werdt by de Stad eene Loterije gearrcsteert van nieuwe gemaeckte curieufe goude Medalien, off courant geld daar voor. De ftempels dezer penningen waren nogthans alle niet nieuw, maar van eenen IYledaiüeur uit Amfter. dam , Bo;camp genaamd , verlcliaft. Voor de nieuwe hadt Willem Coetier , een inboorling
van



( Soi )
van defe ftad, en welk d'Academie van Franequer tot geene geringe luifter verftrekte, de tekeningen en opfchriften aan de hand gegeeven. Deze Coetier was een rijk bezitter van goude , zilvere, kopere , romijnfche en andere penningen. Wij vinden dit in de Merkwurd":ge Reifen van Z. C. von Uffenbach : maar , 't geen hem tot grootere luifter ftrekte, hij was de vriend van eenen Gysb. Cuper, van eenen Th. J. ab Almeloveen , van eenen Janus Broukhufius, en van alle fraaije vernuften], welke in ons land geëerd werden.
Den 28. Qctober werdt den Prafident van den Hove Provinciaei , Georg Ripperda , vergunt, twee muurtjes aan het Choor in de groote Kerk gelijck met de anderen optetrekken , en daar in te ftellen een marmeren plaat met zyn graffchrift: gelijk hij dit gedenkftuk, met zijn wapen daar boven , in het volgende jaer op eene bevallige wijze in die muur , aan de regterzijde van het Praalgraf van Henoch Karei, en dus aan de linkerzijde , waar voormaals het hoog Altaar (dat van Sint Marten) ftondt, heeft in gek aft, en daar op dit opfchrift te leien gegeeven:
Gk-



C 3°2 )
Georgius Ripperda Dominus de Verwoede, Cüri« Ducatus gelriie , et comitatus zütphani^e
Preses
MeMOR FrAGILITATIS vit-iE humanje Cum non procul aBESSET AB ANNO /ETATIS slptuagesimo. ët hunc sepulTDTjE locum delegisset, VIVUS monumentum hoc marmokeum sibi posuit.
Prid: Cal: Juv. An: MDCXCVI.
Tü qüoque, viator, quisquis es, memento mori.
1702. Den 22. May werdt, op verzoek der Kerkmeefteren , cot herllel van een glas in de groote Kerk, 't welk daar aan (gelijkwij boven zagen) door den Hertoch van Gelre gefchonken was, uit de Provinciale Domainen 'eene fomme van 150 gulden gedragen.
De ftad van Nijmegen op den t ï. Juny voor een bombardement bekommert zijnde, verzogt raptisfimè by een brief, dat men haar met de biandfpuiten geliefde te adfi(téren, doch op den zeiven dag was de vijand weder afgemarcheert.
•705-



( S°3 )
1703. Den 20. Augustus werdt bij publicatie eene verklaring van de tegenswoordige Magiftraat afgekondigt, dat dezelve, nog geen derzelver Leeden, correfpondentie hadt gehouden, om de beroerte te Amersfoort te ftijven, of zich daarmede te bemoeijen ; en een prsemie van honderd zilvere Ducatons beloofd aan den geenen, die een brief deswegens van de Magiftraat , of een derzelver leden voor den dag zoude brengen ; en daarenboven nog honderd zilvere Ducatons aan den geenen , die de Uitftroojers van dat gerugt wift te ontdekken.
1706, Den 1. April cedeerden en transporteerden die van de Rekening aan de Stad, op zeekere voorwaerden, die kribben enridfen,aan den Sandbergh gelegen.
1710. Bij Hoff en Rekencamer voor het nieuw te bouwene Provinciale Rasp- en Tucht - huis de Moestuin van het SintCatharijnen Gasthuis, met de klijne huiskens daar voor, gekofen zijnde , en naderhand nog andere grond , zo cedeerden B. S. en R. den 3. Nov. die plaatfe , waarop defe twee huifen zouden gezet worden aan de immediate Jurisdictie van Haar Edele Mogende. En daarop tekende J. van den Heuvel, Ordinaris
Land-



'( 3°4 )
LandmeterProvinciael en Architect, na vooraf dergelijke gebouwen te Amfterdam , 's Gravenhage en Utrecht, opgenomen te hebben , zijne twee plans ,.en deedt onder zijn opzicht die gebouwen optrekken, terwijl door Johannes Rende s de beelden, die boven de poort van 't Tuchthuis zitten, vervaardigd werden.
T717. Zijn 's nagts ten half twee uuren , tusfchen den 00. en 21. Febr. voor de poort defer fta gekomen twee perfonen , zich uitgevende voor Kooplieden van Amfterdam, verzoekende ingelacen te mogen worden, en welke zich vervolgens aan de Militaire Wagt Mutmicks noemden. Ter zeiver tijd was ook binnen de poort gekomen Willem Fleertman, welk zich tusfchen tw ee en half drie uuren bij denRegerendenBurgemeefter vervoegde , en aan dien ordres vertoonde van de Heeren Leathes en Walrave, Engelfche Miniflers, waarop hij verzocht, dat die perfonen gearrefteert mochten worden, en vermeldde, dat zij waren de Baron Gortz en deszelfs Secretaris. Dit arreft aanftonts werkftellig gemaakt zijnde, werden de bijde gearrefteerden, tot dat het dag was, in de Herberg bewaart, en vervolgens onder eenefcorte van een Sergeant en acht foldaten naar het Stadhuis overgebragt, en de Baron
Gortz
4



C 305 >
Gortz in een benedenkamer, de tegenswoordige Schepenskamer , gezet met twee Stads Boden en een militaire wacht bij Hem, behalven twee fchildwagten voor de deur van zijn kamer , en nog een derden voor het venlïer daarbuiten. De Secretaris Stambke werdt met eenen boden en eenen foldaat bij zich op eene bovenkamer geplaatft, en op de trap een fclrildwacht. Men hadt de Bodens gelafl; naauvv agt te geven, dat geene papieren mochten verbrand worden, en vermits een Bode bemerkte, dat de Baron zijne handen in de zakken hadde, enbeweegde, werden zijne zakken, ten overitaan van eenen Secretaris en Willem Vleertman , uitgehaald en omgekeerd, en in een beurs gevonden een deel papieren, in kleine ftukjes gelcheurt, weicke by malkander vergaderd werden, en neffens nog eenige andere brieven , en de papieren van den Secretaris Stambke, in een papieren omflag gefloten en verzegeld werden. Waarop by B. S. en R. op den 23. aan Gecommitteerde Raden van de Staten van Holland en Weüfriesland, van dewelken zij bier over daags te vooren aanfehrijvens bekomen hadden , dit verhaal van deze gevangennee. ming werdt medegedeeld. De Baron Gortz bleef alhier tot den 31. Julij gevangen, en toen, in achtiuge genomen zynde 11. H. M. Refolutie V van



< 306* )
Van den'c/.defes maands, uitzijn arreft en detentie by de Staten van Gelderland ontflagen.
Den 2. Junij ging de Magiftraat met Willem Vleertman een accoord in , dat zij van de oude Waag zoude doen maken een kamer, de kruijsramen wel voorzien met venfters ende yfere fpijlen, om die aan den Baron van Görtz tot zijn " gebruik te doen verftrekken , waar toe Willem Vleertman gereed betaalde eene fumme van fevenhoriderd feventig gulden ; dan bij het maken van defe kamer bevonden zijnde, dat de gewelven en bogen van de daar naaft aangelegfene toenmalige Brandkamer zouden inftorten , zo is deze tïmmeragé hoger gelopen , en daarop nog be. dongen fes honderd twee enfestiggulden, welke, daarvan een bellek aan Kapitain Williamfonovergegeven zijnde , door hem betaald zijn.
1721. De Doorlucbtigfte GrootmagtigfleKo» ning van Engeland, George I., erkennende de voormaals by dele Stad bewezene dienften, ter gelegenheid van het aanhouden van den Baron Gortz, heeft in] de maand Januarij door Willem Vleertman zijn portrait overgezonden , en daar mede de Stad vereerd. Ende Z. M. werdt op den i. Februarij daar voor met eenen brief bedankt: voor welken brief Hy wederom in een
hoog'



( 3°? )
hoog-duitfch antwoord uit fijn Palatio zu St. James den |* Juüi des 1721 jahrs bedankte. Ende dit portrait werdt geplaatft voor die fchoorfteen van de zo genoemde Gortze kamer, welke daarna ook des Konings kamer, doch in 't jaar 1718 de groote nieuwe zaal genoemd werdt.
1729. Den 23. Maert zijn, die oude wegen voor St. Jans poort door het leggen van de fortificatie-werken gefloten zijnde, en niet meer kunnende gebruikt worden , nieuwe openingen in de borstweeringen gemaakt.
1732. Werdt bij publicatie geordonneerd die luifels van voor de huifen aftebreken , en inmiddels geene reparatie aan dezelve te doen , op ftrafïe zo voor de Eygenaers als voor de Wcrkbaefen.
1735. Den 14. Maert werdt de Heerlijkheid Weftervoort door de Stad van den Heere Grave van den Berg aangekogt.
Ook is in dit jaar, na ingegane Conventie met de Rekenkamer, bij en boven de Beek voor 't Stadhouders Hof, die nieuwe Vis • merkt gezet, en ten dien einde door de Heeren van de RekeV z ning



C 3°* )
nïng geremoveert het uitftek of Balcon, het geen boven de Beek was.
1737. Zijn op den 4. Februarij alle die geeneri, welke des daags te voren melk tot leffing van den brand aan den grooten toren ("anderwerf binnen vijf jaren door een onweer getroffen) aangebragt hadden, bij publicatie gelast , zich tot voldoening der zelve aantegeven. En daar voor waren 640 kannen vergoten : ook deelde men onder de ijverigfle der bluffers beloningen uit, en werdt de geledene fchade met ƒ 345- 19-8 herfteld.
1745. Is het houden van die beeften-merkt van de Sint Jans-plaatfe na buiten in het retranchement bij den Roden Haan verlegt.
1752. Is die Borger-Weduwen • Beurs opgericht , dan niet om altoos ftand te houden.
*755- Is aan de JocJen > welke tot dus verre
hunne lijken te Wageningen, voormaals te Huusfen, begroeven, een Kerkhof, op de zo genoemde Sinkenbergen aan den Sandberg vergund,



gund, en dat met planken te mogen omheinen, en xl voeten breed , lang l voeten te maeken.
1757. Den 20. Januarij en 7. Februarij werden die fcheidingen tusfchen Stads Schependom, en het Landdrosten-ampt van Veluwe , mitsgaders het Richter-ampt van Veluwen-zoom, gereguleert.
1760. Werdt op den opbouw van de nieuwe Waag gedagt, en in 1761 dat werk aanvaard.
1763. Den 1. Octob, werdt aan Henr. Cannegieter, bezich zijnde met het maken van een opftel, rakende deVehmgerichten, voorzoverre die tot Gelderland en fpecialijk defe Stad hadden gefpecteert, daar voor vifie, en,zonodig, Copie der ftnkken uit lade xix, xx, xxi. en xxii. van de Brandkamer toegedaan.
1769. Is dat nieuwe Orgel in de groote Kerk gemaakt.
1770. Stierf Henr. Cannegieter, en werdt in de Groote Kerk begraven , en dit opfchrift op zijn graf gegraveerd:
V 3 hic



C 3ïo )
HIC SITVS EST VIR CELEBERRIMVS
HENRiCVS CANNEGIETER
I. V. D.
HISTORÏARVM ET ELOQVENTI^ PROFESSOR H ' ST OR I OGR APHVS GELRI.fi. GVMNASII ARNHEM £ X S IS MO DLRATOR ETC. ETC. ETC. LVGENTE THEMIDE ATQVE OMNI MVSARVM CHORO
VI1A EXCESSIi'. D. XXI. AVGVSTI /.° MDCCLXX. üATVS ANNOS LXXIX. MENS. V. D. XXVIII.
Hij was beter opfchrift , en betere begraaffteê
waardig.
177?. Is een vervallen toren, aan de Diaconie behooreude, en ftaande agter de Velperpoorts muur, tusfchen de Velperpoort en der Heeren Doelen, afgebroken, en vergund op die grond acht armen woningen te zetten.
Ook zijn in dit jaar afgebroken de twee toorn-
tjes



C 3» )
tjes met bet bijhoorende muurwerk van de mid. delfte Velperpoort.
1772. Den 14. October heeft die Stad de Heerlijkheid Meijnerswijck aangekogt.
1782. Mr. Daniël Tulleken, Heer van Meelis en Maiiekerke, Burgemeefter en Raad der Stad Middelburg j een voortreffelijk begunftiger van waare geleerdheid , eene vereering van eene aanzienlijke collectie Boeken aan de Stad gedaan hebbende , met verzoek , dat men die op het Stadhuis eene jriaatfe geliefde te verkenen, werdt op den 3. Septemb. voor deze donatie be. dankt.
1789. Is, tot voorkoming van ongelukken, de lange fpitfe toren van de Broêren - kerk afgebroken.
Op den 1. Julij des jaars 1789 heb ik Gerard van Hasfelt deze Kronijk , zo veel mogelijk met in agtneeming van de door mij gevondene fchrijf- en fpel-trant, uit die vroegfté Stads Rekeningen, uit haar boek Secreta Camera betjjtelt, uit de Schepen-aften-boeken , de Raadfignaten, de Publicatie-, Commislie- enPolicie-
boeken,



( 3"2 )
boeken , en andere losfe (lukken , met eene fpaarfaame hand bijeen verzameld en voleind. En daar voor zijn mij ook te dade gekomen eenige papieren, welke op die boven Secretarije in drie loquetten , waar voor gelchreeven ftondt : Papieren van geender Import ance, bewaard werden. Insgelijks heb ik voor dit boeksken in die Registers en papieren van 't Provinciale Hoff en van die Kamer van Rekeninge eenigen bijdand gevonden; en daarenboven het geen in alle deze magazijnen mankeerde zeer dikwijls uit mijnen eigendommelijken voorraad vervult. Terwijl daarentegen al wat ooit aangaande die Stad Arnhem in druk werdt te berde gebragt , geheel en al onaangeroerd gelaten wordt; gelijk ook alle die Charteren uit de kostelijke bezittingen van Stads Brandkasfe en die van St. Catharijnen Gasthuijs , en verdere Gedichten, ofl'choonniet voor haar honderdde gedeelte bekend , met al wat men daaromtrent in 't Gelder[ch Charterboek te wagten heeft, agterwegen bleven ; en wel om dat een kort verhaal van deze flukken , zonder dezelve in haar geheel, en aan geen eenig lid verminkt, te geevcn, den kundigen onvoldoende, en aan den onkundigen, tot dwaeling verdrekken moet.



ONVERSTAENBARRE DRURFAUTEN.
Bladz. 74. Reg. 't. Mijt. hes mijt. b. 81. r. 2<J. fiijde. /. fijd^ b. 130. r. 11. oft /. op. h. i43. r. 20. BuferafT /. BuffemrT b. 147. r. 25. heur /. keur. b. 155. r. 33. oen./.een. b. 159. r. 9.jutfes, /. 7«J?«. iöo. r. '*6. proecdér. I. procedèr. b. 161. r. 10. £ /. L. 173. r. I2. waren /. weeren. b. 176. r. 20. voor /. oijr. b. 179. r. 25. wrij./. vrij. /*. 211. r. 8, Wotler. /. Wolter. £.214. r. 14. vnd.
rm. b. 216. r. ia. Cloofters /. Cloofter. b. 220. r> 13. Dit. /. Die. r. 30. gefalt. /. gefat. b. 263. '•11. Bandart. /. Baudart.