J



A D E L i N B






&BEL1NÉ;
O F
AANGETEKENDE BYZONDERHE DEN E E N E B.
jonge juffer:
op HAAll
DR I E JA ARI GE REIZB DOOI
vrankryk.
Door haar zelve befchreven» Twiedi Dast.
In >t GRAVENHACR, By H. H. van D R S C H T. Boekdrukker cn Boekverkoper in de Papetf ftraat 178a,






ADELINE,
Ó F
AANGETEKENDE
BYZÖNDERHEDEN]
EENER
JONGE' JUFFER;
OP KA ARE D RIEJAA RIGK RE1ZE DOOR VRANKRTK.
VIL HOOFDSTUK.
Iets op zich zelv-en. Merkwaardigheden der Stad Orléans. Zonderlinge Mini nary van Juffrouw Amoureus, en win Financier. Befchryving van Blois, Chartres, Rouaan, Alen^on,' Renmes, Brest en andere Steden der Pravintiën van Normandiën en Bretagne, met de byzondere Karaffen harer Inwoonderen. Zeldzaams ma* nier van bedelen.
n
V-XnmidJelyk de verhaasting , waarmede' Ons. vertrek uit Parys wierdt gewerkftelligd II. Dsew A wV-



g
bieren my echter nog eemge uuren oren», om in rayn éénzasmhckl alle myne gehad hebbende wedervaringen in deze beroemde Wereldftad , nauwkeurig te overwegen. Beurtelings rweefden ze my als een' droom, en dan wederom als eene hersfenfehim door de zinnen. Maar het we«entlyke daarvan, betragtende, kon ik my .zelve onmogelyk verbeelden, welke hartüogten de Mannen kunnen beftryden, dat zy zich zo laag ko. men te vernederen voor eene Kunne, die alle de eisfcheii, welke zy op ons Vrouwelyk hart hebben, met ondankbaarheid zien tegengaan.' En waarlyk, wanneer ik in de Vierfehaar van myn gemoed trad, moest ik dan niet fchaamrood worden , dat ik een Man van zulk een' hooge geboorte , en van 2ulk een aanzienlyken rang en karakter, sleden Hertog van ***, to onmedogende voor Shet hoofd geftooten, met verontwaardiging ïejegend, en myne tydelyke welvaard met de voet had vertreden? En om welke reden tog?— Enkel en alléén, om datikmy lier begulgchelen door eene verbeeldingskracht, *velke my zeide, dat de waare Deugd eener vVro»w, gelegen was ,i« hetb»waaJte»eener
eer*



<5£22HS> 3
■eerbaarheid, die zy onbevlekt en onbeZoedek in 't graf moest mede dragen.
En inderdaat! Wanneer men de verdienden van oas Vrouwelyk Geflaght op diert prys moet (lellen, is het onwederfprekelyk waar, dat zy hunne glorie nooit loffelyker kunnen vereeuwigen ; en dat ik voor mf zelve, my mogt beroemen op eene ftandvastigheid van gevoelens, die zeker!yk, ten. aanzien van de verzoekingen, in dewelke ik was gebragt geweest, my voor een on« voorbeeldelyk wonder van myuen tyd, moesten doen doorgaan; te meêr, daar het da gantfche Wereld bekend is , dat onze Kunne al te veel zwakheden bezitten, om zulke werelfche grootheden, als my waren aangeboden, zo halsfterrig van de hand te wyzen! Die zwakheden waren my , buiten twyrfcl, ook aangeboren , en ik durf wel bekennen, dat ik misfchien ruim zo aantrekiclyk als iemand myner Medevrouwen was; des moet ik het alléén toefchryven, aan een* overkropping van Wysgeerige Befpicgelingcn (Bf beftudeerde Zedekunde , dat ik my zo onverfcHliig voor de Liefde betoonde, en , dot geene gefchenken of ForcuiUÖaat, hoa A a groei



4
-groot en luifterryk die ook raogten weeze»,' my Manziek konden maaken.
Dan , dewyl het leeven van de Mensch , ééniglyk beftaat, van zich te koefterenin die bezigheden, welke zyne zinnen kunnen vergenoegen en vermaaken, zo was het zo zeer niet als een wonder in myne perzoon aan te merken , dat ik de luifterryke aanbiedingen van den Hertog, zo koel had ver* worpen , nadien de befchouwing der Zeldzaamheden van Uitheemfche Gewesten, entel het beweegrad wat geweest, waarom ik deze Reize met myn' Oom en zyn byhebbend Gezelfchap had onderftaan, en geenfints, om door de toevallige kracht en vermogens myner perzoonlyke bevalligheden', myn fortuin by de Vreemden te gaan zoeken , of my door hunne giften en gaven van het pad der Deugd te laten afleiden; gelyfc ik tot myn hartgrievend leedwezen moet zeggen, dat 'er veelen myner' Kunne ge. vonden worden, die, welk een ftrikte deugd zy anderfints ook aankleven , zich. door het blinkend fchyngeluk de oogen laaten verblinden.— Maar fcheidca wy hiervan af
en



en begeven wy ons op weg tot het vervullen onzer voorgenomen Reize.
Het niet ongegrond vermoeden , oF wel ; de vrees van zomtyds nieuwe vervolgingen van de zyde des Hertogs te ondergaan , deed, ons in den vroege morgen ftond , eer het nog nauwclyks dag was, Parys vaarwel zeggen. De Zon rees in een heerlyke glansch boven den horizont op, en beloofde ons een' alleraangenaamfte dag, bekwaam de Menfchclyke geesten op te beuren en hunne zinnen te vervrolyken. Niettemin gevocide ik my in den beginne eenigfints mistroostig en zwaar* moedig. hebbende veel moeite om myne traanen te wederhouden, zonder dat ik eenige reden van deze droefgeeftige hartsbeklemming'wist te geven ; doch door de zoete en innemende gefprekkeu van myne ■waarde Rozalif, vcrwyderden zich ongevoelig alle myne verdrietige denkbeelden, midlerwyl de voortreifely ke verfchieten en 'c gezicht der bekoorlyke landsdouwen , die ons onderweg voorkwamen , myn nog overgebleven hartzeer ten eenemaale, kwamen t« vernietigen»
A 3 Wtf



<5 "■■ffit
Wy leidde den écrften dag verfcheide my* len af, en namen ortzen intrek in een' der voornaamfte herbergen van een aanzlenlyk Steedje, Enampes geheten. Het zelve i* zeer aangenaam gelegen in 'tnMdde i van eenige zeer verrukkelyke weiden, omringd van vrugtbaare geboomtens , Wynbergen , Tuinen en Buitenplaatsen. De Stad lolfs , fceftaat meerendeels in een lange ftraat, die zich van de eene tot de andere Poort uittrekt. De Ririer, die 'er langs vloeid, en tsen witte zandgrond heeft, leverd voortreffelyke kreeften op. Deze Stad moet ook eertyds merkelyk groot zyn geweest, dewyl ze uit Vyf Parocbïén of Wyken bedaar. DeGroote of Qitbédrah Kerk, benevens die van onze Lieve Vrouwe en St. Martin, zyn de drie voornaamften. Öok vind men ''er nog een oud vervallen Kafteel, waarvan men ons zeide, dat Koning Mabbtrt de cérfte fteen zoude hebben gelegt.
i
Na dat wy hier en daar onderweg onze nieuwsgierige oogen genoegzaame bezigheid hadden verfchaft, kwamen wy zonder eeuw ge merkwaardige ontmoetingen te Orlé.r.se«nc Stad, door de gaatfclie Wereld befaamd,
wc»



wegens deszeifs beruchte Maagd , Jeot», d'Jrc; waarvan de Gefehiedenlsfen zo vcei ophef maaken.
Volgens ons aloud gebruik, in een dep üeftigfteUitfpanningen afgetreden zynde, bleven wy een dagje van onze Reisvermoeyiniren uitrusten, waarna wy alle de meldenswaardigheden der Stad gingen opnamen; dewelke met recht voor een Schildery van vermaak moet werden gehouden. Orléans is een welbemuurde Stad , van fchoone Wallen er*, graghten , en van fterke Toorens tot deszeifs verdediging voorzien; doch die heel zeer tervallen fchcenen , veroorzaakt, 20 men ons zei ie , door de voorledene Religie-Oorlogen. Zy ftrekt 2ich lynregt uit langs de Rivier de Loire , in 't midden van dewelke , ee* klein Eilandje , bebouwd met fraaije huu Zén én lommerryke boomen. Op het zelves ftaat een Kapel, waarin te zien is, een keurig afbéeldfel van de H, Moeder Maria, uitgehouwen in Metaal, hebbende haar' Zöort Ih de armen om te bakeren. Aan haare eene zyde, vertoond Zich Koning Karei deVU. liggende op de kniën in zyne voile wapen* rusting ; en aan de andere zyde, dc bewusA 4 •*



8
te jeamt cTArc, of zogenaamde Maagd van Orlèans, met hangende haffen; in mannenlederen en gegord in 't harnas. De Historie die men ons daarvan verhaalde kwam kortelyk hierop uit':' Als dat deze dappere Maagd, op den Ouderdom van 18 Jaaren, de Stad wist te ontheffen van de Belegering, die de Éngelfcheri 'er in den Jare 1428. voor hadden neefgeflagen, welke zy «iet de Wapenen in de vuist'er van verdreef en aldus de Vesting kloekmoedhlyk ontzette e* van het geweld der Vya„den verloste m navolging van het in ons Vaderland wel eer zo geteisterd Leyden door de Spanjaarden.
Ter geda^tenisfe van deze zo heldhaftige daad eener Vrouw, houdt men nog Jaarlyks op den 12 Mey , een plegtige Dank-Procesfie binnen Orlèans; welkers omliggende Itreeken overvlocijen van Wyngaarden, Grasweiden, Tuinen, Hoven en Akkers, waar door haare Landsdouwen eene allerverrukkendfte vertooning opleveren. De lucht is 'er buitenmeen gezond, en het Koorn , de Wynen en het Ooft onverbeterlyk góed De ftraaten der Stad, zyn lynregt -en vry' £reed, en geplaveid met een foort van kleine



9
joe vierkanté ftecntjes, die het wandelen voor den voetganger zeer aangenaam en gemakkelyk maaken. Ook zyn 'er veele Markten en Pleinen van onderfcheide grootte,
Opzigtclyk den aart en 't karakter haarer Inwoonders , kan men zeggen , dat,byaldien zy wat minder ftekeïig en fchertzende in hunne ommegang waren, zy een der beste Volkeren van 't gantfche Menschdom zouden kunnen worden genoemd , in aanmerking van alle hunne andere góede hoedanigheden, wanï zy zyn dapper, beleeft, en medelydend; fpreken het Franfch zo goed als de Paryzenaars, onderhouden een beftendige Maatfchappy, en zyn welgemaakt en verftandig.
De wandelingen van Orlèans zyn overheerlyk, doch die van de groote Kaai langs de Rivier, overtreft alle de anderen in fraaiheid van gezichten- De pragtigfte haarer Gebouwen zyn, de Hoofdkerk van het H. Kruis, hoe onvolmaakt zich dezelve ook vertoond, zedert deszeifs flooping door de Burgerlyke Oorlogen, hebbende eertyds een der fierlykfte en verhevenfte Klokkenfpellen van Europg gehad, De Bisfchop van QrUam geniet aanA S mer



% <«hbh»>
merkelyke Voorrechten, onder anderen op den dagxyner openbaare Intrede in die Stad, wanneer hy alle de Gevangenen die zich aldaar bevinden, kan vry laaten , uitgenomen dezulken, welke uit hoofde van Verraad gevangen zitten.
Men teld binnen Orlèans 21 Parcchïin ,bz. nevens een menigte zo Mannen als Vrouwen Kloosters, die alle hunneopmerzaamheïd verdienen, inzonderheid dat der Barrtvotters, gelegen in 't beste der Stad; dewelke het puik der Geleerden bezitten. Het Raadhuis is niet minder bezienswaardig om deszelfs hooge Tooren, van dewelke men over de gantfche Stad kan heen zien, gelyk ook het GoUegU der Jejuiten , het Cbatetet of Ge■yangenhuis , en nog meer andere keurige Gehouwen , die altemaal als Paleizen voorkomen.
Den omtrek van Ürtéans heeft mede haar behaaglyfcheden, die wy gedurende onsverblyf in deze Stad insgelyks gingen bezigtigen. Onder andere merkwaardigheden , zagen wy in de Tuinen van het Kasteel van &Btii(k; een kondig gewrogte Rotz, beftaan.
de



de uit eon menigte Schulpen, Hoornen en andere zeldzaame Zeegewasfen van allerhande koleuren , benevens een foort van kleineglinfterende fleentjes, die by wyze eener Waterval, verfchillende figuuren opleverden, zeer vermakelyk om te aanfehouwen. Ook bczogten wy de A-btdy van St. Btnediam■ r liggende langs-de Rivier, als mede bet uitgefirekte Bosch van Orlèans , benevens het fraaije Landgoed van den Hertog van SM, waarvan het Gebouw en haare overbe.erlyke Tuinen, het tot een alleraangenaamst verblyf doen yerftrekken. Het huis te Oiaw.Hr t verdiende boven al ome aandagt: De uitnemendheid van deszeifs Kamers en Vertrekken , meerendeels zamengefteld van het kostbaarfte Arduinfteen , zyn zo menigvuldig, dat men haast zeggen zoude, dat 'er alle de Vorften van Europa , gemakkelyk in zoude kunnen huisvesten ; doch eene zeldzaamheid, die nauwelyks tegelooven is van de geenen die zulks niet hebben gezien, hield ons in de diepfte verwondering opgetogen! Het beftond hierin: Wanneer men van de eene kamer naar een andere wilde gaan, die veelhooger was, moest men de trappen afüiimmen in pltatfe. van die op te
tre-



treden; het geen ons onbegrypelykdunkte , hoe zeer wy 'er onze harsfens 0p fleepen Men Zelde ons , dat Frandscus <U I. den uitvinder van dit geheim was geweest.
Onmiddelyk den tyd van twaalf da-en die wy met het nafpeurenvan alle de Byzonderneden , zo binnen als buiten de Stad roebragten , hadden wy kennis gekregen aan z35er ryk Financier Cgelyk de meesten van die ioort van luiden in Vrankryk zyn) een Mannetje, mallen deele van een 0ri iml kely welke de verliefde kwam te fpeelcl by Juffrouw Amoureus. En waarlyk deze Minnery zon mogelyk van groote geVol^ zyn geweest, zo niet een klngtig toeval'er een einde aan had gemaakt. Doch eer wy kunnen befluiten , om 'er eenige meldml van te doen , zal het niet ondienftigzyn . „J ««unrlykSchildery te ontwerpen van diczo wonderbaarlyk vreemd geftcI. Hy was om trenttusfchende zestig. sn feventig Jaaren oud drie en een half voet lang, krom en gebocheld, het Ugchaam ter dikte van een Waterton, onderfchraagd door een paar beenen zo dun als zwavelftokken , en zedert meer darden vierde Eeuw van de Mingod
glad



glad uitgemergeld: Van aangezicht als een .Baviaan, met een paar diep ingevallen oogen , waarvan het vuur op den rand van het graf lag te zieltoogen , zynde de oppergevel van dit mismaakt Gebouw , voorzien van een tamelyk ver uitfchietende karbonkelneus » ge-«. fchakeerd met roode en blaauwe puistvlekken , benevens een bleekgelipte wyde mond, in 't midden van dewelke nog eentge Retiqvién van ftinkendriekende tandbrokken waren te zien ; hebbende de agtbaare kruin bedekt met een vreesfelyke Alongiepruik, bekwaam om kinderen mede naar bed te jaagen.
Deez'bevallige Adonis ^ niet ongefchikt om voor een moük in een kersfeboom te hangen , te vergeefs getracht hebbende zyn hof by my te maaken, zag zich genoodzaakt de belegering zyner verliefde jrjaagen op te breken, en de loopgraven te ftelien voor de Vesting van de keurige fchoonheid myner Reisgezellinne ; die, mogelyk vereerd zynde met de eerbewyzingen en gedicnfti"heden van een zo ryke Minnaar, zulk een blykbaare kiesheid niet kwam te töpnen, maar in tegendeel alle zyne verpligtende opwagtingen, met toegevendheid te gemoet kwam,
Hy



14
Hy verfchafte haaralle mogelyke vefmaaketi, fcragt haar in de Opcraas, Comediën, op Bals, Ayembléis en andere aanzienlyke Gczelfchap» pen; doch vergat niet, om boven dit alles, afgezonderde Soupées, daar de Franfchen veel werk van maaken, en zeer gunflige tydftippen zyn voor de Verliefden, ten haarenbehoeve aan te regten; alle welke gemanierde wellevendheden , hy liet verzeld gaan , met een menigte uitgekipte gefchenken , dien hy aan zyn' uttverkooren Minnares kwam uitte deelen.
. Hoewel ik juist geen oor- of ooggetuigen ben geweest van de gefprekken, die deze beide Gelieven met eikanderen hebben gehouden gehad, kon ik echter aan de zekere Airs, die zich Juffrouw Amoureus kwam te geven, wel bemerken , dat zy Myn Heer den Financier niet fcheen te haatenalhoewel wy ons eenpaarig verbeelde, dat zy het gedrag eener Coquette had aangenomen, en 'er alleen op uit was , om haar uitfporige Aanbidder, naar '« Lands gebruik, braaf te fbr>'>pen, en hem zyne beste Veeren uittejlükken. Maar dit bleek naderhand geheet anders, toen wy van Qrléans waren vertrok-
keu.



len, als wanneer zy gedurende eenïge da» gen, zeer gemelyk en mistroostig van gemoedsgefWtenis was, en een menigte van die 'liofdezugtcn kwam te loozen , van wel* ke «icii een overkropt gemoed komt te ontlasten, zo dra het zich van 't beminde Voorwerp 2iet afgefcheiden.
Het klugtig voorval', .'tgeen den bodem dezer zonderlinge Minnary kwam in te Haan t Is te belagchenswaardig om met ftilzwygen, voorbv te gaan , cn te vreemd in zyn foort, om 'er myne pen niet voor een oogenblils mede te bezigen.
Op een avond, dat zy in zeker huis hüflti ne.byecnkomst, of Rendtz- vous, zo als heC de befchaafde Wereld doorgaans noemd* hadden bepaald, buiten twyffel, om 'er tusfchen vier oogen van hunne gewoone liefdens* zaaken te handelen, waaren zy daartoe nauwelyks aan den dis gezeten, om, onder 't houden van een lekker avondmaal, 'er alle de vereischtens van te vervullen , of da kamerdeur wierd onverhoeds seöpenl. Se» groot,- lang en robust Manspersoon , in krygsraansklederen, vertoonde zich voor de
©e-



oo-en onzer Gelieven, vraagende in zeer beknopte bewoordingen en met een barsfe ftem aan Myn Heer den Financier, of het hem gelegen kwam , om zyne aan hem reets meermaals gedaane belofte, op ftaandevoet te vervullen , dan of hy lieververkoos uit het venfler of de trappen af te fpringen ? De beteuterde Minnaar , oogcnbjikkelyk zyn' man kennende , nam een kort cn zaakelvk befluit, en tekende, hoewel niet zonder een bevende hand, op (taande voet eeiï fchuldbekentenis ten behoeve van dezen Zoon van Mars, om maar van deszeifs lastig gezelfchap ontflagen te worden ; dóch hy rekende buiten de Waard, want ter nauwernood had hydelaatfteLetterzynernaamondèrfchreeven, of het verliefd Gedrogt, wierd door middel van de fterke knuisten zyner Antagonist, voor een mirakuleus Stelzel op een hoog verheven Kabinet geplaatst, alwaar hy zich niet dorst roeren noch bewegen, uit vreeze.' van hals en beenen te breken , Tydende boven dien nog het hartzeer, dat hy zyn lekker aangeregte maaltyd, doordien brutalen Vyand zag verfijnden en honderden d «eeur, toevoegen aan zyne geliefde Minnaares, die



<g > n
van angst, fchier etter en Woed zat te zweeten; Eindelyk moest hy tot overmaat zyner fpyt, noch zien, dat zy na verloop .van een uur met hun beiden kwamen té vertrekken, te'rwyl den bewusten Officier, de beleefdheid had van Juffrouw Amoureus naar huis te geleiden; wanneer hy ons by deze gelegenheid kwam te verhaslen , hoe hy fints eenige tyd de voetftappen van'den mismaakten Financier befpied hebbende , hem ten laatften dien avond had aangetroffen ea dez© koddige pots had gefpeeld, om voldoening te erlangen voor het befchikken van zeker Matresje , waarvoor hy hem in erkentenis èen paar duizend kroonén' had verfproken , zonder tot hiertoe noch aan zyn woord geitand te hebben gedaan.
Men kan wel denken , dat wy altemaal zeer hartelyk lagchten om deze grappige klucht, behalven Juffrouw Amoureus, die haare fpyt en fchaamte onmogelyk wist te Verbergen, hoewel zy ons op allerhande wyze poogde te overtuigen van haare eerhaare handel met den Financier: die wy fints ^it voorval niet meerder zagen opdagen, noch van wien wy na dien tyd geen taal of teil. Deel, B ken'



« <B5S5»>
ken meer vernamen, hoe het met hem op t kabinet was afgelopen ; en, ten anderen overmits wy den tweeden dag daar aanvol gende, de Reis wederkwamen aintenemen.
Overmits myn' Oom juist geen regelmatig Plan daaromtrent had ontworpen , noch aich aan geen tyd wilde bepaalen , beiioot hy, alyoorens de Provmienvm Normandüh eaBrvagne door te reizen, om deStadJfow te gaan bezigtigen , liggende langs den oever van de zelfde Rivier die de Muuren van Orléam befpoeld , en 17 myler, van dezelve af; werwaarts wy ons te water begaven. De Land (treek dezer Plaats is zo vruchtbaar , dat men ze gewoon is door de wandeling " de Koorr.fihuur van Vrankryk te noemen. De* lucht is 'er zo zuiver, zagt en gezond , dat veele Vorften van dit Ryk, 'er eertyds hu» verblyf gehouden , en hunne Kinderen hebben laten opvoeden. Blois moet voorwaar zeer oud zyn, het welk ons verfcheide vervalle Gedenktekenen , die aldaar nog gevonden worden , te kennen gaven. H«t Kafteel, aan een der uitterfte eindcns gelegen , is befchouwensv, aardig , inzonderheid, we ens de fraai je Schilderyén, waarmede de voor-
naam-



naam (te Vertrekken praaien. Men vind 'er ook het Zinnebeeld van Lodewyk da XIII, verbeeldende een gekroond Yzervarken, met eenige toépasfelyke woorden , die te kenneii geven; dat, zo onmogelyk als het is, dit Dier aan te raken, zonder zich te kwetfen, het nog voor veel onmogelyker moet gehouden worden , een Vorst te vertoornen , of zyn purper aan te randen , zonder lyfsgevaar voor zulk een vermctelhci \ te loopen. Ook ziet men 'er mede het Zinnebeeld van Franriscus de I zyn de een Salamander in 't midden eener glimmend vuur, om te bctoogen , dat, noch de gevangenneeming van dien Vont, noch het verdaan zyn's Legers voor de Vesting Pavia, niet bekwaam waren geweest, zyn' aangebooren heldenmoed te verdooven. De Tuinen , wandelwegen en andere verrukkelyke voorwerpen , verdienen de aandagt der Vreemdelingen, vooral dé fraaije fteene Brug , die over de Rivier de Loire ligt, op welke twee fterke Toorens tot Verdediging van de Stad zyn gebouwd , benevens een verhevene Piramide, ter eeren van Henrik den Grooten. De Inwooners zyn *er zeer beleeft, zagtnloedig en medelydent, cn de Gastvryheid by hén zo gemeen, dat Ba zy



ia <f." ra)'
zy de Vreemdelingen als hun eigen aafimér» ken; kortom, de zaamenleeving der Man* en Vrouwen, is 'er zo behaaglyk, dat luiden van oordeel en verftand, hier een Pa* radys van vergenoegen kunnen vinden. Voo*" het overige, zyn 'er verfcheide aanzienlykt Kerken en Kloosters , en een vry netgebouwd Raadhuis, gevende Biott-in 't algemeen een niet onaangenaame vertooning 'van de kant der Rivier.
De omliggende (treeken dezer Stad, verdienen mede wel dat wy ze aanroeren. Voor eerst, ontmoet men op het Kafteel van Buri% in die nabuurfchap , een hoogopgerichte Zuil Miet de kopere beeltenis van Koning Davld-, die men van groote waarde houdt; zynde dezelve, zo men zegt, fints méér dan eene Eeuw van Romen derwaaris overgevoerd. Ook ziet men 'er nog verfcheide andere Standheelden van Keizers en Koningen, doch bo" ven al die van den bewuste Geeftelyke, welke volgens de Gefchiedenisfen, het Buskruit en de Schietgeweeren zoude hebben uitgevonden. Te Vcndême, zagen wy die beruchte Mcir, welke gedurende zeven agter«envolgeiidejaaren vloeid en zeven andere
Jaa-



]-■> af
jfaaren Ebt, en zo droog afloopt, dat men'er zeer diepe hooien en verfehrikkelyke afgronden ontwaar werdt ; doch op dien tyd dat wy'er waren,fchcen deszeifs ftro'mi vry regelmatig. De Boeren van dien Oord hebben nagefpeurd , dat, wanneer het water aldaar tot op een zekere hoo. te gekomen is, zy weeten te voorzeggen, of de zeven volgende Jaaren vruchtbaar of onvruchtbaar zullen zyn.
Onder anderen bezogten wy mede het Stedeke Amboife, gelegen in 't Hertogdom Touraine, zeer oud , maar vermakelyk om de vruchtbaarheid van deszeifs Landidouwen. 'Et is een ongemeen fterk en welbebolwerkt Kasteel, alwaar een hoorn van een Hart te zien is , ter zwaarte van 40 ponden gewigts ;■ welk Wonderftuk, van veele luiden, die Zulks niet van naby gezien hebben, eerder voor een gewrogt van de Konst dan van deNatuur, werdt gehouden. Op een der fchoorfteenen ziet men de beeltenis eens Mans en Vrouw, van een onmatir grof postuur —- Behalven een menigte andere klei-, ne Burgten en Steedjes, kwamen wy ook teRamorantin , alwaar nog verfcheide overblyffelen gevonden worden van een ongemeeB l tfi--



«2 <l "I>
«e dikke Tooren, die men zeide van Juüut Ca/ar herkomstig te zyn , doch het Kafteel s nog in zyne volkomenheid. In dit Steedje maakt men veel deugdzaame Lywaden en Lakenen, die door geheel Vran&ryk zeer getrokken zyn.
Nadat wy onze nieuwsgierigheid omtrent dit Gewest genoegzaam hadden geboet, na31ien wy de Reis op Normandiè'n, in welke J'rcvtKtie, wy de Stad Chartres het alleréérst aandeden. Bevorens echter iets van deze en haare andere Steden te zeggen , zuilen wy den aart en 't karakter dezer Provinciaalcn kortclyk affcheifen.
Dit Landfchap is een der uitgebreidfte en aanmerkelykfte van het gantfcbe Koningryk » en verdeeld in Hoog en Neder - Normandièn. De Ingezetenen zyn 'er over algemeen arglistig en doorliepen, en men docd vocrzigtig, van ze in alierlci opzigten te mistrouwen; maar wil men zich bemind byhen moaken , moet men alles goeds van hunne Inboorlingen zeggen , en hunne aangrenzende Nabuuren, de Bretagners, veragten- Boven dien, zyn zy verfchrikkelyk pleitzugtig, en



eyn zo gerat op de looze ftreeken en verdraai jingen van dit handwerk, dat 'er de geringe Boer een Advocaat voor de Balie is. Men verhaalde ons daaromtrent verfcheide kluitjes, die ,hoe ongeloof baar zcookmogten voorkomen , nochtans de fchyn van waarheid hebben voor de geenen die in deze Landllreek hebben verkeerd gehad: wy zullen 'er eenige weinige Haaltjes van aanroeren.
TweeGebuuren eens in een gefchil geraakt zynde om een Externest, gemaakt op de boom van deneenen Buurman, welke tak juist overhing op de werf van den andere Buurman, hadden elkander om deze beuzelzaak het hoofd zo warm gemaakt, dat zy zich uit goed en have hadden gepletcn.en om een gering da iloon in 't vervolg moesten gaa 1 werken. — Een ander geval niet minder opmerkelyk in zyn foort, verhaalde men ons van iemand, die zyn buurman 'smorg«ns voor den dageraad ging opkloppen , om hem te vraagen , of hy mede naar de Stad wilde gaan : — Om wat te doen ? vroeg den «mder; Om te pleiten, antwoordde den éerften , Hu*! Mem l hernam zyn Buurman al B 4 geeti-



.grauwende, ;k^g:eu Gel.!-. i£2 jpft Vtg ' n'edern:!ra Party,
**/ u few». Dit deet hy inderdaat, enkel en alleen , om maar het genoegen te' r®*$. va!} te. Procederen. — Een 'derde Wip n°gruim zoipoorl .os en bciagcheus»dig als de twee voorigen , wierd ons ten opzigte dezer Keitzugtige Landaart medege. deelt Een zeker fchatryk Edelman , woonendeop zvné Landgoederen, daar hy alt firys en afgeleeff en zo mager als een geraamte uitgeteerd, zyne overige leevensdagenin rust en vreede, had kunnen Dvten wierdt Zo geweldig van den krakkeelduivel geplaag dat hy geen ander vermaakfchepte , als.Ciet de omliggende Boe*en geftadig te Procédéren ; doch dewyl dit nog niet volkomen zv- ' ne pleitzugt kon verzadigen , kogthy dikwyls de Proceifen van andere Luiden op vooreen goede fomme Gelds , waardoor mennazyn> dood, verfcheide koffers met Pleitgedingen vond, die hem misfehien te zamen wellimeêr dan drie tonnen Gouds hadden gekost Het aanmerkelykrte ondertusfeben van deze' landaart is, dat zy daarom geen haatofnyd pens elkanderen voeden , nochzichkwalyk
o1



öf ftuurs bejegenen; in tegendeel, zy gaan te samen vrolyk en welgemoed naardeStad, om 'er flegts de beurzen der Procureurs en Advocaaten te vullen,
My valt by deze gelegenheid te binnen, in ons Vader!a d, mede een Man van aanzien en vermoed te hebben gekend, die tot zyn oóreu toe in onnodige Procesfen gewikkeld was, en niets liever bgpogro:rkte , als om met z-ynen Evenme ifch in gedurige onrust te keven , kun unie voor zyn morgen o .buniet zo veel gretigheid enfmaak, zyne Rleitpapieren doorbladeren, als andere Menffhen doorgaans gewoon zyn de dagelykfche Nieuwspapieren te doen. En waarlyk, aU ik het zeggen mag , men behoeft buiten 'sLands niet te gaan reizen , om zulke uitfporige driften te zien heersfehen. Ons Vaderland grimmeld zelfs genoeg van dergel yke Twistzoekers , die het grootfte vermaak feheppen , om hunne Medeburgeren in krakkeel en onmin te wikkelen , en de buiken der Rechtsgeleerden vet te mesten ; welke myn fpotboevigeOom.nictoneigenaartig met de naam van Gepréviligeirdi Beurzefnyders gewoon ■waste beftcmpelen , als zynde in tegen overB 5 W-



16 «C--—•>
Helling va„ de Ncrman^rs, een doodsvyani van alle fchriftelykc twistgedingen.
Ten aanzien van de Producten en Voortbrengfelen dezer 2W«fc, kan men zegden dat 'er in Normandün een menigte goede y' zermynen werden gevonden; maar de Koper en Silvermynen, zy„ >tf in zulle een groot aantal, noch zo deudzaam niet 'fi/zyn ook veele goede Steengroeven en a ,derbouwftoffen ; inzonderheid de bergaluin marmer en leijen. Wat de Minerale Water, >n be. treft, men vind dezelve aan verfcheide Oor den. Verder is d,t Landfchap overvloei jende en ryk in Graanen, en geeft zeer goede Appelen enPeeren, daar men Ciderdrankea van maakt, die voor zeer gezond gehouderf worien; tervvyl men in de Bosfchen een menigte Vuure enDennehoüteboomen heeft benevens veel wit Zout, 'twelk naar iw' werdt gevoerd, en aan zwaare Cynsfcn en i uilen onderhevig is.
Ti Cb.irtres gekomen zynde , befbotmyn* Oom hier eenige dagen te vertoeven, alzo '<ry du Landfchap ongemeen behaaglyk vond en 'er de lucht zeer getemperd is." Boven'
die»



<. > *?
dien zyn de Inwoonderen dezer Stad , heel minzaam , verplichtend en aangenaam in de»/ Maatfchappy. Ook zyn ze de Vreemdelingen , die eenige verdienden bezitten, heel fterk toegedaan : Groote Yveraars voor hun Geloof. Godsdienstig, Liefdadig en beminnaars van den Koophandel. Om kort tegaan, sy bezitten veele deugden en weinige gebreken idieihalven kan men oordeelen , of'de Reizigers niet uitgelokt worden, om 'er zich. langer op te houden, dan zy by hunne aankomst voornemens mogten zyn geweest.
Met betrekking tot de Stad zelfs ; deze is zeer oud , want Julius Ca/ar meld 'er met veel lof van in zyne Aantekeningen. Doch van deszeifs oorfpróngkelyke benaming werdt verfcheidentlyk gefproken. Ondertusfchen kan men te Cbnrtres , driehoofdzakelykheden .opmerken; namelyk, de aldaar heerlchende Godvrucht , de fraaiheid en de zeldzaamheden dier. Plaats. Wat het eerdé betreft, het Christen Geloof zoude alhier het alleréérst dand hebben gegrepen.en heeft veeleMartelaaren uitgeleverd, zo als 'er hedendaags nog de blyken van t« zien zyn by de zogenaamde Heilige Pat, welke nog in wezen is en waar in veele Verde-



dedigers van* Geloof hun graf hebben gavonden. Ook blykt zulks mede aan de menigte kostbaare ReJiquiin en uitmenten ie Gedenktekenen die hier te zien zyn ; benevens de voortreffelyke Geestelyke Gedichten en pragtige Kerken , binnen haare .Uuuren en ommekring befloten. Wat de fraaiheid der Stad aangaat, dezelve beftaat, in haare vermakelyke ligging, de wydtc derStraaten , de uitnemendheid der Gebouwen . en de fieraad der Huizen. En belangende haare zeldzaamheden , bezit &mm de keurigfte Oudneheden van het Ryk en een der overheerlykfte Tu.nen , beroemd wegens haare Wandelwegen , Fonteinen en Waterwerken • doch bovenal ten aanzien eener marmere tafel aldaar , vervuld met menigerlei Gerechten en omgeven met verfcheide Ceeltenisfen • al het welke voor een Wonderfiuk van de Konat gehouden wordt- Zynde voor het overi-e de Hoofd-of CatMrale Kerk, een' tfer re* rukkelykde die met oogen kan worden aanfchouwd, hebbende, onder anderen two fleene Klokkenfpellen, die elks verwonde! "ng naar zich trekken , en zo kondig gewerkt :yn? datde ervarenddeSondenaars, dezelve



te voor een Meesterituk vtn vindingen uitvoering aanmerken.
Van Cbartres vervolgde wy onze Reize op Dreux; waarvan niet veele andere Byzonderheden te zeggen zyn, dan dat ze een welbebouwde Stad is, met vier Poorten en ao veele Voordeden , een ouwerwetfe bemuuring en diepe Graghten , benevens een vervallen Kasteel,
Evraux en andere mindere Steedjes en Burgten doortrekkende , kwamen wy te itoJLw; in welke oinegenfprekelyke Hoofdftad van Normandiïn , wy ettelyke dagen verbleven, binnen dien tyd een tourtjedoende naar 't Dorp Escovy, als hebbende veel hooien gewagen van zekere gefehiedenis, welke daaromftreeks gebeurd zoude zyn, vaneen Moederen haar Zoon; welk geval, zo als de oulfte Inwoonders van dit Plaatsje ons Terhaalden, hierin zoude beftaan hebben.
Zekere Moeder op haar Zoon in geile lusten ontfteken, wist niet hoe best haar oogmerk te bereiken , wanneer zich een onverwagte gelegenheid kwam op te doen. De * Zoo»



0
Zoon geraakte verliefd op 's Moeder Dienstmaagd , en zogt haar aan, om een naatje byflaapens, het welk van deze eerbaare Maa4 met alleen geweigerd , maar ook aan de Moeder te kennen wierd gegeven ; die zich van dit gunftig voordeel willende bedienen, haar' Meid raadde, dat, als de Zoon haar daar over weder aan boord mogt klamp-n zy hem zulks zoude toefhan, tyd en plaats beitemmen , en haar voor de rest I.aten zorgen. Dit gefchiedde en de Moeder wierd er van verwittigd , die .haar ter beftemder plaatfe vervoegd, in des dienstmaagds plaats g'ng leggen, en zich van haar Zoon liet bezwangeren. Deze onmiddelyk buiten 'sLands gereisd' zynde, komt na verloop van ettelyie Jaaren weder te rug, en vind het Dochtertje waarvan hy Vader was , in zyn's Moeden huis , wordt op haare fchuonheid verflingerd, en vraagd haar aan zyne Moeder die het voor een Weeskind, door haar opgevoed, uitgaf, ten Huwelyk. De Moeder , na lange tegenkanting, bewilligd er i'i , en dus wierdt dit Meysje, alsDoeh•ter, Zuster en Moederuit hem voortgeteeli Waaromtrent alhier eertyds 'een Graffchrift was geweest, dóch thans was het by eenige
wel-



weinige luiden noch maar in Schildery to vinden, met de onderllaande woorden.
Hier leid een Zoon en Moeder, Een'Dochter , Valer, Zuster en etn Broeder, Een Man en Vrouw , die ook de Dood kwam Vellen t En nochtans al fzaarti , maar drie JPerfeonen tellen.
In hoe verre dit geval voor geloofbaar te houden zy, wy geven het op, zo als hei ons is voorgekomen en verhaald geworden; doch dewyl het by ons te Land , buiten twyffel onder de Fabuleufe Verdichtzelen van de Aloudheid gefteld zal worden, zullen wy 'er geene verdere bekragtiging aan geven , maar plaatfenhet by 't M'rakel van Eikeniw,nsn9 naby het Vorstelyk 's Gravenhage gelegen , en fpocden ons tot de aantekening der voornaamfte Merkwaardigheden van Rouaan.
Deez' Stad , die , behalven dat ze een der' grootfte, rykfte en bevolkfte van het geheel© Koningryk is, heeft eeuen Aartbisfchop , een Parlement, een aanzierJyke Haven en Rheede. Ze is gelegen in een zeer aangenaams Vlakte, aan de eene zyde omgeven met verfcheide vruchb aare gebergtens en geboomteri
ca



3* <==!!SJ>
en van de andere zyde befpoell door de Rf--< vier de Seine en de bekoorlykfte Landervëri die met oogcn zyn te aaufchöuwen. Zvnde de Stad, boven dit alles, voorzien vaiï goedé Graghten, Muuren en Wallen. Haare Kerken Zyn overpragtig, heeft veele luisterrykè én oude Abtdycn en Öefe'stëlyke Geflicnten7 dewelke altcmaal te befehryven , or:s te veel zoude doen uitweiden. 'Erwas Wei eer ook een fraaije ftccneBrug over .ie Rivfer" door de felle ftroom meestendeels vètnïefd en Weggeflagen; dewelke by de Kunstkenners voor een Meesterft.uk wierdt gehouden , en aan haare overblyfzeleri nog wel te zien is. JDeze Brug werdt thans vervult door een houte Schipbrug van 270 voet lang, daalende en ryzende met de Ebbe en Vloed , en rydende over dezelve, Koetfén, Wagens en andere zwaargeladene Ryt'uigen. 't Is aanmerkelyjj, hoe die Brug in minder dan Vyf Minuuten door vier Mansperzoonen ge- N öpend kan worden tot de doortogt der -zwaarstbevragtfteKoopvaardyfehepen, die 'er met volle Zeilen doorpasfeeren. Aan de 0verzyde van die Brug, in de Voorhad St Levïr, heeft men de Liimenbleeken en Platlelbakkeryën.



»Ce==*J>" 33
Rou'dan heeft mede een fraai Kasteel aan den Oever der Seint, omgeven met Elf Too-j reas, dat met drie kanonfchooten , van ieder Schip, 'twelk 'er uit of inkomt, moet begroet worden. Wy zagen hier ook een Vlakte of Marktplein, alwaar men ons zeide. dat de Engelfchen eertyds de beruchte Jeannt ó? Are, of zogenaamde Maagd van Oi-léans t
. indenjare 1431. hadden, doen verbranden r om dat zy als een Befcherm - Engel voor Vrankryk, uit dén Hemel zoude zyn nedergedaalt; zy had deze Marteldood kloekmoedig ondergaan en de fpot geftoken gehad mee alle de. lasteringen daar men haar mede betigte , inzonderheid die van Toveresft, 0111 dat zy , volgens het algemeene zeggen, een
■ foort van Mirakel, tot Vrankryks verlosling van het Engelfche Juk, had gewrögt,
Deze Stsd is ondertusfehen zeer wel gelegen voor den Koophaniel, en de Rivier vl'oeid 'er zo hoog op., dat Scheepen van meer dan 200 tonnen last, tot aan de Kaal kunnen komen, waardoor ze wet de ver afgelegenfte Landen en Volkeren, haareri, Handel dryft. Dc groote klok of Beyert té JLou'dan, verdient desgelyks haare opmer*
IL Desi>, G tóng»



Icing, vermits ze (volgens de BefchryvTn* van Merula zelf,) behalven de klepel, by de 40 duizent ponden gevvigts heeft, 33 voeten hoog en 32 voeten in des«elfs omtrek wyd is. Men deed ons 553 trappen opklauteren om dit Wonderftuk te befchouwen , en tevens de Stad en fraaijo omliggende ftreeken te doen zien. HetPaleis, alwaar de Parlements-Vergaderingen werden gehouden , is aanmerkelyk om de keurige Tapytwerken en Schilderingen die men 'er: ontmoet, inzonderheid die van den wereldberoemden Jouvenet; gelyk ook de grootë Raadzaal, die, hoe uitgebreid ze ii, geen ohderfteuning van pilasters of kolommen heeft. Rondsom den Voorhof van dit Gebouw, zyn meestal Boekverkopers winkels, daar zich de geest met het lezen van goede Boeken , en ook der dagelykfche Nieuwigheden , kan verlustigen.
Wy vergaten mede niet, in de Kerk onzer "Lieve Vrouwe, den Draak te gaan zien, die Verflagen wierd door St-Remain, Aartsbisfchop van die Stad , door toedoen zyner Stool en behulp van twee Misdadigers, die veroordeelt waren om te fterven. De Prt-



40!-Ul> Ss
, welke Jaarlyks op ffemttvaartscfa? ter dier géda'gténis werdt gehouden , Is aanmèrkelyk genoeg om aangetekend te worden , te meer, daar ze omtrent die tyd dar wy 'er waren, ftond te gefchieden ; hetwelk ons eenige dagen langer, als wy hadden voorgenomen, in Jtouaan deed vertoeven.
Deez' plegtiglïeid ontleend deszeifs oorfprong van den evengemeldeu Aartsb'sfehop; die vernomen hebbende , dat 'er iri het Bosch, van Rouvray , naby de Voorftadvan dienaam, zich een Slang van een gedrochtelyke grootte onthield, welke een afgrysfelyke Slagting onder Menfchen en Beesten maakte , het befluitnam, om dezelve te gaan vernestelen. Maar niemand kunnende vinden die_ hem dorst verzeilen , verzogt hy de Regeering om twee Gevangenen tot geleide, den eenen een Moordenaar, en den ander eert Gaauwdief van hun handwerk. De Slang, zeide men, had hen zo ras niet in'toog gekregen, of fchoot toe r>m hun te verflinden. De vrees verplichtte den Gauwdief om het hazepad te kiezen , en de Moordenaar bleef met den Aartsbisfchop alléén; die zyn' Stool om de nek vau de Slang werG a Pan?



3* <r >
pende, hem alle zyne Woede benam, invoegen, den Moordenaar dezelve kon knevelen en leiden werwaarts hy hem hebben Vilde, voor welke trouwhartige en manmoedige daad, hy van de dood wierdt vrygefproten ; midlerwyl de Slang op de Markt verbrand en de asfche in de Rivier geworpen wierdt.
Op den dag der Proctsfie, waar by no» veele omftandigheden voorafgaan, te iangwylig om hier aan te roeren , vergaderen alle de Priesters, Kanunniken en andere Geestelyken in hunne Plegtgewaaden , en alle de Parlementaire Gerechtkamers in roode tabberden, verzamelende zich in de Kerk onzer Lieve Vrou%ve, en begeven zich vervolgens in Staatfie en onder 't geluid van Trompettengcfchal naar de Kapel van St. Romein; alwaar de Lykbus van dien Heilige wordt bewaard. Men doed den Gevangene dezelve' naderen , die, na een kortflondige be« lydems zynër zonden én euveldaaden en de daarop verkregene Afyolutie van den Prielter , de Lykbus driemaal om hoog heft, onder 't Gejuich der toegevloeide Menigte, waarna de Stoet met de zelfde plegtigheid"
als



<j_fir j> s?
als zy gekomen is , naar de vorige Kerk te rug keert, verzeld van den Gevangene, met ongedekte hoofde en verfierd met bloemenkransfen, dragende de Lykvaas, aan welke zyne ketenen gehegt zyn. Hierop werdt de Hooge Misfe gelezen, waarna men hem in triomf naar het huis van den Grootmeester der Broederfchap van St- Romain geleid, daar hy kostbaar onthaald , gedient en een goede Legerfteê voor dien nagtbekomt, hoe arm en behoeftig hy ook mag zyn; terwyL hem 's anderendaags zyne volle vryheid werdt verleend. Alle welke Ceremoniën ,nog tot op den huidigen dag, door bekragtiging der Koningen van Vrankryk. werden agtervolgt,
Betreffende 't Karakter der Iiawoonderen van RouSan; men kan met een woord twee drie zeggen, dat ze over 'talgemeen van dien aart zyn , gelyk de meeste Inboorlingen van alle Kooplieden ; dat's te zeggen, groote yveraars voor hunne zaak, en zeer ervaarert in de manier om geld "te fchraapen. Hebbende daarby geene de minde afzonderlyke agting voor Luiden van groote afkomst of geboorte ; waardoor het komt, dat zy zo wel als den gemeenen Man, fchoon ze in 't C 3 zweel;



58 <fEH5!*>
zweet hunnes aanfchyn hun brood moete» winnen, eenigfints trotst cn gemelyk vaa ommegang zyn, en niet veel wetenfchap van zaaken hebben , die een minnelyke zamenleeving vereisfchen, of de Maatfchappy der Geleerden en Vernuftigen, tot nut en leerzaamheid kunnen ftrekken; fp'rekende Zelden over iets anders, dan over dingen , waarmede zy hun eigen voordeel en belangen bedoelen. — Maar keeren wy weder Ier zake.
De Stad Rouaan, naar ons genoegen doorkruist hebbende, vertrokken wy naar Dieppit begeerende myn' Oom , zo veel mogelyk , alle Zeehavens te gaan opnemen, en'erhet merkwaardige van te bezigtigen; en dat wel uit een gevolg eener innerlyke zugt, die liy voor de Zeevaart nog gevoelde. Dieppe is beruehtom deszeifs goede Rheede, Werklieden en Matroozen. Men vind 'er zeer fraaije en konftiggewerkte zaaken in#'tYvoir, Hoornen en Schulpen, en den Koophandel maakt ze florifant en beroemd door 't gantfche Wereldrond. De Straaten, Markten, Voorlieden, Zee-oever en Kaai, benevens de pragtige Urug, die over de Rivier cfAro ligt,
hek-



fcebbsn nauwelyks hunne wedergS in aangenaamheid. De Inwooners zyn vermaard, dat ze de beste Zeekon.pasfen maaken, ea alle andere werktuigen die tot de Sterrekunde behooren. 'Er loopen veele Fonteinen door de Stad, die goed water opleveren i De huizen zyn 'er, hoewel niet zeer hoog. echter fierlyk gebouwd-, hebbende deez» Stad , bovendien, een redelyk vast Slot en twintig Poorten , waarvan 'er zich twaalt langs de Kaal uititrekken.
Na een grootc dag alhier vertoeft te hebben , namen wy de Rcizc op Havre deGra* ee , een aanzienlyke Zec -Fortrcs, doch wateragtig en moerasfig: waardoor ze byna ongenaakbaar is. Ook is 'er een byzonder ftcrk Kasteel, met goede Bezetting ter verdediging. Deez' Vesting leid zeer aangenaam. de°ftraaten zyn 'er lynregt, de huizen welgebouwd, de Inwooners ryk, beleeft en vriendelyk , beminnende de vermaaken; dus 'er de zamcnlcving zeer behaaglyk is.
Vervolgens vertrokken wy op Caïn, na
alvorens onderweg het Stedeke Uzieux te neofeen aangedaan; alwaar nog al eeni£3 Byzong 4



derheden te zien zyn , als hebbende veele Geestelyke Geit chten die hunne opmerking verdienen; nochtans hielden wy'er ons maar eemge weinige uuren op. Caën beviel ons vry beter , zynde een zeer groote en vermakelyke Piaats , gelegen irj een allerweligde Landsdouw: Zeis de Hoofdfrad van Nederborrnandiën en heeft veele voorrechten als mede een menigte aanzienelyke Kerken.Geestclyke en andereopenbaare Gebouwen. Men Je.d er een goed en vergenoegd leeven, overvloeiende van alles wat tot 's Menfchen onderhoud kan ftrekken, heh'alven de Wyn
^^o deend°0r ^ Al,pel-e"P^»-edranken moe ' Worden vergoed: die 'er overheerlyk zyn De Ingezetenen zy„ 'er i„ >t algemeen \ imnzaam en handelbaar en de vermaaken ' overvloedig; 20 dat men geen uur ™ d , dag van verdriet behoeft te klagen. Men teld 2 ' zestl^^zienelyke Straat én en twaalf'
?Z°T-J™ 0P2Ïgte dGr Kerken' z>'" ^ van t&tüge Krms, van Si. Jan en van St. Niko.
iaat, de voornaamrten. Ook vind men 'er negen Mans en zeven Vrouwen-Hoost™ Onder meer andere voornaame Gebouwen , munt .het Kasteel en Raadhuis bovenal uit Voor 'toverige, Js de PJaau-Royaal een der '
fraai"



«g'Jj > 4ï
haaide Pleinen van deez' Stad; ze is groot, regelmati en net beftraat, met pragtige buizen omgeven, Op 'tmidden dezer Makte, ziet men het Standbeeld van Zodeuyk rfcXlV. in 't Romeinfch , verheven op een marmere. Pedeftal, rondfomme ia een yzer heK befloten.
Van hier begaven wy ons meerder landwaarts in , en amen onze Reize over het Steedje Séez daar niet veel uitzonderlyks van te zeggen valt, op Alencon. Een vry fchoone Stad, omheind met fterke muuren en gragten , hebbende Vyf Poorten. De meeste ftaaten zyn wyd en groot en de huizen regelmatig gebouwd. In de Kerk van onze Lieve Vrouwe, zyn de Graflieden der Hertogen van Akcon te zien. Ook heeft men hier verfcheide Geruchten van beiderlei Kunne'
Wy verzuimden niet, by deze gelegenheid de beruchte Abtdy van U Trcippe te gaan zien > liggende tusfehen Séïz, Mortagne , f erneuil en andere kleine Steedjes, in 't midden eener Valei, die omfingeld is van een menigte heuvelen en bosfehagiën, dié haar aan't oo£ des gantfehen Aardbodems fchynen re onttrekken.'



4» ,<^^~->
kei. Men zel.de pp|i dat dezelve gefficht wa, «n den Jare ,140, en toegeWL £ 1/ Jffeg* Wy kunnen niet nalaaten eeni8e melding te maaken, van de afgezonderde en ftrenge leevenswyze der Geestelyke* 01e dezelve bewoonen.
Alvoorert aan de Kloosterpoort dezer Abtdy te komen, moet men een ruime plaats over, die met allerlei Vruchtboomen is "beplant. Een Geestelyke , de post van PorT «^/"ernende , geleid u in eenfoortva» Voorportaal , ter rechter zyde van dewelkeeen vertrekkamer is, daarmen de VreemdeJigen ontfangd, en ter linkerzyde, alwaarmen ze vergast; welke Gastvryheid in de meest aanzlenlykfte Kloosters plaats heeft. Onmi 1delyk dat den gemelde Geestlyke ons ging aanwenen , hadden wy de tyd, om de gebruislykheden van dit Gefticht te kunnen nafbooren, dewyl wy eenige Schilderytjes rondsom de muur vonden hangen , waarop dit volgende was te leztn.
„ Men verzoekt zeer ootmoedig, alle de •» geenen, wicn de Voorzienigheid in deeze t> 4f>êdj vaagxza voeren, dat ze haare Wetten



, i en Gewoonten* in opmerking willen nee^ men, en zich daarnaar gedragen.
I Men zal een ftrtkte ftiizwygentheid ge" ' duurende zyn verblyf in't Klooster houden • en wanneer men komt te fpreken, " op pl'aatfcn die daartoe zyn verordineert l moet men zyn ftein *Q min mogelyk „ verheffen.
„ II Men moet, zo veel men kan, de ontmoeting der Geestelyken vermyden.voorl al op die tyden dat ze in hunne huufelyke bezigheden zyn.
III- Als men iets benodigt mogt hebben ; " (preekt men flegts den Portier aan , de" Wyl het de Geestelyken niet alleen ver" boden is , eenig antwoord te geven , „ maar bovendien nog tot een eeuwige iluzwygentheid zyn veroordeelt.
IV. Geene Dlenstbooden of Liverei, mo" gen in dit gefticht verfchynen.
D V. Laat*



44 ^^^^jjf
v v- Lsatflelyk : Men zal tusfchen de klokke „ elf en twaalf uuren op den middag, niet „ in de Tuinen gaan wandelen,
Wy laaten eens oordeelen , hoepynlykhet ons Vrouwen viel, die anders zo gaanie hunne tong roeren, dat wy hier de Stomme moesten fpeeleü , en in een plaats verkeer» alwaar men zeggen mag, dat de muuren en wanden fpreken , en de Menfchen geen -duid «aan ! Zuster Animal inzonderheid, mende uit haarveltefpringcn, dat zy in deez' PanthSmim* moest dcelen, alzo zy in 't ftuk van nieuwsgierigheid, gewoon was; wel hondert vraagen in één minuut te doen.
De Spyzen, die men hier de Vreemdelingen voorzet, zyn dezelfde, als-die de Gees telyken op hunne tafel krygen , behalven dat men ze zomtyds nog Wel een fchoteltie' met Eyeren geeft, en ook wyn , wanneer er eemge ongeftelden onder 't -ezelfehai» mogten zyn; maar anders blyfthei'by-roen tens, brood en Ciderdrank, want VifchVeht men nietop, of fchoon 'er de Vyvers van overvloeijen. De Kerk heeft niet veele bvzonderheden, dan alléén, dat ze zeer ou-
wer-



werwets en eenvoudig is. Deez' Godvrezende Kluizenaars, gaan 'sZomers ten agterï en 's Winters ten zeven uuren naar bed. Om twee uuren na midderna ,t, ilaan zy wederom op om de Metten te lezen , vervolgens begeven zy zich andermaal ter rust, tot half zes"uuren dat het Lof begint. Omtrent zeven uuren in den ogtendftond gaan zy aan den arbeid, deneenen om het ontkruid «ittewieden , anderen om tefpitten, tepootenente planten, eenigen tot het verrichten van de huisfelyke bezigheden , en zommigen tot het oeT.men van allerlei handwerk kortom , een ieder bekomt zyne taak; en den Abt gaat htm daarin voor. Een paar uurtjes gewerkt hebbende, houden zy hunne Getyden , zynde niets aandoeneiykcr dan de nederige eerbied met welke zy hunne Godsdienstpligten verrichten, en de aange" naame welluidenheid hunner gezangen.
Na dat alle hunne Kerkdienften zyn geëindigt , vervoegen zy hen altcmaal de klokke twaalf uuren naar het Eetvertrek. Hier ziet men de aloude woestheid der éérite Kluizenaaren herleeven. Aan wederzyden van de Zaal, zyn twee lange tafels, doch ongedekt;
lede1



4& ^t^S&SÊS'p
leder Geestelyke heeft zyn eigen Servet' aardewerksbord, lepel, mes en verk van palmhout: Voor hun ligt meêr broods dan zy kunnen eeten , nis mede een pot gevult met water, en een andere half vol met Ciderdrank. Hun brood is zeer bruin en grof door dien het ongebuid en flegts door de harp is gehaald ; in voegen , 'er alle de zemelen nog in zyn. Hunne fpyzen befiaan meerendeels in Erten, Linfen , Boonen , Wortelen ct andere Groenten, na het Jaargety die opJe verd, en toebereid zonder boter of oliedewyl hunne Saucen gemeenlyk zyn toegemaakt met zout en water en gebonden met vat gebroke grutjes of zoetemelk, doch zo fchaars, dat het nauwelyks te zien is. Voor iet Nageregt, bekomt ieder Geestelyke e»n paar Appelen of Peeren, * zy gekookt of rauw, oevindende zich de eenpaerige Gemeente op de cetenstyd aan den dis tot de Portier toe : die zyne Sleutels zo lang aan den Klooster-Abt of Pater Gardiaan overgeeft.
Zo dra het middagmaal is afgelopen be«even zy zich naar de Kerk om hunne dankaeggmg te doen , en vervolgens naar fauna*
Cel-



Kiss==g> 4*
Cellen Ten één uur luid men de werkklok arbeiden omtrent totdrlën, waarna zy kun 'gereed fchap bergen en zich naar de resptr vervoegen. Om vyf uuren laten zy zich weder in de Spyszaal vinden , alwaar ieder Geestelyke voor zyn aandeel vier oneen brood en het overfchot zyner aderdrank, voor zyne plaats vind; benevens twee appelen of peeren, of eenige nooten, als het Vastendag mogt zyn. Daar r.a verrigten zy op nieuw hunne Godsdienst en keeren naar hun verblyf, na dat zy het Wy water uit handen van den Abt ontfangen hebben. Ten zeven uuren klept de Kloosterklok , op dat een ieder zich te bed begeve , leggende zich deze Geestlyken, geheel gekleed, tot fiapen neder in een foort van houte krebben. ophaïr© matrasfen of bultzakken , hoofdpeuluw met Stroo gevuld , gedekt met een enkele de* ken.
Dusdanig is de leevenswyze dezer vroome Hermiten, en deze zyn de bezigheden, waarmede zy die ledige uuren en oogenblikken vervullen, welke luiden van de Wereld, veeltyds zo verveelende en verdrietig vallen „ M zy allerlei wellustige en vrolyke vermaa' ken



ken najagen, om ongevoelig een leeven te verflyten, 't welk buiten dat nog kon genoeis. En waarlyk, ik moéf bekennen dat ik innerlyk aangedaan was, wegens het ^en myneoogen in deez' AMy hadden gezien hoewel ik tevens moest belyden , dat deze* Geestelyken, welk een ftrenge tugt hen ook Hvas opgelegt, nochtans met al dat een geipkkig en vergenoegd leeven leidde'; vryvari alle Wereldfchezorgen, kommer, haat nyd, twisten onéénigheden, die ons Menfchen . m 'tvolle genot onzer vryheid , ons het leeven menigmaal zeer verdrietig en onaangenaam maaken.
■ Onmiddelyk onze Reize vervorderende • kwamen wy te Mans, gehouden wordende voor de Hoofddad van het Hertogdom van dien naam. Men Schildert deszeifs Inwooners af, iatzy aiteolyk en te gevaariyk zyn, om veel op hen te betrouwen; waarom, hoe min gemeenzamer men zich met hun maakte, hoe beter men deed, uitgenomen met den Adel of-luiden van eeni-e verdienden, en noch konde men niet teom|igtig zyn. Mans is geen onaanzienlykeStad Sggende verheven tusfehen vier ^roote Voorde-



rieden ; heeft vier voornaams Straaten.de overige zyrifmal enkronkelagtig: 'Er zyn Parochiën, vier Abtdyen, en zo veele Mans en Vrouwen Kloosters , verfcheide fraaije Kerken , Paleizen, Gebouwen en andere merkwaardigheden , die der Vreemdelingen aandagt verdienen.
Van Mans begaven wy ons op Lavai, berucht wegens haaren handel' in Lyiuvaten. W/ hielden 'er ons niet lang op , maar vertrokken van daar op Moyenne { een klein Steed.je, liggende langs eene fteïlte, hebbende maai: cénc grootc Straat en eenige kleine dwarsftraatjes, zynde de Huizen 'erflegt gebouwd. Ver-, volgens kwamen wy te Mont St. Mcbiel, eeffl. Burgt aan de Grenzen van Bretdgnt, gelegeri op een' zeer hoogen Berg of Rots , op welk* kruin eene Kerk (laat, den Aarts-Éngel St.Mtbaël toegeweid , werwaarts meer dan dertig uuren uit den omtrek,de Menigte komttoe1vloeijen, om hunne Godsdienst te verrigtenj ja zelf komen zy van de uitterfte eindens van 'tKoningryk, uithoofde van de menigvuldige Mirakelen, die men onszeide, dat'erdagelyks gefchiedde'. Deez' Plaats is driemylen van 't vaste Land afgêfcheiden door ee* 9. Dim.. ©



f3. ^.rnwgijü^
kank of zandplaat, om welke overtegaan , men ■zyn tyd wel moet weèten waartenemen, wil men geen gevaar loopen , om , als de Vloed opkomt, ellendig om te komen door dei geweldigen Stroom die 'er als dan gaat.
Deez' Oord, was eertyds maarzo veel als eene éénzaame Woefteny, omgeven niet geboomten en bewoond van eenige Hérmiup4 tot op het Jaar 708; wanneer 'er de bewuste Kerk wierd gefticht, waar in veele merkwaardigheden , fchatten en Reliqüën zyn te zien, die by aanhoudenheid van een menigte Pelgrim-men werden bezogt, Boven al, is verwonderlyk om te aahfchouwen, het konftig Werktuig, door welks toedoen de leevensmiddelen en andere behoeftigheden de Rots worden opgevoerd. Ook ziet men 'er verfcheide Zoutkeeten, alwaar het witte Zout door middel van het Zeewater word gemaakt. Aan de Poort, daar men inkomt, ismen verjpligtalle geweer , tot een zakmes' toe, afteleggen. De Burg zelfs , is van de eene zyde omgeven met hooge muuren en wallen , en Van de andere kant, met fteile en ongenaakbare klippen enRotfen. Dewylmen nu geen zoet water in dit Plaatsje heeft , is het ieder
huis-



C 1 ■> fa
huishouden geöorlofd, 's Wekelyks twee kruiken vol, uit de Regenput van de Abtdy t» mogen haaien.
St, Mah, werwaarts wy ons vervolgens begaven . en gehoorende onder de Provinti» van Eretagne, verplichten ons, eer wy 'eE iets van aantekenen, dat wy het karakter haarer Provinciadsn affchetzen, zo alswy op. zigtelyk haare Nabuuren , de Normandiërs gedaan hebben. , De Brttonnert , zyn , overhet algemeen , beminnenswaardig on; hunne rondborftigheid en ongevcinsden aart, doch niet zeer beleeft ,Fvooral die, welke langs de Zeekant woonen •, echter yry ervaren , hoe onbedreven zy ook voorkomen. De grootfte ondeugt of zwak die zy bezitten.beftaat in 't overmatig drinken, en zyn omtrent dit ftuk wat verveelende in de gezelfchappen; nochtans is men ten uitterften welkom en van hen bemind , als men daarin toegevende is , en wanneer men veel kwaad zegt van de Norrtundiïrs, en een afkeer vooralle Ketteryënbetoond , nademaal zy zeer Godsdienftigen hun Geloof fterk aangekleefd zyn. Ondertusfchcn fh-ecld hen niets meerder , dan dat men van Ü Yerrn.aaklykh.eden van 'tRcise ca van de © a



fraaije en zeldzaame dingen fpreekt.die mé» heeft gezien; waardoor men de algemcene agting dezer Landaart kan verdienen.
Belangende de Inwooners van St. MatoOnaangezien het kort verblyf 't welkwy 'ei hielden , is my hunne zamenleeving ten hoogften aangënaam bevallen. Zy zvn getrouw, gemeenzaam, oprecht en beminnen de Vrolykheid. De Plaats zelfs , is door geheel Europa xn wel bekend, dan dat wy er de roem van behoeven te vergrooten 'Er «wordt naarwyd en zyd een magtige Koop Aandel gedreven, is fterk in Rhederyën ; en loe klein dit Steedje inderdaat ook jfj den Surgerftand is 'erryk, en leeft 'eronbe'kronye„ s,. Mat0 ]fgt op kIe.n
JEUandje, rondsom befpoeld van de Zee,en Ss buitengemeen fterk, werdende aan de landzyde door een ontzaggelyk en onwinbaar Kasteel verdedigt, zo dat het niet ongegrond. voorde Sleutel der ^W^vverdt gehoud en daarom heeft het altoos een fterke Bezetting van Krygsvolk. De Poorten worden'er's avonds om ze, uuren gé^oten, behalven die van St. Thomas, als zyn*e de eéniglïeaan de landweg, die eerst ten
negen



si
•eren uuren fluit, na dat men alvoretu eea menige groote Honden.ofZJogg^.heeftlosgelaten die de Vesting van buiten bewaaken ea voor alle overrompeling befchutten. 'tls opmcrkelyk te zien, hoe die Dieren , na datzy zyn ontkluisterd , de ronde gaan doen , eer zy iets willen nuttigen van 't geene men ze> mogt toewerpen ;zynde bovendien zo gevaarlyk dat ze alles zouden verfcheuren wat ze» in hunnen weg mogten ontmoeten ; waarom 'er een geruifde» tyd te vooren , een groot» klok werdt geklept, om een ieder te waat" fchuwen, van zich te verwyderen.
M-n verhaalde ons ook te dezer gelegenheld een byna ongeloofbaare zaak ten aanzien Van het aangrenzende Eilandje, 'twelle 'er veelen miafchleh wat fabelagtig zal dunken ■ namelyk.dat'er zich in dit wateragtig fuikje ïarids, nooit meerder dan ééne Raave* en ééne Kraai onthoud; invoegen, dat wanneer een dezer beide kwam te fterven, alle» de anderen uit de nabuurfchap derwaarts kwamen overvliegen, en onder elkander zulle een bloedig gevegt hielden, dat 'er verfcheiden op 'tftrydperk doodbleven, totdat den Overwinnaar eindelyk alle de overigen D 3



54 ifmmmsfyr
op de Vlucht dreef, enéénigrte bezitterva* het Eiland geraakt.
De Kerken en andere openbaare Gebouwen van St, Mdo, verdienen hunne opmerking , gelyk ook het Klooster der Recolkttcn ©f Franciscaner Monsikktn , liggende in eenen aangenaamen Oord , waar omftrceks mede Yccie fraaije Buitenplaatfen gevonden Worden; zo dat het buitengemeen vermakelyk viel, om met de zoeteLentctyd ia deez' Landfircek te verkeeren.
Van St. Mak namen wy de Reizc cp Remss, onderweg het Steedje Binar.t bezigtigeilde; het welk zeer vast en fterk, zo door deszeifs hooge bemu'uringcn als Gefchuttporens is, docli inzonderheid, overmits het op ee-' . 31011 fteiIen EcrS js gelegen. Het heeft ook een aanzienlyk Kasteel en veele pragtige
Cebouwcn en Gedichten. , De Stad
Rennes , hoewel ze by zommigen voor de Hoofdftad van da Rrovintie niet word gehouden, bezit nochtans het JParlsment, en is zeer oud, doch beflaat flegts drie kwartier uurs 5n den omtrek; niettemin zyn 'er de Inwooners in zulk een ontallyke menigten f door
dien



53
den de Huizen 'er zes en zeven yerd.epm-
* „ hoo» Zvn , dathetia Volkrykhetd een o«* fer arootfte Hollandfche Steden zou kunnen
Sfchaamen. — W ^ ineen' aUf,V^ Selykften Oord, met keurige wandclwe. Ten en geboomtens verflerd, en vcrrykimet
* menigte pragtige Kerken, KloostersAbtdyen en andere trotfche Gebouwen; zynde voor 'toverige , de Ingezetenen en voor 31 het lufferfchap, 'er van zulk een'zagtzmnige en vrolyken aart, dat men zich de tyd.dici „en 'er doorbrengt, met behoeft te beklagen.
Om geen andere min aangclegenerSteedjeJ of Vlekken, die wy vervolgens doorreisden, aantcrocren, zullen wy ons onmiddelyk laten vinden binnen de muuren van Brf'f* ne door gantfeh Europa befaamde Koopftad en Zeehaven ; hebbende een Arjenart Vam Oorlog, een bovenmaten fterk Kasteel en andere gunSige bcvoorrcetln gen voor de Scheepvaarten dewyl de Inwooners 'er zeer vertiufti- zyn in alles wat de Zeebouw betreft, timmerd men'er veele fraai je Oorlogfchepen, waartoe de gelegenheid des Landftreeks mei1-elyk veel toebrengt, leverende de nabuuïige Bosfchcn een menigte voorreaivan houft.
D 4. eE.«



0*
op als ook verfcheide Yzermynen e„ ba» re bekwaame en benodigde bouwftoffen voor ^ Zeevaan Q|ok leid 'er byaanhoudeaheld! een aanzienlyke Vloot, dewyI men s' —h«s deSieutelvafd^^ir
ken In deszelf, Haven of Dok ; welks ingang v ed gt q door het bovengemelde
leen „ r"'^ k'iPPen e" Rotfen •die * Jeen met de hooge vloed ovcrftroomen; doch men heeft 'er zeer bekwaameLootfen.orn 'er de
««e binnen «omen of uitzeilen.
De Stad Is afhollende langs eenen Berg «n heeft frnalle en ongefchikte ftraaren D ' Kb. »n de zyde der Havenkant, is nieê *»*»l»nJ treden lang en kronkeld byW « eener Golf 0f Korn, bevindende zich al daar de meeste Pakhuizen tot bergin*der Koopmanfchappen An^» Haven ft».*,, overzydevandic
? U,tmU°tendfefraaijeKerk van onen ^ZÜT' ï Sette V°°<^ groot
zvn „ " fte Schcepen gebouwd , en
fc Win* ,• benevens vee te Winkels en Werklootfcn. Ook vind m«
ai



•S7
alhier de Lynbaanen , daar de kabeltouwen, zeilen en andere fcheepsreillagiën vervaardigt worden Zedert dat DÜtuyk de XIV. De Stad heeft laten verfterken , is zy eene der voornaamfte Vestingen van 'tKoningryk geworden en de ftapelplaats der Scheeps-Zeemagt De Inwooners zyn 'er handelbaar , openhartig en beminnen een gerustleeven , waardoor het een aangenaam verblyf opleverd , en wel waardig is, dat men 'er de omftandigheden van befchouwd Myn' Oom vergaste 'ertyne oogen op het onverzadelykst, en ditdeedt. 'er onl ruim een week vertoeven.
Eer wy ons hiervan daan begeven , kunne» wy niet nalaten , melding te maaken eener overzelrizaame manier van bedelen, die ons hier ontmoette , en om dewelke wy altemaal hartelyk moesten lagchen. Op een tyd, de Stad doorwandelende, vonden wy aan de hoek ' eener kruisftraat, een fchamel Mansperzoon ftaan , die, zo dra wy onder zyn bereik waren gekomen , een gloeijend yzer uit een konfoor met vuur trok , vragende ons met de diepfte nedrigheid in de Franfche taal: Mes. Keurs et Me-dames , voulésvor.s quejevottsfourre cela dans le tul! ze veels te kennen gevende;
Dó °f



5«
ofhy Tögeukkig mogf vm V « '/ Fondament teMen? Myn Oom «" W altyd geen kortswyl verfiond, ligttê «yne rotting op, om ,„ d.en fnaak mede 0m de oorenteflaan;doch ^ ander]eide
pook oogenblikkclyk weder in 'tvuur en zeide , ïardonnéz mol M^jleur, fes vohntés font *bres , mais donnéz pourtant quclque cbofe pour
Myn Heer, te wil fiaat ^ m ^ ^ tets voor de kooien. Wy vonden dit geze-de zo vreemd in zyn foort, dat wy allen in"onze zat tastte, en deez'nieuwerwetfche Bedelaar een Aalmoes gaven; die ons hierop; onder duizend hartelyke zegewenfche;,, gerust lie» weg gaan.
vin. HOOFD-



VIII. HOOFDSTUK.
Vervolg van Addities Reize. Haare aankomst te Nantes. Meidenswaardigheden dier Stad. Opmerkelyk wedervaren van de Heer Charmant op zeker Lusthuis naiy Angers. Vnvcrwagte ontmoeting van Rozalie en haar gewezene Minnaar. Champagne verhaalt haar zyne Gevai, Un zedert hunne fcheiding.
"Het cerfte aanmerkelykSteedje . daarwy nlons vertrek van Bres,, aankwam, was Blavet, eigcntlyk PonM geheten naar * XIII. die het dn een ^nz.enlykc fiaat heeft laten brengen , om deszeifs goede en bekwaame gelegenheid voor den■Kooprt«ndel;konnende de allergrootfte Zeefchepcn zonder belemmering de Haven inkomen : Ook Werden 'er de zwaarïle Oorlogfchepen v n



Ranggebouwd, doordien de omliggende Bos* fchen, een toereikende voorraad van hout tot dat einde opleveren. Konom, Port-Louis mag met recht ket Groot Magazyn der OostIndifche Maatfchappy genoemd worden door de menigvuldigheid van Goederen die van daar herwaarts afkomen. Nochtans ontmoet men 'er weinig Kooplieden van naam, om de nabyheid der Stad Nantes, die hunne voordeden meestal wegfleepem Niettemin is het een ma-, tig Plaatsje, 't welk door een fterk Kasteel dat ©p Rotfen gebouwd is , werdt bcfchut en Verdedigt.
Hiervan daan kwamen vfyop JTannes; een klein Steedje, omtrent twee auren van Zee afgelegen, doch merkelyk uitgebreid wegens haare Voorfteden. Hoe kragtig bevolkt, zyn echter de Straaten zeer nauw en fmal,' uitgenomen de groote ftraat naar 't StadhuisAan de Kaai zyn eenige fraai je Huizen , die door ryke Kooplieden bewoond worden; ook kunnen 'er Scheepen van meêr dan 200' Tonnen tot voor dezelve komen. De aloudheid dezer Plaats rekcnd men af van de tyden der cérfte Gaukn. De fcjmén, K«Pu. *pen, Hominicaanen , en UrfeUntn, hebben
al-



alhier Kloofters,'en de Hoofdkerk is 'eraan, St. Pieter en Paulus toegeweid. Van het ;Ka(teel ziet men niet meêr als de flomp det Tooren, eenige ftukken en brokken van muuren'.en andere vervallen everblyffelen.
Wy hielden öris onderweg niét veel op, i vermits wy geduurende de Zomer nog ver! fcheide Provinti** begeerden door te reizen , i om vervolgens ons Wintcrvcrblyf te Lian te gaan houden. Dus maakte wy fpoed om te Nantes te komen , aldaar eenige dagen rustdag te houden, en'binnen dien tyd 'er dc voornaamfte Byzonderheden van te zien. Deez' Stad zoude gedicht zyn geweest 1353Jaaren voor Christus geboorte , en dus zeer lan" nog voor de opkomat van Romm i Hoe hetzy, Nantes is zeer oud, doch aanmer1kelyk om haaren uitgebreiden Handel, liggende aan de Rivier de Loirt ; het is vry groot, en heeft een menigte aanzienlyke Voorrieden. Hier wierdt in den Jaare 159S. het beruchte Edict tot Mand gebragt tusfcheu. de Gereformeerden en Roomfcb - Catbolyken , onder de Regeering van Htn'rik de IV. 't welk naderhand in 'tjaar 1685 door Lodewyk de» före%,ent herroepen wierdt,
Ven



Deze Stad, die buitengemeen fterkbevolkt is, werdt voor een der rykrte Kooplieden van 'tgantfche Koningtyk gehouden, dewyl 'er Kooplieden gevonden worden, wier han del zich doer alle de Werelddeelen uitftrekt De Spanjaarden fcheepen derwaarts hunne' Wynen, fyne Wollen, Yzer, Zyde Olie Oranjeappelen en Citroenen af, en neemen daarvoor in de plaats, Koon,, allerhande Lynwaten, Stoffen en andere Kramery De Hollanders ftuuren 'er hun gezouten' Visch en allerlei foorten van Kruiden en Speceryen, en laaden daartegen weder Wynen en Brandewynen in., De Zweden zenden 'er hun Koper; de Engeljcben hun Loot, Tin, Ateenkoo'.en en Aardewerk naartoe ,' e'n dus " hetinditopzigt, omtrent alle andere Landen gelegen.Ook zyn de Inwooners va» Nantes vry gemeenzaam en vriendhoud-nde maar olyk en doorliepen in hunne zaak' wat baatzugtigdochieverig, vroom enGods* dienftig, beftaande hun éénigfte grove ondeugd in het overmatig wyn drinken ; een gebrek, 't welk in veéle Kooplieden plaats heeft door de grootq toevoer die 'er gemeenlyk Ha komt, J
2yW



ftanfn was eertyds het verblyf der Herio-ea van Bretagne, die 'er een fterk Kafteel hebben doen bouwen langs de Rivier, met verfcheide Qefchuttoorens, halyê Maanen en Bolwerken, die wel waardig zyn om van des kundige luiden gezien te worden. 'Er 'zyn een meenigte pragtige Geflichten, en veele Mans-en Vrouwen Kloosters, onder welken , die der Kartbuizerswoorüimely'k uitmunt, door deszeifs uitgelezene Fonteinen en inwendige fieraden. Wy verzuimden niet,. om in het Karmcliten Kloofter, hetoverheerlyke Praalgraf van Frsncisea* de II., de laarfte Hertog van Êretagne, te gaan bezingen, zynde van louter marmer en een Meesterftulc van den beroemden Mcbeil Cokmbus: Ook is het Paleis der Rekenkamer en het Raadhuis, niet minder bezienswaardig,
Het geene mede niet onaangenaam te Na%tes is, zyn de fteene Bruggen die 'er over de Rivier liggen, doorfneden met verfcheide Eilandjes, van omtrent een halfkwartieruurs gaans. De wandelingen derwaarts, zyn betoverende voor 't gezicht. Niet min verrukkclyk is de Hermitage, liggende op een' heuvel, van waar men de ganifche Stad en haar*
onv>



6*4
omgrenzende Landsdouwen volkomen kari zien. Naby dezelve is de beruchte Namifcbe Steen; zy beftaat uit een br3k eener Rots' op dewelke , hoe (teil en glibberig ze is de' jonge Knaapjes zeer aartig weeten te huppelen, buitelen en allerhande kunstjes te doen, voor de Vreemdelingen die hun oenigeld geven, gelyk men by ons te Land op de dyken en wegen wel ziet gefchleden.
Nadat wy alle de merkwaardigheden vaii Nantes hadden bezigtigd , vervolgde wv ons' Reize naar Angers , de Hoofdftad der Provin. tu van Anjou- onderweg het Steedje Ancenii aandoende, 'rwelk nietonaartig, tamelyk bevolkt . en onder een gezonde Luchtftreek is liggende ilaare Landeryèn leveren veele' Graanen en Wynen op; benevens een menigte Weilanden tot voeding van het Vee.
De Provimie van Anjou, kan men zeggen dat van Vrouw Natuur, „iet alleen begunfti-d is met alles, wat dezelve tot een der aangenaamfte en VruchtbaarfteLanfcreeken kan maaken, maar zy blinkt inzonderheid boven mate uit door een menigte Geleerden , die ze Van de vroegte Eeuwen af ^ op£eïeVdrd
en



«Cu t>" *i
en 't fchynt, als of de fynheid van 't klimaat, een voordeelige invloed heeft op het verftand en de geest haarer Inwoonderen , want zy zyn door de bank heel fnedig en vernuf.tig en gefchikt voor de Maatfchappy; hoe.wel ze met al dat, wat kitteloorig zyn Hunne neiging ftrekt echter tot Wetenfchappea en eene diepe kennis van zaaken te verkrygen, het welk hen eene Hooge Schoole heeft .doen verwerven, die fteeds bloeijende is van aanzienlyke en Doorlugtige verftanden.
Angers is op zich zeiven, een der fraaiftc cn magtigfte Steden van Vrankryk. Het Kasteel is omheind met agttien groote ronde Toorens, en bebolwerkt met een fterke halve Maan. Deez* fchoone Stad, welke volgens de overgeblevene Kronyken, door de aloude Wysgetren gefticht en door Troyannen in haare Iuifter merkelyk zoude vermeerdert zyn, ligt in eene aangenaame Valei, en is zeer fterk bemuurd en omgeven, inet diepe watergraghten. De bouworder der Hoofdkerk van St. Maurits, is overzeldzaam door deszeifs zonderlinge Toorens m waarvan de middelfte als in de lucht fchynt Opgeheven. In dezelve Kerk, zyn ook een.
ÏI. DEEfc. g müt



menigte Craffchriften en Gedenktekenen ifl zien. De Gallery , door Remtus, Koning ■van Siciliin, met eigen handen gefchildert* verdient met aandagt befchouwd te worden. De I>rcc*p, die 'er 'sjaarlyks op Sacramentsdag gefchied , is der Vreemdelingen opmerkzaamheid waardig; meèr als vier duizend Perfoonen zyn 'er by tegenwoordig, behalven alle de Geestelyke en Wereldlyke Ordens en andere Gcmecnfchappen, allen met fakkels m de hand ; beginnende de Staatfie met. den vroegen morgen en eindigende eerst tegen den avond.
Het Stadhuis te Angers, is een der fraaiftc Gebouwen van 'tKoningryk, en feverj yan alle zyden veel keurige verfchieten op • 61 de Tuinen deszelven, ftaat het Standbeeld
van Koning Lodewyk de XIV. Men ziet
in de nabuurfchap dezer Stad , ook nog de overblyfzeien van een Ampbitbêater, 'twelk door de Romehun gebouwd zoude zyn gevvcest, blykende aan eenige gedenkpenningen die men onder de puinhoopen heeft gebonden , waarop de beekenisfen en naamea van eenige hunner Keizeren getogen zyn -' $M 't uiteinde, van een' der Voorfteden van
Ao-



jlngers, vind men de Steengroeven , alwaaf, deléijen en fchaliën , waarmede de huize* 'er altemaal overdekt zyn, gehaald worden.
Ondertusfchen zyn zo binnen als buite* de Stad; een menigte Kerken en Kloosterswelkers Zeldzaamheden te uitgeftrekt zyn om »cr ons mede op te houden. Echter kunnen wy met voorby , om 'er eenigen van die wy gezien hebben, alhier aan te haaien. — Het°Hoog Altaar van St-Maurits Kerk , is, buiten de anderen, die altemaal met marmere pilasters en kolommen verfierd zyn , met een Silver Verhemelte overdekt. Men ziet 'er een der Kruiken van C-na, daar Christus het water in wyn veranderde, zynde vart roode Heen, gelyk de Jaspis, door Koning Renatus uit Jerufalem medegebragt. In deKerk van St. Julianus of het H. Kruit werde op alle Hooge Feeftdagen , de Kafuiffel van deszeifs Stichter aan de Gemeente vertoond, ter gedagtenisfe zyner gedaane Mirakelenals hebbende, volgens de getuigenisfen die men 'er ons van gaf, op éénen dag , tien Melaatfchen, door het aanraken des H.Krui geholpen ; waarvan 'er verfehei'dene Iam; Mind en ftom zouden zyn geweeft. Oofc E % won-



« <=a»>
toonde men ons een Maria beeld, >t we|k by
tf'ez nTf i - ■ Z"M' eigenha„dig zou. oe zyn gefchildert.
Deze en meêr andere Heiligdommen, die °ns 1° vertoond verhaald wierden trof «ns Gezelfchap gantsch verfcheidentlyk dewyl den eenen Mensch veel IIgrgeIoovi»er valt als den ander; doch ik voor my wil gaarne bekennen , dat ik alle deze dingen meer oppervlakkig dan wezentlyk befchouwde , en ze daarom alléén tot een Sywerk myner Aantekeningen ftelle, geiyk ik de my hier voorens bejegende, m9de gedaan heb' oe; om redenen, dat men in myn Vaderland onkundig van alle deze dingen is en men aldaar zyn geloof, door de oogen zelfs Wil bevestigd 2ien. ^ Maar }aat onj 1 volgen.
Even buiten eene der Stads Poorten is een aangenaame Weide of Beemd , daar zich veele Gezelfehappen in de Zomeravonden gaan verlustigen, zo met wandelen, fpeelen zingen en dansfen, als andere vermakelyke tydkortingen; waarom mp het al*air d00r de wandeling. het $rtus rm.
ris ,



at, of de Ve«ut-Tuin , noemde. En inderdaa't wy begrepen aan den train die vvy derwaar'ts zagen heentrekken ; dat men 'er ziek za» , om den Nagte.
om meer andere zar.au, pal te hooren zingen, gelyk zy voordeven , daar naar toe begaf.
Inmsfehen vonden wy de omliggende ftreekenvan^.zo verrukkelyk, at wy een dagje of drie toebragten , met het bezigen van alle de kleine SteedjeS, Bdrgten.° Dorpen en Lufthuizen, uit dien omtrek Onder anderen zagen wy in het Dorpje JtoOhi naby de Stad, op een oud vervallen Kafteel, nog eenige Galleryën, die de meergemelde Remam-, Koning van S.cüien zelfs zoude gefehildert hebben. Ook fe epten wy veel behaagen in het Klopfter la Beaumnte, welkers Monnikkén , van de èscaner Orden zyn en een zeer ft.gtelyk Sng en heilig leeven leiden ■ verdienen e 'erboven al, de Kerk, Boekekamer. Tuinen en Boomgaarden van gezien te word.n. Een halve myl van Angers zagen wy de gefloepte Muuren van het Kafteel tegenop eene» Steenrots, berucht, wegen, «e Roovers die 'er zich in vroegere tydaa S 3 nes*



«stelden eH veeïe. gruwelen en ftMtffe* reden ook omtrent een tm,j , y
TanV™, • \ herroeping van het Edia Tan^^',shun^vryheid benomen.
SSÏÏT beT '7^
^heden beZlgtlgden Wy oofc ln ,Jet y
WyldVWb,^2ele"van een Schou"
T^r de°»,,eRon,C,ncn waar
2»SS ^ *W"f- in hM"= Gefchrften *og melding maken tn »» "™«wqteH
«enige onderaardf^ X* Z T
* «« licht kan d£^£
geen «-evaar «mS i M' zo n<en
dat 2e meêr a! ?C / StigSeb°'UWd* hermen I UlZ°nd Perf°onen ka«
wer O,";, ™der dat der Aanfchou.
-«^srsr be!rft te
Gevaarte Jv^ d van dit wonderbaar *een wysen ^ ™«™gierigen



'tcT wy ons van Angcrs verwydercn kun* ■ Jwy niet nalaaten , een' aanmerkelyke be-
egening, die de Heer Charmant op zek ^Lustflot, naby die Stal , wedervoer, almer ^^fe onze genoot, een beminnaar van het paardryden zynde wf| doorgaans gewoon een kleine uitfpamnng « den -oege morgenaond op het vdd - ne men • wanneer hy, op een tyd , dat hy » * t^vèel van zyn gewoone ftreek was
toevallig aan een vry ouwerwetfeh Ka tecL kwam liggende rondfomme in zwaarbelomr erde'geboomtensen bostchagiën Een ze^ voorgevoelen van W ^^^ pas onmogelyk wist te doorgronden , decdhem. L„ Paard omzwenken , om deez' zo akel.g Lhyuende Eenzaamheidop een volle galop te ontvluchten .wanneerzich zeerfchoor.e, jonge en bemmnelyke Dame. voor de nam van een' der yenfteren vertoonde. Zyne «ngebnoren wclleevendhe d bewoog hem, deez'Juffer met een eerbied * gelaat te groeten, en hier op zyn' weg te. ferv l^n - doch een Waaijer, diehy oogenS kei k. uit de hand dezer Schoone op 1 grond zag nedervallen, verplichte hem E 4



7*
om af te ftygen, ten einde haardewlre we«erom toe te reiken. Maar hoe groot was zyne verbaastheid, wannéér hy ze opgeraapt hebbende, die van binnen befchreven ia plaatfe van befchildert vond! De nieuwsgier.gherd, gelyk ik meermaals gezeet hl be de Mannen ruim zo fterk Igeboorln al ons Vrouwen, voornamentlyk luiden van de Galamene of zogenaamde Bonton deed hem heel gretig Zyne oogen in het leezca van ditfchrift vérzadigen, te méér dewv! hy kwam te bemerken, dat de Jonge DcL zich van het venfter venvydert had, en naar zyn' gedachten aan de Poort van het Slot ftond te verfchynen , om de Waaijer wederom uit zyne hand te Ontfangen; waarom hy het gefchrevene met de uitterfte haast kwam te overloopen. Doch hoe groot moest zyZ verwondering en ontroering zyn , toe ƒ. 'er den inhoud van in dezen zin befloten vond?
Gy , wie gy ook zyn moogt, die deez' „ Letteren in handen zullen komen, denk ik „ niet, dat zo ontaard en verbasterd van de „ menfchelykheidzultzyn, dat gy geen mede. ». lydenzoudt.betoonen meteen GngeJukki.
g».



„. se
»e die door de wreedfte en jalourfte al, ier Mannen , zeden meêrdan zes Jaaren ,m J de boeijen eener alleroniy.lelykfte gevanl genis werdt gekluisterd gehouden en alle „ menfehelyke zamenleevingontzegt is, om ^ haar te noodzaken van gehoor te verleenen ^ aandefnoodeenvuige lusten van een Dwingeland , die haare deugd tot een prooi zy-
* ner godlooze driften wildoen worden, en ^ die my alleen met dit oogmerk uit de armen
* myner waarde Ouderen gefcheurd'en in dit
* naar verblyf gevoerd heeft gehad , om my " tot een offer zyne* willekeurige wellusten " te doen verftrekken. Zo uw hart daneemg " gevoel van menfchlievendheid bezit voor " zulk een Noodlottige, door wiens redding
' uit de klauwen van dezen Gïerwolf, gy al; le roem en erkentelykheid hebt te wagten, .-. verzuimd dan niet, om utegensmiddernacht aan dit zelve Venfter te laaten vinden, al, waar ik u de gelegenheid en de middelen „ aan de hand zal geven , die tot myne vlucht " vereircht worden; voor welke verdienfle„ lvke en grootmoedige daad, ueenheerlyt „ loon is wagtende. "
Hoe groot de verwezenheid van de Heer
b 5 e»«f



74
Charmant moest zyn , op het lezen van & fchrlft , „ hgtelyk te bezeffen. Aan de eene rn ?f .hem het mi"'^lyk voorkomen en de uuterlyke bevalligheden dezer Juffer meteen ^erlyfc .nedelyden getroffen, ea aan de", d.re kant fcheen hem een inwendige vrees tevd.oen aarzelen, om in 't holfte van de naeh * eh aan e?üi? oogfehynlyk gSvaar te bloo.flellen. Hy reed onderrusfchen met een ygte tred en onder het vormen van allerlei d.epz.nnige denkbeelden, de dreev weder uit £' Wete'lde/ot welk befiuit hy zoudeoyer! heil n. Doch ; dewyl hy ruim zo verliefd als
de , «1 was het ten koste van zyn leeven deez' ^mpzaüge te redden , en uit haare flaafS g-ngenis;ever,osfe:, Hy vervoegde zi , g" ' K °°gmerk "aa>- een der bygelegcnfte
te. overleggende by zich zeiven, v^athem du geval zoude te doen ftaan.om e y on edagt in eei,ge onbeiJen te;crva
Te., d.en einde ondervroeg„y bedektelykd'een end ander der Dorpelingen,,laardebyewoo^
£Ll u 70 ™»r niette,
g rfia de alle zyne onvermoeide navorfchinfen.ble.vby even onkundi, en onvoldaan.
I en



te
j énbefloot dieshalven , deez' ftoute Map te waa-
sen als «voelende een heimelyke zugt eti 'aantrekkelykheid tot de Jonge Schoonheid, Wiens bevallig gelaat hem met den angel def Liefde fcheen getroffen te hebben.
Tot welke ultfporigheden, mag men wet vraagen , zyn de Verliefden niet al bek-.vaim ? Deez' blinde Leidsvrouw , deed onzen Held »ict verzuimen , zich op het beftemde tydftip voor het bewuste venfter te laaten vinden- alwaar hy nauwelyks eenige oogenbhkken' had vertoefd , of hy hoorde de voorpoort van het Kafteel ontfiuiten, en hem door iemand by de hand naar binnenleiden.' Een heimelyken angst bekroop alle zyne ledematen; maar 'twas geen tyd meer om te rug te keeren , en goede moed was nu het éénigfte cn beste middel om zich uit deze netelige omftandigheid te redden: Ook had hy de voorzigtigheid gebruikt, van een paar geladen piftoolen in zyn zak te fteken , orfi dus, ingeval van nood, zyn leeven duurte verkoopen. Hy dorst evenwel zynen leidsman op niets ondervraagen , maar liet zich m den donker binnen het Kafteel brengen, tet dat hy aan de deur van een Vertrek.
kv/am*



fen _veri,cht , zeer pragtig gemeubileerd
Se„reen doodeiyke toe -
Hier bad de Heer Cbarman, de £yd Qm gedurende de oogblikken diehv alleen
«eer hy emdelyk een middeldeur zag op1 gaan, waaruit hy, tot zvn„ r P -eemding, In J a ^ ^* °7f>°* be-
fer van dien morgen ee , r- M' a , JU,öen» een deftig bedaagt Man te voorrchyn Zag komen; Welks -ezfchr «
dentoefprjÏ et vnendelyke woor-
«My is uw boodfehap volkomen bewust »Myn Heer(Zeidehytegens ^
»;gy«yt zowel dan uwe Voor^an, geren, msleid door het geheim van dé " hWraa' 'er- ^eest echter nietwaar zal u « hetmnle ,eed gefcnieden, noch e en g * gewe d ;vedervaaren;gy2yt hier zo vei! •» "g als in uw eiepn h,,;. . 1 , luifter toe. g ' S« zitten en
óy



77
■ Gy Het zekerlyk wel aan myn voorkomen « manier van uitdrukkingen , dat ik zulk "een helfch en verfoeijelyk ge 'rocht met "ben alsdeSehofftervandeWaa.ermy " aan u heeft afgöehett. Weet, dat ik haar "wttt üemul ben, en dat die Trouw. .Ioom", die my met zulke leelyke verwen „ by de Wereld zoekt af te fchetfen , zelfs oorzaak is van de naamve banden in welke " ik haar g'eteugcld houde , ten einde zy in " 't vervolg niet meerder komeuittefpattcn.— " Ik heb eenige Jaaren lang met haar in de allervoldoenenfte eendragt geleeft, maar " zv heeft ten laatften alle myne blinde toe" o-evendheid met ondankbaarheid beloond en Irnyn huwelvksbed gefehonde gehai, om „ haare geile lusten te vérzadigen met een „ Jonge Wulp , op wien zy haare oogen had l laaten vallen, en die zy zelfs aanleiding heeft gegeven , om zich in zyn verderf te ftor" ten Deez' heimelyke minnehandelingen " en zamenkomften, eindelyk door my ver" fpied o-eworden zynde, kwam ik haar op l de daad te betrappen en meende myne be„ ledigde eer in hun beider bloed te wreeke.; 'i doch myne toorn ontwapende zich, zo w * dra



„ dra den Boeleerder de vlucht had gent» „men, en fchonk de Ongelukkige,.die oj> .* haare knien voor my nederviel, vergiffenis„ om dat ik my wel wilde laaten wysmaa» ken dat een olykc Verleider zich haaré j „ zwakheid had te nutte gemaakt. — Zie „ daarliet doorlïralend gebrek van onsMannen • „ wy laaten ons zeer ligt de oogen verblin>, den, door de geilepe veinzeryën dezer » olyke en doortrapte Smetten; —Zie daar » «et gevolg, kan ik'er by 7oegen , van de „ al te groote vryheid die wy Mannen zomtyds » aan onze Vrouwen verlecnen, waar door » wy ze meer dan te dikmaals in 't geval ftel,, len.van onder het Juk der verzoeking te moev ten bukken, waartegen de ftriktfte deugd * zomtyds te zwak van wapenen is. — Oor,» deelt dan, Myn Heer, wie van ons beiden de meeste reden heeft'.om zich van zyn lot „ te beklagen; en, of ik my niet in 'tgeval „ bevond , van in 't toekomende als een twee„ de Argus voor myne Eer te waaken ?
_ De Heer Charmant, zich door deze gulhartige redenen eenigzints van zyne vreesagti»-bei i herteld gevoelende , moest zich ten «oogftcu verwonderen over de looze doortrapt-



1*
trapthcld der Vrouwen, doch daar by met minder van vcrbaastheid opgewogen Haan, toen hy al het vorige door de bedriegelyke mond der Schoone van dien morgen , zelfs hoorde bevestigen; die , door haar Gemaal ln de kamer geroepen zyn de, met een diepe eg nederige fenaamte, een openlyke bekenten, van alle haare guigchelltreekenkwam te doen.
Een gedeelte van den nacht met allo deze Toorverhaalde zaaken, onder het gebruiken van eenige verversfehingen , toegebragt heobende , keerde de Heer Charmant, on Ier c uizend pligtelyke verfchooningen voorzynroekeloos beftaan , vvoegtydig naar de Stad , met zonder een e.rnftlg gepeins over de kunstgrepen vanhetVtouwelyk geflacht; van welk een en ander ;hy ons . na zyne thuiskomst, een openhartig verhaal kwam te doen: Hoewel «* fcheenen te bemerken, dat hy noch met ten eenemaale van zyne opgevatte zmnelykheid voor hetfehoone Vrouwtje, feheen genezen te zyn. Echter bekroop hem geenfims de lust om een nader onderzoek van zaïkeii te gaan doen , of op diergelyke Avontaurtjei ; in 't vervolg meêrder uit te gaan , uit vreezc, dat ze zomtyds zo vf cl niet mogteu Btocpe .



->
Het fchielyk vervolgen onzer Reize, deeden eindelvk die Liefdekoom van Ian*zaa«erhandby hem flvten, en waarlyk, aeze drift is by veeie jonge lieden als een vuur jan Stroö, dat ras ontglimd, doch nog vry fchielyker zich uitdooft; dewyl men van die Romamque Helden niet meêr vind, die Jaaren lang om eenig voorwerp gaan kwynen, en over bergen en daalen, en door de barre Woestynen omzwerven, en deBosfchen en Valeijen van hunne zuchten en minneklagten doen weergalmen. In tegendeel , de verfcheidenheid van Voorwerpen, die een verliefd oog da»elyksch komt te befchouwen , leid hun ongevoeliglyk af van die ftandvastigheid , voordeWelke men voorgeeft, dood en leeven te willen opofferen; doch waarvan de uitkomst, zich in een fchaduwagtig Niet komt te herscheppen.
Onmiddelyk onzen weg van Angers op Saamur heen richtende, vonden wy ons genoodzaakt, door een kleine onpasfelykheid die myn Oom overviel, om een paar dagen ia een nabuurig Dorp te moeten vertoeven, by welke gelegenheid, myn waardeRozaliï, een «ieuwe Schok voor haar teêrgevoelig hart onder!



tlergtng; waarvan wy de omdandigheden, teil befluitYan dit Hoofd/luk, zullen laaten volgen^
Een foort van Beroerte verplichtte myri* Oom , om , zo dra wy in de Herberg waren gekomen, een Wondheeler te laaten haaien, en zich een ader te doen openen. De vet1* flagenheid onder ons , was in den beginne al te groot, dan dat wy iets befcheidentlyk wisten natefpooren; doch de éérfte
i ontfteltenis en grootde zwarigheid voorby zynde , wierden wy allen met een nieuwe
ï ontroering overladen, wanneer wyRozalif na het geven van een fterke gil, by ons iri onmagt zagen nederzygen. Ik greep nog
' tydigdie waarde halsvriendin in myne armen*, toen wy de geen, die myn' Oom had adergelaten , op zyne kniën voor haarzagen ne-
li dervallen, onder eene herhaalende uitber-'
|l fting: Zy is bet, Hemel'. Jal Zy is betl —i
Niemand van ons wetende, wat dit zeggen wilde betekenen , keeken wy eikander als domme beelden aan, tot dat Rozalinen laat_ den haare oogen ontfluitende én de Perzoort aanfchouwende die by haar lag nedergeknield» ;n een diepen traanenvloed kwam uitteber! lïen, die ons altcmaal weemoedig maakte; II. D s s £ doen



f2
dochmy inzonderheid in 'tvermoeden brat, dat deez' Artz, de bewuste Champagne wel ion zyn , die haare jonge onnozelheid eertyds had misleid gehad. Zy liet ons ook in geen lange twyffeling daaromtrent, vermits bunne eerfte vervoeringen zo haast niet wajen afgelqopen, of zy vielen elkander om den hals, en wischten in hunne onderlinge ïraanen , hun voor heen geledene rampen en •nheilen uit.
Zulk een aandoenlyk fehouwfpel, bekwaam om het ongevoeligfte hart tot medelyden op Ie wekken , deed ons eenparig deel in deze omftandigheid nemen, en my voor myn by<zon "er alle poogingen aanwenden , om deze twee verwyderde gemoederen zo veel mogelyk te bevredigen ; waarin ik gelukkig ge3ioeg was, om door myne geringe welfpreienhei i, te flagen, en alle verder onder, •zoek van zaaken tot des anderendaags te verfchuiven.
Ik kon ondertusfchen heel ras aan myn Waarde Vriendin bemerken, dat 'er nog een vonkje haarer éérile liefde vóórhaar Minnaar fehuLde, en zy niet onverfchilligfcheen, van
hem



*3
hem wedergevonden te hebben. Ik wilde haar echter niet voor noch tegenfpreken; voor en al eer ik de gevoelens enden inborst van Champagne nader had leeren kennen ; waarom ik RozaH* de voorflag deel, van hem den volgenden morgen eens tusfchen zes oogen te onderhouden, onder belofte, haar alsdan naar myn krank vermogen, met raai en daad behulpzaam te zullen zyn.
Zo dra wy ons daartoe in 't afgezonden bC vonden , en ± Champagne een kleine fchets van myne genegenheid voor zyn gewezeneMinnares had gegeven, en van het belang 'twelk in de welvaard haarer perzoon kwam te dellen ; verzogt ik hem, ons een rondborftige verklaaring te willen doen van zyn manier van denken, en waarom hy, na hetontrooven van haare eer ; haar zofchelmshad verhaten , en ten prooi van het wispelturig lot had overgegeven?
„ Helaas, Mcjuffer, zeide hy , wat zal „ ik veel tot myne verfchooning bybren-
" gen? Na dat ik my zelve geweld
„ had aangedaan tot die eerlooze ongevoe„ li-meid , waardoor ik myn waarde Rozalii Y 2



„ in een aJlerrampzaligfte poel van onheil
* kwam te ftorten , dreef my de wroeg.V „ en wanhoop nog verder van haar af; in plaat„ fedatik myne verworven glorie zoude heb„ ben tragten te vernederen , om tot haar we„ der te keeren en de onfchuld te voet te „ vallen. Waar ik my bevond, ik had nergens
* rust noch duur, dus ik als balling van de
* eene tot de andere Plaats kwam te zwer„ ven , tot datdenood my dwong, myn be„ fiaan in het dragen van de Snaphaan te gaan „ zoeken. Met deez'kommerlyke Mand, ver» meerderde ook myn hartzeer, en ik weet „ niet waartoe ik mogelyk zoude hebben kunnen befluiten, zo myn Kapitein, onder „ wiens Compagnie ik my bevond; niet iets „ meêr als gemeens in my had opgefpeurd, „ waardoor ik van Soldaat tot de hoedanigheid' „ van Lyfknegt, eerlang tot Kamerdienaar en „ vervolgens tot zyn Vertrouweling wierdt „ bevordert; het welk my goede dagen ver„ fchafte, dewylhy zeerryk en een Edel„ man van geboorte was. Doch het was al„ les voor my maar een bedrieggelyk fchyn-
geluk, 'twelk my niet lang toelagchte; „ want omtrent veertien Maanden by hem „ in dienst geweest zynde , kwam hytefter.
i. ven



„ ven, en liet my over aan 'tlos geval, als " hebbende de tyd niet gehad, omvoormyr " ne beftendige welvaard te zorgen. Naeen „ gernimen tyd ledigte hebben gegaan, kwam Ik te Parys in dienst van een Jong Heer „ die het voornoemen had gefmeed , om de geheele Wereld rond te reizen; doch. „ nauwelyks eenige maanden met hem „ in Duitschland geweest zynde; kwam deze „ gelukzon weder voormy het hoofd onder te duiken, en in een fchandelykTweege,, vecht, de verfchuldigdeTol aandeNatuur „ te betaalen. Dit noodzaakte my; ander,, waarts myn fortuin te gaan beproeven, tot *' dat ik eindelyk als Leerling by een Heel,, meester te Straatsburg geraakte,by wien ik in korten tyd zo veele vorderingen maakte , „ datikmydorst vermeten, die Konst zelfs „ by de hand te vatten; waartoe de weder'„ komst in myn Vaderland , en het my aan,, bedorven ftuivertje myner overledene Ou,'t deren, my in ftaat kwam te (lellen , om op '] dit Dorp de Heelkonst met zulk een geluk',' kig gevolg te oeffenen.datik 'errykelykmya " 'beitaan door hebbe; midlerwyl het lot my „ bovendien zo gunftig geweest is, van my„ ne waarde Rozalit, wiens beeltsnis ik alF 3 * toos



„ toos in myne gedachten hebbe gehouden , zo wonderbaar weder te doen vin„ den, en. wien ik over myn voorleden „ wangedrag om vergiffenis fmeeke , vie„ riglyk wenfchende, om myne overige lee„ vensdagcn met haar in een wettig Huwc>, lyksverbond te flyten.
IX, UOOTBz



IX. HOOFDSTUK.
Adeline vervolgt met haar ^zelfchapj haare Reize over Saumur.Poiners, la Rochelle , Rocbefort en ander* Plaatfin, tot Bourdeaux- BefchjÜng dier Zee-Stad. Het geeneAde^ aldaar wedervaart. KJoekrn^ dlge daad van Rozzhè, en gelukkige gevolgen daarvan.
T)at de tegenfpoeden vry mefir dan da
i is een onbetwistelyke waar
nl^dtd Ondlrvinding «een— Sri heeft De wisfclvalligheden , welke ttgd heeft. had uitgewischt.
Öaeipapw eemDe tya , Verhaal kwant zo als ons door zyn eenvoudg Verhaal
« blyken, ^f^^gS^^ alle die vuile vlekken van gev met welke de losbandige Jen*^denfcfinet worden , en die de wel cp baelden hunner ziel, voor een X)d »



Ij
poel eener duistere afo-m^ j„_„ ....
fron ° uue" neaerzin.
• rypheid va" Jaarenen de
cverdenkmg, hen met fchaamte op hunne
joorledeneverbyneringen en wanbedryv n doed te rug tién, aampagne verftrekte Lervan tor een overtuigend voorbeeld, en zyne noodlottigheden hadden hem met een "Z berouw en leedwezen, tot de deugd doen ivederkeeren, Alle de navorsfchingen , d e xvy.zomet betrekking tot zyn perzoona, leevensgedrag, in het dorp deeden , bevestigde zulks; en dus kon ik myne teërgelieftozak* geenfints ontraden, van zich door het Huwelyk te verknogten aan een' Man met wten zyde éérlle Liefdekoorden in Ce .vroege Jeugd gevlogten hadt.
Maar, hoe my te onttrekken aan ee,,e GejeUixne, die my zo waardi ^ ^ den? Onze Zusterlyke gemeenfchap* £2* ons beide even zeer aan 'thart; zy kon my zo min verlaten , dan het my mogelyk was ?m van haar te fcheiden ; en , hoe fcherp wy onzehersfenenfieepen, om ietsbefcheidentiyks mttedenken, wy wisten 'er niet anders ?P te verzinnen, dan dat dit lieftallig MeysJfi, my op de verdere Reize zoude blyven
ver-



?2
verzeilen , en Champagne zich by ons zoude vervoegen, wanneer wy wederom in Holland zouden terug gekomen zyn , en alsdan 2yn Huwelyk met haar volftrekken; tenvyl by inmiddels onze afwezigheid, zyne zaaken op het Dorp zoude vereffenen. Echter kwam hy zyne Minnares tot Sauvmr uitgeleide te doen; doch zyne bezigheden hem geen lang verblyf 'by haar vergunnende .verplichtte hem, 's anderendaags weder naarhms ie keeren.
Hoe weder en aandoenelyk bet afleheid dezer twee Gelieven was , behoef ik niet te zessen, wanneer men de Liefde al haar recht laatwedervaaren.en t was alleen de Reden, die in dit dringend geval moest fpreken en Rozalië Uit de armen haarer toekomftige Bruidegom kwam te fcheuren. By welke gelegenheid , ik hartelyk deel nam in de onlesfelyke traancnvloed die zy beiden, by het doen van hun laatfte vaarwel, kwamen te ftorten; hebbende zelfs eenige dagen werk, om die van Rozalië te ftremmen, en deze waarde Vriendin te troosten met de verwyderingvan een" Minnaar, die het haar onmogelyk was, zo fchielyk te vergeten , cn



»° <«SS5H»>
door wiens gedurig herdenken op zyn' perzoon , ik veel moeite had, om haar weder in haare gewoone luim van vrolykheid te "rengen. — Maar laat ons vervolgen.
I A!ho«vel Saumur, binnen haare bemuuringen , niet zeer groot is, ftrekt dezelve zich, Biettemin vry verre uit, door haare zesaanzienelyfce Voordeden , die niet onvermakelyk gelegen, en kragtdadig verfterkt zyn. De Stad zelfs, is liggende beneden eeuenBere, langs de Rivierde Loire: De Ingezetenen zyn 'er over't algemeen zeer ryk en vermogende. De Brug, die over de Rivier leid, is zeldzaam om deszeifs bouworder en deaangenaame wandelwegen die derwaarts heenen leiden, Boven op den Berg, is een overpragtig Kasteel, 't welk groote tegenweer ka» bieden.
Onmiddelyk dat wy ons alhier bevonden , bekroop myn Oom de lust, om de Stad Tours te gaan bezigtigen, fcboon het buiten 'tbeftek van ons gemaakt ontwerp was; doch degui> dige berichten , die hem daarvan wierden gegeyen , maakte hem nieuwsgierig.
Deeze



S>1
DeeZe Stad werdt, om deszeifs fraaijeigVranks Lus^f genoemd: eninder%'ze verdient wel, dat wy 'er ons een tenV by ophouden, als zynde de Hoofdftad der P,oL/, van dien naam;want, be-
toefchryven, maakt haare grou * rjjr^ i m nra«ni"e Gebouwen, Kersen en ande vebefcïouwenswaardige Zeldzaamheden, deze ve zeer vermaard. De omliggende LandsTouwen zyn overvloeide Jn Graan^ allerlei Boom en Aardvruchten. DeJ"W°° zvn beleeft, zagtzinmg,milddadig, niet
zaam , en vriend Vreemdelingen W gemeenen Man is 'er zeer arbeidz a.n, m zonderheid ter voortzetting hunner ZydeWeveryën.diehierin menigten gevondett worden en welkers Stoffen door geheel drapa kragtdadig getrokken zyn; 1 zvn zy hunne Koningen tot de dood Be frour en zouden goed en bloed'er voo opzntên , waarvan de Historie van Kant ir VU. en d: HL konnen getuigen,
„ v--ftfc«»ti.ri dit alles veele opmerk¬
zaamheden ; onder anderen hebben hier £



i>2
f?eHaamde hunnen éér/Ie Oor-
J^B^eend. door het volgende Mhvei. «and. — Het geroeene Volk in de verheel, dmg zynde.dat 'er.>,nagts een Spook lang» de Straaten glng, waarendiemen de Koning Bugo noemde , oordeelden hieruit, om dat .men meermaals op die tyden eenige verza. «dingen van Menfehen by elkander gerot gg, dat het Zyne Aanhangers waren , en ga.venze daarom de voorgemelde naam van Hugenoten of Geuzen-hoewel de befchaaftheid der tyden die fchimpnaamen in de verbrei beid hebben begraven. °
Opzigtelyk de Stad Tours zelfs, hoewel ze vry groot cn uitgeflrekt is wegens haare menigte Voordeden , heeft ze echter twee aanzienlyke Straten, die zich van het eene tot het ander einde der Stad uitftrekken De «eene Brug, die over de Rivier de Loire ligt, heeft i9 boogen of gewelven, en & zeer aangenaam en vermaakchk om te be wandelen, door de fraaije Gezichten, die" men 'er over de Lahderyên en op de Stad heeft, want zy beflaat verfcheide kleine Eilandjes , alwaar veele Kooplieden woonen wier aaneengefchakelde huizen, een foort' van Straat opleveren. De Malibaan, die
?aü



n
aan de kant der nieuwe bemuuringen is, beftaat uit vier rcijen boomen, welke byna «een wederga in hoogte hebben, en is een aan-enaamebelommerde Wandelplaats metde Zomer. De voornaam (te Ge (lichten dezer Plaats , zyn , die van St. Gratiaanen St. Mar. tin: De éérfte is niet zeer oud , maar pragtig, en heeft drie buitengemeenehooge Toorens, rondsomme met wonderbaare Bceltenisfen verfierd , die , hoe zeer zy ook , zedert de laatfte Religie - Oorlogen, gcfchondcn en verwoest zyn, nochtans verdienen gezien te worden ; gelyk mede het klokkenfpel, 'tKoor, en de Kapel, waarvan de pilasters , kolommen en lambrifeeringen, allemaal 'zwaar verguld zyn. In 't Koor is ean konstig Uurwerk, 't weik de dagen van 't Jaar, de Planeeten en de Maansloopen aanwyst, nevens eenige kleine klokjes, die onder de Hoofdmis fpeelen ; by welke gelegenheid, zich van zelfs een deurtje outfluit, waar uit een Proceffte van Beeldjes te voorfchyut komt. — De K^rk van St. Martin, ( waarvan de H. Reliqulïn door de Hugenoten verbrand zyn) als ook bet Altaar en Orgel, zvn niet minder befchouwenswaardig. Dien Tempel is 160 voeten lang, heeft 5a raamen
of



9i «g_ j>
of venfters, 20 kolommen , 19 deuren of ingangen en 3 Toorens; waarvan 'er een by de 300 trappen hoog is. wanneer men een klok van 7$ voet over 't kruis en van 22 voeten in den omtrek, ontmoet .welkers enkele klepel, meêr als honderd pond zwaar weegt.
Onder het getal der Kloosters , is die der Mindermoeders het meest opmcrklykst. Deez leiden zulk een ftreng en boetwaardig Iee~ ven, dat zy nooit eenig Vleesch gebruiken, of iets nuttigen 't welk daarvan herkomftig is, zelfs geen melk, boter noch kaas: Het iïrekt tot een verblyfplaats voor veele Godvruchtige Mannen :DeGetetterden enNieu wsgierigen vinden hier een fraaije en keurige Boekenkamer, zeer uitmuntende Schilderyën
en meêr andere merkwaardige zaaken
Het Kasteel van Tours, gebouwd op eene fteenrots, werdt voor onwinbaar gefchat, is •en zeer oud gefticht, en verftrektin devoortydige Burgerlyke Oorlogen , tot een veilige fchuilplaats derVcrlïelykePerzoonen vanFrankryk. Men liet 'er ons nog twee vaazen met asfche zien van verfcheide verbrande ligchaamen, é*ie men 'er in 't Jaar 1591 bad opgegraven,
ca



<■—-*> 95
en zekerlyk van doorluchtten huize moeten zyn geweest.
Behalven alle deze Merkwaardigheden ,dic wy binnen Tours zagen, gingenwyookrhaa* ren omtrek bezigtigen ; onder anderen twee mylen daarvan daan, de onderaardfche Grotten , waaruit het water geftadig vloeid en zich in fteen verandert, hoe heet het jaargcty ook mag zyn. Wy vergaten ook niet de beruchte Abtdy van Marmontiers , als bevattende veele zeldzaamheden. Dit Klooster ligt aan '£ hangen eener Berg, en is befloten in zyne Muuren, gelyk eene Stad, met fchoone Wyngaarden beplant, van waar de Wyn door loods pypen of buizen , tot in de Kloosterkclders werdt geleid. In de Kerk zelfs , bewaard mende Heilige Olie , waarmede Henrik de IV. gezalft zoude zyn , en waarvan men ons veete wonderen verhaalde. Men liet ons ook alle de Vertrekken van het Klooster zien .nevens debeide Eetzaalcn , waarin verfchcidentlyk gefpyst wordt, in de :ene op de vette en in de andere op de magere dagen; als mede de byzondere Slaapkamers , zo voor dc oude als nieuw aankomende Kloosterlingen; doch de Monnikken, hebben 'er ton -wtgemeen



meen verblyf, niet meêr dan éëii vertrek» met tweefchoórfteenen, daar's Winters vuur in word geftookt. Alle Vrydagen en Satur_ dagen , deelt men'er een pond brood uit aan" ieder behoeftige. Inde Tuinen zagenwyde Kapel van de Zeven Slaapers. Ook wierden ons niet verre van dezen Oord, deoverblyfZelen aangewezen van een' ingeftorten Berg, onder welkers Puinhoopen veele Menfcheil omkwamen , behalven ééne Vrouw, die eenige dagen onder dezelve bleef leggen , en naderhand ontdekt wierdt, hebbende zich aldien tyd gegencert met Eyëren, die zy 'er gevonden had en onder haare oxels had gaar' gemaakt.
Om eenige min aangelegener Plaatfen met ftilzwygen voorby tegaan,begavenwy ons over Loche en la Haye, van welke beide Steedjes niets zonderlings te zeggen valt, op Cbatetlcram, alwaar wy by onzen doortogt, de uitgelezene Mesfen en $chaaren - Fabriek bezigtigde , benevens de fraaije Brug, die CatbarU na van Medicis 'er over de Rivier heeft laaten bouwen, van 230 treden lang en 60 breed , rustende op negen boogen ; gelyk mede de Diamantflypery van zeker foort van fleem-
jes ,



«|S=S> §T
les, een wezentlyke overeenkomt! hebbende 'met de egte en fyne Diamanten ; waarvan wy 'er eenigen opkogtcn.
Hier van daan gingen wy met een kleinen omweg , het Steed ie Ricbeluv-, waarvan wy met veel lof hadden hooren gewagen , opnemen. Het zelve is gelegen in 't midden «ener vlakke Landsdouwe aan de grenzen van Poitcu , en vermaard om de geboorte die 'er den Kardinaal Hertog van Ricbeliixt heeft ontfangen. De Stad , hoe klein in deszelf» begrip , verrukt het oog door haare regelmatigheid , zynde de Straaten lynregt, breed en zindelyk, en de huizen , zo van binnen als van buiteu > heel net betimmerd. De luchtltreek is 'er zo zagt, gematigd, helder en gezond , dat men 'er byna van gee* ziektens weet, liggende tusfehen zeer Hevige muuren , diepe graghten en toorens . die het buitengemeen fterk maaken ; werdende deez' aangenaamen oord , nog meerder verheerlykt, door zyne fraaije en zuivere Fonteinen , Wandelwegen en TuinenBehalven deze en meêr andere gunftige bevootregtingen, heeft het verfcheide Schooien, daarraen, zender dat men naar.eenig II. De n. * aP"



ander deel van Vrankryk behoeft te reize©-,-' allerlei Konden en Wetenfchappen, kan leeren ; als Dansfen , Schermen , Paardr.yden cn al het geene ter befchaaving van de Jeugd kan verftrekken. Dus het geen de minde twyftel overlaat, van de goede geaardheid -haarer Burgeren ; wier zamenleeving niet genoeg gezogt kan worden.
Het Kasteel, door voorgemelde Kardinaal gedicht, is. mede een wonderftuk van de Kond, en kan niet genoeg naar waarde beichreven worden; te meêr, dewyl alles wat dien grooten geest zich onderwond, het toppunt der. menfehelyke volmaaktheid moest bereiken. De oude Poïetsn , mogen van hunne Betoverde Paleizen zo hoog opgeven a}«- z-y willen , dit Kadeel overtreft verre alle verbeeldingen; want, 't zy men 'er de Dreeyen , Perken, Wildbaanen , Tuinen, Grotten , Watervallen, Marmere en Metaale Beelden , Vischryke Vyvers , en geurige Bloemperken van befchouwd: 't zy. men 'er de fraalje Vertrekken , Zaaien , Kabinetten, Galleryën, kofibaare Meubelen, Tapytcn, Schilderingen en andere Sieraden van opmerkt , men is vcrplieht te-zeggen, dat het.
al-



<g —i—a> 9??
alles-het oog verblind en een Jard'th Parméys opleverd ; dewyl buiten dit alles, deze Land'.treek overvloeid van Vruchten, Craa" nen,. Wyngaarlen en Wild. De Kerk heeft aan deszeifs ingang, twee konfrig gewerkte fleene klokken , gemaakt op de wyze van Piramiden, en het Hoog-Altaar aan beide zyden met uitnemende marmere p:laaren verfierd , en door een verguld Verhemelte overdekt. In de Kapel zagen wy een Castrum Doforis van zwart floers , rondfom met filvere franje van een hand hreedte, belegt, ln de groote Gallery van 't Kafteel , ziet men de voornaamfte Veldflagen, door Koning; Loltwyk di XIII- bevogten , afgebeeld ; alsmede verfcheidene Standbeelden , uit [taliën derwaarts overgcbragt, verbeeldende Alexan-der, Augujhts, Scipio, Senten en andere beroemde Mannen. In "s Koning Kamer, liet men ons drie Waterpotten van Porfyr, of rood marmer , zien ; benevens eenige Schiideryën , die men op hondert duizend kroonen fchatte. De Koninglyke Vertrekken zyrt 'er by uitnemendheid ryk mer goud verfierd, en de floten en grendels der deuren van louter filver, waarop de Wapens van den maergenoeuideu Kardinaal, jefoeden zyn.
9 i Ia



*» c-, y
In 's Kouings Bedkamer, werden alle de voornaamfte Vrouwen van 't Hof in Schildery vertoond. In dit zelfde Vertrek , ziet me» een Tafel, die op eeri millioen Guldens gefchat werdt, zynde de kanten van Serpen* tyn , of Egyptisch groen Marmer , de grond van wit Marmer, doorwerkt met Ultrama' ryn\ of Azuurfteen, Coralynen en Smaragden . 5in 't midden belegt met een Agaatfteen, ter breedte van 20 en ter lengte van 30 duimen , rondfom met twaalf andere Agaten, ter grootte van ,een Ryksdaalder. Kortom, 't was met veel moeite , dat wy ons aan dezen aangenamen Oord onttrokken , fchoo» wy ons verzekert hielden , dat wy eerlang »og meêr vermakelyke en merkwaardige Landftreeken ftonden te bejegenen • weshalven, wy, na een vcrblyf van drie dagen , enze Reize naar Pwitrs vervorderden.
Deze Provintie, waarvan ze de Hoofdftad is, bevat meêr dan twaalf hondert ParoMtn of Kerfpeelen , 42 Abtdyén , en een oneindig getal Kloosters. Ze Ieverd alles op , wat tot vermaak en geneugte van 't Menfchelyk leeven kan verflrekken ; als , een menigte fraaije Lusthuizen en Buitenplaat-
fon ,



lei
&n, veel vuklige Bosfchen voor de Jagt vriendelyke Ingezetenen, van een vrolyke en lugthartige gedeltenis , hoewel wat dekelig en fchertzende in hunne ommegang, waar door men eenigfints omzigtig dient te zyn: Vermaaklykheden en tydverdryven va» allerlei flach, een overvloed van Koorn, Wynen, Wild , Visch , Lynwaten , Wolle en andere ligchaams - noodwendigheden ; kortom, fchier alles wat een Sterveling tot zyne vergenoeging op deze Wereld zond* kunnen wenfchen ; zynde den Adel an de fchoone Sexe in deez' Landftreek zo wtlger maakt, beleeft en gemanierd , den Burger zo verplichtende, het gemeene Volk zo zagtmoedig , en den Boerenftand zo wel te vreeden en voldoenende van aart, dat me» het zich tot een geluk zoude moeten rekenen, alhier zyn leeven te verflyten.
Peitiers is een der grootfte Steden van 't Koningryk , liggende uittermaten verheven, Haare Vorftelyke Gedichten ryzen tot aan de Wolken en kuniien meêr als drie uuren verre gezien worden; midlerwyl de fraaije Wyngaarden en Tuinen van deszeifs omtrek, een verrekkelyke vertooning geren. Nochtans 8? »



ïfi haare ftand, hoe betoverende "oor het oog, eenigermaten ongeregeld. De overblyffelen der vervallen Muuren , geven een denkbeeld ■Tan deszeifs aloudheid. 'Er zyn verfcheidepragtige Kerken , onder anderen die van St. J?ieter; gebouwd van blauwe Arduinfteen, in welke nog een gedeelte der baard van St. M'irtiatus, de Stichter derzelven , vi'ordt bewaard. Die van onze Lieve Vrouwe, alwaar men de beeltenis van Conjiantinus den Grooten , éérfte Christen Keizer, ziet, met den degen in de vuist, en gezeten op een moedig Ros. Vervolgens de Kerk van St- Billarius , daar men een Grafplaats vind , die de Lyken binnen 24 uuren tyüs verteerd. Men bewaard 'er ook, de Stam van den Boom, welke verftrekt heeft gehad voor de wieg van dezen Heilige; waar in men de geene heden* daags nog nedarleid , die niet wel by 't hoofd zyn en zomtyds door dit middel met Gods kulce herfteld worden. Dè Bedelaars hebben 'er een algemeen goed Gebouw tot huisvesting: Ook hebben 'er de Kapucynen, Je. Jititen en andere Ordens, zo voor Mannen als Vrouwen , zeer aanzienelyke Kloosters. t)e Burgerhuizen, zyn'er meestal als kleme Paleizen in bouwkunde en netheid. De
Mark?



Ul-'$- ïOg
Markten groot en zindelyk, en de 'heel vvyd en veel "begaan- Behalven het Kasteel en Koninglyk Paleis, moet men 'er ook de groote Fontein zien, van waar het water met Ezels dagelyks door de Stad werdt omgevoerd. Het Stadhuis bevat mede veele zeldzaame Oudheden.; kortom, de-leeven*wyEe is hier buitengemeen behaaglyk , vooral in de W.ntertyd,. om Paasfchen cn by het verkiezen van een Hoofdfchout , of JU.fr» , zo als zy het noemen. By welkeBelegenheid aanmerkelyke Vreugdebedryveri werden aangeregt, zo van Concerten, Asfem. Wèn, Bals, Vuurwerken, Maaltyden en allerhande Bankettecringen , die de Dames zelfs, met hunne tegenwoordigheid komen, te vereeren
Om niet uitteweidefl In'.de verhaal en diemen ons deed , van de wisselvalligheden, die deze Stad in vroegere tyden heeft uitgewischt, zullen wy ons vertrek verhaasten naar Roebelle, na een woord twee drie gezegt te hebben van de wonderbaare Steen, even buiten de Stad Polders, die 60 voeten in den omtrek en de dikte van 3 voeten heeft, cn aldaar door de H. Radegonde gebragt zoude ayn ; waarvan ons veele Fabeltjes wierden
1 G4 vec"



X04 r
Verhaald , bekwaam mm de kleine Kinderen mede in flaap te wiegen. Ook zagen wy daaromflreeks, de zogenaamde Spelonk, in dewelke men zeide , dat de Ouden gewoon •waren zich re gaan vertreden , daags na de Bruiloften ; doch fints 'er een jong gehuwd Vrouwtje, zich door een onvoorziene val, dèerlyk het hoofd kwam te bezeeren . had men die belagchclyke gewoonte afgefchaft.
Van Poitlers op het Stedeke Lufigna* komende, waar van niet veel byzonders te -zeggen valt, dan alléén, dat het berucht is , door de Koningen die het aan Jerujalem en het Eiland Cipres heeft gegeven, vervolgde wy onze Reize op Maixent, alwaar wy niet Weinig bevreemd ftonden op te men, dat 'er alle de huizen van hout gemaakt , en 'er geheel als met witfel beftreken waren / Nochtans is 'er het vertier zeer groot in Serg-ën , zyde Stoffen en wolle Lakenen. Vervolgens kwamen wy te Niort eene Stad byna zo groot als Blois, maar van weinig aangelegenheid voor een Reiziger dan dat 'er veele pragtige huizen zyn "die door luiden van Staat bewoond werden.
Roebelle t daar wy onmiddelyk belande,
en



<g L-> 105
en berucht is door de Burgerlyke Oorlogen en Beroertens, kan met recht voor een zeer gewigtigc Zeehaven gehouden worden, werdende aldaar een magtige Koophandel naar alle de vier Werelddeclen gedreven ;( inzonderheid van de Goederen die 'er uit de Indien aankomen. In vroeger tyden, hielden de Gereformeerden dezelve voor hunne Wapenplaats , en hadden de Stad zo kragtdadig verfterkt, dat ze voor onwinbaar Wierdt gehouden; hoewel Lodewyk de XIII, dezelve, na een lang en halfterrig Beleg, ben-agtigde. Als de ftroom is afgeloopen , ziet men nog de overblyffelen va'1 den Dyk, door middel van dewelke ze eigentlyk wierdt vermeesterd. Dien Vorst liet de Werken 011middelyk flegte, en fchonk de Ingezetenen genade. De Haven is gefloten door middel eener yzere keten , zo dat 'cr de Schepen , zo wel voor den Vyand als de ftormwinden , in veiligheid liggen; terwyl 'eraan dien kant, ook nog eenige fterke Bolwerken en Gefchuttoorens ter verdediging gevonden worden. De Straaten van Roebelle, zyn lynregt , en de huizen onderfchraagd door boogen cn gaanderyén, waar onder men voor de regen en de zon , beveilig* ka:i gaan- De Catbedrale Kerk » door de GeG £ re*



reformeerden gebouwd, is overpragtlg et heeft tb fraaijte byna geen gelylc. Het gemceneVolkis 'ervry onwelleevend , norsck cn flüurs, doch -de luiden van eenig aanzien , zyn 'er beleeft cn vriendclyk. De Stad, die geen andere Overheid heeft, ais de Koning, werdt geregeerd door een Hoofdschout, die , wanneer hy uitgaat, gemeenlyic "begeleid wordt van veertien Dienaars, omhangen methalfvaaleroodeMantels.en gewapend met hellebaarden. Den Raad beftaat 'er uit hondert Perzoonen, zo Pairs als Schepenen. Voor het overige, bezajen wy 'er ook de Munt, 't Stadhuis en Gefchutgietery.
Wy vertoefden evenwel niet meêr als een groote anderhalve dag te Roebelle, en kwamen vervolgens te Rocbefort: Eene Stad in de Provintie van Xaintonge, gelegen aan de Rivier Cbarante, zes uuren van bovengemelde Plaatshebbende een voortreffelyke Zeehaven, Koninglyke Wapenzaal en Gewcermakery. 'Er zyn ook Smederyën voor de Ankers; verfcheide Werven, alwaar de Masten , Jlffuittn of Rolpaarden, het Schryn-Beeld en Schilderwerk voor de Scheepen vervaardigt werdt. Als mede eenige aanzienlyke Hellingen voqr den Scheepsbouw, de Lynbaanen , Fisuaii-



ft en Kruit-Magazynen, en de Gefchutgietery. Men vind 'erook , Zeilmakeryën , een. Hospitaal en bet uitmuntende Cazemen of Bratkenhuis , daar de Koning , drie honden voornaame Perzoonen , op deszeifs kosten , laat onderwyzen in alles, wat hen nodïg'isvoor den Zeedienst te weeten ; kortom , 'er Z) n weinig Plaatfen in Vrankryk, of elders, alwaar de Reizigers beter hunne nieuwsgierigheid kunnen verzadigen , en waarórrjtre t myn' Oom wel 't mees. opmerkzaam was, door de wetenfchap en kennis welke hy van alle deze dingen hadt. Omlertusfchen zynde Inwooners der Provintie van Xaintonge, betrekkclyk den gemeenen Man , wat lui en vallis, doch met dit alles , vry geestig, fcherpZinnig en vol moeds. Maar de vo-inaame luiden, zyn'er, in tegendeel, zeer befchaafd en builen alle die gebreken.
Van Rocbtfort namen wy de weg op Satn~ iM.de Hoofdftad van voorzeideiVow««V;welke overvloeiende is van allerlei Graanen en Vruchten. Deze Srad ligt in zulk een' aangenaamen Oord , dat de oude Romeinen » dezelve voor hunne Lustplaats hielden. Het Kasteel leid 'er verheven op eene Rots, die
deze



tcS < L.!JII.'I'J.U>
deze Vesting byna onwinbaar maakt. Me» kan van de aloudheid der Stad oordeelcn , door deszeifs enge en ongeregelde Straaren. De Brug, die 'er over de Rivier ligt, is van de Romeinen herkomftig. Beh»lven verfcheide Kerken en Kloosters, ziet men 'er menigten Oudheden en vervallen Gedichten , te wyoloopig om alhier tcvermelden. Wybe" zigtigde 'er ook de vermaarde Abtdy va» St. Senediaus, welkers abtdisfe , doorgaans ee« Princesfe of Dame van de allerhoogfle geboorte is: als mede de Fontein van St. Sttlla, waarvan men ons zeide , dat de Wateren zeer heilzaam voor veele kwaaien en gebreken waren. De Inwoonderen dezer Plaats, zyn vry goêlyk van aart, openhartig en pragtig in hunne kleedy : Zy beminnen het fpel, de goede cier en alle andere yermaaken.
Alhoewel ons voornemen was, om van hier op AngouJhnc te reizen, gingen wy echter alvoorens eenige andere Streeken bezigtigen , onder anderen , het Steedjc Breaages liggende aan de zeekant, ééniglyk berucht wegens zyn deugdzaam zout; hebbende gewoonlyk een vry flerke Bezetting , fchoon her ilegts in 5 a 6 geregelde ftraaten beftaat.
Van



<=s=s>
Van hier kwamen wy te Royan een groote Burgt, beroemd wegens deszeifs fterk Kasteel, het welk het ongenaakbaar maakt,.maar is.andcrfints van weinig beduidenis. Vervolgens reisden wy op Bla-je eender fterkfteen oudfte Steden vanVrankryk, zynde verdeelt in de Boven-en Benedenftad; hebbende de éérstgemelde, die op een Rots leid , een aanzienlyke Bezetting van Krygsvolk ; doch de Benedenftad is veel ultgcftrekter, maar' heeft geene graghten of muuren. In dezelve woonenverfcheide ryke Kooplieden .handelende meest in Wynen. Barbefuux mede doorreizende, bevonden wy eene Stad te zyn insgelyks zonder muuren , doch gelegen ia een redelyke vruchtbaare Landsdouvve.
Om geen min aangelegcner Plaatfen, die wy doortrokken aan te roeren, zullen wy ons ommddelyk te Ar.gouUme laten vinden; welkers Provintit, fchoon niet zeer uitgeftrekt; nochtans ryk in allerhande Graanen » overheerlyke Wynen, Houtgewasfen, en zelfs» in Zilvermynen is. Hier worden de beste Franfche Papieren gemaakt. De Inwooners zyn beleeft en zagtzinnig, de lucht zeer fyn e* de leevensmiddelen by uitnemendheid
goed.



goed. Om kort te gaan, dit Landfchap levenj alle genoeglykheden op die men zoude kunnen wenfchen.
Angauléme is de Hooflftad der Provintit, alwaar eertyds die beruchte Veldflag geleverd wierdt, tusfehen Cloris de 1. en Alarie, K.ming der Gothen; welke laat (Ie met eig'.n hanien gedood wierd van den éérstgemelde Vorst, volgens de Befchryving die 'er ons
de Historie van Vrankryk van geeft. De
Stad is gebouwd op eenen hoogen berg of Iteenrots , en heeft een Kasteel tot deszeifs verdediging; doch is nietzeer groot, fchoon ze '•edelyk lang is. De lucht is 'er buitengemeen fcherp en dóórdringende, en'er zyn veele opmerkzaame dingen te zien. In de I-Joofdk 'rk van St, Bitter, ziet men tegens een der Muuren een affchuwelyk Zeegedrogt hangen, 't welk, na veele verwoestingen te hebben gewrogt, met veel moeite ■Wierdt geveld. Men heeft 'er ook menigte Mannen en Vrouwen Kloosters en andere Geestlyke Gebouwen. Buiten de Stad zagen wy die beruchte Bror, diarons veele wonderen van verteld wier Jen , fbruitends uit de benedenfte afgrond eener Berg. Men
var-



verhaalde ons, dat 'er eertyds een Koningitii van Vrankryk was geweest, die een Mansperzoon , welke op de dood gevangen zat 4. door middel van een yzere kooi in dien afgrond liet nederzinkcn, voorzien van eenige» brandende fakkels ,om te onderzoeken r waar uit die watervloed oorfprouglyk was ; doch, dat hy by zyne terugkomst zeide , niets,anders gezien te hebben., ais vervaarlykc Steenrotfen en gruwelyke monfiers van Visfcheni en dat byaldien men hem niet weder in tyds' had naar boven getrokken, hy het van fchrifc; cn koude zoude hebben befturven. Nochtans is een van deszeifs- eigenfehappen, dat ze in een evenredige vleeijing blyft, flroomende nier verder als op denafftand vaneemmyl, hoewel met zulk een drift, dat ze op negen treden van deszeifs oorfprong, een Moolcn kan omdr.yven en een Schip voorttrekken. Ook leverl ze de flnakelykfte Farellen op, die met monde kunnen gegeten worden , en daar wy ons buitengemeen aanvergastte:
Onder meer andere opmerklykheden vair Angoullme, kan men ook flellen, dat 'er da.-. Yrou\vren door de bank verüandiger en ge-
fchllp.



fchikter voor de zamenleeving zyn dan de Mannen, zynde . bovenal hunne minzamen aart zeer innemende voor de Vreemdelingen, dewyl zy zich nimmer weigeragtig zullen toonen . om;met hen te deelen in eenige gepaste vermaaken. Hunne fpraak is zelfs zó lieftallig , dat de bevalligheden op hunne lippen fchynen te fpelemeijen , zonder dat echter hierdoor de Vrouwelyke zedigheid in 't minfte iets van haare waarde komt te ver-, liezen. Ondertusfehen zyn de Provinci'd ilm> te wéeten , die van. het platte Land, vry lomp en on'oefchaafd, maar goede en trouwe Solciaaten; daar tegen , bezitten de Inwooners der Steden veel verfland , fchoon zy wat hoogmoedig enverwaand zyn, entrotfeh dea Adeldom willen leeven.
De Prav'mtic van Limoge, werwaarts wy onze Reis heen rigtte , is een beroemd Landfchap ten aanzien van deszeifs vruchtbaarheid m Koorn, Wynen , Kastanjen , Yzermynen , Bosfchen en andereVoortbrengfelen tot 's menfchen leevens onderhoud. De Limofvners zyn over 't algemeen , vry handelbaar en arbeidzaam doch een weinig hebzugtig. Die van de Stad Lltnogt zelfs, fchynen wat eenvou-
dij



«Hg en onnozel, waarom hunneMaatfchappyJuist niet zeer behaaglyk is: Den Adel is 'erédelmoedig, milddadig, en vaneen goed voorkomen. De Jigt, de Schermkunst en de Wellust, zyn hunne voornaamftetydverdryven ; en , wanneer men hen omtrent één dezer drie dingen wil verplichten, moet men voorzigtigte werk gaan, alzo zy zich oa» de geringde beuzeling verftooren.
Om Limoge naar eifch te befchryven, moet men zich eene Stad yoorftellen , die de Aloudheid befaamd en vermaard heeft gemaakt, de Zomer behaaglyk en de Koophandel in top doed bloeijen. Deze zyn de eigentlyke Bronwellen dezer uitgebreide Stad, dewelke ge-' legen is tegen het neerhangen eener Berg en befproeid van de Rivier de Vtenne. Aan deszeifs verhevenfte Oord, is een Fontein, welkers wateren zich door middel van twaalf fraai je en lierlyke Graghten, door de Stad verfpreiden , waardoor het komt, dat het'er altoos zeer fchoon en zindelyk is. Wy zouden een geheel Boekdeel kunnen vullen, byaïdien wy alle de Kerken, Kloosters en Re< liquien wilden befchryven. Ondertusfchen vind men 'er , behalven de gemelde Footein.nog
il. Debl, H eene



«14 -f-awss»
«ene andere, welkers Kom van eenouwerwetfch zwart marmer is; en deszeifs water zeer achtbaar, door zyne natuurlyke goede eigenfchappen en Geneeskundige kracht; van welke zich de Mesfenmakers bedienen lot de verharding en het geven van de blauwe ftaalkoleur aan hunne Mesfen , met welken zy een Herken handel op Turkyên dry ven. lYlen werkt 'er ook in 't Emaus of EmailleerZei, veel beter dan ergens in Europa; zelfs ontmoet men 'er Kooplieden; die , offchoon hier geen bevaarbaare Rivier is, in Rykdom op een Millioen gouds gefchat worden. De Inwooners zyn 'er zo Arbeidzaam , dat zy altoos werkzaam zyn , tot zelfs Kinderen van C en 7 Jaaren, die 'er hunne kost konnen Winnen-
Onaangezien de Stad door goede bemuuringen verfterkt is, en met diepe graghten omgeven , heeft ze nochtans tot haare verdediging , twee aanzienlyke en magtige Forten. De nauwe en kronkelende ftraaten , geven getuigenis van de aloudheid dezer Plaats- De huizen zyn 'er over het algemeen gebouwd van klei , vermengd met zand en gekapt fcoo, gclyk by ons te Land deBoerenwoo-
nin-
V



Hingen ten platten Lande; ook zyn de daken of voorgcvelcn zo wyd hellende over de Straat, dat men 'erop den klaaren middag , nauwelyks de Zon kan bekennen. Het gemeené Volk, is 'er niet zeer vriendelyk noch befchaafd, maar de Vrouwenheelfchoon en poezelig. Men befchuldigt ze, datzeveel happiger zyn dan die van andere Gewesten dezes Koningryks, 't geen men moet toefchryven aan de fynte der Luchtftreek, die alhier zeer fris en zuiver is.
Inden ommekringvan Limoge , bezagen wy het Lusthuis Btminet, 't welk zo veel Kamers? heeft als 'er dagen in 'tjaar zyn , gebouwd •door eenen Admiraal van dien naam, ondec de Rescering van Frandscut de I, doch nocü onvoltooid. — Het Stedeke Gueret vonden wy niet onaangenaam, maar van een koud klimaat: De Inwooners bezitten 'erreelverftand en toegevenheid. Men vind aan deez* Oord de uitgelezenftc Kalverbcesten , en de vermaken zyn 'er heel menigvuldig. UJféi is mede een aartig Plaatsje daar de Vreugd en de jalouzy even fterk heersfchen , en de valfe Diamanten in overvloed gevonden worden, -j— UJerohii een Stad in Nedsr-LiwHDk



Ki 6 «ff. :p
jj zonderling in zyn foort, waarvan ik twee cyzonderheden moet aantekenen- De éérfte deszelven is, dat'er elk'Ingezeten de Rivier langs zyn huis of tuin ziet droomeh ;en de tweede, dat 'er geen huis is, waarvan de agtergevel niet naar een ouwenvets Kasteel gelykt, op de wyze van Paviljoenen of Priëelen , met leljen overdekt. Dezeldzaamheden der AbtJy van St. Benedictus verdienen 'er om gezien te worden. — De Stad 'Tutte daar wy insgelyks doorkwamen , vonden wy flegt betimmerd en onaangenaam gelegen. Men zeide ons , dat de luiden 'er zeer twistgierig waren, en 'er dagelyks moorden en doodflagen gefchiedde Wat hier van zy, men Jreeft 'er veele aanzienlyke Gedichten , onder anderen, de beroemde Abtdy van St. Clara » "welke niet zeer drookte met de zeden der Inwoondercn; wyl deze Geestelyken he^ gantfche Land begeuren met den roem hunner drikte deugd. Men wees ons alhierhet liuis aan , alwaar men voorgaf, dat den jet. Apostel St. Martialis , van de Ulisfen zoude gegeesfeld zyn geweest. Daaromftreeks groeid ook eenige Wyn op de Bergen , maar deze is zeer gefchikt, om iemand de darmen te doen byëen krimpen, gelyk die vanZww-



'ge, ten zy men ze een Jaar twee drie ge-
•keldert: houdt,
' De Stad Brivs is ondeftusfehen het tegendeel van Talie , zo omtrent de menfehelyke geüartheid , als de gedeltenis en 'tKlimaat, liggende in een Vruchtbaar Dal, overvloeiende vanalleriei Ooft, Graanen en Wynen ;zynde de Inwooners zagtzinnig envredelicvend . Waarom hier den Adel verkiest te woonen. Een kwartieruurs van de Stad, ziet men de Hermitagie , alwaar St. Antbonius van Paduai zyn verblyf gëhouden heeft en daar nog hedendaags veele Mirakelen zouden gefchiedeiv De leevënsmiddelen zyn 'er zo goedkoop . dat een Vreemdeling tusfehen nicht en das voor 30 Franfche' duivers vergast kan worden, op Duiven .Hoenders, Patryzen ,Haazen, Kalkoenen en andere lekkernyën meêr ; hetwelk 'er ons langer deed verblyven,als. wy eerst voorncemens waren geweest.
Om niet te gewagen van Sarlat, 't wélk eert' oude onaanzienlyke Stad is, fchoon 'erveew le ryke luiden woonen , alwaar een menigte! Salm werdt gevangen , en welks Handel fchier alléén in Nóoten-Oüe beftaat, vertrokken wy" H 3 °Ê



op de Provintie Ptrigord, Deez' Landfehaj» komt oppervlakkig dor en onvruchtbaar voor, als zynde alomme zeer bergagtig , verfchroeid fteenagtigen vol (truwelen en flruiken. Doch. laoe fcherp en doordringent 'er de lucht is» men hoord 'er nimmer van pest of bcfmettelyke ziektens. 'Er zyn een menigte Zwavelen aluinwateren, die voor de genezïnge zeer heilzaam zyn, als mede verfcheide deug*zaame Artzenykruiden, dienltig voor veelerlei kwaaien. Het Laad is 'er als opgepropt van Kastanjeboomen, die groote inkomiien aan de Eigenaars verfchafien , en deszeifs bcwoonderen tot een nuttig voedfel verdrekken, terwyl 'er de Boeren ten platten Lan-r de, haar' Varkens mede voeden en vet mesten. Het is aanmerkelyk, dat, hoe meêr «ïendie Boomen fnoeid, hoe meerder en aanzlenlyker vruchten ze geven ; midlerwyl het afgehakte hout, meestendeels gebruik werdt, om 'er de Yzer.-en ftaalfmederyën mede te ilooken, die 'er zich in een vry menigvuldig getal opdoen, Met al dat, ontbreekt het 'er ook aan geen Koorn noch Tarwe, en leverd zelfs zeer goede, lekkere en voedzaams wyn op, die niet hoofdig noch verhittende is,, of op de maag drukt. De Lartdaart is'er
kloek,



icïoek, welgemoed, vrolyk en Wel tevreden , maar verflaaft zich wat veel aan dert drank, waardoor ze wat korrelhoofdig val* jen ; echter is het tamelyk wel met hun te* verkeeren.
Perigueux, de Hoofd fladder Provintie, leut in een vlakte, rondsom van bergagtige hoogtens en heuvelen omgeven , de welke met Wyngaarden beplant zyn. Ze verdient wel , dat men ze nauwkeunglyk befchouwd , gemerkt haare groote uitgeftrektheid, oudheden en andere bevoorrechtingen. Men beweerd , dat de aframmelingen van Noacb. »er de Grondleggers van zyn geweest, ett dat men ze daarom Japbet plag te noemen. Ook ziet men'er nog verfcheide overblyfze-j len van ouwerwetfcbe Kolommen, Architraven , Kapiteelen , Voetzuilen , verbryzelde Standbeelden, uitgehoiiwe Steënen en Zar-, ken benevens meêr andere zo Griekje als Zatynfcbc Gedenktekenen en Infiriptièn. D» Srraaten zyn echter niet zeer zindelyk, noch; de huizen heel pragtig gebouwd- De Kerken en Kloosters munten 'er het meest uit. Wy zagen 'er een ronde wyMuftige Tooren „ welkers muuren zeven voeten dik zyn, heb» H 3 beni-



bende venders noch deuren, maar een onderaardfche ingang, door middel van twee yzere roosters. Omtrent vier mylen van de Stad , trekt men uit zekere Rots , een menigte van die roode aarde of klei , hebbende de zelfde deugd en eigenfchap van de be. kende Bolus Armcntüs ,die zeer getrokken en bekend is in de Apotheeken. Men zegt ook, dat JPerigueux gebouwd is op een onderaa'rdfch Gewelf, alzo men gefpeurd heeft, dat de groote Waterbron, waaruit men gewoon was het waterte putten , een onbepeilbaare afgrond bevatte; doch dewelke fints eenige Jaaren was toegemetzeld, uithoofde dat veele oniugtige Vrouwsperzoonen , 'er hunne éérstgeboorne in wierpen, om door die weg de fchande hunner-oneer te ontgaan. Kortom, deeze Landftreek, is vermaard om deszeifs onderaardfche hooien en doorgangen, waaromtrent 'er eene gevonden werdt, die mén' ons zeide , dat zich meêr dan zes uuren ver onder de grond uitdrekte , en alwaar men verfcheide zaaien en vertrekken vond , op zyn Mofaïfcb gebouwd, benevens een menigte AIlaaren, fraaije Schilderingen, ftroornende Vloeden en Beeken ;. doch in dezelve dorden wy ons niet begeven, om de gevaaren Are
men



mén ons voorfpelde dat 'er mede vermengd Waren.
Van hier vervorderden wy onze Reize over liboume (een zeer haudelryk Steedje aan de Rivier , DurJonne, van waar veele Wynen en Vruchten naar ons Vaderland werden, at'gefcherpt; ) op Bourdtaux, daar wy'voornemens waren ettelyke dagen te verbly ven; deels, om 'er al het merkenswaardige van te befchouwcn en aantetekenen.en deels.om'erwatuiuernsten, en ons te wapenen tot de verdere togt ^ diewy gedurende de Zomernog willens waren te doen.
Bourdeaux , gelegen aan den mond der Garohne, is de Hoofdllad van Güenne; welke JPrMntïe een' der gematigfte luchtitreeken en bestgelegenfte Oorden is van hetgantfche Koningryk voor den Koophandel; midlerwyl de aangrenzende Landsdouwen , een overvloedig voedfel voor het Vee opleveren , als ook veele Graanen , Kurk, Harst en Wolboomen, Wynen, Oliën, Pruimen, Siroopen, Brandewynen en allerlei foorten van houtgawasfen. Het Volk is hier zeer geestig en tot alles gcfchikt. Men befchuldigt ze wel^ dat ze wat fnoei'agtig en handgauw zyn, doch „ niettemin kan men niet ontkennen, dat ze H S vry



vry fcherpzinnig en veel grootmoedigheid van harten bezitten. Het gemeene Volk valt 'er onbeleeft en zomtyds ook onbefchaamd , inzonderheid die, welke langs de Rivier woonen, maar de luiden van aanzien zyn'er Zeer voorkomende, en de Dames van Bour* deaux bovenmaten believende voor de Vreemdelingen , wienzy alle eerbewyzingen zullerl betoonen.
Om ons niet op te houden met de oud© Kronyken dezer Stad , zullen wyflegtszeggen , dat 'er de Stroom zo wyd en diep is » dai de zvvaarfigeladene Schepen, tot in deszelfï Haven kunnen komen. Haare aloudheid kan men ondertusfchen afmeeten, naar de witte inannere Standbeelden die in 't Stadhuis te zien zyn, als mede door de overgeblevene Baden en de half verwoeste beeltenisfen vari jupiter 'en de Keizer Adrianus, het Parlementshuis, de Hospitaalen, Kerken, Kloosters en andere kostbaare Gebouwen. In 't Koor van St. Andries Kerk , ziet men een zeer konflig gemaakt Uurwerk, waarvan een koper gegoten Lammetje, met het voorhoofd teg<ms de klok ftootende, de uuren flaat. De Beurt is mede een uitmuntend Gebouw »gelyk ook
de



«güij—& m
de Munt, die 'er allernaast is. Op hetStad. huis is, onder andere Zeldzaamheden nog te zien , het Merk of Zegel van Keizer Nero. Het Arfemal of Tuighuis, bevat menigerlei foorten van ftukken Gefchut, waartoe Lodnvyk de XIV. ongelooffelyke fchatten heeft te koste gelegt, Onder de voornaame Graf» ftedcn, is 'er eene, die met de wasfende Maan vul water vloeid „ en met de afklimmende zich weder daarvan ontlast 5 omtrent welke vreemde zeldzaamheid, het de Geleerden, noch niet ééns zyn. Het Klooster der Kurthuizers, verdient vooral gezien te worden , zo om deszeifs keurige bouwing , als fierlyke Wandcllaanen , Vyvers en voortreffelyke Galleryën , waarvan de geringfte SchilderHukken , een wonder van de kunst mogen genoemd worden. Het Paleis van den Aartsbisfchop, is niet minder opmerkenswaardig , byzonder de onvoorbeeldelyke Tuinen die 'er aan gehooren , blinkende daarin uit; de Fonteinen , Waterfprongen, Beelden en andere uitnemende voorwerpen. Het Landvolk dezer Oord , leverd ook goede en bekwaame Soldaaten op, zo dra zy maar een Veldtogt of twee hebben bygewoond. In de Stad Bvuréaux worden verfcheide aanzienlykejaarmark-



;**4 «ff-- ">i>
markten gehouden voor den Koophandel'; welkers voornaamiien op den Eerden Maart, en den 15 Q.iobcr gefchieden en veertien dagen duurén; by welke gelegenheid 'er zomtyds wel een half duizend vreemde Scheepen op ftroom leggen. Men rckend , dat >er in 'tloopende Jaar, meêr dan honderd duizend Vaten met'Wyri en Brandewyn afgefchecpt worden ; doch hieromtrent is heöenstyds noch eert aloud zeldzaam gebruikj namelyk ; dat wanneer iemand eenige Wynen of K-jopwaaren wil afzenden , hy alvoorens gehouden is, de Koninglyke Rentmeester te' gaan fpreéken die hem dan 'èeiï Cipre(l"etakjè ter handen iteld , tot een béMvys , dit hy den Tol heeft voldaan. Voor het overige is dé Srad niet wel zo groot, noch zo fierlykals Orlèans , maar heeft breeds aarde Wallen , gelyk eene Vesting; terwyl het een lust ij,- om de fchoone en fraaije Wynbergën, die zich ten Westen langs den O ..-ver uitftrekken, te aanfehouwen.- Om Kórt te gaan , de zamenle-ving en de ver. maaken.no.iigen de Vreemdelingen tot een lang verblyf uit , de Gastvryheid is 'er in top , en de Wynen, die van daar naar alle de Werelddeelen verzonden worden, zyn'er o verheer-



heerlyk , voornamentlyk , de zogenaamde wyu de Grave; van welke myn' Oom, gadurende zyn verblyf in deze Stad , al een goede portie kwam te verilinden, en 'er geen mindere voorraad van naar Holland zond.
Eenige oude kennisfen, welke hy hier. aantrof, waren oorzaak, van een voorval, n geen my wedervoer en niet alleen hyna. myn leeven zoude gekost hebben, maar my te gelyk een nieuwe blyk opleverde van de. hartelyke genegenheid , die myn waarde Hozalië voor my in haare boezem <jroeg, en waardoor zy my nog dierbaarder en -waardiger wierd als ooit te vooreu: — zie hicï de omftandigheden.
Op zekeren dag, met een talryk G:.zelfehap gcnodlgt zynde op een der Scheepen, die op ftroom lagen, en welks Kapitein een oud Vriend van myn' Oom was, lieten wy ons bepraten om ons op zyn Schip te laaten vergasten , daar wv ook buitengemeen kostbaar, onthaald wierden; doch by ons verTrek, had ik in 't afklimmen van boord, het ongeluk, dat myne voeten kwamen uitteglippen, en ik , in plaats van in de Boot, hol
over



f?<3 «ggg
over bol in 'twater viel, zonder dat de Matroozen, die aan de valreep ftonden, de tyd hadden om my te grypen, waardoor ik oogenblikkelyk een goed end weegs door het fterke ty wegdreef. Doch Rozaii?, altoos oplettende wegens het geene my betrof, had my zo dra niet zien vallen , of gaf een fchreeuw, en fprong my kloekmoedig na in Zee , om my te hulp te komen of met my te fterven. Zy kreeg my ook vast en worftelde zo lang, dtó ze my naby de Boot kwam te ileepen, van welke zy in 't nederfpringen ter aller geluk een trouw hal gevat, en dus kon zy alléén de roem wegdra"en ' van door deze ftoutmoedige daad , myn°Ieèven te hebben gered ; want, eer het Scheepsvolk de Sloep hadden losgemaakt, waren'er onze handen al aan L-cflurven. Dit toeval verplichtte ons, dien ftaSBt op 't Schip te blyven daar wy allen wierden adergelaaten, behalven myn' Oom, die de fchrik van ' 't hart, tnet nog ettelyke Bottels Gravifche Wyn 't affpoelde; terwyl wy, na een goede uitrusting, 's anderendaags in redelyke goede w elftand, weder te BoBrHtm.x aan de wal kwamen.
X. HOOFD-



IX. HOOFDSTUK.
Beknopte Aantekening van eenige andere Provinciën en Steden van Vrankryh Klugtig gevegt van den Poeët Ry mei ziek met een Gasconjer. — Adelines verdere Reize door t-anguedoc «wMontpellier, Nismes, Avignon en andere Plaat [en tot Marfeille.
J~Joe mirakuleus myne behoudenis konde genoemd worden, en hoe weinig: aaudoenlyke gevolgen ik daarvan gevoelde, liet zulks; echter niet na , dat wy'er eenige dagen ons yertrek door kwamen op te fchorten , en my binnen dien tyd zo veele vermaaken wierden aangedaan, dat ik geen oogenblik kon vinden; om myne gedagten op dit gevaarlyk toeval te laaten fpeelen. Niettemin was ik 211 't vervolg wat omzigtiger.yooral in 't over^
yaa*



128
waren , van eenige Rivieren > aIf M net Bozahf aan oogen feheen te ontbreken om myn' perzoon van alle kanten te be-?
waaken.
Onmiddelyk vertrokken wy van Swdeaux regelregt op B+yoene, begeerende myn' Om "j deez' Gewesten , alleen de voornaamfte Plaatren aan te doen, overmits het 'er zo aangenaam niet was te reizen , als in de vorige Provintiïn die wy reets waren doortogen en hy zich in die van Langmdoc en de ^daar aangrenzende, zo veels te lange, wilde ophoiiüen. •
B..yoer.e , de Hoofdftad van BUcayen , \\n flegts ééne myl ver van Zee. en werdt voo, de fleutelvan 'tRyk gebonden. Ze is maar van een middelmatige grootte , een beroemde Zeehaven , en heeft een uitgebreiden Handel doordien ze grenzende is aa„ de Frontieren van Spanjen. Onze Hollanders neepen 'er Jaarlyksch een menigte Wynen van daan in verwisfeling der Speceryëe en andere KoopWaren , die zy derwaarts voeren. De Stad ï* op zich zei ven van weinigaangelegenheid, *J? er woonen verfcheiaen joodfche Huis,
ge-



*ezirinen. Men heeft 'er eenige Kloosters „ onder welker getal , die der Jtapucynen en Dominkaamn, voor de voornaamften werden gerekend. Eenige: 'Ka'steelen maken deze Plaats zeer fterk , die voorzien is van een magtïge Bezetting en aanzienlyke Batterycn. Men beschuldigt de Buïajtrs, dat zy. meerder gebreken als deugden bezitten, want men zegt, dat zy over 'talgemeen heel ligtvaardig en wraakzugtig, gierig en leugenachtig zyn, en dat 'er door de meesten van hen , zo als men 't noemt, een ftreep loopt, ofeigentlyk., een , flag van de malle meulen hebben. Ondertusfchen beftaan hunne goede hoedanigheden hierin, dat zy fterke Voorftanders van hun Galoof zyn , welgemaakt van lyf en leden , de beste Zeeluiden van Europa, en goede Landfoldaten ; doch dewyl ze door.de bank wat ongemanierd vallen , is hunne zamenleeving juist niet van de allergenaamfte^
Wy gingen ook St,: Jan de Luz bezien .« eene Burg , alwaar een fraaije Brug is, op dewelke het pragtige Klooster der Rteolhttem is gebouwd. Haare Inwooners houdt men voor heel ervaaren in de Walvis - en Bakkeliouw-Visfery. Ook bezogten wy Fontarabim
II. D*EL. ï C8S



eene Stad ; wel eer gehoerende aan de Spart» jaarden, doch in den Jare 1719. door de. Franfchen op dezelve ve.roverd. Eenige mindere Steedjes doortrekkende, kwamen wy te Aticb in 't Land van Armagnac een zeer ouWerwetfche groote Srad, die veele Oudhebeden bevat. De Kerk van Notre Dame, is een der pragtigfte van geheel Vrankryk , en haar Koor en Glazen nergens hun's gelyk; ten zy die van ons VaderlandfchGWifo,daar tegen over gefield worden. De Stad, zegt men , heeft veel overeenkomst met Jerufalem, ten aanzien haarer ligging en voorkomende gedaante. De leevensmiddelen zyn'er by zonder goedkoop , de Vruchten en het Ooft orerheerlyk, en de gezelfchappen menigvuldig en verlokkelyk; want, behalven dat de Ingezetenen 'er zeer befchaaft , en niet ontbloot van verdand zyn , onthouden zich alhier een menigte Adelyke Familiën.
Nademaal deze en de omliggende Landdree. ken.- onder dealgemeene benaamingvanGastonje, bekend daan, kunnen wy niet nalaaten een kleine fchets van den aart dezes Volks te geven. Zy zyn in 'talgemeen, vry fnedig van vernuft, driftig, vol moeds en onder-



derneinende tot alles ; maar ook tevens heel trotlch, hoogmoedig en o.nverdraaglyk om hunne verwaandheid. Zy pryzen doorgaans zich zeiven, zyn gierig, arglistig en weeten hun voordeel vry wel te bejagen. Gok benyderi en veragten zy" een ieder, en echter is het nog tameiyk goed met hen te' verkeeren , als men al hun blazen en {hoeven wil orer 't hoofd zien , én dat men ze in alles gelyk geeft. Kortom, men mag weL op zyn hoede zyn, want zo wanneer het eeii. olyk doortrapte Gaseonjer op uwé beurs komc te munten, en hy u een kwaade trek wil fpeelen; kunt gy verzekert zyn , van den dans niet ligt te zullen ontfpringen ; en daarom doet men best, dlleen rhet de fatzoenlykfta Lie ien te verkeerén. O.n deze en andere redenen , droegen wy wel zorg, het Land van Foix niet d )or te reizen; 't welk een zeer gevaarlyk Volk is, uit hoofde van de Miqui~ Iets of ftroooers, die den Reiziger tot' op^zyn hemd toe uhfchud-en , en alles rooven wat ze in hunnen weg ontmoeten. Wy begaven ons dan va» Aucb, regtftreeks op Tomhu[t\ doch alvoreps iets van deze door de gantfche Wereld befaamde Stad aa'ntetekenen , moeten wy een klugtig geval hier tusfchcn voeI 2 gen,



*3i> <C=saas>
'gen, 'tWelk den Poëet Rymelziek.vöörofjs :vertrek derwaarts , met een Gauonjer beje"
gende, .' • " , - ,
Op een avond in een gczelfehap zynde, daar de gefprekken meerendeels liepei over de byzonderen aart der vreemde Natie* en Volkeren; by welkë foort van onderhandeJingen onzen Dichter zelden ledig was , om een rykelyk woord mede in 't Kapittel te fpreken, veroorzaakte zulks welhaast eene partydigheid, die de vliegende geesten, onzer twee Antagonisten, in zulk een heethoofdige graad deeden opgisten , dat het eerlang eene handgemeenfehap voorfpelde , die de bv'weezenden ongetwyffeld zoUde moeten vermaaien. Want de Heer Rymelziek , doorgaans vry fpotgeestig in zyne uitdrukkingen, kon onmogelyk een verdaagzaam toehoorder van des Gasconjers fnorken blyven, en wederftreefde hem dus gedurig met de verhevenfte Fabelen van den Zangberg, terwyl zyn tegenparty; hem met de Mirakelen van zyn Vaderland zo»t te dooden. En doordien zy een Vertolker moesten hebben, die hunne wederzydfche gezegdens best mogelyk diende over te brengen leverde zulks een niet onvcrmakelykfshouw-
fpeï



*33
fpeluit; te meêr, daar dezen getrouwen Tolk , een vrolyken bol was, die door zyne byfieraden, nog beter klem aan de zaaken kwam te' geven , gelyk het in diergelyke gevallen gemeénïyk toegaat, dat men de zotheid van anderen, door een volleerde fpotboevery, nog fterker komt aanteprikkelen ; weshalven het gevolg hier van was, dat de twee Kampioenen hoe langs hoe meerder begosten te verhitten, cn hunne cogen in een blakende gloed te ontdoken. Zy vloogen van tyd tot tyd al eens van hunne ftoelcn op, als ofzy elkander in 't hair wilden vliegen , maar die driften verflauwden even fchielyk, zckerlyk uit een gebrek van natuurlyke heldenmoed , die hun beiden even min fchcen aangeboren. Doch de toenemende toone'ri hunner gramfchap meer en meêr in 't onverdraaglyke uitberftende, fprong den G..scc*jcr, als een tweede Don Qui'dot op zyne ftocl.en zwoer by alle de dooiende Ridders van de woeste geber gtens, dat hy onzen Fopt in 't midden zyner Toorn zoude opnoemen, en fmyten hem zo hoog in de lucht, dat hy door de Zon gebraden zoude zyn , eer hy het Aardryk weder zoude aanfehouwen, De Jleer Rymelziek zwoer hier tegen, by alle de I 3 ¥>*•



Musen van den Helicon, dat hy hem als een lugtbal zoude opfehieten , en voeren hem zo veele duizende mylcn boven deHengfiebron, dat hem de Muggen half zouden hebben opgekloven , eer hy weder voet aan Land kwam te zetten.
Ze-danige meêr en meêr vergrotende fnorJccryen , hun bloed aan 'tkooken gebragt hebbende, bragt te weeg, dat onzen langbeenigen Amadis, de balans op zyne throon jkwyt rakende , voor over buitelde , en door de dreun zyner val," zulk een geweldige fchok aan het breinkompas van den Dichtkundige twifter kwam te veroorzaaken , dat ]iy daar van de Equiliber en 't evenwigt misfende, op 'tzelfde oogenblik als een fnoafc tusfehen de beenen van dezen GoUa.b fchoot en zy beiden met een bebloede neus, In een tegenovergeftelde geftalte van eikanderen , te voorfchyn kwamen, ziende zo verwezen van gelaat, als of zy op r'en vliegende Pegafus, door alle de vier Elementen hadden gehold, midlerwyl zy hunne hoeden en paruiken, by de dooden op 't Slagveld meenden te hebben verloorcn. Dit fpiegelgevegs liep hiermede ten einde, en men ' be-



ïS-S
bevond by een nauwkeurige opneming van de Lyst der Gefneuvelden , dat 'er, zo aan dooden en gckwetften, niemand van Co«fequen:ie geftorven was, het welk gelegenheid tot een voldoenende Capitulatie gaf; die, onder het leegen van eenige bottels HospitaaUNtSar, door de wederzydfche gevolmagtigden van het Gezelfchap ,Ui Pkntfirm wierdt ondertekend.
Hoe zeer de beide Kamphaanen naderhand nog op hunne behaalde zegepraal en geplukte Lauweren bleven roem dragen , behoeft men niet in twyffel te trekken, wanneer man de manhaftc KaraBers dezer twee ftrydbaare Helden in aanmerking neemt; wier zi-nbaare blyken hunner verworven zegetekenen voor aller oogen nog ettelyke dagen bleven fehitteren , en tot een Schertzery ia de meeste Wyn-en Koffyhuizen verftrekte; hoewel het een goed leerftuk van ondervinding voor onze Poëet was , om l» t vervZ zo heetgebaakerd in zyne gezegden* met meêr te zyn, noch de wereld eenige r<$®3 te geven van hem tebefpottcn.
i 4 Hieï



jg5 <f»«a>
Hier arm ziet men , dat men by de Vreemden geen omzigtigheid genoeg in 'tfpreken tan gebruiken, en dat 'men nooit zo verwaand op zyne wetenfehap moet zyn , noch die 20 veil nioet Hellen, dat men 'er' zyne agting door lsat verminderen ; nadien dé éérfte grondregel van een vérftaridig Man hierin rao»t beftaan , dat hy zyne tong zo Veel mogelyk komt te fpaaren , en door li'rekende daaden , de wereld van zyne talenten , kennis en goed oordeel, komt te overtuigen. Maarlaaten wy tot onze verdere Aantekeningen wederkeeren.
De Provintie van Languedac, onder dewelke Tboulouze cigentlyk gelegen is , verdient met recht de naam eens Koningsryks , uit hoofde van deszeifs groote uitgeftrektheid en gunftige luchtgesteltenis. Ze werdt door verfcheide Rivieren bevogtigcl, leverd een overvloed van' Graanen op, heerlyke Wynen, allerbeste Oliën, en een menigte Zout. Ook de uitgelezenfte Vruchten, als 'deMuskadelle druiven, Meloenen, Vygen, Prunioolen , Abricofen , Grenaatappelen , Perfikken, Pruimen, Kaftanjen, Kappers, Oiyven , Citroenen, Orangeappelen, de Vlier, en zelfs



«e Dadelen, die zo zeldzaam ergens anders te vindén zyn. F^tighah geeft de beste Rozyne'n.'d'e men boven de Spaanfehe, en zelfs'boven de Griekfe en Italiaa fchc komt te fehatten. Boven dit alle.; , leverd de Provintie allerhande foorten van marmer op. tri alle de Rivieren en Stroomen die uit de Bergen vlieten, vind men goude en fflyèré Loveren. Men heeft 'er ook veele Mirieraale Wateren en warme Baden : In de Maanden July, 'Aügujlus en September , werden 'eir overheerlyke Kwakkels gevangen : De Örtolant, of Leeuwrikken, die in de vlaktens yan Tbouhuse wordengefchoten , zyn zolekker, dat ze te Pqrys op 's Konings Dis komen. Het Paftl, of Weedekruid, groeid 'er by uitnemendheid, en werdt voor zo deugdzaam geagt, dat het door gantscfi Europa , ten behoeve der Lakenbereiders werd verzonden. De Roze-.naryn teeld 'er zich in zulk een meenigte», dat 'er de Landéryëij en Bergen van overvloeijen. Öp'cleVelden en langs de Wegen groeid de Tbym , de Spyk, de Lavendel, Maftik en meêr andere geurige Kruiden. De menigvuldigheid van het Welriekend Hout; is in dit Land zo groot, «lat men het in de Kamers en vertrekken der I 5 mees-



'38
meeste welgetelde Lieden ftookt. De Sa Ucot, of Zeeruim, is 'er zeer bekwaam om glas van te maaken , cn de Saffraaa in vollen overv.loed , gel.yk ook de Vermiljoen, of 't Scharlakenrood , 'twelk de Apothekers en Zydeverwersgebruiken, en boven de Indifche Cochenille verkozen werdt. Om kort te gaan, het verfchaft ook zeer fyoc WolIe, zo beroemd als die by ons te Leyden,en' zo veele Zydewormen, dat men 'er een gantsc.h Werelddeel mede zoude voorzien. Het water is 'er voortreffelyk goed om te drinken. De lucht goedaartlg en getemperd: De Winter niet zeer ftreng, noch heel regenagtig, maarde Zomer onverdraaglyk heet. en lastig, om de veelvuldige vliegen en muggen ; hoewel 'er in 't heetfte des Saizoens', een zoet zagt Westewindje blaast, die 'er de brandende hitte van temperd. De Zee Rivieren en Meiren , geven een groote menigte van allerhande foorten van Visfchen. Het Wild is 'er zeer gemeen, en den drank uitnemend.
Om mede iets van den aart dezer Provinciaalen te zeggen : Men moet bekennen , dat zy zeer geestig en tot de Studiën als geboo"
ren



J39
rcn zyn; onderhevig san Kerke gemoedsbewegingen , en vry h.fiyk omtrent den Vreemdeling, hoewel ze wat fchuw en vervreemd van hen fc-ynen. Ook zyn ze heel o-voot en groote Voorftanders van hun Geloof, fchraapzugtig en tbber. Echter zyn 'er Ster den; daar den 1 iboorling zo nauwgezet met is, alwaar ze groote prachers, fnoevers en windbuilen zyn en geen geheim kunnen bewaaren; nogthans," zyn ze met dit alles eenvoudig, openhartig en vol moeds. De Vrouwen kleeden zich ongemeen pra-ng, doch bfanketten zich wat te veel, om dat zy voor fchoon willle» doorgaan ; zy- zyn meestal bedorven door 'tlezen der Romans, en eigenen zich meerder Vryheden toe, dan het betaamd. De Mannen gaan mede heel net en zomtyds kostbaarer gekleed, dan het hunne inkomsten kunnen opdiepen; waarom zy , geduurende de gantfeheweek heel ieveng ar-
r, . _ „nkrnilrpn . nm VOOr
beiden en liegt voea^ci ----
de Zon-en Feestdagen , wat fraais te hebben om aantetrekken. Ondertusfchen moet men niet te veel op hunne vriendfehap betrouwen ; op dat zy naderhand geen bazuinen van uwe eeheimen komen te blaazen; zynde bovendien , vry ftekelig en kwaadfprekend, evi
heb-



4 40
hebben het gebrek, dat Ze zich dfrwWófl? eens anders leed verblydcn : Ook zyn ze onbefcbaa.ndelyk trotsch en verwaten en bezitten een bygeloovigheid, die hen eenigermaten met de Spanjaard-n gelyk field fchoon ze anderfints vry eerlyk van har', ten zyn.
Thovlouze, de Hoofdfrad der Provintie is buiten tegenfpraak . na Parys, een der eróotfte Steden van \rankryk, en van de Romeinen zo hoog gefchat geweest, dat ze 'er hun Kapitaal hebben gehad; echter "is ze tiaar maate haarer grootte , niet zeer bevolkt, maar de Straaten uitnemend frasi en fierlylt' ee de Huizen regelmatig gebouwd Ook m'oe't men als verplet en opgetogen (laan , wanneer men haare zeldzaame Oudheden , Ge. ■fiichten, Kerken, Kloosters, Gelegenheid en Landsdouwen befchouwd , liggende Tbouiïéji in 't midden eener Vinkte, "zo vruchtbaar als Egypten, en vermakelyker dan Palestina. Haare ftand heeft veel' gelykenis met eenefchutboog, en is zo oud , aat men de aframmelingen van Japbet, voorde grondleggers deszei ver reekend; ten min Ren, dat deZW» «e hebben gelhcht. Echter komen de- aloude
en



«n hedendfisgfche gèrchied'èntsfeni hierin met elkander overeen , als dat'de Romeinen, Zeby ■hunne komst inG.u^.zeerbloeijende vonden,
cn lamren tvdtot een veröyfdér GottKJOt Wen vcrftrektc. Indcrdaat, men behoeft •fleow'haare Tempelen , Schouwplaten en Waterleidingen na te fpeüren , om 'er van te oordeelen. Deszeifs Muuren en Toorens .zyn vanTigcheliïeen enopgemetzeh.en haaren omtrek bevat meer dan zes Italiaanfche mylen Om alle de Kerken cn Kloosters naar hunne waarde te befchryven , zoude ons te veel van ons bellek vervvyderen ; niettemin kan men zeggen , dat 'er geen Stad in Europa is, daar v.o menigten Geestelyken zyn als te Tbow huze.— De Univerpeit is een' der vermaardde van de Wereld , en , volgens het algemeehe zegden, gedicht in den Jaare 1233. wendende aldaar in allerhande Taaien en-Weten* ■rchappen onderwezen , zo ln de Rechten, ais in de Geneeskunde en Godgeleerdheid; hoewel die der Rechten voor de voornaamftè werdt gehouden, zynde het getal der Studenten in die Klasfe oneindig groot en aanzien-
lyfc Het Gerichtshof is 'er zeer dreng,
werdende aldaar heel dikwyls dood recht gedaan ; waarorf 'er eertyds een deené Schavot



142
vot treeft plaats gehad. Ia hoe verre deszeifs geftrengheid zich iiitftrekt, kan men afmeeten, naar het door gantfch Europa bekende geval van den ongelukkigcn Jean Calas, die 'er op zyn beurt do onfchuldige ofTerhande van is geweest, en waarvan onze Ncderlan ifche f oneelen nog fteods den wierook van 's Mans nagedagtenisfe doen opgaan, tot troost zyner nageiatene Weduwe en Kinderen. Dit Parlement is ondertusfehen het éerfte in rang, na dat van Parys, en in den Jare 1302. door Pb'lippus le Bil opgericht; doch na ierhand dojr Karei de VII. in 't jaar '1443.. jn dien lnisterryken flaat gebragt, als waarin het zich jegenswoordig bevind. Jammer is het, dat deszeifs Rechters zich zomtyds door hunne voorbeeidelyke driften , wat te veel van de Menfchelykheid komen te vervreemenï
Op het Stadhuis, ziet toen alle de Schepenen en Raaden , in hunne plegtgewaaden levensgrootte gefchildert. Het Arfenaal is 'er rykelyk voorzien van Gefchut en Oorlogsgeruig. De Nievwe-Brug behoeft in fryalte voor die van Parys niet onder te doen, en is zelfs merkelyk bree'der. Ook ontmoet men in de Stad,- een £ebo, die door drie onder-



%w m*> ï43
derfeheidentlyke wederklanken , alles beantwoord- In 'tkoor van 't Minderbroeders Klooster , is een Grafkelder, ahvaar de Lykenonverteerbaar blyven, verdrogende hetVleesch zonder het vel of de huid te befchadigen , noch de Ledematen te ontftellen. De ligc" haameh werden tevens een foort van yzere leuningen , ftaande voets aan de muur geplaats,en geeft een akelig gezicht. Men liet'eronsmet menigten zien , onder anderen die eener Minnaresfe xvaRaimond Graaf van T/;^/o«z<f,meêrdanvyfhondertJaaren dood geweest z-ynde.enbygenaamd de ScbotnePaulina. Men zeide ons, datzy de Dochter eens Bakkers was, die geengelyk in fchoonheidhadde-
De nieuwsgierigen mosten ook niet verzuimen, in hetKarmeliten-Klooster, een merkwaardig Gedenkteken te gaan zien, befïaande in eenftuk Schildery, waarvan het onderwerp
dus ls . Koning Karei de VI. eens eenige
mylen in den omtrek van Thoulouf* op de Jagt zyn.ie, geraakte onvoorzienst zo verre van zyn gevolg afgedwaalt, dat hem den avond in een Bosch overviel, zonder te Weeten waar hy zich bevond, waarom hy de H. Maagd aanbad, dat' zy hem uit het gevaar
Wil-



Wilde verlosfeh. Deze bede had hy nauwe5* Iv'-ts volbragr, of hy hoorde van verre het gebaf der Honden én het blazen der Walthoornen , het welk hem deed be:rypen , dat hy niet zeer verwydert van zyn Volk was; het geen hem zyn Paard de fpooren deed geven, en op een volle galop op her geiui.i aanrennen , komende alzo weder gelukkig en behouden by Zyne Stoet, in een tyd dat Hy zulks het minst wantende was geweest, fiy kweet by zyne wederkomst zich terftorid va ) Zyne gedaane gelofte , namelyk t om ter eere van die H- Maagi een pragtige Kapel te laaten bouwen, en verluisterdédeZelve me: veele ryke giften en gefchenketij onmiddelyk aan alle de Prinsfen en Grooten^ die hem op deez' jagt haddén vergezelfchapr, een goude gordel vereerende; doende verders in Schildering deze gantfche Hifiorie ontwerpen , dewelke aldaar in alle zyne omftandigheden nog te zien is. — Men verhaalde ons ook veele merkwaardige gebruik kelykheden , wegens het Feest, 't welk aldaar Jaarlyksch in die Stad op den 3 Mey gehouden wierdt, betrekkelykde Letterkunde ; by welke gelegenheid zeer aanzienlyka' Pryzen wierden uitgedeelt, veel overeen-
koms



MS
tomst hebbende met onzeHollandfche Maatfchappysn der Wetenfchappen, zo te Ha*r« hm als elders binnen ónze Republyk.
Ons genoegen in 't befchouwen van alle de» Zeldzaamheden der Stad Tbouloufé geboet hebbende, begaven wy ons op Montauban „ een groote fchoone Stad, gelegen in 'tLand van Qu'rcy, zeer vermaard , wegens de drie zwaare Belegeringen die ze onder de Regeering van Lodewykde XIII. heeft ondergaan gehad. De huizen zyn 'er meestendeels van gebakken Meen, doch de Straaten wat dompi* en morsfig. 'Er leid een groote fteene Bru" over de Rivier: Ook werkt men 'et veefin Zyde, en fraaije Etuis of Mesfekokerties Op de Wandelplaats naar het Klooster der Capucynen, is een aanzienlyke Springbron , met veertien buizen , die hun' byzonderen loop hebben. De Barnes zyn alhier zeer fchoon, welgemaakt, gemanierd cn heleefd en van een aangenaam onderhoud. .Kortom', men mag deze Stad onder de vermakelykfte Verblyfplaatfen van Vrankryfc fiellen.
'tWas by deez' gelegenheid, dat wy uit-
II. D B KI.. K S*«



4t£«=-5
> gel okt wierden, een kleine omweg door de Provintie van Querey te nemen ; welke , hoe beknopt ook in deszeifs begrip, nogthans ©vervloeijende is van alles, gevende de overheerlykfte Wynen , goede Tarw en Rogge en andere Koornvruchten ; ook zeer ryk in Hennip , die 'er zeer geagt is: Een menigte Hout, Visch en Wild, inzonderheid da loode Patryzen, die 'er bovenmaten grooE vallen ; als mede veel Wolle, Melk , Kaas en Boter , en de zogenaamde Truffels of Aardappelen, die zo beroemd als onze Zeeuwfche zyn. Zo dat men zeggen kan , bya*dien het Gemeene Volk 'er wat beter beschaaft was, dat 'er aan dit Land niets zoude ontbreken , want de Menfchen zyn 'er anderfints oiyk, fnedig, vernuftig, dapper en oordeelkundig genoeg. Men vind 'er ook Goud-en Zilvermynen, als men maar de moeite wil nemen om ze te bewerken. Bovendien is 'er geen gebrek aan Medicinaale Wateren, noch andere nuttige dingen, tot 's menfchen gezondheid.
E>q Stad Cabors, die wy ter loops gingen bezigtigen, behoeft men maar oppervlakkig ■<n opmerking te nemen, om van deszeifs
OUd-



feudheid te kunnen oordeelen; Want de huize. ) zyn "er hemelshoog, de Straaten heel nauw , en de Toorens, Muuren en Bruggen geheel ouwerwets. Men beweerd , dat Ca/ar, deze Stad ziende, vol verwondering z.u.ie? uitgeroepen hebben; Ze hier een twee !e Romen 1 Althans ze is berucht, om verfcheidenertei dingen , inzonderheid wegens deszelfs aanzienlykeKerken en veelvuldige Mannen en Vrouwen - Kloosters, haar'verwon-derlyke Brug van twintig Boogen; op dewelke drie Toorens zyn gebouwd; als mede* de Konftige Fontein, door middel van deWelke de Moolens tot werkzaamheid worden gebragt; de overheerlyke Wyicn; dooide geheele Wereld zo beroemd; de lekkere Vruchten, weergalooze Visch en het veilkoop leeven , dewyl men geen Plaats 111 gantfche Koningryk vind, daar me., voor weinig geld zo rykelyken deftig onthaald wordt-
Wv bezogten mede in onzen weg, hef. feteedje Or, alwaar de Goden vermaak; fchynen gefchept te hebben , om alle de aangenaamheden der Natuur zamen te voegen.' De Ouden hebben zich duizende bekoorlyK a ko



W »C ujp
Jee Landsdouwen verbeeld gehad, bekwaam" orö het gezicht tebeguichelen, doch zy komen in geen vergelyking met dezen oord van wellust; die ons eene herdenking moet inboezemen van hetParadys van Adam, en onze éérfte Voorouderen.
St- Gr ligt onder de befchutting van een menigte weelige Heuvelen en hoogtens, waarop veel gras en voedzel voor het Vee is groeijende, als ook veel Koorn , Wyngaarden, Kalïanjeboomen en allerlei Ooft» De muuren der Stad, worden befpoeld van een kleinRiviertje, in welke een zeerfierlyke Graght uitwaterd.die aan weêrzyden met twee ryën dikbelommerdeBoomen is beplant; mid" lerwyl de aangenaame Weiden en omliggende Dorpen , benevens de fraaije Lusthuizen en Buitenplaatfen een verrukkelykverfchiet voor 'toog opleveren. Men vind hier omftreeks ook een klein Beekje , welkers water zo klaar ais kristal is, en een foort van fyne goude Lovertjes opwerpt, die zo zuiver zyn , als of zy in de fmeltkroes gelouterd waren. Even buiten de Stad is een Fontein . die een Papietmoolen doed werken. Ook ziet men in haaren ommekring , eenige pragtige Kaèeelen, Abtdyën en Kloosters. Men heeft
'er



r €-—gV
»er ook een oude vervallen Kerk, toegewyd aan de H. Maagd Hespêria, Martelaresfe van 't Gcloof.die haar afgeflagen hoofd, zelfs zoudegedragen hebben van de plaats daar zy ftiert tot die alwaar zy begraven wierdt. Wy zullen de geloofwaardigheid hier niet van onderaoeken, maar vervolgen onze Reize.
Wy kwamen te Maisfac> (met rcgt de. Munnincn-Stad genaamd, om haare Abtdy, waar in een getal van duizend Geestelyken hun verblyf houden ) en vervolgens op Castres. Welke Plaats zeer vermakelyk gelegen is ineen Dal, rondsom beperkt met vruchtbaare gebergtens, die veel Graan , Wynen en Hout voortbengen. Het Bisfehoppelyk Paleis aldaar, is een uitmuntend Gebouw, en deszeifs Tuinen naar de éérfte Smaak ver-» fierd met keurige Beelden, Fonteinen, belommerdeLaauen.Starrebosfchen en Bloemperken^ De aan-enaamfte wandeling der Stad is de Maliebaan , beilaande een vlakte van duizend treden lengte en vyf hondert breed, belegt met groene Zooden; op welks Middelperk,; de Krygsbezetting en deburgers hunnen Wapenhandel Oefenen. De Blauwverweryën van Casms , zyn zeer vermaard, als ook de K j Ma<



•Manufafluuren in Flanellen, Muiten en fyn« wclle Dekens en andere diergelyke Stoffagiën ; zynde dit 3e éenigfte Handel die aldaar gedreven wordt.
Van Gwr« reisden wy op Carcasfone , beroemd wegens deszeifs fterkte , hebbende de «binnen ftad maar ééne Poort, daar men alle arydgewèet en fcherp moet afleggen , wil men binnen gelaaten worden. Het heeft hooge Muuren en diepe Grachten. De ftraaten ten zyn lang, breed en zindelyk; ook vind men 'er fraaije Kerken en Kloosters en eenige Lakenweveryën. De Inwooners zyn 'er zagt van aart en de omliggende Landsdouwen vruchtbaar , beplant met een menigtal Oiyfboomen, gevende 'er de Bergen veel marmer. Vervolgens kwamen wy te Montlouis, een zeer 'klein Steedje , in den Jare. a68i gebouwd in 't midden der Rotfen , omJlreeks de Pireneefche Gebergtens.' Lodewyk de XIV. heeft het om deszeifs aangelegen, ïieid kragtdadig doen verfterken , zynde de fjitadelle en Frtefica-iën, aangelegt onder het tellier van den Maarfchalk de Vauban, die om zyne doorwrogte kundigheid in den Velling*ouwj de geheels Wereld door, genoeg be-



fcend is. Wy begaven ons van hier op Per„ianan, niet minder fterk dan Montloms, zo* wUns haare geduchte Wallen, Batteryen , als diepe Graghten, werdende zelfs voor onwinbaar gehouden- De ^™\Z\»Jl «eer goed, doch het leverd weinig Koora noch Wynen, liggende al te ongelyk cn te keroUg Van hier vervorderde wy onze Reize IvNarbonne, een groote, ryke enwe.be-, volkte Stad. In de Hoofdkerk, ziet men verfcheide marmere Gramtomben; no uitgelezen e Schüdcrftukken . betreffende, fe verryzenis van Lazarus, het Vagevuur ea ,aatfte Oordeel, die de nieuwsgierige Vreemdelingen bezigheid kunnen verfchaffen. Bovendien zyn 'er nog veele andere Kerken» Kloosters en Gebouwen, die allen hunn. opmerking verdienen. Op de Brug die: er 0Ver de Rivier leid, Haan aan ^erzydeix, huizen , bewoond door de voornaamfte Koop^ peden der Stad. De Zee, die 'er met ver, tan is afgelegen, maakt, dat 'er veel HandeB 'gedreven werdt.Voor'toverige, is 'er eenprag% jrfinaal, voorzien met meêr dan honderd, nukken zwaar Gefchut; zynde de Werken der Stad, ten uitterfte regelmatig en alles verder naar evenredigheid.
K 4



Bezhrs, werwaarts wy vervolgens heen «rokken , is een fchoone welgelegen en vruchtbaare Plaats , doch leid wat bergagtig, 't svelk 'er de toegang vry moeijelyk van maakt Ook is de Stad heel oud , 't geen men aan verfcheide Romeinfche Gedenktekenen kan befpeuren. De Ingezetenen zyn 'erzo beleeft *n vriendelyk ten aanzien der Vreemdelingen, als men zoude kunnen wenfchen. De Vrou-. Wen fcheppen 'er een groot behaagen in 't •wandelen ; beminnen het fpel en de verma. ken, gelyk ook de nieuwe Modena, en zouden zelfs hun laafde ftuiver verfpillen, om maar mooi opgefchikt te zyn. De Straaten zyn 'er lang en breed , als ook de Marktplaatsen ; en de Kerken en Kloosters buitengemeen pragtig. Tusfchen deze Stad enNarionne, ligt eenen Berg, van welks kruin men 4a Steden teffens kan zien.
' Het Steedje Agdt, daar wy mede door. kwamen is niet minder oud, en daarby on" «efond om de engheid der Straaten , en de" hoogte der huizen, die alle van zwartefteea fiyn opgemetzeld ; iets , 't welk men op andere plaatfen zeldzaam ontmoet. De meeste fawoone» beftaan 'erin Kooplieden of Matr«.
zea



<53
gpn , alhoewel het juist de naam van Zeehaven niet kan dragen. Tusfchen dit Plaatsje en Montpilher, zagen wy niets van eenige aangelegenheid , dan de Mad Pmnas ,, liggende op een hooge en Vrucht, baaren grond , in een' der vermakelykfte Oorden van Languedoc, hebbende de allerverrukkclyklte wandelwegen , Springbronnen en andere verluisterende fieraden. De lucht ia 'er zeer goed en getemperd , en de Lakenmarkt, die'er op Kermistyd gehouden werdt, is zeer aanzienlyk. Onder de voomaamfte Gebouwen cn Paleizen , is dat van den Jnteiidan» wel hetgeregcldfte en fraaifte in zynen ftand : hebbende een van deszeifs Vleugels, een heerlyk uitzigt langs een fierlyk Terrasop een verrukkelyk Bloemperk , onmiddelyk dat het van andere zyden op laanen van Oran3e-en Citroenbomen, Fonteinen, Watervallen en keurige verfehieten uitziet. Men heeft alhier een zeer aardig gebruik , by gelegen, heid van eenige openbaare Vreugdebedryven , als wanneer men door de Stad het zogenaamde Veukn omleid , beftaande in een konftig gewerkte vervaarlyke groote Machine, meteen blauwen huid .verfierd met goude leliebloemen omtogemHet danst.het fpringt.het buitold K 5 en



en alle de knhftên die men het Iaat doen; ge» ven de menigte fïof tot hartelyk Iagchen'
Zy, die beminnaars van de Artzenykunde zyn, kunnen te Momptll.er hunne lust verzadigen in 'tbcfchouwen der overheerlyke Tuinen, beplant met allerhande zeldzaam? Kruiden en vreemde Gewasfen, ten behoeve der Geneeskunde. Of het een vooroordeel van my was, dan wel een wezentiyke waarheid, althans my dagt, by het inrvden der Stad , dat de geürdier Kruiden en de lucht der iterke Reukwateren , die 'er geftookt worden , my in de neus kwamen, gelyk die der Genever-Branderyën, Wanneer men by ons te Land, de Poorten van Schiedam of Weefp inkomt. Hoe het zy.de Stad overtreft byna alle anderen der Provintie, zo in opzigt van de Wellevend:-eii die 'er heerfeht, aïs de «angenaame Maatfchappy die 'er plaats heeft •om weHterêden, de Vreemdelingen hierdoorgaans een lang verbiyf houden i te meêr, dewyl het'er zeer goedkoop leven is, de fraaije Gezelfchappen 'er gemakkelyfc zyn te vinden, de gemeenzaamheid en openhartigheid 'er heerccht, en bovendien, de Inwooners 'er y.eel rcrftaadbezijt-ö. Geleerden en ongeleerde»)



den , nieuwsgierigen en onverfehilligen .kortom', allerlei klasfen van Menfchen, kunnen zich'alhier aangenaam verledigen , zyndede Wivcrfttit en de Kruidtuin , de vermaarJfte van gantsch Europa, voor zo verre de Artzeny-en Geneeskunde betreft. Men vind 'er wonderbaare Qüdheien, pragtige Tempelen „ en een overfierlyke Konin-stuin , waarin men vry mag wandelen. Althans, het is genoeg, het gelaat en voorkomen te hebben van een eerlyk Man, om in aile fatzoenlyke bycenkomften te werden toegelaten, 't Is te Montpellier, het "ebruik, dat niemand Doaor in de Medicynen mag worden , ten zy hy met de Mantel en Kap van Rabdais, die 'er begraven leid, bekleed is geweest, zyndede na edagtenis'fe van dènzelvén, in zulk een' hoogen graad van agtl.g by de geenen die het bewind over deze Academie hebben , dat zy nimmer buiten deez'Fo»-i?M/i'fci>»gaan; en wel, om de volgende reden.
Eenige Studenten, op zekere tyd grootebaldadigheden in de Stad aangeregt hebbende,, waai van de klagtcn tot kennisfe van 't Hof waren gekomen , veroorzaaktezulks, datmen ée I/nivirfkeit van een gedeelte hunner Vry-
he-



ï5Q <g--ULjJuy
heden en Voorrechten kwam te berooven. L Rabelais, dieMunnik geweest en zeer vrolyk en lugthartig van geest was, te diertyd toe- ' vallig te Montpellier zynde, deelde in 'thart- II zeer der 'Aeademisten enonderftond zich hunne zaak ter harte te nemen, begevende zich ' c ten dien einde , in Dod-raal gew aad , naar. garys , en regelregt aan 't huis van den Kanceli r. De Portier hem aanziende voor een dwaas , wyl hy zo klugtig was toegetakeld, vroe- , wat hy begeerde? Rabelais gaf hem antwoord in 'tLatyn; maar die fnaak deez' taal uiet verftaande , riep een van des Kanceliers gevolg , die ze kende. Zo dra hy ver- j fcheen , fprak Rabelais hem aan in 't Griekfch. Men bragt hem hicrr.p iemand , die 'er buitengemeen in ervaren was ; toen fprak Rabelais 1 weder Hebreeuwfch , en fprak men hem in ■die taal , antwoorde hy in 't Arabiefch , en zo vervolgens van 't een tot het ander , tot hy ten laatften alle d\e Geleerdheid van des Kanceliers Hofftoet uitgeput hebbende , zyn Hoog Edelheid zelfs begeerig wierd van hem te zien; als wanneer Rabelais hem zulk eene fierlyke en doorwrogte aanfpraak deed, ten behoeve der ongelukkige Studenten, dat hy de herltelling van alle hunne eertyds genor
tene



itfenë Voorrechten wederom verwierf. Deze \Rauelais ftierf te i>*ry; in den Jare 1553 • d°<» f« naar Montpellier vervoerd geworden en alIdaar plegtiglyk begraven, met veele toepas'felyke Byfchriften op zyne perzoon en zonderlinge talenten.
Behalven meêr andere zaaken, verdienj het CMegie der Ontleedkunde te Mompelher I gezien te worden , om de Zeldzaamheden ; aldaar berustende. Hoewel de Straaten dezer [:Stad zeer nauw en kronkelig zyn, kan men , toch niet zeggen, dat ze van heel ouden datum is ; maar 't is 'er altyd zindelyk en fchoon, gelyk in onze Hdlandfche Binnenbeden , door toedoen van de Rioëlen , die zich in de Stads Graghten en in de Rivier ontlasten. Niettegenftaandc de Onlusten van 1 Jaar 1561. het getal der Kerken en Kloosters alhier zeer fterk hebben vermindert* zyn 'er echter nog een menigte in weezen* •t Stadhuis is een Paleis, welkers Vertrekken opmerkelyk zyn, door derzei ver grootte, geregelde bouwkunde en uitmuntende Schilderingen, waarmede het praalt. Ook heeftmen in deze Stad, een Metaale Standbeeld van Kontag£o*«y**XIV. Den omtrek



*5S
van MompeWer is overvloeiende van Wyd« gaard en, Olyf-en Moerbeziën hoornen , tot voedzel der Zydewormen, die grcore iufconaften aan deze Stad verfehaffen; Het gemeene Volk is 'er minzaa.n en menichlievend, vooral i-"e Jonge Meisjes, die 'erdoor de bank zo fraai en fchoon vallen , als ergens in Vrankryk, en 'er zo fnocpig uitzien, dat een Jongeling één verftaald hart zoude krtséten hebben om ze niet te beminnen. Naby de Stad , omltreeks het Klooster der Minderbroeders , is een Me:r, vervuld met een foort van Kikvorsfchen, die geert geluid liaan , Zedërt den H. Antbonius van Paduai ( volgens het zeggen van de Boeren) in zyne Gebeden en Overdenkingen door hen geftoord zynde, ze geboden had te zvvygen. Doch het zeldzaamfte hier van is , dat als men 'er derwaarts- uit eenen anderen Oord overbrengt, die gewoon zyn te kwakken, zy datelyk ftnm worden, en als men daartegen van dezen in andete wateren overbrengt, zy terftond de éérfte zyi, om hun Kikvorfchen gezang te laaten h< oren. Jp«_ fiius, die met zo veel kundigheid over het Ryk der dieren gefchreven heeft, getuigd het zelfde van die van het Eiland Seri/os, gelegen in den Archipel. ^if*



Itimes is een zeer ouwerwetfche Stad , op wien Vrouw Natuur, haare gunden ryke'iyk fchynt uitgeftort te hebben; want, 1 behalven haare goede Wynen , overheerliyk Ooft en uitgele.zene Graanen , is 'er , de lucht zeer gezond, den Burgerfchaar ■welvoorkomende, geestig, vrolyk , beminnenswaardig en gedienflig voor de Vreemdelingen. Wel is waar, dat menzebefchüldigt, dat ze vry wat los van tong zyn , era geen geheim kunnen verzwygen; maar hierin kan men voorzien, als men maar zorg draagt, van zich niet te openhartig te toonen; ook zyn ze wat laatdunkent, eigenzinnig en met wat te veel eigen liefde behebt. De Stad is vermaard wegens eeiï menigte Wonderheden en zeldzaame zaaken. Volgens de oude Kronyken , zou zy door Nemausts, de zoon van Hercule:, zyn gebouwd, en was eertyds ongelyk gtooter, belluitende toenZeven Bergen binnen haare bernuuring.cn , die, gclyk het oude Rome» , met duizend Toorens waren omgeven. Men ziet buiten de Stads Poorten, nog eenige overblyffelen van den Tempel van Diana: Meit beweerd, dat de Fontein, die zich by die vervallen Geftichtop doed, verltrekte ter zui-
ve-



vering en reiniging der Vestaalfche Maagdeff, Wat hiervan zy , men verhaalde ons daaromtrent al veele dingen, die wy juist als geen Evangelie geloofden. Ondertusfchen kan men zeggen, da: de Romeinen nimmerfchooner ftuk werk 'hebben voortgebragt, dan de zogenaam ie Pond du Gard, gelegen omtrent vier mylen van Nismes, zynde een gevaarte van drie byzondere Bruggen boven eikander, en de fteencn deszelven , zonder tras of kalk te zaamen gevoegd ; kortom Nismes is wegens haare Oudheden , een kort begrip van het geheele Roomfche Ryk. Maar dit is het niet ailes , want onder de pragtige Paleizen en Geestelyke Gedichten, munt dat der Recol'letten, de woonplaats des Bisfchops, boven al uit, zo om deszeifs fierlyke Tuinen, als fraaijeDreeven.Bosfchen , Fonteinen en uit.gelezene Bloemperkenen Terrasfen. Zynde het bovendien , een lust om te zien , hoe een menigte Heeren en Dames, zich met de Zomermaanden, des avonds onder de belommerde Lindeboomen der Stad , met Wandelen gaan vermaken. Voor 't ovorigezynde Wolle en zyde-Manufactuuren van Nismes, de grootfte tak hunnes Koophandels en middelen van bellaan .leverende dezelve door de .gantfche Provintie van LangueJoc. Van



j5<
Van Nisrnis gingen wy het kleine Steedje tTfez bezoeken liggende tusfchenhet Gebergte in de frhaak van het aloude Utiea , door den wyze Cato gefticht. Alhoewel 'er niet veel byzonders van dit Plaatsje is te zeggeni laat het echter niet na, zeer koopryktezyn hebbende veele Sergle-Fabrieken , die in allo Landen gfootelyks vermaard zyn als oo verfcheide Koorn en Lakenmolens. Het zeldzaamfte alhier is, dat 'er door de geheel* Stad een reeks van fteene boogen gevonden worden, onder welkens Verwuldels, ril'eh de gewoonte heeft voor de heetc Zonneftraalen te Schuilen, evengelyk men by ons te Land. hier en daaronder de houteiüfffèls der huizen, voor den regel weL doet.
Vervolgens kwamen wy te Avignon, de Hoofdplaats van het Graafschap Venaisfin. eene zeer oude Stad, meesftendeels onderhorig aan den Pausfeiyken Stoel, zynde, buitengemeen groot van omtrek en hebbende by nitdek fraaije bemuuringen. Meni e hoeft niet te twyffelen aan haare pragtige Paleizen, Kerken, Mans-en Vrouwen Kloosters en andere openbaare Gedichten , als men nagaat,.
XI. Deel» l>



I&s <1 >
«lat 'er een menigte Pausfelylce Hoofde* eertyds hun verblyf hebben gehouden gehad. De Aartsbisfchoppelyke Kerk, toegewyd aan de H .Maagd, fchoon ze niet overmatig groot is, verdient nochtans te worden gezien, verblindende het oog door het veelvuldige Goud en Silver, waarmede het Hoog Altaar is verfierd. Bovendien praalt het met Elf zwaare Silvere Lampen en twee onzagfjelyke groote Kandelaaren van een zelfde metaal, die 'er een groote luilter aanbyzetiQti. In de Kappellen heeft men verfcheide Graftomben van Pauzen en Cardinaalen die 'er begraven liggen. Het Pausfelyk Paleis t is 'er een heel oud Gebouw, hebbende niets byzonders dan een hooge Toorcn, in welke een Silvere klok hangd, die niet gelukt werdt als by gelegenheid van de dood , of verkiezing eener nieuwe Paus. Men heeft 'er ook een talryke menigte Jooden, die verplicht zyn', éénmaal ter week , de Predicatie eener Geestelyke by te woonen, zekerlyk met oogmerk, of het mogelyk ware van 'er eenigen te bekeeren. Zy maaken een Soort van kleine Republyk uit, hebbende altemaal aan een afgelegen hoek der ftad kun verblyf, op de wyze als zogenaamde.
Je-



jodenhoek te Amprdam, doch zeer bekrompen , uit hoofde van de veelvuldigheid der huishoudens. Zy mogen niet uitgaan, zonder een Soort van geele of vaale hoeden op te hebben, en de Vrouwen met linten van een diergelyke koleur, om hen van. de Christenen te onderfcheiden. Hunnent Handel bedaat meest in oude kleeren , lompen en vodden , die zy met woeker aan de onnozelen verfchaggcren; want het ontbreekt hier zo min aan bedriegelyke Jooden als oude Koppelaarfters , om de Jeugd te verftrikkcn. In hunne Synagoge nebben zy een klein vondertje, voor 't welke zeven brandende Lampen hangen, beneden dewelken eert kastje is, daar zy de Wet Mop in be. waaren.
De marmereBecltenisfen der twaalf Roomfche Keizeren , verdienen onder eene reeks: van Zeldzaamheden, ook niet vergeten te worden,om tebefchouwen. Als mede het konstigc Schildery des Doods, door Koning Renatus van Sicilien met eigen handen gefchildert, en aan welks doodbaar een Spinnewebbe is té zien , zo natuurlyk, dat men ze met de hand zoude grypen. Voorts is zeer opmerkelyk het geene te Avignon in de aantekeL * nin..



1*4
nlngeh der Kronyken voorkomt; naménlykj dat de Stad zeven Poorten, zeven Parochiën,' neven Collegièn, zeven Hospitalen , Zeven Mans-en zeven Vrouwen Kloosters heeft r en dat 'er zeven Pauzen, ieder gedurende een Zevental van Jaaren hebben gewoond , als Clement de V. Jobannes de XX. Benedictus de X 11. Clement de V f. Inioeeritiut d* VI. Urbanut de V. en Gregorius de XI. Men moet 'er ook het Graf van de fchoone Laura zien, wiens perzoon Petrarqus door zyne Verzen zo vermaard heeft gemaakt, en Koning Franchcut de I. met een Grafschrift van zyn maakfel, heeft vereerd gehad.
Van Avignan begaven we ons op Aix, de Hoofdftad van Provence , van welk Landfchap wy hier na zullen handelen. Deze Stad leid in een'' aangenaame en Vruchtbaars landsdouwe : Slr,;bo Schryft 'er de Stichting van toe, aan dén Roomfchen Raadsheer Cajat Sextus. Het Parlement heeft alhier deszélfs verblyf rhetmcêr andere Gerechtshoven. De huizen zyn 'er voortreffelyk net eh vast gebouwd-, de Straaten uitnemend fraai voor het oog, en de Kerken overpragtig , inzonderheid die van den H. Zaligmaker, ahvaar een keurig Doopbekken van uitgelezen



zen marmer gezien wordt, omgeven metagt kolommen ran een onfchatbaare wnarde, dio 'erhet verhemelte van fchraagen,op 'twelke men ons zeide, dat oudtyds geofferd wierdt. Het Kapittel dezer Kerk , is een der aanzicnelykften van Vrankryk; hetbeftaat uit ao Kanunniken , een gelyk getal Leekebroêrs, en het Koor gemeenlyk uit 30 Muzikanten e» 12. Koristen, welke van dit Kappittel onderhouden worden , om den Kerkdienst meerder luifler by te zetten. Ik wil wel bekennen , dat ik buiten my zelve vervoerd wierd^ doorliet hertfteelend Muzykdat ik'er hoorde uitvoeren , 't geen de Weetnieten en Ongevoeligen, tot een meerder eerbied voor deze overgode Kunst behoorden te; bezielen. In het Oratorium des Adels, zagen wy een Agttal overheerlyke Schilderyën, van den nooit volprezen Puget gefchildert, die door zyne gewrogtens, de Nakomelingfchap een biyk heeft nagelaten ;* dat hy zo vootreffelyk Schilder, als beroemd Beeldhouwer en Bouwmeester , is geweest.
Men heeft te Aix ook een menigte Graftomben en andere Oudheden , die de tyd merkelyk van hunnen luifter heeft beroofd. »Er zyn mede twee Hospitaalen, zo voor de L i Z'le'



i(ë 4$t>>- «u.y
Zieken als Behoeftigen, riie niet minder bezienswaardig zyn. De oude Baden der Romeinen zyn by de Stads muuren gelegen, wellers Wateren lauw , aluin-en Zwavelagtig .zyn. Behalven dit alles, zyn 'er öok eenmenigte fraaije Paleizen, verfiertmet Medaillons, Schilderyèn, Beeldwerken en andere ouwerwetfche fieraden. De omliggende .Landftreeken oyervloeijen van Graanen, lek_ kere Wynen en Vruchten : De Olyven ..Citroenen, Granaat-en Oranje Appelen , Vygen en Amandelen, groeijen 'er in overvloed, ■waar door men het de bynaam van Luilekl herland wel zoude kunnen geven. De Vrouwen zyn te Aix redelyk fchoon, en heh_ hen een lieffelyke Item, beminnen heï dansfen en alle de Yermaaken des lee-vens.
Eenige, mylen van Aix, gingen wy de zonderlinge Grafplaats van Nostradamus zien , berucht door .zyne Voorzeggingen; hebbende , volgens de algemeene getuigenisfen, uit den loop der Sterren en Planeeten* s'Werelds uiteinde befchreven. Zyn Graf of Jykbaar, Haat half binnen en half buiten de Kerk der MnderPmdfrr, waarvan daar cc Land,
ie*



|6f
#>t reden wordt gegeven , dat men niet wist of hy Profeet, dan Tovenaar waa. Docti een Geestelyke, die ons tot Leidsman verftrekte, gaf'er 'ons een geheel anderen uitleg van. JHy' zeide ons, dat Nostradomus het dus naar zyne zinnelykheid had doen vervaardigen ; en, om dat hy de Wereld al te verdorven agtte ,' op zulk een vreemde wyze uit dezelve wilde verfcheijen. doende zich by deszeifs leeven in de doodkist fluiten, met een goede voorraad Olie voor zyne lamp, als mede» pennen, inkt en papier, voorfpellende veel onheils aan die geenen , welke de kist voor pen zekere bepaalde tyd zouden openen ;dat». volgens de berekening dezer Minderbroeder, eerst met den aanvang der iSde Eeuw konde plaats hebben. Maar, dewyl wy dezen Eerwaarde Vader zeiden, dat het aan'tGraffchrift der Tombe niet bleek, dat Notradamus levendig begraven was, maar wel den tweede July des Jaars 1566. in den ouderdom van 6a Jaaren , 6 Maanden en 17 dagen was geftorven , gaf dezelve ons ten antwoord» dat Nostradamus op den dag zyner influiting jii de kist, al voor de Wereld was oyerledpn , en dat rn.ee, zyne bevelen >a 't Helle* L 4 taa



isr < >
van dit Graffchrift, fiegts had gevolgt, gelyk hy ons met de Klooster-Registers zeidetekunnén aanwyzen, als ook, dat hy een gedeelte zyner Tombe in de openlucht had willen hebben, om te kennen te geven, dathyhet overfchot zyn's leevens , nog wel wilde befteden , tot het befchryven van nuttige dingen. Ik ■wil wel rondborftigbelyden, dat ik deez'Geestelyke bezwaarlyk zoude hebben kunnen gelooven, byaldien zyn agtbaargelaat, my nietinde verzekering had gefield, dat 'er uit zulk een Heilige mond, (want de Geeftelyken kun-: men immers niet liegen O geen Fabelen konden voortkomen. Hoe het hier mede zy, 'tis gelukkig, dat wy by ons te Land geen leden hebben , om ons over diergelyke ongehoorde zaaken te verwonderen, dewyl men ze 'er nooit ziet gebeuren; dan, alléén zulken , die met de waarheid en de gezonde reden ftrooken , en voor het menfchelyk begrip bevattelyk zyn.
Ondertusfchen vervorderde wyonze Reize totMarfeille ; daar wy voornemens waren, vooreerst wat te vertoeven, niet alleen om Wat uitterusten, maar ook, om inmiddels
de



de Yoomaamfte Byzonderheden , zo van binnen als buiten de Stad ,te gaan opnemen; welke wy voornemens zyn in 't volgend? Hoofdf.uk wederom aantetekenen.
£ s XI. HOOFD-:



17* <-g!BLIUB>
XI. HOOFDSTUK.
■Meldenswaardigheden der Stad Marfeille. Byv/ooning eener zeldzaams Huwelykspkgtigheid- aldaar. Adeline vertrekt met haar Gezelfchap $p Toulon, Antibes, Grenoble en andere plaatfen.
u
X JLoe gezond meerendeels de Franfcha Luchtftrcek voor het Menfchelyk Geilaght ook mag genoemd werden , het liet echter niet na, dat wy by onze aankomst te Marffillt, als liggende aan den oever der Middenlaidfche Zee, eenigfints ongefteld geraakten ; hoewel meest voortspruitende uit hei geduurig gefchok der Rytuigen en de hitte van het Jaargety waarin wy ons bevonden; welke ons hier en daar op de Bergen, merkelyk gekweld hadt, Nochtans was
kat



Het voor geen van ons allen , van eferfig kwaad gevolg, en een goede uitrusting bragt ons welhaast wederom te regt. Ik was in dien tusfchentyd, daarom evenwel niet ledig , maar vermaakte my met myne waarde Rozalic , met het doorbladeren der Brievan , die zy van tyd tot tyd op de Reis , van haar geliefde Champagne had ontfangen ; mi.1lerw.jl ik in myne overige fnippeluurtjes, aantekening hieldt van 't gccne myn geheugen on. derweg was ontfnapt, gelyk ook van de Pro* vimie in welke wy ons voor het tegenwoordige bevonden , en voor eene der vermaard fte van geheel Vrankryk moet werden gehouden; als överftroomendè van Wyngaarden , Olyf- Oranje - Citroen Limoen - Granaat en Vygeboomen, gelyk mede in allerhande foorten van Vruchten , als Meloenen, Pruimen, Kappers, Dadclen , Muskalelie, Peeren en Rozynen , Perzikken , Abricoofen, Amandelen en wat iets meêr is ; invoe en, dat men in 't midden der Winter zelfs , hier Roozen , Angelieren en andere Bloemen, ziet bloeijen. Met dit alles , verfchaft het ook een overvloed van Graanen , Wolfe, Oliën, Gevogelte, Visfchen, Melk, Bo^er cn wat man-meer zoude kunnen wenfehen-;
mid-



ïfa in >
midlerwyl de gelegenheid der Plaats, veor den Koophandel, nergens haar 's gelyk heeft. De Ingezetenen zyn wel een weinig ruuw en onbefchaaft, maar ook teffens fnedig en goedaartig, werkzaam en vol moeds, hoewel wat geveinsd; daarby gierig, onftandvastig en groote fnappers, die wonderen Van hun zelfs vertellen, voor volmaakt willen doorgaan en trotsch op hunne Landaart zyn. Doch de Boeren zyn vry fchrander, en behoeven geen Advocaaten om hunne zaaken te verwarren ; ookftaan zy zo hartnekkig op hunne Religie, dat zy het vooreen eeuwige fchande rekenen . als iemand van de hunnen afvallig wordt; en dit mag men voor een' hunnerpryslykfte hoedanigheden (lellen,begrypende, dat iemand die zyn Geloof verzaakt, noch minder zwarigheid zal maaken, om de plichten van een eprlyk Man op te geven.Ondertusfchen moetmenzich maar Iteeds toeleggen , om hen te pryzen, hen met ons vertrouwen te vereeren , en fpreken niets als alles goeds van hun Land. Ook zyn zy niet iigt vatbaar voor de Min, maar als zy 'er zich éénmaal door hebben laaten innemen, zyn zy vry ftandvastig; een der zeldzaamfte KaraSers in een Franschman.' De Vrouwe»



wen zyn hier niet onbillyk, en zingen by uitnemendheid fraai; ja zelfs bezitten zy veel infchikkelykheid, zodra zy iemand regt kennen en zich met hem in vriendfchap hebben gewikkeld.En op dien voet is het, dat men zyne dagea inPrown^.heel aangenaam kan flyten, vooral, wanneer men het verftand heeft.om eenigfintstoegevendeaanhunne zwakheden te zyn.
Voortydit was MarJeilU het Hooge School der Letterkunde : Men bouwde 'er een Tem* pel ter Eere van Minerva , de Godinne der Wysheid, en de Romeinen zonden 'er hunne Kinderen om te leeren; maar thans iszulks het Magazyn der Zeekasteelen, ge* fehaard leggende in een der fraaifte Havens van Europa; zo dat men 'er veel liever geladen Scheepen en geldige Matroozen ziet aankomen , als onervaren Leerlingen. De Stad is merkelyk groot, welgebouwd en magtig bevolkr, uit oorzaak, van den uitgeftrekten Handel die 'er op halim , Afia en Africa , werdt gedreven. Men rekend haare grondlegging meer dan 630 Jaaren voor de geboorte van onzen Heiland, Het leid beneden eenen Heuvel, die zich by wyze eens AmpmUun , landwaarts in verheft. De Kaai



f/4 *£=!=~7^,
ftrekt zich tusfchen de 13 a 14 honden treden lang uit, waarop de meest aanzienlykfte huizen ftaan , zynde een' der vermaakelyfcfta Wandelingen der Stad, geduurende dan Dag bezet meteen menigte kleine kraamtjes, gelyk op de Nieuwe Brug te Parys; alwaar de Galeiboeven, die 'er verlof toe kunnen bekomen , allerhande foorten van Uinrageryën te koop veilen. Anderen gaan te zaamen met allerhande Speel - Inftrumenten naar de herbergen , of voornaame huizen, • m te zien of zy iets kunnen verdienen; doch zyn doorgaans aan elkander geboeid en verzeld vau eenige Soldaaten der Bezetting,
De Forten, Citadellen, Kafteélön en andere Sterktens van Marfeille, zyn voor dé Kenners voorwerpen van opmerkzaamheid. gelyk ook de uitmuntende Kerken en ande' « GecGelyke Gedichten. In die van den H. Lazarus, ziet men boven eene Kolom • een Bekken , waarvan men ons zeide dat zich den Zaligmaker bedient hadde, om 'er de voeten zyner Discipelen in te wasfehenQok het Kruis van St.Andries, en de Kapel tor de H. Maria Magdalena, zeven
agter-



agtcreenvolgende" Jaaren, boete bad gedaan met bidden en vasten- In eene der Klooster* fcagen wy het monftreufe hoofd van zekere» Bordini, de Zoon eens Notaris te Marfeille*, Dit mannetje , fchoon maar vier voete.i lang* had een hoofd van drie voeten breed in 't froödjij en zo groot, dat het een vierde zyner lengte befloeg, op de wyze als de zogenaamdö Zetiputten, dat's te zeggen, van top tot teen mismaakt; bezittende met dit alles noch zo weinig verftand , dat hy , onaangezien hy meêr als een paar emmers harsfenen bezat gelegenheid gaf tot de Spreuk, wanneer meri van iemand wilde fpreeken die niet wel by zyne zinnen was, hy bezit de geest van Bordini.
De Koning begunftigd deze Stad zo fterk dat hy ze vry van alle in-en uitgaande Rechten heeft verklaard: Haar' meeste Handel ftrekt zich uit op de Levant; als Aleppo tf Syrièn, Tripoli, Tunis, Algiers, Groot-Cairo # Smirna, Confianiinopolen en verders ; van waar1 de Scheepen wederom Zyde , Katoenen, Gal* nooten , Rhubarbflf en andere Drogeryën Herwaarts brengen. Wanneer men buiten de Stadspoorten korat •„ aiei-.tnen een fbort van
Voor-



Vóo'rfteden , die byna twee uuren lang fchyi rien ; want men heeft buiten MarfnlU meêr als tweeduizend Lusthuizen en Tuinen , dié van groot nut zyn by tyden van Pest, waar voor men, by'taankomén van eenige Scheepen, altoos bedugt is; dus men ze onder't. gefchut der Forten en Kasteelen , een flipte Quarantaine doed houden. Men hpudt de Ingezetenen van Marfeiiie ondertusfehen over. 't algemeen , voor zeer ervaaren Zeelieden, inzonderheid op de Middelandfehe Zee, terwyl den gëmeenèn Ma.i, 'er buitengemeen kundig in 't Koraal werk is, die 'er. zeer helder en klaar vallen. In de A'.udy van St. Victor , zagan wy oildnr andere Zeldzaamheden,, nog het Graf van St. E tjebius en die der 45 Muagden , die zich zeiven mismaakten van ligcliaam en aangezicht, om 'de Wer-dalen, dewelke hen zogten te dooden, een affchrhc voor hun inteboezemen.
Men heeft de gewoonte van te zeggen, fat Marfeiiie het Paradys der Vrouwen, het JTag'evuur der Mannen, en.de Hel der Lastdragende Ezels, is ; overmits 'er de Vrouwen zeer geagt, geëerd en g^ltefkoost worden;, de Mannen 'er pnophoudelyk werken en
ar«



aaiden, en de helft hunnes leevens op de Zee verflyten, zonder het genot hunner Vrouwen te hebben; en de Ezels 'er op een zonderlinge wyze geplaagd worden. Want de meeste Burgers een Buitentuin hebbende, zetten de Moeder met drie of vier kinderen, en 't vereischte huisraad, op zulk een arm Dier, om derwaarts te voeren, als wanneer het dlkvvyls gebeurd, dat het onderweg onder den zwaaren last doodblyfe.
Önmiddelyk dat wy ons te Marfeille be" vonden , glngoa wy een tourtje naar ArUs doen , daar wy ons zo veel Wonderheden van hadden laaten vertellen , dat wy ze met eigen oogen wilden gaan zien. Het leid aan den mond der Zee , is geen gezonde luchtftreek , maar goedkoop leeven. Wy vonden 'er , gelyk men ons gezegt had, een menigte Oudheden , Tempelen , Graflieden eil andere , Merkwaardigheden , die onze aandagt verdienden. Onder anderen, het Huis deï agttal Tweelingen , van welken de Vader het verdrinken voorkwam, door het ontmoeten, van dé Dienstmaagd, die ze op last der Moeder, in de Rivier (lond te werpen; en iewelken hy tot een zekere bepaalde tyd
ii. d i ï t. M hel-



17* *C<e=rr=5>
helmelyk in een Dorp liet opvoeden , ais wanneer hy ze in een zelfde gewaad liet: kleeden, even ah het negende kind, 't welk de Moeder by haar had gehouden, ©e Vader bragt ze vervolgens by haar , zeggende: Ziet hier de Siggens die gy wilde laaten verdrinken- De Moeder gevoelde zich op dit gezigt niet weinig onthutfeld , en kon ha»« re euveldaad niet loogchenen; waarvoor zy tot haar ftraf, in een eeuwigduurende gevangenis wierdt opgefloten. De Hiftorie zegt, dat zy deze negen Kinderen , uit een gevolg der Goddelyke regtvaardigheid ifi ééner dragt had gebaard, om dat zy een arme Bedelaresfc , Scbamperlyk had gefmaad, die haar vervolgens zo veele Kinderen had toegewenfcht, als een Zeuge gewoon is jonge Biggen op éénmaal te werpen. Voor 't overige zagen wy hier te Artes ook nog het Graf van den grooten en fterke Roe'.ant, daar de oude Gefchiedenisfen zo veel ophef vau maaken ; en meêr andere Gedenkwaardigheden , te menigvuldig en te uitgeftrekt om te melden.
Eer wy Marfeille begeven, zullen wy een* zeldzaameHuwelyksplegtigheid,die wy kwa-
me*



T?5
aren byte woonen, alhier aantekenen. Gedurende ons verblyf in deze Stad, hadden» wy gcmeenzaame kennis gemaakt met een. Bankier, door wiens Carre<pondcntie, myn* Oom zynewisfels uit Holland had :bckomen„ Deez' had een éénig Dochtertje van omtrent? dertien Jaaren oud, die 'er niet onbülyfe uitzag, en dus ook van veele voornaames Pretendenten was aangezogt geworden 3 maar, dewyl zy, volgens de ge'aartheid haarer Kunne, in dit Huk met eigenzinnigheid was bebebt» viel zy over tot eene keuze m die haare Ouderen weinig eer aandeedete en waartegen dezelven zich met alle mage zouden hebben aaiig<-kant, byiildien de Jon-* ge Margo (Zo als het Meysje wierd genoemd ) niet in tyds daar voor gezorgt en* zich van een Jonge Afftammeling van Vul-taan had doen bezwangeren. De gevoeligheid der Ouderen, over deez' hen aangedaane hoon , bra it te weeg, dat zy tot eer» zonderling befluit kwamen, en te geiyk meta de herftclling van hunne Dochters Eer, ootó hunne Wraak wilden verzadigen. Ten dier* einde, nodigden zy alleen ter Bruilofte, zodanige perfooren, met welken zy naar hun» góeddunken konden omfpringen, lieten de1Y1 2 zei*



ito <K£ lüii^»
ven op Iiunne kosten altemaal in Smifsgé» •waad uitdosfchen, en een ieder van hen, met een byzonder Smeederswerktuig voorzien , onder voorgeven , dat zy de Huwelyksvoltrekking van hun éénig Kind, door zulk eene'zeldzaame vinding, alle vermaak en vrolykheid begeerden by te zetten, verluifterende ten dien einde het Feest'met een Zestal Muzikanten, evetigelyk gekleed als de Broederfchap van 't Vulcanus - Ambagt, en voorzien van evenredige Inftrumenten , beftaande in eene Lier , Triangel, Zakpyp , Schalmey, Trommelbos en Doedelzak.
De Bruid en Bruidegom , zo min als de Bruiloftsgasten , eenig vermoeden hebbende van het veragtelyk oogmerk, waarom dezen toeftel was ingericht, vonden dezelve buitengemeen zinryk uitgedagt; te meêr, daar men hun by deze gelegenheid eene evenredige Rol met hunne aangenomen Karakters deed fpeelen , door toedoen vaneen klein Tooneel(tukje, in de fmaak van de Opera, de Paardcfmit, of Marhbal Férrant; 'twelk de Vader der Bruid, zelfs ontworpen en daarop toepasfelyk had gemaakt.
©ns



<■—;> '**
Ons Reisgezelfchap van dit alles onbewust gebleven , en flechts door den Bankier op een' avondmaaltyd, met meêr andere deftige Luiden der Stad, genodigt zynde, ftonden niel weinig verbaast, wanneer ons een groote middeldeur, van het Vertrek, daar wy zaten te «eten, geopend wierd , en van waar wy deez* Klucht, onder het jammerhartig geluid der bewuste Speeltuigen , zagen volvoeren! Welk een en ander ons niet weinig (lof tot lagchea verfchafte, voornaamentlyk, toen de Vader der Jonggehuwde Bruid,'er ons den uitlegende bewegende oorzaak van kwam te verhaalen , en daar mede te kennen gaf, dat hy zich op geen bekwaamer wyze van het ongelyk .hem. door deez' verbintenis aangedaan, had wee ten te wreeken , en door zulk een toepasfelyke Plegtigheid , de Wereld een voorbeeld had willen geven , ter leering, om de halfterrigheid hunner Kinderen , hier door paa_ len te ftellen , en hen door fprekende daa, den om hunne pligtelooshedcn te doen bloozen.
Hoe verwezen wy altemaal opkeeken van dit vreemd Schouwfpel en alle deszeifs daar fin gehoorige omltandigheden, wy waren het M 3 noch.»



«ochtans over 't algemeen, niet zeer ééns ihef den Heer Bankier, wegens zyne manier van ■wraakneming , en moesten hem van al te fterSe hardvogtigheid cn te verregaande Ueinagting voor zyn eigen bloed befchuldigen , ingevolge onze Vaderlandfehe Spreuk: Dat, die zyn neus affnyd, zyn aangezicht fcbend, en' fcy daarom dien roem van zyn gewrogte niet ion behaalen , welke hy zich mogelyk daarvan had toegefchreven; dewyi het vast en ^eker is , dat de Ouderen zo wel voorde eer hunner Kinderen, als de Kinderen voor de Seer hunner Ouderen , verplicht zyn te waaken. Niettemin had de klucht op zich zel" ven, ons buitengemeen vermaakt en braaf dé Jever aoen fchudden.
Touhn, werwaarts wy vervolgens heen reisden , bevondeu wy een' zo aangenaame Stad als beruchte Zeehaven te zyn ; liggende aldaar gcmeenlyk oen aantal Oorlogfchepen van den éériten, tweede en derden Rang, gelyk ook veele Fregatten , Bombarüeer - Galiiooten , 35ra: ders en andere gewapende Vaartuigen; Waarom men het met recht mag houden voor de voornaamftc Wapenplaats der j\3iddeJandfche Zee, en in tyden vauOorlog, even-
ge-.



«elyk Brut, voor de Vergaderplaats der on~ derfchcidene Vlooien. Henrikde IV. heeft by zyn leeven, de Stad met fraaije Muuren laaten verneren en met Bolwerken verfterken, als ook met twee groote MoelJn of Hoofden» elk ter lengte van meêr dan zeven hondert treden aan den uithoek der Haven zo fin al tot elkander loopeude. dat ze met een ketting werdt toegefloten , door middel van twee Forten, aan weêrzyden opgericht; dienende deze Hoofden, inzonderheid ter afkaatïïn° van den feilen flroom , en afweering der°Vyandlyke Vloóten. De Kaai leverd te Touhm een overheerlyk fchoon gezicht op, zvnde heel net en regelmatig bete, en (taande omftreeks dezelve het Arfmaal, ne nevens een menigte Magazynen, voorzien van al het nodige tot den aanbouw en takebog der- Oorlogfchepen. Bovendien, heeft Tollon noch een goed aantal Kerken, Mans-en Vrouwen-Kloosters, terwyl het Stadhuis elks aandagt verdient, om deszeifs uitzonderlyke Bouwkunde.,
Lodewyk de XIV. heeft naderhand, hier zo veel als een Academie voor de Gari«vMm«V/doen oprechten; daar ze,in de Rcken-en, TekenHl 4 k«»st.



kunst, cn alle andere dienstige Wetenfchappen voor den Oorlog , werden onderwezen. De wapenzaal is 'er mede e.en zeer aanzieiilyk Gebouw , alwaar de Snaphaanen , Pistoolen en-allerlei Zee-Gereedfchappen vervaardigt worden , midlerwyl men aan een'anderen Oord der Stad , een. oneindige menigte werktuigen voor de Kanonniers ziet bearbeiden. De Schrynwerkeryën.Smeede-enKuijperyë!), zyn niet minder opmerkenswaardig door hunne uitgeftrektheid, gelyk ook het Gefchutperk , daar veelvuldige foorten van, Kanonnen, Bomben, Mortieren, Kogels Kartouwen en Grenaaten, in de geregeidfte order gefchaard en geltapeld, te zien zyn. De. Ankers liggen rondsom deGraght van dit Plein gerangeerd. De Zeil-eu Treillagieplaats , ls van een' byna onrneettelyke lengt? , beneden, dewelke de Kabels geteerd en bepikt worden. In de Gefchutgietery , liet men ons de. vormen zien , waarin de Kanonnen en Mortieren gegoten wierden , als ook de Koninglyke Bakovens en meêr andere dingen van d.i,e natuur, welke de nieuwsgierigen verwondert en verbaast moeten doeii ftaan , door de nette gefchiktheid waarmede alles is ingericht Voor het overige levert de Stad veel rykdom



en vernuftige Inwoonderen op; en ntettegenftaande 'er 'tgeld in overvloed circuleert, zyn 'er de levensmiddelen en eetwareubuitengemeen goedkoop.
Van het Stedeke Frejus, daar wy vervolgen.* doorkwamen , en gelegen is omtrent een kwarticruurs van Zee , valt niets byzonders te zeggen, dan dat 'er meêr als de helft der Huizen in een' zeer bouwvalligen flaatzyn, en byna geheele Straaten in een puinhoop geiloopt liggen. Ook heeft het maar weinige Kloosters , en eene Fontein , waaruit de Ingezetenen het water tot hun ouderhoud oivtleenen. De Haven is'er zeer ondiep en moerasfig , waardoor de Scheepen e-p de Rheede moeten blyven ankeren , daar zy door toedoen der Rotfen , voor de ftormwinden beveiligt zyn. Men verhaalde ons, dat JtUus Gefar in vroegere tyden, de Stad voor zyne Wapenplaats had gehouden, toenhy AeGauhn beftreed, en dat hy dezelve met verfcheide fraaije Gedichten verluisterdc, waarvan noch eenige geringe overblyfzelen. te zien zyn.
Wv



2SC «=~=Ï*S>
Wy hielden ons hief niet lang op, maar 'vervolgie onzen weg op Ar.ibes, liggende aan den Oever der Middellanfche Zee, en grenzende aan 't grondgebied van Iialien. Deez' Plaats heeft een fterke Citadel, wier toegang byna ongenaakbaar is, door deszeifs vervaarlvke hoogte: daarenboven zoude de Haven heei wel voldoen, byaldfen zomaar een bekwaame diepte hadt. Van hier kwamen wy te Nicéén , gehoorende onderde Staaten des Hertogs van Sovcycn; van welks omliggende Landftreek, niet'veel aanmerkeiyksis aantetekenen, dan alléén , dar rcr de wegen zeer flcgt en gevaarlyk zyn , hebbende aan de eene zyde de Zee", en aan de andere zyde hooge en ifteile Bergen , met diepe afgronden , langs den weg die men. moet afleggen.
Ons oogmerk zynde de Reis op Grenoble te nemen, moesten wy onsvoorflelL-n , niet anders als over Bergen en Dalen heen te trekken: en, dewyl wegen hier voor zeer onveiiig worden gehouden, wapende myn' Oom met zyn gevolg, zich zo veel mo-eIyk tegens alle aanrandingen. Het was Juist geen noodzakelykheid, om zich in deez'on-!
aan-.



aangenaame Gewesten te begeven ; doch een Reiziger, die'vreemde Landen wil bezien, moet zich zo wel het zuure als het zoete van het Reizen laaten welgevallen. Wy vervorderden hierom onzen weg met kleine dagreizen op Ambrun, alwaar wy zonder eenige kwaade ontmoetingen , altemaal ia goede welfta.nd aankwamen, en een paar dagen bleven uitrusten ; hoewei 'er van deze Stad niet veel günftigs is te zeggen , hebbende maar één Jefuïten, één Minderbroeder, één Kapucynér en een Vrouwen-Kloofter, met het bezigtigen van dewelken, wy onze ledige uuren fléten. Vervolgens kwamen wy over Mont-Dauphin, (liggende langs eenen fpitfen Berg) op Brianpon, een'zeer oude Stad in de Provintie van Daupbiné, zeven uuren van Ambrun , in de Iaatfte Eeuw meêr dan de helft door de vlammen veriionden en verteerd, en gebouwd beneden eeneu Rots, op dewelke het Kafteel gelegen is. Men heeft hier een fraaije Domkerk, één Jacobyner, één Franciscaner en één Urfulinen -Klooster De Manna dezer Landftreek , in Europa fchaars bekend , behoord onder de Zeven Wonderen van het Dauphir.é, daar wy hierna van zullen fpreken. Dezo



ze Manna, is een foort van witte Gom •»„ lyk , zuikeragtig en zoet van fmaak die ge duurende de hcete Zomerdagen, van zogenaamde Harst-of Pynboomen, elders weinig of met van dien aart bekend, afdrupt'op de bladeren en kleine zakjes, daar ze op dl wyze als kleine balletjes aan blyft hangendan maakt men een Incifie of opening in dé Boomen , waardoor men ze vervolgens in zo veels te grooter menigte komt in te zamelen. Wy zagen hier van een bevindelykp Proef in onze tegenwoordigheid nemen cn nuttigden 'er zelfs eenige brokjes van * die ons zeer aangenaam fmaakten, en geene de mhifte walging veroorzaakten.
Wy genoten voor den korten tyd die wy hier bleven, veel vermaak, en dit verzoette merkelyk de ongemakken, die wy in't overtrekken der Gebergtens hadden ondergaan en geleden. Ook bevonden wy de Inboorlingen dezer Provintie, vry hoflyk en gemeenzaam, naarflig in hunne zaaken, getrouw aan hunnen Koning, en groote'yveraars voor de Vryheid ; leergierig, beminnaars van de Wetenfchappen en alle Natuurkundige Verborgentheden; hoewel men verplicht
a.



tip
is, hunne zinnelykheid eenigermaten op té vo'lgen, wil men zich behaaglyk by hen m?aken& en hunne Gastvryheid verwerven. De Vrouwen zyn 'er voor de zwier en opfctrifc, en de Mannen vallen 'er verichriklyk pleitzugtig; doch tot den lompften Boer, hebben zyeénbyzondéreagting voor de Vreemdelingen, en zullen dezelve in alles trachten te verplichten.
Eindelyk kwamen wy te Grenoble, de Hoofdltad der Provintie Daupbinê , die men (tellen mag onder den rang der fraaifte Steden van'tKoningryk, door de menigte pragtige Huizen, Kerken en Marktpleinen ;doch wel inzonderheid wegens deszeifs groot aantal Mannen-en Vrouwen-Kloosters. Het Parlementshuis, hoe Ouwerwetsch ook fchynende, verdient gezien te worden : Derzelver Prefidenten , of Voorzittende Leden, dragen gelyk die van Paryi, van St. Maarten af tot Paasfchen toe, een roode tabberd, gezoomd met Hermelyn op de wyze eener Koninglyke Mantei ; doch 't is niemand geöorlofd , in dit Paleis met ecnig zydgeweër te verfchynen. Dat van den Gouverneur, is mede een aanzienlyk Gebouw ■> veffterkt
met



Biet eenige Toorens aan den kant der Stads, muuren, zynde van binnen ongemeen pragtig gemeubileerd , tenvyl deszeifs uitzicht over de Velden en de Rivier d'Ifere, die door de Stad ftroomd, het allerbekoorlykst. denkbeeld aan eenen voorbygaanden Wandedelaar moet inboezemen. Grenoble heeft mede twee fierlyke Bruggen , die de groote en kleine Stad vereenigen , ook hooge Toorens met fraai je klokkenfpellen, kostbaare
- Gebouwen, fchoone Straaten , verrukkende Wandelwegen , en veele aanmerkelyke Oudheden. De lucht is 'er zo zagt enlieffelyk, en de landsdouwen zo vruchtbaar, dat ze voor geen Stad van 'tgantfche Koningryk ■behoeft te zwigten; hoewel eenige miud-r ftreeken dezer Provintie , niets dan R0g»e"* Gerst en Haver, voortbrengen. Niettemin zyn 'er de Weiden zeer vettig en doorvoed
ten het Vee in overvloed; leverende oofc veele zeldzaame en heilryke Kruiden voor
de Artzenykunde op.
Alles met opmerking befchouwd hebbende , 'tgeen 'er in Grenoble was te zien , Gingen wy vervolgens in deszeifs omtrek0 de Zeven Aderen bezigtigen; van welken wy
be-



bereids eenige melding hebben gemaakt,en die wel waardig zyn , dat wy 'er ons een weinig by blyven ophouden.
De eerfte van dien is, de beruchte Tooren Pari (et, (taande omtrent een myl van Grenoble, op de fpits eener Rots, waarvan de överblyfZelen nog te zien zyn. Men zeide ons , dat 'er geen fenynlge Dieren op konde huisvesten , en men nimmer daar omftreeks eenigen gezien had, zo min als Ser- ' penten, Slangen , Hagedisfen , Padden of Spinnekoppen; en dat. wanneer men 'er aldaar gebragt had, zy op (taande voet waren geftorven. Men fchreef de oorzaak daarvan toe t aan de geftadige Noordenwinden die'er waaijen, en aan zekere kruiden, waarvoor deze foort van Ongediertens , een natuurlyke afkeer hebben. De Stad Parys, zoude in de allervroegfte Eeuwen , een zelfde eigenfehap hebben gehad, volgens deAantekéningen der Oude Gcfchiedfchryveren ; waarvan daan deez' Tooren en 't aangrenzend* Dorpje, de yoorzeide benaming van Parifee zoude hebben gekregen.
De ongenaakbaaren. Berg, zes uuren van
Gre-



m € i>
Grenoble gelegen , behoord onder het Tweede Wonder,als hebbende de gedaante van een omgekeerd Zuikerbrood. Niet alleen dar deszeifs afgrysfelyke hoogte iemand doed beven en zidderen, maar men fchroomd om ze te aanfehouwen, uit vreeze, dat ze op ons zal nederftorten. Zy bevat in haar benedenfte* omtrek, meêr als duizend fchreeden , en vier duizend in de hoogte. Koning Karei de VIII. naar Italïén reizende , deed dezelve door eenigen van zynGevolgbeklimmen* hoe ondoenlyk zulks fcheen , en tot op den huidigen dag nog is. 't Gefchiedde echter niet zonder oogfchynlyk gevaar en ongeloofbaare moeite ; of fchoon zy dë minstfteilige plaats des Bergs verkoozen, eii ladders gebruikten, met welken zy gedurende meêr als anderhalf uur voortklouterden, tot dat zy eindelyk de oppervlakte des Bergs bereikten, daar zy een plein vonden van ettelykehonderttredenlang en breed, beftaande in eene aangename Weide, die door een klaare en heldere Waterbron befproeid en bevogtigd wierdt; doch 'tgeen hun 't meest verwonderde, was een kudde wilde Geiten die zy 'er vonden grazen. Men mag wel vragen, hoe de éérften dezer Dieren op een'plaats gekomen waren ,
die



vogelt» was toegangkchk geweest? —Hoa dit ook zy ; de gèen.en die dezen Berg hadden beklommen , bleven 'er zes dagen lang vertoeven, en richtte 'er tot een Gedenkteken drie Kruisten op. Verfcheide Perzoonen zouden naderhand dit voorbeeld hebben willen navolgen, maar hadden van hun opzet moeten afzien; waarom men haast zoude moeten geloven , dat zy zich van Werktuigen hebben bedient gehad , die het Menfchdqm onbekend zyn, ten ware het door middel der hedendaagfche kunstig gefabriceerde Luchtballen wasgefchiei; die misfehién, buiten ons weten, toen ter tyd al uitgevonden zullen zyii geweest, en daarom thans zo algemeen worden, om door dezelven de onmogelyke dingen mogelyk te maken; in zo verre, dat men zich eerlang van geen Schuiten cC Wagens meêr zal willen bedienen, om de Wereld door te reizen , als zynde bekwaame Machines ; en zeer wel uitgedagte Gevaartens , om 'er dc voetftappen van Bbaeton of Ikarus mede na te volgen.
Her derde Wonder, is de brandende Fontein , drie mylen van Grenoble , dewelke vlammen van meêr als drievoeten hoog uitbraak ,
II. D zel. N 'tgeen



194
't geen de nieuwsgierigen voor een Mirakel aanmerken . hoewel ons de Bergen JEtna en Vefv.vius gantfch andere denkbeelden daar omtrent in boezemen. Verfcheide beruchte Autheurtn hebben van deze Fontein melding gemaakt, onder anderen St. Augujiinur in zyne Bcfchryvlng van de Stad Gods, by het Zevende Kapittel van het 21° Boek, alwaar hy dezelve vergelykt met de Fontein van Spiri^n, welke een uitgebrande fakkel doed ontglimmen , en eene brandende uitdooft. Deze vlammen, die dan eens rood, dan eens wit en dan weder blauwagtig zyn, doen het water dezer Bron fpartelen als of het kookte, zonder het zelve nochtans warm te maaken , geven flechts een geur van zich, als de zwivel-enfolferagtige Baden, Her water kan ondertusfehen' de felheid haarer vlammen niet beteugelen, en verfchroeid zelfs het hout, dat men 'er by brengd, waarom de Kinderen zich hier menigmaalen gaan vermaaken, om'er ftruifkoeken op te bakken- Myn'Oom, die een Liefhebber was van alles te onderzoeken , nam 'er de proef van met zyne Rotting, dewélke in weinig oogcnblikken geheel gezengd was.



De zogenaamde Baddoven van Sasfenagt^ bekleed de vierde rang onder de Zeven Wonderen van Daupbinê. Men ziet'er in een onderaardfch Hol, twee ronde openingen o£ berden, die tamelyk diep zyn, door de Natuur aldaar gewrogt, en dus heeft men ze» die benaming gegeven. Zy zyn gedurende» het gantfche Jaar ledig, maar Op Drie Kaningen Dag, komt'er het water uit de Rots invloeijen, offctiöon men 'ër geen de minde doortogt van ziét, en 'sanderendaags houdt het weder geheel op- De Inwoonderen der Nabuurfchap, weeten aan de menigte van'fc water, 't welk zy 's Jaarlyks ontfangen , t» voorzeggen , of den Oogst goed dan kwaadzal zyn Een dezer Stoven kondigt de vrugt of onvrugtbaarheid van 't Koorngewas , en de andere die der Wyngaarden aan; terwyt een lange bevinding heeft doen zien, datzy, zich nimmer noch hebbën vergist gehad. Eenige Geleerden hadden zich wel eer toege-i legt, om de oorzaak van dit Wonder te onderzoeken , maar hunne twyfFelingen dortte hen in nog meerder onzekerheden en lieten hun even blind. — Men wil zeggen, dat Ket in dezen Burg was, dat de berucht» N a üfe



,95 <*_»!J_ >
Melvfme , haar boetvaardig, leeven uitblies, als men eenige Schryvers geloof zal geven. Hoe-.het daarmede gelegen is, dit Plaatsje is althans beroemd, wegens de lekkere Kaas die het oplevert; en geen wonder, daarhel 20 naby den zoom van Zwitzerland is !
De omliggende Gebergtens van dezen Oord, vertoonden ons het Vyfde Wonder , beftaande in zeker foort van kleine Steentjes, welks de eigenfehap hebben, om kwaaieoogeu te genezen ; niets dezelve meerder zuiverende noch verhelderende, dan het gebruik derzelven. Wanneer eenige vuiligheid , zandkorreltje of Splinter, in de oogen gefehoten is, heeft men maar één dezer Steentjes beneden hetooglid te doen glyden , flraks zal het rondsom den oogappel loopen en 'er al het kwaad uitdryven, en ook van zelfs wederom uitvallen , zonder eenige de minde pyn of letzel te veroorzaaken. Men vind'er van verfcheiderlei koleuren , zommigenzyn wit, anderen grys;ookvan verfchillende figuuren , ovaals , rond en driekantsgewyze , doch over *t algemeen fyn , helder en glansfig, Ook zyn ze van meerder nut en mingevaarlyk, «Umdezoganaauide Kreeftenoogen by ons tc
Land;



Land; hebbende de Heer Cbarmsnt 1n f geval geweest, van 'cr een voldoenende proef van te neemen,
De Bergen omflrecks Brianpn, en vooral de Valei van Qtuyras, brengen zeker foortvan Boomen voort, die men aldaar gelézen cn by ons Pynboomen noemd; waarvan wy hier vooren al iets hebben geZegt met betrekking tot ce Manna die'er afdrupt. Zy hebben deze overeenkomst met de Denncboomcn , als dat zy buitengemeen hoog en volmaakt lynregt vallen. De bladeren 'ervan, zvn ietswes groener, meêr onderfcbeiden van elkander# cn vallen niereerder af, dan wanneer zy met deLente weder nieuwe bekomen, gelyk de; Ölyf. en Palmboomcn. Deszeifs hout is zeer bekwaam tot Timmerhout. en zo bolland regens 'c vuur cn water, dat men het in den brand voor onverteerbaar en in 't water voor onverderftVlyk houdt. Deez' Boom draagt bloefem noch vruchten, en is by de Schrynwerkersin groote agting: En inderdaat, men. verzekerde ons voor de Waarheid , dat het hoe ouder hoe fraaijer, veel helderer en glanfiger van koleur wordt. De drank •f afkookfel eener Slang met de takken en ff 3 Wa-



bladeren dezer MtUfiïn , houdt men aldaar voor een onfeilbaar Geneesmiddel tegens de Melaatsheid, mits men 'er zich maar onophoudelyk mede wascht. Doch de voornaam, fte eigenfehap die het onder de Zeven Wonderen^ plaats geeft, is de uitgelezcne Manma, die dit Geboomte aan gantsch Europa verfchaft, en van dezelfde koleur en fmaak is als de Casfonade , in de Artzenykunde ook Manna geheten , zynde in deze Landftreek van een wonderbaare nuttigheid in de Ziek. tens, die gemeenlyk op eenen kwaaden Oogst volgen. De Natuurkundigen dezes <revvests, hebben meerendeels opgemerkt ,' <?at deze Manna, als zynde 'van ceric Iym«n gomagtige Subf.anii.-, fiegts een gevc lg van het voedfel dezes Booms is, te meêr, dewyl het alléén de tecre ranken zyn , die deze heilzaame vrucht voortbrengen , welke na de inoogsting fterven , of zodanig komen te kwynen , dat ze niets meêr opleveren. „ Deze Manna , zeggen de Geleerden e, aldaar, kan geen overeenkomst hebben met' „ die , waarmede de 'Kinderen Isra'is in de „ Woeftyne gefpyst wierden, uit hoofde dat „ dezelve maar éénen dag goed bleef; en" 4, op alle dagen en in alle Jaargetyden kon"
in-



„ Ingezameld worden ; daar integendeel dia „ dezer Meléfién, Hechts ln de Maand Aul gustu: kan ingeöogst, doch zeer langdurig ,?, bewaard en goed gehouden worden ".
Betreffende het Zevende Wonder dezer Landfireek; 't zelve beftaat in een Grot of ouderaardsch Gewelf, tusfehen Grenoble en de Stad Lion. Men gaat tot het zelve in, door eene opening van omtrent dertig roeden breed en vyftig hoog, en ter lengte van drie hondert fchreeden. Wanneer men eenige hondert voetftappen in deze Grot heeft afgele°t» vind men een Meir, aan den oever van dewelke nog te zien zyn , eenige verrotte planken van twee Schuiten, één van dewelke aldaar gebragr was, uit last van Koning Francisettt denl. in't Jaar 1538- op zyne terugkomst van Nicéén , daar hy een mondgefprek met Keizer Karei den Grooten gehouden hadt. In deze Schuit waren eenige afzonderlyke planken, op dewelke men verfcheide brandende Fakkels en Waschtoortfen had geplant, om zich in de duisterheid van te bedienen ; an, na een goede voorraad van Lonten, Snaphaanen , en vooral van kundige Schippers , te, hebben medegenoomen , begaf zichten Vorst N 4 mef



met eenige van deszeifs Edellieden aanboord. Doch, na omtrent twee uuren te hebben gevaaren, hoorden zy een verfchrikkelyk gedruis, 't welk hoe langs hoe akeliger wierdt; en, dewyl zy bemerkten, dat de drift van 't water geweldiger toenam, liet men eene der bewuste verlichtte planken, van boord afdryven , als wanneer dezelve oogenblikfcelyk, op den afitand van noch geen vyftien fchreden, met een vervaarlyk geweld wierdt "weggefleept en in een grondelooz'e kolk verbonden ; 'twelk genoeg was, om de nieuwsgierigheid der ftoutmoedigfte van den hoop te beteugelen, en verbaast te rug te doen keei-en. O.n kort te gaan , men verhaalde ons van dit Grot en Meir, de wonderbaarlykfïe en ongeloofTelykfle dingen; doch de fcefcheiienfte Lieden verzekerden ons, dat "er op alle tyden van 't Jaar, uit dit Meir «en Wel of Waterbron Vliette, die de omliggende Landeryën bcvogtigdc; en, zodra de Rivier de Rbone boven zyne Oevers rees, deez' Fontein zulk een kragtig geweld kwam te doen, datze veeltyds in haare woedende drift, de fterklte huizen en muuren wegrukte,
Öa-



ST*
Qndertusfchen verzuimen de nieuwsgierige Reizigers niet. (onder welkers getal wy ons noodwendig moesten rekenen,) om dc vermaarde Abtdy der Kartuizers, drie mylen van Grenoble gelegen, te gaan bezjgtigen Dezelve is toegewyd aan den H. BmK0 'die zich in den Jare 108Ó. van de Wereld afzonderde in dit akelig verblyf, omgeven van fteile Bergen en Rotfen, rondfommemetDenncboomen beplant, die het Klooster z0 veel als tot eene bprstweering verftrekken. De Kerk dezer Abtdy ,^ die ongemeen'fraai en kostbaar is opgefierd, en veel- Zeldzaamheden bevat, is vooftrcfTelyfc net befijoten en bevloerd. Het Klooster zelfs, bevat ccn menigte groote Zaaien en Vertrekken , verlnisterd met een aantal keürlcre Schilderyën, betrekkelyk deze Order; doch, dewvl het Gebouw over 't algemeen niet zeer geregeld , en by verfcheide herhaalingen is voltooid geworden , moet men telkens op en afklimmen, wil men van 't een naar 't ander Vertrek gaan. Wanneer men naar de Heilige plaats gaat, alwaar St. Bruno zvn boetvaardig leeven heeft geeindlgt, komt men door eene Valei, 01e zeer «oelielyk en hobbelig is om door te gaan , N 5 Gm*



ojtpcmgeld van ontoegangkelyke Rotfen, Klippen en Bergen , langs dewelke een klein Beekje afvliet, welks water zeer dienstig is voor de Kloosterbroeders, zo om de Molens te doen malen, het yzer te fmeden als om de Gereedichappen te flypen, de houtdeelen te zagen , en andere nuttigheden voor de Geestelyken, die zich oeffenen in 't Schryn-Beeld-en Schilderwerk, hetPlaatfnyden en de Bouwkunde , en alles wat eenigflnts tot fieraad hunner Abtdy kan ftrekkp. Voor 't overige zagen wy in de Kapel, óp Beeltenis van den H. Bruno, liggende levensgrootte op zyne kniën voor een Kruis, üp natuurlyk gefcbïïdert, dat men op den sfltand van maar weinige treden, 't zelve voor een levendig Mensen zoude aanzien.
XII HOOFD.



2C3
XII. HOOFDSTUK.
Eenige verdere Byzonderheden, raken, de Provintie van Dauphiné. XSefchryyinv van het Vorftendom O range: — Gé'nca'ogie of Geflaghtrekening der Prmsfen van dien Naam. Adel ine, vervolgt haare Reize tot Lion.
ISiettegenftaande bet voornemen van myn'. Oom, en zyn Reïsgézelfchap, geweest was, om van Grenoble regelrégt op Lioh te reizen, veranderde men eensklaps van befluit, uit hoofde van de aangenaatne Na-Zomer die wy genoten ; en ten anderen , dewyl het jaar^ety noch zo verre niet was verloopen, of wy konden , ten minden nog eenige weeken , onze nieuwsgierigheid in 't bezigiigen van andere aangrenzende Landdeken, voldoen. Daarenboven, Honden wy in Lun



20|
te overwinteren, en hadden dus volkomen, de .tyd , om ons te herftellen van de geledéne ongemakken, die het Reizen doorgaans verzeilen. Weshalven wierdt'er een ander Plan ontworpen, 9n wy gingen eenige Steden langs- de Rl«ier de Rb ine, die wy aadérfints zouden hebben moeten overflaan óp ons gemak befchouwcn; inzonderheid' het Vorftendon: Oranje, 'twclk veelen onzer Landgenoten nog onbewust zvn, in wat Werelddeel het gelegen is, en uit welk een gevolgtrekking; onze Nederlandfché Stadhouders rtjct dien naam aan 't hoofd hunner Eertitels praaien. Hierom zyn wy verzeeekert , van dezelve geen ondienst te zuilen doen , met de Refchryving van dit Vorfcendom , en de Ginêïïbgie of GefJsjhtrckeninz onzer Prmsfen van Qrange.
Eer wy hiertoe overgaan, kunnen wv niet nalaatcn , nog eenige Byzonderheden 3antetekenen , wegens de Provintie in welke ,vy ons bevonden, namelyk, dat 'er in dezelve verfcheide Gediértens voorkomen , die elders in 'tKoningryk niet gezien worden; als Witte Faifanteri en Patryzen , Ha,zen, Bee. ren, Wilde Geiten, en Bergrotten of zotre-
naat»-



■aam-Ie Marmotïtn, allen van een zelfde, fpièrwitte koleur Deze laatften, fchoon ze hier als een Ongedierte worden aangemerkt, ziet men nochtans by ons te Land van AzDames licfkoo7.cn; en geen wonder, daar onze Landgenöoien als dol en gek op aiie Vreemdigbeden verzot zyn.'
Deze Marmanen hebben ondertusfehen veel gelykenis met de Konynen , en bezitten twee zeldzaame eigenfehappen ; de éérfte van dien is, dat zy gedurende zes Maanden lang, zo vast flaapen , dat men ze met gemak in hunne Holen kan vangen, en brengen waar heen men wil; door welke aanhoudende flaap, met ons zeide, dat zy zich, vet mesten cn verjongen. Hunne tweede eigenfehap is , dat zy gedurende de Zomer hunne onderaardfche holen van hooi voor. zien om 's Winters geen koude tc lyden ; waarvan de inzameling , volgens de getuigenis der Boeren, dus toegaat. Wanneer het gras, dat deze Dieren afgebeten hebben , volkomen droog geworden is, gaat een derzclven op de rug nederliggen, waarop de anderen hem zo fterk beladen , als hy tusfchen dc vier pooten kan bergen en vasthouden,



den , waar na zyne makkers hem by de fraart naar 't hol fleepen, daar het zich vervolgens van zyne vragt ontlast. Hierdoor komt bet, dat de moeiten dezer Dieren , op de rug
geheel kaal van huid zyn. De wilde
Geiten, ziet men niet dan by gantfcheKudden te zamen ; zy zyn zo bang en ichuw van aart, dat, gedurende de tyd dien zy grazen, 'er altyd één of twee fchildwagt houden op de hoogrens en heuvelen , dié , Zo dra zy iemand zien aankomen, zulks door een pynlyk gsblaat te kennen geven , tèn èindc de Kudde by tyds hunne veiligheid ln de Bosfchen of tusfehen de Gebergtens kan zoeken.
Voor't overige , kan men zeggen, dat de Provintie van Daupbinê over 't algemeen ©vervloeid van Koorn, Wyn cn allerlei foort van Vruchten en Ooft, als ookvan Goud en Zilvermynen, Yze -Lood-en Kris 'algroe. ven ; Ja zelf vind men 'er Diamanten , die voor die van 'Afia en Golcqnda, niet behoeven te wyken, De Orélijcbe en andere Bergen brengen die voort in kleine ronde en övaale Steentjes, van een befpikkelde ko~ leur cn eenigflats Ichulpagtig. Wanneer men
dé.



dezelve nu aanftukken breekt, ontdekt men in eènïgen, heel fyne en volmaakt weï ge" lykendc Diamanten, en in anderen van die Steentjes , wederom een looit van Olieagtig Vogt, welken reuk zeer liéffeTyk en aangenaam is. Het algemeen gevoelen dezer Landaart, komt hier op uit, als dat dit vogt, de eig'entfyke doffe is, waaruit de Diamant werdt geformeerd , te meêr > om dat de Geeden die dit vogt bezielen, zo vlug cn werkzaam zyn, dat, als men 'er een druppel van op de hand Iaat vallen , het ter don ii door de huid en Zweetgaten dringt, zonder echter eenig letfel te veroorzaakcn. Heï éénigde gebrek dezer Diamanten is, dss ze op geen prys zyn, om hunne menigvuldigheid , en dat wy Menfchen de Zwakheid hebben, om flegts zulke dingen hoog te fchatten en te waardeeren, die boven ons vermogen zyn om ze te bekomen.
Wy zagen binnen déze Provintie nog meerder anicre Zeldzaamheden , die ons hier en' daar al wat ophielde i; echter kwamen wy in minder als agt dagen, van Grenoble, te P~üler>cs; een vry groote en aanzienlyke Stad, hoewel deszeifs- muuren door den feilen
droom



llroom der Rb&ne eertyds merkelyk veel geleden en onnoemelyke Schatten ter berfteiling gekost hebben. De Kerken kan men nogbefpeuren , dat in oude tydcu zeer pragtigzyn geweest: In die der Jacobiten, liet men ons de grafplaats en 't geraamte bcfchouwen eens Reus, van vyftien voeten lang en zeven voeten dikte. De Aktdy van St. Ruffi* , moet wel eer als een der luisterrykftc GeRichten van gantfch Daupbinê hebben uitgemunt, blykende aan de marmere kolommen die men aldaar nog ziet, waar op de Gefchiedenisfen des Oude en Nieuwe - Testaments, zyn uitgehouwen. Om meêr andere Oudheden, die in de verdere Kerken en elders binnen deze Stad te zien zyn, met ftilzw'ygen yooiby te gaan, zullen wy belluiten, met te zeggen", dat de Levenswyze in deze Plaats allerbehaaglykst is, byzonderlyk voor de beminnaars van Gezelfchappen , het Spel en de wandelingen, die 'er overheerlyk zyn, en waarvan men zich geen genoegzaam denkbeeld kan vormen , of men moet 'er p'erzoonlyk hebben geweest.
Van Vakna begaven wy ons op Montlh mart, een klein fraai Steedje, vry wel bevolkt



23
Wkt cn Koopryk, benevens veele Marilef Vrouwen - Kloosters. Het Is van fterke Muuren en Aarde Bolwerken voorzien, ca heeft een vry tamelyk goed verweerbaar/ Kasteel, liggende op eenen Heuvel. 'Et verkecren veel Vreemdelingen , alzo het eene doortogt is, voor de Reizigers, die naar Spanjen, Provence of ItaKtn, moeten.
Na een kort dagverblyf alhier gehouden tohebben, kwamen wy te Qrange , de Hoofdftad van het Vorstendom van dien naam; het: welk in zyn gantfche begrip , maar vier mylen lang en drie mylen breed is, hebbende drie Dorpen onder deszeifs gebied. Hetleicl
134 "uren van Parys'is ryk 'n Graanen 'Wy" nen, Hout en allerlei foortcn van Boom- cn Aardvruchten , gevende ook veel Saffraan, De Stad Orange had eertyds een buitengemeen fterk Kasteel, op een'vervaarlyke hoogen Berg, van waar men Vyf Provintiënteffens kan zien ; doch deszeifs Werken en Fortificatiën, zyn, omredenen van Staat, Totde grond toe -gedoopt. Men agtte in oude tyr den, deez' Stad als een der aangelegenfte. Vestingen van 't Koningryk, en heeft zyn. aanzien ook noch niet geheel yerlooren ; ook II. Deel. Ö »™eC



210
moet ze waarlyk heel oud zyn, >t geen meft kan befpeuren aan de Tooren en Eerzuilen aldaar opgericht, ter gedagtemsfe van de roemrugtige Daaden en Overwinningen van Mariui en Gitullus, Roomfche Raadsheeren , wier naamèn men op dezelve nog kan le. zen. De Vrouwen hebben alhier een uitmuntend verftand, zyn zeer vrolyk van geest en aangenaam in de Gezelfchappcn. De Leevensmiddelen , die 'er overheerlyk lekker en goedkoop zyn , geven de Vreemdelingen gelegenheid, om 'er een langwylig •verblyf te houden. Het praalt ook met een fraaije Univerpeit, welke men ons zeide door Karei den Grooten gefticht te zyn. Ook heeft dit Prinsdom nog het recht, van Geld te munten, *t welk aan geen andere Prinsien van Vrankryk, gcöorlofd is. De Regeering der Stad, beftaat uit vier Burgemeesteren en eenige Raaden , van de Gert. formeerde en Roomscb Catbolyke Religiën , overmits wel een derde der Inwoonderen uit Protestanten beftaat, hebbende twee Predi. kanten entwee Kerken; en de Roomfchen . vyf Geestelyke Kloosters, gehoorende onder den Aartsbisfchop van Aix. Buiten de Stad, zyu verfeneide warme Sad.cn» waarvan zich



Marius plag te bedienen; als mede een Fon • tein aan den voet eener Rots, welke de kragt wer.it toegefchreven, dat ze onvruchtbaare Vrouwen kan vruchtbaar maken. — Wy laaten het aan de Geleerden over , om het vonnis over de mogely kheid daarvan te ftryken.
Dit Vorstendom certyds onafhangkelyk geweest zynde, is op de volgende wyze in het Huis van Nas/au vervallen. Ecnen Bertrani 3t.vJr.on, zich van 't zelve meester gemaakt hebbende, en zyne Opvolger zonder MaunclykOirgpttorvcn, bragt zyne Dochter Maria , het Prinsdom Qrange mede ten Huwelyks onderpand aaneenen 'Jan van Cbalons, met wien zy in 't huwelyk trad. Uit dezen Echt fproot LoicKf.i, Vader van JVdlnn, die een Zoon, metnsnic-y.il, verwekte, welke in de Bataille van St. Aubin mct£o.te}*de X^H wierdt Krygsgcvangcn gemaakt. Deze Jan, eene Pbilibert geteeld cn afiyvig geworden zynde, vermaakte zyne Staaten aan Rtaatus van Nas/au , zyn' Ncev cn Zoon van Claudia Zyne Zuster. IFiUcm , Neev van Kénatus, volgde hem op, welke een Zoon verwierf, «cnaamd Philip Willem, die te Fomaincbleau , . ten tydc van km&dtIV^in 't huwdyk kwam 0 2 te



2t2 <; >
te treden met Eléomra van Bourbon, Zuster van Henrik van Bourbon , Prins van Condé- Maürits volgde hem op, en daarna Frederik Hendrik , Broeder van Maurits, uit wien Willem de II gefproten is ; die vervolgens Willem de III. heeft nagelaaten. Deze laatfte, na dat hy tot Stadhouder van Holland was verheven , huwde met de Princesfe Maria, oudDochter van den Hertog van Tork, naderhand Koning van Engeland , onder den naam van Jacobus de II. Doch de Kroon verlaaten hebbende, wierdt zy gezet op 't hoofd van gemelde Willem de III. Prince van Orange. Dan , dewyl Vrankryk dit Vorstendom reets langen tyd had bezeten , 'wierdt het zelve by 't Traótaat van Vreede , den softe September des Jaars 1697. op 't Huis te Rysuyk , Jiaby den Haag, geflooten , aan gemelde Koning van Engeland Willem de Derde, wederom in eigendom afgedaan. Echter behoord dit Vorstendom thans op nieuw tot deFranfche Kroon, hebbende Bruis/en 't zelve by 't Ut-' rechtfeTraétaat van den Jaare 1713. aanVrankryk afgedaan, onder voorbehouding van den titel van Prins van Orange. En , door dien Lodewykde XI. aan Willem van Cbalons, vergunt heeft gehnd , om zich te mogen noe' * men,



•13
men * Grfl«"< Gods, Princt van' Orange , is' zulks naderhand altoos onder de volgende Prinsfen van dien paam, in gebruik gebleven, gelyk onwederfprekelyk nog blykt aan onzen tegenwoordigen Stadhouder WiU tem de V- — Dit is de Geflagtrekening van dit Vorstendom, zo als men ze ons te dezer Plaatfe heeft opgegeven; waaromtrent men meerder verlichtenis kan bekomen, als men maar de moeite wil nemen, om onze Vaderland/eb* Gedenkboeken , over dit Onderwerp, te doorbladeren.
pent St. Esprit, daar wy vervolgens naar toe reisden, cn vier mylen van Orange is tei 1 jvondc I wy een fraai en fterk tc 5yn , ' .wel flegt ingericht, de .- w; naiiw en niet heel zinnelyk, e ;:on tam ilyk wel gebouwd. De ,;er groote Bolwerken , 'en V. Geest of St. Esbc luiten; waaruit men onder, ' :. , eigentlyk dien naam heeft.
.'. ■ 'Ei Byn verfcheide Kloosters, jJtdySn en andere Geestelyke Geftichten, benevens een redelyk pragtig Stadhuis, met een keurig KlokkenfpcUverfierd. Doch niets Ö 3 vcr*



au
verdient der Vreemdelingen aandagt en opmerkzaamheid hier meerder, dan de pragtige Brug, die over de jfcbfaè leid, en door deszeifs wonderbaare Bouwkunde, alle de Bruggen van geheel Vrankryk befchaamd ; zynde over de duizend treden lang en twaalf treed; zo dat de Rytuigéh elkander in een volle fit, gemakkelyk kunnen myden. Ze rust op 22 boogen van groote vierkante uitgehouwen fteenen , zeer kunstig te zanmen gevoegd ; nochtans is de doortogt onder dezelve , voor de Schuiten en Scheepen, zeer gevaarlyk, wegens de felle ftroom die "er gaar.
Wy maakten by ons vertrek van hier, alle mogelyke fpocd, om over Vttnne naar tion te komen, nadien het Jaargety wat regenagtig, en de wegen éenigfints ongemakkelyk en onbruikbaar begosten te worden ■ behalven dat de Landsdouwen haar aan-eti uaame luister fcheenen te verliezen , en die uitlokkende gezichten cn verfchieten niet meêr opleverden, a!s in de Zomerdagen Wy hielden ons daarom, ook maar een paar dagen in jrximu op, niettegenflaande 'er noch al veele Merkwaardigheden te zien zyn
De-



Dezelve was voor heen de Hoofdftad vaa( Happbinê, cn by de Romeinen in groote a<^ ting, zynde een heel oude Stad, befpoelrJJ van de Rbóns, langs dewelke zy zeer aangenaam cn vermakclyk gelegen is. In dt% Kerken zyn zeer fraaije en zeldzaame Graftomben cn andere aloude Gedenktekenen to zien, Men wüdp ons ook diets maken, dat Pilatus naar deze Stad door Keizer Tiberiut in ballingfchap was gezonden geweest; ja zelfs wees men ons het huis aan, waarin hy Zoude gewoond hebben, gelyk mede d« Tooren in welke hy gevangen wierdt gezet, als ook den afgrond, daar hy zich in nederftorcte, die altoos met dikke nevelen en dampen bleef overdekt. Hoe het daar mede gelegen is , wy waren ten minsten zo Historickundig noch doorlezen niet, om dit alles te wederleggen, en moesten het voor gangbaare munt in ons zak (teken, zo wel , als dat de Romsintn deze Stad reets meêr dan vyfhondert Jaarcn voor de kunste Cbrijii, zouden hebben bewoond gehad. 'Er zoude ook langen tyd op zekere Tooren by her Stads Paleis , de Orangctooren genaamd , een Prins uit dien Huize gevangen gezeten, en daarvan deze kenaaming hebben gekregen;
O 4 maar



►maar 't geheugd ons niet, ietwes daarvan in 'onze Nederlandfche Gefchiedenisfen te heb'ben opgefpeurd. Voor 't overige , bezagen wy 'er de Mesfen en Degeu-Tabrt-ek, alwaar één éénig perzoon, een menigte Stuks voor weinig geld, op éénen dag maaken, door 'middel van het water van zeker Riviertje. omftreeks de Stad ftroomende, welkers deugdzaamheid eene wonderbaare verharding aan de klingen geeft.
Na dat wy onzen verderen lust geboet hadden, in 't befchouwen van al 't geene onze
' aandagt eenigfints konde ftreelen, vervorderde wy onze Reize lotLion , welkers Pro-
'■'vïntte niet zeer uitgeftrekt en maar twaalf mylen, zo in delengte als breedte, beflaat, cn over 't algemeen niet heel vruchtbaar noch behaaglyk is; want de grond is 'er zeer ligt
• en vry fchraal, ten zy men daarvan uitzondert , een zekere ftreek langs de Rivier de taönê, alwaar men zéér goede Landeryën, cn WVngaarden vind, als ook een menigte van allerlei Vruchtboomcn- Het Volk dezer Provhtic, is zagtmoedig en minzaam, maar fchynen wat eenvoudig, fchoon zy 't indcrdaat niet zyn' De Boeren ten platten Lande,



3ttJ
de, zyn olyk cn doorliepen, en den Burgerftand zeer gerchikt voor de bezigheden, alzoo zy vry geldgierig vallen. De Vrouwen zyn 'er fchoon, bezitten een fterke drift voor den opfchik en de kledy, maar hebben, zo wel als de Mannen, iets van de Italiaanfche grilligheid over zich, dat's te zeggen , datzy wat mistrouwend en jaloersch, van aart zyn.
Had Parys ons op 't éérste gezicht doen verdommen, de Stad Lion verbaasde ons niet minder, toen wy haare Poorten binnen reden! Doch dewyl wy het allereerst bedagt waren, op een góed verblyf te denken , alzoo wy geen afzonderlyke wooning voor ons konden bekomen , verkozen wy. voor alle anderen, de Herberg van 't Franfibe Scbildt, om dat men 'er op zyn Hollandsch werdt bedient, en dit Logement wel voor een der besten wordt gehouden , alwaar men voor een middelmatige prys, goed onthaal en oppasfing bekomt, zo als my ook metterdaat ondervonden , en wy wel bcnodigt hadden, door de moeijelyke togten die wy over bergen en dalen hadden moeten doen cn wy Hollanders niet gewoon zyn; nadien men
by



fciS '*£==>
fey ons langs glad gebaande cn effene wegen , of met gemakkelyke Trekfchuiten komt te' reizen , fchoon men evenwel dan noch van kommer, overlas: en gebrek, durft klagen.
Qridertusfchcn maakten wy ons, na verloop van eenige dagen , gereed , om de wyd_ vermaarde Stad Lion met alle deszeifs Zeldzaamheden te gaan b;fchouwen; doch dewyl de Aamcker.ir.gc.i daarvan, al te uitgefirekt en van te veel aangelegenheid zyn, ca 'er los over heen te loopen, zullen wy' dezelve, benevens de andermaale Lotverwisfelingen die my weder ftonden te beurt te vallen, tot de volgende Hoofd/tukken be» fpaarc-n , cn maaken hiermede een
Einde van het Tweede Deel.