325
F
442






GE WIG TI GE ONDERRICHTING
VOOR DE
OMMEL ANDERS,
IN EEN
ZAMENSPRAAK
over den
BRIEF van G. R.
aan de
OMMELANDER BOEREN,
door
PI ETER RECHTUIT.
toegezonden aan
KLAAS BOEREN VRIEND,
EN DOOR HEM UITGEGEEVEN, OP LaST VAN ZYN PRINC1PAALEN.
Te GRONINGEN, By JACOb BULT, Boekverkoper. 1787.



Dat elk zyn oordeel, met een ongeveinsde taal, V Zy by den rechten weg betreede, V zy by dwaal', Ter toetze breng, is met geen recht te wedergeven, In V Vrye land, waar in V ons is ge gunt te leven.
Jacob Zeeüs.



WAARDE
OMLANDER
LANDGENOOTEN,
Onlangs ontving ik tot myn groot genoegen 't volgende Briefje, met de hier u aangebodene Zamenfpraak.
VEEL GEACHTE KLAAS BOERENVRlEND%
Korts had ik met myn naber Jan, die een bedaard eerlyk man en lang niet gek is, een lang gefprek over de Brief van G. R. aan de Omlander Boeren; tcrwyl ik juifl over 't een en ander daar in voorkomende, al te voren vry wat licht gekregen had van een Heer, zo mondelyk ah ook fchriftelyk , aan wien ik alle jaar boter levtr. 't Gefprek lag my nog fchier de halve Nagt in de kop te malen; en daarom, dewyl 't nu nog niet druk is, fchreef ik 'sanderdaags, gelyk ik myn oude Oom, de Weddeman, dikwils bad zien doen, alles van flukj'e tot beetje op , tiet bet Jan ook nog eens nazien, om, V geen my uit '/ zin gegaan mogt zyn, er nog by te zetten; ook vulde ik *t uit bet fchrift van dien Heer nog wat aan; en ons dacht, dat jy ligt wel zoud willen laten drukken, om dat bet nog al menig Omlander boer wat beter in V regte ver/land kon helpen brengen, en doen zien boe G. R. uit vuile eigenbaat , maar met lafler, bedrog en leugens, die men nu zelf zal kunnen tafien en voelen, hen blind zoekt te houden , ja op de kaar en na hun eïende zoekt te voeren, en dus alle verbetering in de Ommelanden tegen te gaan, waar door, quafi onder de naam van 't voorftaan van oranje, veel erger juk der Ariftocratifch? Heeren ,dan voor 1748. ons rafch drukken zou. Zyt minzaam van my gegroet.
PIETER RECHTUIT.
d. 15. Maart 1787.
• a Schie-



)p (
SchielylcTiet gezondene doorgeleezen hebbende, en ziende dat het vry wat nader aan de man kwam, dan 'r algemener oogmerk van den braven en verftandigen A. Z. en van den uitmuntenden fchryver aan V volk van de Prov. van Stad én Lande, gewceffc was; zo gaf ik 't myn Principalen, en bekwam wel haaft laft, om 't zo als 't was, den Drukker tc zenden; zonder 't geen uit het fchrift des ouden Heers ontleend fcheen, platter, of't meer platboeifche deftiger, of taal en ftyl suiverer te maaken, en onzen Vriend, Piet Rechtuit, er hartelyk voor te bedanken Ter aanpryzing zal ik niets behoeven te zeggen. By het dooiieezen, dunkt me, zult ge zelf genoeg bevinden , welke naakte ronde waarheden, welke bondige Onderrichtingen, omtrent uwe belangen en rechten, en welke klare onder 't oogbrengiug van tegen eed en wet ftrydige misbruiken , hier zodaanig geYonden worden , dat het zig van de loffè onbefchaamde lafteringen , en ftout voorgegeevene wysmaakeryen , die G. R. u, cot uw eigenfehade, onder een valfchen fchyn» op de mouw heeft zoeken te ipellen, genoeg zal onderfcheiden. Lees dan nu dit ook, en dan zult ge eerft juiffc er over kunnen oordeelen, aan welk'; zyde recht en waarheid of onrecht en misleiding fchuilt; wie uwe waare vrienden, of uwe valfche en uw verderf flechts zoekende fchyn vrienden ryn; wie tot hun eigen voordeel fommige Heeren maarzoeken na de mond te praten en hun in de hand te werken, om u onder 't juk te houden; of wie zig liever derzelver onbillyk ongenoegen getrooflcn, dan niet volgens plicht en geweeten, voor uw gerechtige zaak en tegen alle onderdrukkiug ronduit befcheiden en kloekmoedig te fpreeken.
't Zal my benieuwen, of die Heeren en Vrouwen, die den Brief van G. R. zo mild hebben rondgezonden, met deeze Zamenfpraak ook zo ruimfchotig zullen zy n? Laaten ze nu toonen, dat ze niet partydig of maar om eigenbelang zo handelden, en dat ze u niet wilden misleiden, door de zaak maar van een kant voor te ft ellen, en u met voor oordeelen in te neemen. Hebben fommigen van hen, dien brier van G. R. waarin die
ach-



) * c
achtenswaardige en trouwe Predikanten , die in hun dorp | mede ter nutte regeling en oprichting van een leeflbeicteie hebben gewerkt, voor bandeloozen, onwaardige Huurlingen, verleiders, oproermakers, aanhitfers tot geweld en roof,'die alles maar in rep en roer willen zetten, ja voor al wat boos is,zo fchaamteloos en regelrecht tegen alle waarheidsorden uitgemaakt; hebber-ze, zeg ik, zulk een brief, in plaats van hem naar waarde te verachten, niet wyd en zyd geroemd en aangepreezen? Ja,gelyk ik zelfvan iemand, die zich zeer dieswegens beklaagde, gehoord heb, hebben zy niet als opzettelyk, om de perfoonlyke toepaffing hunner denkwyze aangaande deszelfs inhoud klaarertedoeu zien,hetmetaanpryzing^lster waarfchuwing, gezonden, waar zy wiften dat zulk een leesgezelfchap was, en m Leden van 'c zelve; hoe zeer de Predikant, behoudens de vryheid zyner Vadeiiandfche denkwyze, er altydenoveralde onderfcheidenftePerfoonsachring omtrent hen betoond, en anderen ingeboezemd, ja al wat maar met eenigen waaren grond naar fchyn van haatlykheid kon zweemen, zorgvuldig vermyd had? Hoe moet zulk een onverdiende aanval, zulk een fterk en openbaar hoonend en verongelykende handelwyze, zo men niet van alle gevoel en reuk ontbloot zy, billyk voor zeer beleedigend'en allerhaatelykfr, by hen gehouden worden!
Nog vereifcht de rechtvaardigheid vooraf te herinneren dat de uitgave deezer Zamenfpraak geenszins moet doen denl ken als of alle Omlander Heeren, zonder eenige billyke onderfcheiding, op gelyken voet, te beoordeelen waren, 't Zv verre dat dus ffchoon het zo heerfchende der verkeerdheid veelal m t algemeen doet fpreeken) ook die geene, die door een beter Hart en Verftand zich onderfcheiden,eenïgen hoon
walan3 T a D° ^ *» % te bennen" waaraan .de fchoe hier paft; hoewel in het af te keurene zelfs ook nog veel verfchil van maat en trappen plaats heeft Myn Pnncpaalen hoopen, dat nog wel meer hier en daar eer! lang een dier waare Edelen, die hun edele geboorte door geen onedel Hart fchandvlekken, zich met een ronde eerlyk-
heid.



heid, zonder aanzien van eenige hoegenaamde Familiecabnal, openlyk voor de goede en billyke zaak des nog op zo veel plaatfen geblinddoekren Volks zal verklaaren, en kragti» mede werken om onze ontzenuwde Conftitutie weer in 't ftuk der regeering tot zyn waaren aart en beftemming te brengen; en dus tot den waaren Volksinvloed op en door hun Reprefen. tanten, die in een gantlch ydele vertooning ontaard is.
Hier toe zal noodig zyn de bevordering eener onbekuipbaare en onafhanglyke Ambtbegeeving, die zonder een bedekte en dus ongevaarlyke ftemming, en wering of bepaaling der Approbatien, met nog eenige bykomende fchikkingen , in de Omnieland«n nooit dadelyk vry kan zyn. Hierdoor zullen geregelde verbeteringen verder mogelyk weezen, en Recht en Vryheid in heur billyke eilTchen worden gefterkt, ja de liefde en dankbaarheid der Ingezetenen aan zulke rechten gerechtigheid minnende, onïnhaalige, en trouw palftaande Volksvnnden worden verbonden; Dan ziet men alle haatelyke 'kluifters verbroken ; en dus ook alle, 't zy op zich zelf ftaande, of door te onbepaalde Stadhouderlyke magt gefterkte, Ariftocratie; waar door het Volk wordt gedrukt, en de Landdags comparant, in plaats van naar eed en plicht voor 't zelve op te komen, aan 't belang van eenig byzonder Huis dienftbaar gemaakt, ja zelfs de eene Edelman tot de onverdraaglyk harde en kruipende noodzaaklykheid gebragt , om by den anderen, by de Hoofden van deeze of geeneheerfchende Cabale, om een Ambt te moeten vraagen. Dan zullen de braafïte en verlichtfte , en dus de voor *t gemeene Welzyn nuttigfte Vaderlanders bevorderd, en tevens de verwerving van't vertrouwen,de achting, en de genegenheid des Volks, niet door flaaffch demagogifch gevlei, maar door eerlykheid, bekwaamheid, heufchheid,moed en yver,op een hoogeren prys gefteld worden. Dan zal 't welzyn van Boer, Adel, enOranj», nimmer ftryden, maar, by elk door't recht afgemeten, elkander fterken; en de zo laage Heerszugt van fommigeGrootcn zal niet meer trachten onderzoek en wapenhandel te fluiten, om bedaarden Moed door oproer te verpletten.
KLAAS BOER EN VRIEND.



( t )
SAMENSPRAAK
TüSSCHE»
PIETER, JAN, en GR IE TJÈ\ over db BRIEF van G. R,
Aan de ÖMMELAJSDER BOÈREfc
%n. Xk Wens je goedeil dag Pieter! dag Buürvrouw! Pieter en Grktje, Dag Buurman! Jan. Hoe vaart myn vriend? en höe de Vrouw? Pieter en Grietje. Wy zyn gezond, Jan! hoe vaar jy?
en hoe va.aren je Vrouw en Kinderen? ^«..Heel goed; de Groeteniflê. Pieter. Ik dankje jan; neem plaats, daar is myn doosj
(teek reis aarh Jan. Dat zal ik doen, Buurman, Pieter. Wel, Jan! ik ben bly, dat je eens komt; ik heb
gehoord, dat je na Stad bent geweeft; was er oolc
wat nieuws?
Jan. Ja Pieter, ef is tegenwoordig alle dagen wat nieuws; doch de brief aan de Ommelander Boeren, was voor" namelyk nog het onderwerp van veel gefprekken.
Pieter. Dat geloof ik, die gaat ons regelrecht aan, en tot zulke dingen is men altoos nieuwsgierig; wat zeide men er van in de Stad?
a Jan.



C a )
Jan. Vooreerft zei men, dat het loos en voQrhedagtlyk op* zet om te bedriegen , <.ich al aanilonds, in-de Leccer* etl plaatsteektning vértoonri had; en dat waarheid en valsheid dien laii raar om.'t eens w;:s;: want in de Stad was» ook vooF de ad/ertentie al, geen menfeh geweell, die gel'uovde du onze braave Vriend de Winfumsf Ex? ercirie Kapt. in Geert Reinders, dien zo onbefenoft rot twiil en oproer leicierden brief gefchrevut hadde: en ft hoon er onder de alleropkundigftt noch al eenige waren, die vry wat mee dien brief op hjdden, zo wierd het doch van alle vefftandige menfettén als een prulfchrift aangezien, dat van geert Techt wys, leboon wel kwaadaardig loos en bedrieglyk men;i, die eer en geweeten om fortuin remaaken infaam verzaakte Vgefehreeyeh of althans opgegeeven kon zyn«
Grietje Nu Jan! dan birje heel mis; onze Juffrouw heeft my gezegt, dat het een heel byller wys kerel was, zo •wys dat hy wil Perverfer van Natuur en regt kon weezen, en dat hy nu nog wel zoü maaken dat hy ook meer van Bartjens Rekenkunft en de Sterenkykery, en de Naiuu.-kunde wilt, en nog. wel een heele Fiietbof fou worden*
Pieter. Pr ofeflèf wil Je zeggen. M.iaY van wie de. Brief mag zyn, hy is altoos onwys gefchreeven, om dat hy noic aari hes oogmerk * waar toe hy gefchreeven is zal voldoen. Want zyn oogmerk is om de allerdomtre Boe. ren door beurog op zyn hand te krygen, en dat gaat niet aan; want die leezc-n hem niet; en die lfeezen Icunnen, willen hem niet gelooven, of ze moeten hun oogen reeds vooraf door vrees of eigenbaat zig (haft hebben laten todmeren; uioeft er ook veel meer
Uian-



C 3 )
Oranje hebben haten onderlooperi; want, ïchóank de meerten wej fpyt, dat deeze Prins zo tegen't Volk met de onderdrukkende Heeren heult, die hem in 'r hartrog niet iyden mogen, en ook dat van Hattem eh Eibv.rg enz. wy zyn over 't geheel égter noch al vry goed f'rins; maar ons te willen wys maaken, datwe zo vry zyn , als een Ingezeten in deSeven Provihties zyn kart, dat is de Moriaan getchuurd; want, hoe künftèh de i; geftsteoefi vry zyn, 20 iange hunne plastSverVaHgeM öf reprefèntanten ftaavèfl zyn? en dat /.yiize immersi de Grdete* zyn 't Van den Stadhouder; want niemanè durft h.er deezen , of zynén geconltitueerderi, op de Staatsvergadering of in eenig Collegie tegc*fpreekcn zo lange die onder hun heiden over alle ambten he* fchikke". En zyn onze eigenerfden en vdmagten niet nfreeftal erikeid blinde - flaaven en afhangelingen vari hunne rnoerters, de Heeren van de Ommelanden, zd als wy gèwöon zyn dezelve te noemen? En ifeÉfda* delyke Vryheid hebben wy boeren toch, in het vefkiefen van or:ze eigene Volmngcen, zo tot den Landdag als tot d= Zylvefter Zaaktn , en in 't verkiefth vari Colleaers eh Schatkuiders? Hangt nier alieS in het verkiefen vafl Volmagteri van dien H^er af, die zich't beil afhangelingen vvtiet te bekuipen, het r.y dan door geld, of beloften, van nmbten, die zo goed als geld zyhj en 'tLand tog betsalt of door dwarg vat- dfeïgê-» menten? vliegen niet de K negeer:, Wedileii j Sëhar> beurders, Colleclers, èr>By*ëjSfagéft deézeï Eiftfétt in dien tyd, van den èenenBoer naar tien ander'* öm de Stemmen te bekomen voor die of dh Boer' . Welke' Myn Heer coe volmagt wil hebben? en.wig word et



( 4 )
anders totCollefter ofSchatbeurder verkoorert, als die Myn Heer of Mevrouw er toe nomineert?
Jan. Het is zeker waar, Pieter! wy hebben geen andere Volmagcen , Schatbeurder, Collefler, Wedman, Byfejager, Turfmeeter , Hondeflager, als die onze Höoggenadige H<;er waar onder wy gezeten zyn, ons recommandeert of ftuurt : en dan zegt de Kerel noch, dat de boer zo vry is, als hy met recht zou kunnen verlangen. Zo latenwe ons doch niet by de reus omleiden. Maar, Pieter! is het maar een verbeelding, dat fommige Heeren, wat meer te zeggen hebben als wy, om dat zy de Regtfloelen bezitten?
Pieter. Wel neen, Jan! dat is geen verbeelding, maat het is wel deegelyk waar, datze meer te zeggen hebben, als wy, zy hebben immers de Civile en Crimi* neele Juititie in handen, en fpreeken vonnis, in ge(chiilen en zuaken,daar foms onze heeleWelvaart van afhangt, en wat doet dit niet af op onze itemmen.
Jan. Neen, Pieter! daar hebje mis: dit behoort toe de Regters, en die moeten in alles na de Wetten van hec land oordeelen, en Sententie geeven: en zo wy met die Sententie niet te vreeden zyn, dan kunnen we ons by het Hoff van Juftide beklagen, daarwe altyd zullen Fegt krygen.
■Pieter. Die Richters zyn willekeurigbedongene geconftkueerden, of aaogeltelde van of ook we! benevens hunne Heeren; en daarom hangt het alleenlyk van de deugt of ondewgt dier Heeren en Richters af, of wy regt in Onze Regtttoelen hebben , of verdrukking tnoeten lyden; om nu van 't gebrek der conftitutie te zwygen, waar door ze uit hun beurs aan 't lyf Ilrsffen
en



( 5 )
en in hun beurs boeten en dus geintreflèert zyn by 't vonnis. Want fchoon de Richters na de Wetten van het land moeten Oordeelen, en we anders by 't HofF van Juftitie kunnen klaagen, zo is echter gemaklyker onregt te lyden, als het niet meer als een koe twee ot 'drie fcheelt, dan te procedeeren: Want daar zyn de einden van weg, en de koften hedendaags zo groot» datze niet alleen een Boer, maar een jonker zouden opvreeten.,
Jan. Maar Pieter, zegme eens hoe zyn die Regtftoelen in de Wereld gekomen?
Pieter. Dat zal ik je zeggen zo als een oud braaf en kundig Heer 't my kortlings verklaard heeft. Oudtyds wierd de Richtersbediening, volgens onderling verdrag, door de bekwaamde en gegoedigfteKarspellieden,mee(lal by Jaarbeurten waargenomen; Deze waren toen in 't landregt zeer geodfenc om dat, naar de eenvoudiger gefteldheid dier tyden, ook de gerichts handelingen minder omflagtïg, en dus korter en onkoftbaarer waren. Zulk een aanvertrouwde uiroeftV ning van \ gemeinfchappelyk blyvend KarspelrëgC wierd, door onderlinge overeenkomft , aan Zekere Heerden lands verbonden, om door de Karspellieden, die dezelve gebruikten, en toen ook noch meeftal ep de bezitters van waren , waargenomen te worden 5 want dit groeide vair niet op *t land. als een vrucht, waar over de eigenaar naar welgevallen kanbefchikken, en niemant kon dit ook zelf op zyn land kggeri j maar 't gefchiede door gemeene fqhikking en vaftfMling der gezamenlyke Karspellieden, en du op dfa wyze en mei: zulke bepaling als zy 't voo? *ï Karspel \ A 3



C <S )
beft chgEen, waaromtrent dan ook geec* byzonder persoon, zonder uiusrukkeiyke tqe^te :.ming van, 'i gaarfche Karspel, eenige verandering konde m,aken. Hief door verkree.- hy nu het regt en was verplicht, om op zyn jaarbeur: de gerjgtsbeUtemog, zo lang hy die beerden bewoonde, waar te neeroen, cf by onbekwaamheid , een plaatsvervanger voor hem uit het Karspel te verkiezen, zonder het regt van iemand, welke na hem die Heerd bekwam, in het zelfswaarneemen van het regt, of 't aanftellen van een ander, te mogen bekorten: dewyl hy daar toe geen regt ver. kreegen had, noch op eenige andere vvyze bezitten kon; en dus kon hy aan niemand zodanig regt ponder de heerden land , of de heerden land zonder dit recht en deze verplichting overdragen: zujks liep toch tegen den bepa'.enden wil des Karspels regelrecht aan, waardoor hy ?c alleen, als bewooner dier heerden, en niet, verder be?at. Jan. Moe zo Pieter?
'Pieter- Om dat Onze vooronders niet g?k genoeg waren , om deeze vaftmaaking aan Zekere Heerden , fchoon Willekeurig, echter geheel zonder, reden te doen. in 't Jaar 1434. meen ik dat die Heer zei, dccUler, nog alle eenigzins gegoede , en meede 'stands, laften dragende, of gelyk men nu zou zegge$s, by 't Colleót bt'k,ead ftaance ingezetenen) meede |tj de heftieriog van Dorp- en Karspel- Zaaken , en hadden een geregelden &rn en invloed, op 's Lands fegee^ng1 vei volgens kwamen deeze inwooners Huislingen en Hovelingen, ?amen overeen, dat, om in de gemeene Karspelzaakerï een Klauw, (tew. pf aandeel



( 7 )
heSben, de beheering van zekere Meerden hvfa vereif-hr zoude wo<Jen, zonder, dat men eenige btptlir.g vind, omtrent die beheering, 't zy door eigVntia* ren 't iv door gebruikers. Zy verSonden dit fteni en richcerregt aan zekere Heerden la d^, 3. Om dai , O zy 'c aan de perfoonen verbonden, deeze buiten bet K-rspel verhuizen konden, en dm egter de opvolgers in de beheering van dat land, en niet meer d:e van hun verhuisde, de naatie belanghebbende in de gemee» ne Karspel Zaaken, en de waare Lèeden van 't K 'repel waren. %. Om dat de landen onroerbaar en Bé* ftendig blyven, en dus deeze fchikking ook, niet ugenftaande verknop of vertrvirg, van ecre onveran» derlyke kragt bleef, zonder dut de ree' ten der Kursp'ellieden dus ooit buiten 't Karspel k* men. 3. Om dat de landen aan dezelfde evenred'gheid van zwaarer belalbngen onderheevig bleeven. O^ welke lallen de Bi'lykheid deeze rechten, in al de oude Frieflche lan« den, voornamelyk grondde; en die thans nog doop de gebruikers, 't zy eigenaaren of huurders, hier (anders dan gemeenlyk in Friesland) worden gedragejl, 4. Om dat, door zodanig eene beheering binnen hes Karspel,de bvzondere belangen derRichte|s.enttemheb/< bende met de gemeene Karfoelbeiangen , ineen nauwe* verband flonden. 5. Om dat dit niet fk-gts, recht, maar ook, zo als ik zei,een Karspellaft eQ.wrpUcht.HOig was, en dus ook even zo min, als thans de verend'»?/r' 1 van het land waren af te fcheidea, bevindende mifittven. ook de min gegoedigde. dat het hun te beawwlyk Was, om toe de bc-Otff-ning dtr Landrechten-en\ waarneemen van 't gerichte, de nodige tyd en moeite A 4 te



C 8 )
te kunnen aanwenden, of iemand uit het Karspel in hun plaats te krygen; zynde de voordeden hier van (de verteeringen, of biergelden, by voorbeeld) toen " zeer gering, en veelligc niet geheel toereikend om de koften goed te maken, Grietje. Dan was het doe zo profieelyk niet Dokter en Rigter te weezen as nu. Jantjen had korts door een Dokter aan de Rigter laaten vraagcn ofze heur verftorven mans lyfstoebehooren verkoopen mogt, daar de Rigter heur aanftonds verlof toe gaf, maar de Dokter brogt heur dan voor in Reekening over de veertien gulden.
Pieter. Zy zyn alle niet gelyk Grietje, er zyn ook braave luiden onder. Hier uit zie je nu Jan, dat, dewyl me* mant deeze gemeenfcbapp?lyke en Onvervreemdbaare Katspek-echten, of liever de bepaalde beyoegtheid tot derzelver uitoeffening, op zyn landen kon leggen, en ze van de gezumenlyke KarspeNieden, met opzet, niet tot pen byiörder perzoonlyk eigendom of privaat reehSjZO als hy zei, gemaakt wierden: hy er ookdusdaanig als over 't zyne niet over kon belchikken, öf het eigenheerig van het land fcheiden, en an een ander afzonderlyk verkoopen: of by verkoop van 'tland voor zich behoudendewyl hem het recht daar toe f niet gegc-even was. Al waarom hy het niet kunnende leveren, zulk eene Verhandeling van nul en geener waarde, en cigeniyke wanwaar was.
Jan. Wel wat heb jy een memorie! ik heb er van myn leeven zo veel niet van geweeten Pieter! ik meende, dat men die rechten kon verkoopen , gelyk men een {luk boter te markt brengt,
fit-



( 9 )
Pieter. Dan konderze dezelve ook wel aan den grooten Turk verkogc hebben jan! maar dat heeft die Meer rry anders beduid ; en 'k heb, t' huis gekomen, zyn gezegden aanftonds, zo goed als ik kon, opgefchrevcn» en myn memorie is nog al fchapiyk goed.
Jan. /I men hier inhctjaar^.niec om gedagt?
Pi- WèLjaj en ai Vader van onzen tegenwoordige!) ^tadhójUder, die een heel verftaudig man was, keurde opk het misbruik van zulk een fcheiding, en eig-Tjli;.,righ-'id, wel ter degen af, en verbood het daarom voor 't vervolg, in 't Regl: Ref: dat ik nog van myn qlde Oom, de Weddeman, heb; zie daar, art. 18. maar verder liet hy de zaak ongeredreflèert, volgens artio.. en dat weegens de nadeelen, tnConfufie, die'r anders veroorzaaken zou, en om dat de Heeren pu deugdelyk, volgens Oml. Lands B 4. art 8. aan die rechten gekomen waren. Doch dit Landrecht, ?ej die oude Heer, in de Spaanfche verwarringe, in'c Jaar iooi. valrgeftcld, beflift, by de bloote melding deezer gewoonte, hier niets omtrent de Wettigheid van djt recht, of de bevoegtheid^ tot het zelve: maar laat dit onbepaald, zynde alleen om gefchillen van een g -dch andere natuur, in de dadelyke verdere verkoold ig, of vererving dier rechten, zo goed of zo kwaad als ze dan waren, voor te komen: ondertufichen worden ze echter art. 1, als ftrydig met de rechte natuur, gebrandmerkt. Verder te gaan liet de tyds omftandigheid doe niet toe. Jan. Ik leeze voorts op bladz: 5-, dat ieder een, -weleer op zyn eigenland, en in zyn eigen waters, Haazen en Fisken vangen mogt: maar dat de vorige eiA 5 ge.



( io )
genaars van onze landeryen, die rechten daar van verkoft, en brief en zégel daar van gegeven baddqn* Hoe kan dat weezen Pierer! dan moell ik ja in myn aankoomft brieven ook leezén, dat, ztflk eigenaar, diger toe behorend recht niet in de koop begreepen , maar uitgefondert was: maar er lïaat in tegendeel, met alle zyne Heerlykheden geen» (dus ook niet deeze) uit gezonder t: daar en boven onze naber Klaas, heeft ook zyn plaats in eigendom gekogr, van een Heer, die er ook dt Jagt' heeft: maar zyn brief is net zo als onzen. Als ik die Heer was, zou ik dat récht •in de brief wel uirgezondert hebben, anders zou ik ' meenen, dat ik het recht zo wei, als het lmd kwyt was.
Pieter. Jan, wat zyt gy eenvoudig! dat durven de Heeren niet doen, om dat het tegen de Wetten van ons • land ftrydig is, die ons rond-uit-zeggen, dat men geen Heerlykheden van de erfgronden mag afzonderen ; die de koe koopt, heefc de Hoorens toe: waarom de Prins in 't Reglement van 'r Jaar 49, dit fcheiden tent verderfyke gewoonte noemt, die tegen de IVetten van den lande firyd, in art. i8j doch Hechts veroiedc dat zulks, in 't vervolg, niet meer mag gefchieden :■ gy weet toch wel, hoe de Heeren voor 't Jaar 1748 met onze rechten en beurzen ommefprongen, het was doe immers geheel geen zaak. om alles van ons te verkrygen, al had men 't zelfs gewild met zegel en brief, wat men maar begeerde: maar een dwangrecht kan noit wettig of door verjaaring zelfs goed recht worden , gelyk die oude Heer zei, die my al vry wat grondige uitleg van dat jacht en vifchrecht gaf.
Jan.



C ii )
Jan. Ik dagt het wel, dat bet er bedroeft mager zitten
zo.:, met die gewaande rechten en verkogte privilegiën, want die Jonge lieer moet zo veel overhoop haaien, om onze boeren, dat wys te maken, dat hy al h.vl van dj Schepping af bt ginr. Wat raakt ons in dit geval de eenre Waereld, als wy van de Ommelander Waereld maar weeten. GrL;js Hei is net of die jonk Heer van je boeren profeiièrs maken wil. Maar aan de Heele Jagc en Vi.skerye, legt my zo veul niet gelegen dat ik er een pot kufïï om geeven wil: als d: Jagers ons in de herfii maar niet de bonen en haver plat loopen, en de vurgen toe trappen in 't Koolland, en 't ander Winterzaad; en zegje er wat van, dan houden zommige je nog de loop van 't Snaphaan toe," en flaan je met de kolf, als te Saxumhmfen. Veel liever'wilde ik, dat alle duivehokken weg mollen, die doen ons alle Jaaren wel twintig gulden flhaa.
Pieter. Voorzigtig Grietje! maak ons wat Koffi! hoor Jan, die oude Heer, zynde een liefhebber van OmmeJander Oudheden, vertelde my ook, hoe het zich met de Ommelander Wereld heeft toegedragen. Dat de Ommelanden uit Zee zyn-opgekomen. Dat het in den beginne , toen het noch eb en Vloed hield, flegts door Viflehers, en die van 't Wild en van 't gevogelte leefden, is bezogc, die zich op de Hoogten, of Wierden ophielden. Dat men vervolgens een of ander fluk land, zelve met een Zomerdykje heeft beveiligt, om er wat Vruchten voor eigen provifie te bouwen. Dat daar op eenige gebuuren t* famen Contracten, of IVillekeuren ingingen, om eene kleine omtrek gronds, ge-
za-



( I» >
ïamenlyli te bedyken, en dat zy er by regen of overftroming hèc water uit fchepten; waar van waarfchynlyk nog de naam kwam van Schepper; en dat men daar na by vermeerdering der inwooners, de plaatster . bedyking , al verder en verder begon uit te breiden: ookbedagt wierd op togten, en een zoort van gebrekkige Zylen, om het binnenwater te lofen tot men ein; delyk van tyd tot tyd, een aigemeene dyk kreeg, blyvende de vorige Willekeur zo veel mogelyk, tot een baiis van volgende Wetten, regten enz. Dat de Zylregters waarfchynlyk in plaats van traclement, de Viffclierye in de aigemeene uitwateringen wierd vergund, waar van nog het recht tot VifTchen, op plaatfen daar een Zylëed op ligt: maar dat vervolgens by verderen bloei der Ommelanden, gelyk het gemeenlyk gaat, de grooten de kleineren van tyd tot tyd inflokten, zich door haar meerder goed meerder rechten verwierven, eindelyk geweld en overheerfching met hun magt paarende, 't welk in den Jaare 48 geen paaien meer kennende, de inwooners tot Openbaaren opftand bragt. Jan. Dit luid heel anders, als de redeneering van den •jonk- Heer: wan: men kan hier uit licht zien, dat derechten niet verder kunnen uitgeftrekt zyn, als de eigendommen: en zelfs, dat onze Voorvaders vervolgens door die Wyze Wet, dat de rechten en Heerlykheden aan de eigendommen aanhangig zouden zyn, en blyven, reeds toen de Heerfchzugt - der Grooten, paaien hebben willen zetten. En die Wet in \ Omi: Landr: (zo ik meen, B. 4- art. 5-8',) moeten de Richcers nog bezwceren te zullen handhaven. Pieter. Ja Jan zo is het, en wy zien hier uit.tevens dat



( 13 )
die heele lange redeneering van den jonk-Heer, pag.
6,7, nergens anders op uitkomt, dan om ons te wtl. len wys maken, dat landgebruik ,en recht van Jagen, ' byna weinig mét elkander gemeens hebben , en de verkooping der afzonderlyke rechten $ even zo oud is, als van de landeryen: ja hy tracht ons wys te maken, als waare de Overheid aangefleld, om dat Onrecht, het geen hy reeht noemt, zelfs met de gaige ce verdedigen, en dat wel uit hoofde van die Wetten, die wy zelve medemaaken, daar die Wetten echter duidelyk anders fpreeken, zo als ik je ftraks nader zeggen zal. Jan. Maar zyn er dan geen andere Wetten, waar op zich die Heeren beroepen, ter ftaving van hun recht, als die wy zeiven medemaaken ? Pieter. Die jonge Heer bedoelt zeker het Regl: van de Prins, van 1749. art. 19, en 't Regi: van de Jagt en VifTcherye, van de oude Prinfes. Doch die Wetten toonen duidelyk, dat die Prins zich niet regen het onrecht der Heeren heeft durven of willen verzetten, zo als wel behoorde: dit blykt duidelyk, in 't vergelyking van art. 18, 19. van 't Regl: Reform: en dat wv die Wetten zelve mede gemaakt hebben wil niet anders zeggen, dan dar, wy den Stadhouder tot redres van de abuizen, in de Regeering ingeflóped, de volle mate en magt in 1748 gegeeven hebben, en je begrypt wel, dat men zelf iets rechtens toch moeit hebben, 't geen men een ander door zyn Souveraine Rep.-efentanten kon geeven. OndertufTchen is't zo niet gants mis: dat wy in 't jaar 48 bedroeft misleid zyn. Niet door de Pafforen; niet door de Volmagten, maar, om dat wy., te leur gefield zyn in onze vervvagting, en in 'c geen
men



C h )
inefi óns belooft had? uit hoofde van den invloed van de Heeren, en de roegeeflykheid van der Prins, of liever, om dat hy met de ziak verleegen was, wyl het kwaad zo door en door ingekankert was, zo als hy zelfs zegt art. 19. Wy moeten daar uit teefeft^no beeter uit onze ogen te zien <, en wat is daar toé gefchikter* dan in plaats vin fchelden, dreigen öf oproer, dooreen bedaart onderzoek, deezeönvervreemdbaar rechten, en onze Conftitwié,en't goede en gebrekkige daar van, te leerert kennen, waar toe de lees gezeKchappen zeer nuttig zyn, dan zullen we weten, dat de Heeren als partiküliere perfonen medeleden l zyn van 't volk ; dog al? Heeren alleen hun magt en aanzien maar als aange (lelde verandwoordlyke Dienaien . of ambtenaren van 't Volk hebben. Jan Maar zou de Prins het niet weer geheel op de oude oorfpronglyke voet met de Karipelregten hebben moeten brengen, volgens de magt, hem daar toe gegeven ? Fitter. Schoon dac met het ilrengile recht niet onovereenkomftig was geweeft, geloove ik echter niet, dat het voorzichtig of in onze tegenwoordige tyden nuttig geweell was. Niet, om de Confufie in de aanwyzing van al de Heerden , waar op van, ouds die gerechtig, heden gelegen hebben, want dat was ten aanzien der Karspel Zaaken onnodig. De Karspels hebben natuurlyk nog \ zelve oude recht om hier onderling in te befchikken, en daar in 't allen eens zynde, dan verder, als de principaalen, door hun reprcfenianten ten landsdage, die huiihoudlyke befchikkfog kragt te geeven. Men kon zich mogelyk ook houden aan die plaatzen, uie thans item in'\ Karspel'hebben, om Voknagten tot
de



( 15 )
de ZylvpfWrekening, of den Landdag te (temmenemt
n.ajr 't zou nu, in alles altans, dunkt my, niet gefchikt meer zyn, en 'cis nimmer raadzaam en nuttig, van eene ingewortelde algt-meene gewoonte, verderaf te gaan, dan nodig is: bedenk ook het nadeelige en harde hier van voor hert, die thans die gerechtigheden^ ten mintten ter goeder trouw bezitten, en *t zou niet menfchlievend zyn , haar de fchuld onzer wederz/dlche Voorouders te doen boeten \ fchoon ze zelf» by de beklemmingen, weinig billykheid toonden. Dew>l ondertuflchen onze Voorouders, niet door een verkregen, maar door hun natuurlyk aangeboren recht, hunne onderlinge verbintenillèn , ter regeling der maatfchappelyke Huishouding, ingingen, zo konden zyvan du zelve recht, ook hunne nakomelingen niet berooven, 't zy door eenige daad, of verzuim» In den fchoot der Karspeilieden beruft dus noch dit recht (dat zy als Frincipaaien en eigenaren door de Heren maar iaaten bedienen) en het was te wenfehen, dat omtrent de uitOi-ffeniiig van aile die onderfcheidene geregtigheden der Heeren, zo van Jurisdictiën, als van Schepperyen , Collarerfchappen, en welke adminiltratieri van't Karspel zy al meer hebben, zo wel, als omtrent die des Stadhouders, ( welker vernietiging noit door ware Patriotten, of minnaars vati't Vaderlands Welzyn, begeert, maar welker meer Heilzaam gemaakte (tandhouding, veel eer door hen nodig gekeurd word) eens die nadere infrruétien. en bepaalingen plaats kreegen, die tr de zo Ichaaaelyke en in 't oogloopende misbruiken van afweerden: want geèn braaf man kan, zo min by den een, als by den anderen» wit zwart en het kwaade goed noemen. Jan.



( i« )
Jan. Wy hebben tóch a!, in 't Taar 48. veel tferkrèegen, wy zyn toch van het hatelyk juk der Schouweryen bevryd geworden, en fchoon my 't lang aehterblyven van 't nieuwe weer wat bevreefl: maakt, wy hebben \ nü toch beter,
Pieter. Ja, dat is zo Jan, Omtrent de Ly/trafJyk* Juflitie, 'en de Godloóze tiranny der Schouwing, is ér veel verbeterd, maar wat is er noch niet veel blyven zitten * dat ons de jonk Heer zo mooy weet te verduifteren , met ons te wiilen wys maken, dat de Paftoren , als 't ware, 't recht van VifTchen en Jagen, ons maar? weer in't hooft willen praaten; daar op zo veel phatfen nauwlyks aan gedagt wierdt, voor den Brief van G. R.
Grietje. Wat dan al, de Schatting? en Verponding?
Pieter. Wy weeten immers wel beter, dat wy ons land niet onderhouden , befchermen, of verdedigen kunnen zonder fchatting te betaalen: de artibtenaars moeten na evenredigheid van hun werk, goed beloond worden: en dit wirt elk, die niet geheel dom was, ook in 't Jaar van 48. wel, dat een land zonder Schatting niet beftaan kon. De toeleg derzulken was ook niet, om voortaan niet meer te geeven, maar men dagt het konde wel wat meer bezuinigt worden: men begeerde, dat in de lafien meer evenredigheid, en in het heffen van dezelve, minder Omjlagtigbeid mogt plaats heb. ben. En klaagt men hier over niet noch met reden ? Behalyen dat, zyn et vèele misbruiken, die ons land op den duur, zo ze niet weggeruimt worden, naar ik verneem, moeten doen te gronde gaan , als daar zyn in 't algemeen, 't bellier der Generaliteit Kas, en in- en buitenlandfe commiffies, der Admiraliteit, der Defen-
fie,



( 17 )
lie, en Militie, enz. Maar vooral, daar wy wat meer van weeten, de afhangelykheid der leden, in onze Staatsvergadering, 't zy van den Stadhouder of van een byzondere Cabaal : en haare Onaf hangelykheid van ons haare Committenten, de begeving der ambten, niet na deugd, verftand, en verdienden; maar aan die van de Cabaal, of aan den minlraanneemende: Het willekeurige van den Stadhouder om op eenige aanklagt, de Arbiters al of niet te doen vergaderen, waardoor dit Collegie, zo de aan te klaagene onwettigheid met het eigenbelang van den Prins ilemt, wel eeuwig een ilaapend, ongebruikbaar, lam, en nutteloos weezen moet blyven; voeg hier by de Proceilen: de Knevelaryen van fommige Richters: de verarming van fommige wel eer begoedigde Kerken, en duizend andere dingen meer.
Jan. Maar, nog eens verder van dien letagenbrief geJproken, dat bewys, dat zo klaar zou zyn , als de Ste: rens aan V Fondament, zo als hy fpoteende, om te doen lachchen met onze onkunde, in plaats van firmament, zegt, dat moetenwenu noch eens inzien, Pieter.
Grietje. Wel Jemeni! Piet, ik mott lachchen, dat ik baril, daar fchiet my al die gekheid van Hansworft, in 't Spul van Mafiton, weer by in 't zin. v
Pieter. Wat fcheeltje Griet?
Grietje. Piet weetje niet meer, doe die Juffer, met die bonte befchilderde Bokfen, daar ook Sterens op ftonden, aan 't koorddanfTen zou, dat heur,' doeze op de koord kwam, de rok afgleed, en dat Hansworft heur doe naar 'tachterkwartier wees, en zei,of wy wel eer Sterens aan 't Fondament gezien hadden?
B Jan.



( 13 )
Jan. Hansworft was een Mof, ik weet.niet, waar die kerel gc-bleeven is, hy mag wei in de Stad woonen, en dat hy mhTchien die Heele brief gefchreeven heeft, want zy zt'den allemaal dat hy een flimme vent was.
Pieter. Wie weet of t ook gteo ander is, en dat die mof het hem zo heeft ingedoken. Het blykt uit deeze fpottaal ondertuflchen weer, welk een oprecht vriend hy van ons boeren is Hy mogt, zo hy wou, fpreeken als wy: maar't is niet braaf, dat hy ons over onze onkunde zo heimelyk komt te befchimpen: of is het onze fchuld, dat het Schoolweezen op veele plaatfert zo gebrekkig is, en wy daar door nog zo gebrekkig doorgaans en zo ongelyk fpeüen? kunnen wy het beteren , datwe op zo veel plaatfen Schoolmeelters hebben , die fchier niet leezen of fchryven kunnen ? Maar dat daar gelaten: moeten wy ook jui(t„ alle vreemde woorden kennen? My dunkt het mogt wel een aigemeene Wet zyn, dat zy vooral in geen Placcaaten, aften, refolutien, en Landdags Propofltien, ooit mogten gebruikt worden, als zy niet in algemeen gebruik en by elk goed bekend zyn, daar zy er nu dikwyls voor ons geheel, onverftaanbaar door worden gemaakte Want het is onbillyk, dat men zich, op boete en flraf, er na zal moeten richten: of er zyn (tem en meening over zeggen, als men 't niet duidelyk verdaan kan.
Jan. Dat is maar aï te waar. Maar weer tot het bewys van dien Schryver, hy zegt, dewyl wy wei 't recht' moogen verkoopen tot het Vruchtgebruik van ons land, en dat zelfs onder beklemming, en egter den eigendom , waar van wy het dus affcheiden behouden, zo
mo-



( 19 )
mogen wy ook ;t recht van Viflêhen, Jagen, Paftoren en Richters aanftellen enz., verkoopen: want ging dit laatfte niet door, dan ook 'c eerfte niet: dan zouden ook de-eigenaars dus ook de beklemminge niet behoeven te erkennen, maar weer naar zich kunnen trekken.
Grietje. Daar bewaar ons de goede God voor! we hebben voor onze beklemminge op nieuws weer zo veel moeten geeven,dat het ons nog lang zal drukken, en zal die nu nog niet zeker weezen?
Pieter. Wees daar niet bang voor, Grietje; 't heeft nu geen nood.
Jan. ja Pieter, wie zou er van te vooren ook bang voor geWeeft zyn? kan men zo op iemands deugt of eerlykheid nog vertrouwen ? Noch onheuglyk bezit, noch 't bewys der quitantien van gefcbenken by verkoop, of vererf, ja zelfs geen Zegel en brief, wierden duchtig gehouden \ als er maar by de heklemming, ook de letterlyke woorden , EEUWIG en ERFLYK niet in ftonden, want dan durfden zy zeggen, dat beklemd land, zo veel wou zeggen als los land, en ftuurden maar mandaaten van opzage, en wy boeren waren wel gedwongen , ons eigen Voorouderlyk goed, op nieuwste koopen, of ons door de koftbaarfte proceflèn te laaten ruineeren, en ons aan de gruwelykfte haat en vervolging bloot te ftellen, Zy mogen wel fpreeken van plundering, hier en daar van wat flegt volk, in 't Jaar van 48 Dat was vaft allerondeugenft en verfoeilyk. Maar hoe hebben zy zelfs ons, te Vooren door de Schouwing, en nu weer door de beklemmingen geplundert, en uitgeftroopt! zy weeten zich wel anders B 2 als



als door werkzaamheid eri fpaarzaamheidte verryken. Pieter. Zacht, Jan! wat kan 't helpen, of je je boos maakt ? dat is al weg! Maar wat dat bewys aangaat, van die fchryver, dac is immers maar weer de oude, Hechts wat anders opgeftoofde, koft, die hy zyn Jonkheer, over de eigendommen, welke ons door eerde bezitneeming, en niet van natuuren bepaaldelyk toekomen, alt onwederleglyk al heeft laaten opdi(Ten,en komt alles op bedrog uit. Want voor eerft, is vaft nooit een Paftoor zo dom geweefi:, om te zeggen, gelyk die Schryver er ook niet het minde bewys voor by breDgr, noch ook een boer, om te gelooven,dat iemand, over zyn welvtrkreegen eigendomlyk goed, dat nog volkomen onafhanglyk en alleen het zyne is, zonder datereenander,'tzy uit zyn aart of door contract-, eenig recht op heeft, niet vry zou mogen Contraéteeren, en totweerzyds genoegen, de jaarlykfche vrucht, voor den arbeid, de betaaling der fchatting , en een inkomen van Huur , afflaan, of daar meede verwiflelen. Of dat hy . ook, voor zekere waarde, van het recht, om in zyn eigen gegraven water te viflèn, of op zyn eigen land te Jagen, niet op dezelve wyze zou kunnen afflaan, en er zulk een Vifeh-en Jagt Servituut van een ander,onder redelyke bepaalingen, op toe laaten. Ook fpretkt het van zelfs, dat hy zulk aan een ander overgedragen recht, of goed, niet meer bezittende, bet dan ook door geen erf, of verkoop meer van hem tot een ander kan doen overgaan. En, hoe zou deeze, er dan dengeenen van kunnen ontzetten, die deeze overdragt op hem,met zegel en brief kan aantoonen. Maar hier uit volgt mede,gelyk die oude Heer my beduide,dat
de-



( 2Ï )
dewyl niemant dus meer overdragen kan, dan hy zelve "bezit, ook het recht , van op iemands land, en wel met uitfluiting van den eigenaar, of gebruiker, te Jagen, en in de Provinciaale, op gemeené kollen, gegravene cn onderhoudene diepen, als ook in de gemeené wateren, van eenSchepperye, ja in de byzondere daar in uitwaterende, op eigen koften in ons land gegravene flooten, te viftchen, dan eerft deugdelyk is, wanneer het, naar zyn aart, van de Prinvintie,degemeene,of elk en iegelyk der byzondere eigenaren zelve, en wel van zulke ,die hierin nog onverbonden waren, wettig is verkregen ,• dewyl niemant hier verder dan alleen over 'tzyne, en niet overzynsbuurmans recht en eigendom, uit zich zelve befchikken kan$ daar gelyk G. R. toch met regt, de Eigendommen, veilig moeten zyn, en der zeiver fchending de zwaarfle ftraf verdient.
Jan. Wat wilje daar mee zeggen, dat zulk een afgefcbeiden Jachtrecht, om duchtig te weezen, van een hierin nog onverbondene Eigenaar moeffc gekocht zyn ?
Pieter. Om dat onze Voorouders al vroeg, ten einde de landeryen niet te zeer, tot nadeel van 't Karfpsl, in weerde vermindren zouden, en ook de Ariftocratie, of de zo drukkende overheerfching van eenige magtige Huizen, te beter zou worden voorgekomen, onderling zich door een vry en wettig contract, hebben verbonden , om geen gerechtigheden, hoe genaamd (en dus ook zelfs deeze eigcndomlykeniet) van hunne heerden te fcheiden,en hier toe verbond men zich niet alleen 1 in elk Karfpel, maar vervolgens verdroegen zich ook hier in, wegens het gemeen belang der zaak, al de onderB 3 fchei-



( *3 )
fcheidene Karfpels met elkander, op dat het over ol
. dus onveranderd zou blyven; aangezien wettige Onderlinge verbintemöèn toch een zaak heilig en veilig Hellen moeten. Want de oude fretten, Jan, waren niet anders dan zulke onderlinge verdragen, gelyk ze toen ook veel al genoemd wierden,ja ten allen tyden moet een conftitucie bepasletd Volksverdrag de grond van heur verbindende kragt zyn. Nu begrypje wel dat na die tyd, zo lang die wetten of verdragen door uitdruklyke overeenkomt! der zich onderling verbonden hebbende ingezetenen, niet wettig veranderd of vernietigd waren (dat nooit gefchied \s) ook nooit zulk een fchei-
' ding weï"g gefchieden, of eenig diergelyk koopcontract duchtig zyn kon,
Jan, Wel dan konden wel eens veel van die voor eeuwig en erflyk beklemd gehoudene Jachtrechten, op veel duchtiger gronden, dan onze door gefchenk op gefchenkzo allerzekerft beveiligde beklemmingen, los, en opzage onderhevig worden bevonden.
Pieter. Zo je op het recht en niet op het gevoegelyke ziet, ongetwyfeld, Want dat iets overgedragen zy, zelfs, met zegel en koopbrief, van een reeds onwettigen bezitter tot een ander, kan wel, volgens 'tLandrecht, de duchtigheid van den koop, met betrekking tot hun beiden, toonen 5, doch ook dat maar alleen. En dus kan het nooit de wettigheid zelve van 't bezit des verkopers, of het in rechten leverbaare van 't verkochte gosd bewyzen, en veelmin het hierin onwettige ooit wettig maken.
Jan. Maar zou 't niet ondoenlyk zyn, als elk de wettige herkomt vajp zyn eigendommen en bezittingen moeit bewyzen? Pie



C 33 )
Pieter. Dat komt ook niet te pas, en kan niet geëifcht worden, ten zy iemand bewys voor nader en beter recht bybrengt; want alle bezit moet wettig gehouden worden, zo lang geen reden voor het tegendeel word te voorfchyn gebragt. Maar deze reden van het tegendeel is zeer duidelyk hier in de Wet, in't algemeen Volkscontracl,
Jan. Maar zou miflchien hier of daar zulk een fcheiding van 't jachtregt niet reeds plaats gehad hebben voor \ ingaan van dat contract, of voor de wet?
Pieter. Die ergens zulk een onwaarfchynlyke uitzondering beweerde, zou dan volgens alle rechten tot een fpeciale opgaaf en bewys verplicht zyn. Doch dit zou wel haperen: want maar een weinig voor en vervolgens in de verwarring van den 80 jarigen oorlog met Spanje, is dit misbruik van de verboaene fcheiding ten aanzien van 't jachtrecht eeril ingeflopen; en in 't algemeen maakt, ons Landrecht van de fcheidingen der Gerechtigheden en Heerlykheden, Hechts als een orv> geoorloofd en tegen de veel oudere Wetten reeds ftrydig misbruik, gewag. Het aanleidend middel tot zulk een afgezonderd onwettig Jachtrecht fchynt hier eerft omtrent een halve eeuw voor het beginfel van dien oorlog, door Graaf Edzart gegeven te zyn,
Jan. Hoe weetje dat alles zo ? benje zo. beleezen, man?
Pieter. Myn oude Oom had nog al veel boeken s Jan » en fchreef, 't geen hy de moeite weerd dachte, dik» wils op. Op dit bred legt nog een heel boekje van zyn aantekeningen. Laat ik *t eens krygen, *k heb er een vouwtje bygeflagen, zie daar lees ik:,, Die Graaf „ Edzart, die als verkofen Heer van die Ommelanden B 4 „ al-



C 34 )
„ aües, met uitfluiting van anderen, maar tot fig focht „ te trekken, hoorde men, niet lang na 't begin van „ die 16 eeuwe, er fig nog over beklagen, dat dia „ Edelen en hy van die jagt (dat is van dat regt om „ alleen te jagen) ver/loken waren, en de Boeren fig „ tegen hem verdedigden, wyl ze van den verkoop „ van 't wilt, een tak van beftaan hadden. Ja dat „ hy ook met die Edelen zelve maar fogt te rekenen, „ nul, ik hou het altemaal, blykt, wyl deze uit die „ Ommelanden, op zyn anmatigingen in dit ftuk het „ oge hebbende, in hun klagte en voorftellinge van „ zaaken in den tyd van die Spaanfche Beroerten, op „ den Ryksdag, anno 1587. nog zeiden, dat zy al ,, te veel ver kort et waren geweefl van Graaf Ed„ zart, in hun olde vry heden van hafen te jagen en „ wilt te vangen, V welk NB. ook nog, in die Om„ melanden, den min/ien Huisman niet wiert ver* „ bodèn. "
Grietje. Zo! doe mogten al de boeren jagen, en er is evenwel nog veer en vin overgebleven ! dat komt weer met G. R. niet goed uit.
Jan. Tegen zulk een geval kon daarom wel gezorgd worden; en was behalven dat nog geen grond in rechten, waarom partikuliere Heeren ons van 't onze zouden mogen beroven. Maar, Pierer, als de Eigenaar en de Vruchtgebruiker van een Heerd Land onderfcheiden zyn, zou dan het jagtrecht, de eigendom van 't Land of van 't Vruchtgebruik volgen.
Pieter. Dit komt my zo klaar niet en wat onbepaald gelaten voor, en zou dus van 't huur contract afhangen, naar me dunkt, moet het anders valt het recht
van



C *5 )
van Vruchtgebruik volgen. Want niet alleen, is de eigenaar veelal geen Karspellid, daar toch 't oogmerk was, tot welzyn van 't Karspel, 't welk de Karspellaften dragen moet, de weerde van 't land niet te verminderen; maar ook, als de eigenaar van zyn recht tot vrugtgebruik onbezwaard by huur aan een ander affland gedaan had (en alle bezwarende excepües moeten expres vermeld zyn) dan kon hy het vrugtgebruik met zulk een laitig en fchadelyk fervituut voor 'c zelve ook nooit bezwaaren. Dit moeit hy zig, by huurcontract duideiyk anders, zo hy de huurder in zyn recht niet te na wou komen, dan hebben voorbehouden en uitbedongen. Dit is dus weer gantfch wat anders, als G. R. ons wil wys maken; fchoon niemand zyn eigen Eigenaar dit vermaak op zyn land ligt weigeren zou, als hy er geen misbruik van maakte. Van de tegenwoordige gefteldheid in andere plaatfen, by voorbeeld in Friesland, daar de Schattingen, reëel enfloreen, door de eigenaars betaald worden, en de behuizing ook hun toebehoort, kan men tot de Omlanden en van deze tot hen toch geen juiil gevolg trekken. Grietje. Maar Piet, jy zoud toch niet op de jacht willen gaan: en ik denk,je zoud ook wel net zo veel vangen, als de Boeren van Tinalling, daar je me van vertelde, dat onze Domine, op de leeflbcieteit, eens van zei, dat zulke feiten, zeer ongeoorloofd, verderflyk, met wet en orden itrydig, en hoogft af te keuren waren; dat als men zelfs al recht dacht te hebben, men dan 't nog langs wettige wegen, in een land van recht, zoeken , maar niet zyn eigen rigter weezen moeit; 't geen heel anders luide, als die leugenaar G. R. hun zo maar te laite legt. B 5 Pie-



C *<S )
Pieter. Ik ben *t mee de Domine volkomen eens. Niet om dat ik 't al geloof wat een Paftoor zegt, maar om dat ikzelf kan inzien, dat hy gelyk heeft. Maar Grietje , al kon ik zo veel hazen opdoen, als de Jagers te Huizing, die vaft geen Boeren waren, en al was ik er dan zo geregtigd toe , als zy vaft om daar te jagen niet geweeft zyn, dan had ik er voor my nog geen zin aan. Ik heb ook al gezegd, dat een lang bezit ter goeder trouw, fchoon in zyn aart en oorfprongonwettig, niet ligt, veel min zonder alle fchavergoeding, iemand ontzegd moet worden. Ik geloof zelfs, dateen aigemeene en onbepaalde wederinroeping van 't jagtrecht thans meer nadeel ig als voordeelig voor ons in verfcheiden opzigten zou zyn; en dat dit, als er maar andere gewigtiger verbeteringen kwamen, en de misbruiken , en 't koflbaar Jachtgerecht, afgefchaft wierden , myns dunkens maar zo (al was 't als een Karspelgefchenk of bezoldiging) moeft bly ven; en een ligt bemiddelbaar artikel van Bezwaar op zyn hoogft zou maken. Maar we praten maar over 't ft rikte recht, om dat't regt tot redresvordring er zig op grondt, en G.R. ons wys wil maken dat hy dit ftuk zo onwederleglyk bewyft. Ondertuflchen zal er wel op veel plaatfen nauwlyks aan gedacht, ik laat ftaan opzetlyk van gefproken zyn, eer zyn bedriegende lafterbrief in de wereld gekomen was.
Jan. Wel zyn jonge Heer had met die redeneering, die geen Paftoor zou kunnen oploflèn, en daarom, dewyl zy, volgens zyn voorgeeven, ons het tegendeel wys maakten, maar ronduit voor bedriegers, en hun beroep onweerdige oproermakers, uitgefcholden moeften
wor-



( n )
worden, my die zaak zo loos in de war getoed, dat ik er haad geen enden aan wid te vinden; maar nu zie ik klaar, hoe het zit. Doch G. R. zegt, dat de zotte concepten van eenige weinige Paftoren, (trekken, om onze Vryheid veel nauwer te bepaalen en te beperken, want we zyn immers veel vry er, als we met ons goed en eigendomsregten kunnen doen al wat we willen, alles, of gedeeltelyk verkopen, dan wanneer wy gebonden zyn, het land niet zonder de rechten te verkopen. Als dit, zegt hy, ware vryheid is, dan moet ik bekennen, dat ik nooit een denkbeeld van vryheid gehad heb. Pieter. 't Laatlle kan waar zyn; maar tevens is 't zeer waarfchynlyk, dat hy ons met voordagt dus maar zoekt te bedriegen , en om daarin te beter te (lagen, ons maar door liegen en fchelden tegen die Paftoren, die de zaak wat klarer inzien, en 't op *t beft met ons meenen, zo ophitft; hoewel 't min fchandelyk voor hem was dom, dan zo openbaar een fchurk te zyn, hoe verborgen hy 't ook moge houden, wie dezelve zy. Doch we zyn alle althans ook zoo gek niet, om ons zyne zo regelrecht tegen malkaar ftrydige (tellingen, die nooit zamenwaar,maar wel,gelyk het veelal met de zyne gefteld is, valfch kunnen zyn, zomaar blindlings in de hand te laaten doppen. Dan zou hy ons wel wys willen maken, dac we waarlyk gelyk we na eed en conditutie,allen,zo veel we op den Landdag compareeren, moeden zyn, dus ook in daadiyke uitoeftening,de vrye en gevolglyk van geen byzondere Heer in demming afhanglyke Medewetgevers waren, waaromtrent elk weet, hoe het met de zaak gedeldis.
Dan



C *8 )
Dan zegt hy weer, dat we door ftreng verbod dier wetten, zelft niet vreedzaam by elkander mogen komen, om de nieuwspapieren te leezen; even of de wetten met zyn lafterlyk opgeeven inftemden, en dit ook voor 't houden van oproerige conventikels verklaarden ; en als of wy zeiven te zamen zulk een meer dan barbaarfch dwangjuk vrywillig op onze halzen zouden gelegd hebben, en dus wel allen in het dolhuis mogten opgefloten worden. Met dit alles zegt hy daar bynog, dat we zo vry zyn, als we met mooglykheid zyn kunnen, en in denzelven adem , geeft hy ons hier, als rot het denkbeeld der waare vryheid noodwendig behoorende, juift datgeene op, dat ons dan vaft ontbreekt, namenlyk het recht om het Land zonder zyne Gerechtigheden (want over andere rechten kan geen verfchil zyn) te verkopen, 't geen met ronde woor den door de wet verboden is. En 't is deeze duidelyke Lands-en Staats-Wet, die hy zich niet fchaamt met den naam van de zotte concepten van eenige weinige Paftoren te durven benoemen, en onder dezen naam verborgen regelrecht in 't gezigt te vliegen., En wat zyn denkbeeld betreft omtrent 't vereifch van vryheid; dit moet, niet alleen in maar ook zelfs buiten allen burgerftaat, zo dra maar ergens 't minfte contract plaats heeft, van zelf vervallen, 't Is waar dat de natuurlyke vry. heid van contracteeren altyd door dedadelyke uitoefening naar den aart van 't contract min of meer bepaald wordt; en dewyl, wanneer dit reeds wettig is ingegaan, *t ons niet meer vryülaat, om er ook nu nog op die of op een andere wyze, zo als we willen, over te contratteeren, zoi'zou naar het denkbeeld der waare vryheid ;



( *9 )
beid, volgens het wys concept van G. R. dezs door haar eigen werkzaamheid vernietigd worden , en dus (om in ftand te biyven, dezelve uitfluitende) van geen gebruik, en bygevolg van geen nut moeten zyn; of hy moet ftellen, dat fchoon men van die vryheid om een contract, 'tzy van koop, huur, of anderzins, integaan gebruik maakte, men dezelve egter dan nog even volledig en onbepaald daaromtrent bleef behouden, en er nog al wat men wilde, hoe ftrydig met de ingegaane verbinteniflè, mee mogt doen. Dan was alle veiligheid en zekerheid van bezitting verbond en trouw ten eenenmaal de bodem ingeflagen! Dan juift zouden de Eigenaars de beklemmingen niet behoeven te erkennen, maar weer na zig kunnen trekken; dewyl zy alle mogelyke vryheid hadden, en deze mede bragt er mee te kunnen doen (contract of geen contract!) wat zy wilden! Dan kon men een vroeger wettig contract, b uiten toeftemming der medecontrahenten, door een laater vernietigen ; en hy zou zelfs afgewezen moeten worden, die beweerde, dat men 'trecht,om zulk een latere daar mee ftrydige in te gaan, niet meer had, dewyl men 't vry had afgedaan, en dit later contract dus, al ware 't ook met zegel en brief bekrachtigd, onduchtig en krachteloos was! Ja, dan (fchoon onze Voorouders zich vry verbonden hebben, en de wet ons nog verbindt, om geen Gerechtigdheden van de Heerden te fcheiden) zou de onderhouding hier van met de ware vryheid fixyden! Doch tot onderrichting vanG.R.had kunnen dienen, dat ons regt zich nooit tot alles uitftrekkende, en het denkbeeld of de Natuur der menfchelyke vryheid of bevoegdheid tot iets, altyd een
be-



( 3° )
bepaaldheid noodwendig in zig behelzende, dus by alle contradien, niettegenilaande derzelver verbindende kracht, flechts een verwifleling dier bepaalingen plaats heeft; welke dus zeer wel met onze over't geheel onverminderde vryheid hand aan hand kan gepaard gaan.
Jan. Het zou ondertufïchen in de kraam van fommige Heeren wel fchikken, om de nog weinige ongefcheidene Gerechtigheden en Heerlykheden ter meerder ftyving van hun overheerfchende magt, of Ariftokratie, ook geheel in flokken. Maar ik geloof niet, dat deze ook alle, fchoon aan byzondere heerden verbonden, als eigendomsrechten van byzondere Perfoonen, ooit konden aangemerkt worden.
Pieter. Wel neen, vaft niet; zodanige waren, in hun aart en oorfpronglyk welde Rechten om op zyn eigen land te jagen en in zyn eigen floten te viffchen; en het was alleen door vry contract, en afftar.d van al de byzondere Eigenaren, dat de Karfpels 't Recht eerll bekwamen, dat zy geen fcheiding derzelve van de Heerden behoefden te gedogen of te erkennen. Maar de rechten omtrent de gemeene Karfpelzaken,zyn dus niet, als verkregen, maar als uit hun eigen aart en natuur alleen en onvervreemdbaar tot het Karfpel zelve behorende , aan te merken; hoewel, by overeenkomft, de uitoeffeningen daarvan, door ftemming, aanftelling of waarneming, aan die ware Karfpellieden in der tyd die dadelyk zekere heerden bewonen zouden, wierden verbonden; waarom, fchoon't oogmerk verydeld wordt, de Landdags comparanten, het huis waarvan zy optrekken nog zelf (quafi) niet flechts bezitten , maar bewonen moeten. Deze gemene Karfpelregten flrekken
zig



C 31 )
zig uit tot al de mandelige Karfpelbelangeh, die niet flegts aan een byzonder perfoon eigen zyn; als de aanftelling betreffende van Richters, Paftoren, Koffers, Volroagten, Schatbeurders, Collecters, enz. adminiftratie der Karfpel Kerkengoederen, ja al wat tot het gemeen incrert, de Karfpelbeftiering, bedieningen, Kerk- en Schoolonderwyzingen enz. behoort, waarin, by overeenkomft, egter eenige verfchillende bepalingen , wegens onderfcheid van Godsdienft enz. kunnen plaats hebben. Omtrent de adminiftratie dezer rechten blyft de Karfpel ambtenaar,'tzy Heer ,Paftoor, Schatbeurder, of wie hy zy, ook altyd middelyk of onmid* delyk, aan de Karfpellieden, de gezamenlyke ware Eigenaars en Principalen verandwoordelyk; en niemand kan uit zich zelf dit voorwaardelyk opgedragen Recht van adminiftratie ineen erflyk eigendom verkeeren; en kon dus ook niet wettig klagen, dat men hem in zyn eigendom aantafte, als hem zelfs naar't ftrengfte recht de koop opgezegd, en hy van de verdere waarneeming ontlaft of gedeporteerd wierd, wanneer zyn waarneming lynrecht opzettelyk en bewysbaar was ingerigt tegen zyn inftru6lie, of zo hy die niet genoegzaam gelyk betaamde letterlyk hadde, dan ten minften tegen de eeuwig natuurlyke voorwaarde hem in zyn poft aanvertrouwde gemeene welzyns behartiging. Doch 't geven van een bepalende inftruftie zou in 't laatfte geval wel het zachtfte, billykfte en befte wezen. In de verordening dezer Karfpelrechten nu kan niemant buiten het gezamenlyke Karfpel eenige nadere bepaling maken, dan voor zo ver het recht daartoe hem door de onderlinge Karfpellieden uitdruk-
lyk



C 3* )
lyk is toevertrouwd ; gelyk op deze wyze, wegens het gemeen belang, de onderfcheidene Karfpels (door de heilzame en vry gecontracteerde vereeniging tot een gemeen Landfchap, en met de Stad tot een Provincie) eene algemeenere Staatsbeftiering, waartoe uit elk Karfpel een opkoomt,vaftgefteld,en aan derzelver opperfte of Souvereine magt, zo ver die er aan gegeven en door de onderling bepaalde conftitutie aangeweezen is, zich heilig onderworpen hebben; en dus ook aan de verbintenilTen, ingevolge hiervan, met de zes overige Provinties ter vereeniging toteenRepublyk ingegaan.
Grietje. Wel je praat zo hoog , dat ik er veel te veel myn harflens by moet leggen.- Ga je daarom ieder reis in de Stad by die oude Heer? Je zoudt liever eens zeggen, hoe 't hier in vorige tyden , met de aanitelling der Paftoren dadelyk heeft toegegaan.
Pieter. 't Geen ik aan Jan zo omftandig uitgehaald zei, is van veel gewigt, en de juifte door 6. R. zo verdonkerde grond, waaruit alle de onderfcheidene Karfpelrechten moeten beoordeelt worden, zo wel als de verplichtingen der onderfcheidene Karfpelbedienaars, zo in deRichtrtoel, Collaterfchap, Kerkvoogdy, gemeene middelen, Karfpelonderwys, of wat het ook zy, door de byzondere toepaffing op hun verfchillende qualiteiten. Wat nu jou vraag aangaat, Grietje. In de vroegfte tyden bekwamen de Kerkelyke Perfoonen van de gezamenlyke ingezetenen meeftal (en wegens beding by donatie maar enige wéinige plaat-
. fen mifichien uitgezonderd) hunne aanftelling. Soms
ge-



( 33 )
gefchiede de beflifling door het lot, anders by dei lieden willekeur. Vervolgens wierd het itemrecht hiertoe ook al aan bepaalde Heerden verbonden, en zulke ftemgerechtigden Patronen genoemd} zynde ook meed alle Godsdienltige gebouwen, door de min of meer begoedigde Karfpellieden aanvanglyk gedicht, en met de nodige goederen voorzien, waar uitze noch, zo -ver die noch voor handen z.yu, onderhouden worden, wordende het te kortkomende, door de in zulk geval buitengewoon opgebragte Karfpellasten, ook noch gevonden; gelyk meer dan eens hier of daar, op request der Kerkvoogden aan hun Ed. Mog. of door onderlinge fchikking, gefchied: daar alsdan de Ingezetenen, om datze allen belang by den Godsdienst hebben, ieder na zyn vermogen, toe conti ibueeren. Kon nu elk zelf niet hier uit wel reeds belluiten, dat het aanftellen. van een Paftoor, of Schoolmeefter, en 't bellier der KerkeHgoeJeren, om dat het ganfche Karfpel er een gelyk, en wel het naafte belang by heeft, ook allen ingezetenen het meefte raakte? Maar dit is, even als de overige Karfpelregten, gekomen in handen van Collatoren, dewyl men eerst de Ingezetenen en daar na ook de Ledemaaten dit recht ontnomen heeft, om NB. alle verwarringevoortekomen.gelykdeBrieflchryver zegt. Ja». Dit mogt alles noch heen loopen, alsdefchadelyke en fchandelyke misbruiken maar geweerd wierden. Hoe ellendig ziet het er tegenwoordig met den fiaat der goederen van fommige Kerk/n uit! Is het niet onverantwoordelyk dat rnen ons fomG tyds



( 34 )
tyds Schoolméefters geeft, die niet leezen of fchrj. ven kunnen? En wie heefc toch de Collatoren de magt gegeeven, om de Schoolméefters, met eigenherige agtcrhouding van de acte van aanftelling, als hun Dienstboden te winnen, ja op 20 veel plaatfen, want alle gaanze noch niet even ver, dezelve voor de halffchcid, of zelfs minder dan de halffcheid, van het traétement te bedingen ? die wanneerze dan noch (hoe bekwaam en oppasfend zy gelukkig hier of daar ook mogen zyn) niet in alles, ja tegen haar geweeten kunnen heen en weder draajen, na den grilligen en alleen door wind van eigenbaat gedrevenen weerhaan hunner Collatoren, altoos op den fchopitoel zitten. Denk maar eens aan de zo in 't oogloopend fchandelyke, en ten fpyt van't Karfpel, alleronredelykfte behandeling omtrent den braaven Schoolmeefter, of liever dus door onrechtmatige bedinging aangeftelden KLERK te Beeml Welk een verfoejelyk willekeurig en volkomen Turks dwanggezag! Schreien zulke openbaar ondernomen wordende verdrukkingen, door misbruik van heerszuchtig aangematigde Karlpelrechten, niet ten Hemel? Grietje. Ja Jan! maar men zegt, dat 't komt van 't exerceeren. Had hy dat maar aanftonds gelaten, doe hem te kennen wierd gegeeven, dac dat tot ongenoegen was, dan had hy geen nood gehad. Weetje met dat de Heeren en Vrouwen al op een half woord en zylingfe verklaring of' wenk, gehoorzaamd willen zyn, of al het drukkende van haar magt willen doen gevoelen ? Pt



( *r )
Pieter. Maar , Vrouw! dat is immers geene ftrafbaare misdaad. Niet die exerceeren j maar die 'c openlyk tegengaan, en hierom iemant, 't zy direct of indirect vervolgen, zyn de overtreeders der placcaaten ; en zoeken vrye baan voor oproer. Grietje. Ja> ik weet het niet, of de Heeren en Vrouwen dan boven of tegen de Placcaaten zyn j men zegt toch, dat er anders niet aan fcheelt j doch naar het denkbeeld der ware vryheid van G. R. zullen zy, als vryc lieden, al mogen doen wat zy willen, 'tis toch vryer niet als al door de wee gebonden te zyn. Titter. Men moet onderfcheid maken tusfehen vryheid., om zonder vrees of veritoring al wat recht is, temogen doen, en bandeloosheid. De waare Burgerlyke vryheid beitaat in 'teerfte, endatwy wetten hebben, of mogen maken, welker aigemeene nakoming het algemeen belang, en dus dat van elk en een ieder Ingezeten, bevordert en beveiligt. Want als elk , 't zy recht of onrecht5 kon doen Wat hy wou, wie was dan vry of zeker ? Wy hebben reeds gezien, hoe het afzonderen der gerechtigheden, een overtreding deiwetten zynde, tot het aigemeene nadeel uitloopt: en dat was zulks niet gefchied, wy boeren noch zo vry zouden zyn, als onze voorouders, daar wy er nu zo veel van misfen, zo men zo eigenherig regeeringsambr.cn en regtcn mogt verkopen; kon dc Koning van Zweeden zyn Kroon, of de Prins zyn Erf ambten, aan den Keizer van Marokko wel verkopen; en volgens des Schry veis G i deel



( 3<5 )
doel zouden wy alle wel flaaven moeten worden: was het niet vry willig, men zoude ons er wel by ge» legenheid toe noodzaaken. Denk nu maar eens , of het niet eene Godloofe bedriegery is, dat men tegen beterweeten er op toelegt, om ons eenvoudige boeren zo tot ons nadeel te misleiden, indien men na de gronden van G. R. wilde te werk gaan, zouden wy welhaast onder een evendrukkend of noch erger juk raaken, dan voor 't jaar 48, en den Stadhouder in hun belang zynde, zo zou alle geweld en knevelary doordemisbiuikte naam en invloed van Oranje worden gefterkt. Mogt elk waar vrind van een nuttig Stadhouderfchap dit eens recht met ons inzien! Jan. Dit is waar; en my dunkt dat de judasachtige bedriegery van G. R. niet minder duidlyk zichtbaar word, als wy het volgende van dien Brief eens in overweeging neemen, op bladz. 16 lees ik : O / myn Waarde Medeboeren, ik_ bid V om Gods wil, weest op uwe hoede, en overweegt alles zelve, en volgt niet blindelings op, wat zy V zeggen, en op pag. 14 had hy gezegt dat wy Boeren er net zo veel van verfionden, als hy zelfs, te weten, niemendal; doch Leesfocieteiten, daar men leezen, wyzer worden en onderzoeken kan, wil hy ondertusfen niet hebben: hoe kunnenwe dan alles zelfs overweegen ? Zynwe dan niet wel genoodzaakt, om 't al maar blindlings op te volgen, 't geen een ander ons voorpraat? Ik geloof, dat by dat met opzigt tot hem zeiven ook zo wel zoude willen hebben; doch wy willen, om hem nog een ander blindlings te geloven ,
lie-



( 57 )
liever zelf, door leezen en onderzoeken, tot wat meer kunde zien te komen: en dan kunnen wy zelf ons belang beoordeelen.
Pieter. Ja, Jan! gy moest hem en zyn flag maar blindelings geloven, maar vooral geen Paftoors , die ons Boeren gelegenheid geeven, om alles zelve te overweegen, cn ons de zaaken naakt openleggen; kortom de man bid ons, na dat hyons meer dan eens voor gekken heeft verklaard, die alles maar zonder bewys aanneemen (waarom hy ook zich met bewys voor zyn Hellingen niet ophoudt) datwe hem en zyn flag in alles maar geloven zullen, en ons vooral wagtcn van zulke menfchen, die ons wyzer zoeken te maken. Zyn belanglooze Jonkheer zal ons, dat is, de Wolf de Schaapen, wel onderrichten. Laat ons eens hooren, wat aanfpraak de man op ons dom geloof aan de Paftoren heeft, wat raaken baar zegt hy, toch de regerings z.*kjn ?
"Jan. Zyn onze Predikanten dan tevens ook geen Burgers met ons ? hebben zy er geen belang by, hoe het met ons land gaat ? of hebben zy de vryheid verloren, die de man zelfs zegt, datwe hier allen in de Ommelanden hebben?
Pieter. Wel zeker zynze burgers met ons, en hebben evenveel aanfpraak op de voorrechten en vryheden van het land, als wy : maar daar en boven, is het by my een flegt Predikant, die zyn gemeente ook niet onderricht, van de voorrechten , en vryheden, diewe hier hebben: en van de middelen, om dezelve te bewaaren, en te beveiC 5 li-



( }8 )
Jigen, op dat elk zyn plicht betrachte, en wiet gewilligheid zyn fchatting opbrenge, en zyne wettige Overheid gehoorzaame. Moet ik myn Overheid gehoorzaamen, dan moet ik ook weeten, wie ze is. Zal ik gewillig fchatting opbrengen, dan moet ik ook redclyk overtuigt zyn, datze niet verkwist, maar tot welzyn van het land. Word aangewend. Ben ik vry, en moet ik God daar voor danken, dan moet ik ook weten waar mmyne vryheid beftaat, en dan mag ik niet onverfchülig zyn, of die vryheid my en myne kinderen gelaten, of ontfutfelt word. Nu vraag ik je eens Jan, is het de plicht van een b'-aaf Paftoor dan niet, my van dat alles te onderrichten? Maar weetje, wat Paftoren onze man gaarn heeft? Zulke die, als er fchaapen gevilt worden, niet eens zuchten, maar delydclykeGehoorzaamheid prceken, om wel by Mynheer of Mevrouw te Jlaan.
Grietje. Maar als dat zo is, als die kerel fchryft, dan zullen er voortaan geen Landdagspreeken, Biddagen of Bcdeftonden meer moeten weezen, want dan moeten de Paftoren ja wel, ofze willen of niet, van regecringszaaken fpreeken, en zo tweedragt maken onder 't volk.
Jan. Het is bedroeft, dat die kerel ons wil wys maken, dat men niet van regecringszaaken zoude kunnen fpreeken, of men moet ook juist tweedragt maken, oproer ftigten, en ik weet niet al wat! dan moest het er toch ook allerbitterst mqt de regeering uit zien.
Pie-



( 39 )
Pieter. Dat is zo, Jan; want ik meen, dat een Predikant juist daar door de Ingezetenen tot liefde, eerbied, en hoogachting voor hun Overheid moet aanzetten, door hen te toonen, dat zy voor ons welvaaren waakt, en wy door hunne Zorg een flil en gerust leven leiden kunnen: en derhalven als de Overheid dat doet, dan denk ik, dat het zogemaklyknietvak, dustweedragt, en oproer te ftigten.
Grietje. Maar Piet, de man kalt toch geduurig zo van Paftoren, die tweedragt, tweefpalt en oproer iligten, de handen in borgerlyke verschillen fteeken, beur met alle magt op de Preek\ftoelen voor de een of ander party verklaaren, dat begryp ik toch ook , dat dit niet alleen buiten heur ampt is, maar dat zulke Paftoren, als ze dat deden, flegte menfehen zouden zyn.
Pieter. Ja Grietje! dat zyn zeker al hatelyke woorden, maar hebje niet wel in je Bybel gelcczen, dat onze lieven Heer het zwaard in de waereld, bragt? nu weetje immers wel, dat onze lieven Heer van zyn kant, daar toe geen aanleiding gaf, maar dat booswigten, die de waarheid en 'h licht niet konden verdragen, om dat haar werken boos waren, daar de fchuld van hadden: gy weet wel, datze onze lieven Heer befchuldigden ais een op» roermaker, om dat hy, hoe zagtmoedig ook3de waarheid recht uit zeide, en geen onderfcheid van perfoonen maakte, cn is het dan wel wonder, dat men het ook zyne trouwe Dienaars doet? De eendragt tot het goede te breeken, i»n plaats van C 4 die



( 4° )
die door byval meer overwigt te helpen geven j dus tweedragt, en tweefpalt te ftigten, is godloos, en ltrafbaar. Als twee menfchen denzelfden weg van waarheid en geregtigheid houden, is't kwaad; maar allerbraafst, voor de party van waarheid en gerechtigheid zig te verklaren en uit te komen, al kwam er, door de afkeer der bozen, ook de ergfte tweedragt uit: zo deed onze Zaligmaker, zo deeden zyne Apoftelen. Ecndragtigheid tot kwaaddoen, tot ftyving van laster, bedrog, en onderdrukking, zal niemand toch een deugd achten; maar, waar zulken zyn, zig verblyden, dat er ook braven zyn, die hier niet eendragtig in mee doen, en dus die cendragt ftoren. Als wy als waare Christenen met elkander willen leeven, dan moeten wc alle, bet zy Heer, of Paftoor, of Boer, elk in zyn post, recht door zee gaan: en dat moet de grond van onze cendragt zyn: dan eerst kunnenwe alle gelukkig zyn. Maar zyn confeientie te vergeetcn, om éendragt te houden, daar bewaar God ons, en alle Paftooren voor; daar is onregtveerdige baatzucht en flaaffche vrees alleen in ftaat toe.
Grietje. Hy zegt toch Pieter, dat 't niet in 't beroep ftaat van een Predikant, dat die zich met regeerings zaaken zal bemocjen, of zich daar over op de Preekitoel uitlaaten.
Pieter. Daar Haat ook niet in 't beroep, Grietje; dat een Predikant zyn Overheid moet gehoorzaamea;' dat hy op zyn huishouding goede acht moet neemen; dat hy fchatting moet betaalen;
dat



( 41 )
dat hy ons alle zondagen moet recommanderen den armen te geeven ; en hondert andere dingen meer. Wel als een Paftoor zich nu eens van al die dingen wilde onttrekken, voorgeevende, dat van dit alles niet in zyn beroep ftond, zouje niet denken dat hy mal was ?
Jan. Maar noch meer, moet een Paftoor Godswoord zuiver verkondigen, en betekent dat ook, volgens de man zyn eigen woorden (p. \ j) de Christelyk' plichten le er en t dan kan ik niet zien, dat het buiten het ampt van een Predikant is , alshy, (gedurig ziende, dat de Boeren, op allerlei wyze, met beloften of dreigementen, in verzoeking gebragt worden, om niet zo als 't welzyn van het land en deKarfpels, voor welke zy optrekken, maar zo als het byzonder belang, van deeze Heer of Mevrouw vordert, op den Landdag te Hemmen) ons ernftig onder 't oog brengt, en vermaant, om toch in de verkiezing van Volmagten, vry, en zo te werk te gaan, als wy het voor God en onze medemenfehen kunnen verantwoorden; datwe daar toe toch braave eerlyke en kundige Boeren neemen, die van niemant afhangen, en wel ter harte neemen, hoe zwaar het door eed en wet verbodenis, onder eenig Heer of Vrouw op te trekken, en (voor de gifteen gave van een door dezelve hentoegelchikt Ambtje) zyn ftem er an toe te zeggen.
Pieter. Vast is 't braaf, dat hy de Eigenerfden en Volmagten getrouw onder het oog brengt, dat zy als vertegenwoordigers van hunne Karfpels, C f vol-



( 4* )
volgens de Conftitutie, en hun Eed, het wettig belang van alle Ingezetenen, en van hunne Karfpels moeten voorltaan > en datze zelfs moeten overwegen, en niet loslyk zo maar mogen Hemmen, als deeze of die hun in het oor blaast: datze hun niet moeten laaten verleiden, door beloften, van ambten of geit, of bedreiging, van haar dit of dat te willen doen, (het is tocli een tyd dat braave lui zullen geholpen worden) datze ook geen Contract, hoe genaamt mogen aangaan, met iemant, om hem een gedeelte van het geit, 't welk op een ambt ftaat, af te geeven, en Wat al gruwelyke zonden meer gepleegt worden. Is dat buiten 't ambt van een Predikant, als hy ons Boeren voor dit alles waarfchouwt, ons onze plicht als Ingezetenen, als Volmagtc-n, en Eigenervden, onder 't oog brengt, cn wat gruwelyke zonde de Meineed is, en hoe wy Gods verfchrikkelyken toorn te wagten hebben, als Wy om gunst of gaaven, cn dat wel van hun, die er niets in te geeven hebben, onze Confcientie verkragten, en dus ons volk ongelukkig maken: hebje wel ooit met aandagtden Eedgeleezen , die volgens Reglement derOml. Reg. van 'tjaar 16,9 art. 18 door de Landdags Comparanten moet geZworen worden. Dat zweert gy in waaren eigendom en volkoomen befit zyt hebbende dertig grafen lands, ten minfien duizend embder gulden waardig zynde, in ieder verponding acht caroü guldens doende, en in een Car/pel en Schatregister van 't Quartier waar gy woonagtig zyt geleegen en gequalificeert
na



( 4? )
«4 het Landrecht, als gerequireert word, om een jlem. me te hebben tot verkieftnge van een Predikant, dai gy ook. op dezelve Landen geen fett ofte Pacht-penningen van iemand hebt genooten, noch aangaande de voorz: Landen eenig contraSb van wederinlosfng of reverfael, den waaren eigendom contrarieerende, hebt gepaffeert, dat meede die brieven en befcheiden, by « tot bewys van den eigendom der voorz: Landen, en betaaling der verponding van dien d> Heeren Monfl. Commiffariffen oyergegeeven, oprecht zyn, zender eenige ft'mulatie ofte valscheid, dat gy voords, omme in de vergadering van 't Lid der Ommelanden, ofte ep de gemeene Lands-dagen te compareer en, ofte om uwe ftemme ten voordeele van de een' ofte d1 andere te geeven, van niemand eenige giften, gaven, gefchenkj, rtytleg, leening ofte verfchot van penningen, defroyemcnt, ofte iets diergelyks hebt genoten ofte genieten
zult. Zo waarlik moet u God Almachtig
helpen.
Grietje. Herink! zo heb ik 't ja noit gehoort! ik meende, dat de Eigenervden en Volmagten, uit naam van de Hooge Ovrigheid, heur Heer of Mevrouw, op de JLandag mosten fpreeken of fwygen, en dat de Docters, Wedmans, Kosters en Byzejagers, heur knegten wasfen, om by nagten dag, by de Boeren rond te loopen, en te zeggen, op wie ze ftemmen moeten, op bedreiging van eeuwige ongenade j ik dagt, datze fweeren mosten, datze niet anders denken of fpreeken "wilden, dan heur Heer of Vrouw heur nu en in 't vervolg liet aanzeggen: zo lief, als heur de
naam



< -w )
naam van Gecommitteerde of Extragecommitteerde Raad, Schepper, Zjlrigter, en ik weet niet wat al, en dat alsfe daar in meineedig wierden, ze moesten lyden, dat zy en keur gantfche geflagt, met Schuit- en Arrest- Gefchenk- en Opzaagmandaaten, al heur leven lank^geplaagt wier den.
Jan. Wel Pieter je Wyf heeft waarachtig zo veel fchuld niet. Gebeurt het niet dikwyls, dat, als de een of ander Boer, eens door toedoen van een Heer of Vrouw Gecommitteerde Raad, of zo wat geworden is, dat hy zyn gewecten fchynt verlochcnd te hebben, en altoos doet, en fpreekt, ja in 't honderd om liegt, zo als zyn Heer of deszelfs Knegts hem voorkaauwen. Zy hebben my nu ook al verteld, wie toekomende herfst, Gecommitteerde Raaden van de Boeren zullen worden, en datze by provipe al een vriendelyk accoord gefloten hebben, hoe veel eik van de pot trekken zal.
Pieter. Nu Jan, de tyd zal 't leeren; ik heb het ook gehoord: maar zo het waar is, dan hoop ik, dat er ook eens een middel zal komen, om, altans in de Ambtbegeeving, onze vryc en geregelde Volksconftitutie wat meer dan een wel mooie maar volftrekt in dit opzigt levenloze Pop te doen zyn, dieniet anders dan door de wierdraaden, die eenige Heeren alleen in handen houden, zich roe* ren en bewegen kan.
Jan. Ik hoop het ook, maar dat gaat zo maklyk niet, en er is tyd toe nodig. Misfchien zal zich ook nog wel meer hier of daar een Heer van een waar eerlyk Volk- en Vaderlandslievend hart opdoen.
Ze



'( 4f )
Ze zyn allemaal niet van gelyk kaliber. Ik hoop dat er ook eenige braaven by zullen zyn. Maar waarom is onze man zo tegen de Lees-Societei-, ten ? daar wy, als we onze plicht zullen betrachten, toch eerst moeten onderzoeken en leeren, wat we doen of laaten moeten j maar misleiden raakt het ons noch minder als de Paftoren.
Pieter. Dat zal ik U voorleezen bl. 16, 17. denk] eens waar toe zy ons Boeren, door het oprichten van die Leesfo/itciten al brengen, zy houden ons van onze dagelykfche bezigheden af, want fommige vergaderen viermaal 's weeks, namelyk. tweemaal voordemiddagt van 9 tot 1 z, en tweemaal 's avonds van 7 tot 10 J en daar is de Paftoor dan altoos Prepdent, en ftt bo-, ven aan, en zyn wyfe By fitter ftt aller naast hem en leest uit de voornoemde partydige ftukjes wat voor, en de Pastoor met de pyp in de hand ftruift fich als een kalkpenfe haan en lacht in zyn vuistje, wanneer hy fiet dat gy Boeren gek^ genoeg zyt om alles voor gangbaars munt antenemen wat hy tt maar wys maakt.
Grietje. Nu zo een Paftoor dieje Boa*en zo godloos voor de gek houdt, moet een fchelm van een kerel weezen.
Pieter. Of G. R. met zyn Conforten.
Grietje. Maar wie is die Paftoor? waar ftaat er zö een?
Pieter. Zeker op een plaats daar alle Boeren gek zyn. Ziet Jan, een van beiden is waar, of daar is waarlyk zulk een Paftoor, die godloos genoeg is, om tegen beter weeten de Boeren te misleiden , onder den naam om hen tc onderrichten, en
di«



C 4* )
die dan noch heimelyk, en als hy by anderen is, er de gek mee fcheerdt. Zulk een nu openlyk aan den dag te brengen, en hem met naam en toenaam zulk een Judasituk daar te doen zou niet alleen braaf zyn, m,aar was ook de plicht van onze man, en kan hy dat doen, dan zullenwe hem ook hierin geloovenj maar dat niet doende, is 't niet anders dan een kwaaadaanige laster, gelyk al zyn overige valfche befchuldigingen, en dan is dunktme die fchryver zelfs de infaamfte fchurk, die er op twee beenen gaat} en was,zo een kerel dan niet wel waard, als hy een mof is, met een fchóp onder zyn gat, weer uit dit hem weldoend land gejaagd de worden} dat was nog al wat genadiger als aan de hoogde galg, waarvan hy fpreekt. Dog laat ons eens zien wat fchrikkelyke gevolgen de man van de Leesfocieteiten verwagt. Door deeze byeenkomften verfuimt gy u daaglyks werk, word uithuifg, en geeft uwe vrouwen de grootfie reden tot kjagten, Grietje. Daar hebben we aan hem vast nooit over geklaagt. Wil die Godvergeten Roervink ook al kwestie en ongemak tusfehe'n man en vrou ftooken ?
Pieter. Laat my maar voortleezen: uwe kinderen worden verwaarloost, en zullen wel haast het f 'echte voorbeeld van haare Vaders volgen. Hieruit kan niets anders ontfiaan, dan berooide hoovden tegens tt in den arbeid, verwarring in de huishouding, ein* delyk gebrek, en armmoede, dit is het rampfalige gevolg van die Leesfofteiten. Onze man is vrees-
iyk



( 47 )
]yk bang, datwe aan het leezen en onderzoeken zullen komen > en ik geloof het ook, dat het niet lang meer duurt, dat men de Boeren, zo als hy en zyn Prinfipaalen 't begeeren, by de neus kan omleiden, 't Verwondert my, dat hy ons niet geheel het uitgaan uit onze huizen heeft verboden, tot 'tKerkgaan incluis, daar kon hy even zeker, die valfe gevolgen uit getrokken hebben. Hoor Jan, gy zult federt eenigen tyd met my opgemerkt hebben, dat thans eenige lieden, die te voren, toen wy Boeren niet anders deeden dan foms geheele dagen over den haart te hangen, of wat rond liepen, by deeze of geene, of voor myn Heer of Mevrouw gingen uit Jagen, of Visfchen, zich er niet over bekommert zouden hebben, al had de Boer ook noch zo zeer zyn zaken verwaarloost, dat die evenwel nu er dag en nacht haar werk van maken, om ons te doen gelooven, datze zeer voor onze huis» houding en welzyn zorgen: maar waar komt alles op uit: vooral niet exerceeren: vooral geen Leesfofieteiten: moet men daaruit niet denken, dat het die menfchen niet om ons, maar om haar eigen belang te doen is. Te vooren zaten honderden Boeren , of in de Herbergen, of by de Kremers, of aan hun eigen haart dik wils ledig, en er was geen een van die vrienden, die ons toen van dit alles de nadeelige gevolgen onder 't oog bragt: maar nu, nu men maar de ledige tyd tot het bekomen van meerder kennis van 's lands zaaken gaat aanleggen, nu regent hetDoc-
ters,



K 45 SS
r 'cers, Wedlui, Byzejagers, en wat niet al, die alle miferabel bang zyn, dat wy onze kostelyke tyd verfpillen, en onze huishouding ruineeren zullen.
Jan. Laat u liever uwe Paftoren de Christelyhe plich* ten leeren, zo gaat onze man voort, en hy vraagt op 't einde, vermaanen Kristus en de Apostelen met attyd dat de Kristenen haare Overheid zullen gehoorzaamen.
Grietje. Is de Overheid nu ook nog van de Christenen onderfcheiden, en Joods, Heidens, of Turks?
Jan. Hoe kom je daar op Grietje?
Grietje. Wel als de Bibel altyd maar gehoorzaamheid van de Chriftenen aan de Overheid leert, en deeze onder de Chriftnen niet begreepen zyn, en ook hun pligt niet geleerd word, wat nuc kan dan de Overheid voor heur zelf uit de Bibel haaien? Nu dan geloof ik ook vast, dat onze Heeren die wy toch onze Overheid noemen, wys doen, datze de Bibel om de lydzaamheid aan heur onderdaanen te leeren, laaten preeken, en voor heur zelfs veeltyds er zich niet mee bekreunen. Maar zeg my Piet, ftaat het dan ook niet in 't beroep van een Predikant, dathy die Overheid, als geen deel of lot in de Bibel hebbende, er ook niet uit mag leeren of hun plicht mede voorftellenj maar dathy, hoe godloos ze ook mogten handelen, heur maar moet laaten begaan, en alleen de Kristenen, dat is de Boeren, maar inftampen Gehoorzaamt Gehoorzaamt;,



C 4<r )
Éaarrit, aan je Heeren en Vrouwen, of je gaat eeutoMg verlooren ?
Pieter. Dat denk ik niet Vrouw, ze moeren alle verkeerdheden mei I ïfcheidenhéia" heit.afren, en met gapaften eerbied de Overhel ?elFoo:t, uit Be Bybél, leeren Récht en gerechtigheid lief te hebben, en Wel te doen, en 't is niet waar, dat de liybel Ons maar altyd gehoorzaamheid aan dé Overheid leert. Als die Wou hebben, dat wy onze torlcientie zoüdeh verkrachten, en aaii eed en pligt ontrouw zyft, dan leert de Bybel,dat wy niet heur, maar alleen God gehoorzaam moeren zytf.
Jan. Willen we nu maar eens verder voortgaan, Pietër, want het wordt al laat.
Pieter. Wel Jan, na dat hy die Predicantèn als twèe° dragtftokers opfoerkraajers en bedriegers heeft uitgefcholden , wil hy ons nu zeggeh dat hy de Predicantèn in haai' ampt hoogacht, maar dat hy 't gedrag van die oproermakers, die de heerfchzügt in de pokkei hebben, en wier groote geleerdheid hen raazend maakt, maar afkeurd, en hy dankt God, onder een menigte fcheld woorden en lafteringen, dat er nog maar weinige van die flegte menfchen zyn. Wy behoeven niet lang te raaden, Wie de Predicantèn zyn, die zyne hoogachting verdienen. Zulken die, volgens hun beroep zo aU 6e man meent. ohs dom houden van alles wat 't lieve Vaderland betreft, eh ons niet meer leren dan we nodig hebbèn om Chriftelyke flaven te zyn, en onze zogenaamde Overigheid onderdanig te gehoorzamen, al doen of eifchenze noch zulke grote gruwlykheden» Wil hy 't niet pryzeh, hy moet het althans niet beftraffen, of by is een kerel die zich met politique zaaD ken



C 50 )
ken vermengt, en dan gaat het nok goed; 't is een man, die geen opvoeding heeft gehad, van een laage geboorte} ja dan Is by niet rechtzinnig, maar vals in de leer. Als zy ons wyzer maken willen, en meenen, dat de Heeren zo wei als wy boeren na de bybel moeten beoordeeld, van haar plicht vermaand, en in hun ongerechtigheden beftraft worden, dan zyn ze booswigten; en waarom? 't ftaat niet in haar beroep, het raakt een Predicant niet of het land goed of kwaad geregeert word. Maar Jan, de man fchynt zelfs noch niet overtuigt te zyn van zyn bewyzen; hy wil ons^zie ik uit den bybel 't nu ook aantonen, dat die weinige Paftooren, aan dat alles, wat by tot nog, zonder be. wys, tegen haar uitgefpogen heeft, fchuldig zyn. Hy zegt, Wilt ge nu de reden weet en waarom ik zo van die Paftooren oordeele, kornan ik zal ze jou zeggen.
Grietje. Nu, nu zal hy doch eens eindelyk aantoonen, dat die Paftooren heur aan al die fchellemftukken waarlyk fcbuldig maken , en verleiders, oproermakers, en hun beroep niet weerd zyn, en het Patriotfclup in geweld en onrecht ftellen, ja tegen de veiligheid der bezittingen ons opzetten, om geweldenaars, rovers, ftelers, en de hoogfte galg waardig te zyn.
Pieter. Och neen Grietje, dat zullenwe wel op de man zyn zeggen moeten geloven, en daar heeft hy ook gelyk aan, want dan moeit Je aap uit de mouw, en dan houd hy ons toch zo gek niet, ofwe zouden liever mes zyne zogenaamde oproerige Paftoors, dan met zuik Vfeedzaamen man als hy houden.
j/tpt Hos l dat begryp ik niet Pieter.
Pu:cr. Dat,was ook de man zyn meening niet dat wy dat begrypen zouden, en daarom is hy zo bang datwe
be-



( 5' )
beter leeren zullen: Kom Jan eh Grietje luifler eens ter degen toe. Onze maat praat telkens van onze Overheid, van onze wettige Overheid te gehoorzamen, van Predicantèn die tegens haar ampr* beroep en tegens Gods woord (zo als de man in 't vervolg zal toonen, als wy maar zyn blote zegswoorden voor goed bewys willen neemen) ons boeren opzetten tegen onze Overheid. Maar ik vraag u eenvouwig, wie is onze Overheid? zyn "dat, gelyk ons deeze knaap wil wysmaken, die weinige Heeren en Vrouwen in de Ommelanden, welke gelyk onze brieffchryver zelfs, in 't begin gezegt heeft, van ons boeren 't recht gekogt hebben, om haazen en patryzen te fchieten, om met haar knegts en honden ons zaad plat te loopen, voor welk plaifier wy arme boeren noch, zo als ik gehoord heb, 'sjaarlyks een Som van tuflehen de veertig en vyftig duizend guldens,ten behoeve van'tjachtgeregt*, als of er geen Hof van Juflitie was, moeten opbrengen , om onze eigen flrop te betaalen ? Zyn zy onze Overheid die, gelyk onze Schryver ons te vooren gezegt heeft, om alle wanorde voor te komen, de Iedemaaten 't recht ontnomen hebben, om haar eigen Predikant en Kotter aan te ftellen? of die Voor geit dig recht omtrent onze zielen, even als *t regt om Vogelen en Viltchen te vangen, gekogt hebben ? Zyn zy het dis van de Landeryen dien lafl afnamen, en tegen oude wet en bedoeling in een fmolten, waar door elk op zyrt beurt verplicht was, om of zelfs, of door eer) ander, recht en gerc-gtigheid onder zyne broederen te fpreeken? eindelyk zyn zy het, die zelfe voor hogett pryg, den lafl op zich hebben genomen , om të Zórgen voor Zylen , dyken , wegen, enz., op datwe hief D a toch



C 5* )
toch Veilig irt Vreede en gemakkelyk woonèn mogen?
Grietje. Ja Piet alle Officies zyn fmeeïig, ze willen wel ware kogten. '
P. Stil Griet.ik vraagje nu,vind gy in die alles onze Overheid?
Jan. Wei neen" Pieter, dat begryp ik nu heel wel, want haazen, patryzen, en vilTèhen te vangen,, en Overheid over menichen te zyn, dat kan ik niet zien hoe dat aan elkander hangt: en Predicant, en Kofter aan te ftellen, en adminiftratie over Kerkegoederen te heb" ben, kan ook al niet mee brengen, dat men Overheid ïs: want dan moeft volgens de man zyn eigen zeggen, 'tiand hier te vooren, alleen uit Overheid beftaan hebben , toen namelyk alle ingezetenen daar baar Hem toe gaaven: ten minllen een Chriften te zyn, en Overheid
' te weezen, was dan het zelfde, toen de ledematen Hemden: maar nu onderfeheid onze brieffchryver wel - degelyk de Chnftenen van de Overheid, gelyk we te voren gezien hebben. En een eerlyk Richter thans aan te ftellen, die na de wetten kort recht doet, is wel een blyk van op Recht en Geregtigheid geiteld te zyn, maar het fluit noch geen recht in, om wetten te maken. In tegendeel, die den Richter aaniteld, is even gelyk alle anderen verpiicht, de vaftgertelde wetten te gehoorzaamen: en zo is 't ook met de Scheppers: 'u's zeker braaf, nuze dien laft op zich genomen hebben f sisze dien getrouw volvoeren \ ja dan noch zo veel gek by de koop toe tè geeven, om de ingezetenen te ontladen; dat is waarlyk fuperbraaf! maar ik moet bekennen , ik vind in dit alles geen Overheid, maar wel goedwillige Dienaars, die zeker onze lof verdienen , als zy hunnen laft, dieze op zich neemen, wel waarneemen. Maar Pieter zeg my eens, wie zyn dan enze



C 53 )
ze Overheid ? want ik wil je ook wel zeggen, dat ik daar zo niet over gedagt heb, en veeien mei rr.y. Het heugt my, dat ik eens een landdags Comparant hoorde vertellen, dat een.boer, die voimagc was, mandaat op mandaat van zyn mevrouw kreeg; ik vroeg hem hoe dat mevrouw dien nu zo onverwagt, en op een tyd dat de boer niet by geid wa*. aankiampre? hy antwoorde my, daar heeft mevrouw wel degelyk gelyk aan, want die zyn Overheid ritet»gehoorzaam; .: et Zo getraft worden. Ik vroeg hem verder ofhydan de wetten overtreden hadde? 't andwoord was, dat hy anders op den landdag geftemd had, dan mevrouw hem had laaten weeten. Maar zeg my nu eens Pieter wie is onze Overheid? Pieter. Dat kersje van onze man zelfs nog ieeren, want hy heeft zich in 't begin wat ongelukkig verpraat; hy zegt zelfs pag. 2. we kennen ge&n ander Souverain dan , de wetten van ons land enz. Hoor Jan, ik m\ her u kort en klaar zeggen. De Staatsvergadering'-, waar wy Ommelanders ook uit eik Dorp onze man moeten hebben, die ons belang moeit behartigen, of als eigenerfde of als volmagt, maakt alleen de wetten to? 'slands welzyn,en wel met meerderheid van ftemmsnj en al wat daar wettig bedoten word, moeten wy gehoorzamen. Niet daEwe onze eigenerveten en volmagien op $ch zeiven meer dan ander* behoeven te eeren, maar de Wetten, die ze uit onie mum s 10? welzyn van ons_ allen maken, die Hioesenwe nakomen, en zo moeten zy zelve ook doen. Er word fikt bevraagt op de landdag, btnje ook van adel?" Dat wid" G. R. ook wel. Of jaagje en vifcbje ook? fteljt uok Pailoors en Kotters aan? Beaje- ook beiaifc msï <fó ■• D g mi-



(■'54 )
miniilrade van Kerkegoederen ? ftelje ook een Richter aan? af henje ook Schepper ofZyirichter? neen; maar wie, of. volgens de bepaaling der wet, als eigenerfde ofby vrye verkiezing, als volmagt, tot vertegenwoordiger van zyn Karfpel gequaliflceert is , die bren. :yn ftem even goed uit, als elk ander, en zonder da, kan niemant, al had hy alle de Jaften van de Ommelanden gekogt, lid der wergeevende magt zyn. En aan de daar gemaakte wetten moeten zich die zogenaamde Heeren en Vrouwen van de Ommelanden, even goed onderwerpen, als de minne arbeider in 't land, of zy zyn ongehoorzaam aan de ware Overheid, en (Iraf baar.
Grietje. Hoe Pier dat zou ja wohderlyk wezen! dan zon een Heer of Mevrouw van deefe en die plaats, niet meugen verbieden, of door zylingfe middelen (luiten, "tgee." door de Overheid op de landdag befloten is? dat mqgtje wel willen: ze hebben die boer daar gunt, weetje, — laten aanzeggen, dat als hy exerceerde, ém moll hy voort van zyn plaats, en O hee! zo veul meer! Maar zeg my eens Piet, zyn die Heeren en Vrouwen dan geen eigenaars en Meefters van al die Dorpen, met al wat er op en in is, of hoe zeggenze dat, met dat vremd woort, kam annekfist
Pieter. Benje ma] Griet, daar hebhenze geen hair meer aan, alsze buiten dat geen recht vap eigendom op iets kunnen tooneR, als wy; ik heb wel eens opgemerkt, dat m vroeger tyden de Heeren en Vrouwen zich toen fchreeveo Heer of Froww te . . , en alsze zich Heeren van , , . willen fchryven , dan moetenze haar huis, maar niet het Dorp noemen, en dan zyn we ook Heeren van onze Huizen; maar ze laaten nu doorgaans de Dorpen, daar ze een Richtftoel te vervullen
beb-



( 55 )
hebben, of zelfs er zich na noemen , als achter de naam van heur huis volgen, of ze er gelyk recht op hadden.
Jan. Nu verdaan ik je, maar zeije my ütak niet, dat hy ook uit Gods woord ons wou aantoonen, dat die Padoors oproermakers waren?
Pieter. Ja, maar hy onderdek eerd als toegedaan, datze dat zyn; en dan toont hy aan, dat dat tegen den Bybel anloopt; en hy betuigt, als we hem dan noch niet gelooven, dat we dommer als de heeften zyn, en dat er dan geen zalf meer aan ons te ftryken is. Maar ik raad hem, als hy geen beter zalf kan .uitvinden, om ons de ogen toe te Tmeeren, dat hy dan maar t' huis blyve. ive moeten bidden voor alle mënfébëh voor Kom pingen, en alle die in hoogheid zyn en waarom? op datwe een /lil en geruft leven leiden mogen. Is dit het oogmerk en de inhoud van onze gebeden; is dat Gods wil; welaan, dat dan eens op de Ommelander regeering toegepaft, zo zal dat immers aanduiden, dunkt me, al ben ik geen Padoor, hoe wy allen verplicht zyn te bidden, dat elk indien pod, waar in God hem gedeld heeft, zyn plicht en geweeten betrachce; dat elk, met verloochening van vuil gewin, *s lands algemeen welzyn beharcige; dat recht en gerechtigheid , zonder aanzien des perfoons gehandhaaft wor de; dat alle onderdrukking worde geweerd, opdat ook alle die in hoogheid gedeld zyn een goed en ftil geweeten hebben, en wy allen geruft zonder knèvèlaryen leven mogen. De plaats uit den brief aan Tiras is, wat 't eerde betreft, klaar aft 't geene ik gezegd hebbe: maar hoe de man er kan by fchryven, datzeniemand lafteren, terwyl hy zelfs daar mee zaharte' lyk doende is, en dan noch den fchyn maken, ais of D 4 hy



C 56 )
by den Bybel hoog ochce, dit laat ifc aan hem over.
Grietje. Hoe, de man heeft ja zelfs gezogt dat hy 't w;el tyifte , zo hv er maar na déé; maar ik vrees veue hem, want hy is al o!d zegt hy, en dan noch niet aan 't doen, dan ziet het er toch °ok maar neg', uit.
Pieter. frietje je zegt daar zo wat, d;t: hy al old is^ We! dar, komt my vyaarlyk ook zo voor: hy fchynt Zelfs al kinds op 't laatfte van zyn boekje te worden. Hy word bang dat de Paftoors die twee Schrifuurtekften, die hy uitg-cfchreeyeu heeft, net zo vtel byGods woord zullen r< kenen te b<mooren, ais de 80. vraag van den Categisipus, Wei ik betuig, ik, heb noit gehoord, 4»1 on7£ Categisn us,en dus ook de 80 vraag, tot Gods woord behoorde, maar wel dat onze Paftoors ons de Categismus, overeenkomftig met Gods woord, moeten verkUaren.
Jan. Maar Pieter hoe komt de man juift by de 80. vraag van de Catcgismus?
Pieter, Nergens anders, om Jan , dan om deeze of geene Paftoor een kwaade naam te geeven. Dat Spelletje is al zo dikwijs geprobeert, om zulke Predicantèn, die de, waarheid, wat a,l te regt uit zeiden, dus verdagt en gehaat te maken: maar, my dunkt die tyd is over, men lav Kch nu daar n-ede overal zo gemakkelyk niet meer bedotten, Ik, we?t het niet zeker Jan, maar ik kan wel byqa, raden, wat de, oude man, bedoelt. \ flot van \ antwoord, pp de 8p. vraag yan onze Catbegismus, waar de Mjs, een vervloekte, ajgoderye genoeint word, is by de, twee, e.erfte drukken van de Categisnnis ni,ee by geweeft s om dat de Opftellers begreepen, dat het er maar op aankwam, era de dwaalingen tegen te gaan, en te weerleggen; zonder jui.it daar toe hatelyke
Woor-



( §7 )
woorden en gevolgen' tegen zyn party te gebruiken» gelyk't ook nergens anders in de Categismus ,en dat is zeker een zeer aanpiyzens en navolgensweerdig voorbeeld, voorkomt. iVlaar de Keurvorll van de Palts, lietse terftond herdrukken, en 't flot, zoals het nu by ons ook geleezen word, moeft er by. Dat nu deeze of geene Predicant, ook hier in, niet alleen het achterhouden der waarheid juifl; niet als een vereis der Regtzinnigheid befchouwt, maar zelfs by 't melden van die, 't volkomen houdt met de Opftellers, en de drift van den Keurvorft afkeurt, is by de oude man een zonde, die gelyk ftaat, met eenige brieven van Paulus uit den Bybel te fmyterj. *
Jan. Qe man zegt toch noch wel eens by ongeluk de waarheid, hier lees ik pag. 20. de Apoflel wijle veel beter wat een Kriften leer aar dom en laaten moet, als onze hedendaagfcbe Collatoren.
Pieter. Nu dat geloven we alle, zonder eerft gek te warden, wanc dat beveiligt de daaglykfche ondervinding: ik heb meer dan eens uit de mond van een geloofwaardig man gehoord , dat hy, eens aan zekere Burg, in de Ommelanden, zynde, een gefprek bywoonde, over de Predicantèn; dat er by die gelegenheid van een zeker Predicant gefproken wierd, om die in de Ommelanden te beroepen: waar op de Heer vroeg, wat is 't voor een? Hem wierd geantwoord, och je kunt met hem leven zo als je wilt: dat is, antwoorde de Heer, dan een regt Omlander Paftoor, zulke moeten we hebben: die ftyfkoppen begeer ik niet. Gywilt metmy wel geloven Jan, dat Paulus beter keuze kon doen, als zulk een Collator.
Grietje. Hebje haaft gedaan met praaten, en drinken, dan wil ik het goet weg wallenen ? D 5 Jan



C 53 )
Jan. Om mynent wil meugje "troel wegneemen Grietje,
Ik moet ook daarmee heen gaan. Pieter. Kom, dan nu eerft nog een los pypje gerooktWe moeten nog eens zien, of hy 'r bedrog der Paftoren ook niet wat beter uit de partydige ^chriften bewyft, De Poft, Groninger, en een of ander Hollandfe Krant, zullen wel overal, en die andere boekjes ook wel hier of daar, in de leeflbciteiten gelezen wordenJan. Dat onze Paftoren ons op de Preekftoel, of in Leeffociteiten geen valfche, panydige, en oproerige Schriften moeten verklaaren, is iets datwe boeren alle weeten,en dat de Predicamen dat doen,en ons tegens onze wettige Overheid opzetten, liegt de kaerel. Het oproer komt ook juift altoos van de ander kant; en zyn boekje is, niet zonder reden, aan zo menig voor niet maar weggegeven, of toegezonden; daarom zou hy ook liever in de Leeiïbciteiten, tot zyn vuile oogmerken, openbaar bekende leugen en laft'erfchriften zien leezen, denkelyk de om zyn fchend en leugentaal aangeklaagde Brielfche , en de zo eervergeten bedriegende Haagfche Courant, of foortgelyke Schriften , diedeGoefcheenHattemfe plunderingen zo zoetjes verdedigen, en de rechten en belangens van Burgers en Ingezetenen verdonkeren, en door de onbefchaamdfte valfchheid, de gemoederen der onkundige aan *t geiten zoeken te brengen. Maar zeg my eens Pieter mag men geen Sociëteiten houden ? zyn daar Placcaaten tegen ? en hebben ue Groningers eerft Permiflie aan de Heeren van de Raad gevraagt, om een Sociëteit in Groningen op te rigten ? Pieter. Dit laatfte weet ik niet. Ik weet wel dar zy verzegt hebben een Exercitie Genoodfchap te mogen op-
rïg-



( 59 )
rigten, maar dat zy ook verzogt hebben een Sociëteit te mogen oprigten is my geheel onbekend, Placcaaten zyn er valt niet tegen, Ër zyn wel Placcaaten tegen oproerige 't zamenrottingen, maar geene die verbieden dat men niet mag t' zamenkomen om de kranten te lezen, om elkaer tot vrede, moed, en eensgezindheid aan te raaden, om den waaren aart van onze Conftitutie te leeren kennen , om elkander te vermaanen tot eene behoorlyke onderwerpinge aan onze ware en wettige OVettteid, en den ingezetenen de heilzaame Exercitie te recommanderen, 't Hang: ook mooi aan malkaer, te zeggen, dat we zo vry zyn, als een Ingezeten in de 7. Provintits wezen kan, en dat we egter zelfs niet zamen zouden mogen komen om de krant te leezen;
Jan. Dat is zo Pieter; maar wat het laadle aangaat, de exercitie: er zyn doch veele menichen van gedagten, dat fommige Predicantèn haar daar mede wel genoeg bemoeien , om dat zulks ten eenemaal buiten haar beroep is, fchoon my dunkt, datze by 't gemene welzyn, en de veiligheid tegen zulke Goefche gruwlykheden , waartegen het blykt, dat Gericht en Militie niet altyd voorzien kan , als mede Ingezetenen ook nog al wat belang mogen en moeten Hellen.
Pieter. Ja, die menfchen Jan, denken juifl: regtftreeks anders als onze wettige Overheid: Wy leezen in het Placcaat van den 31 December 1784. Voorts verzoeken wy de refpective Predicantèn, om by alle gele. genheden de Ingezetentn te willen voordragen hunne verpligtingen tot dezen Wapenhandel, zo uit hoofde van bun eigen belang, als van V lieve Vaderland. Derhal ven, zuilen de Predicantèn aan het verzoek van Hun Ed. Mog. de Heeren Staaten deezer Piovintie
vol-



C 6q )
voldqea, zq moetenze niet alleen in hunne Predicatien, maar ook by andere openbaare t' zamenkomllen, en particuliere gezelfchappen, den ingezetenen den Wapenhandel recommanderen, en dit is ook wel eene oor voornaainfte reden, waarom men de Sociëteiten heeft opgericht. jan. Ik moet gaan Pieter, 't word duider, Pieter. De woorden: ik ben van Oordeel dat zoo de Ingezetenen van de Overheid onderdrukt worden , zy regt en vryheid hebben, om zich tegens dezelve te verzeilen, en zelfs met geivelt, zoo. het anders niet geJchiedcn kan, want wy mogen onze vryheid ons niet laaten afneemen., vind men in goede en kwaade gefchriken, en zullen miflehien, aangezien hier luüèhen partyen geen gefchil is, wel waar weezen; maar men kan zulke kfien, nok te fr^rzaam, 'aan een gillend gemeen uitdeden. De Drilt, die in fommige plaatfen van 't Fivelingo, in Appingedam, en de Oidampten, nog by fommigen, die de zaa,k nog niet in 'c regte verdand inzien, om dat ze godloos misleid worden, min of meer woelt, zou G. R. ligt wel wat willen zien uïtfpatten, en er die luiden aan waagen, om zyn oogmerken bereikt te zien , gelyk hy ook geern een vuurtje tuflehen Stad en Omlanden, zou willen doken. Jan. Hy zegt, ik heb gehoort dat gy overal volmagten wilt hebben, of fchoon er eigenerfden van. de plaats zyn, en dat wy boeren zelve, over alle propofitien op den landdag, zullen fiemmen, wat de Volmagten moefien zeggen,, en dat dan de Volmagten van den landdag komende ons weder rapport zullen brengen, is dat zo Pieter?
Pieter. Dat de Volmagten, by vrye verkiezing door de
Kar-



( 61 )
Karfpellieden verkoren, regtftreeks zyn de vertegenwoordigers des Volks, op den landdag, is uit zich. zeiven te klaar Om verder betoog te behoeven: Hiaat dat iemant woonende in Holland, in Drenth, of in Groningen, flegts ten eigendom bezittende een liegt Heertje lands twaalf hondert vyf en twintig gulden waardig, met een klein huisje, daar myn Heer een oud wyf in laat woonen, zonder eenige lallen van belang aan de Provintie of het Karfpel te betaalen, een belanghebbend reprefentant van het Karfpel kan zyn, is zo klaar niet: en dewyl men tegenswoordig meer onderfcherd maakt tufïchen eigen en algemeen belang, als oudtyds, zo kan ik niet zien, dat het zo buiten den Haak was, dat, daar het twyfelagdg fchynt of de eigenerfden voor hun zelf, of voor 't verder Karfpel opkomen, iéder Dorp en Karfpel te zamen het recht gegeven wierd, om al waren er eigenerfden, ook noch voor haar zelfs, een of twee Volmagten ten Landsdage te Committeren, onder volftrekt beding dat die Volmagten noit eenig ambt of Commiffie zouden mogen bekleeden , alleen genietende twee gulden de man voor elke reis datze op eene Provintiaale of Ommelander Vergaderinge werkelyk Compareerden. Doch zo lang er geen vaft gerégelde invloed van 't volk is op zyn reprefentanten, en deze in naam voor de belangen van de Ingezetenen , dog in der daad voor die van de een of ander byzondre Heer maar opkomen, en vooral de ftemming tot de ambtbegeeving niet (zonder gevaar) waarlyk vry is. zou't allemaal niemendal kunnen helpen. jfati. En wat dunkt u van het rekenfchap geeven aan de Ingezetenen?
Pieter. Ik heb er nooit over hooren fpreeken. In Friesland



( 62 )
land waren ze van ouds toe rugfpraak verpligt; en in fommige gevallen op een door de wet geregelde wyze verandwoordlyk te zyn aan heur principalen, of committenten, de Ingezetenen, komt met de aart van een reprefentatie wel overeen; maar ten minden ze raoeften waarlyk vry in advisen ambtftemming zyn. En al was het ook dat de Volmagten irt zwaarwigtige gevallen de Ingezetenen raadpleegden, was dat zo grooten misdaad ? Onze man zegt: dit is eigentlyk eerft wind op de molen van de Paftoren.
Grietje. Ja Piet hy heeft waarlyk zo veel ongelyk niet; weetje niet dat onze Volmagten en eigenerfden, het geen zy Hemmen moeten, toch eerft in laft ontfangen van Myn Heer of jemant zynent wegen Wan: als zy geen verftand in landzaken hebben, gelyk G. R. zegt, en evenwel, zonder heur toeftemming, zo als hy ook zeidt, geen Wft gemaakt, geen laften opgelegd, en geen Ambten befteld kunnen worden, dan moeten zy ja wel maar byloopende jabroers van de Heeren weezen, en zo is die Karfpelreprelèntatie maar niemendal.
Pieter. Ja dat is fchande genoeg, en denklyk zou dat dan zo veel plaats niet hebben; daar is hy bang voor. En was er dan al eens iemand, die in fommige zaken naar den Predicant ging om mee zyn gedagten eens te hooren, deze was valt belangloozer, dan doorgaans de Heeren, dewyl hy toch van de ambten en 'ifmeer der Regeering niet kon hebben, en zyne en onze belangen meer overeenkomen; dat was dan ook noch al zo veel fchande niet; elk kon dan even zeer noch doen zo als hy wilde, daar zy nu niet anders durven doen ais MynHeer hun zegt. En hiervan is, niet altyd hun onweetenheit in de belangen det Omlanden, maar vrees of
win-



( 63 )
winzucht, wegens de dwangmagt en de willekeurigs Ambtbefchikking van fommige Heeren, dereden. llc ken wel eenige Heeren, die veel minder verfland hebben en van Landzaken weten, dan me; ig Boer, maar zy kennen doorgaans zo veel te beter het belang van heur partikuliere beurs.
jan. Maar naar zyn zeggen hebben de Pafloren ons altyd bedrogen, voornameiyk in 't Jaar 48.
Pieter. Dat liegt de Vent, en alle Boeren weeten wel beter. Voor het Jaar 48 ging men hier gekromd onder eene vervloekte Ariftocratifche Overheerfching, waarvan ik je een menigte afgrydyke echte Haaltjes zou kunnen verhaalen; de ingezetenen waren alle flaven van een hoop kleine tirannen: er was geen knevelarye te bedenken of zy wierd van veelen gepleegt : de moord Schavotten rookten zelfs van het bloed der onfchuldige ingezetenen. Denk maar an 't Faaniter Moordveld. En fchoon fommigen uit onkunde en defperatie toen door drift in eenige Hukken wel al te verre gingen , veel braave Predicantèn hebben ons de hand tog geboden, waar door wy mee, voor het grootHe gedeelte, onder die vervloekte dwingelandye zyn heen geworftelt Geen braaf menfch zal de woelle ongeregeldheden en geweldenaryen, die er hier en daar by voorvielen ooit goedkeuren, die ook maar nadeel gedaan hebben; maar over 't algemeen is onze toeHand toen kragtig verbeterd, want zy bejegenden ons te voren, als of we heur honden waren. Maar beroertecs en geweldaadigheden worden nu juifl altyd van de kant der party van G. R. gezogt, en dan durft hy nog van oproermaaken fpreeken, en als of de Sociëteiten waren, expres om de luiden tegen de Overheid
op



( 64 )
op te zetten, eh in verkeerde denkbeelden te brengen?
Grietje. Foei Piet, je word ja boos.
Pieter. Ja Grietje ik kan 't niet helpen i, maar *t is waar, de kerel is 't niet weerd. Hy lykt wel een vos van de wolven gezonden, om de fchapen tegén heur trouwfté Herders, die voor heur Haan durven, op te zetten, en zo ze er af te tronen, Om ze té maklyker te kunnen verflinden.
jfan, G. R. zou ons ook gaarn zo gek willen maaken, om de paarden achter de ploeg te fpannen, en door verkeerde óntydige twift verwarring eh verdeeltheid alle hoop tot eenige verbetering te doen verdwynen. Daarom zoekt hy ons, zo wel als de Oldampfters, zo fyntjes, tot zyn godloóze oproerige oogmerken, tegen de Stad op te zetten, éven als of we ons daardoor eenig meer voordeel dan door vrindfchap konden doen. Zonder eendragt met de Stad was er nooit redfes in 'c jaar 4'3. gekomen. Van't Stapelrecht fchreeüwt hy hierom zo fterk \ maar daar legt ons in der daad zo heel veel niet aangelegen. Ik heb er in eenige opzichten wat fchaade by, maar in andere opzichten ook weer profyt. Stad en Ommelanden, moeten van malkander leeven. Ik wou wel datwe ook een botterhuis hadden, als in de mee» fte Hollandfche Steden. Nu tot 't flot: De Wenfch, daar de man mee befluit, is zeer wel.
Pieter. Ja maar hy zegt in 't flot, voor dat hy zyn wenfch doet,twee dingen: vooreerft dat de Paftoren, die hy bedoelt heeft, geweldig zullen aangaan, en datze my, zegt de man, voor geen patriot, maar voor een jtegt mènfcb zuilen houden. De man fchynt een befchuldigend geweeten gehad te hebben; ook heeft hy over du laatfte gedeelte van zyn zeggen, niet zeer
vals



( 65 )
vals geprofeteert. Maar datze geweldig zullen aangaan, geloof ik niet, zy weeten doch alle wel dat men zich aan een vuile paal noit fchoon kan wryven Maar welke verlhndige Predicantèn er zyn, die zo zouden kunnen denken als onzen brieffcbryver, weet ik niet, en wy kunnenze zeker niet vinden als zyn Ed. ons dezelve niet by naame noemt; want zy zyn er zeker enkeld, of geheel niet. Looze, flaafsbaatzugtige Predikanten, die 't voorwendfel van rechtzinnigheid (chandlyk misbruiken, om weldenkende Ambtgenoten te belaftten, en met de aanftootlykfte drift yveren tegen wettigeVaderlandfe pogingen, de in ftand en kracht olyvende Piaccaten der Overheid, de leeflbcieteiten ter onzer onderrigtwg, en de Exercitie ter beveiliging wegens' t allom zo gezogc oproer; zulke zouden G.R. ligt fmaaken, maar vaft niet verftandig en braaf, en zo ik hoop fchaars te vinden zyn.
Jan. Maar wat wil dat N.B. ? Wie is van Hemert? wat is dat vooreen man? en wat Boek beeft hy gëfchrévérf?
Pieter. Van Hemert is Predicant geweeft te Wyk by Duurftede. Die man zyn gevoelens kwamen niet langer overeen met onze Gereformeerde Leer, en daarom heeft hy zyn ampe neergelfgt. Nu Schryft hy over fommige (lukken, tegen Profeflèr Bonnet te Utrecht.
Jan. Zo, dan heeft hy meer boeken als een gefchreven?
Pieter. Ja twee tegen die Profeftbr, ook heeft hy noch een ander Werkje gefehreeven, of overgezet.
Jan. Maar leezen zy die boeken te Onderdendamï
Pieter. Wel neen Jan: ik heb er eenige leden van die Sociëteit; welke hy de Vryfpreekers Sociëteit gelieft te noemen, naar gevraagt, maar zy verzekeren my alle, dat er by hun, voor dat dien brief was uitgekomen, zelfs de naam van van Hemert, fchoon die E man >



C 65 )
man, zegt men, 't wel waerdig is, noit genoemt is, veel min zyn boeken gelezen zyn.
Jan. Maar waarom of die kerel dat dan fchryft?
Pieter. Dat zal ik U zeggen. Onder alle de Godlooze aanvallen en Jafl'eringen, welke men hedendaags tegens de waare Voorllandefs van 's Volks vryheden en rechten heeft verzonnen , om heur maar gehaat en v^rdagt te maken, is geene van de minfte, dar zy er op .zoude» toeleggen, om de waare GereformeerdaGodsdienll te ondermynen. Om nu de eenvoudige menfehen in dien verkeerden waan re Hy ven, en tekens die Pre-
, dicanten, die in dat gefelfchap zyn, op te hitfen, doet hy die vraag.
Jan. O! Grietje zei dat hy wel eens ProfefTor,zo ze gehoort had, zou kunnen worden; dan zal hy miflchien wel voor de regte man willen doorgaan, om de regczinnige leer door verketteren te handhavenen ?
Crietje.Wacï hy is vaft een inpertenent vals kerel, zonder eer of confcientie. ik wil zyn boek noit weer leezen, Pier.
Pieter. Ja Grietje: beproeft alle dingen, en behoud het goede; en zo moeten de Dominees ook doen; hoe konden ze anders over van Hemert regt oordeelen ?
Jan. Nu buurman, ik bedankje harrlyk voor je Vriendelyk onderrigt, ik ben al veel wyzer geworden, en zie al, hoe 't geen veelen de tegenwoordige conftitutie noemen, daar't ons wel by gaat, en die de Patriotten zouden willen omkeren, eigealyk bellaat in de thans godloos ingevoerde misbruiken en afwykingen van de ware wettige conftitutie, endatzydus't op bedrog, ja twift, moord en oproer, toeleggen, om hun fchraap- en heerszucht te flyven. Ik koom reis weer; en wens je nu met Grietje goeden avond.
Pieter. Dat doe Jan, wy kunnen noch wel eens een agtermiddag met vermaak doorbrengen.
EINDE.



I