325
F
► -
448






SAMENSPRAAK
TUSSCHÉN EÉN
BURGER SGHUTTER,'
een lid van het
EXERCITIE GENOOTSCHAP,
en é e n
WAGTVRYE BURGER:
over het
PLAN van DEFENSIE
V O O Pv DIE VAN GRONINGEN.
Te GRONINGEN, Bv LUBBARTUS HÜISINGtt






C 3 )
SAMENSPRAAK
tusschën een
BURGER SCHUTTER, een lid van REt EXERCITIE GENOOTSCHAP , en een WAGTVRYE BURGER,
Genootschaps Schutter
"W^"el Vrienden, hebt gy nu bedaard geleezeh het Coiifept Plan van Defenfie'?
Burger Schutter
Ja, ik had het hooren lezen by onze Compagnies Vergadering, en my dagt toen, dat ik had er ook al genoeg van gehoord , maar federt het ■ door den druk is gemeen gemaakt, zei myn Vrouw, ei geev 3 ft. en laat dat ding eens halen, dan kan ik het ook eens leezen; want ik hoor de Mans daar zo veel over praten; en ziet! zo ben ik er aan gekoomen; nu heb ik het gister Avond in myn eenzaamheid nog eens doorgeleezen.
A 2 G e-



.( 4 )
" Genootschaps Schutter
Ik had het wel by het Genootfchap hooren 'leezen, maar ik dagt terftond, dat moet ik hebben, en ik had reeds order gegeeven om het voor mv 'te copiëren, alvorens ik hoorde dat het publycq te" bekoomen was-.
Wagtvrye Burger
Aangezien ik niet tot de Wagtdoende- Burgers, no» Exercitie Genootfchap behoor, zo had ïkgeen gefeegenheid het ergens te hooren leezen? dus was ik in d& noodzakelykheid , wilde ik geen onverfchillia Burger zyn, om er een te koopen; maar Vrienden! hoe vind gy het Plan, hebt gy er wat genoegen in?
Burger Schutter-
Genoegen! ik vind het zo, dat my dunkt, dat die Heren Gecommitteerden in al haar onderlcnciden qualiteiten, zig weinig fatisfaétie voor hunne genomene moeite kunnen beloven want veelen louden die zaak wel in vergetelheid willen fielten ten minileti, het verfchilde by onze Compagnie maar weinig, en hadde onze Gecomm.t• teerde het niet belet, dan hadden ze onze Cop» terftond verbrand.
Genoopschaps Schutter
Neen' hoe wel het veelen onder ons niet vol,Wd zo ageerden zy egter niet zo fterk; maac % m>eens, is üTve Gecommitteerde een voor-



C 5 )
ftander van dat Plan ? ik meende dat het byna. geen voorftanders onder U vond ?
Burger Schutter
Daar verklaarde hy zich niet op, maar zeide : „ Hola! zo zal het niet gaan, maar voort op 't ,, vuur, hebje' Linden er aanmerkingen op, dan ?, künje er U Confept tegens inbrengen , want ., doet gy dat niet, en zwygd gy ftille, nog geelt „ Uwe Contrabedeakingen niet op; dan kan den „ Raad niet anders denken, als die zwygt die con-
feoteert, en dan krygje met reden het tegen Uw ?, wil, zo als het nu is gearrefteert, en tot een ,, Wet; maar zo je nog eenige liefde tot goede ?, order en het Best voor Stad en Vaderland hebt, „ dan moet gy Gecommitterden maken , die het ?, reis ter deegen examineeren, en dan moet gy „ eens weer te zamen komen, op dat zy U Lie„ den verflag doen, en dan kunje eens zien hoe ?, het er mee moet; want wy moeten de Boel „ niet in de war goien, dasr Word het niet beter
mee; dit bragt zo veel te weeg, dat men zich bedaarde, en dit advys volgde , Gecommitteerden r.er examinatie aanftelde, en daar na ook het Request tot prolongatie van tyd, heeft geteekend.
Genootschaps Schutter
By onze Divifie was men terftond voor de Propolitie om een extra Gecommitteerde te Hellen , om met en nevens onze Ordinaire Gecommitteerden, het zelve te onderzoeken, en ons te dienen van advys; fchoon men ook vry algemeen begreep, en ik zelve niet wil ontveinzen van gevoelen te A 3 zyns



C « )
zyn, dat men in betrekking tot dat Plan, over zaken hoeft gehandeld, en bepaalingen heeft gemaakt; waar aan wy ten miniten niet gedagt hebben toen wy onze Gecommitteerden hebben gequalifkeert.
Wagtvry Burger
Mogelyk hebt gy lieden, zo wel gy Wagtdoende, als Genoodfchaps Schutters, Uwe Gecommitteerden ruimer qualifieatie gegeven als gy zelvs eens weet; maar ten aanzien van my eri myne meede Wagtvrye Burgers waren ten minften geene van alle gequalificeert, zo er nu zaken in zyn, welk als Maatfchappelyk moeten worden gehouden ; dan behoorde men zonder procuratie der Wagtvryen, daar in niet treden, maar moest worden uitgefteld , heen ter tyd, de geheele Maatfchappy, jeder in zyn Clas, behoorlyk geleegenheid werd gegeven, om het zyne te zeggen. Schoor} ik niet wil beweeren dat er geen beter Plan kan gemaakt worden; zo geloov ik egter niet dat dit 20 kwaat is, te meer, daar er moogelyk oude bepaalingen in den weg waren , waar toe die Commisfie niet geregtigd was, om veranderingen in te maken.
Dan het koqmt my voor, dat de reden van U ^gemeen ongenoegen , moeten gezogt worden , eensdeels dat gy ten tyde toen er een Plan van Defenfie door U wierd begeerd , gy Lieden in drivt waard ontfteken; of de middelen , door ons eigen bezoldelingen in Gelderland, regens Hatttm èn Elhurg gepleegd, ook heeden of morgen ons deel mogten worden; dan daar deeze vrees een, weinig fchynt verminderd te zyn, zyt gy apparent in denkwys wat veranderd; anderdeels is het my
niet



( 7 )
niet vreemd , of dit heeft ook invloed op Heren Gecommitteerden gehad, en dus iets op de Commisfie te weeg gebragt, zo dat men niet zo driftig tot een Plan van buitenkeerende Defenfie, als wel uw begeerte was , zyn overgegaan; ook ben ik van oordeel dat er meer dan een Plan, na tyd en omftandigheid, in onze Stad nodig zyn.
Genootschaps Schutter.
Wel, hebt gy zulke differente Claffen van Plans in 'tHoofd? Lieve! laat ons die eens horen, hoe veel hebt gy er ?
Wagtvry Burger
Ik zou dezelve in vier differente Claflen , of Plans van Defenfie deelen, welk ider een bezonder, dog welgeregelde orde moesten bevatten, tot maintienering van goede orde, vrede en veiligheid binnen onze Muuren en afkeering van buiten aankomend geweld.
Burger Schutter Wagt vrind ! een weinig geduld, laat ik onze Gecommitteerden halen, die Lieden is het nuttig datze wat hooren.
Wagtvrye Burger. Dit zal niet nodig zyn, want wy houden maar een vriendelyk gefprek onder ons drieën, dan ter zake; ik ben van oordeel dat wy er vitr moeten hebben, welk na myn gevoelen ieder afzonderlyk effecl: kunnen hebben, en te zamen een geregeld geheel zouden uitmaken , en boven dien nog een, Plan van Exercitie.
Tot het eerfte Plan breng ik, een regel van orde op het doen der dagelykfche Wagten, het bewaaA 4 ren,



C 8 )
re», fluiten en openen der Poorten; benevens de bewaaking onzer veiligheid,' en vreoV; in het dagelykfche leven en in tyden van rufte; welk by óns is bekend, ónder de benaming van VVagtordening.
Tot het tweede breng ik, een Plan van orde, hoe en op welk een geregelde voet, de SchntteJ ryen of de 18 Burger Vaandels niet en benevens het gewettigd Exercitie Genootfchap zal ageeren, in geval dat Jan Maat, zich oproerig gedraagt» én met tumultieufe iainenrortingen, fpilgéren varï Huizen, of andere beweegingen publyke bf particuliere Perzoonen , of Sociëteiten;' in' de gerufte posfescie van vrede en veiligheid, hinderlyk zyn.
Tot het derde breng ik, een Plan, hoe de opgemelde Schutteryen en het Genootfchap en Wagtyryen zuilen ageren, ter defenfje, indien wy (dat GOD verhoede) immer zo ongelukkig worden, dat deze of gene Provintie van het Bontgenootschap, of die van de Ommelanden, als ons mee: de Lid van Staat; gewaapetlder hand, tegens ons kwamen optrekken.
" Tot het vierde breng ik, een Plan van Defenfie, hoe en Burgers, en Genootfchap, en Wagt-' vryen, en alje Ingezeetenen, met en nevens de Militairen zullen ageren, ingeval van Vyandelykei^ aanval, van een of ander Publyk Vyand, van onzen vryen Staat.
' Wat belangt het aanhangzel of de Exercitie , daar' toe breng ik eèn particuliere order voor ieder Vaandel of Compagnie, en een generale orde hoe men zich fpeciaal of generaal zal bekwaamen, tqt het prefteren van al zodanige zaken, als by de opgegeven Plans zal worden gearrefteert en bepaald, op dat in alle gevallen, ieder zyn pligt ■ < <' - ; i •■ • weet



^ 9 )
\yeet en bekwaamheid heeft, het zelve uit te voeren, Burger Schutter.
Gy maakt my door zo onderfcheide redenering, zeer nieuwsgierig, wat gy over dat onderwerp meer zult zeggen.
Wagtvrye Burger.
Voor af merk ik deze twee zaken aan, eerueJyk dat ik geloov, en dat gy alle verpligt zyt te gelooven, dat de Heren Gecommitteerden, met de belle oogmerken aan het Concept Plan van Defenfie werkend zyn geween:, maar dat zy gezamentlyk ongevoelig eenigzins van Hun ware beftemming zyn afgeweeken, namelyk van het derde door my opgegeven Plan, deels om dat men met regt nootzakelyk heeft gehouden, een meer kragtdadige dagelykfche Wagthouding; deels om dat wy gezamentlyk in een ander fituatie verzeeren als ten tyde, toen de berigten van Hattum en Elburg, ons zulke Burger verwoeltende geweldadigheden opleverden, en'daar dit gevaar, zedert minder fcliynt., zo zyn de gevoelens welk de Schutters by de eerfte aanftelling bezielden meer uit het oog verlooren, én men heeft zich meer bepaald, by het algemeen nuttige, en in andere tyden meer voorkomende nootzakelykheden; en hier in geloov ik dat de Bron moet gezogt worden, waarom dat Plan by zommige zo malcontent word opgenomen; en het fpyt my zeer, dat men laage Zielen onder óns vind, die door dit middel, ware Volks vrienden met zwarte kooien fchetfen.
Het tweeede welk ik vooraf aanmerk is, dat volgens myne opgegevene onderfcheiden Plans, het i<K 34e. & 4de. niet wel kan worden gearresA 5 teert;



( io )
teert; - voor en al eer, de ftemme des Volks aanweezig is; deels om dat Wy, in een tyd zyn, waar in men het Maatfchappelyke, tot de natuurlyke juiftheid, zoekt te rug te werken; zo behoorden men geen algemeen verbindende Wetten te maken, alvorens de Volksftem welk zo na by is, aanweezig zy; deels, om dat de Burger Schuttery en het Exercitie Genootfchap niet gequalificeert zyn, om voor my en myn Conforten de Uitkopers of Wagtvryen te konnen fpreken, en dus ook geen bepaalingen maken over zaken, welk heden of morgen ons lynregt aangaan; of er moeft onzent wegen ook eenige procuratie worden gegeven ; waarom ik van oordeel ben * dat daar de opgevatte vrees, in dezen opzichte (God zygeloovd,) in dees Provintie veraf fchynt te zyn, 'tEerfte, Derde en Vierde genoemde Plans, moeiten uitftellen, heen ter tyd, de ftemme des Volks, door Hun Gecommitteerden en Geconflitueerden aanweezig zy; en dus, ieder, zo Wagtvrye als ander Burger en 'Ingezeeten, geleegentheid heeft, om zyne coniideratien, omtrent dat geen welk Hy denkt hem te intresfeeren, geregeld kan en mag inbrengen. Burger Schutter. Waarom laat gy er telkens het tweede van uwe project Plans uit'? denk gy daar anders óver? is deze niet met de andere in natuur gelyk.?
Wagtvry Burger.
Dit tweede zou in Natuur met de andere gelyk ftaan, dan, zal de Volkftem zich onder ons regel, matig, laten hooren en werken, dan is het by mv nootzakelyk, dat wy vooraf zeker moeten zyn ; dat het gemeene Volk, nog de zulke welk zich ° ' met



met dezelve engageren, door eigen of opgeftookre 'beweeging, ons den geheele Boel niet in de war konnen brengen, nog ons beletten dat wy onverhinderd ons gevoelen en verftand niet regelmatig mogen zeggen, zonder dat iemand, het zy Lid der Regeering, het zy ander Particulier; het zy Perzoneel of in zyne goederen worde geattakeert; en wy ook in ftaat zyn, om de Regeering in 'r, gemeen, en elk Lid derzelve in 't bezonder, tegens allen aanval van wat zyde ook, veilig te befchutten en befchermen.
Om welk reden ik van oordeel zou zyn, dat men in dit deel vooraf een provifioneel Plan van Defenfie moert arrefteren en valt ftellen ; op dat de rulle en goede orde worde bewaard, alvorens de Oproeping des Volks worde geè'ffeétueert.
Burger Schutter.
Hebt gy daar van een Plan in u Hoovd, dan laat het ons horen? want dit is nootzakelyk, dat de goede orde bewaard word.
Wagtvrye.
Ik heb in myn eenzaamheid daar eenige Articulen van opgefteld, dien ik u wel eens wil voor Leezen, en ter uwer overweeging overgeeven, en indien ik Gecommitteerde van een Compagnie Schutters was zouden hier in myn Confideratien ten fine van provifioneeie voorziening beftaan zynde van dezen inhoud..
CONCEPT PLAN
Ter bewaaring van goede orde, en Publyke veiligheid in deze Stad, hoe de Burger Schutteryen en het Gewettigd Genootfchap zal ageren; ingeval er, zamenrotting, fpiljering of oproerige beweegingen mogten ontftaan. Art. i.



I ( 12' )
Art. i.
Ider Burger en Ingefeten defer Stad, zal verplicht zyn, op de eerfte ontdekking van Samenrottingen of oproerige beweegingen daar van aanftonds an de Commanderende Officier der Hooftwagt, kennis te geven.
Art. 2.
Zoo ras d'Officier van d'Hoofwagt eenig buiten gewoon rumoer, 'ongeregeltheden of baldadigheeden, by dag of by nagt verneemt zoo zal dezelve een Detachement derwaarts zenden, om de gevolgen te beletten, en dezelve des noods verfterken zoo veel het d' Wagt kan lyden.
Art. 3.
Indien het rnmoer zoo groot word, dat bevreeft is, voor een oploop of allarm zal daar van dire& an de Heer Prefiderende kennis laten geeven , en, Zyn Edelhs. ordres afwagten; en doende de Hopman die de volgende dag de Wagt heeft, en geconfidereert zal worden, met zyn Gomp. 'tPiquet te hebben, benevens de Officieren van de Comp. waarfchouwen zig gereed te houden.
Art. 4.
Zal in dat geval fcherpe patronen an de Mannen op de Wagt zynde uitdeden, en het geweer met fcherp doen laeden.
Art. 5.
Zal na bekomen order van de Prefid. door de Tambours, an de Wagt zynde , allarm doen flaan, door de Ratelaars doen roepen , en de Klok van Martin} Tooren doen kleppen , ftaande de Wagt onder de Wapens, gelyk ook alle de Hopl. (en Comm.van 't Genootfchap of derzelver Capit.) door hunne Tambours allarm zullen moeten laaten liaan.
Art.



( 13 ) Art. 6.
De Comp. burgers zullen by hunne refpeftive Vaandelen vergaderen, en aldaar met fcherpe patroonen worden voorlien , en 't gewefer' daarmeede laaden, zeilende ten dien emc*e i een genoegfaam aantal lcherpe patroonen, by het Vaandel ten allen tyde worden bewaart.
Art. 7.
De Compagnie het Piquet hebbende , zal aanftonds na de Hooftwagt maroheeren om die te verfterken, en zal de Wagthebbende Hopman het Comifiando hebben.
Art. 3.
De ovrige Compagnien Burgers zullen ter weering van- lamenrotcingen of vergadering der oproerige meenigte terftond de Communicatie afbreeken tuflchen de Oude en Nieuwe Stad, 'en ten dien einde jeder Compagnie post vatten , op een der boogen, in volgende order : (en hatende niemand palieren, als na genoegfaam voldoende reeden, van nootfaaklyftheid)
Op de Maagden Boog, 't Vaandel N. 1. Sunt I. Boog - - - 2.' Poelp. Boog 3. Steentilp. boog en bonte brugge 4. Ooft. P. Boog - - ' - k Heerp. Boog - - - 6. Hard. Boog 7. :n de Harderinge en Pelfter ftraten ter dekking van 'tMagafyn - - 8. Op de Nieuwe Boog - - - 9. Jonk. Straten Boog - - 10. de houten brug agter de malmolen 11. Aa Poort. Boog - - 12. Draay Brugge - - - 13Kyk- in 't Jat Boog - ; 14-
Bott,



( i '4 )
Bon. p. Boog - . t ^ Ebbinge p. Boog - . jg" Blyvende het Vaandel N. rjf. & i?. zonder byzonder beftemming, maar zullen, indien niet zeiver de Wagt of Piquet hebben, moeten befetten de potten zoo in deefè ladder aan die Compagnien
weefen gt °f Kket m°êKn hebbe" Zyn r°ège" Art. 9:
Het gewettigt Genoodfchap, zal vergaderen op de groote Markt, tuflchen de Boteringe en Ebbinge Straat, en de Grenadier Compagnie by de Vaandels, en zullen dezelve gebruikt worden, rot detachementen, op alle zulke plaatzen, daar zulks ddor deHeefPrefiderende zal worden gerequireeft. Art. 10.
, Gemelde Genoodfchap zal verfïerkt worden dóór ieder der Compagnien, tot 6 Mah toe uit ieder Compagnie, welke zig ieder Jaar daar toe vrywilhg aanbieden, -welke zig direct by dat Corps zullen vervoegen, blyven de gem. 6 Man, die de Wagt en het Piquet hebbenby hunne eigéné Compagnie.
Art. 11.
Eenig Burger Schutter, Onderofficier, of Officier by 't Genootfchap zynde, zal van zelvs onder 't' Genootfchap, zonder loting zo hy wil, gêreekent worden, en van de te kiefeti 6 Man, zal geen Officier of Onderofficier worden gekofen , en zoo er zig meer als 6 Man mogten aanbieden, zal onder hen gelotet worden.
Art. 12.
Beyde Collonels, zullen zig ieder met een Adjudant laaten vinden , an het huis van de Heer Prefiderende en de Raad vergadert zynde, op het Stadshuis, om ordres te ontfangen. Art.



( 15 )
Art. 13.
De onderfcheidene Compagnien op hun aangewefen posten, gekomen zynde, zal ieder Comp. als meede het Genootfchap een Onderofficier zenden, ('snoods gedekt met 2 Man) by de Prefiderende an Zyn Edelhs. huis, of op 't Raadhuis , om rapport te brengen, van 'tgeen in hun diftricl: gebeurt, om ordres te ontfangen, en dit rapport alle halv Uur vervolgen.
Art. 14.
Indien 'tgebeurde dat er omtrefit daar een Comp., poft heeft gevat, eenige famenrotting of geweld wierde gemaakt, of gepleegt, zullen de 2 naaft by zynde Comp. daar direct ieder, een Detachement zenden, van niet minder als een Officier roet 12 Man, en terftont rapport doen, aan de Prefiderende, ten einde met een genoegzaam, fterk Detachement, van 'tExercitie Corps, te worden geadfifteert, en zal die Officier die de Hoogfte rang heeft, Commando by die Detachementen hebben, en zal den brenger, van 'trapport terftont nader ordres, nopens 'tfpeciaal geval vragen.
Art. ig>.
Wanneer alle Comp. op hunnë poften zyn of des nood eerder zal de Hoofd wagt, een Officier, met een Detachement, moeten zenden voor 't Huis van de Prefiderende of de Raad vergadert zynde, voor ^tRaadhuis,- om de Regeering, in den Raad, voor allen indrang te beveiligen, als meede zal de Hoofdwagt; nodig zynde eert Detachement moeten zenden, voor 'tHuis van deefe Stads Rentfneefter.
Art. 16.
'tGewettigt Genoodfchap, zal poften van een onder Officier, en 6 Man moeten uitfettén, voor
alle



{ *6 )
alle de Straateri die op de Groote Markt uitioopen, om des te beeter op alle beweegingën, die er mogten voorvallen, te kunnen letten. . Aft, 17.
Zoo ras ordres door Burgm: & Raad zyn gegeven, zal een ieder uit hoofde, van vzyn gedaane Eed, gehouden zyn, dezelve dadelyk, uit te voeren, en zoo ieniant bevonden word, daar in nalatig te zyn geweeft, zig zonder wettige reeden, op de Loopplaats niet heeft laten vinden zyne aangeweéfen poft heeft verlaten, of zig heeft geabfenteert van 'tCorps, of daar hem gegevene ordres heeft geweigert te excuteren, of niet na zyn befte vermoogen heeft geexcuteert, -zal tegen dezelve na regeur der wetten worden geprocedeert. Art. 18'.
Dat in cas van allarm, by nagt of duifter, in ieder Huis een ligt zal moeten hebben branden, voor diens venfter aan de Straat.
Att. 19. .
Die in Cas van allarm abzent blyft, zonder rioodaakelyke, en voldoende reeden, Verbeurt een Officier 3 gulden
Een onder Officier 2 gulden
Èen Schutter - - - - il gulden
Burger Schutter Mag ik dit Confept meede nenlen, om Uwe gedagten nog eens nader te overwegen; ook wilde ik onze Gecommitteerdens het wel eens laten leézén, Wagtvrye Schutter. 't Is tot Uwen dienst vriend, indien het de Maatfchappy nuttig, en de Schuttery zoude kunnen genoegen, dan zal myn genomen moeite, rykelyk beloond zyn. (
/