325
F
415






B R I E V
AAN EEN KOOPMAN INDE
OMMELANDEN;
Waar in uit Oude Hiftorien, Echte Stukken en Bewyzen, HET
RECHT DER STAPEL
VOOR DE
STAD GRONINGEN
ten klaarjlen word heweezen^ en uit Origineele Stukken voldongen>
DOOR
Een NEGOTIANT in GRONINGEN,
Te GRONINGEN, By LUBBARTUS HUISING Ü






( 3 )
MYNHEER & VRIEND !
hp
| oen ik op Vrydag, den 28 Septemb. jongst j met U Perzoneel bezoek wierd vereerd, was her, zeer eigenaartig fvermids wy beide Negotianten zyn, en UEd. in de. Ommelanden woond) dat bet onderwerp onzer Redeneering moest vallen, op de Publicatie van Jonkeren. Hovelingen, Eigen-Ervden, en Volmagten der Ommelanden tusfchen de Eems en de Lauwers, op dien dag uitgekoomen; eensdeels, om dat gy ndg ik, nimmer een door den Druk gemeen gemaakt Ommelander Placcauc hadden gezien nog gehoord; anderdeels om deszelvs inhoud, vermids Hun Ed Mog. zeggen, dat de Ed Mog. Heeren Burgemeefteren en Raad, Oud en Nieuw, fani'pt Taalmannen en Ge/worene Gemeente dezer Stad? oh Hun Mede-Lid van Staat, van tyd tot tyd, eenige zodanige DEMARCHES hadden gedaan, welke de duidelykfie kenmerken dreegen, dat Hun Ed. Mog. dan Hun zyde geen REGUARD wilden nemen op de plechtigfte verbonden en overe&nkomften^ waardoor Stad en Lande tot een Lichaam vereenigd, en te zamen gevoegd zyn.
Ja daar en boven zulk een Overheerfchend Sy(ïhema hadden aangenomen en doorgedrongen, dat zy zich als Vyanden der Ommelanden zouden heb' hen gedragen.
Welke hypothefis, door Hun Ed. Mog. ftellig geavanceert , zo word daar uit een even willekeurige conclufie getrokken, namelyk, dat Hun Ed, Mog. zich ontjlagen achten, van alle verbintenijjen boe genaamd, tuffchen Stad en Landt gemaakt, en dat ten dien gevolge, van nu af aan, Hun Ed. Mog.
A 3 het



( 4 )
bet Recht der Stapel voor die van Groningen ver^ vallen houden, en declareren dat de Ingezeetenen van de Ommelanden, voorts Fry zouden mogen handden, zonder verpligt te. zyn, cenige Goederen of Waar en, in de Ommelanden vallende, voor of binnen de Stad Groningen ter Stapel te brengen, of over het nalaaten van dien, by eenige Recherge of U rechlftelling te compareren.
Ik merkre by die gelegenheid myn Vriend! dat gy met de conclufie van Uwe Reprefentative Souverei» nen zeer in U fchik waart, zo dat gy mee inftemdet, met de Woorden: dat het STAPELRECHT was een ondragelyk juk voor de goede Ingezetenen, waar onder zy bykans twee Eeuwen zo onrechtmatig gelukt waren geweeft; dan ik hield dit als een natuurlyk gevolg van onberedeneerde beiangneming in de Ommelanden; dog ik merkte destyds op deze gezegdens.arin:
Primo, dat, indien het een ondragelyk Juk was, waar onder die van de Ommelanden te onrecht gebukt gingen; dat Hun dan zulks by overheerfching moet zyn opgedrongen, en, dat ik meende, in ftaat te zyn, om ü klaar te bewyzen, dat het Stapelrecht een prerogatyv van de Stad was, "t welk zy niet by overheerfching of door geweld , maar by goede, duchtige, en door beide Parcyen gehomo'op.eerde, en wederzydsch verzeegelde Verbonden en Ovtireenkomften, had verkreegen.
Secundo, Dat de Heeren van de Ommelanden fcheenen te kennen te geven, dat dit Recht, of zo. genaamd ondraaglyk Juk, maar zedert bykans twee Eeuwen had gefubfifteert, waar uit gy mogelyk zoucJ opmaken of lüftineeren, dat dit Recht eerft was tot ftünd gebragt, by het Traclaat van Reduclie tot de Unie van Utrecht, en de vereeniging van de Stad en
Om-



(5 )
Ommelanden tot een Provintie, of die daar ras op gevolgde definitive fententien van Hun Hcog Mog., daar ik U meende te kunnen toonen, dat dit Recht, byna nog wei twee Eeuwen voor die tyd, aanweezig waar geweest.
UEd, verzogt toen van my, dat ik mogt dat geca waar toe ik my verbeelde in ftaat te zyo, ook werkelyk uitvoeren; om U te overtuigen dat ik meet -grond voor myn gevoelens had, dan gy, en dus gelegenheid mogt hebben om van uwe dooling te rug te komen, en de Waarheid hulde te doen.
Ik zal door deze letteren zo veel myn tyd en kunde toelaat, aan U vriendelyk verzoek tfagten te voldoen, en dus eenige Hiftoriëele aanmerkingen en echte Stukken uit de oudheid aanvoeren, waar me het Stapelrecht voor die van Groningen kan worden beweezen, (welk ik ag>er dezen zal plaatzen) waar door ik U ten minften hoop in ftaat te {tellen, om het Hiftoriëele deel van het zelve te kennen, waar na ik niet twyfele, of gy zult alle denkbeelden van Geweld of Tirannique overheerfching,, ter bekoming van dit Recht, uit Uw gedachten verbannen.
Het Stapelrecht de Stad competeerende-, is een recht, uit kragt van welke de lngezeetenen der Ommelanden gehouden zyn, hunne Goederen of Waaien in de Ommelanden vallende of zynde gentuuralifeert, binnen de Stad ter Markt te brengen, zonder vorents daar over in de Ommelanden eenige voor* koop (exemt Huizes nooddruft) mag gemaakt wonden, of uit dezelve, buiten de Provintie vervoerd worden, alvorents eerst in de Stad ter Stapel zyn geweeft, en Markt gehouden, zo nogtans dat elk ea fegelyk daar vry mag kopen . zo wel Vreemdeling als Ingezeeten, betaalende alleen by de uitvoering A 3-



( 6 )
het weinige Stapelgeld, alles zo en in dier voegen, alsby die daar van gemaakte ovéreenkomlten, gevalle uiiipraken nopens dit Oud Steedelyk Recht is bepaalt.
Ik zeg van een Oud Steedelyk Rechc; want de eerfte oorfprong, of geboorte van het zelve, fchynt; my wegens zynen gtyzen Ouderdom,, als in de oudheid verlooren te ' zyn ; de oudfte Gedenkfchryvers dien daar over ter myner kennis zyn gekoomen , fchynen niet onduidelyk dit Recht van Stapel als een oud en bekend Recht, en dus by renovatie te befchryven, zo dat my die geene zou verplichten ("aangezien ik een beminnaar der Oudheid ben) welk my de eerfte beginfelen Jaar van zou' kunnen aantonen, ik vinde wel in of omflreeks het ' midden der i$de Eeuw, dat twee Ridders te Groningen eenig geweld pleegden tegeri, zprnmige Ommeïaoders.i welke met hun Paarden ter goeder a-ouwe ter Merkt waren gekomen (waarfchynlyk om de Paarden tot een by hun bepaalden prys te willen hebben,) waar over twift en Oorlog tufifchende Stad en die van Hunfingo, verbonden met Fyvelingo ontftond,- wordende de Stad omtrent Paaflchen des Ja ars 125.1. door die van de Ommelanden ingenonnen; waar op een VreedeVerbond volgde', by welkers Contraét 'de Ommelanders voornamentlyk 4 poincten bedongen, waar van het derde woordelyk dus luide: Thom derden, fchuldenfe de Koopluiden vry und velicb unbenouwt van jemandes, ohre Kopen fcbup in der Stadt lbo doen, fo lange idt obre gelefede bly<ven laaten, und obre Kopen fcbup unbebindert tbs foeken, waar idt obre belevede. [1]
Hier uit befluit ik, en na ik meen op zeer waarfchyojyke gronden, dat die van de Ommelanden toen
reeds
[ï] Zie e. beninga fMorie van Ooftvrieslandp, 115.



( 7 )
feeds verpligt zyn geweeft, te Groningen ter Marke se komen, anders was het overtollig een vryeMarkc te bedingen.
Ook weet ik zeker ergens geleezen te hebben, dit die van Groningen, het verbond der Hanfe Steeden niet zo wilden verklaard hebben, dat de Kooplieden uit de Verbond Steeden, hier in de Stad mogten komen Handel dtyven; welk laatfte, deOmmehnders by een verdrag hebben bedongen; zo nu in die tyden den Handel ten platten Lande in de Ommelanden vry was geweeft, was insgelyks zodanig beding; overtollig; dan,
Duidelyker en boven allen twyfej verheeven, vinden wy het aanweezen van het Stapelrecht in den Jare 1434. wanneer twee Gebroeders, Hajo& Boele Ripper da, Hovelingen te Farmfum; welk met de Hamburgers een voordeeliger Negotie meenden te konnendryven, zich hier van zogten te ontdoen; waar door het gebeurde, dat eenen Willem Wicbering in qualitett als Olderman van het Stapelrecht, tot Farmfum Recherge en executie diens aangaande willende doen, door een Hayko AUers, Onderzaat van de bovengemelde Gebroeders wierd gedood; hier uit ontftond twift tufïchen de Stad en die Hovelingen,- aangezien de Stad. rechtmatig fatisfa&ie vraagde; dan nog in dit zelvde Jaar, op St. Laurejntius avond, wierd tuftchen Partyen een bevredigend Contract gefloten, [a]
Gy kunt hier uit zien, Myn Vriend! dat de voorschreven Hovelingen, toen uitdrukkelyk toeftonden, voor hun en de Vkrbuiren den Stapel vati alle Kooprnanfctr.ppen die te Groningen gelegd was, en zich verbonden die niet te hinderen maar behulpzaam te zyn ; «n voor de dood van den Olderman en de overtredingen van 's Stads Recht boete beualden, waar A 4 'm
[a] Zie Bylage No, 1..



( * J
tegens zy echter, in dit Contrair, wel deeelvk de Vaarde in Rekening bedongen. g Y
In het Jaar 1448. of zo andere zeggen in 'c Taar 1454 ontftond er een oploop in Groningen, ter oorzake dat de Raad een Refolutie had genomen, dat da burgers en Ingezetenen geen goederen, zo by de Ommelanden m de Stad wierden gebragc,zouden mogen koopen, maar zulks over laten, aan die by de &tad aangeltelde Opkopers, van welke her de Burgers dan weder zouden kopen, en de Winft hier 00 Vallende , in de Stads Kas zoude komen
Dan hier tegen verzerte zich een der Raadsheerer, niet naame Warner Smidt, zich funderende, dat dit ftreed regens der Burgeren Regt, als moetende dé Marktplaats voor een jeder Vry zyn; doch dit wierd door de Stads Regeering zoo euvel opgenomen, dat men hem zulks duur fou hebben betaald gezet doch door tuffchenkomft van Bouwmeerteren, Gildens en het Volk, wierd met alleen Hy beveiligd, maar ook deze refolutie buiten effeft gefteld. [3] UEd ziec
«TmIht^1 ^ t0en r£edS be^reeP' dac «'leen oe Markt in Groningen was, maar ook voor een ieder moesr vryftaan, om aldaar inkoopen te doen
In den Jare 1455. is er een Vernieuwing der Verbonden tuflchen de Sud, en de Ommelanden tuflchen deEems en de Lauwers gemaakt, en wel voor de tyd van 10 Jaar, waar by bedongen word, dat allen uitvoer van kóorn, anders dan uit de Stad, zoude'zvn verbooden, en alle Herbergiers in de Ommelanden! geen andere, dan Groninger Bieren zullen vermogen uit te tappen; de Heer EMMIÜS getuigd, dat Hy
vari
(3) pZaï. 3?"ÜTANÜS Befch'yving van Vriesland,



( 9 )
van dit Contraft een Handfchrift onder de Ommelan* der Archyven heeft gezien. [4]
Dan ik weet wel dat een Schryver dezer Eeuw, dit Verbond in twyfel trekt, om dat het niet meer in de Ommelander Archyven zou gevonden worden, dan dit vermoeden bewyst in genen deele iets, aam* gezien wy ftrax ter contrarie zullen aantonen, hoe men fucceflivelyk deze Verbonden heeft vernieuwd: ook km het zeer wel zyn, dat de Ommelander Kift met Sloten, en de Doos getekend B, daar op niet nauwkeurig genoeg is nagezien.
In den Jare 1467. hadden die te Appïngadam tegen het gemaakt accoord met de Stad, begonnen Brouweryen op te richten, waar over door de Stad inftantien zyn gedaan, ten welken gevolge het verdrag met de Ommelanden, over het flyten van Groninger Bieren is vernieuwd, [5] waar uit confteerd, dat het flyten van Groninger Bieren in de Ommelanden, toen reeds, een oud Verbond was, tuffchen de Stad en Ommelanden.
In den Jare 1473 heeft men het Verbond tuflchen de Stad, en de onderfcheiden Quartieren der Ommelanden, ftatiglyk en plegdglyk vernieuwd, beveiligd door een Briev, gezeegeld met des Stads, en vyv Zegelen der Ommelanden, en dat wederom voor den tyd ra iü Jaren, waar by eenige Staats regelen, civile en crimineele Wetten zyn gemaakt, en tevens, het verbod van uitvoer van koorn, als mee» de het Brouwen van Bieren is gearrefteerd. [6] Dit Verbond is geflooten in een tyd, dat Stad en A 5 OmCtf Zie EMMIUS Hiftorie Libr. XXIV. pag.574&57S: (5) Zie SCHOTANUS Friefche Hiftorie, 10. Boek
Pag. 336. f6) Zie bylage No. 2,



( 1° )
Ommelanden in en uitwendig Vr'eede hadden, en, dus, alle denkbeeld van overheerfching of dwang niet te pas en koomt; zynde daar over door de Omme. landers, in het volgende Jaar, de approbatie van Fredrik Roomsch Keizer gevraagd s en ook by opene Brieve verkreegen. [7]
In den Jare 1491. maakten die van Groningen wel een diergelyk Verbond, met de Vriefen bewesten de I/mwers, tot onderlinge befcherminge, Politie, Civile en Crimineele Rechten, dan daar in vind men niets van Hmdel, S,aapel of Brouweryen, (8) een onloogenbaar bewys, dat deze rechten zich niet over de Lauwers, masr alleen tuflehen de Eeros en de Lauwers bepaalden.
Dan eenige Jaren bevorens, en wel in den Jare 1482 den laatiten Decemb was het io Jarig verbond tuflehen de Stad en de Ommelanden, van, het Jaar 1473. vernieuwd, en nog voor 40 J<ren geprolongeert, zonder dat daar in eenige verandering wierd gemaakt, zynde het zelve, in form en.Zeegelen, volmaakt gelyk aan het voorgaande; (9) dan andere Willen, dat er nog eenige articulen in faveur van de Stad zyn bygemaakt, welke ftrekten, om den u'tvoar van koorn, en het Tappen van Groninger Bieren in de O nmelanden, nader te bepaalen. fjo) Dan dit, in't Jaar 1482 vernieuwd verbond, duurde g»en 40 Jiar in ftiüe ruste, want Keizer M-aximiliaan ds Eerfle zich grondende op een vermeend
Op;
(7) Zie 1DSINGA Staatsrecht ade deel pag. 497,
(8) Idem pag. 424. (p) Idem pag. 418.
(10) Zie SCHOTANUS Ffiefclie IMorie, nde-Boek pag. 368.



C M )
Qppergezach, droeg op de Ryksvergadering in den. jare 1499 aan Herrog Albert van Saxen op, hst Gouvernement en Érvpoteftaatfchap van Vriesland èn Groningerland.
Hier door geraakte Groningen (en de Ommelanden, waar van foramige met, en andere tegen de. Stad waaren,)in een moeiiyke Oorlog met de Saxers, geallieert met Graav Edzard van Ooftvriesland , welk op het einde dier Eeuw, allerbloedigst wierd; dan na verfoeiden vruchseloofe poogingen tot een vergelyk, kwam men eindelyk in het jaar 1500 den 21 Aug. tot Aduwerd tot een vergelyk, fchoon maar (wegens de verfchilleode lotgevallen des Oorlogs) voor eenige Maanden; van"welk verdrag, ik nodig oordeele U by dezen, de Articulen de materie van het Stapelrecht rakende, te laten toekomen (11).
Hier in zult gy vinden, een fpecificatie wat Scapelgoederen zyn, Kooren, Boter, Kaas, Paarden,' Oflen, Koejen en diergelyke Koopmanfchappen, benevens het Brouwen; en wel onder bepaaling, als na Ouder gewoonte; een klaar bewys, dat het toen een aeer bekende zaak was, wat recht de Stad, ten dezen opzichte op de Ommelanden competeerde, zodanig dat er geen contrarie gedachtenis, by de Ingezeétenen van dien tyd, voor handen was.
Dan deze gemaakte Vreede of Verbond, van korten duur zynde, bleev de Stad en Ommelanden in eenea allerbloedigften Oorlog, tot den lare 1506, wanneer de Stad voor de overmagt der Saxers en Graav Edzard, waar by kwam gebrek en Hongersnood , moest bukken , en dus befloot met Graaf Edzard zich te verdraagen, ten welken einde zy vier Gecommitteerden zond na Tjarasweer, waar na op
dea
(11) Zie bylage No. g,



( 12 )
den 24 April het verdrag tuflehen den Graav van Ooftvriesland, en de Stad Groningen wierd geteekend en gezet»geld. (12)
Uit deze omftandigheden, en het daar in gemaakte accoord, ziet gy duidelyk, dat de Stad, in welke benauwende omftandigheden zy ook was, en al ftond de nood nog zo hoog, zo datze genoodzaakt was Conditiën te aanvaarden, welk merkelyken inbreuk maakten op haar aloude Souvereiniteit en Hoogheid, zy echter zeer teer is geweest, op dit recht van Stapel , en het zelve by alle verdragen heeft geconferveerd en behouden.
Van deze tyd, tot het Jaar 1513 had Groningen en Ommelanden wel vreede, maar ftonden veel uit door Stormen en Watervloeden, dan op deze tyd deed Graav Georg van Saxen, hun en hunnen Schutsheer Graav Edzard van Ooftvriesland, weer nieuwe moeite aan, en zy moeften op nieuw, tegens dezelve in Oorlog optrekken, in welken Graav Edzard en de Groningers geallieerd waaren met Carel van Celder, waar over eea Contraéï van byftand, tuflehen de twee Graaven was gemaakt, welk egter elkander geduurende dien Oorlog, wederzyds befchuldigden, den een, dat hy niet aan Geld, den ander, dat hy niet aan Volk, volgens het gemaakt Verbond, voldeed.
Dit duurde tot het Jaar 1516. want op den 2 Nov. van dit Jaar, itond Graav Edzard van Ooftvriesland, de Stad en Ommelanden af, en daags daar an volgende, fwooren de Regeering en de Burgery Trouwe aan Garel Hertog van Gelder. O 3)
Men
£ia) Zie bylage No. 4.
(13) Zie EGGRE BENINGA Oostvr. Cronyk pao;. 534 tot 538. 7. • " ■



( '3 )
Men trad in den Jare 1515 reeds reet den Graav van Ojen, namens den Hertog van Gelre een préparatoir accoord, voor de Stad en Ommelanden gemaakt , met meedeweeten der Ommelanden dan , de Stad fwoeren terftond hier op trouwe, fchoon Carel er geen verzeegelde Briev van gav, voor den
Jare 1518 (14) „ ,
Hier in was de Stapel mee dmdelyk begrepen; maar Graav Edzard beweerde, dat by het gezach over de Ommelanden, by gemelde refignatie voor zich had voorbehouden,- waarom hy die van de Omroelanden te Winzum liet vergaderen, met oogmerk om dezelve in bezit te houden; doch zy, wel weerende wat Contraa zy met den Hertog van Gelder, in combinatie roet de Stad hadden ontworpen; zo was hun de zaak van Graav Edzard weinig ernst; dan hy verkreeg in het Jaar 1517 van den Koning van Spangien, het Stadhouderfchap over de Omme1 mden, bezettende de Ommelanden met Krygsvolk; doch moest in het volgende Jaar, of zo andere willen in den Jare 1520: zulks opgeeven; en in May 1521. fwoeren Prelaaten, Edelen, Eigen-Ervden en Gemeene Lieden der Ommelanden den Hertog Carel van Gelder, hulde en trouwe ; dit gefchiede op het Raadhuis in Groningen, ten overftaan van den Raad, in handen van des Graaven Commiflaris; bedingende de Ommelanden, dat de ftaat tuflehen Hun en de Stad, zou blyven na de Oude Verbonden. (15)
Door de Oude Verbonden, in dit Contract tuflehen Carel van Gelder en de Ommelanden, moeten wy
zo
Q r4) Zie bylage No. 5.
£25) Zie SCHOTANUS Friefche Hiftorie, 18. Boek pag, 60a,



t h i
t "** j**' ajS Sn de geheeIe anoop van zaaken tot aan de Reduftie vqh ^k , «JdKen ,
een Pm^r?* '' " Srad en Ommelanden tóe een ^rovmtie denken, aan het Groote Verbond voor het laaft geflooten in het laar Y?L Z V voorzeker in dezen rjd-nog fïbfc^^dï weeftel°nHmela^en'" tei^ens de Gror^dflag is .e
g/fc, deden de Regeringen van de Stad en Ommelanden gelykelyk de Hulde en trouwe, op den 8
]é7s. 06)eJven Jiars'op z^conU *:aJ:
In den Jare i537 wanneer de Stad, nauwïvks de Vrugten van de Vreede Verbonden bègonTe fmaa'
mït'deT6n- d,'e 7,° d* Groning
met de Negotie en Handwerken in het vaarwater:
da7eTuneOM ™ vermeenden, zo
da ze hun Olderman van het'Stapelrecht gelasten, het Recht der Stad te handhaven; waar op die van iïT „2,Ch J^"**"»» by den Stadhouder Schenk, welk eerft de zaak uittelde, dan in he Jaar «54! kwam deze z^ ^ ^ « *«
de Staahouder zogt te vergeevs beide Partyen te vereemgen; h.er op kwam het aan de Konmginne Gouvernante, welke Perzoonen ftelde, orn Party en te hooren, en was het mogelyk te vereenigen; dan ook d t was te vergeevs, waarom zy PartyenVrug wee, aan de Hovetmannen, om daar hun zaak te beplei-
n^ftPlH°7leï f fr0ces voor de Hovetmannen mgefteld, dan het ls daar onafgedaan blyven hangen
tot
(16) Zie bylage No. 6,



v i5 3
tot na de Reduclie' en toen by Tentenden van Gecommitteerde Richters van Hun Hoog Mogende afgedaan, in dato den 4 Decemb. 16 io, en den 3 July 1615, gelyk ik fïraks als ik na order destyds, daar gekomen zal zyn, nader zal elucideeren.
Wel is waar, dat de Koninginne Gouvernante, een Decreet dezen aangaande ukgav/luidende woordelyk :
„ Dat de Damfters gewooniyke Regtplegmg ver, <nmd virerde, voorbehoudens't Appel an de Ho" vetmannen , oolc mogten zy de. Graanen in de „ naafte Maanden gewaiTen, koopen ende verkoo',' pen, dog niet uitvoeren , nog aan een uitvoerder „ verkoopen; van gelyken Boter, Kaafe, fpeck en H diergelyke, opkoopen, ende ter Winkel by kleine „ partyen uitflyten; maar het geene zy zo niet kon,, den kwyt worden, in Groningen ter Markt bren„ gen; Bier voor haar zeiven brouwen, maar niet ], by Vaaten nog ter Tap verkoopen ; Ambachts „ Winkelen hebben ende Maakfelen verkoopen ; „ Wyn en alle Uitheemfe Waaien te koopen, ver,', koopen, uitvoeren, ichipvaard oefenen; doch hiare, „ ende 't vreemde (daar of de Markt te Groningen „ voldaan was) voeren daar 'thun geliefde, zonder „ verhindering; Melkbeeften Aagten, en in't geheel, „ of door uitflyting verkoopen; Brood bakken tot ei„ gen gebruik of om te verkoopen, te Groningen „ als andere ter Merkt te ftaan; uitheemsch Bier „ koopen, uitvoeren, verkoopen, 't huis ende bui„ ten, dog niet ter Tap; Peerden,OfTen en Koejen „ weiden, koopen ende verkoopen, binnen de Om„ melanden; dog niet buiten de Ommelanden dry„ ven ende verkoopen, dan 'trecht der Groningers „ voldaan hebbende. (17)
Na
Ci7} Zie SCHOTANUS Friefche Hifi., 20. Boek $,67$.



C 16- )
Na dezen tyd, (onaangezien het hangend verfchil hier voren gemeld; wierden verfcheiden Jaren ^ goeden eendracht en harmonie, de Zaaken tufTchen de Stad en Ommelandan gedreeven: en de LandT»
lef mgeherUreHn °P of zo andere wt
A Choor van Ma"ini Kerk: ia de foede
verftundhouding tufTchen de Stad en OmmelLden was zo, dat de Gefchiedfchryvers van die tyd getuigen, datfe bevoorens nimmer tot die hoogte las geklommen; zo dat in die kalmte, de Stad en Om S & Sezaa'^ntlyk, op het verzoek van Carel de Vyfde, ,n het vriendelyke overgingen onder de Regeenng van Filips de Tweede, welk Hun door den Graav van Arenberg befwoer, dat hy: „ Aan t, Burgemeefteren en Raad , ge»eene BuL en In " PTZx,Cener V3n Groningen", voert allen^ Prelaa " S-'n In?°' Eiëen-Erfden en Ingezetenen " hrL M me ^ sl 1,0er «*befaoi>ren, zou
„ laten blyven en beholden, in alle hoere Gerech|ghe,d, Heerlykheid, Stadsrecht, Landtrecht,
Jvr^S ?hy0t ^ulS V3n de Galanden, dede IaJl S°ede ?armonie< ni« lM«er kunnende dragen, na tweedragt haakten, ten minnen in den Jare ,559: van Haar zyde de twist eerst begonnen, wanneer zy zich beklaagden by Filips da Tweede, onder anderen, meede over delaft dien zy
tt ™7egenS dc ^P'^ng. om i„ de Stad mec hun goederen ter Stapel te komen , en de procedures daar uit fpruitende. F r,*ï,r °P ^Koning Filips den Landvoogd Graav van Arenberg, om zo mogeiyk Partyen te vereemgen dan toen dit vrugteloos afliep/heeft
iz Hn,arPartyen geiaft« °p *6 Maa» 1560.
hun documenten van weerzyden te produceeren, in-
mid*



( *7 )
middels den Olderman van het Stapelrecht, willendé zyn Recht op de Breukvalligen voortzetten, wierd d-zelve gelast daar meede tot uitwys van zaaken, ftil te houden.
Dit had ten gevolge, dat die van Groningen zich beklaagden, over inbreük en verwyling van hunne Rechten, aan Margaryta Hartoginne van Parma te Brunei, welke daar op heeft gezonden Philippus Cobelius, die door zyr.e verftandige tulTchenkomsc h^eft uitgewerkt, dat beide Partyen in zekere hoofdpunten zyn over een gekoomen, tot dat by een volleediger onderzoek van zaaken, er een eindelyke uitfpraak, over zou zyn gevallen, deze provifioneele conventie is getekend den 4 & $den Aug 1564 (18)
Met deze overeenkomst, en de daar in bepaalde Condkien, waren de Heeren van de Ommelanden maar een zeer korten tyd te vreeden, en vervoegden zich op nieuws, met Hun bezwaaren by den Hertog van Alba, welk op den 7 Aug. 1571 daar over een decreet heeft afgegeven. (10)
Dan dit Decreet, wierd ook door de Ommelanders in den wind geflaagen; daar na de Groningers meede aan de zyde der Staten zynde overgegaan, en Uit naam der Generaale Staaten, de Heer Jurge de Lalain, Graave van Rennenberg, lot Gouverneur hebbende ontfmgen , fcheenen die van de Ommelanden de kans fchoon te zyn, om van de confufie der tyden , en Staats - omwentelingen gebruik te maken, en nu haar vermeend voordeel te bej gen; althans in den Jaare 1576. of zo andere willen in den Jaare 1577. konden de Heeren van de Ommelanden refolveren, het laatfte verbond op B te
(18) Zie bylage No, 7, (19; hem No, 8,



( 18 )
te leggen, " Suftfnerende herfteïd te zyn, in haare „ nacuunyke Vryheid, waar van zy vo<->rgaaver>, be„ voo-ens iets vrywillig aan Groningen te hebben af„ geilaan, in tyden welke nu waartn vrrloopen , „ weigerende gevolgelyk, met de Stads Regeering „ Landsdagen, of Staatsvergaderingen te houden.
Is het niet myn Vriend! als of deze demarches in onze dagen tot een model hebben verftrekt, ar.n jonkeren, Hovelingen en Eigen Erfden van de Ommelanden tot de bewuste conclufie der Vetbonds-ontflaging?
Na het gebeurde boven gemeld, heeft den Gouverneur Rennenberg ter bylegging van de verfchillen tuflehen Stad en Lande, over hec Stapelrecht, al ras een Landsdag ui'gefchrcven tegens den ïflen Nov. 1577.
Dan, of die van de Ommelanden, op dien Landsdag te fterk hebben gefproken, dan of die van de Stad vermeenden haar Party te kunnen dwingen, althans daar gebeurde een zaak, welke alzo niet behoorde; men nam de Ommelander Heeren welke ten Landsdage waren gekoomen, ten ger.aüe van 24, met Hunnen Sindicus in de Stad gevangen , welke gebeurtenis het goede gevolg dat men van deze byeenkomst verwagte, geheel ve.ydelde, en de Stad en Ommelanden in een groote vyandfclnp en onrust bragt, welk van dag tot dag grooter wordende, zo is door Prins Willem de Eer/Ie, en de algemeene Staaten gezonden, Philips Marnix en de Secretaris van Staal, Silius, om de Pariyen te vereenigen; dan deze zonder vrucht werkerde, en de Ommelanders onder Bartelt hntens Krygsvolk aanwervende, heeft dit ten gevolge gehad, dat door Party?n Gezanten zyn gezonden aan den Airts Hertog Mattbeas, door welke met de Staaten en Prins
Wil-



( 19 )
V"v»m de Eerfte te Antwerpen vergaderd, op deti r0 Hy 1578 eenige hoofdpoin&en zyn vastgefteld, r;ao by welke de Groningers onder anderen, beve t m wierden in het bezit van hun Oud Recht vn Stapel, zo als zy tot aan het Jaar 1571 gehad h i ien. en dac tot zo lang als het nader en finaal zou zyn gedécideërt (21)
Ik wd U hier by doen opmerken, dat zelvs in ty ien van vee! minder beschaafdheid als tegenswoordig, die van de Ommelanden in plaats van pogingen' te ^oen om zich zelvs een vermeend recht te verd haffen, verkoozeri te fubmitteren aan de uitfp^a.k en tufllhenkomst van de Generaale Staateri en den Stadhouder.
Het volgende Jaar 1579 die van de Ommelanden de nadere Unie van Utrecht hebbende geteekend, en die van de Stad, vooral na de trouwlooze afval van Rennenberg, geheel wederom aan de Spaanfche zyde zynde geraakt; bleev de finaale afdoening van deze zaak geheel agrer, ook had de opgemelde pro^ifioneele voorzieninge om dezelve reden, zeer weinig effect; en van deze tyd af, tot de Reduftie van Groningen ih den Jare 1594 waren de Stad en de Orrimelanden ieder onder Hun bezondere Heeren en Geallieerden, in een gedurige twist en oorlog.
Geduurende dien tyd, zogten beide Partyen hunne Rechten en Privilegiën te verzeekeren, die van dé Stad, verzogten een Octrooi na hun begeerte, betrekkelvk de Staats gemeenfcbap en andere Zaaken,èerft by den Hertog van Parma provifioneel, en daar na door een Deputatie uit de R.egeering, by den Koning van Spanjen zelve, welk op dien tyd B 2 zeef
(50) Zie UBBO EMMIUS de agro frifio pag. 166, (21) Idem pag. 170.



C 20 )
veel mer de Groningers op hebbende, als zynde nog de een-ge Stad in dezen Oort, welk Hy in 'cbezit hadde; aan Hun dan ook verleende het groot Oéhooi in den Jare ,582: (oa) hier in vind gy niet alleen, het recht van Stapel g,lyk van ouds geconformeert, van Inlandfche Produden ip de Ommelanden vallende, maar ook van Uitlandfche Produft,n, welke van buiten waren aangebragt, zo du in de Ommelanden geen Lastbreeking mogr gefchieden, maar alles van en an de Stad, moest worden in en uitgevoerd &c. °
Die van de Ommelanden integendeel, zogten hun heul by den Hertog van Ar.jou, namen dezelve voor hun Stadhouder, Gouverneur of Prince aan, fwooren hem trouwe, en maakten met dezelve en Tractaat (23) waar by zy zich een totale fcheurmg met de fetad verzeekerden, ook bedongen en verkreegen zy toeziage, om by hun Rechten, Privilegiën en oude herkoomen gemainnneert re worden , fzekerlyk na de uitlegginge van Mynheeren van de Ommelanden).
Ik geev U van du Contract, nog van het Octrooi van Ibtitps, geen extracten, eensdeels om dat Partyen daar tegen over en weer, hebben gedoleertanderdeels om dat zy zonder concurrentie en meede' weeren van Partyen zyn gegeven; waarom ik hier uk ook met zal argumenteren , om dus allen flhyn wpg re nemen, als of het Stapelrecht op overheerfching of zwakke gronden zou zyn gevestigd ; Het opgemelde Tractaat der Ommelanden'raakte in den Jare 1583. reeds in duigen, aangezien de
Om-
(22; Zie ALTING Paarlen en Pylaaren van Groning., eerfte deel 3 Cap, pag. 58. * '
(23) Idem pag, 74.



( ftl )
Ommelanden toen hun nieuwen Heer verlieten; en offchoon de Stad veel op had met hun verkreegen Oétrooi, alzo zy zich verbeelden daar by zeer bevoorrecht te zyn, zo hadden zy echter wegens de verwarde tyden en z:ken, geen vermoogen om die van de OmnHandèn te doen fubmitteren, want die de Koning Philips reeds hebbende afgefwooren , ohedieerden dus niet aan zyne beveelen, waarom dit Oél-ooi, voor die van de Stad zeer luttel effecT; ior-
tC rhar na Prins Maurits op last der Staaten Groningen belegerende , en de Stad door een langduurend BMeg genoodzaakt zynde te Capituleren, 'twelk gefcbiede op den 23 ]uly 1594- by Contract van Reductie tot de Unie van Utrecht; ingevolge voorwaarden en verdrag dat Groningen zich aan der Staaten zyde zoude begeeven.
Art. 3. B houdende alle hare Rechten en Privilegiën, liberteiten en vryheden.
Art. 4. Item, dat Stad en Ommelanden, in 't compareren en (tem hebben ter Generaliteit, met al het gpen daar aan zil dependeren, zich zullen reguleren na het geen by de Heeren Generale Staaten, met goede kennis van Zaken gedecideert of verklaard zou worden.
Art. 5. Dat het verfchil der Srad met de Ommelanden gereezen, of norr mogte ryzen, zoude gerefereerd worden, ter uitfprake der Generaale Staaten , of derzelver Gecommitteerden
In dit Contract word veronderfield, dat de Stad en Ommelanden een Corpus en Provintie zouden uitmaken; ook hebben de Ommelanden (reeds bevoorens tot het Corpus der Unie toegctreeden,) zich deze vereeniging laten welgevallen, want dit conB 3 fleert



( 22 )
freerc duidelyk, uit Hun fubmiffie, aan het oordeel «der Generaale Staaten.
Ten gevolge van deze Capitulatie, zonden de Generaale Staaten als Hun Geco 1 muteerden na Groningen Elberto Leonino Canfelier van Gelderland, Sebaftiaan van Loozen Riadsheer in den Hoogen Raad van Holland, en Joban Witten Burgemeefter der Stad Campen, om met en benevens Wilhelm Lodewyk, Grave tho Naffbu, Stadhouder van Vriesland, Stad en Ommelanden, t'zamen te beraam-n een vasten voet van Staats of Provintiale Regeering over de Stad en Ommelanden; welk ook na dat nxiederzydfche Partyen zich plegtig hadden gefuhmïtteert, den 17 Febr. 1595 een uitfpraak deden, waar van de eerfte woorden zyn: In den eérjlen . zal Staa) en Ommelanden van Groningen, ten Eeuwigen dage, voor een Provintie en Corpus geholden 'worden &c. dan deze uitfpraak is by de volgende fenrentie van den Jare 1597 wederom ingetrokken; r.ok was by deze uitfpraak niet gedecideert de verfchillen over de Kamer van Juftitie, item van de Stapel en Brouwery; dewyï dezelve met minder zwarigheid uitgefteld konden worden, waarom de Commiflariffen dezelve refereerden aan de Rechterlyke uitfpraak van de Staaten Generaal, alleenlyk ftelden zy provifiopeel order, na welken de Stapel en Brouweryen gereguleerd zouden worden, geduurende het rechtsgeding.
Offchoon nu wel beide Partyen beloovd hadden zich te zullen fubmitreeren, en by de uitfpraak van ComroifFarifTen te blyven, nogtans zogeen die van de Ommelanden zich daar van te onttrekken, en bragfen het met nieuwe klagten (niet tegeriftaande Stads fxcepde) zo ver, datze wierden in reductie by H. f|, Mog. omfengcn, welke Negen Richters uit alle
de.



( n )
de Provintiert committeerden, om na genoome kennis van zaken, en exa i inatie der verbaakn van Partven, alle d herenten te vereff nen, en daar over tin-He fententie te geven, 'i Welk ook door dezelve is uitgevoerd, volgens finale uitfpraak of fententie in dato 'sGravenhage den ai Jan. 1597. (24) by welke fententie , dat geen , welk by de voonge ukfpra .k alleen was gelteld , dat Stad en Lande voortaan een Provintie zou uitm.ken, nu nader wierd bepadd, en de Gronden gekgd, tot een Provintiale tWeering, zo als dezelve inkomftig zou, en ook werkdyk is geefLftueert , ook wierd hier by op een vasten voet, het Stapelrecht gereguleerd en geintroduceert.
D?.e D fioitive fententie behaagde aan geene van beide Partyen ; d»e van de Stad vermeenden dat hier by geen genoegzaame refkcTe was genoomen, op het groote Oétrooi van Philips de tweede hier vo^en gemeld, krvgende by deze fentemie alleen den Siapèl van Goederen in de Ommelanden vallende, dair zy meenden uit hoovde van dit Octrooi, dat hun ook competeerde, den Mapei van uithecmfche goederen, welke van buiten in de Ommelanden ftondén ingevoerd te worden.
Die van de Ommelanden fourneerden deze uitfpraak voor haar te vernederend te zyn, om dat zy nier op zich zeiven. een Provintie in de Unie trogten uitmaken, maar flegts met de Stad gecombineert zich moesten vergenoegen, daar by nog her tweede Lid, en aan de Stad het voorfchryver, zuren, zeegelen, en (temmen was toegevoegd: dit gav aanleiding dat het al ras viel in de termen van die in het ïqarticul bepaalde weg van redres in gevalle van beB 4 zwaar,
(24) Zie bylage No. 9,



C U )
jwur, narnelyk indien Partyen zich „iet kenden dudbe, antwoord, replique en aopl que trach Jn £
«WST*ore' * «2&
Dan, om zich na inhoud dezer q fenrenrien in a les te gedragen, vond nog a] van wederzyd „'e ? n:ge tegenkanting, waarom H. H Moe Tor cl committeerden in den w t*Jt g;t ge" G^ar-h a„L r J l6o°- mec Hun Hoog Oezach, deze 3 fententien. op den loden A0T\\ nadat de Raadsklok had eeluid ™„ '° .*Pnl> V n„„A„' u- „ jteiuij van de pune van t Raadhuis h.er te Groningen deeden publiceer» Ta "? PlaC^at of Mandemew Penaal inhou-
dfïf A-Strfen 60 P0enen d00r H. H Mog op de mfraftien der voorfz. fententien gefield. (»6) ?
Op deze tyd na my voorkoomt, fchynen die van de Ommelanden wel geneegen , en die*™ de Snd
waren5 l^^TZ te tef »« hun vermeend Sc^n^^^T! de groot Oflrooi van Philips, dit heCl? om dat het zo plegdg in Groningen wierd «oobü ceert, te meer, daar het Placcaat pIS
pende
Cs5) Zie byfage N0, I9e (26) Idem, No. ii?



C 29 )
pende bewoordingen in zich bevat, voor die van Groningen.
In deze twee eerstgenoemde definitive fententien, en het daar op gevolgde Mandament Penaal, vinden wy den vasten grond en regel van het Stapelrecht, voor de Srad Groningen, tegens die van de Ommelanden volkomen gedefendeert, want zy toen np rm er dan een tyd , by uitvoerige verharden, Hun defencialen hebben ingebragt, en hun weeren, zo veel die konden gelden, hebben doen werken, en het blykt uit deze fententien zo by herhaaling gegeven, dar Hun H, Mog. (fehoon de Stad by Capitulatie gewonnen, en de Ommelanden vrywillig tot de Unie waren Toegetreden) echter het Recht der Stapel, als een de Stad competeerend recht, hebben to^geweezen, gearrefteért en gepronuncieert, om ten Eeuwigen dage tufTchen Stad en Ommelanden, tot een Wet te dienen, met verbod van allen tegenfp'aak. Gy ziet myn Vriend ! dat die van de Ommelanden (Lhoon toen reeds het Stapelrecht meer dan 150 Jaar. aanweezig w.s geweeft) niet in ftaat zyn geweeft, H. II Mog., een denkbeeld van een cndraaglyk Juk, te konnen geven,
Het Proces, tufTchen de Stad en Appingadam op pag. 14. gemeld, welk in 1541 was geinftiteeert, over h?t S apelrecht en Brouweryen wierd te dezer tyd, door de Damfters by Requeft Civiel, gebragt ter fubmisfie en uitfpraak van H. H. Mog., endaar op door dezelve finaal gedisponeerd, in dato den 4 Decemb. 1610. (27) dan op deze fententie, fchynd de Stad het de Damfters eenigzins laftig gemaakt te hebben, waarom d zelve nieuwe eisch tegens de Stad deden, by fchriftelyk Proces, waar op H H.
B 5 Mog.
[47] Zie Bylage No. ia,



( 26 )
Mog. deponeerden by uitfpraak van den <xden Tulv 16.5 f28). J 3 3
Hi r by diend gy op te merken, dat het recht van Apping^m, daar in van dat van G;oningen verfchild, dat de goederen in de Ommebnden valhn'e te Apping-dam Mogen, maar (buiten deze exceptie) te Groningen Moeten ter Stapel gebragt worden, ok dat de eerfte geen recheige, maar de laafte alle recherge compeieerc.
Die van de Stad, hebben myns weetens, zich zedert dien tyd, getrouw aan óeie uitfpraaken gefubmitreert, en nimmer eenige artentaat gedaan, om hun recht verder als deze Rntentien re extenderen, ook weu ik niet, darze mer Appingadam later daar over m yerfchij zyn geweeft: en ook h bb.n die van de Ommeland.-n zich daar tegens, niet rechrftre k«. verzet, maar dikwyls toegelaaten, dat h ar Ing zerenen dit recht, welk de'Srad competeert, E'ufoir zogren te maaken, door inbreuken, koopen en uitvoeren, of voorkoopen in de Ommelanden te dof»n, en langs allerlei midleien en finelTe wegen, den Olderman zyn Procedures moei yk te maken, en dus tentamen gedaan, of men dit zo rnerkHyk prerogaryv derS:ad, niet zou kunnen in (Lap en emdelyk ftervend rcnaken.
Da Regeering der Stad, heeft daarom verfcheide maal , dit Recht als uit den ftiap wederom moeten opwekken, en hun Ed. Mog hebben by onze leevtyd in den Jue 1750 & 1774. zo als gy w^et [en welke ftukken ik vertrouw dat gy bezit] getoond, datza wel aan den eenen kant het Stadsrecht zogten te maintineren; maar ook aan den anderen kant, [behoudens hun recht] wei alle faciliteit omtrent
dit
(28) Zie bylage No. 13.



( 27 )
dit punft, met betrekking tot de Ingezeetenen der Ommelanden, wilden gebruiken, en alen bezwaar van het executeren van den Stapel wilden menageren en hier ter Steede alle commoditeit, en navver ter bekooraing van den hoogften verkoop prys, aan de Ingezeetenen der Ommelanden, te doen toe-
koomen. . ,
Ik concludere uit het bygebragte, en gezegde Primo, Dat dit Recht van Stapel aan de Stad competeert, niet van voor twee Eeuwen, maar van oud* her, en van zulke tyden, waar van geen gedenkfchriften voor handen meer zyn.
Secundo, Dat dit Recht, niet by overheerfching is verkreegen, maar ingevolge goede dugtige en wel befchreven Verbonden en Contraéten.
Tertio, Dat die van de Ommelanden nog, en wel ingevolge de Decifien van H. H. Mog. ten eeuwigen dage, daar aan verbonden zyn; want de Ommelanden, en de Stad, hebben na de Reductie en in de vorige Eeuw, niet getwyfeld aan de luperiorireit van H. H. Mog. in Staatsverfchillen tufTchen de beide Leden; dit tonen die menigvuldige fententien, welk by H. H. Mog. zyn gevallen zedert de Reduftie, zo tufTchen de Stad en Ommelanden, als meede tuffchen de Stad en Dldambte, ook tuflehen de Ommelanden onderling. (29)
ln
(20) Als daar zyn van , 1603 janr. 12, 13, 14- Ommelanden tegen de btad
en de Stad tegen Ommelanden. 16IS July 20. Ommelanden tegen de Stad. 1615 Juny27- Stad tegen de Ommelanden.
Dec, 19. Dito dito. Ï640 July 24. Ommelanden tegen de Stad. 1645 Jan, 23. Stad tegen de Ommelanden,
30. Dito dito. . _
3 1645



( 28 )
In deze Eeuw, hebben de beide Leden van Staat. hun differenten sneer onderling, in het minnelyke gereguleerd ; en dus minder hun toe.lugt genomen tot de Decifien van H. H. Mog.
Quarto, Ten laatften concludeer ik, dat de Heeren van de Ommelanden in her geheel niet bevoegd zyn ter oorzaak van een different datze met de Stad hebben, en waar over zy fatisfaftie vragen, lnhasreerende den invloed van Hun Hoog Mog tot verkryging van dien, (30) intuffehen niet gerechtigd zyn, om zo op eigen vermeend gez-ch, zich zeiven recht te verfchaffen, met een prerogatyv van de Stad verbeurd te verklaaren, welk met de zaak in quefty, in geen verband ter Waereld ftaat.
Ik had verwagt dat de Heeren van de Ommelanden (ten mmften Hun Geleerden en door fchrande.
ren Syndicus) deze zaak, eerft eens in vergelyking zouden gebragt hebben, met het gebeurde in den Jare
u w"™3 Febr-' en diens gevo'gen, wanneer Hun fcd. Mog. zich insgelyks door die van de Stad
be-
1645 Febr. 15. Ommelanden tegen de Stad.
April 26. Verklaring over de Hoovdmans Kamer.
1647 July 16. Stad tegen de Ommelanden.
Sept. 10. Dito dito. 1647 Aug. 7. Srad tegen de Ommelanden. r Idem Ommelanden tegen de Stad. Stad tegen den Oldambte. < a ■, ,en 'c 0lda!nbt tegen de Stad. 1659 April 19. tOldambt tegen de Ommelanden. 1663 hebr. 2a. over de onderlinge Differenten in de Ommelanden en het Reglement & Ampliatie.
(30) Zie de Briev van de Ommelanden in dato Sept. 1787. aanH H, Mog. v 11



( >9 )
beleedigd vonden, en fatisfaftie vraagden, de Lands* dagen opbraken, en een Regeering op zich zeiven aanvaarden, na het Staatfche zweemende; waar over Hun Hoog Mog. door derzelver Gecommitteerden oordeelden in dato den 26 Febr. 1645. den 16 July en 10 Sept. 1647. in welk laatfte uitfpraak, overeer-komftig het geen by de fundatie der Provintie in de definitive fententien voorgemeld, was vastgefteld , men deze aanmerkelyke parngraav vind: „ Dat voorts nog het een, nog het ander Lid, om ee", nigerlei oorzaake vermag de Regeering te fluiten, '* of eenige feparate Regeering aan te vangen, veel " min eenige acten na Staatfche of feparate Regee" ring fmaakende te pafieren." In hoe ver nu i die van de Ommelanden zich hier na reguleeren, geev ik U in bedenking.
Ik meen hier meede aan U verzoek voldaan te hebben, en het Recht van Stapel, welk de Stad Groningen competeert, te hebben voldongen; als gegrond op door wederzydfche Partyen in 't vriendeiyke gemaakte Contracten beveiligd, door uitfpraken van de onpartydigfte en Hooglte Richters van onze Republyq.
Dan, indien dit opgegevene niet genoeg mogt zyn, om het denkbeeld van een ondraaglyk Juk uit U Hare te verbannen, zo wil ik wel (fchraagc anders God myn zwakke Levenskragten) en tyd en Ln-t my zulks toelaten; tot meerder voldoening van Uwen pryswaardigen weetlust; in een volgende aan U trachren te toonen, de M'astfcbappelyke rechtheid en het weevkerijj belang der 'ngezeetenen, zo van Stad als Ommelanden, dat zy hebben by het imimïneeren en in ftand houden, van bet Stapel* recht, terwyl ik dan teeverts gelegenhp'd zal hebbes, om eenige tegenwerpingen te beantwoorden.
Ik



( 3° )
Ik ben
MYN WAARDE VRIEND!
U Heilwenfchende Dienaar & Vriend,
Le M A R C H A N B.
Groningen den 8 Nov. 1787.
BYLAGE No. t.
\_Zie IDSINGA Staatsrecht 2de deel pag. 354].
Wy Hajo und Bole Ripperda Hoeftlingen té Farmzum , an de eene zydt, und wy Borgemeefteren unde Raadt der Stadt van Gronnigen an de ander zydc, becennen unde betuigen mit desfen openen breeve, dat wy met malcander vruent]yk unde wal fint verlyket unt verfuendt van fodaene zaaken als hyr na befchreven fint, als by nament van Wilhelm Wicheringe doedtflage unde van fchade den burger ofter inwoner der Stadt voorfz, van ons Hajen und Bolen ofr van onzer boeren ofter underfaten geleden moegten hebben, unde voert van allen anderen punten, unde faicken de tuflehen uns voer deflen breeve fint geweft, in manieren und vorwerdea hyr nae gefchreven, in den eerften hebben wy
Hajo



C 31 )
Hn]o ende Bole voorfz. den Borgemeefleren undé Raadt voorlz belouet
[Omiffis aliis et inter medüs] Voert* meer Itaen wv Hajo unde Bole voorfz. to, den Stapel van allerley Copenfctp de toe Groningen gelegbt is, und hebben gslouet, dm van Groningen vorderlic unde behulpigh dair in toe weefen unde nicht hinderlick.
Unde daer to fall hebben de Stadt, vyfhundert Ryns Gis. up desfe dre terminen, als to fint Marten naestkomende, in den Winter een derdendeel dèr voorfz. fumme, unde ter upfer Vrouwen dagh purificationes dar naefrkomende den ander derdendeel, und a<jht daghe voor f Pieters daghe Cath-dram den lellen derdendeel, und van duffen alii ghe geelde . foei n wy Haje und BJe voorfz , und Haicke Ailardes uit gheeven und betaelen de eene heifte, und de ander heifte de veer buerfi happen unde andere unfe unJerfaeten, unde wanneer duffe betalinge gefcheet foo fa!l uns de Stade toe elcen gheeven q:iittancien bi dat geldt, als fick dat behoeren « fa!; hyr meede fuldt weefen undt is, een ireede vaste fuene, tufTchen uns un beyden fyden voorfz und dair lullen weefen und zin meede in vry und quit gefco den, wy Hajo und Bokn Ripper da voorfz. und alle unie buiren und underfaeren, by nament Haicke Ailardes voorfz. und voert all de gheene de bedacht ofe befchuldigt fint geweil , rret falighen Wilbelms voorfz. doedt, und alle anfpreke de de Stade muchte vorder hebben up uns Hajen und Balen voorfz. of unfer bueren und underfaten vor desfen daghe gehadc, hyr urn oock niet te ha:en te rnyden, noch te reeden in jenighe tokomende tiden, in oircunde foe heb ic Haje voerfz. vor mi und vor Bole voerfz. mynen Soene, myn Segel an dcfTcn
breeve



C 3* 3
breeve gehanghen , und umme de merder vènênifrè foe hebben wi Haje und Bole voerfz gebeeden Heren Snnevan Steeringbe Cureer to Farmium, unde Unntken Snelghers to den Dam houetlinch, dellen breet meede vor uns tho befeegelen, unde wy Sei* neCureet,md Onneken Snelghers hoeftling voerfz. hebben unfe fegelen an duffen breef gehmghen umme beide wille Hajens und Bolens voerfz. daer u.ng Haje und Bole voerfz. alfoe an genueghet, gegeven ia den J.are uns Heeren MCCCCXXXIV cd Sc Lourentius avont. ' * '
BYLAGE No. 4.' {ZielDSINGA Staatsrecht adedeelpag. 403.]
Tn den name Godes,' Amen. -L wy Prelaten , gemeene Hoeftlingen en Gerr*ene Meene van den Halvampte, Mame, Middd. gerlande, Hunftngo Oifierampt, Fyveür.go IVelleramps, Fyvelinge Oefierampt, Dyuerdeswoh, Langevjolt, Hummerfe Landen, Borghemefleren Raed en Meene Meeme in Groningen, doen kundlick allen luden myc dtfTen openen breeve, dot wv omme nuttigheid, eendracht en faligheid onfes "meenen Vneslandes en der Stadt, myt malkanderen Ikffdyken ons hebben verdragen, begreepen en myt gantzen trouwe geloefc, enen fleeden vaften vrede myt malcander te holden, vry en veerdich myt malcmderen, vry en vriesch te befchermen , en dat een yewlyk fyn guet, herlicheid refcap en rechte, vrv en veerdich bruike.
[Omiflls aliis et inter mediis] Item fo en falmen geen koren utvoeren, anders dan dai van buten ouer Zee en Zand hier kom. t,
item



C 33 )
stem geen vreemd Bier en fal men tappen in desfen voorfz lande, to kope afft hebben, anders dan de prelaeten , hoefdingen ende guede manne felve in hoer eigen haus to drinken, item dat verbont fal duren itede en vaft Tyen Jaer langh, na datum des breves naeftcomende, en wel Hesfes verbondes ten* des der voorfz Jaarmalen niet langer en genoeget, die fal dat den anderen een Jaer lang te voren upfeggen mytten Stad offt lande zege Ie, en desfe vorfz. ardcuien en punten hebben wy malkanderen by trou en eren myt hande ende munde llede vast ende onverbroken geloeffet te holden, fund^r alle nrgelist, in orkonde der waerheid hebben wy Prelaten, Hoeftlingen, Rechter ende Gemeene Meente van Hunfinge, Fyvelinge Langewolt enHumerjche landen, onfe gemene landes Segelen, ende wy Borgemefteren en Raed der Stad Groningen onfen Stads Segell beneeden an deflèn brieff gehangen, gegeven in den jaer ons hrn duifent vier hundert drie en 't feventich, des vrydages na finte peters dach.
BYLAGE No. 3.
[Zie S. BENING A Cbronyk, p. 5a & 53.]
Jn der fchelinge tuffchen den Hartoge van Safen, Heer Alben genoemt, an de eene, ende van Gronriingen an de ander zyt, wefende in goeilyckheit hen gelecht, bededinget ende overgegeven op den m in Augufto van den voorgenoemde Heeren en Steden foenes Heeren voorgencemt in den Jare op den dach 1500.
(Omiffïs aliis et inter mediis) Des fullen de van Gronnigen dit na duiren tyd des Sequefters was, voor blyven in gebruik van C oe-



( 34 )
oeren Stapel gerecht marckten coopen, ver coopen, Brouwerye, foo (e voor defe lringe en onwille ^ foo lange tyd dat dezen contrarie niemant gedenket in den [elven Landen gehadc hebben , toe verftaen dat men g?ene Wear als Botter, Keefe, Peerden, Osfen, Koejen, en dergelyke Coopmanfch-.ppe, uit den Lande dan op den Stapel toe Gronningen nae older gewoonten verkoopen fal, mede dat men ook gein bier in den Lande by tapperen mate vercopen fal , anders dan Groninger bier in den tende daar gebrouwen, in generley wyfe toe verkoopen, doch hyr inne uitgezondert, de Hovelingen der Ommelanden, dewelke haer Eigene goeders by ern felven opgenomen en niet toegekoft, tot oeren fchoenften en beffen gebruicken moegen , ende des gelyken fullen fo, fullen oock de van de Damm insgelycke manieren uitgefondert biyven, foe da rib oere goederen, by era opgekoomen en niet toegekoft, tot oeren fchoenften en beften gebruickeri, en verkoopen moogen, in gelycker manieren woe boven gefch>even ftaat, voorts is bededinget dat de van den oldenampte duirende de tyd des Sequefters, uit den articul van den Stapelrechte gëfttiraeert fuilen weefen , toe verftaan datfe coopen ende vercoopen , brouwen, en anders fyns doen fullen nae oeren vryheeden, willen woe fy dat voor gebruicket hebben. Omijjis Cceteris
BYLAGE No. 4.
[Zie E. BENING A Hiftorie van Ooftvriesl.p. 464.]
\Y7"Y Edzard und Uko Gebroederen, Graven VV *ho Ooftfrieslant vor uns, unfer erven, und nakomelingen up der eene fyden, und wy Burge-
meeS'



c 35 )
'meeReren, Raad, und Gefcbwaren Meente, Bauwmei/teren und ander Gemeente der Stadt Gronin* gen, up de ander fyde, bekennen und doen kunde myc duffen apenen brieve, dat wy tho reddinghe und untfet'der voorfz. Stad Groningen mit malkanderen verdragen und overeengekomen fint, in forma, condyttien, manieren und articulen hier nae befchreeven.
[Omifjts alih et inter mediis'] Dar den Grave tho Ooltfriesiand nemandt tho laten frhal koren dat in den Umlanden gewaflèn is, uih den Lande tho voeren funder een jglick mach dat koren tho Groningen ofte tho den Damrae tho marekede brengen und verkopen, dat der burger und inwoner der Stadt Groningen goederen fchollen door de Ummelanden tho water und tho lande funder allen tollen und ungelt, gevoert mogen worden.
Dat de Grave van Oostfrieslant dat Groninger beer in den Umlanden na older gewoonte gaan laten fcholde.
Dat de Grave tho Oostfreeslant van dat Stapelrecht van de vette waer mit raede der van Groningen tho der Stadt und Meente beste, fo vuel ummer behoorlich fyn mach, behandelen und voegen wille.
[Omiffis Ca ter is]
BYLAGE No. 5.-
[Zie SCHOTANUS Brieven & documenten pag. $6.~}
"M Tet Tractaat, gemaakt by den Herrog van Gel-; JTjL rei metter Stad van Groeningen. Wy Kaerle , van der Genaeden Godcs, Hartoch C a van



( 3<S )
van Gelre en van Guylicks, ende Grave tot Zutphen, etc. doen kondt, als onzen lieven Raedr ende Getrouwen Willem van Oey, JYherfch.iIck, int Jaar van 1515 mith Burgemeefter en Kaedt, met Zwoerne Gemeente, Bouwmeefters ende Hoevelingen van der Gilden , met den gantfchen Gemeenten onzer Stade Groeningen, zeekere articulen ende voirwjerden op onze behaegen ende beliefieniflè verdraegen ende befloten heeft, in manieren hier na volgende (OmiJ/is aliis) Ook zullen ende wiHen wy onze Erfven ende nnecomelinghen die voorfchreven Stadt, Borgeren ende Inwoeners, beyden Geeftelyck ende Waerelyck laeten blyven, handtholden ende befchermen by hoeren olden Vryheiden, Privilegiën, Rechtingé, Sratuyten, Heercommen, goede gewoonten, markeden, lollen ende Opcoraften, oik d:e Gilden by haeren rcch:en, die hen van Burgemeifteren ende Rieden der vöirfchreven onfe Stadt, voirfchreven ende verfegelt zyn, fullen wy onfe Erfven ende naeco'melingen oick ghene beveftinghe in onfe Stadt , doen Bauwen noch leggen, dan een Vorftelyk ende Princen Muis ofte Hoff, dat ongeveftigt wezen ende blyven fal. 1
ües fal weder die voirfch-even onze Stadt, ons ende onfe Erven, ende naecomelinghen wyeken ende overgeven die Overheid ende Regieringe der Ommelanden, naementlyck van der Eemfen tot der Lauwerfchen, ende voirt fodaene Rechten, als totten van Oeflergoe ende Weflergoe hebben mach, uesgelycken opt Oldeampt, op Conditiën ende voervverden nae gefebreven, te weten, dat wy en onzen Ji.il ven, en ghene toecomende tyden gehengen fullen, dat onze Stadt en de Ommelanden gefcheiden zal werden, alfo dat de Ommelanden voerfchreven
gee-



( 37 )
geeren anderen Vorften ofce Heeren dan de voirfchreven onfe Stadt onderdanich is, ende tot eenen Heeren heeft, onderdarich weefen en tot eenen H eren hebben zullen.
(Omiffts alih~) Soo dan mede begrepen is, van den Stapelende Stap-l Rechten van allen Goederen, waere ende coopmanfchup, die in onfen Ommelanden velt ofte is hoe dat geleghen mach wefen ofte zyn moeten, zal die zelve°blvven in onfe Stadt Groeningen, ende nergent anders , als dat van oldes toe wefen
Pi ütrgelycken zoe dat verfproeken is, laeten wy ende onfe Erfven toe, dat men nae older gewoenthen anders geen Beer by qu?nen, croefen, canren ende dergelycken maa.en verkoopen lal moegen dan Groninger B:eren, zo dat van older geholden is.
(Omijïs cateris) BYLAGB N^. 6. [Zie SCHOTANUS Brieven en documenten p 108]
TruQ. ar gemaekt tuflehen de Keiferlyke Majefteit, und den van dor Stade Groeningen, und oca Omlanden,getracleert end overgekomen by den Welgeboren und Edelen Heeren Georgien Scöenck \ryheer tot Tauthenburg, Ridder van der Orden van der Golden Vlies, Stadtholder Generael der KeUerlvkj Majefteit etc, ,7 .
Kaerle, by der Gratie Godts Roemfchen Keyfer, alle tyd vermeerder desRycks, Coninck van German en etc. etc.
Alzo unlancks nae diverfchen ommumcauen tus-.
C 3 < lenen



C 38 )
fchen onfen Gecommitteerden und den Stad van Groeningen und den Umlanden, aldaer gehadt ende geholden, feker articulen overgedragen, geaccord.ert overgekomen getracleert zyn, in manieren hyr nae volgende. "
(Omiffis aliis) Voert fullen fyne Majefteyt und fyne Majefteits arven und naekoemelingen, die voorfchreven Stadt und Ummelanden laeten blyven , by hoer o'de doechdlyke privilegiën, fluiten und Landrechten", und oick by hoir landen und goederen bmr-i Und buiten dycks geleghen, gelyk fye dye van o< ks gehadt und doechdJyken gebruickt hebben, wal veritaende dat die Oldenampte, unde gerichte van Sej. werdt, feilen by dye voorfchreven Stadt Groni éeu blyven. . « "
(Omiffts Ca ter is) BYLAGE No. 7.
Uit UBBOEMMIUS pag. ,59, l6o. van de overeenkomli op den 4den en 5den Aug. 1564. ingegaan, is dit de hoovd-inhoud:
Dat omtrent het Koorn in de Omlanden gewasfen, en het Bier, dat geen zou (land èrvpen het welk vastgefteld was, by het verbond van pet Jaar 1482.
Dat zo wel Paarden als Beeflen binnen Groningen op de Markt te koop zouden moeten worden gebragt, de eerftgenoemde twee dagen, en de laastgenoemde een dag, des voordemiddags. Dat hier na het afdryven na elders zou vryftaan, onder voldoening van de gewoone tol. ga: geen Boter, Kaas, Spek, Suivel, Ofchuiden, '' 1 " ' '' " ' '"' • " ergens



C 39 )
ergens te koop zouden mogen geprefenteert worden of verkogt, als binnen Groningen. Dat het geen Vreemdeling zou vryftaan, van het bovengenoemde, het zy van de Levendige Haave, het zy vn de'andere Waaren. te Lande te kopen, dog dat het voor een ieder vry zou ftaan , dit te doen de Markt van Groningen, hy zy Burger, Landman, of Vreemdeling, en dat de uitvoer van het geko-te zou vry zyn, onder voldoening van de tol.
bat om de Koophandel te bevorderen , er meer openbare Marktdagen in de Stad zouden worden
visrfefteld- , , i
Dat van het Recht der Markt zouden zyn bevryd, Beesten van elders "te Lande gebragt, om te weiden.
Dat Koopminfchappen met Scheepen aangevoerd, befta-nde in Eeuwjaren, en w-Ike bederv onderheevig zvn, over al te Lande zoudeu mogen worden verkor Dop- dat Waaren welke duuren konden, van wat zoort ook, als Kooren, Arftrn, Boonen, gezouten Vi<ch, Houd, Steen, Kalk, Yzer, Kooien en diergelvke meer. in de eerfte s4 duren, niet zouden mogen worden verkopt, op dat de Burgers gele-genheid mogten hebben om op te komen dat hier na de Landman met de Burger, zo veel zou kunnen koopen, als tor. Huizes Nooddruft mogren benodigd zyn, en dat, zo er na andermaal s4 "ur te hebben gewagt, nog Waaren mogten zyn overgeMeeven, ook aan de flytérs te Lande, niet zou vérbooden zyn, dezelve te koopen, zo dat indien een Ommelander, ook na verloop van de eerfte 04 uuren uit het geen dat door Burgers mogt zyn mgekogt, tot Huizes Nooddruft mogt begeeren te koopen, de waare van de plaats nog niet zynde verbrast , onder voldoening van dezelve prys, waar ö ' C 4 vooï



( 4o )
voor de eerde aankoop was gefchied, dit oiet zou mogen worden geweigerd.
Dat de Landkooplieden zouden betaalen een tol of last, ten voordeele van het Land
Dat al ha geen door een Ommelander van buiten wierd mgevoerd, vry zou zyn van de Stapel. noemd ' by dMen niet exP^fleiyk ge
Eindelyk dat niemand door den Olderman op üed zou konnen morden gedreven, by d-n Richter, over de Koophandel gefield, zonder voorbande bewys, naar de Wetten voldoende, en dat ro dit en de Olderman en de Richter, zich me; Ecdè zouden verbinden.
BYLAGE No. §.
Uit UBBQ EMM1US de Agro Frifiae pag. zynde het Decreet van den Hertog van Alba tn dato den 7 Aug. 1571, waar van den zakelyk en inhoud, zover het S'apelrecbt betreft, bier op uit koomt;
"FVt Groningen geheel en ongefchonden , het recht van Stapel aan zich zou behouden en de Markt van Boter, Kaas, Beesten en Paarden en voorts van allerhande Koom; zonder dat het W' oorloofd zyn zou, daar van iets uit te voeren ren Zy het zelve een geheele voordemiddag, te koop zou hebben gefban. b P
Dat het geen Vreemdeling zou zvn geooiloovd, eenige Inheemfche of Uitheemfche Waren te Lande te koopen, of te verkoopen , maar wel in de fctad, dat het egter aan dezelve zou vryftaan, hec geen zelvs mogt hebban aangebragt, in de Havens
felve.



C 41 )
(y« , 0f digte by dezelve, m bet Schip te verkoopen , aan een ieder.
üat om alle bedrog voor te koomen, van de Goederen welk te Groningen ter Markt waren geweeft, door jemand daar toe geffeld, aantekening jtpu worden gehouden, en dat de Vaten Boter zoude^ worden gemerkt.
Dat in de Stads Waage, de gewigten egaal zouden zvn. , .. .
Dat ween Burger of Ommelander van de Negotie werk tnakende, gedurende de M-.anden May, JuKV July en Aug. zou vermoogen, Beeften of andere dingsn, om daar meede Winst te doen, m de Ommehnden te koopen. ,
Dat geduurende de overige tyd van t]aar, wel sndere Koopmanschappen, niet begreepen in het verbond van 't Jaar 1482. op alle plaatzen, zouden mogen worden'verkogt, zonder dat er egter Marktdagen zouden mogen ingefteld worden anders dan ra Groningen. .
Dat het een ieder zou zyn geoorloofd, tot huizes nooddruft, alles, en op alle tyden en plaatzen, vrye'yk te koopen.
Dat de overtreders, voor de eerfte reis aan de Olderman zouden betaalen 25, en de tweede reis 50 goudguldens, en vervolgens, met een arbitrale breuke worden geftrafc.
Dat een derde van de breuke. zou komen aan de Stad, een derde aan de Schatkist van den Koning, en een derde aan den Olderman.
Dat dezelve niemand op den Eed zou dryven, zonder te hebben halve probatïe, en dat zo hy iemand buiten dat zelve, in bet Gerichte mogte trekken, hy zou worden gecondemneert in de kosten. Dat hy, die zich voor den Rechtbank van Koop.
C 5 han.



( 4* )
handel, of van den Olderman , mogt vinden nepzwaan; zo het een Ommelander was, zou konnen appelleren aan de Hoofdmannen, zo hec een Burger was, aan den Raadt, ten zy hier omtrent, anders door den Koning mogt worden gedisponeerr.
Dat de Hoofdmannen en den Raadt, het proces kort zouden afdoen &c.
BYLAGE No. 9.
T^erfle defmitive vSententie, uit naam en van weeJ2j gen de Ed. Mog. H. Heeren Staaten Generaal , gepronuneieerr in 's Gravenhage, op den 21 jan. 1597. tufTchen Jonkeren, Hovelingen, EigenErfden en Folmagten, tuffcben de Eems en de Lauwers, requiranten ter eenre, en de Burgemeefteren en Raad, old en nieuw, fampt Taalmannen en Gezwoorene Meente der Stad Groningen, ger.quireerde ter andere zyde.
Op de differenten gereezen voor de Heeren Staaten Generaal van de Fhrcenigde Nederlanden, tusfchen Jonkeren , Hovelingen, EigenErvden en de Gedeputeerden uit de Carfpelen van de Ommelanden, tufTchen de Ëems en de Lauwers, ter eender; en de Stad Groningen ter andete zyde, zo in cas petifolr iU pofféffinr, ende ook in cis van redudie, die by dezelve Heren Staaten Generaal, gefield waren ter decifie van lh\n V.d. Gecommitteerde Raaden, om gerermineert te wordrn, zulks a!s na regte, dezelve Gecommitteerde met rype deliberatie van rade, doorgezien en ovcrwoogen hebbende, alle 'rgeene ter materie <'iem.'ndc was; doende Regt uit naam, en van wegen der voorz. Heeren Staaten Generaal.
[Omijis aliis et inter msdtis^
Art.



( 43 )
Art. 9.
V-Biedende dat het eene Lid, of iemand derzel«ei in hec particulier in al het geen voorfz. is, of L eejpge andere z.ken, de Stad of Ommelanden in ft gemeen rakende, niet en zal doen handelen, befloiten, gebieden of verbieden, of den name van Staaten gebruiken . feiten de gemeene Vergadering van de gezamentlyke Staaten: i o.
Vcrklaaren voords de Ingezeeteuen der Ommelanden vry te mogen bandelen, mer een Jeeelyk, ende niet allemande goederen, daar ende zo het hun gelieven zal.
11.
Öitgezejd, dat zv geen goederen of Waaren in de Ommelanden vallerde , of zynde, als Botter, 'Kaas , Paarden , Ojfen, Koor en ende diergelyke Koopmanfehappen, zuilen mogen verhandelen, ofte uitvoeren , zonder die eerft binnen de Stad Groningen ter Stapel te brengen.
ia.
Des zullen nogtans de voorz. Ingezeetenen , onder malkanderen mogen verhandelen, alle goederen en waaren, die zy tot nooddruft, en tot beflag, en bezittinge haars gebruik, begeeren te beheeren, zonder dat zy gehouden zullen zyn, dezelve ter Stapel te brengen.
En indien Partven niet konnen verdragen, in wat forma de voorfz. Stapel behoord gebruikt te worden, zullen haar differenten dies aangaande fummierlyk deduceren , om by Hun H. Mog. de Staaten Generaal daar op gedisponeerd te worden na behooren. 14.
Dat ook den Ingezeetenen van den Ommelanden
vry



( 44 )
vry zal (taan to Brouwen tot Huizes nooddruft ende behosv, zonder datze zullen mogen Brouwen om te verkoopen, of dat men by de Tapmaate, eenige ii'eren m den Ommelanden zal mogen uitflyten, als Groninger Bieren.
[Omifis Cateris}
BYLAGE No. 10.
Tweede definitive Sententie uit naam en van weegen de Ed. Mog. Heeren Staaten Generaal, gepronuntieert in 's Gravenhage op den 8 Maart 1599.
Alzo op de differenten en gefchil'en, ê>e voor de Heeren Staaten Generaal der Verenigde Nederlanden verrefen wiren gewee.fr, tuflcherT Jonkeren, Hoevelingen, Eigen-Er-oden, en Gedeputeerden van de Karfpelen der Ommelanden, tufTchen de Eems en de Lauwers, Requiianren rer eenre, en de Burgemeefieren ende Raadt der Stadt Groningen, gerequireerde ter ander zyden, by Sententie van de Raden uit elke Provincie, by dezelve Heeren Staaten Generaal, tor ukinge van dien ""ecommitteert in da:o den 21 Jan. 1597. onder anderen was verkaard, ende geordonneert, dat de Ingezee- tenen der Ommelanden, vry mogen handelen mee een Jegelyk, en met alderhande goederen, daar en zo het hen gelieven zoude , uitgezonderd dat zy geen goederen ofte Waaren in de Ommelanden vallende of zynde, als Beter, Kaes, Paarden, Osfen, Koorn , ende diergelyke Koopmanfchapptn, zouden mogen verhandelen of uitvoeren , zonder die eerft binnen de Stad Groningen ter Stapel te brengen, dies zouden nogcans de vooifz. Ingezeetenen



( 45 )
nen onder malkanderen mogen verhandelen , alle Goederen ende Waaren , die zy tot Huizes nooddruft ende tot beflag, ende bezettinge haars gebruiks, zouden begeeren te beheeren, zonder dat zy gehouden zouden zyn dezelve ter Stapel te brengen , ende indien Partyen niet en konden verdragen in wat forme de Stapel binnen de voorfz. Stadt Groningen behoorde gebruikt te worden, dat zy luiden haar differenten dies aangaande fommierlyk zouden deduceren, omme by den Heeren Staaten Generaal daar op gedisponeert te worden naer behoren , ende dat by den Heeren Staaten Generaal, door verfcheiden Haare Gecommitteerden tot meermalen te vergeefs gearbeid was geweeft, omme Partyen in 't gene voorfz. is, in vrintfchap te verdragen.
Zo hadden de voorfz. Jonkeren, Hovelingen,Eigen i rfden ende Gedeputeerden van de Carfpelen van de Ommelanden, tuffchen de Eems en de Lauwers, Requiranten ter eenre, ende Burgemeefieren ende Raad olt ende Nieuw, fampt Taaimans metie Gizwoorne Meente der Stad Groningen , gertquiceerdens ter andere zyden, dien volgenden aan de Heeren Staaten Generaal overgeleverd hare deductie, antwoorde, Replique eo duplique Stukken ende verificatien, ende eindeiyk by da Heeren Staaten Generaal, al 't zelve gefield zynde tot decifie van hare vooifz. E. Gecommitteerde Raaden, met rype deliberatien doorgezien ende overwoogen hebbende, alle 't gene ter materie dienende was, ende heeft mogen moveren : doende regt ende interpreterende de voorfz Sententie, uit den naam en van wegen den Heeren Staaten Generaal van de Pereenigde Nederlanden.
6 Art.



( 46 )
Art, u *
Verklaaren dat alle goederen, Waaren endeKoopmanfchappen, hoedanig ende van wat conditiën die zouden mogen vveezen, geen uifgezonderd , van 'buiten in de Ommelanden ingebragt ofte ingekoomen, niet tegenflaande dezelve als dan daar zyn otre bevonden wordende, fullen (taan ter vrye handelinge, zonder de Stapel in eeniger manieren fuhjeét te wezen, uitgezeid alleen dat Paarden, voelens, Ojjen en Koe jen van buiten ingebragt, en aldaar den tvd van 3 Maanden of langer gevoedet of geweidec zynde, gehouden zullen word:n voor Goederen in de Ommelanden vallende, en over zulks den Stapel fubjecl zullen zyn.
Ende van de Goederen ende Koopmanfchippen in den Ommelanden vallende, en zuilen g^en onder den Stapel fuhjeét zyn, dan Boter, Kaes, Paarden, voelens, Osfen , Koejen ende Kooren, als Tarwe, Rogge, Gerfie, Haver, Boekweit en de geen andere goederen of gewas.
3- v Van welke Stapelgoederen in den Ommelanden geen voorkoop gedaan zal mogen worden, aleer dezelve binnen Groningen ter Stapel gebragt zuller. zyn geweest.
4-
Behoudens dat onder c koopen tot Huizes nooddruft meede toegelaaten wordt , den Vleeschbouwers, Backers, Vettewaiers, ende anderen die in den Ommelanden Winkel ofte Venfterreeringe zvn doende, zo veel Botter, Kaze, Offen. Koeien ende Koorens in de Ommelanden te mogen inkoopen, als zy tor haar neeringe zullen van noode hebben* omme ter fkece in de Ommelanden te gebruiken



( 47 )
O' »
Zonder dat nogtans den Ingezeetenen v;n deri Ommelanden, zyn goederen verkoopende, uit zjake van voorkoop, agrerhaald of gebreukt zal mogen worden , ten vvaare hy bevonden word eenige goederen , (den Stapel fubjedt zynde) verkogt te hebben, aan den geenen die hy wift eenen Vreemdeling, dat is, geen Burger ofte Ingezeetenen der Stad Groningen ofte van de Ommelanden, te wezen.
16.
Ende dat middelertyd by provifie en tot dat anders zal zyn geordoneert, de Stapelgoederen, boven gefpecificeert eenen geheelen voordemiddage (den tyd te rekenen van de uure dat men gewoon is, de Markt aan te vangen, rot den Middage toe) binnen Groningen Markt gehouden hebbende, zullen volftaan, en daar na vry verhandeld, verkogt en vervoerd mogen worden, tot des eigenaars gelieven, en dat aan alle Perzoonen, 't zy Vreemdeling, Berger of Ommelander zonder eenige onderfcheid, en-, de zonder eenige verhinderinge ofte belaflinge, behoudens alleen dat de geene die dezelve goederen buiten 'sLands wiide uitvoeren, gehouden zal weezen te betaalen het Stapelrecht.
t7t
De Stapelgoederen die zulks als voorfz. is, ter Stapel geweeft zullen zyn, zullen by eenen Perzoon, by den Gerequireerden daar toe te committeren, pertinentelyk geregiftreert, geteekend ende gemerkt, ofte een fedulle daar van, 'aan den Eigenaar gegeven worden, zonder dat den Eigenaar uit oorzaake van dien, iets zal moeten geven, maar zal volüaan, mids becaalende alleen het Staapelrecht.
18.



( 4S )
i3.
Dat die van de Ommelanden, eenig Koorn ofte Graanen in Schepen ofte Schuiten ter merkt brengende, 't zelve uit die Scheepen ofte Schuiten zul» len mogen verkoopen, zonder dat zy gehouden zullen zyn, 't zelve op de merkt te moeten opvoeren, 19.
Dat de Gerequireerden voor Stapelrecht zullen ontfangen, van eene ton Boter 4 ft. Brabands, voor een maerfchap fuivels 6 ft., voor een Paard van 3 Jaaren en daar en boven 4 ft. en van alle andere Stapelgoederen zo veel als men in den Jare 1571 ende daar te vooren, daar van gewoon was te betaalen, ende niet meer, en zullen ook de Gerequireerdens geen toll op de inkoomende Scheepen , nog geenderhinde andere nieuwe tollen mogen opzetten of ontfangen, nog ook geen hoger tollen ofte waaggelden mogen genieten, dan zy in den zeiven Jare 1571 ende daar te vorens ontfangen hebben gehadt.
20.
Dat 't opzigt van de Waage zal wezen by den Gerequireerdens, die fchuldig zullen zyn voor de oprechtheid van dien te verantwoorden.
21.
Indien niet te min eènige Ingezeetenen van de Ommelanden over de wichren, Waagmeesteren ofte Dienaars klagtig vallen, zullen de Requiranten door hare Gedeputeerden vrye toegang hebben om die te mogen bezichtigen, ende de gebreeken van dien te ontdekken, daar ende zulks behooren zal. 22.
Indien den Olderman Jemanden betrekt, zonder voorgaande halve volle probatie , den rechten genoeg zynde, en zal zyn Party toe Eede niet mogen dringen. 23.



( 49 I
23'
Ban zal de beklaagde, zonder hem by Eede te bntlasten, geabfolveert, ende den Olderman in de kosten gecondemneert worden, ende zal daar en doven ook arbitrailyk worden gecorrigeert, indien hy bevonden word merkelyk geexcedeert te hebben. 24.
Dies zal voor halve volle probarie gehouden worden een geloofwaardige getuige deponerende affirmativë onder Eede, met volkomen rede van wetenfchap, tuids nogtans, dat de Olderman, Dienaars, Aanbrengers ende Denunciateurs onder zynen Dienst Plande, niet en zullen ontfangen worden, indezen voor geloofwaardige Perzoonen.
25.
Dat deri Olderman ende Gildrechte , over den Ommelanden ende Ingezetenen van dien, hem geen Gezach ofte 'udicature en zulle» onderwinden , anders d'n 'tp-eene t'hunner kennisfe is behoorende, ende 't zeive excederende, zal den Olderman daac over (laan, voor Stadholder ende Hoofdmannen. 26.
Dat den Olderman, iri zaken (taande ter kenniüè van r"n Gildrechte, voor den zeiven Gildrechte niemanden uit den Ommelanden en zal mogen betrekken, ofte dagvaarden, dan by mandate van LieutCi nand en Hoofdmannen.
27.
Dat de Ingezeetenen van de Ommelanden ende Vreemdelingen , hen by Sententie van den Gildrechte bezwaard vindende, daar vah Zullen mogen appelleren aan Stadholder en Hoofdmannen; ende de Burgers ende ingezeetenen aan Burgemeesteren en Raadt der Stadt Groningen, die in al zulke zaken, fommierlyk en zonder flgure van Procédé, zullen D Pr°-



C 50 )
procederen ende recht doen, zulks zy in goede billikheid zullen «inden te behooren, ende referveren de kosten ten uiteinde toe, van de zake.
Aldus gedaan by Andries Hejjels, eerfte Raad van Braband, uit Braband, Geroert Voet, Raad van Gelderland, uit dezelve Provituie, Leonardt Cafenbroot , Raad Ordinaris 's Hofs van Holland , uit Vlaanderen, uit Holland Francbois Vrank, uit Zeelandt, Pieter de Hinojofa, beide Raden in den hogen Rade van Holland, uit Utrecht, Willem van Raetlant, Prefident in den Provincialen Rade aldaar, Bart Itzarda, Raad in den Hove van Vriesland, juit Vriesland, Philips Maretelle, eertyds Raad in den fecreten Raade te Mechelen, ende Doctor, Johan Dorre uit Overyffel, ende ter vergpderinge van de Heeren Staaten Generaal van de Verèenigde Nederlanden, ten beveele van Hare E ende ter pretentie van de Procureurs van beide Partyen, gepronuncieert den 8 Maart 1599.
Ter ordonnantie van de voornoemde Heeren Staaten Generaal, en was geteekend
C. ARSSENS.
BYLAGE No. n.
Placcaat oft Mandament penael, uit naam ende van ! wegen de Ed. Mog. Heeren Staaten Generaal.
F\e Gecommitteerde Raden van wegen myn Hee* \ J ren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden hier onder genomineert: doen kont en laten weten allen ende een jegelyken by dezen, dat nademaal by het Tractaat op den 22 July 1594 met



( 5i )
de Stad van Groningen in de Belegeringe gemaakt, onder anderen mede geconditioneert ende befproken is dat het different tusfchen de voorfz. Stadt ende Ommelanden , gereezen, en 't welk nog, zou mogen rvzen zoude (laan tot determinatie ende difpofitie der Heeren Staaten Generaal ofte Hare Gecommitteerde. Dat dien volgende by dezelve Heeren Staaten Geveraal zeekere gequalifkeerde Perzoonagien uit verfcheiden Nederlandfche Provinciën zyn gecommitteerd seweest, met exprefTe conditiën, dat die Sententien by dezelve Gecommitteerde Kaden te wyzen, van al znlke kragt ende effect zouden wezen. ende agtervolgt worden, als of die by den Staaten Generaal k\ü geweezen waren, zonder dat eenige appelatie, reformatie, ofte revifie daar tegens plaatze zoude hebben.
Dat ook diens volgende, zo wel die van Uroningen als van den Ommelanden voor dezelve Gecommitteerde Raden, hare Zaken ter definuive op alles volkomelyk hebben gèinilruëert, ende naardien zy Luiden cseer inftancelyken ten wederzyden hebben verzogt, hen luiden regt en Juftme geadmimflreert te worden, zo is by de voorfz. Gecommitteerde Raden ter vetgadeewge van de Heeren Staaten Generaal, op dm li Jm. 15W gfweezen zekere Sememie definitive , ende nog 1 andere, op den 8 Maart 1599 invoegen, als die op huiden na Trommel ende Kiokgeflag van den Rechthuis folemneellyken zyn afgeleezen , ende eerftdaags publyquelyk verkogt zullen worden; ende alzo de voorfz. drie Sententien tot nog toe hare volkomene kragt en effect niet hebben konnen forteren, door de onwilligheid ende verhinderinge van die gepen, die met zo groten gevaar koste en bloedftortinge, m hare vrvheid, goede verfekernifTen ende gelukkigen ■ , ' 6 Da ftaas



C 5* }
ftaat, uit het geweld der Vyanden zyn gebragt, en daar na by Mynheeren de Staaten Generaal, zo eerlyk ende beleefdelyk zyn genacWr, ende overTulks allerweinigst reden daar roe hadden, dat men ook met groote'patiëntie ende alle uitterfte devoir, zo door Brieven als bezendingen van verfcheiden Heeren Gecommitteerden, nogte door ernttige aanmaninge van zyn Genade, niét en heeft gevorderd, maar dat alles tot g^oore Ondienfte van de Gemee: rie zake, verachtinge van myn Heeren de Staateu Generaal , ende de publyque authoriteit van den Landen is afgeloopen, ende men geen yerbetcringe en heeft konnen befpeuren ofte verhoopen, zo ist;
Dat de Heeren Staaten Generaal niet langer konjnen lyden de voorfz. onbehoorlykheden, maar begeren voor al de Waereld te roonen, b:ar yver ende affectie, tot voorftand van JufHtie ende de publyque authoriteit van den Landen, (zonder dewelke dog geen Republyquen konnen beftaan) genoodzaakt zyn geweest , op de voorfz. Sententien te depescereri hare Brieven executoriaal, met bevel om dezelve Sententien, by Klokflag en afficie van bilietten re publiceren , en voorrs te ftellen tot behoorlyke en riëele executie, zonder eenige oppofirien toe te laten , of iemanden in oppofitien t' ontfangen, voor ende aleer de executie dadelyk zal zyn yolbaagt, zq ist, dat wy Procederende tot executie van.de voorfchreven Sententien, in conformite van onze voorfchreven Commiffie , beide de Partyen in dezen ter wederzyden , uit den name en van wegen myn Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlandfcbe Provintien, belasten en wel fcherpelyk beveelen, dat fy hen ten allen tyden in alles zullen'reguleepn naar inhoud van de voorfchreven Sententiën hen patenterende met de Gerechtigheden, elk van buts Ü Q ' " 1 Lui.



( 53 )
Lukten , by dezelve Sententien toegeweezen, ende dezelve ter goeder trouwen in goede rust, vrede en eenieheid te gebruiken ende te onderhouden, rmdss dSs hm te onthouden van alle weegen van fél, Ven endepartydigheden, het zelve emftelyken denuncierende, op poene dat die gene d,e hem vervorderen «r contr;:ire te d0C" °fte tb 2Denderen' «al verbeuren alle Rechten Privilegiën, Pr^roganven ende Praeëminenden, hen Lmden,by de voo fchreven Sententien toegeweezen : .^len^ ahen ende eenen Jegelyken zo Magnaten Officieren als Burgerea ende Inwoonderen van Stad Uto«inoen ende Ommelanden , hen naar de voorfchreven° Sententien in alle haar poinften ende arnculen, zo die leggen , te dragen ende te regulceren op poene van tegens den Contraventeurs van dien, ngoreufelyken geprocedeert te werden, als tegens overtreders van Junkie, ende perturbateurs van de gemeene ruste, vrede ende eenigheid, naar rechten «procedeert behoord te worden; want zulks myn fileren de Staaten Generaal zo tot dezer Provmtie van Stad Groningen eude Ommelanden confervatie , ïUrte, ende vrede, als tot welftand van de vereenigde Nederlanden, midsgaders tot voorftand van Juititie ende publyque authoriteit nodig hebben geacht ende bevonden te behooten.
Aldus gepubliceert van het Rechthuis .binnen Groningen , na dat de Raadsklokke alvoorens hadde gelnicf, den 10 April 1600. fiilo veteri P. CASTRICHEM, R.iYRXMA; Adr. JUNIUS.
BYLAGE No. 12.
Eerfte Sententie, uit naam ende van weefen den Hoogmogends ende Edelen Heeren Staaten Generaal
* ■ ■ z. - D 3 van



( 54 )
van de Vereenigde Nederlanden, gepronuncieert in V Gravenbage, op den 4den Decemb. 1610.
Gezien by de Gecommitteerde Richters der Hoog Mog. Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden, het fchriftelyk Proces voor Stadholder, Luitnand en Hoofdmannen der Stad ende Ommelanden van Groningen, in den Jare vyftyn Honderd een en Viertig omftaan, tufTchen Burgemeesteren ende Eedtgenooten der Stad Appingadarame Eisfchers ende Impetranten van Requeste Cir vile ter eenre; ende Burgemeefteren, Raad, Oud ende nieuw, Taaimans, Gezwooren Meente, Boumeefters ende Gilden, uit den naam en van weegen de Gemeene Ingezeetenen der Stad Groningen, verweerders, ende debatterende voorfz. RequeiTe Civile, ter andere zyden.
De voorfz. Gecommitterde Rechters, met rype deliberarie van rade , doorgezien ende overwoogen hebbende alle 'c gene ter materie dienende was, ende heeft konnen moveren, doende recht m den name van de Hooggemelde Heeren Staaten Generaal, verklaaren dat de Eifchers binnen ende buiten den Damme, Groningen ende Ommelanden van dien, wel hebben gemogt, ende nog hutden ten dage mogen verkeeren ende Hanteeren , allerhande Koopmanfchap , van Boter, Kaes, Spek, vette Beesten, ende generaalyk van alle vette Waaren, ende dezelve Vette Waaren wel hebben gemogt ende nog mogen vervoeren, verkoopen énde hanteeren, in ende buiten den Damme, de Stad Groningen, Ommelanden van dien, en elders binnen en buiten'sLands daar hen Eifchers geliefd, zonder tot Groningen ter Stapel ende te Waag te komen, ofte eenig Stapelgeld te betaalen: ende'. dat vorder zy Eisfchers de
voorfz,



( 55 )
voorfz. verkeeringe, ende hameeringe van de voorfz. Koopmanfchappen ende Waaren, in der voegen als voren, van nu voort aan zullen mogen doen; uitgenomen dat zy niet en vermogen, ofte zullen vermogen te doen, eenigen voorkoop in de Ommelanden buiten den Damme ende het disftriïï van dien, van de voorfz. Waaren ende Koopmanfchappen in dezelve Ommelanden zynde ofte vallende, anders dan in voegen ende manieren in de Sentemie, van den 8 Maart Anno 1599 verhaald. Dat voorts de Eisfchers alle hare Koopmanfchappen ende goederen, uit ende door de Stad Groningen zullen mo"en voeren , onbehinderd ende onbefpiert , ende voorts gehouden worden in alle manieren, als die van Groningen gehouden worden in den Damme, dat zy ook die goederen , komende van buiten 's Lands, zullen mogen voeren ende brengen door de Stad Groningen, vry ende onbelast van alle tollen, Waaggelden ende Excyfen , mids betaalende Kraangeld van kraanbare Goederen, ende van goederen die de Eisfchers koopen of verkoopen binnen Groningen, datfe daar van betaalen zullen, zo veele als de Burgers en Inwoonders van Groningen bataalen, ende niet meer; verklaarende voorts 't gene ter contraire van dezen by de verweerders gedaan is, kwalyk ende t' onregte gedaan te zyn, verbiedende hen Luiden van gelyken meer te doen, ende doende regt op de Requeste Civile by den Eisfchers geprefenteert, rejeéleren dezelve, behoudelyk dat de Eisfchers by nieuwe infiantie, zullen mogen eisfchen 't gene daar toe zy Luiden, by ampliatie van heure Conclufie hebben gecontenteert.
Ontzeggen den Eisfchers haren verderen eisch ende conclufie, ende compenferen de kosten van den Procefle om redenen.
D 4 Al.



( 50- i
Aldus gedaan ende beflooten by de voorfz. Ge<' committeerde Richters, in conformite van de refolutie van de Hooggemtlde Heeren Staaten Generaal van den 18 Aug. laastleeden, ende ter Vergaderingë van Haar Hoog Mog. gepronüncièert in 's Gravenhage den 4 Dec. 1610, ten overftaan van Doctoren Frederik van dén Sande, Raad ende Momboir des Vorftendombs Gelre ende Graaffchip Zutphen i Rombouut Hogerbeets , Raad in den hoogen Rade' van Holland, Zeeland en Westvriesland: Heere Cor~ tielts van der Myle, Ridder, Heer van der iVlyle fint Anthonis Polder etc. Raad van zy'ne Piincelvke Excellentie: Metster HUGO de GROOT Advocaat Fiscaal van Holland,Zeeland ende Weftvriesland ende Joban Woh, Rentmeefrer 's Lands van Vollenhove ende de Htérlykheid Cuinder, mitsgaders ter prefentie van Partyen, of heur Gemagtigde, ende ter Ordonnantie van de voorfz. Gecommitteerde Richters' onderteikend by my
E. BOTH van der EEM. BYLAGE No. 13. Tweede Sententie.
Gezien by de Gecommitteerde Richters, der H M. Heeren Staaten Generaal van de Vereenigde Nederlanden, het fchriftelyk Proces voor hare' Hoog Mog. beleid ende geinftrueert, tuflehen Burgemeefteren ende Eedgenooten der Stad Appingadamme, Eisfchers ter eenre; ende Burgemeefteren, Rtad, oud en nieuw, Taaimans. ende Gefwooren Meente, uit naame en van wegen de gemeene Ingezeetenen der Stad Groningen, verweerders en excipienten ter andere zyden.



C 57 )
De voorts Gecommitteerde Richters, met rypë deliberatie van rade , duergezien ende overgewogen hebbende alle 't geene ter materie dienende was, e 5e heeft mogen moveren ; doende Recht m de name ende van wegen de Hooggemdde Huren Staaten Generaal, rejeéteren de exceptie by de verweerders geproponeert, verklaaren dat de Lisfchert vry ende onverhinderd mogen kopen, vernandelen, vertieren, uit ende invoeren alle Coren ende Koopmanfchappen , in ende onder den Damme, oft ook in de Ommelanden vallende , zonder aan de verweerders gehouden te zyn in eenig Stapelrecht, wel verftaande nogtans, dat zy niet en vermogen m de Omlanden buiten den Dam , en bet duflricl van dien, eenigen voorkoop te doen van Coorn ende andere goederen, die by Sententie van den 8 Maart i^oa verklaard zyn, den Stapel fubjecl te wezen, ofte 't zelve aldaar uit te voeren, anders dan m voegen en manieren in de voorfz. Sententie midsg-adèrs iu de Sententie van den 21 Jan. 1597. verhaald do" zal het Cooren in de Ommelanden gew"<fFm ende andere Koopmanfctr.ppen aidaar vallende ,' binnen den Dam ter Markt gebragc ende verkogt zynde, van daar uitgevoerd mogen worden, dat ook de Eisfchers zullen mogen koopen ende verkoopen, in ende uitvoeren, alle vreemde ende binnen den Dam gebrouwen Dieren, mids dot zy geen Bier by quanen, kroefen, kannen, ende diergelyke tspmaaten zullen mogen flyten ende verkoopen, dan Groninger Bier. Dat voorts de Eisfchers zullen mogen houden jaar ende Weekmarkten, met alle natuurlyke vryheden, zonder andere exemptie ofte immuniteit, ten ware haar dezelve by de Hooge Overigheid wierd geoftroyeert, Condemneren de Verweerders alle 't gunt voorfz. is, te gehengen ende



( 58 )
de te gedoogen. Ontzeggen de EiiTchers haren ver, deren Eisch ende Conclufle , nopende de voorfz poincten , ordonneren de verweerders op 't vorder te antwoorden, omme daar naar voorts te procederen, zulks als by Hooggemelde Staaten Generaal zal worden geordonneert , ende compenferen de Costen tot dezen dage gevallen om reden.
Aldus gedaan ende befloten by de voorfz. Gecommitteerde Richters, Heeren Doctoren, Frederik van den Sande, Raad ende Momboir des Vorftendom Gelre, en Graaffchap Sutphen, Heere Cornelis van der Myle, Ridder, Heere van der Myle, fint Anthonis Polder etc. Raad van Staate der Vereenigde Nederlanden ; Rombout Hogerbeets, Raad in den Hoogen Raade over Holland, Zeeland, ende Weftvriesland,- Joban Berk, Ridder, Heer in Godfchalkoort, eerfte Raad ende Penfionaris der Stad Donrecht; ende' HUGOob GROOT, Raad ende Penfionaris der Stad Rotterdam, ende ter vergaderinge van Haar Hoog Mog; gepronuncieert in 's Gravenhage dan Derden July anno Seftyn Honderd Vyftien , ten overftaan van de voorfz. Gecommitteerde Richrers, ter prefentie van Partyen ofte heure Gemachtigden, ende ter ordonnantie van dezelve Gecommitteerde Richters uitgegeven, ende onderteikend by my
E. BOTH van der EEM,



( I )
NOT A.
"^Ja dat ik den hier volgende Briev ter Drukpers had afgegeven, is my ter hand gekoomen, zekef Vertoog, getituleerd, De Zandgronden van bet Stapelrecht ontdekt en aangeweezen, en door vermenging van het zelve, de Vry beid der Ommelanden herteld.
Na het Leeaen van dit Stukje , heb ik niet konnen afzien (aangezien myn Briev het zelvde onderwerp behandeld) om eenige refleftien op dat Vertoog aan myne Leezers te haten toekomen, om dus allen misveritand voor te komen; waaiom ik verzoek dezelve als remarques, by het Leezen dezer Misfive in het oog te houden, en de door my, en des anderen Schryvers geavanceerde fentimenten, telkens in vergelyking te brengen, om dus te beter het waare van het abufive te onderfcheiden. Op pag. i. reflecteer ik
Hier maakt den Schryver eene fielling (welk zyft Éd. e*>ter niet betoogd) te weten, dat de Provintie Steden Lande, uit 7wee EVEN ONAFHANGEL YKE Staatsleden befiaat, dit houd ik als een poinét in gefchil, en dus blyvd Zyn Ed. ons hec bewys fchuldig, dan zyn Ed. bedoeld thans alleen het Stapel!
Op png 4- Hoe het ftrookt met de fubmiffie an het oordeel van de Algemeene Staaten, het gehouden gedrag van de Heeren der Ommelanden na de Reductie, en de erkende door die Heeren zo dikwyls ingeroepene fuperiöriteit van Hun H. Mog. [zie myn briev pag. 27.] derzelver uitfpraken en diens teneur te befchouwen, als gelyk ftaande aan * een



een verbroeken Spaamcb Juk , een overbrenging van de eene Slaverny tot de andere, en als een fcbandelyke belooning voor Tver en Trouwe, dit betuig ik niec te weten.?
Op pag. 6. fchynt den Schryver te pretenderen, dat er een mftrument aanweezig moest zyn, waar 10 die van de Ommelanden het Recht van Stapel fpeciaal hadden afgeftaan ; dan zo ooit (het zy dan te recht of by groote misftapj was zulks na de gedane fubmiffie van de Ommelanders, meede aan het oordeel der Aigemeene Staaten, geheel overtollig; alzo toen het coaformeren of cafferen van Stads recht, of pretenfie van Stapel; was gefield in handen, en aan Richterlyke uitfpraak van een Derden.
Op pag. 8. Hier ontbreekt wederom het betoog der Vrye Onafhangelykhdd der Ommelanden, wenfchelyk zon het dus geweeft hebben, dat dit niet alleen gezegd, maar beweezen was, en te gelyk daar gedaan, dat er eens een tyd is geweeft (terwyl onze Vaders dezen grond RLatfcbappelyk bewoonden) dat dit recht van Stapel niet aanweezi" is geweest, en [was het mogelyk] onzen weetiust wa° re vergast, door publykmaking der tyd, en namen van de Ouders welk dit Wanfchepzel van Geweld en Overheerfching, hebben geteeld en oogevoed; dan sap dit alles brykt zelvs niets fchemerend, veel min Middagklaar]
t °P Pag- i° & u. Wat Lezer kan zo eenvoudig zyn, dat hy niet zou merken dat des Schryvers Leezing van 't Verbond des Jaars 1473 abufyv Is? want d.iar word alleen dat Koorn van de Stapel vry gelaten, welk van Buiten over Zee en Zand was ingevoerd, en dat het Stapel toen van over lang aanwezig was , blykt uit myn Bylage No 3. p zyude



( III )
-/vnde fleins 27 Jaren later, en doen was het StaÏÏTen oud recht, van welkers Contrairre geen ?Mensch geheugen mcgt. Zo nu den eerften fchyn van aanwezen des Siapeb, in den Jare i4?3 «>« zyn ontltaan , dan worden wy genootzaakt te geloovln, dat onze Voorvaders van dien tyd, zeer brooze èn kortstondige Schepzeltjes zyn geweeft, welk binnen het tydvak van *7 J™, dien 't geheugen
h%\lT^ -t,onze Voorvaderen tot voldagen zotten te maken? wanneer men beweerd, dat zy^ welk in een Provintie of Landftreek .woonden waar den Landbouw een der eerfte fourlen van beftaan uitmaak*;, dat zy zich by 't Verbond van Lar 1482 zouden verpligten in 4° Jaien- S-hea ieen Kooren uit te voeren, maar liever haar eig-s overvloedige Landsproduften te laten verderven, dan aan haar nabuiren te verkoopen ? ^
Op het aangehaalde Ste Ardcul van de Ordonnantie des Jaars i439 ™* ik, aan' daCuhet JU1St ter contraire diend om hei Stapelrecht te bewyzen, aangeziea daar in word verboden, dat geen Boer, met een Uitboer or Vreemdeling kopenlchip mogt dryven. En het ü'de Articul diende zigtbaar, om de Inlandfche Producten by hun waarde te houden, en de Handwerken door 't verkoop derzelver maa<zelen te maintineren, waarom den Burgers en Inwooners het koopen van over de Eems, word verbooden, maar geenzins het verkoopen en uitvoeren, want dit laaste ftreed reger.s de menigvuldige pre,enfien van een Vrye Markt in Groningen, waarop men in dien tyd zo teer was, [zie myn Briev pag. 6 & 8 1 En in dien tyd konden onze Vaders veel beter in hun manier van Leven, zich buiten Vreemden fpyzigen en kleeden, als wy in onze tydenwii



geelde en Dartelheid , zy kleed.n zich van haat eigen Lands Woll, zy aaten haar e gen Aardgew.s 'en Suivel, en zy dronken Bier in Loco gebrouwcr.
°P Pag- 15- üe Zoenbriev van Hap en Bole Ripper da, is niet alleen voor Hun, maar ook voor Hun Onderzaaten [zie myn bylage No. i.j toen was er tog ontegenzeggelyk een Stapel te Groningen, en er word 39 Jaren Vroeger, als de Schryver op pag. 10 & 11. de geboorte van het Stapel heefc getteld, reeds een Olderman , wegens infpeftiV ©p jdat recht, daarom in de Ommelanden dood gefhgen;
Op pag. 16. De Groningers en hun Heere., hebben den Stapel tog niet telkens zo by de greep opgenomen , zonder dat er van de zaak' klein nog groot aanweezig was, en Philips de Tweede bezwoer wel degelyk, met de fpecificatie van 't maintineren der Stads Rechten [zie myn briev pag. 16] het rtctit der Stapel.
Op pag. 18 Waarom hebben die van de Ommelanden toen zy in den Jare 1521 insgelyks den Hertog van Gelder tot hun Heer aannamen en trouw fwoeren [zie myn Briev pag. 13 ] niet van dit Recht geprotefteert? daar zy willen dat de Briev van den Hertog 1518 [zie myn Bylage No. 5 ] aanwezig wasj dan my is nog op deze tyd, of voor of na, eenig legaal protefl of regtftreekfche verweering voorgekomen, als alleen dan, wantieer de Ommelanders alleen, en in den Haren, vergaderd zyn geweest, eri dus 'er niemand was welk hun tegenfprak.
Op pag. 20 & 21. Deze verbintenis van de Ommelanders onderling, om de Stad van een prerogatyv te ontzetten, decideert niets nopens de zaak in verjfchil, dit toonen de Ommelanders zeh'e, met hun gedaane inflantie aan her Hoff te Buiffel; op dien tyd tvaarfchynlyk ondernomen om de werkzaamheid ffstrf •r" " v~" ■"" **'•'" ''"'"* i'*.,r-'lw" 'vari



( v )
van den Graav van Aardenberg lam te maken, fzie myn briev pag. 16 & 17.]
Op pag. 22. Hier zwaait na myn inzien, den Schryver zeer ten onrechte, aan des Konings Raad, zulk een verheeven Lov toe, Want de Heer EMMIUS geevt op de aangehaalde plaats bladz. 47. die tyden op, als een ftaat van volkomen disorder, verwarring en geweld; en als een gevolg van de opzage van :t Verbond des Jaars 1482, door de Ommelanders in Juny 1576 gedaan; zeggende by cie gelegenheid, dat de Koninglyke Raad by overhaafling de zaken behandelende, het gene door Alba was bepaald [zie myn bylage No. 8.] ten nadeele van de Stad, hadden geinterpreteert; hoe wettig nu den Lov zy, aan Richters die by overhaasting werken, laat ik aan het bedaard oordeel van elk Lezer ?
Ook houd ik dat den Schryver beter zou gedaan hebben, dé Ordonnantie Provifïoneel, waar van zyn Ed. op pag. 23. gewaagt, en welk het gevolg is geweest van alle de gemelde verwarringen; ons in het geheel uit de Ommelander Archyven had opgegeven, wmneer men beter zou in ftaat zyn, om te beoordeelen de waardy van het oordeel des Konings Raad, en of dezelve nu twee Eeuwen later, onzen Lov of verontwaardiging meriteerde.
Op pag. 25 reflecteer ik, dat my nergens is gebleeken, die Noodzake en overheerfchende dwang, waar door de Ommelanden zouden gedwongen zyn, te moeten fubmitteren, anders dan by toegeftaane, goede en wettige Juftitie.
Op pag. 27. Geen Hiftorie Schryver my bekend, gewaagd van een Proteft, zo pas voor, of by het tekenen der Capitulatie van Groningen door de Ommelanden gedaan; en ei lieve? hoe kon de Capitulatie zyn beflag krygen? als de Overwinnaars, (waar
on-



C VI )
onder in die dagen zonder tegenfpraak , de Omme* landers moeten geteld worden) protefreerden.
Op pag. 28 tot 45.. Houd de Schryver zich bezig, om het MeedeLid, de Stad, te befchuldigen, te beoordeelen , en te vonniiTen, dan wie weet niet dat aan het Lid der Ommelanden (Party in quefty) geenzins competeert, het recht van beoordeeling of het IVLedeLid al, dan niet, zich na den inhoud der Decifien van H. H. Mog. heefc gedragen?
Op de einddyk Conclufie zal ik my , als nog niet expliceren, maar ik wil den Schryver van dit Vet toog [welk tog een vrye toegang tot de Ommelander Archyven fchynt te hebben] by dezen vriendelyk verzo kens dat zyn Ed. ons het opgegevene, met de Stukken legaal bewy^e; en ons doe zien, de Vryheid, en Onafho.ngelykheid der Ommelanden, derzelver voorgewende menigvuldige protestatien tegens het Recht van Stapel; het Contraire beroog van dat Recht ; de Onwettigheid , en Ondraaglykheid , van dat zogenaamd flaavs Juk; met extracten uit de verbaalen toone; op dat wy zien dat de Heeren Ommelanders het Maatfcnappelyk recht aan Hun zyde hebben. Dan meen ik, zal zyn Ed. een nuttiger werk hebben verricht, als door Magtfpreuken van Geweld, Overheerfching etc , gevaar te lopen de goede Ingezetenen te voorinnemen, onder der minverftandigen bitterheid te zaaijen, en hun welk niet zonder Lantaarn kunnen gaan, in gevaar vaa ftruikelen of valleu te brengen.
Den UITGEEVER.