M A G A Z Y N
VAN
STUKKEN
TOT DE
MILITAIRE JURISDICTIE
BETREK KELYK
door yffoj%*m&# FR- ADR. VAN DER KEMP.
I DEEL
Te UTRECHT, % B. WILD, Boekverkoper. M D C C L X X X I I I,






EDELE MOGENDE HEEREN
en
EDELE GROOTMOGEN DE HEEREN!
are het myn deel geweest eene plaets te moeten vervullen onder de Regerings-Le-
den van een vry Gemeene-Best waren
de klagten myner Mede-Burgeren, welke ik niet veroorzaekt hadt, tot myneoren doorgedrongen was my derzelver gegrondheid
even duidelyk gebleken, als van die, welke nu van wyd en zyd ingebragt worden tegen»
die gedrogtelyke militaire jurisdictie
in civile zaeken en commune delicten , dan zoude ik myne ftemme m de Raedzaele verheft en deze door der Burgeren, der Steden , der Gerechts-hoven klagten, hebben doen weergalmen: dan zoude ik die StaetsResolutien , welke nimmer waren ingetrokken of veranderd, uit de duifternis te voorfchyn getrokken, en nietftil hebben kunnen zitten, eer ik het Monster, hadt ondergebragt, welks opgefperde muil gereed fcheen, om alles te verüinden,



Thans, een .ambteloos Burger, moet ik myne wenfchen, myn pogen naeuwerbepaelen, hoewel ik egter, myns bedunkens, misdaedig tegens myn Vaderland zoude worden, indien ik door deze bedenking werdt te rug gehouden, om het myne, ter bereiking van dit grootfch doel, te beproeven.
Onverfchoonelyker zoude myne misdacd worden tegens myne Mede-Burger en, tegens myn Vaderland , ' daer niemand misfchien, in deze Republiek zülken fchat van ftukken immer gezien heeft of daedelyk bezit, dan ik door koften 'en ongeloovelyke moeite uit de Regifters van U Edel Mogende enU Edele Groot Mogende, uit de Refolutie-boeken der Coilegien en Steden, uit de verzamelingen der Aenzienelykfte Regenten uit alle Ge wellen, ben magtig geworden.
De levendige overtuiging van door de uitgave van dit Magazyn, den Verdedigers der Ongelimiteerde Militaire Jurisdictie allen uitvlugt en verontfchuldiginge te zullen benemen en den Voorftanders van des Volks rechten en Vryheden met onweerftaenbaere wapenen te voorzien waren myne dryfveeren: Myn
doel,datUED. Mogende enU Ed. Groot Mogende de Staetsbesluiten van voori-



ge Eeuwen zulfan klem gelieven by tc zetten, dat de Burger, in het vervolg, tegens de meer of min gegronde vreeze voor het Gewapend Gèweld moge zyn beveiligd»
Nimmer is door U Edele. Mogende mmmer door UEd.,Groox Mogende zulkeene förixdiStie den MiEtairen Rechter, om *t even hoe hy zich naeme, , opgedragen; neen , maer het tegendeel door agtervolgendc Rcfolutien onbetvristbaer vaftgeiteld.
De zaek is. van bekngs. genoeg, om mynen eerbiedigen wenfeh te wettigen , dat dit gewigüg Huk eerlang> het voorwerp uwer Hooge Staets-deliberatien moge worden; wanneer ik my verzekerd houde, van myne verwagringc door den uicöag te zullen zien beantwoord.
Thans zyne myne vuiirïgfte verlangens, Edele Mogende Herren! en Edele Gr oot Mogende HeerenIohï een gedeelte der verfchuldigde dankerkentenis, totwelke de Nakometingfchap zich verplicht zal achten , aen U Edel Mogenden en U Edel Groot Mogenden te kunnen betaelen.
Dan zoude ik — al liep dan ook myn levensloop ten einde — dan zoude ik het ftrcelend genoegen fmaeken, van als Burger mynen plicht betracht, en den Vaderen des Vaderlands, misfehien, meer of min, in de gelegenheid gefield te hebben om de * 3 ze-



zegeningen van het Volk van Nederland te vergrooten.
De Algoedheid neeme (J , Edele Mogende Heeren en Edele Groot Mogende Heeren 1 in haere befcherminge maeke uwe Regeering gelukkig, voorfpoedig, beftendig, en doe uwePerzoonen door deNabuuren hoogachten, bewonderen, eerbiedigen, beminnen door elk Inwooner van deze vereenigde Gemeenebeften, en zo lange dit uw deel, zo lang de Vryheiden Onafhangelykheid het deel zullen wezen van myn Vaderland hoope ik te kunnen blyven.
EDELE MOGENDE HEEREN en
EDELE GROOT MOGENDE HEEREN.
U Edele Moogende en
U Edele Groot Mog. Gehoorz. Dienaer FR. AD. van der KEMP.
Leiden den 8 Maert



VOORBERICHT.
LEZER!
jftfa 't afdrukken van 't ïfle r$de en4.de deel ontvange ik de MEMORIE VAN CONSIDERATIEN op de Memorie en Misfive van Zyne Doorl. Hoogh. de Heer Prince Erf-ffadhouder, makende het ftuk van de Militaire Jurisdictie, door de Heeren Gedeputeerden der Stad Amsterdam. Dit meejlerfluk van Staets-kennis zyn zuy aen FR. è. van BERCKEL verfchuldigd : dit meejlerfluk in de betoging wat Regtens is heeft my van de moete ont~ Jlagen, om nog eenige aenmerkingen over dit onderwerp voor dit Magazyn teplaetfen; daer de preetenfe gronden, in die gemelde Memorie voor eene ONGELIMITEERDE MILITAIRE JURISDICTIE, aengevoerd, worden omgekeerd, en alles bygebragt is, wat tot ftaeving van -f nimmer ge-abdiceerd gezag des Souverains9 kodde kunnen en bchooren te worden.
Dit Meejlerfluk voltooit 'sMdns onftervelyke glorie: ten ware Z. D. H. WILLEM V.
goed konde vinden, aen deze de laetfie hand * 4 H



vut VOORBERICHT.
te leggen, met door zynenveel vermogen den invloed die betoogde Waerheid te doen Zegevieren, welke thans door geen vcrjlandig Regent kan in twyffel getrokken , door niemand, die zyn aenfpraek op den naem van een eerlyk man wenfcht te behouden, ver de dingloos mag worden gelaten.
Men voege by deze Memorie het Friesch Advis met het doorwrogt Naschrift in het welk even meefterlyk betoogd wordt, wat het uitwerkfel van dit monfter is en zyn kan. Gelukkig Vaderland , welk nog zulke Regenten heeft! gelukkig Vaderland, in V welk zy, die voor het Stoets-beftuur gefchikt zyn, zulke Mannen kunnen raedplegen.
Hier mede zoude ik 'er afgeftapthebben, indien niet twe gewigtige, niet bekende hukken , welke ik op dit ogenblik ontvange, my verplichteden, om dezelve hier in te Jasfchen en onder het oge van het Publiek te brengen.
Hier zyn ze. —
Eeni-



VOORBERICHT. ik
Eenige Middelen, omme fyne Exctie, ofte die in fynen
Raet annetgeuen. (a)
Jn den eerfte annetgeuen dat Capeteyn Mornaeult hem vervordert eenige Borgers te vangen, en t'aprehendeeren, fonder eenige informatie prefeden te , ofte Ordine Judicii, dienshaluen te plegen, ofte obferueren, ofte die te leueren in handen van Officier van der plecke , penes quos cognitiones van fodanige Borgers is.
Te vraegen die Heer van Sint Algonde,of die voorzT Morneault eenige commisfie heeft omme foodanigh als vooren te plegen, ende wat commisfie die felve Morneault heeft,en hoe verre die felve ftreckt.
Mede annetegeuen, dat die voorf. Morneault verbied eenige goede vuyt den Haege alhier tot Delft, ofte andere befloten Steden fyner Exctie toegedaen te brengen.
Dat
(a) Re^r. van Misfiven &c. van den llovz van Holland li» D. fol. 18. A. 1573-
*.5
Clagten
ouer den Captein Morneault, die Iudicature ouer Crygs. luiden,
snvan geannoteerdeGoederen.



X
VOORBERICHT,
[Dat die Capteyn, off andere Soldaten [(foo wanneer fy yet gepleccht hebben, en [voor den Houe geroepen werden) fuftineren [dat fy onder den Houd niet en ftaen, hoewel [nochtans die vaiTRaide van Hollandt foufre[rairte rehters fyn ouer alle mefufen, die in [Hollandt foudc gebeuren , fonder eenige [exceptie van perfoonen , ende fulex, van fouden hercomen , altoos geplcecht es ge[ weest, fulex wel claerlyckhlyeken fal,byou[de exempelen, daar van eenige nogh goede [memorie hebben, ende mede'wel van oude [l^egifers^ ende Munimenten blycken faL
Dat mede groote abufen geplcecht worden nopende de goeden van abfenten, als dat die fv.Tue goeden vercoft, en gediiterbeert worden, fonder dat die perfoonen, die goeden toecomende, verklaert fyn Vianden van f';enieene fiecken, ofte eenige ordre in 't verctMrpen vau deielffie goeden te plegen, ofte Onliuein judicii dienthalven te obfervecren, ende dit oock niet en weet waer die felve goeden blyven, ende oflf die tot behout van de gemecne faecken geempioyeert worden, dan niet, al jegens 't Palaccaet van xxni Angufty Icllleeden alom in Hollandt geptïWieeert
Pdid-



VOORBERICHT. ju
Middelen by den Raide geconcipieert die henl. dunckt tot prefervatie van 't Landt oorbaerlyck.
JQ)at die van den Raide, Edelen ende Rid-'.
derfchap, mitsgaders die gedeputeerde van' de groote, en cleyne Steeden van Hollandt cófideratie nemende op te jegenwoordige gefteltenifïe van Landen , zyne Exctie fullen defereren , ende fyne Exctie oock aenvaerden di&aturam, vel fummum imperium over die Landen onder fyne Exctie Gouvernement forterefT, ende dat voor den tyt, die selue
LANDEN van die VlANDEN VFRLOST SULLEN SYN.
Ende alfoo 't Gouvernement principalyk confifteert in drie deelen, als den Crycnshandel, Finantie omme Geld tot den Crychshandel te becommen, ende die Juftitie.
Dat
Ca) Regr. van Misfiven van den Hove van Holland il. U. fol. 19 A. 1573,
Sfopen Jie dic:atureim fyn 3xcti«, ;n het \mpt jan Rait ;n Reekeninge



V Ö O R'BER I C FI T.
©at daarom fyne Exct!e , beroeren die Ciychshanicl, met nyeinant-raetikgen, nochte aéiUiïfercn fal, dan met die'Capiteynen,ende Orydisraeden , die fynder Exctie daar toe nemen fal', fonder die van den raiden,. Sraren, ofte finantie daar mede te moeyen..
Aeugaende die faeckc van de finantie r ende Middelen omme geit te vinden, 't Avelk fyne Eu?'1" impereeren fal tot behouff van den
o«lloge,,'t feluté fal gevonden^opgebroeht,en gconüecf eert worden by den voorf. Edelen,: Ri^derfchappcende Gedeputeerden van de groote T eude cleyne vSteeden ,, met afte ibelisooii. middelen, ende neerfiïcheyt, ende met den aller fpoedigften.
P>it die .van den Raide Provinciael van [Ihïlandt hen alleenl. met der faeekevan ric onderwinden fullen , fnïcx van' [o.ofshercomen altoos geplecchtis.fönder cl:, t [dik Ctydlsraet,. Reeckenkaemer, Staten,Ei" [imr.tie-,ofte yemant hem dies onderwinden, [uCIen, om alle confufien te verhoeden, en alle j[i]wr()nvenïenteiT voor te comeu. (a)
Bat die van de Reeckencamer hem nyet v<öxo>rder en fuilen ond erwinden, dan 't gunt fora-r Officie is> als. die Domeynen, ende die sgwedee van de Mac« te adminifireeren ende t®ot te ftaen , ende te procedeer en tot hoorin-
gE, endeüuytiuge van Rentmrs» ende der Offi-
cle-
Couf. Arnftcrd. Memor, av r-j^r IL s>



VOORBERICHT. tin
eieren Reeckeningen fonder tot ccnïgcölEcie, off Rentmeefterfchap gecommitteert te werden, alfoofulcke Officie, metheurliederliaet, nyet compatibel en fyn , oueraaits die geene, die foodanige Officien bedienenyswrde Recekencamer haer Reeckeningen doem,ende van haer adminilh-atie,veraitwooidenmffieten.
Dat tot alle Officien, foo beroerende
Crychshandel, die Juftitie, Reeckencamer,Finantie, ende generaL alle Officien, nyanandt dan gequalificeerde perfoonen gecommitteert fullen worden, ende dat geen Officiers geilek f uilen worden, dan naevolgende vooigiuende Aduys , in Crychshandel by Adaiys van Crychsraet,infaecke van JulHtiebyAdafysvan die van den Raide,en in faecke van Recept,ofte finantie by Aduys van die van Reeckcacamer.
Dat voorts in de Raidt , nochte
Reeckencamernyet geftelt, nochte geadmitteert fullen worden Vacder en Soon, Gebroeders, rechtswaers, ofte andere in gelycke graden in confanguniteyt ofte affiniteyit, ende daer fulex gebeurt es, dattetfelue metter daet off ende te nyete gedaan fal wurden.
Vergelyk nu deze {lukken met de volgende en oordeel. — Vaerwel —.
Leyden den 8 Maert
FR. ADR. van der KEMP.
MA-






M A G A Z Y N
Vi ™t d3f? ffi?< Ai^*^£ 'w*
STUKKEN,
TOT DE
MILITAIRE JURISDICTIE BETREKKELYL
ORDONNANTIE op de AdmiralitcfL der Nederlanden, gearrcftecrd. by Ma-;.imiliaan , Roomsch Koning , en lynca Soon Philips, Eertz-Hertogh van Ooftenryk, den Achttien January veertien hondert feven en tagtig.
I.
Art. I.
Eerfteiyk,' dat al die geene, welke zal zyn onzen Admiraal ter Zee, nucii voor het toekocmende, die is uit oorzaake van fyn Ambt en zal zyn onfen Lieutenant Generaal over de Zee en haare Stranden, ende in onzen naam fal hy
ttOtly
JjJïremiers, que quiconques [era nofire Admiral de la Mer, o» res, ou pour le temps advenir, tl, a caufe de fin office, est, & [era nofire Lieutenant General par la Mer, & Greves, d"Icelle, & en nofire nom aura feul, & pour le tout, lacognoisfance, Jurisdic ƒ. Deel A



ft VERZAMELING vax STUKKEN
tiortj 6? diffinition de tous cas, deliftsy crimes, exces &f malefices, quijecommettent en la Mer, ou es grevts d'icelle, foubs la grande Flote de Mars, foit qu'ils fe commettent a l'occafion de la Guerre, ou aultrement, femblahlement ausfi de tous Contra&s, quife feront pour & a caufe des fretaiges de Navires, Ö1 des gaiges de Maronniers, par luy, ou par fes Lieutenans feront les difdrens, qui furviendront, decides, appoin&és & determi•nés, & les punitions ou correiïiom fattles, fans aucun deport, ou delay, a Vex&mpk de tous.
alleen hebben, en in 't geheel, de kennisfe, Jurisdictie en diffinitie over alle gevallen , delicten, misdaden, excesfen en malencien, die begaan werden op de Zee of haare Stranden, onder de groote Vloot van Mars, 't zydie begaan werden ter occafie van den Oorlog of anderfins, insgelyks ook van alle Contraeten, die gemaakt werden om of ter zaake van bevragtingen der fcheepen, en gages der Zeevarende Lieden. En door hem of zyn Lieutenant zullen de opkomende differenten gedecideert, geappoincteerten gedetermineerd worden, als meede de ftraffen en gedaane Correctien, fonder eenig uitftel ofte delay, ten exempel van allen*
J3-



TOT DE MIL1T. JURISD. &c. i
i3-
ïtem, le dit Admiral, toutes les fois que bon luy femblera, & que le cas s offera, pourra mettre fes Pti» fonniers, pour les garderen nos killes, Forteresfes t*j? Fors prochains de la Mar, en peyant les despens des dits Prifonniers, pourveu toutes fois , qu'ü fera tenu d'en demander congé aux Capitaines des Places , avant qu'ü iy met te aucuns Prifonniers , & auprès les dit congé dtmandé, ne refuferont point de ce faire, & en ce ne luy donneront aukun empefcbement.
13.
Item, fal dé gemelde Admirael, fc* dikwils als 't hem goeddunken zal, en het gevallig zig opdoet, vermoogen fyne Gevangens ter bewaaringe te ftellen in onfe Steeden, Fortresfen en Sterkten aan de Zee geleegen, mits betaalende de onkoften der voorfz. Gevangens, met beding nogtans, dat hy gehouden zy daar toe permisfie té vraagen aan de Capiteins derPlaatfen, eer hy aldaar eenige Gevangens inbrengt. En na dat de voorfz. permislie verfogt fal hebben, fullen fy het niet refufeeren te doen, en hier in hem geen bcletzc! toe-brengen.
Gé V. Boek fol. 4. pag. 1209 en 1212.
A i OR



4 VERZAMELING van STUKKEN,
ORDONNANTIE, hoe men 't Land van Holland ende Vriesland fal mogen befchermen tegens den Vyandenmit haar felfs Ingefeten, fonder in dit geval van de Ordonnantie eenige knechten van buiten 's Lands aan te nemen , ende mit eenen cleynen colt. 27 Jan. 1521.
1. JEerst fal men crygen en willigen in allen óteden en Dorpen in Hollant en Vrieslant, die alreftoutfte, cloeckfte en geratfte mannen,die men fal connen vinden dienende ter oirloge elcx in den fynen lbo veel als fyn quote bedragen fal: te' weten op tie XXX fchilden eenen man, 't welck bedragen fal over Hollant en Vvieslant 2000 mannen: welke 2000 mannen men fchicken foude onder vyf vaentgens, daar van den Capitcin van Zuythollant wonen fal binnen Dordrecht, van Kennemerlant binnen Haarlem, van Delflanten Schielant binnen Delft', van Ryniant en van der Goude binnen Ley- den en van Vrieslant, Waterhut ofte Goylant binnen Amftelredam.
2. Item onder elck vaentgen fal weefen een Capiteyn, die gerekent fal worden voor vyf payen, een Luitenant, voor drie paeyen, twee Truwanten, elck voor anderhalff paeyen , een Vaender voor drie paeyen , een Schryver, vierWyffels, twee Pypers, twee Trommelllagers , een Chirurgyn,
een



tot de MILIT. JURISD. &c. 5
een Fourier elck twee paeyen, facit onder elck vaentgen twintich verloren paeyen 't welck belopen zoude onder de voorfz. vyf vaentgens hondert verloren paeyen.
3. Item alfoo men die 2000 mannen hebben wil in perfoonen en niet in paeyen , foo fpude men dezelve verloeren paeyen neemen uytten Landen van Voorn, Putten en Stryen,die in de difFencie wel mede behoren te contribueren, die hare quote foude bedragen, te weten 't Lant van Voorn 64 mannen, 't Lant van Patten 25 mannen en 't Lant van Stryen 11 mannen.
4. Item als defe foldeniers aldus overal gecoren fullen wefen by den genen, die men daar toe ordonneeren fal, foo fullen die fteden en dorpen elcx beur foldeniers coopen binnen 14 daegen daer naer Harnafch en geweef, te weten, elck perfoon een ruggen tuich, een paar armfcheenen, een rynckcraech, een backkenneel, een duytfchen degen, ofte koerde, en een bofche,voor den genen, die daar mede omme konnen gaen,cn voorden genen,die met geen bo-fche omme en connen gaenfal men leveren een fpietfe van 18 voeten, ofte een hellebaertfe. Welck geweer fulex gedeelt fal worden, dat onder elck vaentgen wefen fal die minfte helft hantbusfehen, en van de andere helft die twee deelen fpietfen, en derefte hellebaertfen of llachswaerden daer of elk borge fal ftellen in den fynen omme 't felve Harnafch en geweer weder te leveren, foo wanneer hy gedeftitueert wordt ofte fterft.
A 3 5-Rem



6 VERZAMELING van STUKKEN.
5. Item na de veertien dagen fal men monfler nemen van eik vaentgen byzonder elcx in zyn quaitier en ma e eken een Re gift er, daar men inne fchry ven fal de namen en toenamen van defelve foldeniers by ordre elcx in 't fyn: welck Regr. gebrocht fal worden onder denRaet van Hollant, omme altytstemonfterenalsmen wilt daer uyt eiker Stede en Dorpe nemen fal Copie van heur volck: Ende fo wanneer yemant van defelue fouldeniers fterft ofte onbequaem wert ter Oorloge, foo fal die Officier vandenplecke met die van de Weth, daer dat gebeuren fal, binnen acht dagen daer na kielen anderebequame Perfoonen in heur plaetfen en die den Hove overzenden in gefchrifte, enteverclaren wie datter geftorven ofte onbequaem geworden is, en uit wat faeke, op dat men die in 't regifteri mag deurflaen en andere gecoren in heuren plaetfc ftellen. 6. Item om dat defe fouldeniers over al tot 'allen tyden gereed fouden moeten wefen omme te trecken daer men hen bevelen fal, daar voor fouden fy elcx jaerlycx hebben vier pont van XL gren (a) vooreen duytfch cleet met een paer hofen , fulx men hen jaerlycx ordonneren fal en drie pont voor haer onderhout,diemen hen allejaers.betalen zal half April, omme alle jaere haer cleedinrre te doen maecken goet tyts voor Meye. 7 bItem als die fouldeniers in 't generael ofte particulier uyt foudenreyfen, 'tfybuyten of binnen 's Lands tegens den Vyanden tot
def-
(a) GrootcB.



tot de MILIT. JURISD. &c. 7
deffentie van den Lande van Hollant en Vriesland of dat men die leggen wilde op ten Frontieren in Garnifoen, dan fouden fy hebben elcke paeye feven grn. vis. (0) 's daechs,gerekent van dat fy uy trey fen en we der thuis comen fouden, fonder meer.,daer van fy betaalt fullen worden van achte dagen tot achte dagen, by den genen van daerfy waren, die men daer van weder rembourferen foude uit die penningen van den Beede ofte uytten eerften ommeflach die men tot de deffentievandenLande doen fal.
8. Item waar defe fouldeniers mithcuren Capityn ofte Luy tenant gefonden worden en daar fy comen fullen fal men hen logeren, gelyck den fairier die fairieren fal, fonder eenich wederfeggen, alwaer men hen den cost geven fal den tyd dat fy daer leggen, voor elck man een blanck fmacls, wyn en bier buyten, des fullen fy ruitten gemeenen cost te vreeden weeien, willen fy yet anders hebben , 't fy van eeten ofte drincken, dat fullen fy buyten betalen.
9. Item die fouldeniers fullen gehouden wefen waer fy comen ofte teeren , wel te betalen en niemant te befchadigen, op peyne 't felfde te verhaelen aan haar lyf.
10. Item de Capn. fullen gehouden fyn alle quarticr Jaers h<ier volck te monlteren, elck in fyn quartier onder fyn vaentgen en dan eenen dach by eenteblyven, omme malcanderen te leeren kennen dewapeneu
A 4 han-
00 Grooten vlaams.



8 VERZAMELING van STUKKEN.
hanteeren, en haar oirdene en flachorde-, nen te leeren maaken.
11. Item de vyf Capp. fullen elcx mit heur vaentgens en alle haer volck gewapentin heure nieuwe cleedinge alle jaers eens comen in den Hage , ofte aldaer myn Heere den Stadthouder ofte den Raet in fyn abfentie believen fal, den 5 dach van Meye, omme die dan by een te famen te monfteren, en haer ordonnantie en oerdens te zien maken, op dat fy mogen weten mit wat volck 't Lant gedcffendeert is cn waar toe fy hen mogen verlaten.
12. item foo wanneer dat men een clocke geflach doet, in wat quartier dat fy ofte dat die Capiteyn fyn volck befchryft, foo fullen die Souïdeniers van ftonden aan fonder vertreck met heur harnasch en geweer comen onder heur Vaentgen by heuren Capn . ofte fyn Luy tenant, daer die wefen fal, daer mede fy treckcn fullen aldaer 't denfeluen Capn. geordonneert fal worden, en foo wiedaer vaii in gebreeke waer fal geftraft worden aan fyn Lyf,
13. Item wat gefchillen gebeuren onderden Souïdeniers , terwyl fy onder heur Vaentgen uyt fyn, die fullen berecht Avorden by den Capiteyn en fyn Amptluyden naer crygsrecht.
14. Item foo wie tot Souldenier gecoren wort en fal niet buyten 's Lands reyfen, fonder oorlof van fyn Capn. ofte en
' fal



tot de MILIT. JURISD. &c. 9
fal hem in geen anderen dienden verbinden , hy en fal mogen onder fyn Vaentgen komen en daer onder blyven foo langen dat van doen fal wefen op arbitrale correctie.
15. Item elcke tien knechten fullen hebben een Rotmr. en elcke tien Rotmrs. fullen hebben een Weyfel, daer fy onder ftaen fullen, en die vier Weyffels fullen ftaen onder den Capn. ende fo wanneer den Cap" . off fyn Luytent. eenigh bevel gecrycht, ofte een aenflach voor handen heeft, die welcke hy wil dat den gemeenen man weet, dat fal hy tc kennen geven fyn vier Wyfels, die elcke dan by hen ontbieden fullen haer tien Rotmrs. die fy 't felve oock te kennen geeven fullen,die Rotmrs. fullen daar na elcx ontbieden haer knechten van haar Rot,die fy voort diemeyninge van den Cap". te kennen geven fullen eenigh ander gemeyn te houden overmits dat felden uyt gemeen goet komt.
16. Als men defe Ordonnantie in dermaniere voorf. foude willen onderhouden't felve foude Jaerlycx coften alleen voor de ordinare cleedinge en onderhout die fomnie van veertien duyfent ponden van xl gr. vis. 't pont, om die welke te gecrygen men foude mogen opfetten over 't felue Lant van Hollant en Vrieslant een extraordinaris Excys te weten op elck vat bier een grn. vis. en op een acm wyns tien grn. vis. daer van nie-
A 5 mant



io VERZAMELING van STUKKEN.
mant vry wefen en foude, hy waet edel ofte onedel, Geeftelyke ofte waerlycken dat wel 's Jaers bedragen foude de voorfz. 14000 ponden of meer en'tfelue en foude niemant laftich vallen, off men zal 't felue mogen vinden fo dat redelykfte dunken zal.
Item omme te ordonneeren dieCapiteynen ende 't Hooft van dien.(^) —
II. Memoriaalb. Sandelyn fol. 256. J. Wag. Vad. Hift. IV. D.p. 430.
ORDONNANTIE op de Zeevaart deiNederlanden by Keyzer Karei gegeeven tot Namen den 27 Decemb. 1540.
Art. 1
"|f n den Eerften, dat onzen Admiraal van der Zee, jeegenwoordig en toekomende, is en zal ter caufe van fyn officie weezen onzen Stadhouder Generaal en opperften officier in de Zee, en in de kante van Diere, onder de groote Vloote van Meerte, en in onfen naame fal alleene ende voor al hebben de Jurisdictie en determinatie van alle faeckcn, delicten, crimen,Excesfen,ende die op de Scheepen van Oorloge, of ter cautie van den Oor-
lo-
O) Deze ordonnantie fchynt meer tot een ricbtfnocr te hebben moeten dienen van ceru Landiïiilitiè, dan wel van eene ftaande armé.



tot de MILIT. JURISD. &c. n
loge, in der Zee, of in de kante derzei ver, gecommitteerd zullen werden, van dewelke hy zal doen doen, by hem of zyne Stadhoudere behoorlyke pugnitien encorredtien, ten cxemple van eenen ygelykeiit
13-
Item de voorfz. Admiraal zo dikwils als 't hem goed dunken, ende de faake fulksheysfchen fal, fal zyne gevangenen moogen Hellen om die te bewaaren in onze Stede, fterkten, en floten by de Zee, mits betaalende de koften van defelve Gevangenen, behoudelyken nogtans, dat hy gehouden zal weefen, daar, of aan de Capiteinen van de Plaatfen Oirlof te begeeren al eer hy daar eenige gevangenen ftelle, en na den voorfchreeve verlof begeert, ende zulks zy dat niet mogen weygeren , noch daar inne letzel geeven, maar alle asfistentie en addresfe.
G. P. Boek4Pag. 1216 & 1217,
PLA.



ig VEPvZAMELING van STUKKEN.
PLACAAT beroerende omme uitteruften ende onderhouden zeekere Benden ende ordonnantiën vanRuyteren te Paarde getranilateert uit Franfche Taaien in Du\ tfche , 12 Oélob. 1547.
K
aerle &c. Allen den geenen die deeze jegenwoordige brieven zullen zien faluyt.
Alzoo wy omine te voorzien tot die befehermenisfe ende defenfie van onfe Landen ende Frontieren van haarwaarts over gcordonneert hebben te ligten, uitteruften ende 't onderhouden zeekere benden ende ordonnantie van Ruyteren te Paarde ten getalle van drie duizend
(a) By Badolet gepubliceert over 't Quartier van Westvriesland den 21 Novemb. tot Haarlem 27, Bcverwyk 28; Alkmaar 29, Hoorn den laaülen Nov. Enkliuyzen, Gïowe Broek ende den 1 Dec. tot Medemblik.
By Ciaas van Nes gepubliceert over 't Quartier van Aftciiand &c den 21 Novb. binnen Amfterdam , 24 binnen Weesp ende Muyden, 25 binnen Naarden, 27 binnen Munnikendam ende Edam, ende den 38 Novb. binnen Purmereynde.
By Buyen.gcpublicecrt over 't Quartiervan Rbynland,te weetcn binnen Leiden den 15 Novb. binnen Woerden den 14, binnen Oudewater den 16, binnen Der Gouda den 17 , binnen Schoonhoven den2oendeteYsfelfiynden2r.
By Mattheus Henrieusfe ■ gepubl. over't Quartier van Zuyd-Holland op den 15 Novb. binnen Dordregt den f, binnen St- Geertruydenberg den 6 Dec. binnen Gornichem den 8, binnen Heusden den 11 , binnen Woudrichem den ,4 derzelvcr maand binnen Asperen, Leerdam en Heukefom.



tot de MILIT, JU1USD. «Sec. i3
2end Paarden met Hoopluyden ende Capiteynen,hebbende last omme dezelve te Vueren, geleiden ende 'tallen tyden gereed te houden, wel opgezeeten,gewapend ende in goeder ordre ende haaftelyken te mogen employeeren in tyden van noode op de Frontieren vanonfen Landen daar 't van noode weezen zal,ende begeerende dat zy geduurende haaren dienst ende onderhoud zullen mogen leeven ende gracelyken getracteert weezen zonder exacticn dat zy ook van hueren zyden zouden wagten onzen onderzaten van den platte Lande ïafiig te vallen, eeten ofte travailleeren, hebben wy by goeden ende rypen advyfe ende deliberatie van onze zeer Lieve ende zeer beminde zuftere de Koninginne Douairière van Hongaryen &c. voor ons Regente in onze Landen van herwaarts over, van de Ridderen van onfen Orde ende andere goede Perfonagien hen verftaande op 't ftuk van den Oorloge geftatueert ende geordonneert ordonneeren ende ftatueeren by deezen de Poinctenende Articulenshier navolgende: Inden Eerften dat de voorfz. Hoopluiden, Capitynen ende Luiden van der Bende gehouden zullen weezen te dienen t'allen tyden opgezeeten ende gewapent als 't behoord daar ende zulks als by ons ofte onze voorfz. Suftere de Koninginne geordonneert zal weezen ende tot dien einde vergadert te hebben huer Benden binnen den bcquamen tyd die hen gepraeügcert zal werden, ende die zelfde 'tallen tyden te hebben ende te houden gereed omme hen te doen trekken in zulken Quartier
als



i4 VERZAMELING van STUKKEN.
als hen zal werden beteykent, doende in 't zelfde zulk devoir ende naarftigheid, dat onze voorfz. Landen by haare faulte ende negligentie niet befchadigt en werden : Dat voorts de voorfz. Luiden van Oorloge pasfeerende de monfter gehoudeu zullen weezen te fweeren, 't gunt hier naar volgt. Dat fweert gy God onze Scheppere ende op de verdoemenisfe van uwer ziele, dat gy de Keyferl. Majeft. getrouwelyk ende regt op dienen zult, op ende jeegens eenen yegelyken, obedieeren de beveelen van uwen Capiteynen ende 't Vaandel volgen, dat gy ook nieten zult vertrekken uit uwe bende ofte plaatfe van uw Garnifoen, zonder weeten, wille ende Paspoort van uwen Capiteynen, ofte zyn Luitenant, . ofte den geenen die in zyn abfentie zal hebbende last van de bende, op poene die zonder 't zelfde bevonden werd ,geftraft te werden als meyneedige ende wederhoorige, dat gy ook zult fweeren dat Paard ende Harnas u toebehoort, dat gy niet geleent en hebt direftelyken nog indirectelyken. Volgens welken Eed wy willen ende ordonneeren dat die voorfz. Luiden van Oorloge gehouden zullen weezen te obedieeren haare Hoopluiden ende Capiteynen ende in haar abfentie haar Lieutenant Vaandrig ende Geleidsluiden , zoo wel om te houden waak en wagt, als ook in al 't gunt men hen belaften zal ende hen aangaan mag, dewelke Luiden van Oorloge, als men zal doen optrekken van den eenen plaatfe in d'andere in onfendienst, gehouden zullen wcezen te
trek-



tot de MILIT. JURÏSD.&c. 15
trekken te zaamen onder haar Vaandel ende over dé breede ende gemeen en'weegen, zonder hen te vertrekken maar te logeeren na dat hen geordonneert zal werden ende dat op de verbeurte van den ïyve, dat zy desgclyks gehouden Zullen zyn te logeeren in de vlekken ende plaatzen als de gelegentheid eysfehen zal, reguard neemendc op de reyzen die zy gehouden zyn te doen na den tyd van den Jaare zonder te doen kleyne ofte groote reyzen omme d'een plaatfe meer dan d'andere te verdragen van 't Logies van de voorfz. Luyden van Oorloge, zonder ookin 't zelfde doende reguard te neemén op eenig Perzoon, op poene indien daarinne gebrek bevonden werd 't zelfde te verhaalen op den Capiteynen ende Leidsluyden , verbiedende insgelycx allen Fourieren ende andere op de Galge geen geld te nemen nog eenige gcfehenken ofte giften om d'een plaatzc te verdragen ende luiden van oorloge te doen logeeren in andere plaatze, dat de voorfz. Luiden van oorloge trekkende over't veld ofte weezende in Guarnifoen onzen onderzaaten niet laftig en zullen weezen nog pillieeren ofte befchadigen in eeniger manieren,hoe dat b et zy op de verbeurte van'tlyff, ende dat zy haare mondkost ende ook van haaren paarden betaalen naredelykheid ende navolgende tauxe, te weeten dat zy voor 't Tractement van den paarden gehouden zullen weezen te betalen in beflooten fteeden voor vier fpinten havers drie ft. ende voor drie fpinten twe ft. en een halve ende ten platten Lande voor de
vier



l6 VERZAMELING van STUKKEN,
vier fpinten havers twee ft., ende een halve ende voor de drie fpinten havers twee ft., zoo verre zy die vinden ten huyze daar zy gelogeert zullen zyn ende indien zy die buitenmoeten halen dat zy die zullen mogen koopenten minften pryfe als zy zullen kunnen gedoen, ofte na den taux die by den Gouverneur van der plaatze gefteld zal weezen, ende ten platten Lande voor een pondosfenvleefch een blank, voor een fchaap XXV ft., om een pond fpeks een ft., ende dat zy nopende d'andere victualiën niet en zullen mogen nemen ten zy by wille van de geenen die dezelfde toebehooren ende tot zulken pryfe als zy met hen zullen overkomen, uytgezonderd bier en brood waarop ende ook op 't Logies van den paarden de gouverneurs van der plecke by advyfe van den Capiteynen ofte haaren Luitenanten, ende ook van die van der wette ende plekke daar die voorfz. Luiden van oorloge zullen pasfeeren ofte logeeren,ftellen zullen een redely ken taux ofte pryfe ende zulks als den gemeenen man betaald, zonder 't zelfde te verhoogenin wat manieren dat het zy, welken taux de voorfz. Luiden van oorloge gehouden zullen weezen te betaalen zonder anders de voorfz. victualiën te mogen neemen, Ende wanneer de vooriz.luiden van oorloge zullenpasferen vanden eenen lande in 'tander zullen de Koopluiden ende Capitynen gehouden wee zen te advertcereu de Gouverneurs ofte andere hebbende last van den Lande daar zy inne komen ten einde hen luiden geadmiuiftreert mogen werden
fta. *



TOT DÉ MILIT. JURISD. &C. £jr
ftallagicn, victualiën ende ook. omme 't zelfde te tauxeeren is't nood,datde voorfz. Luiden van Oorloge hen heusfelyken zullen mogen verwarmen by den vuure van haare waarden ende indien zy grooter ofte apart vuur begeeren, zullen gehouden weezen 't zelfde te betalen na redelykheid ende ordonnantie van haaren Capitynen , by advyfe van die van der JVet van der plekke daar 't van noode weezen zal, denzelfden wel expresfelykeu verbiedende ende op arbitrare correctie te verbarnen eenig afgehouden hout 't Avelk geordonneert is tot eenige timmeragie nog ook wasfende boomen ende groene haegen ofte andere, dat de voorfz. Luiden van Oorloge weezende in een bende niet en zullen mogen verlof nemen om hen in een ander bende te begeeven,nog en zullen hen geenen Capitynen mogen ontfangen ten zy dat't zelfde gefchie by expresfe confent van den Overften Capiteyn, hebbende daarvan befcheytby gefchrifte, dat ook desgelycxs de geenen die afgedankt zullen weezen van den eene bende niet en zullen mogen ontfangen worden in een ander bende zonder expres confent van haaren Overften Capiteyn ende fchriftelyk oorlof, inhoudende de zaake waarpmme zy afgedankt zyn. Dat insgelyks de dienaars van den Ruyteren pasfeerende de monfteringe haaren meefter niet en zullen mogen verlaten ende treden in den dienst van een ander Ruy ter te paarde, ofte hen uyt er bende vertrekken zonder expres confent van zynen eerften meefter, dat de 1. Heel. \l voorfz.



i8 VERZAMELING van STUKKEN.
voorfz. Capitynen ofte haar Luitenanten toezigt zullen dragen, ordonnantie en regule ftellen , dat geene dienaaren of vagebonden haaren benden volgen ten zy alleende noodlyke dienaars ende Paegen ende die ook meefters hebben, Ende indien daar en boven iemand vervorderde Contrarie te doen denzelfden te doen apprehendeeren ende leeveren in handen van den Provoost, om Over hen correctie gedaan te werden navolgende den Placate ende ten exemple van andere ende by gebreeke olf abfentie van den Provoost voorfz. in handen van den Officier van der naafte vlekke ende dat ten eynde als vooren. Wy verbieden allen Hoofden ende Capteynen van onze ordonnantie plaatze te gunnen,onderhouden nog in doen fchryven eenige van den dienaaren van haaren huyze als Camerlingen , Secretarisfen, ofte Klercquen , Keukenfchryvers, Bouteliers nog andere haare klyne Officiers, ordonneerende wel expresfelyken den Commisfarisfen van der monfteringe monfterende de voorfz. benden hen te examineeren by haaren Eede, ende indien zy bevinden ofte dat anders tot haare kennisfe komt, datter iemand is van de qualiteit als vooren dat zy denzelfden casfeeren ende uitdoen, Ende ten einde deeze onze ordonnantie als vooren te beeter ter effectie gebragt mag werden,zullen wy ordonneeren luiden van Eeren met last omme te volgende voorfz. luiden van oorloge alwaar zy zullen pasfeeren ende trekken omme te weeten ende te verftaan haar beleyt,
clach-



tot de MIL1T. JURTSD. &c t9
dachten ende doleantie van onzen onderzaten, ende fommierlyken informeeren omme daar van Rapport te doen haaren Hoopluiden ende Capiteynen denwelken wy wel expresfelykeu ordonneeren te apprehendeeren den geenen die deezen zullen contravenieeren ende lecveren den Provooften van den Quartieren ofte den naaften van der plekke daar zy zullen weezen omme by advyfe van den Hoopluiden ende Capiteynen daar over te.doen exemplaire Juftitie ende by gebreeke van den Provoost ofte Gouverneur van der plekke ende zoo verre daar geen Gouverneur en is,of te in zyn abfentie den Regter Provinciaal van dier plekke, omme by hen daar over Juftitie te doen na haren verdienden, confenteerende desgelyks allen Officiers ende Jufticiers van der plekke te apprehendeeren allen luiden van oorloge bevonden op de verfcher daat in haare mesfufen ofte misdaaden ofte eetende ende overlast doende den armen onzen onderzaten en daar over te doen Juftitie zoo verre zy zyn zonder Hoofd ofte Vaandel, ende zooverre 't Hoofd, Capiteyn ofte Vaandel daar is dezelfde over te keveren haare Capiteynen omme te procedeeren als vooren,beveelende den Capiteynen daar inne te doen zulke deligentie dat de klagten niet en vermeerderen, op poene van op hen te verhaalen, willende ende ordonneerende daarenboven dat de voorfz. Capitynen kennisfe zullen hebben van allen quereelen ende andere zaaken geen crimen capitaal weezende geperpetreert by den voorfz. Luiden van oorloge ter plekke daar B s hen



■20 VERZAMELING van STUKKEN.
hen bevolen zal wee zen Guarnifoen te houden endeduyerende 't zelfde Guarnifoen ende roerende de capitaale delicten, zullen zy last geeven dezelfde delinquanten te doen apprehendeeren, omme daar over juftitie gedaan te werden naar exigentie van haar misdaad als voorfz. is, Ende ingevallc delinquant hem abfenteerde uyt'erplekke van zyn Guarnifoen zonder geapprehendeert te werden, zal de Officier van der plekke daar 't feyt gefchied is doen ende neemen goede informatien ende zullen alle Officiers denzelfden fugitive delinquanten mogen apprehendeeren ofte doen apprehendeeren ende daarover justitie doen zonder gehouden te Aveezen dezelfde te reftitueeren haaren Capiteynen ofte andere, denwelken Officiers wy daer toe geauthorifeert hebben ende authorifeeren bydeezen aangaande voorts die delicten ende misdaden gecommitteert ende geperpetreert afleer zy in dienst genomen ofte geëedt zullen zyn,(indien dezelfde deliften zyn capitaal) zullen gecorrigeert werden by den Regterordinaris van der plekke zonder in 't zelfde doende te mogen allegueeren ofte proponeeren eenige exceptie van Renvoy onder dekzel van haar onderhoudofte dienst, ende roerende de deliften niet capitaal'weezende, zoo lange zy zullen weezen in haar Guarnizoen en zullen hen de ordinaire Regters daaromme niet mogen hinderlyk weezen, maar buiten de Guarnifoen zullen zy kennisfe hebben in allen fchyfl of zy niet en waren in eenige dienfte. Ende wanneer de voorfz.
Lui-



tot de MILIT. JURÏSD. &e. 21
Luiden van oorloge by oorloff van haare Capiteynen hen vinden .zullen buiten dér plekke van haar Guarnifoen ende niet weëzende by 't Vaandel zullen gevangen mogen werden by de ordinaris Regters om deheten geperpetreert voor dato van haren dienfte als voorfz. is ten ware zy by haaren Capiteynen uitgefchikt waren in eenige vlekken om te doen eenig Exploict van oorloge of andere dienst, verbiedende allen onzen ordinaris Regters ende Jufticiers mitsgaders onze Vafallen inbeflootefteeden ende daar buiten kennisfe te neemen van delicten geperpetreert by den voorfz. Luiden van oorloge in den plekke van haar Guarnifoen, ten waaren in faaken als voorcn,verbicdcndc insgelyks allenHoofden endeCapiteynen van wat qualtiteit zy zyn de voorfz. Luiden van oorloge te doen gratie, vryheid ofte uitftel van de delicten by hen geperpetreert, maar daar overlaten gefchien Juftitie als voorfz. is, Aangaande de fchulden, contracten ende obhgatien gepasfeert ende gemaakt by den voorfz.Luidcn van oorloge,a]leer zy in dienst aangenomen zyn, zullen gehouden daarvan te recht te ftaan voor haren competentcn Regter na de couftume van den Lande zonder hen te mogen behelpen met 't Privilegie van den Luiden van Oorloge, wel verflaande dat haare Perzonen gaande ende komende na ofte van de Guarnifoen niet gearrefteert en zullen mogen werden in de plekke daar zy pasfeeren, nog ook haare Paarden ende Harnas verkogt ofte. gehouden werden om B 3 daar



pc VERZAMELING van STUKKEN.
daar aan te execnteeren 't gunt daar inne zy gecondemneert zoude mogen zyn, maar zal dezelfde Executie moeten gefchien op andere meuble ende inmeuble goederen van den voorfz. Gecondemnecrden , ten ware dat die fchulden fproot uit zaake van koop van den Paarden ofte Harnas, aangaande de renten gehypothcqueert by denzelfde Luiden van Oorloge , 't zy gcduurende haaren dienst ofte daar te vooren, mitsgaders alle andren reële actiën ende fuccesfien zal een ygelyk zyn regtmogen vervolgen,volgende de coufturae van der plekke, zonder dat hen dezelfde Luiden van Oorloge zullen mogen excufeeren onder dekfel van haren dienst,ten waare dat hen om zeekere merkelyke redenen geaccordeert waren Letteren van Surcheance voor zeekere redelyke tyd, ende om de fchulden gemaakt offte Obligatien gepasfeert in de plaatze van haar Guaruifoen, zoo lange zy in 't zelfde Guarnifoen weezen zullen, niet mogen geroepen werden elders dan voor haaren Capityn die daar van kennis ie nemen zal,omme te doen goede en korte Expeditie van Juftitie ende te ordonneeren als hy na redenen bevinden zal te behooren by advyfe van den geenen die hy zal willen nemen tot zynder adfilïentie, zonder dat de ordinairis Regter hen daarinne hinderlyk zullen weezen, ende zal de voorfz. Capite\ n d'Executie van dien mogen dirigeeren zoo wel op de Perfoon als op 'tPaard en Harnas van den voorfz. Luiden van Oorloge, de voorfz. Hoopluiden ende Capiteynen zullen insge-
!yk8



tot de MILIT. JURISD. &c 23
lyks in de Procesfen voor hen geinftrueert, mogen verzoeken 't advys van den Provincialen Raad, daar zy in] Guarnifoen weezen zullen, denwelken wy ordonneeren als zy des verzogt zullen weezen te geeven haar luider advys , zonder daar inne eenige fwarigheid te maaken, ontbieden ende beveelen daaromme onzenlieven ende beminden den Hoofden, PrEefidenten ende luiden van
onzen privee ende groon. Raden , den Cantzelier ende luiden van onze Raaden in Brabant, Prxfidenten ende luiden van onzen Raden in Vlaanderen, Artois, Holland, Utrecht ende Vriesland,den Hoog Bailluw van Henegouwen ende luiden van onzen Raade aldaar, ende alle anderen onzen Jufticieren ende Officieren dien dit aangaan mag haaren Luitenanten ende een ygelyk van hen dat zy deeze onze Ordonnantie doen publiceeren elks in zyn reguard en de Limiten van haare Jurisdictie daar 't van nooden weezen zal ende men gewoonlyk is Publicatie te doen, ten eynde niemand daar van eenige ignorantie mag praetendeeren , ende ook geheugen deezen gedrukt te werden, ende daar en boven dat zy voor zoo veel in hen is toezien ende doen onderhouden van poinct tot poinct na haare forme ende inhouden, zonder eenige contradictie , procedeerende jeegens den overtreeders van dien als na redenen, want et ons alzoo gelieft.
Ten oorkonde van deezen, hebben wy hier onder aan doen hangen onzen Zegele gegeven in onzer Steede van Brusfele den jijen dag in Ocfober in 't jaar ons Heeren B 4 duy-



24 VERZAMELING van STUKKEN
duyzend vyffhondert zeeven ende veertig,van onzen Keyzerryke 't xxviij, ende van onzen Ryke van Caftilien ende andere 't xxxij, op de ploye Hond by den Keyzer ondcrgeteykent, Despleghenmeteen rood uithangende Zeegel in dubbelde llaarten,onderftont nog gecollationeert jegens zyn originaal by my ondcrgeteykent, üespleghen.
Geëxtraheert uyt het eerfte Memoriaalboek van Van Dam Fol. 278.
Confer. de Vaderl. Ilift. 5de deel pag. 298, 2yc>,
(V )
ORD ONNANTIE-des Keyfers Karei de Vyfde , hoe dat die Alcalde van den Hove ende Amptman van Bmsfel hen voegen ende reguleeren zullen aangaande d apprehenfie ende punitie van den Deliquanten ende Misdadegcn, gemaakt in Jaar 1548.
D
e Keyzer onle aldergenadigfte Heer, begeerende te verhoeden ende remedieeren tot allen twiften, geichillen, excesfen, delicten, mefufen ende andere inconvenientien, die gcduurende dentyd, dat zyne Majeireit, die Koninginne zyne Zuftcr ende onle lieere de Princc zyn Zoone, weefen zullen in deefer Stad van Brusfel, zouden aldaar mogen opryzen ende toekomen , zoo wel
uit



tot de MIL1T. JURISD. &c. 25
uit zaken van 't groot getal van den vreemden volke van diverfe Natiën ende andere die onder 't dekzel van den Hove al daar komen zullen, als ook van 't groot getal van Oorlogs-volk , Soldeniers , Dienaaren ende Knegten van den Prince, Heeren , Edelluyden ende Officieren van den Hove : Ende voort om te verfien ende orden te (lellen, dat de Juftitie geobedieert worde, ende de misdaden geftraft ende gcpunieert na gelegentheid van der zaaken, ende zo 't behooren zal: Nadien op alles diverze communicatien gehouden zyn geweest'tusfchen den Alcalde van zynen Huize, ende den Amptman ende Wethouderen van der voorfeyder Stad. Zyner Keyzerlyke Majefteit wil, ordineert ende beveelt eenen iegelyken, zoo wel den geenen van zynen Hove, ende van de Koninginne zyne Zufter ende van den voornoemde Prince zynen Zoone, als ook van de Princen , Ambasfadeurs, Edelluyden, Officieren ende Dienaaren hen volgende , Mannen van Wapenen , Soldeniers ende anderen , ende insgelyks allen Edelluiden, notabelen Burgeren, Poorteren ende Inwoonderen van der voorzeider Stad^van Brusfel, dat zy luiden onderlinge houden ende obferveeren goede vriend fdiap, liefde, eendragtigheid, verftand ende couverfatie, zonder eenigen twist, geichillen; of quaadwilligheid: Ende hen verdragen van eikanderen met fortfe, geweld, woorden, of anderfints te flaan , te overlaften injurieeren, nog eenige ongclyk, hinder, fchade B 5 of



e.6 VERZAMELING van STUKKEN.
of oppresfie te doen in geender manieren, hoe dattet zy, op die peine van exemplaarlyken geftraft ende gepunieert te werden, na gelegentheid van de zaaken; Endedaaromrae heeft zyne Majefteit geördineert ende bevolen den Alcalden van zynen Huize, ende van de voornoemde Princen respectivelyk , ende ook den Amptman van Brusfel voorzeit, hen gevende ende eiken van hen byzondere , volkomen magt , authoriteit ende zonderling bevel, te vervolgen , aan taften ende gevangelyk te ftellen alle misda digen ende delinquanten indifferentelyk ende onderfcheiden,zoo wel Overlanders,Spangiaarts, Italianen, als andere vreemde Luiden, als ook die van den Hove, die Burgeren , Poorteren en Inwoonderen van der voorfeider Stad van Brusfel ende anderen, diezy luiden bevinden zullen misdaan of eenige zaake geperpetreert te hebben, Aveerdigvanpunitie om tegens hen te procedeeren na regt ende Juftitie: Ende indien de voorfeide Alcalde eenige Burgeren, Poorters of Inwoonderen van de voorfeide Stad Brusfel gevangen hadden, zullen gehouden worden die wederomme te ftellen endelcverenin handen van den voorfeiden Amptman om totter punitie van die te procederen, zoo 't behooren zal En dat van gelyke de voornoemde Alcalden respeétivelyk zoo voorzeit is, degeene, die hy gevangen zal hebben, wezende van den Hove ende het Oorlogsvolk ende Soldeniers 't zelve Hof volgende ende aldaar weezende, zoo wel Overlanders, Spungrarts, Italiaa-
ncn>



tot de MILIT' JURISD. &c. 27
nen, als van andere natiën, die hy gevangen zal hebben, om ook teegens hun luiden te procedeeren , zoo 't behooren zal. Ende aangaande de vreemde luiden, Ledig-gangeis ende Vagebonden, die van den Hove niet era zyn , de voorfz. Alcalden ende Amptman respeétivelyk zullen ufeeren van preventie, en zullen daar over Juftitie doen zonder eenijj, renvoy.
Voorts zyne Majefteit wil,ordineert ende beveelt, zeer fcherpelyken eenen iegelyken van wat ftaat ofte natie hy zy, dat alzoo geringe als de vdorzyde Alcalden , Amptman of hunne Dienaaren ende Sergeanten de hand op hen luiden geleid zullen hebbenen hen gemaand der Juftitie hen over te geeven, zullen gehouden weezen der voorfeider Juftitien te obediërcn, zonder daar tegen eenige refiftentie of letzel te doen: op de peine, indien zy 't zelve deden met fortfe of geweld, te verbeuren de regterhand voor de eerfte reyze : Ende indien zy continueerden in haar luiden voorfeider ongehoorfaamheid en daar inne perfevereerden op de verbeurte van den lyve. Ende of 't al zulke misdadige, ongehoorzaame, ende wederfpannige der Juftie vergaderden en hen wilden de fterkfte maken, wedcrftaandc en refifteerende tegens den voorfeiden Oilicier, hun Dienaars of Sergeanten; zyne Keyzerlyken Majefteit wil in zulke gevalle, dat zyne voorzeide Officiers hen zullen fterk maken, ende hulpe ende adfiftentie nemen van-alle onderfaten: op dat zy luiden d'overhand mogen behouden',



a8 VERZAMELING van STUKKEN.
den, ende dat. de misdadigen ende hun aunhangeren geftraft mogen worden na hun verdienfteu: Ende indien 't zelve doende, de voorzeide Officieren, hun Dienaars, Sergeanten ende anderen hare asüftenten ende ineedehelpers eenigen van den voorzeiden wederfpannige wonden of quetften, zyne Majefteit wil ende verklaart, dat zy luiden daar van zullen weezen ende blyven ontlast, zoo wel teegens zyne Majefteit ende Juftitie als tegens hen luiden hun Vrienden ende Magen van den geenen, die alzoo gewond ofte gequetst zouden wezen alwaar 't ook, dat die dood daar na vol gde. Ende ten einde dat van 't geene des voorleid is, niemand ignorantie en pretendeere, zyne Majefteit beveelt, dat deeze jegenswoordige Ordinantie uitgeroepen, ende gepubliceerd zy, alomme binnen die voorfeider Stad, ende 't dubbel van deeze geplakt, zoo wel op de Poorten van den Move ende op't Stadhuis aldaar, als in andere openbaare plaatzen, in Overlandze, Spaanfe, Duitze en Walze Sprake, ordineerende ende expresfelyk beveelende , den voornoemden Alcalden ende den Amptman van de voorfz. Stad van Brusfel goede en fcherpe toezigt te houden tot onderhoudenisfe van de voorfeide Ordonnantie en te procedecren tegens den overtreders ende ongehoorfame van deeze, by executie vanjde voorfeide peinen, zonder faveur, disfimulatie of verdrag, waar toe zyne Majefteit hem geauthorizeert heeft, en authorifeert by dezen; Beveelende alle zyne onderzaten, dat zy
hen,



tot de MILIT. JURISD. «Sec. *i9
hen, 't zelve doende obedieren, ende alle hulpe, byftand ende adfiftentie doen,indicn zy des van node hebben, ende het zelve verzoeken, ende dit voor deeze ryze alleenlyk zonder prajuditie van privilegiën van den Hertogdomme van Braband, der voorzeider Stad van Brusfel ende anderen. Ende ter tyd en wylen toe zyne Majefteit anders goedvinden zal. Gegeeven te Brusfel den 1.7 dag van Meerte 15° agt en veertig voor Paafchen; Door bevel en ordonnantie van zyn Majefteit
VEREZZEN. V E
ORDONNANTIE op 't lïuk vande crimineele juftitie van den 5 en 9 July van den Jare 1570.
( Art. LXVIIL )
Aangaande V Oorlogsvolk.
Belangende 't Oorlogsvolk, gelyktotverfciieyden ftonden geftatueert is, willen \ry dat van alle faaken van Krygshandel, die Overften Collonels of Provooften die kennisfe daar van fullen hebben, ook van'tgeene die Krygsluyden misdoen ter plaatfen van hun Guarnifoen, ofagter lande trekkende, onder hun Vendel, ofte als 't te doene fal weezen van den eenen Soldaat tegen den anderen, ende dit in alle zaaken ende affeyren, foo capi-
taal



So VERZAMELING van STUKKEN.
trial als niet capitaal: Maar aangaande de gerrieyne delicten wefende capitaal by Krygsluyden, onfe onderzaten van herwaards o vertï, geperpetreert buiten 't Leger of elders, of anderfmts dan't gefeydis, ook van'tgeene dat fy gecommitteert fullen hebben, aleer z y ingefchreven of tot befoldonge ontfangen zyn, fullen daar af gepunieert worden by ordinarife Jugen of Regters, gelyk andere in dezen dienst niet ingefchreven zynde, ende fullen om defelve delicten ende misdaden (niet jegenftaande de voorfeyde infchryvintje) aangetast ende gevangen , ende by de voorfeyde Regters van derplaatfen gepunieert mogen wordBn , fonder defelve den Overften Collonels, Provooften offKapiteynen te reftitueeren of over te geven, wel verftaande altyds, dat onfen wille is ,( dat fo wanneer de voorfeyde Soldaten hun voorfeyde Kapiteynen overgelevert worden, in feyten daar van de kennisfe den Regters ordinaris niet toebehoord , de voorfz. Kapiteynen fullen defelve moeten Hellen in handen van exemplarife Juftitie gedaan te worden, zoo wel volgens de Krygfe wetten als de gemeene Regten.
(Art. LXIX.)
Aangaande de vreemde Soldaten in *t Hof wefende.
Ende beroerende de vreemde Soldaten,fal men die Ordonantie gemaakt by fyndervoor-
fey-



tot de MILIT. JURISD. &c. 31
feyder Keyzerlykc Majefteyt den naasflesten van Martio xvc agt-en veertig voor Paasichen : tuslchen den Alcalde van fynen Hove ende die Wethouders van Brusfele, onderhouden ende obferveeren , dewelke by deefe Ordonantie gedrukt fal worden, verklarende, dat al foo tegen woordelyke geenen Alcalde ten Hove en is, men in fyn plaatfe verftaan fal den Provoost van den Hove of Auditeur van den Leger, of anderen perfoon die by den Gouverneur Generaal gecommitteert fal worden, met dezelve magt als de voorfeyde Alcalde van den Hove als doen hadde, daar by voegende,dat foo wanneer faake fal wefen mixti fort, te weten tusfchen det'geene die't Hof volgen, of Soldaten ter eenre zyden (daar van Regter fal wezen de voorfz. Provoost of Auditeur of Commis) ende den Burger ofte lnwoonders van der Stad daar 't delict gecommitteert fal fyn ter andere zyden, hebbende voor Jugen den Regters, de ordinarife van der plaatfen, in fuiken gevalle, de gcene die Regter fal wefen van den perfoon , fal denfelven gevangen houden; Ende fullen die informatien t'zamentlyken gehouden, ende 't Proces geinftrueert worden by de voorfeyden Alcalde, Provoost, Auditeur of anderen Perfoon daartoe gecommitteert, foo voorfchreven is, ende den Officier en Regters van der plaatfen: Ende fal elk van hen Copye houden van den voorfeyde Procesfe, ende fal die Sententie gegeeven worden by den geenen, die de Jurisdictie op den gevangenen Perfoon, toebehoo-
ren



3s VERZAMELING van STUKKEN.
ren fal. Maar indien den Delinquant Uitlander ofte Vreemdeling is,ende van andere vlekke of plaatfe, dan van der plaatfe daar het delict gecommitteert fal wefen, wefende ten Hove gekomen, om affeyren die hy aldaar heeft, fal defelve voor Hoveling gehouden wefen: ende indien niet, fal't Proces geinftrueert, ende by de voorfeyde twee Regters tzamentlyken Sententie gegeeven worden.
( Art. LXX. )
Voor vreemde Soldaten buyten Hovi wefende.
Ende buyten den voorfz. Hove fal de Auditeur van den Guarnifoene van de voorfeyde vreemde Soldaten , ook den Veldmeefter, Hopman of Kapiteyn of anderwie hy zy, die kennisfe van heure faaken toebehooren fal, de voorfeyde Soldaten mogen opnemen ende vangen, maar niet die Burgers, nog andere Vreemdelingen, uitgenomen als 't delict gecommitteert word tusfchcn vreemde Burgers ende Soldaten, of ter contraricn: in welken gevalle die Regter en page van de voorfz. Soldaten alle voorfz. Deliquanten fal mogen vangen,gelyk ook doen fal de Officier van der plaatfen, met last daarin te doen foo voorfeyd is, ende fullen die informatien genomen , ende 't Proces t'famentlyk geinftrueert, ende die Sententien ende Vonnisfe daar van gegeeven worden, foo hier vooren van de geene ten Hove wefende, gefeyd is: Ende foo wanneer die
De-



tot de MILIT. JURISD. &c. 33
Delinquant niet en fal wefen van de vlekken of plaatfen,daar 't delict of misdaad geperpetreert is , defelve twee Regters fullen daar van t'lamentlyken die kennisfe nemen ± wyfen ende jugeerem
( Art. LXXI. )
Aangaande hun Dienaars.
't Selfde des voorfz. is, fal verfiaan worden voor de geene,die actuelyken in dienst zyn, van de voorfz. vreemde Soldaten, foo wel in den voorfz. Hove,als buyten denfelven: Wel verftaande nogtans indien yemand eenig delict gecommitteert hadde, al eer hy ingefchreven of actuelyken in dienst van Oorloge getreeden ware, dat die zelve in deze Ordonnantie niet en fal begreepen worden, maar zal die Regter Ordinaris daar van de kennisfe neemen.
( VII. )
ORDONNANTIE van de Staaten van Holland, dienende tot vorderinge ende expeditie van de Juftitie Crimineel. 18. bept. 1575,
1T" den eerften zullen by de Staten voornt. geordonneerd worden drie of vier foo uit dé Edelen als uit de Gedeputeerden van Steeden, die hun voegen zullen by de Provintiale Raden van Holland, om gefamentlyk te verftaan tot het befiuit en Judicature van extraordinaire Criminele Zaken. I. Deel. C Dia



34 VERZAMELING van STUKKEN.
Die Criminele Proceduren en Senten tien fullen gehouden en gepronuntieertworden, propter majorem autloritatem, op den naam van zyn Excellentie, Staten van Holland ende voorfz. Raaden Provintiaal.
Alle mformatienenexan.inatier, zoo binnen den Steede van Delft als buiten vallende in de voorfz. zaaken, zullen gedaan worden by een van de voorfz- Raaden, die daartoe gecommitteert zullen worden, elks uit den haaren, die gefamenderhand tot Adjoinct nemende een van de Secretarisfen Ordinair van voorfz. Raaden , procederen fullen tot die informatien en examinatien der Gevangenen.
Die voorfz. Gedeputeerden en die van de Raaden Provintiaal fullen eerstdaechs procedeeren tegens alle Deliquanten op deeze tydt in gevangenisfe tot condemnatie ofte abfolutie, ende gelyk uit de meryte van haar luiden Procesfen bevonden fal worden te behoren.
Item die felve fullen geauthorifeert zyn van weegen zyn Excellentie en gemeene Staten in alle Criminele Zaaken, tot haarluidcr kennisfe ftaande, te procedeeren, extraordinaire, fummarie en de plano, ten ware dat die qualitcit der Perfoon en die gelegentheid van faake anders vereyschtc.
Item die Procureur Generaal zal by preventie mogen aantallen ende te regt ftellen voor de 3 Gedeputeerden uit den Staten en de Provintiale Raaden, alle Delinquanten, foo Soldaten als andereu, van Delicten, gefchiet op eenige Ingefeetenen of Burgeren
de-



tot de MILIT. JURISD. &c. 35
dezer Landen, ook vreemde Koopluyden alhier frequenteerende en andere Pasfagiers.
Zal niet te min de Officier en Wethouders van de plaatfe daar zulke Delicten gecommitteert worden, mogen verzoeken, dat al fuiken Delinquanten in haar handen overgelevert zullen werden, omme regt en Juftitie daar over te doen, 't welk hen luyden geconfentèert fal werden, op belofte die zy doen zullen om denfelven Delinquanten binnen feekere korte tyd hen luyden naar gelegentheid van der faaken te preligeeren,tc zullen procederen tot condemnatie ofabfolütie; op peyne den tyd verftreken, dat die Procr. Generaal denfelven Gevangen of Gevangens wederom haaien en te regt Hellen fal, agtervolgens deze jegenswoordige Inftructie.
Item indien eenige Capiteynen, eenige Delinquanten Soldaten wezende, verzogten in haare handen geftelt te worden, onder pretext van Judicature Militaire hen luyden competeerende , fullen door die voorfz. Gedeputeerden en van den Raden voorfz. indien het DeliSi fua naiura geheel Militair is , af by den eene Soldaat op den anderen gefchiet is, al fuiken Soldaten denfelven Capiteynen overgtdevert worden op beloften en conditie als vooint.
Sullen niet te min de voorfz. Capiteynen geadmitteert worden omme de faaken van haare Soldaten te helpen belyden , ende defendeei-en. indien hun luyden eoetdunken zal.
C fi Item



36 VERZAMELING van STUKKEN.
Item Muytery, Melées van het eene Vendel jegens het andere, Verraderyen en djergelyk.e Deli&en.als concernerende de generaale rust en verzekertiieid van den Landen, en zullen niet verftaan werden fimpele Militaire Beitelen te zyn, dan zullen geheel komen en {laan tot kennisfe ende. Judicature van de Hoogheydt van zyn Excell. den voorfz, Raaden van Holland en de Gedeputeerden van de Staaten.
Item , alle Officieren binnen Zuyt-Holland in officie wezende , zullen op den eerften dag van eiken maand by haar luyden beflootene IVIisfive adverteeren, of zy luyden eenige Gevangene in hegtenisie hebben ofte niet; ende indien zy eenige hebben, dezelve overfenden fullen in handen van de voorfz. Gedeputeerden en'Provinciale Raden, alle die Namen ende Toenamen, van al fulke Gevangenen als fy luyden refpeclive in apprehenfie hebben, met verklaring van den dag wanneer zy geapprehendeert zyn; mitsgaders tot wiens verzoeke en uit wat Delict, zonder daar inne ingebreeketeblyven,opeen boete van fes Caroly Guldens, te betaalen by alfulke negligente Officieren uyt hun eygene beurfe, die by den Procureur Generaal geëxecuteert zal worden: en de Officieren van de Noorder Quartieren zullen het zeiven gehouden zyn binnen den teyt van fes weeken in fulker voegen en op gelyke boute als boven.
Item , fullen die Officieren gehouden weezen tegen haare Gevangens binnen de
teyt



tot de MILIT. JURISD. &c. 37
teyt van een Maant na de apprehenfie te procederen, en de faeke te brengen tot der definitive op peyne als boven, insgelyks zal de Cipier van de Conchergerye van den Hove van Holland alle Maandagen ten ingank van den Raden fchuldig weezen in gefchrift over te leveren die namen en toenamen van alle zyne gevangenen, op peyne van telkens te verbeuren een Caroly Gulden uyt zyn eyge beurfe te betalen.
Item alle Criminele Sententien gerefolveert en geconcipieert weezende zullen van wegen de voorfz. Gedeputeerdens en andere Provintiale Raden die Gevangens geinünueert worden by den Procureur Generaal,en aldaar gepronuncieert zonder andere folemniteiten.
Item, zullen die Officieven en Schutteryen in de Steden daar eenige Criminele Executien geleideden zullen, des verzogt: zynde, gehouden weezen hun te vinden met haar luyden Wapenen, en in een behoorlyke order, ter plaatfe daar de executie gefchieden zal,omme alle oproer ende inconvenientien te verhoeden ende voor-te komen.
Dat die twee Comnusfarisfen gedeputeert tot die informatie ende cxaminatie der Delinquanten fullen doen ende informatie neemen zonder eenige Vacatiën of Daggelden te eysfchcn als die gefchied zyn in loco. Dan als defelve Commisfarisfen vüyten Raaden ter oorzaaken van dien buyten zullen moeten ryzen, fullen zy gedefroieert worden, ofte zal elx boven de koften van de Vrachten C 3 met



33 VERZAMELING van STUKKEN,
met zyn Dienaaren, voor zyn Vacatie en teerkoften'toegelegt worden twee Ponden tien Schellingendaechs totxx ftuyvers hetPond,
Des zullen die Staaten voorn. Ordonn. t'aL len tyde moge veranderen, ampliecren, en verminderen fulx zy luyden naar gelegene heid des teyds bevinden zullen te behooren.
Ende hebben voorts die felve Staaten vuyten Edelen ende Steden tot het gunt voorfz. is, die van den Raden Provintiaal bygevougten gecommitteertJonckhecrGhysbrecht van Duy ven voerden , Heere van Opdam, Mr. Jacob Pauli Secretaris tot Dordrecht, ende Dirk Jans Uylenbroek Burgemeefter der Stad Delft.
Gedaan tot Delft den agtienden Septembiis anno duyzend vyf hondett fes en feventig. (onderftond gefchreeven) ter Ordonnantie van de Staaten (en was ondergeteykent) By my
C. de RECHTERE. CVHI.)
INSTRUCTIE voor den Landraed 13 Jan, 1581.
Art. XVI.
Ü^n fullen de voorf. Raden metten Overigheid macht ende autoriteit hebben te kkftn en te ordonneren, na gelegentheid van de faken en de circumftantie van der oorloge en plaetfe daer dezelve vallen fal, foo wel van d'Of-
feiers



tot de 'MILIT. JURISD. «Sec. 39
ficiers van der Oorloge als andere gel yk bevonden fal worden notelyk en goed te zyn, en ook ter volmaakinge van eenen Krygsraad, om met advife van dien te adminiftreren en te volvoeren de laken van de voorfz. Oorloge («).
(IX.)
DEDUCTIE overgegeven aen de Stae> ten Generael 21 Sept. 1584.
Kort verhaal hoe de Landraad zyn begin genomen heeft, wat bel ei dingen de Gecommitteerden in haren dienst gehad hebben, en hoe zy begeer en van dezelve dienst ontflagen te wezen.
M
yne Heeren! nadien Uwe EE. belieft eenen anderen of nieuwen voet van Regeering te ftellen, tot bewaring van de geünieerde Provinciën , zal de tegenwoordige of oudemaniere van regeeren, moeten ophouden; Ende aangezien alle veranderingc en inzonderheid van Regeeringe zeer gevaarlyk zyn,behoord men hier in voorttevaaren met zulke
voor-
00 Bor XVI B. bl. 241. Het blykt niet duidelyk of zich dit Berichtfchrift tot 't beleid des Oorlogs alleen bepaale, dan ook tot de Judicature der Militairen uitftrekke. Tot de laatfte zoude men moeten befluiten uit de navolgende Deductie door den Land-Raed in 1584^ de.Vergaed. der Staet. Gen. ter zyncr verdediging overgegeevcn.
C 4



4o VERZAMELING van STUKKEN.
voorzichtigheid, dat't geen men tot welvaart van de Landen voorneemt, niet tot verderf van dezelve en gedye.
't Welk beftaat (ons bedunkens) in een bekwaamt en gevoeglyke afdankinge. van den tegenwoordigen Raad , en in een wyslyk, manlyk en erdentelyk begin van de nieuwen.
Van welke twee Poinéten , gemerkt het eerfte den teegenwoordigen Raad aangaat, (van wiens wegen wy hier voor UEE. verfchynen, om eene behoorlyke afdanking te vorderen, en te vertonen hoe dieophetbe-, kwaamlte, tot vorderinge van de gemeene zake,gefchieden zal moge, ende tot verbetering van UEE.) zullen wy daarom van dit poinct hier alleen fpreeken.
Overmits dat dit vertoog fchyntte beftaan in drie ftukken, te weeten; hoe de Landraad zyn begin genoomen heeft, wat beleidingen de Gedeputeerdens tot denzelven gehad hebben, en hoe deezen afgedankt behooren te worden-, bidden wy Gecommitteerden van de voorfz. Landraade zeer distinételyk, dat UEE gelieve met aandagt en leidzaamheid te hooren, 't geen van ons in het korte van de drievoorn, ftukken gezegt zal mogen worden; ende dat gehoord hebbende dezulken affcheid te verleenen, als de welvaart des gemeenen beftens (waar op men naast God het oog behoort te hebben) is vereifchende.
De Landraad is gefprooten uit de faulten, ofte feilen van den Raad der nader Unie; want hoewel de Provintien toen zig willig lieten vinden in het dragen der Confenten,
/ heb-



w tot de MILIT. JURISD, &c. 41
hebben nochtans eenige van hen geenfints willen confenteeren in de executie van dezelve confenten; terwyl de willige Provinciën in de executie confenteerden, niet anders dan met voorbefcheid , zoo verre alle de anderen van gelyken deeden , heeft den Raad van de nadere Unie, het confent van de executie niet mogen bekomen niet tegenftaande alle moeite en arbeid daarom gedaan.
Waar uit die geenen dan, die de nader Unie tegen de borst fcheen te weezen, oorzaak geuomen hebben omtepractifeerenecn andere voet van Regeeringe , zeggende , dat die executie moefte gefchieden door eenen Raad van grooter Authoriteit, 'twelk, hoewel 't veele zagen ende ook zeiden, niet dan een pretext of verfierde voorftel te weezen, om het voorfz. verbond van Utrecht den rugge te breeken (want hoe kan een Raad groter Authoriteit nebben dan by den geenen is, van dewclken die zelve Raad geftelt word?) is nogtans deeze zaak met verfcheide middelen ende kunften, zo omen wederom geleid omtrent 18 maanden lang, dat ten laatften in Auguflus 1581. in 's Gravenhage de Raad van de nader Unie verandert is in den Landraad-.tnAc dit met wat verbeeteringe; zal men uit het navolgende verhaal van de'beleidingen mogen verftaan Ende om dat alle veranderingen 'vol gevaar zyn, heeft men hier in alle voorzichtigheid aangewend, om dezelve voor de gemecne Crediteuren die meefters van oproer plagten te weefente verduifteren, ende daarom gelaten alle de oude Officiers, die zig wel C 5 had-



42 VERZAMELING van 'STUKKEff.
hadden gedragen, en ook begeerden te blyven. Item alle de fchulden van den Raad der nadere Unie op den Land-raad overgezet, waar door de gemeene Crediteurs denzelven toegang om te manen en de vertroofting van betaling vin derfde, die verandering geen f warigheidheeftvoortgcbragt: hoe het die Landraad zoo men den Crediteuren alle adres van man in ge ende vertrooftingc van betaalinge afgefneeden hadde, onmooglyk zoude zyn geweest hem te vrede te ftellen, maar daadlyk zouden hebben moeten betalen, of een oproer verwagten (hoewel aireede die gemeene Crediteuren, hoorende dat men Apoliillen geeft, aan gecne fchulden voorden ien September gemaakt, gehouden te wezen , de oor en beginnen op te fteeken ) konnen die van den Landraad betuigen, als hier na breder gezegt zal worden.
Omme dan nu te komen tot het tweede ft uk te weeten, ivat beleid'mgm die Landraad in baren dienst van drie jaaren gehad heeft, is te vooren verklaard dat die Raad van de nader Unie, door gebrek van de voorfz. executie is afgegaan, ende in de plaats gefteld, die Landraad op hoope dat deze de executie met grooter Authoriteit uitvoeren zouden , als daar toe byzonder geauthovifeert; maar zal blyken uit navolgende reeden, dat die Landraad niet alleen niet beter, maar veel erger, de executie van de Coilfenten te werk heeft kunnen leggen.
Terftond na dat zy ingefteld was, heeft die Landraad zig vervoegt in Friesland , ver-
tfcitj



tot de MILIT. JURISD. &c. 43
mits daar den kryg toen was vallende, ende van daar aan de Provinciën gefchreeven , ten einde zy een ieder haare Confenten wilden voldoen , ofte aat anderztnts de Raad volgende hun fpeciaal bevel de executie zoude moeten in het werk ftellen; welk fchryven voor het meeftendeel vergeefs zynde, heeft men beginnen te denken op den voet van de executie ende bevindende dat men die moeite doen met aanhoudinge van Scheepen en Goederen, in Steeden daar toe bekwaam, heeft men deshalven aan Antwerpen, Dordrecht en Amfterdam en anderen gefchreeven; die het plat geweigert hebben, zeggende, zulks te zullen veragteren haare negotie; behalven nochtans de Stad van Dordrecht, die den Deurwaarder van den Landraad arrest op die van Zeeland toegelaaten heeft: maar hebbende die van Zeeland voor een dankbaarheid Reprefaiile op die van Dordrecht gegeeven, zoo is hier door het zelve arrest by die van Dordrecht afgedaan : waar door ook het geld dat die van den Landraad doe opnam, ophoo- ' pe van voorfpoed van de voorfz. executie nog op deezen dag onbetaald ftaat; hoewel zonder hetzelve opgenoomen geld, den Landraad onmogelyk zoude zyn geweest ons Leger, by den Noordhoorn nedergelegt, in zo korten tyd weder op tcregten, zulksdatdaar door den Vyaud zyne Victorie geheel onvruchtbaar gemaakt wierd.
Daar na in 10^1581 de voorfz. Vyandzig verfterkendèop Gelderland,.ende de Engelfl terltondterverfoeke van de Gelderfche derwaards



44 VERZAMELING van STUKKEN.
waards volgende, is . de Landraad uit Vriesland vertogen na den Haag, om met de Staaten van Holland op de voorfz. fvoarïgheid van executie wat nader te raadflaan;ende is v oorts op goede hoope uit den Haage getogen na Utrecht, om wagt te neemen op 't geen den Vyand zoude willen onderdaan; dog heeft die winter niet zonderlings aangclegt: als men daar na in Maart 1582. de Engelfche zeer ernfeig was verzoekende tot het ontzet van Oudenaarden, is de Landraad om deeze zaake te vorderen van Utrecht vertogen op Arnhem, ende daar booven de zes wecken met dezelve handelende,tenlaat ft en met groote moeite en arbeid hen tot trekken gebragt, mits tellende gereed omtrent Agtentwintig. duizend Guldens en nog daarenboven toezeggende vyftien duizend Guldens welke penningen niet met Authoriteit van executie, maar gelyk alle anderen met bidden, fmeekieri* vermaanen en protefteeren met ftukken en brokken by een gebragtzyn, endatnietzonder particuliere Obligatie ende belallingen van die van den Landraade zeiven: dit gedaan zynde, is de Landraad wederom na Utrecht getogen, om met de Provintien te Liquideeren, ende het poiuct van executie te vorderen; dan al te vergeeffch, als voren: middelerwyl de Vyandhet beleg van Lochum, onderftaande, heeft zich de Landraad in Juny vervoegd tot Campen, van hier tot Zwol, van daar tot Hasfelt en van hier wederom tot Campen , om daar uit Vriesland en andere Oorden het Krygsvolk te vergaderen, tot het ontzet van Lochum voorfz. Op



Tor os MILIT. JURISD. &c. 45
Op welke tyd i\cywoorts Regiment op fes vaandelen gemonteerd wierd , van twee ordinaris Commisfarisfen ende twee Burgemeefteren van Zwoll ; in welke monteringen , de Vryheer van Donauw, Overfte Lieutenant van het zelve Regiment, zulke oproer op de foldatcn maakte , dat de Commisfarisfen en Burgemeefters by avontuure om 't leeven gekomen zouden hebben, tenware dezelve Vryheer het oproer weder geftilt hadde; en hoewel dit Regiment gemonftert en betaald wierd, op 700 hoofden min een, is 't nogtans gebeurd, dat als Graaf Willem van Nasfou, toen Veldoverfte , dit ende het andere Krygsvolk vau Zwoll na Deventer trekkende, eens 0verfag, dit Regiment geen 300 fterk bevonden heeft, gelyk zyn E. dit in den Landraad heeft gerapporteert; hier op de Landraad informatie neemende, zoo heeft zy bevonden, dat de Vryheer voorfz. en de twee Hopluiden deszelven Regiments, haar Knegten hadden paspoorten gegeeven, en dat de meefte van hen geen 4.0 Knegten onder het Vaandel hadden behouden.
Dit is de manier van de Hopluiden, teegen dat zy monllcren zullen,raapenzy alles by een wat zy vinden konnen,en na de monftering laaten zy ze loopen, ende fteeken des Heeren geld in hunnen buidel , met verlies van Landen en Luiden, 't welk du uren zal, zoo lang den Hopluiden toegelaten word af te danken, en aan te neemen na haren welgevallen.
De



46 VERZAMELING van STUKKEN,
De Vryheer en Hopluiden door den Landraad, verzeekert zynde geworden, om voor 't malefeyts een exempel te ftellen, is de Landraad gedwongen geworden denzelven Vryheer los te laaten; ende dit wel door die geenen die den Landraad met Authoriteit behooren te ftyven cn te fterken.
Het Heir, als voorzeit na Deventer trekkende , is de Landraad terftond gevolgd,om de zaa ken daar na hun vermogen ende middelen,te ftuuren ende derigeeren. Wat moeite en arbeid den Landraad hier gehad heeft is te lang om te vertellen, het Leger duurde lan-re, door dat het ontzet tweemaal mislukte,0 en ons Krygsvolk eens gedevalifeert wierd, zulks dat men een groot deel van nieuws moefte wapenen, en dat al zonder ordinaire middelen, door faute van execu~ tie, als dikmaal gezegt is, maar hier toe alleenlyk gebruikende, alle het geenc dat men van de Liberaalfte Provintien met bidden, vermaanéh ende protefteeren konde trekken ; en met belaftingen van de Convoyen, opneemen van gelde,borgen &c.heeftmogen bekoomen; dikwils met Obligatien van die van den Landraad zelve.
Na dit ontzet (meer door Gods wonderhaarlyke hand dan menfchelyke middelen geëindigd) zoo is de Landraad weder na Utrecht verreist, ende overleggende dat zy door faulte, van Executie van dage tot dage meerin fchuiden verliepen, endezonder hoöpe van vorderen, mee? en meer veragterden,ende daarom niet wel mogclyk was, die zake
l?.n-



tot de MIL1T. JURISD. «Sec. 47
langer ftaaude te houden , hebben zy in Sept. (582. voorn, vier uit de haarcn,gezondeu na Antwerpen, om dit zyne Hoogheid en de Generale Staaten te vertoonen; maar hoewel zy een geheel half Jaar daar inftantelyk gcfolliciteert hebben , zyn zy uogtans door verfcheide fwarigheden in die tyd vallende, vergeefs wederom gekoomen. Zulks dat hier omme de Provincie van de Oostzyde van de Maze, in Majo 1583 tot Utrecht vergaderinge gehouden hebben , ende geraamt eenige Articulen.
Het rapport 't welk binnen weinig dagen daar na in Junio weder tot Utrecht binnen gebragt wierd, luide zeer fchoon, want alle de Provinciën accordeerden in de Confenten van negen maanden, en in andere diergelyke poincten, 't welk nooit te vooren gelchied was; maar eer dit kluwe afgefponnen was, wierd het in de war geworpen, ende deeze Vergadering, van Utrecht tot Dordrccht,van Dordrecht tot Middelburg, van Middelburg weder tot Dordrecht, van Dordregt inden Haage, en van den Haage tot Delft over en weer gejaagd, tot wat einde, mogen de geleerde weten; behalven dat men middelerwyl een nieuwe Rcgcering heeft beginnen te fmeeden , eerst op de naam van alle de Geünieerde Provinciën, maar daar na op den naam van drie Provinciën, ende voorts onderftaanden Landraad, die kleine refteerende iriddelen met 'er tyd te onttrekken. Middelerwyl is Zutphen in de kaars gevloogen, 't welk met Gods hulp by avontuure niet ge-
fchied



48 VERZAMELING van STUKKEN.
fchied zouden zyn, zoo de Landraad middelen had gehad om hier tegens te voorzien;wantden Landraad die handelingen van Zutphen niet alleen fufpeét, maar ook te vooren daar van geadverteert was, en daarom wel arbeiden om dat ongeluk te voorkomen; dan door gebrek van middelen te vergeefsch.
De Staten van Utrecht door de veroveringe van Zutphen bewecgd zynde, hebben den Landraad verzogt te befchryven, de drie naast geleegen Provinciën, als Gelderland, Utrecht en Overysfel, om ordre te ftellen op de bewaaringe van hunne Frontieren,endc dit by provifie , ter tyd by de Heeren Generaale Staten anders gedisponeerd zouden weezen, welke befchryvinge is gefchied te Wageningen, alwaar de Vergadering is begonnen, ende tot Arnhem, na de verzekering van den Graaf van den Berg, zynde rapporten ingebragtendeis dezelve geëindigt.
Maar al eer dit reces ter executie gelegt was, heeft men die van Overysfel en eenige van Gelderland, den voet gegeeven om de executie van het zelve reces te wederftaan; ende al zoo ook door dit middel den Landraad onvrugtbaar gemaakt ; in fomma, men heeft den Landraad dit laatfte Jaar zo getracteert, regt ofte aan dezelve den ondergang van den Lande was hangende ; ende zouden by avontuure met fchande, als bankeroetiers hebben moeten fcheiden, ten waare myne Heeren de Staten van Utrecht met raad en geld Ct welk men nog fchuldig is) den Landraad~geftyfd en gefterkt hadden.
Men



tot de MILIT. JURISD. (Sec 49
Men zoude nog wel andere dingen tot dit propoost mogen voorbrengen, maar willen om beters wille tot vermeidinge van ergernisfe alle het zelve verzwygen; met vafte hoope dat UEE. uit dit kort verhaal genoegfaam verftaan zullen hebben, hoe die Landraad zyn begin heeft genomen, uit de jaulte van de executie in den Raad der nader Unie; ende nogtans deeze executie van den Landraad veel minder heeft mogen te werk gelegt worden; item wat arbeid, moeite en gevaar die van den Landraad, door gebrek van dezelve executie, in haaren dienst gehad hebben, ende wat fchulden zy daaromme hebben moeten, maken; daar vooren zelf haaren Perfoonen verbindende.
Ende door dien de Provinciën, om te voorkoomen die verfcheiden gebreeken van Authoriteit, fchynen te believen eene nieuwe. Regeeringe in te ftellen; zo behoord eerst de teegenwoordige afgefteld te weezen; dus bidden en begeeren wy zeer dienftelyk uit den naam en van wegen die van denLandraaue onfe Meefters, dat het UEE. gelieve, een eerlyk affcheid hen te verleenen; 't welk beftaat in de ontlaftingen der fchulden, en wettelyke afdankinge.
Aangaande de fchulden zouden nu geen fwarigheid konnen weezen, by zoo verre deeze nieuwe Raad met overneeminge van fchulden had mogen fuccedeeren, gelyk de Landraad in de plaatfe van den Raad der na~ der Unie is getreeden, als te vooren verhaald is; maar naar dien UEE. belieft heeft deeze
1. Deel. D nku*



50 VERZAMELING van STUKKEN.
nieuwe Regeeringvöet geene fchulden, voor den i. Septemb. tegenwoordig gemaakt , te belaften , zal hoog nodig weezen hier toe andere middelen te gebruiken.
Ende zyn die fchulden van twee natuuren:de eerfte van zulke, dat men de Crediteuren dadelyk contentement zal moeten geeven: als van opgenoomen Penningen, Acten van Obligatie voor Ammunitie van Oorloge, Proviant , Laaken tot Kleedinge van de Krygsluiden ; inzonderheid van gegeevene Ordonnantiën op Comptoiren, die nu ophouden moeten; Traftamenten vanOfticieren, Commisfarisfen, Secretarisfen, Clercquen, Deurwaarderen,Booden,Poften en diergelyke.
Want ten waare dat men deeze Crediteuren dadelyk vergenoege , zal men een oproer moeten verwagten ; behalven dat die van den Landrade overalaangefproken ende-als Bankeroetiers geacht zullen worden, tot haare eeuwige fchande en bederf.
Wat eere de Provinciën hier van zouden hebben, kan een ieder bedenken, als die met zulke recompenfe ofte vergeldinge hare Dienaars loonen.
Wat Crediet de nieuwe Regeerwgehier door zoude winnen, kan menligtelykgisfen, gemerkt by eenige aireede geroepen word:»<V«* we Regeringe, nieuwe Bankeroeten.
Nu is 'er nog een andere aard van fchulden, als : afreekeninge van Ruiterén en Knegten en diergelyke: ende aangezien die van de Landraade hierom ook, hoewel met onverftand , gemolefteert zouden mogen
wor-



tot de MILIT. JURISD. &e. §4
worden, en byzonder door zulken van welke die llooten van afreekening geteekend zyn, zal UEE. hier van gelieven te verleenen. Aéte van Indemniteit naar behooren.
Deeze ontlaftinge gedaan zynde,verzoeken die van den Landraad, ordentelyk afgedankt te weezen, dat is, gelyk zy door fpeciale last vail de refpeétive Provinciën haare Meefters zyn geroepen, van gelyke ook door fpeciale last gedeporteert te worden.
Laaftelyk bidden en begeeren die van den Landraade, zeer dienllelyk,dat UEE. gelieven de vryheid die zy by avontuur mogen fchynen in dit vertoog te gebruiken, niet te neemen als uit eenige oe vel-moed te fpruiten maar vast te gelooven, dat die zelve vryheid voortkomt, uit een vrye confcientie haresdienffcesende ieverig gemoed dat zy tot welvaart van hare arme en 'bedroefde Vaderland zyn dragende Dat het hierom ook UEE. zal gelieven (aanziende hoe kwalyk die van den Landraade in haare Commisfie gehouden zyn) haare gedaane dienst, die zy wilden dat groöter geweest ware, in 't best te verftaan, ende den goede wil voor de werken aan te neemen; Ende zy wenfchen Van God Almachtig dat dt Nieuwe Regeeringe meerder geftyft en gefterkt, ende alzo tot zyn's naams eere, ende bewaringe van dert Lande, beter bediend mag worden, ten einde de laatlle dwaling niet zy de erglle «(Onderwas geteekent)
' CAREL ROERDA, D, VERDOES;
D z X/



52 VERZAMELING van STUKKEN.
EXTRACT uit het IVde Memoriaal van den Hove van Utrecht.
JQ)en geweldigen Provoost Willem Hus, word mits dezen by den Rade van Staten bevolen, zig te laten vinden terftond by de •Heeren, eerfte Prefideerende ende Raden van den Provincialen Hove van Utrecht, en denzelven van weegen als voor te verzoeken , dat alzo zeker Soldaat by den Maarfchalk van Abcoude aan den voorfz. Provincialen Rade gevangen, geleverd, uit oorzake hy gifteren geperpetreert heeft eenen Doodflag aan den Perfoon van zekeren Burger- of Ingezetenen dezer Stad; , dezelve is in eed ende dienst van de Generaliteit, ende overzulks de Judicature ende executie over misdadigen den voorfz. Provincialen Rade niet en is competerende: Dat hare Ed. daaromme believe den voorfz. Gevangen hem Hus te laten volgen, om denzelven te doen executeren, volgende zyne last ende commisfie. Gedaan te Utrechtden 19. July 1584. Ende was geparaphreert
ARNHEM, vt.
Onderflond, Ter Ordonnantie van de voorfz. Raden van State. Ende was ondertekend
C. HUYGENS.
In



tot de MILIT. JURISD. &c. 53
In dorfo van de voorfz. AEie flond
Volgende het verzoek aan de andere zyde van dezen gedaan , is dezen Gevangen op den 10. July 1585. geleverd in handen van den Lieutenant van den Provoost tVillem Hus, onvcrmindert de Jurisdictie van den Hove,ende wel vcrftaande,dat die voornoemde Gevangen zal worden geëxecuteerd, volgens het bevel van den Raad van State, andere ten exempel.
Ende was ondertekend
A. VAN DER BURG.
X I.
INSTRUCTIE voor den Raed van Staeten van iSAug. 1584.
Art. 3.
2jyne Genade ende den voorfchrevenRaa tien lullen niet mogen yetdoen ofte attenteren t geene pnejudiciabel foude mogen wezen de Privilegiën, Gerechtigheden, Coftuymen, Ufantien, Politien ofte Juftitien, methetgeene daer aen kleeft, der voorfz. Landen in 't generael, of eenige lieden of leden van dien m t particulier: uytgefondert dat zy kennis en judicature hebben fullen over alle haer luiden Officiers , Ontvangers Collecteurs en andere Dienaers, mitsgaders over ColonelD 3 len



54 VERZAMELING van STUKKEN.
len, Kapiteynen en Krygsvolk te Water en te lande.
Art. 10.
Syn Genade ende den' voorfchreven Raed fullen mogen aennemen, casferen en reduceren, het Krygsvolk zo te Water als te Voeten te Paerde, na gelegentheid van de fake, fo ly bevinden fouden voor den Lande oerbaerlykst te zyn: en daer over, misgaders over alle generale en particuliere Overften , Bevelhebberen, Commisfarisfen en Officieren van der Oerloge gehouden zyn te ftellen, en 't onderhouden alle goede orde en discipline:oo!c mede daer over ftraffe,recht en juftitie te doen, en doen doen, fulks zy bevinden fullen te behoren (a)-
XII.
EXTRACT uit de Ref. der Ed, Mogt Heeren Staaten van Zeeland.
Den 28 February 1585.
Jfs gerefolveert,dat men Cap". Jacob Ouwe fal doen verfekercn door den Baillui defer Stad en te ondervragen en examineeren op
veer
Gr. PI. B. V. D. 29. Vergelyk de Jnftr. van - a Apr. 158S Art. 11 en 32 Gr. PI. B. JV. D. 129 en vooral fal ordre ep de monfteringe en discipline Militaire over 't Volk van Oorloge gefield worden, als ook de lnftr.vi8 July 1651 Art. 5 en 50 Gr. PI. B. IV. D. 127.



tot de MILIT. JURISD. &c. 55
veele zaaken, hem en den Lt. Admiraal Treslong rakende, en alfoonood is, te Confronteeren, ende is het zelve den voorfz. Bailluiaangefeyt:daarnaar gehoord het rapport van den voorfz. Baillui dat die voorfz. Ouwe was in de Vloote om te varen naar Antwerpen. Is gerefolveert die Regeringe aan te feggen, dat men denfelven gehoord te doch halen metten Provoost uit de voorfz. Vlote ten voorfz. fine, 't welk gedaan fynde, hebben die van de Regeeringe die Staten geauthorifeert in 't felve te effect ueeren, ende is gelast te ontbieden te morgen Cap». joos de Moor.
XIII.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 1 Maart 1535.
Js gefchreeven aan den Vice Admiraal Corneiis Claesfen om den Provoost van d'oorlogfcheepen te adfifteeren, om den Perfoon van Cap . Jacob Ouwe te verfeekeren en herwaards te zenden.
B 4 XIV.



&6 VERZAMELING van STUKKEN, XIV.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 6 Maart 1585.
C3p d'appoftille van den Raad van Staten van den 5 deefer, op de Requeste van de Huisvrouw van den eertyds Luytenant Admiraal , verfoekende te mogen acces hebben aan haren gevangen man, is geadvifeert; den Staten dunkt {onder Correclie') dat deefe Requefie behoort gerenvoyeert te werden aan de Magiftraat van Middelb. als gecomm. Jugen van UtF. G. ende E. in de faken van den eertyds Luytenant Admiraal Treslong.
XV.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland.
Den 7 Maart 1585.
C3p de Rcquefte van de Huysvr. van Capiteyn Ouwe om te hebbenacces aan haren Man, is geappoftilleert; die Suppts. fal haar addresfeeren aan de Magiftr. van Middelb. om op haar verfoek gedaan te werden na hebooren.
XVI.



tot de MIL1T. JURISD. «Sec. 57 XVI.
KRYGHS - ORDONNANTIËN
ende Rechten, gemaekt ende geordonneert by den Hoog geboren Prince, Robbert,Grave van Leycester &c. Baenderheere van Denbigh, Opperjager van alle Foreelten, Bosfchagien, Jachten ende Pereken van de Conincklicke Majefteit aen defe fyde van Trente, Opperfte Stalmeefter van hare DeurluchtighfteMajefteyt van Engelandt,Raedt van den Se» cretenRaet, Ridder van beyde der Ede. Ier Ordenen van de Jartier ende S. Michiel: Stadhouder ende Capitein Generael van hare Majefteit over d'Armee ende Kryghs-volcke in de Nederlanden, ende Gouverneur Generael van alle de Geünieerde Landen en Steden in defelve Nederlanden ende haer liederBontgenoten ofte Geallijeerden, om te worden onderhout den by alfulcken als dienen fullen in hare Majefteyts Armee, onder zyn Excellentie in de voorfeyde Nederlanden den 14 February 158^.
A^engefien datter geen Landt geregeert wordt, dat in tyde van Pays ofte Oorloo-he magh ghehouden worden voor verfekert,Öof5 te



58 VERZAMELING van STUKKEN.
te bewaert voor oneere ofte verderfFenisfe, ten zy dat het onderhouden fy by juftitie behoorlyck gheadminiftreert, ende by discipline ordentlyckonderhouden. Ende omdat niemandt en kan zoo flecht zyn, dat hy niet en foude weten, dat eere, fame ende voorfpoet, moet behoorlyck volghen den Landen ende Natiën daer in goede wetten beveftight zyn, die Magiftract Juftitie bedienende behoorlyck ge-eerdtis, ende'tgemeyne volck, vreelende te misdoen, getrocken wordt onder die regelen van der Juftitie ende gehoorfaemheidt, Ende gemerkt dat die dicipline van den Kryghshandel (eygen den Kryghsvolcke) moet nu ter tyd boven allen dinghcn by ons onderhouden .worden , foo wel tot vorderinghe van Gods eere, als oock om eerlyck defe Armee in goeder Ordonnantie te regeren: Ende op dat dieqnalyk gefinde(onfchuldt nemende op haar flegtigheyt) niet en fouden eenighboos feyt bedecken by onweetenfehap. Soo ist cïat deeze navolgende Cryghsordonnantien en wetten zyn geordonneert endeghcpubliceert, waer door alle welgefinde hen felven voegen om eere te verkrygen, mogen gereed zyn in de Wapenen, ende moet hebben om volftandigh te blyven in weldoen, ende dat de genen die genegen zyn tot lichtveerdigheydt, hen fouden moghen wachten van te doene yet dat ftrafweerdigh is, dewelcke met een forghvuldigh aenfien aengenomen, ende metgehoorfaemheid geyolght zynde, belooft ons een goede Ordon-
nan-



tot de MILIT. JURISD. &c. 59
nantie, ende eendrachtigheyd onder ons lieden met Victorie ende voorfpoet tegen ons Vyanden.
1. Ten Eerften, Aengefien dat den heyligen naem van den aldemachtighften ende onverwinnelicken Godt behoort met alle eerbiedinge geëert te wefen, ende dat 'tvonnisfe van verderlfenisfe uytgefproken is teghen den genen die den felven naem lafteren ofte misbruycken. Soo is 't dat men ordonneert ende beveelt, dat niemant van watqualiteyt hy zy,noch in ghemeene'tfamenfprekinghe, nogh om eenige ander oorfaeken (aldus gewaerfchouwet zynde)dennaem Gods fal lafteren of ydelick in den mondt nemen, op pene van vyf fchellinghen voor d'eerfte reyfe tot behoef van den armen, voor die tweede reyfe van vyf dagen ghevangenisfe, ende voor die derde reyfe te verliezen fyn plaetfe ende foldye.
a. Ende om dat die altyds duerende ende onuytfprekelicke jonfte van onfen almagtigen Godt, ons zoude mogen benomen worden door onfe ondanckbaerheidt, ende dat geen goed eynde van eenigh werk en magh verwacht worden daer in dat Godt vooral niet en foude worden ghedient ende ge-eert: Soo is 't dat men fpecialyck ordonneert ende ghebiedt, dat alle Perfoonen,wie fy zyn fullen, op generale waerfchouwinghe deur "t geluyt van de Trompetten ofte trommelflagh hen vinden ter plaetfen, geordonneert tot 't gebruyck van den dienst Gods, om te horen leezen ofte prediken : Ten waere dat zy door
fieck-



6o VERZAMELING' van STUKKEN.
fieckte of andere dienst belet waren, op pene voor d'eerfté'reyfe te verliefende Soldyevan eenen dagh , voor de tweede reyfe van twee dagen , ende alfoo vermeerdert te worden tot discretie van den Rechter, ende voor elcke diergelycke faute in den'Soldaet, zoowel den Capiteyn als fyn Officieren, f uilen metgclycke pene gheftraft worden.
3. Ende aengemerckt dat wel betacmt alle Chriften Menfchen fonderlinghe den geenen die in den Krygh dienen, dat zy den tyd overbrenghen'in fackcn die haer lieder profeslle is: eysfchendc, ende om dat gheenen tyd en magh ydelicker overgebracht worden , dan die metonbehoorlycke fpeelen overghebrocht wordt. Daerenboven dat het oorfaècke van veel twist ende ghekyf is ende dat het veel andere loffelicke ende prysfelicke oelfeninghen zyn, om van allerhande foorten van Perfoonen gcbruyckt te worden. Soo ghebict men fchcrpelycken dat gheen ghemeen Söldact ofte Onderofficier, fal fpeelen met Teerlingen ofte Caertfpel, ofte eenighe ander onbehoorlick fpel, op pene van twee dagen in gevanckenisfe geftelt te worden voor d'eerfte reyfe, ende wederommedergelycken doende, van voorder geftraft te worden tot discretie van den Rechter,
4. Ende door dien het dikwils gefchiet, dat door 't ghedooghen van vecleleeghlopende ende luye vrouwen, in een Legerverfcheyden ongeregeltheden ende grouwelicke misbruyeken bedreven worden : Soois'tdatmen ordonncert,dat niemantinden Leger met hem
fal



tot de MIL1T. JURISD..&c 61
lal neemen ofte by hem houden inde plaetfe van fyn Garnifoen, eenige Vrouwe, wie dat ze zyn magh, dan alftücke die men voorfeecker weten zal zyn wettighe Huysvrouwe teweefen, ofte alfulcke anderen Vrouwen diedeüeken fullen bewaeren, ende voor Wasfcherfen dienen, alles na't goedduncken van den Veltmaarfchalck, op pene van gegeefelt ende gebannen te zyn.
5. Ende aenghezien dat de goedertierenheydt onder het Kryghsvolck in fommighe respecten een fonderlinghe deught is, foo is 't dat men ordonneert, dat niemandt en fal in eenigen dienst die hy fal doen, flraffelick ofte met gewelt aantaften eenighe bevruchte Vr ouwen, Weduwen, Jonge Maeghden, ofte Kleyne Kinderen, fonder fpeciale ordonnantie van de Overigheydt, op Lyfftraffinge.
6. Niemandt en zal, van wat State ofte Conditie hy zy, eenige Vrouwe, Weduwe, jonghe Dochter ofte Maeght verkrachten nogla eenigge van dien met geweldt fehoflieren, op lyfftraffe.
7. Soo wie hen fullen gemeenlick tot dro/nckenfchap ofte overdaet begeven die fullen uyt de Armee gebannen worden.
8. Soo wie fal verfwygen, ofte in eeniger manieren verholen houden eenige verrader ye, periculeufe confpiratien t ofte eenige andere practyken die foudenmoghen fchadelick wefen, ende ftrecken tot nadeel ende peryckel van hare Majefteyt, ofte van haren Generael ofte van den ftant van defer Armé eende



6z VERZAMELING van STUKKEN.
de 't felve niet en fal met aller neerftigheydt den Generael of eenigh ander Officier die men feerwel betrouwt, te kennen geven, die fal vervallen in de pene van der dood met tormenten.
9. Is 't fake dat yemandt, wie dat hy zy, practizeert ende confpireert eenighe fake, waer door die Perfoone van hare Majefteytj haer Coninckrycke, ofte haer Generael, ofte den Stant van defer Armee foude moghen in fchade ofte peryckel vallen , ende dat fulks hem behoorlyck overtuycht wort, die fal met pynen ende tormenten den dood fterven.
10. Niemandt en fal fprake of gemeenfchap hebben met den Vyandt , nogh aen hem bootfchappen,noch brieven fenden,ofte van hem ontfangen, noch aan yemandt van zyn Bondgenooten, 't fy heymelick ofte openbaerlick, fonder al voren ende van ftonden aen 't felve den Generael ofte den Maer fchalck te kennen te geven, ten zyhy ge-: authorifeert is fulxte mogen doen, op Lyfftraffe.
11. Niemandt in fynen dienst zynde, en fal uyt den Legér ofte plaetfe van zyrt Garnifoen fcheyden, om wat faecken dat het zy, fonder fpeciael Paspoort van den Generael ofte ander Hooftofficier daer toe gheauthorifeert, op Lyfftraffinghe.
12. Niemandt en fal veriaeten ofte breken Uyt de orden van z vn gelidt daer in dat hy zal in den velde gheftelt zyn by den Maerfchalck ofte Sergeant Major, fonder eenighe grooteoor-
faec-



tot de MILIT. JURISD. &c 63
faecke, ende 't lelve vooral den Officier te kennen te gheven, op pene van te verliefen lyf of te lidt, ter discretie van den Generael ofte Maerfchalck.
13. Soo wie op de Schildtwacht fal geftelt zyn, en fal niet afgaen ofte van der plaetfe fcheyden, noch ook flapen,noch verfuymen fynen behoorlicken dienst, fonderlinge na dat de Wacht geftelt ende die lofe oft woort gegeven is, ten zy dat hy ordentlyk afgehaelt wordt, ofte door eenige groote oorfake daer toe gedwongen is, ende datmet oorlof van fynen Capiteyn ofte Officier , op Lyfftraftinge.
14. Niemandt fal den Vyandt de lofe openbaren ofte te kennen geven, nochte ook yemanden anders, ofte eenigh ander woordt geven, dan hem by den Officier ingegeven, op pene van de dood met tormenten.
15. Niemandt en fal muytery verwecken ofte maeken onbehoorlicke vergaderinghe, op heymelicke ofte bedeckte voornemen, waer door die rufte ende vrede van der Armee foude moghen in roere gheftelt worden, op Lyfftratfinghe.
16. Niemandt zal fyn Geweer ofte Roer opheffen teghen d'Overigheydt zynen Capiteyn ofte Officier, op Lyfftraffinge.
17. Dat niemandt crackeel , twist ofte eenige beroerte make in den Leger ofte Stadt van Garnifoen, ter caufe van eenigen oude haet, ofte door eenigherhande nieuwe eorfaecke, hoedanigh die fyn mach, maer
fal



64 VERZAMELING van STUKKEN;
fal fyn klachte doen aen den Officier, die gheftelt is om de ghefchillen te flisfen, ende die parthyen te ftraften die fehult heeft, op pene van te verliefen lyf ofte lidt tot discretie van den Generael ofte Maarfchalck.
18. Ende gemerckt dat'er zynverfcheyden Natiën in defe Oorloghe met ons dienende, ende dat door die menigerlye fpraecke foude mogen oorfake zyn, dat menigerhande twiften mochte gheraken te ryfen ofte groeyen, foo is 't dat men ordonneert indien eenighe Perfonen van der Engelfche Natie hem felve zal befwaert vinden, door eenigh ongelyck* dat hem van een ander Natie ghedaen werdt $ dat hy 't felve fonder voorder wrake te nemen, fynen Capiteyn ofte Officier fal te kennen gheven: ten eynde dat daer op mach ©rdre gheftelt worden, datter geen voorder twist en groeye, maer in alle manieren rufte ende vreede onderhouden werde, op alfulke pene als den Hooftofficier fal duncken ooirbaerlick te wefen, 't zy van lyf ofte lidt te verliezen.
19. Niemandt gefteldt zynde tot befchernünghe van eenige Bresfe , Schans ofte Loopfchans 't zy Capiteyn ofte Zoldaet, fal dezelve ghewilligh niet verlaten noch door eenige valfche ofte verfierde oorfaeke ofte ontfchuldinge hem felven abfenteeren van der plaetfe, fonder genoeghfaem bevel of befcheydtj op lyfftraffinge.
20. Niemandt en zal hem doen infchryven onder Twee Capiteynen noch onder verfcheyden Vacndplen op eenen tyd monfter
pas-



tot de MILIT. JURISD. &c. 65
pasferen ofte anderfints op een anders naem monfteren , ofte op de Monfterdagh een ander zyn Harnasch, ofte ander Gheweere leenen , om hare Majefteyt daer door te bedriegen , ende haren tegenwoordigen dienst te fwacken, op pene van een maendtin de Gevangenisl'e te fitten, ende van den Ban.
21. Niemandt en fal eenige van fyne Wapenen , Geweeren ende ander Krygsgetuygb. die hem by zynen Capiteyn geordonneert zyn, crenken ofte verminderen, ten zy dat hy bewyzen kan ; dat hy defelve in den dienst heeft verloren. Ende niemandt zat voor pant nemen die Wapenen of Ghewcercn van eenigh Soldaet, op pene den Soldaet van te verliefen fyn plaetfe , ende den ghenen die den pant fal neemen , te verliezen die dobbel weerde van dien pande.
22. Niemandt fal fyne Wapenen ofte Geweeren verfpcelen ofte verfetten, maer fal altyd fyn Harnasch ende Geweer rein ende dienstbaer honden, op pene van afgedanktte worden.
23. Niemandt fal met bedroghwechnemen deProviande, Victuaille, ofte Gcvveere van fyn medegefellen, op pene van Gcvanekenisfe.
24. Niemandt fal in het reyfen, logeren ofte ftille liggen in eenige Stadt ofte Landt van hare Majefteyt, Vrienden ofte Geallegeerden, in eeniger manieren den ghemeenen man verfchatten ofte met ghewelt afneemen, 't zy fpyfe ofte ander haerliede'r Goederen hoedanigh die zyn mogen, fonder terft-ondt te
ƒ Deel, È be«



66 VERZAMELING van STUKKEN.
betael'en, ofte ander genoeghfaein ordre te geven van die juyfte voldoeninghe van parthye, op Lyfftraffinge.
25. Niemandt zal voorkoop doen van eenighe Proviande die voor den Leger ofte plaetfe van Garnifoen gebrocht wordt: maer gedoogen dat defelve op het Marcktvcldt kome , om aldaer by den Maarfchalck ofte fynen Officier gefchattet ende op prys geftelt te werden eer hy defelve koopt, oppene van Lyfftraffinghe.
16. Niemandt fal fteelen ofte rooven eenige Winckel ofte Tente, noch ook eenigh Soetelaer ofte Koopman, komende tot hulpe van den Leger ofte Garnifoen, maer fal defelve by alle goede middelen bewaeren ende befchermen, op Lyfftraffinge.
2,7. Geenen Soldaet belast zynde voor fekere daghen Victalie te nemen , en fal defelve daghen niet te boven gaen, ofte defelve anderfints verdoen, dan volgende de proportie van den tydt die hem geftelt is, oppene van Gevanckenisfe ofte alfulcke andere ftraffc , als die behoorlicke Officiers fullen ordonneeren.
28. Niemandt fal verdrucken ofteberooven eenige Perfoonen die de fyde houden van hare Majefteyt, ofte onder die befcherminge ftaen van den Generael, op Lyfftraffinge.
29. Niemandt en fal ongehoorfaem fyn ofte overtreden eenigh gebodt, datmet trommelen ofte trompetten is uytgeroepen, by Ordonnantie van den Generael, op alfulcke pene als daer toe gefield zyn.
30. Nie-



tot de MILIT. JURISD. &c. 67
30. Niemandt fal den Provoost ofte andere fyn Officiers, wederftaen in 't vangen van eenigh quaetdoender, maar indien dat noodt is fal hem daer in hulpe ende byftandt doen. Ende of door f ukken oorfake den misdadiger gheraekte te ontkomen, foo is gheordincerr dat een yeghelick Perfoon,door wiens fchult dat hy waet ontkomen , defelve ftraffe zal lyden, die de ontkomen partye foude geleeden hebben.
31; Niemandt fal moeyelick vallen ofte ftooren eenighe Perfoone, 't zy onder fyn eyghen Regiment, ofte onder't bevel van yemandt anders zynde die eens by de Fourier, Maerfchakk ofte Quartiermeeftcr van den Legher ofte Stadt gelogeert is: Maer een yeder gedoogen ende toelaaten, vreedelick te genieten fyn eyghen plaetfe ende Logement, ten waerc met confent ende verwillinghe van beyde feyden. Oock en fal niemant fonder oorlof buyten 't Quartier van fynen Capiteyn logeren, op pene van Gevanckenisfe.
32. Niemandt fal ter nederwerpen ofte verderven eenighe Watermeulens ofte Waterwercken fonder fpeciael bevel van den Generael ofte Hoofdofficier op Lyfftraffinghe.
33. Niemandt fal teghen de Ordonnantie brandftichten, ofte verbranden eenige Huyfen, Meulens ofte Koorn, noch ook in 't optrecken ofte vertrecken den Legher in branddeken fonder fpeciaal bevel van den Generael ofte ander Hooftofficier daer tegenwoordigh zynde, op Lyfftraffinghe.
34. Niemandt zal eenigh geroep ofte ge-
E a tier



6"3 VERZAMELING van STUKKEN
tier by machte maecken op eenighe wacht by dage ofte by nachte ofte in eenighe geleyde lage, ofte op eenige andere plaetfe, daerhet fwygen van noden ende van doenc is, op pene van te verliefen Lyf ofte Lidt, ter discretie van den Generael.
35. Niemandt zal fonder groote oor fake eenige allarme maken, maer indien daer eenige oorfake gheviele, dan fal hem een ycgelick in alderhaefte terftondt laten vinden ,' op die plaetfe die hem geordonneert is , ten waere dat eenige waerachtige excufeerlicke oorfake hem fulcks belette, op Lyfltraffinge.
36". Niemandt fal herbergen ofte in fyn Logement ontvangen eenighen perfoon, vreemdelinck weefende, ofte yemandt van ons-eyghen Natie, die niet en is ingelchreven in hare Majefteyts Soldie : Maer lal van Honden aen fynen naem aen den Generael of Maerfchalck overbrengen , ende oock van wat Landt hy is, den tydt dat hy daer ghecomen is, ende de oorfake waeromme, op pene van gevanckenisfe ende van fyn plaetfe ende Soldie te verliefen.
37. Niemandt fal fpreecken ofte gemeynfchap hebben met eenigh Trompetter ofte Trommelflagervanden Vyanden,ofte andere die in boodfchap is ghefonden, dan de ghene die by den Generael daertoe gheordineert zyn, op Lyfftraffinge.
38. Niemandt fal wachten op de Wagenen, dan den geene dien daer af den Last is gegeeven : noch oock kinderen ofte trayneercn
om



• tot de MILIT. JURISD. &c. 69
om te mogen op hen gemacck daer opryden, ten zy dat door ziekte, quetfure ofte ander gebreken, den Officiers wel bekent zynde, hen lieden 't felve toeghelaten worde, op pene van ghevankcnisfe ende fyn Soldye te verliefen. .
39. Niemandt zal hem vervorderen uyt te gaen om voederinghe,ten zy datd'Officier daer toegefreldt, hen liedenlevereghenocchfaein gheleyde tot haerlieder befcherminghe, op Lyfftraffinge.
40. Een yegelyck fal fonder uytftel aen fynen Capiteyn prefenteeren alfulcke gevangenen als hy heeftghevangen ghenomen, foo haest als hy in den Legher is wedergekeert, ende niemandt en fal die moghen doden of Oorlof gheven om te vertrecken fonder bevel of confent van den Generael ofte ander Hoofcofficier daer toe j-eordonneert,op pene van fyn wapenen te verliefen, en uyt den Leger gebannen te werden.
41. Een yegelyck Soldaet fal tot allen tyden in den dienst ghehoorfaem ende ghetrou wefen , foo wel haerlieder Capiteynen als andere Onderofficiers ende niet weygeren d'onderrechtinge van eenighe daer onder dat zy geordonneerd zyn te dienen, op pene van ghevangenisfe ende van te verliefen een maent fois. Ende foo wanneer eenigh Capiteyn van eenigh Vaeiidcl door trcffelycke oorfaecke in fyn afweefen yemanden anders naerfyn goetduncken fal ordonneeren, om fyn plaetfe ende Capiteynfchap te bedienen, foo fal een
E 3 yo



70 VERZAMELING van STUKKEN.
yegelyck den felven Ghedepu teerden volghen endegehoorfaem zyn, met geen minder forghvuldigheydt ende neerftigheydt dan hy doen foude den Capiteyn felve, oppene voorfeyt.
42. Een yegelyck fal byftant doen ende befchermen fyn eyghen Vaendel by dage ende by nachte , ende fal met de eerfte waerfchouwinghe hem daer onder voegen, fonder van daer te fcheyden voor dat het ghcbrocht is in behouder handt , op lyfllrafnnge.
43. Een yegelyck Soldaet fal neerfligh gade flaen ende leren kennen den flach ende geluyt van Trommelen, Fifers ende Trompetten, ten eynde defelve mogen weten hoe fy hen tot den dienst moeten gebruyeken.
44. Niemandt fal in den Leger ofte Garnifoen eenige Beefte van wat nature die zyn , flagen ofte doden dan op alfulcke plaetfenals daer toe geordonneert zyn,noch en zal niet onbegraven laten de moke ende ander overgebleven ingewandt, ende niemant fal oock roeren ofte ontreynighen die byliggende Waterloopen dan heel beneeden den ftroom, een groot ftuks weeghs van den Legher, pp pene van Gevanckenisfe.
45. Niemandt fal fyn ghevoegh doen, of den Legher of Stadt van Garnifoen vuyl maken , behalven op alfulken plaetfen als daer toe geordonneert zyn, op pene van gevanckenisfe, ende alfulcke vordere ftraffe, als by den Hoofdofficier geordineerd zal worden.
46. Is 't dat yemandt een gevangen of buyt
ver-



tot de MILIT. JURISD. &c. 71
verkreegen heeft, die fal foo haest als hy weder in den Leger of Stadt van Garnifoen gekomen is, fonder langer uytftel fynen Capiteyn of Gouverneur dat te kennen geven, ende die Capiteyn fal 't zelve den Maerfchalk aendienen, die alle acht daegen daer af fal de wete doen aen den Generael, op pene van gheyanckenisfe , ende alfulcke voorder ftraffe ais die Generael fal ördonneeren.
47. In het trecken langhs de velden, foo en fal niemandt in het opdoen van een hafe , ofte ander beefte, eenigh gefchal of geroep maecken, waer door alle de andere Vaendelen emj.e benden fouden moghen beroert werden, ende ftille ftaen, maer fullen in haere tochten alle zedigheyd gebruyken, op pene van ghevangenisfe.
48. Niemandt fal opgheven ofte den Vyandt overleveren, eenighe plaetfe die hem is bevolen ofte belast te bewaren, op Lyfftraffinge.
49. Is 't dat yemandt tot den Vyandt overloopt ofte ghevanghen wordt in het overgaen by den Vyandt, die zal den doodfterven.
50. Niemant, wiehyzy, en falpasfeeren ofte gaen door eenige andere wegen, 't zy in Stadt ofte Legher, dan langhs de ordinarife poorten ende pasfagien, op lyfftraffinge.
51. Alle Herauten fullen haer bootfehap ende publicatien doen tot fulcken tyden ende plaetfen ende in fulcken ordene fonder yet af of toe te doene, ofte te veranderen, agtervolghende d'Inftructie ende Commisfie van den Generael, op pene van geftraft te
E 4 wor-



72 VERZAMELING van STUKKEN.
worden, ter discretie van den Generael, naden eysch ende qualiteyt van haerlieder misdaet.
CAPITEYNEN.
52. Geen Capiteyn, Officier, ofte ander Perfoone en fal ontfangen ofte onderhouden elckanders Soldaet ofte Dienaer,, fonder confent van zynen Capiteyn ofte Meefter, noch en fal oock eens anders Soldaet niet aflocken : op pene van te verliefen een Maendt Solts, ende denfelven Soldaet zynen Capiteyn of Meefter wederom te leveren.
53. Geen Capiteyn en fal iemand uytfenden om eenigen aenflach te doene fonder weten; fchap van den Generael ofte Hooftofficier daer toe geordonneert , op pene van te verliefen zyn Capiteynfchap.
54. Alle particuliere Capiteynen die geen Hooftofficiers en zyn, en fullen met haerlie-
- der Vaendelen waecken ende wachthouden, ten waere by fpecialen oorlof, op pene van te verliefen voor d'eerfte reyfe een Maendt Solts, ende voor de tweede reyfe haarlieder Kapiteynfchap.
55. Geen Capiteyn en fal verkopen of op rantfoen ftellen zyn Ghevangen , fonder oorlof van den Generael , noch oock laten vertrecken, fonder den Opper-Maerfchalck dat te kennen te'geeven, op pene van te verliefen zyn Gevangen, ende felve gevangen te worden.
56". Een Capiteyn vindende eenigh Soldaet van wat Vendel dat 't zy die eenighe
van



tot de MILIT. JURISD. &c. 7%
van defe Wetten ofte Ordonnantiën heeft Or vergetreeden, fal hem mogen vangen ende brengen by den Maerfchalck om geftraft te worden.
57. Geen Capiteyn en fal ontfangen,of te onder hem infchryven eenighe Perfoonen in fyn Soldye ten fy dat hy denfelven Soldaet den Eed afneemt:op pene denfelven Capiteyn, om fulcks niet onderhouden te hebben, te verliefen een Maendt Solts.
58. Geen Ondercapiteyn en fal vermoghen eenige van fyn Soldaten door giften ofte gaven, ofte door eenige andere oorfaecken oorlof geven om te vertrccken uyten Leger ofte Garnifoen fonder fpeciale oorlof van den Generael ofte ander Hooftofficier, op pene van te verliefen een Maendt Solts, ende van zyn Capiteynfchap gefteldt te worden.
59. Indien eenigh Capiteyn, naer dat hy heeft ontfangen de betalinghe van fyn Soldaten , denfelven binnen acht daghen daer naer niet en betaelt gemaent zynde, ende daer voor rechtelykaenghefproken wordt: Defelve Capiteyn van fulcks verwonnen zynde, fal verliefen een Maendt Gagie, ende van fyn Capiteynfchap geftelt worden , uyt den Legher ghebannen zyn ende verklaert worden van dien tydt voor niet weerdigh te wefen in defer Armee te dienen.
60. Capiteynen ende Officieren fullen hanteren ende befoecken de Logementen van de Soldaten , om te befichtigen hoe dat hare Wapenen ende Kryghsgetuygh geftelt zyn, ende hen ftrengelick beveelende, dat hen
E 5 lie-



74 VERZAMELING van STUKKEN.
lieder Wapenen ende Gerecdfchap altyds gereedt zy , haarlicdcr Corcelletten met alle haer toebehoren , oock die Calibers ende Müsquetten klaer ende gefmont, haerlieder Lonten endelïuscruyt drooge, Pefen hebben voor hen lieder Boghen, ende hen lieder Bylen ende Hellebaerden met diergelycke Wapenen lullen klaer ende fcherp zyn, op pene v?n arbitrale ftraffe, nae den heysch van der qualiteyt van hen lieder onachtl'aemheyd.
6r. Alle andere misdaden ende wereken die tot ongercgelthcyt mogen ftrecken,ende in dele Articlen niet zyn b'egreepen , die fullen fubjeér, wefen alfulcken ftraffen als die Stadhouder Generael daer op fal ftellen , al of die fpeciaücken hadden verklaert ende geordonneert geweest.
62. Ende ten cynde dat niemandt foude mogen pretendeeren ende allegeeren,eenighe rechte oorfiecke van onweetenfehap van de vooryerhaelde Wetten ende Ordonnantiën, of van eenighe van dien: Soo ordineert de Heere Generael voorfz. dat alle Hoofdofficiers ende Capiteynen defer Armeen,lullen defelve doen aftelen ende openbaerlick uytroepen alle twintigh daghen, voor alle den ghenen die onder hen lieder bevel, refpeétivelick fullen liggen ofte weefen, volgende hen lieder Quartieren, byfonder in alle die plaetfen daer fy fullen in Garriifoen liggen, foo wel Ruyters als Voetknechten , ende maecken voor foo veele als hen moghelick is, dat defelve onverbrekelick onderhouden werden, in alle Puntten ende Artyckelen
van



tot de MÏLIT. JURISD. &c. 75
van dien volgende het inhouden, forme ende effect van denfelven.
Die forme van den Eedt, dewelcke alle Officieren, Capiteynen, Soldaeten, ende alle anderen perfonen dienende in deeze Armee, fullen doen ende onderhouden.
IFck A. B. fwecre ende belove te doen alle oprechten, goeden ende ghetrouwen dienften aen de feer Doorluchtigfte Majeft. van de Coningiune van Engelant,,ende de Geünieerde Provintien ende Steden van defe Landen ende haer lieder Bontgenooten , onder het bevel ende gehoorfaemheyt van den feer Excellenten ende Hoochgebooren Prince, myn Heere den Grave van Leycefter, Gouverneur Generael van de voorfeyde Landen ende Steden, ende hare Bontgenooten, ende van hare Majeft. Armee ende Crychsvolck in defelve Landen: Ende alle wettelycke ende behoorlycke ghehoorfaemheyt tot den voorfeyden Gouverneur ende eenigen anderen Officier die onder hem fal bevel hebben, in 't Gouvernement van defer Armee, voorts foo beloove ik my felven te voegen om te volbrengen ende onderhouden alfulcken wettelycke Ordonnantiën, als fyn Excellentie heeft ghemaeckt ofte zal maecken ende ordonneeren, tot beter regeringhe van defer Armee , voor foo veel my aengaet, foo lange als ick in defelve onder hem fal dienen. Soo helpt my God, door Jefum Chriftum.
XVII.



76 VERZAMELING van STUKKEN. XVII.
PLACCAET waer meedc by fyne Excellentie wordt verdien op alle ongeregelth'eden van het Jüyghsvolck, foo te Velde als in Garnifoen weefende. den 4 Aprilis 1586.
R.OBBERT, Gravcvan Leycefter, Jiacntter-ileer van Denbigh, &c. Luytenant van hare Majefteyt van Engelandt, Gouverneur ende Capiteyn Generael der Vereenighde Nederlandtfche Provintien , allen den ghenen die defe tegenwoordige fullen fien ofte hoorenleezen, faluyt. Alfooacnonsdagelycks groote klachten komen, ende wy wel bericht ende geinformeert zyn,datdeKryghsluyden foo te Voet als te peerde in hare Majefteyts, onfen, ende 's Lands dienst ende befoldinge weefende, vergetende alle discipline Militaire, ende verlatende hare Garnifoenenjoopen herwaarts ende derwaarts achter Lande, levende ende teerende fonder eenige discretie-, jae bedwingen, affetten, roven,ftelen, plunderen, compoferen, brandfehatten ende doen alderhanden verdruckinge,moetwilligheydt, ende bederffenisfe in ende overal de iii'.ezectenen die zy nochtans, eedts weghen, behoorden voor te ftaen, te defenderen ende befehermen: Door alle.'t welckc Godt Almachtigh vertoornt, ende de goede Ingezetenen zoo belast, ghetravailleèrt ende ver-
druckt



tot de MILIT. JUillSD. &c. 77
druckt worden, dat hen- alle middelen benomen worden van te leeven, ende oock van yet te Contribueeren tot betalinghe van dezelve Soldaten ende andere Oorloghsluydcn, tot onfen onuytfpreekelycken leetweien „ defolatie van den voorfz. Lande endeuytnemende fchade van de gemeync wclvaert. (a^ Waeromme. Soo is 't dat wy deezen aengefien, ende begeerende daerinne te voorden, hebben by advyfe ende deliberatie van dievan den Rade van State neffens ons gecommitteert, bevolen, geordonneert endegcftatueert; beveelen, ördonnceren ende ftatueeren by defen' wel1 expresfelyek , dat alle Kryghsluyden gehouden fullen weefen hen te voeghen ende reguleeren volgende haren
Ar-
C<0 Deze Inleiding moet elk onder 't oge brengen . Dat Leycefter zelfs geen denkbeeld hadt, van zulk eene ongelimiteerde Jurisdictie, als nuzommigeden Militairen Rechter toekennen. 'T bepaelt zig tot de herltellïng der verwaerloosdc discipline Militaire. — En 'fis zonder, ling, 't welk my in 't lezen van die oude Stukken heeft getroffen, en op 't welk ik verzoeke, dat men Zyneaendagt, in 't lezen vestige, dat de aanleidende oorz'aeken mt Plaketten, Ordonnantiën, Anikulbrieven, zomtyds van ReJolutien, altyd geweest zyn de DeliBen van 't Krygsvolk, zulke DeliQcn, waer zich een Soldaat in Oorlogstyden, by ccne verflapte discipline meest fchuldig maekt, als leeven en tieren fonder eenige discretie , afzetten roven, (leien, plunderen, brandfehatten en 't bedreven van tÜerley ■moedwilligheid en bedervenis tegens die ingezetenen welke zy moeften befeTicrmen. Deze aènmerkmtre Welks juistheid elk onpartydige by de Ipzirtg en overdenking deiStukken door elk onbevooroordèeïden zal toegekend worden, zal veel lichts verfpreiden over1 't Stuk der Militaire Jurisdictie.



78 VERZAMELING van STUKKEN.
Artyckelbrief, alreede gemaekt ofte noch te maken, ende denfelven fcherpelyck te onderhouden. Ende over fulcks verbieden ende interdiceeren wy wel uytdruckelyck by deefen alle Soldaten te Voet ende te Peerde, van wat qualiteyt ende Conditie die mogen wefen, teroven, {leien, plunderen, nemen of transporteeren eenige Peerden , Wagenen , Koeyen, Beeften ofte eenige andere Meubilen of Goederen van de voorfz. Lantluyden of anderen, fittende onder onfe Sauvegarde of Paspoort; de voorfz. Lantluyden, haredienaers of Daerten eenige overlast in hare perfonen of goederen aen te doen, te molefteeren of brandfchatten, of oock veel min eenigh belet te doen in 't indoen van hare granen ende vruchten, ofte anderfints, op.de pene van de doodt, fonder eenigh verdrach ofte disfimulatie. Ende alfo men dagelyks verneemt dat Gouverneurs, Superintendenten van Steden, Collonellen ende Capiteynen, verghetende alle behoorlyckheydt ende Kryghs-discipline , fich geluften laten uyt hare'eygen authoriteit, door haer onderhebbende "Garnifoenen of Soldaten, de Dorpen ende Huysluyden te dreyghen, te befchryyen, ende uyterlyck te bedwingen met afteeringe, brantftigtinge, befchadingc in hare goederen. ende met tormenten aen hare Lyven, tot Contributien ende brandtfehat tot haer eyghen baet ende profyt: Oock veele Huysluyden of andere dagelyks onder eenigen fchyn of pretext, of oock zonder te doen gevangen halen, defelven invuyleu, diepe
ende



tot de MILIT. JURISD. &c. 79
ende fwarc gevangenisfen werpende , ende onyerdragelyck tracterende, ende afdringhende fulcke rantfoenen als haer goetdunckt ende gelieft. Soo is ft dat wy begeerende daer inne voortaen te voorfien, ende fulcks niet langer te dulden; beveelenwyuytdruckelyk alle particuliere Gouverneurs ende Superintendenten van Steden ofte andere plaetfen, oock alle Colonellen, Capiteynen ende andere Bevelhebberen hen voortaen te onthouden ende te verdragen van hare Garnifoenen ofte Soldaten uyt hare eygen auctoriteyt op de 'Dorpen ende Huysluyden te fchikken, ofte laten trecken, om defelve met dreygementen, ofte oock met befchryvinge, afteeringhe, brandtftigtinge ofte jbefchadinge aen kacre goederen, ofte tormenten aen hare ly ven te bedwingen ofte persfen tot eenighe contributie ofte braudtfehat, ofte oock den Huysluyden te doen gevangen brengen ende in gevangenisfetotuytperfinghc vanrantfoen te houden: Maer willen ende ordonneeren dat voortaan, foo wanneer yemandt by de Soldaten om eenige apparente oorfaecke zal gevangen zyn, defelve fal worden te rechte gefteldt voor den Magillraet der naaftcrplaet fen, ofte voor den genen die wy daer toe fullen willen committeeren , om te kennen of die ghevange ofte gevangens van goeden prys ende randfoenabel zyn ofte niet,fonder dat wy verftaen dat defelve gevangen of gevangens ondertusfehen wreedelyck ofte onbehoorlyck in gevangenisfe by hen lullen mo gen getracf eert worden, Al op pene van pri-
va-



80 VERZAMELING van STUKKEN-
vatie van hare bevolen Gouvernementen ende Ampten, ende voorts als verachters van onfe bevelen metter daedt ende fonder verdrach aen het Lyf geftraft worden. Voorts willen ende verltaen wy dat geene Kryghsluyden , 't zy te Peerde ofte te Voet, ten platten Landen fullen mogen trecken, ofte eenige tocht van Dorp tot Dorp, nochakiaer Logeeren, dan by onfe commisfie, patente, ofte fchriftelycke ordonnantie alleenlyk, ende van niemandt anders: Ende verllaen oock datgheene Capiteynen, Luytenanten, Vendrighs, Officieren ofte Soldaten, hen fullen mogen behelpen ofte doen dienen met eenige Peerden ofte Wagens, fonder eerst ende alvorens van den Cömmisfaris daer op verworven te hebben fchriftelycke ordonnantie, inhoudende'tghetal van de Peerden ofte Wagens, die bevonden fullen worden van node te zyn voor elcke Compagnie. Item, ende foo wanneer eenighe Compagnie ofte Compagnien ghearriveert fullen wefen ter plaetfen, daer zy volghende hare patente, foo voorfchreven is, moeten logeeren, voor foo weynigh tyds dat 't felve mach weefen, willen wy dat den Cömmisfaris ofte den Officier der plaetfen, fal ghehouden wefen openbaarlyk de ronde te leefen , oftö doen lefen, om te wecten of al de Soldaten aldaer in perfoone fyn, mitsgaders om te 'kennen de ghene die (niet gerolleert ofte opgefchreeven zynde) die Compagnie volgen, hem doen logeeren onder 't deckfel ofte fchyn van defelve Compagnie te wefen : tot wel eken cynds
wv



tot de MILIT. JURISD. &e. 81
wy hebben verboden ende verbieden by deezen, op pene van de Galge, allen den genen niet geinrolleert ofte in dienst zynde, de voorfchreven Compagnien te volgen, ende onder het deckfel ofte fchyn van voorfchreven Kryghsluyden hem te doen logeeren, ofte op den Armen Arbeyder ofte Huysman te leven. Item,alfoo men daghelyks verneemt dat deprovifien van pro viande ende Amunitieu van Oorloge, die in eenige Steden,Sterckten ofte Plaetfen tot voorraedt gefchikt worden, by de Gouverneurs ende Superintendenten derfelver Steden ofte Sterckten ende de Capiteynen ende Soldaten, aldaer Garnifoen houdende , ' tot haer lust en welgevallen worden aengetast ende gebruykt, waer door gefchiedt dat die Steden ende Sterckten in tydt van noodt onverfien zyn,ende daer door in peryckel gefteldt worden, ende dat wy hoogh nodigh achten daer op te voorden: Soo hebben wy geboden ende verbieden wel expresfelyk by deefen, op pene van Lyfftraffe, alle Gouverneurs, Superintendenten van Steden ofte Stereken, oock Capiteynen ende Soldaten, (in eenighe Steden, Caftelen, ofte Plaetfen Garnifoen houdende) geenfints aen te taften ofte te gebruycken, de Proviande ofte Amunitie die by ons, ofte van onfent weghen aldaer in dezelve Steden , Cafteelen, ofte Plaetfen fullen voor provifie gefchikt zyn , ofte fullen worden, maer willen dat defelve fullen bly ven in goeder bewaerder handt,van de gene des last hebbende : Denwelcken I. Deel. F ^



82 VERZAMELING van STUKKEN.
wy verbieden defelve niet aen te taften ofte uyt te deylen,om wat oorfaken dat het zoude mogen wefen, fonder onfe confente,op pene van Lyfftraffe: Ten eynde men van defe provifie ende vooraad in den uytterften noodt van belegeringe derfelver Stede ofte Sterckten, mach leven ende genieten. Item hebben oock verboden ende geinterdiceert,verbieden ende interdiceeren by delen; alle ende eenen yegelycken Capiteynen uyt hare Garnilbenen niet te vertrecken, 't zy om te komen folliciteeren ofte anderen hare particuliere affairen, dan by ons eigen confent, 't en ware om goede, fonderlinge en dringende oorfiecken. Ende van gelycken oock alle Soldaten, van wat qualiteyt ofte natie zy zyn, wefende in befoldinghe, uyt de plaetfen van haer Garnifoen ofte befettinghe niet te vertrecken fonder onfen oorlof ofte paspoort, ofte van den Gouverneur ende Capiteyn van de voorfchreve Stede ofte plaetfe, ende niet van anderen, 't zy Luytenant , Vendrigh, Sergeant ofte Schry ver van eenige Compagnie: Willende ende ordonneerende dat in de voorfchreve Paspoorten ghenarreert zullen worden wettige oorfaecken ende occafie van haren oorlof, ende den gelimiteerden tydt, op pene van nulliteit ende onweerde van dien, ende geftraft te worden als ledigh - ganghers ende verlaters van haer Vendels. Lallende ende bevelende alle Baillieus, Drosfaten, Amptmans, Gerichtsluyden, Schoutetten ende andere ordinarife Officieren, Provooften ende andere extraor-
dinarife,



TOT DE MILlt. JURISD. &c 83
dinarife, mitsgaders hare Stadthouders,ende elck van dien refpectivelyk, dat fy aentaften ende apprehenderen, ftraffen ende punieren ten exempel van andere, alle de ghenen dié fy bevinden fullen eenigh gewelt, overlast, bederffenisfe ofte uytteringe te doen,'tfyin Steden ofte ten platte Lande, naer uytwyfen van defe Ordonnantie ende Gebodt, fonder verdrach, gunfte, ofte disfimulatie, oppene van 't felve op hen te verhalen ende aen ons daer van te verantwoorden, inghevalle van negligentie , onachtfaemheydt, ooghluyckinge, ofte disfimulatie, ende oock den geinteresfeerden te voldoen alle fchaden ende intcreften, ordonnerende Fiscalen haer met de voorfchreve geinteresfeerden te voegen,ende anderfints alle goede forge ende toefight te dragen ende te nemen, dat dezelve onfe Ordonnantie feer fcherpelyck onderhouden ende geobferveert werde. Ende om te voegelycker te mogen procedeeren tot apprehenüe ende aentaftinghe van de misdadige, ende onfe voorfz. Ordonnantie te executeeren teghens den ghenen die bevonden fullen worden op 't feyt ende anderfints, teghens dewclcke aentaftinge van het Lyf ofte prince de Corps plaets fal hebben, willen wy dat de voorfz. Officiers foo wel ordinarife als extraordinarife, hen foo fterk maken, dat de delinquanten ende misdadige geapprehendeert ende ghepunieert worden, foo defelve inwoonders ofte lediglv gangers fyn, dewelcke wy tot dien eynde willen geftraft te worden by den Officier die defelve apprehendeeren F a zal.



84 VERZAMELING van STUKKEN.
zal, fonder ranvooy ofte wederfeggen, foo geringhe als hem blycken fal van de contraventie ofte overtredinghe van defe onfe Ordonnantie: Authoriferende oock ten dien eynde de voorfz. Officiers ende alle andere privée perfoonen van de plaetfen daerfulcke fortien, gheweldt ende overlaftengefchieden zullen, ende de voorfz. Delinquanten ende Mitsdadige gevonden fullen worden, tot haerder asfiftentie, den Ingefetenen dier plaetfen te mogen nemen, dewelcke wy oock ordonneeren ende beveelen de voorfz. Officiers te asfifteeren ende alle behulp te doen , op dat fy de overhandt moghen hebben, ende de Delinquanten ende Misdadighen niet ongeftraft blyven. Ende en verftaen niet,dat, indien in 't vervolgen, aentaften, ofte apprehendeeren , eenighe van de voorfz. ledighgangers ofte mitsdadighen ghewondt, gequest ofte dood geflagen waeren, 't felve de voorfz. Officiers geimpateert zal werden , noch anderen die defelve gheasfifteert fullen hebben, verbiedende oock allen ende' eenen yegelycken Capiteynen, Bevelhebberen ofte haere Luytenanten, gene Soldaten ofte Kryghsluyden onder andere gedient hebbende, in te fchryven,ofte onder haer Vaendels te ontfangen,ten fy hem eerst ghebleeken zy van de Paspoort ende oorlof van de Capiteynen daer fy onder geweest hebben, op de pene van met der daedt afgeftelt ende verlaten te zyn, ende haer Capiteynfchap voor fulcksimpetrabelte wefen; voorts hebben wy verboden ende
verbieden



tot de MILIT. JURISD. &c. 85
verbieden wel expresfelyk by defen eene yegelycken, foo wel Vivandiers als andere, van wat conditie ofte qualiteit die zyn, te kopen noch te verkrygen by wisfel ofte anderfints, in wat manieren het zelve zy,van de Soldaten ofte andere eenighe Vruchten ofte geftolen goederen als boven, op pene van de Galghe, Accordeerende ende Confenteerende den Proprietarisfen ofte Eygenaers, ende den ghenen, dien die vööffz. goederen geftolen ende gerooft fullen zyn, defelve goederen te mogen aentaften, aenveerden ende apprehendeeren, alornme daer men defelve fal konnen achterhalen, fonder gehouden te wefen tot eenighe reftitutie van de pryfe die daer voor foude mogen betaelt gheweest hebben, al waer 't oockfoo,dat de voorfz. goederen verandert waeren, ofte door veele handen gepasfeert. Ende ten eynde het inhouden defer mach naegekomeu ende onverbrekelyk onderhouden worden, ende niemandt daer van onwetenheydt pretenderen, foo ontbieden ende bevelen wy den Cancelier, Prefidenten ende Luyden van den Provincialen Raden van de Refpeótive Geünieerde Provintien , defe tegenwoordige alomme te doen ende laten publiceeren, daer men in elcke der voorfz. Provintien ghewoonlyk is Publicatie te doen, denfelven ende voorts alle Magiftraten ende alle andere Officieren ende Jufticieren der voorfz. Provintien bevelende op privatie van hare Offitien, mitsgaders alle andere dien 't aengaen mach, op de pene boven verhaelt, den F 3 inhoudt



85 VERZAMELING van STUKKEN.
inhoudt van defen nae te komen , ende onverbrekelyck te onderhouden, doen naekomen ende onderhouden : Alibo wy tot dienfte van den Lande, rufte ende verfeeo kertheydt der Gemeynte, fulcks noodigh bevonden hebben. Ghegheven binnen de Stadt Uytrecht, onder onfe Handt ende Zegel, defen 4 Aprilis Ao. 1586.
Ondertekent
R, LEYCESTER,
Noch neder
By Ordonnantie van fyne Excellentie
Onderteeckent
CHR. HUYGENS.
XVIII. |
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 19 Auguftus 1586,
C3p 'fc verfoek van de Gedpn. van den Luytenant van de Heer Sidney van Vlisfmgen, omme te relaxeeren of immers in handen van den Sergeant Major te ftellen, feekere Provoost van delngelfe Guarnifoenen, hemge-
excedeert



tot de MILIT. JURISD. &c. 8?
excedeerthebbende tegens denRade vand'Admiraliteyt, alhier Gevangen, is hun aangezegt dat die voorfz. Gevangen fal behooren te hebben patiëntie tot de Compfte van den Heere Sidney, om naar Communicatie met zyn E, gedaen te werden na behooren.
XIX.
EXTRACT uit'de Notulen der Ed. Mog. HeerenStaaten van Zeeland. 23 Augullus 15.86-.
"Jf~ s den Baillui van Middelburg gelast te relaxeeren den Ingelfen Cap". op S". Steen gevangen gefet, by den Provoost Marchal van den Heere van Sidney.
XX.
PLACCAET ende ORDONNANTIE op de Monfteringhe, d'ordre Militaire, ende teghens de overlaften by het Kryghsvolck daghelycks ghefchiedende, den 10 Januarii, Anno 1587.
Jj^OBBERT, Grave van Leycefter, Baender-Heer van Denbigh, Stadhouder van hare Majefteyt van Engelandt, Gouverneur ende Capiteyn Generael der Vereenighde NederF 4 landtfche



83 VERZAMELING van STUKEEN.
landtfche Pro vintien. Hebbende wel rypelyck geëxamineert ende ge wegen den Staet waer inne d'affairen der voorfz. Landen (van dewclcke wy de regeeringe geaenveerdt hebben) hen tegenwoordelyck vinden, ende licndede faken van dien in groote verachteringe ende Confufie, foo door d'abuyfen endebedroch, dcwelcke gefchieden zoo in de Monfteringen als anderfints,confumerende de middelen ende penninghen van 't gemeene Landt, ende veroorzaekende , dat de goede getrouwen Kryghsluyden in dienfte defer Landen zynde tot noch toe feer qualyck betaelt zyn geweest; Hebben Avy met voorgaende rype deliberatie van onfe lieve ende ghetrouwe, de Raden v&h Staten neffens ons wefende, geacht onfesdebvoirs te zyn, daerinne te Hellen de befte ordre ende remedie ons mogelyck zynde, ende dezelve te doenpubliceercn, fonder prejuditie nochtans van eenighe Voorgaende Placcatcncndelnftructien uytgegeven, ofte noch uyt tegeven,foo op 't ftuk van de Monfteringhe, als d'orde Militaire, tegens de overlasten by het Kryghsvolck dagelycks gefehiedende, dcwelcke wy verftaen te werden geobfervecrt, ende te blyven in haer vigeur, foo verre defelve niet jen komen te Contravenieren defe tegenwoordige.
i.
Eerftelyck hebben wy geordonneert ende gheftatueert, urdonneeren ende ftatueeren mits defen, dat geen Overften, Capiteynen,
Be-



tot de MILIT. JURISD. &c. 89
Bcvclliebberen, ofte Soldaten, van wat Natie zy zyn, foo wel in dienfte van hare Majefteyt van Engelandt, als van de voorfz. Provintien wezende, van onfent wegen, ofte van die van den voorfz. Rade van State, vcrfocht zynde monfteringhe ofte reveuë te pasferen, en fullen mogen defelve weygercn, vertrecken, ofte delayeren, in eeniger manieren, ofte onder wat deckfel ofte pretext 't felve zy, op pene van fonder Paspoort gecasfeert, ende daerenboven als ongehoorfame ende anders geftraft werden.
3.
En fullen hen oock niet moghen behelpen met het ontleenen van Soldaten uyt andere Vendelen, Pasfevolants, Burghers,Soetelaers, Vrybuyters ofte andere, niet wefende in vasten dienfte van hare Vendelen, noch en doende dagelyckfche wachtjn den graedtofte qualiteyt daer voor fy hen houden, endetrecken de Gagien begrepen in de lyfte by ons gcaccordcert, op pene dat foo wel de Capiteynen , dewelcke in defe fchuldigh bevonden fullen worden, als de Pasfevolanten geftraft fullen worden met Capitale punitie.
3-
Ende om beter te moghen voorkomen alle frauden ende malverfatien in defen ghepleeght, hebben wy gheordonncert, ende ordouneeren by defen, dat voortaengeene O verF 5 ften,



90 VERZAMELING van STUKKEN.
ften, ofte Capiteynen, foo te Peerde als te Voet, en fullen mogen gheven eenige Paspoorten abfolut, ofte oock Oorlof voor eenige daghen, dan om legitime ende gefondeerde redenen, noch oock eenighe nieuwe Soldaten aennemen, dan met wetenfchap ende confent van 't principael Hooft, aldaer bevel hebbende, indien daer eenigh is, ende daerenboven van de Wachtmeefter van het quartier ende plaetfe respective, lasthebbende van 't bedienen van den Staet ende Commisfie van de Monfteringhe, ende dat dienvolgende [de voorfz. Paspoorten geteyckent zyn, foo by de Hoofden, Wachtmeefters, als Capiteynen respectivelyck; Ende by foo verre eenige Hoofden, Capiteynen, ofte andere daerinne fouden komen te Contrariëren, willen wy dat de Soldaten , geen Paspoort hebbende ondcrteykent (als voorfchreven is) fullen aengetast ende gecorrigeert werden , als of zy geen en hadden. Verbiedende foo wel aen de voorfz. Wachtmeefters als die van de Kamer van de Treforye,deielve Soldaten in Rollen tepasferen, noch oock de nieuwe aengekomenin hare plaetfen, maer ordonneeren daer over de correctie ghedaen te werden, nae gelegentheyd van de faken.
4-
Verbiedende ende interdicerende wel expresfelyk aen alle Overften, Ritmeefters,ende Capiteynen, geene afgedanckte Soldaten in hare* Compagnien te nemen, ten zy dat het
blycke



TOT DE MILIT. JUPvISD. &c. 91
blycke van Paspoorte in forme als boven onderteyckent, ten ware de gene die gelicentieert ofte afgedanckt fullen zyn geweestvoor de Publicatie van defe, dewelcke fullen geftaen met Paspoort alleenlyck geteyckent by hare Capiteynen onder dewelcke zy laetst gedient hebben.
5.
Ten eynde geene Soldaten foo vermetelyk en zyn te verlopen van hare Capiteynen fonder behoorlycke Paspoort, waer uyt grote inconvenientien zyn gefproten, willen ende ordonneeren wy dat alle de ghene die bevonden zullen worden te hebben verlaten hare Compagnie fonder behoorlycke Paspoort (zoo voorfz. is) fullen geftraft werden met de dood, fonder genade, ende dat de Capiteynen die defelve in dienst fullen mogen nemen, gehouden fullen werden voor deelachtigh van de misbruycken, ende dien volgende gecorrigeert te worden na behooren.
6.
Voorts aengezien wy volkomelyck gheadverteert zyn dat 'er veel frauden ende abuyfen gefchieden in de Burgeryen, die hen voegen, onder het Kryghsvolck, leggende intordinarife Garnifoenen, waer door't gemeene Landt groot interest is lydende, oock dat de Capiteynen hare Vendelen met vreemde Natien vermengelen, hebben wyom merckelyke redenen, ons daer toe moverende, geordonneert ,



os VERZAMELING van STUKKEN.
neert, gelyk wy ordonneeren by defen, dat nu voortaen ghene Overften in Steden ofte Plaetfen van hare Garnifoenen en fullen moghen aennemen eenige Burgers ofte Inwoonders van dien, noch oock in hare Compagnie eenighe andere Natie dan de geheele Compagnie is: Ende by foo verre fy eenighe aireede hebben aengenomen, ordonneeren wydatzy dezelve casfeeren, ende andere in haere plaetfe nemen, ten. ware hen 't zelve anderfints by expresfen Oorlof van ons, oftü; die van onfen Rade van State, toegelaten wierde, ende dat die namen ende toenamen van de Soldaten (van andere Natiën wefende) gheë'xpresfeert waren in defelve Acte, om 't allen tyden die ghekcnt te worden: In welcken ghevalle wy meede niet en verftaen datter over de vyf ofte feffe ten hooghften in elcke Compagnie fullen wefen, Alles oppene van in de monfter-rolle noch in 't fluyten derfelver niet ge-ëxpresfeert te worden.
7-
Ten eynde mede voorfien werdeiu't ghene wy ('t onfen leetvveefen) hebben verftaen, dat eenighe Capiteynen, deur heur lieder groote giengheyt onderftaen hebben de penningen, foo op reekeninge als mede in bctalinge voor hunne Compagnien gegheven, fommige in 't geheel, ende fommige in grooten deele , die 't haer eigen profyt te behouden, fonder defelve proportionelyck aen hunne Soldaten uytgcdcylet te hebben,
oock



tot de MILIT. JURISDS &c. 93
oock dat fommige Capiteynen haer Soldaten niet en tractoren naer adve'nant de betalinge die fy van den Heere ontfangen, waer af de vrome ende arme Soldaten hebben wel grote reedenen om haer te beklagen, vanhetquade tractement dat fy ontvangen, ende dat daaruyt vcele andere inccnvenienten zyn fpruytende: Hebben geordonneert, ende ordonneeren mits defen, dat een iegelick Capiteyn, terftondt ende zonder ecnig uy titel, geit ontfangen hebbende, 't zy van wegen haerder Majefteyt ofte van den Lande, fal 't zelve aen fyne Soldaten hebben uyttereyeken, propor tionelicken, volgens een yedèrs Soldye , fonder voor haer meer te behouden, dan het gene prorata hun is competerende, op pene van (gevonden te zyn in faute) gecasfeert te worden fonder paspoort, ende voorts geftraft naer gelegentheid der faecken.
O O.
Ende om voor te komen alle ongeregeltheeden die wy verftaen te gefchieden in 't oplichten van de Contributien ende Sauvegarden van de platte Landen den Vyant fubjed zynde, ook het groot ende onuitfprekelyck interest by het Landt gheledendoor't belet ghedaen aen de gheladen Schepen met verlicente Koopmanfchap by ons geaccordeert uyt tevaeren, oockdemoetwilligheyd ghebruyekt by het Kryghsvolck op deplatte Landen, onder onfe fubjeclie: Hebben wyby rype deliberatie verboden ende geinterdi-
ceert;



04 VERZAMELING van STUKKEN.
ceert;verbieden erideinterdiceerenmits defen, aen alle Overften , Gouverneurs, Capiteynen ende anderen, wefende in dienfte foo van hare Majefteyt, als van den Lande, op defelve Contributien, ofte Sauvegarden yet tepretendeeren, in wat manieren 't felve foude moghen wefen,ende veel min eenige te lichten, ofte op te beuren, op de pene van gehouden te werden voorongehoorfame,ende overfulcks geftraft te werden , Maer ordonneeren wel expresfelyck, dat de ontfanck der voorfz. Contributie ende Sauvegarden blyve onder de d'adminiftratie vandeOntfangers, hiertoe ghecommitteert ofte als noch te Committeeren; Ende dat de Overften, Gouverneurs * Colonellen, Capiteynen, ofte andere tot het lichten ende executeeren van dien, den Ontfangers by ons daar toegeftelt, foo dickmaels fy des verfocht werden, fullen hebben te doen alle mogelyke hulpe ende asfiftentie.
9-
Ende oock dat gheene Burgemeefteren, Magiftraten van de Steden ofte Plaetfen* Capiteynen ofte ander Volck van Oorloghe* in dienst op de Scheepen wefende , ofte houdende Garnifoenen in de voorfz. Steden ofte Plaetfen, hen en fullen vervorderen eenigh letfel te doen, onder wat pretexthet zy, aen de Schepen ende Coopmanfchappen die ghelacden ende uytghevoert fullen worden, hebbende Paspoort van ons, ofte door onfe toclatinge van de Convoy-mecfters of'ce
Li-



tot de MILIT. JURISD. &c. 95
Licentmeefters respectivelyck, endedienvolghende, 't recht daer toe ftaende betaelt fullen hebben, Ten ware datbleecke fraulde daer inne ghedaen te zyn, In wekken ghevalle fy defelve fullen mogen aenhouden, ende terftont prefenteeren aen de Collegien ter Admiraliteyt respeétive, om recht daer over gedaen te werden, oppene van op'thooghfte geftraft te worden als ongehoorfame,ende daer en boven ghehouden ende executabel fullen wefen voor de koften, fchaden, ende intereften die foo wel't Landt als de Coopluyden, Sehippers ende andere deur haerlieder belet fullen mogen lyden ende dragen.
10.
Ordonneerende daerenboven , dat geene Capiteynen, Officieren, Soldaten ofte andere, van wafNatie ofte qualiteyt fy fullen moghen wefen, haer niet en vervorderen, 'tzy in het deurpasfeeren op onfe patente ofte anderfints, in wat manieren het waere, den ingefetenen ten platten Lande (onder onfe ghehoorfaemheydt fittende ) tebefchadighen ofte te exactioneren, op de penen ende amenden hier voortyden in onfe gepubliceerde Brieven van Placcaeten wel opentlyckgeëxpresfeert, dewelcke wy willen onverbreeckelyck ftadt te grypen ende gheobferveertte worden in alle haere Poinden ende Articulen, al oft fy tegenwoordciycken anderwerf waeren ghepubliceert. Ende ten eynde niemandt eenighe ignorantie hier van en
pre-



96 VERZAMELING van STUKKEN;
pretendere , ontbieden wy daeromme ende; bevelen wel fcherpelyck onfen lieven ende feer beminden Stadhouders ende Staeten, ofte haere ghecommitteerde Raeden van de Provintien respeétive, van Gelderlandt ende het Graeffchap Zutphen, Hollandt, Zeelandt, Uytrecht, Vrieslandt ende Over-Ysfel, ende alle anderen Jufticieren, Officieren ende Dienaeren des verfocht zynde, dat fy defe onfe voorfchreven ende voorgaende ordonnantie alomme doen kondighen, uytroepen, ende publiceeren daer men gewoonelycken is uytroepinghen ende publicatientedoen: Procederende ende doende procederen teghens den overtreders van dien, tot de penen ftraffen ende amenden hier boven verhaeldt, foo verre die henaengaen, fonder eenighe gunfte, faveur , ofte disfimulatie ter contrarien : Want wy 't felve tot vorderinghe van den Lande alfoo bevonden hebben tè behooren. Gegheven in 's Graven Hage den 10 Januarius Anno 1587.
BARDESIUS Vt.
By fpeciale ende expresfe aucforifatié van fyne Excellent.
MAURICE de NASSOUW,
THO. WILKES,
Ter Ordonnantie derfelver
T. van LANGEN.
XXb,



tót de MILIT. JURISD. &Ci 97 XXL
ËXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 27 Auguftus 1588,
jjji de Staten van Zeeland fyn erfcheenen deBurgcmrs. vanMiddelburgmet.eenige van de Magiftraet, hen beklagende van feekere Gevangens byCapr-. Beerendregtgevoerdop 'tFor t van denHaeck,waar over is deGraaff van Solms als Krygsoverfte van Zeeland in dé Staten verfogt te commen, denwelken vertoont fynde waar van ue voorn, gevangen was, heeft belastom allernisverlland te voorkommen alhier,op 't Steen van Middelburg te doen bringen den voorn,gevangen om gcböortj 't geen den Capn. Bcrcndrccbt 't zynen lallen pretendeert, gedaan te worden na bótiorern
X X I ï.
(a) ARTYCKULBRIEF ofte ÖRDÓN. NANT1E op de Discipline Militaire 13 Aug. 1590.
J^faerdien by dagelycxfchè éxperientie bevonden werden, veele ende menighvuldi-
ge
O) Deze Artikulbrief is 13 Aug. 1590 fimpelyfe gerenoveert, en vervolgens geamplieert 9 May 1705,' / Deth G



^3 VERZAMELING van STUKKEN
ge disordren onder den volcke van Oorlogli te ontftaen, ftreckende tot groote fchadevan den Lande, ende prejudicie van deRegeeringe van dien , die nochtans alomme bevonden werden niet fulcks geftraft te worden, als wel behooren foude, ter oorfaeckeop fulcke ofte dierghelycke poincten egeen vafte Ordonnantie of te Artyckulbrief gearrefteert ende gepubliceert en is. Soo hebben de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, by advyfe van den Raden van Staten derfelver, geordonneert, geftatueert, en cearrefteert; ordonneeren, ftatueeren, endearrefteeren mits defen, de Ordonnantie ofte Artyckul-Biief hier naer volgende : Willende dat dezelve by alle het Volck van Oorlogh in haren dienfte zynde, van poinct tot poinft ftricLelycken onderhouden ende geachtervolght fal werden: Ende fal ten dien eynde alomme gepubliceert, ende by den Kryghsvolcke befwooren werden , als naer behooren.
i. Eerftelycken, de geene die den naeme des Heeren ydelyekcn voert ofte dieblnsphemeert, fal voor de eerftc reyfe eenhonorable ameudc doen , ende drie dagen in de ghevansenisfe te water ende te broodt ghefteld worclen, ende voor de tweede reyfe fyn tonge met een gloeyendyfer doorfteeken (£\ende voorts gedevalifeert worden tot op fyn hembde,' ende gebannen uyt de Vercenigde Provinciën. 2« In
Ende die geene die blasphemeren, ofte die fpot dryven met God" ofte zyn heilig Woordt, fullen aea den lyve ofte leven geftraft worden.



tot de MILIT. JURISD. &c. 99
a. In gelycke penen (V) fullen mede vervallen voor de eerfte ende tweede reyfe, de gheene die iet fullen doen ofte leggen tot fpyt ofte fpot van het woordt GodsoftedeKerken dienaers.
3. Alle moedwillige doodflagen, vrouwen krachten, overfpel, brandftigtinge, dievcryen , ftraetfchenderyen , force , gewelt, valscheyt ende andere gelycke boofe daden, ende openbare delicten ofte onnatuurlyke misbruyken, (d'y fullen metter doodt geftraft worden.
4. Niemandt en fal eenige Weduwe, gebouwde of ongehouwde Vrouwe, Kraemyrouwen, bevruchte Vrouwen of jonp-c kinderen, eenige overlast doen, flaen,ftooterï ofte dreygen, ofte oock oneerlycke aentasten, op pene van (e) gecasfeert te worden, fonder Geld ofte Paspoort, ofte oock aen den Lyve geftraft, naer gelegentheid van der faecke: Ende fullen mede alle ghemene Hoeren voor de eerfte reyfe met febanden uyt het Leger gedreven, ende voor de tweede reyfe daer bevonde fynde, ftrengcIyck gegeefelt ende gebannen Averden.
5. Die yet ghedaen ofte geconfpircert heeft tegens de Heeren Staten van 't Landt,
Ste-
(c) So als dc geene, die den Naam des Heeren ydclyk gebruikt.
(d Aen lyf of leven geftrafc werden naer exigentie van faeken.
(O Acht dagen in de gevanckenisfe gezet te wor^e-re water ende brood.
G 2 *



ioo VERZAMELING van STUKKEN.
Steden ofte plaetfen desfelfs , ofte eenige Gouverneurs ofte Capiteynen van dien , waer door de gemeene Landen in eenige fcbade ofte peryekel foude mogen komen; mitsgaders die daer toe fullen confentecren, fullen fonder eenige genaden gehangen worden.
6. In gelycke ftraffe fullen vervallen, alle de geene die vet fulx geweten, ende hare Capiteynen ofte Overften dat niet te kennen en fullen gegeven hebben.
7. Niemandt en fal eenighe Muyterye verwecken, ofte maecken onbehoorlycke vergaderinghen, op heymelycke, bedeckte, ofte eenige andere voorneemen, omme wat faecken dattet ook zy , fonder bevel van fynen Overften ofte Bevelhebberen, op pene van gehangen te worden.
8. Van gelycken fullen mede geftraft worden alle de geene, die haer onder fulcke vergaderingen vinden, ofte yemanden aenroepen , opkloppen of verwecken fullen , omme onder fulcke vergaderingen te komen: wel verftaende dat d'Öfficiers die haer in fulcken vergaderingen fullen vervoeghen, vooralle d'andere Soldaten (die geen Autheurs daer van en zyn) fullen geftraft worden.
9. De geene die quaet fpreeken fullen van de Staten Generael ofte particulier, de Raden van Staten,cfte andere Overigheid,ofte die yet fal feggen in fpyt ofte fpot van defelve, fal aen Lyf en Leeven fonder ghenade geftraft worden.
10. Die eenigewoorden tot oproer, muy¬
terye



tot de MILIT. JURISD. &c. 101
terye ofte ongehoorfaemheid tenderende, fal gefproocken hebben, ofte die defelve gehoort fal hebben, ende die niet terftond te kennen gegeeven zynen Capiteyn, fal metter dood geftraft worden.
11. Ghelyck mede geftraft fal werden, de geene die eenighe fodanighe woorden in 't by wefen van particulieren Soldaten, uyt hen felven, ofte van anderen fal verhalen, of yetwes aenrechten, daer door eenighe muyterye ofte beroerte eenigfints foude kdnnen ont ftaen.
12. Niemandt en fal, het zy uyt befette ofte belegerde plaetfen, ofte anderfints, eenige fpraeeke ofte gemeenfchap hebben met den vyandt, nochte aen hem boodfchappen, nochte brieven fcnden, ofte van hem ontfangen, nochte aen yemandt van fyne Bondgenoten, 't zy heymelyck of openbaer, fonder voorgaende confent van fynen Gouverneur ofte Capiteyn, ofte hen luyden 't felve terftont daer naer te kennen ghegeven te hebben, ten zy hy daer toe geauthorifeert zy , ofte oock de Vyandt toevallen ofte eenige hulpe doen, alles op (ƒ) Lyfftraffe.
13. Niemandt en zal mede fpreeken ofte gemeynfchap houden met eenige Trompetters of Tromflagers van den Vyant ofte anderen die in boodfchap is gefonden, dart de geene die daar toe verordineert zyn, op (g) Lyfftraffe. I4. Ni£
C/) Lyfftraffe, conform de rechten en Placaten va» den Lande.
CgO Of levenftraffe naar exigentie van faekcn. ^3



io2 VERZAMELING van STUKKEN.
ï 4. Niemandt en zal mede in 't aentreckcn, aftrecken, ftille liggen, monfteren, ofte iri belette plaetfen, den Inwoonderen der Geünieerde Provinciën , hare Toeftanders of Bontgenoten verdrucken of beroven, ofte eenighe eetware, geldt of anderfints afdringen, fonder de Eetbare Waren ofte andere behoorlyckcn tebctaelen, noch oock ter nederwerpen of bederven eenighe Water-molens , ofté Water-wercken, (£) ofte defelve of andere \ [uyfen, ofte oockin't optrecken het Leger aen brandfcceckcn, fonder fpeciael bevel van den Generael ofte andere Hooftofficier, alles op Lyf (0 ftraffe.
15. Niemandt en fal mede yetwes mogen doen, noch aenrechten teegens eenige Pcrfonen, Steden, Vleckeu, Dorpen, Sloten, Havenen, ofte andere Goederen, die met Paspoorten , Sauvegarden , ofte andere verfeekertheyd van weegen de Generaliteyt voorlïcn zyn, op Lyfftraffe.8
1 f, {k) Alle Capiteynen die eenighe Soldaten aen-'nemen fullen, fonder wettelyck verlof van baren voorgaenden Capiteyn, fullen aen ?t Leven geftraft werden,
18. De
1 (70 Ook vifchvyvers.
Ö) Of levens. .
(F) Alle Capiteynen of commanderende Officieren die eenige Soldaten aenncmen fullen, fonder wettelyk verlof Van hare voorgaende Capitein, fullen met mfamic gecasfeerd worden, en die geene, die eenige Soldaatendcfcaucheren , of doen debaucheren, en in haere Compa* [en epgag«reAf ftllen met 'er d00(i Seüraft worden.



tot de MILIT. JURISD. &c. io3
18. De vSoldaet ofte Rüyter die fynen Waert, Waerdinne, Knecht, ofte Maer te fal geftooten ofte geflagen hebben, fal fi') voor d'eerfle reyfe drie dagen te W^iter ende te Broodt geftelt worden ; ende voor de tweede reyfe een honorableamende doen,ende in de volle Vergaderinghe van de Wacht gedevalifeert worden, ende gebannen uytde Compagnie, ende by foo verre datter eenigh Lid vermincktis,ofte Bloedt geftort,fal hem de handt afgehouden werden.
19. Soo wie eenige Vivres ofte andere Waren komende na het Leger, Garnifoenen of eenige Steden ofte Plaetfen, onder 't gebiedt van de Generale Staten ftaende, fal afgeworpen ofte berooft hebben, die zal gehangen worden.
20. Niemandt en fal mede mogen aenvallen buyten het Leger ofte Guarnifoen , ofte voor opkoopen eenighe Vivres of Waren aldaer komende , al eer defelve ter behoorlyke vcrkoopplaetfe gebracht ende gefchat fullen zyn ofteoockberoveneenigeWinkel,Teute,Soetelaer ofte Koopman, die tot hulpe van het Leger ofte Guarnifoen aldaer zyn, alles op lyf (m) ftraffe,
al. Die uyt het Quartier van fyn Vaendel ofte Guarnifoen fal gaen , vorder als een
fcheut
CO Door de Spitsroede gejaegt worden , of wel aen de lyve geftraft na exigentie van faeken, en by fo verre dat 'er eenig lid verminkt is, of bloed geftort, fal hem de hand afgehouden worden.
Cm) Of levenftraffe m exigentie van faeken». G 4



ïo4 VERZAMELING van STUKKEN.
fcheut van een Canon draeght, fonder verlof van fynen Capiteyn , fal aen 't leven geftraft worden.
22. Die uyt het Leger, belegerde Stadt of Huys, fonder fpeciael confent van fynen Hopman ofte Overigheyd loopt, om eenigerhande oorfaecken, het fy om voederinge ofte anders, zal gehangen worden.
23. Die eenigh Vee ofte Beest fal neemen in de Landen onder de gehoorfaemheydt van de Generaliteydt ftaende, fal (») als een Dief geftraft worden.
24. De geene die marcherende te Lande na den Oorlog, ofte in 't wederkeeren, zyn Vaendel ofteCornet fal verlaten,fal zonder aïle ghcnade ter dood geftraft worden.
25. Ende de geene die hem buyten merckelyke Siekte zynen Hopman ofte Bevelhebberen wel bekent, fal begeven onder den Tros ofBagagie, ofte op de Wagens; fal(o)in de volle Vergaderinghe van de Compagnie gedevalifeert, ende fonder Geit en Paspoort uit de Compagnie gebannen worden.
26. Die zyn Wacht ofte eenighe dienst hem bevolen, fal verfuymen, fal (p) metter doodt gheftraft worden.
27. Den Soldaet die op zyn Sentinel ofte Schildwacht ilapende gevonden wordt,fal aen ?t Leeven fonder eenige genaden geftraft worden.
28. Den
00 Gehangen worden.
O) Aen den ]yve geftraft worden.
(t) Aen lyf of leven geftraft worden!



tot de MILIT. JURISD. &c. 105
28. Den Soldaet die van zyn Schildwacht by dage of by nacht fal gaen, daer hy by zynen Corporael ofte Rotmeefter geftelt fal zyn, fonder by defelvigen daar af geroepen of verlost te zyn, zal metter dood geftraft worden fonder genade.
29. Niemant en zal den Vyandt ofte yemant anders de Lofe openbaren of te kennen "geven, (q) ofte eenigh ander woort geeven , dan by den Officier gegeeven is, op Lyfftraffe.
3c. Die hem abfcnteeren fal uit de Corps de Guarde of Wacht-huyfen, boven de twee uyren 's daegs, ofte zonder verlof van zynen Corporael ofte Rotmeefter , ofte des nachts eenigfints , fal aen 't Leeven geftraft worden.
31. Niemant en fal fonder wettelycke oorfake eenigen oploop of alarm maecken ofte een Roer by nacht (r) affchieten, ofte groot getier maecken, ofte yet anders doen, daer door fulcke fonder oorfaeke foude mogen ontftaen, op lyfftraffe.
31. De geene die hem vervorderen fal binnen befloten Leger, Stad ofte Quartier of plaetfe daer hy in Garnifoen leydt, ofte oock naer befette Wacht zyn Geweer uyt te trecken, fal (5) het Lyf verbeuren, desgelykx buyten
het
(ï) Op poene van met 'er dood geftraft te worden, en die geenen die het gegeven woord fullen ruchtbaer maeken of eenig ander woord geven, dan hem by den Officier gegeven is, fal aen 't lyf geftraft worden.
(r) Of na befette Wagt.
CO Aen den lyve gefiraft worden.
G5



io6 VERZAMELING van STUKKEN.
het Leger, Steden ofte plaetfen, by foo verre hy het felve doet fonder verlof van zyn Overigheid.
33. De geene die yeraand zal flaen met het Swaerdt in de Scheyde, met een Stok,Steen of anderfints, dat het bloedt daer na volght, fal Q) zyn handt verliefen.
34. («) Die ymand een Vuyst of Soufflet gheven fal, fal weder in prefcntie van de Compagnie diergelyke Vuyst of Soullet ontvangen van den Geinteresfeerden ; ende boven dien gedevalifecrt en uytde Compagnie gebannen werden,
35. Dat mede de Soldaeten of Ruyteren fonder expres bevel van hare Overften, Capiteynen of Bevelhcbberen egeengemeyn en fullen mogen houden, ofte vergadering maecken, 't zy om geit of yet anders te eysfehen, of hem daer onderlaeten vinden 00 pene van alles metter dood geftraft te worden : wel verftaende dat de Capiteynen ofte Bevelhebberen die zulckx buyten tyde of onbehoorlycker wyfe fullen laten gefehieden, anderen ten exempel geftraft fullen worden.
36. So wie om Geit fiil roepen als men voor den Vyandt of op eenigen aenfiagh treckt, fal metter dood fonder genade geftraft worden. 37. Item
CO Aen den lyve geftraft worden.
OO Den Soldaet, die iemand een Vuyst of Souflet geeft, fal door de Spitsroede gejaagt worden; blyvende voorts de Placcaten ten aenzien van alle Militaire Perfoonen op de Krakeelen cn Duellen gecmaneert in haar geheel.



tot de MILIT. JURTSD. &c. 107
37. Item oft gebeurde dat de Maendt Gagie pp den Verfchyndagh niet en quame ofte betaeld werde, ofte den Soldaten oft Ruyteren om eenigerhande oorfaecken, het zy door belet des Vyants,ofte anderfmts,niet en konde toegefchikt worden, foo en zal niemandt daeromme eenighen oproer maecken, ofte oproerige woorden fpreken , ofte zynen Capiteyn tot betalinge van dien pogen te dwingen, ofte des teweyniger zyne tochten ofte wachten doen en waernemen, maer hem coutenderende en met een redelyke lecninghe, tot dat 't Geit kome ofte mach komen , ende alles doen dat goede Soldaten en Ruy teren fchuldigh zyn te doen; ende wie ter contrarie doet of hem daer onder laet vinden , fal aen 't Leven geftraft worden.
38. Dat geene Capiteynen, Luytenanten of Vaendrighs en fullen vertrecken (u) van de plaetfen daer hare Compagnie in Guarnifoen liggen, 't zv om de betalinghe van hare Compagnie te follieiteren, ofte om haere eygen affairen, fonder verlof van hare Overften of Gouverneurs, oppene van aen't Lyf en Leeven geftraft te worden.
39. De gene die in eenighen twist of gerecht of anderfints, fyn Natie fal te hulp roepen, ofte vergaderinge maecken, zal gehangen en geworgt worden.
40. Den ghenen die men vinden zal by daghe ofte by nacht uyt 't Leger of belegerde
plaet-
Qu) Uyt het Leger.



io8 VERZAMELING van STUKKEN.
plaetfe fonder verlof van zyn Capiteyn, fal aen 't Leven geftraft worden.
41. Die op vrybuyt fal gaen, en fonllen , extorfien of dieveryen doen, fal gehangenen geworgt werden.
42. Den Soldaet die een ander zal b eroepen om te ftaen, fonder verlof van den ghenen die in dat quartier commandeert, fal aen 't Lee ven geftraft worden,
• 43. Den Corporael of andere Commanderende over de Wacht, die twee Soldaten fal laten uytgaen omme te vechten, fal fonder genade aen 't Leven geftraft werden.
44. Den Soldaet. die met woorden of wercfceh te kort fal gefqhieden, fal hem voegen by den ghenen die in 't quartier zal Commandceren, die nae aenhooren van de redenen van parthyen fal doen repareren het ongelyck den genteresfeerden gefchiedt, met blooteu hoofde, ende in de tegenwoordighcyd van de volle Wacht; Ende indien de redenen daer toe dienen, den onghelyck doende uyt krach te van (<?) delen doen devaliferen van fyne wapenen, ende gebannen uyt de Compagnie.
45. Ende foo verre daer geen getuygen en zyn van de querelle, fal de geene die daer Commandeert, Parthyen doen vereenigen ende accorderen in fyn prefentie, ende foo fy niet en willen vereenight zyn, fullenbeydea ofte den gene die wèygerïgh is (w) dewa-
pe-
(v) Dien doen afbitralyk corrigeren.
(wj Geitraft worden als in 'c voorig ArticuJ.



tut de MILIT JURISD. êcc. 100
penen afgenomen ende uyt de Compagnie gebannen worden.
46. Den Soldaet ofte Bevelhebber die uyt het Leger, Stad, of Fort fal gaen, ofte langhs eenen anderen wegh inne komen, dan dooide poorten ende ordinarifche wegen, fal gehangen ende geworchtworden.
47. Den Soldaetdie weygeren zal het bevel van'fynen Capiteyn, ofte andere over hem ten dienfte van de Staten Generael Commanderende, ende 't felve niet naer komen, lal aen 't Leven geftraft werden; gelyck mede geftraft fullen werden, dieeenig bevel (met Trommels of Trompetten) by den Generael gedaen omme ftaen, overtreden fullen.
48. Alsfcr allarm gemaekt werdt, zal een yegelyck tot fyn Vaendel of Cornet lopen, ende zoo wie daer niet en komt buytenmerckelycke Lyfsnood, of elders loopt, buyten confent ende fpeciael bevel fyns Overftens, ofte oock foo haest daer niet en is als fyn Vaendrig fal aen 't Leven geftraft werden.
4.9. Een yeghelyck fal byftanddoen, ende befchermeu fyn eyghen Vaendel by daghe ende by nacht, ende zal met d'eeritewaerfchouwingh hemdaer onder voeghen, fonder daer van te fcheyden voor dat het gebrocht is in behouden handt, op Lyf (x) ftraffe.
50. Soo wiefondernoodelyckeoorfaecken, ende die den Officier te kennen gegheven te hebben, ofte zal breken uyt de ordre of ge-
lith
\x) ©f L;ver.sftraffc nair cxigcnt'c van zaaken.



iio VERZAMELING van STUKKEN
lith daer inne hy geftelt is, die fal aen 'tlyf geftraft werden.
51. Die eerst eenighe vlucht niaeckt ineen flagh of ftorm, die zal vryelyck op de daet van een ieder mogen dood ghellagen werden, ende ontkomen zynde fal voor een fchelm verklaert, ende aen Lyf en Leven fonder eenige ghenade geftraft werden.
52. Yemandt gefteldt zynde tot befcherminge van eenighe Bresfe , Schans of Loopfchans, 't zy Capiteyn of Soldaet, en fal defelve ghewillig niet verlaten , nog door eenighe valfche of verfierde oorfaken ofte onfchuldingen hem daer van abfenteeren, fonder genoegfaem bevel ofte befcheydt in den Kryghsraed voor goed opgenomen, op Lyf (y ftraffe.
53. Niemandt en fal opgeven , ofte aen den Vyand overleeveren eenighe plaetfe die hem is bevolen of belast te bewaeren, op Lyfftraffe.
54. Niemandt en fal mede in een belegerde plaetfe van fyn quartier lopen, om appoinctement roepen ofte daer van fpreeken, onwilligh zyn te vechten , ofte arbeyden, of haer quartier te bewaeren ofte yemandt in eenige .wyfe van fulkx onluftighmaecken ,- ofte in fulcke plaetfen yetwesdoen, daer door de befcherminghe desfelfs mochte eenighünts verachtcvt werden, op pene van metter dood zonder ghenade geftraft te wrorden.
55. is 't dat yemandt tot den Vyandt over¬
loopt,*
(?) Of Levens.



tqt de .MILIT. JURISD.-&c. in
loopt, ofte van den Vyandt in 't overgaen gevange werde, die zal metter dood geftraft worden. , \.
56. De Capiteynen en fullen elckanders knechten niet debaucheeren ofte ontvreeimden, op pene (jy) van aen 't Leeven geftraft te worden.
57. Die met woorden ofte metter daedt hem bemoeyen fal met den Sergeant Major doende zyn ampt, 't zy Capiteyn ofte Soldaet fal aen 't Leven geftraft werden: gelyckmede geftraft fal werden die hem met en fal laten genoegen met 't quartier of Logys dat hem by den Quartiermeefter of Fourier fal toegcvoegt zyn.» ofte ook eenen anderen in 't zyne verftooren.
58. Den Soldaet wefende van de wacht, die hem niet en fal in fyn ■ volle' geweer laeten vinden by het Vaendel omme naer de plaetfe te marcheeren met d'anderen,fal(z) voor de eerfte reyfè drie daegen gefteld werden te water en te brode, voor de tweede reyfe gedevalifecrt van fyne wapenen, ende den tyd van drie maenden gebannen uyt de Compagnie , ende voor de derde reyze met de wapenen geftraft werden.
59. Een yegelyck van wat conditie hy zy, lal van ftondcn aen, ende voor den Avond, by den geene die in 't quartier Commanderen
lal,
(y) Sufpenfie Jvan haer dienst voor den tyd van drie maanden'
(2; Met de Spitsroede of wapens gcfiraft worden, na exigentie van faken.



Jiè VERZAMELING van STUKKEN.
fal, te voorfchyn brengen alfulckenghevangen, als 'er van den Vyant ghevangen ghenomen fal zyn, op verbeurte van denfelven, ende aen 't leven geftraft te werden.
60. Ende indien yemand een Veltheer ofte Overfte van den Vyandt ofte andere gequalificeerdc Heeren gevangen kregen, die fal gehouden zyn denfelven terftond aen de Heeren Staten Generael, ofte de Raden van Staten (a) teprefenteef en ofte te doen prefenteeren* ende oock overleveren, mits daer van als oock van andere gevangenen, die defelve fullen willen naer haer nemen, genietende een redelycke vereeringe, naer advenant de qualiteyt ofte macht derfelve, nochtans niet excederende de fomme van vyf duyfent Guldens* waer mede defelve ghevangenen fullen bly ven ter dkpofitie van de voorfz. Heeren Staten, fonder dat de vanger daar op eenigh verder recht fal mogen pretendeeren.
61. Niemant en fal mede eenige ghevangenen moghen (f) doen dooden ofte op 't rantfoen ftellen, ofte oock naer 't randzoen bctaeld, mogen laeten vertrecken, fonder oorlof van den Generael, ofte van den genen die in 'tquartier fal commandeeren, oppene
van
(a) Of Generael het Leger commanderende of in Garnifoen aen den Officier Commandant.
00 Op rantfoen ftellen, of ook na het rantzoen betaelt mogen laten trekken, fonder verlof van den Generaal, of den geenen, die in 't Quartier of Garnifoen fal commanderen , op poene van aen den lyve geftraft te werden, ende die eenige Gevangen fal dooden, lal 't leven geftraft werden.



tot de MILIT. JURISD. &c 113
van fyne Wapenen gedevalifeevt, ende uyt de Provinciën gebannen te werden.
62. Ende ingevalle bevonden werdt eenen gevangen langs het Leger ofte plaetfe van 't Guarnifoen te wandelen, fonder verlof van den Generael of die daer Commandeert, de geene, dien, defelve Gevangen toekomt, fal hem verbeuren ten profyte van den genen, die fulcken Gevangen eerst zal aengrypen.
63. Nopende de goede Buyten, die defelve brengen, fullen die den Generael, ofte den genen die in 't Quartier commandeert (c% te kennen gheven binnen drie uyren naer haer aenkomen, op dat fe behoorlyck mogen geregiftreert worden, op pene van Confiscatie derfelver, ende oock aen 't Lyf geftraft te werden.
64. Wie dat het zy, die den Vyant een af breuk gedacn heeft, ende't zelve niet en zal te kennen ghegeven hebben, foo voorfz. is , om opgeteykent te werden, ende daer naer verkocht in 't Leger ofte in de Plaetfe van 't Guarnifoen , maer zal die verkopen ofte doen verkopen in de byliggende Plaetfen ofte Steden, fal aen 't (et) Leven fonder ghenade geftraft werden, om in alles beter Ordonnantie te houden, ende dat niemandt in 'zyn gerechtighèidt verkort werde.
65. Als eenigh Soldaet eenigh misbruyek of faute zal gedacn hebben,fal zvn Capiteyn
§e'-
O) Mitsgaders aen de Juftitie Militair, rd) Lyf.
1. Deel. H



H4 VERZAMELING van STUKKEN.
gehouden wefen, (op pene van gefuspendeert te 'werden van zyn Ampt, de tyd van drie Maenden) denfelven te ftellen in handen van den (e) Generael, ofte den genen die in 't Quartier commandeert, die met de prefente Capiteynen, Luy tenanten en Vaendrichs daer over op de informatie, die hy daer toe zal doen nemen, fal oordeelen, volgende defe Ordonnantie ende Artyckul-brief.
66 Die op den Dagh van zyn Wacht droncken fal wefen, fal (f) geeasfeert, ende uyt de Compagnie gebannen worden. 67.Item indien yemandt figdronckendronck,
enCO Juftitie Militair binnen de tyd van twemaal vier en twintig uuren, mitsgaders binnen dezelve tyd overgeven een fcbriftelyke a .cufatie, vervattende het misbruyck of iautc, het welk den Soldaet foude mogen hebben begaen, op gelyke poene ais vooren, en by aldien eenigh Officier delinqueertofpecceerf regens'' geenebydezen Artikulbrief en Plakaten, mitsgaders de Ordonnantiën op de Discipline Militair geëmaneert, is geftatueert, lal den Commanderende OfficierTgchouden fyn den Delinquant te nemen in arrest, en denfelven te ftellen binnen tweemaal vier en twintig uuren in handen van de Juftitie Militair, insgelyksmet eenc fchriftelyke accufaüe als boven, en fullen de Provoolten, onder wiens bewaringe de Gevangens zyn, dezelve niet mogen ontflaen, fonder fpccialc voorgaende ordre van den Krygsraed te Velde of van dercfpcclive Gar~ nifoenen, onverminderd nogthans't recht van den Generael en Chef wegens haer Hoog Mog. te Velde commanderende. (*) C/) Aen lyf of leven geftraft worden. C* Dit gerenoveert\en geamplieert Art.Jlerkt de door my reeds bvgebragtebewyzen. Aermerk.overdeUn.lVB.p. 145-157.011 verleent een nieuw bewys, dat de Artikulbrief alleen van kragt is, ■wanneer het Leger te Velde,of 'geen PalltieM Rechter by de hand isyofwanneer^nf^reede,Pure MilitaireDeli tien door't Krygsvolk ■wordenhedreven. Zie beneden de Ampl. van Art. 82,



tot de MILIT. JÜRISD. &c. Ï15
ende in zyn dronckenfchap yet quaets ofta verbodens aenrechte, fo en zal hy daer door niet geëxcufeert, maer des te harder geftraft werden.
68. Q>-)Dcn Capiteyn ofteSoldaet die de monfteringe ofte revue zal weygeren te doen, fal gecasfeert worden.
69. Niemandt en zal hem op de monfteringe met een verkeerde ofte andere naem, als fyn rechte, laeten infehryven, ofte met geleende Paerden ofteVVaepenen door de monfteringhè pasfeeren, ofte yemandt op denmonfterdagh yet zulex lenen, op pene van h) de Wapenen gedevalifeert, ende voorts uyt de Compagnie gebannen te werden.
70. Niemandt en zal hem onder twee Compagnien laten infehryven of monfteren op Lyfftraffe.
71. Niemandt en fal zyn Wapenen ofte Geweer, fulx hem die by fynen Capiteyn geordonneert zyn, mogen krencken ofte vermin, deren, ofte te panden ftellen, op pene van (*') gedevalifeert ende voor fes maenden uyt de Compagnie gebannen te werden.
72. Niemandt en fal mede eenighe Soldaten Wapenen ofte Geweer mogen te pande nemen, op pene van te verliefen de dobbcle weerde van( die pande.
73. Niemandt en zal zyne Wapenen ofte
Ge-
QO Den Capiteyn die de Monfteringe of Revue falweice. ren te doen, fa] gecasfeert, en de Soldaet, die fuik* doet mB den lyvc geftraft worden.
(70 Aen den fyve geftraft te Worden,
(J) Aen den lyve geftraft te worden.
H 2



itS VERZAMELING van STUKKEN.
Geweer verfpeelen, afhandig maecken, maer 't zelve altoos reyn ende dienstbaer houden: op pene van (k) fonder paspoort van de Compagnie gecasfeert te werden,
74. Niemand en zal met bedrog weghflemen de Proviande, Victualie of Geweer van lyne medegefellen oppene van gederalifeerd, en uit Compagnie der tyd van drie maenden gebannen ofte oockna ghelegentheydder laeckenaen den Lyve geftraft te werden.
75. Die hem vervorderen zal een Cömmisfaris van de monfteringhè ofte anders aen te taften, ofte hem met woorden ofte met 'er daedt te kort te doen, die zal aen 't leven geftraft werden.
76".- Den Capiteyn die zyne Soldaten min «eeft, dan de betaelinge die de Heeren Staeten hem ordineren, zal van zyne Wapenen gedegradeert woaden.
77. Den Soldaet die zyn wapenen aentaften zal tegens zyn Overften ofte Commandeur fal metter dood geftraft worden.
78. Indien den Provoost ofte zyne Dienaers een of meer Ghevangen name ofte apprehendeerde, foen fal niemandt, hoedanig hy zy, hem daer tegens mogen ftellen ofte defen'Ghevangenen ontweldighen, ofte oockpogen te ontweldigen, alles op lyfftraffe.
79. Voorts zal geen Officier ofte Adelborst zoo wel onder de Ruyteren als Knechten ofte oock eenige flegte Soldaten, in eenighe befiooten Leger, moeten foetelen, fonder fpeciael
Con-
(f) Arbitraire Correctie.



tot de MILIT. JURISD. &c. n?
Confent van den Generael, oppene van (l) hare Wapenen gedevalifeert te werden.
3o. Oock fullen alle Soetelaers in het Leger foetelende, onderworpen zyn de voorfz. Artyckulen, ende de Kryghsraedt aldaer zynde, op pene in defen begreepen, fonder des avonds een uyre na de fonnen onderganck, ofte des morgens voor den fonnen opgauck, yemand te moghen eenighe Wyn of Bier tappen, op de verbeurte van drie Carolus Guldens, telcken reyfe dat zy bevonden fullen werden fulex ghedacn te hebben, teappliceeren d'eene helft ten profyte van den Provoost Generael, ende d'andere helft ten profyte van de« armen.
8r. Alle anderen mefufen ende delicten nietgefpecificeertïn deefe Ordonnantie fullen geftraft worden, volgende de dispofitie van de Placaten, Rechten ende Couftuymen van den Oorlog.
_ 82. Ende of daer eenighe Soldaten waeren, die by 't voorleezen dèfes Artyckul-Briefs niet en waeren, die fullen even ghelyek d'andere die daer prefent geweest zyn, verbonden zyn. Dan op dat niemandt hier van en pretendeere ignorantie, ende elck te beter kennisfe hieraf krygen mach, hebben de Generale Staten voornoemt, geordonneert deze (tn)
op
(i) Arbitraire correctie.
I m) Deze aen de hoofden van de Regimenten in 'tL.eger, mitsgaders in debcfetteplaetfen vanmaend totmaendgepu.' bliccert te worden, ordonneren vvyders aen alle Officieren commandecreiideCompagnicn te Voet of tePaert, dieeenige nieuwe Soldacten of Ruy teren komen aen te nemen, binnen vier en twintig uuren naderzelver aennemingdezen ArH 3



ir8 VERZAMELING van STUKKEN.
op de monfteringhè alomme gepubliceert te worden, endede Commisfarisfen belast defelve by alle Kryghs-vofkerentedoenbefweïcu , als naer behoren.
Aldus gedaen(»")engearre fleert tot Arnhem na vcrfcheyden Communicatien hier opgehouden metden Gequalificeerden Heeren ende Krygsoverften der Vereenighde Nederlanden; met Ordonnantie dat deeze zal in het Leger, ende overal elders daer zulcx hehooren| ende behoeven zal gepubliceert worden, ende dat oock de Commisfarisfen op alle monfteringhè defen Articulbrief den Compagnicn wederom lullen oplezen ende voorhouden, (o) Den derden Augufti vyfticn hondert tnegentig.
Ter Ordonnantie van de Rade van Staten CHR. HUYGENS. f» XXIII.
EXTRACT uit de Notulen der Ed.Mog, Heeren Staeten van Zeeland 17 Macrt 1590.
Op de Tnftruaic van den Nieuwen Raed, by die van Holland fyn Excellentie by gevoegd , is gerefolveert, dat de Gedeputeerden
van
tikulbdef aen dezelven voor te lezen en bekend te maeken, op poene van voor den tyd van drie maenden gefulpenueert te worden van haer Charge, werdende den Generael en Chei commanderende, als mede den Krygsraed te Velde geiast hier aen de bchoorlyke hand te houden
(71) Geampheert en gerenoveert in 's Gravenhage.
Ca) 9 May 1705-
(?) S. van SLINGELAND.



tot de MIL1T. JURISD. &c. 119
van Zeeland, reyfende naer de Staaten van Holland dezen aengaende fullen in communicatie komen met de voorfch. Staten van Holland, ende hen lieden de zwaerigheden en fcheuringen, clie daer uit apparentclyk fouden mogen ryfen , voordragen , voorder vernemende, foo emmers eenigen Raad by fyne Excellentie foude dienen gevoegt te worden , dat 't zelve zulks met gemeenen advife van die van Holland en Zeeland gefchiede, en op zulke inftructieals dezelve conjunctelyck, by de Stacten van Holland en Zeeland gedresfeert , ende gemaekt fal worden, met andere discoursfen daer toe dienende, om daer op 't Rapport gehoord, daer op nader gelet, en befchryvinge van de Staeten van Zeeland gedacn te woiden. XXIV.
(a) MISSIVE van de Gecom. Raed der Ad.
miraliteit van Zeeland 25 Aug. 1590. EerfameJVyfe, Discrete, zeer Voorftenlge Heeren,
w
y verftaen, dat UWE. over eenige dagen in gevangenis zouden hebben doen ftellen denSchry ver van denCapiteinBanckere, om eenighe civile zaecken 't fynen lafte voorgevallen, d'welk wy feer vreemt vinden, te meer fo hy is in dienst van den Lande, ende
dat
Col Deze Misfive der Gecom. Raed. van Zeeland aen de Magiftraet van Vlisfingen en eene andere van den 29 Maert 1591 fcebben waerfcliynelyk aenleiding gegeven tot de volgende Refolutie van 18 April 1591. Wat op deze eerfte Misfive gevolgtzy is my niet gebieken. Zy kan echter tot een blyk der dcnkwyze van de Admiraliteit ter dier tyd dienen H 4



ï2o VERZAMELING van STUKKEN.
dat van zoodaenige civile zaecken by weghe van apprehenfie zonder voorgaende Ordonnancie ende partie volcommelick gehoort(zo wy verftaen) geprocedeert wort, fouden daerom gheraden vinden, des wy UWE. ook by defe verfoeken, devoorn. Schryveruytter ghevangenisfe te willen oniflane , ende te ren voyeeren voor zynen Competcnten Regter, om de kennisfe op zyn ftuck genomen en ghedisponeert te worden nae behooren , Uier mede
Eerfame, JVyfe, Discretie,zeer Voorfimighe Heeren.
UWE. den Almoghenden bevelende, tot
Middelburch den 25 Auguftus 1590.
(get.) P. RYCKEN.
UWE. Goetgunftighe Vrienden,
De Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit refideerende tot JMiddelburgh.
Ter Ordonnantie van defelve
(get.) ADR. NICOLAI.
De Superfcriptie Avas:
Eer [amen, IFyfen, Discrete, zeer Voorfienigen Heeren,
Bailliu, Burghemeefters, en Schepenen der Stadt Vlisfmghen, Tot
VLISSINGHEX.
XXV.



tot de MILIT. JURISD. &o. 121
XXV.
NAPOINCT van Befchryvinge der Staetsleden op de kennisfe over de Delicten van het Krygsvolk 25 Aug. 1590.
EerfameJ<ïyfeJ)kcrete en zeer PoorfienigeHeeren!
/V Ifoo dagelicxzwaerigheyden voorcoraen óp de kennisfe ter causfen meest van de Delicten van het Oorlogsvolck, zoo te Water als te Lande, allegeerende het Oorlogsvolck privilegie ende declinatoire van hunne ordinaris Magiftraten ook in civile zaken, zoo aen die van de Admiraliteyt als anderfins, uyt respeéte van hunnen dienst ende eedt, om daer inne ten beften te mogen verfien ende ordre ftellen, zoo heeft ons goed gedacht dyen aengaende Befchryvinge te doen aen UWE om daer op met advife van zyne Excellentie als Gouverneur ende van de Hoofden van den Oorloghe, dyen zulks toeftaet respeétiV^, eenen beftendigen voet te mogen nemen, zoo in regard van de ghene, die originclyck in den dienst van den Lande zyn, ais oock nopende de Ingelfche Guarnifoenen, Cautionarisfen ende van fecoursfen die met gemeynen advife goedgevonden ende gearreftcert zoude moghen wordden, zal daarom UWE. gelieven hunne Gedeputeerden te volmagtigen om tegen die nacfte aanftaende beftemde II 5 Ver-



iaa VERZAMELING van STUKKEN.
Vergaderinge daar op te moghen refolvceren, Hier mede
Eerfame, Wyfe, Discrete en zeer Voorfienige Heeren zyt Gode bevolen : Uyt Middelb. den 25 Augufti 1590.
(get.) P. RYCKEN.
Ter Ordonnantie van Gecommitteerde Rade van Staten van Zeeland.
By my
Cget.) CHRIST. ROËLS. XXVI.
EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog, Heeren Staéten van Zeeland 12 Sept. 1590.
^J)p 't poinct van de erectie van eenenKrygsRaed neffens fyn Excellentie is gerefolveert onnodig hier op te refolveren, alfo de voorfchreve Krychs-Raed is opgerecht geweest ad certum aflum.
XXV ü.



tot de MILIT. JURISD. &c. 123 XXVII.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 14-Sept. 1590;
*]j"s gerefolvcert dat dieGedeputeerdens van Zeeland vaceerende in de Generaliteyc hun zullen informeren, hoe deze aengaende in Holland geufeerd wordt, om't zelve geweten als dan nader daer op gelet te worden. :
XXVIII.
PLACCAET van de Heeren Staten Generael der Verecnigde Nederlanden,waer by fcherpelyck verboden worden de fchaden, ongeregeltheden, ende excesfen, die by het Volck van Oorloge, in dienfte van de voorfz. Staten wefende, ghedaen worden, te Water en te Lande, foo binnen de Vereenighde Nederlanden, als in de aenpalende Naghebueren , Vrienden ende Neutrale Landen: mitsgaders de infractien der Sauvegarden, ende het011behoorlyck uytryden ende uytlopen der Ruy teren ende Knechten. Den 26 September, Anno 1590.
Staten Generael der Vereenighde Neaelarnden. Allen den gheenen die defen fullen



is4 VERZAMELING van STUKKEN.
len fien ofte horen lefen , faluyt. Alfo verfcheydene klachten dagelyks gedaen werden', dat niet tegenftaende het Volck van Oorloghe in dienfte defer Landen wefende, foo eenpaerlyck ende redclyck betaclt wordt, als ons eenighfmts mogelyck is , defelve henonderftaen, contrarie onfe verfcheidene voorgaende Ordonnantiën ende Placcaten , vele fchaden, ongeregeltheden ende excesfen, te Water ende te Lande, foo binnen de Vereenighde Landen, als in de aempalende Nagebucrcn, Vrienden ende Neutrale Landen, te doen, te infringeren onfe Sauvegarden , gegeven de Dorpen, Plaetfen endelngefetenen» onder des Vyands geweldtfittende, niette, genftaende fy lieden de tax, daer op .zy gelleldt zyn, betalen, te beletten het inkomen ende uytvaeren der goederen, in dele Lande komende, ofte op dezelve gedeftineert wefende, ende uyt defelve, op Vyanden ofte andere Landen, met onfen confente , varende, ende voorts verfcheyden ongeregeltheden te plegen in 't uytryden en uytlopen: waeruyt veroorfaekt wordt, dat de platte Landen hare Contributieu niet en konnenopbrengen , dat de Traffycqüen verminderen, ende dezelve van de ordinarifc Stromen ende Rivieren grootelycks gediverteert , ende Confequentelyck den Staet defer Landen gekrenckt, ende de middelen tot betalinge van 't Volck van Oorloge te Water en te Lande dienende, de Landen outtrocken worden,de publycque Authoriteyt gcvioleert wordt, de Nagebueren, Princen, Koeren, ende Re
ptt-



tot de MILIT JURISD. &c. 125
publycquen, tegeias defe Landen tot onwille verwekt worden ende veeleandereonbehoorlykheeden, tot nadeel van den welltantit defer Landen ende de Vriendfchap, die wymet alle Vrienden ende goede Nageb ere f . e.ltaen te houden, gepleeght, alles tegens onfe goede meeninge ende intentie. Óm waer inne tot dienfte defer Landen ende de Ingezeetenen derfelver, tot behoorlycke contentement van deNaghebueren, Princen, Heeren, ende Republycquen, ende tot verfeekeringe van den reyfende Koopman , ende vordcringe van de Commercien, tevoorfien: Soo is 't , dat wy by deliberatie van de Raden van Staten der voorfz. Landen, boven de voorgaende Ordonnantiën by ons hier op uyt* gegeeven, van nieuws geordonneert ende geftatueert hebben, ordonneeren ende ftatueren by defen.
In den eerfteninterdiceeren ende verbieden wy wel fcherpelyck alle het Volck van Oorloghe, te Peerde ende te Voete, te Water ofte te Lande op onfe beftellinge ende Commisfie dienende, ende alle andere, van wat Natie, Qualiteyt ofte Conditie die fyn, eenige perfonen ofte hare goederen, roerende ofte onroerende in Steden ofte ten platten Lande onder onfe gebiedt, Protectie ofte Sauvegarde fittende , noch de onderfaten van eenige Princen, Heeren ofte Republycquen, met defe Landen in Vriendtfchap ofte Neutraliteyt wefende, te befchadighen,verongelycken ofte overlast te doen in ecniger manieren.
Ins-



is.6 VERZAMELING van STUKKEN.
Insgelycks verbieden ,wy denfelven wel expresfelyck , hen te vervorderen eenigh letfel ofte empechement te doen aen de Schepen ofteKoopmanfchappen't zyEetwaeren ofte andere, uyt,ofte in de Vereenighde Landen varende^ ver de Stromen,Rivieren,Zecgaten ende andere pasfagien,te Lande of te Water.Maer bevelen defelve vry endeonverhindert(voldaen hebbende deOrdonnantien endeLyften,by ons op 't ftuck van de Convoyen ende Licenten gemaeckt) te laten pasfeeren, fonder hen yet af te eyfchen ofte af te nemen in een iger manieren.
Interdiceeren voorts denfelven, eenighe Perfoonen, Schepen ofte Goederen, komende ofte ghemunt hebbende op deefe Vereenighde Landen, ofte uyt defelve op Vyanden ofte Nagebueren Landen varende, onderwegen in Vyanden ofte in de Naghebueren Landen, varende na de plaetfen daer dieghedestineert zyn, op de Rivieren ofte anderfints, aen te rantfen, te overvallen, befchadighen, ofte beletten in hare reyfe.
Ende alfoo tegens de voorfz. Poincten, contrarie onfe goede meninge ende intentie, hier voortyds verfcheyden excesfen endeon geregeltheden gheperpetreert zyn door het onordentlyck uytloopen der Ruyteren ende Soldaten , ende anderen onder denfelven fchuylende , die hen voor Soldaten defer Landen uytgeven, endenochtans nieten zyn: Soo bevelen wy wel expresfelyck: by defen, dat ghene Kryghslieden, te Peerd'ï ofte te Voete, te Water ofte te Lande dienende ofte



Tot de MILIT. JURISD. &c. 127
te andere, met, ofte fonder confent van haren Overften ofte Capiteyn op de platte Lande ofte op de Rivieren, Stromen ofte Wateren, tot eenigh exploict, onder het deckfel van de Vyanden afbreuk te doen ofte anderfints, en fullen treeken in minder getal als Vyfentwintigh , geleydt door eenen Capiteyn, Luytenant, Vendrigh, Sergeant ofte Corporael , ende met een Pascedel van den Overften ofte Capiteyn, Commanderende ter plaetfe daer defelve fullen uyt-trecken ,ten vvaereeen ofte twee te famen uytgefonden wierden allecnlyck op kondtfchappen : Ende fullen de Officiers, die met de Kryghslieden uytgefonden worden, gehouden wefen by denfelven te blyven, tot dat zy weederom fullen wefen gekeert in haer Garnifoen, ende te verantwoorden de daden ende misdaden van hare Soldaten, ende alle excesfen te doen ftraffen, op pene dat men 't felve aen haer eygen perfoon , befoldinghe, ende goederen fal verhalen.
Ende indien yemandt defe onfe Ordonnantie ofte eenigh Poinct van dien bevonden wordt gecontravenieert te hebben, foo ordonneren wy,dat dezelve exemplaerlyck fal worden geftraft, indien't felve op de Wateren, ofte aen de Perfonen ende Goederen,gefcheept zynde , is gefchiedt, binnen ofte buyten de Vereenighde Landen , by kennisfe van den IIeere Admirael Generael ofte het Collegie van de Admiraliteyt in het Quartier-dacr 't zelve gebeuren fal, ofte by preventie by het Collegie van de Gecommitteerde Raden van de Staten van de Provintie daer inne fulcks



i28 VERZAMELING van STUKKEN.
o-ebeurt, ofte de plaetfe vanhetfaiét naest gelegen: wekken wy respectivelyck gheordonneert ende bevolen hebben, ordonneeren ende beveelen by dezen, indien 't exces, empechement, ofte de exactien ghedaen zynby eenighe particuliere Provintien, Steden, Collegien ofte Neeringen, dat fy defelve Condemneren in alle de koften, fchaden ende intereften, die de Koopluyden ofte Schippers by het empefcheren ende verhinderen in bare pasfagien, ofte andere goede luyden, gheleden hebben, ende daer en boven vierfchat te reftitueren van 't ghene zy uyt eygen Authoriteyt van denfelven genomen hebben, daer van de Koopluyden , Schippers ende anderen , hare afgenomen penningen ende goederen, boven de koften ende intereften fullen Worden ghereftitueert, ende de andere drie vietendeelen fullen blyven tot profyt van de ghemeene faecke , voor het interest het welk het Landt door dusdanighe excesfen, verhinderingen ende abuyfen , is lydende : Ende zal de executie ghedaen worden by aenhoudinghe van Iperfoonen ende goederen van defelve Provintien, Steden, ofte Colleo-ien, ende verkoopinge van defelve goederen. Ende indien de fauten begaen zyn by eenige Kryghs-Overften , Capiteynen ofte ander Volck van Oorloge, te Water ofte te Lande dienende, ofte andere, willen wy, dat fy defelve fullen condemneren ende ftraffen, capitalyck aenLyf endeGoedcren, als Vyanden van hetChcmencbefte ende Perturbateurs van de ghemeene rufte, ende dat uyt hare
goe*



tot de MILIT. JURISD. &c I20
goederen de geinteresfeerde fullen worden gecontenteert, foo verre die ftreckcumogen;
ürdonneerende wel expresfelyck dat,in alle de ghefchillcn, die teroorfaecke van de Contraventie van deze onfe Ordonnantie ghemoveert fullen worden, fommierlyckfal worden geprocedeert, ofte dat anders by ons ofte den Rade van State defelve ghefchillen lullen worden ghe-evoceert ende ghetermineerttotkosten van den ghene die daer van de kennisfe heeft begonst te nemen, die oock boven dien in alfulcken mulcte fullen worden ghecondemneert, als wy ofte den Rade van State fullen arbitreeren. -
Ende ten eynde het inhouden defcralomme mach worden onderhouden ende de contra venteurs van dien geftraft nae behooren, foo ontbieden ende verfoecken wy de Staten ende Gouverneurs van de respeétive Prbvintien,bej veelen alle Collegien van Raden, Officiereu ende Magiftraten van de Steden ende platte Landen, alle Kryghs-Overften, Capiteynen ende ander Volck van Oorloghe, in onfen dienfte wefende, te Water ende te Lande, tePeerde ende te Voet, ende alle andere die het zelve eenighfints aengaen mach , dat zy 't allen tyden, foo veel in haer vermoghen fal zyn, ende des verfocht ertde gheboden zynde, felfs, ende by haer onderhebbende Kryghsvolck,fullen asfifteeren in 't executeereuende' volbrenghen van dele onfe Ordonnantie, by alfulcke weghen, als by ons ofte den Rade van State ofte by den voorfz. Admirael ende Collegien van de Admiraliteyt respeétive ,
/. Deel. I gbe-



ï3o VERZAMELING van STUKKEN.
gheordonneert fal worden, op gelycke pene. Ende op dat niemandt vanhetinhoüden defer ignorantie enpretendere, ofteonwetenfchap daer afliebbe, ontbieden ende bevelen wy wel fcherpelyck onfe Lieven ende feer be minde, de Staten, Stadhouders ofte de Ghe deputeerde Rade van de Provintien respecKven van Gelderlandt ende het Graeffchap Zutphen, Hollandt, Zeelandt, Utrecht, Vrieslandt ende Overysfel, ende alle andere Jufti eieren, Officieren ende Dienaeren, des verfocht zynde, dat fy defe onfe Ordonnantie alomme doen kondighen uytroepen ende puHiceeren, daer men ghewoonlyck is Publicatie te doen: Procedeerende teghens de overtreders van dien tot de penen ende amenden hier boven verhaelt, fonder eenighe gunfte faveur ofte disfimulatie ter contrarie. Ende tot beter onderhoudinghe van defen, defelve publicatie alle vier maenden te renoveren, fonder eenigh ander last daer op van ons te verwachten: Want wy 't felve tot dienfte van de Landen alfoo bevonden hebben te behooren.
Gegeven in 's Gravenhage den 26 September Anno 1590.
Geparaphreert C. AEMSMA.
Onderftondt &c.
Onderteykent
G. van ZUYLEN.
XXIX,



tot de MILIT. JURISD. &c. 13 i XXIX
MISSIVE van de Gecóm. Raed der Admiral. van Rotterdam 2oFebruary 1591.
Edele, Eerfame, Wyze, zeer Foorfienige, Discrete, Waer de Medebroeders,
w y hebben op huyden ontfanghen Uwer Ed. fchryvens van 18 defer; daar by dezelve verfoeken onderricht te worden van*ordre, die wy alhier houden in der kennisfe en judicature van delicten en misdaden by het Scheepsvolck te watere in dienfte wefende, te lande geperpetreert, of wy dienaangaen jeghens den Magiftraten van den Steden ofte ten platten lande gebruicken van preventie dan niet, voughen daar op voor antwoorde, dat wy tot nog toe de voorn, kennisfe erTjudicature gehadt hebben enToverzulcx verfcheyden perfoonen geftraft, zonder dat eenighe Magiftraten of Officieren hun daar teghen hebben gcoppofeert, al haddet oock zulex geweest fouden het 3 Art. van onfe Inftructie naa ons vermoghen gemaintineert hebben, jae al waert dat de Capiteinen of liootsgefellen in dienfte wefende geapprehendeert waren geweest by den Officieren van eenighe Steden of plaatfen zouden verzogt hebben dezelve ons overgelevert te
I £ wip



13* VERZAMELING van STUKKEN
werden om recht gedaan te werden volghen onze Inftructie, indiftinctel fpreken dat de kennisfe, judicature en jurisdictie van allen mefufen en misdaden by den Scheepsvolcke in dienfte wefende gecommitteert, de Raden ter Admiraliteit refpective toebehoort. Ende dezen eyndighende bidden God Almachtig Uw E.
Edele Eerfame wyze zeer voorfienighe discrete waerde Medebroeders te ghefpaaren ïn langhe en voorfpoedighe Regiergn. In Rotterdam dezen 20 February 1591. Ende was geparaphreerd BRIENEN vt Onderrftont aldus. Ter Ordonnan. van Gecommitteerde Raden ter Admiraliteit refïdeerende binnen Rotterdam Uw E, Medebroeders, en was onderteekent Walen 1591. D'opfchrift was, Edelen, eerfamen, wyfen, feer voorfienighen, discreten, weerde Heeren, de Raden Gecommitteert ter Admiralit. refïdeerende in Zeelant tot Middelburch.
XXX.



tot de MILIT. JURISD. &c. 133 XXX.
BRIEF (a) van Gecommitteerde Raden van
Zeeland 29 Maert 1591. Eerfame, Wyfe, ende zeer Voorfienige Heeren!
ter Vergaderinge van de Heeren Staten van Zeeland ende in 't Collegie van Rade te meermalen is geproponeert geweest t different van de crimineele juftitie overliet Volck van Oorloge, zynde in dienfte van den Lande, ende infonderheid van de Capiteinen, Officieren ende 't Bootsvolk, eenige delicten gecommitteert hebbende binnen eenige Stadt van Zeeland, te weten wyen de kennisfe van alzulck delict behoort toe te commen, de Magiftraat van de Stad, daar 't felve geperpetreert, of den Admiraal-of Juge der Admiraliteit in Zeeland, en daar dp tot nu toe geen finale refolutie en es genomen, maar alleen (b) dat aan de Gedeputeerde van de Staten van Zeelant fynde ter Vergadering van de Staten Generael Jonde gefcreven worden dat zy hn Jouden tnfrrmeeren wat voet daar in by de Steden van Hollant wert gebruicl , 't welk wel gefchied es fonder daer op antwoorde ontfangen te hebben, ende dat nochtans dagelycx nyewe oorfaecken voorvallen, daar door geheel nodich bevonden wert een eintelyk befluit ende voet daar op te nemen om meerder inconvenienten te verhoeden, ende 1 3 die Op Men zie over dezen brief, 't geen ik op die van 5£U%-lï9°' bl 1,9 O) hebbe aengeraerkt.



134 VERZAMELING van STUKKEN.
die delicten niet ongeftraft te laten, Soo es ons ernftig verfoek, om de confideratien boven verhaelt, dat UWE. tegens den eerften Aprilis naest comende haere Gedeputeerde gelieven te inftrueeren van den voet, die fy defen aengaende tot nu toe onderhouden, ende achtervolcht hebben, ende die hun dunct dat behoorde voortaen gehouden en geachtervolcht te worden, ende defelve te volmachtigen om cyntelick terefolveerenopden bequaamfte middel, diemcn foude mogen gehruicken om het effect daer van te genieten, tot maintenemcnt van de Authoriteyt ende welftant van de Staten, Steden ende Leden van den Lande van Zeelant, ende verfekerheit van de rufte ende vrede van delnwoonderen derfelver, ende die te behoeden voor alle gewelt, overlaat en onderdruckinge,
Hier mede .
Eerfame, Wyfe, ende zeer Voorfienige Heeren zyt Gode bevolen, uyt Middelburgh den 29 Meerte 1591.
(get.) R RYCKEN,
Ter Ordonnantie van de Gecommitteerde Raden van de Staten van Zeelant.
By my
(get.) CHRIST. ROËLS.
XXXI.



tot de MILIT. JURISD. &c. 135 XXXI.
NAPOINCT van Befchryvingen der Staatleeden van Zeeland op de kennisfe over de DEL! Cf EN van 'f KRYGSVOLK 18 April 1591.
(Onder andere prefent fyn Excellentie.^)
kennisfe van dedelictenby'tCrygsvolk dienende te water of te lande geperpetreert in eenige beflooten Steeden en Jurisdictiederzelver,is,gerefolveert, ö)datd'e kennisfe daar van genoomen zal wórden by de voorz.Qfteeden blyvende die van der Tholen dien aangaande in hunne licberteyt ende Vreyheid, om gelyke kennisfe te moogen neemen of laaten vaaren) ten ware defelve met Guarnifoen bezet waren ende het deliét geperpetreert by een of eenigen van denzelven Guarnifoene, ende niet van andere Soldaten van den voorfz. Guarnifoene niet fynde,maar van elders in den voorfz, Heden gekoomen;welke Refolutie zyn Exell. ten zelvendage aangezeitfynde, heeftdaaropvoor antwoord gegeeven, te vreeden te zyn, dat de fteeden by hun luyden oud gebruyck ende posfesfie (daar in fy maintineeren te wee-
fen;
(o) Men kan niet beweren, dat door deze Refolutie iets aen den Militairen Rechter is afgeftaen. 't Blykt wel, gelyk een myner kundige Vrienden aenmerkte, dat de Steden zulks wel gedaen hadden; maer deze overdragt kreeg haer vol beflag niet door de non ac. eptatie der overgave van Mauritz; die, gelyk eerlang bleek, zich met dezelve niet vergenoegde. — I 4



Ï36 VERZAMELING van STUKKEN.
fen) blyven ende continueeren ende belan-t gende het fchryven by fyne Excell. aan den Baeljuw vanVlisfingen des aangaande gedaan in contrarium, fegt fulks gefehiet te zyn, op het verfoek ende fchryven van de Admiraliteit in Zeeland, (a)
Concordat collatiumfatla. XXXII.
NAPOINCT van Befchryvingen der StaatIceden van Zeeland op de kennisfe over ^DELICTEN van 't KRYGSVOLK, 10 December 1591,
10)ie van Vlisfingen hebben hun beklaegt teegens die kennisfe, die den Luitenant Admiraal Jnftinus(£)fufi:ineert hem toe te koomen, van de mefufen en delicten van het Scheepsvolk binnen de Steeden : den voorz. Admiraal daar op 'gehoort is gerefolveert te fchryven hier op zyn Excell. met toezendingc van de Refolutie van de Staten dien aangaande genoomen met voorweeten van zyn Excellentie, den 18 April 1591.
XXXIII.
MISSIVE aan zyn Excellentie.
e van Vlisfingen hebben teegens onsgeki^agt , dat niet teegenftaanden 'die Refolutie byuwe Excell. met ons genoomen-op de kennisei Dit ziet waerfehynelyk op 't geval van den Schryver van Capitein Bankerc, 25 Aug. 1590 n. 24 b. 119.' tb) Van Nasfau.



tot de MILIT. JURISD. &c. 137
nisfe van 't crimen van 't Schipsvolk binnen die Steeden gefchiedende, te weeten dat dezelve ftaan aan de respeétive Steeden, die Luytenant Admiraal Nasfau nogtans pretendeert als nu zeekeren gevangen Bootsgezel hun te onttrecken,'t welk hy ons ook heeft verklaart door uw Excell. last te doen,daarom want't zelve contrarieert die bewilliging deezen aangaande by gemeyne Advy fe lest alhier met ons in uw Excell. prxfeutie genoomen , ende dat om redenen ons niet oorbaer en dunkt daar af te wyken,zo in ons dienftigbegeeren,. om alle misverftand te weeren,dat uw Excell. gelieve den voorfz. Luytenant Admiraal te doen verftendigen dat zulks gefchied is, en dat hy daarom de voorfz. Refol. fal hebben te agtervolgen fonder fwarigheit,hier meede enz. Doorlugtige enz. 17 December 1591.
Post Scripta.
Wy zenden uw Excell.Copieby Extracte van de voorfz. Staaten van Zeeland Ref: van 18 April lestleeden , feedert hebben wy ontfangen uw Excell. brieven van
den deezer maand December,
daar by denzei venfchyntby den Luytenant Admiraal gcadverteert te zyn van deeze quaiftie, uytftellende die Ref. deezen aangaande tot primo January, maar alzo die voorfz. Refol. genoomen is met volkoomen kennisfe rakende alle die Steeden, fal uw Excell. gelieve daar by te blyven, en den voorfz. Admiraal dien volgende toI 5 ten,



i$8 VERZAMELING van STUKKEN.
ten, Biddende ernftelykdat wy met deezen
bode nog antwoord krygen om 't ft uk van
Juftitie niet te laten flapen.
XXXIV. x8 December 1591.
Zyn gelefen die brieven van fyne Excell. van den 15 deezer op de quaeftie van de kennisfe van 't crim dat het üorlogsvolk committeert binnen die Steeden, tusfendie Steeden en den Luytenant Admiraal: waarop gefeit is te verwagten die nader antwoorde van fyn Excell. op 't fchryven van de Staaten alhier.
XXXV.
27 January 1592. Zyn ontfangen ende geleezen brieven van fyn Excell. van 24 December lestleeden op de kennisfe van de delicten van 't Schipsvolk, in eenige bcfloten Steden geperpetreert. XXXVI. 30 January 1592. Op het vertoog van wegens die van Vlisfingen, yan hctinconvenient, dat aldaar deezen naernoene is gefchict van feekeren bootsgezelle, is gerefolvcert die Ref. vande Staaten van Zeeland van den 18 April 1591. noopende die kennisfe van de delicten van den Bootsvolke gefchiedendc binnen die Steeden, en gezien 't fchryven van zyn Excell. van den 24 February lestleeden, ende daar te vooren, en des niet te min gelet op de redenen



tot de MILIT. JURISD. &c. 139
aen by de Staaten in 't lange gepondereert den voorf. 18 April, is geperfifteert by de voorfz.^ Refol. te weeten dat de voorf. kennisfe zal zynen blyven aan de Magiftraaten van de Steeden. daar die geleideden,ende is gefchreeven door den Burgem. Gelé aan de Gouverneur Sidney,ten einde hy die goede hand daar aan wille houden indien nood is om de Magiftraat te asfifteeren tot verfeeke' ringe van de perfoone hun uyt voorf. inconvenient ontgaan hebbende; is meede gefchreeven aan denfelven Gouverneur , om die Gedeputeerdens van den Staaten Plamen en Taymon derwaards komende te asfifteeren om op 't voorf. inconvenient informatie te neemen.
XXXVII.
Au Gouverneur SIDNEY. Monsieur
W
ous mus avons Requis par nos lettres aveca le Boufgem. Gele, afin que contre tout dcfordre Jut en toute hafie .peurveu que les Coupables. fur lemotion qu'on mus dit ejlre advenue, et apres diner fusfent faifis, les porteurs de cejles Plamen et laymon viennent pour slnformer fur ce fait 0i nous faire fidel rapport pour apres en etre fait
tont'



140 VERZAMELING van STUKKEN.
comme de raifon , a quoi vous plaira de les as(ifier en to'ut. Monsieur.
30 Janvier 159a. EST ATS.
XXXVIII. 1 February 1592.
D
e Heeren Plamen en Taymon hebben rapport gedaan van informatien by hun genoomen op de gefchiedenisfe den 30 der voorIeeden maand tot Vlisfingen van zeekeren Bootsgezelle, als eene Willem Glame, Lapper onder Capn. Kloek, hein hebbende tweemaal dien dagh ontgaan met vegten ende beroerte gefield te hebben in de Stad, wefende daar omtrent by denBailliu gcapprehendecrt, was in 't bovengaan der Juftitie ontworftelt en dat misdien alle zaaken zyn geftild.
XXXIX. 22 April 1592. Zyn gelee feu die brieven van de Gcdep. van Zeelant op de Gnaele Staaten van 30 Martii lestleeden. item van 2, 7, 8, ia, 15 en 18 deezer, item van de Staaten Gnaal van den 10 deezer , item van den Raade van Staaten van den ï 1 deezer, item van zyne Excell. van 4 February en van Justinus van Nasfau van 20 February op de kennisfe van de delicten van den Bootsvolke binnen



tot de MILIT. JURISD, &c. 141
nen die Steeden, item van Edelen van Holland van 18 Martii lestleden in faveur van Tresion.
X L.
30 April 1592. Nopende die kennisfe van de delicten van den Crygsvolke ende Bootsvolke in dienst weefende, vallende binnen die Steden, zal daarop befchryving gedaan worden. En ten dien fyne zyn Excell. verfogt daar op zyn memnge by gefchrifte te willen doen vervatten met de reedenen waarom de kennisfe daar af niet behoord by de Steeden alleen te blyven, immers hoe zyn Excell. verftaat, datdaarinnebehoordgeprocedeert te worden.
XLI.
EXTRACT uit een Misfive aen de Gedepüt. ter Generaliteit 6 Mey 1592.
]^J"opende die kennisfe van de delicten van 't Bootsvolkbinnen die Steden, alfo daer op hier met fyne Excell. is gecommuniceerd, en fyn Excell. verfogt is daer by fyne meeninge by gelchnfte te willen doen vervatten met de redenen en diftinetie, waerom de kennisfe daer af, mitsgaders van 't Oorlogsvolk te Lande, daer niet en behoerd alleen by de Steden te blyven, immers hoe fyn Excell. verltaet dat daerinnebehoortgeprocedeertte worden, lullen UE. benaerftigen dat 't zelve
met



i42 VERZAMELING van STUKKEN.
met ten eerften mag gefchieden, om daer op alhier befchry ving te doen en daer op als dart te refolveren.
XLII.
10 PO INT van Befchryving van de Heeren Staaten van Zeeland reiulteerende uit het Reces van Staaten Gnael der Vereenigde Neederl. Provinciën van 18 Decb. 1592 by de Gedep. van de voorz. Staaten van Zeeland overgelegt zynde de voorz. Poinóten van Befchryvinge, gedateerd 29 January 1593-
TRnde alfoo d'excesfen by 't Crygsvolck in dienfte van den Lande zynde, dagelyks aangerechtin 't gaan op Hafard of a la guerre,mitsgaders van Vrybuyters foo hooch geteezen zyn, dat fe alle vroomen eenen grouwelende afgry zen veroorzaken, ende de Heeren Raden van Staaten, omme daar inne te verfien feekere Inftru&ien ende Placcaten hadden gemaakt, ende de Staaten Generaal voorgedraagen, omme daar op eyntelyk gerefolveerd te worden, fo is de fake aan de Provinciën gerenvoyeert, om elck haare Gedeputeerden, die haar Ed. ter aanftaande Vergaderinge van de Staten Gnael zullen zenden, te laften ende auctorifeeren tot refumtie van de ürdonnancie
ge-



tot de MILIT. JURISD. &e. 143
gemaakt op de Discipline Militaire ende van de Placcaten op de Handelinge ende Trafique met den viand gemaakt, ende overmits op de Judicature van de Buyten, prinfen van Perfoonen, Beeftialen en andre Goederen,de appellatie van dien en 't geen daar aan dependeert, zulks te refolveeren ende ordre ftellen ,gelyck met gemeenen Advyfe voor den dienst van den Lande zal bevonden worden te behooren, als nader by 't 15 Art. van het Reces verhaald word, en waar by de Staaten van Zeeland haare Refolutie te formceren UEd. verzogt worden haare Gedeputeerden meede te volmagtigen.
Dit Poinét is woordelyk herhaald by het 7 Poinft van het Receuiï vervattenden fuo volumine meest alle de zaaken, die in ettelyke voorgaande dachvaarden ongecludeerd gebleeven zyn, mitsgaaders daarop rapport is genoomen, ende daar en boven die geene daar aff foby den Heeren Staaten aLs haare Ed. Gecomm. Raden goedgevonden is befchryvinge te doen teegens
den 25 April 1594, ü
xxxviir.



i44 VERZAMELING van STUKKEN, XL1II.
EXTRACT uit het RegifterderRefolutien van de Hoog Mogende Heeren Staten Generaal der Vereemgde Nederlanden.
Den 15 February 1594.
(lyomparcrcn die Raeden PauliendeFoock, vevtoonen d'oorzaeken, waeromme denRaedt van Staten hebben doen apprehenderen twee Engelfche Soldaten van de Compagnie van zyne Excell., daer van den eenen achterhaelt is; namentlyck om dat zy Saturdage voorleeden tusfchen Delft ende den Hage hebben beftaen te forceeren de Herberge, genaamt de Arcke van Noë, ende hebbende zulx niet kunnen effectueeren naer hare voornemen, daer uit gefmeeten hebben de glafen venfters, ende daer nae op den wech naer den Hage aenoegrenen, ftraetfchendcrfche wyze, den weert, met noch eenen anderen, inmeemno-e dezelve fovervallen: ende dat daer nae den Procureur Generael, uïtlast van den Hove Provincialis van Hollant, den voorfchr. bevangen van denPrevoost eerst, ende daer nae van den Racdt van Staten heeft geëyfcht, omme daer over ftraffe te laten wedervaren, als befchuldicht van ftraatfchenderye, wefende een DeliSt den Krych niet aengaende, daer van hy fuftineert, dat de kennisfe ende ftraffe den voorfchr. Raedt Provincialis zoude toekoomen, die aireede opclegelegentheytende



tot de MILIT. JURISD. &c. 145
gefchiedenisfen van voorfchr. excesfenende euveldaden informatie hadde genomen; verzoeckende die voorfchr. Comparanten, van wegen den Raedt,, te verftaen de goede meeninge van de Ileeren Staaten, wat haer E. hier inne zullen hebben te doen, zoö zy genoech geneegen zouden zyn de gevangen te laten volgen.
— Is de Refolutie uitgeftelt terRequifitie van die van Hollant.
XLIV.
EXTRACT uit het Regifter der Refolutien van de Hoog Mog. Heere Staet. der Vereenigd. Nederl. l7Febr. 1594.
^JjTeadvifeert op de leveringe, verzocht by den Raedt Provincialis van Hollant van den Raedt van Staten, van de gevange Soldaet van de Compagnie van zyne Excell.; daer op den voorf. Raedt van Staten den 13 ' dezer verzogt heeft te verftaen de meeninge van de Heeren Staten,is gerefolveert, alzoo 't Hof van Hollant heeft judicature over die gheene, die tegen haer luyder Officieren delinqueerën, ende da t het feyt, by den gevangen gedelinqueert, isCrimen Ordinüm (lees Ordinarium) & Magnum, fmaekende na oploop ende ftraetfchenderye, dat men denzelven gevangen, op 't verfoek van 't voorfchr. Hof Provincialis, den Procureur Generael zal overleveren, zonder prejuditie van yemants gerechticheyt.
Accordeert met het voorfz. Regifter. t Deel. K XLV.



i46 VERZAMELING van STUKKEN, XLV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 20 Mey
1594-
't 7 Articule "van voorz. Receuil fal men zien te recouvreren 't Concept van ' Gnaele Staaten des aangaen moogen gemaakt hebben, ofte den ordre die fy daar op willen maaken, om 't zelve gezien daar op te refolveeren.
XL VI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland, 18 December 1596.
jij/ie van Veere hebben vertoogd, dat contrarie die Refol. van Staaten zyn Excell. f oogde te neemen kennisfe van het mefus van zeekeren Quartiermeefter gecometteerd hebbende zeekeren mandag te Veere, verzoukende dat aan zyn Excell. gefchreeven zoude worden van weegens de Staaten hem te willen conformeeren met de Refolutie van de Staaten is hun 't zeive geaccordeerd.
XL VIL



tot de M1LIT. JÜRISD. &c. 147 XLVII.
MISSIVE der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland, 18Dec. 1596.
D O ORLUGTIGE enz.
D
0 Magiftraat van de Veere heeft ons geklaagd, dat de Bailluw aldaar op UEW. Excell. bevel contrarie die order alhier by ons genoomen, en alomme in viridi Obl'ervantia binnen deeze Pro vintie weefende op de kennisfe van de Mefufen van den Crygsvolke te Lande en te Wateren binnen die Steeden, hun fouwden pogen te ontrekken, die kennisfe van feekeren Quartiermeefter by huii gevangen ter caufe van eenen manflag aldaar geperpeteert, ons verfoukende gemaintineert te worden in hun geregtigheid als andere Steeden, dien aangefien alfoo fonder twyfel iri die kennisfe van de voorz. delicten fulks nu een wyle is geprocedeert, dat die refpeétive Magiftraaten alwaar die Mefufen worden agterhaald, daar af die Judicature hebben, conform die Refol. alhier genoomen met Uw E. bewilliginge den 18 April 1591 s 30 Jan. en 30 April 1-502, fo is ons zeer crnstlyk en vrindelyk begeeren UW. Excell. gelieven die van der Veere meede dien volgende te laten in 't gebruyk van de voorf. Judicature als andre Steeden, immer tot anders met gemeyne bewilliginge daarinne voorzien zy. Hier mede
Doorlugtige &c. den 18 Xber 1596.
K 2 XL VIM.



ï43 VERZAMELING van STUKKEN*
XL VIII.
EXTRACT uyt zeekere Schriftel. onderrichtinge overgegeeven van wegen zyne Exe, by den Kaetsheer Nicolaas Bruyniilcx aen deGecommitteerde Raden van de Staten van Zeelandt in dato den viij Marty 1597- f»
T
en anderen alzoo de queftie over eenige Jaeren gerefen tusfchen den Heere Luytenant Admirael van zyne Exe. den Officiers van den Admiraliteyt alhier ende eenige Steeden van Zeeland op de kennisfe van de Delicten by 't Schips éndeChrychevolck dienendejte Water of te Lande geperpetreert in eenige befloten Steden,ende Jurisdictie derfelver, tot noch toe niet enheeft gedecideert nog nedergelegt connen worden,niettegenftaande meemchfuldichlickenby fyneExc. daer toegearbeyt is geweest.
Ende dat de Magiftraten van de Steden van Zeelandt vuyt crachte foo 'tfchynt, van feckere Acte in date den xviij Aprilis des Jaars XV . XCI. pretenderen genen alfulcke kennisfe toe te comen, directelick tegens de
ge-
(a) Uit deze fchriftelyke onderrichtingen van den Raetsheer N. Bruynincx blykt duidelyk, 1 Idat door de non acctpta tie van Mauritz der overgave door de lieden by de Refol. •van 18 Apr. 1591. gedaen, die overdragt nu wierd, gelyk ik reeds heb aengemerkt 2)Datdeftedendoor dezelve in 't vol genot hunner rechten wederkeerden 3)datMAURiTS gehouden ware zynpratens recht doorecne St aets-Resolotib te doen blyken, of anders moest gcoordeek worden een inbreuk te doen op de Hoogheidenrechten-van den Lande.



tot de MILIT. JURISD. &c. H9
gerechtigheyt fyne Exe. als Admiraal Generaal , mitsgaders den Capiteynen, ende Officieren van de Admiraliteit competeerende, ftrydende ook teegens allen oudt geBruyck' in gelyke faken niet alleene in dele Landen maer oock in alle Coninckrycken,Republycquen, ende andere Landen. Welken aengemerkt, ende alfoo fyne Ex<. volgens 'tgcne hy by verfcheyden brieven, hier te vorens foo aen Uwer Ed. ende weerden als aan de Heeren Raden van der Admiraliteitalhier heeft betuycht, niet lievers en faghendan datdeefe fake (tot verhoedinge van alle inconvenientien) over eenighen-tyd vereffent waer geweest.
Soo hebbe ick by expresfen last van fyne Exe. Uwer Ed. ende weerden defe fake insgelycx wel willen voordragen dienftelick verfouckende dat Uwer Ed. ende weerden, iemand believe te deputeeren, om metmydies aengaende, in naerdereCommunicatie, ende handelmghe te treden, op dat UwerEd ende weerden, daer van naderhand rapport gedaen zynde, die voorn, zake, ende queftie tot handhoudinge van een yders gerechticheyt afgedaen, ende vergeleken mach worden.
Aldus gedane tot Middelburch op den xiij dach van Martio des Jaers XVe feven ende tnegentigh, ende was onderteeckent. N. Brnyninck.
K 3 XLIX.



ï50 VERZAMELING van STUKKEN. XLIX.
POINCT van BefchryvingeVan de Staten van Zeeland tegens den 17 Maart 1597. 9de POINCT.
jpjCier comt meede Extract (V) uit zeekeren oaaetrigtinge van weegens fyn Excell.byjden Raadsh. Bruyninx overgedient, om fyn Excell. gemaintineert te worden in de kennisfe van de Delicten van den Crygsvolke te Water en te Lande binne de Steede ende haare Jurisdictiën geperpetreert,'t fal UWE. gelieven daar op hunne gedeputeerden te vollaften. L.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Moeren Staeten van Zeeland, 21 Maart 1597"
C3? 't neegende poinct van Befchryvinge nopens de kennisfe van delicten van 't Crygsvolk by zyn Excell. verfogt, wordt goedgevonden dien aangaanden te blyven by de Refol. van de Staeten genoomen den 18 April 1591, ende die verklaringe van fyn Excell. daar op gedaan, ende men fal den dien fine comen in communicatie metten Raadsh. Bruyninx, ten welken eynde worden daar toe gecommitteerd de Penfionaris van Santen, ende den Secretaris Joachimy.
Concordat collatione faila.
LT.
(a) Dit Extmih Itzclxde't geen geplaetsisn xlviii.
B. Ï4tr



tot de MILIT. JURISD. &c. 151 hl
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. HeerenStaeten vanZeeland,: 4Maart 1597.
D
e Heeren van Santen en Joachimy doen raj port van de communicatien by hun gehouden uyt kragtc van hunne Commisfie met den Raadsh. Bruyninx, van weegens zyn Excell. op de kennisfe van de delicten van den Oorlogsvolke: fuftineerende die voorf. Bruynincx, in reguarde van diverfe qualiteyten (a) van fyn Excell. fo als Gouverneur Generaal als Marquis van Veere, fyne Excell. fulks te competeeren ende fy luyden voorliet intrest van de Steeden pretendeerendete blyven in de posfesfie van de kennisfe voorf. Gehoort die reedenen van d'een en d'andre fyde word gerefolveert,dat blyvende die zaaken in Staate, gelyk die kennisfe nu genoomen word, men ter geleegender tyd-, naader hier op fal moogen letten»
LIL
POINCT van Befchryvinge teegens den 5 Mey 1597.
9',e POINCT.
IH^nde alfoo die van Vlisfingen en Veere by K 4 fyn
(a) Hier mag men billyk ftellen, dat de Heere Brvinincx de Woorden van eene Injlruttie of Commisfie wel zoude bygebragt hebben, indien aen zyne Excellentie door de Staeten zulkééne Jurisdiüi ' was opgedragen. Men moet Posittve bewy:-£n bybrengen, als 't de rechten geldt der Souverainiteit, tegens welk. nogPrcefcriptie vallen, nog Profesjte gelden kan.



152 VERZAMELING van STUKKEN.
fyn Excell. gelast fyn provifionelyk geen kennisfe te neemen van de delicten van den Krygsvolke, tot dat by den Staaten met fyn Excell. daar op fal weefen verdraagen, fal UWE. gelieven hun voorf. Gedep. tegelasten om dienaangaande finaelyk met fyn Excell. te veraccordeeren, 't fy om by preventie ofte [anderfins daarinne te prqcedeeren. LUI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed Mog. Heeren Staet. van Zeeland 20 Mey 1597-
JQ)ie Gedeputeerden van Vlisf. hebben den Staaten aangedient de fvvarigheeden die hun bejegent waaren foo met den H'eGouverneur, ter fcaufe van de leeninge, diefy denfelven hadden gedaan, als meede van de moedwilj ligheeden, die dagelyks gefchieden by het Bootsvolke uyt oorfhake van inhibitie by zyn Excell. aan den Bailliuw gedaan noopens de kennisfe van de delicten over 't felve bootsvolk verfoukende dat daar inneby Ref. van den Staaten met ten eerfte mogt worden voorden. L1V.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland? sMeyi 597.
^Jzoo op'het Poinct van de kennisfe van de delicten over hetCrygsvolken Bootsvolk in Zeelant met fyn Excell. door de voorf. Gedeput. (V) meede fal dienen afgehandclt te
wor«
(«O Qmnidie\y\;\prttcedeert hier ceneReftlutie waer by de
Hee-



tot de MILIT JURISD. &c. 153
worden, is daar op meede geadvyfeert, en feggen die van Middelburg, dat onverminderd bun Privelegie in judicio contradiélorio geconfirmeerd, van dat fy vermeynen fonder eenige exceptie kennisfe te neemen van alle delicten binnen haare Steeden gecommitteerd zynde, den Lande van Zeelant in deeze gelegendheiddienftigtezyn, dat de kennisfe van alle delicten foude blyven by de Steeden ten waare dezelve waren gefchiettusfen tweeSoldaten ofte Bootsgezellen, in welke gevallen en anders niet zy zouden agten dat de Preventie behoorde plaats te hebben , Die van Z.Zee(^)ookonverminderthun Privilegie,fo fy eenige mogten hebben, feggen nogthans hier van te weezen in goede en deugdelyke posfesfie ^die in plaats van Privilegie is,) advysfeerende dat de voorfchreeven kennisfe zonder eenige limitatie ofte exceptie by de Steeden behoorde te blyven, in aanzien van die groote zwaarigheid die anderfins dagelyks daar uyt fouwde mogen ryfen. Goes,Th.(T) Vlisf. en Vere fouden om de zaken temogen accommodecren meede goetvinden 't advys van Middelburg aangaande de Preventie behoudelyk niet te min hun Geregtigheiddie zy in deeze fouden moogen hebben.
Concordat collatione facla. K 5 LV.
Heeren van Santen, Nicolaas Jansfen, Huberl Reigersberg éf FeróergfKgecommitteerdworden naerHolland, totvereffening der gefchillen met die Provintie over de directie der Admiraliteit van Zeeland, 'tllukderConvoyen en Licenten &c
0) Zierikzee.
(i) Tholen.



154 VERZAMELING van STUKKEN LV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog, Heeren Staten van Zeeland *| Mey 1597.
JQ)c voorf. (V) Gedep.gaande naHolland fyn meede gelast te verhandelen met fyn Excell.op het neemen van de kennisfe van de delicten over het Boostvolk ende Krygsvolk in con-i yormiteyt van de Ref. by de Staaten van Zeelant daar opgenoomen op den 23Mey 1597,
LVI,
BRIEF van fyn Excel. 26 Juny 1597,
j^lyne Exc. gefien hebbende de Art. hem van weegen myn Heeren de Staten Generael overgelevert nopens de ordres op de beleidinge der faecke van de Collegie der Admiraliteit, foude defelve wel goedvinden, maer aengemerkt die Gedeputeerden van Zeelant verklaert hebben daer over niet gelast te wefen , en fyne voorf. Exc. nochtans raetfaam foude vinden dat tot voorderinge van de Landendienst eene provifionccle^rdre op de voorf. faekemogte geftelt worden, foude by maniere van eenen voorflag goetvinden, dat
voor
(e) Zie bi. 752, n. a. den 30 Mey wierd delnftructie voor de voorfchr. Gedeputeerden gearrefteert, welke Gedeputeerden , ter requifitie der Staeten mondeling rapport zullende doen van hunne handelingen, voldeden hief aan den 4 July 1597- Zie agt.erbl.158- mctoverleggingevan Copiederconclufie, omtrent de bediening der Admüaliteit genomen — en volgt vervolgens in de Mot. Hebben mede gedaen & zie bl. 158.



tot de MILIT. JURISD. &c. 155
voor den tyd van een jaar eerstkomende de zeven Gecommitteerde Rade van de Staten van Zeeland mede van de voorf. Heeren Generaele Staten zullen Commisfie en lnftructie ontfangen als Raden van de Admiraliteiten . de aan de voorf. Heeren Generaele Staten eed doen conform de voorf. lnftructie met renunciatie van alle particuliere verbintenisfe aan de voorf. Heeren Staten van Zeelant de faeken van de Admiraliteit,Convoyen en Licenten metten aencleve van dyen aengaende, cn 'e dat dezelve zeven Raden den eerften werckendag van de maent uytten hunnen fül en verkiefen ende nomineeren vier perfoonen, die defelve maent gedurendealleene met de drye Raden van de andere Provinciën, fullen kennisfe hebben en (laen over de judicature van alle voorvallende quaflien. Oock dat het befeynden van de voorf. Raden vand'eene in 't ander College ende van Schepen van Oorloge uit het eene in het ander quartier in furcheantie fullen gehouden worden, voor den tyd van zes maenden, om middeler tyd mede te letten, of 't felve ook ncodigh fal wefen.
Gedaan in 's Gravenhaghe den 26 Juni 1597.
(was geteekend) MAURICE de NASSAU, Ter Ordonn. van zyn Exc.
MILANDER.
LVir-



VERZAMELING van STUKKEN.
Lvn.
EXTRACT uit de befqignes van Krygsracden gaende van 1597 - 1668. p. 128.
Scherpe examinatie voor Politique, ende Mihtairen.
D
en 1 July zyn ten overftaan van den Heere Ambtman en Scheepenen tot Salt-Bommel, ende anderen uytten Krygsraede gecommitteert nogmaals fcherpelyk geëxamincert Harmen Philips ende Pr. Faes, dewelke noch voor de pyne, noch in de pyne hangende aan de paleye nochte ook daer na niet en hebben willen lyden tot de voorfz. verkrachting© fchult te hebben ofte daar van te weten, ende naar dat elk een goede wyle aan de paleye gehangen, ende ook Harman met roede ge flagen was, hebben de Gedeputeerde ter examinatie goed gevonden van 'tpynen op te houden, ende een vergadering van de Magiflraat ende Chryghsraad te doen leggen, om rapport te doen, ende vorders in de zaak te doen adviferen den 1 July 1597.
LVJIL
Verfoek van de Militairen aan de Politique.
JBEier naar de Magiftraat vergadert wezende; lsby den Krygsraade verfocht, dat zy
ncf-



tot de MILIT. JURISD. &c. 157
neffens die vaniden Krygsraade mede willen helpen advifeeren, hoe men in deeze zaake verder zoude kunnen procedeeren, daer op dezelve haar excufeerde, zeggende zulks te weefen alleen bet werk van den Krygsrade, en dat hun luyden niet toe en fondt den Artikelbrief eenige interpretatie te geeven , ende naer interatief verzoek aan hun Luyden gedaan, om in deeze zaake voorts ten beften te helpen advifeeren, hebben henluyden daar van geè'xcufeert als vooren , dochonvermindert aan de Krygsraade gedient voor advys, dat fe geen nader ofte nieuwe indiciën tot laften van de gevangenen en wifte, maar niet ongerade vinde zoude, dat men ze uyt het Ambt van Bommel bannen zoude , hieropdeKrygsrade naarder geadvifeert hebbende en in confideratie geleyt de ftraffe die, de gevangenen aireede hadde verdragen hebben geadvifeert als hier na volgt.
Op de zake van Harman Philips ende Pieter Faetz. voorfz. is gerefolveert, dat hun luyden aangefeyt fal worden, dat zy zullen hebben te vertrekken uyt Bommel en Bommelewaartjwel verftaande dat denHopman dezelve zal mogen verfien met zulken affcheid als hy na zyn discretie fal bevinden te behooren, den 1 July 1597 voorfz.
LIX.



ï58 VERZAMELING van STUKKEN LIX.
EXTRACT uit deNot. derEd.Mog.Heeren Staeten van Zeeland 4 July 1597.
JPITebben meede gedaan rapport van deCommislie met fyn Exceli. op de kennisle ende ftraffe van delicten by het Crygsvolk of Bootsvolk binnen de bellooten Steeden ende Juridiétien van dien ende havenen buyten Scheepboort begaan , en hebben geëxhibcert de verklaaringe(#)by fynExcell.daar van gedaan om by provifie agtervolgt te worden , dog dat fy ondervonden hadden en genoegfaam verfeekerd. waaren, dat dezelve faaken gebragt fynde aan de Heeren Staaten Generaal, geene van de Provinciën en fal fmaaken, off by hun goedgevonden worden.
LX,
O) 't Is twyffelachtig, of de verklaeringe in deze Refolutie vermeld, dezelve is als de hier geplaetfte dan of men dit ftuk moet houden voor de Copie derconclufle op de bediening der Admiraliteit: Ditiszeker, datditftuk nlleenig agterde Notulen van4 July 1597- geii>fereerdis,o? ten niinften, thans alleen is te vinden.



tot de MÏLIT. JUfRISD. &c i59 LX.
EXTRACT tut het B«$fter der Refolutien van de Hoog Mogende Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden.
Sabbathiden ^oMey 1598.
D
; Heer Duyck, prasfideerende van weewcii de Staaten van Holland, rapporteert, dat zyn Exc. hem ontbooden hebbende, ernftige inftantie gedaan heeft, ten einde de Heeren Staaten Generaal, foo veele fouden gelieven te middelen, by de Magillraat der Stad Delf, dat de Soldaaten van het Guarnifoen daar binnen leggende, by den Officier der voorfz. Stad onlangs geleeden, van agterhaalde diverce gevangen weefende, zouden mogen worden gefield in handen van den Provoost, om by den Krygsraad daarna daar over ftraffe gedaan te worden naar de geleegenheid der zaake en feiten daar meede zy befchuldigt werden, navolgende hst oude Krygsgebruik alomme tot nog toe .gepleegt; Ende daar op geadvifeert weefende, is verftaan en gerefolveert, dat men bier inne de privilegiën en gerechtigbeeden der Stad Delf nieten zouden kunnen veranderen zynde den Grieffier belast, zyn Exc. deefe Refolutie aan te feggen.
Accordeert met voorf. Regifter.
LXL



i6o VERZAMELING van STUKKEN, LXI.
EXTRACT uyt het Verbaal vandenLanddagh tot Nymeghen geholden in November ende December 1600.
Veneris den 28 Novembris.
^^nftaandc voor dele reife die gemeine Landtsregierunge by mangel vau gemeyne contributie, wordt 't Hoff Pro vinciael verfocht und Authorifeert, van wegen der Landtfchap in 't warck tho brengen, d'ordenungh op te r emonftrantie van der Landtfchaps gecommitteerden , lest gecommen uyth 's Gravenhaghe, gemaket und geavusteert in forme van Placat by d'Heeren Staten £}enerael, mit thoedoen van S. Extie und den Raade van State, avert conduiferen van 't Krychsvolk defes oorts, und dat daar tho follen moegen werden geëmployeertdie Com misfarisfen ordinaris van de monfteringhè, tot coften van de respeétive Quartieren, daer die tochten vallen , und dat men tot dien zynde door der LandtfchapsGecommitteerden eer Generaliteyt fal doen verfoecken, datdie voorn. Commisfarien elcks in fyn Quartier muegen holden haere vafte refidentie, Autthoriferende mede V Hoff om recht und Juftitie the doen aver dfr Contravertteurs van V voorn. Placat, und V felve doorgaans tben meeften dienst van de Landtfchap f ex ecuter en, und fal by den Have verfocbt worden Authorifatie van S. Exc'Sc
op



tOT DE MILIT; JURISD. &C jfJl
'op <? Officier en und Magiftraten van de plaetfe daer ennich Krychsvelk fal muegen doortrecken, om V Landts Commisfarien tot meefte verfchoeninge van de inwoonderen ter platten Lande tho muegen gebruycken.
LXII.
PLACC AET teegens \ moedwillig uitloopen en voorts allerhande foullen en infolentien des Krygsvoiks 14 December 1600.
]0)e Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, Alle den genen die defen fullen fien ofte hooren lefen,faluyt. Alfoo wymer. groot leetwefen verftaen, hoe weynigh by onfenKryghs volcke geacht ende naegekomen, ende oock by den Officieren fulks behorende behertight zyn geworden, die expresfe Or ■ donnnantien ende Placcaten, die wy nu meer als eens hebben uytghegeven tegens het moetwilligh uytlopen ende voorts allerhandes, foullen ende infolentien van onfen Kryghsvolcke: Soo is 't, dat wy in defen gheenlints vorder konncnde noch mogende disfimuleeren , met advis ende goedvinden van fyne Excellentie ende den Rade van State der Ver eenighde Nederlanden, nu wederom van nieuws voor onfe uyterlicke ende onverbrekelicke Ordonnantiën wel expresfelick Ordonneeren ende Statueeren 't geene hier na volght, bly vende niet te min alle voorgaende Placcaten, in 't geene fy deefe niet en contrariëren , in hare volle macht ende vigeur. r> Deel, 1. \. En



i6i VERZAMELING van STUKKEN i.
Ende eerst verbieden wy uytdruckelyck alle Ritmeefteren ende Capiteynen fich van hareCompagnien te abfenteren fonder confent van fyne Excellentie ofte Rade van State, dan alleenlyck in merkelicke noodtfaecke, by kennisfe van den, Commandeur ter plaetfe, ofte van den Magiftraet, foo der geen Commandeur en is, dien wy bevelen oock in allen ghevalle geen langer verlof te gee ven als voor den tydt van tien dagen: Ende belangende andere mindere Officieren ende Soldaten, ordonneren wy defelve niet langer uyt te blyven als veertien dagen by confent, te geven foo by den Gouverneur ter plaetfe als harer Capiteyn.
2.
Des willen wy dat fulcke Ritmeefteren ende Capiteynen, by verlof uyt-treckende, fullen den hooghften Bevelhebber in hare plaetfe ftellen,met last om alle uyttochten endemoetwille van het Kryghsvolck te beletten ende te ftraffen, ofte felfs daer vooren te verantwoorden.
3-
Wy beveelen oock alle Colonellen, Commandeurs, Ritmeefters ende Bevelhebberen, gheene Kryghsluyden te mogen uytfchicken binnen Landts, dan bv expres confent van
zy-



tot rm MILIT. JURISD. &c. 163
zyne Excellentie ofte den Rade van State, ende met derfelver respeétive patente, 't en ware in kennelicken noodt, ende als dan by patente van den Gouverneur ofte Commandeur ter plaetfe,wekken kennelicken noodt wy Ordonneeren dat altydtby den befchikkcr ende beleyder van het exploict fal moeten goed gedaen worden,
4-
Verftacnde ende Ordonneerende dat geene Uyttochten, en fullen mogen ghedaen worden van min als van vyftigh in getale, beleydt by eenen Cornette ofte Vendrigh, ende immers -ter noodt van vyfentwintigh, beleydt by eenen Sergeant ofte Corporael tenminften.
5-
Item,dat die uyt-treckende Kryghsluydcu fullen moeten nemen Pascedullen van hare Gouverneurs ende Overigheyd,inhoudende hare namen ende toenamen ten vollen bekent, die mede moeten geteyckent wefen by den Wachtmeefter ofte by den Ofncier ofte Magiftraet ter plaetfe,op pene van geftraft te 'worden als eerloofe boeven.
6.
Oock dat de beleydende Officier ftü tci wederkomfte ghehouden zyn van het exploict a$u den Commandeur ende respeétive CapiL 2 fcey-



i*4 VERZAMELING van STUKKEN
teynen getrouw rapport doen, foo wy verftaen ende Ordonneeren dat hy daer van fal hebben te verantwoorden.
P
Ordonneeren ende Statueeren wy noch wei uytdruckelick dat den Collonel, Commandeur ofte Capiteyn in gebreeke geweest zynde fulcke ordre als voor ende naer befchreven op de uyttreckende Soldaten te ftellen, fal hebben te verbeeteren die fchade ofte moetwille by den uytgetrocken Soldaten bedreven, foo oock fal den Officier die defelve beleydt heeft.
8.
't Welck willen dat daedtlick fal verhaelt worden op hare perfonen by casfatie ofte arbitrale ftraffe, ofte op hare goederen, oock op haer Traétement jae oock een vooral, 't en waere fy die daders felve ter ftraffe overleverden.
9'
Doch die op Convoy gefchikt worden,
fullen met minder" getal als van vyf en
twintigh moghen trecken, die wy nochtans
ordonneeren beleydt te worden ten minften
met eenen Corporael, defelve verbiedende
vemanden om kost ofte drank noch anderfints
laftig te zyn, al op de voorfz. pene zonder
eenige disfiiuulatie.
ö • io.'t



tot de MILIT. JURISD. &c. 165 10.
't Selve oock van gelycken verbiedende, op defelve pene, die Soldaten die een of twee op noodige kondfchappen uytgefchickt fullen mogen worden.
11.
Voorts ordonneeren wy , dat foo verre eenige, in ghene Kryghseedt wefende, fich vervorderen onder 't getal der uyttreckende Soldaten te begeeven, defelve niet alleen als eerlofe fchelmen getraéteert fullen worden, maer oock van gelycken die Soldaten die fulcke eerloofen in hun gefelfchap hebben aengenomen ende geleeden.
12.
Ende nopende die gene die met Patente van de refpective Gouverneurs der Provintien, ofte van de Rade van State, binnen door de Vereenighde Nederlanden trecken fullen, niet anders en fullen moghen trecken, dan behoorlicken gheconduifeert met Commisfarisfen , nemende haren pas ten naeften ende bequaemften wegh, fonder dat fy langer als een nacht op een plaetfe fullen mogen blyven, ende oock gehouden zyn behoorlicken dachreyfe te doen, met kennisfe van de Commisfarisfen.
L 3 13, En-



166 VERZAMELING van STUKKEN
Q-
Ende voor foo veel het Voetvolck aengaet, verftaen en ordonneeren wy,dat defelve haer overal foo wel ten platten Lande als in den Steden , fullen moeten contenteeren met accommodatie in de Kerken ofte andere publycque Huyfen, ende met het gheene haer "aldaer aen Brood, Keefe, ende Bier gelevert fal worden,daer van fy oock gehouden fullen wefen recipisfe te geven : Ende by weygeringe van recipisfch van de Capiteynen ofte'Officieren, fal het felve ftaen tot affirmatie van eenighe publycque Perfoonen, 't zy yemanden uyt de Ridderfchappen Magiftraten ofte andere Officieren.
14.
Ende nopende de Ruyteryen die fullen moeten gebillietteert worden , en fullen defelve in fulcken gevalle niet meer biljetten mogen eyfehen als fy dadelick in getaele fterek zyn, ende fullen haer dan tevreden moetcnhoudenmetfulcken tractementjals den Iluysman by fich heeft, in wekken ghevalle fy oock recipisfe fullen moeten geven, van foo veel biljetten als fy tekker plaetfen fulleir pntfangen, betaelende aen den Huysman daer zy logeereti tekken reyfe voor een Ruy ter, Jonge, Peert en Bidet, twaelf ftuvvers, ende voor een Ruyter ende Peert acht ftuyvcrs. Ende fullen van de voorfz. tecringhe van Ruyteryen ende Knechten ■ "ö van



tot de MILIT. JURISD. &c. 167
van drie' maenden tot drie maenden de ghene die de teeringhe ende koften geleden ende gedragen hebben, betaeld worden by den Rade van State,die al 't zelve den Ritmeefteren ende Capiteynen aen hare betalinge fullen doen aftrecken.
15.
Ende den genen die fonder Patente komen , ofte defelve aen de Officiers van de Dorpen niet en fullen willen vertoonen, en fullen de Huysluyden oock niet behoeven 't accommodeeren, ende foo fy des niet te min op den Huysman teeren fullen fy gehouden zyn daer vooren als andere Pasfantenin de Herbergen verteeren, te betaalen.
16V
Gelyck ook alle die ghene die fonder patenten van fyne Excellentie op behoorlicke exploicten en manieren voorfz. vertrecken, gelyck die convoy doen, ofte om kondtfchappen uytgefchikt worden, fullen op haer eygen beurfe teeren ende de inwoonders niet belaften, maer als anderepasfanten in de Herbergen doen, als vooren moeten betaelen.
17-
Wel verftaende dat foo goedt gevonden foude moghen worden eenige Ruyteryen ofte Soldaten op exploicten van hazard tegens den Vyandt uyt te fchikken, dat het zelve L 4 fal



ï68 VERZAMELING van STUKKEN.
fal moeten gefchieden uyt de plaetfen ende Quartieren daer elcks is Garnifoen houdende, fulcks dat by exempel die van Brabant niet door Gelderlandt , nochte die van Gelderlandt door Brabant fullen mogen pasferen ende van anderen insghelycken, ten waere by fpeciale .patente van ons, fyn Excell. ofte den Rade van State, alles volgens het fchryvens onlanghs aen de Garnifoenen gedaen, ofte noch wyders te doen.
18.
Ordonneeren voorts,'dat niemandt en fal fonder expresfe patente van de Heeren Staten, fyne Excellentie ofte van de Rade moghen over de Rivieren trecken, ende dat die Garnifoenen, Magiftraten ende Officieren, foo van de Politie, als ter Oorloghe, 't felve nieten fullen ghedoogen, ofte fullen anderfints daer van hebben te verantwoorden.
10.
Doch by foo verre de kennelicke noodt mochte vereyfchen , dat men de Rivieren foude moeten pasfeeren, omme den Vyandt in der haest nae te ylen, voor ende aleer men die patenten van ons, fyne Excellentie, ofte Raden van State foude konnen bekomen, fal 't felve niet anders moghen gefchieden dan by patente van den Gouverneur ofte andere Commanderende ter plaetfe daer uyt fulcken exploict foude mogen gedaen worden. Ende
lui-



tot de MILIT. JURISD. &c. 169
fullen.' den befchikker ende beleyder van \ exploict van den kennelicken noodt terftondt fyne Excellentie ofte Rade van State doen verwittighen, ende verantwoorden van 't geene in 't felve exploict gedaen fal worden, alles in voeghen als hier voor ende na breeder verhaelt wordt.
20.
^ Ende by foo verre eenige Ruyteren ofte Knechten, boven 't geene voorfz. is in eeniger manieren deden yemanden eenige fchaden, toevoeghden vry Biljetten togen, daer van geldt ofte yet anders nemende ofte eyfchende, ofte langer bleven ligghcn als voorfz. is, fullen die Contraventeurs gheapprehendeert, die fchaden by affirmatie van de befchadigb.de gebetert ende aen de Soldye van de Contraventeurs verhaeltworden,ende fullen boven dien defelve Contraventeurs naer exigentie van faecken ten exempelc van andere arbitralick ofte oock aen de lyve worden geftraft, volgende defe Ordonnantie, andere Placcaten ende den Artyckelbrief.
SU.
Verftaende ende ordonneerendc dat de overtreeders ende moetwillige Soldaten, ende andere defe onfe Ordonnantie te buyten gaende fullen mogen aengetast worden by eenen yegelycken met authoriteyt ende toedoen van hare refpective Officieren, die E 5 noch-



ifo VERZAMELING van STUKKEN.
nochtans gehouden fullen zyn defelve binnen vier ende twintigh uyren te brengen ter nae» fter plaetfe van Juftitie. het Sweerdt recht hebbende, dien wy daer over de kennisfe ende ftraffe gheven mits defen,ofteoock fullen anderlmts defelve mogen overleveren aen den Gouverneur van de Provintien, aen den Raedt van State,ofte Raedt van de refpective Provintie.
22.
Verfhende dat al waer 't oock dat fulcke aentafters die Delinquanten feytelicke refiftentie doende, in 't aentaften eenighfints hadden moghen grieven , quetfcn, ofte oock dooden, in allen gevallen daer van niet en fullen gehouden zyn te verantwoorden als aen den voorfz. Raedt van State ofte Raden van de refpective Provintien.
23'
Ende op dat eenen yegelicken hem hier na wete te reguleren, willen ende ordonneeren wy dat defe uytterlicke ende expresfc Ordonnantiën terftondt by klockluydinge , trompet ende tromllagh, fullen gepubliceert ende voorts alomme geaffigeert worden in ende deur alle fteden ende plaetfen der Vereenighde Nederlanden: Ordonneerende ende bevelende uytdruckelick allen Fiscalen, Gelichtfcholtisfen, Provooften , ende andere onfe Officieren, foo een yegelick 't felve magh aengaen, goede forge te draghen, dat
dee-



tot be MILIT. JURISD. &c. 171
deefe onfe Ordonnantie alomme worde achter volght ende ten vollen nagekomen, ende daar zy yet ter contrarie fullen ontdecken, terftondt ten behoorlicken ordre aen te geven , om dan tegen de Gouverneurs, Commandeurs, Ritmeefteren, Capiteynen, Officieren ende Soldaten , die tegen' defe Ordonnantie fullen gedaen hebben , ofte verfuymigh geweest defelve punétuelyk nae te komen, te mogen procederen na behoren. Gegeven in 's Graven-Hage, den 14 Decembris Anno 1600. Was geparaphreert Jo. Rcngers tbo Helkm vt. Onderftondt uvt bevel van myn Heeren de Staten Generael der Vereenighde Nederlanden. Lagerftondt Ter Relatie van den Rade van State derfelver. Ende was geteeckent G. van Zuylen.
L X I I J;
MISSIVE aan Burgemrs- en Regeerders der Steede Zierikzee, 28 Nov. 1602.
MAUB.ITS Prince van Orange etc.
Eerfame, IFyfe en Discrete, lieve byfondere.
ly^~y verftaan dat gy lieden eenige EngelIche Soldaten van de Compagnien altans binnen u ftede Guarnifoen houdende om 'fekere delicten hebt doen executeeren, en alfo de Juftitie over het Krygsvolk, in der Landen
dienst



172 VERZAMELING van STUKKEN.
dienst weefende, niemand anders dan ons en denKrygsraed als heure Competente regters is toeftaende, ende dat ook: het Provinciaal Hef de ftraffe daar over tot nog toe aan ons geremitteert heeft, foo hebben wy u hier meede wel willen adverteeren dat gy niet naer en laat ons behoorlyke informatie van mefufen en delicten by de voorn. Soldaten geperpetreert over te fenden, ende Officieren van de Juftitie aldaar te belaften dat ie haar onthouden jeegens eenige Krygsluyden voortaan fonder ons voorweten crimineelyk te jprocedeeren, maar by foo verre voortaan eenige infulke faute bevonden werden, dat fy exemplare llraffe gemeriteerd hadden, verfoeken Avy u luyden behoorlyke informatie daar op te doen nemen ende ons defelve over te fenden op dat wy daar op gelet hebbende, voorts daar op mogen doen disponeeren naar feehoren ende hier mede
Eerfame, Wyje% etc.
In s'Hage den 28 Nov. 1602.
LXIV,



tot de MILIT. JURISD. &<*. i?3 LXIV.
MISSIVE van Burgem. enRaeden der Stee-; de Zierikzee 12 Dec. 1603.
DOORLUGTTGE etc.
lzo de geleegentheid van 'tgemeerieland vereifcht heeft dat binnen de Provincie van Zeeland, ende namentlyk binnen onfe Stad nu twee fo drie jaaren herwaarts eenige van de ongerepartiëerde Compagnien om te ververfen en hyberneereli geleyt fyn geweest, foo is 't dat geduurende de inlegeringe derfelver Compagnien niet alleen veelc en fchadelyke excusfien ende foulenbyderfelvefyn gedaan ende gepleegt foo op de fchamele Landtfaten in't nemen van hareSchapen,Hoenderen en Vrugten, ook berooven van hare huyfen met geweltehde opbreeken van defelve, maar hebben ook binnen onfe Stad de goede Burgers dicmaal ende meenigmaal beftoolen ende veel gequalificeerde dieveryen methuysbrake gemengt gecommitteert, dog eensdeels dat de perpetranten van fodanige deliéten niet en zyn ontdekt konnen werden, eensdeels ook dat wy niet en waren geneegen om met den uitterffcen rigeur tegen de Soldaten te procederen, foo hebben wy tot nog toe met dan te fagt hier inne gehandelt, ende Capiteynen ofte andere Bevelhebberen byde Compagnien weefende, tot diverfereyfenen tyden ontboden, omme met advis en behulp
der-



174 VERZAMELING van STUKKEN.
derfelve een bequaame ordre te ramen daar mede de Excusiien van de Soldatenbelet,ende foo de Landfaten als orrfeBurgers befchermt ende buyten fchaden mogten gehouden werden, ende defelve tot onderhoudt van goede discipline vermaent, dog metweynig vrugt, wy hebben ook om exempel te ftatueeren eenige tyd diverfe Soldaten van den Capiteyn. Sutton Compagnie overtuygt zynde, ende ook over haar f elven bekent hebbende notable delicten en mefufen geftraft, blyvendealtyd infra poenam mortis die fy wel gemeriteert hadden, dan hebben 't onfer leedweefen met 'er daad bevonden dat deefe onfe flappe proceduren andere in haar quaed voornemen maar heeft gefty ft, daar uit oorfake genomen hebben om te ftouter voor te gaan, invoegen dat eenige tyden by faute van behoorlyke Juftitie grotelyks te vreefen geweest is, dat de Burgers om haer goeden te defenderen ofte recouvreren, hen teegens de Soldaten fouden hebben gefield ende dezelve feytelyken gerefifteert, 't welk ontwyfelyke enonfienelyke inconvenienten foude hebben mogen cauferen , fulkx dat wy bemerkende dat de Soldaten van de Compagnien altans binnen onfe Stad leggende hen vervorderden, op een nieuw onfe Burgers te befteelen, dat fy verfcheyde deuren ende venfters ja muuren doorbrooken hadden ende dat'er binnen egene fluytfels fuffifant fcheenen te wefen, om haar geweken diverye te wederftaan, fois'tdaar en boven nog gebeurt eenen Jan Charles geen Soldaet maar Soetelaar weelende in de Com-
pag-



tot de MILIT. JURISD. &e. 175
pagriie van Capn. Sutton op den 8fien ;dcr voorlcede maand aen de Éurgèm4 heeft komen verfoeken, dat hy Herberge houden en bier foude moogen opdoen tot Burgers accys , 't welk hem by de Burgciurs. met goede reeden geweygert fynde, heeft in wederwrake van die feeven of agt Soldaten opgeruyt, om met hem in alle Herbergen te gaan drinken fonder betalen, met voornemen, omme daar in te continueeren, tot dat hem 't voorfz. verzoek foude weezen geaccordeert welken volgende hv ook ten felven dage in fekere Herberg, ge", naamt de Buyfe ontrent agt fchell. met fyn complicen verteert heeft, endeisfortfelyken doorgegaan fonder betaalen van waar hv terftond in een tweede, en van daarin een derde Herberge met defelve fyn Complicen gegaan is, en vermits de waardinne hem weygerde te tappen, hebben tegen haar wil en dank felve getapt, invoegen dat alfo d'eene klagt op d andere aan ons gedaen worden van deefe fo openbare force ende gewclt, ftrekkende tot feer merkelyke vilipendie van de aucthonteit der Burgenm*. ende dat wy ook anderfints te vooren waren bcrigt dat de voorfz. Jan Charles foo jeegenwoordiglyk als over tweejaaren, tyde hy meede alhier de Compagnie volgde,in Guarnifoen lag, een onthouder der dieven was, ende dat wy daarommc met reeden vreesden, dat denfelve beneffens d'andere der voorfz. Compagnie ook als doen hier geleegen hebbende, onfe als doen gcbruykte fagtmoedigheid indagtig,
en-



i?6 VERZAMELING van STUKKEN;
ende daar door grovelyk waren misbruykende, foo fyn wy tot voorftant ende befcherminge van de goeden, ende ontfag voor den quaden gedwongen geweest eenmaal exempel te ftatuecren, te meer dat den voorfz. Jan Charles over hem felven bekende,dat hy boven de gemelde opruyinge by hem aangeregt ook verfchcyde goeden, diehy wifte geftoolen en met Huysbrakegekreegen te zyn , 't fynen huyfe geconfumeert ende ook gekogt hadde , gelyk ook eenige van defelve 't fynen huyze bevonden zyn, fulkx dat wy denfelven Jan Charles mitsgaders eenen Tomas Wilkes, Soldaat der voorfz. Compagnie, die over hem felve bekende voorfz Diveryen gecommitteerd, ende ook eenige huyfen met behulp van andere opengebroken ende de goederen daar bevonden, ten huyfe van de voorfz. Jan Charles gebragt te hebben,by onfe Vonnisfe gecondemneert hebben met de koorde geftraft te worden, alvorens nogtans daar toe te procedeeren, foo hebben wy den Luyten. ende Vendrig der voorfz. Comp. by ons ontboden, ende den Vendrig (mits den Luyt. niet en erfcheen) voorgelcefen de faitcn ende de delicten by de. Gevangene bekend, ende daer op ook verfogt fyn advis,die voor antwoorde gaff dat hy de fake om ende de Juftitie was betrouwende ende beveelende. (a)
Uyt
(a)Zoude men dit antwoord van den Luitenant niet gelyk mogen ftellen met dat van den Magiftrae: van Saltbommcl den i July JS97- P- 156- ik houde ditmael te vreeden met de gelykheid te hebben acngcwczcn.



tot de MILIT. JURISD. &c. ij}
Üytal het welke Uwer Excell, ligtelykkan verftaan dat ons niet dan al te pregnante reedenen gemoveert ja gedwongen hebben invoegen en voorfz. teegens de voorfz. Geexecuteerden te proccdeeren, ende hebben ons tot berigtinge der voorfch. delicten geauthorifeert gevonden, niet alleen by imviemoriale posfesfie van alle deliclen by hoedanige perfonen binnen onfe Jurisditlie gecommitteerd te moogen frajfen , maar ook by expresse en verscheydeResolutien der Heeren Staten van Zeeland met kennis en toeflaeu Uwer Excell. felfs genoomen, foo dat wy Uwer Excell. gedienftelyk gebecden willen hebben gelykc klagten der Kapifcéyi nen, als in defen gedaan fyn. niet te willen aannecmeu, wy willen Uwe Excell. wel verfekeren, ert 't voorgepasfeerde binnen onfe Stad heeft genoeg betoond, dat wy zeer ongaarne, ende niet dan na 't misbruyken van onfe langduurige patiëntie ende conniventie ende tot een nodige defenfieende voorftant van önfe Burgeren ons met de Mefufen der Soldaten en foeken te bemoeyen, wenfehende dat hare Capiteynen en Bevelhebberen foo bevoorders als' van nu voortaen defelve in fo goeden discipline hielden als 't wel behoorde ende dat onnodig ware dat harefautenin deefen by ons moeten gefuppleert worden.
Scripta haic est epiftola die duodecimo Deeembris Anno' iöco et drie
LXV.
(a) In dit Jaargetal is een abuis moetende fyn i§tèti I. Deel. M



r?8 VERZAMELING van STUKKEN. LXV.
MISSIVE aan Burgem«- en Scheepenen der Steede van Zierikzec, ssDecemb. 1602.
M AU RITS, Prince van Orange, etc. Eerfame, &c.
"^/^"y hebben U luyder Brieven ontfangen, ende daar uyt verftaan de moetwilligheid ende infolentien by den Guarnifoene aldaar fo wel ten platten Lande als binnen U luyder Stede geperpetreer t,met meer andere gewigtige reedenen waer by gy luyden veroorfaekt geweest zyt over de twee misdadige exemplaire Juftitie te laten gefchieden.
Het is ons voorwaar leed geweest te verneemen dat U luyden van alfulke ende diergelyke clagten foo groten oorfake gegeeven word, maar wy hebben niet konneu naarlaten U luyden te verwittigen dat wy buyten alle Krygsordre en gewoonte vinden dat het Krygsvolk (by foo verre eenige misdadige daar onder gevonden werden) den Magiftraat. van de Steeden ofte eenige Polityque Regters onderworpen behoort te weefen, het welk nooyt met onfen confent ofte wetenfchap gefchiet en is , want wy wel weeten, dat daer ,door anders niet dan grote feditien, beroerten ende alteratie veroorfaakt en worden, by fonder in Steeden daar de Guarnifoenen de fterkfte zyn, het welk zo
gy



tot de MILIT. JURISD. &c. ij$
gy luyden felfs wel denken kunt by alle middelen behoort voorgekomen te worden, ende op dat hier namaals in diergelyke zaeken met behoorlyke ordre gehandeltjcnde geprocedeert, en diergelyke misdaders na hare verdienften geftraft worden, verfoeken wy U luyden ernftelyken,alfodikwilsgyluyden diergelyke ftrafwaardige onder handen bekomet, dat gy luyden denfelve den Provooften van Oorloge onder handen doet ftellen, ende ons van de gelcgentheid van hare mishandeling doet informeeren , ende wy fullen ordre ftellen dat fe by haar competente Regters fullen geftraft werden , dat Uluyden en een ïgel yk daar mede fatisfactie fal gegeven worden, ende hier meede
Eerfame &c.
Tot Arnhem den 23 Decemb. 16*02. (a)
LXVL
O) Hier na Volgen 3 Extraéten uit de Staeten Notulei18 April 1591 zie boven I D bl. J35. 21 Maert 1507 zia boven ID. bh 150. 23 Mey 1597 zie boven ï D bi'.
Tot dcele materie kan ook dienen 't geen men vind' ÏJj de Notulen van den Raad der Stad Zierikzec Verziek van den Prins .van Orange om 3 Engelfe Soldaten van dit Guamtjoen o:n eenige deliüen geapprehendeert, na den Hadè zenden- jmt, met verfoek dat ons mrdegefondeneenAileva" nm prcejudicie 30 OStóer 1600.
M S



i8o VERZAMELING van STUKKEN. LXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. ' Heeren Staten van Zeeland 18 July 1605.
lfoo men verfraat dat den Capn. Boulfoh enclé den Luytenant van den Cap'1. Legier beyden op liet Hof hebben hun geweer getrokken, is goed gevonden dat beyde de voorfz. perfoonen fullen werden gefield in gevangenisfe, om daarna daar op nader geleth te worden, ende is Roubergen gelast hen resptf. aan te zeggen dat fy gaan in de gevangenisfe, ende den Cipier dat hy defelve ontfange ende logeere appart byfonder van den anderen.
LXVII.
EXTRACT uit de Befchryving der Stad Amersfoort 2 D. bl. 525-28 n. 4. (a)
jfn den Jaare 1607 den 30 December fiifo Vetert, wierdtin de Vryheid dezer Stad door drie Soldaten een fchrikkelyke moord begaan ten huize van een Bleiker, die ook Tapper, en wiens vrouw Metgen genaamt was, en daarom hedendaags noch gezegt word, de moord op Metgens bleik. Een dezer Moordenaars wierdt te Dordrecht gevangen, en by den Krygsraad in 's Hage gecondemneert,
om
O) Een ander geval in Mey 1647. Zie N. N. ƒ. 1778. 6 ft. 668. Een ander te Rheenen, Zie N. N. j.



tot de MI LIT. JURISD. &c. zSx
om tot Amersfoort ( alwaar het feit begaan was ) gebracht en aldaar levendig geradbraakt te worden, zie hier de Sententie zelfs : „ Alfo A„ loufo Hernand.es, geboren van Samora in „ out Cadilien , out agtentwintig jaaren , „ Soldaat onder de Compagnie van fyne Gen. „ den Graue Johan Ernst van Nasfau, in „ Guarnifoen tot Dordrecht, enjegenwoor99 dig alhier in den Hage gevangen, góed„ williglyk en buiten pyne vin banden en ,, yfere bekent heeft dat hy op den dezer „ maand, met eenen Pedro Gontieres, mee„ de Spanjaard, ende eenen Emanuel.deSylü-k', Portugies , dienende tot Bergen op „ ten Zoom, d'een onder een Engelfche en„ de d'ander onder een Schotfe Compagnie 99 die beydc binden Dordrecht eenige dagen „ te vooren waaren gecommen, heeft bcfloo„ tenen gecomplotteertgehad, tefamenien „ platten Lande te gaan, eneenigquaatfeyt „ daar aan te rechten, om yetwes in een ii Landhuis buyten die Steden eenige aduan„ taige te becommen, ende dat hy Alonfo n fui'x van den Commandeur van fyne Com„ pagnie genomen hebbende verlof, als of „ hy om zyn kennisfe te bezoeken, naar „ Leyden wilde gaan, metten voorfz.Pedro 9i en Emanuel naar Schoonhouen, envan daar „ naarULrechtisgecommen;alwaarhyAlonfo 99 en den voorfz. Pedro, die'tanderen tyden „ totfeekeren Bleikerbuiten Amersfoort ge„ weest waaren, en daar gedronken hadden, „ en daarom die gelegenthêid van dienhuife „ weetende, en vertrouwende dat zy aldaar M 3 „ een



rSa VERZAMELING van STUKKEN.
„ een goeden buit fouden kunnen maaken, „ indyen fy die perfoonen van 't felve huis conden meefter worden, ombrengen en „ fulks 't huis fpolieren, voorgeflagen heb„ ben van op 't felve huis den voorfz. aanflag „ te maaken, ende 't felve onder hun drieën „ vaftelyk gerefol veer ten voorgenomen heb„ bende , zyn derwaarts gegaan met fulke „ intentie, dat zy alle de perfonen van den,, felven huife fouden ombrengen, 't huis „ fpolieren en wederkeeren naar hunne Com„ pagnien, omme daer deur een aduantagi-
eufe buit te crygen om te leuen. Ende „ gecommen zynde aan 't zelve huis den 9 „ dezer maand Januarius 't favonds omtrent „ negen of theyn uren, zyn daar ten huife
gegaan om wat te eten, ende dien nagt daar „ te blyven, foe fy voorgaven, daar toe den „ Bleiker voornoemt heur inne liet, om dat „ een van des Bleikers foonen hem Alonfo „ kende en 't anderen tyde onder de Com
pagnie van zyneGen. voorn, meede gedient „ hadde, ende fulx aldaar 't favonds gegeten „ hebbende , heeft Emanuel femblant gei maakt om te willen gaan flapen, ende daar
toe by de Huisvrouwe van de Bleiker ge„ lichtet zynde ter plaatfe daar hy flapen „ foude, is corts daar na weder afgekomen „ als of hy te groote coude hadde, ende foe
middelre tyd die van 't huisgezin aan tafel , gcfeten waren om meede watteeeten, fyn ,„ hy Alonfo voorn, en Pedro Gontieres 't r. famen ten huifen uitgegaan en buiten zynjS de hebben hun Geweeren getogen, ende
„zyn



tot de MILIT. JURISD. &c. i33
„ zyn foe metten bloten geweeren weder ten „ huife inkomen vallen, waar op Emanuel „ terftonts ook fyn geweer tooch, feggen de „ Pedro tot hem Alonfo, dat hy die dcure ,, bewaaren foude, dat nyemant daaruit en „ quaame, ende zyn foe den voorfz. Pedro „ en Emanuel den Bleiker met fyn volk overvallen, aan taafel fittende, omme die felve „ alle omme te brengen, ende foe dés Blei„ kers eene Soene d'anderen ontkomen we„ fende uitten huife wilde lopen, heeft hy „ Alonfo denfelven ook een fteek in 't Lyf „ gegeeven, ende foe evenwel die felve foen „ ter deuren uitgeraakte , heeft die felve „ geroupen om hulpe en alarme, 't welkhy „ horende, en vrefende vandeBuyrenbezet „ en overvallen te worden, zynterftondsten huize uitgelopen, zondertydgehadteheb„ ben om 't felve te moegen fpolieren. En„ de voorts den Cryehtsraad gebleeken is, „ dat van 't felve geweldelyk invallen in des„ felfs Bleikers huis, datelyk dood geblee„ ven en vermoort zyn geweest Maes den „ Bleiker, AelbrechtMaesz. desfelfs Soone, „ en Feusgen, Jan Veenen Dogterken, ende „ dat Reyer Maesz. die by Alonfo voorn. „ gefteeken was, daar naar ook geftorven is, „ ende dat de Huisvrouwe van de voorfz. „ Maes met Marritgen Reyers feer fwaarlyk „ gequest zyn geweest, en hy voorfz. ge„ vangen daar over naargetracht ende tot „ Dortrecht gevangen is geworden. Ende „ al't gunt voorfz. is, een zaake is vaneen „ opgefettegeweldige moort, ende fulks ook M4 „o-



s% VERZAMELING van STUKKEN.
„ openbaar ftraatfchenderie die in een Land „ van Juftitie niet en behoren geleden, maar „ anderen ten afgryfelyke exempel geftraft „ te worden. Soo is 't dat die van de Crychts„ raadc der Vereenigde Nederlanden metry„ pe deliberatie van Rade, in den Name van ,, de Hooge Overigheid derfelver Landen, „ doende recht, denfelven gevangen daar „ over gecondemneert hebben en condem„ neeren mits deezen, gebracht te worden „ tot Amersvoort, en aldaar, ter plaetfe ge„ deftineert omme Juftitie te doen, leeven„ dig ende van onderen opwaarts geraybraakt „ te worden tot datter die dood naarvolcht, „ daar naer geleyt op een radt, en verdaan „ alle zyne goederen ten prouffyte van de „ llooge Overigheid geconfisqueert. Aldus „ gedaan in den Hage by den Heere van Bc-
thune, Coronel, Zallert en Hindcrsfon, „ Overfte Lieutenanten, den Ritmeeftcr La ., Zalle, Piethaen, Zaluwyn, Roquelaure, „ Nario, Wm. Martin, Beaufte, en Halton, „ Capiteynen, ten overftaan van den Advo„ caat' Fiscaal der Generaliteyt, by forme „ van Crygsrade behoorlyken vergadert op 5, ten 11 january i6o3 StyloNovo, onder„ ftont: Ter Ordonn. van de Crygsrade, en „ was Onderteekend J. van Dalen. SyneEx,, ellentie lasthier mede den Geweldigen Pro,, voost Generaal, hem met eenen Alonfo r Hernandes, alhyer gevangen zynde, naar p Amersfoort te begeeven, endede Sententie „ oy den Crygsraad der Vereenigde Neder-
landen.teegens denfelven Alonfo Hernan-
„ des



tot de MILIT. JURISD. &c. 185
s, des geweefen, ter executie te ftellen; Ordonneerd daaromme alle den geenen dient „ fal mogen aangaan, hem daarinne geene „ verhinderinge, maar alle asfiftentie te ver„ toonen. Actum in 's Gravenhage den 22 ,, January 1608, en was ónderteekend Mau„ rice de Naslau , befegelt met eenen „ op gedrukt Segel van rode Wasfche, on3) derftond nog: Ter Ordonnantie van fyne „ Excellentie, en was onderteekent Melan„ der.
LXVIII.
INSTRUCTIE by de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland door Henne Gecommitteerde gemaakt op de ordre van den Krygsgerechte des Vriefchen Regiments, waar na Hen den GerechtsScholtes, Asfesfoiren en den Secretaris der zeiven Krygsgerechte zullen hebben te reguleeren,
jD^ Gerecht Scholtes ende Asfesfeuren zuilen voor eerst voor hunne Overheeden erkennen zyne Genade met de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vrieslandt, ende dezelve alle gehoorfaamheid wyzen.
M5 1.Z1Ü-



l86 VERZAMELING van STUKKEN,
Zullen meede die van den Gerechte voorfchreeven met alle neerftigheid letten, op alle militaire deliéten, en naar behoorlyk informatie tot ftraffe van dien doen procedeeïen zoo 't behoort,
3-
De Gerechts Scholtes zal vermoogen ende ook gehouden zyn, Vergaderinge tc doen aanzeggen , zoo in Civile als Crimineele zaaken,
4-
Dies dat in Crimineele zaaken d'Overfte Lieutenant, Hoplieden, Lieutenanten, V aendragers, ende andere Bevelhebberen in de naafte plaatze zynde, met de twee Asfesfeuren zullen ftemmen, zonder dat de Scholtes ftemme zal hebben dan alleene die ftemme van de andere Colleéteeren.
5-
De Krygfe Overften en de Asfesfeuren en zullen geene delinquanten uitdeeze of andere Provinciën mogen bannen, dan alleene van het Regiment waar onder zy zyn.
6. Zul-



tot de MILIT. JURISD. &c 187
6*.
Zullen ook moeten gedogen, datdeSouldaaten buiten hunne Garnifoen of Veldtleger over gemeene ende niet militaire delicten geftraffet worden, by den Rechter van der plaatfen, indien hy niet goetwilliglyk den Krygsgerechte de Delinquanten toeftaat.
?•
In Civile zaaken zal de Gerecht Scholtes geene Krygsbevelhebberen mogen roepen om te advifeeren.
8.
Des mede verftaan wordt zoo wanneer Injuriarum AStio tot eerlyke ende profytelyke reparatie word ingeftelt.
9-
Doch evenverre de eene den anderen zoo eenige misdaat overgeflaagen heeft, het welke Militair is, zal het Gerechte by het verkenen van de Citatie, of ook hangende de Proceduiren, den Gewaldiger Provoost zulx doen intimeeren, om te zien wat hen te doen ftaat.
10. En-



13a VERZAMELING van STUKKEN,
10.
Ende of al de Gewaldiger daar inne fuimig mogte zyn, zal het Gerechte zoo wanneer, zy zulx bevinden , den Gewaldige by de Sententie ordonneeren om de Proccduircn naar hem te neemen, ende zyn Ampt te doen teegens den geenen, dien hy bevinden zal.
ii.
In Civilc Zaaken zullen de Sententien geeven worden naar den pluraliteit van Hemmen, onder den Scholtes .ende Asfeslbiren alleen.
12.
Doch indien in hoogwigtige zaaken, of ook op het verfouk van Partyen het Gerechte nodig vonde het Advis van eenige Regtsgeleerden te neemen om hun te dienen voor Motiven van rechte, zal hun geoorloft zyn, dies dat de Hemmen van de Scholtes ende Asfesfeuren alleen getclt zullen worden.
Dat de Scholtes alleen niet zal vermogen by Apoftille eenige beveelen, furceancen van executien,reliven, ende andere dispoütien te verleenen, dan zullen dezelve gaan ende geaccordeert of afgeflagen worden, by den Scholtes ende Asfesfeuren te zamen, ende
vor-



tot de MI.LIT. JURLSD. &c. 189
vorder worden gedepefchcert op den naame van de Gereehte, ende met.onderfchryvingc van Je Secretaris ter Ordonnantie van dien, uitg-fondert .Citatien, ende iimpele beveelen, die in Citationem gereibl veert worden,
14.
Dat het Gerechte voorfchreeven niet en zal vermogen hoogere beveelen op ptene ftadhondende te doen als op een Pond groot voor d'eeerltemaai zonder Avyder.
15.
Dat al zulke breuken, mitsgaders alle andere voorvallen in Civile zaaken als executie i-enn. ende diergelyken by den Gerechts Scholtes ende Asfesfeuren gelykelicken ex itquo genoten zullen wordon.
16.
De Scholtes zal gehouden zyn alle Citatien te leggen ' op ordinaire ende peremptoire Rechtdagen die gehouden zullen worden alle Maandagen voor ende naarnoen, ten waare het Gerechte omme redenen iemand extraordinair zulx vergunde.
Alle Commisfien zullen worden verleent op den naanie van de Gerechte by den
Se-



ipo VERZAMELING van STUKKEN.
Secretaris ter Ordonnantie geteekend zynde4 ende zullen de Commisfien voorfz* by beurten tusfchen den Scholtes ende Asfesfeuren omgaan tot welken eynde de Secretaris gehouden is Memorie te maaken, op wien telkens laast Commisfie gepasfeert is.
i8, •
Dat de geene die eenige Commisfie bedient alleen de profyten van dien zal genieten.
iq.
Indien iemand by den Gerechte gecondem neerd zynde, uitwyfinge doet op eenige vafte goederen,zal het Gerechte niet vermogen tot verkoopinge van dien te procedeeren,dan alleen den Rechter van de plaatfe, alwaar de Goederen geleegen zyn by requifitorien verfoeken den executie daar op te willen verkenen.-
Het Gerechte zal van nü voortaan geene comparitien mogen genieten , zoo wanneer partyen voor ftaande Gerechte plaidoyeeren, fchriftuuren overleeveren, ende eenige Incidenten moveeren, des nochtans niet te Terftaan is van de Befoignes, die by Cömmisfaris van de Gerechte in de beantwoordinge op d'Articulen, Examinatie van Getuigen tnde diergelyke vallen*
&i. Van



tot de MILIT JURISD. &c. 191
21.
Van alle Sententien bedraagende over de Vyf tig Car. Gis zal aan den Heeren Gedeputeerden geappelleert mogen worden, volgens den Refolutie van de 0 Aprilis idoi.
22.
D'Interpofitie ende Introductie van Appel zal gefchieden na forma van befchreeven recht, ende de Stile van den Hove van Vriesland.
23.
Het Gerechte zal gehouden zyn binnen agt dagen na het verkenen van deapoftillen, de Proceduiren waar af geappelleert werd aan het Collegie der Heeren Gedeputeerden over te zenden.
fi4.
In Cas d'Appel zullen Parthyen elk maar eens mogen fchryven , ende zullen de Heeren Commisfarien zulx gedaan zynde, de Proceduiren houden voor geconcludeert,ende tot afdoeninge van dien procedeeren.
De Gerechts Scholtes zal niet vermogen malefaicief Kamer-Gerecht te doen houden voor dat hy daar toe met de Asfesfeuren
ee-



los VERZAMELING van STUKKEN.
eenen dag heeft beftemd^dien hy niet zal mogen veranderen, zonder advis als vooren.
Dé Scholtes, Asfesfeuren en de Secretaris zullen van niemand die voor den Gerechte te doen heeft, of apparentelyk krygen zal, eenig gefchenk genieten, noch zy zelve, noch hunne Vrouwen of Kinderen , direételyk noch indirectelyk, hoe het ook zy, by poene van eerloos verklaard, ende van hun Ampt gedeporteert te worden*
27.
Voor den Gerechte zalomPenningfchulden ende bezonder om geringe {ommen als onder de 50 Gis., by monde geplaydoieert worden, op eenen Comparitie tot duplicqueinkluis,ten ware het Gerechte Partyen ordonneerde by Gefchrifte zulx te doen.
fKsrrr ifo nayrin^I ift&ys bqq.V- m3 ai
LVExecutie teegens Hoplieden, Lieutenanten, Vaandraagers ende Sergeanten z;l zynen gang hebben op de 3 part van hun Gage, ende op den 4 part van een gemeen Souldaats Gage.
29.
De Gerechts Scholtes en de Asfesfeuren zullen tot hun eigen kollen binnen 's Lands
va-



tot de MILIT. JURISD, &c iq3
vaccerende genieten twee Car. Gis., ende de Gerechts Scholtes buiten den Provincie drie Car. Gis., mits dat ze niet zullen mogen reyzen zonder voorgaande Advis van de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland.
30.
Voor definitive Sententie zal betaalt worden een Car. Gin. ende voor Interlocutoire y 10 ftuivers.
Alle vordere gerechtigheyden zoo voorden Scholtes , Asfesfeuren , Secretaris ende Weivel , als voor d'Advocaaten , l ende Poft ulan ten vervallende,zullen betaelt worden naar den taux die van de Grietenyen ende Steeden geprsfigeert.
Aldus geconcipieertby de Heeren Upco van Burmania ende Chriftiaan Oofterzee tot deezen fpecialick gecommitteert met advis van de Heeren Doétooren Benno Meynsma ^ Raad Ordinaris in den Hove van Vriesland, ïhoma Harbaio, Procureur Genrl., ende Jacobo Bouritio, Advocaat in denzelven Hove, ende op 't Rapport derzei ver gearrefteert, ter Vergaderinge van de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vriesland binnen Leeuwarden deezen 23 December 1608.
W. JOLLEMA Vt.
Ter Ordonnantie der Gedeputeerde Staaten voorfchreeven, onderftonde
A. AYSMA. / Deel. N LXIX



104 VERZAMELING van STUKKEN.
LXIX.
MISSIVE aan de Stad van Middelburg 29 Febr. 1604.
MAURITS, Prince van Orange, Grave van Nasfau Marquis van der Veere.
J^dele Eerfame, Wyfe en Discrete, Lieve Bylöndere,wy verftaan dat uyt fekere twist en misverftand, tusfen eenen Officier van den CapitainPanton ende eenen anderenFrancoifchen Soldaatgereefe weefende, denFrancois zulkx gequest is geworden, dat hy daar af is gefiorven ende dat deEr gelsman byUlieden aldaar in gevangenisfe gefteld is, en alzoo de voorf. queftie ''als tusfchentwee Zoldaaten gefchiet weefende) een faake van Oorlogeis, waaraf de Judicatur.e denCrygsraadis Competeerende, zoo verzoeken wy U lieden hier meede de faek in S urcianfe te houden, fonder teegen den gevangen te procedceren , tot dat wy van de faake behoorlyk geinformeertweefende, daar op moogen disponeeren na behooren. En hier meede
Edele, Eerfame, Wyfe en Discreete, Lieve Befundre, zyt Gode bevolen. In 's Hage den leften Febr. 1604.
In 't fecreetComptoir U Lieder goede Vriendt der Stad Middel. Was geteykend
Ra. 86. MAURICE oe NASSAU.
LXX.



tot de MILIT. JURISD. &c. i95 LXX.
ÉXTRACT uythet Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 23" Juny (1610.)
Troubles op de Wacht tusfchen Borgers ende Soldaten.
Compareerde die Heere Colonnel Ogle, Cuinmandeur alhier over het Garnifoen, ende yerhaelde dat eenyge Borgers een Corporael in de Wachte met een roer op fyn hooft hadden geflagen dathy ter aerden ftorten, ende foe fulex was een faecke van grooter confequentie, foe verfocht fyne E. dat men defe fake foude willen behartigen endemette Justitie daer innc doen verfien,. endeindyen de Heeren van den Raede belieffden eenige van den haeren te fenden in den Crychsraedt als men aldaer befoigneerden op queftien off mefufen tusfchen Burgers ende Soldaten gevallen, feyde dat die hartelick aengenaern ende wel ontfangen fouden worden, ende indien het de Magiftraet wel geviel fyne E. mede in heur Vcrgaderinge te roupen dat hy meyr.de dat fulex nyet qualick en foude pasfen.
N 1 LXXL



i96 VERZAMELING van STUKKEN. LXXI.
EXTRACT uit het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 24 Junius (1611) Van de Casfatie van geweldigen Baeck.
angeven van Harmen Baeck Hooft Provoost des geftichts van Utrecht dolerende dat den Commandeur des Garnifoens alhier hem hadde van fyn voorfchreven dienst gecasfeert vermits hy op Saterdage lestlededen Subftitut Schout door expresfe last van myn E. Heeren vandenGerechtehadde geasfifteert in 't apprehenderen van Abraham Nytert Soldaet fyn gecommitteert om fulex den E. Heeren Staten van Utrecht te remonftreren neffens de Heeren Burgermrn, NyhofendeBoth Schepenen metten Subftitut Schout.
LXXII.



tot de MILIT. JURISD. &c. 197
LXXII.
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Dynsdagc den 23en Marty (1619)
Qiieftie tusfcbcn die Gerechte ende Crychsraadt.
(f^J).nme uuyten naem ende van wegen Schout, Borgemrn. ende die van denGerechte der Stad Utrecht, mitsgaders die Heeren van de Vfoetfchap derfelver Stadt, hun in defen voor het interesfe van de voorfch. Stadtmet rype deliberatie van Rade gevoecht hebbende fyne Gen. Grave Ernst Cafimir van Nasfauwen Velr. maerfchalck, ende die van den geftrengen Crychsrade des Garnifoens binnen Utrecht cortelick te berichten op de propofitie bveenigeGecom1en van den voorn. Crychsrade in de vergaderinge van den Gerechte
voornt. gedaen, ende daer nae fchriftelick overgelevert in der faecke tusfchen Daniël Koos Borger tot Utrecht ten eenre ende Joris Berington Vendrich van de Compagnie van Capne ïubbe ter andere zyden, ftaet te letten dat de voorn. Vendrich by fyneReqte t'onrecht te kennen is gevende dat d'faecke van de reekeninge tusfchen partyen in queftie foude fyn Militair, aengefien geen andere faecken gehouden en gereputeert konnen werden voor Militair als de gene die begrepen fyn in de Artyckelbrief ende die vandedisciN 3 pli-



ïq3 VERZAMELING van STUKKEN.
pline Militair dependeren , maer aengaende die reeckeninge van der Compnien penningen, d'felve werdt ordinaire bericht voor de Heeren Betaelsheeren , te weten die GedepJcu van de Staten der respeétive Provinciën, gelycx oock in defen gefchiet Is, te weten dat die faecke aengeleyt is voor de gedepJen van de Stadt Grocningen ende Ommelanden als Betaelsheeren van des voorïch. Capns Comp ende alfoo by die Sententie van de welgcmelte HeerenGedepden tot die refumptïe van de queftieufe reeckeninge die van de Magiftraet der Stad Utrecht gedelegeert fyn, welcke Sententie gégaen is in crachte van gewysde, fonder dat den voorn. Berington daer over van eenre bcfwaernisfe ofte abuys gcdoïeeft ofte geclaecht heeft, foo hebben dTleefën van den Gerechte des veribcht fynde in faveur van de Juftitie niet minder cunnen doen als de voorfch. delegatie van de fake aen te nemen, ende tot hethooreu endelluyten van . de voorfch. reeckeninge te committeren , fonderlingh geleth dat in crachte van de voorfch. delegatie die van den Gerechte voornt, verftaen moet worden te reprcfentcren de voorn. Heeren Gedeputeerden van Groeningen ende Ommelanden als deleganten en confequéntelick in de voorfch. zaeckenofjéfide de queftieufe reeckeninge geen andere competente rechters verftaenconnen worden, ,dio voorfch. gedelegeerde Rechters, beilq hal-



tot de MILIT. JURISD. &c. 109
halven dat die van den Gerechte voorfch. IPSO JURE wel gefundeert fyn, ende oock foo lange menfchen Memorie gedenkt in posfeslie fyn geweest in faecken niet Militair wefende, gelyk als defe is, over Soldaten binnen defer Stadt Guarnifoen houdende recht te doen, ende hare Jurisdictie te exerceren, daer innefynePd.Ex'iodiePrince vanOraengien als Stadthouder, oock by fyneinftructie verplicht is, die van denGerechte te mainteneren, fonderlinge meede infiende dat die van den Gerechte voornt. de voorfch. hare posfesfie van exercitie van Jurisdictie over der Soldaten oock gebruyckt hebben ten tyJeals den Grae'f vanNieuwnaer Meurs&c.als Stadthouder felffs alhier binnen' Utrecht Crychsraedt was houdende, breder vermogens de Deductie, Qa) ende der hak en onder fyne FurstDoorh. den Prince van Oraengien gelevert, verfoeckende derhal ven, dat de welgemelte
zyne Gen.ende die van denCrychsrade voornt. gelieve die van den Gerechte defer Stadt ten
beften af te nemen, dat fy hun die voorfch. faecke niet en ontfiacn, alfoo fy luyden 't felve met goeder consciëntie ende eedtshalven niet en connen doen, fonderlinge mede in crachte van de delegae by de competente Rechters der fiiecke op hemluyden gedaen ende in crachte van gewysde gegaen zynde, ende dat van het gepretendeerde abuys ofte N 4 er-
(al En'derhalven vindeikintwe copien, hoewel'tmy toefchynr overtollig te zyn..



aoo VERZAMELING van STUKKEN.
erreur in 't minfte niet en blyckt, bereydt fynde anderfints met fyne welgemclte Gon. ende die van den Crychsrade voornt allegoe de correspondentie (behoudens nochtans des StadtsGerechticheyt endej urisdicf ie)te houden, ende d'felve in 't hare alle behoorlick
respect toe te dragen, dies mogen fyne Genf ende die van den Crychsrade wel vaftelick vertrouwen dat de voorn, partyen voor die van denGerechte alhier goet cort recht ende Juftitie fal ervaren. Aétum23enMarty 1619, LXX1II.
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 6en July Dynxdaechs naer de middach (1619)
Van de Jurisdictie van den Crychsraedt ende V Gerecht.
De Vroetfchappe vergadert wefende , nccft d'HeerePenlionaris verhack hoedat voor den middach in den Gerechte erfchenen was d'Advocaet Fiscael der Ho. ende Mo. Heeren Staten Generael van de Vereenighde Nederlanden overleverende brieven van credentie, naer lecture van wekke, dat fynE. verhaelt hadde by fyne Pe Extie herwaerts gefonden te wefen, omme eenige middelen te beramen \yaer deur alle misverftanden ende onluften fouden mogen worden voorcomenende wechgenomen , die ftonden te verwachten in 't Exerceren van Jurisdictie foo by den voorfch.
Ge-



tot de MILIT. JURISD. &c] 2oi
Gerechte als Crychsraedt binnen defer Stadt, en alhoewel al 't geene by fyn E. wasgepro > poneert ende geobjicieert tot genoechdoen niet alle redenen was gefolveert, ende hy evenwel infifteerde, om refolutie daer op te heb ben, ende myn Heeren van den Gerechte oock verftonden dat die de Heeren van de Vroetfchap, ende de gerechticheyt van hare Jurisdictie aen ginck verclaerde de Heere Penfionaris dat daar omme de Heeren als nu waren verfocht by den anderen te comen, ende naer dat oock d'voorf. brief es gelefen geweest, houdende aen de Heeren Burgemni. ende Raedt der Stadt Utrecht, foo heeft de Heere Penfipnaris punetuelick verhaeltdepropofitieende folutien voren vermaent, ende voorts gelefen dhnftructie voor defen ingeftelt, inhoudende het recht ende Jurisdictie die het voorf rechte altyd hadde geëxerceert, met verfcheyden aften ende bewys ftukken fyne VorfK Uoorh. niette E. M. Heeren Raiden van State over eenige tyt overgelevert die fyne P<=. Ex"<= den Heere Fiscael hadde ter handen geftelt, ende nu hem eens affgevordert alhier mede te famen is gelefen , waer naer de Vroetfehap eendrachtelick verftaen heeft d'fel ve inftruftie wel gefundeert te zyn, ende daeromme daer by te perfifteren tot maintenue van de Stadts onderdanen gerechticheyt, ende den Heere Penfionaris verfocht een Refolutie by maniere van antwoordt den Heere Fiscael te leveren, inne te ftellen relatyff tot de voorf inftructie, ende 'tgeeN 5 ne



202 VERZAMELING van STUKKEN.
ne daer by vorders fal connen werden bygevoecht ende daer toe vry mede te gebruycken advys van andere Advocaten, ende fyne E. aengenomen heeft te doen iegens morgen ten acht uren, tegens welcke ure de Vroetfchap gecontinueert is, ende d'abfente tleeren voorts fyn doen luden met oock d'Heereti buyten Schepenen,
LXX1V.
EXTRACT uyt het Refolutieboek der Stad Utrecht.
Den 7£l' July (1619)
JLj)e Vroetfchap defen morgen vergadert wetende, ende daer by oock geroepen d'Heeren buyten Schepenen, lbo is het concept den Heere Advocaet Fiscael in qualiteals vooren voor Refolutie oft antwoordt mede te geven op fyne gedaene propofitie tot twee verfcheyden reyfen rypelick gelefen ende overwogen ende eenpaarlyck alfoo goetgevonden ende gcarrefteert,luydendeals volcht.
LXXV.
Propofitie hy den Jdvocaet Fiscael van de Crychsraedt gedaen.
I l)ö E- Heeren van de Vroetfchap der Stadt Utrecht, met die van den Gerechte derfelver Stadt fpecialicken vergadert wefende
om-



tot de MILIT. JURISD. &c. 203
omme te refolveren op de propofitie by den Heer Advocaet Fiscael van de Crychsraedt der Vereenichde Nederlanden met verthooninge van de Brieven van Credentie van fyne Furftelycke Doorlt. de Prince van Oraingien op gifteren ter vergaderinge van den voorf. Gerechte gedaen tot beraminge van eenio-e middelen daer mede geaccommodeert foude mogen worden de queftie ontftaen tusfchen de voorfTVroetfchap met die van den Gerechte ten eenre, ende den Crychsraedt over de Soldaten Guarnifoen houdende binnen der Voorf Stadt ter andere fyde, nopende het poinct van Jurisdiftie in civile zaken ende penning fchult in rcgard van de voorf. Soldaten. Ende vermits by den voorf Adr Fiscael geen ander middel van accommodatie en worde voorgeilagen dan dat 't voorf. Gerechte foo wanneer eenige Soldaten voor hem luyden worden geciteert partyen alvorens fouden renvoyeren aen den Crychsraedt, ende foo verre hem luyden aldaer geen cort onvertogen recht en worde gedaen, dat alsdan den aenlegger de proceduren aldaer foude mogen verlaten, ende hem de novo addresferen aen den voorf. Gerechte, omme voor denfelven Gerechte te procederen als oft geen proces van den Crychsraedt aengeyaiïgen en ware geweest foo is by de voorf. Vroetfchap 't fampt die van den Gerechte der Madt Utrecht nae refumptie van voor? gaende gebefoigneerde niette veiificatiendaer
toe



204 VERZAMELING van STUKKEN.
toe dienende te voorens fyn hoochgemelte Doork doen overleveren, ende naer genomen rype deliberatie eendrachtelick met gelycke stemmen gerefolveert datin'tpoinct van Jurisdictie nopende civile fchulden , by den voori'. Gerechte foo wel Jurisdictie geexerceert mach worden over de Soldaten binnen Utrecht Guarnifoen houdende, ende foo fy aldaer haer relidentie hebben , ais over ander Borgers ende Ingefetenen derfelver Stadt, gelycx tot noch toe, ende langer als menfehen Memorie gedencken can continuelick gefchiet is, fonder te connen ampketeren 't voorf. geproponeerde middel van accommodatie, als 't wekke foude ftrecken tot abdicatie van de Jurisdictie der voorf. Stadt, contrarie voorgaende gebruyek , welck gebruyek niet alleen conform is de bef. Rechten, maer oock d'Ordonnan. ende coftumen 's Landts van Utrecht die de Crychsraedt meest onbekent fyn, ende naer dewelcke nochtans in de voorf. zaken recht moet gedaen worden , foo wel ter eerfter inftantie voor den voorf. Gerechte, als in cas van befwaernisfe ende appellatie by den Hove Provinciael van Utrecht, wekke middel van appel de aenleggers in civile faken fouden worden benomen indien derhalvenprivative voor den Crychsraedt geprocedeert foude moeten worden. Dan omme de Soldaten alle middelen van clachte te benemen in reguard van
coften die fy geroepen wefende voor den voorf
Ge-



tot de MILIT. JURISD. &c. 205
Gerechte (nochtans deur haer eygenfaulte) moeten fuftineren, foo fyn die van de Vroetfchap ende Gerechte voorf. te vreden van nu voorts aen last te laten aendenSecretaris,dat alle de faken iegens de Soldaten ter rolle gebrocht fullen worden opgehouden ende gerenvoyeert voor eenige daer toe by den voorf. Gerechte te committeren, die partyen voor hem luyden fullen ontbieden fommierlycken hooren ende accorderen, is't doenly ck, ende indien niet,die voorts rapport fullen doen, omme daer op de plano recht gedaen te worden, mits foo weynich koften als doenlick wefen fall, ende want de Vroetfchap ende die van den voorf. Gerechte eedtshalven geen abdicatie ofte infractie van haer immemoriael wel hergebrochte en geposfideerde Jurisdictie encunnen toeftaen, foo wordt oock vaftelyck vertrouwt dat fynhoochgemelteFurfte Doorh.met oockifyn Gen. Graeff Ernst Cafimir Graeff van Nasfauwen, Veltmaerfchalck der Vryvereenichde Nederlanden ende die van denCrychsraedt hem met defe Refolutie fullen genoegen laten, ende dat fyne Furft. Doorlt.'t felve fal helpen handt houwen volgens de inftructie fyne FurfK Doorl. als Stadthouder der Provincie van Utrecht verleent Arto xj. Aldus gedaen ende eendrachtelick gerefolveert op den Stadthuyfe t'Utrecht den 7en July 1619.
Onderdont, Ter Ordonnantie van myn Heeren van de Vroetfchap , ende was "onder. J. de Leerdam. Noch ter Ordonnantie van myn Heeren van den Gerechte ond'. P. Bor.
LXX vil



206 VERZAMELING van STUKKEN LXXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog( Heeren btaeten van Zeeland, 13 Sept* 1628. FoL, 273.
"^^"an weegens den Raad ter Admiraliteyt is vertoond dat Cornelis Canifius met woorden heeft geingurieerd ende daar nee ven s geilagen Willem Wynants Controleur van weegens de Pachters van het \ part tot Vlisfingen, ende dat terwyle de voorfz. Wynants was excerfeerende fyn Officie , doende na de Balance voeren eene Bale Peeper &c. verzoekende dat de Hen. Staten believen het Collegie van d'Admir. de hand te bieden, op die propofitie weefende gelet, is verftaan, dat belangende de fraude, den Advocaat Fiscaal van den Admir. fal zyne Actie teegens de voorfz. Canifius inftitueeren, ende belangende de lnjurie dat die in rechten zal vervolgen de Officier der Stede Vlisfinge, ende dat ten dien fyne aan den voorfz. Officier zal werden gefchreeven.
LXXVII.
Aan den Baillïuw van Vlisfingen Bonifacius Carin Contfefli F0I.30B.
/\ lzoo eenige Gedeputeerde van 't Collegie ter Admir. refideerendc binnen deeze
Pro-



tot de MILIT. JURISD. &e. zof
Provintie ons te kennen gegeeven hebben dat Willem Wynants Controleur van weegens de Pachters van 't \ part van de Convoyen en Licenten over Zeeland op Maandag laastleeden weefende den it dezer in 't Exerceeren van zyn Ampt en Officie tot Vlisfinge van eene Cornelis Canifius feer leelyk is geflagen en geinjurieert, zoo dient deeze ten cynde Uw niet na en laten ftrax den voorfz Canifius in rech j ten te betrekken, ende Eis te doen ten zynen laften zulks als na regten, ende de zake te vervolgen ter difmitive toe, fonder eenige Coniventie, alzoo de Confequentie van de zaake den Lande ten hoogften fchadelyk is ons adverteerende wat by Uw hier in gedaan zal weezen.
13 Sept. 1628.
Lxxvni.



ao3 VERZAMELING van STUKKEN LXXVIIL
ARTICKELBRIEF ende INSTRUCTIE-
(d) roerende den Oorlof ter Zee. waer' naer allen ende eenen yegelyck, 't zy Admirael, Vice Admirael, Capiteynen ^ Luytenanten,Edelluyden. Schippers, Officiers, Soldaten, ende gemeene Matrofen ter Zee dienende, hen te reguleeren hebben, op de ftraffen,peenen, boeten ende Corrcctien daer inne begreepen (b~) 27 April 1629.
lzoo tot onderhotidinge van goede Regeeringe ordre ende Krygsdicipline in 't beleydt van den Oorloghe te water tot wederftandt des alghemeene Vyandts , Zeerovers ende Piraten, ende tot befcherminge der Geünieerde Nederlantfche Provinciën, mitsgaders derfelver goede lngefetenen,Negotianten ende Trafikanten ter Zee, by de Ho.Mo. Heeren de Staten Generael, met advyfe van jyne (c) Princ. Excell. als Admirael Generael , goed ende raedfaem gevonden is, defe navolgende Articulen te Ordonneeren ende Statueeren, Hebben hare Ho. Mo. wel expresfelyken willen laften ende beveelen, allen Admiraelen, Vice Admiralen, Capiteynen.,
(3) Raekende.
(iO Gerenoveerd den 1 Dec. 1690. 8 Apr. 17C2. (c) Majefteir van Groot-Brittanien — in die van 8 Apr, 1702. heeft men alleen/-/. H.Mog,



tot de MILIT. JURISD. &c 209
iien, Luy tenanten,. Officieren, Soldaten ende ghemeene Bootsgezellen, diehenindiensfe van hare Ho. Mo. ende fyne (d) Excell. voornoemt onder de respeétive Luytenants Admiralen van Hollandt ende Zeelandt (e) te water fullen begheven, dat fy alle d'felve Ordonnantiën ende Articulen fullen befweeren, ftricktelyck te fullen onderhouden ende doen onderhouden, op de penen, breuken ende corrcctien daerinne begreepen.
1»
Eerftelyk fal de Capiteyn, Luytenant ofte de ghene die'tCommandement hebben zal, alle' Morghen ende Avond Godt de Heere op fyn Schip ofte Schepen doen aenroepen, ende zal daer toe een yder ter beftemder tyd zighghe j reedt houden op de boete van vier ftuy vers voor de eerfte reyfe, de tweede dobbel, ende derde reyfe, acht daghen in de Boeyen te Water ende te Broodt fitten.
2;
Alle die ghene die hem in 'tlefen van Gods woordt,het doen van 'tGebedt,metlacchen, klappen, ofte andere ongelatigheyd, onbehoorlyck, ofte ontuchtigh aenfteldt, die fal
tel
(£) HoogstgeJagte Majefteyt in die van 1690. in die vaa 1702 als boven (c) (e) Ende Vriesland — in die van 1690 & 1702, /. Deel. O



aio VERZAMELING van STUKKEN.
terftondt voor de Mast gefteld ende van fyn quartier ghelaerst werden, ende daer en bovenden fchelling verbeuren voor deProvoost.
3-
Niemandt en fal den naem des Heeren ydclyck in de mond neemen ofte daer by fweeren, op peene van aen den Mast van fyn quartier volcks gelaerst te worden, en daer en boven te verbeuren twee ftuyvers voor den Armen ende fes ftuyvers voor den Provoost.
4-
Sullen alle ende eenen yegbelycken befonder ghehouden wefen de Ho. Mo. Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden , (a~) zyne Excell. als Admirael Generael van de voorf Provinciën, de Respeétive Luytenanten Admiraels van Hollandt ende Zeelandt, mitsgaders alle anderen die tot de Regieringhe van de Admiraliteyt zyn ghecomnutteert,ghetrouwelyck te dienen , ende te obedieren ende alles natekomen,'t ghene hen van weghen defelve fal werden belast, ende bevolen, ende altydbereydt, endewilligh te zyn, op alle tochten ende wachten, endeentreprinfen, endeanders,hoedanigh die louden mogen wefen, fonder daer inne rrala-
tigh
(a) Ende zvne Majefteit van Grcot-Brittannien in die vani690.indié van 1702. aU«cndeHALHeefenStaet^c.



tot de MILIT JURISD. Sec. Mi
tigh te zyn ofte uyt den dienst te moghen fcheyden, om wat oor fake dat het zy, fonder behoorlycke Paspoorten, ende dat alles op pene van geftraft te worden aen lyf ende goedt naer den eyfch van de misdaet zonder genade, ghelyck dat in defe navolgende Articulen verklaert ftaet.
5-
Item niemandt en fal hem oock vervorde ren den geweldigen Provoost, fyne dienaers ofte andere Provooften op yder Schip ghefteldt eenighfmts te refifteeren ofte in 't exploiteren heurs Ampts te wederftane, flaeri Ofte dreyghen, maer denfelven in 't exploic teeren van zyn Ampt, des noodts ende verfocht zynde, by te ftaen, ende misdaders té helpen vanghen ende ftraffen,oppenevandei7 Lyve.
6.
Alle Lieuteuanten, Schippers, Stuyrluyden, Officiers ende Bootsgefellen, fullen onderdanigh wefen haren Capiteyn op een yder Schip daer op fy aenghenomen, ende geordonneert fullen zyn, fonder denfelven temoghen verlaten ofte daer afte fcheyden, fonder verlof van haren Capiteyn op verbeurte van den Lyve.
7-
. Niemandt en fal hem vervorderen fynen' Capiteyn ofte fyne Gecommitteerde eenigh O z ghe-



ai2 VERZAMELING van STUKKEN.
gheweldt, ofte overlast te doenc, metdreygement ofte anderfints, op verbeurte van den Lyve.
3.
Ende fullen alle Capiteynen, Officiers ende alle andere Matrofen haar in dienst begevende, gehouden wefen den Lande te dienen, lbo langhe het den Heeren Raden gelieven zal, fonder dezelve haren dienst te zullen moghen verlaten, voor ende aleer haer by de Raden voornoemt behoorlyck Paspoort vergunt fal werden, op verbeurte van den lyvevj
9-
Sullen mede de Heeren Raden, mitsgaders den Lieutenant Admiraal (de Schepen in Zee ofte aen Landt zynde) vermoghen eenighe van het volck af te dancken, van 't een op 't ander Schip, in 't geheel ofte deel te ftellen , fulks fy luyden goedt , ende voor den Landen dienltigh fullen vinden, fonder dat yemandt hem daer jegens fal mogen oppoferen, ofte in weygheringe blyven, op verbeurte van hare Gagien, en daer en boven arbitralyck aen den Lyve geftraft te worden.
10.
(#) Ende zullen van nu voortaen de Masndtgelden
ende
(a) Dit Artikul is uitgelaten in den gerenoveerden Avtikul-brief van i Dec, 1690 en 8 April. 1702.



tot de MILIT. JURISD. &c. 213
ende Kostpenningen, foo van den Capiteyn ah van de Matrofen , die eerst in dienst genomen werden, eerst ingaen vier dagen te vooren dat fy te feyl gaen, al is V fchoon dat fy meer daghen nae de Mo nfteringe aen Landt quamen te leggen, ende zo fy binnen twee daghen nae de Monfteringhè quamen te feyl te gaen, fullen evenwel vier dagen aen de Heeren goedt hebben.
11.
Soo yemandt Eedt ghedaen , ofte Geldt op handt ontfangen hebbende, verliepe fonder Paspoort, die fal aen den Lyve geftraft worden , (a~) ende naergefcbreven als een Schelm, (b)
12.
Item foo wiehem laet aenteyekenen by twee of meer Schepen ofte Capiteynen, fal (c) gekielhaclt en met de Boot voor Schelm' aen Landt ghefettet worden.
'%
Item alle die ghenen die in Soldie aen genomen fullen worden, fullen hebben boven
hare
(a) In die van 1690 en 1702 met de kotrde geftraft worden, dat'er de dood na volgt. Q>\ Dit is agtergelaten in die van 1690 en 1702, (O In die van 1690 en 1702 met de koorde geftraft worden, dat 'er de dood na volgt,
0 3



214 VERZAMELING van STUKKEN.
hare gagien, behoorlycke Montkost ende Dranck, die hen luyden gefchaft fal worden by den Capiteyns van een yegelyck Schip pp alfulcke manieren als men op de Schepen van Oorloghe ghewoonelyck is te doene, fonder dat eenige Officieren, Bootsgefellen ofte Soldaten, uyt oorzaeke van de Victualie ende Mondtkoften yemandt fullen eenigen overlast doen, op verbeurte van acht daghen te water ende broot in de boeyen gefettet te worden, maer indien yemandt met dezelve Montkoften , hem felven niet en foude willen laeten gcnoughen, fal't zelve te kennen geven den Admirael, Vice Admirael ofte Lieutcnanten, omme daer inne verfien te worden naer behooren.
! 14-
Soo yemandt aen 't Landt gaet fonder confent, of wiens Quartier het niet en is geweest, fal aen Boort komende als daer gefchaft is, niet vermoghen eenighe fpyfe ofte dranck te eysfchen, ende fal daer en boven eenen Gulden verbeuren, de eene helfte voor bate van den Armen, ende de andere helft tot profyt van den Provoost, ofte oock anders geftraft worden tot discretie van de Capiteyn, maer foo wie nae befetter wacht 't Scheep komt, fonder foo langhe verlof van den Capiteyn expresfelyck te hebben,fal boven arbitrale correctie veertien daghen in de Yfers fitten ende wie fonder iayonds aen boord te keeren, den geheel e
nacht



TOT DE MILIT. JURISD. &c. 215
nacht aen Landt blyft, fal metter daed gekielt werden.
*5-
Item een yegelyck fal verantwoorden fyn Officie, ende Onderwint, te weeten, de Schippers ende Staurluyden voor 't gheene haer luyder Schip aengaet, de Busfchieters voor 't gefchut, kruyt, ende loot ende foo voorts yder in't fyne, ende foo"t gebeurde dat door haer verfuym ende quaetwilügheydt, eenighe fchade gheviek, ofte eenighe goederen vermist, ofte onnuttelyck wierden verdaen, fullen gehouden zyn 't zelve te verbeteren ende betalen, tot tauxatic van den Ilaedt, ende over fulcks lal een yder, den wekken den oplicht, ofte bewacringhc van eenige Scheepsbehoeften bevolen zyn, gehouden wefen, 't huys komende, aen fynen Capiteyn behoorlycken ftaet over te leveren, van alle 't gene hy ontfangen heeft, waer't felve gebleven, ende wat daer nogh van overig is, op pene dat aen niemandt van defelve, eenighe betalinghe van Soldic, in 't geheel, ofte deel zal werden ghedaen, voor dat defelve ftaet, by hem aen den Capiteyn behandight, ende by den Capiteyn aen den Raedt overgclevert ende van alles behoorlyck verantwoort fal zyn, ende ten eynde de Scheepsbehoeftenmetmeerder ordre mochten werden verbruyekt, foo fullen geenige Officieren ofte andere eenighe behoeften mogen aentaften om te verbruyeken, dan met voorweten ende expres confent van O 4 den



ai6 VERZAMELING van STUKKEN.
den Capiteyn, op pene als in defen Articul vermeit.
16.
Geen Officiers,Busfchieters,Bootsgefeilen ofte andere, en fullen haer vervorderen eenigh Buspoeder, Kogels, ende andere Ammunitie van Oorloghe te verfteecken, verkoopen ofte aen Landt te brenghen, het zy in Tonnen, Hoornen, Kleederen,nochte anderfints, op pene van geftraft te worden metter Koorde.
Niemandt en fal hem vervorderen wie hy zy eenighe Inftrumenten den Buslchieters of Timmerluyden, ofte anderen aengaende, te verleggen , verwerpen , ofte vervremden, op pene van geftraft te worden zonder ghenade, nae den eysch van faecken.
18.
De Timmerluyden, die zich op de Schepen van Oorloge in dienst begeven , fullen gehouden zyn defelve te timmeren,calfat.n énde dicht te houden, ende alles aen defelve te repareren, 't ghene dat in haer vermogen fal zyn, op pene foo door haer nalaticheyt den fel ven eenighe fchade ofte verderf overquame pfte hier aen Landt yet aen defelve ghetimmert moefte werden 't ghene fy in Zee hadden konnen doen dat alle het zelve aen hare Soldie ftil werden gekort, ende daer en
boven



tot de MILIT. JURISD. &c. 3.17
boven arbitralycken ghecoriïgeert, ende fullen mede foo wanneer de Scheepen aen Landt ghetimmert werden, ghehouden zyn daer aen neffens 's Landts Timmerluyden te arbeyden, op pene als voren.
iq.
Alle de Busfchieters ende Marsklimmers, fullen gehouden wefen haer Quartier te waecken ende te Roer te gaen, in de Boot te vallen, het Cordeel, de Schoote ende de Hallen, waer te neemen, ende teregieren, op pene van driemael van de Ree te vallen.
20.
Item foo wanneer de Quartiermeefter roept val,val,om in de Boot te vallen,foo wie dan in gebreecke is, fal men veertien dagen in de boeyen te water ende te brode fetten,ende daer en boven fes ftuyvers voor den Provoost verbeuren.
21.
Niemandt fal hem vervorderen naer dat de Wacht opgheflagen ende befet is, eenighe vreemde fpraecke te fpreecken noch houden, noch vierteecken te doen, noch eenigh gherucht ofte allarm te maecken, ten wat re datter van de Vyanden eenigh onraedt vernomen werdc, op pene van den Lyve.
,05 22. Item



2i8 VERZAMELING van STUKKEN,
22.
Item niemandt fal hem vervorderen op te blyven iraer dat de Wachte opgellaghen is, maer terftont te gaene daer hy gbelogeert is, op verbeurte van te fitten inde Boeyeu vier daghen te water ende te brode.
Item dut hem niemandt 'en vervordere eenighe Muytcrie te dichten, ofte t'zamenrottinghe te maecken , aen Landt ofte binnen Schipsboort , 't zy om wat oorfaccken 't felve foude moghen weefen, op pene van aen Lyf ende Leven geftraft te worden nae exigentie van de zaecke ende ingheyalle ycmand van zodanige vcrgaderingc ofte t'famenrotjzinghc quame te vernecmen , ofte by y'emandt daer van aengefproocken wierde,ommemedetcftemmen,d'fclve faï gcholden fyn fulex dadeiyek den Capiteyn ofte den Raedt te verwittighen, op pene van aen de Lyve gheftraft te werden, ende inghevalle yemandt van defelve t'iamenrottinghe. zynde, 't felve quame te ontdecken, ende de beleyders van dien te noemen, fal niet alleen vry van de ftraffe zyn, maer daer en boven tot eene vergeldinge genieten 15 Gulden,encle wie buyten dezelve t'famenrottinghe fynde fulex fal komen te ontdecken fal daer voor tot een vereeringe genieten vyftich Gulden, ende daer en boven geavanccert werden tot het eerfte Ampt daer toe hy bequaem fal zvn. 24- ïtcm



tot de MILIT. JURISD. &c. 219
»4.
Item niemandt fal hem vervorderen eenighe Brieven te ontfangen ofte uyt te gheven,ofte af te fenden, dan in prefentic van de Capiteyn die fe eerst vifiteeren zal, dcwelcke 't felve den Admirael, ofte Vice Admirael fal moeten aengheven , op pene van de Galgej
25. :
De Quartiermeefters met haer Quartier Volcx fullen ghehouden wefen, foo wel by daghe als by nachte boven te zyn, ende de Wacht te houden op verbeurte van ghekielt te worden.
2(5.
Item de Quartiermeefters fullen ghehouden wefen, boven te komen als men 't volck fchaft, om yder fyn fpyfe te draghen, ende acht te nemen, datter niet verlooren en gaet, ende de Victualie, die daer overfchiet, fullen fy wederomme nemen ende beftellen die in de Bottelerie, ende fullen niet eer beneden gaen, voor het volck ghegheten heeft, op verbeurte van drie reyfen van de Ree te vallen.
27.
Item niemandt en fal vervorderen van fyn Wacht te gaen voor datter een ander in fyn plaetfe fal ghekomen zyn, op pene van drie reyfen 'onder den Kiel doorgetrocken te
wor-



sio VERZAMELING van STUKKEN
worden, ende geleerst te worden van alle het Schipsvolck.
Jtera foo wie op fyn wacht flapsende beveündan wordt, fal drie reyfen gekielt worden, ende geleerst van alle het Schips volck. .
29.
Soo yemandt het Cyfflet, ofte zyn Quartier verdiep die zal voor de eerfte reyfe ter discretie van den Capiteyn ende Officieren geftraft voor de tweede reyfe van alle het Scheepsvolk gelaerst, ende voor de derde reyfe onder de kiel doorgetrocken worden.
Item foo wanneer de Trommel gheilageu wort om te feyl te gaen, foo fal hem een yder 't Schepe bcgheven, (a)om de Schepen uyt de Haven op bet Stroom te helpen, op verbeurte, fo 0 wi e als dan in ghebreecke van dien bevonden wort, fonder daer toe om merckelycke reden, van fynen Capiteyn verlóf te hebben, van driemael van de Rede te vallen, (b~) ende daer en
boven
(a) In die van 1609 en 1702 na gedaene monftering en 't ontvangen van het geld binnen den vierden dag n» de voorfchr, monftering en 't ontvangen van 't geld.
([; In die'van 1609 en 1702 en ftrengciyk gehtrft te worden ter discretie van fynen Officier.



tot du MILIT. JURISD. &c. 221
boven elcke reyfe te verbeuren drie fchellinghen gr oot en, de twee der dep arte tot profyte van den Armen, het andere derdepart voor den Provoost denwelcken belast wordt, daer van goede Notitie te houden om dezelve boeten op elcke bethalinghe afgetrocken te worden.
Item foo wanneer datter in de Havens of op de Stromen eenigh Schipswerck fal te doen wefen, als omme Victualie te laden, ende andere nootelycke faecken, foo fullen de ghene die daer toe gheordonneert fullen wefen 't felve hebben naer te komen, op pene dat die gene, die daer inne in gebreecke fullen bevonden worden, driemael van de Ree vallen, ende daer en boven elcke reyfe verbeuren twee lchellingen grooten daer van de twee derde parten tot proffvte van den Armen, ende het andere derde part voor den Provoost, den wekken werdt belast daer van goede Notitie te houden, omme defelve boeten op elcke betaelinge afgekort te mogen worden.
32.
Item een yeghelyck fal ghehouden wefen in tyds Scheepe te gaen foo wanneer de Scheepen affeylen, op Verbeurte foo wie defelve Schepen laet afleylen, fonder "t Scheep te komen, van driemael onder de Kiel doorgehacldt te worden, ende-foo wie aen Landt blyven ftaen, fukks dat de Schepen fonder
haer



222 VERZAMELING van STUKKEN.
haer komen in Zee te lopen, fullen met dé koorde fonder eenighe ghenade worden geftraft, ten waere door noot fulcks ware ghefchiet, ende fullen tot dien eynde de Capiteynen ghehouden weefen, den gheweldigen Provoost, mette eerfte Scheepen die inkomen daer van te adverteeren, ten eynde dezelve moghen ghenpprehendeert ende gheftraft worden.
33°
Item foo wanneer de Boot vaert met eenigh volck om eenighe Proviande te halen, oft anderfints daer fe foude mogen ghefonden worden, en fal hem niemandt als dan daer van vervorderen aen 't Landt, ofte anderfints té blyven, maer fal ghehouden zyn, in't weder kommen metten Boot weder 't Schepe te komen, op verbeurte van acht dagen te fitten in de Boeyen te water ende brode, ende foo hy daer over nacht aen blyft fal drie reyfen van de Ree vallen, ende geleerst worden van alle het Scheepsvolck.
34-
Item foo wanneer yemandt van fynen Overften aen 't Landt ofte aen eenige Scheepen gefonden wordt, en fal niet langer uyt blyven, dan hem bevolen en wordt, ten waere by beleth van weer en wint, op verbeurte
van
(e) In die van 1609 cn 1702 volgt als vodtens verlmelt



toT de MTLIT. JURISD. &c. 223
van drie reyfe van de Ree te vallen, ende gheleerstte worden van een quartier volcks.
35-
Niemandt en fal hem vervorderen den Huys • man, Borgher ofte eenighe andere, geweit te doen, ofteflaen, ofte van hare goederen beroven, op verbeurte van den Lyve,
Item de Capiteynen hare Officieren, Bootsvolck, ende Soldaten en fullen ghene queftie teghens maikanderen nemen, op pene van gheftraft.te worden naer ghelegentheydt van de zaecke, ende ter discretie van den Admirael, endealfoO uyt dronckenfchapdemeefte onheylen ontfiaen, foo wert een yder 't zy Officieren ofte ander, by deefen wel expresfelycken verboden fich droncken binnen den Schepe te late vinde,op peynédatdeOfficieren die haer met droncken drincken fullen komen te verlopen, voor de eerfte reyfe xiv daghen, ende de andere Matrofen acht daghen in de Boeyen fullen worden ghefteldt, ende voor de tweede reyfe daer over geftraft fullen werden tot discretie van den Admirael ofte Capiteyn, daer onder fodanighen dronkenfchap fal werden gepleecht.
37. Oock



224 VERZAMELING van STUKKEN
3f*
Oock om alle occafie van queftie door dobbelen ende fpeelen te verhinderen, fal niemandt fich vervorderen eenighe dobbelfteenen, Kaertfpeelen, ende diergelycke inftrumenten van tuysfcherye binnen Scheepsboort te brengen op arbitrale correctie.
38.
Rem foo yemandt eenen ander vervordert te ftaen in evelen moede, metter vuyst,ftoc= ken ofte koorden, fal drie reyfen van de Ree vallen, ende geleerst worden van een quartier volcks.
39-
Soo yemandt binnen Scheepsboort eenigh mes trocke met eenen evelen moede fonder nochtans fmerte te doen, fal met een mes deur de handt aendemastghefteekenworden^ ende daer aen blyven tot dat hy 't felve deurtreckt.
40.
Item zoo yemandt den anderen van fyne medeghefellen quefte, 'tfyfchepe, ofte aen Landt, fal driemael gekieltworden,(a)ende betalen de onkoften met het meefter geldt.
41. Item
00 In die van 1690 en 1702 of Zwairder geftraft yvorden naer exigentie van faeken.



tot de MILIT. JURISD. &c3 225 41.
Item foo yemandt binnen Scheepsboort, naer ende over vreede vecht, fal verbeuren iyn handt, daer meede hy den vreeden ghebrooclccn heeft.
42.
Item foo yemandt eenen anderen doodtftaecke ofte lloege , fal den Levende metten dooden rugghe tegen rugge ghebonden ende lbo te famen over boord geworpen worden, ende foo het aen Landt gefchiede, fal met het f weert geftraft werden datter de .doodt naer volgen zal.
43.
Niemandt en fal hem vervorderen noch onderwinden binnen Boort met eenige kaarsten, ofte dierghelycke licht te gaen, ofloopen, dan den ghenen die by den Capiteyn daer toe gheordonneert fal weefen op verbeurte van arbitralyk gecorrigeert te worden.
44.
Omme te beter te voorfiene totten periculen van vier, ende brandt, die op den Schepe gefchieden mochte,foo en vermachniemandt binnen Scheepsboort eenig vier te maecken, ende verbiet men allen Bootsluyden ende alle anderen, dat hem niemandt en vervorderen te
l Deel. P heb-



S2f5 VERZAMELING van STUKKEN
hebben, nochte brenghen op de Schepen, eenighe Bulten ofte facken gevult met Hoy, ofte Gaf, noch insghelycks kiften, Harnas, Tonnen,ten ware by expresfe confent van den Capiteyn, op verbeurte van een maendt Solts. 45-
Oock en fal niemandt hem vervorderen er ghens Toeback te drincken, f» oftebY avond met licht ofte lonte in 't (b) Cabel ruym te gaen, op peyne vanby denCryghsraedt daer over geftraft te worden nae behooren, maer Ld «het Taback drincken moeten gefchieden tusfchen de groote ende focke mast, (ofte daer fal worden geordonneert, op pene als voren.
46.
Soo wie in 't Scheepswerck ofte by Oorloghe binnen den Schepe ghequetst ofte ghefchooten werde, die fal gemeeftert worden tot 't gemeene Landskofte, ende hy fal boven dien evenwel fyn volle Soldie ontfangen, ende of ghebeurde dat yemandt daer door eenighe leden quame te verliefen ofte aen eenighe van dien verminckt te blyven, fal daer over na ghelegenthcydt ende grdote van dien werden beloont.
47. Alle
(aï Dus vindt men in de Keuren vanLcyden van 26 Aug. 1658 p. 69 de 72 § of Keur getytelt: Geei Toebak ti drinken, daar men Turf, Hey of Stroo opdoet. Geen Turfdragers of Turftonders en Tonfters of andere perfoonen, arbenende dcnTurfofeenigHov, Hcy, ?troo of anderlicht onrfonkende waeren, zullen verrnogenfn'topdoen of ie arbeiden, omtrent dezelve waeren Toebakte drinken, op eene boete van drie Gulden.
(b) Cabel-gat.



tot ee MILIT. jURJSD. &c.
47-
Alle de ghene die 's Heeren befoldinge ontfangen, fal in tyde van noot met de Wapenen daer op hy is ghefteldt, voortmoeten komen, en fieh met alle diligentie onder fyn quartier in defenfie moeten ftellen, op peyne van Lyfftraffe, ende foo yemandt niet vechten en wilde als 't noode weefen fal, die fullen gheftraft worden metter doot fonder ghenade.
43.
Niemand en zal hem onderwinden eenigh ghefchut te fchieten, te hanteren, noch in de Kruytkamer te komen , dan allcenelycken den Conftapel, ende alfulcken Busfch'ieters als hen tot heurluyder hulpe ghegheven fullen fyn, op peyne van driemael onder de kiel ghetrocken te worden, ende verbeurte van een maendt Solts.
49
De Kocx fullen ghehouden wefen het Vet ende Smout van den Vleefche komende, foo verre heteetelyck is, te heivaren, ompotagie te koocken, ende het vuyl t'employeren tot onderhoudinge van den Schcepe, fonder daer af yet t"heur luy di.r profyte te mogen achterhouden, op peyne vantarbitraïyck gecorrigeert te werden.
50. Nie»
(al Di: Arrtkul is in den Artikulbrief van iöpo en 7702 uitgelaten. < P 2



sa8 VERZAMELING van STUKKEN.
50.
Niemandt zal het Bier onnuttelyck Horten ofte eenighe Victualie over boort werpen, aen 't landt brenghen ofte verkoopen, oppene van gheftraft te worden aen den lyve.
Niemandt en vervordere hem eenighe kost of dranck den Gevanghenen in de yfers fittende te geven,op verbeurte van een maendt Solts, ende daer en boven te fitten te water ende te broode acht dagen langh.
52.
Oock zal hem niemandt vervorderen op te ftaen van de back daer hy aengherechcis, om aen een ander back te gaen eten, noch eenighe kost neemen, ofte wech ftceken, oppene van gheftraft te worden, fonder ghenade ter discretie van den Capiteyn ende fyne Raden.
53-
Item Niemandt en fal vervorderen eenighe kost ofte dranck uyt de Bottelleryc met geweldt te halen, ofte raedt ofte daedt daer toe te gheven, op verbeurte van drie reyfen gekielt, ende van alle het Scheepsvolck gheleerst te worden
54- 00 De



tot de MILIT. JURÏSD. &e. 229
54. (a)
De Botteliers van de Schepen en fullen gheen leghe füftagie bibben, kleyn noch groot, tot beur luyder profyte maer fullen defelve ghehouden fyn tebewaeren tot behoef van den ghenen die de Viclualie beforghen, op verbeurte van arbitralyck geflrafi te worden
SS-
Item Niemandt en fal hem vervorderen, 't zy Edel ofte Onedel, groot oftekleyn,eenighe vrouwe-perfoonen t'Scheep te brengen, op verbeurte van daer over naer gelegentheyt van faecken geftraft te worden,
5*
Item foo wie den een d'anderen eenigh geit ofte goedt ontfteelt fal 't felve vier dobbel wederomme gheven. ende voordeeerftereyfe arbitralyck daer en boven worden gheftraft: indien hy andermael weer bevonden wordt, zal boven de voorfz. Reftitutieghekieltworden ende met hondert flaghen ghelaerst, ende voor de derde reyfe fal aen den hals geftraft worden, zonder ghenade.
ST- Ins-
(a) Dit Art. is in den Artikulbrief Yan ifjpo en 1702 «itgelaten.
V 3



230 VERZAMELING van STUKKEN
57-
ïnsghelycken cu fal hem niemandt vervorderen, eenighe vreemde Scheepen komende of gaende van ofte nae de plaetfen welcke met deefe Landen gheallieert ofte immers gbeene Vyantfchap en pleghcn te in vaderen ,befchadighen ofte krencken in wat manieren dattet foude mogen wefen ten ware met expresfe confent vanden Admiraal, ofte Commandeur, op peyne van gheftraft te worden aen den lyve.
58.
Niemandt zal hem vervorderen aen Lant te gaen, 't zy Capiteyn of anderen, op Vyanden gronden om buyt, of prifonniers te halen / fonder confent ende pcrmisfie van den Admirael, ofte zyn Commandeur.
59-
Item dat hem niemandt en vervordere de Scheepen inkomende daer aftegaen, fonder verlof van den Capiteyn, of in fyne abfentie van fyne Gecommitteerde, op verbeurte van te fitten in de boeyen acht daghen te water ende brode.
60.
Of 't ghebeurde datter eenighe Scheepen van den Vyant ofte andere buyten overquamen, ende genomen wierden, foo en zal hein niemandt vervorderen eenighe kiften, koffers,
ende



TOT DE MILIT. JURISD. &c. 231
ende paclcen open te breecken , noch oock eenighe i'ecreete brieven te vifiteeren, dan futlen defelve brenghen in handen van den Admirael van de Vloote, ofte in zyn abfentie van den Vice Admirael ofte Commandeur, omme voorts by denfelven terftondtveri eeckert ende ghetrouwelyck fonder eenighnnts die te verminderen,overghefonden te werden aen den Admirael ende de Ghecommitteerde ter Admiraliteyt, in den quartieren ende ter plaetfe, daer defelve uytghevaren zyn, omme by dezelve verklaert te worden op de deughdelyckheydt ofte ondcuchdelyckhcyd van dien, ende foo eenigh Capiteyn ofte Capiteynen by den Admirael ghelast zynde erghens te trecken tot bewaringhe van eenighe kiften ofte anderfints, eenighe buyten verkreghen,fullen defelve van ghclyke moeten overfenden, fonder eenighe ander Admiraelen ofte Vice Admiraelen in eenighe Vloote aen te fpreeken, ende dit alles op peyne van de Galge.
6i.
Van ghelycken en fal niemandt hem vervorderen in eenighe Scheepen, hetzy Koopvaerders ofte anderen, over te gaen, fonder expresfe Ordonnantie van fyn Capiteyn, ende daer toe van denfelven gheordonneert te zyn, noch aen fulcke Scheepen eenich ghewelt te doen van fmyten, flaen, quetfen, ofte qualyck tracteeren, ofte yet daer uyt te neemen, op verbeurte van geftraft te worden naer gelegentheydt fyner misdaet,
P 4 62. Of



asa VERZAMELING van STUKKEN.
62
Oft oock ghebeurde, datter eenighe prifonniers ofte ghevanghenen ghekreghen wierden, niemandt en fal hem vervorderen dezelve te verfteecken noch hemelen, maer zonder eenig verdragh voor den Admirael ofte Commandeur brenghen, om op alles geëxamineert te werden, nae de ghelegentheydt van de faeken, ende fullen egeene ghevanghen Perfoonen geranfonneert mogen worden, danby kennisfe van den Admirael ofte de Gecommitteerde van de Admiraliteyt, op pene van de Galge.
Niemandt fal fig vervorderen eenigh geweer te verletten, verkoopcn, oft vervreemden, op Qa) pene van te verbeuren boven de waer de van dim tot profyte van V Landt, een maendt Solts, voor de eerfte reyfe, ende voor de tweede reyfe aen "t Landt gbefet worden fonder Paspoort.
64.
Bat oock niemandt hem fal vervorderen met gheweer aen 't Landt te gaen fonder confent van den Capiteyn, ofte in zynafweefen van den Luytenant, op pene van de eerde reyfe van de Ree te vallen, ende voor de tweede reyfe boven het vallen van de Ree, noch
te
(jp ïn die van 1Ó90 en 1702 op verbeurte van den lyre.



tot de MILIT. JURïSD. &c. 2^3
te verbeuren een maendt Solts ten profyte van 't Landt.
65.
Alle Bootsghefellen, Soldaten, oft anderen die hen in dienfte van den Lande te water fullen willen begheven, die in 't Leezen ende befweeren van defe Articulen niet prefent en zyn gheweest, ende naemaels noch hen ïnfchryven laten ende den Heeren geldt ontfangen die en lullen niet minder aen deefe voorfeyde Articulen metEede verplightende verbonden blyven, dan oft fy in 't fweeren van defen jegenwoordigh waren geweest.
66.
Niemandt fal vermoghen te Scheepe eenigen Toeback of Brandewyn te brenghen om die te verkopen, op verbeurte van defelve, ende daer en boven na gheleghentheydt geftraft te werden, ende fal op fodanighefchulden gheen regardghenomenwerden, t'appliceren een vierdepart ten profyte van den Provoost, ende de reste voor 't Landt.
Ende alle andere behoorlyke ende ghewoonlycke Articulen hier voren niet gheroert, noch ghefteld ende nochtans in Oorloghe te water gebruyckelyck, ende in ouden tyden gheobferveert zynde, fullen gheordonneert, vermeert, ende hier by ghevoecht moghen werden, naer de ghelegentheydt fichzalmoghcn voordraghen. Welke Ordonnantiën, ende Articulen alfoo volkomen te obfcrveeren,ende P 5 naer



234 VERZAMELING van STUKKEN
naer te volghen foo veele als die eenen yeghelycken respeétive aengaen, fullen alle Capiteynen , Luytenanten, Edelluyden, Schippers, Officieren, Soldaten ende Boots ghelellen, ende allen anderen, kleyn ende groot, die zich in dienlte te waeter begheven, hen verbinden die wel ende trouwelyck te onderhouden ende daer op de behoorlycken Eedt doen, in handen van de Gecommitteerde Raden van den Admiraliteyt ofte andere daer toe ghecommitteert fullen worden. Aldus ghedaen ende verordonneert in den Haghe den 27 Aprilis 1629.
Getekend A. van ZUYLLEN van NYEVELT Vt. (Onderilondt) Ter Ordonnantie van de Hooge en Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlaude (Was get.)
CORNELIS MUSCH. LXXIX. EEDT.
"^^^"y belooven ende Aveeren de Ilooghe ende Mogende Heeren Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, die by de Unie ende Handho udin ghe van de waere Chriftelyke Religie fullen blyven, gehouw ende ghetrouw te wecfcn, denfelven vromclyckende ghctrouwelyck [a) onder V Gebiedt van den
Hoogh-
(3) Hier voor is in die van 1690 in de plaats ge. voegd, onder het Gebied van den Koni-iq van Groolbrittannien, 3h Admirael Generael der voorfchreven Landen, in die van 1702 is dit byvoegzol weggelaten.



tot de MILIT. JURISD. &c. 235
Hooghgbebooren Prince van Orangien, Gr ave van Nasfouw, Marquis van der Veere en Vlisfingen &c, ende als Admirael Generael der voorfz. Landen, te dienen de voorfz. Heeren Staten, fyne (b) Excell de Collegien ter Admiraliteyd ende den particuliere Admiraels, Vice Admiraels, Capiteynen ende andere Hoofden by defelve fyne (c Excell. over ons gheftelt ofte noch te ftellen in hare bevelen te refpe&eeren, ende ghehoorfamen naer behooren, ende voorts ons te reguleren naer de Articulen ende Ordonnantiën op onfen dienst ghemaeckt ende noch te maken, Soo •waerlyck helpe ons God Almachtigh Aldus ghearreftcert in 's Gravenhaghe op (<sf) ten feven en twintigff.cn April 1629. (Was getek.) (e) A. van Zuyllen van Nyevelt Vt. (onderftont) Ter Ordonnantie van de Hooge ende Mogende Heeren Staten Generael der Vereenignde Nederlanden (was get.) (ƒ) Cornelis Musch. (g) LXXX.
00 In die van 1690 is 't zyne Majefteit, in die van 1702 weggelaaten.
ie) In die van 1690 zyne Majefleit, in die van 1702 weggelaten.
00 1 Dec 1690. 8 Apr. 1702.
ie) E de Weede, W. y. Haren.
(ƒ) F. Fagel, zynde op 't Spatium gedrukt liet Cachet van H H. M. op een Roode Ouwel, overdekt met een Papiere Rui:e.
Qj) De meest der volgende ftukken zyn my eerst ter hand gekomen, toen't 2de Deel reeds ten volle was afgedrukt; ook zal 't zyne nuttigheid hebben. De voorloopigeRefoluticn van die der Grootc Vergaderinge van 25 Maart 1651, bezondcr de Gclderfche by elkandcren gcplaetst te zien.



23<5 VERZAMELING van STUKKEN. LXXX.
Infertie Notulen 1631. p. 110.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 31 Maart 1^31. f»
IX
van Z. Ze klagen over de Sergeant Major Carrey, dat hy prastendeerddat de Judicature van zeeker gevangen Soldaat, aldaar in Guarnifoene liggende ende befchuldigd zynde van dieverye, toekomt de Krygsraad.
Daar nogtans volgens voorgaande Refolutie de kennisfe over zulke deliclen van ouds gecompeteerd beeft de Respeétive Magiflraaten van de Steeden: is goedgevonden daar op te fchryven aan fyn Excellentie, met verfoek, dat den Heer de Knuyt het zelve fchryven met zyn Particuliere Brieven wil Secundeeren.
LXXXI.
O) In de Notulen der Stad Zierikzee vindt men nog ,'t volgende, tot deze materie dienende, aangetekend. Burgermrs. en Thefaurieren met eenige uit Wethen Raed geauthorifeert ordre te ftellen tegens de Foulen en diefte der Soldaten 23 Juny 1626.
Alle Soldaten by Publicatie verbieden's Heeren Straeten Somcrs na 9 en 's Winters na 8 uur op arbitraire correctie 13 July 1626.
De Executie tegens 2 Engelfcbe Soldaten by den Krygsraedlgefententieerd, op verfoek van fyne Excellentie, te laten voortgaan, dog onder Proteftatie, en van Haar Ed. Mog. te verftaan, of de Steden tot lbdaenige Judicature niet zyn bevoegd.



tot de MILIT. JURISD. &c. 237
LXXXI.
MISSIVE aan zyn Excellentie. DOORLUGTIGE etc.
(^}) p'tVertoog aan ons op huiden gedaan van weegen deMagiftraat der Steedc Zierikzee, dat denSergeantMajorCarrey,metdeandreOfficierenGuarnifoen houdende binnen hunne voorz. Steeden, difficuliteyt zyn maakende in handen van den Bailliu aldaar over te leveren omme voor B urgemeefters en Scheepenen te regte gefield te worden, zeeker gevangen Soldaat, van dieverye Respectivelyk befchuldigd zynde: Hebben wy niet kunnen leedig ftaanUE. Excellen tie by deeze Vr unt ende ernftelyk te verloeken dat Uw Excellentie gelieve den voorz. Carrey ende anderen Officieren, reprefenteerende dcnKrygsraad ende de andere te gelaften, dat zy zig niet en vervorderen te onderwinden ofte aanfig te neemen de kennisfe Judicature ende ftraffe ivzwzulke en diergelyke DELicTEN,nietMilitaire zynde, die by de Soldaten van hunne RespectiveiCompagnien,binnen de voorz. Steeden ende Jurisdictie van dien,zouden moogen,worden geperpetreerd; maar daar meede°telaaten geworden Burgemeeftersen|Schepenenvoorz. die daar toe niet alleenlyk , by oude voor gaande Refolutie zyn geauthorifr. maar daar van ook over veel Jaar en ende in de continueleposfesfiezyn geweest en zal ons daar meede Vriendfchap geleideden, die wy bereid zyn te verfchuldigen &c. &c.
Doorlugtige &c.In'tHof van Zeeland tot Middelburg den 21 Maart LXXXU.



s38 VERZAMELING van STUKKEN LXXXII.
EXTRACT uit de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 25 Oct. 1631.
(^JJeleezen zynde de informatien by den Kiygsraad in Zuidbeveland genoomen over den manilag gcperpetrcerd by eenen Hendrik Jansfen, Soldaat onder de Compagnie van Captein Cromltren is den Raad Geauthorifeerd om op den verzogte abolitie zulks te disponeeren, als zy oordeelen zullen te behooren, mits alvorens daarop hoorende den Auditeur Trysfen.
LXXXIII. KRYGSRAAD. s'Hage 1 May 1632.
D
e Heeren den Prefident en Major, Generaal Wyrts,zyne Genade Grave Maurits van Nasfau, Rofenkrans en Loo, Collonellen, den RitmeefterRipperda, SirHenry Herbert, Brederode en Coutis, Overfte Luytenanten den Quartiermeefter Generael Perceval ende den Capitein Bumewith.
Overeen Militair, perpetrant van manilag, die de Magiftraat alhier (als geintcresfeer-
da



fö* de MILIT. JURÏSD. &c. s3g
de ende de preventie hebbende)gevangen, dlc de Judicature over denzelven prietendeerde.
In de voorfz. Vergadering is gecompareert den Ileere Philips Doubleth, Secretaris van den Hage, dewelke onder anderen was voordragende, dat dewyl de Heeren van de Magistraat alhier, op het begeeren van zyn Excell. aan denzelven zyne Excell. enden Krygsraad hadden gedaan overleveren den gevangen Quartiermeefter Samuel de Thienc, als wezende een Militair perfoon, hoewel haren Officier hem gevangen hebbende , zy luyden zelfs, als hebbende de preventie in zyne zaake, vermogten te fententieeren. Hooggemelde zyne Excell. op haar Ed. begeerte ook hadde toegeftaan, dat in ge.valle eenig burger , zynde zonder Krygsdicnst, eenig Officier ofte Soldaat mogte komen te quetfen, ofte mishandelen, ende dezelve, fchoon in handen van den Provoost Generael mogte geraakt zyn, dat dezelve mede weder onder zynen competenten Rigter, te weten, aan haar Ed.ofte haareOfficier,zoude overgelevert werden. Is den voorn. Heer Secretaris aangezeid, dat het zelve alfoo zoude geöbferveert wrorden, en dat de Krygsraad ook nimmer was gewoon anders te doen, ook niet in eenige Guarnifoenen. Recommandeerende den voornoemden Heere Secretaris de Juftitie overde voornoemde Samuel de Thiene; en zyncExellentie bedankende van de eere die dezelve de Heeren van de Magiftraat hadde gedaan van hun toe te ftaan, dat zy eenige uit den
haa-



a4o VERZAMELING van STUKKEN
haare in den Krygsraad zoude mogen zenden, om te hooren en te zien, wat'er zoude pasfeeren, dog dat zy daar na zelfs goedgevonden hadden, daar van te defilleeren. Waar op den voornoemden Heer Secretaris vertrokken weefende, is de confesfie van den voorfz. Samuel de Thiene in denfelven Krygsrade eerst gelezen, hy zeiver daar naar by haar Wel Ed. Geft. amplickeii gehoord en daar naar gefcntendeert als volgt.
Alzoo Samuel de Thiene, geboren in Zwitzerland,onder het gebied van de Republieken van Bern,oud omtrent 35 Jaaren, Quartiermeefter van het Regiment van den Heere Baron van Gent. en Extraordinaris Ingenieur , tegenwoordig gevangen op de voorpoorte van den Hove van Hollandt, goedwilliglyk bekent heeft, en anders gebleeken is, dat hy op Woensdag laastleeden, weezende den 28 April over de Middernagt, geheel dronken zynde zig vervordert heeft aan het Voorhout alhier van den Hage, een van de Klapwakers a?m te vallen, die hem omtrent zyn gevangens Logement was gemoetende,denwelken hy zoo fwaarlyk heeft met zyn Rapier gequest en gefteeken , dat dezelve op de plaatze is dood blyven leggen, het welk zynde een moordadig feyt, en ftraatfeheriderye, begaan in zoo een publicq en dienftig perfoon van deeze plaatze, als was den voorfz. Klapwaker, ende daarom
geen-



ïot de MILIT. JURISD, &c. 241
geenfints geleden , maar anderen ten exemple met alle rigeur behoort geftraft te worden.
Zoo is 't, dat die van den Krygsrade der Vereenigde Nederlanden (doende regt) met approbatie van zyn Excellentie , den voorn. Gevangen gecondemneert hebben en condemneerenby deezen gebragt te worden ter plaatze, daar men gewoon is Juftitie te doen, ende aldaar geëxecuteert te worden met den Zwaarde, dat'er de dood na volgt. Aldus gedaan in den Hage in de Vergaderinge van den Krygsrade voorn, ten dage, Maand en Jare als boven.
LXXXIV
ÉXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 23 Maart 1633. Fol. 22.
(^J)p 't geproponeerde van de Heeren van Vlisfingëri van dat de Heeren van de Admir. haar onderwinden kennisfe en Judicature van zaken te neemen die eygentlyk toekomen de Steeden om reedenen vervat in feekere fcriftelyke Deductie byhaer overgegeven,dïe goetgevonden is te ftellen in handen van de Admir. om jegens de naafte Vergaderinge / Deel. Q de



VERZAMELING van STUKKEN.
de Heeren Staten daer op berigt te gee ven,ende werd goedgevonden, dat ondertusfchen de Procedures van de Admiralitey t zullen werden gefurcheert.
LXXXV.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 21 Maart 1634. Fol. i<5.
De
Hr. Krook , Huybert, en Stapelen Lebbende rapport gedaan van de zaaken van Jan Verbuque en de Reders van het Schip Vlisfingen, hebben verhaalt, dat fy oordeelen dat de zaak behoorde gerenvoyeert te werden aan de Magiftraat van Vlisfingen, en dat men de Heeren van de Admir. daar toe behoorde te verzoeken door Commisfarisfen, waarop wefende gedelibereert, zyn daar toe gecom mitteert de voorfz. Heeren.
LXXXVI.
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 23 Maart 1634, Fol. 6a«
D
e Heeren Gedeputeerdens Crook, Huybert en Stapelen doen rapport van de Communicatie by haar gehad met de Heeren van de Admiraliteyt noopende de zaaken
van



tot de MILIT. JURISD. &c. 243
van Capiteyn Verbucque ende feggen, dat de Heeren van d'Admiraliteyt fuftinceren, in
possessie te zyn van diergelyke zaaken
kennisse te neemen, endegevraagt zynde wat men vorder in de zaake behoorde te doen, hebbende voorfz. Heeren Gedeputeerdens geadvyfeert, dat de Remon/lranten waren gefondeert.
LXXXVIL
EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 2 Mey 1634. Fol. 89»
^^angaande deProcedures gevallen voor die van de Admir. ten refpecte van Capiteyn Verbucque, word verftaan, dat de Admir* notoir zyn in deezen en diergelyke faaken
incompetente Re gte ren, dat met!
over fulks den Luyden ordonneert, voor 't zelve Collegie niet voort te proceedeeren,en voorts de Gecom. Raaden van Zeeland verzogt de intentie van de Heeren Staaten in deezen te willen fecundeeren.
LXXXVIII. VERRAAD van MASTRICHT.(a) 163 8,
'Op de Stad van Maftrigt hebben de Spaanfche eenen aanflag gemaakt, alzo dat eenen Jan Lansman ,T3rouwer in zyn Huyzinge
by
O) aitsma Hifi:. 18 B. p. 131-133 by Mi 1. f. van hasselt Verk. over de furisd. der Militairen p; >23 en byl. T. p. 516. Aanmerk, op ds Verkl. der uZ &j.V.3. p. 159 ,
Q *



B44 VERZAMELING van STUKKEN.
by de Vetten ftaande, zoude laten maken een heimelyken ingang voor de Spaanfche Soldaten: Een Metzelaar Lenart Caters was daar mede aan vast. Een ClaudedelaCour,een Borgoens Edelman met zyn Vrouw Agnesvan Bourien, waren uit Spaanfche Dienst overgekomen , om Belyders van 't Werk te zyn. Zy wierden al goed tyds onthalst, maar daar waren mede gefaifeert eenige Geeftelyken, als Pater Johannes Baptifta Boddens,RtctoY van de Jefuiten, Plilippus Notting van dezelfde Societeyt, Tbosfanus Silvius, Capellaan van 't Capittel van onze Lieve Vrouwen Kerk,en Pater Servaas Vink, Gardiaan van't Kloofler der Minnebroeders. Zy wierden befchuldigt van dat haar in den Biegt was opening gedaan van het Verraad , en dat zy fchuldig waren het te ontdekken , 't welk by haar ontkend wordende, zyn zy zeer gepynigd.
De queftie was, eerftelyk, of hun de zake ooit informa was gebiegt; tentweden, of haar iet in 't gros van was gebiegt; ten derden , of 'er haar niet ter wereld van was gebiegt. De Koning van Vrankryk fchreefin faveur van de gem.Religieufen,ende verzogt dat ze mogten worden gefield voor Politicque Regters; zulks desfelfs Ambas fa deur alhier by monde en by gefchrift heeft gefecundeert verzoekende by provifie furfeance van Executie. De Keurvorst van Keulen als Prins van< Luyk, ende tot Ma/trigt derhalven Jurisdictie hebbende, liet desgelyks veel devoir doen: men nam het Advys des Raads van State,'t welk was,dat dezelve
niet



tot de MILIT. JURISD. &c 245
nieten twyffelde,ofdeReligieufenzoude grote devoiren ende inftantien in Vrankryk hebben gedaan, om de voorfz. intercesfie te verkrygen, maar dat Haar Hoog Mog. willen na haar wysheid te oordeelen, dat he t ftuk van de voorfz. Gevangene een zake was,dewelke ten hooglten raakte niet alleen het welvaren van dezen Staat, maar dat ook de reputatie van de Regeering van dien zeer veel daaraan gelegen was, dat daar inne goede Juftitie wierde geadminiftreert, waar van, om de Proceduren die daar inne gehouden wierden, door interceslien niet te laten interrumperen, ende evenwel weg te nemen de quade impresfien, die men nemen wilde van dat in de zake onordentelyk tegens de Geeftelyken zoude worden geprocedeert, hadden haar Hoog. Mog. aan gem. Heer Ambasfadeur communicatie gegeven van de ftukken van het Proces: Haar Hoog Mog. het zelve Advys gezien hebbende , vonden goed te committeeren den Baron van Swartftnbarg, als ook iemand uit den meergem. Raad van State , die dezelve zoude goedvinden 'er by te voegen, om den Ambasfadeur te verzoeken zigmetde voorfz. communicatie te willen vergenoegen; Als waar uit klaarlyk blyken kon dat in de zake geprocedeeit wierd niet uit pasfie van Religie, of eenige andere coniideratien dien aangaande , maar alleen om behoorlyk en judicierlyk te doen flraffen een openbare en fchandelyke Verraderye, die minst betaamde aan Perfoonen van zulke Profesfie, maar wat belangde de verzogte furcheantie van ExeQ 3 cu-



246" VERZAMELING van STUKKEN.
cutie, dezelve oordeelde Haar Hoog Mog. in conformité van het meergemelde Advys, te {trekken tegen den dienst en de reputatie van den ftaat van 't Land, en tegens den ordinarifen cours van Juftitie: Ende twyffelden niet of den Koning van Vrankryk zoude de Executie van Haar Hoog Mog. aanneemen, om anderzints door de voorfz. Geestlykheid niet meer aangelopen te worden, ende van de furcheantie niet te vervallen in een verzoek van Pardon, 't welk de Conftitutie van dezen Staat ende de inclinatien van de Gemeenten niet en zoude konnen lyden, waaromme de gem. Heeren Haar Hoog Mog. Gedeputeerdens, den gem. Heer Ambasfadeur ook hebben verzogt, de voorfz. zake favorabelyk aan den Koning zynen Meefter te rapporteeren en helpen excufeeren , en nopende de wettelykheid van de Proceduren van den Krygsraad te Maflrigt , daar op wierd gezeid , dat de Atle was Militair : D'Aanleggers immers de Soldaat Militair, en dat om die connexiteitder zake ook aangaande de Religieufen, alles door den Krygsraad moest worden afgedaan, Interim gaven Haar Hoog Mog. door de opgewelde wooraen van de Conflitutie van dezen Staat, en de inclinatie van de Gemeenten genoeg te kennen, dat de reden van Staat daarmede onder liep,gelykdan dat geheele Werk, van dat men aan die van Maftrigt hadde gegeven, ende liet de vryheid van Religie , den Predicanten zeer in 't oog liep , ende fpecialyk aangaande dit cas , alzo men aan de Roomfe Geeftelyk-
heid



tot de MILIT. JURISD. &c. 247
heid hadde gelaten de exercitie van alles, wat'er voor de overgeeving was geweest,ende fpecialyk de Biegt wierd toegelaten zonder eenige referve : zoo moest ook volgen dat ook vast bleef dat fentiment ende die Regel van de Roomfche Kerke, dat de Biegt moest fecreet blyven , al zoude eenig kwaad daar uit ontdaan. Zynde ook politiquelyk periculeus, dat een Getuige (want een Biegtvader een Verraad aanbrengende, is maar een Getuige) iets aanbrenge, dat hy, als fmgulier niet kan bewyzen, hoewel deeze Religieufen meest verklaarden, dat haar niet van dit Verraad was gebiegt, of dat ze 'er niet van en willen.
De dood wierd Pater Pink aangezeid ende voorgelezen den zesden Juny, 't welk hem weinig attentie veroorzaakte: Hy verzogt te hebben een Biegtvader, die hy noemde Gods Lieutenant, de Predicant Pbileppus Ludovicus zeide hem, dat men om reeden geen Biegtvader ofRoomfeGeeftelykheidby hem te komen, zoude toelaten: Hy zeide, zoozalikdan myn Generaal, dat is GOD, bidden, ende de abfolutie van hem verwagten. Hy begeerde dat den Prcedicant dien Avond by hem zoude blyven eeten, deed het Avond ende Morgen Gebed met den Predicant knielende. Dezelv. getuigde, dat niemand van de Gevangens d , Santen vlytigcr aanriep als deeze ; De discóursfen waren meest dispuiten op het ituk van 't Geloof, die ik pasfere; Doe men hem de handen floot, ende na het Schavot zoude brengen, zeide hy, Nunc abjuro Q4 &



&43 VERZAMELING van STUKKEN]
£«? renuncio omnibus creaturis qu<e Chrifïo adverfantur; Op 't Schavot heeft hy in crimina geconfenteert, die hem wierden voorgelezen, dankende de Juftitie , dat zy hem zoo een genadige Sententie hadden gegeven, hy knielde ende bad neffens den Predicant, na 't Gebed zeide hy 't Ave Maria ende SanEte Francisce &c. De Predicant vermaande hem regt na Chriftum te gaan, doen zeide hy; Cbrijle ontfermd U myner! Ik beveel U mynen Geest, daar mede iloeg hem de Scherpregter het hoofd af, 't welk op een yzere Pen is gefteken, 't Lighaam is op een ecrlyke, dog onbekende plaatze begraven , op dat de Roomsgezinden niet mogte komen 't zelve eere aan te doen , gelyk zy dog aan het hoofd hebben gedaan, want Pater Vink ten reguarde van haar is geftorven als een Martelaar, ende was in zyn leven zeer bemind ende geëerd by de Roomsgezinden.
Aan Silvius wierd de dood aangezeid den 23 Juny, de gem. Predicant getuigt, dat men aan hem nooit hadde kunnen bemerken, dat hy de dood vreesde, men zag aan hem geen alteratie , zynde van dat vast gevoelen dat hy flierf als een Martelaar. Na dat hem de dood was aangezeid, deed hy eenen goeden maaltyd, drinkende op verfcheiden gezontheeden, fmorgens kort voor zyn dood zeide hy, ik heb groten honger, ende deed een gopden ontbyt, hy wilde niet veel horen van de Religie, bekennende dat de Predicant geleerder was dan hy, gevraagt, wat ky geloofd,zeide datGODBarmhertigwas^nde
te



tot de MILIT. JCJRISD. &c. 349
te geloven, wat de Heilige Kerke geloofde, waarin hy van de Predicant wierd bellraft, zeggende , zulken antwoord te hebben verwagt van een Boer, niet van een Pr ie [Ier. Maar de Roomsgezinde meenen, dat 't de flegte Gemeente en ieder een te veel is gevergt, van hun [te willen eisfchen reekenfchap van haar Gelove, verder als de Oudheid heeft nagelaten in he t Symbolum Apoflolicum,0f twaalf Artic uien des Geloofs , ende het was zeer qualyk gedaan , dat men de fubtile vyf poincten van de Praideftinatie ende aankleven van dien,in 't begin van de Treves bragt op den Prediklloel, zynde de meefte part niet als Lochomachia, , Woordenftryd, d'eene digt d'ander op, wat hy niet gedagt heeft; Men trekt elkanders woorden by den haire. De Catechismus is maar een Kinderleere, maar zoude niemand een goed Ledemaat zyn, of te Nagtmaal mogen gaan, als die op alle vragen kan antwoorden, daar zouden veel moeten te rug liaan; Als 'er geen fides implicita was, hoe zoude in de Voorreden van den Bybel na de nieuwe Overzettinge kunnen wordengezeid, datdezelveallernaastovereen quam met de Grondtext, want Haar Hoog. Mog. hadden de Overzetting niet gedaan, ja zy vcrllonden ze niet, immers hadden ze niet nagezien, maar zy hadden haar laten informeren van de Theologanten , die de Overzetting hadden gedaan,ergo,zy geloofden wat dé Theologanten geloofden , ja alle andere Theologanten geloofden, wat deze Q 5 wei-



250 VERZAMELING van STUKKEN.
weinige Tranflateurs geloofden, ergo, daar moet een fides implicita zyn.
Deze Silvius op 't Schavot komende, protefteerde, dat hy in 't Verraad niet hadde gewrogt, maar fimpel kennis daar van hadde gehad, bad dat men 't zyne Vrienden niet wilde ver wy ten.
Pb. Notting wierd de dood aangezeid den 13 July; van dezelve getuigde de Predicant P. Ludovicus in zyn gedrukte Relatie, dat hy was de obftinaatfte van alle,doe hy hem'savonds zag in de kamer komen, daar hy te Bedde lag, tr k hy de Gordynen toe, hem vallende continueelyk in zyn propooften, dat de vragen en antwoorden tusfchen hun beiden gevallen waren, als volgt:
Ludovicus. Ik ben hier gekomen uit Chriftelyke Chariteit om u in u uiterfte zwarigheid te vertrooften , ende eenen weg te bereiden tot een Heilige goede Refolutie, ende tot een zalige uure des doods.
Notting. Ik hebbe uwe Chariteit en Chriflelyke affectie niet van doen, houd u herte en iaat het myne ongequelt, gy wilt voor my eenen goeden weg bereiden en gy zyt zelfs op eeneii quaden weg, want gy een Verleider des Volks zyt, gaat weg, zeg ik Ui
Ludovicus. Ik en ben geen Verleider des volks, ik zoek het volk te leiden op den weg des Levens, die Chriflus is, is dat een quaden weg?
Notting. ■ Zwygt van deeze dingen ftil,
gaat,



tot de MIL1T. JURISD. &c. 251
gaat, zegt u fchapen, dat ze my zonder oorzake ter dood verwezen hebben; ik zal op het Schavot ontkennen, 't gene ik gezeid ende gefchreven hebbe; zegt ook tot uwe Hoge Overigheden, dat ze tegen de Privilegiën van 't Land hebben gezondigt , door dien zy de adminiftratie van de Juftitie hebben overgegeven aan Militaire Perfonen. Voorts zegge ik u, dat ik geen kennisfe hebbe gehad van 't Verraad , daarom gaat weg , zegge ik u.
Ludovicus. Wat de Regters hierin gedaan hebben] , dat en begeere ik niet te disputeren, uwe Confesfie, uwen eigen hand leid daar, ende de Confesfie van anderen tegen u, leid ook daar; Aangaande onze Hoge overigheden die en hebben daar mede niet gezondigt, dat ze de adminiftratie van de Juftitie hebben overgegeven aan de Militie, want hoewel ik de reden niet wil onderzoeken, waarom zulks by haar gefchied,zoo zegge ik nogtans, dat men u en uws gelyken zoo moet tracteren , gy en bekend de overheid des Lands niet voor uwe overheid, gy vilipendeert de Juftitie vandepolitycque magiftraten, onder wien moet men u dan ftellen, ik zie wel dat gy wilt op zyn Jefuits metde Regters handelen, dewelke hare Discipulen deze Lesfe leeren, R fecifti hem gy zegt, dat gy van 't Verraad niet hebt geweten , daar door verftaat gv op zyn Jefuits 't Verraad; dat over drie jaaren op Schcnkenfchans was gepractifeert, ofte gy verftaat het zoo, ik hebbe van dit Verraad



S52 VERZAMELING van STUKKEN.
raad niet geweten, namentlyk, datik'tzelve aan de Geufen zal openbaren, is 't niet alzo?
Notting. Neen waaragtig, ik fpreek finceer, ik zal daar op fterven.
Ludovicus. Hier begind gy al wederom te equivoceeren, Frater Notting, 't is nu geen tyd om te equivoceeren, maar om hem wel te bereiden tot de dood.
Notting. Hoord Paftoor,gy zyt Paftoor v an de Gereformeerde kerke, maar niet van de Jef uiten, daarom gaat weg van my, ik zal en wil zonder u wel fterven, gaat weg, zeg ik u.
Ludovicus. GOD zegene ons, Frater Notting, hebbe ik dan gezeid, dat ik met u zal fterven, GOD wil my voor zulken dood bewaren , die gy fterven moet, ik ben geen verrader,gelyk gy en uwe Complicen,ik ben hier , op dat gy door myne vermaningen wel mogt leeren fterven.
Notting. Hoord Ludovics, gy zytookeenen verrader , want gy weet , dat ik ecu verrader ben, en dat daar nogmeer Complicen zyn van 't zelve verraad, zoo moet gy dan ook door Beuls handen fterven.
Ludovicus. MaarFraterAfow'»g,hoe veel uuren meend gy wel, dat gy nog te leven hebt, wilt gy dezelve uuren met gekken ende fpotten doorbrengen , bekend 'GOD uwe zonden (hier liet my Notting mynepropooften niet uitfpreeken, maar zeide: )
Notting. Hebbe ik u niet gezeid, dat gy rny zult ongemolefteerd laten, gaat weg, zeg ik u.
Lu-



tot de MILIT. JÜRISD. &c. 253
Ludovicus. Ik zal een wyl op dezen Stoel zitten, want ik hope, wanneer de eerfte alteratie een weinig zal voorby zyn, dat gy my dan zult horen fpreken van de poincten des Geloofs ende der Zaligheid.
Notting, Ik hoop van neen, gaat gy na huis?
Ludovicus. Ik zal GOD bidden, dat hy dat obftinaat herte gelieven zal van u te nemen, ende te regeren met zyn Heiliger! Geest, op dat gy my meugt horen.
Notting. Zoo zal ik GOD wederom bidden, dat hy u Gebed niet zal verhoren,ende dat hy my die Genade niet zal doen, dat ik u zal horen, gaat weg.
Ludovicus. Gy en weet regte voort in deze alteratie ende perplexiteit niet, wat gy fpreekt, als dat over is, zoo zullen wy anders te zamen fpreken , ondertusfchen zal ik den zeiven tyd met patiëntie verwagten.
Notting Gaat voor den Duivel , deze fchone discourfen (zegt wyders den Predikant in zyn gedrukt Verhaal) hadde de Jefuit Pasman Medecomplice van het verraad, in zyn kamer gehoord, die liet door een Militair perfoon aan Notting op zyn Priefterfchap gebieden ende zeggen, dat hy met meerder beleeftheid met my zoude fpreken ende horen wat ik hem zoude voordellen, dog Notting ontbood Pasman wederom,dat hy niet meer onder zyn Commando en Hond, gelyk voor deezen , hy mogte voor hem zorgen, hy was oorzaak van zyn dood. Zoo ben ik (zegt wyders Do. Ludovicus in zyn gedrukt Verhaal) gevaren
met



254 VERZAMELING van STUKKEN.
met Frater Notting, niet anders zoude hy mynen Collegam getraeteert hebben, hadde hy met zyne vertrooftinge willen continueeren , maar die was door myn exempel wyzer geworden, overzulks wilde hy liever zwygen, als voor den Duivel gaan.
Op Straat heeft ons die Quant (zoo zegt verder de welgem. Predikant: zoo veel fpels gemaakt, dat wy met hem geenen raad en willen, hy en wilde geenzints met ons Predicanten gaan, dog ging hy eindelyk, doen hy zag , dat het niet anders wezen en konde, wy mogten hem op Straat niet aanfpreeken, om dat hy protelleerde van het ongelyk,dat hem van ons gefchiede,hy heeft aan niemand op ftraat adieu gezeid, op het fchavot heeft hy knielende het gebed met my gedaan, wy en hebben hem niet horen Santen of Santinnen aanroepen. Zyn hoofd wierd hem afgeflagen, op een yzere Pinne gefteken, en 't Lighaam onder de Galge begraven.
Gerardus Pasman wierd de dood aangekondigt den 28 July , van hem getuigt de Predicant Ludovicus, dat hy was veel beleefder als Notting, hy gaf hem ftraks de regterhand en heete hem wellekom, biddende, dat hy hem niet qualyk wilde afnemen, dat hy voor dezen in zyrt Gevangenisfe de Audiëntie aan hem hadde geweigerd, hy was zeer weemoedig ende vreesde de dood meer als de andere, hy heeft alle vermaningen ende vertrooftingen uit GODS Woord geerne aangenomen, hem tegens hem, ende zyn , Collegam bedankende voor de vertrooftingen*



tot de MILIT. JURISD. &c. 255
gen, ende fprak altyd in haar abfentie eerlyk ende wel van haar, tot het gebed was hy altoos gewillig , ende knielende op zyn kamer altoos met den Predikant neder als het gedaan wierd , hy zelfs deed veel fchone Gebeden in het Latyn alleen tot GOD, hy heeft nooit Biegtvader verzogt , ende doe hem zekere Priefter abfolveerde , fcheen hy weinig werk van de abfolutie te maaken. Van de Santen , van het Vagevier ende andere heeft hy nooit gementioneert, zyne zonden bekende hy GOD menigmaal ende met groten ernst,gelyk ook meest alle zyne discoursfen waren van Chrifto ende zynen dood ende yerdïériften, die hem niet gekend ende zyne discoursfen gehoord hadde , en zoude hem (zoo getuigd Ludovicus,') voor geen Papist gehouden hebben , om dat hy hem in zyne discoursfen met de Leere der Gereformeerde kerke zoo fyn conformeerde. Op Straat en maakte hy geen zwarigheid tusfchen de Predicanten te gaan, hy nam zyn affcheid van de Burgers. Op "t Schavot ontkende hy eenige dingen , dog zeide tot diverfe reizen door Frater Notting kennisfe van 't verraad gekregen te hebben , dog geen volkomen kennisfe ; Hy knielde met Do. Brelius op het Schavot neder ende deed het Gebed, hy deed nog een kort Gebed tot GOD, zyn vertrouwen was, dat hy nog den zeiven dag by GOD in de eeuwige Zaligheid zoude komen dooride verdienften Chrifti; Hy bad den Scherpregter dat hy beliefde toe te zien, op dat hy niet meer als met eenen
Slag



256- VERZAMELING van STUKKEN.
Slag zyn hoofd mogte afflaan, zyn ziele beval hy zyn Verlosfer ende anders niemand, zyn hoofd wierd hem afgeflagen , ende met het Lighaam in de kerke van de Jefuiten begraven.
Deze Pasman was met de jefuiten van dit advys , dat geen Geefielyk Perfoon fcbuldig zy een verraad te ontdekken, ofte by moest een /Jpofiaat zyn.
De Pater Rector Boddens was de laatfte, hy was van een groot Geflagte vanBruggeby den Groten van wegens zyne welfprekentheid ende ervarentheid geëllimeert.
Doe hem de Sententie des doods was voorgelezen , ging by hem de Predicant Breüus, hem vindende te bedde, maakte met hem een discours van den eenigen Middelaar tusfchen GOD ende ons, namentlyk Chriftum Boddens bedankte den Predicant, ende verzogt hem te willen een weinig retireren, tot dat hy zyn Gebed zoude hebben gedaan, ten ware hy wilde de Litanie met hem lezen, by wierd van vier Cellebroeders na het fchavot gedragen, niet kennende gaan van wegens de Torture, de Predikant Ludovicus fchryft van hem, dat hy funuleerde zyn zwakheid, ende als hy de trappen van het Schavot zoude optreden , dat hy fterk genoeg was , item dat hy was van opinie dat hy niet llerven zoude , maar alleen tot verfchrikking aldaar wierd gebragt; Dat hy de Scherpregter ziende op het Schavot komen, grote alteratie kreeg , de llag krygende heeft met een kragtige Item , die al de



tot de MILIT. JURISD. &c. 257
■Wereld met verwondering aanhoorde,geroe. pen; O Vader ! 0 Jefu .'in dyne hand beveel ik mynen geest ; 't Lighaam wierdc op een eerlyke Plaats begraven. Aan den Hertog van Bouillon, Gouverneur van Maftrigt, abfent zynde, wierd van wegen de Pater Rector behandigt dezen Brief.
Zynds nu ter dood verwezen, hebben my verfout deze weinig Letteren aan Uw Excellentie te fchryven, om die te bedanken voor alle gunst ende eere, die ik hier /«Maftrigt van haar ontfangen hebbe. Ik verklare dat ik altoos eenen zeer getrouwen ende zeer onderdanigenDïenaar vanUweExcellentie geweest ben, ende dierhalven bid denzelven, dat ze gedient zy voor een gewisfe waarheid deze zake te geloven, dat ik op myn Zaligheid, en op de Genadige Sententie GODS , {die my binnen luttel uuren te verwagten (laat,) vaflelyk verzeker e, dat ik voor de ontdekkinge van V Verraad, (ft welk Jan Lansman airede met de dood betaald heeft f) in 't minfie nog direclelyk nog indire&elyk iets daar afgeweten hebbe, veel min dat ik'er mede gemoeid geweest zou hebben, dat ik zoo menigwerven aan U Excellentie mondeling verklaard hebbe, hos eigentlyk zulks met onze Conftitutien flryd, en van dezelve vervreemd is, hier op ga ik fterven, ende tot oorkonde der waarheid kusfe met alle regt zinnigheid ende eerbiedinge de handen van U Excellentie, den aller getrouw<fien en meest verbonden dienaar,
JOHANNES BAPTISTA BODDENS. J. Deel R Ik



058 VERZAMELING van STUKKEN.
Ik ben genoodzaakt door de hand van den Cipkr te fchryven, alzo de myne door 't pynigen onbruikelyk geworden is.
Uit Maftricht den 20 July 1638.
Deze Brief wierd aan den Hertog van Bouillon overhandigt in den Hage , en om dat hy was van Religie verandert, zoo geloofde men , dat hy ter liefde van de Geëxecuteerde, ende van de Roomsgezinden denzelven Brief had gedi vul geert, immers de Gereformeerden hebben't den Hertog qualylc nageduit, menende hy hadde behoord den zeiven te verbranden.
Haar Hoog. Mog. hebben ook niet wel genomen het drukken van de discoursfen,ende de dood van de gem. Perfonen, hebbende hy openbare Placaat van den 1 September verklaard, dat zy 't zelve vertoog als tegens order van 't Land, en buiten Haar Hoog. Mog. kennisfe ende jegens dank van de voorfz Pr;edicant,(zoohy zeide) gedrukt,geen geftandendeden, ende overzuiks verklaarden 't zelfde te zyn nul ende van onwaarde, verbiedende dienvolgens om de voorfz. redenen , het verkopen en diftribuë'ren van het voorfz. Kort Vertoog.
•JL, XXXIX.



tot de MILIT. JURISD. &c. 259* LXXXIX.
ÉXTRACT uit de Notulen der Ed Mog. Heeren Staten van Zeeland, 10 Maarn 1645.
j[s de Heeren Staten voorgedragen, het verzoek van de Vooghden van de Weczen van den Capteyn Simon van Cromftryen.' dolerende , dat de Magiftraet de Stede Neufen , hun willen conftringeren, de adminiftratie van de goederen van de voorfz. Weezen , hun, by het overlyden vaii hunnen Vader, aanbeftorven, te brengen onder de Weeskamer van hunne voorfz. Stede; daer noghtans den voorfz. Cromftryen niet moet worden geconfidereert, als binnen de voorfz. Stede fyn Domicilie gehadt, maer alleenlyck in Guarnifoen gelegen té hebben, zynde oortpronckelyck van Zierikzee , alwaer de voorfz. Vooghden voornemens zyn de voorfz. Weezen Goederen, ter Weeskamer te brengen; verzoeckende,dat hun favorable Brieven van voorfchryven zoude werden geaccoordeert, aan de voorfz. Magiftraet, ten eynde hun, in dezen, geene moeyte, ofte moleftatie, zoude mogen werden aangedaen, maer dat, ter contrarien, men de Weezen zoude laaten volgen,de Goederen, hun aanbeftorven ten fine als voren : Waer op omvragen gedaen zynde, is daer inne generaelyck bewilligt.
R 2 XC



a6o VERZAMELING van STUKKEN XC.
MISSIVE aan de Magiftraat der Stede Neufen.
Erntfeste &c.
werden berigt , dat UE. , de Vooghden van de Weezen van wylent den Capteyn Simon van Cromftryen , gecommandeert hebbende binnen UE. Stede, daer toe willen houden, en conftringeren, dat de adminiftratie van de Goederen, de voorfz. Weezen door het overlyden van hunnen Vader aanbeftorven, met het gene daer van dependeert, aen de Weeskamer van UE. Stede zoude werden gebraght; welck, alzoo wy buyten alle reden vinden, overmits den voorfz. Capiteyn Cromftryen, niet als een Borger ofte Inwoonder van UE. voorfz. Stede, maer alleenlyck als een die aldaer als een Militair Guarnifoen gehouden heeft, moet werden geconfidereert: zoo hebben wy UE. by defen wel willen recommanderen, dat ÜE. ordre gelieven te ftellen , dat de voorfz. Voogden in defen blyven ongemolefteert, ende ter contrarien, defelve werde vry gelaten, de voorfz. Wezen, teverweezen totZierickzee, van waer den voorfz. Capiteyn oorfpronckelyck is geboortigh: En waer op ons verlatende, zullen, Hier mede,
Erntfefte, &c. In 't Hoff van Zeelant, tot Middelburgh, den 10 Martü 1645.
XCI.



tot de MILIT. JURISD. &c. 261 XCI.
PLEIDOYE op de Rolle in 23 Jan. 1648.
W
anneer in den Jaare 1648 op den 23 january zyn Hoogheyt Prins Willem de 2de door de Staten van Holland en Zeeland in den Hove is geintroduceert geworden, foo is op dien dagh ter pralende van fyn Hoogheyt op de Rolle gepleyt, de faak van Willem Arenze woonende in den Haag voor hem felven ende als Man ende Voogt van Lysbeth Claas , fyne Huysvrouwe Requirant, ende hem als derde oppofeeren in de faake tusfen Chriftoffel Plonquit, Capiteyn ten diende dezer Landen, Impetrand in R: a: ter eenre, en de Heeren Voogden van 't naergelatcn Weeskind van wylen Henry Herberts, in zyn leeven Collonel, meede ten dienfte dezer Landen, Gedaagden ter andere fyden, op en jegens den voorf. Capteyn Plonquit,Geoppofeerde,ende de voorf.Heeren Voogden, Verweerders ter andere fyden,
R 3 IN-



INHOUD
VAN 'T
EERSTE DEEL
VAN HET
M A G A Z Y N
DER
STUKKEN
TOT DE
MILITAIRE JURISDICTIE
BETREKKELYK.
I. 0^DONNANTLE op de Admiraliteit der Nederlanden , gearrefteert by Maximiliaan, Roomsch Koning, en fynen Soon Philips , Eertz-Hertog van Ooftenryk, den 8 Jan. 1487. BI. ï
II. ORDONNANTIE, hoe men 't Land van Holland ende Vriesland fal mogen befchermen tegens den Vyanden mit haar felvs Ingezeten , fonder in dit geval van de Ordonnantie eenige knechten van buiten 's Lands aan te



INHOUD van "t EERSTE DEEL. 263
nemen, ende mit eenen cleynen koft.
27 Jan. 1521. BI. 4
III. ORDONNANTIE op de Zeevaart
der Nederlanden by Keyzer Karei gegeeven tot Namen den 17 Dec. 154c. 10
IV. PLACAAT, beroerende omme uit te ruiten ende onderhouden zekere Benden en Ordonnantiën van Ruyteren te Paarde, getranflateert uit Franfche Taaien in Duitfche 11 OlL 1547. 12
V. ORDONNANTIE des Keyfers Ka-
rel de Vyfde , hoe dat die Alcalde van den Hove, ende Amptman van Brusfel hen voegen, en reguleeren fullen aangaande de apprehenfie ende punitie van den Delinquanten, ende Misdadegen, gemaekt den 17 Meerte 1543. 24 VI ORDONNANTIE op 't ftuk van de crimineele juftitie van den 5 en 9 July J57°<
Art. LXVIIL 29
LXIX. 30
LXX. 32
LXXI. 33
VII. ORDONNANTIE van de Staaten van Holland, dienende tot vordcringe en expeditie van de Juftitie Crimineel 18 Sept. 1575. 33
VIII. INSTRUCTIE voor den Landraed 13 Jan. 1581.
Art, XVI. 38 R 4 IX.DE-



*64 INHOUD van 't EERS TE DEEL.
IX. DEDUCTIE overgegeven aen de
Staeten Generael 21 Sept. 1584.' BI. 39
X. EXTRACT uit 't IV Memoriaal
van den Hove van Utrecht 19 July
1584- 52
XI. INSTRUCTIE voor den Raed van Staeten van 18 Aug. 1584.
Art. III. 53
XII. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 28 Febr. 1585. 54
XIII. EXTRACT uit dè Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 1 Maart 15$ 5. 55
XIV. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 6' Maart 1585. 56"
XV. EXTRACT uit de Refolutien der Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 7 Maart 1585. ttf
XVI. KRYGS-ORDONN ANT1EN ende Rechten, gemaekt ende geordonneerd by den Hooggeboren Prince, Robbert, Grave van Leycefter &c: Stadhouder en Capiteyn Generaal van haare Majefteit over d'Armée ende Kryghs-volke in de Nederlanden, ende Gouverneur Generael van alle de Geünieerde Landen en Steeden in defelve Nederlanden en haarlieder Bondgenoten of Geallijeerden, om te worden onderhouden 'by alfulcken als
die-



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 265
dienen fullen in haere Majefteits Armee,Jonder fyneExcellentie inde voorfcydeNederlandenden i4Febr. 1586.BI <7
XVII. PLACAET waer mede by fyne Excellentie wordt verfien op alle ongereldheden van het Kryghsvolk, foo te Velde als in Garnifoen wezende den 4 Apr. 1586". 76
XVIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 19 Aug. 1586". 86
XIX. EXTRACT uit de Notulen der
Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 23 Aug. 1587. 87
XX. PLACAET en ORDONNANTIE
op de Monfteringe, d'ordre Militaire, ende tegens de overlasten by het Krygsvolk dagelyks gefchiedende 10 Jan. 1587. 87
XXI. EXTRACT uit de Notulen der
Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 17 Aug. 1588. 07
XXII. ART1KUL-BR1EF ofte ORDONNANTIEop deDisciplineMilitaire 13 Aug. 1590 met de volgende Ampliatien. g-
XXIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 17 Maart 1580. ng
XXIV MISSIVE van de Gecom. Raeden der Admiralit. van Zeeland 25 Aug. 1590. IIO
XXV.NAPOINT van Befchryvinge
R 5 der



26*6* INHOUD van 't EERSTE DEEL.
der Staetsleden op de kennisfe over de Delicten van 't Krygsvolk 25 Aug. 1590. BI. 121
XXVI. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 12 Sept. 1590. izz •
XXVIL EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland ia Sept. 1590. 123
XXVIILPLACCAET van de Heeren Staten Generael der Vereenigde Nederlanden , waer by fcherpelyk verboden worden de fchaden , ongercgeltbcden , ende excesfen, die by 't Volck van Oorloge , in dienfte van de voorfz. Staten wezendc , gedaen worden , te Water en Lande foo binnen de VerecnigNederlanden], als in de aenpalcnde Naghcbueren, Vrienden en Neutrale Landen :' mitsgaders de infraélien der Sauvegarden , ende het onbehoorlyck uytryden ende uytlopen der Ruytercn ende Knechten den 26 Sept. 1590. 132
XXIX. M SS1VE van Gecommitteerde Raden der Admiraliteit van Rotterdam 20 Febr. 1591- 131
XXX. BRIEF van Gecommitteerde
Raden van Zeeland 29 Maert
I591- I33
XXXI. NA POLNT van Befchryvinge
der



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 267
der Staatsleden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTEN van V KRYGSVOLK 18 Apr. 1591. BI. 135
XXXII. NAPOINT van Befchryvinge der Staatsleden van Zeeland op de kennisfe over de DELICTEN van -t KRYGSVOLK, 10 Dec. 1591. 135
XXXIII. MISSIVE aan fyne Excellentie 17 Dec. 1591. 136"
XXXIV. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten
van Zeeland 18 Dec. 1591. 138
XXXV. r 17 Jan. 1592. 138
XXXVI. — 30 Jan. 159a. 138
XXXVII. LETTRE au Gouverneur SIDNEY 30 Jan. 1592. 139
XXXVIII. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 1 Febr. 1592. 140
XXXIX. 22 Apr. 1592. 140
XL. 30 Apr. 1592. 141
XLI. EXTRACT uit eene Misfive aen
de Gedeput. ter Generaliteit 6 Mey 1592. 141 XLII.10 PO INT van Befchryving van de Heeren Staaten van Zeeland refulterende uit het Reces van Staaten Generael der Vereenigde Nederlandfche Provintien van 18 Dec. 1592 by de Gedep. van de voorfz.
Staa



263 INHOUD van 't EERSTE DEEL,
Staaten van Zeeland overgelegt zynde de voorfz. Pointen van Befchryvinge , gedateerd 29 Jan. 1593. BI. 142
XLIII. EXTRACT uit het Regi Helder Refolutien van de Hoog Mogende Heeren Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden 15 Febr. 1594. 144
XLIV. 17 Febr. 1594. 145
XLV. EXTRACT uit de Notulen der Ed, Mog. Heeren Staten van Zeeland 20 Mey 1594. 146
XLVT. 18 Mey 1596'. 146
XLVII. MISSIVE der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 18 Dec. 1596". 147
XLVIII.EXfIIACT uit zeekere Schriftel. onderrichtinge overgegeeven van wegen zyne Exc. by den Raetsheer Nicolaas [Bruynincx aen de Gecommitteerde Kaden van de Staten van Zeeland viij Marty 1597. 148
XLIX.9 POINCT van Befchryvinge van de Staten van Zeeland 17 Maart 1597. 150
L. EXTRACT uit de'Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 21 Maart 1597. 150
LI. 24 Maart 1597. 151
LIL 9 POINT van Befchryvinge tegens den 5 Mey 1597. 151
LUI, EX-



INHOUD van 't EERSTE DEEL. 269
LUI. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 20 Mey 1597. BI. 152
LIV. 23 Mey 1597. 15a
LV. \% Mey 1597. • I54
LVI. BRIEF van zyn Excellentie 16
Junyi597. I54 LVII. EXTRACT uit de befoignes van Krygsraeden gaende van 1^971668.
Scherpe examinatie voor Politique en Militairen.
LVII1. Verfoek van de Militairen aan
de Politique. jrö"
LIX. EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog. Heeren Staeten van Zeeland 4 July 1597. I53
LX. EXTRACT uit het Regifter der Refolutien van de Hoog. Mog. Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden 30 Mey 1598. ls-9
LXI. EXTRACT uit het Verbaal van den Landdag tot Nymeghen geholden in November en Dec. 1600. l6o
LXII. PLACCAET teegens 't moedwillig uitloopen en voorts allerhande foullen en infolentien des Krygsvolks 14 Dec. i6"oo. 161
LXIIT. MISSIVE aan Burgemrs. en
i Regeerders der Steede Zierikzee 12 Dcc. 1602. J7!
LXIV. MISSIVE van Burgem. en Rae-
den



S7Q INHOUD van 'tEERSTE DEEL;
den der Steede Zierikzee 12 Dec. 1602. BI. 173
LXV.MISSIVE aan Burgemrs. en Scheepenen der Steede van Zierikzee 23 Dec. 1602. 178
LXVI. EXTRACT uit de Not. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 18 july 1605. 180
LX VIL EXTRACT uit de Befcbryving der Stad Amersfoort 22 tan. 1608. 18a
LXVIII. INSTRUCTIE by de Heeren Gedeputeerde Staaten van Vries- land door Henne Gecommitteerden gemaakt op de ordre van den Krygsgerechte des Vriefchen Regiments, waar na Hen den Gerechts-Scholtes, Asfesfoiren en den Secretaris derzelven Krygsgerechte zullen hebben te reguleren. 185
LXIX. MISSIVE aan de Stad van Middelburg 29 Febr. 1604. 1Q4
LXX. EXTRACT uit 't Refolutieboek der Stad Utrecht 23 Juny 1610. Troubles op de Wagt tusfchen Burgers en Soldaten. 19$
LXXL ■ 24 Juny 1611.
Casfatie van den geweldigen Baeck. *96
LXXII. 23 Martii 1619.
Queftie tusfchen die Gerechte en den Crychsraadr. 197
LXXW.' 6 July 1619.
Van



INHOUD van 'x eerste deel. 37 ï
Van dc Jurisdictie van den Crychsraedt en 't Gerecht. BI. 200
LXXIV. EXTRACT uit 't Refolutieboek der Stad Utrecht 7 July 1619. 202
LXXV. Propofitie by den Advocaet Fiscael van de Crychsraedt gedaen. 202
LXXV1.EXTRACT uit deiNot. dér Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 13 Sept. 1628. 206
LXXVII. MISSIVE aan den Bailliu van Vlisfingen Bonifacius Carin Contfefti 13 Sept. 1628. 206
LXXVIIi.ARTIKUL-BRlEF ende INSTRUCTIE roerende den Oorlog ter Zee, waer naer allen ende eenen ygelyk, 't zy Admirael, Vice
1 Admirael, Capiteynen, Luytenanten, Edelluyden, Schippers, Officiers , Soldaten , ende gemeeneMatrofen ter Zee dienende, hen te reguleren hebben, op de ftraffen, peenen, boeten ende correétien daer inne begrepen 27 Apr. 1629. 208
LXXIX. EED voor 't Krygsvolk ter Zee. 234
LXXX. EXTRACT uit de Refol. der Ed. Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland 31 Maart 1631. 236"
LXXXI.MISSIVE aan zyne Excellentie.237
LXXXII. EXTRACT uis de Ref. der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 25 Oft, 1631. 238
LXXXUI. KRYGSRAAD.
Conventie tusfchen denzelven en
't



z7a INHOUD van 'tEERSTE DEEL,
* 't Gerecht van 's Hage, i May 1632. Bl.238 LXXXIV. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland, 23 Maart 1633. 241
LXXXV. 21 Maart 1634. 242
LXXXVI. 23 Maart 1634. 242
LXXXVII. —2 May 1634. 243 LXXXVUI. VERRAAD van MA-
STRICHT 1638. 243 LXXXIX. EXTRACT uit de Notulen der Ed. Mog. Heeren Staten van Zeeland 10 Maart 1645. 259 XC. MISSIVE aan de Magiflraat der Stede Neufen 10 Maart 1645. 260 XCI. PLEIDOYE op de Rolle in 23
Jan. 1648. 2cTï