I



BRIEVEN
AAN
M. B A I L L T.






BRIEVEN
over £
den oorsprong der
WETENSCHAPPEN,
E n
de herkomst,
DEK.
VOLKEREN van ASÏA.
IN E E n I G B
BRIEVEN
van den heer
M. B A I L L Y.
Te AMSTERDAM,
B y A. van der K R O E.
MDCCLXXXI.






VOORBERIGT.
~\Tiemand, wien het denken lastig valjyf le; niemand, die te zwak van hoofd is, om eene famenfchakeling vanwaarfchynlykheden na te gaan, daar uit bewyzen te formeer en of gevolgen te trekken; niemand, die zig niet zo wel met eene gematigde werkzaamheid zyner verflandelyke vermogens, als met de oefening vanzynlighaam, kan verlustigen, neme dit Werkje in handen? Hoe bevallig het zelve gefchreven, hoe bchaaglyk de fiyl en wyze van Vwdragt, is, en hoe veel aanloklyker deszelfs lezing daardoor wordt, het vordert egter, ik moet het erkennen, Infpanning, om 'er het bedoelde vermaak en nut uit te haaien. Maar elk, die vermaak uit zyne redelyke werkzaamheid kan trekken; elk die zig als een denkend wezen kan yervrolyken; elk vooral, die belang fielt in de historie der Wetenfchappen na te gaan, en den vroeger en en tegenwoordigcnflaat van den Bol, waarop hy leeft, nauwkeuriger te kennen, leze en herleze het zelve met dat vermaak en nut, dat hy als dan niet misfcn kan daar uit te haaien.
Een overoud Volk, thans verdelgd en * 3



vi VOORBERIGT.
geheel vergeten, het Menfchelyk gejlagt te zien onder rigten, befchaaven, uitbreiden; Indie, China, Chaldea, Egypte, deverlichtfle Volkeren der Oudheid, hunne Kundigheden, hunneWetten, hunnen Godsdienst, van dat eerwaardig Volk te zien ontvangen ; die zegeningen uit het thans verkleumde Noorden te zien uitfpruiten, dat licht uit de tegenwoordige duisternis, als 7 ware , te zien opryzen, en die Landen, daar thans niets dan woestheid heerscht, niets dan elende wordt gevoeld, daar alles eene zieltoogende Natuur vertoont, als de voormaalige opgepropte verblyfplaatfen van talryke en gelukkige Volkeren te zien, terwyl de thans zo gunjlige klimaaten van Indie nog onbewoond, of, op zyn best, met eenige Horden van yerfchroeide Wilden beftagen waren; zie daar, onderwerpen, waarom zeg ik niet waarheden en ontdekkingen , want ik mag, dunkt my dien naam geven aan besluiten uit zo veele historische facla afgeleid, en met de geheele gejhldheid van de wereld zo blykbaar verbonden; zie daar dan onderwerpen; zie daar ontdekkingen en waarheden, die y der en Lezer, van die foort als ik bepaald heb, het lezen van dit Werkje met yver zal doen aanvangen; die yver, ik durf het hem beloven, zal zig tot
den



VOORBERIGT. vn
den einde toe flaande houden; ik durf my zelfs vleijen, dat, terwyl hy den y oor treffelyken Schryver het wierook van verfchuldigden- lof in zyn harte toezwaait, hy in het zelve tevens eenige erkentenis zal voelen voor den Vzrtaaler, die hem dit fluk doet onder de oogen komen.
En mag ik niet hoopen, dat het zelfs zulke Lezers zal uitlokken, waarin de gevorderde vereischten juist zo volkomen niet gevonden worden ? Men vergunne my hier eene kortepasfage van den Heer bailly hy te brengen. ,, De een of ander Fitter, „ zegthy, zalmymogelyk tegenwerpen, „ wat raakt ons de weg, dien het licht van „ kennis heeft gehouden ? Wat hebben wy „ te maaken met dat vroegfle Folk, daar
andere Vpikeren hunne kundigJieden van ,, gekregen hebben ?" Ik zal, op myne beurt, vragen, wat de Historie der Volkeren in het algemeen opmerkelyker, meer belangwekkende , aantrekkelyker, heeft, dan dien weg der Wetenfchappen af te tekenen ? De Historie van ons Land alleen uitgezonderd, als die een levendiger belang, namelyk dat der Nationaale eigeliefde, heeft, zyn alle andere ons vreemd. Door haare overeenkomst verveelende, zyn zy eene agtervolg 'iig van Tragedies, waarvan de karakters * 4 de-



viii VOORBERIGT.
dezelfde en de ontknoopingen gelyk zyn. Hoe, ik zal in de agttiende Eeuw de Historie van oud Rome , dat niet meer beftaat, en daar ik niets mede te maken heb, met belang lezen; ik zal nieuwsgierig zyn om in het eene land de onweders der yryheid, in het andere de ketenen der dwinglandy, te befchouwen, en ik zal ongevoelig blyven voor de Historie der Weienfchappen, voor de agtervolging der werkingen en voortgangen van den menfchelyken geest, die het dierbaarfte gedeelte van myn wezen is ? Het is egter myne historie, dewyl het de historie van den Mensch is. Waar om hebben zy, die in de y erfchillende Eeuwen geboren zyn, om boven anderen uit te munten , niet dezelfde denkbeelden gehad ? waarom hebben zy dezelfde waarheden niet gevonden ? Wy zyn thans grooter door onze kundigheden, dan verfcheiden vermaarde Mannen voormaals geweest zyn door hun verft and. Het is onze Eeuw, door hemzelvcn verlicht, die ons boven hem geplaatst heeft. Hoe! zullen wy dit voordeel genieten zonder te willen weten , langs welke trappen de zelfftandigheid, die in ons denkt, tot deze hoogte van kennis is geftegen! Men volgt met vermaak mont e s q u i e u, terwyl hy de oorzaaken van
de



VOORBERIGT. ix
de grootheid der Romeinen ontzwagtelt, en men zal niet nieuwsgierig zyn te vernemen, door welke ontzwagteling van vermogens de menfchelyke geest tot deze hoogte zy geflegen, daar wy door het geval onzer geboorte in deelen !
„ Maar zo de Mensch Jlegts verlangt 5? de fchatten, die voor hem liggen opge55 flapeld, te tellen, om uit zyne rykdom-
men op te maaken wat hy zelf waard 5? zy, wat verfchilt het hem dan of die ;, rykdommen van zulk of zulk een Volk „ herkomflig zyn ? En wat behoeft men, 5, 07/7 zyn voordeel met de kundigheden zy-
ner Eeuw te doen , te weten, dat de
Chineefen en de Indiaanen voorgegaan „ zyn door een Volk meer verlicht dan ,, zy?" Hoe! Men zal de kennis der Staats-omwentelingen voor eene zaak van belang rekenen , en de Historie van den voortgang der nuttigfte kundigheden zal onverfchillig zyn? Men zal niet in gebreke blyven de opvolging der verdelgde Ryken, de bedryven van byna vergeten Vorflen, den geest der jonge lieden in te prenten , en het zal niet nuttig zyn hen het fpoor onzer Wetenfchappen in Afia, voor dat zy in Egypte, in Griekenland , en door het zelve naar Europa kwamen, te
doen



x VOORBERIGT.
doen volgen ! Het zal niet der moeite waardig zyn te onderzoeken, of de bekende Volkeren de eerfle zyn geweest, die op kundigheden konden boogen? En de omwenteling, waardoor het menfchelyk geflagt, nadat het door de Wysgeerte. en de IVjtenfchappen was verlicht geweest, weder in de eerfle barbaarschheid geflort is, zal geene aandagt verdienen/ De voortgang van den menfchelyken geest, door de oefening zyner vermogens ontwikkeld ■> vervolgens gefluit, verdoofd, in de eerfle onweetenheid geflort, en door nieuwe poogingen als herboren; die historie van den Mensch is het, die elk, wien deze eernaam toekomt, elk, die met regt in de klasfe der menfchen geplaatst mag worden, moet bekooren.
Deze bedenkingen fchynen my te verzekeren, dat dit Boek een gunfliger onthaal zal ontmoeten, dan ik my in den eer ft en opfag verbeeldde. —— Zie hier deszelfs onderwerp en bedoeling uit de Voorrede van den Heer bailly zeiven woordelyk overgenomen. .
„ Ik heb, zegthy, in myne Historie der „ oude Starrekunde, in den jaare 1776 „ uitgegeven , melding gemaakt van een „ Volk, dat, fchoon thans verdelgd en ver-
•>•> S-~



VOORBERIGT. xi
11 geien, vóór de oudfke bekende Volkeren 11 beft aan en dezelve befchaafd heeft; ik >■> heb gezegd, dat het licht der 'Wetenw fchappen en Wysgeerte uit het Noorj> den van Afia fcheen afgedaald te zyn, 11 of ten minften onder de paralel van 50 5> graaden gefchitterd te hebben, vóór dat 53 het zig naar Indie en Chaldea hadt uit5? geftrekt. Ik had geene bedoeling won•>•> derfprenken voor te dragen, maar een„ voudiglyk te zeggen, wat de fatlamy ■>■> aanwezen. Die nieuwe denkbeelden , ;> op de grootfte waarfchynlykheden gej> vestigd, vonden goedkeurers en beris„ pers. Ik heb geoordeeld my te kunnen „ ontjlaan van aan de laatften te antwoor„ den; maar, dewyl deze denkbeelden, in „ myne Historie der oude Starrekunde „ voorgedragen , flegts een byvoegzel en „ geen hoofdonderwerp waren, heb ik my ,, verbeeld dezelve afzonderlyk , en met „ alle de nauwkeurigheid, welke ik denk „ dat zy verdienen, te moeten voor ft ellen, „ en wel op zulk eene wyze, dat ik de
waarfchynlykheden enblyken, die voor „ dezelve pleiten , opgevende, hier door
van zelve de zwaarigheden opruimde, „ en de tegenwerpingen beantwoordde , „ zonder dezelve te noemen. Dewyl de
3, Heer



m VOORBERIGT.
sj Heer de * * * eenige zwaarigheden „ heeft voor gefield, heb ik de yryheid ge„ nomen deze ophelderingen aan Hem te „ rigten, en het my eene eer gemaakt de zaak voor hem te bepleiten. Het is „ ft reelende ,zig met een groot Man teon„ der houden; het is natuur lyk zyne denk„ beelden aan zyn oordeel te onderwerpen. „ De Brieven, welken hy my daar over „ gefchreven heeft, zyn aan 't hoofd van „ dit Werk geplaatst, om zyne twyffe„ lingen open te leggen , en den Lezer, „ door het belang van den ftyl, meer be„ lang in de zaak te doen nemen."
LYST



/
L Y S T
DER
BRIEVEN.
Eerste Brief van den Heer * * *. bl. 1—5 Tweede Brief van den Heer * * *. 5—8 Derde Brief van den Heer * * *. 8—13 Eerste Brief van den Heer bailly, aan den Heer * * *.
Opgave van de denkbeelden , die in deze Brieven ontwikkeld zullen worden. Onderzoek van de Vraage, of de Oude Volkeren in *t gemeen, en de Chineefen in ,t byzonder, uitvinders in de Wetenfchappen zyn geweest? . . 13—34
Tweede Brief aan den Heer * * *.
Over de Perfiaanen, de Chaldeewen, en de Indiaanen. . . 34—74
Derde Brief aan den Heer * * *
De Overeenkomften tusfehen de Chineefen, de Chaldeen , de Indiaanen, en de Oude Volkeren , in de Overleveringen, de Gebruiken, de Wysgeerte, enden Godsdienst.
74—107
Vierde Brief aan den Heer * * *.
Overeenkomften der Oude Volkeren in de Wetenfchappen, en in de Inftellingen, die daar toe betreklyk zyn. . "Ï07—124
Vyf-



xiv LYST der BRIEVEN.
Vyfdu Brief aan den Heer * * *
De gemelde overeenkomften zyn niet het uitwerkzel van mededeeling, of onderlinge gemeenfehap. . . 124—146 Zesde Brief aan den Heer * * *.
Deze overeenkomften zyn niet wezenlyk viet de Natuur verknogt; zy zyn de uit•werkzels van eene zelfheid van oorfprong van alle de oude Volkeren, en de overblyfzels der gebruiken van een ouder Volk.
146—161 Zevende Brief aan den Heer * * *.
Dit oud Volk heeft de Wetenfchappen in een hoogen trap van volmaaktheid bezeten, en heeft eene verhevene en gegronde Wysgeerte gehad. . 161—177
Agïste Brief aan den Heer * * *.
Dat oude Volk fchynt in Afia gewoond te hebben, op omtrent 49 graaden breedte. Het licht der Wetenfchappen, en de bevolking, fchynt zig op de Aarde van het Noorden naar het Zuiden verfpreid te hebben. . . . 177—212 Negende Brief aan den Heer * * *.
Over het middelpuntig Vuur; of de eigegene en iètyendïge warmte van den Aardbol. . ■ • 212—240 Tiende Brief aan den Heer * * *.
Over de verkonding der Aarde, of de vermindering van de eigen warmte van den Aardbol. . . 240—271
BRIE-



BRIEVEN
OVER
DEN OORSPRONG DER
WEETENSCHAPPEN,
EN DE HERKOMST DER VOLKEREN VAN
A S I A.
EERSTE BRIEF
van den Heer * * ^ aan den Her
EAILL Y.
IS Dec. 1775»
Ik moet ü wel hartelyk bedanken, myn Heer; want op den eigen dag een dik boek over Geneeskundige onderwerpen, en uw Werk (a),ontvangende, heb ik het eerfte, fchoon ik ziek was, niet geopend, en het ander reeds byna doorgelezen ; en ik ben beter geworden.
Gy
O) L'Histoire de VAstronomie Ancienne. £ Parit ihiz les frsres de Bure, quai des Augustins, A



, I. BRIEF
Gy zoudt aan uw Werk den tytel van Hlstorie van den Hemel hebben kunnen geven; met meer regt gewisfelyk, dan de Abt pluche, die, naar myne gedagten, niet dan een flegte Roman gemaakt heeft. Zyne gisfingen zyn niet beter gegrond, dan die van dien ouden zotskap, die beweerde, dat de twaalf tekenen van den Zodiak blykbaar dooide Joodfche Patriarchen waren uitgevonden ; dat Rebecca het teken was van de maagd, vóór dat zy Ifaac getrouwd hadt; dat de ram dat was van Abraham op den berg Moria offerende; dat de tweelingen Jacob en Efau waren, enz.
Ik zie in uw boek, myn Heer, eene diepe kennis van alle wel bevestigde en tocgeitaane gebeurtenisfen , en van alle waarfchynlyke gebeurtenisfen? Zo dra ik het zal uitgelezen hebben, zal 'er geene dringender bezigheid of fterker begeerte by my zyn , dan om het te herlezen; myne oogen van tweeen- tagtig jaar zullen my dit vermaak vergunnen. Ik ben het reeds volkomen met u eens wegens het geen gy zegt, dat het niet mogclyk is, dat verfchillende volkeren overeengekomen zyn, in dezelfde wyzen van doen en denken, dezelfde kundigheden, dezelfde fabels en dezelfde bygclovighcden, gehad hebben, byaldien dit alles niet gehaald is, by eene eerfte en oorfpronkelykc natie, die het overig gedeelte der wereld onderwezen, en op den dwaalweg geholpen heeft. Het is reeds fints langen tyd, dat ik die oude Dynastie, die heerfchende ftamme derBracmans, als die eerfte en oorfpronkt lykc natie



van den HEER * * *■• 3
befchouwd heb. Gy kent de boeken van den Heer hol wel en den Heer now; gy haalt inzonderheid dien goeden man holw-bl aan.
Gy moet ze^r verwonderd geweest zyn , myn Héér, over de overgebleven brokken van den ouden Shastabad , voor omtrent 5,000 jaaren gcfchrcvcn. Het is het cenigst overblyfzel van ecnigen ouderdom, dat op de aarde voorhanden is. Daar is niets minder dan eene Engelfche hardnekkigheid noodig geweest om het te zoeken, en om het te verdaan. Ik wantrouwde dien Gouverneur van Calcuta, van den letterlyken zin wat geholpen te hebben. Ik heb 'er den Gouverneur van dc Engelfche Compagnie, die my voor ecnigen tyd kwam bezoeken', en die een der kundigfte mannen van Europa is, naar gevraagd; hy heeft my geantwoord, dat de Heer hol wel de waarheid en dc eenvoudigheid zelve was. Hy kónde zig niet genoeg over hem verwonderen, van den moed en het geduld gehad te hebben, om de oude heilige taal der Bracmanen, die thans niet dan by een klein getal der Brames van Bénarès bekend is , te leeren.
Met één woord, myn Heer, ik ben overtuigd, dat wy 'alles van de oevers van de Ganges ontvangen hebben , Astronomie-, Astrologie, Zielsverhuizing, enz.
Ik kan u niet genoeg bedanken, voor de goedheid, waarmede gy my vereerd hebt. Verwaardig my, myn Heer, dat ik u de A 2 op-



4 L BRIEF
opregtfte en de eerbiedigde hoogachting mag aanbieden van
den ouden zieken * * *.
NB. Me« <fe antwoorden op de twee eerfte Brieven van den Heer # * * agterwege gelaten , omdat de zaaken, die daarin vervat worden, in de volgende Brieven wederkomen.
TWEE-



VAN DEN HEER % * %, s
TWEEDE BRIEF.
Van den Heer % % s.
'19 January 1775.
Ik durf u ftceds, myn Heer, uwe gunst voor de Bracmanen verzoeken: die Gangariden, die in zulk een gunftig klimaat woonden, en aan welken de Natuur alle de aangenaamheden des levens zo mildelyk befchonk, moesten, dunkt my, meer tyds hebben, om dc Starren te befchouwen, dan de Kalcas cn de Usbeks Tartaaren hadden. De andere Portugcefchc, Spaanfche, Hollandfche, cn zelfs Franfche Tartaaren, die de kusten van Malabar en van Coromandel hebben komen verwoesten, hebben dc weetenfehappen in die landen kunnen verdelgen, gelyk de Turken dezelve in Griekenland verdelgd hebben. Onze Oostindiiche Compagnicn zyn gcene Akademien van weetenfehappen geweest
Ik kan gcmaklyk gelooven, dat onze Soldaaten naar de Indien gezonden, en onze Commifen, nog wreeder en grooter guiten dan dc Soldaafen, de Studiën dier Schooien, welken zoroaster en pythagoras gingen raadpleegen, in de war gebragt hebben; maar wy hebben evenwel Bénares nog niet verbrand; de Spanjaarden hebben 'er de Inquisitie nog niet ingevoerd gelyk te Goa, en A 3 men



6 II. BRIEF
men verzeekeit my, dat 'er in die Stad, diemisfchien de oudftc van dc wereld is, nog wezcnlykc Geleerden zyn.
De Tartaaren kwamen meer dan eens dit fehoonc land t'ondcrbrengen, maar zy eerbiedigden Bénares, cn daar is nog een groot nabuurig land, waarin , het geen men dc gouden eeuw noemt, fteeds in wezen blyft.
Daar zyn uit Europisch en Afiatisch Scythie nooit andere weezens tot ons overgekomen dan Tygers, die onze Lammeren verflonden hebben. Zommigen dier Tygers zyn inderdaad een weinig Starrekundigen geweest , toen zy daar tyd toe hadden , na het gëheele Noorden van Indië verwoest te hebben. Maar is het tc denken, dat die Tygers, terftond met Graadboogen en Astrolabiums, uit hunne holen , tc voorfchyn zyn gekomen? Niets is verftandiger cn waar-, fchynlyker, myn Heer, dan het geen gy zegt wegens de eerfte waarnemingen, die niet hebben kunnen gefchicden, dan in landen, waar de langde dag van zestien, cn de kortfte van agt uuren is; maar het komt my voor, dat de noordelyke Indiaanen, die in Cachemire, onder den 36^ graad woonden, deze ontdekking wel konden doen.
Eindelyk, het geen my voor dc Bracmanen doet overhellen, is die menigte gunfcige getuigenisfen, welken de oudheid ons ten hunnen voordecle verfchaft; namclyk, die verbazende reizen , van dc einden van Europa ondernomen, om by hen wysheid te gaan opdoen. Heeft men ooit ecnig
Grieksch



VAN DEN H EE R * * 7
Grieksch Philofoof de weetenfchap in 't land van gog en magog zien zoeken?
Het is waar, dat de tegenwoordige Braminen, die te Tanjaour leeven, niet dan naaapers zyn, die reizen uit gewoonte, cn welker Studiën wy vry wat in dc war gebragt hebben; maar bedenk ook, bid ik u myn Heer, dat 'er geene plato's meer te Athene, noch cicero's te Rome zyn.
Het geen ik met zeekerheid durf zeggen, is, dat gy boeken aanhaalt, die op verre na het uwe niet opwegen; dat ik u ten uiterften vcrpligt ben van het my gezonden, en zo veele onderrigting door het zelve bezorgd te hebben, cn dat ik u verfchooning verzoek wegens myne bedenkingen over een of twee punten in het zelve ; de twyffeling is nuttig om het geloof te verfterken.
Ik heb de eer van met erkentenis, en met de eerbiedigde hoogachting, tc zyn, enz.
De oude zieke man
A 4
DER-



t III. BRIEF
DERDE BRIEF
van den Heer * * • * aan den Heer
bailly.
2 February 177G.
Gy doet juist, myn Heer, zo als de Zendelingen, die de menfchen in het land, daar wy van fpreekcn, gaan bekccren; zodra een arme Indiaan de Schepping uit Niets toeftaat, leiden zy hem tot alle de verhevenfte waarheden, waarvan hy als bedwelmd wordt.
Niet voldaan met my waarheden, die zo lang verborgen geweest waren, te lee» ren, verlangt gy fteeds, dat ik aan uw oud verloren volk geloove. Ik erken u , dat ik zeer aan 't wankelen, cn byna bekeerd ben. Reeds van den beginne af, hadt uwe zeer verftandige en zeer aanncemelykc gisting, dat de Starrckunde hadt moeten geboren worden in die klimaaten, waarin de langfte dag van zestien, en de kortfte van agt uuren is, my fterk getroffen. Het was alleen myn zwak voor dc oude Bracmancn, voorde Leermeesters van pythagoras, dat my een weinig wcderhieldt. Ik had voor langen tyd b er nier gelezen; hy heeft noch uwe weetenfehap, noch uw oordcel, noch uwen ftyl; het fchecn my toe, dat hy over de oude Philofophic van Indie praatte, gelyk een Indiaan over dc onze
praa



VA N DEN HEER * # *. 9
praatcn zoude, zo hy allecnlyk met onze Europifche Dotïores hadt omgegaan , in plaats van onderregting by u te gaan zoeken. Bernier deedt een reisje naar Bénares\ goed; maar hadt hy omgang gehad met het klein getal Brames, die de taal van den Shastah verftaan? Twee beftierders van het Engelsen Comptoir van Calcuta, niet verre van Bênarès, verzeekerden my, voor ecnige jaaren, dat de egte geleerde Brames zig byna nooit aan Vreemdelingen uitlaten. . .
Ondertusfchcn, myn Heer, kwam hetmy zeer wondcrlyk voor, dat een volk, 't welk zeekerlyk de wiskundige weetenfehappen , zedert vyf duizend jaar beoeffend hadt, in dien ftaat van domheid gevallen waren, welken bernier en andere Reisbefchryvers het zelve te last leggen. Hoe heeft men in dezelfde Stad de Landmeetkunde en de Starrekunde kunnen uitvinden cn verbeteren, en tevens gcloovcn, dat de Maan vyftig duizend mylen agter de Zon is? Die ftrydighcid fchokte my, maar het geval van gaeilei, en het gedrag van zyne regters, fchokten my nog meer, cn ik dagt, gelyk Arlcquin, tutto ü mondo e fato comc la nostra famigtid. Vervolgens verbeeldde ik my, dat een Volk, voormaals zeer kundig, zeer werkzaam en vernuftig, zeer eerbiedwaardig , konde geweest zyn, en thans in veeIe opzigten zeer onkundig, cn misfehien vry verachtlyk zyn, fchoon het meer Schooien hadt dan voormaals. Zo gy thans, myn Heer, een roeifebip met vyf roeibanken, A 5 een



*o III. B R I .E F
een Quinqueremis der Ouden, by 't heilige Collegic gingt beftellen, ik twyffel of men u dienen zoude ?
Ik moet u myne geheele belydenis doen. Ik herinnerde my, dat voormaals onze natien van de gematigde lugtftreek zig niet verbeelden konden, dat de aarde verder bewoond ware dan tot den vyftigften graad noorder breedte, en ik deed wederom de eer aan myne Bracmanen, van vermoed te hebben, dat de langfte zomerfche dag het dubbeld ware van dc kortftc winterfche dag; ik vergaf het aan de Grieken van die Cimmerifche duisternisfen, juist by den vyftigften graad geplaatst te hebben.
Eindelyk, myn Heer, verfchoon my voor al, zo de zwakheid myner vermogens my niet hadt toegelaaten te geloovcn, dat de Starrekunde hadt kunnen geboren worden, by de Usbeks en de Kalcas Tartaaren. Ik bewoon zedert meer dan tagtig jaaren een klimaat, met akelige fneeuw en ryp bedekt, gelyk' het hunne; geduurende ten minften zes maanden in 't jaar, leverenonze zomers ons zelden fchoonc dagen, en nooit fchoone nagtcn. Ik heb langen tyd den zeer beminlyken Tartaar, door de Keizerin van Rusland gezonden, by my gehad ; hy heeft my gezegd , dat het Caucafisch gebergte niet aangenaamer was dan' de berg Jura, en ik heb my verbeeld, dat men niet zeer in bekooring zou komen, om onder zulk cencn droevigen hemel de Starrea by aanhoudenheid gade te flaan, in-
zon-



VAN DEN HEER m% *. ÏI
zonderheid als men gebrek hadt aan allen noodigen onderftand. De Abt chappe d'auterociie heeft den voorbygang van Venus voorby de Zon, te Tobolsk, op 58 graaden waargenomen, in het koudfte en meest bewolkte cn nevel achtigftc land; maar hy was voorzien van alle de wectenfehap van Europa, van de beste werktuigen, en van de fterkfte gezondheid, cn evenwel ftierf hy kort na zulke vermoeijenisfen.
Ik was dcrhalvcn altyd van begrip, dat het land van fchoone nagten het ecnigftc was, waar dc Starrekunde hadt kunnen geboren worden. Het denkbeeld, dat onze arme aardbol voormaals warmer was geweest dan hy tegenwoordig is, en dat hy trapsgewyze bekoeld is geworden, maakte weinig indruk op my. Ik heb nooit het middelpuntig vuur van den Heer de mairan gelezen, cn fints men niet meer aan den Tartarus gelooft, kwam het my niet voor, dat men groot geloof behoefde te geevcn, aan een vuur, dat in het harte deiaarde werkt, en alle lecvende fchepzelen en vlociftoffen doet beftaan.
De Phenix fcheen my niet toe, door dc bewooners van het Caucafisch gebergte uitgevonden; maar cindclyk, myn Heer! alles wat gy aandringt, vertoont zig aan my als de vVugt van zulk eene uitgeftrekte geleerdheid, als zo wél overdagt, en op zulke grootc waarfchynlykheden fteunendc , éat ik myne twyffelingcn aan uw helder fchittcrend licht van kennis gerecdclyk opoffer.
(Jw boek is niet flegts een mecsterftuk
van



i2 m. BRIEF van den HEER
van weetenfchap en vernuft, maar inderdaad een der waarfchynlykfte Systemata. Het zal u eene oneindige eer doen; ik bedank u nogmaals voor de goedheid, welke gy gehad hebt, van 'er my mede te begunftigen.
Ik vraag u verfchooning wegens myne kleine zwaarigheden; gy verdryft dezelve uit myn geest, en gy laat daarin niets over dan de tedere achting en eerbiedige erkentenis, waarmede ik de eer heb te zyn, enz.
EER-



ï. BRIEF van den heer BAILLY. I3
EERSTE BRIEF
van den Heer bailly aan den Heer * » -*•
opgave van de denkbeelden,die in deze brieven ontwikkld zullen worden. Onderzoek van de
vraage, of de oude volkeren in het algemeen, en de chineesen in 't byzonder, uitvinders in de weetenschappen zyn geweest.
10 Aug. 1776.
myn heer1.
Het is wel mogelyk, dat ik iets hebbe van den yver der Zendelingen, en zelfs van hunne volftandigheid; ik verlang fteeds dat gy aan myn oud verloren volk gelooft. Ik heb evenwel daarom geene mindere achting voor de Bracmanen, welken gy onder uwe befchcrming neemt. Zy zouden niet weinig in hun fchik zyn, en 'er misfchien hovaardig op worden, zo zy wisten dat zy zulk eenen verdediger hadden; meer verlicht dan zy konden zyn, hebt gy thans den roem, welken zy in de oudheid hadden. Men gaat tegenwoordig naar F , gelyk men voortyds naar Bénar ès ging; maar pythagoras zelf zou by u nuttige lesfen hébben kunnen haaien;
want



14 I. BRIE F
want de tacitus, dc euripides, dc homerus onzer Eeuw, bevat in zig aileen meer wyshcid dan die oude Akadcmie.
Ik weet de oudheid der Indiaanen; ik twyffel niet aan de kundigheden die zy gehad hebben. Het was door hen, dat ons Europa is verlicht geworden; de Philofophie der Grieken was niet dun dc Philofophie der Brames. Van daar die menigte van gunftige getuigenis/en, welke de oudheid . ons ten hunnen voordeele verfchaft. Maar waren die kundigheden in dc Indiaanen geboren? Hebben dezelve insgelyks haaren oorfprong in China, en in Chaldea, kunnen krygen? Zie daar een groot vraagftuk, 't welk my niet onmogelyk voorkomt op tc losfen.
Wy zullen het ééns zyn, zo wy de tydperken ondcrfchcidcn. Ik klim boogcr op dan waar gy u bepaalt; gy doet my'de eer van te zeggen, dat gy zeer aan 't wankelen en byna bekeerd zyt; die bckecring zou my oneindig itreclen, zo ik daar aan dorst gelooven, maar ik zie nog twyffelingen, zelfs in uwen laatften brief. Ik maak al tc veel werk van uw gevoelen, ik ben al tc bcgcerig om dc waarheid tc weten, dan dat ik" niet met vermaak een omftandig onderzoek ondernemen zoude, waarin ik door uwe nieuwe tegenwerpingen zal verlicht worden , of 't welk u door myne antwoorden overtuigen zal. Byaldien ik dc belangen deiwaarheid niet ter harte nam, zou ik my wel wachten van met myn meester in 't fhydperk te treden; maar dc zaak moet
ori-



VAN DEN HEER BAILLY. Ij
onder dit oogpunt niet befchouwd worden; daar is hier"geen lettcrflryd, zelfs geen gefchil; het is allecnlyk eene zamenfpiaak in de oude Akadcmie, waar in plato voorzit, en waarin dc leerling van den Philofoof twyflelingcn voorflelt, om lesfen te ontvangen.
Wy zyn het ééns, myn Heer, wegens de Starrekundigc waarneemingen; zy zyn nauwkeurig. Ik heb dezelve tragten zaam te voegen, cn onder het gefchiktftc oogpunt tc brengen, om den weg en de voortgangen van den menfehclyken geest te tooncn. Wy vcrfchillcn niet dan wegens eenige denkbeelden, aan het hoofd van myn Werk over dc Historie der oude Starrekunde geplaatst; zy zyn het gevolg van mynen arbeid, het uitwcrkzel myner nafpooringen; maar men kan hen als dc bafis van het gebouw befchouwen. Zy bchooreh tot die oude, cn, om zo tc fprceken, eerfte cn oorfpronkelykc, tyden, die in hunne duisterheid de uitvinding der dingen bevatten. Wy zullen, zo gy 't goedvindt, onderfcheiden tusfehen 't geen ik als waarheden heb ter rieêr gefield, cn 't geen ik flegts als gisüngen heb opgegeven.
Ik heb gezegd, dat men den ftaat der Starrekunde in China, in Indie, in Chaldea, met opmerking befchouwende, daar eer de overblyfzels dan de eerfte beginzels eener weeterfchap vindt. Als gy een boerenhuis zaagt, myn Heer, opgehaald van keifteenen, die vermengd waren met brokken van marmeren kolommen , en van eene
fchoo-



i6 I. BRIEF
fchoonc bouworde, zoudt gy dan niet befluiten dat het overblyfzels waren van een paleis, door ecnen bouwmeester, bekwaamer en ouder dan de bewooners van dit huis, geftigt? De volkeren van Afia, erfgenaamen van een vorig volk, dat wectcnfchappen, of ten minden eene gevorderde Starrekunde hadt, zyn bewaarders en gcenc uitvinders geweest. Dit is het, wat ik geloof waar te zyn, zelfs ten opzigte der Indiaanen, cn 't geen ik zal tragten u oraftandiger te toonen. Ik heb'er bygevoegd, dat zekere Astronomifchc faéla tot eene vry hooge noordelyke breedte in Afia behoorden. En dit is insgelyks waar. Dewyl deze faéla zeer oud zyn, heb ik gedagt, dat zy het vaderland van het eerst en oorfpronkclyk volk konden te kennén geven. Ik heb gegist, dat dc wetenfchappen, in die noorderbreedte geboren, naaide Evcnnagtslyn waren afgezakt, om de Indiaanen cn dc Chineefen te verlichten, en dat de kundigheden, derhalvcn , tegen het gemecne gevoelen aan, van het noorden naar het zuiden gekomen waren. Ik heb dit bcfluit niet opgegeven als eene bewezen waarheid, maar als een zeer waarfchynlyk gevoelen. Ik heb geëindigd met eene foort van Philofophifche Roman. Dc meeste oude fabelen, natuurkundig befchouwd, fchynen aan het noorden der aarde te behooren; men zoude zeggen , dat derzelvcr zaamgevoegde verklaaringen dc opvolgende woonplaatzen van 't menfchelyk gellagt aanduiden, en affchilderen, hoe hetzelve
al-



VAN DEN HEER BAILLY. ij
allengs van dc Poolen naar den ./Equator is getrokken, om meer warmte en gelykcr dagen te zoeken. Schoon deze Schildcry my is voorgekomen zonderling en opmerkclyk genoeg tc zyn, om vertoond te worden; heb ik daar evenwel geen Systema van willen maaken.
Zie daar, myn Heer, wat ik heb voorgedragen, en wat onderzogt moet worden. Laat ons voor eerst acht geven op de oude Volkeren van Afia, op dc Chineefen, de Chaldeeuwen, de Indiaanen, cn laat ons zien of zy uitvinders hebben kunnen zyn? De geest van uitvinding behoort niet tot alle eeuwen; ik erken het; maar, indien eenige Volkeren, na reeds een lang bertaan gehad te hebben, van dien geest ten eenemaal beroofd blyven, is dit ongetwyffeld een uitwerkzel van den invloed van het klimaat, en een gevolg van het nationaal Karakter. Daar zyn ecnige eigenfehappen van zommige dingen, eenige verfchynzelen, ontdekt, zonder bedoeling om dezelve te ontdekken; maar het gebeurt zelden, dat het geval de natuur dus verrasfe; doorgaands vertoont zy zig niet dan aan hen, die haar opfpooren; daar is gcene uitvinding zonder onderzoek , geen Genie zonder werkzaamheid. De vinding hangt wezenlyk af van eene zekere ongerustheid van geest, die den mensch onophoudelyk trekt uit de rust, waar toe hy onophoudelyk poogt weer te keeren; zy geeft hem de kragt om de hindcrpaalen te overwinnen ; zy voert hem door 't ruim der geheele Wereld, en brengt ■B hem



i8 I. BRIEF
hem in alle de Ryken der Natuur. Terwyl eene Natie verward is in Oorlog en partyfchappen , of verlaagd door verdrukking en flaverny, zal deze ongerustheid, waar aan dan een ander voedzcl wordt aangeboden , zig op voorwerpen, die bchaagelyker voor de ftaatzugt of het belang zyn, vestigen, of zig door de lusteloozc kwyning der flaverny verzwakken , cn zal dus door die gchecle verdooving der Ziel , die zo noodlottig is voor alle haarc werkzaamheid, allengs gehcellyk vernietigd kunnen worden. By eene vreedzaame en gelukkige Natie, zal zy noodzaaklyk den voortgang der Konften en Weetenfchappen bevorderen, en zy zal zig door de uitwerkzelen openbaaren ; indien 'er dan een Volk is, dat meer by gebruik cn door gewoonte , dan uit ftnaak, waarneemt, dat in de verfchynzelen der natuur meer zoekt te zien, het geen het daar 'm gezien heeft, dan het geen het daar op nieuws in zien kan; indien het zelve, fteeds vergenoegd met het geen het bezit, zig niet toelaat om zig te verryken , om nieuwe waarneemingen te verzamelen, nieuwe kundigheden op te doen, waar toe zal aan zulk een Volk de Genie, of het Vermogen, om die waarnemingen te vergclyken, die kundigheden faam te voegen , kunnen dienen ? Wat zal daarenboven dat vermogen in werking brengen , zo de onvcrfchillighcid , dc werkeloosheid, den grondflag van dcszelfs Karakter uitmaakt ? Zo het geboeid is aan den eerbied voor het gebruik, zo nieuwe denkbeelden geene waarde hebben , geen
roem



van den heer BAILLY. ic)
roem geven, dan omdat zy met de oude overeenftemmen ? Zulk een Volk, ziet gy myn Heer , is zonder beweging , en heeft geene dryfveer tot werkzaamheid : mag ik dan niet met régt befluiten, dat de Natuur het zelve de Genie geweigerd heeft, of dat de wettenen gebruiken, waaronder het leeft, dezelve verdoofd hebben ? De kragten des lighaams werden vernietigd door de werkeloosheid , door de involgingcn der weelde, door gemak en kiesheid; daar is eveneens eene foort van gemak , Van logheid , waar in de Ziel, om zo te fpreken , verloren gaat: haare vermogens verliezen zig in de rust; zodra men niet dan de gedagtén der Ouden wil toelaten , heeft de verbeelding geene vleugels, het vernuft geene veerkragt meer, en deze Hemelgaven maaken plaats voor eene kwyning, eene werkeloosheid, eene traagheid, die zig tegen alle vinding aankant. Dit ziet gy weder, myn Heer, is dc gefteldheid der Chineefen. Niemand kan hen beter kennen, dan zy die lang onder hen geleefd hebben. De Vader parenn i n was een kundig Man , hy hadt geest en doordringenheid van oordeel: men mag hem gelooven : „ Dat de Chineefen , zegt „ hy , van de oudlte tyden af geene vor„ deringen in de Starrekunde gemaakt heb„ ben, moet men daaraan toefchryven, om„ dat zy ten naasten by van het zelfde ka„ raktcr, cn van dc zelfde geestgeftcldhcid „ waren als die, welke thans leeven ; op„ pervlakkige, werkelooze lieden, vyanden s, van alle infpanning, die een tegenwoorB É „ dig



20
I. BRIEF
„ dig voordeel, een wczcnlyk belang, zo „ als zy het noemen, verkiezen boven de ,, ydele en dorre eer van iets nieuws aan „ den Hemel ontdekt te hebben." Dc St'arrekundigen , verpligt om rckcnfchap aan 't Hof te geven van 't geen zy ontdekken, vreezen de nieuwe verfchynzels zo veel, als men die in Europa verlangt. De Chineefen zyn overtuigd, dat alles eenpaarig moet zyn en blyven, in de Starren, zo wel als in hunne Familie en in hun Ryk; ydere nieuwigheid , die zig aan den Hemel vertoont , is een blyk van deszelfs verontwaardiging, 't zy tegen den Meester die beftiert, 't zy tegen de flegte Mandarins , die het Volk vertreden. Men kan hier uit oordecJen , welk onthaal deze Starrekundigen by den Meester cn by dc Hovelingen moeten aantreffen. Ik ben geneigd , voegt 'er de Vader parennin by, om hen, die nagt en dag op het Obfervatorium van pekin waaken, om waarnecmingen, zo als 't heet, te doen , te vergelyken by de buitenwagtcn onzer Legers , die niets minder verlangen dan den vyand te zien naderen, omdat 'er niets dan flagen voor hen tc winnen zyn O).
By aldien de Prefident van het Ceregtshof der Wiskundigen een ryk Man ware , zugt hadt voor de Weetcnfchappen , en, zig toeleggende om dezelve te volmaaken , de waarnemingen poogde te vermeerderen,
of
(a) Lettres Edifiant. Tom. XXIV. pag. 25.



VAN DEN HEER BAILLY. 21
cf de wyze van dezelve te doen verbeteren , zoude hy terftond een algcmeenen opHand tegen hem onder dc leden van het Gercgtshof verwekken ; allen zouden zy zig hardnekkig verzetten tegen eene nieuwe manier , waarin zy vreczen zouden fouten te begaan, die, gelyk altyd, met het intrekken der jaargelden geflraft zouden worden; ,, Is „ dit niet, zouden zy zeggen, zig zeiven „ moedwillig benadeelen, om anderen dienst „ te doen ? zig zeiven doodhongeren, om „ anderen te voeden (V)? " Oordeel, myn lieer, of zulk eene gcfteldheid voordeelig zy voor de Wetenfchappen ?» Zo men in Europa op dc eigen wyze gedagt hadt, zouden wy geen descartes, geen ga lilei, geen cassini, geen newton, gehad hebben. Ik denk wel, dat het dc gcmeene foort van Geleerden zyn, die op deze wyze fpreken ; maar zo 'er zeldzaame Mannen zyn, die zig onderfcheiden, moeten evenwel de fterke poogingen der natuur niet altyd eenige evenredigheid hebben met haare gewoone poogingen ? Is de hoogte der gedagten van een Man van geest en verftand niet altyd betrcklyk tot den tcgenwoordigen ftaat van de natie, daar hy toe behoort, en de gemecne verhevenheid der geesten onder dezelve ? Schoon hy een hoofd langer is dan dc menigte, zal hy egter , zo die menigte uit dwergen bcltaat, nog een klein mensch zyn.
Het
O) Littr. Edif. Tom. XXI. pag. 93B 3



& L B R I E F
Het is deze afkeer van alle nieuwigheden die verhinderd heeft , dat men zig op het Obfervatorium van Pekin niet bediende van Verrckykers, voor de voorwerpen die aan het bloote oog ontfnappen, cn van flingei% uurwerken, om den tyd nauwkeurig te bepaalen. Des Keizers Palcis is daar wél van voorzien, zy zyn door de bekwaamfte werklieden van Europa vervaardigd. De Chi^ neezen maaken dezelve zeer behendig en zeer nauwkeurig na ; het gebruik daar van zou derhalven ligtelyk algemeen kunnen wor-. den; maar die Verrckykers en Uurwerken bly ven in de kabinetten van het Palcis, zonder naaryvcr te verwekken , gelyk de Porceleinc Poppen , welke de Chineefen ons daar voor te rug zenden, op onze Schoorfteenen bly ven, zonder dat onze beroemde Beeldhouwers in bekooring komen, om dezelve na te maaken. De Keizer cang-hi heeft de Starrekundige Tafels laten hervormen , en een gedeelte dier fchoone Inftrumenten op het Obfervatorium doen brengen ; maar hy heeft evenwel zyne Wiskundigen niet belast daar gebruik van te maaken (a).
De Schepen van China zyn flegt gemaakt, en, fchoon de Chineefen hunne verwondering niet kunnen weigeren aan die , waarmede de Europeaanen tot hen komen, fchynen egter hunne Timmerlieden geheel verbaasd , wanneer men hen voorftelt dezelve na te volgen ; zy zeggen dat het maakzcl
hun-
(s) lettr. Edif. Tom. XXI. pag. 95<



VAN DEN HEER BAILLY. 2*
hunner Schepen, van de oudfte tyden af, in China in gebruik is geweest, en zo men aandringt , dat dit een kwaad gebruik is, antwoorden zy i dat het hun genoeg is hetzelve in het Ryk gevestigd te vinden (/>)• Laat ons hier by aanmerken, myn Heer, dat dit niet flegts het uitwerkzel is van dc nationaale vooringenomenheid , tegen alles wat van Vreemdelingen komt, de trotsheid van een magtig Volk, altyd aan zig zeiven overgelaten \ brengt daar ongetwyfeld ook veel aan toe, maar inzonderheid moet iiier ook mede in aanmerking genomen worden de eerbied , welken zy hebben voor het gebruik , te meer daar deze eerbied , eerst door eene lange gewoonte vcrlterkt, thans door der mcnlchcn natuurlykc luiheid zelve , cn vooral door dc logge onvcrfchilligheid der Chineefen, verdedigd wordt. De verfcheidenheid, die onder dit Volk geene behoefte is, brengt ook geene uitvinding onder hen voort ; de gewoonte maakt alle de dagen op eene droevige wyze gelyk; de Happen zyn bepaald, dc vermaaken centoonig: de Zon gaat niet op dan om dezelfde dingen tc zien; dc pligtpleeging , het ceremonieel is geregeld in een boek, dat reeds voor meer dan drieduizend jaaren gefchrcven is; want dc Wetten der Chineelche bcfchaafdheid zyn ouder dan die van de regtvaardigheid in Europa; maar die Wetten, die zelfs de kleinftc verrigtingen regelen, die het formulier der woorden voorfchry-
ven,
(h) ïbid. pag. 331.
B 4



»4 I. BRIEF
ven, en het getal der buigingen bepaalen, zyn misfchien eene der oorzaaken van de weinige vorderingen der kundigheden. De aandagt wordt alle oogenblikken met die uitwendige pligten bezig gehouden , en is daar toe nauwelyks toereikende ; zo veele plegtigheden laaten aan den fteeds gedwongen geest geene vryheid van werken over. Een gekluisterd Paard, dat op eene droevige wyze fteeds in een kring moet omlopen, heeft niet den neren en levendigen gang , noch de lugtige fprongen van een Paard , dat in vryheid leeft.
" By aldien , in het lang beftaan van de Chineefche Monarchie , eenig Starrekundige zig door een vonk van geest onderfcheiden hebbe, is die flikkering welhaast uitgebluscht. Na deszelfs dood zyn zyne uitvindingen verloren geraakt, of liever verwaarloosd geworden , en men heeft zyne verbeteringen verlaten. Cocheou - king, een vermaard Sterrekundige van de dertiende Eeuw, en die inderdaad eenige achting verdiende, hadt fraaije Inftrumenten laten maaken, hy hadt 'er misfchien zelf eenige uitgevonden ; men bewaart dezelve nog zorgvuldig; maar zy zyn in eene gefloten Zaal, daar niemand in komt, cn daartoe de Jefuiten, niettegenftaande den invloed, dien zy gehad hebben , nooit toegang hebben kunnen krygen (a). Gy zult in de Historie der hedendaagiche Starrekunde zien, myn Heer,
dat
(a) S o u c i E T, Recueil des Obferv. faites aux Iudts et a la Chinel Tom. 11. pag. 108. en 115.



VAN DEN HEER BAILLY. 25
dat de tyd en het geduld der Chineefen , allengskens eenige kleine Hapjes naar die Weetenfchap gedaan hebben; maar het zyn eenvoudige opmerkingen, welke eene flandvastige "waarneming hen noodzaaklyk onder het oog moest brengen. He^ was dus, dat zy de ongelykheid der beweging van de Zon en de Maan leerden kennen, dat zy den tyd en de duuring hunner omwentelingen volkomener ontdekten, dat zy de beweging opmerkten , waar mede de Starren langzaam langs den zonneweg voortgaan. Maar de meeste dier fchoone kundigheden gingen met dcrzelver liefhebberen verloren; het volgend geflagt verwaardigde zig niet daar voordeel mede te doen. De natuur is als eene flerkte, die van 't begin der Wereld af belegerd is geworden ; wy poogen haar in haare vcrlchanzingen te befpieden, en de onderzoekende geüagten, malkanderen opvolgende, zyn op de fchouders hunner voorgangcren geklommen , om verder te zien; dc Chineefen hebben dit niet gedaan , zy hebben geen gebruik gemaakt van dc voordeden, die dc laatfte ontdekkers hun aanboden; ik befluit daar uit, dat zy ten geencn tyde den waaren geest der Wetenfchappen gehad hebben, en, om het harde woord te gebruiken , dat zy van Genie ontbloot zyn geweest. Men vindt in hunne Schriften geene kennis van oorzaaken; men ziet daar in geen vasten tred, op wisfe beginzelen gegrond ; het zyn lieden , die in een onbekende plaats by den tast omlopen , volgens aanduidingen, die hun gegeven zyn ; zy hebben even weinig B 5 de



26
I. BRIEF
de Starrekunde uitgevonden, als dc Blinden de gezigtkunde gevonden hebben ; de Chineefen kennen fints veele Eeuwen het Tydperk van negentien jaar, ja zy kennen,"zo gy wilt, dat Tydperk , 't welk dc nieuwe Maanen, op dezelfde dagen van de Maan, weder doet invallen, dat Tydperk, algemeen door geheel Afia verfprcid, en 't welk metho n in Griekenland bragt, alwaar het door het gulden getal gekenmerkt wierdt; maar zy, om dit Tydperk te verbeteren, hebben andere, min nauwkeurige, Tydpcrken uitgedagt; zy fchatten het zelve derhalven niet naar zyne waarde, en het is een bewys, dat het wezcnlyk uitgevonden is in een tyd, toen de bewegingen der Zon cn Maan beter bekend waren. Het denkbeeld van deszelfs nauwkeurigheid is eerst verzwakt, vervolgens verloren. Toen dit Tydperk in China is overgebragt, was men niet in ftaat, om 'cr de waarde van te kennen , en men kan op deze cyclus van negentien jaar toepasfen , alles wat gezegd is van het Tydperk van zeshonderd ' jaar, fcdert byna vierduizend jaar, in vergetelheid geraakt, cn onbekend geworden.
Alles draagt getuigenis van eene verloren geraakte Starrekunde, maar inzonderheid ftrekken de poogingen, om dezelve weer te vinden, hier van ten bewyze; zy zyn overtuigd , dat hunne eerfte Keizers ,'fohi, hoang-ti en yao, eene volmaakte kennis van deze Wetenfchap hadden ; dat dc beginzels van dezelve in verfcheiden gedenkftukken, en byzonderlyk in de y-king,,
ver-



van den heer BAILLY. 'ZJ
verfpreid zyn. Foni was, volgens hun verhaal, de Vader dezer Starrekunde ; dus zoekt men ook de waare Starrekundigc be-, ginzels in die geheimzinnige lynen , Koua geheten, die het werk van dien Keizer zyn. Men zoekt dezelve insgelyks in de pypen van de Bambous, die de Muzyk-inftrumentcn waren van hoang-ti; de gctalen van den Hemel en de Aarde, door confucius en door zo veelc anderen faamgevoegd, zyn insgelyks van dezen tyd. Het is even belagchclyk de Starrekunde in een Muziek-inftrument, als het geheim van den Philofophifchen Steen in een vers van homerus te zoeken.
Maar hoe ongerymd het voorqprdeel der Chineefen zy, hoe buitenfpoorig dit moei* jelyk onderzoek met reden moge voorkomen , de inwendige overtuiging cgter, waarin zy zyn, dat de gedenktekenen van fohi eene oude Starrekunde bevatten, door dien Keizer vastgefteld , is niet flcgts een bewys , dat dezelve by hen beftaan heeft, maar ook , dat zy door fohi derwaards was overgebragt: men ziet in de Choit-kinp;, een oud cn heilig Bock in China, dat deze Starrekunde vry gevorderde kundigheden hadt. Fohi, zegt men , maakte Starrekundigc Tafels, hy gaf de figuur der Hemelfchc lighaamen op, en deelde dc kennis van dcrzelver beweging mede. Dc punten der Zonneftanden cn der dag- cn nagt-êvenaren wierden ontdekt (a): korten tyd daar-.
na^
(?) Hiiï. de L'Jstr, Anc. Liv. IV. §. 21.



28 I. BRIEF
na ontmoet men de uitvinding van de Spheer, de waare duuring van 't jaar van 3651? ij het Schrikkeljaar, gelyk ook de overeenbrenging der Maanftanden met de beweging der Zon. Ik heb grond van te denken dat alle deze kundigheden behooren tot den tyd van fohi; want anders zouden de Chineefen , die geene vorderingen meer maaken, zeer groote voortgangen hebben moeten doen in korten tyd, en inzonderheid in de eerfte beginzelen, waarin deze voortgangen langzaamcr en moeijelyker zyn. Maar ik dring hier niet aan dan op de kennis van de beweging der Zonne, door die der dag- en nagts-eveningen en Zonneftanden bewaarheid. Ik beroep my hier op dc Starrekundigen , dc Wysgeeren, cn inzonderheid op U, myn Heer, die den langzaamen en moeijelyken voortgang van den menfchelyken geest in uwe Historifche Schriften zo wél hebt aangetoond. Hoe veele Eeuwen heeft men zig niet met de ftudie van den Hemel moeten bezig houden, om de beweging der Zonne flegts te vermoeden ! Hoe veele Eeuwen vervolgens om de vier tusfehentyden, of dc twee veranderingen , van zynen loop te bepaalen! Laat ons derhalven befluitcn , myn Heer, gelyk ik reeds gedaan heb (a), dat deze uitvinding van de Spheer, deze kundigheden, dieniet dan door eene beredeneerde ftudie, zo wel als door lange waarnemingen, hebben kunnen verkregen worden, behooren tot eene
We-
(«) Ilist. de l'Astr. Am. Liv. I. 5. 11.



van den heer BAILLY. 29
Wetenfchap , die reeds gegrond, cn fints langen tyd beoeffend was. Het is niet het werk van een enkel Mensch , noch van eene enkele Eeuw; het is even weinig netwerk der Chineefen , die vóór fohi geleefd hebben ; zy waren ruw en onwetende , hy was de Man,- die hen befchaafde ; het zoude inderdaad zeer zonderling geweest zyn , dat hy van hen de Starrekunde hadt geleerd, daar hy hen wegens het gebruik der noodwendigfte dingen, en de gemaklyker vervulling hunner wezenlykfte behoeften, onderregtte. Men kan zig geen oogenblik met deze ongerymde onderftelling ophouden, en men ftapt gereedelyk voort tot dit regtmaatig en onvermydelyk befluit, dat de eerfte kennis van de Starrekundige Wetenfchappen niet t'huis hoorde in China («), en dat fohi 0), zelf een Vreemdeling , dezelve
derra) De Vader parennin heeft ook gevoeld, dat de eerile Stanekundige Wetenfchap naar China was overgebragt. Lettr. Edif. Tom. XXI. p. go.
Zie ook de Memorien over de Historiën en de Wetenfchappen der Chineefen, door de Zendelingen van i-EKiN, in 1776, uitgegeven. De Vader ko, een Misfionaris, in China geboren, zegt ftelüg, dat, ten tyde van yao, het Ryk niet uitgebreid, en de Natie niet talryk was, maar dat de Wetenfchappen van allerhande foort, en byzonderlyk de Starrekunde, al te groot voor een pas opkomend Volk, derwaards waren aangebragt. pag. 232. 237. 239.
(6) De Vader k o fchynt fohi naar de fabelagtige tyden te verzenden, en befchouwt yao als den waaren ftigter van het Ryk van China. Indien dit waar zy, behoeft men hier flegts den naam van yao ;'n plaats van dien vau fohi te ftellen, en alles wat
ik



30 I. B R I E F
derwaards overbragt. Dan Iaat alles zig natuurlyk cn zonder moeite verklaaren; die vroege kundigheden, zo zonderling in eene pas opkomende Burgerlykc Maatfchappy ; die werkeloosheid van geest onder de Chineefen , waardoor zy byna onbekwaam zyn voor beweging, ongefchikt voor eenige uitvinding; die bygelovige eerbied voor de geleerdheid, het vérftarid, en de gewaande uitvindingen van hunnen ftigter; dat Vaderiyk gezag, 't welk dc bafis van dc Chineefche Regeering uitmaakt, en dat flegts een vergroot denkbeeld uitmaakt van het huifelyk gezag van fohi. Nooit heeft eenig mensch een dieper indruk op der menfehen gevoelen gekregen, nooit eene duurzaamer heerfchappy daar over geoeffend. Die invloed houdt federt vierduizend zevenhonderd jaaren ftand; en, dewyl het Noorden geene Veroveraars meer fchynt te kunnen voortbrengen , zal dezelve mogclyk altyd bly ven ftand houden, zo wel als het Ryk, zo magtig door zyne grootte cn wysheid. In weerwil egter van die lange nagedagtenis, zou fohi 'wel niet dan een gewoon mensch kunnen zyn geweest ; de omftandigheden bepaalen den
gun-
ik gezegd heb is eveneens waar. Ik blyf cjjter by myn gevoelen, dat fohi de waare oorfprong van de kundigheden der Chineefen is, en dat hy hen onderregt heeft terwyl hy over hen regeerde, i. omdat de overleveringen het zeggen , 2. omdat de beroemde kou*, welks Verklaaring de grond is van de yk 1 n 0 , het eerfte der vyf Kanonike Boeken, nog voorhanden is, 3. omdat hy een grooten eerbied heeft nagelaten.



van den heer BAILLY. 31
gunftigcn uitflag meer dan de bekwaamheden of verdienftcn; men is geen Propheet in zyn geboorte-land; men verkrygt ligtclyk Altaaren in een vreemd Land. De minfte onzer Almanak-maakers, die aanzien verkrygt onder eene wilde Natie, zal haar voorkomen betrekkingen met den Hemel te hebben, en gevolgelyk zal het in zyne keus ftaan, of voor een God te gaan, of flegts niet voor eenen ingeblazenen gehouden te worden. 4r o h 1 hadt zeekcrlyk eene nette denkwyze cn vcclc kundigheden ; hy was opregt en deugdzaam van karakter, want hy wilde noch voor een God, noch voor een Gcinfpirecrden gehouden worden. De verwondering, dewelke zyne gedagtenis voor dc vergetelheid der Ecuwen heeft bewaard, was in haaren oorfprong ongctwyffeld fterk genoeg, om hem Goddclyke eer te bewyzen, zo hy dit gewild hadt. Ik verbeelde my dezen Man met zyn Gezin in China te zien aankomen, en zig nederflaan op 't Land, dat nog onbewoond genoeg was, om nieuwe woonplaatzcn voor geheele Gezinnen te vergunnen ; ik verbeelde my de verwondering dezer ruwe menfehen op 't gezigt van een befchaafd Gezin , op de befchouwing van de gemakken des gezelligen levens. Dcszclfs bedrevenheid in dc kunften en byzonderlyk in de Starrekunde, uit zyn befchaafd Vaderland mede gebragt, verlichten het Vaderland, dat hy nu gaat aannemen. De verwondering volgt het hoofd van dit Gezin; de menfehen verzamelen zig rondom hem, daar beginnen Steden op te ryzen;
" daar



32 T. BRIEF
daar formeert zig een Volk, daar wordt de grondfhg van een groot Ryk gelegd. De behoefte heeft de afhankelykheid gemaakt, de wysheid brengt dc gehoorzaamheid voort, ö! Myn Heer, terwyl de zwervende Menfehen zo dikwils vereenigd zyn door de flaverny , terwyl zo veele Ryken met oorlogen hebben aangevangen, is het verruklyk een Gebied te vinden, waar van liefde de oorfprong is.
Wanneer men wat byzonder acht geeft op de deugden der Chineefen, en byzonderlyk op dien geest van vrede, die in het Ryk heerscht, ziet men , dat die geest by deszelfs eerften opregter gezogt moet worden. Het is de invloed van zyne deugd, en het. uitwerkzcl van een onveranderlyken eerbied, die denzelven hebben voortgebra^t. Deze eerbied heeft zeer diepe wortels moeten fchieten by een Volk , 't welk uit 'er aart geduldig is , 't welk uit werkeloosheid de rust bemint; 't welk ongefchikt is voordie ongerustheid, die zig van de verandering eene behoefte maakt, en die het juk kan verdragen, mits dat het van tyd tot tyd veranderc. Deze ondcrwerpelykc Menfehen , door de hand van fohi gekneed, hebben den vorm behouden , waarin hy hen gefatzoencerd hadt. Vorst, en Onderdaanen blyven eveneens gebonden aan dien eerbied; worden daardoor eveneens geleid, eveneens door het gebruik beftierd. Het Ryk is met een Huisgezin begonnen, het is met der tyd grooter geworden, maar zonder iets van deszelfs geest, van deszelfs verband,



VA N DEN /HEER BAILLY. 33
band, van deszelfs onderwerping, te verliezen ; de Chineezen zyn nog de Kinderen van fohi, fteeds door den Keizer vertoond. Zo deze Schildery nauwkeurig cn getrouw is, kunnen wy daar uit bell uiten , dat ffe geest der Chineezen thans geen andere is, dan die van hunnen eerften Wetgever ; dat hunne Starrekunde nog geen andere is dan dc zyne; dat hy een Vreemdeling was, en dat de reeds gerypte kundigheden , welke met het Chineefche Ryk fchyncn uit tc botten , door hem derwaards zyn evergebragt, uit een Land , waarin zy fints langen tyd gevestigd en gemeenzaam waren. Ik hoop, myn Heer, dat myne denkbeelden met de uwe overeenkomen mogen; ik onderwerp dezelve geheellyk aan uw oordeel. Ik bemerk , dat gy my de Chineezen , en misfchien ook de Chaldeeuwen, van welken ik de eer zal hebben u in myn volgenden Brief te onderhouden, gemaklyk zult overgeven; maar ik heb alle myne kragten noodig, om van de Indiaanen waardigiyk te fpreken, en om hen hunne regte plaats in de historie van den menfehelyken geest aan te wyzen, zonder eenige vermindering toe te brengen aan den Adel van uwe Brames , ten hoogften eerwaardig door hunne oudheid, door de kundigheden, welke zy ons hebben overgebragt, en inzonderheid door den befchermer, wieh zy zo gelukkig gevonden hebben.
Jk ben met eerbied, enz.
C
TWEE-



34 II. BRIEF
TWEEDE BRIEF
aan den Heer ,s s %t
over de persiaanen, de chaldeeuwes,en de indiaanen.
Paris, 13 Aug. 1775.
Vergun my, myn Heer, dat ik u naar het uiterst gedeelte van Afia ovcrvoere; de bergen zullen ons geene hinderpaalcn op deze reis verftrekken; de zeeën ons niet fluiten, de vvoestyncn niet affchrikkcn; wy hebben geen leger noch legerfleep; wy behoeven geene vyanden te beftryden, noch levensmiddelen te beveiligen, noch wykplaats te verzeekeren; cn dewyl sesostris uit Egypte, zyn Vaderland, naar China is getrokken, alleenlyk vergezeld van ccn eskorte van drie of viermaal honderd duizend man , en dat klein reisje van drie of vier duizend mylen roemryk voleindigd heeft, zo kunnen wyPhilofophen het nog wel met wat minder omflag doen; wy zullen eenflags naar de grenzen van Afia wandelen, en wy zullen 'er des tc fpoediger zyn; ondertusfehen zal onze wandeling eene groote overeenkomst met den togt van sesostris hebben. Die veroveraar is niet dan in de verbeelding van de Heeren huet en de mairan naar China
op-



van den heer BATLLY. 35
opgetrokken, wy zullen in onze eigene verbeelding reizen.
Tusfchcn dc Kaspifche Zee cn de Perüaanfche golf, vinden wy eene Natie, die de Chineezen in oudheid wel kan opwegen; te weten dc Perlen, de aanbidders van het vuur en de zon. Die Godsdienst is het zegel der oudheid; de vrocgfte, en, in zekeren zin, de redelykfte, welken men aantreft onder Volkeren, die den waaren God, den Schepper van het vuur cn de zon, niet gekend hebben. Ik meen getoond te hebben, dat het Ryk der Perfcn, dat de ftigting van Perfepolis, tot het jaar drie duizend twee honderd negen jaar en vóór de geboorte van tesus Christus gebragt moet worden (a). Diemschid, die deze Stad bouwde, deedt 'er zyne intrede, cn vestigde daar zyn Ryk, op den dag als de zon in het geftarnte van den Ram overgaat. Die dag wierdt gekoren om het jaar te beginnen, en was het tydperk van eene jaartelling, die de kennis van het Zonnejaar van 365+ dag bevat. Wy vinden dan nog de Starrekunde weder by den aanvang van dit Ryk; dc Starrckundige byzonderheid, waar mede deze ftigting vergezeld ging, heeft my het bewys van deszelfs oudheid verfchaft. Het is de Hemel, die deAarde moet onderrigtcn ; Gy weet, myn Heer, dat men daar de beginzcls cn de volmaaking der Landbefchryving vindt; de Historie kan 'er insgelyks ondcrlland bekomen; die oude en duurzaame gedenkboeken bevatten
(a) Rist. de l'Ajiron. Anciemie, p. 354., C a



36 II. B R I E F
ten en bewaaren zekere gebeurtenisfen, dier het ydcl der overleveringen vervullen, en den draad der aardfche voorvallen famenknoopen. Dc Starrekundige waarnemingen cn bepaalingen, zyn ,tevens de egtfte en do oudfte gedenktekenen van het verblyf der menfehen op de wereld.
Het is niet een pas opkomend Volk, dat de ftigting van deszelfs eerfte Stad, door de waarneming van Starrekundige verfchynzelen , vereeuwigt. Ik bid u my te regt tc helpen, zo ik mis heb; maar ziet gy hier niet, zo wel als ik, eene volkplanting uit een al te bevolkt land uitgetrokken, of eene natie, die reeds kundig en befchaafd is, zig naar een gemaatigder en vrugtbaarer land begevende, en zig aldaar met haare kunftcn en kundigheden nederzettende? Daar is niet aan te twyfièlcn, of deze verhuizingen moeten menig vul diger zyn geweest, in een tyd, toen de aarde minder bevolkt was, cn de menfehen zig by géflagten over dezelve verdeelden. Toen konde een vereend nationaal lighaam, fterk in getal en magtig door de onderlinge verbintenis van deszelfs leden, die kleine horden zonder kragt of verbond ligtelyk verdry ven. Diemschid cn zyn Volk fchynen, derhalven , vreemdelingen geweest te zyn in Perfie, gelyk fohi als zodanig in China kwam.
Gaan wy naar Babylonie, daar bedekt de nagt des tyds de eerfte beginzels van dat Ryk; maar zodra de dag opgaat, vinden wy, twee duizend vyf honderd jaaren vóór onze tydrekening, het Ryk van
EVE-



van den heer BA.ILLY. 37
e,vecho"s, den eerften der Koningen, die Chaldecuwfche genaamd worden. Baby^onie was zonder kunften en zonder verdediging, het behoorde aan den eerften veroveraar. De Chaldceuwen verdreven de bezitters, en ik verklaar die gebeurtenis met te zeggen, dat de eerften het voordeel ' hadden van fterker lighaamen en meer kundigheden, de twee bronnen van raagt. Die kundigheden hebben zulk een vermogenden invloed gehad, dat de geheele Natie, dat het land zelf, hunnen naam verloren hebbe, om dien van een genootfehap van Priesters, die zig daar byzonderlyk in oeffenden, en die als de bewaarers der nationaale kennis waren, aan tc nemen. Men ziet dat het geen in deze omwenteling het meest trof, de nieuwe kennis was, waarmede de overwinnelingcn zig verrykten. Die indrukzels, die eeuwen lang bewaard bleven, mogtcn billyk onderfteld worden, zeer diep geweest tc zyn; men haat langen tyd de gedagtenis der veroveraaren; al exand er is nog een voorwerp van afgryzen voor de vreedzaame volkéren van zuidelyk Afia; en de laatcrc Tygers uit de wocstynen van Tartarye aangerukt, en zonder Graadboogen of Starrekundige waarnemingen voortfnellende , hebben onder dc Schaapen van het Zuiden het geheugen van vernieling nagelaaten, zonder een nieuw tydperk van kundigheid en befchaafdheid, of weldaadighcid, te maaken. De wectenfchappen, naar Babyion overgebragt, wierden daar langen tyd aangekweekt in een C 3 ge-



38 II. B R I E F
gcnootfchap van Philofophifchc Prieste*r, het welk, in deszelfs bedoeling en nuffigheid, vry gelyk was aan onze geleerde Maatfchappycn; deze mannen hebben hunnen waarnemingen ftandvastig voortgezet, tot dat alexander het Ryk omkeerde. Men mag derhalven over hunne oude kundigheden oordeelen, uit die, welke zy ten tyde van alex ander hadden. Dit befluit is billyk; want, fchoon de Natuur de groote mannen , de fcheppende geesten , niet aan alle eeuwen fchenkt, blyven egter de verkregene kundigheden duuren. Wy hebben niet altyd dominico cassi-
Nl's, BUFFON's, clair aul t's , d'aLEM-
]3ert"s, maar zo lang de Akadcmie der Wetenfchappen in ftand zal zyn , zal de fchat van kundigheden bewaard, cn dc gelegenheid tot onderwys , dezelfde blyven. Wy zien egter dat by de Chaldeeuwen dc wederkomst der Komceten eer een gevoelen dan een beginzcl was. Het is meer dan waarfchynlyk, dat zy deze Starren, welker fchielyke en onverwagte verfchyning haar voor Verhevelingcn doet aanzien, niet hadden waargenomen. Hipparchus en ptolomeus, die van de Chaldeeuwfche waarnemingen gebruik gemaakt hebben, zouden die der Komceten hebben aangehaald; ptolomeus fpreckt zelfs van deze Starren geheel biet in zyn groote Werk.
Hoe zal men verklaarcn, dat Starren, door haaren ftaart, en door haaren baard, geheel vcrfchillcnde van dc andere Starren, in dezelfde klasfe hebben gebragt kunnen
wor-



VAN DEN HEER BAILLY. 39
worden? Hoe heeft een verfchyning, altyd vryjfeort, en dikwils flegts van weinige dagen* die natuurlyker wyze geen ander denkbeeld verwekt dan van eene toevallige formatie en fpocdige verdelging, in weerwil van dit alles, iemand in het begrip doen vallen van eene bepaalde omwenteling en geregelde wederkomst ? Ik fpreek tot een man, die gemeenzaam is met de wetenfchappen, en die inzonderheid den geest der weetenfchappen, dat is den wysgeerigen geest, bezit. Ontdoet u, bid ik, myn Heer, voor een oogenblik van dat juist en vlug vernuft, 't welk de meest venvyderdc denkbeelden zo gemaklyk te famenbrengt; daal tot dc laagte der Chaldecrs neder, ftel u in hunne plaats, en zie of gy op de verfchynzelen der Staarten Baard-Starren ooit de beginzcls van hunne wederkomst zoudt kunnen vestigen? Daar is, dunkt my, eene oneindige afftand tusfchen dc verfchynzelen en dit belluit. Vergun my nog eene andere waarneming ten dezen opzigte te mogen maaken. Toen de Wetenfchappen in Europa vernieuwd wierden, las men seneca, die ons het gevoelen heeft bewaard, 't welk apollonius, van myn dus uit Chaldea hadt gehaald, wegens de ftandvastigc beweging en geregelde wederkomst der Komeetcn; des niettegenftaande hebben de vermaardfte Starrckundigen, tot op tycho brahc, de Komeetcn als Lugtverhcvclingcn befchouwd; tlcho was de eerfte die het gevoelen van apollonius herriep; maar, niettegenftaande het gezag van dien beroemden Man , C 4 bic-



II. B R I E F
bleven kevelius zyn geheelc leven lang, en dominico cassini in zyne eerftcimren, dezelve als voortbrengzels van deMgt, of van den in beweging zynde Ether, befchouwen. Dit was in 1652 het algemeen gevoelen, het was het gevoelen van dom. cassini (V). Men hadt thans de werken der oude, en die der hedendaagfche Starrekundigen voor zig; de wetenfchap hadt eenige uitgeltrektheid gekregen, en men was egter minder gevorderd, dan voormaals de Cbaldeën waren. Dewyl men niet kan onderftellen, dat de Starrekunde van Babyion die van den tyd waarvan wy fpreken overtroffen heeft, zo fchynt het natuurlyk, te befluiten, dat dit gevoelen der Chaldcën, tot eene meer volmaakte Starrekunde, dan de onze in't midden der vorige eeuw was, behoord moet hebben. Het fchynt ten minden onbetwistbaar, dat dezelve niet oorfpronkelyk te Baby-Ion t'huis hoorde. Dc Heer cassini, ziende dat dc beweging der Komceten geregeld was, en dezelfde wetten als die der Pianeeten volgde, omhelsde het gevoelen van apollonius; maar, in weerwil van zyn groot vernuft, zoude het algemeen begrip, zo hy apollonius niet voor zig hadt gehad, hem nog lang medegefleept hebben. Met welke waarfchynlykheid kan men dan onderftellen, dat de Chaldeeuwencene Theorie, eene befchouwing van de Komectcn zouden uitgevonden hebben ,welke de groote cassini, nadat zy reeds gevonden
(a) Mem. de l'Acad. des Scienc. 1708. pag. 3a



van den heer BAILLY. 41
den was, een tyd lang aarzelde aan te ne-
Bit is 't nog niet al , myn Heer ! het tydperk van zes honderd jaar, dat tydperk te Babyion bewaard maar niet wel gekend, zal my een bewys van dezelfde kragt verfchaffen. Het was, zeg ik, te Babyion bewaard, dewyl het door berosus, een hunner Historiefchryveren, wordt aangehaald; het wierdt niet Wel gekend, dewyl zy daar geen gebruik van gemaakt hebben in 't regelen van den tyd. Daar moet zelfs in hunne Starrekundige gefchriften geene melding van gemaakt zyn,dewyl hipparchus, de Chaldeeuwfche tydperkcn van de beweging der Starren onderzoekende, van dit tydperk niet fpreekt. Men moet daar noodwendig uit belluiten, dat het van hunne uitvinding niet was. Het was derhal ven derwaards overgcbragt, en deze twee ftukken, de kennis van het tydperk van zes honderd jaaren, en het gevoelen van de wederkomst der komceten, behoorden tot eene vergevorderde en vry volmaakte Starrekunde, maar die al van vroegere tyden was, en aan de Chaldeën niet behoorde; zie daar alles wat ik voorhad voor tegenwoordig te bewyzen, laat ons thans naar de Indiaamu overgaan.
Dit Volk is beter bekend, omdat het beter verdiend heeft bekend te zyn. De Brames waren de Leermeesters van pythago ras, de Onderwyzers van Griekenland, en, door het zelve , van geheel Europa. Zy hebben de wyzen van alle Natiën niet tot zig getrokken, zonder eene meerderheid van C ^ kun-



42 II. BRIEF
kundigheden, evenredig aan hunnen roem, te hebben; hunne Wysgeerteis dikwils wys en verheven; vergun my dat ik my met u over eenige dcelen van dezelve mag verwonderen.
Ik vind vooreerst de lcerftcllingen van de onfterfelykheid der Ziel en dc éénheid van God, welke lcerftcllingen in menfehen, die aan de natuur zyn overgelaten, eene vry groote vordering in befchaafdheid en kundigheden aanduiden. De Indiaanen neemen het Opperwezen ach ar, dat is te zeggen onbeweeglyk, onverandcrlyk (Y), en zo wy deze, zo eenvoudige, bepaaling, of befchryving, ontleden, zullen wy daarin een zeergroot cn verheven denkbeeld van de Godheid vinden. Zy zagen dat alle lichaamen, die in beweging zyn, wyken voor de werkingvan eene meerdere magt. God, die de opperftc magt is, wykt voor geene andere, en hy moet dus onbeweeglyk, onveranderlyk, zyn. Men kan daar nog eene diepere befpicgeling in ontdekken; God is de oorfprong van alles, en de oorzaak der beweging. De reden van de beweging kan niet in dc beweging zelve zyn, cn'de'eerftc oorzaak van alles, dat bewogen wordt, moet onbeweeglyk zyn. Gy begrypt wel, myn Heer, dat het hier de zaak niet is te onderzoeken, hoe verre het beginzcl van de genoegzaame reden zig mocte uitftrekken, even weinig als de wezenlyke waardyc dezer denkbeelden tc
bc-
(a) Bernikk. Liv. III. Hist. Gencr. des Fow* Tom. XXXVIII. p. 227. 3 *



VAN DEN HEER BAILLY. 43
bepaalen; het is ons genoeg op te merken dat zy zeer wysgeerig zyn, cn niet dan by een zeer kundig Volk hebben kunnen geboren worden. ïk zie ook, dat het aan hun is, dat men het denkbeeld van de anima univerfalisi of den algemecnen geest, daar zo veele Wysgecrcn zo veel gebruik, en misfchien misbruik, van gemaakt hebben, verfchuldigd is. God heeft, volgens de Brames, alles uit zyne eigen zeifftandigheid gehaald; de Schepping is niet dan eene uittrekking, en eene uitbreiding van al wat buiten God beftaat, gelyk het einde van alle • dingen niet anders zyn zal dan eene terugneming van die zeifftandigheid. Zy zeggen dat het Opperwezen gelykt naar eene Spin, die haar Web uit zigzelve, uit haarc eigen zelfdandighcid, haalt, en het zelve weder aanneemt, cn inlyft, als 't haar behaagt. Dit onaangenaam beeidtenis, deze vergclyking, zo weinig beantwoordende aan dc verhevenheid van haar voorwerp, is ongctwyfeld, niet anders dan eene gcmccnzaamc uitdrukking , waardoor dc Leermeester zyne denkbeelden naar de vatbaarheid zyner Leerlingen poogde te fchikken, voor dat hy hem tot de hoogte der eerfte beginzelen dorst opleiden. Zy voegen daar by, dat 'er niets wczenlyks in onze gewaarwordingen is, dat het Heelal niet anders is dan eene begochcïing, cene foort van droom, omdat alles, wat zig aan onze oogen vertoont., niet dan cene cn dezelfde zaak is, namelyk God zelf, gelyk alle de getallen, 10, 100,1000,10000, enz. niet anders zvn dan de eenheid herhaald.
Die



44 II. BRIEF
Die denkbeelden zyn verkeerd, verward, yalsch, maar zy hebben iets verhevens. Het is aan alle Volkeren niet gegeven op die wyze te dwaalen. De Kinderen trekken lynen in het zand; maar als men daar landmeetkundige figuuren onder vindt, zegt men dat dit flappen van den mensch, en tekenen van eene uitbottende wiskunde, zyn. De Vader mallebranche, die ons geleerd heeft dat wy alles in God zien, was, zonder het zelf te weten, niet dan een Indou van de zeventiende Eeuw. Plato (V) heeft dit denkbeeld van de éénheid, onophoudelyk by haar zelve gevoegd, naar Griekenland overgebragt. Op 'deze éénheid heeft hy den driehoek gevestigd, waardoor hy de voorttecling verklaard, en hy heeft ons in zyne verfcheidene gefebriften niet anders gegeeven, dan de Indiaanfchc denkbeelden , met zyne welfprekenhcid oogecierd. Het is vry klugtig den Man en de' Vrouw te vertoonen door twee lynen die zig in een punt te zamen voegen, te willen dat deze twee wezens een derde voortbrengen, om haar beftaan. volkomen tc maaken, welk bcilaan, om volmaakt tc zyn, driehoek^ moet wezen. Dc Rede fiaapt, terwyl de verbeelding op die wyze droomt, maar het is de fluimering van eene verlichte Rede. De Grieken, hoe beroemd, hoe groote Redcnecrders zy wezen mogten, zouden
zig
(3) Zie het feboon Stuk van den Heer de bufv on. over de denkbeelden en iteteels van plato's Nat. Hist. II. D. '



van den heer BAILLY. 45
zig tot deze Overnatuurkunde niet verheft hebben, zo zy zig niet met de overblyfzelen Van het Oosten verrykt, en de wysheid niet gehad hadden van hunne wysgeerte op die van Indië te enten.
Dit denkbeeld, van de voortteeling door een Driehoek, leidt ons natuurlyk tot de Indiaanfche befchouwing wegens de algemcene hervoortbrenging. Zy denken, dat de zaaden der dieren, der planten en der boomen, niet opvolgelyk geformeerd worden; dat zy alle, van den aanvang der wereld af, allerwegen verfpreid, in' alle wezens vermengd, zyn, en, in de gedaante van dieren, van planten, van volkomen boomen, beftaan, maar zo klein, dat men hen niet kan onderfcheiden, terwyl hun egter niet dan de ontwikkeling ontbreekt, is dit, myn Heer, niet het Stelzel van harvey? het Stelzel van de voorafbeftaande Spruiten? Zo dit Stelzel thans geene goedkeuring vindt, blyft het egter de uitvinding en het werk van den Philofooph, die den omloop des bloeds heeft bewezen. De Indiaanen kunnen zig derhalven beroemen van het zelfde denkbeeld gehad te hebben; Ik geef hun dus gewillig dezen lof, maar ik durf u vraagen, waarom zy deze ruwe droomeryen met die diepzinnige befpiegelingen (of wilt gy dezelve insgelyks droomeryen noemen?) verbonden, en de eene aan de zyde van de andere geplaatst hebben, even zo als men zomtyds de kinderfpelen met de tydkortingen van een rype-
ren



46
II. BRIEF
ren ouderdom vereenigt? zy verheffen zig op hunne Akadcmie, de oudfte van dc wereld, op hunne boeken, die nog ouder zyn. Maar zou men hen niet kunnen vergelyken by Lieden, aan welken, by erfenis, oude en wyze Boeken zyn ten deel gevallen; doch welken zy niet kunnen verftaan, cn kwalyk begrypen? Ik meen overal onder hen te zien eene verbasterde Wysgeerte. Voorfchriften, waarvan zy het regt vcrftand verloren hebben; natuurkundige waarheden, bedekt door een figuürlyken ftyl, die dezelve voor fabels heeft doen nemen. De twee beginzels, het goede cn het kwaade, zyn een leerftuk van de Perfiaanfche Godgeleerdheid ; maar dit leerftuk moet noodwendig tot die der Indiaanen behooren; het beftaat nog in Peru (V). Kan men zig ontveinzen, dat dit leerftuk het bckleedzcl is van eene Natuurkundige waarheid? Zo dra men de Natuur met eenige aandagt befchouwt, bemerkt men in dezelve een ftaat van Oorlog; Menfehen, Dieren, alles, is in een geduurigen ftryd, alles verdelgt malkanderen. De planten, de dieren, de vrugten, door de hand der Natuur uit den fchoot der aarde te voorfchyn gebragt, worden door die zelfde hand afgemaaid en verdelgd. Zo, van den ecnen kant, dezagtc invloed der lente, het jaargetyde van de liefde, zo de vernieuwing van de groei in alle gewasfen, de
zorg
(a) HisX. Gen. des Voyag. 11. Tom. XXXVI. p. 201.



VAN DEN HEER BAILLY. 47
zorg aankondigen om dc weezeris tc bewaaren, cn derzelver verlies te herftcllcn, hoe zyn dan, aan den anderen kant, de vuurfpuwendc bergen, die de verwoesting uit dc ingewanden der aarde aanvoeren, dc ftormwinden, die de Landen doen fchokken, de onweders, die. alles nederwerpen, de bevrozen winden, die de verftyving aanvoeren , cn den dood aan alle levende Schepzelen dreigen, gefchenken van die zelfde hand? Hoe kunnen zy uit die zelfde gunstryke bron, als dc eerfte, voortvloeijen? Het is egter altyd de Natuur die werkt; zy heeft kragtcn om te fcheppen, zy heeft andere om te verdelgen; zy heeft derhalven twee beginfels in zig, die malkanderen opwegen, die malkanderen beftryden, zonder malkander te verdelgen. Zie daar wat waarnecmendc menfehen hebben opgemerkt, en wat de geboorte aan dc twee beginzelen heeft gegeven. Dc Natuur, die fchept, die bewaart, is het werktuig van een wcldaadigen God; het is dc orosmadis, de osiris, het is dc God die ons fchiep, het. is de belooner der deugd. De Natuur, die de vernielende gecsfcls voortbrengt, is onderworpen aan den God van het kwaad, aan dien ariman, dien typhon, den vyand van orosmadis, van osiris, den begunftiger der boozen.
Maar, wy kunnen nog verder gaan, myn Heer, wy behoeven ons tot deze algemeene befchouwing niet te bepaalen. De oude ftaat der wectenfehappen fchynt zo verre gevorderd, zo volkomen, tc zyn geweest,



48 II. BRIEF
weest, (gelyk ik meen ontdekt, en, ik durf zeggen, bewezen te hebben,) dat wy aan deze oude tyden gerust eene betere natuurkunde toeftaan mogen. De kunftcn en wectenfehappen, uit eene zelfde moeder geboren, zyn ten naasten by van dcnzelfden ouderdom; zy worden te zamen fterk, zy groeijen met malkanderen op. Thales, die fraaije dingen zeide aan de Grieken, die dezelve niet begrepen, formeerde de wereld uit het water; anaxagoras, die in een anderen hoek van Griekenland leefde, nam het vuur voor de algemeene werkoorzaak. Onze hedendaagfche Natuurkundigen maaken de Natuur minder magtig met haar vier elementen toe te ftaan; dat wil zeggen, dat de fcheikundige werkingen, de ontbindingen der lighaamen,- altyd uitloopen op die vier beginzels, waaruit alles fchynt faamgefteld. Wat my betreft, zonder een thales of anaxagoras te zyn, heb ik egter ook de vryheid genomen, om een Systema voor my zeiven te maaken. Geen Nieuwsfchryver toch, die den ftaat niet hervorme; geen Natuurkundige, die niet eene Wereld bouwe. Ik heb durven denken, dat de Natuur flcgts twee beginzels hadt, door twee groote kenmerken onderfcheiden; namelyk de vastheid en de vlugheid , dat is te zeggen, dc volftrekte rust en de beweging; ik heb gezien , dat, van het water af, dat ligtelyk bevriest en hard wordt, tot aan de kwik toe, die door eene overmaatige koude naauwelyks tot den ftaat van een vast lighaam gebragt, en door
den



VAN DEN HEER BAILLY. 49
den hamer behandeld kan worden, alle Iighaamen vatbaar zyn, om door een geweldig vuur tot vloeibaarheid gebragt, of döor eene uiterfte koude verhard te worden. Ik heb gedagt, dat het vuur de eenige zeifftandigheid ware, die men wczenlyk en uit eigener aart vloeibaar kan noemen, het eenige beginzel, waardoor alle andere zeik Handigheden het insgelyks kunnen worden. Ik heb derhalven de hoofdftof van de aarde befchouwd als cene vaste, werkelooze zeifftandigheid, zonder beweging, het vuur daarentegen als een werkzaam en ligt beginzel , bewecglyk uit zyn eigen aart. Het is aan deszelfs vermenging met "de aarde, het is aan dit brandbaar beginzel, bet welk de ziel der beweging fchynt, dat wy.de vcrpligtfag hebben voor de, wateren, die onze velden beiproeijen en vrugtbaar maaken, voor de lugt welke wy inademen, en voor die vogten, die, door buigzaame kanaalcn vloeiende, in ons verwondcrlyk cn broos' lighaam, het leven en de werking gaan vcrfprciden. Het is reeds lang geleden, dat eene eerfte beocffening van de fcheikunde my dit denkbeeld heeft gegeven. Eenige vermaarde Scheikundigen zyn niet verre af van te denken, dat de lugt en het water faamgeftelde ftoffen, en geene élementen, of beginzel - lighaamen , zyn; zo niemand dit denkbeeld bewezen heeft, niemand heeft het ook wederlegd; maar, fchoon de poogingen eencr verlichte fcheikunde nooit verder dan tot de vier elementen konden komen, fchoon deze elementen de uitcrlte D ' grens-



50 II. BRIEF
grenstermen van de kunst mogtcn zyn,, en i'choon dus nooit bewezen konde worden, dat de lugt een faamgefteld en geen elementair lighaam is, zou daar uit egter nog niet volgen, dat myn gevoelen kwalyk gegrond zy. De Natuur werkt in 't groot, cn maakt gewrogtcn, welken wy nooit zullen navolgen ; zy heeft, om zo te fpreken, eene oneindig groot Stookhuis, cn evenredige middelen, om daarin te arbeiden; daar zou derhalven uit de gemaakte onderftelling, dat de Scheikunde de ontbinding nooit verder dan tot de gemelde vier elementen konde voortzetten , alleenlyk volgen , dat men, om aan de lugt en het water hunne beweegbaarheid en vloeibaarheid te ontnemen, om derzelver famenftclling te ontbinden , en hen tot de twee eerfte en oorfpronkelyke elementen , aarde cn vuur, te brengen, even als de Natuur zou moeten arbeiden in die diepe holen, die onder het gewelf der aarde zyn, en die oneindig fterke vuuren , welken zy in haaren boezem bevat, om de vuurfpuwende Bergen te voeden , in beweging brengen. Vrees niet, myn Heer , dat ik my in deze befpicgelingen te veel toegeven, of het gebouw te hoog optrekken , zal; ik zou dan flcgts een Itoman maaken ; het is ons genoeg de Natuur te hebben zien beginnen; ik heb noch den moed, noch de kragt, om haar in den tyd of in de ruimte te volgen. Ik bepaal my alleenlyk , om u te doen opmerken , dat, zo de oude Natuurkundigen , e"en als ik , alle wezens tot twee elementen bragten ,
zy



VAN DEN HEER BAILLY. $t
Zy dezelve egter op eene geheel verfchillende wyze begrepen hebben ;' de Natuur hadt, volgens hunne Verkhaving, inderdaad niet dan twee beginzels, die tegen malkanderen werkten , die malkanderen als vyandig waren ; namelyk dat van rust en* dat van beweging. Deze natuurkunde, inbloemfpreuken omzwagteld, is door het Gemeen kwalyk begrepen, en het natuurkundig ftelzcl is een ftelzel van Godgeleerdheid geworden. Geloof niet, dat ik den Oosterlingen een denkbeeld toefchryve, 't welk zy niet gehad hebben ; gy zult dit denkbeeld vinden in de Chineefche Wysgeerte ; dezelve brengt alles tot rust en beweging, verklaart daar alles uit, en erkent niet dan twee beginzels ; cene eenvoudige onvermengde ftoffe, in rust, die de in is, en de beweging, die deze ftoffe wyzigt, die daar verfchillende hoofdftoffen van maakt, en de yang, voortbrengt; dc vyf Chineefche elementen zyn niet dan uit deze twee beginzelen te faam getteld (a). Men zal den ouden ftaat der Oosterfche Wetenfchappen nooit wel kennen , dan door de kundigheden of begrippen , welke de verfchillende Volkeren gedeeld hebben, by een te verzamelen, en zo men daar genoeg van te famen kan bren-, gen, om 'er ten eenigen dage een lighaam van te formeeren , zal het misfchien gebeuren', dat de vereenigde leden een Cölosms zullen
(a) Hist. Cener. des Voyages in Tom. XXUL pag. 88.
D 2



52 II. BRIEF
len uitmaaken. Het komt my meer dafi waarfchynlyk voor, dat dc zaaken op deze wyze zyn toegegaan. De Philofophen hebben , na lange onderzoekingen , en veele proefnemingen, aangekondigd, dat'er twee beginzels in de Natuur waren, en het Volk heeft daar Goden van gemaakt, die op de aarde tegen malkanderen ftryden, de een om het kwaad voort tc brengen, de ander om het te beletten. Terwyl dc kwaadc God rust, genieten wy dat weinig genoegen, dat ons het leven dragelyk maakt; terwyl de goede God, door zyne geftadigc poogingen tegen den kwaaden uitgeput, eens adem haalt , komen de onheilen , de rampen en vcrdrietclykhcdcn met nieuwe kragt tc voorfchyn, om dc deugd op dc hardftc proeven tc zetten; het Volk paait zig met deZe Godgeleerdheid , terwyl de wyze ^ zig vertroost door het denkbeeld van écnen regtvaardigen cn wyzen God , cn in het getuigenis van zyn goed geweten berust.
Het ftelzel van de Mstcmpfychofis , het leerftuk van de verhuizing der Zielen, verbergt insgelyks eene -natuurkundige waarheid. Alle die ongewyde famenftcllcn van Godgeleerdheid zyn niet dan befchouwingen van de Natuur, dan toepasfingen op de Zcdekundc. Niets is gemaklykcr dan dc verandering van eene waarheid in cene dwaaling. De denkbeelden misvormen zig in de , valfche begrippen ; cn, dewyl 'er wenig juistdenkende geesten zyn , zo worden 'ér veele bclagchelykc toepasfingen gemaakt. Het is op die wyze , dat het leerftuk van
de



VAN DEN HEER BAILLY. 53
de onftcrflykhcid der Ziele, van haar beftaan na den dood voortduurcnde , in de fchroomagtige en verbysterde verbeeldingen, de vrees voor geesten, en het geloof in fpookcn, heeft voortgebragt. De Zielsverhuizing fchynt geen denkbeeld, het welk op de bcfchouwing der zaaken van zelve opkomt. Dc eerfte reis, dat een mensch zyns gelyken heeft zien fterven , heeft de opnouding der beweging hem niet dan als een flaap moeten voorkomen; die flaap, langer dan naar gewoonte aanhoudende, zoude hem uit zyne* dwaaling niet hebben doen herkomen , zo hy dc ontbinding der declen, cn de andere tekenen van rotting, niet bemerkt hadt. Op deze verfchriklyke bcfchouwing, heeft zig flegts één denkbeeld aan hun vertoond , dat van de verdelging zelve ; hy heeft nu begrepen, dat hy , even als de wezens, die, by duizenden, rondom hem fterven , even als de planten, als de boomen , die by de wortels worden afgekapt, of die van ouderdom nedervallen, aan een onvcrmydclyk einde onderworpen was. Hy heeft begrepen, dat hy het vermogen hadt om wezens van zyne foort voort tc brengen , terwyl dc Natuur het vermogen hadt van dezelve , of door toevallen , of door ouderdom, te vernietigen. Hy heeft zig dan alleenlyk aangemerkt als een Reiziger, die van een zekere term vertrekt, om tot cene andere te komen , cn die van dc geboorte tot dc jeugd voortgaat, om den ouderdom te bereiken en den dood te naderen. Zie daar dc wysgeerte van den D 3 mensch,



54 II. BRIEF
mensch , aan de leiding van de natuur en de rede overgelaten. De fpyt van eene onaangenaame fcheiding, het verdriet van een fmartelyk verlies , hebben dc herinnering daarvan eenigen tyd levendig gehouden; maar de behoeften, de vermaaken, de driften , hebben het zelve noodwendig doen vergeten , en niets heeft het denkbeeld van herboren tc worden, en tot het leven weer te. keeren, kunnen doen opkomen. Het is het verftand en dc ondervinding , die verder dan deze eerfte gewaarwordingen gingen , welke deze denkbeelden krater deden opkomen. En, terwyl zommigen door eene redeneering, welker famenhang het onnodig is hier voor te ftellcn, zig zo verre verhefte van de eenheid van' het Opperwezen , cn, de onfterflykheid der Ziel, te begrypen , heeft de geest van waarnemen alle de wezens , door den tyd aangevoerd en weggerukt , malkandcrcn fchielyk zien opvolgen. Men heeft opgemerkt, dat de natuur van den eenen kant verdelgde, terwyl zy van den anderen zig vernieuwde, en als uit haare eigen puinhoopen bouwde. Inderdaad, de Rivieren, langzaam voortvlietendc, ondermynen ongevoelig de heuvels, om op andere plaatfen grondwinningen te maaken, of ftorten met fhclle ftroomen neder, en holen geheclc Valcijen uit, om elders bergen tc verheffen. De planten , de bladeren der boomen , de boomen zelve , vallen en verrotten op de aarde, om nieuwe planten voort te brengen. Dc dieren leven of van deze groenten, of van dc die-,
ren



VAN DEN HEER BAILLY. SS
ren zelve, welken zy verdelgen; derzelver vleesch formeert hun vlecsch , de dood voedt het leven. En, daar deze droevige ovcrblyfzels aan hunne eigene verrotting , en aan de doordringende kragten der natuur, worden overgelaten, fchynt zy daar nieuwe zoorten, nieuwe wezens, van te maaken, die uit een gedeelte geboren worden, cn zig terftond met een ander gedeelte voeden. De menfehen zelve fchyncn van de aarde tc wyken, om plaats te maaken voor volgende gcflagtcn, om ftof te verfchaffen voor nieuwe voortbrengzelen. De Philofophen hebben zig verbeeld, dat de Natuur altyd cn overal leevende was ; zy hebben durven gelooven , dat de ftof eeuwig, ongefchapen , ware , dat de hoeveelheid dier ftoffe niet vatbaar ware, noch voor vermeerdering , noch voor vermindering, en dat dezelve, van het begin der dingen af, altyd rond liep van wezens tot wezens, en van voortbrengzelen tot voortbrengzelen («). Gy ziet, myn Heer, dat, zodra de omloop der ftoffe eenmaal was vastgefteld, die der Geesten, der Zielen, niet dan cene natuurlykc toepashng van dit leerftuk is.
Het Volk, of misfchien Philofophcn, die minder diep redeneerden , minder wys waren , maar ftouter dagten en fielden , alle
de-
(a) Dit ftelzel is inderdaad hy de Brames aangenomen. Volgens den Heer an qun t il gelooven zy, dat de Wereld eeuwig is, en de ftof alleenlyk inde geiüante verandere , en opvolgelyk alle de wezens voortbrengen Zend - avesta. Tom. I. Part. I. p. 13,9.
D 4



$6 TT. B R I E P
deze waarnemingen, welke men voor zeckere ftukken, voor facta nam, met de over* natuurkunde van de onfterflykhejd der Zielen , famenvoegende, konden zig niet overreden , dat de Zielen naar voorkomende behoeften cn tot de bepaalde bedoelingen gefebapen wierden. Van een byzonder denkbeeld van grootheid, van heerlykhcid , en van regtvaardigheid vervuld, hebben zy gedagt , dat God haar alle tc gelyk , en als met eenen worp, uit zig zclven getrokken hadt, om zig fteeds tc onthouden op de aarde , dat verblyf van beproevingen , alwaar zy alleenlyk van gedaante cn woonplaatfcn veranderen, in cene beurtelingfche overgang van boctdocningen tot belooningen. Het Volk, het zy dan dat het zelve dit ftelzel uitgevonden, of alleenlyk overgenomen hebbe, vondt daar zyne rekening by. Het heeft gevoelige, aandoenlyke dingen noodig ; dc bitterheid der fmart heeft eenige verzagting gekregen, door het denkbeeld , dat de laatftc fcheiding niet geheel was , dat een geliefd Vader , cene tedere Egtgenoote, een bemind Kind, rondsom ons tegenwoordig waren , hunne nagedagtcnis in ons verlevendigen, cn het vermaak genoten van zig te rug te hooren wentellen. Het is hier aan toe te fchryven, dat dit Systema , al tc diepzinnig voor dc gewoone fterktc der geesten, egter tot nu geduurd heeft, cn tot onze tyden is overgebragt. Deszelfs zedelyk gebruik, de leering, die door het zelve omzwagtcld wordt, hebben het voor Schipbreuk bewaard;- het
hart



VAN DEN HEER BAILLY.
hart cn de liefde hebben het diep in der menfehen geheügenis ingeprent. Het is misfchien noodig, dat de Philofophifche denkbeelden Volks - denkbeelden worden , en de gedaante van fabelen krygen, om eene lange reeks van eeuwen bewaard tc kunnen blyven.
' Ik durf hoopen, myn Heer, dat gy van dit gevoelen zyn zult. Is het niet een zeeker beginzel, dat overal het verftandelyke uit het gevoelige geboren is ? De werkingen van het verftand worden niet gekend en afgebeeld , dan door de toepasfing van 't geen in dc ftoffclykc wereld voorvalt, door de beweging en dc wederkeerige werking der ftoffclykc wezens. De zedclyke wezens zyn niet dan die zelfde ftoffclykc of lighaamlyke wezens, van hunne byzondere eigenschappen ontbloot, en tot hunne algemecne hoedanigheden gebragt. Daar is niet aan te twyffclen, of men zoude, zo dc natuur beter bekend ware, de wyzingen der ftoffe daar latende , en het famenftelzcl der oorzaaken naakt vertoonende , verfchillendc draaden zig 'zien famenvoegen, zig kruifén, om de faéa te vereenigen door een keten, met veele andere mindere, zydelingfchc ketenen , of takken , verbonden , en tot de eerfte, verftandelyke, voortbrengende, oorzaak voortlopende. Wy hebben dan geen denkbeeld , geen overnatuurkundig ftelzel, 't welk niet uit facta van de natuur , uit verfchynzelen aan de zintuigen, ontleend zy i cn , een nauwkeurig verband tusfehen het ftelzel van den omloop der ftoffe cn D 5 het



58 II. BRIEF
het leerftuk van de Zielsverhuizing vindende , durf ik beiluiten, dat het een het ander voorgegaan , en dat het eerfte zelfs uit het laatfte geboren is ; en zo myne eigenliefde my niet geheel verblindt, zal de door-
Iugtige Philofooph van f dit befluit
toeftemmen.
Ik zal hier niet herhaalen , myn Heer, het geen ik in myn werk over den oorfprong der Starrekunde gezegd heb; ik zal 'er alleenlyk eenige aanmerkingen byvoegen. De Indiaanen zeggen, dat het leven van den menscli vooraf, door brama , in het hoofd van yder Kind gefchreven is ; deze karakters zyn onuitwischbaar ; brama, noch een der Goden, kunnen dezelve niet verdelgen, of derzelvcr uitwerkzel beletten. Aan den anderen kant zeggen zy , dat de bedryven der menfehen in de Starren gefchreven zyn, en door de bewegingen en de ftanden dier Starren worden aangekondigd. De Zendelingen denken , dat de Indiaanen zig zeiven tegenfpreken. Zo alles vooraf door brama geregeld is, wat wordt 'er dan van de onverwinlykc kragt der Starren (a)'i
Hier is evenwel gecne tegenftrydigheid. De Zendelingen hebben niet gezien, dat deze denkbeelden uit de leer van de ftofièlykhcid geboren worden , en volgens dat ftelzel volmaakt wel te famen hangen. Zodra men gelooft, dat alles faam geketend is, dat eene algemeene, eene enkele, béwe-
, ■ erin"
O) Lettr. Edif. Tom. XIII. pag. 209.



VAN DEN HEER BAILLY. 59
ging tevens alle de ftoffclykc cn gevoelige wezens voortfleept en noodzaaklyk bepaalt, volgen dc ligbaamlyke orde cn de zedclyke orde cene en dezelfde wet; het oogenblik van de bedryven der menfehen is even als dat der Hemclfchc verfchynzelen vast geregeld, cn, dewyl zy malkanderen noodzaaklyk vergezellen, zo kunnen, indien dc Hemelfche verfchynzelen vooraf bekend zyn en voorzegd kunnen worden, dc menfehelyke bedryven eveneens bekend zyn en voorzegd worden. Daar is cene tegenftrydighcid in, zo men wil, dat de Starren natuurkundige werkoorzaaken zyn, cn het vermogen hebben , om haaren invloed op dc aarde uit te ftortcn ; maar die tcgenftrydighcid verdwynt, zo men dezelve flegts als tekenen van gelyktydigc uitkomftcn befchouwt. Dc Indiaanen kunnen deze tegenwerpingen niet beantwoorden, om dat zy den draad hunner denkbeelden verloren hebben ; en de Ziel, om zo te fpreken, van hunne beginzelen misfen.
Gy ziet, myn Heer, het denkbeeld, dat ik van dc Philofophie der Indiaanen heb; ik eerbiedig dezelve even als gy, en gy zult my niet ver wy ten, van dezelve tc veel diepte, cn te veel uitgebreidheid, gegeven tc hebben. Vergeef my, myn Heer, de kwaadfprekenheid na de loflpraak. Deze zo gevorderde kundigheden, zo vcrwonderlyk in veele opzigten , hebben niet dan op proeven gegrond kunnen worden; dezelve zyn nog noodiger om Systcmata te bouwen, dan om dezelve te verdelgen. Ik heb cg, , ter



6o II. BRIEF
ter nooit gehoord, dat men te Bénaris proeven deedt; de Indiaanen tellen vyfduizcnd aderen in het mcnfchclyk lighaam, maar zy hebben geene ontleedkunde , dewyl zy zig nooit veroorloven de Lyken tc openen. Hunne kruidkunde is die der Landlieden; dc Scheikunde kennen zy geheel niet. Hunne geneeskunst is, naar 't gebruik der eerfte eeuwen , niet dan cene' Verzameling van Voorfchriftcn in Verzen, om het geheugen door de harmonie en de maat te hulp te komen, en de dingen te beter tc doen onthouden. Alle hunne Wetenfchappen worden bewaard in dc vier beths, die hunne Heilige Boeken zyn. Het komt my voor, dat de Indiaanen, federt een geruimen tyd, ten naasten by zodanig zyn , als wy onder het gebied van aristotéles waren. Hunne Boeken hebben het zelfde lot, als zyne Schriften gehad hebben; de Uitleggers hebben 'er den text van verward, door den, zeiven met vcrklaaringcn cn hairkloverycn tc bclaadcn. Men heeft boven al geëerbiedigd wat men niet verftondt; men heeft alles omvat, alles opgenomen , bchalvcn den geest van wysgeerte , die alleen verdiende bewaard tc worden. Maar dc Schriften var. aristotei.es waren voor ons niet dan cene geleende Wetenfchap, cene Wetenfchap, welke wy overgenomen hadden. Zo ik het befluit trek , zal het niet ten voordcele der Indiaanen zyn.
Laat ons den s-h a's t a h , een dier vier Boeken, openen ; het begint met eene groote waarheid ; tc weten , dat het niet ver-
ftan-



van des heer BAILLY. «Jl
Handig is , dat de mensch de theptcii van het Goddelyk Wezen zockc te peilen. Daar moet veel werks cn onderzoeks vooraf gaan, de mensch moet eerst den moed verliezen, voor dat de Rede dit eenvoudig cn waaragcig denkbeeld "voortbrengc: greetig om te kennen, ftaat zy van dat vermaak niet af, voordat zy dc nutteloosheid haarer poogingen ondervonden hebbc. Wy waren nog zo verre niet gevorderd in de laatftc eeuw,
tOCn leibnitz, bayle, clarke,
onder malkander, ftreden over den oorfprong van 't kwaad, de vryheid van den mensch, de goedheid cn voorwetenfehap van 't Opperwezen ; zo zy den Shastah gelezen hadden , zouden zy die afgronden der Bovennatuurkunde niet hebben zoeken te peilen? Maar, myn Heer, waarom waren deze Mannen , dc fchoonftc vernuften van hunne eeuw, deze Mannen, die zo veel licht verfpreid hebben, zelve niet meer verlicht? De reden was, omdat dc waare Wysgeerte nog niet geboren was. Zy is het laatst gevolg van alle dc Wetenfchappen, cn deze waren nog tot geene genocgzaame volkomenheid, om Wysgeerte voort te brengen; zy is de rypheid van den menfeheiyken geest. Hy is langen tyd, jong geweest; wy zyn tegenwoordig zelfs misfchien nog wat groen, maar de Rede begint haar gebied allerwegen uit tc ftrpkkcn. Corneille ciiiacin'e waren Mannen van vernuft; zy hebben egter de Wysgeerte niet op het toneel gebragt; deze wagtte, om daar op te vcrfchynen , het Ryk van hunnen Opvolger
af;



6*2 II. B R I E F
af; deze heeft de menfehen en de zeden ifl zyn Esfay fur l'Mstoiré generale gefchilderd. De Redenaars, de Poëeten hebben na u de taal der Kimden , der Wetenfchappen, en der wyze Rede, gefproken. Laat ons dan erkennen, myn Heer, dat het de voortgangen dier Kunften en Wetenfchappen zyn, die het gebied der Wysgeerte hebben aangebragt; dat die Wysgeerte haar noodzaaklyk onderftelt, cn dat men, uit den aart deidenkbeelden, den ouderdom van den menfchelyken geest kan opmaaken. Maar men gaat niet voordagtelyk zyn eigen Werk bederven : wanneer eene Natie het Tydperk van de jeugd over is, kan haar het vernuft het geestige, ontbreken, de verbeelding kan verflauwen of wegraaken , maar dc Rede behoudt haare kragt, cn duurt tot in den hoogen ouderdom ; gy zelf, myn Heer , verfchaft een bewys en blyk, dat de jaaren haar niet verdooven. Hoe oud uwe Indiaanen mogen zyn, zy leeven egter; zy lezen hunne Boeken; zy beoeffenen de Wetenfchappen in dezelfde Univerfiteit, federt veertig of vyftig eeuwen; waarom zouden zy dan van de Rede tot de Onzinnigheid hebben overgegaan ? Waarom hebben zy, na het verheven denkbeeld, waar mede hunne Shastah begint, daar zo veele fabels bygevoegd, die dit fchoone Werk ontluisteren? Wat betekent, by voorbeeld, die ongewyde Drieëcnheid, zo wy dit woord gebruiken mogen ? De drie Goden van een minderen rang, aan het Opperde Wezen onderworpen, die zo dikwils vlcesch gc-
wor-



van den heer BAILLY. 6*3
worden , en onder dc verachtlykftc gcftalten verfchenen, zyn? Wat wil die menigte van tusfchenmagten, die den Hemel, de Aarde , en de Hel bewoonen? Slaat een wys en kundig Volk van de eenheid van God tot het Veelgodendom over ? Neen! het is de onkunde, die aan de kennis opvolgt; het is de vermenging van dwaaling en waarheid. Men kan, door deze fabelen heen , een eeredienst herkennen, die zuiver in zyn oorfprong, in zyne voortgangen bedorven , is. De drie ondergefchiktc Goden zyn de dienaars van den Opperften God. Braman, de grootfte , de waardfte aan de levende wezens, is die, waar door hy de Wereld heeft gefchapen; het is door den tweeden, dat hy dezelve bewaart, hy zal den derden gebruiken om alles te verdelgen. Deze drie Goden zyn derhalven niet dan werkingen, en wel de onderfcheidenfte werkingen, van de Goddelyke magt; het zyn eigenfehappen van het groot wezen , welken de onkunde van het zelve heeft afgefcheiden , om daar afzonderlyke perfoonen van te maaken. Gelief wel op te merken , myn Heer, dat dit by de Indiaanen niet flegts het geloof is van het Volk, maar zelfs der Brames , de bewaarders van den Godsdienst en de Wetenfchappen. Zo men, aan den eenenkant, zyne verwondering aan deze Overnatuurkunde, aan deze gezuiverde Godgeleerdheid, niet kan weigeren, moet men egter ter zelfder tyd ook, aan den anderen kant, erkennen, datzy, die dezelve in zulke ruwe fabelen omzwagteld hebben,
gee-



6-i II- BRIEF
geene Philofophen waren. Ik zal het zelfde zeggen van die tusfehen - geesten, boven den mensch verheven, waar mede de Oosterlingen het Heelal bevolkt cn bezield hebben.
Ik begryp dat de Mensch, ten allen tyde, alle wezens met zig zelvcn vergeleken heeft. Hy heeft de ruwe, onbeweeglyke, ftoffe ligtclyk onderfchciden van zyne eigen natuur, die altyd werkzaam is; vervolgens, toen de itof zig fcheen te bewegen, heeft dc beweging het denkbeeld van het leven kunnen doen geboren worden. Het is dus, dat men cene Ziel, een Begrip, eerst aan de Dieren, vervolgens aan de Boomen, aan de Rivieren, aan dc Bronnen, heeft gegeven. Maar dc Mensch, die deze wezens als bezield heeft kunnen befchouwen, heeft moeten bemerken, dat zy hem ondergefchikt waren. De Dieren worden door zyne kragt, of door zyne behendigheid, getemd, de Boomen vallen onder zyne flagen, en zo dc Rivieren cene kragt fchynen te hebben die de zyne overtreft, weet zyn vcrltand dezelve te verdeden, en dikwils t'ondcr tc brengen , of naar zyncn wil tc doen vlieten. Men ziet niet wel, hoe hy tot dit denkbeeld van dc Goddclykheid der Rivieren , der Boomen , enz. heeft kunnen komen, zo dit niet weder een verkeerd gebruik, cene misvorming, van Philofophifche denkbeelden ware geweest. Ailc deze tusfchen-wezens, die, volgens Plato, en volgens de Indiaanen, een keten maaken van den Mensch af, tot het Opperfte Wezen,
zyn



VAN DEN HEER |BALLLY. t)$
zyn niet dan tweede, of byzondere, oorzaaken. Het zyn deze oorzaaken, die den Mensch met de eerfte oorzaak verbinden; het is door de tusfehénkomst dier byzondere oorzaaken, dat dc eerfte, of opperde oorzaak , op hem werkt. Die byzondere oorzaaken nu, op eene liguurlyke en bloemfpreukfge wyze voorgedraagen, zyn in dc verbeeldingen van 't gemeen bezielde cn magtigc wezens geworden, gelyk de driften, in dc Werken der Poëetcn, by wyze van perfoonsvèrbeeldingen voorgeftcld , voor Godheden zyn genomen. Maar deze geftaltc-wisfelingcn zyn niet eensklaps gefebied; zy véreifehen een trap van onkunde, die niet bef taan kan met den geest van uitvinding. Laat my hier herhaalen dat 'er cene noodzaaklyke betrekking, cene evenredigheid van affland , tusfehen dc Menfehen van dezelfde eeuw, het zy die eeuw meerder of minder verlicht zy, moet plaats hebben. Hoe groot uwe meerderheid zy, myn Heer, boven my, hoe groot dc afftand, die ons fchcidt, zo wy twintig eeuwen vroeger geboren waren, zouden 'er tusfehen ons niet dan dezelfde afftand plaats gehad hebben; gy zoudt minder verlicht, ik zoude onkundiger geweest zyn. Maar zo de natuur u op dezelfde hoogte geplaatst hadt, zo zy u vergund hadt de Alzire en de Henriadc te digtcn, zou zy my bekwaam gemaakt hebben om dezelve tc bewonderen. Laat ons dan erkennen, myn Heer, dat de Menfehen, die het fchoon zamenftclzel der tweede oorli zaa-



66 II. BRIEF
zaaken dus verbasterd, die deze oorzaaken dus in perfoonen veranderd, en het Heelal met harfenfchimmige Wezens vervuld hebben , dat de Menfehen de vindingen der Poëetcn, de vrolyke Schilderyen , de geestige Zinnebeelden van Venus, van de Bevalligheden, van de Liefde, enz. ruwelyk naar de letter verftaan hebben, niet behoorden tot de eeuw, die dezelve uitgevonden of gefchilderd heeft. Toen de Poëzie te voorfchyn kwam, was dezelve cene taal, cene taal, welke men fprak of fchrecf om verftaan te worden. Men heeft deze taal moeten vergeetcn , daar hebben onkundige eeuwen en onwetende Menfehen op verlichte eeuwen moeten volgen. Wy befiuiten, derhalven, dat de Indiaanen vreemdelingen by hun eigen zelve zyn, en, om nader by u te komen, dat de Brames geene Indiaanen zyn. Deze ftemmen dit toe; zy zeggen , dat de Brames uit het Noorden zyn gekomen: zie daar de overlevering en het bewys van eene verhuizing. Maar om beftaanbaar te zyn, cn om eer te doen aan de kundigheden, waarvan de Brames de bewaarders warengeloof ik, dat die Brames niet geweest zyn dan de Leerlingen van groote Mannen , grondleggcren van deze kundigheden. De Zon ftort zyn licht over de duistere Planeeten, zy worden helder en verlichten, geduurende de afwezenheid der Zon, de Wereld; maar dat licht, van zynen oorfprong verwyderd , wordt door den afftand, en door deszelfs verliezen, verzwakt. Gelyk het licht der Brames
even-



VAN DEN HEER EAILLY. 67
eveneens geleend is, vermindert deszelfs helderheid door van den Vader op de Kinderen te rug te fluiten. By ieder nieuw geflagt hebben dc Brames iets van hunne wetenfchap , of ten minftcn van het goed verftand hunner beginzelen , laten "flippen.
Ik zal eindigen met eenige aaanmerkingen over het hamskritsch , over die oude en geleerde Taal, door agttien Woordenboeken, en door eene oneindige meénigte Grammatica's , of Spraakkuhllcn bepaald. Zy heeft haaren naam gekregen van de nette plaatzing en zamenvoeging der woorden, die daar in hcerfchen: want Samskret, dat het regte Indiaanfche woord fchynt te zyn , betekent wél gefchikt of zaamgefteld. Dc Spraakkunftenzegt men, zyn meesterftukken van den Menfchelyken -geest. De opftcllers hebben daarin, door dc ontbinding der zaamgeftelde of afgeleide woorden, dc rykfte taal van dc wereld tot een klein getal eerfte elementen of beginzelen gebragt, welken men als dc ziel, als het wezen, van de taal, kan aanmerken. Ieder enkelvoudig denkbeeld wordt door een dezer eerfte elementen uitgedrukt, en vervolgens gewvzigd, en naar de verfchillcnde onhandigheden bepaald, dooide elementen van den tweeeen rang, die het altyd vergezellen (V). Deze zo ïchoone en zo rykc taal, waarin de vier heilige
Boe.
(«) I.ettr. edif. et curieufi Tom. XXVI. p. 222,
E 2



68 II. BRIEF
Boeken gefchrevcn zyn, is den Indiaanen geheel onbekend en onverftaanbaar; zy is volftrekt vcrfchillcnde van dc gewoone taal. De Brames alleen beoefenen dezelve , en onder dezen zyn zelfs maar weinigen , die zig kunnen vleien dezelve te verftaan. Nu vraag ik, myn Heer, hoe het heeft kunnen gebeuren, dat de oorfpronkelykc cn gemecne taal voor ccn Volk verloren raake, cn alleenlyk bewaard blyve by cene zekere klasfe van Menfehen? De taaien veranderen ongctwyfeld, maar niet dan tot haar voordeel, en door volmaakt te worden ; vroeg of laat bcpaalen cn vestigen zy zig door goede Werken. Dus hebt gy voltooid het geene racinf. cn bossuet voor u begonnen hadden. Maar dat, oogenblik is by dc Indiaanen voorby; zy hebben Boeken, welken men bewaart, gelyk men dc uwe zal bcwaaren. Het zyn niet de gebreken van die taal, die het gebruik van dezelve verdelgd hebben. Zy is veel wclluidcnder, zegt men, veel ryker, veel duideïyker , dan dc gewoone taal. Het verlaaten van zulk eene voortrcffelykc taal ftrookt niet met dc Mcnfchelyke natuur. Men vergeet dc taal niet, waarin men dc liefkozingen zyner Moeder ontvangen, waarin men gevryd heeft, enz. dc taal, die ons onze eerfte indrukzels gegeven, cn waarin wy de eerfte denkbeelden , welken wy formeerden, uitgedrukt hebben. Dc taal, waarvan de klanken ons die oogenblikken van geluk , van vermaak, cn van roem herinneren, wordt door derzelver herinnering,



VAN DEN HEER BAILLY. 6<)
ring, die ons nog ten troost in den ouden dag verftrekt, fteeds levendig gehouden ; die diepe indrukzelen gaan van de Vaderen tot de Kindcrs , en van geflagten tot geflagten over. Te Rome was de Griekfche taal de geleerde, omdat zy de Meesterftukken van demosthenes, van sophokles , cn de denkbeelden van plato, bevatte. De Dichtftukken van virgilius, de Comcdiën van terentius, de welfpreckcnheid van cicero, hebben onder ons, en wel voor een langen tyd, dcnzclfden rang aan de Latynfche taal toegefchikt; maar , vergun my te vraagen, myn Heer , of een vreemdeling , te Parys komende, en de Latynfche taal ziende beoeffenen cn lezen, cene taal, ten ccnemaal verfchillcndc van de gewoone fpraak, cn ganfchclyk onbekend aan drie vierde deelen van de Natie, of zulk een vreemdeling, zeg ik, geen grond zou hebben van tc mogen befluiten, dat dit de taal is van een Volk, 't welk niet meer beftaat, en van een ander Volk dan dc Franfchen? Waarom zouden wy niet het zelfde regt hebben , om, ten opzigtc der Indiaanen, het zelfde bcüuit uit de hamskritsche taal te trekken ? De Beeld fpraak der Egyptenaaren, die cene heilige taal, voor dc Priesteren alleen gefchikt, en den Volkc onbekend , formeerde, vermindert geenzins de bondigheid van dit bewys. De Becldfpraak is de eerfte proef van de konst van fchryven; zo de beginzels der Wetenfchappen. in den zelfden tyd verfchenen zyn; zo zy E 3 door



7o II. BRIEF
door deze tekenen zyn afgebeeld of ge-' fchreeven , zo zal dezelfde zorg, die voor de Wetenfchappen waakt, zig ook over de tekenen uitftrekken. Het bygeloof cn verfcheiden inzigtcn van eigenbelang zullen de Priesters beletten die tekenen over te zetten , zodra de vorderingen van vernuft en kundigheden korter en geraaklykcr tekenen, om de denkbeelden uit te drukken, zullen gevonden hebben; en dan zal de gemeene taal cene meer gevorderde "taal dan de Beeldfpraak zyn. Maar dus is het niet met de Hamskritfche taal. Dit is eene taal, die gemeen gefproken en gefchreven is geweest, cn waarin men zig van letters bediend heeft. Het is een taal, die tot volmaaktheid is gebragt, en die geen ander verfchil heeft met de gewoone taal dan zyne volkomenheid zelve. De Hamskritfche taal is zelfs in alle zyne zuiverheid niet bewaard; verfcheiden plaatzen der heilige Boeken zyn onverltaanbaar ; geen Woordenboek verklaart dezelve; dc reden is, omdat die Woordenboeken, in zekeren zin, van vroegen datum zyn. Men ziet derhalven klaarlyk, dat de Brames, uit een Land getrokken , alwaar deze taal in gebruik was , en alwaar deze Boeken gcfchreven waren, hen naar Indië hebben overgebragt. Het zy bygeloof en geheimhouding van hunnen kant, het zy, (:t geen waarfchyniyker is) tegenkanting van de zyde der Indiaanen, dit veroorzaakt moge hebben, zeckcr is het althans dat deze taal niet dan onder de eerften, de Brames, cn
- niet



van den heer BAILLY. 71
niet dan door overlevering bewaard is gebleven. Toen men, na verloop van eenigen tyd, in 't hoofd kreeg om Woordenboeken tc maaken, om dezelve te beter te bewaaren, was dcrzelvcr kennis reeds gedceltëlyk verlooren, en de oorfpronkelyke cn heilige Boeken zyn duister gebleven voor de oeffening en het vermaak der uitleggeren. | Ik zal hier niet herhaalen, wat ik over de Starrekunde der Indiaanen gezegd heb. Ik zal alleenlyk in weinig woorden aanmerken, dat de Hr. le gen til geleerde manieren van Starrekundige waarnemingen te doen , en nauwkeurige uitrekeningen , by hen gevonden heeft. Ik heb zelf, in de papieren van wylen den Hr. de lisle, twee Indiaanfche Handfchriften gevonden , die door Zendelingen overgezonden zyn, en die Astronomifche tafelen bevatten, verfchillende van die van den Heer le gentil. Die verfcheidenheid van methodes toont den rykdom der wetenfchap. Maar een Volk , dat dc aarde plat maakt, dat een berg in 't midden plaatst, om de Zon des- nagts te verbergen , dat twee Draaken, den eencn rood cn den anderen zwart, formeert, om dc Zon cn dc Maan tc laaten taanen. Een Volk, dat de Maan verder van de Wereld af plaatst dan de Zon, cn de Aarde op een gouden Berg fielt, een Volk, dat deze ongcrymdheden uitvindt, is geen uitvinder van dc wyze Starrekundige berekeningen , daar wy ons over verwonderen. Een Volk, dat zo veele fchooE 4 iie



7% II, BRIEF
ne natuurkundige zamenftelzels bezit, die niet dan op ondervindingen , proefnemingen en overdenkingen gegrond hebben kunnen worden; een Volk, wiens Godgeleerdheid zeer zuivere denkbeelden van het Opperwezen bevat,toont zig, even daar door, onbekwaam, om die denkbeelden ontdekt te hebben, door de fabelen, welke het heeft opgeftapeld. Het heeft zig tot deze ont-r dekking niet kunnen verheffen, dewyl het geene beweging heeft gehad dan om 'er van neder te daalen. Een Volk , by 't welk men eene ryke en overvloedige taal vindt, flegts voor een klein getal Menfehen bewaard ; eene taal, waarin de Schatten der Wysgeerte en der Weetcnfchappen bewaard, zyn,' cn dat ondertusfehen zelf Vreemdeling is in die taal; zulk een Volk is niet dc oorfprong van de rykdommen, welke in dezelve bevat worden. Het heeft die rykdommen bewaard, maar het heeft dezelve van ccnig ander Volk ontvangen, niet gefchapen.
Ik had u ditbewys, myn Heer, het welk zig niet dan lint? ecnigen" tyd aan myn geest vertoond heeft, voor het laatfte bewys gefpaard; het komt my voor van de grootfte kragt te zyn. Ik durf, ingevolge daarvan, denken, dat de Brames niet oorfpronkelyk in Indië t'huis hooren , zy hebben daar cene vreemde taal cn vreemde kundigheden gebragt. Zonder uitvinders te zyn, overtreffen zy egter alle de Volkeren der Wereld in wetenfchap, en zyn billyk vermaard geweest. Het was met reden dat
dc



van den heer BAILLY. 73-
dc Wyzen van Griekenland, by hen , de waarc Wysgeerte gingen zoeken. De brames, bewaarders dier oude Wysgeerte, hebben ons dezelve medegedeeld, zy hebben de grondflagen voor alle onze kundigheden gelegd. Zy zyn dus onze Leermeesters, en, om alles in één woord te zeggen, zy zyn uwe verwondering en uwe loffpraaken waardig.
Ik ben met eerbied, enz.
E 5
DER.



74 m. BRIEF
DERDE BRIEF
Aan den Heer w , de overeenkomsten tusschen de
chineesen, de chaldeen, de indiaanen en de oude volkeren, in de overleveringen, de gebruiken, de wysgeerte, en den go dsdienst.
Parys, 24 Aug. 1776.
TP\e drie Volkeren, myn Heer, de ChiJL/ ncefcn dc Chaldecn en de Indiaanen, welken wy onderzogt hebben, gelyken malkanderen in karakter. De Chineefen cn de Chaldeen hebben den Hemel, geduurende duizenden jaaren, met eene gclyke beftendigheid en met even weinig vrugt, dclccnc als de andere, waargenomen. De Indiaanen zyn even beftendig geweest, maar waarin? In niets tc doen, en alleenlyk eenige misvormde, bedorven, verbasterde, Philofophifchc denkbeelden in een ledig cn befpiegelend leven vreedzaam te bewaaren, zonder zig wegens nieuwe kundigheden of vorderingen te bemoeijen. Dc befpicgcling , die in de Indien tot geestverrukking-gaat, fpruit daar uit een geest zonder kragt, en wordt door luiheid gerekt. Altyd te befchouwen, en nooit te denken, komt ten naasten by op 't zelfde uit. Dc itandvastigheid, om zekeren arbeid te agtervolgen, is weder niet dan cene



van den heer BAILLY. 75
ne vermomde luiheid; men doet altyd het zelfde, omdat men gewend is zo te doen, en omdat het moeite kosten zoude, anders te doen. Dit is het uitwerkzel van den invloed , dien het klimaat op de geitellen heeft. Tusfehen den 36ften graad breedte en den keerkring, nodigt de lange en fterke hitte tot den flaap en de werkeloosheid; zo de behoefte van zyn beftaan te winnen tot den arbeid noopt, doet de natuurlyke werkeloosheid dien, zodra- mogelyk, ftaaken, en leidt den Mensch weder tot de rust. De ziel, als gevangen in een verweekt Lighaam, en door het zelve vermecsterd, plooit cn fchikt zig naar deszelfs gewoonten. Aan de andere zyde der keerkringen zet eene Zon, fteeds loodregt neerfchynende, en dus nog heeter, deze oorzaaken nog meer kragt by. De verflapping van alle vecren neemt toe tot onder de Linie, en zo dc gefchiktheid tot den arbeid, de zugt tot veroveringen, misfchien de geest van kunltcn en wetenfchappen , en vooral de woelagtighcid cn beweging, van het Noorden zyn gekomen, vindt dc vrede zyne ftille wooningen tusfehen dc keerkringen, en heeft de 'luiheid haaren troon onder de Evennagts linie.
Wy behoeven ons gewisfelyk wegens deze overeenkomst niet te verwonderen, myn Heer! Maar deze Volkeren hebben, onder malkanderen, en met andere Natiën, zonderlinge en opmerkelyke gelykheden. Laat ons hen volgen: het is eene gallery van Schilderyen, welke ik ü een oogenbiik
zal



y6 III. BRIEF
zal doorleiden. Ik zal met de plen¬
gingen beginnen.
De plengingen van Wyn, van Oly, van Melk, waren by de Romeinen in gebruik; zy boden dezelve den Goden by verfcheiden gelegenheden aan; maar vooral op 't oogenblik der maaltyden: het was het ecrbewys, de erkentenis van een gedeelte der goederen , welken zy van hen ontvangen hadden. Het is my niet bekend, dat onze liefhebbers der oudheid den oorfprong van dit gebruik gezogt of gevonden hebben. In China laat de Gastheer Wyn brengen, welken hy op de aarde uitftort, terwyl hy de oogen naar den Hemel houdt gellagen, om tc erkennen dat wy alles door de Goddelyke gunst ontvangen (a). Wanneer dc Tartaaren by malkander komen om zig te verlustigen, fprengen zy eenige druppels vogt op de beelden hunner Goden; vervolgens ftort een bediende insgelyks eenige druppels naar den kant van 't Zuiden, ter eere van het Vuur; naar den kant van 't Oosten en Westen, ter eere van het Water; en naar den kant van 't Noorden, ter eere van de Dooden (è). De plengingen zyn- derhalvcn by dc Chineefen en de Tartaaren vastgefteld. Ik begryp dat zy van het eene Volk tot het andere hebben kunnen overgaan; maar ik zal vraagen, waarom men dit gebruik insgelyks vindt
on4
O) Ltttr. Edif. Tom. XXI. pag. 363, (fi) IbitL Tom. XXVI. pag. 449.



VAN DEN HEER BAILLY. 77
onder de Grieken en de Romeinen, die alles, hunnen eerdienst zo wel als hunne Wysgeerte, uit Westclyk Afie gehaald hebben? Is dan deze manier van de Goden tc eeren zo natuurlyk, dat zy wezenlyk met dcrzclvcr dienst verbonden is ? Dat zal niemand zeggen; en kan men'er derhal ven niet uit befluitcn, dat dit gebruik tot Wcstelyk Afie even als tot China behoorde? Het beftaat misfchien nog in dc Indien ; wy zyn daar onkundig van, omdat de wet der Brames hen verbiedt met ons te ceten.
Waarom, myn Heer, vindt men in de inftcllingen van alle de oude Volkeren, die feesten der Saturnalen, die gedagtcnis van den tyd, waarin de Menfehen onder malkanderen gelyk cn tc famen gelukkig waren; die harfenfehimmige Schildcry van de gouden eeuw , van den Staat der onfchuld? Eene Schildcry, die haare uitwerking niet voortbrengt door de kunst van te contrasteeren , van ftrydige Beelden , die de bedoelde werking bevorderen; maar, waarin de deugd zig alleen vertoont in een zagt en zuiver licht met geene fchaduw vermengd?
Waarom is het uitftortcn van Water de grondflag van bykans alle de oude feesten? Van waar die denkbeelden van een Zondvloed, van cene algemcene overftroming? Van waar die feesten, die daar van dc gedagtenis vernieuwen cn levendig houden? . De Chaldecn hebben de Historie van hunnen xisustrus, die geene andere is dan die van noach,cen weinig veranderd. De
Egyp-



7S III. BRIEF
Egyptenaars zeiden, dat mercurius de beginzels der Wcetenfchappcn hadt gegraveerd op kolommen, die den algem'ccnen vloed weerftaan konden (a). De Chineefen hebben ook hunnen peyrun, een fterveling, van de Goden bemind, die zig met een Vaartuig in de algemeene overftrdoming redde (T). De Indiaanen vertellen, dat het omtrent een-en twintig duizend jaar is ge» leden, dat de Zee de geheele Aarde heeft bedekt en overftroomd, met uitzondering van een Berg naar 't Noorden. Eene enkele Vrouw , met zeven Mannen, weken daar naar toe. De Indiaanen hebben de naamen dier zeven Mannen bewaard. Men hadt eveneens Dieren van ydere foort, en twee ftuks van ydere Plant,' ten getale van agtticnmaal honderduizend behouden. De overftrooming duurde honderd twintig jaaren, zeven maanden cn vyf dagen.' Na verloop van deezen tyd, kwamen alle de Wezens weder uit het Vaartuig te voorfchyn, en bevolkten de Aarde op nieuws. Dewyl de Vrouw fiegts met cénen Man konde leeven, bleven de andere op den top van den Berg , alwaar zy hunnen tyd aan de Godvrugtighcid, cn aan den ongchuwden ftaat, (die toen egter niet zeer verdienftelyk kon geoordeeld worden) toe wyden (e)- Van hunnen God vichnoü,
die
(a) Syncellus, pag. 40.
(6) KffiMPFER, Hist. du Japan, Lib. III. C. 3.
(t) Tranf. PMhf. Anno 1701. No. 208.



van den heer BAILLY. 7<)
die in een Visch veranderde, fpreekendc, voegen zy daar by, dat dit gefchiedde in den tyd der overftrooming, toen deze God bet Vaartuig geleidde, waardoor het Menfchclyk Gefiacht behouden wierdt (V). Dat Vaartuig,of die Bark,waardoor ons gellagt voor zynen ondergang bewaard wierdt, vindt men insgelyks in het Noorden, cn in de edda. Toen de Reus ymus gedood wierdt gudfte zo veel bloeds uit zyne wonden , dat het Menschdom daar door overftroomd en verdelgd wierdt , met uitzondering van Belgemer, die met zyne Vrouw in cene Bark ontkwam
Daar is een groot verfchil, myn Heer, tusfehen de gedagtcnis van de gouden eeuw, en die van den Zondvloed. De een vertoont niet dan eene Schildery, welke de verbeelding heeft kunnen verfraaijen, welke zy zelfs heeft kunnen fcheppen. De andere vertoont zig als eene Historifché gebeurtenis door de overlevering bewaard. Die gouden eeuw is, zegt men, het voortbrengzcl van een bedriegende Poëzie, het is dc harfenfehim van deugdzaame lieden, welken het kwaad bedroeft; maar ik kan niet denken dat het eene enkele verficring is. Ik zie daarin de werking van de verbeelding ; maar ik meen daarin ook' een weezenlyken grond te bemerken. Het is het voorwepp van de wenfehen, of liever
van
(/) Letter- Edif. Tom. XIII. pag. 97.
(J>) Rudbeck, de Atkntka, Toin.I. p. 541.env.



8o III. BRIEF
van de herwenfchen voor de geheelc We reld; maar iets tc herwenfchen, fpyt over deszelfs verlies te hebben , onderftclt dat men het gehad heeft, onderftclt derhal ven eene verandering, eene verdelging van een vorigen ftaat. Daar is geene verandering voor het Menfchelyk geflagt, de Mensch brengt zig weder voort terwyl hy fterft; alle de tydperken van het leven beftaan tc gelyk voor de foort. Wat heeft dan dit beklag, die herwenfehingen, die Schildcrycn, voortgebragt? Een weinig aandagts op ons zei ven gevestigd, zal dit kunnen ophelderen. Het zelfde, wat aan yder Mensch , hoofd voor hoofd, in de opvolging zyner jaaren cn gedagten gebeurt, gebeurt aan de geheele foort in de opvolging der geflagten. Maar nu, wie is 'er die den tyd zyner jeugd niet hcrwenscht? Wie is niet bekoord van de vrolyke Schildcrycn, welke zy in zyn geheugen heeft agter gelaten ? Het is de eeuw der begochelingen, het is de tyd, waarin de vermogende natuur diepe trekken graveert; maar waarin zy tevens met de zagtfte en Iieffte kleuren fchildert. Het huis, waarin men gewoond heeft, was zo mooi, de Menfehen waren toen zo goed, de vrienden zo getrouw , de Vrouwen zo fchoon cn zo opregt; dat huis wierdt van eene zuivcrer lugt omvangen, de Zon was helder cn warm gelyk dc vriendfehap, dc Hemel zo bedaard als dc grond der harten. Zie daar de wezenlyke gouden eeuw; yder Mensch heeft de zyne gehad. Zo de Poëcten oude lieden waren ,
zou



VAN DEN HEER BAILLY. 8r
ZOU de gouden eeuw flegts het denkbeeld zyn van deze altyd hcnvenschte jeugd. Maar de tyd van de Digtkunst is die van de gouden eeuw zelve; om dc natuur te fchilderen, die ons omringt, moet de inwendige natuur in haare Iterkte zyn, het is de volheid dier fterkte, die de fchepping toe-j laat. - Het oneindig Wezen alleen kan altyd fcheppen, omdat het altyd jong is. Ondertusfchen kan de jeugd, myn Heer, haar zelve niet herwenfchen. De" Poëet zingt, in de kragt zyner jaaren, zyne genietingen, zyne vermaaken, zyne kwellingen die ook vermaaken zyn; zo hy zig wegens eene ligtzinnige Meesteres beklaagt, het is met een vuur, dat hem eene getrouwer Meesteres waardig maakt. De hoop bezielt alle zyne Schilderyen; het herwenfchen van het verlorene is voor den ouderdom, waarin hy niet meer zal zingen. De gouden eeuw is, derhalven, geen Schildery van eene voorbygjgaane jeugd; het is insgelyks geene Schildery van enkele verbeelding. Ziehier, naar myne denkbeelden, de Historie van derzeïver oorfprong!
De bevolking nam voormaals fterker toe, dan tegenwoordig; en men vondt het levensonderhoud minder gemaklyk, omdat de Aarde minder beteeld wierdt. Van daalde noodzaaklykheid om Volkplantingen uit te zenden, om talryke zwermen uit het geboorte-verblyf te doen vertrekken , gelyk nog heden de Byën doen. De Menfehen, zig dus vermenigvuldigende, zyn nader by malkander gekomen; dc Oorlog is uit derF zei-



82 III. BRIEF
zeiver ontmoeting geboren; en de wederkeerige verdelging heeft welhaast het ongemaklyk gebruik van Volkplantingen voorgekomen. De Byën zyn het eenigfte Volk dat dit gebruik behouden heeft, omdat zy het voortreffelyk middel nog niet hebben uitgevonden van malkanderen in haar Vaderland tc verdelgen, om de onaangenaamheid voor te komen van op een vreemden grond te moeten gaan leeven. Een dier zwermen van Menfehen is naar Indië getrokken. De jonge Lieden, uit hun Land gezet, hebben het niet zonder finart verlaten; zy hebben een fchooncr Hemel, eene vrugtbaarer Aarde gevonden, maar 't was niet hun Geboorteland ; het was niet die Hemel, welks aanfehouwing allereerst hun gezigt getroffen hadt; het was niet die Aarde, alwaar zy begonnen hadden te leeven; die Aarde, getuige der Vaderlyke zorgen , der Moederlyke tederheden, der fpelen van de Kindsheid , alwaar men de eerfte indrukzcls van 't vermaak, van 't geluk, ontvangen hadt. De oogen keerden onophoudelyk naar dat eerlte Vaderland ; en toen de jonge Lieden een nieuw geflagt hadden voortgebragt, fprak men daar van tot zyne Kinderen; men fchilderdc hen alle de voordeden, welken zy verloren hadden, en men vergrootte ongetwyffeld die Schilderyen. De fmaak voor het wonderlyke hadt niet noodig iets by deze afbeeldingen te voegen. Dc eerfte jeugd is wezenlyk de eeuw der onfchuld. Daarenboven ziet men deze Schilderyen, in de gehcugenis gemaakt,



VAN DEN HEER BAILLY. 83
maakt, als van verre; alle de trekken worden zagter door den affland. De ondeugden verbootten zig , door dit gaas gezien, minder haatelyk; men vergeet het kwaade» cn de deugd, die alleen der gedagtenis waardig is, behoudt haare trekken, in haare zuiverheid en in haaren luister. Gy bcgrypt Wel , myn Heer, dat de oude lieden , die deze vernaaien deeden, niet misten daar byte voegen, dat, in dat Land, waarvan zy het gemis beklaagden, de vrugtcn fchooner en lekkcrer , het vocdzel aangenaamer en kragtiger, de lugt gezonder was, dat de geitellen, derhal ven, daar fterkcr, de ziekten minder , waren, en dat 'men 'er , ook te dezer oorzaake, gelukkiger, zo wel als langer , leefde; zy zullen 'er hebben bygevoegd, dat men daar zelfs nooit ziek wierdt; en, met één woord, aan dat oude Land alle de voordeden nebben toegefchreven, welken de toenemende leeftyd boven den afnemenden, en welken de jeugd boven den ouderdom heeft.
Deze Schilderyen , fchoon van de hoogfte oudheid, zyn, door de bekoorlykheden van de Digtkunst, cn vooral door de opvoeding , door dc herhaaling der oude lieden , die hun vermaak vonden in dezelve te vernieuwen, en zig daar door als te verjongen , bewaard gebleven. De overleveringen, de zaaken en voorvallen, worden door deze wyze van mededeelen wel wat veranderd, maar zy prenten zig der geheugenis dieper in, en zyn algemcener bekend, dan of zy befchreven waren; het oor wordt F % min-



III. BRIEF
minder afgetrokken dan het oog, het gefprek houdt den geheclcn geest bezig; dc verhaalen der Vaders , de byzonderheden, waarvan zy de bewaarers waren, maakten een gedeelte van hilnne erfenis uit. Die erfenis is getrouwelyk verzameld, en zorgvuldig bewaard, dewyl zy tot ons gekomen is.
De gouden eeuw, die verleidende fabel, is dus niet dan de bewaarde geheugenis van een verlaten, maar fteeds dierbaar, Vaderland. De Volkeren, onder welken men deze geheugenis aantreft, zyn van elders overgebragt naar 't Land , waar zy zig thans bevinden; het zyn Koloniën van eene ouder Natie ; en dit is alles wat ik 'er uit moet befluiten; ik heb my wat lang met deze Schildery opgehouden, maar de gouden eeuw verlustigt; men voelt een verlangen , om daar deelgenoot van te zyn; men heeft vermaak, om derzclver afbeelding te befchouwen.
Terwyl deze Fabel gedeeltelyk het werk. van de verbeelding is, moet het denkbeeld van den Zondvloed , zodanig als wy het van de verfchillende Volkeren opgezameld hebben, als de overlevering van cene historifche gebeurtenis befchouvvd worden. Kan het denkbeeld van eene algemecne verdelging natuurlyk eigen zyn aan den menichclyken geest ? Kan het zelve op eenige andere wyze in ons opkomen , dan in gevolge van een grootcn ramp ? De mensch leert niets dan door ondervinding; door tc zien fterven heeft hy begrepen , dat hy
fee-



VAN DEN HEER BAILLY. 85
t/eenigen dage fterven zoude; maar door allerwegen rondom hem te zien geboren worden , heeft hy befloten, dat zyn geflagt zou blyven duuren. Zo de Majefteit van den Donder in de zwaare en donkere wolken Schitterende, zo de geweldige winden , dc buitengemeene plasregens die alles dreigen te overftroomen, de wraak des Hemels hebben kunnen aankondigen, den fchrik inboezemen , en dc omkeering der natuur doen vreczen', heeft deze fchrik, met het ophouden van de onweders, moeten bedaaren; het is niet dan door een diep gevoel der rampen , het is door de noodlottige gevolgen, welken dc geweldige bewegingen der elementen voortbrengen , dat men dc gedagtcnis dier voorvallen bewaart. Men zoekt niet de herinnering te bewaaren. van 't geen niet is voorgevallen. Alle die historiën van eene algemecne verdelging , zo verfchillendc in haare gedaanten, maar in den grond der zaake gelyk , die een zelfde gebeurtenis , allezins veranderd, maar allerwege bewaard, bevatten ; die eenpaarige overeenftemming der Volkeren fchynt my een fterk bewys voor de waarheid van dit factum te zyn.
Gy ziet, myn Heer, dat wy hier den ge'woonen bewystrant der menfchelyke Wetenfchappen volgen; ik beroep my hier niet op dc Schriftuur, omdat dc Schriftuur beveelt eenvoudig te gelooven,en hier moeten wy, om tot onze verdere befiuiten te komen, de gebeurtenis uit de getuigenisfen van andere Volkeren bewyzen , of ten minftcn aanncmelvk maaken.
F 3 Zulk



S6
III. BRIE F
Zulk eene groote ramp heeft alle geesten met fchrik moeten vervullen ; men heeft derzelver wederkomst gevreesd. Toen dc Wetenfchappen zig vestigden , toen men gezien heeft, dat de jaargetyden van dc beweging der Starren afhingen, dat verfcheiden onaangenaam en nadcclig weder, na eene Zons-omwenteling, wederkwam, heeft de natuurlyke Starrekunde geloofd dezelve Ce kunnen aankondigen. Men heeft met fchrik gezien of gemeend te zien, dat, dewyl dit ongunltig weder, en de onweders, op zekere tyden van het jaar weder kwamen , de ramp van den vloed ook op een bepaal Hen tyd zoude kunnen wederkomen. Alle Volkeren hadden, toen zy van malkanderen Scheidden, de gedagtenis van het Verbond, dat God met hen gemaakt hadt, niet bewaard gelyk de Hebreeuwen , noch hadden het teken des vredes , in de wolken geplaatst, daar zy zig, even als dit begunftigd Volk, gerust mede konden ftellen. Het is uit dien fchrik, cn uit die vrees voor wederkomende algemeene rampen , dat die tydbeftekkcn, die groote jaaren der Ouden , die dc overftrooming , of het verbranden der aarde cn de algemeene verdelging moesten aanbrengen, gefprotcn zyn. De groote famenvoegingen der Pianeeten moesten 'er het tydperk van zyn ; dit was het geloof van geheel Afie. Maar, myn Heer, iaat ons een oogenblik ftil liaan, om de famenftellende denkbeelden van dit begrip te befchouwen. Voor eerst, was hier de kennis van het voorval noodig; vervolgens moest
roen.



VAN DEN HEER BAILLY. 87
men een zeker getal aanmerkingen hebben gemaakt over de betrekking, die de opvolging der jaargetyden met den loop der Starren heeft; daar was eene zekere vordering in de Wetenfchappen noodig , om de wederkomst der jaargetyden en de ongunftige gefteldhedcn der lugt, wel of kwalyk , te kunnen aankondigen. Wydcrs moet men tot het denkbeeld overgaan , dat men de wederkomst van een noodlottiger ramp, dan flegt weder en onweder , een ramp', welken verlopen eeuwen als zeer zeldzaam voorvallende moesten doen befchouwen , tot een zeker tydbeftek kon bepaalen; en eindelyk moest men onder malkandercn overeenkomen , om het oogenblik van deszelfs wederkomst, op de famenvoeging der Planeeten , tc bepaalen. Die voortgang, die opvolging , van denkbeelden komt my al tc geregeld voor, om van afgefcheiden Menfehen, aan zig zelvcn, en aan de grilligheid der verbeelding , overgelaten, zo eenpaarig gevolgd te worden. Die overeenkomften, die gelykheden , fchyncn my toe die der bloedverwantfchap te zyn. Ik meen daar het Wapen cn het Livrcy van dezelfde familie in tc zien.
De Godsdienst-oeffening op de bergen is niet minder zonderling , waarom zyn alle Menfehen overeengekomen, om hunne offerhanden op dc hoogftc plaatfcn tc gaan doen ? Waarom was dit gebruik ten tyde van Mofes reeds zo diep ingeworteld, dat die Wetgever verpligt was dit aan de Israclitcn tc verbieden? Waarom houden de InF 4 diaa-



SR
III. BRIEF
diaanen den Berg Pir *.pen-jal, eenen der Bergen van den Caucafus, op de grenzen van klein Thibet, in zulk eenen grootcn eerbied , dat zy in Pelgrimatie dei-waards trekken ? Zy hebben denzelfden eerbied voor een Berg van Tartaryc, Chang-pe-chang geheten , waar van zy zig beroemen hunnen oorfprong te hebben. Gy zult erkennen, myn Heer , dat 'er iets zonderlings is in deze zugt der Menfehen voor de Bergen; ik behoef hier de oorzaak daarvan niet te bepaalen. De Vlakten zyn langen tyd vogtig en moerasfig geweest; de eerfte nederzettingen , dc eerfte Ryken, waren misfchien op de Bergen. Dc lugt is 'ér gematigder, koeler, en, zo de Aarde voormaals door eene grootere hitte gefchroeid is geworden, hebben de Bergen eer dan de Vlakten bewoonbaar moeten zyn. Ik zou dus weder geneigd zyn, om deze zugt voor de Bergen , van denzelfden aart als die van de liefde tot het Vaderland, te befchouwen. Men zou mogen denken, dat de Menfehen van de Gebergten van Tartaryc, en de verhevenfte deelen van den Aardbol,neergedaald, om Zuidelyk Afie te bewoonen, door het gebruik der offerhanden op de hoogfte plaatfen , dc gedagtcnis hunner oude woonftcden hebben willen behouden. Ook kan dit gebruik de bedoeling gehad hebben, om het opgaan der Starren, welke zy Godsdienftig eerden , te voorkomen, of misfchien den Hemel, daar het opperfte wezen is, tc naderen. Dog wy hebben , gelyk ik ftraks zeide, hier met dc oorzaaken van dit verr
fchyn-



VAN DEN HEER BAILLY. 89
fehynzel niet te doen ; liet is genoeg het vcrfchynzel zelf op te merken ; cn inderdaad verdient deze gelykheid der Volkeren, in hunne verkiezing, in hunnen eerbied, en in hunne Godsdienst-ocffening, grootelyks onze oplcttenheid.
Verfchoon my, myn Heer, dat ik u met Fabelen ophoude; ik kan niet voorby die der Reuzen aan te haaien. Die Reuzen, hunne gevegten met de Goden, zyn eene oude historie van de Griekfchc en Romeinfche Mythologie of Fabel-historie. Toen de Goden, bevreesd geworden, zig onder verfcheiden gcftalten van dieren verborgen , vlugtten zy naar Egypte ; die omihmdigheid, dat zy zig naar Egypte begaven, ontzwagtelt ons den oorfprong van de Historie. Het is van daar dat de Grieken dezelve gehaald hadden; zy was daar dan bekend. Alen ziet in de Indien eveneens de muuren der tempelen met begraafplaatfen verlierd, waar op men de gevegten der Reuzen met de Goden vertoond heeft (a). De Indiaanen vertellen , dat de Menfehen, in 't begin van hunnen ecrltcn leeftyd, van cene Reusagtige geftalte waren (£)• De Siammers vertellen het zelfde (c)- Toen, volgens de In-, diaanen, de Goden en dc Reuzen, den berugtcn Berg van Meroua in Zee dccden wentelen , kwamen 'er verwonderlyke dingen
uit
(a) Lett. Edif. Tom. XXIV. p. 252.
(b) luid. Tom. X. p. 33.
Rist. des Voyag. Tom. XXXIV. p. 339.
F 5



qo III. BRIEF
uit te voorfchytl; maar het volmaaktfte van alles was Kehoumi, die alle de Goden door haare fchoonheid verbaasde, cn die met hunne toeftemming aan Vichnou gegeven wierdt. Zie daar het Huwclyk van vulcanus en de Fabel van Vernis, door de Grieken opgefierd. Men vindt die Reuzen, die met de Goden ftryden, in dc bevrozen klimaaten van het Noorden weder. Schoon deze historie der Reuzen meestal onder dc fabelen geplaatst, cn in den rang der onnozele vertellingen , waarmede men de Kinderen vermaakt , gefield is , moet egter de Philofophic niet bloozen den grond der Fabelen op te fpooren. Ik begeer de kragten der natuur niet te bepaalen; maar, dewyl die kragten zeer groot zyn, waagt men minder met dezelve verre uit te breiden, dan met daar nauwe perken aan tc (tellen. Het beftaan der Reuzen is geene harfenfehim ; wy hebben Menfehen van zcveii en agt voeten hoogte gezien, de gewyde en ongewyde gefchicdenisfen fpreken van vcrfchcidcnen, die eene buitengemeene geftalte hadden; dc geopende graven cn de gemeten beenderen hebben ons overtuigd, dat die wonderen wczcnlyk bcitaan hebben; maar nu , het geen de natuur in zommigc klimaaten als wonderen verfchaft, het geen zy daar met buitengewoone poogingen verrigt, kan zy op andere tyden, en op andere plaatfcn , door het enkel gebruik haarer gewoone kragten verrigt hebben. Als ik in aanmerking neem, dat alle de wezens door het Opperwezen aan algemeene wetten onderworpen zyn, dat zy



va n den h e e r-* B A I L L Y. 91
alle fterven moeten, dat zy alle van het groei jen en toenemen tot afneming en vermindering hunner kragten overgaan, begryp ik , dat liet Heelal, als een groot wezen befchouwd, dat dc natuur, die niet dan de verzameling van alle wezens, en de vereeniging van alle derzelver vermogens is , zelve aan verval kan onderworpen zyn. Ik zie dat de Kinderen van oude lieden klein cn kwaadfappig zyn, cn, fchoon de natuur nog niet oud zy, is zy egter jonger geweest, en het is misfchien niet bclagchelyk te denken, dat zy in haare lente, en in het kragtigfte van haare werkzaamheid, grooter cn iterker Menfehen heeft kunnen voortbrengen. Verwar my , bid ik , niet met dien dwaas, die , even als ik doe, de voortgaande vermindering van de gcftaltc der Menfehen toelatende, hunne hoogte by hunne oudheid afmat , en vondt, dat Adam honderd clleboogcn lang moest geweest zyn? Staa voor een oogenblik het denkbeeld toe van den Heer de buffon, zo de Aarde verkouwt, zo zy voormaals een veel grooter trap van warmte heeft gehad , hebben alle de klimaaten van onzen Aardbol, kouder wordende, opvolgelyk de tegenwoordige warmte van dc verzengde lugtftreek, en derzelver invloed op de bewerktuigde wezens , moeten ondervinden. Gy ziet, dat dat Land het verblyf der groote foorten is. Zo dc Olyfant, die in onze klimaaten niet meer voortteelt, voormaals, (gelyk daar niet aan te twyiïelen is,) onder zeer hooge breedten heeft kunnen geboren wor-



III. BRIEF
den en leeven, moet de reden daarvan zeekerlyk gezogt worden in een gunftiger klimaat, waar in hy beftaan, en zyn geflagt voortplanten konde. Wy zien, (dat in het Noorden gelykfoortige dieren met die van onze klimaaten kleiner zyn. Dc witheid, door de koude veroorzaakt, doet daar hunne kleuren verdwynen. Het geflagt of Ras der Laplandcrcn is blykbaar een verbasterd Ras; hunne kleinheid moet doen gelooven, dat het 'mcnfchelyk geflagt door de koude verbastert en ontaart.
Ik voorzie eene tegenwerping, die gy my maaken zult, myn Heer! De menfehen, zult gy zeggen , moesten onder de verzengde lugtftreek langer en fterker zyn. Maar , laat ons aanmerken, dat in alles de natuur een middelterm heeft, waarin dc volmaaktheid haarer werken beftaat. Dc gunftigfte oorzaaken voor de voortplanting zullen, zo men derzelver kragt nog vermeerdert, minder gunftig of nadeelig worden. Het menfchelyk geftel heeft een middelbaaren trap van warmte noodig, misfchien gelyk, of ten naasten by gelyk, met die,'welke wy ondervinden in onze klimaaten, die, te dezer oorzaak, gemaatigd zyn genaamd geworden. Het is een bewys, dat het menfchelyk geflagt onder den /Equator, of Evenagtslyn, hebbe begonnen tc beftaan. De menfehen zouden dan in bet voordeel van het klimaat, en in deszelfs groote voortbrengzelen, gedeeld hebben; en, aan den anderen kant, zo de hoogte van dc geftalte niet merkelvk vermindert , is dc reden
daar-



VAN DEN HEER BAILLY. 93
daarvan, om dat de menfehen die vermindering, die ontaarting, hebben voorgekomen door af tc zakken naar de Linie j de warmte tc volgen, en het gemis van de middelpuntige uitvloeizelen der warmte i uit het hart der aarde, door eene heeter zon, te vergoeden; het is inzonderheid, omdat de mensch zig door zyn vernuft befchermd heeft tegen de ongunltige werking der natuur, die hem allcrwege omringt, en poogt hem te verminderen en te verzwakken. Hy heeft zig kleedcren gemaakt, huizen gebouwd, die eveneens de nypcndfte koude cn de grootfte hitte weeren, en waarin hy, in eene bykans eenpaarige maatiging, dezelfde blyft en niet verandert, fchoon, in 't beloop van een jaar, alles rondom hem verandere. Alle deze bedenkingen, myn Heer, zyn misfchien niet dan ccn Philofophifche Roman. Gy zult my verfchooncn, van my zeiven vermaakt te hebben dezelve te fchryven, en gy zult zekerlyk met my erkennen, dat zy voldoende zyn, om te bewyzen, dat het denkbeeld van een volk van Reuzen niet bclagchclyk is. Ik erken, dat deze bedenkingen ons geen regt zouden geven om ons dergelyk een volk te verbeelden, zo de overleveringen van alle de oude volkeren zig niet vercenigde, om hetzelve aan hunnen oorfprong te plaatfen. De vrees heeft, des nagts, zomtyds een dwerg voor een reus kunnen doen "nemen; maar ik begryp niet, hoe de kinderagtige vrees van een cnkcld mensen invloed
op



94 III. BRIEF
op een geheel volk heeft kunnen hebben? Ik begryp niet, hoe men, van eenige afzonder! ykc voorbeelden, tot het denkbeeld van een geheel gclykfoortig volk hebbe kunnen komen ? Ik heb geen denkbeeld van de noodzaaklykheid van zulk cene fchepping, en het komt my veel natuurlykcr, veel waarfchynlyker, voor, te gelooven, dat dit denkbeeld eene bewaarde overlevering is, die haaren oorfprong in eene historifche waarheid heeft. Maar al ware het beftaan der Reuzen eene blykbaare fabel, zo blykbaar als derzelver ftryden met de Goden, zoude ik egter nog blyven zeggen, dat die Fabel, die in Egypte, in geheel Afie, in het Noorden van Europa, verfpreid is, eene zeer opmerkelyke overeenkomst tusfehen alle de volkeren van dit gedeelte des werelds is. Ik zal blyven gelooven , dat zy de bloedvcrwantfchap, de gemeene herkomst, dier volkeren bewyst. ïvvee menfehen, met een evengelyken geest, over hetzelfde onderwerp denkende , zullen afzonderlyk hetzelfde denkbeeld kunnen opvatten, tot dezelfde waarheid komen; maar , wanneer twee kinderen my des morgens een even misfelyken en verwarden droom vertellen, die in deszelfs hoofdomftandigheden nauwkeurig gelyk zy, zal ik veel moeite hebben om my te overreden, dat die droom niet eene vertelling van hunne Minne is.
Voor dat wy die oude tyden verlaten, moet ik u nog eene overeenkomst doen opmerken. Gy kent, myn Heer, de historie
van



van den heer BAILEY. 95
van dat vermaard Eiland, waarvan plato ons de overlevering met eene opmerkelykc befchryving bewaard heeft. Daar kwam-een ontelbaar volk uit te voorfchyn, het welk de aarde overmeesterde; men moet deze uitdrukking verftaan in den zin dier tyden, waarin dc aarde flegts een klein gedeelte van dc bekende wacreld betekende. Dit Eiland is door de zee verzwolgen; het is verdwenen, en verfcheiden geleerden van onzen tyd twyfelcn, of het ooit beftaan hebbc? Maar ik vraag, waarom dc Chineefen insgelyks de overlevering hebben van een Eiland, dat door de zee verzwolgen is? De Munnik indicopleustes (a) , hadt eenige Afiatifche overleveringen verzameld; ik vraag, waarom deze Oosterlingen zeggen, dat de aarde, waarop wy ons bevinden, door den Oceaan omringd wordt; dat agter dien Oceaan eene andere aarde is, die aan de muuren des Hemels raakt? Het is in die aarde, dat de mensch gefchapen is, in die aarde was het aardsch paradys. Ten tydc van den Zondvloed, wierdt Noach door de Ark gebragt op de aarde, welke zyne nakomelingfchap thans bewoont. Men ziet dat de Afiatifche Christenen, de gebeurtenisfen van de Heilige Historie met vreemde fabelen vermengd hebben. Dc Mahomctaanen en de hedendaagfehe Oosterlingen zeggen insgelyks, dat de aarde omringd wordt van een hoogen berg, agtcr welken dc Starren zig gaan verbergen; zy
voe-
f» Colleü. fiovci PcitYum* Tom. IL



q6 HL BRIEF
voegen 'er by, dat agtcr dien berg een ander vast land is (V). Alle deze overleveringen zyn volftrckt dezelfde, als die van het Atlantisch eiland, en ik zou wel eens -willen weten, waarom men, van Athene af tot Pckin toe, geduurende eene reeks van. meer dan dertig ecuwen, hetzelfde denkbeeld bewaard vindt, van een Eiland in de Zee verzwolgen , door zeen afgefcheiden van een vast land, waaruit de menichen op onze aarde, of op dit vastland, dat wy thans bcwoonen, zyn overgegaan. Ik onderzoek niet of dit geloof met eene historifchc waarheid verbonden zy, maar hetzelve by alle volkeren en in alle tyden wedervindendc, befchouw ik het weder als een familie-geloof, als een blyk van verwantfchap.
De Godsdienst van Afie zal ons dezelfde overeenkomften vertooncn ; gy zult dien overal met denzelfden. geest, en hetzelfde karafter, weder vinden. De Siammsrs hebben Engelen, die het opzigt hebben over de Starren, over dc Aarde, over de Steden, over de Bergen , over de Winden, over de Regen, enz. (è). De Perfiaanen hadden 'er eveneens, die de toezigt hadden over de maanden en de dagen van het jaar (c). De Munnik indicopleustes, die ons, met zo veele eenvoudigheid als onkunde, de Afiatifche denkbeelden heeft
verfa) Herbelot, Biblioth. Oriënt, p. 230. O) Hist. Gen. des Voyages. 12. Tom. XXXIV. p. 336
(c) Hïde, de Religion; Vet. Perfarum.



VAN DEN HEER EAILLY. 07
verteld, zegt, dat de Chaldecn, de Starren beurtelings uit den gezigteinder ziende opryzen cn ondergaan, zig verbeeldden, dat zy door den Hemel wierden omgevoerd * omdat zy niet wisten dat die Starren door Engelen beftierd cn geleid wierden (a). De Chineezen hebben ook Engelen of Geesten, die over de vier Jaargetyden gebieden (f). Deze Geesten worden Genies, Dives, Pem, Fees, geheten; het geloof in dezelve beftaat nog door geheel Afie, en hunne wonderbaare histories, die aan de verbeelding behaagen, hebben zulk een gebied over der menfehen geest gekregen, dat zy, na zo veele jaaren in Afie bewaard te zyn gebleven, nu in dc Europifche Taaien overgezet, de kinderen, en zulken, die in een rvoeren leeftyd nog wat van de kindsheid behouden hebben, vermaaken. Maar deze Geesten of Genies, zyn niet dan die wezens, die den keten van plato uitmaaken: het zyn de tweede en byzondere oorzaaken der Philofophcn, het is een tak van het Systema van de algemeene ziel, het welk, geen anderen geest, geen ander vernuft dan de natuur toelaatende, geen anderen God dan haare voortbrengende kragt erkennende , een gedeelte van de Godheid vind in yder deel der ftoffe die in beweging is.
Ik heb u doen opmerken, myn Heer, dat de zielsverhuizing eveneens uit dit Systema geboren was. Dit leerftuk is alge. „ „ meen;
(a) ColkStanea nova Patrum. Tom. 2. p. 161. (fr) Hïde, lib. cit. p. 217.
G



98 III. BRIEF
meen; het is de grondt!ag van den Godsdienst der Brames van Indie, en der Talapoins in Siam (a). Dit leerftuk was dat van Egypte; het wierdt eveneens aangenomen by de Perfiaancn ; de Parfis, die de zwakke ovcrblyfzels van dat beroemde Volk zyn, hebben eene wet, die hen verbiedt dieren te eeten ; eene wet, die thans in onbruik is geraakt, en niet gehouden wordt dan ten dpzigt van de Koeijen, welke dit Volk , byna verdelgd, nu nog eerbiedigt, gelyk deszelfs Voorouderen haar eerbiedigden O). Zo wy ons naar Tartaryc en m China overbrengen, zullen wy zien, dat de dienst van den grootcnLama, den Priester van den God fo, op de zielsverhuizing gegrond is. Die groote Lama is het fterfelyk onderwerp, waar in de God fo geduung zyn verblyf houdt. De Priesters verklaren die opvolgelykc vlceschwordingen, door de leer van de verhuizing der Zielen, waarvan la de uitvinder was. Ydere Godheid , die in China fo , in Tartaryc cn m Thibet la, geheten wordt, wordt als een afgod met drie hoofden vertoond (c> Gy herinnert u, myn Heer, dat alle de Indiaanfche Afgoden , gelyk ook alle die van Siberië, veele armen cn veele handen hebben. Amida, de voornaame Godheid der Japoneefen, heeft drie hoofden en veertig handen,
(a) Hist.Cen. des Voyages. Tom. XXXIV. pag. 336. (6) Ibid. Tom. XXXVIII. p. 238. 00 Ibid. Tom. XXX v7. p. 3*4-



van den heer BAILLY. 99
den , om daar door, zegt men , de Drieeenheid der perfoonen, en de algemeenheid der werkingen, te vertoonen (4). Ziet men hier niet, aan den eenen kant, de Indiaanfche manier , om door alle die werkzaame handen de Goddelyke Almagt te vertoonen, en aan den anderen, de verbastering van de Indiaamche Godgeleerdheid , die drie Goden onder het Opperwezen heeft vastgefteld, door de meest geëerbiede werkingen zyner magt, als perfoonen voor te nellen, en af te beelden. Ktempfer maakt hierom dit beiluit: „ Dat dc amida of de xaca „ der Japomefen, de fo der Chineefen, de „ butta der Indiaanen, de badhum ,, van het Eiland Ceylon , de sommona„ kodom van Stam, de sommona„ r h u t a n a van Pegu, niet dan een zelf,, de perfonagie zyn, waarvan de Sekte zig ,, verfpreid heeft, gelyk de Vygeboom van „ Indie, die zig van zelf voortplant, door „ het einde zyner takken in wortels te ver„ anderen (bj"
De zelfheid van alle deze perfonages, en van butta, komt my zeer waarfchynlyk voor. De Indiaanen vertoonen hem met gekroesd hair; geen Zwarte van Afie heeft dergelyk hair ; en men mag daaruit billyk bcüuiten, dat hy een Vreemdeling was; dus heeft ook kjempfer zyn party gekozen, om hem uit Egypte te doen komen; want men
heeft
O) Hist. Gener. des Voyag. Tom. XL. p. 264. (*) Ibid. Tom. XL. p. 265.
, G 2



ïoo III. BRIEF
heeft altyd zin, om de groote perfonages te doen reizen. Hy merkt aan , dat 'er omtrent vier-en-twintig eeuwen verlopen zyn , dat Cambyfes den Godsdienst der Egyptenaaren verdelgde, en hunne Priesters ombragt of in ballingfchap zondt. Deze dagtekening is ten naasten by die van de tydrekening der Siammers en der Japoneefen; in gevolge hier van gelooft hy , dat eenige Priesters van Memphis naar de Indien gevlugt zyn , daar hunnen Godsdienst gepredikt hebben , en dat één hunner, die de meeste bekwaamheid hadt en de meeste leerlingen maakte, die butta is, wiens naam bewaard is gebleven. Maar, pythagoras, die in de Indien reisde, die daar dezelfde leerftukken vondt, welke men daar tegenwoordig vindt, trok zcekerlyk _ derwaards vóór den inval van Cambyfes in Egypte. Daarenboven maaken de Indiaanfche en de Japoneefche overleveringen butta en xaca veel ouder, dan dien Koning van Perfic. Maar, fchoon zelfs deze fterke bewyzen het denkbeeld van kjempfer niet vernietigden, moet men nog erkennen, dat de onderftelling, dat deze Priesters, uit Egypte vertrokken, de Indien en China zyn doorgereisd, om in Japan te komen , als mede, dat deze overtogt, cn deze ontelbaare bekceringen, in zeer korten tyd zyn uitgevoerd geweest, hier op uit komt, dat men deze Priesters eene wonderlyk pragtige reis laat doen, cn deze bekeerlingen cene wonderlyke leerzaamheid toefchryft; maar die deugd, van zig zo gereedelyk aan der Pries-
te-



VAN DEN HEER BAILLY. lol
teren onderrcgtingen te onderwerpen, is,zo men uit het voorbeeld der Perfiaanen, der Indiaanen, en der Chineefen mag oordeclcn, geenfins die der Oosterlingen , fteeds aan hunne oude gebruiken verknogt, en altyd op hunne hoede tegen vreemde gevoelens.
Zo ik deze reis niet toeftaa, fpruit dit niet hier uit , omdat ik geene zonderlinge overeenkomften tusfehen dc Egyptenaars en de Volkeren van Afie vinde. Ik zal hier niet fpreken van die, waarvan de Heer d e mairan den Vader parennin*onderhouden heeft, noch van den eerdienst van den Stier Apis, zo zeer gelykende naar de eerbiedigheid der Indiaanen voor de Koe ; ik zal my tot die overeenkomften bepaalen, welke ik meen ontdekt te hebben. De Japoneezers hebben twaalf Goden, verdeeld in twee Klasfen; zeven oorfpronkelyke, cn vyf die 'er naderhand zyn bygevocgd (a). Dit getal van twaalf Goden is blykbaar betreklyk tot dc tekens van den dieren-riem, tot de maanden van het jaar, tot de jaaren van het tydperk van twaalf jaaren , waarvan het gebruik in Afie algemeen geweest is, en nog is. De Egyptenaars hadden insgelyks twaalf Goden, het welk reeds eene zonderlinge overeenkomst is. Maar dit is 't niet al; de twaalf Goden der Egyptenaaren waren oorfpronkelyk maar zeven; het waren de zeven Planeeten. De vyf andere wierden 'er bygevoegd, om een genoegzaam
ge-
(a) Hist. des Voyag, Tom. XL. p. 41- 42- 23o>
G 3



los III. BRIEF
getal te hebben voor dc twaalf tekens van den Zodiak (a). Daar is derhalven het zelfde getal van Goden, en dezelfde verdecling \ran die Goden in zeven cn in vyf, op Japan en in Egypte. Deze overeenkomst , myn Heer, is, dunkt my, vry zonderling; zie hier eene andere , die het niet minder is. Men weet, dat de mercurius deiGrieken , de Uitvinder van het fchryven en van alle de kunften, niet dan de thoth der Egyptenaaren is; maar die thoth, en de butta der Indiaanen, fchyncn my niet dan een en dezelfde perlbon te zyn. De vierde dag van de week der Indiaanfche is aan b u t t a , Grondlegger van hunne Wysgeerte , toegewyd , gelyk dezelve by dc Egyptenaars aan thoth, Uitvinder der Wetenfchappen en Kunften , geheiligd is, en deze dag wordt by het een en ander Volk eveneens uitgedrukt door de Planeet, welke wy Mercurius noemen (b). Het komt my voor, buiten alle waarfchynlykhcid tc zyn, dat dergelyke overeenkomften het werk van een blind geval kunnen zyn.
Gy weet, myn Heer, dat by de Chineefen, het woord tien, waar mede zy het Opperwezen betekenen, oorfpronkeiyk den Hemel uitdrukt, het zy dat zy voormaals den Hemel hebben aangebeden , het zy dat zy door dit woord , inderdaad, niets anders
dan
(a) Jablonski, Pantheon Egypt. Proleg. png. 6l. 84.
(b) Hist. de l'Astron. Ancienne, p. 79.



van den heer BAILLY. 103
dan den geest des Hemels verftaan hebben. Laloubere, die een kundig en opmerkzaam Reiziger was, aan den geleerden herb e l o t , al wat hy van de Siamfche taal wist, hebbende medegedeeld, om dezelve met het Pcrüaansch te vergelyken,vondt,dat de naam van den God der Siammers, sommona-kodom, in 't Pcrüaansch ouden Hemel , of eeuwigen en ongefchapen Hemel, betekent. Het Perfiaansch, even als het Hebrecuwsch, maakt geen verfchil tusfehen die betekenisfen. „ In gevolge hiervan, is lal o u b e r e geneigd te denken , dat de " Voorouders der Siammers den Hemel „ hebben aangebeden , gelyk als de ou„ de Chineefen, en misfchien gelyk als de „ oude Perfiaancn; maar dat zy vervolgens „ de leer der Zielsverhuizing omhelsd , en „ den waaren zin des woords vergeten heb,, bende , van den geest des Hemels een '„ Mensch gemaakt hebben, met cene^ mc„ nigte fabelagtigc eigenfehappen («)." ik heb laloubere laten fpreken, omdat deze overeenkomften, cn deze aanmerkingen, niet verdagt zyn in zyn mond. Ik zou niets meer ten voordeele van myn gevoelen hebben kunnen zeggen.
Dit brengt my nog eene overeenkomst m -redagten, welke ik niet moet vergeten. Daar wordt in de historie der Atlantes gezegd, dat uranus, hunne eerfte Koning, uranus, die hen befchaafd heeft, de vergoding
na
(«) Hist. des Voyages. Tom. XXXVI. pag- 3 ^2. G 4



io4 III. BRIEF
na zyn dood verdiende (», en zyn naam aan den Hemel gaf. Die oude naam van het verblyf der Goden, cn der Starren, is in de Griekfche taal met dezelfde betekenis gebleven. Dc Grieken hebben daar de m ijse van gemaakt, die het oppertoezigt hadt over de Wetenfchappen en byzondcrlyk over de Starrekunde, overeenkomftig met de overlevering van de kennis door dien ouden Wetgever aangebragt. Men ziet hier eene treffende overeenkomst tusfehen den tien der Chineefen, den sommona-kodom der Siammers, en den uranus der Atlantes. Het is fteeds de Hemel, het is de regtvaardiging van het denkbeeld van laloubere. Men begrypt, hoe men van een geest des Hemels een enkel wezen heeft kunnen maaken, of liever hoe een mensch dc geest des Hemels is geworden. Het waren de Atlantes, die deze vergoding maakten. Het fchynt derhalvcn, dat de eerdienst des Hemels algemeen is geworden, cn dat de Wereld oorfpronkclyk een Wetgever, en een eenigen Wetgever, gehad heeft.
Het leerftuk van de twee beginzelen fchynt niet minder algemeen verfpreid. Het was dc grondflag van dc Perfiaanfchc Godgeleerdheid ; ik heb reeds gezegd, dat men het in Indien en in Pegu wedervindt; het beftaat in de Chineefche W5^sgcerte, dewyl deze alles tot twee eerfte beginzels, de rust en de beweging, brengt. Eene zaak is 'er,
myn
(a) Diodoï. siculus. Lib. III.



VAN DEN HEER BAILLY. IOJ
myn Heer, die uwe oplettenheid niet zal ontfnappen, te weten , dat dc Perfiaancn het geloof van twee beginzelen met den eeredienst van het vuur vercenigen, waaruit men natuurlyk fchynt te mogen befluitcn, dat het vuur een dezer beginzelen was. Inderdaad zy bidden het niet aan, dan om dat zy het als eene algemeene werkoorzaalc der natuur, en als het zinnebeeld der Godheid , befchouwen. Maar die algemeene werkoorzaak, de Ziel der Wereld, de bron van warmte en beweging, heeft veel overeenkomst met het beginzel, 't welk dc beweging in dc Chineefche Wysgeerte voortbrengt , en de overeenkomst der denkbeelden van dc beide Volkeren ten dezen opzigte erkennende, kan men zien, dat ik reden had om te zeggen, dat het leerftuk der twee beginzelen een natuurkundigen oorfprong hadt.
Het gebruik der Offcrplcngingen; de Feesten van het uitftorten van water; de Schildery van de eerfte onfchuld der Wereld, cn van de gouden Eeuw; dc herinnering van den algemeenen Vloed; de fchrik, dien dezelve over de wereld verfprcid heeft; dc gewaande berekening der Tydbeftckkcn, die dezen verfchriklyken ramp kunnen vernieuwen ; dc Eeredienst op dc Bergen; dc overlevering der Reuzen, cn die van het Atlantisch Eiland, zyn reeds by de meeste Volkeren opmerkelyke overeenkomften ; maar zy hebben byzonderlyk drie groote trekken van gclykhcid, die alle onze aandagt verdienen. De eerfte is, dat by de eenen hunne G 5 voor-



io6 III. BRIEF
voornaamc God, by de anderen hunne eerfte Wetgever, by allen het voorwerp van hunne Godsdienftigheid , of de bron van hunne Wysgeerte, een en dezelfde perfonagie is. Het tweede , dat het leerftuk der twee beginzelen, dc Zielsverhuizing, de Hemelfche Geesten, in één woord, alle de famenftelzcls van Godsdienst en van Godgeleerdheid, in Afie cene algemeenheid gehad hebben, die van alle dc Volkeren, van dit uitgeftrckt gedeelte der Wereld, niet dan het zelfde Volk fchynen te maaken. Eindclyk de laatftc, en ongctwyffeld de meest treffende, trek van gelykheid is, dat alle deze ftelzcls van Godgeleerdheid niet anders zyn dan een bedorven famenftelzel van dwaalendc, maar diepzinnige, Wysgeerte, dat, namelyk van de algemeene Ziel, dat der twee beginzelen der natuur, de logge werkelooze ftof, en de kragt of de algemeene geest, die dezelve bezielt. Zo deze overeenkomften op de dwaaling rusten , bewyzen zy flegts te meer; dergelykc getuigenisfen der waarheid bewyzen geene overeenftemming; de eenpaarigheid der dwaaling , de gelykheid der onwaarheid, is een blyk, dat dezelve een gemeenen oorfprong heeft. Wy zullen, in den volgenden Brief, geene minder zonderlinge overeenkomften zien , omdat zy tot de Wetenfchappen behooren. Ik ben met eerbied, enz.
VIER-



VAN DEN HEER BAILLY. JC7
VIERDE BRIEF
aan den Heer , ^ 0.
OVEREENKOMSTEN DER OUDE VOLKEREN IN DE WETENSCHAPPEN, EN IN DE INSTELLINGEN, DIE DAAR TOE BETREKLYK ZYN.
Parys, 13 Sept. 1776.
TP\e Wetenfchappen, myn Heer, cn byJl^/ zonderlyk de Starrekunde, vertoonen, by alle Volkeren van Afie, overeenkomften cn gclykheden van eene andere foort; het zyn waarheden, het zyn de gemecne voorwerpen van het onderzoek der Menfehen. Men zou in den eerften opflag geneigd zyn tc denken, dat alle Menfehen daar toe komen konden; maar dat onderzoek is lang, het vordert tyd, bet onderftclt cene zekere rypheid van geest. Die waarheden , die denkbeelden , zyn het gevolg, het facit van eene menigte eerfte kundigheden, welke men afzonderlyk moet bekomen hebben , en deze verecniging van omftandigheden, waardoor men alle die afzonderlyke kundigheden gekregen heeft, toont cene groote overeenkomst. Ik zal u ecrftclyk het gebruik herinneren van dc gebouwen naar het Oosten te plaatfen ; een gebruik , 't welk men vindt onder dc Egyptenaars, de Chal-
decn,



io8 IV. BRIEF
deen, de Indiaanen, en de Chineefen (a), dat is te zeggen by de vier oudfte Volkeren van de Wereld.
Dit gebruik hadt voornaamlyk plaats voor de openbaare Gebouwen, en voor de Tempels. Het moet zyn oorfprong in den Godsdienst gehad hebben, en, dewyl de Vuurdienst de eerfte Godsdienst fchynt geweest te zyn, mag men denken , dat de Ouden hunne Tempels naar het Oosten plaatften, en den ingang naar de opgaande Zon rigtten, om des te eer het gezigt der Zonne te hebben, en derzelver eerfte ftraalen in het heiligdom te brengen. Men kan zig niet weerhouden van hier eene eenheid van denkbeelden en oogmerken te erkennen; maar, het geen nog opmerkelyker moet voorkomen , is, dat de vier aangehaalde Volkeren, dezelfde voortgangen in de Starrekunde gemaakt hadden, en dc noodige middelen bezaten , om hunne Gebouwen naar de vier deelen der Wereld te rigten. Gy weet, myn Heer, dat de Heer chaselles, de plaatfing der Pyramiden van Egypte onderzogt hebbende, derzelver rigting zeer nauwkeurig heeft bevonden.
_ Het tydbeftek van zestig jaaren, het welk dient om dc tydrekenkundc tc regelen, behoort aan dezelfde Volkeren, en, men mag zeggen , behoort aan alle de oude cn hedendaagfche Volkeren van het groot vast Land van Afie. Welke ook dc oorfprong
van
fa) Hist. de l'Astron. Ancietme.



VAN DEN HEER BAÏLLY. 100
van dit tydbeftek moge zyn; 't zy dit getal van jaaren , om eenige reden gekozen, 't zy het willekeurig genomen zy , het zoude zeer buitengemeen zyn, dat alle de Natiën in deze redenen overeengekomen , of deze verkiezing bygevallen, waren. Dc gelykheid zal nog duidclyker cn zonderlinger worden, zo wy in aanmerking nemen, dat de meeste dezer Natiën andere Tydpcrken van honderd tagtig, van zes honderd , en van drieduizend zeshonderd jaaren hadden ; dat zy de duuring van den dag in zestig uuren , het uur in zestig minuuten, verdeelden; enz. Dat zy ook den cirkel in driehonderd zestig graaden, en de ftraal van den cirkel in zestig deden verdeelden. Die neiging van alle de Volkeren voor het zestigtal , fchynt te toónen , dat zy deszelfs eigenfehap , van veel divifors of deelers te hebben, kenden; want eene verkiezing onderftclt eene reden van voorkeur. Maar zulk eene, even gemecne, verkiezing, zulk een zelfde geest in deze inftellingen, zoude ons ten hoogften moeten verwonderen, zo zy niet uit dezelfde bron voortkwamen. Ik zou byna durven zeggen , dat, in dc geheele duurzaamheid der wereld, het geval nooit twee Volkeren , die geene betrekking van oorfprong, noch eenige gemeenfehap , en onderhandeling met malkandcren hadden , in alle deze punten zoude kunnen doen overcenftemmen.
Laat ons tot de twee Verdeelmgen van den Zodiak in twaalf, en in agt-en-twintig, deden, die aan alle deze Natiën even gemeen



iro IV. BRIEF
meen zyn, overgaan. Het zal zyne nuttigheid hebben hier de agtcrvolging van denkbeelden , welke men heeft moeten maaken tc doen opmerken. De eerfte noodige kundigheid is die van dc beweging der Zon Wy hebben aangemerkt, hoe veele eeuwen hebben moeten verlopen, voor dat men de beweging van dit geftarnte vermoedde. Hoe veele Volkeren genieten deszelfs licht en zien het dagelyks op- en ondergaan, zonder zig te bekommeren, of het dezelfde plaats aan den Hemel beflaa! Men heeft vervolgens de duuring van deszelfs omwenteling moeten bepaalen , zig verzeekeren , dat het fteeds denzelfden loop houdt; eindelyk, men heeft midden onder de Starren, de Jyn, die door dezen loop getrokken wordt, moeten teke nen. Het was natuurlyk, dat men die lyn verdeelde, maar onder dc menigte verdee•hngen, welke men hier konde gebruiken zyn deze Volkeren overeengekomen , om j^st die te verkiezen, welke de Maan aanboodt, namelyk in agt-en -twintig deelcn, welke zy door haare dagelykfche omwenteling aanbiedt. Die Volkeren zyn vervolgens overeengekomen , om eene proeve te nemen ter vereffening der omwentelingen van de Zon en de Maan , ter verdeeling van het jaar m twaalf maanden of maanen en ter Scheiding van den Zodiak in twaalf eenpaarige gedeelten.
Is zo veel overeenkomst in den loop der denkbeelden natuurlyk ? Of behoort die We' tenfehap tot het wezen van den mensch ? Dc Grieken dagten daar niet om , dan na
hun-



VAN DEN HEER BAILLY. III
hunne reizen in 't Oosten ; dc Romeinen dagten daar nooit om. Dc Volkeren van Europa, onder malkanderen verdeeld , en eeuwen lang bezig om malkanderen te verdelgen , zyn , nadat zy in de barbaarsheid oud geworden waren, niet verlicht dan dooiden inval der Mooren, en door de aankomst der Grieken, die na het innemen van Konftantinopel ontkomen waren. Dat aangenomen licht was het licht van Afie. Geene dezer Natiën heeft het denkbeeld gehad van den Zodiak te verdeden. De Mexicaancn, een tamclyk befchaafd Volk, der omwenteling van de Zon kundig, verdeelden dezelve in maanden van twintig dagen; zy hebben noch de verdeeling van het jaar in twaa 1 maanden, noch die van den Zodiak in twaalf tekenen, gekend; byaldicn die verdecling zo natuurlyk was, waarom zouden de Mexicaancn daar niet op gevallen zyn , terwyl zy zulk een fchoon klimaat, als de Indien, bewoonden, cn leefden onder een Hemel, die buiten twyfrel zeer gunftig was voor dc bevordering der Starrekunde ?
Indien 'er iets met des Menfehen natuur verknogt is, zo komt het maaken en vastftcllcn van Wetten zeekcrlyk allereerst in aanmerking. Dit is op dc wederkeerigc behoeften , op de onderlinge betrekkingen van de Leden ecner Maatfchappy, gegrond. Dit heeft' ten voorwerpe de hartstogten , die overal dezelfde zyn, te temmen. Welk een verfchil bemerkt men egter niet in de Wetten der verfchillende Volkeren? Maar nu, terwyl de Menfehen in hunne wederzydfche
bc-



iia IV. BRIEF
betrekkingen niet met malkanderen overeenkomen , hoe wil men, dat zy overeengekomen zouden zyn in de denkbeelden , welken het Schouwtoneel des Hemels doet geboren worden, en de verdeelingen , wélke dezelve toelaat? DeMarquifin van den Heer de fontenelle bemerkte, in de vlakken van de Maan, gelukkige minnaars, de Priester zag daar niets in dan Kerk-kiokken; zie daar de Historie der MenSchen en deiVolkeren. Het zoude al zeer zonderling zyn , dat twee Volkeren, zonder eenige betrekking tot malkanderen , eveneens in 't hoofd gekregen zouden hebben, om den Zodiak in twaalf of agt - en - twintig deelen te verdeden ; maar hoe veel zonderlinger is het niet deze beide verdedingen vereenigd te vinden by alle de Volkeren van Afie » en byzonderlyk by de Chineefen en by de Egyptenaars, door een afftand van meer dan drieduizend mylcn van malkanderen afgescheiden.
Vergun my, myn Heer, nog eene aanmerking te maaken. Macrobius en sextus empiricus berigten ons, dat de Chaldccn, of dc Egyptenaars, den Zodiak in twaalf deden verdeelden, door middel van den val des waters. Men heeft hunne vernaaien belagchen, men heeft dezelve voor Fabels gehouden , maar men hadt ongelyk. De Poëeten hebben verfieringen uitgevonden , om de Menfehen te vermaaken ; de Historiefchryvers hebben de NakomelingSchap uit baatzugt bedrogen; maar de Historie van deze verdeeling maakt geene aan.
8C-



vax den heer B A I L L Y. 113
genaame vertelling, cn ik zie niet welk foort van belang eenig Schryvcr noopen konde, om dezelve te vertellen ; ik denk derhalven , dat MACROBius en sexïus e mpiricus ons getrouwelyk eene oude overlevcring verteld hebben. Zie hier hoe deze verdeeling "gefebiedde. De Ouden namen een groot vat vol water, het welk zy door eene kleine opening lieten uitlopen, beginnende op het oogenblik, als eene zekere Star zig des avonds aan den gezigteinder vertoonde, en daar mede aanhoudende , tot dat die zelfde Star zig des anderen daags op nieuws deedt zien. Zy verdeelden het water, dat geduurende dien dag was uitgelopen, in twaalf deelcn, en, dewyl de Evennagts - lyn eene gehecle omwenteling doet in vier-en-twintig uuren, dagten zy , dat het twaalfde gedeelte van dit water, uitlopende, een twaalfde gedeelte van den Evennagts-lyn of ^Equator bepaalde. Dit was eene dwaaling. Het water valt des tc fnellcr, en loopt in den zelfden tyd overvloediger uit, naar maate het van grootere hoogte valt, en naar maate het Vat voller is. Door deze manier van meten beantwoordde het eerltc twaalfde gedeelte, uitgelopen zynde , aan het vier-cn-twintigfte gedeelte van den /Equator, en het iaattte gedeelte water , aan een grooter gedeelte dan het vierde deel van den omtrek. Deze verzinning is al te tastbaar, dan dat de Ouden dezelve niet bemerkt zouden hebben: ik meen gegist tc hebben wat zy uitvonden, om die ongelykheid van den val des waters II te



ii4 IV. BRIEF
tc verhelpen; te weten, dit water weder in het Vat uit te ftorten, naar maate het twaalfde gedeelte afgelopen was. Dit was het middel, om altyd het Vat vol te houden, en een gelyken val van water te hebben. Het gevolg is alleen geweest dat de ^Equator in vier-en-twintig, in plaats van twaalf, deelen is verdeeld geworden.
Men vindt elders de blykbaare voetfpooren van deze eerfte verdeeling weder. De Indiaanen hadden maanden van vyfticn dagen ; de Perfiaanen verdeelden het jaar in vier-en-twintig maanden ; en , 't geen fterker is, de Chineefen hebben die zelfde verdeeling behouden. Hunne Zodiak is nog in vier-en-twintig deelen gefcheiden (a). Is het niet zeer zonderling, dat macrob.ius en sextus empiricus ons eene Historie vertellen , waarvan men de blyken in China wedervindt? en is het niet natuurlyk te befiuiten a dat deze verdeeling en deze methode ouder zyn , dan de Chaldeen en de Chineefen ? Zo iets het denkbeeld van eene gefplitfte en verdeelde wetenfchap, de Schildery van de verbroken overblyfzelen van een ouden Staat, vertoont, is het gewisfelyk, wanneer men in China het vastgefteld gebruik vindt van eene verdceling, waarvan de manier, hoe dezelve gefchiedde, met andere woorden, waarvan de overlevering , tot in het ander uiterfte van Afie, bewaard zyn gebleven. Laat ons hier eene
waar-
(a) Hist. de l'Jstren. Am. éclair. Liv. IX. $. 14.



VAN DEN HEER BAILLY. 115
waarfchyhlykheid by voegen , die byna de kragt van een bewys heeft, ik heb op goede gronden befloten, dat de verdeeling van den Zodiak of Dieren-riera, in twaalf tekenen, meer dan vierduizend zeshonderd jaar ouder moest zyn dan de Christen tydrekening (_a). Zy is derhalven gemaakt dertien of veertienhonderd jaaren vóór het beftaan der Chineefen, der Indiaanen, en der oudfte bekende Volkeren, en, dewyl men dezelve eveneens by alle deze Volkeren wedervindt , moet zy tot hunnen gemeenen oorfprong gebragt worden; zy is derhalven het Werk, zy is de Inftelling van een onbekend Volk, 't welk de gemelde Volkeren is voorgegaan.
Is het insgelyks niet iets verwonderlyks, dat zo veele Volkeren overeengekomen zyn, om den tyd af te meten by een klein bellek van zeven dagen , 't welk wy week noemen? Onder deze Volken flemmen de Chineefen , de Indiaanen , en de Egyptenaars eveneens overeen , om de dagen by den naam der Planeeten aan te duiden. Het is zeer opmcrkclyk, dat die Planectcn daar gefchikt worden in eene orde, die willekeurig fchynt, of die ten minflen gegrond is op redenen, welke wy niet weten. Ik heb gezegd , en ik durf het herhaalen, dat het geval die drie Volkeren afzonderlyk geleid heeft, om het denkbeeld van den tyd in tusfehentyden, of duuringen van zeven dagen ,
(a) Hist. de l'Astron. Anc. éclair. Liv. III. £. 10.
H 2



n6 IV. BRIEF
gen, te verdeel en, om die dagen by de zeven Planeeten te benoemen, en, om dezelve vervolgens in eene geheel willekeurige orde tc fchikken. Het enkel geval brengt zulke overeenkomften niet voort.
Laat ons hier nog cene andere aanmerking by voegen, myn Heer, namelyk, dat, byaldien volgens de gedagten van leibn i t z en Vader b o u v e t , die hcele en gebroken lynen, welke men de koua van fohi noemt, de karakters van eene Cyfferkonst met twee letters, of eene Arithmetica binaria zyn, waar uit eene zeer gelukkige Verklaaring van de famenvoeging dezer Jynen voortvloeit (V), daar uit zal volgen, dat 'er vóór fohi een fystema van telling, eene foort van Cyfferkunde, beftondt. Maar nu, dergclyk iets kan men niet verwagten onder de eerfte inftellingen van een Volk; dit is niet het werk van een Leidsman, die, zelf onkundig cn ruw, een nog ruwer en onkundiger Volk, wegens de allernoodwendigfte dingen, onderregt; het is al veel, zo men als dan op zyne vingers telt. Maar die lynen, geduurendc zo veele eeuwen bewaard , waarin de Chineefen voorgeven zo veel te kunnen lezen , al waren zy flegts eene proeve van tellen en famenvoegen, cn niets meer , kunnen egter niet anders befchouwd worden dan als de vrugt van overdenking cn gepeins. Geen mensch egter heeft lust of kragt, om zig aan overden-
kin-
(a) Mem. de l'Jcad. des Sciene. 1703. pag. 58.



VAN DEN HEER BAILLY. 117
kingen over te geven, terwyl hy, door den honger gedrongen, zyne kost moet gaan zoeken ; terwyl hy zig kleedercn moet bezorgen , om zig voor de koude te dekken, of, terwyl de regen zyne Legerplaats overftroomt, eer zyn huis nog gebouwd is. Gy zoudt ongetwyffeld een Mensch belagchen, die zig in deze noodwendigheden bezig hieldt met keifteentjes in een net verband te fchikken. Maar hier zoude wat meer dan het belagchelyke , hier zoude eene volftrekte onbekwaamheid, geweest zyn. In deze eerfte beginzelen der zaaken is de arbeid nauwelyks toereikende voor de behoeften; alles is in werkzaamheid; allen worden zy genoopt door het Vernuft, waardoor dc Natuur hen boven de anderen verheft, om dezelve te bellieren en te onderregten. Maar dat Vernuft , die meerdere Genie der Leidslieden, bepaalt zig om hunne onderhoorigen te leeren Vellen te naaijen, Hutten op te regten, of eene gebrekkige Jagt, of ruwen Landbouw, te verbeteren. Dit is het, wat desc artes cn newton gedaan zouden hebben, zo zy onder de Hottentottcn geboren waren. Dat Vernuft, die Geest, heeft geene begrippen van lynen, van rekenkunde, van famenvoegingen van getallen; dat alles zyn denkbeelden, die uit de ledigheid geboren , en door de ontzwagteling van een gevorderd verftand volmaakt worden; zo f oiii dezelve naar China bragt, waren zy egter vreemd aan zyn Volk, en aan zig zeiven , cn kunnen niet anders dan als het II 3 voort-



n8 TV. BRIEF
voortbrengzel van eene vroegere wetenfchap befchouwd worden.
Ik zal niet herhaalen , myn Heer, het geen ik van den Abt roussier heb aangetrokken , die van oordeel is, dat het muiïkaal Systcraa der Grieken, en dat der Romeinen , malkanderen over en weder volkomencr maakt , en dat deze beide Systemata de verdeeling zyn van een eerst en oorfpronkelyk Systema; het werk van een ouder Volk dan de Grieken en de Chineefen.
Ik gaa over tot het geen ik wegens de lange maaten der Grieken cn der Romeinen gezegd heb. Ik heb namelyk gezegd: ,, Dat „ zy verbonden waren met ccn Systema
van faamgeftelde maaten, cn afhingen van „ cene nauwkeurige betrekking , die door „ eene algemeene maat bepaald wordt (ff)." Ik heb dit denkbeeld ontwikkeld in eene memorie, welke ik in de openbaare zitting van de Academie der Wetenfchappen, op den ijden April dezes jaars, heb voorgelezen. Ik meen in die memorie bewezen te hebben , dat de oude bcpaalingcn van den omtrek der Aardevte weten die van ptolomeus , van honderd tagtigduizend Stadiën , die van possidonius, van tweehonderd veertigduizend Stadiën, twee andere , die aangetrokken worden, de cene door cleomedes , van driehonderdduizend, de andere door aristoteles, van vierhonderdduizend Stadiën; eene dergelyke be-
paa-
(a) Hist. de l'Astr. Anc. p. 85.



VAN DEN HEER BAILLY. II9
paaling door een Perfiaansch Schryver aangetrokken, waarin deze omtrek op agtmaal honderdduizend Parafanges begroot wordt, dat alle deze bepaalingen, zeg ik, niet dan een cn dezelfde maat van de Aarde zyn, o-cmcld en overgcbragt in verfchillende Stadiën, en in Parafangen. Ik durf u verzeekeren , myn Heer, dat dit befluit ten uiterften juist en tastbaar waar is. Het gevolg daarvan is inderdaad , dat alle de Stadiën , de mylcn, de Perfiaanfche Parafange, de de Perfiaanfche Schane, de Egyptifche Schane, de Cofs cn de Gau, eene foort van Indiaanfche maatén , alle onder malkandercn verbonden zyn , door nauwkeurige en bepaalde betrekkingen cn overeenkomften. Alle deze maaten zyn niet dan eene kleiner maat, een zeker getal reizen herhaald ; en deze eenige oorfpronkelykc maat is de groote elleboog, op den Nylmeter van Cairo bewaard (a). Het was de grond van alle de maaten van Afie, en van de Oudheid.
Ik zal hier de ondcrftelling, dat deze maaten medegedeeld hebben kunnen worden, niet onderzoeken ; ik zal u ftraks zeggen, wat ik wegens dc mogelykheid dezer mededcclingen denke. Thans zal ik alleenlyk aanmerken, dat de mededeelingen nooit zo openlyk zyn gefchied, dat de Volkeren nooit zo fterk verbonden geweest zyn, als zy nu
in
(a) Mem. de VAcad. des Sciences. 1776. hzze elleboog is van 10I duim; dezelfde maat be(laat nog te Florence, onder den naam van Vadem.
II 4



120 IV. BRIEF
in Europa door den Koophandel, de Kunilen , cn de Wetenfchappen zyn. Ondertusfehen zyn de mylen, en in 't algemeen alle' de maaten, dezer hedendaagfehc Volkeren zeer vcrfchillende; zy hebben geene eenheid , daar men dezelve alle toe brengen kan ; zy vertoonen niet een famcnftelzel , een Systema gelyk aan dat, 't welk ik ontwikkeld heb , cn dat Systema is een groot kenmerk, 't welk dc eenheid van uitvinding aankondigt. Ongetwyffeld is deze elleboogslengte niet in de evenredigheid van de menfchelyke gettalte, zo als dezelve thans beitaat; misfchien behoort dezelve tot eene iterker natuur. Maar, 't geen my cene waarfchynlyker gisfing voorkomt, is, dat men deze elleboog heeft kunnen vérgrooten, om dezelve met de maat van de Aarde tc verbinden. De waarfchynlykheden tooncn, dat de omtrek van den Aardbol niet zo nauwkeurig viermaal honderdduizend Stadiën, agtmaal honderdduizend Parafangcs, twec-cnzeventig millioenen elleboogen, bevat zou hebben , zo deze reis- of weg-maaten niet naar dezen omtrek geregeld waren. Dc ouden hebben dan , even als wy, het denkbeeld gehad van hunne maaten onveranderJyk te maaken, door dezelve in dc natuur tc nemen, en dit denkbeeld, 't welk by ons nog niet uitgevoerd is, fchynt door hen vervuld te zyn. Deze inftclling der maaten vorderde , dat de afmeting van de Aarde nauwkeurig werdt uitgevoerd ; dus hebben dan ook de oudlte bepaaling van den omtrek der Aarde, door aristoteles by-



van den heer BAILLY. 121
gcbragt, en de vier andere, die daar van flegts Copyen zyn, eene gelyke nauwkeurigheid met die van de afmeeting in onze Iaatere tyden gedaan. Zie daar, myn Heer» het geen in de Memorie , daar ik u hier flegts eene foort van kort uittrekfel van geef, duidelyk bewezen wordt. Deze bepaaling kan, ter oorzaake van haare nauwkeurigheid zelve, het werk niet zyn van de Grieken, die aristoteles hebben voorgegaan. Zy kenden noch de werktuigen, noch de kunst, om, zig daarvan ter waarneming te bedienen. Daarenboven aristoteles noemt 'er de Auteuren niet van ; dit ftilzwygcn toont, dat de Griekfche verwaandheid daar geen regt op hadt; ik vind in Afie geene der bekende Volkeren, aan welken deze bepaaling kan behooren. Het geen de Chaldeen en de Chineefen in dezen naderhand gedaan hebben, is, in vergclyking van deze afmeting, flegts eene ruwe begrooting. De nauwkeurige afmeting der Aarde , en de gevorderde kunften, welke deze afmeting onderftclt, kunnen dan niet anders toegelchreven worden dan aan eenig Volk in de Oudheid , waarvan wy geene Historie hebben, cn 't welk ons derhalven onbekend is. Maar, dan blyft de vraag, hoe dit Volk ons onbekend kan zyn, zo het gelyktydig is met de Indiaanen en de Chaldeen? Hoe deszelfs geheugenis verdelgd heeft kunnen worden, terwyl die hunner Wetenfchappen, en hunner Wysgeerte, tot ons gelomen is? Dog ik bedoel hier alleenlyk tot het befiuit te komen, dat deze bepaaling H 5 van



122 IV. BRIEF
van de grootte der Aarde, dat alle de reismaaten , dat de eerfte en algemeene elleboog , die de bafis van die maaten is, bewaard zyn geweest by de Indiaanen, de Perfiaanen , de Chaldeen, de Egyptenaars, van welken zy tot de Grieken en Romeinen zyn overgegaan.
Laat ons, myn Heer , onder een zelfde oogpunt, vereenigen , alles wat wy tot hier toe kortelyk doorgelopen zyn. Wy hebben denzelfden geest en dezelfde denkbeelden gevonden in een groot getal Feesten, onder verfcheiden oude Volkeren; wy hebben overal de Fabel gevonden van de gouden Eeuw, en de Geheugénis van een algemeenen Vloed; overal het zelfde karakter van bygeloof en verdigtzelen; eenpaarige Overleveringen ; Starrekundige inftellingen , die gelyke voortgangen in die Wetenfchap onderftellen ; Burgerlyke inftellingen voor de tydrekenkunde en het regelen des tyds, uit denzelfden oorfprong afgeleid, en volftrekt gelyk; een Systema van volkomenc cn agtervolgdc Muziek, waarvan de twee helften , door de omwentelingen der menfehelyke zaaken , naar de twee uiterfte deelen van den Aardbol gebragt zyn geworden; eene eerfte en oorfpronkelyke maat, die nog allerwege in Afie, 't zy op haar zelve, 't zy door haare Samenvoegingen, beftaat, en die met eene zeer oude en zeer nauwkeurige bepaaling van de grootte des Aardbols verbonden is.; een zelfden Wetgever voor dc Wetenfchappen , de Kunften , den Godsdienst; dezelfde ftelzels van Natuurkunde
en



VAN DEN HEER BAILLY. I23
en Godgeleerdheid; dezelfde agtervólging van denkbeelden, om dc eene op de verbastering der andere te vestigen, cn, om in de zedclyke beginzels, cn in de Godsdienftige denkbeelden , niet te vertoonen dan vergeten of verdelgde famenftelfcls van Natuurkunde ; eindelyk, allerwegen, overgebleven fpooren eener onwetenheid, die aan de kennis opvolgde. Alle deze overeenkomften , myn Heer, erkent gy, zyn blykbaar en zonderling ; men kan dezelve niet verklaaren dan door eene vrye en gemaklyke gemeenfehap, tusfehen de oude Vo'.keren van Afie, te onderftellen, of door aan te nemen , dat deze geiyke denkbeelden, deze overeenkomftige inftellingen , zo wczenlyk met onze natuur verbonden zyn , dat het voor den Mensch , 'aan zig zeiven overgelaten , onmogelyk is, daar niet toe te komen ; of, eindelyk, door deze gclykheden af te leiden van cene Bloedverwantfchap, en van een ecnigen oorfprong, van alle de oude Volkeren. Ik moet u wat rust vergunnen, myn Heer, voor dat ik het onderzoek van deze drie pointen beginne. Ik ben met eerbied, enz.
VYF-



ïU V. BRIEF
VYFDE BRIEF Aan den Heer , > * *.
de gemelde overeenkomsten zyn niet het uitwerkzel van mededeeling, of onderlinge gemeenschap.
Parys, 7 Scpt. I77«-
Is dan de medcdeeling van denkbeelden zulk eene gemaklyke zaak , myn Heer ? Hebt gy ooit gezien , dat een Navolger van mo li na een Discipel van jansenius, tot zyne gevoelens, overhaalde ? De voorftanders en de tegenfpreekers van den vryen Graanhandel verdeelen onze Hoofdftad; zy ceten famen, zy twisten , zy maaken zig mocijclyk tegen malkanderen; maar ik zie niet dat zy veel Veld op malkanderen winnen. Dc' tyd , wel verre van ons wyzer te maaken, maakt ons alleenlyk halftarriger in 't verdedigen der aangenomen gevoelens. De denkbeelden , de Systemata , worden, na eene lange bézitting, een erfdeel, 'twelk men met yver voorftaat; heeft een jong Man , hoe zeer hy de waarheid aan zyne zydc hadt, hoe wel hy dezelve wist aan te dringen, ooit eenen bejaarden van gevoelen doen veranderen? Dc Abt de molières is geftorven, onder het ftryden o,p de puinhoopen van 't Systema van oartesius;
der-



VAN DEN HEER BAILLY. I25
dergelyke ftrydcn gelyken naar die fchokken der Legers, die niets beflisfen, en waar over aan weerskanten het Te Deum gezongen wordt.
Men moet het erkennen. Wy zyn meer geboren voor de vooroordeclen dan voor de waarheid; de waarheid zelve is niet hardnekkig , dan wanneer zy vooroordeel geworden is. Men zou niet twisten, men zou malkanderens denkbeelden ophelderen , zo men malkanderen verftaan konde; maar onze gefprekken zyn niet dan de verkeering van dooven; de denkbeelden verfterken zig met den tyd door diepe wortels te fchieten; zy fpreiden takken, die het geheele hóófd vervullen; men hoort, men ziet, niets dan die denkbeelden; de toegang voor andere u gefloten, en wordt wel bewaakt; de nieuwe denkbeelden, nog zwak, omdat zy pas geboren zyn, kunnen niet doordringen; en : 11, om zig wél te plaatfen, nic WC hOOftlcnj het is dan de jeugd alleen, ï met vriendelykheid ontvangt; ne i zijg niet dan met de Geflagten vernieuwen.
geen ik vm de Menfehen, afzonderlyk genomen, zeg, moet insgelyks op geheele Volkeren toegepast worden , met dit onderfchcid egter, dat een Volk altyd hardnekkiger is dan een byzondcr Perfoon. De menigte heeft geene ooren; aan haare Voorouderen verbonden, en zig als een gedeelte daarvan, of als tot derzelver gevolg behoorende, aanmerkende, behoudt zy haare gebrui-



126 V. BRIEF
bruiken en haare begrippen, met alle de blinde ■verknogtheid van den ouderdom.
Daar is, ongetwyffcld, een zekere ftaat van zaakendie eindelyk eene gemeenfchap en mededeeling van eenige denkbeelden, tusfehen de Volkeren, toelaat; maar die gemeenfchap is altyd lang en moeijelyk. Het komt my voor, dat men de wyze, hoe dezelve by die Volkeren, die meest met malkanderen handelen, heeft plaats gehad, niet wel onderfcheiden heeft. De Mensch is , werktuigelyk, of by verkiezing, uit 'er aart, volgzugtig; maar zo de natuur gewild heeft, dat hy door eene heimelyke neiging, met eene vry groote kragt, wierdt aangezet, om alles te doen wat hy ziet doen, heeft zy hem egter ook tevens de eigenliefde gegeven, opdat hy zyne oorfpronkelyke,zyne eigen wyze van doen en denken, voor een gedeelte ten minden, behouden zoude. Deze twee magten wegen malkanderen op; de eene doet de Menfehen naar malkanderen gelyken , omdat zy malkanderen zoeken te behaagen; de andere wederhoudt hen, van zig niet allen onder ééne kleur en met één wezen te vertoonen. Het is de eigenliefde , die de byzondere karakters in de Maatfchappy bewaart , het is de volgzugt, die het nationaal karakter formeert. De Menfehen, tot hunne gemcene veiligheid in eene Maatfchappy vereenigd, verliezen, terwyl zy te famen leven , dagelyks iets van de fterke Schaduwingen, die hun karakter kenmerken, terwyl dc fmaaken, de verkiezingen, en
harts ■



VAN DEN HEER BAILLY. 127
hartstogten tegen malkanderen ftryden, terwyl de verfchillende gevoelens tegen malkanderen fchokken, verminderen, verflyten, om zo te,fpreken, de verfcheidenheden van denkwyze en karakter, door de geduurige» wryving, cn daar komt eene algemeene gedaante, onder welke alle die tot eene zelfde Maatfchappy behooren, zig vertoonen. Maar dit uitwerkzel wordt niet dan door langtc van tyd voortgebragt; het is het uitwerkzel van de ftille aanvallen der gewoonte , of van het gebruik, die, Standvastig werkende vermogender zyn dan de eigenliefde , die niet altyd werkt. Het is, omdat deze aanvallen ongevoelig zyn , dat de verraste eigenliefde daar geene gewaarwording van krygt, dan wanneer het geen tyd meer is daar in te voorzien. Maar daar is een groot onderfcheid tusfehen den omgang der Volkeren met malkanderen, en dien der Menfehen , die tot eene zelfde Natie behooren. De Natuur en de Staatkunde hebben fcheidperken tusfehen deze Volkeren gefield; de gemeenfehap kan niet op eene ongevoelige wyze gefchieden: de ftille poogingen , om malkanderen te gelyken , worden niet door de gewoonte vermenigvuldigd en verfterkt, de nationaale trotsheid , de wederzydfche naaryver waaken op de grenzen, om de begrippen, die dezelve tragten over te trekken, te weeren, even als de bedienden van den Souverain de verboden Koopwaaren weeren. De Natuur, die als een Staat van Oorlog tusfehen den Mensch en den Mensch, tusfehen het een Volk en
het



ia8 V. BRIEF
het ander Volk, fchynt gemaakt tc hebben, heeft dezelfde verdeeldheid in de geesten gelegd; men heeft een tegenzin, om zulke denkbeelden goed te keuren , zulke gevoelens aan te nemen, zulke gebruiken te volgen , niet omdat zy kwaad', maar omdat zy vreemd zyn. Zo eenige dier denkbeelden of gevoelens zig indringen, het is niet dan door eene foort van bedrog, en als gefloken Koopwaarcn; en de waarheid, die tot alle Landen behoort, waaraan de Mensch altyd wederftaat naar maate van de werkeloosheid der onkunde , kan zeekerlyk ftaat maaken geweerd te zullen worden, wanneer zy zig onder een vreemd gewaad vertoont; zo men haar toelaat, het is niet dan na herhaalde ftryden van de Rede tegen de Vooroordeelen ; zy moet lang onderzogt zyn geweest, en dat onderzoek moet haar in de geesten als genaturalizeerd hebben, om haaren oorfprong te doen vergeten.
Volgens deze bedenkingen, die my gegrond voorkomen, als die op de natuur der zaaken fteunen, zult gy erkennen , myn Heer, dat Volkeren, die oorfpronkclyk niets gelyk gehad hebben, hoe nabuurig zy zyn mogen, nooit hunne zeden, hunne gevoelens, hunne gebruiken, verwarren zullen, en dat zy niet eene zekere gelykheid in eenige punten verkrygen kunnen, dan door eene lange opvolging van eeuwen. Die gelykheden zyn uitzonderingen, en de uitzonderingen zyn altyd in kleinen getale; men zou veele voorbeelden kunnen bybrengen van de moeijelykheid, om vreemde gebruiken



van den heer BAILLY. 120
ken in te voeren. Ik zal geen ander dan dc hervorming van den Gregoriaanfchen Almanak aannaaien; eene hervorming van eene onvermydelyke noodzaaklykheid, door Paus gregorius den XIII uitgevoerd, en door de Proteftantfche Staatcn dwaasfelyk verworpen. De vooroordeclen, de naaryver van Godsdienst, zyn eindelyk geweken ; maar daar waren byna tweehonderd jaaren noodig, eer de hervorming algemeen wierdt. De Staatkunde egter, de Koophandel , en het licht der Wetenfchappen, hebben, onder <a)le Volkeren van Europa , eene zeer vrye gemcenfehap vastgefteld. De betrekkingen zyn zo fterk, dat alle deze Volkeren als een enkel Volk, onder den naam van Eui opcaanen, zouden kunnen befchouwd worden ; want men moet hier eene gewigtige aanmerking niet vergeten, namelyk, de eenpaarige en byna. gelyke volkrykheid in alle deze Staaten. Alle de verfchillende deelen van Europa worden genoegzaam even fterk bewoond ; de Volkeren raaken malkanderen , en de Menfehen kunnen, om zo te fpreken , malkanderen de hand geven, van het eene einde van Europa tot het ander. Deze aangrenzende bevolking maakt eene betrekking, brengt een zeker verband voort onder de Menfehen , die de beide kanten der grenzen bewoonen ; de fterkfte trekken verzagtcn zig door in malkanderen tc f.nclten, en vertoonen zig door cene gemeene fchaduwing, bykans onder dezelfde kleuren. De Duitfcher, die van den Franschman niet dan door eene lyn van verdeeling I is



i3o V. BRIEF
is afgefcheiden, moet meer overeenkomst met denzelven hebben dan de Engelscbman, door de Zee tot zyn Eiland bepaald en befchermd.
Zo wy ons in een groot vast Land over. brengen, alwaar deze aangrenzende bevolking geen plaats heeft, alwaar hooge Bergen , en vooral Woestynen, de verschillende Volkeren van malkanderen fcheiden, zullen de gemeenfchap, de vervoering van de noodwendigfte dingen, mocijelyk, misfchien onmogelyk, zyn. De verwisfeling van denkbeelden , op eene min wezenlyke en min bekende, behoefte gegrond, zal geen plaats hebben; dc Volgeren, aan zigzelven overgelaten , behalven dat zy minder gelegenheden voor deze uitwisfeling van denkbeelden zullen hebben , zullen ook meer fierheid, meer nationaale vooringenomenheid, meer verachting voor alles wat niet van hen zeiven komt, betoonen. Tot zig zeiven bepaald, moeten zy dat karakter van onverfchilligheid, en van eigen perfoonlykheid , hebben, 't welk noodwendig yder Mensch aanneemt, die zig van den omgang van anderen afzondert , en op zig zeiven leeft. Dat groot Land is Afie. Zo'wy China uitzonderen, alwaar eene talryke bevolking , en een werkzaame handel, de Regeering verpligt hebben, om wegen te maaken, en kanaalen te openen , zult gy erkennen, myn Heer, dat, in het grootfte gedeelte van Afie, de gemeenfchap zeer moeijelyk is. Men reist daar niet dan voor den Oorlog, en voor den Koophandel. De Koophandel gefchiedt
'er



van den heer BAILLY. 131
'er door Karavaanen , en die Karavaanen ftrekken ten bewyze, dat en Koophandel, en Reizen , daar ten uiterften ongemaklyk en gevaarlyk zyn. Een brandende Zon, verzengende Zanden, Woestynen door Roovers bewoond, moeten, natuurlyker wyze, elk, die geene dringende redenen heeft om den togt te doen, daarvan affchrikken. De honger , de dorst, dreigen daarenboven het leven der Reizigers. Daar zyn geene Levensmiddelen op deze togten te vinden, omdat 'er zo zelden Menfehen in die barre oorden verfchynen ; daar vertoont zig derhalven eenig verfchil tusfehen deze Reisrouten en onze lange ryen van Boomen, alwaar ydere ftap aan den Reiziger de noodige geriefelykheden aanbiedt , en hem eene geduurige veiligheid verzekert. Een Indiaan , in Europa reizende, zoude meenen den geheclen dag voor zyn vermaak te wandelen, en alle nagtcn op zyn bed te flapen.
Gy zult insgelyks toeftaan , myn Heer, dat men zyne denkbeelden niet verbetert door een wederzydfehen Oorlog; zomtyds beftryden de Volkeren malkanderen, zonder den anderen te kennen. Men kan zyp Land lang en herhaalde reizen zien verwoesten, door eene Natie die verre af woont, en die ons onbekend is. Europa zal het voorbeeld der nor mannen bybrengen , die den naam aan eene haarer Pro vintien gegeven hebben. Die naam is zyn oorfprong aan de onkunde der tyden verfchuldigd; men noemde deze overweldigers Lieden van 't Noorden , omdat men hen niet kende dan door den wind, I 2 die



ï-3rft V. BRIEF
die hen aanvoerde. De Oorlog was derhalveen de eenige betrekking , die tusfehen 't Noorden en 't Zuiden van Europa plaats hadt. De Koophandel , fchoon vreedzaamer , is niet veel nuttiger voor den. voortgang der Wetenfchappen. Ziende het deel, t welk onze Kooplieden in de Wetenfchappen onder Ons nemen , kan men ligtelyk beoordeelen hoe weinig zy gefchikt of genegen zyn, om dezelve aan Vreemdelingen mede te deelen. Zy zyn meer beladen met Stollen, of andere Waaren, dan met Wysgeerige denkbeelden; dc gevoelens, de waarheden , zyn geene handelbaare Waaren, het is daarmede eveneens als met de Munt, yder Volk heeft zyne eigen.
Ik beweer met dit alles niet, dat de betrekkingen van den Koophandel, en zelfs die van den Oorlog , niet eenige verwisfelingen van kundigheden zouden kunnen voortbrengen. Maar deze oorzaaken werken zo langzaam, dat 'er Eeuwen, en dageIykfche gelegenheden, noodig zyn, om de uitwerkzels merkbaar te doen worden. Daarenboven is 'er nog eene groote afftand van de kennis tot de aanneming van gebruiken en begrippen. Die aanneming, reeds mocijelyk ónder de Menfehen die met malkanderen leven, wordt nog oneindig moeijelyker tusfehen Menfehen van verfchillcnde Natiën, die malkanderen weinig zien, cn die altyd op hunne hoede zyn tegen dit uitwerkzel eencr kortftondige Maatfchappy. Die aanneming, eindelyk , fchynt my volftrekt onmogelyk toe, wanneer deze Natiën op haar zelve ftaan, i E cn



van den heer BAILLY. 133
en niet flegts door haare ligging, maar ook door haare Staatsgefteldheid en door haare trotsheid, van alle andere zyn afgefcheiden. Die hooge achting van een Volk voor zig zeiven , die diepe verachting voor alle andere , is een bewys , dat het dezelve niet kent, dat het weinig omgang met hen gehad heeft: de trotsheid zoude anders geleerd hebben zig te maatigen, zy zou zig door vergclykingcn vernederd hebben. Men kent de trotsheid der Chineefen ; de Heer l e gentil is getuige van die der Indiaanen. De oude Historie en de Oosterfche vernaaien bevatten allerwege blyken van de behoedzaamheid, welke deze Volkeren hebben gehad, om zig tot zig zeiven te bepaalen , om zig af tc zonderen, en alle gemeenfchap met Vreemdelingen te weeren. De Egyptifche Priesters deden hunne Koningen, als zy hen inwydden , zweeren, dat zy, onder welk voorwcndzel het ook wezen mogte, nooit cenig vreemd gebruik invoeren zouden (a). M o s e s hadt, om den waaren Godsdienst in zyne zuiverheid te bewaaren, dit als een voorfchrift aan de Hebreen belast ; maar geheel Afie hadt inderdaad die oplettenheid, om vreemdigheden te weeren. De Godsdienftige verborgenheden van Griekenland waren eene navolging van die van 't Oosten. De Priesters bedekten hunne leerllellingen, of in een ondoordringbaar geheim, of onder vernuftige zinnebeelden,
om
(a) Fkeret, Def. de la Chronologie, p. 305. I 3



134 V. BRIEF
om de kennis daarvan te verbergen voor hen, die niet ingewyd waren.
De ingang in China is verboden ; men mag niet verder dan de Havenfteden komen; men moet Chinees, Afgezant, of Jefuit zyn, om tot Pekin te mogen voortreizen. Dit alles, ziet gy, myn Heer, dat de gemeenfchap , zo noodig voor de gelykheden , welke wy in Afie hebben opgemerkt, niet fterk bevordert. '
Laat ons hier by voegen, dat de verfchillende Godsdienften nog een Scheidsmuur tusfehen de Volkeren van Afie zyn. Men neemt geene Vrouw in eene andere dan zyn eigen Sekte; men moet dezelfde Goden aanbidden , en op dezelfde wyze aanbidden, om te famen te mogen eeten. De aanraaking, of de aannadering, van een Vreemdeling is genoeg, om iemand onrein te te maaken. De vermenging der Volkeren, de Maatfchappy, welke zy met malkanderen houden, het gezelfchap, dat zy over en weder met den anderen hebben, is ongetwyffeld de bron van dc gemeenfchap der denkbeelden; maar wat wordt Maatfchappy en Gezelfchap, zo de Liefde , dat, natuurlyk en heilig beginzel der verceniging, zo de zoetigheden van de vreugde en gelykheid , dc Tafclvermaaken, verboden zyn ? De familien vereenigen zig, Smelten als 't ware in malkandcrcn 'door de Huwélyks-verbindtenisSen; deze behoeften der natuur zyn de wezenlyke knoopen; daar blyft, na dezelve gebroken te hebben, niets over dan de mededinging van dc Staatzugt, de roem, het belang, en de verdeeldheden.
■ De



VAN DEN HEER BAILLY. I35
De Volkeren van Afie, en van de Oudheid, fchynen my eene byzondere opmerking tc verdienen , wegens hunne hardnekkige verknogtheid aan de oude gebruiken. Die verknogtheid heeft haaren oorfprong in de natuur. De jeugd is de leeftyd der navolging ; men heeft vermaak in tc herhaalcn het geen men zyn Vader, zyn Grootvader, dc perfoonen die men byzonderlyk eerbiedigt , heeft zien doen. Terwyl de jaaren vermeerderen , heeft men vermaak in de eerfte gebruiken zyner jeugd te volgen, gelyk men vermaak heeft zyne geboorteplaats te zien. Het is aangenaam, ten minften door het geheugen, den vloed der jaaren, die ons wegvoert, te wederftaan; en die zelfde oorzaak , die dus de wyze van denken en doen in de Familien behoudt, bewaart ter zelfder tyd ook de gebruiken van de Natie , die flegts eene grooter Familie is. Zie daar, wat aan alle Menfehen, en aan alle Volkeren, gemeen is. Maar cene zeer vermogende oorzaak, die thans niet meer beftaat, heeft deze verknogtheid in oude tyden moeten verdubbelen ; en deze oorzaak was de eerbied voor de Oude Lieden. Ik fpreek niet van dien eerbied, welken de natuur voor de oorfprongen van ons aanwezen inboezemt, noch van het gevoel van eerbiedige verwondering , welke een uitmuntend perfonaadje verwekt, die zyne loopbaan, op eene edele wyze ten einde gelopen hebbende , cn, nu onder den last der jaaren gedrukt, ten levenden voorbedde van eene beproefde deugd verftrekt. Dit zyn de gevoelens van aanI 4 doen-



136 V. BRIEF
docnlyke Zielen , dit zyn de aandoeningen van welgeplaatfte harten in alle Landen' en in alle Eeuwen; dit is eene algemeene oorzaak ; wy zoeken eene byzondere; die byzondere oorzaak was de onderregting, welke de oude Lieden in hunne gefprekken ver* fpreidden. Men wist niets dan door hun; de noodzaaklykheid, het vermaak van hen te hooren, dwong de jonge lieden tot eerbiedigheid. De gebeurtenisfen , de gevoelens , de gebruiken, door deze geheiligde Overlevering voortgeplant, waren de wysheid der Ouden. Men ademde, van zyne geboorte af, de vooringenomenheid voor deze wysheid in. Een Vader, met de ondervinding zyner jaaren grys geworden, cn nog vervuld met eerbied voor de onderregtingen van zyn Vader , deedt deze onderregtingen en dezen eerbied overgaan tot Zyt nc Kinderen , en dezelve moest door die dubbele oorzaak niet flegts levendig blyven, maar zelfs vermeerderen en toenemen. De oude Lieden genieten thans minder die achting , dien eerbied, die in de Oudheid zo fterk wordt aangeprezen , en die zo veel eer doet aan Sparta ; dit is het gevolg , dit de uitwerking van de uitvinding deiDrukkunst. Voormaals droegen cn bewaarden zy alles in hun hoofd, dc Wetenfchappen, dc Historie, deZedckunde; oude Lieden, oude Philofophen, waren woorden van dezelfde betekenis; thans zyn zy, wanneer de ouderdom hun geheugen verzwakt, dikwils minder kundig dan de jonge Lieden ; men verlaat hen voor de Boeken , die de
waa-



VAN DEN HEER BA1LLY. I37
waare Leermeesters van de Menfehen zyn. Onder het Volk, dat niet leest, worden zy nog gehoord, cn hebben zy meer eerbied; maar in dc meer befchaafde Wereld is het
de Nestor van F alleen , die het
orakel blyft van lieden van fmaak, cn van Philofophen. Door de banden der Huisgezinnen en Familicn los tc maaken , heeft men de banden der Natiën vaster toegehaald ; de kinderlyke eerbied is verzwakt, door zig, onder den naam vari Mcnfchcnliefde en betaamlykheid, uit te ftrekken; maar in dien tyd groeide zy met de toenemende jaaren aan , en bewaarde de wysheid cn den geest der Voorouderen.
Wy zien dus hoe eene menigte gevoelens , gebruiken , gewoonten , ftand greepen, die door haare langzaame formatie, en door de vastheid haarcr grondflagen , dc geduurige poogingen der nieuwigheden konden wederftaan , en zig tegen de vermenging van Zeden verzetten. Deze Schildery verklaart, hoe eene verftrooide Natie, gelyk die der Jooden , der Pariïs, der Banians, in't midden der andere Volkeren kan leeven, zonder zig daar mede te vermengen , en zonder, te verbasteren; maar zy fchynt niet gunftig voor de gemaldyke en vermenigvuldigde medcdeeling der gevoelens en gebruiken. Het zoude vry zonderling zyn, dat deze Natie, dezelve behoudende in een vreemd Land , met zo veclc gelegenheden , om dezelve te verliezen, zo gemakIyk nieuwe gebruiken zoude aangenomen hebben in haar eigen Land, waar in zy het I 5 ge-



138 V. BRIE F
gebied beeft gevoerd , waar in zy vereenigd was, waarin de nationaale geest zyn volkomen fterkte hadt.
Laat ons verder gaan, myn Heer! Deze gemeenfchap kan geene plaats hebben, dan door eene wederkeerige kennis, een agtervolgden omgang , der verfchillcnde Volkeren van Afie te onderftellen. Maar de Reisbefchryvers leeren ons , dat de Afiatifche Volkeren weinig uit hun Land gaan, en het zal ons niet moeijelyk vallen te bewjv.cn, dat zy malkanderen weinig kenden. De Indiaanen hebben nooit Koloniën uitgezonden, noch Vreemdelingen toegelaten. Eenige Kooplieden gaan, ter oorzaake van hunnen handel, naar aangrenzende landen, het overig gedeelte van de Natie blyft t'huis, teelt zyne ryst, fpint en weeft zyne Lywaaten, en weet nauwelyks welk Volk aan de grenzen woone. Dit is waar, ten opzigte van de Indiaanen , en het is eveneens waar, ten opzigte van de andere Volkeren van Alie. Daar wordt eenige handel op de Kusten gedaan, tusfehen de Eilanden en het Vaste Land, tusfehen Arabie en Indic, tusfehen Indie en China; maar men mag geloven , dat deze Zeehandel van veel laatcren tyd is, dan die Eeuwen die ons bezig houden.
De Heer huët zal u zeggen, myn Heer, dat de. Chineefen een Egyptifchen oorfprong hebben; hy beweert, dat zy hun Gebied, tot aan de Kaap de Goede Hoop, hadden uitgeftrekt. Maar laat ons hier op onze hoede zyn, en hem niet gelooven ! De Vader parennin verklaart, dat het onwaar



VAN DEN HEER BAILLY. I39
waar is, en verzekert, dat men niets in de Chineefche Historie vindt, waarop dat berigt kan ftcunen («). Dit Volk zou wei grootelyks veranderd moeten zyn; want ik weet niet, dat het thans Schepen uitzendt, zelfs niet tot aan de Roode Zee. Daarenboven moeten wy ons fteeds herinneren , dat de gelykheid der gebruiken zo.oud is als de Monarchicn van Egypte cn van China ; om dat tc vcrklaaren, moeten wy tot den tyd van haare grondvesting opklimmen. Het zou misfchien moeijelyk zyn tc bewyzen, dat de Koophandel naar verre afgelegen Landen, dat dc Vlooten, cn zelfs het gebruik van Schepen, van zulk eene hooge oudheid zyn. Daarenboven , zo de Egyptenaars , 'gelyk zommigen gedagt hebben , Vlooten naar China gezonden hadden, zouden dc havens voor hun gefloten zyn geweest , of ten minften zoude de manfehap dier Vlooten niet verder hebben kunnen indringen.
Die onderltelde Reizen, meer dan twyffclagtig, zyn voor het overige hier van weinig dienst, dewyl wy hebben aangemerkt, dat de Reizen van Kooplieden dienen , om cene wisfeling, niet van Denkbeelden, maar van Zyde en Thee tegen Goud, te maaken. De Zendelingen, die een byzonder voorregt, voor hen alleen gefchikt, genoten hebben, die. aan 't Hof geweest zyn , hebben den Keizer onderrigt; maar hebben China niet wyzer gemaakt. Men heeft daar niet een
van
(a) Lei'.r. Edif. Tom. XXVI. pag. 222.



i4o V. BRIE F
van onze gebruiken aangenomen, zelfs niet de nuttigde. Wy hebben gezien , dat de Chineefen zig niet verwaardigen onze Verrekykers en onze Slinger - uurwerken over te neemen.
Hoe zullen wy dan begrypen, dat dit Volk voormaals, op de aankomst van eene gewaande Egyptifche Vloot, zyne gebruiken , zyne denkbeelden, heeft verlaten $ om die van eenige Kooplieden over tc nemen, welken het een oogenblik in zyne havens toegelaten, maar aan welken het den toegang tot het binnenst van het Ryk geweigerd, heeft? Onze Indifche Compagnien hebben noch Malabar, noch Coromandel, verlicht. Dit ware egter natuurlyker te verwagten van eene vastgcftelde en gezetene Compagnie, en van de vermenging, die daar een gevolg van is. De Rusliiche Vloot heeft Europa omgezeild, wy hebben egter niet gehoord, dat zy ergens de Griekiche Kerkgebruiken hebbe ingevoerd. Het geen heden ten dezen opzigte niet gebeurt, is ook in de oudheid niet gebeurd, omdat de Menfehen en de hinderpaalen dezelfde zyn.
Men kan in de Historie van China de lyst vinden, wanneer en met welke Volkeren dit Ryk eenige gemeenfchap gehad heeft. Men leest daar: „ In zulk een jaar kwamen „ 'er Vreemdelingen uit het Koningryk „ Yutfé;" dit Koningryk is, zegt men, dat der Usbeckfche Tartaaren (a). „ In zulk
„ een
(V) Souciet, Ree. des Obferv. faitss aux Inde; et a la Chine. Tom. II. p. 123.



van den heer BAILLY. I4I
„ een jaar kwamen 'er lieden uit de Wes„ tcrfche Landen;" die lieden waren de Perfiaanen (a). De zorg van de aankomst dier Vreemdelingen aan tc tekenen, is een blyk, dat dit eene byzondere gebeurtenis is, en niet het gevolg van eene vastgeftelde en geregelde gemeenfchap. De benaaming van Lieden van 't Westen bewyst, dat de' Chineefen hen niet beter kenden, dan wy de Normannen kenden, toen zy Frankryk verwoestten , en r o l l o hunnen naam aan Normandye kwam geven. Zo gy de Scythen en Tartaaren uitzondert, myn Heer, die allerwege hunne Togten en Oorlogen voerden, hebben de andere Volkeren geene gefchillen dan met hunne nabuuren'gehad, en hebben nooit andere Volkeren dan die nabuuren gekend. De Asfyricrs zyn in Oorlog met de Perfiaanen, met de Meden: hunne Historie meldt zelden van de Arabieren en de Indiaanen. De Oorlogen waren in de oude tyden niet dan fchielykc cn voorbygaande invallen, dan foorten van eene jagt, waarin men de Menfehen in hunne wykplaatfen overweldigde, om hen hunne bezittingen te ontnemen. De overwinnaar en de'overwonnene konden malkanderen even onbekend zyn; de Indiaanen zyn altyd vreedzaam, en altyd onderworpen , geweest. De Chineefen fchynen meer betrekking gehad te hebben met de Tartaaren, die
hen
(a) Freret, Memoir. Acai. dss Infcrift. Tom. XVI. p. 247.



142 V. BRIE 'F
hen verfcheidenmaal onderworpen hebben ; maar die veroveringen waren niet dan invallen van Barbaaren , die rykdommen cn vrugtbaare Landen zogten. De Tartaaren, eens meester van China, hebben zig daar gevestigd en genaturalifcerd, zodanig, dat men kan zeggen , dat niet China aan Tartarye is onderworpen, maar dat Tartaryc aan China Schatting opbrengt, cn van dat Ryk afhankelyk is. De beide Natiën hebben verder geene gemeenfchap met malkanderen , en zy hebben geene andere betrekking behouden dan die van de Onderwerping en volftrckte Regeering.
De Staat der Oosterfche Geographie, myn Heer , kan veel licht over deze gewaande gemcenfchappen verlpreiden. Men kent de Landen en de Steden , voor dat men de begrippen cn gebruiken kent; de Menfehen; die niet dan oogen hebben , reizen langen tyd eer dat dc PhiloSophen beginnen te reizen. Dc IndiaanSche Landbefchryving ftrekt zig niet tot aan China naar 't Oosten uit; zy kent geen Land van 't Noorden naar 't Zuiden, dan van 't Caucafisch Gebergte tot aan 't Eiland Ceylon, en zy is niet minder bepaald ten Westen. Ook Uraan zy verwonderd op 't gezigt van Vreemdelingen, die niet komen van de vyftig kleine Landen, of daar omtrent, in deze nauwe grensperken begrepen (a). De Aardryksbefchryving der Indiaanen bevat, derhalven, niet dan de
twee
(a) Lettr. Edif. Tom. XXI. pag. 3.



VAN DEN HÉÉR BAlLLY. 143
twee Schier-eilanden van Indie ; en dat is evenveel als of men zeide, dat zy niets dan hun eigen Land kennen. De Chineefche Aardrykbefchryvcrs toonen nog grovere onkunde ; zy maaken de Aarde vierkant; deze is de gedaante van hun Ryk, en deze moet hierom de gedaante der Wereld zyn, dewyl zy gelooven, daar het grootfte gedeelte van te bellaan. De nabuurige Volkeren zyn als by geval op de randen van de Kaart geworpen, onder de naamen van monfteragtige Menfehen, van Reuzen, van Dwergen (a); dit bewyst, dat de Chineefen gelukkig genoeg zyn geweest, om niets met hunne nabuuren te doen gehad te hebben, en dat zy, in hunne wysheid bewonden, geleefd hebben in de onkunde van 't geen hen omringde. Maar dit bewyst dan ook tevens , dat zy geene meerdere kundigheden door deze Volkeren gekregen hebben; want men kent ten minlten een weinig de lieden die ons verftand verlichten, ten minften vergist men zig zo verre niet, van dezelve voor Monfters of Dwergen te houden.
Het komt my blykbaar voor, dat de Volkeren van Afie nog op zig zeiven cn afgezonderd leeven. In hunne grensfehcidingen, even als de Inwooners eener Stad binnen hunne muuren belloten, hebben zy den Oorlog niet gevoerd dan door invallen; en hebben zy géén handel gedreven dan met hunne
(a) Bist, de l'Aead. dit Sciences. 1718. pag. 71.



i44 V. BRIE F
ne nabuuren, en dat nog met weinig werkzaamheid. Zy hebben, wel is waar, eenig denkbeeld van deze nabuuren, maar niet dan uit verwarde en fabelagtige berigten, en even als het Volk by ons, de Regeeringen van Algiers, Tripoli, Tunis, zonder ondcrfcheiding, kent, alleen om dat zy van Barbaryfche Zeerovers, die Slaaven maaken, hebben hooren fpreken. Men mag dan vastftellen, dat de meeste dier Natiën te famen beftaan, zonder malkanderen tc kennen. Zo men evenwel op de natuurlyke neiging acht geeft, myn Heer, die de Menfehen noopt om by malkander te zyn ; eene neiging, die de familien belet heeft zig te verfpreiden, die haar in één lighaam heeft vercenigd, om 'er Volkeren van tc maaken; eene neiging, die cigenaartig ftrekken zoude, om van alle Menfehen flegts ééne maatfehappy te maaken, zo de Volks-rampen, de Natuuren Staatkundige omwentelingen , de uitwerkzelen van deze neigingen niet verhinderden; zo gy hierop acht geeft, zeg ik, myn Heer, zult gy erkennen, dat de Volkeren van Aiie voormaals nog meer afgezonderd hebben moeten leeven, dan zy tegenwoordig doen. Hoe zal men zig dan verbeelden, dat men van het een Volk tot het ander heeft kunnen doen overgaan de twee verdeelingen van den Zodiak, de Wecken van zeven dagen, dezelfde Tydpcrken, dezelfde Stclzels van Natuurkunde, dezelfde Gebruiken, dezelfde Sekten, denzelfden geest van Godsdienst, denzelfden Wetgever, en inzonderheid gelyke Maaten , terwyl in Europa de
Vol-



van den heer BAILLY. 145
Volkeren, die in eene foort van brocderfchap leeven, de afftanden by verfchillende Jangten mecten; en, terwyl in Frankryk de invloed van dezelfde Regeering de Provintien tot geene gelykvormighcid, in maaten en gewigten, beeft kunnen brengen?
Een ftaat van zaaken gelyk aan dien, welke thans in Europa plaats heeft, zou niet genoeg zyn, om zo veele overeenkomften voort te brengen en te vereenigen. Maar, toeftaande, dat dezelve genoeg zou geweest zyn, moet men zeggen, dat Afie , zo het ooit in zulk een ftaat geweest is, wel byster veel moet veranderd zyn, en die verandering moet berekend worden niet van den tyd af, dat de Tartaaren de Kusten verwoest hebben , niet van den tyd der waare of gewaande veroveringen van s e mira m 1 s , en den togt van alexa'nder in Indie ; maar ten minften van de grondlegging der Rykcn van China en Babyion af. Zo men wil onderftellen, dat 'er, vóór dit Tydperk, een ftaat van befchaafdheid en vereeniging was, die oude, gevorderde en vooral kundige Volkeren aankondigt, zal men moeten toeftaan , dat die oude ftaat verdelgd is, dat alles, wat 'er thans van overig is , niets dan de puinhoopen daar van vertoont, en dit toeftaande erkent men juist dat, wat ik begeer.
Ik ben met eerbied, enz.
K
ZES-



,ï46' VI. BRIEF
ZESDE BRIEF
aan den Heer , 0 w.
deze overeenkomsten zyn niet wezenlyk met de natuur verknogï; zy zyn de uitwerkzels van eene zelfheid van oorsprong van alle de oude volkeren, en de overblyfzels der gebruiken van een ouder volk.
Parys, o Scpt. 1776.
Zo de overeenkomften der Volkeren van Afie niet het voortbrengzel van de mededeeling van denkbeelden en van onderlinge gemeenfchap der Volkeren zyn, gelyk ik meen bewezen te hebben, kunnen wy dan aandringen , myn Heer , dat deze inftellingen zo wezenlyk met onze natuur zyn verbonden, dat de Menfehen , fchoon van malkanderen afgefchciden, daar toe noodzaaklyk hebben moeten komen, zodra zy hunne vermogens, door den noodzaaklyken voortgang der zaaken en der kundigheden, ontwikkelden ? Dit is eene vraag, die wél verdient onderzogt te worden.
Men zegt, dat alle Menfehen malkanderen gelyken , dat zy van het zelfde deeg gekneed zyn. Die grondregel betekent zeekerlyk, dat zy overal leugenachtig, wraak-
gie-



VAN DEN HEER BAILLY. Ï47
gierig, baatzugtig , bedriegelyk, en tevens overal vatbaar zyn voor medclyden , voor die zagtc en vreedzaame aandoening, die, ecnig goed onder zo veel kwaad mengende, het beginzel van alle deugden is. Maar kan men zeggen, dat zy malkanderen in de verbeelding gelyken, waarop de grond, de lugt, en de natuur van de plaats, daar zy leeven , zo veel invloed heeft ? Kan men zeggen , dat zy malkanderen gelyken in dat vermogen , in die verbeelding , die altyd verfchillende van haar zelve is ? Dezelve ftelt zig voor den rykdom in de natutirlyke behoeften; haare gewrogtcn zyn de famenvoeging van byzondere ondervindingen; en, dewyl de natuur overal verfcheiden , overal onuitputtelyk, is, dewyl de byzondere ondervindingen ontelbaar zyn, zo zyn ook de Samenvoegingen oneindig. Wanneer nu de byzondere faüa door eene wederkcerige af hankelykheid verbonden zyn , wanneer zy malkanderen volgen in eene nood. zaaklyke orde, die uit onveranderlyke en bekende natuurwetten fpruit, dan maaken die af hankelykheid, dat verband, die orde, eene wetenfchap, dan maaken zy ontwyfeh baare waarheden , uit: de geest die deze overeenkomften, dat verband, ontdekt, is de geest van vinding, en yder Mensch, met een genoegzaam vernuft bedeeld, heeft een eenpaarigen regel in zyne vinding; maar wanneer de natuur deze byzonderheden , deze fatla, vertoont en verbindt naar regels en Wetten, die voor ons geheel onbekend zvn, wanneer zy in dezen geen ander rigt= K 2 fnoer



148 VI. BRIEF
fnoer volgt, dan 't geen wy geval noemen, kan de geest zig willekeurige famenvoegingen vergunnen. Het zyn bedriegelyke Schilderyen van aangenaame kunften, het is 't werk van de verbeelding. De Overleveringen door zinnebeelden en wonderwerken verrykt, de zinnebeeldige Fabelen , de gebruiken , die door deze Fabelen zyn ingevoerd, de Feesten van erkentenis en boetdoeningen, alle die Schilderyen en Gedigten van de eerfte Eeuwen, zyn ook de vrugten der inbeelding. De natuur wordt daar in met meerdere of mindere getrouwheid , maar altyd met eene foort van vryheid en grilligheid, gevolgd; eene vryheid , die de afwykingen toelaat, de gelykheden uitfluit. Dc Menfehen hebben geen gemeen punt dan de Waarheid, zy kunnen malkanderen niet gelyken dan door de Rede, die hunne foort onderfcheidt, die hun beftaan verheft en veredelt, en die overal dezelfde is, indien zy eveneens is ontwikkeld.
Maar de jaaren , de invloed van het klimaat, de opvoeding, bewerken en plooijen dit, in zig zeiven onveranderlyk , beginzel, op zeer verfchillende wyzen. De jaaren van een Volk moeten niet dan by de onderrigting, by de kundigheden, bepaald worden. Dc oudfte zyn, ten opzigte van de vorderingen van de Rede, bykans alle nutteloos oud geworden. Een Mensch, van zyne kindsheid af, tot aan het einde van zynen leeftyd toe , in een geduurigen flaap gedompeld, kan grys worden zonder eenige kundigheden op te doen, en eindelyk in den
zeïf-



VAN DEN HEER BAILLY. 149
zelfden ftaat van onwetenheid als een Kind ontwaaken. Het is niet genoeg, dat cene Natie oud zy , het is ook noodig , dat de tyd haarer duurzaamheid, of van haar leven, wél hefteed zy; het is noodig, dat de geesten zig tot de Wetenfchappen uitgeftrekt, en dat deze Wetenfchappen gelyktydige voortgangen gemaakt, hebben ; dit alleen is het onfeilbaar blyk, dat eene Natie door eigen pogingen wyzer wordt; men mag zeggen, dat zy dc jaaren van de Rede bereikt heeft, zo haare oogmerken zig alleenlyk rigten naar het geen goed en nuttig is; inzonderheid, zo zy herkomen is van de veroveringen en de oorlogen van Staatzugt, die niet dan kinderfpelcn zyn; bloedige fpelen, gelyk die der kindsheid, die altyd wreed is; nuttelooze en dvvaaze fpelen, gelyk haare bezigheden zyn, waarin zy niet werkt dan om te werken. Het waar geluk en het wezenlyk fortuin, is voor de Volkeren, zo wel als voor de Menfehen in 't byzonder , dat elk zynen Akker in vrede beteele, en daar op deugdzaam en gerust leeve.
Dewyl myn oogmerk niet is, myn Heer, om altyd kwaad van de Oosterlingen te fpreken , erken ik, met vermaak , dat de Chineefen dit laatfte Tydperk van de menfchelyke wysheid bereikt hebben. Maar zy zyn tot de jaaren van de Rede gevorderd, zonder die van de Genie doorgegaan te zyn; volwasfen Menfehen voor de Zedekunde , zyn zy Kinderen voor de Wetenfchappen. Hier bemerkt men den invloed der klimaaten ; die invloed heeft dat Volk dezelfde K 3 on-



35o VI. BRIEF
ongevoeligheid voor de ontdekkingen, als voor dc veroveringen, doen aannemen; zo de Chineefen de kennis der Zedekunde hebben voortgezet, is de reden daarvan, omdat derzelver beoeffening ftil en bedaard is; omdat het onderwerp dezer beoeffening onder de oogën van den Mensch , altyd in hem , altyd rondom hem , is. De Wetenfchappen zyn in China onvrugtbaar gebleven , omdat zy beweging, geest, en eene maate van werkzaamheid van de Natie vorderden , welke het klimaat aan dezelve weigert. By haar zyn de uitwerkzels van den 'tyd en van de jaaren, door de magt van 't klimaat, verhinderd geworden uit te botten.
Maar van alle de oorzaaken van vordering, is de vermogendfte, ongetwyffeld, de gezellige opvoeding. Dezelve hangt van de twee eerfte af, voor zo verre zy betrekkelyk is tot de agtervolgde aandagt van het zelfde Volk op de Wetenfchappen, en tot de werkzaamheid, welke de natuur aan haare onderzoekingen vergund heeft. Deze opvoeding is het getal der verkregen denkbeelden , welken men aan de jeugd overdraagt , om dezelve uit te breiden. Het zyn de Kapitaalen van een Handelaar, die door den arbeid, en met de jaaren, moeten aangroeijen. In dezen Handel is -de Kleinzoon, even wys en kundig zynde, ryker dan zyn Grootvader; in de Wetenfchappen heeft zig het derde geflagt, door de twee voorgaande onderrigt, met even veel geest, met meer ontdekkingen, verrykt.
De Chineefen, (ik haal dezen aan als zynde



VAN DEN HEER BAILLY. 151
de de meest verlichte van de Volkeren van Afie,) de Chineefen hebben niet dan eene gelyke en beftendige onderrigting. Het volgend geflagt weet 'er niet meer van dan het voorgaande; de kundigheden groeien onder hunne handen niet aan, en de tyd verloopt vrugtloos voor hen. Men kan derhalven niet zeggen, dat alle Menfehen malkandercn gelyken ; want het Volk, dat in deze logheid cn werkeloosheid leeft, gelykt niet .naar die Volkeren, die descartes en newton hebben voortgebragt. De Menfehen, de geesten van verfchillende eeuwen, gelyken even weinig naar malkanderen. Het menfchelyk geflagt is op Aarde een groot Individu, wiens leven eene onbekende maar zeer lange duurzaamheid heeft; de tyd van deszelfs opvoeding moet evenredig aan die duurzaamheid zyn. Deze opvoeding kost moeite aan de natuur; zy moet dezelve, na eene rust van eenige Eeuwen, verfcheidenmaalen weder aanvatten; ik zal de Starrekunde alleen ten voorbedde bybrengen. De bcoeffening daar van , voor meer dan zesduizend jaar begonnen, is te Babyion agtervolgd , en te Alexandryc weder hervat. Door eene lange regeering van barbaarsheid afgebroken , is zy in Europa weder aangevangen. Wie weet hoe veele Volkeren ons zullen opvolgen, om zulk eene langzaame onderrigting te voltooijcn.
In den loop van deze lange opvoeding, heeft yder Tydperk de onderrigting, de denkbeelden , die het zelve eigen zyn , de ontdekkingen, die het vryftaan. De Natuur K 4 heeft'



ï52 VI. BRIEF
heeft aan de dingen , die malkanderen opvolgen , cene onveranderlyke orde ingedrukt. Alle de waarheden zyn famen geketend; wy gaan opvolgelyk van de eene tot de andere over, en zo de Genie een grooter ftap fchynt te doen, vertoont zig dit alleenlyk zo voor gemeene oogen , die het verband niet bemerken. De Heer de bukfon heeft waargenomen, dat dezelfde Planten, dezelfde Dieren , grocijen en leven, onder dezelfde breedten. De iEquator heeft den hoogitcn trap van warmte, die het dicrlyk leven regelt; deze warmte vermindert; en die vermindering doet zig met zagte fchaduwingen in de voortbrengzelen der Aarde bemerken , naai* maate men van de klimaaten, die altyd door de Zon befchenen worden, afgaat naar de Pool, die dit geftarnte niet dan van verre, en flegts eens in 't jaar, bemerkt. Daar zyn eveneens verfcheiden trappen van rypheid der kundigheden, van den eerften ftap van den menfehelyken geest af tot aan den term, waarin de Genie alles, wat in zyn Spheer is , zal ontzwagteld hebben. Wy gaan federt vyftig Eeuwen voort. Wy hebben de grenzen van deze Spheer nog niet ontdekt. Ongetwyffeld, zo het in de duuring van den tyd aan twee Volkeren is gegeven geweest, dezelfde afftanden af te loopen , zouden die twee Volkeren aan denzelfden term gevorderd, afzondcrlyk tot dezelfde waarheden hebben kunnen komen. Maar het geen het karakter van dc Planten en Dieren bepaalt, en aanwyst waar zy t'huis hooren, is het vermogen van hunne foort
te



van den heer BAILLY. 153
tc vernieuwen. Als ik in de Diercngaarde van versailles een Olyfarit zie, die niet voortteelt, belluit ik, dat het een vreemd Dier is, onder eene heetere lugtftreek geboren ; als ik by eenig Volk kundigheden vinde, zonder dc zaaden daarvan, om zo te fpreken, onder dat Volk te beipeuren, zonder eenige vrugten dier kundigheden te 'bemerken , zeg ik gerustelyk , dat dezelve zyn overgeplant, en dat zy aan eene meer gevorderde en rypere Natie behooren.
Het is deze gewigtige aanmerking , myn Heer, die my getoond heeft, dat de Volkeren van Afie bewaarders, en geene uitvinders, geweest zyn. Hier komen verfcheiden bedenkingen by, die dit wettig befluit verfterken. Laat ons onderftellen, dat eenige omwenteling den eenen of anderen tyd den ftaat van befchaafdheid en kennis, die thans in Europa beftaat, vernictigc. De Boekcryen zyn weggeraakt, daar zyn van onze Historie, en van onze Wetenfchappen, niet dan ftukken en brokken over, gelyk die der Oudheid. Laat ons onderftellen, dat, na eene menigte Eeuwen , een geleerd Regtskundige de Wetten van Europa uit deze overblyfzelen wil opdelven ; hy zal met verwondering een zeker getal gelyke Wetten by de ltaliaanen , de Franfchen , de Duitfchers, enz. vinden; zal nu die Regtskundige, onderftcld , dat hy zo wel een Wysgeer zy als hy geleerdheid bezitte, den oorfprong van deze gelykheid niet vinden in de natuur van den Mensch, ftandvastig in zyne begeerten, eenpaarig in zyne verkieK 5 zin-



t54 ' VI. BRIEF
zingen; maar in het oneindige verfchillende in zyne gevoelens, zyne oordeelen, en zyne inftellingen en gebruiken? Gewisfelyk ja! Hy zal uit de Historie weten, dat deze Volkeren verfchillende Landen bewoonden, byzondere Leermeesters hadden, dat het een vryer was dan het ander, dat zy allen mededingers van malkandcren waren, enz. en zo iemand hem durft zeggen, dat deze Wetten medegedeeld zyn, zal de Wysgeer vragen, door welke begocheling, men den nationaalen naaryver hebbe in flaap gewiegd ? Door welke magt men de geesten zo verre vermeesterd hebbe , dat verfcheiden Volkeren zig aan de Wetten van een vreemd Volk onderworpen hebben. Deze aanneming van een ftelzel van Wetten kan niet vrywillig zyn. Zy is het gevolg der onderwerping. De Philofoof zal uit deze gclykheden befluiten, dat de Volkeren van Europa in hunnen vrocgeren ftaat onderworpen zyn geweest aan een Volk, dat de Infteller dezer Wetten is ; dat deze Volkeren door herhaalde en gelyke poogingen, den Colosfus, die hen verplette, hebben omgeworpen, en zig tot cene vrye Natie verheffende , van hun oude juk niets dan dat der- Wetten , daar de gewoonte hen gemeenzaam mede gemaakt hadt, behouden hebben. De gisfingen, welke ik durf voorftellen, zyn niet minder gegrond dan de gisfingen van dien Wysgeer. Na verloop van tweeduizend jaaren , zullen deze laatfte misfchien niet dan waarfchynlyk zyn, men zal dezelve als een Systema kunnen befchouwen; thans zyn zy
ee-



VAN DEN HEER BAILLY. I55
eene waarheid. Het Volk, dat deze gelyke Wetten by de verfchillende 'Natiën van Europa heeft ingefteld , is het Romeinfche Volk, wiens invloed zynen ondergang overleefd heeft, en wiens geaartheid nog in onze Regtsgelcerdheid heerscht. Maar zo die Wysgeer reden hadt, om te befluiten, dat dit Systema van Wetten het werk van een enkel Volk was, cn dat de verfcheiden Volkeren , die dit Systema hadden aangenomen, niet dan de brokken of ovefblyfzcls van 't gebied van dat één groot Volk konden zyn; zo de Wysgeer dit mag befluiten , zeg ik, fchyncn de gevoelens der Philofofie , de waarheden der Wetenfchappen, die van een verfchiilenden aart zyn , myn -bcfluit nog wettiger dan het zyne te maaken. Het is niet moeijclyk de Menfehen ten opzigt van het natuurkundige , van hunne uitwendige daaden, te onderwerpen; het regt van verovering onderwerpt hen aan den teugel der Wetten; maar de Geesten behouden hunne volle Vryheid. Meesters van onze gedagten, hebben en bewaaren wy het regt van de gevoelens te verwerpen , die ons mishaagen, en men heeft dat regt dikwils niet dan al te veel tegen de waarheid misbruikt. Een ftelzel van Wetten bewyst de eenheid van vinding, of verkiezing; dc meerdere of mindere aanneming van dat ftelzel gefchiedt naar evenredigheid van de wetgevende magt; maar een Systema van Natuur- of Wiskundige Waarheden , een verbonden Verzameling van beginzelen, behalven dat zy de eenheid van vinding nog fterker bewyzen,
is



ï56 VI. BRIEF
is niet vatbaar voor zulk eene gemaklyke en algemeene aanneming. Hier toe is eene vrye en gcduurige gemeenfchap en mededeeling van gedagten noodig, hier toe wordt eene gefteldheid van Geesten gevorderd, welke de Volkeren niet dan van hun klimaat en van hunnen nationaalen ouderdom krygen, en zelfs dan , wanneer deze omftandigheden famenlopen, wordt 'er veel tyds toe vereis cht.
Amerika zal t'eenigen dage de Schildery vertoonen, welke wy gemaald hebben. De Inboorlingen zullen het jok affchudden, de Koloniën zullen zig van één fcheiden, daar zullen nieuwe Volkeren en onafhankelyke Staaten te voorfchyn komen; ondertusfehen zullen daar eenige van onze Wettten blyven ftand houden; eenige Europifche gebruiken zullen daar gemeen zyn aan verfchillende Volkeren ; Natuur- en Starrekundige waarheden zullen 'er bewaard blyven. Die waarheden , die kennis, al te hoog voor Volkeren , die nog zo weinige eeuwen beftaan hebben, of die werkeloos en zonder Genie zyn, zullen hem, die dit alles in de fcbaal der Wysgeerte wegen zal, verwonderen; zoude men dan ongelyk hebben, zo men in dit geval befloot, dat deze Wetten, deze gebruiken, deze kundigheden, tot een vroeger Volk behoorden V Europa zal mogelyk in toekomftige tyden zo onbekend zyn als het Volk, waar over ik u thans onderhuude.
De Maaten, myn Heer, waarvan ik u het Systema ontwikkeld heb, fchynen my toe een fterk bewys voor het beftaan van dit
vroe-



VAN DEN HEER BAILLY. 157
vroeger Volk uit te leveren. Men zoekt fints langen tyd , zonder daarin te hebben kunnen flaagen , eene eenpaarige maat in Frankryk in te voeren. Hoe veele eeuwen zou 'er niet noodig zyn , eer deze maat in geheel Europa werde aangenomen! En zelfs der Menfehen natuurlyke gcaartheid, en den naaryver der Volkeren, in aanmerking nemende , kan ik my geene omftandigheden zo gunftig, geene 'bekoring zo fterk , verbeelden , dat zo veele Natiën zig zouden laten overhaalen, om dus de Wet, als 't ware, van een vreemd Volk te ontvangen.
Ik heb voordagtelyk aangemerkt, myn Heer , dat de bewaarde voetfpooren van Starrekunde, by de verfchillende Volkeren van Alle, tot een ouderdom van drieduizend jaaren vóór onze tydrekening opklimt. Het is zeer opmerkelyk, dat dit Tydperk overal het zelfde is. Wy hebben gezien, dat fohi de Chineefen kwam befchaaven, en zyn Ryk ftigtte in 2952. Diemschid, een Vreemdeling in Perfie, gelyk fohi in China was, begon zyne regeering in 3209. De Astronomifche Tafels der Indiaanen, die op een Chronologisch Tydperk gegrond febynen, klimmen ook op tot het jaar 3101. Deze Tafels behooren tot de Brames, die toen, en hunne Taal, en hunne Wetenfchappen, naar Indie bragten. Van waar kwamen dan alle die Vreemdelingen, die byna te gelyker tyd China, Indie, en Perfie kwamen onderwyzen en verlichten? Moet men niet natuuriyk befluiten , dat zy met verfchillende maaten van kundigheden en wysheid, uit
het



i58 VI. BRIEF
het zelfde Land waren uitgetrokken? Ik zal, zo gy wilt, toeftaan, dat zy uit drie verfchillende Landen kwamen, mits dat gy my ook toeftaat, dat deze drie Landen bewoond wierden door drie vroegere Volkeren, die de oorfprong dezer kundigheden waren. Ik fpreek van een enkel Volk , om een eenvoudiger befluit te trekken ; maar ik kan onmogelyk nalaaten te gelooven , dat dit Volk, gelyk als dat van Europa, uit verfcheiden Natiën beftondt, die byzondere taaien hadden, en die verfchillende kundigheden bezaten.
Zo men dc gisfing, door kundige Reisbefchryvers, die Afie doorlopen hebben, reeds vóór my gemaakt, mag aannemen; namelyk, dat de xaca der Japoneefen, de s om-
m o n a-r iiutaka Van Pc'gU, de sommo-
na-kodom van Siarn, de butta der Indiaanen, niet dan een en dezelfde perfonaadje is, die hier als een God, daar als een Wetgever, befchouwd wordt; zo men by deze gisfing die voegt , welke ik u voorgefteld heb, en waardoor die sommona-kodom dezelfde wordt als de tien der Chineefen, en de ongefchapen Hemel der Periiaanen; zo ik wél bewezen heb, dat butta, thoth, en mercurius (a), insgelyks niet dan de-
zelf-
(a) Ik heb aangsmerkt, dat de Brames gaarne Paramanes genaamd wierden; de Heer oebeli» voegt 'er by, dat meiicüriüs, volgens tausanias, den bynaam van paramon voeide. Deze verftandige aanmerking is ha volkomen bewys van 't geen ik gezegd heb, dat butta en mercurius dezelWe perfoonen zyn. Zie gebelin, Pref au de l'Hist. du CaLndrier.



VAN DEN HEER BAILLY. 159
zelfde uitvinders van Wetenfchappen en Kunften zyn , zal daaruit volgen , dat alle dé Natiën van Afie, oude en laatere, voor haare Wysgeerte en Godsdienst, niet dan eenen en denzelfden Wetgever, by haaren oorfprong gemeld , gehad hebben. Maar dan zal ik nog een ftap verder gaan, en zeggen, dat deze eenige Wetgever (V), niet overal in denzelfden tyd in Afie heeft kunnen gaan, omdat hy ongetwyffcld van vleugelen ontbloot was; ook heeft hy niet opvolgelyk, dan hier dan daar, kunnen zyn, omdat het leven van één Mensch niet toereikende zou zyn voor alle deze Reizen door zulk een groot Werelddeel, veel min nog, om allerwege de noodige onderregting te brengen. Alle de Volkeren eerbieden hem, allen zien zy hem by het begin van hun beftaan, by hunnen oorfprong, omdat zy een gemeenen oorfprong hebben.
Ondcrfteld zynde, dat 'er, onder deze menigvuldige overeenkomften, de eene of andere ware, die een gevolg was van de gemeenfchap en mededeeling der Volkeren, of die noodzaakelyk tot de menfehelyke gefteldheid behoorde, zo zullen 'er toch altyd genoeg overblyven, om eene Verzameling
van
(a) Of deze Wetgever inderdaad een weldoener van't menfchelyk geflagt, of een verfierd en zinnebeeldig perfoon, geweest zy, doet niets tot de tegenwoordige vraag; het is ons genoeg, dat de gedagtepis van desen eerften weldoener of de overlevering van dit zinnebeeld, door verfcheidene Volkplantingen niedegebragt, en door het grootst gedeelte van 'i Heelal verfpieid is.



i6o VI. BRIEF
van bewyzcn te maaken: terwyl één enkel bewys, wél gevestigd, genoeg is , om dc wettigheid van myn befluit tc ftaavcn. Deze overeenkomften zelve zyn flegts eene vermeerdering van bewys. Het beftaan van dat vroeger Volk is bewezen door de Schildery der Volkeren van Afie; cene Schildery , die niets vertoont dan overgebleven brokken van eene vergeten Starrekunde, van eene Wysgeerte met ongerymdheden vermengd , van eene Natuurkunde in Fabelen ontaard, en van een gezuiverden Godsdienst, maar die onder eene grove afgodcry verborgen was; die overal uitvinding vertoont, zonder dat men voort gaa; en, het geen nog erger is, dat het fpoor doet zien van den menfehelyken geest, op zyne treden tc rug gekomen. Dit gezigt van zaaken is voor een Wysgeer, als gy, myn Heer! genoeg , om hem het beftaan van dit Volk, dat alle andere Volkeren onderwezen heeft, aan te toonen en te bewyzen. En ik bcgryp voor het overige niet, wat vreemds 'er in dit denkbeeld fteeke. Het tegenwoordige Geflagt der Menfehen befchouwende, befluit ik, dat het op een voorleden Geflagt gevolgd is; het komt my even natuurlyk voor, dat een Volk aan een ander Volk is opgevolgd, en dat de Indiaanen, uwe Vrienden , erfgenaamen zyn van eene magtigere en meer verlichte Natie. Ik ben met eerbied, enz.
ZE-



van den HEER BAILLY. Ifjl
ZEVENDE BRIEF
aan den Heer « *
dit oud volk heeft de wetenschappen in een hoogen trap van volmaaktheid bezeten, en heeft eene verheven en gegronde wysgeerte gehad.
Parys, 12 Sept. 1776.
Ik heb gëzegd, myn Heer, dat het Volk, 't welk, voormaals den Scepter der Wetenfchappen in Alle voerde, de Uitvinder of Voorfteller was van alle die wysgeerige denkbeelden, die de Wereld verlicht hebben : ik heb gezegd, dat het Wetenfchappen , die tot volmaaktheid gebragt waren, en eene wyze en verheven Philofophie, bezat. Dit denkbeeld is veelen voorgekomen Hout te zyn; en, fchoon ik de voldoening gehad heb van het zelve vry algemeen te zien aannemen, heeft het egter ongelovigen aangetroffen. Wat u betreft, gy hebt 'er niet aan getwyfFeld; de Historie van de Wereld en haare Omwentelingen en Lotgevallen is U al te bekend, om die twyffeling plaats te geven ; gy weet te wel, dat alles, wat in de opvolging der dingen mogelyk is, alles, wat in het toekomende zal gebeuren, in het voorlcdene heeft kunnen gebeuren. "2e Philofophie heeft haare uiterften en haaL re



16*2 VII. BRIEF
re tcgenftrydigheden. Dan eens willen wy, dat alle Menfehen malkandercn gelyken, in weerwil van 't verfchil der tyden en klimaaten; dan wederom befchouwen wy ons zeiven als alleen bekwaam voor zekere verheven poogingen; en de waare kennis heeft de Wereld niet verlicht dan fints den tyd , dat wy op dezelve leeven. Men verwart de oude tyden, op hoe verfchillende afftanden van des Werelds oorfprong en wieg verwyderd, met malkandercn, en zo men die oude tyden in het algemeen niet met den blaam van domheid bezwalkt, men befpeurt ten minften in dezelve niets dan onkunde en duisternis; die onkunde is ondertusfehen alleen in ons, die deze oude tyden niet wél kennen; en die duisternisfen zyn de duisternisfen van den verren afftand, die de Voorwerpen donker maakt, terwyl dezelve daar door tevens verkleind worden. De achting voor ons zeiven bedriegt ons; wy denken op de hoogfte fport van de ladder te zyn; wy zyn 'er niet; wy denken eveneens , dat vóór ons niemand zo hoog geklommen is, omdat de tyd, die de Stervelingen doet verdwynen , insgelyks hunne voorbygaande voetfpooren uitwischt.
Zou de tegenkanting, welke men tegen het gevoelen van een ouden ftaat van zeer gevorderde Wetenfchappen maaken kan, ook uit een beginzel van naaryver fpruitcn ? Onze eeuw is al te verlicht, om door eenige vroegere eeuw als overfchaduwd te worden; Europa aanfehouwt thans het fchitterendfte Tydperk der Wetenfchappen; wat
raakt



van den heer BAILLY. 163
raakt het zyne glorie, of dit Tydperk van eenig vroeger Tydperk zy voorgegaan? De gelukkige uitllag zelf, waar mede wy de Wetenfchappen beoefTenen, en de gevolgen, daar onze poogingen mede bekroond worden, onderftcuncn myne gisfing. Gy zult erkennen, myn Heer, dat het geen wy gedaan hebben , vóór ons heeft kunnen gedaan worden; zo de onfterflyke Gefchnften van den Digter van Griekenland met meer in wezen waren, zou de Heer de * * * , na de ftryden en de zegepraal van den goeden hen rik te hebben gefchilderd, begrepen hebben, dat homerus de Ilias hadt kunnen maaken , en zyn roem verdienen.
Schoon mvn gevoelen over den ouden ftaat der Wetenfchappen u niet mishaagd heeft, vergun my egter , myn Heer , dat ik , om uwe toeftemming des te zeekerer te vestigen , in eenige byzonderheden tot naderen'aandrang van het zelve treede. Die byzonderheden wouden vreemd kunnen fchynen van de Historie der Starrekunde; zy zouden de grenzen, die ik my voorgefchrevcn heb, te buiten fchynen te gaan ; maar ik heb gezegd, dat de overblyfzels van dien ouden verdelgden ftaat eene verhevene en wyze Philofophie aankondigden; ik moet hier die verzeekering goed maaken.
Kan men, van het licht der Openbaaring beroofd zynde, tot een verhevener en waarachtiger denkbeeld van het Opperwezen komen , dan dat, 't welk deeze Wysgeerte voordraagt? Verheven , om dat, volgens L 2 de-



164 VII. BRIEF
deze Wysgeerte, God eenig en alomtegenwoordig is, alles gefebapen heeft, alles"bezielt , en alleen eeuwig en onveranderlyk beftaat. Deze Wysgeerte onderfcheidt zelfs de drie voornaamfte werkingen der Goddelyke magt; de werking van de Wereld te fcheppen, van haar te bewaaren, en van haar te verdelgen; niet minder wys dan verheven is deze Philofophie , omdat zy terzelfder tyd leert, dat wy geene woorden hebben, om het denkbeeld van God uit te drukken , en ons waarfchouwt van de ondoorgrondelyke diepten van zyn Wezen te peilen. Hoe, myn Heer, heb ik geen grond van te denken, dat deze Volkeren zeer kundig zyn geweest, daar ik, in de denkbeelden van den Goddeiyken plato, den eerbied voor het drietal duidelyk zie afgeleid van de drie werkingen der Goddelyke magt: daar ik, in het denkbeeld van de Eenheid, onophoudelyk by haar zelve gevoegd, het beeldtenis zie van een God, die zig in alle de wezens vermenigvuldigt, cn zig door zyne tegenwoordigheid in alle de opvolgende punten der ruimte herhaalt! Daar ik malebranche, een onderfchciden Philolbof in de laatfte Eeuw, hoor leeren, dat wy alles in God zien; daar ik hem, door kragt van Overnatunrkunde, tot het denkbeeld der Indiaanen zie komen , die zeggen, dat de Wereld nfet dan eene begocheling is, cn dat dezelve, in alles wat zig aan onze oogen vertoont, flegts'ééne wezenlyke, geheel op zig zelve (taande, zaak aanbied , het beftaan namelyk van God! Ik erken, dat deze denk-
beel-



VAN DEN HEER BAILLY. 1.6 S
beelden zelve niet dan befpiegelingen van de verbeelding, en, zo gy wilt, harfenfchimmen, zyn; maar met dat alles onderfcheidt plato zig door zyne diepzinnige befpiegelingen, en door zyne welfpreckenheid, terwyl malebranche de rykheid van zyn geest en verbeelding in zyne Wysgeerte ten toon fpreidt. Nu; zodra ik plato en malebranche veréérugd zie , kan ik my niet weerhouden een diepdenkenden geest, eene fyne befpiegeling, cn een levendig vernuft te bewonderen.
Zo deze Overnatuurkundige denkbeelden der Oosterlingen , eindelyk, in een louter ftelzel van ltoffelykheid ontaard zyn, moet men dit, misfchien, toefchryven aan het onvermydelyk lot van den menfehelyken geest, wanneer dezelve zonder geleide aan zig zeiven wordt overgelaten. Ónzeeker wegens dc term , waar hy zig moete ophouden, verheft hy zig van de ftof tot het Opperwezen, aan 't bovenst van den kring zyner kundigheden geplaatst; cn deze dwaaling ftaat, om zo te fpreken, op zyn weg, wanneer hy tot de Natuur te rug daalt. Men moet den redeneereuden Ongodist beklaagen, maar hem niet verwarren met den dommen Mensch, naar de aarde gebogen, cn ongevoelig voor derzelver Maaker. Het zyn twee Menfehen, die in den zelfden afgrond ftorten; de een om dat hy blind is en geene oogen, als 't ware, heeft, de ander om dat hy, zyn gezigt fteeds opwaards üaande, niet dan de Starren ziet; de een omdat hy niets befchouwt, dc ander omdat hy te veel L 3 wil



i66 VII. BRIEF
wil befchouwen ; want men kan van den laatften zeggen, dat zyne blindheid veroorzaakt is door overmaat van licht, omdat hy de Zon heeft willen aanzien, waarvoor men de oogen moet nederllaan.
Dit ftelzel dat alles ftoffelyk zy, ketent het menfchelyk Geflagt aan de algemeene beweging van 't Heelal; en het denkbeeld dat de gebeurtenisfen, de karakters, de uitwerkzels, en de onheilen der driften, met de Tydperken van de beweging der Starren wederkeeren, is niet dan eene toepasfing van dit ftelzel. De dwaalingen der Oudheid waren, derhalven geleerde en diepzinnige dwaalingen; en ik heb dus grond van te gelooven , dat het denkbeeld van den omloop der Stofte, en die van de Natuur, tot twee Elementen gebragt, inderdaad, niets dan een en het zelfde Natuurkundig ftelzel waren, in de leerftukken der Zielsverhuizing, en der twee beginzelen, ingewikkeld. Laat ons niet vergeten, dat de Wysgeerte het voortbrengzel is van alle de Wetenfchappen, eveneens beoeffend ; en zo de menfehelyke geest, gelyk men daar niet aan twyffelen kan, een werktuig ls, dat, wel verre van door het gebruik te verftompen, door het zelve gefcherpt wordt, zo is de Overnatuurkunde daar de fvnfte en fcherpfte punt van. Het gebruik van de Rede en de Wysgeerte, het misbruik van den Geest in de Overnatuurkunde, onderftellen en bewyzen veele voorafgaande kundigheden.
Die Wysgecrige Geest, kan men dien met als den Oorfprong of Uitvinder van het gevoelen, wegens de wederkomst der Komee-



VAN DEN HEER BAILLY. 167
ten aanmerken ? Een gevoelen, dat niet aangenomen of vernieuwd is, dan nadat onze Starrekunde eenigen trap van volmaaktheid gekregen heeft. Is die zelfde Wysgeerige Geest niet de oorfprong of Uitvinder van de gisfing, die de witheid van den Melkweg' verklaart, door de menigte der onzigtbaare Starren ? Van de ontdekking der Bergen in de Maan? Van de ftoute gedagte , die deze Planeet met Bewooners bevolkt, en die, niet voldaan met deze hooge vlugt, nog verder durft gaan, en alle de lichtende Starren als zo veele Zonnen voor ontelbaare Werelden durft aanzien ? Maar van deze oude ontdekkingen is, voor elk die wil opmerken , de verwonderlykfie ongetwyffeld die van het waar Systema van 't Heelal. Hoe heeft men het zelve aannemelyk kunnen doen voorkomen aan Menfehen, die de Zon zien voortgaan, en die de onbeweeglykheid der Aarde meencn te voelen ? Hoe is het opgekomen in den menfehelyken geest, fteeds door de oogen geleid en bedrogen? Deze denkbeelden zyn niet het werk der Grieken, zy zyn niet de denkbeelden van een Volk, dat zyn jaar niet zou hebben weten te regelen , zonder de geleende hulp van Chaldea en Egypte ; zy onderftellen alle proeven, die niet genomen zyn. Daar zyn eerite poogingen, daar zyn vernietigde SjTstemata, noodig om plaats voor andere Systemata te maaken. Hoe veele dier Systemata zyn verzonken in de Zeeën der tyden, om naderhand nooit weder te verfchynen! Hoe veele andere in teL 4 gen-



i68 VII. BRIEF
gendeel brengen de verlichte Eeuwen tot de Nakomelingfchap over ! Deze waarheden, deze Wysgeerige denkbeelden, die de proef van den tyd moesten uitftaa.n , die nog op de Aarde regeeren, hebben dat gebied verkregen door den Geest, door het Vernuft, die dezelve hebben voortgebragt, door het onderzoek , dat zy in het openbaar ondergaan hebben. Zy kunnen derhalven niet geboren zyn, dan in eene zeer verlichte Eeuw, zeer opmerkelyk door de beoefening der Wetenfchappen , en door de Philofophie , die uit deze beoefening geboren wordt.
Deze bedenkingen , myn Heer , hebben my bevestigd in het denkbeeld, 't welk my het Tafereel van de Oosterfche Starrekunde gegeven hadt. Maar ter zelfder tyd brengen de vereeniging van zo veele Starrekundige vorderingen, alle van de hoogfte oudheid , brengen de toneelcn van deze overblyfzelen, die het oud beftaan van een groot Gebouw aanduiden, brengen deze waarfchynlykheden , ja ik durf het zeggen, tot een trap van bewys en zeekerheid. Inderdaad, de Dieren-riem, of Zodiak, heeft niet kunnen verdeeld worden , dan door eene geleerde Natie, De twaalf tekens zyn, by de Egyptenaars , wederom verdeeld in drie, vervolgens in negen, Deelen (V). De agten-twintig geftarnten van den Dieren-riem zyn, by de Indiaanen (b), insgelyks verdeeld
in
(«) Hist. de ÏAstron. Anc. éclair. Lir. IX. §. 24. (h) IbU.



VAN den heer BAILLY. 169
in vier kleinere. Deze vcrdechng is ouder dan de Indiaanen en de Egyptenaars ; dog fchoon dezelve niet ouder wezen mogt, zou de overeenfeemming der ondervcrdeelingen, die eveneens honderd en agt kleine geftarnten geven, genoeg zyn , om dezelve aan den oorfprong der beide Natiën te plaatfen. Dc dag, voormaals in Afie, alle vier jaaren , by het jaar gevoegd, gelyk wy dit, na julius ciESAR, in onze Schrikkcljaaren doen ; het Tydperk van negentien jaaren, welke wy waardig geoordeeld hebben in onze Almanak bewaard te worden; het Tydperk van zeshonderd jaaren , door dominicus cassini beroemd, alle deze uitvindingen, zyn die geene getuigenisfen cn blyken van eene genoegzaame kundigheid in de bewegingen der Maane en der Zonne? De langte van het jaar, welke deze Tydperken onderftellen, is naby de nauwkeurigheid; dog fchoon dezelve al eens twee of drie minuuten gedwaald mogt hebben, heeft hipparchusj dc Vader van de latere Starrekunde , vier minuuten by deze dwaaling gevoegd; om dezelve te verbeteren , de waare duuring van dc Zons - omwenteling te kennen, heeft men den t\ d van dominicus cassini moeten afwagtcn ; daar toe was een tusfehentyd van negentienhonderd jaaren , en daartoe waren twee groote Mannen , aan de beide einden van dien tyd, noodig. Die fchoonc en moeijclyke ontdekkingen zyn niet gedaan in Eeuwen van onwetenheid; het is de vrugt van een E 5 ge-



T7o VIL BRIEF
geoefend Vernuft, het is het werk van eene verlichtte Eeuw, welker kundigheden door den tusfchengeftelden tyd zyn' uitgewischt, even als de Voorwerpen door den verren afftand verdonkerd worden.
Ik zal li , in den volgenden Brief, de redenen herinneren, dia my de ontdekking dier beweging, waardoor de Starren langzaam langs de Ecliptica fchynen voort te'gaan, aan deze Eeuw doen toefchryven; maar deze ontdekking is niet verwonderlyker dan de vastftelling dier Tydperken, dan de nauwkeurige bepaaling van de beweging der Zonne. Hipparchus kende dezelve kwalyk; hy heeft egter de beweging der Starren 'bemerkt. Het geen het allerwonderfprèuMgfte moet voorkomen , is de meeting van' de Aarde, aan dat zelfde Volk tocgefchreven, en dat met eene nauwkeurigheid, daar onze hedendaagfche weinig hebben kunnen by voegen. Maar, myn Heer, indien ik, gelyk ik denk, deze drie zaaken met de grootïïc blykbaarheid getoond heb; i*. Dat de oude bepaalingen van de Aarde, die van e r atosthenes alleen uitgezonderd, niet dan Copyen van een zelfde Origineel zyn; 2°. Dat dat Origineel eene vry groote nauwkeurigheid bevat; 30. Dat het'aan geen der Volkeren, in de Oudheid bekend, kan behoord hebben; indien ik deze drie ftukken, zeg ik, met eene volkomene blykbaarheid bewezen heb, zo moet men hier noodwendig zyne toevlugt nemen tot dat Volk, waarvan de geheugenis in het overige zyner Starre-



VAN DEN HEER BAILLY. I7I
rekunde is bewaard gebleven. Zo gy de Starrekundige» raadpleegt, zy zullen u zeggen , dat deze drie kundigheden even mocijelyk zyn; zy zyn aan malkanderen verbonden , en de eene onderftellen dc andere ; en, dewyl zy niet dan dezelfde poogingen, dezelfde werktuigen , het zelfde vernuft, onderftellen , is het natuurlyk, dat zy tot dezelfde Ecuwen behooren ; dewyl nu elke een grooten trap van waarfchynlykhcid heeft, zo verfterken die waarfchynlykheden malkanderen, vermeerderen in dezelfde reden dc blykbaarheid, en worden door haare vereeniging het volkomen bewys voor het beftaan van een groot Volk, bezitter van diepe kundigheden , van eene zeer gevorderde Wetenfchap. Dit gevoelen komt u reeds zeer waarfchynlyk voor, myn Heer; ik durf hoopen, dat het eene erkende waarheid zal worden , en ik meen hier mede een groot factum ontdekt te hebben, waarvan de kennis invloed moet hebben op de beoefening der Oudheid.
„ De een of ander Heer zal my moge„ lyk tegenwerpen: wat raakt ons dc weg „ dien het licht van kennis heeft gehou„ den? Wat hebben wy te maaken met dat „ vroegfte Volk, daar andere Volkeren „ hunne kundigheden van gekregen heb„ ben ?" Ik zal hem voor uwe Vierfchaar brengen, en hem in uwe tegenwoordigheid vragen : wat de Historie der Volkeren in het algemeen opmerkelyker, meer belangwekkende, aantrekkelyker heeft dan dien
weg



174 VII. BRIEF
weg der Wetenfchappen af te tekenen? De Historie van myn Land alleen uitgezonderd, ris die een levendiger belang, namelyk dat der nationaale eigeliefde, heeft, zyn alle andere my vreemd; door haare overeenkomst verveelende, zyn zy eene agtervolging van tragedies , waarvan de karakters dezelfde, en de ontknoopingen gelyk zyn. Hoe! Ik, Franschman, zal de Historie van Rome , dat niet meer beftaat, met belang lezen; ik zal nieuwsgierig zyn , om in het eene Land de onweders der vryheid, in het andere de ketenen der dwinglandy, te befchouwen, en ik zal ongevoeiig blyven voor de Historie der Wetenfchappen , voor de agtervolging der werkingen en voortgangen van den Geest, die het dierbaarfte gedeelte van myn wezen is. Het is egter myne Historie, 'dewyl het de Historie van den Mensch is. Waarom hebben zy, die in de verfchillende Eeuwen geboren zyn, om boven anderen uit te munten, niet dezelfde denkbeelden gehad? Waarom hebben zy dezelfde waarheden niet gevonden ? Ik ben thans grootcr door myne kundigheden, dan verichcidc vermaarde Mannen voormaais geweest zyn door hun verftand; het is myne Eeuw, "door hen zeiven verlicht, die my boven hen geplaatst heeft: Hoe! Zal ik dit voordeel genieten zonder te willen weten, langs welke trappen de zeifftandigheid , die in my denkt, tot deze hoogte van kennis is geftcgen! Men volgt met vermaak montesquieu, terwyl hy de oorzaaken van
de



van den heer BAILLY. 173
de grootheid der Romeinen ontzwagtèlt, en men Zal niet nieuwsgierig zyn te vernemen, door welke ontzwagteling van vermogens de menfehelyke geest deze hoogte gekregen hebbe , daar ik door het geval myner geboorte mede in deel! ,, Maar de fortuin „ der Romeinen heeft iets treffende door „ het karakter van grootheid, van moed, „ van deugd, 't welk hen onderfchcidt, en „ vooral door hunnen invloed op byna het „ gansch Heelal , het welk zy zig onder„ worpen hadden !" Ik erken dit; maar is 'er iets, dat ons meer kan treffen dan alle de kundigheden en ontdekkingen van den menfehelyken geest te famen befchouwd ? dan de agtervoiging van de poogingen, die de redelyke Mensch gedaan , en de middelen , welke hy gebruikt heeft? Wat is 'er voor een bepaald, voor een zwak wezen T geplaatst op een bol zo bepaald als hy zelf, grooter, aan den eenen kant door het belang van het voorwerp , en aan den anderen door de fchynbaare kleinheid der middelen , dan de onderneming van zig het natuurkundig Heelal te onderwerpen; het Heelal, waarvan de uitgefcrektheid zig aan onze zintuigen weigert, en zig niet dan aan de gedagte vertoont? Wat bieden dan dc veroveringen der Romeinen grooter aan ? Is hun Staatsgebouw verhevener, verwonderlyker dan dc geregelde Verzameling der menfehelyke kundigheden ? De Romeinen hebben niet dan een gedeelte eener Wereld veroverd; de menfchelvke geest heeft alle We-
rel-



i74 VII. BRIEF
relden in beflag genomen; die Werelden zyn de verfchillende Provinciën van 't Heelal. Van de Provintien , welke de Zon cn de Maan doorloopen, is hy tot die der verhevenfte'Planeeten voortgetrokken; de Wagters , naderhand ontdekt, hebben de Wet van den Overwinnaar ondergaan; hy heeft de Komeeten in hunnen doortogt gedwongen, hem fchatting te betaalen , cn hy heeft de oneindige ruimte van haaren loop by zyn gebied gevoegd.' Die veroveringen hebben het Menschdom geen bloed of zugten sekost, integendeel, de menfchelyke natuur is met dezelve vergroot. Zou dan de orde dier veroveringen,' de vestiging van dit Gebied, geen belang verwekken kunnen!
„ Maar zo de Mensch flegts verlangt, de „ Schatten, die voor hem liggen opgefta„ peld , te tellen, en uit zyne rykdommen „ óp te maaken wat hy zelf waard zy, wat „ verfchilt het hem dan, of die rykdommen „ van zulk of zulk een Volk herkomfcig zyn? „ En wat behoeft men, om zyn voordeel „ met de kundigheden onzer Eeuw te doen, „ te weten , dat de Chineefen en de Indi„ aanen voorgegaan zyn door een Volk „ meer verlicht dan zy?" Hoe! myn Heer! men zal de kennis der Staatkundige omwen-" telingen voor eene zaak van belang rekenen j, cn dc Historie van den voortgang der nuttige Kundigheden zal onverfchillig zyn! Men zal niet in gebreke blyven de opvolging der verdelgde Ryken , de bedryven van byna vergeten Koningen, den geest der
jon-



VAN DEN HEER BAILLY. I75
jonge Lieden in te prenten, en het zal niet nuttig zyn in het fpoor onzer Wetenfchappen in Afie, voor dat zy in Egypte, in Griekenland, en door het zelve naar Europa , kwamen , te doen volgen! Het zal niet der moeite waardig zyn te onderzeeken , of de bekende Volkeren de eerfte zyn geweest, die op kundigheden konden boogen ! En de omwenteling , waardoor het menfchclyk Geflagt, nadat het door de Wysgeerte en de Wetenfchappen was verfeilt geweest, weder in de eerfce barbaarsheid geftort is, zal geen aandagt verdienen! De voortgang van den me-ifchelyken geest, door de oefening zyner vermogens ontzwagteld , vervolgens geftuit, verdoofd , in de eerfte onwetenheid gedort, cn door nieuwe poogingen als herboren, die Historie van den Mensch, die is het die my behaagt. De kragt wordt berekend door de hinderpaalen, die overwonnen worden; de verliezen, die herfceld worden, doen my des te meer vernuft befpeuren, en eene agtervoinng van gelukkige poogingen zou my minder verwondering baaren. De Zon vertoont zig nooit luisterryker, dan wanneer haare ftraalen zig een weg openen door de Wolken, die zy verdryven. Ik verwonder my over het menfchelyk Geflagt, inzonderheid, terwyl het ontwaakt; ik vermaak my in het befchouwen van deszelfs yver, tegen de barbaarsheid worltelende , cn dan eens toegevende aan de drukking van een gewigt, dat hem verplet, dan wederom het zelve door
nieu-



i76 VII. BRIEF
nieuwe poogingen te rug werkende, en zig door zyne veerkragt weder in de hoogte verheffende.
DeVitter zal, met zyne berispingen, alleen liaan; gy zult vóór my zyn; gy, myn Heer, die dc eerfte is geweest, die, in de Historie der Menfehen, den menfehclyken Geest mede in aanmerking hebt genomen. Wy zullen onze aandagt- van die droevig eentoonige Jaarboeken der driften, en der ondeugden, aftrekken; wy zullen ons gezigt op de eerfte proeven der menfehelyke Rede , op de ontwikkeling onzer natuurlyke kragten, laten rusten, en wy zulien befluiten , dat de vreedzaame voortgang der Kennis meer belang verwekt, dan de voetfpooren der Veroveraaren.
Ik ben met eerbied, enz.
AGT-



van den heer BAILLY. Ïf7
AGTSTE BRIEF
aan den Heer % w ^
dat oude volk schynt in asie gewoond te hebben, op omtrent
49 graaden breedte. Het licht der wetenschappen en de bevolking schynen zig op de aarde van het noorden naar het zuiden verspreid te hebben.
Parys, 14 Sept. 1776.
Terwyl ik de gedagtenis van een vroeger Volk heb opgewekt, terwyl ik het denkbeeld van deszelfs beftaan verlevendigd heb , denk ik eene waarheid bewezen te hebben. Laat ons thans , myn Heer, overgaan tot een gevoelen, 't welk ik flegts als zeer waarfchynlyk heb aangekondigd ; namelyk dat de Wetenfchappen uit het Noorden naar het Zuidelyk gedeelte van Afie zyn afgezakt. Ik heb dit licht der Wetenfchappen niet in 't Land van 't Noorderlicht gaan zoeken; ik heb faÜa gevonden , die my overtuigd hebben , dat het eerfte gefchenen heeft onder de paralel van 49 of 50 graaden ; ik heb gedagt, dat dit klimaat misfchien de ftreek ware, daar het verdelgde Volk , welks kundigheden tot deszelfs opvolgers waren overgegaan , gezeten was geweest. Is dat denkM beeld



i78 VIII. BRIEF
beeld dan zo vreemd? Daar zyn in Europa nog Zuidelyke Landen, alwaar dc Wetenfchappen weinig beoefend worden; indien zy daar t'eenigen dage voortgang maaken, zal het licht uit het Noorden afgedaald zyn; het geen dan in Europa mogelyk en natuurlyk is, zou dat in Afie onmogelyk en onnatuurlyk zyn?
Dit gevoelen heeft een bejaard vooroordeel , een denkbeeld federt eeuwen aangenomen, tegen zig, en dat is eene groote hinderpaal voor de waarheid. Men gelooft, en men heeft altyd geloofd, dat de Aarde is bevolkt en met kundigheden verrykt geworden , van het Zuiden naar het Noorden. Ik gaa verder, men heeft dit moeten gelooven. Het was natuurlyk te denken, dat de eerfte Menfehen hun verblyf in de fchoonfte klimaaten verkoren hadden; het was natuurlyk zig te verbeelden, dat de Wetenfchappen, en inzonderheid de Starrekunde, in die fchoone klimaaten, en in derzelver heldere nagten, geboren waren; maar, myn Heer! het geen natuurlyk fchynt is niet altyd waar ! Hoe worden de vooroordeelen geboren? Het zyn fchynbaarheden die niet diep genoeg onderzogt zyn; het zyn befchouwingen, in 't voorbygaan op de oppervlakte der dingen geworpen, zonder dat men het binnenfte bezigtige; dc waarheid is onder die oppervlakte ; wanneer zy zig 'vertoont kent men haar niet, men neemt haar voor een vreemd verfchynzcl, en het vooroordeel , i dat haare plaats heeft ingenomen, ver waar dist zig niet haar te leeren kennen.
Was



VAN DEN HEER BAILLY. 179
Was het niet zigtbaar, dat de Zon haare omwenteling om de Aarde in een jaar volbragt? Was het niet zigtbaar dat dit geftarnte,' dat de Starren , die na bet zelve verfchyncn, onzen bol in vier-en-twintig uuren omliepen, en in 't Oosten opgingen, om onze dagen en onze nagten te verlichten? Dat denkbeeld was zo natuurlyk, dat het zelve bet geloof van veele Eeuwen is geweest. Het was egter niet waar , en onze Aarde draaide alle jaaren en alle dagen , terwyl wy de fchynbaarc voortgangen dier onbeweeglyke geftarnten eïendig verklaarden.
Men moet het erkennen, myn Heer, de eerfte opüag, de eerfte bcfchouwing, bedriegt den Mensch meest altyd; cn zo het begrip, 't welk die eerfte bcfchouwing heeft doen geboren worden, waarfchynlykheid genoeg heeft, om weinig onderzogt cn niet tegengefproken te worden , zal dat begrip meest altyd valsch zyn. Deze aanmerkingen geven my geen grond om te verzeekeren , dat het gevoelen, tegen het myne overgeftcld, in d'it geval zy; maar zy geven my vryheid, om eenige twyffelingen voor tc dragen. Men heeft gezegd, de Mensch was vry in zyne verkiezing; hy was meester van de nog bykans onbewoonde Aarde; hy heeft zyn verblyf in de warme en vrugtbaare Landen moeten nemen; enz. Ik weet, dat men, bezit van een Huis nemende, het gemaklyklte Vertrek verkiest; maar de Menfehen zyn hier zo vry niet geweest als men hen onderftelt, zy werden geboren onder een Hemel, daar de natuur, daar Gods hand, M 2 hun-



i8o VIII. BRIEF
hunne Ouderen geplaatst heeft. Die Hemel was altyd fchoon, dat Vaderland altyd waard; en toen de toenemende Volkrykheid hen noodzaakte zig te verwyderen, verliet hy het altyd met fpyt en beklag, waaruit de Fabel van de Gouden Eeuw geboren is. Ik bcgryp, hoe de Menfehen van de Bergen van Tartarye hebben kunnen nederdaalen, de nypende koude cn vorst dier lugtftreeken verlaten, om zagtere lugt in te ademen, en de ryke Valeijen van Indie te bewoonen ; Terrasfen , daar men zig onder het Paviljoen van den Hemel gerustelyk kan te flapen liggen, zyn ongetwyffeld verkieslyk boven de hutten van fneeuw omringd, en meteen ftikkenden rook vervuld; die nieuwe zoetigheden hebben dc geheugenis van het verlaten Vaderland verzagt, en het beklag deswegen verminderd; dat alles laat zig gemaklyk genoeg verklaaren; maar ik begryp niet al te wel, hoe de toenemende bevolking zig in eene tegenftrydige orde heeft kunnen uitbreiden. De Winter baart my reeds onaangenaamheid genoeg; zo ik geboren was in een klimaat, alwaar de Zon haare ftraalen bykans altyd loodregt nederfehoot, zoude ik niet wel kunnen befluiten , om op de Bergen zulke korte Zomers en zulke ruwe Winters te gaan zoeken : wat zouden de jonge Lieden , voor deze Volkplantingen gefchikt, gezegd hebben , byaldien zy overvloedige Oogtten , welken zy zonder arbeid konden inzamelen , hadden moeten verlaten voor een bevrozen grond , die weigert beteeld te worden? byaldien zy, in plaats van half
naakt



VAN DEN HEER BAILLY. l8l
naakt te lopen, zig in Pellen hadden moeten bewinden, om de levenswarmte te bewaaren? en, byaldien zy, eindelyk, na de rust en de zagtheid hunner eerfte jaaren, tot een zwervend en werkzaam leven hadden moeten overgaan? Ik zou den bewooneren onzer Zuidelykfte Provintien niet durven voorflaan, om zig te Petersburg te gaan nederzetten; ik verbeelde my niet, dat de Inwooners van Bologne en van Florence zig ooit naar de Ysbergen van Zwitferland begeven zullen, ten ware alleen om U te zien en te hooren! Maar het zyn de Zwitfers , die gaarne naar Italië afzakken zouden , zo men hen liet geworden. De Gaulen wilden voormaals hun Vaderland verwisfelcn tegen •dat der Romeinen, of hen verdelgen om des te eer gedaan werk te krygen. Men fielt geene ruiling vóór dan om te winnen; men wisfelt niet dan om het beter te krygen; en zo de uitgezette jonge Lieden zig al te liegt bedeeld bevonden hadden , kan ik my bezwaarlyk overreden , dat zy niet weder naar hun Vaderland te rug gekeerd zouden zyn. Men zou malkanderen over en weder verdelgd hebben , en die verdelging zoude , even als in onzen tyd , met genoegzaam overleg zyn toegegaan, om aan het Land niet dan het bepaald getal Inwooneren, dat het voeden konde, te laten behouden. Die manier van handelen zou de bevolking niet fterk hebben voortgezet, en de beste Landen zouden de eeniglte zyn geweest , die bevolkt gebleven waren. Maar, toeftaande, dat deze bevolking in 't NoorM 3 den



182 VIII. BRIEF
den begonnen is, begrypt men, dat de Menfehen, even a's de wateren, die, op de Bergen verzameld , van zelve nedervloeijen , door de noodzaaklykheid, om levensbehoeften tc zoeken, gedrongen, door dc warmte aangelokt, die hoogc breedte verlaten hebben , om de ftreeken, digter by den iEquator liggende, door hunne tegenwoordigheid te gaan verlevendigen , en door hunne werkzaamheid te bezielen.
Ik weet niet, of ik my bedriege , myn Heer, gy zult my te regt helpen; maar deze denkbeelden, dunkt my, zyn nauwkeuriger dan alles wat de oude verklaaring der bevolking onderftclt. De Historie zegt daar niets van , en kon daar niets van zeggen; toen de Historie gefchreven is , waren dc verhuizingen geëindigd , de bevolking hadt haare evenredigheid op de verfcheidene Landen gekregen; de Aarde was beflagcn. De Historie begint niet dan met de Steden; zy fprcekt van het verblyf der Menfehen, en niet van hunne Reizen: de voctfpooren van die Reizen zyn egter in dc overlevering bewaard; de Historie zelve geeft 'er iets van tc kennen in 't geen zy van de fabelagtige tyden zegt; de Fabel van dc Gouden Eeuw is eene overlevering wegens eene Reis, cn een vroeger verblyf, dat men zig in zyn tegenwoordig verblyf met fpyt herinnert te hebben moeten verlaten. Ook wordt die natuurlyke voortgang der bevolking, myn Heer , welke ik de vryheid gebruikt heb onder uwe oogen te brengen , door facta, door wezenlykc gebeurtenisfen , bevestigd;
men



VAN DEN HEER BAILLY. 183
men weet byna van geene invallen dan van die der Noordfche Volkeren (a). Het zou niet raocijelyk zyn te bewyzen, dat de meeste Volkeren van Europa, de ovcrblyfzels van deze invallen der Noordfche Volkeren zyn. Ik wil niet beweeren, dat dc Aarde geene andere bewooners heeft gehad ; dit zeg ik alleen, dat deze Menfehen, de anderen in fterkte en moed overtreffende, bykans alles overweldigd, aan alles eene andere gedaante gegeven hebben door hunne vermenging, alles met hunne gebruiken en inftellingen getekend (li) , cn dat de geest der thans beftaande Volkeren geformeerd is uit hunne Zeden, door den tyd, het klimaat, en dc'regeering gewyzigd en veranderd.
De
00 Men vindt in Malabar het gebruik der Vuurproeven, waar door de befcbuldigden hunne onfehuid moe-ten bewyzen, juist gelyk aan die, welke voorheen in Europa plaats hadden. (Hist. Gen. des Voyag. Tom XLUI. pag. SÖ&) Het zyn de Gothen, die dezelve aangenomen hebben; de Gothen, die, met de Hunnen en de Wandalen, Europa zo lang verwoest hebben De Teutonèn, de Geten waren vóór hen uit het Noorden afgedaald ; die Geten , by den Donauw gevestigd, Scythen van oorfprong, volgens den Heer danville, hadden een gewaanden onfterfly. ken Priester , gelyk de Dalaz Lama der Tartaaren. (Mem. de l'Acad. des Jnfer. Tom. XXV. p. 45.)
(6) De Heer de voltaire zelf heeft in'tNoorden en in Tartarye den oorfprong der leenroerige regeering gevonden. Dit toont, dat de Regeering van bykans alle Volkeren van Europa, dat byzonderlyk die hiërarchie, die volftrekte magt van den Adel, die zo veel invloed op de Zeden van Europa gehad heek, het werk was van de Volkeren yan 't Noorden. Eifay fur l'Histoire Generale.
M 4



i84 VIII. BRIEF
De Heer cebelin heeft in zyn vernuftig en diep doordagt Werk, over de vergelykende Spraakkunde, gcmeene Wortelwoorden gevonden, die de levende taaien van Europa, met de oude taaien, van Afie vereenigen, overblyfzels van eene eerfte taal, die de oorfprong van alle andere was. De Heer Abt bannier doet de Atlantes uit Scythie komen; de Heer mallet plaatst daar eveneens den oorfprong der Deenen. De een en ander dier Geleerden hebben eene zonderlinge gelykheid opgemerkt tusfehen dc Leer der oude Perfiaanen en die der Deenen en der Celten (V).
Na het geen wy gezegd hebben, wegens de moeijelykheid van gemeenfchap der Volkeren met malkanderen , zal men zig niet verbeelden, dat de Druiden, voor twee- of drieduizend jaaren , hunne bosfehen verlaten hebben, om by de Brames of de Magiters fchool tc gaan, noch dat deze een bezoek aan onze Voorouders hebben komen geven. Het is waarfchynlyk , dat dc Wereld bevolkt of veroverd is door de Bewooners van 't Noorden van Afie, die zig allerwege naar 't Oosten, naar 't Westen, cn vooral naar 't Zuiden, hebben uitgeftrekt.
Van 't Noorden van Afie fprekendc, bedoel ik niet een bepaalden graad van breedte aan te vvyzen ; ik veiltaa alleenlyk dc
Lan-
(a) Mr. l'a b n é bannier, la Mythologie et les fables expliques. Tom. II. pag. 21 & 628.
Mr. mallet, IntroduBion al'Mist, de Danemarck. pag. 12.



van den heer BAILLY. 185
Landen Noordelyker dan China, de Indien, Perfie, en Chaldea. Höe zouden-deze Volkeren, die zo dikwils naar Europa, toen bykans onbewoonbaar door zyne bosfehen en moerasfen, zyn getrokken , niet in bekoring zyn gekomen van 't Zuiden van Afie, dat hun ryker en gemaklyker veroveringen aanboodt f Het fpreekt van zelve, dat de verhuizingen zig natuurlyker wyze derwaards hebben moeten rigten ; men heeft zig niet naar Europa gewend, dan toen men Afie reeds bevolkt vondt, cn dus eenen weêrftand aantrof, waar door men genoodzaakt was zyn fortuin elders te beproeven.
De aanmerkingen , welke ik in 't begin van dezen Brief gemaakt heb, wegens het beloop der bevolking, wegens de overeenkomften , of gclykhcden, die alle de Volkeren aan een zelfden oorfprong verbinden, maaken dit befluit noodzaaklyk. Daarenboven lopen de waarfchynlykheden, de overleveringen , famen , om het zelve te onderfteunen. De Tartaaren hebben, twaalfhonderd jaaren vóór J. C., dc Eilanden van den Ooster - Oceaan bevolkt. K je m pf e r merkt aan , dat de Japoneefcn en de Tartaaren dezelfde • oorlogzugtigc geaartheid, en de zelfde ftandvastigheid van Ziel, hebben , om den dood te verachten ; cn hy denkt, dat, om een Japonezer wél tc befchryven , men hem een befchaafd Tartaar moet noemen Wyst de eerbied
(a) Htst. des Voyag. Tom. XL. pag. 48.
M5 .



186 VIII. BRIEF
bied der Indiaanen en der Chineefen voor eenige Bergen van Tartarye niet hun eerfte verblyf op dezelve aan ? Nog meer. Mendés pinto verhaalt, volgens eene Chineefche Chronyk, dc Historie van eene Prinfcs, nanca geheten, die de grondflagen leide van de Stad Nankin, waar aan zy haaren naam gaf. Die Prinfes was, zeshonderd negen-en-dertig jaaren na den Zondvloed , met haare drie Zoonen uitgetrokken uit een Land, op eene Noordelyke breedte van 62 graaden gelegen (V). Die overlevering heeft wel het voorkomen van cene Fabel; maar hoe valsch dezelve wezen moge , zy bevat blykbaar het gevoelen der Chineefen wegens hunnen oorfprong. Toen ik u gefproken heb over dc offerplengingen, die in China in gebruik waren , heb ik U gezegd , myn Heer, dat men zig naar de Noord-pool keerde, om die offerplengingen ter eere der overledenen te doen. indien men nu den eerbied van dit Volk voor zyne Voorouderen befchouwt, vindt men niet dan eene natuurlyke verklaaring van dit gebruik ; dat is te zeggen, dat de Cldineelèn zig keeren naar het Land waar uit zy herkomftig zyn , en alwaar hunne Voorouders rusten.
Die kleine faüa, die byzonderheden, (trekken door eene zonderlinge overeenkomst, tot een zelfde punt, en verecnigen zig met myn gevoelen. Eindelyk, myn Heer, alle
die
(Z>) Ibid. Tom. XXXV. pag. 165.



van den heer B A I L L Y. i 87
die Volkeren van Afie zyn geene Inboorlingen, zy moeten van elders gekomen zyn; en', dewyl fohi, diemschid, de Chaldeen, de Brames, Vreemdelingen waren in de verfchillende Landen daar zy zig gevestigd hebben, is 'er eenige waarfchynlykheid om te denken, dat zy uit het zelfde Land zyn gekomen, cn dat dit Land Scythie was.
Men heeft my onlangs cene zonderlinge waarneming van den beroemden Heer linn e u s medegedeeld. Hy merkt aan , dat verfchcidene van onze Planten, cn van onze Tuingewasfcn (Y), van zelve in Siberië groeijen, en in Europa niet geteeld zyn, dan na den inval- der Gothen, die dezelve ongetwyffcld met hunne bouwkunde hebben overgebragt. Dc Heer linnkus voegt 'er by, dat, volgens het berigt van den Ileer heinzelman, het Koren en deGarst in Moskovisch Tartaryc van zelve groeijen , dat de Bewooners van Siberië brood maaken van Rog, die daar natuurlyk, cn zonder zaaijen, groeit (£). Die bekwaa-
me
(a) Gelyk de Hop, St. Jans-kruid, Spinaffe.
(ft) „ Ita (jtièinztlmannus~) invemt in cnmpis Bascïï. „ kirorutn triticum asstivum et hordeum dtetichum fpon,, te crescentia. Secale cereale fponianeum Srbirienfes ,, coquunt in panem. Videtur rnihi itaqtie posl'e con„ concladi Sibiriam fuisfe carn, cx qua farce omnes „ post diluvium exivéte mortales, et late dispérlï funt, ,, quoniara bis in regionibus, extra tropicos, primaria ,, inveniuntur alimenta."
Men vindt dit fattum in eene Dhjcrtc.tis van likneus, in 1764 ie Uplal gedrukt. Ik weet niet, of dezelve zy uitgegeven; zy was het nog niet in 1768.
De



188 VIII. BRIEF
me Kruidkundige befluit, dat Siberië waat'^ fchynlyk het Land is, waaruit de Menfehen na den Zondvloed zyn uitgetrokken , om zig in het overige gedeelte der Wereld te verfpreiden , dewyl het zelve het eenigfte is, dat de eerfte voedzels voor de befchaafde Menfehen voortbrengt (a). Tot dezen tyd toe hadt men het waare Vaderland van het Koren nog niet gekend; die Plant, zo dierbaar voor den Mensch, is geen voortbrengzel van onze klimaaten; zy is derhalven natuurlyk aan Tartarye, gelyk de Peper aan de Molukkifche Eilanden, en de Koffy aan Arabie. Maar daar uit volgt , dat zy moet aangebragt zyn door de Noordfche Volkeren. Het byna algemeen gebruik van de Tarwe en het Brood is het overgebleven voetipoor van de afzakking dezer Volkeren, naar het overig gedeelte der Wereld. Zo dit gebruik niet in de Indien en in China is gevestigd, is de reden-daarvan, omdat de Menfehen daar een even dierbaar voedzel, de Ryst namelyk, gevonden hebben , dewelke aan het klimaat zelf behoort, alwaar zy ,
by-
De plaats, welke ik aanhaal, wordt bygebragt in een Werk, in 1768, gedrukt onder den tytel van Probe ■Rüsfifcket Annalen, van den Heer s oh LOiiTZEa, Profesfor te Gottingen, pag. 45, 46.
(a) Dit fattum is, buiten twyffel, zeer zonderling; het wordt door geen der Reizigers, die in Siberië ge' weest zyn, bevestigd. Het komt my voor, dat de Heer 0 m eli n daar niet van fpreekc; maar de Heer l i nk £ u s heeft het verzeekerd; ik breng het getuigenis van dien beroemden Kruidkundigen by, met bet vertrouwen , dat uien hem verfchuldigd is'.



van den heer BAILLY. igcj
byna zonder teelt, verfcheiden Oogften geeft.
Men kan de oneindige bevolking van dat Land, waardoor die van alle andere Landen bevorderd is, ligtelyk tocftaan. Jornandf.s heeft gezegd , dat het Noorden de Kweekhof was van het menfchelyk Geflagt, Officina generis humani. Deze bevolking daarenboven is opvolgelyk, en met den tyd voortgezet , naarmaate de nieuwe Geflagten zig uitbreidden, en het Land overlaadden. De Natuur is vrugtbaar, zy zoekt altyd voort te brengen, en de bevolking wordt van zelf evenredig met de meerdere of mindere gemaklykbeid van beftaan. Tegenwoordig , nu dc Menfehen, om zo te fpreken, tegen malkanderen gefloten zyn , moet men van zyn grond leven, en zig daar toe bepaalen; in weerwil van den drang der natuur, wordt de eene behoefte door de andere gefluit, en daar wordt alleenlyk zulk een getal van wezens voortgcbragt,~als op den grond gevoed kunnen worden; maar toen de-Aarde nog open lag, toen de woonplaatfen vermenigvuldigd konden worden, hadt de Natuur alle haare vryheid, en kon met alle haare kragten werken. Deze meerdere bevolking van het Noorden is bewezen uit de menigvuldige invallen , en de talryke Legers, die Europa overweldigd of verwoest hebben.
Men kan deze faüa nog door eene gisfing onderfteunen. Het Salpeter , waarvan wy zulk een moorddaadig gebruik maaken, is zeldzaam in onze klimaaten; derzelver voort-
bren-



ï9o VIII. BRIEF
bronging is langzaam en moeijclyk ; het is niet dan in de Indien , dat men dit Zout overvloedig en geheel geformeerd op dc Aarde vindt. De Vader v e r b i ic s t , in Tartarye, ten Noorden van de groote muur van China reizende, verwonderd over dc koude, die in deze lireeken heerscht, verklaart dezelve eerst uit dc hoogte dier ftreeken zelve; maar hy denkt, dat de koude vermeerderd kan zyn door de groote hoeveelheid Salpeter, die hier voorhanden is (a). Dc Salpeter formeert zig niet dan in de woonplaatfcn der Menfehen en Dieren; het is in de leevende Natuur, dat dezelve bereid wordt; het is in de rottende overblyfzclen van Gewasfen, van Menfehen, van Dieren, dat de gisting dezelve ontwikkelt cn ryp maakt. By ons gaat men dc ouditc wooningen onderzoeken, om dezelve tc verzamelen; men put dien voorraad uit, naarmaate dezelve wordt voortgebragt; maar in die Velden van Tartarye, alwaar de kunst van het Buspoeder niet uitgevonden is , is dit Zout blyven liggen, en is het dus door den tyd vermeerderd cn opgcftapcld. Het is eveneens bewaard in de Indien, van oude tyden reeds bewoond (è); die opftapclingcn dan van Salpeter zouden voctfpooren cn
bly-
0) Hist. des Voyag. Tom. 'XXV. p. 40. Tom. XXVII. pag- 395-
(&) T hevenot zegt, .dat de Salpeter byzonderlyk gevonden wordt naar den kant van Agra , in de Dorpen , die, voormaals bewoond, nu woest liggen. Zie het 2Je Deel van zyne Rei/xn.



van den -heek BAILLY. JOÏ
blyken zyn ecner groote Volkrykhcid, cn gedenktekenen , dat 'er voormaals Menichelyke wooningen zyn geweest, gelyk dc banken van Schelpen, en de Zoutmyncn, in 't binnenst der Aarde, blyken zyn, dat daar voormaals Zee geweest is, die deze Schelpen en dat Zout daar heeft ncdergelegd.
Voor het overige, myn Heer, is het alleenlyk, om dc waarfchynlykheden tc vermeerderen , dat ik op deze fterke bevolking in de Noordfche Landen aandring; want ik heb dezelve inderdaad niet noodig. Schoon het zig zeer natuurlyk vertoont, dat de Menfehen, dc Aarde bevolkende, naar de Zon hebben moeten naderen, dat is te zeggen Zuidwaards optrekken, cn niet naar de Poolen tc rug gaan, heb ik zelfs deze onderftelling, of liever deze waarheid, niet noodig. Men is vry om de Aarde te bevolken, zo als men wil; de weg der bevolking wyst niet volftrektelyk dien der kennisvaan ; men kan gewaande waarfchynlykheden tegenwerpen , ik ftel 'er facta, wezenlyke ftukken en gebeurtenisfen , tegen. Het eerfte fteunt op de waarnemingen van het opgaan der Starren; waarnemingen gedaan onder het klimaat van zestien uuren, en door ptolomeus verzameld. Europa hadt toen geene Starrekundigen onder dit klimaat ; het zyn derhalven waarnemingen in Afie, en in Tartaryc zelve, gedaan. Myn tweede bewys is getrokken uit het Bock van zoroaster, waarin die Phiiofoof, eene befchryving gevende van het Land, van de ligging der Rivieren, de Bergen,



tfi - VIII. BRIEF
de regeling van den tyd, de opvolging der Saifoencn, zegt, dat de langfte dag van den Zomer het dubbeld is van den kortften dagvan den Winter. Dit verfchynzel kenmerkte het klimaat van zestien tmren, en 't is wederom dat van Tartarye. Het zou waarlyk zonderling zyn, dat zoroaster, in Perfie, en voor de Perfiaanen, fchryvendc, zonder het te weten, zulk een verafgelegen kümaat , cn 't welk hy ongetwyffeld niet kende, befchreef. Het is, derhalven geene ontdekking, myn Heer, gelyk gy fchynt gedagt te hebben; het is eene waarneming, op eene zeer eenvoudige wyze verhaald. Men vindt de Theorie van de Spheer by niet cene der Volkeren van Afie, zelfs niet by de Grieken, hunne navolgers. De verfchynzels van de verfchillende langtc der dagen waren zo weinig bekend, dat langen tyd daar na, toen Pithcas van zyne Reizen te rug kwam, toen hy verhaalde, dat hy Landen gezien hadt, waar de Zon des Zomers niet onderging, men hem voor een leugenaar hieldt; hy hadt de waarneming gedaan , men geloofde dezelve niet. Men moet noodzaaklyk befluiten, dat zoroaster Memories hadt verzameld, die faamgefteld waren in't Land, daar wy van fpreken. Die Schriften bevatten de befchryving van het Land, cn de wysheid van deszelfs Bcwooncren. Dus was het licht van kennis, het welk zoroaster over Perfie ert Chaldea verfpreidde, uit eene hooge breedte te voorfchyn gekomen. Een derde'waarneming, welke ik zal maaken ,



vax den heer BAILLY. I93
ken, en die wederom een factum, een wezcnlyk ft uk , betreft, fchikt zig al te natuurlyk by dc twee vorige , om hier geen plaats te vinden. Gywect, myn Heer, dat de platting der Aarde aan dc Poolen , of derzelver knolronde gedaante j door de Theorie, door de befchouwing van dc Spheer, ontdekt is. Het was dc roem van n e wton; die der Franfche Akademisten was dat zy zig naar de beide einden, om zo te fpreken, der Aarde begaven, om die platting by de ondervinding te gaan opnemen. Het gevolg van deze gedaante der Aarde is, dat de graaden grooter worden van den ./Equator naar de Pool. De graad , welke wy onder de Pools-cirkel gemeten hebben, overtreft die, welke door ons onder den /Equator bepaald is, omtrent zevenhonderd toifes , of roeden van zes voet. De graad, door den Heer picard, omftreeks Parys gemeten , is tusfehen beiden in. Ik heb u vroeger gefproken van eene bepaaling van den omtrek der Aarde, door aristoteles gemeld, dewelke noch door de Grieken, noch door een der bekende Volkeren, kan uitgevoerd zyn. De graad, die uit deze bepaaling fpruit, is juist gelyk , of maakt flegts een klein verfchil van zes toifes, met die welke gemeten is in den omtrek van Parys, en die aan eene breedte van negenen-veertig graaden beantwoordt. Alle deze facta leiden ons derhalven tot een zelfde befluit; men fchynt dezelve als zo veele getuigenisfen te mogen aanmerken , dat het oude Volk, 't welk de Wetenfchappen volN maak-



i94 VIII. BRIEF
maakte, het Volk, dat voormaals die groote onderneming van de nauwkeurige meeting der Aarde uitvoerde , onder de paralel van negen-en-veertig graaden woonde. Zo de menfehelyke geest zig ooit kan vleien de waarheid gevonden te hebben, het is dan, wanneer verfcheiden gebeurtenisfen en zaaken, en wel van verfchillende foorten, zig verecnigen om het zelfde belluit aan tc dringen.
Een niet minder zonderling ftuk is de Overlevering , welke de Indiaanen bewaard hebben, van twee Starren regtftreeks tegen malkander over ftaande, die haare jaarlykfche omwenteling om de Aarde in honderd vieren-veertig jaaren doen. Die overlevering moet zeckerlyk een oorfprong hebben; hoe groot de onkunde dier Volkeren zy. Zy kunnen geene van de omwentelingen der Planeeten op het oog gehad hebben. Wat de beweging zelve der Starren langs de Ecliptica betreft, die is ongetwyffeld lang onbekend geweest; dog zodra zy ontdekt was, liet haare langzaamheid niet toe daar zulk eene vaardige omwenteling aan toe te fchryven. Daarenboven, hebben de Indiaanen zig in die beweging niet kunnen vergisfen, als welke zy kenden, en die, volgens hen, in honderd vier - en - veertig jaaren gefchiedt. Men moet derhalven denken, dat die honderd vier - en - veertig jaaren geen Zonnejaaren waren, en dat wy onder dit woord een langer Tydperk moeten verftaan, volgens het gebruik der Ouden , die een Geflagtnaam hadden, om alle foort van omwenteling uit
te



VAN DEN HEER B A I L L Y. ÏC)g
te drukken. Nu, men vindt by de Tartaaren een Tydperk van honderd tagtig jaaren, het welk zy Van noemen. Honderd viercn-vcertigmaal honderd tagtig jaaren, maaken juist vyf-en-twintigduizend negenhonderd cn twintig jaaren. Dat is de waare omwenteling der vaste Starren, volgens de nauwkeurigfte hedendaagfehc waarnemingen bepaald. Het geval kan zulke gehkheden niet voortbrengen. Daarenboven, het woord Van is niet vreemd in de Indien; men vindt het in de Siamfchc taal, om den dag, dat is te zeggen eene omwenteling, uit te drukken (Y). Men mag derhalven befluiten, dat dc Indiaanen , vóór de kennis , welke zy thans wegens dc beweging der vaste Starren hebben, eene nauwkeuriger kundigheid hadden, die thans in de duisterheid hunner overleveringen verloren is; men mag befluiten , dat deze overleveringen behooren tot hunnen oorfprong, tot het Land, alwaar het Tydperk van honderd tagtig jaar nog in gebruik is; tot het Land, van waar het woord Van tot hunne taal is overgegaan.
Zie daar vier groote fa£ta, vier (lukken, welken ik bygebragt heb; men mag dezelve verklaaren zo als men wil; ik zal my niet aankanten tegen eenige natuurlyke Verklaaring; maar, terwyl wy dezelve van Geleerde Mannen wagten, komt my het befluit, dat deze Volkeren, dat hunne kundigheden, hunne wetenfchap , uit het Noorden zyn
af-
(«) Hist.Gen. des Veyages. Tom. XXXIV. pag. 360.
N 2



i96 VIII. BRIEF
afgedaald, de vvaarfchynlykftc cn wettigde voor.
Dc Pelgrimaadjes , welke dc Indiaanen gaan doen naar de Pagode van den grootcn Lama, en naar Siberic, zyn my, ik erken het, als een nieuw bewys voor dit gevoelen voorgekomen. Die Godsdienftige wandelingen zyn al te lang en al tc mocijelyk, om niet eene kragtige beweegreden te hebben. Ik heb dezelve befchouwd als een bewys van eerbied, welken de Godsdienst der Indiaanen geeft aan 't Land, daar dezelve geboren is. Een Indiaan, die de Europeaanen ter kruistogt hadt zien uittrekken, die hen moeijelyke Reizen hadt zien ondernemen , om Jerufalcm te bezoeken of te veroveren , zou uit dat verfchynzel befloten hebben , dat die Stad de oorfprong moest zyn van een geëerbieden Godsdienst.
By de wezenlyke ftukken, welken ik bygebragt heb, myn Heer, komen nog Fabelen , en Fabelen, die zonderling genoeg zyn om ccnigc oplettenheid te verdienen. De merkwaardigfte is die van den Phcnix; die Vogel is, volgens de Egyptifchc denkbeelden , ecnig in zyn foort; zyne vederen zyn van Goud en Karmozyn; hy komt uit. het Land der duisternisfen , om in Egypte te fterven, en in de Stad der Zonne, op 't Altaar der Godheid, uit zyne asch herboren te worden. Daar is niet aan te twyffelen, of die Phenix is het zinnebeeld van eenige omwenteling der Zon, die herboren wordt op 't oogenblik als zy fchynt te fterven. Zo men daar aan mogt twyffelen, men zou
daar



VAN DEN HEER BAILLY. 107
daar het bewys van vinden in de Schryvers, die aan het leven van den Phenix eene duurzaamheid van veertienhonderd een-cn-zestig jaaren (a), dat is te zeggen den tyd van eene Sothilche Pcriodus, van cene omwenteling van het groot Zonnejaar der Egyptenaarcn, gegeven hebben.
Men leest in de Edda der Oude Zwecdcn eene dcrgelykc Fabel. Men fchildert daar in een Vogel, waar van het hoofd en de borst vuurkleur, de ftaart en dc vleugels hemelschblauw zyn; hy leeft driehonderd dagen, na welken hy, van alle de Trekvogelen gevolgd, naar Ethiopië vliegt, daar zyn nest maakt, en zig met zyn ey verbrandt; de asch brengt een rooden Worm voort, die, na zyne vleugels, en dc geftalte van Vogel, hernomen te hebben , zyne vlugt naar het Noorden rigt. Eenige Geleerden, in kleinen getale inderdaad, hebben geene gelykheid gevonden tusfehen den Phenix der Egyptenaarcn cn den Vogel van de Edda; ik wederleg geene tegenfprekingen; zo 'er eenige waarheden in myn Werk zyn, zullen zy zig zelve wel verdedigen. De ontzwagteling, welke ik hier onder uwe oogen doe, myn Heer, zal misfchien dienen om dezelve in helderer dag te ftellen. Gy zyt de Perfoon, myn Heer, wien ik poog te overtuigen , en gy ontkent misfchien deze gelykheid niet. Gy denkt alleenlyk, dat dc Fabel van den Phenix in Egypte kan uitgc^
von-
(a) Hokus atollo, Ltb. II. Cap. 57.
N 3



198 VIII. BRIEF
vonden zyn; ik bid u van daar nog eens op te letten. De wedergeboorte, of de herleeving van den Phenix, is geen natuurlyk denkbeeld; wy zien alle wezens rondom ons verdwynen, zonder dat het aan een derzelver gegeven zy het leven te hernemen. De Mensch heeft aan zommige Dieren hun langer leven, hunne meerdere fterkte, hunne volmaakter zintuigen , kunnen benyden ; maar kon men van hem vermoeden , dat hy voordagtelyk een ingebeeld wezen zou fcheppen , om aan het zelve een voorregt tc fchenken, dat aan geen der gewrogten van de Natuur behoort ? Dit voorregt is derhalven niet dan een zinnebeeld; cn de waarfchynlykheid, de omftandigheden van het verhaal, en het getuigenis der Schryveren , toonen ons, dat dit zinnebeeld dat der Zonsomwenteling was. Nu vraag ik, myn Heer, hoe de Egyptenaars het denkbeeld kunnen opvatten van den dood cn dc herleving van de Zon ? Het is niet het verfchynzel van haaren ondergang , die dit denkbeeld heeft kunnen doen geboren worden ; hoe groot de fomberheid , de droefheid , zy, welke de ondergang der Zon over het Aardryk verfpreidt, daar waren egter veele dagen verlopen , de verfchynzels waren dikwils vernieuwd, de droefheid was door de gewoonte uitgewischt, vóór dat de Menfehen begonnen hadden zinnebeelden uit te vinden , en de natuurlyke verfchynzels door Fabelen te fchilderen. Het zinnebeeld van den Phenix heeft by de Egyptenaars het jaar niet aangeduid 3 of ten
min*



VAN DEN HEER BAILLY. Ï99
minden was het by dat Volk niet uitgevonden; want de Zon is in Egypte altyd leevende; zy heeft altyd kragt, welke zy van haare hoogte boven den Gezigt-einder ontleent. Het is niet eveneens in de Noordelyke klimaaten; de Zon verdwynt daar alle jaaren voor een meer of min langen tyd. die afwezigheid is een tyd van verveeling voor de Menfehen , van kwyning voor de Natuur; het vertrek en de wederkomst van dit geftarnte zyn een waare dood en eene waare herleeving; van daar de beurtwisfeling van den rouw en de vreugde. De Menfehen hebben zig daar niet aan kunnen gewennen, omdat het verfchynzel niet dan alle jaar gebeurt; zy hebben de afwezigheid der Zon gefchilderd door die der Vogelen, die de Zon volgen, en met haar verdwynen. In die figuurlyke taal, is dat geftarnte zelf een Vogel geworden, die den Vogelen voor geleider dient. De duisternisfen hebben haare droefheid met deze denkbeelden vermengd; dc dood en het leven zyn de zinnebeelden van den nagt en van het licht geweest ; dc Zon , de eenige Vogel , met de fchitterendfte kleuren verfierd, verdwynende , ging fterven, om in de Zuidelyke Landen , gelyk die van Ethiopië, herboren te worden. De Ethiopiers, deze Fabel toelatende, hebben integendeel gezegd , dat de Vogel, die by hen kwam herboren worden, voortkwam uit het Land der duisternisfen, dat is te zeggen uit die klimaaten, alwaar de nagt verfcheiden maanN 4 den



aoo VIII. BRIEF
den hcerscht. Die twee verhaalen, volkomen gelyk , behooren derhalven tot cene zelf Je Fabel. Die Fabel, die wczenlyk het denkbeeld van het verlies der Zon bevat, behoort blykbaar tot de Noordclyke breedten; ik heb dus reden gehad van te befluiten, dat zy, in die klimaaten geboren, van het Noorden is afgezakt, en aan Egypte medegedeeld geworden.
De omftandigheid van driehonderd dagen te leeven bepaalt het klimaat, dat deze Fabel heeft voortgebragt. Het is onder de breedte van 71 graaden , alwaar de Zon faarlyks vyf-en-zestig dagen afwezig is. De Fabel van janus, het getal van driehonderd in eene hand, en het getal van vyf-enzestig in de andere dragende, heeft betrekking met die van den Phenix, zo wel als dc Historie van Freja, die, verpligt met haaren Man , wegens zyne heblyke ongetrouwheden , eene fchikking te maaken, hem vergunt, zig geduurendc vyf-en-zestig dagen van haar bed te verwyderen , mits dat hy de overige driehonderd dagen zynen Huweïykspligt getrouw blyve. Kan men twyffelen, of deze Fabel, die het Huwelyk van de Aarde en de Zon vertoont, in het zelf, de klimaat geboren zy, als die van janus en de Phenix? Is het niet blykbaar, dat deze drie Fabels malkandercn over en weder onderlteunen. Een min kundige dan gy, myn Heer, zou veclligt denken, dat ik deze dingen aanhaalde , meer om te vermaaken <dan om te bewyzen. Ik eerbiedig het Ge-.
mccii



van den heer BAILLY. 2or
meen tc veel om het dus te behandelen ; maar zonder door Fabels tc hebben willen bewyzen, denk ik dat zy waarfchynlykheden verfchaffen , om de wezenlyke ftukken te onderftcunen. Ik denk inzonderheid, dat dc waarheid, die daar onder verborgen ligt, haar de oplettenheid van Philofophen waardig maakt. Dat fpeeltuig der kindsheid was voormaals het werk van Menfehen van vernuft. Ik denk , dat 'ér geene Fabels by Volkeren aangenomen, en in achting gehouden, gevonden worden, die niet eenige historifché, natuurkundige, of zedelyke waarheid, bevatten. De Gordel van venus, de oogband der liefde, narcissus op zyn beeltenis verliefd, zyn zedelyke Fabels; die van Freja, die van de Phenix , zyn blykbaar natuurlyko Fabels.
Dc Fabelen van proserpina, van adonis, van osiris, zyn eveneens betreklyk tot de Zon ; het was haare afwezigheid, welke men, geduurende de veertig dagen van den rouw van adonis en osiris, befchreide; deucalion bragt den eerdienst van adonis naar Syrië over, cn die deucalion was een Scyth. Daar is dus groote waarfchynlykhcid, dat de Noordfche Volkeren , naar 't Zuiden afzakkende, de zinnebeelden, tot de natuur van hun klimaat betreklyk, derwaards bragten; en die zinnebeelden zyn Fabels, vervolgens Pcrfonaadjes, vervolgens Goden, geworden-in verbeeldingen, zo levendig,en zo gereed om alles te bezielen, als die der Oosterlingen, N 5 Voor



zoz VIII. BRIEF
Voor het overige, zo ik de denkbeelden en vorderingen van den Mensch onder de Pool geboren, naar den .Equator trekkende, alle de bekende Fabels uitvindende, alle de verfchillende afmeetingen van 't jaar, door de natuurlyk kundige omftandigheden der verfchillende breedten aanduidende, heb zoeken te volgen en aan te wyzen, is dit niet dan eene philofophifche verfiering, die zonderling is door haare overeenkomst met de verfchynzelen , en opmerkelyk door de Verklaaring der Fabelen; eene verfiering, die vooral niets ongerymds in haar zelve heeft, en waaraan niet ontbreekt dan door de Historie onderftcund te zyn.
Maar wy moeten ons aan wezenlyke ftnkken, aan fatla, houden; dit is de bafis van de waare Philofophie. Het eerfte dezer fatta is het, naar*myne gedagten, betoogd beftaan van een Volk ouder dan alle de bekende Volkeren ; en de ftaat der verre gevorderde Wetenfchappen by dat Volk. Het tweede factum is de woonplaats van dat Volk onder de paralel van vyftig graaden; uit vry duidelyke Hukken en bewyzen opgemaakt.
De Tygers van 't Noorden, die het Zuiden van Afie verwoest hebben, hadden ongetwyflëld geene Astrolabium* of Graadbogen ; maar neem, bid ik, in aanmerking, myn Heer, dat, als ik zeg, dat de Volkeren van Tartarye verlicht zyn geweest , ik die op het oog heb, die beftonden drie- of vierduizend jaaren vóór de Barbaaren, daar gy van fpreekt. Wy zouden eveneens kunnen



van den heer BAILLY. 2.03
nen befluiten, dat Griekenland geen sophokles of demosthen.es gehad heeft, omdat de Turken, die daar thans dc bezitting van hebben , barbaarsch en onkundig zyn, cn Europa verwoesten zouden, zo men hen liet begaan.
Waar zit dan de zwaarigheid van een geleerd en befchaafd Volk in Afie, onder de breedte van vyftig graaden te begrypen ? Dit is de breedte van Parys, van Londen, en Berlyn \ het is op dezen afftand van den Evenaar, dat de grootfte hedendaagfehe ontdekkingen gedaan zyn. De zwaarigheid is dc koude van Tartarye, dat ons het denkbeeld geeft van vorst, en eene nevelagtige lugt; het zyn die fchoonc nagten van Indie en Chaldea, die dc Philofophcn bepaald hebben, om de uitvinding der Starrekunde daar tc plaatfen. Maar, myn Heer, zyn alle nagten van 't Noorden dan ncvelagtig? Denkt gy, dat de lange nagten niet gunftig zyn voor de waarnemingen? Zo op hooge breedten de Hemel zig laat zien, heeft men een groot voordeel, te weten van de beweging der Starren, geduurende lange tusfehenruimtcn van tyd, te kunnen volgen, zonder gefluit te worden door de natuurlyke hindernis van onze klimaaten, uit de fchielykc beurtwisfeling van den dag en den nagt fpruitende. Verbeeldt men zig, dat de waarnemingen in Tartaryc niet uitvoerlyk, niet mogelyk, zyn? De Vader gerbillon heeft daar agt Reizen, in het gevolg van den Keizer van China, gedaan, byzonderlyk in het Ge-



204
VIII. BRIEF
bergte Altay, en de meeste onder de paralellen van 48 en 49 graaden: en hy meldt verfcheiden middagshoogten van de Zon («). De Rusfen hebben dikwils in Siberië, en op de hoogfte breedte, waarnemingen gedaan, het welk bewyst, dat het klimaat van Tartarye gnnftig genoeg geweest is, om waarnemingen te doen, byaldien 'er flegts waarnemers waren.
Ik voel, dat men my minder zal tegenwerpen de moeijelykheid , om waarnemingen in Tartarye te doen, dan de gcmaklykheid voor dezelve in Indie en in Perfie.
Men zegt, en ik heb het misfchien zelf gezegd, dat dc fchoonheid, de ftandvastige helderheid des Hemels van Zuidelyk Afie, de oorzaak is, waardoor de Volkeren van dat gelukkig klimaat de Starrekunde hebben uitgevonden, en waardoor zy, zonder dat zy 't wisten, Starrekundigen zyn geworden. Men moet eerst nette bepaalingen van de dingen maaken, eer men daar over handelt, zo men malkanderen zal verftaan: wat is, of liever wat betekent, de Starrekunde ? Wat denkbeeld hegt men hier aan dat woord? Is het de zorg, om de Starren op te merken? om dc fchoonfte te tellen ? Daar verzamelingen van te formeeren? Te onderfcheiden welke zig bewegen ? Indien deze eenvoudige opmerkingen , die uit den ledigen tyd van het Landleven geboren worden, den naam verdienen van de Starrekunde uit te vinden,
zal
O) Hut. Gen. des Voyag. Tom. XXVIII. & XXIX..



VAN DEN HEER BAILLY. 20j|
zal ik erkennen, dat zy niet alleen in Indie en Chaldea, maar ook overal elders heeft kunnen uitgevonden, of geboren, worden; daar is geen°Boer in ons Land, die dezelve dus niet dagelyks uitvindt. Deze opmerkingen, by geval gemaakt,zyn meestal vrugtloos. Eene Wetenfchap uit te vinden is tc zeggen, deze opmerkingen, deze waarnemingen, tc vcreenigen, om 'er beginzels uit af te leiden; het is waarheden ten grondflagc leggen, met oogmerk om zig van deze bafis tot verderen opbouw te bedienen. Ik zou u toefchynen iets wonderfprcukigs te bewceren , zo ik u zeide, dat dc ftandvastige helderheid van dien fchoonen Hemel de Volkeren van Indie belet heeft, eenige voortgangen in de Starrekunde te maaken. Dit heerlyk fchouwfpel is op zig zeiven niet genoeg; daar worden ook oogen vereischt om het te zien , geesten, gefchikt voor overdenking, cn aan welken de Natuur het vermogen heeft gegeven , om vaardig genoeg van het eene denkbeeld tot een ander voort te gaan. De helderheid van den Hemel is een beelütenis van den vrede en gerustheid ; zy is noodzaaklyk verbonden met de ftandvastigheid van het karakter , met de traagheid , de rust, van den geest. Die rust, die traagheid, ftrookt niet wel met het vernuft, die logheid begunftigt de uitvinding niet; daar is eene bewegende, eene veranderende, Hemel noodig, om de denkbeelden te doen veranderen, en om aan dezelve de bewegingte geven, die de ontdekkingen doet uitbotten.



2o6 VIII. BRIEF
ten. Die bewegende Hemel, waar uit de onftandvastigheid der geaartheid geboren wordt, brengt deze ontdekkingen voort, waarvan een groot getal misfchien niet anders zyn 5 dan het gevolg van de onftandvastigheid der denkbeelden.
Het is, omdat de Oosterlingen niet redeneeren , omdat zy niets zien dan 't geen vastgefteld is, dat zy de ongerymdfte , en voor de Menfchelyke natuur drukkendfte, Rcgeerings-wyzc, die namelyk van eene eigendunkelyke Oppermagt, behouden; zy dragen dat yzeren jok zonder gemor, gelyk zy hunnen Hemel zonder verwondering zien. Hunne aanbiddingen toonen , dat zy den goeddunkelyken Opperheerfcher befchouwen, als tot eene hoogere natuur te behooren. De zorg , welke hy draagt van zig niet te laten zien, geeft wel de verklaaring van de aanhouding, maar niet van den oorfprong, van deze foort van afgodery. Daarenboven, de vleiery heeft de Vorften kunnen vergooden, maar de vleiery weet wel wat zy daar van denken moet; in Afie is die vergooding niet eene vrywillige dwaasheid , het is eene oude en diepe Geloofsleer. Wanneer ik my verbeelde, de Zuidelyke Volkeren, door de hitte der Zonne verzwakt, zig door de ledigheid van den overvloed nog meer te zien verzwakken, en met de kragten van het Lighaam , dc moedigheid van de Ziel, dc ltoutheid van den Geest, te zien verliezen; wanneer ik, in tegendeel, in 't Noorden Volkeren zie,
door



VAN DEN HEER BAILLY. lof
door een werkzaam leven gehard, door de oeffening van de jagt tot den Oorlog bereid , tot den arbeid en de kloekheid genoodzaakt in een klimaat, dat hun zo veele noodwendige dingen weigert, en van het klimaat zelve de kragt ontleenende, om zig dezelve te bezorgen; wanneer ik my dit vertegenwoordig , zeg ik, kan ik my niet beletten van te denken, dat, terwyl de eene tot dc andere zyn overgekomen, het zy als Veroveraars, het zy als Wetgevers, hunne meerderheid van vermogens den ievendigften indruk gemaakt moet hebben; de Menfehen hebben zig voor de fterkte en voor de kundigheden vernederd; onbekwaam om naar de gelykheid te liaan, hebben zy gemeend in deze Meesters, in deze Weldoeners, uit een ander Land uitgetrokken, om hen te onderwyzen en te regeeren, Menfehen van eene andere natuur te vinden. Deze eerbied , of liever die dwaaling, is duurzaam geweest, gelyk alle indrukken op een Lighaam zonder Vecrkragt zyn; en het zwak en onnozel Volk heeft, voor Opvolgers, zonder fterkte en zonder geest, een eerbied behouden, dien zy nauwelyks aan dc inftelleren van derzelver gebied verfchuldigd waren.
Laat ons dan deze groote waarheid erkennen, myn Heer; de verwyfdheid moet wyken voor den arbeid, en ten langen leste moet de arbeid de Wereld t'onderbrengen. Maar de arbeid is in ruwe en moeijelyke oorden geboren ; hy vordert eene natuur,
die



2o8 VIII. BRIEF
die door beloften uitnodigt, en, niet cene natuur, die geeft zonder dat men haar vraage. Hy is geboren in een Land van vloeden cn watervallen, die de Velden verwoesten; in een Land, waarin nadcelen van de vorst en ysfel de voordeden van de warmte opweegen , waar het een zo veel hoop geeft als het ander ongerustheid verwekt. Het is, in zulk eene gcfteldheid van zaaken, dat de Mensch zyne kragten gebruikt, ten vollen gebruikt, omdat hy tegen dc natuur moet worftelcn; het is als dan, dat dc kloekheid uit de behoefte geboren wordt. Wy nemen het in verfcheiden foortcn van Dieren waar; de zulken, die van groenten leeven , en die een gemaklyk en overvloedig beftaan vinden , zyn vreesachtig, lui, en dom; andere Dieren, gelyk als de Vos, de Wolf, van den roof leevende, en genoodzaakt list tegen voorzorgen te ftellen , cn, door de ftoutheid der ondernemingen, de zeldzaamheid der gelegenheden moetende goed maaken, zyn moedig en vernuftig; en zo de kloekheid overal afhangt van een zeker maakzcl der ledemaaten en werktuigen, in de Menfehen zo wel als in de Dieren , ontwikkelt zy zig alleen door de moeijclykheid; het befluit is derhalven wettig , dat men dezelve niet moet zoeken in die ichoone klimaaten, daar wy van fpreeken , zo wel om dat de Zon daar alle de werktuigen en veeren verflapt , als omdat dc natuur daar alles voor de Stervelingen doet. Gy hebt het zelf gezegd, myn Heer, het is uit
het



van den héér BAILLY. £09
het Noorden , dat de Tygers of dc Wolven, die de Lammeren van 't Zuiden verflonden hebben, zyn voortgekomen ; maar neem, bid ik, in aanmerking, dat het Volk van Lammeren een zwakhoofdig dom Volk, en dat der Wolven een fchrander en kundig Volk is.
Het is derhalven waarfchynlyk, dat de bevolking , de veroveringen , de flaverny, dc kundigheden zig uit het Noorden naar het Zuiden over den bol verfpreid hebben. Zo gy eenige juistheid vindt, myn Heer, in de aanmerkingen , welke ik aan uwen Philofophifchcn geest onderwerp , zal men daaruit moeten befluiten , dat beide de gemelde denkbeelden , namelyk dat dc Aarde eerst in de fchoonfte klimaaten zou bevolkt, en dat zy door, of uit, die klimaaten zou verlicht zyn geweest, denkbeelden die in 't eerst zo natuurlyk, zo overeenkomftig met de waarheid, fchynen, indien men dezelve van nader by onderzoekt; noch met de fatta , noch met den aart der zaaken, overeenftemmen.
Dc voortgang der Wetenfchappen, van het Noorden naar het Zuiden, is, in myne Historie van de Starrekunde , niet dan als een zeer waarfchynlyk gevoelen voorgedragen ; ik fprak de aangenomen denkbeelden tegen , ik moest dat wantrouwen ^an my zeiven hebben. Maar is deze waarfchynlykheid thans niet grootelyks vermeerderd? Is het niet zonderling, dat de Heer de buff o n , de verkonding van den Aardbol beO Hier-



2io VIII. BRIEF
merkende, heeft begrepen, dat de Menfehen eerst die verheven vlakten van Siberië, die hooger zyn dan de meeste Bergen, hebben moeten bewoonen, omdat dezelve de ecrlte koud cn dus de eerfte bewoonbaar zyn geweest? dat de Heer linneus, het klimaat ontdekkende , alwaar de natuur de Tarwe van zelve voortbrengt , gedagt heeft, dat de Menfehen, vóór hunne verftrooijing, in Siberië geleefd hadden, dewyl dat voedzel, dat algemeen gebruikt wordt , een eigen Voortbrengzcl van dit klimaat is? eindelyk dat ik, die my oneindig vereerd vinde myn naam by de twee gemelde beroemde naamen te plaatfen, door de fatta, door wezenlyke ftukken en historifche getuigenisfen , geleid ben , om de uitvinding der Starrekunde te plaatfen in den oord van Selinginskoi , in die klimaaten , die , volgens den Heer d e buffom, de eerfte zyn koud geworden, in die klimaaten , waar het Koorn , volgens den Zweedfchen Botanist, van zelf groeit ? Daar is geene gemeenfchap tusfehen ons geweest; het is langs een verfchillcnuen weg, het is uit verfchillende, en zeer verre van malkanderen afitaande, punten, dat wy tot dezelfde term gekomen zyn: zo de Stervelingen eenig zeeker kenmerk van waarheid hebben, fchynt men het alsdan te moeten erkennen, wanneer dezelve het middelpunt is , waar op verfcheidene foorten van onderzoekingen uitlopen , en het befluit van redenecringen, waarnemingen, en jacta tevens blykt te zyn.
Nu



VAN DÉN HEER BAILLY. 211
Nu blyft mv nog over te bewyzen, myn Heer, dat de Hypothefis van den Heer de b u f f o n , over de verkouding der Aarde, waarfchynlyker is dan men denkt; dat zy niets in zig bevatte , dat met de Natuurwetten itrydc, en inzonderheid dat zy den grooten geest van haaren Uitvinder ten vollen waardig is.
Ik ben met eerbied, enz.
O %
NË-



iti IX. BRIEF
NEGENDE BRIEF aan den Heer „ * v.
over het middelpuntig vuur; of de eigene en inwendige warmte van den aardbol.
Parys, 19 Sept. 1776.
Gy hebt de Verhandeling over het middelpuntig Vuur niet gelezen, myn Heer! Ik zal dan het vermaak hebben van u dit fchoon Systema, of liever deze groote waarheid, te ontwikkelen; zy is de grondfiag van de verkouding der Aarde, het is daar mede, dat ik moet beginnen. Vergun my aan te merken, dat de Tartarus niets gemeens heeft met het middelpuntig Vuur. De Tartarus, de Hel van de Ouden, is het afbeeldzel van de confcientie der boozen ; de natuurkundige waarheden ontwikkelen zig niet dan voor de Wyzen, voor de zuivere en geruste Zielen. Dc deugrtzaame mairan, die bemerkt heeft, dat 'er een middelpuntig Vuur beftaat, was voor de Elifeefche Velden geboren , alwaar zyne gulle en vriendelyke Wysgeerte de fchimmen met het verhaal zyner verftandige onderftellingen vermaakt zou hebben.
De Tartarus is eene Zedelyke, eene Pbilofophifche Vertelling, waarvan bet oogmerk was llegte Menfehen bevreesd te maaken.
De



VAN DEN HEER BAILLY. 213
De Grieken, die deze vertelling naar den letter verftonden , hadden den Tartarus in 't harte der Aarde geplaatst. Het is ook in haaren boezem , in de masfa zelve van de Aarde, dat het middelpuntig Vuur van den Heer de mairan beftaat; maar, wel verre van eene verblyfplaats van jammer te zyn, is het eene bron van gunftige warmte , die de groei van alles bevordert, die het leven op den aardbol onderhoudt; zonder welke wy niet zouden beftaan. Indien dc warmte der Zonne alleen onze Zomers maakte, zoude, wanneer dit geftarnte zekere klimaaten verlaat, wanneer het aan onzen gezigteindcr zakt, en niet dan kwyncnde ftraalen fchiet, het ys alles vernietigen ; Menfehen , Dieren , Planten , alles zoude omkomen, dc fchoonfte ftrecken zouden barre woestynen worden, en dc Aarde zoude geene wykplaatfen aanbieden dan onder den Evennagtslyn, alwaar de Zon zyn verblyf gevestigd heeft, en als Vader waakt.
Zie daar, myn Heer , wat ik my voorltel u te toonen ; de treden volgende van den Wysgeer, wiens verlies wy betreuren.
Daar fchynt, in den eerften opflag, een magtig groot verfchü te zyn tusfehen de hitte en de koude, welke wy op de Aarde ondervinden. In de woestynen van Afrika komt men om, door de hitte der Zon; m de woestynen van Siberië fterftmen, door opgehoopte Ysbergcn; en, wat onze gemaatigde lugtftrcek betreft, de brandende hitte van ecnigen onzer Zomers fchynt verre af te zyn van dc vermaarde koude van 1709» O 3 , en



214 IX. BRIEF
en van de koude van dit jaar 1776. Dog onze zintuigen bedriegen ons. Zwakke wezens , die op de oppervlakte der Aarde kruipen , worden wy door de geringde zwaarte verplet, door de minfte verandering der natuur verdelgd ! Met onze kleine maaten befchouwen wy alles als verbaazend groot, behalven 't geen wy niet bereiken kunnen; en , terwyl wy de Natuur in de nauwe Spheer van onze bevattingen verkleinen , vergrooten wy alle gevoelige dingen op de kleine fchaal onzer gewaarwordingen. Men heeft ongevoelige werktuigen moeten uitvinden en vervaardigen, om ons het geen wy voelen in zyne waare grootheid of hoeveelheid te leeren kennen ; het is niet dan na de uitvinding der vergelykcnde Thermometers , dat wy wezenlyke kennis van de warmte of koude der jaargetyden en lugtftreeken gekregen hebben.
De Heer amontons vergeleek, op zyn Thermometer, de warmte van den Zomer met die van den Winter. Hy vondt dat zy in eene betrekking ftonden van 60 tot 51} 5 of van 7 tot 6. Dus zal, gelyk de Heer de fontenelle aanmerkt, „ de„ zelfde ftoffe , die door haare beweging „ de grootfte en ondraagelykfte hitte van ,, ons klimaat voortbrengt, terwyl zy nog „ zeven graaden beweging heeft, ons eene „ urterfTe koude doen voelen , zodra zy „ flegts zes hebbe («)." Het is die zonder-
lin-
C«) Hitt. dc VAcai, des Sciencts. A'. 1702. pag. 7.



VAN DEN HEER BAILLY. 2ÏJ
lincc waarneming, die den Heer de m air an l eoaalde, om de verfchillende uitwerkzelen Konncftraalen in de ^J«^g nauwkeuriger te gaan berekenen. Hy dcelSkomst van die berekeningen in 1719 mede ■ maar ik zal u niet fpreken , myn S^ec ,' dan van dc Memorie, welke hy in fyS uitgaf, waar in hy zyne denkbeelden heeft ontwikkeld , en aan zyne berekeningefdie nauwkeurigheid gegeven, waar voor zv vatbaar waren. Ik zal met u niet m het bvzonder verflag van deze berekeningen treden Myne bedoeling is niet de hoeveelheid der'centmie warmte des Aardbodems te benaalen" maar derzelver beftaan te bewyzen; met dè uitkomften der berekeningen minder S nemen, en buiten alle tegenfpraak te ftelfen, zal ik dat beftaan te duidelyker ver-
t0 Verfcheiden oorzaaken lopen famen , om de warmte des zomers grooter te maaken fan des winters. 1. De meerdere hoogte van de Zon boven den gezigt-einder biengt te weeg , dat haare ftraalen in eene grootere hoeveelheid op eene gegeven ruimte vallen, cn de warmte is, alles voor het overige gelyk zyndc, evenredig met de hoeveelheid der ftraalen. 2. Deze meerdere hoogte boven den gezigt-einder brengt lange dagen voort, waarin de tegenwoordigheid der Zon de Aarde meer verwarmt, dan haare afwezigheid die verkouwt. 3- Nog volgt, uit de meerdere hoogte der Zonne, dat haare ftraalen minder weg in den dampkring



n6 IX. BRIEF
behoeven af te leggqn, om tot ons te komen; zy worden minder verftompt, minder verzwakt door den fchok of den wedcrftand der grove deelen van dien dampkring. Eene ligte oorzaak zoude die uitwerkzels eenigzins fchynen te verminderen, namelyk, dat de Zon des zomers verder van ons af is dan des winters; maar deze oorzaak, welke men ftriktelyk kan bepaalen, is zo klein, dat men dezelve hier niet in aanmerking behoeft te nemen. Daarenboven zal ik daar eene vergoeding voor doen , met eveneens de derde oorzaak buiten de rekening te houden ; niet omdat derzelver uitwerking niet veel aanmcrkclyker zy ; maar om daar van de juiste hoeveelheid te be. paaien, zoude men in omflagtige berekeningen moeten treeden , waarvan men zig de moeite hier befpaaren kan. Deze derde oorzaak niet mede in aanmerking nemende , verzwak ik zeekerlyk de zaak, welke ik verdedig, maar de uitflag zal daarom niet nalaaten beflisfende te zyn. Ik bepaal my dan tot dc twee eerfte, wy gaan dezelve opnemen.
De hoeveelheid der Zonneftraalen, die op een gegeven omtrek vallen , is evenredig aan den Sinus der hoogte van de Zon, of den hoek, welken haare ftraalen met den gezigteinder maaken. In gevolge hier van, fehat de Heer h alle y, aan wien de Starrekunde, de Landmeetkunde, en de Natuurkunde zo veele.verpligtingen hebben, het uitwerkzel der Zonneftraalen, in den Zomer



VAN DEN HEER BAILLY. 11J
en in den Winter, in de reden van de Sinusfcn der Zonnehoogten (a), dat is te zeggen ten naasten by in de reden van drie tot één, voor het klimaat van Parys. Men mag dan verzeekeren, dat Parys driemaal meer ftraalen in den Zomer dan in den Winter ontvangt. De Fleer fatio, Engelsen Wiskundige, dagt, dat men acht moet geven op het loodregt neervallen der ftraalen, die met des tc meer kragt treffen, naarmaate zy minder fchuins fchieten , cn , dewyl dit wederom ftaat in de reden van 3 tot i, vondt hy, dat de warmte van den Zomer, alle andere oorzaaken afgetrokken zynde, moest zyn tot die van den Winter, als 9 tot 1 (b). Maar men brengt daar tegen in , dat de verfchillende dcclen van eiken grond, verfchillende fchuinten hebbende , de ftraalen onder alle mogelyke buigingen ontvangen, en dat 'er geene reden is, om de eene boven dc andere te nemen. Ik verkies, met den Heer de mairan, de hoeveelheid der ftraalen flegts in aanmerking te nemen , en de warmte, die daar uit geboren wordt, te waardceren in de betrekking van 3 tot 1. U egter myne aanmerking herinnerende, myn Heer, dat ik fteeds de zwakfte waardeering volg.
Het uitwerkzel van de meerdere langte der dagen, om de warmte te vermeerderen,
is
(a) Tranfaü. Phil. No. 203.
(fc) Fruits WMs improved 6y indining them to ths Horizon, pag. 33.



Si8 ï% BRIEF
is niet minder blykbaar. Yder dag, die langer wordt, deelt de Aarde eene grootere warmte mede ; yder nagt , die ter zelfder tyd korter wordt, ontneemt haar een minder gedeelte. Een blykbaar gevolg van deze redenering, zonder zelfs de ondervinding te raadpleegen , is , dat de warmte fteeds door grootere aangroeijingen, en met cene wezenlyke vcrfhelling, moet vermeerderen. De Heer de mairan berekent dit uitwerkzcl naar dc wyze derLandmeeteren, volgens de wetten der verfnellende oorzaaken, en denkt met veel juistheid , zo 't fchynt, dat het is in dc reden van het vierkant van den tyd , dien de Zon boven den gezigteinder blyft; hy befluit 'er uit, dat de warmte vaii den Zomer ten dezen opzigte viermaal grooter moet zyn dan die van den Winter. Maar, om ons hier te bepaalen tot het geen eenvoudig en duidelyk is, zullen wy deze reden van het vierkant der tyden , fchoon ik dezelve voor nauwkeuriger houde, daar laten, en ons tot eene enkele aanmerking bepaalen. De dag te Parys is, in denZomer-zonneltand, van zestien uuren, in den Winter-zonneftand is hy flegts van agt uuren; de Zon blyft derhalven, in het eene jaargetydc , het dubbeld van den tyd boven den gezigteinder, dan in het andere; zy moet derhalven de Aarde ten minften eens zo veel verwarmen ; en, dewyl Parys dan driemaal meer ftraalen ontvangt, volgt daar uit, dat dc warmte ten minften zesmaal grooter moet zyn.
De



van den heer BAILLY. 2i9
De Heer de mairan, deze oorzaaken berekenende zo als ik gezegd heb, en zo als hy die moest berekenen om nauwkeurig te zyn, met namelyk acht te geven op de oorzaak, welke ik niet in aanmerking genomen heb , vondt, dat deze warmte byna zeventienmaal grooter is; zo men de berekening van den Heer fatio aannam, zou men die betrekking nog met drie multipïiceeren, en de Zomerwarmte zou vyftigmaal grooter zyn dan die van den Winter.
Dewyl ik geen ander oogmerk heb dan om dc waarheid duidelyk te maaken, ftclt de rekening , welke ik u onder het oog breng, my in veiligheid voor alle zwaarigheden. Men kan niet ontkennen , dat het klimaat van Parys niet driemaal meer Zonneftraalen in den Zomer, dan in den Winter , ontvangt, en, dewyl dat geftarnte het dubbeld van den tyd boven den gezigtcinder blyft, is het tastbaar, dat de warmte des Zomers ten minften zesmaal grooter is dan des Winters.
Nu is het de zaak, myn Pleer, den Thermometer raad te pleegen , en daaraan de betrekking te vraagen, welke de maatiging, de warmte en koude, der beide jaargetyden tot malkander hebben. Maar, voor dat wy denzelven raadpleegen, moeten wy dit werktuig eerst kennen ; men moet zig een nauwkeurig denkbeeld van dc warmte cn koude maaken, en de noodige betrekking tusfehen derzelver toeneming en tusfehen de opklimming of nederdaaling, de verandering, der graaden van den Thermometer weten te
waar-



220 IX. BRIEF
vvaardeeren. Ik gaa u een menigte dingen zeggen , welke u reeds bekend zyn; ik weet, dat ik tot een kundig Man fpreek ; gy hebt zo veele fchranderheid getoond, om de natuur te doorgronden, als geest en vernuft , om haar te fchilderen; maar de ontwikkeling myner denkbeelden, de orde welke derzelver voordragt vordert , maaken een bewerp, waarvan ik my niet moet verwyderen.
De Thermometer wyst wezenlyk niets anders aan dan de graaden van uitzetting en verdikking der vogten; maar de waarnemingen met denzelven gaan zeeker ; zodra 'er warmte is, moet 'er uitzetting plaats hebben ; zodra de koude zig doet voelen, fluiten de lighaamen, krimpen in, en begint de verdikking. De vloeiftoffcn zyn die lighaamen, die de gevoeligfte zyn voor die veranderingen; men gebruikt den wyngeest en de kwik , om Thermometers te maaken. Die van den Heer de reaumur, welken wy ten voorbedde zullen nemen, wordt derwyze gemaakt, dat de ruimte van een graad het duizendfte gedeelte is van de ruimte van den bol, met een gedeelte van de pyp, tot daar dezelve vorst tekent. Dus, wanneer het vogt van dezen term opklimmende tot eene middelbaare warmte, dat is te zeggen, tot tien graaden boven vorst, ryst, wyst dit aan, dat het vogt is uitgezet, en dat het te voren bevat, in eene ruimte door duizend deelen uitgedrukt, nu eene grootere ruimte noodig heeft, en wel in de evenredigheid van iooo tot ioio, of van
ioo



van den heer BAILLY. 221
ioo tot ioi. Het is derhalven door devermeerderde uitzetting, dat wy over de meerdere warmte oordeelen ; het is door de meerdere inkrimping of verdikking, dat wy de fterkere koude berekenen. Maar de verdikking en de uitzetting , de koude of de warmte , zyn een cn bet zelfde ding, het verfchil zit alleen in de trappen of graaden ; het is de ontwikkeling van een gelyk uitwerkzel, dat, het zy het vermeerderc of verminderc , tot eene eenige oorzaak behoort. De inkrimping of verdikking is cene vermindering van de uitzetting; de koude is eene minder groote warmte, de koude beftaat niet, zy is niet iets wezenlyks, zy is alleenlyk eene berooving. De warmte heeft alleen eene wezenlykheid van werking , die de Natuur bezielt, en de beweging aan alle de wezens geeft. De volftrekte koude zou niets anders zyn dan de geheele ophouding van het leven en de beweging. Die vorst, die onze Wateren verhart en onze Velden verfteent, die winden, die ons door hun ys-geblaas verftyven, voeren ons alleenlyk een minderen graad van warmte aan ; zy vertraagen den groei, of fluiten denzelven voor een tyd , maar zy vergunnen ons te leeven.
Daar beftaat derhalven in de Natuur een fchaal van graaden in de warmte, eene opklimming waar van het bovenlle uiterfte de term is, waarin alle de vloeiftoffen , door de werking van het vuur verhit, en in een aanhoudenden ftaat van kooking gebragt, vlug zouden worden en vervliegen; waar



2J2 IX. BRIEF
in de meest vaste deelen van de Aarde, door die van het vuur verdeeld en verdund, eveneens in dampen zouden kunnen opftygen; waarin eindelyk, indien deze ftaat konde duuren , de aardbol zelf, fchoon door dc kragt der zwaarte geformeerd, en tot den ftaat van een vast lighaam 'gebragt, door de uitzettende kragt van het vuur verdelgd zoude worden. Het ander uiterfte, of het onderfte van dc fchaal, is dat punt, die trap van koude, wanneer deze kragt de natuur geheel niet meer zou bezielen; wanneer de werking der leven-baarende warmte volftrekt zoude ophouden, en alle levende Schepzels vernietigd worden , alle de vloeiftoffen bevriezen ' en verftyven; wanneer de lugt zelve , van haare veerkragt, eri van haare famenftellcnde hoedanigheden, beroofd, op de verftyfde Aarde zoude nedervallen, om met dezelve niet dan eene vaste ftoffe, een dooden klomp, te maaken. De afftand dier twee uiterfte termen is oneindig groot, en zo de Natuur verordend is , om denzelven door te lopen , daalt zy niet dan langzaam , en zal zy het einde niet, dan na verloop van duizenden van ecuwen, bereiken. In de dagen van óns kort beftaan , met onze bepaalde middelen, kunnen wy niet dan eene kleine tusfehenruimte kennen; het leven is geplaatst tusfehen deze twee vernielende uiterften, tusfehen deze oorzaaken van dood; de goedheid van het Opperwezen heeft dezelve beide van ons verwyderd; zy zyn buiten het bereik van het gezigt, en haare afftand , welken het Vernuft heeft kunnen
over-



van den heer B A I L L Y. 223
overfpringen, heeft niet dan door de naarftighcid en de oeffcning der Menfehen kunnen gemeten worden.
Om evenwel de gematigdheid van den Zomer met die van den Winter te vergclyken, zoude men de fom der graaden van warmte in het een en het ander jaargetyde moeten kennen ; men zou van een der onbekende termen, of uiterften, van de fchaal moeten beginnen te rekenen. By gebrek van cene ftrikte nauwkeurigheid, en van volltrektc bepaalingen, gebruikt de menfchelyke geest hier de nadering, de approximatie , waarvan dezelve de methode op zo veelerlcie wyzen gebezigd, en zo zeer volmaakt , heeft; hy gaat voort tot het uiterfte zyner middelen , en zo hy de gezogte . waarheid niet bereikt, weet hy ten minfte, dat dezelve nog verder is, dat zy buiten zyn bereik ftaat. In bykans alle foorten van onderzoekingen en oeffeningen , is de kennis der grensperken de zeekerfte van onze kundigheden.
Zo wy geen denkbeeld van de volftrekte koude kunnen hebben , die geen ftand kan grypen dan wanneer wy niet meer beftaan zullen , moeten wy ons bepaalen , om de grootst mogclyke koude te kennen. De zwaarfte koude , welke wy te Parys nog ondervonden hebben , fchynt, volgens den Thermometer van den Heer de reaum u r , bepaald te moeten worden tot den vyftienden graad beneden het vriespunt. Te Petersburg valt de Kwik op 31, en in Siberië is dezelve tot 70 graaden beneden dat
punt



224 IX. BRIEF
punt gedaald; men leeft egter in die klimaaten, men brengt daar zyne foort voort; het leven behoudt daar het grootftc gedeelte van zyne regten en van zyne werkzaamheid ; men moet 'er derhalven uit belluiten , dat de volftrekte koude verre beneden die zeventig graaden van den Thermometer is; laat ons hier by wel in gedagten houden, dat de Kwik in dezen graad van koude alle zyne vloeibaarheid bewaart.
Het is een belangverwekkend fchouwfpel, de kunst iets by de Natuur te zien voegen, den menfehelyken geest haar tc zien raadpleegen, haar te dwingen zig te ontwikkelen , en haare geheimen tc openbaaren, welken zy in haare diepten bcfloten hieldt, of welken zy voor andere eeuwen bewaarde. Fahrenheit was de eerfte die het beproefde de koude door kunstmiddelen te vermeerderen. Gy weet, myn Heer, dat men in'den Zomer Ys maakt door Zouten met Hagel tc vermengen. Onze wellustige lieden, die, in hunne Winter-vertrekken, den Zomer doen herboren worden, zyn 'er op gefteld, om de bevrozen vogten van den Winter, op hunne Zomer-maaltyden, te doen verfchynen; door Spiritus nitri fumans, of rookenden Salpeter-geest, met fneeuw te vermengen, krygt men eene aanmerkelyker verkouding, en des te fterker, naar maate de werkelyke koude van den Dampkring grooter is , omdat de verkouding , die uit de vermenging geboren wordt, zig ongctwyffeld voegt by die, welke deze twee zclfftandigheden van de tegenwoordige maatiging der
lugt



van d li n heer BAILLY. 22$
lugt hadden. Fahrenheit kon den Thermometer niet doen daalen, dan tot de term, die aan den 32ften graad van de reaumur beantwoordt. Hy maakte derhalven te Londen dezelfde koude, die men te Petersburg ondervindt; het was natuurlyk te denken, dat men denzelven in een koud Land laager zou kunnen doen vallen; de Rusfen maakten gebruik van het droevig voorregt, dat zy, ten dezen opzigte , boven de andere Volkeren hebben, en zy decden de opmerkelykfte proefneming van deze Eeuw. Toen, op den 25ften December 1759, de Thermometer tot 29 graaden gedaald was, liet de Heer braun (a), geest van Salpeter en Sneeuw tot de tegenwoordige gefteldheid van de lugt verkouden ; hy maakte daar vervolgens een mengzel van, en dompelde daar den Thermometer in; de Kwik viel tot 170 graaden; dc bol, die reeds begonnen hadt te barften, wierdt toen geheel gebroken , en de Kwik wierdt bevonden voor een gedeelte bevrozen en verftyfd te zyn, en kon met den hamer uitgeflagen cn gefatfocncerd worden even als lood; eene ontdekking, die, gelyk de Heer de mairan aanmerkt , alleen genoeg zoude zyn, om een naam beroemd te maaken ; eene ontdekking , die de Kwik met alle*andere metaalen gelyk maakt, dewyl die metaalen, aan het Vuur blootgefteld, vloeibaar worden even als de Kwik; terwyl deze, in eene koude van 170 graaden , den ftaat van een vast
iig-
(a) De admirando frugort artificiili, P



226 IX. BRIEF
lighaatn aanneemt even als de andere metaalen. De Heer lomonosow (a) herhaalde deze proefneming, cn zette dezelve nog verder voort. Toen, op den 6den January 17 60, de koude nog twee graaden was toegenomen , wierdt 'een gelyke Thermometer, maar waarfchynlyk fterk er, zonder eenig toeval, in de Sneeuw met geest van Salpeter vermengd, gehouden; de Kwik viel in denzelven tot den 592ften graad; toen was dezelve geheel bevroozen , en tot een volftrekt vast lighaam gebragt.
Zie daar ons dan gekomen tot eene koude van vyfhonderd twec-en-ncgentig graaden ; en zo wy fteeds in gedagten houden, dat wy dus de eindperken der Natuur naderen, maar dat wy dezelve nooit bereiken kunnen, zullen wy gerustelyk befluiten, dat de volftrekte koude nog veel verder gaat: eenige aanmerkingen zullen zelfs die eindperken nog oneindig verre verfehuiven. Indien fahrenheit met de grootfte koude, die men te Londen heeft, en die misfchien van 10, ia of 15 graaden was, niet dan eene kunstkoude van 30, of ten naasten by het dubbeld der natuurlyke koude, heeft kunnen voortbrengen; indien de Rusfen met eene koude van 31 graaden, eene kunstkoude van 592 graaden, dat is te zeggen twintigmaal flerker, hebben voortgcbragt, welk eene afgryslykc koude zou men dan niet in Siberië voortbrengen , alwaar de Thermometer natuurlyk zomtyds tot 70
graa-
(0) De folido fcf fiuida.



Van den heer BAILLY. 227
graaden valt ! Men ziet, dat de twee, gemelde kunst-kouden in eene veel fterkere evenredigheid zyn, dan die der verfchillende maatigingen van den Dampkring 5 wat zou het dan zyn, zo deze grootere evenredigheid eveneens plaats hadt hl de proefnemingen, die men in Siberië mogte doen? maar ondcrflellcndc, dat de uitwerkzelen alleenlyk Waren in de evenredigheid van die« welke uit dc proefneming der Rusfen fpruiten, zoude men eene koude van byna veertienhonderd graaden kunnen maaken. Laat ons wél in aanmerking nemen, myn Heer* dat deze koude niet het werk der Menfehen is, de poogingen van de kunst doen dezelve alleenlyk tc voorfchyn komen. Het ftaat niet in onze magt eenige, de allcrminfte, warmte te fcheppen; het ftaat even weinig in onze magt, de natuur te doen vallen tot eene verkouding , die haar niet toekomen zoude; en dus, door de lighaamen van een gedeelte hunner warmte te berooven, weten wy, dat wy dezelve niet uitputtem
De Heer de mairan, die de volftrektc koude op duizend graaden onder het vries» punt heeft gefteld, heeft derhalven niets te Veel onderfteid; dc Heer de buffon denkt zelfs, dat deze term tot op tienduizend zou kunnen verfchoven worden. Inderdaad* myn Heer , kan men denken , dat de kunst de volftrekte koude zal voortbrengen, daar de Natuur niet toe komen kan dan door eenë lange agtervolging eener onmerkbaare Vermindering? Wy zyn gewend onze werkert altyd beneden de haare te vinden, cn wy P 2 kun'



228 IX. BRIEF
kunnen derhalven uit die ftandvastige ondervinding opmaaken, welk een oneindig verfchil daar moet zyn tusfehen het voortbrengzel van menfehelyke middelen en de uit* werkzels van die, welke zy zelve gebruikt, om zig te bcwaaren of te verdelgen. Maai* de bcfchouwing van het vernuft loopt te hoog boven de term van onze befchouwingen^ zy neemt betrekkingen te baat, welke wy niet bemerken. De bcgrooting van den Heer de euffon kan, niettegenftaande het vertrouwen, dat zulk een naam inboezemt, willekeurig voorkomen. My ftiptelyk bcpaalcnde tót het ontwerp, dat ik my heb voorgcftcld, wil ik alle de uitwerkfelen nader by malkander brengen, om de verfchillen minder groot maar tevens zeekerer, of ten minften "meer betoogende, te maaken. Wy zullen dan vastftellcn als een duidelyk gevolg, uit dc voorgaande proefnemingen , dat de term van de volftrekte koude laagcr is, dan dc duizendfte graad van den Thermometer van de reaumur.
Het is van deze bafis, het is van deze term, dat wy beginnen zullen om dc graaden van warmte 'te tellen, om de maatiging der lugt in den Zomer, met die van den Winter, te vergelyken.
Ais wy eene agtcrvolging van waarnemingen, geduurende twee-en- vyftig jaaren te Parys, in de grootfte Zomerhitte, gedaan , raadpleegen, bevinden wy, dat de gemiddelde hoeveelheid tusfehen die tweecn-vyftig waarnemingen is, van 26 graaden boven het vriespunt, en, dewyl wy ondcr-
iteL



VAN DEN HEER BAILLY. 229
fcellen dat 'er duizend graaden beneden zyn, volgt daar uit, dat de grootfte Zomerhitte te Parys is van 1026 graaden. Men vindt zelfs dat de gemiddelde koude, over een groot getal jaaren gcflagen, is van zeven graaden beneden het vriespunt; en, dewyl dit punt zelf nog 1000 graaden warmte heeft, volgt daar uit, dat de gemiddelde koude van onze Winters 993 graaden van deze noodige warmte overhoudt. Zie daar derhalven de twee hoeveelheden, die dc betrekking van de Zomerwarmte tot die van den Winter uitdrukken. Deze warmtens Haan tot malkanderen als 1026 tot 993, of als 32 tot 31. Dus is 'er tusfehen de hitte , die ons fchrocit, die ons het lommer der bosfehen en de verfrisfehing der beeken doet zoeken, cn tusfehen de koude , die pclfcn en kagchels vordert, flegts een vcrfchil van een twee-en-dertigfte; cn dat verfchil is grooter, dan wy kunnen aannemen; want indien wy, in plaats van de volftrekte koude op 1000 graaden te ftellcn , zo als wy gedaan hebben , dezelve op 2000 hadden verfchoven, gelyk wy op goede gronden zouden hebben kunnen doen, zonder dc uitkomst, of het refultaat, der proefnemingen te verre uit te ftrekken, zou dat verlchil flegts van een twee-en-zestigfte gedeelte zyn. Zie daar derhalven twee ftukken, welken wy met malkanderen kunnen vergelykcn; het een, dat het verfchil van de Zomerwarmte tot die van den Winter, in onze klimaaten met de nauwkeurigfte werktuigen waargenomen , flegts een twcc-cn-dcrP 3 tig-



a3o IX. BRIEF
tigfte gedeelte van 't geheel is. Het ander faStwm is, dat de warmte des Zomers, door de Zon uitgeftort, ten minften zesmaal grooter is, in dezelfde klimaaten, dan die, welke dezelve hen in den Winter bezorgt.
Gy zult erkennen , myn Heer , dat het vcrfchil der twee /aföa verbaazend groot is. Wanneer het Ys ons omringt, wanneer alle vogten , die wy noodig hebben, bevriezen, zouden wy meer dan vyf zesde van de warmte der Aarde verloren moeten hebben. Wy hebben wezenlyk niet dan een twee-en-dertigfte verloren. Men vindt, door eene zeer eenvoudige berekening, dat, om deze twee fatta, beiden even onbetwistbaar, overeen te brengen , de Aarde in den Winter een fonds, een voorraad, van warmte moet hebben, omtrent honderd en vyftigmaal aanmeis kelyker dan zy in denzelfden tyd van de Zon ontvangt (V), en vyf-en-twintigmaal grooter dan die der Zomer - zonneftraalcn. Nu vraag ik, van waar kan deze warmte komen , welke de Zon niet aan dc Aarde geeft, en welke de Aarde geduurende dc afwezigheid der Zon behoudt ? De Heer d f, mairan heeft dezelve ontdekt, door waarnemingen op de Aarde gedaan; hy heeft gezegd,
(«) De Heer de mairan vindt vyf honderdmaal, volgens eene berekening , die my nauwkeurig voorkomt, omdar hy de betrekking, die de twee jaargetyden tot malkander hebben, geïteld heeft als 17 tot 1. Ik herhaal, dat ik deze betrekking heb zoeken duidelyk te doen bemerken, maar niet nauwkeurig te bepaalen.



VAN DEN HEER BAILLY. 231
zegd, dat deze warmte inwendig was, dat is te zeggen, binnen in den aardbol huisvestende. Dit was de eenvoudigfte onderitcliing, welke men kon uitdenken, om reden van zulk een zonderling, en ter zelf der tyd zo wél bewezen, verfchynzcl tc geven; dat hy dezelve befchouwd heeft als middelpuntig , of centraal, is, omdat hy in aanmerking heeft genomen, dat zy, haare gunfhge invloeden óver alle de punten der oppervlakte verfpreidende, werkte even als of zy uit het centrum voortkwam; maar hy heeft, met deze benaaming daar aan te geven, of met deze hoedanigheid aan te duiden, noch de plaats, noch den oorfprong van hetgeen deze invloeden voortbragt, willen bepaalen.
Men heeft den Heer de mairan tegengeworpen , dat deze warmte zyn oorfprong kon hebben in de bitumineufe dampen, die uit de ingewanden der Aarde opkomen; in de gisting, die de wateren doet kooken, cn de vuurlpuwendc bergen voortbrengt. Maar wat is die gisting anders dan eene inwendige beweging, door zekere lighaamen, met behulp van warmte en gepaste vloeibaarheid, veroorzaakt? De gisting wordt geboren uit eene voorafbeftaande warmte in de ftoffen die daar vatbaar voor zyn, <en die zig ter zclfder tyd in een ftaat van vloeibaarheid of vogtighe'id bevinden , waardoor derzelver famenlh-emming wordt uitgefloten. Men geeft derhalven, in deze tegenwerping, voor oorzaak op, het geen niet dan een uitwerkP 4 z?l



232 IX. BRIEF
zei is; dat is te zeggen, men beweert, dat de ftoffcn , waar in warmte is, de warmte van den aardbol voortbrengen. Maar waarom is 'er warmte in deze ftoffen? Zy is daar zeckerlyk niet in gebragt door dc Zonneftraalen ; de toegang is dezelve door de ondoorfchynenhcid van de Aarde al tc wel verboden. Onze Ysputten , waarin het Ys des Zomers niet fmelt, onze kelders, onze ondcraardfche bewaarplaatfen , die het geheclc jaar door dezelfde maatiging behouden, lecren ons, dat de loop van de Zon onvcrfchillig is, dat dc afwisfclingcn van de koude en de hitte, even als het daglicht, vreemd zyn in deze vcrblyfplaatfcn van den nagt. Zal men zeggen, dat de Aarde des Winters zo veele warmte niet verliest als zy des Zomers krygt, en dat het verfchynzcl, door^ den Heer de mairan waargenomen , de overblyfzcls zyn van 't geen zy heeft gewonnen, en, van den aanvang van haar beftaan af, jaarlyks opgeftapcld? Maar dan moest de warmte alle jaar op onzen aardbol vermeerderen; en de verzengde lugtftreek, die men voormaals als onbewoonbaar befchouwde , zou het inderdaad worden.
Zal men 'er by voegen, dat de Aarde, even als cene oneindige menigte andere lighaamen, niet vatbaar is om meer dan een zekeren trap van warmte tc verkrygen ? Sedert verfcheiden Eeuwen reeds tot dezen term gekomen, blyft haare maatiging ftandvastjg dezelfde. Maar men ftrekt hier tot



van den heer B A I L L Y. 233
alle ffghaamen in 't gemeen, cn tot de Aarde in 't byzondcr, uit, het geen niet dan aan de vloeiftoffen behoort. Het water neemt geen hoogcr graad van hitte aan., dan die het doet kooken. Die eigenfehap der vloeiftoffen is met derzelver vlugtige natuur verbonden ; tot de term van kooking gekomen zyn Je, ftygen zy in dampen op, en ontfhappen aan de werking van 't vuur. De vaste Kghaamen , hierom , zelfs omdat zy vast zyn , blyven altyd verre af van dien trap van hitte , welke zy kunnen ontvangen ; zy moeten eerst tot den ftaat van vloeiftoffen overgaan ; hoe zou dc Aarde zig onttrekken aan het groot vuur der Natuur, terwyl haare hardfte, haare faamgepaktftc , deelen, voor het vuur onzer fornuizen , of onzer brandfpicgcls, fmclten ? een fterker Vuur zou hen vlug doen worden, en in dampen wegvoeren ;archimedes, die den hefboom uitvondt, begeerde niet dan een vast punt, waar op hy ftondt, om de Aarde op te ligten; men behoeft ons niet dan vuur, tyd, cn een Laboratorium, alles fterk genoeg, tc geven, cn wy zullen den aardbol fmelten, en in dampen doen vervliegen.
Daarenboven, dewyl dc eerfte oorfprong dezer warmte, altyd, aan de oppervlakte zoude zyn , moest men meer koude onder de Aarde gewaar worden. Het vogt van den Thermometer moest vallen , als men denzelven in groote diepten overbragt. Ondertüsfchen heeft de Heer censanne, P 5 Cor-



i34 IX. BRIEF
Correspondent van de Akademic der Wetenfchappen , in de Mynen van Geromagny, by Befort in den Elzas, waargenomen, dat de Thermometer, die buiten de Myn twee graaden boven het vriespunt tekende, op vyftig toifes, of driehonderd voeten diepte gebragt, tot tien graaden klom ; hy hieldt zig op dien graad tot op eene diepte van honderd toifes, maar nog honderd en twee toifes , en dus op twaalfhonderd en twaalf voeten beneden de oppervlakte, gebragt zyn* de, rees de Kwik tot 18 graaden (a). De warmte vermeerderde derhalven, naar maate men dieper in den boezem der Aarde indrong.
Zie daar , myn Heer, een fattum, dat weder een bewys oplevert voor de inwendige warmte der Aarde; en hoe zouden 'er, zonder deze warmte, vuurfpuwende Bergen zyn onder de ruime uitgeftrekthcidderZeën? Hoe zoude haare verbazende hoeveelheid wateren, in haare diepte, onbevrozen blyven ? Men weet, dat de Zonneftraalen daar niet verre indringen ; de gelyke en gemaatigde warmte of koude der wateren toont dit genoeg; maar op grootere diepten, die geheel ongenaakbaar zyn voor dc lichtftraalcn, zouden de wateren der Zee altyd bevrozen moeten zyn, zo de Vuuren , die nog dieper liggen , dezelve niet in hunnen ftaat van vloeibaarheid onderhielden. Ik zal een befluit van gelyken aart, uit de Aarde zelve, trekken.
(a) M, de mairan, Disfert. fur la glacé. p. 62.



VAN DEN HEER BAILLY. 235
ken. Hoe, zou dezelve in de koudfte klimaaten niet dieper dan tot vyf of zes voeten bevrozen zyn (a) ? Overal, daar het water doordringt, moest het zelve in Ys veranderen door het ontmoeten van de klompjes Aarde, die nimmer de Zon gezien, nimmer haare warmte genoten, hebben; van waar kwamen dan de oorfprongen van die bron , welke dc Franfche Akademisten tc Pello in Lapland vonden (b). Van waar komen die heete wateren , die in Spitsbergen, op tagtig graaden breedte, vlocijen (c)'De gisting kan deze verfcbynzels niet verklaaren; want wy hebben reeds gezegd, dat 'er geene gisting kan plaats hebben, waar geene warmte is.
Wanneer 'er fneeuw valt na vorst, wordt deze fneeuw op de verkoude Velden opgehoopt , alles is rondom dezelve bevrozen; ondertusfehen zakt zy digter famen, zy fmclt van onderen. Hoe weêrftaat de buitenfte en verharde korst dan de warmte der Zonne , terwyl de binnenfte oppervlakte , die de Aarde raakt, door de geheelc laag fneeuw bedekt, warmte genoeg heeft om te fmelten? Dik wils gaat de groei der planten onder de fneeuw voort; daar zyn zelfs, zegt men, planten, die daar onder des te beter groeijen; de oorfprong dezer warmte, de oorzaak van dezen groei, is derhalven in-
wen-
(a) Mem. de l'Jead. des Scienc. 1749- pag- H' (6) Mem. de VAcad. des Scienc. 1737- Pag> 401. CO Hist. Gen. des Voyag. (4°.) Tom. XV. pag. 141.



256 IX. BRIEF
wendig in dc Aarde zelve te zoeken; zy is het uitwcrkzcl der middelpuntige uitvloeizelen , die zig uit deszelfs binnenfte naar buiten verfpreiden.
De gelykheid der Zomers, in alle de Landen der Aarde, is een niet min opmerkelyk verfchynzel, en een niet min beOisfend bewys, federt dat de Thermometer van de reaumur allerwegen gebragt is, heeft men de grootheid van de warmte of koude van yder Land natiwkeurig kunnen bepaalen, en dc uitflag dier waarnemingen heeft doen zien, dat men te Petersburg, in Zweden, te Parys, des Zomers eene gclyke warmte heeft met die van de verzengde lugtftreck (a). Het cenigfte verfchil, cn dit verfchil is ongetwyfFeld zeer groot voor het mcnfchclyk lighaam, is, dat de warmte hier flegts voorbygaande , en daar aanhoudende is, cn 't is die aanhouding, die dezelve onverdraaglyk maakt voor het menfchclyk lighaam. Hoe, myn Heer , de hitte is niet grooter, dc Thermometers klimmen niet hoogcr, in die brandende lugtftreek, alwaar de Zon geduurig loodregt boven dc hoofden ftaat, dan in onze klimaaten , daar zy haare ftraalen niet dan fchuins nederfchiet? Men moet 'er derhalven uit befluiten , dat de Aarde een voorraad, een beginzel, van warmte behouden heeft, dat voor alle klimaaten, cn voor alle Menfehen, het zelfde is, dit is het Zegel , om zo te fpreken, van de goedheid
van
(<i) M'ïïi. de VAcad, des Scunc. 1765. pag. 210.



VAN DEN HEER BAILLY.
van het Opperwezen; de uitdeclcr van zyne noodwendige gaven móet niet dc Zon zyn; deze fchenkt hare verkwikkende ftraalen al te ongelyk; zo zy de bcgunftigdc klimaaten vervrolykt en verrykt, hangt ten minften de beweging, die tot het leven noodig is, niet van haar af; de bron van dat voordeel is in de Aarde zelve geplaatst, om zig gelykclyk in alle de delen der Wereld te verfpreiden.
Zo gy aan deze fchoone ontdekking den naam van Systema wilt geven, het zal dan een Systema zyn als dat van dc algemeene Zwaartekragt; zonder vermetel te zyn, kunnen wy dezelve misfchien als twee waarheden befchouwen; maar zo wy ons binnen de perken van een altyd pryzelyke zedigheid en voorzigtigheid willen bepaalen , zullen wy zeggen, dat de Hemelfche verfchynzels zodanig zyn als zy zouden wezen, indien 'er eene kragt van aantrekking in alle dc deelen der ftof beftondt; en dat de verfchynzelen van de verfchillende maatiging, van de warmte of koude, op de Aarde dezelfde zyn, als zy wezen zouden, indien m het harte der Aarde een fonds van ftandvastige warmte beftondt, die niets met deZon tc maaken hadt, en die oneindig grooter ware dan die, welke door haare ihaalèn wordt voortgebragt.
Gy zult my vragen, myn Heer, oi de kennis van deze ontdekking zo verlpreid is als zy verdient ? Of dezelve overal die overtuiging heeft uitgewerkt, welke zy fchynt te moeten voortbrengen"? Ik zal u antwoorden ,



233 IX. BRIE?
den , dat het fortuin der waarheden' duurzaamer is, maar langzaamer gemaakt wordt dan dat der dwaalingen. De Ontdekker dier waarheden is gerust, hy houdt zig ftil, hy heeft in.koper gegraveerd, en vreest niets Van de hand des tyds. De middelpuntige warmte, of liever de eigen warmte van den aardbol, welken invloed zy op dc natuur hebbe, is eene heimelyke oorzaak, die tot nog toe onbekend is; zy ontdekt zig niet aan onze zinnen gelyk de warmte der Zonne. Men heeft ongetwyffeld langen tyd noodig gehad, om de Menfehen te doen geloo^ ven, dat de Maan, die hen verlicht, geen eigen licht heeft; hoe zal men hen dan des Winters overreden, terwyl de koude hen doordringt en half fchynt te verftyven, dat zy cene warmte hebben , vyf-en-twintigmaal grooter dan die der Zonne in den Zomer; en des Zomers , terwyl dit geftarnte hen brandt, dat zy van koude zouden omkomen , zo zy niet dan door haare ftraalen verwarmd wierden. De bedriegende ondervinding verwerpt die waarheid. Men meent te voelen, dat de Zon de eenige bron der warmte cn des levens is; ook hebben de erkentclyke Menfehen zig voor dezelve Godsdicnftig neergebogen; de oorfprong van het licht was de eerfte Godheid van 't Heelal. Alle de Guebres zyn niet in Afie; de tegenfprekers van den Heer de mairan zyn nog de aanbidders van het Hemelsch Vuur. Daarenboven het punt, het onontbeerlyk gebruik der ontdekkingen, zyn dc oorzaaken, die derzelver kennis voortplanten.



VAN DEN HEER BAlLLY. 239
ten. De Theorie van de Aantrekking, die dc Aardryksbefchryving , de Zeevaart, en de algemeene Starrekunde moest volmaaken, heeft meer dan eene halve Eeuw geftreden, voor dat zy algemeen werdt aangenomen. De ontdekking van de eigen warmte van den Aardbol, die een min gevocligen invloed op de Wetenfchappen heeft, is in den rang der Phüofophifchc denkbeelden gebleven. " Dit moet natuurlyker wyze zo toegaan in eene verlichte Hoofdrad, alwaar zo veele Menfehen zig bezig houden, om goede werken voort tc brengen, cn zo veele andere, om dezelve te beoordcelen. Van alles een weinigje is, volgens dc lieden van de Wereld, het devies van den Wyzen. Wy hebben veele Wyzen van die foort; zy willen de vermaaken en de bezigheden famenknoopen; zy willen alle Boeken gelezen hebben; men vonnist uit eenige bladzyden, die men doorloopt; men bepaalt zyn gevoelen naar de beflisfmgen der Gezelfchappen; men fpreekt de pryzende Echo's na, en, terwyl deze dikwils valfche klanken geven, blyft de waarheid onbekend, of wordt kwalyk begrepen.
• Ik ben met eerbied, enz.
TIEN-



240 X. BRIEF
TIENDE BRIEF aan den Heer w , %%
OVER DE VERKOUDING DER AARDE? OF DE VERMINDERING VAN DE EIGEN WARMTE VAN DEN AARDBOL.
Parys, 26 Sept. 1776.
Alle Menfehen zien niet eveneens ; gy weet het, myn fleer. Ik heb het ongeluk van een kort gezigt te hebben ; ik word dikwils vernederd, terwyl ik my met anderen in 't open Veld bevinde ; ik heb moeite, om een huis, dat honderd ftappen van my af is , te onderfcheiden , cn myne Vrienden vertellen my dingen, die zy vyf of zes mylen verre bemerken ; ik open de oogen wat ik kan , ik vermoei my zonder iets tc zien , en ik ben zomtyds geneigd te denken, dat zy zig ten mynen koste verlustigen ; het is waar, dat ik ook myn beurt heb; ik lees zeer gemaklyk het klcinfte fchrift, terwyl zy verpligt zyn een Vergrootglas te gebruiken. Laat ons de toepasfing van deze kleine waarneming maaken; het verfchil, dat in dc Gczigtcn plaats heeft, is het zelfde, ten opzigt van de geesten, tusfehen de waarnemers en de lieden van vernuft. Die twee foorten van Menfehen kennen



VAN DÉN HEER BAILLY. ÜAI
neri malkanderen gebrekkig, en hebben weini % achting voor malkandcren. Dc Man van Vernuft en Geest, door zyne eigen kragten tot eene groote hoogte verheven, bemerkt een grooten Gezigt-einder ; de oplettende Waarnemer, veel laager geplaatst, verzamelt dc facta, één voor één , rondom zig. De Man van Geest en Vernuft heeft ongelyk , zo hy weinig werks maakt van den nuttigen Waarnemer ; maar deze, die hem minachting voor minachting wil vergelden * is nog fchuldiger. Men moet de lieden, die van verre zien kunnen, niet befchuldigen; de tyd zal de Voorwerpen nader onder ons bereik brengen, cn de groote Man zal geregtvaardigd worden.
Gy ziet', myn Heer , dat ik wil fpreken van de nieuwe denkbeelden van den Heer de buffon, over de eigene warmte van den Aardbol. Verzeekerd, dat deze warmte wezen! yk beftaat , heeft hy begrepen , dat dezelve grooter moest zyn in het begin der tyden , en dat dezelve in het vervolg deiEeuwen moest verminderen. Het kenmerk van Geest en Vernuft is, van alles tot enkelvoudige denkbeelden te brengen; hy heeft de Aarde befchouwd als een bol, die voormaals, tot den ftaat van gloeijing toe , is verhit geweest , en die, naar evenredigheid van zyn grooten inhoud, of van zyn ftoffe, of^met één ander woord, van zyne masfa, langzaamer koud wordt. Door wél uitgedagte proefnemingen op bollen van verfchillende middcllynen, tot gloeijend toe heet gemaakt, Cl heeft



242 X. BRIEF
heeft hy den tyd van verkouding waargenomen; hy heeft gezogt, door welke Wet die tyd vermeerderd was in de bollen, die grooter diameter hebben; en, deze Wet ontdekt hebbende, heeft hy den tyd durven bepaalen , welken de oneindig groote bol, dien wy bewoonen, noodig heeft, om van den ftaat van gloeijing tot eene bewoonbaare warmte te komen, en om vervolgens van deze matiging, welke wy thans genieten , te vervallen tot de ophouding van warmte, dat is te zeggen , tot den ftaat van bevriezing en dood, die het einde van alles moet zyn.
Hier, dunkt my, dat ik waanwyze berispers tegen den grooten Man hoor opkomen: „ Is het onze zaak , aardwormen, die één „ dag over een zandkorrel kruipen , de „ voorledene en toekomende duuring der „ Werelden te berekenen." Wel aan, wy zullen deze berekeningen, wy zullen de bepaalingen der tyden , daar laten ; ik ftaa , zo men wil, eens toe, dat zy de helft te fterk of te zwak zyn; dat is het ftuk niet, 't welk ik wil verdedigen; het zyn niet die berekeningen welken ik voorftaa, waar in egter het Zegel van Kundigheden en Vernuft is ingedrukt; het is het eerfte en oorfpronkelyke denkbeeld, dat ten grondflage dier berekeningen dient, daar ik my voor verklaar , en 't welk ik, mag ik my dus uitdrukken , geneigd ben onder myne befcherming te nemen; zie daar eigcnlyk het werk van den Heer de b u f f o n ; zie daar het
denk-



van den heer BAILLY. 243
denkbeeld, het welk, ja, dit durf ik gelooven , dit durf ik verzeekeren, tot de toekomende Eeuwen zal overgaan.
De Heer de buffon kent maar ééne Wet in de Natuur, en dat is de Wet van geboorte en verdelging. Bebalven God alleen , worden alle wezens , alle lighaamen, geformeerd, en groeijen om weder af te nemen, en zig te ontbinden. Dit denkbeeld is groot, eenvoudig, natuurlyk, en zynen Uitvinier waardig. De verkonding van den Aardbol is daar een gevolg van; de inwendige warmte van denzelven is een uitwerkzel der Schepping, een werk der Natuur, waarom zou dezelve eeuwig zyn ? Vindt de beweging, die deze warmte van het middelpunt naar de oppervlakte brengt, daargrcnspcrken, welken zy niet fteeds kan overfchreden ? Moet zy zig integendeel niet verder voortplanten, volgens de Wet der aanhoudende beweging? Die warmte immers kan den groei van alles, wat leeft, niet onderhouden , kan niet in het voedend fap der planten omlopen, zonder zig in het uittrekken uit die buizen te verliezen ; zy put juist zig zelve uit, omdat zy ons verwarmt; myne Kaars vermindert, verteert, vervliegt, omdat zy my verlicht; het Vuur van myn Haard verdwynt, zo het niet onderhouden wordt; en, dewyl men my niet kan zeggen, dat het inwendig Vuur der Aarde zig vernieuwen kan , befluit ik 'er uit dat het t'eenigen dage moet ophouden en verdwynen. Ik weet wel, dat de Voorwerpen deQ 2 zer



244 X. BRIEF
zer vergclyking klein zyn, ten opzigte van de verhitte masfa van den geheelen bol; maar alle zaaken, alle de wezens, groot en klein, zyn gelyk voor het Opperwezen, voor de Natuur, die zyne dienaares en de uitvoerfter van zyne bevelen is, en deze waarheid behoort tot de Natuurkunde zo wel als tot de Zedekunde.
In gevolge dezer aanmerkingen vleie ik my, myn Heer, dat de Hypothefe van de verkouding der Aarde u zo waarfchynlyk, zo natuurlyk, zal voorkomen als zy grootsch is; zo dc fterkfte redenen, in myn vorigen Brief opgegeven, het beftaan en de duidelyke werking van de eigene warmte van den bol bewezen hebben , 'fchynt het natuurlyk uit dezelve de vermindering, door den Heer de buffon aangekondigd, te beiluiten. Die befchouwing, ondertusichen, die aankondiging, van de vermindering der warmte, zoude niet dan een wysgeerig denkbeeld zyn, dat weinig nuts konde aanbrengen, zo het geen anderen grond hadt dan deszelfs waarfchynlykheid ; maar gy zult welhaast f aflet van verfcheiden foorten zien, myn Heer, die gevolgen zyn van de verkouding der Aarde, en die daar hunne verklaaring door ontvangen. Het was eene overlevering by de Ouden, dat de verzengde lugtftrcek onbewoonbaar was, of ten minften , dat de ongelukkigen, die veroordeeld waren om daar te leven , in geene Goden gelooven konden, als die hun onregtvaardig moesten voorkomen, en dat zy dc Zon vervloekten , die
hen



van den heer BAILLY. 245
hen verbrandde O). Een Reiziger heeft eene tegenftrydige overlevering in Siberië gevonden; de Inwooners vertelden hem, dat hun Land vóór den Zondvloed warmer was geweest (&). Ik breng die twee overleveringen, myn Heer, u niet onder 't oog als beffisfende" bewyzen ; ik weet, dat zy niet dan vooroordeelen zonder grond kunnen zyn; ik haal dezelve alleenlyk aan, om dat het zonderling en opmerkelyk is , van op onzen aardbol twee overleveringen tc vinden , zo gunftig voor den Heer de buffon; twee overleveringen, die de uitwerkzels, welken hy aankondigt, kenmerken; namelyk de vermindering der warmte in de verzengde lugtftreck, cn de vermeerdering der koude in Siberië.
Deze aanmerking leidt ons tot eene andere, die eene gelyke gevolgtrekking kan verfchaffen. Gy kent, myn Heer, die berugte Pagoden in de Indien, den tempel van Canarin op het Eiland Salfette, by Goa, cn die, welke het Eiland Elephantine , in de nabuurfchap vanBombay, vertoont. Die tempels , in de ingewanden eens bergs befioten, zyn in de rots uitgegraven, met een arbeid die onverbeeldelyk is, en die een groot Volk en fterke poogingen aankondigt. De oude Egyptenaars, de Èthiopiers,hadden eveneens groote onderaardfche verblyven, alwaar die
ko-
(a) Strabo, Geogr. Lib. XVII. pag. 822. (6) E v. 1 s d r a n n 1 d e s, Recueil des Foyag. au Nord. Torn. VIII. p. 48-
0.3



«4<S X. BRIEF kolommen van fteen, die de beginzels der Wetenfchappen bevatten , bewaard wierden. Waartoe deze diepe uitholingcn, die zo veel tyds hebben moeten kosten, en zo veele armen bezig houden ? Waarom vindt men dezelve niet dan in de verzengde lugtftreck, en nooit in 't Noorden ? Om welke reden wierden de Goden onder de oppervlakte der Aarde, en buiten het bereik van 't licht, aangebeden ? Het geen ik u daaromtrent gaa voordragen , myn Heer, is niet dan eene gisfing; maar zy verbindt zig zo wel met het denkbeeld van de verkouding der Aar. de, dat ik dezelve niet kan verwerpen. Zo de Mensch de Goden altyd naar zyn beeld gemaakt heeft, heeft hy hem ook op de eigen wyze als zig zelve moeten huisvesten. Het menfchelyk geflagt woonde misfchien toen in holen beneden den grond, in onderaardfche verblyven; men ontweek de Zon den geheelen dag, men kwam niet dan des nagts uit zyne verblyfplaatfen te voorfchyn. Die tempels zyn oorfpronkelyk niets anders geweest dan paleizen in de rotfen door de natuur begonnen , en door der Menfehen arbeid vermeerderd en volmaakt. Toen de warmte verminderd is, toen de grond van de verzengde lugtftreek bewoonbaarer is geworden, hebben de Menfehen die droevige verblyfplaatfen verlaten , maar de Goden zyn daar gebleven; en die verbazende werkftukken, die oude verb'yfplaatfen , geven nog blyken, dat, in deze klimaaten, door de Zonneftraalen geplaagd , het Land der Indiaanen woest was daar dezelve vryelyk
feby.



VAN DEN HEER BAILLY. 247
fchynen konden, en dat de eerfte woonplaatfen der Menfehen waren in de ingewanden der Bergen, en in den boezem deiAarde. , , .'.,
Eene nog opmerkelyker byzonderheid, en die nog meer bewyst, zyn de voetfpooren dier vreemde planten, welke men op de fteenen vindt. Onder het verbazend aantal graafbaare zelfftandighedcn, zo wel uit het Dier- als Plant-ryk, die allerwegen over de Aarde verfpreid zyn, en die dikwils op zeer groote diepten gevonden worden, neemt men waar, zegt de Historiefchryver van de Akadcmie der Wetenfchappen (a), dat de oudlte bykans altyd bevonden worden te behooren tot Landen verre van het onze afliggende. Leibnitz hadt reeds eenige bladen van Indiaanfche planten, op fteenen van Duitschland ingedrukt, bemerkt O). De Heer de jussieu hadt 'er een groot aantal van bemerkt op de fteenen van St. Chaumont in het Lyonncefche (<"). „ De Natuur, zegt de Heer d e
fontenelle, fchynt hierin zelfs eene " zekere zonderlinge voorkeur tc willen " toonen («>" Alle de fteenen van St. Chaumont hebben indrukzcls van planten, die thans niet dan in de Indien groeijen ; daar is niet eene enkele van 't Land, daar
men
(a) Hist. de l'Aead. des Scienc. 1743. pag. in. {b) Ibid. 1706. pag. 9-
(c) Mem. de VAcad. des Scienc. 1718. pag. 287(/) Ibid. Hisc. pag. 4.
04



a48 X. BRIEF
men de gemelde fteenen vindt. De beroemde naam van jussieu kondigt de nauwkeurigheid en egtheid dezer waarneming aan.
Maar nu, myn Heer, hoe zullen wy thans de twee opmerkelyke byzonderheden, welke deze waarnemingen vertoonen, op eene voldoenende wyze verklaaren? De eene, van die Indiaanfche planten naar Frankryk en Duitschland overgebragt, en op fteenen ingedrukt, de andere, van die fteenen zelve op groote diepten gevonden ? Dit alles geeft eene verfchil in den tyd , een afttan d van Eeuwen , te kennen zo groot als die der plaatfen. Deze planten, die het voctfpoor hunner trekken op de fteenen hebben gelaten , hebben zig eerst aan de oppervlakte der Aarde moeten bevinden ; vervolgens hebben zy met Aarde overdekt moeten worden , om het geheim der formatie van de mineraalen tc verbergen ; het zy dat deze grond door de wateren bedekt, vervolgens door het gezakte of neergelegde zand cn flib verhevener is geworden, het zy dat dezelve alleenlyk aangehoogd zy door de overblyfzelen der vergaane planten, en de lyken van'dieren, die op denzelven ftierven. Gy ziet hoe veele Eeuwen, hoe veele Generaties malkanderen hebben moeten opvolgen, hoe veele wezens van de groeijendc cn leeyende natuur verdelgd hebben moeten worden , om de hoeveelheid laagen, ter formecring van die diepte noodig, op den anderen'te leggen? Maar van deze twee faüa is het zonderlingfte, dat deze planten in Frankryk



VAN DEN HEER BAILLY. 249
rvk en Duitschland gevonden worden. Hoe hebben planten* die niet dan in de verzengde lu^tftreek kannen groeijen, zig naar ons klimaat kunnen fchikken? Waarom groeijen zy thans niet in dit klimaat, waarin zy voormaals geleefd hebben? Gy zult dezelve dooide beweging der wateren met laten overbrengen f het laat zig niet wel begrypen, dat het maakzel, dat de geleding der pinten , doorgaands vry teder , de geduunge werking der golven in zulk eene lange ïeis wederftaan zou hebben- het is moeijelvk zig te overreden, dat zy zonder Zeilen en zonder Stuurman , Afrika zouden hebben kunnen omgevaaren zyn , om haare reis naar Europa te rigten. De ftroomen zyn hier van geen dienst; want de byzondere ftroomen ftrekken zig niet verre uit, en bepaalen zig genoegzaam tot de plaatfelyke oorzaaken,' die dezelve voortbrengen. De algemeene ftroomen hebben plaats van het Oosten naar het Westen; daar zyn er misfchien die naar de Linie vloeijen, door het uitwerkzel van de beweging der getyen; maar dat uitwerkzel, 't welk eveneens plaats heelt in de beide helften van den bol, vergunt de wateren niet, zig veel van het eene haltrond tot het ander uit te ftrekken. Daarenboven, myn Heer, met welk cene nauwkeurigheid zouden deze itroomen malkanderen moeten ondervangen, om het bedoelde uitwerkzel voort te brengen ? Daar zou 'er ééne moeten zyn , om de planten naaide Linie of den Equator te voeren , en van daar tot op 35 graaden Zuiderbreedte



25° X. BRIEF
te rug te brengen; eene andere, om dezelve van het Oosten naar het Westen, ten minften tot op de lengte van den eerften Meridiaan te doen komen; dan weder eene derde om haar op nieuws de Linie te doen pasfeeren , en haar na eene reis van zesduizend mylen, te brengen tot die breedte, waar zy zyn. Dit werktuig is wat al te veel faamgefteld. Ik zou liever zeggen, dat het Verzamelingen van planten zyn , en overblyfzels van een Kabinet van verfteende Natuurlyke Historie; want de waare, de opmerkelykfte, Kabinetten van Natuurlyke Historie zyn in den boezem der Aarde. Deze Verklaaringen-waren ondertusfchen toen de beste, die men van deze verfchynzelen geven konde; maar men moet erkennen, dat men daar thans niet veel geloof aan kan flaan. Laat ons hier byvoegen, dat de volftrckte uitüuiting van het geboorteland der planten, op de oneindige menigte dezer fteenen, waarop juist alleen de afdrukzels der gemelde vreemde planten gevonden worden, ten uiterften opmcrkelyk is. Daar is eene oneindig fterke waarfchynlykheid, om te befluiten, dat deze planten niet beftonden; dus vertoont dit facïum, van twee verfchillende kanten befchouwd, twee gelyke vastftellingen, of uitkomften. De tegenwoordigheid der planten van de Indien geeft eene grootere warmte, die zy noodig hadden, te kennen: dc afwezigheid der planten des Lands geeft te kennen dat het klimaat, daar zy thans leeven, toen vóórhaar nog te heet was om tc kunnen beftaan.
' Hoe



VAN DEN HEER BAILLY. 251
Hoe kunnen wy weigeren eene oorzaak te erkennen, die eenvoudig is, die met de Natuur - wetten ftrookt, die uit betoogde fafta wordt afgeleid, en die eene waarfchynlyke Verklaaring geeft van het zondcrlingfte verfchynzel, dat men in de Natuurlyke Historie aantreft? Deze oorzaak is de vermindering van de eigen warmte van den aardbol. De planten zyn door de bepaalde warmte of koude aan haar klimaat bepaald; zy verdwynen, wanneer de maatiging, wanneer die noodigc warmte of koude, veranderen ; dus groeiden de planten, die thans in Frankryk groeijen, oudtyds in Zweden, en in Siberië; en die, welke thans de Landen in de Indien bedekken , verrykten of verfierden voormaals onze Velden.
Dit eenvoudig ftuk der Kruidkunde verdient, gelyk gy my dit zult toeftemmen, myn Heer, overdagt te worden; het leidt ons van zelf tot groote befluiten. Indien, in de Staatkundige Wereld, de gewigtigfte voorvallen dikvvils door de geringfte oorzaaken worden uitgewerkt, zo openbaaren zig, daarentegen, de grootfte oorzaaken , dikwils, door de geringfte uitwerkzelen. De bygebragte byzonderheid, het gemelde faïïum, ftaat egter niet alleen; daar zyn meer waarnemingen van dien aart, en het dierlyk Ryk biedt ons eene gelykfoortige aan; te weten, de Olyfanten, waarvan men de geraamten in verfcheiden Landen, en in de koudfte ftreeken, heeft opgedolven. Dit Dier wordt niet dan in de verzengde lugtftréek geboren het ig voor dat klimaat gefchikt, cn
kan



25% X. BRIEF
kan bezwaarlyk leeven in het onze, alwaar het noch de behoefte, noch het vermaak, kent van zyn geflagt voort tc planten; het zoude omkomen , zo men het digter naar de Pool bragt. Ik zal u niet fpreeken van de beenderen en de tanden van den Olyfant, die in Frankryk gevonden zyn, omdat men zou kunnen zeggen , dat de Romeinen, in hunne oorlogen met de Gaulen, Olyfanten hebben mcêgebragt; maar de Romeinen hebben geen Oorlog gevoerd in Ierland , en, in 1715, vondt men het geraamte van een Olyfant in het Noordelyk gedeelte van dat Eiland (V). De Koning] yke Maatfchappy van Londen , ik erken 'het, berigtte, dat , volgens melding der Historie, St. Lodewyk, in den jaare 1255, een Olyfant ten gefchenke gaf aan Henrik III, Koning van Engeland. Het vertoont zig niet waarfchynlyk, dat die Olyfant in 't Noorden van Ierland is gaan fterven, en dat Henrik, weinig getroffen door zulk een zeldzaam gefchenk, dit Dier Groot-Britanje heeft laten doortrekken, en ter Zee naar Ierland heeft doen overvoeren , om een Volk , of Volkeren , die nieuwelings veroverd waren , en die zeckerlyk niet veel werks van de Natuurlyke Historie maakten, noch daarin veele kundigheden hadden , te vermaaken; maar, myn Heer, St. Lodewyk heeft geene gefchenken gezonden naar Canada , dat nooit Koningen gehad heeft: de
Heer
O) Transaiï. Phil. No. 34e.



van den heer BAILLY. 25$
Heer d'aubenton, egter, heeft een Femur, een Dye-been, van een Olyfant doen zien-, die daar gevonden is (a). Deze fatta zyn ondertusfehen niets in vergelyking van die, welken Siberië verfchaft. Men vindt daar eene groote hoeveelheid van graaf baar yvoor; het is een tak van Koophandel voor de Ingezetenen, en van Inkomften voor den Czaar (T). Die Ingezetenen byzonderlyk, die Afgodendienaars zyn, en die by gevolg weinig vorderingen in kundigheden gemaakt hebben, dejakuten, deOrtiacken, zeggen, dat dit yvoor, die tanden , behooren tot den Mammut; een Dier, dat nooit te voorfchyn treedt uit de onderaardfche verblyfplaatfen waar in het leeft, en dat omkoomt zodra het den dag ziet. Dewyl zy niet op de gedagten vielen , dat deze tanden misfchien overblyfzels waren van cene foort van Dieren , die in hun Land geftorven waren, hebben zy opzettelyk een Dier gefchapen , dar, naar hun voorgeven, onzigtbaar is; maar de Rusfen erkennen, dat deze overblyfzels tot Olyfanten behooren (c> Men heeft 'er te Parys de volkomen bewyzen van gekregen door eene nauwkeurige vergelyking met bekende Olyfantstanden (<Q. Men vindt deze beenderen van allerhande grootten (0- Het
blykt
(a) Mem. de ï Acad. des Scienc. 1762. pag. 306.
O) Transact. Phil. No. 312-
Cc) Mem. de l'Acad. des Scienc. 1727. pag. 312.
(d) Ibid. 1762. p. 206.
(e) TransaEt. Phil. No. 447.
Men kan in des Konings Kabinet verfcheiden zeei' groote Olyfantstanden, in Siberië gevonden, zien.



254 X. BRIEF
bJykt derhalven, myn Heer, en uit de menigte van deze opgedolven beenderen , en uit derzelver verfchillende grootten, die verfchillende leeftyden aanwyst, dat het Dier in dit Land zig in een klimaat bevondt, dat voor het zelve gefchikt was, of daar het t'huis hoorde , dewyl het zyn geflagt kon voortplanten. Het is onmogelyk hieruit niet te befluiten, dat het klimaat van Siberië toen minder koud was dan het tegenwoordig is, en dat het zelfs toen warmer is geweest, dan onze gemaatigde klimaaten" tegenwoordig zyn. Dit befluit is niet nieuw; het was onvermydelyk. Gy weet, myn Heer, wat men al uitgedagt heeft , om die blykbaare verandering van warmte te verklaaren ; men heeft niet gezegd, dat dezelve een gevolg was van de verandering in de matiging van den aardbol, een uitwerkzel van deszelfs verkouding; deze Verklaaring is al te eenvoudig , dan dat men daar terftond op gevallen zoude zyn; zy is inderdaad niet dan het faftum zelf; daarenboven, de Heer de b u f f o n was nog niet. Eenige Geleerden hebben liever den as der Aarde willen veranderen , dcnzelven langs de Ecliptica leggen , cn de Pool van 't Noorden in de verzengde lugtftreck plaatfen; zy hebben onbarmhartig de helft van den bol, een groot gedeelte van 't menfchclyk geflagt, opgeofferd ; want, terwyl de Aarde, onophoudelyk , een zyner halfronden aan de Zon aanboodt, was het ander tot eene uiterfte koude, een eeuwigen nagt, veroordeeld, en dat
al-



VAN DEN HEER BAILLY. 255
alles, om Olyfanten te huisvesten. Het is deze kleine omftandigheid inderdaad, die de Wereld heeft doen omkeeren , cn die de Philofophen tot die mocijelyke uiterften gebrast heeft. Gy ziet, myn Heer, dat ik niet zoek myne gevoelens te doen gelden; die onderfteliing zou my fchoon fpcl geven; zo de Pool voormaals onder de verzengde Iugtftreek was geweest, zoude ik geen werk hebben, om dc bewooneren der warme Landen te overreden , dat de bevolking in 't Noorden begonnen is, cn dat de Wetenfchappen, even als de Menfehen, naar 't Zuiden zyn afgezakt.
Laat ons egter de Philofophen, die deze gevoelens hebben uitgevonden, niet befchuldigen; zy hebben de bogtigc paden van den menfehelyken geest gevolgd , die niet dan langs omwegen tot de waare, en inzonderheid tot de eenvoudige , denkbeelden komt. Hun ernftig antwoordende, zal ik zeggen, dat, zo de verandering, daar zy hunne toevlugt toe nemen, trapswyze is voorgevallen , hier toe verfcheiden duizenden Eeuwen noodig zyn geweest; en het is eene zeer gewrongen Verklaaring, die op deze onderfteliing rust, dat de gedaanten der ftoffe, dat deze overblyfzels van een dood Dier, zonder bederf of verandering, bewaard hebben kunnen blyven, en nog kenbaar zyn na die duizenden van Eeuwen. Zo de verandering fchielyk plaats heeft gehad , wordt die laatfte zwaarigheid wel weggenomen , maar daar ryst tevens eene andere op. Die
ont-



25ó X. BRIE F
ontknooping, door eene Machine uitgewerkt , is niet in de regelen; zy moet door bekende oorzaaken bereid zyn; wy zien geene kragten in de natuur,' die zulk eene groote beweging kunnen uitwerken ; het zou derhalven een wonderwerk zyn; maar de gezonde Natuurkunde, God als de eerfte oorzaak erkennende, befchonwt de natuur zo als zy uit zyne handen is voortgekomen, en zo als zy in zig haare oorzaaken en uitwerkzels bevat.
Wy zyn dan wel verpligt, om ons by den Heer de buffon te voegen, die in den bol zeiven de bron vindt van de veranderingen, die dezelve ondergaan heeft, die ons onderrigt, dat de warmte, als ftoffe , als iets dat gefchapen is, aan vermindering en verval onderhevig is; hy zal u zeggen, dat de Olyfantcn hebben begonnen te verminderen in 't Noorden, gelyk de Menfehen daar thans fchynen te verminderen; dat die zwaare gevaarten langzaam de warmte gezogt hebben, gelyk die zwermen van Menfehen, die talryke Legers, die de Wereld overftroomd hebben; dat eindelyk die Dieren zig in de verzengde lugtftreek hebben gevestigd, als zynde hunne laatfte toevlugt, de eenige ftreek van de Wereld , waarvan de tegenwoordige matiging met hunne geitellen overeen komt, ter tyd toe, dat deze matiging, nog al kouder wordende, hen verdelge, en hunne foort doe verdwynen , gelyk die van zo veele andere, die in eene grootere warmte leefden , en
die



VAN DEN HEER BAILLY. 257
die nu niet meer dan in de vernaaien deiOuden leeven (a).
Het is vrugtloos hier zwaarigheden op te werpen, en twyffelingen op gisfingen te gronden. De zwaarigheden zyn zomtyds de proet der waarheid, maar zy zyn meermaalen hindernisfen voor haare voortgangen. Veele lieden nemen toevlugt tot de kunst van gisfen, zonder daar van of het gebruik, ot de grensperken, te kennen. Gisicn is waarfchynlyke faüa met waare faïta verbinden, dooide eerfte by de laatfte te voegen, het is de kring onzer kundigheden verwyden. De gisfingen moeten niet verfchynen dan in het gevolg der oorzaaken, om de toepasfingen te vermeerderen. Men verbastert deze gisfingen , men doet haar van haare natuur ontaarden , door dezelve tegen haaren loop te doen opklimmen, om de oorzaaken aan te tasten. Het Land der waarfchynlykheden is oneindig ; men moet daar nieuwe waarheden saan zoeken, en geene wapenen om de oude waarheden tc beftryden.
Ik vraag, myn Heer, of 'er in de IMatuurkunde eene eenvoudiger en beter gegronde Verklaaring te vinden zy dan de Hypothefe van den Heer de buffoni zy is eenvoudig , want zy is met dan dc zaak zelve , de vermindering der warmte. Zv is gegrond op drie groote fatta; of bcJ we-
(a) Zodanige zyn de Ammons-hoornen, en andere Scheipvisfchen , waarvan de foorten verloren zyn en waarvan wy niets dan de Schelpen behouden hebben.
R



258 X. BRIEF
wezen ffokken; de warmte, die blykbaar in t binnenfee der Aarde huisvest, en die, volgens dc algemeene wet der natuur, moet verminderen; de Planten van de Indien, die naar Europa niet hebben kunnen overgebragt worden, noch daar groeien dan in ene matiging van lugt, gelyk aan die van het klimaat der Indien; de ülyfanten, die de overblyfzels hunner Lyken in Siberië hebben agtergeiaten , om ten blyke te verftrekken, dat dit klimaat, thans zo vermaard door de Koude, voormaals de hitte van de verzengde lugtftreek gehad heeft.
Daar is geen twyffel aan , of de Aarde moet, volgens deze Hypothefe, 't eerst aan de Poolen verkoud zyn. Het verlies der middelpuntige warmte moet daar wat grooter zyn geweest, omdat de bol daar wat plat of knolrond is; maar de ongelyke warmte der Zonneftraaicn heeft het meest tot deze verkouding toegebragt. Schoon de grootite Zomerhitte overal dezelfde is bevonden, is de fom der warmte, in de gehcele duunng van een Zomer, zeer verfchillende voor de verfchillende klimaaten. De Zon minder ftraalen zendende, en dezelve naar 't Noorden der Aarde fchuinfeher fchietende, geeft aan die klimaaten des Zomers min* der weder , dan zy des Winters verliezen. Hier int volgt derhalven noodzaaklyk, dat van alle de Landen der Aarde, die, welke onder de Evennagtslyn liggen, den langftcn tyd onbewoond moeten geweest zyn, en dat die van de Pool dc eerfte bewoonbaar moeten



VAN den heer BAILLY. 2$<)
ten zyn geworden. De trapswyze verkouding heeft dan dezelfde matiging opvolgelyk over alle de deelen van den Bol doen gaan , van de Pool af tot aan den /Equator toe; en het is eene groote ovcreenftemming van de Rede met de 'Ondervinding, van de befchouwing met de verfchynzelen , dat men het voetfpoor dier verkouding wedervindt, ia de bewaarde oude Stukken der Natuurlyke Historie; oude Stukken, die Drie Standen van eene zeer groote warmte aantoonen; het eerfte in Siberië, het tweede in Frank* ryk, en het derde in de verzengde lugtftreek * alwaar dezelve nog aanhoudt.
Het afnemen der warmte zal, t'cenigen dage, door de waarnemingen van den Thermometer aangetoond worden; maar daar toe moeten eeuwen verlopen; en dan zal het Voorwerp op dien afftand zyn, waarop alle oogen eveneens zien; tegenwoordig, zo'er bedaarde lieden zyn, die van deze waarheid niet getroffen worden, zullen zy egter den Man van geest, die verder ziet, niet befchuldigcn. Niemand betwist hem zyne welfpreekenhcid; de bcfchouwing van zyn geest heeft cene verhevenheid, eene meerderheid boven anderen, zo wczcnlyk als zyn taal; en de Majcfteit, de verhevenheid van zyn ftyl worden uit de hoogte, waarop hy zig geplaatst heeft, om de Natuur waar te nemen cn te fchilderen, geboren. Voor het overige is het denkbeeld van het branden der Aarde niet nieuw dan door de verbindtenis, welke de Heer de buffok tusfehen R 2 dit



260 X. BRIEF
dit denkbeeld en andere verfchynzelen, en inzonderheid door het gevolg van de verkonding , heeft vastgeftcld. Descartes hadt reeds gedagt, dat dc Aarde en dc Planeeten flegts kleine Zonnen waren, met eene korst omvangen; leibnitz heeft niet geaarfeld vast te ftellen, dat de Aardbol zyne gedaante en de lievigheid haarer ftoffen aan het element des vuurs verfchuldigd was; en egter hadden die beide Wysgceren , op verre na, niet zo veele facta, zo veele waarnemingen , als men in onze dagen daaromtrent gekregen , en by malkanderen verzameld, heeft. Vindt gy niet, myn Heer, dat een denkbeeld, 't welk zig, in minder dan twee Eeuwen, in drie groote Hoofden geplaatst heeft, wel het voorkomen heeft van naar de algemeene aanneming, naar de heerfchappy der Wereld, te dingen? En moeten wy, afwagtende dat het zig allengs van aller oordeel meester maake, het zelve van nu af niet reeds voor waar erkennen, nu wy het zelve zien gevestigd op de kennis van de inwendige warmte , cn verbonden met twee erkende ftukken van de Natuurlyke Historie, die zonder het zelve niet te verklaaren zyn.
Deze warmte is ongetwyffeld geen gunstbewys der Natuur, dat ons in 't byzonder eigen zy; de verkouding dreigt ons niet alleen • alle de planeeten zyn het werk van dezelfde handen; zy moeten dezelfde voordeden genieten, en in dezelfde gevaaren deelen , zo de Zonnewarmte niet genoeg is voor
ons,



VAN DEN HEER BAILLY. 26l
ons, hoe zoude zy het zyn voor de bollen van Tupiter en Saturnus, alwaar die warmte vyf--en-twintig en honderdmaal minder fterk is? „ Laat ons de Analogie, de over„ cenftemming van zaaken , toe te twyle' lcn, vraagt de Heer de nuFFON,ofde andere Plancctcn hebben insgelyks eene " hoeveelheid van warmte, die haar m ci,, gendom behoort, en die haar in ftaat moet ' ftellen en houden, om de leevende Na' tuur te ontvangen en te koesteren ? Is ' het niet waardiger, niet overcenkomftiger ' met het denkbeeld, dat wy van den Schepper moeten hebben, vast te ftellen; dat " 'er overal wezens beftaan, die hem kunnen erkennen en zyne glorie uitgalmen, dan het Heelal, met uitzondering alleen van de Aarde, te ontvolken, en het zelve van alle gevoelige wezens te bcroo" ven , door het tot cene volftrekte een!', zaamheid, tot eene akelige levenloosheid, te brengen , waarin men mets dan de Z wocstyn der ruimte, en de vervaarende „ klompen cener gcheellyk onbezielde ftoffe „ aantreffe («)."
Ik behoorde hier met u, myn Heer, niets anders te onderzoeken dan de verkouding der Aarde, en de waarfchynlykheid van eene «n-ootere warmte, die ons vryheid en grond geeft, om aan de oude bewooning der Noordfche klimaaten tc gelooven. Maaide
00 flilt. Nat. des Mineraux. |a°, Tom. IV. pag. 318.
R 3'



z6z X. BRIE F
de uittrekking van deze warmte tot dc an* dere Planeeten, fchynt my toe bevestigd te worden door eenige verfchynzelen, welken ik my voorftel aan den Heer de buffon mede te deelen, cn welken ik u moet doen opmerken als een byvoegzel van bewvzen, die de algemeene Hypothefis bevestigen.
Dc berekeningen van den Heer de btjff o nt hebben hem doen zien , dat verfcheiderie dier Planeeten niet bewoond moesten zyn; de eene ter oorzaake van de overmaatige warmte, de andere ter oorzaake van de overmaatigc koude. Jupiter, by voorbeeld, nog doordrongen van het eerrtc vuur, ver-, wagt de leevende wezens , welken die Planeet niet dan in milliocncn van jaaren hebben zal; de Maan, reeds bevrozen , heeft dezelve niet meer. Vergun my eenige bedenkingen over deze twee Planeeten, en over deze twee uiterfte Staaten van de Natuur, te. mogen maaken. •
De Bol van Jupiter ontdekt ons, met behulp onzer lange Verrekykers, groote duis^ tere vlekken. Men heeft 'er in de uitgebreidheid van de fchyf van Jupiter gezien, maar dc opmerkelykfte zyn die, welke men noemt de banden of gordels, en die zig over het midden van deze Planeet uitftrekken. Deze banden, fchoon de ltandvastigfte dier vlekken , laaten zig egter niet altyd zien; men heeft 'er tot agt toe ontdekt; maar meestal zyn 'er maar drie, en het is gebeurd , dat men 'er maar cene konde waarnemen. Alle deze vlekken worden eensklaps



VAN DEN HEER BAILLY. 263
klaps geboren, zy verdvvynen eveneens, en komen op dezelfde wyze weder (a). Die verfchyningen en verdwyningen, die beurtwisfelende veranderingen, zyn een zeer buitengewoon verfchynzel. Dc Planeet fchynt overgeleverd aan eene algemeene en geduurige verwarring en omkeering; die duistere en veranderlvke vlakken kunnen met wel anders zyn dan Zeeën, die buiten haare Oevers vloeijen, die zig uitbreiden , en vervolgens door eenige byzondere kragt, die haar overweldigt, in afgronden nederitortcn , om haar beurtelings te verheften en op nieuws te doen vallen. Die wanorde deiwateren is de eenvoudigftc onderftelhng ; want de omkeering zou veel grooter en verfchriklyker zyn, indien deze veranderingen in de vaste ftoffe zelve plaats hadden , in» men de deelen van het Land op cn over malkanderen tuimelden, en de Bol dus tol in zyne grondftagen wierdt aangetast, cnwag"e'de. Wat 'er ook wezen moge van deze uitwerkzelen , waarvan wy dc oorzaaken niet nauwkeurig kunnen aanwyzen, het is zeeker , dat 'er niets dergclyks op de bewoonde Aarde gebeurt, alles heeft daar zyne gedaante aangenomen, alles is 'er beftcndtg, en dat moet zo zyn; want in den arbeid der Natuur moeten de Gcwasfcn, de Dieren , die kleine gedaanten der ftoffe , welke tot de afzonderlyke foorten van
Schcp-
C^i) Cassini, Element de l' Astronomie, pag. 401. Mem. de l'Acad. des Scienc. 1708. pag. 237.
R 4



a64 X. BRIEF
Schepzelen behooren, niet verfchynen dan nadat de groote in alle haare beftendigheid zyn vastgefireld. De vuurfpuwende Bergen hunne ongemeten kolken openende, de Steden in den afgrond verzinkende, de Zeeën over haare Oevers vloeijende, cn gehecle Landen overftroomende, alle deze rampen, die zo veele Menfehen en rykdommen vernielen, die zo veele traanen doen ftorten, treffen ons alleen, zyn voor ons alleen gevoelig ; Italië zoude in de Middellandfche Zee verzwolgen kunnen worden , zonder dat Jupiter daar iets van bemerkte. Men kan hier uit oordeelen over dc foort van omwentelingen, die zig in deze Pianeeten zo fterk doen bemerken. Het is blykbaar dat 'er nog geen evenwigt beftaat, dat 'er tc veel beweging is, om de ftof toe te laten van haare groote beftendige masfa's vast te ftellen, cn nog meer, derhalven, om de fynerc gedaanten van Boomen, Vrugten, Dieren, die de bewoonbaarc plaatfen bevolken moeten, aan te nemen, dewyl het vastftcllen der ftoffe het beftaan der wezens , die dezelve verfraaijen cn als bezielen moeten , noodwendig moet voorgaan. Die ftrvd der Elementen, op den Bof van Jupiter," is de afbeelding van den Chaos, en van den eerften ftaat der Natuur. De Starrekunde, de bcfchouwing van Jupiter , vcrfchafFen derhalven gisfingen en befluiten, met de wysgecrige denkbeelden van den Heer de b u f f o n overeenkomende. In de verfchillende Staaten, welken hy aan de Fla-
nec-



van den heer BAILLY. 265
ncctcn toefchryft, is Jupiter een van de uiterften ; het is reeds veel, dat de verfchynzcls, welken men in die Planeet waarneemt , met de denkbeelden van den Natuurbefehouwer overeenkomen; maar de Maan , waarin , volgens zyne berekening, alle leven reeds geëindigd is, zal ons geen minder zonderlinge en opmerkelyke verfchynzels vertoonen.
De Maan is de Planeet die ons naast by is : zy is omtrent tweeduizendmaal minder van ons verwyderd dan Jupiter. De Verrekykers hebben dien afftand nog fterk verminderd , wy zien de byzondere gefteldheden van deze Planeet met gemak; een voorwerp , zo groot als Parys, is daar in te bemerken. Wy beipcuren geene verandering in haare verfchillende deelen; de kaart van de Maan is egter beter bekend cn beter gcfchikt dan die der Aarde, de minfte veranderingen zouden gemaklyk bemerkt worden. Men heeft gemeend , dat de duistere vlekken Zeeën waren, maar men heeft dat denkbeeld verlaten, omdat men holligheden in die gewaande Zeeën gezien heeft. De Heer bouguer heeft bewezen , dat 'er noch Zeeën , noch zelfs eenig Meir van aanmerkclvkc grootte, in de Maan kunnen zyn O). :• Zy heeft geen dampkring , of ten minften is die dampkring zo yl, dat 'er geene dampen in opryzen, die ons zomtyds het gezigt dier fchitterende vlekken,
daar
[a) Mem, de ïAcad. des Scienc. 1757. pag. 22, R 5



266 X. BRIEF
daar de Schyf mede bezaaid is, verbergen zouden.
Zommige dezer vlekken , terwyl zy geheel verlicht zyn, met aandagt beichomvd, vertoonen het beeld van eene diepe kom, van een grooten omtrek, welkers boorden merkelyk verheven zyn, en zonder afbreking de kom omringen. Het zyn geene ketens van Bergen; dan zouden zy die regelmaatigheid niet hebben, het zyn wezenlyke kommen. Zo het waar is, dat onze Zeeën door de uitwaasfeming verminderen, gelyk de Geleerden van 't Noorden gedagt hebben (a), zullen zy eindelyk eene zekere ledige diepte maaken ; en zo dan onze bol door de koude bevangen, dc volkomen vastheid herneme, welke hy oorfpronkelyk hadt eer hy door het vuur bewerkt was, zullen deze Zeeën, door de Oevers onzer vaste Landen, die boven dezelve uïtfteken, omringd, in het groot, naar deze kommen in de Maan, gelyken. De befchouwing der Maan geeft volkomen het denkbeeld van den Staat, welken zy heeft in de Hypothefen van 'den Heer de euffon. Haare oppervlakte is ongelyk, met hoogten en laagten ryzende en daalende, en met fchcuren en fplcetcn doorfneden. Haare vastheid fchynt eene volftrekte droogte te zyn, alles fchynt daar eenzaam en levenloos ; alles fchildert daar het ftilzwygen en de afwezigheid van beweging en werkzaamheid. Zo 'er thans geen
damp-
(«) Hist. de l'Acad. des Scienc. 1743. pag. 40.



VAN DEN HEER BAILLY. 267
dampkring is, komt dat niet hier van, om dat deze Planeet oorfpronkelyk geenen gehad heeft; maar toen de ophouding van haare eigen inwendige warmte den groei van alles hadt doen ophouden , toen de wateren, en vervolgens alles wat vloeibaar was, verftyfden , heeft de dampkring , de lugt, die, 'uit kragt van de werkzaamheid dezer warmte, beftondt, even als al het overige, verftyfd, verdelgd moeten worden , en op de Planeet nederftorten, om daar gehecllyk te bevriezen, den ftaat van een vast lighaam aan te nemen , cn zig weder te vereenigen met het geheel, waarvan het gefeheiden was geweest.
Is het lot van de Maan niet zonderling, myn Heer? Zy is het, die door haare bergen , haare holten , haare gewaande Zeeën , aan de eerfte Philofophen heeft doen gelooven , dat zy eene bewoonde Planeet was, aan de onze gelyk; zy is het, die hun het vernuftig denkbeeld van de veelheid der werelden gegeven heeft; thans door de beste Verrckykers nader bygebragt, het voorwerp van ene oplettender bcfchouwing geworden, vertoont zy ons eene geheele dorheid, bene volftrckte rust, en maakt zy de vertooning van eene wereld, die niet dan eene woestyn, en van de leevende natuur veriaten is; en dus is zy het wederom, die ons doet gelooven , dat cene Planeet zonder Inwooneren kan zyn, of ten minften ophouden Inwooncrs te hebben.
De Schildcrycn, welken ik gemaakt heb,
op



s68 X. BRIEF
op het voorkomen der zaaken gegrond, kunnen meer of minder waar zyn in derzelver byzondere omftandigheden, maar zy verfchaffen twee wezenlyke en onbetwistbaare fatta; het een , dat de oppervlakte van de Maan , fchoon onder onze oogen, zig altyd dezelfde vertoont, en in eene volftrekte rust fchynt te zyn. Het ander, dat Jupiter, fchoon oneindig verder af, en op,een afftand van meer dan honderd zestig millioenen mylcn verwyderd, eene vertooning maakt van menigvuldige en zeer groote veranderingen. Die vertooningen kondigen twee vlak tegenovergeftelde Staaten der Natuur aan , maar tevens twee Staaten, juist overcenkomftig met die, welken de Heer de buffon aan die twee Planeeten toefchryft; in Jupiter eene brandende hitte, die daar nog eene geweldige beweging onderhoudt, zodat dc elementen nog arbeiden, om het evenwigt te vinden ; in de Maan, die reeds bevrozen is een ftaat van verftyving, waarin alles evenwigt is, omdat alles zonder beweging is.
Gy ziet, myn Heer, dat de verkouding der Aarde, een noodzaaklyk gevolg van dc inwendige warmte, op twee cgte ftukken van dc Natuurlyke Historie gegrond, nog daarenboven fteun vindt in het famenftclzel van 't Heelal, wanneer men die verkouding tot andere Planeeten uitftrekt.
Zie daar het geen ik my voorgcfteld had onder uwe oogen te brengen. De warmte van den Aardbol fchynt een factum, een onbetwistbaar ftuk van de Natuur te zyn;
de



VAN DEN BEER BAILLY. aó?
de aangekondigde vermindering van de warmte is eene gelukkige gisfing, die met de goede Natuurkunde volkomen ftrookt. Ik durf voorfpellen , dat zy over de volgende Eeuwen nog meer licht dan over de onze zal verfpreiden. Gelief ondertusfehen wel in aanmerking te nemen , myn Heer, dat ik geen belang heb om deze ftukken te onderzoeken, of dc vraagen, daar toe betreklyk , te bcflisfcn. Het zy men erkenne, dat deze warmte ftandvastig is, het zy men wilde beweeren, dat dezelve niet beftaa , het zoude daarom niet minder blykbaar zyn, dat de kundigheden der Chineefen , der Indiaanen, en der Chaldeeuwen, niets anders zyn dan dc afval, om zo te fpreken, der Wetenfchappen van een Volk, dat hen allen onderregt en verlicht heeft. Ik ben tot deze ontdekking gekomen, door de Starrekunde dier Volkeren, en gy hebt deze waarheid met het zegel uwer goedkeuring beftempeld. Het is waar, dat gy de Indiaanen als de Uitvinders dezer Wetenfchappen befchouwt, om dat zy ons dezelve hebben overgebragt; maar weeg, bid ik u, myn Heer, de bewyzen, welken ik in deze Brieven heb bygebragt; bedenk , dat deze Wetenfchappen tot de Grieken zyn overgegaan, vóór dat zy tot ons zyn gekomen , en dewyl de Grieken de Uitvinders daarvan niet zyn geweest, mag men vastftelicn, dat de indiaanen, even als de Grieken, niet dan bewaarders derzelver hebben kunnen zyn. Dc facta, de Historifche Stukken



zyo X. BRIEF
ken en bewyzen, die dit vroeger Volk onder de paralel van negen-en-veertig graaden plaatfen , zyn eveneens onafhankelyk van de middelpuntige warmte. Dat Volk heeft wel kunnen woonen in een klimaat, alwaar wy zelve woonen; wy hebben een geftrengen Winter gehad, de vermaaken egter of de bezigheden zyn daarom niet afgebroken; men heeft de Opera, men heeft de Akadcmie , als naar gewoonte, b3Tgewoond; de Starrekundigen van het Obfervatorium hebben hunne Waarnemingen vervolgd. De werkzaamheid is derhalven, geduurende den Winter, niet opgefchort; de fmaak voor den arbeid blyft, de Wetenfchappen agtervolgcn haaren loop in weerwil van de vorst; ons klimaat, derhalven, onze breedte, onze paralei heeft voormaals een befchaafd, geleerd, gelukkig, Volk in Afie kunnen aanfehouwen, welks kundigheden Landen , die warmer, of liever hceter, maar die even daarom minder voor het Vernuft gefchikt waren, verlicht hebben.
Gy ziet, dat ik eeniglyk voor de waarheid heb gefproken. Ik heb regt gedaan aan myn doorlugtigen Kunstbroeder, maar zonder of op die broederfchap , die my eer aandoet, noch op de vriendfehap, die ons verbindt, acht te fiaan. Ik heb myne gedagtcn gezegd, even als ware de Heer de buffün een Indiaansen Wysgeer geweest. Ik erken dat de eigen warmte van den Aardbol, en het verfchynzel van derzelver vermindering cene groote waarfebynlykhcid geven



van den heer BAILLY. 2,ft
ven aan het gevoelen , dat ik heb voorgedragen ; aan dat gevoelen kan niet te veel waarfchynlykheid worden bygezet, om de goedkeuring van den Heer de * * * te verwerven. De Fabel, de Historie , de Starrekunde, de Natuurkunde zyn vóór het zelve. Apollo moet zig niet van de Mufen affcheiden , en haare ftemmen roepen om de zyne. Ik ben met eerbied, enz.