444






125
Onpartydige Schets,
wegens de by manier van Giften, enz. van de
Roomsche Priesters*
IN DE NEDERLANDEN:
'S&nebetrê un PLAN/ om hntïhr p»« «cmsüuipBSSe* ftaan/ &c «turni een beftia ©nöctpuo en oe Scouifcfie SCtme Heöeniateti metroec Saoöojuft te ©etfcfioffen:
door eeri
OPRECHT VADERLANDER,
Onder de Zinfpreuk: PRO PATRI'Ai
ft BEKOMEN,
Te Jmjièrddm, Rotterdam, Leyden , 's Hoge. Delft t ^ Bosch, Maastricht, Nymegen, Hoorn, Enkbuyjent Gouda, Haarlem, Dort, ewz»






INLEIDING.
Ti '... > . • l>' * -... .. „ • - « j»
oen de vryheid der Drukpers in ons Faderland tot de fnoodfle.losbandigheid overjlosg; toen niet voldeed dan de affchuwelykjle Schot- en Lasterfchriften; toen een man, zich jlil houdende en van, zynge weeten niet kunnende verkrygen om zynetegenparty te vervloeken en te verwen fchen, niet aangemerkt wierd als r^a'erlander enz.,
war pet ae tyd niet om ons, zeden verfcheidene jaaren, beoogt plan in 't licht tc geven. „Het was ons ook genoeg bekent, wie de aanblazeri van deTweedragt in dit Land waren, en zoo God hst niet. had voorzien,.. dit Land, even als de Stad Jeruzalem tot een puinhoop van. verwoesting zoude: gebragt hebben,, tc meer vermits .. onze ondernee ming zeer gevaarlyk is, om dat wy ons den haat van fommige Geestelyke noodwendig op den hals moeten haaien; edoch, vermits de Roomfihe Priesters door Gods goedheid . wederom onder, de Jïtbordonnatie van de wettige Regeering gebragt zyn, oordeelen wy het thans te mogen wagen onze fchets en plan. by. manier. van bedenkingen onze Mede-vaderlandersvoor te fielten.... , . Zeer zorgvuldig nullen wy ons wachten van eenige Geloofs-artykelen. Ceremoniën, Overleveringen van • 'de Roomfche Kerk te kwetzen, in tegendeel ons, Irachten zo te gedragen, dat men mei moeite sim
A i



iv INLEIDING.
kunnen onderscheiden, welke Godsdienst wy toecedaan zyn, niet tegenjlaande dat wy zeerwel, voor die wy beleiden, durven uitkomen ; maar de rede, ons in dit werkje daar toe nopende, is,om dat het wel ras als ketters en fcheurmakende even als zo veel andere werkjes uit de handen der Lezers gerukt zouden worden, welk lot het noch wel meer als eenmaal zal ondergaan , gemerkt ons oogmerk is de Roomfchen te overtuigen, en door hunne eige ondervinding beter als andere gezinden, te doen oordeelen in hoe verre onze berekeningen ge' grond of valsch zyn.
Wy beöogen zelfs de Roomfche Religie te bevoor'deelen; want indien de giften en gaven en geduurig geld geven door ons plan mogten een einde neemen, zullen zekerlyk veele abuizen van zelfs vervallen.
Tcrwyl. het ons bekend is, hoe weinig de Roomfche Ar min tot beaeenng p-f^-Ut nnf groot/ie doelwit aan onze medevaderlanders voor te fielten, ten eerjïen: de groote inkomsten door het geduurig geven aan de Priesters en aan de Roomfche Kerken, en ten tweeden: een plan om de Armen ten minsten zoo veel enderfland, als de meest bemiddelde Gezindheeden van dit Gemeenebest bekomen, te verfchaffen.
Ons voorneemen hier op gegrond zynde, zullen wy den haat van onzt vyanden niet vreezen en ons zeer gelukkig achten, zo wy mochten flagen om tot eenig nut van de Maatfchappy te zyn; de armen .een beter lot bezorgt te ■ hebben, en het geld in ons Land te behouden, daar tene algemeene bezuiniging zeer nodig is , om de ongelukkige, ja fchier niet ts bovenkomende fchadens en verliezen te herfiellen.



wegens de
IN K O MS TE N,
by manier van Giften, enz. van de
Roomsche Priesters,
IN DE NEDERLANDEN.
Over het denkbeeld welk men oppervlakkig vormt, wegens de Inkomsten *~ J**-*»* rrtesters en hunner Kérken, hier te Lande.
OP eene natuurlyke wyze befchouwt, hoe weinig Inkomsten de Roomfche Kerken hebben, niettegenftaande hun dagelyks onderhoud, ais : van Lywaten ,Waschkaarfen , Zilvere Vaten, Autaars- en Priesters-klederen, enz. en d'aarenboven dat hunne Priesters , meest Burgerkinderen geen inkomften, Patrimonium, Canonicaten enz. hebben, zoude men met reden kunnen opmaaken , dat de Kerken arm zyn, de Priesters een fober öeftaan hebben, en de Armen geen bedeeliwg of behulpzaamheid kan toegevoegd worden. Jat men zoude zeggen hoe kunnenze alle noch beftaan! het is ook waar dat dit op kleine Dorpen en in Steeden, waar byna geen of weinig Roomfchen gevonden worden, wel plaats heeft; maar men geliefd ons toe te flaan , dat wy ons keeren tot de Steeden j4mflerdam, Rotterdam, Leidtn, den Haag, Roelof-aar endsveen, en menigvuldige andere Plaatfen, te veel om hier aangehaald te worden, waar een zeer aanmerkelyk getal Roomfche gevonden worden, vermits wy alleen met Arafterdam, waar men de meeste waarneemingen en onderzoekingen bekoomen kan,ons bezig zullen houden. — In deeze volkryke Stad , zyn veele Roomfche. Ledqmaaten , A ^



c f )
maar 'er zyn ook een groot getal Kerken en Priesters en ons pl3n is zodanig ingericht,- dat ieder byzonder perfoon in wat plaats hy zich bevind, volgens onze berekeningen gemakkelyk door zyn eigen ondervinding zal kunnen opmaken, hoe veel zyn Paftoor en Kerk, door ds milde giften in te komen hebben. . ..
S. I I.
Nopens eenige middelen , bier te Land door de RoomJcbe Priesters tot bun 'beflaan en onderbond- hunner Kerken uitgevonden.
TN Holland rekenen het de Paffoors en hunne ondcrhoX nge Kappellanen tot geen fchande, van giften en gaven televen De oorzaak hebben wy in deecrfte paragraaf aangehaald. Het word zelfs als een moet aangezien om te geven tot onderhoud van de Priesters', die hun altoos aim nouden, en daardoor by het bedienen van hunnen
dankbaarheid vVgd hier mSiftiff^%«^& geven, oometjes beste vrienden en, lievelingen van de Kerk zyn. Het is; ten anderen bekend, hoe (krk men hier tc land-gefield is om zyn fatfoen te houden cn men geeft dus aan Pafloor, Capellaan, Klopjes, PafióonMëid , Kerk-fchoonmaak(rers, uStoovezetiters , Plaatsaanwyzers Orgeltrapper, enz. zo veel als mogelyk is
Hoe dikwyls heeft men^éiet een jong getrouwde Vrouw haar man , die in 't geven wat bezuinigen wilde hooren toevoegen.-^.Wattemyn Vader gaf zoo veel voor „ hetdoopen van ieder kind, zo veel voor het kraam-in* naaien, enz; en zouden wy nu gaan verminderen, om „ rn de Kerk met de nek aangezien. te worden' dit zal „ met gefchieden; al moet het in iets .anders uitgezuini^d
worden. -Men zoude rondborstig aan duizende Roomichc jonggetrouwe - mans mogen vragen, of hun dit liedje niet meer dan eens van hunne huisvrouwen of naastbeltaaode voorgezongen isf
Laatea^wy , verder' gaande , eens onderzoeken, welke mrddelen de Priesters hebben uitgevonden om hun geen ordenteiyk maar een overvloedig befïaan en hunne Kerken een rykelyk onderhoud re verfhallen
Voornee mens zynde, alle tègenfpra.jk 'voor te komen, zo zullen wy ons 'niet. ophouden met nategaan, hou



( 7 )
veelde voornaamflc en fchatryke Roomfche; alsi by voór«' beeld eene Godvruchtige, van Br , R . . .
pfr Graave van B „
en G . . . : ■, enz. geven; dit hebben wy niet kunnen ontdekken, want 't is niet wel nategaan, hoe veel zulke luiden voor Doopen , Kraam -inhaalen , Vormzelen Communie-onderrechtingen, Biechten , Laast Olyzel, Misfen doen in verlegene zaaken, Beaarden, Uitvaarten, Maandftonden , Jaargetyden, Eeuwigduurende Memorie, Portiunculaas aflaten, afkopen van eene opgeleide Bedevaart naar Kevelaar, en voor iooo andere gevallen, aan. hunne Priesters geven, zonder aan te merken de boete of penitentie die hun naar de Biecht opgelegt word, die menigmaal beftaat om iets tot onderhoud van de Kerk, het zy in geld of prefenten toe te brengen, (*)
Wy zullen dan maar alleen een calcula maken, van het geen een Burgerman geeft, en om van geen partyfchap befchuldigd te worden, dezelve zo gering Hellen , dat de Roomfche zelfs zullen moeten bekennen , dat hunne Priesters en Kerk veel meer inkoomen hebben als onze berekeningen bedroagen.
By voorbeeld, een braaf. «»-or™« -«» een meester Bakker, cmrurgyn, Winkelier enz. kan zyn kind niet ten doop"hóuden , of moet op het allerminst de Paftoor of die den doop bediend, een driegulden in de hand douwen, en met het geen hy verplicht is van 'het open- en toedoen aan den Koster, aan de Paltoors-meid voor het aanreiken van een Knielkusfen en aanfteeken van een Waschkaars te geven, enz. hem ten minsten op een ducaat komt te Haan; niet tegenuaande dat na ons onderzoek 'er eenige Tapp'er-Wmkeliers by het doopen van een Jongetje, wel-
C*) De Priesters raaden dikwils de Jonggetrouwden aan, om bet Bruiloftskleed van de Bruid, als Gode zeer aangenaam en om de zegen over bun Huivelyk te bekomen, aan de Kerk prefent te doen, tot een luiaars, en Priesters-kleed, en dat word dan bekend en in bet geheugen gehouden, en vleid niet weinig de hoogmoed. Ongelukkig kan men de Brabanders en Franfcben daar toe niet foeer overhalen, en zedert die tyd hebben zy hunne jlltaars - Tafels van de Kleeren of ornamenten ontbloot, en laaten dezelve by form van Graftombes of een ^irke des Verbonds mah.n, welke geen voorzetfe/s nodig hebben.
A 4



I s )
ke doorgaans meer betaald word, aan oometje wel twee du-paaten durven toevoegen.
, Na verloop van 3 a 4 weeken moet de Kraamvrouw ingehaald worden. De Roomfche Priesters hier te Land hebben tot hun profyt.en hoewel de Roomfche Kerkwet* •ten, zulks niet gebieden,- uitgevonden , dat eene Kraamvrouw by haare inhaaling moet biechten en communiceeren , niet tegenfiaande dat een brave en Godsdienstige Huisvróuw meest voor het bevallen, het geen altyd met gevaar verzeld is , gebiecht en gecommuniceert heeft. Óf dit nu is om een biecht penning meer te krygen, dan wel, of men befchouwd dat die moeder met gevaar van haar leven, een lid voor Staat en Kerk ter waereld gebragt hebbende, .gezondigd zoude hebben, weeten wy niet, en dus kost zo een inhaaling met alle itemtjes, als van geweide waschkaarfen enz. ten minsten ƒ 3 a 4 voor de Paftoor, èh met öe rest wederom een ducaat.
Intusfchen gelieft men aan te merken, dat !er weinig Roomfchen zyn , of zy laten ten minften een mis doen voor de gelukkige verlosfing van zyne Huisvrouw en om de genade van den H. Doop voor zyn Kind af te fmeeken, en wie zouu», »P ,irinir„iden zien? om hier dooreen geliefde Hulsvrouw te behouden, en zyn leuci wigtjevah de eeuwige Verdoemenis te bevryden, tot dewelke de Roomfche Priefters openlyk volgens de Leer hunner Kerk die onnozele fchepfeltjes verdoemen." (•*) Echter terwyl dit geen moet is, zullen wy dit niet eens in de inkomften van de Priesters berekenen, alhoewel deze Leer hun veel bevoordeeld, vermits ons noch een open veld blyft, om hun fober beftaan aan te toonen.
$. III.
Over let aannemen van de Kinderen tot de H. Communie en Roomfcbe Huwelyks-Plecbügheden.
Zo haast de Roomfche Kinderen tot den ouderdom van tien, elf of twaalf Jaaren gekomen zyn, maanen de Priesters de Ouders aan, terwyl zy noch In de onnozelheid
(*) Hoe veele Vrouwen een Miskraam of dood Kind, ter waereld gebracht hebbende, zyn door deeze Leer van bunne zinnen geraakt, in wanhoop vervallen of vem verdriet gejlorven.



C 9 5 '
heid zyn, om dezelve tot dit Sacrament aan te laaten ne«« men. Het is Gode geklaagd dat men verfcheide Roomfche lieden , reeds van Jaaren vind, die hunne eigen Leer niet kennen , en is dit te verwonderen? terwyl de Heeren Pastoors en Capellaanen hun middagmaal houden, doed een Vrouwsperfoon (Klopjj genaamt)ae verftandige Catechis-, mus, zekerlyk met volgens de Leer van den H. Apostel 'Paulus, maar daar fchynt men zich weinig aan te kreunen. Dagelyks ondervind men dat de Gereformeerde, de RoomicfieReligie in Contravers van de haare, b. ter dan de Roomfche zelfs, verftaan ; dus of dit vroeg aanneeme'n, geen eigenbelang tot grondftel heeft, is fterk in twyffel te trekken; om dat die kinderen eens aangenomen zynde, ten minden viermaal 'sjaars hun Hoogtyd houden. (*)
Er gefchieden weinig Huwelyken , of de Pjftoors worden raadgepleegd, het zy door de Ouders, het zy door de gevryde Dochters, fomtyds gaat de Vryer de Paftoor verzoeken , om door zyne tusfchenkomst kennis met zyn beoogde beminde te maakeï), en hebben zo al vry wat invloed in deeze gevaarlyke onderneemingen. Wy zullen niet onderftellen dat zy zich zomtyds met koppelen op zouden willen houden: ****** indien ffuwelyken, zonder liefde begonnen, Kwaade gevolgen , als van twist en tweedragt mogien hebben , zouden zy zoo wel van de Man als van de Vrouw, de geduurige klagten in de Biecht-kamer moeten aanhooren; doch het is eventwel zeker, dat op de Bruiloften de Paftoors en Capelaans, altyd de eerile plaatfen bekleeden , en is dit wel Te verwonderen ? de Paftoor heeft de Misfe de Spon/is of der getrouwden gezongen , hun getrouwt, de Veni Creator met het Orgel doen zingen , het beste Altaars-kleed voor doen zetten, twee fluweele kusfebens en ftoelen laateri gebruiken, de Communie-bank; (want terwyl her Sacrament van het Huwelyk, een Sacrament der levende is. moet men wederom biechten en communioeeren, eer men tot hetzelve aangenoomen word} met bloemen doen beiftrojen. De zilvere Kandelaars, in plaats van de kopere op den Altaar doen plaatfen, met een tapyt den voet van dezelve doen befpreiden , zyn beste Cioorkleet en Stool aaangedaan , enz. ons dunkt dat dit wat uitmaakt, en in eenen zo blyden tyd , wanneer men het voorwerp zyner
(*) Met verfebeidene getuigen zouden wy kunnen JJaven dat jonge meisjes na aani enoomen te zyn, nog opentbh. ppjïraat met de pop jpeelden, A 5



( I» )
Wefóf uit de handen van zyn Paftoor met meriigvuldigs z-egenwenfchen ontvangt, wie zoude dan yder naar zyn rang, en wanneer men maar getrouwd is, zich ryk genoeg verbeeld , op 2, 3, 4 , 5, ja tot tien ducaaten voor een prefent, aan den Paftoor zien?
§. I V.
Vervolg van het voorgaande en wegens de Biecht' penningenPortiunculaas - jjjlaten , Kerkelyke - Rechten, enz.
AAngcmerkt hebbende, dat de Kinderen jong tot de H, Communie aange'uoomen worden , moet men daarenboven zich herinneren, dat by dezelve , eene Predictie gefchied die wy dikmaals bygewo'ond hebben. Wy vraagen aan alle Roomfche 'lieden , of de jonge Communicanten niet altyd in die Redenvoeringen tot het dikwils Communiceeren aangemaand worden? Ja, om ten minden alle maanden te gaan. Op den duur heeft men reden te geloven , dat dit niet n>-onS nakomen word, doch het is zeker dat de Klopjes , podtvruchtigt: oude Jongmans en jonge Dochters eri duizenden meer, 6 a 8 maal'sjaars
Biechten en Communiceeren. Viermaal op 't Jaar,
dat is op de vier voornaamfte Hoogtyden is 't gebruik by ordentelyke lieden om deeze plichten waar te neemen. Het is waar dat 'er een groot getal maar eens 'sjaars, dat is omtrent Paasfchen door nadruklyk gebod, en op boete van den Kerkelyken ban , aan hunne opgelegde plicht voldoen.
Aan de ryke en voornaamfte Roomfchen is bekend, of zy niet wel een goude ryder , twee ducaten, een halve ryder, een ducaat op zyn minst na het ontfangen van de Abfolutie aan den P.riester tot gefchenk geven of op het Kniel- bankje naast het Crucifix neêrleggen. Doch wy zulten ons met Zulke groote prafenten riiet inkten. Een Burgerman'weet wel dat hy ordinair, leder rys wanneer hy te Biechten gaat: ƒ 3 of ƒ 2 - %o, geeft; maar laat ons dit ook al te hoog fchatten, en den' eenen door den anderen , het' geeri waarlyk wel gering is. op een gulden ieder perfoon rekenen. -'
Kier boven hebben wy aangemcikt, dat 'er perfoonen. zyn. d;c n, 8, of 6 keeren 'sjaars te biechten en te cómmun'e gaan , maar laten wy het rekenen dat iedergelyk hc: plichtmaaüg is, viermaal 'ijaars gaat, zo maakt



I ff }
dit objct alleen uit hier te Amfterdam , waar twee Kerken zyn , en in iedere vyf Priesters en circa 8000 Communicanten zich bevinden, dus voor ieder Kerk ofvyË ï>nesters een fomnla uitmaakt van ƒ32000. Wie is het met Rekent onder de Roomlchen , hoe veel duizenden den aflaat van Portiuncula in een vari beide die Kerken, gaan. Terdienen , al hoewel zy onder eene andere Kerk behooren ? Dit getal moet zo groot zyn, dat ten tydc van 'c Octaaf of agt dagen'lang, de aldaar vyf behoorende Priesters in ieder Kerk vyf Monniken uit Eraband doen komen, om de dagelvkfche dienften te verrichten , terwyl zy van's morgens tot'den avond in hunne Biechtftoelen zitten, en wat dit opbrengt, laaten wy de Molenaar uitziften. Maar het moet nochtans een groote fomme gelds uitmaken.
Verfcheide Menfcben ondergaan wel eens in hun Ievenstyd eene'gevaarlyke ziekte, en dan heeft men toevlugt tot het laatfte 01)fel. "'Er word voor de Zieken in de Kerk verzocht te bidden en zo de patient by zyne kennis is',-word hy bediend' van de Berechting of Viaticum , en dif'gefchjed altyd met eenige plechtigheid; want de Priester moet dan het Sacremenr Kerk na
het huis v.m don stofc^ci orengen ,• waar een Tafel gedekt; met het Kruis' en Wafch - Kaarsfen in gereedheid gefield Js, en tot welke overbrenging byzonder in den nacht eene Toejleede of Rytuig gebruikt Word. De Priester aldaar gekomen zynde doed de gewoonelyke gebeden in 't la* tyn , bediend dén zieken,'vertroost hem, en naar dat hy hem gevaariyk bevind, tracht hem tot den Dood te bereiden. —- In dit laatste geval komt de Priester dagelyks den Zieken bezoeken,'en de doodftryd - naderende , blyft hy hem vcrgezelfchappen , te meer als het een voornaam Man is; want in die gevallen heeft 'er nog al wat uitneeming van Perfoonen plaats. Nu kan men wel b'egrypen dat dit alles na ieders ftaat beloond, word, en dit brengt ook noch wat op.
Eindelykis de Roomfche Man overleeden, zie zo nu is 't gedaan met geeven , zal men zeggen, neen ! nu zal 't maar eerst beginnen , gelyk wy in de volgende Paragraaf zullen zien.



< 12 5
§. v;
fVegens let Bedarden, Uitvaarten , Maandjlonden 9 Jaar gety den en Zie/misfen.
Zo haast een Roomfch Perfoon, 't zy man of vrouw, boven de zeven Jaaren oud , komt te overlyden , word aanftonds voor de ziel in de kerk gebeden en de naam afgeleezen , om dezelve door het bidden van een Pater noster en ylve Maria gedagtig te zyn. In Luikerland vliegt men ylings, terwyl de lleryende de Ziel geeft, naar de Kerk, betaalt en laat de Klok kleppen , het welke beduid dat 'er iemand in den Doodftryd is, waar door ver-^ fcheide Godvrugtigc Lieden op dat Rond een kort gebed voor de ftervende doen.
Het lichaam in de kist gelegt zynde, word by hetzelve geduurig licht gebrand, en by fatzoenelyke lieden het zelve nacht en dag bewaard door eene godvruchtige dochter of Klopje, die byzonder als 'er iemand aannaderd of omtrent io, zich tot het gebed voor de overledene begeeft, het geen rykelyk beiasn wu,j.
Daags voor de Begraaffenis , gaat men over tot de Beaarding. De Pastoor of Priester na zyn Priesterlyk Gewaad aan het Sterfhuis gezonden te hebben , en de Familie en goede kennisfe hun begeven hebbende in de Kamer tot dat einde met zwart laken behangen, met Wafch licht, Crucifix en Wy water enz. voorzien , treed de Priester binnen, en na verfcheide gebeden voor rde eeuwige rust der overledenen gedaan te hebben, befproeit hy het lichaam met Wywar.er, bewierookt het zelve, en werp tot driemaal toe eenige geweide aarde in de kist. Na dat deeze Ceremoniën gefchiet zyn , word by veele voornamentlyke Perfoonen een Predicatie gedaan, inde welke de deugden, tot troost van de nagelatene familie, van den Overledenen aangehaald wqrden; doch dezelve eindigd altoos met wel nadrukkelyk de ziel van den Overledenen in de gebeden der gelovige te, bevelen, en aangemaand tot laaffenis der ziele verfcheide Misfen te laten doen, „ Vermits niets bevlekt Gods aanfchyn zal zien, en dus de „ arme Overledene voor kleine ove.rblyfzele'n wel bonderde. „ jaaren in de vlammen des Vagevters zoude moeten ly„ den, zo hunne Bloedverwanten, Vrienden, Weibeken-. n d?n, ja Vreemden op aller Zielen dag haardoorhet OSe^.



t 13 )
., der Misfe en gebeeden , als mede door bedevaarten, „ opfteeken van kaarsfen enz. te hulp kwaamen."
Door deeze Predikatie word de nagelate Familie tot de Uitvaart aangemoedigd , welke ook altyd by groote, kleine, ryk of arm , ieder na zyn vermogen , plaats heeft, en zelden agtergelaten word (*), Om nu een gering denkbeeld te geven, hoe veel diergelyke Uitvaarten kosten, zal ik alleen eenige aanmerkingen maken , die aan alle Roomfchen bekent zyn. De Organilten en Zangers weten wel dat voor een uur tyd de Requiem Mis, de Dies irts De profundis en de Libera me Domine te zingen, zy ten minften een Ducaat in de Pot krygen en fomtyds wel wat meer; want wy houden niet van te hoog te fehatten, en in der daad het word 'er wel aan verdiend. Men moet met eene droevige Item zingen, het Orgel alleen geregistreert door denBourdon 16 ofHolpyp 8 voet, fluit 4, en Octaaf ten boog/ie 2, wel agterlater.de de Mixtuur, Sexquealter, Trompet, Cornet enz., daarom ziet men gemeenlyk het geheele Choor om die droefheid wat te verzetten, ras uit de Kerk , na de eerstbygeiegene Kroeg lopen , om op de eeuwige rust, of Requiescat in pace, van de Overleedenen, en om het treurig Muzvk m' tioofd te bannen , zich m»t oon«. 6Ucae teug te gaan verfrisfchen.
Indien de Zangers voor een uur zingens een Ducaat krygen, hoe veel zullen dan die goede Klopjes voor het leezen van die lange en naare Zielevigilie die zy voorde Mis leezen , verkrygen ? in dewelke die droevige lesfen van Job komen, en wel vyf en twintig maal dezelve gebeden herhaald worden ? Hoe veel moet dan de Koster, die met levensgevaar, het Altaarslluk, verbeeldende geméenlyk de Kruizing, Veryfenis of Hemelvaart Christi, van onder tot
C*) 'De Hollanders Jlaan by uit (lek op bet fatzoen. JVy zouden wel tien Familien kunnen aanwyzen die eene exatle Neot benvaars de 60 d 70 'Jaaren houden , door welke zy precies weten boe veel Ceremoniën op de Uitvaart van bunne afgeftorvene Familie plaats hadden, boe veel Wafch 'er op den Altaar Jlond, met welk zzvart kleed den jlltaar pronkte , welke Kandelaars de Zilvere of de boute op bet Altaar Jlonden, of de Ztele. Vigilie voor de Mis door de Klopjes gelezen geweejl was, en zo ja-, zouden zy hunne Kinderen, Erfgenaamen, jaCrediteuren liever te kort doen, als een' jota minder te doen uitvoeren, en de Pastoor, deCapelluan en andere Bediendens een duit minaer te betaakn.



( 14 )
boven met een zwart Fluweel Kleed, verfiert met een wit of rood Satyne Kruis, moet bedekken. Van den Altaarde Ornamenten neemen, en die verwisfelen met Doodshoofden en zwarte klederen, een zwart tapyt op den voet van het zelve en op de communiebank fpryden. Zwarte Kusfens op de ftoelen van de Familie leggen, en zo veel pond Kaarfen op alle riggels van den Altaar plaatfen: enz. Maar eindelyk hoe veel moet de Pastoor wel voor zulke een Uitvaart hebben? Hy heeft tot het verrichten van dien Dienst 10, 20,,30, 40—50.pond Wafch, ja fomtyds wel meerder het witte tegen f i-a-o, het geele tegen 15 of i6 ftuiv. berekent, op den Altaar doeH dellen, (wel is Waar dat die Kaarsfen voor het achtfte.deel niet verbrand Worden,: doch dit verminderd de prys niet.) ..Hy moet ©ok een Feestdag uitkiezen , welke geen duppie:; printte of Secundus Claffis, noch duppies Majus is., Het is geen kleine moeite de Mis te zingen, de Profundis na dezelve met de volgende Gebeeden te verrichten, zo dat alledeeze itemtjes al heel wat opbrengen, en v veel geld aan het Sterfhuis kosten ,. en men zoude wel durven onderdaan dat behalven het Wafch licht de,Pastoor ten minden 2, 3, 4, ja wel ö Dutaoton voor zvn moeite alleen krygt, of daarnu de Coffy, op de welke de Pastoo.o. do Mts de Familie, en vervolgens de Mansperfoonen op een Borrel en vriende-. lyke pyp Tabac traSteert, in begreepen is ? durven wy niet bepalen.
De Maandftonden gefchieden, na dat de Overledene een maand begraaven is, en alles word wederom op dezelve manier, plechtigheid en kosten uitgevoerd. Wy hadden waarlyk by de Uitvaarten vergeeten de Briefjes tot nodiging voor die dienden en der Jaargetyden , opbestMediaan SchryfpapiergeJrukt, welke ieder reis wel op ƒ7-® 10 - io komen te ftaan, na mate 'er veel op gedrukt worden. . 5 . . ., ... , . , - '. 5
Wanneer de Overleedene een jaar begraaven is, gaat men over tot het eerde Jaargety, het welk altyd de Uitvaart en Maand dond-dienden in kosten evenaart en fomtyds 4, 6, 8 ja 12 Jaaren vervolgd word,, alhoewel dan gemeenlyk minder Cermonicn, en dus minder kosten plaats.heb-; ben. Bemiddelde lieden laten ten minden 3 a 4 agter een volgende jaaren eene zingende. Mis doen. D,it alles gefchied maar eigentlyk om het fatzoen te houden ;' maar. tot waare laaffenis der Overledenen, zal eene' Godvruchtige Echtgenoot voor haare of zyne egSa of andere nabeftaande verfcheide byzondere Zielmislen Miff^e private? genoemds doen leezen. Mén begint gewoonelyk met de'



( 15 )
dertigflen, dat zyn dertig agtereenvolgende Mislen.enzo men maar eene akelige droom heeft of eenig gerucht ia huis hoort, begrypt men, dat de 2iel van den Overledene niet rusten kan , en meer zielmisfen noodig heeft. Men, gelieft by gelegendheid in de Booms- en Mozes en barons Kerken te Amfterdam te gaan, en wie Hechts eenigzinis Latyn verftaat, zal ondervinden dat men byna in die Kerken niet dan Zielmisfen leeft, het zy dat die in \ zwart of in een andere koleur gefehieden (*). Welke zo wel als de eerfte betaalt^ worden, ja wy gelooven, en mea zoude het gemakkelyk kunnen nafpooren, dat indien de Heerenuit de Booms-en Mozes-en Barons-Kerken in Amfterdam tien in 't f;etal van 'snagts een uur tot een uurea op den middag niet anders dan Zielmisfen leesden, welke van korten duur zyn, vermits men verfcheide gebeden agter laat, zy noch niet zouden kunnen voldoen aan die hun beitelt en betaalt worden , ieder tegen ƒ 3-0-0 ol ƒ 2 - 10 - O; welke Zy dus genoodzaakt zyn , in Loven , ^Antwerpen, Brusfel en andere Plaatzen tegen een Brabandfche Schelling re laten doen, het geen noch al de moeite van eenige Brieveporten om de namen over te zesden , waardig is.
§. V I.
Over da Eeuivigduurende Memorie in ons Land alleen in gebruik.
Deeze Eeuwigduurende Memorie is waarlyk een der
(*) Tegen de Rubrieken van de Roomfche Kerk durven hier te Land de Priesters op Zondagen Zielmisfen ieezen by Jorma .van Communicatio gedagtenis in de Colle&en, Secreten en Postcommunien- Ja dat fcbande is dat' de Scrtpuleufe zogenaamde Janfenisttn in Bmkerdam ■zulks navolgen , om hunne Zondagfche Misfen door hunne onderhoonge betaalt te krygen, terwyl bun al te wel bekent is, boe dit Jlryd met de Parochiale Zondagfche dienjien, waar m men alleen volgens de inflellins bezig moet zyn met de Gebeden voor de om/lander's uitte Storten en boe men m Vrankryk daar zy zo veel Correjpondentie hebben, de Zondagfche Parochie-Mis van és groot/te tsaar de boud,



fiimlte uitvindingen om ge!d te winnen , welk ooit bedagt kon worden. De Priesters alleen waren in ftaat om tot hun voordeel zulke tontinne in de waereld te brengen. Het is zeker een Primus van Leuven, aan welkte zy deeze fchrandere vond verfchuldigd zyn. — Hoe na zo veele gedaane Uitvaarten, Maahdftonden, Jaargetyden, byzondere Zielmisfen kan men goedvinden eene fomme Gelds aan de Pastoor of Kerkmeesters, ( dat weeten wy niet) te beleggen om door deri Intrest van dit Capitaal alle Jaaren twaalf maal den naam van den Predikftoel, al de Overleedene, 300 Jaaren begraven, afgeleezen te hebben , benevens voorde rust derzelverziel alle jaaren cenRequiem
Mis gedaan te krygen enz. Opdien Zondag wanneer die
namen ten getallé van honderden ja duizenden afgeleezen worden; behoeft de Priester welkers beurt het is te Prediken,; weinig te ftudeeren. De Boeren itaan met open mond zulks aan te hooren, en gaün naar huis, meenehde eene'zeerzielroerende Predicatie aangehoort te hebben (*). Wy zeggen en een ieder verftandig menfch van wat religie hy ook; zy, moet het voor een fchandaal reekenen dat men detyd ± Gode op Zondag toegeweid , door duizende omftanders zo nutteloos gaat verkwisten; want wie kan in zo een rammelmoes «pletten um ïuü^a nic te kiezen" , om voor zyne Ziel tot laaffenis te bidden ? Als men nu nagaat dat ieder Zielmis ƒ 2-10-o Op .zyn minfte gerekend, betaalt word en daar en boven noch het twaalf herhaalde 's jaarlyks naam afleezen dat ook al wat verdiend, kan men gemak» kelyk opmaaken welk Capitaal in eens gegevefl moet worden om die jaarlykfehe oeffeningfen te doen, niet tegengaande het fatzoen houden, hier al wederom plaats heeft! Die nu nader door eigen ondervinding wü berekenen , hoe veel dit opbrengt in Völkryke Parochiën , kan van Wat Religie hy ookzy, op dien Zondag, wanneer de namen afgeleezen worden in de Kerken, waar deEeuwigduurende Memorie plaats heeft, gaan, en door deszelfs getal , de proef 'er van neëmen, ën zal dus des te gemakkelyker kunnen begrypen dat de Roomfche Priesters de overiollige Misfen, die zy hier te Land zelfs niet kunnen leezen, genoodzaakt zyn buitenlandfch te laten verrichten ;'gè'lykwy in onze voörige paragraaf aangemerkt hebben.
(*) Niets is meer te verwonderen dan dat de Bisfcbop v*n Haarlem die tytel aanneemende, zulks in een zyner onderhoorige Kerken te jimflerdam gedoogd, vermits de ■zogenaamde Janfenisten meer verlicht- dan hunne tegenfarty willen zyn. ZEVENDÈ



( 17 ) $. vil.
tVegens nog andere middelen ten vaordeelen en <yaderboud van de Roomfche Priesters.
Indien een godvruchtig of vroom Roomsen Perfoon iets van waarde is ontvreemt, weg geraakt, vermist, verlegt enz. heeft men tot menschlievendheid, een byna onfeilbaar middel uitgevonden. De Heilige Anthonius van Padua Haat over 't algemeen by de Roomfchen bekend , als een' byzondere patroon of voorfpraak in bovengenoemde voorvallen, en om dus hiervan mogen deelagrig te worden en de goederen het zy op wat manier wederom te krygen, vermits het de Heiligen aan geen middelen ontbreekt, blyft *er niets over dan een Keer - Mis te laten doen ter èere van bovengemelde Anthonius van Padua; welke al weder na advenant het fatzoen houden ten. minften op ƒ3,. o-o of/a - ió - ó komt te ftaanr en het zy de vermitfte goederen al of niet te regt komen , krygt oometje toch altyd zyn geld, want zulks is buiten zyn fchuld, hy heeft de Ceremoniën v»*is* «rï arbeidsloon moet betaald wordo».— in droevige en verlegene omflandigheden, gevaarlyke Reizen, Ziektens, en om in den trouw een goede keuze te doen en ia menigvuldige andere gevallen, neemt men gemeenlyk zyn toevlucht tot Misfen te laten doen, als zynde het aangenaamlle Offer van Verzoening aan God den Vader op te draagen. Wat open veld Zouden wy hier niet vinden om aan te tonen de menigvuldige oorzaaken die zulks bevoordeelen! Maar terwyl dezelve de Roomfche te veel bekend zyn, en het andere Gezindheeden tot verveel zoude (trekken , zullen wy 'er ons niet mede ophouden.
De Broederfchappen als van den H. Riem ,. Van den H. Augustinus, dat van het H. Sacrament, van onze lieve Vrouwe van Kevelaar en menigvuldige anderen. Hoe veel Wasch en Misfen weeten de Nederlandfche Priesters hun door deeze godvruchtige oefeningen niet tot voordeel ta maaken ?
Wy zoude niet ophouden van ver."chelde artiekelen te berde te brengen , zonder die , welke ons onbekend zyn, maar terwyl ons bewust is dat de verftandige Roomfchen 'er zelf een walg van hebben, zullen wy het gordyn 'er over laten vallen , want wy oordeelen genoeg aangemerkt te hebben, om de buitegemeene inkomfteo B



t x8 5
'door het geduurig geeven, der Roomfche Priesters hierna op den toetsfteen voor de geheele Republiek te fteüen,
§. VIII.
ïQver ie Inkomften en Uitgaven van Se Roomfche Kerken in 't byzonder.
Ïn de dertiende en veertiende eeuwen waren onze Voorvaderen byzonder godvruchtig en de Kerken" toegedaan, in die verblinde cirkels, zyn de Sacrillyen meteen overvloed van Kerkfieraaden verrykt. Gelukkig heeft het Gode behaagd in de veertiende eeuw de oogen te openen en de Drukpers in de Waereld te doen verfchynen; anders zoude de Kloosters Abdyen en Kerken byna alle de fchatten van het Christenryk in bezitting gekregen hebben. —- De kostbaarfte meubelen van die Kerken, beftaan■ in «ilvere Vaten , Altaars- en Priesters-Kleederen , als: Cafuyfels , Alften van neteldoek met kostbaare kanten bezoomt, Choorkleeden , dito Laakens, die driedubbeldover de Altaars geiprctü woiOon enz.
Om zich een denkbeeld te vormen wat die meubelen aan de Paftoors kosten, zo van inkoop als onderhoud, zouden men maar van naby moeten gaan zien , de fatzoenen van de zilvere Vaten, als van Remonftranten, Kelken , Empullen, Wierooks-vaaten, Scheepjes voor dito, Sche'llen, Lampen, Kandelaars, Schootels tot het handewasfchen, Reliquien busfchen of kasten enz. en men zal bevinden dat dezelve zeer oud, en mogelyk ten tyde van de Reformatie "geborgen geweest zyn, en wy laaten ons voorflaan dat 'er weinig Paftoors by hunne levenstyd Jets van het zilver vermeerderen zo zy het maar niet verminderen. « a
In de Booms kerk te Amfterdam, is een Remonitrans masfief van zilver, het welk een fterk man met moeite kan behandelen, verfiert met verfcheide juweele Kruislen die de Dames op hunne borsten dragen en door die godvruchtige vrouwen gefchonken zyn , als ook Ringen , Oorlietten, Boodjes, fyne Paerlen enz. die met koortjes aan hetzelve zyn gebonden , en door het een en ander een fchat uitmaakt. Men kan wel begrypen dat die Heeren 'er zulke rykeprefenten nietaangevoegdhebben, alszynde, geen Monnikken dragt. Het is ons echter zeer wel bekend dat die voornoemde Heeren gaarne een Remonflrans 'er van



C 19 >
zoude 'willen laten maken ,in gedaante van een Zon met een buitegemeen getal diamanten, uit die kleinodiën by een verzamelden rondom de Hoflie gezet; maar durven zulks als noch niet wagen , om dat 'er te veel farhilien in wezen zyn, die aan dit kostelyk ftuk, kennis* hebben. — Dusdanige zilvere Vatenflytenniet, want wor« den ten boogden viermaal 'sjaars gebruikt en wat het fchoonhouden derzelver aangaat, acht zich eene geestelyke dochter wel gelukkig, indien oometje haar het voorrecht geeft, om die heilige Vaten te mogen aanraken en blinkende te houden,
In een Noot van onze tweede paragraaf, hebben wy reeds gewag gemaakt, hóe de Priesters, als hun Altaars kleeren benoodigd zyn, of meer overvloed willen hebben, de jong-getrouwde Bruiden kunnen bepraaten om haar Bruids kleed aan de Kerk tot Altaars- en Priesters-kleederen te fchenken. Er worden ook wel Kerken gevonden die ó, 8 , ja io diverfe wit gecouleurds klccderen hebben, alle op het kostbaarfte, als zynde van zwaare goude, zilvere en zyda itotfen , die fomtyds maar tweemaal op een jaar dienen. Het is even zo met de roode koleur; van de groene en. paerfe hebben zy 'er BM**eJ»trïyfe tvreö van ieder, maar van de zwarte, in foortcn . die gebruikt worden, na mate men voor de Zielmisfen, 'Uitvaarten enz. betaald. Voor eene gemeene Mis van een 3 gl. of f 2 - 10 geeft men zich de 1 moeite niet eens om het Altaar van kouleur te veranderen, dan blyft het flegtfte maar voorftaan, doch de Priester is alleen met een zwart Cafuyfel omhangen, welke byna dagelyks gebruikt worden, door de menigvuldig» Zielmisfen hier vooren aangehaald , en dus worden die het meeste verfleeten. De bezuiniging is in alle afFairet prysbaar, en daarom hebben die Heeren uitgevonden om meer rouw en droefheid te vertoonen dat die Cafuyfels meerendeels rnaar van gemeen zwart kalemink met «au dito .wit of rood kruis en in plaats van goude of zilvere pasfementen, alleen met wit campaan omboord zy'».
üniet het kostelyk linnengoed is 't eeveneens gefleld» die met kostbaare kanten veiliert, worden ook zelden gebruikt, en die tot de Zielmisfen dienen, zyn ook oni meer droefheid te vertoonen, in plaatfe van neteldoek, van Linnen, en in plaats van kanten met eene breeden 26001; \ ,
De Kloppies onderhonden faltyd.het Altaar en linoe-goed, en de Priesters worden van hun zo keurlyk hier Trn opgepast dat de beste en gelukkigtic gehuuwde man zo B 2



( 20 )
• prtecies van zyn vrouw ten opzichte van zyne klederen en linnengoed, niet opgepast kan worden.
Dat fommige Roomfche Kerken ook vaste inkomltenhebben is maar al te zeker. Een perfoon die ons zo wel als ónze eigen broeder bekend is, heefc in een huis, aan eene Roomfche Kerk toebehorende , gewoond , hetwelk ƒ275 - o . o van huur deed, welkers afgeloopen huurcedul by ons berustende is, en terwyl rrierizo menigmalen de Priesters in teftamemen , het zy per legaaten, het zy per lyfrenten. gedachtig is, zoude men dan ten eenemaal het Huis Gods en Sacrijly vergeeten? Edoch, zo dit al plaatshad, hebben wy duidelyk aangetoont dat de ryke meubelen en deszelfs onderhoud , uit de Paftoors beurs niet betaald worden.
Aangaande de daagelykfche confomptie als van Wasch, Brood en Wyn , Wyrook, Oly in de lampen, Orgenistan , Zangers Stoovezetlters , P'laats-aanwyzers , enz. sullen wy in de volgende paragraaf aanmerken, hoe kostbaar zulks voor de Paüaars is en door wat middel dit alles verfchaft word.
$* I X.
Over de dagetykfebe Onkosten van de Raomfehe Kei kén.
Als men op het Choor in die Kerken koomt . en daar een groot getal Zangers , Organist en Orgeltraüoer vind, zoude men zich inbeelden, dat dit al vry wat aan de Kerk of Paftoor 'sjaarlyks kosten moet , doei men zoude zich grootelyks bedriegen ; want t is hier B-heel anders mede gefield. De Organisten , zo 'er meer als een de kunst verftaat , leggen meest te harrewarren wie die of die beurt zal hebben, en zoo er een «root Feestdag voorvalt , en men veel jonge juftrouwen fn andere pVoonen ïn de Kerk verwagt , zoude die het zyn bcurd niet valt , gaarne dezelve om geld
k0HPPtnis ook geen klein voorrecht het geluk te mogen hebben , om de eerlte op te heffen en zoo het van de Koor afhangt die keus te doen moet 't al een nnt lieveling zyn: en word ordinair daar over van zygIn mededineers zeer benyd, het welk meerendeels een "redetreuk fp de Chooren tot gevolg heeft : ook moet led" ia de Vesper zyn beurt hebben, om zyne



C 21 )
fi*aaye (tem met het beginnen van een ./ftttipboon aan de Gemeente te doen hooren ; zo dat de Priesters hier niets voor betaalen in tegendeel geven de Zangers alle jaaren een maaltyd of Feest , die meestendeels twee dagen duurt, bekostigd uit de boetens welke de Zangers onderling betalen als zy af blyven of te laat ter Kerke_ komen, waarby. gevoegd de ducanten van de Zielmisfen, Uit ~ , vaaften enz. hier voor aangehaald en het geen de jonggetrouwde .by het zingen van de Vent Creator Spiritus geven, een fchoone fomme, voornaamentlyk in volkryka gemeentens, uitmaakt; waardoordeZangers-vrouwtjes en de Vryflers van de Ongehuu wde mede kunnen fmullen, zonder te vergeten dat de Paftoors en Gappellaans aldaar al* tyd, buiten hunne kosten de eerfte plaatfen bekleden. Wie aan onze gezegdenszoude twyft'elen , gelieve zich tot nader informatie te vervoegen in de Keizarlyke Kolfbaan en andere voornaam? Herbergen te Amlterdam, alwaar 's (aarlyks die Vreugde-maaltyden gehouden worden.
'Ja! zal men zeggen, hoe veel Wasch-licbt word in de Roomfche Kerk's jaarlyks niet verbrand? dat is waar, maar ais het'betaald word , (wel te verftaan). Zoude men wel willen gelooven , dat door dl* Wa««*-»-egöiie in groots gemeentens een huishouden van agt perfoonen deftig zonde kunnen beftaan ? Nagaande volgens onze voorige aanmerking , de menigvuldige Uitvaarten , Maandfton-* den, Jaargetyden, Zielmisfen enz, hoe veel Wasch aan 'de Kerk blyft en nochthaos al? verbrand , betaald word, moet dit op een Jaar al wat uitmaaken, vermits de Roomfche Kerkdiensten van geen langen duur zyn.
Onze Lieve Vrouwe Lichtmis-dag, geeft ook voordeel- dan is leder perfoon genoodzaakt een vierendeels kaars', (maar gewyd) aan te neemen , en die tot de Communie , of beter te zeggen, een klein half uur in brand te houden , waar voor ten minften een Burgerman twee ze.sthalven betaald ; en wie zoude voor dien dag zyn fatzoen niet houden ? ten eerden is het een Feestdag op dewelke men verplicht is, op poene van doodzonde Miste hooren; en ten tweeden: terwyl die Ceremonie toch in alle Kerken plaats heeft, en men (het zy lief of leed) een Wasch-kaars jn de.hand geflooken word.
Men ziet gemeenlyk pen Wasch - kaars - winkel voor aan de Ingang der Roomfche Kerken , en geen wonder, by droevige, blyde , beiiaauwde, gevaarlyke of overwinnende tyden , laten de Roomfche zeer dlkwi's fcen Wasch-kaars voor of ter eere.n van Onze Lieve VrouB 3



C 22 )
tve opflecken, zo dat men ieder Kerkdag dit Beeld nset ■30 k 40 kaarsfen verlicht ziet. (* ) Deeze kaarsfen dienen nooit als op dien dag als dezelve betaald worden, zo da'c men gerustlyk rekenen kan, dat hetwasch in die winkels, waar zy het kunstje verftaan van oude nieuwe te maken, ten minften tegen een ducaat het pond verkogt word.
Wy zoude wel haast vergeeten hebben de Waschkaarsfen die men verkoopt, om in alle Roomfche Huizen te bewaren en te dienen in doodsnood , wanneer men de •flervende altyd een geweide kaars in de hand geeft.
Ons dunkt dat op deze negotie wel overfchiet het weinige brood en wyn, dat by het Mis leezen gebruikt word, benevens de weinig Oly in de lamp ,, die meestendeels tegen het gebruik en gebod, der Roomfche Kerk, by faute van voedfel 'snagts zonder licht gevonden word. De Wyrook, zo dezelve niet .prasfent gedaan word, is niet anders als enkelde harst, door welke onaangenaame reuk verfcheide Vrouwen, onderhevig aan de Zenuuw-ziekte, ten tyde van den dienst, van hun zelve vallen; want de bezuiniging, geiyk wy reeds gezegt hebben, heeft overal plaats, en zo gaat het met ce Misfen privates of fti-lle Dienflen, wei te verftaan, die, voor dewelke men geen Wasch-licht betaald, leder onpartydïg mensch kan zulks gaan onderfcheppen ; want dan is het Altaar alleen verlicht'met twee kleine fiomptjes geele Wasch-kaarsfen, die zulk een armhartig figuur makt-n , dat, indien de Eituale geen licht by de Misdienst vereischte , het veel deftiger zoude liaan, dezelve uit te blaazen en in de SakriAye weg te floppen.
De Orgeltrapper moet toch Mis hooren ; of by dan bid of het Orgel trapt, hy werkt ook mede tot het verrichten van den Godsdienst, en na alle waarfchynelykheid geen latyn vevilaande of leezen kunnende , kan hy zeer gemakr kelyk.het Rozenhoedje al trappende, godvruchtig bidden , en dan heeft hy daarenboven het voordeel alle maanden een ,Tootje- van de Zangers, Organisten en van fojïimige Paftoors te krygen, en is ook van de jaarlyklcbe Maaltyden, hier voren aangehaald, want waarlyk een Organist moet zy» windgever te vriend houden , diis alweer geen groote onkosten voor Paftoor of Kerk.
(*) Die bet niet wel geloven kan , begeeft zich in de Haantjes Hoekfleegkerk, alwaar dit Beeld- vooraan m de Sakrify Jlaat, en van een ieder agter in de Kerk gezien jkan worden.



< 23 3
-De Paftoors meiden verdienen weinig loon , doch zo eene Roomfche vriendin hadden, zouden wy haar eerder by de Paftoor, als by de Prefident Burgemeester in dienst wenfchen, en zulks ten opzichte van het aanzienlyk verval, want haar word meestendeels het ftooven zettentoegevoegd, behalven het kusfen leggen by Doopen, Kraam inhalen, Trouwen enz. wanneer de meiden nooit vergeten worden.
In ieder ordentelyk huishouden word ten minften een vlelch met geweid water gevonden , welk by alle voorval» len als by zwaar Onweer, Ziektens enz. gebruikt word.; Op goede Zaturdag of Pinxter-avond laat ieder huisgezin een vlefch volhaalen, welke met 2, 4 ftuiv. en doorgaans met een Sesthalf betaalt word. Dit klein winstje word de meiden, of andere lievelingen toegevoegd.
De Schapulier van de Carmelieten, de Roozenkrans vas de Predikheeren, de Riem van de Augustynen enz. brengen al heel wat tot onderhoud van de Kerk op, maar terwyl wy dezelve niet genoegzaam kunnen bepalen, zullen wy er maar over heen flappen.
Alle jaaren word de Kerk fchoon gemaakt, en eertyds zonden de bemiddelfteRoomfchen . hunn« dionsimeiden of fchoonmaakftersnaardo KerK, om die fchoon te maken , die er zeer overgenoegd waren , terwyl zy hun tusfchen beide lustig vervrolykten, en veel verval voor het voeten veegen kreegen.
De Koster of Plaatsaanwyzer Is altyd de gerecommandeerde "en yoornaamfte aanfpreeke'r van die gemeente; zo dathy behalven de footjes op kermis en nieuwe jaar, ordentelyk beflaan kan , en de Pastoor een groote gunst toont om aaa die of gcenen dit amptje toe te voegen.
Maar vermits ons ernfti^ voorwerp is , om voor den armen onzen tyd te befteeden , zullen wy in de volgende paragraaf zien, hoe veel voor dezelve kan gecolleQeert worden, doch hoe veel zy ontvangen, zal aandeeze ongelukkige beter dan aan ons , bekent zyn.
f. X.
Over bet geeven van jfa&uoèsjhn, Co'ilelien enz. voor de Roomfche armen.
TOt noch toe hebben wy niets te hooggefchat en zullen zulks ook in acht neerpen by hetbereekenen van de Aalaioesfen. Wy hebben menigmalen van Priesters zelfs hooren B 4



( 24 )
zeggen: dat iti Amderdam en in deszelfs diflrift ten minden 40000 Roomfche lieden die de Kerkdienllen byvvoonen, gevonden worden.
Genomen dat er met de Zondagen en Feestdagen , benevens de Heilige dagen , Patroonvieringen enz. Negentig 's Jaars zyn, en onderilelt dat ieder perfoon , by het Mis hooren onder het Evangelie in de bak , zakje of fchaal, en 'snamidda'S in de Vespers of Lof onder de Magnificat maar een enkelde duit werpt, het kleinlle geld hier bekent, maakt echter 's Jaars de fomme uit van ƒ 40000-0-0. Oordeel zelfs, 6 Roomfchen, of gy niet meer ieder reis in de bak, of zakje werpt! ten minden zouden de Heeren en zwierige Dames die binnen het Sanctuarium zitten, hun fchaamen om met een duit voor den dag te komen.
Het is bekent dat in Amflerdam van tyd tot tyd openbsare Collecten aan de huizen gedaan worden, tot dewelke verfcheidene andere gezindheden met genoegen, mildadlg het hunne toebrengen , alhoewel men hun als verdoentelingen die men als vuurige Hangen , adders, monders, enz. door de eerde Cathechismus uitkreit, en zulks de kleine Kinderen van jongs al inprent , zorgvuldig moet vermeiden en vluchten enz. c*). Wat brengt dit wel op Heeren Armbezorgers ? —- Het is maar al te zeker dat ten behoefte van de arme Ledcmaaten vaste goederen zyn , want zo het Roomfche Maagdenhuis geen vaste goederen had, het geen wy aandondsmet een volledige proef zullen aanwyzen , hoe zoude de Heeren Regenten in Amderdam , van den grond hebben kunnen laten oprichten een gebouw, het welk alle gebouwen in hoogte en fraaije bouwku ist als uittart om het evenaaren; ja tot groote fchade van alle omdaande wooningen.welke hun licht en gezict hier door t'eenemaal verlooren hebben; het geen aan te merken is , als een enkele bravade en hoogmoed: in een tyd dat een huisvader mot veel moeite brood aan zyne kinderen kan vei fchaften, in een tyd dat de Roomfchen hier weder in bezit van buitengewoone voorrechten meende te komen , enz. Maar ;e meubelen , wy zeggen de Ledematen <en ouderiooze bewoonders van dit uitterlyk fraay opgebouwd huis, zouden liever een verdiepin; lager en mha.ier pragt wenfehen, zo ze maar een beter keuken en minder zich krom mot s:en werken. Men ziet die meisjes meest xiet eene geboogde rug gaan, door het geduurig afparsfen
• Zie de \\ir,e-Roomfche Cathechismus,



< 25 >
ran naaywerk ; hetwelk alles nagerekent ruim zo veel opbrengt ais tot der keuken onderhoud nodig is (*).
Door verfcheide geloofwaardige perlbonen is ons dikwils verzekert dat tot het onderhoud van de Roomfche Armen 's Jaarlyks f 75000-0-0 nodig is. Ook is ons verhaalt dat mÓn he'u daarenboven naar het huiszittend huis moet zenden om turf te bekomen. — Heeren Aalmoesniers hoe gylieden die rekening uitcjffert, kunnen wy geen denkbeeld van maken. —.Wy hebben ons wegens de inkomsten van de Priesters en Kerken zeer onpartydig gedraagen, maar ais het den armen raakt, van de welke er zo veel onder Ui. gezindheid zyn, moet men wat naauwer ziften. W\ fpreeken voor ons eigenbelang niet, want hebben nooit tot de Roomfche Kerk behoort, en onze Bloeivervvanten, die onder die Kers hunne God/idienst beleeden, hebben nooit, Gode zy dank, de behulpzaamheid nodig gehad; integendeel de Kerken en Armen met duizenden begiftigd . waar door zy hunne wettige Erfgenaamen veel te kort gedaan hebben, dat men met geen verdried zoude herdenken ir.dien de Roomfche Armen maar meerder nooddruft mogten verwerven.
Het is niet meer als al te waar, dat verfcheicic bcmidde.de perfoonen per vUerüc wille «ie Roomfche Armen met aanmerkelyke lommen begiftigen. De Heer van Kaarden Negociant, .wel eer woonend* op de Heeregragt by de Utrechtfche Straat, over vyi h f s Jaaren te Maarfen op zyne Buiteplaats overleeden, flootzyn eige Zuster uitzyn Testarr.ent, en maakte aan het RoomfcheMaagdenhuis teAmfler. ani een Capitaal van meer dan een half Millfoerj. —— Over weinige Jaaren maakte cao atnzienlyk peribon een zeer aann.erkelye fomme aan het Janfeniste Weeshuis agter de Mar ie Kerk te Utrecht, waar ia amper 9 a 15. zo jongens als meisjes te famen zyn, en welk huis, by het affcheiden, door twist der Jarifenistery van dat, thans in de Donkerftraat ftaat, en voor goed Roomfch gehouden word, in 't welke ten mmften 100 kinderen zyn, die na advenant zo wel voor den dag komen als de eersgemelde , de gerechte helft van de inkomsten gedeeld heeft. Dit zogenaamd Janlenist Weeshuis moet na onze gedagien zeer
(*) By de cerfte gelegen dheid zullen tm een uitgebreid per/lag doen van de beft.erir.g ,-jyyze van leven en voetzei van de Roomfche meisjes in het Maagdenhuis te Bmjler~ aam,
» 5



( 26 3
bemiddeld zyn, en cgter zyn die kinderen niet tneer be3 voordeeld als de andere, daar honderden in 't getal zyn en werken zo wel voor hunne kost als die in de Donkerftraat , doch wy hebben dikwyls groote fpeculati© gemaakt, hoe veele hunner Pastoors en Kerken zonder Gemeenten?, op Dorpen waar flegts drie a vier perfoonen tot die Kerken behoorden enz. nochtans deftig leeven, hebbende van hun eigen geen vaste inkomen. Hoe ditgefchted laaten wy aan zyn plaats; maar de Janfenisten of de Heeren van de Clergie houden met hand en tand hunne Kerken , zo lang het hun mogelyk is, om dat dezelve, als-zy die verlaten, in de handen van haar tegenparty vervallen. Mogelyk vleijen zy zich met de hoop, dat zo een of ander groot Monarch, hen toegenegen, eensgenoegzaameinvloed op de Republiek kunnende bekomen , _hunne Bis— fchoppen tot bittere fpyt van hunne vyanden, ja tot leedweezen van het driedubbeld gekroond hoofd , alsdewaare en zuivere Kerk en Herders zoude doen huidenen gehoorzaarrietr. Wy hebben zederd oenige tyd 'zuike wonderlyke plaanen zien vormen dat men er thans aan gewoon raakt , en hersfen-fchimmen onderftellen moest, of zy in weezen waren of wel haast tot (land zoude komen.
Toevallig herinneren wy ons de vriendelyke manier op dewelke de Pastoors- meiden de armen , willende hun nood aan de Pastoor uf Cappellaans klagen, ontfangen. Men zoude zeggen dat zy eropgeleerd zyn om die ongelukkige af te kunnen kaatzen. Met een vierdubbelde goude ketting omhangen, houden zy de deur met een fpleet open, en gewaar wordende dat het "van die ongelukkige foort is, zeggen zy eer zy nog gevraagt worden „ de Pastoor of Cappellaan is ,> niet t'huis . of niet te fpreeken , wy kunnen u niet hel„ pen , de Kerk is arm , de armkist is leeg, jy moet by
die H'.er eens gaan'' welke Herren dan ook zelden voor die perfoonen te fpreeken zyn, weshalven die wanhoopende man zo ongetroost, en zonder Brood aan zyne arme vrouw en kinderen kunnende t'huis brengen ; van geen ander nut voor de Maatfchappye word, dan door zyn zweet en bloed , eenen affchuwelyke Zielverkoper te bevoordeelen. ■—■ Laaten wy dit akelig toneel met het geduld gordyn bedekken.



f 27 ) §. K I.
Nopens] eenige toegiftjes voor de Pastoors en t Kerken.
Wanneer de Roomfche Godsdiensten geëindigd "zyo p ftaat er altyd aan ieder Kerkdeur een Koster ofplaats aanwyzer met een zakje of bak. Wel is waar dat moti niet verplicht is te geven; men is ook niet verplicht in de Gereformeerde Waalfche Kerken te geeven; doch als men aenfgzints bekent is, en die nian (iaat daar en groet zeer ■vriendelyk alle die hem bekent of onbekent zyn, wie is dan zo norfch om die man voor gek te laaten daan , en geen duit voor zyn Pastoor over te hebben? want ons is vertelt, en by nader onderzoek blykt het, dat dit voor de Priesters is, die eertyds genooten , het geen onder de Mis en onder de Vespers, hier vooren aangehaald gecallecteert wierd. Of nu zedcrü Ote tyd de roomfche Armen beter bedeeld zyn geweest , zullen zy het beste weeten. — In de voorige Paragraaf hebben Wy aangemerkt, dat in Amfterdatn en deszelfs diftriCt in't geheel, wanneer ieder perfoon maar een duit in den armbos of bak geeft, eene fomma van ƒ40000 'sjaars kan opbrengen. Wat dit ophaaleu voor de Pastoors In ieder Kerk kan verfchaffen , zal na ons oordeel 'wel zo veel zyn, dat de Pastoor, Cappellaan en dienstmaagden, Zondags en op heilige dagen er een burger pot eeten , zullen uithalen. Zoude gy onze Leezer«s, ook van die gedachten niet zyn ?— Doch die eraan twyffeld, kan de proef op de fom noemen , en tn het uitgaan van de Kerk by de perfoon die met het bakje ftaat, zich vervoegen , want zo men hen, die meest in d« Kerk bevordeeld zyn , ondervraagt, of er ook wat gegteven word, fpreeken zy als uit een mond en zeggen: ach! het zyn meest zielen van knoopen en blikjes die men 'er in werpt, en de moeite pas waard is. Miar waarom dan verwaarloozen die goede lieden de Preaicatie, vermits zy by het uitgaan der ijooge Mis, zo wel als by het uitgaan van de Leerreden , 'daar als pylaaren (laan?
Hoe veel busfen vind men in de Roomfche Kerken niet onder de overgeblevene zogenaamde reliquien van Heiligen, of onder hun»e afbeeldzels? waar na maate zy in



goed vertrouwen liaan , merkelyk gegeeven word. al$ aan St'. Rocbtts Patroon, tegen de Pest en EpidemiqueZiektens, St. Slntonius van Padua, Patroon om het verloorene en vermist goed wederom te krygen. St. Hyacinius voor de in baarensnood zynde vrouwen , St. Lauwrentius voor het hoofdzweer, St. Apolonia voor de tandpyn , St. Bernardus voorde zuiverheid enz,, en duizende andere uitvindingen, welke de Priesters na de biecht zeer wel weten aan te pryzen om de geneezing van ziel en lichaam te erlangen.
De Aflaaten zullen wy niet aanroeren , als zynde alleen in gebruik in de Roomfche Landen , verzelt met de l»e!aggelyklte misbruiken, (*) terwyl wy van gedachten zyn, dat zulks in onze Landen geen iplaats heeft, als mede het verk'oopen van Paternosters, Kerkboeken, Altaartjes voor de kinderen , geweide medailles enz. waar van men nochtans by den ingang van fommi^e Kerken een winkel ziet, om zo veel eerder tot de aljemeene bejreekening over te gaan , en om aan te toonen , dat wy geen haïr in een boscb hooy willen zoeken.
%. XII.
Bevattende de uitrekening van de inkomsten def
Priesters.
ER zyn weinig Parochickerken.ofdezelve beflaan tet? minften insooCommunikanten ; indien men nu onze derde, paragraaf pag. 10 gelieft na te zien, zoude de biecbt-penningenaan een Paftoor met 500 Commuoikanten 'sj;;ar.)ks bedraagen ƒ 2000; want voor zoo eene kleine Gemeente
(*) De lieve Vrouwe-broeders fnyden hunne afgefletcne monnike-kleeren in kleine ftükjes waar vanjctaptheren gemaakt worden . welke de vrouwen en jonge doci.ters, op hunne naakte Itchaamen draagen , voor een he.iigdom, en zo duur betaalt worden, dat zy voor die lappies gimakkelyk een of twee nieuwe kleederen kunnen lopen.



( 59 )
is geen Capellaan nodig. Onder dit getal zullen wel 73 h 100 huwelyken of huishoudens zyn en 25 kinderen en meerder voortbrengen? dus voor de dooppenningen f 3 ; maakt ƒ75; zoo veel voor het kraam innaaien , maakt wederom ƒ75; voor het aanneemen der kinderen rot de H. Communie, welk getal wel tien of twaalf 's jaars moet zyn, een ducaat, het welk wel gering is voor zoo veel gedaane moeitens, ten opzichte van een Sacrament zo verheeven als heilig. —-- Er zullen wel 20 perlbonen van de Communicanten 'sjaarlyks komen te fterven , waarvoor gelyk wy in paragraaf V. aangemerkt hebben , vry wat voor gegeeven wordt, zo ten opzichte van hetlaatfte olyfel, berechten, beaarden, uitvaart, maandftond, jaargetyde, particuliere zielmisfen , eeuwigduurende memorie, enz. als ook voor het trouwen en andere byzonderheeden , de plaatzen in de Kerk die ook wel op 2 a 3 guldens te flaan koomen, het voordeel op het wasch-licht, met een woord , de vaste goederen die aan de Kerk en Sacriily gemaakt zyn , zo dat een Paftoor met 500 Communicanten , ten minnen 3 a 4000 guldens 'sjaars in te komen heeft wy denken zelfs van meer , doch 10 wy ons al eens in de bereekening mogten bedmogen hebben , en het was maar de helft van die fomme , zoude zulks noch nietgenoé0zyn voor een ongehuuwd mansperfoon en een dienstmaagd, die zo veel verval heeft, hier voren aangetoond om ordentlyk te kunnen beftaan ? — Een Gereformeerd Predikant moet voor eene mindere fomme een geheel huishouwden fatzoenlyk onderhouden , en veel meer ftudeeren, terwyl hy eene gegronde Predikatie van anderhalf uur moet doen, en zyne toehoorderen met geen fprookjes naar huis kan zenden.
6 Roomfchen! van wat flaat gy ookzyt, ja, totbewoonders van dorpen toe, zie onze bereekening na, en oordeeld zelfs volgens dit werkje of uwe Priesters en Kerken niet meer in te keomen hebben, dan wy hier hebben ter neder gefield. Wy verachten de Roomfche Godsdienst niet; noch uwe Priesters in hunne goede hoedanigheeden maar het geld zoo mildelyk door goede Ingezetenen gefchonken, moet ook tot dat inzicht, waar voor het gegeeven word befteedt worden , en uit het Land niet verzonden worden* De Republiek met het bloed van onze voorvaders zoo duur gekogt, met onze arbeid en zweet eertyds zoo bloeijend , is genoeg gefolterd , zonder het hoe langer en meer armer en tampfpoediger te maaken; want onderfielt dat een Paftoor met Soo Communicanten geen 3 k 4050 guldens ja



< 3° >
de helft niet heeft, maar flegts 1500 guldens, het geen wy at wederom verminderen, volgens onze aangenoome handelwys,- hoe veel hebben dan de vyf Priesters uit de Booms- en Mozes-- en Brons Kerken in Amfterdam? die zelfs zeggen dat die Kerken in 8000 Communicanten beftaan, zonder hetPortiunculaas feest aan te ranken , zie paragraaf IV. pagina 11? Het is dus niet te verwonderen dat men die Heeren rnet purpere lakenfehe. kleederen en xottings met goude knoppen door de Stad Amfterdam ziet fpanceeren,; zy die maar burgerkinderen zyn, en hunue Studiën te Loven, meestendeels op een beurs dat is om vliet gedaan hebben, en op hoop, als gebooren Hollanders zulke eene vette Misfie te bekomen, hun in een Minnebroers, of ander Kloosters geftooken hebben, 1 alwaar zy by het profesfen, belofte doen van zuiverheid, gehoorzaamheid en gewillige armoede.
De twee. eerfte beloftens twyffelen wy niet of worden naauwkeurig nagekomen , als zy in Holland zyn; maar de derde: ontbreekt veel aan. Zo haaft zy hier in Misfie gezonden, zyn verwisfelen zy hunne gefchoóren kruin met eene wit gekrulde en gepoederde paruik, hunne bloote beenen. alleen voorzien met Sandaafen of voetzooien, fomtyds tot aat> do kuiten beflicht,, met zyde of zeer fyne fayette kousfert en turksleere om=. gekeerde fchoenen, een allergrofst laakens Jcap-kleet me: een dito fchoudermantel, het geen zy aldaar op hun blood lichaam draagen , en op doodzonde noch nagt noch dag mogen uitlaaten, bloodgefteld aan eene onaangenaame reuk en in de zomer aan ongedierte, enz., met fyne lywaten hembden en purpere lakenfehe kleederen „ als of zy Hollandfche Bisfchoppen waaren enz. Dit ftrookt weinig met gewillige armoede. Het is waar, dat zy hier het monniken kleed niet mogen dragen en als particulieren moeten gekleed gaan, maar hier uit volgd niet, dat men met geen ordentlyk zwart kleed deftig en ftemmifzoude mogen gekleed gaan, gelyk de Gereformeerde Predikanten, als zy in geen functie zyn , gezien worden. Hunne kleeding moest hen niet alleen onderlcheiden; maar veel meer hunne houding, menschlievendheid en voorbeeldelyk gedrag. Een mensch die leert en gelooft, zoo hy het'zeifs kan begrypen, dat de Zoone Gods met ziel en lichaam, godheid en menschhsid gelyk hy aan de règterhand Gods zyns Vaders in de Hemelen opgevaaren is, alle oogenblikken, wanneer het de Roomfche Priesters wel gevalt, het zy in den nagt, daageraai of op den mij.



( 3i >
Sag.op zyn gebod in zyne handen verrchvnt, met hem zo lang tot de nuttiging in die hoedanigheid blyft, ja zelfs tot aanbidding in die hoedanigheeden in het tabernakel wel wil wonen, om op alle tyden, wanneer de Priesters het goedvinden, aan het volk vertoond, rondgedragen te worden en hun te zeegenen, enz.; zulks te kunnen of vermogen verrichten , moest meer dan een engel op aarde zyn ! De liefde van' Christus moest zyne ziel ten opzichte van Christus ledenmaaten doen bllkeo met'eene onophoudelyke baatzucht , veel eer moest hy als Paülüs met zyne handen de kost winnen , dan zo een verheeven Sacrament, gelyk zy het leereh , en de Engelen op hunne Altaars in de diepfte eerbiedige houding, zich met hunna vleugelen bedekkende, verbeelden, zo ichandelyk voor een Brabandfehe Schelling ef in Holland voor ƒ 2-10-0 te verkoopen of op prys te (lellen.
Wanneer nu die Monniken door hunnen Provinciaal de gunst genieten van zo eene voordeelige Misfie te bekoomen, moet men zich niet verwonderen dat die goede Heer hen om het jaar of twee een vriendlyk bezoek komt geeven, en van hun op het allervriendlykst ontfangen wordt, zulks is immers billyk; en alhoewel de Minnebroeders geen gciti mogen handelen, is deeze regel uit als zy in Holland komen. .Wy willen niet onderlleilen dat de Provinciaal zich met eenige ducaaten tot foulaas van zyne onderhoorige arme couventen en voor zy«e reiskosten zoude willen belaaden, want voor de laatite heeft hy niet veel nodig, Zo haast hy op Roomsen territoir koomt, ryst hy om niet en mag geen geld meer handelen ;maarwy hebben nooit in hunne Klooster-Statuten geleezen.dat het hun verboden zoude zyn een brievetas met goede geandosfeerde wisfeibrieven met zich te neemen. om die aan hunne geestelyke moeder, die de wisfelkuns* ze'er wel verftaat, tot onderhoud van hun arm Klooster ter hand te (lellen , het geen volgens onze bedenking wel verdiende in aanmerking genoomen te word én, om Op d© fchaadelyke, voorons Gemeenebest, Geld-uitbrengingen een wakend oog te houden ; want het is niet mogelyk dat zulke misfionnansfen, al hielden zy de fomtueuste tafel en. deelden de gewigtigfte aalmoesfen uit, het geen beide geen plaats heeft, hunne inkomsten door gaven, en waarfciiynJyk wel door vaste goederen, kunnen verteeren.
Wy hebben de abuizen, die de verlichte Roomfche zelfs niet ontkennen-, hier en daar wel wat (pits aangeraaktmaar wy hebben de grondregels van de Roomfche Religie



C 3* >
nergens in twyffel getrokken noch tegen gefprooken .zulks hebben wy gedaan om te bewyzen , dat, zo ons Plan van eenige uitwerking mag zyn, de Roomfche Priesters en Kerken veel meer eerbied en waardigheid zullen bekomen , tot minder fpot van andere gezintens en van hunne onderhoorigen zelfs , zullen zyn ; de Armen veel gelukkiger gemaakt zullen worden, met een woord, de~Hollandfche Roomfchen tot voorbeeld van andere Landen zouden kunnen verftrekken. Wy treeden dan over tot het zelve, hoopende dat het van eenig nut voor ons Gemeeuebest mag zyn, dit is ons eenig. doelwit en verlangen.
PLAN



P L A Ni
om aan dé
IN DE NEDERLANDEN;
éen aanzienlyk Beftaan; de Kerken een deftig Onderhoud, en de Roomfche Arme Lee-* demaaten meerder Nooddruft te verfthstffen; enz. eni;






C 35 )
P L A K
hebben ten klaarden In onze Onpartydige Schets aangetoont, welke aanmerkelyke fommen de Roomfche Priesters zich hebben weten te verzorgen, met op prys het geheiligde hunner Godsdienstte dellen , en hoe gering •wy dit gefchat hebbende; nochtans het duidelyk gebleeken is, dat de Monniken, die onder de gehoorzaamheid van hunne Overden buiten 'sLands daan, waar voor zy plechtiglyk eed gezwooren hebben , onmogelyk al hunne inkomden hier te Land kunnen verteeren; te meer, terwyl zy hunne armen in de grootde elende gedompelt laaten, en het al te zeker is, dat zy hunne overtollige fchatten. tot groote lchaade van ons Gemeenebest aan hunne Kloosters verzenden. Dit voorwerp is van zulk aanbelang, dat indien dit niet wettiglyk kan belet worden, ten minden ieder oprecht vaderlander, zo veel by vermag, zoude moeten mede werken om zulks te duiten, en omde arme Ledemaaten onze aller medebroeders in hunne behoeftens meer behulpzaam te kunnen zyn; want het fchreeuwt immers ten Hemel, dat men teedere wipjes van honger en gebrek hoort kermen , terwyl de Heeren Monniken buiten 'sLandszich vermaaken met het geld dat onze armen zo natuurlyk toekomt. Wy hebben dé Roomfche Landen doorreist, menigvuldige Kloosters bezogt, en altyd ondervonden dat hunne armoede flegts in eene vermomming of in het habyt beftond. De beste fpyzen worden 'ergefchaft, de zwaarde bieren worden'er gebrouwen, van de beste wynen zyn hunne kelders voorzien en zo de inftelhng van lbmmige Kloosters verbied vaste goederen te bezitten , dan zyn altyd hunne Sacristynen zodanig verrykt, dat niet alleen de Kerklyke diensten hieruit betaalt, maar daarenboven noch hetgeheele Klooster, welk noch 'sLands impost of rechten betaalt, kan onderhouden w orden.
Dit hebben wy flegts in'tkortaangehaalt, om een fchets aan onze medevaderlanders te geevcn , hoe men de armen te Jcortdoed, om Kloosterlingen, die een gemakkelyk leeven X , • te verrykefl , die met eene verkwistende overvloed, Oebouwen, Tuynen, Wandelwegen enz. aanleggen , welke door de fchatrykft- Ejelmans niet kunnen getirenaarci Ca



C 3<S )
■worden, en eerder palyfen dan arme Kloosters geleken, waar door zy aan hunne Souvereinen aanlei? ding'gegeven hebben om hen meester van hunne Kloosters te maken, en hunne fchatten tot beter voordeel, volgens hun oogmerk, het zy het wel of niet wel zal gelukken, tegebruiken. s
Wy zullen een begin met ons beoogt Plan maken, en «het zelve by manier van bedenkingen voortftellen.
Het is immers genoeg bekent, dat de ryklle van deRoomfche gemeentens, voornaamentlyk de Dames in de Kerken binnen het Sanctuarium , dat is tusfchen het Altaar en de Communiebank geplaatst worden. DeHeeren hebben ook, als zy van die clasfe zyn , gemeenlyk hunne zitplaatzen in, daar toe opgerichte geftoeltems, bezyden of tegen den Altaar; hier na volgd de tweede Clasfe die wat meer dan in Burgerye beilaat, en meerendeels twee of drie rycn ftoelen agter de Communiebank vervult, en zo verminderen na mate de onderhoorige, van minder rang zyn , ook van plaatzen, vervolgens dat de armen van agteren, of omtrent op ftraat hunne Godsdienst moeten waarneemen.
De Pastoors wyzen zelfs de plaatzen aan volgens rang en ftaat van Pcrfoonen.
Men weet hoe zeer de Roomfche cnp de beste plaatzen ceftelt zyn. Veele van hun veranderen dikwils van Kerk, om dat zy vermeenen niet naar rang en karakter geplaatst
te zyn Dit zo zynde, konden immers gemaklyk
de Roomfche Gemeentens hen in Ciasfen laaten verdeelen ? die na rang en plaats 's jaarlyks eene vaste fomme tot Onderhoud van Pastoor, Kappellaanen en Kerken, zoude moeten opbrengen; tot welk oogmerk men in ieder Roomfche Kerk vier of meerder verftandige , onbaatzuchtige en van een onbefprookene gedrag zynde, Kerkmeesteren zoude kunnen aanflellen, zo als in Braband en elders plaat s heeft die door de Gemeente, na verkoozen te zyn, gemaetigd wierden , om op te neemen alle de vaste goederen, die aan de Pastorye en Sacristye, Kerk enz. onder wat voorwendzel zulks ook mogt plaats hebben , gemaakt waren tot het welk de Pastoor volgens geweeten , en in alle gevallen volgens Eed verplicht zoude zyn, verllag te doen (*) -- Welke wonderlyke Testamenten zoude men
<-*■) Mogt het onze Souvereinen hehaagen hier in eenig deel gelieven te neemen?



C 37 )
dan niette voorfchyn zien komen! welke tranfporten enz ! Edoch hoe meer men tot voordeel van Kerk en Pastoor Erfgoederen en Revenuen kon ontdekken, hoe veel te beter zulks tot voordeel van de Roomfche armen Ledematen door ons Plan zoude dienen.
'tls onnoodig meer aan te merken , hoe men in dieKer» ken op de beste plaatzen gefield is. —f- Indien nu ieder Kerk in vyf Clasfen verdeeld wierd , en men bepaalde eene ge-+ zette fomme die ieder perfoon van iedere Clasfe in eens of alle vierendeels jaars de vierde part zoude betaalen , als by voorbeeld: die van de eerlte Clasfe, welke in het SanbHuarium geplaatst zyn enz. ieder perfoon of communicant f 50-o-o'sjaars. Die meer als burgerlyk zyn in de tweede Clasle , en betaalde f 30-0-0. Die van de derde Clasfe als braaveburgers,koopmans enz. f 20-0-0. Die van de vierde als winkeliers enz. op f 10-0-0 Die van de vyfde als ambagtslieden en pietersneering-doendo enz. f 5-0-0, en de armen of behoeftigen niets, alhoewel voor hun zo wel als voor die van de eerlte Clasfen alle Kerkdienften als van Uitvaarten, Maandftonden en Jaargetyden zoude moeten gedaan worden,gelyk wy in 't vervolg zullen zien. Men zal ons terftont tegenwerpen , dat
tiuishoudens met man , vrouw en vier onmondige kinderen, alle Communicanten »s jaarlyks voor de eerfte Clasfe zoude vereifchen een fomma van f 300-0-0» en zo na rato devier agtervolgende. ■ ■ - Zulks fiemmen wy gereedlyk töe; maar wylverzoeken ook, dat men alle vooroordeel af-» leggende, eens geliefde het journaal of uitgaaf boekje na te zien, en twyfelen niet of alles by een gerekent, het geen by leven , fterven en na den dood voor ieder Individu gegeven word, veel kostbaarder zal bevonden worden, als door ons beoogt Plan; want volgens hetzelve moest terflond al het aanhoudend geeven by het bedienen der Sacramenten1 en andera plechtigheden een einde, neemen, gehk wy breeder zullen verhandelen. Nochtans zo zulks te hoog mogt voorkomen , zoude men vier onmondige aangenoomene kinderen vooreen Lidmaat kunnen neemen, én dan zal 'er noch overvloedig volgens ons Plan gevonden worden.
In een Gemeente van 500 Communicanten ziet man ten ' minden 10 Dames binnen het Saniiuarium zitten , als ook 10 Heeren naast den Altaar, welke twintig perfoonen, volgens ons hier voor aangehaalt oogmerk , ieder tegen f 50-0-0 's jaars een totaal van jfioo.e-o-o zoude uit» C 3-



C 33 )
make'i. Wy gelooven dat'er voor de tweede Clasfe zich ten minden zo mans- als vrouwsperfoonen 40 zouden opdoen ieder tegen ƒ 30-0-0 maakt wederom ƒ 1200-0-0 onderftellende voor de derde Clasfe 70 perfoonen ieder ter gen ƒ 20-o-o, maakt f 1400-0 o voor de vierde, ten minden honderd k ƒ io-o-o, maakt ƒ 1000-0-0, en voor de laatfteJso, zo mans- als vrouwsperfonen ieder
\ f500, totaal f 750-0-0 Nu hebben wy
niets aangemerkt nopens de vaste goederen die aan de Kerken gemaakt zyn , en echter zal men bevinden dat zulks op zal brengen de hier navolgende fomme.
Wy hebben in 't geheel voor de.vyf Clasfen aangehaalt 350 betalende perfoonen , die (amen eene fomme van ƒ 5350-0-0 'sjaars uitmaafccn , en hebben voor de kinderen, die vier voor een gerekent, als ook voor den armen welks niets zouden betaalen , een getal van twee honderd twintig perfoonen afgetrokken , het geen ons bedunkens hoog genoeg in zoo eene kleine Gemeente gefchat is; want in de geheele Republiek, (de janfenisten uitgenomen) vind men weinig Kerken, die van zoo een gering getal Communicanten voorzien zyn.
Eer wy tot verdere aanmerkingen komen , gelieven ons de Roomfchen zelfs toe te ftaan, hun openhartig af te vtaagen, of zy door al het geduurig geeven , zo by leeven , derven en na den dood niet meer alle jaaren , ieder volgens zyn ftaat opbrengen, en zo zy zonder vooroordeel, hun geweeten en geheugen de vryheid vergunnen , zullen zy zulks zelfs gereedlyk bekennen; want wy weeten het al te wel by ondervinding onder onze eige familie en naastbedaanden, hóéveel men zonder ophouden 's jaarlyks aan Pastoor en Kerk geeft.
' Men zoude volgens gewoonte onder de Misfen , Vespers en Lof kunnen colte&eeren , en genoomen , zie onze paragraaf X. pag. 24. ieder perfoon flegts een duit ^vierp , en er negentig zo Zondagen, Feest- Patroon- en Heilige dagen 'sjaars in getal zyn , eend fomme van f 556-5-0 zal uitmaken , nemende flegts de helft van het geen by het uitgaan van de Kerk na de Misfen, Vespers, Predikatiën enz. gegeven Word, zoude ook maaken f 278-2-8, dus te famen f 834 -7. 8, op bet jaar. Hier moet noch bygevoegd worden het geen door de Stad 's jaarlyks g^colIecteert word , dat wy over het algemeen hier na zullen bereekencn. Dit nu buiten geflooteii, en daarenboven de vaste goederen, die zo aan Pastoors en Kerk gemaakt zyn , maakt'sjaars eene fomme van ƒ6184-7-8,



c 3p y
Vervolgens wanneer er duizend Ledemaaten In een Kerk zich bevinden de fomme van ƒ 12368-0-0, zo er twee duizend zyn f 24737-10-0, en eindelyk in die van de Booms, Mozes en Barons-Kerken, waar in ieder 8000 Communicanten zyn voor ieder in 't byzonder ƒ98950 - o - o, en die twee Kerken te zamen opbrengen fomme van ƒ 1979C0 -0-0 of honderd feven en negentig duizend negen honderd guldens 'sjaars zonder de vaste goederen die zekerlyk aan die Kerken gemaakt zyn, het geen wy met de proef op' de fom in onze paragraaf VIII. pag. 20. aangetoont hebben.
Gemerkt dat 'er in Amflerdam en deszelfs diftrifit 40000 Roomfche Ledematen en meer gevonden worden, zouds men bevinden , dat volgens ons Plan 's jaarlyks een capitaal uitmakte van ƒ494750 -0-0, óf viermaal honderd vieren negentig duizend zeven honderd, vyftig guldens. -— Dan zouden van de 500 Communicanten niet meer dan 380 perfoonen betaalen , de rest voor de kinderen en armen gerekent (*). Hier uit moet volgen , dat van veertig duizend Ledematen er niet meer dan \ dertig duizend twee honderd het hunne tot die fomme zouden aanbrengen, en men voor den armen en kinderen (Ledemaat zynde) vier tegen een gerekend, een getal van negen duizend agt honderd opleverd. —■ Wy vragen nochmaals aan alle Roomfchen of wy iets te hoog gefchat de waarheid te kort , of iets dat geen plaats heeft onderftelt hebben, en gaan nu verder tot onze bedenkingen die zo zy kunnen of mogen tot uitvoer gebragt worden , van het grootfte nut der Roomfche Kerk, en voor de Republiek zullen zyn.
Indien men aan een Pastoor, wanneer hy geen Kappellaan nodig had eene fomme 's jaariyks toeleide van f iöco-o-o, en zo hy behulp nodig had, voor ieder Cappellaan ƒ 600-0-0, zo zoude zulks in een Gemeente van 500 Communicanten waar geen Kappellaan vereifcht word , van de fomme van ƒ15184-0-0 afgaau ƒ 1600-0-0 voor de Pastoor. —— Voor de huishuur of intrest der Kerk, ten minden ƒ 1000-0-0, voor de fleet en onderhoud van linnens en andere noodwendigheden ƒ 200-0-0 voor het wafch-licht, wierook, Brood, Wyn, Olie enz. ƒ 400-0-0
i (*) Wy herbaaien dikwils bet zelve, om dat wy voor ie der-een fchryvett , en de eene meer, den anderen min vatbaar is.
C 4



f f >
voor een Organist, en twee viste Zangers, ieder tegen ƒ Jb-Ö'-O 's.'aars ƒ iso-ó-o , (het geen veel óneenig" Jieeden in de Kerken zouden voorkomen) voor extra kosten ƒ ioo -oo voor het aankoopen van Kerksieraden, welk riet veel vërflyren, 1 en men er ziet van 300 jaaren Oud, die nogthans als nieuw fchynen ƒ 200 • o - 0. Voor de Koster, Orgeltrapper'en Kerkfchoonmaakfler , een fom^. me van ƒ 150-0-0, en eindelyk voor artikelen welke ons Onbekent zyn / niét te binnen fchieten, of niet hoog ge-i Doeg gefchat zyn en om alle tegenfpraak ' te vermeiden /"40o-o-'0, alles te famen eene fomma van ƒ 4260-o-ö dus voor de armén in zo eene Gemeente over zoude bly' Ven ƒ to84-o-o , zonder het geen zy door de vastgemaakte goederen zoude kunnen bekomen. 'Vervolgëns van eene Gemeente van duizend Communicanten , waar voor een Cappellaan nedig'is ,'ƒ 7568-0-0, van een Gemeente van tweeduizend Communicanten waar'twefe Cappellaans nodig Zyn f 20937-0-0 , en dus van öeBooms , Mozes en Barons Kerken, waarin ieder 8000 Communicanten zyn, ten voordeele van den armen eene fomme zoude kunnen opleveren van ƒ 91550-0-0,' en dus van die tv?ee Kerken ƒ 183100-0-0: of honderd drie en tachtig duizend een hon1derd guldens.' Hét is waar dar na advenant de Kerken "groot; en 'ér meer als een Cappellaan nodig is,' ook meer voorhuishuur, voor Kerkcieraderi, Heet of anderzints vereifcht word ; maar laten wy dan ten opzichte van vermeerdering voor ieder Kappèllaan ƒ icoo-o-o ftellen; dit mankt een objet voor ieder Kerk hier boven gemeld Van ƒ4000-0-0 'sjaars ,'laten wy er noch ƒ 2000-0 -0 byvoegen , zo bly ft- er nog'van' ieder' Kerk' een fomme Van vyf en ïagentig duizend vyfhonderd vyftlg guldens, en dus van de twee Kérken' ƒ 171000-0-0'. 'Waar uit volgt, dat 40000 Roomfchen hier voorcn berekent , en die in Amflerdam en deszelfs omtrek gevonden worden', een fomme voor den armen over zoude fchieten, na dat de Pastoors , Kappellaanen ,' onderhoud der Kerken enz. van alles deftig voorzien waren ,' "uit zoude; maken van ƒ256oóo-o-o, of tweemaal honderd zes en vyftig duizend guldens. Ons dunkt dat men hier!mede iets zoude kunnen tot foelaas van die ongelukkigen te weeg brengen , behalven het geen voor hun aan de Kerk,'als Brood en anderzints gemaakt is.
Wy hebben reeds aangemerkt dat by de openbaare Colle'cten een groot getal perfoonen die van andere gezindheden zyn , mildadig het hunne tot'onderhoud van de Roomfche armen toebrengen, zo dat ten minnen voor de behoeftigen 'sjaars eenige duizenden gecollccteert word;



( 41 >
Terwyl 'er zeekerlyk in alle plaatfen een generaal Armcofnptoiris, waar van de Rentmeesters de befhering hebben , zo zoude men ook dezelve kunnen belasten of andere daar toe aanftellen, welke een overdag wegens de Inkomsten van ieder Kerk moeiten maken, en order fiellen dat die Kerken, welke niet genoeg geallimenteeri •waren, door de overvloed van andere zouden gehotpen worden , als ook ten opzichte van armen en kleine onderhoorige plaatfen waar zeer weinig Roomfche zyn, alhoewel die zeer 'gering in getal zyn; dan zoude in alle plaatfen de Kerken van alles voorzien worden , de Priesters eén vast befiaan en de Armen zeer veel toegevoegd kunnen worden; dan Zoude veel abuizen die belaggens en teffens beWeenens waardig zyn, van zelfs achter blyven ; want de Paftoors óf Priesters zouden direct: of indirect niets by het bedienen der Sacramenten of by andere Kerkplegtigheeden mogen aanneemen. 1
De Paftoors zouden ook , terwyl de Kerk in hun Huis gehouden word, noch boven hun Traktement van f 1600 - o - o vry wooning hebben, het geen waarlyk noch in aanmerking komt.
De Palióors, Cappellanfin enz, zouden wel deegelyk verplicht moeten zyn om op hun tyd, en als zulks ver'eischt wierd, zich tot het biecht hooren, en bedienen van andere Sacramenten tc laten gebruiken , zonder de Armen "meer fmaat of verachting toe te voegen, dan aan de Heeren
van B . W enz. en terwyl
'wy weeten dat de Roomfche Priesters zelfs befchaamt zyn om hu'nnè Sacramenten te verkopen , met de grootfte eucht en vierige wensch , deeze omwenteling behoorden te gemoet zien . vermits zy dan veel meer eerwaardigheid en refpecl zou le verdienen ,'dan met zulk een onaangenaam trafiecq, het geheiligdfte van hunne Godsdienst, zo armhartig te moeten op prys Hellen , om door de waereld tekoomen. H,ier komt noch by.het geen zeer te vreezen is, dat,'wanneer een groot Heer of Dame in de Biechtftoel komt, die gewent is een aanmerkelyke Biecht.penning te fchenken , beladen met zonden van gewoonteof een Cafus refervatüs, de Biechtvader uit vrees van zo eene goede klant, of eene biechtpenning te vérliezen , de Abfolutie aa 1 dusdaanige perfoon nietdurftweigeren, Want zo men geen Abfolutie krygt , geeft men ook geen . geld , het welk waariyk zeer gevaarlyk is , diesvólgens, zo men'by het biechten niet meer betaalde , dan zoude de Biechtvader,' met meer vrytisii ' C 5 " "



C 42 >
deeze gewigtige zaak kunnen behandelen. De Priesters zouden ook , vermits zy een vast inkoomen hebbende, geen uitneeming van perfoonen maaken, gelyk zy thans doen, want een mensen is geen engel, en de dankbaarheid is alle weldenkende menfchen aangebooren , en zelfs niet kwalyk te neemen. Het zyn alleen de misbruiken, die uit dusdaanige dankbaarheid, en voornamentlyk in zielsbefliering kunnen voortkomen, welke natuurlyk door ons Plan zoude vervallen. — De Paftoors en Kappellaanert zoude ook veel beter kunnen fludeeren en hunne plichten waarneemen, vermits zy met alle die kleinodiën zich niet meer zouden op te houden hebben," en zulks dé Kerkmeesteren laten bellieren. Hunne Armen zouden ook hunne Paftoor meer beminnen en eerbied betoonen, want zo hy geen invloed op het arm - fonds of op deeze beftiering had, zouden de arme Ledenmaaten , onder dewelke maar al te veel ondankbaare en nooit te vreede zynde, gevonden worden, hem van niet, genoeg bedeeld te zyn , konnen befchuldigen , en terwyl hy zyn revenu voor zyn beftaan nodig zoude hebben, hem voor geene Armverdrukker of inhaalig perfoon kunnen uitkreiten.
Niets ftaat zo deftig als in eeneCatbedrale of Collegiale "Kerk in de Roomfche Landen het groot Altaar te zien, thans zyn dezelve op zyn Romynsch gebouwd , dat is dat men rond om het zelve gaan kan, en niet aan het Altaarftuk gehegt is: het zelve is altyd verfiert met kostbaare linnens en zeer ryke en geen verlepte voorzetzels , men ziet gèmeenlyk op het zélve zes zilvere Kandelaars en een Crucifix van het zelve metaal. De Ornamenten die by het Venerabel (laan, zyn weinig, dog van zilver of andere kostbaare metaalen , men ziet ten hoogden tien wasch-kaarfen, dat is 8 op den Altaar en twee voor de Kaarsdragers of Acolieten. De Kerkdienst of Parochiaale Mis is met geen buitengemeene ceremoniën verzelt, alles gefchied ftatig en met zo veel eerbied, dat indien 'er uit'nieuwsgierigheid perfoonen van andere Gezindheden zich aldaar begeven , moeten beken, rten, dat die diensten met veel meer eerbied en aandagt gefchieden, dan die, welke in de Kloosters of om geld in byzondere Kerken verricht worden. Men zoude kunnen vraagen, waar uit komt zulks voort? Het antwoord is eenvoudig. De Dom- of CapitteJ-heeren, zo zy bun volkomen Patrimonium of Canonicaat willen trekken, moeten in alle Kerkdiensten tegenwoordig zyn , of door Benificie-Heeren haar tegenwoordigheid laten waarnemen. Daarenboven is 'er een Ceremonie-meester aan-



C 43 >
gefield, die hun en teffens aan het volk by het verrichten van den Godsdienst voorgaat en aanwyst in welke eerbiedige houding zy hun moeten gedraagen en terwyl zulks wat lastig aan fommige Roomfchen voorkomt; ten eerflen : om dat die Kerkdiensten veel langer duuren , en ten tweeden : om dat het Choor afgeflooten zynde, men 'er zo niet in en uic kan loopen, worden deeze Kerkdiensten zeer weinig bygewoond.
Men ziet in onze Gereformeerde Kerken 'er nog overblyffels van, als het kopere of houten hek, die de Kerk in twee plaatzen verdeeld, als ook de geiloeltens van byde kanten , in dewelke eertyds deCanoniken geplaatst waaren. Zo men eene volleedige proef hier van zoude gelieven te neemen, kan men 'er teenemaal van overtuigd zyn , by voorbeeld: te Parys in onze lieve Vrouwe, en in verfcheidene andere Collegiale Kerken. -— Te Brusfel in St. Gudula, te Luyk in St. Lambertus Kerken, enz. wanneer men die Cathedrale of Collegiale Kerk-plegtlgheden en die der Monniken , of van kleine Capellen op dewelke zy veel invloed hebben, bywoond; zoude men fterk in twyffel trekken, of men in die onderfcheilene Kerken dezelve Godsdienst beleed , want de laaide zyn doorgaans vergezeld met do belachlykfte Ceremoniën ert worden zo oneerbiedig verricht, dat, zo men de Monniken ziet Mis leezen, en het Brood en Wyn zeegenen, zulks met zoo grooten haast en oneerbied verrigten, als of zy een douzyn vliegen van de Hostie en Kerk wilden verjaagen, dit is niet te verwonderen, al het geen men verplicht is te doen, valt gemeenlyk zwaarder dan het geen men uit eigen genegenheid verricht. (*) Her uit zoude volgen, dat Indien de Kermeesters de zorg aanbevooleti wierd, om het nodige voor Kerk en Altaar te verzorgen , en de Paftoor voor geene byzondere diensten betaald wierd, alies met meerder eerbied en
(*) Z. K. Hoogheid, de Prins Carf.l van Lorynen Gouverneur van de Brabandfcbe Nederlanden overeen: ge jaaren aldaar overle-eden , een groot Voorftander van Konsten en IVeetenfcbappen. bad eene Boekdrukke' rve aan zyn Hof, en befleede met onzen vriend de Bast Zyne leedige uitren aan de Pars, met dewelke by meer dan eens een Riem daags drukte, als of bet voor arbeids (oon betaald mo&st worden.



C 44 D
Godvrucht zoude gefchieden. Daarenboven zoud 'er zich meer hoop voor de Roomfche armen opdoen, om eerder vit het Vagevier te kunnen ontfnappen, terwyl voor hun zo wel als voor de fchatrykfle perfoonen een Uitvaart, Maandftond en Jaargetyde zoude moeten verricht wor« den, zy , die thans by faute van niet te kunnen betaalen honderde jaaren in het Vagevuur moeten lyden en zo zonder iemands hulp, 'er zich zelfs moeten uit haspelen.
Wanneer nu de Kerkdiensten op zo eene deftige manier, gely.s in de Collegiale Kïrken, hier te Land wierden verricht, zoude 'er volgens ons Plan, een toereikend capitaal gevonden zyn, èh alle belachelyke misbruiken een einde neemen; ja! de braave Roomfche zouden met hart en ziel zulks te gemoet zien, want dan zoude hunne Armen minder verfmaat en veracht worden , hunne Kerken tot voorbeeld van andere Landen en Gezindheeden kunnen (trekken, en zekerlyk beter Priesters gevonden worden, waar onder thans waarfchynlyk eenige zyn , die , op hoop van eene vette Misfie te bekomen , een Staat aanneemen , die zy volgens het vleesiyke onmogelyk kunnen nakomen , en hier door tot groote ergernis van hunne eigene Godsdienst en onderhoorige (trekken, want zonder eene bovenatuuriyke gaave Gods, is het onmogelyk, by een wulps en gemakkelyfe leven, de onthouding direft of indirect in acht te kunnen neemen of te onderhouden. Men heeft hier al te veel voorbeelden , over eenige jaaren in Leyden te Utrecht en elders van gehad, en 'er is thans nog een werkje in 't licht gegeven , het geen al te veel onze gezegdens (laaft. Wy herhalen nochmaals dat een geestelyken, die zich in alle manieren onthouden kan, waarlyk van God hier toe gefchikt moet zyn, en dus met ƒ1500 en vry huishuur 'sjaars (zie pag. 41) om godswil zich. wel zal willen beheipen, en in de Wyngaard des Heeren tot voortplanting van het Euange'de zal gelieven meede te werken, en diesvolgens ons Plan ten besten zal neemen.
Het waar te wenfchen dat de Roomfche Priesters in onze Republiek een zeker Opperhoofd mogten hebben, die op hun gedrag en het verrigten van den Godsdienst aeht nam, vermits zy thans onder de Nuntius die zich altyd te Brusfel ophoud, (laan en zo ver van hier zynde , weinig beftiering ter uitvoer kan brengen. De Joden heb-r jen een Rabbin die wel degelyk de zaaken van die Na-



C 45 )
tie beftierd; want het gezag dat den jdmplisfimüs heeft j fchynen zy zich weinig aan te kreunen, voornamentlyk de Monniken die niet dan onder de gehoorzaamheid van hunne Klooster-Overheid willen ftaan.
De Paftoors en Kappellaanen een vast inkomen hebbende, zouden niets by het verrichten van de Sacramenten of andere Plechtigbeeden mogen aanneemen, maar in tegendeel verplicht zyn voor ieder van haar gemeente overleedene perfoon een Uitvaard-, Maandftond- enjaargetyddienst moeten verrichten; nochthans die meerder plechtigheid , meer licht en Ceremoniën, als ook een zingende Dienst begeerden , zulks apart aan de Kerkmeesters moeten betaalen; als ook die particuliere Diensten wilde gedaan hebben, het geen zeker een aanmerkelyk capitaal zoude opleveren , zo dat de arme en kleine gemeentens op Dorpen en elders, hier dsor een genoegzaam onderhoud «oude kunnen bekomen, en 'er noch eene aanzienelyke fomme voor den behoeftigen, behalven het geen wy ter nêer gefield hebben , zoude overfchieten.
Het zoude ook zeer te pryzen zyn wanneer de Roomfche Kerken van verleheidene uitgangen wierden voordien, en de Kerkdeuren zeer wyd waaren; want wyheb^ ben dikwils met ontroering aangemerkt, ohs in die' Kerken bevindende, in dewelke zo veel brandftolfen en brandende kaarsfen als ook zo veel ftooven gebruikt worden als by voorbeeld, in de Haantjens Hoek/leeg te Amfterdam , daar de Kerkdienst in het bovenfte van dit gebouw^ gefchied en eene zeer naauwe uitgang heeft, zo dat men met veel gedrang ten minsten een kwartier uur nodig heefc om by het eindigen van den Godsdienst uit die Kerk te kunnen komen, en dus zo 'er brand in zo een Gebouw ontllond, 'er honderden menfehen het leeven by zoude verliezen , gelyk zulks over eenige Jaaren in de Hollandiche Comediete Amfterdam plaats gehad heeft. — Wy hebben reeds aangemerkt (zie paragraaf III. pag. 9 ) dat men de kinderen zeer vroeg tot de H. Communie aanneemt» het welk zeer dikwyls baatzucht tot g?ondfiel heeft, dan zoude men door oos Plan hier zo ligt niet toe overgaan , vermits by het bedienen der Sacramenten niets meer gegeeven zoude worden, daarenboven zoude men de kinderen voor aleer zy aangenoomen wierden, welk deegelyk in de teegenvvoordigheid van Kerkmeesters! moeten ondervraagen en onderzoeken; dat tot gevolg zoude hebben dat de Roomfchen hunne eigene Godsliensc beter zouJe kennen en diesvolgens naauwkeuriger ouderhouden , zonder hun met beuzelaryen en fprookjes



.( 46 >
op te houden, om hun hier door het geld uit de zak te •laten kloppen; want in alle plaatfen , waar veel bygelovlgheden plaats hebben , vind men de eenvoudigfle en onbeleezenfte Perfoonen, gelyk in Braband en elders, alwaar het leezen van de H. Schriftuur aan de Leeken verboden word. (*) Ja! zoude wel willen gelooven, ons by toeval in Braband bevindende, en een Rooms Man over eenige artikelen, rakende zyne Godsdienst, ondervragende, ons tot antwoord gaf.- „ Ik weet dat 'er „ een God en een Heilige Maagd Maria is, en dat is my „ genoeg."
De reden om dewelke men de menfchen in die groote verblindheid houd , is deeze : terwyl dat de mensen altyd geneegen tot eene Godsdienst zynde, zyn toevlugt zoekt in het geene zyne kragten te boven gaat; doch hoe verfchrikkelyk is het niet, hen te beletten , zich direól •tot het Opperweezen te keeren, en in teegendeel, door onkunde, hun middelen aan de hand te geeven, om een winkel van Roomfche bygelovigheden te maken , en hier
door hen van hunne goederen te beroven? Zo als het
Hof van Romen en namaate andere Abdyen , Kloosters £nz. met dat geld palyzen oprechten en een koninglyken j-ang houden, terwyl de uitgeputte arme famillien van -gebrek bezwvken, het geen, gelyk wy reeds gezegd hebben, de Monarchen als de oogen uitfteekt en hier door zelfs oorzaak zyn, van de veranderingen die de Keizer en andere Mogendheeden maaken; alhoewel het voordeellger zoude geweest zyn , dat onze voorouders hun geld en goederen zelfs zouden bewaard hebben, dan het tot nadeel van hunne nakoomelingen aan Kerken en Kloosters te hebben gefchonken , welke penningen^nu noch wel een reisje naar de Turkfche Grenzen kunnen doen en aldaar blyven vernagten , enz. en men klaagt noch, dat 'er zo weinig geld thans gevonden word! zulks is niet te verwonderen , de Burger , die de meeste lasten draagt , is t'eenemaal uitgeput , en onbekwaam om zyn Koophandel uit te breiden , of iets te kunnen ondernemen.
De byzondere Godvruchtige oeffeningen zoude hunnen loop kunnen behouden, docli by het verrichten derzelve , Zouden de Pafloors of Kappellaanen niets moogen vorderen of ontfangen, dan zoude dezelve van geen langen
(*) Zie bet Mecbelfcbe Catechismus.



C 47 )
kum ^'nen^eruhaast van zelfs verva"en, als by voorbeeld het Broederfchap van de Roofenkrans van onzeLieva Vrouwe van Kevelaar, Portiuncula en andere, die meest om geld ju te zamelen, uitgevonden zyn, en aaneepree. zen worden. «"&v^iCe-
ifyn °veu menfchen dl'e eene byzondere genegenhe d_ hunnen Herders toedragen, en dit is natuuriyk, zo dat boven de ƒ 1500- o - o voor de Pastoors , en f 600-0-0
voortederKappellaan.zyzekerlyknochbyzondereprefenten zouden ontfangen , te meer als zy hunne Kerkplichten met eene Apostoliefche lever waarnam m , zulkszoudê men memand kunnen beletten en heeft ook wel plaats by andere Godsdienflen. plaats k Wouden noch verfcheideneaanm ku«nen maa-
Cfpit h»-? ' onsbedJunkcns. hebben wy genoegzaam getoont ken i HCn Tr^1 aan de H^landfche Roomfche Ker11 l deszeIff Ledemaaten door ons Plan zoude kunnen
ieng zXW°rden- EchtCr een,'Se weldenkende perfoo* , i„ °r?s toev°egen. » Het fchynt byna on-
" datgdeeypJ tPlanïer UitVOer te ^"gen.ten eerften: ora " dfnde,PastO0'-s thans meer inkomen hebben door het ge-
" zo»Hpnan Z°- Zy sJaarlvJ" /isoo-o-o, en vry huishuur
• zouden genieten, ten tweeden.- zullen zvde eenvoudige " a2 d re,n "A" neemen . nen wvs makende, dat men. " 3ip *°°mlckhe Godsdienst den bodem wil infiaan Z? " nifn Z be'rouwen 'n belaggeiyke misbru.ken dan il „ oen waaren Bron van haare Godsdienst Hellen en hier
• in door hunne Ziélbeitierders geftaafc worden »' ÓV zal zekerlyk maar al te veel plaats hebben maar n> hiti neerde Roomfchen moeten thans zelftbekenne, dat al her g«W,g gecvcn tot fpot van andere GezSeVn ftrekt
bet// ^"kul^n^oni",00'2^6^ * ™ej , te runnen onderiteunen. want dp ™irft» rni„,
^JivVeme3afte-Christeiy,ke Kerk b="d- Sftïïfi
m l,ai'eLedema,en- C*) Die te hulp te
■^ rU ó^^t^^' aT God z>''Vdan een kostbaareklee wl g0Ude en z'lvere vaten,
den aToeSl ,T'-Welke van de verteert wor-
d?.n.t ogeen7eS«n,!;»??de V°'gen dat niend^VV reeds lrt.lL g manler moest verrichten, geh*
Sfwtzegrh7bbenen d3ar £0C 661,6 t0efeikende fomm«



C 48 5
fndieri men zulks nadruklyk in acht beliefde te neinen, zoude ons Plan zp onmogelyk ter uitvoer niét fchyrien, want 't is zeker dat het zelve tot groot voordeel van de Roomfche Godsdienst firekken zoude, en alhoewel alles in den beginne , als onoverkoombaar voorkomt,, vallen de middelen , als zy met ernst gebruikt worden, zo moeilyk niet, dan men ze wel voorzien had , te meer wanneer men ëen goéd en Christelyk oogmerk tot Leifterre heeft en op de byftand van Gods almacht gerustlyk kan betrouwen.
Mögt het onze Wettige Souvereinen behagen hunne Vaderlyke oogen hier op gelleven te vestigen, en zo ons Plan plaats mögt hebben, de verkoorehe Kerkmeesters onder hunne befcherming te neemen , te meer, terwyl door het zelve de geduurige buiten 'sLands geld-verzendingen, wel ras een einde zouden neemen en vérvolgens niet alleen tot nut voor de Roomfche in 't byzonder , maar voor ons Vaderland in 't algemeen zoude firekken. . . ..
Het welzyn en nut van óns Gemeenebest en Inwooqders, tot doelwit gehad hebbende, zal het ons altyd zeer aangenaam zyn , zo ons Plan niet t'èenemaal tot flant kan gebragt worden, het egter aanleiding mag gegeeven hebben tot g<?makkelyker middelen, door de welke het gefd in ons Land zal behouden , <»n mepr nooddruft en behulpzaamheid den armen toegévoegt kan worden.
EIND e;
Geen Exemplaaren zyn echti dan die met dit merk getekent zyn. §