444
L
43






BESCHRYVING
VA N D E
TILEGHAPHE N
O F
VÈR.RESCH RYVER
OPGEHELDERD MET AFBEELDINGEN VAN E ENIGE NIEUWE UITVINDINGEN.
d o o k.
W j j£ JD 1 J$T&,
! N *sH AG E, fcy J: F: JACOBS de AGÉ, ; Boekverkooper in de Vlaamingftraat.
Foor Rekening van den Auttur.






VOORREDE.
2) e Eerjie aankondiging van de Telegrapbe in de Franfche Nieuwspapieren, verwekte eene algemecne nieuwsgierigheid — de opgaaf van derzelver vermogen in bet overbrengen van tydingen en hricbten op tenen afjland van drie of vier uuren, in eenige minuuten, baarde veel verwondering — dan de gebrekkige berichten welke ons van deze zonderlinge uitvinding zyn A z toe-



iv VOORREDE, toegekomen , fcbeenen my niet gejcbikt té zyn de nieuwsgierigheid te voldoen, of de verwondering te vreede te Jlellen. Leze bedenking is oorzaak geweest van de tegenwoordige uitgaaf.
B



BESCHRYVING
VERRESCHRYVERS.
\^an alle de uitvindingen welke deze eeuw kenmerken , is 'er geen die de algemeenc aandacht meer naar zich getrokken heeft dan de zogenaamde Tekgraphe of Vtrrefchryver, die haar naam ontleend heeft van het Griekfche woord T>jAe, preeul, verafgelegen , en y£x$a>, fcribo, ik fchryf; gelyk het woord Telescoop, van hetzelve bywoord, gevoegd by het werkwoord mTTTOfMi , video, ik zie, afftamt.
De eer'fte aankondiging van dit werktuig in de dagverhaalen .der Franfche Nationaals Conventie , werd met de grootfte verwondering gelezen; weinig menfehen hadden eenig denkbeeld van de wyzc waarop hetzelve bewerkt werd, en befchouwden het verhaal daarvan als een louter verdichtfel; anderen, die'meer bygeloof dan kundigheid bezatten, hielden het voor onmogelyk om tydingen 100 uuren verre, in een uur tyds te kunnen overbrengen en in gelyken tyd antwoord daarop te bekomen, en meenden hetzelve derhalve te moeten toefchryven aan boven naA 3 tuur-
VA N D E
TELEGRAPHEN
O F



( 6 )
tuurlyke oorzaakcn, ronduit vcrklaarende dat 'er tovery in fpeelde ; men kwam egter langfaamerhand uit den droom, en de berigten die men van tyd tot tyd 'er van bekwam, llelden niet alleen het beftaan van de Tekgraphe buiten allen twyffel, ma'ar fpoorden de menfehen aan om derzelver aart en werking te onderzoeken; men ontdekte ras dat de uitvinding, of/ ten mistte de beginfelen waarop dit werktuig fteunde, geenzins eene nieuwe ontdekking was , hoewel men de Franfche Natie de eer moet aandoen, van hetzelve tot eene hooge. trap van volmaaktheid te hebben gebragt. Men heeft van onheuglyke tyden af, door middel van Trommels , Kanonichooten f Wimpels , Vlaggen , Vuurpylen, en andere feinen, eene feinfpraak by de Legers, zo wel als by de Oorlogsvlooten en Schepen ingevoerd, voornaamlek voor het Commando en de Manoeuvres : deze feinen waren egter te bepaald en te omflagtig, en aan al te veel verwarringen onderhevig, om in het algemeen gebruikt te kunnen worden; ook had men al te geringe gedachten van het nut dat uit deze werktuigen te trekken was, om met ernst daaraan te arbeiden.
Dr. Hoopcr, een zeer kundig Engelfch Schryver, gaf in het jaar 1774. in zYnc verzameling van Redefake Vermaahen (Rational Recreations) eene befchryving van eene door- hem uitgevondene feinfpraak ; waarvan hy in zyne Vijual Correspondence , of Ge'zigtkundige Briefvvisfeling, eene fchets mededeelde; doch zeer verfchillcnd van de Telegraphe van den Heer C h a p p e. In het jaar 1786. heeft een Lubekfche Kapper, genaamd Pfingsten, verfcheidene proeven, van eene door hem nieuw uitgevondene feinfpraak,



( 7 )
fbraak, in de Schouwburg, voor het publiek, te Hamburg vertoont. Verfchillende woorden en gezegdens werden hem door de toefchouwers naar believen opgegeeven, die dezelven aan zynen zoon, een knaapje van elf jaaren oud, die zich in een afgelegen vertrek, agter het tooneel bevond, door het draaien en zwenken van de handen, en door middel van Vaandels, Trommels &c. overgebragr. De opgaven wrren onder anderen, Muhamed in Conftantinopelen. Frederik de eenige is niet meer! Vivat Hamburg! welke by het openen van het vertrek, door liet knaapje op fchrift vertoond werden, zo wel met Hoogduitfche als met Latynfche letters gefchrecven , en dat met zo veel naaukeurigheid, dat zelfs de uitroepings tekens niet agter gclaaten waren. In het overbrengen van ande:e gezegdens bemerkte men dat de vader het woord Tevredenheid, flegts door een hamerflag aanduidde. -»—! George is in gevaar werd door een trommelflag t% kennen gegeeven, en terftond door het knaapjen nagezegd, uitgenomen dat hy het woord naod in plaats van gevaar gebruikte. Opgegevene gezegdens behoorende tot het krygswezen; als, Het Parool isVerraaden. Men moet de brug met Kanon aan ft ukken fchicten; de Luitenant Generaal moet naar de Moeras tnarcheeren enz: trommelde Pfingften zo gezwind als men fpreekt; ook had hy tekens uitgedacht, en aan zyn zoon geleerd, om over en weder vraagen en antwoorden te doen, en een regelmaatig gefprek te houden op aanmerklyke afitanden; dus iprak hy met zyn zoontje, op den afltand van-een uur gaans met vaandels: als mecde door middel van twee kleine fcheepjes, wier masten met de vlagftengen üechts 15 \ duim A 4 fooo^



C 8 )
hoog waren, terwyl zy zo verre van eikanderen afttonden dat het vlaggetje even zigtbaar was; waaruit men naar kan gaan, wat men zoudtkunnen doen met een vlag of wimpel op de mast van een groot Schip, op een Molen, Toren of hoogen Berg, wanneer men met een goeden kyker voorzien was.
De vraagen door Pfingften op deze wyze aan zynen zoon gedaan, en door hem behoorlyk beantwoord , beftonden onder anderen in, Ver [laat gy my? Hoe is de naam van den Schipper? van het Schip? — van waar, en waarheen is de Reis? wat is Uw lading? Welke vaartuigen hebt gy ontmoet ? Hoe heet en de Schippers ? hy had ook andere feinen uitgedacht en aan zyn zoon geleerd, om over gebrek aan water en levensmiddelen te klaagen, en allerlei berichten mede te deelen, die voor Kooplieden en Asfuradeurs van belang zyn. Deze feintaal had hy zyn zoontje in den tyd van een jaar geleerd.
In het begin van dit jaar kwam de Hertog van Richmond in de gedachten, om eene keten van feinpttstèn langs de kusten van England aan te leggen, zich daartoe van lugtbollen bedienende, en waarvan men werkJyk de proef reeds genomen heeft; doch deze kunnen niet meer overbrengen, dan eene vooraf bepaalde fein wegens een of ander voorval; by voorb. dat het eene fein de aannadering van eeneh vyand zal aankondigen, en eene andere dat men marchecren moet. Thans is men te Woolwich bezig om behoorlyke ftandplaatfen aan te leggen tot het ontvangen en overbrengen van nagtfeinen ; waartoe wy een werktuig uitgevonden en met eene afbeelding opgehelderd hebben, (zie Plaat j,)
Het



( 9 )
Her werktuig van den Heer C h a p p e , is, volgens het mondeling berigt van iemand die de zigtbaare werking daarvan in Parys gezien had, zeer eenvoudig. Aan de eerfte ftandplaats, zynde op het dak van het Paleis de Louvre, ontvangt de Heer Chappe, op fchrift, de woorden .welken het Committée van Algcmeene Zekerheid naar Rysfel wil ovcrgebragt hebben. Men heeft op de Louvre eene regtopgaande ftaak af paal geilckl, aan wiens top twee armen zyn, die gelyk Molenwieken eikanderen overkruisfen. Deze armen kunnen door een enkeld werktuig , in allerlei richtingen, met eene onbegryplyke gezwindheid, bewoogen worden. Derzelver onderfcheidene Handen duiden de letters van het A. b. c. aan, welke voor den fpocd en het gemak , tot zo weinigen als mogelyk is, verminderd zyn, en daar deze letters of tekens willekeurig zyn, kunnen zy alle weeken veranderd worden , zo dat het teken , of eigónlyk de ■Hand van de wieken, die heden A aanduid, morgen B aan kan duiden, vermits de perlöonen aan de beide uitterftcn de fleutel daarvan hebben ; want de tusfchen beiden (taande handlangers hebben maar alleen de onderfcheidene feinen die zy ontvangen te herhaalen. Het w.-rktuig is op zulk eene wyze toegefteid, •dat ieder fein, altyd, volmaakt op dezelve wyze gegeeven word, waaruit zeer ligt op te maakeu is dat . de beweeging wevktuiglyk beftuuid word, zonder van eenigen handgreep afgehangen.
Zo dra de Heer Chappe op de Louvre, de woorden ontfangen heeft die hy moet overzenden, geeft hy een teken, door het ophysfen van een vlag, aan de tweede ftandplaats, op Mom Marire, om zich gereed A 5 te



( II )
eenige aanmerkingen ter neêr ftellen, die by het famenftellen en gebruik van deze kunstwerking in het oog moeten gehouden worden.
De eerfte zaak welke in het famcnftel dezer wer' tu;gen beoogd moet worden, is het getal der tekens of letters, die men daarmede uit kan drukken: het fpreekt van zelve, dat hoe kleiner dit getal is, hoe gemaklyker dezelven te leeren en te onthouden zyn.
De Heer Home Tooke heeft ten cuLelykst aangetoond , in zyne uitmuntende verhandeling over oe fpraakkunde, dat 16 tekens overvloedig genoeg zyn om alle de eenvoudige klanken van de meelte taaien uittedrukken, vermits eenige letters, zelfs met vocideel agterwege kunnen gclaaten worden. Het onderfcheid by voorb. tusfehen B en P is zo gering, dat men een daarvan ontbeeren kan, hoewel men, wel is waar, eenige woorden daar duor eene verkeerde fpelling zal gecven, of dezelve met andere woorden verwarren; gelyk bal en pal, beer en peer, en meer anderen; de voorgaande en volgende woorden, zullen egter in de meerte, zo niet in alle gevallen, de waare zin duidelyk aantoonen. De C kan zeer wel uitgedrukt worden door K of S. De H , is louter een teken van uitblaazing, en kan weinig of geene verandering in de gin te wege brengen; zelfs zyn 'er veele dorplingen in onze Provintie die dezelve altoos verkeerd gebruiken , zeggende voor Huis, uis, en voor uit, huit. De famengevoegde letters sch, kan wel door sk vergoed worden. De Q, is geen eigenlyke letter in onze taal, hebbende volmaakt dc klank van K W, die ook in het algemeen daarvoor gebezigd worden. De U fchynt in de oude fpraak-
kun-



( H )
kunde een overtollig teken geweest te zyn, want men vind dezelve in de oude boeken altoos met eene V uitgedrukt- De W is klaarblyklyk eene famenvoeging van twee Vs, en hoewel men, by eene oppervlakkige befchouwing, zich zoude kunnen verbeelden, dat'er uit het bezigen van VV beiden voer W en voor UU eenige verwarring konde plaats hebben, zal men egter , by eene nadere onderzoek, overtuigd zyn , dat zulks niet mogelyk is , déwyl W altoos door eene klinkletter (vokaal) en UU door een medeklinker Cconfonante) moeten gevolgd worden. De X kan men in de i'ein fpraak ook zeer wel ontbeeren, dewyl dezelve, in het begin van een woord, alleen gebezigd word in woorden die van het Grieksch afgeleid zyn, en de eigene naamtn van plaatièn en perfoonen aanduiden ; in het midden en aan liet einde van woorden, word derzelver gemis vergoed dooi' ks. De Y word by veele der hedcndaaglche taakenners onnuttig gemaakt door het gebruik van ii , welke lpelling men dan in de feinfpraak, gemakshalve, ook zoude kunnen bezigen. De Z is mede eene letter van weinig gébruik , kunnende altoos vergoed worden door de S ; zelfs ziet men dat veele menfehen deze letter altoos als eene S uïtfpreekèn'.
Het A. b. c. op deze wyze verkort, zal uit 16 Letters beftaan, als volgt: A: B: D: £: F: G: I: K: L: M: N: O: R: S: T: V.
(Dit is toepaslyk op liet werktuig afgebeeld op Plaat 1 en 3.)
Met deze letters zal men alle gezegdens kunnen uitdrukken met de grootftc naauwkeurigheid; alleen maar in het oog houdende, dat men de uitgclatene
let-



( 13 )
letters doör de andere die derzelver gemis moeten vergoeden invult, waar toe men de volgende Tafel kan bezigen. —
Het volle A. b. c. Het verkorte A. b. c.
A - - A
B - - B
C - - K of S
D - - D
E - - E
F - - F
G G
H - - —-
I I
K - - K
L - - L
M - - M
N - , N
O - - O
P - - B
Q - -KW
R - - R
S - S
T - - T
V - - V
U V
W - ' . V V
X - - KS
y - - ii
z - - s
De Stad word door den Vyand besciiooten, Zal men op de volgende wyze moeten peilen, om met de Verrefchryver overgebragt te worden.
De Stad word door den Vüand beskooten.
De



( 17 )
ve letter in het groot voor de opening te c. zynde de fpil voorzien , van een klein rad met 16 of 24 fchuine tanden, overeenkomftig het getal der letters. Boven hetzelve hangt een yzere klep of tong, dewelke belet dat het i-ad niet agter uit kan gaan , en geeft teffèns een teken flag by ieder letter, die omgedraaid word. f. De kruk waarmede de fchyf omgedraaid word.
Wanneer men dit werktuig des nagts wil 'gebruiken, moet men eene groote lamp meteen weerkaatfer 'er aan, agter de letters plaatfen, die daar door fterk verlicht zynde, op eenen grooten afftand duidelyk te zien zullen zyn.
De werking gefchied volmaakt op dezelfde wyze ils van de volgende, uitgenomen dat hier de letters vertoond worden, en in d? volgende afbeelding de fchyven bedekt worden.
VERKLAARING
VAN EEN
DAG-VERRESCHRYVER,
Afgebeeld op Plaat 2.
aaa. Een regtopftaande , langwerpige , vierkante Raam.
hh. Een



C * J
gebragt moet worden — vervolgens E tegen den wyzer draaiende, komt de wiek tusfchen de twee bovenfte fchyven aan de regterhand —• de wiek volgt de letter wyzcr verders op S, tusfchen de twee bovenfte fchyven aan de linkerhand — op T, - of de hoek fchyf aan denzelven kant —• op A, de bovenfte middenfchyf, en zo voorts.
VERKLAARING
VA N EENE
TWEEDE DAGSPREEK.ER,
Afgebeeld op Plaat 3.
A. Een regtopftaande ftyl of paal. B.BB. De fchuine ftylen, en horizontaale voetftukken, die dezelve onderfchraagen. ff. Agt vergulde fchyven , die door yzere roeden aan -de paal vast zyn. ,
C. De wiek zwart geverwd.
D. Deszelfs tegenwigt, even zwaar als de wiek zelve.
E. De vlagge ftok, voor de fein vlag.
Plaat 4.
De tweede Dag-Verrefchryver, op zyde gezien, A. Dc regtopftaande paal.
a- Z<&



( 20 )
* Een tweede paal agter dc anderen, en vaa boven met eene fchuine ftyl aan dezelve vast gemaakt.
BB. De fchuine ftylen en voetftukken.
ff. De vergulde fchyven. . £. De wiek.
c, Dc kromme as tusfchen de twee opgaand» ftylen , waarop de wiek draait, door middel van eene yzerë roede , welke mede aan den onderfte krommen as ^d) is.
e. De yzere roede, in welker omgebogene einden beiden asfen los omdraaien.
t. De kruk waardoor de onderfte as omgedraaid word.
h. h. Twee raderen of trejbrs, elk met ï6 fchüiiie tanden, overeenkomende met de 16 teken* van de Verrefpreeker ; het onderfte draaid van de linker- naar de regterhand, en het bovenftc van de regter- naar de linkerhand.
i. De wyzer plaat.
k. De wyzer.
gébruik;
De reeds gegevene onderrichting voor het gebruik van de eerfte Dag-Verrefchryver, is op dezen ook toepaslyk : uitgenomen dat by die de wyzer plaat omdraait en de wyzer zelve onbeweeglyk is — daar hier in tegendeel de wyzer plaat onbeweeglyk is, en de wyzer zelve omdraait.



■






Pi. 1












PI . nn









( io )
te houden. Aa« elke ftandplaats, is een wagttoren., met een Telescoop voorzien, en de perfoon die de wagt heeft, geeft het fein van gereed houding, het welk hy ontfangen heeft, aan de naast liggende ftandplaats , en zo verders de gantfche linie van posten door, die alle daar door in gereedhouding gebragt worden.
De Man op Mont Martrt ontvangt hierop, door middel van zyne Telescoop, de opgegevene rede , letter voor letter, van de Louvre, en herhaalt dezelve terftond rqet zyn Telegraphe aan de derde post, Van waar dezelve weder aan de volgende post medegedeeld worden enz: en op deze wyze worden de beveel en van de Conventie &c. tot aan Rysfel overgebragt.
Dan hoe gezwind ook de tydingen op deze w;.ze van post tot post ontvangen en medegedeeld worden, komt het my egter voor, uit eene naauwkeurig onderzoek van het 'model van deze Telegraphe , dat de werking daar van zeer ingewikkeld en moeielyk is en dcrhalven dat 'er veel tyd vereifcht word om eene grondige kennisfe daar van te bekomen ; ook blykt het uit de ondervinding, dat men een jaar nodig heeft gehad , om dezelve volmaakt te leeren : ook kan men van deze uitvinding niet dan by dag, en helder weer gebruik maaken.
Wy hebben onze Leezers , zo wy vertrouwen, in deze korte gefchiedkundige befchryving van de Telegraphe of Verrefchryyer , een denkbeeld gegeeven Van het famenftel en de werking van féinfpfaaken in het algemeen, en van de tot nog toe uitgevondene wyzen in het byzonder: wy zullen nu, voor wy tot de befchryving van onze eigene uitvindingen overgaan,
eeni-



( H )
De Tweede zaak die men by het gebruik van de Verrefchryver in het oog moet houden, is deszelfs ftand met opzigt tot de ftandplaats met welke de letterverwisfeling moet gehouden worden. Het fpreckt van zelve dat de Verrefchryver zo hoog boven alle huizen, boomen enz. moet ftaan, dat het gezigt der geenen die de feinen van de naastgelegene ftandplaats moeten waarneemen, door geene tusfchenkomende voorwerpen gehinderd of belemmerd word; ook moet hy van agteren van alle verduisterende lighaamen bevryd zyn, dewyl het volftrekt noodzaaklyk is dat men vry en onbelemmerd door het werktuig heenen kan zien. Wat de afftandeit van de ondericheidene posten aanbelangt, zal zulks afhangen van de grootte van den Verrefchryver, en van het vergrootend vermogen der Telescoopen, waarmede men de onderfcheidene feinen moeten waarneemen. Het lpreekt van zelve dat elk waarneemer in zö verre meefter van de fleutel moet zyn, dat hy gereedlyk dc aan hem vertoonde feinen, met Letters of Cyffers kan oplosfen; ook dient dc Verrefpreeker zodanig ingericht te zyn, dat dezelve de feinen aan beide zyden kan vertoonen, of naar de post alwaar men het antwoord moet overbrengen kan gekeerd worden: de duuring of ftilftand van elke fein, kan men naar goedvinden vooraf bepaalen ; by voorb. men kan elke fein tien feconden lang vertoonen, en de laatfte letter van een woord eens zo lang — ook zoude men, wanneer dezelve letter of fein, tweemaal agter elkandercn voorkwam, de wyzer eenmaal omdraaien —- doch dit alles zal geheel en al afhangen aan de voorafgaande bepaaling , en van de behendigheid der geenen die de feinen moeten waarneemen.
By



( *s )
By iedêr dezer werktuigen word vereiicht vier Perfoonen — een, om de Verrefchryver, te bewerken — een tweede die hem de letters of feinen opgeeft, een derde om de waarneemingen met de Telescoopen te doen, en eene vierde om des noods, de ontvangene feinen op papier te ftellen. Ook dient 'er by ieder werktuig een vaste wagt te zyn, ora het generaale fein van gereedhouding met de Telescoop waarteneemen en bekend te maaken. Dit fein kan gefchieden door het ophysfen van een vlag, op de eerfte poft , die zo lang moet zwaaien, tot dat het fein op dezelve wyze door de tweede of naastvolgende post beantwoord word, het welke ook het fein is voor de derde post enz: zo dra de vlag op de eerfte post neergehaald is, kan zulks te kennen geeven dat men met de aanwyzing van de feinen zal beginnen, die door den waarneemer op de tweede post opgenoemd word, en door den fchryver op het papier gefield, of door den perfaon die den Verrefchryver bewerkt, verders aan de derde post mededeelt, en zo voorts de gantfche linie van posten overgebragt worden: kunnende het ophysfen van een vlag ten teken ftrekken dat men gedaan heeft.
VER-



( 15 )
VERKLAARING
VAN DE
NAGT-V ERRESCH RY VER,
Afgebeeld op Plaat U
Fig. i, Fig. 2.
&5' 3-
Een onbeweeglyk » regtopftaande , zwartgeverwde Plank, of overdekte Raam , welke vast gemaakt i.s aan het horizontaale grundftuk (a), en van agteren door twee fchuine ftylen (b) onderfchraagt; Een ronde, zwartgeverwde fchyf (eenigzins kleiner dan de plank) waarop 16 of 24 Letters uitgefneeden zyn, en draaiende op een fpil, die door het middenpunt van de voorfte plank loopt, es in de opgaande ftyl te d, los omdraait, zodanig dat de letters zich beurtlings in de opening C , in de voorfte plank vertoonen.
Het agterfte van de fchyf waarop het A. b. c in het klein gefchilderd is, doch in eene omgekeerde richting, locpende de letters van de regter naar de linkerhand, komende dus volmaakt overeenen met de uitgefnedene letters aan den anderen kant: de fpil rust mede op eene opgaande ftyl d , waarop een klein, onbeweegbaar yzer ftaafje ftaat met een wyzer 'er aan (e) , die de voorkomende letter aahwyst; waaneer dus een der kleine letters agter het wyzertje komt, vertoont zich dezelve



C 18 )
hh. Een liggend Raam waaraan dezelve vastgemaakt is, en door twee fchuinfe ftylen cc nnderfchraagt. Z Z. Een vierkant ftellaadje waarop dezelve rust, zynde met twee bouten (dd) daaraan vastgemaakt ; die uitgenomen moeten worden wanneer men het bovenftuk van het werktuig op zyn fpil c, wil omdraaien.
bb. Twee dwars latten waarop twee planken leggen, dienende voor eene ftaanplaats voor den perfoon die de Verrefchryver bewerkt.
fff. Agt groote, platte fchyven, zwaar verguld, die met derzei ver tusfchenwydtcns, de 16 tekens of letters verbeelden, w. De wiek of wyzer, zwart geverwd. e. Deszelfs tegenwigt, die even zo zwaar dient te zyn als de wiek, om des te gemaklyker te bewerken.
0. De letter wyzer; met een getand rad of trefor, &c. overeenkomftig dc verklaarifig van Plaat tl mede in het oog houdende, dat de wiek volgens de order van de letters moet omdraaien.
Gebruik, volgens het opgegevene Jlphabet op Pag. 6.
De Stad is in gevaar, opgegeeven zynde om letter voor letter overgebragt te worden, en alles gereed zynde, volgers de voorafgaande bepaalingen, om met de feinen eenen aanvang te maaken, zo draait de perfoon, die den Verrefchryver bewerkt, de letter D van zyn khin A. b. c agter den wyzer; de wiek volgt dezelve beweeging (in eene verkeerde richting) en dekt de fchyf aan den regterhoek van k0Ven — dewelke de letter of het teken is dat over-