BESCHRYVING
TOT DE
HISTORISCHE KAART,
VOLGENS HET ONTWERP VAN
$ O S E P H PR1ESTLET.






B E S C H R Y V I H G
tot de
HISTORISCHE KAART5
aanwyzende
de VERANDERINGEN van de VOORNAAMSTE STAATEN in de
W A E R E L D;
VOLGENS HET ONTWERP VAN JOSEP H PRIESTLET, SAMENGESTELD door
Mr. % MUNNIKS, Recbugel.
te AMSTERDAM, tr l Z A A C de J O N G H,
MDCPLXKXII.






NAAMLYST
DE».
INTEKENAAREN.
A.
A . te 's Hage.
Abrahams (Johannes) Boekverkoper te Middelburg, i Exempl.
Ackersdyck QMr. W. C.) Schepen te 's Bosch.
Aldewaereld QMr. R.~) Advocaat voor den Ed. Hove van Holland, enz. in 'sHage.
Altman QB. en C.) te Hamburg, 4 Exempl.
Attama QA. Z.) Apothec. te Sneek.
Audrouin (7>.) te Amfterdam.
B.
Eaarjlag (Henncui) S. S. Theol. Stud. te Leiden.
Balk QDavid) te Amfterdam.
Bamevcld {Willem vari) Apothecar tc Amfterdam , Lid van het Provintiaal Genootfchap te Utrecht.
* 3 Beek.



N A A M L Y S T d e k
Beekkerk QHaye) te Leeuwaarden.
Beeldfnydcr-, Gerardsz. (F.) te Amfterdam,
Beeldfnyder (50 j- U. Stud, te Amfterdam,
Bekker (L.) te Vlisfingcn.
5c//, Junior QPieier) te Amfterdam.
Bennet CF. &•) Koopman te Amfterdam.
Bergum (?. van) Koopman in 'sLands Werkhuis te Leuwaarden.
Betou-w QH. m de) te Amfterdam,
Blusfe en Zoon, Boekverkopers te Dordrecht, ii Exempl.
Bogaard (Jan van den) te Amfterdam.
Bok (7\ B, de') Schout en Secretaris te Oudshoorn.
Bon (50 Doét. en Profesfor Med. en Prefident Schepen en Raad , &c,, in 's Bosch.
Bonnet (De Hoog Eerw. en Hoog Geleerde Heer) Profes. S. S. Theol., &c. te Utregt.
Borne (ZJ. van) Burgemeester te Harden berg.
Breekpot QFrancois) Auditeur Militair te Goes,
Bronkhorst (J.) Boekverkoper te Rotterdam.
Brouwer (C.) Konstgraveerder te Amfterdam.
Bruist (B.) Predikant te St. Michiels Geftel.
Bruyn {Abraham) Boekverkoper te Vlisfingen, 7 Exempl.
Bulderen (/ƒ. vqn) Boekverkoper te Zutphen, a Exempl.



IN TEKENAAREN.
C.
C. {J. H- van^> te Groningen.
Cahais 00 Predikant te Beetgum.
Cabais (G. M.) Boekverkoper te Leeuwaarden 3 Exempl.
Caudrie (Lucas) te Amfterdam.
Clement, (S.) Boekverkoper te Zwol.
Cleveringa (B. F.) te Delfzyl.
Clignet {David) te Amfterdam.
Costerus (de Wel Ed. Geftr. Heer) Hoofdofficier te Edam.
Cramer {Jacobus) te Amfterdam.
Crevecoeur (C.) te Rotterdam. v.
C, J. T. te Nimegen, 4 Exempl.
D.
Delfos QK.) Boekverkoper te Leiden Deutz (Daniël) Commisf. te Amfterdam. Doeckema, Boekverkoper teGroningen,3 Exempl. Does {Frans de) Boekverkoper te Leiden, 2 Exempl.
Domburg (Mr. A. E. van Dishoek,) Oud Schc pen en Raad der Stad Vlisfingen.
* 4 Do-



.« A A M LYST der
Dominicus {Dignus) te Yerfike. Draayer {Hendrik) te Delft. Dries (van den) Boekverkoper te Rotterdam; 3 Exempl.
Dubbcldemuts- {A.) Koopman te Rotterdam. Dycke Q. vdn) Notaris en Procureur te Vlisflngen.
E.
Eekma {Mr P.) Advocaat voor den Ed. Hove
van Friesland , op 't Heereveen. Eibergen {R. van) Not. Publ. tc Amfterdam. Engels {Jan Willem) te Rotterdam. Erkelcns {D.) te Rotterdam.
F.
Feynt {Hendrik) te Amfterdam.
Fouw {Jan de) L. F. Griffier der Stad Goes.
Forier {J.) derde Prajceptor der Latynlche
Schoole te Zwolle. Franken {Mr.L.) Schepen, enz. te 'sBosch. Fremery {P. J. de) Profesfor en Predikant te
's Bosch.
Fynje {W.) A. L. M. et Phil. Doctor &c. te Delft.
G.



INTEKENAAR E N.
G.
G. (ƒ. P. van) te Amfterdam, 6 Exempl. Gardingius, Predikant te Poppenhuizen. Gartman , (//.) Boekverkoper tc Amfterdam.
4 Exempl. Geer man (Christiaan) te Amfterdam. Goejet (Arie) by Amfterdam. Gongryp (Tjal) Koopman te Sneek. Goor {A. van) Stads en Quartierdrukkcren
Boekverkoper te Nimegen. Gor/c/-Q.)Boekverk.teMuniiikendam.3Excmpl. Graaf. (C. de) te Delft.
Gravezande {Adrianus van V) Predikant te Middelburg en Medelid van het Vlislingfche en Utrehtfche Genootfchap.
Griethuyfcn (H.) Makelaar te Amfterdam.
Gurin (C, N.) Boekverkoper te Amfterdam, 4 Exempl.
H.
Haas (77. de) Bokverk. te Dordrecht, 2 Exempl. Plagen Qacob van) te Amfterdam. HamalQDanialTheod.de) Docteur en Droit te Utregt.
Hanswyk {Mr. A.van) Schepen te 's Bosch.
* a Han-



NAAMLYST dkr
Hanfelaar{Mr.P.) Gemeensman derStadZwolle, ffarftvoort {/!■) te Antwerpen, Hartuhg (Johannes) te Amfterdam. Hcrding, {L.) Boekhandelaar te Leiden. Hesfcting {Klaas) Koopman op 't Heereveen. Heurn (Mr. J. ff. van) Oud Schepen en Raad, -
en Griffier der Leenkamer te 's Bosch, Iieyfter {Frans de) te Duiken, Hiddinga {Johannes) Advt. by den Ed. Hove
van Friesland, op 't Heereveen. Hildenberg {Mr. C. F.) Rentmeester van zyne
Doorl. Hoogh. in de Baronie Liesveld. Hinrichfen {Jacob Lodewyk) te Amfterdam. Hinrichfcn {Carel Jan) te Amfterdam. lloebrink {Gerrit) Oud Schepen der Stad Edam. Hoen {Keinier V) te Utregt. Houttuin {Cornelius) Koopman te Groningen. Huisman {Jqcabus) Boekverkoper te Goes, 7
Exempl.
Huizing {L,) Boekverkoper te Groningen, 15 Exempl.
Hulst {L. van der) Boekverkoper te Amfterdam, a Exempl. s H- J- S. te Rotterdam.
J.
Jisfen {Jacob Christiaan) te Amfterdam. Joris {Einqnucl) te Antwerpen.
Kt K&-



I N T E K E N A A R E N. K.
Kelcl (Bemardus •hén) te Amfterdam. Klppinx (JSÏ. IV.) te 's Bosch. Klein (.?. tc Groningen. Klein (Barnardus) Rector der Latynfche Schoole te Sneek.
Klos (van der) Boekverkoper te Gouda. Knoch (P.) te Dordrecht. Knoppert (JVilleih) Chirurgyn te Eemmenes binnen.
Knoop (Daniël) Conrector te Middelburg. Kok (J.) Boekverkooper te Amfterdam. Kroe QA. van der) Boekverkoper te Amfterdam, d. Exempl.
L.
Leek (JVillem) Schoolmeester te Crommenie. Leidens Lees Collegie, onder de Spreuk, Lees yver.
Lemmercn (Wttkm van) te Amfterdam. Lepelaar QJafO te Middelburg. Liebeherr QBogislaus Frcderkus van) te Utregt. Lotichius QJohannes Ludavicus) Predikant te Gocs.
Luzac en van D.imme, Boekverkopers te Lei^ ■ M. Mar-



NAAMLYST der
M.
Martini (Mr. A.) Penfionarisder Stad 's Bosch.
Martini (Hendrik Bernard) Stud. te 's Bosch.
MartiniBuys(Paulus Huberi) Stud. te *s Bosch. • Mesting (7/.) te Groningen.
Meijer (Jacobus Fredericus) te Amfterdam.
Mullem (J. van) te 'sHage
Munniks (W.) Med. Theor. Anat. Chir. Phyf. Bot. & Art. Obft. Profesfor ürdin. Lid van verfcheidene Buitenlandfche Geleerde Genootfchappen, &c. te Groningen.
Munniks (II.) Koopman, op 't Heereveen.
Muysfon, (Lt. Coll. onder 't Regiment HolL Gardes te Paard, in 'sHagc.
N.
N. N. te Zutphen. N. N. op 't Heereveen.
JYaglg/as (Lodewyk) by Amfterdam. Neck (Mr. Cornelis van) Secretaris der Stad Purmerend.
JSiehofj' (S. J.) Rekenmeester van de Provintie
Stad en Lande. Nieinvenhuis (Hendrik) te Amfterdam. Kienaber (E. C) Koopman te Amfterdam. Nojon (Jofeph) Mede Raad in de Vroedfchap te Sneek. AV-



INTEKENAAR EN.
Nolthenius (Mr. J.) Advocaat, enz. ie Amfterdam.
Noortbergh (Mr. J.) Raad in de Vroedfchap
en Burgemeester der Stad Gouda. Nozeman (Jacob) Makelaar te Rotterdam. Nys (A. de) J. U. Stud. te Utrecht,
O.
Olderop, (...) te Groningen. Oosterbout (Keinier van) SS. Theol. Stud. te Amfterdam.
P.
Palier (J. en ff.) Boekverkopers in 's Bosch,
13 Exempl. Pothof (Jan) Koopman te Amfterdam.
R.
R (ff. ff.) te Leiden.
Raad (de Heer en Mr. de) op Thederaa.
Reitsma (Jofua) te Alkmaar.
Reitsma (...) te Heereveen.
Riedel (J. P.) te Groningen.
Riemersrna, Capt. byde Admiral.te Amfterdam.
Rochemont (M. M. de Mede en S. H. de) Pen-
fion de Jeunes Dames, te Arnhem. Roo (Casparus de) Heer van Roofenburg te
Delft, a Exempl.
Ro-



N A A M L Y S T de k
Roman (J. G.) Iïortulanus van de Academie.
tuin te Groningen. Roofe (J. C.) Capitein ter Zee te Vlisfingen. Roofendaal (J. F.) te 's Bosch. Rofenthal (Mr. TF. van) te Vlisfingen. Roy (Abrahamde) Burger Koopman op Batavia. Rykevorfel (Huybert van) te Rotterdam.
s.
Santen (J. van) Boekverkoper te Rotterdam. 3 E empï.
Segaar, (...) Predikant te Vuurfche.
Schmits (J. W.) te Rotterdam.
Schoorn (Mr. Eduard) te Amfterdam.
Schoonhoven (TFed. van) Boekverkoper te Uitrecht, i Exempl.
Schortinghuis (Wilhelmus) V.D. M.teBaarland.
Slaap (Pieter) te Amfterdam.
Süngelqnd (H. van) Commisf. te Amfterdam.
Siccama (A.) Boekverkoper te Leeuwaarden', 4 Exempl.
Siderius (G. G.) Ingenieur te Groningen.
Sociëtyt te Zutphen.
Spal (A. van) te Amfterdam.
Swaagb (E. P, van der) A. L. Stud. te Franeker
Szueigholt (Remier) S. S. Theol. Stud. te Utrecht.
Sybes (Melk) te Amfterdam.
T. Tcengs



INTEKENAARS N. T.
Ttengs (de Wel Ed. Heer $.) te Monnikendam. Thiel (Hendrik van) te Amfterdam. Thierry en Mtnfing Boekverkopers te 's Hage. Tiboel (B.) Apothekar te Groningen, Lid van
de Hollandfche Maatfch. der Weetenfchapp. Timmermans, (...) te Rotterdam. Tollius (Hermannus) Litt. & Historiarum Pro-
fesfor te Amfterdam, 4 ExempJ. Tresling, Boekverkoper te Leuwaarden, 2
Exemplaaren.
V.
Vabrc (J. A. Falconi dela) Extra Ingenieur in
'sHage. Valk (H.) te Maasfluis. Valckenier (A. D.)
Veen en Zoon (Wed. van ter) Boekverkoopers te Utregt.
Velding (H.) Boekverkoper te Amfterdam, 5
Exemplaren. Veldman (O. G.) J. U. D. te Groningen. Verbeek (J.) Leeraarder Doopsgez. te Haarlem. /^/-/tfrt«CE.) Boekverkoper te Alkmaar, ^Exempl. Verftolk (de Wel Ed. Heer A. J.) Scheepen
der Stad Rotterdam. Vis (.D.)Boekverkoper te Rotterdam. 7 Exempl.
W. Waak-



NAAML. BEfi INTEKENAAR EN.
Waakhuizen (...) te Amfterdam. Wallendal (H. van) te Monnikendam. //^//•^ Q. W) Boekverkoper te Haarlem, 4 Exempl.
Wasfenberg (A. L.) te Amfterdam. Weeningen (J. w«) Chir. te Amfterdam. Weimans (H.) te Dordrecht. /^jt/c/j (/f.) te Amfterdam. (Pieter de) te Goes. (M. van der) Molenmaker te Amfterdam.
Wynants, (J. P.) Boekhandelaar te 'sHage, a Exempl.
Wynands (W.) Boekverkoper te Amfterdam»
a Exemplaaren. Wyndels (Jan) Koopman te Amfterdam. Wyndels (TVillem) Koopman te Amfterdam. Wyndels (Jannes) Koopman te Groningen. Wythnf (Gerardus) Notaris Publiq. te Amfter-"
dam.
Z.
Zaal (F.) te Amfterdam. Zwigt (J. van) Heel- en Vroedmeester te Berkel.



BESGHRYVINGr
VAN DE
HISTORISCHE KAART
T~^Ve reden waarom ik deze Kaart, naar JL/ het ontwerp van den wydberoemden Priest/ey,aa.n de Nederlanderen aanbied, heb ik reeds, by het bericht van Intekening op dezelve j gemeld; namentlyk,om de vertraaging in het beöeffenen der Gefchiedkunde weg te neemen, en de lust ter verkryging van dezelve opgewekter te maaken: want men ziet fteeds, dat de moeijelykhéid by veelen reeds de moed uitbluscht, wanneer zy nog in den beginne verkeeren, te meer, om dat 'er voor de jeugd, volgens onzeaangenoomene levensaart, zo veel te doen is, dat 'er geen tyd voor deze zo noodzaakelyke weetenfehap overblyft; terwyl in den verderen leeftyd, de overige betrekkingen hindcrpaalen zyn, om zig de nog verkregene kennis geftadig te vertegenwoordigen. Niets" kan derhalven in deze tak het geheugen meer" A te



ii beschryving van de
te hulpe komen, en voor dwaaling beveiligen , dan dit beknopt bellek, aangezien al het redeneren daar over gevaarlyk is, want de Historiën zyn zamengeileld, uit daaden, gebeurtenisfen , opkomften, omwentelingen , enz. Dit is dus de bekwaamfte en teffens de aangenaamfte manier, zo voor de meerder als mindere ervarene, om deze wetenfchap te beöeffenen; met een woord het nut van deze Kaart is zo bevattelyk, dat het geene aanpryzing noodig heeft.
De Tydrekeningi het oog der Gefchiedkunde , om wel in te zien de betrekkelyke veranderingen , die de onderfcheidene Gewesten hebben ondergaan, begint met het tydftip van 1200 jaaren voor Christus geboorte, als zynde de vroegfte tyd van de ongewyde His. torie; geen Ryk vangt vroeger aan, alleen dat van Egypten , Judea, en van eenige weinige Oosterfche Natiën, uitgezondert, waar van men geen ander narigt heeft, dan het geene in de H. Schrift gevonden wordt. — De tydverdeeling loopt op deze Kaart eevenredig voort; en alle de voornaamfte Heer-
fchap-



/nsTORISCHE KAART. Ili
ichappyen der aarde zyn 'er op geplaast, ec~ nige geringe, die van weinig aanbelang zyn in 's Waerelds gefchiedenisfen, daar van uitgezondert: Na dat de uitgebreidheid der Ryken grooter is, en de Staatsverwisfelingen in dezelve meenigvuldiger zyn, is de tusfchenruimte der linien wyder gemaakt, terwyl dezelve, van het eerfte bekende tydilip af, tot aan 1769 toe, voortlopen, en tot op den tegenwoordigen tyd voortduuren, voor zo verre daar in geene veranderingen zyn voorgevallen. Alwaar de vaste linie getrokken is, geeft zulks eene verzekerde kennis van het gefielde, gelyk in tegendeel de flippen de onzekerheid aantoonen: zo dat, wanneer de horizontale linien uit gebrookene deeltjes zyn geformeerd, zo wordt daar mede betekend, dat de fcheidingen tusfchen de twee naastgrenfende Ryken onbekend, of althans zeer onzeker zyn; zo als tusfchen de Romeinfche en Perfifche Heerfchappy. Indien zodanig eene gebrookene linie alleen regt op en neder loopt, geeft dat de onbebewustheid der tyd te kennen. In dier voeA 2 geiï



TV BESCEfR WIN G VAN DE'
gen zyn ook onderfcheidcn, de wingewesten1 en verkregene Heerfchappyen door geweld, of by verdrag en overeenkomst, het zy door huwelyk, het zy by vrywilligen afftand;een vaste tusfchenftreep verzekert het eerfte en een gebrooken ftreepje hetlaatfte. Dus komt agter het tydftip van de Deenfche Koningen in Engeland, de Saxifche beheerfching, als by verdrag, alzo het daar tusfchen gefielde ftreepje gebrooken, en geenzints vast is; daar in tegendeel het gevulde ftreepje, waarmede de Saxen afgefcheiden zyn van de Normannen, bevvyst, dat de laasten, onder William den Overwinnaar, door de wapenen daar van bezit namen.
Als twee Gewesten onder één regeeringsbeftuur zyn gebragt, het zy door overwinning, of door eenige andere weg, dan vint men overal de afbreeking in de colom, met aanwyzing van het geene van te vooren plaats had. Zo als wanneer de Hertog van Litthauwen Koning van Poolen wierd.en de Koning van Schotland den troon van Engeland bekwam. tt- Het voornaamfte gebruik van deze Kaart



•ÏKSTORISCHE KAART. V
is, om op de beste mechanifche manier de Historiekunde te bevorderen, want zo ras iemand zyn oog op dezelve vestigt, ziet hy, ineen kort beftek, alle de byzondere veranderingen die in een Ryk hebben plaats gehad, en onder wiens heerfchappy of het thans behoort; voorzeker het gebruik van deze Kaart zal eene meer volkomene kennis van de Historie geeven, dan veeltyds het leeren van veele gefchiedenis befchryvingen: zo ras men het oog naar boven (laat, ziet men den ftaat van alle Heerfchappyen der Aarde op het zelfde oogenblik, by elk byzonder tydvak; wendt men het gezicht een weinig ter zyden af, buiten de regt op- en nedergaande linie, zo ontdekt zig aanftonds wat Ryk laatftelyk van het tooneel is gegaan , en wat in deszelvs plaats is gekomen; men wordt gewaar welke Heerfchappy in de eerste opkomst was, welke bloeide, en welke reeds afviel. Zodanig eene befchouwing is zeker zeer aangenaam, wanneer men werkzaam is met een byzonder gedeelte van de Historiën te beöeffenen. Terwyl wy bezig A 3 zyn



¥1 BESCHRYVING VAN DE
zyn te onderzoeken, wat of 'er gebeurt k in een zeker gedeelte van de Waereld, worden wy ten zeiven tyde onderrigt, wat 'er by die geleegenheid in veele andere Ryken is voorgevallen: waar toe, met geene mogelykheid, in zulk een klein oogenblik, een
beter weg dan deze was uit te vinden.
De Kaart inziende, worden wy onderrigt, dat, ten tyde als de Normannen in Engeland conquesteerden, Ierland, Schotland , en Walles, van dit Land afhangelyk waren. Portugal, en een groot gedeelte van Spanjen, behoorden toen aan de Saraceenen, hoewel het Christenryk van Castilien, Navarre, en Arragon, ter dier tyd al lang gevestigd was. Een groot gedeelte van Frankryk was in die dagen verdeeld ineen meenigte kleine fouveraine Heerfchappyen, onafhanglyk van de Koningen van dat Ryk. Italiën was eeven eens gefcheurd; het Kerke* lyk gebied had haare meest mogelyke uitgestrektheid , en de Normannen waren in het bezit van het grootfte gedeelte van Napels, met het ganfche Ryk van Sicilien. Het Ro-
mein*



HISTORISCHE KAART. VII
meinfche Ryk hield ftand onder de benaaming van Griekenland, Turkyen in Europa, en in klein Afien. De Seljukiaanfche Tartaaren waren toen in het bezit van een groot gedeelte van Perfien; doch de heerfchappy van de Gasnevides was nog niet vernietigd, en de Caliphs van de Fatemitefche regeering voerden de heerfchappy in Syrien en Egypten; hoewel de Almoravides hen van de overige gedeeltens der Afrikaanfche kust hadden verdreeven. Deze Revolutiën gefchieden 150 jaaren voor dat de Mogolfche Tartaaren zig onderfcheidden door hunne wingewesten onder Jenghis Khan, en 450 jaaren voor de ontdekking van America. Het was onmogelyk , om alle de onderfcheidene Landen van dezelve Heerfchappy in één afdeeling te bevatten, dewyl de voortduuring van een Ryk moest onder het oog gehouden worden, dan dit gebrek is voor een groot gedeelte vergoed, door het afzetten met coleuren, en wel door aan al de afgefcheidene deelen van een Ryk dezelve coleur te geeven, zo dat die onderlinge betrekking zig aanftonds A 4 ken-



-VIIÏ B ESCIÏR YVING VAN BE
Icennelyk maakt: zulks had wel uitgebreider, met meer onderfcheidene coleuren, kunnen gefchieden , doch dat zoude voor het oog te veel verwarring geeven, en ook kan een ieder zulks naar zyne byzondere verkiezing
vermeerderen. Men moetopmerken, dat
alleen de oorfprong, de bepaaling, en de uitgang van elk Ryk, tenopzigte van een zo .groot aantal Ryken, op deeze wyze alleen kan voorgeteld worden , en dat men aan niemand een goed denkbeeld kan geeven van de ukgeftrektheid van een Ryk, als byde afdeeling van haare oppervlakte. Het is ook noodzaaklyk zommige gewesten by geene groote uitgeftrektheid af te deelen, hoe wel van die kleine Staaten eenen grooten naam is uitgegaan, [zo als van Griekenland, en Italiën,] door een aanmerkelyk getal deelen, verbeeld met ruimtens, die aan malkanderen gehegt zyn met een mcenigte Paralel loopen4e linien, meestendeels over de ganfche leng. te van de Kaart, waar van ieder met dezelve ruimte van grond geteekend wordt; doch g.o 'er eene proportioneele ruimte van afgedeeld.



HISTORISCHE KAART. IK
deeld vvierd voor andere Ryken, onvrugtbaar in gebeurtenisfen; zo als Tartaryen, .Siberien, en America, dan zoude de Kaart eene gantsch ongefchikte gedaante hebben gekreegen, en een verward plan zyn geworden. Die gebruik van deze Kaart maakt, behoort een weinig kennis te hebben van de Aardrykskunde, ten einde zig te kunnen verbeelden de weezendly.ke uitgeftrektheid van alle de Heerfchappyen. Het is niet mogelyk dusdanig een Kaart te maaken zonder eenigc misfiagen te begaan; wat eene gebrekkige kennis hebben wy nog van de vruchtbaarfte en voornaamfte gedeelten der Aarde, zo als van Griekenland, Italiën, Perfiën en Egypten! wat ftrooraen van Menfchen bloed heeft de woelende eerzugt der ftervelingen niet vergooten, en in welk een zamenloop van ongelukken hebben de groote Ryken vccle der tot hun behoorende kleine gewesten ingewikkeld!
Laaten wy ons over dit onheil derjMenfchelyke driften beklagen, en de deerniswaardige uitwerkfelen befchouwen, om ons A 5 ('aar



X BESCHRYVINGVAN DE HISTORISCHE KAART.
daar door op te wekken, ten einde de wagt over ons zeiven te houden, doch door die zwarte trekken deze Kaart niet wanftaltig maaken.
KORTE



KORTE SCHETS
van de
VOORNAAMSTE VERANDERINGEN
inde
II EERSC HAP PTEN
op deze
W A E R E L D.
Noorwegen.
Het bynaa-Eiland, bevattende Noorwegen en Zweeden, is het oude Scandinavien, dit gedeelte hadtzelvs Koningen, zedert 1375 > toen Margareta, dochter van Waldemar, de derde Koning van Denemarken, Koningin van Noorwegen zynde, door gevolg van een huwlyk aan de Koninglyke familie, by het affterven vanhaaren vader, den Decnfchcn Kroon ontving, waar mede dus beide deze Ryken verëenigd wierden in 1337. Waldemar overleed te Fasterbo, in het twaalfde jaar van zyne regeering, niet meer dan 1% Taaren ouderdom bereikt hebbende. By dc
p J dood



2 denemarken-.
dood van Margareta, toegenaamd de Noordfche Serniramis, wierd haar kleinzoon Erïc tot opvolger benoemd, die volgens het ontwerp van verè'eniging in het bellier der drie Koningryken bleef, dat tot eene fundamenteele wet is gefield, bekend met de naam van de Urne van Caimar: dezePrinces, bezat een groot verftand en veel edelmoedigheid, zy ftierf aan boord van een Schip op den 27 OcTrober 141a; terwyl zy van Flensburg in hetHolfteinfche naar Denemarken terug keerde.
Denemarken.
Het Schier Eiland, welke het voornaamfte gedeelte van ditKoningryk uitmaakt, wordt thans genaamt Juthland, en was eertyds den Zetel der Cimbrii genaamt Cherzonefus Cimbrica, welke naam het van de Romeinen ontfing. Ten zuyden grenzende langs het Holfteinfche, ten noorden en westen aan den Oceaan en ten oosten langs Sond en Oostzee.
De bekende gefchiedenis van dit Ryk ftrekt zich niet verder uit, als tot aan het jaar van 714 wanneer men zegt datGormo aldaar Koning zoude zyn geweest: andere beginnen de tydreke ning der Koningen van dit Ryk van het Jaar 930"
wan-



Z W E E D E N'.
9
wanneer Harald de VII toegenaamt Blaatand door de dood van zynen broeder Canut, het zelve in één hand bragt, en anderen wederom byden moord, die de Engeifchen in het jaar Ï002 in Denemarken pleegden.
Z w E E D E N.
Dit Ryk, beftaande in de oudfte tyden uit' twee gedeeltens, welke ieder door eenen byzonderen Koning geregeert wierden, heeft de geloofwaardigfte berigten van deszelfs Regeerings-befticr zedert 714. wanneer Anfcharius een Monnik, ten tyde van Bi'orno III, deeze volkeren tot Christenen zoude bekeerd hebben. In liet jaar 1141 vangt men gewoonlyk aan met de zekerde Chronologie der Koningen van Zweeden, wanneer dit volk Eric IX heeft verkooren; terwyl terzelver tyd de Gotthen Carel, den zoon van Suercher , op den throon zetten; dan de eerstgenoemde behieldt het bewind onder zekere voorwaarden, en gaf een Wetboek, dat van hem den naam behieldt; toen hy ftierf, wierdt hy onder het getal der Martelaaren geplaatst, en in de regeering opgevolgd door Carel VII; die, na agt jaaren geregeert te hebben in eene bataillc fneuvekle, na dezen beklom Canut genaamt



P R U I S S E N".
naamt Eric-Son den throon, tot dat eindelyk in den jaare 1387. Margaretha de Koninginne van Denemarken en Noorweegen, ter zeiver tyd was benoemt tot Koninginne van Zweeden, alzo Albcrt die toen regeerde, door de Edelen van het Land wierd overreed, den fcepter neder te leggen. Eric XIII volgde in den jaare 1412 in het bellier van de drie noordfche Koningryken op, wanneer Zweeden aan Denemarken onderworpen bleef tot 1523, toen het Land geweldig onderdrukt wierd door Christiaan Koning van Denemarken, en Guftavus Eric-Son, naderhand genaamt Guflavus Vafa, die de Deenen verdreef en zedert Zweeden altoos onafhanglyk heeft gelaaten.
PRUISSEN.
Dit volk was voor het jaar 1007 niet bekend als een byzonder volk, wanneer zy geregeert wierden door hunne eigene Hertogen. Naar eenige bloedige oorlogen, wierden zy in 1228 door de Duitfche Ridders overwonnen. In 1454 overmeesterden de Poolen het westerfche gedeelte van het zelve, en in 1525 het oos•terfche. Albert Marquis van Brandenburg, de Iaaste meester van deeze orde, verkreeg van
de



PRUISSEN. g
Je kroon van Poolen het oosterfche gedeelte van deeze Landen, met den tytel van Hertog van Pruis/en. In 1683 wierdt het onafhanglyk, en in 1688 verkreeg Frederik III het beftier: deeze was op den 1 July 1657 gebooren, en ontving dit Keurvorftendom in eenen bloeijenden ftaat; in 1689 floot hy een verbond tegen Frankryk; in 1691 zondt hy den ' Keizer hulp tegens de Turken, en verkreeg de toezegging van het Graaffchap Limburg, van het Vorftendom Oostvriesland, en andere voorregten; in 1700 volgde hy de belangens van den Keizer by het overlyden van Carel II, Koning van Spanje, met oogmerk, om daar door tot Koning te worden verheven, zo als hem ook gelukte. De Keizer, die vyf jaaren vroeger hem geweigert had voor Hertog te erkennen, ftemde nu by de vrede van Weenen toe, dat Pruisfen een Koningryk zoude genaamt worden. Frederik wierd op den 18 January 1701 te Koningsbergen tot Koning uitgeroepen, hy zettede zich zeiven den Kroon op het hoofd. Ter dier tyd ftelde hy de Ridder orde van den Zwarten Adelaar in, hy rig< tede de Academie der Weetenfchappen te Berlyn op. Frederik Willem II, gebooren den 15 Augustus 1688 volgde hcra ia 1713
op



<5
l i t i i a u w e- n .
op den troon by eene gunftige gefteldheid var? Vrede. Hy verwierf by de Vrede van Uitrecht het Land van Gelder, de verzekering van het Prinsdom van Neuchatel en van zyne Koninglyke waardigheid, die door alle andere Mogendheden erkent wierd.
L i t h a u vv e n .
Tot aan het jaar 1396 wierd dit Land geregeert door deszelfe eigene Hertogen, wanneer Jajellon Groot Hartog van Lithauwen, n'a zich te hebben laaten doopen, trouwde met Hedwige Koninginne van Poolen op den 17 February; voerende hy van dien tyd af dennaara van U.ladislas. Zedert wierd dit Hertogdom gehouden als behoorende tot Poolen, tot dat in 1531 Alex ander de Groot Hertog, geroepen wierd om zynen broeder Jan Albert op te volgen, en alzo Lithauwen met Poolen te verèenigen. Alexander 00?logde met de Rusfchen en Tartaaren, met de eerfte floot hy een treves van zes jaaren, en zeer zwak zynde, liet hy zich in het leger tegens de Tartaaren brengen, alwaar hy getuige der overwinninge zynde, op den 19 Augustus ■5"oó ftierf, zonder by zyne Huisvrouwe Helens



poolen en roob-ruslanb; f*
tsNE, dochter van BAsilowitz Groot-Herrog van Ruschland, kinderen na te laaten.
Poolen en Rood-Ruschland.
Was weleer de zetel der Vandaalen, en het Oude vaderland der Sarmaaten. De vroegftc ftigtingen," welke veeltyds worden begonnen van Lech I. in het jaar 694 onder den titel van Hertog, zyn zeer onzeker : Men weet ook niets van zyne opvolgeren tot aan het jaar 800, wanneer Piast, een eenvoudig inwoonder van Cruswic in Cujavie door de natie tot Hertog van Poolen werd verkooren, om een einde van een langen regeeringloozen ftaat te maaken, hy was bemind om zyne voorzigtigheid, en herftelde de vrede en goede orde in Poolen. Zyn zoon Ziemovit volgde hem op, en was oprlogzugtig, hy ftierfin 892, latendehet Hertogdom na aan zynen verwaanden zoon Lesko, wiens eenigen zoon en opvolger Ziemomislas dezelve gebrek-en had: Dan deze zyn opvolger en zoon Micislas wende voor het Christen* geloof te willen omhelzen, wierd gedoopt en-, trouwde met Dambrouka dochter van Boleslas, Hertog van Bohemen. Intusfchen had Keizer Otto UI. hem tot vasfal van het Ryk gemaakt. Éole-slas in de beftiering opvolgende kwam-Kei8 zer



8
RUSCHEaND en sïï5erien.
zer Otto hem in het jaar iooi te Gnesne bezoeken, om aldaar het graf van St. Adalbert te bezigtigen, gaf hem by deze gelegenheid den titel van Koning en kroonde hem. Eindelyk heeft Boleslas II. een moedig Vorst, die aan veele ongelukkige Prinfen hulp bewees, zich het juk van het Duitfche Ryk afgefchud, zich den titel gegeeven van Koning en zich zeiven den Kroon opgezet: Naderhand verviel hy tot een ongeregeld leeven, wierd van Paus Gregorius VII. inden Ban gedaan, zyn Ryk ontzegd, en de onderdaanen van hunne getrouwheid tot hem ontflaagen. Door het huwelyk met de Prinfesfe Wicislava, dochter van IfiasIaw, Hartog van Rusland, wierd Rood-Rusland met Poolen verëenigd in 1059.
Ruschland en Siberiën.
Dit uitgeflrekte Ryk zedert de negende Eeuw Ruschland, en naar een van de voornaamfte Provinciën Moscovien genaamd, was weleer onder veelerhande volkeren verdeeld, dan eindelyk in den jaare 861, onderdrukt door die natiën die op de grenzen van de Zwarte zee woonden, verzogten zy, van de nabygelegene magten aan den Oost zee, hulp. Rurik een vermoogende onder dezelve, ftelde zich aan het hoofd van een armée, vergezeld van zyne beide broederen



Ré'sCHLAND 'ÉN SIBERIË N. 9'
ren Sineüs en Truvor. In het jaar 86a erkenden de Inwoonderen van Novogorod hem voor hunnen fouveraïn, eh die' van Biolo Ofero onderwierpen zich aan Sineus, terwyl Truvor het Prinsdom Isbork tot zyn deel kreeg, dan deze beide laaste kort daarna ftervende, ver" kreeg Rurik ganfch Ruschland onder zyn bewind'. In het jaar 987 trouwde Waladimir met de Prinfesfe Anna, dochter van den Roomfchen Keizer, onder voorwaarde van zich tot het Christen geloof te begeeven, het geen hy deed en zich liet doopen door eehén Griekfchen' zendeling; hy rigte het eerfte in zyne Staaten de Bisdommei op, waar van Mifchel Syrus de' eerfte was. Hy ftigtte de ftad Waladimir, en hield daar zyn verblyf, tot dat hy den 15 July in het jaar 1015 ftierf, nalaatende twaalf zoorien, onder wien hy by zyn leven het Ryk verdeelde. In het jaar 1058 is het onder het Ryk van Poolen geraakt, en men kan met geene genoegzaa'me zekerheid zeggen, hoe langen tyd het daaronder geweest is; doch ih het jaar 1078' volgde de Regeering aan Wfevold l, die'in het jaar 1080 den oorlog tegens de Turken begon, eh omtrent deze tyd wierd de Stad' Kiow geftigt, welker' Abt Theodorus een zeer goed Bsndfchrift over de tydrekenkunde heeft riage& ar laa*



ÏÖ RUSLANÖ ËTï SIB'EUIEN1.
Jaaten. In den jaare 1175 volgde Mifchel zynen broeder Andrée in de Regeering als Groot Hertog op, na dat in den jaare 1158 den zetel van het Ryk na Waladimir was overgebragt: Deze Andrée lag de eerfte gronden van den ftad Shofeors, alwaar in den jaare 1220 door de Mogollen groóte verwoestingen wierden verwekt, ten zei ven tyde wanneer deze de Tartaaren van Kipjak regeerden. De Mogollen hielden een groot gedeelte van dit Ryk onderworpen tot 1540, wanneer Johan Bafilowits de volkomene onafhanglykheid verwierf, de bezittingen van dit Ryk zeer vermeerderde, doch zich te gelyk aan groote wreedheden fchuldig ftelde; in 1522 onderwierp hy aan zich de Tartaaren van Cafan, twee jaaren daarna het Koningryk Aftracan: Ongelukkiger was hy in 1579, wanneer de Zweeden en de Duitfche Ridders, benevens de Poolen, hem noodzaakten onder de bemiddeling van den Paus Gregorius XIII de vrede te» vraage, die zulks door het zenden van eenen Jefuit gelukkig volbragt; Hoofdzaaklyk, om dat hy beloofde de kerk van Ruschland met die van den Heiligen Stoel te vereenigen, waarin hy egter na de bekomeue vrede zyne belofte niet volbragt. Hy liet tot opvolger na, zynen zoon Feodor, die als
Czaar



K I P J A K. Iï
Czaar is gekroont den 31 Juny 1584. in 1606 ■wierd Baülius Schuiski door de vrye verkiezing van den Senaat en de Rusfifche natie het eerfte op den throon gebragt, dan dit was Van korten duur, en zoras hyftierf, waaren'er veeIe Edelen, die den fcepter aan Sigismund III Koning van Poolen aanbooden, andere wilden, dat Carel Koning van Zweeden de zelve zoude aanneemen, terwyl intusfchen Moscou de poorten had geopend voor de Poolen; doch by deeze verwarde omftandigheden, ging het Keizerryk over in 1613 aan die van het huis van Romanow,
K I P J A K.
Dit Land, waar onder begreepen is Aflracan, Cafan, en het noordwestelyke gedeelte van Tartaryen, is bet eerst overmeestert geworden door Jugi, de zoon van Jenghis-Chan, die in 1226 zes maanden vroeger dan zynen vader, overleed. Men kan niet zeker zeggen, wanneer dit Land volkomen onafhanglyk is geworden. Doch in 1554 geraakte het ten eenemaale onder de Rusfifche heerfchappy.
B 3 lm-



*.f I p 1 l A S E ,
l E R E A N P.
De eigentlyke bewoonderen van dit Land waar ren ongetwyffeld de Britten, en hoewel dit gewest door de natuur van het vaste Land van Europa afgefcheiden is, nogtans heeft het meer dan eenig ander bloot gelegen voor de geftadig herhaalde invallen van vreemde natiën; het was een toneel van onöphoudelyke veranderd gen, opzigtelyk welker geburtenisfen, de historiefchryveren zeer verfchillen. In 801 overweldigden de Deenen een groot gedeelte van het zelve, doch hebben het nimmer geheel ten Onder kunnen brengen; de Engelfchen hebben het in 1169 volkomen vermeestert, en zedert dat tydftip is het over het algemeen in een aantal van kleine onafhanglyke heerfchappyen afgedeeld geworden, het geen de Engelfchen niet weinig begunstigde, om het in bezit te neemen. Dé eerfte landingen, waar door de Engelfchen zich hier vestigden, waaren toevallig in 1169; doch Hendrik II, die zelfs derwaards ging, volmaakte deze bezit-neeming in 1172. In 1314 bewerkten de Schotten, dat ?er in Ierland groote rebellie ontftond, en in 1315 verdreef Edward Bruce Koning van Schotland de Engelfchen uit meest alle de plaat-
fen*



schotland. 13
fen, die zy in bezit hadden, en deed zich voor Koning van Ierland uitroepen, dan de Schotten wierden weder van daar verdreeven in 1318. 'Er zyn fteeds veele oproeren op dit Eiland geweest, zo dat de Engelfchen zelden het gantfche land in bezit hebben gehad; en de regeeringsïnrigting was zeldzaam zodaanig geregeld, dat het land in vrede was. De Ierfche Roomsgezinden verwekten een opftand in 1641 en pleegden eenenaffchuwelyken moord aan deProteftanten, dan zy wierden ten tyden van Cromwel weder tot gehoorzaamheid gebragt.
Schotland.
Dus genaamt van de oude bewoonderen, die zich aldaar in de vyfde eeuw hebben nedergezet, is dat gedeelte van het Eiland van Groot-Brittannien» het welke oudtyds genaamt wierd Cahdonia, en de ingezetenen Caledoniers, oorfpronglyk Gelten. In de vroegfte tyden vindt men deze natie onderfcheiden door de benaaming van Schotten en Pielen. In het jaar 85 bragt Agricola, een Romeinsch Generaal, het grootfte gedeelte van dit Eiland onder zyne magt, doch behield 'er maar een klein gedeelte van. In 121 ftond Adriauus 'er nog B 4 meer



*4 SCHOTLAND.
meer van af, en deed een muur ftfgten van Salvvay Frith af tot aan de Rivier Fyne toe. In het jaar 144 ftrekten de Romeinen "de liniiten zo ver als de muur van Agricola, doch Severus overmeesterde in !t jaar 208 de gantfche landftreek, maar bepaalde zich by de grenfen van Adrianus. Nadat de Romeinen deze gewesten verlieten in 410, verkreegen de Schotten de bezitting weder van alles, wat tegenswoordig Schotland word genoemt, en deeden zeer groote uitflappen zuidwaards. In het jaar 839 zegt men, dat de Piélen ten eenenmaal zyn te onder gebragt door Kenith II, de eerfte alleenheerfchende koning van Schotland. In 1296 bragt Edward I, Koning van Engeland, dit gantfche land onder zyne heerfchappy. Hy verdreef den erfgenaam van het Schotfche Ryk, hy overmeesterde Barwick door krygslist, hy deed de archiven verbranden, hy zond in alle de plaatzen Engelfche troupes, en deze wierden niet weder van daar verdreeven voor in het jaar 1314. ln 1342 kwam Koning David uit Frankryk in Schotland over, beklom vyf jaaren daar naar den throon, en ftierf zonder" kinderen den 22 February 1371. Zyn oom van moeders zyde Robert II volgde nern op, die negentien jaaren het bewind be-



SCHOTLAND.
15
hield, en zich zeer beroemd maakte door zyne daaden tegens de Engelfchen, zyn Zoon Robert III, die in zynen plaats kwam, was van eene zagte aart, en had geen lust in het regeeren, laatende zulks over aan zynen broeder de Hertog van Albanien. Ten dezen tyde was 'er in Schotland een tusfchen-ryk van eenige jaaren, namentlyk tot 1424; toen Jacobus I den throon beklom, wiens zoon, by Johanna de Sommerfet in egte verwekt, hemin 1437 is opgevolgd, geduurende wiens mmderjaarigheid zeer veele onlusten in het ryk ontftonden, tot dat eindelyk op den 13 December 1542 Maria, dochter van Jacobus V, den Kroon erfde, deze Maria wierd tot veiligheid van haar perfoon door haare moeder naar Frankryk gezonden , trouwde op den 24 April 1558 met den Dauphin , |die het volgende jaar onder den naam van Francois II, Koning van Frankryk wierd, vervolgens, den tytel van koning en koningin van Schotland, Engeland en Ierland aannam, en de waapenen daar van gebruikte; het zelfde jaar gaf zy een edikt tegens de Protes. tantfche Godsdienst, het geen veele oproerig heden ten gevolgen had; en op den 10 Juny 1560 ftierf haare moeder de Regentesfe. In ï6o2, volgde, by de dood van de Koningrn B 5 Èü-



l6 ENGELAND.
Elifabeth, Jacobus VI in het ryksbeftier, zynde een zoon van Henrik Stuart, gebooren den 19 Juny 1566, met deze wierden de beide Ryken van Engeland en Schotland verëenigt, en hy nam den tytel aan van Koning van Groot Brittannie; hoewel deze beide Kroonen in 1706, by eene onderhandeling door zestig Commisfarisfen, na 44 herhaalde poogingen, tot een Monarchie en één Parlement is gebragt, waarvan met den eerften May 1707 het effecl: is begonnen.
Engeland.
De Britfche Eilanden waaren oorfprongelyk bewoond door de Britten, van dezelve afkomst met de oude Gallen, te weeten de Celten; de Romeinen zyn de eerfte geweest, die hier eenige bezittingen verkreegen; ten tyde van Keizer Claudius in het jaar 43 nam het zelve een aanvang, en het wierd volkomener ten tyde van Domitiaan in het jaar 78, wanneer Agricola het ganfche Eiland vermeesterde. Julius Ca2far had dit eiland te vergeefsch aangetast, de ingezeetenen dreeven zyn magt te rug; en in het jaar 410 waaren de Romeinen niet langer in Haat dit land te befchermen, zy moesten
het



£ N G e l a n B. IJ
#an de oude bewoonderen overlaaten: de Pieten en Schotten kwaamen in die tyd by mcenigte in dit land vallen, en maakten zig meester van de muur van Severus, die herfteld was om de invallen der Schotten te beletten. De Saxen die hier , van tydt tot tydt inkwaamen, formeerden zeven onderfcheidene Koningryken , hebbende een zekeren band van eenigheid onder hun, en wierden dus, onderling vereenigt, de Heptarchy genaamt. Van deze was Kent het eerfte, het ving aan in 455 onder Hengist, die de Kroon aan zyn zoon Escus over liet. Het Koningryk Es/ex wierd gevestigd in 526 door Erchenwin; Doch deze beide koningryken wierden in 825 door Egbert, koning van Wesfex overmeestert; deze wierd Monarch van Engeland, in zo verre, dat hy onder zyn gebied kreeg de vier oude Ryken Wesfex, Sasfex,Esfex en Kent, alwaar de Saxen en Jutten woonden, van de drie andere had hy alleen de Souve. rainiteit, terwyl zy beftierd wierden door hy? zondere Koningen. Hy ftierf in 837. Sus/ex was in 491 geformeerd door Ella een Sax,doch in 760 wierd het geconfidereert als eene byzondere Provincie van Wcsfex. Dit Koningryk ffesfex wierd opgerigt in 519 door Cerdic,
na.»



lu ENGELAND.
nadat hy Artur verflaagen en genoodzaakt had aan hem verfcheidene Provinciën afteftaan; deze ftierf in 534 naa zestien jaaren te hebben geregeert. In den jaare 827 wierd de ganfche Heptarchy vernietigd door Egbert, die men dus fteldt de eerfte Koning van geheel Engeland te zyn, in welke hoedanigheid hy ftierf in 237, een zoon Ethelwolph nalatende. Het Koningryk Northumberland ving aan in 547 onder Ida: dikwyls was het verdeeld in twee byzondere ryken, en dit was het laatfte dat Egbert vermeesterde. Het ryk van Oost Engeland wierd opgerigt in 571 door Uffa, die in 't jaar 578 ftierf en door zyn zoon Titil wierd opgevolgt. Het laatst genoemde Koningryk had Cridas in 584 gevestigd, die in 594 overleed ; eindelyk kwam het ryksbewindaan Withglaph, die naa een veertien jaarige regeering dit gedeelte in 825 aan Egbert 'mede afftond. In het jaar 866 deeden de Deenen, onder het beftier van hunnen Koning ivar, een inval in Engeland, en overweldigde Northumberland. Alphred toegenaamd de groote, die in 872 den troon beklom, verloor den ftryd by Wilton tegen de Deenen en was verpligt in 877 te vlugten, zig te verbergen in een herders hut, daar hy eenigen tyd ten eenemaale onbekend
heeft



ENGELAND. ïi>
heeft geleefd, tot dat hy in 878, de nederlaag der Deenen verneemende, zig weder tot het ryksbeftier begaf, en de Godsdienst, de wetenfchappen en koophandel bevorderde. Eindelyk verkreeg Suenon, Koning van Denemarken, door een wreeden oorlog, de meeste provinciën van Engeland in bezit, hy belegerde London, de ftad onderwierp zig, en hy wierd tot Koning van Engeland uitgeroepen: Canut I, de zoon van Suenon wierd in 1015 uitgeroepen tot Koning van Denemarken, werwaards hy vertrok om zynen broeder Harald te beletten, dat deze zig geen meester zoude maaken van de heerfchappy; nadat hy in het bezit was gefteld, keerde hy in 1016 weder te rug naar Engeland, belegerde London driemaal te vergeefs, en maakte eindelyk eene vrede met Edmond II, waar by hy de helfte van Engeland aan dezelve afftond. Edmond in het jaar 1017 door vergif omgebragt zynde, nam Canut ook dit gedeelte weder naar zich, en zond de beide zoonen van Edmond naar Denemarken, om dezelve, onder voorwendzel van te reizen, te doen vermoorden, doch de perfoon die met deze commisfie gelast was, te veel medelyden hebbende, bragt hun naar Zweeden, van waai*, de Koning van Zweeden hun naar Hongaryeu
zond.



2° E ft G E t A N D'. '
zond. Ten tyde van Eduard IÏÏ, ditfdbüï netvermoogen van den Graaf God win tot Koning Was uitgeroepen ; in het jaar 1042, hebbende Deenen opgehouden hunne rol in Engeland te fpeelen;• de gefchiedenis van' dit land leert ons • niet by welk eene buitengewoons gebeurtenis dit veroorzaakt is. Deze Eduard verzamelde de wetten van Engeland in een boek, genaamt het Wetboek van Eduard, of het gewoone Wetboek. In het jaar 1048 beloofde hy heimelyk aan den hertog van Normandyen, dat hy hem zoude opvolgen in het ryksbeftier vatf Engeland. In I066 maakte deze hertog genaamt Willem de Kastaart, ook wel de Veroveraar, zich meester van Engetand', naa den' dood van Harald den laatften Saxifchen koning. Deze onderneeming,de ftbutmoedigheid daar by gebruikt, en het goed gevolg van dezelve, was onbegryplyk ,■ met te min is die voor Engeland ook zeer gelukkig geweest,en zedert zyne bezitneeming, is de Kroon vanEngeland onder zyn geflagt gebleeven, In' 1274 wierd Eduard I gekroond tot Koning van Engeland, en trok met een fterk leger tegens Leolyn te velde, verfloeg hem, en dreef deszelfs Broeder David, die Leolyn in het Prinsdom Walles moest opvolgen, naar het geberg»-



PORTUGAL. 21
bcrgte: Op die tyd wierd dit Prinsdom voor altoos met den Kroon vereenigd en den titel daar van aan den oudften zoon des Konings gegeeven. Dus wierd het volk van Walles, dat 800 jaaren lang hunne vryheid had bewaard in eene kleine hoek van dit Eiland, onder het juk van Engeland gebragt.
Portugal.
De vroegfte bewoonderen van dit Ryk wierden genaamt Lufetaniers. Het was onderworpen aan de Romeinen tot 250 jaaren voor Christus geboorte. De Sueven naamen het zelve in 457 in bezit, doch wierden in 588 door de Gotthen weder verdreeven. In 714 kreegen de Saraceenen het onder hun magt, doch Graaf Henric veroverde het weder in 1080, zynde deze een kleinzoon van Robert I, aan wien Alfonfe zyne dochter ten huvvelyk had gegeeven, met een gedeelte der Landen op de grenzen van Portugal, en al wat hy konde overwinnen van de Mooren, Alionfe wierd door de Soldaaten in het veld tot Koning uitgeroepen, vervolgens te Lamego gekroond, en ftierf oud 90 jaaren op den 6 December 1189. Hy was getrouwd met Mathilda, dochter vanAmedeus II, eerften Graaf van Savoyen, by wien hy verfcheide kinderen heeft verwekt, in den
jaa*



2% PORTUGAL*
jaare 1146 bezat hy reeds Lisfabon en het grootfte gedeelte van Portugal. In 1578 regeerde Henric, zoon van Koning Emmanucl en Maria van Castïlle. Deze was zeer zwak, cn dit gaf gelegenheid, dat zyne opvolgeren zich zo veel het mogelyk was zeker ftelden Vüö hun recht dat zy tot den throon hadden, hier door waaren de Portugeefchen zeer bekommert voor de gevolgen by het overlyden van Henric, zo dat die op den 8 January 1580 de ftaten van het Ryk vergaderde en voorftelde onf Phiüppus II tot Koning te erkennen; Doch dit voorftel wierd verworpen, en hy overleed op den Si van dien maand, wanneer het Ryk wierd geregeerd door vyf Regenten, waar van drie voor de belangens van Phiüppus waaren. In 1580 zond Philippus de I (den tweeden van dien naam onder de Koningen van Spanje) den Hertog van Alba naar Portugal, om het zelve te Vermeesteren, die zulks binnen twee maanden volbragt, en den 12 September zig als Koning deed uitroepen. In den jaare 1640 veroorzaakte dewreedheid van de Ministers van Philippus III, dat de Portugeefen oproerig wierden, en zig onttrokken van het Spaanfche juk; zy benoemden Prins Jan de IV Hertog van Bragance tot hunnen Koning, en dit ganfche ftuk der re(iccringsyerandering wierd met eeneongeloove-
ly-



spanje. Ag
lyke fnelheid uitgevoerd, zonder dat 'er meer dan twee menfchen het leven by verlooren, fchoon het geheim reeds 6 maanden aan 300 menfchen was toevertrouwd.
Spanje.
Dit Ryk in de vroegfte tyden verdeeld in een meenigte kleine ftaaten, was voor de tyden van Cyrus, by na 53c jaaren voor Christus geboorte, door de Carthageniënfers in bezit genoomen, en wel langs het zuidelykfte gedeelte, alwaar zy Cadix bouwden. Na den eerften Punifchen oorlog vermeerderden de Carthageniënfers hunne overwinningen onder Asdrubal en Hannibal, doch de Romeinen dreeven hun uit alle deze hunne bezittingen. In het jaar 409, onder het Confulaat van Honorius, deeden de Sueven en Wandalen een in val in Spanje; zy vielen by ganfche ftroomen in het Oude Castiliè'n, in Gailiciè'n, in Lufitaniën en Estremadura; alwaar zy de grootfte verwarringen veroorzaakten; zy verdeelden onder eikanderen de wingewesten en lieten nauwelyks aan de Romeinen, Cantabrië'n en Asturiën over. De Sueven hadden tot hunnen eerften Koning Hermeneric, die in 't jaar 441 ftierf



24 SPANJE.
en tot opvolger naliet Rechila, wanneer de Wandalen Spanje verlieten en naar Afrika vertrokken, terwyl de Sueven in 585 door de Gotten wierden verdreeven. Van dien tyd af aan bleeven de Vifigotten in het bezit van Spanje, hebbende tot Koning Leuvigilde, het geen Hand hield tot 711, wanneer Tarik, Generaal der Mahometaanen, de Monarchie der Vifigotten vernietigde, eene onnoemelyke meenigte Mooren Spanje doortrokken, en eene nieuwe heerfchappy invoerden. In het jaar 1025 was Spanje onder de Saraceenen in verfcheidene Ryken verdeeld; die in 1091 door de Almoravides een Africaznsch volk wierden overwonnen en deze wederom in n 40 door de Almoheden. In 1219 wierd dit Ryk der Saraceenen zeer verdeeld; Veele Gouverneurs van byzondere Provinciën in Africa ftonden op tegen Zeit Arax, de zoon van Mahomet, en die in Spanje volgden hun voorbeeld. Aben-hut, die van de Koningen van Saragosfa afftamde, ftelde zig zelfs in het bezit van het Koningryk Murcia, en het grootfte gedeelte van Andalulie. Mahomet JBen-Abdasla overmeesterde Boeza en de landen daar rondsomme; zo dat Valentia alleen voor Abu-zeit overig bleef.
In het jaar 718 wierd Pelagus, Zoon van Favila, een van de voornaamfte Gottifchc Vorsten*



SPANJE. 2£
ten, tot Koning uitgeroepen; hy hield zich eenigen tyd verborgen, tot dat hy gelegenheid had eene volkomene overwinning op de Mahometaanen te behaalen , dezelve uit Asturien en Biscayen te verdry ven, en aldaar zyn klein Koningryk te vestigen , het geen hy zeer verftandig beftierde, tot op den 18 September 737» wanneer hy ftierf. In 982. nam Veremond den Podagreufen, zoon van OrdognolII, bezitting van den throon van Oviedo enLeon, na dat hy de Mooren had verflaagen, en ftierf in 999, nalaatende een zoon en een dochter. In het jaar 1037 wierd Castillien, dat eenigen tyd onder de heerfchappy der Graaven was geweest, verëenigd met dit Koningryk, om dat Garcie, den laasten Graaf, zonder ' kinderen was geftorven. Fu-dinand I, den tweeden zoon van Sanche III, Koning vart Navarre, wierd op den 22 Juny 1037 tot Koning van beon gekroont, en verè'enigde deze beide Ryken in het jaar 1044. In 1080 wierd het Moorfche Ryk Toledo vermeesterd, en toen wierd deze ftad de Hoofdftad van Castillien, De Mahometaanen waaren intusfchen van het jaar 712 tot aan 1236 meester gebleeven van Cordova, doch op den 29 Juny van dat jaar, nam Ferdinand III het zelve in bezit, en trouwde met Johanna, dochC 2 ter



26
SPANJE".
ter van Simon, Graaf van Ponthieu. In 124.8 den 23 November overmeesterde hy, na vyftien maanden beleg, Sivilien; in 1250 nam hy Xeres, Cadix en St. Luear weg, en ftierf aan de waterzugt op den 30 Mey 1252. Naa verfcheidene oorlogen en gemaakte wingewesten, is dit Castillien eindelyk verè'enigd met Arragon, door Ifabella, Koninginne van Castillien, en Don Ferdinand Koning van Arragon in 1479: De Koninginne ftelde Ferdinand in het beftier van haar Ryk, het geen aan Philippus zeer veel ergernis gaf. In 1512 deed Ferdinand een inval in Navarre en maakte zich meester van dat Ryk, na dat hy in 1491 Granada had ten onder gebragt, waar mede de heerfchappy der Mooren in Spanje een einde nam. De oorfprong van het Koningryk N avarre is uit de Historiën zeer duister op te losfen. De nieuwfte gefchiedenis - fchryveren Hellen de onafhanglykheid van deze Staat in het jaar 831, tot dien tyd behoorde het, dan onder Christenen, dan onder Mahometaanfche Gouverneuren, Charlemagne vermeesterde het van de Mooren in 778. deeze herwonnen het naderhand, en eindelyk verlooren zy het voor altoos in het jaar 806. Andere beginnen dit Koningryk te rekenen van 716 onder ' het beftier van Garcia Ximenes.
San*



dauphine en provence. 2?
Sanche de Groot, Koning van Navarre vestigde in den jaare 1035 het Koningryk Arragon voor zynen zoon Ramirez. In 1076 volgde deze zoon zynen vader op in het Ryk van Navarre, verè'enigende dus die beide Ryken, hy beoorlogde de Mahometaanen met groot voordeel, en ftierf in de belegering voor Huesca in den Maand Juny 1094; beide de Ryken wierden nogtans in 1134 wederom gefcheiden en kreegen ieder hunnen byzonderen Koning. Ramirez II. was Koning van Arragon, enGarcie Ramirez IV. Koning van Navarre. In 1240 verdreef de Koning van Arragon de Mooren uit Vallentia.
Dauphine en Provence.
Deze landftreeken maakten wel eer een gedeelte uit van het Gallia Narbonnenfis, en deelden in alle de ftaatsomwentelingen van Savoyen, waar van het voor een gedeelte wierd gehouden tot aan het jaar 842. wanneer het tot het Hertogdom van Bourgondien wierd gebragt en in een zeker opzigt van alle andere magten onafhangelyk bleef. In 876 verkreeg Hugh van Arles, zoon van Lotharius, deze Provinciën van den Hertog van Bourgondien onder de titel van Graaf van Provence. Onder deC 3 ze



Ü8 fr ANKRïK»
ze is het gebleven tot 1481, wanneer het gefchonken wierd aan den Koning van Frankryk. Het is niet wel zeker te bepaalen, wanneer Daupln'ne van Provence afgefcheiden is, doch Humbert II. gaf dit in 1346 aan Philippus VL zoon van Charles de Valois, de eerste Koning van Frankryk uit dat geflagt, onder voorwaarde , dat de oudfte zoon van den Koning van Frankryk altoos den titel van Dauphin zoude voeren.
Frankryk.
Een der oudfte en zonder tegenfpraak een van de meest bloeijende Ryken in Europa, is door een volk geftigt, waar van de oorfprong niet wel bekent is; de Latynfchc Historiefchryveren bevatten onder den naam der Franken, alle die vrye en onafhangelyke volken van die tyden, die van de zee ten Noorden, tot aan den Main ten Zuiden, en van de zee en den Ryn ten Westen tot aan de Wezer ten Oosten, geleegen waaren. De oude bewoonderen van dit Ryk wierden Gallen genaamd, en verkreegen, 200 jaaren voor Christus geboorte, van de Germaanen een gedeelte litids. Dat gedeelte, het welk Gallia Narbonnen-



frankryk, «9
ïienfis wierd genaamd, was 118 jaaren voor Christus geboorte een Romeinsch win-gewest geworden. In het jaar 57 voor Christus bragt Cfefar de Helvetiè'rs ten onder, en in 47 de Belgen, met eenige verdere landfchappen, uitgezondert de Salasfiers, een volk dat zich in het Alpifche gebergte had begeeven, en eerst 22 jaaren daarna xvierd vermeesterd. Keizer Honorius ftond in den jaare 400 aan de Gothen toe, dat deze zich in het Zuidclykfte gedeelte van Gallie nederzetten. In 406 vielen de Wandalen en Sueven in deze landen, en, naa aldaar drie jaaren lang hun verblyf te hebben gehouden, vertrokken deze naar Spanje. In 413 naamen de Bourgondiërs bezit van dat gedeelte van Gallien, dat langs den Ryn ftrekt, doch in 534 maakten de Franken een einde van hun Ryk; dit Germannisch volk had zich in 412 tusfchen den Ryn en Main ftroom nedergezet. De Franken breiden hunne heerfchappy in den jaare 470, ten tyde van Childeric I., zeer uit, en in 498 maakten zy een einde van de Romeinfche heerfchappy in deze landen; ten tyde van Clovis I. in 510 naamen de Franken grootendeels de bezittingen der Gothen onder hunne heerfchappy, nadar Clovis hunnen Koning Alaric verflaagen, met C 4 .■zyn



3° FRANKRYK,
zyn eigen hand gedood., en zyne fchatten van Touloufe naar Paris gebragt had. Zedert wierd Het grootfte gedeelte van dat land, dat wy nu Frankryk noemen, in hunne bezitting gelaten, In 880, ten tyde als Louis III regeerde, deeden de Normannen een inval in het grootfte gedeelte van het Ryk, en Lodewyk was verpligt dezelve overal te vervolgen, tot dat hy in het jaar 882 ftierf. In 887 als Endes regeerde, kwaamen deze volkeren op nieuws met meerder kragt het Ryk ontrusten, zy belegerden Paris en wierden te Montfaucon op den 24 Juny in het Jaar 892 verflagen. In 906 begaven zy zich naar Leuftria, en in het volgende jaar vermeesterden zy Bretagne, Picar diè'n en Champagne,
in het jaar 1203 ontftonden de berugte ver fchillen tusfchen Philippus Augustus, zoon van Lodewyk VII, Koning van Frankryk, en Tan Koning van Engeland, die by deze gelegenheid Normandien, het beste gedeelte dat hy in Frankryk bezat, verloor. Philippus had Koning Jan voor het Hof der Pairs in Frankryk doen dagvaarden, om dat hy vasfal was, ten einde zich te verantwoorden wegens debefchuldiging van het vermoorden van zyn kleinzoon; )m uietverfchynende, wierd fchuldig verklaard,



FRANKRYK gj;
en alle zyne bezittingen, die aan den kroon van Frankryk leenroerig waaren, geconfisqueerd, waar door Philippus vervolgens Anjou, Turaine, Poictou en de verdere landen vermeesterde. Paus Ignocentius III, deed Koning Jan in 1213 in den Ban, en beroofde hem van zyn Ryk , van deze gelukkige gelegenheid maakte Philippus al verder gebruik, en ging met een vloot van 1700 Scheepen benevens een goede armé, naar Engeland, doch de Legaat Pandolphe kwam hem voor ,overreede Koning Jan, om zyn Ryk aan den Paus afteftaan, die zulks deed, en daar mede de bedreigingen van Philippus 'voorkwam. Ten tyde van Philippus VI , Zoon van Charles de Valois, in 1346, kwam Eduard I uit Engeland over, en deed een inval inNormandien, alwaar hy Calais met Engelfche inwoonderen bezette, en voorts tot aan Paris doortrok, alles te vuur en te zwaard verdelgende, tot dat Philippus eene genoegfaamc magt by een had verzameld, en met 80000 man, te onbedagtzaam en afgemat, Eduard, wiens leger uit 40000 man beftond, flag leverde, doch met verlies van 30000, onderwelkc gefneuvelde zich mede de Koning van Bohemen,en ' veele aanzienlyken bevonden, te rug moest keeren, In 1360 wierd een vrede tusfchen C 5 Eduard



32 FRANKRYK
III en Koning Jan II, Zoon van Philippus de Valois in de nabyheid van Chartres te Bretigni geflooten, waarby aan Eduard het Land van Guienne Poiftou, eneenige andere nabuurige gewesten van Calais, in volkomen eigendom wierden afgedaan, en al het overige tot Normandien gelaaten. In 1372 verkreegen de Franfchen alle hunne bezittingen van de Engelfchen weder terug, uitgezondert Calais, doch in 14x5 onderging dit Ryk de grootfte verandering, die het zedert de eerfte oprigtig had ondergaan Henric V, Koning van Engeland, een heimelyk verbond gemaakt hebbende met den Hertog van Bourgogne, vroeg van het Franfche Hof 's Koningsdochter, Prinfesfe Catharine ten huwelyk, en het volkomen volbrengen van de vrede van Bretigni. Op dit laatfte ftuk een weigerend antwoord ontvangen hebbende, zo als hy wel verwagtte, verbrak hy de vrede , en viel met 50000 man op den ai Augustus te Harfleur in het Ryk. Hy verkreeg vervolgens gantsch Normandien, overrompelde Paris, overmeesterde den Koning, en deed in drie dagen meer dan 3500 menfchen omkomen, liet zynen zoon Henric VI tot Koning van Frankryk kroonen, zo dat ter zeiver tyd twee Koningen te Paris elk hun byzonder Hof hielden,



FRANKRYK. 3»
den, en'er twee Koninginnen, twee Regenten, twee Parlementen, en twee Univerfiteiten, waren: In het jaari4ai haalde Henric Veene nieuwe verfterking van 28000 man uit Engeland, vervolgde daar mede den Dauphin, doch ftierf in den maand October daar aan volgende. Tot aan het einde van 1424 maakten de Engelfchen in de daad groote vorderingen in dit Ryk, dan op het einde van dit iaar veranderde het toneel, de Graaf d'Aumale aan het hoofd der Koningsgezinden, verfloeg de Engelfchen, en nog zoude het waarfchynelyk met de Franfche Monarchie gedaan zyn geweest, indien niet den oorlog tusfchen den Hertog van Glo•chestcr en Jan Hertog van Braband was ontftaan. Van toen af was het gedaan met de Engelfchen, in 1450 verlooren zy Normandien, in 1453 Guienne, alles moest voor de magt der Franfche wapenen bukken, ja zelfs in 1457 landen de Franfchen in Engeland, plunderden Sandwich en keerden met eene ryke buit terug, ïn den jaarë 1477 deed Lodewyk XI, Zoon van Carel VII het Hertogdom Bourgogne weder aan het Ryk hegten, door de Staaten den eed van gehoorzaamheid af te neemen. Hy onderwierp de fteden van Picardiën, van daar trek hy in Artois: te Arras zynde rigtede hy
het



34 FRANKRYK.
het Parlement van Dijon op, van hier ging hy naar Cambrai, daar hy met opene poorten wierd ontvangen; in het jaar 1480 liet Lodewyk de posten langs de groote wegen in dit Ryk aanleggen, by gelegenheid van eene ziekte van den Dauphin; ter dier tyd was een groot gedeelte van Bourgogne tot Frankryk gebragt en het overige hadden de Germannen in bezit genoomen door kragt van het huwlyk van de dochter van den laaften Hertog met den Keizer Maximiliaan. In 1498 wierd Lodewyk XII Zoon van den Hertog van Orleans te Reims gekroond. Deze was genoodzaakt geworden, om te trouwen met de Princesfe Johanna, welke verftandig, doch zeer mismaakt was, maar nauwlyks zat hy op den troon, of hy wist PausAlexander VI over te haaien, om dit huwlyk te vernietigen , ten einde hy met Koninginne Anna, Weduwe van Carel VIII konde trouwen. Cn^far Borgia bragt deze bulle aan den Koning, en Johanna, genaamt Hertoginne van Berry was genoodzaakt zich naar Bourges te begeeven, alwaar zy in 1505 overleed; intusfchen voltrok de Koning te Nantes zyn huwlyk met Anna op den 7 January"i499, en daar door geraakteBre. tagne tot Frankryk. In 1558 onder de regeering van Henric II trok de Hertog de Guife
voor



f r a h s c h c 0 m t e.' 35
voor Calais, overmeesterde de Citadelle, en nam de ftad by eene capitulatie in bezit op den 10 January : Zedert behielden de Engelfchen geen voet lands meer in Frankryk.
Fransch Comte.
Jrilius Cafar had dit 47 jaaren voor Christus geboorte in bezit genoomen, eindelyk wierdt het een gedeelte van het Hertogdom Bourgogne en in het jaar 84a geraakte het onaf hanglyk van de Franken. In het jaar 888, by de dood van Carel de Groot, wierd het tot een Koningryk verheven, en bleef onaf hanglyk tot aan het jaar 1025, wanneer het aan Conraad II, den Duitfchen Keizer wierd overgedraagen. In nor verkreeg Otho, 'sKeizers zusters zoon, het zelve in bezit, dan in 1477 verviel het met eenige andere landfchappen aan het huis van Oostenryk, waar onder het gebleeven is tot 1674, hoewel het fteeds door deszelfs eigene vorsten geregeert wierd, doch in dit jaar trok Lodewyk XIV zelfs naar deze landftreek, waartoe de Hertog de Navailles hem den weg had geopend door het wegneemen van verfcheidene fteden en kasteelen.
L 0 r.»



36 lorraine.
LoRRAINE.
In het jaar 855 geraakte Lotharius, tweede» Zoon van den Keizer Lotharius, in de regeering van dit Land, en zedert heeft het den naam gedraagen van Lotharingen of'Lorraine, hy wierd op den 22 September te Metzgehuldigd, trouwde in het volgende jaar met de dochter van Hubert, Hertog van Bourgogne, welke hy in het jaar 860 wilde verftooten, om de zuster van den Aarts -Bisfchop van Keulen te trouwen, dan de Paus belettede deze onderneeming, en in dezen ftaat ftierf hy te Plaifance op den 8. Augustus 869, nalaatende een onëgten Zoon. Lorraine bleef tot 1670 onder de beftiering van zyne eigene Vorsten, wanneer Lodewyk XIV het ïn bezit nam.
Vlaanderen.
Dit Land was eertyds een groot gedeelte van het oud Belgia. De naam van Vlaanderen wierd voor de eerfte maal in de zevende Eeuw gebruikt en beteekende alleen eene omleggende landftreek by de ftad Brugge. De Vlaamfche Historie fchryveren willen dat Vlaanderen reeds ten tyde



VLAANDEREN. 37
de van Charlemagne, en nog vroeger,door haar eigen Heeren wierd geregeerd, doch dit is ten eenenmaal onzeker, en de oude fchry veren ftemmen hier in overeen, dat Boudewin I. zoon van Odacrus, 'er Graaf van is geweest in den jaare 851, beroemd om zyne groote fterkte; hy wierd in den jaare 862 by het Concilie van Soisfon geëxcommuniceerd , doch in 864 op het voorfchryven van Paus Nicolaas herfteld, en in dat zelfde jaar door den Koning van Vrankryk, die de Souverainiteit van Vlaanderen had aan zig behouden, voor Graaf van Vlaanderen erkend, hy ftierf in 879 te Arras, in die tyd de Hoofdftad van dit land. In 1357 op den eersten July gaf Louis de II. zyn eenige dochter Margaretha, die nog maar 7 jaaren oud was, ten huwlyk aan Philippus Hertog van Bourgondien. In 1369 hertrouwde hy deze dochter,' die weduw was geworden, aan Philippus den Stouten, Zoon van Jan II. Koning .van Vrankryk, uit hoofde van welke verbintenis Karei V verfcheidene Steden aan dit Graaffchap toevoegde, en het was op den 16 April 1384, dat Margaretha en Philippus den Stouten, te Brugge wierden gehuldigd. Vervolgens ging dit Graaffchap over aan het Huis van Oostenryk, by het huwlyk van Maria, (eenige dochter en erfgenaame
van



o8 holland.
van Carel den Stouten en Ifabella van Bourbon) met Maximiliaan Roomsch Keizer van Duitschland; Maria ftierf te Brugge door een val van haar Paard op den 27 Maart 1482: Intusfchen bleef de Souverainiteit aan Vrankryk tot dat Carel V in de bezitting van deze Landen kwam, en in 1556 dezelve aan zynen zoon Philippus II. afftond, in 1662 wierd Duinkerken door de Engelfchen, die deze Stad vier jaaren bezeten hadden, aan de Franfchen afgeftaan, die hier van, en van de verdere gemaakte conquesten in Vlaanderen, by de Vrede van Aken wierden bevestigd in het jaar 1668. In 1725, by de Vrede van Weenen, is de Heerfchappy van deze Landen voor het Duitfche Ryk gegrond geworden.
Holland.
De Batavieren, de vroegere bewoonderen van deze Landftreek, hadden zich verbonden aan de Romeinen ten tyde van Julius Cajfar, den I Roomfchen Keizer, 47 jaaren voor Christus geboorte , doch de Franken overmeesterden het land omtrend het jaar 412, de Saxen deden een inval in een gedeelte van deze gewesten, doch het verbleef onder der Franken beftiering, niette-
gen-



HOLLAND. 39
geilftaaride de Koningen van Vrankryk, en de Noordfche Volkeren deze Landen geftadig ontrusten, tot dat de Graafelyke Regeering gevestigd wierd. In 86$ bevestigde Koning Karei den Graaf Dirk li in het bezit van Holland, wiens zoon Dirk II hem opvolgde in den jaare 960 en overleed in 989, wanneer zyne nakomelingen in het Graafelyk bewind opvolgden, tot dat hét overging in 1199 aan de Graaven vari Henegouwen, en vervolgens aan het Huis vari Beieren, ten welken tyde de verfchilleü der Hoekfchen en Kabeljauwfcheti gröote Verwoes tingen in deze Landen veroorzaakten; waar na Vrouwe Jacoba van Beieren in October 1436 overleed: met haare afïland in 1433 ging dit Graaffchap over aan het Huis van Bourgondien op den Perfoon van Philippus I, die vervolgens van Karei I en Vrouwe Maria is opgevolgd, en met het overlyden van welke laastgenoemde, in 1482, het Huis van Oostenryk drie agtereen volgende Graaven het gebied over deze Landen heeft opgedragen; In 1555 verkreeg Philippus II zoon van Karei V het bewind over dezelve door de vrywillige overdragt van zynen vader, en het was onder de regeering van deze dat deongëhoordfte wreedheden tegens de hervormden . wierden gepleegd, waar uit de vryheid van NeD der-'



4° z witse rl an&
derland vervolgens geboren is, zo dat in 1572 op den 15 July de eerfte. Staats vergadering gehouden wierd, en vervolgens in 1579 door het verbond der Unie zodanig verzekerd is, als het by de Munsterfche Vrede, na een 80 jaarigen Oorlog, door Spanje is erkend geworden, namentlyk Fry en Onafhanglyk*
Zwitserland.
In den jaare 57 voor Christus Geboorte onderwierp Julius Ca>far de oude bewoonderen van deze Landftreek , en het verbleef vervolgens onder de Heerfchappy der Romeinen tot 395 > wanneer de Duitfchers het overmeesterden: Clovis, Koning van Vrankryk, verdreef hun in 496 en behield de heerfchappy. tot aan de dood van Karei de Groot, in 888, by welke gelegenheid het eene gedeelte wierd gegeeven aanRudolfde Iaafte Koning van Bourgondien, die het aan Coenraad II, Keizer van het DuitfcheRyk, overdeed in 1032; In 1308 waren de ingezetenen zeer ontftooken tegens de onderdrukkingen van Albert Hertog van Oostenryk, uit wiens dwinglandy de vryheid van dit land geboren wierd, en vervolgens by een verbond in 1649 beftendig wierd gemaakt, zedertis het,
dat



S a v o ï e o, 4t
dat deeze 13 Cantoris het verftandigfte Gemeeliebest, of liever Genootfchap, van de hedendaagfche ftaatkunde uitmaakten, nogthans beeft de verdeelde Godsdienst het Iighaam in tweeën gefcheiden.
Sa v 0 v e n.
Ëertyds een gedeelte Van het Franfche Nar^ bonne, was ten tyde van ruim honderd jaaren Voor Christus geboorte onder de Heerfchappy der Romeinen$ vervolgens verkregen de Allemanni het in bezitting, in den jaare 395; daar na keerde het in 494 tot de Franken en by het afloopen van die Regering in 888 kwam het aan Bourgondien, het ondervond geftadige veranderingen, even gelyk als Zwitferland tot in het jaar 1040 wanneer de Keizer Coenraad een groot gedeelte van dit Land gaf aan Humbert ï, toe genaamd met de witte hand, die men zegd dat getrouwd is geweest met HanchiJle en by dezelve vier zoonen in echte zoude hebben verwekt, die vervolgens de heerfchappy hebben uitgebreid zo door hunne huwelyken, als door overwinningen; in 1713 verkreeg de Hertog Van Savoyen den tytel van Koning Van Sicilien en hield dat eiland in bezit tot 1718 wanneer hy het verwisfelde voor Sardfnien,
Da Mf



4?
MHANil».
M I L A N I N,
Men zegd dat de hoofdftad van dit Hertogdom ten tyde der Gallen, zoude zyn geftigt, meer dan 500 jaaren voor Christus geboorte: Als Viridomarus, door den Romeinfchen Burgemeester Marfellus verflagen en gedood wierd, geraakte Milanen onder de heerfchappy derRomeimen; de Hnnnen, Gotthen, en Lombardiers, verkreegen vervolgens deze Stad met het omleggende Land in bezit: doch in iaai formeerde het zig tot een Republiek, en ftelde, onder het fouveraine beftier van de Duitfche Keizers, eigene Hertogen aan het hoofd, tot dat in 1501 Lodewyk den ia, Koning van Vrankryk, zig hier van meester maakte. In 1513 herwon de Keizer Maximiliaan het van de Franfehen, doch Francois den I. herwon het op den 13 September in 1515, by de bekende flagvan Marignan, wanneer de Stad Milaan de fleutelen aan den overwinnaar toezond, en de overige Steden zig mede daar toe bepaalden, alleen het Gasteel van Milaan, en dat van Cremona, uitgezonderd. By de dood van Francois Sforca op den 24 Oftober 1535^ bezat Keizer Karei het, en gaf het op den 11 Oclober 1540 aan zynen zoon Philippus,
waar



GENUA.
43
waardoor het, tot aan 1706, aan deszclfs opvolgeren is verbleven, doch toen door Keizer Joleph I. in bezit is genomen, het welk vervolgens by het vrede verbond te Baden in 1714 zodanig is bevestigd, en tot op heden word bezeten.
Genua.
In deze Landftreek woonden ecrtyds de Liguriers, zich ftrekkende langs de Middelandfche Zee, het is zeer bezwaarlyk de beurtwisfeling welke deze ftad heeft ondervonden, ten tyde der invallen van de Barbaren, te bepaalen , even weinig als haare regerings beftiering in dien tyd; nayverig van Venetien, bloeide het reeds by den tweden Punifchen Oorlog. De jaarboeken van deze Republiek beginnen eerst met den jaare 950, en van dien tyd af aan hebben deze volkeren veele gewigtige zaken verrigt: zy overwonnen eerst het Eiland Corfica, daarna Cyprus, Scio, vervolgens zyn zy meester geweest, van CafFa, vanPera, en eenige win-gewesten in Sardinien, en op Sicilien, doch hebben niets van dit alles behouden, in 1768 den IS May ftond deze Republiek Corfica aan het Franfche Hof af, in 1769 lande de Graaf de D 3 Vaux



4+ v e n e t i e n,
Vaux aldaar, om de oproerige te onderwee pen door de Magt van 42 Bataillons en 4 Legioenen Pranfehe Soldaaten, die alle op den 1 May waaren aangeland, en by Oletta campeerden; op den 13 van dien Maand vertrok Paoli, der Gorfen opperhoofd, vanPorto-Vecchio met een Engelsch fchip, en op de volgende dag erkenden de verderen bewoonderen der Franfchen heerfchappy.
Venetien,
De oude bewoonderen van deze Republiek» willen eenige, dat afftammen van de Heneten,etn Volk oorfpronglyk uit Armenien; andere zeg» gen uit Paphlagonien, ten tyde van Antenor, 004 jaaren voor Christus geboorte. De Gallen naamen dit land in bezitting in het jaar 356; naderhand heeft het zeer veel deel gehad in de revolutien van Romen en Lombardien, wanneer de bewoonderen, niet in ftaat zynde om zig tegens de Lombardiers te verdeedigen, vlugten op die kleine eilanden die van de uitftroom van den Po geformeerd wierden, welker voornaamrte was Rialto. Door de vereeniging van deze kleine eilanden is naderhand de ftad Venetien geftigt, waar van de beftiering veel verandering
h?eft



VENETIË Np r45
heeft ondergaan; eerst wierd elk eiland door eenen byzonderen Tribunus geregeerd ; op het laaste van de 7 Eeuw wierd in de plaats van dien, eene Doge gefteld, wiens gezag door de wetten bepaald bleef, doch zig over alle de verbondene Eilanden in de Adriatifchen Zee uitftrekte; en in het jaar 737 wierd de magt van de Doge der Republiek bepaald onder de jaarlykfche Magiftraat, maar 4 jaaren daar naa van dezelve weder ontheeven, en op die voet beftaat nog heden de Regeerings forme. De eerste Doge met deze herftelde magt wasThecdat, de 4 Doge van Venetien, die te Malamoces refideerde, en door zekeren oproerigen Galla in het jaar 755 wierd vermoord, om,als de Ve Doge, het bewind in handen te krygen, doch die wel haast loon naar verdienste ontving, alzo hy, na dat hem de oogen waaren uitgeftooken, in ballingfchap wierd gezonden. In 803 wierd Venetien eene vrye Republiek, en vermeerderde het met Dalmatien en Croatien, in 1123; wanneer de voorzigtige en verftandige Dominique Michiëli als Doge regeerde, verleenden zy veel hulp aan Baudouin II. Koning van Jerufalem, kwaamen met eene groote vloot in Palestina, en verkreegen hier door zeer veel voorregten in het Heilige land, D 4 In



46'
F E O R E NCE.
*n 115a maakten de Venetiaanen een verbond met den Koning van Sicilien, waar door zy aan haare handel veel voorregten toebragten. in 1346 maakten de Venetianen met MalekesSalehr-Ismail, Sulran van Egypten, een verbond van Commercie, door kragt van het welke zy vryheid hadden in alle de havens van Egypten en van Syriën vry te vaaren en aldaar Comptoiren op te rigten, van dat tydftip af is Venetien magtig en ryk geworden door den Koophandel. In 1405 verkregen zy Verona en Padua, benevens eenige andere plaatzen ïangs de vaste kust van Italiën, naar dat zy reeds te vooren Candia, Lepante, en veele andere Steden hadden vermeesterd: zedert is het eene aanzienlyke en onafhanglyke Republiek gebleeven.
Florence.
De Umbrurs waaren de eerste bewoonderen van deze landflreeken, tot dat eene volkplanting van Lydiën onder geleide van zekeren Tryhenus, dervvaards wierd gebragt; vervolgens heeft dit volk zig over het grootfte gedeelte van Italiën uitgebreid: in het jaar 281 voor Christus geboorte overmeesterden de Ro-
mei-



FLORENCE,
4?
foèinen deze landftreeken, die vervolgens zeer veel tot de revolutien van die natie en van de Lombardiers toebragten, na dat eindelyk Florence zig de vryheid had verkreegen in otfo, heeft het nog veel moeten verdragen van die twee factiën welke plaats hebben gehad onder de naam van witte en zwarte , doch Florence nam onder deze wederwaardigheden zeer toe, ftrekte haare heerfchappy al verder en verder uit, en onderwierp verfcheidene nabuurige Steden aan haare wetten. *-
Het Gouvernement beftond eerst uit de 36 oudften, hebbende een Podeftaat aan hun hoofd; naderhand, en wel in 1268, wierden daarvcor ia chefs in de plaats gefield, met de naam van goede mannen, die de Magiftraats Regcering waarnaamen geduurende 2 Maanden, daar na wierden, in de plaats van deze, 14 Gouveineurs benoemd, waar van de Paus 7 aanftelde, eindelyk verkreeg in 1342 de volks regeefing de overhand , en de Edelen wierden onder malkander zeer verdeeld. Keizer Henric de VII, in 1313, in Italiën zynde om zig te hiaten kroonen, nam een voornoemen, Florence te overrompelen, doch wierd genoodzaakt, naar een beleg van 50 dagen , het leger op te breeken. Toen Paus Martin V, in 1419 vasl P. 5 het



4  F L O R E N C Ep
het Concilie van Conftance te rug keerde, en op den a6 February te Florence kwam, bleef hy daar tot aan den ao September 1400^ en maakte de Kerk te Florence tot een Aartsbisdom, in het jaar 1431 verkogten deGenueezen de Stad Livourne aan die van Florence. In 1464 ftierf Cosmus de, Medicis binnen deze Stad, oud zynde 75 jaaren, een geleerd, en geliefd Mensch, de rykfte onder de particulieren in Europa, die by een Publiek decreet Vader des Vaderlands wierd genoemd, nalaatende één zoon, die in de ouderdom van 53 jaaren overleed, en van wien twee zoonen Laurens en Julius zyn overgebleeven, welke eerstgenoemde de grootfte en kostbaarfte Bibliotheek verzamelde die men in Europa vond , dezelve heeft ook de Univerfiteit te Pifa opgerigt. Eindelyk verkreeg deze Familie in 1531 de waardigheid van Hertog van Florence, en verklaarde in 1548 de haven van Livourne voor eene vrye haven. Zo ras Jan Gaston de Medicis ftierf, wierd op den 9 July 1737, Francois II, Hertog van Lorraine, erkend voor groot Hertog van Florence, waar door de Koning van Frankryk bevryd wierd van het betaalen van 4 Miilioenen vyf honderd duizend livres, dien hy verpligt was jaarlyks
aan



ROMEN,
49
aan den Hertog van Lorraine te geven, tot dat hy in de bezitting van het Hertogdom van Toscanen was; by het overlyden van deze Francois II, die in 1745 tot Keizer was verJcooren, wierd hy opgevolgd in 1765 door Pierre Leopold Jofeph, 2de zoon van den Keizer ejn Maria Therefia van Oostenryk-
ROMEN,
Men wil dat Latinus in het jaar 904 voor Christus geboorte in dit gedeelte van Italiën regeerde, en dat het zelve daar van den naam Latium heeft ontleend, onder deze zyne regecring zoude Aeneas in Italiën aangeland, en met deszelvs dochter Lavinia getrouwd zyn. Deze ftigte Lavinium, zyn zoonAscanius, AlbaLonga, en Romulus Romen, dan in het jaar 338 voor Christus geboorte naamen de Romeinen
gansch Latium in bezit. Deze Stad Romen,
veele ftaats verwisfehngen gehad hebbende, en * in veele binnen en buitenlandfche oorlogen ingewikkeld geweest zynde ftrekte, ten tyde van Christus geboorte, haare heerfchappy uit over het grootfte gedeelte van de bekende waereld; doch in het Westen begon haare magt fterk te daalen, toen den zetel van het Ryk naar Conftan-



5° H O M Ë N,
tinopolen wierd gebragt. Weinige jaaren daar naa plunderden de Gotthen Romen; in July 431 wonnen de Vandalen eenen veldflag op de Romeinen, doch in February 435 maakte Genferic de vrede met den Keizer Valentinianus liet welke echter van weinig vrucht was, aangezien de Vandalen in 439 een nieuwe vervolging tegens de Romeinen aanvingen, in dat zelfde jaar Carthago in brand ftaken, en in 455 op den 12 July binnen Romen trokken , geroepen zynde door de Keizerinne Eudoxia, huisvrouw van den Keizer Maximus, om zig van den dood van Valentinianus III te wreeken; by deze gelegenheid wierd de Stad 14 dagen geplunderd; Genferic ftierf vervolgens op den 24 Jannary 477; wanneer het vorige jaar verfcheidene woeste Natiën zig hadden vereenigd onder het beftier van Odoacer, die zig als Ko» ning van Italiën liet uitroepen, en regeerde, tot dat hy, in 493 , door Theodoric, die op den 5 Maart in triiimph te Ravenne wierd ingehaald, tegens het gegeven woord, vermoord wierd. Ten tyde van Juftinianus I, m 537, was dit ryk in geftadige oorlogen, onder anderen ook met de Perfen, op welke volkeren des Keizers Generaal Bellifarius, drie voortrefTelyke overwinningen behaalde in de jaaren
528*



ROMEN. 51
528, 542, en 543, terwyl hy intusfchen iri 534 het ryk der Vandalen in Afrika vernietigde en derzelver Koning Gelimer voor de voeten van Juftinianus bragt. Van eenen anderen kant deed de Generaal Narfes geen minder dienst aan den Keizer, alzo hy de heerfchappy der Gotthen in Italiën vernietigde, en deze overwinningen aan het Romeinfche ryk een groot gedeelte van haare eerste uitgeftrektheid weder gaven. Juftinianus maakte zig niet minder beroemd onder de volken door een Wetboek dat zyn naam draagt, en door de trotlche gebouwen die hy ter verciering van de Stad deed ftigten. Op den 25 Maart 717 wierd Leo de III, voor Keizer erkend, en zyne beide mededingeren gedood: geduurende de negen eerfte jaaren van zyne regeering wierd hy geacht, uit hoofde vaft zyne bekwaamheid in de oorlogs kortst, en uitmuntende heldenmoed: dan naderhand wierd hy ohvoorzigtig en wreed, hy gaf in het jaar 726 twee edicten om de beelden te vernietigen, van welk Voornemen Paus Gregorius II,- hem niet konde te rug houden, integendeel tragte hy door Woede zyn Heiligheid om het levert te brengen , dat echter door de Lombardiers en Romeinen fteeds verhinderd wierd; vervolgens
ftierf



5- Ü M B R I Ë N.
ftierf hy op den 18 Juny 741. JVa veele wederwaardigheden erkende de Senaat, en het Romeinfche volk, in den jaare 800, Charlemagne als Keizer van het Westerfche Ryk, Paus Leo III, zettede hem eene pragtige Kroon op het hoofd, en het gemeen betuigde hier over een byzonder genoegen; hy behield de Souverainiteit als Keizer van het Roomfche ryk aan zig, doch de Stad en het omleggend gebied kwam aan den Paus: onder deze, als tydelyke Vorsten, berust dit bewind nog heeden.
De Lombardiers en Albaniers hadden in 568 een groot gedeelte van Italiën in bezit genomen, dan in den jaare 774 verpligtte Chariemagne, Koning van Frankryk, den Lombardifchen Koning Diderik, die hy krygsgevangen had gemaakt by Pavia, om het Klooster leven aan te nemen, en dus eindigde het ryk der Lombardiers in Italiën, alwaar het 206 jaaren had geweest. .
U M B R I E N.
Deze volkeren bezaten een groot gedeelte van Italiën, doch wierden door de Pelasgi van daar verdreven, wanneer zy zig vervolgens
naar



SABINÏEN.
53
naar het Apenninisfche gebergte begaven, welke landftreek de naam van hun heeft ontleend: de Gallen overmeesterden, in het jaar 356 voor Christus geboorte, een gedeelte van het zelve, en de Romeinen kregen dit weder in, nai jaaren voor Christus geboorte, het overige van deze landftreek was reeds 50 jaaren vroeger een gedeelte van het'Romeinfche ryk geworden: Ravenna was de voornaamfte Koopftad van dit land, het welke in de beroertens van Romen veel deel heeft gehad. In 774 toen het Lombardifche ryk vernietigd was gaf Koning Charlemagne Umbrien aan den Paus.
Sabinien.
De Sabiniers, waarfchyttlyk een tak van de Umbriers, hebben menigvuldige oorlogen gevoerd tegens de Romeinen, wanneer deze in hunne eerfte opkomst waaren, doch wierden in het vervolg gansch en al ten onder gebragt, en tot een gedeelte van het Romeinfche Ryk gemaakt; na Christus geboorte tragtcn zy veele beroertens in Romen te verwekken , maar zy wierden in het jaar 568 door devoorfpoed der Lombardifche wapenen overwonnen, en bleeven onder de heerfchappy van deze volkeren, tot dat Pe-
pin



54
napels;
pin van Frankryk de Lombardiers verpligte een groot gedeelte van die landen te rug té geeven, dat toen genoemd wierd Pentapolis, en thans het gebied van Aneona, behoorendè tot het Kerkelyke gebied,
Napels;
De Hetruriers hebben in de vroegfte dagen een groot gedeelte van deze landen bewoond, en eenige fteden gebouwd; naderhand zyn de Grieken aldaar gekomen, die rigten eenige volkplantingen op, wanneer de eerstgenoemde;., voornamenlyk de landftreek langs de Tiber behielden; De Campaniers, die een gedeelte van deze landftreek bewoonden, wierden 333 jaaren voor Christus geboorte aan de Romeinen onderworpen; vyftig jaaren daar na de Samniten, die een ander gedeelte in bezit hadden; en weder dertig jaaren laater Tarentum, het welke, door Phalantus den Spartaan , geftigt was ruim 600 jaaren voor Christus: Alle deze wingewesten wierden vervolgens een gedeelte van het Romeinfche Ryk, tot dat het Lombardifthe Ryk geftigt wierd, wanneer het in gó8 daar toe behoorde. In dien tyd ontftondén 'er in dit gedeelte van Italiën een aantal
. by=



NAPEL S. 55
byzondere regeeringen die zig niet wilden onderwerpen aan den Griekfchen Keizer, en wel byzonder de Hertogen van Benevento, die een zeer uitgeftrekt gebied hadden, en eerst in den jaare 774 van Charlemagne wierden te ondergebragt, behoudende de Griekfche Keizer alleen eenige aan Zee leggende plaatzen.
De Saraceenen deeden in het jaar 84o een inval in dit gedeelte van- Italiën, doch wierden door de Grieken in 1002 daar gansch en al uitgedreevén-. In 1016, kwamen de Normandiers het eerst in Italiën, 40 Edelen uit dat volk hadden zig-door eene Godsdienstige yvér begeeven naar St. Michel van Mont-Gangon, ontmoetten aldaar Melo, een vermogend burger van Bari, die, een oproer tegén de Grie-' ken ondernoomen hebbende, zig, door te vlugten, had gered; deze, getroffen door het fterk en dapper voorkomen van die volkeren, fpoorde hun aan om verlosfers- van zyn Vaderland te zyn, de vrugtbaarheid van het Land, de verwyfdheid der Grieken, en het gemak om dezelve te overwinnen, overreedde hun, enzy beloofden in het volgende jaat' met een genoegzaam fterk- getal Normannen te rug te zullen komen; dat zy ook deeden, en langs verfcherdene wegen verzamelden, onder voorwendfel' E- vaaji



NAPELS.
van Pelgrims te zyn; Melo gaf hun wapenen, ftelde zig aan hun hoofd, en behaalde 3 overwinningen, doch wierd naderhand verflagen; Melo ftierf vervolgens te Bamberg in het jaar 1020, wanneer 'er een nieuwe bende Normandiers kwam, die in 1038 zig voegden by de Grieken en Lombardiers , om de Saraceenen uit Sicilien te verjagen, van waar zy in het jaar 1040 in Italiën te rug keerden, de wapenen weder tegen de Grieken gebruikten, en op Paaschdag zig meester van Melfe maakten; in 1043, aldaar vergaderd zynde, benoemden zy Willem met denyzerenArm tot Graaf van Poulle, en van die tyd af aan verkreeg de heerfchappy der Normannen in Italiën een beftendiger -aanzien, zy naamen een Ai istocratifche regeeringswyze aan, elk opperhoofd was fouverein in zyn Staat, Willem was alleen het hoofd onder hun, tot dat hy ftierf in 1046. men noemden hem, een Leeuw in den ftryd, een Lam in de gewoone ommegang, en een Engel in zyne raadgeevingen. Hy wierd opgevolgd vanDrogon, en deze weder door Humphred, onder wiens bewind, Paus Leo naar Duitschland reisde ten einde des Keizers hulp te verzoeken tegens de Normannen, die hem zulks ook verleende onder geleide van den Hertog van Lor-r rai-



NAPELS. 57
raine, fchoon met een ongelukkig gevolg. Intusfchen had Roger I, door het inneemen van Palermo, zig meester gemaakt van Sicilien, herftelde aldaar de Christen Godsdienst, en ftierf op den a July noi. Roger II. vervolgens in de Regeering bevestigd zynde, verkreeg den titel van Koning, en voegde by Sicilien het land van Calabrien, enz. Hy wierd te Palermo gekroond, en niet te vreden met den naam van Koning van Sicilien, tekende hy zig in de openbaare beveelen van 1136, Ik Roger, by de G: G: Koning van Sicilien en 1tplien, het geene de Paus zeer ontzette; Doch Keizer Hendrik de VI in 1194, te Palermo als Koning van Sicilien gekroond zynde, beroofde die volkeren van alle Privilegiën, en bedreef vervolgens onmenfchelyke wreedheden aan de aanzienlykften van het Ryk, die hy naar Duitschland had gevoerd.
Alfonfus I, Koning van Arragon, en Sicilien, nam 's Nagts tusfchen den 1 en 2 Juny 144a de Stad Napels in, en vervolgens het ganfche Ryk, dat hy by testament overliet aan zynen natuurjyken zoon Ferdinand I, en zedert zyn deze beide Ryken vereenigd geblceven. In 1510 wierden de vroegere 'bepaalingen, opzigtéjyk dit Ryk by bet Trafoat van Blois ge-.
E 2 maakt»



58" s i c i l i e n.
maakt, door eene Pauslyke Bulle vernietigd, Lodewyk de XII, wierd daar door van zyn regt beroofd, zyne protesten waaren vrugteIoos, en zederd bleef het Ryk van Napels, zo wel als dat van Sicilien, vereenigd by de Spaanfche Monarchie, tot dat het, by de vrede van Baden op dén 7 September 1714, ten! gunste van Keizer Karei den VI is afgedaan, die het reeds in bezitting had genomen. (Ziet verders Sicilien.)
Sicilien.
Dè vroegere inwoonderen van dit Eiland waaren Sicani, verdeeld in een aantal kleine Prinsdommen, in 719 voor Christus geboorte bragt Archias de zoon van Euergetes eene volkplanting van Grieken uit Corinten der\vaards en bouwde Siracufen, twee honderd jaaren laater landen de Carthageniënfers aldaar, en naamen een gedeelte van dit Eiland in bezit, doch na dat zy het zelve geheel hadden te onder gebragt, verdreeven de Romeinen • hun; Siracufen wierd vervolgens ingenoomen; en het ganfche Eiland onder de Romeinfche heerfchappy gebragt. In 439 en 440 verkreegen de Vandalen de r Be?-



S I C I L I E N. 55
'bezitting van Sicilien, en behielden het tot dai Bellizarius, ten dienfte van den Keizer Jiiftinianus; hun verdreef, omtrent het jaar 535. — Vervolgens hebben de Saraceenen het in 669 overmeesterd, die daar van echter een groot gedeelte aan de Grieken moesten affraan, tot dat de Normandiers overkwamen, de Grieken verdreeven, en zig, op Paaschdag in 1040, van de meeste Steden meester maakten. Roger I. wierd vervolgens door de Paus tot Koning van Sicilien benoemd, als zynde een neef van Urbanus II, met wien hy echter naderhand in
veele verfchillen geraakte. In 1262 wierd
Karei, Hertog van Anjou, aangemoedigd om eene onderneeming tegen Sicilien te wagen, waar toe zyne Huisvrouwe Beatrix veel toebragt, alzo dezelve zeer jaloers was dat haare beide zusters Koninginnen waaren, namentlyk van Frankryk en Engeland; De Paus voegde zig by den Hertog, en de zaak-had een gelukkig gevolg; Manfred, die gaarne een verdrag wilde maaken, wierd overwonnen, en fneuvelde in zyn 33 jaar. In 128a liet Don Predo III, die op den 27 November 1276 met de Dochter van Manfred was getrouwd te Saragosfa, de Franfchen die zig op dit Eiland bevonden vermoorden, en zig voor Koning erkennen, E 3 waar



00 sicilien.
waar over hy op den 12 November 1283 door Paus Martin IV wierd geëxcommuniceerd, en van den Kroon vervallen verklaard. Alfonfus de V Koning van Arragon en Sicilien, zeer regeerziek van aart, had een en andermaal vergeeffche pogingen gedaan om Napels te vermeesteren, en hield fteeds eene geheime correspondentie in die Stad, tot dat het hem eindelyk voor de derde maal in Juny i4a2 gelukte, en alzo deze beide Ryken vereenigde, laatende dezelve naa aan zynen natuurlyken zoon Ferdinand, die door den Paus gewettigd zynde trouwde met Ifabella de Clermont. Eindelyk is het Ryk van de beide Sicilien in 1736 overgegaan aan het Huis van Bourbon Don Carlos IV, Hertog van Parma en Plaifance zond 20,000 man naar Sicilien om dat in bezit te neemen, wanneer alle plaatzen zig onderwierpen, uitgezonden Mesfina, Siracufen en Trapani, waar van hy in Ociober 1735 zig meester maakte, en vervolgens door den Aartsbisfchop te Palermo gekroond; en by de vreade van Weenen bevestigd wierd.
R h o-



R H O T> U S.
Cs
R H O DUS.
Dit Afiatisch eiland, geleegen inde Middelandfche Zee, zo beroemd wegen den zo genaamden Colosfus, een metaal ftandbeeld van 70 of 80 ellen hoog, zegt men, dat eerst is bewoond geworden door een volk van Creta, die naderhand door de Doriers van daar zyn gedreeven, by na 900 jaaren voor Christus geboorte, tot dat het zig van onder het bewind dier Koningen begaf en in 480 voor Christus een vrye Republiek oprigte. De zeer bekende Stad Rhodus, ten tyde van Homerus uit 3 fteden beftaande, wierd naderhand met een vierde vermeerderd. De inwoonderen hielden het in den Peleponnefifchen oorlog met de Athenienfers, doch naderhand van dezelve te veel onderdrukt wordende, omhelsden zy de belangens van de Lacedemoniers. De vryheid van Rhodus leed veel door den Carifchen Koning Maufolus, en zyne gemalin Artemifia, die, in het jaar 351 voor Christus geboorte, de ftad innam, fchoon dezelve naderhand door hulp der Athenienfers weder van derzei ver magt wierd vrygemaakt; daar na moest het eiland zig onder het juk van Alexander den grooten voegen, en vervolgens E 4 een



6a
R H O D u «.
een jaar lang de beleegering van Demetrius PoIiorcetes uitftaan, hoe wel het fteeds zyne eigene regeering behield, en yan de Ptolomeusfen als een magtigbondgenoot wierd befchouwd. Deze Stad, alzo in magt en aanzien toeneemende, trad in den jaare 156 voor Christus in een verbond met de Romeinen, zy bewees hun uitneemende diensten tegen Antiochus den grooten , tot dat zy hier door haar eigen ondergang bewerkte en aan het Romeinfche gebied onderworpen wierd. By de dood van Cafar weigerden zy zig voor C. Casfius te verklaaren, zo dat deze met zyn aanhang de ftad in nam en ter plundering over gaf; het geene M. Antonius naar den Fhilippifchen flag weder vergoede.
De eerde Roomfche Keizers eerden de Rhodifche Republiek, zy bloeide in achting en rykdom, hoe wel Vespasfianus haar in de gedaante van een Romeinsch wingewest bragt. Rhodus volgde dus de' wisfelvalligheden van het Roomfche ryk tot dat de Saraceenen onder Confhns, in 651, zig meester van het zelve maakten, doch de Grieken heroverden het wederom van de Saraceenen in den jaare 910, door overeenkomst met dezelve: en behielden het tot dat de Venctiaanen in 1124 het zelve veroverden; de Grieken hernamen het in 1227. Doch in
dei?



C r e T a. 63
den jaare 1283 naamen de Turken het wederom in bezit, die het in' 1310 aan de Ridders van Maltha moesten ontruimen; tot dat deze het weder in 1522 aan de Turkfche heerfchappy moesten overlaaten.
C r e t a.
Dit gelukkig eiland wierd in de vroegfte tyden bewoond door de Idei Dachtyli, Cureters genaamd; in de vroegfte tyden pronkte het met honderd fteden, de voornaamfte van die was Gnosfus, de woonplaats van Koning Minos; het was afgedeeld in een aantal kleine Republieken, tot in het jaar 68 voor Christus geboorte, wanneer het geheel aan de Romeinfche Heerfchappy verviel, en vervolgens onder de Keizers van Conftantinopolen, tot dat in 812 de Saraceenen het overmeesterden, en aldaar de ftad Candia bouwden; de Grieken heroverden het weder in 954; doch in 1204, toen de Latiners Sonftantinopolen in bezit hadden , geraakte dit eiland onder de Venetiaanen, den SultanIbrahim overviel het in 1645,en nam het in bezit, uitgcnoomen de ftad Candia, welke een beleg van 2.5 jaaren alvorens zig cover te geeven uithield.
E 5 Me $.



64 MES S ENEN EN S P A R T A.
M E S S E N E N.
In den jaare 632 voor Christus geboorte, namen de Spanen dit land in bezit, doch de bewoonderen ftonden 25 jaaren daarna tegen dezelve weder op, en wierden in 588 voor Christus geboorte te onder gebragt, wanneer veele van de inwoonderen, van daar naar Sicilien vlugten, en Mesfina, een der gewigtigfte fteden aldaar, ftigten, zynde die plaats van te voren Zancle genaamt. Epaminondas herftelde echter de Mesfenen in den jaare 369 voor Christus geboorte, zy bleeven alzo mede begrepen in het verbond met de Achaiers tot 280 jaar voor Christus geboorte ; vervolgens verwekten zy een oproer 191 jaaren voor Christus geboorte, en bragten 91 jaaren Iaater de Achaiers te onder; Daar na is deze landftreek mede een Romeinfche colonie geworden.——
S P A R T A.
Men zegd dat de ftad Sparta, naderhand Lacedaemon genaamd, ten tyde van den Patri.irch Jacob zoude zyn geftigt, en dien naam hebben ontleend van de Koninginne Sparta,
doch-



S P A R T A. 65
dochter van Lacedaemon; geen ftad in dewaereld heeft zo veele Eeuwen de beftendige roem van dapperheid behouden dan deze, zy heefi ook onder alle Griekfche fteden het langfte haare Koningen gehad, de Keizers van Conftantinopolen noemden hunne oudfte zoonen Ueeren van Sparta. Lycurgus maakte de eerfte inrigting van deszelvs ftaatsbeftier, wanneer deze volkeren nog woest waren. Hy ftelde een raadsvergadering aan, die waaken moest voor het heil van land en volk, zy wierden berugt door hunne oorlogen, dan eindelyk fchaften zy de wetten van Lycurgus af, geraakten eerst onder de Achaifche en daar na onder de Romenfche heerfchappy. In laater tyden, toen het Griekfche Keizerryk was opgerigt, hadden deze landftreeken hunne byzondere beftierderen, die aan de Keizers gehouden waren; de laatfte van die word gezegd geweest te zyn Thomas Palalogius, die door Mahomet de ade, den Turkfchen Keizer, in 1470 uit het bezit wierd gezet, en hetzelve behield tot in 1687 wanneer de Venetiaahen zulks voor een tyd van 40 jaaren hebben gekreegen en na dien tyd wederom aan dezelve hebben moeten afftaan.
ACHATSX.



66 A C II A I E « EN ATHENE N.
A C H A I E N.
Deze landftreek die door Acheus, de zoon van Xufhus zoude bevolkt zyn, zegt men dat reeds ten tyde van Saul haare ftigting had, dit Gemeenebest was echter niet veel in aanzien tot omtrent 280 jaaren voor Christus geboorte , wanneer het zeer beroemd wierd on» der Aratus, die het dapper verdedigde tegen de Macedoniers; doch de Generaal Mummius maakte hier een einde van, en bragt hun onder de Romeinfche heerfchsppy. Vervolgens wierden zy in het jaar 1204 door de Latiners overmeesterd, en van die tyd af aan bleeven de aan zee leggende fteden onder de Venetiaanfche heerfchappv, tot dat het in 1261 onder de magt der Grieken keerde, en verbleef tot in 1458, wanneer de Turken het weder vermeesterden en beftierden, uitgezonderd van het jaar 1687 tot 1715, wanneer de Venetiaanen het overweldigd hielden.
A T H E N E N.
Cecrops, zegdmen, dat dit Ryk zoude hebbe geftigt 1080 jaaren voor Christus geboorte,



f H ï B E N. 67
re, naderhand in het jaar 804, wierd het een Republiek en fteigerde tot een groot vermogen, bovenal in den Peloponefifchen Oorlog, doch 400 jaaren laater overmeesterden die van Sparta hetzelve, tot dat 80 jaaren daarna Tralibulus dat bewind der Sparten vernietigde , en eene voïkomene vryheid voor de Athenienfers grondveste, hoewel onder'geduurige ontrusting door de Macedonifche Koningen, tot dat de Romeinen, door den Generaal Sylla, in het jaar 87 voor Christus geboorte, het Onder de Romeinfche heerfchappy bragten. Het wierd vervolgens onder het Griekfche Keizerryk begreepen tot aan het jaar 1204, wanneer het met eenige andere nabygelegene Griekfche gewesten aan de Venetiaanen wierd afgedaan en in die magt verbleef tot in 1455 toen de Turken het in bezit namen, en als nog hebben' behouden, uitgezonderd van 1687 tot 1715.
T H E B E N^
Cadmüs, de Phenicier ftigte deze Stad 104ƒ jaaren voor Christus geboorte, welkers bewoonderen zeer magtig wierden en oorlog voerden met de Atheeners tot dat zy in den" jaare 820 voor Christus geboorte eene vrye"
Re>



68
e p i r u s.
Republiek oprigten en vervolgens in het jaar 404 voor Christus geboorte door de Sparten wierden overmeesterd, doch 25 jaaren daarna, door Pelopidas, wederom in vryheid geraakten : van dien tyd af aan maakte Theben een groot figuur in Griekenland , het voerde groote oorlogen tegen de Athenienfers en Lacedaemoniers, welke kaften door de dapperheid van Epaminondas geflagen wierden, dan Philippus van Macedonien bedwong hun in den jaare 338 voor Christus geboorte, en fchoon zy by de dood van hem rebelleerden, wierd echter 3 jaaren daarna de Stad andermaal ingenomen en geheel verwoest; naderhand, eenigzins herfteld wordende, voegde zy zig by de Achaiers tegens de Romeinen, voor welkers magt zy nogthans in den iaare 145 voor Christus geboorte moesten bukken, en alzo met de overige landen tot het Griekfche Keizerryk overgaan.
E p 1 r u s.
Dit Ryk, dat men rekend aantevangen met Pyrrhus de zoon van Achilles en Deidamia, ook wel Neoptolemus genaamd , vangt aan met den jaare 900 voor Christus geboorte, het is onzeker of de volgende Koningen van hem af-
ftam-



m a c e d o n i e n. 69
(tarnde, 'er heeft naderhand eene tweede Pyrrhus geregeerd, die zig zeer beroemd maakte in de Oorlogen tegens de Romeinen, d:*zegroote Krygsheld, die zig by zyne vyanden bemind wist te maken, wierd door een Vrouw met een deen van het dak geworpen, aan het hoofd gekwest, en daarna omgebragt; zyn Kleinzoon volgde hem in de Regeering op: in den jaarti 240 voor Christus geboorte wierd dit Ryk tot een Republiek gebragt, wanneer 73 jaaren daarna de Romeinen alle hunne deden verwoesten en de inwoonderen tot flaven maakten. In later tyd, onder het Griekfche Keizerryk gebragt zynde, overmeesterden de Latiners het zelve in den jaare 1204 en by die gelegenheid wierd Mich ël Anglus in het bezit van dit land gedeld, onder wiens mkomelingen het verbleef tot dat de Turken onder Amurath de II in 14^6 het zelve in bezit naamen.
Macedonië n.
Men zegd dat Caranus, een nakomeling van Herkules dit Ryk zoude hebben gedig}, het welke onder Philippus en zyn zoon Alexander den Grooten zeer beroemd wierd, deeds bloeide, en de naby gelegene landen overmeesterde,
ja



7o
T R A C I E N.
ja het Perfifche Ryk 330 jaaren voor Christus geboorte deed eindigen. Macedonien bleef onder het bewind van het geflagte van Alexander den Grooten tot in 't jaar 168 voor Christus geboorte, wanneer Perfeus door de Romeinen overwonnen, en dit Ryk tot een wingewest gemaakt wierd, waar onder het verbleef tot 1392, wanneer Bajazet den IV aldaar een inval deed, en hei dus gedeeltelyk onder de Turkfche heerfchappy bragt, waar onder het vervolgens in 1-429 geheel verviel.-
T R A C I E NV
ï)it volk was onder zig zei ven zeer verdeeld % en wierd in den jaaren 356, 348, en 335 voor Christus geboorte, door de Macedonifche Koningen Philippus en Alexander overwonnen, en verbleef onder hun beftier , tot dat de Romeinen het Ryk van Macedonien in bezit hadden, Conftantin de Groot bragt de zetel- van het Ryk naar Byzantium, in deze Landftreek gelegen, en noemde die Stad Conftantinopolen; alzo meester zynde van dit gantfche diftrict, dat geftadig door de Noordfche volkeren ontrust wierd, kreegen de Latiners het in bezit van 1203 tot 5261, de Turken ondertusfchen in dit gedeeltevan1



crims tartaryen en hongaryen. 7t
van Europa het meeste voortgerukt zynde, namen in 1360 Adriariopelen in, en vervolgens 'ri *453 g^nsch Thracien, makende onder Mahomet II Conftantinopolen tot een zetel van hun eigen ryk.
CRims TartAryen.
Dit vrugtbaar land, berugt door de oorlogen met de Polen, Muskoviters, en Moldaviers, wierd bewoond door de oude Taurofcythen, ert formeerde éen byna Eiland. Het wierd beftierd door eigen Koningen, en is nimmer aan de Romeinen onderworpen geweest. Onder de voornaamfte kooplieden van dit land behoorde Kaffa, dat door de Genueezen in den jaare 1266 overmeesterd wierd, doch die het niet lang behielden. In 1471 namen de Turken ten tyde van Mahomet II dit in, die aldaar een der Chans aan het hoofd fielden,
HoNGARYEN.
Een gedeelte van het oude Pannonien, wierd ten tyde van Tiberius, elf jaaren voor Christus geboorte, door de Romeinen overwonnen, doch de Hunnen vermeesterden het van dezelve in F den



7 2 HONGARYEN.
den jaare 376, die wederom in den jaare 46b door de Gepiden verdreven wierden, en deze in den jaare 530 door de Lombardiers, die ten tyde van Keizer Juftinianus de vryheid hadden verkregen om zig aldaar ter neder te zetten, maar na een kort verblyf in 568 van daar vertrokken, om naar Italiën te gaan, latende het zelve over aan de Hunnen, die daar meester van zyn gebleven tot dat de Franken, onder Charlemagne, in den jaare 784 zig inde bezitting Helden. Van dien tyd af waaren de inwoonderen van Hongaryen een vry volk, dan •in 900 ging de beftiering over aan Toxis, de: vader van Geifa, die met een Christen Prinfes uit Polen trouwde, en daar door tot dien Godsdienst overging; zyn zoon bevorderde deze geloofsbelydenis onder de Hongaren en wierd daarom, na het overlyden van Geifa, door den Keizer en Paus tot Koning verklaard: dat geflagt bleef aan de beftiering van het Ryk tot 1302, wanneer Karei Martel het Koninglyk bewind in handen kreeg, om dat zyne Moeder Maria, de zuster was van den laasten Koning Ladislaus. In 1383 wierd Sigismundus, zoon van Koning Karei den IV, Keizer van hetDuitfche ryk, Koning van Hongaryen en Boheeinen, doch in 1439 geraakte het Koningryk
Hon-



B O H E E M E N. 7$
Hongaryen wederom in vryheid onder de beftiering van Aladislaus , en twee jaaren later verkoos Boheemen ook wederom deszelvs eigene regeering, dan, in [540 nam de Turklche Keizer Soliman een gedeelte van deze landen, en Keizer Ferdinand het overige, tot in 1739, wanneer alles aan het Duitfche Kei/.erryk wierd gehegt.
B O H £ E M E N.
Het Hertogdom van Boheemen, by de oude Griekfche en Latynfcl e fehryveren zo zeer bekend, wierd het eerst bewoond door de Boijen, die ten tyde van hunnen Veldheer Segovefus, omtrend 600 jaaren voor Christus geboorte dit land in bezit namen, en daar aan deszelvs naam verleenden; doch zy wierden van daar ten tyde van Christus geboorte door de nabygelegene Marconannen verdreven , zo dat zy, het land ruimende , zig naar Beijeren begaaven.
De eerste bekende Hertog was Premislaus, maar de Historie-Schryveren zyn het over de opvolgeren nier een?: in den jaare 1383 wierd Sigismundus, Koning van Boheemen, Keizer van Duitsland, in 1536 wierd het wederom veteenigd met het Duitfche Ryk, ten tyde van F 3 1 Fer-



74 D U I T S C II L A N D.
Ferdinand den I, waar onder het verbleef tot 1617, wanneer 'er onlusten in Boheemen ontftonden, door de verkiezing van den Keurvorst van Beyeren, het geen eene 30 jaarigen oorlog ten gevolgen had.
DUITSCHLAND.
Gcrmaniën was oudtyds in eene talryke menigte onafhanglyke Staten verdeeld, dan veele van dezelve bleeven langen tyd van weinig aanbelang, omtrent 390 jaaren voor Christus geboorte kwamén 'er verfcheidene volkplantingen uit de Gallen, en zetten zig aldaar ter neder. Ten tyde van Augustus, 15 jaaren voor Christus geboorte, namen de Romeinen een groot gedeelte midden in dit land in bezit, het geen 12 jaaren daar nog uitgebreider wierd door de verrigtingen van den Veldheer Drufus, en in den jaare 16 nog meer door Germanicus; Aurelius verwon in 177 veel op de Marcomannen, en Probus in 276 nog meer andere Conquesten, doch op het laast van de derde Eeuw verlooren de Romeinen alle deze bezittingen. In den jaare 432 kwamen de Hunnen en verkregen een groot gedeelte van Germaniën, zy verdreven de Alans, de Gotthen, en'
viee-



ï II R V & I £ N.
75
.vice Gotthen. In 771 verkreeg Charlemagne de heerfchappy over de Germanifche volkeren, in 77a. bragt hy de Saxen te onder, en in 785 een overgebleven gedeelte van dezelve, verpligtende deze volkeren om het Christen geloof aan te neemen. In 788 wierd hy laastelyk ook meester van het geene Beyeren nog bezat. In 1273 wierd Rudolph van Hapsburgh uit het Huis van üostenryk tot Keizer verkoren, dat in 1519, ten tyde van Carel den V, met Span jen vereenigd, hoewel by deszelvs afftand in 1556 daar wederom van afgefcheiden wierd. ——
Phrygien.
Deze Volkeren, verdeeld in bewoonderen van groot en klein Phrygien, zy'n zeer oud: klein Phrygien was reeds bekend door de regeering van Priamus Koning van Troijen, zoon van Laomedon: Troijen, de hoofdftad wierd door de Grieken in den jaare 904 voor Christus geboorte ingenomen: in 560 wierd het een gedeelte van het Ryk van Croefus, Koning van Lydien, en van dien tyd af deelde het in de oproerige beweegingen van dat land.——
F 3 L y-



'{6 IiïDJEN EN BITHYNIE N,
L Y D I E N.
Was een aanzienlyk Landfchap in klein Azien, men zegt dat de bewoonderen afftamdcn van Lud een zoon van Sem , doch de Heidenfche Schryveren noemen daar voor Lydus de zoon van Herkules: hoe het ook zy, dit oude Ryk was beroemd door rykdom en groot vermogen. Cyrus overwon het 544 jaaren voor Christus geboorte, en nam Croefus gevangen: daar na geraakte Lydien onder het Perfifche gebied, tot „dat het in den jaare 283 voor Christus geboorte een gedeelte van het Ryk van Pergamus wierd, en in den jaare 133 voor Christus geboorte tot het Romeinfche Ryk overging, waar by het is gebleven tot het jaar 1326, wanneer de Turken het in bezit namen.
BïTHYNIEN.
Voor de tyden van Croefus Koning van Lydien was dit land een byzonder Koningryk, het geene 560 jaaren voor Christus geboorte door de Mediers wierd in bezit genomen, en daarna in de oproeren van Perfien deel kreeg, tot dat in het jaar 33a Alexander de Groot zig
daar



p o n t u s.
77
daar van meester maakte, en liet eenige tyd daarna door eigen Koningen wierd geregeerd, in het jaar 40 voor Christus geboorte ging dit Ryk onder der Romeinfehe heerfchappy over, waar onder het isgebleeven, tot den jaare 1087. wanneer het gedeekelyk onder het beftier van de Vorsten van Seljuks geraakte; dan deze Regeering eindigde in liet jaar 1244 met de dood van Gayothoddin Kay Khosrow, want zyne opvolgeren wierden onder de magt van het Romeinfehe Ryk gebragt, en dit land in zo veele geringe gedeeltens gefcheiden, dat het van geen belang meer was. In het jaar 1298 verkregen de Turken een gedeelte van dit Ryk, en in den jaare 1327 het overige,
P o N ï u sf
Een Ryk tusfchen Bithynien en Paphiagonien gelegen, had in de vroegfte tyd' eigen Koflifl. gen, doch het wierd in den jaare 509 onder de Lydifche en Perfifche heerfchappy gebragt, tot dat het onder Mithridates in den jaare .^oo voor Christus geboorte onafhanglyk wierd van de Macedoniers, die het zelve 40 jaaren vroeger van de Perfen hadden vermeesterd. Dit Koningryk nam zeer toe onder de Regeering E 4 van



?8 ARMENIEN.
van Mithridates VII die zyn gebied over gansch klein Azien uitftrekte, hoewel hy niet in ftaat was om het zelve te bewaaren, maar het 64 jaaren voor Christus geboorte aan de Romeinen afftond. In den jaare 1214 wierd hier wederom een nieuw Grieksch Ryk , Trebifond genaamd, opgerigt, het welke door Mahomet II, ?n het jaar 1459; vernietigd is.
Armenië n.
Armenien was een gedeelte van het Medifche Ryk, en onderging dezelve veranderingen tot in den jaare 224 voor Christus geboorte, wanneer deze volkeren revolteerden, en twee onderfcheidene landftreeken, namentlyk klein en groot Armenien, tot eene vrye regeering bragten. Tigranes, de Schoonzoon van Mithridates, Koning van groot Armenien, vermeerderde in den jaare 95 voor Christus geboorte zyn Ryk met klein Armenien, doch moest in den jaare 66 voor Christus geboorte zyn Ryk aan Pompejus afftaan, hoewel deszelvs famillie wederom op den troon kwam en bleef, tot dat Trajanus in den jaare 106 deze landen aan het Romeinsch gebied hechte, maar ook 10 jaaren daarna verpligt wierd dezelve weder af tc ftaan ;
van



ARMENIEN. 70.
.van toen af verbleef het onder de beftiering van eigene vorsten, tot dat 'er de Saracenen in 651 meester van wierden.
De Turken van Seljuks naamen het door geweld in bezit in den jaare 1046, doch gedtiurende deze regeering wierd het geftaadig ontrust, tot dat de Vorst van de Karasmianen hun van daar verdreef, en het land in bezit hield gedüurende ruim 2.8 jaaren, wanneer hy genoodzaakt wierd het zelve te verlaten. In 1335ftigte Scheik Hasfan in een groot gedeelte van dit gebied, het Ilkanisch Prinsdom, en bleef dat behouden tot 1385, wanneer de Tartaarfche Timur het in bezit nam , hoewel die fpoedig weder verdreeven wierd. By het overlyden van Achmed Jalaija, de laatste van de Ilkanisfche Vorsten, in 1405, nam het Turks opperhoofd hetzelve weder in bezit, wanneer het genaamd wierd Kara koijunlu, en in 1488 wierd het weder overweldigd , en genaamd Alkoy. In den jaare 1500 naamen de Perlianen dit land onder hunne beheerfching ten tyde van Sofi Ismael. Doch den Turkfchen Selim II onderwierp het in 1552, en zedert is het daar aan geblceyen, alleen uitgezonderd het Oosterfche gedeelte , waar van de Perfianen meester blccven; groot Armenien was reeds eenige jaaren vroeF 5 ger



SoiBERIEN Op. GEORG1EN EN ARABIEN.
ger door de Turken, onder Selim I, in bezit genoomen.
Iberien of Georgië n.
Dit land dat zeer vruchtbaar was, en van welkers Koning men reeds leest ten tyde van Mithridates, Koning van Pontus, wierd wel ten tyde van Pompejus te onder gebragt, doch bekwam fpoedig eeneeerlyke verdrag. Na dien tyd hoorde men zeer weinig van dit Ryk, tot dat het in den jaare 107a door de Seljuks, onder Alp Arslan, overweldigd, en in 12.11 door de Mogollen in bezit wierd genoomen, van wien de Tartaaren het in 1394 bekwaamen, die vervolgens in 1452 door de Perfianen verjaagd wierden. In 1536 verkreegen de Turken het onder hunne heerfchappy. De tegenwoordige Christenen in dit land zyn Armeniërs, en Grieken, en wel de beste van de Oosterfche Christenen.
A r a b i e N.
Deze wyd uitgeftrekte heete landftreek wierd in de vroegfte tyden door geene waereldfcha
magt



J U T> E A.
8i
magt te onder gebragt; men houdt de taal van deze volkeren voor de oudfle en rykfte van de geheele aarde; en zy hebben den roem verkreegen van eene uitneemende wysbegeerte, fterrekunde, en geneeskunst, zy beginnen hunne tydrekening met den jaare 622., als Mahomed van Mecca vlugte , en zig meester maakte van dit Ryk. Deze Mahometaanfche Arabieren wierden Saraceenen genaamd. In den jaare 891 ftond de Secte der Kamlaten op, die by d.e Turken voor Godlooze en Godverloochenende menfchen wierden gehouden, deze naamen gansch Arabien in bezit, en behielden dat tot aan '990 wanneer zy begonnen te vervallen, zo dat een jaar of 20 laater, een ander onaf hanglyk volk, onder het bewind van een Calif, in het bezit van Arabien geraakte.
J U O E A.
In oude tyden het land Canadn; en het Beloofde land, maar tegenwoordig in het algemeen, het Heilige Land genaamd: Zomtyds wierd onder de naam Judea het gantfche beloofde land verftaan, wanneer het alle de 12. Hammen van lsr ël onder zig begreep, of Judea in het byzondcr, als het maar de ftammen
van



Sa j u ü e a.
van Juda, Benjamin, cn Simeon, benevens de Heden van Jerufalem, Bethlehem, enz. behelsde. De Israëlieten naamen dit land van tyd tot tyd in bezit van de Cananieten; na Jofua's dood wierd het een tyd lang door Rechters geregeerd, tot op Samuel toe, die op hun begeerte, en op Gods bevel, 1095 jaaren voor Christus geboorte, Saul tot Koning zalfde, wiens opvolgers David en Salomon waaren, dan by het overlyden van den laast genoemden, in 975 voor Christus geboorte. Honden de tien Hammen tegens Roboams mishandeling op, en verkoren Jeroboam tot Koning, maar de twee Hammen Juda en Benjamin blecven hem getrouw: Dus ontHonden 'er in Judea twee Koningryken, een van Israël, en het andere van Juda; wel haast wierd het Ryk van Israël vernietigd, de Asfyriers voerden dit volk met deszelfs Koning weg. De kinderen van Juda trof ook dat zelfde noodlot, want Nebucbadnezar voerde hun benevens den Koning Zedekias gevangen naar Babel. In deze gevangenis moesten dë Joden 70 jaaren doorbrengen, tot dat Cyrus hun vergunde naar hun land te rug te keeren in den jaare 536, onder het beflier van Zorobababel: Van dien tyd af bleeven de Joden een
af-



t y r ü s. ?3
afgezonderd volk, doch onderworpen aan de Ferfianen, en aan de Macedoniers, tot op het jaar 153 voor Christus geboorte wanneer zy onder de Macchabeën onaf hanglyk wierden, die het land behielden tot in den jaare 61 wanneer Pompejus hun onder fchatting ftelde; Zy bleeven een onderfcheiden volk, hoewel onder het Romeinfehe juk, doch 65 jaaren na Christus geboorte rebelleerden zy, zo dat Titus, in den jaare 70 , Jerttfalem veroveide en zodanig verwoeste, dat de joden toen overal verftrooid wierden. —- In 636 verkreegen de Saraceenen dit land, toen moest het alle de veranderingen van Syrien ondergaan tot op 1099, wanneer het door de Franken en Westerfche Christenen, by de zogenaamde kruistogten geheel wierd in bezit genoomen, en in 1187 Jerufalem door den Sultan van Egypten wierd vermeesterd, met dat gevolg dat de Franken alle deze hunne bezittingen ten eenen maale verlooren, en de Sultans van Egypten het behielden tot 1516, wanneer het onder de Turk* fche Heerfchappy geraakte.
T y r u s. .
Men zegt dat de Sydonjers deze Stad zouden
hch-



84
T Y R U S.
hebben geftigt omtrent den jaare 1048 voor Christus geboorte, de oudfte Koning van Tyrus was Abibalus, een goede vriend van David en Salomon, wiens navolgeren waren Pygmalion, Strato, &c. Nebuchadnezar nam deze ..Stad in, omtrend den jaare 572,11a eene dertien jaarige belegering; doch Alexander de Groot overwon dezelve omtrend 200 jaaren laatcr na een beleg van zes maanden, en van doen af verbleef het onder de Seleucidiers en de Koning van Macedonien, tot aan den jaare 65 voor Christus geboorte, wanneer de Romeinen het in bezit namen, en het veel deel kreeg in de Syrifche ftaatsberoerten, tot op den jaare 1099, wanneer de Franken zig daar van meester maakten op hunne kruistogten naar het Heilige Land;: In den jaare 1123 overmeesterden het de Egyptenaaren, doch wierden genoodzaakt om het 00genbliklyk weder aan hun te ontruimen, vervolgens ■ bleeven zy in het bezit tot in den jaare 1259 wanneer de Tartaren' het overweldigden, doch maar korten tyd behielden, alzo de' Christenen in 1263 zig daar van in het bezit fteklen, maar eindelyk in den jaare 1292 het aan de Egyptenaaren moesten overlaten. Deze magtige ftad die zo veele andere landen onder gehoorzaamheid wist te brengen en door haar uit
ne-



S Y R I E N.
85
nemende rykdom zo zeer bekend is geworden, heeft thans het geringe aanzien van een vervallen Turksch gehugt.
S Y R I E N.
Dit Land grenst ten Noorden aan klein Armenien en ten Oosten aan Mefopotamien en woest Arabien, ten zuiden aan het beloofde land en ten westen aan de Middelandfche zee, Damascus was eertyds deszelvs hoofdftad, Welke David in bezit nam, naderhand Antiochien , en nu Aleppo: de bewoonderen waren in den jaare 901 voor Christus geboorte zeer vermogend, doch naderhand, in den jaare740, wierden zy door den Koning van Asfyrien gevangelyk weggevoerd, 88 jaaren daarna verwekten zy een oproer, doch Nebuchadnczar Overwon hun in 606 en dus moest het deelen in de wederwaardigheden van dat Ryk tot dat Alexander het tot de Macedonifche Heerfchappy bragt, en het vervolgens een byzonderRyk wierd onder de Seleucidiers, dat door Pompejus aan de Romeinen fchatbaar wierd gemaakt 65 jaaren voor Christus geboorte; in den jaa re 634 deden de Saraceenen een inval in dit land, en vermeesterden het volkomen in.6:c?
doe;.



83 mesopo TAMIEN4
doch de Fatemiten fielden zig in den jaare 970 in bezit van het zelve, maar de Emis van Damascirs voegden zich by die van Aleppo, genaamd wordende deAtabeks vanDamascus, en feheurden zig van de Fatemiten, naderhand in den jaare 1166 behaalden deze, verfcheidene voordeelen op de Egyptenaaren en by het overlyden van Alhded , de laatfte van de Caliphs (ter Fatemiten wierd de berugte Saladin tot V>zir van Egypten verkoren, in die tyd wierd dit beftier veranderd onder de Ajubiten. De Tartaren overmeesterden het land in 1259. En Timurbek verwoeste hetin den jaare 1400, doch behield het niet onder zyne heerfchappy, naderhand heeft den Turkfchen Keizer Selim den 1, in den jaare 1517 het in bezit genomen
Mesopotamien.
Dit Landfchap was een aanzienlyk gedeelte van het Asfyrifche Ryk tusfchen de beide Rivieren den Eufraat en Tiger. Hedendaags Diarbeck genaamd; men fteld de ftigting in den jaare 790 voor Christus geboorte , het moest vervolgens al de lotgevallen van het Asfirifche en Perfifche Ryk ondergaan, tot dat het in den jaare 106 door Trajanus was vermeesterd
en



A S S ï R I E N;
cii vervolgens gefhdig door de Romeinfehe en Perfifche heerfchappyen by beurtwisfeling veranderde, doch meestendeels onder de laatften verbleef, tot dat de Saraceenen het in 651 overweldigden en vervolgens de Seljuks in den jaare 104Ö zig in het bezit fielden. In 1218 geraakte het onder de Mogols, in 1360 ftigte den Türkfchen Alibeg het Prinsdom genaamt Al Koyunlu dat in 1514 door den Sofi van Perfien wierd in bezit genomen, en 1633 door de Perfiaanen aan de Turken afgeftaan, wanneer de Keizer Morad zig meester van Bagdat maakte. ——>
AsSYRIEN"*
Dit zeer uitgefirekt Ryk, waar in Nimrod de eerste Monarchie ftigte, is in de ongewyde gefchiedenisfen bekend uit veele byzondere gebeurtenisfen, doch men heeft geen reden te gelooven dat Asfyrien zich ooit op zig zeiven heeft geregeerd dan toen Phul Beloch in den jaare 780 voor Christus geboorte dit Ryk ftigte. In den jaare 609 wierd het met de hoofdfhd Nineve door Nebucbadnezar Koning van Babylonien, en Cyaxares Koning van Meden ingenoomen, en alzo tusfchen hun O bei-



S8: babylonie nv
beiden verdeeld, vervolgens ondervond het de Staats omwentelingen van het Babylonifche enPerfifche Ryk, tot dat in den jaare 2.53 voor Christus geboorte het grootfte gedeelte onder de heerfchappy der Parten kwam, van wien de Perfianen in den jaare 230 het overweldigden die het vervolgens aan de Saraceenen moesten overlaten, uit wiens handen na veele veranderingen, in den jaare 1514 den Perfiaanfche Sofi Ismaël het ontfing, en het daar na in 1637 onder de Turkffche heerfchappy weder overging.
B a bye o n te K.
Men leest van de opkomst van dit Ryk reeds in de vroegfte gedenkfchriften, dan het is zekerder dat in den jaare 730 voor Christus geboorte dit Koningryk gefligt is, en dat in 681 den Asfyrifchen Koning het zelve onder zyn beftier nam, waar van het in 625 voor Christus geboorte afgefcheurd, en ten tyde van Nebuchadnezar zeer beroemd wierd , dan in den jaare 538 nam Cyrus dit Ryk in bezit, en van dien tyd af deelde het in de wederwaardigheden van het Perfifche Ryk, uitgezonderd Bagdat, dat tegen over Babel lag,
deze



p e r s i e n, 8cJ
deze Stad bleef onderworpen aan de Saracee* nen tot 1258, wanneer de Tartaren het in bezit namen en behielden tot op den jaare 1534, wanneer het onder de Turkfche heerfchappy kwam, van wien het door de Perfiaanen geftadig wierd heroverd , tot dat het in 1637 onder de Turkfche heerfchappy keerde.
P e r s 1 e n.
Een oud beroemd Koningryk, dat volgens de aantekeningen in het Boek van Genefis reeds vermogende Koningen had ten tyde van Abraham, en in de Heilige Schrift onder de benaming van Pares en Elam voortkomt, in de eerfte jaaren wierd het tot de Asfyriers gebragt, en zich daar van weder vry gemaakt hebbende door Nebuchadnezar in den jaare 596 voor Christus geboorte overmeesterd, 60 jaaren daarna kreeg Cyrus Koning van Perfien het onder zyn beftier tot op den jaare 33a Voor Christus geboorte, wanneer Alexander de groot het overweldigde. In 250 voor Christus geboorte ftigten de Perfen, by een opftand tegens de Seleucidiers, het Ryk der Parten, doch in den jaare 229 ging dit weder over aan Artaxerxes, en indien tyd voerden de Parten in G a per.



90 P E R S I E N.
Perfien menigvuldige oorlogen zonder dat de eenen den anderen overwon; en in 651 maakten de Saraceenen een einde van dit bewind. In den jaare 1037 overmeesterden de Seljukfche Turken een groot gedeelte van het Perfifche ryk ten tyde van Togrul Beg: de Seljuken formeerden twee Prinsdommen in dit land het voornaamfte was dat van de Seljuks van Iran , dat aanvüig met den jaare 1037 en eindigde in 1193. Het andere was dat van Kerman, dat aanving met den jaare 1071, dan dit Prinsdom onderging verfcheidene veranderingen en wierd door de Vorsten der Karasmiers in den jaare 1193 overmeesterd. De Tartaren namen in 1231 het een en ander in bezit: HuIaku vernietigde in 1258 het bellier van Bagdat, dat, na de Caliphs, langen tyd geen ander gezag, dan het kerkelyke, over de Mahometaanen had gevoerd. Perfien was dus aan de nakomelingen van Jenghis Can onderworpen, hoe wel het in verfcheidene kleine Prinsdommen verdeeld en in groote verwarring was, na de dood van Alyaptu in 1337, en wierd vervolgens door Tamerlan in 1386 overvallen, die daar van in 1392 het volkomen bewind verkreeg, zyne nakomelingen in eene regte linie, bleeven in de bezitting van Perfien tor
op



meden. qi
op den jaare 1499: hier op volgden de Sofi in de regeering: in den jaare 996 was Mahoraed de zoon van Sabektekin, een Tartaars foldaat van fortuin, in hetRyksbeftier vanGazna, in het Oosterfche gedeelte van Perfien, en ftrekte hetzelve uit over veele nabygelegene landen, ftand houdende tot 1230, wanneer Jenghiscan het overmeesterde en den laatflen Prins van de Gasnevidefche familie te onderbragt. (Zie voorts Indostan.)
Meden.
Voor zo ver als men eenige aanteekening vindt van dit land, wierd het in den jaare 750 voor Christus geboorte tot het Asfyrifche Ryk gebragt, waar van het zig 40 jaaren daar naa affcheurde, en weder onaf hanglyk wierd, trekkende Perfien mede onder hunne heerfchappy, tot dat zy onder Darius, in den jaare 536 voor Christus geboorte, door Cyrus, der Perfen Koning, overwonnen wierden. Van dien tyd af was het Medifche Ryk in het Perfifche bevat, en onderging dus met het zelve alle de volgende flaatsvcrwisfelingen.
G 3 C h 0-



9^ ch0rasan en buccharia, C horasan.
Deze Provincie was het oude Aria, bewoond door de Nicaeërs, en andere volkeren, waar^fchynlyk is het onder de Mediiche Heerfchappy geweest, en heeft niet het zelve alle volgende veranderingen ondergaan. In den jaare 894 behoorde het onder de Sammaniers, doch het wierd in 995 door de Gasneviden overmeesterd, tot dat de Seljuks, in 1038, het in bezit naamen, die door de Karasmiers, in 1157, van daar verdreeven wierden. In 1220 kregen de Mogollen het onder hun bewind, en, in 1378, onder Timur Bek, de Tartaaren; eindelyk geraakte het in 1505 gedeeltelyk onder de magt der Usbekken, doch het grootfte gedeelte in 1510 onder de Peruanen.
Btjccharia.
Het oude Bactrien, tegenwoordig een gedeeK te van Chorafan, gewoonlyk genaamd Tarta-risch Usbeck, behoorde eertyds tot het Medisch, Perfisch, en Macedonisch Ryk ; het revolteerde ten zeiven tyde met de Parthen, wanneer Theodotus het Koninglyk bewind daar
over



kar a s m e n. 93
over aannam, en hondert jaaren lang onder zig .en zyne naakomelingen behield, doch 150 jaaren voor Christus geboorte moesten deze het aan de Parthen afftaan. In den jaare 655 naamen de Turken het in bezit, doch deze wierden in 707 door de Arabieren daar uit gedreeven, doch de Sammanianen icheurden zig in 894 daar weder af, en bleeven in het bezit tot dat de Seljuken in 1078 het verwonnen. In 1124 wierd hier de zeer magtige Haat der Kitayans geffigt, die in den jaare 1200 door deKarasmen wierd vernietigd, doch de regeeringsbeftiering van deze duurde niet langer dan tot 1220, wanneer het aan de Mogollen overging, en in 1396 aan de Tartaaren, onder welkers magt het is gebleeven tot 1498, toen de Usbecken hun van daar verdreeven.
Karasme n.
Men weet niets zeekers van dit land, voor dat de Turken in den jaare 654 in Perfien vielen. In 680 verdreeven de Saraceenen dezelve, doch in 894 geraakten zy van dat juk weder bevryd, en onder het Ryk der Sammanianen; naderhand in 1043 kregen de Seljuks het in bezit, doch by het overlyden van den derG 4 den



94
turkestan.
den Sultan van de Seljuks in 109a wierden deze volkeren verdreeven door Takash. In 1218 verkreegen zy echter dit land, met meer andere gewesten onder hun bezit; in 1348 rigtede zy weder een eigen Koningryk op, het geene in 1378 door de Tartaren wierd vermeesterd, van welker heerfchappy het in 1505 aan de Usbecken overging, hoewel de Perfianen het, van 1506 tot 1512, in bezit namen: Abdolla Chan van Groot Bucharien, beftierde vervol? gens dit land zes jaaren lang.
De Usbecken waaren Tartaaren, die, van dc grenzen van Ruschland afkomftig, deze landftreeken hadden ingenoomen.
Turkestan.
Zo lang als dit Land bekend is geweesc, hebben de Turken het zelve bewoond, Ismael-El-Samani deed een inval in het zelve in den jaare 894, doch bleef niet lang in het bezit, alzo in 96b de vorige Turken het hem weder ontweldigden. In 1141 kwam de Vorst der Kitaijcrs uit China, en overmeesterde dit Gewest, en in die tyd waaren de Chans van Turkescan meest in de Hiftorien bekend. In den jaare 121Ó wierd Turkestan door de Mogollen in
be.



INDOSTAN. 93
bezit genomen, en onderging alle de ftaatsveranderingen van Karasmiën,
Indostan.
Van de oude gefchiedenisfen van dit Ryk is weinig bekend, in den jaare 1001 maakten de Gasneviden in dit land groote wingewesten, die zy behielden tot 1396 wanneer Timurbek al het land van deze volkeren weg nam, brengende hetzelve onder de beftiering van het Tartaarfche Ryk; hoewel van die tyd af tot 1526 toe, deze lndiaanen meestendeels de oudften van hunne geflagten voor opperhoofden erkenden. Toen Sultan Bar door de Usbekken, uit Buccharia verdreven wierd, nam deze de vlugt naar Indiën, alwaar hy ftoutmoedig zyn eigen regeering vestigde in den jaare 1530 endeganfche Indostan in bezit nam, uitgezonden Decan, Suratte, en Bengalen, in 1538 nam de grooten Mogol Bengalen in bezit, en in 1558 wierd Suratte door Akhar overmeestert. In 162 r nam Schah-Abes van Perfien Candahar, dat zedert 1560 onder den Indoftan behoorde, met geweld in bezit. In 1687 wierd Golconda en Vifapour door de Mogol weggenomen, welke laatfte Heerfchappy in 1530 aan de Parans
G 5 was



t a r. t a r y e n.
was overgegaan. In 1738 verwoestede Nadir, Schab, van Perfien den Indostan en nam Gatfna,' Candahar, en veele andere plaatzen in bezit, .
Tartaryen,
De oude gefteldheid van dit land is ten eenen maale onbekend, omtrend den jaaie 1200 leest men dat by na een derde gedeelte van Afien onder de naam van groot Tartaryen wierd bevat. Een der Vorsten uit het geflagte van Laraits, genaamd Ungchan, die zeer m.igtig was, had Tartaryen aan hun fchatbaar gemaakt, doch in den jaare 1202 zoude hy tc onder zyn gebragt door Jenghis,Chan uit het geflagte van de Mogollen: Deze wierd voor fouverain van dit land, en in 1206 van al het overige van Tartaryen erkend, waar na hy zyne overwinningen in het Zuiden van Afien zogt. In 1582 Honden de Mogollen op tegens de aframmelingen van Jenghis Chan en wierden onderworpen aan de Manche wfche Tartaaren, die heden nog in China regeeren. Het is niet wel bekend wanneer Kalkas onafhanglyk is geworden , maar in 1696 hebben de Chineefche Tartaaren het in bezit genomen. De EJuths hebben omtrend den jaare 1400 eene by-
zon-



tangut en china. 97
byzondere Staat geformeerd en fchoon zy by verdrag onder het Mogolfche gebied wierden ingevoegd, zyn ze echter tot op dezen dag onaf hanglyk gebleeven.
T A n g u t.
In den jaare 630 bezat de Koning van Tufan, of Sifan een groot Ryk in dit gedeelte van Afien, bevattende het ganfche land tusfchen China en den Indostan doch het begon in 842 na deszelvs ondergang te hellen, en wierd in 1015 in verfcheidene Staaten verdeeld, die alle door den Mogolfchen Chan Jenghis in 122.7 overmeesterd wierden. Dan het is niet wel te zeggen wanneer deze landen onafhanglyk zyn geworden van de Tartaaren, maar Thibet dat in 1716 door de Tartaaren van China overmeesterd is, had zedert 1580 haare vrye Regeering behouden.
China.
Dit Ryk, dat voorzeker zeer oud is, vind haare Historie zeer verduisterd door fabelen. Men zegt dat de eerste Monarch van het zelve zoude zyn geweest Fohi, die de verdedigers
van



98 L E A V T ü N G.
van de Chinccfche oudheid willen, dat dezelve is geweest die by ons onder den naam van Noach bekend ftaat, dan, dit fabelagtige voor by gaande, bepaalen wy ons tot den eersten inval die de Kitans in dit Ryk hebben gedaan in den jaare 946 en die het zelve in den jaare 950 in de Noordfche landftreeken nog verder uitbreiden. In 1117 kwamen de Kins, op de uitnodiging van een der Vors!en die in het zuiden van China regeerde, in dit Ryk van de Kitans. In 1211 deeden de Mogollen hunnen eersten inval in China, en in 1234 wierd zulks door Otkay zo ver volbragt dat de Heerfchappy van Kins vernietigd wierd, in 1260 onderwierp hy nog een gedeelte van dit Ryk, en 20 jaaren daarna verwon Kublay het overige. In 1356 kwam Chu en heroverde Nanking van de Tartaaren, welk gezag der Mollen twaalf jaaren daarna ten eenenmaale aan de Chineefen overging, en daar aan verbleef tot de Manfchevvfclie Tartaaren in 1643 China overvielen,
Leautung.
Een groote Provintie van China, buiten de rroote muur, is die landftreek waar door de Tartaaren in China zyn ingedrongen, In den
jaa--



corea en japan. 99
jaare 8n wierd dit een Ryk, en 1033 vind men het al zeer aanmerkelyk in de Chineefche gefchiedenisfen, doch in 1101 geraakte het onder de heerfchappy van Kin, van waar het in 123.4 aan de Mogollen overging en vervolgens in 1356 weder onder der Chineefche heerfchappy geraakte.
C o r e a.
Met den jaare 112 voor Christus geboorte! vangt men reeds aan met de tydrekening der Koningen van deze landfireek, doch het is bekent dat de Japanners in den jaare 201 na Christus geboorte het hebben overmeesterd, waar na het waarfchynelyk in den jaare 646 onaf. hanglyk is geworden, en, fchöon cynsbaar aan den Mogol, is het vry gebleeven by haarebyzondere Regeering, tot dat de Tartaaren het zelve in 1664 mede in bezit namen.
Japan
Dit Keizerryk , aan het uitterfte gedeeltevan Afien geleegen, zegt men dat de eerste Monarch heef gekregen in den jaare 1188 wanneer het opperkerkgezag aldaar een einde aam.
In-



100 ethiopien eh a b b is sinie n,
Indien men de jaarboeken van deze pragtige' volkeren geloven mag, had hunnen eersten Koning Dairo, twee ftaatsdienaaren, waar van de eene tegens hem opftond, en zo wel den Vorst als zyne mede ftaatsdienaar van het leven beroofde, om zig meester van de Regeenng te maken, daar bloedige oorlogen uit ontftonden.
Ethiopien en Abbissinïen.
In den jaare 1008 voor Christus geboorte, wierd dit Ryk door Sefak of Sefoftris onder de Regeering van zyn vader Ammon zeer verwoest, doch by zyn dood 50 jaaren daarna, verkregen de Ethiopiers hunne onafhanglykheid, en vielen vervolgens in Egypten , dryvende Orus in den Nyl. In den jaare 946 wierd Ethiopien door Afa Koning van Juda overvallen en de bewoonderen in die tyd door de Egypten aaren verdreeven , tot dat de Asfyriers in 671 het bemagtigden, tegens wien zy drie jaaren daar na weder opftonden.
Cyrus fcheen wel in den jaare 534 van het grootfte gedeelte van Ethiopien meester te zyn, doch deze volkeren behielden hunne onafhanglykheid tot op zynen dood. Ptolomeus Euer-
ge-



É G y P' T E n. IOX
getes rukte in Ethiopien omtrend den jaare 246, doch hy verliet deze wingewesten weder; en Gallus, een Romeinsch Generaal deed een inval in deze landen tegens de Koninginne Candace, dan dit had ook geen gevolg; de historie van dit land in de verdere tyd, is byna niet bekend; alleen zegt men, dat in den jaare 960 na Christus geboorte, door het vermoorden van den regeerenden vorst Del Noad, dit Ryk van de gewaande nakomelingen van Salomon is overgegaan op den zoon van den moordadigen Freda Gabey, die naderhand in den jaare 1300 door Icon Amehc, weder van den throon is ontzet. Het Koningryk van Abbisiiniën duurt nog heden, dan men weet niets met zekerheid van de gefieldheid van dit land. Nubiën was eertyds een gedeelte van het oude Ethiopien, doch word mi onderfcheiden van Abbisfiniën.
Egypten.
Dït is een van de oudfte Koningryken in de waereld, dus genaamd na Egypteus, zoon van Belus, Koning van dit land, by Homerus Hepheotos, by de Arabiren Mezaa, en by de Moren G-arbara genaamd: In den Bybel komt die
land



Ï02
EGYPTEN.
land dikwyls voor onder de naam van ChSm Tabernakelen. De natuurlyke verdeeling van het zelve is in opper Egypten en neder Egypten, het laatste hadden de Cananiten in bezit, en het eerste was in een meenigte kleine Koningryken afgedeeld: De Cananiten, of de zo genaamde Herders Koningen, wierden in 1070 voor Christus geboorte door de Egyptenaren verdreeven. 70 Jaaren laater flrekte Sefostris zyne overwinningen zeer verre uit, doch behield daar geen wingewesten van in bezit, en plunderde vervolgens Palestina, Syriè'n , en Perfien. In 947 voor Christus geboorte namen de Ethiopiers Egypten in bezit, welker bewoonderen zig drie jaaren laater naar Memphis begaven , en aldaar bleeven, tot dat in 830 ook dit gedeelte aan de Ethiopiers overging. In 788 was Egypten verdeeld in verfcheidene Ryken, welke in 751 alle door de Ethiopiers weder wierden vermeesterd. In 671 geraakte het voor de tyd van 3 iaaren onder de Asfyrifche heerfchappy, daar van weder vry gemaakt zynde, viel het onder de" Egyptifche Koningen. -
Nebuchadnezar, Koning van Babel, overweldige deze landen in 566, doch met het einde Van deze Monarchy bekwamen de Egyptenaa-
ren;



EGYPTEN.
10$.
ren hunne vryheid, tot dat zy in 525 door Cambyzes onder de magt der Perfen wierden gebragt, wanneer de Egyptenaaren zig wel een en andermaal daar tegen verzetten, doch fteeds door de Perfiaanen wierden te onder gehouden, en alzo nog een gedeelte van dit Ryk uitmaakte in den jaare 331 voor Christus geboorte toen Alexander de groot een einde van deze Regeering maakte; 300 jaaren later wierd het een Romeinsch wingewest, en het bleef in die Staat tot dat de Saraceenen, in den jaare 640 daar van meester wierden.
In den jaare 8ó8 wierd Tolon, de zoon van Achmed, een Turkfche flaaf, begiftigd met het gouvernement van Egypten en Syrien , deze maakte zig onafhanglyk in zyne Regeering tot den jaare 904, wanneer Mahomet, Generaal van Califh Almoctazi, Egypten overviel: Doch in 933 nam Mahomet, de zoon van Tagu, toegenaamd Al Aschked, Syrien en Egypten in beheerfching, waar van zyne Familie het bezit behield, tot dat de Fatemiten in 910 Egypten, en in 970 ook het gedeelte van de Ashkediers onder hunne magt bragten.
Onder de Regeering van Abu Temin Mahud, deed hy de ftad groot Cairo bouwen, en in 117Ó eindigde de heerfchappy der Fatemiten^ H by



i'04 tripoli.
by gelegenheid dat, met het overlyden van den' laasten Vorst uit dat gedachte, het Ryk door zyn Vizir, den berugten Saladin, wierd in bezit genoomen, en met deze begon de Regeering der Ajubiten. In 1-245 namen de Mamluken, die als Tartaarfche foldaten van den vorst gebruikt waren het Ryk in bezit, en behielden het, tot dat de Turkfche Keizer Selhn I, het overmeesterde.
Tripoli.
Deze landftreek, eertyds Lyhia Tripolitana genaamd, deelde in de ftaatsverwisfelingen vari Tunis, waar naast het grenzende was, en alzo lange tyd voor de oorlogen met de Romeinen onder de beheerfching der Carthagenienzers had geweest. In 1551, onder de Regeering vari Solyman I, nam de berugte Turkfche rover Dragut deze Landen in zit. Eenigen tyd daar na, omtrent den jare 1600, geraakten de Tripolitaanen onaf hanglyk van de Turken, op dezelve voorwaarden als Algiers en Tunis.
T 0-



•tunis.
105
Tunis..
De Stad Tunis is niet ver af geleegen van de plaats alwaar het oud Carthago zoude hebben geftaan, 883 jaar voor Christus geboorte. De Republiek Carthago groeide zeer aanzienlyk in vermogen, tot vrees voor alle nabuurige Volkeren, en lïrekte haare Koophandel en heerfchappy zo verre uit, dat zy eindelyk by het afloopen van den derden Punifchen oorlog, 148 jaaren voor Christus geboorte, geheel vernietigd en onder Romeinfehe Heerfchappy gebragt wierd, waar onder zy verbleef tot in 439, wanneer de Vandaaïen hier een inval deeden en het land in bezit hielden tot dat Belizarius het weder veroverde in 534 en vervolgens in 644 de Saraceenen het van de Romeinen overweldigden, met de verdere landen langs de kust van Africa, die dezelve behielden tot in 910, wanneer het onder de Heerfchappy der Fatemiten geraakte, die alhier te Cairwan hunnen zetel hielden. Doch in 1051 ftonden de Africanen tegen de Arabieren op, onder aanvoer van Techefien, die een Armeé uit Numidien, en uit Lybien, voornamentlyk uit de zuidelykfte gedeelten van deze Landen, waarH 2 om.



ioö a e g i e r 3.
om zy Almoravides genaamd waaren, met zig had gebragt. De Keizer uit dit geflachte, revideerde te ATarocco, fchoon Tunis aan hem onderworpen bleef, tot dat de Almoravides aan de Almoheden overgingen in den jare 1116, wan neer dit onaf hanglyk wierd, doch in n 72. door den Keizer van Marocco te onder wierd gebragt.
Omtrent den jaare 1206 fcheurde Abur Frerez, Gouverneur van Tunis en Tripoly, zig van den Keizer van Marocco af; doch het Ryk wierd door den Turkfchen Keizer Selim II, in 1574 in bezit genoomen en eindelyk begreep het volk in 1590, om, zo als te Algiers, hun eigen Bey te verkiezen, hoewel deze in een zeker opzigt de oppermagt van het Hof van Confiantinopelen moest erkennen.
Algiers.
Dit was voor een groot gedeelte het oude Koningryk Numidien, alwaar zig, omtrent300 jaren voor Christus geboorte, de Ph«niciers hadden nedergezet, en dat door Julius Cajfar, 40 jaren voor Christus geboorte, tot een Romejnsch wingewest gemaakt wierd, het onderging



T R E M E S E N. to7
ging vervolgens dezelve Staatsveranderingen als Tunis, tot op den jaare 1206, wanneer, by het verval van de magt der Almoheden, deze landftreek by naa op den zei ven tyd als Fez, Tremefen, Tunis, en Tripoly, onaf hanglyk wierd. In 1516 door een inval der Spanjaarjaarden ontrust zynde, verzogten deAlgerinen byftand van den Turkfchen Rover Barbarosfa, doch deze nam dit Gouvernement in bezit, en zcdert is het in een zeker opzigt afhanglyk geworden van de Turken, genietende ook derzelver befcherming.
TREMESEN.
Een Koningryk in Barbaryen, beftaande uit drie provintien, en eenige gebergten, grenzende ten westen aan Fez, en bewoond door Arabieren; de Romeinep noemden het Mauritanien; en het ondervond van de eerste tyden af dezelve veranderingen als Algiers, uitgezonderd dat, ten tyde toen de Saraceenen alle deze Landen van Africa overmeesterden, deze volkeren zig dat juk afwierpen, en een nieuw ryk formeerden omtrent den jaare 930, dat door deszelvs rykdom zeer aanzienlyk wierd, tot dat het van de Almoravides in 1050 011H 3 der-



ÏO'ü M a R O C C 0.
derworpen, en vervolgens doorYufef, Koning van Marocco, in noo, ingenoomen wierd; Dan 16 jaaren later was het weder een onafhanglyk ryk, tot dat de Keizer van Marocco in iï7i het zelve overmeesterde, die ook toen niet langer in het bezit bleef als tot de vernietiging van de magt der Almoheden, in 1212, wanneer Ghamrazen dit Ryk weder uit 's Keizers handen rukte, en de Kroon 110 jaaren lang onder de Familie vanHasfan, Koning van Fez verbleef, fchoon eenigen tyd fchatbaar aan Abu Ferez Koning van Tunis, en aan zyn zoon: Eindelyk, als de laaste Koning door Barbarosfa was geflagen geworden, in 1516, wierden deze Landen met Algiers verè'enigd.
Marocco.
Dit Ryk, in het westjlyke gedeelte van Barbaryen, en dat van Fez:, gelegen, was het oude Mauritania Fingitana, door de Pheniciers bevolkt; in de vroegfte tyden behoorde het onder de magt der Egyptenaren, die het echter niet als een byzonder wingewest behandelden; naderhand overweldigden de Romeinen het ten tyde van Augustus, 25 jaren voor Christus geboorte, fchoon het eerst een Romeinsch
win-



b r A s ï t i e nt'. IÖ9
wingewest is geworden ten tyde van CTaudius, 50 jaaren naa Christus geboorte. Het deelde vervolgens met Tunis in alle die Staats oniwenteiingen tot aan de overheerfching der Almoravides. De Hoofdftad van dit Ryk, in eene aangenaame vlakte, 6 mylen van het Atlantifche Gebergte gelegen, met hooge muüren omringd, was eertyds zeer volkryk; in 1116 wierd het onder de heerfchappy der Almoheden gebragt waar onder het bleef tot 1212., wanneer de onderlcheidene Provintien van dat Ryk oproerig wierden, en wel byzonder Tfemefen, en Fez, die ieder afzonderlyk een onafhanglyk Ryk inftelden. De Kcniilg vart Fez had Marocco in bezit genoomen; doch in 1516 wierd het door de gepretendeerde afkomelingen van Mohamed weder overmeesterd.
Hei vaste Land van America.
BRasïlien.
Dit uitgeftrekte vaste Land in Zuid-America, in den jaare 1500 door de Portugeefche Natie ontdekt, is door een lange keten bergen van Peru gefcheiden, en heeft langs de kusten eene uitgeltrcktheid van 1200 mylen, doch is H 4 bin-



iio terra firma en peru.
binnen Lands zeer weinig bekend: de eerfte Volkplanting wierd hier, in 1549 gevestigd, onder de benaming van St. Croix, naderhand Brafiliën; vervolgens op verfcheidene tyden onderfcheidene bezittingen opgerigt hebbende, geraakten zy onder de Spaanfche Heerfchappy by welke geleegenheid de Nederlanders de Noordelykfte Provinciën verkregen, doch in 1664 daar weder uitgedreven wierden.
Terra Firma.
Wierd van Darien tot Nicaragua, in 1514, door de Spanjaarden in bezit genoomen, en weinig tyd daar na al het overige, zo ver de Oronoque rivier ftrekte.
Peru.
Indien men de Spanjaarden kan gelooven, is dit uitgeftrekte Ryk reeds voor vier eeuwen befchaafd geweest, doch in 153a heeft Pizarre dit Keizerryk voor het Spaanfche Hof in bezit genoomen, het geen waarfchynlyk in 1270 was geftigt door Manco-Capac, en zyne vrouw Mama-Ocel. Chili, het welke ten Oosten aan onmeetelyke wildernisfen ftrekt, en ten Westen
aan



mexico en louisanien. ui
aan de Landftreek van Peru, langs de Zuidzee, is in 1540 door de Spanjaarden in bezit genoomen.
Mexico.
Dit Ryk waarfchynlyk zedert 1340 geftïgt, wierd door den berugten Spaanfchen Cortez, door raad en hulp van zyne Americaanfche' minnares de vermaarde Marina, aan Spanje onderworpen in den jaare 1521.
louisanien.
Eertyds onder Florida begrepen, wierd eindelyk in 1673 door de Franfchen ontdekt. De Normandier la Salie, gereed om alle gelegerdheden waar te neemen tot het doen van gewigtige zaaken, maakte hier de eerfte aanvang met het oprigtenvan verfcheidene posten, in den jaare 1718, die alle gelegen zyn ten oosten van de Rivier Misfjsfippi. Louifanien bevatte nimmer meer dan 5000 blanken, langs de oevers van de Rivier verfpreid, over eene ftrekking van meer dan 500 mylen en word met 'er daad verhindert tot haaren mogelyken luister te komen. De bezittingen ten westen van de Rivier zyn, in 1763 aan de Engelfchen gelasten.
Ft o*



$12 florida en nieu w-engel and.
F l o r i d a.
Door begeerte tot een lang leven en vernieuwde jeugd ontdekte Pontius de Leon, het vrugtbaare Florida, dat door de Spanjaarden eerst veracht, doch door de Franfchen zeer hoog gefchat wieid; dan de onbeftendigheid dezer natie veroorzaakte, dat zy aldaar geene volkplanting vestigden, zo dat de Spaanfchen in 1521, naa eene fchrikkelyke bloedftorting zig hier van meester maakten, en het by de vrede in 1763, aan de Engelfchen afftonden.
De vroegfte poging, die de Engelfchen bewerkftelligden om zig in Noord - America te vestigen was in den jaare 1607, in Virginien, toen zy James-Town ftigten, naa dat die' gan? fche zeekust reeds in 1497 ontdekt was.
Nieuw Engeland.
Dit heeft zig, even als het oude, door ongehoorde wreedheden en oorlogen berugt gemaakt, de Geestdryvery, het zy op dwaaling, het zy op waarheid gegrond, verzamelde veeje volkeren, die in ióao, om de vervolgingen jn hun Vaderland te ontwyken, zig derwaards
be-



nieuw schoteand. 113
begaven, en Nieuw-PIvmouth bouwden ; In 1628 Salem, en eindelyk in 1630 Boston, de tegenwoordige Hoofdftad in die Provintie oprichten.
Nieuw York, door de Hollanders in 1608, onder de naam van Nieuw Amfterdam, op het het Eiland Manahatan, twee mylen van den mond van de Hüdfon ftroom geftigt, wierd door de Engelfchen in 1614 in bezit genoomen.
Pensilvanien is het eerst in i68t aangelegd door den bekenden kwaker WilliamPenn; en Maryland door Lord Baltimore in 1633; Carolina door de Engelfchen in 1670; en Georgien door de Generaal Oglethorpe in 1732.
Nieuw Schoteand.
Deze Landftreek, begrepen tusfchen de grenfen van Nieuw Engeland en deZuidelyke oever van de Riviere St. Laurens, wierd eerst door de Engelfchen in bezit genoomen in 1622, doch het ging, by het Familie verbond tusfchen Carel den I. en dat Plof weder over aan Frankryk; naderhand, in 1654, ten tyde van Cromwell, wierd het weder onder der Engelfchen bezitting gebragt, en in 1662 door de Franfchen
her-



214
canada.
hernoomen, wanneer zy het behielden tot aan '1690 toen de Engelfchen het door VVilliam Phipps veroverden, en Frankryk het zelve, by de vrede van Ryswyk in 1697, weder kreeg; gewoon aan geftaadige verandering van heerfchappy namen de Engelfchen het in 1710 op nieuws in bezit, waar in zy bevestigd wierden door de Vrede van Utregt in 1714, fchoon de Franfchen en Indianen hun aldaar geflaadig nog ontrusten , tot dat hun regt, by de vrede van Aken in 1748 beftendig wierd gemaakt.
Canada.
John Verazzani, een bekwaam zeeman van St. Malo, nam in 1525 dit Land in bezit, in naame van den Koning van Frankryk, en in 1534 zette die Natie zig aldaar ter neder, en Chaplain bouwde aan de oevers van de Rivier St. Laurens, de Stad Quebec, de wieg en het middelpunt van nieuw Frankryk. De Engelfchen namen dit ganfche Land in 1759 in bezit, waar by zy bevestigd wierden door de vrede in 17Ó3.