547
H
106






D E
STAAT
der
GEREFORMEERDE
KERKGEMEENTEN S
in het
OPPERQUARTIER van GELDERLAND
bijzonder
te V E N L O O,
lij den Aanvangk der Reformatie , en in de volgende ïijdenj
uit eenige gefchreevene Narichten en mondelinge Overleeveringen nagefpoord, en voor de Vergeetenis bewaard,
eo verder tot op deezen Tijd vervolgd; [
dook
JOHANNES GR AMBUSCH,
Predikant te Venloo.
Te NIJMEGEN, Gedrukt bij ISAAC van CA M PEN, Iioekverkooper
MDCCtXXXIX.






OPDRAGT
AAN
DEN HOOG EDELE HEER
JOHANNES VOS,
Ordinair Raad van Neerlandieh Indiën. AAN
DEN HOOG EER WA ARDE HOOG GELEERDE HEER
JACOB ALBERT VOS,
Doctor en Profe'for in de H. Godgeleerdheid aan V Lands Hooge School te Utrecht.
AAN
DEN HOOG EDELE GESTRENGE HEER
G: J: VOS,
Schout hij Nagt ten Dienttt deezer Lande.



AAN
DEN WEL EDELE GEBOORE GESTRENGE HEER
Mr. P: J: CU R TI US,
HeerevanNieuwaaly Raad in deVroedfchap en Schepen der Stad Wijk bij Duurftede.
AAN
DEN WEL EDELE GEROORE GESTRENGE HEER
Mr. C: C: vansder BOON MESCH,
Raad in de Froedfibap, Baiiïuvj der Stad en Resforte van Veere, Omfanger van Zij. ne Doorlugtige Hoogheid den Heere Prince van Qrange en Nasfau.



VOORBERICHT
ik altijd eenen flerken trek en
genegenheid gehad heb , tot het nafpooren van Oudheden, en van het geene m vroegere en laatere tijden , in de Kerk en in de Waereld, bezonder in deeze Landen, voorgevallen is, (en welken ik met veele anderen gemeen hebbe) ; zoo is het niet te verwonderen , dat die zig ook uitgefirekt heeft tot bet onderzoeken van het geene voo'-geValkn ü in de Gemeente, tot welke ik vnn mijne eerfte kindsheid af behoord, ja wel aan dewelke ik vierentwintig jaaren lang het Eitangelie gepredikt heb, en op dew-lke ik, hoewel ik naderhand eenen Jdjunct bekomen heb , alsnrg die betrekking hebhe en behoude , dat ik haaren Predikant ben.
Ik heb ten dien einde altijd met oplettenbeid geluisterd, na bet geene mij daaromtrent van Oudtluiden uit die Gemeente is verhaald geworden ; en zal, wat ik daaromtrent ver ft aan hebhe, in dit Werkje op zijn plaats , gemeld worden. Maar zulks raakt alleen het geene, op bet einde en op zijn langst in bet midden der voorgaande Eenwe voorgevallen is; en zou ik, in op* zigt van het geene in het begin dier Eeuwe, * a en



VOORBERICHT*
vooral van het geene in de daaraanvolgend dt of zsstiende Eeuw voorgevallen */, nooit iets te weeten bikomen b^bbm , ten waara ik twee Stukken in handen gek/ egen badder namenl'ik, h.t Latjnjcke IVtth van den Eerwaard:gen Ëeer JOHANNES Ki\ IPPÈNB&RG, in lev°n Roomfcb Katbolijken Pafloor , tot Titul hebbende f Hil^oria Ecclt fijftka Ducaru- G--ldrise dat is , Kerkelijke G fch edenis van het Hertogdom Gelderland, gedrukt te Brusfel 171^ bij Franciscus Foppen/s in Quarto, en^an nog eenige geCchreevene, .Aanteekeningen 'van eenen N. N Jd N SSE N, bij de Roomfche Gemeente te Venloo Scboolmeefler ge* iveeit zijn 'e van het jaar 1636 tot 1690; zijnde bet laatste /luk mij t.r band gefield üoor den lleere Rchard , een Roomfcb KatholijKen lieer te Penloo , ter dier tijd Advocaat hij het Hof van Juflitie aldaar, thans zelf Raadsheer in dat Hof, mede een gtoot Liefhebber der Oudheden, en verder een Man van veel oordeel en te gelijk befcheidenbeid. En heb ik uit die belden in vo^rige jaaren , wanneer ik nog in mijnen wlfiand was, zeer veele Pasfagien niet alleen de Gereformeerde Gemeente, maar ook de Gebeurdter.isfen der Stad raakende , voor mijne Liefhebberij uitgefchreven; edoch zonder eenige gedagten tn aie tiju, om daarvan ooit iets in het Licht te g"even. Maar om dat ik naderhand beb begonnen te begrijpen, in opzigt van bet boek van Ki. ppenberg , dat het niet in ieders bat.den ts, en dat bet daarbij gefchrevtn is in ae Latijn fche Taaie, aie naauwiijkt van eenen uit twintig verftaan
wordt»



rO O R B E RICHT.
wordt. In opzigt van de door mij overgefcbrevene. Aart-teKeningen des S.hoolrreeftersdat aie na mijnen dood vem:(edehjk b ta>t zullen verhoren gaan, en djt zelfs bei Origineele teVenloo binnen wein'/gt jaaren waarfchijnlijk hetzelfde lot hebben zal. En dat desgelijks, het geene ik uit de mondelinge verhaalen heb, fchoon aan mij en eenige weinige anderen te t'enloo tban. nog bekend zijnde, binnen weinige jaar en geheel zal vergeeten zijn. Zijnde b t aan mij reeds in mijnen korten leeftijd gsbleeken, bos ra> zaaksn die nog maar weinige j aar en geleeden zijn, in bet Vergeetboek Kunnen geraken ; en aar bet gerxgde v in Salomo alsnog zijne waarheid heeft Pnd. i vf 11 : dat er geene gedag'enis is van de voorgaande dingen. Zoo ben ik nog in laaitere jaar en te raade g worden , om op tijde \ en uunn , in we*kc ik mij daa-toe nog best tn flaat bevond. bet geene ik in de twee bovengemelde Jlukken gevonden heb , en bet geene verder aan mij was verhaald g worden , daar mede vergelijkende wat de Nederla-dfchs Gefchiedbotksn melden,, en daar bij voegende, wat in mij ren leeftijd voorgevallen was, om dat alles in een voegzame ot de te brengen , en dus daar uit dit Werk ja te zamen te flellen. Met het voorneemen , om het na mijnen dood te le laten drukken , wijl tog thans de Drukpers ha middel is, om de zaaken ten minften voor een ruimen tijd voor de vergtetenis te bewaren. Denkende ik, dat mg wel twee honderd jaar en zullen voor bijloopt ti, eer alle Exempiaaren van dit Werkje aoor de Boek- en bcbietwormen zullen verteerd? zijn.



VOORBERICHT.
Ik hehbe gedagt, dat bier medegetnen ondienst zou gedaan worden, in het gemeen aan de Lief hebbers der Oude, bezonder Kerkelijke Gefchiedenisfen, hoedanige overal in ons Landplsegen gevonden te worden, maar voornaamlijk aan de tegenwoordige en toekomende Leden der Gemeente te Venho, dewijl zij zullen kunnen zien, boe het aldaar in voorige tijden is toegegaan, en hetzelve, en wat in laatere tijden voorgevallen is , daar door voor de anders onvermijdelijke ver» geetenis zal bewaard blijven.
Omdat dit Werkje waarfchijnlijk ook van de Roomfcb Kafholijken te Venloa zal gelezen worden, zoo heb ik vermeldt al wat aan hun met rede eenigen aanfloot zou binnen geven; en heb ik om diezelfde rede overge/lagen, het geene ik anders als Predikant zou hebben kunnen zeggen, en heb meest in den trant van iemand die Gejchiedenisfen verhaald, gefchreeven. E>us heb ik ook in een laagen en gemeenen ft ijl gefchreven, welken ik oordeele voor Werkjes van dien aart , en als men Ge~ fcbiedenisfen verhaald, den voegzaamfle te zijn , opdat zij van allerlei zoorten van lieden mogen verdaan worden. En heb ik verder alles zoo onderfcheidenlijk zoeken voort ejlellen, als mij doenlijk geiveest is.
Vindt



VOORBERICHT.
"Vindt iemand evenwel eenige misflcU lingen , onnoodige herhaalingen , of dat ik niet overal de zaak en met de voegzaamfte uitdrukkingen voor gefield heb, hij fchrijve het toe aan mijne gevorderde jaaren, en vooral aan mijne ongefldhe, in welke ik mij zedert het jaar 175 * bevonden heb, en zedert welken tijd ik niet meer geweest ben , die ik te vooren was.
Eindelijk heb ik niets kunnen fchrijven, als wat ik geweten heb, en dat tot hier bekend was ; en hebbe zelfs van veeIe"zaaken , niet als bij gevolgtrekking, van zommiga alleen bij gisjing, kunnen fpreeken.
Zal daarom iemand na mij noch koomen, die toegang zal kunnen vinden tot de Papieren en Registers , die op het Stadhuis en in de Kloosters te Venloo, noch altewei, berusten zullen , of die anderwaards hier of daar'noch iets vinden •zal, en die dus tot kennis van zaaken koomen zal, welke tot hier onbekend zijn y die zal, als hij daartoe geneegenheid hebben zal, dat aan den Dag kunnen brengen , en dus deeze mijne Amteekeningen kunnen vermeerderen en verbeeteren.
* 4 Tot



VOORBERICHT.
Tot hejluït moet ik noch iets zeggen van de twee bovengemelde jlukken, uit •welke ik deeze mijne Aanteekeningen voor een groot gedeelte opgemaakt hebbe, en die op zooveele plaatzen zullen aangehaald worden.
Be Schrijver van het Boek is (als gezegt is) eenen Johannes Knippenberg (na mijn best onthoud) Paftoor te Helden , een der Dorpen van het Ambt van K esfel, behoorende tot het Opperquartier van Gelderland. Hij heeft (daar men zijnen ijver voor zijne Religie aan een zijde Jlcllen, en hem daarin verfchonenmoet) in dit Boek betoond te zijn , een Man van groote belezenheid, van een zonderlingen vlijt in alles optezoekens en van een goed oordeel.
Zijn Latijn is beknopt en taamelijk fier lijk. Hij heeft in hetzelve Boek ook veele merkwaardige zaaken de Oude en midden Hiflorie van Gelderland in het Burgerlijke betreffende, en is daarom zijn Boek in eene taamelijke achting zoo binnen- als buitenlands. Men kan zooveel goeds van ^Aanteekeningen des Schoolmeefters "niet zeggen. Zij zijn ruuw , en meestendeels zonder behoorlijken zamenhang , maar niettemin zeer aanmerkenswaardig, en wel wegens
de



VOORBERICHT.
ie bezonderheden, die zij ook behelzen.
Ik zal drie derzelven , die van de meeste aangelegenheid zijn (terwijl de zaakelijke inhoud van nog eenige anderen zijner^ Aanteekeningen, daar het te pas zal komen , aangehaald zal worden) met zijne eigen woorden , met zijne Spel en Schrijffouten, en zoo als hij die in de allerplatste Fenloofche Taaie , van dien tijd, te boek gefield beeft, hierop laten volgen , en dan tot mijne zaaken zelve overgaan.
No. I.



V O O R B E R I C H Tt
No. Ii
Aanvank van de eerfle Geufen Predikanten, wie (hoe) fe eer ft fyn hemen Preediken. Patres noftri narraverunt nobis.
Den eerflen Geufen Predikant is eerftmaals koeraen preediken op dc Wilder Hoven , gelegen onder deefe Stat op den weg naar Tegelen. Toen fyn de Bergers uit Curieusheit met Vrouwen en Kinderen daar na toe -gelopen, en alfo het Getaal alle dagen meer en meer toenaam , om die Leeringen van die Predikant te hoiren, fyn fy al wat nader aan Venloo gekommen, te weeten op St. Anthonis Blyck buiten de Teegel - poort, daar toe een Huysken ftont, gelyk op de Ny Blyk voor de Wesfefters (ïFaschvrouwen) . Dat Huyske nog geftaan hebbende, als ik hier ftudierde Anno 1624 Toen waar den Toeloop van Mannen en Vrouwen, en Knegren foo groot , dat fy fig verftout hebben binnen de Stat te kommen preeken in het Ccdrons Kloofter, in een Capelleke, daar toe woonden de Geile Broers , die de Lyken droegen, en in mijnen tijd ingeruimpt aan de Ammnciaaten. Toen is de toeloop



VOORBERICHT..
loop foo aangewasferi, dat fy gewas, penderhant de Kruisbroïrs Jverk innaanaen. De: Borgers van de Catho^ lyken hebben dikwils tegen de Geufen in de waapenen ^eflat-n, dat men alle da^en vreesden voor eenen gröoten iVioort. De Geufen ten lesten eenige hulp van de Rebellen inkrygende, en nu Meefter wierden-over. de Catholieken , hebben, de Graot&\ Kerk ingenaamen , en fig loo te faamen ft'leifter gemaakt van Stut en Kerken Den valsfen Predikant, die door fynPreeken de Borgers foo oproerig gemaakt had noemden de Borgers hem.,Kakhoos, om dat hy op den Preekftoel gepreedikt had: Ik fal defe keer* dë borgers 'de hoofen of koufen fo vol k . . . . n , dat het'in hóndert jaar fal uitgéwift werden, ge'lyk het blykt aan de Betouwen, Lommen, Vogel/ank, en andere Geflagten. Hebben einen Gover-neur eingenaamen, genoempt Schink, die tot Nymegen nog verdronken is, tot dat de Prince van Parma Governeur General van defe Nederlanden quaam, en Maaftricht ftormenderhant innaam Trok daar na naar de StatGrave, laatcndc Venloo geblokkiert , den Kerkhof tot Llerik befchanfende, en alle motgen een fcheut .v lchoo-



VOOREER I C H T.
fchooten in de Srat ; dan feiden de Borgers: de Henne van Bleryk leid weder een Ey. Als hy den G'aaf gewonnen hac, quaam hy voor Venloo, op een nagt de Halve Maan aan de Staai inneemende , die alle doodflaande. Heefc de Htlpoirt half afgefchooten , foo men nog fien mag aan het nieuwe Metswerk , en de Siat verovert en ingenaamen.
Op een andere plaats. No. II.
Patres noflri narravenmt nobis
Als de beroerte der Calviniften in defe Nederlanden begonste van dag tot dag meer aantewaffen, fo hebben fe dele Stat ook begonnen te nadc* ren, en met hare valfche Leeringen te vergiftigen. Als fy nu veele Borgers heimelyk met haare Leeringen getrocken hadden , foo hebben fe eerft in het openbaar begonst te pree-, diken op de Sc. Teunis i lyk buiten de Tegelpoort, daar toe een Huiske ftont, om in tyt van Regenagtig Weet daar in te fchuikn , het welk
in



VOORBERICHT.
in mynen tyd daar nog (lont. Tn
dit Huisken hebben fy haare eerfte Predikatie gedaanAls fy nu groten toeloip van de Burgers begonsten te kreigen , foo fyn fy van daar in de Srat gekommen en beginnen te preeken in het Capelleke van de Bagarden, alias Cellebroers in de Cedron Van daar hebben fe de St Nicolaas Kerk ingena imen met gewelt en gewaapenderhant En alfoo de toeloip van defe Nieuwsgefinden alle dagen toenaam , en bykans Meifter van de Stat waaren , hebben fe de Moeder of wel Groote Kerk ingenaamen , en alle de Beelden afgeworpen , voorts alles in de Kerk vernielende, Altaaren afgebroken , en haar Meiüer van de Seat gemaakt, en Staaten Gua.nifocn ingenaamen.
Als fy nu Meifter van de Stat waren, fo is my dikwils van diverfe Oude Mannen van 70 en Ho jaaren vertelt geworden, dat 'er eenen Calviniffen Brouwer waar, die in het Weeshuis voor de Lorgers met vergadering broude , gelyk men noch huidigendaagfeh daar brout Deefe Brouwer ook eenen Jjeeldluirmer en
eenen



VOORBERICHT.
eenen Vyand van de Moeder Gods Maria en haaren Beelde , gelyk als alle de Calviniften doen, de Heilige Maagt lafterende , is in de Grooce Kerk gelopen met de andere Beeldvormers , en komende by het Beeld van de Gebenedyde Maagt, heeft met fmaadelyke woorden het Beeld aldus aangefprooken : Kom Meerkeii (Marytje) du hebst hier foo lang gefladn fonder dig te -wermen, kom ik fal dig nou -wennen ; en foo dat Peelt van de Gebenedyde Maagd afneemende is daar mede na het Weeshuis gegaan, en dat onder den Brou oven in het Vier gefteeken en laaten verbranden. Als defe Laüeraar nu het Bier gaar gemaakt had en met de Gift gemaakt, fo wilde dat Bier niet opgaan of gy« len, maar bleef trubbel en onbequaam , alfo dat het Bier niet wilde opgaan of geylen. Menfchen noch heeften konden dat niet drinken , ja dat meer is, geene beeften wilden die Kaf of Zuut eeten. Defe Lasteraar heeft daar na geen Bier meer konnen brouwen, alfoo dat hy daar na twee ad driemaal in de Asfe , fo men feidt, broude en door armoe het Brouhuis en de Stat heeft moeten verlaaten.
a 'xSIl, ., jM
JAAR* *



VOORBERICHT.
JAARSCHRIFT.
SanCta tVa ConCVLCata sVnt, et ContaMlnata.
No. III.
Noch een ander Wonder is my van de voorfchreeye Mannen en van meer andere vertelt, dat 'er eene Vrouwe alhier was van de felve Se<Sle, die Gaaren wilde fieden , om daar na te laaten wee ven. Deefe Vrou een Beeld vut de Groote Kerk haaiende heeft haaren Man dat in ftukken laten houwen , om het Gaaren daar mee te fieden; als nu het Gaaren begonst te fieden , is fulcke grote flag onder de ketel gehoort, als of een bom of fpringende Granaat gefprongen waar, dat fuik eene Donderflag gaaf, dat de keetel in hondert ftukken braak , en het Gaaren de eene flreen hier, de andere anders vloog, gans doorworren , in een gedraait en bedorven, alfoo dat er niet eenen aaiingen Vaam (geheelen draad) in bleef Daar bleef ketel en Gaaren rerlooren. Dat fyn de Vruchten van de Beeldftormers.
De



VOORBERICHT.
De Naamefi van den Brouwer als ook van de Vrou hebben fe my gerioempt, en het Huis, daar het Gaaren gefooden was, maar is my ver. geeten.



DE STAAT
DEK
GEREFORMEERDE KERK GEMEENTENS
in het OPPER-QUARTIER van GELDERLAND,
bijzoader
te V E N L O O.
CjTelijk in de jaaren tusrchen 1560 en TVaarom 1570 de Reformatie in de Nederland Refor. den , in weerwil van de allerfterkfte Plakka-W'*"> '" ten van Kvel den Vijfden, en voornaamlijkQ/0^r" van zijnen Zoon en Opvolger Pbhip denj^^'r Tweeden, Heeren dee2er Landen, overal**/ gtzoo fterk dcorgebrooken was, dat in die tij-*"""*» den bijna geene Steden van eenig aanzien *>ebb,n' zelfs in het midden van Vlaanderen, en zelfs in de iValfc Provinciën waren , in welken niet meer of min gevonden werden, die der nieuwe Leere toegedaan waren. Zoo heeft zulks ook plaats gehad in opzicht van Venloo, en het Land waar toe die Stad behoord het Oppsrqu artier van Gelderland : buiten twijfel wegens deszelfs onmjddelijke aangrenzing aan het Kleefsland, het Cuiikerlana, en het Vorstendom (ter A dier
OPPER.. WER.



2 De STAAT der
OPPER £jUHR TIER. .
nier njd nog Graaffehap) Meurs: in welke Landen als behoorende tot het Roon fe Rijk de Praestamfe Godsdienst, in d.e jaaren in de voornaamire S:eden en Vlekjes dei ze! ven, reeds openlijk en vrijelijk geotffend werct ï En waarom het niet vreemd is, dat wegens en door den omgang en verkeering der Ingezeete; en van het Oppetquanier met die hunne Buuren in de gemelde aangrenzende Landen, en de gel.genheid, die zj haddèn , om in die Plaa zen lieden van de nieuwe Gez'ndheid te hooren fpreeken, hun over de Verlchiilen te hooren reedentwisten, hunne Doeken te leezen en te lioopen, en a^s zij zig aan plaatzen der nieuwe Leere toegedaan bevonden daar de Pred: kanen te hooren; dat (zegge ik) door middel van dit alles de n euw Leer in hetzelve Op^ 'qusr ier, zoowel als in andere G we-.en van Nederland, bfir kend geworJen en doorgebrook^n is.
I
Ik zal, zorder rrii met iets anders oprehouden , eerst melden, war ik aar grondt de andere Steden, en Sreedt jes ( bshalve VenIon) n i:?gaders de Dorpen Kt het Opi>erqu ar tier (?) behoorende, te weeten heb
be-
(*) Het Opperquartier, of gelijk men op zij» CeWeiscM ze-.t , nverquaitter , of ook wel Baver.quai imr, t«t onderfcheiding van de andere gedtekens van Gelderland, die meer nedervfraard» en laa^er liggen , is een der vier Quartieien , of vler.ie deelen (vierendeelenj, in welke Gelderland toen het nog bij elkander was, is afgedeeld geweest; is ten dien ti de , immers in de laatere Emweu, het twciac m rang en orde geweekt ;
dof



Gereformeerde Kerkgemeentetts. 3 ^
bekoomen, en dan van Venloo bepaaid en opzettelijk Ipreeken.
A a Wat
dog is wezenlijk het eerste, oude en oórfprongelijke Gelderland en daar voor aaatemerken en te houden is ; hebbende heczc've din naam Gelderland , of gelijk men oudtijds zer'e , het Land vun Gelder gehad , als de Steden en (treeften der andere Quartijren nog ondir geheele andere beheeriiigen zaten, en heel andere naamen hadden. Het eente, dat daar bij gekomen is, is heiGraaf* fchap Zutpben door Huwelijk van Otto van Nasfau met Sopbia Erfdochter van Zutphen,
De Steeden en rtreeken van de Betuwe en de Peluwe zijn 'er eeril in het vervolg door aanlcoopingen, huwelijken, ruilingen en verdragen van tijd tot tijd bijgekomen.
In het Opperquartier zelve is de Stad Ctlder met eenige daarom liggende Dorpen de Moederftad: hebbende volgens de Gelderfche Gefchiedboeken de Heeren van Pont die ftad, en gelijk gezegt is , eenige weinige Dorpen daaromtrent onder den naam vmP'oogden bezeeten; gelijk die Dorpen onder de Stad behoorende nog onder den naam van de l'oogdij van Gelder bekend liaan : dog hunne Nakomelingen hebben vervolgens bij uitbreiding van hunne magt, en nadat de overige Steden , Vlekken en Ambachten , thans tot het Opperquartier behoorende, insgelijks bij verfcheidene gelegenheden , deels bekend , deels onbe. keud , onder hun Gebied gekomen i^aren , den Gravelijken Titul «angenomen , en zijn eindelijk tot Hertogen verheven.
Bij den Vreden yan Utrecht Anno 171J is verre het grootfte gedeelte deszelven aan den Koning van Pruisfen Freaertk den Tweeden overgegeeven. De Staat heeft de Stad/Wee en hst Ambacht van Montfort gekreegen. En het Huis van Oostenrijk Roermond met eenige Dorpen behouden tot een pas naar en uit Duitsland Erkelents is tan den Keurvorst van de Palts overgelaten.
OPPER. QUdR. TIER.



ft OER.. MOND,
Berichten omtrent de eerfie Tij tien.
4 De STAAT der
Wat dan voor eer?c Roermond bctrefr, in die tijden en ai lang voorheenen voor de eerfte en de Hoofdftad des ganfchen Qjtartiers gehouden , en du« genaamd wegens de uidoozing der QuLikfe Roer daar ter plaatze in de Maas.
S- i.
Het blijkt, dat de nieuwe Leer, of dan de Reformatie aldaar en zulks al heel vroeg een grooten ingang gevonden heeft. Knippenberg verhaald pag 180 : dat het bij de Kerkvifiratie, aldaar gehouden in het jaar 1560 door eenen IVdbelm van Poicioi, Aartsdiacon van Kempenland, gebleeken was, dat de Roomich Katholijken aldaar wel duizend minder waien dan voorheenen. Hij voegt 'er bij, dat men zig deswegen riet te verwonderen had, vermids bij de Roermondfe reeds eenigen tijd (aliquamdiu) door de Ketters (zoo als hij ze noemd) Predikatiën gehouden waren ; waar uit optemaken is, dat het werk aldaar reeds eenige jaaren te vooren al begonnen was; en laat 'er verder deeze bijzonderheden op volgen: Dat 'er in het jaar 1567 een Predikant geweest is, die eerst te Nijmegen, en naderhand te Mafeijk (een Steedtje in Luikerland) gepredikt had ,• dat zij het daar heenen hadden zoeken te brengen, dat die aldaar op den dag van Maria boodfehap eens openlijk zou prediken; maar dat zulks hun geweigerd was; dog dat Zij toen wel ten getale van vijf honderd buiten de Stad gegaan zijn , om zijne Predikatie op een Dorp, dat hij niet noemd te hooren ; en dat men die bij hunne terugkomst niet weder had willen inJaaten, maar buiten houden,
ver-



Gereformeerde Kerkgemetntens. 5
vermids de tegenpartij in der haast eenen Ambtman (hij noemd hem in het Latijn Satrapam) met eenige gewapende rnanfehap voorzien binnen had laten komen, die voor hun de Poorten geflooten hield , en dat men hun zelis de Stad voor altijd ontzegt hid, aan hun hunne vrouwen en kinderen over de muuren latende toekomen. Dog dit laagte Tuk van zi n verhaal is om veele reedenen bijna ongeloovelijk , gelijk hij daarvan ook fl 'chts met een, gelijk men zegt, (ut ftrtur) fpreekt Indien 'er al iets aan is, zal zulks (lechrs aan eenige weinige van die fchaare wedervaren zijn; dog om reedenen van eene andere natuur.
Uit dit alles, de waken met eikanderen vergeleeken zi.nde, is dan he; volgende met zekerheid optemaken:
Dat het getal der zulke, die der nieuwe Leere toegedaan of immers van die niet afkeerig wjren , in d'e zelve jaareri daar te Roermond zeer aanmerkelijk ja al zeer groot geweest is. Iht is wat te zeggen , dat het bij een Kerkv,fi:atie gebleeken was, dat 'er bereids in het jaar 1560 duizend (Roomfch) Communicanten minder waren als voorheenen dienvolgens zoo veele Gereformeerden in de plaats. Want na mijne reekening, volgens het getal der huizen , die toen te Roermond zullen geweest zijn, dit wel een groot derdedeel der gezamenlijke Burgerij zal uitgemaakt hebben. Voorwaar een zaak zeer te bewonderen, en waar uit de wiïlèlvaliighiid en de op- en ondergang der waereldfehe zaaken in alles te zten is. Toen reeds bij of tuer de duizend, waarfchijnlijk in het vet' A 3 volg
MQNÊü
Wat men daar uit opmaken kan.



ROER. MOND.
De Cet-icjnie
6 De STAAT der
volg nog meer, en tegenwoordig, gelijk gehoord zal worden, geen eene.
Dat zijl. immers nu en dan hunne Predikanten gehad hebben , die hun vermoedelijk van a-dere Gemeentens, bij. wijze van leening, zullen toegezonden zijn, en die hen bij de huizen bediend, en waarfchijnlijk voor htm ook nu en dan in het itille zullen gepred'kt hebben; en dat zij op dat ftuY door de Overheden zijn verfchoond , en , zoo als men zegt t door de vingers zijn gezien geworden.
Maar dat zij het niettemin nooit zoo verre hebben kunnen brengen , om heel gemeetifchappelijk te famen te komenen hunnen Godsdienft openlijk te verrichten nog binnen nog zelfs buiten de ftad ; welk lamste trouwens niet te verwonderen is; vermids zulks te zeer in het oog zou geloopen hebben, de Plakkaten daar toe te ftérk waten, en de Magistraten , hoe zeer onder hen zïg bevonden, die der nieuwe Leere niec ongeneegen waren , op dat Huk geene de minste oogluiking hebben kunnen gebruiken.
En dit is ook alles, wat wij van die Stad aangaande die tijden weten; vermids alle indere omflandigheden, en wat 'er verder en meer te Roermond voorgevallen is, (aan mij) onbekend is, en moogelijk wel altijd blijven zal.
i
% 2.
Maar wat de daarop volgende jaaren betreft: 'er zijn veele redenen, om te denken,



Gereformeerde Kerkgemeer.tevs. 7
ja wel va<t te (tellen , dat de zaaken der Ge reformeerden daar ter plaatse niet zeer voor waards, maar veel meer merkelijk ten acteren gegaan zi n ; en zulks wel door de aan Helling van een Bnfchop in d.e zelve Snd Gelijk het bekend is, dat Philip de Tweede in het hoofd gekregen hebbende, om in de Nederlanden behalve de vier oude B.-fchop* pen, die 'cr maar tot dair toe geweest waren, nog vijf bi.tevoegen , en bij dat (luk onveranderlijk volhardende , nictegeriftaande, en in weerw.l v.m de veelvuld'ge Ver» toogen daartegen door de Nederlanders, en wel door die van Koer mond bijzonder ^) , A 4 on-
(*') Uit Slichtenhorst Celderfcbe Cefcbied-msfen is te zien , dat bi zonder de Stadsoverheid te Roermond zig tegen de invoering van een Bisfchop in haare Stad niet weinig verzet heeft. Hij meld pag 504 : dat in het jaar 1563 de Kancellier van het Hof te Arnh 10 /id> iaan Niclaasz, inet brieven des Konings, en der Gouvernante voorzien , derwaards opzettelijk eene reize gedaan heeft, om h-n met zagtheid tot het aanneemen van een Bisfchop te overreaden ; dat zij hem tot andwootd gaven : dat , nederdaal de op.richting van een Hisfcliop in hsare S:ad een heel vreemde zaak was , het hun niet toeftondt daar in iets te doen buiten kennis van de geheele Landfchap; dat de Kjtncellier bij wijze van Re* fücq daar op geantwoord had , dat deeze zaak niet de Landichap in het gemeen, maar haare flad in het bi zonder raakte , verzoekende daarom die zaak nader te overweegen ; dat zij niettemin tot geene Rejolut:* hebben beiieven te komen ; maar dat zij na zijn vertrek gerefolveerd hebben , deswegeiis met de andere Quartieren te raade te gaan , hebbende zij bijzon^r aan die van Zu:j>t.'en gefchreven : dut zij eert Lid waren van bei gtbeeie l-rors:emoiu , bet wik voigei.s bet yerdrug van Fetdoo t^Auno 1543 tusichen Kwel
den
ROER. MONü.
ioirtt na • 5Ó0 in vervat, c« 'nt>r* > zaai
daar van.



8
De STAAT der
KOERMOND.
■ |
onder andere ook eenen te Roermond ge plaatst heeft," nameniik TJndanus ( Wilhelm Daamsz van der hinden , gcbooren te Dordt) zijnde hij aldaar geinftaüeerd den li Mai.
Vermids zij dus onder het onmiddelijk en fcherp toevereigt eenes Bhfchops gekomen zijnde, zulks voor hun niet zeer voordeelig zal geweest zijn. Te meer, daar bijzonder die Lindanus een zeer ijverig man voor zijne Religie geweest is, en die geene moeite zal gefpaard hebben, om met zagtheid, en rnet ÜTenghcid , yeele tot zich en tot het Hoomsch Katholijk Geloof weder overtebrengen.
Gelijk men zig ook ligt kan voordellen, dat. de gepleegde wreedheden door het volk des Prinfe van Oranje, (uit weerwraak oveï
het
den Vijfden en Herros? Wilhelm van Kleef voor Venloo gefionten) onjebeijiaar-ras voor bet Lishaam , dog bcfluitende, dat-, feboon geneomen zij al een Bis/cbop zouden moeten aanneewen , zulks niet als door louter bedwang z'jn zouJe. En is die heele zsak nog zes jaarui lang draaiende ge« b'even, tot op het jaar 156e.
E'i te vouren op het jaar if'^o meldt dezelve Slichtenhorst pag. 501 : da: de Deputatie, diè ;de Staaten van Gerderland aan de Gouvernante deeden , tendeerende om van alle Onderzoeking en l, qu:fitic wegens de Religie in baar e Landfchap beerijd te blijven , als niet overeenkomende met bet zelfde Trvcïaai van Venloo , waar bij de Keizer beloofd had niemand met ongewoonlijke Rechtsvordering te bezwaaren; dezelve Deputatie wel mede en bijzonder gefchied is uit naam Üer Stad Roermond. Hebbende bij dezelve geasJt.teera Lambert van Rrucbien, Üurgemeefter en Peter van Meun , Secretaris te Roermoiid,



Gereformeerde Kerkgemeenten:. 9
het vermoorden van zoo veele duizende Gereformeerden op andere plaatzen) bij het inreemen der Stad Ann. 1^72 aan de Geestelijke bijzonder aan de Kirthuizers gepleegd , insgelijks niet veel goeds voor hun zullen uitgewerkt hebben, en t) zulks zul'en hebben moeten bezuuren, na dat het volk van den Prins, het welk daar in bezetting gebleven was, in het begin van Oclober deszeifcen j.iars de Stad weder moest verlaten , en de Spaanfchen onder het bevel des Giaven van Bartatnont onnuduelijk dr.ar op daar in dekken,
ROERMOND.
?i'<xon ■ fff leid tmtrent ien l're'iikai.tDtbbets.
Ik kan niet voorbii, wegens de merkwaardigheid van het geval, hier op egeeyen, war| ik in de Boekzaal van 1747, cerfte Deei, p?g. 442 (bij 'de Leven^befchnj ing van Do , Dibbezius Piedikar.t te Leiden) gevonden heb van eenen Piedikant van dknzelve FamiIje en naam, die op .dc-zeive tijd, as de Spaanfchen , gel jk gezegt is , te Roermond kwamen, aldaar was: zjn naam i$ geweest Hendrtcus Dibbezius. eerst te Kruien , ter dier tijd te Ko.rmond Predikant zjnde. En wordt da", verhaald: dat de Spaanlchen in het Huis van den gameiden DiDbezius kwamen inftuiven , met vourneemen om hem levendig te verbranden, ( buiten twijfel uit weerwraak van het gepleegde omtrekt de Karthuizers). Dog dat hij, zoo iets wel voorzien hebbende , .zich in een kist verltopt had, die in het voorhuis ftond , en op wel« ke zijne Vrouw was gaan z.tten ; dat vei volgens de Spaanfehe foldaten, ra het gcheelc huis te vergeefch dporzogt , en Dibbetz niet gevonden te hebben , bij het uitgaan uit het huis hunne cogen op de kist lieten valA 5 len,



io Be STAAT der
ROER MOND.
len, en tot eikanderen zeiden: wie weet 9 of die Geufe D ...../ niet in die kist legt; waarop de Vrouw met eene onbegrijpelijke onb«deestheid van de kist afTprong, en zeide : zie daar, zie daar, of Heer Hendrik daar in^ is. Welke kloekharti ■ heid door de Goddelijke befberi'-g de oorzaak was, dat zij de kist ongeopend lieren , en zo) uit het huis gingen, en dat gemelde Dibbezius kort daar op in een Merzelaars gewaad, met een kalkbak op zijne fchouders, en een rr.ffeï in zij ie han 1 , naar Duisburg in her K'eefsland gegaan is: zijnde hij wegens het voorgemelde geval, in het geflagt der Dibbezen, met den naam van Hendrik tn der Kitten, bekend gebleven.
En dus is het meer a's waarfcrnjnliik , dat om de eene en andere op.^egeever e redene-', voornaam: )\ de >erfte , dat zij dus onder de tucht van zulken fcherpen geestel jsen Opziender (gel jk de naam van üisfchr.p zegt/) gekomen waren, en die met Waeieldlij.:en Spaanfchen Arm geibjfd , op de uitvoering der Fiakkaten wat beier, als voorheenen de Overheid , zal gepast hebben ; dat, (zegge ik) de Gemeente kort daarna zoo fchielijk en fpoedig zal afgenomen zijn , als zij te vooren b'oei,end aangegroeid was , en vei,!e en moogelijk de meeste tot het Roomfche Geloof zullen overgegaan , eenige ook naar eldeis zullen vertrokken zi;n. Wanr tog , daar na verloop van maar heel weinige juren de zaaken te Venloo, ia ook re (ielder, door de Pacifuatie van Gendt, en den Religions Vreede , eenen geheel anderen keer kreegen , en de Gemeentens in die beide plaatzen tot vollt vrijheid en luister kwamen,
ge-



Gereformeerde Kerkgemeenten:. s tf*
gelijk op zijn plaats zal gezegt worden , daar vindt men dienaangaande van Roermond niets van allen. Een bewi's, dat de zaaken aldaar geheel in het verval waien, en zonder eenig herltel.
%• 4-
En dan verder; dat, wanneer Roermond in het jaar 1632 benevens Venloo weder onder het Gebied van den Staat gebragt werdt. bij de /Capitulatie voor de Gereformeerden een Bagijne Kerk , lot oeffening van hunne Godsdienst is bedongen geworden ; ja wel > dat volgen^ Knippenberg pag. 224 de toen' malige Kancellier bij het Hoi' van Arnhern Mathijs Gorts ( die kort r.a de Verovering met nog eenige KsaJen naar Roermond gereisd was,- om veele der oude papieren, daar t;r plaatze bij het Hof berustende, naar Arnhem ovcrtebreLgen), Het zoo beftèja
heeft,
Evenwel en met allen deezen is 'er altijd eenig aantal van Geivfoi meerden groot of klein overgebleven , en te vinden geweest ;< niet alleen het overige van die Eeuw, moif ook de geheeie zeventiende Eeuw door • dog van tijd tot tijd verminderende en rfrefmende. Waar toe geen nader bewijs nodig is, als het geene Knippenberg meldt pag. 190, dat Lindanut in het jaar 1579 , en nbg eens psg. 102 in het jaar 1583, op een zeer emltige wijze geijverd heeft tegen zeer veele te Roermond, die in de Misfe niet kwamen ; waar uit men tot het overige bcfluiten kan.
'Er blijft gter een lemeente
ROER
mond.
Welke van 16 31
'ot 1 636 iPenbaa ■ 'en Cao's' dienst verkrijgt.



xz De STAAT der
ROER MOND.
5' 5-
Hoe het met die weinigen of veelen, die bij hunne Reiigie onveranderd gebleven , en welkers getal zeker van tijd tot tijd al minder wierden, in alle die tijden, zoo voor als na de gemelde verovering, en dus in de rijd van een gtheele Eeuw, en daar boven, al gegaan is; welke gevallen in zoo groote reeks van jaaren al voorvielen; ho^ men hen behandeld hee<t, u-a- neer zagter, wanneer Itrenger; hoe zij 'c met hunne Kctkgang en andere dingen geiteld hebben,- van d.t alles is niets voorhanden. Dit eenige heb ik gehoord, dat z;j wel eens te tiin.berg, een Steedrje in h^t Guhkerlund en crie uurto daar van gelcegen, ar Kerke gegaan zijn, eu daar ook hunne doodeu begraven zijn.
heeft, dat de Gereformeerden, de Bagijne Kerk daar gelaten, en de veel grootere Kathedraale of Bisfcbops Kerk in bezit genomen hebben, zoo dat de Bisfchop met zijn Kapittel naar de Parochie of St. Christophers Kerk heeft moeten overgaan. Van welke zaake ik geene andere reden ,kan uitdenken , als dat de eerfte de Bagijne Kerk voor alle de Toehoorders, zoo van de Gemeente als van het Cuarnifoen, te klein zal bevonden zijn , en zij om die reden na eene andere hebben omgezien. Zoo dat, die ter dier tijd leefd ;n, het voorrecht, dat hunne Voorouders nooit gehad hadden , zij zulks hebben mogen hebben, van naamlijk den openbaaren Godsdienst in het midden van hun met alle vr jheid te mogen geotffend zien. Edog ilechis voor eenen korten tijd, vermids vijf jaaren daarna de Stad weder onder het Gebied van Hispanjen geraakt is



Gereformeerde Kerkgemeenten. 13
5. <s.
Eindelijk hebben die zeer weinige, die 'er z'g m hec begin van deeze Eeuw nog bevonden , insgelijks nog her genoegen gehad, om voor de"geheeie uirlterving der Gemeente den Openbaar en Godsdienst nog eens te mogen genieten; en zulks door de verovering der Stad in het jiar 17014 door de Geallieerden; waar bij voor de Geieformeerden de Kerk der Poenitenten is bedongen geworden, en Ih welke zij ook in die laatste Epoque hebben blijven prediken : hebbende de loeren Staaten , die de Stad in bezt hielden , voor de Gemeenten, midsgaders voor hei Guarnizoen en de Miliiairen, en andere Officianten wel twee Predikanten aangelteid, welke hier agter zullen vermeld worden.
ROER. MOND.
En nog etns ion 1702 tot 1716.
Maar heeft dit niet langer geduurd als tot het jaar 1716 ; wanneer de Stad, uit hoofde van het Tractaat van Barrière, aan den Keiier , Karei den Zesden ingeruimd, en daar mede de Gemeente geheel te niete gegaan is.
Hebbende, die zich in dien tusfehentijd uit Gulikerland en van elders, daar met de wooning nedergezet hadden, zig onmiddelijk daar op van daar weder weg begeven. De laatste oorfprongelijke Roermondfche Familie is geweest die van de Vermaafens. Djg heeft die haar mede van daar weg begeven , deels naar Venloo , deels naar andere plaat* zen. De allerlaatste, die 'er gebleven is, is geweest de oude Dionijfius Vermaafn; dog is hij Ann. 1739 naar Venloo vertrokken, en Kort daarna daar overleeden. Wes-
halven
Dog (in.
ielijk te niet gaat.



H
De STAAT der
ROER.
MOND.
CEL DER,
halveo ook de zilvere Bekers en verder toebehobr tot het H. Avondmaal, als mede de Efecten der Diaconie, betraande uit twee Obligatien op Dordt, nadat dezelve eenigen tijd te Stevenswaard geweest waren , in het jaar 1737 op Order van den Raad van Staaten naar Venloo overgebragt zijn ; zijnde bereids in het jaar 1716, even voor de ontruiming der Stad aan de Oostenr jkfche Troepen , het Orgel het weik de Gereformeerden in den laagten tusfehentijd hadden laten maken, op Order van hun Edele Mogenden , hoewel niet zonder groote CegenÜribbeling van de Magiftraac van Roermond, iran daar weggehaald , en naar Venloo overgebragt geweest.
Linda'
nus komt daar Au
• Wat Gt ld er aangaat; (om het geene die Stad raakc maar korteljk aftehandelen) wanneer, en op welke tutjze de Reformatie daar ter plaarze , het eerst begonnen , en verder doorgebrooken ; en wat daaromtrent en anderzmds in de vroegere jaaren voorgevallen is; daar van zijn nog bij Knippenberg , nog elders eenige Befcheiden, zooveel mij bewust is , voor handen.
Maar Knippenberg verhaald ; dat Lindanus in het jaar 157? naar Gelder gegaan is, ■en aldaar, midsgaders in de tot de Stad behoorende ilreek (als nog de Voogdij genaamd) veele ingefloopene misbruiken afgefchaft heeft. En wel bijzonder, dat hij den Roofenkrans, quem Geuzii a plebe fustulerant; na de letter, welken de Gereformeerden, ter dier tijd meest met den naam van
Gen-



Gereformeerds Kerkgemeenten:. 15
Geuzen bekend bet Volk afgenomen hadden. Maar hoe kan rm-n begrjpen, dat detze ter dier piaatze eu reeds in dien tijd, zig zulke autoriteit «ouden hebben durven of'kurn.n aanmanger. en dezelve handhaven? Hij zal daarom alleen willen zeggen , welke door de Geuz n bij bet volk in onkrutk geraakt was) den Roofcnkrans weder in gebru'k gebiagt, en ten dien einden een mee» nigte dei zeiven onder het volk ouden en jongen bijzonder am de armen uitgedeeld heeft. Waar uit da'' gfWpfg 'e z.en is, dat J-* Gercf n meerden ter dier piaatze in die tijd reed» een aanmerkelijk en groot getal uitgemaakt hebben.
En vermids de Stad niet heel lang daa-na, namenüjk in het jaar 1572 den 18 Julij van den Prins van Oranje (ah deeze zijnen tweeden Heirtocht deede, en in de (treek dier ftad het eerst zijnen voet op den Nederland-, fen bodem zette) veroverd werdt, en dezelve eerst in het jaar 1 -^87 weder onder hef, Gebied van Spanjen raakte; zoo kan men wel begrijpen, dat de Gereformeerden daar ie: piaatze, in getal immers niet verminderd maar veel meer merkeh k zullen toegenomen lijn, en dat z j nu door een Prins en vervolgens Staaten Guarnifoen b fehermd, boven die van Roermond , en zelfs boven die van Venloo (ten opzigt van den tijd tusfcheni57» en 157 het zeer wel gehad , en in den geheek n tijd van vifti'.n jaaren gerust en ongeltoord aldaar zullen geleeld en verkeerd hebben. Ja wel htbben dezelve zich de Voorrechten van de Pacificatie van Gendt en van den Religions kreede , welke nader» hand gefloten zijn , en iiet geei.e bij die bedongen
CEL. DER,
Fóerdce• lige jlaat der Ge. meerite •jan 1572 'ot 1587.



16 De STAAT der
Cl VER.
dongen was, zeer wel geweten zich ten nutren te maken ; dat zij namenlijk tot oefFening vm hunnen openbaaren Godsdienst zig in het beidt gefield hebben, eerst wel flechts van een Kapel maar naderhand zelfs van de Parochie Kerk, ja wel nog verder gaande, en te werk gaande na het geene in andere plaatzen gefchiedde het Klooster dtr Karmelieten in bezit genoomen 4 en eindelijk de Roomfche Magiftraat afgezet en Gereformeerden in de plaats gefield hebben. Knippenberg
meldt van deeze zaake-n pag. 194, maar wordt dit alles nader uitgehaald , met bcpaaling van jaar en dag, in een te Roermond gedrukt Tr act aai je, genaamd : honderdjaarige Triumph of Jubïlée der Stat Gelder door Perrus Thaetgens, Pastoor en Deken van Gelder, van het welk de Wel-Eerw. Meer Bongadrt, Predikant te Gelder, mij kennis gegeeven heef), fn het welk men leest: dat pag. 53 aau de Gereformeerden e:rit de /'/. Geest Kapel gegeeven was; maar, omdat pag. 54 die voor hun getal te klein was, zij pag. 55 en 56 de groote Parechiale Kerk aan de H. Magdalena toegewjd, Ann. 1578 den at September gewapender hand m bezit genomen hebben; dat Ann. 1579 de toenmalige Burgemeester en andere Leden der RJagifiraat zich naar elders begeeven hebben ; en dat Ann. 1582 den 8 Februarij de gebult Raad veranderd is in Mannen van de Geuze Seiïen. En dat alle deeze zaaken dus gedaan zijn door het bellier en het gezag des toenmaligen Stadhouder van Gelderland, den Graaf Jan van Naifau (Broeder des Heeren Prince van Oranje ) zego.erde de bovengemelde Thaetgens : foo hebben fe mit teefiaan van den
Pre'



Gereformeerds Kerkgemeenten*. , 17
Prefident, den damaligen Stadhouder Johannes van Nasfau de groote Parocbiaale Kirk mit gevoapender Hand op St Maibeut. dag den zl Sept. ingenomen en Predicatie gedaan. Dus dan daar ter piaatze de zaaken in die tu*flhentijd in alles dezelfde ge» daante gehad hebben, zoo als te Venloo in die zelfde jaaren ; gelijk uit de vergelijking, als ik van Venloo fprceken zal, .ten .vollen blijken zal. En zulks, hoewel die van Gelder (gelijk wel die van Venloo) en tot de Unie van Utrecht niet getreeden zijn, en die niet aangenomen hebben ,• de reden, waarom zij zulks ook niet gedaan hebben, onbekend zijnde. Knippenberg verhaald tusfchen beide . dat de kos:b".are -zilvere Eus, in welke de Rebquien der Martelaaren Galc~ nus en Valcnus zeciert een meenigte van jaaren daar ter piaatze bewaard geweest waren, in het jaar 158^. te zoeken geraakt is.
Maar na de verovering der Stad in het jaar 1.5X7 (wanneer derzelver Gouverneur Paton een febot,. qm zich te wreeken over etfn fiag, dien 'hij van den Overllen Schenk in zijn ge.dgt gekregen had, de Stad verraadelijk overgaf) zijn alle deeze zaaken ten eeneraaal van gedaante .veranderd, en hebben de Oereformeerci'jn huniie vrijheid en gezag eenskia; s en vvor :,U;jd verlooren; fchrijvende Kn'pp"2nberg"pag.' 104 , éaxLindanus ten eerlten der waards gegaan fs, en de Parochie Kerk van nieuws ingewijd heeft; dat de Karmelieten hunne Keik en Klooster weder in bezit genomen hébben; desgelijks de Magiftraat weder veranderd; en alles op den ouden voet gebragt js.
• B Ver-
CELDER,
Gaat na 1587 te niet.



18 De STAAT der
CEL. DER.
STRAALEN.
Wat nu de kleinere Steedeo betreft:
Van Straalen, twee kleineuuren van Gelder, op den weg naar Venloo geleegen, meid» Knippenberg alleenlijk pag. ida , dat
Lin*
Vermids nu Gelder van het gemelde jaar I5é'? tot het jaar 1703 ag'er elkander onder de Heerfchappij van SpOnjen geweest en gebleven is, kan men zxh niet verwonderen , dat de Gemeente aldaar in dien zoo langen tijd allengskens verdienen, en eindelijk geheel x niet gegaan is.
. Evenwel na dat de Stad op het einde van het jaar 1703 onder het Gebied van Zijne Majesteit den Koning van Pruis/en gekomen en gebleven is, 'heeft zig daar een nieuwe kleine Gemeente weder opgedaan, beflaande uit de Officanten, en eentgen ,' welke van beiten met de w^on;ng 'er zich neerg zet hebben ; en welke, na alvoorens door de nabuurige Predikanten in Kleefsland na
Komt on der den Koning van
Pi uhfen en tegen uoo* dige Staat.
en dan eens bediend gewee't te z:jn , eindedel ijk in het jaar 1703 eenen vasten Predikant gekregen hebben, als mede een Kerk zijnde weder de bovengemelde H. Geest Kap'i Doch deeze door het fprkigen van het Kiuidmagaz'jn Anno 1735 onbruikbaar geraakt zijnde , is voor hun op een andere plaats een' tamelijk fraai e Kerk vervaardigd ge worden , in welke de e rfie Predikatie A. 1740 den 13 Maij gedaan is. Voor het Guarnizoen is doorgaans nog een Piedikant ifzonderlijk, welke Luterscb is. De naanen der Gereformeerde Predikanten zullen ner agter vei meld worden.



Gereformeerde Kerkgemeenten;, Tp
Lindmus daad Ijk ra 7pe k^mst fe Roermond , veigez ld van rog t>vee Geleefden , en te gelijk 'j.erige Kerkeitjfce Wi onen, in het jaar (ten einde de i Akker rjnér Kerke van het irgefbc pene onkruid te ai veieri) eene Kerkbezoeking gedaan , en b j -1c 'e va onder and ren ook ïtra-.len m t naam Hezocht heeft. Maar is even daar u t genoeg opemaken, da' ook daar ter p'aarze mentenen , der nieuwe L< ere toegedjan , zullen geweest zijn. Hoedanig ook in de volgende jaaren , eenen gcheelen runnen t:j 1, tchter wnarfchijnlijk in geen z er groot goiul, moeten te vinden geweest zijn, Vermids hij pag. Q05 meldt, dat Henarjk Kuïk, Opvolger van Lindar.a*, in het jaar ióofj, geheele zes wieken te Str aaien vertoeft heeft, om de zaake.n aldaar in order te brengen.
En ten daidelijksten is het opterraken uit bet gce e n.en vindt in een Boekje van Do. Didenk Hamer, de Toetfle-n der lFaa>beid genaamd, diar hij in de Vx>neede f;hrijft, dat hij in het jaar 1^32 als het geheele Opp-iq .aiticr (Üirgezonde« alleen de Stad en Voogdij van Gelder) onder het Gebied van den Stiat weder gebragt werdt, hij ook te Str aaien eer, P.ed kant aangefleld heeft, daar tce gemagtig f geweest z ijnde door de Heeren Stuaten vanGe'derbnd ; ten bewijs, dat ook in die tijd daar nog het overblijfzel eener Gemeente te v nden geweest is, die in vroegere tijden bloeijender en talrijker zal geweest zijn. Alle de andere omilandigheden en gevallen dier kleine Gemeente. welke zedert eenen largen tijd geheel verdweenen is, zijn thans ten eenemaal onbekend.
Ba Van
STR lEN.



TtlX DONK.
EKKE. LENTS
2P ....... JDcSTA AT.*r- ^3
Van, Wy\ g.t e n' d o t* k , een ander- klein Steedtje , naar de kant van Mzurs geleegen", heeft Knippenberg nog minder. Dan omdat hetzelve- (eeri J/orires gewórden zijnde)- tot twee. rijzén'onder bet Gebied van dén Staat en mét S'.aaten Guarnizoen bezet geweest is; namenJijk van het ïaar 157 j tQt oen 29 Decembef ijS'i, en weder van"hét jaar ióoo tot het jaar 1605» kan men niet anders denken , als dat dev.i.s wegens bet Sraaten Guarnizoen , Bij-hetwelk z;.-ker "alrjjd een Predikant za!; geweest zijn , als roede wegens desïeifs óiifnid'if Itjlce aangrsnzïng aan Celder en bet Meursfibèook aldaar een meerder of rninderaaiyal.vsn Gereformeerden v,zoo wel ïls te Straaleh' èu elders zullen geweest zijn. Tegenwoordig en zedert eenen onheuchgelijkeh tijd zijn 'er geene meer.
Dan isi/er nog een:ERKELENTs; doch hetzelve is bij den Vreede van Utrecht Ann. ^7 f 3 van het Opperquartier gefcheiden , en *ao den Keurvorst van de Paltz overgelaten, en met Gujdkerland vereenigd geworden, knippenberg .verhaald pag. 103 ; dat hetzelve ais midden in het Gulikfche liggende mede, met,' de .nieuwe Leer befinec is geweest; maar tjat.de Bisfthop Kuik derwaards opzettelijk gegaan is, en het van de Ketterij en Ketters gezuiverd heeft, met hun, die tot den Schoot, der. Kerk niet wilden wederkeeren, te profcrïbeeren, en met de hulp der Overheidruit de Stad te jaagen; zijnde dit ■gefchied in het jaar 1590.
Dog nietfegenllaande dat, móet 'er even»
wel iu het vervolg van jaaten nog eenig overblijf-



Gereformeerde Kerkgemeenten. 2.1
hüjfzel derzelven aldaar te vinden geweest zijn ; gelijk zulks uit het geene Knippenberg op het jaar 1645 meldt, van de oprechting van een Minderbroeders Klooster, daar ter piaatze, en van de in.: g:cn, die men daar bij had, optemaken is.
Wat nu het P r, a t t e L a n d of de Do r« pen van het Oppzrquartier betref ; het; jch'jnd , ja wel, het blijkt, dar de Refor j matie daar weinigen en genoegzaam geenen opgang gemaakt heeft. Men heeft tog meetlat ondervonden, dat her Boerenvolk * of de Landlieden , uit bunnen aart, en door eene gemoedsgefleldheid, die aan die lieden bijzonder is, het minst tot eenige verandering of nieuwigheden in kleeding, in nieuwe gewoontens, en allerminst in den Godsdienst of Religie te brengen zijn ; als alleen in het geval, dat zij onder eene despotique Regeering van eenig Vorst (laan , en dat die Vorst zelve met zijn voorbeeld voorgaat, en dat evenwei nog niet altijd. Het is bekend, hoe het in de tijden van K'jnfiantinus den Groo* ten en zijne Opvolgers toegegaan is, wanneer de meeste Steden des Keizerrijks het Christen Geloof aannamen , maar het Landvolk hartnekkig bij het Heidendom nog lang bleef volharden ; om welke reden in diezelve tjden de Heidenfche Godsdienst, doorgaans met den naam van de Religio Paganica, de Religie van de Boeren or het Landvolk, is benoemd geworden. Het is op dezelfde wijze gelegen geveest, toen de Frankische Koningen deeze Landen tot het Chriitendom hebben willen brengen, vermids zij, die in tbe tij Jen op hun -Bevel en ondar B 3 hun
ERKE.
LLNl'S^
Ha 'J LATTE '.AND.
Aanmerking daar mtrent



Het f LAT Tl LuND.
zf'ELL.
Z >o verhaald ook Knippe-berg pag. 18?, da' Lm.ianus bereias in hec jaar 1570 op eene ie:ze naar Nijmegen te Well, een groot Dorp, Vier iiUrtn bent den Venloo, ee.i Winkel aanget 1 ffen beeft van Ketterfche Bueken. Onder adderen (zegt hij) dac luidde B >ek , d.n Rjoomfcben Bijenkorf. en da; hij die op oen Oe.ci der Maas openlijk
22 Be STAAT der
'hun Gezag het Euaneelium gepredikt hebben , niet als met de uictersre moeite het Landvolk van hunnen Ouden Heidenfchea Godsdienst tot hei Chriilendom hebben kunnen brengen.
D nr zi n niettemin eenige Dorpen geW=?F«t, in w.lke de nieuwe Leer of dan de Refjrrratie aanhang gevonden heeft.
O'der deeze mag men voor eerst tellen \ s s k l t en Z w a a m e n , b: ide geleegen r% mj Roermond. Vermids Knippenberg pa? ïyo meldt, dat Lind.inus getracht heeft aldaar die sjee-e veeer te regt te brenger , die n de .Ylisfe niet kwamen, waaruit men het overige opmaken kan.
Zoo heb ik ook in mijne reugd , uit den mond der Gereformeerjen te Bwen (in het Gulikerland) dikwils geboord f dat men abnog te Oi'pfer-Krugten, een braaf Dorp , een uur daar van geleegen , en mede Onder Roermond behoorende , verte de, dat |n oude tijden de Geu? n daar ter piaatze in d<3 Parochie Kerk gepredikt hadden, op hoedanige overleveringen in zaaken van dien aart (laat te maken is.
ASSKLT en
i.i MEN.
OPPER. ÉRÜG.'ÏEN.



Gereformeerde Kerkgemeenten. 23
lijk heeft laten verbranden, teg?n den zin van don Heer der Piaatze. Waar uit büikt,
In bet jaar 1713 zijn zij onder de- Koning-
b 4 bjko
Dus zijn ook nog tegenwootd'g, volgens bericht van Dom Boneaart, te Alden
Verder is nog tegenwoordig een formeele Kerkgemeente , na mij voordaat, uit 80 of tco i_eden beltaande , te Veerssen, een groot Dorp, ge'eegen vooraan in bet Gulikiche, bij Duiken en SugteLn, maar tot het Opperquartier behoorende. Zij zijn , toen zij nog onder het Gebied van Spanjen waren , deels naar Sugtelen, deels raar Glad» bacb ter Kerke gegaan, (uit hoofde waarvan de Predikant van Gladbacb nog een jaarlijks Penfioen van honderd guldens, op het Comptoir te Venloo, van den Staat genie:).
Maar, wanneer met den Succesfie Oorlog het Dorp onder het Gebied van den Staat kwam , hebben Hun Edele Mogende de Heeren Haaden van Staaren de Gemeente daadelijk van eenen e.genPredikant voorzien; Zijnde de eerfte geweest Dom. Fabrictus.
Het PLATTE LAND
Al DEN-
KERK
FEERSSEN
KtkK < een aaqzienlijit Uorp , bij uelaer, twee of drie Gereformeerde Huisgezinnen , die Ao. 1737 in de Gemeente van Gelder ingelijfd zijn.' Men mag zig ligt voorftellen, dat zij fleebts het pverfchot zjn van een veel grooier aantal, die 'er in voorige jaaicn geweest zijn.
dat en Heer, en frgezeetenen, immers voor een gedeelte, van de nieuwe Leere niet vreemd geweest zijr.



Het
PLriTTl LJND.
S TEFE NS/FEE RL
Fn wat eindelijk S t e v e n s we k r n betreft , voorhenen een enkeld Dorpje, geleegen drie uüren boven Roermond, op een Eiland, het welk de'Maas daar maakt, eri behoorende tot het Ambacht van Monfbrr, maar in het jaar 1C33 door-de Spaanfcheri gefjrtificcerd; hetzelve is m het'jaar 1703 door den Staat bemagrigd , en zeden onder haar Gebied gebleven* ■
De Edele Mogende Heererj Raaden van Staaten hebben daadeli,k na de Overgaaf, voor het Guarnizoen en de blijvende Militaire Officianten, eenen Predikant aangefleld, en is voor bun een Roomfche Kapel, maar die redelijk groot en frjaij is, tot een Kerk toebereid geworden. In het jaar 1715 hebben 'er zig twee ad drie Huishoudingen van Roermond neergeflagen, bij welke naderhand ook nog eenige uit het Gulikerland zig gevoegd hebben.
. Kort na den Vreede van Aaken Ao. 1748 heeft de Staat befloten de Vestingwerken te laaten vervallen, en "er geen Guarnizoen meer te houden ; nietremin de goedgunfh'gheid gehad, om 'er den Predikant te laten blijven, voor die veele of weinige, die 'er thans nog zijn.
24 De STAAT der.
ltjke PruUfiscfy Regeering gekomen. De Predikanten, die daar vervolgens gekomen zijn , zullen benevens die van StepeHsvaeefi hier agter genoemd worden. Tot oeffening van hunnen Godsdienst hebben zij een groot Huis gekogt, en dat daartoe bekwaam gemaakt.



Gereformeerde Kerkgentömtefis. «25
II . . tV:
Nu koome ik tot Venloo, dat ik gero"gzaam voor mijn Vaderland houden mag, en waar ik het grootste deel van mijnen leeftijd doorgebragt, daarom ook zoo veel gelegenheid als genegenheid hebhe , om 'er dei te breedvoeriger van te ipreke'n."
§. 1. '
Van den (laat der zaaken aldaar van 1560 tot aan de Pacificatie van Gertdt Anno 1S~§. /
- Vemvds de Reformatie te Roermond zoc yrocg en zoo ffcik doorgebrooken is, gelijl S>p i\ n plaats gehoord is, zoo is het niet t< verwonderen , dat zulks ook te Venloo. (*) B 5 Roer
VENLOO.
ue Reformat:: ook 'te l'enloo moet acor gebroken ztjn.
f *) Volgens Knippenberg pag. 43 is 'er fü vim Venloo met dien naam meluiug op het jaar 78^ ; haaiend» hij daar toe aan het geene men vindt bij Monta'.ms in Nitalibus S: Bergii, vaa eer.e ruiling ten dien tijde gemaakt, tuslchenGe»« , Bislchop van Keulen , en den Biifchop var» Luik, bij welke Pen/co, en de twee Dorpen Tegtlen eu Lutter Bragt, tot daar toe onder het Bisdom van Keulen behoord hebbende , aan den "Bisfchop van Luik u'gen eenige andere Plaatzen zijn overgelaten : gelijk ook Venloo tot op de • aanflelling eenes nieuwen Bisfchops te Roermond , in het Kerkelijke , ouder Luik behoord heeft.
Wat dnn oorfprong des naams betreft; ik gisfche, dat van de Gehuchten, cp het tegenwoor. dige Gebied der Stad geleegcn , oudtijds het eene D^el het Feen (of gelijk man daar fpreektj het Pen, en het andere het Loo gehceten heeft (beide dus genoemd ai de gekgeuheid dei gronds).
En



&6 De STAAT der
VENLOO.
Roermonds naaste Buurftad, en met haar in alles in een verband ftaande, p'aacs gehad heeft. En indien de komst en verkeering in Piaatzen, die der nieuwe Leere toegedaan waren, in di« dagen veel tot kennis en omhelzing
En dat. al» die in het vervolg Van trden bij den aanwas der Ingezeetenen tot eene gezamenlijk* Bank of Gerigt gebragt zijn , men toet; gezegt heeft ; het Gerigt van Fen en Loo, en dus de raam van Fenloo daar uit gebooren is fmmeri zoo wordt nog hedendaags het laapcre gedeelt» van des Stadsgebied, zig naar Straal* uitrtrekkende , het Vin , en de boeren daar vvojiiende , de Boeren in het Feit , genoemd
Loo beteekend eene hoogere en meer verheevene (treek, en zoodanig is de grond , waar op de Stad legt, en van het Lar.d zig naar Kalde, kerken uittrekkende In de naam van de Loot* Poort, uit welke men naar dien ka.it uitgaat, wordt naar mijne gisfintr dia naam van Loo nog bewaard Min mag denken , dat het bereidi in de Middel Eeuwen een groot Dorp geweest is, en reeds m die tijden , boven z jne fVat-uuren, eenen Herken Koophandel gedreven heeft; waar toe de fchoone Have, die de Maas daar Tan zei. ve maakt, de naaste gelegenheid gegeven heeft. In het jaar 1343 is het door Kijrbald den Tweeden van dien naam en eerden Hertog tot eene Stad verheeven, en is zedert al ras zijne voormalige Hoofdftad Gelder boven het hoofd gegroeid, wegens zijnen,meer en meer toeneemenden Koophandel, (_die echter zedert het iaar 1718 , ter oorzaake van de veele nieuwe Comp. toiren op de Maas, heel in verval geraakt is}» En heeft daarom, onder de Regeering der Hertogen uit de Huizen van Gulik, Egmond en Oos* tenrijk, in alles wat in Gederland voorgevallen is, een aanmerkelijk aandeel gehad. Zedert zij onder den Staat gekomen is, is zij merkelijk eii zeer fterk bevestigd. De Hoofdwal, heeft een half uur in den omtrek , dog de Stad is zeer digt bebouwd, en mag het getal der huisen op agj honderd gefchat worden.



Gereformeerde Kerkgemeenten:. 27
helzing dezelve gedaan heefi , zoo heeft die te Venloo te meer i gang moeten vinden, ter oorzaake van den g ooten Koophandel, wel» ker deszelfs ingezeetenen , boven d;e van Roei mond , ter dier tijd op Holland dreven. En ik weet niet, of ik mg zeer bediiege, ais ik denke, dat de Huurvaarders (zijnde de Stierlie en, die de Schepen van Venloo^ naar Holland brengen), om die reden wel& de eerste der Bergers zullen geweest zjn ,C die de Gereformeerde Lcere zullen aangenomen , en aan de andere het voorbeeld gegeeven hebben. Immers heb ik van veifcnei len ou^e Roomfche [ïurgers te Venloo gehoord, dat het Huurvaarders Gild, in voorige tijden , voor her groo ste gedeelte uit Gereformeerden beftaan heefc ,• gelijk ik ook in mijne jeugd nog wel vijf of zes van die gekend heb, die Gereformeerd waien, d;ar op die zelve tijd , onder alle de and<.re Gildens, bijna geene van die Gez'i.dheld meer overig waren, als alleen onder de NB. Schippers , en de Kraamers of Kooplieden.
In welke jaaren bepaadtlijk de Reformatie te Venloo met eenigen aanmerkelijken opgang het allereerst begonnen is \ wanneer zij verder kerker doorgebroken is ,• bij welke oude Venloofche Familien zij het eerst aangenomen is; en het geene men zou mogen vetlangen daaromtrent nog verder te weeten : d:t alles is in het graf der vergeete.iis begraven , immers aan mij tot hier to» onbekend. Hebbende Knippenberg, die van het geene in de eente j:aren te Roermond voorgevallen is, nog al veele bijzonderheden meldt, . ge'jk gehoord is) daaromtrent ten opzigte van Venloo niets mei al. Het verhaal
rp.N.
LU O. 0
Cis/inf mtrett et Huur Harders •ild



£3
De STAAT der
VEN. LOO.
Tt'flmu tmfchen J560 en
Of de al gemeene Meeldfter mii:g ook te Venloo plaats ge bad beeft
haal des Schoolmeeflcrs raakt alleen , wat met en na het jaar 1576 is begonnen te gefchieden.
1 'Er zijn alle redenen om, omtrent de eer» fte jaaren tusfchen 1560 en 1569 (om daar van het eerst te fpreken) te denken ; dat de zaaken te Venloo in het algemeen dezelfde gedaante gehad' hebben, ais in de overige Sreden van Nederland, en wel bijzonder als te Roermond, Venloos Hoofd- en Buurftad. Namenl.jk : dat de Reformatie te Venloo niet minder als te Roermond al zeer vroeg begonnen , en het getal der Gereformeerden onder de Burgers, en waarfchijnliik ook onder de Overheid, in het korte ook al- zeer groot en aanmerkelijk geworden is. Dat zij insgelijks, immers nu en dan, Predikanten of KerKleéraars , bij wijze van leening of anderzints» gehad hebben,- maar welke, hoe z j genaamd geweest zijn , en van waar geko. men, insgelijks onbekend is. Maar dat, hoewel in het jaar 156Ó en het volgende, in eenige voornaamere Steden van Nederland, openbaare Predikatiën (meest buiten de Steden) gehouden zijn , zulks echter te Venloo niet gefchied is; wegens het frilzwijgen van Knippenberg, die zulks anders wel zou gemeld hebben, zoo wel als van Roermond, alwaar het ook maar eene enke rijze fchijnd gefchied te zijn.
Of de algemeene Eeeldflarming (om hier van in het voorbijgaan te fpreken) die in dat genoemde Tijdperk in het jaar 1566 als een onweder opkwam, en als een looper.d vuurtje van de eene Stad tot de andere overfloeg., ook te Venloo plaats gehad heeft, worde in
de



Gereformeerde'Kerkgsmeentens. 29
de vernaaien bjj ,den eenen voor* bij den an-
dl-ren tegengesproken; Van Mtttren noemt pndèr. de. Steden, daar zij geweest.is,' ook Vtnloo Siichtc.jhorst pag. 5^0' desgelijks, en zegt:. dat xle -Bitldfiortners te Nijmegen, Venloo , Roerm; ;ïa .< n /Iri.beni de banken fielden t\viiip<Hk'rg daarentegen pag 180 wil 'er nift van .vc;&),.en meend te kunnen .verzekeren , dat zij in bet geheeie Upperquajrier niet. geweest is. :Dit zaak koom; dienvolgens tWijfi.agti.g_-uit. • Evenwel, ais men in cezeK-e.-Z'.i'ié kiezen moet, zou ik , .wat mij aanhaar, denken, dat zij- 'er wel gewee.it isals; niet, kunnende begrijpen , dat het Oemetttevolk (door hetwelk dat fiu!j<* voornamenl'jk vetrigt is) juist te Venloo zoo ingetoogen en- discreet'-zou geweest zijn, dat zij juist.daar alleen iets zouden nagelaten hebben , dat in alle andere plaatzen door huns gelijken gepieegt werdt; behalve hec klaare getuigenis van van Meteren en Sltcbtenhorst. Wat Knippenberg voor redea van zijn gevoeien opgeeft, dat bij 'er van oude lieden nooit iets van gehoordv .en 'er pok elders niets van gevonden hiiii, voldoet niet zeer; want de zaak was. toen hij- dit fchreef' reeds 140 jaaren geleeden, en kan •dus door de lengte' van tijd en de veelvuldige andere dingen, die daar op gevolgd zijn, in .het Vergeetboek geraakt zijn. . Maar dit is waar, dat die Beeldltormerijen , van welke de Schoolineejler, in-zijne aanteekeningon., (preekt, en die bij de bezitneemingen van de St. IS'icolaas en van de Parochie Kerk vcor.gevalien zijn, niet, het j;.ar 1560, en dus Aie algemeene Ueeidftórmin^, maar dat dw ,veel laat ere jaaren v en Venloo alleen raav&en». geüjk öp.^iyrj .pifiats sal gwzegi wordea,
Hoe-
y en.
loo.



VENLOO.
3 ° JDe STAAT der
HofweJ de SchoolmeeQer mat zijne J'ddrfcbriften (van welke het eene vrij grof is en deszelvs opfieiler doet kennen , 'dat hij garsch geene goede gedagten van de Geufen gehad heef) en die beide het jaar 1506 aan» duiden , on- plettende op de gedagten zou kunnen brengen, als of dezelve, ja we] alles wat hj daar flhrijft, in dat jaar 1566 voorgevallen waren. Ik denke , dat hij die Jaarfchrifren ergens in een boek of elders gevonden heeft, en dat hij , om zijne kundigheid en geleerdheid te toonen , die, doch zonder de ti den te ondefchdJen , geheel mal i propos, bij z jne aanteekeningen gevoegd heeft.
Wat nu, om den draad wede* te herrat:en , de daarop volgmde jaaren , en wel lamenhjk tusfchen 1569 en 157Ö betreft ; nen mag uit de gevolgen , en uit het geene ia verloop van maar heel wei. ige j.aien raorgevalien is (en het welk zoo aanltords
Tusfchen 1569 cn . 1576
blijft de Gemeente in goeden Pand.
zal vermeld worden) befluiten en opmaken; dat, hoe zeer de zaaken te Roermond na het jaar 1569, ais 'er de BiVchop kwam, geheel in verval geraakt zijn, daar tegen die te Venloo zijn [taande gebleven , en de Gemeente aldaar geenzins af, maar veel meer toegenomen, immers niet afgenomen is ; en waar van, vo'gens mijne gedagten, de oorzaak roëtefehrijven is aan hamen afftand en verwijdering van den nieuwlings opgeriebten Bisfch^ps Sioel te Roermond, en dat zij zoodamgen Kerkvoogd, gtüjk d-e te Roermond, niet onmi.)d. lijk bj en om zich hadden. Mogelijk ook , dat de meerdere om. gang en verkei mg, welke aie van Venloo boven die van Koanioud met de Gere'or-*.
meer-



Cereformeerde Kerkgemeenten*. 31
mee'den in Holland hebben gehad, door den Koophandel , en het heen en weer reizen naar en uit Holland , ook geftrekt heeft om hen in hunne gevoe'ens te fteWien en lfandvasugcr te mal en; en misfcftten dat 'cr nog ai-dere redenen en omltand e.heden geweest zijn, die daar toe medegewerkt hebben, dog die nu onbekend zijn.
5. 2.
Van de Pacificatie van Gendt Ao, 1576 tot de Verovering der Stad, door Parma Ao. 151)6.
Dat nu her geene wij zoo aanftonds gezegt hebben van den goeden toe/iand, welken de Gemeente' te Venloo in die jaaren heeft bhjven behouden, niettegenltaande de verflimmeriig der zaaken te Roermond, en niettegenltaande de hachgefjke tijden, daar de Hertog van Aiba tot op het jaar 1573 nog
in
Eene der P-ed.kanten , dje in dit tijdperk te Venloo geweest zij ï, is met naame bekend , en wel Cbristianus S'jnapius, die *er in het jaar 1573 geweest is , doch Anno 1573 van daar naar Dordt vertrokken is.
V Gravefande (in zijne twee honderdjaarige Befchnjving van het eerlte Sijnode van Weezei, in het iaar 1568 gehouden , en waar bij deeze Sijnapius ook geweest is) noemd hem een iVlan van Naam in Gods Kerk. Hij is, na verf-heiden Gemeentens vervolgens bediend te hobben, te Amerifjort Ao. ióio overleeuen.
Sijtinp< us dqar Pt e. dtkant.
VENLOO.,



V.'ENLOO.
S* .. De STAAT der
in het Land was, cn Don Rcquefens daar op aan de Regeering kwam dat (ztgje ik) zulks gegrond is, en niet enkel in ghfingen' bellaar-de, kan ten duidelijkste blijken, uit het geene-.maar zeer weinige jaaren daarop, zo iss de tjden maar wat, veranderd waren, (dor.r den dood van Requefensj te Venloo voorgevallen is; tot het vei haal waar van ik nu overgaa, en waar omtrent dan kan gemeld worden.
'Er wordt gepredikt eerst Luiti'tt
Dat zij vooral buiten de Stad Predikatiën ?ehad hebben, en wel allereerst op de It iel* ders.Hoven , dat is eene derzslven, vermits 'er eigenlijk twee zijn , als ppg' in weèzen', ?n geleegeti op de Grensfcheiden tüsleben Venloo en Te'gelen; maar vervolgens op de i> Teunis Blijk, buiten de Tegelfche Poort jeleegen, hoewel in mijnen tijd niet meer. bekend,, en, gelijk ik denke, in de Fortificatie Werken ingetrokken.
Na 15^<T geraaken sij tot den npenbaa ■ ren Gods ttitnst.
Dat zij, als de zaaken daar roe maar wat rijp geworden waren r ti% de vfi;e en jperf baare Exercitie cf oeffening van Godsdienst geflaan, en die ook verkregen hebbe;.. Kn hier komen'ons de Aantek.enmgen des SchColmeejïers (met die van Knippenberg vergefan ken) .bijzonder te pas , en weten wij daar uit i»eele ■ bijzonderheden, die anders onbekend ■ouden gebluvéh zijn; -.Welke-, de School* mee/ier ons' dab verhaald, zonder echter ded. jjd te. bepaajen (maar het is igeweest in de jaaren 77 en 78 , fecceslivefijk en bij v«& volg, of alles te gelijk in het jaar 1578).
VervoU gens hin* nen de Stad
Maar vervolgens birntn de Stad, in het Kappelletje van de Bogaarden, anders Geile*
broers,



Gereformeerde Kerkgemtentens. 33
broers, het we'k'hij zegt geftaan te hebben, daar ru tiet Klooster der Bagijnen van de Annunciade fbiat; en dat zij emdeiijk de St. Nicolaas of Kruis-broederen Kerk ïngetiO', men hebben.
Knippenberg , die van de d ie andere plaatzen zwijgt, meldt pag rSQ de beziT.ee. rcing der Kruis broedeien Kerk te d de iker, met bepaalirg van het jaar, dat hit y geweest is 15^8-, Ja we* van den dag, °P Kermis.
Zij fchrijven beiden, dat de Gerrfjrmeerden (mogelijk wat larg opgehouden , en het wagten mcede zijnde) daar bij geweld gebruikt , ja wel de Bedden, Altaaren en deszelfs Gettoeltens verbrijzeld en verbrand hebben ; Knippenberg daar toe aanhaalende de Aanteekeningen van een Pater Litb, die zelve een Kruisbioeder fchijnd geweekt re z jrj. Maar of het inderdaad daarbij zoo dol toe. gegaan is, dan of Litb de zaaken wat vergroot heeft, moet aan zijn plaats gelaten worden.
En zijn alle deeze zaaken , als men na de etrzaaken en de aanleiding derzeive vraagt, de gevolgens en de uitwer.<zels geweest van den dood des toenrmligen algen eenen Spaan fchen Stadhouder Don Louis Reqwfens , io het jaar 1577. Vermids, wjl die onverwagt voorviel, kort daar op de AlgemeenStaaten het Roer in de hand namen , en een onderling Verdrag te Gendt, daarom de Pacificatie van Gendt genaamd, den 9 November 1576 flooceo, z lodanig ingericht, dat daar bij aan de Gereformeerden Wel geens C vol-
F EN LOO.
En zij >erkrijr> n de St. Vico/aas ierk
Uit toe t ien hoofde dal ge febted is.



LOO,
34 pc STAAT der
volleedige vrijheid, regiuit, gegeeven, maar echter genoegzaam ontheffing Van alle vervolgmgen, om der Religie wil, voor het vervolg , toegedaan werdt ,• wijl 'er jn gezegc wordt : dat men niemand rjui tttmtM Jn*„
GisfïitgtH omtrent de order der zaaken.
vf tt\ zijne Keugte verhinderen Maar nog nader, en meeF tegtuit, is zulks tcerefchrijven aan de afkondiging van den Religions Vreeden, bij den Aardbei tos Mat bias met ■amenftemming der Algemeene Staaten , in het volgende jaar 157 B geconcipieerd, en den 2i Juhj deszeiven jaars te Antwerpen gepubliceerd-, volgens welken aan de Mag'ftraaten gelast werdt in alle Plaatzen, daar zij honderd huisgezinnen llerk waren , hun een Kapel (het geene van een groote Kapel te verdaan is) interuimen; van welke vrijheid dan ook die va-n Venloo, gelijk ook de Gereformeerden van andere Plaatzen, hun gebruik gemaakt hebben.
De reden , waarom zij de Nicolaas- of Kruisbroeders Kerk niet ai ten eersten in bezit genomen, maar voor af nog in dat kleine Kapelletje en alvoorens nog buiten de Stad gepredikt hebben j indien men dat alles te gelijk op het jaar 1578 brengt, kan geweest tijn, dat zij wel de Kruisbroeders Kerk, uit lioofde van den Religions Vreeden, van de Magiftraat verzogt hebben, maar dat men niet te haastig geweest is, om die aan hun interuimen, en zij zich daarom alvoorens -enigen tijd op die wijze hebben willen en noeten behelpen. Het kan ook wel zijn, kt dat prediken buiten al begonnen is Anno 1577, kort na de Pacifieatie van Gendt, waarbij, gelijk gezegt is , de Gereformeertea% hoewel geene volle vrijheid, echter
mer-



Gereformeerde Kerkgemeentefis. 35
merkelijk lugr gekregen hadden, en uit hoofde van denwel ken zij veele dingen doen konden , die zij tot daar hadden moeten laten ; en du zij daarop in het jaar 157 s dirttt orh een Kapel of een Kerk binnen de S'ad gevraagd hebben , als daar toe voile Recht gekregen hebbende, uit hoofde van den gemeldeu Religions Vreeden.
VENLOO.
■ Edoch het i« hier bij niet gebleven , maar zijn hunne zaakeu rog meer ten goeden ver-' anderd, ja wel zoo, dat die voor hun voor-' deeiiger worden konden. En zulks wel door bet gebeurde in het volgende jaar 1570 ; wanneer, zoo de Magillraat als de Burgerij, deeze laatste door hunne Reprafentanten, daar Raadsverwandten genaamd , het zij met eene algemeene overeenstemming, het zij, dat eer te denken is, met eene merkelijke meerderheid van Hemmen en gevoelens, beflooten hebben, zich bij de Unie van Utrecht, in dat zelfde jaar geflooten, te voegen , en die wegens hunne Stad mede te opderteekenen : zijnde het wel tebegrhpen, dar de Gereformeerden, welkers getal men wel denken mag , dac zedert date openbaar prediken niet verminderd , masr grootelijks vermeerderd zal geworden zijn, bijzonder en vooral die zaak zullen doorgedrongen hebben ; en men mag denken, dat ook zelvs veele der Roomsch Catholijken wel beraad en met goede oogmerken daar in gegaan zijn. Immers de^ Jccesfte is gefchied den 11 Mai deszeiven jaars, en is geteekend geweest door Gerbardt van Lobn en Hermen de Laet Gornelisz, (Schepenen) en Jfacob Goris en jfoban de Groot (Gedeputeerden uit de Geraeeate). En is onmiddelijk daarop C 2 wegend
Venloo reedt in Ie Unie tan
Jtrceht



3* De STAAT der
VENLOO.
Seber.k tiet Geu terneur.
(*) 'Er is op die tijd eenen Pbilip Baran van Hegenfax in Zwitzerland geweest, die gehuwd geweest is aan Adriana Francisca, Dochter van Rijnbald, twee-en twintigfte Heer van Mreden* rode , eu die waarfchijnlijk diezelfde is.
wegers de Staaten een Guarnizoen in de Stad gekomen , ais mede een Gouverneur.
De Schoolmeefter, die in de Scbaakeling zijner vernaaien met te naauwkeung is , zou ons np de gedagren brengen , als of die eerfte Gouverneur geweest is, de welbekende MaartenSchenk van Nijdeggm vermids hij, zonder eenige bj wonderheid cf be> paaling van jraren, fchrijft r hibben eenen Gouverneur ingtmmcn, genaamd Marten Schenk, die te Nimwegen nog verdronken is ; maar dat is niet aldus, vermids Schenk toen nog nier, maar eerst naderhand van de Spaanfche tot de Staatfche z'jde overgegaan is. Knippenberg meldt pag- j<pi op 'tjaar 1581, van eenen Zwitzerfchen Baron Ho¬
gen fax (* >, die in het Kruisbroeders Kloofter zijn Quartier of huisveytirg genomen heeft, en het is zeer waarichj-rilijk , dat die immers in die tijd daar Gouverneur of Commandant geweest is. Dit is nogtans waar, dat Schenk naderhand , als de Stad Ao. 1386 aan Parma overging, aldaar Gouverneur geweest is; hoe wei op den juisten tijd der Beleegering abfent, en hoewel hij getracht heeft noch binnen te raaken, is zalks hem niet gelukt. En zoo is bet ook waar, dat zijn Volk , of gelijk men nu zeggen zoude , zijn Regiment, ten rijde der beleegering, daar in bezetting geleegen heeft.
Veele



Gereformeerde Kerkgemeenten*. 37
Veeie en gewigtig zfn nu de Veran» dfrinGen gevveest, die volgens het ver* haal der meergemelden, bijzonder van Kniptenhrg, kort daarop re Venloo voorgeval* ien zi,n. Zij zijn de volgende:
Dat, voor eerst in het jaar 1581 (hetzelfde , in her welk de Koning van Hispanien afgezwooren is.) de Magi'traat veranderd is, alle Leden van de Room ch Catholijke Religie daar uit gezet en Gereformeerden in derzelver plaatzen gefield zijn. Het geene echter, in opzigt van dezulke, die hoewe
VEN. LOO.
Groote
•jerandeingea•laar op ten voor. deele atr Gereformeerden
De Magi/lraatgeheel Gereformeerd
Roomsen , echter welmeenende Patriotten waren, wat hard moet voorkomen. Doch men weet, hoe het in zulke tijden toegaat, dat namenlijk de wel- en de kwalijkmeenende, al veeizins op denzelven voet, behandeld worden : Dat daarop d e nieuwe Magiftraat, noch in hetzelfde jaar, de overige Kioolïer Kerken, die 'er, behalve die der
Kruisbroeders, ter dier t jd, geweest zijr (beide van Bagijnen) in bezit genomen heb beo; en da , tefl minsten in eene d.rzelven immers nu en dan , is gepredikt geworden dat men daarop de Revenuen en inkomster 7elve van alle de Kioofler., ja ook van d<
i En de • overige Kerken , \en derzei 'ver Keve ^nuen ge'naast.
Kn'ppenberg meldt op dat ftuk veele bijzonderheden . ah? onder andere par$. 191; dat men zekeren Geeft .-lijken der Parochie Kerk, dien hij noemd Do. Franciscus Prestijter- (ik gjsfe, dat hij de Paftoorgeweest C j is)
Groote of Parochie tverk na zich getrokken . en ten dien einde door den Rtntnieeiler Lovendaul de Fundatie-brieven en alle andere Regiiters en Papieren derzelven opi,e* eischt heeft.



FE1V. LOO.
Beden-
hingen trritrcnt de Pari) ebie Kerk
3« De STAAT der
is) in arrest genomen heeft, omdat hij weigerde de Boeien ea Regifters der gemelde Kerk óvertegeven. Dat men hetzelfde voor gehad heeft met den Pater Retlor van het fFeij-Klooft.r, doch dat die het met de vlucht ontkomen is, en dat men de toenmalige Priprinne, eene Margareta Ingenrath. ook zeer gep esfeerd heeft En mag mendenken , dat het op di. z, ffte tfid . en onder
Zijnde het ondertuvfchen een ftuk ran bedenking; 0f de Roomfche mettegenitaande dac voorgevallene, niettemin in het bezit dier kerk gebleven zijn, zoo dat zulks Hechts een fchiehjk opkoomende furie van een ge. deelte van het Gemeenevolk geweest, en dat het daar b j gebleven 'is, dan of de Gereformeerden voortaan in dezelve gepredikt hebben, zoo dar zij de Kruisbroeders Kerk daargelaten hebben, en tot die overgegaan zijn, dan of dezelve Groote kerk flechts voor een lijd geflooten, en de dienst daarin flechts opgefcbord geweest is', om daar door den Pafroor tot de overgaaf der papieren te noodzaken , of ook wel om eenige andere redenen , en dat de fluitihg, die dan flechts voor :en korten tijd zal geweest zijn , tot de pleging dier baldadigheden omtrent de Beelden, Eveike bèfchddene Gereformeerden nooit geprezen
alle a:e bewèegmgen en woelingen ook voorgevallen is, wat de Scboolmcefler wel op twee plaarzen meldt, dat bok eindelijk de groote of Parochie Kerk is geinvadeerd, en alle de Beelden uit itiztlve zijn weggedaan geworden. Waar van Knippenberg wel nieta heeft, maar, bmdar de Schoolmeefler daar van met zoo>ee!e omfhmdigheden fpreekt, kan men aan de zaake niet tw jfelen.



Gereformeerde Kerkgenitanttnt. 39
prezen hebben, Je aanleiding gegeven heeft; dan nog, of wel de geheele zaak iHoffi gebragt worden, eerst tot het jaar 1583, wanneer bij nadere Refumptie der Unie aan de Gereformeerden alleen en met uitzondering de openlijke Godsdienst en dienvolgens de publique Kerken toegekend wierden; en dat men dit ook te Venloo ter uitvoering gebragt heeft, en dienvolgens de Parochie kerk wel deegelijk van de Gereformeeiden in bezit genomen en gehouden is, het zij men ook in die voottaan heeft gaan prediken, het zij men die leedig heeft laten daan.
Dus wel vier verfcheidene Gistingen of Raadzels, uit oorzaak dat de Sc hoo lm eerter geene tijden onderïcheidr, en dat Knippenberg van de Parochie kerk in her geheel niets heeft; van welke dienvolgens drie ongegrond, eene Hechts gegrond kan zijn. Het is nogtans niet wel te begrijpen, dat de zaaken der Roomschen tot zoodanig verval en laagte zouden gekomen zijn, dat zij op het laatst in het geheel geen eene Kerk voor hunnen Godsdienst zouden gehad hebben.
Uit allen deezen koomt het dus te blijken, dat, immer ten opzigte van het gebeurde in het jaar 1581 , waar van men zekerheid heeft, dat de Gereformeerden of wel derzelver Magiftraat zich van het XIII. Artikul van de Unie van Utrecht, zeer wel hebben weten te bedienen. Hetzelve behelsde : dat het aan de andere Provinciën van deeze Unie (onder welke ook Gelderland en derhalve ook Venloo verdaan wierden) zou vrijmaan, om gtneralijk of particulierlijk op pet ftuk van Religie, alzulke order te
LOO.



LOO,
Omtrent de Mtrakuien
40 De STAJT der
feilen, als zij tot rust en welvaar-d van de Provinciën en pat ticuliere Leden van dien, zouden goedvinden, tnids dat echter een ieder Particulier in zijne Religie vrtj zou blijven &c &c. &c En bij de nadere Re. fumptie derzelver Unie m he- jaar 1683 was beil -oren: dat de Gereformeerde Religit alleen in bet openbaar zou geoefend, geleerd en b fchermt worden; en den Gouverneurs behst, dezelve te mamthiecten, met affchaffirg det PaUsdoms, en in btt beflellen van de Magifiraaten daar op te letten, dat alleen Liefhebbers van deeze Religie gf-kooten wier den; wordende anderzms in her pr-vée vrij léid van Confcientie aan een leier vegund. Welke vrijheid en toewijding de Gereform erden te Venloo zjch dan o >k w.-I ten rutte gemaakt hebben, d.nor dien hun geral, immer* hun aanzien en bewin ^van tij.1 t t lijd zoodanig zal aangewasfer. Zijn, dat zi: hunne Medeburgers over het hoofd gegroeid zijn . die daarom alle die zaaken niet hebben durven of kunnen belenen. En mag men denken, dat het Staa en Guarn zoen , het welk in die jaaren in de Stad was, aan alle d*e zaaken ook een groot gewigt zal bjgezet hebben,
_ Maar wat de Mirakulen bij de invatkering der Parochie kerk (bovengemeld) omtrent de Bedden, in opzigt van den Brouwer en de Vrouw, die gaaren kookte, betreft, en waar van de Scboolmecfler met zoo
veel ijver fpreekt, in het Voorbericht pag. $ en iq ; zullen de Gereformeerden zeggen, dat die niet veel te beduiden hebben. Het is niet ongewoon, dat een gebrouw Biers, doar toevallen, zoo als men d;e noemd,
n:e<ar



Get (formeerde Kerkgemeenten*. 41
rraar in derdiad door natuurlijke oorza'-en , mislukt en drabbig of troebel wordt en blijft. Mógelijk dat de uitdamping van het oude en vunzige hout van her 13. e d hier daar toe iets kan gedaan hebben , waaromtrent een Brouwer best zou kunnen oordee'en ; en zulk ongeluk kan a;m dezelfden Brouwer rneermaalen en bij herhaling ove komen.
VENLOO.
Dus kan men het ook voorwaar op de liist van weezenlijke Wonderen niet zetten , veelmin geloven , dat een groot Huk hoirs , dienvolgens ee;; hontenbqeld insgelijks doot na:uLr' ,ke oorzaaken , die veel.' z<jn kurren onder her braadden een greoien flag geeft« dat dr.ar door een woIk van ftof en dr.mp uit de aslè en het vuur opgaat, en dat iemand vooroaa 'g totfchieiende , om den ketel, die o^er het vuur hangt, fchielijk wegtenemen , die uk Z'jne handen fchiet, ca daar door de ke-e!, het water, en wat daar in is, op den grond valr, en alles in verwarring raakt. Of die fl g hier zoo erg en zwaar geweest is, en indien a, wat daar van de oorzaak g> weest is, en of de g heele zaak dus na do letter gebeurd is , zonder dat daar veel bijgedaan is; over dat alles zou ten dien tijde, als het voorgevallen is, be»t kunnen geootdeeld zijrj Hij is 'er niet bij geweest, en heeft het flechts ven hoortn vertellen.
Bjaldien de Heil'gen' door Mirakulen of anderzins bun ongenoegen over het afnemen en verbrecken van hunne B.elden , hadden Willen beu,onen, zoo motst zulks gefchied Zijn b j de daad, en aan de Phatzen en dus in de Kerken zelve. Maar aüe de Geich'edfchrijvers, die van de a!<zemeene BeeidllorC 5 * rainS



VENLOO.
Bijzon* derbeid omtrent een en Pre dltant.
«
4» De STAAT der
ming Ao. 1566 fpreken, komen daarin overeen , dat m die tijd bij het afwerpen van de allergrootste en zwaarste Beelden, zelfs geen het minste ongeluk , voorgevallen is. Welk laatste de Gereformeerden, vat hunne zijde, x wel als een half Mirakul, zouden kunnen opgeeven. Doch dat alles doet niets ter zaaken. De Eerwaarde Heer Knippenberg ipreekt ook daar van geen enkeld woord, als daar toe te veel vermand gehad hebbende.
Aangaande de Predikanten, die na het vertrek van Sijnapius, zoo voor als na de verandering der zaaken , te Venloo geweest zijn, heeft mij Do. de Jonzh. Opftellerder
Lijst der ledikanten des Gclderfchen Sijnode, eens géfchrevisn, dat hij geen eenen derzelven heeft kunnen navorsïchen. Eene hunner moet' in'drift en ijver boven de andere uitgeltooken hebben, maar ook'even daarom boven dé andere in den haai der Room. fchen gekomen zijn vermids hij bijzonder Van hun dien vreemden en niet te weiiuidenden bijnaam gekregen heeft, omdat hij die woorden op den Predikltoel zoude gebruikt hebben, gelijk de Schoolmeester het waardiff
geoordeeld heeft, daar van wel op twee plaatzen te fpreken. Knippenberg heeft ook nog eene bijzonderheid pag. xp 1, dat eene hunner, het zij diezelve, het zij een ander , verfcheidemaalen heeft gaan prediken in de Kerk van het Weij - kloofter, op hetzelfde uur, op het welk de Bagijnen op het Choor waren , dus met oogmerk om haar te bekeeren , maar dat zij , aan dat prediken zig weinig ftoorende, met haaren Godsdienst op het Choor voortgingen ; dat niettemin vijf Bagijnen van Kehgie vtranderd, en na dat men
haar,



Gereformeerde Kerkgemeente?». 43
haar, her geene haat to'ekw*m, uirgegeeven (NU. vuige; s hec X'V. A:ti!u:l der Unie van Utrecht) uit hec KI ooiter uirgegaan en getrouw d zijn,- van weike vrjf niettemin eene naderhand nog weder iot inkeer gekomen, en te Roermond geftorven is.
S 3-
Van de Verovering door Var ma Anno I586 tot de Herovering door Print Fredsrik Hendtik Ao. 16^1.
Dus hebben de Gereformeerden in die jaaren Z'ch in tenen aller voordeel igftcn toeltand bevonden , en zijn hunne zaaken, die met het .jaar 1578 aan het klimmen geraakt waren , vei volgens tot zulke hoogte van voorfpoed en geluk opgeklommen , dat zij zich zulks, in vroegere jaaren , voorwaar nooit hadden kunnen voordellen; aL'hebbende gehad h.inne eigene Predikanten , depublique Kerken, eene Gereformeerde IVlagiflraat, een meer of min iterk Guarnizoen van wegens de Stauten, en dus alles naar hun zin en genoegen.
Het is niet geheel buiten de waarheid, wat de Scboolmeefïer zegt, dat zij zich van Stad en Kerken meeller gemaakt hebben. Maar gelijk alle waereldlche zaaken , bjzonder van^ Landen en Steden , niet altijd op denzelfden, voet bi j-en , zoo hebben zij zulks ook ondervonden, als de Stad in het jaar 1586 om' der het Gebied en de Beheering van Hispa ' nien, door den Hertog van Parma, ge-^ bragt is; ten dien ti de den AigemeenenGou-j verneur, van wegens den Koning over de
Lan-
t'E NLOO.
Canfcbe'ijkt vertttdering/aar op hor de ') ver gaaf ter Stad 'Jo 1586 tan
''arma.



VENLOO.
44 . De STAAT der
Landen, die hein, getrouw gebleven of voor hem weder veroverd waren; van wien het bekend is, dat hij door zijne groote krijgskunde , en nog meer door zijne Staatkunde, meer als eene zijner Voor- en Nazaaten den Staa en veel afbreuk gedaan heeft; die dan in het gemelde jaar, in de maand Junij, op dezelfde tijd als de Graaf van Leicester voor Zutphen lag, voor Venloo gerukt is, en de Stad, na een korte dog fcherpe beleegering, den a3 dier maand ingenomen'heeft. Van Mecerenp m. 283 fchrijfc, dat de overgaaf verhaalt is, door dien de Burgerij had weten de Soldaaten op de muur afteduiten, zoo dat zij geenen behoorlijken tegenweer meer hadden kunnen doe>5. Men kan denken, dat die zulks gedaan hebben, grootendeels Roomfchen zullen geweest zijn, en dat dus die weder op hunne beurt getracht hebben de ve.betering hunner zaaken maar ten fpoeüigfte uitreweiken. De verdere omifandigheden zijn bij van Meteren te lezen. De Schoolmeefler heef: daar omtrent niets bijzonders, als wat hij mtldt van het affchieten der Hel oï Geldersche Poort, en verders het geerte Burgers zeiden , als de Spaanfchen uit iiu'inen befchansten Kerkhof te Blerijk ieder morgen een fchoot deeden.
■
En meldt Knippenberg pag. 193 , gelijk men zulks zich buiten dat zeer gemakkelijk voordellen kan, dat de Scad niet over geweeft is , of dat onmiddelijk daat op de Gereformeerde Magiftraat afgezet en andere van de Roomfche Religie zijn aangefteld geworden , zoo ook de Kerken van de Roomfchen weder in bezit zijn genomen , zijnde Lindanus dur toe op2ectelijk te Venlco* gekomen;
tu



Gereformeerde Ktrkgsmenms. 45
en dus de Gereformeerden op eenmaal hunne vrijhed en lu'"fter kwijt geraakt zijn.
Hoe nu die van de Gereformeerde Relicie , na die voor hun onaingenname omkee l ring "an zaaken, het mer df* oefening va;1 hunnen Godsdienst gefield hebben; of zfy ter dier tijd al, gel ijk in het m.dden , en in, het laitüe der'daarop volgende Eeuw, naan Kaldekerken ter kerke gegaan zijn , dan of zulks, ter dier tijd , rog geene plaats gehad hoef' \ dan of zij in het heimelijke, en gel \\ men zegt, onder het kruis eenen Predikant ord r zig gehouden hebben (dog het welk b jna niet te denken is,), en zoo , dat zij geheel Herderloos geweest en gebleven zijn ; van dit alles is niers met «ekerheid te mei ien. Gelijk men ook riets ter waereld weet, hoe het hun in het begin en vervolg, onder de Spaanfche Regeering, onder welke zij nu gekomen waren, in alle andere dingen gegaan is.
F EN. LOO.
Beden>ngenmtrent •un toe%and tit <et ver* 'o'g.
Men kan zich niettemin wel voorftejlen , dat zij van hnone Tegenpartij, vooral in het begin, niet te vriendelijk zullen behandeld zijn , bijzonder van de Geeftelijkheid , welken het zeker op den krop, zoo als men zegt, zal geleegen hebben, dat zij zoo een agt jaaren agter een van hunne Kerken &c. &c waren verltooken ge weel!; ook dat van de Gereformeerden , veele van tijd tot tijd , deez-i om die, geene om een andere reede , zullen afgevallen, en tot de Roomfche Religie , die toen de heersfehende geworden was, zullen overgegaan zijn ; te meer, daar Knippenberg pag co; verhaald, dat Kuik, tweede Bisfchop van Roermond , in het jaar
1602



VEN LOO.
Banning van teni ge derzei ven.
46 De STAAT der
1603 in perzoori re Venloo gekomen is, cn aldaar eenen gebeelen Winter door zelve gepredikt heeft. Maar wat daaromtrent al is voorgevallen, wie zal zulks ons zeggen !
Een geval weten wij. uit het geene de fcchoolmeefter, nog op een andere plaats in zijne Aanteekenwgen, meldt: dat eens een aanzienlijk getal van Gereformeerden.
ltip nog voor Zons ondergang, de Stad hebben moeten ruimen , waar Onder waren van de Familien van de Lommen. Betouw, AU terts, Vogelfang, en meer anderen, en zulks, gelijk hij verhaald, ter oorzaake dat dezelve fthuldig zouden geweest zijn aan het uitdrijven van des Koniogs Guarruoen, aan het welk men hun gewaer ontnomen, en «ok.es in de handen gegeven, en zoo dé otad had doen uitgaan.
De Hiilorie is voorgevallen in het jaar I590, en van fêteren p. m. 292 veihaald de onaardigheden daar van ; maar ftaat aan te merken, dat dit een zaak geweeit is, waar aan niet alleen de Gereformeerden, maar o^k de Roomfch Cathohjken , en dus de geheele Burgerij van Venloo haare hand aan gehad hebben; waar toe geen nader bewijs nodiV is, als dat de Roomfchen zelve nog zeer veele jaaren agrer een, in hunne Procesfie op den Zondag voor Kermis, tot een zoort van Boete , voor het geene door hunne Voorouders ter dier tijd bedreven is, met witte Hokjes in hunne handen hebben moeten gaan: hebbende zulks nog plaats gehad tot aan het begin van deeze fceuw, wanneer zij weder onder het Gebied van den Staat gekomen zijnde, deeze haatelijke nagedagtenis
eerft



Gereformeerds Kerkgemeenten. 47
eerlt" afgelchafc bebben. Het zoude echter wel kunne.ii zijn , dat eenige van de Familien , welke nij daar noemd, in die zaak boven andere uitgeitoken hebben, of we! dat men aan dezelve, om dat zij Gereformeerden waren, cencn kwaaden naam gegeeven hetfc, en zij dus , om die reden, ook boven andere, gelijk men jzegt, het gelag hebben moeten betaalen.
5- 4-
Van de Verovering door Prins Prederik Hendrik Anno 1632. tot de Herovering door den Kardinaal In-' fant Anno 1637.
En in deezen toeftand zijn de zasken gebleven tot het jaar 1632, wanneer, en dus na verloop van geheele 44 jaaren, de zaa ken det Gereformeerden , echter maar voor een zeer korten tijd, weder op den ouden voet gebragt zijn , en de Gen forme*rde Gemeente haare voprige gedaante weder gekregen heeft ; en /ul'.'.s door de verovering der Stad door den Prins van Oranje Frederik Hendrik, op den 5 Jutiij des gemelden jaar. na eene korte beleegering, Hechts van drie i vier dagen, zoo als in diezelfde Veldtogt, Roermond en Maaf.ricbt, ook veroverd weiden.
Daar was nu wel, volgens Knippenberg pag. C23, ook varj den SnadNederlandfcbc Hijhrien, Aitzeina en andere , bij de Capitulatie aan de Gereformeerden ilegts toegelegd gèwofden d< St. Joris of Gatfbuiskerk
of
y atLOO.
ftnlco •Bomt totter onder ten Staat



VEN LOO.
De Ma
giftraat weer ge brelGere formeerd
De Kruis broeders Kerk weder in he zit genO' men.
48 De STAAT der
of Kapel, dezelfde die de Gr reformeerden thans nog hebben, maai toen veel kleindér zijnde ; en men vindt, dat de Roomf.;h Catholijke Magiftraat ook bedongen had , dat zij in hunne Bedieningen zouden mogen continueeren, (gelijk trouwens de He. ren Skaten , b-j de opening van den Veldtogr, eene verklaan'ng hadden uitgegeeven, waar in zij aan die geere van de Spaanfchen, d;e zich bij hun voegen zouden, aanbooden maintineering van hunne Regten en Piivilegien en vrije Exercitie van hunne Religie) .
Maar het zij de Leden van de oude Room. fche Magiftraat in het vervolg eemge redenen van misnoegen aan de Staaren gegeven hebben, gelijk men dat uit de woorden van Knippenberg peg. 2*5 eenigzins zou kunnen opmaken ; in verba jotderatorum jurare ditratlantes: waar van de zin is, aai zij zich niet beliefden te fchtkken in alles naar bet goedvinden van de Heer en i>taaten, het zij om eenige andere redenen, immers Knippenberg meldt, gelijk de bewijzen daar van buiten dat voorhanden zija , dat 'binnen den tijd van twee jaaren , in die beide Poinclen, eene groote verandering gekomen is; dewijl volgens zijn verhaal pag. ^25 in het jaar 16^4, Gedeputeerden uit het Hof van Arnhem , de 01 de Magiftraat bedankt, en eene nieuwe , afren u:r Gereformeerden beftaande, aangefield hebben; en insgelijks de Gereformeerden hunne kleine St. Joris Kerk of Kapel daarlatende, in hetzelfde jaar, weder de Kruisbroeder! Kerk in bezit genomen hebben; ja wel met deeze nog niet te vreeden zijnde, een toeleg op de groote Kerk gemaakt hebben; zoodanig dat de Schout
geas-



Gereformeerde Kerkgemeenten!. 49
geasfifteerd met zijne Dieraars en een Smit reeds aan de deur van deeze Kerk geweest is, om dezelve te openen en in bezit te neemen , maar dat hij van zjn voornemen heefc moeten af/Jen, door een meemgie van vrouwen, welke fchiehjk zanrn gerot waren, en dat deswegens vervolgens naar den Haag gefchreven zijnde, een Refolutie gekoomen was, dat de Roomfch Catholijken ia het bezit der Groote Kerk bi j ven zouden.
Het fch jnd ondertusfehen, dat de Gereformeerden met de bezitneming der eerstgenoemde Kruisbroederen Kerk, tot het jaar 1634 toe, niet gewagt hebben , om dat de Schoolmrelter meldt, dat reeds in het jaar 16:13 Suldaaten in de St. Joris Kerk zijn ingequartierd geworden, waar uit blijkt, dat ter dier tijd al, in die niet meer is gepredikt geworden. Staat aantemerken , dat de twee kleinere Kerkkroonen , die tegenwoordig in de Gereio:;meerde Kerk hangen , ter dier zelve tijd door de Gereformeerden zijn bfkolligd, en in gemelde Kerk door hun zijii gebruikt geworden.
Twee P.edikanten, die, ter dier tijd , de Gemeente bediend hebben , ltaan vermeld in de N a:.mrol der Predikanten van het Sijnode van Gelderland, uitgegeven door Oom. de Jong, namenltjk Jobannes N-viüs en Petrus Vorunins. 'Lr is ook een Latijnfebe Reblor geweest, gelijk dit optemaken is uit de XlII. Artikul der Capitulatie , te vinden bij Aitzema 2 deel pag. 450. De Scboolmeejler vermeld de naair. n der Leden van de Gereformeerde Magillrnat in die tijd, Ik kan niet nalaten dezelve hier optenoemen: D Ccr-
VENLOO.



So De STAAT der
l'EPt. LOO.
Aanmer ■
kirgtn op ten Mirakul
Gerbard Garis (Rigter of Schout) Jacob van Lom ( Burgemeefler ) /)irk in de Be* touw, Herman Buenen, Jan Burmans, Dirk Roojen, N. N Mas (Schepenen), Jan de Vervoer, Jan in de Be touw en Dirk Kaats (Raads-verwanten of Gemeenslieden).
Ik kan niet voorbij hier wederom van een Mirakul te fpreeken, hetwelk, volgens verhaag des Schoolmeeflers, in het bovengemelde jaar 1633 , bij gelegenheid van die in* yuartiertng in diezelve St. Joris Kerk, weite de Gereformeerden nu hebben , (waarom k 'er ook voornameniiik vnn fnrpfik \ «r^-n-»-
vallen is: dat namenlijk een bittere Kalvinifche , dat is Gereformeerde Soldaat, ziende daar ftaan het Beeld van den Heiligen Cbri ftofel, tot hetzelve zeide : wat fiaat gij groote Gek en Nar bier , en na veele uitgebraakte lafteringen zjnen Piek nam, en na de oogen van hec Beeld ftak , doch dat hij, na dit twee of drie reizen gedaan te hebben , door Gods wraak is blind geworden, zoo dat men hem bij de hand uit de Kerk heeft moeten leiden; maar op welk geval weder veele Reflexien te maken zijn. Voor eer'! hij is 'er niet bij geween, en heeft dus maar van hooren zeggen; ten anderen zoo is he: niet ongemeen , dat aan iemand , het zij hij op diezelfde tijd kwaad of goed doet, en oienvolgens ook aan een Soldaat, die mogelijk wel befchonken kan geweeft zijn, fchielijk iets overkomt, en hij een toeval krijgt, hetwelk zoo verre gaat, dat hij, het gebruik zijner zinnen kwijd raakende, voor die tijd, niet zien kan, en met de hand moet weggeleid worden. Knippenberg heeft er ook niet ten eenig woord van.



Gereformeerde Kerkgemeenten:. 51
5. i-
F EN. LOO.
Van de Verovering door den Kardinaal Irfant Anno 1637 tot de Herovering door den Staat Anno 1702.
Edoch hebben de Gereformeerden de voorregten, zooaanftonds op^sreven , niet langer genooten, als tot het jaar 1637; wanneer de Stad, terwijl de Prins van Oranje voor Breda lag , door den Kardinaal Infant, op den 20 Augudus, i.isgelij'cs binnen zeer weinige dagen , door de lafhartigheid van den Gouverneur, een Badaard, ofzoo andere willen, een Badaard Z ion uit het Oud Adelijk Hollardfch Huis van Bredetoode, is veroverd geworden waar op , volgens hec verhaal van Knippenberg pag c.23 , dc Gereformeerde Magidraat aanlh.nds afgezet, de oude Roomfche weder aangefteld , de Kruis broederen kerk door den toenmaaligen Bisfchop van Roet moed jacobus 'a Ca/Ir 0, van nieuws ingewijd, en dus de zaaken in alles weder op den voorgen voet gekomen zijn : hebbende bij de Capitulatie niet anders kunnen bedongen worden, als bet ongedoord vertrek der Predikanten , Reclor en Schoolmeeders, als mede van de polinque Officieren , en verder van alle die zouden willen vertrekken, en dat die blijven wilden, zulks zouden mogen doen, mids zicb flille houdende s en geene ergernis geevende, zie Aitzema Zaaken van Staat en Oorlog, a Deel pag 450.
Groot moet wel de hoop geweest zijn, die zich de Gereformeerden , na verloop van D a twaalf
Allet
•weder veran ■ derd



5- De STAAT def
F EN.
L0 0<
De Cere formeer den gaan te Kaldekerkenter Kerkt
twaalf Jsaren, konden maken, uit'bet 52 Artikul (*) van den Mnnfierfchen Vreeden , behelzende: dat het geheele Oppeiqiattier voor een JEquivalent zoude worden uitgewiffeld. Doch dit Artikul is nooit nagekomen , en is dus de Gereformeerde Gemeente, met de Stad, en met het geheele Opperquartier, het welk in voorige tijden het tweede en niet het minft aanzienlijke gedeelte der Provincie van Gelderland, ja wel in vroegere njden , het eigenlijke Gelderland alleen uitgemaakt heeft, onder de Macht van Hi panien gekomen en gebleven , ^tot het begin der tegenwoordige Eeuwe toe;
Het is nu in deezen ruffchentijd, tusfchen het jaar 1037 en het jaar 170-», geween , dat de Gereformeerden te Ktldekerken, een klein Vlekje, op den Gulikfchen Bodem ,en een uur van Venloo geleegen , ter Kei ke zijn gegaan; hoewel wederom onzeker, wanneer d e kerkgang derwaards allereerst zijnen aanvang gekregen heefc; dan of cerfr na den Munsterfchen Vreeden, dan of al vroeger. Het eeiüe is het waaifchijnlijkste , en dat de Gereformeerde Gemeente deeze vrijheid om dus na Kaïdekerken te mogen gaan principtthjk heeft te danken gehad, aan de goede voorzorge van de Heeren Staaten Generaal, door derzelven hooge voorfpraak voor hun , nasaals na de heruelling der vreede en
Viiend-
' (") Het Overquartier vin-Gelderland zal worden pewisfeld tegens een iEquivalent, en ingevalle men zich niet zoude kunnen vergelijken, over,het voorschreven équivalent, zal hetzelve Bfaiel'd worden aan de Lbanwrc Mipartie, om Bjïïnen zes maanden , na bet befluit en R'atificrtric viü het Traftaat, té wérden gedecideerd.



Gereformeerde Kerkgemeenten?. 53
vriendlbhap, bij het Hof te ljrusfe!; en ver der gelijk ik vermoedde, dat het daar aan insge ijks couefehrijven is, osnnat men te Venloo en ook te Brüsiel niet or.be wufl geweest is, dat de Heeren Staaten riet nalaten zouden de Katholijken in het Land van Kuik , op denzelfden voet, te behandelen , en aan die insgelijks de oefl'ning van hunnen Godsdienst te weigeren , indien men aan die van Venloo dien kerkgang zaude willen beletten. Gelijk dus in die tijden' de verdrietelijkheden , die men te Venloo den Gereformeerden aandeed , als die te verre gingen , door den Ambtman van het Land van Kuik, bij wijze van ReprafaHen, cl veeltijds op de Katholijken aldaar, bj ronder op de Munniken van het Kluolter van St. Agatha zijn verhaald geworden-, geljk aan mij daarvan verfcheidene ftaahjes zjn gemeld gewofden,
Evenwel is dat Kerkgian altijd niet even onverhinderd toegegaan , hebbende ik dikwils van dezulken,, die hetzelve ondervonden hadden, hooien vei haaien; dat de Gerefor-' meerden meermaalen bij hunne pasfagie door de Keulsche Prort, door het Graauw (taande op den Wal, nagcfchreeuwd, en met flijk en lteenen geimeeten zijn geworden ; gelijk men hun ook te Kaldzkerken zelve dikwili moeite gemaakt heeit, met aldaar vour hun de Poorten gefloten te houden,' onder voorwending, dat zoo lang de Misfe duuide memand uit- of ingaan mogte; waaronrrent i/c, nog iets gevonden heb, in eene Doleantie over de Religie.- hez-xaaren in de Hertogdommen Guiik, Lieve en Berg. gedrukt te Amflerdam 1664, waar vermeld" "wordt in den Aanhang pag. 91 ; dac de Gerei, rD 3 meer-
LOO.
Doch niet tltijd on\elloord



54 Ds STAAT der
F EN. LOO.
Feele Ge reformeei den moeten de Stad ruimen
Alzoo men ook wel vastftellen mag, dat de Gereformeerden , in die tijd nu en dan , zeer zwaare 'vedevwaardigheden, (trekkende tot hunne merkelijke benauwing en vermindering . hebben moet :n ondergaan. Zij zijn alle niet aangeteekend; maai ik vinde ineen Boekje, genaamd het kort Kronijkje, ge' drukt te Amper dam Ao. 1655, de volgende woorden: Ao i6*r in 'Puni wier den in
meerden te Venloo, om zulke moeilijkheden voorekomen , op zich genomen hadden aan den Pa door aldaar iedsr Jaar een nieuw Kleed te zullen geeven.
Gelderlant behoorende onder Spanjen alle die van den Hervormde Godsdienst waren door een Aanplakfchrift ttitgefeid, Dit is riet zonder bepaaling te verdaan want alle Gereformeerden zijn niet uitgezegc of verdreven ; maar daar is (en dit is zeker, als op een ééndemmige overleevering berustende) een tijd geweest, dat zulke , die gedtiurende de Scaatfche Regeering, tusfchen 1632 en 1^37 , en moogelij'k ook al voor dien tijd uit het Gulikerland en andere nabuurige Landen zich te Venloo met de wooning hadden neergezet, en dus geene geboorere Venloofche waren , de Stad hebben moeten ruimen. En men verhaald nog daarbij, dat zij nu reeds uit de Stad zijnde, op de Kaldekei kfebe Heide nog voor een kleine wijle hebben ftii gehouden , hun gezigt naar de Stad nog eens gewend , en een Pfalm gezongen hebben: zijnde deeze omitandightid aan mijnen Vader verhaald geworden', door eenen Thielen, woonende te Si. tart, die het van zijne Voorouders, wuke mede onder die Ballingen geweelt v\aren, gehoord had.
Wan»



Gereformeerde Kerkgemeenten', 55
Wanneer, en in welke gevallen zij zulke en diergelijke harde (tooien meer geleedon hebben, is niet met zekerheid te melden , maar als men nagaat den gewoonen en welbekenden ijver deriioomfche Geefte'ijkheid, (en die te Venloo alti d zeer talrijk geweell is) om zulke, d;e van hunne Godsdienst ver
fÉ ffLOO.
Ooftaiet van de vsriiere verminderir.g der Getitetnt»
ïcmuen, taoor allerlei middeien en wegen, tot zich te biengen ; en men daar bij nagaat, hoe het met een Gemeente geiïeld is, welke van een Magftraar., d:e van een verfchillen» de Godsdienst is, geregeerd wordt, in het Politique, en welke zich zonder eenig toe* verzigc van Herders en Leeraars, in het Geejieliiki beviudr, en welke dagelijks moer, blood (laan voor allerlei onaangenaamheden, en zelfs fmaat en befehimping van onverftandige lieden; en dat 'er daarenboven altijl menfehen gevonden worden , die in het Ituk van Religie zeer onverfchiüende zijn, en om een goed Huwelijk te doen , of om op eenige andere wijze hun Fortui te maken, zeer ligt van Religie veranderen. Zoo behoefd men 'zich niet te verwonderen, dat de Gemeente te Venloo in die twee tusfochep.tijden, van we ke wij nu gefproken hebben , bijzonder in den laatsten , merkel'jk afgenoomen is, en dat veeie derzelve tot de Roomiche Religie overgegaan zijn. Gelijk ook aan mij eenige derzuike zij 1 genoemd geworden, en ik ook zelve veele derzulken gekend hobbe , uit die voorheen gemelde Fauiiiien van dj Aanfens, de de Grooten-, en meer anderen. Dat mede dan ook nog veele andere Gereformeerden naar Gelderland en Holland afgezakt , en te Nijmegen, 7tel, Hommel, Dordt en in andere plaatzen zijn gaan woonen,' hebbende ik in nnj..en tijd 111 gemelde D 4 Pkati



VEN LOO.
Bijzonderheden
£tj De ST JAT.der
Plaatzen nog veele gekend, welkers Voorouders van Venloo oorfpronkelijk zijnals de Hoeuften, de in de Bet uw s, de van Leeuw em, van Bovens, Joifektten, en meer anderen.
Tot befluit moet ik bier nog zeggen , dat zij, immers in den laatsten tusichentijd, hunne kinderen te Venloo in de Parochiekerk hebben moeten laaten doopendat hunne doodert te Kaldckerkcn begraven wierden ; en eindelijk , dat zij ook, een ieder na zi nen toefbnd, tot_ betaaling van her, Traftemene van den Predikant, daar ter ülaatze. sreft.ur-
neerd hebben ; in welke betaaling die van Kaldekerken bcgeeiden , dat zou gecontinueerd worden , na dat die van Venloo hunne eigene Predikanten gekregen hadden, en over welk {tuk dan to^n eenige Veifchillen ondïonden; maar waar in is voorzien geworden , door dien de Heeren Staaten door eeue zonderlinge gunft en weidaadigheid, aan den toenmaaligen Dom. Hamb.xh , drie honderd gulden jaarlijks, als tot een équivalent, voor de vermindering van zijn Tractement, door die feparcitie der Venloofchen van zijne Gemeente, toegelegd hebben; en welke zijne Opvolgers toe op heden noch blijven genieten.
5- 6.
Van de Herovering door den Staat do. 1702 tot den tegenwoor&gcn tijd Ao. 17
En waar mede ik dan koome rot het Iaat-
iïe nog duurend lijdaip , in hec welk de Gemeeiïte haaie vrijheid van,nieuws bekomen,
en
Venloo komt van
nieuws aan èm Staat



Gereformeerde Kerkgetneentens. S?
en tot hier toe behouden he^ft; cn zulks door de verovering der Stad door de Geallieerden, in het Jaar 1702 den 23 September, zijnde dezelve genoegzaam de eer'.ie Operatie (in de Nederlanden ) geweefr van Succesfie oorlog , welken de Staat benevens Engeland ondernam , om tle Spaanfche Nederlanden voor het Huis van Oostenrijk te herwinnen, doch een goede Barrière, en de S'ad Venloo tot een bijzonder eigendom vooraf bedongen had. Bij de Capitulatie is weder, dat te verwonderen is, de zeer kleine St Joris, of Ges huis Kapel of Kerk voor de Gereformeerden bedongen - geworden ; (doch het is waarfchijnlijk, dat men in het Leger niet geweten heeft, dat die zoo klein was). Ln heeft de toenmaalige Magiftraat insgelijks bedongen, dat zii en in he: gemeen alle Stads Officianten in hunne Bedieningen zouden continueeren.
Ten opzigc van die beide Artikulen heefr de Staat de Capitulatie gehouden; en voor; eerlt ten opz gt van de Magiftraat: zoo1 echter, dat Hun Hoog lYlogenden geene be ' denking gemaakt hebben, om bij het over-j lijden van eenen der oude Roomfche Magiftraacs Perzoonen nu en dan een Gereformeerde aantelklien; zoo dat 'er een tijd ge weeft is, dat reeds vier Gereformeerde Schepenen te gelijk in eie Bank zaten. Maar heeft dit niet langer geduurd, als tot op het Traüaat van Barrière, Anno 1715, dewijl bij deszelfs 18 Artikul werüt bedongen ; dat de Magiftraat in bet vervolg zou moeien zijn van de Roomfth Catbohjke Religie; het welk dan ook tot merkelijk ;nadeel der Gemeente dus njgekomen is; zoo echter, dat die GeD 5 refbr-
VEN* LOO.
Cerefor.
neerden tear «en ;jd in dt
haat.



F EN, LOO.
% $
Pt Kerk tru/Mtjk +cvgro»t
De STAAT der
reformeerden , die reeds in dezelve waren , rot hurnen Dood toe gecontinueerd hebben. De laatste is geweeft de Hr. Micbiel Springer , overleden Ao. 1728, de anderen zijn geweeft de Heeren IVdters, van Boven , 9an IVel en van Leeuwen.
B j de opregting van het Hof van Juftirie of Appel te Venloo Ao. 1715 , is de Heer Correga, die geduurende de Stnatfche Re» geering re Roermond tot Raadsheer aangefteld wa., doch aldaar nu niet meer erkend werdt, om dat hij Gereformeerd geworden was. te Venloo tot Raadsheer in het nieuwe; Hof aangefteld Hij is Ao. 1733 overleeden en in zijne plaa s aangefteld de Heer IV. E Fournier, mede van de Gereformeerde P. 1'gie, en welke vervolgens Ao. 1750 tot Pi ft ent in het gemelde Hof aangefteld is, en deeze Ao. .y'ii overleeden zjnde, is rot Prefi ient aange.tèxd de Heer J. N. S. Baron van Lijnden van BlittersvHjk,
Aangwn&ï de Kerk, die daadeüjk na de verovering op koften van den Staat van een bekwaamo Predutftoel en van zi-banken voorïien werdt, en in welke de cerfte Predikatie gedaan is, den 23 Oéfnber, door Dom. SneMage over Pf. CVllI. f > .7: hebben de Gereformeerden met dezelve zich moeten bshelpen tot het jaar 1713,- mettegenftsando de kleinheid van dezelve: als hebbende decelve zich niet verder uirgeftrekt, als, daar nu de Regter of Ooster Vleugel is, van de buitenfte muur der Confistoric kamer, tot daar nu de Pedkftoel ftaat. Maar hebben toen de Heeren i\aaden van Stsaren dezelve svel twee derde parten en meer laten vergroten 4



Gereformeerde Kerkgemeenten. 59
ten; zijnde daar toe aangekogt drie Hulzen die aan de Weftzijde gedaan hebben (de kelders van welke huizen thans nog de Grafkelders zijn) , en van agtéren aan de Noordzijde, ter piaatze daar nu de Koepel is, eenige Tuintjes. Na mij voo-ftaac heeft die vergroting gekoft , ele Somma van twaalf duizend guldens , of daar omtrent.
Dezelve Kerk is uitfteekend flerlijk opgebouwd , gelijk alle die haai zien betuigen. De Architect is geweeft eenen Pleun van Bol-Es, gebooren van Schiedam , naderhand in dienft getreeden van den Landgraaf van Hesf n-Kasfel. Over den opbouw hebben op Otfer van Hun Edele Mogenden her cpzigt gehad de Heer Luitenant Generaal van der Beeke, ter dier tijd Commandant, en de Predikant Feijlingius.
De drie gemelde Perzooren hebben hunne gedagtenis nagelaten in de drie gefthilderde Kerkglazen, die in de Koepel zijn. De Gereformeerde Sctvppers, die m die tijd nog op de Maas voeren, hebben ook een Kerkglas gegeven. Het Orgel, dat 'er geplaatst is, is, gelijk ik gemeld hebbe, hetzelfde, dat de Geteformcerd.n te Roermond, gedurende de laatste Staatfche Kegeering, zich airgefehaft hadden, zijnde hetzelve op Order van Hun Edele Mogenden , kort voor de Evacuatie dier Stad , door Dom. teijtingius en den Schepen Sprengtr van daar naar Venloo afgehaald; gelijk ook de voornaamfte zitbai.ken, als onder and rs, de bank van de Hoofd-Officieren, en die, daar thans de Comrarolleur (voorheenen de Schepenen) zit, mede uit de Kerk te RoCirüu»d zijn.
De
VENLOO.



FE iVLOO.
Opfchicl d'ng te Venloo
60 De STAAT der
De eerfte Steen is gelegd door den Zoon van den Luitenant Generaal van der Beea'e, gelj:; de infcriptie op den blaauwen Naamfcben Heen ,' die in de muur aan de Weftzijde gemetzeld is, aanwijst. De ecSte Predikatie in de' Nieuwe Kerk is gedaan door Dom. Feijlingsus, op den eerlten Pinxter* dag Ao. 1718.
Terwij! men bezig was met de Kerk te bouwen , gebeurde iets, dat van gevolgen zoude kunnen geweeft zijn. De Gereformeerden hielden in die tijd hunne zamenkomst op den zolder van de Vleeshal. De Gouverneur van der Beeke was op een Donderdag morgen b j Dom Feijlingius ter kerke , en de Roomlche Stad» timmerman was in een der vertrekken var. het Stadhuis, dat vlak daar tegen over legt., bezig om iets te timmeren, maar maakte zulk geweld;g geraas, dat men Dom. Fej.ingius bezwaaiiijk verftaan konde. De Genei aal van der Beeke liet aan den Timmerman zeggen, dat hij met timmeren en kloppen zou uitfcheidén , doch hij continueerde en maakte nog te meer geraas. De Generaal daar door gecergt zijnde liet hem in de Hoofdw^gt brengen. De Dochter des Timmermans dit gehoord hebbende kwam naar den Markt ftuiven , en begeerde , dat men haaren Vader zou los laten, en beging verre gaande infoleaciea, waar op de Capitein van de Hoofd wagt deeze mede in in de wagt het biengen ; en waar op, zulks rugtbaar geworden zijnde, de Burgers met meenigte te zamen tropten, en alles fcheen op een oproer te znllen uittoepen. Dog de Leden van de Magiftraat, 200 tloomfche als Onroomlchen, kwamen zuiks nog in tijds
voor



Gereformeerd* Kerbgemeentem. 61
voor , mengden zich ondi e troepen Burgers cn dreven ze met goedheid en mer kwaad heid uit eikand eren. Na verloop van tien dagen kwam 'er, op Order uit den Haag, een Battaillon Zwi'zers uit Maaftticht tot verwerking van het Guarnizoen , en twee Veldftukje* weiden voor de Hoe-fdwagt geplaatst, en het is daar bij gebleven.
Zoo zijn ook in diezelfde tijd, tusfchen de Geref r.neerden en de Roomfchen, zware verfchillen geweelt over het op.nbaar omdra agen der Bojlie of bet Venerab'ile b'j de kranken, waar van de Roomfche zich zedert het jaar i?oi onthouden hadden , dog zulks nu na het gemelde Traftaat van Barrière weder in trein bragten, en waar in de toenmaligen Gouverneur der OoÜenrijkfche Nederlanden de Marquis de Priée hen fterk ondetfreunde. De eindelijke ultfpraak van Hun Hoog Mogenden daar omtrent is geweeft, dat zij zulks zouden mogen doen , maar dat die van de Gereformeerde Religie niet gehouden zouden zijn, om bij de ontmoeting van dezelve daar aan eenige Reverentie te bewijzen.
Dus is 'er ook in het jaar 1736 een geheele Hiftorje geweelt, en met welke de Kerkenraad zich mede bemoeid heeft, van wegers eene Excommunicatie of Ban , welken de toenmaaligen Bisfchop van Roermond l'ïanciscus Ludovicus de Sanguezza uitgefproken, en ie Venloo aan de deur der Grote K.'ik had laten aanplakken, tegens eenen Jan 1'rancois van Eijfcben,Heer vanTriest ter tiier tijd zich te Venloo ophoudende, en belijdenis gcuaau beboerde van de Gereformeerde
FEN. LOO.
(ei heden



62 De STAAT der
FENLOO,
De oude Gemeente neemt niettemin
meerde Religie. De zaak is te wijdloopig, om hier in order verhaald te worden ; zijnde deswegens een geheel Boek uitgekomen, in groot Octavo, hebbende tot Titul: bericht
van de fnoode Onderneeming en Vrouwenroof, gepleegt door den Bisfchop van Roermond aan K.A. van Hartzbeim, Huisvrouwe van J F> van Eijfcben, Heer van Ttiefl ; in 's Hage 1737.
Hoewel nu de Gemeente dus van het jaar 1702 af weder haaren vrijer. Godsdienst gehad heeft, is zij niettemin zedert nog al verder en wel zeer merkelijk afgenomen; moetende zulks toegefchreven worden , eensdeels aan her groot verval der Negotie zedert dien lijd, anderdeels en voornaamlijk aan het gemelde 13 Artikul van het Tractaat van Bariete, uit hcefJe waar van zij, zedert dien :ijd , van alle Magidraats en andere politique
Ambten zijn uicgeflooten gebleven, en om welke , mitsgaders om andere redenen, die daar mede een natuurlijk verband hebben, de meeste, die daar toe maar eenigzins geleger.hcid gehad hebben , hunne kinderen naar Holland gezonden hebben, om aldaar hunne bevordering en kostwinning te zoeken ; zijnde ook veele oude Familien geheel uitgedorven ; ook al zommige uit die in die t jd van Religie veranderd; zoo dat van de oude Familien tegenwoordig niet zeer veele overig zijn; bedaande de blijvende Gemeente, in de tijd in welke ik dit fchrijve, behalven eenige overgeblevene uit de oude Gedichten grootendeels uit Officianten wegens de Admiralireit, en Militaire Officianten wegens den Raad van Staaten, en verder deeze en geene die aldaar van elders zijn komen woonsn, of
ook



Gereformeerde Kerkgemeentcns. 63
ook uit de Guarnizoeneo overgebleven zi'n. Hebbende bij mijn vertrek alle de leden der blijvende Gemeente (behalven bet Guarnizoen welk dan meer dan min talrijk is) op bet geral van honderd mogen gereekend worden.
Voorts kan men mee waarheid zeggen, en moet men met dankbaarheid betuigen, dat zoo de Gemeente als de PrediKanten, behalven in de oelchikking van eere fierlijke Kerk, en in de zaaken zoo aanltotids vermeld, in veele andere gelegenheden de Beicherming en Goedgunthgheid van hunne Dierbaar? Souverainen ondervonden hebben. Gchjk men daar toe bijzonder brengen kan de navolgende Hukken, waard g om aan dc Nakomelmglchap overgeb;agc te worden.
De aanfeliing van eenen Ketlor Anno 1720 tot onderwijzing der jeugd m de La tijnfche Taaie , die tot daar t je bij de Kruis broeders had moeten ter fchoóle gaan. De eedte is geweest Dom. Johannes Jangius N S. S. Minist. Candid. (gebooren in he; Hanauvvfche) cp een Traclement van 400 guld. met de furvivance op de eerlte open vallende Predikantsplaats, wanneer hij, en die der Predikanten, aie het Rectoraat in het vervolg bedienen zoude, daar \cor hebben zoude 203 guiden. Hij is Ao. 1733 vertrokken naar Kampen ; eti ben ik. ais m in betzelfde jaar te Venloo als Adjunct kwam, ie gelijk Li zijne plaats aangtlteld ; (edoch op een Traélement van ^00 gulde;i, en dui 100 guld. meer, door een particuliere gracie van den Raad, bo^en de eerfte Reïblutie, tot dat ik zou worden ordi naris Predikant) en heb ik in die qualiceit gefungeerd tot Ao, 173V,
wan-
rrft-
LOO. t
Afwil-, hi.g Jan tenen Rector



F EN' LOO.
Aanftü ling van ter Kran, bezoeker
Toeleg, ging van het Poor i enge ld aan ae Diaconie
Opricb tirg van een Ar mtnbuis
H De STAAT der
wanneer ik wegens het bezwaar van een dubbelden last mijne dimisfie daar van verzogt en bekomen heb.
• Vervolgens de aanjïeïling van een Kr ankbezoeker Ao. 174.7, tot rnerkeii ke veriigring der Predikanten, vooral in die rijden. Tot btkoming van denwelken tot een middel geitrekt heeft, de particuliere kennis van mimen Schoonvader George tVJesch (te Deift) aan den Edelen Mogenden Hèere van Haardingerwout, ter dier tijd zitting hebbende in den Raad van Siaaten, ais door wiens nadrukkelijke vüosfpraak de zaak veel haar beflag gekregen heeft. Tot eerilen Krankbezoeker is aargefleld Hendrik Heijmans, op een Traétement van 100 gulden.
En vervolgens Ao. 1754 de toelegging aan de Diaconie van bet geld, welk voortaan bi; het openen der Poorten. op buirengewoone tijden , zoude gegeven 'worden, tot eene merkelijke vermec denng der inkomften der Diaconie ; gelijk ook 'den Kerkenraad (hoewel met geene eenpaangheid van gevoelens _) onmiddelijk daar op he< terren-
woordig yJrmenbuis op het lletfch,ikzel op. gericht, en in hetzelve alle de huiszittende Armen te zamen gebragt heeft, alwaar dezelve, onder hec toezigc ven een bekwaame perzoon, gemcene huisvefting en kost en drank genieten. Deeze zaak is bij den Raad voornaarmijk gerecommandeerd geworden ,, door den Hecre Commandant Gravs van Rechteren, wiens toegenegenheid de Gemeente te meermaalen ondervonden heeft, en weder bij deczen door den jongen Schutter , ter dier tijd Ouderling zijnde.
V ' En



Gereformeerde Kerkgemeenten*. 65
En verder in veele andere zaaken en gerallen , in welke zoo de Gemeente als Leeraars de goedheid en voorzorge van Hunne Hooge en waardige Souverainen ondervonden hebben; gelijk ook dezelve in den toeihnd in welke zij zich tegenwoordig bevinden, hunne voornaamile en genoegzaam eeniglte Toevlugt zijn.
En zullen de volgende Gedachten het kunnen vermelden, hoe het hun, bij de geduurige verandering, in welke de Ondermaanfche zaaken zijn en blijven * in het vervolg zal gegaan zijn ,• het welk als nog verborgen is, en alleen aan Hem, die alle gebeurteniflèn. zoo in de Kerk als in de Waereld, beftierd, bekend is, en eerft te zijner tijd cal ontzwagteld worden. Doch waar omtrent men reeds vooraf vastftellen mag , dat, wat ook daar omtrent gebeuren zal. hetzelve altijd met zijne Wijsheid , en met zijne Eere overeenkomen , en te zamen Hemmen zal.
NAA-
LOO.
liejlul*



66
N A A M E N
DER
PREDIKANTEN te VENLOO,
200 veele die bekend zijn.
Van 157a tot 1573.
CHRISTIANUS SiJNAPIUS,
een zeer beroemd Man in die tijden, is waarfchijnlijk van Wezel (bij leening) .hier gekomen 157a, Vertrokken naar Dordt 1573. Heeft vervolgens verfcbeiden Gemeentens bediend, en is eindelijk overleden te Amersfoort 1610. ZieNuijsfenburgs Befchrijving van Geertruidenberg pag. 188. 189.
Van 103a tot 1637.
JOHANNES NEVIÜS, beroepen van Zoelen 16^.
PETRUS PORTENIÜS, beroepen van 'ï Graavenmoer 1634. Vertrokken naar Giesfèn Oudkerk 1637.
Van



Naamen der Predikanten te Venloo. 6?
Van 170» tot 1788.
WILHELMUS GUNTHERUS SMETHLAAGE, geboren te Meurs. Predikant bij het Leger; beroepen 1702. Zijne Aanteekeniogen in het Kerkenboek geven genoeg te kennen, dat hij van de wakkere en vaardige Snethiaagens geweest is j is ongehuwd geflorvcn 1715.
JACOBUS RENNET, geboren te Leiden \ Predikant bij het Leger ; beroepen 1702 ,• vertrokken naar Koermond t bij ruiling met Dom. Johannes Schutter 170Ö Na de overgaaf van Roermond vertrokken naar Oost-Indien.
JOHANNES SCHUTTER, geboren te Buuren, (zijn Vader is geweest Gerbranc Schutter P edikant te Buuren; zijn Grootvader N. N Schutter Predikant te Grave. Een zijner Zoonen en weder een Zoon van deezen hebben nog lang te Venloo geleefd, en z jn beiden veele jaaren Ouderlingen geweest) Predikant bij bet Leger; beroepen te Roermond 1702, te Venloo bij ruiling met Dom. Rennei 1706 overleden 1714.
GERHARDUS HOBBES, geboren te Groningen ; Predikant bij het Leger; beroepen te Betbune X710, te Venloo 1714, ovtrledtn 1733. Zijn Weduwe is eeiït geltorven 1765.
JOHANNES WILHELMUS FE YLINGIUS , geboren te Deurne, (zijn Vader Johannes Feijlingius PreE 2 dikam



68 Naamen der Predikanten te Venlos
ksnt te Deurne, naderhand te Budel en vervolgens te Maarhees; Z'jn Grootvader J cobus Fe jl ngius Vredikanr te Y'ierloo) beroepen te Berg-Amkagt 1684, te Pip fel 1709, te Yptren \?\%, te Venloo .715. Het fr fLitc^fiveiijk drie Boeken over der Ka echi^mus uirgege'en. x in klein Octavo , gefchet>te Katechi.mus te l irechr 1705. 1 in prooi Oéhvo, De Waarheid der Qmstehjke Religie te iAmfttrda n 1710. 1 inQaarto, ('erkla* ri-g van d*n Heidtlhergfchen Katechisrttusy na zijnen dood uitgekomen, te Lei» den 1740 ; ris mede een Bundel van uit» gezoete Leerredenen, in Quarto, te Leiden 1 ,T42. Heeft eenen A^junEt bekomen • 73*. Is ongehuwd overleden 173a.
DAN l EL CH^STIAAN SCHMÏDTMAN , geboren te Venloo, ("zijn Grootvader is geweest Predikant te Meifenheim in het Hertogdom Tweebrugi en ; zijne JV'oeder Johanra in de Betuw , welke het la* gst geleeft heeft van allen , di' te Kalde kt'ken ter keike gedaan zj \ Z.jn Broeder Dv>m. Johanpcs Schrrnckman Pred'kant te Neuwpoort) bei o pen tot Aajunêi Predikant van Dom. Feijlingius 1731, gewordeu 0<dinaris Predikant 1733, Reftor in plaats van Dom. Grambufch 1739 , heeft eenen Adjuncl bekomen 1775. Heeft een Traétaatje van zijnen Oom, Hofprediker te Berlijn, genaamd D. C bchmidtmans Zwaanenzang, uit het Hoogduits in het Nederduits overgezet , te Utrecht 1^43. Overleden den 27 Maart 1781.
JO.



Naamen dir Predikanten te Venloo. 69
JOHANNES G^AVHUSCH, geboien te üiiFtën in het Hrrogdan Geihk, maar nog geene zes maanden oai zjide met zijne OiHers te Venloo g kom_n , en daar vrvo'gens opgevoed, (zijn Gtootvader is geweest Johannes Gramb-fch Predikant- eerst te iianderach in het Guhkfche, nadeihand te Kai-kar in Kleeftland) beroepen te Z-.gvelt in de Cu fis van U,recht 1730, te Venloo tot Adjunct Predikant van Dom. Feijiingius ,7;,,, als mede tot Reclor iu plaats van Joh '.mes Jangius, is geworden Ordinarii Predikant 1739 heeft toen zjae Dimis/te vat het Rectoraat verzog- en bekomen; h_ift wgens verzwakring in het Zenuwgeftel, veroorzaakt mecrend.-els door zijne vr tegtijiige Appl catie . als zijnde reeds op zi n negentiende jaar Predikant geweest, ee.;en AdjunÜ bekomen 1757; is met permisiia van den Raad van Staaten te Huur en gaan wooi.en .769. Heef. behalven du Werkje een Predikatie uitgegeven, in Quarro, evjr 1 ThesfJ. V. 19 , gedrukt te Delft 1749 , door hem gepredikt op de eersten dag van da- jaar, op welken Zjne Hoogheid Piins Wilhelm de i V. tot Siadh uder van het Oppeiq mier, Resforte van den S.aat, isgtp.ociameerd geworden.
JOHAN HENDRIK BOLLE NB ERG, geboren te Gennip , beroepen tot üdjuncl Predikant van Dom. Grambufch 1757; heeft 1750 een A&e bekomen van d.-n Raad, om ook te mogen mftrueeren in de Propaidetif.fche Smalen, en heeft mede van 1759 de Lari.nfche Schoole, of het R.e£loruut voer Dam. Schmidtman wairk 3 geno-



7» Naamen der Predikanten te Venloo,
genomen , beroepen naar Leende in de Meijerij 1771, van daar naar Oorle eh Zeeltt. Overleden 1779.
JACOBUS MORANGE ASSINK, geb >ren te Zurphen , beroepen te Olden en Binnen Keppel 1748, te Venloo tot Adjunct Predikant, in plaats van Oom. Bollenberg 177a, Reclor in plaats tan D >m. Schmidcman 3 775 x Ordin. Predika:,t 1781.
WILHELMUS van DRUUTEN, geboren te Rotterdam, beroepen tv Ter 'o Btyrg 1764, te Venloo tot Adjunct Predikant van Dom. Schraideman 1775.
Staat aantcmerken , dat de Kerk van Venloo , volgens Refolutie van Hun H >og Mogenden den 30 December 1719, is gebragt onder het Sijnode van Gelderland # en onder de Ciaslis van Nijmegen.
De RECTORS der Latijnfche Schoole zij ft geweest:
JOHANNES JUNGIUS, (Oom en Doopheffer van den welbekenden Zutphenfchen Predikant Johannes Jungiu-) S. S. Minilt, Candid. van 1720 tot 1733; toen verroepen naar Kampen , van daar naar V Bosch.
JOHANNES GRAMBUSCH, van 1733 tot 1739.
DA-



Rectors, Kosters, Schoolmeesters &s. 71
DANIËL CHLUSTIAAN SCHMIDTlVJANj van 1739 tot 1775.
Bij fubftitutie van Dom. Schmidtman JOHAN HENDRIK BOLLEN BERG van 1759 tut Ï77jj.
JACOBUS MORANGE ASSINK van 1775.
De KoSTERS.ScHOOLMEESlfRS
en Voorleezers
zoo veele...die bekend zijn.
'N. N. van Rheenen van 1720.
Jacobus Mees van 1720 tot 1762; heeft verfcheiden Subftituten gehad.
Wjlhelm NoNNenberg van 1762.
Krankenbezoeker. Hendrik Heymans van 1747 tot l77
E 4 PRE-



72
PREDIKANTEN
t e
ROERMOND.
HENDRfCUS DIBBEZIUS 1572.
- Zie van hem pag. o.
Van <7o2 tot 1710.
JOHANNES SCHUTTER, Predikant bij bet Leger, beroepen 70., vertrokken naar Venloo 1706. Zit van hem verder op Venloo.
\
N. N. van KRIMPEN, verroepen.
JACOBUS RENNET, gekomen van Venloo bi} ruiling met Dom. S Jutter 1706. Zie van hem verder op Vetiioo.
N. N. v a n ASTEN, in plaats van Dom. van K/impen,- na de Overgaaf geplaatst in de Meijer ij.
PRE-



73
PREDIKANTEN
T £
GELDER,
Nu behoorende tot de Clasfis van W^zeL
THEODORUS WILHELMUS d r W1T H , beroepen 1707. Oveileeden 1747.
GODOFRIDUS BONCARDT, beroepen 1747. Oi/erleeden 1775-
ÜEORG DAVID K Al BEL , beroepen 1775; verroepen naar Manheim 1779
WILHELMUS CONRADUS SPECK -77J '•> vei roepen 1703.
HENDRIK SCHULTUS, beroepen 17^3> verroepen i785 naar uocb.
JOHAN JACOB ERKENSWYK, beroepen 1785-
E 5
PRE-



n
PREDIKANTEN
T I
V E E R S E N,
Nu behoorende tot de Clasfis van Meurs.
n. N. FABRÏCTUS, beroepen j70a, of korc daar na overleeden i7a8.
PETRUS HENDRICUS SAADE beroepen 1729; overleeden i~3i>.
JOHAN GERHARD BONGART beroepen »7j8, van daar naar bolingzn 1746.
HENDRICUS ESCH beroepen 1746, van daar naar Meurs 17Ö5.
WILHELMUS PLONIS, beroepen 1765, van daar naar Emmerik 1772.
JOHANNES HENRICUS SCHULTZ, beroepen 1773, van daar naar Heerle I781
N.N. DIERGARDENberoepen 178X
PRE-



75
PREDIKANTEN
T £
STEVENSWEERD.
JACOBUS HENSBj/oEK beroepen ly ; heelt eenen Adjuncl bekomen 1733 Overleeden 1743.
PETRUS GERHARDUS van STAVEREN, Adjunct 1733; vertrokken naar Heinsdijk en Pauli Polder 1737. Overleeden 1769.
JOHANNES GULIELMUS KALS
Predikant te Velge in Oost-Friesland \ Adjunct ter deezer Plaatzê 1742 , Ordinaris Predikant 1743, ontjlagen 1751.
FRANCISCUS DIONISIUS MOORREES, Predikant te Mil; te deezer Piaatze 1751. Overleeden 1776.
JOHANNES HENRICUS KUHNEN Predikant te Urmotf in hec Gulikfe; te deezer Piaatze 1777.
Staat aantemerken , dat de Kerk van Stevenswetrd, volgens Refolutie van Han Hoog Mogenden den ai Maart 1726, is gebragt onder het Sijnode van Gelderland en de Claifis van Nijmegen.