RECHTSGELEERD KWEEKSCHOOL; O F, SLEUTEL DER CRIMINEELE PRACTYK; Ten refpecle van het onderzoek en de behandeling van allerhande crimineele zaaken; Met de wiskunst van fchvli en onfchuld, die in extraordinaire crimineele proccduuren , wegens gefufpccftecrde deliclren, niet itt confesfo zynde, uit de derde of zevende informatie, buiten het doen van fcherper examen, zonneklaar kan conftecren ; alles geftaafd door het gezach van wetten, rechtsvoorbeelden ea ktmstformulieren van informatiën , tot de extra crimineele proces/in beirekkelyk; dienende tot een compas voor alle Rechters , Officieren van de crimineele Juftitic, en Pracfcizyns voor hooge en fubalterne Rechtbanken postulceiende: DOOR Mr. FRANCISCUS LIEVENS KERSTEMAN, Profesfor Honorair , en Doclor der beide Rechten 4 mitsgaders Schryver van de Accademie der Jonge Praétizyns Rechtsgeleerd Woordenboek. TWEEDE DEEL. Te AMSTELDAM, by J. 13. E L W E.   IN HOUD VAN HET TWEEDE DEEL. TIENDE HOOFDSTUK. Over de crimineele en civile at'tiè'n, die beiden incat van dislblutie plaats hebben , wanneer^ de oorzaak uit adukerium of bedreeven over/pel fp>uit. Bladz. i. ELFDE HOOFDSTUK. Over eenige notable en beruchte quettiè'n, in cas cri' mineel , pedicurende deeze eeuw hier te Lande voorgevallen , en waarin, zo ten opzichte van de accujatte, als van de defenjie, de kunst der praElykuit. geblonken heeft. . . 32- TWAALFDE HOOFDSTUK. Houdende burgerlyke rechtszaaken van verfchillende natuur: als 1) in hoe verre het recht van vervolging gaal , ten opzichte var. handdaadlykheden tusfehen mansperfboneii; 2) verkharing over waken van asfiirantie : 3 ) wanneer een Geneesheer en Wondheeler , die uit onkunde of- verzuim een* misjlag begaat, al of niet aëtionebcl zyn. en 4.) een voorbeeldhoze oorzaak waarom een wettig testament zyn kracht ten aanzien van den benoemden erfgenaam , verlooren heeft gehad. . 105, DERTIENDE HOOFDSTUK. Over de kracht en invloed der Placaaren, en over de manier van pleiten, zo in crimineele als in burgerlyke rechtszaaken. , . , 154,  VEERTIENDE HOOFDSTUK. Over de particuliere rechten der wisfelbrieven as. fignat,^ , en van andere forten van promesVen ™tsgaderS wat aanfpraak een jonge lochWXhalï fchender competeert, wanneer'het met de misdaad van fchaakuig gepaardgaat. . f £~ VYFTIENDE HOOFDSTUK. 6^tfitt f6:V Ü? ***** ^rgetme bende mmncele als ™ Wfy Proffen Plaats hek, 1 •  RECHTSGELEERD KWEEKSCHOOL* O F, SLEUTEL DEK CRIMINEELE PRACTYK. TIENDE HOOFDSTUK. Over de crimineele en civile aStiêtt , die beiden in cas van disfolutie plaats hebben , wanneer de oorzaak uit adulterium , of bedreeven overfpel fpruit. S f' In myne voorige uitgegeeven Rechtsgeleerde Tractaaten , naamlyk de meermaals aangehaalde decade* mie der jonge PraStizyns, en het Rechtsgeleerd Woordenboek , breedvoerig genoeg gehandeld zynde over de drie hoofdoorzaaken , waaruit de procesfen , in cas van disfolutie kunnen worden aangelegd en vervolgd, voor zo veel de civile of burgerlyke rechts- II. DEEL. A  a SLEUTEL des pleeging betreft, zal het althans een taak van meerder aangelegenheid, en eigenaartig gefchikt naar het geapplaneerde onderwerp van dit rechtsge. leerd kweekschool weezen , met eene geconfumeerde voorzichtigheid , en op het gezaeh der wetten te onderzoeken hoedanige invloed of betrekkingen al zulke procesfen fpruitende ter zaake van adulterium, of overfpel , doorgaands op het crimineel 'departement hebben ; want alfehoon het onbetwistelyk is , dat wy hier te Lande in dat. opzicht van de doodftraf, daar tegen by het Roomfehe recht geftatueerd , zyn afgeweeken, en het bovendien niet alleen zeker, maar eene bekende zaak Is , dat de ftraf van het zwaard , tegen een* overfpeelder of overfpeelderesfe , in fommige plaatzen van Duhschland nog werkelyk practicabel fchynt, ja zelfs , het geen wy niet zoeken te disputeeren, dat by ons nog huidendangs voor een a'gemeene zetregel gehouden wordt, dat , als een man zyn vrouw, in flagrantidelicto, op overfpel betrapt, en haar , in da eerfte drift , nevens den overfpeeler om het leeven brengt , zulks naar de opinien der beroemdfte Rechtsdoctoren voor onftraflyke misdaaden zouden behooren te worden geconfidereerd , gelyk onder anderen van dat begrip zyn huoo de groot, in zyne Inleiding tot de Hollandfche Rechtsgeleerdheid, lib, 3, part. 33, num. 33, et feqq. als mede damhouder, Pratlyk Crimineel, cap. 82 en byzonder Mr. simon van leeuwen, in zyn Rocmsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. 37, num.  CRIMINEELE PRACTVK. m S, welke daarvan een notabel voorbeeld in den jaare 1665 te Voorfchooten voorgevallen , tot bewys van dien allegueert^o zoude,onaangezien dit prsdomineerend gevoel, het laatfte delict in on^e cri> mineele rechtspleeging , tegenwoordig niet meer voor geheel onftraflyk gerekend worden , indien de geöffenceerde man tot bedaaren geraakt zynde, naderhand zyne overfpeelige vrouw, uit hoofde van een beweezen adultcrium, om het leven bragt; de reden hiervan is palpabel , om dat de politicque ordonnantie in alle de onderfcheidene gevallen, raakende het ft uk van overfpel, de byzondere ftraffe bepaalt, na dat de Roomfche wetten, ten deezen refpecte, hier te Lande waren afgefchaft; dan, hoe zeer het dikwyls gebeurt, dat in diergelyke aart van procesfen tegen de ftatutaire wetten» en des tegen de intentie van den wetgeever wordt gehandeld, dat is te verftaan , wanneer het by de bloote condemnatie , tot disfolutie of ontbinding van het huwelyk blyft berusten , op zulk een wyze dat de on* fchuldige party , des goedvindende, weder hertrouwen kan , en de fchuldige party, die van adulterium overtuigd is, bovendien verliest alle de voordee]en , die hém, of haar, anderzins uit krachte van huwelykfche voorwaarden , of gemeenl'chap van goederen , wettiglyk by gemeene echtfeheiding van tafel, bed , en bywooning zoude competeeren ; zo dient hier, in de eerfte plaats, gelet te worden op de particuliere difrindtie, welke de Crimineele Practyk , aangaande de verfchillende trappen van over. A 2  4 SLEUTEL der fpel, en daarop volgende ftraffe maakt, en in de tweede plaats, hoedanig de gementioneerdepoliticqm ordonnantie in alle deeze verfchillende opzichten, met betrekking tot de equipolleerende ftraffen heeft voor. zien gehad. S*. Nademaal in cas fubjeét. nogthans geen crimineele actie kan refulteeren, ten zy alvoorens de civile proceduuren, in cas van disfolutie, zyn getermineerd en afgedaan,zo zalhetgevolglykvolftrekt noodzaakelyk zyn , om , eer wy tot de crimineele verkiaaring over deeze materie toetreeden , ter deezer plaatfe een formulier van een request , uit de Accademie der jonge PmEtizyns, optegeeven , dat tot een generaal voorfehrift dienen kan van den aanvang van een pro. ces, in cas van disfolutie, die ter oorzaake van aduk terium, of overfpel, in rechten aangelegd words.  CRIMINEELE PRACTYK. 5 TITULÜS I. N*. I.) formulier van een request, in cas van disfolutie ., wegens adulterium , of overfpel. Aan den Edele Achtbaaren Gerechte van, enz. Geeft met verfchuldigde eerbied te kennen, Johan Karei van Trompenburg, Onderftuurrnan in „ dienst van de Oost-Indifche Compagnie deezer s, Landen ; dat de fuppliant, ruim twee jnaren ge. leeden, in de voorfchreven qualiteit met het Schip s, Vreedenburg , voor de Warner Hoorn,, gevaaren zynde naar Nederlandsch Ind.ïn , vervolgends met ,, het bovengenoemde fchip in de maand^w/y, laatst- leeden was gerepatrieerd, en op zyn wederkomst „ met zo veel leedweezen, als indignatie vernomen hebbende , dat des fuppliants huisvrouw, Wille* „ tnina Harnast, geduurende zyne abfentie,zig niet „ alleen in alle opzichten zeerflecht gecomponeerd „ heeft , maar volkomen preuve hadde bekomen, ,, dat de voorn. Wtllemina Haman, ftaande zyn uit- landigheid , met verfcheidene mansp?rfoonen ?s vleeschlyk geconverfeert, en openbaar overfpel geA3  * SLEUTEL der „ commkteerd hebbende, zodanig dat zy inmiddels 3» den voorfchreven' tyd door een ander bezwangerd „ geworden zynde, eerstdaags van een overwonnen „ bastaart ftondt te verlosfen , dat de Suppliant, „ op de informatiën en pofitive verzeekerïng van het s, trouwloos gedrag, en het begaane adulrerium van „ de meergemelde Willemina Haman, en ten einde „ niet gefrustreerd te zyn van het recht 't welke den „ fuppüant, ter zaake van dien , tot disfolutie van j, den huwelyksband competeerende , zig , federt » zyn arriwment hier te Lande, onthouden had van 5S de inwooninge en verdere familiaire ommegang met de meergenoemde zyne overfpeelige huisvrouwe „ Wükmipa Haman, op zulk eene wyze dat daaruit j, zoude worden opgemaakt, dat de fuppüant de »> gedelinqueerde echtbreuke, en hebcrjmen adulterii, „ hier yooreu gemeld, aan haar zoude hebben 3, kWytgefchoIden , en derhalven aan de zyde van s> gemelde zyne huisvrouwe een pretenfe reeoncilia. 3, tie en opgevolgde remisöe zouden kunnen worden 3, gefustineerd. „ Mits welke de fuppliant zig tot U Edele Achtb, „ is keerende , ootmoedig verzoekende appoinfte„ mént, uit krachte van welke het hnwelyk tusfcben „ den fuppliant en de voorfchreven Willemina Haman, . „ over en ter zaake van het by haar gecommitteerde „ overfpel breeder by requeste gementioneerd , ver, „ klaard wordt gedisfolveerd te zyn , en de fup„ pliant over zulks geadmitteerd weder met een an-  CRIMINEELE P R A C T Y K. 7 „ der te mogen trouwen ; mitsgaders voor zo veel „ des noods daarvan aan den fuppliant te verkenen 3, U Ed. Achtb. authorifatic in comuni firma ; en „ in cas van oppofitie de meergemelde Willemina. , Haman, ten zekeren bekwaamen dage gedagvaard „ wordt voor deezen Edelen Achtbaaren Gerechte , ten einde te aanhooren zodanige eisch en i concluüe als de fuppliant deswegen tegen haar zal willen doen en neemen , daar jegens te ant„ woorden , en voords te procedeeren , als naar „ rechten." 't welk 1} oen DE, enz. S 3- De diftinciie , welke men in cas crimineel, aangaande de verlchillende trappen van overfpel, en haare byzondere ftraffen maakcn moet, is generaal of speciaal: generaal wanneer het overipel bedreeven is tusfchen twee gehuwde perfoonen of tusfchen een gehuwd en een vry perfoon , ia welk eerfte geval, te weeten als het adulterium of overfpel is begaan door een echten man met een andere getrouwde vrouw , by art. 15 van de politicque ordonnantie is geftatueerd , dat zy beiden, geduurende den tyd van 50 jaaren , uit den Lande zullen gebannen worden, behalven dat de eerstge-. A 4  3 SLEUTEL dïr melde , als eerloos en mynëedig, buiten dien verbeuren zal zyn ampt of bediening, indien hy eenige heeft, en vervolgends incapabel verklaard , om ooit eenige charge , of officie , binnen deeze Lan. den, of Steden, te mogen bekleeden: dan, voor zo veel betreft het tweede lid van de generaale difhnctie , raakende een gecommitteerd overfpel tusfchen een gehuwd man en een ongetrouwd vrouwsper. foon , is conform art. 16 van de opgemeldeor//o»» ferfoon gedaan , ten einde ter zaake, breeder ten „ proces gemeld , mogte worden verklaard compofibel, „ met het fchriftelyk bericht van 't officie Fiscaal daar* op gedaan, mitsgaders het advys vanneutraaleRechts. „ geleerden daar over ingenoomen, ende het appoincïement van Prefident en Schepenen , waarhy hetzelve „ verzoek werdt afgeflaagen, alsmede het fournisfement van notulen , by cxtracl authenticq uit de criminee* le rolle, ende eindelyk het vonnisfe tusfchen den Heer Yzack Doorfchot , en de voornoemde Hendrina s, Hyblom , zo voor den Ed.. Mog. Raade van „ Braband in 's Haage , als in reiifie over disfolutie „ van den huwelyksband geweezen, ende in deezen op „ alles wel en rypelyk gelet ende geconftdereerd heb* bende, waarop eenigzins te letten ofte te confideree*  CRIMINEELE PRACTYK 19 „ ren ftondt; myne opgemelde Heeren , recht doen„ de, bannen de gedaagdesfe in pnfion , over ende ,, ter zaake van het begaan overfpel , ten procesfè breeder gemeld ende geverifieerd, in gevolge van het „ 79 articul van het Echtreglement , by haar Hoog „ Mog. de Heeren Staaten Generaal, van den 18 ,, Maart 1636 gedaan, emaneeren , voor eeuwig uit deeze Stad en Baronie van Breda , mitsgaders de „ jurisdiftie van dien ; en confisqueer en een derde part van alle der voornoemde gedaagdesfe goederen , ten behoeven van den Heere aanlegger , en condemneeren „de gedaagdesfe in perfoon als conturnux in de kosten en mifen van juftitie , ter taxatie en moderatie van ,, haar Ed. Wel Achtbaare," „ Aldus, enz. B »  *o SLEUTELDE» S 7. T I T U L U S III. N°. III.) formulie r van een conclufie van eisch in cas crimineel, waarvan een Officier of Bailluw van een Stad, Dorp , of Heerlykheid , crimineele jurisdiclie hebbende , zig ter zaake van disfolutie,wegens begaaneoverfpel, zoude kunnen bedienen. eisch gedaan maaken, en aan den Edelen Achtbaaren Gerechte van L.... , overgegeeven, uit naam ende van wegen b .... , eisfcher R. O. in cas crimineel, ter eenre: op ende jegens, Philippus van der G , woonen. de alhier, gedaagde in het voorfchreven cas, ter andere zyde. *f fO De eisfcher R. O. zegt dat bet indis. pmabe, waar is, en des noods manifestelyk conueeren kan,  CRIMINEELE PRACTYK. « a.) Dat de gedaagde in deeze , in het begin van den voorleeden jaare 1762 , de pligtea en foiemneele inftellingen van het huwelyk vergeetende , zig in zo verre was te buiten gegaan, 3. ). Dat, fchoon een getrouwd man zynde, dezelve het crimen van adulterium , of overfpel ge« delinqueerd had met zekere Jofïna A...., insgelyks gehuwd zynde: 4. ) Doch by uitlandigheid van haaren man Pieter , die naar de Oost-Indien gevaaren was , zig tot het houden van vleeschlyke converfatie niet den gedaagden had laaten permoveeren; 5. ) Dat zulks dan ook van dit gevolg was geweest, 6. ) Dat dezelve Jaftna A.... niet alleen van de gedaagde, geduurende de abfentie van haaren voor. noemden man, was bevrucht geraakt, maar zelfs een kind by hem hadt verwekt, het welk in de geboorte geftorven was; 7. ; Dat vervolgends , ter zaake van dien , tusfchen den gedaagde en deszelfs huisvrouw proceduuren , in cas van dhfilutie , voor deezen Ed. Achtb. Gerechte gereezen zynde, 8. ) Met dien cequitablen uitflag, en allezins apparente verwachting, 9. ) Dat de gedaagde, wegens het delict van overfpel , by vonnisfe van U Ed, Achtbaare hadt gefuccombeerd; 10 ) In gevolge en uit krachte van welke dan B 3  22 sleutel ï)er ook het huwelyk, tusfchen den gedaagde en zyne huisvrouwe , was gedisfolveerd en verbroken ge. worden, 11. ) Zo als daarvan , onder meer andere irreprochable bewyzen luce clarius manifesteeren kan, 12. ) Uit de copy authenticq van hetzelve vonnis ten deezen annex , waartoe de eisfcher zig kortheidshalve refereert: 13. ) En nademaal zodanig een crimen van overfpel niet alleen dire&elyk aanloopt tegen de goede orde die in de burgerlyke maatfchappy behoorde plaats te hebben, 14. ) Mitsgaders inzonderheid tegen de verplichting , geaccrocheerd aan zulk eene folemneel en plechtig engagement , als waarvoor het huwelyk gehouden moet worden, 15. ) Maar bovendien, volgends het 15 articul van depoliticque ordonnantie, crimineel en ten hoogften ftrafbaar is, immers wanneer een gehuwd man met een anders getrouwde vrouw overfpel delinqueert. „ Mits welke en meer andere redenen in „ tyden en wylen ( is 't nood,) nader te de„ duceeren ; dc eisfcher R, O. , perfiftee,, rende , by de middelen van zyne boven,, ltaande fchriftuur van eisch, concludeert, dat de gedaagde, achtervolgends en con„ form het 15 articul van de politicque ordon» nantie, by vonnisfe van deezen Ed, Acht- 1  CRIMINEELE PRACTYK. 23 baaren Gerechte zal worden gecondem.. „ neerd , om , ter zaake van het geperpe- treerde overfpel met Jofina A , hier „ vooren gemeld , geduurende den tyd van „ 50 jaaren uit den Lande van Rolland en „ Westvriesland gebannen te worden, en ver. „ volgends inhabiel en incapabel verklaard „ aldaar ooit eenig amt of bediening te be„ kleeden ; maakende voorts op alles eisch „ van kosten." enz. S 3. Offchoon er verfcheidene oorzaaken in rechten bekend zyn waarom een aétie in cas van disfolutie, fpruitende uit een deliét. van overfpel, voor zo veel de civile proceduuren betreffen , cesfeeren, vergaan en ophouden kan , zo is het echter bedenkelyk of zulks wel altyd plaats zoude moeten hebben, ten opzichte van de crimineele acYie die daaruit refulteert, onaangezien de laalstgemelde actiën van wegen de Officieren der crimineele juftitie, naar ftyle en coftumen van de Praétyk , niet eerder worden aangelegd , voor dat by vanuisfe van den Rechter van het gedelinqueerd overfpel , uit krachte van welke het huwelyk gedisfolveerd wordt, op eene genoegzaame wyze , dat is in forma probanti , gebleeken is : om dan eerst te gewaagen van de gefundeerde oorzaaken , waardoor een actie in cas van disfolutie, ten aanzien van het civile departement B 4  s4 SLEUTEL Dtn van juftitie , daadlyk kan worden voorgekomen, geëxtingueerd of vernietigd , ten einde op gronden van dien vervolgends met meerder verftaanbaarheid te kunnen verklaaren, hoedanige uitzonderingen in deeze gevallen , conform het befchreeven recht en onze ftatutaire wetten , ten refpeéte van de crimineele pourfuiten behooren plaats te hebben,naamlyk in hoe verre iemand , die de condemnatie van den Rechter door een van de navolgende oorzaaken in cas van disfolutie ontgaat, «/of niet van de ftraffen der politicque ordonnantie tegen het overfpel geftatueerd , zoude dienen bevryd° te blyven , zo bepaalen wy alle zodanige wettige oorzaaken , waardoor iemand zyn recht , uit zaake van overfpel , onmiddelyk verliest, met dat gevolg dat er tot geen verbreeking van den huwelyksband kan worden ge. concludeerd tot deeze onderfcheidene clasfen : als i.) door onderlinge conpenfatie, dat is te verftaan als beide echtgenooten ten zeiven tyde de misdaad van adulterium bedreeven, of in overfpel geleefd hebben gehad , om redenen , dat zy zig van wederzyden vergrypen in fimilipeccato, in gelykezonde, volgends het onwederfpreeklyk axioma van Rechten , het welk uitdrukkelyk dicteert, tUli&am cum deh&o,velpeccaturn cum peccato inter conjuges compenfanda fnnt : hoe zeer tegen deezen zetregel wel degelyk zoude moe, ten gelden het conftant gebruik in de rechtspleeging gerecipieerd, dat wanneer één der echtgenooten naderhand de ttovo wederom het crimen adulterium be«  CRIMINEELE PRACTYK. 25 dreef , de compenfatie in het onderltelde geval alsdan tusfchen hen geen meerder effect kan forteeren , vermits dat die geen , die het laatfte zig aan overfpel heeft fchuldig gemaakt, geen actie op den echtgenoot, die het eerst gevallen is, meer overig zoude hebben , waarmede hy kan compofeeren : 2.) behalven deeze geallegueerde oorzaak, die wel het meeste invloed heeft om de delinquanten van overfpel, van een crimineele actie te bevryden, zo verliest de geolFenfeerde of onfchuldige party zyn recht die hem, ter zaake van dien , anderzints in cas van disfolutie, tegen den gedelinqueerd hebbende echtgenoot, het zy man of vrouw,zoude competeeren, de openbaare kwytfchelding reconciliatie of verzoening , dat is te zeggen wanneer aan de overfpeelige Bian of vrouw de bedreevene misdaad,in dit opzicht ten overftaan van de naaste bloedvrienden ,of bygebreeke van dien, ter prefemie van twee geloofwaardige getuigen , gepardonneerd, vergeeven en kwytgefcholden is geworden , fteunende op het voorfchrift /ex. 7 ff. delivort. et rebut: 3.) cesfcert en vergaat de actie van overfpel, ftilzwygende door byflaaping , of gehoud open vleeschyke converfatie tusfchen de echtgenooten , wanneer daarvan prffifumtivelyk komt te blyken , op eene wyze dat de cohabitatie, of bywooning , onder de gehuwde bleef voordduuren , na dat het adulterium , by andere echtgenooten begaan , bekend geraakt is , als w ordende zodanige byflaaping , na dato van het B 5  46 SLEUTEL der gepertreert overfpel , overéénkomftig het gevoelen der meeste Rechtsdoctoren, en byzonder volgends de leer van damhouder, Pracïyk Crimineel, cap. 82, voor een volmaakte reconciliatie en ftilzwygende kwytfchelding aangemerkt , ten zulken efFecle dat iemand naderhand in het praifupponeerde geval tot disfolutie van den huwejyksband willende procedeeren, om voorgemelde redenen , is onze Rechtspleging niet zoude worden geadmitteerd , zo als in diergelyk geval by het Hof van Friesland, is verftaan geworden, gelyk zandkr , lib, 2, tit. 6, def. 2, volledig aanhaalt, waartoe onder anderen met veel applicatie zoude kunnen worden bygebragt de beüisfende rechtsgronden , vervat in de lex. 13, § 10, alsmede in de lex. 1, cod. ad leg. jul deadult. : 4.) vervalt het recht wegens een actie in cas van disfolutie, fpruitende uit overfpel, doorprejcriptie, of verjaaring , wanneer de geoffenfeerde , of 011fehuldige party , geduurende den tyd van vyf jaa* ren, na dat de echtbreuk gedelinqueerd, en ter zyiier kennisfe gekomen is, de zaak onvervolgd heeft gelaaten , uitgezonderd in zulke finguliere voorvallen , alwaar een abfolute onmogelykheid refideerde, om de aanklagt eerder te hebben kunnen doen, of de actie in cas van disfolutie voor den competenten Rechter te hebben kunnen inftitueeren , het zy door uitlandigheid naar de Oost- of VVest-lndiën, of andere wettige verhinderingen , waarvan op een voldoende wyze in rechten moet blyken, tot welke  CRIMINEELE PRACTYK. 27 dan, naar befcheidenheid vau den Rechter in confidentie zoude komen het beneficie van reliëf, of herftelling, aangaande den verzuimden tyd, waardoor de actie onvervolgd gebleeveu was, in hoedaanige beneficie van reliëf, als er wettige reden toe dienen van den hooge Raade van Holland kan worden geimpetreert : 5.) wordt het recht tot disfolutie van den huwelyksband verlooren , als een Vrouw "iet uit zig zeiven , maar gedwongen en tegens haar wille overfpel bedryft , of met geweld verkracht wordt; ondertusfchen is het zeker, dat als een gehuwde vrouw zodanig eene geweldige verkrachting aanbood onder folemneelen eede te ftaaven, naar rechten tot den eed niet mag worden toegelaaten, ten zy de omftandigheden van het geval klaar en pofitivelyk kwam tebewyzen: en 6.) dat, naar de fentimenten van fommige Rechtsgeleerden, aan een getrouwd man geen aftie van devortie competeert tegens zyne huisvrouw, die by vergisfing, en buiten haar weeten , met een ander mansperfoon adulterium begaat , weenende dat zy door haar eigen man befiaapen wordt, waarvan men de reden opgelost vindt by voet , lib. 4, fit, 18, num. 11, en bovendien een merkwaardig voorbeeld gevonden wordt, by aller, tit. in cas crimineel bladz. 47; dan nademaal diergelyke wonderwerken tegenwoordig zeer zelden gebeuren , immers zeer raar in de rechtspleging voorvallen, zo verdienen confequentelyk dusdanige fuperficieele bedenkingen, als hier  23 SLEUTEL der onder de twee laatfte articulen zyn bygebragt, en die veeltyds op een losfen voet,tot een prsetens bewys by de Rechtsdoctooren word?n geavanceerd, als of hierdoor de actie van gecommitteerd overfpel tegen een getrouwde vrouw, in beide de gementioneerde omltandigheden , zoude komen te cesfeertn , of optehouden , als onbruikbaare regelen van rechten, geen de minste ingreslie of invloed. S 9. Als men de voorenftaande uitzonderingen, fpeciaailyk met betrekking tot de vier eerstgemelde oorzaaken, welke een actie in cas van disfolutie, uit hoofde van overfpel in de civile rechtspleeging doen extingeeren , vernietigen, en ophouden, onpartydig ten toets der reeden en billykheid brengt, en Hechts ten dien opzichte het oogmerk van den wergeever in het oog houdt, zonder zig aan vèrgezochte fubtiliteiten , die de Rechtsgeleerdheid oplevert , te vergaapen , zal men oogfchynlyk bevinden , dat compenfatie van een dubbeld overfpel , tusfchen beide de echtgenooten ten zeiven tyd begaan, het crimineel onderzoek van den Officier niet beneemen kan , veel minder om die ;;elf. de oorzaak de ftraffe , by de fuccesfive articulen van de pohïïcque ordonnantie , tegen het bedryven van adulterium beraamd , zoude kunnen echapeeren , onaangezien zelfs geen Rechterlyk vonnis, tot ontbinding van den huwelyksband , ter zaake  CRIMINEELE PRACTYK. 29 vermeld, hadt plaats gehad, onder deeze bepaaling 'at de Officier in loco , niet alleen van zodanige compenfatie tusfchen gedelinqueerd hebbende echtgenooten in judicia zoude behooren te doen blyken , maar ook inzonderheid de delicten van overfpel aan beide kanten door man en vrouw ten zeiven tyde begaan, en waarover eigenlyk de compenfatie tusfen hen was gevallen , noodzaakelyk probeeren moet : de reden hiervan is pulpabei en klaar, om dat iemand , die door een' dief in zyn eigen huis beftoolen wordt, voor zyn particuliere perfoon , de misdaad van dief (lal wil veigeeven, kwytfchelden , en des onaangeklaagd kan laaten , maar door die goedwilligheid het recht van de Hooge Overheid in zo ver verkort, dat de crimineele juftitie daarom buiten werkzaamheid zoude moeten blyven; op die gronden hebben wy in den jaare 1763, ter requifitie van een' Bailluw van ze. kere hooge en vrye Heerlykheid binnen deeze Frovintie , fchriftlyk geadvifeerd gehad , dat het overfpel van een getrouwd man , die een jonge dochter bevrucht hadt , doch waarover geen disfolutie van het huwelyk gevallen was, om dat hy zig met zyn huisvrouw, ten 0verdaan van wederzydfclie ouders , openbaarlyk gereconcilieerd en verzoend hadt, de crimineele actie van den Bailluw niet kon ontgaan, maar dat de zaak, uit aanmerking van de geflooten reconciliatie, of verzoening tusfchen de echtgenooten, door den Rechter compatibel behoorde te worden verklaard, en dit zou-  3o SLEUTEL de8 de (onder verbetering-,) ook in het geval van compenl'atie, hier vooreu aangehaald, ten refpecte van een' man en vrouw, die beide gelyktydig overfpel gedelinqueerd hebben , ter discretie van den cornpetenten Rechter , insgelyks practicabel kunnen weezen , zonder dat daardoor de kracht van de politicque ordonnantie , ten aanzien van de geflatueerde ftraffe tegen de overfpeelers en overfpeeleresfen , in het minfte zoude worden gevilipendeerd, ontzenuwd, of illifoir gemaakt: ondertusfchen is het heel anders geleegen , als een ongetrouwd vrouwsperfoon een getrouwd man een kind , als vader , in baarensnood opzweert, en zodaning getrouwd man de expurgatoiren eed, die hem door den Rechter opgelegd wordt , presteerd , naamelyk dat hy nimmer of ooit vleesch. lyke converfatie met hetzelve vrouwsperfoon heeft gehad en gehouden, want in dit geval zou decrimineele actie van den Officier in loco niet alleen geheel ongefundeerd en ongerymd zyn, maar zelfs het vrouwsperfoon die den eed , in voegen voorfchreven, ten laste van een gehuwd man, in baarensnood hadt gedaan, noch vergoeding van defloratie noch kraamkosten , noch alimentatie voor haar onecht kind compteeren , gelyk wy op dit funda. ment, federt verfcheide jaaren herwaards , vier procesfen van diergelyke natuur voor differente collegiën van juftitie bepleeten hebbende , den eisch van alle dezelve gedefloreerde vrouwsperfo©-  CRIMINEELE PRACTYK. 31 neu , tegen welke den expurgatoireu eed van de getrouwde mannen , van het delict van overfpel befchuldigd , gelden moest , telkens by vonnisfe van den Rechter zyn ontzegd geworden, terwyl wy in andere procesfcn het contrarie, ten behoeven van ongetrouwde vrouwsperfoonen tegen gehuwde maunen in gelyken gevalle fustineerende , altyd met ontzegging van den eisch en condemnatie van kosten hebben gefuccombeerd gehad; uit alle wel« ke argumenten en bygebragte voorbeelden gemaklyk optemaakeu is , van hoedanige diftinótiën oplettende Praélizyns over deeze materie , zo in cas civil als in cas crimineel, behooren gebruik te maaken.  3a SLEUTEL der ELFDE HOOFDSTUK. | Over eenige notable en beruchte qu&stiën , in cas crimineel, geduurende deeze eeuw kier te Lande voorgevallen , en waarin , zo ten opzichte van de accufat ie , als van de defenfie, de kunst der Praclyk uitgeblonken heeft. S i. D e zoonen van justiniaan, weinig gewoon zig in de onderfcheideue takken der Rechtsgeleerde weetenfchap, aan oppervlakkige en bloote befpiegelingen te vergaapen , hebben, zedert onheuglyke tyden begreepen, dat de werkzaame praétyk eigenlyk de ziel, en het wauve Kweekfchool van de Rechtsgeleerdheid is: zy hebben geen ongelyk aldus te denken ; men kan in der daad van de rechtszaaken een zeer goede theorie bezitten , zonder iets van de praftyk te weeten, en dit heeft voornaamlyk plaats in de crimineele rechtspleeging, waarin, ten aan. zien van de behandeling der praclyk, alles op de ondervinding moet gebouwd zyn , hoedaanige on.  CRIMINEELÉ PRACTYK. 33 dervinding alleen door voorbeelden van beruchte rechtsgedingen bekwaamlyk kan verkreegen worden : het waren appareutelylc deeze overdenkingen , welke verfcheidene beroemde Criminalisten , by gebrek van genoegzaame voorraad in de bewerking van hunne geleerde traétaaten, in een foort van befchroomdheid en verlegenheid hebben gebragt: dan, terwyl het federt de laatfte zestig jaaren van deeze eeuw aan geene merkwaardige exempelen ontbreekt om de crimineele rechtspleeging , zo wel in het ftuk van accufatie, als vmdefeufis, dat noodzaaklyk licht te kunnen byzetten , het welk een gebaanden weg tot de w 1 sk ü n s r vmfchuld en onfchuld opleveren kan , zo zullen wy niet alleen ter contemplatie van de Rechters, maar zelfs ten dienste van de'Officieren der crimineele juftitie, doch byzonder tot inftruétie van leergierige Praftizyns alhier een volledig tafereel van uitgekipte notable quxsricn, hier te Lande fuccesfivclyk, en van tyd tot tyd voorgevallen , gaan verhandelen , waarin de fubtiliteiten der Praftykkunst, of liever de fpitsvindigheid der Rechtsgeleerden, in denhoogften graad uitgeblonken hebben, onder by voeging van fommige kumtformulierea van fecreete fchriftuuren, welke tot de onderfcheidene gevallen in cas crimineel betrekkelyk zyn , en waarvan in fommige volgende Hoofdflukken van dit Kweekfchool gebruik zal worden gemaakt : een ondervinding , geduurende den tyd van 36 jaaren in de bcoeffening der rechtszaak en verkreegen , hebben my in fta-at gefteld om. een colli, deel. c  34 SLEUTELbb» lectie, of verzameling, te maaken van zulke crimineele procesfen , die door haare ruchtbaarheid overal bekend geworden zyn , en een ryke ftof voor oplettende Pleitbezorgers aan de hand geeven; gelyk, onder meer andren, de beruchte crimineele proceduuren , tusfchen den Advocaat Fiscaal , of Proeureur Generaal van den Hove van holland, en Mr. Adtiaan van der Mieden, eerst Raadsheer, en naderhand Prafident van denzelven Hove , ontftaan ter zaake van een pretens wan- * devoir, of malverfatie, ten aanzien van zyn Rechtersampt ; van den Graave van Nas/au la Lek, Hoofdofficier der vStad utrecht, contra den Ad» vocaat Cuilenborg , over het geval tusfchen Alida van der Streng, en haaren man Egbertus Ruys, waarin de gemelde Officier gefuccombeerd heeft gehad ; van den Procureur Generaal van den Hove , op ende jegens Mevrouwe de Douariere Bikker van Swieten , ter zaake van falfiteit, gepleegd in eene testementaire dispofitie, waarin gemelde Procureur Generaal- getriumpheerd heeft gehad; van den Fiscaal van Braband en den Lande van O-vermaaze, contra den Schepen Biertempel, ter oorzaake van bloedfchande met zyne dochter gepleegd, en daar over , by fenteutie van den Raade van Braband, met de dood geftraft; van Mr. Jan Cordelois, Vryheer van Wiltenburg , Hoofdofficier der Stad Rot' terdam , contra Mr. Franciscus Lievens Kerfiemani welke zaak over een geprefumeerd crimen faljt' van een' wisfelbrief, zo op de exceptie als ten prinei*  CRIMINEELE PRACTYK. 35 paale, is bepleeten, en met een merkwaardigen uitflag gedecideerd geworden; vervolgends van den Fiscaal van de Generaaliteit, en naderhand van den Procureur Generaal van den Hove , tegen den Ven» drig J. E. de Witte, en zeker' Boomkweeker Braakel, over befchuldigde confpiratie en Landverraadery, geduurende den laatften Engelfchen oorlog voorgevallen , met de finguliere gewysdens die in cas crimineel daarop gevolgd zyn ; en eindelyk van Mr. Paulus Geverts , Hoofdofficier der Stad Rotterdam, contra cathaiuna muloer, bygenaamd Kaat Mosfel, ter zaake van pretenfelyk gepleegde volksoproeren , eerst voor Schepenen der gemelde ftad Rotterdam , en naderhand in cas d'appèl, voor den Hoogen Raade van holland geventileerd geweest, en in welke gedenkwaardige crimineele proceduuren de gevangene en verweerderesfe, na in een ordinaris proces ontvangen te zyn, en in de eerfte inftantie, by vonnisfe van welgemelde Schepenen , getriumpheerd te hebben , daarop , wanneer deeze zaak in cas d'appèl nog ongedecideerd was hangende , by gelegenheid van de gelukkige omwenteling en herftel. Iing der oude regeeringsform , in den jaare 1787 voorgevallen, van de crimineele actie kost en fchaadeloos geabfolveerd , en uit haare detenfie van de voorpoorte van den Hove ontflaagen werdt: zynde dit zo veel gerucht gemaakt hebbend crimineel proces met een onfterflyken roem bediend en bepleeC s  36 SLEUTEL der ten geworden door den wydvermaarden en kundigen Advocaat Mr van biloekdyk. • -b 3r:• *Kav Usfa^- I.) Aan de verhandeling van alle deeze opmerke. lyke proceduuren , tot de crimineele fechtspleeging betrekking hebbende, ons by uitzondering bepaalen» de , zo zullen wy nier onaangeroerd voorbygaan dé beruchte crimineele procesfen , welke in een vroeger tydvak van deeze eeuw, tegen den Raadsheer Pesten , en Mevrouwe Douglas, hier te Lande hebben plaats gehad , en waarvan zo wel de een als de ander deezer beide delinquanten, met defi zwaarde over 't hoofd , en een langduurige gevangenis zyn geftraft geworden , om reden , dat men die beide finguliere gevallen elders befchreeven vinden kan ; ondertusfcheii verdteht, in de eerfte plaats, ten refpefte van het aanmerkelyk crimineel proces, in het jaar 1743 en vervolgeiids geëxteerd hebbende, tusfchen den Procureur Generaal van den Hove Provinciaal, en Mr. Adriaan van der Mieden , Raadsheer ia denzelven Hove, eene byzondere fpecalatie/dat hetzelve zyn allereerften grondflag verkreegen heeft eaJ>, ondef ^  CRIMINEELE PRACTYK. 47 verbod, met relatie tot den Rechter , geenzins begreepen, het aauneemen van zodanige gefchenken, of prefenten van uabeftaande of van goede vrinden die buiten alle apparentie van proces, ten tyde van het geeven dier gefchenkeu waren, vooral indien desweegen geobferveerd blyft het voorfchrift vervat in de lex. 6. § i. ff de offic. procors 6? legati; en 5.) onzydigheid, die een Rechter indifferentelyk ten aanzien van partyen in haare verfchillen noodzaakelyk houden en betoonen moet, uitgezonderd in crimineele zaaken, waarin een Rechter, ten opzichte van twyffelachtige en nog ougeprobeerde gevallen, altyd ten voordeele van een' verweerder of gevangen kan en behoort te inclineeren, om reden dat defenüe favorabel is , en gelyk wy elders aanmerkten, boven de accufatie of aanklagte pravalee. ren moet. § * II.) Het tweede cafits waarin, ten opzichten van de defenfïe , de kunst der Praftyk uitgeblonken heeft gehad , betreft het zo beruchte proces , het welk in cas crimineel voor den Gerechte der ftad utrecht, geduurende den jaare 1755 geventileerd is geweest tusfchen den Graave van Nas/a» la Lek , Hoofdofficier der gemelde Stad , rationt officii, eisfcher in cas crimineel ter eenre contra den Advocaat van Cuilenborg, gevangen op den  48 SLEUTEL her huize van FLiazenberg , verweerder in hetzelve cas ter andere zyde : dit meesterduk van de crimineele rechtspleeging, waarin, onder andren, de grootheid der talenten van den verweerder , zo wel als de kracht der wetten , op eene voorbeeldlooze wyze doorgedraaid hebben, verdient dat men deeze aan. merkenswaardige zaak uit den grond ophaale , en door een getrouw en kortbondig verhaal aan de vergeetenheid onttrekke 5 alvoorens dan te expofeeren de oorzaaken, waaruit deeze crimineele proceduren eigenlyk gerefulteerd waren , en vervolgends te ontwikkelen de gronden', op welken de accufatie en dtfarlöe van dien gefundeerd werden , zal het niet onnoódzaaklyk zyn te berichten, dat gemelde Advocaat van 'Cuilenborg , na dat zyn eerde huwelyk wettig gedisfolveerd geworden was, op zulke eene wyze dat hy, uit kragte van een Rechterlyke condeffinatie volkomen geauthoriieerd en bevoegd was om weder met een ander te mogen hertrouwen zig daarop naar Utrecht met der woon be^af alwaar hy als Advocaat voor het Hof Provinciaal ging praétifeeren , en , zo door zyne onmeetbaare kun. digheden in de rechtszaaken, als door zyne fierly, ke welfpreekenheid voor de pleitbanken, niet alleen een grooten roem verworf, mjar ook ten z dfden tyd aldaar onbedenkelyk veel opgang in de praclyk maak. te: onder de menigvuldige rechtsgedingen, welken onder zyn patrocinium vielen , werdt hy van wegen zekere Alida van der Streng verzocht haar als  'CRtMlttEËLE PRAGTYK. 49 Advocaat te willen bedienen , en met zynen raad te adfifteeren, in een proces dat zy beflooten hadt tegen haaren man Egbertus Buys , uit oorzaake vaii zyn ergerlyk gedrag , in cas van feparatie voor den Gerechte der ftad Utrecht te voeren: de voornoemde Advocaat maakte in den beginne veel zwaarigheid haar in dat proces te patrocineeren, uit aanmerking Van de lang onderhouden vriendfchap die tusfchen hem en haaren man Egbertus Buys , roemaals nog werkelyk beftondt , en poogde door allerhande Vrindlyke raadgeevingen de discrepeerende echtge. nooten met elkander te reconcilieeren , of te verzoe^ nen , ten einde door middel van zodanig een recou* cüiatie de zaak buiten de rechtbank te houden; dart terwylj onaangezien de tusfchenfpraak van de bloedverwanten van Alida van der Streng, alle de eomparatiën daarover ten fine van accoord gehou. den , vruchtloos afliepen , gebeurde het inmiddels daar men aan een vrindlyke feparatie van tafel , bed , en bywooning , onder confent van beide de echtgenooten, werkte $ dat er volklaare en confonhante bewyzen , ten laste van Egbertus Buys , wör* den ingewonnen, waaruit in forma probanti blyken kon, dat hy op differente plaatfen, met verfcheidene vrouwsperfoonen, adulterium, of overfpel, gedelins queerd hadt: dit veranderde aanftonds de zaak dermaate van natuur, dat er vervolgends , op aanranding van den Advocaat van Cuiienborg, gerezolveërd Werdt , om tegen den voormelde Egbertus Buyss iri lt. dèeL* 0  50 SLEUTEL DEa plaats van in cas van feparatie , direclelyk in ca* van disfolutie te procedeeren : ondertusfchen dat deeze zaak nog litispendent was * kreeg dit proces een heel andere draai , want , behalven dat de getuigen , welke het overfpel van Egbertus Buys door gerecolleerde verkiaaringen , ten behoeven en op requifitie van zyne huisvrouw Alida van der Streng gegeeven , geaffirmeerd en bekrachtigd hadden , hunne depofrtien , of getuigenisfen, ten dien opzichte gedaan , rtcanteerdeu en herrieppen: zo werdt al verder den Advocaat van Cuiknborg door fommige van deeze getuigen , en onder anderen van zeker vrouwsperfoon, Grietje van Bronswyk genaamd, toenmaals aldaar in het Stads tuchthuis geconfineerd zynde, openlyk befchuldigd van door geld , tot het geeven van de voorverhaalde atteltatiën, gecorrumpeerd en omgekocht te zyn geweest , waar by nog kwam , dat de meergenoemde Advocaat geprefumeerd „werd, ftaande den loop van deezen procesfe , een 'al te gemeenzaame converfatie met zyne cliënte Alida van der Streng te hebben onderhouden , en het was derhalven , op fundament van zodanige befchulding van corruptie , en daar aan verknochte verdenking van ongepermitteerde familiariteiten met zyne gemelde cliënte , dat het den Heer Hoofdofficier der ftad Utrecht, R. O., kon gelusten by die van den Gerechte aldaar te verzoeken apprehenfe corporeel op de perfoon van den meergemelden Advocaat van Cuiknborg, hoedanige apprehenüe  CRIMINEELE PRACTYIC. 5* corporeel by hem, op zyn lub en obreptif te kennen geeven , van den voorfchreven Gerechte geimpe* treerd zynde , den bovengenoemde verweerder, in gevolge en uit krachte van dien, op den Haazen» berg in gevangenis gebragt, en ter zaake voormeld in een crimineel proces betrokken werdt. s «. Hoe zéér nu aan dé zyde van den Heere Hoofdoffi» der , als eisfcher in cas crimineel, alles werd aangehaald wat tot probatie van de befchuldiging, ten laste van den gevangen en verweerder ingebracht, eenigfcins kon verftrekken , hoewel verre de meeste bedreevene Rechtsgeleerden ten dien tyde al van gevoelen waaren, dat de pofitiven, door den eisfcher R. O. , tot adftrudlie van de gefustineerde feiten geallegeerd, op zeer zwakke gronden fteunden ; zo werd daartegen aan de zyde van den gevangen en verweerder in een volumincufe en beredeneerde de* , duStie van rechten, door hem zeiven, ter zyner defenfie, in zyne gevangenis opgefteld, zyn onfchuld klaar aangetoond en beweezen • dit meefterftuk van Rechtsgeleerdheid was , na een voorafgaand verhaal van zaaken, bekleed met een ryk aantal van rechtspasfagiën , op gezach van welken by hem , onder anderen , tot refutatie van de pretenfe delicten , waarmede hy befchuldigd werd , de navolgende D a  5* SLEUTELder jurtificatoire articulen aan den Rechter in confidentie waren overgelaaten; als: Etrfielyk, dat de jurisdictie, ten zynen opzichte, m qualiteit als Advocaat , voor zo veel de crimineele actie betrof, ( onder reverentie, ) niet competent was ; eensdeels , om dat hy verweerder was een geadmitteerd Advocaat voor den Hove Provinciaal van Utrecht , en als zodanig , in geval van wandevoir, of crimineele wanbedryven in zyn officie begaan, ook gaudeeren moest van bet privilegie om voor denzelven Hove te recht te ftaan ; en anderdeels , uit oorzaake dat de Magiftraat of Gerechte der Had Utrecht geene Advocaaten, hoe genaamd, als postuleerende voor derzelver rechtbank te erkennen , maar doorgaands gewoon zyn de Procureurs voor alles dat in de rechtspleeging met betrekking tot hunne meefters of cliënten ' voorvalt, alleen aanfpraaklyk en verantwoordelyk te houden. Ten tweeden, dat de getuigen door den Heer eisfcher R. O., ten bezwaare van hem verweerder geproduceerd , niet waren confonnante , maar finguliere getuigen, op welke in cas crimineel geen recht kan worden gedaan. Ten derden , dat in allerleie crimineele zaaken zonder onderfcheid , tot probatie van de befchuIdU ging , noodzaaklyk confonnante getuigen, naar rechten, gerequireerd wierden, ten einde een' de-  CRIMINEELE PR ACT YK 53 Hnquant buiten confesfie, en de3 alleen op bewyzen te kunnen condemneeren. Ten vierden , dat de getuigen ftrydige , en tegen elkander aanloopende verklaaringen hadden ge, geeven , hoedanige contradictoire getuigenisfen , pro et contra gedaan , in criminalibus niet konden beftaan , en derhalven by den Rechter geen de minste geloof verdienden. Ten vyfden , dat, behalven dat dezelfde getuigen ten zynen laste gedeponeerd hebbende , moesten gehouden worden te zyn infamia /aSti, en infamia juris , als wegens flecht gedrag in het tuchthuis deeze'r Stad geconfineerd , en des niet admisfibel om in crimineele zaaken te kunnen getuigen , zy bovendien waren mynëedig , en ter zaake van dien by vonnisfe van deezen Gerechte, ook openbaarlyk aan den lyve waren geftraft. Ten zesden, dat alle dezelve getuigen , en byzonder Grietje van Bronswyk , nog niet mynëedig waren , wanneer de verweerder , ten voordeele van zyne cliënte , haare verklaaringen had inge. wonnen , en dat hy verweerder , in zyn qualiteit als Advocaat, noodzaakelyk zyn toevlucht tot zulke infame perfoonen hadt moeten nemen , om het gepleegde overfpel tusfchen dezelven en Egbertus Buys ten procesfe met fundament te kunnen be. wvzeii • te meer om dat voormelde getuigen nog niet geconfineerd , en des nog niet infaam waren ten tyden dat het adulterium gedelinqueerd was D 3  54 SLEUTEL der geweest, en confequentelyk in gevallen vóór data van de infami gebeurd , naar rechten volkomen geloof moesten verdienen , voornaamlyk wanneer er geen andere getuigen van betere weetenfchap en conditie voorhanden waren, om het deliét van overfpel te kunnen probeeren. Ten zevenden, dat er geen corruptie, of omkoping, ten aanzien van de getuigen, in dit geval geichied was , immers niet aan de zyde van den verweerder , welke dezelve , naar redelykheid , had gefadareerd , gelyk men in diergelyke gevallen verpligt is te moeten en te mogen doen , zonder dat men ooit in ftaat zoude zyn, aan de zyde van den eisfcher het contrarie te bewyzen, alfchoon infame, en mynëedige perfoonen in beide opzichten als zodanig verklaard, na dato van hunne infamie en mynëedigheid, de voorgewende corruptie, of omkoo, ping, met betrekking tot haare getuigenisten, onder prasfentatie van eeden, wilden affirmeeren. Ten agtfien , dat zig in deeze zaake, zo geene pofitive, ten minnen een apparente mogelykheid opdeed , dat alle de voormelde getuigen, fchoon bereids infame perfoonen zynde, vóór de tyd van hunne mynëedigheid, van een andere kant door geld waaren gecorrumpeerd en omgekocht gewor, den , om haare eerfte verklaaringen . ten voordeele van Alida van der Streng gegeeven , te recanteeren en te herroepen , ten einde , door middel van dien , den verweerder als Advocaat in laberintb te helpen; uit hoedanige apparente mogelyk-  CRIMINEELE PRACTYK. 55 ïykheid vervolgends, (onder eerbied gefprokcn,) de voorgewende corruptie of omkooping der getuigen , aan de zyde van den verweerder, ten laste van den Heere eisfcher even gemaklyk zoude kunnen worden gerctorqueerd, indien het voiftaan kon iets zonder bewys in rechten te mogen allegeeren. En lagtstlyk , dat aan de verklaaringen , ter requifitie van den Heer eisfcher ingewonnen , en overgelegd, raakende de pretenfe familiariteiten tusfchen den verweerder en zyne cliënte , ftaande den procesfe gehouden , noch ten opzichte van de depofanten , noch met relatie van de omitandigheden der gedepofeerde zaaken , geen de minste geloof in rechten zoude kunnen worden geadtribueerd, niet alleen om dat dezelve getuigen eertyds waren geweest loontrekkende dienaaren van Egbertus Buys, die hy in de fteenbakkery geëmploieerd had , en daarom in cas crimineel reprochabel waren , als zynde om die oorzaak prefumtivelyk omgekochte getuigen, maar bovendien om dat hunne depofuiën in derzelver omftandigheden hemelbreed van elkander verfchillen , terwyl de een van hen dit, de andere dat , en een derde vlak het tegendeel op dien zelfden tyd verklaarde gehoord te hebben, zonder dat er iemand van deeze getuigen pofitivelyk verklaarde, iets het allerminste van de gemeenzaame converfatie tusfchen Alida van der Streng en den verweerder te hebben gezien, hoedaanige vanable en niet overéénltemmende verklaaringen , dienende D 4  5(5 SLEUTEL bu tot accufatie van eerlyke en gediftingueerde perfoo. nen, by alle rechtbanken verworpen worden ; bo, ven en behalven dat een Advocaat, fungeerende in zyn qualiteit, ter zaake van dien, gednurende den procesfe , niet aótionabel in cas crimineel zoude weezen , zo lang er geen klaarblyklyk adulterium. tusfchen hem en zyne cliënte , geprobeerd werdt, door getuigen die omni excepiiones ma/gres waren' en dat hy verweerder op dit fundament vervolgends' geene zwaarigheid maakte , rondborstig te declaaren, van gevoelen te zyn, dat zelfs een Advocaat, patrocineerende een vrouw, in een proces tegen haar' man, in cas van disfolutie, met dezelve zyne oliën* te, na disfolutie van het huwelyk, zoude mogen trouwen, indien zodanig Advocaat, zelfs ten tyde van het patrocinium , ongetrouwd, of weduwnaar ware geweest, $ 7, Na dat de hier bygebragte argumenten, vervat lil de voorenftaande juftiricatoire deductie , welke naderhand gedrukt werd , by den Rechter geëxamineerd en ryplyk overwoogen waaren, werdt den yerweerder daarop , by vonnisfe definitif, van de crimineele actie kost en fchadeloos geabfolvetrd : onmiddelyk na zyne relaxatie volgde de disfolutie yan het huwelyk tusfchen Egbertus Buys , en Alida W8 ér Streng, zyne gevveez,ene cliënte, met welke  CRIMINEELE PRACTYK. 57 hy in der daad , na verloop van eenige maa u en, tot algemeene verwondering van een iegelyk, kwam te trouwen, zonder dat de Hoofdofficier der ftad Utrecht zig tegen den voordgang van dat huwelyk verzettede , noch belust fcheen om hem andermaal daarover in een crimineel proces te betrekken : het opmerkelyke van deeze zaak beftond daarin , dat, kort na de voltrekking van het gemelde huwelyk, Egbertus Buys insgelyks hertrouwde, en dat vervolgends de eerfte huisvrouw van den Advocaat van Cuüenborg , van welke hy voorheen wettiglyk was gefcheiden , haar almede in een tweede huwelyk begaf ; de fingulariteit van dit notabel rechtsgeding hebben wy zo zeer niet aangetekend om de mogelykheid aantetooncn van drie gedisfolveerde cn verbroken huwelyken , waarvan de echtgenooten , door een zamenloop van byna gelyke oorzaaken , ter wederzyden alle kwamen te hertrouwen , en nog veel minder om daardoor te willen fustinee. ren, dat zodanige finguliere voorvallen in de rechtspleging geheel buiten exempel zouden weezen , of tegen de dispofitie van het befchreeven recht zouden ftryden , maar eigenlyk om tegen de opiniën van fommige Rechtsgeleerden te beweeren , gelyk wy vermeenen in laater tyd, door een uitgewerkt fchriftlyk advys, volzaaklyk gedaan te hebben, dat de opgemelde Advoeaat van Cuilenborg, na van de crimineele actie geabfolveerd te zyn , wel degelyk bevoegd was , met zyne cliënte Alida van de? P S .  58 SLEUTEL ets Streng te mogen trouwen, zo dra de huwlyksband tusfchen haar en Egbertus Buys, haaren geweezen man, by fententie van den Rechter, verbroken was , zonder dat daar jegens abfteerde, de frivole allegatie van een gemeenzaamen ommegang, welke zy, volgends het fustenu van den Officier der ftad Utrecht, ftaande het proces in cas van disfolutie met elkander zouden gehouden hebben : ratio efl, vermits dat, zo wel de meergenoemde Advocaat, als zyne gemelde cliënte , na dat hun beider echtlyke banden wettig , door Rechterlyke vonnisfen gedisfolveerd waren , als vrye perfoonen , die in hunnen eerden ftaat van ongehuwdheid herfleld werden , behooren te worden geconfidereerd, en des uit kracbte van dien, indisputabel bevoegd waren andermaal eene echtelyke verbintenis te mogen contracteeren; en het was op fundament van deeze onbetwistbaare reden , welke het opgevolgde tweede huwelyk van Egbertus Buys. gelyk ook dat van de eerfte huisvrouw van den Advocaat van Cuilenborg, voor gequalificeerd, en overéönkomftig decoftumen deezer Landen, als wettig moesten aanmerken; ondertusfchen zoude het geval waarin wy in den jaare 1768 , nevens meer andere Profesforen , geadvifeerd hebben gehad , vry grootcr bedenklykheden doen, opryzen , naamlyk als een Advocaat, in zyn cmaliteit patrocineerende , een getrouwde vrouw , die nimmer vleeschlyke converfatie met haar man heeft gehadt, en deswegen, tot disfolutie van den huwelyksband, contcndeert, geduurende den loop.  CRIMINEELE PRACTYK. 59 van den procesfe zyne cliënte bezwangert; of by jn de eerfte plaats , ter zaake van dien, crimineel actionabel zoude zyn , en in de tweede plaats , of hy, na het huwelyk van zyne cliënte, by fententie van den Rechter gedisfolveerd was , in het ouderftelde geval zoude mogen trouwen ? onaangezien deeze beide vraagen onder de Advifeurs veel conteftatie verwekte , werd nogthans met beklcede redenen, en op het gezach van aanneemlykerechtsgronden , eenpaarig geadvifeerd , dat ja, de crimineele actie , ten opzichte van den patrocineerende Advocaat , wegens de gefustineerde bezwangering wel plaats kon hebben, als dezelve door den Officier in loco, ftaande den procesfe , in cas van disfolutie, en gevolglyk vóór de tyd van het voltrokken huwelyk met zyne cliënte was geinftitueerd geworden , en dat over zulks , ter beantwoording van de tweede vraag, de gemelde Advocaat volkomen gepermitteerd was met zyne cliënte , na verbreeking van den huwlyksband met haaren man, te mogen trouwen, wel te verftaan, als de crimineele actie geheel onvolvoerd gebleeven was: de reden hiervan valt, voor bedrevene Rechtsgeleerden, ge. maklyk optelosfen , want alfchoon by de wetten uitdrukkelyk en fcherplyk verboden is, dat een overfpeeler en overfpeeleresfe, refpectivelyk na het overlyden van derzelver man en vrouw, of na disfolutie van hun huwelyk , nimmer of ooit zig met elkander ten huwelyk mogen begeeven , zo kan , ten refpecte van een' vrouw , die nooit door haar man  SLEUTEL der beflaapen is geweest, in een eigenlyken zin niet gezegd worden dat er adulterium, of overfpel, noch aan de zyde van den Advocaat, noch aan de zyde van zyne cliënte gedelinqueerd was geworden. S 8. Als de fubtiliteiten der Rechtsgeleerden niet fomwylen prawaleeren moesten boven de ftrengheid der wetten , waaraan de Rechter niet altyd even fterk gebonden is, immers niet in zulke crimineele zaaken, als waarin door deeze of geene zamenloopende omftandigheden , en onvoorziene incidenten , zyne discretie , of befcheidenheid , tot mitigatie van ftraffe behoort plaats te hebben, zo zouden buiten twyfel veeie eerlyke delinquanten, die uit onkunde , of door een pardonable hartstogt van het recht abufeeren, ten uiterften te beklaagen weezen : de 'ondervinding heeft zulks doen zien in een zeer intricaat geval, het welk alhier , ten aanzien van gecommitteerd wandevoir van een' Advocaat, die befchuldigd werdt in officie gepecceerd te hebben , van applicatie kan zyn, en waarover wy, nevens de Advocaaten Mr. Jan de Groot, en Mr. Johan Card Houttuin, op het einde van den jaare 1759 geraadpleegd werden, op zodanig eene wyze , dat dit ongehoord Cafus ons meer werk dan voordeel verfchafte: de zaak, waarvan wy kortheidshalve flechts de voornaamfte particulariteiten zullen gaan fchetzen, beftond  CRIMINEELE PRACTYK. 6t hoofdzaaklyk hierin: Een zekre meerderjaarige, ry ke, en aanzienlyke Dame, woonachtig in een Stad onder het resfort van de Provincie van Hollund^ wier naam wy uit achting verzwygen , contracteerde in den jaare 1758 fponfalia, of trouwbelofte , met een meerderjaarig jongman , van een gedistingueerde familie , doch die geheel onbemiddeld was ; de Notaris , tot het pasfeeren van de acte van trouwbelofte geëmploieerd , had , op uitdrukkelyke begeerte der beide coritrahenten, daarin deeze fpeciaale clauful geinfereerd ; dafi wanneer een van beide de contraéteerende partyen naderhand , wettige en gefundeerde reden , daartoe dienende , mogten goedvinden van de fponfalia af te gaan , en hun voorgenomen huwelyk ongepresteerd te laaten, dezelve in zodanig geval zoude kunnen volftaan, met aan den contrahent, die het contract wilde vervullen , een honorarium van tien duizend guldens eens uittekeeren: achtervolgends deeze conventie gebeurde hét, dat de jonge Dame , na een verkeeriug van tien maanden, berouw krygende van deeze trouwbelofte gecontracteerd te hebben, met een perfoon die men haar* het zy op losfe geruchten, of het zy op een volzekere informatie van zyn gedrag, als een de» bauehant en verkwister afgefchilderd had , goed* vond van de voormelde trouwbelofte te recilieeren en aftegaan, en ten dien einde door dezelfde Notaris , welke het contract gepasfeerd had, een infinuaüe aan haar' pretendent liet doen , met aan*  delict van bloedfchande met haaren vader gepleegd had , tot een confinement van 50 jaaren in het tuchthuis der ftad Gouda gecondemneerd werdt , waaruit zy echter korten tyd daarna, om onbekende reden,'is gerelaxeerd geworden : het geen over dit onderwerp aantemerken valt, beftaat voornaamlyk in de rechtskundige diftindtie van dc twee byzondere clasfen , waartoe dezelve, met betrekking tot die misdaad , eigenaartig kunnen gebragt worden; ftaamlyk, of het delict doodftraflyk dan lyfftraflyk is: onder de eerfle clasfe zouden wy, met een meenigte gerenomeerde en voorzichtige Juristen , begrypen , dat het deliól van bloedfchande als dood. ftraflyk behoort te worden geconfidereerd, wanneer het geperpetreerd wordt tusfchen een' vader en zyne eigene dochter , of tusfchen een moeder en baar eigenen zoon, ja zelfs, naar ftregheid van wetten, tusfchen broeders en zusters van hetzelfde bed: clan, onder de tweede clasfe van deeze misdaad, die men Hechts als lyfftraflyk te befchouwen heeft , zyn alleen gecomprehendeerd en begreepen halve broeders en zusters , ftiefvaders met hunne ftiefdochters, ftiefmoeders met haare ftiefzoonen, fchoonvaders en fchoonmoeders met derzelver re» fpecfive aangetrouwde kinderen , mitsgaders een man met zyn aangehuwlykte zuster, en een getrouwde vrouw met haar aangehuwlykten broeder, fiandi matrimonio; wanneer, ten refpefte van halve zusters en broeders, erreur of dwaaling , het zy door «handigheid als anderzins, plaats heeft gehad, ten E3  70 SLEUTEL der ztilken efFecte dat zy elkandren als zodanig niet gekend hebben gehad , en zoude, om evengelyke gefundeerde en excufable redenen , ook in dit opzicht heele broeders en zusters van hetzelfde bed, van de crimineele ftrafFe tegen het crimen van bloedfchande geflatueerd, naar recht en biüykheid dienen geëximeerd en bevryd te blyven , zo als daarvan verfcheidene gedenkwaardige exempelen in de rechts, pleeging voorhanden zyn ; ondertusfehen dat wy uitftelien deeze opmerklyke floffè wat nader te èplucheeren, en op het gezach van onvoorbeeldclyke gevallen, in onze dagen voorgevallen, meerder licht bytezetten , zo vinden wy niet ongeraaden alhier provifioneel, tot beter begrip van zaaken, te laateu volgen , de compleete en volledige definitie welke wy over deeze materie in ons Rechtsgeleerd Woordenboek , onder den titul van bloedfchande, gegeeven hebben. ,, bloedschande , in 't Latyn incestm ge,, naanad , is zulk een misdaad die door vermenging, ,, of vleeschlyke verkeering tusfchen twee perfoonen , den andren te na in den bloede of aanhuwelyking befhande, plaats heeft gehad; gelyk onder an„ deren tusfchen een moeder en haar' zoon , of „ tusfchen broeders en zusters van het heele en halve bed ; insgelyks tusfchen een' man en zyn ,, vrouws zuster, of tusfchen een vrouw en haar ,, mans broeder, en dergelyke bloedfchandige vers, menging tusfchen perfoonen elkander in minde„ re graaden van confanguiniteit en affiniteit be-  CRIMINEELE PRACTYK. 71 , ftaande , meer; van hoedanige crimen van bloed„ fchande by de Rechtsgeleerden deeze algemeene definitie gegeeven wordt; incestus estvsnerea. pera„ gere cum confanguineis, vel afiïnibus? by de Romei„ nen werd iemand over de misdaad van Mosdfchan„■de even gelyk over het crime van adulterium of , overfpel gcftrafc: maar de meeste D. D. fustineeren met veel fundament, dat hetzelve zwaarder „ als overfpel behoort gepunieerd en geftraft te „ worden ; zie ,onderandreu,daarover matih* „ u s, de Criminibus, lib. 48. Ut. 3, cap. 6 num, j; « en damhouder, Pracïyk Crimineel, cap. 96. „ num. 3 , etfeqq.; doch groenewEcen, de , legibus abrogatis ad l. b. Codex de incest, et inatiüb. , nups: fchynt van een contrarie concept te weezen, en meent dat bloedfchande niet meerder of ftrenger dan overfpel moet worden geftraft: dan, terwyl het indisputabel is dat de misdaad van bloedfchande van vry erger conditie is, daa die van overfpel, en dat het laatstgemelde huidendaags met een zekere geldboete compofibel is, of by ons niet verder of anders kan worden geftraft, dan met eerloosheid , of bannisfement uit den Lande, inge. volge van het gearrefteerde by de politicque ordon" nantie , zo dient derhalven het crime van bloed„ fchande, als zynde odieus en minder pardonnabel, „ met zwaarder en rigoureufer ftraffe gecompenfeerd te worden; Mr. simon van leeuwen*, in „ zyn Roomsck Hollandsch Recht. lib. 4, part. 37, D 4  7* SLEUTEL der „ num. 9 , zegt er het volgende van: — Doch ik zou verftaan dat de bloedfchande zwaarder behoort ge/iraft te worden als gemeen overfpel, en dat de ver. ligting van de ftraf in overfpel, tot gelyké of zwaarder zaaken , gelyk als met bloedfchande, zonder uitgedrukte wet niet mag worden getrokken: te meer, aha by de politicque ordonnantie , art. 18 , uitdrukkelyk wordt gezegd , onverminderd en ongekrenkt te blyven, al de ftraf en en pynen , in de Ktizerlyke en bcfihrctene rechten gefield tegen ontfchaaking , onteering , bloedfchande , en dergelyke; zonderling zo wanneer het in overfpel wordt gepleegd, gelyk algemeenlyk gebeurt. „ Zie verder over deeze materie L. 28. ff. „ ad Leg. fud. de adtilt. L. 3 ff. de quest. et arg. L. ,, unie. cod. de rapt. virgin.; ondertusfehen moet geremarqueerd worden, dat alhoewel bloedfchande, ,, principaal als het in overfpel gecommitteerd ge,, worden is , volgends de overééiiftemmende advy„ zen der Rechtsoefenaaren , een grooter en zwaar. „ der ftraf dan adulterium verdient , het nogthans ,, onder de doodfchuldige misdaaden niet kan wor« den begreepen , en mitsdien dat iemand, overtuigd van bloedfchande gedelinqueerd te hebben, „ ter zaake van her voormelde crime niet ter dood kan worden gecondernneerd, maar worden dergelyke delinquanten ordinaarlyk met een geesfeliiig, brandmerk , bannisfement , en bovendien met „ confiscatie van goederen , naar gelegenheid van „ perfoonen en zaaken geftraft: aldus is op den 1 g  CRIMINEELE PRACTYK. 73 November 1612 , by vonnisfe van den Hove van „Holland, centaoriaansz. , die met zyne „ moeder overfpel en bloedfchande bedreeven had, „ gecondemneerd om gegeesfeld -en gebannen te „ worden, met verbeurte van goederen ; desgelyks ,, is , zo als by van zurk, Codex Batavus, tit. „ bloedfchande, § 1, num. 5, in nötis, getuigd wordt , op den iQïïbber 1723, te Haarlem, een die mee zyne overledene huisvrouws zuster, eenige tyd , vleeschlyke cbnvetfatie gehouden , en twee kindren hadden geprocreerd, ten aanfehouwe van „ haar, ftrenglyk gegeesfeld, en voor u5 jaaren ge. „ bannen ; en zy voor (5 jaaren , by fententie van ' Leenmannen over Kennemerland : echter is fam, tyds het contrarie wel g*practifeerd geworden, " en de doodftraf ten refpeftë van een' delmquant overtuigd van bloedfchande , geappliceerd ; want „ volgends het verhaal van loenias, deels. cur. „ Holl. 14 , is eertyds een perfoon, die met zyn „ vrouws zuster had geboeleerd , en zulks wel „ ftaande huwelyk, by fententie, ter dood verwee, zen : zynde by de D. D. aliyd een groot onderfcheid gemaakt , of het crimen incestus in de graaden van confanguiniteit , of affiniteit , is geperpetreerd; dat is te zeggen of iemand bloedfchan„ de heeft bedreeven met een eigene moeder, of met „ een ftiefmoeder , of met een eige zusters, of een „ aangetrouwde zuster , mitsgaders of het in over. „ fpel is gefchied, dan buiten huwelyk, als naar E 5  h SLEüTELbe* „ boedanige onderfcheidene omftandigheden de meer. dere of mindere ftraffen behoort gepreportioneerd „ te weezen ; over al het welke nader kan worden „ nagezien julius clarus, lib 5 , § Utcatus ,j en caupzovids, Praft. nov. rer. crimen quest, s» 72 j 73, en 74; en is ook, aangaande de wyze 5, van ftraffen, over een' delinquant van bloedfchande, ,, ten tiiterften notabel, het voorbeeld , geallegeerd „ in zeker Fransch trac~iaat van george de ghe3, wiet, gcintitulcerd, Inflitutions du droit Belgiqut ,, lib. 2. part. 4, tit, 6, § 10, art. 6, houdende de „ volgende paslage: Par ai rét du pariemem de Flandres , rer.du Ie 3 Juin 1Ö82 ; un homme mark convaincu d'inceste avec la fille que fa femme avoit eue en premières nóces, a été condamne d faire amende hono> rable & bani du royaume d ferpetuite'. § 11. Dat racn aaa den voormelden Schepen Biertempel ter zaake van de gedelinqueerde bloedfchande met zyne eigene dochter , de doodftraf heeft geinfligeerd gehad , fteunde op het befchreven recht ende reftrictie van het 18 art. der politicque ordonnantie , en alle de Rechtsgeleerden erkenden , zonder de minste bedenkelykheid , dat dien conform wel gevonnist was , te meer , om dat er van wegen den gecondemneerden , ten aanzien van zyne dochter, hi dit geval meer of min violentie of dwang plaats  CRIMINEELE PRACTYK. 75 heeft gehad ; ongeacht deeze reflexie zouden wy, (ouder verbetering,) volvaardig inclineeren tot de gegronde fentimenten van fommige vermaarde Franfche Rechtsdoctoren, welken zonder de voorfchriften van het befchreven recht te baat te neemen , alleen door hun gezond verftand gefustineerd hebben gehad , dat een incestus , of bloedfchande, gepleegd , het zy tusfchen heele, het zy tusfchen halve broeders en zusters ,':ten eenemaalen crimineel en Itraf baar is , offchoon er een huwelyk tusfchen dezelve was op gevolgd, wanneer zodanige broeders en zusters, in haare eerfte jeugd , door uitlanriigheid of andere oorzaaken , van elkander afgeicheiden zynde, niets van het bloedverwandfchap weetende , vervolgends te zamen getrouwd waren, en by gevolg de misdaad van bloedfchande onweetende hadden geperpetreerd, alleenig met deeze uitzonderingen , gelyk in den jaare 175a , by fententie van den Militairen Krygsraadhier te Lande, na ingenomen advys van Rechtsgeleerden , ook aldus werd verftaan, dat niet alleen het gecontracteerde huwelyk tusfchen dezelve heele of halve broeders en zusters zouden behooren te worden verklaard gedisfolveerd , en ipfo fure nul te zyn , maar dat bovendien de onfchuidige delinquanten , in cas van bloedfchande, voortaan blyven gefepareerd , en in verfchillende plaatfen moeten gaan woonen, op poene van anderzins te incurreeren, de crimineele ftraffen , by de wetten en placaaten van den Lande refpectivelyk jegens opgemelde delicten  76 SLEUTEL bu bepaald, mitsgaders dat de kinderen, uit zodanig onwettig en bloedfchendig buwelyk verwekt, ten kosten van de Stad of ^Plaats alwaar dezelve bloedfchandige kinderen geboren zyn, onder verbloemde naamen dienen te worden geahmenteerd, en tot jaaren van onderfchcid geraakt zynde , naar elders buiten rs Lands behooren verzonden te worden; ten einde door deeze welgepaste voorzorg, waartoe de Rechter indispenfabel verpligt is , de geheugenis van de onfchuldige misaaad hunner ouders te extingeeren , en de ongelukkige kinderen, uit het bloedfchandig huwelyk geprocreerd , en aan welke de oorzaak van hunne geboorte zorgvuldig moet verzweegen worden, gelegenheid te geeven van buiten reproche en opfpraak in de maatfehappy te leeven; dat ondertusfehen de condemnatiën, rakende onderfcheidene clasfen van het crimen incesti juist niet overal in de zeven Provinciën op een eenpaa» rigen voet worden geprectifeerd , blykt aan de confrontatie van de twee volgende gevallen: %oor eerst, dat een geruimen tyd van jaaren geleeden in de Provincie van Utrecht een ftiefvadermet zyne ftiefdochter geboeleerd hebbende , en het gemelde delict van bloedfchande door de vrouw en moeder van beide de delinquanten welke het ontdekt had , uit voorzichtigheid verzweegen geworden zynde , en dat hierover apprehenfie corporeel by den Gerechte van de Plaats , alwaar het delict voorviel, op de perfoonen der delinquanten verleend zynde geworden, de ftiefvader vervolgends by fententie werd gecoc*  CRIMINEELE P R AC T Y K. 77 demneerd tot eene geesfeling , brandmerk , en een confinement van aj jaaren ; de ftiefdochter tot een iimpele geesfeling en bannisfement geduurende baar leven, en de moeder, die het geval verzweegen had, om, fiaande de executie van haaren man en dochter, op het treurtooneel te pronk te liaan, en deeze laatfte condemnatie, ten opzichte van de moeder,fchoon onfchuldig aan het delict , werdt by veelen geadmireerd, om reden dat zy , door 't verzwygen van dien , de juftitie verkort, en gelegenheid tot lange continuatie van de misdaad gegeeven had : ten tweeden, dat aan den anderen kant, in een voornaame Stad van de Provincie van Holland, voorgevallen zynde, dat een weduwnaar, na 'toverlyden van zyne huisvrouw, by welke hy in huwelyk kinderen verwekt had, met zyn vrouws zuster vleeschlyke converfatie gehouden hebbende , ten zulken gevolge dat , na voorgaande bezwangering , zy met elkander getrouwd waren, nogthans tegen den direéten zin van de politicque ordonnantie , en de intentie van den Wetgeever , de crimineele actie buiten effecT: gebleeven , en het huwelyk ongeftraft zyn bellag gekreegen heeft, hoewel wy, (onder corredtie,) in dergelyke gevallen daarop advys gevraagd zynde , aan de eene zyde wel van gedachten zouden zyn , dat wanneer er iti het eerfte huwelyk geen kinderen waren verwekt, de misdaad van bloedfchande , beneden de tweede clasfe vallende , van die aangelegenheid niet zoude zyn , dat dezelve niet compofibel zoude kunnen worden  ?8 SLEUTEL dek verklaard, maar dat aan de andere zyde geen huwelyk tusfchen een' man en zyn vrouws zuster, na dat er kinderen in het eerfïe huwelyk waren geprocreëerd, naar rechten wettiglyk kan beftaan, ja dat zelfs de Procureur Generaal van den Hove , ter zaake van dien, een actie tegen den Officier in loco, die zulks by oogluik mg heeft gedoogd , competeert : alvoorens van deeze materie afteftappen , behooren wy niet onaangeroerd voorby te gaan het zo ver uitgebazuinde tentamen van incestus of bloedfchande , betreffende wylen den onfchuldigen Grietman onno zwier van haaren, waar over wy, nevens vyf andere Advocaaten , in den jaare 1760 geconfuleerd werden , en waarvan de caufa movendi aan de zyde zyner befchuldigers zo enorm als doorftraalende was ; want behalven dat het eerlyk en onbefproken gedrag van deeze by het Vorstlyk Huis van Onw^egeadmireerden en geliefden Staatsman buiten allen blaam van verden. king moest gehouden worden, zo had men niet alleen van violentie en gevveldaadige middelen gebruik gemaakt, om den overleeden Grietman van haaren fchriftlyk te doen confesfeeren , dat hy aanzoek tot bet pleegen van bloedfchande met zyne dochter gedaan had , maar zelfs dat meisje toenmaal nog genoegzaam een kind , door fcherpe bedreigingen zodanige confesfie van deeze in het oog loopende onwaarheid, op requifitie van de geinteresfeerde partyen , weeten aftedwingen , alleen met het ftraf baar oogmerk, zo als naderhand gebleeken is, om den  CRIMINEEL^ PRACTYK. 79 voormelden Grietman van deszelfslucrativeEeraratenv en Staatsbedieningen op eene onwettige wyze te ontzetten , en hem, ware het mogelyk, daarin optevolgen; dan terwyl de deugd altyd boven den laster zegenpraalt, en de juftitie {leeds waakzaam is om aan de onfchuldigen recht te doen, zo triumpheerde meergenoemde Grietman o n n 0 zwier vanhaa» ren, by vonniste van den Hove van Friesland, voor welke, als zynde zyn competente Rechters , hy zig ter purge had gefield , over alle zyne valfche befchuldigers, met dat requitabel gevolg, dat hy van de accufatie , ten aanzien der pretenfelyk geattendeerde bloedfchande met zyne dochter, lofiyk werdt geab1'olveerd , en vervolgends alle bedreigde pourfuites, van de zyde zyner befchuldigers gedaan , daardoor van zelve kwamen te evaporeeren en te verdwynen. S 13. V.) In de maand Maart van den jaare 1773 kwam het overal beruchte crimineel proces op het tapyt, het welk wy , als particulier perfoon, zonder dat de qualiteit van Advocaat daar mede gecompromit. teerd was , na voorgaande verzochte en verleende apprehenfie corporeel, genoodzaakt waren, eerst als gevangen , en vervolgends in een ordinaris proces ontvangen zynde, te moeten defendeeren tegen Mr. jan cordelois, inzyn leven Vryheer van Miltenburg, Raad in de Vroedfchap, mitsgaders Hoofdofficier der Stad Rotterdam, en zo hy in laatstgemeld  SLEÜTËL der de qualiteit procedeerde, eisfcher in cas crimineel, waarvan wy fommige voorloopige omflandigbeden in dén der vooreniïaande hoofdlfukken van dit werk kortlyk hebben gefchetst.- wy zuilen althans hier ter plaatfe geen wydloopige uitbreiding van een rechtsgeding maaken, waarvan het cafus een geprefumeerd crimen falfi betrof, nog ons daarover verder elargeeren als noodig zal zyn, om aan wcetgie. rige Praclizyns een denkbeeld te geeven aangaande de wyze van het aanleggen en verweeren , welke in deeze finguliere zaak, zo op de exceptie als ten principaale aan beide zyden heeft plaats gehad, terwyl wy voor het overige gerefolveerd zyn , om . alle de echte procesflukken en plydooien daartoe relatif , gelyk ook de enterlocutoire en definitive fententiën , daarop gevolgd, naderhand door den druk gemeen te maaken , vermits de menigvuldig, beid der bylaagen , daartoe fpecteerende, al te volumineus zyn om dezelve in dit kort bellek woordIyk te kunnen infereeren : om ondertusfeben het beknopt harré, rakenden deeze crimineele procednren, in een luider daglicht te ftellen, zal het niet wanfchikkelyk zyn aanvanglyk te prametteeren , dat de voormelde Hoofdofficier Mr. Jan Cordelois, in den bovengenoemden jaare 1773 , by requeste, op zyn fub en obreptif te kennen geeven, van Sche. penen der flad Rotterdam verzocht en geobtineerd "hebbende apprehenfie corporeel , ten einde wy zouden worden geapnrehendeerd , en ia beflotene gevangenisfe gebragt worden, op furidlmeh't, zo  eïUivllNËËLE PRACTYK. 8t hy pretenfelyk tot adfifteering van zyne requeste bygebragt , dat wy ons vergreepen zoudén hebben aan het delict van Falfiteit, gepleegd la verfcheidene wisfelbrieven , hoedanig verzoek van apprehenüe juist gedaan werdt in een tyd dat wy zedert dertien jaaren te Zak-Bommel, in Gelderland, woonachtig geweest zynde , ons toenmaals by het decreteeren van gemelde apprehenüe, wegens zaaken van aangelegenheid , binnen de ftad Schoonhoven bevonden , alwaar de prefentie van onze perfoon door eenige aanzienlyke Regenten van die Stad gerequireerd gd worden was , en over zulks in een' tyd dat wy op goede gronden vermeenden de judicature of het rechtsgebied van welgemeide Schepenen der ftad Rotterdam niet onderworpen te kunnen weezen, te meer öm dat wy aldaar op geene misdaad, hoe genaamd , in flagrami deliilo watert betrapt , zo als echter noodzaakelyk verëischtwerdt, om,volgends den coftumieren en localen ftyl van procedeeren, hier te Lande in obfervantie , de jurisdictie van een" Rechter in cas crimineel te kunnen fundeeren: achtervolgends zodanige iliegaale proceduren, werden wy , uit krachte van de verleende apprehenfie op onze perfoon , den 17 Maart van het genoemde jaar door den Bailluw Braat, aan welke men, tot zyne verzekering, een aéte van de nonprajudiciando toegezonden had , binnen de ftad Schoonhoven, met adfiftentie van een' Stads Bode gearrefteerd , en proviüoneel in gyzeling gebragt: wy reclameerden II. DEEL. *  22 SLEUTEL der. terftond na gedaane apprehenfie het effeér. van de crimineele ordonnantie, in gevolge van welke een crimineele gevangen, na verloop van 24 uuren tyds dat hy geapprehendeerd geworden is , voor de eerlle maal in judicio moet worden verhoord, ter plaatfe en voor dien Rechter alwaar de apprehenfie van zyn perfoon gefchied is; dan, hoe zeer wy reden hadden de moderate en edelmoedige handelwyze van opgenoemden Bailluw, ten onzen opzichte ongevleid te moeten laudeeren , zo werdt nogthans op dit herhaald verzoek geen de minfre reflexie geflagen weshalven wy , zonder de oorzaak van dit perfooneel arrest te kunnen penetreeren, onverhoord, den derden dag na de apprehenfie was voorgevallen, naar de ftad Rotterdam werden getransporteerd en overgebragt. § r3- Aldaar was het dat het groot fchouwtooneel van wonderen van Mr. Jan Cordelois moest vertoond worden , maar zelfs by ongeluk door een overhaaste indispofitie , waarfchynelyk door gebrek aan levenskrachten veroorzaakt, verhinderd geworden zynde, om, conform de crimineele ordonnantie, de eerlle informatie , binnen 24 uuren tyds , in eigen perfoon te doen , werden wy op den 20 Maart, Cjuist toevallig op onzen verjaardag,) op zeer magere en verwarde articulen door den Heer Mole.  CRIMINEELE P R A C T Y K. 8 j water , welke voor alstoen , by abfentie van den eisfcher Rk O,; de dubbelde qualiteiten van pr^fident Schepen en Hoofdofficier bekleedde, ondervraagd; wy declineerden,alvoorens te willen respondeeren, de jurisdictie of bet rechtsgebied van een collegie van juftitie, dat wy oordeelden niet fubject te zyn, verzoekende met verfchuldigde eerbied van het previlegie deezer Provincie te mogen gaudeeren, volgends welke een ieder inboreling voor zynen competenten Rechter moet betrokken worden , en in crimineele zaaken te recht ftaan, en ha dat men ons door het Rechterlyk gezach geordonneerd had , óm op de vraagarticulen te antwoorden, deeden wy zulks niet dan onder uitdrukkelyke en voorafgaande proteftatie van daardoor onverkort te blyven, gelyk wy naderhand dit gereferveerd recht by het proponeeren van de exceptie declinatoir wel deeelyk , en tot verbaazing van alle bedreevene Practizyns hebben doen gelden : na deeze eerfte informatie kon het den vermaarden Hoofdofficier Jan Corde/ois, uk zucht voor de Juftitie gelasten, nog twaalf andere informatiën van tyd tot tyd te doen, in welke alle hy door het negative van onzen kant fchakemat gefteld zynde, wy, na verloop van vyf maanden , naamlyk op den 10 Augustus 1773 ■> ky dispofuie van den Rechter , onder het prgjtdium van Mr. isaak van tylingen, in een ordinaris proces werden ontvangen. De fubftantieele inhoud van de refoiutie , by opF a  SLEUTEL der gemelde collegie van Schepenen' genomen, en waarby wy, in hoedanigheid van gevangene, in een or» dinaris proces ontvangen waren geworden, beftond hoofdzaaklyk hierin — Schepenen der Stad Rotter* dam, gezien ende geëxamineerd hebbende de informatiën en responfiven in de zaak tusfchen den Heere Hoofdofficier deezer Stad, en Mr. Franciscus Lievens Kerfteman, gevangene onder het Raadhuis alhier , verklaaren denzelven gevangene te ontvangen in een ordinaris proces , mits defenjle doende ex carcere, enz. Na dat wy vervolgends, uit krachte van de voorenftaande dispofitie , vry acces verkreegen hadden , en «iet concurrentie van den Rechter, den Advocaat Mr. Paulus Hartog. en den Procureur Justus van der Mey , ons ter patrocineering in deezen procesfe waren toegevoegd, werdt er, na typ overleg, in een langdurige conferentie met de voormelde Practizyns gehouden, goedgevonden en befloten, om bet advys van drie neutraale Rechtsgeleerden , alvoorens op den crimineelen eisch van den Heere Hoofdofficier ten principaale te antwoorden, over deeze zaake intewinnen , ten einde daaruit, op gronde van een apparente zekerheid , te kunnen oordeelen, in hoe verre wy , volgends ons göreferveerd recht , ten opzichte van het proponeeren der exceptie van incompetentie en renvoy, al oï niet gefundeerd zouden wezen,en te gelyk om daaruit te kunnen opmaaken , of de zaak waarlylc gedisponeerd was , om zodanige exceptie declinatoir, met hoope van fucces te doen : wy bepaalden ons, na dar er  CRIMINEELE PRACTYK. 85 eenige debatten over de verkiezing van de advifeurs gevallen waren, tot de drie beroemde Advocaaten van Hamel, Olden Barneveld, tegenwoordig Fiscaal van de Generaliteit, en deszelfs broeder, genaamd Witte Tulling, thans Fiscaal van den Raadevan Bral/and: het drietal deezer vermaarde Rechtsgeleerden bragten , weinige dagen daarna , by wyze van misfive, gefchreven aan den Procureur van der Mey een volledig advys uit , 't welk volmaakt met onze denkwyze en verwachting, rakende de gegrondheid van het proponeeren der voorfchrevene exceptie declinatoir ftrookte , als met bekleede rechtsgronden aantoonende, dat in deeze zaak een forum triples plaats had, waardoor de jurisdictie der ftad Rotterdam , ten aanzien van onze perfoon , incompetent was: dit favorabel advys , waarby men bleef berusten, hoezeer wy anderzins voor ons particulier, by mislukking van dien , bellooten hadden , van een extraordinaris remedie van juftitie gebruik te maakeu , naamlyk om van den Hove Provinciaal van Holland mandement poenaal tegen den verderen voordgang deezer proceduren te verzoeken, had ten gevolge dat den Advocaat Mr. Patdus Hartog , die ons uit loutere vriendfchap bediende, en aan wien wy het recht van eerlykheid en kundigheid in zyn beroep niet kunnen weigeren , zig excufeerde om op de exceptie te pleiten , gelyk wy begreepen dat hy in dit opzicht geen ongelyk bad ; derhalven moest hier naar het conftant gebruik toevlugt genomen F 3  Co SLEUTEL der. worden tot de jongfte van de drie opgemelde advifeuren, welke zig onder geen welgevoegelyk voor» wendzel daarvan cxcufeeren kon ; en het was in gevolge van dien dat de Advocaat Olden Barne. veld, genaamd Witte Tulling, ten onzen verzoeke op den laatften December des jaars 1773, de exceptie van renvoy met een algemeen geroemde gratie van welfpreekenheid , ten onzen voordeele bepleet, hoedanige exceptie by vonnisfe interlocutoir van Schepenen der ftad Rotterdam, op den 20 January I7?4j werdt gerejecleerd , in voegen als wy zeer wel voorzien hadden. Nademaal nu gelyk in de Tradyk bekend is, by foortgeiyke exceptiën declinatoir, niet alleen by. uitzondering kan worden geperfiileerd , maar bovendien daarvan ook provocatie aan een' hoogen Hechter kan vallen , zo werdt het appèl ten zeiven dage aangetekend : doch terwyl wy door een kwalyk geplaatfte eerzucht verzuimd hadden, verzoek te doen om pro deo bediend te worden , waren wy door onvermogendheid en misleiding van onze familie, genoodzaakt het appèl onvervolgd te. laaten, zo dat wy , uit hoofde van dien , met goedkeuring van onze toegevoegde Praélizyns, eindelyk refolveerden door het neemen van een fimple contrarie conclufie tegen den eisch van den Heere Hoofdofficier te antwoorden , waarop vervolgends de zaak by wisfeling van inventaris en nukken , ter wederzyde gcinftrueerd, voldongen, en op den 19 December en volgende dagen des jaars 1774, openbaarlyk ten principaale door  CRIMINEEL E PRACTYK. 87 Mr. Paulus Hartog bepleeten zynde geworden , op den 7 Maart van het aanvolgende jaar 1775 een definitive condemnatie volgde , waarvan wy letter, lyk de fententie by den uitgaaf van het gedrukt proces , waartoe het eigenlyk behoort, zullen me.dedeelen , terwyi men daaruit zal kuunen oordeelen van de motiven en redenen , waarom wy voor alstoen niet goedvonden van hetzelve vonnis aan den Hove Provinciaal te appelleeren, als zynde provifioneel genoeg te zeggen , dat onze ontflaging uit de gevangenis met eene bekende reputatie en fchadeloosftelling is gefchied. § 14. VI.) Geduurende den laatllen oorlog met de Fngelfche Kroon , en wel ongevaar in het jaar 1782, ontftond het befaamd crimineel proces tegen J. E. de Witte, Junior, Vendrig van de Infantery ten diende deezer Landen , ter zaake van verdachte landverradery , of liever , zo als met den aart der accufatie overéénkwam , wegens bedekte en verboden correspondentie, gehouden met den toenmaali. gen vyand van den Staat; de apprehenfie gefchiedde op de aanklagte van zekeren Boomkweekerw« BraaM, woonachtig te Boskoop, die daarvoor een goede premie zocht te trekken , hoewel hy zelf in den ftrik viel , welken hy voor den geapprehendeerden jongeling gefpannen had : deeze van Braakel een en andermaal naar Brouwershaven gereisd zynde , alF 4  88 SLEUTEL der waar de Vendrig de Witte guarnizoen hield , c% met denzelven aldaar kennis gemaakt , en verfchetdenmaalen geaboucheerd hebbende, had, door zyn fnoode praftyk , het ten laatften zo ver weeten te brengen , dat hy den gemelden Vendrig gepermq. veerd en bewogen had , om eenige plans, of aftekeningen van fommige fortificatiën of vestingwerken , gelegen aan de Zeeuwfche kusten, quafie uit liefhebbery , voor hem te maaken; en het was vervolgends op zyne fterke inftantiën, dat de meergemelde Vendrig, zonder de minste fcrupule, en waarfchynelyk zonder de minne kwaadeachterdocht aan dit verzoek differeerende, hem eenige gemaakte aftekeningen van fortificatiën ter hand Helde : van deeze bekwaame gelegenheid bediende zig de lis, tige vanBraakel, ter bereikinge van zyne oogmerken , om den Vendrig de Wi{te als eenjandverraader, die heimelyk met 'sLands vyanden confereerde, om een landing op de kusten van Zeeland voor hen gemaklyk te maaken , formeel aan de juftitie aanteklaagen: hy vertoonde daarop het paquet, waarin de aftekeningen beilooten waren, zeggende gelast te zyn om dezelve in perfoon naar Engeland" ovette. brengen, of wel door een geheim canaal derwaards te bezorgen: de waarfchynelykheid, waarop deeze accufatie gefundeerd was , vond in de eerden opflag, zo veel ingresfie en geloof, dat daarop de genoemde Vendrig inmediatelyk te Brouwershaven werdt gearrefteerd , onmiddelyk van daar nai  CRIMINEELE PRACTYK. $9 'j Graavenhaage óvergebragt, en aldaar in een erf» mineele gevangenplaats gelogeerd werdt: doch toen men hem naderhand met den Boomkweeker van Braakel in judicio confronteerde , namen de zaaken eene andere keer , en men begreep welhaast het infaam en enorm doelwit van den befchuldiger, die, desgelyks In hechtenis genomen zynde , almede in een crimineel proces werdt betrokken: ondertusfchen flucteerde de proceduuren tegen den Vendrig de Witte verfcheidene achteréénvolgende maanden , eer men het over het ft uk van de jurisdictie , waar onder hy behoorde , édns was; want behalven dat de Provincie van Zeeland de voorkeur daaromtrent pretendeerde , om dat het delict 5 raakende de ge. prefumeerde landverraadery , haare kusten betrof, en op haar territoir was voorgevallen, zo fustineer-» de de Militaire Rechter aan den anderen kant niet geheel ongefundeerd, dat de delinquant, als zynde pen Militair perfoon, ouder de krygswetten behoorde , en dien conform gevonnist moest worden, en derhalven dat hun de judicature of 't rechtsgebied over gemelden Vendrig wettig toekwam , terwyl nogthans in laater tyd gebleeken is, dat de coguii tie over deeze zaak, zo wel ten refpecle van meergenoemden Vendrig de W'st^ • als met opzicht tot de perfoon van den Boomkweeker van Braakel, aan den Hove Provinciaal van holland is tocgeweezen geworden : om kort te gaan, na dat deeze proceduuren meer dan twee jaaren lang hadden geduurd, F 5  $0 SLEUTEL der werdt dezelve J. E. de Witte, Junior, na alvoorens van zyn Militaire post gedegradeerd te zyn , tot een zesjaarige gevangenis, of confinement, binnen deeze Provincie, gecondemneerd : fchoon hy, by nader verzoek of toelaating , tot nog toe , op de voorpoorte van den Hove gevangen gebleeven is; en wyders by fententie definitif den Boomkweeker van Braalkegevonnist, om, ter zaafc e van zyne fchelmfche practyken,ftrenglyk gegeesfeld, gebrandmerkt, en geduurende den tyd van 50 jaaren in het tuchthuis der ftad Gouda geconfineerd te blyven , om aldaar met zyn handen de kost te winnen , met verdere condemnatie van na expiratie van dien tyd, uit den Lande van Holland, Zeeland, en Westvriesland, mitsgaders de Provincie van Utrecht, voor al zyn leven gebannen te worden, en eindelyk bovendien gecondemneerd in de kosten en misfen van de juftitie , als mede in alle de kosten van den procesfe. Als men den ftaat des gefchils, voor zo veelde jurisdictie of het rechtsgebied over de perfoon van den gevveezen Vendrig de Witte betreft , onpartydig en rechtskundig befchouwd , moet hier noodzaaklyk een conflict van jurisdictie in het oog loopen , welke zeer ongemaklyk te bepaalen, of ten minften op geene wiskundige gronden van Rechtsgeleerdheid te beflisfen valt; want alhoewel het een indisputabele waarheid is, die nergens gecontroverteerd of betwist wordt, dat de Hooge  CRIMINEELE PRACTYK §>i Overheid van den Lande , in zaaken van confpir ratie en landverraadery , des goedvindende gede« legeerde Rechters , tot onderzoek en decifie van dien aanftellen kan, zo competeerde oppervlakkig genomen , in dit geval aan Zeeland de voorkeur over de cognitie van deeze zaak , terwyl de Hoogs Krygsraad der veréénigde Nederlanden preferent aangaande het rechtsgebied was , vermits de ge-, prefumeerde misdaad door een Militair perfoon was gedelinqueerd, en den Hove Provinciaal, ze« dert onheugelyke tyden , het recht toekwam om over dergelyke gevallen te oordeelen en te vonnisfen, zo dat men confequentelyk kan befluiten, dat er een forum triplex in deezen wel degelyk plaats, heeft gehad. S *5. Vil.) Het was eindelyk in bet laatst van den Jaare 1783 , toen de eerfte ftraalen der tweedragt en binnenlandfche onlusten uit de kimmen van den ftaatkundigen Hemel kwamen doortebreeken, dat er, volgends gebruik, onfchuldige flachtoffers moesten zyn , om de rechtszaalen van jüstiniaaN door nietwaardige gefchillen re doen da-, veren, en terwyl een Rotterdamfche Mosfelvrouw juist één van die voorwerpen moest wezen, werd de alöm vermaarde catharina mulder , bygenaamd Kaat Mosfel, daartoe by uitzondering uitgekoozen , als een inftrument dat z;eer gefchikt  02 SLEUTEL oer was om, wegens haare oprechte aankleeving voor het Vorstlyk Huis van Orange een kostbaar en langwylig crimineel proces in cie wereld te brengen; wy repeteeren dat men haar by uitzondering, ais een geichikt werktuig, tot zulk eene roemwaardige gebeurtenis, waarvan de posteriteit nog lang gewaagen zal , had gehonnoreerd; want het was genoegzaam om haarentwïl alleen, dat een plechtige deputatie , uit het midden van Hun Ed. Gr. Mog. de toenmaalige Heeren Staaten van Holland en Westvriesland, na de ftad Rotterdam vertrok ; eene Staatscommisüe die niet alleen ongevaar twee jaaren geduurd, maar zelfs zonder door de regel van multiplicatio te werken, verfcheide tonnen gouds aan den Lande gekost heeft gehad; in één woord, het was om de beruchte Kaat Mos fel alleen, dat er voor de eerfte maal een talryk guarnifoen , zo van cavallery als infantery , binnen deeze Stad gelegd werdt , en geen wonder , want men was niet zonder reden beducht dat het volk achter het Klooster, welke meest alle de belangen van de Prins Erfftadhouder waren toegedaan, en waarvan men , op een losfe verdenking, voorgaf, dat zy het opperhoofd was , alfchoon ongewapend , die Stad zouden vernielen : niet lang na de aankomst van de bovenge. noemde Staatscommisfie werdt de zogenaamde Kaat Mosfel geapprehendëerd , en provifioneel in één der vertrekken van het Raadhuis , onder bewaaring van een' Stads Bode, een geruimen tyd civil opgeflooten, geduurende welke zy verfeheidemaalen 5  CRIMINEELE PR ACTYK. 93 ten overftaan, beiden zo van de afgezondene Staats» commisfie , als van het collegie van Schepenen, werdt verhoord en ondervraagd, over een delict., waarvan nog geen fchaduwe voorhanden fcheen : dit veroorzaakte in den beginne hevige debatten uisfchen dezelve Staatscommisfie en fommige leden van de Vroedfchap der ftad Rotterdam, ais welke laatfte fustineerden , dat het collegie van Schepenen in de eerfte inftantie alleen competent en bevoegd was, om alle zaaken , tot het departement van de juftitie behoorende, en onder haar rechtsgebied voorvallende , te onderzoeken , en by gevolg , dat de bekende integriteit van het opgeroeide collegie van juftitie, hierdoor merkelyk gedeclineerd , ontluisterd, verkort, en met wantrouwen bezwalkt werdt: dan , deeze discrepantie door het tusfchenkomend gezach van de Staaten van Holland beflist zynde , werd de zogenaamde Kaat Mosfel vervolgends crimineel gevangen gezet , en naderhand in een ordinaris proees ontvangen. § l& Öndertusfchen nam dit berucht crimineel pro= ees zyn aanvang, onder het Hoofdofficierfchap van den Heere Vroedfchap Mr. Hendrik ran der Hoeyen , welke dit geval , amtshaïven, zo moderaat, voorzichtig als kundig behandelde , en daarin het glorieus voetfpoor zyner roemwaardige voorvaderen opvolgde , doeh zulks kon niet beletten  £4 SLEUTEL de» dat de gevangene in den beginne genoegzaam van patrocinie ontbloot bleef, om dat de meeste Practizyns, uit vrees voor pourfuiten en onaangenaamheden te zullen ondergaan, ten dien tyde Onwillig waren haar in de defenfie van deeze zaak te be'dienen ; doch zo dra Mr. Paulus Geverts den Heere Vroedfchap van der Hoeven , als Hoofdofficier^ van de Stad opgevolgd was , en de voormelde crimineele proceduuren tegen dezelve Kaat Mosfel met eene onbegrypelyke vigilantie en feveriteit doordrong, fprong den beroemden Advocaat van Bilderdyk , een Rechtsgeleerde vol vuur en edelmoedigheid , die , door zyne bedrevenheid in de rechtszaaken , het fchool van jüstiniaan eer aandoet , ten voordeele van de bnfchuldige gevangene in de bres, en kweet zig zo loflyk in het bepleiten van haar' zaak, datzy, by vonnisfe van Schepenen der ftad Rotterdam , van de crimineels actie kost en fchadeloos geabfolveerd, en den Hoofdofficier R. O. zynen eisch op ende jegens de gevangene gedaan en genomen, finaal ontzegd werdt : Mr. Paulus Geverts zig , om welbekende redenen , met deeze fententie van Schepenen bezwaard vindende , liet het daarby niet berusten, provoceerde daarvan aan den Hove van Holland, en zig op eigen kosten als appellant van hetzelve vonnis verklaard hebbende, werd de voornoemde gevangene Kaat Mosfel, korte dagen na dat het mandement van het appèl geëxploiteerd geworden was , na de voorpootte van den Hove getrans-  CRIMINEELE PRACTYK. pj porteerd en overgebragt, doch , na een tweejaa* rige gevangenis aldaar , by de gelukkige omwenteling van het jaar 1787, gerclaxeerd en ontflagen. S 17. De imaginaire oorzaak , of liever de geëxcogi» teerde misdaad, waaruit de onnoodzaakelyke pro* ceduuren tegen Catharina Mulder, bygenaamd Kaat Mosfel, eigenlyk gerefulteerd waren, fchynt hoofdzaaklyk daarin beftaan te hebben , dat zy door den geest van muitzucht gedreeven , openbaar en heimlyk de revolutiën en volksoproeren , welke zedert het begin van den jaare 1783 , binnen de ftad Rotterdam , het allereerst begonnen uittebarsten , had gaande gemaakt , of ten minsten door haaren invloed by het gemeene flag van volk had pogen te ftyven ; maar indien zulks pofito fed non confesfo al eens waar mogte geweest zyn , zo had men haar door den ordinairen weg van juftitie, volgends de placaaten van den Lande tegen de be« werkers , aanhitfers , en uitvoerders van muitery geëmaneerd, behoren geconvenieerd en geftraft te hebben , zonder haar door een Staatscominisfie van gedelegueerde Rechters , gecombineerd met de rechtbank , die ten opzichte van haar perfoon alleen competent was , en vvaaronder zy mitsdien gehoorde, inquifitoire proceduuren te doen ondergaan, noch haar door zulk eene langduurige, ge-  $6 SLEUTEL na fubporteerde gevangenis, ih een lwogkliinmenden ouderdom, te matteeren : maar hademaal er niets zo te zeggen van de voorgewende deliéten , ten haaren laste ingebragt , aan den Rechter by de fuccesfive informatiën gebleeken is, dan Hechts het beuzelachtig voorgeeveri vaii het overbekende Haagfche fpeelreisje , en ontmoeting met de Vorstlyke perfoonen op 'de Orahjezaat, het welk in der daad niets te beduiden had , immers geen aanleiding tot èen crimineel proces kon geeven; zo had men dee,ze gevangene , naar recht en billykheid , by provifie, onder bandtasting behooren te ontdaan , zo dra het extrordinaris onderzoek afgeioopen , en de fecreete informatiën geflooteh waren ; voornaamiyk toen er gteri agravérende of bezwaarende bewyzen gevonden werden, waaruit de exiftentie van het geprefupponeerde en onderftelde deliét, met eenige waarfchyneiykheid kon wórden opgemaakt , al het welke nogthans requifiten , in de réchtspleeging zyn , volftrekt noodzaakelyk, om daarop eene crimineele aétie te fundeeren: dan, aangemerkt in tyden van populaire onlusten en pubiicq geweld , veel. maaien de gerechtigheid verkeerd geblinddoekt, de onfchuld verdrukt , en de wetten , onder behulp van allerieie geprotegeerde inbreuken , zo fterk door. gaands verkracht worden , dat het verflartd en de kundigheden van het puik der Rechtsgeleerden daarvoor ftil moet ftaan , zo is het derhalven niet te bewonderen, gelyk wy ook niet van intentie zyn  CRIMINEELE PRACTYK. 97 ons daarover te verwonderen , dat in gelukkiger tyden , wanneer die ongelukkige beneveling opgeklaard is, de onfchuldige voorwerpen der oppresfie of onderdrukking , onwederfpreekelyk zegenpraale moeten, in voegen als in het vèrgeklonken geval van de beruchte Kaat Mosfel, zo als de Practizyns taal luidt, luce clarius gebleeken is* Eene overwaardige gebeurtenis, onlangs in Fransch Vlaanderen , met betrekking tot een befchuldigden Engelschman , voorgevallen , en het welk zeer veel connextie met het geallegueerde geval van.meergemelde Kaat Mosfel, voor zo veel de gebleekene on* fchuld en de uitdag der zaake betreft, fchynt te hebben, zullen wy, ten befluite van dit Hoofd/luk, doen volgen , niet alleen om dat het verdient, wegens deszelfs finguiariteit , aan de vergetelheid onttrokken te worden , maar wel voornaamlyk om dat zulks al weder tot een levendig voorbeeld kan (trekken , hoe ligt een vooringenomenheid van onze verbeelding tot de grootlte ongelukken aanleidingkaii geeven, en hoe mogelyk het zy dat een Rechter, ondanks een voldoend getal confonnante getuigenisfen , zig te?en de oafchuld misgrypen kan „ Een comptoir- „ bediende van een huis van negotie xzTarmouth, ,, voorneemens zynde het canaal tusfchen O/lende en ,, Brugge te pasfeeren , had de onvoorzichtigheid „ een particuliere boot , aldaar liggende , boven „ het ordinaris vaarfiig te verkiezen: dan , naauwlyks „ was hy in dezelve getreeden, of de eigenaar van dit II. DEEL. ' G  9t SLEUTEL ïej „ vaartuig bragt hem verraaderlyk met een riem een* „ llag op 't hoofd toe , dewelke hem geheel en al „ bedwelmde : in deezen ftaat van gevoelloosheid „ zeilde de fchipper met hem voord , tot aan een plaats „ daar Werfofficieren lagen, met voorneemen om hem „ te doen ronsfeien ; deeze verlangden niets liever; „ maar den jongeling nader befchouwende, vonden „ zy hem van aanzicht en geftalte gelykvormig aan „ de alom bekend gemaakte befchryving van een' „ perfoon , die zig fchuldig gemaakt had aan den „ moord van een vrouwsperfoon te Duinkerken , „ doch federt uit de gevangenis van Arras had „ weeten te echappeeren, en op wiens lyf een aan„ zienlyke pramie was gefield : in hun fchik met „ deeze gewaande ontdekking, en door de hoop van belooning in hunne dwaaling verfterkt, bragtende „ foldaaten hem na Brugge , alwaar de cipier en vyf andere perfoonen onder eede verklaarden, dat „ hy de gevlugte misdaadiger was , en men maakte j, des aanftal, om hem het over deezen boosdoener „ geftreeken vonnis te doen ondergaan : de onge„ lukkige Engelschman verzocht en verkreeg ook „ van de billykheid der Rechters, datmenhemeenig „ uitftel wilde vergunnen, ten tyde en vvyle hyaan « zyn patroonen gefchrevenhad,om zynró^/tekun. nen bewyzen : onmiddelyk kwam een van zyn patroonen over, medebrengende het memoriaal en casboek, waarin de gevangene dagelyks, in den „ zelfden tyd toen de moord te Duinkerken bedreeven  CRIMINEELE P R A C T Y K. 99 9,was, en de moordenaar in hechtenis had gezee„ ten , de in de commercie voorgevallene zaaken te „ Tarmouth had aangetekend ; de ongelukkige „ comptoirbediende zyn patroon in de verhoorka„ mer ontmoetende , viel hem om den hals , met „ den blyden uitroep : God zegene uw Mynheer! de „ Hemel heeft u hier gezonden om myn leven te red,, den, en viel vervolgends in flaauwte : het bewys van onfchuld was zo klaar , dat de Rechters di„ reet order gaven den befchuldigden te ontdaan, en dus reddede hetzelve in dit geval het leven van „ een' man , die anderzins het ongelukkig dachtoffer „ zou geweest zyn van den onvoorzichtigen eed van den cipier en vyf van zyne knechts." Boven en behalven de zeven notable zaaken die in cas crimineel, federt korte jaaren , hier te Lande voorgevallen zyn, gelyk ook het merkwaardig voorbeeld , by wyze van een fupplement, zo aanftonds , tot (laving van de onfchuld aangeroerd, zullen wy vervolgends dit Hoofdftuk al verder gaan beduiten met een overwaardig exempel, dat, fchoon fingulier in zyne foort, nosthans aanmerkelyk van de vooriga verfchilt , en daarom ook van dezelven behoort gedistingueerd te worden , als bevattende de gedeci« deerde contumaceele proceduuren, door den Procureur Generaal van den Hove van Holland, in cas crimineel tegen den beruchten gedeferteerden Rhyngraave van Salm, waarvan hier voor, voorloopig in die Pvechtsgeleerd tractaat gehandeld is , geëntameerd G 2  xoo SLEUTEL der en volvoerd , en waarvan bet ondergaande manda. ment, mitsgaders de daarop gevolgde decifie, besï gefcbikt zullen zyn om een bekwaam denkbeeld te geeven. TI TULUS I. N °. I.) mAndameht in cas crimineel by den Procureur Generaal van den Hove van Holland , geobtineerd tegen fredrik, rhyngraaf van salm, op den 5 November 1787. willem, by de gratie Gods , Prince van Orange en Nas/au , Graave van Catzenelleboge, Vianden, Dien, £uar* Ten » Leerdam, enz. ; Marquis van Veere en Vlhfingen, Heere en Baron van Breda , enz. , Erffladhouder , Erf-Gouverneur , Erf-Capitein Ge. neraal en Admiraal , enz. enz. enz." Mitsgaders de Prefident en Raaden over Holland, Zeeland en Vriesland, den eerften gezwooren exploióleur , hier- op verzocht, salüt. „ Alzo ons vertoond is by den Procureur Gene. „ raai over de voorn. Landen , dat fredrik , „ Rhyngraaf van Salm , welke door Haar Ed. Gr.  CRIMINEELE PRACTYK. 101 'j, Mog. het commando en Chef over een corpstrou» „ pen in dienst van deeze Provincie , was toever- trouwd , zig al federt eenigen tyd met verlaating ,, van het voorn, corps, op eene clandefline wyze, zonder kennis of verlof, noch van Haar Ed. Gr. „ Mog. , noch van den Heere Capitein Generaal, „ buiten deeze Provincie, en verder buiten 'sLands ,, had geretireerd , zynde op den 22 September van „ het gepasfeerde jaar 178 7, des avonds circa 8 uuren , ,, van den Overtoomby Amfieldam, zonder aan iemand ,, iets te zeggen, op reis gegaan , en zelfs zonder „ aan den Collonel Commandant, of eenig ander van het voorn.corps, of legioen, eenige orders, „ hoegenaamd te geeven." ,, Dat Haar Ed. Gr. Mog. over de voorfz. re„ traite van bovengem. Rhyngraave van Salm, wel,, ke niet anders dan voor eene defertie kan gehou,, den worden , ten uiterften geindigneerd zynde , „ by hoogstderzelver Refolutie van den 23 October ,, deezes jaars, hadden gelieven goedtevinden en te ,, verflaan , den Procureur Generaal te authorifee„ ren om tegen den voorn. Rhyngraaf van Salm. „ in cas van defertie te procedeeren; en vermits zó„ danige misdaad van defertie, vooral van een' Chef van een corps troepen, is van zeer kwaade en dan. „ gereufe gevolgen, welke anderen ten exempel op „ het regoureusfte behoorde geftraft te worden, zo „ keerde zig de ver toonder tot deezen Hove, „ ( alzo hy zegt,) reverentelyk verzoekende daarom „ onze provifie." G 9  102 SLEUTEL die „ Zo is 't, dat wy u committeeren by deezen dat „ gy terftond ten verzoeke van voorn, vertoon,, der , trekt ter plaatfe daar gy den voorn, fre- drik, Rhyngraaf van Salm , zult kunnen vinden „ en bekomen, en hem van wege de Hooge Over-* ,. heid by u roepence den Officier van de plaatze, (is 't nood,) apprehendeert en in goede bewaaring „ brengt op de voorpootte van deezen Hove, om »j jegens hem geprocedeerd te worden als naar rech„ ten en gelegenheid der zaake; en indien de voorn. „ F re drik, Rhyngraaf'van Salm , fugitief is, en ,, gy hem niet apprehendeeren mogt, zo dagvaart denzelven by openbaaren edifte , ad valvas curie in ,, ordinaria forma , van wege als boven te komen „ in perfoon voor denzelfden Hove, op pcene van n Dan > tot zulken bekwamen dage als gy hem be,, tekenen zult, omme te aanhooren al zulken eisch „ en conclufie als de voorn. Vertoonder , ter zake ,, voorfz. jegens hem zal willen doen en neemen, en „ voorts te procedeeren als naar rechten, ons uw „ wedervaaren relateerende." Gegeeven in den Raade , onder 't zegel van juftitie, den 5 November 1787. ( onder fond ) By Mynen Heere den Erfftadhouder, Erf-Gouverneur, Prsefident enRaaden over Holland, Zeeland, en Vriesland. ( Was getekend.) J. F. R O Y E R.  CRIMINEELE PRACTYK. Ï03 (Volgt het Relaas.) „ Uit krachte der annexe op eenen brieve vaneen mandament crimineel, in dato 5 November 1787, 5, aan den Edelen Hove van Holland, 'Zeeland, en „ Vriesland , geimpetreerd by den Procureur Gene» raai over de voorn. Lauden, ende ten zynen ver,, zoete, zo is 't , dat ik ondergetekende, Deur„ waarder van welgem. Hove , my op den 16 daar aan volgende hebbe bevonden alhier in den Haage, „ ter puie van 'sHofsgroote zaal, en hebbe aldaar „ gedagvaard, frebrik , Rhyngraave van Salm , „ (vermits dezelve fugitief was,J by openbaare edicle, ad valvas curice in ordinaria forma, van we. ge de Hooge Overheid te compareeren in per,, foon voor welgem. Hove , op poene van ban , op „ koppermaandag aanftaande , zullende zyn den 7 January 1788, omme te aanhooren al zulkeneisch „ en conclufie, als de voorn, impetrant jegens hem zal willen doen en neemen, en voords te procedee„ ren als naar rechten, en hebbe behoorelyke acte van „ dagvaarding van voorn, puie doen afligeeren." ( Onder ftond) 'tWelk UEd. Mog. relateeren. (Was getekend) j. j. vaissiere. (Ter zyde ftond,) Uitgeroepen den gedaagden den 8 Jan. 1787. (Was getekend.) J. J. VAISSIERE. G 4  io4 SLEUTEL des NB. Na dat de bovengenoemde freëdrik, Rhyti» graaf van Salm, tot drie maaien, en voor de vierde maai, ex fuperabnndantie, behoorelyk by edicle geciteerd en ingedaagd was , is van wege den Hove Provinciaal van Holland, op den 19 December 1788, tegendenzehen een contumacieele fententie gepronuncieerd, waarby meergenoemde Rhyngraaf, ter zaake van defertie, als defaillant wordt verklaard, verfiooken te zyn van alle exceptiën declinatoir, *»dilatoir, midsgaders van alle weeren en defenftën , en wyders ten eeuwigen dage ge. bannen uit Holland, Zeeland, en Westvriesland , op poene van zwaarder ftraf e , zo hy ten eenigen tyde in handen van de juftitie mogte geraaken, en voords ge. condemneerd in de kosten van den procesfe, enz.  CRIMINEELE PRACTYK. I05 TWAALFDE HOOFDSTUK. Houdende burgerlyke Rechtszaaken van verfch'tllende natuur: als 1.) in hoe vei re het recht van vervolging gaat , ten opzichte van handdaadlykheden tusfchen mansperfoonen ; 2.) verklaaring over zaaken van asTurantie; 3.) wanneer een Geneesheer en Wondheeler, die uit onkunde of verzuim een" misflag begaat, al of niet aStionabel zyn ,en 4.) een voorbeeldlooze oorzaak , waarom een wettig testament zyn kracht, ten aanzien van den benoemden erfgenaam , ver* looren heeft gehad. L) D e Burgerlyke Rechtszaaken vallen zo frequent in de rechtspleeging voor, en zyn van zulk een verIchillende natuur, dat er met geen mogelykheid een bepaalde definitie van haare onderfcheidene beuaamingen of talrykheid kan gegeeven worden, waarom wy in dit tegenwoordig Hoofdfiuk alleen de vier bovenG 5  io6 SLEUTELDE* ffaande uitgekipte onderwerpen zullen verhandelen, en in de eerlte plaats beginnen met het onderzoek over handdaadlykheden tusfchen mansperfoonen in verfchillende gelegenheden, en op differente wyze; in hoe verre naamlyk in cas fubject , het fchuldigmaaken , zo wel als het recht van vervolging gaat : aangaande welk onderzoek principaal behoort te worden gelet op deeze tweeledige diftinclie , 0f, in de eerfte plaats , dat dezelve handdaadlykheden haare relatie hebben tot de perfoonen zeiven; of, in de tweede plaats, tot de zaaken waarvoor zy, door misgryping responfabel en verantwoordelyk blyven : aldus zoude , by voorbeeld, in het eerlle geval, iemand die een ander met een mes, of ftok, kwetst of flaat, boven de crimineele actie die den Officier in loco competeert, ter zaake van dien vergoeding kunnen pretendeeren ; gelyk ook alle officianten, en onder anderen Deurwaarders, Stads Bodens, ofan. dere publicque perfoonen , in het ftuk van hun amt of officie kwalyk bejegend zynde, en daarin, van wege een' mansperfoon, geweldaadige tegenftand, of overlast ontmoet hebbende, tegen denzelven in rechien, tot vergoeding van geleedene kosten en fchaden , kunnen procedeeren : doch wat in het particulier aangaat de vergoeding, of fchadeloos.lelling, ten refpecte van gekwétfte, verminkte, óf befchadigde, door aanranding van een' mansperfoon gefchied, zouden wy met de meeste Rechts • geleerden van begrip zyn, dat, alfchoon niemand verdaan wordt meester van zyne eigene ledenmaten  CRIMINEELE PllACTYL lof te zyn , vermits het menschlyk lichaam niet in zyn volle waarde kan gefchat worden , nogthans in een civil proces kan worden gecontendeerd tot vergoe. ding van het meesterloon, mitsgaders van alle fchade en winstderving , daardoor veroorzaakt, zonder onderfcheid of zulks vóór of na de geneezing heeft plaats gehad , zo als in dit opzicht ook in confideratie zoude komen, een redelyke en geproportioneerde vergoeding voor de ondergaane pyn , fmerte, en ontfiering van het lichaam, indien dat aan de zydevan de offenfeerde en onfchuldige party gepretendeerd wierdt: hoedanige gevallen echter voor meest alle de Hollandfche rechtbanken arbitrair behandeld, en naar befcheidenheid van den Rechter gedirigeerd worden, volgends grot 10s, inleiding, lib. 3. cap. 34. , en groen ewegen, de legib. abrogat. ad lex uit.; ondertusfchen zyn , in de tweede plaats , met betrekking tot handdaadlykhedan welken de zaak concerneeren, in de rechtspleeging obfervatoir, dat een man des huisgezins verbonden is te vergoeden alle fchaden die iemand aan zyn lichaam, aan zyne kleederen, of op eene andere wyze komt te ondergaan, wegens het geen één zyner dienstboden , of een ander perfoon , behoorende tot zyn huisgezin, door moedwil, by toeval, of kwaadaartigheid , uit zyn huis naar beneden op de ftraat wordt uitgeworpen, om reden dat een iegelyk huisvader voor het bedryf van zyn huisgezin , en de loontrekkende dienaaren, die hy in zyn' dienst gebruikt, naar rechten moet in-  ïo8 SLEUTEL der ffaan , en verantwoordelyk blyft voor al liet geene zy in zyn' dienst bedreeven hebben; in dier voegen zyn ook fchippers en herbergiers fpeci ia[ verbonden ter goedmaakinge en herftellinge voor allerleie foorten van fchaden en verliezen, welke reizende perfoonen of pasfagiers komen te fupporteeren in hunne goederen , die zyn in het fchip of in hun logement heb. ben ingebragt, en by dezelve fchippers of logementhouders zyn aangenomen geworden , het zy dat de toegebragte fchade veroorzaakt werdt door hunne knechten , of loontrekkende dienaars, ofwel door andere perfoonen, of reizende lieden, welken zig in de herberg bevonden hadden,waaromtrentinsgelyksin cas van litiscor.teftatie veelal aan de discretie van den Rechter werdt gedefereerd, om zulks naar bevinding van onhandigheden te beflisfen : maar hoedanig en op wat wyze een voerman , met zyne paarde hollen, de, of,door onvoorzichtigheid,iemand met zynrytuig overrydende, zodanig dat hy gekwetst of verminkt geraakt is, tot vergoeding gehouden zoude zyn, is zeer bedenkelyk, en wordtdaarover onder de Rechtsgeleerden fterk gedisputeerd; want behalven dat het een aan.merklyk onderfcheid maakt, of de overryding door de voor- , dan door de achterwielen van het rytuïg begaan is , zo zoude, volgends deeze eerde diftinclie, een voorman , boven verbeurte van wagen 'en paarden, ter zaake van dien, crimineel adiionabel zyn, en het delict , naar het gevoelen van fommige RechtsdpCloreu, met den Officier in loco niet compo-  CRIMINEELE PRACTYK. io$ fibel weezen, wanneer er de dood van de gekwetfte perfoon op volgde; daar, in het laatfte geval, naamlyk als de overryding en kwetfing van iemand dooi de achterwielen ware gefchied, een voerman niet al. leen tot alle vergoeding ongehouden is, maar zelfs tot geen geldboete daarover zou kunnen worden gecondemneerd , gelyk wy in den jaare 1769 zodanig een zaak in drie inlbntiën bepleeten hebbende, de voorfchreve proceduuren cum expenfis hebben gewonnen , onaangezien de lyder, door de achterwielen van het rytuig gekwetst , ftaande den procesfe te overlyden kwam : een dergelyk cafus , in den jaare 1771 te Utrecht voorgevallen zynde, werd op het ingenomen advys van vier Rechtsgeleerden, de crimineele eisch van den Heere Hoofdofficier op ende jegens den voerman genomen , ontzegd , met compenfatie van kosten , hoe zeer de perfoon, welke met de achterwielen van het rytuig overreeden was , daadlyk en terftond dood bleef; in hoe verre vervoljends mansperfoonen tot fchadevergoeding geconftringeerd kunnen worden , welken elkander door hunne beesten, paarden, honden, fcheepen, of wagens verkorten: en bet geen onder de benaaming van de tweede diftififtie der handdaadlykheden voorkomt , is volledig te zien by Mr. simon van leeuwen, in zyn Roomsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. 39, num. 6, & feqq., alwaar, onder anderen, het volgende wordt gezegd —— ,, Wiens beest iemand eenige fchade aandoet moet het zelf vergoeden, of het  uo SLEUTEL der „ beest daarvoor overgeeven : maar was het een „ beest dat wild was van inborst, of anderzins ge„ woon kwaad te doen, gelyk een hond die ge. „ woon is te byten , of een paard dat gewoon is „ achteruit te flaan, of dergelyk, zou de eigenaar „ in de juiste vergoeding van de aangedaane fcha„ de gehouden zyn , zonder met de overgeeving „ van het beest te mogen voldaan: en indien een „ beest op eens anders land gevonden werdt, mag „ men het in een fchuthok, offchutkooi, daartoe gefield, doen zetten, tot dat de meester hetzelve, „ na vergoeding van de fchade en onkosten, daar. uit komt te losfen: wiens fchip eens anders fchip „ overzylt , indien het in zyn magt is geweest „ hetzelve te verhinderen, cf door zyn verzuim „ of fchuld is toegekomen , moet hy de geheele „ fchade vergoeden; maar als het door ftorm, on„.weér, of anderzins buiten zy fchuld toegekomen „ is , zo wordt de fchade ten wederzyde by de „ fchippers, elk half en half, gedraagen ; de ver„ goeding te rekenen van al het geene dat door en 9, met het aandooten van het fchip, eigenlyk met er daad werd aangedaan , maar anders niet ; 3, zulks zeker fchip , door het aandooten van een 9, ander fchip , zo onzeilbaar geworden zynde dat „ het by de vloot niet hebbende kunnen blyven, 3, daarover binnen vierentwintig uuren vervallen s, was in handen van de Duinkerkfche rovers ; is „ by den Hoogen Raad van Holland verdaan , dat „ de Reders van het genomen fchip, op het befcha-  CRIMINEELE PRACTYK. m „ digende fchip en de Reders van dien, wel gerecli„ tigd waren , om re eisfchen de fchade door het ,, aanftooten eigenlyk geleden , maar verders en „ anders niet, den laatften July 1633 , tusfchen „ Leendert Bouwens, zo hy procedeerde impetrant van „ arren en rauw aftie, tegen Jan Claasz., gedaag, de: zo zyn ook de wagenaars verbonden elkan„ der te vergoeden de fchade die zy in het voor„ byryden en aanftooten van de wagens, elkander „ komen aantedoen; derhalven onder dezelven voor ,, een' regel wordt gehouden, dat zy denanderen in „ tyds moeten wyken, te weeten, dat die geen de„ welke de helft van de tusfchen heiden gelegen* „ weg , een reis van de eene vaste plaats op de „ andere , niet voorby is , den ander die dezelve „ voor en over gekomen is, wyken moet; gelyk „ ook op een fmallen weg, daar geen twee wagens ,, elkander wyken mogen, dien de minsten weg daarin „ gereeden is , voor den anderen moet achteruit „ gehaald worden, ter plaatfe daar zy den anderen „ kunnen wyken : anders moet een kar met twee „ wielen, zonder onderfcheid, altoos voor een wa. „ gen wyken: en in 't vorder werd wel meest die „ befcheidenheid gebruikt, dat een ledige wagen „ voor een geladen wykt, zonderling in den oogst, „ als de wagens met hooi of graanen zwaar gelaa„ den uit het veld komen, dewelke zonder gevaar „ niet wel wyken kunnen: gelyk ook meerendeels „ een gemeene wagen voor een karos met vier of zes paarden komt te wyken: de fchade, dewel«  h2 SLEUTEL der ,, te door het tegendeel van dien kwame te ontdaan, „ zou moeten geboet worden by dien geenen die ,, zodanige orde had te buiten gegaan." II.) Prncesfen , ontflaande tusfchen Reders en .Asfuradeurs, Schippers en Kooplieden, over questien, fpecleerende tot de zeezaaken, byzonder die de tak van asfurantie aangaan , zyn zeer difficil in de wyze van haare behandeling , voornaamlyk wanneer er in de rechtspleeging over police van asfuramk certe partye en bodemarybrieven gedisputeerd wordt, als waartoe , behalven een compleete kennis van een menigte ufantiïn, locaak gebruiklykheden en zamenloopende wetten toucheerende, den koophandel en navigatie, inzonderheid ook gehoorende, is een zekere particuliere fleuter, in die foott van Rechtshandeling in obfervantie, grootlyks verfchillende van de geene waarvan in andere takken van de Judicieele Praflyk doorgaands gebruik wordt gemaakt; weshalveu daaruit gemaklyk te befluiten valt , dat deeze materiën van zaaken eene apparte ft ud ie vergis fchen, welke onmogelyk anders dan door de ondervinding kan worden geacquireerd , en des niet generaallyk het werk van alle Praclizyns kan weezen, nadcmaal zodanige natuur van rechtspleegende zaaken,behalven voor de refptclive Hoven van Juftitie in Holland, qu eenige handelury vende Steden, alwaar een zeegerecht gevonden werdt, hier te Lande nergens anders ge.  CRIMINEELE P R A C T Y K. U$ ventileerd worden; ondertusfchen reforteeren deeze foorten van proceduureu algemeenlyk onder de behaaming van asfurantiezaaken voorkomende , en welken meest altyd befchreven , doch zelden bepleeten worden , ter eerder inftantie voor het zeegerecht van de plaats , alwaar het contract van as/u* 'rantie gemaakt is, hoedanig collegie van juftitie geieerd , of zamengefteld is uit een zeker getal Rechters, in de directie en het bewind van zaaken, betreffende de negotie en zeevaart , ten uiterften bedreeven , waarom het aanvanglyk onderzoek van dien, zo te Amfteldam als te Middelburg en Rotter, dam, aan haar oordeel is toebetrouwd: onaangezien hetzelve kan van alle vonnisfen , by haar geweezen, of voor Schepenen van dezelve Steden, of directlyk voor één der Hoven van juftitie iri Holland, geprovoceerd en geappelleerd worden, wanneer de fuccombeerende party zig met de con'deurnatte van het zeegerecht bezwaard bevindt. Si. 1 Aivoorens te gewagen van eene notable qüestie, waarover weleer hier te Lande, raakende het (luk van as/urantie, gelitiscontefteerd is geweest, zullen wy, ter onderfchraaginge van alle zulke Practizyns, daarby geinterresfeerd zynde, eerst eene vofledige verklaaring gaan geeven , wat men door een policè van asfurantïi , 'een certepartye , en door bodemery* II. DEEL. II  114 SLEUTELDE* hrieven eigenlyk te verftaan heeft; mitsgaders hoedanig derzelver kracht en effecten in de rechtspleging zyn, in geval dat er descusfiën over valleni in de eerfleplaats, houdt men voor een police vzaasfurantie een zodanig contract tusfchen een Asfuradeur, of Verzekeraar, ter eene, en Reder, of Uit. ruster van fchepen , ter andere zyde geflooten , waarby de eerstgemelde asfureert, verzekert, en. volkomen inftaat voor alle toevallige en onvoorziene periculen en gevaaren , welke aan het fchip, zyne laading, of een gedeelte van dien , of aan beiden te gelyk, ftaande de uit- en her-waards reize, door water , vuur, wind, onweêr, openbaare vyanden , zeeroovers, en andere onafweerelyke ongelukken, het zy buiten of binnen 'sLands, zeilende of geankerd liggende , kunnen overkomen , onder expresfe beloften en verband , om den Reder en Eigenaar van het geasfureerde fchip en lading, wegens alle geleeden fchade en nadeelen, refulteerende uit de bovengemelde oorzaaken , te zullen in» demnisfeeren of fchadeloos te ftellen, met een zekere waarde van geld, by het contract van asfurantie gefpecificeerd en uitgedrukt , volgends de begrooting van de fomme waarvoor het fchip en de laading , of een gedeelte van dezezelve, is geasfureerd geworden: hier voorwordtaan den Asfuradeur een prasmie voor zyne asfurantie beloofd en toege. zegd, zynde een zekere prys , belooning of gewin, welke hy voor de gedaane verzekering van fchip en  CRIMINEELE PRACTYK. 115 laading, of van één van beiden bedingt, en welke de Reder by de police van asfurantie zig verpligt hem, onmiddelyk na de ondertekeningderzelve, in contante penningen te zullen betaalen ; kunnende vervolgends dergelyke pramiën ten behoeven van den Asfuradeur geftipuleerd worden tot vyf, tien ^ twaalf, en twintig guldens ten honderd, van de wezenlyke waarde van het geasfureerde fchip en lading, ook meerder of, minder, geproportioneerd naar de verafgelegenheid, langduurigheid, en periculeusheid der navigale reistogten : ondertusfchen vallen principaallyk de drie navolgende voornaame requifiten in het maaken van een police van asfurantie te obferVeeren ; als , ten eerfien , dat een fchip met zyn toebehooren, volgends de oude zeerechten^ niet Verder dan voor de helft van zyne waarde mag wor. den geasfureerd, het welk echter huidehdaags, uit krachte van eene nadere coftume , tot tweederde parten gepermitteerd is : ten tweeden, dat een tiende gedeelte van de ingeladene goederen, die men wil laten verzekeren, van de asfurantie geEximeerd en bevryd moet zyn , dat is te zeggen , ongeasfureerd voor rekening en rifico van den Reder of Eigenaar behoort te blyven : en ten derden, dat geene asfurantie hoe genaamd, op bedongen vrachten en maandgelden van Schippers en Bootsgezellen,noch op de toerusting of victualie der fchepen mag gedaan worden , waaromtrent beiden door Asfuradeurs en Reders zorgvuldig dient te worden geregardeerd : in de H a  116 SLEUTEL des. tweede plaats , noemt men een certepartye zulk eené conventie tusfchen een' Schipper ter eene , en een' Factoor of Koopman ter andere zyde, waarby de eerstgenoemde, onder conditie van een zeker geaccordeerde of bedongen vrachtloon , aanneemt om zyn fchip met goederen en koopmanfchappen, voor den laatstgenoemde te bevrachten, of telaaden,dezelve naar de gedestineerde plaatfen te transporteeren , • te ontlaaden , en vervolgends aldaar zyn fchip met andere goederen te berlaaden , en herwaards in één der zeehavens van deeze Landen overtebrengen: het verdient reflexie in deezen, dat de fecuriteit , welke ten aanzien van een dergelyk inftrument van wege een' SchipperverSischt wordt, eigenlyk beftaat in het afgeeven en ondertekenen van een cognosfement, anders gezegd een renverzaal van zyn' kant, houdende de bekentenis van denzelfden Schipper, dat hy voor rekening van den Factoor of Koopman zodanige goederen wél geconditioneerd en gemerkt,in zyn fchip gelaaden heeft, om hetzelve te vervoeren na de beftemde plaatfen , op zulk een bedongen vrachtloon als by de daarvan gemaakte certepartye geftipuleerd is; alles onder fpeciaale belofte van de ingelaadene goederen en koopmanfchappen onbefchadigd ter plaatfe zyner destillatie te zullen leveren , onder verband niet alleen van hei fdiip en zyn toebehooren, maar van zyn perfoon , de geconditioneerde vrachtloon, en zyn particuliere goederen : in de derde plaats, dat men  CRIMINEEL E PRACTYK. 117 door bodemerybrievin te verftaan heeft, een fpecie van asfurantie-contraleen, in gevolge van welken in allerhande noodzaakelyke gevallen, buiten 's Lands niet alleen door de Reders en eigenaars van het fchip, maar ook by den Schipper ten hunnen laste een zekere geproportioneerde geldbeleening op den kiel of bodem van het fchip kan worden gedaan , onder conditie van de genegotieerde penningen, nevens de geftipuleerde interesfen, by behouden retour van het fchip, te zullen reftitueeren; hoewel deezen aangaande de vastgaande uitzondering plaats heeft, dat zodanige negoriatie op den bodem van het fchip , en tot confervatie van hetzelve gedaan , niet meerder importeeren of bedraagen mag dan een vierdepart van de juiste waarde derzelve, ten zy in hoogen nood of onvermydelyke gelegenheden, welke het contrarie noodzaakelyk maaken, en waarvan , ten genoegen van het zeegerecht blyken moet. De voorvallen , waarin het maaken van lodemarybrieven byzonder te pas. komen, en door de zeerechten geaddopteerd zyn, met dat gevolg dat er eene onvermydelyke geldbeleening op den kiel of bodem van een fchip moet worden gedaan, hebben inzonderheid plaats als het vaartuig door ftorm, onweêr, of andere toevallen aan masten , wand, of fcheepstuig befchadigd geworden zynde , de Schipper, tot przefervatie en behoud vau de ingeladene goederen, genoodzaakt is in een vreemde haven binnen te loopen, ten. H 3  ii8 SLEUTEL der einde zig van de geledene fchade te kunnen doen, herftellen: met betrekking tot de overige fpeculatiëu , waarop men in het ftuk van bodemarybrieven foingeus dient te letten , zullen wy ten flot van dit Hoofdftuk explicatoir handelen. 5 4. Terwyl de zaaken van asfurantie van dat ge-, wigt by koophandeldryvende en zeevaarende natiën zyn, dat zy in cas van discusfiën door voorbeelden behooren te worden geadftrueerd en opgehelderd, zo zullen wy hier gebruik maaken van het verhaal van een importante en (lugubere questie in de vroegere eeuw, zo voor den Hove Pro-. \inciaal als voor den Hoogen Raade in holland, ler zaake van dien, litispendent geweest, waarvan de particulariteiten, onder anderen , hierop uitkomen: - Gulielmo Bartolotti , Koopman te AmJleldam, als last hebbende van Thomafo en Sauli, Kooplieden tot Genua, om eenige tarwe voor hen te koopen , en vervolgends naar ItdJiè'n te doen overvoeren , had derhalven gehandeld , en een contract aangegaan met den Schipper Arend Geurtsz, om in zy fchip, genaamt De vergulde ferpent, 120 lasten tarwe , tegen negen ducaaten per last voor vrachtloon, te zullen laden, welken hem ter plaat, fe van de ontlading by de lastgeevers, na gedaane levering van dezelve lasten tarwe, wèl geconditio» neerd en in een behoorelyken ftaat betaald zoudeis  CRIMINEELE PRACTYK n* worden ; by de certepartye hadden de beide contractanten , tot betere naarkoming van dien, zig mutatis mutandis fpeciaalJyk verbonden , naamlyk Bartolotti , aan de ééne zyde , om de ingeladene tarwe, zonder meer, en de Schipper Arend Geurtsz, aan de andere zyde, de bedongene vrachtpenningen„ zyn fchip en toebehooren , en voorts in perfoon, mitsgaders alie zyne goederen: achtervoigends dit contract , verklaarde de genoemde Schipper by bet cognosfement , dat hy vau Bartolotti, op order en voor rekening van de voormelden Thomafo en Sauli, de ingeladene tarwe droog, hard, en wèlgeconditioneerd in zyn fchip ontvangen had, waarna hy met zyne ingeladene vracht gekomen zynde te Genua, hebben de laatstgenoemde twee perfoonen gefustineerd , dat de tarwe was nat , gezwollen, vermuft, en gantsèh kwalyk geconditioneerd , en daarover tegen den Schipper in rechten gecontendeerd, dat hy gehouden was te vergoeden de fchadcu en het verlies der winsten, henlieden des wegen veroorzaakt, waarom zy aldaar haar actie en pretenfie voor de Zeeraaden hebben geinfiitueerd gehad, waar jegens de Schipper fimpelyk zyne defenfie gedaan hebbende , hadde hy jiendente lila lite met zyne Reders geraaden gevonden den meergenoemden Bartolotti, tot betaa'inge van de geaccordeerde vrachtpenningen, voor den Hove van Holland te convenieeren : Bartolotti, proponeerde daarop de exceptie van litispendentie tot G*nua , en fustineerde dat in alle gevallen dc H 4  I j20 SLEUTEL der vracht aldaar moest worden betaald, concludeeren» de mitsdien , op fundament van de voorfchrevene redenen tot niet outvangelyk en tot abfolutie van de inftantie , en ten principaale by order ant. woordende, fustineerde, dat hy ter zaake van dezelve vrachtpenningen hier te Lande niet wasconvenibcl , concludeerende almedq tot abfolutie van den eisch - 'tHof rejecleerde zyne exceptie, en vermits de eisfchers caweerende voor de reftitutie van het geene gemelde Tkma/o en Sauli, uit zaake van dien, te Genua zoude worden geadjudiceerd, condemneerden Bartolotti in de betaaling van de voorfchreven bedongene vrachtpenningen, die vervolgends van deeze condemnatie, ten zynen laste appelleerende aan den Hoogen Raade , alwaar de impetrant in cas d'appèl nogmaals aandrong, dat alvoorens recht gedaan zou worden op zyne geproponeerde exceptie, die hy fundeerde op twee. derleie principaale middelen , als eerftlyk op de litispendentie van de Zeeraaden te Genua , en ten tweeden , naardien geconditioneerd was , dat de vrachtgelden by de ontlaaders, ter plaatfe daar de ontlading gefchieden moest, zouden worden gedaan : om alle welke redenen en confideratiën de Hooge Raad wel zoude geinclineerd hebben om de voorfchrevene exceptie te admitteeren, indien de zaak ten principaale airede niet geinftrueerd zynde, ook niet gedisponeerd ware geweest, enten zelfden tyde in de termen ftond om gedecideerd te worden : dat bovendien de admisfie van dezelre  CRIMINEELE PRACTYK. ia? exceptie ook eenigzins impliceerde de zaak ten principaale , alzo de gedaagdens gerenvoieerdzynde, na Genua, om de vracht aldaar van Thomafo en Sauli te vorderen , de impetrant gevolglyk daardoor van den geheelen eisch zoude zyn gelibereerd of ontheven , met dat gevolg, dat de zaak ten principaale, ten eenenmaale zoude wezen geabforveerd, mits welke, uit aanmerking van dien , by den Hoogen Raade goedgevonden werd , zonder op de exceptie te disponeeren , de zaak ten principaale te onderderzoeken. Ten principaale heeft zig de Schipper, tot juftificatie van zyne handelwyze in deezen gehouden, ten einde het rechtsgebied der Zeeraaden te Genua te ontgaan , beholpen met de certepartye, of bet contract van bevrachtinge , waaraan hy aan zyne zyde fustineerde voldaan te hebben , met de inlaading , vervoering , en ontlaading van de ico lasten tarwe, voor zo veel van hem afhing, in een welgeconditioneerden ftaat, ter plaatfe van derzelver destinatie bezorgd te hebben , zo lang het contrarie aan de zyde van Bartolotti en zyne correspondenten niet zonneklaar probeerd werd ; zeggende, onder anderen , tot fundament van zyne fustenue hetzelve contract met den voornoemden Bartolotti aangegaan te zyn , en dat gevolglyk deeze en niemand anders gehouden was de vrachtpenningen by de conventie geftipuleerd, aan hem Schipper te moeten voldoen : onaangezien zodanige welgecoloree;-. Ö 5  SLEUTEL »Ba de juftificatoire redenen , werd aan de zyde van Bartolotti daartegen ingebragt, dat, bebalven dat by volltrekt ontkende dat de Schipper Arend Geurtsz, van zyn'kant aan het contract vanbevrachting voldaan had, als deduceerende verfcheidene contraventiën by hem tegen den inhoude van dien gepleegd , zo emploieerde hy nog verder twee ande. re middelen , op gronde van welken hy fustineerde wegens de bedongene vrachtpenningen in rechten niet geconvenieerd nog aangefpröken te kunnen worden: als voor eerst , dat hy maar in qualiteit als FaÜoor het fchip gehuurd , de tarwe doen laaden , en over bet geheel genomen , het contract geflooten had, en ten andere, dat hy r^yde certepartye. zo welzyn perfoon, als zyne goederen, buiten verband had gehouden , en voorzichtigheidshalve daarvan had geëximeerd, maar fimpelyk tot prestatie van den inhoud van het vermelde contracthadde verbonden , de ingclaaden mwe, zonder meer; aangaande het eerfte midel, non dulium esfe, dat hetzelve,na dispofitie van rechten , pertinentzy, cum notum fit qmdjure contrahens non mine tr.fittorio exeocontraSlononposfitconventri, fedaEtionem intendendum adretfus dominum ? maar dat genoeg is voor een' Factoor, quodprastet fe ejfe talem, en dat hy vervolgends nergens anders toe is gehouden, gelyk opgeroeide Bartolotti klaar en validelyk in den procesfe deede blyken, niet allee* om dathy de gementioneerde party tarwe, als Fadtoor, voor Thomafo en Sauli had gekocht, maar in die qua-  CRIMINEELE PRACTYK. 123 Jitèit ook had doen laaden , of infcheepen , alles manifestelyk confteerende uit verfcheidene eigenhandige misfives van zyne lastgeevers, over dit fubject ontvangen , en uit de copye authenticq van zyne refcriptiën daarop fuccesfivelyk gedaan , waaruit kwam te blyken dat hy Hechts als een mandataris of lastaanneemer, de geconfereerde commisfie geaccep. teerd en aangenomen heeft gehad ; ten zulken effecte , dat hy aan de voornoemde lastgeevers, by zyne gedaane refcriptie notificeert, uit krachte en vermogens zodanige qualificatie dezelve tarwe gekocht, en in het fchip van Jr end Gew/m ingefcheept en gelaaden te hebben , probeerende vervolgends de qualiteit van Fa&oor nog fterker uit den inhoud van het cognosfement zelf, als waarby de Schipper bekent iao lasten tarwe door order en voor rekening van Thmnafo en Sauli , te Genua, in zyn fchip te hebben gelaaden: aanbelangende het tweede middel van defenfie, by gemddeu Bartolotti ten principaale geëmploieerd , zulks beftond in fubitantie daarin, dat hy op indisputable gronden demonftreerde , van over de bedongene vrachtpenningen in questie, waarover litisconteftantie gevallen was, in rechten niet te kunnen worden betrokken , alfchoon hy niet in qualiteit van FatJoor , maax Jimpliciter, en zelfs no. minepropria , het contract van bevrachting had aangegaan , om redenen dat hy daarvoor alleen had verbonden de ingeladene tarwe, zonder meer , gelyk dat door de refervatoire claufule, vervat in de certe°  JH SLEUTEL drr parijs , oogfchynlyk gejuftifkeerd werdt , waaruit Bartolotti vervolgends, by wyze van gevolgtrekking, mfereerde , dat het verband alleen plaats had ten opzichte yan de ingefcheepte tarwe , en dat zyn perfoon en goederen, uit krachte van de claufule, zonder meer , geenzins onder de affedatie van dien gecomprehendeerd en begreepep waren ; argumenteerende wyders het tweede fundament van deeze zyne illatie daaruit, dat men gewoon zynde tot concluüe en befluit van alle contracten en obligatoire verbintenisfen te ftellen de uitdrukkelyke clauful van het wederzydsch verband van de perfoon en goederen der refpective contrahenten, zulks echter ten refpeéte van Bartolotti alhier niet was geobferveerd geworden, en dat om te betoonen dat hetzelve aan zyn' kant gepremediteerd was, met voordacht, en des niet erroneuslyk, of by vergisfing was uitgelaaten , blyken kon, eerst uit de voorfchrevene claufule, "zonder meer, en ten tweeden ex eo , daalde genoemde claufule van verband, betrekkelyktot des Schippers perfoon en goederen , in zyn volle kracht in de eer te partje gebruikt en geinfereerd waren ; waardoor mitsdien op eene overtuigende wyze kwam te volgen , hoe zeer de omisfie , ra aken de het verband van Bartolotti zyn perfoon en goederen , ex intentione gefchied was, dat zo veel te meerder ingresfie tot probatie van zyn beweeringen in deezen moest vinden: eindelyk heeft de voornoemde Bartolotti by zyne nieuwe feiten ge. daan pofeereu , dat tot Amfieldam onder de Koop.  CRIMINEELE P R A C T Y K. 125 lieden , Schippers, Notarisfen, en andere Practizyns, coftumier , en voor een algemeen gebruik aangenomen was, dat wanneer in een certepartye, of contract van bevrachtinge, de meergemelde claufule refervatoir gevonden werdt , de Koopman, Factoor, of Bevrachter in zodanig geval buiten de laadirig aan den Schipper in zyn perfoon of goederen gantsch niet verbonden is , maar dat deeze laatite tot de recouvreering van zyne bedongene vrachtpenningen, alleen actie en pretenüe heeftop de by hem ingeladene en ingefcheepte goederen, als zynde zyn fpeciaale hypotheek , en gevolglyk ten dien opzichte zyn verhaal zoeken moet by die geene welke de laading komen te ontvangen, verklaarende by zyn advertisfiment van rechten, tot bewys daarvan in handen te hebben , atteftatiën van twintig Kooplieden , van elf van de voornaamfte Zeefchippers, van agt Notarisfen, refideerende te Amfteldam, voor welke de meeste certepartytn wer« den gepasfeerd , mitsgaders van twee der oudftd en bedreevenlte Rechtsgeleerden aldaar , dewelke hy alle ter ordonnantie van den Hoogen Raads van holland prefentecrde te exhibeeren en te doen beëedigen : waarop het collegie van den voorfchreven Hoogen Raade , zonder te letten op de nieuw gepofeerde feiten , te niet gedaan hebben de fententie van den Hove Provinciaal', ontzeggende den Schipper en zyne Reders , origïneele eisfchers, derzelver eisch en conclufie i ea  i«6 SLEUTELder hebben de voornoemde Bartolotti daarvan geabfoli veerd, cum expenfts prioris injlantia: weshalven daaruit blykt, dat ia geenen deelen obfteeren kon, hoedanige obligatio of verpligting alhier geboren zoude geweest zyn, in gevalle geen de minfte verband in de certepartye was geiufereerd geweest, nademaal geen ander object van onderzoek in aanmerking kwam , dan het gund partyen litiganten by het contract van bevrachting geftipuleerd hadden. S 5. Aangemerkt nu de proceduuren , beroerende dé zeezaaken, en byzonder de materie van asfurantie, van veel importantie en wetenswaardig is, zullen wy een kort uittrekzel uit het Rechtsgeleerd Woordenboek daarvan geeven." „ Asfurantie , in 't generarl genomen , ^s een verzekering en goedfpreeking nopende de on„ zekere periculen es gevaaren van alles wat as- furantie fubject is, gelyk onder anderen fchepen „ en haare laadingen, huizen, molens, fchuuren, 4, pakhuizen, koopmanfchappen , winkelwaaren, „ meubilaire goederen , en andere zaaken meer: 5, en in 't particulier verftaat men door een police „ van asfunantie zodanig een contract , tusfchen ,, Asfuradeur of Verzeekeraar ter eenre , en „ en een Reder of Uitruster van fchepen ter an„ dere zyde , waarby de eerstgemelde asfureert,  CRIMINEELE PRACTYK. 127 verzekerd en goedfpreekt, voor alle onvoorzie„ ne en toevallige periculen , en gevaaren welken aan „ een fchip of aan een gedeelte der laading, of aan „ fchip en laading te gelyk, ftaande de uit of her„ waardsreize, door water, vuur, wind, onweer, ,, vyanden , zeeroovers, en andere onafweerelyke „ ongelukken , het zy buiten of binnen de have. „ nen, zeilende of geankerd liggende, zoude mo. „ gen overkomen, onder expresfe beloften en ver- hand, om den Reder of Eigenaar van het geasfu„ reerde fchip en laading , wegens alle fchade en „ nadeelen, refulteerende uit de voorenftainde oor„ zaaken te zullen indemnizeeren, kost en fchade„ loos te houden , tot zulk een zekere fomme als „ by de daarvan gemaaktepolioe of contraél van as* ,, furantie geftipuleerd , bedongen , en uitgedrukt „ is : hoedanig in materie van asfurantie voor de „ refpeclive zeegerechten hier te Lande geprnce„ deerd moet worden , is dinltinételyk te zie" by „ zypeus, Notis jur. Belg. tit. de navic. in fine, ,, by grotius, Inleid, lib. 3, part. 24, en by Mr. simon van leeuwen, Roomsch Holl. Recht, „ lib. 4, part. 9 ; mitsgaders by de Ordonnantiën, „ Placaaten , en Coftumen , fuccesfivelyk in de „ Steden Amfleldam , Middelburg, znRotetrdam, „ op het Huk van asfurantie gearrefteerd en geno- men. „ De noodzaakelyke obfervatiën, die verder tot „ het ftuk van asfurantie fpeéteeren , zyn, onder „ anderen, de navolgende: dat, eerftelyk,de pre.  ü8 SLEUTEL der mie, zynde een zekere prys, belooning, of ge„ win van vyf, tien, of twintig guldens van ieder ii honderd, meerder of minder , welke de Asfuradeur voor de gedaane verzekering van fchip en laading bedingt, volgends de oude zeerechtenen ,, byzondere ufantiën, immediatelyk na de onder„ tekening van het contract van asfurantie aan den verzekeraar moet voldaan worden; maar of het effect van de asfurantie vervallen zou , als de bedongen premie niet aanftonds by de onderte,, kening van de police betaald wérde, is zeer bedenkelyk, en hebben verfcheidene Rechtsgeleerden „ voörmaals, in opkomende disputen van dien aart het contrarie géadvifeerd, en (taande gehouden," dat zodanige geflooten en getekende asfurantiïn, j, aangaande fchepen en hunne laadingen, van waarde a, zyn, alfchoon de voldoening van de geconditio» „ neerde premie niet aanftonds gevolgd was, zyn3, de, in voegen voorfchreven, meermaalen by den Hove en Hoogen Raade in Holland genféntentiëerd : doch niettegenftaande het gezach van zodanige ge. wysde , en de vulgaire gevoelen der D. D. behoort dienaangaande eenige diltinctie te worden „ gemaakt; houdende wy, ( onder correctie,) naar „ rechten refoluit te zyn, dat, overmits een polis s, van asfurantie onder die contracten en overéénkomingen begreepen is, welke wederzydsch obligatoir zyn , en de contrahenten over en weder tot ,, preflatie verbinden , waarvan totidem verbis gej, fproken wordt in L. § i, ff. de pad., het dien-  CRIMINEELE PRACTYL »9 volgende per fe is, dat een asfuradeur, fta Voor. gaande gedaane interpellatièn , tot dato van da voorgevallene fchade aan het geasfureerde fchip en „ laading, wegens de bedongen premie van asfurantie niet voldaan zynde, notoirlyk tot vergoeding van „ dezelve fchade zoude weezen ongehouden , onrt reden, dat het contract van asfurantie aan de andere' zyde daardoor ongepresteerd en onvervuld gelaaten is: immers dat wanneer de Reder öf eigenaar van het geasfureerde fchip en Iaading , op of na den tyd van de voorgevallene fchade , aan dezelve in ge. ,, breke gebleeVen was , de bedongene premie vart asfurantie te betaalen , Volltrektlyk, ter zaake van s, de gefupporteerde fchadert aan fchip of laading 9 „ geen provifie van namprisfemeut tegen den Asfu„ radeur verzoeken kan, als zynde in onze rechts. „ pleeging decifóir, dat iemand , ageerende uit een „ reciproquelyk verbindend contract., welk gefustineerd wordt aan de eene zyde der contractanten ongepresteerd en onvoldaan te zyn, in allen ga„ valle aan die zyde, aan welke de non preftatie ,, kan worden geimputeerd , tot geen provifie vart namptisfement kan geconcludeerd worden; zo als „ dat pofiiivelyk wordt verklaard in zeker rechtsga„ leerd tractaat, genaamt beliuei jüridicöm, „ cafu 3 j en bovendien gefundeerd is op 't bekende $, axioma van rechten, nemo enim ex contraÜiu mutm s, agere potest, nifi quis prius a fua parte condltionèm i, impieverWt zie wyders, tot meerder bekrachtiging II. de kl. I  130 SLEUTEL der van dit ons fustenue, anton faber, cap. 4 , 1, tit, 42 ; rebaffüSj de litt. oblig. art. 1 , glof. ,, 9, num. ^4; coler, de Procesf. execut. part. 3 , cap. 16; gail, lib. 2, obf. 17, enzANDE, lib. ,, 1 , tit. 8, 3: behalven het geen voorfchreven is, zo verdienen in het Huk van asfurantie deeze drie „ zaaken eene byzondere refiexie s als 1.) dat uit krachte van de nieuwe zeerechten en coftumen , fchip en laading voor twee derde parten van de zuivere ,, waarde derzelve geasfureerd mag worden ; 2.) dat 5, een tiende gedeelte van de ingelaadene goederen, ,, die men wil laaten asfureeren en verzekeren , van de voorfchrevene asfurantie geëximeerd en bevryd „ moeten blyven, en 3,) dat geen asfurantie opdebe„ dongene vrachten en maandgelden van Schippers en bootsgezellen, noch op de toerusting of victualie der fchepen mag gedaan worden : daar wordt vervolgends onder de Rechtsdoctoren verftaan, dat as* furantie op fchepen en hunne laadingen , precife,, lyk loopen van den tyd dat het fchip zeilvaardig is, en de geasfureerde goederen gebragt zyn op „ de kaai, of in de fchuiten en barken, om vervolgends vandaar getransporteerd en gelaaden te „ worden in het fchip; en dat dergelykeverzekering „ van fchepen en laadingen eindigt, zo dra het fchip „ ter gedestiueerder plaatfe geretourneerd , en de ,, goederen aldaar onbefehadigd ontlaaden gewor,, den zyn : de overige fpeculatiën van gewigt, „ raakende zaaken van asfurantie , beftaan voos  CRIMINEELE PRACTYK. g|* j, naamlyk daarin , binnen wat tyd een aftie over geasfureerde fchepen en derzelver laadingen, tegen ,, Asfuradeurs in rechten behooren aangelegd te wor- 5, den ; terwyl deswegen geene juiste egaliteit in de H practyk gevonden wordt ; want by Placaat van Koning philippüs den tweeden, van den 31 O&g* „ her 1563, is uitdrukkelykgedatueerd, dat generaal- lyk alle actiën , zonder onderfcheid over en ter „ zaake van verzekerde fchepen en laadingen ontti ftaande, gerechtelyk moeten geinflitueerdworden, ii binnen den tyd van uiterlyk vier jaaren na dato van 6, de ondertekening van de pollcevm asfurantie 5 maar j} voor het zeerecht is coftumier , dat zulks binnen] „ 18 maanden gepraclifeerd wordt, wel te verdaan 3, zo de defasters en fchade in de zeeën, rivieren, Si en wateren van Europa , tot op de kusten vart ,, Earbaryen voorgevallen zyn , en binnen drie jaaren & als de nadeelen en fchade in questie op de reistogj ten na afgelegener Landen en plaatfen , gelyk na ,-, de West-Indien of elders gefchieden, uitgezonderd „ wanneer fchip en laading in openbaare oorlog door SJ de vyanden of zeeroovers genomen en prys ver. „■ klaard worden , in hoedanige gevallen de Asfurarf li deurs of verzekeraars daadlyk tot voldoening en „ predatie van 't contract van asfurantie kunnen wor« „ den aangefproken , en de indemnifatie of fchade- loosftelling van 't gunt by hen verzekerd is, bin,v nen drie maanden zou behooren te volgen ; en is* *» ia materie van asfurantie ook obfervatoir om biel 9  132 SLEUTEL des ,, nen het jaar eisch te doen tot vergoeding van ge° ,, fupponeerde fchade aan fchip of laading, voorge„ vallen op btnnenlandfche wateren en rivieren : zie „ wyders op het ftuk van asfurantie Mr. simon ,) van leeuwen, Roomsch Hollandsen Recht, lib. ,, 4, part. 9, als welke over dat onderwerp zeer re« commandabel is." En belangende de benoodigde explicatie, die men aangaande bodemerybrieren, ten befluit van dh Hoofdfi.uk, nog geeven moet, valt inzonderheid te remarqueeren , dat bodsmerybrieven , zo als wy hier voor onder § 3 aangemerkt hebben gehad , is een fpecie van een contract van asfurantie, of anders een geld. leening op den kiel of bodem van het fchip , die niet alleen door de Reders en Eigenaars van het fchip, maar ook door den Schipper ten bunnen laste buiten 'sLands kan gedaan worden , als het fchip door ftorm, onweêr , of andere toevallen aan masten , want, of ander fcheepstuig, befchadigd geworden zynde, de Schipper genoodzaakt is in een vreemde haven binnenteloopen , ten einde zig van de geledene fchade te doen herflellen: by Mr. simon van leeuwen, Roomsch Hollandsch Recht, lib. 4, part. o, num. 2, wordt daarvan het volgende gevonden — 5, Bodemerye is geldleening op den kiel of bodem van ,, het fchip, om zo veel met zekere intrest weder te „ geeven , zo het fchip behouden overkomt \ het „ welk mag aangegaan worden , niet alleen by de „ Reaers en Eigenaars van het fchip , maar ook by  CRIMINEELE PRACTYK. 133 M de Schippers tot hunnen laste, zo wanneer, en zo veel zy buiten 'sLands zynde, tot het volvoeren van hunne reis van nooden mogten hebben ; maar ,, binnen 'sLands mogen geen Schippers eenige lo- demery aangaan , als by duidelyke wil en toeüaan ,, van het meerendeel van hunlieder Reders , ten ,} ware zy van eenige van hunne Reders geen pen- ningen konden bekomen tot uitreding van hunne ,, fchepen , in welk geval de Schippers tot lasten j, van zodanige onwillige Reders zo veele penningen „ op bodemery mogen ligten, als derzei ver aandeel in ,, het fchip komt te bedraagen." Aangaande bodemerybrieven vindt men nog by den Prefident bïNkershoek, in zyn verhandeling over Burgerlyke Rechtszaaken , part. 2, lib. 3, cap. 16, bladz.7%3., de navolgende korte en zaaklyke definitie — „ Qe B, bodemery , zo als die nu in gebruik is, befchryf „ ik: een contract waardoor geld aan Schippers in „ vreemde Landen, of aan de Eigenaars van fchepen „ en goederen in deeze Landen toevertrouwd wordt, ,, onder die voorwaarde , dat indien het fchip ver3, gaat , de fchuldeisfcher zyn recht van wederom„ eisfching verliest: maar indien het behouden ter gedistineerder plaatfe aankomt , het capitaal met „ fcheeps intrest betaald wordt,'t welk meer of minder is, zo als er naar gelang van den rifico tusfchen den „ fchuldenaar en fchuldeisfcher is overééngekomen." Het verdient in het (tuk van bodemery een zonderlinge reflexie, dat wanneer er verfcheidene bodemery. brieven op den kiel of bodem van een fchip zyn geI 3  !St SLEUTEL der affecïeerd, de jongfte voor de oudfte derzelve in cas yan infolventie geprefereerd wordt; zelfs heeft zo* danig een bodemerybrief recht van preferentie voor pen gehypothiqueerde fchuld ; dit is een aangenomen ufantie in de zeezaaken die zyn grond heeft, pn heeft ulpianüs , ad L. 6, pr. ff. quipot., in pign., daarvan de reden ontlost , als zynde met de billykheid en de gronden van 't recht zeerwel tecompasfeeren,daar,zo als de Prefident van bynkersPoek. ter geallegeerde plaatfe aanmerkt, de kosten tot confervatie van een zaak gedaan , waarvoor dezelve verpand is, vóór oudere fchulden geprefereerd behooren te worden: want met welk recht zon een gehypothiqueerde fchuldenaar preferentie kunnen eisfchen , tegen iemand die ter bewaarenis en tot behoud van zyn hypotheek de noodige penningen opgefchooten heeft gehad? vinniüs, ad peekium de re eautica in L. i, § 7, ff. de exercit. acl. Ut, A, fchynt nogthans van een contrarie begrip te zyn , maar hy is byna de eenigfte Rechtsgeleerde die aldus raifonneert : ondertusfehen vallen er ten deezen refpecte eenige uitzonderingen, waarvan de yoornaamfte is , dat als, by voorbeeld , een fchip op zettere plaats liggende, binnen zekeren korten tyd van agt of tien dagen vóór het vertrek van 't zelve fchip, meer bodemeryh 'teven waren verleden van verfcheidene datums, in hoedanige gevallen alle die zelve boedemerybrieven, naar coflume te Amfleldam in obiervantie, moeten concurreeren , zie Handvesten van Amfleldam, hladz. 189 ; maar buiten dat is '  CRIMINEELE PRACTYK. 135 gedecideerd, dat de laatfte bodemerybrief boven alle de andere altyd recht van preferentie heeft, wes. hal ven da regel, qui prior efl tempor e% potior eji jure, hier geen phats fchynt :e hebben , en des in tegendeel in deezen gelden moet de regel , qui ultimus eft tempor e, potior efl jure ? Daar dient weiders nog , in opzicht van bodeme* rybrieven, te worden geremarqueerd: eerstlyk, dat een Schipper geen geld op bodemery mag opneemen, dan aan geene zyde van de zee, dat is voorby de engte van Douvres, of door de Zond ; maar aan deeze zyde van de zee vermag hy zulks niet te doen, zonder fpeciaale bewilliging van 't meerder gedeelte zyner Reeders; zie grotius, initid. lib. 3 , part, 11 , num, 59, en aldaar in notis; en ten tweeden, dat bodemerybrieven niet worden voldaan, maar van zeiven vervallen en vernietigd zyn, als het fchip op de reize door brand , ftorm, of op eene andere wyze komt te vergaan , te verongelukken, of op vyands kusten komt te (tranden , of als het door zeeroovers genomen zynde, niet gerantfoe« neerd kan worden; Vide de HotLANtiscHE cowsultatien, part. 4, conf. 120, alwaar een de. cifie van den Gerechte der ftad Amfteldam, over dat fubject te vinden is : en is laatstlyk aangaande bodemerybriever. noodig te weeten , dat in een acte van die natuur de volgende zaaken gerequireerd worden , als ï.) de qualiteit en de naam van den Schipper , en zyn fchip ; de hoeveelheid dér fomme die op den bodem gefchooten wordt; 3.} I4  Ï3 num. 4, geeft er de navolgende magere en onzaaklyke uitfluiting v?n - „ Maar of een Artz, dat is een Medicyn- meester , dewelke by verzuim en onweetendheid ,, iemand iets ingegeeven had , dat hem kwalyk belcwam, of daar hy van geftorven was , daar^ pver ftraf haar zou zyn, meenen fommige met dat n zuiks zelden kan achterhaald worden , en der^ „ gelver mUflageq gelyk als, met aard? bedekt  CRIMINEELE PRACTYK. i3? n worden, dat zulks in ongebruik zou zyn geraakt, „ die nogthans na rechten daarover ichuldig zyn te ,, boeten , en naar de befcheidenhed daarover mo,, gen worden geftraft." Dan, hoe zeer het in zekere opzichten niet gecontelteerd noch tegengefproken kan worden, dat dergelyke onzekere deliéten uit zulke oorzaaken voordfpruitende , niet gemaklyk in de Rechtsgeleerdheid te bepaalen zyn , immers niet met belang tot de crimineele firraffen , welken in ouderfcheidene gevallen «/of/zitplaats zouden behooren te hebben , nademaal meesttyds de om Handigheden der inquifitoire proceduuren een kunst betreft, die buiten het bereik van het onderzoek van den Rechter fpringt, en, zonder ingenomene informatiën van perfoonen van hetzelfde beroep , aan wier kundig, heid fomtyds nog weinig geloof geattribueerd kan worden, ongemaklyk te decideeren vallen , zo zullen wy echter over deeze materie ons wat breeder uitlaaten, enfommige merkwaardige exempelen deswegen aannaaien , welken voorheen in verfcheidene recht > banken over foortgelyke quesüën geëxteerd hebben gehad : ondertusfehen zouden wy , om het in pasfant te zeggen , minder zwaarigheid maaken te amplecteeren , het geen de voormelde Mr. simon van leeuwen , aldaar lib. 4 , part. 33, num. 30 en 11, allegeert, ten opzichte van een' Rechter en een' Advocaat , dewelken zig in het Huk van hun Officie door onkunde of negligence misgrypen -— ,, Maar v (zegt hy,) indien dooronweetendheid van een'Rech, is  138 SLEUTEL der ter, of anderzins, een onrechtmaatig vonnis was uitgefproken , zou daarin den Rechter niet gehouden zyn , maar die geen , die daarby dacht ,, bezwaard te zyn, hemzelven met appel, of hooger beroep tot een' ander' Rechfer moeten helpen : insgelyks een Advocaat, dewelke eenmisflag.begaat, heeft daar voorniet te verantwoorden , want al 5, is 't dat het niet betaamt, en een fchande is voor 3, eenrechtsvoorfpraak, in de rechte onkundigte zyn, ,, zo zou het nogthans te hard vallen dat zy in zo „ woeste en wilde zee van on'éénsheid, en in een wetenfehap van alle zaaken , en in de menigvul„ heid van zo veele pleitgefchillen, alles in 'tbyzon. der op 't naauwst zouden moeten verantwoorden: ,, ten ware zy van openlyk bedrog konden worden ,, overtuigd." De reden waarom deeze pararelliteit, in beide refpeclen voor gefundeerd kan doorgaan, en de onkunde of het verzuim van de laatstgenoemde perfoonen , in hunne relpective beroepen begaan , meerder excufabel en minder gevaarlyk zyn , dan die der Genecsheeren en Wondheelers , is eensdeels dat door de misflagen van Rechters en Practizyns, alleen verkorting aan de eer en goederen van een der partyen litiganten zoude kunnen worden toegebragt , het welk fomwylen nog door den weg van provocatie aan een' hooger' Rechter, of door een kundiger Advocaat te herflellen is ; en anderdeels, dat door die der Doctoren in de medicynen , en Chirurgyns , waardoor het leven van een mensen  CRIMINEELE P R A C T Y K. 139 veeltyds gevaar loopt, zodra de ongelukkige lyde:s door derzelver mishandelingen geltorven zyn , on> mogelyk te remedietreu of te herftéllèri vallen: weshalven het op deeze geraifoneerde gronden is , dat wy tegen het pradomineerend fentiment van fommige Rechtsgeleerden, (taanden houden , dat er, over het algemeen genomen, geen egaliteit, proportie of evenredigheid plaats hebben kan , tusfchen de misftappen van Rechters en Praclyns ter eenre, en Geneesheéren en Wondheelers ter andere zyde , refpeclivelyk door onkunde of verzuim in hunne beroepen gecommitteerd ; ten zulken efrecle, dat er ter zaake van dezelve eene evengelykecondemnatie practicabel zoude behooren te weezen, en dat de geene welke zodanige verkeerde , of liever ongereimde Rechtsdoctrine zoeken te introduceeren , de zaaken niet vau den rechten , maar van den verkeerden kant befchouwen. S 7- Niets is bekwaamer en beter gefchikt om het fyflhema van de eene of andere rechtszaak, die disputabel fchynt,uit oorzaaken , of dat er het befchrcven recht duister van fpreekt , of dat er de locoa'e wetten niet genoegzaam aan voorzien hebben, oordeelkundig te derooaftreeren, en vervolgends in zyn gewricht te doen vatten , dan exempelen of voorbeelden , voor zo veel er voor banden zyn, te allé'  14o SLEUTEL der geeren, welke decififenbeflisfende zyn: alleargumenten van zeldzaame, en eertyds zo te zeggen ongebeurde rechtsgedingen , die niet op de authoriteit of het gezsch van een gewysde van den Rechter fteunnen, zyn meest allen op los zand gebouwd, en in de rechtspleeging zo dangereus en gevaarlyk in haare gevol. gen , dat voorzichtige Practizyns zig zorgvuldig dienen te wachten om er zig van te bedienen : daar werdt, ongevaar 25 jaaren geleeden , een conlultatie van twaalf Advocaaten belegd , over een geval van een' Chirurgyn, die befchuldigd werdt onder de aderJaating aan een vrouw , moedwillig en niet door onkunde, den flagader afgefneeden te hebben, om dat by voor een gedeelte haar erfgenaam moest zyn : de vrouw doodgebloed , en vervolgends begraaven zyn» de, zonder dat de Officier in loco noch eene crimineele actie daarover tegen den Chirurgyn, voor zyne competente rechtbank, geinfiitueerd of begonnen bad , hoewel hy hem daarmede onder de hand had doen bedrygen, ten einde van een confiderable geldboete te profiteeren : wy waren het in die confulta. tic gantsch niet ééns over de wyze hoedanig de crimineele actie , zonder fletrisfure of fchade, behoorde afgeweerd te worden, want alfchoon de begrippen van het meerendeel der confulenten daarheenen gingen, dat de Chirurgyn zig deswegens ter purge aan den Hove Provinciaal moest Hellen , zo behield bet eenpaarig fentiment van alle de aauweezende en confuleererde Rechtsdoctoren, daarin de overhand, dat men eerst tweederkie zaaken onderzoeken moesr,  CRIMINEELE PRACTYK. 141 als in de eerfte plaats , of het geval by ongeluk, door onkunde, dan moedwillig was bedreeven; en in de tweede plaats, of de prelumtie van het laat* fte op verklaaringen van kunstgenooten in de Heelkundige wetenfchap , den rechten genoeg zynde , beweezen kon worden; zo ja, dat men dan moest trachten de zaak compofibel te doen verklaaren, alvoorens van wegen den Officier een crimineele actie tegen den gefufpecteerden Chirurgyn werdt aangelegd , maar po/ito neen , dat alsdan geradelyk was om tot confervatie van zyne eer en goeden naam mandement van purge van den Hove van Hol. land te impetreeren, en daarby zo wel den Procu. reur Generaal als den Officier in loco, ter rolle van denzelven Hove te dagvaarden , ten einde den impetrant derzelve puur, zuiver en innocent van het geprefumeerde delict te zien verklaaren : doch terwyl naderhand de daad voor een ongeluk , of liever voor een geconfesfeerde onkunde van den Wondheeler doorging, werdt de zaak vervolgends, by gebrek van bewys , compofibel verklaard, en de Officier liet het onder faveur van een geldboete van twaalf honderd guldens daarby berusten : integendeel is binnen een voornaame koopftad een zekere Apothecar, wiens knecht by zyn abfentie arzenicum of rottenkruid in plaats van een ander ingrediënt, by abuis of mistasting aan iemand ge. geeven had , welke , na her gebruiken van dien, daadlyk daaraan ftierf, van de crimineele actie ter eerfter inuantie vrygepleecen , doch toen de Of-  i42 SLEUTEL dhr ficier bet appèl had doen aantekenen , overleed da' Apothecar, eer zuiks geëxploiéleerd was , en hiermede bleet' dit geval buiten verder gevolg. S 8. IV.) Laten wy tot een verhandeling treeden, die meer opmeiking verdient dan de voorgaande, onï dat zy geheel (ingulier en eenig in haare foort is geweest, naamlyk het onderzoek van een voorbeeld, ïooze oorzaak, waarom een wettig testament zyne' kracht, ten aanzien van den benoemden erfgenaam wutalis mutandis verlooren heeft gehad? bevoorens deeze wonderbaare gebeurtenis, en daarop gevolgde proceduuren te detailleeren, of ons in een ampel onderzoek van dezelve notable qusstie intelaaten, zal men hier gebruik maaken van twee merkwaardige voorbeelden, welken tot de oorzaaken der extinctie van testementaire dispofitiën relatif zyn, en ge legenheid gegeeven hebben , waarvan de korte verbaalen worden aangehaald by den beroemden Franfchen Rechtsgeleerden caijot de pitte val in zyn geleerd iratlaat van gedenkwaardige Rsohts* zaaken, doch welke geen van beiden, (onder verbetering,) in fingulariteit kunnen opweegen , tegen het geval dat wy in het oog hebben, en waarvan hier boven het cafus voorgetteld is: het eerfte exempel by dien Franfchen Rechtsgeleerden geSllegeerd, han. delt principaalyk over een uiterften wille, waarvan de maaker, voorheen door eene fshielyke beroerte  CRIMINEELE PRACTYK. 143 overvallen zynde, wel konde hooren, maar niets anders zeggen als ja en neen, hïtwelk hy deed, naar maate hy door den Notaris ondervraagd werd; en wat de hoeveelheid der erfgiften en legaaten betrof, dezelve gaf hy te kennen door legpenningen; hoedanig testament of uiterfle wille na het overlyden van den Testateur, door de medeërfgenaamen gerechtelyk gedisputeerd, en judicieelyk aangevallen zynde, werd vervolgends door een arrest van het Parlement van Parys, de erfmaaking daar by gedaan, op den 9 Augustus 1683, geconfirmeerd en bevestigd : het laatde voorbeeld by hem aangehaald , en dat eigenlyk zyne relatie heeft tot een eenzydigen uiterften wille, die vernietigd werd,verhaald hy woordelyk aldus. •—- ,, De Heer Mr. boultsz, Raadslieerin het Parlement, maak* te zyn uiterfien wille, waar by by met toefiem. „ ming van zyne vrouw, zynen jongden zoon ,, toDEWïï, met voorbygaan van ceszelfs twee ,, oudfte broeders en eene zuster, dewelke met een „ allerfoberst kindsgedeelte afgezet werden, alge. „ meen erfgenaam maakte; waarop de verongelyk,, ten by het Gerecht vernietiging verzochten van „ eenen zoo onredelyken uiterften wille, en dat huns „ vaders nalatenfchap, achtervolgends het alge„ meen gebruik, onder hen gelyklyk mogt wor« ,, den verdeeld : hier tegen kantten zig de vader „ met zynen jongden zoon, om het testament te „ doen dand grypen : de zaak werd bepleit, en „ door een flotvonnis van den 17 van july  144 SLEUTEL ö E ft „ 1601, aldus uitgeweezen : dat bevolen werd, aïlé ;, de kinderen een gelyk aandeel van den boedel te doen genieten; en beide partyen in eene geiyke betaaling „ van kosten verweezen." Als men deeze beide voorverhaalde gevallen, in hoedanigheid van Recbtsge* leerde in den grond befchouwt, zyn zv wel waar. dig om voor de Postorireit geboekt te worden,maar geenszins om dezelve voor finguliere quffidien, welke bewondering kunnen verwekken in het departement van de llechtspleeging, te doen doorgaan: meer furprenant en verwonderlyk komt ons het beruchte proces voor, dat wy in het begin van den jaare 1760. voor het Parlement van Parys hebben doen bepleiten, raakende eene ongehoorde qujeflis van drie zoonen, die een en dezelfden vaderen moeder gehad hebbende, derhalven uit de Natuur alle drie erfgenaamen ab intefiato van hunneouders, 11a derzei • ver overlyden moesten zyn, zonder dat er een testament behoefde of rtoodzaakelyk fcheen, gelyk dat Ook uit onvoorzichtigheid niet gemaakt was; hoe. wel dit geval een paradoxitek influit, die niet alleen in den eerden opflag voor particuliere perfoonen, maar zelfs voor bedreevene Praclizyns, welken grys in het fchoo! van justiniaan geworden zyn, ongemaklyk te begrypen valt , zo was er nogthans niets verwonderlyks in deeze zaak, toen aan den middenden zoon de vaderlyke erfportie gedisptT. teerd werd, op fundament, dat hy een overwonnen bastaart was, welke zoo min volgends de Franfchë als onze nationaale wetten, conform het Roomfché  CRIMINEELE PRACTYK. 145 recht daaromtrent in obfervantie zynde, noch door brieven van legitimatie van den Souverain van dea Lande, nog door een opgevolgd huwelyk van zyne ouders, met geen mogelykheid kon gewettigd worden, ten zulken effeéte, dat hem de vaderlyke goederen in gelyke verdeeling met zyne twee wettige .broeders zoude competeeren, zonder dat de vader by een testementaire dispofitie, het zy ouder beneficie van legaat, of door middel van een donnatio inter vivos ten zynen voordeele daaraan voorzien had, hoewel daarom begreepen werd, dat deeze ftaande huwelyk overwonnen bastaart , vermits zyn vader, alvoorens met zyn moeder te trouwen, met een ander gehuuwelykt was geweest, evenwel de moederlyke erfportie wettig toekwam, ingevolge het bekende axioma van rechten dat eene moeder geen bastaart maakt! en het was vervolgends op deezè aanneemelyke en geadopteerde gronden, waardoor bet Parlement van Parys wel te recht en met een nlgemeene goedkeuring van alle de prefent zynde Juristen bewoogen werd, aan den middenften zoon als overwonnen bastaart zynen eisch, aangaande de vaderlyke erfportie, met compenfatie van kosten te ontzeggen. §9. Na deeze wydloopige, doch echter noodzaakelyke uitflappen van betrekkelyke gevallen gedaan te II. DEEL. K  I45 ter zaake van bun gefustineerd recht geënta- meerd en begonnen , genegen zynde door een , minnelyk verdrag aftefnyden en te doen ces„ feeren , door intercesfie en tusfchenfpraak van „ óns CoMimisfarisfen zig onderling te verdraa, gen, en volkomen contentement en genoegen te nemen, gelyk zy al verder verklaaren by , deezen: dat, naamlyk ieder van hun comparan» ten , zo ter eenre als andere zyde , alleen de ,, zuivere nalatenfchap , welke hun comparanten „ ter eenre en andere zyde , privatelyk in quali,, tcit als erfgenaamen, ab inteflato, van de over,, ledene testateuren Jacob en Vieter refpedïire, naar rechten zoude competeeren, zullen genie„ ten , zonder uit krachte van het voorfchreven „ matueele testament, tusfchen de genoemde tes,, tateuren gemaakt , eenige actie of pretenfie te„ gen den anderen te referveeren of te behouden,  CRIMINEELE PRACTYK jg$ ,, als daarvan wel expresfelyk renuncieerende by deezen." ,, En verklaaren de voornoemde comparanten, „ in qualiteit als erfgenaamen , ab inteftato , ter ,, eenre en andere zyde, van wylen Jacob en P/e„ ter , dat biermede alle differenten en proceduu. ,, ren, ter zaake voormeld , voor deezen Edelen ,, Achtbaaren Gerechte litispendent zullen weezen ,, gemortificeerd, getermineerd, en afgedaan,met ,, compenfatie van kosten , onder renunciatie ,, van reliëf: verzoekende zy comparanten ter „ eenre en andere zyde hiervan acte, dewelke is deeze." KJ  *J4 SLEUTEL de» DERTIENDE HOOFDSTUK. Over de kracht en invloed der Placaaten , en over de manier van pleiten , zo in crimineele als in burgerlyke rechtszaaken. S i. ^L'voorens plenair te handelen over de kracht en invloed der placaaten, die van zo veel aanbelang, ten opzichte van de adminiftratie de Juftitie, beide in de crimineele en civile departementen van de praftyk zyn, zullen wy tot beter inftruclie van derzei ver recht gebruik , aangaande de behandeling van alle onderfcheidene foorten van proceduuren, hier eerst een compleete definitie geeven van de benaaming en aart der placaaten , zodanig als wy het in ons Rechtsgeleerd Woordenboek, bladz. 351, korteljk hebben geinfereerd. placaaten, in 't Latyn P/acita, en in 't „ Fransch Placards', anders ook genaamd EdiSten, ,, of Ordonnantiën , door den Souverain, naamlyk „ de 6taaten der refpective Provinciën , ieder  CRIMINEELE PRACTYK. 155 in den haare, of door de staatEn gene„ ra al, als reprefenteerende nit den naam ende „ van wege hunne hooge Principaalen de Souve„ rainiteit van de Unie, geduurende haare vergaderingen geëmaneerd en gemaakt wordende, is „ byna het zelfde het geen by de Romeinen jus „ civile werdt genaamd, en by ons ordinair voor. ,, komt, onder de benaaming van landrecht, of ,, burgerlyk recht; weshalven de algemeene en ,, byzondere Placaaten, EdiSten, of Ordonnantiën, „ die fuccesfivelyk by de staaten van den ,, Lande gearrefteerd worden, en eigenlyk het jus „ patria , of vaderlandfche wetten uitmaakt, de 5, ingezetenen niet alleen verbindt tot wetenfchap, 9, aangaande al het geen de Overheid gebiedt dat men doen zal, en verbiedt dat men laaten moet, 5, maar ook tot gehoorzaamheid ter opvolging aan s, de bevelen van den Souverain ; zie merula, ,, lib, 1 , tit. 4 , cap. 2 , num, 6: hoedanige Pla„ caaten , dewelken in fommige gevallen het Room„ fche Recht, van buiten by ons ingevoerd, uit,, drukkelyk derogeeren , vernietigen of verande„ ren; volgends de definitie van de meeste Rechts. geleerden, in generale of algemeene, en in fpe„ ciale of byzondere EdiSten verdeeld worden, waarvan de generaale Placaaten en Ordonnantiën „ het gantfche lichaam van de Republicq raakt, „ en confequentelyk een iegelyk , zonder uitzon- dering, tot gehoorzaamheid verbindt; maar de „ fpeciciaale Placaaten en Ordonnantiin, die alleen  I5Ö SLEUTEL.der „ fommige particuliere Provinciën, quartieren, plaat„ feji , fteden , of perfoonen betreffen , verobli-. „ geeren, alleen zulke Provinciën , plaatfen, of „, perfoonen , ten refpecle vau welke dezelve geti arrefteerd en gemaakt zyn rook heeft daarin deeze diftin&ie plaats , dat de kracht van fom„ mige Placaaten van zelve ophouden, of vergaan , en na vereisen van zaaken alleen vooreen zekeren „ bepaalden tyd blyven duuren: wordende in zo. „ danige temporaire of provifioneèle Ordonnantiën „ gemeenlyk de volgende befluitende claufule ge,, vonden : en dit alles by provifie, tot dat anders by „ ons geordonneerd zal zyn ; het geen inzonderheid ,, geobferveerd wordt als de EdiSten van zulk een „ natuur zyn , dat zy naderhand door den Souve„ rain wederom liaan te worden herroepen, gealte,, reerd, of in eenige opzichten veranderd, waarvan het getal oneindig en buiten bepaaling is; andere Placaaten zyn perpetueel of eeuwigduurende , „ 't welk men eeuwige Ediüen noemt , die nimmer „ hunne kracht verliezen , of door de hooge Over„ heid niet vernietigd worden; gelyk, by exempel, „ het bekende Placaat , raakende de huurcedulle,n ,, van Landeryen , in huure gebruikt wordende , ,, ftaande in 't groot placaatboek, pan. i, bladz. 363; hoedanige foorten van perpetueele „ Placaaten , wanneer zy tot een eeuwig EdiSt ver„ klaard zyn , doorgaands verzeld zyn van deeze „ bygevoegde claufule, ordonneeren en ftatueeren voor „ Edict en eeuwige wet, onverbreekelyk en ten eeuwigen  CRIMINEELE PRACTYK. 15? dage te onderhouden: daar is nog een derde foort „ van Placaaten, die men gemengde noemt, als „ gedeeltelyk eeuwig, en gedeeltelyk voor een ze- keren beftemden tyd duurende; waarvan, onder ,, meer andere EdiSten , tot voorbeeld kan dienen bet Placaat van den 17 Maart 1563 , dat door de „ navolgende claufule te kennen gegeeven wordt, „ alles by manier van provifie, ten tyde en wylen toe dat van onzen wege anderzins daarin geordonneerd zal „ worden , uitgezonderd 't geene er gedisponeerd is op 'f ft uk van de vagebonden en bedelaars; als weezende ,, hetzelve gedaan voor een eeuwig Edicl , en gebod, „ welk wy willen ten eeuwigen dage wel ende fcherpe' ,, lyk onderhouden te worden. I.) In 'tltuk van-Placaaten is , bebalvcn een menigte andere obfervatiën van aangelegenheid , byzonder notabel, dat dezelve uit-drie principaale en hoofdzaaklyke deelen gecómpofeerd ën zamengefteld zyn , welke drie voorfchrevene deelen en vereischtheden de D. D. fustineeren hierin te beftaan: als 1.) in de voorreden , gemeenlyk procemium genoemd; 2.) in 'tdispofitif, en 3.) in 't befiuit aangaande het procemium of de voorrede van een Placaat, die verfcheidene zamenloopende zaaken bevatten moet , dient by uitzondering gereflecteerd te worden : voor eerst, op de perfoon van een fouverain Prins , of gelyk hier te Lande plaats heeft, op de staaten van het Gemeenebest, die magt hebben om wetten en EdiSten te maaken , en zulks  IJ8 SLEUTEL Dia geeft ordinairljk het hoofd of de eerfte regelen van een Placaat door de volgende uitdrukkingen te kennen : de Ridderfchap , Edelen, en Steden van holLand , enz., reprefenteerende de sta aten van denzelven Lande; of anders , ^staaten van Holland , Zeeland, en Westvriesland \ of als het Edift over de Generaliteit gaat , * staaien geneSaal der Verèènigde Nederlanden; vervolgends moet, ten tweeden, gelet worden op de perfoon tot welke de Wetgeever fpreekt , dat is ten wiens betrekking de Ordonnantie van den Souverain gericht is , het welk veeltyds in deeze generaale bewoordingen befchreeven wordt: allede geenen die deezen zullen zien ofte hooren leezen , falut; ondertusfchen behoort men het bygefteld woord falut in dien verkeerden zin niet opteneemen, gelyk fommige glosfateurs en uitleggers het geinterpreteerd hebben gehad, als of hetzelve betekende een groete van de Overheid aan hunne ingezetenen; terwyl door het woord falut in den rechten zin genomen , eigenlyk te kennen wordt gegeeven de intentie , het oogmerk en het einde die de Souverain tot de wetftelling heeft gemoveerd gehad : ten derden, dient geregardeerd ;e worden op de aanraadende oorzaak en beweegredenen , welke den wetgever aanleiding gegeeven, en doen refolveeren heeft, om iets by Placaat te ftatneeren, want behalven dat zo dra de aanraadende oorzaak cesfeert en ophoudt, het Placaat ook zyn .krachten uitwerking verliest, zo woïdtgeneraallyk  CRIMINjEELE PRACTYK. 15* op goede gronden geprefmneerd, dat geen Prins, of hooge Overheid, zonder eene billyke gefundeerde en wettige oorzaak , by EdiB iets gebieden of verbieden zal; en worden vervolgends om de aanraadende oorzaaken en rechte beweegredenen te deügneeren in de voorreden der Placaten differente en verfchillende uitdrukkingen van wegens de wetgeevers gebruikt ; gelyk by exempel, ako wy in ervaringe gekomen zyn , enz.; ofveeltyds, alzo tot onzer kennisfe gekomen is , dat , enz. ; of anderzins, alzo ons van wegen N. N. voorgedraagen is, en wy bovendien geïnformeerd zyn, dat, enz.; ten vierde, komt in de voorrede in confideratie , het einde dat de dispofitie van den Souverain hoofdzaaklyk buteert, naamlyk om de goede orde in een Gemeenebest te conferveeren, alsmede om alle fchadelyke inconvenienten en abuizen zorgvuldig te weeren ; midsgaders zo veel mogelyk is , en met de tegenwoordige conftilutie van R-egeering overéénkomt, tot welftand van den Lande in 't generaal, en ten meesten nutte der ingezetenen in 't particulier, te remedieeren; en wordt gewoonlyk de claufule van voorzieningen in de voorreden der Placaaten aldus geëxpresfeerd: Zo is 't9 dat wy daarinne willende voorzien; of anders in deezer voegen , waarom wy de zaake in overweging gene* hebbende, en begeerende daarinne te voorzien ; en wanneer het Placaat eenige correctie of redres van zaaken betreft, wordt er gemeenlyk een falutaire claufule bygevoegd, en alsdan by het EdiB, naverhaal van de aanradende oorzaak, onder anderen, gezegd ;  ï6o SLEUTEL d br Zo is *i dat wy, tot voorkoming van dergelyke fchadelyke inconveniïnten en misbruiken, midsgaders tot betert handhaaving van onze voorgaande Placaaten en Ordonnantiën, op dat fubjetl geëmaneerd; goedgevonden hebben te ordonnetren en te flatueeren, dat van nu voortaan, enz.: van dien aart is, by exempel , het Placaat van den 30 January 1545» waarby het verkenen van remislie wegens doodilagen in kermisfen gefchied , fpeciaal verboden is geworden; ten vyfde , behoort , ten opzichte van een Vlacaat of Ordonnantie, inzonderheid regard te worden genomen op de voorzorg en voorraad van den wet. geever, om, alvoorens iets te concludeeren, of eejiigbefluit te neemen, daarop inteneemen het advys van eenige collegiën , univerfiteiten , en geleerde perfoonen; hoedanige ongemeene wyze voorzorgen en voorzichtigheid in de beraadflaagingen van den Souverain , nopens het maaken van EdiSten of Placaaten , daarin meest altyd doorttraalt op deeze of dergelyke manier: Hierop gehad hebbende het advys van, enz. ; ondertusfchen wordt dit in de Placaaten gevoegd pro fubjeSta tnateria , waarop dezelve gemaakt zyn ; want zo het Placaaten zyn van politie, of op 't ftuk van juftitie, «zo wordt daarin gefield: Hierop gehad hebbende het hoogwys advys van z y n e h 0 0 c h e ID , den Heere Prinae Erfftadhouder, midsgaders van president en ra ad en van onzen Hove; fointyds in zaaken, 'het departement van de juftitie alleen aangaande, gefchiedt het aldus: Hierop het advys van beide onze  CRIMINEELE PRACTYK. iét Hoven van Juftitie, enz.; maar wanneer het Placaaten zyn,raakende de zaaken van de finantie, of van de Gemeenelandsmiddelen, ftaat er gemeenlyk het volgende : Hierop gehad hebbende het advys van onze gecommitteerde ra aden , enz.; en ten zesden, wordt fomwylen in de EdiSten , en byzonder in het verkenen van allerhande Octrooien geinfereerd het articul van de volheid van magt die de hooge Overheid of de staaten van den Lande bevoegen om wetten te maaken, en gunften te verkenen; en zulks wordt in de voorreden van de Placaaten en OSlrooien , op dusdaanige wyze uitgedrukt; Waarom wy uit onze rechte wetenfchap, fouveraine magt en volkomene authoriteit, goedgevonden hebben, enz. II.) Aanbelangende het tweede lid van een Placaat, te weeten het dispofitif hier vooren aangeroerd, ftaat alleen te noteeren, dat hetzelve fimpelyk beftaat in een gebod of verbod van den Souverain, hetwelk de ingezetenen en onderzaaten gehouden zyn punclueelyk te gehoorzaamen en natekomen , op pcene van de ftrafFe en pcenaliteiten by de Placaaten of Ordonnantiën tegen de overtreeders van dien geftatueerd : en is zodanig dispofitif van tweederleie natuur , naamlyk of een eenvoudig, of veelledig; eenvoudig zo wanneer het depofitif van ééne zaak alleen fpreekt , fchoon in verfcheidene articulen vervat, en van deeze foort vindt men een nombretts getal Placaaten van tyd tot tyd, zo byde staat en generaal der veréénigde Nederlanden, als by de II. deel, L  162 SLEUTEL du Staaten van de refpective Provinciën ieder in den haare gearrefieerd : veeldeelig zo wanneer het dispofitif behelpt, differente en veeiernande zaaken , de eene de andere geheel ongelyk, en van een gantsch verfchülende natuur : onaangezien het gunt hier met betrekking tot een eenvoudig of veeldeelig dispofitif aangemerkt is, gebeurt het in beide de voorfchrevene refpeclen dikwyls, dat er in de conclufie of het Dot van 't dispofitifde claufele refervatoir gevonden wordt, in gevolge en uit'krach te van welke de wetgever aan zig referveert en behourit de faculteit en magt, om het geftatueerde by den Placaate , het dispofitif'van dezelve , namaals en ten allen tyde te altereeren, impliëeren of nader te interpreteereu , zo ende in dier voegen als zy, ten meesten dinfte en welvaaren van den Lande , bevinden zullen te behooren z en dat zulks ook veelmaakn practicabel is , blykt uit het Placaat van den 31 July 1671, dienende tot interpretatie van het derde articul der politicque Ordonnantie, behalven uit eene menigte andere P/asanten en Oidonnanüër. , die vervolgends , om gegronde redenen , naderhand by den Souverain nader in eenige puncten of deelen geinterpreteerd, of geamplieerd zyn ; weshalven in deezen ook fpeewlatie verdient, dat wanneer in een Editï van de staaten eenige duisterheid, dubbelzinnigheid, of ftrydigheid mogte reüdeeren , het aan de Magiftraaten en Ufficieren in de Steden, mitsgaders ook aan andere aanzienlyke collegiën , en particuliere  CRIMINEELE PRACTYK. 163 perfoonen, daarby geinteresfeerd zynde, volkomen vryfraat, deswegen aan den Souverain de benoodigde interpretatie of elucidatie te verzoeken , het geen aan de fupplianten, ten fine voorfchreven, altyd geaccordeerd , en by wyze van Refolulie gegeeven wordt .-aldus heeft Mr. Jacob Bisdom, Advocaat Fiscaal van 't e o' mog. collegie ter Admiraliteit op de Maaze te Rotterdam, in den jaare 1758 van de staaten van Holland interpretatie, verzocht, van derzelver Placaat van den 4 February des jaars 1757: en hebben hunne eo. gr. m03., by een interpretatoire Refolutie verklaard , dat de officianten van 't voorfchreven Admiraliteits collegie geventileerd geweest zyn tusfchen voornoemden Mr. Jacob Bisdom, requi* rant, contra Mr. Johan Anthony van Kinfchot, gerequireerde: dat wyders deeze claufule refervatoir in fommige Placaaten en Ordonnantiën diftirctelyk wordt uitgedrukt , is evident uit de navolgende bewoordingen , waarvan de Wetgeevers zig in zodanige noodzaakelyke gelegenheden bedienen; als, by voorbeeld, voorbehoudende aan ons om ten allen tyde deeze onze Placaaten of Ordonnantie , te amplteeren , modereeren, veranderen, vermeerderen , of verminderen , als wy ten dienjle en welvaart van deezen onzen Lande , zullen bevinden te behooren. III.; Het laatfte lid van een Placaat wordt geconfidereerd te zyn het bef uit, of de flotredenen, waarin veeltyds nog verfcheidene claufulen voorkomen t zo als , onder anderen , de claufule van renovatie en confirmatie van voorgaande Ordonnantiën, raaL 2  i<Ï4 SLEUTEL der kende dezelve materie; vervolgends de claufule van ontbieding en authorifatie van de Officieren en Jufticieren van den Lande , om tegen de contraventeurs of overtreeders , zonder eenige fimulatie of verdrag te procederen of te doen procedeeren; wyders de claufule van bevel om bet EdiEt te publiceeren en afligeeren , ter plaatfe daar men gewoon is publicatiën en afficliën te doen ; en eindelyk de infertie van de' dagtekening , of den datum , op welke het Placaat gearrefteerd geworden is , midsgaders de ondertekening van het prefideerende lid van de staaten, en van de contra fignature van een gequalificeerd Minister , ter ordonnantie van den wetgever , waarby dan als een noodzaakelyk requific gevoegd wordt, de bezegeling met het groot of klein zegel van den Lande. Mr. simon van leeuwen , in zyn Roomsch Hollandsch Recht, lib. i, part. 4) num. i, heeft over deeze ftoffe de volgende gefundeerde en applicable aantekening gemaakt — „ De naakte wil en be» liefte van de Overheid is een wet voor de onder. „ daanen, L. i , cod. de legib. , dewelke moeten „ gedenken dat den Prinfe, dat is de Landoverheid, 55 van god gefield zynde, zyn wil op gewigtige oorzaaken , en zyne beliefte op billykheid en „ behoorlykheid gegrondvest heeft,, en alles fchikt „ tot Gods eer, en zynen onder daanen welvaren* „ het zy dan dat hetzelfde met het woord van Edil. „ ten, Ordonnantiën, of Placaaten ; of by manier  CRIMfNEELE PRACTYK. 165 „ van Refolutie, Refriptie, of anders, wordt voor„ gedraagen , hoedanig het zoude tno^en weezen ; ,, als daar zyn, Approbatiën, Confinnatiën, Revoca,, tiën, Alteratiën, In/lruBiëu, Moderatten, Amplia. tiën , Interpretatiën , Con/enten , Authorifatiën , en dergelyken: dezelven worden altyd als wetten onderhouden , en onder dezelve gerekend ; van „ dewelke merola, prax. civ. lib. 1, tit. 4 , cap. „9, num. 14 : indien maar zeker en ongetjvyfeld is , dat de menig van de Overheid zodanig is , „ dat haar wil of believen als een wet onderhou„ den zal worden ; //'/;. 2 en 3 , cod. de legibus, „ want men anders na geen voorbeelden , of eu,, kele gewysden , maar na wetten moet oordeel uiten ; lib. 13 , cod. de fe£t £? interloc-, tot wel» s, ken einde by ons tot bevestiging van de Ordon> „ nantiën en Placaaten veeltyds deeze flotreden bygevoegd woidt : Want het ons alzo gelieft, en wy. zulks ten dienfle van den Lande bevinden te behoren : dewelke van wat kracht en uitflag is, en ,, by wie dezelve van ouds heeft moeten gebruikt s, worden, onderfcheidenlyk wordt verhandeld, by Mr. dirk graswinkel, in zyne betrachtingen en zinryke opmerkingen over de Placaaten, „ op het ftuk van de lyftogt , het laatfte Hoofd. „ ftuk.» S 2- Ondertusfchen fpefleeren tot het ftuk van Placaaten of Ordonnantiën , het welk in een eigenlyke L 3  l<56* SLEUTEL-der zin by ons den naam van landrecht draagt, bcv ven en behalven de voorenftaande geëxteerde omfcnryving, raakende deeze materie, nog verfcheidene andere obfervatiën van gewigt , wei waardig deoplettendheid van bedrevene Rechtsgeleerden, als aan welke het zo wel in de behandeling van de crimineele als civile praftyk , forntyds veel fpeculatie veroorzaaken kan; om de verklaaring daarvan voor jonge Pracïizyns , na evenredigheid van hunne ondervinding , zo veel mogelyk gemaklyk te maaken, zullen wy, in dc eerfte plaats, beginnen met de vraag, en vervolgetids met de daartoe relatif zynde oplosfing, of, in cas crimineel ,em ongepubliceerd placaat of ordona'antie , koe zeer by de staaten van den Lande, onder het groet of'klein zegelgcarrefleerd, ten zeiven dage dat het deliSt is begaan , krachtwerkende kan Zyn ? hoe eenvoudig deeze vraag ook fchynen inoge voor dezulken, gewoon de zaaken der crimineele rechtspleeging oppervlakkig te belchouwen, is zy liogthans", ten aanzien van haare gevolgen van eene ónbèdetjkelyke aangelegenheid , zelfs in de burgerlyke rechtszaaken , om reden dat de Rechter dikwyls in het vonnisfen van een rechtshangende questie aan fje letter van het Landrecht gebonden is , voor zo verre zy het befchreven recht niet derogeert: op uit fundament was het dat het bekende en hiervoren geallegeerde geval, in den jaare 1757 geëxteerd hebbende , tusfchen den Fiscaal van de Admiraliteit op de Miiaze, en den Ontvanger van hetzelve collegie,  C R IJM 1 N E E L E PRACTYK. 167 waarvan wy de laatfte , als Advocaat, destyds gepa» trocineerd hebben gehad, zeer veel bedcnkelykheid ontftond over het effect en de kracht van het Placaat , by de staaten van holland op den 4 February des jaars 1757 , ten refpecte van het uitgeeven van paspoorten van geniaalen en ongemaalen graanen,na buiten's Lands, genomen ; want,onaangezieu de publicatie van dat Placaat genoegzaam op het zelfde oogenblik gefchiedde, dat de Ontvanger Mr. Johan Anthony van Kinfchot, tegen het uitdrukkelyk verbod daarin vervat, verfcheidene paspoorten, zo van gort, grutten , als gepelde garst, had verleend, als toenmaals nog onweetende vandegedaane publicatie van het voorfchreven Placaat zynde, zo werd echter , by een interpretatoire Refolutie van Hooggemelde Staaten van den 24 Oclober 1758, verftaan , dat Officieren van het Admiraliteits collegie, ter zaake van bet uitvaardigen van paspoorten op den zelfden dag van de publicatie gefchied, wegens contravende en vilipendatie aan het opgemelde Placaat, 2cYionabel waren, gelyk dan ook werkelyk de provifioneele fufpenfie van voornoemden Ontvanger volg. de ; doch het was op dit zelfde fundament, dat men naderhand begreep,dat in cas crimineel geene Placaa. ten of Ordonnantiën van 's Lands Overheid , hoe genaamd , krachtwerkende konden zyn, ten opzichte van delicten die onweetende gecommitteerd waren, op denzelfden dag dat de publicatie daarvan was gedaan , om reden dat het volgends eene gemefureerde L 4  »68 SLEUTEL dkk billykheid als eene indisputable waarheid in de rechtspleeg.Dg moet doorgaan, dat alle openbaare affixien, raakende de bevelen van 'sLands hooge Overheid, ten minflen 24 uuren aan den Volke behooren bekend gemaakt te zyn, eer iemand, wegens geprefumeerde contravende voor calangabel kan worden gehouden : de Praétizyns, welke inclineeren mogten dit zo veel geruchts gemaakt hebbend geval volledig te onderzoeken, kunnen daarop nazien de Accademie der jonge PraBizyns, bladz. 114, 115, en 116, waar. uit zy ooglchynelyk bevinden zullen, dat het op de laatst aangehaalde gefundeerde argumenten is geweest, welke wy ter defenfie van meergenoemden Ontvanger deeden gelden , dat zyne fufpenfie werd ingetrokken , zodanig dat de zaak in questie met de betaaling van een' kleine geldboete, onder Notariaal protest, aaa onze zyde vervolgends afliep. $ 3- Hieruit refulteert in het algemeen dat geene Placaaten , EdiBen , Ordonnantiën , of andere wetten, hoegenaamd , de onderdaanen en ingezetenen van een Land, het zy vreemdelingen ofinborelingen,ter nakoming en opvolging van dezelve obligeeren en verbinden, voor en aleer die, ter plaatfe daar zulks van ouds gebruikelyk is, behoorelyk gepubliceerd, en na dat zodanige Publicatie ten minften 24 uuren aan den volke bekecd gemaakt is, en confequente?  CRIMINEELE PRACTYL 169 lyk dat ongepubliceerde Placaaten van de staaten generaal, dat is te zeggen zo lang de publicatie daarvan niet is gefchied , nooit worden achtervolgd, of, als geen effect hebbende, in geene conüderatie kan komen , gelyk folidelyk geadvifeerd wordt in de hollandsche consultatien, part. 3 , conf. 101, num. 45 , waarin deeze questie zo fchrander als voorzichtig beredeneerd wordt: wy kunnen , tot meerder inftrudtie van aankomelingen in de practyk , niet verzwygen dat het op het voetfpoor van dit welberedeneerd advys is geweest, dat wy, als jong Advocaat, onder de vvydvermaardeoude Rechtsgeleerden, Thierens, Ellinkhtiizen, en Fornebery, de drie pronkjuweelen van de Hollandfche Praclyk , voor één der refpeflable collegiëu van juftitie van Bolland, met een weêrgaloos fucces bepleeten heb» ben gehad , dat zelfs een gepubliceerd Placaat van hunne hoog mogende de Staaten Generaal, niemand, wegens eene geperpeteerde misdaad in den Lande van de Generaliteit-, adtionabel maakt, ten zy de Publicatie van dien in het refort van de gantfche Generaliteit, ten allerminlten drie maal vier-en-twintig uuren waren eeperfecleerd ende gefchied; zynde bet alleraanmerkingswaardigfte van dit geval geweest dat de delinquant , voor wien wy , op voorgaand advys van de drie opgenoemde pronkzuilen der Rechts* geleerdheid, de zaak bepleit hebben gehad , hoezeer in der daad fchuldig aan de delicten bevonden zynde, en wezenlyk een lyfftraf gemeriteerd hebbende,kostL 5  i?o SLEUTEL der. en fchade. loos van de crimineele actie werd geabfolveerd , en wy , (fchoon onverdiend,) niet alleen met een gratieufe dankbetuiging, rnaar zelfs meteen gratificatie van hooger hand werden befchonken. 5 4. Overgaande tot het onderzoek raakende de manier vunpkiten, zo in crimineele als in burgerlyke Rechtszaaken , en de kunstregelen die daaromtrent plaats hebben, of volgends den localen fiyl voor de byzondere collegiën van juftitie, zo wel in de Steden als ten platten Lande, in obfervantie zyn, komen een menigte requifiten in aanmerking, welken zig niet beter dan door formulieren van pleitmemoriën, ter navolging laaten inftrueeren: ondertusfchen zyn, aangaande de orde in 't pleiten geobferveerd wordende, en ten op. zichte van eenige requifiten tot de kunst van eene rechtszaak , naar de regelen van de theorie en de praftyk, te bepleiten , de volgende annotatiën van noodzaakelykheid principaal voor alle jonge Praftizyn's , welken de plekbank nog eerst beginnen te frequenteeren, niet ondienfiig te weeten; als,in de eerfte plaats , dat ten refpeöe van de orde in \plei. ten, voor een comtant gebruik wordt onderhouden, dat de Advocaat van den aanlegger, of eisfcher, allereerst een aanvang met pleiten maakt, en van eisch maakt , en van eisch pleit ; dat vervolgends de Advocaat van den verweerder of gedaagde van antwoord pleit; waarna door den eerden dereplicq,  CRIMINEEL!!, ? R A C T Y K. 171 en door den laatften de duplicq wordt gepleeten; verder is in de tweede plaats generaallyk by alle ervarene Doctoren en pracbTeerende Advocaaten in obfervan» tie, dat zy zig van de fterkfte en meest ingresüe vindende argumenten , op het laatst, van derzclverresfpective pleidooi bedienen , ten einde daardoor het geheugen van den Rechter te gemoet te komen, en in een gefundeerde zaak, ten voordecle van hunne cliënten of meesters te preoccupeeren: en dient ook, in de derde plaats, zorgvuldiglyk in 't pleiten gelet te worden, dat men de attentie van den Rechter door onnoodzaakelyke redites, of lastige herhaalingen , niet ontfpant of aftrekt , maar veeleer door een kort, klaar, en welfpreekend betoog van zaaken in eene geduw ige werkzaamheid houdt. Belangende de orde en manier van verdeeling , doorgaands in *t pleiten gepradtifeerd wordende , meriteert op dat fubject, voor eerst , grootlyks reflectie , dat in 'tpleiten van den eisch aanvanglyk wordt gedaan een pertinent verhaal van de redenen en oorzaaken die aanleiding gegeeven , en den eisfcher genoodzaakt hebben om den gedaagde in rechten aantefpreeken ; by voorbeeld , dat de eisfcher een obligatie heeft tot laste van den gedaagde , die hy, 011aangezien alle minnelyke interpellatiën en gedaane devoiren onwillig is , of in gebreke blyft te betaalen $ het welk eigenlyk de eerfte afdeeling van de vooraffpraak van een pleidooi van eisch uitmaakt; waarop dan ordinair volgt het narré dat die actie van de zyde van den eisfcher wetciglyk is geïufti*  -7* SLEUTEL der tueerd , en door partyen refpectivelyk van fchriftuu. ren van eisch , antwoord , replicq, en dnplicq gediend zynde, de zaak behoorelyk was voldongen,en vervolgends, na wisfeling van inventaris en (lukken , geordonneerd geworden om voor het collegie van den Raade of van Schepenen te worden bepleit; en hieruit bertaat het rweede lid van de vooraffpraak van een pleidooi van eisch: daar na gaat men over tot de vraag die uit het voorgaande verhaal refulteert, naamlyk of de eisfcher zynen eisch en conclufie niet behoort geadjudiceerd , en derhalven den gedaagde niet dient gecondemneerd te worden in de kosten van den procesfe? zynde dit het laatfte lid, of de (lotrede van de vooraffpraak, die in 'tpleiten van den eisch altyd obfervatoir is: op hoedanige vooraffpraak de Advocaat verder alles aanhaalt wat maar eenigzins tot adftructie en verificatie van den eisch kan dienen, appliceerende daartoe in eene welgepaste orde, niet alleen de producten, inftrumenten tn bewyzen aan de zyde van zyn'meester ten procesfe overgelegd , maar inzonderheid ook zodanige rechtspasfagiën en allegatiën van de Roomfche en ftatutaire wetten , gelyk, onder anderen, Placaaten, Refiluti'èn, Keuren, Coftumen, en Ufantièn ; midsgaders zulke notable, en tot het geval in questie dienende , voorgaande gewysdens van voornaame Gerechtsho. ven en collegiën van juftitie , dewelke het fustenu van den eisfcher ophelderen , en de affirmatiën van dien kracht kunnen byzetten , op zulk eene wyze dat de Rechter daardoor van de waarheid, gegrond-  CRIMINEELE PRACTYK. 173 beid, en rechtmaatigheid van de aangelegde actie overtuigd wordt: en hier mede in deezer voegen de ge* fundeerdheid van den eisch aangetoond hebbende, ftapt men over tot de confequentie of gevolgtrekking van de gedemonfti eerde en voorgeflelde zaak , waar mede dan de pleidooie beflooten wordt, onder by voeging van die equitable en billyke verwachting, dat de Rechter geen zwaarigheid zal maaken, tot adju. dicatie van den eisch te verdaan, en in gevolge van dien, den gedaagde te condemneeren, enz.: de Advocaat van den gedaagde maakt in zyne pleidooie van antwoord insgelyks een voorafpraak , die mede uit drie byzondere afdeelingen gecompofeerd is , waarvan de beide eerstgemelden bevatten een verhaal van de oorzaak der proceduuren, en hoedanig de zaak, na behoordyk geinftrueerd en voldongen te zyn , in ftaat gebragt is om te worden bepleit ; met dit onderfcheid echter , dat de ftaat der questie op eene ge. heel andere manier , te weeten in faveur van den gedaagde , wordt voorgedraagen , en te gelyk met deeze refledtable uitzondering, dat het laatfte lid van de vooraffpraak gemeenlyk uitkomt op deeze of der. gelyke vraag , of de actie en het fustenu van den eisfcher niet is ten eenenmaale ongefundeerd , en dien volgende, of aan hem zynen eisch en conclufie, op ende jegens den gedaagde gedaan en genomen, niet behoort te worden ontzegd , en den gedaagde daarvan geabfolveerd met de kosten? na welke korte vooraffpraak vervolgends in 'tpleiten van antwoord voor den gedaagde, wordt overgegaan tot een twee-  m SLEUTEL deb ledige expofftie , waarvan de eene betoogt de adftryókfe van de pnfkiven , die tot defanfie van de aanklagte van wege den gedaagde ten procesfe bygebragt zyn , geconfirmeerd en opgehelderd door voldoende en valable bewyzen, en onderfchraagd door de materie dienende altegatie van wetten en de andere fpeciaal ten grundfiag heeft om de argumenten, waarop de party den eisch gefundeerd heeft, te refuteeren en te wederleggen: hoedanige refutatie of wederlegging van de bewysgronden van den eisfcher doorgaands diftinöelyk, dat is art/culatum , of van articul tot articul, gefchiedt; uit al bet welke dan in decente bewoordingen aan de zyde van den Advocaat, patrocineerende den gedaagde, by confequentie geconcludeerd , en <1e pleidooie van antwoord beflooten wordt, in dat vertrouwen, dat de Hechter geene zwaarigheid zal maaken de gefustineerde ontzegging van den eisch te admireeren, den gedaagde daarvan kost- en fchade - loos te abfolveeren , enz. : maar zo er pendente liti , of ftaande de ütisconteftatie tusfchen partyen, van wege den gedaagde, een prefentatie om iets te doen ofte geeven, is gedaan , befiuit de Advocaat zyn pleidooi van antwoord, onder die billyke verwachting, dat zyn meester met de gedaane prefen talie zal mogen volftaau , en dat zulks aldus by fententie zal worden verklaard en aangaande den verderen eisch tot abfolutie en ontzegging met de kosten , als vooren , enz,  CRIMINEELE PRACTTK. 175 S 5. Het is eene bekende zaak , die nergens in de rechtspleeging contedatie of tegenfpraak ontmoet, dat in de pleidooien van replicq en duplicq, de meeste habiliteit en kundigheid van bekwaame Rechtsgeleerden doordraait, niet alleen ter oorzaake dat de pleidooien, zo van eisch als van antwoord, doorgaands beftudeerde redevoeringen bevatten, welke ieder Advocaat naar zyne eigene zinlykheid opdelt, en in zyne pleitmemorie infereeren kan; maar wel byzonder in de tweede plaats , om reden dat veeltyds onvoorziene objecten of tegenwerpingen van ééne der adverfe partyen, zonder tyd van beraad te heb. ben , direételyk by replicq en duplicq behooren te worden gefolveerd en weggenomen , zo dat in de uitvoering van deeze beide laatstgemelde pleidooien , zig eigenlyk de fchranderheid, vlugheid van geest, en grootheid van de Rechtsgeleerde wetenfchap doet kennen: wy zullen , om een beter denkbeeld aangaande de kunst van het pleiten te geeven , ten minden om, door eene inctructive manier, jonge en nog weinig geverfeerde Advocaaten , tot eene generaale kennis daarvan opteleiden , vervolgends onder byzondere titulen alhier aan de hand geeven, eenige kortbondige formulieren van pleidooien van eisch, antwoord, replicq en duplicq, die zo wel in cas crimineel als in burgerlyke rechtszaaken plaats kunnen hebben , en naar dyle van de locaale praclyk hier en daar  i;ö SLEUTEL der voor de meeste collegiën van jullitie in obfervaDtie zyn , op zulk eene wyze dat dezelve als eene gefchikte handleiding ter navolging, en als een fpoorflag ter opwekkinge van emulatie voor alle weetgierige Practizyns, in dat opzicht, zullen kunnen dieren. T I T U L U S I. N°. I.) fo rmulier van een pleitmemorie van eisch , over eene burgerlyke Rechtszaak , refulteerende uit een atle obligatoir van fchuldbekentenis, die gedisputeerd werdt. edele achtbaark heeren.' „ Na dat de eifcher op den io Maart 1752, aan den gedaagde in deeze op zyne aanhouden„ de requifitie hadde gefchooten, geleend , en ,, aangeteld, een capitaal van 3000 caroliguldens, „ voor den tyd van zes jaaren, tegen de gepermitteerde interest van vierpCto.'s jaars, in gevolgeen „ conform zekere nationaale obligatie daarvan zyn„ de , en by den inventaris van den eisfcher, ten „ procesfe onder littera O."  CRIMINEELE PRAGTYK. ifj ,, Zo heeft het den gedaagden kunnen gelusten , '„ niet alleen onder allerhande frivole pretexten den ,, eisfcher op den geftipuleerden en bepaalden ty d het„ zelve gefchoten capitaal niet te reftitueeren , maar ,, vervolgends nog daarenboven in gebreke te blyj, ven van de twee laatfte verfcheenene jaaren inte„ resfen aan hem te voldoen." Dat deeze zaak was geweest van dit gevolg, ,, dat de eisfcher , onaangezien alle voorgaande ,, interpellatiën en vriendelyke aanmaaning ment van fomuiige Rechtsgeleerden , naar den nieuwen fmaak," ,, Dat naamlyk een mandaat of lastgeving , zonder Gerechtlyke of Nötariaale volmagt van ef« ,, fecl of kracht kan zyn, immers alleen door pu« blicque inftrumenten in judicia benoord beweezen te worden," ,, Zonder dat er ten voordeele van dit modern voorgeeven geen fchyn of fchaduw in de rechts* ,, pleeging te vinden is ," ,, Want , Edele Achibaare Heeren , indien het „ waar was dat alle mandaten of lastgeevingen op publicque inftrumenten moesten berusten, „ om haar effedr. in juclicio te forteeren;" Hoe zoude het toch met de Maatfchappy , met de Koophandel, ja zelfs met de allergering,, fte burgerlyke hanJeliogen , ten aanzien van 3, alle foortci van contradteerende verbintenisfen, „ dagelyks in de rechtspleeging voorvallende, gaan?" „ Hoe zoude een buitenlandfche correspondent ,, die door brieven ter goeder trouwe een last aan „ den mandataris opdraagt , verzekerd kunnen •weezen, dat zyne particuliere belangen, in cas „ van disput, getrouwlyk zouden worden be,, hartigd?'' „ Wat verzekering eindelyk zoude de mandata-  CRIMINEELE P R A C T Y K. I93 „ ris , of'lastaanneemer , in het onderftelde geval „ voor zyn perlbon hebben, wegens de beljomng ,, en vergoeding van onkosten , die hein , ter „ zaake van de aanvaarde lastgeeving, reclnmaatig „ competeert?" „ Gelukkig derhalven dat , vo'gends onze ftatu,,'t'aire wetten, welke genoegzaam byalle de buitenanders gerecipi erd zyn, het volkomen in rech„ ten voldaan kan, dat een mandaat of lastgeeving „ in allerhande burgerlyke zaaken, (mits niet cri,' mineel zynde,) door brieven of geloofwaardige „ getuigen in judicio geprobeerd kan worden;" , Waar mede, behalven grotiüs, Inleiding „ tot de Hollandfche Rechtsgeleerdheid, lib. 3, part, „li, num. 5, zig ook inzonderheid conformeert, ,, Mr. j- van den berg, in zyn Neêtlandsch „ Adtysbosk, part. 3, confi 125:" , Zo dat aan de zy ie van den gedaagde niets an„ ders meer overig b!yft, dan den rechten genoeg , zynde te bewyzen, dat zodanig een mandaat plaats beeft gehad , en corfequentelyk dat , naar de , dispofitie van het befchreven recht, de laatere „ contradten of conventiën, voor zo veel zy geper„ mitteerd zyn , boven de vroegere prasvaleeren „ moeten „ Aa-'gaande het eerde kan de gedaagde, tot eea plenair bewys, (onder reverentie,) voldaan, mat „ zig te beroepen op vier gefuppediteerde producten, U. deel. N  19* SLEUTEL der ,, aan zyne zyde, by inventaris van (lukken ten proces,t fe overgelegd , onder littetis M, N, O, en P," „ Waaruit evidentelyk blykt, dat de gedaagde 5, van wegen den eisfcher gequalificeerd is geweest, „ zeker huis en erve, voor zyne rekening, ter fom„ ma van drie duizend guldens , te koopen En het ook in der daad voor zodanige fomme „ gekochc en betaald heeft gehad, waarmede dan, „ volgends die nadere conventie , de acte obligatoir „ van geiyke waarde zoude Weezen voldaan , en de ,, gedaagde, conform dezelve conventie, zoude ge„ houden worden wegens de twee verfchuldigde en „ onbetaalde jaaren interesfen voor zyne aangewende „ vleit en moeite te zyn gefalarieerd;" „ Gelyk boven en behalven de vier gemelde ge■\, recolleerde verklaaringen, al verder manifesteeren „ kan, uit een eigenhandig briefje,van den eisfcher „ aan deeze zyde by inventaris gequoteerd, fub lit„ tera Q." s, En ten refpedte van deeze laatfte gevolgtrekking, „ dat door de prasftatie van het mandaat, en daarop ,, gevolgde betaaling van de fchuld,de eerfteconven,, tie is geperimeerd , gedood, en geannuleerd ge„ worden," Hoe zeer de eisfcher onder allerleie futile en „ opgeraapte voorwendzelen, en onaangezien alle zul„ ke volklaare en beëdigde bewyzen, zyn gegeeven j, mandatum of lastgeeving h«eft zoeken te ontken- nen,"  CRIMINEELE PRACTYL 155 Wcshalvcn deeze pleidooie beflooten wordt in die allezins recht maat ige verwachting , dat UEd. Achtb., uit confideratie van de gzallegueerde redenen, den eisch en conclufie van wegens den eisfcher in deezen gedaan en genomen , te ontzeggen, en den gedaagde vervolgends daarvan te abfelveeren , met condemnatie van kosten. Impïoreerende daarop, enz. N 2  ï§5 sleutel der, t i t u l u s irr. N°. III) formulier van een pleit-mem o r i e van replicq in hetzelve cas, waarby de objetliè'n van pattye gefalveerd worden. edele achtbaare heeren! Wel gegrond is het axioma van rechten, audi s, et alterem partem , met welke gulden lpreuk de ,, meeste van onze Raadzaalen pronken," „ Waarfchynelyk heeft de groote commentator „ der Romeiiïfche wetten , naamlyk de Keizer „justimianus hieruit zyn bekende zetregel „ ontleend gehad , omnium habere memoriam et pee„ nitus in nullo errare divinitatis magis quam morta, „ litatis est}'' ,, Wiilende daarmede niet onduister te kennen gee„ ven, hoe zwaarwigtig het voor het Rechtersampt „ was, om in de beoordeelingen van alle rechtshangen-. „ de zaaken, naar de ietter van de wet niet te feilen," „ Zo ooit , Edele Achtbaare Heeren» deeze ftelregel van applicatie kan zyn , is het waarlyk ia het tegenwoordige geval, waarin de eisfcher ver* ?? feertj"  CRIMINEELE PRACTYK. 19? s, Want behalven dat partye met eene gepremedi* j, teerde gratie van welfpreekendheid , zonder de wet tigheid van zyne defenfie,zo als het behoord hadj „ in firma probanti te bepleiten," „ Zo heeft het den Advocaat van den gedaagde t uit eene byzondere caprice, gelust een mandatum „ of lastgeeving te verzinnen, die voor het opper„ vlakkige mogelyk ingresfie zoude verdienen, maar „ ondertusfchen naar rechten geen (teek kan houden ,* ,, In alle gevallen , waarop met geene mogelyk„ 'heid, noch naar de dispofuie van het befchieven „ recht , noch volgends onze locale manier van \. procedeeren , den eisch in cas van reconventie ,, zou kunnen worden gefundeerd;" „ Gelyk van wegen den gedaagde en die van „ zyne raaden, welke hem patrocineeren, apparenit telyk om meer dan ééue oorzaak niet isonderno- men geworden;" „ Want hoedaanig zou toch , Edele Achtbaare * „ Heeren ! den eisch in cas van reconventie tegen „ den eisfcher ondernomen of gedaan kunnen zyns „ in het geval dat het al waar was dat er een man„ datum of lastgeeving tusfchen partyen litiganten ,, plaats had gehad?" „ Aangezien alle ïeconventien , die in rechten gedaan worden, van één en dezelfde natuur be„ booren te weezen, zo als hier na , op aufthori „ teit van rechten, zal worden aangetoond," „ En het UEd. Achtb. niet onbekend kan zyia N 3  79S SLEUTEL u n „ dat zig een merkelyk onderfcheid opdoet tusfchen ,, een mandaat of lastgeeving , die alhier Hechts „ pf'lito fid non confesfo onderfteld wordr , en tus- fcnen een Notariaal inftrument, fpruitende ter „ zaake van geleende penningen, hetwelk hemels„ breed van elkander verfchilt:" „ Zo zulle» wy aan de attentie van UEd. Achtb. i» kortelyk gaan betoogen, dat in nostro cafu ; ten „ opzichte van de natuur der gecontracteerde „ fchuld tusfchen dc acte obligatoir en de effecten v-n het pretenfe mandatum , zig een merkclyk onderfcheid heeft opgedaan:" „ Eensdeels om dat de obligatie , door den ge- daagde ten behoeven van den eisfcher gepas. ,, feerd, is een public.] initruinent, dat niet alleen boven een mandaat, maar zelfs boven alle parti., culiere contracten gelden moet," „ En inzonderheid in cas van infolventie prafe- tabel is boven alle de concurente crediteuren „ van den infolventen debiteur, wanneer er de veeris tigfte penning, gelyk er in dit geval plaats heelt „ gehad, aan den Lande-van is betaald;" ,, Anderdeels om dat zodanig Notariaal contract, tt houdende bekentenis van fchuld , geen de min- fte conexie met een mondlinge mandatum of last„ geeving naar rechten kan hebben;" „ Principaallyk niet ten zuiken effecle dat daar„ uit eenige compenfatie of liquidatie van fchuld, „ in cas van reconventie zoude kunnen worden „ gepretendeerd,"  CRIMINEELE PRACTYK. 199 „ Het welk , volgends de algemeene opinie def „ Rechtsdoctoren , met nog grooter fundament: „ zoude behooren plaats te vinden, in het geval „ dat een mandataris of lastaanueemer zyne aan ,, hem opgedraagen qualifkaiie of lasc, te buiten is „ gegaan:" ,, Om welk laatfte te probeeren de eisfcher „ reverentelyk verzoekt, dat UEd. Achtb. Hechts goedgunftiglyk gelieven te letten op de producten, by hem ten procesfe overlegd, fub lietera K „ en L;" „ Als waar uit op eene doordraaiende wyze zal ,, komen te blyken, dat den gedaagde, in qualiteit „ van mandataris of lastaanueemer, (zo hy zigprs„ tenfelyk noemt,) van wegenden eisfcher geen' „ hooger' last heeft gehad om het bewuste huis en „ erve voor hem te koopen , dan voor een fomma ,, van aöoo guldens , vyftig guldens minder of meerder onbegreepen;" ,, En hetzelve ondertusfchen propria auSlhoritate, „ voor drie duizend guldens aangekocht heeft ge. „ had ," ,, vVaarom de eigendom van dien ook door den „ eisfcher illico is gedeclineerd geworden,uitwyzens „ de Notariaale iuflnuatie aan den gedaagde gedaan, „ en hy den inventaris van ftukken aan deeze zyde geproduceerd onder littera N:" „ VVesbalven het van zelf in 'toog fprïngt, dat N 4  10o SLEUTEL der alhier, ten opzichte van de gecontracteerde fchuld van 3cce> guldens, fpruitende uit zaake van geleende penningen, en derzelver verloopere in,, tresfen, met geene apparentie eenige compenfatie 3, of liquidatie van de fchuld kan worden gefustineerd :" ,, Behalven dat het de abfurditeit en ongerymd,, heid zelve is, dat de gedaagde, om de reftitutie „ van dien te ontwyken , deeze vergetrokkeneobjec- tie heeft willen maaken:" ,, Dat alle acteu obligatoir mutueel, of ten weder. „ zyden verbindende zouden zyn, het geen, Edele ,, Achtbaare Heeren , by alle kundige Rechters, „ welken een qujestieufe zaak naar de d'spoiitie van „ de wetten pondereeren , aldus onmogelyk kan worden begreepen," „ En zulks in het tegenwoordig geval ook met „ geene moeelykheid plaats kan hebben," ,, Om dat de gedaagde in deezen alken was origineele , debiteur ,die, uit kracbte van deNotariaale obligatie . ten behoeve van den eisfcher gepasfeerd, gehouden en verpligt was het geflooten capitaal, nevens de geconditioneerde interesfen , op de geprsevigeerde tyd te moeten betaalen," „ Zonder dat de eisfcher zig aan zyne zyde „ tot iets conditioneels daarby verbonden heeft » gehad;"  CRIMINEELE PRACTYK. aoi Weshahen de eisfcher hiermede vertrouwende de zwakke objediïn van den gedaagde gefolveerd te hebben , venolgends nogmaals in die verwach* ting blyft, dat hem zyne eisch en conclufie, op ende jegens den gedaagde gedaan en genomen, zal worden geadjudiceerd, met de kosten van denptO' eesfe. Implor eer ende, enz.  202 SLEUTEL der T I T U L U S IV. N°. IV.) formulier van een pleit-memorie van duplicq., in het' zelve cas , waatby de objeEliën van partje , by replicq gedaan , weggenomen worden. edele achtbaare heeren! „ Groot en uitneemend is de orakelfpraak der ,, Rechtsgeleerdheid , dat de leugen in het midden der waarheid zig ontdekt , wanneer zelfs de „ kunstgreepen van bedreevene pleiters, de waarheid „ in de pleitzaalen zoeken te bewolken:" Dit is juist het geval, Edele Achtbaare Heeren! ,, het welk zonder de minde gratie van welfpreekend. „ heid , waardoor een Rechter fbmtyds , onder re- verentie, en onverkort de grootheid zyner kun* „ digheid, zoude kunnen worden gepreoccupeerd, ,, alhier ten voordeele van de defenfie van den ge> daagde in confideratie komt:" ,, Want hoe zeer, om my van de uitdrukking van „ den vader der welfprekendheid, cicero, te be. „ dienen , zwakke uitvluchten geene derke tegen- werpingen benoodigd hebben," ,, Zo zoude mogelyk by minder kundige rechtban„ ken dan dit refpettabel collegie, de beide obje&iën N s  CRIMINEELE PRACTYK. ac-3 aan de zyde van den eisfcher by replicq , fchoon ia ti va go gedaan, eenige influenüe of invloed kunnen ,, vinden," ,, En geen wonder, terwyl daarvan notable voor„ beelden , zo in cas crimineel als in burgerlyke ,, rechiszaaken gevonden worden , onder de Romein„ fche Vaderen , ten tyde van de Regeering van ,, TiBBiuus voorgevallen , en in de jaarboeken van tacitos aangehaald, welken UEd. Achtb. „ waarfchynelyk overbekend zullen zyu." „ Wel hoe , zal partye mogelyk vraagen, waartoe ,, dient zulk een langwylige uitflap, die niets rot de „ zaak doet, en al de aantrekkelykheden van pluim„ ftrykery fchynt te hebben?" ,, Wy beantwoorden deeze vraag, Edele Achtbaa* „ re Heeren, met te zeggen , dat zodanige voorloopige ,, introductie tot onze pleidooi van duplicq volftrekt „ noodzaakelyk was," ,, Ten einde aan de eene kant te doen zien, dat , het rfccfet en de waarheid geen blanketzel van noo- den beeft/' , „ En, aan den anderen kant, dat allerhande fyne ,, gefponnene fubtiliteiten in de rechtspleging, flry„ dig aan het befchreven recht en de plaatslyke ,, wetten, hier te Lande vigeerende, van zeiven in duigen vervallen f „ Byzonder wanneer dusdanige gecolloreerde „ fpitsvindigheden van alle bewyzen gedeftitueerd ,, en ontbloot zyn:" Dan , om hier van m de eerde plaats een con'  2o4 SLEUTEL dek ,, vaincante blyk aan Uüd. Achtb. te fuppediteerefï, zal het üveibodig zyn aantemerken ," ,, Dat alle contracten , hoe genaamd , tusfchen „ twee of meerder perfoonen gemaakt , ten refpecle ,, van alle dezelve perfoonen, die het contract on- „ dertekend hebben, obligatoir zyn," „ Om reden dat niemand, volgends de definitie „Van HU GO DE gkoot, BïNKËRSHOEK, poffendorff, en meerandere voortreflelyke „ Rechtsgeleerden , verpligt is, meer te doen dan „ het geen waartoe hy zig by contract, heeft ver,4 bonden , en het geen hy op dezelfde wyze recht ,, heeft van zyne medecoutrahenten te eisfchen," , Conform de novelles arg. 119 & Jeq." Waarmede fpeciaallyk quadreert het zo aan- neemeiyk gevoelen van merula, lib. 4,/f Totus.'' ,, Eoven en behalven dat geene conventie, inbur„ gerlyke zaaken, de allerminfie fubfifientie of kracht , heeft, ten zy beide de contracteeretde partyen , zig onderling tot preliatie van het gemaakt contn,& verbinden," Aangemerkt eene conventie of contract nietmu„ tueel of wederzydscb.verbindende zynde , uit de natuur ipfo jute nul is:" „ Geconfidereerd dat het in alle gevallen aan „ iemand die zig nergens toe by contract geobligeerd had , gemaklyk zoude vallen een ander conirac„ teerende party , welke ten zynen behoeven een  CRIMINEELE PRACT78. ao$ , Notariaale of onderhandfche conventie had gepas,, feerd, te oppresfeeren en te verdrukken," „ Zonder zelfs aan de conditie van hetzelve con„ tract gehouden te zyn." Om nu te betoogen, Edele Achtbaare Heeren! s, dat zulks kwalyk en ten onrechte aan de zyde „ van den eisfcher gefustineerd wordt, blykt in de „ tweede plaats, daar aan," „ Dat de compenfatie of liquidatie van een gecon„ «acteerde fchuld abfolutelyk effect forteeren moet, „ wanneer een debiteur als mandataris zyn' crediteur „ volkomen voldoet en de penningen uhTchtet, die „ hy hem , uit krachte van het contract, ichuidig ,, was;4' „ Want hier valt geen difficulreit, zo als aan de „ zyde van den eisfcher geallegueerd wordt, dat hy ,, den gedaagde flechts gequalificeerd zoude hebben „ om het bewuste buis en erve voor een fomma van „ 2600 guldens voor hem te koopen," ,, Daar het uit vier gerecolleerde verklaaringen van „ getuigen blykt, dat hy aan den gedaagde een 011. bepaalden last tot den aankoop van dien gegeeven ?, heeft gehad.'' Waarom de gedaagde deeze zyne pleidooi va» duplicq wel degelyk beflait , in die volzekere verwachting dat UEd. Achtb. den eisch en con* clufie van den eisfcher zullen gelieven te ontzeg gen, met condemnatie van kosten, enz, Imploreerende daarop, enz.  2có SLEUTEL der §6. Terwyl het tot nadere verklaaring van zaaken , buiten alle legeufpraak, volltrekt noodzaakeiyk is , dat men de kracht en het effect van het woord compenfatio, waarvan in fummige deezer voorenflaande pleit-memoriën gewag wordt gemaakt, grondigleere verdaan , ten einde hetzelve met het middel van recomentie , welke in eenige gevallen by conclufie van antwoord plaats kan hebben, niet te confundee. ren, als zynde reconventie en compenfatie in verfcheidene opzichten, met relatie tot burgerlyke rechtszaaken , grootlyks van elkander onderfcheiden , om redenen te vinden by Mr. simon van leeuwen, in zyn Roomsch Hollandsch Recht, lib. 5, part. 18, num. 3, en meer andere rechtsgeleerde Autheuren, die daaromtrent recommandabel zyn: om ondertusfehen op gronden van zekerheid vaste betruiten te kunnen maaken , boe ver het recht van c ompen sa ti e , of vergelyking in onze rechtspleeging gaan kan, dat ïs te zeggen , in hoedanige zaaken dit rechtsmiddel in cas vaD litisconteftatie meest al practicabel of niet practicabel kan zyn , zullen wy hier een kort en inftrudtif uiurekzel doen volgen, van het geene wy weleer breedvoeriger over deeze wetenswaardige materie in ons rechtsgeleerd woordenboek gefchreven hebben, alwaar men, onder meer andere amnotatiën, raakende dit onderwerp, bladz. 7a, het navolgende geinfereerd vinden zal —— „ com pen-  CRIMINEELE PRACTYK. ioj „ satie, of vergelyking van den eencn fchuld, met „ den anderen , is hier te Lande, naar de gronden „ van het Roomfche Recht, volkomen geadopteerd „ en in gebruik geraakt, hoewel er eenige zaaken „ zyn waarover men , volgends de wetten , niet ,, kan noch mag compenfeeren. De compenfatie heeft, onder meer anderen, in de volgende ge„ vallen plaats : als generaallyk van alle liquide „ zaaken en pretenfiën, die buiten tegenfpraak al. „ rede dus zyn, of binnen zekeren koeten tyd tot den ftaat van liquiditeit kunnen gebrngt wor. „ den, als wordende naar rechten niet alleen voor ,, liquide gehouden, id quod liquidum efl, fed £f id „ quod facile liquidum fieri poten; in dier voegen, ,, dat men van alle zaaken, zonder onderfoheid , ,, waarvan by publicque of andere liquide inflrumen- ten komt te blyken, volgends de befchrevene rech„ ten compenfeeren mag; zie L. i. ff & L. 4, cod, „ de compenfat.;wesha\vende compenfatie in 'tbyzon. „ der plaats heeft in geld tegen geld, of in fchulden „ die de debiteur met geld mag betaalen, en voor- naamlyk in fchulden van gelyke hoedanigheid en '„ waarde : vervolgends verdient reflexie , dat ook %, de compenfatie , naar de gronden van 't Room,, fche Recht , in onze bedendaagfche pradlyk toe„ gelaaten wordt, in zulke crimineele zaaken, alwaar „ de Fiscspl of Officier, ter zaake van compatibel „ verklaarde misdaaden en delicten, ageerende tot „ een geldboete , die hem , by vonnisfe van den „ Rechter geadjudiceerd en toegeweezen zynde, zo  2©8 SLEUTEL der vermag de gecondemneerde , wanneer hy over „ leverantie als anderzins eenige liquide pretenfiën tot zynen laste heeft, dezelve in executione tot de concurrente lomme compenfeeren." $7- Althans overgaande tot de uitwerking van de reIpeftive pleit 'memoriën die in cas crimineel , zo aan de zyde van den Officier R. O. als aan de zyde van een gevangen of verweerder , by den competenten Rechter , alvoorens in een ordinaris proces ontvangen geworden , doorgaands obfervatoïr zyn , en in een geheel anderen (maak behooren opgeffeld te worden, valtsllecnlykop deeze beide voorlopige aantekeningen te remarqueeren : ais , in de eerde plaats, dat in de pleit-memoriën van eisch en replicq door den Advocaat van den eisfcher niet alleen van de gedistilleerde misdaaden een zwart register moet worden gemaakt , maar vervolgends met alle formaliteit op de condemnatie van draden , waartoe , naar den aait der zaake, by eisch geconcludeerd is, dient te worden aangedrongen; en in de tweede plaats , dat in de pleit - memoriën van antwoord en duplicq, welke door den Advocaat van een gevangen of verweerder ter zyner dcfenfie gedaan worden, behalven een altoosdiuirende negative, of ten minden waarfchynelyke wederlegging van de befchuldigde delicten, zodanige gemefureerde uitdrukkingen behooren te worden gebruikt, waardoor de Rechter ongevoelig tot  CR.IMINEÈLÈ PRACTYK. 209 éompasfie voor den gevangeré, en mitsdien-^ zon» der krenking van het recht, ten voordeele van zyne defenfie inclineert: ondertusfchen kunnen wy, aan* gaande de eerstgemelde wyze van pleiten in cas crimineel, niet genoeg admireeren, de onnavolgbaare discretie en befcheidenheid, van welken den beroemden Advocaat van selderen in den jaare 1774 het crimineel proces voor den toenmaaligen Officier der ftad Rotterdam , tegen onze per» foon bediend hebbende , zonder het recht van dé Hooge Overheid te verkorten , met een algemeen applaudisfement gebruik heeft gemaakt ; ondanks dit zo zeldzaam voorbeeld in de behandeling der crimineele zaaken, het welk wy bekennen ter navolginge zeer aanpryzelyk te zyn , en meest al met de fentimenten van kundige en edelmoedige Rechtsoeffenaaren onder een vry volk ftrookt, geeven wy nogthans , (onder verbetering,)- alhier vier uitgewerkte formulieren van pleit-memoriën , zodanig als dezelve, naar ftyle en ufantie der Crimineele Praetyk, gewoonlyk pro et contra plaats hebben^ II, d£el> O  aio SLEUTEL der TITULÜS I. N°. I.) formulier van een pleitmemorie van eisch in cas crimineel, ter zaake van een gepretendeerde dood/lag. edele achtbaare heeren! Het is in fatïo de waarheid," ,, Dat er op den 12 Maart deezes jaars een ge, premediteerde doodflag is begaan , aan de per,, foon van Robbert den Ouden, hier ter Stede als „ een ordentelyk burger en inwooner gedomicileerd hebbende," „ Gelyk van het corpus delitll by infpeérie oculair van Heeren Commisfarisfen uit dit Edel Achtbaare collegie , mitsgaders uit de vifitatie van gezwoorene Stads Heelmeesteren zonneklaar is j-, geblceken:'' „ Het is , Edele Achtbaare Heeren! niet minder over bekend, dat de perfoon van Asveras Men- „ doza , Junior , weezende van de Portugeefche „ Joodfche natie, op waarfchynelyke indiciën, en als bezwaard met genoegzaam overtuigende pra;fumtiën, gefufpecteerd ib geworden, den boven- „ gemelden manflag geperpetreerd en begaan te heb- » ben;"  CRIMINEELE P R A C T Y K. aïi „ In voegen dat de eisfcher R. O. zig in de ,, noodzaakelyke verpligting bevonden had, om, ,, ter zaake van dit ftraf baar deliét. , het recht van de Hooge Overheid te moeten waarneemen," „ En vervolgends wegens dat gepleegde misdryf ,, van deezen Edelen Achtbaaren Gerechte te ver„ zoeken apprehenfie corporeel, op de perfoon van bovengenoemden Asverus Mendoza, Junior , den „ gevangene en verweerder in deezen," ,, Zo als de eisfcher R. O. dan ook van UKd# „ geobtineerd hebbende , de meergemelde gevan- gene, uit krachte van dien, geapprehendeerd, in ,, beflootene hechtenisfe gebragt , en onder het Raadhuis deezer Stad gelogeerd geworden was." Dat van wegen den eisfcher R. O. , na de „ voorfchreevene apprehenfie in conformité van de ,, crimineele Ordonnantie , verfcheidene fuccesfive ,, informatiën genomen , en den gevangene een en ,, andermaal over het prefumtif gepleegd delict van „ doodflag, ten opzichte van de perfoon van Rob,, bert den Ouden , op vraagarticulen gehoord zyn„ de," „ De gevangene en verweerder by alle dezelve verhooringen was gebleeven by de negative en „ hartnekkige ontkentenis;" „ Zodaanig dat de eisfcher R. O., de zaak niet „ gedisponeerd vindende om daarop in criminalibus „ voord te procedeeren,noch dat daarop doorUEd. O a  sis SLEUTEL der. Achtb., (onder reverentie,) extraordinarisrecht zoude kunnen worden gedaan," „ Met kennisfe van zaaken door deezen Edelen Achtbaaren Gerechte al verder was goedgcvonden, den gevangeneen verweerder te ontvangen „ in een ordinaris proces:" „ Dat het ten dage dienende van wegens den eisfcher R. O., eisch gedaan, en daarby gecon„ cludeerd zynde , dat de gedaagde en verweer,, der, ter oorzaake van de misdaad van doodflag, ,, geperpetreerd aan de perfoon van Robbert den ,, Ouden, zoude worden gebragt ter plaatfe alwaar „ men gewoon is crimineele juftitie te doen, en al,, daar met den zwaarde zoude worden geftraft, „ dat er de dood na volgde , mitsgaders gecondem* „ neerd in de kosten en mifen van juftitie, als mede in alle de kosten van den procesfe j" „ Dat aan de zyde van den gevangeneen verweer„ der hier tegen genomen zynde contrarie conclufie, „ zonder eenige excufable redenen ter zyner defen„ fte te allegeeren," „ Aan beide zyden by replicq en duplicq was ,, geperfifteerd, en deeze zaak vervolgends, naar wisfeling van inventaris en ftukken , behoorlyk geinftrueerd en voldongen zynde , althans was „ gedisponeerd om voor deezen Edelen Achtbaaren „ Gerechte mutatis mutandh te worden bepleit ,, En is derhalven alhier de vraag?" „ Of  CRIMINEELE PRACTYK. 213 „ Of de eisch en conclufie aan de zyde van den „ eisfcher R. O., ter zaake van dengeperpeueerden doodflag, op ende jegens den gevangene en ver„ weerder gedaan en genomen , niet is gefundeerd , „ en dienvolgends van hem in goede juftitie niet „ behoort te worden geadjudiceerd met condemna* „ tie van kosten ?" „ Om welke vraag conform de order van de cri„ mineele rechtspleeging , bier ter Stede in obfer5, vantie, volledig te adftrueeren," „ Zal den eisfcher R. O., ten einde den grond. flag tot een pertinent verhaal van zaaken te leg,, gen, alle de omftandigheden van het gecomtnit„ teerd delift van doodflag aan de perfoon van „ Robbert den Ouden gaan detailleeren, zodanig als „ dezelven zig waarlyk toegedraagen hebben ge. ,, had." „ Daartoe, Edele Achtbaare Heeren! komt, inde eerfte plaats, in confideratie," „ Dat, gelyk wy* in de introductie van deeze on„ ze pleidooi aanvangelyk gezegd hebben gehad, „ er weezenlyk van het corpus delifti, ten aan„ zien van de nedergeflaagen perfoon, hier vooren genoemd, injudicio gebleeken is," „ Behalven dat alle waarfchynelyka prefumtiën, s, gepaard met de asfertie van een geloofwaardig p, getuigen, daar heenen gaan om te gelooven," „ Dat niemand anders dan de gevangene en ver„ weerder, onaangezien zyne herhaalde hardnekki„ ge ontkenning den gepretendeerden manflag aan de O 3  ai4 SLEUTEL der „ perfoon van Robbert den Ouden begaan heeft ge,, had:" „ Dan, hoe zeer het waar zy, dat de verklaaring „ van één getuigen, naar rechten , in caufa crimi. ,, nalibus niet voldaan kan om een delinquant ter ,, dood te condemneepcn," Zofpreekt het, (onder reverentie,) van zei. „ ve , dat wanneer een doodfchuldige of lyfftrafly- ke misdaad door verfcheidene apparente zamen,, loopende omftandigheden kunnen worden geve,, rifieerd," ,, Het defect en de krachtloosheid, raakende de „ verklaanng van één fimpele getuigen, daardoor „ wordr weggenomen," „ Eb het bewys. ten laste van den misdaadiger, daar mede gefuppleëerd wordt." „ Hoedanige zamenloopende omdandigheden de volgenden zyn geweest," „ Welke wy althans , in de tweede plaats, ter „ overweeginge van UEd. Achtb. kort en zaaklyk „ daan te demondreeren :" „ Primo, dat Asverus Mendoza, Junior , den ge„ vangene en verweerder in deezen, als zynde van de Portugeefche Joodfche natie , altyd, en federt »i zyn vroege jeugd , een blaakende haat tegen ie„ mand , belydende den Roomfchen Godsdienst, „ heeft doen doordraaien;" ,, Dat bovendien niet minder gebleeken is , en „ des noods door verfcheidene in het oog fpringende „ gevallen zoude kunnen worden geprobeerd, dat  CRIMINEELE PRACTYK. ais ,, dezelve gevangene ook altyd is geweest van een haatdraagend , jaloers en wraakgierig cha,, rafter," ,, Welk laatfte hy zonneklaar gedeploieerd heeft gehad ten refpefte van de perfoon van Robbert 3, den Ouden ,, Aan welke hy zig, wegens het crimen van een „ voorbedachten doodflag heeft fchuldig gemaakt ,* Alleen om deeze detestable oorzaak ," ,, Dat de gevangene en verweerder, prrefumee,, rende dat wylen Robbert den Ouden converfatie of verkeering maakte met zekere Sufanna Berg. „ vliet, welke hybevoorens getracht had, onder pre» „ fentatie van eene aanmerkelyke fomma ge!ds,te feduceeren en te verleiden ," „ En ten zelfden opzichte deezezyneongepermit,, teerde oogmerken niet hebbende kunnen geluk„ ken, „ Vervolgends , fchoon bedektlyk , tot het enorm befluit overgegaan was om denzelven Rob„ bert den Ouden heimelyk van kant te helpen:" Dat de gevangene en verweerder zig ten dien „ einde bediend hebbende van de eerfte gelegenheid die hem daartoe favorabel fcheen," Onder zeker aanneemlyk voorwendzel, op den „12 Maart deezes jaars denzelven Robbert den Ou„ den in het wynhuis , genaamd de Paauw, een half uur buiten deeze Stad gelegen, op een glas wya had laaten verzoeken ," „ Dat na twee of drie uuren verblyf aldaar, enO 4  fMÖ SLEUTEL der „ der meer andere fuperficieele discourfen het ge, „ fprek gevallen was op de fchoonheid van Sufan„ na Bergvliet;" „ Dat daarop Robbert den Ouden, na door perfua,, tie van den gevangene vier flesfehen wyngedron* „ ken, eneenigzins befchonken geraakt te zyn," „ Ten laatften aan den gevangene en verweerder, „ ter praefe.ntie van Pieter , dienende als knecht in „ hetzelfde wynhuis, gevraagd hadt : wat raakt u „ de perfoon van sannetje bergvliet, ik be„ min haar , en zoek haar te trouwen, want gy zyt „ immers een Jood, die haar niet trouwen kan;" „ Waarop de gevangene en verweerd'er , al mede in tegenwoordigheid van gemelden knecht „ Pieter, gerepliceerd hadt," „ Gy zyt een verdoemde hondsvot, die de minnenhan-. del van een eerlyk man zoekt te dwarsboomen;" ,, Dat vervolgends Robbeit den Ouden, vergramd „ over deeze injurieufe taal, en vervoerd doordron, „ kenfehap , den gevangene en verweerder met een „ glas wyn na het hoofd geworpen had," ,, Dat eindelyk deeze ongeplaatfte demarche „ hoe zeer door eigen fchuld van den gevangene „ veroorzaakt zynde, van dat ftraffchuldig en on. s, gelukkig gevolg was geweest," „ Dat de gevangene en verweerder een mes uit „ zyn zak getrokken , en daar mede op ftaande „ voet denzelven Robbert den Ouden doorftooken ,, hadt," s> Zodanig dat hy levenloos ten aarde yigl^"  CRIMINEELE P R A C T Y K. 517 Waar na hy gevangene met veel overhaasting 9, de vlucht nam , na het bebloede mes, alhier in „ judicia vertoond , rat de onderbuik van Robbert ,, den Ouden gehaald, en op de kamervloer gewor> „ pen te hebben," ,, Van al het welke, Edele Achtbaare Heeren! ten volle manifeesteeren kan uit de gerecolleerde „ atteftatie van Pieter , knecht in het wynhuis de „ Paauw, welke deeze gebeurtenis gezien , byge„ woond , en des met bekleede redenen van wee» „ tenfchap aifirmeeren kan :" ,, Boven en behalven dat niet alleen het bebloe. „ de mes gebleeken is by den gevangene en ver„, weerder in eigendom te behooren , offchoon „ zulks by zyne responfiven pofitivelyk ontkend ,, geworden is," „ Zo confteert uit de informatiën, aan de zyde ., van den eisfcher R. O. genomen , en by zyne „ inventaris van ftukken, fub littera N, ten proces„ fe overgelegd," „ Dat Sufanna Bergvlict op de vraagarticulen, ter 9, requifuie van den eisfcher R. O. aan haar ge- daan , by haare responfiven vrywillig beleeden «,, heeft gehad," ,, Dat de gevangene en verweerder haar meer» „ maaien aangezocht hadt tot feductie en verleiding, onder prefentatie van een gefchenk van drie hon„ derd goudene ryders,en eene jaarlykfcbe aliimentatie van twaalfhonderd gnldens," Het welk by haar telkens zynde gerefufeerd en O 5  ■«8 SLEUTEL der » «fgeflugen , niet alleen om reden, zo als uit dezelve informatie blykt," » Dat zy als een eerlyke dochter, weezende van « een onbefproken gedrag, voor de confervatie i, van haar eer moest zorgen," ,, „ Maar wel principaallyk ook daarom," » Dat zy met Robben den Ouden wettiglyk door „ Jponjaha of trouwbelofte verloofd zynde , met „ hem eerlang een huwelyk ftond aantegaan-" „ By alle welke voorverhaalde pofitiven, dienende tot adftruétie van den eisch en conclufie,op ende jegens den gevangene en verweerder gedaan en " feert' ' byZ°ndere reflexie "eri- nelvk1^- geVafene e" Verweerde^ waarfchynelyk nnsnoegdover het afflaan van zynegedaane " ^POfU,e \ d!eze". «fe by zyn laatfte bezoek' » gedaan aan Sufanna Beroet, deeze nadrukkely. |; » * ^ftantié, had laaten ont- „ Ik zal uw verwaanden minnaar binnen kort een kooltje bakken, waarvan gy lang geheugenis zult d, aa- „ Er, dat wel, guodnotandm, in een tyd, fc** ': ^ j«ïst vier dagen daarna de k, manflag, 0p die wyze als hier vooren pertinen- " ?y nVe|rh?,a iS' 3an de l'erf00n van „ ^» OW«, bedreeven en geëxcuteerd werd-" » Hoedai%e cumulatiën van zamenloopende  CRIMINEELE PRACTYK 219 „ omftandtgheden , ten laste van een doodflaager „ volkomen naar rechten probatoir zyn," Aangemerkt geen doodflag kan worden gepre,, fumeerd , ten zy er alvoorens een anlmum plaats „ heeft gehad," „ Offchoon zodanig animttm, by gebrek van een ,, genoegzaam aantal getuigen , in crimineele zaa,, ken garequireerd wordende , dan door concur„ reerende of zamenloopende omftandigheden , „ welke het deliél van doodflag geaccompagneerd 5, hebben, beweezen kunnen worden :" „ Maar indien, Edele Achtbaare Heerenl dit alles ,, geen ingresfie ter bevordtringe der crimineele juftitie zoude kunnen geeven," „ Zo quadreert het nogthans met de gronden ,, van het befchreeven recht en de crimineele or,, donnantie, op prefuratie van begaanen doodflag, wettig geapprehendeerd, doch daarvanonfchttidig zynde , van zyn alibi by de eerfte of tweede in„ formatie behoort te doen blyken „ Het geen nogthans aan de zyde van den ge„ vangene en verwerder niet is gefchied," „ Onaangezien hem zulks in de fucceslive informatiën, door den eisfcher R. O. genomen , van wegen den Rechter verfcheidenmaaleu is geinjun„ geerd geworden , op fundament van Articul 20 der Crimineele Ordonnantie dicteerende;"  S20 SLEUTEL der Dat indien hy, (naamlyk de gevangene,) die las, ten hem opgelegd, ontloochent, ojte allegeert eenige defenfie , proponeerende zynen alibi , defenfie van zynen lyve", ofte andere peremptoire exceptiïn zal promptlyken ende op den ftaande voet nomineer en, die getuigen, daar mede hy hem zal willen behelpen, om die gehoord ende geëxamineerd te worden; „ En dat zodanig hulpmiddel , ter defenfie van „ een' gevangene , onbcdenkelyk veel influentie by den Rechter heeft," „ Byzonder wanneer een befchuldigde zyn alibi ftaande de ondervraaging komt teprobeeren, op „ zulk een wyze dat door getuigen weet aantewy„ zen van ten tyde dat het geprefumeerde delicT: „ voorgevallen was , zig op een andere plaats be,, vonden te hebben „ Getuigd, onder anderen , Mr. simon van „ leeuwen, in zyne Annotatiën over de gemelde s, Crimineele Ordonnantie, aldaar nnm, a. ,, Zynde boven dit alles in de crimineele Rechts„ pleeging voor eene algemeene erkende waarheid gerecipieerd," Dat dit het krachtigfte tegenbewys is waarvan „ een gevangene zig tot zyne decharge bedienen „ kan, om illico de gevolgen van de crimineele ac,, tie te ontwyken, en daarvan te worden geabfol„ veerd," ,, Den text daarvan expres zynde in de lex, 14. ,, cod. de cotitrah, & committ. fHpuiatf  CRIMINEELE PRACTYK. «aï Aldus, Edele Achtbaare Heerenl zo vertrouwd „ wordt op onwederleggelyke gronden gedemon- ftreerd en aangetoond hebbende," „ Dat de gevangene en verweerder aan de ge„ pleegde misdaad van doodflag , ten opzichte van de perfoon van Robbert den Ouden, zig waarlyk „ fchuldig heeft gemaakt," „ Zonder iets het allerminfte ter zyner defenfie „ of onfchuld te hebben kunnen allegeeren, gelyk hy notoirlyk en volgends het 20 articul van „ de Crimineele Ordonnantie verpligt j was te d oen," ,, En gevolglyk daardoor ftilzwygende , fchoon „ buiten confesfie , niet onduister betoond heeft „ gehad , dat h? denzelven manflag gedeclineerd „ heeft gehad;" „ Zo zal de eisfcher, R. O. vervolgends, inde „ derde plaats overgaan op quand homicidium , of „ doodflag begaan hebbende, ook de doodflrafbe„ hoort te worden geinfiigeerd ," ,, Tot probatie van dien zoude alleen kunnen vol,, ftaan de overheerelyke definitie die men van een „ eigentlyke doodflag befchreeven vindt in de lex, „ Boven en behalven dat daaromtrent decifoir is „ het Placaat van den 20 Fdruary 1589, voor zo „ veel betreft de doodflagen , voorvallende onder „ het resfort van den Lande van Holland, Zeeland, „ en Westvriesland,"  s22 SLEUTEL dm „ Kunnende op dat refpeéc verder worden nage„ zien zypeus, dt jur. belg. Tit. de Fénis; cue„ deun, de jur, Novisf. lib 5, Cap. 15, gail, „ lib. 2, obf. 110, en jDEius clarus, § Homl„ cidium, num. 1 & qq." „ Hier tegen, Edele Achtbaare Heeren ! kan nog uit krachtè van het befchreeven recht, of naar „ het voorfchrift van onze ftatutaire wetten , on„ mogelyk ter defenfie van den gevangene en ver„ weerder in aanmerking komen. " „ De twee zo bekende ÖbjeéÖën, waarmede men „ doorgaands , doch altyd vruchtloos , getracht „ heeft.de onvrywilligheid van een geperpetreerden doodflag te coloreeren , of ten minfïen meerder „ excufabel te maaken „ Als, in de eerfle plaats, dat een doodflag, die ,, niet moetwillens of by opzet, maar Hechts by h ongeluk, verzuim, toeval, noodweer, of zelfs»» verweering gefchiet, minder dan met dedoodftraf „ behoord gecorrigeerd te worden, ter befcheiden„ heid van den Rechter, in deezen competent," ,, Volgends de lex. 4, § 1, ff. ad. leg. comel. de* „ cicor,'" „ Doch geen van allen deeze excufable oorzaaken „ hebben , ten refpeéte van het misdryf van den „ gevangenen en verweerder, plaatsgehad," „ Als welke gepremediteerd, opzettelyk, en aangedreeven door een execrabel grondbeginzel van „ jalouzy of minnenyd, het crimen van homicidium „ ofdoodflag heeft bedreeven ,"  CRIMINEELE PRACTYK. aaj „ In voegen als hier vooren middagklaar bewee. „ zen en aangetoond geworden is;" „ Zo dat men , om de zaak met de regeleu der „ billykheid te compasfeeren," „ Niet eigenlyk zeggen kan dat de gevangene en verweerder, in eenige van deeze uitzonderende excufable gevallen , geverfeerd heeft gehad :" ,, Aangaande de tweede objectie , waarvan ten „ behoeven van een doodflaager, om by den Rech„ ter compasfie te verwekken , veeltyds gebruik „ wordt gemaakt, en die voorheen in deCriminee„ lePraclyk zulk een criant en fchreeuwend gerucht verwekt heeft," „ Doch aan welke althans , in gevolge van het „ 15 articul van het Placaat van Keizer ka rel, ,, van den 7 OBober 1531, en ons coftumiar recht, geen de minfte verfchooning in de crimineele „ Rechtspleging wordt geattribueerd," Beftaat eigenlyk hierin " „ Dat weleer bedenkelykheid onder de Rechtsge- leerden ontdaan is , of een gemeene doodflag , „ met geen moord verzeld gaande , en flechts in „ dronkenfchap begaan, van dedoodftraf niet be- hoorde te worden geëximeerd en bevryd." ,, Maar Edele Achtbaare Heeren! al zulke onge,, fundeerde elatiën zyn inderdaad niet anders dan ,, fpykers op laag water gezogt,'' „ Want behalven dat de dronkenfchap , wanneer 5, zy tot eene voorgewende oorzaak van een mis-  224 SLEUTEL der ,, daad aanleiding gegeeven heeft, na het beken* de fpreekwoorct, de wortel van alle kwaad is," „ En daarom als de caufa movens van alle delic„ ten zorgvuldig in de crimineele rechtspleeging „behoort te worden tegengegaan," „ Immers ten zulken effecte, dat uit dien hoof. >, de een gemanifesteerde misdaad niet meerder „ excufabel of verfchoonbaar dient te weezen;" „ Zo is bovendien hier te Lande obfervatoir, ,, dat iemand, een' doodflag in fmoor dronkenfchap 5, geperpetreerd hebbende, zonder de minfte ge* ,, nade met het zwaard wordt geftraft Ja zelfs dat van foortgelyke doodflagen by „ uitzondering nimmer geen pardon of remisfié aan de delinquanten verleend wordt;" „ Niet alleen op fundament van het zo even „ aangehaalde Placaat van Keizer kar el van den 7 OBober 1531." „ Maar fpeciaal op grondTvan het onde Holland* ,, fche fpreekwoord, het welk deeze volgbare re* gel aan de hand geeft:" Dat men dronken doet , moet men nuchter en boeten l „ Dan het geen UEd. Achtb. hiervan nogmeer» „ der zal overtaigen, en misfchien wat beter klem „ ter ontworteling van de geallegeerde laatfte ob„ jeétie ten voordeele van een doodflaager byge, „ bragt wordende, zal kunnen byzetten," Is het notabel en wel geraifonneerd advys ea,  CRIMINEELE PRACTYK. 2*5 daarop gevolgde memorie van rechten, gegeeven door Mr. simon van groenewegen van j, der made, over het geval van syvert van ,, der haven, die binnen de ftad Delft een' dood,, flag in dronkenfchap bedreeven hebbende," Tegen de contrarie opiniën van veele voortref„ felyke Rechtsgeleerden , in den jaare 165! , by J4 vonniste van Schepenen derzelver stad , gecon„ demneerd werdt, om openbaar met den zwaarde „ onthalsd te worden , gelyk dezelve fententie dan ook ter executie is gefield;'' „ Van welk eclatant Voorbeeld, ten aanzien van „ een' mandag in dronkenfchap begaan , uitvoerig getracleerd wordt by van zükk, in het aan* „ hangzel op zyn Codex Eatavus , tot de leóture van „ welke den eisfcher R. O. , ten bewys van het „ recht van de hooge Overheid , zig in deezen re„ fereerti" „ Waarom hy , rechtmaatig vertrouwende dat UEd. Achtbaaren alle deeze redenen in de weegfchaal der aquitable juftitie leggende, geen zwaarigheid zullen maaken te verklaaren, dat de eisch en conclufie , van wegen den eisfcher R. O. op ende jegens den gevangene en verweerder, ter zaalè van den geperpetreerden doodflag gedaan en genomen , allezins is gefundeerd, en in gevolge van dim denzelven gevangene by fententie te condemnseII. deel. P  226 SLEUTEL der ren om gebragt te worden ter plaatje danr men gewoon is crimineele juftitie te doen , en aldaar met den zwaarde geftraft te worden , dat er ds dood na volgt, met condemnatie van kosten. Impkreerende daarop, enz.  CRIMINEELE PRACTYK. 327 TITULUS IL N°. II.) formulier van een pleit-memorie van antwoord in cas crimineel, houdende hetzelfde cafus. edèle achtbaare HEEREfi! ,, Na dat Asverus Mendoza, Junior, burger en irtwooner deezer Stad , en zynde van de Portugee5, fcbe Joodfche natie , althans gevangene en verweerder in deezen;" „ Sedert ruim twee jaaren tyds door de finistre misleidingen van zeker vrouwsperfoon , genaamd „ Sufanna Bergvliet, insgelyks alhier ter Stede woon- „ achtig ," ,, Tegen zyn' wil en dank was overgehaald , om 4, aan haar, by wyze van leening, te fchieten een „ fomma van zeventien honderd guldens , conform ,, de eigenhandige mislive en fchuldbekentenis daar- 5, van zynde , en refpectivelyk aan de zyde van den „ gevangene en verweerder, by inventaris van Ituk- ken ten procesfe overgelegd , fub lit. F en G." „ Waarby UEd. Achtb. , tot meerder elucidatie van zaaken, gelieven te remarqueeren," ,, Dat het gemelde vrouwsperfoon van een gefle„ trifeerde reputatie zynde, zig niet ontzien heefc P 2  22ö SLEUTEL der met den gevangene en meer andere perfoonen , ter zeiver tyd vleeschlyke Cönverfatie te houden," ,, Gelyk UEd. Achtb. daarvan ten overvloede manifesteeren kan, uit de bylagen aan deeze zyde overgelegd, fub Ut. H, I, en K:" ,, Dat onder de profelyten van dit haar gekoesterd ,, beroep , zig , onder anderen , bevonden had de perfoon van Robbert den Ouden, by UEd. Achtb. „ door een verleende aucthorifatie van confinement, j, en daarop gevolgde gyzeling, ter zaake vanfchul- den, al te wèl bekead om deszelfs characler te „ ignoreeren:" „ Dat daarop vervolgends was gebeurd," „ Dat dezelve Sufanna Üergp/iet met den gemelden Robbert den Ouden heimelyk fpanfalia of trouwbe,, lofte gecontracteerd hebbende," ,, Zy onderling zamen hadden overlegd den ge. ,, vangene en verweerder , boven er. behalven het ,, gefchooten capitaal van zeventien honderd gul„ dens , door violente middelen te dwingen, tot een huwelyksgift van 6oco guldens ," „ Onder het opgeraapt prastext, dat hetzelfde vrouwsperfoon van den gevangene bevrucht was „ geraakt;" ,, Dat, om dit misdaadig oogmerk roet hoope van „ fucceste bereiken , en volgends hunne geconcer- teerde overleggingen , den gevangene en verweer„ der in het net te lokken," „ Men een middel gepractifeerd had , 't welk voor „ een mensch , die , na alle eer en reputatie uitge-  CRIMINEELE P R A C T Y K. 229 fchud te hebben , en door decadentie van zaaken, ,., gelyk men zegt , alles op hairen en (haaren ftelt, 5, niet verwonderlyk voorkomt:" ,, Hoedanige kunstgreep, Edele Achtbaare Heerenl als een byzondere attentie verdienende , hierin beflaau heeft;" „ Dat de gevangene en verweerder den 12 Maart „ deezes jaars , op vrindelyk aanzoek van Robbert „ den Ouden, genoodigd zynde om met hem een glas ,, wyn in de herberg de Paauw te gaan drinken ," „ En aan hetzelfde verzoek door den gevangeneen verweerder voldaan zynde," „ By die gelegenheid , onder anderen het gefprek „ gevallen was op Sufanna Sergvliet , zyne toege, j, fchikte bruid," „ En dat , na met elkander eenige flesfchen wyn „ in dezelve herberg gedronken te hebben, Robbert „ den Ouden befchonken geraakt was, en fterk op de „ gepretendeerde huwelyksgift van 6000 guldens aangedrongen had;" Dat de gevangene en verweerder deezen voorfiag „ gedeclieeerd en afgeflaagen hebbende, dezelve ,, Robbert 'den Ouden tiet by bloote bedreigingen niet had laaten berusten , maar hem gevangene eerst met een glas wyn na het hoofd geworpen , en " daarna met een mes in de kamer geattaqueerd „ had :" „ Dat hierop al verder gevolgd was , Dat de gevangene en verwerder, na herhaalde P 3  23' SLEUTEL der „ vrindlyke waarfchouwingen, zig in de noodzaake„ lykheid bevuilden had, tegen deeze geweldaadige „ aanvallen voor het behoud van zyn leven te moej, ten zorgen ,** „ En tot zyne zelfsverweeriug insgelyks een mes „ uit zyn' zak getrokken had , waarin Robbert den j, Ouden als een verwoed roensch geloopen zynde , „ in den onderbuik geva3rlyk gewond geworden „ was," „ Met dat deplorabel en ongelukkig gevolg , „ dat hy aan deeze door zyn eigen fchuld toege,, bragte doodlyke wonde cgenbiikiyk overleden was;" „ Dat het daarop aan den Heer eisfcher R. O., ,, hoe zeer ten eenenmaale ongefundeerd , had kun-, „ nen gelusten , ter zaake van dien, op de perfoon van den gevangene en verweerder in deezen te ver,, zoeken apprehenfie corporeel:" ,, Dat, in gevolge en uit krachte van deeze verleer.„ de apprehenfie, de gevangene en verweerder, na „ praecedente en opgevolgde informatiën, by deezen Edelen Achtbaaren Gerechte ontvangen was ge. worden in een ordinaris proces," Deeze zaake na hincinde vau eisch, antwoord, replicq en duplicq gediend te zyn , behoorelyk was „ voldongen , en na wisfeling van inventaris enttuk' „ ken gedisponeerd om voor UEd. Achtb. te wor. Jt den bepleit:" En is derhahen alhier de vraag?  CRIMINEELE ? R A C T Y K. «3* Qf de eisch en conclufie in cas crimineel, ter zaake ran den gepr et endeer den manflag, door den eisfcher W. O. op ende jegens den gevangene en verweerder gedaan en genomen, met is ongefundeerd, en by gevolg aan hem diet behoort te worden ontzegt; midsgaders of de gevan' gene en verweerder, uit confileratie van dien , daarvan niet dient te worden geabfolveird met de kosten1? „ Tot adflructie van het adfirmative van deeze vraag, Edele Aehtbaare Heeren l zal de gevangene „ en verweerder , tot een generaal fundament van zyne defenfie eerstlyk gaan pofeeren ;'* „ Dat het, volgends de denkbeelden van alle de „ Criminalisten , en de leerftellingen van de meest, vermaarde Rechtsgeleerde Autheuren, welken in de Hollandfche rechtspleeging als eerfte lichten „ uitgeblonken hebben,voor eene indisputable waar5, beid gehouden en onderdek! wordt," ,, Gelyk inzonderheid daar mede concordeert het „ Roomfche Hecht , voor zo veel zy betrekking , heeft tot de misdaad van homicidium , of dood- „ Dat niemand geprtefutneerd kan worden een ge. roeenen of gequalificeerden mandag begaan te heb., ben, die niet opzettelyk, maar uit noodweer, of f, tot defenfie van zyn eigen leven, zodanig pretens „ delicl gecommitteerd heeft gehad," ,, Om de zeer aanneemelyke redenen in rechten, „ dat in alle moedwillige dooddaagen een animutn of • „ aandryvende beweegoorzaak plaats heeft gehad j" P 4  S32 SLEUTELder „ Waarvan, behalven de dagelyfcfche experientis , welke zodanige voorbeelden in de Crimineele Prae-. „ tyk buiten alle bedenkelykheid ftellen Ook inzonderheid recommandabel zyn nate-< „ zien , de geleerde trachiaten van matheus, „ de Criminibus; carpsovius, over doodflraftyke s, misdaaden ; DAMHotjdkr, Crimineele PraÏÏyk, „ en meer andere voornaame Criminalisten , deeze ftoffe verhandeld hebbende:" Boven en behalven dat de gevangene en ver-» ,, weerder zig hieromtrent met nog meer ingres}, fie beroepen kan op een gewysde of fententie, by UEd. Achtb. in den jaare 1736 in een dérgelyk „ geval, ten voordeele van een'gevangene, befchul, s, digd van doodflag, gedecerneerd :" „ Want, in der daad Edele AchtbaareHeeren l zou5, de het niet ten uiterften deplorabel en bi-treurenswaardig zyn," „ Dat, wanneer de eerfte booswicht, aangedree„ ven door vindicatie of geldzucht , onderflond „ een eerlyk man in een wynhuis geweldaadig aans, tevallen," „ Zonder dat de laatfle de minfte occafie of oor* ,, zaak tot een gefchil gegeeven had," „ Zodanig onfchuldig man het recht van zelf. verweering niet zoude competeeren:" „ In dit geval , waarin de gevangene en veri» weerder zig ongelukkiglyk bevonden heeft gehad, kunnen hem de Godlyke en menschlyke wette» vrypieiten;"  CRIMINEELE PRACTYR. 233 „ Eensdeels om dat , hoe zeer by de Godlyke wet de misdaad van homicidium of doodflag fcherp*. ,, Jyk verboden werd , dezelve nogthans nimmer met den dood is geftraft geworden , wanneer zulks tot behoud van iemands leven gefchied was:" ,, Anderdeels , om dat , volgends de menschly- Sl ke wetten , en onze nationaale Placaaten , cie« ,, mand , ter oorzaake van een gemeenén manflag, met den dood geftraft wordt, als de delinquanr, ter beveiliging van zyn eigen leven , zig in de noodzaakelykheid bevonden heeft gehad om notens „ volens zodanig delict te bedry ven." Want, otfchoon aan de zyde van den Heer eis- ,, fcher R. O., om zo te fpreeken,als by voorraad, en des ten eenenmaale in vago , deeze objectie by ,, pleidooi van eisch is weggenomen, of ten minden ,, gedisputeerd geworden," „ En daar by vervolgends, (onder reverentie,) ,, ter benadeelinge of verkortinge van des gevangenens en verweerders recht van defenfie, abufivelyk is verklaard," ,, Dat hy den gefustineerden doodflag niet uit nood„ weer, of zelfverdediging, maar gepiaemediteerd ,, en opzettelyk aan de perfoon van Robbert den Ou,, den, op den 12 Maart laatstleeden, had begaan;'' ,, Een pofitive ftelüng, Edcie Achtbaare Heeren ï gantsch onwaarachtig , abfüvd, firydig, cn, onbe,, fchroomd gezegd, ter vergrooting van het deplo. „ rabel ongeluk, ep by gevolg tot een oogfchynelyP 5  ü34 SLEUTEL der ,, ke oppresfic van den gevangene en verweerder ge- ëxcogiteerd," „ En die de eisfcher R. O. , (waartoe hy hier met alle decentie uitgedaagd wordt.) nimmer in ftaat zal zyn in rechten te kunnen bewyzen," ,, Met zodanige valable en volllaande preuven, ,, ais in cas crimineel , volgends de geadopteerde ,, gronden van tie Holiandfchs rechtspleeging, uoodzaakelyk worden gerequireerd:" „ Voor eersc, om dat het fait, of het crimen van 3, homicidium , ten laste van den gevangene en ver- ,, weerder ingebragt," „ Alleen berust op de asfertie van één fimpele ge- „ tuigen, en dat wel. (quod notandum,) van een wynhuis-knecht , die in deezen van corruptie of ,, omkooping fufpeclabel is," ,, Gelyk de gevangene en verweerder , by zyn pleidooi van duplicq, ten genoegen van UEd. Achtb. ,, nader demonltreeren zal „ En ten anderen , vermits de pofitiven van alle de zamenioopende omflandigheden, welken het pratens deliél voorafgegaan hebben, en hier vooren ,, aangehaald zyn," „ Mitsgaders de geproduceerde en wettiglyk gerecolieerde verklaaringcu aan deeze zyde, tot probatie by inventaris van {lukken overgelegd, het „ contrarie van dien zonneklaar bewyzen." „ Hier mede Edele Achtbaare Heeren! de judifica-. toire refutatie, aangaande de redenen tegen deeze objectie, van wegen den.eisfcher R. O. zeeron»  CRIMINEELE PRACTYK. 235 „, geplaatst» en met even groote noodzaakelykheid, als het vyfde wiel aan een wagen geailegeerd of „ gehandeld hebbende," ,, Zoude aan de zyde van den gevangene en ver„ weerder nog overig blyven, om op hetgezach van ,, zodanige weiten , welken ter defenfie van de on,, fchuld praevaleeren moeten , aan de ferieufe ovcr„, weegingen van dit refpectabel collegie van juftitie '„ overtelaaten," „ Dat het in de Crimineele Practyk voor een conftante regel wordt gehouden , welke genoegzaam met eenpaarige fentimenten van alle de Criminalisten concordeert, en niet minder met de discrete denkwyze van UEd. Achtb. ftrooken zal," „ Naamlyk dat een manflag uit noodweer, of wegeus zelfverweering van iemands leven, doch in „ geen dronkenfchap begaan , noch met een doodftraf, noch met een lyfftraf culpabel is;" „ En hiertoe zoude , in de eerfte plaats, van ap„ plicatie kunnen zyn , het geen ten bewys van „ dit alom aangenomen en opgevolgd argument in „ het generaal wordt gedoceerd , in het Rechtsgeleerd ,, Woordenboek „ Alwaar men , bladz. 112 , op het articul van „ doodflag in finis, de navolgende kortbondige vcrklaaring nopens deeze materie vinden kan: ,, Een doodflag , die niet moedwillens of by opzet, maar flechts by ongeluk, of verzuim, of toeval geper,, petreerd is , wordt minder dan met de ordinaiie dood. 9> ftraf geftraft, ter befchüdtnheid en goeddunken van  236 SLEUTEL des den Rechter. Volgends I. 4, § 1, ff. ad leg. cornel. de ficar. : doch een doodflag, die uit noodweer of ,, uit zeljverweering, en det tot behoud e;i befcherming van iemands leven, of tot die van vrouw, kinderen, of van goed begaan was, b/yft onfttafbaar , als zyn* „ de na de natuurlyke en befchrevene wetten niet culpa„ bel of ftraf baar; en heeft een onftrajfelyke doodflag wel inzonderheid plaats tegen een' nachtdief, en tegen ,, een vr oinvenvcrkt achter. Zie ten rejpccle van het eerfte L. 4, § 1» ff. ad leg. aquil., en L. 9, ff. ad leg. ,, cornel. de ficar.; en ten aanzien van het laatfte arg. „ L. 3, ff.dëjuftit. & jüre." ,, Maar, in de tweede plaats, zonde in het te- genwoordig geval een zonderlinge refiexie verdie„ nen', dat alle foorten van misdaaden , zonder on- derlcheid , en hoedanig ook genaamd, mits niet in confesfo zynde, en welke Hechts door cén'ge- tuigen worden geprobeerd, geen de minde geloof „ ten lasten van den befchuldigdeii verdienen „ Om reden dat in criminalibus ten minften twee ,, of drie getuigen , zynde omni exceplione majores, „ vereischt worden," 5, Welke noch als infamia furis, noch als infamia ,, facli gereputeerd mogen zyn,'' „ Overéénftemmig de geamplecteerde Rcchtsgron- den van de meestgerefpecleerde Criminalisten;" ,, Als, onder anderen, matheus, de Crimini„ bus , lib. 48 , tit. 2 , cap. 2 , ~ num. i, & fiq. , groene wegen , in tit. de his acc.'jf. non pof., -, zïPttis, net. jur. belg., c a R p z o v i u s , prax» „ crim.part. 3: queest. 110, f ARlfeci bs , prax.  CRIMINEELE PRACTYK. 237 „ crim. part. 2 , qvast. 40 , j V L \ U 3 clarius, „ prax. crim- qi eest. 74 , iktün f a b e r , ad cod. „ lib. 9, tit. 21, , 21, damhouder, PraEtyk Crimineel, cap. 331 Mr. simon van LEEUWEN , Roomsch Plollawlsch Recht, kb. 5, part. 27, en eindelyk BOHï,7r«(„ taat van crimineele zaaien, tit, 1, per lotum " ,, Overbodig , Edele Achtbaare Heeren ! was het zulk een aanmerkelyk aantal van Rechtsdoctoren, ,, ter defenfie van den gevangene en verweerder in ,, deezen aantehaalen," „ Aangezien defenfie , zonderling in caufa crimN ,, naübus, volgends bet algemeen axioma van rech,, ten , favorabel is, en boven deaanklagte vaneen' „ Officier in een ca/u dubio pnevaleeren moet;" ,, Te meer , vermits daaruit refulteert deeze vast,, gaande cenfequentie, dat de eisfcher R. O. volitrekt verpligt was geweest," Om pretenfe befchuldiging van doodflag , ten ,, laste van den gevangene en verweerder ingebrage, niet alleen door een genoegzaam aantal geloofwaar„ dige getuigen te bewyzen," Maar, het geen in deezen een noodzaakelyk requifit is , zynen eisch en conclufie, voor zo veel „ de doodftraf betreft, met aucthoriteic van wetten  ö38 SLEUTEL d E ft en rechtspasfagiSn te moeten adfïrueeren en bê. „ kteeden:" Dan, de oorzaak waarom de gevangene en ver,, weerder bewoogen is geworden in zyne ongeluk„ kige omftandigheid, niet als een tweede verdrukte „ callas, maar als een onfchuldig man die de ,, kracht der wetten ter zyner befcherming, en de „ compasfie zyner Rechters met een dubbeld recht „ in den kerker reclameeren kan, van zodanig nom„ breus register van Rechtsgeleerden, ter zyner de„ fenfie gebruik te moeten maaken ," ,, Gefchiedt, aan den eenen kant, om UEd. Achtb. „ op ontwyfelbaare gronden te overtuigen, dat de »» aftie in cas crimineel, ter zaake van 'een toeval„ ligen doodflag, uit noodweer begaan,aan de zyde van iden eisfcher R. O. aangelegd , is geweest „ pracipituut, ongefundeerd, en buiten alle exem- pel:" „ Uit oorzaake dat alle inborelingen hier te Lan„ de , fchoon van de Portugeefche joodfche natie zynde, behooren te gaudeeren van dit conftitutio„ neel voorrecht," „ Van met geen apprehenfie corporeel in gemeene „ delicten, waar van by voordvlugtigheid of andere „ apparente omflandigheden blykt, zonder prece., dente informatie, na voorgaande perfoneele dag„ vaarding komt te blyken,'' „ En, aan den anderen kant, om UEd. Achtb. als onpartydige Rechtersf, gewoon in de weegfchaal  CRIMINEELE PRACTYK. 239 „ ran goede juftitie alles ter verdediging en ten voordeele van een bezwaarden gevangene te wikken en te weegen , byzonder te doen refleétee» ï ren," • „ Hoe gevaarlyk bet vooruitzicht van.een dood„ ftraffelyke condemnatie zoude zyn, tusfchen iemand „ die moedwillens en opzettelyk , of tuslchen ie„ mand die uit noodweer, en Hechts ter beveiliging van zyn leven , ongelukkig en buiten zyn „ fchuld een' manflag heeft geperpetreerd gehad," „ Immers wanneer een onfchuldige doodflag niet in dronkenfchap is begaan geworden," „ In voegen als daar van, tot juftificatie van den „ gevangene en verweerder, en ter wederlegging „ van de tweede voorbaarige objectie, by pleidooi „ van eisch geallegeerd, ten overvloede confteeren „ kan," „ Uit beide de producten , aan deeze zyde by inventaris overgelegd. fub littera p en Q. Weshalven deeze pleidooi van antwoord hier mede provifioneel bejlooten wordt, in die billyke en cequitable verwachting , dat UEd. Achtb., confidereerende alle de jufti* ficatoire redenen en allegaiiën van rechten, ter defenfie van den gevangene en verweerder voorgedraagen , volgends derzelver bekende intogriteit geen zwaarigheid zullen maaken  a4o SLEUTEL de» den eisch en conclufie, in cas crimineel, van wegen den eisfcher R. O. in deezen gedaan en genomen , als ten eenenmaale ongefundeerd , te ontzeggen, en den gevangene en verweerder ver volgends daar van te abfolveeren , cum txpenfis. Imploreerende daarop, enz.  CRIMINEELE PR.ACTYIL Ht T I T U L U s IIL n°. III.) formulier van een pleit-memor ie van replicq in cas crimineel, houdende hetzelfde cafus. edele achtbaare heeren! j, Dat een gevangen perfoon , befchuldigd en ^ genoegzaam overtuigd van een capitaale misdaad, die , volgends de Godlyke en menschlyke wet» „ ten , een doodftraf importeert, op alle beden- kelyke wyzen zyn leven zoekt te redden En ten dien einde gebruik maakt van zodanige ,<, middelen van defenfie, welke hem best gefchikt „ en geraadelyk fchynen om den Rechter in zyn voordeel te prEeoccupeeren," ïs iets dat ten uiterften te laudeeren is , en ,, het geen de eisfcher R. O. althans tot geen objeét van onderzoek noch controverfie zal 5, maaken," ,, Met dat gevolg van daardoor te willen inter* s, rumpeeren de expofitiën of voorttelling van zulke „ zaaken van aangelegenheid , die een ryper deli- II. deel. q  242 SLEUTEL der beratie van dit Edele Achtbaare collegie ver,, dienen;" „ Zal de eisfcher R.. O. vervolgends zig by deeze zyne replicq alleen eenvoudig bepaalen , „ ter refutatie van twee voornaame objeétiën die „ in het oog loopen, en waarfchynelyk door UEd. Achtb. reeds zullen opgemerkt zyn Zonder daarom geïntentioneerd te weezen, om „ van ftap tot ftap te rescontreeren de gefingeerde „ onwaarheden , en abufiven rechtsgronden waar „ van de gevangene en verweerder , in beide re,, fpecten, zig by pleidooi van antwoord , ter ver,, deediging van zyne bemorste zaak bediend beeft „ gehad," En confequentelyk zonder den pretieufen tyd van dit refpectable collegie van juftitie met onnoodige allegatiën en een langwylige recienfpraak, onnoodzaakelyk,en op eene indiscrete wyze te doen „ verfpillen:" „ Aanbelangende het eerfte object , Edele Acht* ,, haare Heeren! komt byzonder in confideratie „ Dat men van wege de gevangene en verweer- ,, der , ter beglimping van zyne enorme misdaad, „ heeft kunnen gelusten" ,, De perfoon van Sufanna Bergvliet , boe zeer als een jonge dochter van een onbefproken gedrag , en hier ter plaatfe ter goeder naam en „ faam bekend ftaande , voor een vrouwsperfoon „van een geabandonneerd gedrag aftefchilderen,"  [CRIMINEELE P R A C T Y R. 543 En als zodanig haar als 'de eerfte fource en aandryvende oorzaak, of liever als het voornaame werktuig van den thansgeconfesfeerden dood,, flag , begaan aan Robbert den Ouden, te doen „ doorgaan :" „ Een manier van defenfie, Edele Achtbaare Hee* „ ren ! zo ongehoord als ongepermitteerd, en in de rechtspleeging ten uiterften odieux en haate- ,, Gemerkt dergelyke belasteringen , in judicia „ gedaan , zo lang zy onbeweezen blyven , niet „ alleen zouden involveeren een aftie in cas van „ injurie," ,, Maar boven dien , al eens beweezen zynde, „ daaruit, ten aanzien van Sufanna Bergvliet, cri„ mineele gevolgen zouden kunnen fpruiten , zon„ der dat de delinquant van manflag daarom van de doodftraf zoude behooren te worden geëxcu,, feerd en bevryd j" ,, Behalven dat het voor een gevangene perfoon, in een ordinaris proces defenfie doende, en die, volgends het gemeen gebruik, zo veel mogelyk de compasfie van den Rechter dient te implo,, reeren," ,, Gelyk ten minfte die van zynen raade , den verweerder in deezen pratrocineerende, hadden ,, behooren te begrypen " „ Dat, (herhaalen wy,) het de atrociteit en „ laagheid zelve is, om de eer, 'tgedrag,en de re« Q2  244 SLEUTEL der ,, putatie van een eerlyke jonge dochter te compro„ mitteeren, en door valfche accufatiën by den Rech», ter zwart te maaken ," Alleen met dat ongepermitteerd oogmerk, om „ de vuile vlekken van een inpardonnable misdaad daardoor te effaceeren/5 ,, Of , om het iets meer favorabel voor den ge„ vangene en verweerder uittedrukken , daardoor de aanleidende oorzaak van het bedreeven crimen „ van homicidium , excufabel en verfchoonbaar te j, doen voorkomen:" „ Hoedanige jultificatoire wyze van defenfie, ,, dienende om een onfchuldig mensch te bevlek» „ ken en te benadeelen, ja voor het inltrument of de bewerkende oorzaak van een zelfgepleegde „ misdaad re houden," Zonder dat er de minfte mitigatie van ftraffe, „ ten voordeele van den delinqtiant, uit refulteert • „ Niet alleen is detestabel, criant, en naarrech„ ten ongeoorloufd," „ Maar de attentie van alle weldenkende collc- giën van juftitie geheel onwaardig:" ,, Dan , Edele Achtbaare Heeren ! het geen in ,, deezen een vry groote fpeculatie verdienen kan en waarfchynelyk aan derzelver gevvoone zorg- vuldige oplettendheden niet zal zyn gtëcbapeerd,'' ,, Confteert hoofdzaakelyk in de tweede objec„ tie , waarvan men, aan de zyde van den gevan„ gene en verweerder , heeft goedgevonden tot  CRIMINEELE PRACTYK. 245 ,, zyne decharge een kwalyk geplaatst en verkeerd emploi te maaken," ,, Onaangezien anderzins de defenfie favorabel zynde, het aan den gevangene, met deeze of geene „ crimineele delicten bezwaard, naar rechten vol. „ komen vry ftaat, zig van zodanige defenfaire mid„ delen te bedienen als hem goed dunkt, en te ftade kunnen komen;" „ Dat, naamlyk Robbert den Ouden, volgends het voorgeeven van den gevangene en verweerder,de eerfte occafie of gelegenheid tot de twist zoude ,, gegeeven hebben, en hem gevangene als agresfeur feitlyk aangevallen had," ,, Niettegenftaande van alle zulke gewelddaadige „ aanvallen niets het allerminfte gebleeken is , noch „ daar van aan de zyde van den gevangene en var,, weerder, eenige probatie ten procesfe gedaan is ,, geworden Dat het ondertusfchen uit de gereeolleerde verklaaring van Pieter , knecht in het wynhuis de ,, Paauw, als hebbende by alle de omftandigheden „ van dit ongelukkig geval prsfent geweest, klaar „ en duidelykconlleert," „ Dat de gevangene en verweerder, na dat er eenige woordenwisfelingen en discusfie over Su* fanna Bergvliet voorgevallen waren, de eerfte was die een nies getrokken, en daar mede onverhoeds, „ buiten noodweer, ja zonder geattaqueerd tewor„ oen, Robbert den Ouden moorddaadig doorftoken ,, heeft gehad:"  «46 SLEUTEL DEa ,, Boven en behalven , Edele Achtbaare Heeren ! „ om een paard een paard, en een fnaphaan een ,, fnaphaan te noemen, het van zelf fpreekt, en voor iemand,die maar de minde penetratie van rechts,, zaaken heeft, gematlyk valt te begrypen," ,, Dat een moedvvillge doodflaager , die een op- zettelyke doodflag uit jalouzy , of minnenyd , „ wil begaan, doorgaands prneparatoire fchikkingen maakt, waar door hy aan zyn party een onvoor„ ziene occafie geeft, om hem geweldnadiger wy- ze, het zy met woorden of met daadcn , aante„ vallen," „ En (op dit beraamd en lang overlegd funda- ment, zo dra hy , ter zake van dien , ineen „ crimineel proces betrokken wordt , zyne reden „ van excufatie doorgaands zoekt te bemantelen," ,, Waar van verfcheidene notable exempelen ,, van geconvainceerde doodflaagers , wier zaaken voor deezen Edelen Achtbaren Gerechte geventi„ leerd zyn geworden , nog versch voor handen „ zyn;" „ Gelyk , onder anderen , in de bewuste zaak „ van de Chirurgyn van G'och , ter eerfte inftantie ,, in cas crimineel, wegens een geperpetreerden „ doodflag, voor deeze rechtbank, en naderhand in „ cas d'appel voor den Hove Provintiaal en hoogen „ llaade van Holland gediend hebbende;" „ Waar by aan de zyde van den delinquant zoda„ nige fubtiliteiten, ter bedekking van den dood- flag, waren gepraftifeerd, welke den Rechter,  CRIMINEELE PRACTYK. 24? j, zonder een foigneus onderzoek , ten voordeele „ van de abfolutie van den gevangene moesten inneemen." Weshalven den eisfcher R. O. glisfeerende en afgaande van de overige pof tiën, by pleidooi van antwoord, ter ontlastiging van den gevangene en verweerder, in deezen geavanceerd, als van te weinig belang oordeelende om dezelve te refuteeren , deeze zyne pleidooie van replicq bejlult, in de volzekere verwachting , dat hem zyn eisch en conclufie, in voegen als die conform de Crimineele Ordonnantie gedaan en genomen is , by condemnatie van UEd. Achtb. zullen volgen met de kosten» Imploreerende daarop, enz. Q4  fcf8 SLEUTEL beu T I T U L U S IV. N°. IV.) formulier van ff?» pleit-Memorie van duplicq in cas crimineel, houdende hetzelfde cafus. edele achtbaare heeren! ,, De juftitie , fïguurlyk geblind, en als met een „ weegfcbaal in de hand afgebeeld wordende, geeft „ niet oneigenlyk te kennen, dat de rechtbank de ,, aardfche throon der Godheid is , waarin zonder ,, aanzien van perfoonen , naar het evenwigt van het recht, de fchuldige geftraft, en de onfchuldi- ge van de onderdrukking en de ondraagelykheid „ van het onwettige kerkerfchap behooren bevryd te worden:" „ Een zetregel, Edele Achthaare Heerenl allezins „ applicabel op het geval waarin de gevangene en verweerder in deezen actionabel is verfeerende;" „ Zonder dat daar tegen by onpartydige Rech„ ters, waarvoor inzonderheid UEd. Achtb , om „ recht aan de waarheid te doen, federt onbeugef, lyke tyden zyn gereputeerd, eenige reflexie zou,, de verdienen:" s, Het haatelyke daglicht , waarin de eisfcher  CRIMINEELE PRACTYK. 24? R. O. heeft kunuen goedvinden , zo by zyue „ pleidooie van eisch , als vervolgends by die van „ replicq, de perfoon en het diameter van Asveras ,, Mendoza, Junior, den gedaagden en verweerder ,, in deezen, te (tellen „ En wel ten refpecte van dien, by de eerstgenoemde zyn pleidooi tegen alle regelen van apparentie en waarheid te deduceeren:" ,, Onder anderen , in de eerfte plaats , dat de ,, gevangene en verweerder , als zynde van de Portugeefche Joodfche natie , fteeds federt zyn ,, vroege jeugd, een onverzoenbaare haat tegen ie. mand, den RoomfchenGodsdienstbelydende, had ,, doen doorftraalen, niet alleen," „ Maar dat bovendien niet minder gebleeken was , dat hy gevangene ook altyd was geweest „ van een jaloers , haatdraagend, en wraakgierig ,, character;" „ Allegeerende de eisfcher R. O., in de tweede „ plaats, by zyn pleidooi van replicq al verder ten laste van hem gevangene en verweerder," „ Dat hy , buiten noodzaakelykheid van defen- „ fie, Sttfanna Bergvliet, als zynde een eerlyke jonge dochter , van een onbefproken gedrag , voor een vrouwsperfoon van geabandonneerde condui- „ te in de rechtbank heeft willen doen doorgaan, ., en als zodanig gedecrieerd had," „ En des, na haar eer en reputatie op zulk eene laage en onverfchoonbaare wyze injurieuslyk geQ5  S5<» SLEUTEL der „ fcbonden te hebben , haar voor de caufa movens, ,, of de bewerkende oorzaak van den pratenfen dood* „ flag ten toon gefteld heeft gehad," ,, Ten einde daaruit dit ongepermitteerde gevolg „ te trekken , dat zy als een geproüitueerd voor. „ werp , die het flechts om belang of om geld te „ doen was, met Robbert den Ouden , had gecon- fpireerd, (het geen hier niet ontkend wordt,) ,, om de gevangene en verweerder in de onaan. ,, genaame omftandigheden te wikkelen , waarin „ hy zig werkelyk bevindt:" „ Waarlyk , Edele Achtbaare Heeren ! altemaal ,, ftoute pofitiven en oppervlakkige ftellingen, die, „ wanneer zy in confes/o, of door valable getui* 9, genisfen gecorroboreerd waren , als hier, neen ," „ En nogthans voor een noodzaakelyk requifit „ in de Crimineele Praclyk , voor zo veel de ac- cufatie of befchuldiging betreft, worden gehou„ de,»," „ Geene favorable of gunftige denkbeelden van „ het geternifeerd charaéler en de zwartgemaak„ te perfoon van den gevangene en verweerder „ zoude kunnen doen opvatten," ,, Doch echter aan de zyde van den eisfcher .„ R. O. gelukkig gepracb'zeerd en verzonnen met ,,, een fluister oogmerk , gelyk naderhand blyken „ zal," „ Om in het ftuk van defenfie de goede en welbekende dispofitie van den Rechter, om voor  CRIMINEELE PRACTYK. 251 ,, de onfchuld van een' gevangene te inclineeren , ,; daar door; was het mogelyk, in zynen nadeelen te praevenieeren ," „ En , wat meer is , de gemoederen van een ,, menschlievende rechtbank door perfoneele haatelyke affchetzingen, tegens zyn perfoon te animeeren en te verbitteren, „ Het geen, zonder pluimftreikery gefprooken, van de alom geadmireerde fentimenten van zulk ,, een refpectabel en doorzichtig collegie van ju„ ftitie, niet alleen niet te verwachten, maar vol,, ftrekt onmogelyk en inprafticabel is;" ,, Behalven dat zulks principaal in criminihus tegen de voorfchriften , zo van de Godlyke als ,, menschlyke wetten, finaal zoude ftryden," ,, Uit krachte en in gevolge van welke een „ neutraal en onzydig Rechter, ten opzichte van ,, gefufpecteerde delinquanten, expresfelyk aanbe„ volen wordt," „ Om niet zo zeer op de hoedanigheid , en het charafter, en nog veel minder op zyn' ftaat en „ conditie te letten, dan wel naauwkeurig te on„ derzoeken of hy de gepra;fumeerde en aange„ tygde misdaad waarlyk geperpetreerd of niet ,, bedreeven heeft gehad." ,, Aanbelangende de eerfte deezer pofitiven van wegen den eisfcher R. O., by zyne pleit-memo,, rie van eisch, ten onrechte aangehaald , en ftrekkende om de perfoon en het character van „ de gevangene en verweerder in een Hechte reuk  95a SLEUTEL der „, en onvoordeelige verdenking by UEd. Achtb. te „ brengen," Zal hy, zonder een grootfpraakige refutatie, ontbloot van het blanketzel van opfchik , die de zuivere waarheid in de rechtbank niet benoodigd heeft, eenvoudig remarqueeren ," „ Dat hy volkomen erkent, ja zelfs zig een eer „ fielt , van de Portugeefche Joodfche natie te „ Maar dat, aan den anderen kant, hy gevange» ne pofitivelyk ontkent , immer eenige vindicatie of haat aan iemand, profesfie doende van eenige der veifchillende chrislelyke Godsdienften, hoe danige benaamingen zy zig mogten approprice„ ren, te hebben toegedraagen ;" „ Eensdeels , vermits de gevangene en verweerder welëer, en zelfs tot op den tyd van zyne ge„ van gen is , de voornaamfle takken van zyn be„ ftaan uit de handeldryving met perfoonen , belydende de onderfeheideue clasfen van den zo„ genoemden christelyken Godsdienst, heeft moe. „ ten trekken:" „ En, anderdeels, om dat hy gevangene als Jood s, te weinig geverfeerd is welke geloofsbelydenisfen „ van den christelyken Godsdienst de beste of de flechtfte zyn," Weshalven de elatiën van wegen den Heer eis„ fcher R. O. ten opzichte van des gevangenens ss en verweerders quaüe gemanifeesteerde haat te«  CRIMINEËLE V R A C' T Y K. 553 ,, gen perfoonen, profesfie doende van den Room» ,, fchen Godsdienst, by pleidooi van eisch zoonge„ lukkig bygebragt,*' ,, Van weinig applicatie en zeer ongepast in cas crimineel is, ten zulken effecte, van daardoor een. „ onfchuldig gekerkerd man, om dat hy juist een, „ Jood is , te willen bezwaaren , en te vertoo„ nen als iemand die een openbaar en onverzoene-* lyk vyand van ééu der christelyke Godsdienften ware :" „ Dit zoude wel procedeeren in een Land alwaar „ de confientie-dwang plaats hadt," En waar men , om zig te vermaaken , een ,, Jood, zonder verhoord te zyn, by fententie van. ,, het ontzachlyk Gerechtshof der Jnquifitie , con„ demneert om in een zogenoemd auta da fez le« vendig verbrand te worden, om geen ander misdaad, dan dat hy waarlyk erkende een Jood te 5, zyn." Maar niet, gantsch niet , zou dit argument ,, tot oppresfie van een' gevangene krachtwerkende kunnen zyn in een vry Land, alwaar de onbelem,, merde en exercitie van alle foorten van religie, „ en onder anderen die van de Jooden, volkomen „ gepermitteerd zyn," ,, En die zig derhalven met het grootfte recht kunnen beroemen , door zodanige geconcedeer„ de nationaale vryheden van allerhande religie, ,, zonder onderfcheid , den koophandel en bur- gerlyke welvaart tot het hoogfte toppunt van  254. SLEUTEL der. luister boyen alle andere natiën te hebben ge« bragt:" „ Dan, om aangaande deeze ridicule politie nog een' flap verder te doen," Zou de gevangene en verweerder , zonder aan ,, de regelen van verfchuldigde discretie te kort te doen, wel degplyk mogen vraagen," ,, Hoe komt het toch in de herfenen van een' man die het publicq character van Hoofdofficier be« kleedt,om het odium religionis van een'Jood tegen „ een christen , als een anitnum movendi van een' „ doodflag te willen (lellen," Daar in het tegenwoordig geval meer dan overvloedig aan beide zyden confteert, dat er tusfchen Robbert den Ouden en den gevangene, op „ den 12 Maart deezes jaars in het wynhuis de „ Paauw in het geheel geen difput over religiezaaken gevallen, is," „ Maar dat de ongelukkige doodflag, doornoodweer begaan , uit een heel ander motief en bron zyne geboorte ontleend heeft gehad," „ Jin dat by confequentie de Heer eisfcher R. O. , (onder reverentie ,) alleen verpligt was, op de blykbaare oorzaak van het prstenfe ,, delict , het recht van de hooge Overheid in dee. „ zen waartenemen Dan , wat belangt de tweede imputatie , by „ pleidooi van replicq ten laste van den gevangene „ en verweerder al even maütieuslyk ingebragt ,  CRIMINEELE PRACTYK. 255 met betrekking tot de perfoon van Safanna Berg,» vliet y' „ Hoofdzaaklyk hier op uitkomende," „ Dat men aan deeze zyde , by pleidooi van antwoord , een hoonende fletrisfure aan haar eer en reputatie heeft getracht toetebrengen , door aan ,, haare flechte machinatiën en geconcerteerd be„ dryf, de aandryvende oorzaak en gantfche fchuld „ van deeze deplorable gebeurtenis te attribueeren ," ,, Waaruit den eisfcher R. O. dan vervolgends „ dit verminkt en onwaarachtig gevolg getrokken ,, heeft," „ Dat de gevangene en verweerder tot zyn de„ charge , en om zyn zaak verfchoonbaar te maa,, keu, op eene fchandelyke wyze een ander heeft belasterd , en mitsdien daardoor den Rechter zoude geabufeerd of misleid gehad hebben:" ,, Maar , Edele Achtbaare Heerml waartoe zou,, de het noodig zyn om alleen met het oogmerk ,, van de gevolgen eener crimineele aclie te ont„ fpringen," „ Waarop zelfs zou de noodzaakelykheid gefun„ deerd zyn, om een ander als de beweegende oor„ zaak van een prastena gepleegd delict te willen doen doorgaan ? ' „ Daar het , naar rechten , van zei ven fpreekt, „ en in de crimineele rechrspleeging gecontefteerd wordt," „ Dat de natuur van de misdaad daardoor niet „ meerder excufabel wordt gemaakt , en den de-  2Jfj SLEUTEL der linquant uit dien hoofde van de ordinaire ftraf„ fe zoude behooren te blyven geëximeerd , of „ bevryd:" „ Oodertusfchen dat de gevangene en verweer„ der , ten zynen defenfie verzoeken moet, dat „ Ulid. Achtb. ferieufelyk gelieven te refleftee» „ ren," „ Dat hy volftrekt ontkent by zyne pleidooi ,, van antwoord de eer en reputatie van Sufatma Eergvliet door onwaarachtige paruien injurieuslyk „ beklad te hebben gehad," ., Terwyl hetzelve vrouwsperfoon , volgends de bewyzen aan deeze zyde overgelegd , nimmer „ ter goeder naam en faam heeft geftaan ," „ En des in een eigenlyken zin niet kan gezegd „ worden een injurie of belastering gedaan te wee- zen ten opzichte van iemand, wier onkuisch „ en lichtvaardig gedrag, niet alleen in de gant„ fche Stad bekend is , maar wier ongecorri„ geerde uitflappen door gerecolleerde verklaarin- gen van geloofwaardige getuigen , ten volle „ worden geadftrueerd;" „ Hoedanig bewys, ten voordeele van den gevan- gene, in deeze betrekking na de dispofitie van „ het befchreven recht , en de probatiën die ter „ zyner verdediging in crimineele zaaken gere„ quireerd worden, genoegzaam abfolvatoir zyn," „ Zonder dat het noodzaakelyk is de attentie „ van UEd. Achtb. met de aanhaalingen van tal„ ryke rechtspasfagitin optehouden;"  CRIMINEELE PRACfYK. 25? En in der daad , Edele Achtbaar e Heer en ! als dezelve goedgunftig zig gelieven te verwaardigen ter ontlasting van een onfchuldig gevangene, met „ eenoog van onpartydigheid, (waartoe indisputabel alle Rechters verpligt zyn,} te willen ne,, derzien, " Zo zullen UEd. Achtb. aanftonds zeer gemaklyk begrypen waarom den Heer Hoofdofficier „ deezer Stad, de getuigenis van dezelve Sufanna „ Bergvliet, tot meerder waarfchynelykheid van het „ fustenu van zyne ongefundeerde actie , niet heeft ,, durven emploieeren." ,, Hoe zeer de gevangene en verweerder door vol* zekere berichten geinformeerd geworden is ," „ Dat men aan de zyde van den eisfcher R. O., „ tegen alle regelen van een goede rechtsdoftrine t 5, en tegen den eed en pligt die een Officier van de crimineele jultitie , (onder reverentie,) betaamt, conform de Crimineele Ordonnantie , të „ obferveeren en optevolgen," „ Geen zwaarigheid heeft gemaakt om, tot oppresfie en onderdrukking van den gevangene eil verweerder , ten zynen behoeven een Notariaale atteftatie van Sufanna Bergvliet intewinncn," „ Welke ongerecolleerd gebleeven , en waarvan 3, hy ten procesfe geen gebruik heeft gemaakt;" „ Apparentelyk , vermits de Heer eisfcber , of ,, die van zynen raade, zeer wel gepenetreerd heb„ ben gehad , dat de gebruikmaakiag vau zodanige II. DEEL. R  258 SLEUTEL de» zwakke verklaaring de grondpilaaren vanhetgant„ i'che gebouw zyr.er frivole actie zoude kunnen renverfeeren:" En geen wonder, Edele Achtbaare HeerenV j, Nademaal voor iemand die fleclns den eerften dorpel der Rechtsgeleerdheid betrceden heefc gehad , ten minden dit axioma , of liever deeze ,, algemeen geiecipieerde regel van rechten bekend « is," ,, Dat getuigen, het zy mans-of vrouvvs- perfoorsen , laboreerende aan het defect van te zyn in„ famia juris , of infamia fat'ti, niets het allerminfte „ in cas crimineel tegen een gevangene kunnen pro. ,, beeren," „ Alfchoon de waarheid van het delict zelfs op de allerftriklte praïfumriën en gronden van waarfcliynelykheid gebouwd waren;" „ Zo dat hier tot probatie van de onfchuld van den gevangene en verweerder, opeen meer dan „ evidente wyze blykt," „ Het geen zelfs overbodig was alhier tot juftificatie van zyn goed recht te allegueeren," ,, Dat, wel verre dat de gevangene en verweerder „ zig van zyn' kant tot een principium of zetregel „ het odiam religionis zoude hebben gemaakt, om „ daar op het animum tot een gepremediteerden dood„ flag te gronden," Het uit alle de zamenlopende omftandigheden „ volmaaktlyk confteert, gelyk ÜEd. Achtb. met  CRIMINEELE PRACTYK. 259 veel faciliteit uit het beloop van deeze procedui3 ren zullen kunnen opmaaken," Dat in tegendeel de Heer eisfcher R. O., (onder eerbied gezegd,) met een ongelukkige haat tegen een ryke Portugeefche Jood vooringeJ} nomen , hem het flagtoffer van zyne nationaaie „ vooroordeelen heeft willen doen zyn," ,, Niet zo zeer, Edele Achtbaare Heeren ! zo hier met befeheideiiheid vertrouwd wordt, uit „ een woest empreslement om de Joodfche natie s, totaal te willen distrueerén en uitroejen," ,, Néén, hét zy verre van daar ; maar om fom,, mige indiscrete Jooden op zyn' tyd betaald te „ zetten , de part en het affront die zy een' man „ van fatzoen , gelyk de Heer Hojfdofficier on„ wederfpreekelyk is, ter zaake van gecontracteerde' „ fchulden , eertyds openbaarlyk hadden aange„ daan:" „ Ongelukkig evenwel voor Asvertis Mendoza% „Junior, die, by toeval, de eerfte is geweest, welke in cas crimineel in zodanige revengeerende handen heeft moeten vallen;" „ Maar nogthans, Edele Achtbaare Heeren l drie„ dubbeld gelukkig van zyne rechtmaatige zaak , 3, het zy men het als eene moedwilligen of onmoedwilligen manflag confldereeren wil, voorgediaageu 3, te zien," Voor een menschlievend collegie van jufh'tie, R 2  &6o SLEUTEL der „ die de algemeene reputatie wegdraagt van op „ de diamanten weegfchaal der juftitie, zonder on- derfcheid van perfoonen of religie, alles naar het voorfchrifc der wetten te wikken en te weegen , en „ aan de ongelukkigen recht te doen:" „ Aldus handelde de vaders van het Roomfche ,, Recht volgends de getuigenis van cicero," ,, Op dit fundament berustte de bekende zin,, fpreuk van den Keizer justinianus:'' „ Omnium habere memoriam et pcenitus in nullo errare devinitatis magis quam moralitath est!" „ En is eindelyk op die gronden, dat de gevange- ne en verweerder zyne eenigfle confolatie of ver„ troosting,in het midden van het kerkerfchap , vin5, den kan," „ Op zulk eene wyze, dat hy aan den eenen kant „ den eisfcher R. O. durft trotfeeren, om , zo liy „ iets tot nader bewys van zyne crimineele aftie , „ ten laste van den gevangene kan inbrengen , zulks by fecrete memorie van rechten vrylyk „ te mogen produceeren, en aan den anderen kant, ,, om, zonder verdere defenfie UEd. Achtbaare ge„ woone a2quiteit op al het gepofeerde te implo- reeren." En het is derhahen, edele achtbaare heeren! in die biïïyke verwachting , dat de gevangene en verweerder  CRIMINEELE PRACTYK. aöi deeze zyn duplicq hefluit, tot abfolutie van de ongefundeerde eisch en conclufie, aan de zyde van den eisfcher R. O. gedaan en genomen , met de kosten van den procetfe, tnz.  262 SLEUTEL ber VEERTIENDE HOOFDSTUK. Over de particuliere rechten der wisfelbrieven , asfignatiën , en van andere /oorten van promesfen : midsgaders wat aanfpraak een jonge dochter op haar' fchen der competeert , wanneer het met de misdaad van fchaaking gepaard gaat. S u J)e particuliere rechten der wisfelbtieven is zulk eene ongemaklyke en ryke (loF, en in de rechtspleegi"g aan zo veele oneindige cavillatiën en onuitpurtelyke bronnen van disputen onderhevig, dat, indien men deeze gewigtige materie volledig en compatibel met haaren aart wilde behandelen, men daarover alleen een gantsch tra&aat zoude bebooren te befcliryven ; htt is daarom dat wy onbefcbroomd durven zeggen , dat het tot nog toe buiten het bereik van de allerf'ubtielfte rtchtsgeieerdheid is geweest, om vaste regelen, aangaande een wiskundige decifie, over foortgelyke qi sestiën , op gronden van het be. fchreven recht, en de u/rntiënin de commerciëeren-  CRIMINEELE PRACTYK. 963 de Steden plaats hebbende , aan de hand te kunnen geeven ; reden waarom in proceduuren van dien natuur zouden prefereeren, om in dit ftuk tot meerder gerustheid, optevolgen het advys van geëxperimenteerde Kooplieden, boven die der bedrevenfte Rechtsgeleerden , uit aanmerking van de folide en welberedeneerde confideratie, gemaakt by van zurk, in zyn Codex Batavus , in notis , op §. 7 , alwaar hy het volgende remarqueert — „ Hoe weinig veele „ toevallen op materie van wisCel by de wetten be,, paald zyn , en hoe weinige Praclizyns die ver- üaan , en hoe de meefren met het beleggen van turbe van Kooplieden moeten afgedaan worden , ,, weet men te a m s t e l d a m en voor den hoven ,, van juftitie: of niet noodig ware hierin te voorzien , ,, of een boek van turbes te maaken, als te ant- werpen is, en waartoe dikwyls a n se lmo , „ in Triboniano Belgico, wyst, oordeelen die geenen , „ welker oordeel in deeze meer gelden kan , dan deeze myne aanmerking." S 2. Dan offchoon het waar zy, het geen by dien vermaarde Rechtsgeleerde over het onzeker recht der wisfelbrieven geremarqueerd geworden is, en wy bovendien niet ongeïnclineerd zyn te gelooven,het geen ten dien opzichte ter loops wordt aangemerkt bypHoozen , welke met eene byzonderc kunde enoplettendheid over den wisfelftyl gefchreeven heeft gehad, naamR 4  5ó*4 SLEUTEL der k k, dat een wisselbrief,/» een onkundige hand „ een gevaar !yk in/hument is; zo worden er nogthans in de koophandeldryvende Steden fommige generaale coltumiere rechten gevonden , waarna grootendeels de procesien, over dit fubjecT: voorvallende , kunnen worden sederigeerd en bedist : in gevolge van dien hebben wy in onze acadsmie der jongepksctizyns, hladz. 426 , & feq. , over dit onderwerp de navolgende algemeene en beknopte obfervatiën geinfereerd — De wetten dicleeren , 'dat men „ verpligt is een geprefenteerden wisfrlbri&f, of aan3) teueemen , of ie verwerpen, doch dezelve geac-„ „ cepteerd hebbende , en op den laatften refpytdag „ niet betaaleude , zoude in cas van litisconteftatie daarover tot provifie van namf tisfement onder cautie de tefiituende, indien namaals herzelve by vonnisfe „ verftaan wordt, kunnen worden geconcludeerd »> arê' §■ \\t 1,1 ft't- mand.it., en wordt dit wisfela, recht onder de Kooplieden, in zaaken van nego,, tie , zo beftiptlyk waargenomen , dat de accep. „ tant van een' wisfelbrief, of de geene op wien de„ zelve getrokken is , in gebreke blyvende die op ,, zyn' tyd met betaalinge te honoreeren , zodanig „ dat formeellyk tegen hem van non betaalinge ge,, protefteerd wordt, daardoor buiten credit en ge„ loof gefteld , en een gewis verloop van zaaken geprefumeerd zou worden; ondertusfehen is't, „ in gevolge de byzondere ufantiën in 't ftuk van „ wisfelhandeling gepermitteerd , dat een derde ter eere van de trekker , of van den acceptant in een  CRIMINEELE PRACTYK. 265 dergelyk geval den geprotefteerden wisfelbrief ac-, „ cepteeren én betaalen mag, mits daardoor verkrygende recht van verhaal op de perfoon op wien de wisfel getrokken , en tegen wien het protest ,, gedaan is , vide Arg. L. 39, ff., de negat. Gest. ,, en Coftume van wisfeirecht tot Amflerdam tcap. 50, „ art. 10 en 11." Dan, aangezien nu de rechten en coftumen van wisfel op veele commercieerende plaatfen difFereeren of verfchillen, zo behoorde altoos in dit (tuk zorgvuldiglyk te worden geregardeerd , dat in het decideeren van de qusstiën , daaruit ontftaande, zorgvuldiglyk moeten worden ingezien, de rechten en coftumen van de pbats waar na toe de wisfelbrieven zyn gedestilleerd niet alleen , maar ook inzonderheid alwaar dezelve zyn geaccepteerd , of geaccepteerd hadden behooren te worden; maar niet van de plaats, het geen nimmer tot een object van onderzoek in het (luk van wisfeirecht moet worden gemaakt, uit wel. ke zodanige wisfelbrieven zyn getrokken, om reden, dac het contract gehouden wordt geceJebereerd te zyn op die plaats daar het zyne vervulling moest erlangen, conform lex. 21, ff., tot obligat., en de/<•*•. 3,, ff. de reb. au&or. judküs posfedent, en de/«. 65. ff. de j'udiciis: ondertusfehen zullen wy, tot grond, flag van eene interpretatoire verklaaring, raakende het wisfeirecht , hier opgeeven de Ordonnantie, daarvan zynde, voorbygaande het eerlte artieul derze|ve,dat van weinig belang is. R 5  266 SLEUTEL der Arr. 2. Een acceptant van wisfelbrief is fchuU 4ig» ten dage in den wisfelbrief genoemd , betaaling te doen, of, zo hy zig in rechten laat betrekken, wordt, uit aanneeminsr, zonder eenige exceptie , namptisfement roegeweezen , en onder cautie van reftitutie zo by 't eindoordeel anders verftaan wierd, dat te moeten voldoen : \r. Coftum, Awft*, C. fo, art. 2. 3- Zo de wisfelbrief geweigerd wordt moet de houder aanftonds , of ten uiterilen binnen drie dagen daar na, protest doen , en wettelyk doen aanzeggen het verhaal van fchaê, daar door te leiden : het welk aan den trekker tydelyk overgezonden zynde, zo moet deeze den wisfelbrief, met al de fchaê daarop gevallen, goed doen : V Coft. Amjl. ibid art. 3 , 4.  CRIMINEELE PRACTYK. ao> 4. Doch aangenomen zynde, zo niet op den tyd voldaan wordt, moet men binnen agt of tien dagen protefteeren, of anders verliest de houder zyn recht tegen den trekker: ibid, art. f. Een wisfelbrief geweigerd zynde by dien daar zy op houdt, mag een derde,ter eere van den trekker , dien aanneemen , mits hem overgegeeven worde het recht tegen den geenen daar dezelve op houdt,en tegen welken protest gedaan is, als mede tegen den trekker, om op hem zyn verhaal te mogen hebben: ibid, art, 10, 11. 6. Wisfelbrieven, houdende te betaalen in contant geld, mogen met fchellingen betaald worden: Turbe, beleid te Amfteld. 4 Martü 1693,  sö8 SLEUTEL der 7- Geen wisfel mag men trekken, 11 eemen, of discontecren , endosfeeren , of aceepteeren op Vrankryk , om te betaalen in bïlljets de monnoje, als in Franfche kroonen, op den voet van Anno 168 ƒ , nog op langer termyn als 3 ufo, Lions except, op pcene van nulliteit; en wordt , in cas van weigering, de verklaaring of Advisbrief van den houder, voor protest Notariaal gehouden, en mag met Bankiers van den Koning of Agenten niet gehandeld worden met muntbriefjes , op arbitraire ftraf; en is alle handel derzelve hier te Lande verboden, op nulliteit en verbeurte van het verhandelde} en mogen Notarisfen, of Makelaars, over zulken handel niet ftaan; Ref.Holk 7 Jan. 1707. 8. Alzo de veranderingen in 't geld buiten' 't Land, en de orders waarby nieuws ge-?  CRIMINEELE PRACTYK. 269 ordonneerd of gepermitteerd wordt de betaaling van de wisfelbrieven, te doen op andere wyze als in contant geld, ftrekkende tot groot nadeel en belemmering van commercie , is geftatueerd dat voortaan alle wisfelbrieven , binnen deeze Provincie getrokken of ingetrokken, tebetaalen buiten'sLands, zonder onderfcheid van Landen en Plaatfen, zullen moeten worden voldaan na de cours en waarde, als ten tyde van de trekking en intrekking dier wisfelbrieven hier te Lande bekend is geweest, dat de geldfpecien daarin gemeld gehad hebben, ter plaats, tor de betaaling gedestineerd, zonder dat de verhooging of verlaaging van de geldfpecien, het zy in de cours of waarde van dien, ter plaatfe van de gedestineerde betaaling door de publicque au£thoriteit , na de trekking of intrekking der wisfelbrieven , of vóór dezelve, of buiten weeten van den geever der waarden gemaakt, aan dcnzelven geever of houder der wisfelbrieven eenig nadeel of voordeel zal ge-ven.  27© SLEUTEL der 9- Dat ook geene Ordonnantiën, waarby cenige andere wyze van betaaling wordt geordonneerd als in contante penningen, na de trekking of intrekking der wisfelbrieven , of ook daarvoor , doch buiten weeten van den geever der waarde, geëmaneerd , aan den geever eenige nadeel zullen toebrengen. io. Dat dienvolgende by verhooging van geld, of by 'temaneeren van zulke orders op de betaaling, de houders geene voldoening krygende, door de betrokkene van den inhoud van dezelve wisfelbrieven op den voorfchrevene voet, van de trekkers of intrekkers, volgends wisfelflyl, zullen mogen vorderen refhtutie van de gegeevene waarde, met de interest van vier pCt. in 'rjaar, re rekenen van 'tgeeven der waarde toe devoldoening toe,nevens de kosten  CRIMINEELE PRACTYK. 271 daarop gevallen , onder afflag nogthans van het geene de houders, ter plaarfe van de gedestineerde bctaaling, zullen hebben ontvangen. u. Dat by verlaaging van geld, 't zy in den cours of waardy van dien , ter plaatfe der gedestineerde betaaling, door publicque audhoriteit , na de trekking of intrekking der wisfelbrieven , of wel te vooren, doch buiten weeten van de trekkers of intrckkcrs gemaakt, de houders der wisfelbrieven gehouden zyn, aan de trekkers of intrekkers derzelve goed te doen, 't geen zy meer hadden ontvangen als zy zouden hebben genooren, zo de wisfelbrieven betaald waren op den voet en waarde, die ten tyde der trekking of intrekking hier te Lande bekend geweest is, dat de geldfpecien ter plaatfe van de gedestineerde betanlmg hebben gehad , met den interest van 'tgeen alzo meer  272 SLEUTEL des ontvangen zal zyn tegens 4 pCr in *t jaar, te rekenen van den tyd af dat hetzelve maar by den houder alzo ontvangen en genooten zal weezen: en dat de trekkers of intrekkcrs, 't geen by de houders der wisfelbrieven meer zal zyn ontvangen, met de interest zo wel van t+ als verdere geevers of houders naar wisfelftyl zullen mogen vorderen , blyvende aan dezelve geevers of houders der wisfelbrieven, in dien gevalle de magt om hetzelve meerder van de verdere of laatere te mogen repeteeren* 12. Dat tot bewys hoe en op wat voet de bètaaling der wisselbrieven door de betrokkene is gedaan , by verhooging der geldfpeciën, of by 't emaneeren zulker Ordonnantiën op de bètaaling , de houders der wisfelbrieven zullen mogen volftaan met de verklaaring of advysbrief van hunne correspondenten . zo 't doen van  CRIMINEELE P R A C T Y K. 273 beboorlyk protest van hooger hand mogt worden belet: en dat by verklaaring der geldfpecien , de trekkers of intrekkers mede zullen mogen volflaan met de verklaring of den advysbriêf van hunne correspondenten ; zullende die verklaaring of advysbriêf refp. worden gehouden van dezelve kracht als een wettig protest, en volkomen bewysj Tiac* Holi. May. (a) 1719. § 3- Daar vallen, onaangezien de voorenftaande artL culen , op het (tuk van 't wisfeirecht gearrefteerd , groote en gewigtige obfervatiën te maaken , aangaande proteftatiën tegen onbetaalde wisfelbrieven , als zynde de oorzaaken , waarom de wisfelprotesten gefchieden, van differente en onderfcheidene natuur : men kan , tot meerder inhructie van zaaken, hier over nazien ah end lybrechts, in zyn Redeneerend Vertoog over het Notaris- Ampt, alwaar men verfcheidene formulieren van protesten vinden zal die van gbruik kunnen weezen: ook moet in deezenrefpecte dit generaal fundament gelegd worden , dat alvoorens protest is cas van wanbetaalinge gefchiedt, de houder van den onbetaalden wisfelbrief At voldoening van denzelven, hst zy door een particulierj hetzy II. deel. < S  274 SLEUTEL der dooreen gequalificeerd perioon , mondlyk offchriftlyk aan den acceptant moet laaten afvraagen, dat is te zeggen , aan die perioon ten wiens lasten de wisfel loopt ; ondertusfchen behoort hier zorgvuldig gelet te worden , dat zodanige folemneele invordering vóór het verloop van den laatften refpytdag gepraclifeerd en plaats dient te hebben , en wanneer op diergelyke minnelyke interpellatiöa of aanmaaning, weigering of uitftel van betaaling volgt, kan alsdan het protest van den wisfelbrief wettiglyk tegen den acceptant of de perfoon ten wiens lasten de wisfel loopt , geappliceerd worden ; volgends phoonsen, in zyn TraElaat over den Wisjelftyl, cap. 17 art. 4. § 4. Wy gédraagen ons tot de voortreffelyke rechtsdoclrine van den Profesfor voet, als welke eene uitvoerige demonftrantie over het wisfeirecht gegeeven heeft gehad ; dan, terwyl deeze zyne volumineufe befchryving , raakende die gewigtige materie , al te uitgebreid, en by gevolg van al te veel omflag is om ze in het bepaald bellek van dit werkte kunnen plaatfen, zo zuilen wy ons laaten welgeval, len daarvan een kortbondig uittrekzel te geeven, van dat gedeelte , dat eigenlyk meest in cas van litisconteflatie het principaal recht der wisfelbrieven concerneert, en zaaklyk hierop uitkomt — ,, By „ aldien de wisfelbrief tydig ter acceptatie wordt  CRIMINEELE PRACTYK. 275 geprrefenteerd, en door de betrokkene, (zo als 80ZECOOM, in dat 50 Hoofddeel, art. a ,zegt,) „ geaccepteerd wordt, en hy zig daardoor aan den ,, houder heeft verbonden , maar daar na ten ver„ valdage in mora met de betaaling is , dan moet ,, er wederom, en in gelyker voegen, van non be,, taaling geprotefteerd worden, en hy, aan wien de betaaling moest worden gedaan, is gehouden „ dat protest gelyk met den wisfelbrief aan den „ trekker terug te zenden, ten ware hy zyn recht op „ den trekker wilde verliezen, op die zelfde wyze ,, als dat bereids is gezegd, in cas de acceptatie zelve ,, geweigerd wordt , zo nogthans dat alsdan het „ protest, zo ftrikt niet, juist binnen drie dagen ,, behoeft gedaan te worden , maar binnen agt of ,, tien dagen, en te Antwerpen binnen veer,, tien dagen gedaan zynde, volftaat, ( by ons loo,, pen zes refpytdagen,) ten ware hy die geaccepteerd „ heeft, niet flechtelyk uitftelde , maar openlyk ,, de betaaling weigerde, bankroet is of latiteert; „ want dan zoude er abfolut binnen drie dagen ,, moeten worden geprotefteerd; rozeboom, de ,, cap. 50 , art. 5, 6, en 29; costumen van ,, Antwerpen tot 55, art. o; op dat er nu ,, geen remora of vertraaging aan dat terugzenden „ van den wisfelbrief aan den trekker worde toege,, bragt , en het wisfeirecht, dat ten uiterfte pa„ rate executie moet hebben , niet worde getur„ beerd , zo is er verboden , dat men de wisfelS 2  a76 SLEUTEL dek j, brieven of protesten kome te arrefteeren; ren zy }, hy die dezelve had geaccepteerd , ze zelve arre„ fteert enbevvyst, dat hy den inhoud derzelve al ,, op rekening van hem , aan wien de wisfelbrieven „ betaald moesten worden , in banco heeft afge„ fchreven; rozeboom, de cap. 50,art. 22,23, ,, 24, 28: wyders, zo als gemeenlyk, zo kan ook „ hier in cas van wisfel de gegeevene order om te ,, betaalen worden ingetrokken , het zy door den „ trekker zeiven, of door hem die het geld, dat op „ eene andere plaats toegeteld moet worden aan, ,, den trekker heeft toegeteld , of zal toetellen, „ niet alleen vóór de acceptatie van dien wisfelbrief, „ maar ook daar na, als de zaak nog maar in zyn geheel, of de betaaling nog niet gedaan is; ,, ten zy hy , aan wien betaald moest worden, by ,, volmagt tot gematigde in rem fuum is aangefield, „ dat is wanneer de fumma,in den wisfiilbriefbe,, greepen , door hem die de wisfel had getrokken , ,, aan hem veifchtildigd was ; costumen van ,, antwerpen, Ut. j£ , aft. 7, neostadius, y, cur. Holl. decis 38 , grotjus, Inleiding, 3 boek, ,, 13 deel, § 12, hollandsche consulta- „ tien, ! deel, advis 230, en 3 q fluk, advis ,, 140; het welk ook de reden is dat de mandataris ,, of betrokkene vóór den vervaldag niet kan be,, taaien , wil hy in geen fchade vallen ; als da „ geene, aan wien hy betaaling heeft gedaan , vóór ,, den vervaldag is gefaileerd , en de trekker om „ die reden de order van betaaling heeft ingetrok-  CRIMINEELE PRACTYK. 277 „ken; costumen van Antwerpen, tit. ■>■> 55 1 "ft. 6 , vanamsteldam, d. titi J*» art. 12, grotius, d- 13 deel, § 8; als nu ,, de betaaling vnor een zekeren tyd , die in de ,, wisfelbrieven bepaald is , zal zyn uitgefteld , „ dan heeft hy , aan wien betaald moet worden, ,, recht, inmiddels cautie van den acceptant te eis,, fchen , als er fufpicie is dat hy achteruit vaart, ,, maar daarenboven kan ook hy , die den wisfel„ brief genegotieerd,en het geld voor denzelven aan den trekker heeft betaald , van den trekker ook ,, dezelve cautie prsetendeeren, costumen van ,, antwerpen, tit. 55, art.1, grotius, /»- leiding , 3 boek , 45 deel, § 9." En is vervolgends , met betrekking tot de particuliere rechten der wisfelbrieven nog refiectabel , het cafus by den Hoogleeraar voet, ter zaake van dien opgegeeven , met het daar op gevolgd advys , by hem ontleend uit de meergemelde hollands che consultatie», 3 deel, a /luk, advys 33, ftaande in het Aanhangzel van het rechtsgeleerd woorden u o e k , bladz. 1181, onder den titul van wisfelbrieven , het welk aan deeze ftoffe meerder lichts byzetten kan. § 5- Overgaande tot eene noodzaakelyke defcriptie , met opzicht tot de kracht en effecte van de geaccepteerde en ongeaccepteerde as/ignattè'a , waarvan S 3  2?8 SLEUTEL der de eerfte gefustineerd worden een gelyke kracht van verbindtenis met de geaccepteerde wisfelbrieven te hebben, en de Iaarfte in de Hollandiche rechtspleeging nog minder dan bloote promesfen geconfidereerd worden, die, ten aanzien van den onderteke» naar niet obligatoir noch verbindelyk zyn, om dat zy zonder acceptatie van de perfoon,ten wiens las» te , of op welke de asftgnatie getrokken wordt, geen de minde effect forteeren kan , verdienen , zo wanneer dat er over dergelyke gevallen proceduren ontltaan mogten, de volgende obfervatiën in aanmerking te komen : als , i.) dat volgends de opinie van de meeste Rechtsgeleerden, asftgnaties over het algemeen genomen die kracht niet hebben als wisfelbrieven, in cas daaruit voorde rechtbank geageerd moet worden,als zynde maar fimpele aanwyzingen, die naar rechten niet verbinden, noch tot acceptatie van welke niemand verobligeerd of gehouden is, conform de lex. n ff. denovat., ten ware de geene op wien de asfignat'te houdt , uit eigen motif goed vond , de voldoening van de geasfigneerde fomme te accepteeren en vrywillig aantenemen, volgends de lex. 11 ,ff. de novat, § 3, injlit, quib. mod.: 2.) yerftrekken de asfignati'én, alfchoon geaccepteerd weezende , tot geene betaaling ten behoeve van den geever, zo lang er geen voldoening op volgt, en zyn des in dit opdicht merkelyk onderfcheiden van een geaccepteerden wisfelbrief', daar het contrarie plaats heeft, genoegzaam van den dag af dat de acceptatie is geichied , ten zy alle zulke asfignati'én door  CRIMINEELE PRACTYK. 279 de perfoonen aan welke die waren afgegeeven, pofltivelyk, en zonder de minfte dilTiculteit te maaken, in betaaling en tot liquidatie van de fchuld aangenomen waren geworden, doch zonder dat, niet; waarvan men, tot meerder confirmatie, zou kunnen nazien peckius , welke'deeze ltoffe zeer uitvoerig verhandelt in zyn traStaat over de Arresten, bladz. 569 en $70 , in notis; 3.) is het een obfervatie van geen minder belang, dat naar de ufantie van het wisfeirecht nooit gerequireerd wordteen ongeaccepteerde asftgnatie te doen proteileeren , maar in de form van een wisfel getrokken , en de acceptatie daarop onmiddelyk gevolgd zynde , zo zouden wy, (ondir correctie,) van begrip weezen, dat in cas van wanbetaaling het protest even als in een geaccepteerden wisfelbrief, dat 19 te zeggen met dezelfde formaliteit, zoude behooren plaats te hebben ; 4.) dient men vervolgends te letten, als zynde een object dat van veel aangelegenheid voor de Practizyns is , in het geval dat uit eene dergelyke zaak litisconteftatte, ( gelyk dikwyls gebeurt, ) kwame te refulteeren , dat het effect van een ingetrokken en aanftonds of op tyd betaalde asfignatie, hierin met die van een' wisfelbrief gelyk is, dat, alfchoon er geen acceptatie ware voorafgegaan , zy nogthans betaaling probeert zonder quitantie , in voegen als op het gezach van wetten gedoceerd wordt by berg, in zyn Nederlandsch Advysboek, a deel, conf. 53 , per Mum ; 5.) wordt al verder S 4  *8o SLEUTEL der in materie van asfignatign voor een niet min generaal, als voor eene conftanten en vasten regel gehouden, dat iemand , welke zig met de outvangst daarvan belast heeft gehad, en op eigen authoriteit dat is buiten last of qualificatie van den asfignant, een gedeelte van de fomme op rekening ontvangt, en de termyn van betaaling van het nóg onbetaald gebleeven gedeelte der penningen prolongeert en verlengt, noodzaakelyk verpligt is het reflant van de geprolongeerde fchuld voor zyne particuliere rekening te moeten neemen , aangezien het pericul of gevaar van wanbetaaling daarvan , federt den tyd van de verleende prolongatie, tot zy rifico loopt, volgends het getraceerde by aller, Inleiding tot zyne Confultaitên, bladz. 171; en wordt dit argument aldus in de rechtspleeging algemeenlyk onderlleld practicabel re zyn, in alle andere foorten van mandate lastgeevingen , en des zonder onderfcheid, ten opzichte van allerhande contracten of handelingen , welke ender de benaaming van burgerlyke rechtszaaken gecomprehendeerd kunnen worden , alwaar iemand, buiren fpeciaalen last van den mandataris of lastgeever, zig op eigen gezach meester van de zaak maakt, in prejudicie en ter verkor, tjnge van dezelve. Undertusfchen doet zig een aanmerkelyk onderfcheid op, tusfchen een ongeaccepteerde asftgnatie, die maar een fimpele aanwyzing van betaaling, zon. der kracht is , en tusfchen eene eigenhandige acceptatie van eenen debiteur, dat eigenlyk in een vol-.  CRIMINEELE PRACTYK. 281 ftrekten zin genomen, den naam van promesfe draagen kan, en op hoedanige dilTinérJe het voor alle voorzichtige Practizyns geradelyk is , zorgvuldig te refleéteeren ; ratio est! om dat de laatlte foort van promesfen , hoe zeer de acceptatie daarby niet by forma van een' wisfelbrief of een geaccepteerde asftgnatie gedaan is , en dienvolgends in verfcheidene opzichten van alle de voorrechten aan het wisfeirecht verknocht, niet gaudeeren kunnen, zodanige eigenhandige acceptatie, of zogenoemde promesfe , in zo verre wel degelyk obligatoir en krachtwerkende in de rechtspleeging zyn, dat er, in geval van wanbetaaling, even en met hetzelfde fundament uit kan worden geageerd, tot preftatic van de voldoening , als doorgaands uit krachte van een obligatie of ander verbindend contracl:, welke ongepresteerd gebleeven is, zonder daarom van het wisfeirecht gebruik te maaken , geobferveerd wordt, zelfs met peribneele gyzeling, voor zo veel des noods. S 6- Tegenwoordig dat wy het onderwerp, toucheerende het wisfeirecht , volledig genoeg gedetailleerd en afgehandeld hebben om het daar by te laaten berusten , te meer uit aanmerking dat de verdere inftruétive oplosfingen, over deeze wetenswaardige materie , plenair gevonden kunnen worS 5  282 SLEUTEL der den , zo in de Academie der jonge Pratlizyns , als in het Rechtsgeleerd Woordenboek, door ons in vroegen tyd befchreeven , en die , federt een geruim aantal van jaaren , het licht zien , zo zullen wy althans het tweede lid van dit Hoofdjlul gaan verhandelen, houdende het Rechtsgeleerd onderzoek, hoedanige aanfpraak een ongehuwde vrouw, of jonge dochter op haar' fchender wettig competeert, met behoorelyke onderfcheideneaanwyzingen van de menigvuldige omflandigheden en gtlegenhcden , welken by zulk een daad doorgaands plaats heb« ben , fpeciaalyk , wanneer zulks met het crimen raptus, of met de misdaad van fchaaking gepaard gaat : alvoorens echter tot de interpretatie van zulk een delicaat en netelyk onderwerp , voor zo veel hetzelve in de judicieele praftyk in confideratie komen kan , over te gaan, zal het volftrekt noodzaakelyk zyn om aanvanglyk een uitgewerkte definitie en compleete verklaaring, ten dienfte van aankomende Rechtsgeleerden te geeven, wat men eigenlyk en naar de letter van het befchreven recht, onder de hoedanigheid van een raptus, of vrouwenlchaaking verftaan moet: generaallyk valt dienaangaande te obferveeren , dat dit crimineel delift is een van de allerzwaarile foorten van pu. blicq geweld, en daarom confequentelyk naar rechten behoort in de lex. julia de vi publ., en wordt, om het eigeuaartig uittedrukken , begaan of geperpetreerd door hem die een maagd , vryster,  CRIMINEELE P R A C T Y IC. 183 vrouw, of weduwe, zonder onderfcheid, of zy vrygeboren, vrygelaaten of een flaavin is , uit wellust vervoert, volgends § 8 , Inftit. de publiek judicus , en lex. 5, § uit ff. ad lex. jub de vi publ. als mede de conform lex. unica co licis de raptu virgin.; behalven dat het ook geen de mintle twyfel onderhevig is, dat deeze misdaad ook begaan kan worden door hem die zyn eigen bruid, tegen haar wil en dank, fchaakt, zonder dat het in cas lubject, voor zo veel de Crimineele Praclyk betreft, eenig onderfcheid maakt , of de fchaaking niet toeltemming van een gefchaakte maagd of jonge dochter al of niet gefchiedt , als het maar geperpetreerd wofdt tegen wil en dank van de ouders, of zo de gefchaakte geene ouders heeft, zo zy Hechts , door list en valfche llreeken van den fchaaker verleid zynde , haar confent daartoe heeft ge. geeven , hoedanige verleiding naar rechten wordt geprajfumeerd als hy die de fchaaking onderneemt, by reputatie bekend ftaat een door en door flecht mensen , of van een geabandonneerd gedrag te zyn. § 7 Alfchoon het zeker is , dat deeze misdaad met violentum fluprum, of vrouwenkracht verzeld gaat, zo wordt doorgaands in de crimineele rechtspleeging minder reflexie op de verkrachting dan op de gewelddaadige vervoering by den Rechter gella-  284 SLEUTEL der gen , gelyk het den fchaaker al mede niet excu feert, dat hy de fchaaking ondernomen beeft ge had,alleen met intentie om het gefchaakte vrouvvsperfoon te trouwen , zonder haar eer te hebben willen fchenden ; niettegenftaande dit' argument , is jol lus cl a rus zeer billyk van gevoelen, dat , by aldien de fchaaker de ontfchaakte vrouw of dochter niet vleeschlyk bekend heeft gehad, alsdan met een extraordinaire en zachter ftrafle, ter zaake van dien , behoort gecorrigeerd te worden , immers dat de doodftraf in zodanig geval, ten opzichte van den raptor of fchaaker niet practicabel kan zyn : meer admiratie verdient ondertusfchen de aantekeningen van boel op de deelfttn en obfervatïèn van r.qlnius, cafus 10, alwaar hy approbeert de gemaakte difr.ic~r.ie tusfchen een fchaaking die met confent of bewilliging van het gefchaakte vrouwsperfoon , en tusfchen een vrouwenroof, die met geweld of tegen haar wil gïfchiedt; lustineerende vervolgends, dat nimmer de ftraffe des doods geinfligeerd wordt aan een perfoon die iemand met haar vryen wil vervoert, maar altoos in diergelyke gevallen mindere of zachtere ftraffen worden gepraclifeerd , ja zelfs ook wel in zulk eene vrywillige vervoering iemand geheel en al van alle foorten van ftraffen wordt verfchoond en bevryd,naar de omftandigheden die dezelve geaccompagneerd hebben meer of min excufabel zyn; tot adftruc~r.ie van dien avanceerende verfcheidene aanmerkenswaardigc advyzen van voornaame  CRIMINEELE P R A C T Y K. 285 Rechtsgeleerden, en, onder anderen, ook pape, in zyne Obfervatiïn, part. 2, bladz, 330. &:rv? '■' . | 3. k)&sèiU Om nu een compleete expofitie , raakende den aart en gevolgen van de misdaad van fchaking, te applanneeren , ten einde daaruit op volzekere gronden te kunnen concludeeren wat aanfpraak een ontvoerd vrouwsperfoon , het zy getrouwd of ongetrouwd , tegen haar fchender wettig competeert, zo zullen wy, tot ftaving van dien, eerst de opiniën van andere Rechtsdoctoren opgeeven, en vervolgends daarna onze eigen gedachten daarby voegen. Mr. simon van leeuwen, in zyne cenfura forenjï, part. 1, lib. 5 , cap. 23 deeze ftoffe verhandelende , zegt , dat het fchaaken moet gefchieden aan êen maagd of eerbaar vrouwsperfoon, volgends de meer aangehaalde L. unie. cod. en dat mitsdien hoeren of andere oneerlyke vrouwspérfoonen vervoerd wordende,deeze misdaad niet wordt begaan; daartoe aannaaiende verfcheidene Auctlteuren , en onder anderen damhouder, Praciyk Crimineel, cap. 79. rmm. 10. En in opzichte van de onwilligheid of de toe. ftemming van de gefchaakte , redeneert zyn Ed; aldus: deeze misdaad fluit niet alleen het geweld zelf in , maar ook alle machinatiën en valfche ftreeken , waardoor een eerbaar vrouwmensen , verleid zynde, zig zelve verraadt en overgeeft, om zo groot  286 SLEUTEL der. een fchandvlck over haar te haaien ; want dat op zodanige wyze iemand te perfuadeeren meer is dan dwingen, (compellere;) en verklaart zyn Ed. de worden van de L. unica , het zy willende of niet willende, te recht zodanig, dat willende een vrywillige dwang betekent,om dat zy die verleid en door listen en ftreeken tot toeftemming vervoerd is, niet kan gezegd worden vrywillig te hebben geconfenteerd 5 alhoewel eenige willen, dat langs dien weg te verleiden , minder atrociteit in de misdaad reiideert , en hy die ze begaat daarom zachter en arbitrair geftiaft wordt. Maar ichoon er in het geheel geen geweld gedaan , of eenige de minfte follicitatie of perfuatie tusfchen beiden gekomen is, maar het vrouwsperfoon volkomen en vrywillig heeft toegefterad, en den fchaaker zelfs daartoe gefolliciteerd heeft ; dewvl hy echter op een ongeoorloofde wyze tot het huwelyk heeft trachten te geraaken , om de ouders en bloedverwanten te iUitdeeren, zo zoude ik oordeelen dat hy,naar de gelegenheid van de zaak,arbitrair moest geftraft worden ; vooral zo een minderjarige dochter, zig bevindende onder de heilige bewaaring van haare ouders of voogden, door vlyery , of belofte , uit de magt van derzelver ouders of voogden naar eene andere plaats gefeduceerd of geretireerd werdt, of ook wel gefchonden was , om daardoor de toeftemming in het huwelyk te verkrygen; om dat in een zaak , dewelke een ryp over-, leg en vrywillige toeftemming vereischt , als in dit  CRIMINEELE PRACTYK. 287 geval, derzelver toeftemming de ouders of voogden over den hals gehaald zynde, geen vrye wil plaats kan hebben , arg. L. 3 en 4, ff. de reg.j'uris; met welk onderfcheid, maar geenzins verder, naar de hedendaagfche practyk kan ftand grypen , het geen groenewegen , de leg. abreg. ad I. unie codicis § 2 , de raptu verginum, mtm. 5, en meer anderen , zeggen , dat als een ongehuwd vrouwsperfoon , door geene finistre perfualiën verleid zynde , met haar volkomenen vryeu wil, naar eene anderplaats met een" jongman geretireerd is, en de jongman haar daar met haare goedkeuring heeft opgehouden en bezwangerd , dat dan niet alleen geen de minde ftraf van fchaaking plaats heeft, maar den bailluw of Hoofdofficier zelfs geen de minde actie competeert. Maar dit daat ingezien te moeten worden , of een fchaaker met de gefchaakte mag trouwen? niet. tegenftaandc anderen, op fundament van het canonicque recht, door hen abufive begreepen , zonder eenige de minde didinctie daande houden, dat hy de gefchaakte mag trouwen , en zo de gefchaakte daarin bewilligt, en alkn die er verder aan gelegen is , de misdaad vergeeven , dat alsdan het huwelyk wettig voltrokken, en geen drafFe op demisdaad meer overblyft , oordeelen wy nogthans dat daaromtrent het volgende onderfcheid moet worden in acht genomen : dat , als er in het geheel geen geweld is gedaan , en de gefchaakte , eer zy in de inagt van den fchaaker gekomen was , het jawoord heeft gegeeven, en alle die er in geinteresfeerd zyn  288 SLEUTEL der den fchaaker de misdaad vergeeven hebben , dat alsdan het huwelyk met effect wordt gecontraheerd en geen ftraf meer plaats heeft; maar als er geweld by het doen van de fchaaking is gebruikt, het geen wel het eigen van deeze misdaad uitmaakt, dat dan het huwelyk tusfchen den fchaaker en gefchaakte niet wettig, dat is krachtdaadig, kan worden aangegaan , volgends den uitgedrukten text van de te meermaalen aangehaalde L. unie § nee fit faculcas, dewyl de publicque vindicla, wraak, of ftraffe niet kan ontgaan of weggenomen worden door het opgevolgde huwelyk van partyen , arg. L. 45- § i , f. de reg. juris; ten zy er remisfie of pardon van den Souverain werd verkreegen , dewelke uit medelyden voor de beledigde party veel ligter dan anders verleend wordt, arg. I. 1 § uit. f. delib. exhib. ; en op deeze wyze moet het cononicque recht in cap. raptor 17, quast. 1 , cap. pen. &f uit. de raptorib. , gereftringeerd en verklaard worden , alzo het anders zoude ftryden met het Cap. placaat cn Cap. de puellis 36, quoesti 2 ; het Concilie van Tienten , fis/. i\ , cap. 6 , distingueert zeer wel , of de gefchaakte in de magt van de fchaker zynde, het jawoord heeft gegeeven, of buiten zyn magt gefteld zynde, ïs het huwelyk geconfenteerd heeft , zo dat in het laatfte geval het huwelyk kan fubüfleeren en beftaan , maar in het eerfte niet. De ftraf van fchaaking is de dood , zo wel tegen de medepligtigen en medehelperen als de  Crimineele practyk. m fchaakers zelfs , § 8. inftït. de fudicis publ. in de Li unie. in princ. & § 2 en 3 : van de confiscatie der goederen zoude onnodig zyn melding te maaken, dewyl die in Holland en Zeeland afgefchaft is , zo niet dezelve de gefchaakte party werden toegeweezen, ■d. L. unie , §1, of aan het Klooster of de Kerk , zo de gefchaakte een geestlyke dochter , nonne , of diaconesfe komt te zyn ; L, 54. codicis de Episcop. & clericis, of ook wel aan de ouders van de gefchaakte^ zo zy tegen wil en dank van liaare ouders in het huwelyk heeft toegeftemd , of eindelyk , zo de gefchaakte geene ouders heeft, of dezelve na de fchaaking in het huwelyk confenteeren , aan den fiscus, ( de graaflykheid, ) daarenboven komen in deezen veele byzonderheden te ftade , want een fchaaker, op de daad zelve achterhaald zynde , kan , zonder eenige vrees voor ftraf, door de ouders , de bloedverwanten , (onder welke echter de Heer math/eus, de crim'm. lib. 48, Pit, 4, cap. 2, num. 10, alleen broeders ftelt begreepen te zyn,) voogden , curateuren , en patróonen gedood worden; gelyk ook door den man de fchaaker van zyn vrouw;-L. 1 , ^perült* ff. ad leg. corn. de jicar.: een fchaaker kan ook geen exceptie van incompetentie allegeeren , en zo hy overtuigd en gecondemneerd is, vermag hy niec te appelleeren. En het fchynt dat men huiden ten dage,in opzichte van het (TrafFen der fchaakers , hunne complicen en medeftanders in geenen deele van de dispofitie van Ü. DEEL, T  soo SLEUTEL Hu het Roomfche Recht is afgegaan, maar veel eer by placaaten hetzelve is geconfirmeerd en bekrachtigd : ordonnantie in policie in holland , van het jaar 1580 , articul 18; van ziü.land,8 Felruary 1583, articul33;echt-regiemënt van de staaten generaal, 18 Maart 1646; echter met eenige verzachting in zekere gevallen, als, by voorbeeld, naardien in deezen onzen tyde uit het hedendaagsch recht, de verbintenis, die uit trouwbelofte fpruit, veel naauwer verpligting medebrengt dan naar het Roomfche recht, zo fchynt ook hy, die zyn eigen bruid , die aan hem wettig is verloofd , gefchaakt heeft, niet alleen zo zy daar eenigzins in toegeftemd heeft , (in welk geval groene wegen oordeelt dat de daad in het geheel niet ftraf baar is, ad L. unie , codicis de raptu virgin. in princ-,) maar ook zo hy ze met geweld vervoerd heeft, liever extraordinair, na dat de omflandigheden de daad verzwaaren of ligter maaken, als met de ordinaire ftraf van vrouwenroof geftraft te moeten worden: zo ook ie. mand een meisje met haar vryen wil, of op haar eigen verzoek en follicitatie , heeft vervoerd, zo is men in de practyk daarin mede van de flrafheid des Roomfehen Rechts afgegaan , zo dat de ftraf van fchaaking ophoudende , de misdaad met een geldboete afgemaakt, of extraordinair, naar het goedvinden van den R echter geftraft wordt, menochiüs de arbitr. judic. lib. 1 , cafu 20f, tium. 16 &feqq. croene wegen, ad. d. i , paülüs voet,^.  CRIMINEELE PRACTYK. 29! § 8, de publ. judie. nurn. 11, perèstus, ad. tit, 'codic. de raptu virg-, num. 3; en dat ook in zo verre toe , dat , na het verhaal van s & n d e , decis frijte. tib. 5, ÏU\ 9, def, 10, het Hof van Friesland, hem, die eens anders vrouw met haare toeftemming vervoerd^ èn eenen Jangen tyd by haar verbleeven heeft, heeft doen geesfelen, en voor tien jaaren bannen; ja, dat nog verder gaat, een meisje zo oud dat het buiten Confent van ouders of voogden zoude mogen trou> wen, met haare toeftemming, ten fine van huwelyk Vervoerd wordende , wordt heden ten dage geen. vrouwenroof gerekend , Hol/. Conf., 2 deel, conf. 191; want zo zy de jaaren om buiten confent van de ouders te trouwen nog niet had bereikt , zo is er hiet aan te twyfelen of de ouders zouden daardoor zeer atrocelyk geinjurieerd zyn, en daarom , al had ide dochter daarin volkomen vrywillig geconfenteerd , Éo zoude tegens de fchaaker en zyne adhrerenteh extraordinair zeer ftraf geprocedeerd worden, arg. L. J » § 5 » ff' de injuris, aNtiïon Paeer, cod. lib. jp, tit. 9> def. 2, hole. conSi, 4 deel, conf. 1085 tn dewyl, volgends het fut cononicum , het welk wy in dit geval in de practyk volgen , het huwelyk tusfchen den fchaaker en dc. gefchaakte beftaan kan, zd Hiaat de veréischte folemniteiten in het aangaan van hetzelve in acht zyn genomen , cap. uit. extra, de rapt., zo houdt de ordinaire doodftiaf en ook alle de lyffliaften , na het voltrekken van het huwelyk , op , behoudens nogthans des Officiers recht tot het T ft  292 SLEUTEL der vorderen van een geldboete; anthon faber,*/.' idef.i, fere infine jüliüs claRtjs, § raptus t num. 8, waarmede zig oroenewegen en anderen , by hem aangehaald, ad. i unie codicis de rapt. virgin. § i, num. 3, ook conformeeren , ten zy het met openbaar geweld en gewapenderhand is ondernomen , en er zodanige verdere om Handigheden bykomen, die de misdaad zo zeer agraveeren , dat de atrociteit van dezelve de publicque wraak vereischt, dewelke door geen opgevolgd huwelyk weggenomen of geaboleerd kan worden; want als dan de beledigde party eerst door het voltrokken huwelyk fatisfactie zynde gegeeven , op dat de vrucht, waarvan zy zwanger zoude mogen zyn, wettig en echt geboren worde, zo kan de fchaaker daarna, om het publicq begaan geweld met de dood geftraft worden, op dat het ongelyk , het gemeenebest aangedaan, insgelyks gewroken worde ; jolius clarus, § raptus, num. 8, alfchoon het ook tevens waar zy , dat uit refpecle in faveur van het bereids wettig voltrokken huwelyk, door den Souverain veel ligter abolitie en remisfie van de misdaad wordt verleend, op dat hetzelve nu genoeglyk huwelyk niet verbroken worde, arg. L. 1. §, uit. f. de liberife exhib., groene wege n, d. L. vergeleken met carpzovi IJS, PraEt. Crimin. , quast 75. num. 63. & feqq. ; eindelyk zo iemand een getrouwde vrouw heeft gefchaakt , maar haare fchaamte niet ontdekt, en des haar eerbaarheid in zyn geheel heeft gelaten , zo raoet men tot een extraordinaire en ligtere ftraf toe-  CRIMINEELE PRACTYK. 293 vlugt neemen; aangezien de reden, waarom de wetten de vrouwenroof zo zwaar ftraffen , deeze wordt gezegd te zyn, om dat de maagdom en (ééns) gevitieerde kuisheid niet weder herfteld worden kan, d. L. unica fere in princip. , welke corruptie of bederving van kuisheid en maagdom in dit geval veronderfteld word te ontbreeken; en om dat in fchaaking van getrouwde vrouwen de begaane misdaad nog zwaarder moet worden geftraft, om dat zy zig aan een dubbelde misdaad fchuldig gemaakt hebben, te weeten aan fchaking en over/pel teffens , d. L, unica in medio principii, het welk immers niet zoude kunnen worden gezegd , zo de eigenlyke ftraf van vrouwenroof, zonder onteering van de geroofde vrouw, ook plaats had : tot befluit kan niet ftilzwygende voorby worden gegaan, dat by de novella leonis 35, de al te zwaare ftraffen, door justinianüs ingevoerd, zyn verzacht, zo dat als de vrouwenroof gewapenderhand begaan is, de fchaaker zelf onthoofd , en zyn medeplichtigen en de heelders gegeesfeld, den neus afgefneeden en kaal gefchooren worden ; maar zo de fchaking niet gewapenderhand volvoerd is , dat dan de Au&eur zelf aan de hand verminkt, en de overige gegeesfeld, ge. fchooren en gebannen worden , allezins gereferveerd de geldboetens door justinianüs geftatueerd, voet , ad. ff. ad Legem Juliam. de vipublica > § 4, &feqq. T3  294 SLEUTEL der § 9- Behalven het beruchte geval van den Graave van tottleben, voorheen, by gelegenheid van den laatüen oorlog tegen Frankryk , Collone) van een regiment Infanterie, in dienst van deeze Republicq, geweest zynde , doch die naderhand als Lt. Generaal j in dienst van Rusland is overgegaan, en welke ongevaar 40 jaaren geleeden, te Amfteldam een violente fchaaking, of zogenoemde vrouwenroof ondernam aan een jonge jufvrouw, die descyds, oni zo te fpreeken, nog wegens haai e tedere jeugd voor pnhuwbaar werdt verfleeten , en waarvan de notable omflandigheden, zo door openbaare advertenticn in de Hollandfche en Fraufche nieuwspapieren , als vervolgends door de gelukkige iutarcesfie van een, magtig Monarch, ten zynen voordeele by de hooge Overheid deezer Landen gedaan, genoegzaam in zo, verre voor een overbekende zaak kan geconfidereerd worden , dat men niet geheel onkundig is op welk eene wyze de pourfuiten en crimineele gevolgen, raakende het gewekidaadig bedryf van deezen befaamden raptor, buiten effect indejuftitie gebleevenzyn; zo geheugt my in het laatst van den jaare 1759, als t>én der Advifeuren, een fingulier voorbeeld van fchaaking , voor zo vee! de decifie betreft, bygewoond te hebben , ten opzichte van de peifoon van Jan Amoldus gickhart, in zyn leven geweest zynde een ftooker van gediftilleerde wateren, die de ont-  CRIMINEELE PRACTYK. 295 voering van een minderjaarig burgermeisje , half vrywillig en half gedwongen, ondernomen had, zonder, geduurende dit crimineel attentaat, haar eer gefchonden, noch met haar vleeschlyke converfatie gehouden te hebben, en onaangezien hetzelve, na dat de zaak , op advys van Rechtsgeleerden compofibel was verklaard, niet alleen tot reparatie en vergoeding van zulk een bedenkelyke fchaaking gecondemneerd werd, om die jonge dochter in fasis ecelefia , zelfs onder een aanmerkelyk douarium, ten haaren behoeven gecontracteerd, en daarby met gemeenfchap van goederen te moeten trouwen; maar bovendien , (het geen wy vruchtloos poogden te disputeeren,) judicieelyk verweezen werd, tot het betaalen van een geldboete van drie duizend guldens , ten voordeele van den Officier, en het Gereformeerde Diaconiehuis ter plaatfe daar het cafm voorgevallen was. T4  aoö SLEUTEL d ï & VYFTIENDE HOOFDSTUK; Over driederleie foorten van uitgekipte burgertyke rechtszaaken , welke zelden in de rechtspkeging voorkomen: midsgaders over de difiin&ie, kracht en effecten van Rechterlyke fententien of yonnisfen , zo in crimineele als in c'tvile procesfen plaats hebbende. S i; De behandeling van fommige rechtspleegende zaaken, inzonderheid dezulken welke zeldzaam en weinig voorkomende burgerlyke qurestiën belangen , en die in haare gevolgen een meerdere of mindere betrekking tot de Crimineele Praclyk fchy* nen te hebben , wanneer dezelven door een geconfirmeerde voorzichtigheid niet tydig worden geprascaveerd , is een object van aangelegenheid, waarop de Praftizyns, die, behalven een eerlyk falaris, de yergrooting van hunne reputatie voor de plytbank peoogen, z^r zorgvuldig en met de uiterfte atten. tüe dienen te letten het is, in gevolge van zulk  CRIMINEELE PRACTYK. 297 êene aanteradene oplettendheid, dat wy ons geincli. neerd gevoelen om in dit Hoofdftuk gebruik te maaken van driederleie differente foorten van finguliere burgerlyke qurestiën , onder zodanige clasfen behoorende , waarvan wy volmondig erkennen da eerde van dien verfchuldigd te zyn aan de opgaaf van een welbekend geëxperimeerd Rechtsgeleerde, binnen de Stad Amfteldam , en de beide laatde, als van geen minder belang zynde, uit onze parti» culiere verkiezing daarby hebben gevoegd: gelyk wy vervolgends het laatfte lid van dit Hoofdftuk zullen "illuftreeren met eene doorwrochte verhandeling over de diftincYie , kracht en effecten welke ten aanzien van alle crimineele en civile fententien plaats hebben. Ondertusfchen bepaalt zig het onderzoek van deeze driederleie gedistingeerde burgerlyke rechtszaaken, die oneigentlyk tot de Crimineele Praftyk fpecleeren, onder anderen, fpeciaallyk hier aan : Als, in de eerde plaats , hoe verre het recht van tttderfcheidetie huisgenooten , hei zy van dienstboden , man , vrouw , of kinderen , ten opzichte van het gebruik der JJeutels of het doen openen van beflotent be> waarplaatzen kan worden getrokken , voornaamlyk by abfentie van den man. In de tweede plaats wat recht dienstboden, ter zaake van huisdiefftal onrechtmaatig befchuldigd zynde, tegen hunne heeren en vrouwen naar rechten competeert. En, in de derde plaats, hoedanige vergoeding ouders T5  S93 SLEUTEL der en voogden prcetendeeren kunnen tegen een' Schoolmeester die hun kind of pupil mishandeld heeft, zodanig dat dezelve door al te ftrenge kaflyding verminkt geraakt is; midsgaders hot verre-voogden en Jchoolmeesters in rechten aciionabel en aanfpraaklyk zyn, die eene onhuwbaaie dochter, aan haare zorge of beftmring toebctrouwd', verleiden of ontmaagden. S 2. Hier, voortrefFelyke zoonen van justiniaan J zult gy een ruim veld vinden, om u verkregece wetenfchap , beide in de Theorie en in de Praöyk van deeze takken der rechtspleging op den toest te kunnen (tellen , ten minften met relatie tot dit drietal uitgekipte gevallen , welke misfchien geduurende den tyd dat fommige van u als Advocaaten en Pro. cureurs gerpraótifeerd mogen hebben , noch niet geSxteerd zullen zyn ; wel is waar, dat er dagelyks nieuwe qusestiën , zo voor de Hoven van Juftitie als voor de Rechtbanken in de Steden , en ten platten Lande geventileerd worden, welke, of heel zeldzaam , of apparentelyk nooit voorgevallen zyn: ja, om een' (tap verder te doen, maaken wy geene zwaarigheid van te gelooven dat er mogelyk in later tyd , gelyk in deeze eeuw al meermalen 5 by experiëntie gebleken is , zodanige extraordinaire , of liever voorbeeldlooze Rechtsgedingen kun, pen ontdaan , waaraan het befchreven recht even  CRIMINEELE PRACTYK, aaf weinig als onze locaale en codumiere wetten, tot nog toe efficacieuslyk hebben voorzien gehad , hoedanige voorbeeldlooze procednren, als buiten exempel zynde, en noch op het gezach van fundamenteele rechtsgronden , noch op een voorgaande gewysde van den Rechter berustende , onwederfpreeklyk zeer difficil en ongemaklyk ter behandeling en beflisfing vallen: ondertusfchen is het altyd tot indruótie van jonge Practizyns geraadelyk, om, zo wel in cas crimineel als in burgerlyke rechtszaken een ongebeurd cafus voorteftellen , dnt , ichoon het, voor zo veel men weet, noch nimmer in de rechtspleeging voorgevallen is, nogthans daarom exteeren kan, en in beide refpeclen achter een vvelgefortificeerde battery gedekt te zyn, waardoor men de anderzins frappante pylen zyner aanranders in judicia kan voorkomen , of ten minden met hoope van een apparent goed fucces en triumphant gevolg kan af kaatzen. ; ; ; * /';' s>. **** I.) Dan, om vervolgends over te gaan tot een folid en naauwkeurig onderzoek van het eerde onderflelde geval, meesttyds gecomprehendeerd onder burgerlyke rechtszaaken, doch dat fomtyds ook crimineele gevolgen hebben kan, houdende, onder anderen de remarquable vraag , naamlyk, in hoe verre het recht van onderfcheidene huisgettooten, het zy \an dienst, boden, man, vrouw,, of kinderen, tsn opzichte van het  300 SLEUTEL dik gebruik der fleutth, of het doen openen van beflootene bewaarplaatzen kan worden getrokken , voornaamlek by abfentie van den man ? Deeze finguliere vraag, die voor zo veel bekend is, nog weinig tot ean object van onderzoek onder de nationaale Rechtsgeleerden is gemaakt, verdient veel fpeculatie en bedenkelykheid, om dat zy haare generaale en fpeciaale uitzonderingen heeft; want behalven dat het paalvast gaat dat, als een man , met huwelykfche voorwaarden getrouwd zynde , en, het zy met een nagemaakte of wel een gevondene fleutel de geldkast van zyn vrouw opende , en alle de contante penninningen daaruit genomen had , om dezelve, buiten weeten van zyn vrouw , in de negotie te gebruiken, zo is het niet alleen een ongedisputeerde waarheid, dat hy na overlydea van zyne echtgenoote, zonder descendanten uit zyn huwelyk verwekt te hebben, tot reftitutie van herzelve genomen geld ongehouden, maar pok ter zaake van dien, niet crimineel ftraf baar is , om reden dat deeze daad tot fustentatie en onderhoud van het gemeene huishouden is ondernomen geweest, gelyk wy in den jarc 17O2. tegen de erfgenaamen van zodanige by huwelykfche voorwaarde getrouwd zynde vrouw, in een voornaame Stad, met een weergaloos fucces , in cas fubject beplee. ten hebben gehad : op die zelfde gronden zoude ook een vrouw of kind, welke met een nagemaakte of gevondene eigen fleutel een lesfenaar, of wel ten geldkist ontfloot, daaruit eenige penningen neemende, die aan haar' man of vader in het particu,-  CRIMINEELE PRACTYK. 30! lier toekwamen, daar over geheel onftraf baar weezen » uitgezonderd dat een kind zulks naderhand van de vaderlyke of moederlyke legitime portie zoude kunnen worden afgekort, wanneer bevonden werd dat deeze familie-diefftal tot 'praejudicie en verkorting van zyne broeders en zusters ware gefchied , en hy dezelve penningen tot zyn privaat gebruik of particulier vermaak befteed bad : maar heel anders zoude het procedeeren in het geval als vrouw of kinderen, by abfentie van haar' man of vader, zig doleuslyk meester maakende van de fleutel van een lesfenaar of geldkist , waarin 's Lands of ,Stads gel. den aan de adminiftratie van den man toebetrouwd, beflooten waren, en dezelve penningen daaruit heimelyk geligt hadden , als wanneer de man , ter zaake van dezelve adminiftratie, raakende 'sLands of Stads gelden , niet alleen in de reftitutie van dien verobligeerd zoude zyn, maar in cas van onvermogenheid om dusdanige wedergeeving aan het Land of de Stad te presteeren, zyn vrouw of één zy» ner kinderen , het delict begaan, en de opgeligte penningen gedisfipeerd hebbende, criminalittr zoude kunnen worden vervolgd: ongeacht het geargumenteerde over dit onderwerp , behoort een meerdere reflexie geflagen te worden , als dienstboden of loontrekkende dienaaren , waaronder by uitzonderinge begreepen worden , een knecht, dienstmaagd, baker, naaister, fchoonmaakfter , en meer anderen , die voor dagelyks loon in een huisgezin worden geëmplojeerd, onderftonden met een nage-  $62 ' SLEUTEL oer maakte of gevonden fleutel een geldkist te opehenj en daaruit eenige penningen namen , in hoedanig geval hetzelve potltivelyk als een huisdieffial zoude worden geconfidereerd, ter zaake van welke naar rechten, en het conftant gebruik, hier te Lande in obfervantie , met een lyfftraf , of anderzins met een confinernent in een tuchthuis , en vervolgende met een bannisfement voor eenige jaren; ter discretie Van den competenten Rechter condemnabei zouden wezen : evenwel zou het in het onderftelde geval , ten aanzien Van zodanige delinquanten ■welken als huisbedienden gepecceerd hadden, om hunne meesters of vrouwen te befteelen , een aaninerkelyk onderfcheid maaken, immers veel bedenkelykheid in onze crimineele rechtspleeging veroorzaaken , of het geld uit een opeuftaande lesfenaar of geldkist , waarop de fleutel ten tyde van de diefftal gevonden Was , ontvreemd ware geworden, en of by dergelyke gelegenheid de ontvreemde penningen gereftitueerd zynde, wel tot een crimineele ftraf, ten refpecte van zulk een delinquant zou kunnen worden gecontendeerd ? wy hebben in den jare 1780 voor het negative geadvifeerd in de zaak van Pieier M.... , contra den Hoofdofficier der Stad R , ter oorzaake dat dezelve Pieier M , na dat hy , nog heel jong zynde, als commisfaal uit een op en'taande lesfenaar van dé perfoon alwaar hy gelogeeerd was , een lomma van 400 guldens genomen hebbende, énkel  CRIMINEELE PRACTYK. 303 met het oogmerk om zig te diverteeren, en wel be* wust dat zyne bemiddelde ouders, gelyk zy meermaaien gedaan hadden, daarvan reftitutie zouden doen, doch onaangezien de immediate reftitutievaa dezelve penningen en ons wèl bekleed advys op de aankiagte van den burgerman, alwaar hy woonachtig was geweest en ten huize van weke hy die losbandigheid bedreeven had, tot een corfinement van twee jaren, en een bannisl'ement van 25 jaaren uit den Lande van Holland en Westvrieslandgecondemneerd werd , het welk zulk een groote fenfatie of opfchudding onder de misnoegde Burgery tegen den aanklaager, die van alles fchadeloos gefield was, verwekte, dat hy destyds gevaar liep, van, door het verbitterde volk mishandeld te worden. II.) Geene mindere oplettendheid meriteeft het onderzoek, aangaande het tweede onderftelde geval, dat almede onder de c!;,sfe van burgerlyke rechtszaaken behoort, en desgelyks by den aanvang tot het crimineele appartement van de juftitie kan worden getrokken : dit tweede cafus heeft ten object de ingewikkelde vraag: wat recht dienstboden ter zaaks van huisdief' flallen onrechtmaatig be.fchuldigd zynde, hy retor fh tegen hunne Heeren en Vrouwen naar rechten competeert* dan alfchoon wy meermaalen zodanige geventileerde quesdèn hebben beleefd gehad , zo kan men nog-  $04 Sleutel b è é. thans geen exempel ih de fudicieele Praftyk aaris haaien, waaruit geprobeerd kan worden, dat dezelve door een finaale condemnatie ten voordeele van den onfchuldig geaccufeerden zyn getermineerd of beflist, uitgezonderdeen enkeld voorbeeld die wegens een befchuldiging van dien aart in cas crimineel begonnen, dog waarvan het ongelyk vervolgends by nadere dispofitie van den Rechter gerepareert zynde, ten bewyze van dien in de Rechtspleging zoude kunnen worden bygebracht: want behalven dat deeze foort van zaaken zeer zeldzaam voorvallen, en doorgaans onder da hand of in het vriendlyke ten opzichte van onvermogende dienstboden door tranfactie worden afgemaakt , wanneer den aanklaager buiten mogelykheid gefield is zyne ongefundeerde en onrechtvaardige befchuldiging te kunnen bewyzen , zo vallen daaromtrent zulke menigvuldige diflincliën en uitzonderingen , die in den oceaan der Rechtsgeleerdheid tot een noodzaaklyk compas behooren te verftrekken , voor bedreevene dierheden , welke de proeesfen, over deeze materie ontftaande, met gelukkige gevolgen zoeken te dirigeei ren : hier van dan is het dat wy, op het voetfpoor van gerenomeerde Rechtoeffenaaren onder de Romeinfche oudvaderen , en byzonder op het kundig voorfchrift van den geleerden carpzoviüs, inzy* ne verhandeling over de lyfflraflyke misdaaden , waara over weleer de rechtskundige Penfionaris meerman, in zyne vertaaling over dat werk, gecom*  CRIMINEELE PRACTYK. ynx. dikvvyls gepractizeerd , en hier toe behooren ook de decreeten in het posfisfoire , het zy er questie over de momentane posfesfie , als de geipolieerde moet. worden gereleveerd , dat men noemt reftablisfement of van de fiduciaire posfesfie , in de practyk gezegd, de recredentie,of dat er geageerd wordt om den aanlegger in de posfesfie te immitteeren, vv. groiius, de loc. num. 17. ti Daar blyven , met betrekking tot deeze refledtable en wydloopige materie, nog een menigte obfervatiën van gewigt te verhandelen , die, fchoon wy dezelve niet alle in het bepaald en bekrompen beitelt van dit Rechtsgeleerd Traflaat voeglyk kunnen plaatzen, wy nogthans van de voornaamfte derzelve gebruik zullen maken, om dat zy van een onbedenkelyke aangelegenheid zyn voor dezulken , welke zig willen bevlytigen om in onderfcheidene betrekkingen de judicieele practyk voorhooge en fubalterne collegiën van juftitie, met een reputatie die voordeden aanbrengen kan , te exerceeren: als 1.) dat, om een pertinente verklaaring van een z dlflinhive fententie te geeven, het voor alle Practizyns een bekende zaak is , dat door middel van dien het gantfche proces gederimeerden uitgefproken wordt, nadien het in burgerlyke rechtszaaken volftrekt zeker is, dat er geen vonnis mag worden gegeeven waardoor partyelitiganten niet voor het geheel, maar alleen ten deele buiten II. deel. X  324 SLEUTEL DU proces zoude worden gefteld , volgends de lex. 19. § 1. de recept. , wel te verltaan als den eisch maar over édne zaak is gegaan, want behelsde de conclufie een cumulatie van verfcheidene actiën of pretentien, dan l'preekt het van zelf dat de Rechter bevoegd is één derzelve te decideeren , en de uitfpraak van de verdere of andere te mogen opfchorten, uitgezonderd als er aan beide zyden der litiscontefteerende partyën refpectivelyk over een zaak van gelyke natuur, in cas van conventie en reconventie, eisch gedaan is , in hoedanig geval beide dezelve , vol* gends het conflant gebruik in de rechtspleeging gerecipieerd , door één en dezelfde fententie behooren te worden geterminecrd en beflist, gelyk dit ook al mede plaats kan hebben in tweederleie gedisputeerde ervenisfen zo van den vaderlyke als moederlyken kant; en dat vervolgends, na onze coftumen, de bepaaling om ook in andere foorten van qujestiën, door middel van eene fententic meerdere procesfen tusfchen dezelve litiganten te gelyk te decideeren, niet heel vreemd is , blykt, onder anderen uit het appendix van decifiïn , te vinden in de n 0 l l a n dsche consultaties, 3 Deel, i ftuk , per totmn; 2.) dat 'er al verder verfcheidene noodzaakelyke requiliten zyn , welken concurreeren of zamen/'>open moeten om een fententie in zyn volle kracht ' e [doen valideeren , als voornaamlyk dat zy door den competenten Rechter geveld wordt, binnen den tyd by de wet bepaald , en openbaar uitgefprooken óp de plaats daartoe gedestineerd, conform de leer  CRIMINEELE PRACTYK. 3-3 Van voet , ad. tit, de judicis , hoewel het eerde van dien huidendaags, zo in crimineele als in civile zaaken juist zo naauwkeurig niet geobferveerd wordt, voor zo veel de bepaaling van tyd betreft als aan welke den Rechter niet ftriktelyk kan noch moet worden gebonden ; 3,) dat onder de verdere re-Hiiïitiën van noodzaakelykheid , die over dit ftuk in aanmerking komen, zig, onder anderen, ook deeze bevindt, dat een fententie door den Rechter zeiven wordt gedicteerd, of wel door een' Griffier of Secretaris van het collegie moet worden opgefteld, niet met nooten of abreviatiën ge. fchreeven , ten waare het zaaken van weinig omflag waren, maar geheel uitgewerkt, dat is met volle en uitgedrukte woorden, die het cafus in een helder daglicht dellen , en de gelitiscontedeerde condemnatie beflisfen ; 4.) dat bovendien al verder gerequireerd wordt, dat de pronunciatie of uitfpraak van een fententie gefchieden moet in tegen* woordigheid van partyën litiganten, of by contumatie als zy abfent zyn , het zy dezelve aanleggers of verweerders waren , volgends het voorfchrift van de lex, 47, en van de lex. 73, ff. de judicis* het welk echter, naar onze praclyk, zo zeer niet noodig is dat de partyën daarby prafent zyn , als kunnende in burgerlyke rechtszaaken de uitfpraak van een vonnis , by abfentie van de litiganten , voldaan , uitgezonderd in crimineele gevailen, raakende gevangene perfoonen, welken in een extraordinaris of ordinaris proces , ter zaake X 2  354 SLEUTEL bej van eenige gefustineerde delicten in cas crimineel betrokken zynde , het een paalvast gebruik is , dat het zy de fententie ten hunnen opzichte tot abfolutie of condemnatie by den Rechter is geflagen , de geabfolveerde of gecondemneerde gevangene, by de pronunciatie van het vonnis behoort prefent te zyn : 5.; dat , beha"» ven dit alles, een fententie behoort te worden gearrefteerd, immers in cas crimineel, in het bywezen van alle de Rechters , tot het collegie van juftitie behoorende, of ten minden, voor zo veelde civile procesfen belangen, uit krachte van de plaats» lyke costumen , uit een evenredig getal van die geenen onder hun , die na de wet of itfantie van iedere plaats, ten aanzien van burgerlyke questiën 1 over het fententieeren van iedere zaak moeten zitten ; 6.) dat wanneer , aangaande de deciiie van» een civil proces , in het arrefteeren van een diffinitive fententie de (temmen der Rechters niet eenparfg zyn , alsdan de pluraliteit of overftemming van de leden , compofeerende de rechtbank, plaats behoort te grypen, om dat zy geoordeeld worden door deeze pluraliteit van gevoelens eenftemmig van opinie' geweest te zyn, hoewel het aan den anderen kant een aanmerkelyk onderfcheid maakt , dat , als er ten dien opzichte eene egaliteit van 'temmen pro et contra had plaats gehad, in zodanig geval voor den z?ch» fte weg, byzonder in cas crimineel, zoude wordengeïnclineerd,, gelyk, by voorbeeld, ook practicabel is , wanneer er in een civil proces, met opzicht-  CRIMINEELE PRACTYK.' 325 tot de decifie van dien , vóór en tegen even veel Hemmen zyn, en de differentie of het verfchil in de hoeveelheid van het betaalen der fomma beftond, zodanig dat men door zulk een egaliteit van Hemmen de gedaagde of verweerder aan deneeuenkant, tot betaaling van duizend guldens, en aan den andexen kant, tot die van honderd guldens wilde condemneeren, zo zoude ,naar rechten , verftaan worden, dat alle de Rechters, met pluraliteit van Hemmen , in de laatfie condemnatie van honderd guldens hadden geconfenteerd, om reden dat het favorabelfie gevoelen altyd moet pravaleeren , niet alleen volgends de Lex. 27, § 3, en de L. 38, % 1; maar ook om dat dit argument byzonder berust op de aangenomene rechtsgronden van den Profesfor voet, die, onder den voorverbaalden titul de receptis. , folidelyk heeft aangetoond , dat zulks by ons, naar het voorfchrift van het befchreven recht , in allerleie crimineele en civile zaaken nog aldus moet worden gepractifeerd ; 7,) is het niet minder een noodzaakelyk requifit, dat de fententi'én worden geweezea , volgends het geen. dat by de. wetten, costumen , en ordonnantiën is bepaald , en geen wonder , zegt een bekend Rechtsgeleerde van onzen tyd , want anders zoude men van Rechters fouvetainen maaken ! midsgaders dat het onderwerp van het vonnis ook conform moet zyn aan het geen door partyën litiganten ten procesfe geallegeerd en be« weezen is , en des , op fundament van die Hukken en inHrumenteH , welken ter wederzyden tqt X 3  "1* 36 SLEUTEL der adftruclie van hun recht onder den Rechter gefour« neerd en overgelegd zyn ; 8.) dat in het arrefteeren van een fententie overal obfervatoir is, gelyk by alle collegiën van juftitie en fubalterne rechtbanken voor een permanente regel wordt geobferveerd , dat het flot of laatfte gedeelte van dien behelzen moet, de claufule van bepaaling, rakende de proceskosten, waarin doorgands een temeraire procedeerende eisfcher of gedaagde wordt gecondemneerd, ten ware de triumphant van het proces by contumatie abfent ware geweest, als welke tot ftraf van zyne moetwillige contumaüe in de kosten van den procesfe condemnabel is, zelfs wanneer hy in cas de appel triumpheert, om dat hyzig van een exceptie heeft bediend die hy in de rauw actie , of eerfte inftanfie, willens en weetens heeft verzwegen, waarmede concordeert het gevoelen van zoesius , ad. f. de except. num. 32 ; doch by aldien de Rechter in het geheel nopens de condemnatie der proceskosten , by fententie niets heeft gepronuncieerd gehad, dan competeert ook aan den triumphant, ter zaake van dezelve, geen de inintte actie tegen den gefuccombeerde ; en 9.) dat het een bekende zaak in de rechtspleeging is,dat de Rechter,naar bevinding van zaken , byzonder in famillieprocesi'en, als mede in matrimonieele qnrestiën, aan partyën litiganten, de compenfatie van kosten by fen* tentie opleggen kan , waardoor een ieder van hun eigen proceskosten betaalen moet, gelyk voor geen mindere waarheid m de practyk bekend ftaat, düt  CRIMINEELE PRACTYK. 327 wegens condemnatie of compenfatie van de proceskosten , by vonnisfe van den Rechter , gedecerneerd , geen provocatie of appèl aan een hooger collegie van juftitie uit die oorzaak alleen vallen, noch plaats hebben kan , waarmede, behalven onze ftatutaire wetten, zig de eenparige fentimenten van alle Rechtsdoctoren.confirmeeren. § 8. Ten beflttite van deeze verhandelde materie laaten wy hier volgen , twee uitgewerkte formulieren van een fententie, zodanig als dezelve, zo in burgerlyke rechtszaaken als in cas crimineel, gepractifeerd worden , waarvan het eerfte formulier getrokken is uit het Rechtsgeleerd Woordenboek, by ons befchreven, en aldaar bladz. 242 en 243 woordlyk te vinden , en het laatfte formulier volledig geinfereerd is in bellum juridicüm, of den ■Oorlog der Advocaten, decifii 83, bladz. 607 & feqq. die in beide opzichten wetenswaardig en aanpryzeJyk jjjsfc,  328 SLEUTEL der I.) formulier van een dictdm, rakende, eett civil proces. In der zake dienende voor den povE, van HoUAKD. Tusfchen, Cattina Eleonora van de Poll, weduwe van wylen Rynier van Dries/el, wonende te utrecht, zynde de eenige wettige dochter , nagelaten van Mr. Joan van de Poll, die de eenige nagelate wettige zoon is geweest van Johannes ean de Poll. Als mede Cornelis Pïeter Pronkerd , Predikant te woudenberg, eenige zoon van Jan CarelPronkerd, in huwelyk verwekt by Antoneita van Straal' beek, die eenige nagelatene dochter is geweest van Johanna van de Poll, door Wilhelmus Straalbeek, aan dezelve Johanna van de Poll in huwelyk verwekt , én zynde de 'voornoemde Johanna van de Poll geweest de zuster van Antonetta van de Poll-, wiens dochter is geweest Comelia van Brienen , is getrouwd geweest met Willem Bohell, en zynde zo de eenige nagelatene vrienden van de gemelde Corttelia van Brienen, die op 't overlyden van den voornoemden Willem Bohell in wezen zyn geweest; impetramen van mandament van rau aétie , met de claufule van edicte ad valvas cum, ten eenre;  CRIMINEELE PRACTYK. Sao Ende, Willem de Vas de Jonge , in qualiteit als erfgenaam van Catrina van Otting, zyne overledene huisvrouw , vvoonende te Hasselt; Anna van Otting, weduwe van wylen Jan van Goch; Johannes Petrus Westenberg , als in huwelyk hebbende Catrina Luder, alle wooriende te amsteldam, te zamen geinftitueerde erfgenamen van wylen voornoemden Willem Bohell, en nog den voornoemden Johannes Petrus van Westenberg, en Willem de Vas, beide wonnende te amsteldam, in qualiteit als Excuteurs van den testamente van Willem Bohell, gedaagdens in 't voorfchreven cas ter andere zyde. Die in 't collegie van den Raadt mondling was bepleit: ,, 't Voorfchreve Hof, met rype deliberatie van ,, Raaden doorgezien en overwogen hebbende al ,, 't gund ter materie dienende is , doende recht in de naam en.de van wegen de hooge oveiug5, heid , en de graavelykheid van holland, „ zeeland , en vriesland , verklaart de impe,, tranten in hunne voorfchreven qualiteit privasi,, velyk en met uitfluiting van alle anderen gerechtigd ,, te zyn tot de helft van den geheelen boedel en „ nalatenfchap van Willem Bohell, zo als die by „ zyn overlyden is geconftitueerd geweest, con- demneert de laatfte gedaagdens, Johannes Petrus „ van Westenberg , en Willem de Vas , in. qualiteit X5  13© SLEUTEL dkb. als Executeurs van den testamente van voorM noemden Willem Bohell, aan de impetranten en die van hunne raaden te geven acces tot, mitsgaders viiie van exhibitie van alie boeken , brieven , chartres, en papieren tot den boedel en palaten» fchap van den voornoemden Willem Bohellbchorea,, de en onder hen berustende , met faculteit voor de impetranten, omme daarvan of uit te mogen „ nemen copiën of extracten , 't zy crupel of „ authenticq , zo als de impetranten te raade zul,, len worden ; alles, (des gerequireerd,) onder „ expurgatie van eeden , van geen andere boeken, ,, brieven , charters , of papieren te hebben , te ,, weten , of ter kwader trouwe weerloos gewor,, den te zyn , direct of indirect, en voorts aan ,, de impetranten te doen behoorelyke rekening en ,, verantwoording van hunne directie en adminiitratie , midsgaders ontfangst en uitgaaf welke „ zy in hunne voorfchrevene qualireiten over en we, „ gens den gemelde boedel en nalateiifchap van „ Willem Bohellhebben gehad , gehouden , en ge„ daan, als mede met denimpetrante de voorfchreve „ rekening optenemen,te ad}ufteeren en te fluiten, ,, en vervolgends, na dat dezelve van alle debatten ,, zal zyn gezuiverd , aan de impetranten tegen ,, behoorlyk acquit te extradeeren, en te laten vol„ gen de gerechte helite van den voorfchreven boedel ,, en nalatenfchap , met alle vruchten, revenuen, „ baten , en profyten , daarvan gepercipieerd en „ genoten, federt het overlyden van den gemelden  CRIMINEELE PRACTYK. 331 „ Wilkm Bohell, a's mede met de interesten van de „ capitalen tegen 4 pCt. in 'tjaar, te rekenen «.*;/«- te mom tot de dadelyke cxtraditie of volkomen ,, voldoeninge toe." ,, Condemneert laatllelyk de eerde gedaagdens, „ in qualiteit a!s geinftitueerJe erfgenamen van ge,, melden Willem Bohell, omrae 'tzelve re geliengen ,, en gedogen ; en condemneert de gedaagdens in ,, alle kosten van deezen procesfe , ter taxatie en s, moderatie van den voorfchreven Hove." Gedaan, enz. II.) formulier van een sententie in cas crimineel. „ Alzo de jegenswoordige gevangene , alhier in ,, judicio te recht gefield , hem zeggende genaamd ,, te zyn Joost Gserard van den Schild , oud ir> jaa„ ren, geboortig van Nymegen , niettegenftaande „ veele getuigen, van goeden gelooven, eenparig„ lyk en uit goede weteufchap hem verklaaren, niet „ Joost Geerard, maar Frans Michiel van den Schild, ,, genaamd te zyn , ende niet ongetrouwd, maar ,, getrouwd, ende een zwangere vrouw en kind te „ hebben , gelyk denzelven Frans Michiel van den „ Schild , voor zyn trouwdag , volgends vonnisfe „ der Had Nymegen, in dato den i7juny 1660, , over Godslasterlyke , en fchrikkelyke trouwbe.  332 SLEUTEL der lofren met een andere jonge dochter aangegaan , is gecondemneerd geworden in een boete van, ti honderd guldens, en de voorfchreve trouwbelof- ten in zyn prefentie publicqlyk aan Hukken ge„ fcheurd geworden; welk exempel, hem gevange,» ne bekend zynde , wel behoort hadde afkeerig m te maaken, omme in cas van huwelyk, als een heilige zaake met de trouw van God ingefreid, niet te fpeelen of te fpotten ; zo is 't, nogthans 5, in tegendeel van dien , dat hy gevangene, bui,„ ten pyn en banden van yzere, bekend ende be,, leden heeft, dat hy in zyn logement gezien heeft ,, zekere juffrouw , ende naar deszelfs gelegenheid ,, gevraagd hebbende , ende verftaande van goede middelen te zvn , bekend hy gevangene met zyn, ,, hospita daarop onderdaan te hebben , by dezel,, ve aan haar woonplaats te Loosduinen te gaan, „ om alzo in haar gezelfchap te geraken , tot wel- ken einde met een vyagen, bevens de voorfchre„ ven dochter en zuster uitgereden zynde , hem „ uitgegeeven te hebben voor een ongetrouwd per,, foon , ende een Heer van noble extractie, noe,, mende hemzelven Jonker Wouter van Bonenburgk, ,, Heer van Beerde en Griet, en Overleenheer van „ den Oegen , ende Raad Verwalt; voorgevende ,, dat hy was gebenificeerd met een compagnie te ,, voet alhier ; continueerende alzo in zyne voor- fchreve vryagie , heeft hy gevangene de gepre„ texeerde qualiteit zo weten voor te ftellen, dat hetzelve by de dochter niet alleen, maar ookby  CRIMINEELE PRACTYK. 333 de moeder en znster voor de waarheid is opgenomen ; zulks dat hy gevangene hem niet ont„ zien heeft, op den voorfchreven valfchen naam „ en geufurpeerde qualiteit, zyne huwelykfche proclamatiën door den Predikant tot loosduinen. „ te laten aantekenen ,latende ook alzo vervolgends „ 'teerfte gebod afkondigen, abufeerende onder„ tusfchen nog verder de onnozele dochter en de „ moeder, en om verders geld endebehoefrens van ,, haar te bekomen , heeft hy gevangene voorgege. „ ven , dat alzo hy nu was gebeneficeerd met een „ co-npagnie te voet, gehouden was geweest de Heeren in de Kastelyne te tracteeren , welke maaltyd hem gekost zoude hebben 382 guldens; ,, ende om zulks bekwame, fchyn van waarheid te geven , bekent hy gevangene tot dien einde in„ gelteld ende gefabrifeerd te hebben , zekere val„ fche rekening, op den Haam ende van de Kastelyn van 'tHof, houdende de rekening voor den Heer „ van Bonenburgh, Capitein, den 5 Au5usti ;664, „ voor eeten voor de Heereu , met het conduit 5) zo als ookdefontyn, (te weten de wynfontyn,) „ t'famen U75 guldens; zo als mede voor de knechts aan wyn ende tobak , alsmede voor het vreemde „ bier 107 guldens, makende t'famen de voorfchreve 382 guldens, dat de Kastelyn daarop ontfan,, gen zoude hebben van den Heer Capityn 213 gul-,. „ dens 1 1 ftuivers, den 6 Augusti 1664; daar on„ der valschlyk Hellende, Kastelyn van 'tHof, frjsost van Dyk; zulks dat by door.de voorfchre.  334 SLEUTEL der „ ve gefabrifeerde valfche rekening bekent vaö de „ moeder van de Juffrouw ontvangen te hebben 180 „ guldens , tot betalinge van voorfchreve reftant, ,, nevens nog eenig ander geld afleenende , dat hy „ mede onder een valsch pretext de voorfchreve ,, Juffrouw haar goude kettingen, om die quanswys „ naar zyn kwaliteit te doen vermaken , hadde af. „ handig gemaakt, welk voorfchreve geld ontvan„ gen hebbende , hy de betalinge onder de voor„ fchreve rekening zelfs heeft gefield , waarna hy „ gevangene verder bekend en beleden heeft, dat „ om de voorfchreve huwelykfche proclamatie n de „ kerkgeboden zyn voortgang niet verder te laten „ verlopen , verdigt te hebben , ende op een val„ fchen anderen naam, op den 8 Augusti i^ó4 , ge„ compareerd te zyn voor een Notaris , ende hem voor dezelve aangegeven te hebben» te weten, Fredrik van Wylling , van en na Wynendaal, als „ getrouwd hebbende de Wel Edele Jonkvrouw „ Anna Margareta van Bonenbwgh, ende als geitel- de testamentaire voogd over den perfoon en de 5, goederen van de Hoog Wel Edele Jonkheer Ca„ pityn Wouter van Bonenburgh, Heer van Heerdeen „ Griet, Overleenhcer van Gegen, en Raad Ver„ walt, om op die naam de aangegeven , end* al„ reeds geproclameerde huwelykfche geboden, (als „ gekoppelt, ende door den drank daartoe gebragt) 5, by notariale acte van infinuatie en protest te doen fchutten, en dat kwafie om redenen, dewyl hetZ zelve zoude ftrekken tegen de placaten en Land-  Crimineele practyk. ^ „ rechten van Cleef> Velawe, ende Gelderland, ne,, vens meer andere infame en verfierde leugenen, „ uitwyzeris de voorfchreve acte , door Notaris en „ getuigen aan zyn logement infinueeren , alsme„ de aan den Predikant die aantekeningen heeft „ gedaan, midsgaders aan het huis van de doch„ ter, misbruikende alzo de namen van Heeren „ van groote digniteiten ; en derhalven hetzelve „ zaken zyn van overgroote valsheden, waardoor „ de eenvoudige en goede lieden fchandelyk wor,, den bedrogen , gelyk in deezen zeer enorm is „ gefchied ; waardoor niet alleen misbruikt wor^ „ den allerhande publicque aclens , die voor No5J taris en getuigen, als van volkomen geloof worden aangenomen, maar ook de heilige trouw, „ van God ingefteld ; 't welk over zulks niet on« „ gecorrigeerd, maar andere ten exempel moet „ worden geftraft. Zo is 't, dat Mynheeren van „ den Gerechte, gezien ende overwogen hebbende „ de crimineele eisch, by Jonkheer Qulntyn de Veer, „ Bailluw van 'sGravenhage , ratione offici, jegens „ hem gevangene gedaan ende genomen , doende „ recht, (op zyn gevangene eigen confesfie,) uit ,, naam ende van wegen de hooge Overheid, en „ Graaflykheid van Holland ende Westfriesland, „ hem gevangene gecondemneerd hebben, gelyk „ hy gecondemneerd wordt mits deezen, gebragt „ te worden ter plaatze daar men gewoon is ju,, ftitie te Ptlminiftreeren, en aldaar met de voor„ febreve gepretexeerde en verfierde acle, en val-  33^ SLEUTEL der CRIMINEELE PRACTYK» „ fche rekeriinge boven zyn hoofd , met de ftrop ,, om den hals, anderen ten exempel, aan een paal met roeden wel ftrenglyk gegeesfeld , en verders den tyd van 6 agtereenvolgende jaaren in 'ttugthuis deezer Steede geconfineerd te worden , om aldaar ter discretie van de Heeren Regenten te j, arbeiden , en met zyn handenarbeid de kost te „ winnen; bannende hem gevangene, ter expiratie „ van de voorfchreve tyd, nog den tyd van 30 ag„ tereenvolgende jaaren uit den Haag en de juris,, dictie van dien, zonder middelertyd daar weder ,, in te mogen komen , op de poene van zwaarder „ ftraffe , ende condemneerende hem gevangene 3, voorts in de kosten ende mifen van juftitie.'' Aldus gepronuncieerd , per campanam, op den 30 Oclober 1664, prefent alle de Heeren. EINDE.  ÖR.IMINEELE PRACTYK. 2ö$< mentarieerd heeft gehad, volmondig durveri ftaande houden, dat het onderfcheid groot is, ja he* melsbreed verfchilt , tusfchen een aanklagte waarby dienstboden ten onrechte van hüisdiefftallert fimpelyk en flechts op een losfe prjefumtie befchuldigd worden , zonder dat het met eenige crimineele actie verzeld gaat , en tusfchen eene accufatie van die zelfde natuur , uit hoofde van welke de befchuldigde directelyk by de juftitie wordt aangeklaagd , met dat gevolg, dat er op de perfoon van den onfchuldigea huisbediende apprehenfie corporeel wordt verleend, en hy, uit krachte van dien zodanige ongemeriteerde fchandvlek van gevangenis of tortuur ondergaan heeft gehad : aangezien in het eerfte geval het, volgends de dispofitie van het befchreven recht, conftantis , en van zelf fpreekt, dat onfchuldige dienstboden , ter zaake van ongeperpetreerde misdaaden befchuldigd , doch daarover in judicio niet aangeklaagd zynde , geen verder recht zoude competeeren dan de hun aangedaane hoon , waardoor hunne reputatie bevlekt wordt , derzelver actie ad injuriandum tegen hunne heerïn of vrouwen refpedive, ten deezen opzichte te retorqueeren, op zulk een wyze dat zy, volgends de bekende regelen van de Practyk hier te Lande, voor alle rechtbanken in obfervantie, tot niet meerder , in geval van litisconteftatie, by eisch zoude kunnen concludeeren , dan tot een honorable reparatie van eer , en tot eene profitable amende , waaruit gemaklyk te beduiten valt , dat foonge- II. DEEL. V  Sc6 SLEUTEL der lyke aftiën alsdan zyn louter civil, en blyven in de termen van burgerlyke rechtszaaken, waarvan de beoordeeling, naar bevinding van dien , ter discretie of befcheidenheid van den competenten Rechter, meer of min met betrekking tot de bepaaling van de profitable amende, afhangt; maar anders, ja geheel anders verfchild het, zo wanneer een huisbediende , of loontrekkend dienaar, valschiyk beticht zynde, een huisdiefftal begaan te hebben, en op voorgaande requifitie van zyn meester of vrouw, wegens zulk een onfchuldige misdaad , crimineel geaprehendeerd , en in beflootene hechtenisfe gebragt wordt, als in welk laatst gementioneerd geval , zo dra van de ongefundeerdheid en onwaarheid der befchuldiging zonneklaar confleert, den Rechter ontegenzeggelyk aan de letter van de wetten verbonden blyft, om het aangedaan ongelyk , met relatie tot de onfchuldige geapprehendeerde , dien conform te moeten repareeren , zonder dat zyn arbitrair of willekeurig goeddunken hierin het minst in aanmerking komen kan , om reden, dat de eed en plicht van het Rechtersampt, conform de Crimineele Ordonnantie uitdrukkelyk dicteert, om, buiten aanzien van Haat of perfoonen, aan onfchuldige gevangene , door onwaarachtige betichtingen , met onbehoorelyke incarceratie bezwaard geworden , promptlyk recht te moeten doen , en het hun aangedaan ongelyk by formeele fententie kost- en fchade-loos niet alleen, maar ook zelfs met een evenwigtige gratificatie of be-  CRIMINEELE PRACTYK. 307 looning,naar gelegenheid van perioonen en zaaken* te doen herftcllen: hoe evident het is dat de Rechters hier te Lande zig ten deezen refpecte onfchendbaar aan de opvolging van zulk een' ftokregel verbinden , is , onder anderen , gebleeken in het zo veel geruchts gemaakt hebbend crimineel proces, van zekere welbekende dienstmaagd , weleer geventileerd geweest voor den Ed. Achtb, Gerechte der Stad M,..... , welke dienstmaagd, door haar vrouw ten onrechte befchuldigd zynde eenige zilverene lepels en vorken uit een beQooten buffet geftoolen te hebben , deswegen , op aanklagte van dé laatfte , geapprehendeerd werd: de dienstmaagd, door bedreiging van paalgeesfeling binnenskamers , het praetenfe delict,aldus gedwongen, geconfesfeerd hebbende , wierdt, in gevolge van dien , by fententie van den Rechter , tot een lyfftraf gecondemneerd , het welk zy vervolgeuds ondergaan heeft gehad : eenige jaaren daarna op een volklaare wyze zynde komen te blyken, dat deeze dienstmaagd die misdaad niet geperpetreerd had, maar dat dë« zelve huisdiefftal door haar cameraad , zynde een keukenmeid, aldaar destyds ten huize woonachtig, was begaan geworden , werd , by nader vonnis van den competenten Rechter, de ondergaane infami van de onfchuldige dienstmaagd inpleno judicia openbaarlyk gerepareerd , en bovendien de vrouw aanklaageresfe, welke haar, ter zaake als gemeld, onwettig had doen apprehendeeren , daarby gecondemneerd om, ten haaren behoeve, tot dedomage* V 2  3o8 SLEUTEL der ment van haar geledene fchade en fchande te moeten uitkeeren een fomma van twee duizend ponden vlaamsch , welke laatfte condemnatie met recht zeer geadmireerd werd , en de algemeene goedkeuring wegdroeg. §5- III.) Ondertusfchen heeft het derde object, van uitgezochte qusestiën, insgelyks in de termen van burgerlyke rechtszaaken vallende , en aan welke wy, (onder verbetering,) voor zo veel het een noodzaaklyk licht in de rechtspleeging byzetten kan, boven de beide verhandelde voorbeelden'de pra>ferentie zouden geeven , eigenlyk ten onderwerp dit tweeledig onderzoek : hoedanige vergoeding ouders en voogden prestendeeren kunnen, tegen een' fchoolweester die hun kind of pupil mishandeld heeft , zodanig dat dezelve, door al te firenge kaftyding, verminkt geraakt is ; midsgaders hoe verre voogden en fchoolmeesters in rechten aavpfraaklyk en aüionabel zyn , die een onhuwbaate dochter , aan haare befluunng toevertrouwd, verleiden of ontmaagden. Aanbelangende de interpretatoire definitie , ten opzichte van het eerfle lid van dit tweeledig cafus , en van de vraag daaruit geproponeerd , behoort, in de eerfte plaats zorgvuldig gelet te worden, dat ouders en voogden hier een gelyk pouvoir ofgezachover minderjaarige kinderen , in hunne onderfcheidene qualiteiten reprefenteeren, en gevolglyk, dat wet-  CRIMINEELE PRACTYK. 309 tig aangeftelde voogden, by overlyden van de ouders, als fuccedeerende door de aangenomene voogdyfchap in derzelver plaatfen , een gelyk recht competeert om regres en vergoeding te mogen eisfchen , ter zaake van mishandeling door al te zwaare kastyding van een' Schoolmeester, een weeskind of pupil , onder hunne directie en opzicht ftaande, aangedaan, in gevalle dat zodanig kindof pupil door zulk eene onnatuurlyke en al te urenge kaftyding verminkt geraakt ware: dan, terwyl deeze foort van zaaken aan oneindige discufiön, en byna onbeflisbaare cavillatiën in de rechtspleeging zouden onderworpen zyn , uit oorzaake dat Schoolmeesters doorgands een ongelimiteerd recht van gezach over de fchoolkinderen prrctendeeren , immers geduurende de fchooltyd , dat hunne leerlingen alleen onder hunne particuliere beftuuring ftaan , en daarom niet oneigenaartig met den bekende naam van kinderkoningen pronken , als over dezelve een temporair gezach bekleedende, 't welk men huu tot bedwang van de jeugd, naar redelykheid , noch ontneemen , noch disputeeren kan : zo zal het derhalven , ter inflructie en opheldering van dit onderfteld cafus , beter gefchiktzynom zig in deezen louter aan voorbeelden te bepaalen , welken hier en daar geëxteerd hebbende , die in cas van litisconteftatie gevolgtrekkingen aan de hand kunnen geeven, bekwaam om zulk een disputable materie voortaan buiten alle bedenking re ftellen ; exempli gratial zeker Dorp-fchoolmeeV3  3io SLEUTEL dm fter, woonachtig in Noordholland[, Meester Barend genaamd , en gereputeerd voor een man van een oplopend en driftig character , had in den jaare 1756 een zyner fchoolkinderen door verwoedheid 20 rigoureus en ftrengelyk met een' ftok geflagen, dat hetzelve kind door zulk een ongepermitteerde kaftyding verminkt werd , en federt kreupel ging; de ouders van den mishandelden fchooljongen hem daarover in rechten geconvenieerd en betrokken hebbende , werd hy , na dat de zaak alvoorens ter wederzyden beplecten was , by formeele fententie gecondemneerd, in een geldboete van honderd zilverene ducatons, ten behoeve van de publicque armen van de plaats alwaar het cafus voorgevallen was , met deportement van het fchoolmeestersampt , behalven in de vergoeding van alle de onkosten, ter geneezinge van het verminkte kind aangewend , en vervolgends in de kosten van den procesfe : aldus geheugt het ons in den jaare 1760 , in een voornaame Stad van Zuidhoh land, over een dergelyk geval een notabel proces te hebben hooren bepleiten tegen een Franfchen Koslfchoclhouder , die een zyner jonge kostgangeren, ten dien tyde als een ouderloos kind nog onder ■voogdyfchap ftaande, op zulk een vehemente wyze gemaltraiteerd en mishandeld had , dat dezelve daardoor lam en beroerd was geraakt : de voogden , genoodzaakt om in hunne qualiteiten deswegen tegen den Kostschoolhouder in rechten te moeten ageeren , als beducht zynde dat zy, by na-  CRIMINEELE PRACTYK. 311 laatigheid vandien, zelf culpabel en ftraf baar zouden zyn, pretendeerden, na ingenomen advys van Rechtsgeleerden, dat hy hun ongelukkig gemaakt hebbende pupil, geduuretide zyn overig leeven , teu zynen koste , naar evenredigheid van zyn' ftaat, moest alimenteeren en onderhouden ; doch den Heer Officier in loco, zonder daarop te letten, voorkwam de civile adtie van de voogden door een crimineele eisch , in gevolge van welke de Frdtrfche Kostfchoolhouder, by condemnatie van den Rechter, ter zaake voorfchreven, voor al zyn leven gebannen werd, zonder dat er eenige alimentatie, uit krachte van de civile eisch , ten behoeve van het verlamde kind , werdt geadjudiceerd : het contrarie van dien is nogthans by eene andere rechtbank gedecideerd, ten refpeéte van een' Scholmeester die na een volwasfen en (terken fchooljongen, wegens eenige gepleegde baldadigheden gecorrigeerd te hebben , door dezelve handdaanlyk werdt aangevallen , zodanig dat de Schoolmeester , in deeze worfteling te kort fchietende, zig in de onvermydelyke noodzaakelykheid bevond, om zig met een pennemes tot deszelfs eigen lyf berging te moeten defendeeren , waarmede hy den boosaartigen en op hem aangevallen fchooljongen een wonde aan de linkerzyde van de borst toebragt , zynde dezelve Schoolmeester, nadat de zaak behoorelyk in rechten gediend had, hiervan kost- en fchade-loos geabfolveerd, en dien fchooljongen , na zyne ge-, «eezing , vervolgends tot ftraf opgelegd om agt V4  3ï2 SLEfJTEL der dagen lang te water en te brood onder het Raad. huis te blyven zitten. Wat nu betreft het tweede lid waaruit dit on- derftelde cafus gecompofeerd is, en de vraag die daaruit refulteert, naamlyk, in hoe verre voogden en fchnolmeesiers in rechten aanfpraaklyk en atlionabel zyn , die een onhuwbaare dochter , aan haare befluuring toevertrouwd misleiden of ontmaagden; ter gene- raale beantwoording van de bovenftaande vraag diend, dat zo wel Voogden als Schoolmeesters in het geprefupponeerde geval gepacceerd hebbende, bei. den onwederfpreeklyk crimineel ftraf baar zyn , om dat, als een Voogd of een Schoolmeester zyn pupil of fchoolkind van de vrouwlyke fexe zynde, en aan hunne particuliere zorge toebetrouwd , in een onhuwbaaren (laat defloreerd en ontmaagd hebbende, de crimineele aéu'e van den Officier in /ocoonmogelyk ontgaan kan , als welke noodzaakelyk verpligt is ten deezen opzichte, tot confervatie van het recht van de hooge Overheid te moeten waaken : in dier voegen weidt, voor eenige jaaren geleden , een zeker bemiddeld weduwnaar met eerloosheid en banuisfement geftraft , en vervolgends in een geldboete van tienduizend guldens, ten behoeven van zyn pupil , gecondemneerd , om dat hy een miiir derjaarige huwbaare jonge dochter , over wie hy de voogdyfehap bekleedde , en die aan zyn huis fvoonachtig was, verleid,gedelioreerd en ontmaagd }rad , onder perfuatie en afdwinging van met hem, na haare meerderjaarigheid, te trouwen : dan het  CRIMINEELE PRACTYK. 313 geen als een iingulier voorbeeld alhier in confideratie komt, is het beruchte geval van een'Schoolmeester, waarin wy in den jaare 1758 , nevens drie andere Haaglche Advocaaten , ter requifnie van den Officier in cas crimineel , geadvifecrd hebben gehad , waarvan de omftandigheden hoofdzaaklyk hierin bedonden: dat dezelve Schoolmeester, misbruik van zyn gezach maakende .op eene misdaadige wyze onderdaan had een jong meisje , van elf jaaren oud, na voorgaande vleiende bewoordingen , en opgevolgde gefchenken te defloreeren en te ontmaagden , hoedanig inpardonnabel delict, ten aanzien van eene onhuwbaare dochter, aan zyne zorge toebetrouwd , door een Schoolmeester begaan , zo zwaar by den Rechter gewogen werdt , dat de delinquant , volgends fententie, openbaar gegeesfeld en gebannen werdt , op fundament dat er ftuprum violentum, of geweldaadige verkrachting had plaats gehad; gelyk in dergelyke gevallen altyd naar rechten geprefumeerd wordt, §6. Hier mede deeze beredeneerde driederleie foorten van finguliere burgerlyke rechtszaaken afgehandeld hebbende , begeeven wy ous tot de volledige explicatie wat onder de benaaming \m fententie of vonnis verdaan dient te worden , en confequentelyk van hoedanige diftindie , kracht en elfeét-en dezelve in de crimineele en civile rechtsplceging zyn, waartoe V 5  314 SLEUTEL dEb. de volgende obfervatiën in aanmerking komen: als, vooreerst, dat in ons Hollandsen recht een gewysde (res judicata) in een tweederleien zin word opgevat; want fomtyds betekent het een proces, dat door de fententie van den competenten Rechter is getermineerd, zo dar het niet eerder een fententie komt te zyn, als na dat dezelve is geflaagen , en het ook aanftonds een gewysde zaak wordt genaamd, als de fententie is uitgefprooken , alfchoon er nog geappelleerd kan worden ; en in dien zin werdt zy ons voorgefteld in de L. 7, 1, 11, ff. de tranfadionib. L. 14. codicis de appellationib.; fomtyds betekent het een vonnis dat door den verloop van tien dagen {dit noemt wen in de pra&yk de fata/ia appellutionis ,) of op eene andere wyze is geconfirmeerd, zo dat het daarna niet meer kan worden geinfinneerd, ( dit zegt men in de pratïyk te zyn , een vonnis gegaan in kracht van gewysde,) op welk eene wyze ulpiakus , in L. 23. § 1 , ff, de condirt. indebiti , heeft gefchreven, ais iemand na het uitfpreeken van de zaak zal hebben getranflgeerd, zo kan hy het daarom repeteeren, om dat er goedgevonden is, dat de tranfaclie van geener waarde is : en op dat het niet twyfelachtig zoude zyn , wat hy door die uitgebroken of gewysde zaak wilde te kennen geeven, zo laat hy er op volgen , want men moet 'gelcoven dat 'er alsdan voor het re. fcript plaats is , als er getranflgeerd wordt overeen fen■teii'ie , die ontuyfelbaar is , en door geen remedie kan worden geadewpteerd of vernietigd ; en dan is er tusfchen een fententie en een gewysde zaak dit onder-  CRIMINEELE PRACTÏK. 315 fcheid , dat de fententie kracht heeft, permodum caufie, by wyze van oorzaak; maar een vonnis gegaan in kracht van gewysde , by wyze van effect: de fententie eindigt het difput, in djer voegen, dat het door middel van appèl weder opgehaald kaq worden; maar een gewysde zaak dusdanig , dat er voor geene verdere procedures te vreezen is , het welk zo voorvalt als men de fatalia van het appèl laat verloopen , of als er binnen de tien dagen uit. ftel van betaaling wordt verzocht, van het geen waarin men gecondemneerd is, L. penult. codicis, b- ïs% en hiervan hangde af de decifie van de qucéstie, wanneer deeze conditie of clauful vervuld is , tot dat het proces uiterlyk zal weezen determineerden gedecideerd; want het proces kan manr niet zo aanllonds gezegd worden te weezen getermineerden gedecideerd, als het defünitive vonnis is geveld, door een'Rechter van wiens vonnis appèl valt, maar daar zal moeten worden gewacht tot dat het vermogen van te appelleeren niet meer fubftilteert, of als er geappelleerd is, het zy een of meerder reizen, dat de zaak is gedecideerd door den Rechter, in het hoog'fte resfGrt van wien niet verder geappelleerd , of deszelfs uitfpraak geconvelleerd kan worden , coven, 6bfervat. 4 ; op dat ik niet zegge dat het proces fomtyds dan eerst gezegd wordt te weezen afgeloopen, als de executie van het gewysde ten einde gebragt is , en de aanlegger het effect heeft erlangd van de fententie, zo als nader te zien is by carpzO' vius, dtfinit. forenf. part. 1. conftitut. 7 defmitiiCu  3i6 SLEUTEL der. Een fententie nu waarby het proces door den. Rechter getermineert wordt , verfchiit van de opU tiio judicis; als welke door den Souverain effect- forteert ; om welke reden de praffes , aan,wien het recht niet competeert om te mogen deporteeren, (zie op bajv,) zyne opinie aan den Keizer openlegt , dat bat hem toefchynt, dat de beklaagde van misdaad behoorde te worden gedeporteerd; en dan ordonneert de Keizer de deportatie , L. 6, $ i, ff. de interdiSt et relegatis, ( zo wel in het civile ah in het crimineele gebeurt hef fomtyds , dat een Rechter zyn opinie aan den Souverain moet openleggen , dewyl hy, uitfpraak doende naar het voorfchtift van de wet , gelyk zyn eed en pligt medebrengt, tot onbillyke hardigheid of flapheid , ook wel onrechtvaardigheid zoude moeten vervallen, als wanneer de Souverain zelf daarin voorziening doet, als alleen daartoe bevoegd zynde,) ook differeerd een fententie van de comminatiën of bedreigingen, brieven, publicque waarfchouwingen, (programmata,) en appoinétementen, der Rechters, (fubfciiptiones,) welke geen aucthoriteit van gewysde hebben, zo min als ieder woord dat een Rechter fpreekt; L. 7 codicis de fentent. £f interlocation. tot. tit, codicis comminationes &c. judic. autlor. ter. judic, non habere; zo nogthans dat de comminatie van den pretor, om wettige interesten te moeten betaaleu , als een voogd het geld vaneen pupil, gedestilleerd tot aankoop van onroerende goederen of perceelen, niet zal hebben gedeponeerd 3 kracht van fententie of decreet heeft ; L. 7, § 7, ff. de administ & peric, tu«  CRIMINEELE PRACTYK. 317 tor. , en dat de vermaaning van een recht in plaats treedt van een edict, L. 2, codicis quomodo & quomodo judex; maar als een Rechter uitfpreekt videri fibi dat het hem toefchynt, dan leidt het geen twyffel of hy heeft met die uitdrukking krachtdaadig vonnis kunnen uitfpreeken , aangezien de Rechters dat niet deeden, om dat er by hen eenige bedenklykheid over de decifie van de zaak was , maar uit zedigheid , welke in de oude Rechtsgeleerden zo zeer geroemd en gepreezen is geworden * alfchoon het zeker is dat anders de difiinitive fententiën met bepaalder woorden werden uitgefproken , brjson 1 u s , antiquit. jelut. lib. 2 , cap, 2 , ( wat my belangt , ik kan in dat woord schïnen geen zedigheid vinden, als het in een vonnis gebruikt wordt ; ik zoek daar bepaalde zaaken , en geen onbepaalde woorden ; te meer , daar v o e t er zelf, als het by de Rechtsgeleerden voorkomt, wel eens uit argumenteert ; beter is dan de praclyk by ons, de Rechters condemneeren totgeeven, doen, laaten, of lyden en gedoogen, direSt en bepaalt.') Een fntentie wordt verdeeld in interlocutair of provifioneel, en definüifoï uiteindig: interlocutoir is een zekere uitfpraak de plano , over eenig incident in den beginne , of het midden van het proces gedaan , welk de principaale zaak niet ten volle termineert, atg. I. 1, $ 1, ff, de confïitut-princ. 1. 7, codicis de fentent. & interloc-tion, La, f de appellat, recipiend. rel non, welke daarna ten difiinitive kart worden geretracreerd , waarin zy van de definitive verfchilt j en hiertoe fchynt te behooren het geen  3i3 SLEUTEL dér celsus zegt, in L. i, ff. h,t., hei geen de Pretor bevoolen ofverhooden heeft, kan hy door een contrarie bevel herhaalen en teniet doen; maar contrarie wegens fententiën, zie golhofredes , in notis ad, d. I., en voegt er by (ie L. iy , § uit. L. so. derecept. arbitr. recept. L, I. § uit- in fine ff. de qutzfionib. L. 27 ,ff. de poenis, Z. 15, codicis depcenis, waarvan deeze de reden is, om dat het officie van den Rechter, ha de uitfpraak van het definitive vonnis eindigt; maarniet na het interlocutoire, arg. d. 1, 19, § ultim, 1. 20, ff. aereceptis, l. 55, ff. h. t. ; daar ontbreeken echter geen interlocutoire fentiën , die kracht van definitie hebben , als de executie derzelve eene irreparabel grief aanbrengt, of dat er uit noodzaakelykheid des rechts condemnatie op moet volgen; by voorbeeld , zo de Rechter in een civile zaak de pynbank decreteert , of in een crimineele, als hy het doet tegen de wetten aan, /. 2. ff, de appell. recipiend. vel non , of dat een afweezende beklaagde geadnoteerd is , (zie van dat adnoteeren in het rechtsgeleerd woordenboek, op het articul requirendi, &c) en zyne goederen zyn verzegeld om geconfisqueerd te. worden , als hy zigzelven binnen een jaar niet filteert , atg. L. 2, codicis fpendent. appel, mors iniervenerit, of dat de Rechter den eisfoher of gedaagde den eed defereert, als of de zaak dubieus ware , op dar er volgends het geen gezwooren is, geoordeeld worde, arg. L. 31 «, ff. de jure. jurando, of dat hy in eenige arbitraire gedingen ordonneert , de zaak te reltitueeren of te exbibeeren , als Je gedaagde niet liever  r CRIMINEELS PRACTYK. 319 een zwaarder condemnatie, als vierdubbeld of vergoeding van kosten , fchaaden en interesfen , wil ondergaan , zo als dat voorvalt in de geënta* meerde actie van vrees of arglist , § 27, inftitut. de act.on, I ia, § i & § 4, ƒ, quod metuscaufti, 1. 18, ff. de dek malo: dat nu dusdanige interlocutoire fententiën, welken kracht van dcfinitive hebben , na de pronunciatie niet kunnen worden geretrac» teerd, komt de waarheid naast by, ten allerhoogIten als er van dezelve geappelleerd is ; zie hiervan in de hollandsche consultatien, 1 Deel, advys 180, verf. Wyders zyn de interlocutoire fententiën by ons in de Practyk menigvuldig : by voorbeeld, als de gedaagde wordt geabfolveerd van de inftantie, want dat verfchilt veel van de abfolutie van het proces , als de eisfcher verklaard wordt niet onU vanglyk in zynen eisch en conciufis, want daarin ligt de decifie van het proces opgeflooren , welke in de abfolutie van de inflantie niet begreepen is, als waardoor de eisfcher ft'lzwygende zyn recht gereferveerd wordt,waarom het ook vooreen contradictoir vonnis wordt gehouden , als de Rechter verklaart , den eisfcher in zynen eisch niet ontvange/yk, en abfoheert den verweerder van de inflantie , n k ostadiüs, cas. fup. decif. n6, jacoe coren, 0bferv.1t. 26, num. 7, & feqq.; ook als partyen geordonneerd worden te moeten compareeren voor eenige gedelegeerde uit de Rechters, {Commisfaris.  3L Ö SLEUTEL der fen) of andere goede mannen , als de Rechter^ ex offico, aan partyen te kennen geeft,als de bewyzen in dit of dat gedeelte defect zyn , wat er, om de zaak in ftaat van wyzen te ftellen, nog vereischtwordt, in welk geval men het in de praétyk noemt poincten van offici'ên ofte difficulteiten opperen; s im on v a n Leeuwen , cenf. forens, part. 2 , lib. i,cap. 31, num. 8, 9, wassenaar, pra£l. judic. cap* ai , num. 3, 4, na willem de groot, inleiding tot de Hoïlandfche Pratlyk, lib. 2, cap. 2, num. i, en volgende: als de Rechter de regel en order voorfchrytt, waarna het proces zal befchreeven of behandeld worden, daar partyen faitcn contrair allegeren, hy dezelve by zyn decreet oplegt om die feiten te bewyzen , dat wy noemen atlen maken en produStie doen, of als zy de zaak in faclo wel ééns zyn , maar over het recht disputeeren , om een kort ontwerp te maaken van de zaak, dat wy zeggen memori'e'n en advertisfementen van rechten, waarvan dezelve willem de groot, op de aangehaalde plaats num. 7 en volgende , breeder handelt , alfchoon het waar zy dat de eisfchers of gedaagdens, fomtyds zonder tusfchenkomst van een interlocutoire fententie door de Pra&izyns, die hen in het pro» ces bedienen, van zelf kunnen verzoeken , dat zy tot het bewys het geposteerde faciter mogen worden geadmitteerd, als het confteert, dat het geen quasstie des rechts maar fafti des daads is, schotanus , in procesfa judiciario, bladz. 6o,en zo wordt het zeer  R E HET GISTER' VAN Ë Ë R S T E D E E L: J§cttèn, (Perfooneeie, en Ampele, of niet perfooneele ) hoe daarin wordt gehandeld. Bladz, 228. Adulterium, hoe die geftraft wordt. . 46Advocaat of Procureur, mag een gevangene by interrogativen , waarop hy moet antwoorden , mee dienen. • ' V Aigedwongene bekentenis, is niet voldoende. 23, Alibi, mag door alle geaprehendeerde perfoone» beweezen worden, Inleid. II. Twee bedenkingen over de omftandigheid van dat bewyzen, 29 —* Wat de crimineele ordonnantie daar van zegt, .... • -77Annotatie van goederen, wat de crimineele ordonnantie daar van zegt. , • • • i68i Appèl, wanneer 't zelve niet vallen kan , 13 , 171 > 185-wanneer geappelleerd kan worden, 25-uitzondering door de Staaten van Holland en West*, •vriesland daarop bepaald. . . Mid. Appèl-reglement van Zyne Doorl. Hoogh. wille* Carel hendrik friso, Prins van Orange, eu Nasfau, enz, enz. enz. .. ; . A  REGISTER. Apprehenfie , wat de crimineele ordonnantie daar van zegt ,165 van Apprehenfie op de %erfche daad, 167 — van Apprehenfie op bevel van den Rechter. .... ibtd. Apprehenfie , (Notficatie van gedaane) binnen 24 uuren te doen: wat de crimineele ordonnantie daarvan zegt. . . . ,63, Arbitraire beoordelingen van de meeste Rechtbanken in Holland. . . Inleid. 11, 1 x. E. Bekentenis, afgedwongen is niet voldoende, 23 —— Zie verder op confesfie- Beurzefny:krs, hoe die geftraft worden. . 65. Blasphemie, behoort onder de zwaarfte delicten. 33. Bloedfchande, hoe die geftraft wordt. . 5S. Burgers, (Rraave) moeten zelfs met geen gevangenis bezwaard worden, zo lang zy niet fuspeBus ds fuga zyn. . . . . ai. C. Civile zaaken, hoe het daarin gelegen is met de extra judicieele confesfie. • . 109. Competentie of incompetentie van den Rechter, volgends een Plakaat van Hun Ed. Gr. Mug. (in 1656.) .... I84.  kEG-iSÏÊR» tmöelntie pan jurisdictie, aangaande crimineele zeiken , in drieërleie wyzen gefundeerd. . 25* Ccnclufie; zie, Formulier van conclufie, enz. van antwoord; zie, Formulier van een conclufie van antwoord, enz. . (Simpele contrarie) in cas crimineel, zie, Formulier van eene fimpcle contrarie conclufie, enz. Confesfie; definitie daarvan, 188 — wanneer zy openlyk en expres, of tacite en ftilzwygende is, i8c--wanneer zy gezegd wordt te zyn judicieel of extra-judicieel ,ibid - moet niet altyd zo aanftonds Voor beweezen gehouden worden , joo — hoedanig het met eene confesfie in civile zaaken gelegen is, 191 — wat in extraordinaris crimineele proceduuren.in het ftukvan confesfie , noodzaakelyk wordt gerequireerd, 191 - wanneer dezelve herroepen kan worden , 195 hoedanig alles gelegen is omtrent de extra judicieele confesfie, 197 — hoe omtrent dezelve in civile zaaken , 199 —■ nadere obfervatiën op dezelve , 201 — hoedanig op eene gedaane confesfie extraordinaris recht kan Worden gedaan. . . . 203. Confiscatie van goederen, tefolutie van Hunne Ed. Gr. Mog. daaromtrent, (in 1732,) 35 — van Zeeland. 3ö< Confiicl van jurisdiclie , wat dat is, 369 — kan uit: verfchillende oorzaaken ontdaan. . 371. Confiontatie van gevangenen, wat de crimineele ordonnantie daar van zegt, 174 •- aanmerking Van Mt* 8imon van leeuwen daar op. « tjji A 2  REGISTER. Confrontatie van getuigen. . . tjy0 Confrontatie , van reprochen en falvatiën , in cas crimineel. . . . . t gou r—— van fommige algemeene regelen, raakende de reprochen en falvatiën , voor zo veel de perfoonen der getuigen betreft, 309 — voor zo veel de depofitiën der getuigen betreft, 319 — voor zo veel de form van examinatie der getuigen betreft. .... . 324. Confpiratie, behoort onder de zwaarfte delicten. 33. Contrarie conclufie (Simpele); zie, Formulier van eene fimpele contrarie conclufie, . . 249. Correspondentie met den vyand, behoort onder de zwaarfte delicten. . . 33. cretu, (Jofeph) geftraft, (1779,) wegens misdaad tegen't ligchaam. . . 52, Crimen Lcefe Ma/efiatis, één der zwaarfte delicten, 33 - wie daaraan fchuldig verklaard worden , 34 — ftraf daarop , ibid — waarin die misdaad eigenlyk beftaat, 38 —een vreemdeling kan dezelve,in een Land , waar in hy zig nog niet geëtablisfeerd heeft, niet begaan. ... 43. Crimen notorium per fe, wat dat is, 13 - volgends het gevoelen van den Hove Provinciaal van Holland. ..... ibid. Crimen perduellionis , hoe dezelve begaan wordt, 39, 41, 42. Crimineele jufiitie; zie, Jufiitie (Crimineele ) Crimineele trdonnantie; zie, Ordonnantie (Crimineel)  REGISTER. Crimineele Prattyk, definitie daar van, iT — uitzon, dering in dezelve. . '3» Crimineele procesfen, die extraordinair behandeld moeten worden, hoe aanteleggen , 70 — hoe ter zaake van zvvaare delicten, 75 - hoe te vervolëen na dat de apprehenfie gefchied is. . 9<5. . welken aanftonds in de termen van een ordinarii proces vallen , hoe zy onderfcheiden worden , en hoe men daarin moet handelen, . 229* ._, . - . (Ordinaris) wat die zyn, 217- definitie daarvan volgends den commentator over de crimineele ordonnantie, 218 — zie ook 220 daarin wordt op tweederhande manier van wegeneen gevangenen of gedaagden in perfoon, verzocht te komen in een ordinaris proces. 250. Crimineele zaaken , wanneer in dezelve extraordinair geprocedeerd mag worden , 94 - in dezelven ftaat het ieder vry de onfchuld van een gedaagden door valable bewyzen te defendeeren , zelfs in zyne abfentie en buiten zyne kennisfe,73 - hoedanig in dezelven te procedeeren, volgends de crimineele ordonnantie, 170 - hoedanig het met eene confesfie in, civile zaaken gelegen is. 191. D. Vefenfie , wat de crimineele ordonnantie daarvan zegt *V' A 3  REGISTER, fiiejfial, door wie dehzelven kan begaan worden, 60 — wat de ftraf daarop '\s,ihid — kan zwaarge* maakt worden , ter oorzaake van de perfoon , de zaak, de tyd, de wyze, en qucliteit. . 66f Dispofitie, van den Rechter op txeptiën enz. 243, 044 «- van den Eifcher , R. O., van eisch op de provifie. . . . 257. Disfolutie van huwelyk , zie Adulterium, Domefiicque diefftallen, worden zwaar geftraft, 62 — werden by de Romeinen onder de ligtfte foort van diefftallen gefield. . . 63. donker, (Nathanaël) in 1767 te Amfieldam, wegens vrouwenmoord geradbraakt. , 44, Doodfiag, is niet altyd een moord, 43 - wordt on. derfcheiden in ordinair of manflag, en extraordu tiair, 47 — uit noodwtêr is onffrafbaar. . 49. Dronkenfchap, maakt den doodflag niet meeronftraf-s baar. , , , , iW, E, Echtfcheiding ; zie, Separatie, tusfchen onééniglee, vende echtgenooten. Eed, (Noodzaakelyken) zie , Juramentum necesfa- rium. Eed van zuivering, zie, Juramenturn purgatorium. Eeuwige gevangenis; zie, Gevangenis (Eeuwige) Eisch; zie Formulier van eene conclufie van eisch, Examinatie van den gevangenen ; wat de crimineele ordonnantie daarvan zegt, 170— aanmerkingen van Mr. sibion van e e e u w e n daarop. 171%  REGISTER. Exeptie declinatoir , hoe de Praftizyns zig daaromtrent behooren te gedraagen , 232 — van eene incompetentie 233, - zie ook. • °4®« Extraordinaire procesfen, wat dat zy" , 12—wanneer iemand, daarin betrokken zynde, in een ordinarii proces ontvangen kan worden. . ?*• F. Foram domicilii, wat daaronder verdaan wordt. 05. commhfiddW. . . .1 ..- deprehenfionis • • 't^' Formulier van een Notul, houdende de exeptie declinatoir van eene incompetentie , en verzoek van renvoy, van wege een gevangenen of verweerder, ter crimineele rolle gedaan dellen. 933. r vap een conclufie, met middelen in het zelfde geval, geproponeerd van wege een' gedaagden of verweerder in cas crimineel , die niet gevangen is. . . van een conclufie van antwoord, met middelen op eene exeptie declinatoir in cas van renvoy. .... 24°* j_ . mtiAk in cas crimineel, met midde¬ len, door eene gevangene en verweerderesfe, die ex carcere defenfie doet . • 250. » van eene conclufie van eisch, ten principaale in cas crimineel, zonder middelen. . S45' (A4)  REGISTER. formulier van een conclufie van eisch , in cas crimineel „ ten principaale met middelen. . a4(j. —— van eenefimpele contrarie conclufie , is cas crimineel zonder middelen. j . 2^ van een/chriftuur van reproche en falvatie, i» cas crimineel, by wyze van confrontatie ontworpen , 300 — voor zo veel de perfoonen der getuigen betreft, naar fommige algemeene regelen, 309 — voor zo veel de depofitiën der getuigen betreft, 319 - voor zo veel de form van examinaiie der getuigen betreft. , . 324f * van een request, waarby echtgenooten gezamentlyk verzoeken om gefepareerd te worden, ' ' " ' 343' "' "-—■ "— waarby een vrouwfeparatie van haar'man, en ten dien einde veniam ageijdi ,of wel eenen curator ad lites over haar perioon ver-i G. Gemeenelands middelen ; zie , Middelen (Gemeene* lands:) Gerelaxeerde perjoonen, wat weleer omtrent hen plaats had. ... ae Getuigen, onderzoek wegens de probatie daarvan, 2<57 2^ ook reprochen van getuigen—kunnen gedwongen worden te getuigen; mits vergoeding  REGISTER. van tydverzuim genietende , 099 — reprochen en falvatiën ten opzichte van hunne perfoonen ge, confronteerd , naar fommige algemeene regelen, 309 - ten opzichte van hunne depofitiën , 319 — ten opzichte van de fortn der examinatiën van getuigen. . 324' _ ( Valfche ) in het geval van onéénigleeveu- de echtgenooten. • . - 33^* Gevangenis', zie, Incarceratie. Gevangenis ( Eeuwige ) of een Rechter daartoe condemneeren mag. . . . 263. Gevangenis/en of Gevangenhuizen , hoe die moeten zyn. ...» 26°- Gewapend of ongewapend geweld , daarin wordt de misdaad tegen de aangeborene vryheid verdeeld. . . . 55. Geweld; zie boven , Gewapend of ongewapend geweld; CILbert, geftraft wegens een aangegaan huwelyk ltaande het leven van zyn vrouw. , 351. Godslastering , behoort onder de zwaarfte deliéten. . . . • \ 33« Grondwetten van Holland vorderen dat de befchuk digde gehoord moet worden , alvoorens eenige fletrisfure in zyne eer en goeden naam te ondergaan. , . « , Inleid, x. A 5  REGISTER. H. have n , '(Syvert van derj met het zwaard g£. ftraft, (" 1051,) wegens een' doodïlag in dronkenfchap begaan. • • . jo Hooren op vraagarticukn; zie, Informatïgn. horst, QVan der) zyn geval in 1773. . 2o. Huweljks voorwaarde, blyft in kracht, niettegenftaande een feparatie tusfchen tatel en bed, op publiek gezach van den Rechter gedecreteerd, 336 . uitzondering daarop, , , £V. Huwelykszaaken, zie, Echtfcheiding of Separatie. I. Incarceratie mag geen plaats hebben , zo lang niet wettig van de fchuld of onfchuld blykt, 97 „ is principaal gefchikt adcustodiam, en niet adpcemm 259 — noodzaakelyke requifiten, daarop betrekking hebbende. . , . 061 Incompetentie van den Rechter ; zieCompetentie of Incompetentie, enz. . . > Jg hformaü-èn, of verhooren op vraagarticukn of mterrogativen , hoedanig de Officier daaromtrent moet handelen, 102 - wat de crimineele ordonnantie daarvan zegt, 175 - een gevangene mag daarby niet gediend worden van een'Advocaat of Procureur ibid.  REGISTER» Jnformatie, of verhoor op vraasarticulen, is gevalle van een vrouw , die, befchuldigd zynde haar3 man vermoord te hebben , ter zaake van dien, crimineel geapprehendeerd wordt, 105— N. II. 108 - N. III. • • » ; •■•!! in gevalle van een' man, die , gefuspecleerd een' manflag te hebben begaan, daarover in «n extraordinair crimineel proces wordt betrokken , 114 - N. II, 118 - N. III. . tm . in gevalle van een apprehenfie corporeel, verleend op een pcrfonn, die geprefumeerd wordt het crimen faifi, in verfcheidene inftrumenten geperpetreerd te hebben, 123 — N. II» 127 — N. Hl. , . '. . , 129, „ in gevalle van een jonge dochter, die zig zelve befchuldigd een' kindermoord in baarensnood begaan te hebben , en wier onfchuld uit de der-, de informatie confteert,, 132 — N, II. 136 — N. HL . » » }3\ in gevalle van een geëxcogiteerdc vrouwenver' hachtirig , waarvan de onwaarheid door vrywillige confesfie van de zevende informatie aan den Rechter blykt, na dat alvoorens, op verzoek van den Officier, ter zaake van dien, apprehenfie corporeel was verleend geworden, 140 - N. II. 143. in gevalle van verfcheidene importante diefftallen, door een bende fteutelmaakers, in onbewoonde huizen gepleegd , en waarvan de fchuld 9  REGISTER. onaangezien de ontkentenis, by de derde informatie klaarlyk blykt , 145 - N U. 14» N. III. iJ0. * Informatie in gevalle van een huisbraak,wwby een perfoon, op wien de prefumtie gevallen was , geapprebendeerd wordt, en zyne onfchuld by de derde informatie , ten genoege van den Rechter, probeert, 153 - n. II 156 - n- iii. ijg. ~— in gevalle van een gevangenen delinquant, die, in een extraordinaris crimineel proces, confesfie van huisbraak doet, maar in de omftandigneden van tyd en plaats varieert, 209 — n. II au — • 213- Ingezetenen dcezer Landen , waar die geapprehendeerd en te recht gefield kunnen worden. 34. Injurie, zie. Misdaad tegen de eer en goeden naam, 59. hterrogativen, zie Informatie, ook Vraagarticukn. J- Juramentum Necesfarium , of noodzakelyken eed , wanneer dezelve door Rechters opgelegd mag worden. , nrl • • • • 200. t purgatorium, of eed van zuivering, kan in crimineele zaaken geene plaats hebben. 7s. Jurisdictie, (Competentheid van) aangaande crimineele zaaken , in driederleie wyzen gefundeerd. ♦ • • 2.5. »——— (Conflict van) wat dat is, 369 — zie ver* der ConfliSt van Jurisdiéïie.  REGISTER. Juflitie, (Crimineele) wat de crimineele ordonnan* tie daarvan zegt. . . 165. K. Kinder dievery-, de ftraf daarop onzeker. . 64. Kindermoord, hoe die geftraft wordt, 44 — hoe de vader van het omgebragte kind, indien hy verleider van de moeder, en dat des de moord uit wanhoop gefchied is , zou behooren geftraft te worden. . . . 45. Kraamvrouwen die haare kinderen vermoorden, hoe zy geftraft worden. . . 44, L. Landdievery , behoort onder de zwaarfte delicten, 33> 63 — wordt onderfcheiden geftraft. 6$. Landverraadery , zie Confpiratie. M. Manjlag, is een ordinaire doodflag, 49 — wanneer dezelve onder de clasfe van ordinaris procesfen reforteert. .... 223. ■ in öfficio begaan , kan naar billykheid van geene apprehenfie gevolgd worden. 2*5. f—— (Mislukten en onvolvoerden) is niet gantfchelyk onflraf baar. < ♦ 227.  REGISTER. si eer, (Laurens van der) geftraft over Landdiév«y 641. Middelen, ( Gemeenelands) hoedanig te procedeeren in zaaken die betreffende , 353 -. Piacaat desaangaande. , , . 366. Misdaad tegen het leven, wat daaronder begreepen. wordt, 43 — wat dezelve befchreeven wordt te zyn . . . . , ibid. ** tegen het ligchaam, wat daar onder verftaan wordt, 51 — wordt fomtyds met den dood geftraft, 52 — is onderworpen aan fcbaêvergoeding, vergoeding van meesterloon , enz 53 - de delinquant in deeze is vry van lyfftraf, (doch niet van geld* ! boete ,) als de gewonde zes weeken , na 't ontvangen van zyne wonden , op ftraat gegaan heeft. 54.  REGISTER. R. Raptor, is fchaaker. Raptus, is fchaaking. Rechtbanken in Holland, oordeelen dikwyls arbitrair. ... Inleid, ii, ix« Rechters , wanneer dezelve met de pynbank niet mogen bedreigen, 18 — hoe zy moeten hande« len met iemand die, zonder bekentenisfe te doen , de pynbank doorgedaan heeft , ibid — hoe zig te bewaaren van te feilen, met betrekking tot de pynbank, 20 — moeten vooral van de territien of preparatiën tot de tortuur gebruik maaken , 22 — hoedanig zy zig moeten gedraagen , in gevallen een gevangene zyn alibi bewyst, 29 ■ ter hunner discretie behoorde te ftaan het ftraffen van de geene die kinderen te vondeling leggen , 46 - zy mogen een gevangenen, die de jurisdictie van den Rechter declineert, ordonneeren te respondeeren op vraagarticukn, 97 — maar hem niet uitlokken op hoop van pardon , volgens Mr. SlMON VAN LEEUWEN, I96 —— wanneer zy bevoegd zyn om het juramentum «ecesfarium, of den noodzaakelyken eed , opteleggen, 200 — of zy tot eene eeuwige gevangenis condemneeren mogen , 263 — hun dikwyls kwalyk gedrag omtrent onéénigkevende echrgenooten. . . . 3^3, B 2  REGISTER Rechtsgebied declinseren ; wat een gevangene , die zulks wil doen , geraaden zy, 98 — wat daaromtrent meer plaats kan hebben. . 99. Rechtsgeleerden; zie PraStifyns, Recollement van getuigen , wat de crimineele ordonnantie daarvan zegt. . . Reconventie heelt in cas crimineel geene plaats. 71. Reglement van appèl van Zyne Doorl. Hoogheid WILLEM CAREL HENDRIK PRISO , enz. enz. enz. ... van de Staaten van Holland en Westfriesland, op de manier van proeedeeren, in zaaken de Gemeenelands middelen betreffende. . 352. Reliëf, wat dat zegt. . . 73. Renvoy, (Verzoek van) van een gevangehen , of verweerder, ter crimineele rolle gedaan Hellen , 233; zie ook . . . 240. Reprochen van getuigen; wat dat zyn, 275 — kunnen op driederleie wyzen gefchieden. . ibid. Reprochen, tegen de formaliteit en wyze van examinatie , welke by het booren of ondervraagen van getuigen geobferveerd geworden zyn , 28a Tegen inftrumenten of gefebriften. 285, 294. - en falvatiën in cas crimineel geconfronteerd, 301 - voor zo veel de perfoonen der getuigen betreft, naar fommige algetneene regelen, 3C9 — voor zo veel de depofitiën der getuigen betreft, 319 — voor zo veel betreft de form der examinatie van hun. . . . 524.  REGISTER. Request, (Formulier van een ) houdende verzoek van apprehenfie corporeel, in zaake van een vrouw die befchuldigd wordt haar' man vermoord te hebben, 79 — waarby apprehenfie corporeel verzocht wordt , op een' man , gefuspedeerd een' manflag begaan te hebben, 80 op een per- foon , geprefumeerd van het crimen falfi in verfcheidene inftrumenten gepleegd te hebben, 83 — tendeerende om te hebben apprehenfie corporeel, op de perfoon van een jonge dochter, die haar zelve befchuldigd een' kindermoord in barensnood begaan te hebben , 85 — contineerende verzoek van apprehenfie corporeel, wegens eene aangeklaagde , doch geëxcogiteerde vrouwenverkrachting, 87 ——— ten fine een bende fleutelmaa. kers, wegens importante diefftallen , in onbewoonde huizen gepleegd, moge worden geapprehendeerd, 90 — tendeerende om te hebben appre* henfie corporeel, op een perfoon , op wien de prefumtie van huisbraak gevallen was, 93 — waarby een gevangene verzoekt, na geflootene informatiën , ontvangen te worden in een ordinaris pro. ces , 161 — van een' Officier aan Schepenen, tendeerende om een gevangene, die, na geflotene informatie, in een ordinaris proces ontvangen was , op nieuw op interrogatoriën te doen hooren ; op welk request door den Rechter is verleend nihil. . . . 163, B 3  REGISTER. Request , waarby echtgenooten gezamentlyk verzoeken om gefepareerd te worden. . 343. • waarby een vrouw fcparatie verzoekt; zie, Formulier van een request, van dien inhoud. Rejolutie van Hunne Hoog Mogende in de zaak van Mr, pieter paulus, Raad en Advocaat Fiscaal van het Ed. Mog. collegie ter Admiraliteit op de Maaze. . . . 381. ryssel, (Generaal Major van) waaraan hy zig fchuldig gemaakt heeft, (1787,) . 40. . S. s alm, (Rhyngraaf van ) waaraan hy zig fchuldig gemaakt heeft, (1787,) . . 40. Salvatiè'n ; wat dat zyn , 288 — conftant gebruik daaromtrent. . . . ibid. — en reprochen in cas crimineel geconfronteerd , 301 — voor zo veel de peifoonen der getuigen betreft, naar fommige algemeeue regelen, 309 — voor zo veel de depoütiën der getuigen betreft, 319 - voor zo veel betreft de fonn der examinatie van hun. . . . 314. Sckauktrs . zyn den dood fchuldig , 57 doch niet als de fchaaking met toeftemming gefchiedt, ibid — fommige Rechtsgeleerden gevoelen het tegendeel. . . .58. schilt, (Frans Michelvan) in 'sGraavenhaage geftraft, over zyne ondertrouw met een meisje, ftaande het leven van zyn vrouw, . 348.  REGISTER. Separatie, tusfchen onéénigleevende echtgenooten, 334 — definitie van eene feparatie van tafel .en bed, 335 —- op publiek gezach van den Rechter gefchied, blyft de ftatutaire gemeenfchap deigoederen duuren , 336 — als de feparatie door het wegloopen van de vrouw gefchied is, wordt onderzocht in hoeverre zy, ten refpecte van de goederen, nog verbonden, aanfpraaklyk, en executabel blyft, 338 — verfchillende gelegenheden en oorzaaken van dat wegloopen, 339 —— als de feparatie gefchied is met gemeen confent, zonder dat er de aufthoriteit van den Rechter tusfchen beiden komt , en de echtgenooten elkander de eere des huwelyks blyven bewyzen, of de effecten van het huwelyk als dan nog In hun volle kracht blyven? . . 341. Simpele eontrarie conclufie ; zie Formulier van eene Jimpele contrarie conclufie, enz. Simpele of niet perfooneele Actiën, zie AStiën; (Perfooneele en fimpele, enz.) Sponfalia; zie Trouwbelofte. Staaten Generaal; hunne refolutie in de zaak van Mr. pieter paulus, Raad en Advocaat Fiscaal van het Ed. Mog. collegie ter Admiraliteit op de Maaze. . . • 38' - Staaten van Holland en Westvriesland, hunne gemaakte uitzondering (in 1718,) op het appelleeren, 05; hunne refolutie (in 1732,) op het verbeurd verklaaren der goederen, 35 — hun placaac B 4  REGISTER. (van f595 en 1614,) op het ftraffen van dieven, 61 — hun reglement (van 1749,) op de manier van proeedeeren in zaaken de Gemeenelands mid, delen betreffende, 3^4 _ Placaat desaangaande, 366. Straf op het Crimen leefe Majeftatis , 34 — op den moord, 43 'm, op den kindermoord, 44 — hoedanig die zou moeten weezen voor een jongman die een meisje verleid heeft , en welk meisje het kind, by hem geteeld, ombrengt, 45 _ 0p adulterium of overfpel , 46 — op. het te vondeling leggen van kinderen , 47 op den doodflag, ibid — op de misdaad tegen het ligchaam, 51, y 2 op de misdaad tegen de aangeborene vryheid, 56 — op den diefftal, 60 - op landdievery is verfchillende ,64 — op kinderdievery, onzeker, ibid — op 't beurzenlhyden ,63 — hoe dezelve zou moeten weezen , voor iemand die geftolen goed heimelyk, en beneden de helft van de waarde opkoopt, ibid — voor ftruikroovers , ^8 -— op een' manflag in een ordinaris proces, 220 — op een mislukten en onvol voerden manflag, 227 voor iemand die uit de gevangenis breekt, 265 — voor een getrouwd man die fponfalia of trouwbelofte met een meisje contracteert , 548, 350 als hy Tt meisje trouwt , en des in twee huwelyken te gelyk leeft. . . . 35,. Struikroovers, hoe die geftraft worden. . 63.  REGISTER. St'gsstie, wat dat zegt. • • 73, T. Territiè'n, of preparatiën tot de tortuur, is tweeder-! lei, verbalis en realis. • . 22. Triplex forum ordinarium van een crimineelen delinquant; hoe gehandeld moet worden als daarover verfchit ontftaat. . . 71. Trouwbelofte; hoe het contrafteeren daarvan door een getrouwd man met een meisje ftrafbaar is. . 'i • ' ' '; 347* V. Valsch munten, behoort onder de zwaarfte delicten, 33. Valfche getuigen; zie Getuigen, (Valfche) Verbeurdverklaring van goederen; zie Confiscatie, enz. Verhooren op vraagarticukn, of interrogativen; zie Informatie, Vondeling ( Te ) leggen van kinderen , niet onftrafbaar. . ... . 46. Voorn, (Land van) hoedanig de keuren aldaar zyn, in gevalle van misdaad tegen het ligchaam. 55. Vorftenmoord , behoort onder de zwarrfte delicten. • 33- Vraagarticnlen ; zie Informatie — daarop mag niemand , éénmaal in een ordinaris proces ontvangen zynde, niet weder op nieuw extraordinair gehoord worden. . . . 164. B 5  REGISTER. Vrouw; (Een van haar' man weggeloopene) zie o? 't artykel Separatie. Vrouwenverkrachters, wat deezen , naar rechren , eigenlyk zyn , 56 hunne ftraf, ibid wanneer zy oudtyds van de doodftraf bevryd bleeven. .... ibid. W. Wettigheid van jurisdictie, zie Competentheid van ju* risdiclie. Wil (De) voor de daad neemen, wanneer. . 33, witte, (j. E.) het gebeurde met hem. . 373. Z. Zaaken; zie Crimineele zaoken; ook Civile zaaken. Zeeland , derzelver refolutie op de confiscatie van goederen, (in 1732,) . . 36.  REGISTER van HET TWEEDE DEEL. A. _/\_...., ( Jofina van der ) haar geval wegens overfpel met i>h ili ppds van der g.... 20. AStie, (Crimineeje) zie Crimineele Aftie. Adulterium, zie Over/pel. Advocaat; wanneer hy , in zyn qualiteit patrocineerende , een getrouwde vrouw, die nimmer vleeschlyke converfatie met haar' man gehad heeft, en deswegen tot disfolutie van den huwelykshand contendeert, gedunrende den loop van den procesfe zyne cliënt; bezwangert , of hy ; in de' eerfte plaats, ter zaake van dien, crimineel aclionabel zonde zyn, in de tweede plaats, of hy , na het huwelyk van zyne cliënte , by fententemie van den Rechter,gedefolveerd was, in het onderhielde geya! zoude mogen trouwen, 59 — een' misflag begaande, heeft daarvoor niet te verantwoorden, 138 — hoedanig hy zig in 'tbepleiten van crimineele en burgerlyke zaaken moet gedraagen. ":'.' . . '. 170.  REGISTER. Jpothecar; een voorbeeld van een' misflagin 't geeven van arsenicum, doch echter vrygepleeten. • • • . . 141. Asjtgnatiën, derzelver kracht. . 378. Jtsfurantie , hoe in gevalle desaangaande geprocedeerd moet worden, 112 — hoedanig dezelve gedaan mag worden, i?j — verklaaring wat het is' .... 127. •—— (Policevan) wat dat is. . B. barend, (Meester) zyn geval als ichoolmeester wegens het verminken van een' zyner ichoolieren. 310. bartolotti, (Gulielmo) zyn geval wegens 'tbetaalen van vrachtpenningen. . ug, siertempel, (Schepen) geftraft wegens bloedlchande. . é8> Bloedfchande, of Crimen incesti, geftraft, 68, 76 — onderzoek of dezelve doodftraflyk dan lyfftraflyk is, 69 — de verzwyging daarvan geltrafr. 77. Bloedfchandige Kinderen; zie Kinderen, (Bloedfchandige) Eodemarybrieven, wat dat zyn, 117, 132, - rechten van dezelven, 134 — wat eenfehipper daaromtrent moet waarneemen. . . 135,  REGISTER» Bodem; zie Officianten. bohell, (Willem) 't voorgevallene met zyne nalaatenfchap. . . , 329» booltsz, (De Heer Mr.) Raadsheer in het Parlement te Parys , zyn eenzydïge uiterfte wil vernietigd. . / » . 143» b r A & k e l , (Van) Boomkweeker ; zyn geval met j. j. de witte, Junior , wegens Landverraadery. * • • •, 87* bronswyk, (Grietje van) getuigen tegen den Advocaat van cuile nburg. • 50. bdys, (Egbertus) zyn geval met zyn vrouw ali- da van der streng. . . 49« C. Certeparty , wat dat is, 117; zie ook . 125. Chirurgen; in hoeverre hy, door onkunde of verzuim een' misdag begaan hebbende, al of niet actionabel zoude zyn, 136 — een treffend voorbeeld desaangaande. • . 140. Compenfatie, of Fergelyking , hoever het recht daarvan gaat, 206 — verfchilt in veele gevallen zeer breed van Reconventie. . . ibid. Conclufie van eisch, in cas crimineel, ter zaake van defolutie, wegens begaan ovcrfpel. . ao.  R E G I S T E R. Corruptie van den Rechter, hoedanig dezelve geftraft wordt. ... .46. Crimen falfi , of men iemand ter zaake van dezel. ve, na dat de deiinquant bereids eene openbaaie lyfftraf ondergaan heeft , of met den zvvaarde over 't hoofd een fchandaal heeft gefupporteerd tot eene eeuwige gevangenis kan condemneeren. . . C6. ——— vooronderfteld gepleegd te zyn geworden door den Autheur Mr. franciscds lievens kersteman. . . 81. Crimen incesti; zie Bloedfchande. Crimineele aclie , hoedanig dezelve tegen de perfoon van een' Rechter , ter zaake van wandevoir of rualverfatie al of niet kan plaats hebben. 39, Crimineele ordonnantie, wat dezelve zegt wegens onfchuldige gevangenen. . . 307. Crimineel vonnis, zie Vonnis. cdhenbü8c, (Van) Advocaat, het voorgevallene wegens zyn gedrag omtrent alida van der streng. .... I48.  R E' G i S T E R» D. Definitie, ( Volledige ) van de deugden qualiteiten . enz. van een' Rechter. . . Definitive fententie, wat dat is. . 321* Defolutie van huwelyk, wegens begaan overfpel, 20. — wanneer dezelve kan cesfeeren, 23, 24, enz. Deurwaarders; zie Officianten. DiBum; zie Formulier van een diftum. Diemaren, (Loontrekkende) kunnen in cas crimineel niet getuigen. . . . jj. Dienstboden , wat recht hun, ter zaake van huisdiefftallen onrechttnaatig befchuldigd zynde, by retorfie tegen hunne Heeren en Vrouwen naar rechten competeert. . 303. Dispofitie, ( Testamentaire ) zie Testamentaire dis» pojïtie Dothr in de Medicynen, in hoeverre hy, door on. kunde of verzuim een' misflag begaan hebbende, al of niet aflionabel zoude zyn. . 136. doorschot, (Yzak) vonnis tegen zyn gefepa- l-Cerde vrOUW , HEiNDRINA HYBLOM. , 17, dougl as, (Mevrouw ) geftraft. . 3fj, DiMeld overfpel; zie Overfpel. (Dubbeld)  REGISTER* E. Bed, ( Expurgatoire) zie beneden: Expurgatoire Eed. Emgduurende gevangenis; zie Gevangenis. (Eeuwigduurende ) Expurgatoire eed, in gevalle een vrouwsperfoon in baarensnood, een' getrouwd' man, een kind als vader opzweert. . « 50. F. Faljiteiten, gepleegd in een testamentaire dispofitïe geftraft. .... 64. Fatalia appellationis; wat dat is. . 315. Forma probantie, wat dat zegt, . . 23. Formulier van een pleitmemorie van eisch, over eene burgerlyke rechtszaak , refulteerende uit eene acte obligatoir van fchuldbekentenis, die gedisputeerd wordt, 176 N II. van antwoord in hetzelfde cas, 185 ~- Ni III. van replicq , in hetzelfde cas , waarby de objectiën van partye gefolveerd worden, 196 N. IV. vanduplicq in hetzelfde cas , waarby de objeftiën van par-  REGISTER. tye , by replica gedaan , weggenomen worden. Formulier van een pleitmemorie van eisch, in cas crimineel , ter zaake van een gepretendeerden doodflag , 210 — N. II. van antwoord, in cas crimineel , houdende hetzelfde cafus, 227 — N. III. van replica , in cas crimineel, houdende hetzelfde cafus, 241 — N. IV. van duplicq, in cas crimineel , houdende het zelfde cafus.' . 248; Formulier van een ditlum, raakende een civilprocesj 1^. - van eene fententie, in cas crimineel. 33r. van een request,in cas van disfolutie, wegens adulterium. ... 5. »■■ van een conclufie van eisch, in cas crimineel, ter zaake van disfolutie , wegens begaane overfpel. ... i ao. G. c...., ( Philippus van der) zyn geval wegens overfpel met josina a.... . . 20. Gedwongen overfpel i * * 27. Generaal overfpel, wat dat is. . . 7. Getuigen moeten in crimineele zaaken confonant zyn. , i i . 52, C  REGISTER. Getuigen infamia fatlti en infamict juris, zyn in crimineele zaaken niet admisfibel. . 53. gedrtsz, (Schipper Arend) zyn geval met bau tol ottij zie op dien naam. Gevangenen, (Onfchuldig) wat dezelven toekomt. . . . 306. Gevangenis, (Eeuwigdurende.) gedachten daarover. . 68. Godvruchtigheid , behoort by een' Rechter te zyn. • « • • . 42, II. ha aren , (Onno Zwier van) zyn geval wegens vooronderftelde bloedfchande. . 78. Herbergiers, zyn verantwoordelyk voor de goederen van reizende pasragiers , "die by hen logeerer. 108. Huis die fjlallen; zie Dienstboden. Huisgenooten, het zy dienstboden, vrouw of kinderen , hoe ver hun recht , ten opzichte van het gebruik der ileutels, of het doen openen van beflootene bewaarplaatfen kan worden getrokken, voornaamlyk by abfentie van dea man. 300. h'yblom: ( Hendrina) eengefepareerdehuisvrouw van yzaak doorschot; vonnis tegen haar wegens overfpel, * . . 17.  REGISTER.* I. Incesii; (Crimen) zie Bloedfchande. ïnterlocutoire fententie, wat dat is. . 31?» K. kerstemah , ( Mr. Franciscus Lievens) zyn geval wegens eene vooronderftelde gepleegde falciteit in verfcheidene wisfelbrieven. . Si. Kinderen , (Bloedfchandige) moeten ten koste van de plaats haarer geboorte, onder verbloemde naamen, worden gealimenteerd. . 7Ö' Kinschot, ( Mr. Johan Anthony van) zyn geval wegens het verkenen van paspoorten. . 167. L. Landrecht, wat dit is. ♦ • Landverraadery i geval desaangaande voorgevallen met de perfoonen van j. e. de witte , Junior, en van braakel, Boomkweeker. ♦ 87.  REGISTER. M.... , (Pieter) het voorgevallene met hém wé» gens het ontvreemden van 400 guldens uit eene openftaande lesfenaar. . . gC2. Maherfatie in officio, geftraft, 56; zie ook . 39. Man van den huize , wanneer deeze moet betaalen voor zyne dienstboden, kinderen, of iemand van zyn gezin, 107 — is verantwoordelyk voor alles wat in zyn' dienst bedreeven wordt. . 10*. Mandament in cas crimineel, by den Procureur Generaal van den Hove van Holland geobtineerd , tegen fredrik j Rhyngraaf van Salm, op den 5 November 1787. . . i00, Meesterloon, enz. ; vergoeding daarvan kan gevor. derd worden. . . . jo^, mied rn, (Mr. Adriaan van der) Raadsheer in den Hove Provinciaal; zyn geval en ftraf wegens dat hy zig ex officio in den hoegften graad aan wandevoir , malverfatie , en myneedigheid had fchuldig gemaakt, 36 — in zyne eer herfteld. 38. Moord, in gevalle van overfpel, of dezelve ftraf baar is. . . . « 2. mossel; (Kaat) zie beneden, catharina mulder,  REGISTER. mulder, (Catharina) bygenaamd Kaat Mosfel, baar geval in 1783. . . . 91. Munter , ( Valfche) door den Stadhouder gepardonneerd. . . . 66. Myneedigheid in officio, geftraft. . 36, • N, Naarftigheid, behoort by een' Rechter gevonden te worden. . . . 46. noordwyk, (Sophia) eene overfpeeleresfe. 12, O. Officianten, Deurwaarders , Stads Bodens , of andere publieke perfoonen ,in het {tuk van hun amtof officie, van wegen een' mansperfnon gewelddaadig tegenftand ontmoet hebbende , kunnen tegen denzelven in rechten,tot vergoeding vangeledene kosten en fchade, proeedeeren. . 106. Onbaatzuchtigheid , behoort by een' Rechter gevonden te worden. . . . 46. Ongepubliceerdplacaat; zie Placaat, (Ongepubliceerd) onno zwier, vanhaaren; zien/jaren, (Onno Zwier van ) C3  REGISTER. Onfchuld, zonderling geval daarvan. . 57, Onfchuldig gevangenen, wat dezelven toekomt. 306. Omydigheid, behoort by een'Rechter gevonden te worden. .... 47. Oranje; (Prins van) zie, willem de vyfde. Ordonnantie ; (Politique ) derzelver uitfpraak over bloedfchande, 74 — zie verder Politique Ordonnantie. Ordonnantie raakende het wisfeirecht. . 266. —— (Crimineele) zie Crimineele Ordonnantie. Ordonnantiën; zie Piacaaten. Ouders of Voogden, hoedanige vergoeding zy kunnen pretendeeren tegen een' fchoolmeester die hun kind of pupil mishandeld heeft, zodanig Jat dezelve, door al te ftrenge katryding, verminkt ge» raakt is; mitsgaders hoeverre voogden en fchoolmeesters in rechten aanfpraakelyk en actiouabel '■ zyn , die eene onhuwbaare dochter, aan hunne beftuuring toebetrouwd , verleiden of ontmaag. den. ... . 2°8« Overryding; zie Veerman. Overfpel; request van disfolutie in gevalle daarvan, 5 — wordt ondeifchehien in generaul en fpeciaal, 1 — ftraf op hetzelve, ibid — als 't gepleegd is met eene Vorltin of 1'rinces, 10 —of een delinquant in dat geval , na ondergaane frraf, met een ander perfoon mag trouwen, <3 •— ook met de perfoon waarmede overfpel gepleegd is, 15  REGISTER. conclufie van eisch ter zaake van disfolutie in cas daarvan, 20 — wanneer in gevalle van overfpel , niet tot verbreeking van den huwelyksband kan worden geconcludeerd. . . 24. Overfpel, (Gedwongen) . • 27' « by vergisfing. . • (Dubbeld) neemt de oorzaak der ftraffe niet weg. . . • 2 8. Over/lemming, in het arrefteeren van eene difiinitive fententie . - » ^24, P. Paarden; (Hollende) zie, Voermxn. Pardon verleend aan een valfchen munter , door den Prins Erfftadhouder. . . 66. pes ters, Raadsheer, geftraft. . 36. Placaat ofGrdonnantie, definitie daarvan, 154 —is uit drie voornaame deelen zamengefteld, 157 , en vervolgends , alwaar die deelen ieder afzonderlyk breedvoerig verklaard worden —— moet behoorelyk gepubliceerd , en ten minften 24 uuren den volke bekend geweest zyn, aleer hetzelve van kracht is. . . 168. ———- ("Ongepubliceerd) gearrefteerd ten zelfden dage dat het deliét is begaan , of hetzelve krachtwerkende kan zyn. . . 166. C4  REGISTER. Pleiten; onderzoek rankende de manier daarvan, zo in crimineele als burgerlyke zaaken. 170. Pleitmemorie van eisch ; zie Formulier van een pleitmemorie van eisch — N. II, vat? antwoord in 't zelfde cas, zie ook aldaar — als mede N. III, van replica en N. IV, van duplicq. Police van asfuraniie, wat dat is, . 113. Pblitique Ordonnantie , tegen het overfpel geltatueerd , wanneer men al of niet van dezelve beyryd dient t.e blyven, 24: zie verder Ordonnantie (Politique ) Prefcriptie , of vergunning, in cas van overfpel, doet het recht van disfolutie vervallen. ;6. Proces/en over zcezaaken, hpe die behandeld moeten worden. . , . 1:2. Protestatiè'n , tegen onbetaalde wisfelbrieven ; ge, wigtige obfervatiën daarover. . . 273. Pyn , wanneer vergoeding daarvan gevorderd kan Worden. , . . . 107. R. Maptor, of Schaaker, of hy met de gefchaakie mag trouwen* . . , 287.  REGISTER. Raptus, of Vrouwenjchaaking, definitie daarvan, 28a wanneer niet met de doodilraf gefiraft kan worden , 284 -=— verfchilleiide omftandigheden daarvan. . . . 285. enz. Recht van huisgenooten , omtrent het gebruik van fleutels , en het doen openen van gefiootene bewaarplaatfen, 300 — van dienstboden, in gevalle yan onrechtmaatig befchuldigd zynde van huisdiefftallen. . . . 303. ■1 ■■■ van ovders of voogden, tegen een' fchoolmeester die bun kind of pupil mishandeld heeft , zodanig dat dezelve , door al te ftrenge kattyding verminkt gïraakt is ; mitsgaders hoe verre voogden en fchoolmeesters in rechten aanfpraaklyk en aclionabel zyn , die eene onhuwbaare dochter, aan haare befiuuring toevertrouwd, verleiden of ontmaagden. . . . 308. ■ der Wisfelbrieven, . . G62. Rechter; wanneer eene crimineele actie , tegen hem, in gevalle van wandevoir of malverfatie al of niet kan plaats hebben , 39 — of hy, altyd ter goeder naam en faam gedaan hebbende, terzaake van geprefumeerd wandevoir en myneedigheid , in het ft uk van zyne bediening begaan, pravifionee' van zyn amt gefuspendeerd , en crimineel in perfoon gedagvaard mag worden, enz 40 — welke deugden, qualiteiten , enz. in hem verei?cht worden , 42 — wanneer hy arbitrair handelt , 107 — moet fomtyds zo in het civile als crimineele zyne  REGISTER. opinie aan den fouvtrain openleggen , dewyl hy, uitfpraak doende naar het voorfchrift van de wet, gelyk zyn eed en pligt medebrengen , tot onbillyke hardigheid of flapheid, ook wel onrechtvaardigheid, zoude moeten vervallen, wanneer de fouverain zelf daarin voorziening doet , als alleen daartoe bevoegd zynde, 316 — hoe hy zig moet gedraagen by het formeeren van eene fententie. 323> enz. Rechtvaardigheid , behoort by een' Rechter te weezen. .... 42* Reconventie, verfchilt in veele gevallen zeer breed van Compenfatie. . , . 206". Reders , hun recht in gevalle van fcheepsfchade. • • » . ui. Request in cas van disjolutie , wegens adulterium. j, S. s alm , (De Rhyngraaf van) het voorgevallene met hem in 1787. . . 99, enz. sauli , vermengd geweest in het geval van bartolotti; zie op dien naam. Schaakeri zie Raptor.  REGISTER, Sehaaking van vrouwen, zie Raptus. Scheepifchade, zie Reders. Schippers , zyn verantwoordelyk voor het geen zy van hunne meesters binnen boord hebben. ioS. schild , (Frans Michel van de) zig noemende Joost Geerard; zyne fclciteiten. . 331. Schoohnee.ters , zie Ouders of voogden. Sententie of vonnis ; wat daaronder verftaan wordt, gig wordt verdeeld in interlocutoir of pruvi* fioneel, en definitif of uiteindig, 317 — hoe de uitfpraak daarvan gefchieden moet , 323 — hoe zy moet worden gearrelteerd. . 374. — gegaan in kracht van gewysde , wat dat is, 314. , (Formulier van een) zie Formulier vaneen fententie Sleutels, hoever het recht van huisgenooten daarop kan getrokken worden , zie Huisgenooten. Speciaal overfpel; wat dat zegt. . . 7. Sponfalia , zie Trouwbelofte. Straf, op overfpel, 7 als het feit gepleegd is met eene Vorftin of Princes, 10 — der politique ordonnantie tegen het overfpel , wanneer van dezelve al of niet bevryd gebleeven kan worden, 24 — op corruptie van de perfoon van een'Rechrer , in 't ft.uk van zyn officie, 46 — op eene fchaaking. . . • a88.  R E G I S TER. streng , (Alida van der) haar geval met den Advocaat van cuilenburg. . 48, s wiet en, (Mevrouw Douariere Bikker van) mee den zwaarde over 't hoofd geftraft. . 64. T, Testament, (Wettig) dat ten aanzien van den be. noemden erfgenaam zyne kracht 'verlooren heeft gehad. , 142 , 146 — bevestigd , offchoon gemaakt zynde toen de testatïur, door een beroerte overvallen zynde , wel konde hooren , maar niet anders zeggen als ja en neen , 143 — voor^ beeld van een éénzydig testament dat vernietigd werd ibid. Testamentaire dispofitie , falciteiten daarin gepleegd en geftraft. . . . 64. thomaso, vermengd geweest in 't geval van bartolotti, zie op dien naam. tottleben, (Graaf van) het voorgevallene met hem, wegens fchaaking. . 294. Trouwbelofte; zonderling geval daaromtrent voorgevalIen. , . . . 61.  REGISTER* U. Üiterjle wil, zie Testament. V. Vergelyking, zie Compenfatie. Vergisfing, ( Overfpel by ) ~. . 27Ï Verjaaring, zie Prefcriptie. Voerman , of hy aanfpraaklyk is voor fchade door zyne paarden , in gevalle van holling , of door zyn onvoorzichtig ryden, veroorzaakt. 108,111. Vonnis tegen hendrina hyblom» eene overfpeeleresfe, 17: zie verder Sententie. Voogden, zie Ouders of Voogden , enz. Voorbeelden, zyn dikwyls van 't hoogfte nut in rechtsgeleerde demonltratiën. . 139* Vrouwenfchaaking, zie Raptus. W. Wagenaar, zie Voerman. Wandevoir in officie, geftraft, 36; zie ook . 39. Wil, (Uiterfte) zie Testament.  REGISTER. willem de vyfde, Erffiadhouder, enz. van Nederland, pardonneert een vallenen munter. 66, Winstderving , vergoeding daarvoor kan gevorderd worden. ...» 107. Wisfelbrieven, derzelver recht. . . 262. witte, Junior, (j.E.) zyn geval wegens Landverraadery. . • • 87» Wendheeler, zie Chirurgen. ERRATA. II. Deel, 3 Stuk , XI. Hoofdftuk , § 1 , gealle* gueerd wordende de crimineele proceduuren van den Heere Hoofdofficier der ftad utrecht , contra den Advocaat Cuilenburg, is, ten opzichte van de per* foon van den Heere eisfeher R. O. , door over» baasting één erreur begaan , als zynde destyds niet geweest de Graave van Nasfau la Lek , maar Jonkheer diderik. van lokhorst , Heere van ter Meer , die in dit geval als eisfeher R. O. gefungeerd heeft gehad ; ondertusfehen blyft daarom het geciteerde, raakende deeze notable proceduuren, in zyn wezen. By  By den in tg bever deezes is te bekomen» Hollandfche Pleitzaal, of Magazyn van jinguliere Proces/en ; dienende tot een vervolg van de Accademie der jonge PraStizyns : door Mr. F. Lili VENS KERSTEMAN. Een Werk dat niet alleen uiterst dienftig is voor jonge Practizyns, en dezulken wier beroep practicabel is , maar allernuttigst voor allerhande clasfen van menfchen , het zy dan politiken, commercianten, zeelieden, militairen, rentenieren, beftierderen van Landgoederen , Landrechters , itudeerende jongelingen , enz. (feilende hen , met flechts een weinig opmerkzaamheid, in ftaat om in hunne eigene zaaken uit de oogen te zien , en hunne Practizyns na te gaan, waardoor zy in ftaat worden gefteld om de bevordering of niet bevordering hunner zaaken in het ware licht te zien ; politiken kunnen hieruit zien hoe verre te gaan in het formeeren van ontwerpen , die betrekking hebben tot de Landwetten; commevciecrende kunnen er klippen door vermyden, die den niet in rechten ervaren handelsman maar al te dikwyls voorkomen ; zeelieden kunnen er hunne rechten in leeren kennen ; militairen , hoe verre hun gezag gaat, in het civile en crimineele ; renteniers , hoe zig te gedragen in belening, belegging, verpanding, koop en verkoop, in arresten , enz.; beftierderen van Landgoederen , de wyze van koop , verkoop , verhuring , en benadering ; Landrechters, hoe zich in civil en crimineel te gedragen ; ftudeerende jongelingen, voornaamlyk te Leiden, hunne rechten en die hunner hooge Schoole. De kundige Schryver heeft dit alles niet gelaten by eene droge en blote betoging, maar doormengd met voorvallen, forme van proceduren, interogatiën, formulieren, en alles duidelyk opgehelderd , zo dat een mcnsch van een gering geestvermogen alles in éénen opflag kan inzien, en zichzelven te hulp komen ; een werk, van zulk eene alge < meene nuttigheid, kan tot ieder leezer zeggen : „ Goede wyn behoeft geen' krans ;" weshalven ieder verltandig mensch, die belang ftelt in hetwelzyn en de verlichting der menfchen , niet zal nalaten dit overheerlyke werk, als eene algemeene Oefenplcirzaal aantepryzen , en dit is alles wat wy er van verkiezen te zeggen. De prys is ƒ a : 16.  Nog is by denzelven te bekomen, Een zeer klein getal Exemplaaren van het Niew Oifenfchool der Notaris/en, of de Notariaale Praetyk in haare grondregelen en beoefening gemaklyk gemaakt; tweede Uitgaaf, waarin de volgende onderhandelingen voorkomen: Over de generaale requifiten van notariale acteri én inftrumenten , over notariale infinuatiën en pro» testen , over notariale procuratiën ad litis en ad ne. gotia , en revocatie van dien ; over notariale contracten van compagniefchappen , over notariale obligatiën, over compromisfen, over trans actiën ,over notariale atteltatiën , over notariale trouwbeloften , over huwelykfche voorwaarden , over notariaale transporten , over notariaale contraéten van koop en huur , over testamenten in 't generaal, over testamenten houdende exkeredatie en fidecommisfe, over codecillen houdende legaten en prelegaten , over donatiën inter vivos en caufa tnonis, over notariale aéten, houdende 't jus delu berandi, of 't recht van beraad, over notariale acten van repudkuie, en adiëeren der ervenisfen. Mede door Mr. F. LIEVENS KERSTEMAN. De prys is ƒ i ; 6.  J