763 Flö
V A R I S;
S I V E
BE VARIOLIS
C A R M E N,
A U C T O R E
GADSONE COOPMANS,
A. L. M. PfflLOSOPff. E T MEDIC. DOCT. MED ICIJfAE QHEMÏAE ET MATERIEI MEDICAE IN AC AD. ' FRIS I AC A PROF. ORD. SOCIET. HA RLE' MENS. ET ULTRAJ. SOC/0, ETC.
V A R I S;
O F
DE KINDERPOKKEN.
NAAK. 'T LATYN, VAN
GADSO COOPMANS,
MEESTER WER FRIJE KUNSTEN, DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE, HOOG LE E RA AR DER GENEESKUNDE E NE. TE FRA~' NEKER , EN LID FAN DE M A A T SCHAP P. DER W£~ TENSCHAPP. TE HAARLEMEN UTRECHT, ENZ.
TE L ■ E T D £ jy, B n L. II E R D I N G H.
M" DCCLXXXVI L






AAN DEN |
WEL EDELEN EN HOOG CELEERDEN HEXR
G. COOPMANS,
HOOGLEERAAR EER GENEESKUNDE ENZ. ENZ. ENZ.
JVIijn Zangeres, verrukt door Uw Latijnfche fnaaren,' Die Gij, gelijk Apol, moogt aan Geneeskunst paaren, Beftond, Uw Dichtnimf , de eer derRoomfche Poczij» Waar van ik U de flaauwe, en ftaamlende Echo wij',' In Nederduitsch gewaad te ftellen voor Uwe oogen, Verfchoon, ei kan het zijn, haar kunsteloos vermogen» Geen trek tot grootfehen roem deed haar de ckher liaan: Neem des dit als een blijk van ichuldig» achting 2an,



Haar doel was tevens ook, daar woorden enkel wekken, Uit liefde voor de Jeugd, der Oud'ren moed tc trekken Door 't Voorbeeld, dat Gij gaaft; fcboon Gij Uw éénig Vani, Met Varis kwaal befmet, zaagt door de Dood vermand : Gij blccft nog evenwel de Inëntingskunst waardeeren, En dit, o (cbrand're Arts' moet uwen roem vermeérea. Uw doen werd goedgekeurd door de infpraak van Uw hart, Dus ftond Gij als een rots, die wind , en golveri tart. En de Oppermajefteit, de God van Dood, en Leven, Sloeg uwe klagten gai, heeft U uw kind hergever., Ja met een dubb'le maat gezegend uit Zijn' troon, Niet met een Dochter Hechts, maar teffens met een' Zoen. Gij moogt, gelijk voorheen , den naam van Vader dragen; Zo volgt het blij gejuich na hartdoorgrievend klagen. Gij hebt dit twéétal door de Inëntingskunst gered: De Godheid heeft 'er zelf haar zegel op gezet.
M. F. HOFFMAN.



V A U I §9



VA RIS;
S I V E
DE VARIOLI.S
C A R M E N.
H
uifflrNO generi peptem quae causfa trcmcndam,
Qui catus feruin focdi contngia morbi Attulerint, priscis non unquam cognita fedi's, Quae fit cur:i mali; quis tanti munevis auftor, Dkeie fert animus, Phoebo adfpirante labori.
Scilicet baec quondam non dedignatus Apollo eft, Quum caneret lapfis hominum folatia rebus. Forfitan et feroi olim meminisfc ncpotcs,



VA JL I S;
O F
DE KINDERPOKKEN.
GEDICHT.
]f3ezielc Apollo mij, dan zal mijn Zang vernaaien,
Wat de oorzaak is 'dier Pest, den Ouden nooit bekend, Die 't Menschdom thans befiret me: de allervuilfte kwaaien ,
Wat tegen deze plaag het best wordt aangewend, En wie dat groot gefcbenk, de Inenting , mededeelde.
Apollo heeft zijn Lier dien Zang wel waard' geacht, Toen hij nog met een Lied in rampen 't Menschdom ftreelde, JMisfcluen zal met 'er tijd het laate Nageflacht, A 2



( 4 )
Qui nos excruciat, morbum, pestemque juvabit, Quum coeli tractu verfo , volventibus annis, Mitior adfiirit terras & purior aura, Seraque Vurorum nomen deleverit aetas.
Qüisquis ades, Iinguis pariterque animtsque favete! Duin tenui medicum pleétro mulceie la'oorem Adgredior, faevaeque luis depingere formas.
At Tu, quas coeli motus , quae confcia fati Sidera, et immenfas arccs fciutaris Olympi, Uranie 1 causfas memora , quae femina labis Infolitae dedefint, noftro quae tempore traftus Aëris inceftat, qua folibus ardet anbcüs , Et qua terra riget Riphaeis tefla pruinis Quam tulerit ptudens reitiin Medicina falutera, Quamque, Deo monfiraiue, viam patefecerit ufusj



( 5 )
Aan onze plaagen nog met ftil genoegen denken, Wanneer in beter eeuw, esn zachter dampgewest
Zijn' zuiv'ren invloed aan 't gelukkig Volk zal fchenken, En Varis naam geheel uitwisfchen met die Pest,
Gij ajle, wie gij zijt, leent mij uw gunstige ooren.'
Nu ik door zang de zorg van mijn beroep verzacht, En U den wreeden aart der Kinder .pest doe hoorea.
Gij, die uit 's Hemelsloop en wond're Sterren-kracht, Van ons geval bewust, het lot der Volken meldde,
Urania! verhaal, wat eertijds de oorzaak was Van 't zaad, dat onze lucht met vreemd vergif ontftekle, Van daar het Kreeftvuur brand tot aan den Noorder - as ; Met welk beleid de Kunst die Ziekte heeft beftreeden,
En welk een' wondïen weg Apollo zelf ontfloot, Die door de ervarenheid gelukkig is bctreedeo, A3



( * )
Cum regeret mundi quondam Saturnüs habenas, Aurea currebant , Grajis cantata PoStis, Secula; tum formofa Fides , tum mafcula Virtusj Et mentis Probitas, & justi nobilis Ardor Jura dabant, anïrms in5xa tenacibus alté. Non Luxus, populator opum, non coeca Voluptas^ Invida nee dulcem rumpebat Cura foporem. Nondum Livor edaXj nondum funesta Simultas Fcctora foedarant, fed fortunata propago, Ducebat placidam, turpi fine criinine, vitara; Non rugae, quae corpus arant, non obfita canis Tempora, nee vires infringens tarda feneeïus, ( Heröum juvenale decus , formamque notabat. Nullus erat morbus; neque enim contagia morbi, Peiori fervata aevo, portabat inane. Semina peftiferae labis non ulla vehebant Perfiati Zepbyris coeli lucentia templa,



(?)
Wanneer Saturnus wil het Waereldrond gebood, Toeawaï 't de gouden Eeuw, in't Grigksch Gedicht veibeeven-
Toen hadden blanke Trouw en Vroomheid van 't gemoed. Met de eedle neigingen tot een rechtvaardig Leven
De beste Zeden in het reedlijk hart gevoedt: De mannelijke Deugd verving de plaats der Wetten: ;
Geen Weelde, die 't geluk der Volken ondermijnt, Geen Zorg, noch Wellust, die den zoeten flaap beletten,
Geen doodelijke Haat, die met een mom verfchijnt, Geen teering - zieke Nijd had toen het hart bedorven ;
Maar een gelukkig Volk beleefde een ftille Deugd. Geen rimpels hadden toen het gladde vel gekorven.
Geen ziiv'ren kruin ontfierde een afgeloopen jeugd. Geen kruipende ouderdom benam den moed der Melden.
Geen Ziektens heerschten, noch befmettcn toea de lucht; Die moeien 't kwaad van een bedorven eeuw vergelden De winden waaren met geen Zaad van pest bevrucht.



( 8 )
Haec aevi ïnelioris erat gentisque bcatae Conditio felüc, Superis dignisfima regnis,
Nec Iatuêre Deüm plcno coccesfa favore Munera mortali, nec quae Natura , novatrix Rerurn, orbi dederat, faciesque habitusque fercnus. Iliéet humani generis fincera voluptas, Et loca Thesfalicis longe potiora viretis, Naturac laetantis opus , loca fandla Deoruin, Adlexere greges Satyrüm, nemommque potentes Sylvanos , Faunosque, et rustica Numina, Nymphas. Utque eadem facies erat, et coelestis origo Onmibus , unus amor Divosque hominesque tenebat. Ardcbant Nympbae juvcnes , Faunique puellas, Duccbantgue dies gratos in amore, jocisque. Saepe Deis mixtae laetas agitare choreas, Aut Superüm laudes Nymphae celebrare folebant:



C 9 )
Dit was de Heil.eeuw, die het Menschdom mogt beteer**. Een zaal-ge Staat, het rijk der Opper - goden waard'.
Die Godengaaven aan den ltervling mild gegeven;
De gunflige -Natuur, die 't fehepzel wederbaart, Kleef toen niet onbekend met haar bekoorlijkheden.
Derraenfchen zuivre Vreugd trok ftraks een' gantfchtn Hoef Van Faunen, Saters enSijivanen, naar beneeden..
Ook Nimfen, aangelokt door 't harte ftreelend zoef, Verfpreid door 'c zalig Veld , gewijde Bosfchen, dreeVén,
Waardoor Natuur het fchoon van Tempé had verkleend. Dezelfde Hemel - geest, die de eigen vorm deed Ieeven,
Had menschen Goden ook in liefde.drift vereênd. Elk Nimfje minde een' knaap, de Faunen elk een mefijtf
Zo flesten zij den tijd met dartjen en gevlei. Men zag de Nimfen met de Goden meenig reisje, Ei] 't juichend lofgang verenigd in den rei,



( ï° )
Saepe mant» juvenurn, junélis per mutua palmi?, Gaudebat canere, aut tenens inmixta puellis, SoIIicitare 'yram, et molli requiefcere in herba»
Nes tamen ista diu ftetit inconcusfa beatis Sois reruin, Fatumque niinax infaufta ferebat. Talis in bumanis est iueonfrantia rebus, Perdat ut una dies magni molimina fecü.
Quae tulcrint causfae terris feralia dwmna, lnfolitaeque luis quae fit fatalis origo, Kunc referam, et valeat quid fpretae injuria formac.
Magnanimos inter juvencs, multisque petitos, Quos aluit tellus Afiae, Nabathaeaque regna, Pastor erat, fonna ante alios pulcerrimus omnes. Jlunc primae vindt fignatum fiore juventae,



( II )
Daar Jongelingen vaak zich onderling verluftten
Met zoet gezang of dans, geftrengeld hand aan hand; Of met den Maagdenrei in 't groene vcldgras rustten.
Maar deze Heil-eeuw hield, helaas! niet large fiand; Het noodlot blies verderf in de edelfle vermaai.en •
Wat de Eeuwen bouwden viel in één rampzaalig uur; Dit is de wisfclftand der ondermaanfche zaaken.
Nu zal ik de oorzaak van dat on: ewoone Vuar .
De doodelffke bron dier boe ze zweeren zingen En wat verfinaade Scboonie en Minnenijd vermag.
'Er vond zich onder veel begeerde Jongelingen Een Herdersknaap, zo feboon a!s 't Ooften immer zag;
Een Fenix, zeldzaam in Arabiën gevonden , Hij trek het minnend hart van Nimf en Herderin.;



( I* )
Et dulces Nymphae et pulciae cupie're pueüae, Ast Lycidan, captum formofae Amaryllidis igne, ( Certus a-iior tenerts ambo fociarat ab ann-is,) Nullae ünqyam Nympbae, nullae tetigêre puellae. ï'orte fuit Nympha, Nymphis male fubdita, Varis, Quam fertur genen ix, vio.'ati ïnfamia lefll, Non pleno excusfisfe flnu, nec Numine faufro. Ilaec ocuüs luftrans juvcnem, per prata vagantefl) , Duin niveas pafcebnt oves , tcr.erasquc capellas, Mulcebatve novo formofam Amary'tida cantu, Ardefcit vifo, tacitamque in peftore flammarrj Concipit, et totis infanit tefia medullif. Jlinc quotics Lycidan viricii cönpellere hybifco Speftat oves, filvisque vagas agitare capelfas, Virgineo totics , poflto ma!e cauta pudore, Infequitur, tentatque fuis fuccendere didis; ö Lycida! ó caris oculis mihi carior ipiïs, |



( *s )
Maar Herderin noch Nimf kon Licidas doorwonden,
Zijn boezem gloeide aüdén door Amarillis min, Waaraan Vrouw Venus vroeg beur Zegel had gehangen.
Doch in de/i rei verfcheen een Nimf van boozen aart; Een Varis, naar men zegt, in overfpel ontvangen,
Ontijdig en verkeerd in Goden haat gebaard. Die zag den Jongeling in zwervende ommegangen,
Daar hij zijn wollig vee in klaverbcemden voedt, En goelijke Amaril verhief in liefde - zangen:
Zij zag hem en gevoelde een' heimelijken gloed , Die been en merg doordrong, zich uitzette en verfpreiddc.
Zo dikwerf Licidas en fcbaap en Jonge geit In groene bosfchen of aan klaare beeken weidde.
Heeft zij de Maagden - fchaamte onachtzaam afgeleid , Den Herder naargevolg met al heur min vermogen ,
Den fchoonen dus gevleid met minne - toovertaal: O Licidas, mijn lief, o appel mijner oo^en!



( 14 )
,, Quid, dile&e! meo tardas concedere amori? ,, lgne tuo crucior, neque enim pudct ifta fateri, „ Rumpe moras, formofe Puer! da jungere dextiain.
Est inihi, qua placeam , forma, invidiofa puelüs,
Saepe Deüm voris, juvenum quoque faepe petita. , Nec tibi defpecïi thalami taedaeque parantur :
Namque mihi Deus est genitor, mihi regia mater, ,, Luxque aeterna manct, Parcis obnoxia nullis." Taübus atque aliis corp^llat Varis auiatum. Ast Lycidas, AmarylÜ! tuo fuccenfus amore, (I&rbus ut pelagi rupes inmota refifh't,) Rejieit illccebras, oblataque gaudia fpernit. Ergo ubi fe lufam Nympba et fpem pafcere inanem Jam duduin vidit, tacito fufplria corde Traxlt, et his dictis ora indlgnantia fj! vit :
Tune igitur tcmnes nostrum crudelis amorem ? „ Non inpune fercij poenam patiere rigoris! " >



( 15 )
i, Waarom voldoet gij niet aan mijne minnekwaal ? „ Uw vuur verteert mijn hert, uw fchoonheid doedt mij lijden;
„ Ik fchaam me uw liefde niet, geef mij uw rechce hand. „ Ik heb een fchoon gelaat, dat maagden mij benijden,
„ Dat Jongelingen lokt, en Goden zet inbrand. „ 'k Doe u een vorstl'jk feest en bruiloftsbed bereiden : 3, Mijn Vader is een God, mijn Moeder een Vorstin, „ Mij blijvt een eeuwig heil, in fpijt des doods, verbeiden".
Doch Varis kreeg geen troost op haar verblinde min, Want Licidas bleef trouw aan Amarillis kleeven,
Stond pal gelijk een rots in 't ftormend zeegeweld, Dorst de aangeboden liefde en 't lokaas wederilreeven.
De Nimf, dus in heur hoop en l»st te leur gefield , Loost zucht op zucht , wijl haar de minnenijd doorgriefde ,
Werdt geemlijk en bedroeft, berst uit in deze taal : „ Veracht gij, wreedaart, dan mijne aangeboden liefde? ' „ Ik zal uw ftusheid rasch verpletten met een kwaal!



f s6 )
Net mora , cum furibunda manus ad Tartara tendens1». „ Vivat, ait, vivat, pereat fed forma fuperbi, „ Seque fciat fprevïsfe Deam. " Rbamnufia diria Asfenfit; juvenemque ferus circumftetit horror.
Altera lux aderat, qua proles aurea magnis Annua facra Deis, bruma fugiente, parabat; Jam Nymphae, plexis redimitae tempora fertis. Veris opes varii, violasque rofasque ferebant. Jam coetus juvenum, jam , pubhca cura , puellae, Pafcua complentes rifu, dulcique cachinno, Coelicolüui laudes & grandii facla canebant; Quum Lycidas , folito formofior, inter ovantes Exfultans , canti siue regens, ducensque choreas, ,, Me miferum' clamat, coecus dolor occupat artus. " Clauiantem ftupuêie chori, non cognitus horror Ingruitet fubito folvuntur membra tremore.



C 17 >
Nu wordt zij eensklaps do!, en fmeekt de hclfche Magten, „ Hij ieev', die trotfche Ieev' , maar derv' zijn lieven blik,
,, Hij leere , wat het zij Godesfen min verachten".
llhamnuze knikte, en floeg des Jong'iings geest met fchrik.
Des and'ren morgens toen 't gelukkig volk vergaarde;
Den Goden offers bragt in 't nieuwe jaarfaizoen; Toen ook de Nimfen rei door "t eerste groen der aarde,
Viool en roozen vlocht tot krans cn bloemfestoen. Toen jongeling en maagd , de liefde cn zorg der ouden,
Door gulle vreugd verrukt, in 't galmend veld verfchcen, Der Hemelgoden lof en groote daün ontvouden ;
Toen was 't , dat Licidas, die, fchooner dan vooihees, Van vreugde huppelde, en gezang cn dans geleidde,
Uitgilde: ellendige, ach! mij treft een vreemde fmert". De rei, hierdoor verfchrikt, ontroerde, beefde , fchreide ,
En Licidas verliet met een droefgeestig hart C



( II )
Vix ca ; c:im facris pariter fociisque relidis, Teéta petit moerens, lento toipore gravatus, Dtnnque animo languens et toto corpore fegnis , Spcratam requiem quaerit, dulccmque foporcm , Laeta fugit rcquies, nec ceJunt lumina Morpheo, Vel fomnus fi forte oculos devicerit, isto Excutitur mifer, horrendis exterritus umbris. Nulta Cercs illum, ftomacho averfantc , Lyaei Munera ntilia juvant , graiisfima numeta quondam. Os fquallct; lirguae genuinul deficit humor, Et mifcri ficcas torret fitis arida fauces. flalitus infestum late prefundit odorcm, Naufeat, atque cpulas adfumtas rejicit ore. Nec minus asfiduc cunctos dolor ad.'icit artus, Jmaquc difcruciat torrens piaecordia febris. Splcndor incst ocuüs major, coecique caloris Dat rubor indicium, ecu cum faccr occupat ignis



C 19 )
Zijn vrolijk offerfeest, gezellen, gezellinnen,
P-reikte naauw zijn huis, door loomheid afgefloofd , l**Wm **» ziel, verzwakte leên en zinnen,
Vergeeftch door rusten flaap gewensehte hulp belooft; Of, zoo de S,aapg0d foms zijn finerten wil verligten,
D» wordt de lijder in zijn zoete rust bezocht Met naare droomen of verfehrikkende gezfchtenj
Zijn finaakeloofe tong verghaar nodig vocht; Hij trekt naar Ceres , „och naar Eacchus gunstbewijzen;
Z'7» enge keel wordt heesch door uitgedroogdcn dorst; Zijn werkcloofe maag braakt van de beste fpijzen ;
Zijn adem voert een' flank uit zijn befmette borst. Niet minder wordt zijn lijf door pijnen opgegecten , Een heete koo«s verteert zijn binnenfte ingewand. Zijn Oogen gloeijen als twéé vuurige Comeeten,
Haar roode ontfteeking toont eea onbekenden brand, Die doet een' groeten angst door hart en leden C a



( 20 )
Membra, comesque malis tantis est atixius atigor.
Paci.ati m manifesta- magis ie prodcre figna
Incipiunt labis, cunccisque erumpere venis.
Nam fimulac faevusque dolor, febrisque remittit,
Et fibi, fpe vana Iufus, folatia fpondct,
Innumeris corpus maculis obducitur omne.
Ut tenucm pulcx oüin, mordace lacesfens
Dente, cutim notat, innocuo dum fauciat iclu.
Nec Iongum tempus; macularum et crevit in altum Orbls, et in medio fpeétata est puftula presto; Pufhi'a, quae fpurca fanie , taboque tumefcit Paulatim, uc turgent In apricis collibus uvae. Nec mora; cum multum inflatur faciesque, manusque} Et miferi foedo corpus tumet omne vencno, Pusque fluit, faniesque putri rraculata crucre, Largoque ora madent inmundi fluminc fputf.



( 21 )
Gelijk het heilig vuur al 't ligchaam overfpruit*
Men ziet hoe langs hoe meer de kwaal zich openbaaren '
De teekens bersten langs het gantfche ligchaam uit* Zo rasch de felle pijn en koortfen wat vertrekken ,
En hij, door ijd'le hoop misleid, zijn fmert vergeet Wordt zijn geheele lijf vervuld met roode vlekken, Gelijk in de opperhuid het merk der vlooien beet. Men ziet niet lang daarna den kring der vlekken zwellen-
Terwijl het middenpunt een kleene puist begrijpt, Waarïn bedurven bloed en Hinkende etter wellen,
Gelijk een bolle druif op warme bergen rijpt. Straks worden aangezicht, en al' de ledemaaten
Des lijders, door het gif", gezwollen, dik en ftijf; Dezweeren florten, door het bersten van de vaaten,
Een mengzel rottend bloed en etter uit het lijf, En doen een walglijk kwijl van zijne lippen vloeijen.'
c3



( ta )
Nec tarnen bic turpis morbi, finisque malorum est: Namque fecunda furens, tabo cum fanguine mixto, Febris, ianguentes [ rniferum I ] depaicitur artus. Quin etiam penetrans alte et fe funditus abdens Virus cdax rodit foedis abfcesfibus osfa, Ulceraque, [ horrendum! ] pulcros deformia vultus Depafcunt, tabesque genas et lumina turpat.
Tam dira Lycidas correptus labe jacebat, jUulta geuiens, inulturnque Dcos testatus, et ainbas Saepe manus, focdo corrcfas ulcere, tollens, Optabat ditos leto finire dolores.
Paula tim tarnen incenfus deferbuit aeftcs. jMarccfcit fanies ct crustas aret in atras. Jamque mifcr tentat fpurco dccedcre leclo , Et pofita puram foeda iibi fumere vestcm:



( 23 )
Dit evenwel is nog het einde niet der pla3g: Want een bedurven bloed en vnile vochten broeijen
Eene Etterkoorts, en die verzwakt zijn lijf geftaêg. Een diep doordringend gif verteert en knaagt inwendig,
Met een verborgen kracht, aan beenen en gewricht; Een zwoeren heïr misvormt zijn fchoon gelaat ellendig,
En de etterdracht bemorst zijn wangen en gezicht.
Wet zulk.een wreede kwaal was Licidas geflagen,
Hij riep, I!!St veel gezucht, de Goón tot tufgen san . Hij hief zijn handen op, waaraan de zwoeren fcnaagen, En wenschte, dat de dood hem mogt van pijn ontdaan.
Allengs is evenwel de vuurgloed afgenomen, He vloeijende etter tot een zwarte korst verdord.
Nu poogt dc lijder uit het morfig bed te koomen, Opdat zijn vuil gewaad in fchoon vervvisflld wordt



C 24 )
Tentanti obfiftunt veteris vestigia Iabis, Quaque trahit, trahit iila cutim, f miferabile vifu!J Aut laceris haeret mcmbris, non pasfa revelli. Siccads demum cunctis, de corpore toto Crufta_ruit, tenuesque cutis nova contegit artus, Ceu quondam ferpens , tnala pastus gramina, ponit Exuvias, proditque novus nitidusque juventa,
J/ m giesfu tremuio infuetas procedit in auras, Heu! quantum hic Lycidas Lycida mutatus ab ilio, Qui modo Phoebêo fplendebat pulcrior ore, At nunc adfpcctu horrendus; nain pallida vuitum Dcturpat macies, deturpat foeda cicatrix , Et lumen raptum , atque erofae vulnere na-res,
Forte fuas tuierat formofa Amaryllis ad aras, Salvo pro Lycida, grates; huic languida pastor



( =5 )
Maar 't fmartliji overfchot der kwaal duldt geen onrMeedenj Hij trekt gewaad en vel ("wreed fchouwfpel! ) teffens uit;
Of 't kleed kleeft in de wond der opgerceten leden. Dan, eindüjk is de korst verdroogd en afgeruid.
Zijn tecd're leden zijn met ander vel omhangen, Gelijk dus de oude huid van een vergifte flang Door nieuw en blinkend vel, in 't voorjaar wordt vervangen.
Thans ziet de ontwende lucht zijn waggelenden gan% Ach.' wie is Licidas bij Licidas, dien fchoonen,
Die Febus overtrof aan 's Hemels-middag boog, Nu elks afgrijzen door zijne ingevallen koonen,
Zijn uitgeknaagden neus, en één verzv. oren oog, In 't bleek, pokdaaüg, en misvormd gelaat gezonken.
De goelijke Amaril, die juist met offerbloed , Vear Liddes behoud de Goden hadt befchonkeaj



C )
Membra trahens, medio fefe tulit obvius agro. Obftupuit, retroque tulit pulcerrima gresfus, Dumque anceps dubitat, dilefhim agnofcit amantem ;
Ilorret ad adfpectum, fubito fed et iéta tremors
Jnfelix miferae Jabis contagia traxit.
M o x caput incenfum inagno fervore gerebat; Splendebant oculi, fuffufa luce rubentes; Membra dolor faevus cruciabat, et omnia flagrans Viscera torrebat febris; maculisqne fubortis , Langtiebant animi vires, languebat et omne Corpus, festinae mortis jam limine in ipfo. Scilicct exhausto frigebant membra calore ;
Nec vires valuêre foras propellere morbum;
Ante diem fquallens arebat puftula; pellis
Sicca refifiebat traétanti, et vifcera virus
lutima corrodens, jam mortem initare monebat.



( 27 )
Heeft bijgeval op * veld den zwakken knaap ontmoet Zij ijsde van 't gezieht, dat haar in t wijffel voerde,
Herkende i„ hem haar lief, en keerde haaren tred; Die vreesfelijke fchrik, die haar z0 pl0ts ontroerde,
Heeft de ongelukkige ook met deze pest befmet.
Welhaast begon haar hoofd door fierke pijn te branden;
Haar oogen itraalden, als de Hondflar, rijk van gloor; Het vuur der heete koorts ontfhk baare ingewanden,
En dreef de felfte f)narte a„. haare ,eJen ^ De fcherpe bette, die de huid vol vlekken ftoofde,
Verzwakte ziel en lijf, en dreigde ^ ^ ^ Nadien het levens.vuur in <t koude ligchaam doofde, En aan het vraatig gif te wein;g ^ De puisten dorden, eer haar rijpheid was gekomen;
Het vel verdroogde, en 't gif doorknaagde 't ingewand , Het geen eik oogenbllk d,anflaanden ^ ^ B 2



( 28 )
Octavo vix dum candebat luininc Phocbut, Omnia quum ritae prorfus jam claufrra lababant; Quo fato defesfa et Ianguida fuccumbebat, Efilabatque animam vacuas Amaryllis in auras.
I l l a m vicim' montes et flumina circum, Illam omnes nemorumque Deae , rurisque puellae, Et diro rerum cafu perculfa juventus Fleverunt, Satyrique et Fauni fufpirarunt. Sola rriutijphabat, vindictae puicra tropaea Adlpeclans, Varis,- Varis de nomine cujus Pofterius Varos dixit contagia vulgus. Vi namque incubuit labes graviore colonis, Totaque gens tui pi morbo mortique dabatur. Deilciens animo , et diio correpta vcneno, Debilitata maüs, ;:egrc pars membra trahebat. ülccribus fquallens, pars priniae in flore juvcntae <



C *9 )
Ja naauwlijks ftak Apol het agtfte licht in brand, Of Amarillis moest voor 'c ftrenge noodlot wijken;
Haar levens-kracht en vuur, nu uitgebrand, bezweek^ De veege geest vertrok naar de Elizeefche rijken.
De Boschgodinnen en de landjeugd Hortte een' beek Van zilte traanen uit, om haar rampzalig fneuv'len;
De Saters zuchtten ook van innerlijken fpijt; Der Faunen rouwgalm ftuitte aan de omgelegen heuv'len;
Dan, Varis was alléén in haar triumf verblijd. Doch Varis naam is iints een fchrik des volks geworden;
De Kinderpokken zijn naar Varis naam genoemd. Deez' landplaag woedde op Volk van allen ftaat en orden,
Heeft huis aan huis geheel ten jammerpoel gedoemt. De mocd'loofe ouderdom, door deze pest geflagen,
Sleept naauw het ligchaam voort naar't dor geraamten-dal. Dc jongelingen, die, vervuld met zweeren, lagen, D 3



C 30 )
Funera refpectans, cumulabat funere funus. Quorum et fi quis erat tanta de clade fuperftes , Signa luis pulcrum foedabant horrida vultum. Hinc fenfim virus ferpfit per inania coeli, Aëris et traftu corrupt o erupit in auras
DL-a lues, cunctasque tulit contagia ad oras.
Nec tarnen usque mali toto vis faevit in orbe;
Sed fe faepe furor [fa Dii voluêre] remittit,
Puraque purgato fuccedunt tempora coelo.
Ia«*%ir*4 pertis cundlorum venit ad aurcs Eumor, ut est velox, totusque perborruit orbis. Mok omnes tenuit gentes luftusque timorque, Scmidcümque genus tantae terrore ruinae Attonittim, focios bomiues terrasque reliquit.
I»dol is ignari labis xnulta irrita piimum



( 3t )
Vergrootten dezen berg van lijken, door hun val. Die van de nederlaag gelukkig overbleeven,
Zijn in het aangezicht verfchrikkelijk misvormd. Van daar heeft dit vergif zich in de lucht verheeven,
En is met een orkaan den dampkring doorgeftorind. Nu kwijnt elk waereld - deel aan zijn verpeste vruchten.
Doch echter woedt die kwaal niet altijd en alöm; Maar een gezonde tijd en onbefmette luchten, Vervangen vaak die plaag door gunst van 't Godendom.
De maar dier vreemde pest deedt ieders ooren waagen;
De waereld ijsde van die noodkreet der natuur; De droeffenis en vrees heeft volk bij volk geflagen ;
Het halvegodendom, verfchrikt door 't pestend vuur, Heeft toen de menfchen en het aak'iig land verlaaten.
In 't eerst, wanneer nog de aart der ziekte zich verborg,



( 3* )
Tentarunt, dubiosque animos fententia traxit. Paulatim miferis major follertia crevit R«bus in angustis, atqne experientia longa Herbarum docuit vires, ufumque medendi.
Nüng age , quae vitae ratio, quae cura falubris, Et quae fint hominum comperta et munere Divüm, Quis valeas tar.tam certis conpefcere vinclis Perniciem , aut ipfam contagem avertere , dicam.
Priwcipio, quoniam adfectis non corporis idem Est babitus, curae fpes Ionge major-in illo, Cui mollis, cui blanda etuis, rofeoque colore . Tinfta , et purpureo fignantur fanguine venae. Quin etiam florens aetas, viridisque juventa, Kon nimia Venere , aut donts infrafta Lyaei, Et melius perfert mulier contagia tetra.



( 33 )
JEn elk verfchillend dacht , kon geene pooging baaten.
Allengskens hebben nood, ervarenheid en zorg, De kracht der kruiden aan de menfchen voorgcfchreeven,
En haar genezingswijs in deze ziekte ontdekt.
Welaan nu meld ik U, welk een manier van ieeven;
Wat wijze voorzorg U tot duurzaam heil verftrekt; Wat Menfchen-vonden best die wreede plaag verzachten,
En welk een Goden-raad die fluitte in baaren loop.
't Verfchillend lijfsgeflel (dit moet men eerst betrachten) Geeft onder 't lijdend Volk den genen grooter hoop,
Wien purperkleurig bloed ftroomt door gezwollen aéren ; Wiens blank en mollig vel een' roofengloed verfpreidr.
Dien in zijn groene jeugd, in *t beste zijner jaaren ,
Noch JJacchus heeft verzwakt, noch Venus heeft verleidt;
Gok kan het fchoon gellacht die woede best verdraagen.



C 34 )
At danmo graviorc premie, graviora minatur; Cui fanguis lentore team, eui fervida biiis, Aut Ioxh fraclae vires, aut arida peihs. At vos praecipue, Junonis maxima cura, Soüicitac matres , felicï focdcre junftae, Forte gravis tumcat fi iaeto pondere venter, Comagem fugite, hcuj vobis, heu! pareite gratis Fifinoribusj nam dira parat teterrima labCs.
Ir,RrMIS »'eïtur, « quis fe peste teneri Sentit, et iniano torquentur membra dolorc, Vitaiis fi forteiatex, fi fangnis abundaf, Rcgalem, mediamve juvat pertundere venam , Inmund^que Iue fbedatum baurire cruorem. Praeterea, inorbo fi dura adftringitur alvus, Infettum turgcatia onus deponere ventris Nepigcat, fuccisque gravem fubduceie morbus



( 35 )
Maar een met Öijmfg bloed en zwarte ga! vermast ,
Wien Weelde, of Overdaad de ligcbaams-krachten knaagen,
Wie dor en maaier is, wordt feller aangetast. Gij Juno's grootfte zorg, gelukkige getrouwden,
Teêrharte Moeders, in een zegenrijken ftaat, Moet U inzonderheid van deze kwaal onthouden,
Ei mijdt U zclven, ach! verfchoont uw lieve zaad,Want deze wreede pest dreigt u de zwaarfte plaagen.
Wanneer zich iemand voelt door deze pest befmet, En folterende pijn moet in zijn' leden draagen;
Zo overtollig bloed zijn' aderen bezet, Dan is voor alle ding een aderlaating noodig,
Die met bezoedeld bloed het zaad der pest verbant. De zuivering des buiks is ook niet overboodig;
Indien uw ftoelgang flopt, en 'e week gedarmte fpant, Laat U de pest door geen befmette vochten fchaaden.
E 2



( 3<S )
Ergo cara tibi fit radix barbara Rhél,
Aut tenerae Senae frondcs, aut germina Rhamni. Sint Aloës geminae fpecies, fit fufca Jalapae Radix, quemque potens praebetScammonia fuccus. Lenia fi placeant, purgatrix Casfia, Manna, Aut rnultos aüos intcr fru&us, Tamarindi His , quae vifccribus lacerae tcliuris ab imis Dcpromuntur opes; bis lutea fulphura junge, His varias Stibii formas, docta arts paratas, Aique inter fcopuios et faxa fluens Argentum, Mobilitate vigens, dotatum et munere multo.
Nec minus interea victus fit maxima cura; Tu fuge feftivas epulas, ftomachumque gravantes Et duras ovium clunes, et tergora porcae. Non falibus condita caro, durataque fumis, Non ie pinguis anas pafcat, non crudior anfer,



( 3? )
Gebruikt derhalven dan den vreemden wortel Rhé, Steekdoornen fpruiten, of de jonge Sena's bladen,
Jalappe - wortel , of, twééfoortige Aloë, Ook fterk Scammonie fap. Of wilt gij zacht ontbinden ,'
Neemt dan de Casfia, vol zuiverende kracht, De Manne, of and're vrucht, gelijk de Tamarinden.
Vjegt hier de delfftof bij, uit de aarde voortgebragt; De geele Zwavel en het Spiesglas in gedachten,
Tot hcilfaame Artzenij, door wijze kunst bereid, Met dienftig Maagdenkwik, vol frisfche wonderkrachten ,
Dat met een' i'nellen vloed zich door de rotfen fpreidc.
Men moet intusfchen zich in fpijs en dranken hoeden : Verwerp dan de overdaad voor een platonisch maal.
Wilt U met zwijnen- vleesch, noch fchaapen - bouten, voeden, Gerookt, gezouten- vleesch blij v' buiten uw onthaal,
Laat taaije ganzenbout, noch eend, uw maag bezwaaren , £ 3



( 3* )
Non lepus, aut presfus nodofa in retia cervus.
Vivitur exiguo melius; gratisfima Iautas Exornent menfas olera; et quae divite corntt Frugifer autumnus Iaetisfïma munera fundit. Non cichorea levis, non intyba rnollia defint, Non malva, aut teneris frondcns lactucuia iibris. Tu dulces cerafos, tu dulcia coüige fraga , Et moros, et purpureis de vitibus uvas. At calidi vita (puörtntlè pocula Bacchi, Grataque vitales Irimulanüa aromata fuccos. Hic tenuia potus, dilutaque pocu/a profunt
His ittts, fi faeva coquit praecordia febris, Et maculae pellem tingunt, et puïtula furgit, Turn nitrata dement putridum; potusque calorem Largior exftinguat, muiroque inbutus acore.



C 39 )
Noch baas, noch harten io het knoopig net gevat,
't Eonvouwig moes kan uw gezondheid best bewanren;
Siert dan uw tafel met den aangenaamften fchat, Dien 't ooftrijk herfstfaizoen ilort uit zijn' vollen hooren.
De maliuve en Iatuuw, da ligte cichorei, Met jonge endivie, worde op uwen disch verkooren.
Verzamelt zoete kars en fmakehjke aardebei, De moerbei en de druif, gekleurd met purpre fpikklo.
Een koele- en dunne drank is best in deze kwaal; Maar mijdt de kruiden,die de ievénsfappen prikflen, En heetcn Eacchus-gaaf, de fchuimende bokaal,
BÜJft evenwel de koorts uw ingewand verteeren;
Wordt uwe huid gevlekt, met puisten overfprengd; Poogt met falpet'rig vocht de rotting af te weeren,
Verdrijft de hettc door veej draab, met zuur gemengd.



( 40 )
Si capitis dolor excruciac, fi peftus anhelum eft , Apta pedum tetram dcrivent balnea labein, Et gratum alliciant meditata papavera fonmuin. Aëris interea frigus vitetur et aeftus, Nec nimiuui lefto, nimiuni nec crede calori. His alitur vitiurn, et peftis graviora minatur.
Co m tandem morbi ad fummum pervenerit aeftus, Quando damna parat fanies conmixta cruori, Intima ne nimium corrodat vifcera virus, Evacuare alvum, aut blanda perfundere lympha Proderit, atque acidis fluidam propeilere tabem.
Praetehea fi frontis honor, curaeque venuftas, Lacïe cutis tepido laxanda est marcida fotu, Aut cultro tundcnda; luem fic ulcera mittent, Proluviesquc mali liquefacla e corpore toto



( 4i )
Indien de hoofdpijn, of engborftigheid u kwellen, Zorgt, dat ge uw bange borst door 't voetenbad verwijdt.
Rustwekkend heulfap moet uw' zachtcn flaap herftellen. Intusfchen dient de heete cn koude - lucht vermijdt.
Wils in geen ftoovend bed de pest te lange voeden, Nadien de koeftering, nog grooter onheil dreigt.
Wanneer de booze plaag, in 't toppunt van haar woeden, Het bloed met etter mengt, en zich ten kwaaden neigt,
Dan meet ge 't vloeijend gif door zuuren drank verjaagen, 't Zij dat gij naar uw keuz' purgeert, of wel klisteert,
Zija tanden zullen dan 't gedarmte niet doorknaagen.
Indien gij fchoonheid, en bevalligheid waardeert, Dient uw' verflenste huid met laauwe melk gewasfehen,
De rijpe zweeren met een' fcherpe vlijm doorfneên , Daa ftorten zij hot bloed, en de etter uit met plasfen, E



( 4* )
Sudabit, vinisquc Icves exibit in auras.
Sae?ius his diram mortales toliere pesten^ Tentarunt: at facpe tenax et nefcia vinei, i Eventu miferos eadem deluiïc inani. Hioc aliquis fupplex, post funera multa fuorum^ . Talibus auxiiium fertur petiisfe Deorum : „ Numina, quae leges orbi praefcribitis aequas l „ Si mea vos tangit piet*, fi vota meorum , „ Eripiie hanc peftem, et nobis de plurihus unum „ Lnjqaite; de muleis unum minimumque rogamtis; „ Pa.cite; fic multa ante focos cadet hostia facros; „ Vestraque fumabunt Pancha::o aitajia tbure, " Audiit Arcitenens, nec casfa in vota vocatus, fïaec placido auxiiium p^centi reddidit ore: „ Nonne vides acrem fruétus deponere fuccum," „ Culta peregrinis vireat quum frondibus ai bor %



( +3 )
En 't fchaJelijk vergif vliegt door den dampkring heen.
Men zag op deze wijs de ftervelingen poogen,
Tot ftuiting- dezer pest; dis, nimmer woedens zat*'
Niet zelden de ijd'Ie hoop des lijders, heeft bedrogen, 't Is daarom, naar men zegt, dat dus een Vader bad,
tïd dat hij veele van de zijnen had verlooren :
,, O Goden, die 't heelal aan wijze wetten bindt. Indien mijn' godsvrucht, en geloften U bekooren , „ Bevrijdt van deze pest mijn jongst, en éém'g kind;
,, Ei fpaart mijn overfehöt: dan zal ik offerbanden, ',, Doen flachten voor 't altdar, in ruimen overvloed, En U een reukwerk van Arabisch wijrook branden". De bidder viel Apol niet vruchteloos te voet;
De God der artfenij befloot hem dus te raadeft: „ Ziet gij niet dat een' vrucht haar' wrangen aart ontwent,
JS Wanneer een wilde boom vergroent door vreemde bladen, t 2 j,



( 44 )
„ Infitaque ante feros commutet adultera mores ? „ Haud aliter tetri cedet violentia morbi. " Sic ait, et moto dat prospera fïgna capillo.
Ille autem, exukans auditis, omina gratuï Accipit, atque Deum precibus veneratur amicum ; „ ó Seqnar, ó quodcunque jubes, certisfima genlis „ Humanae medicina malis, mitisfime DivümJ " Et vix Iuce nova furgens Aurora rubebat, Cum, trepidante manu, geminato vuinere, utrasque Perftringens ulnas nati , fatale venenum Inferit, ac rofeo faniem cum fanguine mifcet.
M ox »bi letbiferum virus, de Gorgone natnra Se teneris infert venis , penetratque cruorem, Dehtet, infestique nihil , noxaeque minatur. Talis in arbusto, rabidi cum terga Leonis



( 45 )
J, En hij zijn eigen hout verwisfeit voor eene ent 5 Dit, en niets anders, zal de kracht der pest betoomen." Dut fprakhij, boogzijnhoofd, en fchoot eenlichtftraalneêr.
De Vader hoort dit, juicht, van blijdfchap opgenomen;
Hij neemthet teeken aan , en fmeekt dien God ter eer: „ O goedertieren God, ik zal uw raad eerbieden!
O tegengif der pest! o heilgift van uw' troon 1" En naauwlijks had Auroor de vaale nacht doen vlieden,'
Of Vaders handen doen in de armen van zijn' zoon,' Al bevende opgefneên, wat etterftofs- vergaad'ren,
Die haar vergif vermengt met jeugdig roofenbloed.
Terftond verfpreidde zich het dood'lijk gif door de ad'ren,' Waar 't echter in het eerst geen' kwaade werking doet;
Maar even als de Zon in 't fchroeijend Leeuwenteekeo, Een fchaad'loos vonkje, dat in 't bosch verborgen lag, F 3



( 46" )
Sol premie, exilis, quafi non nocitura latefcens, Deinde movet faevum flammae fcintilla furorem; Ast ubi bis quartam Matuta fugaverst umbram ; Écce puer, maculis fignatur, raraque furgit Pustnla: nec iongum; et loipes procedit in aura*.
SuccEssuobfiupuit genitor, populosqne per omes Claruit auxiliumque novum et data munera coeli. Attamen interdum tanta est violentia pestis, Divinae ut laetis careant fuccesfibus artes.
iüFJNDuit refiovare jubes hic Mufa dolorerri. Corrupte coeli traSu, miferanda per urbes Frifiacas peftis, [qua non mortalibus ulla Infidiofa magis, Stygiis fefe extulit uhdis, ] Saevicrat dudum , tenerosque furebat in annoj. Ja«n cunas circum Libidna vagata quietas*



( 4? )
Ziet tot een' vlam vergroot, en *t kreupelhout ontfteekea, Zoo zag de Vader pok, eerst na den achften dag,
Zijn kind ,geteekend met zeer weinig roode vlekken, Die zwollen hier en daar, tot een volkomen zweer,
En 't mogt zich rasch gezond voor 't oog der zon ontdekken
De Vader ftond verbaasd , hij gaf den Goden eer , En deze Hemelraad kwam volk bij volk ter ooren.
Doch echter is die pest fomtijds zo woedend dol. Dat, fpijt der Godenhulp, de lijder gaat verlooren.
Hier fchiet mijn hart van rouw-mijn oog van traanen-vd. Mijn Nimf herinnert zich een' pest, die Vrieslands Steeden,
En luchtgewest bedorf, [nooit heeft den fterveling Venvoeder aanval van de wreede hel geleden ]
Wier fmettend gif alom de teed're jeugd beving. Reeds had Perfephon^, die om de flaapwieg waarde,



( 48 )
^ïulta caede truces madefeccrat inpia palmas, Ruperat infantis tcneri nafcentia fata, Et pueri dulces et amoris cura puellae Conciderant; jam fors eadem juvenesque fenesque Tresferat, et tristes Erebi raptarat ad amnes. Turn tremulas voces in iargum ducere fletum Adfpiceres orbos adamata prole parentes : Brachia tum gelidis natorum nettere membris, Ofculaque exanimes in vultus figere matres,
Dulcis erat mihi nata, Deüm concesfa favore, Laetantis fpes fola domus, fpes fola meorum, Feücis thalami pignus, qua carior ulla Kon erit, aut ulnis dabitur muleenda paternis. Nafcentem hanc placido Lucina exceperat ore; Huic Charites, festiva cohors, huic blanda Dione De meliore Iuto formofos finxcrat artus.



C 49 )
Met ftroomen fchuldloos bloed, haar wreede vuist befmet, Het teederst wicht gcfmoord , terwijl de moeder baarde, Ds lieffte meisjens, en den fchoonften knaap verplet; Een zelfde noodlot had en jong en oud gedagen,
En in den draaikring van den jammervliet gefpoeld; Men zag de Vaders toen hun lieve kroost beklagen,
En in een' traanenvloed de kindermin verkoeld ; Toen Moeders fchreijende aan de kille leden klccven, Terwijl heur mond, voor 't laast, de doode lippen küscht.
Mij was een Dochtertje in der Goden gunst gegeeven, Zij was alléén mijn hoop, en mijner magen lust ;
Een liefdepand, uit een gelukkig bed gefprooten, Nooit word 'er liever kind geftreeld door Vadermin»
Zij had Lucina's gunst bij haar geboort' genooten; Was allerfüioonst gevormd door de ed'le Mingodin,
En d' aangenaamen rei der drie Bevalligheden.
G



C 50 5)
AftOniiui, tanto miferarum in turbine rerum, Pest'Terum virus, multfi fuccesfibus audax, Inferui tcnerae, genitor, mifer ipfe pueüae ; Nec fati feüx; nam quam fubducere pesti Spcrabam , et, fi fata darent, nota arte tueri, VI graviore iucs presfit, caramque pucilam, C Horrefco referens, ) crudeli funere merfit.
s ' c Tu, de muit/s una, ó dulcisfima nata f [Sic placuit Parcis, ] mifere correpta jacebas! Dumque alios toties faeva de morte reduxi, Te ietho captam vidi, atque extrema gementem,
La ui) o tarnen, venerorque Deos, ac munera coeli, Fortuna gaudens aliena, gratuior orbi.
At Te, pars sniroae, mper mea fola voiuptsij



( 5i )
Ik droeve Vader, in dien maalftroom van ellend, . Door 'tkunst - geluk vcrftout, en door de vrees beftrecdea,
Heb zelf het doodlijk gif mijn Dochtertje ingeënc; Maar tot mijn ongeluk; want zij , die 'k wilde hoeden
Door Godenhulpe, cn Kunst , voor d'algemeenen nood, Is door die felle pest beftreón met dubbel woeden,
En [Te ijze op dit verhaal] zij ftierf een' wreeden dood.
Dus waart ge uit veelen één, aan wie de proef mislukte , Geliefde Dochter! [dus was 's Hemels rast befiuit]
Terwijl ik and'ren vaak den klaauw des Doods ontrukte, Bliest gij, verwonnen, voor mijn oog den adem uit.
Ik echter, blijde in 't heil van and'ren , prijs de Goden, En wensch 't heelal geluk met dezen Hemelraad.
Maar ü, Joharina, in het hemelcboor ontboden, G s



C 5* )
Coelestftm nunc mixta choris, Joanna, bcatis!
Moestis Te lacrimis, moesto Te carmine femper Profequar, et fundam tacita3 ad busta querelas. Donec fumma dies nobis quoque lumina cïaudat, Unaque conjunétos cineres commifceat urna.



( 53 )
Weleer mijn tweede ziel, mijn lust, mijn éénig zaad' £al ik befchreijen , en met treurgezang bezingen;
Uw graf wordt daaglijks door mijn ftille klagt beweend. Tot dat de Dood mijn' ziel met U in de eigen kringen;
Mijn ligchaam met uw ftof in 't zelfde graf veréént,






BIJVOEGZEL.
•*Sie de Verhandelingen van Hensler, T i s so t, We tson, Mead, Dimsdale, Cramer, e. m. a. over de Inenting; en Pits Theologisch Onderzoek: dat het niet tegen de grondjlellingen van den geopenbaarden Godsdienst, noch tegen de Thiologijcht zedeletr jlrijd, zich en de zijnen te laten inenten; als ook de Leerredenen van Nahuis, over dezo flofFe, gelezen heeft, zal de volgende wederleggingen van fommige tegenwerpingen, die door de beitrijders der Inè'nting geopperd worden , voor overtollig achten ; maar vermit3 bovengemelde fcbriften niet in eiks handen zijn , en deze wederleggingen, door den Wel Eerw. Heer Schwager, een Duitsch Godgeleerde , gemaakt, om zijne Gemeente van vooroordeelen en twijfelingen in dezen te rug te brengen, zich door haare eenvoudigheid , en klaarheid aanprijzen ; heb ik het niet ongepast geoordeclt, dezelve uit het 3de Stuk van het Duitfchs Mufeu m , 1786, hier vertaald, bij te voegen. Ze köomen hier op uit:
Is het niet wreed, zegt men , om een gezond kind ziel: te maken? Zonder twijfel was het ivreed , indien men met ze. kerheid wist, dat het kind , zonder de Inenting, nooit de kinderziekte zoude krijgen; maaralle menfchen, ten minde de mecften, moeten eens in hun leven deze ziekte ondergaan, en op die genen, die ze niet natuurlijk zullen krijgen, heeft de Inenting ook geen vat. Wanneer men dan door de inenting



enting kan verhoeden de droevige toevallen, die niet zeiden de natuurlijke kinder - pokjes vergezellen, en volgen,- is het dan
nog wreed gehandeld ?
Maar, zegt men verder, indien mijn kind aan de InSnting koomt te fterven ? Indien dit gebeurt, dan moet, of de gezondheid van uw kind reeds gekrenkt geweest zijn , of het moet het zaad van eenige ziekte zo fterk bij zich gehad hebben, dat het zekerlijk ook aan de natuurlijke kinderziekte zoude geftorven zijn. Doch dit Is juist het voordeel der Inenting, dat 'er, volgens de uitrekening van voorname Engelfche, Geneeshee'ren, bijna geen kind, ten hoogden genomen, flechts één van duizend, aan de Inenting fterft; maar aan de natuurlijke kinderpokjes het zevende, en veeltijds het vijfdef Stelt nu eens , dat 'er duizend misdadigers zijn, waarvan 'er een moet fterven, en dat zulks door het lot moet beflist worden; zouden deze duizend dan wel reden hebben om zo bevreesd te zijn voor hun leven, dan wanneer 'er van hun zeven , of flechts vijf moesten loten, en één van hun den dood ondergaan ?
Nu zou men de vraag kunnen omkeren, en zeggen: maar genomen , gij vtrliort een kind aan de natuurlijke kinder* jakjes? Gij had uw kind, naar alle waarfchijnlijkheid, kunnen redden, indien gij van de Inenting hadt gebruik gemaakt; in zo veele Steeden zijn 'er zo veel kinderen met een' ge* lukkigen uitflag ingeënt, waarschijnlijk, cn bijna zeer zeker, had uw kind deze ziekte ook gelukkig doorgedaan. Wicn wilt gij dan befchuldigen, als het koomt te fterven? God? hoe kunt gij zo fchaamteloos zijn , terwijl de Voorzienigheid TJ een zo zeker middel gefchonken heeft, 't welk gij zonder
f Mille r, in zijn Vervolg op Mosheims Redeleer, iet tot aanprijzing der Inenting zeggende, toont aan, dat bij de invoering der Inenting in Engeland van 't jaar 1711 tot 1723 flechts één kind van de 48 in-i geënte; 1725 fl-ch:s één van 605. 1750 dtie van de 1500 , en buiten Lon-
don van de s«nq ingeente flechts 2 zwangere vrouwen . geftorven zijn •
IV vind dat de Heer Pa tr ik deze oprekening met voorweten des Kon'mgs, en van de Edelen des rijks gemaakt heeft. Waarom zou high dit dan in twijfel trekken ?



voldoende reden verzuimt, verwerpt, veracht. Ik ten min« fte zoude mij niet kunnen gerust (lellen, wanneer ik een kind aan de natuurlijke pokjes verlooren had , vooronderfteld, dat ik tijd en gelegenheid gehad had, om het te redden, en te laten inenten, j Gij zegt: wat God over ons bejlooten heeft, dat kan de mensen niet ontgaan. Dit is zo, maar de toepas» fing van deze waarheid is valscb. Gij kunt, wel is waar, het leven uwer kinderen niet verlengen, maar gij kunt hec verkorten. Gij kunt immers uw kind, wanneer gij het ziet in 't water vallen, 'er uithalen, en voorkomen, dat het niet verdrinkt; wanneer uw huis in-brand (laat, dan poogt gij den brand te blusfehen; wanneer gij u niet wel bevind , dan doet gij u foms aderlaten, en zoekt hulp bij eenen Arts. Zoud gij hem niet voor redenloos aanzien, die van alle deze middelen geen gebruik wiide maken, maar van God afwachten, dat Hij dit alles door een wonderwerk zoude ver. rigten ? en wanneer God het dus beflooten had, dat 'er van de loo kinderen, de pokjes krijgende, 15, of 20 tot 25 zouden fterven, hoe koomt het dan, dat 'er juist, wanneer de kinderziekte heerscht, van de 100 geen éin derft ? meent gij dan, dat 's menfchen kunst Gods befluit kan verijdelen? Hier uit volgt dan, dat veele — zeer veele kinderen, die aan de natuurlijke pokjes ftervenj in 't leven zouden gebleven zijn, waren ze ingeënt en wel behandeld gewei den.
An-
f Zoo dacht 'cr de Heer Coopüani ook over. ,, Indien ik. dus
Jchreef mij zijn Hooggcl. één, of beide verloren hadde, zoude ik voof,, zeker diep getroffen zijn geweest, en ik zoude, om mij dus Uit te ?, drukken, medelijden met mij zeiven gekiegen hebben, van zo veel „ ongelukkiger ie zijn, dan zo veele anderen, bij welke Ik liet nut der „ Inenting hadde ieeren kennen; doch indien ik door de natumlij'kft „ befmetting mijne kinderen hadde zien fterven . of mis maken , in eenen „ tijd, dat ik dezelve Jour tnönting hadde konnen voorkomen, Zonde ik mij ten allen tijde befchuldigd hebben van verzuim , van geen ge* ,, fcruik gemaakt te hebben van een middel, 'c welk ik als een onnlid., «lelijke weldaad van liet Opperwezen befchouwe, en welks voottreflj5, 'ijkheid mij zo menige maaien giUleken w»s".



Anderen zeggen: Kinderen, dis ingeënt zijn, krijgen <fe natuurlijke pokjes wederom. Engelfcbe Geneesheeren, dl* duizenden van kinderen ingeënt hebben , verklaaren rond uit, nooit een diergelijk geval gezien te hebben, 't Is echter niet zonder voorbeeld, dat iemand de pokjes twéémaal gekregen heeft; doch dit gebeurt even eens met de natuurlijke, als met de ingeënte pokjes: wat dus mogelijk is bij de natuurlijke, dat is ook mogelijk bij de ingeënte; deze gevallen zijn echter zo zeldfaam , dat ze niet verdienen in aanmerking te komen; en even zo weinig vrees men heeft voor kinderen, die de natuurlijke pokjes gehad hebben, even zo weinig vree*, zen wij voor die genen , die ze ingeënt zijn.
Maar, zegt men, de ingeente kinderen zijn naderhand on+ gezond , en bereiken geer.en hoogen ouderdom. Deze ftelling word door de ondervinding gelogenftraft, en heeft geen ande* re wederlegging nodig.



I