p



Korte B.ESCHRYVING
van het geheele
LAND van CLEVE;
Met een bygevoegde
GENEALOGIE of SÏ AM TA FEL
van deszelvs
GRAVEN en HERTOGEN
e n
Opgave van de Hooge Machten van die tyd»
Voormaalen
Uit verfcheidene, zo oude als nieuwe Schryvers, en Gefchiedenislèn, by een vergadert
door
EGBERT HOP,
Der Beiden Rechten Licentiaat en Advocaat voor het Hofgericht van Cleve.
En alnu
Uit het Hoogduitfch in het Neêrduitfch overgezet, en met Aanmerkingen voorzien,
Boer een voornaam Rechtsgeleerde.
Te NfMEGEN, ter Drukkery van IS. van CA MP EN, Boekdrukkir en Boekvirkopir, 1783.






Aan den
doorlugtigsten VoRST en HeErI M y N e n H e e r e
FREDERIK WILLEM
Mark-grave van Brandenburg, des Heiligen Room' fchen Ryks Aarts Kamerheer en Kenrvorfl van Magdenburg in Pruisfen , van Gidich , Cleve , Berge, Stettyn, Pommeren, der Cafuben Wenden , sok in Silefien Hertog van Grosfcn en JegersdorfBurchgrave van Nurcnberg , Vorjl van Halberjlad en Minden, Gr ave van der Mark en Ravensberg, Heer van Ravenflein enz.
MïNEN genadigsten keurvorst en Heer!
Als mede
den WELGEBOREN, IIOOG-EDELEN GEBOREN, GE. STRENGEN, HOOG-en WELGELEERDEN GROOTACHTBAREN en VOORZIGTIGEN HEEREN LANDSTENDEN üit de RIDDERSCHAP em STAATEN bes FURSTENDOMBS CLEVE
Word dit Boek onderdanigft en dienftvaardig opgedragen door
EGBERT HOF.



DOORLUGTIGSTE KEURVORST,
GENADIGSTE HEER!
Ook
welgeboren, hoog-edelen geborenen, gestrengen en welgeleerden, zeer achtbaaren en eer ent vesten HeEren.
33e Ouden hebben niet t'onrechr gezegt:
dat men altyd een Kind bleef, -wanneer men niet ivifl dat geene, het welk voor onze leeftyd gebeurt tvas ■, ( nescire quid ante te aftum fit, efl fcmper ejfe puerum) ; en dat die geene, dewelke vcele dingen van Vreemde ,' Spaanfcbe, Engelsche en Franfche GefchiedenifTen vvift te verhalen, en in die van zyn Vaderland een Vitlander en Vreemdeling was, een zeer ondankbaar Iwwooner was, {hospes et peregnnus efl ingratisjimus incfild^i De wydtvermaarde Cicero had-
de groote reden van te fchryven , dat /wy menfchen alléén niet geboren wierden , ten nutte van ons zeiven, maar ook wel voornamen: lyk om ons aan ons Vaderland gelegen te laten'zyn , ten einde hetzelve met Kunfl of met de Wapenen {Arte vel Marte) tot hulp te zyn. i Dit hebben de Romeinen wel in acht genomen en de daadèn haarer Landzaten genoegzaam in den hoogsten top weten te verheffen,*
daar



OPDRACHT.
daar van daan, dat derzelver Boeken noch vol Zyn van haare Fabii, Horatii, Curiatii, van Cato, Pompejus, JuliusCafar, Augustus en andere Helden meêr — Ik ftemme gaarne toe, dat by ons C levenaar s, 6 jammer! of door onachtzaamheid of door onkunde door onze Voor ouderen weinig van de Gefchiedeniflen en Regenten, beroemde en uitmuntende Potentaaten, het Nageflacht ter gedachtenis , gefchreven is, of wanneer 'er al iets te boek is gebragt, zo is hetzelve door onachtzaamheid onzer Voor-ouderen , of door de nydt der Romeinen , weggeraakt en verdonkert geworden ; want de lof en overwinningen der Duitfchers zyn die van Italien ten allen tyden een fplintec in het oog geweeft, dezelve hebben haar eigene Gefchiedeniflèn en daaden met de fraaijste verwen opgeriert, doch die der Duitfchers zeer fchraal, eenvoudig en zonder eenige omftandigheden opgeven. Paulus Qrofms verhaalt , dat ten tyde van den Keizer Domitianus op éénmaal zo veele Romeinen door de Duitfchers waren verflagen en gevangen genomen, dat de Romeinfche Gefchiedfchryvers zich gefchaamt en met dieren Ede gezworen hebben van het getal der verflagene en gevangene ooit
bekent te maken. Cajus Plinius Secundus
geboortig van Verona , die by den Berg Vefu-* vius verflikt is , wanneer hy daar heenen gereid, en 'er al te na was by gekomen, om de oorzaak van den brand van dien Berg t'ont* 3 dek-



OPDRACHT.
dekken, edoch dezelve vuur, fleenen, afeh. kooien enz. uitwerpende , is dezelven daar
door van het leven berooft geworden
Deeze Plinius is by den Keizer Flavius en ritus Vespafianus eerde Raad en Hiftorie-fchryver geweeft , heeft zich aan den Rhyn opgehouden , loon voor het fchryven van de Gefchiedeniflên getrokken , en de Daaden der Duitfchers m twintig Boeken vervat , daar van hy van Tacitus Jen Schryver van de Duitjche Oorlogen {Germanorum Bellorum Scriptor) genoemt word; maar fchoon dit alles zulks is, zo zyn echter die Boeken nooit voor den dag gekomen Gemelte Tacitus zoude aan den
Rhyn Stadhouder geweeft , en in het Land van Gnlich geftoryen zyn, alwaar deszelvs Grafschrift {Epitaphium) noch word aangewezen , heeft nochtans van de Inwooneren deezes Lands zeer gemeen en eenvoudig gefchre-
ven. Daar en boven hebben de Ouden
hunne Daaden ook Gedichts-wyze (Carminifice^ in Rymen , Liederen en Gezangen
* Van deeze Gezangen kan men nalezen Wylen Henr. Cannegieter de Brittenburgo Pag 133-
opgeftek, en op dat dezelve dies t' eerder geleerd , gemakkelyker gezongen en langer in "t geheugen bewaart zouden blyven , opentlyk op Hoogtyden en op alle haare Vergade-
rin-



OPDRACHT.
ringen doen opdeunen ; welke de Romeinen eindelyk wel machtig zyn geworden, doch dezelve kwalyk verdaan ; of anders ook verfcheidene zaaken na haar goeddunken uitge-
legt hebben. Dewyl dan alnu daar van
Weinig naricht kan worden gegeven, en hec overgeblevene met veele Verdichtzelen vermengt is, zo hopen wy nochtans , dat het ons gebeuren mag , ons zo veel mogelyk van die onzekere Verdichtzelen , dewelke ons Yan Marcomirus en andere Troijaanfche Princcn , als ook van ïroijen zelve vertelt worden , ontdoende, daar van eenig naricht te
geven, En, of fchoon ik wel weet,
dat ik wegens de zwaarwichtigheid van het Werk en gebrek der Schryvers, hier toe al te onbekwaam ben , zo hebbe evenswei myne eenvoudige gedachten, die ik in eenige ledige uuren opgeftelt en in het byzonder uit verfcheidene Schryvers , als Teschemacher , JErichius en andere hebbe by een gebragt, ten nutte van die Lands-genooten, die de Latynfchc Taaie niet allerdings kundig zyn , ook geen behagen fcheppen , groote Werken te leezen, door den Druk, gemeen willen maken, niet twyffelende, of Uw Keur. Vorste ly re Doorluchtigheid, als ©ok UEd- Welgeboren Hoog-Edele Geboren zullen deeze Papiere-gifte genadigst endc groot gunftig aannemen; het geene my aanleidinge zal geven , een uitvoeriger * 4 Chro-



OPDRACHT.
Chronyk of anderfints dc eene of andere doffe te vervaardigen.
UW KEURVORSTELYKE DOORLUCHTIGHEID
UW WEL-GEB. HOOG-EDEL-GEB. GESTR. HOOG- en WEL-GEB.
Ondcrdanigstc en Ootmoedigste Dienaar
EGBERT HOP
bkentitutt.
Gegeven t» Oer» den 18. September 1655.
VOOR-



VOORREDEN
AAN DeN
L E E Z E R.
D E Leezer word verzogt in deeze geringe Bla-
den te willen opmerken. Eerflelyk , dat ik
in myn verhaal opregt hen te werk gegaan, en, tot niemands voordeel of nadeel, een Syllabe op het papier gebragt, maar alles, na myn beste wetenfchap, opgegeven ende een Bood een Bood (Schapha Schapham) genoemt hebbe , en dat altyd voornemens ben op het geëerd bericht van andere van deeze of geene meeninge af te gaan. Ten tweeden, dat ik geen roem met de Duitfche Taal, die veel fraaijer hadde kunnen zyn, gezogt, maar my na den Spreektrant van het Land gefchikt, en doorgaans eenvoudig en fltgt uit het Latyn de overzetting gemaakt hebbe, Ten derden, wil ik
een ieder Liefhebber van bet Land van Cleve gebeden hebben, hetzelve te doen, ende daar door deeze Landflreek door den tyd meêr bekent te maken. — My is mede niet onbekent , dat veele dit voornemen zullen laken, gelyk het een gemeen Spreekwoord is: zo veele hoofden, zo veele binnen, (quot capita, tot fenfus).
Dat



VOORREDEN.
Dat de eene acht, Wat de andere veracht, De detde belacht.
Wit is daar aangelegen > Kunnen ivy niet alk dichten, zo kunnen ivy doch alle richten. —' Het valt gemakkelyker iets te verachten , als te verbeteren, (facilius vituperatur, quam emendatur)
R E



REGISTER
VAN DE
HOOFD-DEELEN.
i. \r
V An de gelegenheid en naam des Lands. IT. Van de Rivieren en Bosfen.
III. Van de over-oude Inwooncren.
IV. Op wat wyze de Romeinen in dit Land zyn gekomen.
V. Op wat wyze de Franken in deeze Landen zyn gekomen en geregeert hebben.
VI. Op wat wyze hetzelve aan'het Düitfche Ryk gekomen is.
VII. Van de Godsdienft der oude Inwooneren.
VIII. Van het begin van den Chrifielyken Godsdienft. IX. Van de Zeden, Rechten en Dapperheid van de
Cleefschen.
X. Van de vier voornaame Veldflagen, die in deeze
Landen voorgevallen zyn. XI. Van de verdelinge des Lands.
XII. Van de Steden en in lpecie van de Stad van Cleve en die daar onder gehoren.
XIII. Van de Hoofdliad Wezel en daar onder gehorende Steden.
XIV. Van de Stad Emmerik,
X V. Van Kalkar, en de daar onder gehorende Steden XVI Van Duisburg en Xanten. XVII. Van de Stad Rees, en de daar onder gehorende
Stad Isfelburg. XVIIÏ. Van de Heerlykheden, Kafteelen en Dorpen. XIX. Van de Geeftelykheid in het algemeen en in het
byzonder.



REGISTER van dè HOOFD-DEELEN
XX. Wat door Huwelyken , Sterfgevallen, Giften en op eenige andere wyze voor deezen aan Cleefschland gekomen en tegenwoordig daar rau vervreemt is.
XXL Van het Wapen , geleerde Mannen , als mede van zommige Privilegiën en Prseferentien des Lands en van de Vorft van Cleef.
XXII. Op wat wyze dit Land eerftelyk tot een Graaffchap en naderhand tot een Vorftendom is gemaakt , en hoe hetzelve met de andere Landen is gecombineert geworden.
Genealogie of Stam-tafel van de Graven en Her' togen van Cleef.
Opgave van de Hooge Machten van die tyd, ter vervullinge van eenige overgeblevene bladen.
B E-



Pag. I
BESCHRYVING
VAN
C L E V E.
HET EERSTE HOOFD-DEEL.
Van de gelegenheid en de naa,n des Lands.
lO^Et Land van Cleve heeft Zyn naam van de Stad, gelyk de nabuurige Haacfen Gulirh, Ceulen , Munster , en andere meer , die ook
hebben. Ende de Stad draagt de naam
van de Berg , waar aan dezelve gelegen is, dewelke in de Nederduitfche taal een Clef genaamt word , en met het Latynfche woord Clivus eenigfints over een draagt.
* „ De naam van Cleve is onbekend; of „ het Land na de Stad genaamt is, of de „ Stad na het Land, is onzeker : alleenig
haar Wapen aanziende, 't welk drie Ga„ veren-bladen in een rood Veld voert, zo „ fchynt het wel, dat de naam is fpelende A „ op



a
Befchryving van Cleve.
„ op het Wapen , of dat de Stad , die aan „ de Berg gekleeft leidt, de naam daar van
„ voert. Onder de zeven Hoofd-fto-
„ den zoude Cleve de oudste zyn, als heb„ bende haaren oorfprong van de oude Ro„ meinen , dewelke die gebouwd zouden „ hebben, gelyk als eenige oude Romein„ fche Monumenten en Antiquiteiten ons „ blyk daar van geven ; zo men geloven „ mag het Opfchnft in deeze Stad aan haar „ Middelpoort flaande, zo kan men haare „ oorfpronkelyke Oudheid genoegzaam daar „ uit afnemen ; C: de Vries Cleefsche Lust„ hof. "
Hetzelve is gelegen in Neder - Dnitschland.
De Inwooners ftammen van de Saxers af,
behoort onder den VTestphaalfen Kreits, en zo als het tegenwoordig begrepen word , grenst het ten Ooften aan het Hertogdom Berge, ten Westen aan een gedeelte van Gelderland aan de Maas , ten Zuiden aan het Land van GuLich en het Sticht Ceulen, ten Noorden aan
het Furftendom Gelder. Edoch Sterre-
kundig (Jstronomicé) daar van gefproken, leidt het onder de Poolsch-hoogte op 52. graden ende eenige minuuten , onder het teken des Steenboks agtste Luchtflreek {Clima) ende agttiende Paralel onder de getemperde Noordelyke Luchtftreek (fob zona temperaia Jeptentnonali) , zo dat alhier de langste dag 16 i en de kortste 7 k uuren lang is. De langte in de Oriëntaal



Befchryving van Cleve.
3
taal Circul is 23. graaden, De lucht is
alhier gezond en zuiver, niet zo warm, als in Italien en elders, niet zo koud, als in Zweden en andere Noordsche Landen , gelyk ook niet Zo moerasfig en laag, als in Neerland, maar heeft een vasten grond , fchoon met Bergen ende Valeijen tamelyk wel voorzien. -— Het heeft meer Bouw- als Weiland; daar van daan, dat het Koorn alhier in zo een grooten overvloed groeit, dat het ook in de nabuurige
Plaatfen overvloedig verkogt word. Maar
gelyk er geen Land gevonden word, dat niet aan het een of het ander mangel heeft, zo ontbreekt alhier ook Wyn , Zout en Zeevifch, die nochtans by de Nabuuren voor een matige prys te bekomen zyn.
HET TWEEDE HOOFD-DEEL.
Van de Rivieren en Bosfen.
is te verwonderen, dat dit kleine Land van Cleve door zo veele vaarbaare Wateren en Rivieren word beftroomt, als naauwelyks eenig Land of Ryk in Europa, namentlyk met de wydt vermaarde Rhyn, Maas, Whaal, Roer, groote Isfel by Hutsfin, kleine by Isfelhirg, Ringelberg en Wezel, Lip, Niers A 2 en



4
Befchryving van Cleve.
en Embfer by Beek, en andere Steden meer. Schoon zich de Zwitfers mogen beroemen , dat op haaren Berg Gothard ( Lepontia Alpes genaamt) den Rhyn haaren oorlprong heeft;
* Ziet Joh. Jac. Wagner Hifior. natural. Helvet. Curiof. Seél. 3. en Sell Vefal. Obfeq pag. 50.
zo is die Rivier alhier in het Land nochtans
omtrent het allergrootste. En , na dat
hy hetzelve met wonderbaare gangen en omwegen doorlopen heeft, ontlast hy zich fchielyk by de Grenfen van dien in drie groote Rivieren de Whaal, Rhyn en Tsfel, en bevochtigt daar mede aan alle kanten het Fw-
flendom Gelder. Het is een regte tuJTchen-
■wydte (int erft Mimi) inde Ooft- en Westzydc, een regte fcheidsmuur tuflchen Duitschland en Vrankryk , een Burcht voor het Duitsche Ryk.
De Rivier de Maas ontfpringt uit den
Berg Vogefus , loopt door het Land van Luik na Gennep.
De groote of den nieuwen Tsfel van Westervoort tot aan Doesborch is een werk van de Romeinen , door Drnfus een Styfzoon van den Keizer Augustus, der Romeinen Landvoogd en Veldheer in den jaare 748. na de bouwing der Stad Romen ongeveer begonnen; daar van daan, dat dezelve de naam draagt van de Fosfa Dru-
fi- Dezelve is naderhand onder de Re.
geerin.



Befchryving van Cleve. 5
geeringe van den Keizer Claudius Nero in den jaare 811. door de Soldaaten , om die het ledig gaan te beletten, noch eenigemylen doorgegraven en voltooit, gedeeltelyk mede om den Rhyn eenigfints te beteugelen en te verminderen , ten einde de nabuurige laage Plaatfen en Weidelanden van het overtollige water , zo veel mogeiyk, t' ontlasten , devvyl daar omftreeks veel onland wierd gevonden, het welke tegenswoordig mede voor het fchoonste Land gehouden word , ten deele ook ; en voornamentlyk , om haare Scheepsvloten zo veel te fpoediger en gemakkelyker na de Noord Zee te kunnen voeren; gelyk Drufus ook aanftonds met een machtige Vloot uit den Tsfel door het Vlïe na de Eems gezeik, en de Oost-Vriefen onverwagts op het"lyf gevallen , en zyn Zoon Germanicus wel met duizent Schepen uit den Tsfel na Duitschland geftevent is. —- Benevens deeze fchoone, klaare en aangenaame Rivieren, is het ook met vermaarde Bosfen en Walden voorzien, namentlyk met het Ryks of Heilige Wald ( by Tacitus het Heilige Bofch QSacrum Nemus') genoemt) het geene van Cleve tot by Nymegen loopt, met het hooge of Calkerische Wald, het Dutsberger Bofch en de Markten by Dinslaken enz , die benevens meer anderen, zo voor men'fchen als beesten rykelyk voedzel en onderhoud aan Hout, Weide, Wild- en Vogel-wildbraad verfchafFcn.
A 3 ~ * Ryks



ó
Befchryving van Cleve.
Ryks of Heilige Wald, van dit Ryks of Heilige Wald kan men veel lezen by Fontanus , Slichtenborg , Smetius en andere; het is een zeer dik en donker Woud gew'eeft, waar in de Heidenen aan hunne Goden! byzonder aan Mercurius, geöflèrt hebben, van welke Tempelen men gints hier en daar in
iïr E jfch "°ch cekenen aantreft; het is dat Woud , daar de groote Veldheer Claudius Civdis een onverezaagt Generaal der Neêrduitfehen de meeste Grooten des Lands op een Nachtbanket genodigt, hun flerk toegedronken , tegen de Romeinen opgehitst ende met hun betloten heeft, hunne vryheid te verdedigen; en toen is den Oorlog tegen de Romeinen wederom begonnen. —- Het is dat Woud, waar in Keizer Corel de Groot zich met jagen pleegde te vermaken, en waar van Slichtenhorfl melt, dat de Graaf Jan van Cleef hier in eertyds jagende een Hert ter neder gemaakt hadde, dat een Halsband om hadde, waar op de naam Julius Cafar geftaan hadde , en wiens ingewanden hy aan den Hertog Eduart van Gelder tot een Gefchenk gezonden heeft. ■ - Dit Woud was eertyds wegens zynen ouderdom in zulk een' hoogachtinge by de Graven van Cleve en Gelder, dat zy in den jaare 1266.zich fonderling verbonden, hetzelve nooit uit te roeijen of tot Bouwland te maken, gelyk Arkflee bericht. — Na tisen tyd is dit Woud van de wederzydsche
Her-



Befchryving van Cleve*
7
Hertogen afgehouwen , nu meestendeels doorzichtig , ook de weg van Kranenbwch op Cleef daar door gehouwen, en zo breed gemaakt, dat drie wagens nevens malkanderen zich voorby kunnen ryden j ondertulTchen zyn'er veele, die niet willen toeflaan , dat dit Ryks of Heilige Wald, dit Sacrum Ncmus zoude zyn , waar van Tacitus fpreekt; doch hier mede mag ik myn hooid niet breken, dewyl daar van al genoeg gefchreven is. —- Voor het overige vind ik 'er dit navolgende van by C: de Vries Cleefsche Lusthof', daar hy aldus fchryft : „ Dit Rykswald, zo genaamt om dat voor „ deezen onder het Ryk van Nimmegen ge„ hoort heeft, is by de Graven en Hertogen „ van Cleve by parceelen en ftukken , door „ koop als anderfints , aan haar gekomen.
„ In olde tyden is dit Wald bekend
„ geweeft met de naam van Sacrum Nemus
„ of het Heilige Wald. Zyn langte
„ flrekt zich van de Gochgerheide tot aan „ Groesbeek 4 a 5. uuren gaans, in de breed„ te op fommige plaatfen anderhalf en ook
„ twee uuren Levert overvloedig
„ uit timmer- en brandhout, weidinge voor „ vee en allerhande wildbraad voor de
„ keuken. Carel de Groot plag zyn ver-
„ moeide zinnen veeltyds met jagen hier ,, weder te vergaderen , en de volgende „ Keizers ook daar over hunne Houtvefters „ en Woudgraven te hebben ; — hier op A 4 „ fchy-



8
Befchryving van Cleve.
„ fciiynen te zien de Graven van Gelder en „ Cleve, wanneetzy in het jaar I266.,zich » onder éé'i verbonden , van dit Bofch „ nooit uit teroeijen, af te houwen of tot
„ Bouwland te zullen maken, In 't
,» begin van dit Wald op een van de Hee„ ren Stegh tegenwoordig Goed , vind men w "och eene met Boomen bezette vierkan„ te plaatfe , alwaar de oude fundamenten „ te zien van een Afgoden Tempel; en „ alzo een nader onderzoek wel meriteerde.
„ Waar uit waarfchynelyk is , dat
„ eenige meenen, dat onze Voor-ouderen „ ui dit IVtld aan Mercurms hebben opge„ offert vee en menfchcn, die zich dan be-
„ reidwillig Aagten lieren. Dien zo
„ vermaardenen bekenden Claudim Civilis, „ Overste der Batavieren en Menapiers, zou» de hier een Vergaderinge van de Grootste „ en Edelen van.het Land, als ook de „ TrerTèlykste van de Gemeinte, beneffens „ de Afgezanten van de Bondgenooten be„ roepen hebben ; en , na dat die wel ont„ haalt en door drank verhit waren, heeft „ hy een deftige Aanfpraak voor dezelve „ gedaan , haar daar in vermanende , het „ harde Juk der Romeinen af te fchudden, „ het welk in haar zo veel te weeg bragf, » dat de Wapenen gelykerhand aanvatte„ den , en een bloedige Oorlog daar op „ volgde, die niet zonder gruwelyke bloed-
„ flortinge gcëindigt is. Beichem heeft
„ aan-



Befchryving van Cleve.
9
„ aangetekent voor omtrent 200. jaaren ,
„ dat Grave Jan van Cleve wel eer op de
„ jagt hier een Hart heeft doordeken, dra-
„ gende op zyn Halshand den naam van Ju-
„ Uns Cajfar, en de horens daar van Hertog
„ Eduard van Gelder tot eene vereeringe
„ toegezonden."
HET DERDE HOOFD-DEEL.
Van de overoude Iwwooneren.
JOL Et overoude Land van Cleve heeft zich omtrent zo verre uitgeftrekt, als heden ten dage het Landrosten Ampt groot is, behalven Xanten, dat aan Ceiden heeft toebehoort, en gelyk eenige willen ook Calcar, doch wy willen het nemen na den tegenwoordigen toe-
ftand. In deezen oort zouden zich voor
den Sondvloet al menfchen opgehouden hebben , gelyk zulks de Hiftorie-fchryvers uit eenige gevondene Oudheden bewyzen willen, welke noodzakelyk by de algemeene Sondvloed aan deeze Plaatfen moeten gekomen Zyn, waar van men eenige by Adelarius Erichius * kan nazien.
Deezen Adelarius Erichius heeft een A 5 Gulik-



IO Befchryving van Cleve.
Guliksche Chronyk in zeven Boeken gefchreven, die te Leipzig in 1611. in Folio gedrukt is.
Maar alzo de naamen derlnwooneren ons
onbekent zyn, is het waarfchynelyk, dat gelyk Lazhts de migrationibus gentium fchryft; Noachs eerstgeboren Zoon Japhed zich na Europa begevende, zich opgehouden hebbe in de uitterste Grenfen digt by Afien, doch dat zynen Zoon Gemcr verder Duitschland is ingetrokken, tot dat eindelyk Askenach * de Zoon van Gomer
* Ziet hier van Neder l Oudheden bladz. 117. en Duitf Oudbed. bladz 6.
of Tuisco uit Armenicn met dertig Helden en Hoplieden, die zyne Verwanten, Zoonen en :Kinds-kinderen waren , geheel na beneden in Neder-Duitschland aan den Rhyn zyn gekomen in den jaare na de Scheppinge der Waereld 1790. en in den jaare na de Sondvloed 134.; dewelke na dat hy Duitschland overal bezigtigt hadde, deezen oort aan den Rhyn het beft is bevallen , en daarom zyn verblyf en vafte woonplaats ( fixa posfesfio') te Duisburg opgerecht heeft. De Invvooneren vermeerderden zich nu van dage tot dage , en geraakten by zo eene omftandigheid van zaaken zonder Overigheid alles in disorder , overlegden overzulks eene Regeering op te richten. ■— Hun Tuisco hebben zy, als haaren voornaamsten Leidsman het beftier opgedragen en
den-



Befchryving van Cleve. II
denzelven tot haaren Koning aangefteld, welke het heeft aangenomen , nieuwe wetten gemaakt, de met zich gebragte Hoofden tot Hoplieden aangefteld, de zestien Grieksche Letteren uitgevonden, en de bewoonde plaatfen meerendeels na zyn naam genoemt, als Duisburg ( Tuisconis arx) by Keulen enz. <— Dit zyn Koningryk is genaamt het Ryk der Qimmeren of Cimberen ( Regnum Cymbrorum) en de heeft zich van den Rhyn af uitgeftrekt tot in Denemarken, onder welke Volkeren de Cle-
venaars toen mede begrepen waren. Tuis-
co heeft in Vreede den tyd van I78. jaaren geregeert, en is geftorven byna in het jaar 1694. na de Scheppinge der Waereld , ten
tydeferah, Abrahams Vader. Dat Land
nam meêr en meer in Volkeren toe, het eene verdreef het andere , dus dat het voor één Regeerder op het laatst te zwaar viel, en is daarom , dat Cimbrifche Koningryk verdeelt geworden , en zyn naderhand in Denemarken en die Plaatfen de oude naamen daat van overgebleven, maar die langs den Rhyn woonden, wierden Celttc Kekers of Gelters genoemt, welke naam langen tyd , ook ten tyde van Julius Ca>far, gemeen was, wordende eenderde Deel van Vrankryk (Gallica celtica) daar
onder mede begrepen. Doch ieder Land-
ftreek heeft buiten den algemeene, byzondere naamen van haare Leidsmannen gekregen ; en hebben in deeze Oorden zich
op-



12 Befchryving van Cleve.
opgehouden de Sicambers, üfipiers, Gugerners en Mempen.
De Sicamhers, de naam hebbende van Sicamhaar Hoofd, waren Duitsche Volkeren, dewelke in de eerste tyden aan de Oostkant van den Rhyn om Zutphen , Emmerik , IVefel, en zo verder na Westphalen toe gewoont hebben, Zyn eindelyk van den Keizer Augustus wegens haare dapperheid, om dezelve wat nader by de hand te hebben, aan de Franjche zyde veriegt, alwaar tegenwoordig Gennep , Venlo , Gelder en Ravenflein gelegen zyn.
* Die van deeze Volkeren meer verlangt te weten, kan daar over nalezen J: N: Sell Vejalobfeq pag 2 man 2. Slichtenhorfi Tooneel des Lands van Gelder bladz 16.
De Ufpiers zyn insgelyks Duitsche Volkeren welke benevens de Tentteres door de Zwahen zynde verjaagt geworden , den Rhyn zyn afgezakt, en hebben zich neergezet om Emmerik , Hees en Zutphen. Doch de Tendens zyn na het Landfchap Drenthe getrokken.
* Ziet van deeze Volkeren en derzelver Wooningen Smids Schatkamer der Nederi. Oudheden op het woord Ufipii (nieuwe Druk van 1^74).
De Menapiers hebben zich in den beginne ook aan de Duitsche zyde van den Rhyn opge-
hou-



Befchryving van Cleve.
n
houden , doch zyn door de üfipiers verdreven , en hebben zich na de Westzyde begeven, daar thans Goch, Udem, Sonsbeek , Xan-
ten enz. gelegen zyn. Zy zyn van de
Vreemden op eenige plaatfen genoemt Grigerner. — Haar Hoofdplaats was Kesfel ( Caflellum menapum) . — Haar eerste Koning Menap, dewelke in den jaare 140. voor ChrijliGeboorte één éénige Dochter , met naame Beichuld nagelaten heeft, dewelke getrouwt is geweeft met zekeren Bath een geboren Hesf, die daar door de tweede Koning geworden is. — En hebben aldus in het vervolg haar eigene Regeeringe en Koningen gehad, tot op de tyden van Julius Cafar , die deeze Landen heeft ingenomen.
* Van de Woonplaats der Menapiers, die juist zo klaar niet is, ziet Smids Schatkamer der Nederl. Oudheden op het woord Menapii.
HET VIERDE HOOFD-DE EL.
Op nvat tvyze de Romeinen in dit Land zyn gekomen.
Na dat den eersten Alléénheerfcher der Romeinen Qajus Julius Cafar cm voornemen
had-



14 Befchryving van Cleve.
hadde zich van de geheele Waereld meester temaken, znFrankryk, Zwitferland, Bohemen en Duitschland al voor het grootste gedeelte hadde overwonnen , is hy eindelyk mede afgekomen na de Nederlanden by onze Cleefsche Menapiers en Sicamhers enz. — Alzo nu deeze van de vryheid bezwaarlyk onder het jok van dienstbaarheid te brengen waren, hebben zy tegenftand geboden en zich onder haaren Overste Jdra zamengevoegt, den Keizer over den Rhyn te gemoet getrokken en deszelvs Armee te rug en op de vlugt geflagen, doch hebben haar overwinningen niet verder vervolgt, maar zyn na huis getrokken , en hebben zich aan den Rhyn verdedigt. — Maar Cxfar hoe langer hoe machtiger wordende , is met eene zeer groote macht wederom gekomen , en heeft zich tegen over Xanten neêrgeflagen , alwaar hy in den jaare 698 na de bouwinge der Stad Romen en 3897. na de fcheppinge der waereld, een brugge heeft vervaardigt, en aan de Westzyde is overgetrokken. — De Cleefsche Inwooners waren niet in ftaat zo een Krygsheir het hoofd te bieden , en zyn overzulks met al haar Huisraad in het digt bygelegene Hoege, ook Ryks-wald genoemt, geweken , en hebben aldaar holen en borstweren gemaakt, deftruikenen het hout zo door malkanderen gebogen , dat geen paard of voetknecht by haar heeft durven komen, zich op die wyfe aldaar twee Somers ophoudende. — De Keizerlykc om een
voet



Befchryving van Cleve, 15
voet en zekere overkomst in deeze Landen te hebben , hebben verfcheidene Vestingen en Burchten aan den Rhyn gebouwt, als het Slot te Cleve, Nymegen , Qualburch , Monterherg enz. dezelve met veele inanfchappen en bezettingen voorzien, de huifen derlnwooneren afgebrand , het koorn afgemaait, en zyn toen met de Armee daar van daan getrokken.
Alzo zich nu de Menapiers enz. in haare
holen niet langer konden onthouden, hebben Zy zich aan den Keizer overgegeven , haar afgebrande huifen wederom herbouwt, haare Landen bebouwt en bezaait; — ende zyn hem getrouw gebleven. — Cafar zich van de goede gelegenheid van deezen oord willende bedienen, heeft des Somers zyn Rende vous aldaar gehouden , en des winters de beste Legioenen in de winter-quartieren gelegt. — Heeft van het Land van Cleve een Romeinfch Wingewest gemaakt, en hetzelve door Stadhouders en Landvoogden, gelyk alle andere verre afgelegene Provinciën, laten regeeren. — Ten tyde van Augustus is DruJus in deeze Landen gekomen , die dezelve noch meer verfterkt, wel vyftig Cafteelen aan den Rhyn gebouwt en de Sloten altyd met agt Legioenen bezet gehouden heeft. — Öf men nu fchoon alle de naamen van de Landvoogden niet met zekerheid kan weten, ook niet hoe dezelve geregeert hebben, zo vind men'er echter verlcheidene aangetekent; als Mei» , Daitoriius , Segestes , Civilis, Corteus »
gelyk



16 Befchryving van Cleve.
gelyk ook Trajanus, die ten tyde van Domitiamis Landvoogd van deeze Volkeren gevveefl is —- Een Spanjaard en een Uitlander, doch een deugdzaam man ; Tacitus is ook in het jaar na de geboorte Christi 116. Stadhouder van den Keizer aan den Rhyn gevveefl.
HET VYFDE HOOFD-DEEL.
Op wat wyze de Franken in deeze Landen zyn gekomen en geregeert hebben.
ÜVAnneer de Romeinen deeze Landen nu byna vyf hondert jaaren ingehad, en dezelve door Stadhouders tot vier hondert en twintig jaaren na de geboorte van Chriflus geregeert hadden, is haat Regeeringe beginnen te^verminderen, temeer, daar deeze Provincie zeer verre afgelegen en bezwaarlyk zo in order konde geregeert worden, dat daar in niet verfcheidene innerlyke beroertens en faclien ontftonden. — Want het valt gemakkelyker Provinciën te maken, als die te behouden , ( faciliits efl Provincias jacere , quum retinere. Hoe grooter Ryk , hoe minder macht. — Daar waren onder de Regeeringe van den Keizer Valer ianus in Duitschland nieuwe vreemde Volkeren aangekomen, dewelke eerftelyk door de Gothen
uit



Befchryving van Cleve \?
uit Schytien verdreven zynde , zich aan de Mayn om Wurtzburch enz. hebben neêrgeflagen en van haaren Landsman Franco Francken zyn genaamt geworden , en hebben Pharamund, Zoon van haaren doenmaligen Furst Marcome* rus, tot haaren Koning verkoren , zich met haare Nabuuren de Saliers, Tentlerers enz. vereenigt, en onderdaan de Romeinen by den Rhyn de voet te lichten, en eenige ichermutfel ingen gewaagt hebbende, zyn dezelve eindelyk doorgedrongen, en de Romeinen verjagende en overwinnende, hebben zy haar Koninglyke verblyf in deeze Landen te Duisberg vastgeftelt, alwaar de tweede der Frankifche Koningen Clodius Capillatus (de haarige) in den jaare vier hondert een en dartig zyn intrede gedaan heeft, en na hem noch veele volgende Koningen nu en dan hun verblyf aldaar gehouden , en de Salische wetten (leges falies) ingevoert hebben — De Francken hebben het daar by niet gelaten , maar zyn verder in Vrankryk ingetrokken , en hebben door den tyd de Romeinen geheel Vrankryk te benaauwc gemaakt, ook hetzelve in den jaare vyf hondert en tien geheel en al, met noch een goed gedeelte van Duitschland, onder haare macht gebragt, en de Romeinen afgenomen , en haar Hof te Parys gehouden. — Nu viel het al wederom één Koning te zwaar om geheel Vrankryk met deeze Nederlanden alléén te regeeren , waar uit ontftond , dat na de dood van Clodovieus in den jaare vyftien hondert en B veer-



l8 Befchryving van Cleve.
veertien voorgevallen , zyne vier Zoonen, namentlyk Clodomir , Diderik , Chiidebert en Clothar het Koningryk verdeelt hebben, als wanneer aan dot har deeze Neder- en aan den Rhyn gelegene Landen , onder het Land van Cleve mede gehoorde, is te deel gevallen, Deeze Clothar heeft alle zyne Broederen overleeft, en in den jaare vyf hondert vyf en vyftig dit Land met dat Koningryk wederom vereenigt.
Deeze Landen zyn ondertusfchen door
Hofmeesters en Stadhouders ( Maitres du Balais ) immediaat geregeert geworden tot in den jaare zes hondert agt en twintig; als wanneer Dagobert zeer jong en maar dertien jaaren oud Zynde Koning van Austrafi'cn is geworden , dewelke de geheele beftieringe van het gantfche Ryk aan zyn Hofmeester Pipinus Hereflaldus heeft gelaten. Door deeze onachtzaamheid der Koningen hebben zich de Hofmeefters een zulk groot Gezag verkregen , dat eenige derzelve Pepin le Bref; Hugues rapet, qua: linea adhuc regnat ook in der daad Koningen zyn geworden Dus heeft zich het
Ryk en de Oppermacht beginnen te fplitzen, en hebben de Koningen door toelatinge der Hofmeefteren aan hunne Hovelingen en goede Vrienden om haare verdiensten (oh benemeritd) verfcheidene ftukken, deels weggefchonken , deels ter leen uitgegeven; en , daar van daan is het dan ook, dat Sigcbert, wanneer hy in den jaare zes hondert en vyftig Koning van Austrafiën was geworden , bewogen is geworden



Befchryving van Cleve. iy
den zynen getrouwen Dienaar en Gunfteling Theoaorus Urfïnus wegens getrouwe diensten en meêr andere verplichtingen in het toekomende met de Voogdeij van Cleve en Ny,negen te beleenen; en is dus dit Land aan de Gedachten van Urjini in het jaar zes hondert zeven en vyftig gekomen , van die op Helia , en is aldus in het vervolg door Graven en Hertogen geregeert geworden tot op dit uur toe.
HET ZESDE HOOFD-DEEL.
Op iaat wyze het eerste aan het Duitsche Ryk gekomen is.
E Franken hebben insgelyks deeze Landen by de vyf hondert jaaren ingehad, en Carel de Groote heeft Duitschland en Vrankryk hereenigt, maar zyne Zoonen hebben dat Ryk wederom verdeelt, en wierd toen Lodewyk Koning van Austrafien; intusfehen dat de Franken dit Land inhadden, hebben de Saxen en Vriefen verfcheidene invallen in hetzelve gedaan en eenige Plaatfen in haare magt gekregen , doch zyn van Carolus Magnus wederom
verdreven. Naderhand hebben de Dee-
nen en Noormannen van den jaare agt hondert en zes en veertig tot den jaare agt hondert vier B 2 en



20 Befchryving van Cleve.
en zeventig veele onlusten verwekt, doch ten allen tyden goede tegenftand gevonden. ~ Deeze Noormannen hebben een jaarlykiche Schattinge van deeze Landen willen eisichen, en wanneer die in veele jaaren niet voldaan wierde, kwamen dezelve in deeze Landen met een groote Scheepsmagt te water en ook met een groote magt te lande haare agterltallen invorderen en groote fchnkken veroorT~ DeS Cydes rcgeerde Lotharius te Metz, die binnenlandfche onèenigheden hadde met zyn Broeder wegens de verdeelinge, dus dat hy zo een grooten uitlandschen vyand
geen tegenftand konde bieden. Dus van
binnen en van buiten benauwt, moest hy den doenmaligen Duitschen Keizer Otto de Eerste of de Grootste om hulpe verzoeken, die zulks ook gedaan heeft, met dat beding, dat hy de Landen tusfchen de Maas en den Rhyn aan
hem erflyk zoude overgeven. Daar op
heeft den Keizer hem in zyne hoede en befcherminge genomen , is met zyne Armée afgekomen , en heeft de Noormannen verdreven en verdelgt, de vyanden van Lotharius in Lotthanngen t'ondergebragt, en hem wederom in
het bezit gefield. En alzo is de Opper-
magt over het Land van Cleve aan het Duitfche Ryk in den jaare negen hondert vier en vyftig gekomen , en tot hier aan toe aan hetzelve, als een Ryksleen verbleven.
HET



Befchryving van Cleve. 21
HET ZEVENDE HOOFD-DEEL.
Van den Godsdienfi der oude Inwooneren.
lot Et is buiten allen twyftel zeker, dat in het begin ten tyde van ïuisco , wanneer uit Afien de eerste Volkeren in deeze Landen kwamen , dezelve goede, heilige en vroome Menfchen geweest zyn, dewelke de zuivere Leer en het Goddelyk gebod medegebragt en daar na haar leven ingericht hebben , doch zyn allengskens tot Heidenen gemaakt , en eindelyk ten eenenmaal een Barharisch Volk ge.-
'worden , zonder wetten en zonder redenen
( Barhara fine legibus et moribus natio) . By dit haar Heidendom zyn zy daarenboven by- en
wangelovig geweest. Haaren voornaam-
ften Afgod is geweest Mercurius de Zoon van Majo , die zy zeer bemind en zeer hoog ge-
eerc hebben. Daar van is noch overig
in deeze Landen den Gudesdag (dies Mercurii) als of het dan goed geweest was t' offeren enz.
* Van deezen Afgod Mercurius, die ook IViden Heerman , en met andere naamen by de Duitschers genaamt is geworden; ziet NederL Oudheden bladz. 141.
B 3 Aan



22 Befchryving van Cleve.
Aan deezen MêfcWJïïs hebben ook op zekere dagen beesten en levendige menfchea moeten geöffert worden, en hebben zich de menfchen dus gaarne laten Aagten. —- Benevens Mercurius zyn ook in achtinge geweeft Jpollo , Jupiter en Minerva , en noch andere meer. -— Mars, die by Dingslaken zeer is geeert geweeft, gelyk ook by Nymegen dert Afgod Hees * en in het Graafschap Marck Lima de Maan-,
* Hees of Hes , ziet hier van IVestphal. Gefchiedenis door den Prxdikant J: vanSteir.en , in het Hoogduitsch uitgegeven bladz. 259 en Geograph. Befchryving van Gelderland bladz. 108.
Haare Paapen en Priefïers waren de Druïden * , Wylen Magi of Mag* van haaren V orst en Aanvanger Drufus aldus genoemt.
* Van deeze Priesters de Druides namentlyk hebben EJaias Puffcndorf en Schwfleisch fraaije Disfertatien gefchreven ; het waren eigentlyk Priesters van de C&tö, en hadden een groot bewind, en daar gefchiede buiten dezelve bykans niets ; ziet Cafar de bell. Gallic. hb. FI. Cap. ,3 ubi fic de illis fcribit: Nam jere de omnibus controverfiis publias privatisque conflituunt; et fi quod efl admi-
fum jacinus , fi cxdes fatfa, fi de bareditate , de fmbus ccntroverfia efl, adem decernunt prarrma, poenale conflituunt, fif.iïs aut privatus,
out



Befchryving van Cleve. 23
aut publicus eorum decreto non fletit, facrificiis interdicunt. Hac poena apud eos eft gravisfïma. Pompon. Mela 3. 2. die haar noemt Sapientiat Magiflros. Sell Fe/al obfeq.pag. 49. Pitisc. in Not. ad Sueton. in Vïta Claudii. Haar Afbeeldzei ftaat in de Hoogduitsche Oudheden hladz. 28.
— Deeze zyn oorfpronkelyk uit Frankryk voortgekomen , en hebben aldaar gewoont, doch zyn van Claudins verdreven, en dus in Duitschland en Nederland gekomen; — hebben de Heidenfche wetten en Godsdienften uitgelegt, en namen de Oflèrhande waar in den Godsdienfl; — zy zyn zo wel in byzondere als Regeerings-zaaken gebruikt, en wierd 'er zelden iets van belang ondernomen , zonder eenige Drniden om raad te vragen , die dikwils voorzeiden , wat 'er kwam te gebeuren. — De voornaamste Waarzegster * , die
* Over de Waarzegsters by de Germanen in het generaal ziet Schedius de Diis Cerman, Syngram. 2. G?p. 43.
zich hier te Lande heeft opgehouden, is geweeft Felle da,
* Van deeze Mevrouw Waarzegster, die ten tyde van den Keteer Fespafianus geleeft heeft, kan men nazien Tuit. Hiflor. lib. 4, Cap. 61. en de Morïb. Germanor. Cap. 8. en verder Schedius de Diis German. pag. 408. Nederlandsche Oudheden bladz. 118. 3 j 9.
B 4 Deth-



24 Befchryving van Cleve.
Detlmar. in Commentar. ad Tacit. de Morih. German. pag 49. en veele zaaken heeft daar van aangerekent Joh. Dider. von Steinen in zyn Westphal. Hijlor.in het Hoogduitsch bladz. 61, men vind daar van ook veel by Schmid m zyn Schatkamer der Neder landsche Oudheden op het woord Priesteren.
die een verre uitgeftrekte Regeeringe gehad en als een Vorstin en Godin is aangebeden en te Spellen by Wezel Hof gehouden heeft. — * Ik vinde hier van de volgende Aanmergen by Busfingh in zyn nieuwe Geogrophie. » Na de meeninge van eenige Geleerden „ (fchryft hy) zou de beroemde Vorstinne » der Bruclerers Velleda, die na haar dood >, als eene Godheid eere is bewezen , zo ,» niet te Wezel zelvs , ten minsten in de „ Nabuurfchap daar van, en wel te Averdorf „ of te Spellen , haaren Zetel gehad heb„ ben. " — Andere plaatfen haare wooning hooger op aan de Lippe. — Doet hier by Slichtenhorjl Geldersche Gefchieden. bladz. 15. en aldaar de Aanmerkinge, als mede de Schryvers by de voorgaande Noot. Deeze ried Claudius Civilis , dat hy met de Romeinen vreede Zoude maken , alzo hy niet overwinnen zoude , gelyk het eindelyk ook zo gebeurd is , want, of fchoon hy in 't begin eenige overwinningen kwam te behalen, en aan Velleda de veroverde Vaandels met een Jagt fchip tot een vreugde toezond, is hy dog
na'



Befchryving van Cleve. 25
naderhand door Cerealis overwonnen geworden. Deeze haare Medemakkerin is geweest Clandia Sacrata Qn 'tNeêrduitsch Claasje Sakken) een Keulsche Vrouw en Concubine
van Cerealis en dan ook Aurinia. Zy heb-
* Aurinia , ziet 1"tcitus de morib. German. Cap. 8. — Eenige lezen daar voor Alruna, en willen dan , dat het een zamengefteld woord is, van Al en dat van de Celten Ruin Konft , als de Godin van veele Konden.
Een ander maakt 'er Altrunia af, en
zegt dus genaamt te zyn van Alt, Olt oud en Rune, en zoude dan zo veel betekenen , als een oude Wyfe , of Waarzegster ,• alle gisfingen en fpeculatien , die by my niet veel zekerheid hebben. — Ziet hier Faber Thefaur. erudit. Scholast, in voce Aurinia.
ben vier voornaame Feestdagen gehouden. — In 't begin van het jaar het Feest van Janus, ter eeren van Janus den ouden Koning van Italien ingefteld. — In de maand van Februarius de Bacchanalia, van den Griekschen Me-
lampus , ter eeren van Bacchus opgericht.
In de maand van May de Ambarvalia, ter eeren van de Godinne Ceres uitgedagt. — In de maand van November het Feest van JEscula* pins.
B 5 HET



26 Befchryving van Cleve.
HET AGTSTE HOOFD-DEEL.
Van het begin van den Christelyken Godsdienfi.
^StAnflus Maternus de eerste Bisfchop te Keulen en Sanüus Servatus zouden in Braband en alhier gepredikt hebben, edoch de eerste aanvang van den Christelyken Godsdienfi kan men eerst te regt flellen , dat ten tyde van den Keizer Conjlantinus in den jaare 330. in deeze Landüreek is voorgevallen , maar dat dezelve naderhand onder de Regeeringen van de volgende Keizeren Julianus, Vdens, Maximinus zeer verdonkert en onderdrukt, en daar By aanflonds met de Ketterey van Arrius befmet is geworden , welke Ketterey op het Concilie van Nicenen is veroordeelt, Jeerende , dat God de Vader met den Zoon niet van eene fubflantie en wefcn Was, daar toe in den jaare 346. vervoert door Ev.phrates Bisfchop te Keulen, die de Leere van Arrius aankleefde ; tegen deeze Ketterey heeft gepredikt Severinus , en deeze Landen daar van wederom
gezuivert. In den jaare 499, ten tyde
van Clodovatis heeft den Godsdienfi hier te
Lande eenen beteren voortgang gehad.
Deeze is geweest de eerste Christen Koning in Vrankryk , alzo hy zich met veele Franschen
door



Befchryving van Cleve. 27
doof overredinge van de Koningin Clothildis
door Sanftus Remigius liet dopen. Tot
dat eindelyk in den jaare 68r. IVolfredus uit Engeland, (welk Land een oyerblyfzel is van de Saxen, en het geene altoos in Godsvrucht heeft uitgeblonken , en geleerde Mannen aan de nabuurige Landen verfchaft, om aldaar Gods verborgenheden te verkondigen) na de Nederlanden heeft afgcvaardigt, en als deeze Wegens ouderdom weder te rug keerde en goede voortgangen in den Godsdienfi gemaakt hadde, heeft Egbertiis Aartsbisfchop te Londen op nieuws uit een zonderlingen yver in den jaare 692. twaalf geleerde Mannen, om de Neder duitsche Volkeren het Euangelium te verkondigen , waar onder de voornaamste Willehrord,
* Die begeerig is van deezen fVillehrord en deeze geheele Gefchiedenis , iets omflandiger te weten , die kan daar van nalezen Nederl. Oudheden op het woord Willebrord Jacob Bafelius Nederl. Salpicius bladz. 69. alwaar hy Henricus Coflerus Molanus en Revius aanhaalt, Jrkfiee Befchryving van Nymegen bladz. 69.
daar na Schivibert van Gravelyke afkomst,
Wigbert, Wdlebald, Wimbald, Levin, de twee Dwalden , Werfried, Marcellïn en Adelbert, die te Utrecht eerfl aankwamen. —— WUle* brord heeft zyn Collega's verzonden, den eene na Over-Tsfel, den anderen na Gelderland,
Wille,



28 Befchryving van Cleve.
Willebaldgeheel na de Franken, en zo Voorts; eenige van dezelve zyn geflorven, een gedeelte gedoodt en een deel wederom gekeert , uitgezondert Willebrord en Werfried', die hier te Lande gebleven zyn. IVillebrord begaf Zich na de Vriefen , en haaren godioozen
Vorst. By Rathbot, die hem niet wilde
horen , vermogt hy niets , als alleenig , dat Ingra de Zoon van Rathbot gedoopt en bekeert wierd. Van daar begaf hy na Pipin Hertog in Braband , en kwam omtrent het jaar 696". in het Land van Cleve, eerst te Millingen en naderhand te Rinderen aan , alwaar hy Kofier wierd. Eindelyk is hy na Romen gereist , om van den voortgang van het Chriilendom verflag te doen; en bragt van daar de
Aartsbisfchoppelyke waardigheid mede;
ging zyn Stoel zetten te Utrecht, en wierd Santlus Clemens eerste Bisfchop van Utrecht genoemt. Rathbot yervolgde hem, en heeft
hem meer als eens uit Utrecht verdreven, doch is door den Hertog Pepin daar in wederom herflelt, tot dat hy in den jaare 736 dit aardlche heeft gezegent, en is te Eist een Dorp in de Betuwe in de Domkerk , welke hy geflicht hadde, begraven. — Hy heeft meermaals in het Land van Cleve gepredikt, en heeft in de tyd, dat hy Bisfchop was in den jaare 700. te Emmerik , ter eeren van Martinus Bisfchop van Turin de Munflerkerk geflicht.
Werefried leerde te 's Heerenberg, IVefler-
voort en in de Betuwe, en wierd na het over-
ly-



Befchryving van Cleve. 29
Jyden van Willebrord de tweede Bisfchop van Utrecht, en is Sanêfus Bonifacius genaamt. Hy is in den jaare 752. in Friesland omgebragt en
insgelyks te Eist begraven, ' Omtrent
deezen tyd hebben geleeft en het Euangelium verkondigt Sanltus Lambertns te Luik , Santlus Ludgerus te Munfter , waar door de Religie in deeze Landen zodanig is toegenomen , dac Keizer Hendrik de Eerste , de Fogelaar genaamt, te Duisburg een Concilie heeft beroepen , in welk alle die geene veroordeelt wierden , die den Bisfchop Benno te Metz in den
jaare 927. de oogen uirgeftoken hadden.
In welke van te vooren ook Keizer Carel de Groot de Vheem-fchepenen , die zonder Schepen of Vonnis de Ongelovigen mogten wurgen, heeft opgericht, en zoude ook voor het grootste gedeelte IVestphalen door die Stad tot het Chriftendom bekeert zyn , alzo dezelve overal voortrefTèlyke Predikers na toe gezonden heeft.
* Over deeze Fheem-fchepenen kan men nalezen Kelian in Diclionar. in voce Feeme. Matth. Analetl. Tw F. en ae jur. glad. lib. I Cap. 30. en manuducl, ad jus Canonici pag. 372. Alkemade en van der Schelling befchryv. vari de Stad Briel en den Lande van Foorn bladz 287. Hertius in Disfertat Satyr. rer. qua; ad jus fpecl. Cap. 24. Otto prim. lin. rer. public, ad Cap. I- §. 55 in fcriptis domefticis de hoe judicio fequentia fcripfit: fcrip»
fit,



30 Befchryving van Cleve.
fit, inquit, de judicio Westphalico Mecbornius de Irmenfida Freherus lib.Jingnl. de Occultis judiciis, Gryphiander, Boederus, Daste de pace . puhlica et Thomaf de origine judicii fVestphalic'u §)uodadinitia ejus attinet plerique adfcendunt ad Carolum Magnum , illumque ad helium Tricennale cum Saxonihus gefium hoe judicium conjlituijfe dicunt; ut qui ad paganam fiijierjlitionem relaberentur , hoe judicio tanquam inquifitionem in officio Religionis Cbriftian* continerentur, alii contra ante feculum XII. neminem hujus judicii mentionem fecijje dicunt Thomas in dicl. differtat. Seculo XIV demum ah Archiepiscopo Colonienfi illud inftitutum refert, ut conjcientiis bominum hac velut inquifitione imperaret; fed res ita fefe hahet, fine duhio initia hujus judicii queerenda funt tempor e Caroli Magui, qui veInt judicium Zeli injlituit, cumquo, uti apud Judaos habehatur, multi boe judicium compararunt, fed hos refutavit Clericus ad Deuteron. 13. vfi 19. et ad Nurner. 25. vfi 7. nam omnia in judicio Z.eli Judatorum aperte fiebant, bic contra omnia occulte, fedpoflea in deterius converfnm et injlrumeiitum tyrannidis malorum judicium fattum ejl. Fuit tarnen judicium legitimum, qusd vet inde patet, quia princeps Juos confiliarios ad hoe judicium miferunt, verum cum poftea omnia celarentur, neque exfecutiones fier ent publice, fed in loco quodam occulto velfylva, tanto odio muit* civitates hoe judicium habuerunt, ut ab Imperator e vel Pont ifice impetrarent privilegium, ut ab eo esfent exemp-
t*,



Befchryving van Cleve.
31
uti Hendricus IV Breman, Nicolaus Pontifex Francofurtum ad Moenum privilegio muniverant, quo cives eorum ad hoe judicium trabi non potcrant. Stetit hoe judicium ad Maximiliani I imo ad Caroli V. tempora , fed poflea odio , qua illud profequibantur , fait fublatum. Principalis ejus Je des fuit Tremonia Urbs Westphalica, unae judicium illud Westphalicum fuit appellat um. Latisfime autem Jefe diffudit ad Daventriam et terras ïrajettinas , ut fcripfit Revius in Daventria , imo in ipfa Borusjia viguif; Huc usque confult. Otto olim Profesfor Ultrajetli poflea Syndicus Reipublica Bremenjis.
Wanneer nu van Luther in den jaare 1517. en de volgende de Reformatie des Pausdoms, voornamentlyk wegens den Aflaat, Vagevuur en magt des Paus fterk wierde by de hand genomen tegens Tecelius, Eccius, Pricrius en den Cardinal Cajetaims , is het daar mede zo verre gebragt, dat in den jaare 1530. de Augsbur-
febe Confesfie is uitgegaan. Ondertuslcben
hebben insgelyks tegens het Pausdom gepredikt Z-winglius in Zwitjerland, Calvinus ia Vrankryk en door Luther, hoewel in eenige (tukken verfchiilende, by gedaan, wanneer in deeze Landen de Gereformeerde Leer zich heimelyk heeft geöpenbaart, tot dat in den jaare 1539. in de Stad Wezel de Leer van het Euangelium gepredikt en in den jaare 1540 het Heilige JSachtmaal, na Cbrijli Inftellingc, opentlyk geviert is geworden. —- Te Duisburg is insgelyks



32 Befchryving van Cleve.
lyks in den jaare 1555. het Beeld van Salvator, het welk 91. jaaren aldaar voor een groot Heiligdom was gehouden, weggenomen, de Euangelische Leer ingevoert en het Pausdom
afgezvvoren. Daar na is die Leer op fom-
rnige Plaatfen eenigfints onderdrukt geworden , tot dat na de dood van den Hertog >ban de Euangelisch Gezinden meerder vryheid bekwamen , en het in die toeftand gebragt, waar in hetzelve zich tegenswoordig noch bevind, namentlyk, dat alhier zich Roomsch Catbolyken, Gereformeerden, en ook, hoewel weinige, Lutheranen bevinden, dewelke zyn Keurvorflelyke Doorluchtigheid, als een Vader zyne Kinderen van verfcheidene humeuren zo weet te bellieren, dat onder dezelve een goede eenigheid regeert.
* Ziet hier de korte en generale Befchryving van de Hiflorie der Reformatie van het Hertogdom Cleve, door den meergem. Predikant von Steinen in het Hoogduitsch uitgegeven in den jaare 172 7. ; en in hoe verre er verfcheidene Religiën in een Staat getolereert of toegelaten mogen worden , daar over moet men nazien Rerum Politicarum Scriptores en 'sJVaerelds Godsdienflen door Jiexaud. Roff uitgegeven bladz. 680.
HET



Befchryving van Cleve.
33
HET NEGENDE HOOFD-DEEL.
Van de Zeden , Rechten en Dapperheid van de Cleefschem
D
Ë Ouden zyn omtrent de Vreemdelingen zeer gast- en kost-vrij geweeft, wat haar mond fprak , dat meende ook haar hart. —— Den Echren-ftaat wierd by hen hooggefchat en de
overtreders yan dien zeer Zwaar geftraft.
By de geboorte van een kind hadden zy dit barbaarsch gebruik, namenrlyk , dat wanneer iemand een kind geboren wierd , en hy wilde weten , of het zyn echt natuurlyk kind en zyn vrouw eerlyk was , moest hy het kind aanftonds , zo als het ter waereld was gekomen , nemen en brengen hetzelve na den Rhyn of een ander Water, en dompelen hetzelve aldus naakt daar in , bleef het kind nu boven, dan was de Moeder eerlyk , maar ging het te
grond, zo was het een onechte geboorte.
Na de dood hebben zy overeenkomstig de manier van de Romeinen de doode lighaamen verbrand, de asfche by malkanderen in een pot gedaan en in de aarde begraven.
* Veele zaaken zoude ik hier van het verbranden der doode lighaamen by de Kei* C ten



3*
Befchryving van Cleve.
ten en meest alle Volkeren vanouds, uitgezonden de Hebreen, Chaldeen en Perfen, in gebruik, kunnen aantekenen , doch men kan die lezen by den Jantekenaar op de JDuitschlandsche Oudheden bladz. no. étkTacitus de morib. German. Cap. 27. en aldaar de Commentator es.
Haar beste kostvvinninge was den Oorlog, zy waren daar inne dermaten geoeffent , dat de Romeinen altoos de beste foldaaten uk dee2e Landen bekomen hebben, nochtans dienden zy beter te paard als te voet, gelyk tegenswoordig noch , waarom de Romeinen hier meer, als met eenige Natie rer waereld te doen hebben gehad , en deeze Landen eindelyk na het onderbrengen van andere Volkeren
en een negenjaarige oorlog overwonnen.
Verfcheidene Battallies met de Galliërs in hallen , Hungarien en Afien bygewoont , en Romen onder Brennus helpen innemea Zy
waren getrouw, en daarom van Augustus en de volgende Keizeren tot derzelver Lyfguarde gebruikt, hoewel zy eens wegens den fïagvan Fariis door den Keizer Augustus, als verdagt, bedankt wietden , doch kort daar na wederom
zyn aangenomen geworden. Zy hebben
langen tyd goed tegens goed verruilt; — hebben eenig , of fchoon weinig Roomsch geld gehad; de nabuuren, die langs den Rhyn woonden , kenden het zilver geld , maar de andere niet: haar geld was met verfcheidene
beel-



Befchryving van Cleve.
35
beelden voorzien, niet van één fatfoen gekorven en gelheden.
*' Nummi ferali et fiffi. — Van dit geld kan men veel lezen by den Aantekenaar op de Oudheden van Duitschland bladz. ig. en by Commentator over Tacitus de morib. Germamr. Cap. K en doet 'erby SlichtenhorftTooneel des Lands van Gelder bladz. 35.
Haar fpraak is geweest Duitsch, gelyk hedendaags de Zwit/ers, of wel de IFest-friefen, fpreken , en zyn noch eenige woorden daar van voorhanden; als Ganza een Gans , Beca een Beek, Ertha de Aarde, Glafium Glas enz. Haare Caracters om te fchryven zyn benevens de Duitfche meerendeels Grieksche, edoch fommige jLatynfche geweest, door Nicoflrata de Moeder van Euander naderhand uitgevonden , doch waren meer den Landbouw, het weiden van vee, de vifchvangst en den oorlog , als de ftudien toegedaan. De mannen bene¬
vens de vrouwen weten niets van de geheimen der Letteren, zegt Tacitus.
* Secreta litterarum viri pariter ac fosmin* ignorant; of men dit uit die woorden van Tacitus de morib Germanor. Cap. XIX. in principio zo generaal kan opmaken, daar aan zoude zeer twyflèlen , en wil daarom met andere liever begrypen, dat de Duitschers toen ter tyd niet verftonden de tekens, die C 2 de



S6 Bfchrping van Cleve.
de Verliefden op de Vingers aan de Maaltyden of in de Schouwburgen by de Ro.-nei* nen aan de Vrouwlieden , noch de Vrouwheden aan de Mansperfoonen , om haaren verliefden inborst uit te drukken , wiften te geven, van welke kunstgrepen men zien kan Ovid. lib. i, Amor. Eleg. 4 vf 17 en Heroid. Epiflol. i6.vf.Bi; doch geeiffats, dat men uit die woorden : Litterarum fecreta viri pariter ac faemina ignorant, zoude moeten vastftellen, dat de Duitfchers in die tyden niet hebben kunnen lezen of fchryven, want dat kan ik niet geloven.
En wilden de Romeinen haare jeugd onderwezen hebben, 20 waren zy genoodzaakt den Rector Eumenitis na Cleve te zenden , en aldaar een
Latynsche School op te richten. Haar
kost is geweest dikke melk , garsten brood , kaas, veel wild , fruit en nooten , moeskruid gebruikten zy ook zeer veel, doch byna rauw
en ongekookt. Haat drank by liet ge-
meene volk was water, maar de aanzienlykste gebruikten bier , doch alle wyn en vreemde dranken waren fterk verboden, tot op de tyd van den Keizer Probus in den jaare ongeveer 278., die het eerste Wyn te drinken heeft
toegedaan Van den drank maakt Tacitus
ook gewag, wanneer hy fchryft i Haaren drank was uit garst en tarwe.
Petms eorum es hordeo et frumento.
By



Befchryving van Cleve. 37
By Tacitus ftaat eigentlyk : potits humor ex ordeo et frumento.
Haare Klederen zyn Zeer flegt geweest, en
hielden niets van de pracht. Zy hadden
naauwe van linnen en wollen geweefde klederen. -— Haar grootste hovaardeij beftond in het opgebondene lange blonde hair , het welk van natuur meerendeels geel of rood was, zo het al niet met een daar toe bereide loog door een byzondere kunst geel was gemaakt , hetzelve was ook krulagtig.
■ Aurea Cafariés Sycambrorum.
Crinibus in nodum tortis venêre Sycambri.
De goude geele hairen der Sycambers.
De Sycambers zyn gekomen en met haare geel gekrulde en met een knoop zamen gevlogte hairen.
* Over het geele of blonde hair , het geene de Duitschers droegen kan men veel lezen by de Aantekenaar Over de Oudheden van Duitschland bladz. 16. en vooral Dithmdrus over Tacitus de morib. Germanor. Cap. 4.
Haar Bedde en Bedde/lede was een zak met ftroö of huiden van beeren of wolven enz , die dezelve zodanig wisten toe te bereiden , dat die het hoofd met het geheele lighaam te gelyk bedekten —- Haare Huifen waren heele flegre Boeren-hutten, tot omtrent den C 3 jaare



3 3 Befchryving van Cleve.
jaare 241. ten tyde van den Keizer Gordiaans, als wanneer men begon de huifen om hoog
op te halen. Haare Schuur en waren gaten
en holen in de aarde , daar zy haar koorn in
verbergden. Zy hadden weinige Steden,
maar aanzienelyke Dorpen. — Haar geweer beltond m ftryd-kolven en aangegorde breede flagzweerden , hellebaarden , Verpfpiesfen , bogen, pylen en flingers — Haar voornaamlte IVetgever buiten Tuisco is geweest Hildegafl, die in den jaare Christi 241. geleeft, de Nederlanden in goede Wetten en Zeden onderwezen , en het maken van Testamenten verboden heeft. — Voor het tegenwoordig gedraagt zich het Land van cleve na de gemeene befchreven Keizerlyke wetten , doch bevinden zich daar by noch eenige Saxifche Rechten. — Een ieder heeft byna byzondere Statuten en municipale Wetten. — Emmerik heettZutphenfche, Rees, Xanten enz Keulsche, Goch Geldersche Rechten, — Daar beneyens hebben dezelve noch Lathen-, Dyk-, Wald-, Lheen-, Thins- en Geestelyke Rechten enz. —! Van het Onder-gericht komen de zaaken van de eerste en ook wel van de tweede inftantie door den weg van heroep Qer viam appeliationis~) aan het Hof-gericht (exceptis canfis refervatis) .
HET



Befchryving van Cleve.
39
HET TIENDE HOOFD-DEEL.
Van de vier voornaame Veld/lagen, die in deeze Landen voorgevallen zyn.
CD^fchoon wel in deeze Landftreeken verfcheidene Veldflagen van de Romeinen tegen de Gothen, Franken, Wenden, Saller s, diemannen , Longobarden , Sch-waben enz. zyn voorgevallen, en de Roomfche Keizers zelve, als Caligula, Vitellius en Vespafianus zich hier na toe begeven hebben , en tegenwoordig zyn geweest, en Vespafanus zich met de Duitschers wel veertig maaien geflagen zoude hebben , zo zullen wy echter tot beter naricht van de gefchiedenis ons maar alleenig met eene overweginge van de vier voornaame bezig houden. — De eerste Battaille heeft geflagen den Koning Ariovistus (Ernst) geheten, dewelke ten tyde van Julius Cccfar geheerst heeft. — Is een dapper Krygsman en de Befchermer van de Duitfche Vryheid geweest — Heeft met Cafar gevochten , doch is van hem verflagen en overwonnen.
* Ziet hier van de Jantekenaar op de Oudheden van Duitschland bladz. 160.
De tweede heeft gehouden Hertog Herman, C 4 au-



4ö Befchryving van Cleve.
anders Jrminius geheten; deeze heeft in West* phalen gewoont, en heeft in den jaare na de geboorte Christi XI. by het Dnisberger Wald ^uintil'tus Varus Generaal en Stadhouder van den Keizer Augustus met drie Legioenen, be* ftaande in 20000. oude en beste foldaaten, fodanig verflagen , dat het zeer weinige zyn ontkomen. —
* Van deeze terribile flag en flagtinge kan men nalezen de Aantekenaar op de Oudheden van Duitschland bladz. 160.
Varus heeft 'er herleven afgebragt, en is na Paterborn geweken , en heeft zich daar omtrent uit wanhoop het leven benomen , en is Zyn doode lighaam zes jaaren onbegraven blyven liggen, tot dat in denjaare XVII. Germanicus hier heenen gekomen is, die Arminius verfloeg en de beenderen zyner Landslieden liet begraven, en ter eeren van Varus op desZelvs Graf een Tombe (s^ot^o*) deede oprichten, — Ieder Legioen voerde in haar Vaandel een Arend , en de Duitschers hebben er daar van twee bekomen; daar van daan zoude (gelyk fommige Hiftorie-fchry vers daar op fïerk blyven ftaan) den Dubbelden Arend in het Duitfche Ryks-wapen gekomen zyn. — Het Vaandel van het derde Legioen zou? de de Vaandrig aan flukken gefcheurt, in een moeras geworpen en aldus geborgen hebben; Tacitus is van gedagten , dat de Romeinen naderhand in andere Battaiiles , deeze Vaandels
wede*



Befchryving van Cleve.
41
wederom gekregen zouden hebben. — Cajus Marius zoude in het jaar na de fcheppinge der Waereld 3846. den eersten Arend in de Vaandels der Romeinen hebben doen (lellen, om dat, gelyk den Arend een Vogel is, die zeer hoog vliegt, en voor welke als haaren Koning de andere Vogelen een fchrik hebben , dus ook de andere Volkeren zich voor de Romeinen zouden ontzien. Een Legioen be-
ftont uit drie , vier of vyf duizent mannen te voet en uit twee of drie duizent ligte paarden wierd gecommandeert door twee Over- en Onder-hoofdmannen. Ieder Overste had zes
hondert mannen te voet en ieder Ritmeester dertig paarden By deeze Legioenen hadden zy haare Hulpbenden (Auxiliares) , die zy uit de overwonnene Landfchappen trokken. De derde flag is voorgevallen onder Claudius Civilis. Deezen Claudius Ci-
i'ilis zoude by zyne Landslieden niet met eene Romeinfche naam , maar Claas Burgers * genaamt zyn ; Is te Nymegen geboren en een on-
* Van deezen Claas Burgers of Claasje den Burger ziet Tacit. Hiftor. lib. IV. C*p- 13» Strada lib. I. et VII. Grot. in Pr*fat. ad Antiq. Reipubl Batav. Joh. van Someren herflelde Oudhed. of Befchryving van Batavia Cap XII. van bladz 306. tot 365. alwaar ook zyne Genealogie Teschemah. Annal. Cliv. pag. mih. 68. Bickeubergius heeft zyn leven ook uit Tacitus befchreven.
C 5 ver?



42
Befchryving van Cleve.
verfchrokken Vorst en Leidsman der Nederlanders geweest. —- Hy heeft verfcheidene ontmoetingen gehad. -— Is eens gevangen, aan den Keizer Nero overgezonden , van den Keizer Galba vrygefproken , en by den Keizer Vitellius wederom verdagt geworden
Naderhand hebben hem de foldaaten willen van kant helpen. — Deeze heeft de gelegenheid om zich te wreeken in acht genomen , toen te Romen eenige oneenigheden ontftonden, willende de eene parthey Vitellius , de andere Vespaftanus tot Keizer hebben. — Komende daar by, dat de Neder-rhynsche Volkeren klaagden over nieuwe en onopbrengelyke fchattingen, over fterke inquartieringen, over de hoogmoed der Landvoogden en hunne onverzadelyke gierigheid , waar zy zich ryk en het Land arm maakten enz. — Alle het gecne ftrydig was tegens haare vryheid — Civilis heeft daar op de voornaamste Belhamels Tutor, Clasficus van de Cleefsche en aangrenzende Volkeren in het Rykswald op een maaltyd verzogt, en na verfcheidene gefprekken, als hy haar hadde dronken gemaakt, aan dezelve zyn voornemen geopenbaart, hoe hy wilde wegens de kwaade regeering der OfTi-" eieren tegens dezelve een Oorlog beginnen , en de Onderdaanen van derzelver onderdrukkingen te ontlasten enz , waar door hy dan de Duitschers zodanig heeft opgehitst, dat dezelve daar in aanftonds toeftemden. — * Ziet dit by Taüt. llijlor. lib. 3.
Daar



Befchryving van Cleve.
43
Daar op is hy de Romeinen met een Scheepsvloot op het lyf gevallen. — Is in den beginne zeer gelukkig geweest, heeft verfcheidene overwinningen op haar behaalt en eenige Plaatfen ingenomen , tot dat hy eindelykby Trier door Cerealis , Veldoverste van den Keizer Vespafianus , in den jaare zeventig na de geboorte van Christus is geflagen geworden. — Civilis is met het volk gevlugt eerst na Xanten , daar na na Nymegen , en om den vyand geen beflaan te doen hebben , heeft hy alles vernielt en verwoest. — Cerealis is hem gevolgt , en wanneer hy te Nymegen was gekomen, heeft hy aan de foldaaten alles prys gegeven , uitgefondert de Erf- en Patrimonieelegoederen van Civilis, die verfchoont moesten blyven , om hem daar door wederom op zyn Zyde te krygen, en zoude Civilis daar door bewogen zyn , dies te eerder vreede te maken. — De vierde flag is ten tyde van Carel de Groot voorgevallen met Wittekind, Hertog van Angrien en Westphalen — Deeze heeft geftreden voor de Vryheid zyners Saxers, en heeft den Keizer bovenmaaten veel te doen gemaakt, tot dat Carel de Groot zich te Nymegen ophoudende door den Grave Johan van Cleef geholpen , hem in den jaare 798. in een flag by Wezel te Haminckelen overwonnen en gedwongen heeft met eenige duizent Saxers het Christen Gelove aan te nemen.
HET



44
Befchryving van Cleve,
HET ELFDE HOOFD-DEEL.
Van de*Vcrdeelinge des Lands.
Hec Land wierd gcmeenlyk verdeelt in de Ridderfchap , waar onder het platte Land
begrepen is. ; In de Steden, waar van aan
beide zyden van den Rhyn 'er zich veertien bevinden, waar onder zeven Hoofd- en de andere mindere Steden zyn. En dan in de
Geestelykheid, welke beflaat in gemeene Geeftelyken, als Paftoren , Vicarisfen , Officianten enz., en in byzondere als Abdeijen , Ca-
pittels , Kloofters enz. De Geeflelyk-
heid maakt wel een derde gedeelte omtrent de lasten en fchattingen van het Land uit, doch heeft evenswel geen ftem op de Landen Stede-dagen. De Riddermatig geborene , die agt Adelyke Quartieren , Ridderfitfen , en wat daar verder toegehoort, na inhoud van haare Statuten en Privilegiën, hebben moeten; en in het Ridderboek geimmatriculeert zyn, verfchynen op de Landdagen, en hebben aldaar haare flemme en zittinge. — Dezelve hebben veele uitmuntende Privilegiën van de voorige Graven en Hertogen , en in het by zon der in den jaare 1510. van Hertog Johan verkregen, welke Privilegiën in den
jaare



Befchryving van Cleve.
45
jaare 1649. op den laatstgehouden Landdag niet alléén van zyn Keurvorftelyke Doorlugtiüheid bevestigt, maar ook in eenige gevallen vermeerdert en opgeheldert zyn geworden. De Riddermatige geborene bedienen nevens de Raadsbestellingen, de Satrapien- eri Drosten-ampten van het Land, die zes in getal zyn, als Duffelt, Lymers, Huisfen, Hettert, Bisltch en Goch. Zynde 'er twee Landdrosten , één aan de West- en d' andere aan de
Oost-zyde van den Rhyn. Daar by nemen
dezelve waar de vier Erfampten, als dat van Erf hofmeester, van Erfmarfchalk , Erf kamerheer en Erf-fchenker. En moet men hier
by weten, dat deeze Ambten niet altoos ervelyk zyn geweest, maar dat dezelve op goedvinden van den Landsheer dan aan deeze en dan wederom aan een ander zyn gegeven geworden, tot op den jaare 1418 , als wanneer Grave Adolph de Eerste met een Vorstelyke Titul van den Keizer Sigismund voorzien in zyne Landen gekomen was , heeft hy ook nieuwe Tituls willen geven , en het Hof mee fier- en 'Kamerheers- Ampt ervelyk willen maken. Het Erf-hofmeester- Ampt is aan
een voornaam Ridderlyk Geflagt, van Hesfen
genaamt , gefchonken. De Zoon van
deezen van Hesfen heeft het in de maand January , met bewilliging van den Landsvorst aan zynen Neef'Diderik van Wylich afgeftaan, welke daar mede is beleent geworden. —Adolph van Wylich, Zoon van deezen Diderik,
is



4<5 Befchryving van Cleve.
is naderhand door Hertog Johan de Tweede in den jaare 1498. met het Kafteel Diesfort en de Fluirenfe Conynen-jagt beleent geworden , welke Waardigheid de Heeren van Diesfort
alnoch tot heden toe bezitten. In den
jaare 1418. is het Erf kamer-ampt insgelyks aan de Heeren van Eyll gegeven geworden , en na haar overlyden bezitten het heden ten dage de Heeren Hukhtenbruichen, Heeren van Ga-
irop Het Erf schenk-ampt is in den jaare
1418. van den Hertog Johan aan eenen Ahajiierns de, Boetzelaar gegeven geworden, welk Geflagt het insgelyks alnoch bezit. — Van \\tx. Erf marfchalk-ampt hebbe ik geen eigentlyk naricht. — Zekeren Christoffel van Wylich heeft
het gehad. ■— Daar na Willem van Horst.
Niet lang geleden hebben die van Bilandt en die van Pallandt daar over verfchil gehad ; edoch Warner van Pallandt is daar mede be^ leent geworden. — De voornaamste oude Gellagten van de Cleefsche en Guliksche Ridderjchap, die by Erichius en Teschemacher aangetekent fiaan , zyn van Biland, Bemfaw, Horst, Ketteler, Lee, Nesfelraeth, Pallandt, Polswingen, Quad, Wachtendunk, Wylich, Eyl, Boetzelaar, Huchtenbroek, Wittenhorst, Diepenbroek,
Osfeubroek, Ekkel, Hartefeldt, Spaen enz. -
Uit deeze Geflagtpn zyn er verfcheidene tot Barons verfoeien geworden, als Wylich tot Lottum. — FerAinandus de Tweede heeft tot Vryhcer gemaakt Johan Willem en Arno ld van Wachtendonk ,



Befchryving van Cleve. 47
tendonk -, Degenhart, Berthram van Lohe in Wisfen, Johan de Brembt,
* J. D. van Steinen in zyn korte en generale Befchryving van de Historie van de Reformatie van Cleve bladz. 27. geeft 'er meêr op, wanneer hy aldus fchryft : die van Boetze* laar, Wylich, Bueren, Wachtendonk, Eyl, Byland, Loh, Schencken van Nideggen, van der Lip genaamt Hoen , Huchtenbroek , Brempt , Hartefeldt, Langenfchewtch, ILloeck, Els, Syberg en van Rectraedt bragten tot het uitbreiden van het Koningryk van Christus veel toe.
den tegenwoordigen Keizer Eerdinandus de Derde, Diepenbroek tot Jmpel, Wittenhorst tot Sonsfeldt en Wylich tot Wynenthal enz., zo dat het eene aanzienelyke Ridderfchap is en buiten de vrije onmiddelbaare Ryks Ridderfchap in Frankenland, Schwaben en aan den Rbyn-flroom, een mede van de voornaamste in Duitschland is.
HET



48 Befchryving van Cleve.
HET TWAALFDE HOOFD-DEEL.
Vm de Steden en in het byzonder van de Stad van Cleve en die daar onder geboren.
Ottder de zeven Hoofd-fteden is Cleve de oudste , dewelke een Volkplantinge der Romeinen , en door haar gebouwt zoude zyn. — Zy is voor deezen een groote volkryke Stad Qjugustum Clivénjium Oppidum") met aanzienelyke huifen , naby den Rhyn gelegen , geweest, en is naderhand door Oorlogen en Watetvloed eindelyk na de tydcn van Diocletianus ten eenenmaal verdorven en vermindert, doch naderhand de Inwooners zich wederom vermeerende is dezelve van de Middelpoort tot aan de Brugpoort toe vergroot geworden — Dezelve is ten tyde van de Romeinen in een goeden ftaat geweest, en om de nabyheid van den Rhyn en wegens deszeivs fraaije Gezigten hooggefchat geworden. — Dezelve hebben alhier een Gymnafium gefticht en Eumenius
* Men kan van deezen Eumenius zeer omftandig lezen het Boekje , dat den Heer Johan Hendrik van Stachenbuch , onder den Titul Eumenius Rbetor Redivivus, in den jaare 1733. in het Hoogduitsch heeft uitgegeven
van



Bcfikryvhg Van Cleve.
49
van Romen tot Rector op een jaarlyks Tractament van ÓOO. festerticn daar na toegezonden , (convenire put'aftt cum nostris ftuferts) om hunne en der Gallien Kinderen , die zeer onwetende waren in de Wetten en Godsdienst der Romeinen t'onderwyzen , welke, als hy van zyn Salaris noch een merkelyke fomme te goed hadde, heeft hy die aan de Stad vereert , cn voor den Stadholder den Gallier een
fraaije Redenvoeringe gedaan. De Stad
heeft hem ook met een Eerenbeeld befchor»ken , gelyk hy ook op het Slot en aan de Middelpoort uitgefchildert (laat met een plak in de hand, tot een teken der flruffe voor de ongehoorzaame en nalatige leerlingen , er» in de andere hand een klomp of goude Beker met geld , tot een teken van beloninge voor de naarstige.
Het Slot met den ouden korten toorn is van Jidius Qejar na de bouwinge van de Stad in den jaare 698. gefticht, gelyk op de groote Zaal ftaat:
Anno ah Urhe DCXCVIIL Cajus Julius Dittator. His partihus fuhaclis Arcem Clivenfem fundavit.
* Veele zyn 'er, die deeze Infcriptie niet voor echt houden , meenende , dat dezelve van een nieuwere datum is, als TischeD macher,



50
Befchryving van Cleve.
macher, Sellius, Eurichius, Dithmarius; doch Ziet Joh, Henr. van Stagenbuch Eumenius Rhetor Redevivus bladz. 40. en de volgende.
De Swaan en andere Toorens zyn in den jaare 1431. van Hertog Adolf de Eerste gebouwt.
Dit Siot is altoos als een grensfcheidinge
van Duitschland door de Romeinen en Franken
met flerke bezettinge voorzien geweest.
Deeze Stad heeft Stads-privilegien, waar onder wel de voornaamste de vrije Raads-verkieZinge op Mifericordia Domiui door Grave Diderik den Agtsten aan dezelve verleent, en
vryheid op de Tollen enz. . Insgelyks
heeft Grave Adolph in den jaare 1370. de Stad , alzo dezelve hem het eerste huldigde en aannam , en Farwis en Arckel tegenflond , met een groot {tuk van het Rykswald, den Stadsberg genaamt , befchonken , en al haar Privilegiën beveiligt.
DeeZe Stad heeft in den jaare 1372 en 1528. een zwaare brand uitgedaan, en is na het afsterven van Hertog Johan geduurende den NederlandschenOorlog, onder fchyn van vriendfehap , zodanig uitgemergelt, dat dezelve daar door geruïneert is geworden.
* In den jaare 1580. den 12 Maart is alhier op den Hooijberg eenen Joh. WillemJen eeu Wederdoper met een keten aan een paal vastgemaakt en levendig verbrand. tegen



Befchryving van Cleve gi
gen deezen Wederdoper heeft Joh. Rheidamts een Boek gelchreven, tor Titul voerende : Parastafis utriusque in Christo naturee ; ziet van Steinen generale Hiflorie der Reformatie van het Hertogdom Cleve bladz. 66.
In den jaare 1624. is dezelve van de Spanaarden, en kort daar na in hetzelve jaar van Prins Maurits wederom ingenomen , en de Spanjaarden daar uit verdreven geworden. ■ In den
jaare 1635 is zy door het innemen van Schenkenschans geheel bedorven , en in den jaare 1641. door de ICeizerlyke Troupen , onder het Commando van den Overste Lieutenant Philips vak Handt elendig uitgeplundert.
Schenken-fchans is in den jaare 158Ö van Marten Schenk van Ny dekken, voorheen Veldmarfchalk van den Keurvorst van Keiden , op den hoek van het Eiland ''s Gravsnweerd', by
het Speek, op de volgende wyfe gedicht.
Men heide eerstelyk paaien in den grond , doorvlogt dezelve met groen weerdholt , en vulde die aldus met aarde aan , zodanig , dat dezelve de voornaamste pas van den Rhyn is geweest. — Dit Eiland wierd voor deezen geheten het Voffe-gat, Gravewweerd, Zarbruch, is altoos Cleefsch geweest, heeft gehoort onder Cleverham en het Keilen, jaarlyks hoog aan granen en weiden verpacht, en of fchoon, dat hetzelve doenmaals, wanneer het door de Staaten ingenomen wierd, belooft was geworD 2 den



53
Befchryving van Cleve.
den wederom te geven, hebben dezelve nochtans hetzelve, om reden van ftaat ('propter rationcm flatus), in bezit gehouden. — Het is zo groot, dat dezelve buiten de Fortificatiewerken en Kerk noch over de agt hondert huifen begrypt. — Deeze Schans is in den jaare 1599. door den Franschen Veldoverfte 'Bvn Frauciscus de Mendoza, Adnmant van Arra* %on, fterk belegert, doch rechte niet veel uit, ais alleenig , dat hy de Schans St. Andries gebouwt heeft. ö
* Ziet van deeze Schans St. Andries Evcrh. van Reik Nederl. Gefchied. bladz. 387.
Daarna in den jaare 1630 Zoude deeze Schans door den Pater Johan Otten van Emmerik op een fchandelyke wyfe verraden zyn geworden, doch zulks lekte uit, en den Verrader kreeg loon na werken, alzohy door het zwaard ter dood gebragt wierde. — Eindelyk is dezelve in den jaare 1Ö35 op den 25 July in den morgenftond , wegens zwakheid van het Guarnifoen , door kloekheid der Spanjaarden met 400 mannen met Vuurrhoers gewapend, aan de Vereenigde Nederlanden tot deszeivs groote fchade ontrukt, — Het welk helaas ! voor Cleefschland de uitterste ruïne geweest is, wyl, zo wel de Staatfen met byftand der Franfchen, als ook de Spanjaarden met behulp der Kcizerlyken en Croaten , zich in het Cleefkhe geinquartiert en alles bedorven hebben —
De



Befchryving van Cleve.
5S
De Staat/en hebben nochtans in den jaare 1636 op den 30 Apnl, onder het Commando van Grave Willem van Nas/au, deezen pas met accoord wederom bemagtigt, en het Guarnifoen in 600. mannen beftaande, volgens Krygs-ge-
bruik, laten uittrekken, De Bouwmee-
Iter deezer Schans heeft eerst by de Span/aarden gedient en te Bleijenbeek gecommandeert, welke plaats hy heeft overgegeven aan den Grave van Meurs, en is daar door in den jaare 1585. aan de Staatfen gekomen, en den aanleg dier Schans gepraétifeert geworden , waar door hy in den jaare 1587 van Rob er t Dudley Grave van Leycester , des tydes Gouverneur in de Nederlanden, een Engelsman tot Ridder is geflagen, doch is in den jaare 1589 alzo hy de Stad van Nymegen met list zogt in te nemen, elendig in de Rivier de Whaal voor die Stad verdronken, — Hy is van de Spanjaarden opgevifcht, daar na gevierendeelt en zyn hoofd op St. Anthonis Poort gefteld , tot na twee jaaren, als wanneer Prins Maurits de Stad heeft ingenomen, en hy als toen volgens Krygs-gebruik heerlyk is begraven geworden,
* Van het leven van deezen Mart en Schenk die een Gelderfch Edelman is geweest, geeft omftandig naricht Arkflee Nymegen de oude Hoofd- ft ad der Batavieren bladz. 246. over zyn ongelukkïgen aan flag op Nymegen in den jaare 1589 , als wanneer hy in de D 3 Whaal



54 Befchryving van Cleve.
Whaal verdronken is , hoe hy onbegraven is gebleven , tot dat Prins Maurits de Stad Nymegen verovert hebbende, hem met groote Pompe ter Aarde deed heitellen; daar yan kan men nazien de Historie-fchryvers
T/f ^ ' Ên de Chronyck VÜH de oude Stad der Batavieren door Joh. Smetius bladz.
151 De reden , waarom hy deeze
Schans zoude hebben aangelegt, kan men vinden by J % Hertius in Differtat. de fel Vtm natural. conjlitut. cum inter diverf. 'Mul tutytmer. ejiisd. Reifublic. Cives fel% 1.
De mindere Steden , die onder Cleef gehoren zyn : Huisfen , üdem , Gennep , Kranenburg en Gnethuifen, f & 1
Huisfen zoude zyn naam hebben van de eerüe hu.fen in Over-betuwe, die aldaar getimmert Zyn geworden, — 6 7
* Ziet Sellius Fefat. Obfeq.pag. 16. num. 4. Is dus een zeer oude plaats en de eerrte woonplaats aldaar — Het zoude alleenig aan deeze kant noch maar overig zyn vaS het Graafschap Thetsterbant, welk een aanzienelyk Graafschap is geweest, die t'eenenmaal verdeelt en voor t grootste gedeelte onder Gelderland getrokken is geworden
* Van dit Graafschap The.isterbaut, (dat
van



Befchryving van Cleve. 55
van een groote uitgeftrektheid was , en gelegen tusfchen de Leek en de Maas , en noch wat verder , gelyk aldus word opgegeven in de verdelinge van het Ryk van Lottharingen in den jaare 870, in Baluzii Capitularibus R. F. Tom 11 pag 21%., en daarvan is ook een geleerde Verhandelinge voorhanden van Dithmarus by Teschemacher Annal. Cliv. pag. 189. ende volgende, die naderhand herdrukt is, en geplaatst onder zyne Accademische Verhandelingen pag. 232.) kan men veel lezen in het byvoegzel op de Befchryvinge van Hensden door Oudenhoven.bladz, 23. en by Anton, Matth. Amerfort Scriptor pag. 188. Befchryving van Bommel bladz. 277.
Waar mede zich de Cleefsche Fursten noch kunnen verheugen, hoewel deGeldersche (taande houden, dat die Stad onder Gelderland zoude gehoort hebben , wegens eene zekere beleninge van den jaare 1513. , welke Grave Reinolt van Gelder aan een Burger te Huisfen, Herman Munch genaamt , gedaan zoude hebben , dat namentlyk den Leenvolger den tydelyken Grave van Gelder , zo meenigmaalen die te Huisfen mogte komen , zoude vryhouden. —
* Ziet hier van Ar. van Slichtenhorst Geld, Gefchied bladz. II3. en Freder. van de Sande Comment in Confuetud feudal. Gelr. Ed in 410 pag. 124, 125 alwaar de Leenbrief (laat.
D 4 Ten



5ó Befchryving van Cleve.
Ten tweeden, dat Grave Eduart aan zyn Zufter Meehtelt in den jaare 1360. het Slot en de Stad Huisfen tot een Lyftucht gegeven heeft, dewelke aldaar gewoonten ook in den jaare 1388. aldaar overleden is. — Insgelyks, datHuisfen in den jaare 1378, met de andere vyf Geldersche Steden een Verbond heeft ingegaan; edoch, wanneer men inziet de Privilegiën , die van de Cleefsche zyn gegeven , het Wapen namendyk een Swaan, de Rechten , welke met die van de Stad cleve over een komen , fchynt het, dat de Stad Huisfen een
oude Cleefsche Stad !s geweest. Het Slot
is door Hertog Adolfh gebouwt. Den
Tol heeft den Keizer Lodewyk van Beijeren aan den Grave Diderik den Negende in den jaare 1318. vergunt op te richten. —- In den jaare 1517. is 'er brand geweest. —Inden jaare 1502. heeft Carel van Egmond, onder voorwendzel, alsof hy Anholt wilde belegeren , Huisfen aangetast ; Hertog Johan,
wanneer hy zo een onverwagte belegering vernam , konde zich zo aanftonds niet°in po-
fluur ftellen Hy liet daarom aan beide
zyden van den Rhyn een algemeen opontbod doen , en met eenige fchepen zich hebbende zamengevoegt , viel hy de Belegeraars van beiden zyden fodanig aan , dat dezelve geflagen wierden , en hy alle hunne bagagie met een groote overwinninge bchielt. Hertog Carel wierd zelve gevangen , doch ontkwarn het door 4? hulp van een Moor. —
Udemf



Befchryving van Cleve* 57
Udem, des fchryvers zeer geachte Geboorteplaats, zoude zyn naam hebben van een zeker geflagt van Udem , welke aldaar gewoont e» zich opgehouden heeft, gelyk meêr plaatfen. — Of heeft zyn naam van de Gugerner, welke Corrupte JJdener zoude genoemt zyn. — Dezelve is in den jaare 1347. door den Grave Johan tot een Stad gemaakt, met een muur omtogen, en daar na in den jaare 1368. bevestigt ; edoch Hertog Adolph heeft het Kafteel en fchluitereij gebouwt, en daar by in den jaare i43l. een week-mark des maandags toegedaan , daar de Ingezetenen des Ampts hunne whaaren eerst moeten brengen om te verkopen, eer zy dezelve elders mogen veilen. — De Privilegiën zyn vryheid van Tollen , weggeld enz ; dezelve heeft haare vrije Magistraats-verkiezinge gehad, doch tegenswoordig word de Magistraats-bestelling, als een Vorstelyk regaal, door den Land vorst zelve op den % January gedaan. Haare Appellatien en Confultatien gaan aan de Schepenen te Cleve.
* Alhier is in den jaare 1456 een Collegium Canonicor. Regular. van de Augusteiner Order geftigt geworden.
Hetzelve Steedje is in den jaaren 1466 67. 68. en 69. geduurende den Oorlog tusfchen Vader en Zoon, namentlyk Adolph en Arnold, Hertogen van Gelder , wanneer Gocb noch GelD 5 derscb



58 Befchryving van Cleve.
dersch was, door deszclvs Guarnifoen, (het welk de zyde van Adolph hield, doch Hertog Johan die van Arnold) benevens het geheele L,and ontvolkt, het vee weggefleept en aldaar flegt huisgehouden. — ln den jaare 1604. den 13. February op St Valentini avond zyn de mutinerende of geallieerdens des Aartsbisfchops van Keulen eerst van de Stad Grave in het Furstendom Cleve gekomen met 12 Compagniente paard en 1000 te voet, en hebben de Stad Udem onverwagts aan de Veepoort en de Schluitereij overvallen , pionderden dezelve geheel en al uit, en bleven met haar Commandanten la Flaco, Pasfera etc. tot denderden dag daar in. — In den jaare 1617, heeft de geheele Stad byna in een ligte laaije vlam geftaan , en is daar na in den jaare 1635. door de Spanjaarden en aanftonds daar op door de Keizerlyke Inquartieringe , Hesfische Contributien en Orfouwfche Servies gelden zeer geruïneert geworden. — Het is anders een aangenaame Plaats, vermaard wegens het fchoone Koorngewas, en daarom van de voorige Graven genaamt de Koorvfchuur van Cteefschland {Horreum Clivia). — Gennep zoude insgelyks de naam hebben van een zeker Geflagt van Gennep, die het bezeten hebben. — Het is een Heerlykheid, en gelyk de Geldersche Hijlorie fchryvers flaande houden een Leen van Gelderland'geweest, en is naderhand aan den Heer van Brederode gekomen; wyl er nu van deeze Familie veele waren, is 'er in den jaare 1413
door



Befchryving van Cleve. 59
door Brederode een verdelinge onder de Broeders en Zusters gemaakt , namentlyk onder
Johan, Walraven, Willem en Margaretha, (dewelke getrouwt was met Johan Heer van Hinsberg en Loon), by welke aan Margaretha de halfscheid van Gennep en Leeuwenberg is toegevallen, met die voorwaarde, dat Johan van Üïnsberg en zyne Ehegemalinne het Kafteel Loevestein van haar in Gennep gebouwt, binnen het jaar zouden flegten, uitgezondert de poort, waar op een Windmolen ftond ; ook deeze Heerlykheid niet zonder bewilliging der naaste Bloedvrienden vervreemden {Jus retraüus refervatum), voorts de eene den anderen by die toegedeelde Goederen zoude befchutten en befchermen. — Tegen deezen Johan van Hinsbergen, Margarethaas Man, als Heer van Gennep , kantede zich aan Hertog Adolph van Cleve , en (tonde Hertog Willem van den Berg by, met welk Adolph in Oorlog was, en daar viel een (lag voor in Cleverham, waar in Adolph van Cleve de overwinninge behield , en onder anderen ook Johan van Hinsbergen gevangen kreeg, die wilde hy wederom los zyn , zo wierd zyn rantfoen op 104OO. olde Schilden geftelt, en dewyl hy geen geld hadde, gaf hy tot zyn losfing de halfscheid van Gennep , met alle gerechtigheid ervelyk over , en wierd alzo in den jaare 1426 los gelaten ; —- de overige halfscheid gehoorde toen aan twee Gebroeders Gysbert, die Proost te Utrecht was en Reinard van Brederode, van
dcc-



6o
Befchryving van Cleve.
van deezen kogt Hertog Adolph in den jaare 1441, haar recht voor 70000. guldens, en is alzo die geheele Heerlykbeid aan Cleefschland gekomen , en tot hier aan toe over de twee hondert jaaren gebleven — De Gelderscben meenen, dat het voormaalen een Leen van Gelderland zoude geweest zyn , alzo het in dcszelys omtrek gelegen is , en zoude zich Hertog Reiuold zeer beklaagt hebben over Johan van Hinsbergen, dat hy Gennep voor een vry allodiaal Goed gebruikte , en dat Leen
niet, gelyk zyne Voorzaaten , verhefte.
Het is wel zo, dat Hertog Reinhalt van Gelder in den jaare 1437. Adolph van Cleve tot de beleninge heeft willen dwingen, die zich echter op bewys beriep, namentlyk, dat die van Gelderland Zoude bewyzen, dat het voor deezen altoos Leenroerig was geweest, maar alzo het aan de nodige bewyzen ontbrak, heeft men daar by moeten berusten.
* Hier by zoude men noch kunnen voegen uit het Kabinet van Neder lanascbe en Cleefsche Oudheden door Mr M. B, van Nideck uitgegeven, het volgende : dat in den jaare 1599. de Graaf van der Lippe, Bevelhebber der Troupcn van den Westphaalschen Kreits, de Stad en het Slot van Gennep in den naame van het Ryk veroverd; en Anno 1604. en 1614 wierden dezelve door Prins Maurits ten voordeele van de Heeren Staaten vermeerdert. De Vesting word
het



Befchryving van Cleve.
61
het Genneper Huis genoemt, leggende niet verre van de Stad, daar de Niers zich in de Mm'.; ontlast, zynde zeer fterk , en wierd in den jaare IÓ41. door de Troupen van den Staat van de Spanjaarden met accoord veroverd. Doch naderhand is het een en ander , volgens verdrag , aan Brandenburg ingeruimt , en wierd uit hoofde van dien zedert die tyd by den Koning van Pruisfen bezeten.
Cranenburg zoude de naam hebben van de Craanvogels, die zich, wanneer dit Kafteel wierd gebouwt, aidaar in een groote meenigte in de wateragtige en moerasfige plaatfen zouden hebben opgehouden , en daar van daan Cranenburg genoemt zyn geworden -— Het zoude voormaalen met den Duffel een Drostampt van Gelderland ondér Zutphen gehoord hebben , edoch Cranenburg met het Kasteel zoude een Leen van het Ryk geweest zyn. — Het is door Keizer Rudolpb in den jaare 1290 aan Grave Diderik den Agtsten tot een Huwelyks-gave mede gegeven , wanneer hy des Keizers Broeders Dochter tot eene Vrouwe nam. — Zyne voornaamste Privilegiën heeft het in den jaare 1340 van Diderik den Negende verkregen. — Plet heeft langen tyd Zonder muuren gedaan, tot dat Grave Adolph het in den jaare 1414. met een muur omtrokken , en in den jaare 1417. noch meer verilerkt heeft. —■ Deeze Stad heeft Grave Diderik



62 Befchryving van Cleve.
derik de Negende aan zekeren van Parweis Grave van Hom voor de Bruidfchat (pro dote) met zyn Dochter Irmgard tot een onderpand gegeven. — En alzo deeze Plaats door inundatien en hooge watervloeden dikwils overtroomt en dermaten befchadigt wierd , dat liet Koorn en alles verderfde, heeft deniWheer van Hom aldaar Dyken laten leggen , de gravens laten fchoonmaken, en ten einde nu naderhand alles in een behoorlyke order te hebben , heeft hy zekere Dykrechten in den jaare 1343. doen opflellen en publiceeren laten , welke de eerste Dykrechten hier omtrent geweest zyn, — Gemelte Graven hebben deeze Stad noch bezeten in den jaare 1308., wanneer Grave Johan zynde de laatste kwam te fterven, wilde zich die van Parweis als de naaste mede qualificeeren, hebben Cranenburg verfterkt en andere plaatfen ingenomen ; edoch wanneer Adolph van der Mark bevonden wierd de naaste te zyn , en ook genuldigt was, heeft hy dien van Parweis voor eene zekere fomme gelds alle zyne prjerenfien wegensten agter zynde Huwelyks-goed, als anders afgekogt, en is alzo wederom aan den Grave van Cleve gekomen, doch kort daar aan door Adolph van der Mark aan zyne Huisvrouwe Margaretha tot een lyftucht mede gegeven — Daar is van ouds een Kafteel in de Stad geweest, het welk vergaan is; het tegenwoordige is van Grave Adolph in den jaare 1388. m zulk eene gedaante gebouwt, gelyk het
al-



Befchryving van Cleve.
alnoch te zien is. — In den jaare 1517. is het afgebrand. -— Het Capittel is in den jaare 1436. van Seplich in deeze Stad overgebragt.
* Ant. Fr e der. Bufching in zyne nieuwe Geographie , geeft dit aldus op : de Proostay-kerk aldaar wierd eerst in 1002. te Zuff~ lich geflicht, doch in 1436. hier na toe verlegt geworden.
In den jaare 1301. is het vermaarde Kruis van Cranenburg gevonden , het welke Grave Otto van Cleve uit een boom heeft laten houwen; waar in het gegroeid was, dewyl een Schaapherder een geconfacreerde Hostie van den Priefter hebbende ontfangen, dezelve by deezen boom heeft uitgefpouwen , en of zy fchoons van dit Kruis veele jaaren zyn berooft geweest , Zo heeft doch Hertog Johan de laatste hetzelve aan de Clergé wederom gegeven , en word tegenwoordig op den tweeden Pinxterdag in volle Procesfie omgedragen.
* Van dit Beeld word verhaalt, dat hetzelye uit een geconfacreerde Hostie, welk een Schaap herder op Paaschdag i.i den jaare 1279 Yail den Pleiter hy de Communie ontfangen, en in het Rykswoud op eenen boom tusfchen twee takken gelegt had , en daar in gezonken was , zoude gefproten zyn , en dat het gemelde Beeld na verloop van 28. jaaren in den jaare 1308.
als



64
Befchryving van Cleve.
als de boom omgehouwen en gefpleten ge* worden is, daar uit gevallen zy. — Oudtyds is dit Beeld na St. Salvators Beeld te Duisburg voor eene der grootste Heiligdommen in deeze Provincie gehouden, en jaarlyks van veele duizenden perfoonen in Bedevaarden bezogt geworden — Doch zedert het nieuwe Kevelaarfche Lieve Vrouwen Beeld in grooter hoogachting gekomen is, word dit zeer weinig méér bezogt, als maar alléén van de nabuurige Boeren en Dorpelingen ; ziet hier van met meerderen Kleef che Waterlust bladz. n. Cn over dit Kruisbeeld zekere Joh van fVanray , Licentiaat in de Heilige Schrift en Deken der Collegiale Kerk St. Martini in Cranenburg, die in löóö. met den Druk gemeen gemaakt heeft een Eoekje in Oüavo onder den Titul: Ilifloria St. Crucis Cranenburgenfis ofte grondelykè Befchryvinge van het oude mirakelëufe Kruisbeeld tot Cranenburg.
Gricthuifen zoude den naam hebben van den. Róomfchen Veldheer Grinnus, of het geene waarfchynelyker is, van het Duitsche woord Grind quafi Grindhuifen , want de Romeinen hebben verfcheidene Kalleden langs den Rhyn in Grind gebouwt, die daar na Dorpen geworden zyn, en alzo is deeze Plaats ook een Dorp geweest, en naderhand,.van den Grave Johan den Laatsten omtrent den jaare 1316. tot een Stad gemaakt en Stads-voorrechten
ver-



Befchryving van Cleve, 65
verkregen, die ook aldaar een Kafteel heeft laten bouwen, het welke door Hertog Adolph veel verbetert is geworden — Tegenwoordig is het wegens de Belegeringe van Schenkenschans ten eenenmaal geruïncert. — In den jaare 1487. heeft Hertog Johan den tienden penning op allerleij uitvoer verleent enz.
HET DERTIENDE HOOFD DEEL.
Van de Hoofd-ftad Wezel en daar onder gehorende Steden.
w Ezel, om alle andere afleidingen van dit woord met ftilzwygen voorby te gaan, zoude voor deezen Lippermunde (Lippermunda) genoemt zyn, wyl het aan de Mond van de Lippe, alwaar die in den Rhyn valt, of gevallen is, gelegen heeft. — Dezelve zoude een oude Plaats zyn , by de Romeinen en Franken al bekend ,'wegens een Kafteel , dat zy aldaar gebouwt hebben , om hunne wagten en guarnifoenen te houden , en de invallen der Duitschen te beletten, dat die niet onverwagt over den Rhyn konden komen. — Van dac Kafteel is het een voornaam Dorp geworden, E en



66 Befchryving van Cleve.
en zo het fchynt, was het in den jaare II25. noch in wefen, omtrent welke tyd aldaar regt tegens over een Vrouwen Klooster is gefticht, het geene Averdorj is genoemt geweest, om dat het tegen over het Dorp gelegen was; daar na is hetzelve wegens de goede gelegenheid van de plaats, en het toenemen van volk tot een Stad gemaakt en door Koopmanfchap en, wegens een goede Regeeringe, aan inwooneren dermaten toegenomen , dat dezelve tegenwoordig eene van de aanzienelyks Steden in deezen omtrek is. Dezelve heeft de naam , wanneer tot een ftad gemaakt wierd, verandert, en is van een aangelegen Bofch, in welke zich veele Wezeltjes ophielden , die dagelyks in dat Dorp kwamen , en groote fchaden veroorzaakten, Wezel genaemt geworden, en heeft ter gedagtehis daar van drie Wezeltjes in het Wapen aangenomen,
* Wanneer deeze Stad de Rechten van een ftad gekregen heeft, met muuren en wallen omringt is , en de naam van Lippermunde met die van Wezel verwiffelt heeft, daar van vind men geen zeker naricht, overmits in het jaar 1354 een groot deel der Stad met het Raadhuis en het Archiv, dat men daar in gevonden heeft, door het vuur verteert is; nochtans wil men door overleveringe Zeggen, dat het omtrent het jaar 927 van den Keizer Henricus Auceps zoude geichied zyn.



Befchryving van Cleve.
O?
Deeze Stad heeft gehoort onder de Heerlykheid Dingslaken , en alzo 'er nu maar één éénige Dochter met naame Mechtelt van den Heer van Dingslaken overig was, is die Heerlykheid wederom aan het Ryk vervallen.
* De hoe Oppido hxc notavit Gerh. Feitman de Feudis Cap. II. mm. i v. § 5. Dinslacum nunc Chvice Oppidum olim èuöbue juisjc een Borgleen atque a Coflino vel Confbahtino Coronio posfesfum referunt Chartte Marcaiue ad annum 1410.
Deeze eenige Dochter is getrouwe aan Diderik de Vyfde Grave van Cleve met toeflemming van den Keizer Frederik den Tweeden , die den Grave Diderik op nieuw met dezelve Heerlykheid in den jaare 1220. heeft beleent gehad , en is aldus Wezel met de Heerlykheid aan den Grave van Cleef gekomen, en hééft van het Ryk by bevestiging haarer Privilegiën noch een Adelaar in haar Wapen gekregen , met deeze woorden : feut excellentia regalis
nobis concesfit. ■ In den jaare 1290. heeft
Këizer Rudolph van Habsburg dezelve Stad wederom tot een Huwelyks-gave aan Grave Diderik den Agtsten met Margaretha zyn Broeder Everhards Dochter mede gegeven , en of fchoon, dat het Ryk die Stad naderhand heeft geprsetendeert gehad , en ook op de Ryksdag te Wnms van den Keizer Maximiliaan den Eerfi.cn in den jaare 1495- onder de Ryksfleden E 2 is



68 Befchryving van Cleve.
is getek geworden , zo is die zaak nochtans van den Landvorst met den Keizeriyken Fiscaal bygeiegt , en die Stad tot dato deezes toe zonder bezwaar ( fine oneré) daar van gcëximeert , en gelyk Zeilerus en Reinkin* fchryven, zoude die zaak noch aan de Kamer ongedecideert hangen.
* Qui hac de qusftione plura fcire cupit Videat velim Knipfckildt de Jurib. ac Privilecr] Qvitat. Imptrial. kb. i y. Cap. i. mm. l L2.
Dezelve is anders op de oude Matricui aan?eilagen op vyf mannen te paard en vyuie-mannen te voet tot den Turken Steur en negentig guidens voor reparatie-geiden van de Kamer! — Wer denhagen plaatst deeze Stad mede onder de Hanfee /leden, doch, wanneer die daar onder en daar wederom onder heen zoude geraakt zyn, daar van hebbe geen naricht.
Haar eerste en voornaamste Privilegiën heeft aezelve Diderik den Zesden, van welke dezelve veele Voorrechten heeft verkregen, in den jaare 1241. bekomen, daar na van Diderik Loef m zyne Opvolgeren in den jaare 1252.
enz. Onder anderen de vrije Raadsver-
kiezinge van de twaalf vierendeels Mannen op Dominica Reminiscere, Vryheid op de Tollen dat geen Schepen of Burgers-kinderen tot Richters mogen worden aangeflelt enz.
In den jaare 1354 'er brand in de ftad
geweest, en in den jaare 1390. is het tegen-
woor-



Befchryving van Cleve. 69
vvoordige Raadhuis getimmert; in den jaare 1506. de Stadskerk, zo als die nu is , gebouwt , waar in in den jaare 1594- den I I. January het weer is geflagen, en den tooren en de Kerk daar door zeer befchadigt zyn geworden, edoch in den jaare 1591 en de
volgende wederom herftelt by den Ne-
derïandschen Oorlog heeft dezelve ook veel geleden, infonderheid, wyl dezelve de Religie zeer was toegedaan: en door de Roomfchgezinden voor eene Schoole van Ketters uitge-
fcholden wierd. ln den jaare 1586 heek
den Prins van Parma dezelve zeer befchadigt.
In den jaare 1595- viel'er een fchermut-
Zeling op de Spelse Heide voor In den
jaare 1598. wierd dezelve door Mendoza ingenomen en gebrandfchat, en een groote fomme Gelds afgeperst, en op den 31 December in hetzelve jaar wierden de Burgers hunne Kerken afgedwongen, welke zy echter in het volgende jaar op Dominica Exaudi wederom gekregen hebben, wyl de RoomfchcPriesters 'oriverwaots en' ongedwongen uit de Stad de
vlucht namen. Naderhand is dezelve op
den 3 September11614. van Jmbrofius Spinola Generaal der Spaanfchen ingenomen, en in den jaare 1619- zyn aan de Burgers haare Kerken wederom ontnomen , edoch in den jaare 1620. den 19. Auguftus door een aanflag der Staatfche Troupes op eene wonderlyke wyfe wederom ontnomen geworden , en vervolgens is de Stad met verfcheideire gevaarlyke Verft 3 rade-



TO Befchryving van Cleve.
radereijen gedreigt geworden , doch niet tegengaande dit alles op dit «ogenblik toe in
handen van den Staat gebleven. Wezel
heeft veele Ondergerichten, waar van de Appellenen Beleringen na die Stad moeten gaan. — De Steden, die hier onder gehoren, zyn Dingslaken, Buderik , Orfauw , Scherenb eek , Holt, Ruroorth.
Dingslaken, quafi Martis Lacus, alzo de God Mars aldaar Zeer wierd geèert, wyl de oude Dmtschers en de Romeinen hunne byfondere Goden gehad hebben, of ook wel, om dat van de oude Inwoouers op die Plaats het Gericht is gehouden , het welk by de Ouden een Ge* ding genoemt wierd, daar van daan noch overig den Dïngsdag (Dies Martis), die zo veel willen zeggen , als een Gerichtsdag , of zoude gelyk andere meenen , zyn naam hebben van dunne Lakens (tenues panni) , dewelke na de wyze van dien ryd wegens het bekwaame water aldaar fynder , als op andere plaatfen gemaakt, en in grooten overvloed, in het Land vertiert wierden. — Deeze Plaats is eerst een Dorp geweest en naderhand een Steedtje, eindelyk is het een Dynafiie en Heerlykheid geworden; geheten het Land van Dingslaken, waar onder Wezel ook heeft gehoort, was aan
het Ryk leenroerig. Het heeft zyne
eigene Heeren gehad tot op het jaar 1220., als wanneer het met bewilliging van den Kei* zer , gelyk hier vooren reeds gemeld , aan
Cleefsch-



Befchryving van Cleve. 71
Cleefschland gekomen, en hetzelve voor altoos
ingelyft is geworden. Hertog Adolph de
Eerste heeft een hoogen en fchootaen tooren aan het Kafteel gebouwt, die voor weinige jaaren door een onweer zeer befchadigt en geruïneert is geworden. Het is doorgaans
eene Appanage voor de jonge Heeren of jongfte Zoonen der Graven en Hertogen geweest, die aldaar Hof gehouden hebben , tot dat het na haar overlyden wederom met het Land verëenigt is geworden. Het is eene voornaame pasfage geweest om na Duitschland te
reizen. In het jaar 1531., wanneer by
deeze Stad de Frankfortsche en Brabandsche Kooplieden door de Vryheeren van Valkenburg en Valkenflein by zich hebbende elf andere Edellieden overvallen, geplundert en van het hunne berooft wierden, zyn de Inwooneren van Dingslaken uitgetrokken, hebben de Rovers vervolgt , agterhaalt en te Cleve gebragt , alWaar zy ondervraagt en na bevind van zaaken
geftraft zyn geworden. De Edellieden
zyn gerabraakt en deVrybeeren met het zwaard
ter dood gebragt. De Heer Valland,
Drost van Dingslaken , wierd ook als verdagt van deeze Rovereij befchuldigt, doch heeft
zich daar van gezuivert. Van deeze
Stad gaat het Appel na Calcar.
Buderich. quaft Bamvrich, dewyl het aldaar een vruchtbaar Land is. Het is een Ei¬
land met eenige huifen geweest, dat aan de E 4 Lippe



72 Befchryving van Cleve.
Lipp gelegen heeft , naderhand is hetzelve zodanig bebouwt, dat het een kleine Stad geworden is en heeft van Hertog Johan in den jaare 1365. zyne Privilegiën gekregen, namentiyk de vrije Raads-verkiezinge, Vryheid van lollen enz, welke naderhand door zyne
Opvolgers bevestigt zyn geworden. ln
den jaare 1426. heeft Hertog Adolph zyne LkVlct Catharina het Kafteel Bader ik met den rol geduurende haar leven lang tot haar onderhoud toegewezen , die ook" aldaar in den
jaare 1459 is geftorven. Den. tol is van
Buisburg na Buderich verlegt, alzo nader aan den Rhyn gelegen was, edoch wanneer aldaar liet Land door een aanwas toegenomen was, is oen tol na Rees verplaatst.
Orfaw, quafi Rosfaw, een Paarde-weide, die aldaar veele zyn , daar van daan het ook drie
gaarde-koppen in deszelvs Wapen voerd.
Lenige willen het afleiden van de Urfmers , quafi Urfinaw , andere beweizen het van de, Beeren, in het Latyn Urfi genoemt , die aldaar holen zouden gehad hebben. Het
% e5n oude Stad , die lange jaaren onder Cleefschland heeft gehoort; want al in den jaare 1334- heeft Grave Diderik de Negende aan zyn Broeder Johan, die een Geeftelyke was, het Vruchtgebruik van dezelve zyn leven lancx
vergunt. ln den jaare 1351. heeft Gra-
ve Johan al haar Privilegiën geconfirmeert en aan haar de jagt en het Graafschap Meun toege-



Befchryving van Cleve
73
geftaan; het Kafteel heeft Hertog Adolph getimmert , en Hertog Willem het Tolhuis aan
den Rhyn. Deeze Stad hebben de nage-
latene Weduwen meermaals tot een lyftucht
mogen genieten, In den jaare 1370. is
dezelve yan Grave Adolph aan Mechtelt van Gelder, de Ehegemalin van Hertog Johan lyftuchts-wyze ingeruimt, die aldaar een Drost met naame Hendrik van Strunckede geftelt, en aan hem de Stad voor 18000 oude Schilden met alle haar toebehoren verpand heeft, wanneer nu de Tochtenaarfe in den jaare 1388, geftorven was , heeft Grave Adolph de Stad wederom geëifcht, niet tegenftaande de Pandpenningen, omreden, dat de lyftucht zonder bezwaar met den eigendom moest geconfolideert worden. Den Drost van Strunckede wilde tot de inruiminge niet verftaan, maar verbond zich in ftilte met den Aardshisfchop van Keulen Saerwerden , verkogt hem de Actie en leverde Orfaw in zyne handen, waar over Grave Adolph zich tot den Oorlog gereet maakte, enden Bisfchop nootzaakte om vreede te maken, en Orfaw aan hem in te ruimen. Na de dood van Grave Adolph heeft zyne Weduwe Margaretha den tol wederom haar leven lang genoten , en wanneer dezelve in den jaare 1425. kwam teoverlyden, is dezelve wederom aan Catharina , een Dochter van Grave Adolph, een ongehuwde Gravin in den jaare 1426. haar leven lang ten gebruike voor een zekere fomme Gelds toegedaan.
E 5 Scheren-



74
Befchryving van Cleve.
Scheren- Beek, quafides Heeren- Beek, is omftreeks van den jaare 1420. van Hertog Adolph met een muur omtrokken, en met een Kafteel verciert, en in den jaare 1483. door Johan van Qhemen ingenomen.
Holt heeft zyn naam van een voornaam Geflacht van Holt, of om dat het in het Holt gelegen is, en veel Holtgewas heeft, of gelyk eenige willen , om dat de Rovers zich alhier in de Bosfchen opgehouden en den Reizenden toegeroepen hebben : Holt! Sta, Siste. Het is een eigen Dominium , en heeft een oud Kafteel. -— Dezelve Plaats is aan Adolph Grave van den Berg een tyd lang verpand geweest en van den Grave Diderik in den jaare 1334. wederom ingelost en met Cleefschland vereenigt geworden.
* Bufing in zyn Geographie tekent hier van aan, dat in den jaare 1335. Grave Adolph van der Mark de Burcht en Stad Holte aan Grave Diderik van Cleef heelt overgegeven, en van denzelven wederom als een Manleen ontfangen.
Rhurorth , quafi der Orth , het einde van de Rhoer, dewelke aldaar in den Rhyn ftroomt, is van Hertog Adolph tot een Steedtje gemaakt , en daar by een fchoon Kafteel gebouwt. —- Hertog Johan de Derde heeft haare vryheden, die eenigfmts vermindert waren ,



Befchryving van Cleve. 75
ren, wederom herftelt, en toegedaan een molen te bouwen. Het Kafteel is in den
jaare 1587. door Marten Schenk met list ingenomen. In den jaare 1635. hebben het
de Staatfche Troupen ingenomen en de Brandenburgfche daar uit laten trekken; en alzo het maar voor de oorlogende Partheijen tot een Roofnest diende, waar door aan het Land groote fchade wierd veroorzaakt, hebben zy liet afgebroken en gedoopt. — Deeze Plaats is beroemt wegens den Tol, die in den jaare 1587. daar heen is verlegt.
HET



?6 Befchryving van cleve.
HET VEERTIENDE HOOFD-DEEL
Fan de Stad Emmerik.
-A-Angaande de naam zyn verfcheidene mehingen.
* Ziet hier van omftandig Sellius Fefal. Obfeq. pag. 13. mim. 6. en doen 'er by Was* fenberg Embrica Clivis 1667.
Philippus Melancbton is van gedachten, dat de naam Emmerik noch zoude zyn overig gebleven van de Ambronen , die eertyds aan den Rhyn haar verblyf hadden. — Eenige willen , dat het hetzelve zoude zyn, het geene van Tacitus Asciburgium genoemt word , het geen evens wei méér met het Dorp in het Graaffchap Meurs Hoog- Emmerik aan den Esfenburg overeenkomt. — Andere beweeren , als of de Plaats , daar de Munster Kerk gebouwt en de Stad begonnen is, na een Emmer zoude geleken hebben , of devvyl by het graven der eerste bronnen in de llad het water met emmers uit den Rhyn gehaalt, en daar van daan
Emmer-ryk zoude genaa.mt zyn geworden.
Of volgens Teschemacher van een zeker Hotomanisch Gefiacht, het geene drie Emmers in het Wapen zoude gevoert hebben, daar van
daan



Befchryving van Cleve.
77
daan thans noch de Hotomanische flraat Zoude in weien zyn. — Deeze Plaats is al een zeer oude Plaats, en hebben aldaar ten tyde der Romeinen al volkeren gewoont, van welke Tacitus gewag maakt, doch dezelve is door den inval der Romeinen en Duitschers zeer verwoest, te meer, daar de Romeinen te Elterherg haare bezettingen hadden , met welke de Duitschers op die Plaats dikwils gevochten hebben. — Naderhand wanneer de Saxen deezen oort hebben ingenomen , is dezelve misfchien wal verbetert en van nieuws betimmert geworden, doch hebben 'er toen jflechts eenige Adelyke en boeren huifen gedaan, tot dat omtrent den ja:ire 700. na de Geboorte Chnsti ten tyde van Beatrix Willebrordus wegens de gelegenheid van deeze plaats , ook om dat aldaar veel volks woonde, die zich tot het Christen Geiove liadden bekeert, wanneer hy van Romen wederom in Duitschland kwam , en van den Paus Sergius tot een Aardsbislchop verheven was , begonnen heelt voor Swibertus en zyne Discipelen een Kloofter (Monasterium) met de Muusterfche Kerk re bouwen , want gelyk Marcellinus getuigt , is Swibert met zyne Discipelen en veele bekeerde Chriftenen te Emmerik Willebrord, toen die van Romen kwam te gemoet gegaan, en hebben God voer de goede onderneminge gedankt. — Deeze Geeflelyken zyn in den beginne van de Order der Regulieren QCanonici Regularesj geweest, doch naderhand hebben zy haare



7% Befchryving van Cleve.
re Order verandert, en zyn Irreguliere» geworden; — dezelve hebben een Kapittel geIticht met verfcheidene wooningen voor de Cannunnikken. — Op zo een Heilige plaats namen de inwooneren van dag tot dag toe met verre van de Kerk hielden zich veele Visichers op, ( waar van noch een ftraat overig is, de Fisfcbers plaats genaamc) ? Loens piscatorum) dewelke voor de Canunniken en andere Inwooneren vifchten. — En op die wyze is het een Stad geworden, na het jaar 70ona de Geboorte Christi — Willebrord als den Aanlegger van deeze Stad zoude de hal scheid van dezelve met de J urisdidtie voor zich en voor de op hem volgende Bisfchoppen van Utrecht behouden hebben , en de andere halfscheid zoude hy aan het Kapittel overgelaten hebben , of gelyk fommige willen, zoude mllebrord de geheele Stad aan de Bisfchoppen van Utrecht tot een Lheen toegelegt hebben , mits dat het Kapittel by het overlyden van een Bisfchop het Lheen moeste vernieuwen. — In den jaare 1021. heeft den Bisfchop van Utrecht de helft van Emmerik aan het Gravelyk Sticht Elten opgedragen , doch het Sticht heeft dat Recht wederom aan het Kapittel overgelaten; hoewel het fchynt, dat den Bisfchop van Utrecht zich by de Collatie van Elten noch eenig Recht van Hoogheid en Regalien heeft voor te houden , door dien de Geldersche Cbronycq gewag maakt van een zeker ■Verdrag, dat tusfehen den Bisfchop van Utrecht
en



Befchryving van Cleve.
79
en den Grave Gerard van Gelder opgericht zoude zyn, aangaande het recht en bedryven der Stad Emmerik, zynde van den jaare 1261., dat de Bisfchop van Utrecht, Otto van Gelder, zoude hebben overgelaten zyn .Recht, het welk hy noch aan Emmerik hadde voor tien ponden 'sjaarlyks enz.
* Hier word door H. van Heus den Oudheden 1 deel bladz 444 'er bygedaan , dat de ■ Gelderfchen de Stad Emmerik van de Utrechtfche Kerk te Lheen houdende dezelve eerst aan den Grave van Cleef hebben verpand, en daar na in eigendom overgegeven.
Deeze Stad heeft omtrent geduurende vyf hondert jaaren zonder muuren geftaan , en is in een bloeijende ftaat geweest, gelyk meerendeels de groote Steden in Duitschland en Nederland op die tyd noch zyn onbemuurt geweest. De Hungaar en met haare invallen
en rovereijen zyn oorzaak geweest , dat de Duitschers omtrent het jaar 908. na Christi Geboorte haare Steden met muuren hebben
moeten omringen. Emmerik op den grond
van 's Heerenberg zynde gelegen , hebben de nabuurige Heeren van 's Heerenberg en Wisch altoos met het Kapittel wegens den grond. inkomsten en privilegiën in verfchil geweest, en daar over het niet eens kunnende worden, en ook niet in ftaat zynde om behoorlyken tegenftand te bieden , alzo de Stad niet ver-
fterkt



80 Befchryving van Cleve.
5g* was \ hebI>en het raadzaamst geöordeelt, zich onder de befcherminge 4 de GW« tttn Gelderen Zutphen ( des tydes aanzienelyke en magtige Heeren) te begeven, en hebben daarom in den jaare 1233. na Christi Geboorte twee van haare Collegen , „amenthk den PreostOttom den Deken Gerard Hecht, na die Graven afgezonden, dezelve tot haaren Schutsheer aangenomen, en zich onder haare befchermmge^eftelt. — Deezen GraveO/to, alzo die lange op dit lekkere brokje gewagt hadde , waar daar mede zeer in zyn ichik en nam zich de Stad getrouwelyk aan, ge yk dan gemeenlyk uit de befcherminge een beheerfmge ontftaat, daar Metz, Tuil en Verdun ons tot voorbeelden van kunnen verftrekken , {projetho convertitur in DominatumJepiflJ. «0 en gat den doenmaligen Heer van den jsL Hendrik den Tweeden zulke goede woorden dat hy m denjiare 1237. al zyn recht, welke hy pretendeerde wegens de Voogdeii over het Godshuis te Emmerik , wegens de grensfchemingen , die zich zouden uitflrekken tor indeSrads-gratr, wegens den grond, vrywil>g overgaf, onder die voorwaarde, dat zyne Onderdanen aan die van Emmerik in haare Vryiieden nooit zouden verkort of beledigt
woraen. Wanneer nu Otto Meester was
var, deeze eisfchen en de flad in zyn geweld hadde, heeft hy dezelve met toeftemminge van de des tydes regerende Keizeren Fr edefik aen Tweeden en Hendrik denZesden, (Civitatem
facere



Befchryving van Cleve. 8ï
facere et munire , refervatum Lnperatoris) met een dubbelde muur omtrokken , een laage en een hooge , en dezelve met groote fchoone poorten verciert en nieuwe Srads-graften gemaakt , en de Plaats fodanig verbetert, dat dezelve in deeze Contreijen naast de Stad Wïzel de voornaamste flad geworden is. — Grave Otto heeft dezelve onder Zutphen getrokken , en aan dezelve in den jaare 1233. de Zutphensche Rechten, gelyk als aan zyne andere Steden , gegeven , die noch by dezelve in gebruik zyn. Reinold den Eersten Hertog vanGelder heeft in den jaare I330. aan deeze flad nieuwe Privilegiën gelchonken ; als vryheid op de tollen , weggeld enz. — üe Graven en Hertogen van Gelder hebben deeze flad over de hondert jaaren bezeten, tot dat de Gebroeders Eduard en Reinold de Derde, Hertogen van Gelder, het oneens wierden wegens de verdeelinge — Eduard, onder voorgeven , als of de lotinge niet regt gefchied was, en dat hy als de jongste, van zynen oudflen Broeder Reinold zeer verkort was , begon den Oorlog, en hadde daar toe veele op-
ftokers. Reinold zich tot den Oorlog niet
gereed gemaakt hebbende, roept Grave Johan van Cleve, die met Mechtelt zyne halveZufter getrouwt was , ter hulpe , en leend van hem 2107. oude Schilden, en ftelde daar voorde Stad Emmerik te pande, en ruimde die zo lange aan hem in (Grave Johan hadde zelve dit Geld van Johan Strowich op interefle genoF men);



82 Befchryving van Cleve,
men) ; wanneer nu den Oorlog geëindigt was, heeft Grave Johan benevens de verfchotene penningen noch geëischt zyne Vrouwe Mechtels Bruidfchat, voor welke fumma Eduard in den jaare 1366 aan Grave Adolph het gebruik
van de Stad Emmerik toellond. In den
jaare 1372. , als Eduard en Reinold overleden waren , verbeelde zich Mechtelt haare Broeders in het Hertogdom van Gelder te fuccedeeren, en vermeerderde de Pandpenningen met 38000. oude Schilden , welke Grave Adolph van der Mark haar leende, en heeft dezelve daar en boven met Krygsvolk bygefprongen en trouwelyk geholpen, dus dat de Graven van Cleve en Mark de Stad Emmerik wettig hebben in bezit gehouden, niet alléén als een onderpand voor de verftrekte penningen , maar ook voor de refterende Bruidfchat en groote koften, die tot het Leger van Grave Adolph waren aangewend , en is alzo verpand aan Cleve verbleven tot den jaare 1402., toen Reinold van Gelder den Grave Adolph van Cleef met een Oorlog befprong, maar in Cleverham geflagen en gevangen wierd , als wanneer hy niet ontflagen konde worden, bevorens hy de Stad Emmerik met alle derzelver Rechten , Gerechtigheden en Superioriteit, welke hy daar aan pretendeerde, hadde overgegeven en verkogt, of, gelyk het van andere verhaalt word, zoude Reinold, als de jongste Zoon van Gelder , die geen Land hadde, op zyn woord van eer zyn losgelaten, onder die folemneele
belof-



Befchryving van Cleve.
S3
belofte , dat hy in de gevangenis wederom te rug zoude keeren , of, als het mogte komen te'gebeuren, dat hy eens Hertog wierd, dat hy dan de Stad Emmerik zoude aïflaan, welk laatste hy dan ook, zo dra Hertog was geworden , aanflonds gedaan en de Stad Emmerik aan Cleefschland zonder eenig voorbehoud of uitzondering heeft overgegeven, waar by hetzelve alnog verblyft. Ik vinde, dat de
Geldersche en Cleefsche Historie-fchryvers het niet eens zyn wegens de Stad Emmerik , alzo de Gelderschen voorgeven , dat Emmerik al in den jaare li82 door Grave Otto, dewelke zyn Land trachtede te vergrooten, onder Gelderlandzoude gebragt zyn, dat ook den Grave van den Berg met den voorgaanden af (land niet te vreeden was geweest, maar noch in den jaare 1417- van verfcheidene Rechten , als van den wind, het gemaal, de hooge jurisdictie en de galg buiten Emmerik quaestien te maken , en verfcheidene pmenfien te opperen zogte, welke door Hertog Wdlem allereerst in den jaare 1365. met Grave Willem van den Berg zyn vereffent , ende aan beide zyden zekere paaien en limiten gezet, dewelke thans aldaar noch te zien zyn. De Stad Em¬
merik is eertyds ook eene van de Hanfée fleden geweest, en word van Matthias Stephanus in het Register van de Hanfée (leden uitdrukkelyk vermeld, en zoude in den jaare 1471. met de Stad Keulen in het Hanfée Verbond aangenomen zyn, want de Stad Keulen hadde, wanneer F 2 de-



1
«4 Befchryving van Cleve.
dezelve in het Hanfée Verbond wierd toegelaten , van te vooren met de Cleefsche, MarkJche en IVcstphaalsche een Verbond gefloten over den Koophandel, en als die in den jaare 1471. in de Hanfée Matricul wierde ingevoegt, heeft dezelve haare Bondgenooten mede daar toe gebragt, en waren daar onder zeven CleefJche en Mark sche Steden; als Wezel, Duisburg, Emmerik , Ham , Unna , Soest en Dorthmunt, welke ook te gelyk een Ryk-ftad is. — Keulen wierd door alle de nabuurige fteden tot een Qurtierjlad fu <. va. j>dyk Dantzi? en Bruns* i, en dan de Stad t ''' - vV pnncipaalste, welke
cc ,nf ;i'u' ^\ i de Archiven bewaart. —— Uit Ha -( ^ heeft zyn begin geno¬
men in t: ^i'w! ' | 11 ,. om den Koophandel voort te z. t ^ , ^ /^Jijor verfcheidene Keizcren derma^en bevoorrecht, dat hetzelve in
r; ' 1 J B^aaki is De Stad 7?/;z-
«?r/* is ddÖT Grave M» (W in den
jaare 1403. met Vryheid op de Tollen en door den Hertog Johan den Tweeden in den jaare 1490 met de vrije Magiftraats-verkiezing begunftigt, maar wanneer in den jaare 1522 over het verkiezen van de Magistraat tufkhen deeze en de Burgers groot verfchil onritont, is Hertog Johan de Derde met eenige foldaaten in perfoon in de ftad gekomen, en heeft het oproer geftilt, eenige Burgers en onder dezelve den Belhamel Vifeler gevangen genomen, en met de dood laten ftraflèn, en
de



Befchryving van Cleve.
85
de andere pardon gegeven , te gelyk de Burgers de vrije verkiezinge ontnomen , en ' belooft, dewyl deeze Privilegiën haar fchadelyk waren , dezelve nooit weêr toe te ftaan.
In den jaare 1539. is 'er wederom on-
eenigheid ontftaan tultchen de Magistraat en de Burgers en door Hertog Willem bygelegt. — Thans ftaat de verkiezing noch aan den Landvorst, doch die geene, die verkoren worden , moeten ingevolge Landdags Afscheid Inboorlingen zyn , en die eens zyn aangeftelt , kunnen buiten fterven of misdaad van haar dienft (extra cafum mortis vel de Heli) niet ontzet worden. —- Geduurende de Nederland' fche Oorlogen is Emmerik dan eens in de handen der Spanjaarden , en dan wederom in die der Staatschen geweest tot den jaare 1614., wanneer Prins Maurits de ftad met accoord innam, dezelve verfterkte en met Troupen van den Staat bezettede, en in die ftaat is dezelve tot hier toe noch verbleven.
* Hier is iets overgeflagen, want al in den jaare Jf5oo hebben zich de Heeren Staaten van deeze Stad meester gemaakt, en op verzoek van den Keizer Rudolphus aan derzelver Eigenaar den Hertog van Gulich wederom ingeruimt, onder beding, dat ook de Spaanfchen de Vesting Rhynberg wederom aan den Bisfchop van Keulen zouden inruimen, maar vermits de Spaa-.fchen naderhand niet alléén Rhynberg niet wilden verF 3 la-



#ö Befchryving van Cleve.
laten, maar zich ook noch van Neder-Wezel tot het Hertogdom van Cleef behorende mee fier maakten , deden de Heeren StaatenTn den jaare i6H. door Prins Maur^nZ
fterfcn keWdd W^nemen e« ver-
~ Haare Rechten zyn de Zutphensche, doch
t hef AT Vfrd^ Van 5« 15% gaat het Appel aan het Hofgericht, uiteefon-
der , wanneer de fom onder de hondert Goud«te zyn van Ichad^ f
Lhuld enz die voor het Maandags Gericht moeten worden afgedaan. ö
oJeT^
van de Maagd Maria aldaar „och zouden b waart worden. ~_ Is voor deezen ^
nMp Q P Engelbert van der Mark voor 5800 olde Schdden verpand, edoch van HemS f in den jaare 1382. ingeI0sC°
den te tarf ^ Wed~
den jaare 1406 aan Grave Adolph voor loooo
o de Schilden hadde verzet ƒ weike dee7e plaats zeer verbetert en een aanzienelyk Ka! fteel aldaar heeft laten bouwen. _ j}]ertcl Johan de tweede heeft dezelve in den jaarf
J487.



Befchryving van Cleve. 87
1487. met Stads-gerechtigheden en de vrije Wyn-accys, en Vryheid op den Tol te Huisfen begiftigt, en betreffende de Bier-accys , dezelve heeft dit Steedtje voor 50. olde Schilden in Erfpagt.
HET VYFTIENDE HOOFD-DEEL.
Van Kalkar en die daar ondergehoorende Sieeden.
JE^^for zoude de naam hebben van een Eiland, dat Kalkar geheten , en de gedaante van een Spoor zoude gehad hebben. — Pontonus is van gedagten , dat deeze Plaats ook Geldersch zoude geweest zyn , edoch zonder
eenigen grond. Andere denken , als of
de grond , waar op de Stad is begonnen gebouwt te worden, half Cleefsch en half Ceulsch geweest zoude zyn, welke halfscheid Hendrik Jardsbisfchop van Ceulen aan Grave Diderik de Vyfde tot een Lheen heeft gegeven, waar door Diderik zoude bewogen zyn wegens de gelegenheid van de plaats aldaar in den jaare 1230 een Stad te bouwen , waar van toen ter tyd wel een begin ;is gemaakt, doch eerst in F 4 den



88 Befchryving van cleve.
den jaare 1320. onder Diderik den Negenden
aan deXS ^7rdCn' ~ Gr3Ve *eft PrLleoien m de" jaare I347- verfcheidene privilegiën gegeven In den jaare ia68
5^ « ^ ^ -er behulp der^
de hST mC?ter V?n Ckefichl^ wierd, en
dfeLn I °nKtfangen h3dde' Was ^ negens die aan hem bewezene getrouwe diensten zeer ftiid in het geven van nieuwe Privilegiën en
heef hrêeT ^^"i onder anderen heeft hy aan de Stad fc&r, benevens de vrije Magistraats verkiezinge, ook vergunt om een
ZdVCn tC verkiezen het welk het eenigste voorbeeld in dit Furftendom is , edoch de confirmatie daar van
jaare j4oi heeft dezdve v ^ ^
^ ^ ^rden de beroemde Donderdagsche verkregen enz, — In den jaare is92- geduurende den Oorlog tuffchen den ^«/^/ van Celen en den Grave Adolph van Cleve wegens £*» „ deeze in den morgenüond by nevelagtig weder door die van Rees die toenmaals noch onder Ceulen gehoorden' onverwagts overvallen , welke evenswei ' wanneer de Burgers in de wapenen waren gekomen , zich in goede order na Rees retireer-
ftr. ? duen Jfre M09 en ir54r.den I. iVIay is er brand in de Stad geweest en dezelve daar door zeer befchadigt — j" den jaare i526, js de Kerk-tooren door de
wind



Befchryving van Cleve 89
wind afgeworpen , doch in hetzelve jaar noch
herflelt ln den jaare I464 is 'er een
groote Watervloed geweest, dewelke de ftad zeer heeft bedorven, en is de Hengelaerfche
Poort toen mede weggefpoelt. In den
jaare 1598. is den Admirant Mendoza met het Spaanfche Leger in Cleefschland gekomen , heeft alles vernielt, Kalkar befchoten , op Kersavond ingenomen en de Stad gebrand-
fchat. In den jaare 1635 heeft de ftad
by de veröveringe van Scheuken-fchans veel geleden. In den jaare f.639. is de Marquis
de Grana, genaamt Caretto , met eenige Cornetten paarden met hulpe der Spaanfche ïroupes in Cleefschland gekomen , om aldaar wegens zyn Keizerlyke Majesteit de Winterquartie-
ren te houden. Hy maakte zich meefter
van Kalkar, verfterkte dezelve en ftelde aldaar een vast Guarnifoen , om het overige Land onder Contributie te houden , tot dat in „den jaare 1640. den 24. September de Hesfische ïroupes door een Entreprife het Guarnifoen overrompelt, gedeeltelyk dood geflagen, gedeeltelyk gevangen gemaakt, de ftad bezet en het Land onder Contributie gezet hebben. In den jaare 1645 heeft zyn Keurvorflelyke Doorluchtigheid , ingevolge eene met de Landgravinne gehoudene Capitulatie, de ftad van de Hesfen in zyn macht gekregen, en met zyne Troupen bezet, naderhand het Guarnifoen uittrekken en de Wallen en Werken flopen laten, — Deeze Stad heeft onder zich veeF 5 le



9° Befchryving van Cleve.
Ie Gerichten, die aldaar appelleeren en aldaar confuleeren. — De Steden , die daar Z der gehorenzyn: Gocb, Sonsbeek, Griet, Korvenheim. *
Goch, quafi Gehocht, wyl het aldaar laag was, en om dat het by hoog water onderliep, is den grondaldaar wat gehoogt, en zyn in het begm aldaar eenige huifen gezet, doch daar IVa ,heLt2elve0een voornaam Dorp geworden, tindelyk van Grave Otto den Derden van Gelder m den jaare 1291. meteen muur omtrokken, en tot een ftad (wegens de gelegenheid van de plaats en de voorbyvlietende Niers) gemaakt met verfcheidene Privilegiën befchon*en, dewelke de volgende Graven en Hertoven geconhrmeert hebben ; in het byfonder heeft «ertog Eduard in den jaare 1366. de ftad be. gunitigt Turf te graven en Tichgelfteenen in
1 j g roek te mo^en maken, als mede ook de Gifte van zyn Zuster Izabelle nopens de Water-, Wind- en Volmolen in den jaare
1367. beveftigr. jn den jaare 1458.
neelt liertog Amold van Egmond aan dezelve het Succesfre Recht toegeftaan en een groot mm rieide-grond voor de Steen-poorte gefchonken — Deeze ftad is bykans by de twee hondert jaaren Gelderscb geweest, en heeft den meesten tyd Guarnifoen gehad, die het Land van Cleve groote fchade toegebragt heb-
v j "~ ln den Gdderscben Oorlog tuiïchen Vader en Zoon Amold en Adolph heeft deeze
ftad



Befchryving van Cleve.
91
ffad de parthy vaii Adolph de Zoon van Amold gehouden , het Cleefschland verdorven , daarom van Hertog Johan van Cleve in den jaare 1466. belegert, doch wederom verlaten. — In den Oorlog tuffchen de Gebroeders Reinold en Eduard, Hertogen van Gelder, hielt dezelve het met Eduard, dewelke de omliggende plaatTen Griet, IVezel, Kalkar en Udem uitgeroofc
en uitgeplundert hebben. In den jaare
1461. wierd alhier een grooten Landdag van
geheel Gelderland gehouden, Wanneer
nu in den jaare 1470. de Vader Amold Hertog van Gelder uit de gevangenis ontflagen en zyn Zoon Adolph door Carel Hertog van Bourgondien en Johan Hertog van Cleve in hegtenis was genomen , heeft Amold in den jaare 1471. zynen ongehoorzamen en godlozen Zoon Adolph onterft, en aan Carel van Bourgondien alle zyn Recht en Gerechtigheid , het geene hy aan Gelderland hadde , verkogt, het welke de andere Pretendenten, waar onder Gerard
van Gulich , ook gedaan hebben. Carel
van Bourgondien konde nu bezwaarlyk in de posfesfie van Gelderland geraken, maar moest veel tegenftands ontmoeten van die geene, die de Parthy van Adolph toegedaan waren, en in het byfonder van die van Nymegen, waarom hy Johan Hertog van Cleve te hulp riep, welke hem flad voor ftad heeft helpen winnen, en hem groote byftand betoont, tot dat hy eindelyk die van Nymegen tot gehoorzaamheid gebragt heeft, in de volle posfesfie geraakt
en



92 Befchryving van Cleve.
en ingehuldigt is geworden. — Wyl nu den Hertog van Bourgondien verplicht was, Hertog Johan van Cleve daar voor te voldoen, hebben zy te zamen een Verdrag gemaakt, dat Hertog Johan van Cleve voor zyne moeite, gevaar en oorlogs-onkoften voor altoos en erflyk zoude hebben de Stad Goch , de Vryheid Weze en het Tolhuis of Lobith. _ Wanneer men nu overweegt, hoe dat denzelven zyn lyf en Jeven zo ridderlyk gewaagt, en zo meenigen zweetdroppel voor Carel heeft laten vallen zal de derde part van de voldoeninge niet uitmaken , dus dat den Hertog van Cleve meer uitgegeven , dan wederom gekregen heeft • en is aldus in den jaare 1473. den 2. Augustus Goch aan het. Furftendom van Cleve erflyk mee de hooge Vorftelyke Lands-regeeringe , Vrvheden en Toebehoren , als een R?compens overgegeven, zonder eenige referve of conditie , m welke Cesfie niet alléén de Landsitenden en Onderdaanen , zo al niet uitdrukkelyk, dan noch flilzwygende door meer dan een hondert jaarig flilzitten en gehoorzaamheid (tacendo per continuamplus quam centenariam acqiuescentiam et obedientiam ) daar in bewilligt hebben, gelyk ook door de navolgende Hertogen van Gelderland Maximiliaan in den jaare 1477.. Philips in den jaare 1505. en Carel de Vyfde m den jaare 1543. is geconfirmeert geworden , en wanneer zich de Burgers daar tegens noch eenigfmts kwamen aan te ftellen heeft Hertog Johan in den jaare 1477. een
flerke



Befchryving van Cleve.
93
fterke tooren aan het Kafteel laten bouwen, en hetzelve Dwing Goch genoemt , en daar mede de Onderdaanen gedwongen , en te gelyk heeft denzelven de Stad fodanig verbetert , dat 'er een groot deel kosten wegens dat verbeteren te eisfchen waren. — Hertog Johan heeft ook daar by aangaande de Raads-verkiezinge en Accyfen zekere Wet beraamt. — Hertog Willem heeft in den jaare 1559. het Stadhuis laten verbeteren en in ftaat gebragt. — De Inwooners zyn voor deezen Akkerlieden geweest, en tegenwoordig beftaat haar neeringe meest in Linne-wevereijen. ■— Deeze Stad is in den jaare IÖII door den Heer van Podolitz voor zyn Keurvorflelyke Doorluchtigheid ingenomen. — ln den jaare 1622. of 1623. is dezelve door Grave Hendrik van den Berg voor de Spanjaarden geoccupeert, en ïoürlant daar in gelegt — In den jaare 1625. den 2 7. ]anuary heeft den Ridder en Gouverneur van Nymegen Lambert Charles de Stad wederom met het Kafteel door list bemachtigt, doch is hy op den zevenden dag daar na binnen Goch komen te overlyden, naderhand is dezelve by de belegeringe van het Fort Schenkenfchans door de Keizerlyke , Carretifche, Hasfeldische etc. en Hesfische Troupen ingenomen en zeer geruïneert geworden. — In den jaare 1517. is 'er ook brand geweest, — Het Appel, wanneer het noch Geldersch was, ging eerftelyk na Gelder , welke van daar naderhand is gekomen aan Roermond,



94 Befchryving van Cleve.
mond eindelyk toen het Cleefsch geworden
iM " ^g,7°lge C°nventie vangden7aare 1486. na Kalkar geappelleert geworden en van daar aan het Hofgericht. -J Het Kalled met den tooren is door de laatste inqua t e ringe geheel en al bedorven en te Lande gemaakt. icnande
Sonsbeek zoude Zyn naam hebben en een Colome zyn van Sons tuffchen Ceulen en gelegen, en by de Ouden Sunici geheten, ofte van son en Beek. alzo dezelve ooi Sonne-ftralen m haar Wapen voert en daar om heen veel beeken vlieten. — Hetzelve is in den jaare 1320. op altera Lucia van Grave Diderik
verfcheidene Privilegiën , Rechten van Succesfje, met de Gemeente, het Vhecr enz. bebegifngt geworden. — Het Kafteel heeft Hertog Adolph laten bouwen , alwaar de meeite Land-drosten en ook wel de Hertoeen zelve Hof gehouden hebben, gclyk 2e1vs Hertog Johan met zyn Zuster Sybilla in den
3ZV£9Ï rf Sedaanhe<*. ^ar wyl het m de Nederlandsche en Duitsche Oorlozen doorgaans tot een verblyf voor allerhande oorlogende Par the ij en als Spaansche ,
en a^ Troupes verftrekt heeft en daar by ,„ den jaare 1641. door Lamboy om het daar op liggende Hesjisch Guarnifoen t overwinnen fterk befchoten is geworden, is het tegenwoordig meerendeels geruïneert.
— In



Befchryving van Cleve.
95
— ïn den jaare 1517. den 2. May en 1604. op den 2. February is 'er brand geweest.
Griet word ook genaamt Griethnifen, heeft te vooren geheten het Eiland Wesfel, is van Diderik den Zesden en Diderik Luif in den jaare 1250. van een Dorp tot een Stad gemaakt, aan welke dezelve Privilegiën, als aan de ftad Kalkar zyn gegeven, waar by in het jaar 1254 de vrije verkiezinge van de Magistraat en de Vryheid op de Tollen gekomen is — In den jaare 1321. heeft Keizer Lodewyk van Beijeren aan Diderik den Negenden vergunt een Tol te Griet te leggen. — In den jaare 1517 is 'er in het Steedtje brand geweest.
Korvenheim zoude zyn naam hebben van een Gedacht van Korvenheim, het welk drie Korven in haar Wapen gevoert heeft. — Hetzelve is een Vryheid geweest, en heeft naderhand Stads-privilegien gekregen. — ln den jaare 1269 is deeze Plaats van Steven van Wesfel en zyn Zoon Willem aan Diderik den Zevenden Grave van Cleve opgedragen, die het wederom van den Grave te leen ontfangen heeft, — ln den jaare 1280 is den Zoon van Grave Diderik den Zevenden, ook Diderik genaamt, die Pt oost te Ceulen was , met de Jurisdictie van deeze Plaats beleent, dewelke nochtans hetzelve in den jaare 1282. aan zyn Broeder Diderik de Agtste wederom heeft overgegeven. —■ Dit Steedtje heeft een fraaij % Ka-



9 6 Befchryving van Cleve.
Kafteel, het welk Hertog Adolph omtrent den jaare 1440. gebouwt heeft, waar mede naderhand omtrent den jaare l499. Steven van Wylich van Hertog Johan de Tweede beleent en met eenen begunftigt geworden is , dat hy'
f f van het Steedtje bywoonen , en de halfscheid der geflegte Breuken genieten zou-
H E T



Befchryving van Cleve. g?
HET ZESTIENDE HOOFD-DEEL.
Van Duisburg en Xanten.
Dtówrg, <ïmfi tmsciburg van Tuiscus, gelyk Aschaffenburg van Askena , die beide die Plaatfen zouden gebouwt hebben, of zoude zyn naam hebben , en zo veel te kennen geven, als der Duitschers Burch (Teutopolis) , wyl op deeze plaats de Duitschers de overkomst en inval der Romeinen zouden gefluit hebben J gelyk naderhand , wanneer het de Romeinen bezaten , hier uit de invallen der Duitschen en Franken gekeert zyn. — In de Chronycq der Franken wierd hetzelve Duispargum of Dispargum genaamt. wyl alhier een bezettinge was, wiens Guarnifoen , voornamentlyk ten tyde van Carolus Maguus, - geheel Westphalen door verfpreid lag , en dat hetzelve ook heeft ingenomen. — Zy is een overoude Duitsche en een Koninglyke Stad van Franken , tuffchen twee Rivieren de Rhoer en Anger gelegen, geweest , en liep in oude tyden den Rhyn alhier tot aan de Stads-muuren , doch tegenwoordig is dezelve daar van wat verder afgelegen. — Het fchynt, dat dezelve omtrent het jaar elf na de Geboorte van 'sWaerelds Heiland door dePvomeinen tot een Stad gemaakt is, alzo de G Hifto-



9 ^ Befchryving van Cleve.
Historie-fchryvers eerstop die tyd van die ftad melding maken, en dat te vooren aldaar maar een Kasteel of Burch met een fterke bezettinge geweest zy. — Na de tyden der Romeinen hebben de Tburingers (Tburingi) , een Volk uit Zwaben, deeze Stad in bezit gekregen, dewelke daar uit wederom gejaagt zyn geworden door de Franken, die daar in gebleven zyn, en de ftad zeerverfterkt en van allerJeij Oorlogs-behoeftens en Amunitie voorzien heb-
bCy' T Daat "a heeft Clodius (die hek^t i* onder de naam van Koning Clodius met de lange Hairen) aldaar tien jaaren Hof gehouden , is met zyn Volk over den Rhyn gevaren en heeft geheel Vrankryk beöorlogt. — De IVestphalingers, om dat door de bezettinge van deeze Stad zeer geplaagt wierden en veel lyden moesten , hebben zich in den jaare 776. na de Geboorte van Christus by malkanderen gevoegt, en verfcheidene invallen gedaan , edoch de ftad willende overmeesteren , zyn dezelve door de Burgers en foldaaten te rug
gedreven. Deeze ftad zoude van den
Keizer Carolus Magnus tot het Roomfch Ryk gebragt en daar na tot een Ryk-ftad gemaakt zyn, van welke den Keizer veel gehouden, verfcheidene Voorrechten gegeven, ook veele byeenkomsten aldaar gehouden, en wegens de Keizerlyke Hooge Overigheid, de Hertogen van Limburg en Graven van den Berg, tot Ryksvoogdea en Schursheeren over dezelve aangeflelt zoude hebben. — Het is zeker, dat
ten



Befchryving v&n Cleve.
99
ten tyde van deeze Carel Je Groot en zyne Opvolgeren de Wetten van de altoosduurende Leenen (Leges de feudis perpetiüs) eerst opgericht en geheele Provintien tot Leenen gemaakt zyn geworden; van te vooren regeerden de Princen maar alleenig haar leven lang, als Voogden, en konden de Erfgenaamen buiten fpeciale toeftemming niet fuccedeeren ; van deeze Leenen behielt den Keizer de eene of andere Stad tot zyn onderhoud , en die wierd aldus een Ryks flad; daar en boven hebben ook de Princen aan den Keizer ter beloninge een of aeidere ftad wederom gegeven, deels Zulke , die geen byfondere Vorst hadden , en zich dus aan den Keizer , als het Opperhoold, hebben overgegeven , zo dat in die tyd het aantal der Ryks-fteden wel zeer groot en van een veruitgeftrektheid is geweest , doch ook fchielyk wederom vermindert , zo is het ook met deeze Stad gegaan, want voor eerst heeft den Keizer Rudolph van Hapsburg in den jaare 1290. , na dat hy te Erffurd alle de Stads-voorrechten beveftigt hadde, dezelve voor een Bruidfchat ad 200. Mark Zilvers met Margaretha zyn Broeder Ever hards Do.chter aan Diderik den Agt sten y
Grave van Cleve , overgegeven. Na het
overlyden van gemelde Diderik heeft deszelvs Weduwe Margaretha diezelve Stad voor haar Dochters Agnetaas Bruidfchat insgelyks aan Adolph , Grave van den Berg, verzet, doch Diderik den Negenden heeft die wederom in G 2 den



ioo Befchryving van Cleve.
den jaare 1325. ingelosc en behouden, tor dar Grave Johan in den jaare 1347 diezelve 5tad van Kczer Lodewyk van Beijerëh voor 20000. Mark Zilvers verpande, waar in Keizer Carel de Vierde te Cealen geconfenteert en voor deszelvs afstand noch 10300. Mark Zilvers ontfangen , en in den jaare 1352 alle privilegiën geconflrmeert heeft , en aldus is Duisburg in het geheel voor 30000. Mark Zilvers en de relïerende Morgengave zznCleefsch* /^ gekomen , en daar by aïnoch verbleven. — ik vinde , dat dezelve in de oude aanflagen op twee Ruiters en agttien Voetknechten gelte t is geweest, doch moet al lange jaaren van het Ryk geëximeert zyn, aangezien die
r?\ Tf ;diC, tjd af aan ' dac *Y ^n het Cleefschland gekomen is, aan de Landvorsten hulcie gedaan heeft, haar gehoorzaamheid betonende en haare Privilegiën latende approberen, die ook van verfcheidene Keizeren, zonaer eenige uitzonderinge , beveiligt zyn , of fchoon de Fiscaal van het Ryk wegens de onmiddelyke onderhorigheid noch eenige jaaren geleden aanfpraak gemaakt heeft. — Deeze ftad , wanneer den Rhyn 'et voorby vloeide is een voornaame Koopftad , voornamentlyk in wolle doek, geweest, en is de Mis, die tegenswoordig te Frankfort is , aldaar gehouden welke die flad niet alléén een groote Rykdom heeft aangebragt, maar ook oorzaak is geweest, dat dezelve in het Hanzée Verbond is aangenomen geworden, maar alzo die flad
door



Befchryving van Cleve. lol
door verzuim eenigen tyd van het Verbond der Hanz.ee Steden is gefepareert geweest, heeft dezelve daar door haare Privilegiën verloren , waarover in den jaare 1406. tot een boete duizent Gelderfche Ryders heeft moeten betalen, en is alzo te Luhek en Ceulen wederom in den Matricul geplaatst- — Deeze flad heeft verfcheidene^Vryheden, ten deele van de Keizeren, ten deele van haare Schutsheeren verkregen. — Van den Keizer Lotharius in den jaare 1124. eenige Privilegiën, nopens het Holt in het bygelegene Wald. — Van den Keizer Conradus heeft dezelve in den jaare 1145. verkregen de vryheid om dc Burcht, tot meerder voortzettinge van de Negotie , met eenige huifen te betimmeren; heeft voorts Vryheden van eenige Tollen te Nuys, Mentz , Straatsburg enz.; zo ook aangaande het Nieuwland, met betrekking tot het Gericht enz. gekregen. — In deeze ftad heeft Keizer Maximiliaan van den Ryksdag te Ceulen komende tot driemaalen toe, in den jaare 1505, gelyk ook naderhand, wanneer hy in den jaare 1508. na Braband reisde, wyl hem de Landftenden tot Voogd en Volmachtiger over zyn Broeders Zoon begeerden , verfcheidene maaien , in de heen en wederom reizen , overnacht, en alle haare Privilegiën beveftigt.
Den Westphaalschen Kreitz is alhier , om de gelegenheid der plaats , in den jaaren 1581.,
95. , 96. en 97. gehouden. De Unie
van de Cleefsche en Guliksche Landen is in de G 3 jaa-



IQ2 Befchryving van Cleve.
jaaren 1493. en g6 i{[
zaiten meer is gehouden Pn u /-. ucre opgeflelt geworden ' f" i Re4'erftlen *W 'er brand geweest 1-1„ , dm }a3re '«99 is Sehole gebouw en d*L fc -^T '5I2-is de door «fcS R™d ó; l aa-T„ 7 " deoiBre 1 -"59
oPferici,r, wt&^rotesr
D(I; ftn p# - ^'"-s en de Krakelingen
K *i ?■ St. Ceorg , wanneer aan de kinderen
nevens Ruuroorth voor den Sr J be"
worden, t- Dc^d hif geTneD ^ ii irad fteeft voor deezen op
appelleert na Xanten, van «V.r n *r , ,g welk Keizer Frederik in A ^ ' hcC
andert en het Apnd of Jf ' ^V3" Ver" "f PPel of «ever Confultatie na Aken overgebragc heeft. e na



Befchryving van Cleve. 103
Xanten wil zo veel zeggen als Heilig , met het Lacynfche woord Santlus overeenftemmende, alzo de Heilige Vittor met zyne byhebbende drie hondert zestig Gezellen aldaar door den Keizer Maximilianus jammerlyk is omgebragt, en door verfchrikkelyke dooden
is gemartelarifeert geworden, In den
jaare 286. wierd Diocletianus van geringe afkomst door het Leger tot Roomfch Keizer verkoren, die tot zich nam Maximianus; dus dat 'er twee te gelyk regeerden : Diocletianus regeerde te Romen , doch Maximianus voerde het gebied over het Leger buiten 's Lands, en kwamen alle beiden zeer naauwkeurig overeen in het vervolgen der Christenen. — Maximianus, na dat hy de Galliërs bevredigt hadde, kwam in de Nederlanden, daar zich eenen Menapier of Cleefschen Veldheer, met naame Coraufus, hadde opgeworpen, die den Keizer veel te doen maakte , Zodanig dat hy hulpe van Romen moeste verzoeken. Diocletianus zond hem ter hulpe de Thebeïsche Legio (Thebara Legio) met den Overste Mauritz en Onder-hoplieden Cafius, Florentius, Gereon en jrülor. -— Deeze Legio was het Christen Gelove toegedaan , het welke ais Maximianus vernam , heeft hy dezelve nagezet en vervolgt , en als hy dezelve hadde aangetroffen, heeft hy voor eerst den Overste Mauritz vermoort, de andere zyn gevlugt, die hy heeft vervolgt, en Caslïus en Florentius te Bon ingehaait en t' ondergebragt , Gereon te Ceulen laG 4 ten



Io4 Befchryving van Cleve.
ren wurgen, en eindelyk St. Viller met de noch overgeblevene dri5 hondert z stTg fot h7 erftelvl" m?^eko™n hebbende', £ ALS t 7VP ^ flaaCS' daar tegenwoordig is, de tiende man van het Legioen g-n,derh.and alle de overige ombren™
KerVanTfTW " ^ gruwz»Vervoltiendel l ^hnstenen, geweest, en heeft de ÏÏfc 2 ^ T Vervolging van de Christenen èn vi!lde,deeler; Van de Waerdd begonnen, onder I . ZendC menfchen lare" burgen deezfrvf ^ ^ in dee2e Q^rtieren op ? lyd;Veimaa;C F8***: Cril pmis, Barham, Agnes, enz. Bei¬
de deeze Tyrannen hebben eindelyk haar loon
^XxBl0detiamS 15 met vergift oigeoragc, het lyf Van Maximianus heeft eerst begmnen te zwellen, en is daar na tenten, maal verrot, eindelyk wierd het vol van le-
het JV°rmen' ,die hem Van bin,len opaten, dat T, Z°,dam'ge fta"k veroorzaakte
dat niemand by hem duuren konde , en da
n5C rnuhT Cn Cen dood Hghaa™ of aas geen onderfcheid was , en daarom zoude zyn Schoonzoon Conflantinus bewogen zyn gewor-
wiin|;M V^^11' °^elyk ^ andere willen, zoude hy zich zeiven uit wanhoop
van kant geholpen hebben Ter 2ed J
tenis van de voorgemelde Gefchiedenfe van
der M r 2y"e GeZeIlen ' die dc ^roone öer lViartelaaren verkregen hebben, heeft Pe-
r%rhm Bisfchop te Ceulen uit een fonderUn-



Befchryving van Cleve. 10$
ge Devotie in den jaare 1028. op die plaats een Klooster doen bouwen, en door den Deken Goderon tot een Orden der Regulieren Cammnikken na den Regul van St Jugustyn ingcwyd, en Saniïen gedoopt, Corrupte Santen of Xanten; by dit Klooster zouden eenige andere huifen getimmert, en ateo langzaamer hand een Stad geworden zyn, het geene ik aan zyn plaatfe laate; want na myn gedagten is 'er al lange van te vooren, ten tyde der Romeinen, alhier een flad geweest, want by de oude Chronycq-fchryveren is 'er niet vermaarder , als de Vetera Castra, Colonia Trojana , van den Keizer Ulpius Trojanus aldus genaamt, die dikwils alhier de Winter-quartieren betrokken heeft, als ook Castra Ulpia , met welke drie naamen deeze plaats, gelyk Pighius meent, voor deezen zoude genoemt zyn , zulks uit verfcheidene Oudheden aldaar opmakende, naderhand is dezelve by de Christenen en Monniken alzo genaamt geworden. Sommige
Chronycq-fchryveren verhalen een Fabel, en geven voor, wyl deeze Stad of Dorp by de Ouden , zo in haare Schriften als Liederen , genoemt wierd het Heilige Troja der Franken of klein Troja , zo hadden zich hier de verdrevene Trojaafifche Princen opgehouden en huifen gebouwt/, op fundament, dat na de tienjaarige belegeringe van Trojen de voornaamste Aanvoerers uit Trojen gevlugt waren , en na dat dezelve geheel Afien eenigen tyd doorgezworven hadden , zouden dezelve zich ten G 5 laat-



lo6 Befchryving van Ckvc.
laatsten hier en daar in Europa verftrooit hebben , als Mneas in Italien , Paris in Frankryk, alwaar hy een Stad gebouwt en dezelve, en isyn naam P*m, zoude genoemt hebben , die thans aldaar de voornaamste en Hoofd-ftad is — Moguntius , een verdreven Trojaan , zoude in Duitschland zyn gekomen , en te ito»** gebouwt en gewoont hebben. Franco Zoon
V-f Heiïor zoude hier na toe getrokken en in JSeer-Duitschland, omtrent Xanten , Koning yan de Cimberen geworden zyn , omtrent den jaare na de Scheppinge der Waereld ongeveer 2990. op dien tyd , dat de Propheet Samuel en David m Israël beroemt waren , daar van daan , dat ook veele Duitfche Vorsten en Geflachten van Trojaanfchen Bloede willen afkomstig zyn. Het is niet te verwerpen en het kan wel waar zyn , fK exiflimat Enchius dat Helenus de doenmalige Koning der Cimberen met een groot getal Duitsche en Neder-Rhynsche Volkeren , die het trekken gewoon waren, wegens Bloed- en Naverwantfchap , om de Trojaanen te helpen, na Trojen getrokken zyn , en naderhand, wanneer dezelve wederom t' huis kwamen in haare GeZangen en Liederen altoos het woord Troja
gebruikt hebben. Deeze Stad zoude ten
tyde der Romeinen zeergroot en wyduitgeflrekt zyn geweest, en zich bepaalt hebben tot aan Furfienbercb, voornamentlyk van den Keizer Augustus, dewelke die plaats zeer vergroot en boven op den Berg een heeriyk, prachtig
Por-



Befchryving van Cleve. lof
Vorsten- of Amptmans-buis ( Pretorium five Do* micilium Pratorum') zoude hebben laten bouwen, alwaar de Officieren by de inquartiering haar Logement gehad hebben, het welk te gelyk voor Recht-huis verflrekte , daar voor den Keizer het Gericht gehouden , alle Gravamina voorgebragt, en nieuwe Overigheid verkoren wierde , het welk alle jaaren , gemeenlyk in de maand May , eens kwam te gefchieden ; deeze Berg zoude genaamt zyn Varsfelberg (Varesburgium) , van ^uintilins Varus , die hem zoude bewoont hebben , of gelyk andere willen Furstenberg {Móns Principis)
Den Keizer Augustus heeft daar tegen
over ook een Brug over den Rhyn gelegt, om dat die van de Duitsche zyde by het Gericht en andere Vergaderingen en Beraadflagingen hier over konden komen , en die van de kant der Galliërs aan de Duitsche zyde. Deeze Stad is voormaalen Ceulsch geweest, en is aan den Bisfchop van Ceulen onder zyn Diftriót door de Keizeren toegelegt geworden, en heeft Hendrik van Molenaar , Aardsbisfcbop van Ceulen daar op in den jaare 1228. aan haar de eerste Privilegiën , vrije jagt, vry geleide enz , en alle andere Vryheden en begunstigingen , gelyk de Stad Nuys hadde , nevens andere Wetten aangaande het Succesfie Recht gegeven, die door de navolgende Bisfchoppen
geconfirmeert zyn geworden. In dit jaar
1380. heeft den Aardsbisfchop Sacreerden de ftad wegens den Oorlog, die hy voornemens
was



108 Befchryving van Cleve*
was met den Grave van Cleef te voeren , noch
meer gefortificeerc en bemuurt. In den
jaare 1392 den 2. May is by een accoord tusfchen den Aardsbisfchop Adolph van Cleef\ waar by den Linfen of Keizer sw eer tfen Oorlog wierd bygelegt, deeze halve ftad aan het Land van Cleef gekomen, in welk Vreedens-contracl mede bedongen is , dat de Bisfchop voor het afstaan van Lin aan den Grave van Cleef voor een fumma (putant esfe 13000. Goudguldens) die de Bisfchop fchuldig bleef, zoude inruimen de halfscheid van de Stad Xanten, het welk dus ook gefchied is, en heeft den Grave van Cleef ook in zyn ingeruimde halfscheid een Drost aangeftelt, namentlyk Diderik van Murmpter, en dat gedeelte, de Cleefsche flraat
f Q^ficbe zyde genoemt. De andere
halfscheid heeft Hertog Johan by het by leggen van denier Oorlog tufTchen den Aardsbisfchop van Ceulen Diderik van Moers en Hertog Wohan tot fatisfadie in den jaare 1449. toebedongen , die aan hem ook aanftonds is ingeruimt geworden, en heeft hy de posfesfie dus daar van bekomen , Johan Spieker tot Drost over de geheele Stad aangeftelt, en in den jaare 1450 de Privilegiën van het Capittel beveiligt. Den Aardsbisfchop kreeg naderhand berouw van dit accoord, en als hy daar by gelxdeert was geworden , wilde hy hetzelve breken, en heeft ook in de jaaren 1455. en 1457. verfcheidene indrachten gedaan , en voornamentlyk de Geestelyken te Romen aan*
ge-



Befchryving van Cleve.
10^
klaagt en dezelve gedreigt te excommunicceren , tot dat hy eindelyk kwam te fterven, toen heeft zyn Opvolger Robhert van Beijeren Aardsbisfchop en Hertog Johan zich op het nieuw vergeleken , in dier voegen, dat de Stad Xanten eeuwig en ervelyk aan Hertog Johan en zyne Opvolgers verblyven zoude , en aldus is de Stad Xanten onafscheidelyk met het Land van Cleve vereenigt geworden. —Geduurende de gemeenfchappelyke Regeringen des Bisfchop van Ceulen en den Grave van Cleve heeft de Stad in den jaare 1444 de vrije Magistraats-verkiczinge bekomen, die
naderhand dikwils is beveiligt geworden.
Aangaande St. Viclor en zyne Gezellen word van eenige gefustineert, als of haare lighamen door de fchikkinge van Helena, de Moeder van Conftantinus , na Geulen gebragt en aldaar bewaart zyn, of, zoals andere willen, zouden te Xanten begraven zyn geweest, en na dat dezelve aldaar 900 jaaren gelegen hadden, en in den jaare 1263. het Capittel vergroot en vernieuwt was geworden , zoude dezelve in hunne Graven gevonden zyn met zeventien Oorlogs vaandels, welke lighaamen op St, Bernardus Dag, den 20. Augustus, worden omgedragen , en heeft Hertog Johan met zyne drie Zoonen deezen Omdracht mede bygewoont. Deeze Reliquien benevens Sint Salvator te Duisburg , die na Pinxteren op Dominica Trinitatis worden omgedragen , en het Kruis te Kranenburg , wierden in
deeze



HO Befchryving van Cleve.
deeze tyd voor de grootste Heiligheid in het Land gehouden. Bovengemelde Kloo
fter is eindelyk in den jaare 1125. door aan-
eidinge van Noribertus, Bisfchop te MaaiïL t«rg op bevel van Frederik, AardbisSp c Ceulen , cn toeftemminge van den Keizer A thartus van een Regulier^ Order in een ï egu" bere verandert, en daar op in den iaare rrfü
veele veranderingen onderworpen geweest
|g, als Civdis en Gfrwfo met malkanderen in Oor og waren, is dezelve aangeftoken, twee ™al verbrand en daar en bovL in den g ond bedorven , edoch van Antoninus wederom wat
voo T ' W,dk,e t0Cn °°k de" booge?;^ ïoor een gedeelte gemaakt, en eedeelteivf eemge mylen gerepareert hek. ~ In ln jaare 1081. is dezelve met het Kloofter door de Hunnen en Noormannen wederom verwoesï en geruineert geworden. _ ïn £„\£L
iio9 is dezelve byna t'eenemij^,^ waar doo d ^ J^«nd.
d n P" geijeltdyk W5ggera"kt welke den VwsAdnanus aan dezelve naderhand van Romen Wed gegeyen cn ™
heeft en is daar op de Stad door Simerius Bisfchop te C«/«, in den jaare ua5?wed£ ? opgebouwt. — ln jen jaare 5 dezelve genoegzaam geheel vernieuwtï _ ln den jaare I3f3 is dezelve wederom in brand gefloken en verwoest geworden, — In den
jaa-



Befchryving van Cleve. UI
jaare 1383. is dezelve wederom gerepareert, en in den jaare 1389. met twee toorens ver* 5'icrt.
ZEVENTIENDE HOOFD-DEEL.
Van de Stad Rees en die daar onder gehoor ende Stad Isfelburg.
M^Ees, cpa/ÏRiesf of Rietb, (in het Latyn Refa') alzo het een rietagtigen grond heeft, het geene daarom heen veel groeid , ook zo groot en hoog , dat verfcheidene ftruikrovers en Moordenaaren zich daar in opgehouden hebben , die de reizende van het hunne berooft , gedood en gefpolieert hebben , waar door in den jaare IOIO Irmgard Gravinnevan Zutphen is bewogen geworden op haare eigene kosten (om die Rovers te verdry ven) een Klooster van de gemeene Reguliere Order van Sanclns Augustinus aldaar te (lichten, welke Order in dien tyd in groot aanzien was, tot dat dezelve in den jaare 1040. ten tyde en met toeflemminge van den Keizer Hendrik de Derde in een Capittel verandert, met fraaije huifen voorzien , en noch in hetzelve jaar
door



112 Befchryving van Cleve.
totfafius' Bisfch°P te Ceid™> m de
Maagd Maria is toegewydt. De Stad
Aan ook wel haar naam van een zeker bekent
en oud Ge/lagt van Rees gekregen hebben.
By dit Klooster en de wooningen der Cannunmkken zyn de nabuurige Christenen en vroome menfchen , om den Godsdienst te diater by te kunnen waarnemen, langzamerhand komen wonnen , waar door het van tyd tot tyd een Stad is geworden. - Wanneer nu dit Collegie klaar en redelyk gedoteert was heeft Irmgard hetzelve met helhand van Asel tot een eeuwige gedagtenis aan het Stift, of veel meer aan de Domkerk te Ceulen vrywillie gefchonken en vermaakt, dewyl evenswei deeze plaats noch onbemuurt was, en allenthalven als een Dorp openlag , en daarom van de ftraatrovers, na ouder gewoonte , zeer geplaagt-^ierd^ heeft Hendrik van Molenark , Aardsbisfchop van Ceulen, in den jaare 1228 dezelve met een muur laten omtrekken, en zyn Opvolger den Aardsbisfchop Conrad HMJleden heeft deeze Stad tot een Onder-ftad van Nuys gemaakt, en aan haar dezelve Rechten en 1 nvilegien gegeven , dewelke in den jaare 12 -6. bevestigt zyn. — fo' den jaare 1,08. is de Borgerey van Rees met de vrije Jagt en Visfcherey begunstigt. _ In den jaare 1390 waaren het den Aardsbisfchop van Cellen en den Grave Adolph van Cleve wegens de Heerlykheid Lm en den Tol te Keizer sweerd oneenig • ( Cic fcriM Slichtenhorst blodz. 162.) het welk tot
een



Befchryving van Cleve. Hg
een openbaaren Oorlog is uitgeborflen , geduurende deezen Oorlog heeft Grave Jblpb eens met een Aak, en weinig volks by zich hebbende incognito na het Klooster Elten willen varen, om zich aldaar met zekere Nonne, daar hy zeer familiaar mede was , wat vrolyk te maken, (andere meenen, dat hy incognito na Rees zoude gewilt hebben) als wanneer het gebeurt is , dat 'er Visfchers van Rees aldaar kwamen visfchen , die den Aak aanhielden, den Grave arresteerden en gevangen na Rees bragten, waar over het geheele Land met de Onderdaanen in oproer is gekomen , en Rees fodanig met de wapenen aangetast, dat zy genootdrongen wierden den Grave hunnen Landsheer los te laten en op vrije voeten te {tellen. —
* Visfchers van Rees, andere meenon, dat het Keulsche foldaaten zouden geweest z^n, die zich in Visfchers-kleederen verdoken hadden; ziet J. D von Steinen Westphalische Gefchichte I. Deel bladz, 275.
Deez Oorlog is eindelyk in den jaare 1392. op den 2. May op deeze Voorwaarden bygelegt: dat de Bisfchop van Keulen Frederik Saer•werden de Heerlykheid Lin en den Tol te Keizers-weert enz. voor 700OO. Rbynsche Golt-guldens zoude behouden, doch Grave Adolpb de Stad Rees, met het Land van Jspel voor 57000. Gulden en voor het Surplus de halfscheid van de Stad XanH ten}



114 Befchryving van Cleve.
ten; op deeze wyze is deeze Scad en het Land van Jspel met alle hooge en laage Jurisdictie, Kecht en Gerechtigheid , zonder eenia bezwaar, deels door koop, deels door ruilinge met Lm en Keizerswe'etdaan Cleefschland gekomen , en daar aan verbleven ; en fchoon dat den Aardsbisfchop Diderik van Meurs in den jaare 1435. en wederom in den jaare 1444 m den Soester Oorlog alle Acliea wegens de Stad Rees voor den dag zogt ce brengen, als oi die Stad niet ervlyk was overgegeven , maar Hechts verpand was geworden, welken handpenning hy van gedagten was wederom te geven , zo heeft nochtans Hertog Adolph zulks niet aangenomen , maar veel meêr tegengefproken — In den tyd , dat de Stad aan Cleefschland hoorde, heeft Hertog Johan de Tweede in den jaare 1483 dezelve met de Vryheid van Tol en de vrije Magistraals-verkiezinge begunstigt , maar alzo in den jaare 1501. en wederom 1515 daar over onder de Uurgerey wegens her verkiezen eeniger Magistraats-perloonen een groot tumult en oneenigheid ontftond , fodanig , dat de verkieZinge agterbleef, zo heeft de gemelden Hertog dit Privilegie als fchadelyk wederom ingetrokken, en berust dat Recht alnoch als een *urstelyk Refervaat by den Landsheer alleenlyk dat ingevolge het laatste LanddagsReges de Schepenen inboorlingen moeten zyn en dat dezelve eens aangeftelt zynde , niet wederom afgezet kunnen worden, — Dee-



Befchryving van Cleve. I15
ze Stad heeft verfcheidene onlusten moeten ondergaan. — In den jaare 1245. is de Capittel Kerk door onweeder aangefloken, verbrand en zyn zelvs de klokken gefmolten, doch is de kerk kort daar na weder opgebouwt. — In den jaare 1378. heeft dezelve wederom een zwaa-
ren brand uitgedaan. In den jaare 14Ó5
en 1569. heeft dezelve door het doorbreken der Dyken eene groote Watersnoot ondergaan en daar door een merkelyke fchade geleden.
ln den jaare 1548. den 29 Odtober heeft
den Admirant met de Spaanfche Troupen deeze Stad ingenomen. ln den jaare 1599.
in de maand July kwamen de Ryks-troupen voor Rees, en meenden de Spanjaarden daar uit te verjagen, maar moesten onverrigter zaa-
ken wederom uittrekken. ln den jaare
1614 heeft Prins Maurits van Nasfau de flad voor den Staat by accoord ingenomen, die dezelve in den jaare 1616 gefortifkeert, Guarnifoen daar in gelegt en tot deeZen dag in bezettinge gehouden heeft.
* Den Staat heeft deezen flad tot IÖ72. behouden, wanneer hy zonder eenig tegenweer den Franfchen Maarfchalk Turene in handen viel ♦ doch wierd van hem in den jaare 1674. wederom verlaten en aan Keurbrandenburg ingeruimt, zedert welken tyd men de aldaar zynde Werken gefloopc heeft.
H 3 HeU



H<5 Befchryving van Cleve.
den jaare 1441. van Hert ^ .
Stad gemaakt, en met Privilegiën in een £.
« j?? pf 1629 heefcden Coll™el H*uterideeze Plaats voor den Staat bemachtigt.
HET



Befchryving van Cleve. II7
het agttiende hoofd-deel
Van de Heerlykheden, Kasteden en Dorpen.
In dit Land zyn omtrent drie vrije Heerlykheden ; als Ringelberg , Weze en W'innendaal.
Ringelberg is eene vrije Heerlykheid, die haar eigene Heeren en Dynasten gehad heeft, waar van de laatste is geweesr den Grave van Meursen Heer van Ringelberg , welke één éénige Dochter heeft nagelaten , met naame Beatrix, die in den jaare 1257. is getrouwt met den jongen Grave van Cleef Diderik Luif, de Zoon van Diderik de Zevende, aan wie hy deeze Heerlykheid heeft gecedeert, welke Cesfie in den jaare 1290. door den Keizer Rjidolph van Hapsburg aan Grave Diderik den Jgtsten, wanneer die met des Keizers Broeders Everhards Dochter trouwde, in allen deelen
is geconiïrmeert en bevestigt geworden.
Het Slot is oud en van een Heer van Ringelberg gebouwt, eer het aan Cleefschland gekomen is. ln den jaare 1629. in de maand
van October heeft den Collonel Hauterive dit Kasteel voor den Staat bemachtigt.
H 3 Weze



ïi8
Befchryving van cleve.
icheidene overeenkomsten inge^n ïf' j jaare 1470 nt- ^gegaan tot opden
j alc i4j0., ais wanneer dat »jedpplr« i aan Gelderland met de SüH rl . ' daC rot betaling wegens ^ , £2 ?e,,oorde » den 7, ~£c,s gemaakte onkosten in
den Gelderjchen Oorlog erilvk aafi r/Zr ,) , is opgedragen. 7 C/eefichland
assaasse
den iaire ie,, T Douvven » waar mede in begryptia zich »,etde BrfftgSSag
zo dat de overgtfte erflyk gefchied is. Het Dorp zo„de Mn hc( St.ft ^
Mmt-



Befchryving van Cleve. H9
Munster gehoort hebben , en na dat daar over lange jaaren was getwist, heeft Hertog JV llm eindelyk inden jaare: 157a. een Verdrag gefloten , dat Bruinen abfolute aan het W %an Cleve , en daar en tegen het Dorp Dt g den, het geene de Cleefschen eifchten, aan het Stift van Munster zoude verblyven enz.
Aangaande de Kasteden hebbe ik het navolgende hier en daar aangetekent gevonden.
Het Kasteel Klarenbeek is een oud Vorstelyk Slot, waar mede in den jaare 1344 eenen Zekeren Diderik van Benthem is beleent geworden, naderhand in den jaare 1438. heeft Hertog Adohhs natuurlyke Zoon Johan ex jure devoluto daar mede beleent deszeivs Dochter getrouwt aan Schmulling, de Dochter van,S chmuU ling aan Selbach en de Dochter van Selbach aan Lutzenraeth.
Diesfort is insgelyks een oud Kasteel, het zoude van Dtufus gebouwt, en quafi Drusfort geheten zyn; hetzelve is in den jaare 1498. Fn een Heerlykheid verandert.
Zo ook Driesberg, het geen van Dyufm mede gebouwt, en quafi Droesberg {Dn0 Burgum) zoude genaamt zyn, hetzelve heeft veele jaaren aan het Geflacht van Schewik toebehoort, en is van hetzelve aan dat van Nyvenhem overgegaan. ^ ^ ^



120 Befchryving Mn cleve.
'tandtotin L eiT "O"*"*' het is UL eea ^een uitgegeven.
"et Tollnüs of Lnhitl, ™„ 1 r*
ff'tói-eebouwr L£ ïJ , Grave" va" **>r 4r,r 'Sl9eUersci,frxeest' « eerst malin ^. n g S ra &üe' «n zyne GeSt ad ?*■*" «« l£ Bruid-
™ aan 5»;™ J473' door ^
met G^en^ "J tefa&r ÖW'
oTtatT out^oo Go7 ïï8 gedüUre"de
Mrt. „üln toS^S^'' Wa"neer dén • l Zr Ja e I4f6- aldaar overleven wa m hef G?,ft ^ d*'Cathuifers beZ. nkt w £t6J0t ZiGh aan *'cleefslen
Mtiïïsr^Lc"6-Hertog >to
geweld ingenfn Li enM, ".^ ^ mCC
/Waebraar !T • . a'duS aan
vaT Se7aSc; dor titul van koop en het recht
ot wel de Geldcrschen in den jaare 1548 het"
dit • 1 Z°dam'S wederlege, dat zy daar by ,n den jaare i552. hebben moeten be^



Befchryving van Cleve.
121
Nergena is insgelyks Geldersch geweest, en in den jaare 1473- met Goch ^Cleefschland gekomen , en is tegenswoordig het Verblyf der W altgraven.
Lakhuifen is van de Graven van den Bergvetmilt tegens andere Goederen.
Grondtflein is in den jaare 1492- aan een natuur lyke Zoon Adolph door Hertog Johan geprocreërt te Lheen gegeven, en daar na m een Heerlykheid verandert.
Wnfen is insgelyks in den jaare 1497" met het geene daar onder gehoorende, tot een Heerlykheid gemaakt.
Rofaw is in den jaare 1499. aan Otto van Wylich tot een eeuwig Lheen {in perpetuum feudum) uitgegeven.
Griet is in den jaare 1499. aan Otto van Buiren , met eene natuurlyke Dochter van Hertog Johan trouwende, te Lheen medegegeven.
Ttll, onder Cleverham , is zeer oud , en in den jaare 1243 Hendrik van Munster daar mede het eerste beleent geworden.
Werdenlroich is een Cleef sch Leen, door het trouwen met een Dochter van der Lecq , in den jaare 1339. aan den Grave van Kuilenburg H 5 Se"



122 Befchryving van Cleve.
gekomen welke Linie in den jaare 1641
ÏÏra f U1*5?E? » bez^ hi «hans i'
öv*« ™» en mlenh j *
Graaf n " van ^n overleü
7^1 Ct Huis Bruich is een Cleefsch
itre 11^^ nn.d°°/ Hm°g ^ in ^en SHÏ* f"^^ *■ ^«X, Heer van ZZ ' ^J^f^^geven, naderhand is het-
gekomen, en is dus tegenswoordig een LheenGoed, het geen onder Z^Wgehoort. — in den jaare 1470. zyn de volgende Leenen ^?gencl 3b 3an Geertruid van Bi^
veek aan Reinhard van Broeklmifen.
r^eCc?i0t Zf !n de ***** heeft aan eenen 2f%/ . t0ebehoort' dl'e het aan den Hertog ^Aw heeft overgegeven, onder die mies, dat hetzelve rot een Lheen uitgegeven , en iiy m den jaare 1452. daar mede beleent zoude worden , dan deeze in den jaare 14.70 ^der kinderen geflorven zynde, hebben de Executeurs van het Teftament van van Stek het Slot met de Parochiale Kerk aan Hertog J ban erflyk verkogt, en is eenigen tyd aan Balderik van Barich verpand geweest.
iaar?^iS/en ^ Heer/^heid en in den jaare 1386- door Grave aan een Ade.
ykperfoon van Re/S
pand. Naderhand hebben het de Hee-
ren



( Befchryving van Cleve. I2J
ten van Wachtendonk en eindelyk die van Nor* praih bezeten etc.
NEGENTIENDE HOOFD-DEEL.
Fan de Ceestelykheid in het algemeen en in het byzonder.
De Geestelykheid is van oude tyden af in deeze Landen altoos in aanzien geweest, en hebben zich in het byzonder de Proosten in de waereldlyke zaaken mede ingemengt, cn het Ampt van Cancelaar altoos waargenomen, ook in haare Vergaderinge eenebyzondere Jurisdi&ie gehad , voor het overige zyn dezelve aan den Bisfchop van Ceulen, als Metropolitaan onderworpen geweest -— Deeze haare Jurisdidie, alzo dezelve te hoog was eefteigert, is eerftelyk in den jaare 1402. door Grave Adolph in zo verre bepaalt, dat geenGeestelyke, hymogtezyn , wie hy wilde, verder dan over zyne gereede Goederen, doch niet over ongereede en Erf goederen konde disponeren , en wanneer een Geestelyke kwam te fterven, dat als dan het geene van zyn Patrimonium gekomen , of daar mede J ge"



124 Befchryving van Cleve.
gewonnen was, alles aan zyn naaste Vrienden en Erfgenaamen zoude komen, maar hét gee
FercuyienVh1,dre ^bendeV^ KwteK?* °Vergehoude«. dezelve mog"
zyn, m de gevallen, daar een Geestelvke tl
^ssxasAJSS
onderton over gemodificeerde KerkdWce of
e2rt„„?„"^e,f r-Idl7keGoedtn " mennen. in den
Jiertog >to by een zekere Bulle C BulL Eu gemanaï gegeven de vrije dispofitie oter 1 Gee^kheid in haare Landen" of een ^kt
SWl,fd aan geen Metropoiitaa/of andere maar alleen aan den Roomlchen Stoel taune d«aat zoude onderworpen zyn. — Da™l den tydelyken Vorstman Cleve macht zoude hebben een eigen Bisfchop in zyn Terwt01r aan te ftellen , of anders \ dat hy in tyd van g«den Suffragaan van Utrecht, lis een rÏÏ»m f m°gen ^bruiken. — De vani den «flfetóty «3 »/„ ^ *
Cd'e buiten dat te Romen , wegens de fle«e ^ekeer nge van het Land en van'de Geestef^ Ken , zeer was aangekiaagt) geabfolveert en
vry



Befchryving van Cleve. 12$
vry verklaart; de Bisfchop beriep zich wel op het Concilium, maar dat hielp hem niet, en is ten laatsten , wegens zyn liegt levens-gedrag, geremoveert, en den Cleefschen Bisfchop heeft zich te Kalkar eenigen tyd opgehouden.
Den Landvorst is daar van daan Patroon
van alle Geeftelyke Beneficiën geworden, uiteefondert, dat hier en daar eenige Particulieren zyn , die eenige Collatien en praefentatien hebben, ( Patromim faciunt dos, adifaatio, fundus); uitoor7aake, dat deeze Beneficiën, of door de zulke gefticht of uitgegeven, of de Kerken gebouwt zyn, of dat het recht om zulke Ampcen te vergeven door de voorige Landsheeren gefchonken is, waar by dan noch te confidereren ftaat, dat als den Landsheer in zo een geval een deugdelyk en bekwaam perfoon prefenteert, denzelven niet te rug gezonden word Tegenwoordig ingevol¬
ge het provifioneele Verdrag van den jaare 1629. worden deeze Beneficiën door KeurBrandenburg en Nieuwburg by maanden vergeven , en hebben eenige Collegien de Geeflelyken ook haare toeren en maanden byfonder. _ Van de Parochie-kerk is die van St Salvators Kerk te Duisburg de voornaamste, welke in den jaare 1415. gebouwt is , daar is zy in den jaare 1467. afgebrant en wederom herftelt, tot dat dezelve in den jaare 1513. in den tegenwoordigen ftand gebragt en volvoert
is. . De StJldegondes Kerk te Emmerik,
is in den iaare I4^S«°P Zendag na Remigius
(welk



I2<5 Befchryving van Cleve.
;ngeftelt, e„ is een F™t der R^f" Deken 'yk dat var, yabiTw!^"' ge"
oeeze banden ophouden, befchryven.
uc gcDeurcenis van een zelcpr r.™ r ^ «n zeer vermaard overleden Doüor tl T gende wyze, voorgevallen v«r i' • " worden ; ab men „S fykoveSS?
CSer^/rf f enttt
benrde dendrieS^S^T*
mee een fchrikkelvkp •; °p' en zeide
des anderen daags boven aarde it n°C l
ken,



Befchryving van Cleve. 127
ken , te meer , dewyl deezen overleden Dotfor na het uitterlyk aanzien een vroom en heilis man was geweest, en heeft het bcüuit eenomen de Waereld te veriaten, in eenwoeLn zonder ergernis eenzaam te leven, wyl de zonden in de fteden gemeender plegen te zvn- ging met zeven Discipelen in een eenzLme plaats, bouwde een Klooster en begon de Cathuifer Order , die wegens de ftrengelevenswyze boven alle den voorrang heelt, daar by het ook is toegelaten, wanneer iemand een andere Order heeft aangenomen , dezelve te moffen verlaten , en in de Cathuifer te gaan, dezelve is van Alexauder de Tweede bevestigt, die van deeze Order zyn, eeten geen vleefch, zelvs niet ziek zynde, alle Vrydagen niet anders , dan water en brood, zy hebben geen linnen aan, zy gaan nooit uit, fpreker, nooit met malkanderen, al ontmoet zich den een den anderen enz.
De Dominicaner of Prediker Order heeft zyn oorfprong van een Spanjaard, Dominicus geheten , welke geboren is in den jaare 1170. , en eer hy geboren wierd , zoude de Moeder eedroomt hebben , hoe dat zy een Wolf met een brandende flambeau in haarlichaam droeg, waar over veele voorzeggingen zyn ontftaan.
; Deeze Dominicus is eerft een Regulier Ca*
mmchs geweest, welke hy naderhand inden jaare 1220. heeft verlaten en de Predik Order begonnen , en wanneer zyne gedagten liet



128 Befchryving van Cleve*
gaan , wat kledinge aan te nemen , heeft hv van Maria het witte Kleed ontfangen — Het is een Bedel-order van Honorius de Derde geconfirmeert , om tegens de Ketters te prediken en den Exorcismm waar te nemen Dominicus is eindelyk van Gregorius de Neeende gecanonifeert geworden. 6
Den Patroon der Franciscanen is Zekeren Franciscus van Asfnen een Italiaan, dewelke tot zyn vyf-en-twintigste jaar een waereldlyk menfch geweest is, en heeft daar na de Order der Capucynen begonnen in den jaare 1222 uit het zeggen van Christus : gy zult noch huidel noch zak, noch zilver, noch goud hebben en zonder Jchoenen gaan enz.
Dezelve is van denzelven Honorius beveitigt, en van Gregorius gecanonifeert, dewvl nu deezen Regul wat al te ftrikc was. zo hebben eenige jaaren daar na fommige van deeze Order deezen Regul verzagt, en zich Minnebroeders QMinores') genaamt; dezelve Urder is ook van Honorius bevestigt, dan is er noch een ander foort van de Order van den Regul van St Franciscus, diefcich doorgaans van den derden Regul van Franciscus of Obfervanten noemen anders in vreemde Landen genaamt Recolleèlen, hebben weinig onderfcheid in de kappen en fchoenen met de Capucynen enz.
De Cistencienfer Order is een Colonie van de
Bene-



Befchryving van Cleve. 129
BeneMpier Order en Reguls , want wanneer die Order eenigfmts begon te vervallen, heelt zich Robertus, Abt der BeneMyner met 2,1 Munnikken in den jaare 1098 na Bourgondien< m de Woestyne GWerc/w begeven, aldaar een Kloofter gebouwt en de Order, wat (brenger als de voorige , begonnen, en dezelve Cistencienfer genoemt; deeze heeft zeer toegenomen m eer en aanzien, is met Goederen befchonken , en van deeze Order zyn ook de meeste m deeze Landen; Bernardus is ook in deeze Order geweest, doch heeft kort daar na een ander geflicht.
De Order der Bernardinen is zyn aanvang verfchult aan den zo evengemelden Bernardus uit een Adelyke Familie in Bourgondien, die Abt was van de Cistencienfer Order te Clara VaU la, dezelve heeft het Habyt en d'Order der Cistencienfer eenigfmts verandert , en omtrent den jaare 1150 deeze nieuwe Order in gevoert, dezelve prediken zeer weinig, fchoon ze fterk in getal zyn,
De Beneditlyner Order heeft zyn begin genomen van Bencdutus in den jaare 526 in het Koningryk Napels op den Berg Casfinus, die aldaar een Klooster met toeftemminge van den Paus Joban den Eersten heeft gedicht en zekere Regulen voorgefchreven ; Hy is de Vader van alle Munnikken geweest, en uit deeze Order zvn een gr«ot getal Paufen, Cardinaalen, I Abten



Ï30 Befchryving van Cleve.
Aken en gecanonifeerde Munnikken voortgekomen j Beneditlus heeft den Wyn verboden maar zyne Navolgeren hebben van deezen regul gedispenfeert. Scholastica de Zuster
van Benediilus heeft mede diergelyke Order voor Vrouwspersonen gefticht, en Beneditlus voor de Munnikken alléén.
* Genomen hebben van Benediilus. Deeze Benediilus zoude afkomstig zyn schaliën uit de Stad har/a, geboren in het 480. jaar uit het Adelyk en heidenfch Huisgezin der Anicien \ is tot het Christendom op zyn 14 jaar bekeert, ftorf in het jaar 542.; Trithemius zeid, dat ter eeren van hem'over de vyftien duifent en Folengius dat 'er over de zeven duifent Abdeijen gefticht zyn , behalven noch veertien duifent enkelde Priorfchappen.
De Gregorianen hebben de naam van Paus Gregorius, die in den jaare 594 zynPausfchap verlaten en uit zyne eigene middelen een Kloo-
üer in Sicdien gebouwt heeft. Hy heeft
haar een Regul voorgefchreven, en de Munnikken Gregorianen genaamt.
De Pratmonfteratenfer Order heeft zyn oorfprong van Noribertus, geboortig van Ceulen, Aardsbisfchop te Maagdenburg en Canonicus te Xanten In den jaare 1119. iQ 'c Landinenfische Stift; haar kleding is wit.
* Ce-



Befchryving van Cleve» 131
* Geboortig van Ceulen. Arent van Slich' tenhorst Geldersche Gefchiedenis bladz. 75 verhaak uit Mircci Chronicon Pramonfleratenfe, dat hy van geboorte een Xantenaar is geweest.
De Augustynen hebben hunnen naam van Augustinus, die in het 400 jaar , na de geboorte van Christus, geleeft heeft, doch zyn in verfcheidene Orders verdeelt ; eenige noemen Zich Bremiten, die in den jaare 490. haar begin omtrent Carthago genomen hebben, dezelve bedelen , en zyn in het zwart gekleed , daar zyn noch andere gereguleerde Choorbroeders Canonïci Regulares Santti Augustini, die in den jaare 1080. onder den Paus Hddebrandus of Gregorius den Zevenden in de Kerk Sandï 3uirini van den Proost Ivus haar begin eenonomen hebben; noch andere Objervanten San$i Augustini, weer ander Guilhelmiten, en zyn'er wel 24. Orders van Auguflynea, die alle inkledinge en R egul verfchillen.
* De Augustynen dragen de naam van St. Augustinus, maar men is het niet eens, of hy ooit Munnikken heeft ingeftelt, doch van die naam waren verfcheidene, die in het jaar 1526. tot één wierden gebragt; Histoi' re des Ordres Religieus num, 35.
De Brigitter Order heeft begonnen in den \aare 1370 onder Bajilius in Griekenland, waar by J I 2



J32 Befchryving van Cleve.
nVlfj^ff' daCbeide mannen ^ nonnen onder malkanderen in een Klooster geeftelyk leven zouden, maar alzo Zulks kwalyk gedun:Wierd, heeftBregitta een geleerdeNonïe m zo verre deeze Order verandert , dat de Munn,kk en Nonnen van malkanderen ieder l, y!°iderf Vertrekken zouden zyn , en maar deKerk gemeen hebben, alwaar de Munnikken onder by het Altaar dienen, doch de Bagynen op het Choor zingen zouden, ook
kelykheid om het Sacrament uit te deelen de Abdisfin zoude het Primaat en het Gouvernement over het geheele Klooster hebben, en uit de Broederen zoude een Prior verkozen worden die de Biecht zoude afnemen en2
haar Habyt is grys, met een rood Kruis , en dezelve zyn opgefloten.
De tegenwoordige Kruisbroeders hebben hunnen aanvang genomen onder Innocentius den Berden in den jaare m5. , aIzo de P(m den jaare 1209 tegen de Waldenfen en S^» een Armée op de been bragte. en aan ieder foldaat een Ahii, Cp de borst gaf, waar van daan deze ve Kruisbroeders genoemt zyn! Dezelve hebben de Stad Beziers ingenomen , de Waldenfen ten grootsten deele8 ve^ jaagt, verdreven en meenig duizent menfehen omgebragt — Ten teken deezer overwinge is de Order der Kruisbroeders opgericht, die geheel en al vervallen was.



Befchryving van Cleve.
133
De Jefuiten hebben hunnen oorfprong van een Spanjaard en foldaat Ignatius Loijola, geboren in den jaare 149 ï,; de Order is begonnen in den jaare 1528. en door Paus Paulus de Derde bevestigt in den jaare 1540-
De Order van het Heilige Graft is opgekomen, alzo in den jaare 1336 van Romen eenige afgezonden zyn om het Heilige Graft te Jerufa* lem te bewaren, en daar van daan na Duitsch' land gekomen; dezelve zyn meerendeels Leeken en weinig Priesters.
De St. Catharine Order heeft zyn oorfprong gekregen in den jaare 1455. van eene Catharina van Sena, een Linnewevers Dochter; dezelve komtbyna met dePredik-order over een.
Wie lust mogte hebben met meerderen de befchryvinge van deeze Order te lezen , die kan daar over nazien het Boek de vitis Patrum of het Chronicon Qthonis Episcopi Frifingenfis.
De Abdey Elten is in den jaare 968. van Wichman , Grave van Zutphen , ter eeren van Vitus (die in den jaare Christi 105. Martelaar is geworden) tot een Adelyk Stift gefundeert
* Vitus, van deezen Heiligen is veel te lezen in de Befchryvinge van het Bisdom van Utrecht 2. deel bladz. 375., ziet ook Joh.
I 3 Gryphi-



134 Befchryving van Cleve.
Gryphiandri Juris Confulti de Wkhbildis Saxomets Commentar, Cap. 32.
en met verfcheidene Renthen begiftigt, en zyne Dochter Lutharda, als eerste Abdisfin, daar van aangeftelt; welke Fundatie Keizer Otto de Eerste in den jaare 973. heeft beveftigt, het Klooster van de waereldlyke Jurisdictie ontflagen en in zyn befcherming genomen, en daar by aan de Abdisfin vergunt , dat diezelve een Advocaat of Befchermbeer zal moaeu kiezen. 0 *
* Lutharda, andere noemen Kaar Lutgardis.
* Zie hier voor al het Kabinet van de Neder landsche en Cleefsche Oudheden door M B van Nidek uitgegeven v j. deel bladz. 314.
Balderik, Grave van Cleve, die met de andere Dochter van Wlchman, met naame Adela, getrouwt was, bezwaart zich zeer over de groote Dotatien van zyn Vader aan dat K ooster gedaan, voorgevende, dat diergelyke Dotatien door geen Ouders buiten conlent van de kinderen, ingevolge het Saxifche Recht, mogte gefchieden, welke oneenigheid ten tyde van Otto de Eerste en Otto de Tweede geduurt heeft, tot dat deeze twist in den jaare 996 door Otto de Derde op het Kasteel te Nymegen volkomen is bygelegt.
* Want



Befchryving van Cleve. 135
* Want Lutgardis overleden zynde, ontbood deeze Keizer de twistende Parthe.jen voor zich op het Slot te Nymegen in den iaare 996 , daar dezelve dit verfchil a dus doet eindigen; dat Balder ik en Adela al haar recht aan het Klooster van Elten zoude afstaan, waar na Otto de Voogdeyfchap en befcherming van hetzelve niet alleen aannam , en alle de Giften van wylen zynen Vader bevestigde, maar ook bezorgde, dat het Klooster alle de Goederen machtig wierd, welke Lutgardis bezeten hadde . Kahinet der Nederlandsche en Cleefsche Oudheden door M. B. van Nidek bladz. 316.
In den jaare IQ55- heeft Paus tralie Privilegiën door voorige Keizeren aan hetzelve verleent, zo tegenwoordige als toekomende, bevestigt, en dit Stift onder Utrecht verlegt, bevelende , dat de Abdisfin alléén regeeren en dat na het overlyden van dezelve de Jufvrouwen met goedvinden van den Bisfchop van Utrecht eene andere Abdisfin verkiezen zouden, en jaarlyks een pond zilver in de Pausfelyke kasfe leveren. — Dit Stift zoude ook hebben ( lïc habet Slicbtenhorst in Historia Gelrica) den tol, de Hooge, Givileen Cnrnineele Jurididie , het recht om aldaar een Vryplaats op te richten, en aan misdadigers pardon te verleenen , een wipgalg te mogen hebben en een vrije Richter aan te Hellen, de grove jagt en de halve grint, Waar van ^ 4



I3Ö Befchryving van Cleve.
de andere halfscheid den Grave van den BerZ
toebehoorde. Dit Drostambt van Elten
zoude door Carel van Burgundien in den jaare 1473- aan den Hertog Johan gegeven zyn ; is voor het overige zeer vermaart, wegens' de van oudsher aldaar gehoudene Paardemarkt van Si, Vitus tot op de St. Johannis avond.
* Die van de Abdey Elten méér verlangt te weten , kan daar over nalezen het Kabibinet van Nederlandsche en Cleefsche Oudheden door M. B. van Nidek v I deel bladz. 317.
De Abdey Hambom is in den jaare II20. door aanleiding van Noribertus gedicht, ter eere van St* Petrus voor de Prremonflratenfer Order, na den regul van St. Augustinus, op een zeker allodiaal Goed , dat aan een Adelyk pcrloon Gerrit Hoinflat geheten , hadde toegekomen , welk Goed den Eigenaar tot een Godsdienftig-gebruik vermaakt hadde, en is dit Klooster daar op gebouwt, en in den jaare 1137. Zo wel van Paus Adrianus de Derde. als van den Aardsbisfchop te Ceulen Arnoldus beveiligt; is naderhand met Legaaten meêr begiftigt , en in'den jaare 1151. door den Aardsbisfchop te Ceulen Heinsberg van de cenfure en gehoorzaamheid der Bisfchoppen en Archidiaconen vry verklaart. De Keizer Otto de Derde heeft in den jaare 1208. aan dit Klooster Vryheid van tollen door het geheele Duitfche Ryk gefchonken , maar of hetzelve
noch



Befchryving van Cleve.
137
noch van deeze vryheid in posfesftone vel quafi is, is my onbekend.
In dit Land zyn zes Collegiale Kerken, van welker drie, als Emmerik, Xanten* Rees reets by de opgave der Steden is gehandelt; zo 2yn noch overig de andere drie, als Cleve, Wezel en Cranenburg.
Van het Capittel te Cleve is Stichter Grave Diderik de Negende , die hetzelve in den jaare 1334. den 13. February teMonterberg gedicht heeft, en is hetzelve aldaar van den Aardsbisfchop te Ceulen Walraven ingewyd, en naderhand in den jaare 1341- den 18 Maart, met believen van den Aardsbisfchop , na Cleve overgebragt, alwaar Grave Diderik den eerden deen van de Kerke gelegt, en de wooningen der Canunnikken begonnen heeft. Adolph van der Mark heeft dit Gebouw voortgezet, en Hertog Adolph hetzelve ten einde en in de tegenswoordige daat met twee toorens gebragt, daar cn boven de Kerk van Giften en Privilegiën voorzien.
* C. de Fries in zyn Cleefsche Lusthof tekent aan, in deeze Kerk ook te zien is , op een Speer een Mutfe , zoo den Hertog van Cleve Adolph in de Veldflagen van Cleverham den Hertog van Gelder van 't hoofd gedoten heeft, en als een Triumphteken alhier opgehangen is; hy tekent alX 5 daat



138 Befchryving van Cleve.
daar ook aan de Grafschriften , die in die llcrk gevonden worden , als dat van den laatsten Grove van Cleef, van Hertog Johan den Tweeden en deszelvs Gemalin en van den Grave van Benthem.
Het Capittel te Wezel is gefundeert ter eere van St. Clemens in den jaare 825 van den Grave Everhard te Cleve en Bertha van Beijeren, deszelvs Gemalin, en voornamentlyk van haar Zoon Luthard, te gelyk met het Canonesfen Klooster St. Qürin te Nuys, met believen van
den Froomen Keizer Lodewyk. Hetzelve
is van den Aardsbisfchop 'te Ceulen ingewydt, en naderhand met verfcheidene Thienden belchonken , en door Hertog Johan de Tweede vernieuwt geworden; het hoofd van den Stipter Luthard zoude rioch te Wezel bewaard worden , die wegens zyn Heiligheid gecanomieert is , en word zynen Heiligen Dag den 15. September geviert.
De gelegenheid van het Capittel te Kranenhurg \s geweest het Verdrag, welke Bolderik en Adelo zyn Gemalin, wegens het Stif- Elten te Nymegen, hebben gehouden, dezelve hebben dus ook, gelyk hun Vader, een geefte lyke gedagtenis willen nalaten, en daarom met bewilhging van den Vroomen Keizer Hendrik en Aardsbisfchop te Ceulen Heribert in den jaare 1002 ter eere St. Martini in het Dorp éepflicb een Collegie gedicht;
Zefli*



Befchryving van Cleve. 139
Zeflicenfe Comes Baldericus et Adela templum, Condunt Herbertus quod tibi Christe donat.
het welk naderhand met Thienden, Visfchereijen en meêr andere Collatien of de rechten om Ampten te vergeven, gedoteert, eindelyk met Confent van den Paus Eugenms in den jaare 1436. na Kranenburg overgebragt zyn.
* Ziet hier Arent van Slichtenhorst tooneel van 's Lands van Gelder bladz. 69.
Balderik en Adela zyn in die van hun gedichte Kerk begraven , maar in den jaare 1436- mede na Kranenburg overgebragt. ' L>e Landsvorsten zyn Befchermers van de Kerk teZepflich, en hebben de begevinge van alle Beneficiën.
Van de Duitsche Order zyn noch overgebleven eenige Commandereijen te Walfum en Duisburg.
De Commandereijen te Duisburg zyn in den jaare 1197. van den Aardsbisfchop te Ceulen Meinsberg gedicht, de inkomsten van St, Salvators Kerk gedeelt, en de halfscheid aan de Duitsche Orders Broeders toegelegr Wanneer in den jaare 1283. het Ridderhuis op de Burch was afgebrant , heeft de Commandeur te Walfum in de Koeflraat, gelyk in Schoone-



Ï4© Befchryving van Cleve.
leeld een nieuw Huis en Hospitaal laten bouwen ; edoch geen Vryheden bekomen, maar hebben zich , gelyk de andere Burgers, aangaande de Lasten, moeten fchikken.
De Duitsche Order zoude zyn aanvang genomen hebben in het Beloofde Land of te Jerufalem in den jaare 1190. van een zeker ryk Duitfch perfoon, die te Jerufalem gewoont zoude hebben , wanneer hy gezien hadde , dat veele Pelgrims, die van de taal onkundig, ook armoedig en krank wegens de verheid des wegs, hier waren aangekomen, als wanneer hy zyn Huis tot een Hospitaal voor die arme Christenen gemaakt, en een meeniate Renthen daar toe gegeven, om de Duitfche kranken daar voor op te panen. Eindelyk is 'er een Ridder Order ter eere van Maria door den Keizer gefticht en van den Paus' Celestinus den Derden beveiligt, na den Regul van Au-
gustinus. Dezelve wierden de Mariaas
Ridders of de Ridder-broeders van het Hospitaal Santin Maria des Duitschen Orders te Jerufalem genoemt. — Hetzelve heeft uit Adelyken en Burgers beltaan , aangezien de eerste Broeders voor het grootste gedeelte Burgers van Bremen en Lubek waren. Deeze Ridders zyn in den jaare 1220 van de Saracenen door het innemen der Stad Ackers , alias Ptolomaidem, verdreven, en zo in Duitschland gekomen : deeze Order heeft zeer aan inkomllen toegenomen , dewyl de Paus aan alle de
gee-



Befchryving van Cleve.
141
geene, die aan de Duitsche Order iets vermaakte , Aflaat gegeven heeft. En alzo nu
de Pruis/en in die tyd noch ongelovige Heidenen waren, zyn de Mariaas Ridders door den Paus en den Keizer Conradus daar heenen geZonden met een zwart Kruis om het Land in te nemen , gelyk dan ook is gefchied, en heeft de Hoogmeester te Marienburg Zyn Refidentie gehad, Eindelyk heeft den Koning van Polen Sigismundus in den jaare 1525. den Hoogmeester., Markgraaf Albert van Brandenburg , zyn Refidentie Marienburg en geheel Pruisfen door de Wapenen afhandig gemaakt, denzelven tot een Vorst gecreëert, en tot een Vafal van het tegenswoordig genoemt Vorstelyk Pruisfen gemaakt, waar door de groote inkomsten ook zeer verfplit en door den Paus en Koning in Polen , in Italien , Apidien, Napels , Lyfland, Pruisfen , gelyk ook yan de Koning in Engeland enz zyn ingetrokken geworden. 3n Vrankryk is alléén noch overig een Commanderey in Bretagne In
Duitschland zyn noch verfcheidene Goederen,
doch zeer verftrooit. De Hoogmeester
heeft de eerste plaats onder de Bisfchoppen.
Daar mogen geene vreemde Natiën, maar
alléén Duitschers met Commandereijen voorzien worden , hoewel het daarom te verwonderen is, dat de woorden Commandeur, Balei, Trappier , Tresfeler (Schatmeester) vaneen uitlandfche en vreemde fpraak zyn.
Van



I42 Befchryving van Cleve.
Van de Johanniter Order is te Wezel noch overig het St. Johannis Klooster, welke Order in den jaare 1012 ter eete van Johames den Dooper , na den Regul van St. August in us is ingeftelt, en genoemt geworden de Ridderbroeders van den Heiligen Johames, Jerujalems Hospitaals Order ; is van den Stoel ft Romen, Keizeren en andere Christelyke Fursten zodanig met giften en inkomsten vereert geworden, dat dezelve Jurisdictie over geheele Steden en Dorpen verkregen heeft, dat een Vloot in Zee konde houden , om de gevangene flaven te verloflên, de Christenen te belchermen en den Erfvyand van de Grenfen te verdry ven.
In den jaare 1308. hebben dezelve de Sa-
racenen met geweld het Eiland Rhodus afgenomen , en daar van daan Rhodische Ridders genaamt , die zich in het bezit van dien over de 200 jaaren tot den jaare 1523. aanhoudenlyk befchermt hebben , wanneer den Sultan Solyman, na eene belegering van negen maanden, hetzelve wederom heeft verkregen, en de Ridders verdreven , dewelke in Italien zyn aangekomen. Eindelyk hebben Keizer Carel de Vyf de en den Koning van Spanjeu het Eiland Maltha in den jaare 1529. aan haar vereert , naderhand hebben zy haar metter woon daar na toe begeven , bevinden zich aldaar , en dragen tegenswoordig de naam van Malthefer Order, hebben voorts groote Goederen van de Tempel Heeren in den jaare I314 wanneer die Order vernietigt wierd , verkregen.



Befchryving van Cleve. 143
gen. Hun Orders teken is een wie agt-
kantig Kruis.
De Carthuifer Order is van Hertog Adolph in den jaare 1419. den 2 February op het Eiland Sanllat Maria: by Wezel gefticht , en is door Diderik van Meurs Aardsbisfchop te Ceulen aanftonds den 18. Maart ingewyd Den Stichter heeft uit zyne eigene Middelen een onderhoud voor twaalf Ordens-broeders gemaakt, en dezelve met Vryheid op de lollen begiftigt, andere nabuurige Heeren en Bloedverwanten hebben daar Zo veele middelen bygedaan , dat het getal der Broederen
tot 24 is vergroot. In den jaare 1584*
is dezelve in den Nederlandschen Oorlog zeer bedorven , en dan eens van de Spanjaarden. en dan eens wederom van de Staatschen ingenomen , tot dat het in den jaare 1590. ten eenenmaal is geruïneert geworden, en de Carthuifer s genootdrongen met haar Collegie na Xanten te vlieden — Op het Eilandi SanSla Maria zyn begraven den Stichter Adolph en zyn Gemalin Maria; Maria van Gulich Gemalin van den Hertog Johan; gelyk ook twee Catherinen, Zuster en Dochter van Hertog Adolph Deeze Monumenten zyn in den jaare ligo , als dezelve verhuisden by de Prediker Munnikken bygezet, en in derzelver Kerk bewaart geworden.
De Retuliere Canunnikken van St. Augustinus ü heb-



144 Befchryving van Cleve.
*
ben twee Kloosters, één te Gaesdunk en het andere te Udem of Genadendal.
Gaesdunk , quafi Gadesdunk (hahitationi divinar) , is ten tyde van Hertog Adolph met deszelvs goedvinden door de Borgerey te Goch gebouwt, en heeft den Hertog zyn Biechtvader Helmik tot eersten Prior daar in aangeftelt; is naderhand redelyk gedoteert en verbetert. -
Het Convent te Udem (Conventus St. Spiritus) is gefticht ter eere van den Heiligen Geeft door een zekeren Hendrik Raesfius of Raescop van Udem van geboorte, een vroom Man en Froost in St. Marie Kerk te Utrecht, was eerft een Cappellanie tot onderhoud der Armen, doch naderhand met confent van Hertog Johan den Eersten verandert, in een Regulier Klooster van den Regul van Si; Augustinus. üeczen Raesfius heeft ook in hetzelve jaar I456- voor de Regulieren te Udem op zeker Vrygoed Ganswyks Hof genaamt digt by Cleve een Klooster gebouwt, en hetzelve het Genadendael geheten , het geene vaardig zynde, zyn in den jaare 1580. de Conventualen van udem op hetzelve komen wonen; en hebben liet Udemfiche Convent overgelaten aan de Broeders van het Heilige Graft (Fratrihus de St. Se-
pulchro) of de Monte Odiliano. Maar als
eindelyk door den Nederlandschen Oorlog het Klooster te Genadendael in den jaare 1590. en de volgende ten eenenmaal verwoest wierde,
Zo



Befchryving van Cleve*
145
20 hebben de Munnikken haar Klooster te Udem wederom opgezogt, maar alzo die van het Heilige Graft hetzelve inhadden , hebben zy daar mede moeten accordeeren, en zyn in den jaare 1603. alle te gelyk daar wederom ingelaten. De Broeders van het Heilige Graft
zyn eindelyk uitgeftorven, en bezitten het de Regulieren thans alléén.
* Naderhand fchryft Christ de Fries ishec aan de Familie van de Fryheeren van Blaspel gekomen, die daar op'een voortreffelyk Lusthuis gebouwt en aangelegt hebben.
De Predik Munnikken bevinden zich te IVetel en Kalkar.
Het Klooster te Wezel is oud en in den jaare 1291. van Diderik den Agt sten gebouwt door den Bisfchop te Grammandt ter eere van de Maagd Maria ingewydt, dewyl nu op die tyd van dezelve Order geene in het Land waren , zo liet Grave Diderik de Munnikken uit het Capittel te Lulek komen , en plaatste die in dit Klooster. —- Dit Convent is in den jaare 1354. tot den gront toe afgebrand; daar na is hetzelve door den Grave Diderik van der
Mark wederom gerepareerd en begiftigt.
Den Grave Diderik is daar ook in begraven in den jaare 1406. den 25. April voor het booge Altaar , gelyk te lezen met de navolgende woorden:
K Die*



146 Befchryving van Cleve,
Diethericb de Marca vir nobilis hare jacet Arca etc»
De Predik Munnikken te Kalkar hebben haaren aanvang van Hertog Johan den Eersten , wanneer hy uit het Pleilige Land wederom gekomen, en hy aldaar Ridder was geflagen , in
den jaare 1464. Deeze Ordet is inge-
flelt na de Reformatie der Orders , die hy te
Bologne gezien hadde. Dezelve is in den
jaare 1480. eerst volvoert en ingewyd.
Eremiten van de Augustyner Order zyn in Mariendal te Wezel en Marienwater.
Manendal {Vallis Marcana?) is in den jaare 779 ten tyde van Noribertus en Carolus Magnus ten eere van Maria door twee Gebroeders, van den Beiland genaamt, in den jaare 279' gefticht, en naderhand in den jaare 1262 door Diderik Luiff Heer van Ringenberg met dat. Dal befchonken , welke van Grave Diderik den Agtsten is bevestigt.
De Augustynen in Wezel zyn een Colonie van Mariendal en in den jaare 1326. den 16. Juny daar na toegebragt, daar na is hetzelve verbetert door Appollonins Santeil, Burchgraven van Wilach , en in den jaare 1334 met confent van den Paus Clemens de Zesde ten einde
gebragt. Eindelyk in den jaare 1553 is
dezelve door den Generaal van de Order gefepareert en van één twee Klooster gemaakt,
en



Befchryving van Cleve. l^f
en aan ieder van dezelve zekere Statuten voorgefchreven.
De Kruisbroeders hebben hunne Conventen te Marienfrede, Duisburg en Emmerik.
Marienfrede is van Hertog Adolph in den jaare 1438. tot een Augustyner Order gedicht, maar alzo dezelve na Wezel in het groote Au* gustyner Klooster waren verhuist, hebben het de Kruisbroeders in den jaare 1444. met confent van den Landdrost ingenomen, en het tot hier aan toe behouden. iplggg Den Bisfchop van Munster heeft e e 11 i 2 r> echts £,! » c d daar op gepmendeert gelu#fN~och is door Hertog Willem vermogens een verdrag jn den jaare 1572. met Bruimtin^m een Vergelyk daar over getroffen., , >'
Het Klooster mk' de Kriüsbrceders te Duisburg heeft eerdelyk de JFraxcncxncn van den derden Regul toebehoort, daar na is het in den jaare 1498. van de Kruisbroeders met confent van den Landsheer geoccupeert, en tot hier aan behouden,
Van de Franciscaner bevinden zich tegenswoordig Capucyners te Xanten en te Cleef, die voor weinige jaaren noch vermeerdert zyn ,
dezelve zyn niet oud. Daar zyn ook
Minnebroeders te Cleef, Duisburg en te Wezel; doch geene Obfervanten van den derden ReK 2 gul»



148 Befchryving van Cleve.
gul. De Minnebroeders te Cleve zyn in
den jaare 1291. uit het Capittel te Luhek gekomen, op begeeren van Diderik den Agt sten, die voor haar dit Klooster gebouwt heeft, naderhand zyn dezelve van Diderik de Negende met eenig koorn uit de Cleefsche Meulen befchonken, gelyk ook met eenig holt uitliet Ryks Walt enz.
De Minnebroeders te Duisburg hebben een fchoon Gebouw, liet geen voor deezen een fchoon Kasteel geweest is , het geen de Hertogen te Limburg, des tydes Schutsheeren van Duisburg , toebehoort heeft, van welke het aan de Minoriten gemaakt is.
De Collegien van de Broeders Gregorianen zyn te Emmerik en te Wezel.
Het Frater-huis te Wezel heeft zekeren Johan van Collik , Canonicus te Munster , een Cleefsch inwooner , in den jaare 1435. gebouwt , dezelve hadde te Wezel een huis van zyn overledene Zuster, die ryk was, geërft, vermaakte hetzelve aan de Frater-broeders met goede Revenuen daar by.
Het Frater-huis te Emmerik is in den jaare 1470. van een Adelyk patroon Diderik van Wiel, Burgemeester te Deventer en naderhand Raad van Hertog Johan te Cleve, gefticht, en wyl hetzelve aan het vergaan was , zo heeft
een



Befchryving van Cleve. 149
een zeker Rechtsgeleerde , met naame Frans Nesfen , hetzelve verbetert, en met verfcheidene inkomsten begiftigt.
In den jaare 159a. na het doode van Hertog Willem zyn de Jefuiten in dit Land gekomen , want hy had het by zyn leven tegen gehouden (aangezien die Vorst, ofschoon niet Euangelisch was, echter een goede fmaak van de Euangelische Leer heeft gehad ) , dezelve hebben te Emmerik het Nonnen Klooster Ma* rienkamp genaamt, geoccupeert, aldaar tegen wil en dank der Geesrelyken gebouwt en zich neêrgeflagen; en ofschoon dat men deeze No* vitii (Nieuwelingen) in hetzelvde jaar 1592. gelyk dan ook noch eens in den jaare i($2g. wederom van daar heeft willen verdryven ; zyn zy nochtans tot op deeze uur aldaar gebleven , en ondertusfchen met fchoone inkomsten voorzien.
Nu volgen de Jufvrouwen- en Nonne-kloostèren, waar van 'er in deeze Landen veele zyn, en in de dertig getelt worden.
Eerftelyk Gravendal {Vallis Comitis) , het welk van den Hertog van Gelder , Otto den Berden , en zyne Ehegemalin Margaretha van Cleve, op een zeker allodiale Adelyke plaats, het Kasteel Rodt genaamt, in den jaare 1248. wanneer Roermond aan Gelderland gekomen is, gebouwt is geworden , welk Kasteel met alle K 3 des-



150 Befchryving van Cleve.
deszelvs Appertinentien daar roe is vereert geworden.
De eerste Jufvrouwen Zyn van Roermond door den Hertog in dat Klooster gebragt, die van de' Order van Bernardus zyn geweest, doch kort daar aan tot die van de Cistencienfer Order ingewydt, en met verfcheidene Goederen, Tiendens, Cynfen en Collatien, zo hier in het Land, als in de Betuwe, zeer begiftigt zyn geworden , Zodanig, dat het daar doSr een aanzieneiyk Klooster geworden is. Het ligt in de midden aan een zwaar Bosch, omtrent één uur van de Stad Goch, aan de Rivier de Niers, en is voor deezen Geldersch geweest , tot dat het in den jaare 1473 met Goch aan Cleefschland gekomen is. Wyl het nu door den Ceidschen Oorlog tusfchen den Aardsbisfchop van Ceulen Robbert van Beijeren en den Hertog van Gelder Carel van Burgundien zeer geruïneert was geworden, heeft Hertog Johan aanftonds hetzelve wederom vernieuwt en wegens deeze vernieuwinge Nieuw Klooster Q Novum Claustrurn) genaamt.
In hetzelve zyn begraven den Stichter van hetzelve Otto met zyn Gemalin Margaretha in den jaare 1271. , gelyk dan ook in den jaare l325- Hertog Reinold met zyn twee Gemalinnen Irmgard en Margaretha.
Eeedberg draagt zyn naam van zekeren Ere*
mit



Befchryving van Cleve. 151
wit Joachim genaamt, die zich in het omliggende hout en bosch in een Kluis of Hol ophielt; van te vooren Joachim Berg geheten. Naderhand omtrent het jaar des Heeren 780. heeft Grave Ludolf oiLuif, die een godvrugtig Heer en Liefhebber der eenzaamheid en goddelyke zaakenwas, uit fonderlinge Godsvrugt op dezelve plaats een Beedehuis doen bouwen, om dagelyks geduurende zyn leven aldaar van Cleve te gaan'bidden, welk aldaar over de drie hondert jaaren gelïaan heeft, tot dat hetzelve in den jaare 1124 door Grave Amold den tweeden, op aanraden van Noriberhis tot de Pramonflratenfer Order , ( voor eene Decanesfe en 16. Chanonesfe) gefticht; met aanzienelyke Renten , Thienden , Thinfen en Collatien begiftigt is. Den Keizer Conradus heeft in het jaar 1138 dit Stift eenig hout uit het Ryks Wild toegelegt. Welke fundatie en dotatien door de Paufen Inr.ocenlius den Tweeden , Calestinus den Tweeden en van Keizer Conraad den Derden beveiligt zyn.
* Deezen Graaf Ludolf of Luif was een dapper Held ; hy heeft Keizer Carel de Groot tegens de ftrydbaare Saxen, wanneer zy aan den Rhyn en de Lifpe, desgelyks in BergslarJ en iVestfhalen -rebelleerden , treffelyk bygeftaan ,< dezelve gedwongen aan Carel tribuit te betalen en het cynsbaar gemaakt, ook-hem tegen de éaritötie» gé\8lpen, maar als hy den waerciiiyken handel K 4 moe-



*52 Befchryving van Cleve.
moede was, bragt hy den overigen tyd van zyn leven met geeftelyke betrachtingen door, bouwde deeze kerk en bezogt dezelve dagelyksuit een byfbndere GodsvrugtPieter Verhaag voerdhem aldus fprekende in.'
Mars paus arrifit; tandem Mundana Perofus Monte Joackimi facra Deumque colo,
Ende op dat deeze Kerk des te meêr mogt bezogt worden , heeft Paus Johannes
/n in het J3ar l*22- den 8- April eenen Aflaats brief laten uitgaan , waar in alle de geene, welke de Kerk van de Heilige Maagd Maria en van Johannes den Doper te Beedherg op alle de Heilige dagen van Cbfh Jtus, van de Moeder Maria , van de twaalf Apostelen , als ook van andere Santen en Santinnen, ja van de ilooo. Maagden , bezoeken , en zo dikwils de avond klok van deeze kerk luide, drie Ave Mariaas bidden zoude, 40, dagen Aflaat van hunne zonden belooft is,
Hetzelve is eindelyk verandert (ditgefchiede m het jaar 1519 door Paus Leo) en tot een vry Adelyk Stift gemaakt, in het welke de Canonesjen geen geloften doen, maar trouwen mogen, doch de Decanesfe moet belofte van kuisheid doen, Dit Stift is door den No derlandschen Oorlog geheel bedorven en om te bewonen onbekwaam gemaakt geworden;
in



Befchryving van Cleve.
153
in derzelver kerk zyn begraven in den jaare II63. Arnolda de Tweede met zyn Gemalin aan zyne zyde en in den jaare I3H« Grave Otto den Eersten, welke Monumenten noch aldaar te zien zyn.
* Wanneer in den Gelderschen Oorlog in het jaar 1499 hetzelve van de Nymeegfche Borgers , die van de Clevenaars by het Dorp Moldik wederom gevangen genomen Zyn, gantfch verwoest en ter bewoninge onbekwaam gemaakt wierd , is het in de Stad Cleve verplaatst geworden ; edoch de Chanonesfen moeten in deeze Kerk ingekleed worden.
Schleidenhorst heeft Bernard van Rees, Heer van Impel, in den jaare 1240. op zyn Goed Schleidenhorst, het geen hy tegen Impel met Zyn Broeder Hendrik van Rees geruilt hadde, tot de Cistencienfer Order gefticht. Deeze Jufvrouwen zyn lange jaaren niet opgefloten geweest, en hebben mogen uitgaan , tot dat in den jaare 1459. de Generaal van die Order PaUopodius dit Klooster kwam vifiteeren, die het gefloten heeft.
lïet Klooster te Starkraet is van Mechtelt van Holt tot de Cistencienfer Order gefticht , en in den jaare 1465. door Palaopodius gereformeert.
Duisferen is in den jaare 1235, van Alexan* K 5 der



J54 Befchryving van Cleve.
der talk, een Burger van Duisburg , tot den Cistencienfer Order gefticht , genaamt den Weg des Hemels, en door den :Aardsbisfchop te Ceulen en Abt te Camp beveftigt.
Over dorp by Wezel is in den jaare 1125. van twee Broeders Godfried en Otto , Graven van kappenberg (Comités Cappenbergici nati ex filia Amafauxore Wittekindi) tot de Prsmonftratenfer Order gefticht., en in den jaare 1163. van den Grave Diderik den Vierden beveftigt, en met verfcheidene Renthen ren inkomsten voorzien. Hetzelve is naderhand door het water en oorlog geruïneert, en ligt tegenswoordig
in den Rhyn. De Jufvrouwen hebben
Zich in den jaare 1598. na Wezel begeven , en zyn tegenswoordig geheel verftroóit ; de Canonesfen zyn van Adel, doen geen geloften, maar mogen altoos trouwen.
Marienboom (Arbor Mariand) is eerftelyk een Capclle geweest, en naaft deeze Capelle heeft een boom geftaan met eenige trappen en boven in de boom een Maricnbeeld, daar van daan, dat die plaats Trappenboom genoemt wierd ; op die plaats heeft in. den jaare 1460. den 27. July Maria van Burgundien, Weduwe van Hertog Adolph, van haar overgehouden, lyftocht en eigene middelen een Nonnen-klooster en onderhoud voor agt Nonnen gefundeert , daar na zyn de Munnikken om den Godsdienft te verrichten en het afhoren van de Biecht 'er
byge-



Befchryving van Cleve. 155
bygekómen. — Het welk door giften en begunstigingen fodanïg begiftigt ts geworden, dat het een van de aanzienelykste Kloosters geworden is ; in dit Klooster is in den jaare 1521. een zekere Nonne Jolanda Dammeretz van P.mmerik geboortig, wegens toverey befchuldigt, daar van door Her-tog Johan den tweeden in de gevangenis gezet , en --heett daar in , niet tegenftaande de intcrcesfionalen van verfcheidene geeftelyke perlbonen , zes jaaren moeten verblyven , tot dat zy daar in geftorven is , gelyk eenige willen ; Keizer Carel de Vyf de was toen té Brugge in Vlaanderen , deeze heeft ook door zyn fchryven van den 14. Augustus des gezeiden jaars voor haar geintercedeert, het geen doch niet heeft willen helpen,
lurflenberg is in den jaare II19 van Grave Amold, door perfuafie van Noribertus, tot een Munnikken klooster van de Beneditlyncr Order gefticht, en in den jaare 1144 do°r Hendrik van Alpen met aanzienelyke Renthen voorzien; intusfchen is het gebeurt, dat by Deventer een Cistencienfer B-gynen Klooster ten eenemaal is afgebrant, de Nonnen vörzogten van den Grave van Cleve onderhoud, alzo nu de Benedidyner Munnikken te Zegenbcrg ook een aanzienclyk Klooster hadden , hebben deeze afgebrande Cistencienfer Nonnen, met toeftemming van den Grave Diederik, van den Aardsbisfchop van Ccidcn en van de-Munnikken
zelvs



ï$6 Befchryving vdn Clevel
zelvs het Furflenberger Klooster ingenomen en behouden, edoch is in den jaare I467. by de generale vifitatie door den Abt te Camp Hendrik van Rbey gereformeert, en naderhand in den jaare 1586. inden Nederlandschen Oorlog geheel geruïneerr, en zyn de Bagynen na Xanten getrokken; Hertog Johan heeft in den jaare 1606. aan dezelve in deeze Stad tot haar onderhoud ingeruimt de halfscheid van het Agneten Klooster.
Hagenhpsch is ten besten van den gemeenen Adel en tot onderhoud van derzelver kinderen tot de Benediclyner Order gefticht, en in den jaare II60 door Amold Aardsbisfchop van Ceulen beveftigt. In den jaare 1465, is dezelve tegen de zin van de Jufvrouwen, die zich lange daar tegens oppofeerden, gefloten geworden; tegenswoordig komen daar in ook .Burgcr-ftandsperfoonen.
De overige mindere Conventen van de Burgers , zo wel in de groote als kleine fteden, zyn byna in die tyden , en door toedoen van den Hertog Adolph van den jaare 1394. tot den jaare 1448 gefticht, in het byfonder te Rees in den jaare 1436., te Sonsheek in den jaare 1410. , te Goch door Hertog Amold van Gelder omtrent den jaare 1455 enz. Dezelve hebben meerendeels weinig inkomen , en moesten zich met haar handen arbeid erneeren. Den Landvorst heeft 'er de Advocatie over,
en



Befchryving van Cleve.
-5?
en zyn zo wel aan hem onderworpen als de andere.
Behalven deeze Klooster zyn fer ook in genoegzaam alle fteden tot onderhoud der inlandsche armen , door toedoen van den mildadigen Hertog Adolph , byfondere GasthuiZen gefticht; hy zelve heelt uit zyne Domeinen in de Stad van Cleve voor de oude afgeleefde, onvermogende en lamme Hofbediendens een zekeren Hov' met goeden inkomsten gefticht.
Gelyk ook diergelyk een Hospitaal voor oude Mannen te Wezel, Bars genaamt, door eenen D. Hendrik Oly/lager is opgericht.
In den jaare 1378. heeft Margaretha, Moeder van Hertog Adolph, het Praeceptoraat op Gen Haw (Domus Antonina genaamt) begonnen met een fraaij Huis aldaar te bouwen , en is, ten tyde van Hertog Adolph, allereerst volbouwt; hy heeft zekere Priesters daar in aangeftelt , dewelke Societas Collyriorum genoemt wierden; dezelve moesten de jeugd, en onder anderen , de jonge perfoonen der Graven en Plertogen informeeren; tegenwoordig is het afgebroken.
Voor deezen hebben Zich te Emmerik Tem* pel Heeren opgehouden, die inden jaare 1314 in de generale Mafacre mede uitgeroeit zyn ,
haat



I58 Befchryving van Cleve.
haar inkomsten zyn aan de Malthefer Order gegeven. De Leden van deeze Order
wierden wegens grof lasteren en ondaaden befchüldigt, en zyn dus op een zekere tyd door Paus dennens de Vyf de ., die te Poiclcrs zyn Hof hield., en den Koning van Vrankryk Philippe le Bel omgebragt geworden , ofschoon evenswei het meerendeel der Historie-fchryvers diezelveRidders voor onfchuldig willen gehouden hebben, en dat den Paus hetzelve, fi non per viam justitie , faltem per viam expedientix , uit faveur voor de Franfchen zoude gedaan hebben; doch het zy hier mede, zo als het wil, dit is zeker, dat den Grootmeefter, wanneer het laatste ter executie wierde gebragt, den Paus met den Koning van Vrankryk voor het Goddelyk Gericht gedaagt heeft om daar te verlchynen , ten einde rekenfchap van deeze Procedures te geven. Deeze beide zyn ook in hetzelve jaar overleden : want den Grootmeefter is te regt geftelt op den 11. Maart 1314 en den Paus heeft in de volgende maand op den 20. April dit aardfche gezegent, gelyk ook den Koning Philips.
Aan de Landpaalen van dit Land grenst in het Qver-qnartier van Gelderland een plaats Kevelaar genaamt, alwaar dagelyks veele .... en Bedevaarten gefchieden, aldaar heeft zich niet lang geleden een Order neêrgezet, die zich Oratoren noemen , de Patres van dezelve zyn van Britsfel gekomen, en hebben aldaar
een



Befchryving van Cleve.
-59
een Coüegie gefticht; dezelve zyn voor de halfscheid Jefuiten, ■— Haar Stichter is Philip Neria geweest , die in den jaare 1564. deeze Order in Italien begonnen heeft, om de Priesteren door het prediken en het bedienen der Sacramenten wederom in voorigen ftaat te
brengen. Deeze Order is naderhand door
bevorderinge van den Cardinaal Petrus Berullus door den Paus Paulus de Vyfde geapprobeert, en in den jaare 16II. in Vrankryk fterk ingevoert en met aanzienelyke Renthen voorzien enz.
Hier uit kan nu den Lezer ten naasten by den ftaat der Geeftelykheid , en dat Noribertus de voornaamste oorzaak daar van geweeft is , die deeze Orders in deeze Landen heeft
helpen invoeren , opmaken. • Zonder
twyfïèl zouden 'er meer Kloosters zyn ingevoert geworden , indien niet in de voorige Eeuw de Reformatie was voorgevallen, doch zulks heeft Johan deerde belet, die de Euangelische Leer favMeerde, en die niet vervolgde ; en zonder èvyftèl, als de nydige dood dien Vorst niet hadde weggerukt, zoude de Reformatie te Monterberg gepubliceert zyn geworden, zyn Zoon Willem heeft hetzelve voornemen gehad ; welke aan Keizer Carel de Vyfde in het Verdrag voor Venlo in het eerste Articul, (alzo die Keizer bemerkte, dat de Reformatie op handen was) heeft moeten beloven ; dat hy by de Roomfche
kerk



l6o Befchryving van Cleve.
Kerk beftendig zoude blyven , gelyk dit dan ook door het daarop in den jaare 1546. voorgevallen Oostenryks Huwelyk met de Dochter van Ferdinand des tydes onderfteunt is creworden, echter heeft Hertog Willem niet tegenftaande dit in den jaare 1551. een EdicT: laten publiceeren de jurisdicdione Ecclefastica Papce interdicla ; ook in den jaare 1582 als Paus Gregorius de Dertiende door de hulp van eenMunnik, Sergius genoemt, enden Aftronomist Christophorus Clavius en de Broeders Lilius de verandering des Juliaanscben Almanach {Calendarium Gregorianum, Clavianum Lylianurd) vervaardigt hadde, en dezelve den Roomscben Keizer en andere Catholyke Keizeren en Keurvorsten opdringen wilde, heeft Hertog Willem die in den beginne verweigert aan te nemen , doch eindelyk is dezelve in den jaare I583. den 8. November in zyn Land meevoert. 6
HET



Befchryving van Cleve.
löl
TWINTIGSTE HOOFD-DEEL.
Wat door Huwelyken, Sterfgevallen. Giften en op eenige andere -wyze voor deezen aan Cleefschland gekomen en tegenswoordig daar van wederom vervreemt is.
X?LAn de oude Graven van Cleve heeft toebehoort het geheele Graafschap ïhcisterband', dat zich uitftrekte van de Lek en Linge tot aan de oude Maas; wil zo veel zeggen, als Westerband of Westerland, alhoewel Furmerius meend, dat hetzelve Heisterband genoemt zoude zyn , wyl in dit Graafschap veele eiken Heisters groeijen; begrypt in zich de Tielschè en Bommelsche IVaerien, Worcum, Heusden, Fianen, Jrckel, Kuilenburg , Buuren enz., en was Thiel de Hoofd-ftad; hetzelve Graafschap was een Lheen van Utrecht, en de ïheisterbandsche Graven waren Ervkamerheeren van het Stigt. Is aan het Land van Cleve geko¬
men omtrent den jaare 742. . ten tyde van Grave Diderik den Eersten, op deeze wyze; Walter , de laatste Graaf van 1'heisterband 9 hadde geen mannelyke Erven nagelaten, maar één éénige Dochter Beatrix, welke trouwde aan Diderik Urfm , Voogd van Cleve ; deeze L Urjh.



l62 Befchryving van Cleve.
Urfinus heeft insgelyks een eenigste Dochter, ook Beatris genoemt, nagelaten; na het overlycien van haar Ouders trouwde dezelve , met raad en bewilliging van haar Grootvader JVJther, Grave van ïheisterband, aan Elias Qrail, niet lange daar na ftierven Elias en Waltber. als wanneer Diderik de oudste Zoon van Elias van zyn Vader en Grootvader de naaste Erfgenaam was; edoch dewyl Carel Martel traande hield , dat datzeive Graafschap een Manleen van Frankryk was , het geen op geen Dochter konde fuccedeeren, maar aan het Ryk verviel, heeft hy evenwel hetzelve, wegens de getrouwe diensten van de Voorouders bewezen , ex nova gratia, aan Ida, de Gemalin van Diderik tot een Huwelyks-gift mede gegeven , en is aldus Grave Diderik daar mede
beleent geworden. Hetzelve is aan
Cleefschland verbleven tot den jaare 800, wanneer Grave Balduin zyn Zoon Robbert met dit Graafschap als een Agterleen heeft beleent, wiens Erfgenaamen hetzelve verfplit en in verfcheidene Heerlykheden als Heusden, Altena enz. verdeelt hebben , tot dat in den jaare 994. Jnsfried Grave van Theisterband en te gelyk Bisfchop van Utrecht wierd, dewelke de noch overig zynde gedeeltens, voor een gedeelte aan zyne Vrienden en Verwandten, heeft weg gegeven , en het overige aan het
Stigt van Utrecht gefchonken. Het Leen
van de Heerlykheden Heusden en Altena heeft Diderik Grave van Cleef in den jaare 1290.
aan



Befchryving van Cleve. 163.
aan Floris Grave van Holland over de Maaltyd gefclionken; van die is het gekomen aan Johan Hertog van Brabant, eindelyk wederom aan Willem van Beijeren , Grave van Holland; en daar van daan is het, dat dit Graafschap tegenwoordig voor een gedeelte onder Holland, voor een gedeelte onder Gelderland en voor een gedeelte onder het Stigt van Utrecht is verdeelt, en is aan die van Cleve daar van niets meèr overig, gelyk men meent, als het Steedtje Huisfen,
De Graven van Cleve zyn ook Heeren geweest van Nuis, van de Heerlykheid Hulkenraet, van het Gebied van Lin en van het halve Graafschap Saffenberg.
Nuis en Lin hebben de Koningen van Vrankryk aan de Graven van Cleve, die by dezelve in gunft waren , om verdiensten (oh bene meritd) gefclionken, in den jaare 825. heeft Luthard Grave van Nuis een Canonesfen Stift te St. gïuirin , wanneer die Stad noch Cleefsch was , gefundeert. Diderik de Agtste heeft Nuis aan zyn jongste Broeder huif overgegeven , en alzo hy een Geeftelyke en Proost te Xanten was, en geen Erfgenamen hadde, heeft hy Nuis met alle zyne Gerechtigheid en den Tol aan de Kerk van Ceulen verkogt. Lin is tegen Rees verruilt.
Hulkenraet en Saffenberg is door het Huwelyk van Diderik de Zevende met Adelheid van \j £ Heins-



1^4 Befchryving van Cleve.
Heinsherg in den jaare 1257. met deeze Landen vereenigt, en door deszelvs Erfgenaamen daar van ontvreemt.
Thvent en OUenzeel hebben onder Cleefschland gehoort, en aan den Grave Baldus door den vroomen Keizer Lodewyk (om dat den Graaf hem uit de gevangenis te Aken verlost hadde) ervelyk overgegeven. Dienzelven Graaf heeft ook aldaar een Collegie van Canunniken gefticht en gefundeert; naderhand heeft Graaf Luthard zyn Zoon Ricfrid met deeze plaatfen als een Agterleen beleent, en Ricfrid heeft daar mede wederom zyn Zoon Balderik, die Bisfchop te Utrecht geworden is, beleent, en alzo hy geen Erfgenaamen hadde, heeft hy deeze plaatfen in den jaare 970. aan de Kerk te Utrecht gemaakt.
Insgelyks heeft den Keizer Balduin omftrecks van den jaare 806. de éénige Dochter van Lndovicus, Graaf van Provence en Geneve, getrouwe, die Hildegard genaamt was, daar na, na het overlyden van de Vader, heeft hy Provence en Geneve geërft, hoe het daar van naderhand is ontvreemt, is my onbekent.
De Graven van Cleve hebben ook eenige Hoeven op de Velwwe in de Dorpen Epe en Ermel te Leen uitgegeven, en dewyl dezelve door het afsterven van den laatsten Vafal 'Hendrik van Llomoet in den jaare 1459. aan den
Leen*



Befchryving van Cleve. 165
Leenheer vervallen waren , heeft den Hertog Jan dezelve ingetrokken, en den Rentmeefter in de Lymers gelaft, die te verpagten en de vrugten daar van t' ontfangen.
De Graven van Cleef zyn in den jaare 1050. en de volgende Stadhouders cn ervelyke Burchgraven van het Valk-bof (of Vranken-hof genoemt, om dat de Franken aldaar Hof gehouden hebben) en het Ryk van Nymegen geweest , cn hebben den Tol gehad ; welke ftukken haar zyn ontnomen, eerftelyk door Keizer Frederik en daar na ook door den Graaf Willem van Holland, op dat voorwendzel, dat den Graaf Diderik van Cleve niet op Zyn tyd de recognitie van de drie Engelsche Scharlakens , ieder 50. ellen lang, gegeven hadde ; den Keizer heeft daar mede wederom voor 21000. Mark Zilvers beleent Graaf Otto van Gelder. De Graven van Cleef waren over die ontzettinge niet wel te vreeden, hadden die ook niet verdient, maar den Keizer getrouw bygeftaan, verfcheidene Batailles helpen winnen, en hem tot het Keizerryk geholpen , en dit was het loon daar voor; hebben hier over ook een oorlog aangevangen , doch eindelyk daar by moeten beruften.
Dat Dorsten Cleefsch is geweeft, is daar uit klaar, alzo Diderik de Zesde aan Co onraad Aardsbisfchop te Ceulen, in den jaare 1252. heeft vergunt; dat hy Dorsten tot een Stad mogte L 3 ma-



1(56 Befchryving van Cleve.
maken en beveiligen, uitgefondert eenige Dandereijen en Goederen; Grave Diderik den Agtsten was daar mede niet te vreede , maar gaf voor, dat by de beveiliging de voorwaarden niet gehouden waren , en liet daarom aan
den Bisichop het werk verbieden. De
Zoon van deezen Graaf Diderik 'de Negende heeft daar na de muuren in het geheel doen afwerpen , en de Stad willen laten demolieren , doch heeft zich van nieuws in den jaare 1310- wegens deeze Stad met den Bisfchop vergeleken. r
Het halve Graafschap Catzen-Elebogen is aan de Hertogen van Cleef gekomen in den jaare 1500. door het Huwelyk van Hertog Johan den Tweeden met Mechtelt de Dochter van den Landgraaf van Hesfen en Catzen-Elebogen, welke deeze halve Graafschap Catzen-Elebogen
voor een Bruidfchat aanbragt. Diezelve
halfscheid heeft Hertog Johan in den jaare I521. aan Johan van Nasfau , die de tweede Dochter getrouwt hadde, en daar door de andere halfscheid gekregen hadde, voor 50000. gulden verkogt.
De Jbdey te Camp zoude ook Cleefsch geweeft zyn , door dien de Graaf van Cleef in den jaare 1244. het Klooster te Camp met Privilegiën voorzien en ook beveftigt heeft.
Het zoude met Lin daar van afgeraakt zyn.
Nevers,



Befchryving van Cleve. IÖJ
Nevers, Estampes, Auxerrc , Rbetel cn andere plaatfen in Vrankryk, Vlaanderen en Lotteringen heeft Hertog Johan de Eerste betrouwt met Elizabeth van Burgondien, eenige Dochter en Erfgenaam van den Hertog Johan van Burgondien en Jacohe dAilly Vidame van Amiens. Alle deeze Landen heeft Hertog Johan zyn tweede Zoon Engelbrecht mede gegeven, die in Vrankryk trouwde, en daar door zelvs aanzienlyke Ervenisfen van de Cleefsche Fursten heeft gefepareert: diezelve plaatfen bezitten alnu de Gonzagen Hertogen van Mantua , die van Moederlyke zyde afkomstig zyn van den Cleeffchen Vorst Engelbert; en daar van daan noch haare prxtenfien op deeze Landen.
De Graaf Johan van Cleve heeft in den jaare 1348. Biland van Cleve geëximeert, Qhaic habet Slichtenhorsi) welke hetzelve aan Willem Heer tot 'sHeerenberg met Sophia van Biland voor een Bruidfchat tot een Leen heeft mede gegeven , zo als de Graven van 's Heerenberg dezelve noch bezitten.
Millingen is ook in den jaare 1339. aan Johan van Linden tot een Bruidfchat van Diderik den Negenden mede gegeven, welkers Erfgenaamen dit Dorp naderhand in den jaare T430 of 1434. aan Willem van der Lek Heer tot den Bergb hebben overgelaten.
Den Anlacker-Werlb is van Graaf Adolph in L 4 den



l6B Be/cbryving van Cleve.
den jaare 1377 losbaar voor 1100. oude Schilden verpand.
Het Dorp Beek is ook aan Willem van der Lek Heer tot den Bergh in den jaare 1447. door Hertog Adolph verpand , en kort van te vooren in den jaare 1439. met confent van den Vorst door Johan van Loei de Heerlykheid Loei Leenpligtig gemaakt aan Cleef. ,
Pannerden is een vry Cyns-goed geweeft, het geene heeft toebehoort aan het Capittel te Luik ; den Proost van Luik had hetzelve in den jaare 1284 aan de Canunnikken te Emmerik verkogt, die het in den jaare 1285. met al zyn Gerechtigheid, en in het byfonder met deszelvs Visfchereijen en inkomsten aan Willem van der Does, naderhand in den jaare 1294 aan Diderik van den Bylandt, dewelke het in den jaare 135Ó tot een Bruidfchat met zyn Dochter Sophia aan Willem Heer tot den Bergh heeft mede gegeven.
Het Graafschap Meurs met de Heerlykheid Frimorsheim hebben onmiddelyk onder het Land van Cleef gehoort, en zyn als een toebehoor in den jaare 1287. van Diderik den Agt* fien aan Diderik van Meurs tot Leen uitgegeven , ( waar by naderhand Veldents is gekomen) en na het uitfterven van die Linie, heeft de Familie van Nieuwcnaar , als de naaste aangetrouwde Vrienden, het met die conditie
te



Befchryving van Cleve. 169
te heen ontfangen, dat na haaren dood het Leen wederom te rug aan den Lande van Cleef zoude vallen ; de laatste van dit Geflagt van Nieuwenaar is in den jaare 1589. binnen Arnhem door het fpringen van Buskruid overleden, nalatende zyn Weduwe Walburg
Ondertusfen de Grave van Meurs in dienft zynde van den Staat, hebbende Spanjaarden dat Graaffchap geoccupeert: maar Prins Maurits heeft gem. Weduwe Walburg wederom aan de posfesfie van het gezeide Graafschap geholpen, waar door deeze bewogen wierd den Prins in haar Testament tot univerfeelen Erfgenaam t' inftitueeren, en is daar op in den jaare 1600 den 26 May overleden. Na de dood van deeze Vrouw heeft de laatste Hertog Johan deeze Graafschap Meurs, als een opengevallen Cleef sch Leen met zyn Land famengevoegt, en een jaar lang met ruft bezeten; in den jaare 1601. heeft Prins Maurits uit kragt van het bovengemelte Teftament deeze Graafschap door de wapenen ingenomen en behouden. Na veele protesten en dispuiten gebruikt tegenswoordig Keur-Brandenburg den Titul daar van niet, doch Palts Nieuwenbitrg voert die alnog.
Omtrent Gelderland heeft het zich aldus toegedragen : wanneer Carel van Egmond de 1 aatJle zonder Erfgenaamen was, en met lighaamszwakheid bezet, ftelde hy Hertog Willem van Cleve Maria Hertog Reinolds van Gelders L 5 , Doch-



l?o Befchryving van Cleve.
Dochter, als wegens zyn Moeder naaste Erfgenaam en Nabestaande , by zyn leven tot Administrateur van het Land aan, en verklaarde hem na zyn dood tot zyn Succesfeur, en gaf hem Gelderland over; deeze Hertog Willem heeft ook na het overlyden van Hertog Carel van de Landstenden de hulde aangenomen , en is aldus in der daat den regten Hertog van Gelderland geweeft. Ondertusfchen pretendeerde de Keizer Carel de Vyfde, als Erfgenaam van Carel van Burgundien ([Caroli Audacis^) , aan welke voor deezen door die van Egmond Gelderland was verkogt, (alhoewel de Stenden voorgaven , dat die by de koop bedongene voorwaarden van het Huis van Burgondien niet nagekomen waren ) en aan Anton Hertog van dLotteringen insgelyks het Vor-
fiendom Gelder. Herrog Willem pratfen-
teerde zich aan beide Pretendenten ten rechten, en wat het onfchendbaar recht daar in wegens de Preferentie zoude uitwyzen, dat daar by zoude beruften. Onaangezien dit en niet tegenftaande verfcheidene Vorsten en Afgezanten op den Ryksdag te Regensburg en op de Vergadering te Zurenberg intercedeerden , raakten echter de zaaken van Hertog Willem agter uit, en den Keizer kwam met een aanzienelyk Leger af in Gulikerland, en, na dit hy hetzelve voor het grootste gedeelte ingenomen hadde , wierd Hertog Willem in étu jaare 1543. genootzaakt zich met den Keizei by Venlo te verdragen , en Gelderland
af



Befchryving van Cleve, 171
af te Haan , daar door is dat Hertogdom van het Huis van Cleve aan dat van Oostenryk gekomen.
EEN-EN-TWINTIGSTE HOOFD-DEEL.
Van het Wapen, geleerde Mannen, als mede van fommige Privilegiën en Prazferentien des Lands en van de Vorsten van Cleef.
J^LAngaande het Cleefsche Wapen daar van zyn verfcheidene meeningen, eenige willen , dat het een Rad zoude zyn, wyl naar hetzelve gelykt, andere houden het daar voor, dat het zyn agt driekantige Zonneftraalen en een ronde Pyropus (Carbunculus) in het midden reprefenterende de Zon, en zoude Hellas daar mede hebben willen aan den dag leggen , dat zyn Geflagt en Familie uit Griekenland van daan was, alzo in die fpraake Wo* de Zonne betekent; na de meeste meeningen, die ook de aannemelykste zyn, zyn het agt Koninglyke Scepters, die Hellas aan zyn oudste Zoon Diderik, als Grave van Cleve, zyne Ridderly-
ke



172 Befchryving van Cleve*
ke Wapens , om in het toekomende die als een Wapen deezes Lands te gebruiken, zoude gegeven hebben, gelyk hy ook aan beide zyne andere Zoon en, aan de eene zyn Helm en Schild en aan de andere Zyn Hoorn tot haare Lands-wapen zoude mede gedeelt hebben; by deeze Scepters moet in het midden een klein Schild, en daar in een ronde Ring zyn; het Veld Zoude rood, of zo als Pighius meent) en ook geloofbaar is, in het geheel purper verwig zyn; welke Verwe by de Oude Hieroglyphici zo veel te kennen zoude hebben gegeven, als mildadigheid en rykdom, wyl toenmaals in aanzien der andere Landen alhier ter plaatfe mildadige ïnwooners zouden gewoont hebben , en het Land ryk van Vrugten zoude geWeeft Zyn.
Wat nu dit Land, voor dat hetzelve door naam en wapen onderfcheiden is , voor een Wapen gehad heeft, en of hetzelve met de oude Cymberen een Os, of met de oude Saxers een Paard, of met de Alaners een Kat, of wel met de oude Franken en Trojanen een Leeuw gehad hebbe , daar van is by de Schryvers een diep ftilzwygen. De Nederlanders , die zich beroemen van de oude Trojanen afkomüig te zyn, gebruiken meerendeels het Tro~ jaanfhe Wapen den Leeuw, hoewel 'er eenige haar Wapen van Samfon, die een Leeuw gedoot heeft, willen afleiden.
* Ver-



Befchryving van Cleve. 173
* Vergelyk hier de Jantekening op Heemskerk Batav. Arcad, pag. mib. 85.
De Inwooners en Burger - ftandsperfoonen in de Nederlanden voeren veeltyds een halven of heelen Adelaar, het geen daar van daan zoude komen , wyl zy voor deezen der Keizeren Trawanten of Wapendragers zouden geweeft
Zyn QGerardus Neomagus fic fentit^ . lk
vinde , dat Beatrix word afgebeeld met een roode Roos, die buiten twyfTel de Urfmi tot hun Wapen gehad hebben , beduidende de roode Coleur mildadigheid, fterkte en onvertzaagtheid der Inwooners ( rubeus color poft aureum et purpureum excellentisfmus) .
Onder de geleerde Mannen vind men voor eerft Grave Adolph, die in den jaare 1360. tot Licentiaat der beide Rechten opentlyk gepromoveert is, en fchoon dat zulke gevallen by andere Huifen , als Mekelenburg en Hesfen meêr zyn voorgevallen , zo is zulks evenwel by zulke Hooge Standsperfoonen zeldzaam en remarquabel.
Daar op volgt S. Gerardits Calcarienfis, die in den jaare 1388. de eerfte Theologische Profesfor en Collega van Scotus, Aquinus en Albertus Magnus op de nieuwe opgerigte Keulfche Univerfiteit geweeft is.
Tilemamms Heshuifen, geboortig van Wezel,
een



1^4 Befchryving van Cleve.
een voortreftelyk ïheologus, heeft geleert te JComngsberg in Pruisfen, (alwaar hy te gelyk Bisfchop is geweeft; te Jena. te Magdenburg en teHelmJlad, daar hy geftorven en begraven is. Hy geraakte in haat, wyl hy op denPredik-ftoel den laster en de gebreken der Potentaaten al te zeer beftrafte en openbaar maakte, en om dat ook de Formulieren van Eendragt, die Jacobus Andreas opgefteld had, nier wilde ondertekenen, en daar van daan, dat deeze Verfen van hem zyn nagelaten.
^uaritur Heshufms, curfexta pulfus ab urbe Inpromptu caufa efl, religiofus er at.
Amoldus Vefalienfis is een beroemd Man , een goed Historie-fchry ver, Dichter en in de Grieksche Taal zeer ervaren geweeft.
Gerardus de Neufville, insgelyks van Wezel geboortig, is Profesfor te Bremen en een goed Philofooph en Arts geweeft.
Theodorus Pulmannus Craneburgenfu is geweeft een treftelyk Literator en Pocëet, en heeft de oude Poeëeten meerendeels verbetert en gecaftigeert. ö
Henricus Uranius Reesjenfs heeft eenige Boeken m de Hebreeuwfche Taal gefchreven, waar in hy zeer ervaren geweeft is.
Ste*



Befchryving van Cleve. 173
Stephamts Vinandus Pighim, welke behalven de Hercules Prodicius in den jaare 1599. noch een Boek heeft gefchreven de Fastis Romanerum.
Jmoldus Heimricbius, Deken te Xanten, heeft zes Boeken gefchreven , die hy noemt Sophio* logicos.
Wegens de Praifercntien en Privilegiën dient men eerftelyk te weten; dat het Geflagt van de Cleefsche Fursten zeer oud is , en dat dezelve by de duizent jaaren , van de tyden van Helia tot op de tegenswoordige, kan worden opgetelt, het welk een groot Cieraad voor een voornaam Geflagt is, aangezien men weinige Vorstelyke en Gravelyke Huifen aantreft, daar men zulks van doen kan.
Ten tweeden, zyn het meerendeel der Monarchen en Potentaaten aan dit hoogloffelyk Huis van Cleve verwand, bevrind en geallieert, als Oostenryk, Vrankryk , Spanjen, Engeland , Zweden , Buigondien enz. De jongste Graven zyn dikwils in dienft van de nabuurige Stiften Keulen, Munster, Luik, Paterbom, gelyk Meinvercus, Utrecht als Bolderik gebruikt en aangenomen geworden.
Ten derden, zyn de Cleefsche Graven onder de vier Erfgraven des Ryks in den jaare 996. door Otto den Derden verkoren, met bewilliging van den Paus Gregorius, en Grave Coen-
raad



1/6 Befchryving van Cleve.
raad is wegens zyne getrouwe dienften in den Italiaanjchen Oorlog tegen de vyanden des Ryks en den Pausfelyken Stoel bewezen , op den Ryksdag te fTorms, opentlyk daar voor verklaart en geinmatriculeerd' geworden, met de Graven van Swartzenberg , Sapfoy en Cilia, tegenwoordig Graatz in Stiermarkt het Huis van Oostenryk toebehorende ; welke vier Graven des tydes het meefte gezag hadden.
Ten vierden , is Grave Diderik de Agtste door Keizer Rudolph van Hapsburg tot zyn geheime Raad en Stadhouder van de Ryks-fteden Nymegen, Deventer en omliggende Forten verkoren.
Ten vyfden, word deszelvs Zoon Grave Diderik de Negende van Keizer Lodewyk van Beijeren wegens bewezen dienften tot Ryksfladhouder van den Rhyn af door ÏVestphalen tot aan de IV°yzer aangeftelt.
Ten Zesden, hebben de Graven van Cleve een Privilegie tot beveiliging van het Recht van Munten verkregen, dat dezelve namentlyk op drie plaatfen in haar Land geld mogen flaan, gelyk ook, wanneer de Tollen op den Rhyn van andere Mogentheden herroepen wierden , hebben de Cleefschen van den Keizer Rudolph derzelver beveiliging bekomen.
Ten



Befchryving van Cleve. I7?
Ten zevenden , het Land van Cleve is mede één van de oudste Graafschappen in deeze Landen, en heeft zyn begin genomen in den jaare 717.; daar dat van Flanderen in den jaare 808., van Holland in den jaare 913-» van Gelderland in den jaare 1085.; het Graafschap van der Mark en Berg ongeveer in den jaare II22. begonnen zyn.
Ten agtsten , heeft de Forst van Cleef het Regaal om een Academie te mogen oprichten van den Paus Firn in den jaare 1562. en van den Keizer Maximiliaan in den jaare 1566. verkregen.
Ten negenden, heeft Hertog Willem in den jaare 1546. van Carel de Fyfde een Privilegie verkregen, dat wanneer 'er geen Mannelyke Erven in deeze Landen meêr overig mogten zyn, dat als dan de Sucecsfie zoude komen op de Dochter of op deszelvs wettig geborene Lyfs-erven. Van den Keizer Ferdi-
nandns den Eersten heeft dezelve een Privilegie verkregen, dat den Forst van Cleve nu en altoos de Tollen zonder fpeciaal confent op
den Rhyn zoude mogen verleggen. Van
den Keizer Maximiliaan den Eersten is dezelve in den jaare 1505. begunstigt met het Voorregt, dat de Inwooners van Cleve voor geen vreemd Gericht mogen geëvoceert worden, gelyk ook exemptie en vryheid van de Vryfchepens en van het heimelyke Gericht, des M ty-



178
Befchryving van Cleve.
tydes in Westphalen fterk in gebruik, en van Keizer Carel Je Groot ingeftelt; gelyk daar van met meerderen te lezen is de Ryks-afscheiden van den jaare 1442. onder Keizer Frederik den Berden te Frankfort opgericht en van den jaare 1495. te Worms onder Maximiliaan den Eersten gehouden.
Ten tienden, is Hertog Willem in den jaare 1566. van Keizer Maximiliaan den Tweeden met het Privilegium begunftigt geworden, dat in jndiciis posfesforiis aan de fuccumberende parthey het judicium petitorium word voorbehouden ; gelyk ook daar de ibm , waar over dispuit is, by de begonnene klagte in de eerHe zaak niet meer bedraagt als 600, Golt-guldens , dat aldaar in geenen deele op poene van hondert mark wigtig goud aan het Kamergericht mag worden geappelleert.
Ten elfden, heeft Grave Adolph in den jaare 1393. met de nabuurige Mogenheden (deeze worden genoemt by J. B. von Steinen) twee Orders ingeftelt, een Waereldlyke, de Order van den Roskam, en een Geeftelyke, de Order van de Rofenkrants genaamt, daar ieder Ridder een zilveren Rofenkrants moeft aan den hals dragen, doch deeze Orders zyn naderhand in onbruik geraakt.
* Het is te verwonderen, dat Hop alhier mede geen meldinge maakt van het Gekken
Ge*



Befchryving van Cleve.
179
Gezelfchap , het geen ook door deezen Adolph in den jaare 1381. is gefticht; ziet y. D. von Sternen.
Ten twaalfden , heeft Paus Innocentius den Agtsten in den jaare ,1489. aan Heno^Jobau de Tweede, als een voornaam Vorst des Ryks, door Gerarcl van Osfenbruicb een Gouden Roos, die op den Zondag hectare na gewoonte geconfacreert was, vereeren laten.
Ten dertienden , zyn de Graven en Forsten van Cleef voor het grootste gedeelte tot de Toumoi-jpelen verzogt geworden , en hebben zich aldaar ook laten vinden. By het eerfte Duttfche Toumoi-fel te Magdenburg , onder Keizer Hendrik de Vogelaar in den jaare 935. (zynde voormaalen zulke en diergelyke Ridderlyke Exercitiën onbekent geweeft) gehouden, is Grave Amold geweeft, alwaar 2091. Helmen .getek wierden , als ook Grave Onrad \n den jaare 996, te Brunswyk, Grave Diderik in den jaare 1019. te Trier, Amold in den jaare 1119- te Gottingen enz.; en byna naderhand by alle Tournoidpelen, als te Keulen, Nurenberg , Worms , Corbey enz. hebben zich de Graven van Cleve laten vinden.
Ten veertienden, bedraagt de maandelyke aan fl ag van Gulik, Cleve en Berg 70. man te paard en 323. te voet, ieder man te paard ad 12. gulden en ieder te voet ad 4- guldens, M 2 be-



l8o Befchryving van Clevel
bedraagt zamen 2132. guldens, en het onder* houd van het Kamer-gericht 500. guldens, maar hoe het tegenswoordig by de verdelinge Tan het Land hier mede geftelt is, en of hetzelve zich wegens den Nederlandschen Oorlog hier van verfchoont heeft, is iets, dat ik
met weet. Van het Privilegium fuperio-
rüatts der Geeftelykheid is reeds hier vooren gemelt, en van het Privilegium confirmatorinm wegens de Unie deezer Landen ftaat in het vervolg gehandelt te worden.
TWEE-



Befchryving van Cleve. l8l
TWEE-EN-TWINTIGSTE HOOFD-DEEL.
Op ivat ivyze dit Land eerftelyk tot een Graaf* fchap en naderhand tot een Vorstendom is gemaakt , en hoe hetzelve met de andere Landen is gecomhineert geworden*
Hier vooren is gezegt, hoe dit Land by
de Romeinen, en ook daar na ten tyde der Franken door Stadhoudets en Voogden is geregeert , hoe deeze Voogdey aan de Urfiners is gekomen, welke Urfiners zo zeer geen Italiaa* nen zyn geweeft, maar ingevolge de gedagten van Hennengius Saxers, die haar oponthoud en wooning tufichen de Elve en Wezer hebben gehad, welke naderhand in Italien zyn gereist tot den Keizer fheodo/ïus Junior en aldaar eenige voorregten en magt bekomen; van dit Geflagt van de Urfiner was noch overig Diderik, Voogd van Cleve en Nymegen , en ook zyn Vader of Bloedverwant Daltho Urfinvs , die door Pipyn is gemaakt Graaf van Tngaw en Advocaat van de Kerk te Coflnitz. Deeze Diderik Jiet na één éénige Dochter , getrouwt aan Elias Grad , daar men veel van heeft gefabuM 3 leerr.



182 Befchryving van Cleve.
leert Eenige meenen , dat door bedrog ya« den Satan deezen Hellas zoude zyn gekomen en by Beatrix per modmn incubi etfccubi kitfdectól^r ' ^elykiok vantft «« en van de /ƒ««,„* vvord gcfchrev' en dat het kan, gefchieden, wil nfen be wyzen uTt het eerfte Boek van Mo fes Cap. 6 vfTZ
T3ar VT £ finderen Gods g«egt word dat tot de Dochteren der Menfchén ingegaan waren e„ kinderen gewonnen hadden, "dLe waren de geweldige , die van ouds geweeft waren, Mannen van naam R eufen. b
Pighius meent, dat deezen Helias zy JEUus Graa is door de Romeinen tot een Krygs-overften in Vrankryk en de Nederlanden i/flélót den;; is uit meÉ een fchip in deeze
panden gekomen, welk fchip in de vla* een Swaan heeft gevoert, daar van daan de Laan genoemt gelyk de fchepen haare byzondere naamen hebben; deeze zoude Beatrix gevryt en tot een Vrouw gekregen hebben. -1 Andere willen, dat hy geweeft zoude zyn Elias Gram, een Adelyk perfoon in Criekenland geboren, ook geheten Spatharius, die zo zeer beroemt was, om dat hy den Keizer Justiniamis Rhinotmetus (propter abfcisfum nafum d Leontio ita vocatus), (dus genoemt, alzo hy het Kind van zyn Overste PhUippkus in zyn Moeders fchoot hadde doen ombrengen , en ook Flnlippicvs getracht hadde te dooden) het
hoofd



Befchryving van Cleve. 183
hoofd onverfchrokken heeft afgeflagen, zynen Overste aan Juflinianus gezonden , en in de plaats van denzelven aan het lieizerryk geholpen , doch alzo het Ryk van Phüippicus niet veel langer als een jaar geduurt heeft, dewyl hy van Anaftafws Jnthemius (Cive Conflantinopo* litano) is overvallen en afgezet, heeft deezen Hellas, als een Vriend cn Raadsman vmPbilip. pus, en daarom gehaat, zich op de vlugt begeven, en nademaal hy hier en daar in die elende omzworf, is hy uit desperatie by Carel Martel in deeze Landen en te Nymegen gekomen; alzo nu Beatrix hem lief gekregen, ook veel van Zyne roemwaardige daaden gehoort hadde, is hy haar Man geworden, en alzo uit Griekenland hier gebleven.
Veele denken, dat deezen Hellas is van een Adelyke ftam uit Zwitserland of Graubunderland , uit de Stad van Cleve , hedendaags Cla* venna, by de Italianen Chiavenna genaamt, geboortig {unde Cliviam nominatam volunt) ; andere daar en tegen, dat hy gekomen is uit het Graafschap T'orgaw in Saxen , alwaar Daltho Urfutus, of Grootvader of Oom van Beatrix geregeert heeft, en is hy zonder twyftel een Nabestaande van de ürfini geweeft, endoor de onderhandelinge en raad van deezen Daltho , met een fchip den Rhyn afgekomen, en heeft Beatrix gevryd en met confent van haare Vrienden getrouwt; tot een gelukkig teken van zyne liefde, zoude hy het Beeld M 4 van



Befchryving van Cleve.
zeTvsViiTaan V0°u °ul Zyn fch,> en in de»'
de Pr^ ggeJ°ert;^bben' aIzo de **** by de Grieken Hieroglyphici de liefde van
met Leda zoude hebben betekent (Cv/i Z
t eneris avis et inter aquaticas pnlchejma) ; en
een lCpd/ar *"* *J ^ « ™* een goed teken voor de Zeevarende zoude zyn gelyk Helena een kwaad, ofte anders dat de Ouden in haat Helmen Swaane vederen of gefchdderde Swaanen gehad hebben, he welk een lust tot konften zoude hebben te kennen gegeven (amorem artium denotavit) .
Cujus okrina furgunt de vertice penna:.
Wederom andere geven voor , dat deezen Ridder of uit het Graafschap Cralitz (Graes) of van een plaats by de Stad Conjlentz , op die tyd het Paradys geheten, Qalii Paradifum nominant uterum matris j ; en dat, alzo het een aangenaame plaats was, daarom zouden de Romeinfebe Soldaaten , die aldaar in de Winter quartieren lagen , die plaats het Paradys aedoopt hebben, alwaar naderhand een Monnikken Klooster gebouwt zoude zyn geworden.
Gerbardvan der Schuiren verhaalt een aardige Jjabul uit een ouden Chronologus Helionandus, die van den aanvang der Waereld gefchreven heeft, gelyk in het vierde Boek zyner Hiflorien wytlopig te lezen zoude zyn, omtrent van den volgenden inhoud.
» lm



Befchryving van Cleve.
I85
„ lm jahr unfers Heeren feven hondert en „ elrT als Justinianus Kayfer was die anderde „ genoembt, end Hildebertus Konigh van „ Franckreich was , end Pupin van Herftall „ Hertouch va Braband was , do was ein „ einighe Dochter von Derich defs H: von » Cleve eine fchone Iongfrou en hiet Beatrix, „ en hoer Vader was geftorven en fie was » Vrou von Cleve en van viell Landen dar „ umbtrent &c. End op einen thit fo fatt „ defe Iongfrou von Cleve op die Borgh tho „ Nimwegen, ende het was fchon klar We„ der, en fie fach in den Rhein en fach daer „ ein wonderlick Dingh , want fie fach dar „ kommen driven ein witte Schwaene , en
hatt ein gulden Kette umb den Halfs , dar„ an was gehecht ein Schipken, dat hie vort „ toch , en in dat Schipken dar fat ein fchon
Man en hat ein verguld Schwert in der ,, Hand, en ein Iagdt-Horn an hem hangen, „ en einen koftlichen frembden Ringh an fein „ Hand &c. Defe Iongelingh trat ut dat „ Schipken an dat Landt, en hadde viell „ Wortt mit die Iongfrou, en feide haer, dat „ hy haer Land befchirmen folde en haere „ Vianden verdriven , defen Iongelingh be„ haegde hoer fo weli dat fy hem lief begon„ de tho krigen en nam hem tot ein Mann; „ Maer hy feide haer , dat fy ummer nit en „ vragden van fein Gefchlecht otT na fein her„ kommen; wanner ghy darna fragt fuit ghy „ my quit worden en niet mehr fihen, ende M 5 „ hy



ï$6" Befchryving van Cleve.
„ hy feide haer dar hy Helios hiet en was „ groet van Lieve, binha olTt ein Gigant ge„ weft hadde &c. Darna fo lagh diefe Helios „ op ein tydt fnachts bey feiner Fravven en „ pratte, en die Gravinne vraechde unver„ hoets en feide , Heer en foude ghy uwen „ Kinderen nit willen feggen van war dat „ ghy kommen fyt; en mit dem fo wardt fie „ haer Mann end dat Schipken mit die Schwa„ ne quit ende fache hem niet mehr, end fie „ was fehr rowigh, ende fterrTbinnen den fel» ven Iahre &c. '
Deeze Fabul word van Pighius verftandig uitgelegt en op den Roomfchen Mlius Gracilis toegepaft, welke toepasfinge by Limnaus lib. 5- Cap. 10. te lezen is.
Helios mag dan wefen, wie hy wil, dit is Zeker, dat hy een goed Krygsmanis geweeft, en in verfcheidene gevallen zyn dapper- en manhaftigheid betoont, tegen de Vriefen, Saxers en Thuringers zich mannelyk gekweten, waar door hy tot een Graaf is gemaakt geworden, te meer alzo hy Carel Martel te Ceulen uit de gevangenis had helpen verloflen. Pi* pinus Herflaldus had tot een Vrouw Plcttrud. Dochter van Grimwold, Hertog van Beijeren, en benevens haar noch een byzit , Aspardis genaamt, uit welk hy een Zoon teelde Carel Martel genaamt; als nu Pipin zeer oud en krank was, daar by geen echte Lyfs-erven
na-



Befchryving van Cleve. iB?
naliet, (alzo dezelve van te vooren geftorven waren) maakte hy Carel Martel, Hertog van Astraften, erfgenaam , en ftorf daar op in den
jaare 716. De Weduwe Plellrud wilde
de Makinge van Pepin aan den natuurlyken Zoon niet toeftaan, en liet daarom Carel Martel binnen Ceulen gevangen zetten , heeft hem twee jaaren in de gevangenis gehouden , tot dat hy in den jaare 718. door hulpe van Helias en andere Vrienden daar uit is verloft geworden ; wanneer hy aanftonds wederom zyne oude Waardigheid by den Koning der Franken Diderik verkregen heeft, het Gouverno te Hove , als Maitre du Palais, en in den Oorlog gehad, en wyl hy dan het fac totum was, en Hellas als een getrouw Vafal van het Frankische Ryk zeer beminde, heeft hy ligtelyk by den Koning zo veel te weeg gebragt, dat hy Helias met den Titul van Grave begenadigde, en is wegens betoonde dienften van de Heerlykheid en Voogdey van Cleve een Graafschap gemaakt in den jaare 720- door Diderik den Fier den. Koning in Frankryk.
Deezen Helias en zyn Vrouw Beatrix zyn beide yverige Christenen geweeft ; want onder de Regeeringe der Frankische Koningen was het godloos Heidendom lange uitgeroeit en de Leere van Christus in deeze Landen geplant ; daar van daan is het ook, dat wanneer de Saracenen zeer toegenomen waren en de Christenen onderdrukten; Helias en Carel Martel



ï88 Befchryving van Cleve.
tel uit een fonderlinge devotie zich hebben voorgenomen om dezelve te verdryven. Helias is daar na toegereift, doch van de Saracenen in een flag overwonnen, verwond en te Norbonna in den jaare 734. geftorven. Carel Martel is ook naderhand met grooten roem, eeren aanzien in den jaare 741. ten grave gedaalt, latende aan zyne beide Zoonen Carolotnan en Pipin den Korten de Regeering over; deeze heeft eindelyk de Merovingsche Linie uitgeroeit, zich zeiven tot Koning gemaakt en de Carolinifche Linie aangevangen.
Het Geflagt van Helias heeft zeven hondert jaaren agter een tot den jaare 1368. geregeert, als wanneer Graaf Johan geftorven is zonder eenige Erven na te laten : daar waren drie partheijen, die om de Succesfie ftreden ; de eerfte was Adolph van der Mark (Adolphi Filius) , de tweede Otto van Arckel, de derde Diderik van Parweis , een ieder van hem zogten Confa; der anten om zich in de posfesfie te ftellen ,• den overleden Graaf was de regte Oom van alle drie; Adolph van der Mark hadde getrouwt Margaretha , Dochter van des Overledenens Broeder Diderik de Negende, Otto van Arckel was een Zoon van Irmgard, des overledenens oudsten Broeders Ottoos Dochter, Diderik van Parweis was des overledenens Zusters Zoon , Q wiens Moeder dood was) en aldus pares gradu in de allodiale Goederen en gemcene Rechten, doch devvyl
Adolph



Befchryving van Cleve.
189
Adolph van der Mark uit de Leen-rechten zyn Preferentie deduceerde , dat namentlyk zyn Moeder als een Broeders Dochter nader was, als de Zusters Zoon van Arckel en van Parweis, dewelke door de dood van zyn Moeder een graad verder was, en dezelve Deductie de Landflenden had overgegeven , daar op mee eenige Troepen in den Haag voor Cleve gekomen was, wanneer van de Burgers in de Stad is ingelaten, van de Stenden het meefte gelieft, aangenomen, gemaintineert, en met de gewoone folemniteiten en na confirmering van alle de voorgaande en concedering van veele nieuwe Privilegiën (in 'tbyfonder te Cleve en Kalkar) gehuld, zo heeft hy ook kort daar na van Keizer Carel de Vierde de beleniging ontfangen , waar van daan, dat Mark en Cleve {Unio Maria? et Clivia anno 1368.) op die tydverëenigt en tot hier aan toe aldus verbleven zyn. De beide Pretendenten waren daar mede niet wel te vreede. Parweis was op het afsterven van Hertog Johan te Hove , maakte zich aanftonds van de beste Sterktens, als het Slot te Cleve, Kranenburg en Orfoy meelter, van Arckel nam insgelyks door hulpe van den Hertog van Gelder de andere Plaatfen aan de Oostkant des Rbyns in , doch dezelve zyn eindelyk door bemiddeling van Johanna, Hertogin van Braband, voor eene zekere fomme gelds met Grave Adolph vergeleken, en hebben alzo van alle haare prcetenfien yolkomentlyk en welwetende gerenuntieert.
• Dè



190
Befchryving van Cleve.
* De voorenftaande Gefchiedenis geefc Christ. de Vries aldus op: als Anno I370. Grave Jan van Cleve geftorven was, die noch by Adelheid, Dochter van Engelhart van der Mark, noch by Mechtclt van Gelder eenige Lyfs-erven hadde nagelaten , raakten de Neven over de Ervenis van 'tGraafJchap in de Wapenen ; Diderik van Hoorn , Heer van Parwys, was een Zoon van Irmgard, Zuster van den overleden, uit eenen Vader, hebbende met zyn Vader ook fteeds aan het Hof verkeert. De Moeder van
Otto den oudsten wel , doch maar halve
üroeder van Jan van Cleve. Adolph van der Mark had rnt een MneApr win™*-,** ~0u~
ren uit Diderik volle Broeder van den afge-
norven (jrave Arckel, die gedragen wierd van Hertog Eduard floeg zyn Leger aan den Clcverham beneden Cleve. Parwys had voort na de dood van den Grave het bezit genomen van het Slot van Cleve , als mede van Kranenburg en Orfoy. De Graven van der Mark Engelhart Adolph en Diderik, die met haar Volk boven Cleve lagen, wilden ftaande houden, dat Zy nader waren dan Arckel, vermits hun Moeder noch leefde , mede nader, nademaal eens overledens Broeder overige Dochter behoorde te gaan voor een halve Zuster ; dit dagt de Burgers van Cle~>e mede rechtmatig, welke aan den Clever Haagh de Raads- heeren alvooren by een
roe*



Bejchryvhrg vm Cleve. 191
roepende , daar na Adolph in de Stad hebben gelaten en ftatelyk ingehuldigt.
dtlik , Berg en Ravensberg zyn by deeze Landen in den jaare 1510 geunieert door het Huwelyk van Hertog Johan de Derde met Maria eenigste Dochter van den Erf-hertog Willem van Gulich , Berg en Ravenftein , ( die in den jaare 1511. is overleden) ter gelegenheid van welk Huwelyk te Duisberg eene Unie gefloten wierd , dat deeze Vorstendom en Landen van nu af aan tot den eeuwigen dage toe by malkanderen geunieert zouden blyvcn ; het Huis Saxen heeft wel, ingevolge Zekere Exfpeclantz van den jaare 1483- den 26 Juny, Gulich en Berg geprsetendeert, doch Keizer Carel heeft des ongeacht Hertog Johan in den jaare 1522. daarmede beleent, dewelke ook in den jaare 1522. daar van de hulde door de Laudftenden folemnisfime ontfangen heeft.
Ravenftein , voor deezen Herpen genoemt, is een Brabants Leen , waar van den Grave van Salm Leendrager is geweeft, die in den jaare I397. den Hertog Reinold van Gelder, vyand van Grave Amold, bygeftaan heeft, en in de Cleverhamjcbe Slag met den Heer van Gennep is geraakt, en niet weder los konde raken , of hy moeft Ravenftein afstaan , en voor zyn losgeld aan den Grave met alle zyne Gerechtigheden inruimen ; naderhand heeft zyn Zoon
by



192 Befchryving van Cleve.
by het Hof van Brusfel met Grave Adolph over deeze Heerlykheid gcprocedeert, op dat fundament, quafi vi et mutu extorta es/et transziïio, doch heelt het Proces verloren, en is Adolph van den Hertog van Braband in den jaare 1431- met deeze Heerlykheid beleent geworden. 6
Udem is geweeft een Heerlykheid en een Cleefsch Man-leen ; de Heeren van Falckenburg zyn daar mede beleent geweeft, welk Geflagt ongeveer in den jaare 1435. ten tyde van Hertog Adolph is uitgeftorven , en toen onder Ravenftein gebragt.
Wimtenthal met het Vrijen heeft aan Burgondien toebehoort; Hertog Adolph heeft deeze Parceelen in den jaare 1473. met Maria eenigfte Dochter en Erve van Hertog Johan van Burgondien betrouwt en geërft.
De Heerlykheid Breskefandt heeft Keizer Maximiliaan in den jaare 1492. aan Philip Van Cleve, Zoon van Hertog Adolph, ervelyk gefclionken , wegens trouw bewezene dienften.
Aangaande deeze Heerlykheden en Landen is naderhand, toen Hertog Willem van Keizer Carel overwonnen was , na het Verdrag voor Venlo ingegaan, de novo, een Vergelyk te Brusfel in den jaare 1544. getroffen , dat den Vnst van Cleef enz. het grootste gedeelte
van



Befchryving van Cleve. 193
van deeze Parceelen, als Lheenen van Brabandf ontfangen zoude.
Dit Graafschap Cleve is in den jaare 1417. den 3. May door den Keizer Sigismundus op het Concilie te Conftants tot een Vorstendom gemaakt, en zyn Grave Adolph benevens Amadans van Savoijen in het byzyn van veele aanzienelyke Vorsten, Heeren en Afgezanten met groote Solemniteiten tot Hertogen gecreé'ert geworden , op welk Concilie ook Johan Hus en Hieronymus van Praag zyn veroof deelt geworden, en dewyl tegens eenige Leerpoincten der Roomfche'Kerk gepredikt hadden, tot pulver verbrand, en haar afch in Zee geworpen.
N G E-



194 Befchryving van Cleve.
GENEALOGIE of STAMTAFEL
van de
GRAVEN en HERTOGEN
VAN
CLEVE.
Onder den Keizer Jusiinianus.
1^J)lderik de Laatste Voogd van Cleve trouwde Beatrix , de Dochter van den Grave van Theisterband, waar by hy ge wan een Dochter cn Erfgenaam, ook Beatrix genaamt, die geleeft heeft in den jaare 711.
Vixernnt fitb varus Cafaribas dnastafio Tbeodoro 3. Leone 3. et Richoldo.
I. Beatrix is getrouwt met een zekeren Ridder Elias van Grail in den jaare ongeveer 713 en heeft daat by gewonnen drie Zoonen, Diderik, die geweeft is zyn Opvolger, aan wie hy zyn Schild en Sweerd; Gotfried , die geweeft is Graaf van Loen, aan wie hy zyn Hoorn, en Conrad, die geweeft is Land-
gra*



Befchryving van Cleve. 193
grave van Heffen, aan wie hy zyn Ring heeft gegeven. Elias en Beatrix zyn geftorven in den jaare 734.
Sub Conftantino 5. Cafare.
ï 1. Diderik de Tweede , Grave van Cleve , aanvaarde de Regeeringe in den jaare 734, na het overlyden van zyn Vader; hy trouwde Ida de Dochter van den Grave van Henegouwen en Theisterband, uit welke hem geboren is Reinold zyn Opvolger en een Dochcer Ida, die getrouwt is geweeft met den Graaf van Cuyk.
Sub eodem.
ut. Den Gtaye Diderik is geftorven inden jaare 759., hem fuccedeerde Reinolt, die tot een Vrouw heeft gehad Izabella of Aleida, Dochter van den Grave van Ardenne en Limburg, by dezelve teelde hy Ludolff, die geweeft is zyn Navolger, hy is overleden in den jaare 770.
Sub Leone 4. Conftantino 6.
iv. Ludolf b is in den jaare 770 getrouwt met de Dochter van Aleid Sigisbert van Aquitanien, by wie hy teelde Johan. is geftorven in den jaare 790.
N 2 Sul



I9Ö Befchryving van Cleve,
Sub Nicephoro et Michaele Crefaribns.
V Johan heeft begonnen te regeeren in den jaare 790., is geftorven in den jaare 801.; deeze zyn Vrouw was Conftantia een Dochter van den Griekschen Keizer Michael Paleologus, uit welke geboren zyn Robhert en Balduin.
Sub Carolo Magno.
VI. Robbert is in den jaare 801. gefuccedeert, en getrouwt geweeft met Garigna , of, gelyk andere willen met Mechtelt, Dochter van den Hertog van Lotteringen, die geftorven is , of zonder kinderen , of heeft één éénigeDochter, die aanftonds overleden is, ter waereld gebragt.
Sub eodem Ludovico Pio.
vu. Balduin is aan zyn Broeder Robbert gefuccedeert in den jaare 806.; heeft tot een Vrouw gekregen Hildegard, of gelyk andere willen Jolanda, eenige Dochter en Erfgenaam van Ludwig , Graaf van Provence en Geneve, waar uit hem is geboren Ludwig, die zyn Opvolger is geweeft, Everhard en
• Robbert, die Graaf van Theisterband' gewor- den zynde , die geheele Graafschap onder
• zyn kinderen heeft verdeelt; hy heeft drie Zoonen gehad Ludwig, Robbert en Diderik. Ludwig heeft het Graafschap Theisterband
gekre-



Befchryving van Cleve. 1^7
gekregen, Robbert de Heerlykheid Heusden en Diderik de Heerlykheid Altena. Balduin is geftorven in den jaare 821.
Sub Ludovico,
Vin Aan hem is aanftonds gefuccedeert Lude-wig , die ongetrouwe en zonder kinderen in den jaare 826. is geftorven.
Sub Ludovico.
jx. Hem volgde zyn Broeder Everbard in den jaare 826. op, die trouwde Bertha de Dogter van Ludwig, Grave van Beijercn , by wien hy twee Zoonen teelde Luthard en Berengarius, die geworden is Bisfchop van Keulen en Thul in Lotteringen ; Everhard ftorf in den jaare 836., en is begraven te Nuys in het Klooster van St. ghiirinus.
Sub Lothario Ludovico 2. Carolo 2. Calvo, Ludovico 3. Balbo. Carolo 3. Craffo.
x. Luthard begon teregeeren in den jaare 836. hadde tot een Vrouw Bertha, een Dochter van den Keizer Amoldus, waaruit hem is geboren Balderich en Ricfned, is Grave van Twente geworden, wiens Zoon Balderich Bisfchop te Utrecht is geweeft; Luthardftierf in den jaare 8tf I.
N 3 Sub



I98 Befchryving van Cleve.
Sub Amoldo, Ludovico 4. et Conrado 1.
SCI. Balduin de Tweede begon zyn Regeering in den jaare 881.; zyn Huisvrouw was Mechtelt, Dochter van den Hertog van Saxen, uit welke hy geteelt heeft Amold en Mechtelt ; Gravinne van Loen is geftorven in den jaare 919.
Sub Hcnrico Aucupe et Ottone Magno.
xii. Na hem heeft geregeert Amold in den jaare 919 , wiens Huisvrouw was Cunigunda, een Dochter van den Landgrave van Thuringen, waar by heeft geteelt Balduin en Aleide, die getrouwt is geweeft met Gotfried Pontanus, Voogd van Gelderland, Vader van Wichman. Amold ftorf in in den jaare 968.
Sub Ottone 2. et 3.
Xiii. Bolderik de Derde regeerde in den jaare Q6H., heeft ten Vrouwe gehad Adela, die een Dochter was van Wichman , Grave van Zutphen en Weduwe van Amades (primus, qui dv.xit viduam) , die één eenige Zoon gebad heeft, met naame Conrad.
Sub Henrico 2. Sancdo et Conrado 2. Salico.
ftjv. Conrad, die na de dood van de Vader zyn Opvolger la den jaare 1003. is geweeft ,
heeft



Befchryving van Cleve.
199
heeft getrouwt gehad Catbarina, Gravin van Seyn, die nagelaten heeft Diderik. Conrad en Lambert; ftotf in den jaare 1041.
Sub Henrico 3. et 4.
xv. Zyn oudste Zoon Diderik, genoemt de Vliegende, ob agilitatem et industriam, is hem opgevolgt; hy trouwde met Agnes, die een Dochter was van Adolph Grave van Scha* -wenburg, waar by hy gewan Diderik en Arnold; is geftorven in den jaare 1085. en zyn Huisvrouw 1089.
Sub Henrico 5.
xvi. Diderik de Derde, genaamt de Deugdzaame (Firtuofusy, aanvaarde de Regeeringe in den jaare 1085., en trouwde met Maria, Gravinne van Hennenberg , die Zonder kinderen in den jaare 1114. is geftorven; deeze Diderik is geweeft een Krygsman, en heeft met Gotfried van Bouillon het Heilige Land en Jerufalem van de Saracenen en Turken helpen winnen.
Sub Lothario Saxone. Conrado 3. Friderico 1.
xvn. Op hem is in den jaare IIT4. gevolgt zyn Broeder Amold de Tweede', deeze is de eerfte geweeft van de Cleefsche Graven ; die twee Gemalinnen gehad heeft.
N 4 De



500
Befchryving van Cleve.
De eerfte was:
Ida, Hertoginne uit Swaben, Zuster van den Keizer Barbarojfa , uit welke geboren zyn ; I. Diderik. 2. Amold 3. Aleida, Gravinne van der Mark, 4. Margaretha, Gravinne van Aer en Meersburg by Nuys.
De tweede was:
Sophia, Dochter van den Keizer Hendrik de kierde, by dewelke hy geteelt heeft; 1. Diderik , die jong geftorven is. 2. Elizabeth. 3. Hildegunda, Gravinne van Meer.
Sub Henrico 6. et Philippo.
xviii. Diderik de Vierde, toegenaamt de Vroo* me (Probus) , is in den jaare 1163. in de Regeeringe opgevolgtheeft tot een Vrouwe gehad Adelheid, Dochter van Godfried Barbatus , Hertog van Lotteringen en Bra* hand, by dewelke hy geene kinderen gehad heeft; hy is ook na het Heilige Land in Syrien getrokken tegen den Sultan; is aldaar Ridder geflagen en in den jaate 1203. ge* ftorven,
Zyn Broeder Amold de Derde fuccedeerde in den jaare 1203., heeft by zyne Vrouwe Adelheid of Margaretha , Dochter yan Ilurens Grave van Hodana, één éénige Zoon ftier, Iïa4ine Jacoh gehad,



Befchryving van Cleve.
201
Sub Frederico 2.
x x. Amold de Vierde is aan de Regeeringe gekomen in den jaare 12IO., is getrouwt met Catharina, Dochter van den Hertog Hendrik van Limburg cn Margaretha Gravinne van den Berg, die hem ter waereld heeft gebragt Diderik en Margaretha, die getrouwt is geweeft aan Otto Grave van Gelder ; is ook tegen den Sultan na ^nagetrokken , en aldaar gevangen geworden; hy is overleden en begraven te Jerufalem in den jaare 1218.
Sub eodem.
xxi. Diderik de Vyfde heeft de Regeeringe aanvaart in den jaare 1218, deszelvs Vrouw is geweeft Mechtelt , eenigfte Dochter en Erfgenaam van den Heer van Dingslaken , die hem ter waereld heeft gebragt Diderik, deszelvs Opvolger en Diderik Luiff.
Sub Conrado 4 et Wilhelmo Hollando.
xxn. Diderik de Zesde , bygenaamt de Cleeffche Wolf ( Lupus Clivenfis) , is gefuccedeert in den jaare 1244; is getrouwt geweeft met Izabella, Dochter van den Hertog Hendrik van Braband en Maria , Dochter van Philip* pus Koning van Vrankryk , waar by heeft geteelt I Diderik 2. Margaretha, welke getrouwe is mee Otto de Derdi, Grave van N 5 Gel'



202
Befchryving van Cleve,
Gelder, 3. Juta, Gemalin van den Hertog
Walraven van Limburg.
xxiii. Diderik de Zevende heeft de Regeeringe aanvaart in den jaare 1261., heeft twee Vrouwen gehad ; is geftorven in den jaare 1275. en begraven te Wiscel.
De ectfte was:
Walburg, Gravinne van Luxenburg, waaruit geboren is; t. Diderik. 2. Elizabctb, welke getrouwt is met Gerard Grave van Gulich, die Grave Diderik van Cleve gevangen heeft gekregen in den Keulschen Oorlog, en door dit Huwelyk los is geraakt en te famen verzoent 2yn geworden.
De tweede was:
Adelheid, de Dochter van Hendrik Heer van Hinsbergen, waar mede hy betrouwde Hulkenraad en Saffenberg, die hem ter waereld gebragt heeft Diderik Proost te Xanten cn Diderik Luiff Grave van Saarbrugge , die getrouwt is geweeft met de Dochter van den Heer van Ringenberg, waar by hy veele kinderen geteelt heeft.
Sub Adolpho Naffbvh et Alberto Anftriaco.
xxiv. Diderik de Agtste is aan de Regeeringe
ge-



Befchryving van Cleve. «203
gekomen in den jaare 1275,, is insgelyks tweemaalen getrouwt geweeft.
Ecrftelyk met Irmgard, een Dochter van Oito den Derden Grave van Gelder , by deeze heeft hy geteelt Otto en Irmgard, die getrouwt is geweeft aan Gerhard van Hom , Heer van Parweis, daar van daan komt de prsetenfie van de Heeren van Parweis op dit Land.
Daar na met Margaretha, Dochter van Grave Everhard van Hapsbnrg, Broeders Dochter van den Keizer Rudolphus van deeze zyn hem geboren; I. Diderik. 2 Johan. 3. Everhard, die ongetrouwt geftorven is, 4. Mechtelt, getrouwt aan Hendrik Landgrave van Heffen , 5. Anne, getrouwt aan Gotfried Grave van Arensherg, 6. Agnes, die geweeft is de Vrouw van Adolph Grave tot den Berg.
Sub Henrico 7.
xxv. De oudste Zoon Otto is de Vader gefuccedeert in den jaare 1305 ; is tweemaal getrouwt geweeft, is genaamt geworden de Vreedelievende (^Pacificus') ; is geftorven in den jaare 1311. en begraven te Bedberg.
Zyn eerftc Gemalinne was.
Adelheid, de Dochter van Grave Engelberts van der Mark , by wie hy geteelt heeft één
ééni-



204 Befchryving van Cleve.
éénige Dochter Irmgard , getrouwe met Johan van Arckel Heer van Heusden, waar van daan de pratende van de Heeren van Arckel komt.
De andere was.
Mechtelt van Viemeburg, een Zuster van Hendrik Aardsbisfchop te Keulen, die zonder kinderen onvruchtbaar geftorven is.
Sub Ludovico Bavaro.
xxvi. Diderik de Negende, genaamt de Godvruchtige ([Pius') , kwam in den jaare 1311. aan de Regeeringe: is geftorven in den jaare 1347. en te Cleve in de Collegiale Kerk begraven, heeft twee Vrouwen gehad.
De eerfte was:
Margaretha, de Dochter van Reinold Grave van Gelder, daar by heeft hy verwekt Margaretha , die aan Adolph Grave van der Mark is getrouwt geweeft.
De andere was :
Maria, Dochter van GerhardGrave van Gulich , is in den jaare 1343. zonder kinderen geftorven.
Sub Carolo 4.
xxvii, Wanneer Diderik overleden was, na-
la-



Befchryving van Cleve. 205
latende één éénige Dochter Margaretha en zyn jongsten Broeder Johan, die Archidiaconus en Proost te Keulen was , deeze refigneerde deeze provifien met bewilliging van Paus Clemetts de Zesde, wierd waereidlyk en ten laatsten Crave van Cleve , met toeftemminge van zyn Nicht, die anders in deeze Landen als een feudum fcemineum zynde fecundum primecvam 'qualitatem et naturam zoude hebben moeten luceedeeren. Diffen* tiunt Anthores ; alii fimplices alii binas eum contraxiffe 'nuptiks referunt.
Johan trouwde met Margaretha, Dochter van Reinold de Tweede Hertog van Gelder. en daar na Adelheid, Dochter van Grave Engelberts van der Mark, die beide zonder kinderen na te laten geftorven zyn: Grave Johan ftierf in den jaare 1368. en leid in de Groote Kerk te Cleve maft. zyn Broeder begraven.
Ende hier mede heeft de Mannelyke Stam van Helias een einde genomen; daar op volgen de Graven van der Mark, dewelke, na dat zy de andere Pretendenten te vreeden geftelt hadden, in de,Cleefsche Landen door hulpe van de Stenden gefuccedeert zyn.
Daar waren drie Broeders even na uit Margaretha van Cleve geboren.
Engelbert, Adolph en 'Diderik; de Land-
ften-



2CÖ Befchryving van Cleve,
ftenden hadden Engelbert niet gaarn tot haaren Grave. Adolph was Eleèlus Antifles te Keiden en te Munster, een geleerd en voorzichtig IYJan van veelen zeer bemind , en alzo hy noch niet gewydt of Friester was, hebben hem de Cleefsche overgehaalt, dat hy deeze Electie met bewilliging van den Paus of deszelvs Legatus a Latere mogte refigneeren, het welk hy ook gedaan heeft, en dus hebben deeze beide Graven Engelbert en Adolph een tyd lang famen geregeert , en eindelyk zyn zy overeen gekomen , dat Grave Engelbert het Graafschap Mark en de Lymers, en de jongde Broeder Diderik Dinslaken en Duisburg,
als een Appanage, hebben zouden.
Beide Gtaven Engelbert en Diderik hebben onderruflchcn aan die van Wezel verfcheidene Voorrechten toegeftaan, als in de jaaren 1369. en 1378. aangaande het Muntwefen, en in 1384. aangaande het verzegelen der Wolk Lakenen enz.
Naderhand zyn beide Engelhert in den jaare 1392. en Diderik in den jaare 1406. zonder Erfgenaamen overleden , en Adolph wederom in het geheel Grave van Cleve en Mark geworden.
Sub Carolo 4. et Wenzclao.
xxvin. Adolph, Grave van Cleve, is aan de
Re-



Befchryving van Cleve. 207
Regeeringe gekomen in den jaare 1370., heeft tot een Vrouwe genomen Margaretha, Dochter van Gerhard Hertog van Gulich en Grave van den Berg (hebbende Keizer snaaard tot een Huwelyks-gave gekregen) , waar by hy geteelt heeft; l. Adolph. 2. Diderik. 3. Gerhard, Graaf van der Mark. 4. Hendrik. 5. Walt er 6. Johan. 7. Wilhelm, welke alle vier jong zyn geftorven, 8. Margaretha, die tot een Man gehad heeft Albert van Beijeren Grave van Holland, welke in den Haag begraven leid, 9. Mynta , die getrouwt is geweeft met Carel Koning van Bohemen. 10. Windel, die Vrouwe is geweeft van Philippus Graaf van Nivers , II. Elizabetb , getrouwt met Rheinhard, Heer van Valkenburg en Ravenftein, en na deszelvs dood met Frederik Paltzgraaf te Tweebruggen, 12. Engelberta , getrouwt met Frederik Graaf van Meurss 13. Jutha, die geweeft is de tweede Vrouw van Wilhelm Hertog van Gulich, 14 Johanna is geweeft Abdisfe in het Klooster St. Clara te Hoerdt en dan 15. Catharina, die in den jaare 1459. te Budderik ongehuwt geftorven is; eenige voegen daar by Beatrh: die aan Otto van Heffen , genaamt de Schutter, getrouwt is geweeft.
Omes,



20 8 Befchryving van Cleve.
Comes, Dux I.
Sub Ruperto Palatino, Sigismundo, Alberto 2,. et Frederico 3.
xxix. Adolph is geboren in den jaare 1371., is zyn Vader gefuccedeert den 4. September in den jaare 1394., van te vooren hadde hy zich te Btujjel aan het Hof opgehouden , en daar na is hy geweeft Heer van Aspel ; hy heeft een groote overwinninge in den jaare 1397. te Cleverham op zyn Oom den Hertog Willem van den Berg , wegens den Tol te Keizer s-weerd, behaalt, waar in hy twee Hertogen Willem van den Berg en Reinold van Gelder , en vier Graven Heinsberg , Salm , Newenaar en Seyn , beneflens zes hondert gevangen heeft gekregen, Yan welke hy een groot Rantfoen bekomen en aanzienely ke Heerlykheden gekregen heeft; hy is tweemaalen getrouwt geweeft.
• Eerftelyk
Met Agnes , Dochter van den Keurvorfl en Paltsgrave , en naderhand Roomfch Keizer Robbert in den jaare 1399. te Heïdelberg ; is in het Bad in den jaare 1401. zonder Erfgenaamen geftorven en te Keulen in de Kerk van St. Jan begraven.
Ten



Befchryving van Cleve.
209
Ten cweeden:
Met Maria, Dochter van Johan Hertog van Burgondicn , uit weik Huwelyk zyn geboren.
1. Margaretha in den jaare 1416. den 23. February ; dezelve is in haar agtste jaar in den jaare 1424. aan Lodexvyk, Landgrave van Heffen verlooft, welke trouwbeloften verbroken zyn geworden , als wanneer naderhand in den jaare 1431- getrouwt is met Willem van Bei/eren, Protector van het Concilie te Bafel, na deszelvs dood ten tweedemaal getrouwt, met Ulrich Hcttog van Wurtenberg; is overleden in den jaare 1433.
2. Catharina geboren in May des jaars 1417 welke insgelyks in den jaare 1423. is verlooft geweeft aan den Hertog van Gelder, Amold van Egmond, en daar mede getrouwt in den jaare 1430 ï is geftorven in den jaare 1476.
3. Johan geboren den 16- January van den jaire 1419., die de Vader gefuccedeert is.
4. Elizabeth geboren den I. October van den jaare 1420.; is getrouwt met Hendrik , Grave van Scbwartzenberg.
5. Agnes geboren in deni jaare 1422. den 24. February ; is de Gemalinne geweeft van Carel Koning van Navarre.
O
6. He-



2IO Befchryving van Cleve.
6. Helena geboren in den jaare 1423. op Sr. Helenaas-dag; is getrouwt met Hendrik Vorst van Bronswjk.
7. Adolph geboren in den jaare 1425. op den 30. April, was Heer van Ravenftein
8. Maria geboren den 9 September van den jaare 1426 ; is met Carel Hertog van Orleana te St. Omer getrouwt, uit welk Huwelyk geboren is een Zoon, die Koning van Vrankryk geworden is Lodewyk de T-waalfde genaamt.
9. Engelbert geboren den 2. May van den jaare 1433.» is den anderen dag geftorven.
10. Anna is insgelyks jong geftorven , de Vader heeft, na dat hy langen tyd zwak geweeft was , zyn laatste Wille gemaakt ; hy is over de zeventigjaaren oud geworden, en in den jaate 1448. den 19 September zagt en zalig te Cleve ontflapen en aldaar begraven; zyne Gemalinne Maria is hem in den jaare 1463. den 30. O&ober gevolgt, en insgelyks by de Cathufers begraven.
Sub Friderico 3.
11. Johan te Cleve in den jaare 1419. geboren ; is Yan Diderik Aardsbisfchop te Ceiden gedoopt: in zyn jeugd is hy na het Burgondifche Hof gereift en te Gent opgevoet (diclus piter Gandavenfis). Hy is Heer van Ravenftein



Befchryving van Cleve. 211
Jlein en IVinnenthal geworden , en in den jaare 1448. Hertog van Cleve, deszelvs Gemalin is gevveefl Elizabeth, Dochter en Erfgenaam van den Hertog Johan vaa Burgondien, Neven, en Ejlampes, overleden den 27 Maart 1 455. by wie hy heeft verkregen.
1. Johan den 13. April 1458. geboren, is zyn Opvolger gevveefl.
2. Adolph geboren in den jaare 1461. den 18. April, is gevveefl Canonicus te Luik, is geftorven den 4. April in den jaare 1498.
3. Engelhert is geboren den 26. September 14Ó2., is geweeft Hertog van Nevers.
4. Diderik geboren den 29. Juny 1464., is geweeft Graaf van Valoh, en zonder Erfgenaamen geftorven.
5. Maria is geboren den 8. Auguftus 1465. en aan Adolph Hertog van Gulich cn Berg verlooft geweeft, doch deszelvs Bruidegom voor het trouwen in de Verovering van hec Slot Homburg zynde dood gefchoten, is zy ongetrouw t gebleven.
6. Philippus is geboren den i. Juny 146^., is geweeft AardsbifTchop te Rheirns en Nevers, en geftorven den 3. May 1503.
Hertog Johan is geftorven in den jaare O 2 1481»



212 Befchryving van Cleve.
1481. den 5. September en zyn Gemalin den 2 July in den.jaare 1483. en zyn beide in de CoilegialeKerk te Cleve begraven.
Sub Maximiliano I. et Carolo 5.
III. Johan Je Twee Je is geboren te Cleve in den jaare 1458 den 23'. April en van Hendrik van Rhey Abt van de Kamp de Chriftefyke Kerk ingelyft; hy is bygenaamt geweeft de Barmhertige (Mifèricors) , is van jongs af aan aan het Burgondische Hof opgevoed ; hy heeft zich in zaaken van Oorlog wel geoeftent, en was dus by elk een zeer bemind , en is een regt Oorlogs-man geweeft. De Raad dit vernemende , heeft raadzaam gevonden , den jongen Heer door fchoone Dames en Vrouwen , van die Ooriogs - gedachten , af te brengen , hetzelve beter achtende, als een onnodigen Oorlog te beginnen , of onfchuldig bloed te vergieten. Den jongen Hertog begaf zich dan ook dermaaten aan het vermaak over, dat hy de Oorlogs-lusten liet varen, en in korten tyd 63. natuurlyke kinderen procreëerde ( diclus proletarius) , waar door om die uit te trouwen het Land niet alléén in groote ichulden geraakte, maar ook verfcheidene Vorstelyke Huifen en Kasteelen aan \ teemden te Lheen uitgedaan zyn.
Hy is in de Pvegeering gekomen in den
jaare



Befchryving van Cleve.
jaare 1481 , en heeft van Keizer Frederik de Renovatie van het Lheen en van de Landftenden verkregen , heeft in den jaare 1489 den 3. November te Soest getrouwt Mechtelt, Dochter van Hèndrik Landgrave van Heffen en Anne Gravinne van Catzenellenbogen, en heeft daar mede tot een Bruidfchat bekomen de halve Graafschap Catzenellenbogen, uit haar zyn te Cleve geboren.
j. Johan den io. November 1490.
2. Anne den 21. May 1495. die in den jaare 1514. met den Hertog Carel van Egmonrt zoude getrouwt zyn , maar wyl hy die van Gelderland afgekomene en het Cleefschland geïncorporeerde Plaatfen, als Goch, Lobith, en Duffelt, wederom pretendeerde , wierden de Huwelyks tractaaten te niet gedaan; deeze Freulin heeft zich zonder confent des Vaders met Philips den Derden Gravevan Waldek verlooft tot zyn tweede Vrouw. Het geene de Vader zo hoog opnam, dat hy zyn Dochter twee jaaren lang liet vaft zetten; eindelyk heeft evenswei dit Huwelyk door intercesfie van Keizer Maximiliaan en Hendrik Grave van Nasfau voortgang gehad, en de inzegeninge is gefchied.
3. Adolph den 23. January f498. , die in den jaare 1525. ongetronwt in Spanjen overladen is.
O 3 Her-



314 Befchryving van Cleve.
Hertog Johan is geftorven den 15. Maart 1521. , zyn Gemalin den 10 February 1505.» beide te Cleve in de Collegiale Kerk aldaar begraven.
Sub Carolo 5,
IV. Johan den Derden, toegenaamt de Vreedzaame QPac/fcusj is geboren den 10. November 1490., is insgelyks in het Huis van Burgondien opgevoed , naderhand heeft hy in de Belegering van de Stad Weenen door de Turken grooten byftand met volk gedaan ; hy heeft de Stad Munster in perloon helpen belegeren , en dezelve in den jaare 1 535. uit de handen der Wederdopers Johan van Leyden , Knipper dolling, Bernhard Rottman, Crachting en Johan Matthieffen verlost ; gelyk men zulks breedvoerig kan lezen by Sleidamis Cap. 10. Heeft in den jaare 1510. met raad zynes Vaders en confent van Keizer Maximiliaan tot zyn Gemalinne genomen Maria eenigste Dochter en Erfgenaam van haar Vader Willem Hertog van Gulich en Berg, die in 15u. het jaar daar aan volgende, na dat getrouwt was, is overleden; de Onderhandelingen van dit Huwelyk zyn al in den jaare 1496. begon? nen , edoch in den jaare 1510. eerft voltooidt. Bv deeze Gemalin heeft hy ver* wgkf,
ï. Sy*



Befchryving van Cleve. 2I5
ï. Syhilla te Dusfeldorp den 17. Juny in den jaare 1512. geboren, is in den jaare 1527. op Dominica exaudi te Torgau aan ^<»^« derik Hertog van Saxen getrouwt, {Saxoni desponfata Catharina Cafaris Soror , quam obmutationem religionis repudiavit) ; dezelve heeft veel uitgeftaan wegens haar Mans gevaagenis over de Euangelifche Religie, waar by zy nochtans volftandig is geble* ven , en geftorven te Wittenberg den a I. February 1554. en den 4. Maart daar aan begraven. Johan Frederik is haar in hetzelve jaar op den 2. Maart ge volgt.
2. Anna geboren den 20 September 1515-» is eerft verlooft aan Frantz Hertog van Lot* teringen , doch de trouw is daar op niet gevolgt , is naderhand getrouwt met den Koning van Engeland, Hendrik de Agtste, van wie zy wegens gepretendeerde fteriliteit is verlaten; is geftorven den 16 July 1557. en den 3. Auguftus daar aan volgende te Londen begraven.
3. Willem den 28. July 1516 te Cleve geboren
4. Amelia geboren den 14- November 1517-, heeft den 1. Maart 1586 ongetrouwt (niet tegenftaande zy van verfcheidene Princen was begeert en gevraagt) deeze Waereld verlaten.
ü 4 >



217
Befchryving van Cleve,
Johan ftorf den 6. February 1539. te Cleve , doch de Moeder is den 27, Auguftus I543- by de Cathuifers begraven.
Sul Carolo 5. Ferdinando I, Maximiliano 2. Rudolpbo 2.
5- Willem, toegenaamt de £yjr* (Dis«) is van jongs af aan onderwezen van Conrad Hertshach van Medmen, is een byzonder Liefhebber der Geleerden geweeft , en hy heeft dezelve ook rhet de vacante Beneficiën en Oflïcien voor alle andere ook gerecommandeerde perfoonen * begunftigt; daar van daan, dat 'er ook in zyn tyd een goede Politie, Justitie en Regeeringe in zwang gong, heeft meer gehouden van de Vreede als van den Oorlog. In zyn jeugd had hy met het Furstendom Gelder te doen, was Heer van Ravenftein , Whnenthal en Breskefand; heeft de Regeering in den jaare 1539 aanvaard, in den jaare 1537. is 'er vatl een Huwelyk gehandelt met hem en ChriJlina van Deenemarken , Nicht van Keizer Carel en Dochter Chrifliernus Koning van Deenemarken en Izahella, Carels Zuster, Weduwe van Franciscus Sfortia Hertog van Meyland, die haar in de Nederlanden ophielt ;.maar wyl dien jongen Hertog geen gevallen in dat Huwelyk hadde , is het by die bloote Onderhandeling gebleven , en is deeze Weduwe aan Frans Hertog van Lou teyingen getrouwt; de Keizer nam dit kwa-
lyk9



Befchryving van Cleve. 217
lyk, cn dit heeft zelvs voor een groot gedeelte den GeUerJchen Oorlog veroorzaakt, die anders door dit Huwelyk zonder twyffel niet ontftaan of ligtelyk bygelegt Zoude zyn geworden. De Hertog trouwde ondertusfchen met Jobanna, Dochter van Henricus de I. Koning van Navarrc en Margaretha Zufler van Franciscus Koning van Vrankryk, een Princes van elf jaaren, derykste en fchoonfle Dame van Vrankryk, niet met volkomen genoegen der Ouderen of van de Freulin, door de Franschen daar toe overreedt; de Solemniteiten zyn in den jaare 1541. den 13. July te Schelerich gecelebreert; maar als naderhand de Koning van Vrankryk wegens het Contract te Venlo in den jaare 1543. den 7. September met Keizer Carel te Venlo gefloten, niet wel te vreeden was, wilde hy de Bruid niet laten volgen , en heeft allerhande voorwendzels gezogt om dit Huwelyk te verbreken, in het byfonder zich bedienende van deeze reden; dat de Bruid noch de Ouderen daar in bewilligt hadden, Hertog Willem bekreunde zich daar weinig aan , maar zond Bemhard van Syburg na Romen , om het verbreken van den Band des Huwelyks te bevorderen , die van PausFaidus een Bulle, Breve tedatum vocant Canones, verkreeg, waar by dit Huwelyk voor ten eenenmaal vernietigt wierd gehouden, en het aan den Hertog vryflond wederom met een ander te mogen trouwen, waar op O's hy



3l8 Befchryving van Cleve.
hy na Ooflenryk is vertrokken , en te Regensburg den 5 July des jaars 1546. getrouwt heeft Maria, Dochter van den ïveizer Ferdinanden Nicht van Carel de Vyfde. zy was geboren den 15. May des jaars 1531. te Praag.
Waar uit is geboren:
I. Maria Eleonora te Cleve den 26. Juny des jaars 1550., welke getrouwt is met Albert Frederik van Brandenburg , Hertog in Pruisfen, den 14 O&ober van den jaare 1573. met die Conditie en Clauful in het Prui'sfifche Huwelyks-contradt de dato Hambach den 14 December I572 , dat by het ontftaan van mannelyke Lyfserven van Hertog Willem zyne Landen aan Maria Eleonora, aan haar Gemaal Hertog AÏbrccht en aan beide haares Lyfserven zouden vervallen en vererven; mits dat den Hertog in Pruisfen aan de andere Zufteren uit zyne eigene Middelen, zonder bezwaardeezerLanden, voor een Huwelyks-gifte, aan een ieder in het particulier 25000. Goudgulden en in het geheel 200000. Goudguld. zoude betalen , welk geld ook van de eene Zufter op de andere zoude erven en vervallen,
Maria Eleonora is geftorven in May 1608 en heeft ter VV aereid gebragt zeven kinderen met naamen:
I. AU



Befchryving van Cleve. 219
I. Albert. ï jyic kort na nunne Geboorte
tfmum. ƒ overledenzy"-
3. Anna geboren den 3. July in den jaare 1576., is getrouwt met Johan Sigismund, Markgraaf van Brandenburg in den jaare 1594. den 20. Odfober.
4. Maria geboren den 22. January des jaars 1579., is getrouwt den 29. April van den jaare 1604. met Chrifliaan Markgraaf van Brandenburg, is geftorven den 31. Maart van den jaare 1607.
5. Joachim is geftorven den 18. July 1608.
6. Sophia getrouwt met Willem , Hertog van Courland.
7. Magdalena Sybilla, tweede Gemalinnevan den Keurvorft van Saxen, Johannis Georgii, in den jaare IÓ07-
II. De tweede Dochter van Hertog Willem heeft geheten Anna, is geboren te Cleve den I. Ma2rt des jafcrs 155l., dezelve heeft in den jaare I574. den 27. September getrouwt Philip Ludwig Paltsgrave van Nieuwburg, onder die Voorwaarde, vermogens de huwelyksche Voorwaarden de dato Nieirwburg; dat indien de oudste Dochtet Maria
Eleo-



220 Befchryving van Cleve*
Eleonora zonder echte Lyfserven mogte overlyden, als dan Anna* als die naafte deeze Landen erven zoude, en anders daar van met haar befproken Huwelyks-goed zoude moeten afstaan.
Uit dezelve zyn geboren:
1. Anna Maria den 15. Auguftus 1575. , trouwt Frederik Willem Hertog van Saxen
2. Dorothea Sabina den 13. Odober 1576.
3. Wolfgang Willem geboren te Nieuwburg den 22. Octoben 578,
4. Otto Henrich geboren den I. November 1580. , is na de geboorte aanftonds overleden.
5. Auguftus in den jaare 1582. geboren.
6. Johan Frederik geboren den 20, Auguftus 1587.
Philip Ludwig is geftorven den 12. Auguftus des jaars 1ÓI4. en de Paltsgravin in den jaare 1632.
III. De derde Dochter van Hertog Willem Was Magdalcna Sybïlla , die ter Waereld is
geko-



Befchryving van Cleve.
221
gekomen den i: September!553, getrouwt den 4 October 1579- met Johan Païtsgrave van Tweebrugge; heeft insgelyks de verwagtinge deezer Landen naaft Mar ia'Eleonora en Anna bekomen.
Heeft ter Waereld gebragt.
1. Johan in den jaare 1584. den 26. Maart.
2 Frederik Cafimir in den jaare 1585., wasCjnomcus' te Straatsburg.
3i Maria Elizabeth.
4 Elizabeth Dorothea geftorven in den jaare 1653.
IV, Carel Frederik eerfte Zoon van Hertog Willem, geboren in den jaare 1555. den 24. April, tot een groote vreugde en blydichap, zo wel van zyne Ouderen , als Onderdaanen; hy was eert jong Heer van een goede Geeft en vernuft, hadde zyn Moeders eigene Borften gezogen , en; was by zyn ongetrouwde Moeye Amelia, onder de Vrouwen opgevoed ; vervolgens heeft hy tot Leermeefters gekregen Mattk as Briikhhufen en Pighius , die hem ih de Godsdienft, Deugd en -goede Könften onderwezen hebben ; eindelyk is hy in den 157 i. na Weenen tot zyn Oom den Keizer
Maxi-



222
Befchryving van Cleve.
Maximiliaan verreift , en heeft zich aldaar aan het Hof opgehouden , van daar Italien doorreift , en, wanneer van Napels te rug kwam , is hy te Romen gekomen, alwaar hy ziek wierd aan een heete koorts, zyn gantfche lighaam floeg vol zweeren uit, waar aan hy, na dat by hem den Paus Gregorius de Dertiende een bezoek hadde afgeleid , den 9. February 1575, is geftorven en te Romen begraven.
V. Elizabeth geboren in den jaare 1556*. den 29. Juny , en geftorven in den jaare 1561. den 19, April en te Cleve begraven.
VI. Sybilla is geboren in den jaare 1557. den 26. Auguftus , die na het overlyden van haar Vader Willem getrouwt is met Carel van Ooftenryk , Markgraaf van Turgau te Duffeldorp, in den jaare 1Ö01. den I. May.
VII. Johan Willem in den jaare 1562. den 28. Maywaar van hier na.
Hertog Willem heeft veele zwakheden uitgeftaan , is in den jaare 1564. den 19. February zo krank geweeft , dat hy zyn Dispofitie en laatste Wille gemaakt heeft,in den jaare 156Ó heeft hy een beroerte aan de eene zyde gekregen {Harmiplexia correptus), welke hy over de vyf en twintig jaaren gehad heeft. Hy is eindelyk des levens



Befchryving van Cleve. 223
vensZat, na dat hy 75- jaaren bereikt had41 de*, in den jaare 1592. den 25 January te Duffeldorp zaliglyk overleden en den 10. Maart begraven ; zyn Gemalin was al geftorven in den jaare 158 1. den 12. December te Hambacb, en is te Cleve begraven.
6. Hem volgde in de Regeeringe op zyn eenige nagelatene Zoon Hertog Johan Willem in den jaare 1592 , bygenaamt (fimplex et bonuf) de Eenvoudige cn Goede ; is van Keizer Rudolph den Tweeden geluk gewenfcht, was ln zyn jeugd een Geeftelyke , eerft Proost te Xanten , Canonicus in de Domkerk te Keiden , en ten laatsten is hy geweeft Jdminijlrator te Munster, van welke Beneficiën hy na de dood van zyn Broeder gerefigneert heeft.
Hy is tweemaalen getrouwt geweeft.
Eerft
Met Jacoba, Markgravin van Baden en Hachberg, den 16 Juny 1585., die in den jaare 1597. geftorven, en by de Kruisbroeders begraven is
Naderhand
Met Jntonetta uit Lotteringen, een Dochter van Carolus en Claudia Valeria, Echteluiden,
gebo-



224
Sefchryving van Cleve.
geboren in den jaare 1573. Beide Gemalinnen zyn zonder kinderen geftorven. •• #
Hertog Johan Willem is geftorven in den jaare 1609. den 25. Maart te Duffeldorp , en is eerft begraven den 30. Oftober 1628. De Vorftelyke Weduwe is , na dat zy 25000. 'Cróónen voor haar Huwelyks-goed wederom te rug ontfangen hadde, daar na na Lotteringen vertrokken, en is op den 18. Auguftus in den jaare 1610. overleden.
Na deeze Genealogie konde kortelyk op een voegelyke wyze befchreven worden, hoe dit Land in de voorige Eeuwen door Oorlogen verfcheidene reyzen geruïneert is geworden.
Als eerftelyk, door de Keizer s-w eer dsche oneenigheden.
Ten tweeden, door drie Keulsche Oorlogen; eerftelyk met Carel van Egmond, Hertog van Gelder , en Robbert van Beijeren , Keurvorst van Keiden ; ten tweeden door de Reformatie van den Aardsbisfchop te Keulen, Herman Graaf van IVeda.
Ten derden, door de voorhebbende en ook gedeeltelyk ingevoerde Reformatie door Ge* rard Truchfes Keurvorft van Keulen, waar over in deeze Landen groot ongemak ontftond.



Befchryving van Cleve, 225
Insgelyks door drie Gelderfche Oorlogen, r. Van de twee Gebroeders Hertogen Eduard en Reinold van Gelder. 2. Van de Vader en Zoon Amold en Adolph van Gelder. 3. Van Hertog Willem en Keizer Carel de Vyfde.
En dan eindelyk ook door den Nederland" fchen Oorlog; edoch alzo dezelve in het lange in de Gelder sche , Keulsche en Nederlandsche Chronyken, gelyk ook van Thuanus, Sleidanus enz. befchreven zyn , zo willen wy de Lezer daar heenen wyzen, en zien , wat na hec afsterven van Hertog Willem en Johan is voorgevallen.
Dewyl dan wegens den ouderdom en onvermogen van Hertog Willem , en de daar by komende bloheid van Hertog Johan, door de nabuurige Oorlogs-troeblen, het Land fchierwas herfchapen , en onder fchyn van vriendfehap fodanig bedorven, dat het zich niet meer geleek ; zo is het ook voornamentlyk door hec daar op gevolgde treurig overlyden van den laatsten Vorst Johan in een groote droefheid geraakt, en den Landftenden en onderdaanen een fodanen fchrik aangejaagt, dat veele haare Goederen hier in het Land niet dorsten vertrouwen , en , dewyl even te vooren een twaalf jaarige Treves in de Nederlanden afgekondigtwas, hebben zy die aldaar geborgen»
Daar hebben zich ook aanftonds YerfcheiP dene



226
Befchryving van Cleve.
dene Hoogc Perfonagien doen zien , die tot dit Sterfgeval berechtigt waren , en om in de voorbaat te wefen , zich fchrifteiyk aangegeven ; eerftelyk , zyn Keurvoiftelyke Doorluchtigheid van Brandenburg , Johan.Sigismund, curatorio nomiue uxoris, heeft op den 4. April door zynen Gevolmachtigde Steven van Hartfeld, een Cleefsch Edelman , in het byzyn van eenen Notaris en Getuigen, op het Slot te Cicve , in die Stad en in de andere Heden de vacerende posfesfie legitime et realiter doen apprehenderen , gelyk mede op den April te Dtisjeldorp enz, ook het Keurvorftelyk Wapen publicq doen affigeren , ftaande houdende , dat in deezen Furstendom en in die daar by gehorende Graafschappen en Heerlykheden moefte worden voorgetrokken. 1. vi juris primogenitura feu majoratus, het welk Van oude tyden herwaards in deeze en aangrenfende Landen geobferveert en geintroduceert is , en welkers natuur is: quod tranfeat ad ómnes defcendentes in eadem linea , nee fiat locusfecundrs linere , quamdiu quis vivat ex prima; en of fchoon de Hertogin in Pruisfen dit Sterfval niet heeft beleeft, zo is echter het jus primogeniturre van di«n aart, quod fit cesfihile et ad haredes transmisfihile , licet primo natus ante conditionem decejjerit, cum fuccesfio primogenito debeatur ab ipfa nativitate absque ulla alt er ius juris iransmisfiune 2. Worden , zo wel in de gcmeene Rechten als anders in maicria jcudcli vtppiü&iotiê fJMrvm ook nept es verftaan , cum
filïa



Befchryving van Cleve, 22*
fdïa reprrefentet matrem et ejus locum et gradum obtineat. 3. Uit hec Fruisfisch HuwelyksContract, het welk met kennis en goedvinden van zyn Keizeriyke Majesteit Maximiliaan de Tweede, als hier toe verzogt, ingegaan en door zyn Gezant Philippus Senior , Vryheer van Winnebergh, den Ptsfidenr van het RyksHofraads-gericht, die aldaar tegenwoordig "was, geratificeert, gelyk ook die Algemeene Landftenden daar in bewilligt hebben. In deeze Huwelyksche Voorwaarden heeft Hertog Willem uit een Vaderlyke voorzorg een 'kleine fchikkinge gemaakt, hoe het in toekomende gevallen aangaande de Succesfte zouden gehouden worden , namentiyk ais Carel Frederik en Johan Willem zonder Lyfs erven mogten komen t'overlyden, dat ais dan deeze Landen aan de oudste Dochter Maria Eleonora haar Gemaal en haare Erven zouden komen en vervallen ; de tweede Dochter Anna was alleen maar gefubftitueerc in cafum, wanneer Maria Eleonora ook zonder Lyfs-erven mogte komen t'overlyden, welk geval echter niet gebeurt is. 4. De paterna of avita dispofitio konde ook niet bedreden worden , alzo deeze Leenen jeuda hareditaria et fceminina waren, in quihus parens in prajudicium fuccesforum absque confenfti Domini feudi disponere posfit, en dus te meer met bewilliging van den Leenheer , gelyk alhier. 5. Zyn deeze pacla dotalia niet alléén in de Nieuwburgsche , Tweebrugsche en Badenfehe Huwelyks-contradten quam folemuisP ö ftme



228 Befchryving van Cleve.
fime beveftigt, maar ook de overige Zusters , geiyk mede den Paltsgraaf Philip Lodewyk, hebben by Vorsttlyke eere en trouwe met welbedagren gemoede en kennis en na genoegzaam onderricht, van deeze Landen gerenuntieert en afstand gedaan. 6. Waren deeze Landen pt imordiali natnra et qualitate focminina en hareditaria , ook van oude tyden alzo geobferveert, al lang eer de Leenrechten in Italien by een vergadert waren , en hebben de aangrenzende Landen , Nederland, het Stift Keulen enz. {ad cujus vicinia confuetudinem recurrendum) diergelyke Leenen ex jure Francorum gekregen , en onderhouden dezelve noch; in het byzonder is de Graafschap Cleve van Beatrix aan Helias gekomen , naderhand van Margaretha aan Adolph van der Mark; daar van daan, dat Cornelius Neostadius fchryft: Meram feudi Clivici naturam effe, ut masculis non extantibus fccmina non Juccedant; zo ook Knichen, Cliviam effe feudum fremineum 8cc. 7. Het word ook by die van de Ridderfchap en Leenluiden in deeze Landen aldus begrepen, dat masculis extinüis de Vrouwens tot de Leen opvolginge de confuetudine bekwaam en aannemelyk zyn. 8 Zyn 'er verfcheidene Pacla unionis gefloten, als in den jaare 1418. wegens Cleve en Mark, 1496. wegens Gulich, Cleve, Berg en Mark enz ; in deezer voegen, dat by gebrek van mannelyke Erven , de oudste Dochter en haare Lyfs-erven alléén fuccedeeren, maar dat de andere Dochïers een Huwelyk doende of
an-



Befchryving van Cleve. 229
anders Geeftelyk wordende eene prdentelyke gift bekomen zouden, ten einde deeze Landen ongefcheurt by malkanderen zouden bly ven, welke Uniones in den jaare 1559 van den Keizer Ferdinand fodanig zyn beveftigt, dat zo lange de Succesfie by zyn Vorstelyke Genade Hertog Willems Erven en Posteriteit in linea des* cendenti voor handen zoude zyn, de Landen by malkanderen zouden bly ven; het geen naderhand in den jaare 1566. door den Keizer Maximiliaan en den Keizer Rudolphus in den jaare 1580. beveftigt is geworden. 9. Hec Privilegium Carolinum begrypt in zich twee gevallen; 1. dat by ontftentenis van mannelyke Erven deeze Landen op de Dochters zuilen komen; 2,. wanneer geen Dochter meer in liet leven is , en 'er evens wel één of meer Lyfserven voor handen zyn , als dan de Landen op de Lyfs-erven van de nagelatene Dochter zullen komen , welk laatste geval noch niet. gebeurt xs enz.
Wolfgang Willem Paltsgraaf Vorst te Neuen* lurg heeft insgelyks Mandat0 Matris de posfesfie geapprehendeert, en wilde zich daar door tot deeze Landen berechtigt rekenen. I. Deeze Leenen waren feuda Imperii recla et masculina, gelyk gemeenlyk alle Leenen, maar voornamentlyk feuda regalia 'et dignitatum des Ryks Vaan-leenen voor Man leenen geacht en gehouden worden. 2. Het Privilegium Carolinum habiliteert de mannelyke Lyfs erven van P 3 de



23,0 Befchryving van Cleve.
de Dochter^, welke de Hertogin van Pruisfen niet heeft nagelaten. 3. De Hertogin heeft den fterfval niet beleeft, en was daar van daan geen Aèlualis fuccesfio voor handen, noch ook niet transmisfibel. 4. De Pruisfische Pacla refereeren zich tot het Privilegium Carolinum, en moeten daar mede conform zyn ; dezelve waren ook door zyn Keizerlyke Majesteit niet beveftigr. 5. De Vrouwe Moeder hadde van dit Privilegium geen wetenfchap gehad, en daar van daan, dat dit Huwelyks-contract in Pruisfen is beveftigt. 7. Hebben op deezen val werkelyk niet gercnuncieert , maar om die renunciatie te doen , zwarigheid gemaakt , en daar tegens geprotefteertr 8. Beroept zich op de gemeene Leenrechten ex C. unie. de eo qui fibi et fuis hered. &c.
De Weduwe van Ttveebruggen heeft door een Bericht inferiptis haar Recht willen aantonen. I. Om dat deeze Leenen zyn Ryks-leenen, en worden, gelyk de Formalia van de inveftituur luiden, dat dezelve zyn uitgegeven tot een recht Vorstelyk Leen. 2, Dat het Privilegium Carolinum in genere van een Dochter fprak, en refereerde zich niet tot de oudste, dat die eenigen voorrang zoude hebben. 3. Dat het fits primogeniturx in deeze Landen niet geintroduceert was , en dat de Unie die ook niet vereifchte. 4. Dat voor deezen, wanneer 'er meer Zoonen waren , deeze Landen wel waren verdeelt. 5. Dat de Unie in
wefen.



Befchryving van Cleve. 2%l
wefen konde blyven ; dezelve konden deeze Landen onverdeelt mee malkanderen bezitten en genieten de inkomlten en vruchten daar van, het geen niet ftrydig was tegens het Leenrecht, maar op veele plaatfen geobferveert wierde. 6. Dat de Pruisfische Huwelyksche Voorwaarden van de Landftenden niet geconfirmeert waren , maar alléén van zyn lieizerlyke Majesteit per modum Epiftola gratulatoria, ?. Dat Hertog Willem op die wyfe niet hadde kunnen disponeeren, en dat zyn dispofitie onvolkomen was &c.
Die van Tweebruggen hebben met hunne Schriften aan hec Keizcrlyke Hof langen tyd ftil gezeten, tot dat de tegens woord ige Nepo* tes van Magdajena enz. onlangs een Gefchrifc op den Ryksdag hebben overgegeven , onder den Titul : Intentio fundata Domus Bipontime, en het Proces gereasfumeert, waar by dezelve de Keurvorftin van Brandenburg Anna niet alléén van de Leenen willen uitfluiten, maar ook de fruclus perceptos et percipiendos van den jaare 1609 als mede medietatem muleta vio* latoribus Privilcgii inditta &c. doen te rug eis* fchen.
Markgraaf Carel van Burgaw heeft in zyn l.uello fummario van den jaare 1609. dezelve Argumenten met de Tweebrugsche Weduwe ingebraat, daar by doende, dat hy voor zich hadde hec Prttisfische Contract niet te hebben goed



33 3 Befchryving van Cleve.
gekeurt, noch zyne Gemalinne daar in toegeuemt, veel weiniger aan die Vorstendom gerenuntieert. Deeze Landen zyn voor deezen feuda ex patio et providentia geweeft en tegenswoordig nieuwe Leenen; door het Privilegium Caroli habilitatorium was de Dochter eerft daar toe gequalificeert. Sybilla was Zonder Erfgenaamen overleden, en hadden die van Burgaw dat Proces lange laten varen. Den Paltsgraaf Nieuwburg hadde maar alleen in den jaare 1622. den 25. December aan den Keizer Ferdinand de Tweede in de Aden gedenuntieert, dat de Burgauwfche Pretenfie aan hem was afgedaan, welke Cesfie doorOw - Brandenburg, als niet beftaanbaar wederfproken is geworden , in het byzonder , alzo nooit aan de Markgravin eenig recht was toegeftaan, noch van Nieuwenburg eenigen Titul ad transferendum dominium habilis aangetoont, noch dat de L. 22. et 23. C. Mandati geobferveert was geworden. 2. Was in de Huweiyksche Voorwaarden die Conditie uitgedrukt, dat indien eenige van deeze Dochteren kwam te overlyden, de Huwelyks-gift als dan wederom te rug zoude vallen, en de Bezitters der Landen dat zelve geld genieten zouden.
flet Huis van Saxen, zo wel de Keurvorfte* lyke Linie , als ook de andere Vorsten van de Altenburgsche en Weimarfche Linie hebben zich ook laten horen. DeKeurvorft fundeerde zich eerftelyk ? op een verwagting , expe-



Befchryving van Cleve. 235
[lans, of aanval der Vorftendommen Gulich en Berg, welke verwagtinge , zo verre dar Hertogdom door de dood van den Hertog Willem of anders mogte ledig worden , aan Hertog Jlbrecht van den Keizer Frederik de Derde in den jaare 1483. den 26. Juny te Gratz, ter vergeldinge van zyne getrouwe dienften, is gefclionken , deezen aanval is niet alléén in den jaare 1486. den 18 September te Falla* rin, en in den jaare 1495, den 8. September te Worms van Maximiliaan beveftigt, en tot den Vorst Ernfl en zyne Linie geëxtendeert geworden, maar ook, dat by gebrek van mannelyke Leens-erven aanftonds onmiddelyk, zo nu als dan, en dan als nu, aan Saxen komen en vervallen zoude, door welke Claufulen het Huis van Saxen het Dominium utile absque posfesfionis traditione ipfo jure zoude verkrygen, en de macht hebben zich deeze Landen propria aucloritate toe te eigenen.
2. Dat deeze Leenen Ryks-en Fursten-leenen waren, endaar van daan Manieenen; dat in de Investituren gewag gemaakt word van Leenserven ; dat Adolph wegens Gulich in den jaare I425. beleent was, als naafte Erfgenaam van de Schild en mannely k G eflagte; dat deeze Lan den haare Hemmen en Sesfien op de Ryksdag hadden. 3. Dat geen feudum fcemininum dici posfit, quod d mascido primum acquifitum. 4. Dat het Privilegium Carolinum niet nodig was geweeft, indien het Vrouwen-leenen waren geP § weeft.



234 Befchryving van Cleve.
weeft. 5. Fundeert zich het Vorftelyk Huis fterk op de Ehepacïen , die Johan Frederik en Jobanna van Cleef op den 8. Auguftus 1526. te Mentz hebben opgericht, by welke deeze Clauful was bygevoegt, dat wanneer Hertog Johan geene mannelyke Erven mogte nalaten &c.; dat dan deeze Landen op Sybilla, als oudste Dochter (gelyk altoos by gebrek van Zooncn de oudste Dochter by de Succesfie toegelaten word) zouden komen , en dezelve als dan aan de andere Dochters voor haar gerechtigheid en afstand ióoooo. Flor. geven Zoude; welke Vacla van de Landftenden in den jaare 1537., ingevolge Revers daar van afgegeven , en door Keizer Carel op den 13, May 1544 te Spiers in allen deelen zyn beveftigt geworden. 6. Dat met den Koning Ferdinand en den Keurvorfl van Saxen een Vergelyk was getroffen den n. May te Spiers ; dat deeze Landen by het ontftaan van mannelyke Leens- of Lyfs-erven aan het Huis van Saxen tot een recht Mannen-leen zoude zyn opgedragen, welk Vergelyk op den 3. Juny 1544. door Keizer Carel en den Koning Ferdinand in allen deelen is geratificeert en beveftigt. 7. Dat Chrijliamis Secundus den tegenswoordigen Keurvorften Heer Broeder des 26. Juny 161 o. te Vraag met dit Vorftendom ook noch falvo jure interesfentium van Keizer Ru* dolph de Tweede en naderhand van zyn Opvolgeren was beleent enz. Welke fundamenten Keur*Brandenburg in asfertione juris Elecloralis en
J'altz



Befchryving van Cleve.
235
Paltz Nieuivburg in fumma dedutlione juris Neohurgki, noch voor korten tyd wederlegt hebben, daar ik den Lezer heen wyze.
De Graafschap Mark wierd des tyds geëifcht, en word alnoch van Ernejtus, Graaf van Manderfcheid en Mark, Philippus Zoon, gevordertop deeze gronden; I. dat de Graafschap Mark was een Mans-leen, antiqmm ex patio et providentia feudum, ingevolge de Beleninge. 2. Dat daar mede nooit Dochters waren beleent. 3. Dat het recht descendeerde van Engelbert de Tweede, den agtsten Grave van der Mark, die geleeft heeft in den jaare 1320. Deeze heeft nagelaten twee Zoonen Adolph. die Grave van der Mark. en Everhard, die Heer van Jrensberg is geworden , uit welke Arenbergsche en Lumaifche Familie en per confequens d primo acquirente hy afstamde, gelyk hy hetzelve met een opgegevene Genealogie wilde aantonen. 4. Dat de Uniones , Overeenkomsten, Huwelykfche Voorwaarden, üispofitien, recht van eerftgeboorte hem als Agnatus aan zyn jus irrevocabiliter quafitum geen prejudicie kunnen toebrengen.
De Hertogen van Bouillon prxtendeeren insgelyks op diezelve fundamenten, dat dat Graaffchap van Engelbert ook zoude afkomen.
De Hertog vm Nevers en Mantua Carolus Gongaga heeft in den ja^re JÓCQ. de Stenden ge-
fchre*



236 Befchryving van Cleve*
fcbreven , dat hy niet alléén van den Cleef fchen Vorst Engelberts , die in Vrankryk in den jaare 1488. getrouwt was , van Moeders zyde in linea retla afstamde, maar ook noch den Titul en het Wapen rechtmatig voerde, en daar uit tot het tegenwoordige fterfval de naafte was; De Stenden hebben daar op geantwoord: dat zy niet konden zien, hoe hy als een verre Nabestaande zich eenig recht op deeze Landen konde aanmatigen , daar noch de Neptes en Zuster voor handen waren; des niet te min heeft hy zich laten verluiden , dat hy gewapender hand en met gewelt het zoude "doordringen; hy gaf in den jaare 1615. op den Maart een Libel aan het Keizerlyk Hofgericht over , waar in hy het judicium familiai erciscundaz intendeerde , doch liet naderhand deeze Actie fteken ; daar van daan, dat dezelve niet alléén geprsfcri beert , maar ook, dat hy Gerichtelyk pro defertore litis verklaart is geworden,
Benevens deeze onëenigheden over de Succesfie , heeft het Land noch eenige onlusten en ftrydigheden gehad met de Heeren Staaten van Gelderland wegens zekere pointten , als de Lymers &c , die dezelve voorgaven , maar Hechts verpand te zyn, en wilden die wederom inloffen, welke lofie van die van Cleve wierde geweigert, Deeze onlusten hebben al een begin genomen ten tyde van Johan Hertog van Cleve,
en



Befchryving van ïuieve. 237
en zyn daar over veele fchriften gewiflelt, welke daar na langen tyd hebben ftil gelegen , tot dat in den jaare 1650. die zaak wederom is gere'asfumeert, en na dat te Emmerik de Acta waren nagezien , is de geheele zaak aan Buitenlandfche Compromisfarien verbleven, wier laudum met 'er tyd word verwagt.
Keur Brandenburg en Palts Nieuwburg fundeerden zich op de genotnene posfesfie, en verbonden zich zamen contra tertium. Veele voornaame Hoofden rieden haar tot rufte deezen Landen zich door een interim te vergelyken ; den Landgraaf Maurits wierd , zo wel fchriftelyk als mondeling, van Keur Brandenburg , Nieuwburg en de Guliksche Landilenden tot Scheidsman verzogt» den Landgraaf nam dat aan, en befcheide beide de Gevolmachtigden Markgraaf Ernft en Wolfgang Willem tot Zich op den 22, May te Homburg aan de Brabandsche zyde in loco naturali, als wanneer verfcheidene middelen tot een Vergelyk yóorlloeg , doch alzo dezelve niet wilden vervangen zyn, maar haar bedenken namen, wierd op den 17. van diezelve Maand een dag te Dortnumd tot een Vergelyk beraamt, alwaar zy ook den laatsten May zich vergeleken hebben ; op deeze wyzes dat zy beide zich jure familiaritatis, en als Naverwandten tot vriendelyk of gerichtelyk Uitdragt van zaaken verdragen en in vreede leven zouden, en dat geen
deel



238 Befchryving van Cleve.
deel in zyn Rechten tam in posfesforio quam petitorio eenigfmts zoude verkort zyn. De Vorlïelyke Vv eduwe zoude men wegzenden , de begravenis Zoude men bezorgen, het Archiv verzegelen, aan de Leenmannen uitftel geven, en de Kreits- en Ryksdagen bywoonen enz! Dat Vergelyk is aanftoh-ds aan de Landltenden en Onderdaanen genotificeert, welke in het algemeen zonder de minne fhïbbeling op den 16. Juny de beide Vorsten voor haar Heeren erkent hebben. Dezelve wierden in de Steden Dusfeldorp, Wezel, Rees, Emmerik en Duisberg met groote vreugde en vliegende Vaandels ingehaalt; te Duisburg wierd een Landdag verfchreven , alwaar op den 14 July de Reverfalen vervaardigt zyn , en ten gevolge van dien , hebben zich de Vorsten tot confervatie en augmentatie van alle de Privilegiën , doch de Srenden zich tot fchuldige gehoorzaamheid, by handtastinge, totdat de volkomene hulde zoude gefchied zyn, verplicht.
Keizer Rudolphus de Tweede wilde de posfesfie niet toefïaan, veel minder het provihoneel Verdrag te Borimund ingegaan , beveiligen, wyl hy als Opper-lcenheer, en in deeze Zaak , als immediaten Richter aan alle geinteresfeerdenhet recht aan het Hof-gericht openHelde , en hielde al hetzelve , wat 'er gepasfeert was contra inbibitionem et citationes emana* tas , voor attentaaten en nieuwigheden , hy
Wilde



Befchryving van Cleve.
239
wilde de vruchten zoJange in toeflag nemen en fequeftreeren , tot dat over de verfchillen rechteiyk erkent zoude zyn , de Regeering zoude in die Haat. zo als dezelve toen was, blyven en de adminiftratie waarnemen. Hy vaardigde twee Commisiarien, met namenden Prins 'van Hohenfollern en den Overfte Hans Reinhard- van Schonenhurg af, liet verfcheidene Brieven zo aan beide Vorften als aan de Landftenden afgaan , dezelve daar by gebiedender wvze fiib l'cena hannï et priefcriptionis afmanende, zondt ook om meer refpeót by te zetten Leopold, Bisjchop van Straatsburg en Pasfan , tot eerfte Commisfaris in deeze Landen; geMe de Vorften haare Krygsvolkeren af te danken, en liet op nieuw door zyne Herolden op den 23. July te Dujfeldorp aan de Cancelary en het Raadhuis mandata c&ffatoria, avotatoria en rejiitutoria afïtgeren ; ondettusfchen nam Leopold Gulich in enz.
Beide Vorften dceden op den 1. Auguftus tegen die Mandaaten, en dat fchryven folemnisfime protefteeren , en ten gevolge van die proteftatie dezelve Eddla afnemen ; appelleerden in omnem eventum coram Notario immatricu* lato, ter oorzaak zulke Mandaaten ongebruikelyk in het Duitfche Ryk, tegen de gemeene
Rechten en de Ryks-conftitutien ftreden.
De Rechten verboden aan niemand om een vervallene ErfTenis t' aanvaarden, en de opengevallen posfesfie zich met eea dacelyke in-
fisten-



240 Befchryving van Cleve,
fistentie aan te matigen ; ook was aan een ieder den ingang en aanvaarding der opengevallen posfesfie toegelaten. — Het ftondt insgelyks aan een ieder vry zyne Mede-erfgenaamen te prxvenieeren , ten einde het Commodum posfesfionis te erlangen , een ieder behoorde noodzakelyk by zyne geapprehendeerde poslesfie verdedigt te worden , tot dat hy met gewoonlyk recht daar uit gezet wierde • cum etiamprado in fua posfesftone a Prcetore ma-
nutenendus. Dat diergelyke Mandaaten
van Saxen of andere , die haar Tegenparthey waren , fub et ohreptive verkregen, met die heilzaame Clauful verdaan moeften worden , fi preces rei veritate nitantw.
In den jaare 1610- den «7. January wierd de novoeen famenkomft wegens deeze Landen te Hall in Schwahen gehouden, alwaar eenige Arnculen beraamt wierden, aangaande de Tiruls en het Wapen ; ook wegens den Landdag, wie de Conclufie aldaar in judicando zoude maken, en hoe men zich omtrent de Bedienden zoude gedragen. Daar zyn ook
aldaar toe Compromisfarien benoemt Johan Frederik, Hertog van Wurtenburg , Georg Frederik , Hertog van Baden , Johan Adolph, Hertog van Holjhin , dewelke echter die zaak niet
hebben voortgezet. Keur Brandenburg en
Palts Nieuwburg namen Gulich weder in , en den Keizer gaf het Leen van de Guliksche
Landen aan Saxen te Praag. Hendrik de
Fier-



Befchryving van Cléve.
241
Vierde Koning van Vrankryk rufte zich uit om de Guliksche Succesfeurs te hulp te komen « maar als hy na het Magafyn wilde ryden om de Ammunitie te bezien , wierd hy in een enge ftraat, daar zyn koets en een voer-hooij in malkanderen yaftraakten , door een Booswigt Ravillac genoemt, met een fpits Stillet tulTchen de vyfde en zesde rib gedoken, daar hy aan ftierf, dus liep dit groote voornemen te niet, alzo de Regente Maria de Medïcis dat niet volvoert heeft. Deeze aangebeden hulp kwam de verre uitziende Politici fuspecl voor , oordeelende dat Vrankryk door deeze asfistentie zyn voor lang opgevat oogmerk , wegens Duitschland in het werk zoude Hellen; en na bewezene hulp eenige fchyn* baare prxtexten , als Oorlogs- onkosten enz. voorwenden; als mede deprstenfien van Nevers en Molevrier aan zich zoeken te brengen, en zich in de veroverde Plaatfen met geweld
zoude trachten te maintineeren, ln den
jaare 1611. was 'er wederom een famenkomft te Gutterbock , en Keur Saxen wilde mede tot
de posfesfie toegelaten zyn. In den jaare
1ÖI2. wierd Matthias in plaats van Rudolphus tot Keizer aangeftelt; dezelve verzogt anti qua* tis prior ibus mandatis in den jaare 1615. de geinteresfeerdens binnen een zekeren tyd aan het Keizerlyk Hof, alwaar hy dezelve een zekere modus procedendi et pronunciandi voorfchreef, dat hy namentlyk het Vonnis niet alléén door zyne Ryiaden , maar ook met byvoeging Q van



243 Befchryving van Cleve.
van onpartydige Keur- en andere Vorsten wilde doen vellen.
Hier over zyn verfcheidene Schrifturen gewiiTelt, en op den laatsten Ryksdag te Re* genshurg is een Decretum monitorium gegeven, dat de Geinteresfeerdens binnen zes maanden cum ratihabitione retroatlorum haar noordruft verder voorbrengen , en tot een befluit Zouden komen. ln den jaare 1613. kwam
den Markgrave Errtjl te Berlyn te overlyden, na dat hy deeze Landen getrouwelyk gegouverneert hadde.
In den jaare 1614. was den toenmaligen Keurprins Georg Willem in deeze Landen. — Nieuivburg veranderde de Religie, en nam de
Roomfch Catholyke aan. Keur Branden*
burg reformeerde zyn Land, voerde de waare Gereformeerde Leer in , maakte nieuwe Ordonnantiën omtrent der Kerken Ceremoniën, fchafte de Beelden af. .— In hetzelvde jaar op den 12. November wierd door Onderhandelinge van de Keizerlyke, Franfche, Engelfche en de Afgezanten van de Staaten Generaal te Xanten een Verdrag ingegaan, dat deeze Landen van beide, de Keurvorft cn Vorst geadminiftreert, en de inkomsten gelykelyk gedeelt zouden worden, de eene zoude te Dusfeldorp en de andere te Cleve refideren , welk Verdrag ook van Keur Brandenburg op den 16. November , yan Raltz Nieuwburg op
den



Befchryving van Cleve. 243
den 10. van diezelvde maand in hec Leger voor Wezel is geratificeert geworden, doch is nooit tot regt effect en obiervantie gekomen, en gelyk aan zyde van Keur Brandenburg gefuftineert wierd , Die het aan Nieuivburg gehapert, heeft met Koninglyk Spaanfch Krygsvolk deeze Landen meerendeels ingenomen, en de inkomsten voornamentlyk van den jaare
1621. tot den jaare 1631. genoten heeft.
Jlbertus en Spinola onder voorwendzel, dat zy de Keizerlyke Mandaaten tegen die van Aak en en Mulbeim Zouden executeren, maakten hun meefter van eenige Steden , en behielden ook Wezel. De Heeren Staaten deeden Em¬
merik en Rees enz, innemen.
In den jaare 1616 trouwde de Keurprins Georg Willem te Heidelberq^, kwam in hetzeivde jaar in Cleefschland weder te rug, en vertrok wegens zwakheid Zyns Vaders in het volgende jaar 1617. na de Mark Brandenburg.
In den jaare 1624. wierd 'er wederom op nieuw een Projeót tot een Vergelyk gemaakt, dat ook niet volbragt is.
In den jaare 1629. °P ^en 9- Maart is door Adam Grave van Z-wartfenburg, met kennis en communicatie des Keizers, van den Koning van Spanten en de Staaten Generaal te Dusfeldorp een Verdrag gemaakt, waar by deeze Landen voor den tyd van 25. jaaren provifioneel verQ 3 deels



244 Befchryving van Cleve.
deelt zouden worden; Keur Brandenburg Zoude hebben Cleef, Mark en Ravensberg, Palts Nieu-wburg , Gulik , Berg en Ravenftein en de Goederen in Braband en Vlaanderen; doch Nieuivburg zoude de keur hebben binnen een half jaar het Vorstendom Berge of Cleve te kiezen; welk Verdrag op den 31. Mai door Keur Brandenburg is geratificeert geworden , doch in den jaare 1630 by de Conferentie in 'sHage in zo verre verandert, dat Palts Nieuwburg het Vorstendom Berge zoude behouden, en het Graafschap Ravensberg zoude gemeen bly ven, en in het gemeen bezeten en genoten worden ; en alzo Nieuwburg het beste deel gekregen hadde , zoude hy voornamentlyk voor het jus colletlandi betalen 186000 Ryksdaalders, of fchoon Palts Nieuwburg fustineerde, hy hadde nudam diligentiam belooft, om de Stenden daar toe te brengen &c. Daar is noch een Accoord getroffen aangaande de neutralireit en de betalinge der Pennoenen &c. Dit is alzo gebleven tot den 8 April van den jaare 1647., wanneer dat Pallum diviforium vernieuwt en voor tien jaaren verlengt is te Dusfeldorp door Coenraad van Burgsdorp OverKamerheer, met die conditie, datzynKeurvorftelyke Doorluchtigheid de geheele Graaffchap Ravensberg zoude hebben &c. Omtrent het Geeftelyke is bedongen , dat de Kerken en Godshuifen met de daar toe gehorende opkomsten aan die geene Zouden gereftitueerc worden, welke dezelve in den jaare 1609 in
de



Befchryving van Cleve.
245
de tyd, toen de Reverfalen opgericht zyn toebehoort hebben, aangaande het exercitium tam publicum , quam privatum Zoude het in die ftaat geftelt en gelaten worden, zo als het zich in den jaare 1612. qualibet anni parte bevond. Dewyl nu de Munsterfche VreedensTrattaaten in den jaare 1648. gefloten en gepubliceert waren , heeft Palts Nieuwburg het l624ftejaar willen volgen; edoch Keur Brandenburg gaf voor, dat de Gravamina Religionis in het Gulyherland niet gehoorden tot de Gravamina Imperii, maar verdaan moeften worden na de Reverfalen en provifionele Verdragen, waar van beide Partheijen tot onëenigheid bewogen , zich in den jaare 1651. vyandelyk hebben uitgeruft, doch deeze dilTerenten zyn na verfcheidene gehoudene byeenkomsten door hunne Gedeputeerden geftelt aan de Bisfchop van Munster, Paterbom en Osnabrug, aan den Hertog van Brunswyk, den Prins van Anhalt en den Graaf van Nasfau Dillenburg, als Keizerlyke Commisfarien.
Q 3 GE-



Befchryving van Cleve.
GE5LAGT-TAFEL Van den jaare 1609. tot 1655.
> ]f3 E beide Keur - Vorsten van Brandenburg en Nieuwburg hebben gedeeltelyk in het gemeen, gedeeltelyk alléén dit Vorstendom in den jaare 1609. geregeert.
Uit het Huis Brandenburg.
I. Johan Sigismund Keurvorst is getrouwt den O&ober 1594 met Anna Hertogin in PruisJen y Gulik, Cleve &c, by welke hy geteelt heeft agt Kinderen, als:
1. Georg Willem den 3. November Ï595.
2. Anna Sopbia den 17. Maart 1598. , getrouwt met Frederik Ulrich, Hertog tot Brunswyk, thans Weduwe.
3. Maria Eleonora den 11. November 1599. na welke de Prins in Polen gevryt heeft s doch is door aanzetten van den Paltsgrave Frederik getrouwt den 25. November 1620 met Guftavus Adolphus Koning van Zweden , _ wierd tot Koningin gekroont den 28. November; is geftorven "in Berlin Pp den 28, Maart %6>§.



Befchryving van Cleve. 247
4. Catharha den 28 Mai IÓ02., is geweeft
Gemalin van Bethlem Gabor , Vorst van Sevenhei •gen , geftorven 1630 ; na deszelvs dood in den jaare 1639-is zv getrouwt geweeft met Frans Carel, Hertog van Saxen Lawwenburg.
5. Joachim Sigismund den 25. July 1603., geftorven den 23. February IÖ25.
6. Agnete den 31. Auguftus 1606.. geftorven den I. Maart 1608.
7. Johan Frederik den 17. Auguftus 1607. geftorven 1608.
g. Albertus den 7. Maart 1609. geftorven den 12. Mai deszelven jaars.
Johan Sigismond is zalig overleden den 24. December 1ÓI9. Hem is opgevolgt zyn oudste Zoon Georg Willem , die getrouwe is te Heidelberg den 14. July 1616 met Elizabeth Charlotte, Dochter van den Paltsgrave en Keurvorst Frederik den Vierden , die geboren is den 7. November 1597.; uit deszelvs Echt zyn voortgekomen,
I. Louife Charlotte den 3. September IÓJ.7. getrouwt met Jacob, Hertog in Cour land.
2. Frederik Willem den 6 February j620.
Q 4' 3. Hed-



2 4^ Befchryving van Cleve.
3- Hedwig Sophie den 4. July 1623.» deeze trouwde Z«^/«f, geboren den
23. Mai 1629 ï is Landgraaf van Hesfen geworden den 24. Juny 1649.
4. Johan Sigismund den 25 July 1624, geftorven m dat zelve jaar op den 30. Oftober.
Georg Willem overleed den 3. December 1640 , is begraven den 11. Maart 1642 te Koningsberg. Hem volgde aanftonds, ingevolge een Keizerlyke Asfecuratie wegens de Keur-iuccesfie , de tegenwoordige Keurvorft Frederik Willem, die de Goddelyke Almacht by een gelukkige R egeering , aanhoudende gezondheid en een gewenfehte ryke Vreede tot trooft van zyn arme Onderdaanen noch
genadigiyk lange jaaren wil laten leven.
Dezelve heeft in zyn jeugt zich een tyd ian* mGelderland opgehouden, en is in den jaar? I638. uit deeze Landen, na dat hy dezelve
gezien hadde, na Berlin vertrokken. Hy
is getrouwt den 26. November 1646. met Louife, oudste Dochter van Frederik Hendrik, Prins van Oranje in 'sGravenhage, welke ter Waereld heeft gebragt.
J. Willem Hendrik in 1648 den 21 Mai, ongeveer om vier uuren des morgens geboren, gedoopt met groote Pompe op den 2.
Augustus te Cleve van H. Stosfius. Edoch Ü Wederom te Wezel, als zich zyn Keur-
vpf*



Befchryving van Cleve. 249
vorftelyke Doorluchtigheid op de te rug reize bevond op den 240c"tober 1649. omtrent 12. uuren aan een Catarrhe tot groote droefheid der Onderdaanen door den dood ontydig weggerukt.
2. Carolus JEmilius geboren op den 6. February 1655. omtrent elf uuren des voordemiddags. — ls in de Christelyke Kerk door den Doop ingelyft op den 29. April, wiens Pofteriteit God voor altoos wil bewaren.
Uit het Huis van Palts Nieuwburg.
1. Wolfgang Willem geboren den 25. Odlober 1578., heeft drie Vrouwen gehad.
I. In den jaare 1613. den 11. November Mag* dalcna, Dochter van Willem Hertog van Beiieren, by welke hy geteelt heeft Philip* pus Willem den 14. November 1615., deeze Vrouw is geftorven 1628.
II. Catharina Cbarlotta , Dochter van Johan de Tweede, Paltsgrave van fwcebruggen, (zy was geboren 1615.) getrouwt 1631. den 1. November, by wie hy teelde een Zoon in 1632., die aanftonds weder is geftorven.
2 Ferdinandus Philippus in den jaare 1633., die ook in hetzelve jaar overleden is.
Q5
3, Een



55° Befchryving van Clevel
g. Een Dochter in den jaare 1634., die insgelyks in hetzelve jaar geftorven is.
Deeze tweede Gemalin is zalig ontflapen, en heeft dit Aardfche gezegent den u. Maart 1651., en is op den 4. April begraven.
III. Zyn derde Gemalin was Francisca Maria. een Dochter van Egon Grave van Furftenberg, met welke hy getrouwe is op den 8. Mai 1651., doch heeft daar by geen Kinderen gehad.
Wolfgang Willem is geftorven den 20 Maart 1653. en begraven den 4. Mai te Duffeldorp. Hem is gefuccedeert zyn eenige Zoon.
jPhilippus Wilhelmus geboren 1615. Hy is tweemaalen getrouwt.
1. Met Anna Conjlantia, een Poolsche Princes, Zusrer van den tegenwoordigen overledenen Koning, in den jaare 1642 den 19 Juny, die kinderloos te Ceulen op den 9. November 1651. overleden is en den 28. November te Duffeldorp begtaven.
2. Met een Dochter van N. N. Ceorg, Landgrave van Heffen Darmflad, in September JÖ53-, welke van de Evangelifche Religie verandert is, hy heeft by dezelve geteelt een Dochter.
En



Befchryving van Cleve. 251
Eb dewyl 'er noch eenige Pagina's overblyven, zal ik rot naricht hier by de tegenwoordige regeerende Hooge Machten kortelyk opgeven.
In het Duitfche Ryk.
Den tegenwoordigen Keizer Ferdinand de Derde is geboren in den jaare 1608. aan het Keizerryk gekomen in den jaare 1637. is driemaal getrouwt.
1. Met Maria in den jaare 1631. Zuster van den tegenwoordigen Koning van Spanjen.
2. Met Maria Leopoldina Gravinne van Tyrol, Dochter van Hertog Leopold den 10. July 1648.
3. Eleonora, Hertogin van Mantua, den 30. April 1651.
Den Keurvorst van Ments Joban Philip van Schonborn aan de Regeetinge gekomen in 1647.
Den Keurvorst van Ceulen Maximiliaan Hendrik is geboren in den jaare 1621., Keurvorst geworden den 13. September 1650.
Den Keurvorst vanTrjer Carolus Casparusvan Leijen in den jaare 1652.
Den Keurvorst van Beijeren Ferdinand Maria



252 Befchryving van Cleve.
ria Franciscus Ignatius JVolfgangus is gebofen den 31. Oftober 1631, Heeft getrouwt Adelheid van Savoijen in December 1650. Dochter van. Viclor Amadceus.
Den Keurvorst van Saxen Johannes Georgius geboren 1585., is Keurvorft geworden 1611., is getrouwe.
1. Met een Witterburgfche Princes.
2. Met Magdalena Syhilla, Dochter van Alben Frederik, Hertog in Pruisfen den 19. July 1607. 1
Van den Keurvorst van Brandenburg-, zie boven
Den Keurvorst te Heidelberg Carolus Ludovicus is geboren den 22. December 1616. is getrouwt den 21. February 1650. met Charlotte de Zuster van de tegenwoordige Landgraaf van Heffen Caffel.
In Spanjen, Vrankryk en Engeland.
In Spanjen is in den jaare 1621. den 21. Maart aan de Regeeringe gekomen Philippus Vierde, is getrouwt
I. Met Elizabeth van Bourbon , Dochter van Hendrik de Vierde Koning in Vrankryk.
2. Met



Befchryving van Cleve. 253
2. Met Maria Anna, Dochter van de tegenwoordige Keizer een Princes van 13. jaaren in November 1648.
In Vrankryk Lod'ewyk de Veertiende geboren in 1638 toegenaamt Dieu donné.
In Engeland na afzettinge van het Huis van Staart is Protector geworden Olivier Cromwel, een Edelman en tweede Zoon van N. Cromwel heeft beginnen te regeeren in den jaare 1649. in Maart.
In Ztveden, Portugal, Polen, Hnngarien, Bohemen cn Deenemarken.
In Zweden is de Koningin Christina afgedankt , en de van te vooren benoemde Erfgenaam Carolus Gufiavus tot Koning verklaart; is geboren in den jaare 1622. den 8. November. Is Koning geworden den 16 Juny 1654. Is getrouwt met lledwig Eleonora van Sleiswyk Holstein den 7. September 1654, de Koningin is geboren den 27. October 1636.
In Portugal Johan de Vierde , uit het Huis van Bragantza, van de Onderdaanen met algemeene ftemme tot Koning verkoren in December 1641. is getrouwt met Louife uit het Gellagte van Cusman.
In Polen Johan Cafmir is Koning geworden
in



254
Befchryving van Cleve.
in den jaare 1648. en den 30. Maart 1649. op Dispenfatie van den Paus getrouwt met de Weduwe van zyn eigen Broeder Ludovica Maria , geboren van Genzaga, Hertogin van Mantua en Nevers.
In Hungarien is tot Koning gekroomt den 27. Juny 1655. Leopoldus Ignatius, Zoon van den Keizer , heeft anders by den Doop wel zes naamen ontfangenLeopoldus, Ignatius. Jojepbus, Balthafar, Franciscus en Felicianus , is geboren den 9. Juny 1640.
In Deenemarken Frederik den Derden, geboren 1609. was Adminiftrator van het AardsStift Brenien , is den 28* January 1648. Koning geworden.
Is getrouwt den 28. Oclober 1643. met So'
phia Amelia, oudste Princes van den Hertog Georg van Lunenburg , die geboren is den 14. Maart 1628.
In Bohemen regeert de Keizer.
In Italien.
Den Roomfchen Stoel bezit Fabius Chifius, die eerft.geweeft is Bisjchop van Nireton, naderhand Cardinaal is geworden , en by een nieuwe verkiezinge in April 1655. tot Paus is verkoren.
In Venetien is Hertog Carolo Contarini den 125. Maart 1655.



Befchryving van Cleve. 255
In Florentien o( Hetrurien is Grootvorst Ferdinand de Tweede de Medicis.
In Panna Odoardo di Famefio.
Te Modem P. de Eflé is getrouwt in den jaare 1647- met Villoria Farnefid , jde Zulïer vanFamu, die overleden is.
Te Monaco is Prins H. de Grimaldi, Hertog van Valentinois , houdt zich in Vrankryk op , wyl hy Sparden heeft vetlaten en met Vrankryk in Aliantie ftaat.
, Te Mantua Carolus Gonzaga Vorft van Nevers In Savoijen Carel Emanuel.
In Turkeijen , Muscovien, Tartarien en Sevenbergen.
De Sultan by de Ottomannifche Porte is Ali So liman, heeft beginnen te regeeren in den jaare 1648.
De Muscovifche Czar of Cyar ( Grootvorst) is Knes Alexei Michalowitz is geboren 1624 , en na het overlyden van zyn Vader Micbael Federowitz in July 1645 aan de Regeering gekomen; is getrouwt met de Dochter van zyn Hofjonker en B)jarn Plesfey , die hem uit twee hondert Dames, die men hem heeft aangeboden, alléén bevallen heeft, het geen veele groote Heeren mishaagt heeft/ Hy is een
Heer



356 Befchryving van Cleve.
Heer van goed verftand, en heeft aanftonds, na dat hy aan de Regeeringe was getreden, den Grave Woldemaar op vrije voeten gefield, die door zyn Vader was gevangen genomen, om zich of te laten dopen, of na Syberien in ballingfchap te gaan.
De groote Cham der Tart aar en in de Crim is tegenwoordig Mehemet Gezay , die 1654. aan de Regeeringe is gekomen.
In Sevenhergen is Georg Ragotsky in IÖ30. aan de Regeeringe gekomen.
De Spaanfche Nederlanden gouverneert den AartsbifTchop Leopoldus Wilhelmus , Bisfchop van Straatsburg, PaJJauiv, Olmutz enz. zedert den 15. April 1647., is geboren 1614.
In de Geuninieerde Provinciën Willem Hendrik Prince van Oranje, die na de dood van zyn Vader in November 1650 geboren is, en gedoopt den 15. January 1651.
Te Munster is tot Bisfchop In September 1650, verkoren Berent van Gahlen.
Te Paterbam in diezelve tyd Thcödorus Hendrik van der Reek.
EINDE.