MEfr GEL-VERKEN
DER
k A M È k
VAN
RHÊTÖRiCAi






839 A-
M E N G "E I, 'W EIK E K
li F. R
KAMER van RHE TOH1CA,
& >: ir a k m b
3e goudsbloemen;
D AE J MES S C HKIJ P Tl
UIT JONSTK BEGEEPEK,
ie g o V 1) a
Bij V. VE Jl B ïi AA TT V,



■



AËN DË STAD
G O U D As
als dë Altijd getrouwe voedstermoeder der kamer van
' RËETÖ RICA»
i
6enaemd
DE GOUDSBLOEMEN,
daer men schryft:
Vit y ons te begrepen.-
wor-



1V0RDEN DEEZE EERSTE POOGINGEN VAfr HAER HERSTELD BESTAEN MET VERSCHULDIGDE ERKENTENIS, DANKBAERHEID EN EERBIED AENGEBOODEN EN OPGEDRAEGEN,
ÜIT NA È M VAN D E R Z E L VE& BESTUURDER EN EN M Ê E D E-LE D ENt
DOOR



NAEML'YST
der LEDEN van de KAMER van
RIIETORICA.
( Die roet een * geteekend zyn, zyn geene Leden meei:)
BESCHER 1VÏ H E. E, R E N,
De Wel Edele Geftrenge, Heer
IfJu MARTIN US van TOULON, Oud Raed en Oud Burgemeefier der Stad GauBA» Ontvanger der Convoijen en Licemeft*
De. Wel Edele Geftrenge H*er
Mr, J A N J A C O B S L I C H E R
0#i en Oud Burgemeefier der Stad Gouda,
Ontvanger van de Graeflijkheid, en Wajfetiaes-Tollen*
De, Wel Edele Geftrenge Heer
Ma. CORNELIS JOHAN de LANGE Yryheer van Wyngaerden en Rulgbroek, Oud Rae<f, en Oud Scheepen. der Stad Goud a.
De Wel Edele Geftrenge Heer
Mr. HENDRIK tan WYN Oud Raed* Penfionaris der Stad Gouda, Lid van het Zeetmjbk* ■ Gf«0»/c*j/derWeterlchappen tcViisfittge», en van de MaetfehappijderNcderlandfche Letterkunde te Lsyden.



LEDEN DER KAMER
BESTUURDER RN. GERARD, CAREL, COENRAED VATEBENDER
ReSor der Lntijnfche Schooien te Gouda, Lid van'c Provinciacl Utrcchtfche GenootfckapnnKunüen en Wetenichappeiv l
Mr. jan couperus Oud Raed en Oud Bailhw der Stad Gouda.
Ds. JAN BESSAN
temer der Remonftranten tc Gouda, Lid van 't Dicht- en Letteroefenend Genootfchap te Amsterdam, en van de ' Maetfchappy tot nut ?an >t 'Algemeen.
GERRIT BOON van OSTADE RaedvaécVreedfihap der Stad Gouda, Lid van de Amstei,Damsche en Rotterdamsche Dicht- en Letteroeffenende Genoolfchappen.
SECRETARISSEN
JACOBUS ANTHONY van ALPHENte Gouda. Mr. FREDRIIC KUMSIUS
Advocaet voor den Rcfpeftiven Hove van Juftitie in Holland. Lid van den (Ecoaomifchen Tak Departement Gouda-
PENNINGMEESTER
GERRARD v»an PADDEiNBURGH OOSTENRAED Hoofdgaerder van's Lands Colleftive Middelen te Gouda.
LEDEN VAN VERDIENSTEN ADRIANA van OVERSTRATEN
Te berge* op den zoom, Lid van de Leydfcke, >f Gravenhaeg. Jcüe, Rotter damfche en Amfleldamfche Taei- en Pichtlievcnde Genootfchappen.



TAN RHETORICA.
PETRONELLA MOENS
Tc OSSEndrecht, Lid van de Leydfcke , Rotter damfche+ Utrechtfche en Amfleldamfche TaeU en Dichtlievende Genootfchappen,
MARGARETHA HEEMSKERK te Rotterdam.
GERRIT BRENDER a BRANDIS
Mathematicus en Examinateur van alle Stads Maetcn en Gewijten te amstespaMj Lid van de. Hollandfche Maetfchappy der Wetenfchappen te haerlem, va'n hetZeeuwfcheGenootfchap der Wetenfchappen te vlissingen, van de Maetfchappy der Nederlandfche Letterkunde te leyden, Hoofdbeftuuracr van de Maetfchappy tot nut van 't Algemeen, en Lid van de Leydfchey Rotter damfche, Amfleldamfchs en Utrechtfche Taelen Dichtlievende Genootfchappen,
Ds. C QRNELIUS NOZEMAN Leeraer der Remonftranten te Rotterdam , Lid van de Maetfchappy der Nederlandfche Letterkunde te leyden s van de Tael- en Dichtlievende Genootfchappen te leyden en Rotterdam, en van de Maetfchappy tot nut van '/ algemeen.
Mr. ABRAHAM VEREUL Advocaet en Lid van verfcheidene Genootfchappen te
A ms ter d am.
Mr, JAN JACOB VEREUL. , Advocaet en Lid van verfcheidene Genootfchappen te
amsterdam.
Mr. A: C: W: STARING
Heer van Wildciborch , te zuti-hen.



LEDEN DER KAMER
MEDE-LEDEN
Ds. PIETER WEILAND * Leeraer der Remouftranten te Rotterdam,
SIMON van PADDENBURG te duynkerken,
JOHANNES HOUTAM *
Gaerder van 's Lands Collective Middelen te haestrecht,
JAN VERVEER te maersen. *
Ds. JAN ROOZENDAEL
Leeraer der Lutherfche Gemeente te Gouda,
Ds. JA CO BUS de ROY, junior * Leeraer der Remonftranten te alkmaer.
SEBASTIAEN CORNELIS van NOOTEN *, Gaerder van 's Lands Collective Middelen te haestrecht,
Ds. GERARD JAN ter BRAEJC Leeraer in de Gereformeerde Gemeente te ouderkerk in zeeeand. [
GERRIT ten BRUMMELER »v
Franfch Koft-fchoolhouder te Gouda.
PIETER van 't HOF, te haestrecht. *
B ARE n;d PEEL EN * Te wbesp, Lid van het Amsteldamsch Dicht- en Letteroeffenend Gemotfchap.



V Aft RHETORICA.
Ds. JA co bus van SPA en* Leeraer in dé Gereformeerde Gemeente in 's ha ge, Lid van de L'eydfche en Haegfche Dichtkundige Genootfchappen,
i ( Ds. l e o n ar d grendel.
Leeraer in de Gereformeerde Gemeente te slütpwtk , Lid van 't Dichtkundig Gertootfchap tot vlyt vereentgd, te utrecht, en van de Maetfchappy tot nut van^t algemeen.
Dirk stoop
Heelmeefter tc bodegraven.
HONORAIRE LEDEN.
JOHAN CHRISTOPFEL van BERGEN, Conrector der Latynfche Schooien te amsteldam.
CORNEL.is van alphén | Notaris te Gouda, Lid van den (Economifchen Tak aldaer.
Mr. REYNIER SWANENBURG Raed in de Vroedfchap en Oud Burgemeefter der Stad Gouda,
Mr. NICOLAES TEYSSEN » Oud Raed en Oud Burgemeefter der Stad Gouda.
Mr. HUYBERT GRIFFIOEN
Heere van Barmudswaerder , Raed in den Hoogen Raede over hólland, zeeland en vriesland.
Mr. JACOBUS BLAUW Te leyden , Oud Raed in de Vroedfchap der Stad Gouda»



LEDEN DER KAMER VAN RHETORICA.
Ds. ABRAHAM S T A E L * Leeraer der Doopsgezinde Gemeente te leeuwaarden
MARIA WEYLAND Geb. VERVEER te Rotterdam. * JÏARIA MAGDALENA van HEMERT Geb. van DAM *
Te rotterdam.
JOHANNES LENTZ Praxcptor der, Latynfche Schoo'cn te Gouda.
^JOHANNES ELSERTUS LODEMA Preceptor der Latynfche Schooien te Gouda
. vi Q a J . 3 Ji X A fFO FT O Ti
DIRK HIKKART MARINUS, te GOUDA,
Mr. JAN GYSBERTO de MEY. Heer van limmén, Oud Secretaris van Gouda»
JAN PIETER KEMPER Medicinas Dodor te Gouda,



Inhoud.
w ettert der Kamer van RhetoMc».
Redevoering bij de herftelling der Kamer, door
G. C. C. Vatebender bl. t.
Ontwerp viln een Opvoédings - School denzelven 2t
Aenfpraek aen de Kamer S. van Paddenburg 137.
DtCHT-STÜKKÈN.
Numa, door A. van Ovèrstraten. bl. 144.
ontmoet zijne Bruid AnaVs, P. Moêns. 161.
De Menfchlievendheid, ƒ. Bessan. 187.
Gedachten over 't Gevoel, denzelven. 197.
De Roemenswaerdige Held, denzelven, 198.
Cleone aen Cyneas , denzelven. 203,
LlVIA's KLAGf , A. van O ver straten1. 225.
Cleopatra aen Augustus, P. Moens. 23a
De Dankbaere Chriften , B. van Peelen. 234.
De Vertrouwende Chriften , denzelven. 237.
Gepafte Errinnering , denzelven. 239.
Gods Grootheid, G. Boon van Ostad* 241.
De Vriendfchap , G. J, ter Braek. 247.
Damon aen Daphnis , denzelven. 25r„
Het zoeken naer Geluk, G. C. C. Vatebender. 253.






I N W YINGS
REDEVOERING;
BY GELEGENHEID DER HERSTELLING VAN DE KAMER VAN RHETORICA, GENAEMD
DE GOUDSBLOEMEN,
DAER MEN SCHRYFT:
UIT JONSTE BEGREPEN.
UITGESPROOKEN DEN XVI VAN LOUWMAEND MDCLXXXVI.
DOOR.
G, C. C. V.






Drukfeilen aldus te verbeteren.
Pag. Reg. Skiet. Lees.
i Aenfpr. deezcr achting, weerde. achting—waerdtfj
ij. 3. toegeftaen, toegeftaen.
30. 2. tweearacht. tweedracht.
36. 14. myne verinoogen myn vermoogen.'
49. 9. ond. ' hnis huis
56. 7. ond, tractementen 11,000 10,000.
57- 4 ■ Jaerlyks 14,500 13,500.
67. i4eni$. 14500 — ifcoo. " 13500—"14000.
78. 6. by twee — muficq. by 2. a 3,
80, 7. Phyfica alrycl éénmaél 1 ("de Zesde Clasfe nog
's weeks, doe er- by. £ \ één jaer, driemael ^ 's weeks.
81. 2. ond. Hoogd en Vad Hiftorie ( Hoogd. en Vad.
("wederom. Hiltorie wederom
87. 2, reede en oogmerk —Voeg ' en de belangens van
erby, ' ' dit land.
92. u. van ligchaems, 1 vanarreften ligchaems
127. • 14. bjj bij
131. j. ond, kan hy dit. kan hy ook dit,
147. 9. gebiedt gebied.
149. 5. ond. nevlig. necv'lig.
163. 3. ond, heuglykst heuglykfte
IÖ9. 7. ond. ■ fluiinert. 1 fluimert.-
177. 2 ond. onrroerd. ontroert. 190. 3. ï',6. 11 en ij (
197, z. \ zo°' Z0' 204- 8 ond. J
ao8. volgt 109. 209.
211 9 ond, vervuld vervult
212 3 ja onze ja onzen
4 verveelen hun gegronde en verveelen hun; gc^
welgeplaetfte klagtj. gronde tn welge* plaetïïe klagc
f ond. wiens wier
f.13 7 eu 8 wiens wiel



Drukfeilen aldus te verbeteren.
Pag. Re~, „
Staeu Leesi
a'3 7 ond. fiot
5 ond. . ontvtogt •
»ond. fcheurf "T"* ixt o • ichcuit
' V wiens
316 9 ond. ve,heugd *'?
317 3 ond. Wlen, 8 vVheu# 4 ond. zy w e
4 ond. een dof. gemurmeld paerd een dof gemurme
W i jeid Pae"
»• guldenmonden - .
i ond. verheugd 8U"e ftonden
•a*° 4 word ''"^
8 o«d. luftrend ^ ,
211 4 wreeden ^'f*
3 ™^ • • wreede
3 ond. vind
2" 4 ond. wederhoud ™*\ J
*23 io vind wederhoudt
ii u • ^ vindt
bemindt v„ • ,
a ««j j. bemind
4 ond. d uwen j
* «e uwe
«4 6 en io vervuld - word — , a39 4 dat y °rd- vervalt-wordt-
»4i 4 ond. hunn' vuur'gen yver hun ^ yVer<
Op de Vierde Lyst is vergeeten,
Woensd. en Zaturd, avond 6 uur. Pbyfica of Mechan., voor alle Claffen, en
Vrydag h. ii. Tekenen en Fr. nfch, a Clafle No io-l4 rtydag h. £ Tekenen en Franfch, i Ciailë No. i - 6
De platte grond van 'C huis moet gepiactst worden tegen over Pag. 40.



INWIJINGS
REDEVOERING.
WeJ Edele, zeer aenzienelijke BefchermHeeren , Beftuurderen , Amptenaeren en Mede Leden dezer achting, zvaerde Kamer, zeer gewenfchte Toehoor der en i
3Ts het vóov een volk on land wezenlijke eer, in grooten getale te hebben voortgebragt zulke manijen, wier deugd en wijsheid hun van hunne mede-burgeren deeden onderfcheiden , die voor hun Vaderland nutrg, voor 't menfcheiijk belang onwaerdeerb-ier , den narrn verdienden van weldoeners van 't menfchdom,- en door 't uitvinden, en beöefienen van heilzaeme kunften , en wetenfchappen, den moeielijken arbeid van de bewoo. ners der waereld verligtten , derzelver verftand ophelderden, hun hart verbeterden, en daerom niet zelden in de tijden der onkunde onder de A Go-



co
Goden gerangfchikt wierden; gewis't gezeegend Nederland, waer in wij »t ons eene eer rekenen, gebooren , opgevoed en geveftigd te zijn, heeft het hoogite recht zich onder zulke volken eene» aenzienlijken rang te eifchen, overeenkomftig de verdienden der voortreflijke Geeften op zijnen fchoot aengekweekt, overeenkomftig de weldae. den, dus uit zijnen boezem over 't geheele aerdrijk voortgevloeid. Was het noodig voorbeelden daer van in eene vergadering van Nederlanden» aen te voeren, zij zouden mij niet ontbreeken. Jk zoude de vinders der Moolens, Uurwerken Brandfpuiten, Bomben, Mortieren , der Thermo! merers, Verkijkers, en Waterweegkunde, der Klokfpelen, der Drukkonst, der Weverijen, deze alle zoude 'ik doen te voorfchijn treeden, ge. volgd van hun, die der Zeevaert, der Schilder, en Bouwkunde aenzienlijke voordeden hebben toegebragt, terwijl >t verftandig oog, en de algemeene eer, die hun omftraelde, luifterrijk 70» Uitblinken, bij 't needrig gelaet, en 't eenvouwig kleed dezer, denkende weezens.
Dan waer toe zoude men bewijzen zoeken ▼oor ontegenfpreeklijke waerheden?
Bij deze nijvere bezigheden, zo uitneemend tot aenwas van den bloei en welvaerd dezer lan-
de«



C 3 >
ffën werkende, berufttc het verftand onzer landgenoten niet alléén; men moge hun te lafte leggen , dat winzugt en koophandel hunne geheele aendagt tot zich trok; 'r leedt echter nimmer te. genfpraek, dat zij vatbaer waeren voor fterkere en teerdere aendoeningen , voor gevoelens den menich meer waerdig, gevoelens van Eer, Vriendfchap, Dankbaerheid, en Vrijheid, voor befchaeving van den geest, de beoeffening van fraeie letteren en fijnere wetenfchappen.
Dit van naderbij te befchouwen , was mijn oogmerk in dit uur, daer mijn post mij den aen. genamen , maer moeielijken taek oplegt, deeze Kamer, een treffend bewijs van het te vooren gezegde, een eerwaerdig overblijfzel van 't levendig vernuft onzer voorvaderen, als van de grenzen der vergetelheid te rug te roepen, in voorigen luifter te herftellen, en op nieuw als 't ware in te wijen. Aan gewilligheid daer toe ontbreekt; het mij met, maer aen dit gewigtig oogmerk zoo te voldoen, als het aenzien dcezer bijeenkomst ' en de kunftmaetige keurigheid mijner Toehoor' deren wel vorderde, is te ver boven 't bereik mijner zwakke vermogens, dan dat ik daer op eenige aenfpraek zou willen of durven maeken. De hoop op uwe toegevenheid alléén, mijne A a Hee*



(O
Hoeren, werkte in mij zo veel vertrouwen, als even noodig was, om mij als redenaer voor ü ttf deen optrecden; dezelvde hoop houdt mij ftaende, en verzekert mij, dat mijne bereidwillige poogin. gen verfchooning zullen vinden voor mijne gebreken, waer toe de kortheid van mijne voordracht niet weinig van 't haere zal toebrengen. '
Reeds in de vroegfte tijden van kindsheid deezer landen, ontbrak het ons, volgens het ge. tuigenis der gefchiedenisfen, niet aen fracie Vernuften, en levendige Geeften, die in >'t begin hier en daer verfpreid en ieder Voor zich' zelvert werkzaem, eerlang beter en leerzamer oordeelde* zich, op het fpoor der Franfchen, (fchoon zicM de Vlam ngen de eer toerekenen, van hier in dé eerfte te zijn geweest,) onderling met elkande. ren en rbet hunne werken bekend te macken, en Genootfchappen op te rigten, die al vroeg met den naem van Kameren van Rh'etorica beftempeld, en daer bij tot heden zijn bekend gebleeven, zo als derzelver Leeden Rhetorijkers genaemd wierden.
Voor de eerfte Stichters van zodanige' Genootfchappen houdt men' algemeen de Gecftlijken , wier oogmerk mogelijk ia dén beginne' alléén was, de domheid en onkunde hunner gemeenten
ce



(5)
Ce gemoet te komen, door ftomme of fpreekenda vertoontngén der bi;bellche gefchiedenisfen , 't geen natuurlijk aenleiding gaf tóe die leerzame uitfpanningen, die men daer na toneelfpellen noemde Dat ten minften de Schouwburgen hun aen» zijn, vootgang, en verbetering aen de Rhetorijkers vcrfchuldigt zijn, bewijst de Amfterdamfche, die in 1617 gefticht , het eerst den moord van prins willem den I ten toor.neele zag voeren door den Delftzen Rhetorijker Hoghendorp; welk ftuk door War en ar van den Drosfaerd Hoofd 's anderen daegs gevolgd wierd, van welk begin haere tegenwoordige grootheid zijnen oorfprong nam.
In Vlaenderen was, de eerfte Kamer, waer van men melding vindt, die, van Iperen, welke den naem voerde van Alpha en Omega, zonder dat men nogthands den tijd haerer ftichting naeuwkeurig weet te bepaelen-, die van Diest rekende zich van 't jaer 1302, waer aen de Antwerpsche Kamer volgt van 1400, na welke men die van Kortryk, Middelburg, Vlaardjncen, Nieuwkerk, en eindelijk Gouda, Vindt, waer de Goudsbloem irj 1437 wierd opgerigt, zo dat dezelve zich niet te vesi aenmaetigt, wanneer zij zich écae der oud* A 3 ften



(O
ften noemt. Dit getal nam zo wel in de Steeden als op de Dorpen dermaete toe, dat ik bijna van aoo Kameren binnen de 17 Provintien melding vinde, in den tusfehen tijd van 1302 tot 1618 opperigt. in welk jaer de jongfte Kamer te Utrecht fchijnt geveftigd te zijn onder den nacm van 'tRos.MAR.yn bloemken, ten minften na dien tijd is mij nog geen fpoor van nieuwe ftichtingen voorgekomen, gelijk ik geene oudere vond dan van 1302, fchoon Bidlo in de verhandeling van den Heer Kops owr dit onderwerp verzekert ftukken van voor 1200 gezien te hebben.
De grootheid'en luifter dezer Kameren was onderfcheiden; over 't algemeen echter kan men zeggen , dat zy groote voorftanders vonden, zo dat zij niet alleen op Graeflijke jaPauslijkegunftbrieven boogden; maer zelf de aenzienelijkfte perfoonen uit den Vorfteiijken , Adelijken, en Regeringftand onder haere Leden telden; als daer waer en Hertog Jan van Brabant Keizer KaRel de V. Prins Willem de £ De H-eren vam
NoORDWYK, MONTMORSNCr, GAkïRE , HoRNE ,
Lannoye en anderen.
D$ze Broedcrfch. ppen worden met reden ^e> zegd in hunne befte tijden ten oogmerk gehad te bebben de verbetering van Tael- en Dichtkunde,
Zes.



C 7 >
gleeden, en Godsdienst. Ter bereiking dcezei eindens z^g men veele gefchriften en vertooningen : Zo kwam in 1539 in 'c Mtf de Confle mn Rhitorijken door esnen Geejlelijken pan Oudenaerde , Matthys de Kastelein, PrUfitren FaStor aldaer, en laeter de Taelkundige Werken der Amsterdamcche Kamer.
Hunne Spoelen bedoelden ten duidelijkften algemeene verbeteringen; (fchoon men zulks van alle tijden niet even zeer.durft zeggen) waerom zij niet fchroomden kerkelijke en wereldlijke gebreken ten toon te ftellen, dikwijls zo vrijmoedig en zo min ©mzigtig, dat men naer dc bedoelde perfoncn niet behoefde te raeden , die op hunn' beurt niet nalieten, den Rhetorijkeren allen afbreuk te doen , en niet zelden druk. kende befluiten tegen hun deeden vormen en ter uitvoer brengen-, de ftrengfte echter , ja zelf de bloed -Placaten, konden hunnen ijver in 't gispen der onverdracgzaemheid, 't voorftaen der Vrijheid, en het in de handwerken aen den Gereformeerden Godsdienst niet uitblusfchen, zo dat wij hun geenen geringen dank verfchuldigd zijn voor de voorrechten, in wier bezit wij ons thands mogen verheugen.
Zij bragten ook veel toe, tot de luifte-rijko A 4t



C8)
Vieringen van merkwaerdige gebeurtenisfen, waer van men voorbeelden vindt bij het fluiten van het 80 jaerig Beftand,de inwijïng der Leidfche Hooge School, huwelijken, en inhaelingen van verfcheldene Vorften in dit Land, enz. - Dan hunne pragtigfte Vertooningen bewaerden Zij voor hunne Intreed: dus was men gewoon de bij-eenkomften der Rhetorijkeren te noemen, wanneer dezelve op uitnoodiging van eene of andere Kamer met grocte pracht derwaerds toogert ter beantwoording der voorgeftelde vraegen, en mededinging naer de uitgeloofde prijzen. Onder andere trekken van hun aen/ien celdt men ook dit, dat zij, even als de Vorften van dien tijd eenen Kamer-Nar hielden, die hij zulke, en andere gelegenheden zijn best deed om het gemeen door zijne makerijen te vermaeken. Tot dergelijke optochten wierden zij meeftal door onderftand-gelden der Regeeringen in ftaet gefteld; en waerlijk men benoeft zich niet te verwonderen,' dat zij die noodig hadden , als men in aenmerking neemt, wat koften eene zaemenkomst van «00 en meer Menfchen vereifchte; wat toeftel er noodig was tot eene Intreede , zo als te Ant werpen in 1561 plaets had, waer veertien hoiJ deid drie en zeventig Rederijkers te Paerd, ge.
kleed



(9)
kleed in Rood Carmofijn met Zilver of Goud, 21 Romeinfche Zege- en 196 andere Wagens geteld wierden, aldaer verzameld uit maer elf Steeden ; waer op nog volgde een kleiner Feest, waer vier Steeden verfcheenen, te zamen uitleverende 119 Paerden en 46 Wagens.
Dan waer zijn thands de fpooren dier voorige grootheid te vinden! naer »t algemeen beloop der zaeken, klommen zij tot eene onnaöoglijke hoogte , en zonken weder in het niet. Van alle deze Broederfchappen zijn er nu mogelijk 6 of 7 , die nog iets meer dan den naem behouden hebben de overige vergongen, toen de lust wierd onderdrukt, door ftrenge bevelen, uit den haet de* gehekelde Geeftelijkheid ontfprooten; of door fcherpe Placaeten, welke de toencemende losbandigheid , die zich de Rhetorijkcrs op het laetst in hunne vertooningen begonden te veroorloven, Hoodzakelijk maekte en billijkte, hunne algemeene verachting en eindelijk hunnen geheelen oqder«r gang bewerkte, wijl in 1711 door de Staeten van Holland het fpeelen en omrijden der Rhetorijkeren geheel wierd verbooden, welk verbod op veeIe plaetfen de Kameren deed te niete gaen. . Meer hier bij te voegen, zou mij weinig kosten, dan ik reken het onnoodig en lailig, daer A 5 dt



( '9 }
<fc »auwl?<rige verhandeling van den Heer Kops,
in de Werken der Nederl; MtETSCH: ie \mm gedrukt, den weetgieriger!.breeder kan onderrichten.
Onder de overgeblevene Kameren, fchoon ver ontaert van haere voorige inrigting en luider telt men nog ééne te Hasselt mijne Vaderdad, de éénige ook in geheel Overyssel, daer I bij twee te Haerlem , en ééne alhier, mogelijk na de vereeniging der beide oude overgebleven, en nu met nieuwen luider uit haere asfche verreezen.
Ik zeg «w.Oude Kamers., want fchoon in eene Refolutie van 1Ó42 van eens derde onder de uaem van De Distelbloem melding word gemaekt, gefchiedt zulks maer ééns, en is misfchien verkeerdelijk, misfchien als de algemeene naem der toen vereenigde Kamers dus gedeld.
Zekerer is het, dat in of kort voor 1437 wierd opgerigt de Kamer De Goudsbloeme, welken mem zij gemeen had met eene Kamer te Vilvoorden en eene andere te Antwerpen, onder de fpreuk uit jonfte begrepen, 't weik ik voor mij verftae, als of de Leden der Kamers voorneemen* onder eikanderen waeren, en ook anderen verzogtten, hunne verrigtingen ten bede te duiden en io gunst op te neemen of te beoordelen, waer
doos



door het dus eenige overeenkomst zoude hebben met het Latijnfche Veniam pro Lalde , gelijk begrijpen in den zin van opvatten of aennetmen zeer gebruikelijk is geweest; laetende het echter ieder vrij hier aen eene yerklaering te geeven , die hem de befte zal tocfchijnen.
Deze Kamer, door die van den Geregte gewettigd , hield tot 1410 hare Vergaderingen in 't Boterhuis, genoot de befcherming der Regeering, en wierd onderftcund met geld tot haer beftaer» en haere reizen naer andere Broederfchappen. Schoon op verfchillende tijden deze toelagen ook zeer verfchilden, en nimmer zeer ruim waeren, wijl men vindt, dat hun dan eens Negen, dan weder vier-en-twintig Guldens wierden toegeftaen: dan in iónq. moeiten zij , overeenkomftig eene aenzegging van Burgemecfteren van 't Boterhuis afzien, en geraekten van daer in de Catharyne of Turfkerk, welke mede onbruikbaer zijnde, wijl er geen Schoorfteen was, wierd hun dezelve ook ontzegd, met vrijheid echter van request tot vergoeding der Kamerhuur te mogen inleveren ; dit gedaen en verkxeegen hebbende, fchijnea zij eerst in het hoekhuis van de Hoogflraet em Markt hun intrek genoomen, en tot verbeter ng daer van, en vooral tot het maeken van een
Trap



Trap naer de Markt, ten dïenfte hunner Vcrtoo nmgen, onderftand in hout waeren genooten, en eindelijk voor omtrend eene eeuw het huis van hun tegenwoordig verblijf verkoozen te hebben, ?t welk echter thands tot dat einde ook tamelijk ongefchikt begint te worden, en eerlang niet meer dienen zal.
Men vindt van deze Kamer weinig befcheid, zo wel in gedrukte als gefchreevene papieren, en waeren er niet de uittrekzels uit de Kamerboeken dezer Stad , aen wijlen den Heer Houtam gunftig verleend, en door denzelven naeuwkeurig 'opgemaekt, ik zoude mij zeer verleegen gevonden hebben. Daer uit is mij dan onder anderen ge> bleeken, dat de Leden meer dan ééns, van ftadswegen onderfteund met geld, tot beantwoording der opgegevene Prijsvraegen naer elders zijn heen getrokken, als naer 's Hertqgenbosch , Amsterdam , Rotterdam , Haerlem , Vlaerdingen , Soetermeer en andere plaetzen.
Ook hielden zij zich veel maelen onleedig met openbaere vertooningen op goedvinden der Regeering, als onder anderen bij het fluiten van den eeuwigen Vreede, waer van de korte befchrijving, verdeeld in vier ■ vertooningen, nog voor handen is onder onze papieren.



C 13)
Meermaclen vmogtten en verkreegén zij vrijheid om ftichtelijke Speelen uit te voeren, dart Op de Markt, dan in 't Almoefeniershuis ten voordeele der Armen, dan op de Scherm-fchool dezer Stad, eene plaets mij thands onbekend.
Èénmael, leest men, wierd hun vrijheid toegeftacn tegen den tweeden Pinxterdag 1647 uitfchrijving aen andere Kamers te doen ter beantwoording eener voorgeftclde vraege ; dan of zij zulks gedaen hebben, dan neen, blijkt niet; fchoon men uit den zamenhang der Refolutien van dien tijd, die van een Vuurwerk en betaelde koften melden, zulks wel zou opmaeken.
Intusfchen had zich in 1617 eene nieuwe Kamer onder den naem van de Balsembloem, en de Spreuk In Liefdé Bloeiende, op.eige gezach neergezet, »t geen ten gevolge had, dat Burgemeefteren de 16 Vlamingen, die dezelve gefticht hadden, opriepen tot verantwoording , het verzoek-fchrift bij die gelegenheid teffens door hun tot beveiliging ingeleverd, afsloegen , en zelf ih beraed hielden , de voortduuring van deze ónze oude en eerfte Kamer toeteftaen, of niet. Beide Weeven echter in weezen, fchoon de Oude Kamer der Goudsblofmen altoos boven dreef, en meest in de gunftbewijzen der Regering bedagt wierd. Zelf
ga-r



( '4 )
gaven Burgemeefteren zich moeite om beide Kameren te vereenigen, dat toen echter mislukte en eerst in 1642 fchijnt plaats gegreepen te hebben, uitwijzens een request, ten dien einde door beiden ingeleverd, na welken, tijd men van De Balzembloem verder geene melding vindt. Wanneer deze vrijheid verkregen hadden tot uittrekken , was zulks meest al gcfchied op hunne eigene kosten; ook hadden zij nu en dan toeftemming tot het openbaer vertoonen hunner Speelen gehad, fchoon ten voordele van de Armen.
Doch om weder te keeren tot onze Kamer De Goudsbloeme; de Ondertekening van een of twee Requeftcn doet mij eenigeyan derzelver Leden kennen, doch tusfchen hunne naemen, en de naemcn van hun wien Walvisch in zijne lijst van beroemde Coudfche Mannen den tijtel van Poëten geeft, is geene de minfte overeenkomst, zo dat ik niet kan ontwaer worden of zijne Poëten Leden dezer Kamer geweest zijn ,dan of zij uit hoofde hunner verdienften in de Latijnfche Dichtkunde dien naem verdienden, dat mij echter waerfchijnlijkst voorkomt, .te meer, daer hij niet heeft goedgevonden in zijne befchrijving deezer Stad eenige me'ding van de JCamers of derzelver Broederen te maeken.
Met 1648 houden de extracten uit de Kamerboe?



( 15 )
boeken, zo wel als alle aentekeningen omtrent de Kamer op, in welk Jaer haer noch 24 Guld. huishuur is toegeftaen, wat verder haer lot geweest zij, is mij zeer duifter, alleen geloof ik te mogen befluiten, dat zij altoos dien onderftand, of wel dien van 36 Guld: genooten en nimmer geheel heeft opgehouden te beftaan, blijkens een groot gedeelte Met en Nieuw-Jaarsversen van vroeger tijd hier nog voor handen; fchoon ik moet bekennen, dat zomtijds haer aenweezen door a a 3 ja zelfs door één eenig Lid is in ftand gehouden tot dat in het voorige Jaer de twee overgeblevene Broeders, thands hier tegenwoordig, zich de prijs, waerdige bemoeijing gaven, om alle vermoogens in te fpannen tot in ftand houding en verbeetering van eene zo achtenswaerdige inrigting, waer in zij welmeenend onderfteund door hun, die reeds met de daed onze Befcherm-heeren waren, eer zij zich dien eernaem lieten welgevallen, ook gelukkig flaegden, erlangende op hun ingeleverd verzoek-fchrift van Burgemeefteren de herftelling hunner oude rechten, en daer en boven eene jaerlijkfche toelaeg van 50 Guldens tot noodigc reparatie en verdere koften bij de Kamer te maeJten. Dan het uittrek?el uit onze gehoudene aentekeningen raekende de gebeurtenisfen van dit
jaer



C 16 )
jaer , voor onze Kamer zo aenmerkelijk, welke 20 ftrak zullen worden vocrgeleezen, mackt het eene onnoodige moeite j in een verder verilag dezer zaek te treederi.
Deeze dan de tegenwoordige omftandigheeden aijnde onzer Kamer van Rhetorica, die maer aen Weinige in Oudheid behoeft tóe tè' géeven, en door haere voortduüring tot heden, daer van anderen reeds niets dan de naem overig is, mïsfchièrf hare mindere Oudheid rijkelijk vergoedt, zo zoude het vcegzixm en behnorlijk kunnen fchijnen van dezen plcgtigcn dag cn gefchikte gelegenheid geWrtii* r', om dc zorg voor hare in ftand-
IroudirJg, blcei cn wclvacrt aen deze onze acnzieïicltjkc Berclierm-hccrcn op het nedrigst en ertfi llïgst aen te beve'en, men zou meenen mij van nalatigheid niet te kunnen vrijfpreeken, indien ik hier in gebreken blepve; ik echter verkieze dit niet , ik meen het zondèr be'edlgihg dezer edele Kunst-befchermers niet te kunnen, en dus niet te mogen doen . ten waere men den ftelregel voor vast aennacme, dat wanneer men iemand aenmaent tot het geen hij reeds be, ig is te doen, zulks van dezelvde kragt is, als of men hem den verdienden lof en dankbaarheid toebracht. Dit alleen zoude zodanige aenbeveaing in ons geval kunnen verontfchuldigen.
Bul-



( 17)
Buiten dien vvaerde Medc-leeden! wat denkbeeld zou men zich van onze dankbaerheid moeten vormen, zo wij deze aenzieneüjke Mannen, die ons reeds de duidelijkfte blijken hunner welwillenheid beweezen hebben, op denzélfden voet om hunnen bijftand fmeekten , als of zij zich onzer noch nimmer bekommerd hadden?
Hebben wij 't hun niet te danken, dat men over de belangens der verouderde, der bijna vergeetene Kamer, gunftig heeft gedacht? — Dat men begreepen heeft in de achting voor de eerwaerde Oudheid gebrekkig te zullen zijn , zo men tot derzelver herftel niet mede werkte? — dat men haere oude voorregten niet alleen ongefchonden bewaerd , 'maer zelf die met nieuwe gunftbewijzen vermeerderd, en ons dus in ftaet gefteld heeft, onze oogmerken tot haercn befte ter uitvoer te brengen?
En U mijn' Hecren! op wien nevens mij de gunftige keuze als Beftuurderen of Amptenaeren dezer Kamer is gevhllen, U en mij zeiven wenfeh ik grotelijks geluk met dit voortreffelijk b'ijk van vertrouwen , dat men in ons wilde (tellen. Dat het zelve ons ten allen tijde herinnere de verpligting daer door op ons gekomen , cm tot het heil der Kamer naer onze befte vermogens meê te werken. Onze goede geest fte^e ons B ge-



C 18 )
geduurig voor oogen, de waerdije van eenen goe. den naem, der welbewuftheid , der liefde en achting onzer aenzienelijke Befcherm-Hceren en waerde Mede-leeden, dan zullen wij nimmer afwijken van de getrouwe waerneeming onzer poften; de behartiging van het heil der Kamer, de achting voor Kunst en Wetenfchap, met één woord het bevorderen van onzc algemeene Kennis, Bloei en Roem, het voortplanten van kundigheid, liefde voor Vaderland, Vrijheid en Godsdienst onder onze mede-menfehen, het goed getuigenis van een onfchuldig ge weeten , de genegenheid onzer Befchermers en Mede-leeden, zal dan het eenig doel onzer ernftige pogingen zijn, gelijk het het eenige en befte is dat ik U, dat ik mij zeiven weet te wenfehen, en hartelijke toebidde.
Dan Gij-lieden mijn'Heeren! die ik als Medeïeeden dezer grijze en eerwaerde Broederfchap hartelijk en plegtig verwelkome, zullen deeze onze ernftige voorneemens welgelukken, wijhebben uwe hulpe noodig.
Tc wel bewust van de zwakheid onzer vermoogens werpen wij ons niet op als uwe kunftrichters, als uwe voorgangers op den fteilen weg van kunst en wetenfchap; Dan. niet te min bereid tot alles wat de belangens deezer Kamer en
uwe»



C 19)
uwe belangens van ons kunnen vorderen, neemen wij den toevlugt tot uwe uitmuntende begaefdheden, tot uwe vriendfchappelijke onderrigtingen, tot uwe broederlijke toegeeflijkheid.
Wanneer wij dwaelen, zal zulks niet gewillig gefchieden; wanneer wij het door overtuiging zien , willen wij het erkennen; wanneer men ons als Broeders waerfchouwt en voorlicht, willen wij het met dankbaerheid aenneemen en volgen. Kunnen wij meer? Wel dan, leert
onder en met ons op zulken regt broederlijken voet, werkt aen de bevordering van den roem. der verreezene Kamer, en gij zult uw eigene kunde en eer bevorderen. Dan ik behoorde U zulks niet te vermaenen; het konde den fchijri hebben, als of ik uwe bereidwilligheid in twijffel trok, doch ik fmeek u mij deeze onregtvaerdige verdenking kwijt te fchelden.
Gaet alleen voort op den weg dien gij-liedea begonnen hebt, de geest der wijsheid geleide ü, de achting der kunst befcherme U , de glans der eere lichte U voor, de algemeene welwillenheid ontvange ü en beloone uwe loflijke pogirw gen, zoo als zij verdienen.
B 2 Jp#J



( 20 )
Ztot-Vriendfchap eindelijk ons allen naauw verbhde
Zij'barihetwèeutacht uit deeze eWtim^^KLu*
Dat nimmer achterdo^t het eerlijk oog verblinde, Of zelfbelang >t belang van't algemeen vertrap; Dekunpmin doe ons heil,het heil der Kamer groeien, lijbaen'voor ons den ^egtot^heid deugd en'eer, Zijleere ons ondeugd bij het menfchdom uit te roeien, Zoodathunvaer geluk, hun* vrede er door vermeer'!
8Konden ineens met *rU , ,..
' V'J u"*°jpreuK att voegen:
mhhoeeendVaesmetkunstenmtenrchappenfpott\ &ij heren liefde (en dit alleen maekt ons genoegen)
voor God.'
NB. Zeederc der, tijd van het houden deeze, Redevoe-
»J?g, is van de Kamer van VER E iets in t licht gegeeven door den Predikant Tolïé het geen va„ derzeIver „„„^ ^ > t
ook her, ik vernomen, dat op I!ieer andre £ fen nog etnige o*erblijfze!en van Rhetorijk-Wr* «n»e«ig zljn fchoon niet meer in voorigen bloe



PLAN
VAN EEN
NEDERLANDS OPVOEDINGS-SCHOOL,
volgens het welk, onder. opzicht van
ÉÈNEN DIRECTEUR
E N
TIEN LEER MEESTEREN, ZESTIG JONGELINGEN
ïa den tijd van ZEEVEN JAEREN kunnen onderweezen worden in de Latijnfche, Griekfchs en voornaemfte hedendaegfche Taelen , zoq wel als in andere Kunfien en Wetenfchappen^ tot het leggen van goede gronden eener befchaefde opvoeding, voor alle aenzie. nelijke levens - ftanden noodig
DOOR
G. C C. V.






Geagte Leezersl
J. <fe jp&tf// w*»* VOORREEDE, *»/7 /«wr de antwoorden van den Wijsgeerigen Zwitzerfchen Landman KLI-IJOGG aen Beftuurderen van '/ Genootfchap van den Landbouw êldaer, de mijne maeken , wijl zij volkomen uitdrukken, het geen ik hier oordeel ter zaeke te dienen: Wanneer men hem in eene onderhandeling ever de verbeetering in den Landbouw veele zwaerigheeden opperde, zeide hij: „Gelooft vrijelijk, „dat alle zwaerigheedea allengs verdwijnen zouden, „zo men fechts handen aen 't werk floeg, - als „ ik zoo veele zwaerigheeden hoor maeken , bijluit „iker altoos uit, dat de zaek niet zeer ter harte gaet, „en dat het de moeite alléén is, dien men vreest,— „ik kon niets onderneemen, of het wierd aenfionds „voor ongerijmd , en onuitvoerlijk aengezien; „dit alles heeft mij nooit doen wankelen, zo „ dra ik ééns wel overtuigd was, dat dat „ geen , 't welk ik mij had voorgemeld, goed en ,\betaemelijk was, ging ik met lust aenh werk, „en zette het zelve met alle mijne kragten door: ,3 Zij 9 die mij het meest met medelijden hadden, ■ B 4 9iaea-:



C 24 )
„omgezien, Honden verwonderd over den gelukkige» „uit/lag mijner onderneemingen, en waren dikwijls r de eerjlen, die mij in verfcheidene dingen naer„ volgden:
Uier op voerde iemand mijnen braeven Landmat?, te gemotte: „Ik fla a ioe waerde KLI-IJOGG! tydat het dus met uw werk gefield is; als gij iets „mmigs hebt ontworpen, gaet gij regelrecht tot „uwe oogmerken voort, en gij voert het met eigene „handen uit; maer >t is niet op dezelfde wijze ten „opzigte van de Regeering: »//f „iet, dan M ,,dat men middelen gevonden heeft, om 'het volk „te overtuigen, dat zulk eene fchikking goed, en „heilzaem is, dat men zich kan vleien dezelve „ter uitvoering te brengen, en nog wordt er dan „vereifcht, dat verfcheidene men/Uen het rad met „denzelfden ijver draeien , als men zijne oogmer„ ken zal bereiken. "
„ Dat dit u niet belette, mijne Heeren, antwoordde hij, onophoudelijk de jlerkfie poogingen in >t „werk te feilen, als gij de onderwerpen, daer het „gemeene welzijn in betrokken is, wel ter deeg ■„heit overdagt, fielt ze dan met kragt en nadruk



( *5 )
„voor, en het uwe wijze om dezeloe ter uitvoer „ te brengen , een voorbeeld van ernst en wakker-' „heid zijn, dan kan u de Zeegen des Allerhoogflett 5, niet ontflaen ;
„Gij zult ten minflen altoos een goed gedeelte „verkrijgen van rt geen gij wenfcht: dat eerst „gelukkig gevolg , hoe gering het dan ook mooga „weezen , zal u nieuwe middelen doen te werk „ (lellen, en zal uwen ijver onderfleunen ; Heden a, het een , en morgen, het ander, en ongevoelig
„krijgt het werk zyn volkomen bejlag laet »
„ alleen niet afschrikken, gij zult eindelijk pzien, dat er geen menfch is, die zig niet fchaeme , „u zijne toefiemming niet te geeven9 of die uwe „poogingen niet goed kcure. ——
„ Hoe dringender de nood is , hoe meer ijver ea „vaerdighid men behoort aen te wenden, om dien „te vervullen', het genoegen, dat men zig ten „minflen met eene volkotnene' overtuiging kan ver~ „zeekeren, dat men alles gedaen heeft, wat men „ doen kan, is dit niet reeds eene groote vergel„ ding , en de fchoonde, die men zig kan voori}Jlellen2 Ferlaet u op de Goddelijke Voorzienig™ B 5 ttJieiii



C 26)
„held: iedere nuttige onderneeming, fchoon dezelve „voor dien tijd mislukt, kan op eenen anderen tijd „nog heiIzaeme gevolgen voortbrengen; Hij, die „zig op de Voorzienigheid verlaet, wanneer hij „gofde oogmerken bedoelt, en goede enderneemin„gen bij der hand vat, is volgens de uitdrukking „des Apoftels Leevendig in hoope.
iitDm men hier teegen inbrenge , wat men wil, „als men, bezield door een waeragtigen ijver, „voor »/ geen goed en loflijk is, alles heeft gedaen, „vat men heeft kunnen en moeten doen , zo kan „de Zeegen der Allerhoog/Jen ons niet misten.» Zoo ver deeze waerdige Landman, welke ons hier •zoodaenig een voorbeeld van moed en ijver toont, gevest op Godsdtenpige gronden, als noodig is, 0,n tvan nuttige, doch moeielijke onderneemingen eenige vrugt te durven wagten; indien ieder met dezelve èezieldwas, zouden zoo veele nuttige uitvindingen, als de verflanden van dit en andere Landen opleeveren, het gewis verder brengen , dan tot het dui* fier geluk , om zieh in de Boek-verzaemelingen dot Geleerden te moogen verfchuilen, men zou er ten minfim ac proef van fteemen, onder zoo veel niems g*
4£i



( *7 )
vis ééns iets goeds aentreffèn, en alle niet onvethoord tot dezelfde vergetelheid veroordeelen ; Het is ook deeze moed en ijver op dezelfde gronden ruftende, dien ik allen mijnen Landgenooten, en mij zei" 3>e van harten toewenfche, als van den meeften dienst zijnde, niet alleen voor 't algemeen belang des Vaderlands , maer ook voor de gelukkige uitvoering vanieders bijzondere zaeken; Echter zou men mij ten hoogflen verongelijken, indien men het voorgaendeaenmerkte , als alléén ter neder gefield, om in ééns alle bedenkingen en zwaerigkeeden, die op dit onderwerp zouden kunnen gemaekt worden, af te fnijden, en op eenen meejleragtigen toon den bodem in te flaen; Neen: ik wenfchte alléén , niet zoo veele zwaerigkeeden te hoor en opperen, dat zij het denkbeeld van onmooglijkheid eener zoo noodige verbeetering in het School-weezen met zich invoerden, en boude het daer voor, dat maer weinige zaeken ontnoogelijk zijn, voor hem , die ze met ernst wil: Dan, wat voor ft overige de wijze der uitvoering in deezen betreft, ik ben te wel overtuigd, dat dezelve voor verbeetering in veele opzichten vatbaer zsx dan dat ik mij niet ten hoogflen vereerd zoude



( 28 )
reekenen met gegronde en welmeenende aenmerkin* gen pan elk kundig en oprecht Nederlander, die in '■t welzijn des Lands , en van de Volken der toekomende Eeuwen , ook aengemerkt als zijne Natuuren Landgenooten, genoeg belang (lelt, om zich met <ie overweeging pan >t geen tot hun welzijn kan ftrekken, nu en dan ernftig beezig te kouden, en zoo lang men niet dom, of (lijfhoof lig genoeg is, om '/ belang van >t algemeen en de kunde van anderen minder te achten dan zijne eigene opgevatte denkbeelden, kan men hier omtrend niet wel anders gezind zijn.
Een ieder leeze dus met dien onbevooroordeelde» geest, die 't belang der zaeke vordert.
Hij vraege zich zeiven, of het onderwerp, de •opvoeding der jeugd namelijk, en wel befaeldelijk van Jongelingen van goeden huize gewiglig zij, of het zelve verbeetering noodig kebbe, en
die wenfchelijk waere:
Hij zie verder, qf het geen hier wordt voorgedroegen, daer toe Jlrekken kan: Hij toetze, >t geen zomtijds met zijne denkbeelden niet geheel mogf firooken, aen waerheid, oordeel en ondervinding,



( 29 )
<S/l beproeve dttt of in het gepelde ook misfchien eent nattigheid of noodzaekelijkheid legge, die hij in den eerjlen opflag niet gezien had: Hij onderfcheide zijne .zwaerigheedén , in wezenlijke , in denkbeeldige , en in zulke die alléén van ieders bijzondere verkiezing afhangen , zonder eigentlijk veel toe of af te doen: vooral bedenke hij vel, of zijne zwaerigheeden van zoo veel gewigt zijn, dat hij daerom het geheele Plan onbeftaenbaer en verwerpelijk moet reekenen: Hij her inner e zich , of ooit iets in zijne geboorte volmaekt was', of verbeetering envolmaektheid kan verwacht worden, als niemand een begin maekt, en of het dus betaemelijk zij, vegens eenige moeite en zwaerigheid het geheel te laeten vaeren: Hij bereekene of een gelukkige uitfiag den arbeid en koften niet rijkelijk vergoeden zoude; Hij bevlijtige zich eindelijk meer op eene verftandige vijze verbeetering aen te wijzen en zwaerigheeden. op te ruimen , dan uit een geest van tegenfpraek, bedil-zucht, of vooroordeel, derzelver aental moed•willig en eindeloos te vermeerderen'.
Al wie in dien geest leest, is de eerlijke man, 9an wiens welmeenenden raed en oordeel ik een dank-
baef



Cso)
haer gebruik zal maeken; Hij is mijn vriend, & de vriend des Vaderlands, en de achting van beide zal hem verzeèkerd zijn.
Dat er veele zoodaenige gevonden worden , is de voornaemfte wenfch van den
SCHRTVER,
3 Dec. 1791.



PLAN
VANEEN
NEDERLANDSCH OPVOEDINGS - SCHOOL
voor alle aenzienelijke beevens -«5 tanden.
In! immer vertegenwoordig ik mij de zorgen, welke men zich, zoo op de waereld in 't algemeen , als bijzonder in mijn dierbaer Vaderland, voor de opvoeding der Jeugd en ter bevordering van hun tijdelijk en eeuwig geluk, langs den weg van deugd en wijsheid, hoe langer hoe meer begint te geeven , of ik gevoel een hartelijk genoegen desweegen, het welk in de oprechtfte wenfehen voor het toekomftig heil van Nederland, dat ik uit zoodaenige bemoeiingen van nuttige wijzen hoop en te gemoet zie, zijn einde neemt.
Aen deezen zuiveren wenfeh fchrijve men regtvaerdig de poogingen toe , die ik tot het zelfde oogmerk in dit gefchrift aen zal wenden en verfchoone gunftig het gebrekkige, of liever den verbeetere het zoo , dat het voor het alge-
{Deen



S£ PLAN VAN EEN
meen welzijn nuttiger worde ; immers, zal een Land gelukkig zijn en blijven , de gronden daer toe moeten gelegd worden in' 't hart der Jeugd, of alle andere poogingen en de befte inrichtingen zijn daer toe niet toereikende,
Het ontbreekt thands genoegzaem aen geene gefchikte gelcegcnheeden voor alle ftanden, om die kundigheeden redelijk gemakkelijk en onkoftbaer te erlangen, die voor hunne plaets op het Waereld-Toonneel vollbekt noodig zb'n; men heeft Schooien en Academiën tot het aenleeren van doode en levendige Taelen ; men ziet inrigtingen van allen aert tot bevordering der wetenfchappen,, Tceken-Academien, Muzijk- SchermDans- en Rijd-Schoolen ; een Zee-School , Collegien , Genootfchappen , allen eeven beezig en mcerendeels ook gefchikt tot. aenkweeking van zulke jonge lieden, dien het geleegen komt, om van de eene naer de andere plaersdeeze inrigtingen te gaen bezoeken, en den tijd en de koften daer toe te vinden; die in ftaet zijn over hunnen toekoomenden leevens-ftand verkiezing te. maeken, en niet verhinderd worden die keuze ui, te voeren.
Dit echter is het geval niet van ieder een , ik mag zeggen van bijna niemand, dat hij zo zeker, 30ude zijn van zijne toekomende beitemming.
Die



OPVOEDINGS . SCHOOL.
33
Die voor Kleermaker was in de wieg gelegd, kan Profesfor worden; die bij zijne geboorte tot Predikant was gefchikt, kan zoo ver van die fchikking afwijken, dat hij wel in 't zwart gae, maer Schoorfteenen veege: van beide zijn de voorbeelden.
Hier bij komt, dat de ééne wetenfchap altoos de andere voordeeüg is, en licht bijzet, waerom het den geleerden een groot voordeel is , buiten het vak zijner verkoorene ftudie , zoo veel van alle andere dingen te kennen , als mogelijk is , gelijk het den ongeleerden ook in het gemeene leeven bijzonderen dienst doet, om hem uit veele onaengenaeme beflommeringen te redden, wanneer hij in allen gevalle kan zeggen: ik draeg* aW het mijne bij mij.
Ter bereiking van zoodaenig oogmerk kunnen geene inrigtingen alléén voor bijzondere wetenfchappen geroeg voldoen, zij bepaelen zich tot hun vak, en vorderen all' onzen tijd, of liever v zij laeten te veel tijds leedig , die, wanneer hij wei verdeeld wierd, geloof ik , toereikende zoude zijn, tot nog veele andere nuttige verrigtingen.
Dit is met opzicht tot alle rangen van menfchen en kinderen waer ; doch terwijl verfcheidene anderen , zoo verftandig als menfchlievend werkzaem »ijn ten nutte van minvermoogenden , C ver



34 PLAN VAN EEN
verkies ik mij te bepaelen tot zulken , wier geboorte en middelen toelaeten, maer ook eisfchen, dat zij boven hunne armere mede-burgeren zoo zeer in kunde en deugd , als in uiterlijke vertooning uitmunten.
Hoe nuttig doch de aenkweeking en verbeetering van de vermoogens en het verftand der fmalle gemeente zij , is het evenwel voor den Staet, geloof ik, van nog meer direct be'.ang, dat zij, die naer den gemeenen loop en waerfchijnlijkheid aen het roer der zaeken ééns ftaen te koomen, zoo kundig , wel opgevoed, en volmaekt in Mcnfchen- Burger- en Chriftcn-deugden worden, als mogelijK is.
De gewoone oeffen-plaetfen tot vorming van deeze jeugdige verftanden zijn, na de Franfche, de Latijnfche Schooien; zommigen echter meenen feedenen te hebben om geene van die beide te kiezen , en neemen Gouverneurs in huis ; men kan van deeze twee verkiezingen veel goeds en Veel kwaeds zeggen; te meer daer meest al noch de Schooien, noch de Gouverneurs zoo gced zijn, als zij konden cn behoorden.
Hier van zijn verfcheidene redenen bij te brengen; dog twee fchijnen mij in beide gevallende voornaemfte :
Voor eerst, de weinige oplettenheid, die de
Ou-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 35
öüders zelve hebben op all' het geen hunne Kinderen betreft, en op derzelver Meefters en manier van onderwijs; waer in zij niet zelden zoo gebrekkig zijn, als in hun eigen voorbeeld:
Ten tweeden de fpacrzaemheid op deeze zoo noodige koften, welke omtrend onnoodige in veel minder graed bij hun befpeurd wordt, en welke den kundigften en braefflen Onderwijzer de han-* den bindt, en hem belet te doen , 't geen hij overtuigd is noodig te zijn
Over de vereifchten van eenen Gouverneur is veel en verftandig gefchreeven , ook komt dit niet te pas bij eene verhandeling, welke voor eene algemeen-nuttige inrigting beftemd is; ik bepael mij daerom tot de opgaeve van eene Latijnfche opvoedings-School, zoo als die naer mijne gedachten behoorde ingericht te zijn, om dc jaeren, welke men daer moet doorbrengen, zoo nuttig te befteeden als gevorderd mag worden, ten einde de niet ongegronde klachten weg te neemen over den langen tijd, welke men daer tot het aenleeren van maer ééne zaek worde beezig gehouden :
Men maeke geen denkbeeld van zich hier een koopje te zien aenbieden ; integendeel deeze inrichting zoude zoo koftbaer zijn, en moeten zijn, als eenige andere; evenwel niet boven het geen C a daer



$6 PLAN VAN EEN
daer nog wel eens een enkele mael aen hefteed wordr, wanneer de een of andere Vreemdeling zijne nieuwe Methode genoeg weet aen te prijzen: én gefield eens, dat deeze goed waere, 't geen aen het oordeel van de verftandige waereid word overgc'.aeten , zoude dan het duurde niet zoo wel in dit geval het befte koop zijn , als in zaeken, van oneindig minder belang, dan de opvoedtng der Kinderen?
Ik wil mijnen Leezer niet reeds bij den aenvang door zoodanig vermoeden belecdigen ; mij legt te veel aen zijnen goeden wil gelecgen en aen zijne oplcttenhcid , op het geen ik ten gömeenen nutte naer mijne vermoogen Heb voor te draegen, cn gaê daerom ter zaeke, welke ik tot zijn en mijn gemak zal voordellen , als of ik waerlijk voorneemens was dezelve daedelijk uit te voeren, 't geen echter ver beneden mijn vermoogen is in meer dan één orzicht.
Om dan gereegeld voort te gaen zullen wij it aenmeiking neemen,
De inrigting van het Huis.
'% De plaetfmg van het zelve , dê koften daer toe noodig, en de manier om dezelve magtg te Worden, waer over ook Art. 8 en io en 16.
3. Het getal der Leerlingen, hunne Kamers en ftfeubiien.
S 4- De



OPVOEDINGS - SCHOOL..
4. De Jaeren hunner aenneeming, en hetgeen zij te vooren dienen geleerd te hebben,
5. Hun Kapzel en Kleeding.
6. Opftaen en te Bed gaen.
7. Hun Voedzel, Bedden &c.
8. De Curatoren.
9. De Directeur.
10. De Profeflbr, Rector, Praceptoren en Gouverneurs , derzelver Tiaétementen geduurende hunne functie, en daer na,
11. Het Onderwijs en Verdeeling van den tijd, 32. De Verdeeling in Ciasfcn, cn *t Onderwijs
op ieder van dezelve.
13. Nadere verklaering van den Leertrant, dien men zich zou voorfchrijven in deeze en geene wetenfchappen.
14. 't Zakgeld , de Uitfpanningen , Belooningen en Straffen.
15. De Vacantien, en het gebruik van dezelve voor hun, die zulks verkiezen.
16. De Koften.
17. De Dienfrbooden.
18. Lijften en Schikkingen van ieders beezig» heeden op eiken dag en uur, waer uit blijken kan, dat alles genoeg uit één loopt, en n eraand. met werk overkrcpt wordt.
Men kan alles vraegen, en dus vraegt ook ligt
C 3



PLAN VAN EEN
iemand, waerom in dit Plan de Militaire en Burgerlijke opvoeding zacmen vereenigd zijn? doch die billijk is, zal zien, dat een Officier met het zelfde regt zou kunnen vraegen, waerom men hier ook Jonge Heeren voor-de Theologie, Medicijnen en Rechten vormde, en ieder zou gereed zijn, die vraeg belagchelijk te vinden; maer zijn dan braeve Militairen ook niet noodige en nuttige Burgers van den Staet? Weeten alle Ouders dat hun Zoon, fchoon voor de Studie gefchikt, door verandering van omftandigheeden nooit lust of noodzaeküjkheid zal hebben zich in den dienst te bcgeeven ? Is het ook geheel onnoodig , dat Regenten eemge kundigheid van »t Militaire hebben ? of is eindelijk de opvoeding van jonge Officieren minder belangrijk voor 't algemeen, dan van de overige Burgers? is het onnoodig dat Militairen deugdzaem ^kundig , en wel onderweezen zijn ? dit zal doch niemand willen beweeren ; 't is dan daerom j dat men ook aen hun in dit plan gedacht heeft \ behalven dat , gelijk ik op een andere plaecs zeg, zulke fchikking aen ordre, discipline en netheid bevorderlijk is, en de houding en gezondheid verbeeterdt ; en dus reken ik zoodaenige vraeg volleedig genoeg beantwoord , om alle andere onwaere inzichten en uitleggingen voor te komen en af te faijden. ART.



OPVOEDINGS - SCHOOL. 3» ART. I.
DE INRICHTING VAN HET HUIS.
Eene volleedige befchrijving van een Huis te geeven , gefchikt naer mijne denkbeelden , zou zeer mocielijk zijn, waerom ik liever eene Tekening daer van hier heb bijgevoegd , die mijne gedachten nae genoeg den Leezer zal meededeelen.
Het voorgedeelte is de Wooning van den eerften Directeur: de twee buiten-vleugels zullen dienen tot vier Huizen voor zoodaenige der andere Opzieneren, als getrouwd mogten zijn.
Dan volgt binnen in het Direfteurs-huis aen wederzijden een gang, die den toegang geeft tbc vijftien Vertrekken; ieder van tien a twaelf voeten vierkant, 't welk onder en boven te zamen genoomen verblijf voor Zeftig jonge Heeren geeft j deeze Kamers hebben allen hun uitzicht op den Tuin, in 't midden van het Huis leggende, verder ieder zijne Slaep-plaets , Boeken-kas , Tafel of Lesfenaer, en Fonteintje: teegcn over ieder vertrekje zal tusfchen de Raemen in den gang een Kleer-kas , en daer onder drie k vier geflootene Laeden tot berging van Linnen zijn: aen ieder eind deezer vier gangen boven en beneeden zal één Prxceptor of Gouverneur zijne Kamer C 4 heb*



4° PLAN VAN EEN
hebben, en daer ook flnepen , terwijl in »t midden van den gang aen de buiten zijde een Knegtskamer, Kap-kamer, waer in tefiêns een Secreet, en een Trap naer boven, en een Kamertje tot het fchoon maeken van Kleedden , Schoenen , Gewceren &c. zal gebouwd worden ; voor aen in den dwarsgang van des Directeurs Huis, afgefcheidcn van de beweeging, die in de groote gangen plaets moeten hebben, zullen twee Vertrekjes gcmaekr. worden, voor Zieken.
Eindelijk zullen deeze gangen met een hek van desDireéturs wooning afgezonderd, en des nachts verligt worden; aen het einde zullen zij uitloopen in eene Eetzael, waer m vier Tafels zullen ftaen, en 's Winters één a twee Kagchels: 20 men niet een gezonder middel kan vinden om dezelve te verwarmen; Uit die Eetzael zal men gaen in een Auditorium, waer in een Predikftoel, of liever dubbele Catheder, een geftoelte voor Curatoren, een Orchest etc: tot het houden van half-Jaerige Examina en Promotien, leffen, of voorleezingen van allen aerd, Concerten, vertooningen van enkele Toonneel-üukken, in 'tkort tot alles wat ruimte eifcht.
Op de plaets zullen zijn Exercitie plaetzen, Kolf-baenen, Manege, Stallen etc:
: - Dus









OPVOEDING-S - SCHOOL.
4*
Dus zal de inrichting van dit Huis boven bijna als. beneden zijn, met uitzondering echtr dac de ruimte, beneeden dienende tot Auditorium, Eetzael &c. boven zal gebruikt vyorden tot Schooien, tot Collegie- Bibliotheek- en Geweer-kamers , tot bewaering van Kabinetten, van Mechahicque en Phijficque Initrumenten , MuntPrint- Naturalien-Verzaemelingen, en wat verder van dien aert het eigendom deezer inrichting door aenkoop of gifte mogt worden.
Dit vertrouw ik nu genoeg te zijn om een denkbeeld van dit Huis te vormen; thans zou de vraeg kunnen zijn , van waer de koften toe eene zoo uitgeftrekte Timmering, welke volft-ekt dus moet ingericht zijn, en dus van grond op daer toe aengelegd , ten einde men overal alles onder 't oog kan hebben , indien zij aen mijn oogmerk zal voldoen; doch zoodaenige vraeg is onnoodig in een Land, wiens overvloedige publicque Inkomften nuttig befteed worden ; waer de particuliere Inwooneren rijk zijn en mildaedig, waer dus nuttige poogingeri, zoo deeze dien naenx verdienen, een' onuitputtelijkcn fchat, en onbezweeken fteun kunnen en zullen vinden in de publicque en particuliere Rijkdom en mildacdigheid.
c $ *RT.



42 PLAN VANEEN
ART. II.
DE PLAETS VOOR HET HUIS EN BOUWKOSTEN,
Dit Huis kan waerfchijnlijk in geene Stad ftaen, om de ruimte die het eifcht, en om de Militaire Exercitiën &c, het moet er ook niet ver af zijn, op dat wij ons dus niet uitfluiten van den omgang met fatfoenelijke lieden, de geleegenheid om den publicquen Godsdienst bij te woonen , en Meefters van allen aert te krijgen, die in het Huis mogten ontbreeken.
Het zal dus gebouwd moeten worden in eene voorftad of op den afftand van een quartier, of ten hoogften een half uur van zodaenige groote Stad in eene der Provinciën, waer men menfchlicvend genoeg zal zijn , en het belang zijner Burgeren genoeg kennen en behartigen, om ten dien einde den benoodigden grond om niet te fchenken , (moogelijk twee Morgen) voor zoo lang als het Inftitut beftaet, welk gefchenk goede intercsfen zoude kunnen opbrengen door de verteering welke dit Huis zou maeken.
Men zou niet alleen grond voor een Huis, maer ook voor Tuinen &c. moeten vraegen.
Dit Huis zou moeten gebouwd worden van dubbel hout, zoo dat men nergens het bindwerk zag , op een fteenen voet j dit reeken ik
dyjir-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 45
duurzaem genoeg voor de gewoone maet der menfcheüjke veranderlijkheid, wijl het ten minften eene Eeuw kan ftaen ; behalven dat een fteene Gebouw koftbaerer ïs , en niet zoo fchieUjk zonder nadeel voor de gezondheid kan bewoond worden; doch dit kon altoos een onderwerp van nadere overweeging worden:, zoodaenig een houte gebouw dan zou, dunkt mij, als het alléén fterk, en niet koftbaer wierd gemaekt, op éénmael honderd en 'twintig duizend Guldens beloopen , (wijl mijne kennis van de Architectuur-reekening niet zeer vast ftaet, heb ik hier in mijne toevlucht tot anderen genoomen). dit geld zou deels moeten voortkoomen uit de mildaedige handen mijner gegoede Meede-burgers fjen ter dankbaere gedachtenis van de toelaega der milde geevers tot dit Fonds zou de naem der twaelf voornaemfte Contribuanten in Marmer gehouwen , en booven den ingang geplaets worden, zoo wel als de verpligting aen de Heeren Staeten; terwijl van de verdere Donateurs, 'c zij bij den aenvang, 't zij in 't vervolg , in de historie van het Inftitut aenteekening zou gehouden worden) deels uit de kas der Provincie , in welke 't gebouw zou geplaetst worden, op een eerbiedig verzoek daer toe aen de refpeftive Heeren Staeten derzelve te doen, zie verder Art. 8, io en 16. ART.



44
PLAN VAN EEN
ART. III. 't getal der leerlingen,
hunne kamers en meubilen.
Men zou ingevolge dit Plan plaets hebben vttft Zeftig Leerlingen; doch niet eer aen de uitvoering daer van kunnen beginnen, voor dat men door intcekening verzeekerd was het noodige geld tot den Bouw, en als men gereed was, het geheele getal, ten minfte twee derde deelen der Leerlingen compleet te zullen hebben: Daer van zcekcr zijnde kon men beginnen te bouwen, en zich van het noodige te voorzien , om twee jaeren daer na gereed te zijn.
Uit heeft, beken ik, eene zwaerigheid , wijl veelen niet geheel zonder recde weigerig zouden kunnen zijn, zich twee jaérén voor af te verbinden tot iets, dat nog niet beftond, wijl in zoo vtel üjds verfcherdene omftandigheeden, zoo betrekkelijk het ïnftitüt zelve, als andere, zelvs de dood, groote verandering in hunne voorneemens zouden kunnen maeken; doch ik heb geen ander middel weeten uit te denken, om het geheele Iigchaem aenftonds met alle deszelvs raederen en in zijnen zamenhang in krachtige werking te brengen, en dus voor te kopmen, dat men niet reeds met wanorder aenvong,
'tZoB



OPVOEDINGS - SCHOOL. 4#
't Zou ten minften noodig zijn de vier of vijf' onderlle Clasfen bezet te hebben, en dus op tusJbhen de veertig en vijftig jonge Heeren ftaet te kunnen maeken; want het zou niemand te raederi Zijn zich voor de laetfte Clasfe, en dus maer voor één jaer aen te geeven, waer in hij weinig nut zou kunnen trekken; of het moest iemand zijn , die reeds elders de Schooien gepasfeerd hebbende, zich hier, als op een Athenaeum of* Illuilre School, nog een jaer wilde voorbeieiden tot de Academlfche Lesfen.
In der daed heeft ook zulk eene verbintenis niets in zich, om iemand af te fchrikken: de inrigtingen doch zijn alle bekend en onveranderlijk bepaeld, ten tijde, dat men zich verbindt, men heeft dus niet te vree..en , dat die intusfchen veianderen zullen, noch reede", om desweege te wankelen in zijn befluit.
Even eens zou men voor af reeds den Directeur en andere Onderwijzers kennen, 't geen dus ook geen oor. aek kan zijn om iemands beQuit te vertraegen.
Eindelijk de dood ontflaet van zelve van allen verband en andere gewigtige omftandigheeden Zouden zulks ook doen.
Zoodaenige inteekening dient dus in der daed «héén, op dat men min of meer zeekerheid heb-
M



4$ PLAN VAN EEN
be van niet geheel vergeefsch zoodaenig Inftitut te zullen oprichten , waer in iemand deel zou neemen, als het ftond; zij dient om een duidelijk bewijs te hebben, of deszelfs inrichting algemeen goed of afgekeurd zal worden, en aenmoediging te hoopen hebbe, ja, dan neen.
Deeze reedenen, te gelijk met de noodzaekelijkheid, die ieder baerblijkelijk ziet, om zulk eeninrichting aenftonds met order en in zijn zamcnhang te doen werken, zal zij aen haer oogmerk kunnen beantwoorden, zullen, hoop ik, voldoende zijn, om de geopperde zwaerigheid te beantwoorden en weg te ruimen bij allen ten minnen, dien het in der daed ernst is, om inrichtingen ten algemeenen nutte welmeenend de hand te bieden , en voort te helpen , en niet onder eene opftaepeling van gezochte zwaerigheeden te doen neérzinken en te niet gaen ; immers heeft men tot het Onderwijs direct alle Leermeefters te gelijk noodig, zoo wel de Gouverneurs als den Profesfor, Reftor enz.: wijl derzelver werk in vakken is verdeeld , en zij alle te zaemen tot het geheel moeten medewerken ; 't zij er tien jonge Heeren zijn , of allen : en van waer zouden dan in den beginne de koften koomen, daer toe noodig, zoo men niet aenftonds hun ge* tal volleedig had, of ten minften bijnae?
De



OPVOEDINGS - SCHOOL. 4?
De jonge Heeren zouden dus ieder zijne aparteKamer bewoonen, en die zelve moeten Meubi* leeren, welke Meubilen hun bij hun vertrek wederom zouden volgen , zijnde een
I BED Ofwel MATRAS. I KAMERPOT.
GLAS- en BED-GARDYNEN. I LESSEN A ER.
I TAFEL. I KLEER.-BORSTEL»
1 SPIEGEL. I BLAEKER.
2 STOELEN. I SNUITER en I INKT-KOKER. DOMPER.
Dit alles, zoo wel als 't geen hun verder mogt aengaen , moet met de voorletters hunner naemen gemerkt worden, zonder 't welk men voor niets inftaet; Goud , Zilver , Juweelen , en dergelijke koftbaerheeden zijn articulen, voor wier bewaering men zig niet verbinden kan , en die ook onnoodig zijn.
ART. IV.
DE JAERÉN HUNNER. AENNEEMING, EN 'T GEEN ZIJ TE VOOREN DIENEN GELEERD TE HEBBEN.
In den aenvang zal men verpligt zijn, om het geheele Inftitut direct in alle zijne Clasfen volleedig te krijgen, Leerlingen van verfchillende jaeren tusfchen 10 en 18, en van onderfcheidene vorderingen aen te neemen ; ten minften zoo yeelen als genoeg is om vier Clasfen bezet te hebben.



4* P LA N VANEEN
ben. Doch zich in >t vervolg bepaelen om geene anderen te plaetfen , dan die tien, of ten hoogflen twae'if jaeren oud waeren, en dezelve op de onderfte Clasfe plaetfen, als of zij niets geleerd hadden , dan volkoomen Leezen , Schrijven, Franfch, Geographie cn Reekenen, over welke articulen , zij voor hunne acnneeming zouden geëxamineerd worden, en onbekwaem zijnde, te rug gezonden: want voor 't elfde jaer in deeze zaeken kundig te zijn , is niet te veel gevergd: Echter zal men in de Geographie nog eenig Onderwijs geeven , en de vierde Gouverneur bij zijne lesfen in Teekenen &c: de Fianfche Tael tot onderhouding derzelve gebruiken.
ART. V.
HET K A P Z E L EN KLEEDING.
Hun Kapzel zou zeer eenvouwig zijn, zullende het niemand vrij ftaen zijn hair anders dan na± tuurlijk rond , zonder Poeder of Pomaede te draegen.
Hunne Kleeding zal des Zondags Rocd Scharbeken met witte voering, Ondergoed, en dito knoopen zijn ; om dat een zindelijke kleeding Zindelijke jonge Heeren maekt; de overige daegen Groen met Alchgraeuw Ondergoed • en dit alles egael, om meemgvuldige koften en trotfeh-
heid „



0PV0EDING9 - SCHOOL.. 4»
%ëid, uit het verfchil van koftbaere. Kleederen ontftnende, voor te komen, als ook om dat het fcich beeter fchikt tot egaeïe netheid, en voor hunne Militaire Exercitiën:
Zijne word niet gedraegen, Deegens zijn n'uc gepermitteerd ?
Deeze gelijkheid van Kleeding is ook reeds in andere Inftituten van dezen aerd buiten s' Lands om dezelfde redenen ingevoerd , onder anderen bij den Heer Salzman, genoeg ter zijner ce-e bekend; en in''t Opvoedings fchool te St. Omer.
Dus moet ieder zich voorzien van
Een zwarten getoomdett Hoed.
Een ronden dito.
Een Rood-fcharlaken Rok, met witte voering es
dito knoopen. Twee befte witte Linnen Vejlen, en Broeken, Een wit Laékens Vest en Rfoek. Een Gratie Rok zoo wel als de Roode, overeenkomftig de ftael van het Hnis: Dan deeze Gioene Rok is maer ééns noodig, in't vervolg zal men voor een tweeden Rok houden, den Rooden van het voorige Jaer, Twee witte Veften cn Broeken, minder van zoon
dan de gerjle. Tw$e Groene Lakenfche korte Jagf-huizen.. 3'wee Afch-grauwe Bombazijne Veflen , en lango Bmkentot op de fchoenen.
9 Es®



#* *LAN VAN ÊEtf
Een witte Lakerfcha Jas. Een Bruine Kiel,
Ieder Jaer wordt bijgckogt Een Roode Rok.
Een best wit Linne Vest en Breek, Een Groen Jagtbuis. Een Afch-grauwe Broek en Vest. En een ronde Hoed.
En om de twee JaeTen Een wit Lakens Vest en Broek, Een Jat. Een Kiel.
een getoomde Hoed, en buiten dien niets meer. Vervolgens heeft ieder Drie paer Schoenen, de daegfcht met Lin;int
of Riemen. Een paer witte Strop-kousfen. Een paer dito zwarte.
En die zo ver gevorderd zijn, noch Een lederen Rij-broek. Een paer SpooreH* Ef» paer (lijpe Siepelt. Een Karwats. 7wee paer StePelmw Een paer Fl 'eurttten.
chetten.
Het Lijf-Jinnen en Kousfen word aen iedert goedvinden gelaeten, zoo vee! elk noodig zal oordeelen, doch zal nieuw moeten zijn, en nooic Bunder, dan zes ftuks, of paer van ieder Soort: m aal wemand vrijftaen geen Borftrok te drael
pn



OPVOEDÏNGS - SCHOOL. £l
ms" r •/! , r'jiw'vJióov nsTwts ?«» "• * 't*®* jen Zomers toch 's Winters; het voegt zich voor
dit Land en onze gezondheid niet onze Voorouders gedeeltelijk naer ie volgen met dunne kleedingen alléén, en voor 't overige onze weekere gewoontens te beho.-dcn. Wij moeten of geheel , als zij leven, of hun niet ten halven naet-
beotfen.
Het Beddegoed, dat elk meö brengt, beftaet in één Peuluw , twee Matrasf-n Ctc;, als lÜCf 03 breder Art.; 7.
Drie Deekens. Drie paer LaekenS. Di ie paer Sioopen. Deze worden met de Matrajfen bij 't ytrtrek te rug gegsevcn. Voor de Tafel dienen . Een zibere Lepel en Vork Zes gtele Borden. Een Mes. Een halv douzijn
Een geheel'douzijn nieuwe Thec-good. Seryietten.
Waer bij nog komt Een hal» douzijn nieuwe Hand - dotken. Een Poeder-kleed of Panjoor. Een Kam. Dit Linnen, dat alles nieuw moet zijn, K!ec« deren, Schoenen, Hoeden etc:, zal men op billijke voorwaerden behoorlijk doen onderhouden *r
doen wegens het groot getal en zwaere verfchotD a te»



-5* PLAN VAN EEN
ten, die daer uit zouden voortvloeien, kan mes zicli geheel met inlaeten, met het beten mael kei van ie:s nieuws tiocgencemd; waerom ieder te'kcn haivcn Jaere z:ine geheel bezitting mede naer huis zal neemeh, om het ontbreekende te doen aènVtffleö. '
" Voorts zal het altoos een uitdrukkelijk bedin" en onveibreekelijke wet zijn, dat de Laekenl, Linnens en andere benoodigdens, zo ver mogelijk, i*l.cndfch zullen moeten zijn , of anders te ruggezonden worden; Eindelijk zal ieder zelfs zoB gen voor alle kleine Inftrümenteh , als Paffers, Linialen, Fiooleff, Fluiten'&c benoodigd tot hec aenleeren vanWeetenichappen, of tot uitfpanningem Voor de Wapenrufting alléén zal men bij de Èntrée ééns zeven Gu'den berae'en,. en dan van *t koopen en repareren derzelve altoos bevrijd zijrr, maer dezelve ook aen >t Huis blijven: oofc grootere Inftrumencén, als Globen, Planetarium, Aftrolabium, Clavecimbel énz; zullen door het Huis verzorgd worden.
ART. VI.
HET OPSTAEN EN TE BED GAttt.
Geduurende de zes Zomer Maenden zul'en de teerlingen om half zes, vervolgens om half zeven gewekt worden; hij hun opltaen zal altoos op iedere gang een Gouverneur toezien, dat ieder
zijn'



OPVOEDINGS SCHOOL. 53
Mn Aengezicht, Handen, Tanden., Haair etc» tjehoorlijk reifngë. ook bij 't naer Bed gaen des Zomers ten Tien, des Winteis tpn Eif Uuren, zal op deze.vde \vi>e iemand tegenwoordig zijn , cn een knecht het licht wcgncemen; ook i-al op iedere gaig een Conrector, of Fraeceptor met een Gouverneur fiaepen, cn bij nacht licht branden: ook zullen alle nachten, doch op verfchil» lende uuren, de Kamers en Bedden gevifiteerd; Worden, of wei een ieder zich op de zijne bevinde.. ART VIL 't vqedzel, bedden etc:
In de Eetzael zullen vier Tafels geplactst zijn,' aen iedere van welke zich de vijf ien Jonge Heeren van ééne gang met één Praeceptor, één Gouverneur, en daer agter één Knegt zullen p]aetzen; bij het ontbijt, Middag, en Avond-eeten.
Het leezen in den Bijbel 's Ochtends en 's Avonds; de gebeden h Ochtends 's Middags, en 's Ar vonds zullen door den Profeffor, of misfchien onder deszelfs opzicht door een' der Leerlingen gefchieden.
Daer nne bij 't ontbijt zal men de Nieuws papieren in 't Hollandfch , Frarfch , Engelfch , cn Hoogduitfch; bij 't middag en avond eeten iets over de Zedekunde leezen , om ook deezen tijd niet geheel onnuttig door te brerigen, maer vooral om ftilte en ordre te bevorderen, De



fff FLAN VAN E E
Cc Redden zullen beftaen in één ftrooie, en één paerdshaairc Matras, Laekens, Deekens. Kusfêns , dat van zelve fprcekt, doch geen veeren Eed: Deeze Bedden zullen iederen dar door de Knegts en geene Meiden worden gelucht en omgekeerd, gelijk ook de Kamers afgeveegd.
De jonge Heeren zullen om zes of wel zeven huren aan h ontbijt komen , (en ingevolge van dien zullen ook alle Leer-uuren des Winters een uur vefpringen) in een bruine kiel, en drie quartier daer na naer boven gaen, om onder opzicht a.toos van een' Gouverneur, een Groen Buis en Linnen acn te trekken, 't geen in een quartier uur moet gefchleden , om daer na direct de leerceffeningen te beginnen.
Des Ochtends en 'sNamiddags zal Bier, Water, en Melk, doch geen warme Drank ooit gefchon! ken worden; 's middags zal vlerdcrhande Vleefch opgedraegen worden, doch zoo, dat op iedere Tafe. éönc zoort, >c zij Rundcr- Kalfs- Schacp"-' of Varkens Vleefch koome, en dit za! bij toureii rond gaen ; daer bij op iedere Tafel twee Scho. tels differente Groenten , doch op elke Tafel van dezelfde zoort; zomtijds Vifch, de rest onbepacld: het avond eeten zal beftaen in Salade en koude of warme Melk, naer 't faifoen, en 't geen daer bij voegt, doch geen of weinig Vleefch:



OPVOEDINGS - SCHOOL. Jft
#s middags alléén zal men twee glacfen WijS (banken.
ART. VIII.
DE CURATOREN.
Behalven den Directeur en andere Opzieners in dit Huis, behooren er ook Curatoren te zijn , die over het geheele Irftitut een waekzaem oog houden, die Directeur, Profeffor, Rector en Preceptoren kiezen, op voordragt van Dire&eur , profeffor, Reétor en Praxeptoren, welke te zafRen bij 't ontbreken van iemand hunner eene. Nominatie van een dubbel getal zullen formeeicn, doch voor een' nieuwen Directeur een Nomi. natie van vier Perfoncn: Ten overftaen van deeze Curatoren zullen ook de Examina en Protnotien gehouden worden; voor hun zullen de klachten van ieder der bovengemelde Lcermeeftcrs of van de Leerlingen kunnen gebragt worden, en bij hun eindelijk zal het geheele Inftitut, cn ieder Lid van het zelve, eene vertrouwde en vermogende befcherming vinden.
En daer men aen deeze inrichting gaerne den naem van NEDERLANDSCH KWEEK SCHOOL zoude geeven , ten blijke , dat men voomcemerts was het geluk des geheclen Volks naer vermoc gen te hclpsn bevorderen , zou het mij niet onfoögüjk voorkoomen, tot deezen eerlijken post
cer»j



£6
PLAK VAN EEN
W*M Hoeren Staten van de Provincie, T 1 S^ht wierd, te verzoeken, üra Z M goeddunk"
r voora' twee mnelen des Jacrs dit Huis met hunne, of hunner Afgezanten tegenwoordigheid te vereeren , ten einde onder hun oog , ^s ge. ZCgd ,s, de Examina te houden, Promotien te vieren, en uitdeeling der Prijzen te doen
Tot dezelven zou men zich ook eerbiedig wen. den, om ondertand in gelde tot den'eerfte» W va„ het Huis f 0f z00 veel als daer t„e r, het inzamelen van de toelaege der Natie mogt ontbreeken, als meede tot het betaelen de. Tral tementen aen den Directeur , proferrür , Rcfto_ en Prxceptorcn, en het bekoftigen der Prijzen
P Directeur zal een Tractement genieten , van ƒ ,oo;_ en zal de Gouverneurs en verdere benoodigde perfoonen betaelen, zie heïflot van •Alt. io.
Gefteld nu dat de Provinciale Cas tot zoodae, mg geftigt toelag eens/80(000; cn d Jaerujks voor Traktementen; ƒ u q^.. Voor de Cabine/ten y 1^)00.J
Manege . . f
" Onderhoud van 't Ruis ƒ ;0co • -
Prijzen - . f 500'
- A!'CS °nder verbmi ™ Jacrüjkfche Reèkening met bijgevoegde quitantien door den Direcleur
m



OPVOEDÏNGS - SCHOOL. rp$
jtn Heeren Curatoren te doen en te verineeren, zoo zoude de geheele kofte eener Provincie tot dit Inftitut zijn, ééns ƒ80,000:- en daer bij Jaerliiks ƒ 14,500:- buiten misfchien den vrijdom van Provinciaele of Redelijke impofitien: het overige moet uit de Koftgelden gevonden worden; Men reekene hier weêr tegen de voorde* len van vertier, verteering, handel, cn handwerken die daer uit zouden voortvloeien, en zie verder 't flot van »t 16 Art. alwaer eene vodeedige bereekening word gevonden.
ART. IX.
DE DIRECTEUR.
Thans koomenwij tot hun, wien de directie en' het onderwijs in dit Huis zal aengaen; de eerfte perfoon onder dezelve zal zijn de directeur; deeze zal de eerfte mael door bovengemelde Heeren Curatoren aengefteld worden, en in 't vervolg op eene wijze, die nader zal bepaeld worden op het einde van dit Articul,
De Directeur fchoon hij een geftudeerd perfoon
moet zijn , zal geheel geen onderwijs in eenige
tak geeven, doch alleen zorgen, dat alle vorige
en volgende Articulen in acht worden genoomen
door Leermeefters , Gouverneurs , Leerlingen ,
Dienftboden &c. , dat men nimmer afwijke van
de ééns bepaelde Leer-uuren en andere gemaekté
initehtingen.
j D 5 Ho©



PLAN VAN EEï*
Koe gemakkelijk die fchijne, zal het hem echtst «ene altoos duurende bezigheid verfchaSen ; en «en het gebrek van zood-.enigcn Opziener, en'een genoegzacm acntal Meefters, geloof ik, dat veele andere gebreeken in inrichtingen van dezen aeri te wijten zijn, om dat niemand te gehjker tijd ton zelve onderwijzen, en tenens acht geeven cp het geen door andc-cn in andere gedeelten* «n het Huis gedaen of nagelaeten word; dezelve zal bij 't Examen prefent zijn, en bij de Promo tic m naem der Heeren Curatoren de uitdeelin* oer Prijzen doen. "
Tot hem of wel deszelfs Vrouw zal het ge. teele beltuur der huishouding, en alles wat toe & Tafel, het Linnen en verdere geheele bezor. ging der jonge Heeren noodig is, behooren.
Ieder een in dit Huis van den meefren tot den genngften zal aen hem verantwoording en gefcoorzaemneid fchuldig zijn, of, zich bczwaerd vindende aen het Collegie , dat lederen dag zitting houdt, ingevolge dit zelfde Articul, en verder aen Heeren Curatoren zich moogen addres* fceren.
Hij zat verkiezen en ontflaen alle Gouverneur* pienftboden, Meefters, buiten het Huiswooncnde, Picqueur, Leveranciers , en wie verder in Kuis of tot ecnig werk daer buiten noodig zuilen



OPVOEDINGS - SCHOOL. &
Ttïjn i daer en tegen zal hij ook dezelve betaelen .en onderhouden: Meefters buiten het Huis woo^ nende, zulleu in den ecrften opflag fchijnen hief onnoodig te zijn , wiil men alies vordert van de Leermi-efters binnen het huis zijnde; echter kon 't plaets hebben, dat iemand, die voor 't overige het caracter en de kundigheeden in allen deele voldoende bezat, om hem aen den dienst van dit Huis te verbinden , misfchien het Engelfch , of Italiacnfch, of iets dergelijks niet verftond, of dat de Gouverneur Muficq meefter op een of ander Inftrument minder bekwaemheid bezat, dit zou dan geene recde zijn, om zoo iemand niec te verkiezen , maer 't zoü voorzichtiger cn billijker zijn zoodaenig gebrek door een Meefter bui-, tens huis aen te lacten vullen , dan zich van een braef man te berooven, om eene kleinigheid.
In de verkiezing van een Profeffor, Reftor , of. Praeceptor zal hij de voordracht van éénen Perfoon neevens die Heeren , die in functie blij-" ven, en als zij, éénc ftem hebben , bij ftaeking der Hemmen , ten tweede fnael rond vraegen , doch bij de tweede ftaeking hier en in alles decidecren.
Hij zal iederen Nadenmiddag op het uur van het Thee drinken , met Profeffor , Re&or , en Prsceptoren, zoo lang noodig is, en zonder verzou»



PLA N VAN EEN '
«Sm der Lcer-uuren gefchicden kan, 2itti„K
«ouden, om te delibereeren over het geen ten'
gemeeheh mna dienen kan, om te hoeren de
klachten van Lecrmeefters en Leerlingen , en ie-
«JX', die dezjve mogt hebben in te brengen.
met gemelde Heeren des weegen raedplee.en,
f. blJ "KSS'ïS «^«iwn , wat in deeze^ te doen.
. Zoo de Directeur of iemand der gemelde Hee. ren zelve mochre bpfchulïigd worden, van in zvn plicht re kort gekoomen te zijn , zal hij *oor dien tijd geene zitting hebben, zich moeten onderwerpen aen de üïtfpraek of correctie van du Colïegie, of wel, zig aen Heeren Curatoren «oogen addresleeren , vverwaerds ook de weg *our ieder een zal open ftaen, die zich wegens
den Direfteur of k Co'Iegie mocht hebben te be-
Waegen , zoo als reeds gezegd is. ' De Directeur zal na voorafgieni Examen als
boven gezégd is Arc 4. alJe .Qnge
dezelfde conditiën aenneemen, ook wegens onkunde of wangedrag, do<h in 't laetfte gevat met dan met kennis en goedvinden van gemelde Collegae te rug zenden; Hij zal dus ten allen tiide buiten de vacantien in het Huis prefent moeten blijven, ten minften zich zonder voorfccarus van Curatoren met langer dan agt daegen



OPVOEDING*,- SCHOOL. *k
pjpogen abfenteerenin dien tusfchen rijd zal de Profeffor zijnen post waerneemcn. "Hij zal zich kleeden zoo wel als de Reclor, Pïaxcptoreri en Gouverneurs, overeenkomftig de aengehomene couleur van het Huis in Scharlaken of Groen met' witte voering, dito ondergoed en Rnoopen: De teckenen van onderfchciding bij deeze Heeren kunnen nader bepaeld worden.
Hij zal een Traktement,genieten van ƒ 1500:ten. einde het koftgeld des te minder kan gefteü worden , zie 't flot van Art. iö.'waer dit nader, word bereekend , en verder genieten de voor-^ deelen die het Jaerlijks koftgeld der jonge Heeren oplecveft, en daer jan aen niemand reekening fchuldig zijn, zoo min a's eenig ander Rector varï tien Latijnfché School Ooit zijn kost-geldén en Traclement aen anderen ^behoeft 'te verreekenen. Hij zal daer voor, <;n uit de tóelacge der Próvincie-Kasfa de'jónge Heeren d en onderwijzen * dhderhouden en^ hunne klederen en linnen Sccl laeten handhavenen, hun voorzien van Paêrdca en Geweeren;' eene Bibliotheek, Kruid-tuin ec Künftkabinetten van allen aerd aenkoopen, cn in orde houden, en behoorlijk aenteekenen, wat de eigendom van 't Huis, en wat zijne eigene zij, het Huis in ftand houden; met één woord de Artlculen hier voorgedroegen, onderhouden, en doen onderhouden, - . • » In-



& PLAN VAN t EN
Indien hij r'eeniger tijd mocht zijne dimisfïc Willen ncemen, zal hij dezelve behoorlijk vrae gen van Cmatoren , daerrja eene nominatie va* vier, gemaekt d^or hem zelve cn züne AmPtEe, «boten bovengemeld aen dezelve ter" keuze aenbicden, cn met den nieuw verkorenen Directeur xooiacnig contract fluiten, wegens den overdracht van Mcubilen , en >t geen verder zijn eigendom K, en met direct aen f Huis bij Donatie , La. gaet of acnkoop behoordt, als beiden redelijk zal frhijnen, waer in zoo zij niet mochten over. cenkomen Heeren Curatoren veriocht zullen word-n hun te fcheiden.
ART. X.
DE PROFESSOR, rector, pr^CEP* toren en gouverneurs.
Tot het onderwijs zelve zal men noodig hebbefl i. De hulp van een Profeffor, op een Traktement van . . ƒ2000
Docerende den godsdienst.
z ed e KUNDE. 1iistor. UNIVERSk hebreeuws CH. jus NATURjE.
Deeze zal ook handleiding tot reizen geeven sen die zulks noodig hebben , en den post de» Directeurs bij deszelfs afweezigheid waerneemen.
a. Ycr»



OPVÖÊDINGS -SCHOOL. Ó*
c. Verder een ttektor op een «Tra&cment van - - siSoo:*
Coceerende in i-chool lat. Sr gr. tael.
griek. antiq.o.. oude geographie.
fa Collegie gevende over ? o k s i e.
vaderl- historie. stiu l»t. eiercitïüm.
5 EenConreftor op een Traktement van * Ljoeï* Doemende in School lat. & gr. tael.
e.om. anti q. o. fab ej.künde»
Cn Collegie gewende over -botanie, anatomie of
OSTfOLOGIE,
Ben Derde Pracceptor, op een Traktement van" - *iact>5$
poccerende in 't School lat. & ca. tael. En les geevende over instituta of
historia ju&i& enoelsch,
5. Een Tweede Praceptor, op een Traktement van «iioös» Doceercnde in »t School lat. & ca, tael. En les geevende over hoogd. & vad.hist, logica of
6. Eet*



$T - PLAN V A N EEN
6. Een Eerfte Prreceptor, op een
Ti;!c"r.emenr van
» ;COOl*
Doceerendé in 't School lat. & gr. tael. En les geevende in geographie.
mathesis.
7- Een Eerfte Gouverneur, .op een Traktement van - . »7co--»
Doceerendé italiaensch.
danzen.
mdsicq, |
8. Een Tweede Gouverneur, op een Traktement van „, m t
Doceerendé schermen. s. y D e n. EXERCEEREtf.
0. Een Derde Gouverneur, op een Traktement van - . .600:-
Docecrende r- h y s 1 c a;
*1 E CH a N i c A. ALGEBRA.
architectuur militair & civil.
, 10. Een Vierde Gouverneur, op een
Traklem ent van - . ^
•000:-
Doceerende frajjsch.
ASTRONOMIE. Gt Of EK,
ïlïKïNjir. Dft



OPVOEDINGS - SCHOOL. 65
J5e Traktementen van deeze Heeren, wier getal ook niet minder mag zijn, konden zeekcrlijk laeger geftcld zijn,doch men wenfchte gaern fatzoenlijk opgevoedde en bekwaëme Lieden tot die moeielijke poften te vinden en zonder behoorlijk falaris is zulks onmogelijk: zie Art: 16.
Daer en boven zouden de Profcsfor en Rector van hunne Difcipulcn Jacrlijks ontvangen een Mincrval van twaelf Guldens, de Conrector en Pra> ceptoren agt Guldens, de Gouverneurs vier Guldens ; En deProfesfor met denRektor, de Conrector met de Praeceptoren, de Gouverneurs 'met clkanderen deeze fommen gelijkelijk onder zich verdoelen.
De Rector zal bij de Promotie voor 't maeken der Oratien ontvangen ƒ25:- en vervolgens, zoo als de Conrector en Prseceptoren voor de Giatia-
rum Aktiones, elk van ieder zijner eigene Dis-
■ m-
cipulen één Ducaat, en volftrckt niets meer mogen vorderen, nog zelvs aenncemen.
De Profesfor cn Rcktor, zo zij getrouwd zijn, ook de Conrector en Prasceptoren in 'tzeivde geval , zullen vrij woonen, de overige of ongehuwden zullen vrije kost en inwooning genieten ; desgeüjk ook de Gouverneurs: doch in de twee grootc Vacantien zullen de gehuwden onder hun alléén de vrije inwooning behouden, • Deeze Heeren zullen, bchalven den Profcsfor ,
E aV*



PLAN VAN EEN
ajleverpligc ?ijn, zig overeenkomftig de wet van 't huis te kleeden.
De Profesfor, Rector, Conrector en Prasceptaten zullen op hun tour dag om dag of week om week nevens den Directeur en Gouverneurs, buiten hunne uuren van Onderwijs mede opzichthouden over de Jonge Heeren, derzelver bezighceienen uitfpanningen, uitgenomen des Zondags. De Gouverneurs zulien ieder alle dagen tot het zelfde gehouden zijn, en ieder daer in voor al het oog houden op de vijftien Jonge Heeren van zijne gang; ook zullen de Gouverneurs gehouden zijn altoos de tael te fpreeken die zij elk doceeren, met dc Jonge Heeren die zij daer in onderwijzen, of onweezen hebben, zo wel als dc Prjcceptbr 't Engelfch buiten, de Latijnfche School. . s' Nachts 231 OP ieder eind ecner gan* een Conrector of Pueceptor en een Gouverneur flaepen ' Dezelfde agt Perfonen, namelijk: Conrector Pncceptoren en. Gouverneurs, wijl de Rector daer van ontflagen is, en de Profesfor dien tijd in de Eetzael eene vooricczing; over de Zedekunde zal houden, zmien verplicht zijn middag en avond mee aen Tafel te verfchijnem
DeProfl-sror,Rector, Conrectoren Pneceptoren vermogen zich buiten toeftemming van den Directeur met langer dan drie dagen te abfentceren, en
zul-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 6?
zullen in zodanig geval elkanders poften vervullen, volgens de verdeeling van 't minerval; de Gouverneurs niet éénen.dag, dan onder dezelfde bepaeling, Alle moeten zij van den Gereformeerden Godsdienst zijn, niet- jonger dan twintig jaeren, voor hunne aenftelling geëxamineerd worden, bij de halv-jaerige Examina en Promotien aftifteeren, en hunne Poften zoo. lang, en niet langer behouden , als zij dezelve getrouw zullen waerneemen* . Na een dienst van vijf-en-twintig Jaeren bc.hoorden zij wel , des begeerende, op eenen ho» norablen en profitablenvoet ontflaegen te worden, stgeen moeielijk, maer echter dus te vinden is, dat men in plaets van ƒ14500:- s'Jaers van de Provinciale Kas trachtte te obtineeren ƒ15000:en 't geen Jaerlijks daer van nae het betaeien der Traftementen, Pnjfen etc: bij.. Reekcning en Quitancien door den Directeur beweezen, overfchoot, in een vast Fonds converteerde, waer bij ieder Jaer de
Directeur - - ƒ 50 •" De Profesfor - - ƒ 30:De ReUor - - / 15:De ConreQor % - J ZOlDe derde Praceptor - f '15'De twee eerfie Pr receptoren ƒ 10: • Ds Gouverneurs - -f5''*
E % *0U-



61
PLAN VAN EEN
zouden moeten voegen, om daer uit aen den Di« rccteur zelve bij zijnontflag, of bij deszelfs overlijden aen zijne Vrouw of naefte Erven Jaerlijks voor hun leevcn ƒ350:- uit te reiken; aen den Profesfor en Rector na een dienst van 25 Jaeren, Of aen derzelver Vrouwen en Erven bij hun overlijden ƒ300:- aen Conrectoren Praceptoren in het zelfde geval, op denzelvden voet ƒ250:en aen de Gouverneurs ƒ 200:. of naer gelang zo veel meer of minder, als het Fonds kon veelen.
NB. Als men fpreekt van naefte Erven, verftaet men daer door de zulken, die op den tijd des afftervens, wezentlijk Erven, en tcffens Huisgenooten des overleedenen waeren, wijl Kinderen of anderen door zulk een affterven even zeer ongelukkig kunnen worden, als eene vrouw.
De tijd van dit douceur te genieten > ftrekt zich Uit bij de Vrouwen tot aen haer huwelijk, bij de Mans tot hunne mondige Jaeren; indien 't geval wilde dat van zodaertige ervende Huisgcnooten meer dan één mocht zijn, of derzelver recht op dit douceur twijffeiacluig, zal men zich in »t bepaelen daer van, de fom, en den tijd fchikken naer de uitfpraek van 't meergemeld Collegie, de omftandigheeden, en 't Fonds, of wel de uitIpraek van Heeren Curatoren; doch nooit minder aen alle te zamen toeleggen, dan de fom voor één bepaeld. MejJ



OPVOEDINGS - SCHOOL.
Men is voorncemens zich van tijd tot tijd aen te fchaffen, en hoopt ook hier in op de hulp zijner Landgenooten, eene goede Bibliotheek ten dienfte der Jonge Heeren, een kleine Kruid-Tuin, een Cabinct voor Anatomie, Natmalia, Phijfifche, cn Mechanifche Inftrumenten, cf wei Modellen van Molens, Fabricquen etc: Inftrumenten voor Aftronomie , Matheus , Architectuur milit: en Civil, Geweeren, Printen, Teekcningen, PleiftetModcllen etc: Doch op dat niemand in 't onzekere zij, of ook naderhand tegen zijne intentie, 'tgeen door hem tot dit einde gegceven was, wanneer het dus een eigendom van 't Inftituc was geworden, door den Directeur na korten tijd zou kunnen veraUé'neerd worden, en het In.li.itut dus vervallen, rekqn ik het noodig, hier voor af te bepaelen, dat de Diredteur van alle zodanige giften opgave aen Heeren Curatoren zal doen, notitie daer vaji houden., cn dezelve doen inbranden of fnijden met den naem van »t Inftitut en den geevcr, ook behoorlijk onderfchciden wat hem, en wat het Huis toebehoore; ook zal het hem nooit vrijltaen eigendommelijke bezittingen, van dit Huis geheel of gedeeltelijk daer van te vervreemden, dan met kennis en goedvinden zijner refpective Curatoren, wanneer iets overtollig was , of tegen beter diende
tervviffeld te worden Uit hoofde deezer bezittingen zzl dan cok Eg de



PLAN VAN EEN
De Profesfor verder moeten zijn geëxamineerd Proponent, en gevolglijk geëxcipieerd van 'tReglement op dc Kleeding; onder deszelfs oog zullen alle Godsdienftige verrichtingen gefchieden of wel door hem zelve vei richt worden; des Winters wanneer 't weer belet den Godsdienst in de Stad bij te woonen, zal hij dien in 't groot Auditorium moeten waerneemen, en eindelijk de Lcsfen gee. ven hier boven bepaeld Art: io
De Rector zal behalven zijn onderwijs in 't School, ook Collegicn over de Poëfie, Vaderlandfche Hiftorie en Larijnfchen Stijl moeten houden; bij de Examina en Promotien dezelve openen, prafideeren en fluiten; de Lijften der Difcipulcn , hunne Promotien, Prijzen, Fouten, cn Werk voüecdig houden; de Oratien voor hun die gepromoveerd worden, maeken, of corrigeeren, en daer voor ontvangen ƒ25:-
Eindelijk Opzicht voeren over de Latijnfche School, en alles wat de Inftructie aldaer, de Leef meefters en Leerlingen betreft, dc Schooien van tijd tot tijd viïïteerert en daer van dan refereeren aen den Directeur,die doch ook 't zelfde zal doen.
Ook zal de Bibliotheek der Jonge Heeren hem zijn aenbevoolen: doch onder hem, zal één der oudftc Jonge Heeren opziener daer van zijn; en even zoo ■gal het met de overige Articulen onder opzicht
van



OPVOEDINGS - SCHOOL. 7»
Conrector, Prjeceptoren of Gouverneurs ftaende, ingericht zijn; om de Jonge Heeren dus vroeg aen 't waerneemen van zaeken te gewennen; zie verder wat hem en zijne Collegen betreft Art: 9 en io en het geen tot hun betrekkelijk in afzonderlijke School-wetten zoude geplaetsc worden.
Dc Conretlor behalven zijne School-leffen en Collegien zal toezicht houden over a'le bezittingen van den Directeur, of het Inftitut, betrekkelijk Natuurlijke Hiftorie , Botanie , Anatomie , of Ofteologie, en dezelve in behoorlijke orde houden.
Dus zal de onderfit Praceptor in bcwaering houden alle Boeken, Kaerten, Inftrumenten etc: tot Geographie of Mathcfis bchoorende, en ieder Praaceptor 't geen zijn tak van Onderwijs raekt.
De eerfte Gouverneur zal de Muficq-Inftrumenten in opzicht neemen, de Concerten dirigeeren , zo wel als alle fpeelen der Jonge Heeren, en hun fcheidsman daer in zijn, ingeval van oneenigheid.
De tweede zal de Fleuretten, en wat verder tot Schermen behoordt, be waeren, het opzicht houden over den Koetfier, Fourage, Paerden, Stalling, Manege, en wat daer toe dient, ook zal hij het hoofd zijn van alle Militaire Exercitiën , en voor de wapenen zorg draegen, als mede voor alles wat tot de militaire Architectuur behoordt.
B A Nic-



5*
PLAN VAN EEN
Niemand der overige Opzieneren zal verplicht zijn tot militaire exercitiën, fchoon 't hun vrij ftae deel daer in te'ncemcn.
De derde , die de Phijflca, Mechanica en Architectuur doceert, zat acht neenien op de Mechanicque Inftrumenten, en zulke die tot de civile Architectuur behooren.
De laetfte zal zorg draegen voor de Aftronomifche Inftrumenten , Glooen , Prenten , Teekenkgen, Beelden, Modellen &c.
Van dit alles zal ieder voor zijn departement verantwoordelijk zijn aen den Directeur.
ART. XI.
. het ond er w ys en de verdkelino van d. e n t y d.
De Leerlingen zullen dus alle onderwijs erlangen in den
1. Godsdienst.
2. Zede kunde.
3 en 4 Latynsche en grjeksche taElen.
5 en 6 Latxnsche en grieksche antiquiteiten^ ■
7 Fabelkunde.
8 Hebreeuwsck.
9 P o e s i e.
10 Algemeene historie. /
11 Vaderlandsche historie.
tz FranscB,'



OPVOEPINGS - SCHOOL. 73
13 F r a n s c h.
13 Engelsch.
14 hooodüitscb. J5 Italiaensch.
16 Instituten of historia juaii.
*7 Botanie.
j8 Anatomie of osteologie.
19 Logica of historia philosoph.
30 Algebra.
31 Ma thesis.
32 P h y s i c a.
33 Mechanica.
24 en 25 Architectuur militair en civh»
36 Astronomie.
27 G l o b e n.
28ena9 O. en N. Geographie.
30 Teekenen.
31 Danzen.
32 M u s i c Q.
33 Schermen.
34 RïDES.
35 Exerceeren.
Deeze lijst van vijf en dertig onderfcheïdene
wetenfchappen is waerlijk groot, en zal bij'teer¬
fte inzien veelen, door het denkbeeld van on-
moogelijkheid in de uitvoering afschrikken; doch
laeten wij bezien, of een tijd van aeeven jaeren, 3Z * de



74 PLAN VAN EEN
de fchikking in zes Clasfen, en de behoorlijke verdeeling van dien tijd , en die wetenfchappen over zoo veele Clasfen, anderen zoo wel als mij kan overhaelen tot het denkbeeld , dat men dit Plan flipt volgende , kan verwachten, dat er uit dit Inftitut, niet volleedig' bckwaemc Leerlingen in alle die wetenfchappen zullen voortkomen , maer Wel zulke, die van elke derzelve zoo veel zullen aengenomen hebben , als noodig is om hun dezelve zonder verwarring van nabij te doen kennen , fmaek daer voor in te boezemen , en tot verdere beoefening aen te fpooren, daer 't hun moogelijk buiten dien altoos onbekend zou geblecven zijn, dat er zoodaenige waeren en dat die hunne aendacht verdienden ■ te meer, daer men in deczen" altoos zorg heeft gedracgen oni voor de noodigfte of moeielijkfte wetenfchappen den langften tijd te bepaelen.
ïntusfehen zal niemand zich kunnen onttrekken van 't aenleeren van é'éne deezer zaeken , ten waere men hem daer voor volftrekt onvatbaer vond, en dus ontfloeg, gelijk ook niemand langer dan den bepaelden fijd daer in onderwijs zal genieten, in de vafte veronderftelling dat als iemand zo veel tijds, als bcpaeld is in 't volgende twaelfde Art: acnhouderid onderweezen zijnde in de daer bij gemelde Wcetenfchappen , dezelve niet heeft
ge.



OPVOEDÏNG5 - SCHOOL. 75
gevat, men ook gerust zal mogen Hellen, dat hij' dezelve nimmer zal meefter worden.
ART. XII. de verdeeling in classen, en 't onderwijs
op elk derzelve.
Men zal dan deeze zeftig Leerlingen verdeelen in zes Clasfen; op de eerfte en vijfde zullen zij Ié Jaer doorbrengen, op de overigen één Jaer;tot de zesde Clasfe gevorderd zijnde, geene Schooien meer, maer dan Collegien frequentceren.
Dus vordert dit Inftitut zeeven jaeren , »ï welk van het tiende of elfde jaer af gereekend, her zeventiende of agttiende tot het vertrek naer de Academie bepaeldt, welke ouderdom mij ook daer toe meer gefchikt fchijnt, dan eene vroegere; fchoon ik wel weet, dat men zoo veel eer een ampt kan verkrijgen, als men jonger promoveert, wanneer dat alléén het oogmerk moet zijn.
Ik onderftel naer het gewoon beloop , dat cp de onderfte Clasfo agttien, op de tweede twaeif, op de derde tien, op de vierde en vijfde zeeyen, op de zesde zes Leerlingen (één onbcpaeld:) zullen zijn, en men blijft ook meefter cm het dus te fchikken,
Ingevolge dan deeze, zo ik nieen-wacrfchijnc'.ljke
be-



75
PLAN VAN EEN
bereekening en verdeeling, heb ik de bovengemelde Lijft van Weetenfcnappen voor iedere Clusfe dus bepaeld;
De EERSTE CLASSE, beflaende uit aguien discipelen , mlke ahlaer blyven één en een hal» Jaer, bevat A7ö. i tot \%.
Deeze worden onderweezen bij zes gelijk in den Godsdienst, tweemael 's weeks.
bij zes - Tekenen en Franfch driemael
's weeks.
bij twee % Muftcq driemael 's weeks, bij zes Geographie eenmael 's weeks,
bij zes - Hoogd en / 'ad. Htft, tweemael
's weeks.
bij agttien - Latijn &c. 4 uuren iederen dag.
De TWEEDE CLASSE, beflaende uit twaelf discipulen, blijvende één Jaer , bevat No. 19 lot 30. Deeze worden onderweezen bij zes gelijk in den Godsdienst tweemael 's weeks, bij zes - Tekenen en Franfch driemael
bij twee - Muf ca driemael 's weeks, bij zes - Hoogd. en Vaderl. Hifiorie,
éénmael.
bij twaelf • Latijn &c. 4 uuren '5 daegs.
D*



OPVOEDINGS - SCHOOL. 77
De DERDE C LAS SE, van tien discipelen, blijvende aldaer één Jaer bevat No. 31 tot 40. Deeze worden onderweezen bij vijf gelijk in den Godsdienst eenmacl 's week».
bij vijf - Tekenen en Franfch tweemael
's weeks.
tij twee - Mufcq tweemael 's weeks*
bij twee - M^ihefis tweemael 's weeks.
bij vijf • Engelfch tweemael 's weeks.
bij vijf - Vaderl. Hijloria tweemael
*s weeks.
bij vijf - Danzen eenmael 's weeks, bij tien - Latijn vier uuren 's daegs.
De VIEW D E C LA SS E van zeevèa discipelen , blijvende aldner één Jaer bevat No. 41 tot 47. Deeze worden onderweezen bij zeeven gelijk in den Godsdienst éénraael 's weccks
bij 3 a 4 - Tekenen en Franfch éénmael
's weekste a 4 - ArchiteSuur éénmael 's weekff bij 2 a 1 - Muftcq tweemiel 's weeks, bij 2 & I - Mathef: tweemael 's weeks» bij 3 a 4 - Engelfch éénmael 's weeks, bij 3 i 4 - Algebra éénmael 's weeks, bij 7 - Danzen tweemael 's weeks,
bij 7 Latijn Sc. 4 uuren 's daegs.
Dm



7$ PLAN VANEEN
De rrFD E C LAS SE van zeevtm discipuien, blijvende één en een halv Jaer bevat No. 48 tot 54. Deeze worden onderweezen bij zeeven gelijk in den Godsdienst éénmael's weeks, bij twee - Muficq éénmael 's weeks.
Afronomie tweemael 's weeks bij 3^4 - Globen tweemael 's weeks, bij 324 - Italiaenfch tweemael 's weeks bij 7 - Schermen twéemael 's weeks.
bïj.2k3 - Rijden tweemael 's weeks.' frj 7 - Latijn gV, 3 uuren 's daegs,
biJ 7 - Hijl.Univerf Poëfeen Exerciu
Stili alle. dagen één uur.
De ZESDE C L A S S E van zet
Studenten , blijvende één Jaer, bevat No 55 tot- 60. Deeze worden onderweezen tij zes gelijk in den Godsdienst éénmael 's weeks, bij twee - Muficq éénmael 's weeks,
bij drie - Rijden tweemael 's weeks, 'bij zes - Schermen éénmael 's weeks, bij drie - Italiaenfch tweemael's weeks 'bij zes - Logica tweemael 's weeks, bij zes - Hijlor.* (jniverf. tweemael
's weeks
bij zes - Po'èfxe-- en Exereit. Stili
tweemael 's weeks.
Het



OPy OEDIN.GS - SCHOOL, ft
Het Hebreeimfch, Injïitulen, Anatomie, Botanie &p. worden op deeze Clasfe niet aen allen, maer aen ieder naer de keuze zijner aenftaende. Studie ©nder weezen.
^ Ingevolge deeze fchikking erlangt ieder Leerv üng hoofd voor hoofd onderricht In den Godsdienst a* Jaer, tweemael 's weeks..
en 4I jaer, éénmael 's weeks. H Hebreeuwfch i Jaer, tweemael »s weeks. De Zedekundt iederen dag, onder-'t middag en avond eeten.
Latijn en Griekfch. ^ lederen dag vier Oude Geographie. 7 uuren , dog op de
Ram. en Gr. Antiquiteiten.^ Vijfde Clasfe drie Fabelkunde. J uuren.
Hifloria VnherfaUs, 2 Jaer , viermae! H weeks. Fohfieen Exercit. Stili, 2jaer, tweemael 's weeks. Vaderl. Hifi. bij Vrag. en Antw. jl Jaer, tweemael 's weeks. Nog 1 Jaer, aldus éénmael i weeks. En één Jaer bij form van Collegie tweemaal 'sweekj Engelfch 1 Jaer , tweemael 's weeks, ca
1 Jaer, éénmael 's weeks. Jhogduitjgh ji Jaer, tweemael »s weeks.
I Jaer, éénmael 's weeks. baiiaenfeh ii Jaer, tweemael »$ weeks, en I Jaer , éénmael 's weeks.
Kif



ié PLAN VAN EEN
ffiforia Jurit of Infiitaten, i Jaer, tweemael
's weeks.
Botanie i Jaer, tweémael 's weeks Anatomie of OJleologie. Hifloria Pkiiojopk. of Logica. ? Eén Jaer ,' Algebra. ^ tweemael 's weeks.
Matheft. J
Phtjfica altijd éénmael 's weeks.
Mechanica i Jaer, éénmael 's weeks. : Architectuur i Jaer, éénmael 's weeks.
Aflronomie \ * Jaer , tweemael 's weeks.
Globen i| Jaer , tweemael 's weeks.
Geographie 11 Jaer , éénmael »s weeks.
Tekenen en Franfch 2j Jaer, driemael'sweeks.
* i Jaer, tweemael »s weeks.
i Jaer , éénmael 's weeks.
Danzen I Jaer, éénmael 's weeks.
— 2 Jaer, tweemael 's weeks.
Muficq *i Jaer, driemael 's weeks.
-■■ 2 Jaer, tweemael >s weeks.
2| Jaer » éénmael 's weeks.
Schermen j' Jaer, tweemael 's weeks.
i Jaer , éénmael 's weeks.
Rijden 2| Jaer, tweemael 's week'»
Exerceeren iederen dag , elk op zijn tour , of allen te zamen des Zondags ochtends na kerktijd: En, dus meene ik eene verdeeling gemaekt te
heb-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 81
hebben, waer bij aen de noodigfte Wetenfchappen de mecfte tijd word toegeweezen, zonder dat echter ééne geheel is overgeflaegen, of alléén als in 't voorbij gaen behandeld; 't geen wel aen iemand kan fchijnen te gefchieden, doch in der daed niet zoo is, als men in aenmerking neemt, dat zommige Wetenfchappen met elkander zeer nauw vermaegdfchapd zijn en clkanderen bevorderen, bij voorbeeld; Teekenen, Mathefis, Arthitêïïuur, Mechanica, en Phijfica — of ook Mathefis, Aflronomie en Globen: Doof deeze verdeeling immers in Claffen, en de fchikking van het werk naer iedere dcrzelve , wordt het zelve genoegzaem uit één gehouden , daer het Latijn , Griekfch , oude Geographie , Romeinfche en Griekfche Vudheeden en Fabelkunde alle ondef de inftructie op 't Latijnfchc School , en den tijd daer toe bepaeld , be. grecpen zijn ; En het onderwijs in den Godsdienst ofhCatechifeeren, in de Zedekunde en in de Phijfica (dat doorgaende gegeven wordt , de Zedekunde onder 't eeten , en de Phijfica ééns des weeks des avonds aen allen) zoo wél als'c Exercetren, eigenthjk geen leeren mag genoemd Worden.
Dus op de eerfte Clasfe in anderhalv Jaer alléén Franfch en Tekenen (in dezelfde les) Muficq, Geographie, Hoogduitfch en Vaderl. Bifiorie (wederom in ééne les) geleerd wordt.
F Op



82 PLAN VAN EEN
Op de tweede Clasfe ook Tekenen , Franfehen Muficq, in een Jaer.
Op de derde Clasfe, in een Jaer , Tekenen , Franfch, Muficq, Mathefis, Engelfch, Vader!. Hifiorie en Danzen, waer tegen weer de lesfen in fcCatechifeeren, het Tekenen en Muficq, op deeze Clasfe minder dikwijls in de week komen; 'c geen op elke Clasfe geobfervcerd is, zoo dat als er een nieuwe les bijkomt, van de voorige weer een uur afgenomen wordt.
Op de vierde Clasfe, in een Jaer, Tekenen en Franfch, Muficq, Architectuur, Engelfch, Mathefis, Algebra, Danzen. Op de vijfde Clasfe in anderhalv}mMuficq, Aflronomie, Globen, Italiaenfch, Schermen en Rijden.
Op de zesde Clasfe, in een Jaer, Muficq, Rij. den, Schermen, Italiaenfch, Logica en Algemeene Hifiorie, Ex er cit. Stili waer bij of het Hebreeuwfch , of de Anatomie , of de Rechten , naer verkiezing.
Dus elk doorgaens buiten het Latijn iederen dag, twee, drie, of ten hoogften, ('t geen doch zeer zelden plaets heeft, en dan is de volgende daweer geheel vrij,) yier lesfen in andere takkert van wetenfchap erlangt, tot veele van welke geene preparatie vooraf noodig is; En geen der Leerlingen zal met werk overkropt zijn , gelijk U« eene Lijst van iederen dag, die ik hier agter
meen'



OPVOEDINGS - SCHOOL. 8g'
rjeen te voegen, nader zal blijken, volgens wel* ke ieder doorgaens op zijn meest 10 uuren daegs tot zijne lesfen en het beftudeeren derzelve te zaemen zal- noodig hebben, en dus , buiten de eetens uuren nog ruim vijf uuren tot uitfpanning overhouden, waer bij nog komt, dat menMuficq , Paerd-rijden , Schermen , Danzen &c. eer onder de uitipanningen , dan onder de ernftige beczigheden kan reekenen.
Hoe men bij 't onderwijs der bijzondere takken zal te werk gaen, zal, voor zoo ver zulks hier kan gefchieden, het onderwerp zijn van het volgende Articul.
ART: XIII.
NADERE VERKLAERING VAN DEN LEERTRANT.
Wijl 't mogelijk is, dat onder zoo een aental Leerlingen, zommige van onderfcheidene gezindheden wierden gevonden , zal men ieder in zijnen Godsdienst behoorlijk onderricht erlangen, en ter kerke laeten gaen; en wanneer de Profeffor 'swinters den Godsdienst nu en dan, doch zeldzaem , waerneemt,zal hij zich tot grondwacrheden van den. algcmeenen dienst van God moe,.
F z ten



*4 PLAN VAN EEN
ten bepaelen , of tot Zedekundige voorftellen, die niemand aenftoot kunnen geeven.
In het onderwijs der Latijnfche en Griekfche taclcn, zal men de voorfchriften der befte Latijnfehe Schooien volgen, alléén met dit onderfcheid, dat de reegels deezer taelen, alle in 't Hollandfch zullen gegeeven worden, op dat de Leerlingen aenftonds, en niet pas na zes of zeeven Jaeren veigeefsch memorie plaegen, dezelve moogen verftacn.
fcéet het Griekfch zal men reeds op de onderfte Clasfe te gelijk met het Latijn een begin maeken; de overeenkomst tusfehen de• regelsdee. zer taelen maekt , dat de moeite dan dezelfde zal zijn , daer die door 't leeren op differente tijden dubbel wordt, en affchrikt.
Den pas beginnenden zal men geen Cato of Er as mus of dergelijke in handen geeven. E rasmus is veelal te zwaer of ongefchikt, en Cato een Dichter, >t geen niemand in eene andere tael voor aenvangers gefchikt zou reekenen ; daerom zal men in plaets derzeive , een afzonderlijk boekje vervaerdigen , waer iii korte , gemakkelijke en lecrza^me fpreuken of langere üiifcreKz'élS, uit de befte oude Au&euren, gefchikt naer de ordre der Sijntaxis, om tenens tot opheldering cn 'het onthouden derzeive te
dienen



OPVOEDINGS - SCHOOL. 85
dienen. Even zoo zal men alle boeken, dienftig rot de bijzondere oogmerken, maeken, zoo dezelve niet voor handen zijn.
Men zal in 't maeken van Themata eene behoorlijke middelmaet zoeken te houden; geheel geene Griekfche maeken, en op de drie laetfte Clasfen den morgen daer aen geheel befteeden , zonder ander werk, dan één of twee korte lesfen.
Naer 't beloop dier fouten zal men de prijzen uitdeden; doch daer en boven cencn prijs toeleggen op iedere Clasfe aen hem, die op't Examen zelve, eene en dezelvde overzetting aldaer, uit een Aufteur opgegeeven, afzonderlijk best zal uir> werken.
Men zal geene woorden van buiten laeten lecren , dan die in 't overzetten der fchrijvers voorkomen, en wier verbloemde beteekenis, zon wel als dc oorfprongelijke te vooren is uitgelegd , ten welken einde de onderlte Praeceptor reeds beginnen zal uit de Logica het Caput de Enutiüaüone, en uit de Rhetorica dat de Tropis, en niets verder, te onderwijzen: op dat bij 't aenlcerenvan ccnen woordenfehat verftand, oordcel en geheugen te zaemem, en dus zekerder werkzaem moogen zijn.
Voor de vijfde en zesde Clasfe zal om de andere maend een onderwerp voor een vers, en dan een F 3 diw



& PLAN fAN EEK
dito voor eene verhandeling in Proia worden uirgcfchreeven , en de befte dier beiden naer uitfpraek van den Directeur , Profeffor , Rector , Conrector en Praceptoren, met eene kleine belooning vereerd worden, nader te bepaelen ; doch zoo gefchiktj dat dc overwinnaer die zichtbaer kan draegen, zoo lang zijn volgende vlijt en zeeden hem van dit eere-teeken door dezelfde Perfoonen niet doe berooven: de dus bekroonde verfen of verhandelingen zal de Heller in 't groot Auditorium pubheq moeten voorieezen.
De Collegien voor de vijfde en zesde Clasfen gefchikt, zullen altoos begonnen worden met te refpondecren over het verhandelde van den vcprigen dag cn in 't Latijn gegeeven worden.
De Vaderlandfche Hiftorie zal men twee en een halvjaer leeren uit de verkorte fchets in vraegen en antwoorden van Wagenaer of Mart.net; doch daer na vraegen opgecven uit de groote Wagenaer of CERiSier,om uit dien zelvdcn fchnjver tegen dc volgende les in gefchriftc beantwoord en gecotrigeert te worden: deeze vrae,gen zullen zoo ingericht zijn, dat vooral bij de beantwoording, gezond ver/tand, en billijke ftaetkunde geoeffend worden ; juifte onderfchcidin, ran goede en kwaede Carafters en daeden , en derzelver drijfveeren moeten in ?c oog vallen;
cn



OPVOEDINGS - SCHOOL. *7
«rj de verbonden met andere Moogenheden met derzelver reede en oogmerk gekend worden.
Voor de Zedekunde zal men gebruik maeken van Gellert, Zalsman, ook de befte Zedekun» digc Fabels en Romans, 't zij gedrukte, 't zij nieuw bedachte.
De Phijfica zal niet alléén dienen om de verfchijnzelen der Natuur te vertoonen , maer ook om de Inftrumenten zelve en derzelver werking uit te leggen, met de reede, waer toe zij zijn uitgedagt.
De Mechanica zal vooral gebruikt worden omonze Inlandfche Moolens, Fabricquen, derzelver toeftel, werking en nut uijt te leggen, waer toe men zich zal bedienen van de Encyclopedie , of Di&ionaire des arts et des metiers, en kleine Modellen, die de Leerlingen zelve zullen uit één neemen, en weder oprichten , om ze geheel te leeren kennen, en dus van 's Lands ceconomie een denkbeeld te krijgen; 't geen den Landbouw betreft, en deszelvs werktuigen zal hier bij niet vergeeten worden.
De Militaire Architectuur zal niet alléén in theorie, maer ook in pra&ijcq geoefend worden waer van hier onder naeder.
Het Teekenen zal ook nu cn dan naer Mo-, dellen, en om den prijs gefchieden.
Het Exerceeren even noodig, als all' het andere,



8* PLAN VAN EEN
re, wijl het Plan van dit Inftitut is Burgers tevormen tot allerhande vcreifchten van den ,ctaet, zoo Militaire als Poliücque, (op het Land, wijl Voor den Zeedienst elders is gezorgd) te meer, daer tot de opvoeding van Officieren zoo weinig gelegenheid is, zal tot bevordering ook van goede houding, netheid, oplettenheid, ordre en tucht dagelijks met het ftipfte toezigt op klecding geweeren en evolutien verrigt worden, zoo, dat iederen dag een vierde gedeelte van »t geheele getal , 's middags ten halv éen uuren de Parade zal betrekken, en gereekend worden, (fchoon zij dit om nuttiger beezigheden niet te hinderen, niet dagelijks doen zullen.) geduurende de volgende 24 uuren de Wagt te hebben, en gereed moeten zijn bij onvoorziene toevallen, of op 't roeren van den Trom; 't geen men dikwijls onver wagt zal doen gefchieden , terwijl men aen tafel zit, of meent naer bed of uit te gaen, of zijne uitfpanning te neemen, opdat men lcere zich niet zoo vast aen zijne neigingen of ééns gemaektc fchikkingen te verflaeven, dat men daer na nooit dan met ongemak daer* van kan afwijken: Dit is nuttig niet voor Militaire alleen, maer voor alle ftanden, ten minften Socrates dacht zoo. De jonge Heeren zullen hunne Officieren zelve
kief



OPVOEDINGS - SCHOOL. 8*
kiezen ; en dezelve ééns gekoozen zijnde , wat den dienst, en de netheid op kamer, k'eeding en geweer betreft , flipt gehoorzaemen , of bij gebreeke beklaegd worden bij den Gouverneur, die de Exercitie dirigeert, en des noods door, denzelven bij den Directeur.
Zij zullen zelve ook alle poften van Onder* Officieren &c. waernemen , alles voor den tijd van één Jaer; zomtijds zal men ook wel te Velde trekken, waer van hier onder naeder: Zij zul'en zelve hunne Geweeren fchoon houden, en 'c geen daer toe behoort, wanneer hun zulks gelast word ; doch zullen dezelve voor 't overige direct na 't gebruik onder de bewaering van den Gouverneur te rug gebragt worden en verilooten blijven.
In de Muficq zal het ieder vrijftaen met overleg van den Gouverneur Muficq-meefter , naer zijn genoegen keuze van een Inftrument te doen, doch niet dan na verloop van één Jaer daer in moogen veranderen , ten waere die Heer zulks noodig oordeelde en den Directeur verzocht.
ART. XIV. Zakgeld; Uitspanningen, Beeoo-
ningen en Straffen. Men zal den jongen Heeren iedere week tot.
F 5 hun



50 PLAN VAN EEN
hun vrij gebruik twee fchcllingen geeven, en nooit meer daer van dan twee Huivers voor den Armen vorderen. Dit geld zal hun iederen maendag middag onder het thee drinken gegecven worden.
Tot uitfpanning zal men daegelijks ten minden twee uuren pcrmitteeren , fchoon naer bovengemelde uitrekening Pag. 83. het wel meer zal zijn. Woensdag en Zaturdag na den middag zal geen Latijnfche School gehouden worden.
Men zal alle kinderlijke fpellen toeiiaen , die niet fchadelijk zijn voor de gezondheid, of goede leden, zonder juist te vorderen , dat ook die fpellen Ieerzaem zouden moeten zijn; want voegt men er dat bij, dan houden zij op uitfpanningen te zijn.
Dus Kolven, Kegelen, Hoepelen , Knikkeren , Tollen &c. is alies vrij, doch noch deeze, noch eenige andere fpellen , zullen om geld moogen gefchiedcn , en wordt den Gouverneurs daer omtrend het naeuw keurigst toezicht aenbevoolen.
Iederen Zaturdag avond zal men een Concert houden , of Tekenen naer 't Model, of eene Dans-partij hebben, of een Toonneelftuk vertoonen: dan , dit laetfte zeer fpaerzaem , ten hoogften viermael in een geheel Jaer, doch liefst maer tweemael, ééns door de grooten, en ééns door
de



OPVOEDINGS - SCHOOL. j*
de kleinen, om den tijd, dien zulks vorderc.
Men zal ook nu en dan een ftuks Lands meeten, naer 't Wit fehicten, of een ftuk der Militaire Architectuur in practijcq brengen; en all' wat tot oeffening der ligchaems-kragten zal blijken te kunnen ftrekken , zonder die al te veel te vergen, hier van tijd tot tijd bijvoegen; doch daer bij in 't oog houden , dat all' wat te veel is , fchadelijk is.
Aen dc Leerlingen der twee bovenfte Claffen zal men ook onder opzicht van den Gouverneur het Billiard toeftaen, en zeer zelden aen die vau de laetfte Clasfe het Kaertfpel: niet om dat men deeze of vooral de laetfte kundigheid voor 't geluk van 't menfehdom juist zeer noodzakelijk reekendt, maer om dat de ondervinding doet zien, dat ieder, die op eene Academie of in de waereld komt, deeze ftukken wil en bijna moet weeten, als wanneer hij zich die kunde moet koopen, altoos ten kofte ,. en dikwils ten ruïne van zijn beurs, ten dienftc van hun, die op .zulke onbedreevenen grectig loeren; Zoo dit dan .waer is, gelijk niet kan ontkend worden, is het dunkt mij , beter , dat zij te vooren dit onderwijs krijgen, waer het hun niets kost, en men tenens in ftaet is, hun voor 't fchadelijke te ,wacrfchuwen. Ik hoop dus, dat dit niemand
een



f2 P LA N VAN EEN
een vooroordeel zal inboezemen, als of men hier duivels-konden , zoo als men 't noemt, wilde leeren en voortplanten , daer men veeleer hec meest fchadelijke derzeive tracht voor te komen.
Men kan ook onder de Amufementen reekenen de Muficq, het Danzen, Schermen en Paerdrijden ; tot welk laetde de Directeur vier i zes Paerden zal houden.
De Straffen zullen, zoo veel moogelijk, altoos alléén bedaen in berooving van eer of plaifir, gelijk de Belooningen daer en tegen in de vermeerdering daer van; van ligchaems draffen zal dus niet dan in hoogen nood gebruik worden gemaekt.
ART. XV. De Vacantien. Behalven de weekclijkfche Vacantien voor 't Latijnfche School, des Woensdags cn Zaturdags na den middag, zullen dc twee groote Vacantien ieder van zes wecken zijn, beginnende de eerde met half Junij, en eindigende den eerden maendag in Augudus ; de tweede begint mee Donderdag voor Kersmis, en eindigt den eerden Maendag in Februarijl; geduurenic dien tijd zullen alle ongehuwde Praeceptoren en Gouverneurs, noch kost, noch huisveding genieten, en ook alle
D>



OPVOEDINGS - SCHOOL. 9$.
Discipulen naer huis moeten gaen,'Zonder dat men iemand zal overhouden.
Voor >t begin deezer Vacantien, zal Examen worden gehouden, over alles wat Heeren Curatoren éénmael zullen bepaelen , en teffcns ook vddr de Vacantie twee dagen na 't Examen, promotic en uitdeeling van Prijzen , beide in 't groot Auditorium, ten overftaen van Heeren Curatoren, en ten aenhooren van Ouders en Familie der Leerlingen en van Donateurs en Donatricen tot het Fonds of de bezittingen van het Inftitut; indien deeze Vacantien iemand fchijnen lang te zijn, die gelieve te overweegen, dat de infpanningen der Onderwijzeren en Leerlingen zoo aenhoudend cn moeielijk zijn , dat er wel een lange uitfpanning noodig zal zijn, om hun bij den lust en moed te behouden, die kracht aen 't werk geeft: en 't geen hier volgt is ook eene reede te meer daer voor.
Iedere Zomer-vacantic zal één of twee der Praceptoren of Gouverneurs, zonder eenig voordeel, dan de vrije reis, ten diende der Jongelingen van de twee bovenfte Clasfen , die zulks mochten verkiezen, een reisje binnen of buiten 's Lands doen, mits men zich daer toe een halv Jaer te vooren acngeeve, op dat men intusfchen in ftaet zij eerst eens te huis die zelfde reis te
doen,



54
PLAN VAN EEN
doen, en zich de Tael, Hiftorie, en merkwaer> digheeden eigen te maeken van het Land, dat men voorneemens is te bezoeken , welk onderwijs door den Profesfor zal gegqeven worden.
De koften hier-van zullen gelijkelijk gedraegen. worden door zoo veelen, als zich daer toe aengëeven, mits dc Praïceptor of Gouverneur fehae«feloos worde gehouden.
Ieder zal des daegs voor het einde der Vacantie moeten te rug kceren , op verbeurte van alle. Amufementen , die des Zomers de eerfte week na de te rug komst zouden plaets hebben , cn des Winters op verbeurte van één maend zakgeld voor iederen dag , dien men te lact komt, ten wacre zulks op verzoek door den Directeur cn Zijne meede-leeden was toegeftaen, of de reede; der verhindering door dezelfde Heeren wierd geoordeeld wettig te ?ijn.
Van 't geen de Lat. fchool-wetten daer omtrend zouden vast ftellen , zal echter niemand ontflag moogen verleenen.
Des Zoomers zal de eerfte week na de Vacantie geheel befteed worden aen Militaire Exercitiën, waer bij de jonge Heeren met den Directeur , Gouverneurs &c. nacht en dag in 't Veld itgter 't huis zullen overblijven , in Tenten op ürooi fiaepen, hun eigen eeten , zoo goed zij
kun-



ÖPVOEDINGS - SCHOOL. 9fc
kunnen gereed maeken, Spitten, Graeven, Schans zen op- en needer werpen, Aenvallen, Defendeeren, Canon dirigeeren, (namelijk de oudften) enz.
Tegen zoodaenig verblijf te Velde bij nacht zouden moegelijk bedenkingen gemaekt worden, als of zulks de gezondheid kon benadeelen ; en voor niemand noodig was, dan Voor Militairen.
Ik geloov dit wel geheel niet j maer veel eer het tegendeel van beide, wijl ieder een er belang in heeft tegen ongemakken gehard te zijn: doch, zoo de meerderheid der geinteresfeerden daer tegen was, zoude men daer van wel kunnen afzien.
Buiten deeze Vacantien, zal men op Paesfchen en omtrend halv Oétober eene kleine Vacande geeven van agt daegen ; hier bij zal het ieder vrij ftaen té blijven of naer huis te gaen, uitgezonderd de vier Gouverneurs, waer van er ten minften zoo veele zullen moeten blijven, als naer gelang der jonge Heeren, die blijven, jibodigis, 'Deeze agt dagen zal men met de geene, die . blijven, zich amufeeren, zoo veel men kan, met eens een Land-reisje te doen, te gaen VisJehen,. of Rijden , een Toonneelftuk te vertoonen, een Concert, een Danspartijtje, een Vuurwerkje of iets diergelijks te geeven, en zal intusfehen aen geen leeren gedacht worden; maer ook zullen
Zij,



0 ? LA N VAN EEN
zij, die vertrekken, precis met agt dacgen moeten re rug keeren , op verbeurte van hun Zakgeld, ah> booven gezegd is.
ART. XVI.
De Kosten.
• Nu koomcn wij eindelijk tot het meest gevreesde Articul, namelijk, de Koften, die elk jcng Heer tot dit Inftitut zou moeten toedragen.
Bij de intreede betaelt men den Directeur voor 't Examineeren en Inteekenen, twee Du«aeten.
1 Voor 't Geweer ééns zeeven Gulden.
Men brengt meede één zilvere Lepe! en Vork, één Mes, twaelf nieuwe Servietten , zes dito Handdoeken , Borden en Theekoppen ; en dit is het eenige , dat bij het vertrek blijft, aie verder boven Art. 3 ert 5. . 't Koftgeld Jacrlijks precies in vier dcelen bin-> nen agt dagen na 't ontvangen der Reekening te betaelen, op verbeurte van den verlopenert Interest 3. 3 per cent daer boven - ƒ470:. Collegie-of Schoolgeld op 't hoogst - » 12.Aen de Gouverneurs - - » 4:Aen de Dienftboden - - » 6:Voor onderhoud van Geweeren , In-
ftru-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 9T
flrumenten, koflen van Amufementen, Bibliotheek, Cabinetten van allen acid, Paerden &c. - - - f 5o:~
' Voor 't wasfchen , onderhouden en .repareeren van Kleederen , Linnen, Schcenen, Hoeden, en de Paruikmaekcr, zoo ver die zonder kappen kan noodig zijn, zonder verder cenig verfchot van dien acrd te reekenen - - * 100:-
Men laet , zoo als gezegt is , niets nieuw maeken ; dus kan hier alléén bijkoomen 't zakgeld gereekend op 40 weeken a 12-Huivers , 's Jaers - «24:-
Het klein verfchot van Vragten, •Briefporten, Handfchoènen &c. mogelijk => ao: -
De plaets en Hoof in de Kerk misfchien • - * 6:-
; ofi '! . I ^--Hr
alles te zaemen ƒ692.:-
't Geen voor 't maeken eener Gratiarum Actio , of Oratie , of aen Doctor , Apothecar , en Boekverkooper betacld zoude dienen te worden ,. of de Reparatien aen Horologics en andere ornamenten, kan voor af niet bereekend nqg hier bij gevoegd worden.
Wanneer men hier bij voegt de koften der kleding, welke, zoo als zij hier voor bepaeld G 1S |



S»8
PLAN VAN EEN
is, niet meer dan/130:- kan bcdraegen, denfc ik, dat ieder'kind zijnen Ouderen met Meefters, Boeken , Kleeiing en alles ten meeften Jaerlijks op ƒ900:- zoude koomen te ftaen; en daer loopt het nu ook al op de ordinaire Schooien heen. Reekent men nu daer en boven , dat ieder zijne Kleederen , Schoenen , Linnens &c. zelve zou doen onderhouden, en daer en boven de Meefters aenneemen, tot het leeren van alle gemelde wetenfchappen noodig, zoude het dan niet wel hooger loopen ?
Ik recken ten minften, dat van eene fom van bijna ƒ 42,000:- 's Jacrs, na aftrek van het onderhoud van een huishouden van meer dan tagtig perfooncn, derzelver Kleederen, en Linnens &c. het Huis , Meubilcn , Paerden , Inftrumenten, Bibliotheek , Kunft- Cabinetten , Gouverneurs , Dienltbooden &c. (van welke laetfte ik ook nog kortclijk zal fprecken) voor den Directeur maer zeer weinig zou overblijven, fchoon hij ook nog eenig foulaes in de Jaerlijkfche toelaege der Heeren Staeten vindt: ook , zoo hij daer na ziet, dat het met minder kan uitgevoerd worden, kan hij 't koftgeld verminderen.
Uit aenmerking van het toeneemend gebrek aen zulken , die zich op de Litteratuur toeleggen, cn van den fteeds Hijgenden prijs der Lee-
vens-



OPVOEDINGS - SCHOOL.
OPVOEDINGS - SCHOOL. 99
vensmiddelen, is het, wil men rechtfchapene en bekwaeme perfoonen aen den dienst van dit Inititut verbinden, noodig de Traktementen te ftellen , gelijk. Art, 8.
Aen den Directeur - ƒ 1500:-
■ Profesfor * aoco:-
— Rector • - • 1800:-
ConreSor - « 1400:-
—— Derden Pr receptor - » 12.00; -
■ — Tweeden Pr receptor - » 1100:-
——— Eerfien Pr receptor - *■ 1000:Voor de Cabinetten * 1000:-
— Manege • 1000:-
——— Onderhoud van ,t Huis - » 1000:-
—— Prijzen en andere Belooningen * 500: -
Dus de Provinciale JCas zou moeten verzocht worden om een Jaerlijkfchc toelaege van ƒ 13,500:- waer bij gevoegd ƒ 500:- om met de reftanten van 't onderhoud der Cabinetten, Ma- , nege, 't Huis, en de Prijzen (alles geverifieerd door den Directeur mee quitantien) gevoegd te worden bij de Emeritus en Weduwen-beurs , dit te zaemen maekt Jaerlijks - . «1400c:-
Hier bij komt het voordeel dat nooit Emeritus Traktementen zullen behoeven betaeid te worden. Het



ÏOO PLAN VAN EEN
Het Koftgeld moet, om de Traktementen der Gouverneurs daer uit te kunnen betaelen, zoo als bepaeld is Art. 8 gefield worden op ... ƒ 470:-
En wanneer de Directeur dus wegens Koftgeld ontvangt - - ^28200:-
Wegens onderhoud van Kleederen, ■ Linnen &c. - _ _ . . 9000: ■
Traktement » - _ „ 1500:-
Manege, Cabinetten, en onderhoud van 't Huis « 3000-:-
te zaemen ƒ41700: En hij betaeldt daer van volgens
waerfchijnehjke bereekening aen de
algemeene huishouding - - ƒ20,000:De Gouverneurs - * 2,550:
Dc Dienftbooden * 2,000:'
Onderhoud van Huis , Manege en
Cabinetten - - . 3,000:■
Vuur en Licht - . 1500:
Onderhoud van Klecderen en Linnen
der jonge Heeren ... 3,000:Tuinman en Tuin - . 1000: ■
- "Wijn voor de Jonge Heeren - • 1500 : ■ Amufcmencen &c. - * 1500: ■
Particuliere huishouding van den



OPVOEDINGS - SCHÓÓL. ioï Directeur ƒ 2000 : -
maekende te zaemen «38,050:Dan refteerde voor Uitgaeven, die men voor af niet kan voorzien, of bereekenen, als Briefporten, flijtagie i van Meubels, Tafel-linnen, Keuken- ; Huis- en Stalgereedfchappen , en andere behoeftens * 3,650:- _
't Geen mogelijk daer toe toereikende zoude zijn, en den Directeur voor zijne groote en altoos duurende moeite en zorgen eenig overfchot laeten.
Ieder Kind zoude du§ zijne Ouderen op het meest Jaerlijks koften, met Kleeding , Onderhoud , Meefters , Schoolgeld, Boeken, Doctor &c. * 926:Dus in zeeven Jaeren - «6,482:-
Zoo deeze Jaer lij kfche koften van ƒ 926: voor ieder Discipul, die in dit Inftitut opgevoed zoude worden, iemand opzien veroorzaeken , verzoek ik hem alléén billijk te zijn, en te over weegen, hoe veele Articulen onder deeze fom begreepe», zijn , en hoe veel de opvoeding buitens huis in de tegenwoordige Latijnfche Schooien, in Holland ten minften, thands kost, als men er die zelfde Articulen meedc onder reekent: om dit gemakG g ke-



ic* PLAN VAN EEN
kclijk re maeken, zullen wij een Tafel van beide hier laeten volgen, waer in wij van het lijf-linnen geen melding maeken, om dat zulks in beide gevallen het zelfde is en blijft, gelijk ook de Entréc , of 't geen men meede brengt, om bij
^ het vertrek te blijven , als Leepel, Vork, Ser-
v vietten &c.
MEN BETAELDT DAN: In het Institüt. I In een tegenwoordig I Latynsch School.
Kcftgeld en Meefiers ƒ470:. Koftgeld f 400: - of
Sckoolgild op het meest f n:- wel - flSo:'
Gouverneurs . ƒ4:- Wijn als men zulks
Dienftboden . f 6:. verkiest . ƒ25:-
Onderhoud van Cahi. School en Vuurgeld ƒ20:-.
netten,Amufementen Differente Meefters
Paerden - ffo:- als 't weinig is . ƒ50:-
Onderhoud van Linnen 't IVasjchen - ƒ40:»
Klederen, Schoenen ƒ100: Repareer en van Linnen
Zakgeld - ƒ 14: Klederen, Schoenen ƒ fo:.
Klein verfchot, plaets Dienftboden - ƒ6:.
inde Kerk - f 26:- Paruikmaker - ƒ 20:-
DoBor, Apothecar f io: Zakgeld . ƒ 14:-
Boekverkooper - ƒ50;- Klein v,rfchot, plaet.
Nieuwe Klederen, jen in de Kerk - f i6:.
Hoeden, volgens het Doüor en Apothecar f 10:.
Inflitut . ƒ130:- Boekverkooper . ƒ jot-
Crat. AU. of Om. Nieuwe Kleederen ,
•p 't meest - ƒ«;- Hoeden - ƒ100:-
Laerfen, Rijbroek op Nieuwe Schoenen tjc.f 20:.
't meest met Schoenen Gratiarum Atitio of
Stropkouzen • f Jo:. Qratie . ƒ „:<
Sm ƒ916: - ' Somf9u:. En dit is alles op 'tgn/Jle bereeker,4. Deese



OPVOEDINGS - SCHOOL. 303
Deeze beide bereekeningen zijn nog vergroot, nog verkleind , zelv is die van 't lnfr.ir.uc altoos op het hoogde genoomen, en in de bereekening van de Latijrifche Schooien is geheel van geen Amufementéh gefprooken , die er doch ook al dikwijls bijkoomen; echter bedaet het geheele different in ƒ 15:- 't welk ieder een weinig moet vinden , die de gantfche inrichting en de koden daer toe noodig billijk zal confidereeren.
In het eerst fchijnt het wel verbaezend veel, zoo Jang men niet bedenkt, dat in het Inditüt alles in ééns betaeld word, zoo dat er voldrekt in 't geheele Jaer niets meer noodig is te verzorgen, dan het Lijf-linnen, terwijl men in andere inrichtingen alleen het kodgeld in ééne masfa betaelt, en all' het overige bij Articuls volgt ; doch men betaelt het des niet te min, en 't kost net even veel, zoo als de bereekening duidelijk toont; als men geen Doétor, Apothecar &c. en minder Boeken noodig heeft, vermindert dit ook de Uitgaeve ligt weer een dertig Gulden.
Men vinde het ook niet vreemd, dat de koden der Kleederen'en Hoeden in de ordinaire Schooien gereekend worden op ƒ200:- in het Inditut daer en tegen op ƒ130: - ieder weet, die kinderen heeft, dat hij die fom van ƒ200 : - voor Jasfen , Rokken , Broeken , Vedcn , Hoeden, Gespen , g. + Schoe-



PLAN VAN EEN
Schoenen, als men dan eens de mode, dan eens de fraciere opfohik van anderen zal volgen, rijkelijk noodig heeft; dewijl nu daer en tegen mode en overdaed in het Inftitut beiden geen plaets vinden, zoo min als een Ka^er, zal mij ieder willen toeftemmen, dat dit fchielijk een zeventig Gulden kan vcrfchillen, en de bereekening die niet liegen kan,zal het nog zeekerder maeken; immers men mag niet meer maeken , dan elk Jaer één roode Rok , kortende de groeitijd door elkander gercekend - - ƒ 25: Een best wit linnen Vest en Broek » 12 : ,. Een Jachtbuis - , e 10: -
. Een afch-grauwe Vest en Broek . . 10: Een ronde Hoed - - «• 4: -
ƒ61:.
Om dc twee Jaer komt hier bij Een getoomde Hoed - ƒ6:• Een Jas - - - » 14: -
Een Kiel - _ » 10: -
1 . Een wit Laekens Vest en Broek - • 15 : -
/ 45 : -
Dus heeft men volgens 't Inftitut tot booven • kleederen noodig het ééne Jaer - _ . ƒ 61 ; -
en



OPVOEDINGS - SCHOOL. ioff
cn het andere - - ƒ 106 : -
Waer door het ééne Jaer van de
bepaelde 130 overblijft - » 69 : -
en het andere Jaer - - • 24: -
te zacmen in. twee jaer ƒ 93 : Om daer uit Knoopen , Laerfen , Schoenen , Kousfen , Gespen , Rijbroek &c. te koopen. . En dit zij genoeg over dit Articul.
1
ART. XVII. D e Dienstboodeit.
Van de Dienftbooden kan, en is het ook bijna niet noodig veel voor af te zeggen; alléén zal men voor iedere gang één , en dus in 't geheel vier knechts houden , welke ieder die van hun apartement zullen wekken, en te bed brengen, en 's nachts iets noodig hebbende, helpen, waer ,toe zij ook op de gang zullen flaepen; zij zullen .vervolgens derzelver Kleederen en Schoenen iederen dag fchoon maeken, hunne Kamers reinigen, hunne Matrasfcn luchten en omkeeren, aen tafel dezelve bedienen , en onder goedvinden van den Gouverneur van die zelvde gang, aen wien alles eerst moet gevraegt worden, het noodige voor hun verrichten : vervolgens zal er een Koetfier
aoodig zijn, om onder den Gouverneur Piqueur G 5 de



IÖ6* PLAN" van esv OPVOEDINGS-SCIIOOL.
de Paerden op te pasfen, en de Manege te bedienen : zoo ook een Tuinman en knegt veor den Tuin.
Wat verder roor den Huis-dienst noodig is blijft den Dircrfteur aenbevoolen, om daer toe aen te fielten zoo veele en welke hij noodig vindt.
* Spreekt van zelve, dat, zo dit Plan dacdelijk zou uitgevoerd worden, er nog eenige Reglementen bij te voegen zouden zijn , als voor den Bibliothecaris, het Latijnfche School, de Examina en Promotien, de uitdeeling van Prijzen en andere belooningen, de Exercitiën, Amufementen, Discipline, en Zeeden, doch het geen ik hier dus yer heb ter neergefteld, is voldoende om mijn Plan en gedachten op dit onderwerp het Publicq meede te deelen , en anderen tot denken en het maeken van gegronde aenmerkingen op te wekken, te meer, daer het ontbreekende van gering belang en moeite zoude zijn voor hem, die noodig had zich daer van te voorzien.
AEN,



EERSTE L Y S T van het Werk der ündervvyzeren op iederen dag en uur. De Directeur houdt den ganfchen tyd het generaeïe opzigt over alle perfoonen en verrichtingen.
tegen over pag. ïm
ï>» PB.«P)ESSORi DE RECTOR. DE BEË.DS PRiCEPTOR. j DE EERSTE I^JECEPTOR* , DE VIER GOUVERNEURS. Donderdag. \ DE TWEEDE GOUVERNEUR. DE VIERDE GorjvERNïftjR.
TT . , .. r i o i i i j • ft j t t. v " t i i Zullen ieder alle dae^en buitëri uuren.
Houdt het opzicht over alle Maendag, Houdt Latijnfche School als de j Houdt Lat. School als boovett- de uuren hunner lesfen , 'r oog 7. italiaenfch 6 Cl. No. fj - 57. Maendag. Maendag.
Codsdienftigc verrichtingen, geeft En alle de dagen der geheele Conreftor: voorts Maendao- houden over de jonge Heeren, 10 Muficq 6 Cl. No. c« en 56. uuren-
middag en avond onder den mael- week, uitgenomen 's Woensdags Maendag. uuren. ö' met dezelve ujtgaen, en tegen- h u Muficq 1 Cl No n en 14 h. 12. Ryden f CL No. 48 en 49. ™^ U la ,* j
♦hj , j n 1 1 j en Zaïurdags nadenmiddag, Latijn- uuren. 0 , ," , . , woordig zyn by 't opttaen en n. 11. wiuiicq 1 v.i, ino. 13 ui 14. _ 7. Globe» f Cl. No. 51 - 54.
ti]d les over de Zeedekunde, en fche Scho£, VM .„ oc)U(fnds nalf " „ Nö | 7- Mathefis 3 Cl. No. 31 - 3* naer bed gaen , wandelingen , **- Muficq 1 Cl. No. if en ló. ' 3- Ryden 6 Cl. No. 59 en 60. ft> ^ ^ ^ ^ ^ ^
Verricht ook des noods den God». negen tot tien , 's middags vau 7' SUS-C1,US' JS 4447 , h.u. Mnth. 3 Cl No. 33-34, ' Uitfpar.ningen &c ook aen Tafel h. 12. Muficq 1 Cl. No. 1 en 2. Din<rsda<r' No 19 14
*"""" SSeS'SS%de^; l«™.,-«.,<a h,,M„h.4ci..No.4,-1, TO»f»-™-„ffim .^Munc, c,N n l^,aii,..H ^T^-Wbia
Staftrtr. doceerendé aldaer Latijn, Grieks, Dingsdag. Dingsdag. Maendag. f r r u V. 33 ^ 4' 3* 7 " 6 Cl' N°" 57 e" 5 N°" 31 * 3f.
Poëfie , Geogr., Graec. Antiqq. 5 Inftitut en 6 Cl. toren. 4. Italiaenfch 5 Cl. No 48-50. 4. Schermen 6 CU geheeli Ö. Tek. en Fr. 1 Cl. No. 13- i&
ttrvolgens des en Fabulen, voorts ' IPiemdat 7- Math. 3 Cl. No 33 - 34- 7. Italiaenfch 6 Cl, No. 55 - 57. 5. Muficq 4 Cl. No, 43 en 44- ,„ 7. Tek. en Fr. I Cl Nö. 7 - u
M Maendag. h .„„„•/' ' „ n h. 11. Math. 3 Cl. No. 35-• 36. io Muficq 5 Cl. No. 48 - 49. h. 6. Muficq 4 Cl. No. 45 - 47- Woensdag.
Maendags, uurcn. - sogtends Engelfch, 4 CL No. h ^ ^ ^ ^ h. tJ. u^cq , u, ^ z. 6. Muficq 2 Cl. No. 2/en 26. b. ix. Ryden 5 Cl. No 52 - 54. »^
1 Catechis 1 Cl No 1 6 6' S Av°nds Vad' Hilh 5 Ö' Donderdag. 7- Geog. 1 Cl. No. 1. ö. u. Muficq 1 Cl. No. 3 - 4- h-7- Muficq 2 Cl. No. i9 en *d. 3- Ryden 6 Cl. No. 55 en $6. ?> G,oben $ Q No> 4g , ^
9 Catechis'. 6 CU geheel. ' No.36-40. 6< s-avonds Inftitute„, 6 CU Woensdag h- "* MuflCq 1 CL N°' 7 " 8" 7* MufiCq 3 CK N°* 37 en 3§- * i>chennen * CL SeheeU h n. Tek.» Fr.a CU N0.15.3a,
8 11 Hift. Univ. j en 6 Cl Dingsdag, Vrydag ë' n. Muficq 1 Cl. No. 9 - io. h. 8. Muficq 2 Cl. No. i, en xx. Donderdag, h-«-Tek. tnFr. 3 Cl. No.36-40.
6. ' De 4 CU Catechifeeren, 6 's Avonds Vad. Hift, 3 Cl. h. it. Engelfch» 3 Cl. No. 31 - 35, 7-Math. 3 Cl. No. 35 - 36- 2. Muficq 1 Cl. No. 13 - 14. Vt dao. h. 12. Ryden f Cl. No. 48 en 49. ö. Tek. en Fr. I Cl. No. 1 . 6.
7. Catechis.» CU No. 10-24. No. 31-35. h. n. Engelfch 3 Cl. No. 36.40. h. n. Math. 3 Cl. No. 37 - 38. 4 Italiaenfch 5 Cl. No. 48 - 50. ö' 3- ^den 6 Cl. No. 59 en 60. 7- Aftronomie s Cl. No. 51 - j*. f Woensdag. Zaturdag. h. ii. Math. 4 Cl. No-45 • 47- f. Muficq 4 Cl. No. 41 - 41. 7. Italiaenfch 6 CU No.58 -60. Vrydar.
Diugsdag. h.u. Exere.Stilijenó Cl.geheel. h. n. Engelfch, 3 Cl. No. 31-35. Donderdag- h'6, Muficq 3 a No« 39 la Muficq 6 Cl" No' 57^58. h.11. Ryden y CU&No. joen 5!. Woensdag;
3. Vad Hift. 3Cl.No. 36-40. h. il, Engelfch, 3 Cl. No. 36-40. S' 6. Muficq 2 Cl. No. 19 - 20. h. n. Muficq r Cl. N0.17en !8. 3. Ryden 6 Cl. No en ?6 ' 7- Aftronomie 5 Cl No S&.kfr
7. Catechis. 1 Cl. No. 7Donderdag. 7- Math. 3 Cl No. 37 - 38. b. 7. Muficq 2 Cl No. n . it. Muficq r Cl. No. x en 3. Zautrdna- ' h.u.Tek PnFr 2 Cl ivrZ
9. Hebreeuwfch 6 Cl. 6.'s Av. Vad.Hift.3d. No. 31.35. DE TWEEDE PR^CEPTOR. h.r,. Math. 3 Cl. No. 39-40. 7. Muficq 3 Cl. No. 31-3^ h.«. Muficq t CU No. j en S. h. ». RydenToNÓ « " b U. Tek " Fr , Q N *"
Hift. Univ. j en 6 Cl. ZaJdag. Houdt Lat. School als booven, h.Math. 4 Cl. No. 4x-4, h. 8. Muficq , Cl. Nb. zp-30. n. Muficq r Ci. No. 7 en 8. . \ Ryde„ 6 C, No j/enTs Ï Tek. e„ Cl No
7. Catechis. 2 Cl. No. 25-30. h. 11, Exerc. Stili ,j en 6 Cl, VoortS 7. Geogr. 1 CU 7 • ll. fih^ri% 2 Muficq 3 CU No. 35 en 36. 4, Schermen j Cl. geheel. 4. Tek.en Fr, 1 CU Na, t hL
Maendag. , 7- Icahaenfch 6 Cl. No. 58 - 6o„ 4. Italiaenfch 5 Cl. N0 «-<r4 aiip ^ V , 6*
DE CONRECTOR. uuren. io. Muficq5 Cl. No. jo ■ J2. Muficq 4 Cl. No.!; en 2" ééf ^Tï T'f ^b4lt
^^•^I3-18- S^ool^tótt 7-Hoog, en Va, Hift , O. , Mat, 3, O. No^ ■ . Muficq x a Ko. Muficq 4 C^0. 43 «.^ uutei; ^d^^ M^jANo.,,^,
h- « Va^ a. ,- ! Cl. No! 13 - 18 '** MuScq i Cl. No. I, en r, ^ , ^ " ~' f ï^ 3?
7Cateclf:tto:i-6. ^5,2; Dingsdag. ^ Za.rdag. l°! ^ 1^1^^ ^ ^2Z~' 1 ^ ^^
h,n. Hift. Univ. 5 en 6 Cl. Poëfie, en Rom. Antiqq. en Fa! 7. Hoog, en Vad. Hift. , Cl. Math Q N ' , . fi 4. Italiaenfch j CU No yi - 54/ Muficq x Cl. Noi 2j <n 2,6. m Maendag. 7. Tek. en Pr 4 Cl, No. 41-43.
7.Catech.xCUNo.25.3oi buien, voorts No;^ «8 ^ 3 * ^ 5. Danzen 3 Cl. No: 31 - 35 ^r^. ■ h. ix Phyfica 6 Cl.
Vrydag. „ure, h.,, Hoog, eR Va, Hift^CU ^ J 6 c, Iy en3^ ta ^ ft ^ ^
6. 'sAvonds Botanie, 6 CU Woensdag. dien by touren dag om dag, of T * i v " ^'^ MuflCq 1 C1' N°' 3 en4' l' ^ r 4 '* N°' 45 "4?' Tek. enp 1 CL No
7- Cathec. 1 CU No. 7 Z>/«^^ 7- Hoogd. en Vad. Hift. « Cl. week om week, buiten de uuren l «fq 3 & N°' 37 G" 38' Mulicil 1 C1- No. 5 en 6. h'n Phyfi« 6 Cl & Tek. en pr, r Q No 9g 5
9. Hebreeuwfch 6 CU , 6.'s Avonds Anatomie of Ofteo. No. 1-6. hunner iesfen, met den Direfleur ^ö 1 Cl- No. 23 en 24. h. ix. Muficq t Cl. No. 9 en 10. Woensdag, Aftronomie 5 Cl No '48 - TO*
h. 11. Hift. Univ. 5 en 6 Cl. logie.óCL h. 12. Logica 6 Cl. geheel. toezigt houden over de jonge Muficq *CI. No. 29 en 30. 12. Muficq 1 Cl. No. u en il, 6-Phyfica en Mechanica algemeene *
7. Catech.3 Cl.N0.31- 35. ^«^. Donderdag. Heeren, behalven des Zondags, ta Muficq j "a N?'53 en 54 " *• Muficq * a No. ap en 30. les tot 9.
, catecf-- 13 .3 S-BOta~. 7- Hoog, en Va, Hift.^^ CU ^ ^^V» T ^ *^ L^S^
^ St i'H 6>A" r08ie6a ,Hoog,en^H,ia ^^kZJZ L^«^ ^ ^ ^«^ , - 43-
3. Catech. 3 CU No. 36.40. & ^iZt h.n. Logica 6 Cl geheel 3bvde „itfpLingen,fnalge^e b.3- Muficq 2 CU No^ cn\8. 5- Muficq 4 Q. No. 45 - 47. 7' 4 C. No. 45-47- \ Tek. enFr. , CU No. ,3' l8i
Zaturdag lesfen, uitgezonderd van dit laetfte 5* °a"zen 4 CU geheel. h. 6. Muficq 3 CU No. 33 en 3* " fc „ , ^^S-
^aturaag. baandag. ' & ww Ult uc 4 Muficq 3 Cl, No 35 en 36» 7- Algebra 4 Cl. No. 41 - 43.
4 $. Anatomie of Ofteologie 6 Cl. 7. Hoog, en Vad. Hift. 1 Cl. öe troleslor» h. 5. Muficq 3 CU No. 31 en 32. Ö. Phyficaalgemeene les tot 7 nureii
No. i - 6* 3 5. Danzen 3 Cl. No. 36-40. ;



TWEEDE L Y S T van het werk op iedere C L A S S E op eiken dag en uur.
De tyd der Latynfche School is iederen dag voor alle Clasfen 's Ochtends van half 9 tot half 11, 's Namiddags van half 3 tot half 5 , 's Woensdags en Zaturdags Nademiddag is daer Vacantie. Het Vyfde School heeft altoos een half uur minder, en duurt Zaturdags van 8 tot half 10. Het Eerfte en Tweede School zegt by de lesfen in 't Hoogduitfch altoos eene les op uit Wagenaers verkorte Vaderlandfche Hifiorie in Vraegen en Antwoorden, Op de Vierde School wordt door Tekenen verftaen het Architectuur Tekenen zo Militair als Civil.
EERSTE CLASSE. TWEEDE CLASSE. DERDE CLASSE. VIERDE CLASSE. ^ VYFDE CLASSE. ZESDE CLASSE.
Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. \ Maendag*
«uren. uuren. uuren. uuren. uuren. uuren.
7. Catech, No. i • 6 7. Hoogd. en Vad. Hift. No 7 -12. - ■ 5 7. Mathefis No. 31 en 31. - 7. Engelfch 44 - 47, 7. Gioben No. 51 • 54. 7. Italiaenfch 5$; f7.'
h. n. Muficq No. i en i. 11. Muficq No. 3 en 4. h. 11. Tek. en Fr. No. 19 - 24. h. 11. Mathefis 33 en 34. - • : 10. Muficq 48 en 49. 9. Catech. allen/
h. n. Muficq No. 7 en 8. 12. Muficq No. 9 en 10, h.12. Hoog. en V. Hift. 35-30. h.12. Tek. en Fr. 31 - 35, h.12. Mathefis 41 en 42. h.u. Hifi. Univ. allen; h.u. Hift. Univ. allen;
2. Muficq No. 13 en 14. 6. Teken, en Fr. No. 13 - 18. 6- Muficq 19 en 20. h. 6. Muficq 39 en 40. 5- Muficq 41 en 42. h. 12. Ryden 48 en 49, h. 12. Phyfica allen. 7. Tek. en Fr. No. 7.12. h.7. Muficq ii en 23, 6. Vad. Hift. 36 - 4o. 6. Catechis. alle gelyk. 4. Italiaenfch 48 - 50. 3. Ryden 79 en 60.
7. Catechis. 19 -14. 7. Muficq 31 en 32. - 6 6. Botanie of Inftituten. h. 8. Muficq 29 en 30. . » «
Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag.
m,ren- uuren. uuren. uuren. uuren. uuren;
7. Catech. 7 . ia. 7. Hoogd. en Vad. Hift. 13 -18, . . . 7. Mathefis No. 33 en 34. 7. Algebra No. 44 - 47. -7- Globen No. 48 - jo. 7. italiaenfch s* -
h.ir. Muficq jen6. n. Muficq 7 en 8. h ii. Tek. en Fr. No. 25 - 30. h. ir. Mathefis 35 en 36. ... 10. Muficq 50 - fi. 0, Hebreeuwfch.
h, 12. Muficq 11 en 12. 12 Muficq 13' en 14. h. lX, Hoogd. en Vad. Hift. i9 24. b. 12. Tek en Fr, 36 - 40. h. 12, Mathefis 43 en 44. h. ii. Hift. Univ. allen. h. k Hift. Univ. allen.
6> Tekenen en Franfch i - 6. h. 7. Muficq 21 en 22. ^■ Muficq 39 en 40. - - - h.12. Ryden So en ji. h.12. Phyfica allen;
6, Muficq 17 cn 18. 7. Catech. 25- 30. f. Danzen 31 - 35. 5.3 4. Italiaenfch 50*54. 3. Ryden 57 en 58.
7. Geographie 1 - 6. h. 8. Muficq 23 en 24.1 6. Vad. Hift. 31 - 3J. - . 7. Aftronomie 51 - 54; 4. Schermen allen.
8. Muficq 29 en 30. 7. Muficq 37 en 38. - 1 - 6. Anat. Ofteologie of Inftituten.
Woensdag. Woensdag. Woensdag. ff oensdag. Woensdag. Woensdag.
uuren* uuren. uuren. uuren, uuren; uuren.
7. Catech. 13 - 18. 7. Hoogd, en Vad. Hift. x -6. - s 7. Mathefis 35 en 36. 7. Engelfch 41 . 43. 7. Aftronomie No. 48 - 50. 9. Hebreeuwfch.
h. 11. Muficq No. 9 en 10. h.ii. Tek. en Fr> No> ,p . l4> h.... Mathefis 37 en 38. ... 10. Muficq 51 - 54. h.u. Exercit Stili allen.
XX. Muficq No. 11 en 12. ... h. 11. Exercit. Stili allen. h. 12. Logica allen.
h. 12. Muficq No. 15 en 16. h. 12. Catech. 19 - 24. h. 12. Tek. en Fr. 31 . 3«. h. 12, Mathefis 45- - .47. " 12. Ryden fi - 54. 3. Ryden Jf en f0.
ia. Muficq No. 17 en 18. 2. Muficq 23 en 34. 3. V. Hift. 36-40. 4 Muficq 35 - 36. j « '3 4- Schermen allen. f. Botanie.
3. Tekenen en Franfch No. 7 - 12. h. 3. Muficq 27 en 28. h. 5. Muficq 31 en 32. -
4. Tekenen en Franfch No. 1 - 6, ... j. Danzen 36. 40. 3. Danzen allen.
Donderdag. Donderdag. Donderdag. Donderdag. Donderdag. Donderdag.
auren. uuren. uuren. uuren. uuren. uuren.
,7. Catech. No. i-6. 7. Hoogd. en Vad. Hift. 7 • 12. - . 7- Mathefis 37 en 38. '. . 5 7. Aftronomie No. ji . 54; 7. Italiaenfch 55 - 57.
h. 11. Muficq No. 13 en 14, h. n. Tek. en Fr. No. 25 - 30. h. u. Mathefis 39 en 40. - - : h. 11. Hift. Univ. allen. 10. Muficq 55 en j6.
11. Muficq No. ij en 16. 6. Muficq 2j en 26. h. 12. Tek. en Fr. 36 - 40J h.12. Mathefis 41 en 42. h. 12. Ryden. h.u. Hift. Univ. allen.'
h. 12. Muficq No. 1 en 2. h> ?i Muficq Ip en ^ *. Muficq 33 en 34. 5. Muficq 43 en 44. 4 Italiaenfch 48.50. h.12. Phyfica allen.
32. Muficq No. 3 en 4. 7. Catech, ZJ . 3o< 6. Vad Hift. 31 . 35. h. 6. Muficq 4f - 47. • : - 3. Ryden 59 en 60.
«. Tekenen en Franfch No. 13 - 18. h. 8. Muficq 21 en 22. 7. Muficq 37 en 38. 7. Tek. en F,-. 41-43. = .6. Anatom. Ofteolog. of Inftituten
7. Geographie No. 7 - 12. ...
mrMt Vrydag. . Vrydag. Vrydag. Vrydag. Vrydag. Vrydag.
uuren. uuren. uuren. uuren. uuren;
7. Catech. No. 7-i2. 7. Hoogd. en Vad. Hift. 13 . 18. - 7- Mathefis 39 en 40. . s „• 7. Globen No. 48 - j0. 7. Italiaenfch j8 - 60.
h. 11. Muficq No. 17 en 18. h.u. Tek. en Fr. No. 19.24. h. 11. Engelfch 3t - 35. h.u. Mathefis 43 en 44. b.11. Hift. Univ. allen. 0. Hebreeuwfch.
ii. Muficq No 1 en 2. h. 7. Muficq 27 en 28. h 12. Engelfch 36-40. , h.12. Architectuur 4t - 43. h.12. Ryden 50 en 51. 10. Muficq j7 en r8.
'Z' f Kq No' 5 Cn 6- 7' Muficq '9 en 10' l- Muficq 35 en 36. 5, Muficq <r en 4Xi ... h>II, Hift. Univ. allen.
13. Muficq No. 7 en 8. h. 8. Muficq 25 en 26. 7. Catech. 31 - 35. h, 6. Muficq 4, en 44. 4- Italiaenfch 51 - j4- h.12. Logica allen.
6 I r™^ FranfCh ,NO> 1 ' Ö' 7- Architeauil 4S - 47. ... Ryden SS en 56.
6. Muficq No. 15 en 16. 45 47' 7. Aftronomie 48 ■ 50. 6. Botanie.
7. Geographie No. 13 - 18.
uuren. Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag.
7- Catech. No. 13 - 18. 7. Hoogd. en Vad Hift r 6 ' UUre"* Ul,ren' "uren- Ullren-
h.u. Muficq No. 3 en 4. ' h T", " 7. Mathefis 31 en 32. 7, Algebra ,11. 4?. 7. Globen No. 51 - 54. - • S
11. Muficq No. 5 en 6. f C" N°' *S " 3°" h Engelfch. 31 - 35. h. n. Math-efis 45 - 47. h.10. Catechis. allen. i°- Muficq 59 en 60 h.12. Muficq No. 9 en 10. 1. Muficq 29 en 30. h. 12. Engellch 36 - 40. h. 12. Tek. en Fr. 44 - 47. h. 11. Exercit. Stili allen. h n. Exercit Stili allen.
12. Muficq No. u en 12. n. 3 Muficq 23 en 24. 3. Catech. 36-40. 3. Danzen allen. h.12. Ryden f2 - fi. h 12. Logica allen. 3. Tekenen en Franfch No. 7 . „ T TÏl *S 6" ÏÓ* h-6- MuflC(l 33 en 3* 5 Muficq 4S . 47. 4, Schermen allen. 3- Ryden y7 en ,8.
4- Tekenen en Franfch No. 13 .18 f' q 17 cn a8» l ~ S» Anatomie of Ofteologie.



DERDE L Y S T, van het werk der Leerlingen op eiken dag en uurAlle dagen *s ochtends van halv negen tot halv elf, 's namiddags van halv drie tot halv vyf Latynfche School voor alle de Discipulen, uitgezonderd die van de Vyfde en Zesde Chfc
I Woensdag Avond 6 uur Phyfica en Mechanica, Zaturdag Avond 6 uur tot 7 Phyfica, daer na Amufemenr •
j 's Middags en 's Avonds onder 't eeten lesfen over de Zeedekunde, 'sOchtends by 't ontbyt, en 's Avonds "na het eeten Godsdlönft.neffeninrr V 'sOchtends daer na ten zelfden tyde Nieuwspapieren. Zondags Middags na Kerktyd Wandelen of Exerceeren ucuemng.
Voor alle Clafiè.
] No.fc . No. 3. - No. 4. No. 5. No. 6. No. 7. No. 8. No j. No. 10. No. 11. Na ia. | No. I3. . No , No
Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. [ -Maendag. Maendag. Maendag i Maendag I Maendag Maendag Maendag Maendag MaenU. n* /
«uren. uurem uuren. uuren. uuren. uuren uuren. uuren uuren 'uuren » 8 maenuug maendag Maendag
7. Catech. 7. Catechifeeren. 7. Catechis. 7. Catechis. 7. Catechis. 7 Catechis 7. Hoo2d.V. Hift. 7 Hoogd. V Hift. 7 Hoogd en V H i 7 Hoo-i V Hift !uh!„^ V Hift ^Ijnr,.» uu'e,nr uuren uuren
h.n.Muficq. h,„. Muficq., 11. Muficq. xl. Muficq. ^ , 'Dingsdag. * 12. Muficq. t» Muficq n MÏq ' LÏ^ ? ft^ ff™' 6 X en Fr 6 Tek. en Fr.
2>%x%. 2>i«j*tf. 2W**&j. h.xx. Muficqf h.n Muficq" 7-Tek. en Fr. 7 Tek. en Kr. 7 Tek. ea Fr. • 7 Tel, en Fr. ' ^rJZ- ' j^JJl ^" 2' S* " ! Di'^
«.Tek. en Fr. 6. Tek. en Ff. 6. Tek. en Fr. «.Tek. en ft. 6. Tek. en Fr. 6 Tek. en Fr. Dingsdag. Dingsdag Dingsdag Dingsdag Mngsaag umgsdag Dingsdag Dingsdag 7 Hoogd. V. Hift.
7- Geographie, 7- Geographie. 7. Geographie. 7". Geographie. 7. Geographie. 7 Geographie 7. Catechis. 7 Catechis. f 7 Catechis. , Catechis. J ^Muficq l« Mufico 7 Hoogd. V.Hift, »| 7 Hoogd.V.Hift. ^
Woensdag. Woensdag. Woensdag. JTW^ Woensdag. Woensdag. "-Muficq. u Muficq ? j^)fflsdaa 3 *1 ,f Muficq "Muficq CatechTs
7-Hoogd. V.Hift. 7-Hoogd.Vad*Hift. 7. Hoogd. V.Hift. fe0^^ 7- Hoogd. V.Hift. 7 Hoogd. V.W JT**n** *W** h<11 h „ï? 5? ^ „ MC ^ Wonttdae WmsdaS L" Muficq
4-TekfenF, 4- Tek. en Fr. 4. Tek. en Fr. 4- T^enft. 4. Tek en Fr. 4 Tekfen Fr. 3. Tek. en Fr, 3 Tek. en Fr. ^Itk ^Tekfen Fr. 3 Tek. en Fr. 7 ^T', 7 ^ Donderdag
Donderdag. Donderdag. Donderdag. ? Catecb^ Donderdag. Donderdag. Donderdag* Donderdag Donderdag Donderdag Donderdak donderdag , Donderdag Donderdag „ Muficq
7. Catechifeeren. 7. Catech. 7. Catechis. 1*. Muficq. 7- Catechis. 7 Gitcchis 7-Hoogd V.Hift. 7 Hoogd. V. Hift. 7 Hoo^d V Hift ~ u „i V u;n ïj^a tr uta- xj > \r u-n. h.11 IWuficq h. rr Muficq 6 Tek. en Fr.
h.x, Muficq. Lu. Muficq. «-Muficq *»rp rrtddg. Vrydag. 7- Geographie. 7 Geofraphie ? ge^nV^ 7 g^e^ 7 g^ÏÏ^ ? G^rap^ « ^'*ƒ'* * ^ ^ ^rydag
Vrydag, Vrydag. Vrydag. 6. Tek. en Fr. h. 11 Muficq. h 12 Muficq Vrydag. Vrydag Vryda' Vnda* Vrvda<r Frida*- } g Vryaag ' 7 Hoogd. V. Hift,
11. Muficq II. Muficq. 6. Tek. en Fr. Zaturdag. 6- Tek. en Fr. 6 Tek. en Fr. 7. Catechis. 7 Catechis. 7 Catechi» 7 Catectö- , Catechit 7 Catechfs 7 Hoogd. V,Hift. 7 Hoogd. V. Hift. 6 Muficq
6. Tek. en Fr. 6. Tek. en Fr. Zaturdag. 7. Hoogd. VfHift. Zaturdag. Zaturdag. «.Muficq, « Muficq S^. ' ^ ' ^ - • 7 Geographie 7 Geographie 7 Geographie
Zaturdag. Zaturdag. 7- Hoogd. V.Hift. h.„. Muficq. 7. Hoogd. V.Hift. 7 Hoogd. V. Hift. Zaturdag. Zaturdag n fl m r * , u"! 5 f»*^ , £T g cZTnïaS Zaturdag Zaturdag
Ï.Hoogd.V.Hift. 7-Hoogd. V.Hift. ».„. Muficq. TWEDE CLASSE -Muficq. I, Mulcq 3- Tek. en Fr. 3 Tek. en Frf ^eflr. f^g F, 3 Feklen Fr. J Sin Fr. J ^enV J SSÏV
NO. 16. No. 17. ' No. 18. No. 19- No. ao. No. 21. No. 22. No. 03. No. 24. No. 25. No. aö. No. 27. No. a8. No 29! N<Tga
Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag Maendag Maendag Maindag , Maendag Maendag Maendag Maendae-
Uuren. uuren. uuren. uure"- pn „ uuren- fulre" , Tèn\. w uuren uuren «uren uuren uuren uuren Quren uuren
.6. Tek. en Fr. 6, Tek. en Fr. 6. Tek. en Fr. Jek. en Fr. h. 11 Tek. en Pr. h. n rek. en Fr. h. u. Tel, en Fr, r 1 Tek. en Fr. h. 11 Tek. en Fr. h. n Hoogd. V. H h. ri Hoogd. V. H. h, 12 Hoogd. V.H h. 12 Hoogd. V,H, ti. ü Hoogd. V.H, h. 12 Hoed V H
Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag. £ SSi, t £&. ' 7 CatecÏÏ 7 ^ 7 ^ Dingsdag Dingldag Dingllag Dingsdag b.8. Muficq h'J Muficq^'^
7. Ho<%d. V.Hift. 7-Hoogd. V.Hift. 7. Hoogd. V.Hift. Dingsdag. Dingsdag Dinsdag Dimrs'da' Dingsdag Dingsdag h.» Tefc enFr. h. n Tek. en Fr. h. 11 Tek. en Fr, h.u Tek.enFr. D;«^/^ Dingsdag
Woensdag. 6' Muficcl- 6. Muficq. „ Hooi V H u. n Z Iv H h 12 H^d V H h „ h f v » h'11 Hooïïd- V' H" h 12 Ho0gd'V' H' 7 Cated*. 7 Catechis. 7 Catechis. 7 Catechis. h. tx Tek. en Fr. h. „ Tel, en Fr.
». Catechis. fWfcg- «f, VS ï tSÏ A WM^ h-8MUfiCq WoensdaS l^f^ 7 Catechis.
112 Muficq. 7- Catechis. 7. Catechis. . ^f^' h ir Tek t^Fr- «rLL J? !ï Woensdag . . \ . . \ h. 3 Muficq h. 3 Muficq. 8 Mj£c1 «Muficq
-r?', IZW' *.xZTJk ^"??JF'- hUS^s^ Donderdag «
1«. Muficq. tS' Ponderdag. Donderdag. Donderdag. h. 12 Catechis h.x2. Ca chis. ^Licn ' 'ïu& h. 11 Tek, en Fr. h. , 1 Tek. en Fr. h. 11 Tel, en Fr. h. 11 Td, en Fr. n " ^ - 1 " '
6. Tek. en F. Tek. en Fr. 6. Tek. en Fr. h - Wuficq. °' h Wuficq S 7W,W^ « q,- r. / , 6 Muficq 6 Muficq 7 Catechis. 7 Catechis. ^ Donderdag h JW*. Vrydag. Vrydag. 7'Vrydag. b.S Mutq ^ h.8. ' ^T^. 7 ^ 7 ^ ^ ^
V. Hoogd. V.Hift 7 Hoogd. V. Hift. 7. Hoogd. V. Hift. h ,r Tek en Fr h ri Tek- ™ Fr ^vL tT/L ' " " h.6 Muficq h.6 Muficq 7 Wtecftis. 7 Catechis.
6.. Muficq. h. ,1. Muficq. h.ir. ïluficq. ^'muS ï^ MufTcq ■„ , r ^ S' p h h 8 Muficq h.8. Muficq Zaiurd Zaturdag Vr?da$ '^ydag
„Geographie. % Geographie. 7. Geographie. 7" M^ 7" ^ h. I r Tek. en Fr. h. rx. Iel, en Fr. h. r r. Tek. en Fr. h.u Tek. en Fr. h.„ ïek. e/Fr. „ xj^™Sr " ' " ' * -
Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag. ü' Aam dag. Zaturdag. Zaturdag Zaturdag h. 11 Tek-en Fr. h. 1 r Tek. en Fr. h j Muficq h. s Muficq ' Zaturdag Zaturdag
7. Catechis. 7. Catechis. 7. Catechis. " i Z ... , ... h. 3 Muficq h. 3 Muficq 4 Muficq 4 Muficq h. 11 Tek. en Fr, h. 11 Tek. en Fr» f4. i el, en fr. 4> ïcJl> en Fr. 4, Tek. en Fr. * Muficq x Muficq
PERDE CLASSE VIERDE CLASSE
No. 31. No. 3a. No. 33- No. 34- No. 35. No. 36. No. 37- No. 3*. No. 3?. No. 4ö. No< ^ * No. 4a No. 43. No. 44. No. 45.
JMa«K*ff. M^«^. JWi««rf^. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag Maendag Maendag Maendag Maendag Maendag Maendag Maendag
uuren. uuren. uuren uuren., uuren. uuren uuren. uuren „,„.„ uuren uitren imren uuren uuren uuren
7. Mathefis. 7. Mathefis. h n Tel en*Fr h li' h. 12. Tek. en Fr. é Vad. Hifiorie 6. Vad. Hifiorie. 6 Vad Hiftorfe " Mufica b.ó Mufieq h. 12 Mathefis h.« Mathefis 6 Catechis. 7 Engelfch 7 Engelfch
h.it.Tek.enFr. h. 12. Tek. en Fr. ^. «.Tek. en Fr. h.« Tek.enFr. Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag. Dingsdag 6 Vad Hifiorie 6 Vad. Hutorie j Muficq 5 Muficq 6 Catechis. 6 Cafechis.
7, Muficq 7. Muficq. ,ff^' h.11 Mathefi h I. Mnbefi, h.«. Tek. ef Fr. ^«^. cffr Dingsdag W** 6 Catechis- * ™S' hx S efc
2?/«^. Z?/«^^. 7- Mathefis. 7. Mathefis. s -Danzen h « Tek. en Fr. 7- Muficq. 7 Muficq h^Sfi hi2TetenX Dingsdag Dingsdag ' 7 Algebra 7 Algebra *
l'Wone. i^iftorie * »oHe. t ?Sftorie. 6' ^ ï'^^" MuGc^ „g.S. « LxzW ^
^ 7 S T Woensdag Wn,«sd», Woensdag. 7 MatJJefl8 h. 11. Mathefis. h.n Mathefis ^W^- ^oensdag Woensdag Woensdag Woensdag h. rl Mathefis
^«x^. ^«^. 7 * ^«x^ Mathefis. 3 Vad. Hifiorie 3. Vad. Hidorie. 3 Vad. Hiftorie , Vad H.ffol 3 Hiftüne 7 Engelfch 7 Engelfch 3 Tf™ . . 3 Danzen 3 Danzen
h.«. Tek en Fr. h. 12. Tek. en Fr. 12. Tek. en Fr, h. 12 Tek. en Fr. h. ,2 Tek. en Fr. 4 Muficq 5. Danzen. ? Danzen 3 D™ 5 DanZcn 3 hanzen D^r^ rj^r rwL
h j. Muficq. h.* Muficq. Donderdag. Donderdag. 4- Muficq. . 5 Danzen Donderte* n f Danzen Donderdag 3 ^-»nzen 7w,rW S Muficq ^ ^ D°nderdag
Donderdag. Donderdag. >• Muficq.. * , Muficq. " JMr^. Ak^. 7 Mah t ^ , hS Tet^Fr , mT^ h X2 M £f 7 Tek. en Fr. ï Muficq h.6 Muficq
& Vad. Hiftorie. 6. Vad. Hiftorie. Vad. Hifiorie. 6, Vad. Hiftorie, 6. Vad. Hiftorie. h. 12 Tek. en Fr. Tek.enFr. L12 Tek en Fr. ^Iz Tefeï Fr J^dTr Hek en Fr li en ft Vrydag ^ydag Vrydag
Vrydag.' Vrydag. ^dag Vrydag Vrydag. Vrydag. 7- Mufic* 7 Muficq ^^Jl^ rMaS? 7 ^ tïaKSaur :"m?C 7
h. 11. Engelfch. h.rx. Engelfch. h. it. Engelfch. h. tx. Engelfch. h. II. Engelfch. h.« Engelfch VrydOp. Vrydag ,'M h. 12 Engelfch Axchictctunr h-« Architeduur h 6 Muficó Zatutdav Zaturdag
\. Catechis. 7- Catechis. 7- Catechis. 7. Catechis. 2. Muficq. 2 Muficq h. 12. Engelfch. h.u Engelfch Z ïf f^ifi-h , jMuffcq S Muficq VT^ h JrTilv h«" Mathefis,
Zaturdag. Zaturdag. Zaturdag Zatar4ag. 7. Catechis z ^ ^ h «^h j Catecrfij! " , ^SSSl^
7. Mathefis. 7. Mathefis, S-^'Sc^ ' Ü'ï1- f"rge!fch- ^«^- h. iï Engelfch h. ,2. Engelfch. h.ri Engelftf h ^ ff 3 7 Algebra 7 Algebra 7 SSn 5 Muficq
L» Engelfch.. h,i. Ef.ge.fch. VYFDE (XASSE ^ ^ h'^ 3 ^ 3' ^ 3 C^ 3 ^11^ ZESDE CLASSE. 3 DaU
ff J0'f NO'48' NO-49' N0-5°- N0-51' *t£ N°'X' • No. 54. No. 55- No 56. No. 57- No 58- No 50 No 60
Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maendag. Maen4K' Maendag ^ M , 1 m v,
uuren. uuren. Uuren uuren. uuren. uuren A uur£" uure„ ^ ^aêtó AW<tf .V^„^ il/W^
7. Engelfch. 7. Engelfch. 10. Muficq. 10. Muficq. 4. Italiaenfch. 7 Globen 7. wonen. ™, uuren uuren uuren. "uren uuren uuren uuren
6. Catechis. 6. Catechis. h.«. Ryden. h.«. Ryden. ,„„ TH„„tdnir Dingség. „ 7 Globen 7 Italiaenfi-h 7 ^tallatnfch 7 Italiaenfch 9 Catechis, 9 Catechis, 9 Catechis.
Z>x«^. • 4- Ita. Jnfch. 4. Italiainich. 7. G?0'5^ xo Sfif^ 4^^ 4 Itfe^ J.SÏ3? ^ Catech,s. 9 Catechis. Dingsdag 3 Ryden 3 Ryden
7. Algebra. 7. Algebra Dingsdag. Dingsdag. 10. Muficq. h 12 Ryden 10 Muficq. 7 Aftronomie 4 Italiaenfch Dhngsdag Dingsdag Dtngsaag 7 uanaentcB DJ»gsdag ■ Dingsdag
Woensdag. Woensdag 7- Globen 7. Globen. h. 12, Ryden. 4 Italiaenfch 7 Aftronomie. z^,,.^ 7 Aftronomie 4 Schermen .Schermen 3 Rydan 3 Ryden 7 Italiaenfch 7 Italiaenfch
v xa..Ï.J. , 7?' Woensdag. , TTnendar 7 Aftronomie Woensdag. Woensdag Woensdag ur j 4 rxr , 4 Schermen 4 Schermen 4 Schermen 4 Schermen
h.«. Mathefis. h. 12. Mathefis. , Aftronomie Woensdag. iroenaag. ir uunssu^. t0 Muficq „ » t-Voensdag Woensdag urn.„,i„ nr , w j
3'«^ 3>rr, ^= I'S"- 4SK^' $ « JghSè ^„ 3 Ryden Ö 3 Ryden ^ ^ ^
h.6. Muficq.°' h^fïitq^ h>If^ hi2D^ 4 £S£chS' 7AftTr^ Donderdag. Donderdag " "tSdag , .J^f* . Donderdag Bmderd Donderdag Donderdag Donderdag
Vrydag. . Vrydag. + .tïdïSS.* ' 7.Aft™'e 7- Aftro„offl.e. 7 Aftronomie 7 Aftronomie^ jtofch jtaggj* y ItaIiaenfch ö . ^ 3 Ryden ^ 3 Ryden '
7,'Architeftuur. 7. Architectuur. ^y^. ..Globen." hixEvden"' 4 ItalhS* rf^f rnf?J?5f ^ Vrydao- Vrydag Vrydag Vrydag
.Zaturdag. Zaturdag. 7. Globen. 7. Globen. U. Ryden. J'. gjftjfch 4 4 Italiaenfch 4 Itahaenfch 3 Ryden 3 Ryd^ l0 M^cq 7 It.ll.e4h' 7 7 Italiaenfch
h.n..Mathefis. h.u. Mathefis 7- Aftronomie. 7. Aftronomie. 7. Aftronomie. H „ zaturdag. Zaturdag Zaturdag 7„r,-i j *yo~n io luuutq Muficq , ^
h.»-Tek en Fr. h,i, TekSr. ^r^. ^W^. Zmrt*. * rfT** 7 G't\- ? GI<*en K& 7 Globen" ^"^ LLa, Zaturdag t^T S
a. Danzen. a.' Dtozen u .~ r . u- , ^, , **w«w««y« 7 Globen h. 10 Catechis h. 10 Catech s. h. m Ca.p^.o : . , r„hpi, /-atu/dag ' « io Muficq
Ï.Muiieq. Mufict ï Sd^me'n ' h-'° hCatechi'- h.»o. Catechis. h ,o Catechis h « Ryden h. 11 Ryden h ,2 Ryden 5 3 7 3 Ryden »o Muficq
4Ston |4Se„_ 4Schtimcn 4Sch,iim . J j | |
Verder wordt voor de geheele Vyfde en Zesde Claffe, gehouden
v Hift. Univ. 'sMaendags, Dingsda^s, Donderdags en Vrydags ten halv elf uur r
En voor de ZESDE CLASSE, in plaats van 'c Latvnfi-he Srhnni r™r If*Ztium Stl!l> 'sWoensdags en Zaturdags halv elf. Hebreeuwfch, Dingsdag, Woensdag en Vrydag ten 0 uuren. wcynicüe bchool, naar elks venaezing voor zommTgen,
Phyfica, Maendag, Dingsdag en Donderdag half twaelf. Hotame of Anatoraio en Ofteologie, daegelvks om 6 uuren.
Logica, Woensdag, Vrydag en Zaturdag halv twaelf. t A- doch »s Woensdags en Zaturdags ten 5 uur.
Infocutea, of ^ftpr. Juris. Dingsdag en Donacrdag ten 6 uuren.



VIERDE LYST van 't werk op iederen dag ëii üür der week. De Latynfche School wordt iederen Voormiddag van half Negen tot half Elfj en *s Namiddags van half drie tot half vyf
uur gehouden. Het vyfde School gaet telkens een half uur vroeger uit.
Alle dagen ten halv één Parade, ten één uur eeten.
aren Maandag. uren Dingsdag. «rer. Woensdag uren Dor derdag. uren Vrydag. turen] Zaturdag.
7 i Cl. Catechis. No. i-6. ? i Cl. Catech. No. 7 • ia. en Zaturdag na den middag word 7 1 Cl. Catech. No. i-ö. i) r Cl. Hoogd. en V.Hift. No. r3-, 8 7 11 Cl. Catech. No. 13-18.
-Hoogd. en Vad. Hift. No. 7.» t Cl.Hoogd en V.H.No. 13 -18. geen Latijnfch School gehouden. » Cl. Hoogd.en V. Hift No. 7-n. * Cl. Catechis No. 7. ,2. 1 Cl. Hoogd. en V.Hift.No. 1 -6,
3 Cl. Mathefis No. 31-3*. 3 Cl. Mathefis No.33.34. 7 r Cl. Catech. No. r'3^8. 3 Cl Mathefis No. 37-38. 3 Cl. Mathefis No. 39-40. 3 Cl. Mathefis No. 31-3». '
4 Cl. Engelfch No. 44-47. 4 Cl. Algebra No.45.47. 1 Cl Hoogd. en V.Hift. No 1-6. 5 Cl- Aftronom. Na jr 54. 5 Cl. Globen No. 48 - 50. 4 Cl. Algebra No. 41.43. f Cl. Globen No. $1-54. y Cl. Globen No.48-50. 3 Cl Mathefis No. 35-36. 6 Cl. Italiaenfch No. 55 57. 6 Cl. Italiaenfch No. 58-60. S Cl. Globen No. fl.f4. •> Cl. Italiaenfch No. 5j-T7. 6 Cl. Italiaenfch No. 58 -60. 4 Cl. Engelfch Nö. 41-43', «» « Cl. Muficq No. 55 ■ 50. 9 6 Cl Hebreeuwfch. ' n. ro 5 Cl. Catech. tota Ci.
ïo 5 Cl. Muficq No. 48 -49. 9 6 Cl. Hebreeuwfch 5 C!. Aftronom. No,48 50; h-n,1 Cl. Muficq No 13 14. 10 6 Cl. Muficq No. 57-58. I 6 Cl Muficq No. 59-60.
h,n. r Cl. Muficq No. i -a. IO 5 Cl. Muficq No. 50.52. o ; 6 Cl Hebreeuwfch. a CL> Teekenen No. 25-30* h. n t CL Muficq No. 17-18. h. 11 1 CL Muficq No. 3-4.
a Cl. Tekenen No 19-24. h.u 1 Cl. Muficq No.5-6. io j f Cl. Muficq No. f3 - 54. 3 Cl. Mathefis'No 39-40. 3 Cl. Engellch No. 31-35, a Ci. Teekenen No. 15- 34,
3 Cl. Mathefis No. 33- 34. z Cl, Tekenen No. 15. 30. h.n; 1 C[ Muficq No. 9-10. 5 Cl. Hift. Univ. tota Cl. 4 Cl, Mathefis No. 43 44. 3 Cl. £ngelfeh No. 31 35.
f Cl. Hift. Univ. tota Cl: 3 Cl. Mathefis No.35 36. 2 Cl. Teekenen No, 19-24. 6 ei- Ut %ra tota Cl. 5 Q.Hift Univ. tota CI, 4 Cl. Mathefis No. 45-47.
6 CI. idem. y Cl. Hift Univ. tota Clasfe. 3 Cl Mathefis Nó. 37 - 38. 11 1 CL Muficq Nö. 15- iöi 6 Cl. Ut fi.pra tota Cl. f Ct Exercit. Srili tota CI.
u 1 Ci. Muficq No. 3-4. 6 ci. Ut fupra tota Cl; r Ci Exercit Stiü tota CI. h »* 1 CL Muficq No. li. ",.tü Muficq No 1 j. * Q. idem tota Ci.
ka 1 Cl. Muficq No. 7.8. It x Cl. Muficq No.7-8. 6 Cl. Ut fupra tota CI. j 3 Cl. Teekenen No. 36.40» h> 11 I Cl Muficq Nö. 5.6. n 1 Cl. Muficq No. 5-6.
1 Ci. Hoogd. en V, Hift.N. as.30 h.11 1 Cl. Muficq No 11 - ia. " 1 Cl Muficq No. n . 12. U a Mathefis No. 41-4». 3 C Engelfcb No. 36.4e. a.tt » CI. Muficq No. 9 - toi
3 Cl. lekenen No. 31.35. 1 U Hoogd, en V. Hift No. 19 24 h-« 1 Cl Muficq No. 15 ■ 16. j CL Rijden No. 48 49, 4 Cl. Architect. Nó. 41 -43. i Cl. Engelfch No 36-40.
4 CK Mathefis No. 41.4*. 3 Cl: Tekenen No. 36.40. j 3 Cl. Teekenen No. 31 - 35. 6 CI. Phijfica tota Cl. 5 Cl. Rijden No-50-5r. 4 Cl. Teekeneh N0.i44.47J
5 Cl. Manege No. 48.49. 4 Cl: Mathefis No 45-44- 14 Cl. Mathefis No. 45 - 47. ü : t Cl. Muficq No 3 4. * Cl. Logica tota Cl. 5 Cl. Rijden No. $t-J4.
6 Cl. Phijfica tota CI: 5 Cl Manege No. 50-51. j $ Cl Rijden No. 52. 54. * j 3 Cl' Muficq No. 33 34. 11 1 CI. Muficq No. 7.8. 6 Cl. Logica tota CI.
<i 1 Cl. Muficq No 9.10. 6 ci. Phijfica tota Cl. 6 Cl. Logica tota CI. 3 ,6 Cl Rijden No, 59 60, > l| Cl. Muficq No. 35-36. u * C!. Muficq No. tt tt*
a 1 Cl. Muficq No. 13.14. ii t Cl Muficq No. 1.3-14. *a • 1 Cl Muficq No 17-18. 4 5 Cl. Italiaenfch No. 48- fé 3 ; 6 Cl. Rijden No. 55. y6. 2 * Cl. Muficq No, 29 33,
3 6 Cl. Rijden No. 59-60. a 3 Cl. Muficq No. 39-40. CL Muficq No. 23-24. J 4 Ci. Muficq No. 43 -44- 4 ! S Cl. Italiaenlch Nb. 51-54. h. 3 * Cl. Muficq No- 23-24.
4 J Cl. Italiaenfch No. 48 - fe. 3 6 Cl. Manege No 57-58. b-3 |a Cl. Muficq Nó. 27-28. h 6 4 CL Muficq No. 4f -47- 5 j 4 Ci. Muficq No, 41-43. 3 * Cl. Teekenen Nö. 7• tt. s 4 Cl. Muficq No. 41-41. 4 j Cl. italiaenfch No. 51-54. 3 ' 1 Cl. Teekenen No. 7 -12. 6 1 Cl Teekenen No 13-18. h. 6 4 Cl. Muficq No. 43.44. 3 Cl Catech. No- 36-40.'
h 6 3 Cl. Muficq No. 39.40. 6 CL Srhemen tüta a L cl Vad_ Hift Nq_ ^ _40> % Cl. Muficq No. 15-26. 6 1 Ci. Teekenen No. 1-6. 4 CI. Danzen tota Cl.
6 I CL Tekenen No. 13-18. f j 3 Ci. Danzen No 31-35, 4 Cl. Danzen tota Cl. 3 Cl. Vad. Hift. No 31-35. I Ö. Muficq No. 15 -16. 6 Cl. Rijden No 57-jïfc z CL Muficq No. 19-20. 6 , ci. Teekenen No i-6. |ó Cl. Rijden No. 55-56. Ö CL Anatöm. OUeolog. of inftft. Ö Cl. Botanie» 4 1 Cl. Teekenen Nö.fj-iS.
3 CL Vad. Hift. No. 36-404 , CI. Muficq No. 17-18. 4 1 r Cl. Teekenen No.i-4 h?* * CL Muficq No. 19-2-. h.7 a CI. Muficq No. i?. i& a Ci. Muficq No ik*
4 Cl. Catech. tota Ci: 3 Cl. Vad, Hift. No. 31 *3j. 3 Cl Muficq No. 3f-36. 7 1 CL Geograph. No. 7-12. 7 I Cl. Geogr. No. n -«8. 5 CL Sefièhnen toca Cl
6 CL Botanie of Inftituten. 6 Cl. Anatom. of Inftituten. 5 Cl. Schermen tota Cl. * CL Catech. No. 25-30. ï Cl. Muficq No. 19 ao. h. f i Cl. Muficq Nö. i; - %9.
h.7 i CL Muficq No ar 2i. h.7 t Cl Muficq No. *i-aa. h.y 3 Cl. Muficq No. 31 - 32. 3 CL Muficq No. 37 .38. 3 Cl. Catech. No. 31.3f. 5 4 Cl. Muficq No. 45-47.
7 1 Cl Tekenen N0.7 -n. 7 1 Cl. Geograph. No. 1 -6. f 3 Cl. Danzen No. ;6-4o. 4 CL Teekenen No. 41-43* 4 CL Architect No. 45 .47. 6 Cl. Anatom. Ofteolog! óf inli%
2 Cl. Catech. No. 19-24. a Cl Catech, No. 15-30. 6 Cl. Anatomie oi Botanie tota Cl h 8 * Cl, Muficq No. ai-ai< 5 Cl. Aftronom. No. 48 - J0. h-6 3 Cl. Muficq No 13 34
3 Cl. Muficq No.31-3». 3 ei Muficq No. 37-38. h.8 a Cl. Muficq No. aj-afe jj 8 * Cl. Muficq No. 29.30, 4 q. Aftronom No. 51 - 54,
h.8 2 Cl. Muficq No. 23-24.
8 2 Cl. Muficq No, 19-30. I






AENMERKINGEN
op *r PLAN VAN EEN
NEDERLANDSCH QPFOEDINGS-SCHOOL,
IN BEANTWOORDING DER.ZELVE*
Nu dit Plan afgewerkt en niets er in gcfchreétfen te hebben, dan waer voor ik meende grond en reede te zijn, om het zoo, en niet anders te Hellen; na het veelmaelen met allen vlijt herleezen, bij naeder begrip verbeeterd, eindelijk all' die oplettenheid daer aen te kofte gelegd te hebben, die binnen mijn vermoogen was, heb ik ook, ten einde het zoo volkoomen , cn dus zoo nuttig te maeken, als mij moogelijk was, den toevlucht genoomen tot zulken, van wier kunde en welwillenheid ik zeekcr kon hoopen, dat zij dit onderwerp niet beneeden zich zouden reekenen , maer veel eer tot deszelfs befchaeving hec
hunne



m AENMERKINGEN op het '
hunne kunnen en willen toebrengen ; deeze hoop heeft mij niet bedroogen , maer veele waerdige Nederlanders, aen wien ik bij deezen mijnen oprechten dank desweegen betuig, hebben mij vereerd met hunne verftandige aenmerkingen. Van zommigen heb ik gebruik gemaekt reeds in *t Plan zelve , met weglaeting van mijne eigene voorige denkbeelden, anderen op de plaetfen daer zij toe behooren, geheel of gedeeltelijk beantwoord: de overigen laet ik met mijne antwoorden tot nuttig gebruik van den. Leezer volgen ; die deeze handelwijs als een blijk mijner oprechtheid ten minften wel zal willen goedkeuren en er uit zien dat verftandige aenmerkingen , die, nu dit (tukje eene uitgebreidere leéhiur ftaet te ondergaen , mij door vrinden van hun Vaderland, cn deszelvs opkomend geflacht zullen worden toegefchikt, niet dan met dankbaerheid , en tot verbeetering bij mij zullen ontvangen en gebruikt worden , 't geen ik hoop dat veelen daer toe zal opwekken: 't adres aen onzen Heer Secretaris J. Van Aephen- met de voorletters vóót deeze verhandeling te vinden, gefteld, zal mij deaeive doen ter hand koomen. Of het over 't geheel bcetcr zij Inftituten te hebben tot opvoeding van veele jonge lieden te zaemen , of elk aparc te onderwijzen, onderzoeken wij hier niet: maer,
In



OPVOEDINGS - SCHOOL. 109
In dc eerfte plaets is mij s;evrae°;d: is dusdanig 13 zt^ J 0 0 eene in-:
ten Inftitut in dit Land noodig, daer reeds zoo richting
peele nuttige inrichtingen plaets vinden ? Deeze
tegenwerping door mij voorzien, is gedeeltelijk noodig*
reeds beantwoord op' pag. 32. al waer ik zeg, dat
er veele goede inrichtingen zijn, doch die, gelijk
ook de Latijnfche Schooien te veel tijd vorderen
en alle verfpreidenvan den anderen dikwijls zoo ver
gefcheiden zijn , dat het niemand gelegen komt ,
die allen vóór en ni te bezoeken, 't geen ook
dubbele tijd zou kotten, als men het een ni
het ander moet leeren, 't welk gemakkelijk te
gelijker tijd kan gefchieden , zo men den tijd wel
verdeelt: want niets, wat men ook leere , kan
ons zoo geheel beezig houden, dat er geen tijd
tot nog veele andere zaeken over zou fchieten;
maer dan ontbreekt het weer dikwijls, en Op
veele plaetfen, aen de gelegenheid en de Meefters.
Voor 't overige ben ik ver af, om de verdienden
van veele inrichtingen, op zich zelve befchouwd,
te kort te willen doen, maer ik zie alléén geene
moogelijkheid, om die ieder apart op de plaetfen,
waer zij thans zijn, met zoo veel nut te doen
werken, veel min aen één Inftitut te doea
dienen, anders dan op de wijze, die ik voorftel ,
om namelijk verfchillende Meefters in één Huis
te zaemen te voegen.
Ook



HO AENMERKINGEN op het
Zulke Ook zegt men , hebben zoortgehike inrichtingen Jnriduin- , _ °
gen heli 111 andere Landen op de proef met voldaen : dat
ben el- js waer doch die waeren wel van dezelfde zoort, ders mee * zeer vol- doch niet geheel dezelfde als deeze, en kleine
<ta<;fl* omftandigheden kunnen eene zaek geheel veranderen : daer zijn zulke Plans in andere Landen beproefd, doch konden uit hunnen aerd niet wel gelukken , om dat her. in 't déne aen de Directeurs of Lecrmecltcrs, derzelver kunde, genoegzaem aental, of zedelijk caracter ontbrak; wanf zoo als ik gezegd heb, de Directeur moet, zal ?t wel gaen, niets anders doen, dan zorg draegen, dat niets verzuimd worde: maer is hij verplicht zelve ook lesfen te geeven, dan moet hij her. noodigfte, het gencrael beduur en toezicht namelijk , verzuimen. Er moeten ook zoo veele Meefters Zijn , dat er altijd cn overal acht gegeven kan worden optalie daeden der jonge Heeren, al fpeclen zij ook : derzelver getal moet niet te weinig zijn, op dat zij eikanderen daer in ook kunnen aflosfen, als pag 58 en 66. bij, weeken of daegen; want één of weinige, altoos daer meê belast, Worden het moede, verflappen en verflaauwen in hunnen ijver, en er wordt verwarring uit.
Bij andere inrichtingen weer ontbrak goede prde en tucht , juifte verdecling van Clasfen, tijd en weetenfehappen naer rato der toeneemende
ver-



OPVOEDINGS - SCHOOL. m
vtrmoogens cn vordering in 't ééne, als mca overgong tot het andere. Ook daer uic wierd noodzakelijk verwarring, en vermenging vaa veele halv- en kwaeiijk begreepene zacken gebooren : overal waeren ook de beginzcls , die jonge lieden ingeboezemd wierden, niet geheel zuiver: bij anderen ging de oeffening van ligchaems* kragten , hardheid cn fterkte over toe ruwheid en halsbrceken, cn het vermijden van de gebreeken der ftijfheid, blooheid enz: tot waenwijsheid asfurantie , en 't verlies van die fchaemte, die *tcieraed van jonge lieden is.
Noch anderen wilden alles al fpselende leeren , en leerden in der daed de Jongelingen altoos se fpeelèn, en nooit iets met ernst te behartigen.
Of deeze gebreeken hier vermijd zijn, beoordeele een ander — getracht heb ik het zeeker. Er .zijn echter goede Inftituten in andere Landen , die aen hun oogmerk wel voldoen.
Dit betrof dan de geheele inrichting - gaen wij nu verder de deelen van dien naer volgensArU,!L de Articulen van 't Plan deezes; dan is de vraeg eJ* pjjj op H eerst en tweede Art. Zal zoodaenig ontwerp ^'er u'£ in deeze Republkq uitvoer lijk zijn, en zal de p^.VOerli* Hicque en particuliere mildaedigheid daer aen de hand kunnen en willen bieden? - dit weet ik niet, Öiaer ik -zou mij voor mijne Landsgenoocen fchae-
jnen,



112 AENMERKINGEN op het
men, in twijffcl te trekken , of het geen in andere Landen uitvoerlijk is, ook hier niet zou te doen zijn; gefteld , dat deszelfs nuttigheid I beweezen was. Aen geld ontbreekt het zekerlijk : hier, even min als elders , fchoon het ook voorheen overvloediger was; de kunftmin en ijverige onderfteuning van iets dat zoo nauwe betrekking j op het waeragtig welzijn van een Land heeft, als de goede opvoeding der kinderen, voor al der kinderen van den eerften rang der Burgeren , in twijffcl te trekken durf ik niet, al wilde ik , jnaer ik wil ook niet-, om dat ik het tegendeel gezien heb: kennen wij niet de misfchien al te weldaedige ftichtingen der Vrouwe van Renswoude ? heeft niet de Occon. Tak dien bijval gehad , dat zij ia ftact is geweest, buiten haere aenzienlijke uitdeelingen, zich zelv een noemenswaerdig vast Fonds te verzekeren? zijn niet proeven met de vuur-machine op groote koften gedaen van bijzondere perfoonen? heeft niet het Kweekfchool van de Zecvaert zijne milde begun. ftigers gevonden ? daer wij dan zulke dugtige en Bog nieuwe bewijzen voor de i edele medewerking onzer Narie tot het goede in verfcheidene zaeken voor handen hebben , waerom zoude ik haer dan nu de oneer aendoen, om ook daer niet op •te reekenen ? gefteld , zeg ik nogmaejs dat de
nut-



OPVOEDINGS - SCHOOL. Sis
nuttigheid van dit plan blijkbaer waere, 't geen nog niet beweezen is. Eene Intekening op tweeërhje wijze ingericht, of als eene Donatie voor ééne mael, of als eene Jaerlijkfche Contributie geduurende tien Jaeren, aengemocdigd door beroemde Genootfchappen, die reeds geveftigd zijn, en onderfteund , voor al door de Souvereiniteic eencr Provincie, waer aen men in zulk een geval ook niet twijffelen mag , te meer , wijl eene Jaerlijkfche verteering van ƒ 40,000 geen onverfchillig poinct is voor de Lands Cas, ei voor de Ingczeetenen , zou al fchielijk het noodige geld bij een brengen, ligt wel de geheele Som van ƒ120,000 tot den opbouw noodig.
Een houten huis heeft ook meent men zijne Fen nadeelen, vooral dat van de vrees voor Brand; \°™£n dit is niet regen te fpreeken , alléén heb ik gezegd het is minder koftbaer en kan eer zonder nadeel voor de ge ondheid betrokken worden, ook was, als het Inftitut zich eens niet kon ftaende houden, het verlies dan minder, doch ik heb daer op niet vast gellaen.
De zwaerighcid op Art. 3. gemaekt, weegens Art. III. het vooraf Inteekenen voor het getal der Discl- her voor fulen , heb ik beantwoord op pag. 44. en van j^jjjf®* waer men in 't vervolg dit getal vol zou behou voor disden, moet gelijk altijd, afhangen van het welge-J"1,^' H luk-



"4 AENMERKINGEN ot Hit volhou.^ukken van deeze inrichting) en fean .n geen .éfl 't getal, geval vooraf ver2eekerd worden. Alléén dit is zeeker genoeg, dat 60 Jongelingen in èen geheele Republicq, zoo een zeer groot getal niet zijn , vooral als de koften niet hooger loopen, dan van andere Schooien , gelijk duidelijk genoeg beweezen is op pag. 102. dat buiten toevallen in de eerfte drie Jaeren niemand , en vervolgens ieder halv Jaer maer zes Jongelingen het huis kunnen veriaeten, en dus maer zes plaetfen open vallen, en dat, als de Direfteur cn verdere Onderwijzers, hunne plichten getrouw waèrneemeh, cn braeve en kundige Jongelingen vormen, het te denken is, dat er eer piaetzen zullen te kort- dan overfchietcn.
Art. V. Op het Vijfde Articul is de vraeg: vat nut
Je^van^" het drat£e* *an rond hatr en eene uniform? londhairdit zou beantwoord kunnen met de vraeg, wat
uniforflL nadeel dotn beide? doch dit Ö het niet alleen; t rond hair, behalven dat het natuurlijk is, heeft dit voordeel, dat men met het zelve altoos ordentelijk uitziet, en gereed is tot alles, wat er voorkomt; integendeel met gebonden hair, ziet men, ongekapt zijnde, flordig uit, en is bij alle gelegenheden verleegen; ook zou zulk kappen, op Zondaegen en altoos , een verbazenden tijd vereisfehen: verder eene egaclc klceding ftaet
wel,



OP VOEDINGS - SCHOOL. *:&
teel, geeft orde te kennen, fchikt zich vooi aiie ©effeningen , is veel minder koftbacr , voorkomt den hoogmoed en overdaed uk verfchil van pragtige klcederen ontftaende, en maekt het onderhoud voor den Directeur gemakkelijker, zoo als breeder gezegd is pag. 48. en deeze zijn doch Wezenlijke voordeden. Op het Agtfte Articul word aengemerkt, Art. VIII
zulk een Inftitut nadeel zou toebrengen aen Schoo/en^dee\
... ■ „ voor
<en Academiën, en dus bij geene Staeten eener Pro- Scholen.
vin tb protectie vinden; veel min dat die Heeren zich zouden belaften met het Curatorfchap: alge» meen is 't waer, dat het beetere altoos eenigen albrcuk doet aen het minder voikoomene ; doch dit bewijst niet, dat men daerom het beetere liever moet agter laeten; ook niet; dat de geheele ruïne van het mindere daer uit voortvloeit, vooral niet in dit geval, daer het gemis van 60 Jongelingen over alle de Schooien der Republicq niet merkbaer zou zijn, zo zij ook al alle daer uit genoomen wierden ; maer wijl dit Inftitut meer is ingericht voor die Clasfe van jonge lieden, wier Ouderen zints lang meest al verkiezen hunne Zoonen binnen's huis privaet te doen onderwijzen, zou dit Inftitut eigentlijk het grootlte nadeel toebrengen aen de Huis-Gouverneurs , ten minften wel voor de céne heific.
H a . In-



pé AENMERKINGEN op het
Indien ook dit Inftitut eens van dien invloed was, dat men op alle Schooien bedagt wierd, om tot vermijding van 't verlies zijner Difcipulen alle krachten in te fpannen, en zijne inrichtingen zor veel moegelijk te verbeteren , en aen die van 't Inftitut gelijk te maeken of het zelve te overtreffen in >t uitlceveren van wel bcflagene Leerlingen, dan zou het eene oorzaek van wezenlijk nut, en niet van fchaede zijn; terwijl al verder de Praceptoren in dit Huis acngevoerd, gefchikte voorwerpen zouden worden tot het beftier van andere Schooien ; en zij zelve geleegenheid hebben om hunne Kinderen, met geringe koftcn , volgens nader te maekene fchikking, wel opgevoed en onderweezen te hebben.
demfen" ^ ^ ^ Academien hier door icts Z°U eimen-onttrokken worden, kan ik nog minder zien: want het onderwijs, dat maer één Jaer aen allen in Algebra, Mathefis, en algemeene Hiftorie; doch in de Anatomie, Inftituten of Hebreeuwich niet aen allen, maer alléén aen zommigen, elk naer de keus zijner ftüdie, zou gegeeven worden, C't geen ook kwalijk fchijnt bcgreepen te zijn, als of men aen alle de Difcipulen der laetfte Clasfe Anatom: Inftitut; etc: zonder onderfcheid wilde leeren, 't welk nutteloos zou zijn:) dit onderwijs van één Jaer in die zaeken, zeg ik, karï niet
voor



OPVOEDINGS - SCHOOL. U?
voor zoo volleedig gehouden worden, dat de verdere oeffening op de Academiën, daer door zou onnoodig zijn: alléén moet het, ingericht zijnde zoo als het behoordt, en zoo als de intentie is , voornamelijk, dienen om jonge lieden te leeren , op wat wijze zij de beoefléning dier ftudien moeten bij de hand vatten; een Profesfor verftaenj aen de methode en kunftwoorden gewennen, en zich in 't vervolg met nut appliceeren. Immers gaet bij veelen, die zonder zoodaenige handleiding op een Academie worden neergezet, het eerfte Jaer volftrekt verlooren niet alléén , maer zelfs maekt deeze eerfte moeielijkheid dikwijls zoodaenigen indruk op hun , dat zij den lust en moed ook voor het toekomende weg neemt, en zij altoos werkeloos blijven.
Dat echter zoodaenig Huis nooit in eene Aca- 'tPIaet3 demie-ftad zou gep/aetst worden, geloof ik ook ieeuAcar
niet alléén , maer ik zou het zelv ten voordcele ;|e"lic-
ftad,
van 't Inftitut nooit wcnfchen ; want zoo dat
gcfchicdde, zou om meer dan ééne reede, ten
minftcn twee derde verlooren gaen van het nut,
dat het anders kon hebben en voortbrengen j
maer ik geloof niet, dat , wat het belang der
Academiën en Schooien betreft, er van die zijde
ééne reede is, die de Staeten eener Provincie /cö«^e Staeten gee-
0j behoorde af te fchrikken van 't aenvaerden der r,e CuraH 3 ^"«n.



#18 AENMERKINGEN op het
Wcherming en U opzicht van dusdaenig Huis, da? misfchien ook wei dienen kon, om hunne Academie te bcgunftigen, in 't getal van Studenten en derzelver bekwaemheid. w X.IX PP het N^ende en Ticnde Articul betreffende deDircc $? Dhe®eur M mfof. Onderwijzers , derzelver teurenz vereifchte kundigheden, Traüementen, en het Emeritus Tr.'clemsnt ts veel a:ngemerkt
Trïïfce Wat de Traftemen^e» betreft, die ik voorheen inenten, op minder had bepaeld , meen ik nu zulke verandering gemaekt te hebben in 't Plan zelve, dat, als kost en inwooniiig, of vrije wooning voor gehuwden er bij word gereekend , ieder reede zou kunnen hebben van zich te vreede te houden , ten minden, dat het de bezoldingcn op de meede andere Schooien ver overtreft, 't Is waer daer wordt ook van deeze Heeren veel gevorderd, doch dit fchijnt ook meer, dan het in der daed is.
Deknn Bij touren zijn zij verplat meê het opzicht ouil-e-len . , , . ^i^ui.
en ver- ce hüudcn over de jonge Heeren, dus ééne da°pligtin- in iedere week, of ééne week van de zes; verder is op eken dag de Profesfor maer vier uuren geoccupeerd. De Reftor, Conrcótor, en Praceptoren geeven buiten de Latijnfche School doorgacna nog ééne les >s dacgs: de ondcrlte Praccptor alleen geeft er zomtijds drie of vier. De Gou« verneurs befteeden ook iederen dag ten meeften
ever»



OPVOEDINGS - SCHOOL. 119
tven zoo veel tijds, behalven dat de Muficqmeefter wat meer bezwaerd zou zijn, zoo hij op alle Inftrumenten les gaf, doch dit nietwaerfchijnelijk zijnde, zou vast een Meefter buiten >t Huis hem voor een gedeelte moeten onilaften, zoo als op pag. 59. reeds gezegd is.
Dit is immers voor menfchen, die dan behoorlijk gefalarieerd worden , wel te doen en uit te houden. De zaeken die men van hun vorderdt, zijn ook niet zoo zeer booven vermoogen, of vreemd bij eikanderen gefchikt.
Een Profesfor in de Theologie kan zeer wel Van den daer bij Jus Naturce, Hiftor. Univ. en Hebreeuwfch f™^.. verftaen, 't behoort er zelv direct toe: van den tor enz. Rector eifcht men buiten Latijn en Griekfch, piets dan de kennis der Vaderlandfche Hiftorie; van den Conrector buiten zijn School-zaeken, eenige kunde van Botanie en Anatomie; van de Praxeptoren , Engelfch van den éénen , Hoogd. en Logica van den anderen; van den laetften Geograph. en Mathefis, 't welk alles niet zoo verheeven of vreemd van hunne Studie is, of zij kunnen het ligt weeten , en zelvs, zoo zij het ten tijde van hunne beroeping niet wiften , daer het Inftitut niet direct in werking komt, maer eerst nog moest gebouwd worden, konden ?ij het te vooren nog gemakkelijk aanleeren. Het H 4 zwaer»



*20 AENMERKINGEN op het
zwacrfte zou in dat geval zijn de Anatomie en Branie ; doch z00 veel als noodig is, om van die beide alléén de beginzelen te doceeren, zou een man van jaeren en verftand zich fchielijk meefter maeken: of een ervaeren Doctor kon wel tenens Conrector en Doctor van >t Inftitut worden: voor 't overige is, dunkt mij, alles zeer we uit te voeren en uit te houden. Deer Het gezegde tot dus ver is ook toepasfelijk op
UIS. ^ wuveracurs , van wien gc-ne kundigheden gevergd worden , die niet direct , de eene bij de andere behooren, gelijk ieder dit Artic. nader inziende van zelv zal moeten bekennen; twee van hun moeten ervaeren zijn in drie wetenïchap. pen; twee andere in vier; en ook deeze zijn alle van den zelfden aerd , waerom mij ook in deezen niet meer gevergd fchïjnt, dan zomtijds van een ündermeeftcr in een Franfch Schooien ik kan geheel niet denken, dat het zoo veele moeilijkheid zoude inhebben, menfehen te vinden die zulke ordinaire bekwaemheden bij clkanderen bezitten; want er is niets buiten gewoons in, dat iemand Italiaenfch, Muficq , en Danzen teffens verftae, integendeel dit komt zeer dikwijls te zaemen: Zoo is het ook met Schermen, Rijden en Exercecren; niet Phijfica, Mechanica, en de' Architectuur: met Globen, Aftronomie en Tec-
ke-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 121
kenen, ten minfte.i er is niets tegenftrijdigs in.
Dat na het overlijden van één hunner het douceur 't WeduJ
is uitge/lrekt ook tot hunne naefte Erven is gefchied , ™èmen*''
om dat bij iemands affterven zoo wel andeienop de
naefte
als zijne »Vrouw kunnen ongelukkig worden, al Erven, waeren het, zoo zijne Vrouw reeds mocht overleeden zijn, zijne misfchien jonge Kinderen , welke het mij hard zou fchijnen, op ééns alles te doen verliezen; doch heb ik er bij bepaeld, dat in zulke gevallen het gewoon Collegie van beftuur of de Heeren Curatoren de uitfpraek zouden doen.
En hier mecde gae ik over tot het elfde, twaalfde Ar»-- XI.
XII X11L
en dertiende Articul tegen welke meede verfcheidene aenmerkingen zijn gemaekt, die ook allen acndacht verdienden.
De Eerfte dat de Discipulen te vee! werk zou* De Disden hebben en gevaer loopen om van a/les s door Te en in 't geheel niets te leeren of ziek te verwar- veel ren, heb ik reeds bélnt woord* in 'c plan zelve zwaerd." Art: 12. pag: 81. en getoond, dat wel deegelijk Latijn en Griekfch met derzelver aenk'eeve oude Geograph: Antiqq. en Fabelkunde te leeren hier de eenige bepaelde hoofd-Studie is, waer van niet éénen dag word overgeflaegen: dat de overige Weetenfchappen ofinderdaed zelve uitfpanningea zijn; als Teekenen, Danzen, Schermen, Rijden, H 5 Excr-



122 A EMMER KINGEN ot hEt
Exerceeren, Muficq &c. die of geene of weinig» Exercitie voor af vorderen; of zoo verdeeld zijn, dat de eene trapswijze bijkomt, naer maete van eene andere, waer in men reeds meer gevorderd *s, een uur word afgenoomen; of dat men zaemen gevoegd heeft alle zulke , welke met eikanderen overeenkomst hebben, waer door de eene de andere behulpzaem is, cn gemakkelijker mackt : dat eindelijk de fchikking zoodaenig is, dat ieder daegelijkfch buiten het Latijnfche School maer eene of twee andere lesfen heeft; zeldzaem drie en bijna nooit vier, of hij is weer een anderen dag geheel vrij, >t geen ook bijna alléén voorkomt in de Vijfde cn Zesde Clasfe , waer zij geheel geene Latijnfche School of een uur minder frequenteeren : en al eens noodzaekelijk is geworden , om alle uuren en zaeken zoo te fchikken , dat die aen Meefters en Leerlingen wel voegden ; waer van de moeite der bereekening acer lan^draedig,«moeielijk en verveelende is geweest ; zoo dat, wanneer ik zeg pag. 83. dat ieder Discipui uaegelijks op zijn hoogst tien uuren beezig behoeft te zijn , heb ik dit voor eerst zeer ruim genoomen, maer er ook onder begreepen, all' den tijd dien zij niet alleen bij de Meefters daedelijk zouden les necmen, maer ook -00 veel, als zij bcovea dien zouden noodig
heb-



OPVOEDINGS - SCHOOL. 123
hebben tot van buiten leeren, opftellen, en eigene oeffening, waer toe Jongelingen maer een quartier gebruiken , a's wij meeren dat een uur nauwelijks genoegzaem zou zijn: dit is wel niet zoo geheel goed , maer 't is niet te beletten , zij zi.'n jong en gaeuw , en wij weeten het bij de ondervinding.
Zij hebben dus tot het neemen van lesfen eigenlijk maer zeeven uuren iederen dag noodig , en dat is niet meer dan overal, waer zij buiten »t Latijn nog een en andere wetenfchap tot nut of vermaek aenleeren; verder wordt alles zoo dikwijls gerepeteerd en zoo lang aengehouden , dat zij 't wel moeten leeren, zoo als te zien is pag. 79. wie daer verder nog ééns met aendacht wil inzien, hoe alles gereegeld na elkander is gefchikt, en uit één gehouden, bij dier. zal de vrees voor verwarring, denk ik, minder worden; en de tijd voor elke weetenfchap bepaeld, is ook voldoende, om niet te vreezen dat het een Chaos van half- en kwaelijk begreepene zaeken zal worden, zie pag. 73.
Het voorlazen van Zeedelmidige lesfen onder Zeiei
het eeten , heeft iemand gedacht, zou met niet kundige
lesfen
veel attentie op dien tijd gehoord worden; dit onder kon ook wel zijn ; maer mijn groot oogmerk heteeten daer bij was voornamelijk, dat er op dien tijd
ftilte



124 AENMERKINGEN op het
ftilte cn ordre zou zijn door dit middel, en wist men door 'c inmengen van aerdige Hiftorien en Pabulen hec zoo in te richten, dat het een vrooüjk aenzien kreeg, 't geen heel wel te doen is, dan bleef er ligt altoos nog wel iets hangen, oofc kon men nae het verhael eener merkwaerdige gcfchiedenis eenigen tijd ophouden, en dezelve tot het onderwerp van een nuttig gefprek maeken; doch voor het overige is mijn begrip, dat het vooral de tack van den Profesfor zou zijn bij 'tgodsdienftfg onderwijs, waer rrièê de Discipulen tot den einde toe continuceren,hunookdc pligten der duidelijke Zedekunde, met dien meerderen nadruk cn ernst te doen kennen, die derzelver gewicht verdient.
van h5 antwoord kan fefl&È ftrekken ter oplosfing leeren teder zwacrigheid van hun, die met zeer veel reede
£n"en >meCnCn » dat het »«» mi"*» * het hoofd
j ™«'der Jongelingen met een aental hmdigheeden op ts ica zelv. Vltuen » dan vel hun te doen zien, wat alléén het oogmerk en nut van het leeren is ; hun te doen begrijpen, dat zulks vooral moet ftrekken om hun eigen welzijn, cn dat van anderen te willen en te kunnen bevorderen, en hun uit overtuiging van die waerheid en verpligting gewillig te maeken tot het aenleeren van alles, wat daer toe dienen kan, welke ijver van zelv volgt,
als



OPVOEDINGS - SCHOOL. ia$
afs men maer eerst van de nuttigheid en plichtmaetigheid overtuigd is, waer toe het Plan vaa dit Inftitut hun toefcheen niet genoeg ingericht te zijn.
Dit is zekerlijk eene uitgemaekte waerheid dat veeten niets is als men niet begrijpt waer toe men dat alles weet: doch op wat wijze zulks anders kan gefchieden , dan 't hier voorgeiteld wordt, begrijp ik niet genoeg, enwenfehte echter om 't belang, dat ik er in ftel, het heel goed te verttaen.
Over de Zeeden zelve der jonge Hseren wordtToszüx
op oe
tiagt en dag toezicht gehouden, tot zoo ver zelv, dat men hunne bedden zal bezoeken of zich ieder op 't zijne bevinde als pag. 53. Art.6. behalven den Directeur zullen de Profesfor, Rector &c. en onder die wederom de vier Gouverneurs, daegclijks 't oog over hun laeten gaen, tot zelv bij hunne uitfpanningen ,zoo dat men in ftact zal zijn, alle hunne fouten bijna op het oogenblik te zien, en hun 't fchacdelijkedaer van aenftonds onder ?t oog te brengen; de leedigheid zal hun ook in dit Huis niet tot kwaeddoen aenzettcn , cn weekheid in de opvoeding hun niet bederven; dus uittcrlijk die voorbehoedzelen fchijnen genoomen te zijn, die men kan neemen, en ik niet weet, wat daer meer bij tc voegen, 't kan echter zijn, dat ik mij bedrieg.
Ver-



125 AANMERKINGEN op het
Verder kan men het geeven van onderwijs ïn deeze zoo noodige kunde, wat het oogmerk namelijk van alle leeren zij , niet tot eene bijzon* dcre les maeken : dezelve zou den acndacht van jonge lieden niet zeer beezig houden, maergrootendeels door onoplettenheid verlooren gaen , erï door zijne droefheid verveelen ; doch 'c is , zoo als ik booven zeide, de pücht van den Profesfor bij 't Catechetifcb onderwijs, de plicht van iederen Leermeefter bij elke gefchikte gelegenheid in * overzetten der taelen, in het geeven van opftellen, in »t onderwijs der Vaderl. Hiftorié, zoo als gezegd is pag. 86. in hunne gefprekken, berispingen, en daegelijkfchen omgang, om lesfen en ook voorbeelden te geeven hoe en waerom men deugdzaem handele en behoore te handelen ; en de Leerlingen nimmer anders hoorende of ziende , (want iemand hier tegen misdoende zou zeer zeekcr niet lang inwooner van 't Huis moeten zijn) zouden wel haest op de hun geleerde gronden van de nuttigheid cn gemakkelijkheid der deugd overtuigd, en door de gewoonte zelvdaeraen zoo gewillig vast gemaekt worden, dat zij op den ouderdom van 18 a 19 Jaeren dit huis verlaetende, zoo al geen vaftighe-d van geest, ten minften zuiverheid van beginzelen zouden hebben, wier nut zieh over hunnen geheelen leeftijd zou uitftrekken.
Om



OPVOEDINGS - SCHOOL. m
Om eindelijk aen de onbevlektheid der Zeeden, op welke zeekerlijk niet te veel kan gezien eaa gearbeid worden, alle aenmoediging en verdiende onderfcheiding te geeven, zou men , niet zonder reede, en moogelijk niet zonder vrucht jaerlïjks aen hem , wiens gedrag volkoomen onberispelijk niet alléén, maer in veel opzichten prijzelijk was geweest naer 't eenpaerig getuigenis zijner Opzieneren , en vooral zijner meede Leerlingen , eene afzonderlijke eer en belooning kunnen toewijzen , doch van geringe waerde , op dat de zuiverheid van 't hart niet door de hoop der belooning ontreinigd wierde , en daer van een feeftdag maeken, ten naelten bij zoo, als 't Roezen-feest van Salency, waer op het dan echter noodig zou zijn nadere fchikking en bepaeling te maeken , »t geen eerst dan te pas kan koomen , als men werkelijk zou denken om dit Plan ter uitvoer te brengen, zoo als op 't eind der verhandeling zelve gezegd is.
Een Paefch- of andere kleine Vacantie zou hier toe een gefchikte tijd zijn; van zichtbaer te draegene eerbewijzen is reeds iets gezegd, Art. 13. pag. 86.
Verder in de manier van onderwijs voortgaende, Het leezijn er die vreczen, dat het Griekfch reeds in den ^"e^
asnyang tejfens met het Latijn te leeren , te groote en ^aiijrt
. tegelijk. moet- 0



1*8 AENMERKINGEN op Iiet
moeiehjkkeid voor de Leerlingen zou iveroorzaeken: doch , zeedert men hoe langs hoe meer in overtuiging komt, dat |het Latijn en Griekfch ééne tael is, denzelfdcn oorfprong, dezelfde verdeelingen , en reegels meest al gemeen heeft, zoo zoude ik denken, dat zulks met voordeel , met «neer bekorting en gemak kon gefchieden, mits inen tot dat oogmerk een boek vervaerdigde , waer in op de ééne Jzijde de reegels gevonden wierden aen beide taelcn te gelijk eigen , en op de overzijde de afwijkingen, waer in 't Griekfch van >e I atijn verfchilde of fchcen te verfchillen , ten dienfte van meer gevorderden ; zoo als gezegd is het oogmerk te zijn, waer zulks noodig was op png. 85. Eindelijk met betreiddng tot deeze Articu/s,
wordt eene bedenking gemaekt tegen de Militaire Militaire ~ „ . .
Exerci- ■&$er£M,en s en gevraegd wat nut een Regent zal tien. trekken uh Militaire hmdigheeden. of een Officier ah ds kennis der Lat. en Gr. Taelen; en of niet deeze Exercitiën veel jonge lieden een lust tot dien ftand zoude inboezemen ? wat het laetfte betreft , dit is niet onmoogelijk, maer ook niet zeer wacrfchijneiijk: te zeggen , dat, als de lust der Jongelingen zich daer toe ftrekte , het best zou zijn hunne neiging te volgen, wijl het altijd, en in allen gevalle, dus ook in dit waerfchijnelijk
16



©PVOÉDINGS - SCHOOL. 135
is, dat iemand beft zal flaegen ln dat geene, dat
hij overeenkomftig zijne verkiezing bij de hand neemt, is hier niet voldoende, wijl zulk eene fieiging dikwijls zou kunnen aenloopen teegen goede en wel door-dagte plarts van Ouderen met hunne Kinderen, fchoon dit het geval niet altoos is; maer ik heb reeden te gelooven, dat dit Plan ook die gevolgen maer zelden zou hebben, om reede, dat bij veele Jongelingen thands de lust tot den Militairen ftand meest al uit onbedagtheid wordt gebooren; uit de begeerte om meede deelgenoot dier oeffeningen te zijn , die eenigzints heldhaftig, en den aengeboorencn Batavifchen aerd gelijkvormig zijn (zonder dat zij nog weeten , dat hier in eenige verandering plaets heeft gegreepen) om vrij en eigen meefter, en zelv meefter over anderen te zijn, weinig te doen te hebben, een fraai Kleed te draegen, en in uiterlijk aenzien te zijn; doch, als zij dien ftand na twee # drie Jaeren bevinden niet geheel te voldoen aen hunne verwachting en oogmerken, zouden zij doorgaens noch ftcrker wenfchen daer van ontflaegen te zijn, dan zij te vooren verlangden dien te moogen omhelzen, zoo het intusfchen niet te laet was geworden; hier uit befluit ik, dunkc mij, met eenige reeden, dat Jongelingen in dit ,. Inftitut zeeven Jaeren eene Uniform draegende, I even



*3Q AENMERKINGEN op BEf
-" <c? . IOoITO'3 Z M ' 'T ~ rT07^ .'1
even lang den last en fub-ordinatie van den dienst cenigzints gevoelende, hunne begeerte reeds voldaeri zoude zijn, en zij minder lust over behouden,
om zig voor altoos aen dien ftand te verbinden !
ten waere een weezenlijke trek hun tot dit Plan
bepaelde; ;maer' alles, wat te vooren uit onbedaotr heid alléén hunne verkiezing zou gewcest zij* '
zou het na eenig genot nu zoo fterk niet meer zijn.
lEnte , ^ ^''^ ^ é^'W* ReSent nuttig exercitie
kan zijn? wordt met reede gevraagd, zoo lang vooreen men op het bloote exerceeren let, en zich alléén' bij dat woord hepaelt; doch als men overweegt, dat hier bij hét" exerceeren ook wordt gegeeven' een denkbeeld van grooterc manreuvres én van de militaire Architectuur, dan kan de Regent bij dc inipedUen der Frontiereh , Werken, Arfenaelen , Magazijnen en andere zaeken daer toe be- 1 heorende, die hem te ceniger tijd te beurte kunnen vallen , zeer veel voordeel doen met deeze kunde , en bobven anderen met grond bcöordeeIen 't geen hij-ziet, 't welk niet gering is J a]s men verder in aenmerking neemt , dat dc exercitie en dagelijkfche gewoonte daer van tcfFens iemand gewént aen gehoorzaemheid, ordre, rietheid, goede houding, vacrdigheid, arbeid en fatigues; hem leert ten allen tijde gereed te zijn, wat hij ook anders voorncemens waere, zoo drae
zijn



OPVOEDINGS - SCHOOL. 33*
2ijn plicht hem roept; zijne krachten oeftent, en, zijné gezondheid bevorderdt ; dan houdt , dunkt mij, de vraeg op , waer toe dit een Regent nuttig zij ? en men zou veel eer gelooven , dat het vóór alle menfchén zonder oftderfcheid > zijne groote voordeeleh hadde ter verkrijging Van die eigenfchappen en hebbelijkheden, zoo noodig tot het wel uitvoeren van alle zacken. Voeg hier bij dat de Regent over gegévenc prdres, of óver zulke die hij zelv zou willen geeven te ©eniger tijd, veel juifter zal denken, tenminften niet het onrhoogelijke van Officieren vorderen , of zich met fchijnbaere veróntfehüldigingen laeten Misleiden, als hij zelve eenige ervaerenheid heeft.
Dat een Officier ook nut kan trekken uit de ge- jjut ^
heeie opvoeding in dit Huis, zelv uit het leeren der ftudie
voor eert
Lat. en Gr. Tdelen, fchijnt mij niet twijffelach- officier, tig , daer immers in die taelen zoo veel goeds en zoo veel" fchoons gefchreeven is, betreffende de gefchiedenisfen en leevens van groote veldheeren en volken, 't geen hij anders zou moeten misfen; en in allen gevalle, zoo men toeftaet dat all' het overige hem dienftig is, kan hij dit ligt meê draegen, al verfchaft het hem daer nae ook niets meer dan eenig genoegen dier kennis voor zich zeVen , wijl hij hier de tijd heeft, om het zonder eenig verzuim te leei en, en het hem I a ge-



n? AENMERKINGEN of „E1f gewent zich nuttig beezig te houden ; en da* «iet gezuiverde grondbeginselen, regte begrippen van zijn aenltaend beroep en geoeJTende kunde', kan hij den post dien hij ftaet te krijgen tot eer dienen, en zal minder bloot ftaen voor gevaeren der Jeugd, waer aen die ftand zoo dikwijls onderhevig is. Wat ik verder hier bij zou kunnen voegen is reeds te vinden in 't flot van
%o't la '£ 15 Art' Pag' 75" Cn Pas" 38vooralle EindeliJk w op het ,3 Articul aengemerkt, dat, godM ü het Plan voor alle kevens-ftanden ingericht is, ren,ont-^ m&~ '* em en ander aen ontbreekt: doch men breekt gelieve op te merken , dat reeds in de inleiding P^. 34- u gezegd , dat dit Plan meest wierd uitgedacht voor de opvoeding van hun, die naer 't waerfchijnlijk beloop van zaeken, éénmael den Unde dienen zouden, daerom is het geene direct tot den Koophandel behoort, hier niet te vinden, 't Was echter ligt te doen, wanneer ^mand, tot de Zesde Clasfe gevorderd, in plaets van lesfen in Rechten, Medicijnen enz. verkoos m de Koopmans Geographie en het Italiaenfch Boekhouden onderweezen te worden, waer meê Jft de kundigheid der Engelfche, Franfche en ItaUaenfche taelen er bijvocgd , zeer wel toegerust tot dien leevens. ftand zou kunnen overgaendoch ik geloov, dat men het geen tot de Negotie
be-



OPVOEDINGS - SCHOOL.
tenoort, doorgaens vroeger, dan op het agttiendo Jaer bij de hand neemt, cn ook beeter en gegronder op een Comptoir zelv, en door de pracrjjcq leert, dan door de Theorie alléén; op dezelfde wijs kon 't geen tot de Zeevaert behoordt mede op de Zesde Clasfe onderweezen worden aen hun , die zulks verlangden, met weglaeting van andere Voor hun onnoodige zaeken : doch ik geloof al meede, dat tot den ouderdom van 18 Jaeren te wagten met de Zeevaert, te laet moet gereekendt worden, en voor het verkrijgen van die kundigheden door de praftijcq, en voor de bevordering; behalven, dat er voor dien tak eene zeer gepreezene inrichting in der daed reeds beftaet.
De Vacantien in het Vijftiende Articul bepaeld Art op zes weeken, worden ook door zonmigen te lang rje v^-
geöordeeld: behalven *t geen ik daer ter plaetfc ca"tien ö a r te lang
reeds gezegd heb, dat lange infpanningen ook geaorruime uitfpanningen vorderen, voor Lcermeefters , deel* zoo wel, als voor Leerlingen, om beide bij den lust en ijver te behouden; als ook, dat de Zomer* vacantie vooral, bepaeld zijnde tot reizen voor de jonge Heeren dor bovenfte Clasfe , die zulks verkiezen, niet wel korter kon zijn; te meer, daer dc week, waer in 't Examen en Promotie zou gehouden worden , meede in den Vacantie tijd is begreepen, ('t g«en ik echter niet dutI s de*



134 AENMERKINGEN op het
deajk genoeg had uitgedrukt) en de Vacantien dus eigentlijk maer vijf weeken zijn; zo dient men hier bij nog in aenmerking te neemen, dat een zoo omflagtig onderwijs, en gebruik-van allerleie zaeken, tweemael in een jaer een geruimen tijd vordert , om de Geweeren, Inftrumenten, Cabinetten &c. fchoon te doen maeken en weer in orde te brengen, zo zij niet verwacrlposd zouden worden; 'twelk, daer het onder 'c oog van oen Directeur diende te gefchieden, den t)jd der Vacantie, dat hij afweczig zou kunnen ÏAjq, voor hem reeds merkelijk bekort ; voeg hier bij, dat het fchoonmaeken , repareeren, verwen &c. van >t Huis zelve, en zoo eene mcerugee vertrekken, langen tijd vordert, zoo dat ik met geloof, dat met behoud van goede ordre en zindelijkheid dc Vacantien ingekrompen zouden kunnen worden; fchoon het anders op zich zelve waer is da?, als men van iedere Vacantie 14 daegen, dus in 't geheel een maend won, men daer door geleegenheid zou hebben, >t werk van iederen dag wat te verminderen; doch deeze aenwinsc zou over 60 Discipulen in een geheel Jaer verdeeld wordende , niet van zoo veel belang zijn; ook hebben zij vojgens de voorige bereekening nje. te veel werk met zeevcn uuren >s dacgs beczig tc ^ijn , gedeeltelijk nog aen oeffeningen
cüo



OPVOEDINGS - SCHOOL. n§
die zelve uitfpanningen konden genoemd worden.
Alles wat eindelijk op het Articul der keften «ArtXVS ff»£e«w/*/,isvolIeedig beantwoord indegemaekte De^ bereekening op pag. 102. enz. waer uit blijkt, te hoogdat de koften alléén groot fchijnen, om dat alles, wat een kind een geheel Jaer noodig kan hebben tor onderhoud, kleeding en onderwijs hier in ééns word genoemd, 't lijf-linnen alléén uitgezonderd ; doch dat zij in der daed niet hooger zijn, dan altoos en overal; en gefteld ook, dac zij de gewoone fom ecnigzints overichreeden, zo was zulks om de onderfcheidene wijze de? inrichting zeer wel te ontfchuldigen.
Zo 't ook nog iemand vreemd mocht fchijnen, dat veele zaeken betreffende de kleeding, de bereekening des tijds en der leer-uuren, der koften &c. hier zelv tot in kleinigheden vervolgd zijn, die gelieve mij zulks ten goede te houden, voor eerst, om dat het voorzigtigfte is alle kleinigheden , die doch noodig zijn, aenftonds op te fchrijven, als ze ons te binnen fchictenl, op dat wij er op een anderen tijd niet vergeefsch naer zoeken , of die over *t hoofd zien ten anderen, om dat men, iets nieuws voordraegende, bijnae niet te zorgvuldig kan zijn , om zelv tot in kleinigheeden toe zijne gedagten op dat onderwerp duidelijk en geheel zoo voor te itellen, dat ex zoa • • - 1 •' ' 14 min



t3<?AENMERK.0PHETOPVOEDlNGS-SCH0OL.
min moogdijk twijffelachtigheeden over de in
blijven, 1
AEN-



AENSPRAEK
A £ N DE
LEDEN
DER KAMER VAN
RHETORICA &c
BY GELEGENHEID DER EERSTE GEWOONE ALGEMEENS VERGADERING, Gehouden den 14 Augufius 1786. 5
DOOI
S. V. R






, Wel Edele zeer Aenzienlijke r Jjefchermheeren ! Befluurderen ! Amptenaeren! eö Leden van deeze Eerwaerdige Kamer.
Hebbe ik het genoegen gehad in voorleedetl Louwmaend, de hernieuwing deezer aloude Kamer in eene buitengewoone algemeene Vcrgaedering op het plegtigfte met UWEds. te helpen vieren: — het ftrekt mij thands tot geene gerin» gere blijdfchap, op deeze eerfte gewoone algemee* pe vergaedering UWEds. te moogen verwelkoomen \ te meer daer ik zien mag dat deeze Kamer (tot welker herbouwing ik naer mijne geringe kragten den eerften grondflag heb helpen leggen) door de kunde, ijver en vriendelijken bij ftand van bracve meedehelpers, en onder de befcherming van voortreffelijke Vaderlandlievende Mannen als op nieuw begint te bloeijen: daer iky dezelve thands weeder vermeerderd zie met ecnigc aenzienlijke enwaerdige Leden, welker kunde en werkzaemheid de ftreelendftc hoop verfchaffen dat zij tot fterke fteunpilaeren van ons opgerecht gebeuw zullen ftrekken.
En



'4° AENSPRAEK
En alzo onze onderlinge oogmerken het edd doelwit hebben , om ter bevordering der nuttige kunften en wetenfchappen, als de onwankelbaere zuilen van den welvaert onzer Republiek, ook van weegen onze Stad naer vermoogen meede te werken, zoo zij het mij vergund van deeze geleegenheid gebruik te maeken om zoo wel hun, die ik de eer heb als nieuwe Leden hier te moogen verwelkomen, als ook u allen de waere te. langens deezer Kamer op nieuw voor te (tellen en ernftig aen te beveelen, te meer daer anderen buiten ons, zich zomtijds denkbeelden van de bedoeling en oogmerken deezer hernieuwde Broedcrfchap vormen niet genoeg overeenkomftig onze waere meening : waerom men zoodaenig voorftel , 'tgeen anders als reeds te vooren gedaen, nu overtollig kon fchijnen, mij wel ten goede zal gelie. ven te houden»
Wanneer men tot een Genootfchap vereenigd , zich den naem van nuttig zal aenmaetigen, is het duidelijk , dat, wil men dan deezen grootfchen tijtel niet onwaerdig wordea, men ijverig tot nut van 't menfehdom behoort werkzaem te zijn: dan, hoe dit oogmerk te bereiken, anders, dan door de bevordering van kunde, deugd, liefdevoor Godsdienst, Vrijheid, Vaderfand cn zijnen even-menfeh , e» het daer uit
voort-
»



AEN DE LEDEN, enz. 141
voortvloeiend geluk onder zijn natuurgenooten ?
Alles mijne Heeren ! wat derhalven tot dat einde kan meede werken, zij hier meede uwe aendagt op het ernftigst aenbevoolen; de zuiverheid en befchaeving onzer moeder tael, de gefehiedenis van ons dierbaer Vaderland , de alge. fneene bevordering van kunften én wetenfchappen, zijn gewigtige onderwerpen voor onzen geest; maer niet minder zijn het alle zulke zaeken die het verftand befchaeven, het oordeel verlichten, het hart verbeeteren, den aenwafch van menfeh. lijke, burgerlijke en chriftelijke deugden doen toeneemen , den menfeh naeder aen het doel Zijner groote beftemming brengen, en daer door zijn duurzaem welzijn bevorderen kunnen»
Dit is mijn hartelijke wenfeh en verlangen, en voorzeker ook die van allen, welke ik de eer heb hier te ontmoeten; 't is dus niet noodig met eenen breederen omflag van woorden U WEds. daer toe aen te fpooren, of van u te verzoeken , dat zo er iets van deezen aert onder de overblijffels uwer voorige werkzaemheid mogt gevonden worden, zulks aen onze Kamer gunftig te willen afftaen.
Ik vertrouw dat elk onzer hier toe van zelve gereed is, en dat, zoo wij immer twiften zouden , het alléén daer over zijn zou, wie onder
ons



W AENSPRAEK asn de LEDEN,
óns het meefte tot den bloei der Kamer , éri dé grootheid en luifter dsezer Stad zal moogen toebrengen.
Dat hier toe, achtbre Êei vlh tfaerde Kunflgenooten !
De Vriendfchap, Gods gefcbenk, ons altoos.heihg zijl Dat nijvre werkzaemheid de kunde moog' vergrooten! —
Zij zett' der broederfchapp' vernieuwden luifter bij! Zo büjv' de GOUDSBLOEM trots in dezen dichthof
groeien,
Daer zij reeds eeuwen lang door kunftmin wierd gevoed—De Goudfcbe Kamer-fpreuk uit jonfi' begrepen bloeien, ! Tot roem van onze Stad. en dezen vrienden-ftoet ?



NÜMA,
{TWEEDE KONING
V A. N
ROMEN;






N U M A,
TWEEDE KONING VAN
ROMEN.
Is niet een trek van h beeld der Godheid afgernacld Voor 's menfchen ftoflijk oog, in een weldenkend Koning,
Wiens deugd op zelv-belang grootmoedig zegenpraclt ? Mijn' Nimph fchetst zulk een Vorst in Zoroafters wooning!
Den grooten Numa, der Romeinen vreugd cn troost, Den waeren menfchen vriend, de glorie der Sabijnen.
De züivre blijdfchap die in gulle trekken bloost, Had uit zijn jeugdig hart de zorgen doen verdwijnen; j
Ik zie hem in den kring van 't dierbaerst huisgezin, De reinfte wellust der gevoel'ge zielen fmaekcn:
Hij ziet zijn 's vriends geluk, terwijl zijn' zael'ge min, Den wellust van^zijn hart in zagten gloed doet bheken;
K , Vorst



146 NU MA, TWEEDE KONING
Vorst Zoroafters telg, wier fchoon haer' deugd verzieft, Zal eerlang hem verrukt haer' dierbre weerhelft noemen;
Zo ras natuur op nieuw de komst des daegraeds vierdt, Zal Numa op 1 bezit der lieve fchoone roemen;
De zoele fülte wenkt de fchepping reeds ter rust, ?t Gevleugeld zangchoor laet zijn avond-toontjes hooren;
Daer 't licht het fiuimrend West met purpre lippen kust, En all' de bergen met vergulden top doet glooren: De jonge Numa had zijn dierbre ziel - vriendin, 't Geluk der waere deugd al juichend hooren zingen,
Hoe klopt zijn helden hart door eerbied, deugd en min J Niets kan >t genoegen thands van Zoroaftcr dwingen, Hij ziet zijn» kindren vrij van angst en tegenfpoed, In all' de zaligheên van 't wisf'lend leeven dcelen:
Camilla fchenkt zijn' Zoon al het verruklijkst zoet, Hij ziet zijn Anaïs door d'Eer van 't menfehdom ftreelen;
Held Numa houdt het oog op 't daelcnd licht gevest; De laetfte ftraelen, reeds gedoofd in vaele wolken,
Verdwijnen in den arm der fcheem'ring, die aen 't West Met fombre pracht verrijst uit Thetis diepfte kolken:
Zij treeden in de ftulp: de dag, dic elk yerbeidt l Roept Numa, 2a! de vlam oP 't echt alcaer zien gloeien;
Neen t



\ A N ROMEN. 14? Neen! niets ontbreekt als dan aen mijne zaligheid, Ach dat deeze uuren rafch in de eindlooz' eeuwen vloeien ! Elk zet zich vrolijk aen, waer alles blijdfehap is,
1 Het liev genoegen lacht in helder glinft'rende oogen;
Held Numa drukt de hand van vriendlijke Anaïs: Straks houdt een zagt gerugt elks acndagt opgetoogen,
Daer Leo reeds van ver een' achtb'rcn grijsaerd ziet, Op 't plegtigst vergezeld door Roomfche Lecger-grooten;
Men fmeekt om fchuilplaets in dit onbekend gebiedt; tfoe vriendlijk word de ftulp door Leo's hand ontflooten ;
Elk groet hem welkom, dan Held Numa vest verrukt Het oog op Metius, hij kent zijne eed'le trekken,
Hij vliegt hem in den arm, voelt zich aen'thart gedrukt, Goón! roept hij, 'k mag in u mijn's Vaders vriend ontdekkeft
Doorluchte Metius, wat voert u in dit oord? Hier deelt uw jonge vriend in all' de zaligheeden
Des ftervlings! Metius door Numa's deugd bekoord, Zegt juichend, 'k heb de Goón dan niet vergeefsch gebeden *
'k Omhels de vreugd des volks, Zoon van Pompilius! Gctrouwfte boezem - vriend! gun m' eenige oogenblikken,
Dat ik mijn hart voldoe; de kroon van Romulus, T&l ik uit naem des volks ftraks om. uw fchedel fchikken:
K 2 ó Welk



M* NUMA, TWEEDE KONING
ö Weik een blijdfchap ! 'k heb bekommerd omgedvvaeld, Wij zogten u vol drift in d'Overheerde Staeten-,
Ik vind u onverwagt; 't heil, dat ons pad beftraelt, Zal u, mijn Koning! nooit op uwen Throon verlacrcn,
Wij leggen, wettig Vort! met vreugd voor u geknield, En gröeten u uit naerh van Romens Volk en Raeden.
Dc jonge Numa, door geen glorie-zucht bezield, Denkt juist aen Romulus en zijne gruweldaeden *
Neen- roept hij bevend', 'kheb deRijkskroon lang veracht, Eeri heilloos lievde-vuur had ééns mijn oog verduifterd,
'k Haekte om Herfilia naer vorftelijke pracht, Die drift had veel te lang mijn waerde als menfeh ontluiftcrd ,
Neen helden 't is genoeg, rijs op mijn Metius ! Ik blijv in deez' Valei een ftille hut bewoonen,
Gij dwaelt, gij groet in mij geen' tweeden Romulus; Laet Romens moedig Volk een' held tot Koning kroonen,
Een' held op zegeprael en grootfehen roem belust: Ik zweer, nooit helpt mijn' hand een' nabuur overwinnen, 'k Heb bloeds genoeg geplengt, hier fmaek ik vreed'en rust, Hier blijv ik ongeftoord mijn Vaderland beminnen.
Vergeevs pleit Metius op Romens jammerftaet, Niets kan het vast befluit van Numa doen bezwijken,
Schoon



VAN ROMEN. 14*
Schoon Zoroafter hem als vriend en vader raedt, Om aen het zuchtend Volk zijn lievde te doen blijken.
Daer 't gaftvrij huisgezin 't gezantfchap gul onthaelt, Doet blijdfchap uit het oog een' vloed van traenen ftroomen.
Wanneer vraegt Numa, is de leevens-zon gcdaeld Des grooten Stigters van het albeheerfchend Romen?
Wel aen zegt Metius, hoor een getrouw berigt, Van alles dat mijn oog in Romen zag gebeuren;
Geweld en dwinglandij had daer zijn' troon geftigt, Ontzinde wreedheid deed de weerlooze onfchuld treuren,
De Goden zaegen 't bloed van vromen Tatius Nog rooken; Tatia fcheen nog om wraek te zuchten,
Terwijl' de woedende aert van trotfchen Romulus Haer reeds den zelvden flag in f bloedend hart deed duchten ;
't Vergramde Godendom zag uit het hoog gewest, Devreedzaemfte oorden voor 't verwoeftend fiag-zwaerd beeven.
De wraek ontvlamt in 't eind,.en doet de blauwe pest Op vleugelen des doods door 't nevlig luchtruim zwceven;
's Volks moed en kragt bezwijkt, hunn'trotsheid word verneêrd, •t Gekerm der fl.ervend.en dringt door de donk're wolken,
Het leeven voelt zich door een' wreeden gloed verteerd; Nu zoekt men vrugtloos hulp bij de overwonnen' Volken , K 3 Elk



150 NUMA, TWEEDE KONING
Elk fchuwt dc Bui gerij der jammerende Stad; De doods-angst is alom op 't bleek gelaer, gefchilderd,
De heldre Tijber biedt vergeevs zijn koelend nat, De naere wanhoop heeft het breekend oog verwilderd,
De bange boezem hijgt vergeevs naer zuivre lucht, Men ziet de banden van natuur en vriendiehap fcheuren, Hier ftervt een grijsaerd die om hulp en laefnis zueht, Gints zien wij 't hulploos kroost bij >t lijk der Oudren treuren,
d'Onnoozle Zuigling haekt naer moeders gloendc borst, Nog ziet z'ecn lachje voor het jongfte fnikjc zweeven,
De wellust van haer hart fmagt in haer arm van dorst. De laetfte troost bezwijkt met haar ontvlugtend leeven.
Getroffen door den ramp die Romen thans gevoelt Slaekt Romulus een zugt, hij ziet zifn' helden fterven De zucht naer Zegeprael, die in zijn hart nog woelt, Dringt hem om wêer de gunst der Goden te verwerven: 't Gewijde Priefterdom wordt op zijn last vergaerd, Om plegtig t'Offerbloed ten hciPgen Zoen te plengen. '
Terwijl zig >t ftervend Volk om * blaekende Outer fehaert, En zij met d>offer-Wijn hun bange traenen mengen;
Wat trof dit naer gezigt mijn hevig bonzend hart! %?m Komm Glorie op. geen helden Wapens glimmen;
DO



VAN ROMEN. *5ï
De Krijgslien uitgeteerd door grievende angst cn fmart, Verbeelden nu een drom van onderaerdfche fchimmen.
Zij, die nog korts geleên in 't bloeien hunner Jeugd Om lauwren ftreeden in de fcb&uw der Leeger-vaenen,
Die zuchten kwijnend thands beroofd van troost en vreugd» Hun heldenmoed verfmoort in afgeperfte traenen:
Geen lagchend roozen-blos verzicrt de teedre Maegd, Neen d' ijsfelijkfte fmart verteert haer Lente Jaeren,
Terwijl zij ftervend' bij het lijk haers Bruijgoms klaegt. Zij vlugt naer 't Zoen-altaer met los gereeten hairen ;
De Hogepriefter ligt voor Jupiter geknield, Hij poogt uit 't offerdier 's Volks nad'rend heil te fpellen,
Dan ach! 't is vrugtloos, fchoon men 't ijvervuur bezielt, Der Goden ftrenge wraek blijft Romens lot verzeilen.
'tVolk houdt het kwijnend oog op al zijn daên gerigt, Neen, roept hij eindelijk niets! niets kan uw fmart verzagten,
,t onfchuldig bloed roept wraek, voldoe uw trouw en pligt, Straft d'aller wreedfte moord; dan kunt g'op uitkomst wagten*
Denk aen den braeven Vorst; aen grijzen Tatius - ! Dc Priefter word geftuit, ontroering doet hem beevcn, Voor »t woedend dreigend oog van Koning Romulus. De middag-zon vertaenc door 't necvlig floers omgeeven, K 4 E«



J5* NUMA, TWEEDE KONING
Een akelige nacht bedekt 't angftvalhg oog, De Donders romlen, daer de blauwe blikfem-fchichteti, .
Als pijlen vliegen langs den zwarten wolken- boog, En door hun fulpher-gloed de bange ftad verlichter, ' * HCC akcli&st mti dringt door de donk'rc lucht, 'tGefchrei verliest zich in het loeien der Orkaenen',
AH'-d'filenentcn woèn ; natuur, die zwoegend zucht, Scheen aen >t bezwijken, dan de Goón zien Ronrens traencni
Z1Cn al W '- onfdiuldig Iijde„d Volk;
Nu deed een heid're g,ans de duifternis verdwijnen, ,
d'Orkaenen zweegen en de zwarte donder-wolk . Rolt weg, de Zon doet weêr haer' heldren luifter fchijnen j Men drukt ellcacr vol vreugd aen >t hevig kloppend hart Dan vrugtloos zoekt het oog naer Romens trotfchen Koning!
Zjjn trouwg lijfwagt voelt de folterendfte fmart; Men zoekt vergeevs hem in de Vorftelijke woonin.,
Geen fchuilplaets is er, die haer oog niet naeuw doorziet ; Verwarring heerfcht alom , en doet het twiftvuur gloeien,
Daer 't Krijgsvolk in zijn hart reeds >t bmgerbloed vergiet Weet Proculus door list de woefte wraek te boeien , Die eed'le vriend des Volks, die onverwinbre held Wenkt, tjder hoort; ife heb, 6 dappere Oorlogs - fleren ,
Dus



VAN ROMEN. 153 Dus vangc hij aen, God Mars door onzen Vorst vefzeld , Op een triumph.-koets naer het Hemelhof zien vaeren, Hij was met hellenglans uit 't hoog gewest gedacld. Gij moet, ö Proculus! dus fprak hij, dc eer getuigen Die ik mijn' Zoon bereid, hij heeft gezeegepraeld, Laet Romen eeuwig voor zijn' Godheid nederbuigen.
Bewond'rende eerbied heeifcht, en d'Eendragt word hcrfteld ; Reeds zingt der Prieft'ren rei gewijde Lofgezangen,
't Volk roenit de glorie-daen van zijn' vergoden heid: Thands waent Herfilia elks hulde en eer t'ontvangen;
Doch Romen lang den aert van die Vorftin bewust, Ontzegt haer 't hoog gezag, en teffens de Sabijnen Begeercn uit hun Volk een' Koning, die de rust Tot heil van 't magtig Rijk eerlang weer doe verfchijnen: De tweedragt vliegt op nieuw door Romens wijken heën, De wapens glommen reeds in 's Volks verzwakte handen,
Toen ik de zucht naer vrêe tot heil van 't algemeen, In beider Volken ziel deed tot mijn vreugde ontbranden: 'k Trad in hun midden; hoort uw' afgeleevden vriend, Dus riep. ik, burgers van het waereld-dwingend Romen
Verkiest een' Koning, die uw lievde en trouw vcrdiendt, Waerom zou thands uw' hand het burgerbloed doen ftroomen ? «ft. K S Sa-



*54 NUMA, TWEEDE KONING.
Sabijnen ! wordt aen u dc hooge keus vertrouwd, Kiest een Romein, dien elk met blijdfchap zal zien kroonen;
Of kiest het Roomfche Volk voor zich tot 's Lands behoud \ Dan moet het zijne hulde aen een' Sabijn betoonen:
Mijn ., raed werd toegejuichd, en Romens helden-drom Roept; jonge Numa moet de grootfche Rijkskroon draegen: l De zael'ge Eendracht daelt, uw eernaem klinkt alóm, Al 't Volk ziet weêr de Zon in 't blij vooruitzigt daegen ,
Het gul genoegen blinkt op 't uitgeteerd gelaet; Elk juicht: de gulden eeuw zal tot deez' aerde keeren, Vorst Numa leevt tot heil van Romens vecgen ftaet,' Hij zal 't gefolterd Rijk met liefde en zorg regeeren. '
De Goden floegen thands hun menfehen-minnend oog Op 't juichend Romen; 'k zag de held're zonne-ftraelen, , 'sRijks welvaert fchild'ren op d'azuren hemelboog, ft zag gezondheid in een lugtig windje daelen;
Elk ademde weêr vrij; de neevels dreeven héén: Men, wenfcht alléén de kroon u vrolijk aen te bieden,
Daer angst en wantrouw voor de opregtfte deugd verdween; Ja.' zael'ge wellust deed de norfche zorgen vlieden:
Men zendt mij af met dit doorluchtig helden-paer, Oa Koning Numa in zijn' ballingfchap te ontmoeten,
Ea



VAN ROMEN. 155
En hem te leiden naer zijn' trouwe burgerfchaër, Wier minnend hart verlangt om hunnen Vorst te groeten ;
De Goden hebben ons in deez' Valei geleid , 'k Mag Romens zaligheid in deeze ftulp ontdekken.
Hij zwijgt: bewond'ring blijvt op elks gelaet gefpreid: Gij moet, zegt Annïs, naer 't wagtend Romen trekken,
Mijn Numa ! is de zucht voor 't dierbaer Vaderland, Verdoofd? dan kan uw min voor Anaïs verkoelen; ■ Neen ! zo geen menfchen-min in uwe ziel ontbrandt, Dan kunt g'ook nimmer t zoet der zuivre min gevoelen,
Gij zucht, mijn Numa! 'Kweet dat gij m'opregt bemindt , Ik wilde u naer de Item der eed'le deugd doen luiftren, Wen gij uw Volk veracht, u aen mijn lot verbindt, Denk, dat g'uw eed'le ziel door zelvbelang laet kluiftren:
Is niet de item des Volks de wil der hooge Goón, Beftuur twee Volken , die van u hun heil verwachten !
Leev voor uw Vaderland, beklim den glorie - troon, ''kOntruk mijn hart aen u , zo gij hun kunt verachten! Bekoorlijke Anaïs voelt in haer kloppend hart, De reinlte lievde voor haer' trouwen Numa gloeien;
Hoe wordt de held beftreên door folterende fmart; Ach! zegt hij, 'kheb mijn bloed voor 'c Vaderland doen vloeien,
Ik



156 NUMA, TWEEDE KONING.
Ik heb mijn'Jeugd, mijn' kragt aen Romens heil gewijd, Hoe kunt gij verder iets van uwen Numa vergen.
'tVolk eifcht een' Koning, die tot Romens glorie drift, Ik gruw van 't üorlogs-Vuur, neen! tusfehen deeze bergen*
Mijn' Anaïs, mijn Bruid! wagt ik den dood gerust. Ja 'khoop hier in uw' arm mijn jongden zucht te flaeken.
Reeds had de ftille nacht natuur in flaep gekust, En Romens helden ook naer d' eenzaemheid doen Leken, Vorst Numa boodt aen hun zijn nieuw gebouwde ftulp, Bevallig opgecierd met lugte Bruilofst-kransfen ,
Voor jeugdige Anaïs, eerlang tijn troost en hulp: De Maen fcheen kwijnend langs faphieren herneltransfen,
Toen elk de rust verkoos; dan fiere Numa zucht, Terwijl hij eenzaem langs bebloemde heuvlcn dwaelde, Hij was voor 't eerst den raed van Anaïs ontvlugt, Wijl haer verheven' deugd zijn ljevften wenfeh bcpaelde;
Door 't denken afgemat, vleit hij zich aen den boord Van 't murmlend beekje, dat zo vack zijn oog kon ftreelen,
Terwijl zijn boezem-fmart een ligte fluimring ftoort, En zagte keeltjes met zijn Iosfe lokken fpeclen:
Zijn geest voelt zig niet meer aen 't weemlend dof geboeid, 't Geheugen fchuift 't gordijn van voor de moord toonneelen;
Held



VAN ROMEN. 151 •
.Held Numa ziet, hoe 't bloed van Tatius nog vloeit, De Vorst blijvt ftervend hem met gulle vriendfchap ftreelen^
Ginds wacrt zijn bleeke fchim, zij treedt vol majefteit Voor Numa's oog: gij durft der Goden wil verachten,
Dus fpreekt ze, 'k heb vergeevs mij met uw' deugd gevleid! Die hoop, 6 Jongling ! kon den angst des doods verzagten; I
Mij dagt, 'kzag in 't verfchiet de komnglijke kroon Op uwen\c-hedel, 'k zag >t geluk des Rijks hcrleeven , ;
'k Melde aen Pompilius de glorie van zijn' Zoon; Dan, lievde deed geftaeg u uwen pligt weêrftreeven, . Herfilta leide u van 't fpoor der zuivre deugd , Mijn dierbre Tatia, kon nooit uw ziel bekooren,
Die fchoone fmackt met mij nu waere hemelvreugd; En roept, ó Numa! wil de ftem der Goden hooren; ja, keer te rug mijn Zoon, befcherm uw zuchtend Volk, Vo'lmaekst genoegen zal uw eed'le daed beloonen. Mijn held ontwaekt, en ziet in een' beglansde wolk, Zich fchoone Ceres in een godüjk licht vertoonen:
Befchermiter mijner jeugd! dus roept hij 'k volg mijn pligt: Hij: knielt , doch ziet den glans op 't onverwagst verdwijnen,
Zijn oog ontdekt niets meer, dan 't blozend morgenlicht: Dat zagten luifter op * bepaereld groen doet fchijnen,
Ach'



'5» NUMA, TWEEDE KONING
Ach! zucht hij, fchcidt deez' dag mij van mijn' zielvriendin, Gmtfch pronkt ons echt - altaer, moest ik dan vruchtloos hoopen ,
Onfterffelijke Goón | gij wrackt geen huwlijks-niifo Hij ziet van ver de ftulp van Zoroafter open,
Bewondring drijft hem voort, hij blaekt door ongeduld, Hij ziet geen' Anaïs, noch haer' gelievden Vader,
Hij ziet haer fchrift, dat hem met fmart en rouw vervult, Zij is ontvlugt, ó Goón! hij leest elk woord nog nader:
Door mij, dus fchreefze, waert ge ó. Numa .'reeds verdwaeld , Ik zou dan d'oorzaek zijn van eind'looze ongelukken,
Neen - befte Vriend! voor wien mijn boezem adem haelt, 'kZal m'aen uwminnend oog, 'kzal m'aenuw'arm ontrukken,
Gij hebt geen Anaïs, indien g'uw pligt wcerftreefc , Voldoe de wenfch uw's Volks, blijv waere deugd beminnen,
Denk dan, dat Anaïs voor u, haer' Numa, leevt, Laet Godsdienst al uw' drift, uw boezem - fmart verwinnen.
De tedre minnaer gilt, de wanhoop grimt hem aen; Ze is weg, mijn Anaïs! en laet mij niets dan traenen .'
Held Leo nadert, maer blijvt vol verwondring ftaen; In 't eind weet zijne deugd voor zich den weg te baenen
Tot Numa's hart; hij roemt den moed van Anaïs. Vorst Zoroafter had aen Leo zelv gefchreevcn
Vacr-



VAN ROMEN. 159
Vnerwel, mijn dierbre Zoon'. fchoon ik uw bijzijn mis, Jk zal, flegts voor een wijl van u gefcheiden, leeven;
Ik hield mijn' vlucht geheim voor u, ik ken mijn hart, Dat kloppend voor u blaekt, wat heef dat hart te üjdcn!
Omhels Camilla, troost held Numa in zijn fmart, Nu kan zijn min niet meer zijn'deugd, zijn'pligt beftrijden,
>k Zie u haest weêr mijn Zoon! betreur mijn afzijn niet. Dit woord geevt Numa troost, en doet zijn wanhoop vlugten;
Zij leevt dan, roept hij, zo gij mij uw' bijftand biedt, 6 Leo 'k vlieg haer nae, 'k beweeg haer door mijn zugten.
De grijze Metius was door 't gerugt ontwaekt, Daer Zoroafters deugd zijn' ziel houdt opgetoogcn;
Hij heeft gezien, hoe 't hart der jonge fchoone blaekt Voor Numa; die elk dwingt tot vriendlijk mecdedoogenï
Dc grijsaerd biedt hem aen om zijne teedre Bruid , En Zoroafter in hun vlugten naer te fpooren;
Dan op het onvoorzienst barst \ ijslijkst onweêr uit, Bedroefde Numa ziet den gloênden blikzem glooren ,
Een flingerende fchicht fchiet voor zijn voeten neer ; Een ftem veel fterker dan de ratelende donder
Roept hem ontzaglijk toe: verdoolde Jong'ling , keer! Gedenk aen Tatius ! elk ziet dit hemel - wonder,
Ca-



tf«5b NUMA, TWEEDE KONING vak ROMEN.
Camilla ziddert aen haer Leo's fiere borst; Ontroering heeft de ziel van allen ingenomen :
Dan Numa roept bedaerd, welaen ik ben uw Vorst, Mijn' vrienden ftreven wij naer 't heil verwagtend Romen.
A. V. O.



NUMA
ONTMOET ZYNE
BRUID
A N A ï S.
Beroemde WaÊreld-ftad, ik zing uw' hoogfte glorie,
'k Mael thans den glans niet van uw' Keizerlijke pragti
lUw gulde tijd, die in d'osfterffelijke Hiftorie
Van't menfchdom fchittert, zweeft voor mijn' verbeeldings-
kragt.
Die tijd, toen lievde en trouw de zael'ge vrede kufchtten,
Toen Numa 't heiligdom van Janus juichend floot, Toen vreugd en welvaert in den arm des voorfpoeds- ruftten.
En Romen eiken dag zijn' heilftaet zag vergroot : Nog korts deed kille fchrik, 't angftvallig hart ontroeren ,
Een woefte leger-drom omfingelde de ftad , 'Wraek deed Herfilia ontzind de wapens voeren ,
Zij dreigt de vest, waer z'eerst het licht genooten had;
h God'.



ifo NU MA ONTMOET Z Y N E
Godvrugte Numa door Italië aengebeeden ,
Gedwongen, om den troon van wreeden Romulus, ïn weerwil van zijn hart, grootmoedig op te treeden,
Bevredigde door deugd de fchim van Tatius. Hij doet elk onderzaet in zagten wellust deelen ,
Beminlijke eendragt ftrooit alöm Olijve - blaan , Ce naem van Numa kan 's Volks dankbren boézem ftreelen ,
Dan nooit lacht gulle vreugd den bracven Koning aen. Omringt door 't liev geluk blijvt hij zijn' Bruid betreuren ,
Zijne Anaïs, om 't heü van Romen hem ontvlugt, Hij voelt zijn teder kart door knellend leed verfcheuren ,
Daer hij, onzecker van haer lot, angftvallig zucht. De waere vriendfehap, 't heil der tedre ftervelingcn,
Zij die de traenen droogt in 't grievendst zielverdriet, Kan nooit den ftillen rouw van Koning Numa dwingen ,
Hij vindt zijn' boezem - vriend , den fieren Leo niet. Die held bleev met zijn' Gaê door Romens ftaernn
Hoe gloeit zijn edel hart door tedere ouder-min, Hij tragt zo 't mooglijk zij, zijn' Vader te agter haclen.
Met jeugdige Anaïs, zijn' lieve ziels-vriendin, Zijn oog ontdekt hun niet; vcreeevs fmeekr Pnmon. irnnin.
. De fcpoge Goden om verzagtirjg van zijn leed :
n vr..



BRUID ANAÏS. 163
& Nüma! zij't getroost, de vleiende belooning Van onverwinbre deugd en grootheid is gereed. ) Thans ziet hij Romens wal door't oorlogs-vuur omringen,
Herfilia geleidt den trotfchen helden-ftoet, I Haer wreede fchoonheid, die het koudfte hart kan dwingen ,
Ontvlamt barbaeren zelv door woeften lievde-gloed. ' Zij biedt haer hand ten prijs voor Numa's dierbaer leeven:
Heldhafte Turnus haekt naer haer onfehatbre min, De fiere Houlon zweert te minnen of te fneeven ,
Elk legerhoofd volgt 't fpoor der trotfche krijgs-heldin, De grijze Koning van de dappere Feftijnen ,
Die -ééns met Romulus 't verbond des vreedes floot, Eifcht voor zijn' Dochter thans de rijks-kroon derRomijnen;
De Vorst van Capua volgt haer als bondgenoot, 't Eenvouwig land-volk, dat den vrugtbren grond bebouwde,
Vlugt naer d'ontroerde ftad, beroofd van haef en goed, Daer elk de wreedfte moord van gade en kroost aenfehouwde,
Het fchreit om Numa's hulp, en wekt der burgren moed. De Koning voelt zijn' ziel door eed'le wraek ontvonken,
Daer 't heilig regt hem met de heuglijkst uitkomst vlcidt; Dan't onverwinlijk fchild, door Ceres hem gefchonken, Bood hij Herfilia door dwaeze 'min misleid.
L 2 Dj*



**♦ NUMA ONTMOET ZYNE Dit denkbeeld doet hem vol van eed'le fchaemte bloozen^ Het dierbaertst bloed zijns Volks te waegen aen den ftrijd , Die niets dan rampfpoed fpelt, dit doet hem zugten loozen ,
Hij weet, de zeegen is aen Ccres fchild gewijd. De nacht bood hem geen rust, gefolterd door gedachten ,
Smeekt hij op 't fluimrend dons om 't heil van 't VaderlandIvlen meldt den Vorst, dat hem drie drappre 'krijgsliên wagten t
Terwijl een voorgevoel zijn grievend lijden bandt. Hij mackt zich ras gereed om hun gerust t'ontvangen,
Daer hij de rust koets vol bewondering verlaet; Eer nog de middernacht de wolkboog had behangen ,
Met haer, door zagten glans verzilverd praelgewaed , Zag Numa 't drietal in zijn grootfche wooning leiden , Hoe klopt zijn hart, daer hij zijn Leo ziet en kent! J>c zael'ge vriendfehap doet haer' zuivren gloed verfpreiden,
Daer zij een dankbre zugt verrukt ten hemel zcndty De blijdfchap boeit hunn' tong: gekneld in Leo's armen ,
Plengt Wuma traenen van gevoel en zuivre deugd. Mijn Leo! Itamelt hij, Gods gunst bleev u befehermen,
Waer is mijne Anaïs, de wellust van mijn jeugd ? Waer hebt ge uw'Vader? waermijn' dierbre Bruid gevonden? 'Mijn trouwfte boezem .vriend! zegt Leo! 'fcvoel uw fmart,
De



BRUI» A N A ï S. 165
De vriendfchap heeft mijn lot op 't naeuwst aen u verbonden 9
Ach 'k vond de lievling' niet van uw grootmoedig hart! Jk heb vergeevs gezogt in d'afgelegendfte oorden,
Dan toen ik tegen u 't geweld gewapend zag , Toen wij het krijgsgefchrei der woede Volken hoorden,
Verzuimde ik tot uw heil, mij» vriend! geen' enklen dag; 'k Vloog naer mijn Vaderland, dat mij ondankbaer bande, 1
ó Marfen! riep ik, kent gij uw gehaeten vriend ? Heeft Leo's helden - trouw nog ballingfchap en fchande
Van Ujvoorwicn zijn bloed eens droomen moest, verdiend ? Grootmoedig Volk! 't is thans de tijd uw deugd te toonen ,
De groote Numa die mij glorierijk verwon , Die vreê voor u bedong, heeft zich op'tfnoodst ziqn hoonen,
Men eifcht de kroon, die nooit zijn. ziel bekooren kon , Die hij ontving tot heil van 't moe-gedreeden Romen ; •
De wreede Dochter van uw' vijand Romulus Wil Numa's helden-bloed, dopr woede wraek doen droomen,
Strijd voor den eed'len Zoon van held Pompilius. Komt fiere Marfen! zijt Romeinfche bondgenooten ,
'k Ken Numa's groote ziel, hij fchenkt u 't burgerregt Der rijkde waereld-dad , komt helpt zijn' roemvergrooten,
Daer 't hooge Godendom zijn pleitgeding beflegt. L 3



166 NUMA ONTMOET ZY NE
Ik zwijg, en 't blij gejuich weergalmt doordapp're fchaeren,
De waepëns rink'len in hun forsgcfpierde vuist; Ja Leo! roept elk held, wij tarten krijgs-gevaeren ,
Is 't niet der Marfen moed, die 't flaefschc juk vergruist ?
Verdrukte held ! voer ons naer 't wreed gedreigde Romen, . Vergeet d'ondankbaerheid , gij zijt de glorie waerd , Gij zult ons bloed voor 't heil des beften Vorsts zien ftroomen.
Neen! was mijn antwoord, 'k ken uw wankelenden aert, 'k Zag mij weleer door u vol tederheid beminnen ,
Dan 'k zag m'eerlang gehaet, neen 'k ben uw veldheer nied Dan *k help in Romen u den vijand overwinnen ,
Kiest jongen Aftos, die Apollo's gunst geniet; Zijn fiere jeugd zal u de lauwren leeren plukken,
Apolio is zijn vriend, hij wreekt het woest geweld: Die tael kan 't moedig hart der Marfen ftraks verrukken ,
Daer dankbaere Aftos mij in d'opone armen fnelt. Hij ziet zich 't krijgsbewind al juichend opgedraegen,
Terwijl zijn jeugd, zijn kragt, all' d'eed'le Marfen treft. Mijn hand helpt voor hun oog, den ronden beuklaer fchraegon , Waer op men, naer 'sLmds wijs, tot veldheer hem verheft. Nu was mijn hart voldaen; ik gloeide van verlangen, Om i» raiju dierbre Vorst! mijn boezem-vriend ! te zien.
De



BRUID A N A f S. 167
De reinfte vriendfchap blonk verrukt op Numa's wangen,
Hij ziet een' tweeden held, door Leo's hand, hem biên. Zijn vrolijk oog blijft op de zagtfte trekken ftaeren,
Hij ziet een' blanken helm met pluimen-tooi gefierd Het blos befchaduwen der fchoonfte Lente-jaeren,
Daer 't zwart gekrulde hair, om hals en boezem zwiert, De helm word afgerukt, en Numa's ftaerende oogen ,
Aenfchouwen Leo's Gac; Camilla's hijgend hart, Door onbekende vreugd , zoo zuiver opgetoogen ,
Voelt op dit oogenblik, geen leed, geen bittre fmart; TJKï fchacre omhelst hem; 'k mag u eindlijk dan ontmoetenf
Roept zij verrukt, 'k mag weer mijn Leo's hals-vriend zien. Thans legt een jonge held geknield aen Numa's voeten,
De Vorst, ziet zich het zwaerd, des fleren jonglings, biêiv Deez' held, zegt Leo, is de Kroon-prins der Campanen,
Hij was , als gijs'laer , in der Marfen vrij gebied , Ligt kan hij u den weg ter overwinning baenen,
De Koning wagt zijn' Zoon in Romens vefting niet. Rijs op zegt Numa, Prins! 'kzal u mijn vriendfchap fchenken;
Mijn dierbre Leo! fmaek met uw Camilla rust; ïfeeen! zegt de held, ik blijv op uw behaudnis denken ,
Mijn Ntima! 't oorlogs * vuur wordt door ons bloed gcblutt.
L 4 Kons



Jö8 NUMA ONTMOET Z Y NE
Kom ral, den vijand aen , de ftoute Marfen nad'ren.
Ach zucht de Vorst hoe grieft mij >t knaegend naberouw, De fchaemte perst mij 't bloed al ziedend door mijn aedren ,
Vergeefs is al mijn hoop op heldenmoed en trouw, 't Schild , dat ik uit de hand van Ceres heb ontvangen ,
Bezit Herfilia , ik weet zij zegepraelt! ! Leo vertroost zijn vriend, en hijgt reeds door verlangen ,
't Schild, zegt hij fril^word haest in Romens muurgehaeld! Hij laet zich vreedzaem naer de ftille ruftplaets leiden, Hij vleidt zich in den arm der hevfte Gaê ter rust, Maer naeuwlijks kan de flaep haer ftreelcnd zoet verfpreiden,
Of Leo blijft den plicht der vriendfchap nog bewust. Hij ziet Camilla zagt door deeze fluimring ftreelen,
Hij grijpt zijn' wapens, treed in 't heimlijk naer de poort Der trouwe Stad, Natuur fchijnt in zijn lot te deelen ;
Be Maen , die 't flaeu w gordijn des nachts met zilver boordt, Verlicht zijn pad, doet hem de lcgerplaets aenfehouwen ,
Dan daer hij vreest, dat hem haer heldre glans verraedt , Smeekt hij, al knielend, 'kdurvmij aen uw gunst vertrouwen,
Bekoorelijkc Maen ! die laftrende ondeugd haet, Zie mij door 't heiligst vuur der zuivre vriendfchap gloeien , Zij, zij ontvonkt mijn moed , vorftin der ftilie nagt J
ft



BRUID ANAÏS, 169
IK zie de loome. rust mijn' trotfchen vijand boeien ,
De hoop op Numa's heil, verfterkt mijn jeugd, en kragt; ö Kuisfche Nagt-godin! dat zorabre wolk-gordijnen,
Uw' vriendelijken glans verbergen voor het oog Van hun, die naer het bloed der edele Sabijnen
Onzinnig dorften, daer de wraekzucht hun bewoog. De min die g'eeuwig haet, heeft ééns mijn vriend doen dwalen,
Zij zegevierde trotfch op onverwjnbre deugd, Maer dart'le min, gij ziet, thans vriendfchap zegepraclen,
Haest juicht Italién door ongeftoorde vreugd. Dc fiere Leo, ziet zijn boezem-zugt verhooren,
Een vaele wolK bedekt het kwijnend licht der Maen , Zijn komst in 't leger kan 's Volks ftillen flaep niet itooren ,
De trouwfte wagt ziet hem voor één' der hunnen aen, Hij treedt vol heldenmoed door al de legerbenden ,
Ginds fluimen Houlon, op den nat bedauwden grond , Naest zijnen bijl, die vaek de wapens durvde fchenden
Des fterkften hclds, wiens moed zijn woefte magt weêrftond : Mijn Leo, vest het oog op Houlons grootfche trekken,
Hij ziet de wrackzugt op zijn fier gelaet verfpreid , Een dille droom kon hem tot woefte wreedheid wekken ,
Hij ftaemelt Numa's naem, en vloekt zijn minzaemheid;
L 5 Dit



J^o N V M A ONTMOET Z Y N É Dit kan held Leo's hart tot eed'le wraek vèrvoerèn ;
Daer hij den laft'raer van zijn' boezem-vriend veracht, Dan Houlons weerloosheid kon ftraks zijn ziel ontroeren ï
Hij ziet zijn leevcn met zijn' wapens in zijn raagt; Hij grijpt de bijl, die elk Voor Houlon kon doen becven ,
Dit wapentuig verfierdt held Leo's forfche hand , Nü treedt hij voort, en zal haest 't duidlijkst teeken geeven\
Hoe zagt' de vriendfchap in der heiden ziel ontbrandt. Daèr pronkt de grootfche tent der krijgszieke Amazoone,
De nagt had hact cn wraek in ftillen flaep gekufcht, Mijn held treedt in de tent, terwijl de wrecde fchoone
Op 't zagtc legerbed, ontwapend, vreedzaem rust; Hij laet zijn vlugrig oog in 't fcheemrig duifter dwaelen ;
De Maen, bewoogen met zijn naed'rend lijfs-gevaer , Ontfluicrt haer gelaet, daer vriendelijke ftraelcn Zich fpiegelen in >t goud van Ceres beukelaer. Held Leo dankt haer gunst, en ziet zijn wenfeh bekroonen , Hij neemt het Godlijk fchild, en haekt om Romens Vorst, Dit zeeker onderpand der zegeprael te tooncn :
Hoe klopt nu 't hart door vreugd, in de opgeruimde borst 1 Hij ftreeft door d'eigen weg, terwijl de helden flaepen; Hij is de lacefte wagt gelukkig reeds voorbij;
Daiï



BRUID ANAÏS. 171
Dan ach! men roept elkacr op 't onverzïcfist te wapen!
Mijn Leo! wacnt zich voor hunn' fchcrpe fckigten vrij. Hij ziet thands 't morgen -licht op Romens tempel glooren,
Hij wendt het luiftrende oor naer'c klimmend krijgs-gerugt, Nu voelt hij al zijn hoop in doodlijkc angst verfmooren:
Hij ziet, een teedre vrouw, die moedig ftrijdend, vlugt; Het ijslijkst voorgevoel doorgrieft zijn» heren boezem,
Hij vliegt in 's vijands heir, gewenkt door zuivre min , De dood omringt zijn gaê , in 's leevens jeugdig bloezcm ,
Hij kent Camilla, in de vlugtende heldin. Hij kent geen fchrik, geen vrees dan voor haer dierbaer leven,
Hij biedt het wreedst geweld heldhaftig teegenftand , Hij ziet de fchigten om haer' tecd'ren boezem zweeven ,
En dringt het gouden fchild, haer, beevende in dc hand. De bijl van Houlon doet den trotfehen vijand fchrikken ,
Wie Leo nad'ren durft valt op het bloedig veld , Dc moordkreet galmt alöni, in weinige oogenblikken ,
Omringt een digte drom mijn' onverwinbren held; Nu zweeft de bleeke dood op fcherp gepuntte fpeeren , Camilla ziet haer' vriend in 't ackligst krijgs-gevaer , Zij dekt hem, om den dood van zijne borst te weeren, Schoon hij haer' arm ontvlugt, met Ccres bcukeiaer.
't Be-



J72 NUMA ONTMOET ZYNE
'c Beminnend paer, ziet zich den weg naer >t veilig Romen,
Geflooten, maer geen nood, held Leo ziet vol moed , Den breeden Tijber langs krijgszugtige ^ ^oonj^
Nu tardt hij, met zijn gaé, 'tgeweld van ftroom en vloed ; Hij werpt zijn wapentuig aen de overzij der golven,
Daer hij Camilla Sen zijn' fleren boezem knelt, De vijand waent hun thands in 't zwalpend nat bedolven ,
Doch zwemmend tarten zij, welhaesc het wreedst geweld. Ik zie het helden-paer voor woede en wraek beveiligd ,
Hoe gloeiut hun minnend hart door reine tecderheid ! Mijn Leo, ja! gij waert der Goden zorg geheiligd,
Dus roept Camilla, daer ze uit dankbre blijdfchap fchreit, Gij durvde, buiten mij, uw dicibaer leeyen waegen,
Ach ! wist ge wat al angst mijn' boezem had beftreén! »k Ontwaekte, 'k bleef aen elk naer mijnen Leo vraegen,
Ik volgde u, 'k heb dc wagt om d.cerenis gebcéji; De poort die g'uittrokt, werd ook voor uw gaede ontflooten ,
Ik ken de vriendfchap, die uw zuivre ziel ontgloeidt, Ik vloog tot in den kring der trotfche Leeger - grooten , Rog hield de zagte flaep hunn' woefte ziel geboeide,
Dan'kwerdwelhaest ontdekt,mendwongmijftrakstevlugteu, * zogi mijn' held vergeevs, de wreedfte boezem-fmart
Deerj



BRUID ANAÏS. 173
Deed mij in d'angst des doods, om üw behbud'nis zugten :
Hoe blij omhels ik thands den wellust van mijn hart! Mijn dierbre! zegt de held, ik ken uw teedre liefde ,
Ik hield mijn ftout befluit voor u mijn gaê bedekt , Vergeev mij 't lijden dat uw teed'ren boezem griefde, Uw dreigend doods-gevaer heeft mij tot ftraf verftrekt; Kom danken wij de Goón! mijn vriend zal zégepraelen , Kom bieden wij het fchild aeri Romens eed'len Vorst! Nu zal 't beklemde hart wéér vrolijk adem haelen-,
Nu beeft de trotfchheid,die naer't bloed der burg'ren dorst' De blijde morgen deed het vrolijk Ooftën blöozen ,
Een zilvren neevel dreef nog langs het fluimrend veld , 't Licht fnoerde paerels om d& zagt ontlooken roozen ,
Toen Romen wierd begroet door mijn' doorluchten held. Nu fpoedt zich 't edel paer naer hunn' geliefden Koning , 't Berigt vloog reeds vooruit, op vleug'len van 't gerugt: De Vorst fnelt in hunn' arm, wat zaelige belooning
Sruaekt waere vriendfchap door een dankbre boezem-zugti Mijn Leo ! ftaemelt hij, gij hebt mijn eer, mijn leeven
Befchermt, gij zijt de kroon veel meer dan Numa waerö: 'k Had Romens heil verzaekt, gij hebt 't haer weêr gegeeven. Mijn vriend ! 'k bemin om u deez' wisfelvallige aerd.



/
*?4 NÜMA ONTMOET ZYNE
Nu doet het fijnst gevoel hun teeder hart ontgloeien , Terwijl verrukking in hun fprcckcnde oogen zweert, Nu kan de blijde hoop de norfche zorgen boeien ,
Terwijl de zoetfte rust io 's Konings ziel herleeft. De fteed'ling ziet vol vreugd de trouwe Marfen naed'ren;
Daer jonge Aftos, hen in Romen veilig leidt, De vijand voelt het bloed, door wraek geperst in de aedren ,
Daer elk zich reeds alöm ten woeften ftrijd bereidt. Vorst Numa ziet gerust de benden t'zaemen rukken,
Hij fchaert zijn moedig volk; de Prins van Capua Verzelt hem; Numa's hoop zal eindelijk gelukken ,
Hij wagt den vreê door hem, en Leo's dierbre Gaê. De Koning leidt zijn heir uit Romens fterke muuren, Gewaepend, treed hij zelv, den vijand te gemoed , Elk kent zijn' helden aert die rampen kan verduuren,
Herfilia vol wraek behoudt haer' fleren moed ; Dan menfchen-liefde zweeft in al zijn eed'le trekken Een versfche Olijven-tak verciert zijn forfche hand; Hij naedert 's vijands heir, dit kan elks aendagt wekken ,
Bcftrijders, zegt hij, van mijn bloeiend Vaderland ; "Wat eifcht gij ? moet het bloed der trouwfte burg'renftroomen ? Of eifcht Herfilia de Vorftelijke kroon ?
*



BRUID ANAÏS.
Ik heb die nooit begeerd, maer 't moed'loos zugtend Romen Droeg mij die fmeekend op, uit naem der hoogeGoón;
'k Heb niemands magt getergd, 'k zogt blijden vreê te kweeken,
'kHeb in mijn vroegfte jeugd, mijn' moed enkragt getoond,
Geen vrees weerhoud mijn' arm , doch 'k hoor natuur thands
fpreeken ,
'k Ben tot 's Volks vriend, maer nooit tot moordenaer gekroond. ê Vorften ! onlangs noch Romeiniche bondgenooten ,
Gij valt mij, zonder reên, in Romens muuren aen; Gij bloost, welaen! op nieuw een vree-verdrag geflooten,
Of blijft gij d'infpraek van*natuur en recht weêrftaen'? Laet liefde en dankbaerheid uw' zielen dan doen gloeien ;
Ik weet, hoe kinderliefde in uwen boezem treurt, Kampaenze Vorst! ik zie uw' teed're traenen vloeien,
Omhels uw' Zoon, Teeds lang uit uwen arm gefcheurd; Vorst Numa leidt den Prins naer zijn' verblijden Vader,
Dejong'ling fchreit van vreugd, en valt op 's grijsaerds borst^ Thands treedt Camilla, op zijn vriendlijk wenken, naeder,
Hij biedt de jonge fchoone aen den Feftijner Vorst, Hier, zegt hij, ziet g'uw telg, een reeks van droeve Jaeren ,.
Door u beweend, vergeet uw grievend ziel-verdriet, ©ij waende haer verfmoord, in 't hollend woên der baeren , ..
Dan toen floot zich t\et oog der hooge Goden niet,



'tfS NUMA ONTMOET ZYNE
Zij waeren mee hec lot van haere jeugd bewoogen.
De grijze Koning ziet de liev'iing' van zijn hart, ■Vreugd, liefde en dankbaerheid, fpeelt in zijn' fpreekCnde oogeri , - Verrukking boeit zijn tong,hij denkt aen angst noch fmart; De reinfte wellust doet held Leo's gaede bloozen , Het zagtst gevoel verfiert haer' lieve aenvalligheén Gelijk aen de avond-dauw , die jonge Lente-roozen ,
Verfrifcht, wen 't knopje treurt, door 't middag-vuur beftreén: Een helder traentje blinkt in vrolijk fchitt'rende oogen , Y Terwijl de fchoone voor haer' achtb'ren Vader knielt. Vréugd en bewond'ring houdt de leegers opgetoogen
Daer vreede en vriendfchap elk met zuivre vreugd bezielt. Wateifcht gij meer? kan u 'sLandsduurzaemheilnietftreelen? •Vraegt Romens Koning, is uw wraek nog niet bekoeld? Thands wil elk leegèrhoofd in Numa's vriendfchap deelen, - Terwijl 't ontelbaer heir het zoet des vrcedes voelt. Alléén voelt Houlon noch zijn'rieren boezem gloeiën,
Door 't heilloos liefde-vuur voor zijn Herfilia, Noch eifcht haer wiaekzugt, dat Vorst Numa's bloed za! vloeien,
Elk wie den vreê bemindt beeft voor haere ongenaé. Doch fiere Leo, die den aert der Marfen kende, Weet dat grootmoedigheid held Houlons driften temdt,
Wel-



BRUID A N A I S. 177 "Wel aen, dat nu uw hand zich aen mijn leeven fchende,
Vermaek u, wen mij 't bloed in jeugdige aed'ren ftremt. Dusfpreekr, hij, 'k bie u weêr 'tvan ouds vcrfchriklijk waepen,
Deez'.bijl, die ik vol moeds van uwe zijde nam,
Terwijl gij weerloos laegt op 't blinkend fchild te flaepen ;
■
Kom doof, in Leo's bloed, uw dwaeze lievde-vlam. Die tael treft Houlons ziel, hij voelt zijn wraek verzagten,
Leef,.roept hij, jonge held! leef, vriend van Romens Vorstl >k Eerbiedig Numa's deugd, zou 'k u lafhartig Aagten !
De zugt naer blijden vree ontwaekt thands in mijn borst. Men hoort den vreugden-toon door beide Leegers fchaetren,
De helden mengen zich al juichend onder een , Men doet de Speeren op 't ontgefpte harnas klaetren ,
't Olijven groen zweeft om de blanke helmen heen. Herfilia noch wars van zagte vergenoeging
VloektNuma,'tvolk,denvreede, er.'cfchuldloos Vaderland. D.e- min laet haer ten prooi aen folterende wroeging,
Daer helfche wanhoop in haer' dreigende oogen brand; Zii ftoot, verwoed, den dolk zich in den blanken boezem ,
Het jeugdig golvend bloed bepurperdt 't krijgsgewaed, Der helden ziel ontroerd, daer m'op den leevens bloczem I
j)er iir,-..^^ heldin meelijdend de oogen flaet;
M 't Ro-



178 NUMA ONTMOET ZYNE
H Romeinfche Volk volbrengt de grootfche plegtigheeden.
Op Numa's last, aen 't lijk der jonge Rijks-vorftin. Het gul genoegen zweeft op dankbre lofgebeeden ,
De benden trekken blij het juichend Romen in. Vorst Numa treedt, verzeld door al zijn' bondgenooten ,
Naer 't heilig outer, thands met zagt gebloemt omkranst» Elk rollend oogenblik doet 's Volks geluk vergrootcn ,
Daer vrcede en zaligheid om d'Offer-vuuren danst, 't Gewijde Priefterdom zingt zagte vreugde-zangen ,
De grootfche plegtigheid moet nog deez' dag voltooit; God Janus zal in 't eind des Konings hulde ontvangen,
Daer Romens kloeke jeugd de olijven-blaeden.ftrooit. Vorst Numa trekt aen 't hoofd van zijne blijde fchaeren
Naer 't ftaetig heiligdom, nu juicht elk blij te moê , De Koning dooft het vuur op Janus brand-altaeren ,
En fluit, met eigen hand, dé koop'redeuren tos. 't Geknars der hangfels fmelt in dankbre vreugde-galmen ,
Nooit had de vreede nog in Romens muur gepraeld , Nu ziet elk hoe die fchoone omkranst met zegepalmen,
Uit 't hof der Goden op een avond - wolkje daelt. De grijsaerd zal getroost het naed'rend fterf-uur wagten ,
Rust ftreelt zijn hijgend hart, in d'armcn van zijn kroost ,
't Lief



BRUID ANAÏS. 175
i 1 »c Lief lagchend wichtje kan der oud'ren zorg verzagten, Daer blonde voorfpoed naest het febomlend wiegje bloost. Thaads fchijnt de blijde zon met tegenzin te daelen ; Gcdooken in het west, gloort nog haer zagte glans , i De wolken fpeelen nog met haer' geboogen' ltraelen , , Die golvend hupp'len langs den blaeuwen hemeltrans. ' Vórst Numa is voldaen, hij voelt zijn' boezem ftreelen Door zagten wellust, hij omhelst zijn' dierbren vriend , Zijn' Leo , ftaeg gereed in vreugd en fmart te deelen.
Mijn'Numa! roept de held, uwdeugd heeft roem verdiend i 'ï Rechtvaerdig Godendom zal ééns uw trouw beloonen,
Bekoorlijke Anaïs wordt ééns uw dierbre Gaê! Ach! zugt hij, zag ik ééns mijn liefden wenfeh bekroonenï
Hóe haékt mijn ziel naer 't woud van Nimf Egeria ! De tael van die Godin kon vaek mijn hart bekooren ,
Zij troost mij minzaem, 'k volg haer' Goddelijkcn raed: TCom volg mij trouwe vriend, zo haest wij 't licht zien glooren,
Egeria mijn Nimf! verwagt m' in deezen ftaet. Thands zag de ftille nagt zijn' vaele vleug'len ftrooien Met glinftrend Harren goud ; de vriendelijke rust Had zelvs der helden koets met bloemen op zien tooien , En vreugde in welvaeids arm ter üuimering gekufcht.
Ma De



ito NUMA ONTMOET ZYNE
De Koning, nu bevrijd van dreigende oorlogs rampen ,
Lag in den fchoot des flaeps met zagt fluweel geboeid: Dan, eer zich 'c eerfte licht noch fpiegelt in de dampen,
Wijl 't neevlig zilver noch langs ftille velden vloeit, Ontwaekt hij, noodt zijn' vriend, die reeds den blijden morgen
Volvrolijk teegen juicht, terwijl zijn ziel-vriendin Door 't dankend ochtend-lied, de wolk der norfche zorgen
Doet vlugten, voor den gloed der zuivre huwlijks - min. 't Aenminnig paer verlaet met Numa 't fluimrend Romen ;
Het morgen koeltje ruifcht hun vrolijk te gemoet, 't Bevallig groen doet hun geen naed'rend onheil fchroomen ,
Daer Numa reeds vol vreugd het heilig woud begroet. Camilla vleidt zich, door een ftaetige eik belommerd ,
Naest haer geliefden held, op malfche bloempjes neêr ; Verliefde Filomeel juicht, voor geen list bekommerd ,
Hoe rolt haer vreugden - toon, al galmend keer op keer! ^d'Ontwakende echovolgt in 't digtst van'tbofch haer'zangen,
Daer 't kwijnend liefde-lied in fombre toontjes fmelt ; De dauw blijft glinft'rend nog op blanke lelie's hangen ,
Waer meé Camilla pronkt , geplukt door haeren held. Ginds rijst een heuveltje, verfierd met Lente-bloemen ,
Waer langs cenbeekjc in fchaóuw van roofen-boichjes vloeit,
Hier



BRUID A N A Y S. iZt
Hier hoorde Numa vaek zijne eed'le daeden roemen ,
Hij fpoedt zich naer dc beek die 't bloemrijk groen befpreic Godin! dus vangt hij aen, fchoon ik uw' raed moest misfen,
Toen ik door 't woeden van -mijn' vijand werd benard, Uw invloed ftreelde mij; dan, uw' geheimenisfen , . Bckoorclijke Nimf! ontvonken ftaeg mijn hart; Wanneer vergunt gij mij uw Godlij k beeld t' aenfchomVen?
Verbeelding fchilderde u, verfchuil u langer niet. Welacn dus roept de Nimf! 'k kan' op uwdeugd vertrouwen *
Voldoe uw wenfch, terwijl g'uw Volk gelukkig ziet. Vorst Numa's boezem hijgt in heimelijke ontroering ,
Een vleiend voorgevoel, dat niets dan heil voorfpelt, Treft hem , daer onvcrwagt in teed're ziels-vervoering , Zijn Bruid, zijn Anaïs, haer' vriend in de armen fnelt. Hij blijft door vreugd bedwelmd haer aen zyn harte drukken,
Nog waent hy telkens , dat verbeelding hem misleidt; De kufch der liefde kan zyn teed're ziel verrukken , Daer Anaïs, een traen van zagten wellust, fchreit. Het fpraekeloos gevoel blinkt in hunn' dryvende oogen ,
Daer de afgebroken' ftem in teed're omhelzing fmoort , >C Volmaekst genoegen , houdt hunn' zielen opgetoogen , . Daer niets de zaligheid der reinfte min verftoort.
M 8 Om-



IÏ3 NUMA OxVTMOET ZYNE
>k Omhels Egeria die lieveling' der Goden ,
Dus ftacmelt Numa , in myn fterflyke Anaïs , Is't mooglyki word m'in 't eind myn dierbre bruid gebooden!
Dat myn bedwelming duur', zo 't flegts misleiding is ! Is Anaïs vergood, zou ik haer fchaduw ftreelen ?
Ach 'kheb dan niet vergeeft dus lang haer' dood betreurd. Neen ! zegt dc fchoone, ik bleef in al uw lyden deelen, '
Myn Numa.' uw verdriet heeft vaek myn ziel verfcheurd. fk was Egeria, ik bleef uw leed verzagten;
In. 't geurig lommer van deez' jongen roozengaerd, Hoorde ik vol bittre fmart uw' ftille boezem-klagten,
'k Heb u mijns Vaders raed, in naem der Goón verklaferd. Ginds in de bruine fchaêuw der eeuwen tergende eijken ,
Heb ik uw' traenen om mijn afzijn vaek gezien; '£ Geboomt, wiens takken aen de wolkgordijnen reiken,
Zag mij ftaeg offers aen het eeuwig Weezen biên; 'k Zag Oromazis beeld, in 't rood bepurperd oosten,
Nooit rijzen, of ik fmeekte om Numa's waer geluk; Uwe onbezweeken' deugd kon mij in 't leed vertrooften,
Mijn vriend! nu zien wij'teind van onzen angst en druk. Wanneer de winter, fchuw voor koefterende glansfen ,
Op vleuglen van den ftorm naer 't fombre Noorden zweeft,
Dan



BRUID A N A ï S. 185
Dan ziet natuur de vreugd op 't Lente-bloempje dansfen,
Daer zij, met nieuwe jeugd, en grootfcherzwier herleeft. Zoo mag thands Romens Vorst eerst vrolijk adem haelen , r De reinfte wellust is op 't gul gelaet verfpreid , fz Genoegen doet zijn' gloed in tint'lende oogen ftraelen ,
Daer hij zijne Anaïs naer 't helden-paer geleidt. Mijn Leo! roept hij , 'k vond de blijdfchap van mijn lccven ,
Camilla! vlieg in d'arm van Numa's dierbre bruid; Mij dunkt, 'k zie 't Godendom op zilvre wolken zweeven ,
Terwijl verrukking nog held Leo's lippen fluit.
De zuivre vriendfchap mag in 't zaligst heil-lot deelen ,
Niets boeit de blijdfchap mcêr, 't hart gloeit door 't fijnst
gevoel.
Ginds naedert uit het digtst der heil'ge Luft-prièélen
Een grijsaert, lang vervreemd van 't weemelend gewoel. Verrukt, roept Anaïs! 'komhels mijn' achtbren Vader!
Vorst Numa ligt vervoerd, reeds voor hem neêrgeknield, Hoe bruifcht zijn jeugdig bloed, vol drift, door hart en ader,
Daer teedre liefde en vreugd den grijzen held beziefir. MijnZoon! dus fpreekt hij, 'k moet u aen mijn' boezem drukken ,
Ja 'k vind in Romens Vorst den grooten Numa weêr, Welaan, nu zal uw wenfeh, na zoo veel zorg gelukken, 'kSchfink u mijne Anaïs, dat ftaeg uw heil vermeêr' j
M 4 Thands



i«4 NUMA ONTMOET ZVNE
Thands is uw deugd beproefd, gij zijt de vreugd der volken;
Maer nimmer prael' mijn telg op Romens:glorie-troon; 't Vcrfchi! van Godsdienst, zou. uw rust, uw vreugd bewolken,'
Verpoos" hier in haer' arm d'ondracgbren last der kroon; Hier^zullcn wij vol vreugd *t gewijde huwlijk vieren ,
Eer daeglijks in dit woud de Nimf Egeria , H1er blijv' mij d'ouderdom met zilvre lokken iTeren,
Tot ik naer 't blij gewest der hemcl-Goden gae; Ik' moest met Anaïs, mijn Numa! u ontvlieden ,
Uw droom, voorheen aen ons, nog in mijn ftulp, vèrhaeld, Schonk mij den inval, om u raed en troost te bieden ,
Thands zie ik 't juichend Rijk, met vreede en heil beftracld. Nu blinkt de dankbre vreugd in vrolijk glinftrende oogen , • l
Vorst Zoroafter voelt, hoe Leo's boezem zwoegt, Terwijl hij in 's helds arm door blijdfchap'opgetoogen ,
Ziet, hoe der Goden gunst zig bij zijn' kïndren voegt. Hij laet zich aen de hind van zijne telgen leiden ;
Bekoorlijke Anaïs! wijst, in het fombre groen, Haer wooning aen 't gezin ; de zonne-ftraelen fpreiden
Reeds 't onbcneeveld licht door 't ritflend paviljoen ; Hier vieren zij hunn' echt; de gulle feeft-gezangen Weergalmen door het woud, daer Leo en zijn Gaê,
Het



BRUID ANAÏS. 185
Het bruilofts (tulpje blij met lugtig groen omhangen ;
De braeve grijsacrd fmeekt zijn Go Jen om genaó, Hij zeegent 't juichend kroost. Ik zie de blanke vingren
Van Leo's zielviindin, Vorst Numa, en zijn bruid, Een zagten roozen - krans , door losfe lokken fling'ren ,
Men juicht tot d'avondftond 't eenvouwig Echtfeest fluit. Nu is 't geluk voltooid , al d'aerdfche zaligheeden
Zijn door Italië met een gulle hand verfpreid , De blonde voorfpoed, word door zorg noch angst beftreeden ,
De vreede woont op aerd bij liefde en dankbaerheid.
P. M.






MENSCHLIEVENDHEID.
H et liefielijk vermaek is met verdriet doorweeven ,
Het lagchend heil volgt vaek nae wrangen tegenfpoed, Een mengeling van vreugd en ramp beperkt ons leeven ,
Die deugds-betrachting kweekt, en alle plichten voedt: *t Bezef hier van deedt ons de Maetfchappijen ftichten, |a! fpoorde zelfs den menfeh tot deeze dichting aen , Het meedelijdend hart zou tegenheên verligtcn ,
Door op ecn's anders leed meêwaerig 't oog te flaen. Zie uit dien rijken bron van wisfelvallighecden
De plichten voortgevloeid, die elk den naeften biedt, Zie hier mknschlievendheid het grootfeh toonneel betrecdenf
In 'sweereldfch rijke zee van kommer-vol verdriet; Een fchitterende baek, een klaer en duid'lijk tceken,
De troost voor treurigen, de blijde vreugd-bodin ; Zij yoedt de blijde zucht om welvaert aen te kweeken ,
Z# volgt Gods voorbeeld nae door reine menfchen-min.
Roer



m MENSCHLIEVEN DHEID.
Roer mij het hart ö deugd! 'k zal van uw' invloed zingen, ■ Zet, door uw» glans, mijn dicht een fchoonen luifter bij, Gij, die tot eer verftrekt van braeve Vervelingen, Sterk mijnen zwakken geest, en fier mijn poezij!
Menschlievendheid , tracht fteeds den braeven menfeh te
t„ v u , , , hoeden ,
in t barnen van 't gevaer, deelt moedig in zijn lot,
Als zoete vreugd regeert, of tegenheeden woeden ,
Bewerkt geftaeg zijn heil, en volgt den wil van God. Q Onwaerdeerbaer heil! zijn' Schepper na te ftreeven, : In weldoen van het geen zijn groote goedheid mindt i Hoe, moet dit aen dc ziel een zoete kalmte geeven ,
Als z'altoos in zich zelv' een ftof tot blijdfchap vindt! Zij zal 't gevoelig hart die rust en vreugde fchenken,
Gefprootcn uit hqt blij betrachten van dien plicht, Waer aen de Godheid zelve in dierbre gunst zal denken,
Zöo men dee?,' eed'le deugd ter zijner eer verricht. A-Icn ziet zomtijds de. menfeh een eed'le daed bedrijven,
Uit eerzucht, daer hij zelve op zijne goedheid roemt, Of trachtende zijn' naem met gulden inkt te fchrijven,
Streelt hij zich met den lof, die hem Verlosftr noemt, orkan dcez' zucht tot eer hem niet genoeg bekooren,
Zoo ftrekt het zelv-belang ten drijfveer van zijn drift ,
Dit



MENSCHLIEVENDHEID. ï8»
Dit .fchijnt hem menfchen-min, geeft aen zijn' ijver fpooren. Die nimmer't kwaed van't goed of deugd van ondeugd fchift. gijn doel is zelv belang, de drijfveer van zijn poogen
Blijft enkel roem, geen zucht tot 's naeftens nut en heil; Hij volgt zijn drift, geenzints 't aenbidd'lijk Alvermoogen ,
En heeft zijn gunst voor goud of ijdle klanken veil ; Dan hij, wiens teeder hart geraekt door meedelijden , Niet door de zucht van eer of zelv - belang genoopt, Zijn even- menfeh bemint, en troost en helpt in lijden , !
Alléén ter eer van God, en op zijn goedheid hoopt, Die is een menfchen - vriend! - men ziet hem wijsheid paeren
.Met zijne teedre min, die met voorzichtigheid Zijn heilrijk wit befchiet, wen hij op God blijft ftaeren, Den braeven fterveling op 't fpoor van godsvrucht leidt. Hij wil zijn 's naeftens lot zo veel hij kan volmaeken ,
Befchouwt den menfeh, gevormd naer 's Scheppers evenbeeld, Die ijvrig naer de gunst des Opperheer's blijft haeken, Met hem te zijn gevormd, ten zelfden doel geteeld; Gefchaepen tot bezit van rijke zeegeningen ,
Vindt hij zich op deeze aerd met hun gelijk gefteld, Om met hun naer den prijs van eeuwige eer te dingen , 't Zij welvaert hun omringt, of dat de ramp hun kwelu
Had



joo MENSCHLIEVENDHEID.
Had God den menfeh naer zijn aenbidd'Iijk welbehaegen,
En zuivre min gevormd ter blijde onfterflijkheid , Zoo zorgt de menfehenvriend, dat niets hun heil vertraegen
Maer meer bevordren kan, daer hun geluk verbeidt. Zijn teér gevoelig hart tracht dus den menfeh te leeren, Hoe hij zijn' welvaerc kan doen rijzen door de deugd, Hoe hij door wel te doen de rampen af moec weeren,
Op dat hij deelen mooge aen onbegrensde vreugd. Hij zoekt der menfchen heil alléén op deugd te gronden, Bewijst der Godheid eer, als hij zijn' fchepzels mindt, Is aen zijn 's naeftens dienst met hart en ziel verbonden, . Wen hij een voorwerp kiest, zijn liefde waerdig vindt Bij felle tegenheén ziet men zijn' traenen vloeien , Zijn meedelijdend oog blijft ftaeren op de fmarc , Hij voelt zijn eed'le ziel van menfchen-liefde gloeien, Als hij door weldoen 't leed in all' zijn woeden tart. Bezorgd voor »snaeftens heil doet hij hunn' welvaert rijzen;
Aen hun belang en nut heeft hij zijn' dienst gewijd, Bevordert hun geluk door gulle gunftbewijzen ,
Geeft hulp in tegenfpoed, en raed in blijden tijd. Dus tracht hij wijsfelijk zijn' meede-menfeh te leiden, ©f fpoort hem toe zijn plicht door eigen voorbeeld aen ,
Hij



MENSCHLIEVENDHEID, jq3
Hij leert hem van het fpoor der deugd nooit af te fcheiden,
In voor- en tcgenfpoed kloekmoedig voort te gaen. Wat kan men van zijn zorg geen blijde vrugt verwachten?
Hoe is zijn ziel verrukt! wat is zijn blijdfchap groot! Op 't voorbeeld van God zelv' naer zijne gunst te trachten,
In »t weldoen aen den menfeh zijn' lot- en deelgenoot! Die op dezelfde gunst en heil en goedheid hoopen!. ..
Hoe heevig blaekt hij niet van kuisfche menfchen-min! Hoe moet hem dit bezef tot naerftig weldoen noopen!
Hoe werkt hij voor den menfeh als voor zijn huisgezin! Met welk vermaek moet hij voor zijnen naeflren zorgen.'
Hoe ijvert hij met vlijt in 't hulp verwachtend uur! Uit dniftre tegenheên fchept hij een' blijden morgen ,
Gelijk aen 't koeftrend licht van 't lieflijk zonne-vuur. Mist men in tegenfpoed en raed en hulp van vrinden,
Verlaet ons alles in het prangen van den nood ; Men zal in hem en raed en troost en bij ftand vinden,
Daer 't vleiend vrienden-tal met onzen welvaert vlood. Hij ftrekt den fchaemlen wees ten liefdenrijken Vader, •
De weduw tot een'man, wen hij haer bijftand biedt, Ellendigen tot troost, ten trouwen fteun en raeder , Hij weigert zijne hulp der droevige armoS niet,
Hij



102 MENSCHLIE VENDHEID.
, HiJ zorgt zelfs voor hunne eer en eigendom en leeven, Geeft met voorzichtigheid en fchrandre wijsheid raed , Nooit heeft men voor den list of vuil bedrog te beevcn ,
Hij zorgt fteeds voor den menfeh in. meer of mind'ren graed. Beminüjk, vreedzaem, fteeds befcheiden in zijn' daeden,
Dienftvaerdig, liefdenrijk, meêlijdend, zagt en te.êr Is zijn. gevoelig hart, dat in de vi eugd zal baeden ,
Door weldoen aen den menfeh, naer 't voorbeeld God.ter eer. Ja ééndracht, vrcede en rust gepaerd met zeegeningen , Zijn altoos 't roemrijk doel van zijn' doorluchte daén , Hij ziet zich van geluk en dierbre vreugd omringen ,
Hij kweekt het zoetfte zoet, de lieve vriendfchap aen. Wat fchiet menfchlievendheid een aental frisfche looten!
Wat rijke vruchten uit deez' lieffelijken echt! Waer uit meélijdenheid en weldoen zijn gefprooten ,
Ja! meededeelzaemheid aen deugd word vast gehechd. 6 Eed'le menfchen-min! zoo rijk in gunftbewijzen,
Zoo roemrijk op deez' aerd, ten nut van Land enStaet, Wier welftand op uw komst, uw blijde komst moet rijzen,
Daer gij hunn' leeden hoedt en gunftig gadeilact! Gij zorgt voor ieder één, gelijk voor uwen broeder, ■Zoo hij de; deugd betracht, eer hij cm bijftand fmeekt,
Gij



M Ë N S C H L I E V E N D H E I a J93
Gij volgt blijmoediglijk den grooten Albehoeder , .
Enmaektdat niemand raed noch hulp noch troost ontbreekt. Uw invloed kan en Land en Volk gelukkig maek~en ,
Daer gij gebieden zult, wordt van geen' twist gehoordj De. blijde heilftaet rijst, ja zal ten toppunt raeken,
Daer zagte rust regeert en onmin word gefmoord.
Niets zette uw' voortgang perk', niets mooge uw' bloei
yertraegefjj
Strek lang tot toeverlaet vön 't menfchelijk gedacht, Der ftervelifigen roem en 's Hemels welbehaegen,
Die ü uit reine min voor ons heeft voortgebragt» hlm ziet u vijandfehap en liefdeloosheid fchuwen,
Van vuige haet en twist, van hcerlchzucht, woede en nijd, Van onbarmhartigheid en woefte wreedheid gruwen ,
Geen droevige offerhande is aen de wraek gewijd. Neen! vredelievendheid zal allen feil bedekken,
Uw vijand wordt van u geholpen en bemind , Gij blijft hem tot vriendin in raed en daed verftrekken ,
Daer hij- in tegenheén bij u een fchuilplaets vindt. Den ongelovigen leert gij zijn' plichten kennen,
Den afgcdwaelden brengt gij wceder tot dc deugd , Ja leert hem aen dit pad tot zijn geluk zich wennen ,
Gij leidt hem door uw hulp ter onbefchrijfbre vreugd.
N Oa-



194 MENSCHLIEVENDHÈID\
Onfchatbacr voorrecht aen den fterveling gegecven!
ö Eed'le deugd! ó blijdfchap van deeze aerd! Befchermfter van den menfeh geroemd en hoog verheevert , I
,Daer gij ons reine vreugd en zuivren wellust baerdt ! Jk Zie psobüs met verdriet, met angst en kommer kampen,
Ja 't fidd'rend zwijgen, daer hij voor zijn onheil zwicht , Veroorzaekt door een reeks van eindelooze rampen , 1 Daer blijde hoop ontbreekt, weleer in 't hart gefticht. Wanhoopig tracht hij zelv' zich aen de fmart të ontrukken $
Daer niemand , zelfs geen vriend , hem raed noch troost Dan ijlings gruwt hij voor 't beftaen dier gruwelftukken, ' . Hij ziet op de eeuwigheid, daer God beloont of ftraft. Ellendig, raedeloos, en' wars van 't droevig leeven ,
Verlangt hij, dat de dood hem voer' naer »t aeklig graf ^ Dit denkbeeld deed zijn ziel weleer angftvallig becven,
Nu is het-aengenaem, nu fchijnt'het minder ftraf. "VVeiacr wierdt hij omringd van 't vleiend acntal vrinden ,
Zoo lang de zon van heil voor hem met luifter fcheen , Maer nu kan 't zoekend oog in nood geen* helper vinden 5
Zijf weeken allen af zo dra 't geluk verdween, 't Is waer, een weinig gelds zou hem gelukkig maeken %
Een weinig gelds, helaes! wie denkt aen probus fmart,
Zyn



MÊNSCHLIE VENDHEID. ibg
Zijn wroeging, wanhoop, vrees, wie hoort herri zuchten flaeken ?
Menschlievendheid alléén verkwikt zijn zwoegend hartl I' Bewust van zijn gevaer verdubbelt zij haer' fchreeden ,
Snelt vol geneegenheid naer zijne laege ftulp , Beweent met hem zijn' ramp, zijn' felle tegénheeden *
Vertroost hem door haer' raed, verblijd hem door haer' hulp. Hij ziet zijn welvaert door die hulp blijmoedig rijzen ,
»t Gevleugeld uur, eerst traeg voor heni ih zijnen gang * Vliegt fneller voort; herfteld door waere gunftbewijzeri j
Verveelt de tijd hem niet* 't is niet meer naer en bang j Juich proéus, juich verblijd, üw onheil is ge weeken j
Uw praemend leed vcrzagt,-gij wordt niet meer gefmaed j U^zal geen hulp, geen troost, geen bijftand ooit ontbreeken*
MENSCHtievENDHEiD blijft fteeds uw trouwe toeverlaet. De ftervling die de deugd, Gods wet en wil durfc hoonen,
Kan voor menschlievendhèid geen waerdig voorwerp zijn 5 Onl met welmeenenhcid hem haere hulp te toonen,
Moedwillig vorifit hij zich deeze aerd ten ramp-woeftijm Haer mecdelijdend hart is om zijn' ramp bewoogert,
Zij heeft haér' krachten > maer helacs! vergeefs befteed i, SÊijn onbedachte waen zwicht niét voor mccdedöogen j
Gegrondvest op 't bezcf van 't naed'rend harten-leed;
H 2 éi



195 MENSCHLIEVENDHEID.
Zij volgt met kloeke fchreên en welberaeden* zinnen ,
Des wacrelds Heiland naer en haet haer' vijand niet, Maer zeegent die haer vloekt en kan hem teêr beminnen ,
Ja weigert bij zijn' nood haer' dierbren bijftand'niet! Door dus naer 's hemels gunst vol menfchen - min te ftreeven,
Door 't wel betrachten van haer' plicht op 't fpoor der deugd , Doet zij den fterveling hier namaels eeuwig leeven,
En deelen in 't genot der onbefchrijfbre vreugd. Daer word het misdrijf zelfs door 's hemels gunst vergeeten ,
Zoo men den menfchen ooit hun misbedrijf vergaf; Dan, heeft men nimmer zich van deezen plicht gek weeten,
Zoo wordt ons leed vergroot door welverdiende ftraf. Laet ons dan de eed'le deugd van menfchen-min betrachten,
Zij voert de reine ziel verblijd ten hemel in ; Daer kan men grooter gunst voor kleiner gunst verwachten ,
Daer deelt men in Gods gunst en fmaekt de hemel - min; Dus zal ons dierbaer heil beginnen op deeze aerde,
Maer rijst hier namaels ééns in volle heerlijkheid, Vermeerderd, aengekweekt, en vol verheeven' waerde,
Daer ongeftoorde rust den fterveling verbeidt.
J. B.



GEDACHTEN
OVER HET
GEVOEL.
't Cjrevoel is voor het hart een bronwel van vermaeken,
Zoo reede dit gevoel door haeren invloed leidt; Maer holt het buiten 't fpoor, het doet verbeelding blaeken,
Die elk in gloed verteert en allen ramp bereidt. Wordt onze wenfch vervuld, daer ons genoegens ftreelen ,
Deaerde is gen roozen-hof,daer nimmer doornfteek wondt; Maer derven wij ons doel, men fchetst zich ramptoonneelen,
De aerde is een traenendal, daer niemand blijdfchap vondt. Men hoort met fidd'rendc angst den ftorm der rampen loeien f
Kent nimmer waere vreugd, vindt overal verdriet, ■ Hoe fchoon de roosjes zijn, hoe ook hun rood moog' gloeien.
Men voelt den doornen -fteek- maer kent het roosje niet.
N S J. B.



ROEMENSWAERDIGE
HEL D?
Hij wordt met regt geroemd, die fneuvelt in.hetftrijdca•
Voor't dicrbaer Vaderland: die goed noch leeven fpaert Tot weizijn van » gemeen , hun alles toe durft wijden,
En fchrander overleg met moed en ijver paert. Hij, die niet ftrijien wil, zal aller achting derven,
Ja , zijn lafhartigheid, de bron van zijn verdriet, Duet zyncn. naem zelfs vroeg in zijn geboorte ftcrven ,
En als hij dc. cer vcrliest) kenc ^ de ^
Zte daer de rijke M» van veel» rampzaeligheeden ,
Zie daer de ftraf voor hem, di9 >t Vaderland verlaet -Znn naem wordt fteeds veracht en in het ftof vertreeden , D>e zonder eer & moed, voor recht nog vryheid ftaet. '
\



DE ROE-MENS WA ER Dl GE HELD. 199 Laet ons dan ftryden, Ja! voor haertfteede en altaeren,
Nooit fterft men met meer roem ,dan voor het Vaderland, Dus kan men 't dlerbaerst goed voor ondergang bewaeren,
Dus wordt door rust cn vreê de welvaerd voortgeplant. Zwaeit men voor *t Vaderland met moed zyn' krygsbanieren ,
Fnuikt men de roovery door 't zaem vereende magt, Zo fiert men pok het hoofd met roemrijke eerlaurieren , , Die voor zyn' rechten ftrydt, wordt billyk hoog geacht. Bezield door deezen roem zal hy zyn' plicht betrachten,
Ja! in het woên des kr-ygs, by't dond'ren van 't gefchut, Blyft hem deez' blyde hoop geftaedig in gedachten , c Hy fterft volvaerdig, fterft hy 't Vaderland ten nut. Hy denkt dan in den ftryd om rang, noch goed, noch lecvcn,,
Daer hy voor 't Vaderland, voor zyne maegen ftrydt, Al moest hy zelfs tot heil van deeze beiden fneeven ,
Zoo wordt, zyn achtbre naem de onfterflykheid gewyd. Hy , die den Godsdienst mindt zal naer haer' lesfen hooren ï -
Al vroeg werd zucht tot deugd in zyne ziel gekweekt, Een zucht, dien nooit het vuur van oorlog zal doen fmooren ^
Hy hoort naer haeren raed, en luiftert wen. zy fpreekt, Zy fpreekt, en doet den held op zyn verplichting letten % Zy pryst hem menfchen-min als nut cn heilzaem a.en,
N4 »J»!



aog DE ROEMENSWAERDIGE HELD. ,Ja.' zegt zy, dus kan eik der woede paelen zetten ,
„Volg, volg myn voorfchrift naer,betreed der braven baen. „Ziet gy een' grysaerd laf en traeg zyn' plicht betragten ,
„Door beevende ouderdom, verdubbel uwen moed. „ Herftel, 't geen hy bedierf, door 't misfen zyner kragten ,
„Zoo wordt door uwe vlyt de verdrc ramp verhoed. „ Vlugt nimmer kan het zyn - den vyand weêrftand bieden „Geen doods-gevaer te ontzien,past een' regtfchapen held, „Hy fterve of overwinn' veel liever dan te vlieden , s „Men wordt met meerder roem voor 't Vaderland geveld. „Doe u in 't ftrydperk als een Chriften-krjgsheld kennen,
„Niet door het wreed gezigt van menfchen bloed bekoord , „Maer door u aen de deugd van menfchen-nftn te wennen,
„Alléén tot deeze daed door nooddwang aengefpoord. „Spaer, zogy fpaeren kunt, der menfchen dierbaer Ieeven , „U,dieuw plicht getrouw,het recht der deugd verweert, „ Moet nimmer felle wraek den lust tot moorden geeven , „Dit heeft u 't reeden-lichtnog myne dienst geleepd.' „Beklaag het deerlyk lot van hun , die pynlyk fterven ,
' »Die5n^tvoor'tdierbaerrecht,maerzelv-belang,gewond4 „In hunnen dood het doel van al hun poogen derven , „Wier hoop alléén op geld, op buit geveftigd ftond».
*KS Hy



DE ROEMENSWAERDIGE HELD. 20J
Hy wordt met regt geroemd die iheuvelt in het ftryden
Voor 't dierbaer Vaderland! die goed nog leeven fpaert, Tot welzyn van 't gemeen hun alles toedurft wyden ,
Die deugd en Godsvrugt heeft met moed en kracht gepaerd, Gy fterft niet door uw' dood, geen graf kan u verflinden,
Vergeefs heeft de oorlogs woéde u in den ftryd geveld , Gy leeft ook na uw dood , en zult verëerers vinden
Qy zyt by 't nageilacht een roemenswaejumg held.
J. K.



GLEONEaan CYNEAS,
G E V O'L GD NAER
J; D U S C H,
BRIEVEN TER VERBEETERING VAN »T HART.
]Moet ik , ö Cijneas! geftaedig om u Jijden,
Vergeefs mij vleien met een letter van uw hand , En dan nog zwijgen? neen! 'k zal u mijn' traenen wijden,
Het eenigst middel, 't geen mijn' droeven ramp verbant. Wij ongelukkigen, wij hebben niets ais traenen,
* Geen ons vcrtroofting baert, zijn klagten, is 't geween, Het opgekropte leed zoekt zig een' weg te baenen ,
Gun mij dit droef vermaek yi mijne tegenheéh.
m



CLEONE AEN CYNEAS. Ü03 pit kan helaes ! mijn fmart, mijn zielen-fmart verzagten ;
'k Waerdeer, ja! zeegen nog mijne al te teedre min, Niet uit te wisfchen, noch door traenen, noch door klagten,
Vergeef mij , zo 'k u ftoor, daer gij zoo wuft van zin, Zoo roekeloos vergeet aen mijnen ftaet te denken.
Mindt gij eene andre? ach! wordt zij geliefd, gekufcht 3 Eén oogenhlik, één zugt kunt g'aen Cleone fchenken ,
'k Heb recht op deeze gunst om 't derven mijner rust. Dien Hond, dien ik u niet genoegelijk kon maeken,
(Daer ik van uw gelaet belooning wagtte of ftraf) Scheen mij het leeven wrang 'k bleef naer uw weêrmjn haeken^
Nu eifch ik voor dit al één enkle zugt u af. Vrees niet den inhoud van deez' droeven brief te leezen ,
'k Zal met geen vloek op vloek uw fchuldig hoofd belaên, Gij hebt voor mijnen haet of wraeklust niet te yreezen,
Mijn hart beraindt u nog. Had gij mijn' wenfeh voldaqni De blijde hoop, 't is waer, is gantfeh. voor mij verlooren y
Doch mijne liefde blijft •» zij klopt nog met mijn hart ; gij vloeit in iedre traen cn zugt die ik moet fmooren ,
Ijc ben van zugten vol door duldelooze fmart. Ik zal met traencn zelfs u mijne klagten fchrijven, Mijn fmart wordt dag op dag door nieuwen iamp verzwaerd.



. *°4 CL EO NE AEN. C Y NE AS.
Ifc moest dit gantfche Jaer gcilaedig rouw bedrijven ,
Dewijl mijn felle ramp ook dag op dag verjaert. Et ween, ikwenfch, ik hoop, ik wanhoop en uenfch weeder.
Dus flijt ik uur op uur in droeve jammerklagt, 'k Weet van uw' toeftand niet. Gijmint niet meer zo teeder,
Vergeet mij, fchrijft mij niet, weleer zo hoog geagt. Maer hebben dooden wel gemeenfehap met die lecven?
EUendigen met hun, bij wjen de vrolijkheid Den blijden wenfeh vervult door alles goeds te geeven,
Met hun , dien zoet vermaek geftaedig ftreelt en vleit ? Gij volgt misfchien den wil van een vergramde moeder,
Die uw verbintenis met mij onhuimig wrackt; En ftrekt eene andre reeds ten man en trouwen hoeder,
Zie met haer, meer dan mij, uw lagchend heil volmaekt. Zoo hefde, liefde alléén uw heil niet kan volmaeken ,
Eifch ik u niet te rug. Ik heb niet als mijn hart, Mijn teeder-minnend hart, dat in uw min zal blaeken,
Beloof ik u geheel; >k eifch u niet weêr, ó fmart! Hoe! 'k eifch u niet te rug! daer mijne traenen fpreeken,
Mij zelfs befchuldigen, dat ik geen waerheid fchrijf, Zij vloeien flegts om u , daer alles is geweeken , Mijne Ouders, vrienden, rust en eer door misbedrijf.
Dce~



CLEONE AEN CYNEAS. floff
Deeze allen zoude ik; weêr in uwen boezem vinden ,
Doch zoo ik u ontbeer, ontbeer ik alle heiL l'k Verlies ook alles wat ik ooit op 't aerdrljk minde ,
Dus weet mijn ongeluk, mijn rampfpoed perk nog peiL lEn waerom derfik niet het mij zöo laftig leeven!
De blijdichap vlugt voor mij, ik ken de vreugde niet* ; De aerde is mij woest als't graf, het doet mij alles beeven,
De treurige eenzaemheid vermeerdert mijn verdriet. De dood, de dood alléén kan mij nog troost verfchaffen. Ja! dacglijks roep ik hem! wat zal ik doen op aerd , Daer mij mijn Cijneas door zijnen haet wil ftraffen,
Voor mij niet zijn wil, en zijn min voor andren fpaert? Ik blijv het voorwerp van verachtlijk meedelijden ,
't Geen niet te draegen is voor 't eertijds vroolijk hart, 'kMogt met geheel mijn' ziel mij aen de blijdfchap wijden.
Nu ftrekt mij 't licht ten last, vermeerdert mijne fmart. Hoe! zou ik 't leeven dan alléén op aerd genieten , Om ieder dag en uur te wenfehen naer den dood! Om fteeds te zugten cn mijn' traenen te doen vlieten!
Ach! was ik nooit bemind, mijn blijdfchap waer nu groot. Doch onze min werdt zelfs gebillijkt van mijn' Vader , Ja! van den hemel ook. Het altaer ftond gereed ,



«6 CLE ONE AEN'CYNEAS.
De plechtigheid bereid, de dag befteld te gader ,
Waer op men vol van min naer 't huwlijks altaer treedt. | Wij konden lieven, ja! wij konden wenfchen , hoopen j
Geen tederheid, geen wenfch, geen hoop was ons ontzeid Nu ftond een wijde deur voor zoete blijdfchap open,
Noch éérte ftap! 5 vreugd! welk eene zaligheid! Hoe kort was deeze hoop, zij doet mijn' traenen Icekeri ,
Is fchaëdlijk voor mijn rust, verderflijk voor mijne eer! De dag verichijnt; helaes! vliet nu ö traerien - beckert !
Stroomt onbelemmerd voort, 'k vergeet dit nimmermeer De blijdfte dag is vol van veel' rampzaeligheeden :
De dood des Vaders heeft aen mij den Zöon ontrukt, Dooft zelf de fakkel uit, mijn bruidkrans word vcrtreedett
En door zijn vaele hand op 't oogenblik verplukt. De feeft-vreugd^ het altaer, de fakkels die 'er fcheencn ,
Het reiend feeft-gejuich verandert in geklag , De blijde fchim van vreugd is als een' fchim verdweenen :
Zoo haeftig vlügt geluk op éénen blijden dag. ö Aerigénaerrie droom zoo lieflijk voor mijne oogen j Met welk een duifterheid hebt gij uw' loop volend ! Hoe fpoedig is mijn heil gelijk een damp vervloogen! Waer is die blijde tijd, waer zorgen onbekend,
Mij»



CLEONE AËN CYNEAS. &07
Mijn wenfch verhoord zou zijn ? 't is alles weggevlooden.
Eén weinig tijds heeft mij een' fchat van vreugd ontroofd; Hij heeft mijn hoop verwoest 4 hij kon mijn blijdfchap doodeng
Nu fmaekt mijn ziel de fmart, ik had mij heil belooft. 6 Min! ik hoopte in u mijn' troost, mijn vreugd te vinden\
Ik hoopte, maer vergeefs, een' hemel op deez' aerd; Vol van verrukkingen , die mijnen geest verblindden ,
Verwagtte ik niets dan vreugd, 'k zie mij tot rouw gefpadr<L 6 Ja! deez' zaelige, deez' duurgefchatte liefde *
Heeft fmart in plaets van eer, voor blijdfchap ramp gebrflgt j Vertwijffeling voor hoop, die mij den boezem griefde ;
'k Vind nergens troost of hulp, dan in mijn jammerklagt* Zeg mij, waer vind ik troost? waer zal ik dien ontmoeten?
Inden voorléeden tijd? ik bloos, ik gloei cn zucht. Door fchaemte, vrees en angst moet ik mijn misdrijf boeten f
'k Moet treuren, wijl hclaes! de gulle blijdfchap vlucht* Ik dacht uw gaê te zijn, liet mij door min verraeden ,
Dit was mijn ongeluk, dat mij mijn rust beneemt , Zoo ver verwijdt van heil door fchandlijke euveldaeden 4 Als ik mij thands bevind van alle vreugd vervreemd. Of zal mijn troost en hulp in deeze tijden weezen? Waer is een ftrael van vreugd voor mijn geprangd gemoed ?
Wac



008 CLEONE AEN CYNEAS.
Wat mag ik hoopen? en helaes! wat moet ik vreezen? - Berouw, vervolging, angst, ellende en tegenfpoed ! Dit ondervindt mijn hart, wat kan dit hart verwagten,
Zelfs wordt mijn rouw door vreugd, die ik eertijds genoot Dip ik vergeefs helaes ! verdrijf uit mijn» gedagten , Geftaedig öengekweekt, vermeerderd cn vergroot! *k Zie met mijn traenend oog al zugtende naer booven, ' Ik zie de hoogte dan, waer uit ik neder viel, 'k Befpeur de diepte I maer ik kan het niet gelooven ,
Dat ik verftobten ben van u, mijn tweede ziel | Gedenk ik aen den dag, toen 't hart mij overvloeide,
Door een regtfehaepen vreugd,die't woên der rampen tart, Hoe mijn verrukte ziel door zuivre liefde gloeide,
Toen 'kacn uw» lippen hing,mijn hart klopte aen uwhart; Of't uur, wanneer wij drae naer 't altaer zouden trceden,
Van kuisfche liefde met haer' blijden ftoet verbeid, Hoe gantfchüjk voel ik dan mijn' wreede tegenheeden.'
Hoe wordt mijn ongeluk vergeefs door mij befchreid! Ach! had ik nooit geluk of blijdfchap leeren kennen,
Was ik door ramp op ramp aen ongeluk gewend l Zoo wenfcht mijn droevig hart, 't zou zig aen imartgewennen Herdenking van de vreugd vermeerdert mijne ellend.
Het



CLEONE AEN CYNEAS. 109
Het licht doet ons de fchim in dieper zwart vertoonen , Zoo doet .genoote vreugd mijn droefheid feller woên. . Ik minde, wierd bemind, zag dus mijn min beloonen;
'k Bezat u; kon mijn hart door blijde wenfóhen voên.' ' Waer is thands van dit heil één enkle blijk voor handen, Waer, één gegronde hoop wij! ik niets zeekers weet; Wat durf ik wenfchen ? ach! ik wenfchuw min, haer banden, . 'kWcnfch alles, ja! maer'k kan niets wagten, niets dan leed! Vliegt voort, vliegt fnellervoort, gij licht der droeve daegen,
Dat voor Cleone thands zoo langzaefii heenen fleept Niets moet gevleugeld- uur, uw fnellevlugt vertraegen, Word door den vluggen tijd geftaedig voortgezweepc. He; eerfte uur van mijn rust is 't laetfte van mijn leeven, Hoe ver misfchien ben ik en rust van een geweerd. Wie kan mij wederom de zoete kalmte geeven?
Wie taeije lijdzaemheid, die all' mijn' ramp verhec-d ? Mocht zilver hair mijn hoofd, verval mijn wang bedekken,
Dan kon, daer de ouderdom met mijne kragten ftreed, Dit aen mijn droeve ziel tot troost en blijdfchap ftrekken, Dan fprak ik tot mijn bart: „zie 't eind van al uw leed, „ Wat weent gij ? zijt verblijd; gij hoeft geen' ramp te vreezen, „Jade ondergaendc zon fpelt een' geruften nacht,
0 Ectf



■•»■ ' CLE0N2 AEN CTKEASl'
„Een fchrede grafwaerts aen! gij zult beveiligd weézen, „Daer mist het priemend leed zijn folterende kracht." De tijd ontzegt mij dit; maer 'k zal door rouw verdwijnen,
Van traenen uitgeput, door zuchten gantfeh verteerd , Zal ik, zelfs voor den herft, van mijnen leeftijd kwijnen,
En zinken in het graf daer mij geen' rampfpoed deert. De Hemel ja! o ja! zal mijner zich erbarmen,
Die van het menfehdom, wreed verfmaed, verftooten ben, Eijn bijftand help' mijn ziel: Hij, hij verhoor mijn kermen,
Tot ik door hem getroost, geen ramp of onheil ken : O Cijneas! wil mij in uw gebed gedenken,
Vereenig u met mij, cn bid, bid om den dood Van haer, die gij helaes! het leeven niet wilt fchenken,
Nu gij haer, welkeen ramp! veracht, verfmaed, verftóot. %Zal u niet vloeken, neen! 'k zal ftervend u nog zeeg'nen, '
En gij behoeft dit ook. Indien Rechtvaerdigheid Der menfchen daeden rigt, wat hun hier moog bejeeg'nen,
Behoeft gij haere gunst, wijl zij voor de onfchuld pleit Een onverbreekbre band had ons te zaem verbonden,
De dood was flechts alleen ter fcheidingc afgeregt, Nu word uwe eerfte min, door tweede min gefchondett Daer zij deez»'eqrften band, aen andre handen hegt.
Ver-



CLÉONE AEN CVNÈAS, ftir ' Vergeet, vergeét dan haer, die gij niet meêr wilt minnen,
Of acht gij 't liefdel oos te bidden om mijn dood, iDie fteeds uw welzijn wenfcht met hart cn ziel cn zinnen?
'tls liefdeloozer nog, als gij mij gantfeh verftoot, 'Of mij in 't leeven wenfcht en langer tijd wilt geeven?
Is leeven zonder troost, en hoop, ja! zonder u ? 'Geen kommerlijk, befchimpt veracht en haetlijk leeven?
Daer ik, wen ik u derf, van zulk een leeven gruw. 6 Kost ge uw lieve Bruid! zoo fchiclijk dan vergceten! !
■Wij ongelukkigén verband m' ons dikwijls niet, Word ons vérteederd hart niet vaek van één gerceten ,
Als men, in plaets van min, ons rcgt,den afkeer ziet! 0 Onze traénén vloed in plaets van 't hart te toeren Dier onftandvaftigen, vervuld hun ziel met haet, Zij vluchten voor den rouw en laeten zich vervoeten
Tot ontrouw, daer hun hart hun eetfte min vcrlaet, Zij vluchten naer den fchoot van een vernieuwd genoegen Met hun beminden, zelfs, fchoon fplegels voor de deugd Begeeren zij, wié kan zich aen hun zijde Voegen ?
Niets, niets te deelcn van de liefde dan de Vreugd, Zij vraegen niet of wij, zoo wuft als zij van**zlnnen, Zoo wifpeltuurig zijn , dan hun fteeds. weiffehd hart,
O a En



212 CLEONE AEN CYNEAS.
En willen dat wij ook ophouden hun te minnen,
Wanneer hun mond en ziel, door voorkeur ontrouw werd. Ja! onze traenen vloed zien ze aen als folteringen,
Verveelen hun gegronde en welgeplaetfte klagt; ïs misdaed, is geweld, zijn zelfs bclecdigingen,
Voor hun ontrouwe ziel, die om ons onheil lacht. Doch 'k moet de fchilderij van mijn elende maelcn,
Ten minften u doen zien, dat ik in leeven ben, »k Moet u den ramp dien gij veroorzaekt hebt verhaelen,
Dien druk, waer aen ik mij met fchrik en angst gewen. Ik leef nog ! ja ! . . . Indien van alle vreugd verltooken ,
Een leeven heeten mag; dan leef ik, Ach! Maer hoe! Van allen, wreed befpot, gehaet, vervolgd, gewrooken,
Ik leef noch ja! ó ja! maer 'kleef, het leeven moê! Ik ben van alle vreugd der lecvendc uitgcflooten,
Een fpot van mijn gcflagt, niet aen den ramp gewend, Een fnjaed der Vrienden, die mij gantfchelijk ver (booten,
En mijnen Oud'rcn vloek wiens hart mij niet erkent, Van weinigen vertroost die mijne fmart niet weeren ,
Verlasten van dien geen, die hier toen magtig is, Door u vergeetcn! Ach.' wie zal mijn onheil keeren?
Efl wie vervuld mijn ziel met blijde erkentenis?
'k Ver-



CLEONE AEN CYNEAS. axg 'kVerberg mijn druk, mijn fmacd mijn droefheid en mijn traenen,
Uit fchaemte voor het oog van mijne vijandin, Voor 't oog der waercld zelfs die mij verheugd zal waenen,
Verban mij uit het oog van hun die ik bemin Om in een fchaemle hut in óénzaemheid te treuren:
'kVrees daegclijks van hun mij zelfs ontdekt te zien, Wiens teederminnend hart zich van mij af moest fcheurerr
Wiens troost te zoeken, en natuur cri 't hart gebiên. Wat lot is wreeder dan als men voor hulp moet vlug;en!
Een ongelukkig kind in droefheid voortgebragt, Leert van haer Moeder niets dan kermen, klaegen, zugten ,
Leert aen mijn borst en hart mijn droeve jammerklagt. Gebooren om eerlang mijn druk en rampen te erven ,
Begint ze een beezigheid waer toe zij fchijnt gefchikt: Wat blijft haer ovrig? wen ik \ leevenslicht zal derven;
Een flot waer voor mijn ziel meer dan voor 't mijne fchrikt. En ach! deez' erfenis, dit zoo angst volle leeven,
Ontving zij van u ja! ze ontvingt 't van u en mij. Had zij een Vader ? ach 1 die zou mij niet begceven '.
Wanneer hij dit kon doen ? dat dit onmoogeüjk zij..! De dogter zou hem aen de Moeder leeren denken ,
Maer neen! Hij difi den band der tuin moedwillig fcheurei O $ Zal



214 CLEONE AEN CYNEAS.
Zal ook geen achting aen die wacrde banden fchenken, < De banden van het bloed waerom mijn ziel thands treurt. «Hóe gaerne zoude ik meer dan all' deez' rampen lijden, Indien 'er voor den menfeh noch meer te lijden is, Waert gij mij flegts getrouw in mij uw min te wijden,
Vergold gij mijne fmart met zuivre erkentenis. De hoop, den menfeh van God ten dierb're troost gegeeven,
Die als dc morgendauw 't verzengde kruid verkwikt Die den ellendigen met minder rouw doet leeven,
Zou ook het fteunfel zijn voor mijnen ramp gefchikt. 'kZou meacn geen woede ofhaetvan broozemenfchen ftooren,
Aen leevQndig berouw heeft God genaé gchegt, Geen fmaed der wereld zelfs zou mij de ziel doorbooren,
'l Werd alles uitgewifcht door onzen blijden echt. Bewust van mijne deugd zoude ik mij moedig maeken;
Mij trooften van dien hoon die 'k thands op aerde lij, Ach! wist ik dat ook gij naer onzen echt bleeft hacken, Doch hoop nnjn's leevens, ach 1 gij, gij verlaet ook mij,'! 'kZal nooit van trouwloosheid uw edel hart verdenken, Gij zijt niet wreed genoeg of door de hel verblind , Om willens aen den ramp een droeve prooi te fchenken ; Daer g'in den traenenvloc.1 van hun geen wellust vind ,
Die



CLEONE AEN CY NE A S. Si$
iIJMe door den fchijn van min te jammerlijk bedroegen, Geheel wanhoopig zijn, die t kommer-vol verdrie* .IBepeinfen in den nacht met nat bekreet'ne oogen , Neen! gij mijn Cijneas! zijt zoo gevoelloos niet. ij,Gij zUit geen teedre min met wreeden fmaed beloonen,
Gij zelfs hebt meenigmael den vloek hervoort gebragt, | Voor hun, die vol verraed met vreugd hun ontrouw toonen, En vaek verleiders zijn van mijn zoo teêr geflacht; Wiens lang gedoemde ziel zich in 't vermaek duft ftreelcn, ycroorzaekt door den val van 't fchuldloos zondig hart, i Paer zij zelfs met dc hel hun wreede blijdfchap declen,
In ondeugd vaek herhaeld, geheel en al verward. ! Neen! 'k zag uw zagt gelaet in feilen toorn ontbranden, ja! ieder wenk was ook met 't heevig woord vereend;. Gij zaegt die monfters aen als fchenders van de banden
Der reine huwlijks-min, en als een rots verfteend, Ik zag een «ed\e traen langs uwe wangen vloeien , En ftaerend was mijn oog op uw gelaet gericht; Ik weende neevens u en voelde 't hart ontgloeien,
(Want wanneer was ik niet getrouw aen mijnen plicht?) Ik zag, (öja! en moeSt van blijden weemoed zuchten) Uw' houding, wen \ verhael van een gebeurtenis»
O 4 ü*



aiS CLEONE AEN CYNEAS.
Uw teedcr hart bijna deed uit uw' boezem vluohten ,
't Verhael van een geval gelijk nu 't onzen is. Hoe was mijn ziel verrukt! met traenen in mijne oogen,
Toonde ik aen u mijn min, om uwmeélijdendheid, ïk was misfchien niet meer om 's naeften ramp bcwoogen, Dan om uw' mannentael daer gij voor de onfchuld pleit! Ifc zag den hemel zelfs in uw gelaet, en dronken,
Van teederheid, verftomd was ik aen 't kloppend hart , Van u mijn Cijneas ! al weenend neergezonken ,
En drukte u aen mijn borst, gevoelig voor uw' (mart; Hoe kon ik denken dat gemaektheid deeze traenen
Deed vloeien uit uw oog? die zijn der eed'le deugd Tan God verleend , om 't hart een ruimer lucht te baenen,
Wanneer het onfpoed ziet, of zich in't heil verheugd Van hun, die op deez' aerd het beeld der Godheid draegen.
Mee fpot hij met natuur, met Scheppers wil, die vleit «emaekte traenen kiest om de onfchuld te belaegen ,
Wijl hij den zwakken menfeh vol valfchen ichijn 'misleid j Ja! ongelukkige.! door hem verraén, doet weencn.
Der boosheid hoogftcn trap is valfche huichlarij, Waer door men 't merk der deugd met fchonen glans Tc ftout m fe**« «nsbruikt, op *



CLEONE AEN CYNEAS. 217 Cijanes val, mijn vriend! ach hebt gij dit vergeeten ?
Perfte uit mijn teeder oog een zilten traenen-vloed „ Hoe werd mijn gantfche ziel door 3'ruk vaneen gereeten»
Gij vloekte de oorzaek zelfs van haeren teegenfpoed, Haer onheil deed uw' hart gevoelig, droevig treuren,
En vruchtloos trooftte gij mijn ramp-voorfpellend hart. t Was of een voorgevoel van 't geen mij zou gebeuren
Mijn ziel getroffen had met onverwinbre fmart! Rampzaelige Cijaen! Vriendin! wat ongelukken!
Dus zuchttede Ik als maegd, onfchuldig in uw' arm,
Maer 'k wist niet dat deez' zucht mij ook haest fel zou
drukken ,
Waer door ik thands gekneld , angftvallig weên en kerm. Cijane kon mijn zucht om haeren ramp ontbeeren ,
De dood ontrukte haer aen droefheid en den fmaed , Doch gij, gij leeft alléén om beider kragt te leeren ,
Wie zucht, wie weent om u ? wie, wie beklaegt uw ftaet ? Wie ftort één enkle traen van rrugtbaer meedelijden ,
Zoo vaek bij 's naeitens val, door menfchen-min geftort? Driemael ellendig zij wie men deez' traen moet wijden ,
Wiens ramp door geen penibel naer eifch getroffen word!, 'k Dagt aen geen traenen die barmhertigheid laet vlieten , Ik hoopte een ander lot, waer in mijn hart verblijd ,
O 5 Zijn



2lS CLEONE AEN CTNEAS.
Zijn' wenfch vol dankbaerheid op 't aerdrijfc zou genieten,
Ja! om 'c genot van heldoor veelen werd benijd. Rampzael'ge Cijneas! kunt gij, gij de ontrouw minnen ?
Geveinftheid hulde bien? denk aen uw vloek met fchrik! Breng q dien naeren vloek vol ijflijkheêh te binnen ! ...
Gij waert om deezen vloek rampzaeliger dan ik. Ik zal uw nimmermeer aen ontrouw fchuldig kennen ,
Alwaer het dat gij mij geheel en al verftiet; Ik zou mij dan helaes! aen mijne ellend gewennen,
Schreef die aen 't noodlot toe, maer aen uw harte niet. Want ach! hoe kan ik u, of 'k moest mijn fmart vergrooten, ■ BefcfaoHwen als een pest dor menfchen maetfehappij j Als een die mij verried om fchandlijk te verftooten ,
Moedwillig de oorzaek van de fmerten die ik lij. Ais duifternisfen .zelfs de landftreek aeklig maeken ,
Wanneer de ftilte heerfcht, natuur zich kleed in 't zwart, Tracht ik in 't eenzaem bofch mijn bange zucht te ilaeken , Waer in nieuwsgierigheid geen deel neemt aen mijn fmart. Een dof-gemurmeld paerd zich dikwerf met mijn klagten,
Wanneer het ruizend beekje al treurend kabblend ftroomt, Het gantfche fandfehap weent en treurt naer mijn gedagten, En 'k hoor mijn jammerklagt beantwoord van 't geboomt.
Voor



CLEONE AEN CYNEAS. 2j? Voor een ellendeling fchijnt alle vreugd verdwecnen,
En overal waer heen hij ook zijn fchreeden leid, Verzeld hem zijne zorg, hij ziet her alles weenen,
Befmec zelfs 'de natuur met zijne treurigheid, In \ vogtige prieel eens landmans neêrgezeeten ,
Wekt vaek de morgen-ftar mij uit mijn mijmering, Waer door ik gantfeh verftomd mijn onheil fcheen vergeeten,
En niet gevoelig waer voor ftand verwisfcling. Straks denk ik waer ik was, dan, waer ik konde weezen ,
Dieguldenftonden, ach! waer in ik vreugd genoot: Al wat ik hoopen kon in 't jammerlijk voor dcczen ,
Mijn zwoegend gloeiend hart maekt dan mijn kalmte grooc. Doch maer één oogenblik en 'k voel mij gantfeh ontwaeken,
Daer ik uit mijne vreugd geheel tot droefheid keer , Daer mijne traen met dauw de bloemen vogtig maeken ,
Zij vallen dor, verwelkt aen mijne voeten ncêr. Dikwerf ftijgt mijne traen en bange zucht naer booven f
Met de eerfte wierookgeur van 't altaer der natuur. Wanneer de fluimering of flaep mijn fmart verdooven , Geeft mij de droom u weer. Beminlijk! zaelig uur! Hij geeft mij u te rug! en 'k reik mijn matte handen Verlangend naer uw uit, daer zich mijn ziel verheugd.
Ikf



sao C LEO NE AEN CYNEAü.
Ik zie uw dierbre fchim, veel mij in min ontbranden,
Maer ijdle hoop helaes! ach welk een korte vreugd! Diebhjdefchaduwvlucht! d'angst brengt mij weêr in'tleeven.
't Geen door gemis van heil nog meer rampzalig word. Dieaengenaemc droom doet mij dan fidd'rend beeven , Terwijl mijn kwijnend oog haer zilte tracnem ftort. Een ijdle fchim heeft vaek al waekend mij bedroogen ,
Heeft in den middernacht zoo doodlijk ftÜ en naer , 'I Geboomte door de maen verlicht, door wind bewoogen,
Niet meenigmael mijn ziel gebragt in doods -geraer ? Wanneer een felle wind al huilend woedend ftormde ;
Wanneer dc blceke maen haer zilvren ftraelen fchoot, En uit gemengden glans zoo meenig beeldtnis vormde',
Dagt ik het beeld te zien van u, mijn Echtgenoot' >* Zie derwaerds lusftrend heen, de ritfeling der blaeden,
Bewoogen door een zucht der flauwe weften- wind , Kan vol van trillingen mijn blaekend hart verzaeden ,
In 't denkbeeld dat mijn oog mijn liefling weeder vind.Doch ijdle valfche hoop, >k zie t beeltenis verdwijnen ,
Zoo drae de zilvren maen haer ftraelen elders fpreid , De winden ruften, ja in doodfche ftilte kwijnen , Word alles rondom mij droefgceftige ééoaeniheid.
Ach!



CLÉONE AÊN CYNÉAS. alt Ach! wanneer zal mijn hart zich niet door waên bedriegen?
Aan de andra zij des grafs zal daer die heilftaet zijn? Zal daer mijn blijde hoop niet als een fckim vervliegen?
Ach! zal dlc fterk genoeg vol wreedea boezem-pijn, Dien heugchelijken ftond vol blijdfchap kunnen wagten?
Zal ik die tusfehen - ruimte en langen leevens-tijd, Met een bedaerd gemoed, ja! zonder zucht of klagten , j
Verduuren kunnen ? neen ! 't verfchiet is al te wijd. Gij, gÜ vergeet mij niet fchoon gij mij niet wilt minnen, ,
Gij denkt aen uw Cleone, en fchoon gij mij verlaet, / Brengt ge u dc Moeder van uw' dochter wel te binnen, i
'k Ben u zoo walglijk niet dat gij dit denkbeeld haet. Wanneer Cleones naem des minriaers ziel niet treffen , £
Of niet ontgloeien kon, zou H Vaderlijke hart Zijn plichten op dea naem van Moeder wel bezeffen.
Verdien ik dan geen brief, geen troost in mijne fmart? Behoef, ik dan geen hulp daer zorgen »t hart verfcheuren?
Hoe kragtig zou een brief, fchoon gij mij niet meer mint Veiftrekken tot een fteun in mijn angftvallig treuren ,
Daer ra' in één ftrael van hoop een fchat van blijdfchap vind. En aeh! boe weinig zelfs kan ter vertroofting ftrekken Van haer, die voor het woên der wreede rampen beeft,
Die



222 CtEONE AEN CYNEAS.
Die van de hulp vervreemd zich nacuwüjks durft ontdekkenj
Schoon zij en hulp en troost en min te vordren heeft. tVanneer gij noch - maej neen! ik ben geheel vcrgeeten, Gelijk een zielloos lijf, 'k hoor niets cn zie geen brief, Van u, om wien mijn hart zoo vaek vaneen gerecten,
Zoo fel geteifterd word, gedrukt door griev bij griev. Ik tragt helaes! vergeefs uw' woonplaets op te fpooren ,
En wat ontgact het oog der onvermoeide min! H Gerucht doet mij uw naem, u mijn verblijf niet hooren,
Wie noemt haer immermeer een fnelle luchtbodin. Wij zijn mijn Cijneas zoo ver van een gefchciden ,
Als zij, die door de zeee~n geheel gefchciden zijn , Als of wij in het graf ter ruftc ons needer leiden,
En ach! gij^ kent mijn fmart en wreeden boezem-pijn. Gij kent mijn ongeluk! hoe ik geheel verlactcn,
Ellendig, raedloos ben, daer hoop en blijdfchap vlién, Als dit u aendeed ach! gij ZOud mij zoo niet haeten , r
Gij fnelde om 't weenend oog van uw Cleoón te zien. Niets wederhoud de drift van hun die vuurig minnen j
Geen tusfchèn-ruimte, of berg, of ftroom, of wijde zee, De min is fterk genoeg om alles te overwinnen; Ze ontfluit den kerker, ja! brengt den geboeiden me&
Waer.



fcLÉÓNE AEN CYNÉA5. üf Waerom hoor 'k niets van u? wen ijverzugtige oogen
Alle uwe daén bcfpiên, berovende u van moed; Hebt gij dan niet één vriend die met uw' flnarf bewoogen,
Uit uwen naem Cleone als uwe gaede groet ? Ik eifch geen lang vérhafcl van alle uw tegenheedên,
Geen lange üntfchuldiging van üw ftilzwijgenheid, Veroorzaekt door den haet van hun die ons beftreeden,
Met woede, felle wraek cn wreevlig onbefcheid. ?k Eifch flegts een klaer bewijs van uw' getrouwe liefde,
Eén enkle zucht waer 't hart een ftof tot blijdfchap vind. Schrijft flegts, en 'k denk niet meer hoe gij ffliJn ^«f*
„Cleone word oprecht van Cijneas beminde'' Doch hebt g'ook geenen vriend? ziet gö u alom bewaekeh?
Dan is de min als nog door fchrandre list in ftaét,
Om *t oog der wachters zelfs alwillens blind te maeken;
Zij ftraft met regt den dwang door midd'len van verraed.
Een gantfeh iaer geeft den menfeh wel eens den tijd tot * J ° (chrijven, Meer dan één oogenblik behoeft gij zeeker niet,
Wen gij deez'woorden fchrijft, „Ikzalfteedsd'uwenblijven, „ Ik min u," dit alléén is troost in mijn verdriet.
Gij zoud m'op deeze wijs uw' liefde kunnen wijlen , Beproef door 't klinkend geld uw waekeren trouw en hart;



bs4 CLEONE AEN CYNEAS.
Indien ze ontvatbaer zijn voor tceder mccdelijdqn ,
En ongevoelig wreed bij 's naeftens ramp en fmart, Vind in hun baetzucht't geen hun vriendfchap nie't wil Indien uw min zoo arm in fchrandre vonden is, gCCVen 1 Hoe flaeuw moet zij dan zijn! dit denkbeeld doet mijbeeven,
Vervuld mijn bangen geest met angst en droeffenis. Ach! zwijg niet langer, neen! 'k zal u vergifnis fchenken, Voor 't enkel woord, „Cleoón vertrouw dat ik u min!» »k Zal aen mijn traenenvloed aen al mijn fmart niet denken ,
En blijdfchap word mijn deel en leevens gezellin. Zie, zie met welk een kragt mijn min aen u verbonden, I U om uw weêrmin fineekt, recht mij door hoop weêr op, Verdrijf de onzeckerhcid,'k heb nooit mijn trouw gefchonden,,
Of klimt mijn onheil fteeds door uwen haet ten topp'? Indien gij m,j niet mint, geWen mij dan aen 't leeven ,
Gewen mij dan allengs aen't overwrccd verdriet k >k Wil alles, ook dat gij mij thands verlaet, vergeef, Maer ach! mijn Cijneju! vergeet uw' dochter niet.
tl'! . : ", • j- b.



LIVIA'S BOEZEM-KLAGT,
OP HET OVERLYDEN VAN HAEREN ZOON
D R U S U S.
VJTofln ! welk een zwarte nacht bewolkt mijn glorie-zon!
Mijn Zoon! mijn Drufus, de eer dér fierfte helden-zielen, Mijn Drufus;.die nog korts 't barbaerfche volk verwon!
Germanje's vrijheid deed voor Rome's Aéd'laer knielen ! Mijn Zoon! die all' zijn' roem in Rome's voorfpoed vondt,
Die zich door Cefars hand met lauwfcn zag verderen, Hij, die zijn' jeugd, zijn'.kragt aen 't Vaderland verbond,
Die dapp're valt, gereed den zeegeprael te vieren ! Nooit was zijn' ziel geboeid aen kruipende eigenbact,
Gaen' woefte wreedheid kon zijne eed'le borst ontvonken; . Hoe wierdt hij toegejuichd door Rome's achtb'ren Raed, - Waer hij verfchcen, werdt hem de plaets der eer gefchonken!
P d Go-



zzö LI V I A'S B O E Z E M K L A G tt
6 Goden! in den bloei der befte leevens-kragt
Moest d'onverzoenb're dood hem uit mijne afmen fcheurCnll Door »t gantfche Vaderland gelijk een God geacht!
Ik zal zijn' vroegen dood zoo lang ik leef betreuren 5 'k Verwisfel 't ftaetfie-kleed nu teegen treurig zwart l
Ik hoopte mijnen Zoon in vreugd en eer te ontvangen ; Verbeelding knelde reeds mijn jongen held aen 't hart,
'k Drukt' hem den Moeder -kufch verheugd op 't blos der 'k Zag hem reeds in den arm van zijn' verrukte Ga?"^" '
'k Zag lagchend kroost hem bij de zeege-koets verzeilen ; Hoe fchreit nu *t flonk'rcnd Oog der eed'le Antonia!
Zij voelt het minnend hart door fchroevende angfte» 'k Had plegtige offers aen de Goden toegedagt, kndlCn!
Hoe wenfchte 't dankbaer Volk dit zeege-feest te vieren; De Priefter-fehaer nam reeds den Tempel-dienst in acht;
De maegden-rei bereidt den krans, die hem zou eieren ; 't Gerugt melt mij zijn' komst, ik vlieg hem te gemoet,
Dan 'k zie Tiberius alléén mij beevend naed'ren. Een kille doodfche fchrik verdooft éénsflags den gloed
Der vreugde, en 't lecvens - vogt verftijft door angst in Heeft 'svijands woest geweld mijn dierb'ren Zoon veSSrdV
„Piisrcep ik fchreiende- zucht hij in flaefsche boeien,
Of



Li VI A'S BOEZÈMKLAGT. 22?
Df is mijn iiefiing in den fnellen ftroom verfihoord ?
Neen, jonge held! gij leeft * 'k zie rtoguw'lauwVen groeien* Dan, ach Tibcrius! 'k lees wreéde boezem-imarc
Op uw verbleekt gèlaet, waer, waer verliet g'uw'broeder? Wapr is mijn Zoon, mijn vreugd, de Wellust van mijn hart?
6 Goden! woedt uw' Wraek dan op een' teed're moedef ! Wat is 't? welk naer geluid weörgalmt door't fchreiend hof?
Mijn bange boezem zwoegt, ik voel mijn ziel verfcheurem Ach! dat een fcherpe dolk mijn hart thands dood'lijk trof!
Moet mijn verbrijzeld hart dan eeuwig trooft'loos treuren ? Heel d'optogt is in rouw, höe doödfch, hoe treurig hangt
De fiere leeger-vaên, wie kan myn' fmaften pylen ? De forfche krygsknegt zucht door grievend leed geprangd;
Men torst al fchreiend' de gebrooken' bondel -bylen ; Men brengt myn' Drufus lyk; Is dit uw' zeegeprael ?
Myn Zoon! dc roem, de vreugd van myn gefolterd leeven 9 , Ach! dat ik nae uw' dood op aerd noch adem hael!
Waerom mogt Livia niet voor haer' Drufus fnceven ?
Maer hoe,'is dit myn kind? neen! *t is myrt liefling niet!
In dit verbleekt gelaet kan ik geen zweem ontdekken
Van mynen Drufus! die my korts zoo fchoon verliet,
Toen 't vuur der jeugd nog lachte in juist gevormde
trekken ?
P 2 Om>



$S L I V I A'S BOEZÈMKLAGT.
Ontfluif. uw tint'lend oog, zoo gy myn Drufus zyt;
Eén vriendelyke lach zal 't grievendts leed verzagten ;' Voel hoe dit kloppend hart de vvreedftc fmarten lydt;
Laet Romen nog van u zyn heil cn glorie wagten ; Hoor hoe uw' lieve Gaê, al hikkend klaegt en fchrcidt ;
Ontwack myn Drufus! zie ons liefde - traenen plengen ; Zie hoe uw hulp'loos kroost uw ftacm'lend ftreelt en vleidt:
Goón! moést uw blikzem7vuur deez' reizige eik verzengen! ö Eerft'ling van mijne echt, ach! hrfd ik voor uw'dood
U in deez' knellende arm noch d'afscheids kufch gegeeven ; Gij' dagt wis aen mijn heil in d'allerjongften nood !
Mijn naem bleef ftervend op uw'blaeuwe lippen zwecven! Ach mijn Tibcrius! mijn zoon, mijn laetfte troost ;
Gij lookt zijn minzacm oog, gij zaegt uw'broeder fterven;
Woedt gij 6 JupitCr.! dus op mijn dierbaer kroost.
.Ach! waerom mocht mijn zoon geen lauw'rë» meer ~ , ^ , verwerven;
loon, toon uw' Gods - kragt, nr.ek weer 't Vaderland.
r- •• , • , . verheugd ,
En voer zijn' ziel te rug uit d'Elizeefche reien ;
Ontferm u God der Goón, gantfeh Rome derft zijn vreugd;
Hoor in de Raedzacl elk den jongen held befchreien. Mijn Cefar is ontroerd, 'k zie op 't verbleekt gelaet
De droefheid z wee ven, elk wil hem een eer - graf bouwen ;
; ' V • Ik



L I V I A'S BOEZÈMKLAGT. 225 Ilf zie der Prieft'ren ftoet in fomber rouw-gewaad ;
Op wie zal men in nood, roept Rome, nu vertrouwen ; De Tempel, die zijn' naem aen volgende eeuwen wijdt ,
Vermeerdert thands mijn fmart; Antonia uw treuren Grieft mij; hoe ftacmelt reeds uw wigje ons leed ten fpijt,
Den teed'ren Vader-naem, en doet ons 't harte fcheuren;
Die lieve onnoozelheid, die op uw' zorg gerust,
Nog onbekommerd fpeelt, vergt all' uw meededoogen;
6 Frisfche Lente-roos, door hoop en min gekust,
Hoe kwijnt uw bloozend fchoon, wie zal uw tracnen
droögêh ,
Daer wijdt men »t dierbaer Lijk, ó Goón! aen't plegtigvuur, Die eed'le boezem, die voor Rome's welvaerd gloeidde ,
Wordt door de vlam verteerd, helaes! hoe lijdt natuur ! . Ach! dat een gloênde vonk dit hijgend hart verfchroei.de!
ö Pijnelijk gevoel! uw' heilige afch, mijn held,
Ruftt' zagt, gij wordt, terwijl g'in't fomber graf moet V
woonen 5 "v ■
Door. held Marcellus en Agrippa's fchim. verzeld , Octavia rust naest den roem van Nero's zoonen;
ö Zwijgend graf! verblijf'der doodfche nuimering ; Het Vaderland zal u met een gedenknaeld eieren",
Uw' duifternis bewaert den groptften fterveling! Hier groeit de Lijk-cijpres bij eeuwige eer-lauwrieren« P 3 A. V. O,



CLEÖPATRA
AEN
AUGUSTUS.
TV
l\een dwingland! * is genoeg, gij hebt gezeegepraeld,
Maer nooit zal deeze hand Romeinfche kluifters draegen; Schoon gij mijn' glorie ziet in 't bloed mijn's Volks gedael'd,
Nooit volgt de Nijl-vorftin w> trotfchen zeege-waegen; 'k Ontruk mij zelv' vol moed aen dien gcvloekten hoon',
Gij overwondt uw' vriend, ik durf natuur verwinnen; Geen' vrouw, het zwacien van den fchcpter-ftaf gewoon,
Telt 't krijgziek Romen ooit bij zijne rijks, flavinnen:' Ik fmeek niet om uw' gunst, 'k verlos mij door den dood,
Uw' gunst zou wreedheid zijn, uw'vriendfchap sou mij Heerfchzuchtige tljran! wel trotfeh , maer nimmer gS™ *
Gij durft vergeefs den naem van VoIkS • befchermer vergen ;
't Regt



CLEÖPATRA AEN AUQUSTUS. «3*
h Regtvaerdig Godendom befchouwdt uw' gruweldaên , Gae voort ! trap kroon bij kroon, ontwortel koningrijken ,
Q'onttrukt uw Vaderland den zenuw van 't beftaen , Zijne eigen' grootheid zal t lafhartig doen bezwijken.
"Was niet Antonius uw trouwfte boezem-vriend ?
Moet niet uw wroegend hart zijn' deugd, zijn'trouw
getuigen ?
Zijn zuivre min voor mij heeft die uw' haet verdiend ?
Goön! duld cij dat de deugd voor helfche wraek moet ° buigen ?
Geliefde Antonius 1 voor u klopt nog dit hart;
'k Heb uit uw fiere borst uw' helden • bloed zien vloeien; Uw doodfteek griefde mij met duldeloofe fmart;
'kZag in uw breekendoog ,uw' liefde, uw' grootheid gloeien ; Gij drukte mij de hand; „rampzaelige Vorftiri'.
„(Dus fpraekt g'0 uw ijflijk lot dwingt »M^g^ „Kan ik, getergd, geboeid, het voorwerp mijner min,
„In keetcnen gekneld, vergeefsch ore hulp zien zugtcn? „Neen! dat dit gudfend bloed, dat ik wanhoopend pleng,
„De ftem der teedre liefde in Rome's heir verheffè, „Ach • dat die ftem zich met de tael der vriendfchap meng'-*
„En tot uw heil, de ziel nog van Auguftus trefFe» ! Mijn dierb're held bezweek! cn zeeg in 't bloedig zand: m poogd' ik ook den dolk mij door dit hart te dringen;.
P . »k Wrang



232 CLEÖPATRA AEN AUGUSTUS.
'k Wrong dien, bij 't Lijk geknield, uit zijn beftorven hand',
Toen ik m'op overwagst' door krijgfiiên zag omringen , Dan zagt- ik fchrijf aen u, die't recht der menfehheid fchendt,
'k Tragt ook geen tijgerhart door dit taef'reel te roeren , De wanhoop volgt m'alöm, 'k vertrapte in deeze tent
Mijn vorfüijk cieracd, 'k breek decz'fchoone pacrclfnoeren, 'k Ruk van mijn' blanken helm den witten veeder - bofch ,
Die lugtig wapperde om mijn' los gekrulde hairen; Tuig.' ö heldinnen pracht! hoe ik mij zelv' verlos,
Vaek wekte gij den moed in mijne Egijprenaercn ; Ook mij ontbreekt geen moed, neen! 'k hijg naer'toogenblik.,
Ais ik voor'tlaetst,'tvcrblijfdatikvervloek, aenfehouwe; ö Dat der Goden hand de aerd uit haere as verwrikt,
Hoor ! Ifis - die ik ,£ recht yan aü> m..n ^'^^
Dat laffe vleierij Auguftus Ceiar noem',
De waere menfchen-vriend zal zijn' gedagt'nis vloeken * Het duurzaem marmerfteen bewaer* zijn'ijd'len roem ,
Het nakroost zal zijn' naem in Rome's puinhoop zoeken,; Auguftus! zie een' Vrouw, die all' uw' trotfehheid tart,
Ik zag mij 't fchitt'rend zwaerd dooruwgeweld ontrukken,. Gij weigert mij uit wraek, in 't doodlijk hijgend hart
Den doik, gepurperd met mijn cchtvriendsbloed, te drukken;
Maer



CLEÖPATRA AEN AUGUSTUS. 235 Maar *k vond een middel, dat mijn' fiere grootheid ftreelt,
Reeds kronkelt zich de Hang in verfch-geplukte roofen, peeze eed'le bloemtuil, daer mijn laetfte heil iq fpeelt,
Zal met den fchoonften gloed op mijnen boezem bloozcn. Geliefde Antonius! aen 't zelfde kloppend hart,
Waer aen ik u zoo vaek in vleiende armen kneldde , Steekt een vergifte flang , ik lij de wrecdfte fmart ,
Zie daér 't geluk , dat ons de trouwfte min voorfpelde ; Beef trotfche Auguftus! beef! de moordende angst des doods
Grieff' u, bij 't fchitt'ren van 't geweer der Leegcrbcnden , Lafhartig op uw' troon! bij de overwinning grootfch ,
Zult gij uw Volk alléén naer 't bloedig flagveld zenden, 't Gift vloeit reeds met mijn bloed door trillend'aed'ren heen,
Mijn boezem laet beklemd den adem hijgend glippen , 't Beeft alles voor mijn oog, 'k voel niets, ik denk alléén j
Auguft! de vloek der wraek fterft op verftijfde lippen!
P. M.
P 5 BE



D E
DANKBAERE
CHRISTEN.
Heerlijk werk - mijn' God te danken! —
Werk van 't juichende Eng'lenehoor! — Werk, dat door mijn» dierb'ren Jefus
Uitgevoerd — bevoolen is. — Nuttig werk - mijn' God te danken ! —
Hij is Schepper van 't Heelal > Ja, die van den vroegen morgen
Tot den avond 't noodigft' geeft. Heilig werk - mijn' God te danken ! —
Werk, dat mij als Chriften past, Wijl ik uit de flaeffche boeien
Der verleiding, ben verlost. ——
Helpt



DE DANKBAERE CHRISTEN. &35 Helpt mij vlugge Seraphijnen! —
Leert mij uw Halelujah ! — Dan voldoe 'k aen Gods beveelen! . . .
Jfc heb ruime dankensftof! — God is de oorfprong van mijn leeven!
Hij droeg, van mijn eerst begin Tot op heeden, trouwe zorge
Voor mijn noodig onderhoud», In mijne eerfte leevens - daegen ,
Bij 't ontluiken mijner jeugd, Leerde Hij mij ftaêg te vlieden
Schaedelijke leedigheid. Hij ontvonkte in mijnen boezem
Liefde tot mijn Vaderland; Ik bemindde de Overheeden
In Wier ziel die liefde was. Troffen mij de teegenfpoeden
In dit aerdfche jammerdal, 'kLeerdde in zijnen wil heruiten,
Wijl 'k van H nut verzeckerd was. — Maer, gedankt zij zijn' genaedc,
Die Hij aen mijn' ziel bewees. ....
Vrije



3g6 DE DANKBAERE CHRISTEN. Vrije Goedheid! - Zondaers - iiefde! — ■
Ja mijn Jefus fchonk dit heil. Hij heeft fnoode doemelingen,
Schenders van her. hoogst gezag, Met een' Heilig' God verè'enigd ;
Nooit volpreezen menfchen - min ! — In deez' weldaed mag ik deelen,
Zwijg dan , dweepziek ongeloof! — 'k Mag Hem mijn' Verlosfer noemen.
Jefus is mijn deel en lot. Op, mijn ziel ! om God te danken,
Zoo lang de adem. in mij is. 'k Zal Hem looven - dienen - ecren — Voor de weldaén die >k genoot. Maer, volmaekter zal 't gefebieden
Aen den and'ren kant van 'c graf, Wen ik in de rei der Eng'len .
't Eeuwig danklied zingen zal!
Loof mijn ziel! loof dan uw' Goël !
Hef hier reeds het danklied aen! — 't Is welvoeglijkst; voor een' Chriften De aengenaemfte beezighcid . .. . !
B. P.



DE VERTROUWENDE
CHRISTEN.
Schoon de wufte waereldlingen
Op de - dingen Van dit leeven de oogen flaen; Daer hunn' hoope en fterkte op bouwen.
Hun vertrouwen Zal, hoe ftree'lend' nooit beftaen.
Zal de Chriften t'aller tijden
Zich verblijden^ Vroolijk roemen in zijn lot, Chriftus leert hem moedig kampen
Met de rampen Door te fteunen op zijn' God.
Hij door duizend' teegenheeden
Vaek beftreeden, 't Zeeker doel van 's weerelds haet, Ziet zich nooit door ramp verdrukken, ."
Zal nooit bukken; Keen - God blijft zijn toeverlaet.
Ja-



53» DE VERTROUWENDE CHRISTEM.
Ja - die bron van heil en leeven
Zal hem geeven, Zoo in voor - als teegenfpoed, Wat hem tot geluk kan ftrekken;
Zal hem dekken, Voor der boozen overmoed.
God zal hem in gunst gedenken;
Alles fchenken , Wat hem nwt en noodig is ; Jefus is zijn vriend en broeder s
Zijn behoeder , Maekt zijn blijde hoop gewis.
Hij aal zeeker bij zijn ftervea
Blijdfchap erven, Die 't gevoel van ramp verbandt, Daer hij juichend' zal aenfchouwen,
Zijn vertrouwen , »t Zaelig Hemeifch Vaderland!
B. P.



GEPASTE ERRINNERING.
Ik moet fterven ! - zeek're waerheid !
Waerheid die Gods woord mij leert; De ondervinding mij beveiligt
Die mij toeroept - waek altijd ! Dan - wanneer doch zal dat tijdftip ,
*t Eindperk van dit leeven zijn ? — Bwaeze vraeg voör ftervelingen!
't Is alléén aen God bekend. — Ifak, die met God verkeerde,
Oud en reeds der daegen zat, Deez' geloofs - held moest getuigen ,
'k Weet mijns leevens eindperk niet.—* God bedoelt in die verzwijging,
Zeekerlijk der fchepf'len heil! — 'k Zal in zijn beftuur beruften,
Want Hij is en wijs en goed! — 't Blijft dan zeeker - ik zal fterven ! —
Deeze errinn'ring roept mij toe, Sterv'ling ! - waek - dit zeeker tijdftip
Naedert, fchoon 't onzecker is! —
Ja,



GEPASTE EERINNE RING.
Ja , onzeeker - mooglijk eerlang — Mooglijk in dit oogcnblik — Mooglijk wordt mijn aerdfche wooning
Eerlang op Gods wenk genoopt. —Meede - fchepflen ! ftervelingen .'
Denkt dan aen uw naed'rcnd lot, Dat , voor eeuwig zal beflisfchen,
't Geen u heil of wroeging baert. —» God des leevens !. — ach ! druk deeze
Zoo gepafte errinnering Altoos, niet eerbiedig zwijgen,
Op mijn ligtverleid'lijk hart; Leer mij en mijn' lotgenooten,
Steeds betrachten onzen pligt, Die, als menfeh - als Burger - Chriften
Ons door u is opgelegd. Dan, dan kunnen wij vertrouwen Dat ons eind' zal vreede zijn.' —
'k Blijf dan in uw' wil beruften
Gij zijt heilig - wijs - en goed ! -
B. P.



G O D S
*jjssft nancoj - slr:;-*v n'rjs IS'rMit ifoltttjj.J' iosJ; , uos n
G R O O T H EI D,
'GEVOLGD NAER HET FRANS H
VAN DEN HEER
Oöo-rriJ nfc Jffiol-.-: iori :oxi :.tr::iri aoH „
V. D
]Rj)lt duizend bollen! rolt! in »t ona'fmectbacr vak , Dat de Eeuwige vervult, die alles kan bevatten ; Kweek acrde kruid en plant ...bekleedzels van uw vlak; Laet 't fchuimend golvent heir op rotzcn, duinen fpatten; 'c Verkondigt all' Gods werk, en eindeloöze macht,
Die alles ééns. te voorfchijn bracht, —-
De bron is aller fchatten.
Des hemels leegermacht is een ontelbre ftoet Van reine gcefteh, die , voor zijnen throoh geboógen' Zijn' naem fteeds prijzen , met een opgcklacrd gemoed ; Hunn' vuur'gen ijver, door zijn lievde cn macht bewoogen, Verheft alom zijn' roem ; waer was ooit dankbre tong, Die niet den lof der Godheid zong , De gunst van 't Alvcrmoogen ?
Q E»



«4» GODS GROOTHEID.
En zou, daer »c ganfch heelal zijn vreugde-toonen flaekt, Mijn' ziel geen lofgezang naer 's Heeren eerthroon richten! Zou zij den roem van Hem , die haer ook heeft gemaekt,
Verzwijgen? neen! ik zal hier dankaltaeren Richten;
Ik treed gemoedigd voort in 'c fpoor, van zijn' geboon.
Hoe blinkt het heiligdom! zijn throon Vol vuur, zal mij verlichten.
Thands (tijgt mijn geest om hoog tot booven 't luchtig zwerk; Verbaezend uitzicht! 'k zieden Donder aen mijn' voeten; Dan 'k vrees-voor geen gevaer: t'is alles s' Heeren werk; Mijn ziel dringt verder door, zij wil haer' God ontmoeten, ö Dat dat zweevend zwerk mijn offer niet weerhou*
Daer ik aen mijnen plicht getrouw,
De Godheid zal begroeten.
Aenbidüjk Opperheer! die 't all' ten voorfchijn-bragt, Die enkel zeid', het worde! en alles was gefchaepen°! , Oneindig wijs, en goed; voor wiens geduchte macht, 't Heelal met de Eng'len buigt, die u ten dienst nooit flaepe», Hoe lqoven z' u o God! daer Gij hun iteun en fchild Door alle de eeuwen weezen wilt, En mij ten rots en waepen.
Mij»



VOORREED E.
v_# unftige Leezer.' de Verhandeling\ waer meede deeze Kaemer op den ló van Louwmaend 1786, bij haere hertelling als op nieuw is ingewijd, zal u doen zien , dat dezelve , fchoon meermaelen nabij aen het oogenblik haerer vernietiging , echter altoos onafgebrooken een klein overfchot van beftaen gedut/rende ruim 354 Jaeren had behouden , waer uit zij op dien dag als een nieuw leeven ontleend, en zich eener dreigende geheele vergetelheid ontrukt heeft.
Zeedert dat eerst gelukkig oogenblik is echter haere krachtige wafchdom wederom herhaelde reizen ie rug gezet door omflandigheeden, waer van het s>erhael zoo langdraedig als noodeloos zoude zijn j '/ is genoeg te zeggen , dat het wettige redenen zijn die haeren meer voorfpoedigen voortgang van dien tijd af tot heeden toe verhinderd hebben ; air ook dat zij wel gedrukt, maer niet onderdrukt zijnde, zich tot nu toe fiaende heeft gehouden.
Thands aen het groot/Ie deel dier beletzelen antmrfleld, treedt zij vervuld met niemven moed en * 3 «r-



n VOORRE EDE
verwachting ten toonneeie , om a/daer voor het oog van het algemeen die plaets onder haere jongen gezufers te herneemen, waer op zij geduurende meer dan drie eeuwen recht had en behieldt, in de hoop,, dat derzelver befcheidenheid zoo niet voor haere verdienjlen , dan voor haere eerwaerdige grijsheid^ eenige achting zal betoenen, den vroegeren en nooit cntëerden rang aen haer niet betwijlen, maer veel eer haer met bereidwilligheid omvangen , en met geneegen ijver de nog zwakke poogingen van 't patWederkeerend leeven onder/leunen zal.
't Is in deeze zoo billijke hoop , dat zij waegt dl eerfte voortbrengzels , die haere krachten haer nog veroorloofden, het algemeen met eenen zeedigen fchroom aen te bieden, fchoon bewust zijnde, hoe veel aen der zeiper volkoomenheid ontbreeke ; doch daer niemand onbillijk genoeg zal zijn , om van eene door kwijning verzwakte oudheid, aenftonds nae de eerfte beginzelen haerer herfleliing, de volle krachten eener bloeiende jeugd te vorderen, vertrouwt zij noch des te meer verfchooning te zullen vinden , naer matte zij zich weiniger aenmaetigt, en minder aenfpraek op roem en fterkte maeku
Out-



GODS GROOTHEID. 245
Het wollig fchaepje graest naest 't loeiend runderbeest, Het tfötfche paerd loopt vrij, zet geen'gedwongen'fchreeden, 't Is vrolijk wel te vréén; en voor geen' dwang bevreesd, Is't ih een paradijs, in een gezaeligd eden: Den Landman , die u eert, omringen moeite of zweet , Hij van uw' weldaêh overreed, " Is met zijn lot te vreeden.
Men hoor' het voog'ïen - choor, hoe aengenaem het zingt, Die zang kan 't zagt gelisp des zuiden-winds verdooven ; 't Gekoekeroer der duif, die langs de takjes fpringt, Streeft door eenft'emmigheid het fchoonst muzijk te booven, 'k Stae peinzend hier bij ftil; want,die hun heeft gemaekt, Is ook die God, die voor mij waekt» ó Sterv'ling wil hem looven !
Verrukkend fehoon verfchiet! hoe prachtig is deeze aerd* Ja 't is Jehovah 1 God ! die alles dus formeerde, Waer door maekt 'z nietig ftof zich deeze gunften waerd , Daer 't nimmer zijnen God, zijn' grooten maeker eerde ! Men kniele en loov' den Heer voor 't geen hij heeft gewrogt,/ Want, zo zijn gunst ons niet bezogt, Ons kwijnend hart verteerde..
0 3 wyfo



»46 GODS GROOTHEID.
Wijkt fnoodaerts, die 't geval van alles de eere geeft, Stopt uwen fnooden mond, beperkt uw heilloos poogen , God zal ter uwer ftraf ééns toonen dat hij leeft, Niet door 't geval, maer door zijn eeuwig alvermogen ; En roept gij dan „ik dwael» die inkeer komt te laet , Dan kunt gij zonder troost of bact , Het wuft geval betoogen.
Of waent gij dat uw geest hier alles heeft doorgrond?
Zij kan wei goud van aerde, of tin van zilver fcheiden;
Maer is u dit genoeg, ft0pt dit »c Heelal den mond , '
Dat zoo veel Leeraers geeft, om u op 't fpoor te leiden?
Vraeg wie 't viooltje; wie den ceder heeft gemaekt;
Wie dondert als ge uw' God verzaekt» En wie u kan bevrijden ?
ö Vader van den menfeh ! rechtvaerdig, heilig, goed! Laet mij, zoo lang ik hier deeze aerde zal bewoonen, U dienen, _ vreezen, met een opgeklaerd gemoed , V altoos loovende mijn dankbaerheid betoonen : Dat ik, als 't all' vergaet, bij 't wisflen van mijn lot
Betuig - hier woont mijn Heer, mijn God Hier zal ik eeuwig woonen!
B. V. O.



GODS GROOTHEID. 243
Mijn God! zie op dit hart dat op uw' goedheid ftaert! 't Erkent zijn fchuld, en plicht, en wil U de eere geeven; 't Heeft dankbaer voor uw zorg, zich op uw ftem verklaert, Voor U , die fteeds zoo mild elk zeegen fchenkt en leeven^ Du'd dat ik uwe trouw en lievde, en fterkte roem;
U grooten God, en Schepper noem, En dien met heilig beeven.
Wat heldren gloed en glans zie 'k rondsom uwen throonJ Hoe kan mijn zwak gezicht dat zien, en niet verteeren? Welk Goddelijk gezang! wat uitgezogten toon Hoor ik van d' Eng'len ftoet, die uwen roem vermeeren! Hoe flaeuw is mijne zang, bij hun! hoe ganfch onwaerd.
Om U in 't heilig kerkgevaert
Te dienen en te eeren.
Maer wie 's de fterveling , die uwen throon bezogt, Die in het vleefch gehuld, met geeften rond mogt zweeven, Die aen het ftoflijk deel der menfchlijkheid verkiiogf, Met Eng'len-kragt U de eer van zijn beftaen kon geeven? 6 Buigen we ons in 't ftof, eri flaen wij hart en oog, Op uw' gekleurden wolkenboog, Dan wordt de ziel verheeve»!
Het



G44 GODS GROOTHEID.
Het digt en fomber bofch-—een oord dat elk vermae*t; De fteile rots, die fier dc zee te rug doet fprinjren, De hooge berg kruin, die het z wee ven d lucht-zwerk raekt, De bandelode zee, die alles döor wil dringen, * Zij bofch of zon , of berg , ft zij golven -'hei' of beek, Die zagtkens voortvloeit in deez' ftreek, 'c Wil all' uw' grootheên zingen.
Dat dan het fchuimend mcir, door uwen wind ontfteld Zijn' baeren Hemel-hoog ver booven 't perk doe ftijgcn; Be gloénde vuurberg, wiens gedruifch uw'grootheid meldt, Doet ons befchouwend hart nog meer ontzag verkrijgen ; 't Zijn all' gecuigen VM uw> fterkte> kunde en machc j |
't Geen gij ó God! hebt voortgebracht s Doet elk vol eerbied zwijgen
En weidt mijn vrolijk oog langs 't digt begraesde veld , Mag 't opgefchooten graen een' milden oogst belooven; Terwijl de heldre druif aen zwangre ranken zwelt, '
Dan wordt dit zaelig land een lufthov aller hooven
Hoe kunftrijk is deeze aerde! hoe prachtig 't firmament, Alom mackt zich uw' macht bekend, o Scerv'ling J wil Hem looven l
Het



DE VRIENDSCHAP. £49
En op aerde veel gevonden,
is zij, in,de daed, het blijlc, Dat, bij d' invloed van dP Godheid,
't Menfchdom , wars van zuivre deugd, Van het waer geluk verwijderd,
all' zijn wellust, all' zijn vreugd , AU' • zijn heil en vergenoegen ,
meest in .fnoode boosheid fielt. Neen, de zuivre waere vriendfchap,
is van waere deugd verzeld, Zij, zij vindt het grootst genoegen
in der menfchen waer • geluk ; Weent, van teeder meedelijden,
bij hunn' rampen, in hunn' druk. Nimmer wordt haer band verbrooken:
ja, de dood zelv' floopt dien niet. 't Is haer ' blijdfchap , haer genoegen t
als zij onheil en verdriet Door haer' invloed doet verdwijnen :
ons vervuldt met zuivre vreugd, En, met ernst ziet heenen treeden,
op het fteile fpoor der deugd.
Q5 Gof-



*5» DE VRIENDSCHAP.
Goede Godheid zend dien zeegen ,
milder op het aerdrijk néér! Dan zal 't Iaeg gevallen menfchdom,
zich verheffen tot uwe eer. 6 Dan wordt deez' nietige aerde, '
ons een paradijs van vreugd : 0 Dan treedt uw wanklend fchepzel
moediger in 't fpoor der deugd. Vriendfchap wordt ten throon verheeven;
vriendfchap klimt ten top van eer; En dit diepgevallen menfchdom, voedt uw' zael'gen invloed wéér.
G. J. T. %



D E
VRIENDSCHAP.
Toen de Godheid deeze waereld
uit het niet te voorfchijn riep; En, in 't lagchend zaelig Eden,
't eerfte paer der menfchen fchiep; Schonk haere invloed aen die menfchen,
reine wellust, zuivre vreugd, En het hoogfte goed dier menfchen,
all' die wellust was de deugd. Zij deed hunne harten gloeien
in de liefde tot hunn' God, Hem, die beiden had gefchaepen;
meefter was van beider lot. Ja, die invloed van de Godheid
fpoorde de eerfte menfchen aen, Om elkandren , in dit leeven, onderling ter hulp te ftaen.
Q 4 Hier



248 DE VRIENDSCHAP.
Hier uit werd de min gebooren;
dit vlogt d' eerfte huwüjks - band : En, in onvoltraekter tijden ,
hieldt die heilrijke invloed ftand. *t Menfchdom van Gods beeld verwijderd,
blijft nog 'c voorwerp van zijn min., En die invloed van de Godheid
neemt het hart van 't fchepzel in. Zij verbindt der menfchen zielen,
nog door andre banden meer, En vertoont de milde goedheid
Van den tróuwen Opperheer. Onder all' die 'teed're banden,
is de vriendfchap 't heerlijkst goed y Van het dobb'rend menfchen leeven,
is zij 't waer en eenig zoet. Niet de vriendfchap, die door baetzucht,
eigen heil veroorzaekt wordt : Menfchen , ach! dit is geen vriendfchap,
daer ze uwe eer, uw' roem verkort. Schoon met vriendfehaps naem beftempeld,
fchoon. haer in den fchijn gelijk,
En



AEN DEN LEE ZE R. ut
, Ontvang dus, gunftige Leezer ! met vriendelijks toegeevenheid aen alle billijke en noodige overweegingen , onzen eerflen arbeid, moedig onzen ijver aen door uwe goedkeuring, en 'bevorder ook door uwe meedewerking, kan H zijn, onze altoos eenigzints prijzelijke paogingen tot het hernieuwen en in /land houden van ééne dier oude inrichtingen aengewend, waer van veele reeds in de vroegfta eeuwen zoo wel het nut, als den luifter des Vaderlands uitmuntend bevorderd hebben.
Van de [lukken , in dit eerfte deel vervat, zijn, »ij niet voortteemens iets te zeggen , dan alléén, dat wij derzelver aental aenmerkelijk zouden hebben kunnen vermeerderen, zo wij onze aendacht voormaemelijk op de meenigle daer van gevefligd hadden, en zo niet een ongelukkig toeval eenigen zonder onze fchuld, misfchien, voor altoos had doen vet koren gaen.
Lees , 9t geen wij u kunnen aettbiede» zonder , vooringenoömenheid , beoordeel het met befcheidenheid, wij zullen ons daer meede gaern te vreede houden, en aengevuurd worden door uwe goedkeuring - ook * 4 met



Ir VOORREED E.
met dankbaerheid gebruik maeken van de gegronde aenmerkingen , waer meede ons iemand zou willen verëeren; wij vleien ons, en niet zonder reede, inflaet tezu Hen zijn, bij het tweede deel, aen het algemeen te kunnen aenbieden ,zoo niet eene volleedige Verhandeling , dan ten minflen eenige bewerkte merkwaerdigheeden, betreffende den eersten oorfprong, het oogmerk en de verrichtingen der Kameren van Rhetorica , lerufiende op echte befcheiden der Oudheid, en Vaderlandfche Hifiorie, verzaemeld door tenen liefhebber en onderzoeker van beide, welke waerfchljnelijk als min bekend hunne vetdienflen zullen hebben , en aen de Verhandeling van den Heer Kops ook moogelijk noch wel eenig licht bijzetten.
U beveelende aen de befcherming des Ailerhoogfien, en ons zeiven aen uwe aendachl, noemen wij ons
GOUDA, Uwe Dienftwillige Dienacre»
November de Bejluurderen en Meede-leeden
der Kamer van rhetorica, genaemd de goudsbloemen.



DAM O N
AEN
i
DAPHNIS.
| \~-.iUsod «yyjj ' -_3~ ! j'jjrfjfsG ! ■ sr'f
Waerom doch, mijn» lieve Daphnis!
Vraegt gij mij » wat is de min ? Vraeg dit liever aen uwe oogen,
"Want zij ftooken 't vuur der min. Zie uw' fpiegel, deeze zegt u:
Dat uwe oogen zonnen zijn, Die door 't fchittren hunner ftraelen,
Liefde ontfteeken in mijn hart. Vraeg het Daphnis aen de lonkjes
Van uw teeder kwijnend oog, 5 6 Die lonkjes, lieve Daphnis!
Wonden mijn gevoelig hart;
$rae£



25* * -DAM^0~N AEN» DAPHNIS. Vraeg het Ven de ftillë zuchten,
Die zoo vaek uw boezem flaekt, Als ik aen uw. arm geftrengeld ,
Van de liefde tot u fprcek. ö Die zuchtjes , lieve Daphnis !
Die uw • reine boezem flaekt, 'Zijn het, die'-mijn hart doorwonden',
Blaeken doen in zuivre min. Vraeg het Daphnis! aen uw' houding,
Die mijn gantfche ziel bekoort, Aen- den lieven 'blos der onfchuld,
Die uwv frisfche wangen kleurt, ö Dit alles.,. lieve fchoone .'
Zegt u becter , wat zij is, Dan ik, door uw fchoon verbijfterd;
Want mijn' ziel, door u verrukt, Heeft, haer denkens - kracht verlooren , ,
Voor, iets . anders dan voor u. 't Enkel denkbeeld is - mijn' Daphnis!
Gij y gij zelve zijt de min!
g. j. m a



«ET 2ÖEKEN NAER GELUK,
f***i * :;r ff:-:: *hi* . MXl
GEVOLGD NAER HET ENGELSCB VAN
MISS CARTER,
UIT.
THE BI E E.
't Js nacht-de maen drijft ftil en blijlangs *s hemels tranflren?
En ftreclt den zagten flaep der ruftende natuur; Geen treurig wolken-heir verduilterdt haere glanfen;
Geen onvveêr loeit , verzeld van ftorm en blixemvuur*
Zij bragt het. ruft'Ioos woên der driften tot bedaeren \ Het kloppend hart Oaet zagt: de tvvijfPling fluimert ftil^
Zij laet de onzeek're zorg der leevens keuze vaeren, En flingert chands niet meer een' wijffelenden wil.
R Dat



254 HET ZOEKEN NAER G5LUX
Dat ied're kracht der zief, gehoorzaem aen de reeden ,
In deeze ftilte dan 'op haere wetten Iett". Emile! laet ook ons dit gunftig uur beueeden
Tot overdenking, naer der reeden wijze wet.
Kom dierb're! daer de vrée dier ftactige toonncelen Ons noodigt, zoeken wij op 't groote 'waercld rond,; j -
Waér 't ragchende"geluk zijn' gunnen uit moog' deelenj" Waer 't fchoon, maer vlugtig beeld een' wijl heftendigftondc.
Zou. >t wq1 bij .'t( luid gejuich, der dart'Ie weelde wonnen,, En ftoeien in den rei der wufte vroolijkheid ?
Of zou 't zich eer vrindin des kluizenaers betoonen, In zijne ftillc celle? en duiftere eenzacmhgid?;
Helaes!, hoe dikwijls legt. de. fmart in 't hart verborgen, : Terwijl de fchijnyreugd tiert met uitgclaeten zin!
Hoe dikwijls fluipt een drom van kommerlijke zorgen Door digte traelien en kloofter-muuren in!
Het



HET ZOEKEN NAER GELUK. «ft
Het vlugtend beeld is ook in rijkdom niet te vinden;
Verftand en fchoonheid redt ons van geen ftil verdriet; 't Bedrieglijk juichen van bedwelmde welluft - vrinden, ■
pe lach van Clodio — is 't vergenoegen niet.
Zo dan die goederen ons *t waer geluk niet fchenken, Voldoet de vrindfchap ligt de hoop van 't zoekend hart;
„Verbeelding moog'hier van zich 'tfchoonfteeneedelsc de iken , Die lieve droom verdwijnt - verdwijnt in raauwer fmart i
Hoe ver w' in 't fchetfen van 't geluk verfchillend dwaelen, Dit ééne is zeeker, en helaes! niet dan te wis;
Het moet een' and'ren oord, een ander lot beftraelen, Dan 't lot en 't oord, dat ons te beurt gevallen is.
3 Blinde ftoutheid, die u trotfch vermeet te wecgen, Wat de eeuwige Almacht Gods naer wijze wetten doet;
Die meent, dat' uw geluk juist daer in is geleegen, Waer voor zijn' trouwe zorg weldacdig u behoedt.
R a Ver-



HET ZOEKEN NAER GELÜKJ.
Vergeefs is ft in de hoop van vreugd en heil té leeven; ; *t Bezit van alle goed fchenkt geen' re vrecdenheid, Zop.lavg de driften geen gehoor aen reede geeven, Ea onze. ziel met ftemr, met haer' welluidenheid,
/
Zijn* wenfeh te maetigen in reedelljk' feegeeren; j En, doof voor 't loos gevlei der ijd'le onzinnigheid, All' 'r geen 't acccord der ziel ontftelt, van zich te weeren, Q* is \ geen ons alléén het waer geluk bereidt.
G . C. C V-