NOODIG BERICHT
aan de edele heeren
BEWINDHEBBEREN
d e r
OOSTINDISCHE COMPAGNIE,
en verder aan alle
DEELNEEMEREN IN DEZELVE,
Bevattende een volledig verflag vanden ongefchikten ftaat dier Maatfchapye w de
I N D I Ë N;
Met aanwyzinse van de oorzagen des vervals, en een voldoend betoog, dit niet door den teeenwoordigeD, oorlog zo als fommige ter vergadering van H. H. M. onlangs hebben aanledronaen; maar door eene verkeerde directie, In door onnoodige laden , waarmede de Maatfchapy zig in de Indien bezwaard vindt, veroorzaakt is,dat hun ed.byde heeren staaten generaal hebben moeten verzoeken, om 'prote&ie niet alleen, maar o0k om met minder dan veertien millioenen Guldens tot onderftand der Compagnie en tot redding van hunne verwarde omftandigheid ; benevens eene aanwyzing van de middelen tot redres.
Mes uit eigene ondemnditige opgemaakt dooreen' dienaar der Maatfchapye, die meer dan dertig Jaaren zyn verblyfin de ludiën gehad heeft.
Te Amfteldam by de meefte Boekverkoopers,
mdcclxxxiii.






■REDEN-KUNDIG EERÏGT
WEGENS DE WARE OORZAAK VAN 'T BEDERF
Mitsgaders de Middelen van redres der
NEDERLANDSCHE O O ST-INDISCIIE C 0 M P A G N I %
Hucg Edele Groot Agiimauf IIëiuen,
IlTier verfchynd in uwe Vergadering de JL Ooft FndifcBe Patriot, die circa 30 Jaren in Indien, en wel in de al om befügte Hoofd'•ffcad Batavia , als een Onderdaan van de Compagnie , niet alleen heeft doprgehragr,, maar die ook teffens, naaft God, de Compagnie wegens zyne jprefentc bezitting dank verfckuldigd is.' Ja in 7.0 ver., dat ik my uit die oorzaak verpiigc -oordeele , ten allen tyde 1 (zulks gerejuireeni ■wordende) na'myn geringe venmgens, voor 'c 'land myner opkomft zo wel als voor het welvaren van de Compagnie, aan welker bVuOud myns A be.-



bedunkens ten hÓQgf&ejv gelegen is , te lieljlee waken ; dierhalven heb ik niet willen manqueren, in yêrfoon, Uw H. E. Gr. Agtb. als ware Voorftanders der Comp. en Vaders over derzelver Onderdanen in Indien voor alle genotene weldaden éii goedheden, my in Indien bewezen> ïïïynen hartgrondigen dank te betuigen.
President Bewindheeber.
Pat de Menfch het goede erkend is te laudèren , doch ondankbaar zynde is hy gewis flimrner dan een Beeft, gy zegt 30 Jaren op Batavia doorgebagc te hebben , een fchoone tyd voorwaar , dan zult gy zekerlyk in de Indifche coftenien wel geverfeert zyn, dus het te verwonderen is, dac gy het land uwer opkomiï Cgelyk 'gy het noemd) in uwe oude dagen nog hebt komen te verlaten, zulks is zekerlyk niet zonde*1 groote drangreden'geweeft.
Patriot.
Zekerlijk niet zonder reden : wy hebben op Batavia en door geheel Indien een fpreekwoord : het zat 'myn tyd ivcl uithouden, en Wyl ik be« dugt was, dat het myn tyd fchoon in de vyftig Jaren oud zynde, niet zoude üythouden, ben ik in tyd's van daar vertrokken Want te blyven $ot tyd en wyle de Comp. geheel en al Infoïvent



(3")
'ware geraakt, dan was ik in dat geval zekerlyk 'mede geruineert geworden. Dierhalven dagt ik liet is beter by tyds gelopen dan te lang gewagtï
P r s. B w h.
De voorzigtigheid is de Moeder van de wyshevd, dog ons dunkt dat gy in dat geval, wegens den defolaten flaat der Compagnie , zteei bezyden de waarheid , en te prematuur oordeel veld , en dat misfchien zonder in ftaat re zynï 'deze uWe ongefundeerde Prefumtie met de aller» fciirffie fchynreden te kunnen Haven Patriot.
Patrio t.
Ket kan zyn dat de bal is misgeflagen, dog 'óm Uw II. Ê. Gr. Agtb. wegens de goede gegrondheid myrier fuftenue te overtuygen, zal het my gepermitteerd zyn , dieswegens wac ''breedvoeriger te mogen fpreken: teffens verroeke de vraag poincten , opzigtelyk datgene, waar 'van Uw Wel Ed. Groot Agtb. boven dien gaarft willen gein'Formeert zyn , tdTchen beyde te 'entameien: ook dat een Secretaris aanteekening houde, doordien ik rayn verhaal in §§ zal afüec* len, op dat een en dezelve zaak geen tweemaal behoeve te reciteren, als kunnende des noöds irj 'fculken geval de §§ alleguercn. Ik begin dan:
|. r. Gedurende myn 30 Jarig aanwezen, 'of
A i W



. co
Batavia, heb ik het inferieure zo wel als-dcbe* handeling van de Coippagnie eeniger mare van naby ingezien en leeren kennen dus hetmy tpefchynt da:: de Comp. zonder een.cordaat en allelints fpoedig redres, wiskonftig het voetfpoor der Franfche Compagnie eerlang zal volgen.
§ 2. Immers dat de ftaat der Comp. ten uyterften zorgelyk en bedrukt moet wezen, is alleünts te beoogen uit de behandeling van zaken, der gene die het incumbeert, gemerkt dat door haar de Menage links en regts, en d,us om zo te fpreken in alle hoeken en winkels word gezogt , ten'eynde miflchien daar door den vervallen ftaat, van de Comp. zo niet te herftellen, ten minften ware het mogelyk haren tyd te doen uythouden.
§ 3. Exempli gratia, men ftaat flegts ten dien eynde het oog voor een oogenblik , op de menigvuldige middelen van redres , dewelke fints de laafte derrg Jaren door Mannen van verftand zyn bedagt , en ten Papiere gefteld, invoegen dat wylen de G-neraal van Imliof, in döt pas, de eerfte praats meriteerd, alskonnende hfer van ten gcnoege getuygen zyne Geeftryke Propofitien, vervat by -zyn allefints berugce Confideratien fub da:o 2 1 Novemb- 1741. en volgende,die wegens derzclvcr fraay en < zinryke opftel, 't mansuniverielekundigheydin zaken de Comp.
be-



■( 5 >
betreffende, niet alleen aantoonen , maar men zoude zeggen , dat het redres- van de Comp. na die? voorftel wiskunftig zonde moeten volgen ; dog in hoe verre hier door de ftaat der Corïipnpnie. by zyr.e aflyvigheyd is verbeterd , is een ftuk dat de ftaat der rekeningen derComp.van die tyden, ftet befte konnen decideren, hoewel zulks niet veel kan geweeft zyn , door dien zyn Opvolger wylen de Generaal Moffel reeds in 't begin zyner regering met duyddyke woorden heeft te kennen gegeven, wanneer hy by zyne bedenkingen over den Intrinikqu.n ftaat van de Comp. in dato 28. Maart 1752. zegt: § 4, Indien Lei zoo voortgaat is de Con:p. na by haren val, dat God verhoede, uit welk zeggen te befl'jytön is, dat de Heer Moffel zig heeft laten voorftran ,a1s of de Hr. van Imhof, niet gamfchelyk aan het behoorde moet hebben voldaan, maar in tegendeel den ftaat der Comp. gedurende zyn agtjarige regering , in plaats van te her/lellen nog meer ichynt te hebben oiufteld: het zy hier mede dan hoe het wil, het heeft zyn tyd uitgehouden.
§ 4. Tea 2. Leeft men daar en boven' de verdere inhoud der evengem. bedenkingen vti a wylen den Generaal Moffel , mitsgaders a'Je / zyne gemaakte Memotien van Menage , vind men 'er riet alles in voorgefteld, dat wanneer A 3 flegma



ftegfs net eene en oudere , na. de ietter ter vaal voer wierd gebrast a men in dat geene zoude, moeten zeggen , het konde niet marqueeren of bet redres der Comp. moeite zonder diiay volgen , dog dit fchynd al mode buyten den Waard gerekend te wezen, vide het merkwaardig ze^-pen van de Hr<^ Zeventienen by lioogft derzeiver refcriptie op de evengem. bedenking van Moffel § 75. te weten: Maar hoe zeerwy op het voorkdene ziende in eene onzekerheid moeten blyven V rferen of N. B. dit redres eyndelyk eens in. Indien door brave, fentimenten zal nytgevyerkt worden, en of men aan het behoud en preferva. tie van de Maatfchappy eyndelyk wel eens eqni? ge particuliere belangen en inzigten zal willen, opofferen, dus ver. Uit dit zeggen is ligt te. hefeffen dat de voorgeftelde redres middelen in. gedagte bedenking , by de Hren Zeventienen] gcenfuits voor voldoende pm de Comp. te hertellen zyn geoordeeld , dog het zy hier mede zo( het wil, het heeft in tuffchen zynen tyd mede uitgehouden.
§ 5. Ten 3. Als men vervolgens de Regering van den prcfenren Opperbeftierder der Indifche geweiten, den Wel f delen Heer Petrus Alben us van der Parra , in ziet, zal men bevinden dat zyn Wel lid. niets onbeproeft laat, om, lyare het mogelijk door zijne regering de Comp..
tc



c 7 y
te&flto cn te redrcüjeren, by de nakomeling-fcbu te vereeuwigen.. Ja ! om zig door zuken. overheersen glocie ryk bekroond te zien , raat hy zelve zover Cen het welke zyne predecc&uren mogelyk niet hebben durven denken) en'laat fommige dienfien van de Comp.. door ambitieufc perfooncn die de Comp. zonder ver-, dere belooning dienen , dan enkel voor de qualiteyï gewillig ten dienste ftaan ,waarnemen, vide zyne merkwaardigeconfiJeratic, opzigtelyk de vermindering van den omflag cn ongelden te Batavia , &va's Oaftkuft., Cheribon , en Bantam in de refuiuüen fab dato co.Pceemb. i7Ö5. seinlereert, Hoe het ook zyof fohoon de H, van, der Parra , in «Hen. o?-<igt 't belang en intreft van de Comp. zcekt te behartigen en overzuks. de Menage in de geheymfte hoeken en winkels tragt in te voeren, zo kan dit alles het agter uyt gaan var. de Comp. niet beletten. Ja het is tc du-ten ingevalle het nog langer, op den pefentenvoet blyfV, dat wy eerlang met eeuwig naberouw zullen uitroepen de HeerJ,happy van de, N. O. Comp. is in 'tjaar 1610. met de regeer&g varCden Amersfoort/en Fieter begonnen, waar helaas onder de regering var. den braven, Ceylonfchen Fieter geëyndigd, en overzuks, ds zyn Wel Edele, nog maar fiegts io:a 12 jaren levens.heeft, bet zynen tyd.mogelyk niet %4 "~



en
5fa1 uithouden. Geconndereen'dat de Actiën var* de Comp. (zonder van honderd andere nadeeW dingen te reppen) zederd ioai2 jaren min of meer, byna de Helft in pryzen zyn verminderd en dat overzulks nog maar i2 jaren minder 0? meerder zo voortgaande nodig zyn om de Actierr, eet met te doen loop^n , by gevolg infol-
§ 6. ïntuifcn dcnlce memand- (*o dit al kwam te gebeuren dat God verhoede) dat den Wel El Heer Van der Patra, als Hoofd en OfPerbe11 erder zulks zoude te imputéren zijn, om dat de Comp. juyft onder zyne regering grootelyks word gefaald en agter uit gaat, ó neen, het tegendeel is reeds by § 5. getoond , hoe zeer zy.l •wel Ld. yverd om de Comp. te herftellen. ]a tonde hy het redres der Comp voor twee derde zyner bezitting koopen ; in dat geval ben ik Verzekerd dat zyn Wel E. het geen oogenblik m bedenking zoude nemen, dus dat 't geenzints aan zyn goede wil en daar uit voortkomende verftandige maatregelen en goede fchïkkrngen manqueerc, maar veel eer is het toe te fchryven aan zyne noodlottige en ongelukkige regeering, m mers hoe dttfölii gebeurd het niet dat de verft|ndigfiè en wakkerde Generaal,de befte maatregelên tot de Krygsdienft nodig , en dus mee fiile voorzigügheid gepaard gaande hebbende ge-



C 9 3
nomen, egfer ongelukkig zynde de Ba'taïïïe komt ïe verliezen , daar in tegendeel een ander, dat een domme weetniet is, egter in allen 'deele gelukkig, en dus alle Batailles die hy doet, hoe verkeerd en dom ook aangelegd komt te gewinnen. .
Ziet daar H. E. Gr. Agtb. Heeren, toond dit alles niet genoeg aan dat dus doende de Comp. eerlang, den Boedel zal moeten overgeven, en dat ik over zulks niet zonder goede en wel gegronde reden , voor den val der Comp. bedugt zynde geweefi: , na bet voorbeeld van andere brave febatryke Heeren in tyds myn biezen heb gepakc, ik denk onder corre&ie, ja.
PüS. B W H.
§ 7. Zo lang als 'er leven is, is 'er hoop , de ftaat der Comp. is nog zo flegt niet, als de zelve zig uyterlyk wel laat belchouwen , hoewel het onbegrypelyk is, dat'alzulke overheerlyke redresmidielen daar gewaagd, die fints 30 jaren sgtervolgens ten papiere zyn gebragt , en nog dagelyks door den prefenten Generaal van^der Parra , met veel yver en v!yt werden agterrolgd, in piaaife van de Comp. te bevoordeelen, ten uyterftsn ruïneus voor haar komen te wezen, diensvolgens is een van beyde waarbof de dus verre ten papiere geftelde redresmiddelen A 5 deu-



dengen niet, of dat 'er eene oorzaak moet ws», zen, waar door de goeds uytwerking der voor-, gefielde middelen van redres word belet , en tegen gegaan..
Patriot.
§ &;• Het laafte is zeer waarfchy.nelyk, immers hoe dikwüs. gebeurd het niet , dar. de grcotfte en bekwaarnfte i\ledicync Dcétor, veelmalen wegens, de corzaak zyner aflyvige patienten onkundig bi)ft, en dat daaromegter zyne voorgefchrevene Recepten niet te verag|ea zva.
P R Si B w H.
§ 9. Wel aangemerkt den Patiertt is. intufTsa door onktjnde van den Doclor gehemeld , die mogelyk (na den Menfch gefproken) nog in 't leven ware gebleven , wanneer fiegts. de regte Geneesmiddelen waren in 't werk gefield, dog weder in betrekking van. de Comp. gefproken, wat dunkt gy de waare oorzaak van 's Comp, bederf in Indien te wezen ? of waar moet het san toegefchreven worden , dat alle dus verre in 't werk gefielde redresmiddelen, de Comp. meer ruïneren dan bevoordeelcn.
Pa-



6 v. >,
Fatrio. t.
$10. Mogelyk dat myne gedagten omtrent dat $uk al te beuzelagtig, en dus niet waard om in aanmerking genomen te worden zullen veroordeeld worden gemerkt dat in geen van aiie de voorwaards gerepte Confideratien , Beden? kingen, Menage en Memorien in foort, mentie daar van word gemaakt, dog dit belet my niet desw.egens myn gevoelen te zeggen : men luyilcrd dan toe.
§ ir. De Nederlandiche Ooftindifè Conv gaffnïe heeft in Indien, zo ter waarneming van denKoophandel,als totderzelver wyd uytgeftrekte Conqueften , een menigte Loontrekkende Dienaren benodigd , dus. ze uyt die oorzaak by voort-, gang alle jaren eenige duyzende Eurojeefcn in. fuort, na derwaarts, komt te verzende.
§. 12. Ik zeg met vpprdagt in foort, immers is het kennelyk ca: de Comp. op de tyd wanneer de Equipage na. derwaards moet gefehieden , gehouden is , zonder onderfcheyd wat Natie , en overzuiks oud en jong , eerlyk en, oneerlyk, kwade en goede, ja, (hoewel onwetende) fchelmen en gaauwdieven niet uytgezon-, derd, in haaren Dienft aan te nemen , en waar Tan de geringfte met geen ander oogmerk , na.
der,.



( 12 )
derwaarts vertrekt dan om zyn Fortuyn te zoeken.
§ 13. Om dit ftuk als een ontègenzeggelyke waarbeyd te beproeven , behoeven üw Vi. F. Gr. Agtb. flegts op den dag, wanneer de aanneming gefchied , den gantfehen hoop die als Ilan haaren dienst prefen-eeren , en ordinaire moiler uit een Compofitie van alle foorten van Europeefe Volkeren beftaan, nfitsgadew die teffens, niet ongelyk het kwade geld , van de eene plaatstot de andere hebben gedwaald, en rond geloopen , vervolgens niet langer hunne kosc weten te winnen, eyndelyk by den Zielverkooper fluyten en ter houw komen , en voorrs vcoï Soldaat of Matroos in dienfl van de Nederlandfche Oollindifche Comp. aangenomen worden, al zulke zeg ik te vragen om welke reden, zy zig na Indiën komen te begeven, het antwoord zal gewis generaliter wezen , om myn Fortuyn te zotkeu.
§ 14. En wilden U II. F Gr. Agtb daar en boven de moeyte nemen , zig verd-jr te informeren, om welke reden zy haar Vaderland komen te verlaten, men zal bevinden dat zommige zullen antwoorden: U ben een Fatfoenlyk man die wegens grote Verliezen en Banqueroeten , arm ben 'geworden c:z dus niet meer na myn Fatfosn oj Staat kan teven (of wel)
ik



( 13 )
ï£ ben van groote Familie dien ik tikt zal noemen , door dien ik om de wille eener affaire é'honneur, niet myn Vaderland moet verlaten maar boven dien gantsch Europa wyl ik nergens zeker ben, en dus om myn Familie geen fchande aan te doen genoodzaakt fchooa ver beneden myn CaraÜer, na Indien te gaan, en wat diergelyke meer ftond intuflchen een ieders bedryf voor hun hoofd gefchreven, gewis ■ men zoude bevinden, dat vele van haar , haare middelen . zo ze die gehad hebben) met Tracteren, Kaartdragers, dobbelen en fpelen , byde ligre Sexe hebben doorgebragt , mitsgaders dat de voorgewende Affaire d'honneur , dikwüs ra merite geftraft wordende, .op het Schavot geen Dag van Gratie zoude meriterer, , ten minften wanneer men de zulke de ruggen liet ontblooten , in dat geval ben ik verzekerd dat veie ten blyke der grootheyd hunner Familie met het een of andere Stads Wapen beitempelt zullen bevonden worden.
§ 15. Daarenboven komt hier nog een derde feort by (ongerekent de Bloedvrienden en Gun'ftettngen van het Lighaam der hooge Indiaiche Regeering) die men gewoon is Fatfoenelyke Luyden , Kinderen van ons Nederland tc noemen, en die gedeeltelyk we-ens haare Ligtmisfejrytn, in het Verbeterhuys opgefloten , en
fom-



( n)
fömmfge om dat de Familie te groot ts, au3 de 'Ouders wegens onvermógen niet in ftaat zyirs dezelve in Fatfoen langer te Onderhouden, eyndelyk na Indien a s Onderkooplieden of Boekhouders wórden gezonden, de eerfte ter verbetering hunner zeden, en de laafte was het mogelyk om haar Ouders vervallen ftaat te hertellen, invoegen de zulke,ordinaire mode, met xecómmandatie, helpt hem haaftïg-, zyn gemanieert.
§16. Hoe het ook mag wezen > niemand begeeft zig zonder reden na Indien , het zy dart om welke oorzaak zulks gefchied , Jan Compagnie neemt alles in Cas voorfz. in haar 'dienft dus niet ten onregte word gezegd , dè Nederl. Ooft Ind. Cqmp. is nipt alleen de ren'devous voor 't Extract van alle Gefiagten diè in Europa niet langer asn de kolt wetm te koïnen , maar boven dien het Non plus Ultra der Fortuyn Zoekers.
§ 17 Ziet daar H. E. Gr. Agtbare Heeren j de kwaden uit dezen voorgeftelden hoop, zyn myns bedunkens de eerfte en de voornaamfte oorzaak van het bederf der Comp. in Indien > 'een ieder zoekt zyn Fortuyn zo goed hy kan; en overzulks (dé Compagnie aangemerkt als een Melkkoe) zy dezelve niet alleen melken, maar *l te zeer door eygenbaat gedreven, onttrekken



( *3 )
haat bovendien bet nodig voedfel, waar dcor hes kómt datze van langzamerhand moet uytteeren en 'eyndelyk den geeft geven.
P r s. B W *H.
§ ig. Dat is van oude t'yderi af zo geweeft^ 'en zal zo lange de Comp. in wezen is, wel zó ülyven continueeren dus het zeer wel is te begrypen dat vele van dat foort Fortuynzoekers k de"" kanker , waar door de Ingewanden van de Comp. worden doorknaagt en opgevreeten, toe•den en levendig houden.
Patriot.
§ iq. Wel nu is dit zó, gelyk het inderdaad 'en waarheyd niet anders is , dan heb ik reden op myn Triumphè wegens de ontdekking der Waare oorzaak van het bederf der Comp. in Ini dien te roemen, te meer door dien (gelyk reeds ïs gezegd) by geene van alle dus verre in het ligt gebragte redreshliddelen van dit gewigtig Öuk wórd gefproken , wel aan de waare oorzaak van het bederf is dan gévonden, het is deriiaïven als nu een ligte zaak, middelen ter genezing voor te lèhryven.
P r s. B w fi.
| 20. Dat is eerder gezegt dan gedaan, Wf



C rtf )
sullen ons antwoord en oordeel over dit uw gezegde zo lang ftateren , tot tyd en wyle gy ons de geneesmiddelen komt op te geven : doo- eer wy tot dit gewigtig ftuk over gaan , is ïntusfchen de vrage waar in eygentlyk het nodig voedfel (daar gy by § x7. van hebt gefproken) der Comp. beftaat.
Patriot.
§ 2 r. Die vrage zoude gevoeglyker beantwoord tonnen worden wanneer over de articulen van redres word gefproken , dog uwen wille gefchie. de, men zegt gemeenelyk in de Negotie dat zekerlyk in zo verre de waarheyd behelft, wanneer men de Comp. flegte als een handeldryvehde Maatfchappy confidereert te wezen.
P r s. B w h.
S 22 Zulks is dus verre, nog van geen kundig menfeh in twyrfel getrokken.
Patriot.
$ 23. Dan ben ik door myn gevoelen ter con trarie, de eerfte Domoor: dat de Compagn. in'ë gemeen als zodanig word geconfidereert, is goed, ' dog dat men thans dezelve in 't generaal,enkeld door de Negotie wil doen beftaan, is verkeerd, en dus ten uyterften verderfdyk en kwaad, en



C-i7)
ïryt die oorzaak is zulk een gevoelen nü, da eenigfle voorname point van 's Comp. bederf en önderga'ng.
P R S. B W H.
§ 24'. Je bent een wonderlyk Patriot , 5n uwe denkbeelden omtrent de Comp.. Wy zyn 'derhalven zeer verlangend te hooren wat reden Van wetenfchap dat gy deze uwe pofltie zulE fbutinereri.
P A T R I O Tb
§ ^j. Zulks te bepleiten en te foutineren, 'is Voor een Advocaat gelyk ik die voor een. zakje Zesthalven té Harderwyk*.ben gc-promo» veert zeer faciel.
§ 26. Ik zeg dan dat de Comp. afs Souvereiri Vorft en handeldryvend Koopman (dus twee le° «lig) moet werdfen geconfid'ereert.
§ 27. Voor eerfl : als fouverein Vorff moet 'de Comp. in Indien rnet betrekking tot de Conquefren, daar ze voiftrekt gebied voerd handelen en te werk gaan; zy moet als Vorft letten , en zorge dragen dat hare Onderdanen geèh geweld nog overlaft gefch'iedëri, van de gene die over haar gefield zyn. Ten 2len , dat haar de middelen en wegen om te beftaan, niet ipox e'genb;rat worden belet en afgefneden. 3.



C 13 )
de Burgers In- en Opgezetenen permanente Wet* ten en Privilegiën geven, en wel zo dat geen Dienaars van de Comp. (onder wat pretext ook) dezelve konnen draaijen en wenden gelyk een waflchen Neus. Maar dat deze duurzaam zyn en blyven, om daar door haar Lands Oriderdanen (als waarlyk en waaragtig de Melkkoeitjes van de Comp. zynde ) in alle deeleri zoveel mogelyk te doen floreren, ten èinde door dien weg de Lands - produéten , waar van de Comp. voiftrekt meefter is , en dus de voornaamfte takken van 's Comp. handel komen uit te maken, voor de geringfte pryzen te konnen* inkoopen, deze voorgeftelde handelwyze, is in fc kort myns bedunkens het ifte en voornaamfte voorraamfte voedfel der Comp. , maar niet ge. lyk fommige, die de Comp. alles door de Negotie willen doen hebben , maar ligt door dien ■weg haar in der tyd alles zullen doen ver* liezen.
Pr s. Bw Hi
§ 28. De Comp. heeft reeds hare Onderda«en voor ruim anderhalf Eeuwe, van al het gene daar gy van reuteld, genoeg doen voojzien.



Ci9 3 Patriot.
| 29. Dat is ook waar,ik dagt 'er niet om*
derhalven excuis. My fchiet juift onder
het pleyten van het gepaiïeerde te binnen, de hiflorie van den Raad van Juftitie, die voor
jaren, van Batavia te huys kwam, -—
te weten , nog in Texel zynde aan boord, door den Gecommitteerden Bewindhebber gevraagd : wat hy in zyne groote kift hadde mede gebragtï antwoorde enkel het Wetboek van Batavia replicq. Het Wetboek
van Batavia, wel dan moeten de Inwoonderen van Batavia conjiderabel veel TVetboeken heiben, dat V r een vyf voels Kljl mede is afgepakt, en ziet, om kort te gaan, de Hr. Be» windhebber bevond tot groote verwondering, dat het groote Wetboek uit de Kift gehaald^ én ingeaien zynde, niets dan wit papier kwam uitleveren , dog om wedèr ter zaak te komen.
% 30. Ten twééden als liarideldryvend Koopman, is de Comp. aan te merken.
1. Op plaatfen daar ze bloot, en alleen fegts öm te handelen is toegelaten. 2. Haar Landsproduften of Cargafoenen aan ce Vreemdelingen met woeker van de hand te zetten. 3. Jri tegendeel de van daar gehardd wordende Har!-



i 20)
del waren , ten aliergoedkoopften in te koopeh> zonder dat het nodig is haar verder met alzulke vreemde Volkeren te bemoeijen.
Dit Articul by het voorgaande gevoegd, en over zulks zo het behoord, in agt wordende genomen, dan concludere, dat dit hèteenigïte, en ware voedfel van S. Comp. wezen en befland komt te includeren.
P. r. S. li. w. h.
§ 31. Het laat zig dan hooren. Gy ïpraakt by § 14- dat een ieder zyn Fortuin zoekt, door welke middelen en wegen word in Indien het grootfte Fortuin gemaakt?
Patriot.
§ 52. Om allé middelen en wegen te befehryven, langs dewelke het grootite Fortuyn te maken zy, zulks is van eene te groote extenfie; ik zal flegts een uit den hoop van § 12 die zig toelegd om, met'er tyd, eens medé Raad van Indien te worden, ten voorbeelde allegeren.
§ 33. DePerlbonen dan daar de Agtb. Fleeren Zeventienen de hooge Regering te Batavia in cas van vacature fucceffive méde vervuld, komen voor het meerder gedeelte, (als men flegts enkeld van § 15. uytzonderd, die ten eerfteri
mst



(• ai V1
mzt de Neus-, irv de Boter vallen, en zo aanfionds tot den hoogden trap komen op te klimmen,) uit de Dienaren by $ 12. voorgemeld, ten voorfchyn,. te weten de Jongelingen, wan-, neer ze eenigzir.ts lezen, fqhryven en rekenen konnen, worden in dat geval by hunne aankomft , in 't land aan de Pennedienft getrok-. ken, 't zy nu dat dezelve op de Secretary, ofte by 't Negotie, dan wel by eenig ander Schryfwerk worden geëmployeert , een ieder doet dan zyn uyterfte beft, de over hem geftelde Hooiden of Bazen, zo veel doeniyk in alle veneratie genoegen te geven , en gehoorzaamheid te bewyzen.
§ 34. Welke gehoorzaamheid zelfs, tot det\ Skbforden eys uytgeftrekt, en in allen opzigt de, echo van zyn gebieder worden. Welke volftrekte gehoorzaamheid door zyn Bass, met. een toegenegendheid, en aanbeveling van zyn perfoon beloond word.
§ 35. Ten 2. vaard hy voort zig dagelyks, in 't geen , waar dQQr hy zyn For.tuyn denk»; te maken , te oelfenen, als per exempel, die van de Secretary maakt voorname.ntlyk zyn ftu: ^ die, om een goede ftyl met Jan Meijer s Woor. denfehat gelardeert, te leeren fchryven, mltsr gaders uit oude fchrifcen op te zoeken, en van buyt$n te, leeren, hoe dat de beyeKchriften, B. 3 m



(22 y
ünet de woorden, is verftaan: word geordon,» neert, is goedgevonden te ftatuè'ren &c. moe., ten werden ingerigt, daarentegen die van de Negotie haar toeleggen goed boek te houden / Facturen te berekenen, EyiTen, Cognoflementeni. op te maken, en wat 'er verder aan dependeert.
§36. Ten 3, leeft' hy tuffen beyde In een, oud JVIanufcript, dat die Generaal van Soldaat of Matroos, toe dat eminent Caradter is bevorderd , dat is ftraks by hem van die uitwerking, dat hy onder zyns gelyke van 't fortuin maken fprekende zegt, wel nu is die Man van Soldaat of Matroos, Generaal geworden, waarom ik ook niet zo. wel als hy, ik die reeds afTiftent ben en ruym zo goed kan fchryven als hy heeft durven denken. Wat zoude 'er anders aan manqueren, als ik anderfints maar tyd van leven hebbe, en zo verder, gelyk ik in myne jonge jaren diverfe malen diergelyke famenfpraken heb bygewoond, en waar van enkelde na verloop van circa 30 jaren,Raad van India niet alleen zyn geworden, maar apparent nog den generalen Zetel konnen beklimmen, in ?t kort de geringfte Afflftent is niet zonder hoop , ( even als een Varkenshoeder denkt Paua te worden) zo denkt een Afliftent mede, zo niet Generaal, ten minften Raad van Indien te
Zul;



( 23)
•Bullen worden, en zo lang heefc hy bon cou» j&je: 10 a 12 jaren min ofte meer in de grootfte armoede en gebrek met allerhande Ziekcens cn Ongemakken gekweld. Voorts tokkelende tot dar. hy eyndelyk door behulp van zyn Baas, tot den trap van Onderkoopman word bevorderd , en zo klimt hy vervolgens op tot Opperkoopman, niet zo zeer om zyne bekwaamiieyd in den dienft der E. Ooftindifche Comp.zulks vind in Indiën geen plaats dan by de uyterfte noodzakelykheid) als wel doordien hy voor die boven hem in Caracter aan 't tlof getrokken en in aanzien zyn, hoe gering ook de Perfoon by aanhoudentheid eene flaaffe nedrigheid komt te bewyzen , als het eenigfte ware middel dat door gewoonte in gebruik, en § 12 noodzakelyk is om tot de qualiteit van Opperkoopman te geraken.
§ 37. Ten 4. wyl de Heeren 17. by voortgang altyd uit Perfoonen, die actueel de qualiteyt van Opperkoopman, en daarenboven bekleeden, een Raad van India verkiezen,, zo is 't ligt te denken, dat onze voorgeftelde Fortuinzoeker van het oogenblik af dac hy Opperkoopman is geworden, over zulks miflchien in, dat Caraóter , by UE. Agtb. bekend raakt , eerft ruykt en uytziet, na het Raadfchap van Jndiënj dog de wyze hoe en wat middelen,en B 4, ( we-



Wegen is een Huk my onbekend- genoeg, ^y. \vord dan, na zig in den dienft der Comp. moe. en mat afgeflooft te hebben, en over zulks oui van dagen en zat van onrust, geworden zynde, eyndelyk Raad van Indien (dus veekyds zo als men zegd Moftert na de Maaltyd) de hooge Regeering geïncorporeerd., en zo word een boere vlegel door dien weg van Soldaat en Matroos in den dienft der E. O. I. Compagnie de eerfte en. voornaamfte Raadsheer op Batavia, yide. zo oude als nieuwe 'Soldyboeken.
P R. S. B. W. H.
§■ 38. Zulks lyd geen tegenfpraak, maar hoe gedraagt zig onzen Dienaar in het vervolg als Raad van Indien, betragt hy na behooren zyj
oligt %
Pa t r 1, o. r.
§ 39. Wat zyn gedrag betreft , zulks is na mate zyne middelen deftig. Dog de vraag of hy na behoor en zyn pligt betragt, daar op kan, ik Uw Ed. Geftr. (als des onkundig zynde) niet voldoende antwoorden, gemerkt dat nimr mer myne gewoonte nog nieuwsgierigheid, zig zo ver heeft geëxiendeert, om in het geheym Cabinet van andere mans gedoentens te penetreren , buyten en behalven dat zo is een Raad



C
tan India op Batavia ruym zo groot in ontzag en aanzien als een Cardinaals Neev te Roomen 5 daar alles voor buygen en ftilftaan moet, pretendeert te wezen , dat niemand onzer durft denken , laat (laan een Raad van India na zyn ge<» doente te vragen.
P r s. B w h.
§ 40. Is het Caracter van Raad van Indien, in zo grooten aanzien, dan is het te verwonderen dat gy Uw in den beginne der komst in het Land, niet hebt toegelegd, om mede Raad vaa. Indien in der tyd te worden.
Patriot.
§ 41. Een flegt Soldaat die niet denkt Generaal te worden. Het heeft my in den beginne myner komft in ~'t land geenfints aan ambitie gemanqueert, om niet na de hoogfte charge te ambiëren, dog de Voorzienigheid heeft het anders gewild; want waar ik Raad van Indien geworden , en zo Generaal, dan had ik zeker en gewis de Comp, zo niet ten heele, ten minften ten balven Infolvent gemaakt; en haar Indifche Oru derdanen voor het meerder gedeelte tot den Bedelzak gebragt.
B S P*.-V



( 2(3 >
P r s. B \v k.
§ 4«. Een wonderlyk zeggen voorwaar , dHat heeft het Uw flegts aan gelegentheid gemanqueert, om als een trouwlooze, en eervergeten, Dienaar, tot ruine en ondergang van de Comp. werkzaam te wezen-
Patriot-
$ 43. Dat is zeker, gelegentheyd (zegthe* fpreekwoord ) baard niet alleen genegentheyd , maar het maakt ook gemeenlyk dieven, en wyl ik in Indien geen geiegentheyd gehad hébfee, zo|is zulks oorzaak, dat ik meen vry zuyvere cpnjientie een eerlyk Man ben gebleven, en vaa daar gegaan.
P r s. B w h.
$ 44. De Comp. en hare Onderdanen in Indien mogen dus God danken , datze Uw niet tot haar Gouverneur Generaal gehad hebben, trouwens de Comp. Infolvent te werden, en hare Onderdanen tot den Bedelzak te brengen, is wei ligt gezegd, maar zo ligt niet gedaan, gemerkt de Generaal op Batavia niet i» toegelaten, en dus geen magt heeft, over zaken, de Comp. en hare Onderdanen concernerende, buiten meer-. «Jerheyd van Hemmen, zyner Raden te difpo-
neren 9,



aeren,' want daar veel mannen ,In den raad zfy ten, gaat het wel toe.
Patriot.'
§ 45. Zulks zal niemand op Batavia tegenspreken als men flegts het Eclatante van der* jsare 1740 uytzonderd, als wanneer den Generaal op eygen authoriteyt, en dus zonder meerderheyd der Hemmen zyner raden, drie* der voornaamfte raadsheeren, ftaande de vergadering , in arreft nam en na Holland opzond, een blyk dat derhalven een Generaal op Batavia, zyn magt willende misbruiken, alles, kan doen wat by wil
P r s. B w iï.
§ 46. Dat geval is hem kwalyk opgebroken^ door dien hy zyn leven, in een gedurige gevangenis heeft moeten eyndigen.
Patriot.
§ 47. Dat is wrar, dog de de drie raadsheeren zyn intusfen het offer zyner gramfchap geweeft en mogelyk voor het meerder gedeelte, daar door geruineert geworden, hoe het ook zy het misbruik eener ding is altoos kwaad, even gelyk als Quintilius Varus, als de oude historiën geloof mericeren, die eerfi; van den Key-
zer.



( 29 >
fce-f Auguftüs als landvoogd na Syrien wierd ge-\ zonden, en toen hy in Syrien kwam was h$ arm, en het Landfchap ryk, maar toen hy van daar van [daar na Germania geraakte was hy xyk, en het landfchap arm, vervolgens in Germania komende., om de reft zyner koffers tevullen, overlade by het volk met, groote fchatge, en verkogtzonder onderfcheid alle bedieningen , of dit alles met meerderheid van Hemmen zyner raden is gefchied, laat ik aan het oordeel van uwe wel Ed: Gr. Agtt?;
P r s. B w h.
§ 48 Die Quintilïus Varus heefE ah. een, fchraapzugtige knevelaar en roover van land en volk, in 't eynde evenwel zyn verdiende loon pntfangen, met uit wanhoop zig zelv,en om hals te brengen.
Patriot.
§ 49. Met dat alles was evenwel Land en, volk geruïneerd, de Romeynen geflagen, en vele duyzenden menfchen rampfpoedig ongelukkig gemaakt, ik dank God intusfen van in myn jeugd geen gelentheid in India gehad te hebben, van. tot het Eminent caracler van raad van India, en vervolgens Gouverneur Generaal uit te zien anders, zoude ik gewis myne Schraap en heb!
zugt,



«ligt den rüyrrién teugel hebben gefteld, e'n zyii vcetfpoor om my te verryken nagevolgd, eii waar door ik mogelyk in het eynde, zoo niet door een geweldige dóód uyt het leven gerukt ten mistten met een beangft en knagend geweten tot de aarde zoude zyn gedaald, daar ik thans, den hemel zy daar voor geloofd: onder Gods g:nadigen byftand, van hoope bevryd te blyven.
Prs. B w h.
§ 50. Zalig zynze die zig bekeeren* men ?3,et thans den 29 Gouverneur Generaal, aan het be* ftier van de Comp: in India, dog geen van alle: (in zoo verre bekend is:) heeft zig ooyt latt knevèlary, en dus door ongepermitteerde middelen en wegen fchatten te vergaderen fchuldig gemaakt, .in tegendeel vind men er ónder, (zo men zegt:) die met haare aflyvigheid wegens hare geringe, en niet toereikende Nalatenfchap ten kofte van de Comp: zyn begraven, en dit klinkt beter, en is óver zulks vry honorabelder dan zig zei ven, wegens een menigte Opgehoopte Euveldaden, uyt wanhoop om hals te brengen, maar veronderileld, hét waar nu eens gebeurd d'at uw het hoöfdbëftier der Compagnie in In» dia ware ten deel gevallen, en dat gy over zulks meer uw eygen, dan het algemeen belang tótd Willen betragten, wat middelen zoud gy iti
H



C 30 y
t Werk hebben gefield, en langs weiken wég de Comp: Infolvent gemaakt, en hare onderdanen geruineert.
P A t R i o t.
§ 51. Zoo ik uw wel Ed: Groot Agtbare niet vervele zal ik de wyze van myn regerings Form ter ruine van de Comp: en in India breedvoerig voorflellen.
P R S. B W H.
§ 53* !k zal daar toe u met geduldige attentie ooren leenen.
Patriot.
§ 53. Wel aan ik wil dan, even gelyk den dronken Boer zig verbeelde koning te zyn thans Imaginair Gouverneur Generaal van Indien beproeven, of ik her Huk zo overtuigende kan betogen dat • de Heeren wanneer de Comp: in 't
vervolg
dezelve als dan haaft voor hunne duyteri zullen klaar hebben, dog wy fpreken hier onder de roos, en het is nodig, dat myn geiprek gefecreteerd blyft, want zulks in Indien bekend wordende is het te dugten eer men 'er bm denkt veel gebruik van mogt worden gemaakt en dan zouw misfchien het Compagnies fcheepje, eer den Huurman kon by draayerr reeds op ftrand zyn gezeu & § 5^



C ii )
■ § 54. Öm uw wel Ed. Gr. Agtb. clan eèri' regte fchets myner handelwyze als Gouverneur Generaal te geven, is 'c noodig dat ik ftellender wyze, als raad van India by trappen het Fondament tot een aanftaande rupture, der tegenwoordige ariftocratife regerings form leggen om dat ik als Gouverneur Generaal met meer gemak en minder moeyte dezelve in een Monarchie kan veranderen.
§55. Dé wyze hoe en langs welke middelen: en wegen ik als Fortuyn zoeker tot raad van India kan geraken is reeds by § 33 tot § 37. verhandeld, dus het maar nodig is dies wegens hier by te voegen om alles zyn Eys te doen hebben, dat ik langs de trappen van de Secretary der hooge regering tot raad van India ben gekomen.
§ 56". Voor eerft myh eerfte eri voörri: werk als raad van India zal wezen, zyn hoog^Edelheid in allen opzigte met veneratie ten dienft, te Haan: rroptmeerd zyn hoog Edelheid een Huk in de vergadering, dat meer zyn eygen als 'e algemeen belang en Intreft, van de Comp: komé te Includeren, ik ben de eerfte die het zelve Laudeert, en met het zegel myner approbatie bekragtigt.
§ 57. Pröponeerd zyn Edelheid om het wit zwart te maken myn Ja is tot zyn Edelheyds éieniL j$ 58 i



( 5» )
| 53. Spréékt zyn Edelheid myn ove* een ftyner Lievelingen die hy voornemens is, fchoon nog jong en onbedreven, als Gouverneur na Java ce zenden, ik zegge is hy jong van jaren * hy is ryp in verftand, en oordeel, immers men befchouwe flegts zyn fchryfflyl, zoo zal men
bevinden dat hy voor den welfprekenden ;
in netheyd van ftyl niet behoord te wyken, buyten en behalven dat hy weet immers hoe een bevelfchrifc met de woorden, is verfiaan, word geordonneert, is goedgevonden te ftatue"» ren, moet werden ingerigt, dit alles is genoeg om de zwarte Javanen te regeereri, en wat diergelyke meer is, ten eyr:de door dit fflyA gedrag zyn hoog Edelheid reciproque tot dè aankleving myner belangens te verpiigten, en overzulx als de eene hand de andere wafr. zyn» ze beyde fchocn.
S-59. Intuflen zal ik egter niet manquerett zyne regering onder de hand, by myne goedé vrienden en patroonen in Holland te Meren; en als een anderen judas de minfle uytflap die hy doet by vergrooting vérraden, bm dus doende hem den voet te ligten, en my allenskens den weg tot het opperbeflier te banen, gelyk ik dan ten zulke eynde door middelen van presenten onder de domeftiquen aan het Hof, vrienden zal trapten te maken, om, niet alleen by
ha-



( 33 )
haren meefter om 't geen ik begeer te follici» te*eh, maar geduurig myne groote Deugden , tdt den Herren hemel te verheffen', en uyt te bazuynen, op dat myn naam aldaar worde uitgebreid en ik alzoo in aanmerking kome.
§ 60. Ten 2. ingevaüe dér gunde door my in 't afftaan myner ftemme in alle opzigten aan zyn Hoog Edelheid bewezen, zoo verzoek ik in vergelding om 't prefidium van Heemraden. Hier leer ik hoe jaarlyks van Heemraden-inkBmftè 't welk O- O- op 20,000 xyx&i komt te bedragen., met het jaarlyks flot van hare rekeninge, by dees flot ten minfte 10,000 xykd: moet overfchieten 9f ik was niet waard.
Prèfident te wezen.
x
P R S. B W li.
: §'6*r. Wel zoo dat wind .dat 't barst, -J§ het Gollegie van Eleemraden dan niet gehouden, eens jaarlyks ten overftaan van gecommitteerdens, pertinente rekening te doeri.
Patriot.
5 62. Wel'zekerlyk dat is ligt gcdaari, pr„ Exempel, '-k flel by de Haat 'rekeninge in de Maand January a Coeli loon vide | ■ Qukamie . . Ryxd: feób. - : De b'-'tigge L* B. gsrepïrtïeTt ioio. - \ j



ï 34 )
De Md. February "a Coely Loon
Vid: Quitantre . l<-yxd: 8=0. - : « De Brugge L4- C. weggefpoeld
en vernieuwd . . 4000. - : -
De Maand Maart Coely loon jooo. - ; -
De Brugge Lett. D. ten halve
vernieuwd . . . 2000 - • -
Extra ongelden voor kleynigheden 1000 - ; -
En zoo vervolgens dat ik de Balans wel zal weten te vinden, en vervolgens wel zorg dragen, dat 'er by flot niet veel zal overfchieten.
Pus. B w h.
$ 63. Wel dat is een goed begin om een beurs re vullen, maar als de Leden der vergadering, die harletjuins rekening, kwamen te debatteren, hoe zou het dan g-.a:i.
Patriot.
§ 64. Geen zwarigheid, dat is maar Copy vad de zaken, geen Lid der vergadering, zal het durven denken dat ik het hoorc (of gezwegen 7,eg.,ren ) dat de de rekening niet deugd, of ik fchop hem in dat geval ten eerften als een brutaal en domme weetniet die over zuk geen meerder omzag voor zyn gebieder heeft, het Collegie uyr, en waar door de verdere Leden, als zy' het zelve lot niet fubjeél willen zyn, in



\ I 35 ) h vervolg hare fnater wel zullen digt houden.
g 65. Ten 3. gaa ik over tot het Collegie van Jjca Weesmeefteren, niet zoo zeer om de voordeden die, buyten den verkoop der ryk.e pupillen , niet veel voor den Prefident willen zeg-' gen, als wel door myne toelating den Secretaris die ik wil dat een domme Ezel moet zyn 700 veel uyt dè Boedels by verfterf, aan de Wees Kamer komende te laten profiteren dac hy wanneer ik Generaal ben, voor zyn overWinft Raad van India kan worden, ten eynde door hem een nul meer aan de hooge tafel te hebben.
P r s. B w k..
§ 66. Van zulk foort van Raadslieden, sou 'de Comp. niet wel gediend worden.
Patriot.
§ 67. Dat is zeker, dog tot myn onderwerp rnoet ik zulken knapen kiefen, war.: eerlyke cn verflandige Raden zouden my, in myrïen pernitieufe gedoentens groo'eb/ks dwarsboomen, en ook veel malen van myn eygen belang doen
afzien. -.',.';
§ 63. Ten 4 , gaa. ik fitl als PrefiJent af, tot de reformatie van 'r Collegie van Schepenen : Sit Collegie ten eenemaal na myne pernitieufe ièlkngen en inzigten te fchikken en over zulks



c 35 3
wft dat er opYit alleen in myn neft te {ïcft% dog dewyl zulks zeer möeyelyk is, door dien ik-my móét laten wélgevallen', dat zyn Hoog Edelheid als een oud gebruik by vacature uit zyn Lievelingen, het 'Collegie met een Baiiliuw, Landdroft , en Secretaris als 'de aar.zienlykfte en lücratieHte diéhften in dat Collegie komt te voorzien; dierhalvéh zal ik genoodzaakt zyn met hun in vele zaken te deelen, dog door dien alles van den Prefident dependeert, kan ik dat verlies zeer facie', op een andere wyzé in myn voordeel fuppleren, als pï, Exempel, ik indiceere de Officieren r. dat zy met een Chinees die een ander gepremeditcerd heeft dood gefchooten, ten eerften voor 3000 Ryxd: van aöie renuntiëren, en dus uytfpraak verzoeken maar voor my med. partum Ryxd: 1530 - ; Ten 2. van de gegoede Cliinefen, als waarlyk de Melk Köeytjes van ons, zynde nu en dan eens wegens een gefundeert kwaad in 't blok te zetten: zyn vrouw zal als dan niet rrunqueren ftraks by den Officier ce loopen, om des mogelyk haar man dat natuurlyk is uit het b'okhuys te verlofTen , dog zulks zal door hem zonder de vooraf onder ons bepaalde Somma gelds te betalen van de hand gewezen worden, dus het vrouwtje by my als Prefident komt klagen wegens dat haar man op een onregtveerdige



t 37 )t
\%y.7.e door den Officier is mishandeld,""en in '£ blokhuis gezet, wel vrouw zeg ik dan met een. barfe item, en een ftuurs aangezigf, en een gerjmpeld voorhoofd, hoe durfje den Officier aan klagen, wat let me dat ik je niet met je man, twee a drie maanden laat opfluiten, toe fchrobje hier van daan., en daar mede laat ik haatj f:a n. en ik gaa in myn fchryf Comp:oir, de Qhirtefe vrouw aai] het hyylen, met haar by hebbende twee a drie kinderen, dat den moesten, tyd haar rykdom komt uit te maken , in 'de grootfte angft en vreele, ziet in 't verfchiet myn huisvrouw, zy dus niet mariquercn zal, haar tpevlugt tot haar te nemen, en zig met hare kinderen al lii:ylende voor hare. voeten te komen neder werpen, om hu'p te fmeeken, och minta toelong Mevrouw help my in myn deerlyke ftaat , en doet een goed woord by den edel Heer, dat myn man die onfchuldig door de Officier in 't blok gezet is, ontflagcn word.— Mjn vrouw als door myne dagelykfe leffen tot diergelyke voorvallen gewapend zynde, en reed? door my tot Advotateflè gepromoveerd, wyfl: het verzoek direct van de hand met. byvoe*' ging, hoe durft gy denken dat zoo een man^ ais de Officier is , je m.an cnregt zal doen, ï\ weet het je man heeft veel fcHuld, en als. de Officier hem na behoor en wil ftraflèn, zop C 3 . mocth-



(si %
jmoe'jc man bly wezen als hy er met een gecs* feiing en een brandmerk van af komt, maar weetje wat, ik kan by hem wel een goed woord doen, dat hy het reetje man voor geld afmaakt, en ik geloof dat dit de befte weg is, want anders vrees ik dat je man aan de galg komt, kom ik zalje helpen, hoe veel wilje geven,, dat je man los komt, ik zal den Officier er toe? bepraten. Enfin wat zal het arme menfch doen, geld moet 'er wezen, eyndelyk word het accoofd getroffen, het geld beuald: de Chinees gelargee'rt onder beloften van' betérfchap en dankhfétuyging voor zoo een groote gunft, maar lieer Officier medium panum. 1 § 69. De. Schei e ien ■ Kas maak ik opulent, door den Ingezetenen, twee maanden Huishuur, meer of min voor het üitmödderën der Stads-' Gragcen, en het maken der Straten te doen betalen , 't welk eerdge duyzend Ryxd. zal monteren , een derde gedeelte is 'er voor geëinployeert, de refl Hr» Secretaris medium partum , hier by gevoegd het Jaarlyks prezent, dcor den Secretaris aan myn Huisvrouw, voor betelgeld uit dc paflligie der defolate Boedels zal mede ten zoete fluyver moeten importeren, ofmyn ongei ade ftaat hem te flraffen.
§ yo. In het afdoen der civiie proceduren , dat my alken aangaat, zal ik handelen, en te - ' werk



* 33 >
itexk gaa^> cvea a^s den Advocaat, twee Boeren pro en contra bediende. Den eer en fchoon zyn zaak regtvaar-di'g, gaf om zonder dilay te procederen, een Wagen lbo Ryksd. waardin, de party zulks vernemende, gaf om- zyn onregtvaardige zaak te winnen, een fpan.fraaije Paarden met tuygen,, waardig 200 RyksdaaldEnfin de Boer met 7.yn Wagen , om dat de Paarden van ?yn party meer waardig, en dus dezelve uit het regte fpoor hadden getrokken, kwam te fecumberen»
§ 7r. In plaats van het Burgerregt en den Burger te malntirjeren , gelyk zulks, de pügc van den Prefident Schepen is, zal ik het, na dat zulks in myn kraam te pas komt, draai jen en wenden als'een wa.Te Nfeas, om de Burgers zo veel mogelyk klein te houden en te onderdrukken, ten einde, door dezelve wegens hun groot vermogen, geen tegenfeand te ontmoeten.
P R, S. B W B.
§ 72. Gy wilt dan alles, r» uw eyge.caprke
Vehikken. Zonder met Uw bygfcvoegde Lef den, in eenigerhande zaak raad te plegen.
Patriot.
§ 73. Dat fpreekt van zelve, de Boer hoeft Biet te weten , hoe den Edelman aan de kofs C 4, &Qpt



C 43)
komt, en ook zoude ik, anders doende., grootelyks Éegens het' Cara&er van Raad van India' zondigen , dat volftrekt wil gehoorzaamd en' niet tegengefproken zyn ; derhalyen moeten Bur-1 gers , Chineièn , en alles wat onder gcheperis Jurisdictie refgrteerd.-, met veragting gehandeld worden , zal, ik ander fints niet te zeer van eigen gewin, - a's, Prefident en ais Gouverneur Generaal in myne pernitieufe concepten reufferen.
§ 74- Ï«D .5- om van het gebruikider Burger Collegien , hoe dezelve in cas van ruine van Land en. Volkmoeten ge%ld worden , vertoond hebbende, zal ik als nu mede toonen, hp.p ik zal handelen als Directeur Generaal.
§ 75 Tot de charge van Directeur Generaal, is ieder wel even na, maar niet even nut, is hy eerlyk en dom, hy benadeeld de Comp. door zyn onverfijnd; is hy verftandig en bedreven, boven dien zyn eygen belang voordat van de Comp. fteiler.de, zo is hy in ftaat de Comp.' enorme te bedriegen; ik zal itellender wyze in deze van 't laatfte Cara&er gebruyk maken.'\J 76. Dog voor eerft dient voor al aangemerkt te worden, dat by aldien ik. myn voordeel wil doen , en over zulks myn eygen belang , voor dat vah de Comp. ftellende , dan moet ik Zyn Hoog Edelheid, niet alleen in zyn «'ges fcehng iiebbende propojkien in do. Ver^a' « è>



( 4ï, )
deiing, maar ook moet ik boven dien, als Hoof! van de generale Directie, de Neven en Gunfto-' k'ngen van de Heeren - van de Hooge Tafel, in hare gefielde Adminiftratie , wegens ontrouws behandeling van 's Comp. zaken, door de vingeren zien; ten eynie door die weg, de gent, jjren van de Regering reciproque aan myne belangens te verpligten ; want buyten dat zoude ik door Hun Fdelen , dikwils in myri oogmerk werden gedwarsboomd, om my van 't eygen belang te doen afzien»
§ 77. Voor zyne Vrienden te zorgen , is Gods bevel, zegt den Apoflcl der Heydenen, zo dat ik al mede tot de pligt verbonden ben: hebbende deswegens by veronderftelling myne arme en naakte bloedvrienden voor éenigè Jaren uit Europa ontboden, moet ik nu het in myn magt ftaat , hen de zoete vrugtën doen plukken van zo een fatiguante reis, dog voor af ik hen in eenige bediëninge ftelle, zat het hoog nodig zyn henlieden wel te elucideren, van' eensin hunne bedieningen fungerende , 't zy in wat adminiftraüe, den ontfangfl der goederen met zwaar gewigt en groote maten te wegen en te me:en, en in 't tegengeftelde geval, van nytlevering zulks met ligte gewigtcn en kleyne maten te doen, cp dat ze daar door hunne regtBiacige inkomiten by geflotene voegende; in eaa C ^ koV



< is- >
korten fyd" weder met opgehoopte Schatten, tot. de Erven hunner Vaderen keeren kunnen.
§ 78. In de eerfle rang zullen myne 2 Neren ia de adminiftratie van het d:spens gefield, zynde, in 't byzonder dienen geèiucideert te zyn, hoe dat zy by den ontfanglt van ico vaten, of Pypen bier voor eerft 50 uyt dezelve afzonderen: vervolgens uit, de letterende 40 afhouden, en de laafte 10 vaten tot 60 gemaakt, die ais dan ion een reftar.t voor zuur en bedorven opgeven: krijgen zy vervolgens tot afgave van goederen aan fcheepen, ordonnantie, dat hebben zy maar te zeggen, dat en dat is 'er met: intuffen de ordonnantie a!s ten vollen voldaan zynde is. verantwoord en het manqueren° de is winft, en zoo voort3 met alle foorten van kleyntgheden gehandeld: dus het jaar uit zynde, ieder O- O Ryxd: io.oco zal hebben 0vergehouden en geprofiteerd.
5 70. Myne Neven in de fpecery pakhuyzen, ciiene ik mede te onderrigten, hoe zy jaarlyks zullen hebben op. te geven dat 'er 18 a, 1 ooco. C? Noten Muscaten door de wormen doorkrargt uit de refanten zyn uugezogt, en ter verbranding afgezonden, gelyk zulks by beflu'it der regeering als dan word geordonneert: fiat yerbrande .9000 tf dog waar voor zy maar een. So.o m aan hé| vuur hebben op te offeren, en.
de,



< 4% y 4
de re-ft-erende 10,00-3 fg befte foort aan de Engelfche verkog1:, pra&ica eft Multiplex (ieder). 16000 gewonnen.
§ 80. Maar myn Zoon en Neev, in de Peper pakhuyzen, als het neusje van de zalm, laat ik er met de grove byl in kappen: 2 a 3 Engelfche fchepen in het jaar , voor het meerder gedeelte met Comp. Peper voor haar rekening af te laden is een geringe zaak, 'taffchryvert van 100 Balen Peper van de wormen door. knaagd en uytgeharpt ftof, is het Equivalent van de Comp. worden zy by ongeluk voor een «nkelde reys voor deze hare ongepermitteerde 'handelwys deer den water Fiscaal ernftig aangefproken , een kleyn douceur van Ryxd: i6öc min of meer ftild ligt de toorn, eén jaarlyks inkomen van ƒ jo^ccq. rcor ieder maakt 'c alles weder goed.
§ 81. Myn Coüfyn in 't Yzer magazyn, zo wel als die in de Waterpoort, zullen nu en dan ter affchryving van'roeft yzer, en goederen door 't eene of ander ongeluk bedorven, of van de witte mieren doorvreten, verzoek doen, ten eynde door dien weg haar ieder een middel van-béftaan van 10 a 12000 te doen genieten.
g, 8'. Gelyk byzonder myn fchoonzoon den Sabandhacr grootelyks tot ruïne yan de BatavL
•"f'x" - •'. - ' ' ■ fe..



r.4.o.
ti- Collonïe werkzaam zal -raceten wezen., téa dien eynde inducere ik hem, dat hy met feclufie der burgeren alleen Koopman van goederen, door de vreemie Europeefe aangebrag't moet wezen, en dus niet gedogen dat hem eer; ander in .het vaarwater komt, gebeurd het dat een Engelsman op een Clandeftine wyze reeds ;2o,ooo, aan Spaanfe Realen, meer of minder aan een burger tot den inkoop van het noodige heeft gegeven , en overzulks het ftuk komt te on'dekken in dat geval zal hy terftond by zyn Hoog Edelheid over zulk een euveldaad; en ongepermitteerde uyjftap van dien Engelsman gaan klagen als wanneer ten zynen reguarde,den burger tot reftuutie der fp:.anfe matten , zal gedwongen worden niet alleen maar boven dien nog met recommandatie, in 't aanftaande op poene van ongenade zig niet met diergelyke te bemoeyen, ein den Engelsman zal dus doende genoodzaakt zyn zig op discretie aan myn. Schoon703ii over te geven, ten eynde eerlyk voor zyne fraan'e matten in de kleeren gedoken te worden, en zoo zal hy onder myn pro*, texie, zo ten opzigte der Inlandfche Bondgenoten , die ten handel op Batavia werden gepermitteerd, en by hem het eerfte afs Licentmeefter ten offer moeten komen, zoo wel als de huisgenoten handden en te werk gaan, ten "
eyri- '



(v5)
t^tidé door dien weg niet alleen R^xd: 8o,ooV i;': 't jaar te gewinnen maar ook de menTchen af te fchrikken langer op Batavia ten handel te varen, nis het eenigltë middel om daar door de Colonie te ruineren, maar ook teffens de Comp., ,'mede in haar toenemen groocelyks re benaJce» len, en overzulks de alom berugte Koopftad B4tayia her .meefteritujc van den b:a en j. P. Cóen (G. G.J.in een groot gepriviligeert roof? neft te veranderen;
P è s. B w è.
§ 83- Ken pad kan wel zoo lang getrapt werden dat zy eyndiyk ba;-ft, ligt dat 'er wel een onder de gemeente zou gevonden worden, die de kat wel de bel wilde aanhangen , en gaan over zulke ongehoorde , en ongepermitteerde knevelaryen klagen, als wanneer Gy en uw fchoonzoon den Sabandhaar, het zwaar te verantwoorden zouden hebben.
Patriot.
,§ 84. Wel ik moet lagchen lieve decgd, by wie zoudenfe dan gaan .klagen? By de Generaal? hy .is myn vriend § 76. en aller menfchen yyand die tegen my zyn, by de heeren der hëbge regering? zy moeten my (§ 76.) ontzien, wat dan gedaan? Uil te leggen? doet het minh* zeer..-—5 $ J?#



(4)
§ 85- Hier en boven zal ik myne Neevs er. gunftelingen op pcene van ongenade de Secreteflê van die onregtveerdige handelwyze ten hoogften aanbevelen om hec geheim harer adminiftratie.
Pis. B w h.
§ 86. Wel overlegd, den S-ibandhaar zal in» tuften onder uw beftier voor de Bitaviafe Collonie een allefints ruïneus en verderfelyk fubjecl wezen, maar wat is het middel van uw beftaan, als het zelve na rato van dar der adminiftrateurs zal gefchikt wezen, dan moet het zeer Important zyn.
Patriot.
5.87. Die het altaar bedient moet 'er van leven, myne regtmadge middelen v?n beftaan zyn niet toercykende voor dagelyks zakgeld, ik laat ftaan om er na myn fatzoen en ftaat, met vrouw en kinderen van te leven, gevolgelyk ben ik genoodzaakt niet alleen tot dagelyka onderhoud, maar ook om boven dien in cas vari flerfgeval een ryke vrouw met kinderen ra te laten, dus het manquerende door ongepermitteerde wegen en middelen te fuppleren, dog zo3 N Üat het niet ligt kan gemerkt worden
§ 88- Door dien de GöÊBp". iri hare dagelyte fe huyshouding een groote cjusnticeyt gc ed '



(47)
vu foort noodig heeft, zoo interdicere ik aanvsnkelyk, alle adminiftrateurs, geen inkoop hoé genaamd te doen.
§ 89. pr. Exempel, de Comp. zal ik {lellen heeft in een jaar zozo. Leggers Arak meerder 'of minder nodig, ik permitteer de Arakftokerè niet meer dan 4 leggers pr. Maand yder te leveren, dat bed'raag'd van de 20 Araks brandcryen in een jaar p o Leggers rcft 1040. leggers die als een gunft foewys aan deze en gene permitteren zal te leveren, te weten de ftokers zullen in dat geval met haren Arak verlegen raken, en dus genoodzaakt zyn by my te komen verzoeken, om rog eenige Leggers aan de Comp. te mogen leveren, dog ik wyze hen direct van de hand, en keere my in tuffen om— Hy om tot zyn oogmerk te geraken, addrcsfeert zig deswegens by myn huysvrouw, zeggende -minÊa to long Mevrouw beta ranti Caffié wang firie, dat is mevrouw help my by deii Edel heer verzoeken, dat ik rog eenige LegArak san de Comp. mag leveren, ik zal r betel geld voor geven, de hoog-fte prys 'er toegefteld is Ryxd: 15 pr. Legger , zal ik Mevrouw voor haar moeyte tot eeri prezen! geven, niemant hoeft in dit geval aan ' et gtmftige fiat tetwyfelcn,en ziet ^oooRyxd. j uó is 's jaars. fleg:s op de Arak gewonnen,
tv



(48)
en zulks is flegts mede te nemen; en zoo 'zal ik na rato op den inkoop van alle anderen goederen voor 't ninfte 40 pr. Cc. moeten profir teren,, en overzulks in 't jaar ioo,oco 's jaars ruym gewinnen of ik was niet waardig Directeur Generaal te zyn.
P R S. B W H.
$ qo. Wel nu dat kan komen, als alle Koop? liryden zoo fecuur konden Negotiëren dan hadden de affuradeurs klaar voor hare duyten.
Patriot.
§ 91. Dat is zeker, maar dan moeiten alle Kooplieden gelyk ik haar «voorftellen Directeur van de Comp. te wezen. In het opma¬
ken van de Patriafe eyfch, zal ik gelyk veele myner voorzaten, als geene locale kennis van de ware belangens en 't intreft, in cas der Negotie hebbende, en overzulks als de blinde na de koe fiaat 'c aan 't geval overlaten, treft het ebö treft het, dog om te toonen als hadde ik een ware, en univerfele kennilTe van de Negotie, en overzulks het Intreft van de Comp. in allen deele zoekende te behartigen, zal ik niet manqueren de Minifters op de buyten Comptpiren wegens hare jaarlykfe eys, als enorm «n grootelyks ten r.adeele van de Comp. lfrek-
ken*.



( 49 )
kende ingerigt, in myne berigtën aan de regering niet alleen vertoonen, en hun lieden reprocheren maar daar en boven er op ftaan , dac fommige goederen van her geeyfte, maar ten halven worden voldaan, en andere te verdubbelen , waar door dan zekerlyk in 'c een groot gebrek, en in 'c andere den 'overvloed moet Verden veroorzaakt: en dus doende wegens het gemis op het eerfte en door het verlies op het andere j als te veel aangezonden, buyten hmploy renteloos blyve leggen of wel bedorven en a'fgefchreven •: en de Comp. daar door nadeel toé te bréngen.
§ 92. 'fot hier tóe heb ik uw wel Kdel gé* ftrenge, een korte fchets gegeven, van het ge-' bruyk dat een Directeur Generaal van zyn chargte moet maken als hy .het ruïne van dë Compagnie zal wezen: ik zal derhal ven als nu rog kortelyk fpreken wegens myn geimagineerd bedryf als Gouverneur Generaal, en toonen dat wanneer ik werkelyk dien Importante poft bekleede en over zulks myn gezag eri magt bloot en alleen ter voldoening van het evgën belana wilde employeren, in dat geval in ftaat ben ^ de Comp. nevens hare Landen en volkeren myri bellier toebetrouwd te ruineren en in den grond te bederven.



(50)
P r 3 B w a.
Gelukkig dat uwvcorflel flegts een harfènfchildery is, want actueel zynde dan \yas uw voorgefielde Directeur voldoende om de Comp. te ruineren, dog volgd. •
Patriot.
§ 93. Die de naam heeft van vroeg opflaan (zegt het fpreekwoord) flaapt zelden-lang, het heugt my nog dat ik door onkunde, in den jare 1741. ter occafie wanneer wylen den Heer ImhoiF in Indien arriveerde, my geen andere gedagten van zyn perföon konde formeren , of hy moefl zoo nier (de Engel Gabriel zelve) ten minden meer dan een mens wezen, aangemerkt het groot cn algemeen geroep wegens zyne goede en perfonele hoedanigheden, dus men 'uyt die oorzaak vafl vertrouwde dat onder zyn bellier, de Indifche géweften ailefints voorfpoedig zouden wezen, ja een ieder fcheen zig te verbeelden of hy waarlyk de Heen der wyze bezat, en overzulks in fiaat was, alle metalen in goud te konnen veranderen, dus men dagt die flegts' zyn gunfl kan deelagtig worden, den zeiven flapende en zonder moeyte fchatryk konde maken, niet alleen maar boven dit alles het fchip de Hejftelder, den ftaat van de Comp.
zon-



C 5t 7
toncïer refutatie zoude herficllen: myn eerfte éft voornaamfte werk zoude derhalven mede zyn, om by de Heeren Mrs. zoo wel als het gios der volkeren, een goede naam te erlangen ten eynde, door dien weg myn voordeel te doen.
§ 94. Voor eerft om de Heeren Majores , op den aanvang goede opinie wegens myn hoofd beftier te doen hebben, zal ik nier manqueren dezelve met de eerfte Retour bezending een menigte Fiaay op fnee vergulde papiere Projecten, Confideraden, en memorien van Menage te bezorgen , als het eenigfte middel om de Comp. die volgens't algemeen gevoelen (§ 21. $ 22.) enkel van de Negotie moet fubfitteren by provife in fêhyri ryk te maken, mitsgaders boven dien hoogft dezelve alle jaren een halve fcheepslading, zoo Belbignes, Rclblutien , Gerenoveerde oude als nieuwe gepubliceerde Placaten , en Ürw donnantien in föorc, uyterlyk relatiev ter verbetering van de Comp. die egter niet langer dan dat dezelve zyn ingepakt en afgefcheept zullen Hand grypen, ter leclure te befchikken niet alleen, maar dezelve zullen zodanig zyn opge» fteld dat alles .verward door elkander loopt, dat zelve de attentie van den grootften regtsgeleerden, fchoon met de geeft van den grooren Siiron van Leeuwen bezield, door dezelve te lezen zal geftufteerd worden, en overzulks niet D 2 in



C5* )
in ftaat zyn, het ware van het valfjhe te on* derilheyden, ten eynde daar door te prevenië* ren dat myn ontrouwe behandeling niet wel kon nagegaan en ontdekt worden.
Fes. B w h.
Dat zoude mifiehien buyten de 'waard gerekend konnen wezen , gemerkt dat door onze vergadering geen letter van het geen de Bataviafe regering fchryft by lecï.ure ongemerkt over het hoofd word gezien, ja wy hebben zelve teaenwoordig de magt van gem. Regering in dezen reeds zoo verre bepaald en (om zoo te fpreken) onder curatele gefteld, dat ze geen enkelde Onderkoopman, dat een bagatel is, tegens onze ordres konnen maken, of het werd in cas contrarie niet alleen ten eerden ontdekt, maar ook gedisapprobeerr, wel te verdaan zoo lang er nog ledig loopende Kooplieden aan handen zyn, willen wy niet dat 'er nieuwe zul. Jen gemaakt worden.
Patriot.
§ 95. Dat is goed onder de prezente Regering die mogelyk in a!les ter goeder trouw handeid en te werk gaac, en overzulks de gevenereerde órdres van de Heeren Meeflers letterJyk Executeren, dog dat zoude onder myn hoofd'
be-



1
( 53 >
beftier zoo niet vlotten, en overzulks in gene. deele zoo exact opgevolgd worden, dat is, te zeggen, dat wanneer er te, veel ledig loopen, de' Onderkooplieden in loca prezent waren, en vnf, hinderlyk, om myne vrienden en gunftelingen, te helpen, dan zoude ik dezelve om ze quyc te. raken , ten eerften. na de buy.ten Comptoircn zenden , en wat des approbatie bctrefc, daar zouden ik mede lagchen, zoo lange aan 'c reë.e!e niet getornt wierde, maar op de eerfte vergadering maakte ik den gedesapprobeerden Koopman vervolgens, en eyndelyk en vervolgens Gouverneur van een der voornaamfte Gouvernementen: een fraaye opgeftelde refolutie door alle de Leden der verga&eringe onderteekend. dat 'er f een bekwamer en deugdzamer man dan den gedesapprobeerden, fchoon nog jong en onbedreven, tot zulk een zwaarwigte en importante poft, in. gants. Indien te vinden is, zal de. Heeren Mrs. tot de approbatie neceftiteren.
P'RS. B W H.
Wanrer de Leden der vergadering in dit geval trouwloos genoeg waren, uw propoiitie in Eas fubject, als folide en ten vollen aannemelyk kwamen te approberen, dan zoude het brutaal gehandeld en overzulks finaal met onze poliuve orders den fpot gedreven zyrt D3



(54 )
Patriot.
§ 95. Dar is waar ik bekenne het, maar E. 'Ag'b. Heeren, neem het niet kualyk dat ik het zeg, het ge^ag en de magt der Bataviafe Regering zodanig te befnoeyen en onder curatele te Hellen, om niet een enkelde Onderkoopman te mogen aanileilen , zoude my ten uyterften in myn eer getalt zyn, en overzulks myn gezag, door de kwaadfprekendheid der gene waar over ik gebiede geè'xponcert zyn, dierhalven om myn gezag en aanzien ftaande te houden, zoo wel als om myne vrienden en gunfiehngen daar het fpetiaal om te doen is, vooit te helpen , genoodzaakt zoude zyn, hoe ongaar, ne ook, dien uyiftap te moeten doen: alle herten by ons eygen, en wat mynen Raad betreft dezelve zoude zonder bedenken (§ 56. 57. en 58J na myne pypen danlën en over zulks den dekmantel myner euveldaden moeten zyn,
P r s. B w h.
Gy zoud dus doende een pernitieus muficane wezen, dog weet dat disapprobatie niet zo zee? tot Declin der Bataviafe Regering gefchied, als,wel om het misbruyk dat er van gemaakt Vvierd tegen te gaan, en overfulks de Comp. die buyien dien liegt gefield is3 op geen node-



C 55 )
loüe kollen te fteilen, want de zuinigheid is een groote rente.
Patriot.
§ 97. Wanneer zuinigheid en overleg, in e-> vcnredigheid van de huishouding met een goed overleg gepaard gaat, dan is zy te pryzen, dog daar men om een enkeld ey, den gantfche pannekoek laat bederven, is myn bedunkens verkeerd en kwalyk overlegd , dac is te zeggen op bagatellen te ziften en te critiferen, mitsgaders alle kleynigheden te foufisqueren met verzuim en verwaarloozing van reè'ele zaken is onder myn bellier het ware middel om de Comp. op ftrand te zetten en infalvent te maken, neen wanneer de Heeren Mrs. onder myn Hoofdbeftier de zuynighcid en 't ware belang en, intreft van de Comp. wilden behartigen, en over zulks dezelve voor een totale ruine bewaren, dan moeten Hoogfldezelve eerft het ware , en het valfche myner fchrifcen weten te onderfcheyden , en mitsdien het geheyme oogmerk myner befluyton en oogmerken niet alleen ontdekt worden, maar tclfens zoude ik my te verantwoorden hebben, dog geen elende voor den tyd zegt het fpreekwoord.
§ 98. Ten 3 myne yorenftaande patronen (§. 59-) n'et: ongelyk het vuur om het zelve in den brand te houden een continueel voeciD 4 fel



C50
■zei nodig hebben, zal ik hare jaarlykfe prefênten vedubbelen, ten eynde daar door te bewerken datze myn promotie, in alle gezelfchappeo, tot den hemel verheffen, en uit bazuynen en, my overzulks als het quinteffents van het mens. dom noemen, die in wysheid, verftand, en oordeel zoo wel als door een univerfele kundi^heyd in zaken de Comp. betreffende, voor geert mens des werelds behoeft te wyken, ja gelyk eertyds den deugdzamen Jofeph, door zyne onbevlekte trouw en yver, Egipce voor hongersnood heeft bewaard, alzoo zal hy ook gewis de Comp herftellen, en hare Indiafè Onderdanen doen floreren, en ryk maken, en zoo voorts waar door zekerlyk zal worden veroorzaakt datde Courantiers voor 't minfte drie jaren zullen ■werk hebben, myn gewaande en vercierde heldendaden, wereldkundig te maken, en ziet hoog Edele grooc Agtbare Heeren dit zyn de fteunpilaren daar vervolgens myne verregaande en ongepermitteerde fchraap èn hebzugt, zal op ruften, ten eynde onverhinderd en zonder vreuze, het voetfpoor van Quintilius op te volgen. ({ 47-)
P R S. B W H.
§ 99- Gy zond uw mifTchien in 't geval zynde bedrogen vinden, want door ongepermittees-
4s



(57 )
<|5e wegen en middelen, zig in het InJifche be-1 ftier ftaande te houden, is even gelyk een huys e>p esn zandgrond gefticht, dac met de eerfte fbg regen weder inftort: buyten en behalve» dat, word de menage in alle winkels gezogc en ingevoerd, zoo dat 'er thans niet veelmeer by de Comp by Fas men zwyge by Nefas te haaien valt, of bezit gy de kunft om de geringfte Comp. bediening in een goud myn te verander ren, om zoo uw voordeel te doen.
Patriot,
§ ioo. Een verftand ig man door eygen baatgedreven weet alles ten zynen voordeele tefchikken, men vehaald van een Generaal Kio, dat hy den Koning onder voorgeven dat hy van zyn traétement niet kon leven, verzogt hem bovea dien tot een kleyn middel van beftaan, liegt opziender van de fpekkamer te maken, dat da Koning hem accordeerde, na verloop van eenige maanden kwam Kio op zekere morgen uyterlyk zeer ontfteld by den Koning- zyn nocd klagen, zeggende als nu een geruineerd man te zyn, door dien de rotten en muyzende gepas» leerde nagt, de fpekkamer ftormenderhand hadden ingenomen: en mitsdien het vet tuften de zwoerden en vleesdeelen alles uytgehaald en opgevreten hadden, de Koning na dat hy oculatP 5 9)



( 58 )
re inlpeétie van de overgeblevene brokken genomen had, en niet anders koude zien of de ruine der fpekkamer was waarlyk door monfieur rot veroozaakt, gaf order de fpekkamer voor zyn rekening uyt te koopen , bluffen bleef de Koning onkundig dat Kio zelve door middel van een heeft-yzer, het vet uyt het fpek had weten te halen, en zoo verkogt, practica eft multiplex , geen bedienig zoo kleen en flegt of zyn Imeerig en goed te maken.
§ 101. Om dan te toonen dat ik mede in ftaat zoude wezen, tot myn beftaan middelen te bedenken, die in zoo verre my bekend isy tot heden toe nog zyn gcpraótifeerd, zal ik by den aanvang als het minfte fuspeól by de heeren meefters een begin maken, met het ambagts Quartier.
§ 102 My eerfte werk zoude wezen, de prefente Fabricq zyn ontflag te geven en ftellen voorts den Baas Timmerman in zyn plaats mits betalende voor zulk een gunftbewys ƒ 50,000. een maand daar na, boven dit nog allen maan» den ƒ 7CC0 • : - op te brengen zonder fout is in 'c jaar ƒ 84000 - : -
P r s. B w h.
Wat zyn dan de middelen die den Fabricq daar toe in ftaat zullen ftellen.



( 59 >
Patriot.
g 103. Manqueren geldwinnende middelen, in het ambagts quartier, de geringfte baas zoude des kundig zynde ten kofte van de Comp. koets en paarden konnen houden, dog om alle. dezelve in ico en meer beftaande op te tellen zoude vervelen: ik zal derhal ven flegts van dezelven mentie maken, waar door de kas van de Comp. een Judas neepje kan worden toegebragt, om dan eerfl te vinden het geen den Fabricq aan my zoude contribueren induceer ik hem, dat hy de maandelykfe onkoft-rekening boven hec ordinaire zal moeten belaften a als pr. Fxempel, de maand January van 'c begin tot ultimo zynde 26 dagen, fteld hy yder dag 50 Loontrekkers De Timmerlieden a 24 ftuiv. ieder
daags komt in 26 da^en ƒ 1530 - : •
50 Metfelaars ieder 20 ftuiv. 's daags
komt in 26 dagen . , ƒ 1300 - : 20Beeldhouwers 30 ftuiv. 26 dagen ƒ 7S0 - : . 4000 Balies Kalk, de 5 balies a
ƒ 2. 8 ƒ 1920 - ; -
jo Laxa Metfelkalk a ƒ 120. ƒ 1200 - : 4 Laxa Dakpannen a ƒ 240. ƒ 900 - .- ->
ƒ7030 - : Zie



(66}
f Zie daar iemand die het interieure van he& •mbagts quartier te Batavia kan, hegrypt ligt dat her een gering bagatel is.
§ 104. Ten tweeden zal ik de vergadering «u en dan ter kennis brengen, dat de Fabrycq my heeft gerapporteerd, dat het het een of ander Comp. gebouw niet langer, door dagelykfe reparatie kan in ftaat gehouden worden, en dus als niet ten eenemale word afgebroken, eerlang zal in ftorten, dan volgd ten eerften, om het bedrog een glimp te geven, en het zelve voor de Hn. Mrs. te konnen verantwoorden , is goed* gevonden en verftaan na volgens zyn Edelheyds Yoorflag den Fabricq te demanderen op te geven wat de vernieuwing zal komen te bedragen , zegge ƒ 140,000. min of meer, het wa. ie koftende er afgetrokken reft ƒ 6cooo. ge* ■yvonnen, medium .partium met den Fabricq, zoo zal ik by continuatie wat nieuws praclifelen , op dat van de toevallige winften der Comp. waar zulks uit betaald zal worden, vooral niet kome over te fchieten.
§ 105 Ten 3 zal de Fabricq boven dit alles ïiog gepermitteerd wezen tot een Douceur de onder hem ftaande bafen, na rato hunner bedieningen op jaarlykfehe contributie te ftellen.



(6T )
Pu. Bw«:
Wat Fonds zullen de Bazen hebben om dit jaarlyks Tribut te vinden en op te brengen?
Patriot.
§ T05. Die koopt heeft regt om weder té verkoopen, de Balen van het ambagts quartier van ons land, zyn die in het kleyne handelen* alzoo zal by haar het geftole goed van de Comp. te koop wezen, pr. Exempel; de Baas Timmer-; man zal door de regel van drien werken, dac is te zeggen wanneer hy een Moerbalk heeft gebruykt dan fteld hy drie op de rekening, vermaakt hy 100 planken, 3co op de rekening, en zoo voorts handelen met al het gene ter zyser verantwoordiging loopt, dus het jaar om zynde na aftrek van hec tribut voor hem nog ten minfte ƒ 15000. moet overfchieten en zoo zullen na rato om kort te wezen zoo wel de Baas Metfelaar, Koperfiager, lootgieter opper en onder Mandoors en alle de gene die de minfte adminiftratie en bediening handelen te werk gaan, ten eynde alles wat zig in het ambagts quartier begeven heeft niet alleen tot gepreviligeerde dieven te maken en te kunnen ftelen dat gaig en radt fchud en beeft, maar de kleynfte fpyker in empioy zal de Comp. ten minfte
10



f 62 J .
-lö moeten koften en dus doende het ambagts quartier tot een importante Laftpoft maken ten eynde Jan Compagnie voor 6 a 7 bonnet minder of meerder in een jaar in de kleeren te fteken als men zegd.
Pu, B w h.
Gy wilt zeggen uk de kleeren te Heken , want den mens het goed af te fteelen, is den zeiven te cmkleeden, het is niet te wenfehen dat'het ooit in het ambagts quartier zoo diefagrig zal toegaan, want als zulks tegen verwagting gebeurde dan moet men met groote Metale letteren voor de quaniers poort zetten, het al vernielend ambagts quartier.
Patriot.
§ 107. Wel gevonden, maar om de Heeren Mrs. re duperen en te blinddoeken, ten eynde hoogftdezelve, in een denkbeeld te brengen , dat het Ambagts quartier na rato van dies groote en noodzakelyke omfiag geen laft poft is, zal ik de quartiers laften by verdeeling ftellen op rekening der generale laften der Equipage en Fortificatie werken, om zoo doende het ware bedragen dier werken voor 's meefters 00gen te bedekken, hier mede al genoeg gefproken van het ambagts quartier, zal ik nu doen
hor



C H)
horen wat het tribut zal zyn, van den Equipage meefter te Batavia.
§ xo8. Eenen Hendrik Fank opziender van het Equipage Pakhuis raakte in denjare 1752 by den dier tyds opperequipagemeefter, daar hy mede in vroegere dagen op een fchuyt als Matroos hadde gevaren en geroeyd, in ongenade niet alleen , maar hy wierd teffens door toedoen van den zeiven op den 25 April uit reden gelyk het befluit dicteert, als volgt, Hendrik Fank fchipper en opzigter van 't Equipage pakhuis, is uit Comp. dienft gefield, om reden cr een groot meerderheid en minderhe^'d zyner adminiftratie bevonden is, en ten rcgten geoordeeld word dat er onmogelyk zoo veel zoude te veel ofte min wezen, by aldien alle ordonnantiën, behoorlyk geboekt en de verftrekkingen van Comp. wegen gefchied waren, en het teffens niet te denken is dat door gem: Fank, een verfchiliende cn oneffene adminiftratie van zyn prsedeceffcur zoude zyn overgenomen: maar in tegendeel eer dat hy door indirecte wegen, de overgehoude Equipagie goederen in den tyd, ten nadeel van de Comp. van de hand gezet zoude hebben, ( wol gefchofïen her oberften) zey de Soldaat. Fank heeft my na dato betuygd, dat ingevalle hy agt dagen te voren had konnen denken, dat hem zulks zoude



dc overkomen, dan wel eerfl fchoonfchip gé» maakt, mirsgaders wel gezord zoude hebben $ dat door zyn indruftie, de Compagn. met geen ƒ 60,000 gelyk nu gefchied is, zoude zyn bevoordeeld geworden.
P r s. B Wit.
Door wat middelen heefc die trouwlooze Dienftknegt, voor zulk een aanzienlyke fom> men Equipage weten over te garen.
P A T R I O Tk
5 ïoo. Vólgen, bét geen my Eank in zyri &egd, wa.s hy in ftaat geweeft de Cj jaren voor ƒ ioo,oco en meer
te bedriegen, mits hy flegts de helft hadt willen iryticeeren 1 1 aan dc fchepelingen in ftede van nieuw oud touwerk te verftrekken heefc hy de ordonnantie gedccltelyk met afgifletene touwwerk van afgelegde fchepen, (onder voorgeven van geen andere tejiebben,) voldaan: ten 2 uyt een tros twee gemaakt dat volgens zyn zeggen gemakkelyk konde gefchieden van troffen uitgezonden zoo 'k my niet misgifle van de Kamer Amfterdam, als omtrent een derde langer dan van de andere Kamers: hoe het hier mede ook mag wezen , Fank heeft uyt het Touw Pakhuys, in de tyd van 5 jaren ƒ 160,000 ruym gewonnen
ten



ten blyke dat alle bedieningen finëerig zyn (§ion.)
§ 110 Den opper Equipage meefter als hoofd van den op/.igter der Équipage goederen, en alle de Bazen tot de Equipage behoorende zal my uit dien oorzaak voor zyn bediening / 50,0.0 moeten betalen, om die ibrrimen dubbéld t& vinden zoo zal ik hem perrfiitteeren, ten 1. met de opzichter van 't Equipage Fakhuys te deelen , ten 2. Bazen onder hem {taande, op een jaarlyks tribut na hunne bediening te ftellen , ten 3. Schippers te conftringeren, zyne gepermitteerde laften voor dubbeld geld te koopen, of in cas van o'iwilligheyTl zoude zy niet alleen zyne maar ook myne ongenade op den hals halen, maar hy moet boven dien niet gedogen , een ftuk meer dan haar toegeftaan is , in het fchip te ftüwen, en laaftelyk ten 4, alle Negotie goederen, zoo Suyfcer, Arak &c. van hem ten minften 20 pr. Cent, hooger dan ze dezelve van de Bataviafe ingezetene konnen bekomen, in te koopen, ten eynde door dien weg geaccompagne .Tt met myne gunfteling de Sabandhaar, de Bataviafe Colonie totaal te ruineren.
Prs,



( 66 )
prs. B w h.
Gy wild dan dus doende den opper Equipage raeefter mede tot een Comp: Dief en geweldnaer der Schepelingen, en een ruineerder der Bataviafe Colonie maken-
Patriot.
§ in. Wel zekerlyk wil ik ingevolge ff 4)2 ) myn woorden geftand doen : en teffens myn eygen belang niet verwaarloozen, dan moet ik alle foorten van knevelaryen en ongeregtigheden permitteren en door de vingers zien, gelyk dan in dezen opzigte, boven dien de Chinefen wegens hare byzondere bekwaamheyd ( § iSi) myne voornaamfte werktuygen zullen zyn ten eynde het gene den Sabandhaar, en den Equipagemeefter ontfnapt, op te vangen, en in haar en myn nefl te liepen.
§ 112. DeChinefen kan men met regt zeggen is een noodzakelyk kwaad op het geheel Eyland Java (zy zyn noodzakelyk wegens haar onvermoeyde yver zoo in den akkerbouw als Negotie, dog onder pretext van dë Europeefen als derzelver raelkkoeytjes ten uyterflen verderfelyk en kwaad, gemerkt dat zy in ftaat zyn, Mcnfchcn zonder compaflie het vel af te ftroopen, en gelyk men zegt, het voor de deur van de hel weten te balen, miffciiiea is het om
deze



C&7)
éeze oörzaak dat zy by continuatie Corpp. Do* meynen genoegzaam als in Erfpagt hebben, en waar van ik een goed gebruyk zou weten te maken, al pr. Exempel van het Dobbel (pelen.
Pbo. en Topho. § 113. Dat fpel word de Capiteyn der Chïftefe natie by admodiatie afgeftaan, a Ryxd. qoo pr. maand, zoo als men zegt uit een overwinft den arme Chinefen in cas van aiiyvigheid te laten begraven , die intentie is heylfaam en goed, dog ik zoude tegen de capiteyn der Chinefen zeggen, dar de dooien hare dcoden begraven, en verpagt het fpel ten onze behoeve geen duyt minder dan voor ƒ 62,400. in 't jaar ofte voor de Comp. aan pagt Ryxd. 360a of ƒ 8640. myn heer de Capteyn voor gedane moeyte ƒ 3800. relt voor my ƒ 50,000. alle jaren zonder fout, of myn ongenade ftaat hem te ruineren.
§ 114. De Chinefe Toptafeis is de Lieutenant* der Chinefen als een middel van beftaan gegeven, en afgeftaan voor 2800 Ryxd: pr. maand of in 'c jaar ƒ 33600. cn wyl de Chinefen (5 112) melkkoeytjas zyn, zoude ik de heeren Lieutenants der Chinefen commanderen uit haar middel van beftaan een jaarlyks tribut van ƒ 1 o,coo, tot myn beftaan op te brengen en uit Es. te



( 68 )
te keeren op poene myner ongenade (§ 68.) in 't Biokhuys-
Fr. s. B. w. h.
Gy zoud zoo doende Quintilius Varusna zya dood rot een braaf man maken, die verkogt wel bedieningen ( § 47) maar men heeft van hem niet gehoord, dat hy ooit het dobbelfpel tollereer-den veel minder om eygen gewin. Het dobbelfpel behoorde cm dies periculeufe gevolgen in geen land ten minfle niet ons gemeenebeft, waar regt en geregtigheid word gehandhaeft, onder wat pretext gepermitteerd te zyn.
Patriot.
§ ti5. Dat is reet gefproken, 't behoorde om de waarheyd te zeggen ook zoo te zyn, do.:- het is nu zoo niet, het dobbelfpel word in Indien ten voordeele van de Comp. verkogt, dierhalven" blyft het misbruyk dat er van gema .kt word,"zoo wei als alle de verdere ongelukken als roovèn, ftelen , moorden branden en blaken, dat 'er uyt refulteerd voor rekening van den uytvinder, en de Comp. gelyk ik dan ook om kort te wezen, alle pagters op een iaarlykfe tribut zoude ftellen, ten eynde door dien weg van dezelve mede alle jaren/ 100,000 ïuym in te trekken.
1 ^ Jr R 8t



Pus. B w h.
Gy fpreekt van ƒ 50,000. en van ƒ roo,eoo :of het kayfteenen waren, 'c is byna niet te geJooven dat de Pagters boven het ordinaire van ƒ 900,000 min of meer v dat de jaarlykfe fagten op Batavia bedragen in ftaat zoude zyn boven dien nog meer op te konnen brenbrengen, ten zy dat men haar alle fuorten van kneveiaryen wilden toelaten en door de vingeren zien.
Patriot.
§ 116, Dat is de lpyker op de kop gefiagcn buyten dat was het zekerlyk onmogeiyk, geen Chinees mynd de pagt, of hy zal de melkkoe van een myner raden zyn, gevolgelyk onder dies protexie verderfelyk en. kwaad (§12)
§ 117. Als pr. Exempel de Pagter aan de Boom brengt alle maanden aan de Comp. Ryxd. 11000. of ƒ 26400. aan 3 Officieren van de jultitie hem gerequireerd wordende te adfifteren ieder Ryxd: 400. of famen J 2880. de ver. dere laften zoo van hare dienaren als extra ongelden, bedragen circa wel mede ƒ 7000 te famsn ƒ 36280. of in 't jaar ƒ 4853000: om gem. fomma te fourneren heeft hy 't regt van alle goederen onder zyn pagt begrepen, de boom in en uytgaande voor regten 6 pr. Cc. te mogen E 3 heffea



C 70 )
heffen, dat is tz zeggen wanneer hy goederen te hoog taxeert in dat geval te v.reden moet wezen dac den Koopman in ftede van geld te geven, 6 Hukken uyt hec getaxeerde laat nemen en wyl die heylzame fcnikUng , jn myne kraam gants niet te pas zoude komen zal haar 60'gli i etïde gepermitteerd wezen alle goederen onder zyn pagt refortereude een half capitaal boven de waarde te mogen taxeren, niet alleen, maar dc menfehen ook genoodzaakt Worpen, in contanten geld de pagt penningen te betalen, dus is hec facit ub 6 pr. Cc hec ordinaire geeft 435 icó. da:: geeft het wiskunftig 3 pr. Ct. voor he: extra ordinaire ƒ 2.7650.
§ c 1S. De Pagier van de groente kraamtjes be «ail alle maanden aan de Comp f 11600. om deze fomma te fourneren, permitteer ik hem volgens de pagt condiae voor ieder kraam alle dagen te mogen hebben 2 ftv. dog op dat hy iysè verdere proteeleurs, zoude konnen con- tenteren zal hy een halve flv. meer laten betalen , 't welk in de eerfte opflag een bagatel fchynt, maar by een getrokken is het een quart of circa ƒ 3000 in de maand,'dan wel in een jaar ƒ 36000. boven het ordinaire gewonnen en • zoo zullen na rato alle de pa,;ters mogen han■ delen en te werk gaan, om des mogelyk Land en volk totaal te rvëaèrèn, deg by aüien fom-
nti-



(7r )
mi ge Pagters niet dac alles nog niet in ftaat waren, het jaarlyks tribut op te konnen brengen, dan zal dezelve gepermitteerd wezen by de regeering om een a twee maanden reroifiè te verzoeken, dat haar om voorzegde reden gunftig zal worden geaccordeert, en de Comp. zal haar ten dien opzigte al weder meteen wel opgeftelde refoiutie moeten contenteren.
Pu. B w ii.
Dan worden de menfehen abominabel gehandeld en geknevelt niet alleen, maar hec zoude alle menslievendheid furpaflèren, en by het geld onmogelyk zegen wezen, veel minder dat het zelve tot de kindskinderen, zoude konnen de* Tolveren.
Patriot.
§ 119 Zulks lyd geen tegenfpraak als wordende door exempelen geftaaft, dog in ■ Indien zegt men, hebben is hebben , en krygen is de konft, om egter het onregt met eenige fchyn van geregtigheid te couleuren, zal ik het burgerlyk ampt van Stads Vendumeefter aan my trekken, dit ampt pleegt by myn aan wezen te Batavia alle jaren circa Ryxd: 60,00.. of ƒ x 44000 optebrengen, invoegen de Generaal drie zyner gunftel'mgen met het zelve benificerende, en wyi E 4 kef



het hemd «ader is a'ls de rok, zoule ik in fte-. de van drie, twee myner .Lievelingen tot dies waarneming quaiifieeren, geven ieder Rvxd: 6000. ofte famen in 't jaar ƒ 32800. den afflager/7200 ,re famen ƒ 40,000 reft voor my ƒ 104,000. jan tjiconbant, dus zoude het jaarlyks tribut tot Batavia wezen
1 Van 'c ambagts quartier ƒ 84000 - : *
2 Dobbelfpel Pno en Thopho. 50000 - : -
3 De Chirefe Tóptafels . 50000 - : -
4 'c Venuum. ampt . 104,000 - : -
Somma ƒ 2880C0. Hier by gevoegd na de gis, 500,000. of Ryxa: 2 :0^0. om vol te maken . . . "788000
Dat dan door myn Neven de Commiiïans over de Inlanders of refident van Cheribon en Gouverneur van de geheele Ooftkufl Java alle jaren moet woimc ;rcfcurneert, dus ten eynde myn Capicaal alle jaaren vyf tonnetjes des mogelyk te augmenreren, blyvende intusfehen het toevallige zco wegers verkoop van ampten als noodzakelyke prezenten, van die gene die wegens ontrouwe behandeling van Comp. zaken in den knip 1 aken, en mitsdien na de gis ten miiiften ƒ 15000. in 'c jaar zal monteren , voor mynen vrienden en. patrooxien ( § 59.) geaffecteerd.



r 73)
Pss. B w h.
Bloedverwanten op tribac te ftellen is onge^ boord, dog gy fchynt omtrent dat poincr; van geheel andere gevoelens te wezen, maar door wat middelen en wegen zullen uwe Neven daar toe in ftaat gefteld worden.
Patriot.
5 120. Haar dieswegens in ftaat is my de minfte moeyte, en van vrienden ( zeggen de winkeliers en Bierkoopers hier in Holland) moet men het hebben: in Indien leeft men na de les van den H. Paulus, voor de. zyne te zorgen, is gods bevel, derhalven zyn wy uit hoofde van Neevfchap verpligt over en weder voor elkander te zorgen.
§ 121. Myn neev de Land Commiiïaris heeft ender myn oppertoezigt.de fouveraine beftelling over de Jaccatrafe Boerelanden, hy zal eerftelyk alle de Chinefen ten platter. Lande wonende die na de gis 10,000 en meer bedragen op een jaarlyks tribut van ƒ3:- mogen ftellen is ... ƒ 30,000 - : -
Ryxd: 6*0000 of 150,000 minder of meer tegens 2 pr. Ct. intreft 'smaands onder de InlandfeRegenten doen rouleren komt in 't jaar ... ƒ 3ö\,ooo - : -
Transportere ƒ 66,000 - : E 5 Hier



( 74 ) '
pr. Transport / 66,000 . ; . Hier en boven zullen de regenten myn Neev generale voimagt en Caflier maken, ten eynde van hare geleverde producten niet alleen 't geld te ontfangen, maar zullenze onder een nedrige dankbetuyging met het doen zyner jaarlykfe rekening te vreden moeten wezen, al pr. Exempel zy leveren eens in 't jaar 20,000 picols Coffy Boonen, de Comp. betaald Ryxd. 6. of ƒ 14. 8. pr. Picol, bedgt. ƒ 288000. dat is by rekening der regenten credt. en debt. 20 pr. Ct. provilie als gemagtigde. De Europeefen betalen 5 pr. Ct. van op gem. Capitaal is ruym ƒ 35,000 - : -.
5 pr. Ct. pr. Picol dat hem als commilfaris zal competeren is
op : o.oco. Picols . ƒ 100,000 - : -
6 Kiften Amphion die ieder kift koften Ryxd: 700. zal hy op Tekening ftellen 1500 Ryxd: be-
draagd 9000. Ryxd. . ƒ 21000 - : «
pr. Transport ƒ 222,000 - : -
De



(75 )
pr. Transport ƒ 222,000 - : -
De mïnfte fouc pas dieze begaan zal ten eerften Ryxd: 200. boete wezen en wyl het hollands fpreekwoord zegd, als men de hond liaan wil is 'er ligt een ftok te vinden, gevolgelyk zal door zulke middelen de jaarlykfe fomme wel konnen gebragt worden op ƒ 20,000 - : -
Voegd hier by vorenflaande renten . ƒ 36,000 - : -
Over zo veel het ialdo van haar te goed . ƒ 10,000 - : -
Balanceert ƒ 288,000 - : Hier uyt confteert dat myn Neev den land CommiiTaris, dus doende zeer gemakkelyk en zonder de minfte moeyte of rilico, dan flegts de Regencen en verdere Inlanders, als beeften te handelen ruym ƒ 26o,cco. kan profiteren, nu is de vraag of myn Neev in erkentenis myner weldaden niet verpiigc is op zyn beurt voor myn beftaan te zorgen, ik denk onder correctie van wy/er oordeel ja,- en dier hal ven als myn Neev uit dit zyn inkomen my ƒ60,000. tot myn beftaan laat genieten dan zal ik te vreden zyn.
§ 122. En wyl alle bedieningen goed te maken zyn {§ joo.) kan ik boven dat alles myn
Neev



'C 76}
Neev nog ten minften na de gis ƒ 30,000 in hec jaar toevoegen, Sumadang en Pracamoentjarg, twee voornaarne Regentfchappen leveren gelyk gezegd word, hare producten dan eens op B. .via, dan eens op Cheribon na dat dies regenten de kop ftaat, en 't goedvinden dog die willekeurige Leverantie zoude niet ongemerkt gepalTeert worden, maar ik zoude tegen die.zwarte regenten zeggen, al fchoon zy haar Coffyboonen tegens Ryxd: 4* de Picol op Cheribon wilde leveren , ik verftaa dat gy terftond onder myn Neev den Land CommiiTaris zult fubject wezen , en mitsdien uw Coffyboonen tegens Ryxd: 6 de Picol op leveren.
P r 5- B w h.
Dat ware immers de Comp. ƒ 3 : 12 : te kort gedaan , fuponeert, dat bedrag wierd ons door een der Leden van de Regeringe, onder de hand gefchreven ; want buyten dien die fyne penceelftreek niet te ontdekken , en na te gaan ïs, en dat wy als Heeren en Meefters op onze beurt de Regering te Batavia eens aanfehreven. Wy verftaan dat de Regenten van Pracamoenjang, vryheyd zal worden gelaten hare Koffyboonen te vieveren, tegens Kyksd. 4 en een half picol op Cheribon, dan wel op Batavia,hoe zoude u dat fmaken?
Pa*



(77 ) Patriot.
J 123. Ik zoude 'er over in myn vuyft lag^ chen , nier.- zo zeer wegens de aanfchryving nopens de Leverantie als wel over de lachiteyt van dien Raadsheer, die ingevolge zyn Ampt en piigt, in allen deele voor 't belang en intreft voor de Comp. moet werkzaam wezen , en overzulks zyne belangens in de Vergadering , wanneer ten nadeele van dezelve gehandeld word, moet • zc ergen, en inbrengen,maar niet op dien tyd met feen bek vol randen ftilzwygen. Wat geloof, bidde' ik u, zoude een Lid der Bataviafche Regering, konnen meriteren, die eerft in de Vergadering een ftuk ten nadeele van de Comp. befloten zonder proteft approbeert , ( § 59-) ^s een andere Judas door verraad, zig by de Heeren Meeftors zoekt te infinueren; oog 't zy hoe het wil, om weder ter zaak te komen, wat gefchreven ftaat dat ftaat gefchreven, dat is te zeggen, wanneer ik eenmaal de Regenten hadde geordonneert hare Koffyboonen op Batavia te leveren, dart voude hec 'er by moeten blyven, ik moge myn Neef de Land-CommiiTaris ordonneren0, de Comp. de Koffyboonen, het picol ƒ 1:4 minder aan te rekenen ; dog dac zoude het ai zyn , voor de reft zouden de Heeren Meefters zig als weder met een fraaije opgefteld/e refoiu-
tie



(?3)
tie, moeten contenteren , dat de Regenten door eenparig verzoek, hare KoiFyboonen liever op Batavia wilden leveren.
§ 124. Cheribon, is van ouds , de Broodkamer van de Generaals gezegt te wezen niet alleen, maar alle Refidenten die ik er gekend heb, fchoon er arm en kaal na toegaan, zyn 'er (§47) fchat ryk van daan gekomen, onder alle eene van Billen, alsj een braav eerlyk Man by de wereld te boek ftaande, heeft my by zyn leven en waarheid overtuigd, dat hy in 't eerfte Jaar na het fluyten der Boeken , Limpido f 192000 had gewonnen, en dat zonder een fterveling by zyn weten voor heller nog penning benadeeld te hebben, veel minder daar voor eenige moeyte gedaan te hebben, dan flegts het contant geld uit de kas van de Comp. in de zyne te tranfrortcren, daar in tegendeel den Deenfcben Baron van 't Scheerbekken, een werkzaam een yverig Man, vry meer moey te gedaan heeft, om in de tyd van vier Jaren door zyne indirectte circa twee milioenen guldens by een te garen; hoe 'c zy, Cheribon is niet alleen van alle Relidenttên , maar ook van alle Gouvernementen het 'neusje van de zalm. daar zonder mocyte veel kan gewonnen worden, en geene andere verantwoording te doen is , dan voor zo verre den Generaal eifcht, en ziet voor ƒ go,coo zoude



(79)
hy my my alles verantwoord, en door de vin-v
gers gezien worden.
§ 125. De Ooftkuft Java is zo wegens de Ryft culture als Zouc, Olie en honderd andere benoodlgtheden , ten minden voor twee derde deelen , de Broodkamer van de Comp. en hare Inlandfe Onderdanen, alles is 'er, zo te fpreken , eer dat de pagten en tollen zyn ingevoerd, voor een appel en een ey te bekomen ge weeft,, dus met goed regt gez -gt kan worden , in 'c J and Canaan , daar Melk en Honing vloeid. Ju met een Woord , om dies wille een Aardsparadys,de Inwoonders floreerden , en waren ryk de Commandeur nevens zvne Subalterne haasten haar Jaren lang , om voor haar Ouderdom iets by een te garen, lbmtyds niet eens, gelyk eenen Vifler, kreeg als een arm Commandeur, niet alleen zyn om (lag, maar hy bieev, gelyk my gezegd is, nog debet•ƒ;2000. 't Ia waar om Commandeur van de Ooftkuft Java te wezen, daar toe is wel ieder even na, maar niet even bekwaam. Gem. Vifler was een eerlyk deugdzaam Commandeur , in vredenstyd, die in alles ter goeder trouw handelde en te werk ging, maar doordien er Oorlog kwam , zonder zyn toedoen , was hy het roer niet meester , zo gaat het , den eenen word door den Oorlog dood arm, en den anderen Ichatryk, gevan



(80)
lyk Wylen den Wel-Edel en Heer Harting, Raai van India, en Gouverneur van de Ooftkuft Java ( g. g.) die ook ais een Fortuynmaker vafï ( § 12) in Indien begonnen heeft, by zyne komft in Indien, als een armen drommel, eenige jaren op Java, onder de gemeene Javanen, naakt en bloot rond te loopeh, om ten kofte van de Comp: de Javaanfe taal te leeren, niet alleen het geluk gehad heefc, den langdurigen en ruineufen Javalèn Oorlog te eindigen, maar volgens zyne eyge bekentenifien in volle gezelfchappen , en roem er op droeg ïvyksd. 800,00a of ƒ1920,000. door zyne induftrie op Java gewonnen te hebben, zonder met zyn weten en voorkennifle de Comp. nog niemand anders in 'c minfte te hebben benadeeld. den vermaarden Franfchen
Generaal Luxemburg, vroeg in 't Ryk der Dooden, een Boer eerft uit Parys komende, wac
de Menfchen zeggen dat hy een groot
Toovenaar is geweeft; gelooft gy dat Boer ? fprak Luxemburg. Wel zekerlyk, ik heb hec gedrukt gelezen, was het antwoord. Wyien de Edele Heer Harting, heef. het voorzegde niet eens, maar verfcheyde malen in myn byzyn verteld» fchoon 'c niet gedrukt is, buyten en behalven dat, is het zeer wel re gelooven, doordien hy by aflyvigheid zyne Erfgenamen circa Ryksd. 1600,000 ofte 3840000 heeft nagelaten.
Pus.



t 8ï )
Pus. B w k.
Dat is Wel veel, dog die Plart'hg Is één wakkere en braaf Gouverneur op fa va gïweeft, die de Comp. groote dienll gedaan heeft gevolgelyk heeft hy zulks wel gc'meriteerc.
Patriot.
§ 126". De Heer Harting heefc zekerlyk eèn groote naam op Java behaald en nagelaten, dac hem in zo verre my bekend is, van geen fterveling benyd of misgund is door regte middelen en wegen, geld gewonnen te hebben. ïk weet niet, of ik voor hem Gouverneur geworden zynde , by die gelegentheid de Comp. niet meerder in de beurs zoude getaft hebben, egter met wat meer overleg dan die van de Maïlebaar die de Comp. heen en weder voor vyf tonnetjes opligten, zonder hare zaken te wetea goed te maken, nog minder dat ik als Gouverneur van de Kuft Chormandel, gelyk een Roover van Land en Volk, zyne gedoentens niet te konnen verantwoorden, als een fcheim zoude gaan vlugten.
P r s. B w h.
Dat loopt 'er op de Comp. zpnder on'dekking te .benadecleu, heeft voeten in de aarde ^ F dog



(«O
dog laat ons uwe dan in cas fubjecr. eens hoo» ren, het zal zekerlyk niet veel goeds zyn.
Patriot.
§ 127. Voor geleerde, zegt het fpreekwoord, is 't goed prediken, kwaad is 't ook nier, gemerkt ik het flegts zal voordellen, als ik Gou« verneur ware geweeft, dan zoude ik met korte woorden gezegd, in de eerfte plaats ten minften de Soldyboeken , niet laten effen ftellen en aflluyten, veel m inder na Eatavia zenden, ten eynde door dat middel alles wat van de Inlandfe Militaire kwam te fneuvelen en weg te loopen als levendige prezent zynde voor gagie en koftgeld op te brengen, waar door ik zonder ontdekking ten minfte ƒ 500,000 zoude profiteren. In de tweede plaats, by Exempel, als ik 10,000 Spaanfe Matten na het Leger zond dan zoude zulks met een geringe eseorto onnoozele Javane gefchieden niet alleen, maar een andere party myner vertrouwde, zoude :effens onder fchyn van vyanden. op eene afgelege plaats by my beftemd gereed ftaan om haar die Spaanfe aap zonder flag of floot te ontnamen en zoo voorts agt^r om in myne kas te transporteren, dus doende zoude niemand beter weten of 't ware werkeljk door den vyand gefchied, gevolgelyk verantwoord wat zeggen de
Agtb:



Agtb: Heeren van deze myne vinding*
Pr s. B w n.
Wel overlegd, gy zult geen Gouverneur van Java zyn, want dan zoude Java geheel uytgeput en kaal gemaakt worden.
Patriot.
■5128. Zoo lang de Comp. op Java navigeert is Java de broodkamer, (§ 128; en door Gouverneur en Refidenten niet uyt te putcen maar de lands Inwoonderen kunnen wel door toedoen van den Gouverneur Generaal, kaal en arm gemaakt worden, als pr. Exempel zal ik ftellen, ik als Gouverneur Generaal maak ik in dat geval niemand Gouverneur van Java, fchoon myn eygen broeders zoon of Neev zynde zonder dat hy de volgende requifuien bezicte r. moet hy uit de Natuur even gelyk de vos na de hoenders van den Boer greetig, ten noo*ften graad hebzugtig zyn na geld en goed dat hem niet toebehoord. 2 Moet hy gepaard meü een judafche vriendelykheid verffandig zyn. 3. Moet hy gelyk de Fharizeen met den Bybd voor hem, in fchyn zeer godsdienftig zyn. 4. Moet hy zig uyterlyk toonen een hater'van4 W'erelds fchatten en vermakelykheden zyn. 5. Moet hy dag en pagt gelyk een Tyger op de
F z toe



C §4 )
loer leggen; hoe dat beft wegens een fchyfi kwaad, zo Europeefe Refidenten a!s javafche Regenten in het net zien te vangen, ten eynde de eerfte door dien weg tot noodzakelyke prefenten te conftringeren, en de laatfte om haar fchatten meefter te worden, te apprehenderen, en zo voorts als Bandieters na 't Eyland verzonden te worden. 6. Moet hy door middelen van den Chinefen Pagter, alles monopolie weten te maken. 7. Wanneer na ouder gewoonte met de drie jaren de Verpagting gefchied, moet hy geen Chinees voor Pagter erkennen , dan de zulke die hem voor de gunft om Pagter voor drie jaren te wezen, eenmaal betaald Ryksd. 80,000 of / 192000, ongerekend de noodzakelyke prezenten, dat giffc ik ten minften in een jaar / 40,000 '/al moeten monteren, of anderiïnts (§ 68) in het Blokhuys, en wyl het de gewoonte onder de Javaanfe Grooten is, niet zonder aanzienelyke prezenten voor hare meerdere te verfchynen, zal hy ten 8- dikwils een ' binnelandfe reyze doen, ten eynde door dien weg ieder keer ten minften ƒ 50,000 te collecteren en t'huys te Hepen. Ten 9 komt er tuften beyde de een of d'andere voornaam Regent te fterven, en teffens groote fchatten na ie laten, hy zal als Executeur den boedel moeten Hopen, voorts de Erfgenamen met wat duy-
ten



(8j>
ten affchepen. 10. Daar en boven moet hy. nu. en dan de hooge Regering eens aanfchryven» dac er voor de Comp. met geen mogelykheyd is'Ryft te bekomen dan tegen Ryksd. ioo, of ƒ 240 de Coyang.
P r s. B w h.
Ho.!, ha! waar wil dat na toe, van Ryksd. 10 , dat de ordonnantie prys is van de Comp* op Ryksd. 100 te fpringen, is buyten exempel , en dus met geene mogelykheyd te verantwoorden, 't is waar de Bataviafe Regering beeft by refolucie in de maand September 1767 de Minifters op Java moeten qualificeren de Coyang; ryft tegen 50 Ryksd. of ƒ 120 de Coijang in te koopen, dog zulks gefchieds uk oor*, zaak van een flegt Rystgewas.
Patriot.
§ 129. Nood breekt wet, zegt het fpreeb. woord, wat niet is kan gefchieden, als den Generaal zyn doen en laten by voortgang op exempel zoude fonderen, zoude 't dikwils flegt gefield zyn, als NB. in het] gefiteerde geval by exempel dat de Comp , ja zelvs dat gants Java, door den Oorlog in vuur en vlam gefteld zynde , Ryksd. 50 voor de Coyang, ryft heeft 3 m,otg«



( 85 )
moeten betalen, evenwel heefc het moeten ge* fchieden, om de Menfchen niet van honger te laren fterven, op een tyd da: alles in de grootfle ruft en vrede was, en der hal ven zulks kan meer gelchieden, de Comp. heeft dan uyt oorzaak van een liegt gewas van Ryft 50 Ryksd. moe en betalen, ligt dat by verandering , onder voorgeven dat de Ryft op gants Java, door de Witte Muyzen als een ftraf voor Java, is opgevreten, coc joo Ryksd. meer zoude te brengen ■wezen, dog fufponeert, men liet het eens by 50 Ryksd. blyven, dan zouden de gouvernerende Reftdenien wel op de Ryft een zoete ftuyveff konnen profiteren, by voorbeeld dejavafe Regenten zal ik ftellen zyn van lange jaren her* waards ce famen verbonden als een contingent alle Jaren aan de Comp. te leveren 12000 Coijangs ryft tegens 10 Ryksd. bedragende Ryksd. 120,000, of/288,000. Deze fomme gemultipliceerd met 4, dan is het facit f 1152,000 genomen.
Pas. B w h.
Dat is wel veel gewonnen, dog berft, fuspor.eert ook eens, dat wy a!s Heeren TvTeefters uw voorgeven in dezen niet voor voldoende , wilden accrediteren, en dat wy over zulks deze
een-



' C §7 ) .
eenvoudige fignificante vrage tegens uwe befluyten entameerden , hoe is 'er waarlyk en waarachtig Ryft gebrek op Java, en hoe is 'c dan mogelyk dat op die zelve plaats Ryft te bekomen zoude zyn: dat 'er gebrek is kan waar zyn,. maar dan is men teffens genoodzaakt, dat gebrek van buyten's Lands te verhelpen, diensvolgens is de {entende doordien de coyang tegen 50 Ryksd. op Java te bekomen is, kan er onmogelyk geen gebrek wezen, maar wel dat zulks door Gouverneur en Refidenten om eyge gewin word veroorzaakt, en dus doende de Inlandfe Regenten buyten ftaat gefteld worden baar contingent te konnen opbrengen, derhalven condemneren, wy uyt gratificatie gelyk gecondemneerd wordby dezen, Generaal en Raden van India: het meerder betaalde als Ryksd. 10 voor de Coyang, op zigt dezes met den Intrede, uit privé beurfen ten eerften contant, in cas vaa de Compagnie te reftitueren met refervatie van &<5tle tegens de geene deze vermeenen zulks te tncumberen, hoe zoude dit uw fmaken?
Patriot.
§ 130. Op die exceptie heb ik waarlyk niet gedagt, dog hebben is hebben, en krygen is dekunft (5 119) om weder op de Levensbefchryving van myn Java's Gouverneur te komen , F 4 mosf



( §S )
moet hy laatftelyk ten n tulTchen beyde me* den eenen of anderen Inlandfen Regent, eene kleyne Oorlog beginnen, ten einde, daar voor dat middel ten nadeele van de Comp. zyn fchatkamer te augmenteren, en daarenboven by den Nazaat, -onder de helden bekend ftaan, en ziet den Man met deze elf hoofdige qu'aliteyt bezield, zoude Quintilius Varus '(.§ 17 ) als Gouverneur, ond " myn toelating als Generaal, mirs ƒ 100,00a alle jaren to: myn beftaan contribuerende , in ftaat zyn. de Inwoonderen dood arm en gelyk een 3uys ten eenemaal kaal en naakt te konnen maken, en mitsdien voor het'minfte vyf millioenen guldens van daar konnen Hepen, of ik wil my laten villen.
Pas. B w h.
O! arme en ongelukkige Javafe Inwoonderen, gy waart dan als zulks mogt gebeuren ( dat God verhoede) zeer te beklagen, gemerkt dat de Refidenten in dat geval mede met een kleyntje Si et te vreden zouden wezen.
Patriot.
§ 13r. Dat ve-rftaat zig, zeydeKarei,by eea geeffeling boord een brandmerk.- De Gouvenv neur als eerfte beul. Der Refidenten , de RegenCe^ de gemeene.-Javanen, dat haar het bloed.
fcngs,



C te >
langs de hielen loopt als per exempel, i. Dtï Gezaghebber van de Oufthoek, fchoon als een magere luys hongerig moet verzadigd worden, en mitsdien onder toelating van den Gouverneur, door knevelaryen, en in alles monepolie te maken, voor het minfte in een jaar ƒ 100,000 gewinnen. 2. Den Refidenc van Tagal zal fchoon onverzadigd, en gretig na geld , gelyk: een Duitfer na Rynfe Wyn, in zeiver voegen met dito fom te vreden moeten zyn. 3. De Relident van Guiffe zal op voorfz. helft moeten putten. 4. Japara.is wegens fchoouebeker3 een aards Paradys, en zal mitsdien ƒ 60,000 in 'c jaar aan dies Refident moeten opbrengen. 5. Rambang, het neusje van de zalm, zal wegens dies aangename fituatie, als kunnende by helder weder de Zon den geheelen dag gezien worden ƒ 140,000 moeten toegeven. 6. Paecalongang zal voor het minfte / 30,000 moeten opbrengen, gelyk dan laatftelyk, ten 7. de Inwoonders van Joanna buyten alle nieuwtjes en gelegentheden ƒ 30,000 op gelyke wyze aan deflelfs Refident te moeten bezorgen, ten eynde dus doende, het groot Java niet alleen tot de voornaamfte Zetel en 't middelpunt van alle foort van knevelaryen en ongeregtigheden te maken, maar boven dien tot een gepriveligeert ïoofneft voe"- Neren en gunftelingen, zo van F 5 ïuy



(9o)
tny als van myne vrienden en patroonèn (§ 59) op dat dezelve geaccompagneert met die van myn Raden , mogen zyn gelyk de vliegende Sprinkhanen , die waar zy met hoopen nederval3en, alles opvreten en vernielen, en om kort re wezen, een eynde van het gefprek, dat misfehien lang verveelt, te maken, zal ik tot flot myner gedane reden nog zeggen, dat vermits de Regering van de N. O. I. Comp. door geheel Indien, na de inftelling in allen opzigte een ariflocratique Regeringsvorm iacludeert , zoude ik als Gouverneur Generaal, voor gefield zyn» de, zeer gemakkelyk die Regeringsvorm uyt oorzaak, dezelve uyt Fortuyn zoekers van(§ 12) gecombineert, in een Monarchie kunnen veranderen , mits dezelve met de band van verderielyk eigen belang perpetueel te binden en vaft te knoopen, ten eynde het eigen belang perpetueel, 't ferce en groot beweegrad van al haar doen en laten komt uit te maken met flegts te denken het zal onzen tyd wel uithouden.
§ 132. Zie daar Hoog Edele Gr. Agtb. Heeren, hier mede vertrouwe Hoogftderzclver vrage C § 5° ) r'let alleen ten genoegen hebben be» antwoord, maar ik imaginere my zo klaar als het Zonneligt fchynd , door gefundeerde redenen gedemonflreert te hebben, dat by aldien de E. Comp. nevens hare Dienaren en Onderdanen ? na*



(91 )
navolgens myn gedaan voorftel, flegts een tyd van tien jaren, meer ofte min bediend en gehandeld worden, als dan de Comp.wiskunftig(§q2). voor ruytn de helft infblvent gewerkt, en hare Indiafe Onderdanen voor 't meerder gedeelte totden bedelzak gebragt zoude wezen.
§ 13S- Heb ik intuffchen te veel gepraat, en dat miffchien het gehoor te fferk is aangedaan, de Indife Patrioc verzoekt in dat geval Uw WelE. Gr. Agtbare ingevolge hoogft derzelver aangeborene vaderlyke Edelmoedigheid gratificatie, en over zulks dien uytftap te willen pardonneren en God den Albeftierder van Hemel en Aarde, die getuygen van de heimelykfte gedagten der menfchen is, en dus niet bedrogen kan worden weet, dat myn gezegde niet verder met het algemeen belang, en welwezen van d'E. N. O. I. Compagnie gepaard gaat, veel minder dat ik daar door eenige ydele roem, eer of belooning zoek te behalen, maar wel die geruflheid aan myn gemoed te geven dat ik myn bekneld Patriots harte in alle veneratie voor UE. Groot Agtb heb konnen ontlaften , en mitsdien myne bekommering en vreeze, wegens den val en ondergang van de N. O. I. Comp. heb mogen te kennen geven.
Fes



( 02 >
Pes. B w h.
Wy zullen 't voor gecommuniceerd houden > tervvyl wy verwagten, dar gy nu de middelen ter genezing zult voorfchry ven.
Patriot.
De tyd te kort en verloopen zynde , zal ik zulks tot de aanftaande maand Septemb. moeten uytftellen, als wanneer ik, fchenk God my 'c leven en gezondheid, niet zal manqueren, deswegens als een eerlyk Man myn woord te houden. IntufTen konnen Uw Groot Agtb. des believende, myn gezegde by herdenking, nader in overweging nemen, niet alleen, maar buiten dien,als 't is dat dit myn gefprek waardig in aanmerking genomen te worden bevonden werde, mitsdien in der tyd van nuttig gebruik konde wezen, dan is in dit geval in dezen de Secreteffe voor als nog ten hoogften noodzakelyk , inmiddels befluite met Uw H. li. Gr. Agtb. Heeren in de dierbare befcherming van Jehovah aan te bevelen, mitsgaders my met alle fincere veneratie ie noemen
Hoog Edele Groot Agtbare Heeren-,
Uw Hoog Edele Groot Agtb. zeer Ootmoedige en Gehoorzame Dienaar



Ver volg van het
REDENKUNDIG BERIGT,
des \^
INDIAANSEN PATRIOTS,
In betrekking der ware oorzaak van 't bederf, mitsgaders de middelen van redres der Nederlandfche
OOST-INDISCHE
COMPAGNIE.
In Indien, ter fpeculatie gedaan , op verzoek en vraag- poindten, van de vergaderde Heeren Bewindhebbers van gem. Compagnie-
Hoog Edele Groot Agtbaare Heeren.
C\m aan het beloofde by gefprek van primo / Mey laatftleden te voldoen, neemt den Indifchen Patriot met gunftige permiffie andermaal de vrymoedigheid in Uwe Vergadering te verfchynen, ten einde Uw Hoog E. Gr. Agtb. als nu de ware redresmiddelen van den vervallen ftaat der N: O; I: Comp; in Indien ter fpeculatie voor te dragen.
P R S.



C94)
P r s. B W H.
Dat ij braaf, dog weeft kort en zakelykV
Patriot.
Uwen wille zal gefchieden.
$ 134* De redresmiddelen , die ik voorne* wens ben ter fpeculatie voor te dragen, zullen in de eerfte plaats dienen om de kwade Fortuynzoekers, by § 12 tot 17 voorgefteld, als zeer door eygenbaat gedreven, en over zulks de kanker, waar door de ingewanden van de Comp. worden doorknaagt en opgevreten door hun te voeden en levendig te houden, te toornen en te noodzaken, haar langzaam te haasten, fchatten te vergaren.
§ 135- Ten 2. De Regering door gants Indien als perpetueel uit Fortuynzoekers, van § 12 gecombineert wezende, paal en perk te Hellen, en mitsdien te previniè'ren, dat niet ligt in hare Vergadering ($ 131.) het eigen belang het roerzei en groote beweegrad van al haar doen en laten komt uit te maken; maar in tegendeel genoodzaakt zullen zyn, het eigen met het algemeen belang en welwezen gepaard te laten gaan.
§ 136. Ten 3. Aangezien aan.'t behoudende prefervatie van de Comp: ten hoogften gelegen
is,



C95 >
is, zo moeten de redresmiddelen ook daar in voldoende wezen, dat de Maatfchmpy daar doof duurzaam mag zyn en blyven, geconfidereerc dac de E. Maatfchappy ingevolge oétroy, niec flegts als fouverain Vorft en handeldryvend Koopman ( by § 27 en 30. verhandeld >
is aan ie merken , maar boven dien is de Comp. myns bedunkens , wegens hare wyduitgeftrefcte Indife Conqueften, zo niet de grootfle, ten minften een der voornaamfte en noodzakelykfte Steunpilaren der Vereenigde Nederlanden.
p R s. B w* h. Dat zyn de Geleerden nog niet eens, gemerkt dat de Geünieerde Provintien, des noods buiten de Comp. zoude konnen beftaan. Patriot. § 137. Ja en Neen is een harde ftryd , om in dezen het voor en tegen breedvoerig te betogen, agte ikonnoodig, als kunnende ieder verftandig en kundig menfeh ligt befefFen, wanneer men tot juftificatie myner ftelling zyne gedagten flegts gelieft te veftigen.
1. Op de jaarlykfe Equipagie der Schepen voor Indien, hoe veel duizende Menfchen worden niec vereift om het noodige daar toe te bezorgen en aan te brengen, invoegen daar door den Landmaa, den Koopman, den Zeeman en
den



C 9°")
den Ambagtsman zyn dagelyks beftaan en onder* houd niet alleen vind, maar ook daar door in ftaat word gefteld, zyn aandeel tot 's Lands beftaan en onderhoud op te konnen brengen, daar in tegendeel , wanneer dit eens cefleerde en gantfchelyk weggenomen wierde, door het zelve notoir en zonder tegenfpraak by veelen niet alleen een groot gebrek en verlegentheid zoude worden veroorzaakt en te wege gebragt, maar '•s Lands inkomen zoude daar door teffens grootelyks mede moeten verminderen.
2. Zo is boven dit alles de Comp. de rendevous van alles wat in Europa niet weet aan de koft te komen, en mitsdien het non plus ultra der Fortuynzoekers, (§ 116.) invoegen dat veie vreemdelingen uic Indien in Holland fchatryk te rug komende, haar met er woon in de eene Of andere Provintie van de Unie komen ter neder te zetten, en zo door hare dagelykfe confumptie het Land mede helpen bevoordeelen, in kort wie in 't breede en grondig overweegd en inziet, alle de voordeden, die de Comp. door haren handel op Indien, aan den Staat der Verëenigde Nederlanden komt te attribuè'ren, zal moeten bekennen, dat myn gezegde niec eens zo ongerymd is, en mitsdien niet gantfchelyk bezyden de waarheyd loopt, maar men in tegendeel overtuigd moet zyn, dat (gelyk gezegd*
tot



C 97)
ïot algemeen nut en welwezen van Land en Volk, aan het behoud en prefervatie van de N» O: I; Comp: ten hoogften gelegen is, dog hec zy hier dan mede hoe het wil, ik zal op dezen grond de red lesmiddelen funderen, om» wanneer men in cas van noodzakelykheid van dezelve gebruik wilde maken, en zo tot (land brengen, de Comp. daar door duurzaam te doen zyn en blyven.
§ 138. En op dat ik dieswegen, fchoon niet geleerd, dat myne zaak niet is, egter duidelyk en zo veel mogelyk kort en zakelyk moge fpreken, zal ik in de volgende vyfdeelen kortelyk iconen, waar in eigentlyk myns bedunkens, noodig is redres gemaakt te worden, als in 't
Eerfte Deel. De Regering te Batavia derwyze gefchikt en ingerigt dat de Indife Regenten het ware belang en intreft van de Comp. als van Land. en Volk haar bellier toevertrouwd , nood wen • dig moeten betragten en handhaven, van§ 139 tot 155.
Tweede Deel. De Burgerlyke voorregten en vryheden te Batavia derwyze gefchikt, en voorgefleld, dat wanneer het tot ftand word gebragt, in dat geval zulks voor een der voornaamlte Steunpilaren G van



( 9? 5
van 't Gemeene Beft der Comp. in Indien is te houden en aan te merken, van § 156 tot 198. Derde Deel.
Waar in de dispocique en willekeurige handelwyze, der Comp: hoofd Regenten, op de buiten Comptoiren word belet en tegengegaan, Yan § 199. tot 208.
Vierde Be el.
Het alverllindend Ambagts Quartier te Batavia , als een ruineufen Laftpoft voor de Comp: den bodem in te flaan en te vernietigen, van § 209. tot 217.
Vyfde Deel. Hoedanig de Comp. in Indien, als handeldryvend Koopman, ter plaatfe waar ze volftrekt heerft en gezag voerd, moet handelen en te werk gaan, van § 218. tot 245.
Eerste Deel.
De hooge Regering te Batavia zoo veel mogelyk derwyze gefchikt en ingerigr, dat de Indife Regenten het ware belang en intreft, zo wel van de Comp. als van Land en volk, haar beftier toevertrouwd, noodwendig moeten betragten en handhaven.
§ 139. Ik zal my niet op houden te onderzoeken en na te fpeuren welke van de bekende regerings Form de befte zy en mitsdien dezelve



C 99 )
re als ten voorbeelde ftellen, neen de ondervinding zoo wel als de oude en nieuwe hiftorien leeren, dat de regerings vorm na de Innerlyke geaardheid en coftumen van Land eh volk gefchikt en ingerigt moet wezen, zal anderfints den ftaat gelukkig en voorfpcedig zyn, buyten dien wat voor het eene Land voordeelig en goed is", kan dikwils voor het andere ten uyterften Fchadelyk en verderfelyk wezen. Ge" noeg dat ieder verftandig en kundig mens weet en overtuygd is, dat het welvaren zoo wel als1 het bederf van Land en volk (byzonder van het gemeene beft) voornamentlyk afhangd en opgefloten legd, in een goede of kwade regering dat is te zeggen, zo lang de Regenten van een Gemeene Beft ter goeder trouw handelen, en te werk gaan en mitsdien de grond wetten en privilegiën van Land en volk, in allen deele na gemoede tragten te handhaven, en overzulks het eygen met het algemeen belang gepaard laten gaan , zoo lang zeg ik de Regenten zulks betragten, is den Onderdaan gelukkig en voorfpoedig niet alleen , maar die Regerings vorm hoe verkeerd ook aan een gefchakeld en mee wat naam beftempeld, is voor zulk een Land heylzaam en goed, daar in tegendeel waar de Regenten het verderfelyk eygenbelang, onverhinderd konnen exerceren, en mitsdien het wetboek in blanco G 2 hou-



( ioo )
houden (§ 59) ten eynde het regt na dat zulks in haar kraam te pas komt te konnen draaijen en wenden als een wasfen neus, om zo doende om eygen gewin, land en volk niet alleen te ruineren, en arm te maken, maar ook tenens daar door te veroorzaken, dat de zodanige volkeren met reden by alle gelegenheid tragren zig des mogelyk door den oorlog, van zulk een ondragelyk jok (gelyk eertyds onze vrygevogte Nederlanders) te ontlaflen en vry te maken, is een blyk dat zulk een regerings vorm, fchoon na 't beloop uyterlyk wel gefield, en gefchikt zynde, niet deugd, en mitsdien noodzakelyk is zal anderfints zulk een land niet gantfchelyk verloren gaan, dat dies regerings vorm zodanig werde gefchikt, en vaftgefteld, dat de regenten van den Lande, haar beftier toevertrouwd dies grondwetten en privelegien zonder afwyking noodwendig moeten betragten en handhaven.
' § 140. De hooge regering te Batavia uyterlyk in haar verband befchouwd en aangemerkt wezende, is myns bedunkens dezelve uit oorzaak datze in Indien op alle plaatfen van de Comp. volflrekt heerfl en gezag voerd, en overzulks na eygen goedvinden en welbehagen, wetten maakt en breekt, voor het meerder gedeelte eeïie ariflocratife regerings vorm, dog die ook
tef-



C ioi )
feTens om meer dan eene reden, zeer gemak-
kelyk in de vorm eener Monarchie waar in eygen belang de'voorzhting heefc kan veranderen
(S 131.)
Voor eerll is gem: Regering perpetueel uit Fortuynzoekers § 12 gecombineert.
2.-Ze heefc buyten de vergadering van de Heeren Zeventienen, wegens haar doen en la. ten, aan niemand reden en rekenfchap te geven.
3. En wyl de Heeren Mrs. door den verren aftland, en langen tyd verloop eer dat men uit Indien tyding kan erlangen, niet dadeiyk konnen weten en naipeuren, en mitsdien het onderzoek onmogelyk maakt, of wel de regering in alles ter goeder trouwe handeld, en te werk gaat, zo kan 4. hier uit refulteren en voort vioeyen, dat de Leden der vergadering om hare vrienden en nabeftaande voort te helpen, niec altyd, in den Raad zittende, na gemoede fpreeken, en haar innerlyke gevoelen zeggen y (5 56-) en dat zo doende, het algemeene aan 't byzonder eygenbelang word gewaagd en opgeoffert, met flegts te denken, het zal onzen tyd wel uythouden. (§ 131.)
§ 141. Men begryt ligt uyt deze korte aanmerking, dat de regerings vorm van de Comp. in Indien, dus doende groote gebreken fubject is j en mitsdien zodanig niet gefield en ingerigt G 3 dat



( Ï02 )
dat de Heeren en Mrs. met volkomen zekérheid op dezelve kafteelen zouden konnen bouwen , in tegendeel wanner myn gezegde in dezen, zoo wel als in myn voorgaande breedvoerig in alle zyne deeien, zonder vooroordeel rypelyk word overwogen en ingezien, dan twyfeJen geenfints of 't zal uw H. E. Gr. Agtb: als vaders en ware voorftanders , van de Comp. Gemeenebeft in Indien, als nu groote bekommering \ eroorzaken , en fteeds doen denken, of fchoon het zoo niet was, egter de menfche» lyke zwakheid aangemerkt, dat dus doende de Indife Regenten, om eygen gewin al veelmalen en zoo dikwils het haar behaagd in nadeele van de Comp: en hare onderdanen , een misbruyk van haar magt en gezag konnen komen te maken * en dat overzulks den wagen gelyk men zegt niet altoos in 't regte fpoor word voortgetrokken.
§ 142 Om dan in dezen aan de eene kant, de hooge Regering te Batavia voortaan van alle foort van kwade fuspitien vry te maken,' en te dekken, mitsgaders aan de anderezyde de bekommering van de Heeren en Mrs voor altoos weg te nemen, en mitsdien in volkomen zekerheid te doen verferen, dat indien alles ter goeder trouw word behandeld en waargenomen niet alleen, maar dit in cas contrarie, een nadeeligen uyt flap der regering ten eersten



C 103 )
ten kan worden ontdekt, is het nodig dat in gem: Regering als het Yoornaamfte en grootfte beweeg rad der Fortuynzoekers, in Indien eene kleyne verandering werde gemaakt en te weire gebragt zonder dat zulks de allerminfte opfchudding, in den Staat, of vertragingen nadeel aan 't prezente beloop van zaken, zal komen te yeroorzaken, gelyk dan tot zulke en meer andere goede eyndens, het volgende meritecrd by Uw H E. Gr. Agtb: in overweging genomen te worden.
§ 143. Voor eer ft de hooge Regering te Batavia moet beftaan uit den Gouverneur Generaal, nevens agt Raden in ftede van 14 gelyk er nu zyn, en twee Secretarisfen, zonder meer en wel om reden, voor I. niet alleen om dat dit getal voldoende is, 't beftier voor zo verre -zulks van haar departement zal wezen te konnen waarnemeru
Maar 2. zal voornamentlyk door deze minderheid teffens worden veroorzaakt dat er ook minder bloedvrienden der Leden van de hooge Tafel in prejuditie der gene die wegens gebrek aan Patroonen, en dus bloot en alleen door deugd cn bekwaamheid voor 's meefters dienft haar fortuyn moeten maken, meer zullen geholpen, worden.
$ 144. Ten 2. moeten de Leden van dit G 4 Col-



( ïö4 )
Collegie, in cas van vacature, ^ zonder wettige reden ra rang uit de opperregenten der voorraamfte buyten Comptoiren, die daar van Adfiftent, tot dat caraéter zyn opgeklommen genomen werden, ten eynde langs dien weg by aanhoudentheid kundige en ervare mannen, voor 'smeefters dienft niet alleen, aan de hooge tafel te hebben, maar dus doende zullenze door eygen ondervinding in ftaat zyn het Interieure der buyten Ccmptoiren grondig te kennen, en mitsdien in cas van befoigne dier plaatfe, met reden en op goede gronden befluit te nemen.
§ 145. Ten 3. op dat die van de Secretary der hooge Regering worden aangemoedigd, in dat werk haar bekwaam te maken, om zoo by vacature tot Secretarilfen gebruikt te konnen worden, kan tuffen beyde mede op zyn beurt den 1 Secretaris tot Raad worden aangefteld, gelyk dan voornamentlyk, die van het Negotie Comptoir tot bekwaam maken te animeren nodig is, dat by fterfgeval van den Directeur, den eerfte Opperkoopman, van 't Kasteel, als des Directeurs werk reeds kundig zyn. de, als Raad en Directeur kome te fuccederen, teffens geen andere rang hebbende, dan voor zo verre hem, die navolgens zyne inftelJing competeerd.
§ 146. Ten 4. heeft dit Collegie het hoogfte
gezag



( 105 )
gezag van land en volk, conform de Coftumen,
Grondwetten en Privilegiën , dog die zonder noodzakelykheid in prejuditie der Comp. en 't algemeene welzyn, violerende, heeft den hoogen Burger Raad magt dies voortgang te flateren, en kan in zulken gevalle ter verdere decilie der Heeren Mrs. verzonden worden.
§ 147. Ten 5. kan dit Collegie maken en breken mits voor af, een affchrift met ampele reden waarom, in handen van den hoogen Burgerraad worde gefield, en wanneer die zulks voor 't algemeen fchadelyk oordeelt te zyn dan blyft het gelyk even geflateerd 't gevolg hier van zal wezen, dat de hooge Regering om zig niet ridicul de oppofitie van den hoogen Burgerraad fubjeél te maken, met de allergrooclle toezigt en oplettendheid, in het nemen harer befluyten op die voor al met geen eygenbelang zyn omzwagteld, en aangedaan, zal moeten handelen en te werk gaan, dus dat de Regering zoo doende, buyten (laat zal worden gefield hare Heeren en Mrs altoos geene knollen voor citroenen te konnen verkoopen, of het zal ten eerflen ontdekt worden.
§ 148. Ten 6. heeft dit Collegie magt, om eenig lid van hun eygen lighaam, wegens corruptie of eenig ander crimen, dat breeder by de Inilryclie van den Generaal en Raden moet G 5 bekend



( io6 )
hekend gefield worden, navolgens de we eten af te zetten en ie flraffen, uitgezonderd den Generaal moet in cas voorzegd, voor een gecombineerde vergadering beflaande uit de agt Leden dezer vergadering, den hoogen Burgerraad nevens het hoofd der Militie, en die der Zee" magt te regc gefield worden, gelyk dan in zulken geval ieder Lid der hooge Regering, en die van Bur^ermeefleren die lacukeyt hebben, den Generaal in cas voorfz. voor deze gecombineerde vergadering te citeren. Men begrypt ligt, dat hier door eene afhangelykheyd en vreeze,, tuffen Generaal en Raden niet alleen zal worden veroorzaakt en te wege gebragt, maar een ieder zal dus doende genoodztakt worden, in allen dcele zyn ampt en pligt te moeten betragten, zonder zig uit vreeze van ontdekking san eenige corruptie of misdryf te durven fchuldig maken, en dat gem: twee hoofden ten dezen opzigte de vergadering moeten helpen adfifleren gefchied om dat dus doende den Generaal geen misbruik van haar lieder gezag over de gemeene volkeren vide § 45. zal konnen maken.
§ 149. Ten 7. kan door dit Collegie gecombineert met den hoogen Burgerraad in dat geval genoemd, den hoogen Staatraad, in cas van afiyvigheid van den Gouverneur Generaal, in
dies



C 107 )
dies plaats eenen anderen uit de op dien tyd prezent zynde Leden der hooge Regering dcoi* meerderheid van Hemmen niet alleen geëligeerd werden, maar dit Collegie moet ook teffens onderzoeken of 'er wettige reden zyn, die den perfoon by vacature der raads plaatfen, volgens tourbeurt als Raad van Indien moer optreden , van die waardigheid konnen uitfluiten, zo ja dan is het, om meer dan eene reden nodig dat den zulken, als langer onbekwaam voor 's meefters dienft ten eerften niet alleen uit zyn ampt maar buyten alle andere waardigheden worde gefteld.
§ 150. Ten 8. de menfehen (§12) om der fortuin wille natuurlyk genegen zynde ter bereyking hunner oogmerken, om den zulken die haar dier wegen van dienft konnen wezen door ongepermitteerde giften en gaven, in hare belangen in te wikkelen en over te halen, zo wel als dat andere door baat en hebzugt gedreven, en mitsdien om fnood gewin en voordeel ligt laten corrumperen en dus haren Eed en pligt, fchandelyk vergeten en ter zyde ftellen, zo is 't nodig om zulks zoo veel doenlyk by de verkiezing van eenen nieuwen Gouverneur te preveniè'eren dat in zulken geval de ftemming gefcaiede, door opgerolde briefjes waar in ieder Lid der vergadering, den naam van dewelke
hy



"( 108 )
hy zyn frem denkt te geven, bedektelyk komf in te fchryven: een fchrander en vernuftig denker begrypt ligt, dat ingevolge die handelwyze zig nier ligt iemand, om cabale, door ongepermitteerde giften en gaven te maken zal durven wagen, of hy moet ook te gelyk bedugt wezen, dat zyn geknipte dienaar wel ligt tot inkeer komende, deze bedekte occafie om van zyn fnoode en fchandelyke belofte te refiliëren zal waarnemen, te meer door dien zulks zonder ontdekking , en reftitutie van de reeds ontfangene zilvere penningen kan gefchieden, invoegen dus doende bedrog met bedrog kan vergoed worden, dog met betrekking tot de Leden der hooge Regering, dat die haar by ge. citeerde verkiezing niet zelve konnen Hemmen-, gelyk dat ligt door de opgerolde briefjes zoude konnen gefchieden, is het mede nodig, dat ieder verkiesbaar Lid, zyn briefje afzonderlyk , ter viiie aan twee der oudfte Burgermeefteren overgeeve.
§ 151. Ten 9. vervolgens zy het voornaamfte werk dezer hooge Regering den handel van de Comp: met dies ap en dependentiën , navolgens de gefielde ordres te behandelen en waar te nemen, en mitsdien in hare befluyten en belöignes niet alleen kort en zakelyk, maar ook zoo min mogelyk variabel te zyn, ten eynde
de



( I°9 )
de Heeren Mrs. by leclure harer gefchrifteri * door nodeloze Extenfie, en menigvuldige verandering her nodig ligt niet te ontrekken, op dat dus doende, hoogfl dezelven klaar en duydelyk kome te blyken, in hoe verre het ware belang en intreft der Comp. in hare vergadering werkzaam is geweeft, ten voorfchreven eynde, kan om alle verwarring en duyfterheid te prevenieren, het burgerlyke voor zoo verre zulks deze vergadering dependent zal wezen, extra ordinair bshandeld, en te boek gefteld worden.
§ 152. Ten 10. en op dat de Leden der hoo« ge Regering occafie mogen hebben, zoo ter voldoening hunner ambitie als om zig ieder afzonder lyk, by de Heeren Mrs. wegens haar doen en laten, in den dienft der Comp. recommandatie te konnen maken , is her vooral nodig;
1. Dat de Gouverneur Generaal van al hec voornaamfte der huyflelyke zaken, kennifle drage, en mitsdien waakfaam zy, dat een ieder zo dienaar als burger van wat ftaat ook zynde na de geftelde orders en wetten zyn ampt en pligt kome te betragten, teffens geen andere befchryving hebbe waar te nemen; dan flegts den patriafen brief der Heeren Mrs. ter beantwoording te concipiëren om zo doende met meer. der oplettendheid de huyflelyke zaaken te konnen betragten, en waarnemen.
2, Moe-



(IIO)
2. Moet den Directeur Generaal de eyflchen' uit de byzondere Comp oir eyflchen formeren en opflellen, de kamer brieven beantwoorden, en de beftelling en het opzigt hebben over alle de Bataviafe Pakhuizen, en daar in bewaard wordende Negotie goederen, en andere Effecten der Comp. teffens zorge dragen, dat het geprojecteerde, voor de vertrekkende fchepen na de gefielde order op zyn tyd, wel geconditioneert werde afgefcheept, zo wel als dat de adminiflrateurs haren pligt betragten en mitsdien geen bedorven, en ondeugende goederen ontfangen, nog minder dezelve in de pakhuifen te laten bederven, als zynde in beyde gevallen hec voor haar rekening.
3. De verdere Leden verdeelen onder haar al het verder fchryfwerk der buyten Comptoi» ren, in dier voegen dat ieder de berchryving van het Comptoir, waar by het hoogfle gezag heeft gehad, niet alleen kome waar te nemen maar het is een ieders zaak te letten en zorge te dragen, dat de Minifters op zulke plaatfen exact in 't bellier na de gefielde order handelen en te werk gaan, de eyfchen ieder voor zyn Comptoir dat hy befchryft, met reden waarom, en wat de foorcgelyke der nieuwlyks geeyste goederen, by den laaften verkoop hebbengerendeert opmake, teffens zorge dragen dat den
fchiph;



(III)
fchiph: voor zyn Comptoir aangelegd, geen bedorven victualie, dan wel andere goederen, door den Directeur of Adminiftrateurs duur in gekogt, en dus niet voordeelig voor de Comp. met geweld in den affcheep worden opgedrongen, nog minder permitteren dat de zeegoden, de Equipagemeefters zo ter overlading van hec fchip als in prejudicie van de Comp. en fchepelingen, die des Comp. wagen moeten trekken , meer dan haren gepermitteerde Laften in 't fchip ftuwen.
4. Is hec hier en boven mede nodig, dat de twee oudfte Leden uit dit Collegie permanent als Commiflarilfen werden geftèïd , om naaft den Generaal toezigt te hebben, dac alles wat de Handel en Navigatie betreft, navolgens de gefielde ordre, niet alleen exact ter uyt voer word gebragt en waargenomen, maar dat ingevalle haar zulks contrarie komt te blyken, ftraks gehouden zyn den Generaal, het zelve ten eersten ter kenniffe te brengen, en wanneer die aan een daadelyke een prompte verbetering manqueert, als dan het ftuk in queftie ten eerften de vergadering voor te dragen. Iemant die grondig onderregt is, wegens de directie van 'sComp. handel, pakhuyzen , en de Navigatie te Batavia zal zonder breedvoerige aanmerking ligt begrypen dat deze roorgeftelde fchikking, van een allefints
voor-



( "« )
Voordeelig en goed gevolg zal wezen, te mee? als de leden malkander, en den Generaal, om hare vrienden en gunftelingen te helpen, in geenerhan* de zaken hebben na de oogen te zien, en dat voorts een ieder wegens zyn doen en laten, in 's meesters dienft honneur kan behalen, is het eenigite en ware middel, om alle eerlievende Dienaren, tot het betragten hunner pligten niet alleen op te wekken en aan te moedigen, maar ieder zal door ambitie gedreven, dus doende in 't zyne waakzaam wezen, dat den Stadswagen zonder grove uytwyking gedurig in 't regte fpoor zal worden voortgetrokken.
§ 153. Ten 11. agtervolgens dan de Leden van de hooge tafel in ftaat te ftellen, dat zy lieden malkander en zoo allen den Generaal om hare vrienden en gunftelingen in voordeelige lucrative dienften te helpen, in generhande zaa. ken hebben te ontzien, en mitsdien in den raad zittende na gemoede konnen fpreken, en dus niet na des Generaals pyp behoeven te danslèn (§ 96.) is het nodig dat door haar zelve, een lyft van alle lucrative dienften worde gemaakt , en opgefteld, om na dezelve, in cas van vacature na tourbeurt, en ten behoeve ha» rer "vrienden en gunftelingen, zonder wettiga redenen te konnen disponeren dat is te zeggen den Generaal als hoofd, eerft, daar na een Lid,
dar»



C »3 )
dan weder om den Generaal en zoo agtervell gens invoege dus doende den Generaal in ftaat ïs, de faczoenelyke luyden, kinderen van ons Nederland ($ 15.) mede in veordeelige employen te konnen ftellen.
§ 154. Ten 12. en op dat de Gouverneur Generaal, nevens de Raden van de hooge tafel geen reden hebben , tot een ruym beftaan en onderhoud ongepermitteerde wegen en middelen te zoeken: is het noodzakelyk wil, de Comp: anderfints trouw en eerlyk gediend zyn, dat de Gouverneur Generaal alle jaaren tot een vaft Traélement, zonder verdere Emolumenten werden toegeftaan> Ryxd: 24000 - : De 8 Raden, ieder -. ■. 8000 - : De 2 Secretarillen, ieder . 5000 - : * Maakt de fomma voor alle in 't
jaar * . Ryxd. 98000 * *
P r s. B w h.
De Comp. is niet gewoon haar dienaars zöo hoog tractement te geven.
Patriot.
' §155. Den Koning van Polen aan dit zelve «uvel ziek zynde, was oorzaak van de ruine zyner fpekkamer (g icó.) gebrek zoekt lift, «ierhalven W. E. Gr. Agtb. Heeren, bederft om H een;



(»4)
een enkeld ey uit te winnen en te" befparen', geen pannekoek (§ 97.) ik durf onder verbeuften van mynen gryzen kop verzekeren, dat, wanneer na myn voorftel word gehandeld en te werk gegaan, de Comp. in dat geval door de geringe uitgave ten minften wel drie mihoen guldens in 't jaar zal worden bevoordeeld, gelyk zulks by vaftftelling myner ontwerpen, verder zal komen te blyken.
Tweede Deel.
De burgerlyke voorregten en vryheid te Batavia derwyze gefchikt en voorgefteld, dat wanneer het totftand word gebragt, zulks voor een der voornaamfte fteunpilaren van 'c gemeene beft der Comp. in Indien, is te houden en aan te merken.
§ 156. Men weet niet alleen door ondervinding, maar zoo wel by oude als nieuwe hiftorie fchryvers blykt, dar zo lang in een Gemeenebeft, de Burgermeefterlyke Regering heeft plaats gevonden, en dat men teffens de burgerlyke voorregten, en vryheden heeft gehandhaaft en in waarde gehouden, de Staat gelukkig en voor* fpoedig is geweeft, dog waar in tegendeel ab les is verwaarloosd en met geweld ;den boom ingeHagen, is dies val en ondergang wel haaft gevolgd. Exemph gratia: Zoo lang de oude
Ro-



C "5 )
Eomeynen het burgerregt agteden en in waarde hielden, hebben zy byna over de geheele weereld heerfchappy gevoerd, dog zo haaft het verderfelyk eyge.nbelang, en dvvinglandy hec zelve kwam te vertrappen, en den boöm in te flaan , is ook te gelyk hare gloriryke grootheid vergaan. Wat doet de Venitiaanfe Rèpublicq anders ftaande en in wezen houden, dan datze hare burgerlyke voorregten en vryheden ten hoogden waarderen, en in waarde houden i Daar en tegen, zoo haaft de Spaanfen dwini geland , den Staat der vereenigde Nederlanden, van hare burgerlyke voorregten en vryheden wilde beroven, zyne onverdragelyke heerfchappy over dat gedeelte wel ras gedaan was; dus onze. oudvaderen , fchoon ten kofte van goed en bloed zig eyndelyk door hare burgerlyke voorregten en vryheden te mainteneren en voor te ftaan , met de vryheid hebben bekroond gezien, en dus eyndelyk konnen zeggen, vryheid, blybeid; en zoo vind men de hiftorien vol van diergelyke omwentelingen der grootfte Staaten, en Republicquen, enkel door het verderfelyk eygenbelang, en dwingelandy veroorzaakt.
§ 157. Is het derhalven dusdanig gefteld; rnet Repubiicquen wiens Regenten ware "inboorlingen zyn; en mitsdien als met de melk koéBfifl in te zuygen, gehouden en verpligr té



Cn6)
wezen, de wetten en privelegïen van haar Vaderland te mainteneren, en voor te liaan, dat daar nogtans in weerwil van dat alles,-het verder velyk eygenbelang plaats heeft, om zyn eygen vaderland te ruineren en in den grond te bederven, wat wonder dan, dat verre afgelegene geconquefteerde Landen en dies Colonien wiens Regenten flegts gehuurde Fortuynzoekers zyn, niet veel eeuwen konnen duren, en in wezen blyven, flegts om dat de meeften die 't bellier van zulke landen in hebben, na wil en welbehagen, en na dat zulks in haar kraam te pas komt, zonder tegenfpraak wetten konnen maken en breken , en overzulks pr. fas & nefas, fchrapen en rapen wat zy grypen en vangen konnen, ten eynde dus doende met fchatten opgevuld en overladen, weder na hun Vaderland te vertrekken, zonder haar het minlte te bekreunen of land'en volk haar beftier toevertrouwd , daar door is geruineerd en arm gemaakt. O! neen, daar legd haar weinig aan gelegen, als zy anderlints haar oogmerk bereyken, en dat mitsdien het haren tyd kome te duren en uit te houden, voor de reit niet ongelyk eenen Quintilius Varus. (§ 47.) In 't kort het is zonder tegenfpraak zeker en waaragtig dat geene geconquefteerde Landen en dies volkplanting in andere wereld deelen gelegen , zeer
lang



C H7 )
lang in'eenen florizanten ftaat- konnen blyven^ wanneer -ie opperheer geene nodige zorge draagd, dat zodanige landen en volkeren met permanente wetten en privelegïen, na de innerlyke geaardheyd en Coftumen van Land en volk gefchikt, en die mitsdien ah een ft enrots onbeweeglyk vaft blyven ftaan , werden gebenificeert. Immers loopt hec ïryns bedunkens niet bezyden de waarheyd, dat de N. O. I. O mp» meerendeels hare veragtering en verval van zaken , aan niets anders, heeft te attribucren, dan dat men niet in tyds het ft gewaakt, en zorg gedragen, den volke wetten te geven e fubjeét te doen zyn, waar door 'c verderv-elyk eygenbelang de handen waren gebonden , hes algemeene Staatsbelang geen hinder of nadeel toe te konnen brengen, wat anders is oorzaak van agteren ingezien, dan gebrek van voldoendde en goede wetten , dat de Franfehe Ov Comp. ;s geruineert e,n te gronde gegaan, welk de Engelfche Ooftindifche Maatfchappy prefumtiev eerlang mede zal treffen, en te beurt vallen : dog dat zy zo het wil, dit ftuk is intusfchen al menigwerf, het ftuk myner hetragtïngi geweeft, en mitsdien hehik niet konnen befefl len hoe het mogelyk zy, nademial de vrygevogte Nederlanders zoo zeer op hare ;vryheii gefield zynde, dat ingevolge van dien de HeeH 3 reis



( "8 )
ren Mrs. van de N. O. I. Maatfchappy niet reeds lang bedagt zyn geweeft hare Jndife onderdanen met alzulke wetten en privelegïen te benificeren, waar door 't verdervelyk eygenbelang de handen zyn gebonden, en mitsdien genoodzaakt den algemeenen ftaat wel voordeel, maar van belang geen hinder of nadeel te konnen aanbrengen: 't is waar men heeft op Batavia twee groote boekdeelen vol, met ftatuten gefehreven, en om dies wille ftatuten van Batavia genoemd, dog door langheid des tyds en na dat ieder Gouverneur Generaal gezind is geweeft , zyn dezelve zo meenigvulüg geworden dat men thans niet meer kan weten, welke van alle de befte zyn of waar men zig aan vaft Zal houden. Het ware der hal ven om het alge-i meene nut en welwezen der Comp. te wen* fchen dat de Bataviafe ftatuten minder in getal en meerder in ftmdvaftigheid, deugd en effect, kwamen te forteren, dog wat niet is kan gefclfeden. Uw Hoog E. Gr. Agtb. zyn Heeren en Mrs. van de N. O. h Comp., het dependeert dierhalven flegts van uwen goeden wille, Batavia's in en opgezetenen, en al die e-nder de vleugelen van protectie der Comp. forteren zuike privelegien en grondwetten te geyen, die als een fteénrots onbeweeglyk vaft blyyen ftaan, wel aan ik zal met gunftige permis-



( "9)
fie ten dezen eynde de voornaamften artlculeti kortclyk ter fpeculatie voorftellen, wanneer die tot ftand zyn gebragt, moet de reft van zelve volgen, gelyk ik dan in betrekking van dit gewigcig ftuk by § 143. tot § £54 koxtelyk heb getoond hoedanig de hooge Regering op Batavia ten dien eynde in hare werking gefchikt cn ingerigt moet wezen, derhalven zal ik als nu de voornaamftc deelen der Burgermeefterlyke Regering kortelyk mede voorftellen en tooneri dat dezelve door hare werking en invloed op de hooge Regering in \ generaal, de baifiin ce der Indife regering zal komen uyt te maken,
Eerste Articul,
Van de Burgerlyke Magijiraat.
§ 158. In de eerfte plaats ftellen vier per (bonen uit den burgerftand, nevens een Secretaris voor zo verre in gezag magt en werking na, de Indife coftumen zulks vereyfen, gelykftandigde Heeren Burgermeefteren in Holland.
§ i^c. Ten 2. zullen zy in Indien voor het ware belang en intreft der Comp. en hare onderdanen zoo wel als de burgelyke voorregten en vryheden te mainteneren en voor te ftagn, in allen deelen waakzaam wezen, en mitsdienaorge dragen dat zulks als met den anderen tea II ^ naauw-.



<raauwften verknogt en verbonden zynde zo veeï mogeiyk kome te balanceren, dat is te zeggen wanneer de hooge Regering in betrekking van die te famen, dan wel ieder afzonderlykT, eenige befluyten, ordonnantiën of wet komt te nemen ofte maken, en dat haar zulks door extract: , dan wel particulier ter kennifïe werd gebragc, en zy mitsdien oordeeien dat er voos een van. alle nadoelen gevolgen uit konnen reföltereo, en voor tfpruy ten, zy in. dat geval orv der eede verpUgt zullen wezen,, de hooge Regering zulks ten eerftfn , by wyze van fchriftelyk vertoog onder 'c oog te brengen, om was het mogelyk daar door gem. Regering dies fchadelykheid te doen oefeffen, en mitsdien van haar befluit in cas fubjecr, doen afzien, dog de Regering egter blyvende periifteren, dan zullen zy ten eerflen, zo wel in dit geval als anderfincs nootzakelyke omltandigheden den hoogen Burgerraad doen vergaderen., en dezelven het geval in queltie nader in overweging geven , en wanneer dan bevonden word het zelve meer het eygenbelang dan het algemeen te includeren, dan blyft het geftateerd , als by { § 146.) is gezegd.
§ toot Ten 3. heeft deze Burgerlyke Ma. giftraat de befcelling van het burgerlyke voor zo verre zulks geringheden behelft, dog de za-



ken van gewigt, ter decifie van den hoogen Burgerraad.
§ 161. Zo mede heefc dit Burgermeefterlyk Collegie de facukeyt alle perfoonen , van wat rang, ftaat of conditie ook zynde, niemand uytgezonderd , dan enkel de Leden der Hooge Regering blyft als (5 148 ) is gezegt, die by haar wegens pligtverzuym of andere euveldaden werden aangeklaagd, dierwegen ten eerften in hare vergadering te ontbieden en te hooren, en wanneer het geval in queftie geringheden behelft, na bevinding te corrigeren en af te doen; dog de Comp. dan wel het gemeene beft grovelyk hebbende geprejudiceert , den zodanigen ten eerften zonder aanzien des perlbons in handen van den Officier te ftellen , om verder zyn ampt en pligt tegen hem te betragten, ten einde zo doende alle conniventie opzigtelyk de euveldaden , en andere wanbedryven , die fpeciaal door Neven en Gunftelingen van de Leden der Hooge Regering in 's meefters dienft zoude konnen gepleegd en uytgevoerd worden, zo veel mogelyk te prevenièren en weg te nemen.
§ 162. Ten 5. hebben deze Burgermeefteren jn cas van vacature de begeving van alie kleyne burgerlyke bsnificien , dog alle veranderingen' by de burgerlyke Collegien voorvallende, blyfc ©nmiJdelbaar ter beftelling van den Hoogen BurH 5 ger>



X 122 )
gerraad, en om de magt en 't gezag van deze
Burgervaders niet alleen Juyfter en aanzien by te zetten, maar hun ook tenens daar door te animeren,-en in ftaat te ftellen, haar ampt en pligt na behooren in allen deelen onbelchroomd waar te nemen, is het noodig:
1. Datze wegens hare aanftelling niet verder van de Hooge Regering dependent zyn, dan voor zo verre die by vacature uit een dubbeld getal haar door den Hoogen Burgerraad geprefenteerd, een te eligeren.
2 Moet de Voorzitter of Prefident, rang naaft de Generaal, en de drie andere Leden beneden de jongfte Raad van Inuiën hebben , voor de reft blyven zy in alle deelen dependent van den Hooöen Burgerraad.
Tweede Articul
Van den Jujlitie-Raad.
§ 163. Even gelyk het civile Regt, in alle "Waerelddeelen zekerlyk niet zonder grove gebreken is, en over zulks met velerhande franjes omzwagteld en aangedaan, even zo is ook het civile burgerregt te Batavia niet ongelyk het wasch, dat zig aan de Opperheerichappy van koude en hitte moet onderwerpen, dus het daardoor beurtelings, zeer ligt van gedaante kan worden veranderd.
$164.*



r 1233
g 164. Men heef: op Batavia twee Regtbanken, den Raad van Juftitie en die van Heeren Schepenen, de Leden van 'c eerfte hebben de naam Mannen van Studie te zyn , dus zy als Doctors in de Regten, over verfchillen van's Comps. Dienaren oordeel vellen , daar in tegendeel de laatfte over burgerlyke verfchillen moeten oordeelen, na hec verftand dat haar van God is gegeven, mogelyk is het om deze oorzaak dac men den burgerftand in civile zaken, met het appel tot den Raad van Juftitie heefc gebenificeert, om dus doende Schepens ongeftudeerde Sententien van erreuren te zuy veren , de intentie is zekerlyk in da: geval heylzaam en goed, dog men fchynd op dien tyd niec gezien en ingedagt te hebben het nadeel, dat 'er we* zentlyk voor Batavia's burgeren, in legt opgeiloten en uk voortvloeyd:
0! h Zo word daar door ten minften, twee derden van Schepens Sententie in cas d'appel door den Raad van Juftitie geannulleerd, zoo dat wat eerft by fcchepens regt is geweeft, word by den Raad onregt. 2. Volgd dac den Succombent van deze laatfte Sententie in revifie komt, és wanneer hec dikwils gebeurd, dat ook dit laatfte regt van den Raad werd verklaard, erreur fubj.dt te wezen, en zo doende zeg ik is het Bataviafe civile burgerregt veranderjyk , als
wasch f



( 124)
wafch, en waar door het komt dat dus doende part) e > malkander NB. door de eerfte inftantie bv Schepenen, veelmalen voor twee derde komen te ruineren, en arm te maken, het welk niét zoude gefchx^en, wanneer de burgerlyke Ingezetenen gely ftandig de Dienaren van de Comp. Is hebbende maar een principale inftantie en de rivifie direét onder de JuJicature van den raad van Juftitie waren gefteid. Immers., konnen de Dienaren door twee Inftanties goed regt erlangen, wat is het dan nodig den burger tot ruine drie Inftanties te permitteren.
Pas. B w h.
Het ftaat immers een ieder vry van alle. drie Inftanties geen gebruyk te maken.
Patriot.
§ 165'. Dat is in zo verre de waarheyd, maar Wel Ed. Gr. Agtb. Heeren het is onder corre<5ti- van wyzer oordeel myns bedunkens eene der voornaamfte pligten van den Opperheer te waken, en mitsdien zorge te dragen, dat zyne Onderdanen met niets werden gebcreficeert, waar van zy tot eygen bederf gebruyk konnen maken , gelyk proceszugtige perfonen opvolgen, want dan ben ik verzekerd dat vyf geregtelyke Inftantien den zulken niec
vol»



C125)
voldoende zouden zyn, in 'c kort de Schepens Regt bank is na myn voorftel, een kanker voor Batavia's burgerlyke Ingezetenen (§ 68 tot 71?) en mitsdien ten hoogften nodig, wil men anderftnts ten nutte van 'c algemeene beft werkzaam wezen , dat Schepens regtbank werde vernietigd, en dat mitsdien voortaan alle zo criminele a!s civile proceduren de Judicature van den raad van Juftitie fubjefl worden ge' maakt, want daar door zal de gemeente ten minften ryksd. 100,000 in 't jaar werden bevoordeeld , dat nu de Dienaren van de Heeren Schepenen noodeloos opflokken en in haar neft liepen.
§ 166". Om dan de Regtbank van de Raad van Juftitie als een voornaam mede-Steunpilaar van den Staat derwyze in order te fchikken en vaft te ftellen dat dezelve aan het falutaire oogmerk, in dezen zo veel mogelyk komen te beantwoorden, is het nodig:
1. Dat 6 Leden van den Juftitieraad, in cas van vacature perpetueel wezentlyk, en met er daad Meefters in de Regten zynde, direct uyt Holland niet alleen derwaarts worden gezonden maar dat zy t'eftens malkanderen zonder wettige redenen, in't prefidium, met rang naaft den jongften Raad van Indien; dog zonder cefiïe by de Hooge Redering komen op te volgen, dog de
vyf



vyf overige Leden moeten uit den Burgerftand genomen worden.
§ 167. Ten 2. is het noodzakelyk, dat de eerftgenoemde buyten het juftitiè'le nimmer tot eenige andere dienft van de Comp. eligibel zyn, ten eynde daar door te previniëren, dat zy ten minften ter obtenue van een Gouvernement gelyk ordinair haar zoeken is, ten believe van de Hooge Regering altoos geen misbruyk van haar ampt zullen komen te maken.
§ 168. Ten 3. Dog op dat zy, daarom egter niét altoos den ouden knegt (gelyk men zegt) mogen blyven, en hen mitsdien geen verdriet in 'c juftitiële te doen krygen, zo wel als om haar voornamentlyk tot het betragten hunner pligten aan te moedigen, ten eynde zig door haar regte gangen by de Burger-gemeente te inlinuëren, moeten zy verkiesbaar zyn tot Burgermeefteren en Officieren van de juftitie in de eerfte plaats om dies hoogen rang, dog iet 't laatfte geval om de groote voordeden*
§ 169. Ten 4.. En wyl het Traélement van een Raad van Juftitie , op Batavia waarlyk en waaragtig niet toereykende in verre na is, om er ongetrouwd zwyge getrouwd zynde, na facfoen en ftaat van te konnen leven, is het voor al noodzakelyk, dat haar de Comp. tot een jaarlyks Traélement, zonder verdere emolu-
mcri-



C 127 )
theriteh op Batavia contant betaald Ryksd. 400© ieder, komt voor de zes Ryksd, 24000, dat omtrent zo veel zal monteren als zy thans met hun elven genieten, ten eynde daar door deugdzame en verftandige Mannen in cas van vacature te animeren, niet alleen haar dienft te prefenteren, maar ook teffens te previniëren, dat ze wegens een ruym beftaan geene ongepermitteerde wegen en middelen noodig hebben in 't werk te ftellen, en dus niet wegens gebrek in den Raad zittende, behoeven te limuleren, maar na gemoede het regt mogen fpreken en handhaven.
§ 170. Ten 5. moet deze Regtbank ommeer dan eene reden, flegts een Bailliuw en Landdrofc hebben, waar door de Comp. het TraCtement van twee Fiscaals komt te befparen en uit te winnen. Voor de refc blyven de verde-re fuppooften, gelyk die thans zyn.
DerdeArticul
Van den Domeyn- en Commercie Raad,.
% 171. Niets vereyfl meer attentie en toe* zigt te Batavia, dan des Lands Domeinen en de Commercie, ten eynde te prevemeren, dat eygen belang en dwingelandy, in nadeele van die twee voorname Hoofdzuylen van 's Comp.
ge-



( 158)
gemeene beft in Indien niets kan komen te ófl* dernemen, want waar die twee verderfelykè Lafters prefidereu , ( § 131) daar kan de gemeente onmogelyk floreren en wel gaan. Ik zal om niet te verveelen, my omtrent de prezente fchikking dier twee voorname Articulen thans niet ophouden, nog minder oordeel vellen of het wel of kwalyk word behandeld en waargenomen, neen, genoeg dat navolgens de prezente fchikking het verderfelyk eygen be« lang en dvvingelandy in hetzelve den meefter kan fpelen (§ 82, 116, 117, 118) en dierhalven, aangezien dat de Heeren Mrs. van de Comp. mét alles wat dadelyk in India omgaat, oculaire infpeclie konnen hebben (5 140) zo is zo wel tot geruftheyd van hoogftdezelve als tot algemeen nut van 's Comp. Onderdanen en Bondgenooten. ten hoogften noodzakelyk, dat dierwegen de volgende fchikking werde gemaakt.
§ 172. Voor eerft tot Leden van het Collegie van Domeynen-Raad ftellen zeven Perfoonen uit den Burgerftand met rang naaft den Raad van Juftitie.
§ 173. Ten 2. word aan dit Collegie het werk van den generalen Ontfanger, Water Fiscaal, Sabandhaar, navolgens haarlieder inftruetie, nevens al het gene haar lieden by vervolg
tol



( 12.0 )
rot genieën nut en welwezen, verder kan Wor* , den opgedragen gedemandeert. Intuflchen kaft uit gem. inftruétien het befte en gevoeglykfte genonne,n^ en een generale inftruétie voor het Colïegie geformeert worden > invoegen de Compna deze inftelling dadelyk de hooge Maandgelden en verdere emolumenten van drie voorname en kofcbare Dienaren komt te befparen en uit te winnen.
P ït s. B w li.
Dat is altemaal wel, maar wie verzekerd on* dat door die vergadering hét eygen belang en dwingelandy minder geexceroeert zal worden , dan dac zulks wel by de prefente fchikking plaats kan hebben.
Patriot.
% 174. ïk heb nog niet uitgefproken, derhalVen een oogenb'ik geduld, het flot myner reden zal dier wegen Uw H. É. Gr. Agtb. zo ik my hiet misgis, ten genoegen verzekeren, dat die de prezente fchikking verre in deugd zal komen te overtreffen; intüifchen zal ik in betrekking der verdere prezente Coliegien te Batavia als Weesmeelteren , Heemraden , Huwelyks en kleyne Gerigtszaken, Boedelmecferen der On* ëhriftenen, met anders zeggen dan flegts dat der»



( i3o )
zeiver Leden blcot en alleen uyt Burgeren moeten beftaan. Voor de reft blyven dezelve proviiioneel gelyk die thans zyn.
Vierde A r t r c ü i»
Van het Fonds eener Burger CaJJa.
§ 175. Den arbeyder zegt het fpreekwoord is zyn loon waardig, het zoude diensvokens onredelyk wezen te pretenderen dat de Leden en verdere dienaren, van de gewaande Burger Collegien, de gemeente zondere andere belooning dan rang zoude moeten ten diende daan, in een gemeene bed, moet alles ten gemeene nut en voordeel gefchikt en ingerigt wezen, zal het alles wel gaan , derhalven is het niet meer dan billyk ja zelf, noodzakelyk, dat er een vsd Fonds zy, waar door de burgerlyke collegianten, en verdere dienaren een vad beftaan komen te genieten , want het geld verzoet den arbeyd.
Daar zyn op Batavia twee voorname lucrative articulen , dewelke flegts tot benificie van agt perfoonen dienen, dat is de bank courant en het ftad Vendumeefters ampt, twee articulen dewelke den voornaamfte tak en fteunpilaar van de Burgerkas zullen komen uit te ma'ken.
I?6\



( *3t )
$ ïj6. Voor eerfc ftellen dan 7 perfoorieri als Directeurs van de bank Courant, de bank van Leening, en de burger CafTa, en om dies wille het directe Collegie van de bank genoemd, dit Collegie zal teffens het houden der burger Calfa na volgen, en eene daar van gemaakte inftructie gedemandeerd werden, blyvende intuffen de privilegiën en het dagelyks werk der directeurs van de Bank gelyk het thans is> uitgezonderd
T. Dat de bank Courant, aan de houders der Bankbrieven geen intreft betaald.
2. Op vafte hypoteecq beleening doende zulks niet hooger dan tegens 4I de vafte en Me zes ten honderd, in 't jaar gefchieden.
3. Den intreft op voorzegde wyze ontfangende ten voordeele van de burger Caiïa te brengen , dat in een jaar ten minften fJooco Ryxd. of ƒ 144000. ruym zal komen te bedragen.
P R 5. B \V H.
Dat is wat veel en mitsdien niet Wel te geboven dat de bank zoo veel zoude konnen bevoordeden. Immers als de Bank geen intreft betaald, dan zal ieder zyn geld 't hüys houden, om het zelve by particulieren op intreft uyt te zetten , dus de bank met veel zoude profiteren»
Ia P A*



C *3« )
Patriot.
§ 177. Zulks fchynd in den eerften opflag gants niec zonder grond te moeten zyn. Dog PL E. Gr. Agtb. Heeren, die het beloop van zaken, in het huishouden te Batavia weet, ea het interieure van de bank Courant bekend is, zal die politie niet avanceren: wylen de Generaal van Imhof, is de Inventeur van de bank Courant ge weeft: om nu de geldwolven, dat nieuws fmakelyk te maken en mitsdien het geld uit hare koffers, dat mogelyk by vele, in geene jaren dagligt hadde gezien, ten voorfchyn te doen komen, en zoo onder de gemeente te doen rouleren, betaalde de bank Courant by den aanvang, een quart pr. Ct. 'smaands: dit was van die uytwerking dat de gierige vrekken , niet alleen het geld in huys hebbende maar ook al het geen, fchoon tegen hooger renten uitftaande, en niet fecuur genoeg oordeelende, ten eerften opeyften en zoo na de bank bragten: dit heeft ftand gehouden toe den jare 1764, als wanneer ik zeker weet dat nog dat zelve jaar circa Ryxd. 8ooco. aan verloopen renten zyn betaald, dog 't welk by vervolg (om welke reden is den Hospes bekend) dermaten is gedecïineert, tot op 4 ftuivers de Ryxd. 100. pr. maand, dat is te zeggen, al wat iemand meer
dan



cm)
dan Ryxd. 20000. in de bank heeft doet geen intreft, dit nu' is geen oorzaak dac het geld om dies wil, meer uit de bank word gehaald als ordinair is gefchied, neen in tegendeel brengt jan en alle man, nog dagelyks zyn renteloos geld, als zulks in huys voor zyn Haven, niet zeker agtende ten eerften na de bank,, bedugt zynde,. dat die hun anders om dies wil den nek zouden breken, in 't kort de bank Courant is by wege van goed gebruyk voordeelig voor Batavia's inwoonderen, en noodzakelyk voor de gierige vrekken , die niemand vertrouwen, dus dat die tot eygen geruftheid, voor hare Haven gedwongen en genoodzaakt worden, haar geld dat anderfints zou leggen muffen, na de bank te moeten brengen, en zoo krygt de bank occafie, het zelve onder de gemeente te laten rouleren.
g 178. Ten 2. het Stads Vendum. ampt, moet afzonderlyk door 3 perfoonen nevens een afllager waargenomen worden, al wat pr. vendutie word verkogt, het zy door Weesmeeiieren de bank van Leening, den lequefter Curator ad lites of boedelmeefteren geen uitgezonderd, gefchied onder hare toezigt niet alleen, maar alle banquerouten en verliezen blyven onder 't genot van een jaarlyks traélement van Ryxd. 6000, of / 14^00. yder, en den ailager Ryxd. 5000.
I S aS



( 134 )
of ƒ 7200. voor harr aller rekening, voor de ieft hebben zy aan de burger Calfa, wegens het verkoopen der vafle goeder n, twe.' en een half, en van de loffe vyf ten honderd te verantwoorden , dat na aftrek 'van *t geciteerde tractement, in een jaar Ryxd. 60000 of ƒ I44CCO. jruym zd komen te monteren.
§ 179. Ten 3. zullen a'le regtmatige voordeden vervat by de intruclie zo van het domeynen commercie Collegie, Heemraden en Weesmeefleren, ieder af'cnderlyk aan de burger Calfa verantwoord moeten worden, dat dezelve mitsdien wel mede in 't jaar zal bevoordeelen 40,000. Ryxd. invoegens myn bedunkens, en na dat alles in order gefchikt is de burger Calfa dus doende, van gem: drie posten een jaarlyks inkomen zal konnen hebben van Ryxd. 160000. eer meer dan minder.
P R S. B W H.
Men moet verfteld ftaan wegens 't geen gy ons zegt, nopens de confiderable voordeden, die door particuliere perfoonen op Batavia en gants Java te behalen zyn, het is derhalven niet te verwonderen dat de Comp te gronde gaat en dat men mitsdien niet ten onregt , het EtablilTement op Batavia voor een allefints 4ru.kkende ja ruineufe laftpoft, van de Comp,
komt



C 135)
komt te befchouwen en aan te merken, gecorvfidereert dat hare fchatkift hier van bloot ei| alleen het zout komt uit te maken.
Patriot.
§ 180. Daar is al wat aan , aanmerkclyk is derhalven dierwegen het zeggen van de H. E. Gr. Agtb Heeren Zeventienen by hoogft derzelver refcriptie op de bedenking van wylen den Generaal Moffel, over den Intrifiquen ftaat der Comp. in dato 28 Maart 1752. by § 82 te weten men zoude wel eenige fpetieulë raifonnementen konnen allegueren en alle particulier belang, op de koftelyke huishouding van de hoofdplaats doen beruften, dog dan zoude UE zekerlyk niet manqueren zeer fterk te urgeren op de noodzakelykheid, van een respectabel hoofd Etabliflement, in Indien § 90. maar wanneer men op wat vafter gronden raiionneert g en overweegt hoe dit gebouw hoe hoog verheven, in desfelfs befchouwing geen andere zout en heeft, dan de fchatkift van de Comp. en wel verre van op zyn eygen fondamenten te b'yven ftaan, immediaat in ruïne mogt vallen, zo dra de Comp van haar b.lang mogt oordeelen om hare handen daar van af te trekken, zo zal men zig aanftonds in die verhevene denkbeelden gearrefteerd vinden, en als dan duideI 4



Jyk komen te begrypen dat de N. O. 1. Maatfchappy ,nooir opgeregt geweeft kan zyn met die intentie, en dat ydel uitzigt , om deszelfs Fieande tot zulke chimerique eindens te late» uitfpa-ten, § 91. en wanneer men dan om ter Conclulie te komen omtrent de materie van deze Hoofdplaats de moeyte ne. md, zoo als dat onze dagelykfe zorge en arbeyd is om re onderzoeken tn te overwegen hoe weynig, zederd een lange reeks va-~. jaren aan alle de voornoemde requifitien is voldaan geworden (§ 92.) zoo zal min moeten concluderen, dat het Ëquivalent voor dit drukkend EtabiiiTement na eene contributie van zoo veel Milioenen op elkander geftapelt om desfelfs fplendeufen te fouteneeren NB. nog wel te zoeken,, maar geenfin-s gevonden is, dus ver de refcriptie ■ ,
Hier uyt confteerd dat Uw Hoog Ë. Gr. Agt-' baarhedens zo zeer de bal niet komen mis te Haan, dog het zy hier mede hoe. het wil, wanneer myne voorgefreld redres middelen worden geampk ctet rd en tot ftand gebragt, dan ben ik verzekerd dat het blaadje niet alleen zal on> gekeerd weztn, maar de H. E. Gr.. Agtb. Heeren Zeventienen zullen concluderen dat NB. het équivalent', van de Comp. in Indien voor het dus langdenkend hoofd Etablilfement na lang SOekens eyndelyk is gevonden, en dat zelve
hoofd



(137)
hoofd EtabiiiTement in 't vervolg, de maatlchappy luifter en aanzien zal komen by te zetten en mitsdien als een koftelyk pronkjuweel de kroon van de Comp. verderen, dog dat in p'ffant gezegt: intulfen denke niemand dat de Comp. wegens de gem: fomma werd geprejudiceert, neen dat van de Bank Courant en 'c Vendum. ampt komt direct als een regtmatige belooning van Batavia's Ingezetenen derhalven word geen mens daar door benadeeld.
§ 181. En wat het Domeyn en Commercie Collegie betreft als flegts het zelve de helft word toegeftaan van *c gene thans de generale Ontfanger, Water Fiscaal en Sabandhaar by hare inftruétie gepermitteerd is te nemen, dan is het Collegie niet alleen ten voordode van de Comp, en 'c gemeen, maar ik ben verzekerd dat het zelve dan nog voor het' minft Ryxd: icooo. in 't jaar zal bevoordeelen.
$ 182. Heemraden Fonds oorfpronkelyk van de wagenpagt en andere kleyne inkomens dac niet veel zeggen wil, van Landeryen, aan dat Collegie in vroeger dagen afgeftaan, dat het eene jaar min en andere jaar meer omtrent Ryxd: 24000. komt te bedragen, hier van hct geëmployeerde waar toe het gefchikt is afgetrokken, de reft tot voordeele van de Burger Ca0a> zal by een goed overleg ten minften 1.5 mede



C 138 )
mede Ryxd. 8eoo. in 'c jaar bevoordeelen, zon^ der da;r door de Comp. veel minder de ingezetenen verder te benadeelen, dan zoo verre de luyden tot eygen gemak, wagens en paarden willen houden dat haar vrye wil is, met de daar toe ftaande pagt te betalen.
5 183. Weesmeefteren regtmatige middelen van beftaan komt van den 4CC penning der gelden, die haar ter adminiftratie van minderjarige kinderen werden toevertrouwd en 't welk circa Ryjtd. 8000. in 't jaar min of meer zal monteren, in 't kort het komt alles zonder be* drog van de gemeente, dien volgende is het allefints biliyk en regt dat het zelve tot benifitie ftrekke van de geenen die de gemeente moeten ten dienste ftaan.
Vyfde Artïcul.
Van de bezolding der Burgerlyke Collegianten en verdere dienaars.
§ 1P4. Die het Autaar bediend zegt het fpreekwoord moet er van leven , diens volgens zal ik, als nu ter fpeculatie en navolgens het voorgeftekle inkomen der Burger CalTa, eene verdeeling maken dat altyd na het meerder of minder inkomen nader kan gefchikt en bepaald worden.
Den'



C J39 )
Den Prefident Burgermeefter
tot trréterrent 'sjaars Ryxd. 5000 - : »• 3 Burgermeefters en een Secretaris ieder Ryxd. 4000. 16000 - : • 5 Leden en een Secretaris van . de Juftitie ieder Ryxd. 3000. 18000 - : 7 Leden en een Secretaris van
't Domeyn en Commercie
Collegie ieder Ryxd 2500. 20000 - : 7 Leden en een Secretaris van
Heemraden ieder Ryxd. 2000. 16000 - : >» 5 feeden en een Secretaris van
Huwelyken en kleyne gerigts-
zaken . . 6000 - : -
5 Leden en een Secretaris van
boelelmr. der onchriftenen oooo - : -
Voor de verdere burgerlyke
Suppooften ftellen . 20000 • : -
Komt in 't jaar Somma Ryxd. 197000 - : -
Zesde Articül.
Van de voornaamjïe algemeene Grondwetten en Privilegiën.
§ 185. Even gelyk een verftandig Med> Doctor , na de innerlyke geaardheyd der Ziekte zyfcer patiënten, de Medicynen Jtefchjkt en ver.
or<-



( 14° >
ordineert om langs cien weg de oorzaak van J© Ziekte gantfchelyk te doen ophouden en weg te nemen, alzo is ook een Wetgever in de ver. pligting, den Volke zyn beftier toevertrouwd, geen andere Wetten, dan die met de algemeene geaardheid en coftu-neii van haar Land gepaard gaan, fubjecl te doen zyn , want komt hy daar in mis te taften, dan kan het zelve dikwils van periculeufe gevolgen wezen.
g 186. Ik heb reeds by $ 139. gefproken, hoe dat de Regering gefield moet wezen, als den S.aat gelukkig en voorfpoedig wil zyn, mya voorftel in betrekking van dat gewigtige ftuk heb ik alleünts zo veel mogelyk, en na dat de ondervinding , en natuurlyke reden my zulks heeft komen aan de hand te geven , na dien voornamen zetregel gefchikt, ik zal derhalven nu mede kortelyk de voomaamfte algemeene Grondwetten en Privilegiën als den band van het eerfte kortelyk laten volgen.
§ 187. Voor eerft moeten de Leden van de Collegien (§184) gemeld, perpetueel uit Burgeren niet alleen beftaan, maar dezelve moeten niet van de Hooge Regering dependeren, dan flegts by vacature uit een dubbeld getal haar door den Hoogen Burgerraad voorgefteld en te eligeren, dat maar alleen plaats zal hebben omtrent de Burgermeefteren Boedehneelleren der-
Or>



C 3
Onchriftenen, en alle verdere burgerlyke Officieren en Benificien, die in cas van vacature, door den Hoogen Burgerraad dan wel Burgermeefteren genomineert worden , voor de reft tredende Leden der geciteerde Collegien op , te weten zo dat wanneer een Burger lid van den Raad an Juftitie, of in een ander burger Collegie komt te fterven, dan wel om andere oorzaken zyn ontflag bekomt, dan fuccedeert zonder wettige reden onmiddelbaar den prefident van het Domeyn- en Commercie-Collegie , in dat van den Raad van Juftitie, en zo vervolgen* uit het lager in het hoogfte Collegie dus het 2. LidT van ieder Collegie weder als Prefident komt in te vallen en op te treden, en mitsdien niemand in geen twee Collegien te gelyk mag feflie hebben, ten eynde door deze fchikking een iedereven veel regt en aandeel, tot hooger rang en tractement niet alleen te geven, maar voornamentlyk langs dien weg by aanhoudentheyd kundige en ervare Mannen, ten dienfte van den gemeenen Staat, en tot de hooge Burgermeefterlyke waardigheyd aan re kweeken , en op te feyden , als zynde het ware middel, dat een ieder zyn pligt getrouwelyk zal betragten en waarnemen:
5 188. Ten 2. zullen alle Comps. en burgerlyke



( 142 )
lyke Amptenaaren by het aanvaarden hunnef Ampten zweeren, dat zy in allen opzigte voor het belang en intreft van de Comp. en derzelver Indifche Onderdanen, als met den ander, ten naauwften verbonden niet alleen waakzaam zul* len wezen; maar onder dienzelven Eed verpligt zyn, dat wanneer haar komt te blylen , dat Dienaren van de Comp. dan wel Burgers of andere Ingezetenen, van wat ftaat of conditie ook zynde, niemand uytgezonderd, zig in of buyten den dienft aan deze of gene grove, pligrverzuym, misdryf of andere corruptie in nadeele van de Comp. en derzelver Onderdanen en Bondgenoten heefc konmen fchuldig te maken, in dat geval werkzaam te wezen, dat zulks ten eerften zo niet direct, dan indirect: door een ongeteekend fchriftelyk relaas met twee irrepro* chable getuygen, ter kennifle van Burgemeesteren komen, op dat die daar door tot een nader onderzoek in ftaac worden gefteld, den b?fchuldigden te agtervolgen , en van 't feyt overtuygd wezende, na bevinding der Grondwetten zyn ftraf te doen erlangen, confèquentelyk zal dus doende den eenen Fortuynzoeker den anderen tot het betragten zyner pligten noodzaken, en zal mitsdien eenige geduurige vreeze onder hun allen , wegens ontdekking
van



C Ï43 )
van elkanders euveldaad , plaats hebben gemerkt dat niemand leeft, die om der Fortuyn wille nier zyne Vyanden beeft.
§ 189. Ten 3. eene Wet dat niemand eenig Ampt in den dienft van de Comp. en het burge.iyke moge bekleeden, ten zy hy Ledemaat van de Gereformeerde of Lutherfche Kerke zy, en ten minften als zodanig eens in 't jaar communiceren , daar en boven zig ten eerften mede in den Huwelyken ftaat komen te begeven, wil hy anderfints zyn Ampt niet verbeuren , ten ware dat de hooge jaren of ander natuurlyk gebrek , hem zulks excufeerde , ten eynde daar door in de eerfte plaats de befmettelyke, en allefïnts verfoeijelyke Attheiftery, dat in Indien byzonder onder de jonge Fortuynzoekers , al zeer de overhand heeft, te ftuyten en tegen te gaan, want het is beter de bloote fchynredeneiv dan publique Godverzakers in een gemeene beft: te gedongen, gemerkt dat de eerfte voor hare confientie alleen fchadelyk zyn, daaj in tegendeel de laatfte in de gemeene famenleving tot een gruwel en ergenis komen te verfcrekken, in de 2de plaats zal Indien van meer egte of getrouwde lieden voorzien, en mitsdien grootelyks de veelwyvery geprevinieert werden gemerkt dat niet alleen jongelingen maar ook vele bejaarde mannen tot een lucratieve dienft
ge-



( U4 )
gekomen zynde ten eerften een half douzyri macaflèrfe ichoonheden aan koopen, en in huys remen, dus dat door vele hare middelen en den gumeflens hunner levensfappen, op een onbehoorlyke en onbetamelyke wyze gantfchelyk komen te verfpillen en op te offeren, blyvendé intulfen daar door vele brave en deugdzame meysjes zonder man, die wanneer deze wet ftand grypt, wel gezogt zullen worden.
§ 19c. Ten 4. zyn hier boven in Indien nog andere lafters dewelke in de gemeene famen leving niet alleen zeer ergerlyk zyn maar waar door de Comp. al dikwils groot nadeel word toegebragt, ik meene Dronkenfchap en de hatelyke en onverdragelyke trotfe verwaande Laatdunkendheyd, wanneer de gene die een ampt of adminiftratie in den dienft der Comp. op zulke buyten Comptoiren waarneemt waar de Comp. wegens den infaam der producten met hare competiteuren moet deelen, en teffens met den laastgem. Lafter is befmet, dan werd daar door den Inlander afgefchrikt by de zulken te komen, en brengt mitsdien liever zyne goederen by vreemden voor minder prys te koop, buiten en behalven dat, is een dronkaard buyten ftaat zyn eigen te adminiftreren, gevolgelyk onbekwaam en fchadelyk voor de dienft der Comp. de trotfe verwaandheid verkoopt in den raad
pre:



t 145 )
preiVerende gekke wysheyd, en wil mitsdien ïiimmer na goede raad luyfteren, dus daar door het ware belang en intreft van de Comp. in het algemeen word verwaarloosd, en mitsdien aan ruineufe gevolgen geè'xponeert, derhalven om zo wel hier in te voorzien, als het Indifche huishouden van de Comp. zo veel mogelyk uyterlyk in vrede en eendragt ongeftoord te leven, is het hoog noodzakelyk voor altoos vaft te ftellen, dac alle de gene die haar aan dronkenfchap trots of opgeblazen en verwaande katdunkentheid, indien graad komen fchuldig te maken , dat er de •gemeente door word geérgert en ontftigr, in dat geval nimmer tot eenig Ampt, zo in den dienft der Comp. als burgerlyke eligibe! te wezen.
§ 19r. Ten 5. En wyl het my om vele redenen toe'chynd, dat de ftraffen der euveldaden , pligtverzuym en andere comiptien , ia Indien van hooge gcqualificeerde perfoonen onder de gehoorzaamheid van de Comp. ftaande, niet wel gevoeglyk, in navolging van louveraine Vorften kan plaats hebben, en egter de noodzakelykheyd vereischt, zal anderfints dien Staat gelukkig en voorfpoedig zyn, dat het kwaaddoen werde geftraft en tegen gegaan , dienvolgens om hier in na den aard en eygenüèhap der Landen en Volkeren te voorzien, en mitsdien het kwaad doen, zo veel mogelyk, te K pre-



( Ufi )
prev'mieeren, is het noodzakelyk voor altoos en- zonder afwyking paal vaft te ftellen, dat alle de geene, die zo in den dienft van de Comp. als in den Burger ftaat, hy zy hoog of laag in quaiiteyt, en mitsdien van den eerften tot den laatften, niemand uytgezonderd, wegens pligtvcrzuyrn , misdryf, bedrog of eenige andere corruptie, in nadeele van de Comp. of den generalen Eurgerftand, overtuigd word iets gepleegt te hebben, den zodanigen ten eerften te condemneren tot fchadeioosfteliing van de fchade door zyn bedreven euveldaad veroorzaakt, vervolgens te' deporteeren van Ampt, Quaiiteyt en Gagie, en mitsdien als een gemeen Burger te leven, zonder ooyt weder tot eenig Ampt geëmploycert te worden. Men begrypt ligt zonder breedvoerige aanmerking, dat de gem. ftraf voor een Man van eer en quaiiteyt veel zwaarder en ondraaglyker dan de dood zelve zal wezen, dus daar door een ieder in 't plegen der geciteerde euveldaden zal worden te rug gehouden enafgefchrikt, en mitsdien tragten zyn poft eerlyk en trouw re mainteneren.
§ 192. Ten 6. is het om vele reden ten uy* terften noodzakelyk in 't Indifche huyshouden der Comp. by edicYie te ftatuceren, en mitsdien alle fubalterne Collegien nevens de Europeefe Dienaren en Burgers in 't generaal niemand



C Hl )
öland üy'tgezonderd,alseenpligt op te leggen,dit byaldien iemand ontdekt, dat de reeds vaftgeftelde Wetten en Privilegiën de Comp. en der* zeiver Onderdanen, een algemeen nadeel werd toegebragt en veroorzaakt, mitsgaders nieuwe projecten ten algemeenen nut en voordeele van den Staat konde ontwerpen, in dat geval gehouden en verpligt zy , het zelve fchriftefyk 'met ampele reden den Burgermeefceren , of wel den hoogen Burgerraad ter fpeculatie voor te ftellen, en wanneer het zelve aannemelyk en van nut word bevonden, in dat geval deti Vertoonder des noodig hebbende te beniliceren» en zyn avancement te helpen bevorderen; dog in cas contrarie hem egter in zyn goede wille te bedanken; het gevolg hier van zal wezen
r. Doordien alle Europeefen na Indien gaan» om haar fortuyn te zoeken (§ 13.) zo zal dus doende de geringfee Fortuynzoeker en geene Pacroonen hebbende, byzonder op de buytenComptoiren occafie werden gegeven zyn fortuin ren algemeenen nut en welwezen te konnen ma* ken.
2. Zullen door deze veel fchadelyke behan* delingen van *s Comp. zaken door geringe fuspoofcen en verfcandige byloopers, om der Kor. tuyn wille ontdekt worden, die anderfints doof de Gebkderen en minder Amptenaren, als met K » hef



( MS )
het eigen belang quadrerende werden gefècreteerd, invoegen dus doende de Hoofdgebieders zo wel als andere Amptenaren, om haar onderhoorige in cas voorzegd te prevenieeren , met de alleruyrerlte voorzigheyd in haar bellier zullen moeten handelen en te werk gaan, op dat haar doen en laten altoos met geen verderfelyk eygen belang zy omzwagteld en aangedaan.
P r 8. R w h.
Gy zoud ingevolge uw voorflel een harde cn ftraffe Wetgever wezen.
Patriot.
§ 193. O neen! de Wetten zyn nooit te hard nog te ftreng, wanneer dezelve flegts met de i»nerlyke geaardheyd en coltumen van Land en Volk overeenkomende zyn(§ 15'sy Myn voor» flel is gefchikt voor Indien , om de kwade Fortuynzoekers van (§ 12 tot 17) paal en perk te Hellen , op dat die de Comp. hare Onderdanen voordeel, maar geen nadeel van belang konnen toebrengen en veroorzaken : ik weet wel, dat by aldien deze wet by myn aanwezen in Indien in 't gebruyk ware geweeft, ik my in dat geval al veelmalen van dezelve zoude hebben bediend, byzonder in 't jaar 1757, als wanneer ■door een enkcld is veiitaan en goedgevonden,
van



f 149)
van de Hooge Regering de gemeente direct,.en de Comp. indirect, ieder ten minften voor een milioen guldens, is benadeeld geworden, gelyk ik dan, God zy myn getuygen, voor myn aandeel in dat verlies circa ƒ19400 komen te parti-. eipieeren, zonder dieswegens, om niet verder ongelukkig te zyn , een zuur gezigt gezet, veel minder gedoleert te hebben , daar en boven zoude ik millchien voor tien jaren, nog in Indien zynde, reeds tot dit myn redenkundig berigt om Uw Ed. Gr. Agtb. zulks te fuppediteeren, geanimeert zyn geworden, dat om die ea meer andere' reden tot heden heeft moeten uyt* gefteld biyven.
Zevende Articul,. P~a.ii den Hoogen Burgerraad.
% 194 Even gelyk een wel geëquipeerd Schip zonder roer in Zee, den regten cours niet kan houden, alzo min zoude ook het gene ik dus verre zo wegens de fchikking als pligten der Hooge Regering en Burger-Collegien te Batavia kortelyk heb gezegd en voorgefteld ,. hoe folide en keylzaam ieder in zig zei ven ook wezen mag , niet zonder het Roer van Staat, ik meen den hoogen Burgerraad, kunnen beftaan.
§ 195. Voor eerft. moet den Hoogen Burger. K 2 raai



( I5<5 }
raad in cas van Vergadering, uk de Burger-Collegien , (§ 184.) gemeld, gecombineert wezen-
2. De vier Burgermeefteren met haren Secretaris zyn van het zelve permanente Leden.
3. Worden uit ieder der andere Collegien by meerderheid der .Stemmen , twee Leden, uitge zonderd, dat van Boedelmeefteren der Onchristenen, maar een gecommitteerd, zo dat dus doende , dit Hooge Burger-Collegie in ordinaire gevallen uit j 7 Leden zal beftaan 5 dog in extraordinaire gevallen is het Collegie met de Hooge Regering gecombineert, als wanneer het den naam teffens voerd van Hooge Staatsraad ( $ 149 ). want daar veele Mannen in den Raad /.itten , daar gaat het wel toe, dog de Hooge burgérraad alleen vergaderende , heeft de Prefi.lentBurgermeelter de voorzitting, uitgezonderd in de Maand Mey, als wanneer in 't generaal over inkomende klagten en bezwaarniflen tegens pligtverzuimende Compagnies en burgerlyke Amplenaren; en daar Burgemeefteren in getermineert zynde gebleven, moet werden gebefoig. Üieert en geoordeeld, dus den Prefident om vele reden, eerlt door de Leden van den Hcogen burgerraad, zelve by meerderheid van zilvere Of kopere penningen moet werden verkoren, te tfeteu pp den dag van d.e Maand Mey hunne
byeen-.



( i5l )
byeenkomft hier toe vaflgefleld, en na gewoonte gezeten zynde, word ieder Lid een geflote beursje met zyn naam er opgeplakt , en een gaatje van boven, dog zonder fleutel, die den Secretaris bewaard, nevens 8 penn. zilvere en 8 penn. kopere ter hand gefield. De Prefident burgermeefler laat eeifl de zyne de Tafel rond gaan, ten einde dus doende, ieder Lid na goedvinden, een zyner penningen bedektelyk in de beurs komt te feken, en zo agtervolgens na rang regts en links tot den jongflm gedaan hebbende, als wanneer de buffen een voor een worden geopend , en die dan bevonden word de meefte zllvere penningen te hebben, is geduurende de faffie van de Maand Mey Prefident want hier door verkrygt een ieder even veel regt en aandeel tot het prefidium, dus de gelykhandigh-id tullen den Prefident burgermeester, en de andere Leden daar door ook teffens, niet alleen word aangetoond en te kennen gegeven maar wanneer in dit geval, buyten den Prefident burgermeefler, een ander wierd verkoren is zulks een blyk dat hy als Prefident-burgermeefter, reeds in zyn pligt heeft komen te mancmeren, en mitsdien op zyne hoede moet zyn, zulks in den aanflaande te verbeteren, wil hy anderfints zynen val ingevolge de wet (§- jqi.) prevenierea,
K 4 Te*



Ten 2. heeft vdit Collegie m2gt de Execu^ tie van alle fchadelyke befluyten, der hcxH-e Regering tot nader decifie van de Heeren Mrs. te konnen ftateren. 2. In cas van vacature van burgerlyke ampten heefc dit Collegie de nominatie van een dubbeld getal, en de hooge Re0 gering de Ele&ie, voor de relt blyft hec burgerlyke onmiddelbaar , ter beflelling independent van den hoogen burgerraad.
Ten 3. ontwerpt dit hooge Burgerlyke Collegie ten algemeene nut en welwezen van den generale Haat der Comp. in Indien, nieuwe wetten en privelegïen, voorts de oude te amplièren en te altereren, agtervo'gens de opftel overgeevende ter beoordeeling en approbatie van de hooge Regering, dog ingevalle gemelde Regering het zelve komt ce disapproberea en van de hand te wyzen, dan word in zulk geval de voorgetelde queftie in den hoogen Staatsraad ten dien eynde vergaderd nader qverwegenj en by meerderheyd van ftemmea finaal gedecideert, in 't kort in dezen hoogen Burgerraad, refideert onmiddelbaar'en zonder tegenfpraak het evenwigt der Regering van de N. O. Comp. voor zo verre haar gebied is geextendeert, door geheel Indien, immers twyfele geenfints wanneer een fehranéer en veraufcig denker-, teffens van den loop der Indife
Re-



( 153 )
Regering en dies leden (§ 12.) grondige kennis hebbende, deze myne voorgeftelde Regerings vorm ftuks wyze komt in te zien en mitsdien ieder ftuk afzonderlyk, in diepe overweging neemd, of hy zal oordeelkundig moeten beiluyten,' dat niet alleen door deze werking de regtvaardigheld, ten allen tyde in volle vryheid , blymoedig het hoofd zal durven opheffen, dus dat de moetwillige Dwingelandy en het fchadelyk eygenbelang, fidderende de oogen van ichaamie zal nederllaan, om dat de blanke en zuyvere waarheyd ook teffens zonder beletfêls tot de Heeren Mrs. zal komen door te dringen, zo wel als dat hy zonder door den invloed en betrekking, van het eene tot het andere zal worden veroorzaakt en te weeg gebragt dat nog Gouverneur Generaal, nog Ra* den van Indien veel minder Gouverneurs, Refidenten en andere Collegianten van belang, niet ten nadeele van de Comp. en den generalen Burgerftraat konnen nog durven ondernemen, of het kan niec flegts ten eerften ontdekt worden, maar het eygenbelang om zig zeiven niet te benadeelen, is gehouden en verpligt als met Argusoogen te waken, dac een ieder ten algemeene nut en wei wezen., zyn ampt en pügc, trouw en eerlyk komt te betragten en waar te nemen en overzulks alle zigtbaarlyke knevelaK 5 ryeiv



(154)
ryéh, en ongeregtigheden zoeken te beletten en tegen te gaan, voor het verdere kan hec een en andere dezer ontwerpen na tyds omftandigheden en dat de ondervinding als de befte Leer» meefter zulks aan de hand komt te geven, door een ample inftructie nader bepaald cn opgehelderd worden.
Derde Deel.
Waarin de dispotique en willekeurige handel wyze van Comps. Hoofdregenten op de buyten Comptoir en word belet en tegen gegaan.
5 199. De Comp. Hoofdregenten op de buyten Comptoiren zyn door de bank (enkelde uytgezonderd) even gelyk dekleyne Duitfche Vorsten , dwingelanden en geweldenaars, hare regering is in alles willekeurig fors en dispoticq: ik wily verftrekt een ieder tot een onfeilbare ■wet, dus haar geen mens durfc tegenfpreken, of het is ten eerften als ik my zo mag uiten, bind hem aan handen en voeten en werpt hem in de duyjïere gevangenis, ja aisze haar flegts imagineren datze door de een of de ander in 't pafiëren, niet vriendelyk en eerbiedig genoeg worden gegroet, hy fpreekt ftraks dat is een brutale vent, en een fchurk van een kee-
eea



C -55 )
rel, die geen het minfte ontzag voor zyn gebieders heeft, en dus niet waardig in gezelfchappen geadmitteerd te worden, den zodanigen is ten eerften by een ieder of fchoon de braaffte en deugdzaamfte man ter waereld zynde, een Lazarus, en werd mitsdien uit loutere vreeze voor des Gouverneurs ongenade gefchuwd als de peft, fpreken zy nog al tot hare Raden in de vergadering fchoon over zaken de Comp. betreffende dan gefchied zulks niet alleen met verontwaardiging, maar het is om zoo te fpreken dat beden wit is morgen zwart: de Leden a's behoeftige Fortuynzoekers, (§ 12.) wiens geluk en ongeluk volftrekt onmiddelbaar van de Gouverneur dependeert en afdaald, antwoorden ftraks eenparig, met een nedrige en egale berging hunner koppen als wierden zy met een zyde draad getrokken om vooral de laatfte niet te zyn, ja waarlyk Ac? is zwart, bet is zwart? dus dat de Leden om fortuyn te maken, des Gouverneurs propoiitien fchoon nog zo met eygenbelang omzwagteld en aangedaan , en dat. mitsdien het zelve oogfchynelyk fchadelyk en pernicieus voor de Comp. komt te wezen, egter als folide en heylzaam voor de Comp. zynde unanium, met hare ligna turen komen te beftempeien, in 't kort de ëgi'ptifche fiaverny kan onmogelyk niet graater en onverdragelyker zyn ge weeft dan de
fub-



fubordi natie op de Comp. buyten Comptoiren. Invoegen de Regenten denken als ware de N. O. I. Comp. bloot en alleen ten teren behoeve opgerigt en tot ftand gebragt.
Pks. B w h.
Die fchildery fchynd wat fterk gecouleurt te zyn, wanneer dat zo was en de hooge Regering zulks bekend ware dan zoude die het wej beletten en tegengaan.
Patriot.
§ 200. Wat het eerfte betreft dieswegens konnen uw Hoog. E. Gr. Agtb. zig des believende, alzo in dit geval geen andere bewyzen kan fuppediteren, by alle de gene hier in Holland prezent en op buyten Comptoiren ge weeft zynde informeren, in hoe verre myn rgezegde met de waarheyd quadreert, als wanneer ik geenfints twyfele of men zal bevinden dat zig ruym \ met myn gezegde zullen conformeren, en in de 2de plaats dat de hooge Regering zulks wetende, wel zoude beletten en tegen gaan, is een ftelling die ik nimmer op Batavia zynde, heb in twyffel getrokken, dog de liefde en 't goed vertrouwen der grooten, tegens hare lieve gunftelingen, is den meeften tyd oorzaak dat alles wat haar van 't wangedrag



C *57")
drag der zulken, ook mag werden gèzégt, en fcangebragt geen geloof meriteerd, geconfidereerc dac de hooge Regering by voortgang in cas van vacature of ter aflofling van de oude hoofd Regenten haar lieve gunftelingen na derwaarts komt te verfenden , als Secrecariifen van de hooge Regering, Opperkooplieden van 't Cafteel en diergeyke rerfconen die door haar vermogende gunft, als het water gras zyn opgegroeyd en mitsdien niet anders hebben gezien en geleerd , dan voor zoo ver zig haren dienft heefc geextendeert, voor de reft jong en onbedreeven, deze Fortuynzoekers nu van onderen tot boven omzwagteld en geharnaft met de blakende gunft, en 'c grooc vertrouwen der hooge Regering dat zy in haat beftier wyilëlyk zullen handelen en te werk gaan, maakt dat zy ten hoogften arrogant, en eygenwys in haar Gouvernement komende, van haar magt en gezag een misbruyk maken , en mitsdien den raad der ouden veragten, en van de hand wyzen, wel wetende en verzekerd zynde dat of Ichoon in 't particulier over hare tiranique regering mogte gefchreven worden het zeiven by hare vrienden en patroonen geen 't minfte geloof en -rngrefiïe komt te vinden, dus zy uit dien oorzaak veel liever het ftaatsbeftier door onkunde, aan verderfelyk gevolgen zullen facrifiëren en
bloot



( IJS )
bloot ftellen dan de naam te willen hebben dat zy door wyze raad van andere de Comp. in 't gemeen hebben bevoordeeld, ten eynde daar door de ingevoerde flaaHche ftibordonnantie te onderhouden om zo doende alle voordeelen per fas & Nefas in te Hokken en in haar neft te Hepen . denkende flegts het zal myn tyd wel uithouden invoegen dat de Comps. floofdregenten uytgezonderd enkelde zeg ik na het prezente beloop en aaneenschakeling z0 lange tirannen zullen zyn en blyven, tot tyd en wyle mea haar paal en perk komt te ftellen, om zoo doende tot het beter betragten hunner plicht te noodzaken , gelyk dan ten deze opzigte het volgende met een alleflnts goed fucces kan werden in 't werk gefteld.
§ 201. Voor eerft moet ten aanzien van alle buiten Comptoiren zonder afwyking paal vaft gefteld worden, dat er niemand in quaiiteyt hooger, dan Onderkoopman na derwaards werde gezonden.
§ 2c2. Ten 2. dat de dienaren by trappen, en mitsdien verfcheyde bedieningen hebbende waargenomen, tot het hoogfte gezag komen op te klimmen.
S 203. Ten 3. dat de Raad van Politie voortaan met de befte, en mitsdien by vacature, m rang wierde geftipleert uyt de eerfte
ge-



( 159 )
gequalificeerde perfoonen, zonder dat de HoofdV regent op eygen authoriteyt een Lid van dezelve , mag afzetten, veel minder een ander in zyn plaats ftellen, maar is het dat zig een Lid 't zy door pligtverzuym of wel door zyn on. behoorlyk gedrag en flegte levenswyzen onwaardig maakt langer feffie te hebben, het oor. deel van dien blyve aan den gecombineerden Raad met feclufie van den Hoofdgebieder.
§ 204. Ten 4. om de Leden der vergade." ring in aanzien van het maken .hunner fortuin zo veel mogelyk independent van den Gouverneur te doen wezen, ten eynde in den Raad zittende, hun om dies wil niet hebben te ontzien, en mitsdien voor de vuift haar gevoelen konnen zeggen, niet alleen , maar ook kundig en bekwaam te worden, is het nodig dat 'er een vafte order en rahgfchikking in die ampren werde gemaakt, en plaats heeft, en wel zo dat by voorbeeld, een die een onprofitabel en mbeyelyk ampt bediend, in cas van vacature kome te fuccederen, in een dat voordeeliger is, om zo doende, eer hy tot het oppergezag komt zo niet alle ten minften de meeste ampten te hebben waargenomen.
§ 205. Laaftelyk ten 5. alle burgerlyke voorregten en privelegïen, na volgens Batavia zoo verre dat plaats kan vinden te introduceren ren
eynde



CIGO)
eynde daar door alle tiranrdque willekeurige fcandelwyze der Hoofdregenten, gantfchelyk te beletten en tegen te gaan.
Ziet daar H. E. Gr. Agtb. Heeren een ontwerp of veel meer verandering in de prezente Regeringsvorm van de Comp. in Indien, kortelyk aangetoond en voorgefteld, wanneer van 't zelve ten regten gelyk het behoord gebruyk word gemaakt dan kan daar door de N. O. Maatfchappy, zonder het al vernielend oorlogs geweld, en andere verderfelyke plagen, die een land konnen overvallen en de menfehebykheid niet kan voorzien, duurzaam zyn en blyven.
P r s. B w h.
Die aiturantie is groot en zoude mitsdien wel te ampleéleren wezen, als men ander/ints van dies goede uytflag verzekerd was, dog de ©nzekerheyd is eygentlyk het ftuk dat in uw voorgcftelde Regeringsvorm, en dies wetten als zeer hard en ftreng voor Indife Regenten zynde, veel bedenking en tegenftand zal ontmoeten. Patriot.
§ 2o5. Om zulks breedvoerig te beantwoorden en te wederleggen agte ik onnodig want dat ware myne gezegdens gereciteerd, egter om 't niet gantfchelyk ftilzwygende te palieren zeg ik kortelyk: y00R



( 16*1 )
Voör eerft dat de onzekerheid ten eerften feal vervallen , en weggenomen wezen, wanneet ïnen flegts alle de deelen van myn voorftel ieder afzondei lyk met attentie in overweging gelieve te nemen, als wanneer ik geenfints^twyfele of men zal oordeelkundig befluyten, dat ik myn voorftel allefints , conform de coftumen van Land en Volk, op goede gegronde reden heb gefundeert, en mitsdien de executie zonder de minfte hefitatie van goed fucces kan en moet wezen, derhalven is het waar, dat men in een gemeene-beft alryd. bedagt moet zyn, dies in* nerlyke ftaat zo veel mogelyk in alle hare deelen te verbeteren, dus dat men daar toe geene gelegentheid , wanneer zulks buiten fchade en gevaar van oproer kan gefchieden, moet laten voorbygaan. Wat zwarigheid, beide is in de Executie van myn voorftel geenlints te dugten en te vreezen; men laat derhalven na het doen onzer pligten het gevolg aan den tyd.
§ 207. Ten 2. om hét ftrenge en harde opgeitoten in de Regeringsvorm voor de Indifche Regenten, uit den weg te ruimen en gantfchelyk te doen verdwynen, moet men fteeds gedagtig wezen , dat het een en ander is gefchikt voor Fortuinzoekers, (§ 12 ) die uit noodzake (§ 14) z'ig reeds om der Fortuin wille, de komft in Indien aan alle ftrenge en harde Wetten en laagheden



(§134-) gewillig gewennen en onderwerpen j dus dat de zulke om reden voorzegd, de ftrenge en harde behandeling als een tweede Natuur is geworden, buiten en behalven dat, is immers een loontrekkende Dienaar gehouden en verpligt zig in alle deelen aan zyne Heeren en Meefcers beveelen gewillig en zonder tegenfpraak te onderwerpen en er aan te gehoorzamen, of in cas contrarie kan hy immers vertrekken. Het is my gepermitteerd tot flot dezes, hier nog tér fpeculatie te laten volgen , het geen ik in een door de witte Mieren half opgevreten boek, de BataviJche Statuten genoemt, heb gelezen, het welk aantoond hoe dat onze Oudvaderen voor ruim honderd jaren gewoon zyn geweeft met hare Indiafche Fortuinzoekers te leven en om te fpringen, en woordeiyk dus luid:
Pdacaat van de Hooge Regering, waarby den Fiscaal belaft word te procederen tegens overledene Comps. Dienaren, die hunne middelen tegens den Articulbriev hebben gewonnen , en van 't fluiten hunner Rekeningen.
Johan Maatfuiker, Gouverneur Generaal, en Raden van Indien, alle de gene die deze zullen zien ofte hooren lezen, lalut, doen te weten:
Ui;



( -*3 )
Uit de Miffive van de Heeren Zeventienen van den \6 April dezes jaars, weinig dagen geleden, ontfangen met het het Schip NieuwEnkhuyzen, in vergadering van Raden gerefumeerd zynde, 't geen Haar Ed. nopens de materie van Batavia zyn fchryvende, aangaande de middelen en de geklen , die by de Dienaaren van de Comp. nagelaten worden, boven haar verdiende gagie, en daarwyders nagezien Eynde, het gene Haar Ed» dezelve zaken aangaande voor dezen geordonneert hebben by hare Brieven van den 29 A° 1649,
onder de materie van Banda, en van den 13 April 1656 over Batavia, mitsgaders ook de 52, .53 en 54 Articulen van den generalen Articuibriev, zo is goedgevonden de ordre, die Haar Ed. daar by zyn gevende, voortaan pre* cis, zo als die lcgd, te agtervolgen en na te komen, zo hier ter plaatfe en in gantfeh Indien, te weten, dat zo haaft eenige Dienaren van de Comp. komen te overlyden, en boven haar verdiende gagie , middelen of gelden nalatende ,• daar op aanftonds door den Fiscaal ter plaatfe onderzoek zal werden gedaan, ende bevonden werdende, tegen den inhoud der Articulbriev, daar in gegeven, of die geconquefteerd te hebben, dac een Curator ad lites zal hebben te verzoeken, en tegens dezelve te procederen, vollu % geni



gem den test van den generalen Articulbriev; tot confiscatie van dezelve confenteren, om de difpofitie en het vonnis van den Regter, daarop af te wagten , om het geen den Overledenen daar van zoude konnen of mogen toegerekend worden, op deffelfs rekening in credit uitgetrokken, en aan zyn Erfgenamen goed gedaan, te worden, maar voor en al eer het proces zal wezen afgeloopen, zal de Notitie of Specificatie van de nagelatene middelen , alleen op de rekening van haar verdiende foldyen gefteld worden, zonder in 't credit daar voor iets uit te trekken, met laft en beveelen aan die van den Agtb. Raad van Juftitie des Kafteels Batavia en Fiscaal van Indien, mitsgaders alle Gouverneurs, Directeurs en Opperhoofden, ter plaatfe refiderende op de Comptoiren van de Comp., mitsgaders alle Kooplieden Boekhouders, zo ter Rheede leggende als op de Schepen dienft doende, haar na de opgem. ordre der Heeren Zeventienen precies en zonder eenig verzuym en nalatigheid te reguleeren en te quyten, op poene van deportement, fufpenfe of zodanige andere ftraffe, als de zake dan zal bevonden worden, te meriteeren , en op dat niemand eenige ignorantie mag pretendeeren, zo zal deze refolutie informa van Placaat alomme daar men zulks gewoon is te doen, gepubliceerd en geaffigeerd, mitsgaders
voor



( i<?5 )
voor bet fucceffive met de vertrekkende Schepen aan de refpeétive Gouverneurs, Directeurs en mindere Opperhoofden der Plaatfen, Relidentien en Comptoiren van de Comp. overgezonden worden.
In 't Kafteel van Batavia den 6 ?ber 1657.
(Was geteekent),
Jan Maatfuyker,
Karei Hartfing,
Johan Cunes,
Arnold de Vlaming van
Oudhoorn, Nicolaas Verburg , Dirk Steur ,. en
Andries Frifius, Secretatis.
§ 208. Wat zeggen de Edele Heeren van dat ftuk, dat is hard en ongehoord zoude men zeggen, de menfchen nog na hare dood reden en rekenfchap te doen'v geven hoe dat zy aan haar geld en goed zyn 'gekomen, of het is in cas, zo zy zulks niet voldoende konnen bewyzen en aantoonen, geconfisqueert, iemand die L 3 het



( i&5)
het interleure van Comps. zaken in Indien onbekend is, en dit Placaat kom: in te zien, zal zekerlyk zegge*?, dat is ongehoord, en de rr.enfchen gewelddadig barbaarIch gehandeld; ja ik flel eens, de Heeren en Meefters kwamen het geciteerde Placaat in 't prezente tydftip te reno veeren, dat miffchien voldoende zoude wezen om de Comp. te her ftellen en fchatryk te maken, zoude er niet een algemeen gefchreeuw en geroep ontftaan, geweld, ik denk ja, en derhalven ik heb het gezegd, en zeg het andermaal, dat myn voorftel allefints is gefchikt en ingerigt, na de innerlyke geaardheden en coftumen van Land en Volk, zo wel als na 'c prezente beloop van zaken, dus het zelve niets dat ftraf en hard is includeert, dienvolgende zal ik hier van aftrappen, en toonen kortelyk in 't 4. en 5. Deel, de zigtbaarlyke voordeelen en geuurige vrugten , weike de Comp. na de introductie van dit myn voorftel onwederfprekelyk zal komen te genieten.
Vies.de Deel.
Het alvcrflindend Ambagtsquarsier te Batavia,; als een ruineufen Laftpoft van de Comp. den boom in te Haan en te vernietigen.
§209.



§ ïoo. Schoon van het Ambagtsquartier geen misbruyk word gemaakt, gelyk by (§102 tot 107.) is voorgefteld , zo moet nogtans het zelve voor de Comp. een conliderable en drukkende Laftpoft wezen. Vide de Confideratien van wylen den Generaal van Imhof, fub dato 24 Novemb. 1741. art. 158. dus dat zyn Ed. in dien tyd voornemens fchynd geweest te zyn, dieswegens eene vermindering te makén, daar eg. ter nie ts "is van geworden : wylen den Geneïaal Mosfel, heeft het zelve op den ouden voet zyne tyd mede laten uitdienen, den prefenten Gouverneur Generaal den Wel Edelen Gr. Agtb. Heer, Petrus Albertus van der Farra fchynd zeer genegen geweeft te zyn des mogelyk de Comp. van dien laftpoft te ontheffen en kwyt te maken, dog zegt zyn Edelheyd , zulks kan niet gefchieden, en wel om de wille van de luven en grootfehen aart der Bataviafe Burgerye, die verlkaft aan debauches en dronkenfehap , en dus niet zelve haar eigen meefter wezende, men van dezelven niets kan gedaan krygen dan tegen hooge betaling: diensvolgens onmogelyk zynde het Ambagts Quartier te konnen affchaifen, zo is goedgevonden en verftaan, tot dies vernieteging geen nader tentamen te doen, vide zyn merkwaardige Cenfideratien (§ mO opzig'elyk de verminL 4 de-



f rt>S )
tering van den omflag en ongelden te Batavia, Java's Ooftkuft, Cneribon, Bantem, by de Refolutie fub dato 29 September 1766. geinfereert, derhalven, dit zo zynde, behoud de N. O. I. Comp. dien importante Laftpoft voor altoos aan haar zeere been. Lodewyk de XIV. Ko¬
ning van Vrankryk, langen tyd met de derden daagfe koorts gekweld zynde geweeft, en mitsdien door alle zyne geftudeerde Doctoren niet kennende geholpen , en 'er van genezen Worden, kwam eyndelyk een prullige boeren Doctor, die aannam zyn Majefteit te genezen, dog alvoren ter exame van de voornarmfte Profefloren gefteld en gevraagd zynde wat de derdendaagfè koorts was, antwoorde hy, dat ik kan genezen en gy lieden niec, de hooge Regering te Batavia weet volgens eygen ConfesSie ter afichaffing van het Ambagts Quartier gee.ie middelen meer te beramen en in 'c werk ftellen, derhalven zal ik eens beproeven of de Comp. door myn voor&lireven recept van dien Kanker kan geholpen worden.
§ 210. He; gaat mee al'c getimmer niet ongelyk een klein zeer, dat in den beginne niet geagc werd, en mitsdien zonder dadelyke geneesmiddelen m:er en meer invreet, en zo doende ten uyterften gevaarlyk en doodelyk kan worden,, dat is te zeggen , als men de gebouwen in
tka



( 169 )
den beginne verwaarloosd1, wanneer dezelve wegens lekkagie kleyne reparatie vereifchen, en de huip van tyd tot tyd komt uit te ftellen, dan word daar door het houtwerk (als op den duur tegens geen lekkagie konnende beftaan) aan verrotting geexponeert en bloot g< fteld, en waar van het komt dat dies reparatie zo niet ten eenema-le ondoenlyk', ten minften daar door koftbaar werde, byzonder wranneer het ongeregte plaats vind C § 106 ) van even nu deze natuur is de onderhouding van Comps. gebouwen op Batavia, als by voorbeeld de Konftapel-Majoor , de Bazen van de Equipagie, de Adminiftrateurs van de Pakhuyzen, laten haar weinig gelegen leggen, of er een dakpan, op hare Pakhuyzen is verfchooven, of wel gantfchelyk afgevallen, en dus leccagie verwekt, neen, maar laten het zelve fchoon dagelyks voor haar 00gen ziende op zyn beloop, tot tyd en wyle haar zulks begind nadeel toe te brengen, als wanneer men eerft den Fabricq kennis laat ge« ven, en dagelyks fchreeuwt en roept om reparatie. Den Fahricq intuffen door zyne menig-vuldige bezigheden vergeet het ftuk dikwils, ja wel den meeften tyd mede zo lang tot dat de reparatie komt meer te koftm dan ware het zelve gantfchelyk vernieuwd, daar in tegendeel zo de gebouwen in O. Indien buyten onL 5 voor*



C 170 )
Voorziene ongelukken flegts voor inwatering werden gepreièrveert eenige honden jaren konnen liaan en in wezen blyven, gelyk zulks is te beoogen aan vele gebouwen, dewelke mee den eerften grondleg van ; atavia zyn getimmerd en tot heden nog zo liegt en fterk zyn, als ware dezelve eerft nieuwlyk gemaakt.
§ 212. Voor 1. is het dan noodig dat de hooge Regering werde geinterdiceert geen nieuwe gebouwen meer aan te maken, gelyk nog dagelyks gefchied, gemerkt dat het mee de prefente onderbehoorlyke reparatie ruym honderd jaren en meer te ftellen zal wezen niet alleen maar veel onnutte en fchadelyke Fortificatie werken, die byzoncler in de laaste 30 jaren zyn gemaakt,af te breken.
§ 213. Ten 2. zullen Conftapel Majoor, de Bazen van de Equipage . de Adminiftrateurs , hare Pakhuyzen voor zoo verre die tot harer adminiftratie behooren ten haren kofte te onderhouden, zonder de Comp. daar voor te-belaften.
Pas. B w h.
Als dat doorgaat ontheft dan de Comp. mede wegens 't betalen der ibldyen harer dienaren, is dat een middel om het Ambagts Quar. Sier af te fchaffen, voorwaards wilt gy door
bw



( 171 )
ww voergeftelde middelen van redres, een ieder
noodzaken tegens wil en dank eerlyk te zyn, en hier wilt gy opzettelyk en met voorbedagten raad, de menfchen tot dieven .maken, neen als gy ons geene beter, en aannemelyker middelen, ter affchaffing van het Ambagts Quartier weet voor te ftellen , blyft dan maar 't huys.
Patriot.
§ 214. Ik verzoek excus, myne voorgeftelde middelen van redres includeren voornamentlyk, de Indife Regering paal en perk te ftellen, en mitsdien de groote en zigtbaarlyke dieveryen, in de kwade Fortuynzoekers te beletten en tegen te gaan, maar geenlints daar door in adminiftratien 't onzig bare , en ongepermitteerde middel van b.ftaan weg te nemen, want dac ware na de Maan gegrepen , daar blyft altyd van de Leverantien wat aan de waagfchaal hangen, dat niemand ziet en gewaar worden kan waar van de Adminiftrateurs goed gebruyk te maken, ieder is een dief in zyn Nering wanneer zulks niet te grof gaat (§ 100) en dit er niet geklaagd word, want waar geen klagen is, daar is ook geen regt, en derhalven 1I5 het zo niet gefteld was gelyk ik zeg, dan mogt tk wel vragen, waar van daan de Admi-



C 172)
miniftraturs het hebben gehad, daczé in vroe ger jaren (gelyk ik wel gehoord heb) aan de Opperkooplieden van 'c Kafteel tot een middel van beftaan, hebben moeten opbrengt en uickeeren, zoo wel als het geen tot onderhoud van fommige weduwen moeite werden geconcibu■eert.
§ 215. Dog om te toonen hoe folide en aannemelyk in dezen myn voorftel is, zeg ik voor af aan te nemen, alle gebouwen van de grootfte en zwaarfte Adminiftratien die 'er op Bavia zyn, op den duur met Rvxd. 200. in reparatien te onderhouden, en wel om reden voor eerft, de Conftapel Majoor, de Bazen van de Equipage , hebben ambagts lieden en Comp. houtwerk, wanneer zy nu flegts een van dezelve, die dagelyks voor particuliere, in menigte werken, afzonderen en opzigt houden om wanneer een dakpan die twee duyten koft is verfchoven ofwel afgevallen, dezelve ten eerften te herftellen , is er een ftuk gebroken het zelve te repareren, gelyk kan gefchieden van houtwerken die anders blyven legge verrotten, of wel verbrand worden , is h:er en daar de kalk van de muren gevallen, het zelve te her. ftelle en te pleifteren, dat ten hoogften met 100 balies kalk, kollende Ryxd. 20. in 't jaar gefchieden kan, moet er, gewit worden 20 potten



( i/3 )
ten Bantemfe kalk, kollende Ryxd. ió. zyn voldoende, om de twee a drie jaren deuren en venfteren verwen of wel te teren, dat anders eens gefchied wanneer het nieuw gemaakt word zulks kan met Ryxd. 200. ruym genomen gefchieden.
Ten 2. de Adminiftrateurs hebben wel hare valte coelies, dog geen ambagtslieden, nogComp.' houtwerken dit gebrek is te remediëren wan-] neer in de eerfte p'aats, de tweede Adminiftrateurs, gelyk die in ieder Adminiftratie zyn, een Have timmerman en een metfelaar aan koopen, gelyk men die genoegzaam in alle huyzen heeft 2 voor Ryxd 50. houtwerken in 't jaar aan te koopen dat ook mifïchien niet benodigd zoude konnen wezen, in het geene zy lieden meer van de eerft genoemde hebben te bekoftigen, en waar tegen het inkomen van fommigc wederom grooter is dog dit zy zoo het wil, ik kan uw Wel E. Gr. Agtb. verzekeren, dat niemant der geciteerde dienaren, zyn ampt wegens de geringe reparatie zyner pakhuyzen zal quiteren, of honderd voor een zullen de fchosnen paffen.
§ 216. Ten 3. kan daar en tegen het onderderhoud van de Fortificatie werken , ten eenemaal niet zonder koften van de Comp. gefchieden.
1. De



C'74)
1. De jsarlykfe reparatie van 't Kaftee] re Jfetavia roet deszelfs ingeilotene gebouwen zoudes noods in cas voorzegt met Ryxd. 2000. re ftellen wezen, dog om juist niet al te zuinig te zyn, is het goed,dat de Comp. daar toe vaft ftelle Ryxd. 15000. in 'c jaar niet alleen maar dat gemelde fommen werde gefteld ter dispofitle van den Gouverneur Generaal, en aan zyn ampt zy vaftgehegd, om daar voor het Kasteel met dies ap en dependen in behooriyke reparatien te onderhouden, als wanneer de Comp. gedurig van een goed' onderhoud verzekerd kan wezen.
2. Betreffende de werken om de ftad Batavia, dezelve moeten onder opzigt van vyf militaire Capiteyns gefteld worden, die ten dien eynde permanent aan de ftadspoorten (gelyk in de dagen van oudsj moeten wonen niet allen maar dezelve zullen verpligt wezen, ieder zyn aandeel voor Ryxd. 1200 in 'tjaar, na belmoren 3n reparatien te onderhouden, en waar door die arme drommels, nog een middel van beftaan zullen genieten, gemerkt dat zy alles, met hare flavcn die dog den meeften tyd ledig loopen konnen onderhouden.
3. Tot onderhoud der ftadsbruggen ftelle Ryxd. 4000. in 't jaar.
4. En wat de buyten poften betreft, de veld-
fchans



( 175 )
Schans Tangerang, en meefter Cornells, hebben, een wekelyks beftaan, het inkomen van dien blyve ter dispofitie van de Commandanten, om daar voor ieder zyn poft, in reparatie te houden, en verdere deyne benoodigthcden in te koopen, die zy anders uit het quartier hebberjr genoten.
5. Dog alle andere poften als geen extra voordeden hebbende, moeren 's jaarlyks een zeker ftantum worden gegeven, als de veldfchans tanjongpoere , naaft die van tangerang , de grootfte kan 't ftellen met Ryxd. 500 in 't jaar.
6. De buyten poften ankee 400.
7. De Vyfhoek - . 300.
8. Noordwyk . 400.
9. Antjol . 300.
Hier by gevoegd het kollende van 't Kas* teel en de Stad , maakt die fomma in een jaar Ryxd. 21900. die de Comp. na het affchalfen van het Ambagts Quartier nodig heefc. t
Vyfde Deel.
Hoedanig de Nederlandfe O. L Compagnie in Indien als Handel dryvend Koopman, ter plaatfe waar zy volftrekt beërft en gezag voerd, moet handelen en te werk gaan.
# 218. Een zeker Financier, zyne Koning
de



£e jaarlykfe ftaat rekening wegens het ware inkomen des gantfen Ryks, fuppediterende, gaf hoogft de/elve zyne verwondering te kennen, dat of fchoon 't inkomen groot was ,egter niet kon begiypen dat er zoo weynig van in de fchatkamer kwam, een zyner geringfte fprak ik weet het wel Sire, om zulks te toonen is 'c nodig dac zyn Majefteic, alle bediendens van de Firantien laat byeen komen, 'c welk gefchiede, vervolgens ftelde dien trouwen dienftknegt, gemelde bediendens met den Koning aan het hoofd op de middag de klokke 12 uren dat de zon helder en klaar fcheen, in eene regte linie zoo dac dat zy regts en links malkander de hand konden geven, dit gedaan zynde gaf hy den geringften Finantie dienaar, een Pont boter in de flinker hand, en zoo van den een tot den ander overgaande kwam by flot, pas een quart van 't geheel tot den Koning, de reit was aan de handen blyven zitten en gelyk men zegt in de kaars gevlogen. Den Koophandel van de Comp. in 't generaal, als 't tweede Lid van derzelver voedfel wezen, en beftaan (§27.) • zeer difficiel zynde en mitsdien aan velerhande pernitieufe behandelingen bloot gefteld, is het grootelyks te verwonderen, dat de Comp. niet reeds lang in duigen is geraakt, dog zulks fchynd als nog door het meelterfchap der on-
uit-



( -77 )
uitgeputte koftelyke fpeceryen, waar aan ey* genbaat tot nog toe van belang, geei hinder of nadeel heefc konnen toebrengen , geprevenieert te zyn, ik zal my niet ophcuien in 'c generaal over den handel der Comp. in Indien te fpreken als buyten de hoofdtakken uyt hon* derd andere prullige dingen beftaande, waar de Comp. meer na- dan voordeel werd toegebragt en dus niet waard thans deswegens in 't breede te fpreken, of fchoon veel Fortuynzoekers, om een goeden naam voor een korten tvd by de Meefters te maken, reeds meer zulke geringheden , uyterlyk als zaken van belang hebben weten op te Ichikken, en voor te ftellen die mogelyk , een mediocre Koopman in ons Holland om dies geringheid, als beter een kruydenier paflende, van de hand zoude wyzen , derhalven zal ik my flegts bepalen tot die art'iculen waar door de Comp. en hare Indife onderdanen , als met den anderen ten naauwften verknogt, onwederfprekelyk voordeel kan worden aangebragc, dus my in de eerfte plaats ten voof-fz: eynde het artieul van den Lywaat handel in dien ftaat valt te betogen, en voor t© ftellen»



( 173 )
Eerste Articul."
Van den Lywaat Handel in Indien.
§ 220. Het artieul van den Lywaat handel in Indien is al veelmalen om der Fortuyn wille de fpeelpop van de zulke geweeft, die de Comp. adeen door de Negotie willen doen beftaan, niet alleen maar de Heeren Mrs. willen diets maken, dat de Comp. wegens den Lywaat handel, met feclulie van hare Indife onderdanen alleen in ■ en uytkooper moet wezen, zonder te bedenken dat byzonder dien handel door vele handen moet pafleren (§ 218) en mitsdien het goed daar door voor de Javanen te kostelyk, en te duur werdende de Comp. er mede blyft zitten dat het ftuk volftrekt onmoge]yk maakt, zelfs is zulk een gevoelen in 't generaal, 't werktuyg van 's Comps. bederf en ondergang: immers men ftelle eens voor een 00genblik dat de Regenten van ons Holland ieder in zyn provintie of ftad, den buytenlandfen handel van ftuk tot ftuk, door welke binnekndfe comfumptie het land zyn voornaamfte voedfel en beftaan moet hebben, voor den Staat wilden privaat en gerefervcert houden, en mitsdien allen koopen en verkoopen, wat zoude er dog in 'c eynde anders van konnen komen, dan
daar



( *79 )
daar door Land en volk te ruïneren en in d$ grond te bederven.
§ 22 r. Wat nadeel dat door de variable beïluyten der hooge Regering te Batavia in betrekking de Lywaat handel, zederd de laafte 10 jaren, in 't generaal is veroorzaakt en te weeg gebragt zal ik thans , als van te groote extenfie zynde met ftilzwygen palieren, genoeg dat ik des gerequirceid werdende aanneem, volledig te demonftreren dat gelyk de sccylèn, en domeynen de fondfen van ons Holland komen uit te maken, den Lywaat handel ako ook is met betrekking, tot het huiffelyké het wezen en beftaan , van de Comp. in Indien, diens volgens moet de Comp: in Indien omtrent dat anicul handekn en te werk gaan als volgd:
§ 222. Voor eerit moet de Comp. wat Indien betreft direct van den inlandfen Lywaat handel afzien.
§ 223. Ten 2. moet den aanbreng der Lywaten van kuil Chormandel, Bengale, en Sujatte , de Engelfe niet uitgelloten, alleen op Ba* tavia gepermitteerd zyn.
§ 224. Ten 3. alle lywaten met Comp. fchepen aangeb agt betalen van de kult Chormandel 18., Bengale en Suratte 14. mitsgaders zo met particuliere als Engelfe fchepen, en vaartuygen 16 en 13 pro oenro van den verkoop, M 2 dog



( *8o )
dog ingeval den Koopman, by de Leverantie of verzending van zyn goed, het ware inkoop koflende van de Comp. begeerd, voorafgefchoten te hebben om het zelve op Batavia na den verkoop zyner goederen, met 1 o pr. Ct. avans weder aan de Comp. uit te betalen, zulks moet onder goede borgtogt in cas van bederf der goederen of verongelukken van 't fchip niet geweygerd worden.
§ 225. Ten 4. om in't heffen van eerftgem. pr. Cto. niet benadeeld te worden, is het noodig de aangebragte Lywaten op Batavia in 's Comp. Pakhuyzen te bergen, en op te flaan, daar na dezelven na 't goedvinden en onder directie van den Eygenaar ten overftaan van den Opperkoopman des Kafteels , pr. vendutie te verkoopen, mitsgaders na aftrek van het vendu falaris 5 pr. C 0. provifie voor de gemagdgdens uit het reftant der recognitie te fpreeken, den Eygenaar in intuflen heeft de faculteyt zyn pr. vendutie opgeveyld Lynwaat, als het zelve na zyn gedagte te laag loopt te konnen ophouden , mits hy na aftrek van evengem: twee poften, fchoon 't vendu falaris in zulken geval geen plaats heeft de pr. Cto. te konnen betalen, als wanneer verzekerd ben dat de Comp. op dusdanige wyze voor 'c minft ƒ 600,000. afin of meer van den Lywaat handel zonder
de



( rSi )
de- minfte rifico zoo van zee en bederf, en lang renteloos leggen in de pakhuyzen, in hec jaar zal profiteren, en hare onderdanen zullen floreren*
Tweede Artigul
Van den Amphioen.
§ 226. Den Amphioen is een der voornaamfls takken van 's Comp. handel , in Iiidien, wanneer dezelve na behooren word in agt genomen, dog doordien den handel der Comp. in Indien in 'c generaal zeer difficiel is (§ 19.} zo wilde die artieul voor 30 jaren by myne kornft in Indien mede niet veel zeggen, maar wylen de Generaal van Imholf, heefc eene verbeterde focieteyc van den Amphioen handel opgeregt onder conditie alle jaren verpligt te zyn ƒ 700,000 aan de Comp. in 'c jaar op te brengen dog hec gaat met gem locieteyt, als mee alle wereldfe zaken, die zonder een continueel onderhoud en toezigt, zeer ligt in 'c verval raken, vide de boeken wegens dac artieul van dies oprigting tot dato dezes, als wanneer bevonden zal worden, byzonder in de laafie 10 jaren den aanbreng zeer ongelyk ver beneden de 1200 Kiften is gefchied, ja my is verzekerd dat er flegts 210. kiften in een jaar zyn aangebragt, gevolgelylc verheft de Comp. in zulke jaren», M 3 op



( ï?2 )
op dat artieul ƒ 594000. God behoede dat my zulks niet overkome, of ik word gewis een burger te Vianen.
P r s. B w h.
Wat is hier de reden van?
Patriot.
§ 227. De E^gelfe zyn in Bergale wegens den infaam van de amphioen , voor 't meerder gedeelte, dog de Comp: wegens den vertier voiftrekt meefter. Dus dat de Comp: dezelve genoegzaam in hare handen moet hebben, cat ook altyd heeft welgegaan, zo lang de Engcllèn 'er geen anderen uytweg mede hebben geweeten, dog doordien den handel van de Comp in Indien difficiel is (§. 219.) en dat de Engeüfea zeiver het middel hebben gevonden den Amphioen direct op Batavia te brengen, en daar ze particulier aan waaghalzen, en dan de Comp: te verkoopen tegen ƒ 1200. vide de Rcfolutien en Boe'ren , is veroorzaakt dat de Comp: Minifters in Benga'en, buyten ftaat zyn de Baiaviafe Eys te konnen voldoen, en waar door veeltyds fchaarsheyd werd veroorzaakt en te weeg gebragt, ïiiet alleen , maar de Societeyt verkoopt in zulken gevalle de kift voor 2 tot ƒ ócoo. dus die $3e.r, de winfcdie de Comp: regtmatig competeert
g?-at



( i83)
gaat ftryken, en het welk de arme Javanen, met haar zweer en bloed moeten betalen.
P r s. B w h.
Hoe dat zco?
Patriot.
§ 228. De Gouverneur op Java, by voorbeeld 100 kiften die geeft zyn Wel Edele by verdeeling met een heel Capitaal minder of meer aan zyne fubalterne Refidenten, de Refidenten geven dezelve weynig minder over aan de onderhorige Inlandfe Regenten, die vervolgens den Amphioen by kleyne beetjes en fnippertjes, onder hare arme en naakte Javanen als met geweid moeten zien te verdeelen en uit te venten; zo dat die dus doende het gelag moeten betalen.
Pus. B w h.
Wat zyn de redresmiddelen om de Comp: het ware genot van den Amphioen handel te doen hebben?
Patriot.
5 229. Myn voorgeftelde regerings vorm is de eerfte en voornaamfte bazes , en de Amphioen Sociëteit den boom in te Haan en te vernietigen, is het tweede middel:de Coftkuftjava confirmeert by wege van een mediocre prys M 4 ƒ



C 1*4 )
ƒ 2000 per kift 7 a 800 kiften in *t jaar, en om nu voortaan uytgezonderd by een liegt gewas, alle jaar 800 kiften op Bengale voor d°e ordinaire prys van ƒ 600 per kift meefter te worden, is het flegts noodig,dat indien deEngeJfen deael* ve goed op Batavia brengen, de kas niet hooger dan tegen ƒ Ó50 de kift aan te nemen, vinden zy dan hare rekening fiat men late haar continueren.
1. Zal dus doende de Comp: geen rifico ter Zee hebben uit te ftaan.
2. Word door het inkoopen der Engelfen van het nodige de Gemeente bevoordeelt.
3. Moet vervolgens de Comp; denzelven onder de Inlandfe Regenten op Java by vaftftelhng tegen RdS: 800 of ƒ 102o per kift verdee. Jen, mits alle bloedzuygers paal en perk worden gefteld, en dat den Inlander teffens vryheyd beklaten word na voldoening harer Contigenten aan de Comp: met hetreftant ryft te mogen handelen «a haar wil en welbehagen. Als wanneer ik verzekert ben, dat zy de Comp: niet alleen zuilen bedanken, maar voor altoos getrouw blyven, ?n de Comp: zal gedurig in cas voorzegd en geen gebrek aan Amphioen hebbende, ƒ 1008000 flegts op den Amphioen in 't jaar'profiteren.
Des,-



( i85 )
Derde Articul
Wegens Suratte te abandonneren en dies handel na Maüebaar op Cochim te Jlabileren.
\\ 230. Misfchien zal die voorftel groote verwondering baren , gemerkt vele van gevoelen zyn, ja 'c zodanig de Heeren en Meefters weten voor te fchryven en op te disfen, dat het eerfte voordeelig, en 't laatfte een nodeloze laftpoft is van de Comp: dat misfchien wanneer zulks in betrekking van het eerfte ten regten onderzogt en na waarheyd voorgefteld wierd , geheel hec tegendeel bevonden zoude worden, immers behoeft men flegts dieswegens tot jüftificatïe dezer ftelling volgens Koopmans ftyl een rekening fint de laatfte 20 jaren van den Suratfen handel op te maken, en mitsdien de aangerekende fommen van alle de ryk geladen Schepen dewelke binnen dat tydfcip tusfen de Mallebaar en Suratte zyn verongelukt en vergaan by de laften en ongelden te voegen , en zo van de reële winft te fubftraheren , als wanneer verzekerd ben dat bet furplus der winfren, byzonder in de laatfte 5 jaren vveynig zal komen te bedragen, ten minften zullen de Suratfe winften zo important niet zyn of het zal op de Mallabaar ruym gewonnen konnen worden, niet alleen maar Cochim *o nadeelig als het thans is zal na hec verlate* M 5 va»



van Suratte een voorname handelplaats om de "We ft, en tenens een Barrière voor Ceylon werden.
g 231. Voor eerfc ftel ik tot bazes van dit myn onderwerp t'volftrekte meefterfchap der Comp: van den Jacatrafen Poederfuyker, Japans Koper, Nj.en en Nagelen, Koopmanrchappen die in Suratte door gewoonte in 'c gebruyk noodzakelyk geworden, en mitsdien niet gemilt konnen worden.
§ 232. Ten 2de zynde de Engelfen volftrekt meefter, en de Comp: een nul op Suratte, dat den handel van de Comp: difficiel maakt (§ 219.) daarenboven heeft die Natie thans de Golf van Perfiën alleen in 't bezit.
§ 233. Ten 3de, aangezien de Engelfen in 't generaal yverig, ja zelfs waaghalzen in 't ftuk der Negotie zynde, zullen zy niet manqueren de geciteerde goederen, om reden voorzegd, weynig beneden de Suratfe verkoop pryzen, als nergens anders te bekomen zynde, van Cochim te halen en voorts alzulke fortementen van Lywaten ter voldoening der Patriafen Eysnoodig» daar gewillig aanbrengen.
P R S. B W H.
Uw voorftel is goed, dog het viel eens kwaxyk uit, dan was de Comp: voor altoos van den
Sa»



< i«? )
Suratfen handel verftoken. Want ware Suratte eens door de Comp: verlaten, de Engelfen zouden in dat geval wel middelen weten haar vervolgens van daar te houden.
Patriot.
5 234. Het is om voorzegde reden volftrekt onmogelyk dat het kwalyk kan uitvallen. Ja ik durf verzekeren' dat door gem: verandering, de meefte Engelfe Burgery van Bombay en Suratte des gepermitteerd werdende haar om den Suyker en Specery handel met er woon na Cochim zullen komen te begeven, om zoo in Comp: met de Engelfe Comp: Dienaren dien Koophandel te dry ven, dog de voorzigtigheid is de moeder van de wysheyd, derhalven is 'c nodig het ftuk zodanig ce beleggen, en mitsdien te previn'ëren dac de Comp: omtrent die objeétie geen het minfte gevaar heefc te dugten.
§ 235. Voor eerft moet een jaar vooraf op Suratte pertinent en ampel bekend gemaakt worden . dat de Comp: voornemens is daar haren omllag te verminderen, en mitsdien hare Koopmanfchappen tot geriev van alle volkeren op Cochim te willen opflaan, ten welken eynde zig des believende een ieder zig derwaarts met er woon kan begeven, om als Burgers en Ingëze»en zig daar ce generen en zyn koft te winnen.
$ 23.6.



( 188 )
5236. Ten 2de, daar na opbreken en laten onder apzigt van een Boekhouder, een Corporaal en zes gemeene Soldaten tot nader order posfesfie vuur en ligt houden.
S 237. Ten 3de, alle Koopmanfchappen, die jaarlyks na Suratte zyn gezonden, ten vollen voor zo verre die geen bederf onderwoi pen zyn na Cochim te zenden.
g 238. Ten 4de , den Jacatrafen Poederfuyker moet in dit geval na de vernietiging der Suykermolensop de N: O: Kuil Java privaat zyn, niet alleen, maar in *c eerfte en tweede jaar dezer onderneming, diende van dat zoet, minder na Cochim en meerder na Patria verzonden te worden, ten eynde dus doende de Suyker Culture op Baravia als een voornaam en important Artieul. zo voor de Comp; byzonder als voor de Colonie in 'c gemeen, geen hinder of nadeel toe te brengen , konnende daar ea boven nog rot meer zekerheyd van dies vertier aan de op Batavia komende Suyker tegen* een halv Capitaal avans zo lange gegeven worden , tot tyd en wyle Cochim meer tegen hooger avans kan van de hand zetten : in 't kort om nopens dit Art: tot conclufie te komen, Cochim zal in cas voorzegd, eene algemeene en voorname Koopftad worden, die in der tyd de Comp: het verlies van Suratte dubbeld en meer zal komen



men te vergoeden, niet alleen , maar de Compi zal zig ook daar door ontzagchelyk en gevreeft by de Mallebaarfe Vorften (geiyk zulks tot nog toe geen plaats heefc gehad ) komen te maken, en mitsdien dat gedeelte Peper, waar de Engelfen thans van profiteren, konnen meefter werden.
Vierde Articül.
Van de op Batavia gejïookt wordende Arak.
$ 239. De particuliere verkoop van Arak als een fequale van den Poeder-Suyker, die veel door de Engèlfèn word afgehaald en geconfumeert, is op Batavia, fchoon niet privaat en dat dus ieder vryheyd heeft denzelven te verkoopeny egter zeer difficiel (§ 2ig.) de Comp: betaald aan de Arakftokers enkeld voor het Nat Rds: 35. of ƒ 89. de houte legger koft de Comp; van het maken voor 'c minfte ƒ 14. dus Ce famen ƒ 108. de-legger: de Comp: heefc 2000 leggers ruym 'sjaars in her huyshouden nodig, wanneer nu de Comp: omtrent dit Artieul alle difficulteyt(§ 2(9.) wegkomt te nemen, en mitsdien alle de Arakftokers evenveel aandeel in de leverantie aan de Comp: permitteert, dan zullen dezelve in dac geval gaarne en willig (duur of goedkoop) de legger Arak met dies houten feft yoor Rds: 30.
of



C 190 )
of / 72. aan de Comp: leveren, dus de Comp; op voorzeyde 2000 leggers dadelyk komt te befparen en uk te winnen ƒ 72000. in 'c jaar, dat navolgens myn voorftel (§89.) anders voor het meerder gedeelte in de kaars zal vliegen.
Vyfde Articul.
Pan dt Koffy Culture in de Jaccatrafe Boerelandtn en Cheribon.
Niet alleen is dé Coffy handel privaat voor de Comp. maar dies Culture bepaald zig flegts tot de Jaccratafe bovenlanden en Cheribon , waar docr het komt dat dies Leverantie aan de Comp. mede difficiel is (5 219.) anderfints vereyft de Coffy Culture vry minder koften en omflag dan de Poederfuyker, en kan mitsdien als twee tegen zes gerekend worden, dac is te zeggen ■ wanneer de Comp. voor de Poederfuyker 6 en de Coffy 2 Ryds. pr. picol betaald als dan eer ft paralel, zoude zyn , de Coifyboom cerft geplant geeft met de 3 jaren, en zoo agtervolgens tot 20 en meer zyne vrugten, niec alleen, maar het onderhoud en dies infaam, gefchied voor hec meerder gedeelte door oude wyven, en halfwaflen kinderen, daar in tegendeel de fuyker Culture met ontzaggelyk veel moeyte én koften is verzeld, gemerkt dies bewerking perpetueel



! 191 )
jetueel met huurlingen moet gefchieden, dus dat de poter alle dage met het betalen der dag loonen moet klaar wezen, of zy laten tot ruine van den poter tot bederf van het fuykerriet hec werk ftaan en gaan heen, daar in tegendeel de Coffyboom zonder daar na verder om te zien,dan flegts wat fchoon te houden, blyft ftaan, en op zyn tyd vrugten geeft.
g 241. Hoe groote quantiteyt de Comp. thans alle jaar van gem. Landen heefc, en wat pr. picol word betaald is my onbewuft, maar dac weet ik dat er in den jare 176^ uit de Jacatrafe boven landen aan de Comp. zyn geleverd 4048341 |têof N3. picol 32466. ruym INB. tegen 6 Rksd. de picol is ƒ 467492. van Cnenbon 1765375. e§ op picol 14120 tegen 4^ Rksd. de picol is ƒ 152527. wanneer de Comp. nu alle difBculteyc (§ 219 ) wegens de Leverantie ganfchelyk komt weg te nemen , mitsgaders t'eflèns alle jaren de inlandfche Regenten onder vo'ftrekte gehoorzaamheyd van de Comp: ftaande, ordonneert, ieder in zyn district de Coffy aan te planten, dan ben ik verzekerd dat de Comp: niet meer dan Rds: 3 of ƒ7- 4-0 per pxol zal hoeven te betalen, gemerkt dat de Inwoonderen op Java voor huysgebruyk aan de gene die clandeftine hebben aangeplant, niet «neer dan een oude Ducaton of ƒ 3 - 18 - o betalen ,



C J92 )
talen, gevolgelyk zou de Comp; zig flegts tot gem; quantiteyt betalen, die alle jaren op dies inkoop befparen, en dadelyk winnen ƒ 310009.
Pis. B w h.
Dat zoude misfchien wanneer zulks toegeftaan wierd den overvloed konnen aanbrengen, niet alleen, maar wanneer de Comp: alle de Coffy niet accepteerde, dan kan zulks grootelyks ten nadeele van de Comp: aanleyding tot een Mars» handel geven.
Patriot.
§ 242. Geen zwarigheyd dat het den overvloed zoude aanbrengen, is mogelyk, dog dat er uit die oorzaak in nadeele van de Comp: mede gemorshandeld zoude konnen werden, is niet apparent en ten eenemaal zonder grond.
Voor eerft de Javaan is uit de natuur traag en luy, en moet mitsdien tot zyn eygen voordeel, als met den zweep gedwongen worden, zo dat hy pas doet het geen hem word opgefteld.
2. Men ftel eens dat er over het geheel alle jaren 10000 picols meer boven het geeyfte der Comp. particulier werd ingezameld (dat om de reden voorzegd geen zwarigheid heeft) en dat die quantiteyt aan deze en gene



C r93 )
ïïen ingezetene voor eygen gebruik zoo wel als aan de fchepelingen by 10. 20. en meer picol te gelyk voor de confumrie der buyten Comptoiren wieren verkogt dat met eens toereyken» ■de zonde zyn, wat zwarigheid dan nog, hec blyft aan Comp. onderdanen, in Indien, dat geen 't minfte nadeel aan Comp. venier in 't Patria zal verwekken en te wege brengen.
3. En wilde men alegueren, dat de Engelfen in nadeel van de Comp. dezelve zoude konnen opkoopen en na Engeland vervoeren, myne voorgeftelde Regeringsvorm is in dezen de Barrière.
% 243. Zie daar Hoog Ed. Gr. Agtb. Heeren , deze myne voorgeftelde middelen van redres , ten toets en tegens alle dus lang vrugteloos in 't werk geftelde redres middelen geconfronteert en te famen in de weegfchaal gelegd» als wanneer ik geenïints twyfele, of den Everaar zal aan myne zyde overhellen, en derhalven om finaal ter conclufie te komen, deze myne voorgeftelde regeringsvorm te introducé» ren, en vaft re ftellen, mitsgaders den Koophandel in Indien difficiel te maken <§ 291.) is de eenigfe en ware grondflag waar op de algemeene ftaat van de N. O. IViaa'fchappy kan. duurzaam zyn en bloeyen en wsar door mitsdien gezegc kan worden, dac liet Equivalent N voor



C i94 )
'iroor het lang drukkend hoofd Etabliftèment der Comp. in Indien, na lang zoekens eyndelyk is gevonden (§ 100.) dat God geve. Heb ik egter den bal misgeflagen, ik bidde men neme in dat geval myne goede wille voor de daad, intufien had ik uw Ed. Gr. Agtb. nog verfcheyde importante articuïen ter fpeculatie voor te Hellen, waarin myn bedunkens, noodzakelyk verandering en het misbruyk van weggenomen diende te worden, dog de tyd te kort en verkopen zynde word ik daar in belet, dus dat .ik zulks zal uycilellen tot tyd en wyle my zal
komen te blyken dat myn Redenkundig voorftel by uw H. E. Gr. Agtb. zoo wel als by de EI. E. Gr. Agtb. Eleeren Zeventienen geen het minfte misnoegen heeft verwekt of te weeg gebragt, en mitsdien wel is opgenomen.
Pus. B w 11,
Waarin beftaan die Articulen?
Patriot.
§ 244. Voor eerft de particuliere vervoer van Lynwaten in de gepermitteerde kiften voor die repatrieeren is voor de Comp. bedervelyk.
2. Elet particulier geM te Batavia op afiignatie in Comp. Calfa te tellen, en accepteren geJyk thans gefchied, is oneygen en fchadelyk.
3. De



« 195)
3. De natuur1 yke oorzaak wegens de menigvuldige zieken, en dooden der uitvarende fche'pen Ha Batavia, als door eygen ondervinding voor 't meerder gedeelte te toonen en aan te wy/en.
4. Dat de prezente directie van de Hospitalen te Batavia niét deugd, en mitsdien noodzakelyk moet veranderd worden.
5. Ingevolge myne lange jarige obfervantiè voor 't meerder gedeelte de ware oorzaak van Baravia's ongezondheid, waar dus lang vergeefs is na gezogt en geraden aan te wyzen.
Laasrélyk ren 6de, de middelen van redres der prezente fcheeps (Economie als in 't generaal fchade'yk en pernicieus voor de Comp. zynde aan te toonen.
Pus. B W H.
Gy hebt ons vele dingen verteld, en zaken voorgefteid die na uiterlyk aanzien veel beloven dog dikvvils in de executie op een nul uit draijen, gelyk men dat wel meer ziet gebeuren, fpetiaal wanneer de maker van projecten , en die dezelve moet executeren, twee byzorrdere perfoonenzyn , dierhalven is de vraag, wat man gy oordeelt, die bequamelyk des gerequireerd werdende, tot de uitvoering uwer voorgeftelde redres middelen, met goed lucces. gebruykt zoude konnen worden.
Na P



C iae> > Patriot.
§ 245. Een man die kan en wil, want te willen en niet te kunnen is ten uyrerften verder velyk, derhalven is de eerfte de befte, dat is te zeggen, hec moet een man zyn, in de uytvoering bekwaam te nemen en te geven , die eerlyke en deugdzame fentimenten bezit, innerlyk met liefde voor zyn even mens bezield en aangedaan, het eygen met het algemeen belang niet alleen gepaard latende gaan , maar die in cas van noodzakelykheid voor een tyd, het zyne ten voordeele van 't algemeene beft laar flippen, en komt op te offeren, is de Man die met volkomen geruftheid alles kan werden toevertrouwd en gedemandeerd.
P r s. B w h.
tTs wel; wy zullen uw Redenkundig voorftel nader in overweging nemen, en wanneer bevonden word, dat daar door de ftaat der Comp. (gelyk gy zegd) kan worden verbeterd,, dan zullen wy uw in dit geval nader laten roepen, wat is uw Titel en waar uw woonplaats.
Patriot.
Myn Titul is eerlyk dog myn woonp'aats te noemen , kan ik zonder daar door myn intiems



(197 )
tieme en Boezemvrienden in Indien zynde, aan hec alleruyterfte gevaar bloot ce ftellen niet doen, gemerkc dat wanneer myn Redenkundig vertoog en woonplaats in Indien rugtbaar raakte, dus dat men wifte ik ftout en impertinent genoeg ware geweeft uw H. E. Gr. Agtb. als wettige Heeren en Mrs. van de Comp. en van alle die harent wege in Indien zyn zulks ter verbetering van de Comp. te ftellen, dan ware in dat geval, gem, myne vrienden fchoon buyten fchuld van oorlog en van de Prins geen kwaad wetende, gewis het facrificie van den bitfen nyd der kwade Fortuynzoekers, (_§ 12) zonder dat uw uw E. Gr. Agtb. met al derzelver hoog gezag en magt, in ftaat zoude wezen, het zelve dan te laat te konnen preveniëren, derhalven verzoeke zeer onderdanig my om reden voorzege dierwegen te excuferen en myne weygering in dezen niet kwalyk te nemen, dog by aldien door den tyd de noodzakelykheid vcreyft, en mitsdien de H. Ed. Gr. Agtb. H eeren Zeventienen myne voorgeftelde redres middelen op Batavia ter executie wilden ftellen en tot ftand te laten brengen, en dat hoogft dezelve wegens de verkiefing van den perfoon, aan dewelke men een werk van zulk een groot gewigt en extenfie met volkomen zekerheyd zoude konnen dejnanderen verN 3 legen



( 198 )
legen waren, en overzulks haar gaarn dien aan-gaande, van my ien raad wilden bedienen, dan ben ik in dat geval nog in wezen zynde, en, dat teffens het ftuk in alle fecreteffe word behandeld, bereydwillig ja zelfs yêrptigt des geeyft wordende, de uytvoering van dien, gaarne gewillig op my te nemen, om my hier van te adverteren gèliëve uw Koog E. Gr. Agtb. flegts in de Amflcrdamfe Courant te laten zetten, te weten: de Patriot word verzogd in de vergadering van de Ileeren Zeventienen te verfchynen, ais wanneer, ik niet zal manqueren* haar Hoog Ed. Gr. Agrb. ter fpeculatie nader Voor te ftellen, hoedanig in cas voorzegt moet Worden gehandeld, en te werk gegaan, eene precautie die ik om reden voorzegd moet gebruyken, derhalven verzoeke eerbiedig excus, dat zulks niet kwalyk mag opgenomen worden. Ik ben wel verpligt ja altyd gewillig, en bereydvaardig de Comp. in cas van noodzaak, met myn goed en bloed ten dienft te ftaan, maar geenfints gehouden my nog de myne om dies wil, voor of aan byzonder eygen belang te wagen en bloot te ftellen gelyk in dac geval milïchien plaats zoude konnen hebben, der* halven de voorzigtigheid is de moeder van de wysheid gelyk dac by flot zal blyken nodig te zyn, weswegens vertrouwe dac uw. Hoog Ed.L
Gr»
\



( 199 )
Gr. Agtbare , myne voorzigtigheid ia dezen geenfints zullen gelieven te condemneren maar Ll eer lauderen. Hier mede uw Wel Edele Gr. Aotb. nevens derzelver illufee Famiehen, S dedierbare pretere van God den Albefchikker hebbende aan bevolen, zoo neme de vrymoedigheid my met alle fincere venerane te noemen.
Wel Edele Groot Agtbarb Heeren,
Uw Wel Ed. Gr. Agtbaren zeer ootmoedigen, en anderdanigen Dienaar,
»3- Ju»? l7**