SPECTATORIAALE
SCHOUWBURG.
ELFDE DEEL.






SPECTATORIAALE
SCHOUWBURG,
BEHELZENDE EENE VERZAMELING DER BESTE ZEDELYKE
TOONEEL STUKKEN,
BYEEN GEBRAGT UIT ALLE DE VERSCHEIDEN TAALEN VAN EUROPA.
BIET NIE UfP"- GEINVE NTE ERDE KONST' 1'LA ATEN VERSIERD.
ELFDE DEEL.
Te AMSTERDAM, By PIETER MEIJER, op den Dam.
M DCCLXXXII.



INHOUD van het ELFDE DEEL.
I. De Deserteur uit Odderliefde. . . . Bladz, i
II. De Fabrikeur. . . , 117
III. Karel en Karolina. . . 21j



D E
DESERTEUR
U I T
OUDER-LIEFDE. TOONEELSPEL.
I N
DRIE BEDRYVEN.
Naar bet Hoogduitfcbe van den Heer Stephan de Jonge.
c
XI. Deel,
A



VERTOONERS.
Holbeek de vader, een boer. Barbaea, zyn vrouw. Holbeek de zoon , een zoldaat. Peter, broeder van Holbeek de vader. Al waard, een kapitein. Graaf Bernrode, een Generaal. Hardman, de Amptman van het Dorp. Een Sergeant. Witbarb, een kadet.
Punt. "] De Wilde.| De Gryp. j Flink. j
PrEVOOST.
Het Tooneel verbeeldt eene zeer armelyke boeren-wooniag ia Silefie.
Zoldaateu.



JteOXSBSSX de xtrtm. ,, God vergeeve rny het iwaai, dat 'er in moge zyn. Wat doet een Jsmd. niet voor zjne ouders ! "






Bladz. 3
O E
DESERTEUR
U I T
OUDER-LIEFDE.
tooneelspel: eerste b e d rtf.
EERSTE TOONEEL.
Barbar* zit aan een fpinwiel, Holbeek de vader komt in.
Holbeek de vader.
D
aar komen de zoldaacen al aan.
Barbara, de knot laaiende vallen.
Wat zullen wy beginnen ? wy hebben voor ons zeiven niets meer, en nu nog inkwartiering!
Holbeek^ vader.
Wy hebben niets moeder, en wy kunnen derhalven niets geeven.
A 2 Bab.«



4
De Deserteur.
Ba r b a r a.
Als zy het maar gelooven willen! Dikwils houdt men zig arm om niets te geeven ; dat weeten zy; let maar eens hoe zy aankoomen zullen.
Holbeek de vader, de fchouders ophaaiende.
Zy kunnen ons niets meer afneemen dan 't leven. Als zy ons maar zieu, moeten zy ook onze armoede bemerken. Ik zou eer denken, dat zy medelyden met onzen toeftand zullen hebben dan dat zy dien nog verzwaaren zouden.
B a r b a r a.
Dat geeve God! Honger en kommer hebben ons al genoeg verzwakt; harde bejegeningen zouden ons geheel ter neder flaan.
Holbeek de vader.
Neen moeder, de zoldaaten zyn zo erg niet als men hen dikwils affchildert: zy hebben meer geweten en menschlievenheid als menigen amprs-bediende, die een armen boer zonder barmhartigheid vervolgt, ajs hy daar flegts zyn falaris uit haaien kan; en die hem ongenadig afklopt als hy niets meer geeven kan; maar een zoldaat denkt aan de eeuwigheid, dewyl hy dagelyks den dood moet onder de oogen zien.
TWEE-



8
De Deserteur.
DERDE TOONEEL Barbara, Witbard, Punt.
* P u n Ti
Maar, moeder, hoe zal het met het eeten gaan? Wat zult gy ons voorzetten ?
B a r b a r a.
Myn lieffte heer! wy hebben federt agt dagen van enkel brood en water geleefd, en welhaast.... (Met fterke ontroering.) Zullen wy ook geen brood meer hebben! Dat misgewas van voorleden jaar heeft ons geheel in den grond geholpen; wy moeten alles verkoopen om brood te bekoomen, en, goede God! Wy hebben niet meer te verkoopen; en als wy het weinige brood dat 'er ligt, opgegeeten hebben.... God weet waar wy dan van Iee"en zullen.... Myn beste heer, gy moet my niet verdenken , dat ik u zoek te bedriegen of iets te verbergen; koom met my ; gy kunt alle hoeken omfchommelen , en gy zult voor uwe oogen zien dat ik de waarheid fpreek; gy zult overal dea grootften nood zien. Ik deel uit den grond myns harten gaarne mede zo lang ik wat hebbe, maar . . . neen nu moet ik ontvangen, ik heb niets; . . . neen! geloof my, daar zou ik myn ziel niet mede willen bennetten, dat ik iets zou willen ontvangen, zo lang ik een ftuk brood van myn eigen had.
P u n T.
Blyf, blyf moeder! Ik geloof u op uw woordj men kan wel aan de raenfchen zien of zy de waarheid



Eerste Bedryc
B a r b a r &.
O myn lieve heer! dat is al te goed! al te goed. Die heer (op JVitbard wyzende) moet ook met ons eeten, als hy wat langer by ons geweest is, zal hy ook goed worden ... het hangt veel van de menfchen af, daar men mede leeft.
VIERDE TOONEEL. Punt, Witbard. Punt.
Ziet gy nu wel! hadt gy vriendelyk willen leeven waart gy met een paar pond vleesch vrygekomen; nu moetgy vyf betaalen en de groente daar by! Zo gaat het als men geen duit voor zyn evenmensen over heeft, als men nooit een „God loone!" uit een eerlyken armen mond wil hooren ? . . . Tienmaal meer verliezen die kniezers op andere wyzen, want daar Is geen zegen over hun geld. (Hy neemt het geweer en begint te vryven.)
Witbard.
Ik heb myn geld niet om het weg te geeven; myn papa geeft my zo veel ik noodig heb ora my wat gemak te bezorgen, maar niet om het aan anderen te geeven.
Punt.
Heeft uw papa u dan verboden een arm mensch iets meé te deelen?
Witbard.
Hy heeft my gezegd, dat ik niets fpaaren moest
om



De Deserteur.
om my dienden van anderen te bezorgen, maar niets nutteloos uitgeeven.
Punt.
Nutteloos ! nutteloos ! Zyn geld verkwisten, of eene aalmoes doen, zyn heel onderfcheiden dingen. Ik zou geen mondvol met fmaak hebben kunnen eeten zo die arme menfchen honger hadden moeten lyden; Jk kon ook wel denken, wat gaat dat u aan? waarom zult gy hen mede te eeten geeven! maar . . .
Witbard. Maar wat voordeel heb ik 'er van, dat gy hen onthaalt!
Punt, levendig. Ten minften zal het my beter fmaaken.
Witbard. Beter fmaaken! Ha! ha! 't Is zeker wel te zien, dat gy nooit ryk geweest zyt, Gy moet by lieden van aanzien leeren hoe men met bedelaars leeven moet; let maar eens op, of gy niet vyftig gemeene menfchen eeneu bedelaar iets zult zien geeven, tegen dat een ryke het doe. . . . Dat zou 'er wel uitzien, dat men zulke lieden moet helpen! Wel zo zou men hen mettertyd zeiven wel ryk maaken, en hoe kwamen wy dan aan armen om voor ons te werken? Punt.
Heer kadet, uw papa en mama hebben u een goed elixter van onbarmhartigheid ingegeeven: wel bekoom liet u!... Zo denkt gy dat de arme lieden omuwentwille in de wereld zyn I
Wit-



ifS De Deserteur.
Witbard. Ha! Nu zie ik dat myne mama gelyk heeft. Gy moet een arbeider, zegt zy, altyd zo gering betaalen als mogelyk is, en dat volk moet maar even het brood hebben , want anders worden zy fiout en wrevelig. . . . Zoudt gy het niet net zo maaken, als gy kondet ?
P u m t.
Zo ik deze arme lieden hadt kunnen zien honger lyden, ai hadt gy dan nog zo veel geboden, ftondt het egter aan my . . . maar ik zal onthouden wat gy daar zegt, en 't zal op een anderen tyd wel te pas koornen. Nu ik u ken, doe ik geen ftap meer voor u; en zo ik by de kompagnie uwe edele denkwyze bekend maaken . . . myn kop wil ik 'er onder verzetten , dat elk u net behandelen zal zo als ik. Witbard.
Daar ben ik niet bang voor: voor geld kan men alles krygen.
Punt.
Wat duivel! heer kadet! Meent gy dan, dat wy op uw geld wagten om voor knegt by u te fpeelen ? Gy zult het ondervinden! Gy zyt niet in ftaat om een eenigen van onze kompagnie door uw geld te beweegen, dat hy nu voor u op fchildwagt ftaal Niets kunt gy van ons krygen dan door onze goedwillige verkiezing; wy hebben eer in 't lyf; wy kunnen, als 't nood is, onzen honger met akers of wilde appelen ftillen , en die zo denkt trotfeert den ryken met al zyn geld. . . . Wy hebben meer lieden
van



iï De Deserteur.
de meeste ryken, niets meer dan een geldzak, zonder eenig gevoel, en alleenlyk belast met een nutteloos metaal; bet zal ook met u gaan gelyk met al* len die ik van uwe foort gekend heb! Eenige jaaren een zoldaat vertoonen, en dan den dienst verlaaten, en zyne bedryven gaan vertellen, fchoon men zig zorvuldig by de bagagie heeft gehouden.
VYFDE TOONEEL. Dt vorigen, Baebara, met vleeseb en groenten,
B a r b a r A.
Hier, myn waardfte heer, breng ik u het vleesch! De groenten heeft myde warmoefiergefchonken. Nu ben ik blyde, dat ik u wat warms zal kunnen voorzetten. . . . Hier is het overige geld.
Punt.
Goed moeder! Daar zullen wy eens voor drinken. Gy lust toch wel wyn.
B a r b a r a.
Dien heb ik in geen tien jaaren geproefd; . Sedert dat myn zoon weg is. . . .
Punt.
Een teug wyn zal u goed doen, moeder. . . .
Barbar*. Myn zoon is ook zoldaat.
Punt. Zoldaat! onder wat regiment.
Bax-



Eerste Bedryj. 91 Punt.
Ja! een Officier! (Terzyde.) „ Daar is nog al eenig ,, onderfcheid tusfchen een Korporaal en een Offi„ cier!" Hy heeft by de kompagnie het een en ander te doen, anders was hy al hier geweest , maak derhalven fpoedig vuur.
Bah ai a.
Ik gaa ten eerften.
Witbard.
Het zou ook haast tyd worden. ... En maar wat heel fpoedig, heb ik u te zeggen, of. . .
ZEVENDE TOONEEL.
De vorigen, Holbeek de zoon , ook in volle montuur.
Holbeek de zoon. Hé daar! Boer. 't Ontbyt hier!
Holbeek de vader. O edele geftrenge heer, wy hebben niets. . . .
Holbeek de zoon, op een geweldigen toon. Wat! Hoe! dok op zeg ik.
Barbara, tot Punt. O beste heer! fpreek gy toch met hem.
Holbeek de vader, angjlig. Wy verbergen niets, maar wy hebben niets.
B 3 Punt,



«4 De Deserteur»
Holbeek^ vader,
Vice-korporaal . . . Hoe ! benje geavanceerd* Hoe is 't mogelyk! Gy kunt immers niet fchryven.
Holbeek «te zoon,
Myn kapitein heeft het my laaten leeren, vader.
Holbeek de vader.
Denk eens aan vrouw! wat moet dat een braaf heer zyn.
Barbara.
tod geeve 'er hem den hemel voor.
Holbeek de vader.
Nu! of ik niet mogt zeggen , dat de zoldaaten braave lieden zyn.
Barbara.
Hoe lang blyft gy hier?
Holbeek de zoon.
Tot overmorgen. Wy houden hier rustdag.
HoLBE-EKi/tf vader.
O! dat is goed, dan kunnen wy nog wat praaten.
Witbard.
Maar de" duivel haal! Niemand maakt ondertusfchea vuur aan! Maak vuur zeg ik.
Barbara. Een oogenblik goede heerl
Pü»T.



Eerste B e d r y f. 35
P ü n t.
Biyf by uwen zoon , moeder; ik zal 'onderwyl vuur maaken en de pot bezorgen. . . . Jonker al waart gy half bevrooren, moest gy by deze ontmoeting warm worden van vreugde ; maar, gy hebt de warmte niet van binnen, kom aan, ik weet raad, ik zal u hier in 't naaste huis brengen tot dat het hier warm is, anders, vrees ik, houdt gy het niet.
Barbara.
Dat is goed! Onze buurman aan dien kant heeft een kagchel, daar kunt gy u terdeeg warmen.
Witbard.
Wel zeker! Ik zou nu nog wel loopen zwerven om vuur te vinden! Ik zal . . .
Punt.
Maar 't kan hier immers nog in geen uur warm zyn; kom, kom, ik raade u ten besten.
Witbard, op een klaagenden, balf fcbreijenden, toon.)
Ik heb zeker het flegtfte kwartier in 't heele dorp aangetroffen.
Punt.
Het deugt hier niet voor de kleumfche jonkertjes.
BS
AGT«



Eerste Bedryf. 17
Barbara.
Lieve Heer! Gy zyt nu tien jaaren weg geweest, hoe kon zy op u wagten.
Holbeek//? zoon. Tien jaaren, moeder. ... Ja waarlyk! . . . waar blyft de tyd! Tien jaaren! . . . Maar hoe gaat het haar ? Heeft zy het nog al wel ?
Barbara. Nog erger dan wy, dewyl zy vier kinderen heeft, en even arm is.
Holbeek//* zoon. Hoe moeder! dan hebt gy *t ook flegt! Barbara.
Och zoon! (Met fierke aandoening.) HadikflegtS een (tuk brood voor uwen ouden vader! . . . maar morgen is alles op.
Holbeek de zoon. Myn God! wat zegt gy! (De beide oude lieden fcbreijen zonder een woord te jpreeken.j
Holbeek de zoon. Spreek toch lleflle ouders! Hoe is dat mogelyk? Holbeek de vader.
Gy hebt gelyk; het moet u vreemd voorkomen: gy hebt ons altyd gekend als werkzaame naarllige menfchen, en die den oogst niet lieten liaan als hy
ryp



Eerste Bbdrvf. 39
ons ongeluk; daarmogten wy uit 's harten grond wee en ach! over roepen. Hadt hy u niet tot zoldaat gegeeven, zouden wy ons zuur gewonnen goedje niet zo droevig verloren hebben. Dat is de bronwel van al het kwaad.
Holbeek de zoon.
Daar in doet gy hem evenwel geen regt, dunkt my, moeder! De Heer was verpligt zoldaaten te leveren ; het is zyn fchuld niet dat het lot my getroffen heeft.
Barbara.
Geloof dat niet, zoon; het was enkele boosaartig* heid; gy weet dat hy ons altyd tegen is geweest, {weenendc.) en wy hebben hem evenwel nooit kwaad gedaan.
H o l b e e k de vader.
Behalven dat ik hem geen geld konde leenen toen hy als klerk diende, en nauwelyks een rok aan 't lyf hadt: dat, heb ik wel gemerkt, is de grond van zyne kwaadheid.
Barbara.
Toen gy twee jaaren waart weg geweest was uw vader eens by een heer van de krygskamer; het kwam op de reden dat gy zoldaat hadt moeten worden; hy was daar boos om, en zeide, dat het nooit de bedoeling was geweest om een eenigen zoon van zyne ouders weg te neemen.en dat 'er zeekerlyk zulk een order niet zyn zoude: hy zag het boek na,envondt, i»t Stoffel Christiaans in plaats van u hadt moeten gaan.
Hy



3o De Deserteur.
Hy wilde daar den Amptman over ftraffèn, maar uw vader heeft het verbeden. . . . (Tegen Holbeek de vader.) Hadt gy hem maar laten begaan, hy hadt zyn verdiende loon gekreegen, en wy . . . Holbeek de vader.
Wel vrouw wat zou 'er dan gefchied zyn ? Hy zou boete hebben moeten betaalen , en onze zoon was zoldaat gebleeven; wat wonnen wy daar by dan dat hy nog kwaader tegen ons zou geworden zyn, en ons nog meer geplaagd hebben ! Neen vrouw i Het deugt niet over de Regeering te klaagen, want de zwakke krygt ten laatften altyd ongelyk.
Barbara.
Ondertusfehen loopt Hy vry, en Wy zyn bedorven.
Holbeek de vader,
Zyn ftraf zal vroeg of Iaat komen ; God leeft; en Wy kunnen gerust derven. . . . (Met een diepe xugt.) hadden wy geen fchulden!
NEGENDE TOONEEL. De vorigen, Punt. Punt.
Nu heb ik den kadet verzorgd; moeder, wys my nu eens, waar ik vuur maaken en water krygen kan? Dan kunt gy weder by uwen zoon blyveu; ik zal alles bezorgen.
Bar-



Eerste Bedryf.
33
zien; wy hebben den Graaf zo lang zyn vader dood geweest is, met geene oogen aanfchouwd: hy blyf; in de flad, en laat den Amptman doen wat hy goedvindt, en die maakt ons allen arm. Hy zal het wel ondervinden, dat hy beter zou gedaan hebben met zyne zaaken zelf te komen opneemen, dan maar alles te gelooven wat men hem fchryft. . . . Alle de Heereu hier rondom zyn voorleden jaar zelve overgekomen , en hebben hunne onderhorigen in den algemeenen nood geholpen of getroost, maar hy bekommert zig niet over ons. ... Is dat . . . Wy zullen 1103 voor hem moeten bidden,ais hy ons het vel over 't hoofd gehaald heeft! . . . God vergeef my, myn zoou!
H o l n e e ic de zoon.
Maar misfchien weet hy den toeftand nie:!
11 o l b e e k de vader.
Waarom komt hy niet hier? Wat helpt het ons, dat hy zig van den Amptman laat bedotten ? Morgen is het de tyd , dat ik betaalen moest, gy zulc hooren hoe hy raazen kan ; hy zal van daag nog komen.
Holbeek^ zoon.
Dat is goed ; ik zal eens met hem fpreeken ! Ik kan hem misfchien wel iets in 't oor luisteren , dat hem ten eerfren wel wat tammer zal maaken. De fpraak gaat, dat de Koning by 't leger zal komen; als dat waar was, moest gy hein zeiven uwen nood poogen voor te dragen.
C
Hol-



34
De Deserteur.
II o l b e e k de vader.
Ik! Hoe zou ik met den Koning fpreken? Ik zou geen woord uiten kunnen; ik zou als een blok voor hem flaan.
Holbeek^ zoon. Daar behoefde gy u niet verlegen om te maaken; hy zoude u zelf de woorden uithaalen; hy zoude u zo gemeenzaam aanfpreeken, dat gy u verbeelden zoudt met my te Inreken. Ik ftond eens op fchildwagt, zo als hy voorby kwam; daar waren ook boeren die met hem fpreken wilden; zy keeken malkander aan, en konden geen mond open doen. Wat wilt gy kinderen? zeide hy ; zy gaven hem een gefchrift; zo als hy het geleezen hadt, deedt hy hen verfcheiden vraagen; eerst gaven zy hem alleenlyk antwoord op zyn vraagen, maar welhaast begonden zy zo gemeenzaam te praaten,als of hy aan hunnen haard gezeeten hadt; en hy ging niet heen voor dat zy hem geantwoord hadden, dat zy niets meer te zeggen hadden; ja zulk een mensen hebt gy van uw leven niet gezien; hy weet u de tong los te maaken; hy praat zelf daar gy van praaten wilt, en 't is of hy u kan aanzien wat gy hem zeggen wilt.
Ho lb tEn/ü vader.
Heer! wat zegt gy!
H o l b e e k de zoon.
Geloof my vader, dat ik liever mer den Koning wil fpreken dan met menig een Vaandrig.
Hol-



44 De Deserteur.
Witbard, na dat by gedronken beeft. Zie zo! Nu heb ik het wel.
Holbeek de zoon, hem nog een ftuk vleesch op V bord leggende.
Paar! eet nog wat.
Witbard. Neen! ik lust niet meer... als 't gebraden was... Punt.
Ha! ha! dagt ik niet, dat 'er wel haast weder wat ontbreeken zou!
Holbeek vader.
Wy boeren hebben een fpreekwoord, als de muis dik is wordt het koren bitter.
Punt.
Wist gy zelf van kooken en braaden jonker, dan hadt gy u zeiven en ons op gebraad kunnen onthaalen, Witbard. Ik kooken en braaden ?
Punt.
Ja jonker! Een zoldaat komt alles te pas; hy moet kok, fnyder, fchoenmaaker, timmerman, boer, en alles, kunnen zyn. ...
(Daar -wordt met een flok op de deur ge/lagen.)
Barbara. Heer wat is dat?
Hol-



ifi De Deserteur.
Alwaar»,
Uw vader. (Den ouden man aanziende.') Gyhebr zulk een braaven zoon, dat gy ook een braaf Man moet zyn.
Holbeek^ vader. Myn goede naam, genadige beer! is myn geheele fchat: had ik dien niet, dan was ik alles kwyt.
A l w a a r d.
Zyt gy niet wel in uw fchik met het bezoek van uwen zoon?
Holbeek^ vader.
Ja! genadige heer! maar ik ben nog meer in myn fchik dat Gy met. hem te vreden zyr.
Barbara.
Hy is t'huis altyd een goed kind geweest,en heeft ons naar de oogen gezien, en, die zyn ouders lief heeft zegent God.
A l w a a r d.
Het gantfche Regiment houdt evenveel van hem: zyne kameraads zouden voor hem in 't vuur loopen, en zyne Officiers hebben groote achting voor hein. Het is de eerflemaal dat hy zyn lof van my hoort, maar *t is hier cp zyn plaats om het te zeggen. De beste belooning der ouderen voor alle hunne zorg en moeite is, dat hunne kinderen zig wél gedraagen, en de vreugde der ouderen is de fterklie prikkel voor de kinderen om wél voort te gaan. (Uy kykt bet vertrekje rond.) Uwe omftandigheden koomen my niet
zeer



Tweede Bedryf.
47
zeer guntttg voor, maar gy zyt ryk in uwen zoon; hy befchaamn jonge lieden , aan welker opvoeding groote lommen verlpild zyn ; het zyn lomperts by hem te vergelyken, zo wel in 't geen het hart als in 't geen het verfiand betreft. En . . . gy lieden zult nog meer vermaak van hem hebben, als gy nog eenige jaaren by malkanueren leeft; dan zal hy de Hut van uwen ouderdom zyn.
Holbeek*/? zoon.
Ik bedank u duizendmaal, heer Hopman, dat gy myne ouders dat genoegen verfchaft. Ik hoop my zo te gedrasgen , dat u uwe loffpraak niet rouwen moge.
A l w a a r d.
Gaa zo voort als tot hier toe.
Holbeek*/? vader.
Genadige heer, myn hart huppelt van vreugde.
Barbara.
Wy zouden evenwel nog meer vreugde hebben, zo hy by ons t'huis kon blyven! Zou dat niet ino. gelyk zyn?
Holbeek//? vader.
Wat begeert gy moeder! Met ons honger te ko. men lyden. (Tot de Kapitein, op Punt tvyzsnde.~) Die man heeft ons eeten bezorgd , anders hadt gy ons niet aan tafel gevonden ! Wy zyn door het misgewas geheellyk in den grond geraakt: onze Graaf...
A l-



48 De Deserteur.
A l w a a r d.
Dié heeft geen gevoel! Ik ken hem; hy verfpüt alles in de hoofdftad, en Iaat zyne onderhorigen van gebrek verteeren. Nergens heb ik 'zulk een nood aangetroffen als in zyne heerlykheid; elk is met zyne verfpillingen gemoeid , en de ryke lieden zelve veroordeelen zyne gevoelloosheid in den tegemvoordigen nood. Maar houd moed , oude lieden! Gy zult weder op de been koomen , elk braaf mensen zal achting voor u hebben, terwyl men hem verwenfchen zal. . . . Daar is eenekleinigheid: (hy werpt een ftuk gouüe munt op de tafel.) Gave God! dat ik de. zommen had, die uw heer aan het flegtlte volk verfpüt! dan zoude ik u gelukkig maaken ! maar ... Dit komt u ondertnsfehen toe, oude lieden! uw zoon heeft het door zyn goed gedrag verdiend. . . . Begrypt gy wel kadet dat dit hetgrootfte kompliment is, dat men een jongman maaken kan?
Holbeek de zoon.
Heer Hopman, zo gy eens wist, hoe waardig uw gefchenk op dit oogenblik is ! . . . Ik kan 'er u myn leven laug geen dank genoeg voor toonen! Holbeek de vader. God vergelde het u! o! o!
Barbara. Hy geeve u een lang leven! ... Al had ik nog tien zoons, ik zou die met vermaak aan u geeven!
A l w a a r d. Goede vrouw: gy fielt myne kleine gift te hoog....
Waar-



Tweede. Bedryf. 49
Waarom,, ben ik zo bepaald! . . . (By zig zeiven.') „ Myn God, zo de wellustige Graaf dezen wellust „ kende, wat zou zyn lot benydenswaardig zyn!" . . . Maar ik houde u van het eeten af. Nu het gaa u wel! Ik zal u voor ons vertrek nog eens komen zien. (Hy vertrekt.')
Sergeant, tegen Witbard. De wagt zal dra optrekken,
(Elk blyft eenigen tyd verbaasd zitten kyken, bebalven Witbard, die nog eet.
Punt, na cenige jlilte, met levendigheid de fles aanvattende. Lang leeve onze Kapitein!
Holbeek de zoon. Ja! dat geeve God!
Holbeek de vader, de handen met verwon.
dering famen leggende.
Wat voor een heer is dat! Hy heeft my nooit gezien, en geeft my zulk een ftuk geld. Wie zou dat van een vreemd heer verwagten? Hoe is het mogelyk, dat lieden , die ons kennen zo onbarmhartig zyn!
H o l b e e k de zoon.
Onze kapitein is een best heer.
Barbara. ,
De beste heer van de wereld! Van Hem zou ik alles kunnen verdraagen. (Zy bekykt het ftuk goud.)
D Hoa



De Deserteur.
Holbeek afe vader.
Goede heer, laat my toch nog eens drinken; nu zal 't my eerst fmaaken, nu de zorg van 't hart is. Ik heb geld in de zak voor den Amptman.
Punt.
Drink in Gods naam! wy moeten niets overlaten. (Hy jlaat op den buik.) Daar is onze fpyskelder! Wy leeven naar de tien geboden ; „ Gy zult niet zorgen „ voor den dag van morgen!" En onze regel is, die geen goed heeft befpaart de kosten van een testament te maaken. (Hy neemt bet goed van de tafel af, en Holbeek de zoon zet de tafel weg.)
B a r c a r a.
Nu verwonder ik my niet meer, dat de ryke zoontjes , als zy eenige jaaren met de zoldaaten geleefd hebben, daar onder blyven; het zyn regt goede en vrolyke lieden. . . . Maar laat ik gaan, anders wascht hy nog wel de borden af. . . . Het moeten goede mans zyn,de zoldaaten, en de vrouwen moeten goede dagen by hen hebben.
Holbeek de vader.
Nu ben ik gefterkt. Als nu de Amptman . . .
II o l b e e k de zoon.
Laat my maar met hem begaan; ik zal hem wel aanfpreeken.
DER-



Tweede Bedryf. 53 DERDE TOONEEL.
Holbeek de vader, H0 l b e e k dezoon, Peter, Barbara.
Barbara, van binnen tegen Peter.
Hadt gy dat kunnen denken! Zie eens (op haar zoon wyzende.) wat een wakker kaerel hy is! (Tegen haar zoon.) Kent gy hem nog? uw Peter-oom?
Holbeek de zoon, hem vrolyk de hand tocflcckende. Dag Peter - oom, dag Peter-oom.
Peter.
Welkom! welkom; wel gy ziet'er uit zo gezond als een volen; men behoeft u niet te vraagen hoe het u gaat.
IIolbeeköV zoon. Ik wenschte,dat het u lieden hier even goed ging.
Barbara. En wat voor een kapitein dat hy heeft, dat kunt gy zo nietbegrypen; maar gy zoudt het zelf zeggen, ais gy hem maar aanzaagt. ... Ik wenschte dat ik langer by 11 blyven konde, maar ik moet voort; want die goede man zal al het werk doen.
VIERDE TOONEEL. Holbeek de vader, Holbeek dezoon, Peter. Peter.
Wel myn lieve neef, ik ben hanelyk blyde, dat D 3 wy



ja De Deserteur.
wy u eindelyk nog eens weêr zien. Maar gy hadt op geen erger tyd kunnen komen. Wy hebben niets! wy zyn zo arm, als of wy den vyand gehad hadden.
Holbeek^ vader.
En onze kostelyke Amptman haalt ons nog verder het vel over het hoofd.
Holbeek </? zoon.
Nu kunt gy hem uitlagchen ! Gy kunt hem de helft van uwe fchuld betaalen, en daar moet hy vooreerst mede te vreden zyn , bekommer u daar toch niet over.
Holbeek de vader, aan Peter bet fluk geld toonende.
Ja! kyk eens Peter - broêr; dat heeft myn zoon my t'huis gebragt.
Peter.
Wat zegt gy! (Tegen Holbeek de zoon ) Gefpaard, of buit gemaakt ?
Holbeek*/^ zoon.
Noch het een noch het ander. Myn kapitein heeft het aan vader vereerd.
H o l b e e k de vader.
Dat heb ik u te danken; want de goede heer heeft het my enkel om uw goed gedrag gefchonken.
Peter.
Nn.ben ik 'er dubbeld blyde om; want befpaaren, dat gaat niet gcmakkelyk; en buit maaken •... noemt
gy



Tweede Bedryf.
55
gy heeren zoldaten het zo als gy wilt. . . . Het is evenwel zo wat. ... Of my het myne afgeflolen, dan of het buit gemaakt worde,ik ben het vastkwyt, en ik fchrei zo wel over het een als over het ander. . . . Zulk goed kan nooit zegen hebben.
Holbeek de zoon. Zo heb ik 'er ook altyd over gedagt; daarom heb ik niets geroofd; en zy, die zo buit op buit gemaakt hebben, zyn nog armer dan ik, en hebben braaf flaagen toe gekreegen , dewyl zy verfcheiden flegte (treeken gebruikt hadden. Ik heb my daar nooit mede opgehouden. *
Peter.
Ha! De appel vak niet ver van den ftam! Uwe ouders, en alle uwe bloedvrienden,zyn altyd braave eerlyke lieden geweest, gy kondt alleen geen deugniet zyn. Wy moeten te vreden zyn al hebben wy niets; God zal ons wel weder zegenen, en het zal u nooit berouwen, dat uwe bloedverwanten u onder hen noemen durven.
Holbeek*/? vader.
Ik hoop alles goeds van hem. (Tegen Peter.) Maar broeder, denkt gy, dat de Amptman ondertusfehea zig hier mede zal kneu gezeggen ?
Peter.
Ik denk ja. Hy heefc van my ook de helft aangenomen, en beloofd met het ander gedeelte tewag. ten tot na den oogst. . . . Zekerlyk zal 'er wat 0:11 te doen zyn; ftel u dat vast voor. . . . Die affchuD 4 we-



$6
De Deserteur.
welyke rekel.. . . Hy hadt een toeleg op myn Roosje gemaakt, en daar geloofde de zot, dat ik in bewilligen zoude, zo hy my flegts uit groote genade eenige tocgeevenheid toonde. Toen ik hem het geld bragt, was hy zeer vriendelyk; hy beklaagde rn*y,en zeide, dat hy 'er ronde van zou maaken my hard te vallen; ik dagt dat het waar was, en dankte hem uit grond van myn hart. Des anderen daags komt hy by my, en begint met.het meisje te Itoeijen, en opdac 'er niet van gepraat mogt worden , wilde hy haar op 't (lot neemen. Dat durft de kerel my voorïrellen. Ik wierd- woedend , en zette hem heel fchielyk af. Toen begon hy te fchelden en te raazen, en wilde het overige van de fchuld hebben. Maar ik dreigde hem, dat ik hemby den Dominé zou gaan aanklaagen. Dat ftondt hem niet aan; hy droop af ais een hond met den fiaart tusfchen de beenen; en gromde in 't weggaan ; men hadt geene erkentenis voor gunstbewyzen, en wat niet al meer.
II o l b e e k de vader.
Die oude fchurk! Wie zou dat gedroomd hebben!
Peter.
Hoor broeder ! Het is altyd zo; ik heb het ten miniten nog nooit anders gezien: die maar een trap twee drie hooger is dan een ander, doet hem nooit goed zonder eenig oogmerk! Men moet vreezen, da: het hinkend paard agter aan zal komen als een Grooter u zo veele vriendelykheid bewyst; want gemeenlyk loopt het op het een of ander uit.
Hol-



Tweede Bedryf.
57
Holbeek^ 300».
Gy hebt gelyk Peter-oom ! Onder duizenden vindt men niet eenen zo als myn kapitein, die zo edelmoedig vriendelyk is. . . . Die geen mooi wyf of dog. ter heeft moet ander wild oploopen, zo hy by de Grooten gunst wil hebben.
Holbeek^ vader.
Maar de Amptman! de Amptman ! Ik kan het niet begrypen. . . . Ily is toch nooit meer dan Amptn»an geweest. . . . Waar heeft de kerel dat leven van de Grooten zo geleerd?
P e t e p.
Hy zal denken, dewyl hy op 't kaileel woont,dat hy ook moet Ieeven als andere Kalteel-heeren. Misfchien heeft hy het van den Ouden Graaf geleerd, die deedt fterk in de lief hebbery.
H o l b e e k de vader.
De jonge, zegt men, dat het niet beter maakt.
Peter.
Dat kan niet anders wezen. Hy heeft niets tedoen. Wel nu, als men zo altyd ledig is. . . . Denk maar eens, als ons volk Sondags ledig in de herberg zit, wat zyn zy heel anders dan agter den ploeg ï
D 5 VYF-



51
De Deserteur.
VYFDE TOONEEL.
De vorigen, Hard man.
Holbeek de vader, op een beangfiigden toon.
Daar is hy.
H a r d m a n.
Nu Holbeek! hoe (laat het? Morgen is de tyd om; geld, of uwe boerdery wordt verkogt. Daar doen zig al koopers op.
Holbeek de vader.
Heer Amptman! De helft kan ik betaalen, en ik zou zelf dat niet kunnen, zo myn zoons kapitein het my niet gefchonken hadt. Heb met het overige geduld tot na den oogst; zo God ons zegent! . . . Gy weet, ik heb geen rust voor dat ik den Heer betaald heb! . . . Doe het om myn zoon , zo gy het om my niet doen wilt, op dat hy toch iets moge vinden als hy van den dienst afkomt. Hy dient den Koning, en, goede God! zo gy my thans drukt,zo vindt hy niet een graan van zyn vaders erf. . . . Denk toch , hoe bard het zou zyn ous in orrzen ouden dag op den weg te zetten!
H a r d m a n.
Wat praat gy! Geld! gy zyt het fchukiig.
Holbeek de vader, met gevouwen handen en ' jammerende gebaarden.
Is het door myn verzuim, door myne verkwisting,
dat



Tweede Bedryf. 6*7 AGTSTE TOONEEL.
Holbeek de vader, Holbeek de zoon, Barbara, Peter, Punt.
Holbeek*/? vader.
Nu is het uit.
Barbara.
Nu hebt gy volftrekt het vat den bodem uitgetrapt! Lieve zoon, wat hebt gy gedaan!
Holbeek*/? zoon.
Bedroef u daar niet over; uwe omdandigheden worden daar geen zier dimmer door. Al hadden wy allen hem nog een halven dag op het detnoedigst gefmeelct, hy zou even onbeweeglyk gebleeven zyn. Het is de eerdemaal van myn leven, dat ik een mensch gedagen heb, maar nooit heeft ook nog iemand my voor een fchurk uitgefcholden; en dat kan geen zoldaat verdraagen.
P e t e u. Regt, neef! De vlegel heeft het verdiend. Punt.
7o waar als ik leef hadt gy hem geen oorvyg ge-1 geeven, zoudt gy 'er een van my gekregen hebben. . . . Die eervergeeten fchoelje!
Holbeek*/? vader.
Maar, in 's Heeren naam! Wat zal van dit alles worden!
E 2 Hol-



Tweede Bedryf. 69
H o l b e e k de zoon.
Geloof dat nooit.
Barbara.
Wat dunkt u vader ? willen wy hem nog niet eens aanfpreeken ?
Holbeek*/? zoon.
Vergeeffche moeite, ik verzeeker u daar van. Gy fielt u op nieuw voor zyne onbefchoftheden bloot.
Holbeek*/? vader.
Dat zy zo! Ik wil my ten minden niets te verwyten hebben; kom moeder.
Holbeek*/? 200/;.
Blyf hier bid ik u; het kan niets helpen.
Barbara.
Myn zoon laat ons gaan. Wy kunnen 'er ten minden niets mede bederven.
Holbeek*/? zoon.
Nu dan zal ik mede gaan.
Barbara.
Voor alle dingen niet ; gy zyt hier zo lang van daan geweest, gy kunt met onze Overigheid niet meer omgaan.
Holbeek*/? vader. Laat u gezeggen zoon!
E 3 Hol-



70 De Deserteur.
Holbeek zoon.
Nu gaat dan! Zo gy vernoegd te rug keert, zal ik u de voeten kusfen; maar gy zult zien. . . . Hoe gaarne zoude ik my bedriegen!
Holbeek vader.
Kom moeder! laat ons het Iaatfle waageu. Kan het niet anders zyn, in Gods naam dan!
Barbara.
Zo God ons laat leeveu zal hy ons ook brood geeven.
(Holbeek de vader en Barbara gaan famen weg.) Punt.
Uwe moeder heeft gelyk! zy beurt zig op zo veel zy kan. ... Ik gaa het dorp eens bekyken.
NEGENDE TOONEEL. Ho*lbeek de zoon, Peter. II o l e e e k de zoon. O God! hoe gaarne zoude ik myn vader helpen! Peter.
. Ik zie geene mogelykheid. Ik zon gaarne meê gegaan zyn , maar dat zou hein nog meer aangezet hebben; gy hebt gehoord, hoe hy hier uitgevaren is.
Holbeek de zoon.
En zeekerlyk Haat het evenwel aan hem om het te fchikken.
P e-



Tweede Bedryf.
7ï
Peter.
Daar is geen twyffel aan. Daar zyn lieden in liet dorp, die minder gehad hebben dan iemand van ons; en die, zegt men, zyn niets fchuldig. Wie hy wil, dien kan hy we! helpen.
II o l e e e k de zoon. Raakt een eerlyk man in nood, hy vindt waarlyk de minde hulp. Men zou byna verzeggen een braaf mensch te zyn!
Peter.
Foei neef! zo moet gy niet denken. Een braaf mensch vindt altyd önderftand; en al moet myn broeder tegenwoordig zyn erf verkoopen, hy zal weder een ander krygen. Daar zyn altyd lieden . . . maar ja ! tegenwoordig is het hard. ... De nood is te groot en overal.
Holbeek^ zoon.
Konde ik toch maar een middel uitdenken om hem te helpen , ik zou alles willen oudergaan.
Peter.
Gy zoudt hem toch geen geld kunnen bezorgen, en dat alleen kan hein .helpen; voorleden week zouden de dienders het ons misfchien hebben kunnen leeuen. . . . Doch het is ook zo wat zyn geluk in eens anders leet te vinden ?
Holb eekaV zoon. Wat zegt gy Peter - oom ?
E 4 P e



7a DeDeserteur.
Peter.
Ja de dienders van denRigter betrapten tweeDeferteurs, zy hebben voor elk vierentwintig gulden ontvangen.
Holbeek de zoon , /lil.
„ Dat kan waarlyk lukken!" Oom, ik kan toch myn Vader helpen, maar gy moet 'er het uwe toe doen.
Peter.
Ik wil alles doen; alles.
Holbeek «V zoon.
Geef my uw hand! Nergens vin te fpreeken , alles onder ons.
Peter.
Zo myn broeder maar geholpen wordt, zal geen woord over myne lippen komen.
Holbeek de zcon. Belooft gy my dat ?
Peter.
Ja- .
Holbeek de zoon. Maar gy moet uw woord houden.
Peter. Kunt gy daar aan twyffelen ?
Holbeek*/? zoon. Waarin het ook wezen moge ?
P e-



8a De Deserteur.
moest'er nog eenzyn,dieflaapen wilde; hoe zou die het aanvangen?
De Gryp, op een benauwden toon.
Heer Prevoost! Daar is niet een druppel water hier, en ik finacht van den dorst.
Prevoost, tot een zoldaat.
Gaa haal wat water.
De Gryp.
Nog vier weeken niet dan water en brood! En onderwyl marfcheeren! Ach! ik moet fterven. Flink.
Neen! Neen! men fterft 'er niet van, anders ware ik al lang geftorven; niet waar heer Prevoost?
Prevoost. Gewis; gy hebt die kost al dikwils gehad. Flink.
Maar nooit om myn handel en wandel gelyk hy! ... Op een anderen tyd neem uwe waaren niet weder op krediet! (Hy maakt beweegingen met de vingen en handen om te toonen dat de Gryp ge/loolen heeft.) Dat gaat aan by den vyand, maar dan openlyk voor de vuist.
Prevoost.
Pas gy zelf ook maar op, want komt gy eens weder hier, zo vrees ik, dat gy vertrekken zult langs een weg, die u het wederkeeren affnydt.
Wit-



§4 De Deserts un,
TWEEDE TOONEEL, De vorigen, P u h t. Punt, komt weder in. Och! die arme kaerel!
Prevoost.
Wat is 'er!
Punt.
Holbeek!
Prevoost.
Wel nu!
Punt.
Het fmart my in de ziel, dat hy zo veel geleden heeft. ... Ik had waaragtig de helft van zyne ftraf wel op my willen neemen.
Flink. Hoe dikwils heeft hy geloopen ?
Punt. Tienmaal op en neder.
Flink.
Dat is genaadig! En daar huilt gy over! o hy zal daar niet van fterven! Ha! ha! het is een morgenoutbytje.
Punt.
Voor zulk een vent als gy zyt, Ja! maar voor een braaf kaerel is een hard woord reeds eene ftraf.
Flink.



Derde Bedryf. 85 Flink.
Waarom is hy dan gaan loopen?
P u n st.
Weet ik het, wat duivel hem verleid mag hebben!
DERDE TOONEEL.
De vorigen, Holbeek de zoon, door de wagt ingeleid, Sergeant.
Holbeek de zoon, hy bet inkomen, in zig zeiven.
„ God dank! Het is voorby, en myn vader is g«red!"
Sergeant, dit zeggen boorende , en daar over verwonderd.
Wat is dat!
Punt, valt Holbeek de zoon om den hals met weenende eogen.
Broeder! wat hebt gy gedaan?
Holbeek*/? zoon. Schrei niet broeder! Ik ben heel wel.
Punt.
Heel wel!
Holbeek de zoon. Ja! Dat is voorby. (Hy gaat zitten.) .
Sergeant. Wilt gy den Chirurgyn hebben, Holbeek?
F 3 Hol-



36 De Deserteur.
Holbeek de zoon.
Neen, het is niet noodig.
Sergeant, bet hoofd fchuddende in V weggaan.
Ik begryp het niet.
Punt, Holbeek een fles jenever toerei, kende.
Daar broeder drink eens!
Holbeek de zoon. Dat is goed! Ik dank u. (Hy drinkt.") Punt.
Maar zeg my eens, welkeen duivel heeft u degedagte ingegeeven van weg te loopen.
Holbeek de zoon. Broeder dat zult gy nooit weeten.
Punt. Arme kaerel, wat hebt gy geleden!
Holbeek de zoon.
O! Ik had het my erger voorgefield. Misfchien hebben myne kameraads my gefpaard.
Pomi.
Van tien mogelyk één!
Flink.
Wat voor een leven maakt gylieden toch van eens door de lpitsroede te loopen! Dat is my ontelbaare
rei-



88 De Deserteur.
Prevoost.
Stil! flil! Punt heeft gelyk. Gaa zitten , of ik zal u leeren.
Flink.
Tal tal de ral ta , tal la de ral ta!
Holbeek de zoon, wat /lil tegen Punt.
Stoor u aan dien kaerel niet!
De Gryp, naast de Wilde zittende.
Ach! ach! hoe ik peins . . .
De Wilde.
Houd den bek Memmeziel! Waarom verdient gy de firaf, zo gy die niet verdraagen kunt! Wat hebben wy met al uw wee! en ach! te maaken!
VIERDE TOONEEL. De vorigen, Peter. Peter, tegen Holbeek de zoon. O trouvvlooze! wat hebt gy gedaan!
Punt.
.Zagt! zagt! Nu niet te fchelden. Hy heeft rust »>nodig. Een mensch is zig zeiven niet altyd gelyk.
Peter.
Hy verflaat my wel. ... Is dat woord houden knaap ?... Alles zou zig zo gemaklyk fchikken!... Het lykt 'er wel naar.
Hol-



Derde Bedryf. 89
II o l b e e K de zoon. Voorzigtig Peter-oom (Jiilin 7 oor.) „of alles is „ bedorven."
Peter. Alles is al bedorven.
Holbeek de zoon.
Hoe zo!
Peter, hem ter zyde trekkende.
Uw vader wil my niet zien, om dat ik u aangebragt, en het geld daar voor ontvangen, heb; Zo als ik het hem geeven wilde, wierp hy het my toe, eu riep, aan ieder penning zit een druppel bloed van myn zoon ! Weg met dat bloedgeld! W«t zal ik nu beginnen ?
H o l b e e x de zoon.
Om *s Hemels wil ! . . . Gy moet hem beweegen. . . .
Peter.
Maar hy wil niet. ... En al wilde hy . . . Het is ook zo eene zaak ! ... Ik zou het ook niet doen. . . . Had ik kunnen voorzien, dat gy zo geflagen zoudt worden - . . Gy mogt wel roemen, dat gy wél ftaat by uwe kameraads! God betere! Hebben zy niet op u toegeflagen ais op een paard! ... Is dat ulieder vriendfehap ?
Holbeek de zoon. Gylieden zyt metgeene regimentftraffenbekend.... Ware het een ander geweest, dan zoudt gy gezien hebben ... Ik ben 'er genadig afgekomen.
F 5 P e-



jio De Deserteur.
Peter. Nu! Zo dat genadig is! . . .
Holbeek*/? zoon. Geloof my ... Ik voorzag dat wei . . . maar ... ik weet het niet, doch ik geloof... al hadt het myn leven gekost.
Peter.
Jonge! Gy voorzaagt zulk eene ftraf, en zet 'er my evenwel toe aan! Gy hebt my bedrogen.... Nu zal het geheele dorp my haaten: elk zal meenen dat ik het om eigen voordeel gedaan heb ... en dat moet ik verdraagen! .
Holbeek*/? zoon. Wagt maar tot myn vader by my koome. Peter.
Ik durf hem niet toefpreekeu. . . . Maar daar is hy.
VYFDE TOONEEL. De vorigen, Barbara, Holbeek de vader,
Barbara. Met verlof.... Ik moet evenwel myn zoon zien.
Punt. Ja wel; gaa in, moeder, gaa in.
Flink. Nu zal 't huilen aangaan.
Bar-



92 De Deserteur.
H o l b e e k de zoon, met traanen.
Vader gy behandelt my al te hard; ik verdien uwen vloek met. God zy myn getuige ! Ik ben u niet onwaardig.
Peter, Uil. Mogt ik maar fpreeken! Dat is een martelaar! H o l b e e k de zoon.
Neem my weder tot uwen zoon aan! Vergeef my deze ééne overtreeding!
Holbeek aV vader.
Nooit! zyne eer te verliezen! Den koning ontrouw te worden! Dat gaat alles te boven. . . . Zulk een deugniet tot zoon aan te neemen! . . .
Holbeek de zoon.
Gy doet uw eigen hart geweld aan, vader. . . . Vergeef, fmeek ik u.
II o l b e e k de vader.
Zwyg onbedagte! Ik heb afgedaan: ik heb u voor de laatftemaal gezien; kom my niet weder onder de oogen! Kom gaan wy vrouw.
Peter, flil tot Holbeek de zom. „ Nu moet ik fpreeken."
Holbeek de zoon. „ Neen! nog nietl" . . . Vader blyf flegts nog één oogenblik. . . . Moeder zult gy ook zo hard tegen my zyn?
Bar.



94
De Deserteur.
P e t e b.
Wilt gy wyzer zyn dan de koning? Die moet het billyk achten, dat men 't aanneeme, anders zou hy 't niet laten betaalen. Wy zouden hem toch evenwel moeten gehoorzaamen, maar hy doet ons de gunst van 'er ons dit voor toe te leggen. Wilt gy dan geen gunst van den koning ontvangen? Of wilt gy hem een gefchenk doen ? My dunkt zo een groot heer zyt gy niet! Waarom zyt gy dan zo boos op my, omdat ik des koningsbevel heb uitgevoerd? Is 't mynfchuld dathy in myne handen valt? (.SUL') „Godin dea „ Hemel vergeef my dat liegen!"
Barbara, onder dit gefprek druk met haar en zoon gepraat hebbende.
Vader; hy belooft alles goeds! ruk my myn hart niet uit den boezem! ïïet eenige dat ik nog heb , is. myn zoon! Zal ik dien niet meer lief mogen hebben ! Zal ik van hem niet meer met u mogen praaten! . . . Gy begeert immers myn dood niet!
Holbeek <fe vader.
Zo zyn de vrouwen ! De kinderen vóórfpreeken en bederven, dat is haare zaak! Van waar komen toch zo veele bedorven jongens anders dan door moeders toeffeevenheid! Zo als vader hen maar eens zuur aanziet, zo zyn zy in de weer. . . .
Barbara.
Myn lieve man -, wy hebben immers nooit verfchil over onzen zoon gehad; hy heeft 'er ons nooit aanleiding toe gegeeven. . . .
Hol-



Derde Bedryf. 55
Holbeek de vader. Wel nu zwyg dan nu ook, en gaa met my.
Holbeek «fe zoon. Zo gaat gy my dan verlaten vader! zo gy wist... Peter, jlil.
Nu zeg ik het.
II o l b e e k de zoon. Zwyg nog. . . .
Peter. Broeder, zo ik zulk een zoon had, die . . .
Holbeek de zoon, houdt hem den mond toe. „ Houd u toch ffil!" . . . Vader vergeef my. Punt.
Oude man't is nu lang genoeg! Gy hebt gelyk, dat gy uwen ernst toont. . . . Maar dewyl de koning hem weder aanneemt, kunt gy hem ook weder aanneemen. Kom! geef hem de hand! Denkt gy dan, dat ik hem zo aankleeven zoude zo hy 't niet verdiende?
Prevoost. Vader gy zyt een braaf man! Indien alle ouders hunne kinderen zo aanfpraken, zouden 'er zo veelert niet by my koomen. Maar ik bid ook voor uwen zoon.
Barbara.
Ziet gy wel, vader! Die heeren zouden dat alles
niet



p<5 De Deserteur.
niet doen , zo hy zulk een flegte knaap ware! Wees toch niet onbarmhartiger tegen hem dan vreemden.
Pont en Barbara, veemen Holbeek de vader èy de band om hem tot zyn zoon te leiden; beiden te gelyk.
Kom genade!
ZESDE TOONEEL.
De vorigen, Al waard, Sergeant.
Holbeek de vader, zo alshy Alwaar d ziet.
Wagt! ik wil eerst hooren wat zyn kapitein zegt.... Genadige heer! Is het niet waar! Smart het u niet, dat gy mynen verkeerden jongen gisteren zo gepreezen hebt! Hy helpt my in 't graf door zulk een fluk.
A l w a a r d.
Myn lof van gisteren hadt hy verdiend. Zeekerlyk had ik nooit verwagt, dat dezelve zulk een kwaad gevolg hebben zoude. (Tegen Holbeek de soon.) Zeg my eens, wat heeft 'er u toch toe gebragt ? Spreek opregt mc-tmy, wat het ook wezen moge: gy hebt uwe firaf ontvangen; het kan u tot geen nieuw bezwaar verflrekken.
II o l b e e k de zoon.
Heer Iloprr.an, fchenk my flegts uwe vorige genade; ik zal my dezelve zoeken waardig te maaken.
A l w a a r d.
Zo gy my opregtelyk de waarheid zegt! Want dat
sy



Derde Bedryf. 97
gy uit vrees wegens dat voorval met den Amptman zoudt gedeferteerd zyn, geloof ik niet, en niemand gelooft dat.
Holbeek^ zoon.
Daar is geen andere reden, Heer Hopman! Gy weet ik heb nooit voorvallen gehad; en de eerlte fout (Iele men zig altyd erger voor dan wanneer men gewend is te misdoen. Ik maakte my zo ongerust, dat ik van vrees niet wist wat ik deed. Myn vaders elende zweefde my ook voor den geest. . . . Kortom, ik was buiten my zeiven, dat geloof ik vastelyk; zulk eene fout had ik anders nooit begaan.
A l w a a r d.
Maar wat hadt dat zeggen dan te beduiden? „ God „ dank! Het is voorby, en myn Vader is gered."
Holbeek de zoon, verbaasd, daarna vreesagtig.
Ik weet daar niet van.
S ergeant.
By uw inkoomen! Hier op deze plaats hebt gy 't gezegd.
Holbeek <fe zoon, vol angst.
Heer Hopman! Ik . . . Verfchoon my. ... Ik zal het door de pyn gezegd hebben, zonder dat ik het wist.
A l w a a r d.
Dat wil ik wel gelooven, maar 't moet iets betekenen.
G Hoi>



pS
De Deserteur.
Holbeek^ zoon, nog angfliger. Ik . . ■ weet niet . . .
Al waard , hem vriendelyk by de hand vuttende.
Holbeek lieg my niet te voren! Zo onnozel zyt gy niet, dat gy om zulk een beuzeling, als 'er met den Amptman gebeurd is , zoudt gaan deferteeren. Daar is eene andere oorzaak! ... Gydoet myongelyk, en zult al myn vertrouwen verliezen!... Spreek regt uit; is uw vader niet de eigenlyke oorzaak? Holbeek*/? zoon, /leeds beklemd. Neen . . . Heer Hopman.
Alwaar n.
Gy zyt niet waard, dat ik my zo veel om u bekommer ! Gy behoeft my niets te zeggen; ik zal 'er my niet meer mede bemoeijen . . . Van welk een nut hadt het voor u kunnen zyn, dat gy my de waarheid bekend hadt.
Peter.
Nu moet ik . . .
Holbeek de zoon. Ach dan zyn wy beiden ongelukkig.
Peter.
Waarom? Wy zullen dan zien. . . . Edele geftrenge Heer; ik kan u het geheim ontdekken; maar ik vrees dat ik de zaak nog erger zal maaken.
A L-



Derde Bedryf.
99
A l w a a r d.
Ik geef u myn woord. Vrees niets j daar za! geen kwaad van koomen.
Peter.
Nu moet het 'er uit. Hy is om zyn vader gedeferteerdfhv heeft my bepraat, dat ik hem moest aan. brengen , en de vierentvvingtig gulden ontvangen, en die aan zyn vader geeven, om daar zyne fchuld mede te betaalen aan den Amptman, die nergens naar luisteren wilde. Maar toen ik den ouden man het geld bragt, wilde hy daar niet van hooren, hy wierp het my voor de voeten! En zie, edele geftrenge heer, daar heb ik nu nog dat droevige geld, dat ik nu niet kwyt kan worden! Maak, dat myn broeder ten minften nu het voordeel hebbe, dat die goede jongen... och Heer! dewyl hy toch de fmart heeft geleeden....
(Elk ftaat verbaasd.")
A l w a a r d.
Nu! . . . Holbeek!
Holbeek de zoon, bitter fchreijende. Het is waar ! Heer Hopman ! Maar 't was ook voor myn Vader, dat ik my kon getroosten een fchelm te fchvnen. Voor geen mensen anders ware het my mogelyk geweest. En helaas! ik heb dat ondergaan, en myn vader blyft elendig! Nu ben ik dubbeld ongelukkig.
Holbeek de vader, hem om den, hals vallende.
Arme goede jongen! Dat hebt Gy gedaan, en Ik G 2 ben



los De Deserteur.
ben zo barbnarscli , dat ik tegen u kom raazen en fchelden! ach God! Ik heb het niet gezegd, lieve trouwe zoon!
Barbara.
Ja! Nu kunt gy hem kusfen. Nu kunt gy hem drukken! ... Ik zeide immers wel, datgy te wreed tegen hem waart. Myn hart verzeekerde my van zyne onfchuld.
Al waard, Holbeek de zoon by de band neemende.
Myn zoon , wat hart hebt gy! Gy zyt in myne oogen een groor man. Uwe kinderlyke liefde heeft u evenwel verleid! Gv hebt iets grootsch befiaan, maar gy hebt bedrog gepleegd.
Holbeek de vader.
Zeekerlyk! Zeekerlyk! Heer Hopman; God bewaere my, dat ik een penning van zulk geld ontvange!
II o l b e e k de zoon.
Ziet gy nu Peter- oom, wat uwe ontdekking uitwerkt ! Wat heb ik 'er nu mede gewonnen!
Peter.
O Heer! Ja! Dit is myn fchuld! Had ik toch gezweegen! . . . Maar (zig tot Alwaard keerende) genadige heen Gy hebt my beloofd, dat'er geen kwaad van komen zoude! . . .
A L W A A R D.
Geef den ouden man het geld! (Tegen Holbeek de
va-



Derde Bedryf.
ioi
vader?) Neem het aan vader! Het zy zo het zy! Ik zal zorg draagen, dat gy daar geene verantwoording van hebt; een buitengemeen geval vordert eene buitengemecne fchikking.
Holbeek^ vader. Dat kan ik niet doen, genadige heer!
Alwaar d. Gy moet het doen! Ik begeer het ernftig. ... Nu geene omftandigheden! (terwyl Holbeek de vader bet geld met tegenzin in de band houdt,hoort men van binnen een gerugt). . . . Wat is dat.
W i t b a r d.
Zy roepen; de koning! de koning!
A l w a a r d.
De Koning komt! Goed! Houd u gerust! Ik zal, zo 't mogelyk is, het geheel geval den koning doen weeten. (Hy vertrekt en de Sergeant volgt hem.)
ZEVENDE TOONEEL.
Holbeek devader,Holbeek dezoon, Peter, Barbara, Punt, de Wilde, Flink, de gryp, prevoost, wltbard, en andere Zoldaaten.
H o l b e e k de vader. Hoort gy dat wel van den heer hopman? . . . Gy hebt my zelf verteld, dat de koning zo goed is, en zou ik zulk een koning helpen bedriegen! Neen! nooit!
G j Hot.



104 De Deserteur.
Punt, tegen Holbeek de zoon. Broeder! Ik heb u lief gehad; maar nu draag ik roem op onze vriendfchap! Dat ftukje is wat waard 1 Men zal niet veel zulke kinderen vinden! (Hy geeft hem de hand en kuit hem.) Geluk met den goeden uitflag! Blyf altyd myn vriend.
Holbeek zoen.
Kunt Gy My dat verzoeken ? Myn vriend! . . . (Beiden ontvallen eenige traanen.)
De Wilde.
Laffe duivel! huilt gy al weêr? Een zoldaat huilen !
Punt.
En waarom mag een Zoldaat geen Mensch zyn!... Traanen zyn geen bewys van lafheid! . . . Niemand heeft my ooit in 't gevegt den rug zien toonen ! Maar kan men zulk een voorval onverfchïllig bywoonen ?
De Wilde.
't Is waar! Holbeek heeft het wel gemaakt; maar huilen! . . .
Flink.
En wat is daar nu toch in dat heele bedryf! Ik loop voor een borrel door de fpitsroe! . . . Is dat om zulk een leven van te maaken!
Prevoost.
Zwygt, zeg ik ! onverlaaten! . . . Holbeek! ik ben veertig jaar by 't Regiment geweest, maar dat
moet









91 1233 5377 UB AMSTERDAM



Eerste Bedryf. 5 TWEEDE TOONEEL.
De vorigen, Punt en Witbard in volle montuur. Punt.
Veel geluk, moeder met uw gasten! Gy krygt'er drie; daar is het billet.
Holbeek i& vader.
Moeder neem het billet aan! Heeren wy zyn arme lieden; wy zouden gewillig met u deelen alles wat wy hebben, maar wy hebben niets. Dit is ons geheel verblyf! dit klein venrekje daar wy flaapen. Punt.
Plaats genoeg, vader! (Hy legt zyn geweer, patroontas, enz. af.) (Tot Witbard.) Nu, heer kadet! kunt ge uw gemak neemen.
Witbard, weenende. Hu! hu! Ik ben door en door nat. Ik kan my niet roeren van koude. Hu ! hu! (Hy legt al beevende zyn patroontas neder.)
Punt.
Het zal 'er wel beter op aankoomen .jonker; dit is nog niets, maar als u aan yder hair een yskegel hangt, dan kunnen wy van koude praaten.
Witbard. O! Hemel, dat kan ik niet uitftaan; ik ben kadet, ik behoef my niet aan den dienst opteofferen; als wy overmorgen marcheeren, en het dan ook zulk weder is, neem ik een wagen voor myn geld, en ik ryde.
A 3 Punt.



6 De Deserteur.
Punt.
Ha! ha! ik moet lagchen: men zal u wel als een groot heer behandelen! Denkt gy, dat 'er niemand geld heeft dan gy alleen ? Daar zouden 'er wel meer willen ryden als dat zo gemaklyk ging; dat .zoude een klein toeftelletje zyn de halve armee op wagens te pakken. . . . Zeeker jonker gy hebt nog geen reden van klaagen; hoe zou het u dan gevallen, als gy,zo door en door nat en half bevrozen, nog naar het piquet moest? He'! Maar na den marsen in quartier te koomen en dan nog te kermen! . . .
Witbard, weder fchreijende ttrwyl by zig zeiven bekykt.
Hu! hu! ik heb geen droogen draad aan myn lyf. Punt.
Foei! fchaamje wat! fchreijen! Een zoidaat moeE lagchen al is hy zyn kop kwyt.
Witbard.
Myn hair ziet 'er deerlyk uit; geen krul meer overig! hu! hu!
Punt.
Ha! ha! daar dagt ik niet om; dat is een droevig ongeluk.
Witbard.
En zo bitter koud! (Op een grommenden toon tot Holbeek da vader.~) Stook dan op oude fchurk! Punt.
De man doet wél heer kadet; hy zorgt voor uwe
ge-



Eerste Bedryf.
7
gezondheid; beter dan gy denkt; als gy zo fchielyk in de warmte kwaamt, zoudt gy zinkingen krygen.
Witbard, op een bedrukten toon. Zult gy nog den fpot met my fieeken ook! .. . * Ik ben niet van zulk een grof maakzel als gy; Gyzyt de zoon van een arbeider, maar myn papa is al veele jaaren lang een edelman geweest. . . . (Tot Holbeek de vader.) Stook dan op hondsvot!
Punt.
Nu vader maak toch vuur aan, want anders verliest de koning een zoldaat.
Holbeek vader.
Mynheeren ik zou het met alle vermaak van de wereld doen; ik ben zelf koud, maar ik heb niet een iprankje hout in de wereld.
B a r b a r a.
Lieve man, misfchien zal Hannes neef ons wel een paar takkebosfen leenen, als gy hem zegt, dat het voor de heeren is: verzoek het hem op 't allervriendelykst. Ik heb hartelyk medelyden met den jongen heer. {Op Witbard wyzende.) Hy is nog niet gewend zo veel uit te ftaan. Ei ga heen vader, en zie of gy een paar takkebosfen krygen kunt; zeg Hannes neef dat het niet voor ons zeiven is.
Holbeek vader.
Kom aan, vrouw! misfchien zal hy ons die vriendfchap doen; voor my zei ven zoude ik het niet willen vraagen: wat men niet hebben kan daar moet men niet aan denken; maar. voor een ander durf ik myn mond vrymoedig opendoen.
A 4 DER-



Eerste Bedryf.
heid fpreeken; iemand die ons bedriegt, brengt ons wel in twyffel, maar hy tast het hart zo niet aan.
B a r e a r a.
God vergelde het u, myn waardfte heer! Ik ben zo bang geweest , datgy ons hard behandelen zoude als wy u onzen nood te kennen gaven! . . . Maar ... ja, myn oude hadt wel gelyk; men vindt onder de zoldaaten de beste Christenen; zy doen wac de Dominees leeren.
Punt.
Daar zyn evenwel ook gevleeschde duivels onder; die hunne grootfte bravoure aan boerenplaageu too' nen, en voor den vyand gaan loopen.
B A r b a r A.
Ja! ja! myn beste heer, dat is de oorzaak, dat men zo bang voor de heeren is. . . . Maar de goede God vergeldt toch alcyd het goede. Voor twee jaaren lag het leger hier; onze put heeft het beste water van de wereld, en daar ftondt een fchildwagt by, om dezelve voor de Officieren alleen te houden; ik putte dagelyks twee emmeren waters en liet de zoldaaten drinken, want het mogt tny niet van 't hart; dat zy in zulk een hitte liegt water, warm van de zon , zouden drinken : o zy waren 'er zo mede in hunnen fchik: en dankten'er my zo hartelyk voor, als of ik hen den besten wyn gegeeven hadt. Daar voor, geloof ik, heeft God ons zulke goede lieden toegefchikt, nu Wy vooral goede lieden noodig hebben.
A 5 Pönt.



ro De Deserteur.
Punt.
Moeder gy zyt een braave vrouw, en wy moeten u wél behandelen. ... Nu jonker ! Gy moet wat laaten fpringen ... en paar pond vleesch moet 'er zyn; de goede lieden moeten met ons eeten zy hebben zo lang van enkel brood geleefd.
W i t b a r d.
Wel wat raakt dat my! Ben ik hier gekomen om den boeren vleesch te koopen ? Ik ben 'er erger aan als zy; zy zyn gewend flegt re eeten, maar ik heb nog van myn leven zo veel koude niet uitgeftaan als by dat lompe volk.
Punt. ■
Ik vrees gy zult het betierven jonker! (S/U tegen Barbara.), Ziet gy, moeder, hy behoort onder die foort daar ik flraks van fprak. . . . (Tot fVi/bard.) Denkt gy dan, dat het hunne fchuld is, dat wy geen warm.vertrek gevonden hebben?
W i t b Tr d.
Maar wat behoef ik om dat iaag volk te lyden?
Punt.
Ik zie wel,gyzoudt de armen van de inkwartiering niet verfchoonen zo gy Hegts een verblyf naar uw zin kunt krygen. . . . Waarom hebt gy niet bedongen dat men u nergens billetteeren moest dan waar u een kanapé, een heete kagchel, een japon, en een paar muilen te gemoet kwamen ?
Wit-



Eerste Bedryf.
ii
W i t e a r.d.
Houd op met uw gefmaal, of ik zal het onzen kapitein klaagen.
Punt.
Bravo! . . . Meent gy dan jonker, dat gy zo by onzen kapitein kunt loopen klaagen , zo als de kwaade jongens by denfchoolmeester? . . . „ Meester hy „ doet my kwaad" .... Onze kapitein zal u beter zeggen dan ik, wat tot een zoldaat behoort. Die by ons een braaf kaerel zyn wil moet voor alle dingen een goed hart hebben ! Wie zal u medelyden bewyzen zo gy geen medelyden met anderen voelt? Of denkt gy, dat gy eens anders hulp nimmer noodig zult hebben ? Hoe gelukkig zoudt gy geweest zyn als deze goedhartige vrouw u mede hadt laaten drinken van het water dat alleen voor de Officieren gefchikt was! Dat moest gy evenwel door haare goedheid alleen krygen; en al hadt gy uwe goudbeurs honderdmaal om hoog gehouden, zouden onze Officiers zig daar even weinig aan geftoord hebben, en gy zoude uwen adelyken dorst, zo wel als zo veele braave kaerels in de armee, met lauw water hebben moeten lesfehen! Die> verschgebakken edellieden zyn byster bang voor de barmhartigheid; zy vreezen zig te verlaagen mer een arm mensch flegts aan te hooren, maar zy fchrooïnen niet om 'er al van te haaien wat zy krygen kunnen. Elk zyn beurt jonker! Was het u niet aangenaam, dat ik uw geweer op den marsch gedraagen heb ? maar goed! Kerm op een anderen tyd zo veel gy wilt, ik zal 'er my niet aan flooren. Ook kunt gy uw geweer



ia De Deserteur.
weer voortaan zelf fchoon houden ; ik weet niet waarom ik voor u werken zoude ?
Witbard, weenende. Wel hebt gy my dat niet zelf beloofd?
P u h t.
Ja! Ik dagt,dat gy het waardig zoudt zyn; maarf ... red nu u zeiven; in drie uuren moet gy op de wagt; word nu warm met uw geweer fchoon te maaken.
Witbard.
Dat kan ik niet doen.
Punt. Dan moet gy 'er voor betaaler..
Witbard.
Hoe veel dan.
Punt.
Een gulden.
Witbard.
Dat zal ik dan doen. Zie daar! (Hy geeft bent geld.)
Punt.
Daar moeder, haal vyf pond vleesch daar voor met de noodige groente; gy zult met ons eeten en uw man ook.
Bar-



Eerste Bedryp. 15
Witbard.
Wel zekerlyk! zo is het in de wereld gefchikt; de ryken hebben geld om de armen voor hunnen arbeid te kunnen betaalen; en hoe minder de armen krygen, hoe beter zy hunnen pligt betragten.
Punt.
Zo! zo ! Het is myn pligt dan ook uw geweer fchoon te maaken!
Witbard.
Ik kan u betaalen, derhalven is 't üw pligt om voor my te werken.
Punt.
Ei! Dan wilde ik wel eens zien wie my dwingen zoude als ik u zeg; ik heb uw geld niet noodig; ik kan toe met hetgeen de koning my geeft. Wat zoudt gy dan doen? En al wilde gy my dan tienmaal zo veel geeven, en ik wilde evenwel niet, wie zou dan eindelyk het geweer moeten fchoon maaken? Gy of ik?
Witbard.
Dan zou het een ander doen.
Punt.
Dat zou 'er op aankoomen. Meent gy dan, dat een zoldaat zig voor eenige Huivers tot een werkezel van zulk een trotfchen lediglooper zal laaten gebruL ken! Geloof dat maar! ... Had ik uw geld nog» gy zoudt welhaast ondervinden of gy u zo maar van werken kunt ontdaan.
Wit-



Eerste B e d r y f. 17
van aanzien by ons gehad ... en van hooger geboorte dan gy . . . maar geen, die den braaven zoldaat zo over de neus zogt te houwen. . . . Maar nog een weinig geduld ! wy zullen u die trotsheid wel verleeren. . . . Gy zult op fchildwagt (laan dat gy blauwbekt; met al uw geld; dan kunt gy eens beproeven , of gy uwe beurs maar uit uw zak behoeft te haaien om ons volk tot knegts te maaken.
Witbard. Dat fchildwagt ftaan zal evenwel niet lang duuren; myn papa koopt my een vaandel.
Punt.
By ons regiment evenwel niet! Onze Generaal maakt Officiers van zoldaaten, en niet van wittebroods-kin. deren.
Witbard.
Dan gaa ik by een ander Regiment.
Punt.
Gaa liever naar huis by mama; want al kondt gy alles voor uw geld koopen, zo kunt gy toch geen koerafie koopen; en die is by ons boven alles noodig.
Witbard.
Wat! Ik heb geen koerafie!
Punt, bet hoofd fchuddende.
Niet een zier, jonker! Daar hoort een goed geweten toe, en dat hebt gy niet, d'ewyl gy een arm meusch als eeu hond befchouwt. Gy zyt, zo als B de



Eerste B e d r y f. 19
B a r b a r a. Toen hy 'er by kwam heette de kolonel Hardy.
Punt, zeer levendig. Hoe heet uw zoon?
B a r b a r a.
Jofeph Holbeek. God weet of hy nog leeft! De laatftemaal heeft hy ons door een ouden kennis een brief uit Saxen toegefchikt; maar dat is al vier jaaren geleeden, federt heb ik niets van hem gehoord. Punt, met groot e vreugd.
Geluk! moeder, hy leeft nog.
B a r b a r a.
Kent gy hem dan, waarde Heer ?
Punt, zyne vreugd betoomende.
Neen moeder! . . . maar . . . Hy moet nog ïeeven, dewyl hy . . . zulke brave ouders heeft.
B a r b a r a.
O dat gaat zo zeker niet, myn waarde heer! De hemel bezoekt de vroomfte menfchen dikwiis meest. En, goede God! myn zoon is nog het eenigfte dat wy op de wereld hebben.
Witbard.
Eene fchoone bezitting ! Ik zie niet, dat hy u nog veele fchatten heeft aangebragt!
Punt.
Daar moet gy niet mede in praaten, jonker! Wat B 4 weet



30 De Deserteur.
weet gy, hoe een Mensch te moede is! Gaa heen moeder, maak nu alles klaar, terwyluw man met het hout komt, opdat wy ten eerden kooken kunnen. (Meteen zagte jlem.) De derde, die nog komt, is wat ongemaklyk. Zo hy lang wagten moest, moge hem het hoofd ook warm worden.
B a r b a r a.
Myn goede heer, ik kan niets bedryven voor dat myn Oude te rug komt. Ik vertrouw op u, gy zult wel een goed woord voor my fpreeken.
Punt.
Het is een kwaade duivel; hy laat zig niet gemaklyk flillen; en, daar by, hy is Korporaal; ik kan niet gelyk op met hem praaien.
ZESDE TOONEEL.
De vorigen, Holbeek <sfe vader.
Holbeek de vader.
Daar binnen ligt het hout! Nu zullen wy gaamr Tuur hebben.
B a r b a r a.
O! dat is goed; wy krygen een Officier; die zou zig zo gemaklyk niet laaten vinden, zo als deze heer (op Punt wyzende) my daar even gezegd heeft.
Holbeek de vader.
Wel nu, vrouw, maak het vuur dan maar ten eer. fien aan. (Tot Punt.) Een Officier, heer!
Punt.



>* De Deserteui.
Punt, tot Holbeek de zoon.
Alle gekheid daor gelasten. ... Zie hem eens ter deeg aan, moeder.
Holbeek de zoon.
Kent gy lieden my niet?
(Holbeek de vader en Barbara bekyken hem met opmerking.')
Holbeek vader.
Moeder! . . . Wat denkt gy 'er van?
Barbara, met eene onrustige blydfcbap dan baaren man , dan baaren zoon, aanziende. , ï«hy het? of is hy 'tniet?
H o l b e e k de zoon.
Hy is het moeder! myne lieve moeder! Ik omhels u myne dierbaare, myne beste, ouderen.
Holbeek de vader.
Is 't mogelyk myn zoon. . . . Duizendmaal welkom!
Barbara, omhelst hem voeder.
Jofeph! Gy leeft nog! Die blydfchap had ik my van daag niet kunnen belooven.
Punt.
Nu, heb ik het u niet gezegd, dat hy nog leefde ï
Barbara. Ja lieve heer! gy zyt onze geluk-engel. . . .
Hol.



Eerste Bedryf. 23
Holbeek <fr vader. Nu dan myn zoon ! myn lieffte zoon! zyt gy 't waarlyk?
Barbara. Hoe kan 't zyn, myn zoon ! dat gy nog leeft? Daar zyn immers zo veele duizenden dood gefchöoten, en hoe zyt gy het ontkomen ? . . . Ja gy hebt u wat agterafgehouden , en daar hadt gy gelyk in, want . . .
Holbeek de vader. Neen vrouw, dat geloof ik nooit van hem. Holbeek de zoon.
Dat zoudt gy zelve afkeuren moeder! God bewaare my daarvoor; neen ik heb my nooit agterlyk zoeken te houden, maar ik heb het ongetwyffeld aan uwe vroomheid te danken, dat God my bewaard heeft... Maar hoe hebt gy het toch al gehad, myn lieve ouders ! . . . By u geinkwartierd! . . . Gy zyt niet kwalyk te vreden over uwen gast, hoop ik.
Holbeek^ vader. Kwalyk te vreeden ! Zo lang gy van ons afgeweest zyt hebben wy zulk eene vreugde niet ge> voeld.
Barbara, tot Punt. Was dat de Officier, daar gy ons zo bang voor maakte?
Pont.
Het is niet geheel valsch ; uw zotn is vice- korporaal.
B 4 Hol-



26* Db Diieuiur,
A G TS T E T O O N E E L.
Holeeek de vader, Holbeek de zoon, 0 Barbara.
Holbeek de zoon. ^ Wat zyn die moeder.zoontjes verlegen, zo dra zy in de wereld met een ander voort moeten! en wat maaken zy een geweld als zy hun zin niet krygen! zy zouden mama's keuken overal wel mede willen voeren, en mama's oppasfing vinden.
Barbara.
Hy is nog niet lang zoldaat geweest, vermoede ik.
Holbeek de zoon.
Vier weeken; dit is zyn eerrte marsch. Nu laaten wy gaan zitten vader en moeder , en vertel my eens wat van u- zei ven en van ons dorp! . . . Hoe maakt het myn Kaatje?
Barbara. Die heeft al vier kinderen.
Holbeek de zoon. Bewaar ons.
HoLB£Er<& vader. Zy is met Frans, den warmoefier, getrouwd.
HouttKiü zoon. Ze heeft zy dan niet op my willen wagten?
Bar-



*8 De Deserteur,
ryp was. Wy hadden het, terwyl gy nog t'huis waart, zo verre gebragt, dat wy geen penning fchuldig waren ; wy hadden het noodige vee, en zelfs nog een noodpenningje in de kas. Maar, myn lieve zoon! Hoe is alles veranderd ! . . . Zodra gy weg waart bemerkten wy, dat wy een paar vlytige handen misten; ik moest boven myn vermogen werken om de boerdery aan den gang te houden; ondertusfchen wierden wy ouder en zwakker, en, toen wy hadden moeten ondervinden, dat wy een zoon groot gebragt hadden, moesten wy een knegt huuren. Dat kon ons klein bedryf niet opbrengen ; wy maakten fchulden; • . . Sedert vyf jaar hebben wy alles ingebrokt.
Barbara.
Wy zyn den heer alleen dertig gulden fchuldig; zo Wy die niet betaalen kunnen verkoopt men ons erf, en wy mogen gaan bedelen.
Holbeek de vader.
Buiten onze fchuld! Ik heb zeker zo veel gear beid in myn leven, dat ik op myn ouden dag wel brood mogt hebben; ik zou het ook hebben, zo boosaartige menfchen het niet belet hadden; zy hebben my ongelukkig gemaakt.
Holbeek de zoon.
Regtvaardige God! . . . Konde ik my verbeelden ulieden in zulk een ftaat te vinden! . . . Maar wie zyn die boosaartige menfchen.
Barbara.
De Amptman, zoon! Die is de oorzaak van al
ons



Eerste Bedryf.
31
Barbara. Kom, waarde heer, kom ik zal u helpen. Pont.
Niet helpen! Ik moet alles alleen doen. Gy kunt voor geen zoldaaten kooken.
Barbara, in 't weggaan.
Ja myn lieve Jofeph; gy zult u nog wel meer verwonderen als gy eens alles weet; vader vertel hem vast . . . maar neen, ik kan 't beter doen, wagt 'er mede tot ik weer by u ben.
TIENDE TOONEEL
Holbeek de vader. Holbeek de zoon.
Holbeek de zoon, geheel verbaasd.
Morgen alles op! geen ftuk brood voor uwen vader! ... Maar ... Is 't zo niet , vader ? . . . Moeder maakt het erger dan het is. De vrouwen zyn ten eerften verlegen.
H o l b e e k de vader.
Neen kind; het is zo als zy zegt. Wy hebben voorleden jaar nauwlyks ons zaadkoren ingeoogst, en alles moeten verkoopen om te leeven. Den heer zyn wy vrugt- en grondpagt fchuldig, en die wil betaald zyn, zo als de Amptman zegt. Waar zal ik het van daan haaien? En, niet betaaleude, word ik op den weg gezet, en myn huis verkogt! Zo wordt, myn liefs Jofeph, dat wsiuige, dat ik nog voor u zogt over
te



3» Di Deserteur»
te laten , my ontrukt: beste zoon! uw vader kan h dan niet een firoohalm toevoegen!
Holbeek de zoon. Denk om my niet, myn waarde vader; ik ben verzorgd. Als ik niet meer dienen kan, onderhoudt de Koning my. Konde ik u maar helpen ! Ik heb voorleden jaar verfcheiden lieden van 't platte land, door den nood naar de ftad gedreeveu , van myn brood medegedeeld: honderdmaalendagt ik aan u,maar kondeik my verbeelden, dat het misgewas u ook zo deerlyk nypen zoude! . . . Ach! Ik was zo verlangende om u te zien, en nu ik u zie . . . ach in den bitterden nood. . . . Het hart breekt my. (Zyfibreien beiden Jterk. Hy vervolgt, na eenigflilzwygen , nogfcbreiende.)... Konde ik u nog maar wat byfpringen! maar ... ik heb niets dan één brood, dat ik u met traanen moet overgeven, om dat het maar één is. Holbeek de vader.
God zegene u, myn zoon! . . . Daar kunnen wy nog weder twee dagen van leeven.
Holbeek de zoon. Twee dagen! . . . (Na eenig flilzvoygen.") Maar hoe kan de heer evenwel zo onbarmhartig zyn van u volftrekt te bederven? en dat om eene fchuld van dertig gulden! Zou hy niet nog wel geduld hebben? Het is immers zyn eigen belang niet zyne onderhorigen te bederven; en een beteren boer heeft hy niet dan u.
Holbeek^ vader. Zo gaat het als de heer nooit naar ons komt omzien ;



Eerste Bedryf.
SS
Holbeek vader. Dat is een koning!
II o l b e e k de zoon.
Daar kan geen beter zyn! . . . Hoor vader; Ik zal onzen routier verzoeken dat hy ook zo een gefehrift voor u maakt, en al moest gy dan tien mylen ver loopen om het den koning te brengen, laat het u niet verdrieten. . . . Zo hy maar komt, ... Ik zal ten eerden gaan eer dat wy gaan eeten.
Holbeek de vader.
Gy zult evenwel . . . maar ik zal een eind wegs met u gaan. . . . Wat Koning is dat i
Holbeek^? zoon.
Vader ik heb het hondermaal gehoord, dat men met groote Grooten beter fpreeken kan dan met kleine Grooten.
Einde van bet eerfle Bedryf.
C t TIVËE*



36* De Deserteur.
TWEEDE BEDRYF. (Het Tooneel is dezelfde boere wooning.)
EERSTE TOONEEL
Holbeek de zoon, fpreidt een doek over de tafel, Holbeek de vader, zet floelen, Bar. b ar. a,legt houten borden op, Witbard, en daarna Punt.
Barbara.
Wy hebben maar drie borden.
HolbeeekoV zoon.
Dat is nietmetal , wy zullen daarom even goed eeten.
Witbard, een etuy, met een mes vork en lepel, uit zyn ranfel krygende. Ik moet een bord hebben.
Holbeek de zoon. Dat zult gy ook, dat is billyk.
Witbard. Hoe! een houten bord!
Punt, terwyl hy met een fcbotel foupe aankomt.
O als gy honger hebt, jonker, za! het u daarom wel fmaaken. Nu gaat aanzitten vrienden. (Hy gaat weder weg.)
hol-



Tweede Bedryf. 37
Holbeek vader.
Die goede man doet al het werk, en wy . , .
H 0 l b e e k de zoon.
Gy kent hem nog niet vader: dat is zyn grootfte vermaak als hy kooken mag.
Pont, een fchotel met vleesch en groente aanbrengende.
Nu gaat toch aanzitten. (Zy zetten zig allen aan tafel.)
Punt.
O! dat zal fmaaken. . . . Maar, zonder lepel heb ik wel gehoord kan men geen foup eeten. (Hy krygt een lepel en een mes uit zyn ranfel.
H o l- b e e k de vader.
Wy hebben maar huisraad voor ons beiden; myn goede heer!
Punt.
Ja! dat is wel, vader, een flegt zoldaat, die geen mes en lepel heeft. . . . Hoe gaat het met u, heer kadet ? o gy zyt wel voorzien; regt zo. Gy moet altyd een mes in de zak houden, als men u dan vast bindt, kunt gy u weêr los fnyden. (Zy eeten.)
Barbara.
Dat is een kragtige foup, vader!
H o l b e e k de vader.
ïn hoe veele jaaren hebben wy zulk eene niet gegeeten.
C 3 Bar.



38 DeDeserteur.
Barbara. Ik zal myne fchade inhaalen.
Holbeek de zoon. Ja gy moet toch fmaakelyk eeten.
Punt. Hoe fmaakt het u jonker?
Witbard. Wel daar zyn geene eijeren in.
Punt.
De hoenders hebben van daag niet gelegd: maar het fchynt zonder eijeren evenwel ook nog al naar beneden te willen.
Witbard, wat beklemd.
Ik moet wel.
II o l b e e k de zoon.
Konden wy het zo altyd hebben op marsch!
Barbara.
In de week!. .. dat ware te veel gewenscht; maar mogten wy maar des zondags zulk eene kostelyke foupe hebben: een mensch zou 'er jong van worden.
Punt.
Jonker morgen zal ik u een dragonder-ontbyt voorzetten, dat zal'er nog minder in willen : maar als men 't gewend is, fmaakt het beïcr dan koffy. De ruimte van brood in 't water. . . .
Wit-



Tweede Bedryf. 30 Witbard.
En boter! . . .
Punt.
Boter eeten wy als 't gelddag is, anders niet.
Holbeek de zoon, de fcbootcl wegneemende.
Nu aan *t vleesch!
Punt.
Hebt gy geen bord, vader?
Barbara. Wy eeten fatnen.
Punt.
Daar hebt gy 't myne.
II o l b e e k dc vader. Dat niet! zoudt gy u zeiven berooven! Punt.
Zorg niet voor my, ik zal wel gauw weder een bord hebben. (Y/y neemt zy» brood, legt bet, na dat by daar een fneede afgefneeden beeft, plit voor zig neder, en bet vleesch daar op.) Zie! men moet zig kunnen redden.
Holbeek de zoon, het zelfde doende. Als wy altyd van borden eeten zouden! . . .
Punt, tot-I-Fit bard, die hem opmerkend aanziet.
Ja! dat is weêr wat nieuws voor u! zulke dingen C 4 zult



4° De Deserteur.
zult gy wel meer zien. Gy zult ons ook op een paar vuisten zien fiaapen, en . . . ik hoop, gy zult het ons nadoen.
Witbard.
Als ik geen geld in de zak had! t Punt.
Al weder met dat lieve geld! Dat zal u wis den fiaap beletten.
Holbeek^ zoon.
Hoe eet gy zo weinig vader ? . . . Gy fchynt treurig.
Holbeek «V vader. Ach! myn lieve jonge!
Punt. Wat fcheelt 'er aan goede oude man ?
Holbeek^ \ader.
Ach! heer! Ik behoorde myn zoon te onthaalen , en ik kan hem geen Huk brood voorzetten : och kon ik hem ten minden ook wat ...
Holbeek de zoon.
O! laat u dat niet drukken; ik heb het immers wel.
Barbara. Ja! zou dat uwen vader en my niet drukken! Ieder kind krygt nog wat van zyne ouders, maar gy . . .
Hol*



Tweede Bedryf. 41
Holbeek de zoon. Myn lieve moeder,dus kan ik ook geen mond vol meer eeten.
Pont.
Regt zo; wy hebben 't al te goed om nu te treuren . . . maar ik weet raad als 'er het vleesch niet door wil . . . {Hy krygt een fles en drink'..) Proost vader, breng het moeder eens, en dan uw zoon; denk nu aan geen leet.
Holbeek de zoon.
Broeder! het is niet vreemd dat myn ouders drukkig zyn! My by hen te hebben brengt hen hunnen vorigen (laat en ongelukken in gedagten; en zy betreuren die om my.
Punt, den ouden man de fles toereikende.
Daar vader! Ikwenschte dat het u zo fmaaken mogt als my. . . . Toe drink toch eens!
H o l b e e k de vader. Ha waar moeder! God zegene onzen weldoener!
Punt. God zegene u goede lieden!
Holbeek <*V vader.
En onzen zoon, dat hy betere dagen mag hebbea in zyn ouderdom!
Punt.
O gy moet niet fchreijen, dat neemt al den fmaak weg.
C s IIoL-



42 De Deserteur.
Holbeek de zoon. Myn hart zegt my, dat het u ook beter gaan zal,
Barbara. De hoop is nog het eenigfte wat wy hebben.
Holbeek de vader.
Daar moeder! Ik had niet gedagt dat het my zo fmaaken zou; de maag fchynt 'er zig niet aan te llooren , door wien zy de fmui bekoome.
Barbara, ook drinkende.
Zo als gy gewenscht hebt, vader! veel zegen....
Punt.
Zie zo! . . . Nu heer kadet, het gaat wel met u, eo my voorkomt.
Witbard.
Het fmaakt my fchoon; maak maar, dat ik ook wat te drinken kryg.
Punt.
Gy zult met den tyd nog leeren! Honger maakt rauwe boonen zoet.
Barbara.
He! . . . Gy hebt wal gelyk vader! . . . Daar myn lieve zoon, u moesten wy niet vergeeten, (Tegen Punt.) God vergelde hetu, goede heer! 't heeft my zo verkwikt!
Punt.
Dat is my lief; maar eet dan nog wat.
Hol-



Tweede Bedryf. 43
Holbeek de zoon, tegen Punt.
Ik- ben uw fchuldenSaf broeder! en hoop 'er om te denken. Ondertusfchen bedank ik u, dat gy myne ouders zo onthaald hebt. {Hj drinkt.)
Punt.
Seldrement! Gy lieden zult my nog grootsch maaken ! Gy drinkt my allen toe als of ik een llag gewonnen had.
H o l b e e k de vader.
Myn lieve heer, gy verdient het. Gy hebt het uwe ook van noden, en, uit hart voor onzen zoon, geeft gy zulk een kragtige maaftyd,
B a r b A r a.
Ja vader! eer hy nog wist, dat wy een zoon hadden , heeft hy aangeboden ons te onthaaleu.
Holbeek <fe vader.
Zo veel te meer! Hy is een goed heer! . . . Ik bedank hem ook , niet met den mond, maar van harten, zo waar als God ons lief heeft, al zyn wy arme lieden.
Punt.
Dat weet ik; maar ik bid u fpreek 'er toch niet meer van ; ik zoumy zeker gaan inbeelden, dat ik heel wat verrigt had; en, lieve menfchen,wat is evenwel die brok eeten! kon ik u ter deeg helpen! maar. . . laatcn wy dat daar laaten! Die wel zoude willen kan niet, en die wel zoude kunnen wil niet.
Wit-



Tweede Bedrvf. 4J
Holbeek^? zoon. De Regiments-vifite!
TWEEDE TOONEEL.
De vorigcn, een Sergeant, wat verder Ka. pi te in Al waard.
Sergeant, met een portefeuille en een inktkoker in de hand.
Wie ligt hier?
II o i- n e e k de zoon, opflaande.
Wy drie.
A l w a a r d.
Wel moet het u bekomen! . . . Blyft zitten kinderen, blyft zitten! Zet u ook oude lieden! geene beweeging ... Zo ! dat behaagt my! zovriendelyk met malkan deren!... Nu, hebt gy eenige klagte over uwe zoldaaten ?
II o l b e e k de vader. Ik niet! Als zy het maar over my niet hebben.
Al waard, tegen Holbeek de zoon. Zyt gy te vreden?
II o l b e e k de zoon. Heer Hopman, 't is myn vader; myne kameraads moeten antwoorden.
Punt. Wy hebben alles wat ons toekomt.
A l-



5» De Deserteur.
Hoe veel zou dat wel waard zyn vader? Dat moet al veel zyn.
Holbeek de vader, nadat hy het een weinig heieeken heeft. Myn God! heb ik myn leven zulk een ftuk goud gezien vrouw? (Hy houdt het zyn zoon voor.) Kent gy het.
H o l b e e k de zoon. Neen , dat is my ook te groot.
Punt.
Dat is geld, dat de Franfchen verloren hebben, maar hoe veel het waard zy weet ik niet.
Witbard, zo dra hy bet beziet.
Wel dat is een dubbelde huis. Kent gy lieden dan geen geld ?
Punt.
Wy zyn niet in 't geld geboren gelyk gy. . . . Is dat ftuk dan niet tien daalers ?
Barbara. Tien daalers! Vader de helft van onze fchuld. Daar zal de Amptman zig nu by voorraad wel mede te vreê houden.
Holbeek*/? vader. Dat zou ik ook denken. . . . Wel vrouw! wy zyn zo bang geweest voor de inkwartiering; wie hadt gedagt, dat God ons zo veel zegen met dezelve zou toefchikken ? . . . Die brave heer Hopman. . . . Mogen wy nu ons huis maar behouden!
Bar-



Tweede Bedryf. si
Barbara.
Ja vader, al zouden wy 'er tot het einde van ons leven maar droog brood in eeten.
Holbeek de zoon.
Weest nu niet ongerust myne fieve ouders; nu zal alles zig wel fchikken.
H o l b e e k de vader.
Gode zv dank voor het eeten, en voor den zegen! (Zy /laan op.)
Witbard.
Nu moet ik op de vvagt!
Punt.
Daar liggen uwe zaakcn.
(IFitbard hangt den patroontascb om, neem! zyn geweer op, en vertrekt.)
Punt, de tafel afneemende.
Nu zal ik alles weder fchikken zo als ik het gevonden heb.
Barbara.
Wel dat zou wat wezen! Laat alles (taan, bid ik, ik zal 't redden. Is 't niet genoeg , dat gy gekookt hebt?
Punt.
Ei, ik wil myne zaaken in haar geheel doen, een goed zoldaat redt gaarne op wat hy onder den voet gehaald heeft.
Da Hol.



Tweede Bedryf.
59
dat ik niet betaalen kan? Is 't niet louter ongeluk? Zyn niet honderden met my in 't zelfde geval? Ware het myne fchuld, ik zou 'er geen woord tegen fpreeken; maar wie kan tegen Gods fchikking ? . . . Gy moet medelyden met ons hebben. ... De Heer zal 'er geene fchade by lyden.
H a r d m a n.
Gy zult den heer zyn rekening nog wel maaken geloof ik, en zeggen wat hy doen of laateu moet!
H o l b e e k de vader.
Mogt ik dat doen!
H a r d m a n.
De boeren moesten Heeren worden! niet waar? Holbeek de vader.
Dat zoude noch ik noch iemand onzer verlangen; wy wenfchen maar, dat men ons billyk behandele, en niet te hard valle.
II a r d m a n.
Mooy gezegd ! Hoe meer men u toegeeft, hoe meer gy begeert. Heeft de Graaf niet een geheel jaar gewagt ? Heeft hy u geen zaadkoren geleend? Buiten dat hadt gy immers niet kunnen zaaijen! En is het hard of onbillyk , dat hy het zyne te rug komt haaien? Of moet hy u ook wat fchenken?
Holbeek^ vader.
Daar denk ik niet om; ik bid alleen , dat hy wat geduld wil hebben tot dat wy betaalen kunnen. Wat
heeft



€o DeDeserteur.
heeft hy 'er aan , dat hy ons in den grond helpe? Nog een weinig uitltel en hy zal het zyne hebben; neem ondertusfehen Dit op afkorting, en (lel gy het hem voor, heer Amptman , dan zal hy 't wel doen, en gy zult een ,,God loone het!" voor u en voor hem verdienen.
H a r d m a n.
Wel zeker ! Stel het hem voor, dat hy zig nog een jaar by de neus laat leiden! Ik zal 'er wel op pasfen ; ik moet betaaling hebben , of gy hebt gedaan met boeren.
Holbeek «V zoon. Heer Amptman laat u toch beweegen; denk, dat gy met een enkel goed woord myn vader gelukkig, en zonder dat ongelukkig, maaken zult! Denk dat, en begryp.dat het geene kleinigheid is een eerlykman tot den bedelzak te brengen! . . . Zulk een doen blyft niet ongeftraft!
H a r d m a n.
Bemoei gy u met uw musket, en niet met myne zaaken!
Holbeek*?'? zoon. Heer Amptman! myn musket behoort den koning, en daarom bemoei ik 'er my mede zonder uwe herinnering; maar zo de koning op dit oogenblik hier was, hy zou het my gantsch niet kwalyk neemen dat ik my ook bemoei met myn vader , aan wien ik het te danken heb , dat ik des Konings musket met eer draagen kan. . . . Maar de Koning en Gy . . . denken niet gelyk.
Hard-



Tweede Bedryf- 61
Hard man, op een fpott'enden toon.
Hoor lieer zoldaat, gy zyt in 't veld geweest, maar denk "er evenwel om , dat gy met geenen Amptman in een vyandlyk land lpreekt.
H o l b e e k de zoon.
Ik heb nog nooit met eenen zo gefproken, als ik met u fpreeken zoude, indien ik u in 'svyands land aantrof.
H a r d m a n.
Dat geluk zult gy niet hebben!
Holbeek*/*? vader.
Gedrenge heer, word niet kwaad, en laat u verbidden.
II a r d m a n.
Verbidden! ... Ik heb, behalven defehuld,nog vry wat tegen Hem in te brengen.
Holbeek de zoon.
Dat hebt gy, denk ik, tegen alle braave lieden.
ZESDE TOONEEL. De vorigen, Barbara.
H a r d m a n.
Wat zegt gy daar!
Holbeek*/? vader. Ik bid u, geltrenge heer, om Gods wil. . . .
Bar-



62 De Deserteur.
Barbara.
O ja, neem ondertusfchen wat wy hebben, wy weufchen, al zo fterk als gy, dat wy alles betaalen konden.
H a r d m a n.
Dat geloof ik, zo gy anders hart voor uwe wooning hebt, want die moet morgen fpringen.
Barbara.
Dat zult gy niet doen geflrenge heer! ... Ik bid 'er u om op myne kniën.
H a r d m a n.
Dat kan allemaal niet helpen.
Barbara. Hebt gy dan geen druppel menfchelyk bloed ? Gy maakt ons in onzen ouden dag tot bedelaars. H o l b e e k de vader.
Het is immers na den oogst ook nog tyd, en dan zal myn huis geen penning minder waard zyn.
ZEVENDE TOONEEL. De vorigen, Punt.
H a r d m a n.
Dat kunt gy niet weeten; het kan onderwyl afl branden.
Holbeek de vader. De fchuld wordt ook de helft kleiner,
Hard-



Tweede Bedryf.
63
Hard m a n.
Uw zoon is een groot heer, die zal u wel helpen, hy is brutaal genoeg.
Holbeek*/? zoon.
Had ik hen kunnen helpen, ik had niet gewagt tot uwe komst.
Har d man.
Nu ik kan u ook niet helpen; ik moet doen wat de Heer my belast.
Holbeek*/? zoor..
Heer Amptman, dat zal u de Heer niet belast hebben, datgy een boer, om niet meer dan vyftien daalers, in den grond zoudt helpen! Hy bezoldigt u otn zyn belang te behartigen, maar zo verdient gy uw loon niet. Gy jaagt braave lieden weg, en zet gemeen volkje in hunne plaats. . . „ Zulk een algemeenen nood moet de Heer zyne boeren helpen draagen, Als de akker niets opbrengt kan de Heer daar geene vrugten van haaien! . . . Bedenk het eens ter deeg, gy zult daar iets in vinden dat u befcheidener zal maaken. . . . Gy benadeelt inderdaad den Heer! . . . Doe dan toch als een braaf man betaamt, en ipreek voor de boeren, dan dient gy den Heer. . . .
Hard m a n.
Ik begeer van u niet te leeren, hoe ik de belangen van den Heer moet bevorderen; en fchryf my niets meer voor, dat raad ik u.
Hot-



64 De Deserteur*
H o l b e e k de zoon. En behandel my zo ruw niet, dat raad Ik U.
II a r d Ml n.
Weet gy, wien gy voor hebt? ... Ik zal u mores leeren.
H o l b e e k de zoon. Dat hebt gy heel zeer van nooden.
H a r d M a n.
Wat duivel haal! Dat gaat te ver.
Punt.
Stel u in zyn plaats! Zou hy niet fpreeken? Het is een zoldaat, heer! weet gy wat dat zeggen wil? Dat is, in goed duitsch, een man veel grooteren beter dan gy. . . . Hy ziet dat men zyn vader wil villen; moet hy daar by (laan als een oud vvyf, dat geene tanden in den mo,id heeft? . . . Men tast van zelf toe als men het zyne door de fchurkery van anderen ziet weg voeren; want eindelyk wie weet niet, wat de Amptmannen zo doctwaaken voorden lieer? Van 't verkoopen komen fluivergelden; en als zy het voordeel in de zak fleeken, wat raakt het hun dan of de lieer goede of kwaarje boeren heeft!... Verdoemd! . . . Of gy boos wordt of niet, zo gy u niet laarbeweegen, moet gy ten minden hooren, dat me-.i weet, met wien men te doen heeft.
H a r d m a n.
- Nu is 't lang genoeg. (Tot Holbeek de vader, met de uiterjle grimmigheid.') De vraag is dan maar, kunt gy betaalen of niet ?
II o l-



Tweede Bedryf.
65
Holbeek*/? vader, droevig.
Zo als ik u gezegd heb.
Barbara.
Zo waar als God leeft, wy hebben geen penning meer.
Hard m a n. Dat is alles niet met al. Het blyft dan zo vastgefteld.
Holbeek de zoon , hem , terwyl hy weggaat, tegenhoudende.
Stel niets vast, Heer! Het mogt u naderhand berouwen. Ik zal den koning een fmeekfchrift overgeeven, en het ongeluk myner ouderen en uwe onbarmhartige behandeling voordraagen. ... De onderdaanen behooren eerst aan den Koning, eer de Graaf daar over te zeggen heeft, en hy zal gewis niet toelaaten, dat men zo met dezelven leeve.
H a r d m a n.
De koning heeft hier niets mede te maaken! uw vader is den Graaf fchuldig, en die moet betaalen.
Holbeek*/? zoon.
Wat! De koning heeft 'er niets mede te maaken! Is de Graaf zelf niet een onderdaan van den Koning? En zekerlyk is myn vader een waardiger onderdaan in zyne oogen dan de Graaf! Myn vader werkt en doet wat voor het gemeen belang van 't land, en de Graaf doet niets. Geld door te brengen maakt geen E Graaf,



66 De Deserteur.
Graaf, dat kan de flegtfte knaap wel doen: en de koning mag geene ledigloopers lyden. Hy werkt zelf nagt en dag als koning. . . . Wy zullen eens zien of hy hier niets mede te maaken hebbe ?
H a r d m a n.
Dat zullen wy dan zien! Maar onderwyl zal ik de wooning en den akker verkoopen. . . . Meent gy my met uw gezwets bang te maaken! . . . De koning zal zo een kaerel wel ftraks te woord ftaan, geloof ik.
Holbeek de zoon.
De koning Haat elk te woord. Maar als wy beide kaerels naast malkanderen ftaan, zo ben ik verzeekerd, dat hy Dezen, (op zig zeiven wyzende) eerst hooren zal.
Hartman.
Vervloekte fchurk! zult gy my zo bejegenen ? Holbeek de zoon, hem een /lag geevende.
Gy hebt een zoldaat voor , en geen boer. . . . Voort, voort, hondsvot! Het fpyt my dat ik u een woord heb toegefproken. (Hy /loot hem de deur uit.)
H a r d m a n.
Dat zal u rouwen.
AGT-



68 De Deserteur.
Holbeek & zoon.
Het geen 'er buiten dat van zou geworden zyn. Hy ontzet u van uw erf, en dat zou hy evenwel niet gelaaten hebben, al ware ik hem te voet gevallen. Die kaerel en de duivel is het zelfde gebroedzel.
Barbara.
Maar nu zult gy boven dat nog moeijelykhedeii hebben. .
Holbeek de zoon. Om dat ik hem gellagen heb!
Barbara. Zeekerlyk! Hy is evenwel Amptman.
Holbeek da zoon. Waart Gy voor uwe wooning zo veilig Moeder, als Ik daar voor!
Barbara. Ja! dat meent gy.
Punt.
En met reden. Bekommer u daar niet over ; hy is de eerde Amptman niet, die klop van een zoldaat heeft gehad. Ik geloof, dat 'er een natuurlyke trek in de hand der zoldaaten is om een fchurk op de ooren te geeven.
Barbara.
Ik zou evenwel nog al denken, dat hy zig mis. fchien hadt laten bewegen.
Hol.



Tweede Bedryf. 73
Peter.
Mits dat het braaf en eerlyk zy!
H o l b e e k de zoon. Geen mensch wordt 'er door verongelykt.
Peter. Nn zeg dan maar op.
H o l b e e k de zoon. Hoor . . . maar zo gy uw woord niet houdt! . ..
Peter, Wel dat moet wat hyzonders zyn.
II o l b e e k de zoon.
Het is wat byzonders, maar gy kunt het met een goed geweeten doen.
Peter.
Nu wat is het dan ?
Holbeek*/? zoon.
Ik wil deferteeren ; engy zult my aanbrengen; dan krygt gy vierentwintig gulden, en dan kan myn vader betaalen!
Peter.
En dat kan ik met een goed geweeten doen? . . . Dwaaze jongen! Ik zou u aan de galg helpen!
Holbeek de zoon.
O wat fpreekt gy van de galg ? Een Deferteur wordt nooit voor de eerftemaal opgehangen, zo hy zyn post' E 5 niet



74
De Deserteur.
niet verlaaten, of een komplot met anderen gemaakt, heeft.
Peter. Maar hy wordt half dood geflagen.
Holbeek*/*! zoon. Daar ben ik ook niet bang voor;, ik flaa in goede gnnst by myne makkers; men zal my niet hard be. bandelen.
Peter.
Neen, Neef, dat kan niet gaan. Bedriegen wy niet den koning ?
Holbeek*/? zoon. Den koning! . . . (Weenenden Ach ! God en de koning zullen 't my vergeeven! Ik weet zeeker, dat zo de koning onzen nood wist, hy my het geld zou fcbenken.
Peter.
jongen, zo uw vader het eens hoorde! Holbeek*/? zoon.
Zeg 'er hem niet van voor dat het over is, en geef hem dan het geld, zonder van my te reppen. . . . Ik zal 'er niet van derven, en, daar ik zo dikwiis myn leven voor den koning gewaagd heb, zo mag ik het nu wel voor myn vader doen! Van Hem heb ik het ontvangen.
Peter.
Bedenk u ter deeg; men mag zyn leren niet voorbedagteh/k in gevaar dellen; en ik heb wel gehoord,
dat



Tweede Bedryf. 75
dat 'er menfchen door het fpitsroede - loopen geftorven zyn.
Holbeek^ zoon. Bedenk u ook! Het is evenwel uw broeder; uw vleeschlyke broeder! Ik red hem van den bedelzak. Peter.
Ik weet 'er zo waar geen redden aan! . . . Wat moet ik hier kiezen?
Holbeek «V zoon.
Gy hebt my uw woord gegeeven. Zoudt gy het niet houden? Wat ik te vreczen heb kan my buiten myn (chuld overkoomen; daar toe behoeft my flegts één gevangen te ontloopen; dan moet ik voor een ander lyden,daar ik 'er thans myn vader mede helpen kan. Ik bid u om Gods wil: flaa myniet af!... Of gy hebt myn vader nooit lief gehad.
Peter.
Ik uwen vader nooit lief gehad jongen! . . . (Hy /laat in eene houding van beraad.)
H o' 1. b e e k de zoon. Bedenk 'er u toch zo lang niet over.
Peter.
Maar zo gy my misleidde ! . . zo gy opgehangen wierdt! . . .
Holbeek de zoon. Wees daar niet bang voor; myn rug betaalt voor alles; en by iedere (treek denk ik aan myn vader, en ik voel 'er niet eene.
P e»



j6 De Deserteur.
Peter, •
In Gods naam dan! . . . Maar zo het eens uitkomt. . . .
Holbeek de zoon.
Zo gy zwygen kunt kan het niet uitkoomen. Maar vooral zeg aan myne ouderen niets voordat allesvoorby is. In een paar uuren wordt de marsch geflagen; zo ik dan niet in myn kwartier ben, word ik als Deferteur aangegeven. Morgen vroeg brengt gy my by den Overden, en zegt, dat gy my in het bosch betrapt hebt, zo als gy met het opgaan van den dag zoudt gaan hout hakken. Daar mede volgt alles van zelf.
Peter.
Myn God ik heb nooit een fchelrufluk in myn leven bedreeven, moet ik my . . .
Holbeek <& zoon. Ontrust u daar toch niet over. . . . (Ily valt hem om den bals.) Houdt u maar flandvast'g; wy zullen daar beiden zegen van hebben. . . . Laaten wy hen nu te gemoetgaan! Maar,niet het minst te laatenblyken! (Stil.) „God vergeeve myhet kuaad, dat 'er „ in moge zyn! Wat doet een kind niet voor zyne „ ouders!"
Einde van het tweede Bedryf.
DER-



Derde Bedryf. ^7 DERDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
(Tusfcben bet vorige en dit bedryf verloopt een tyd van zestien uur en : bet is des anderendaags voormiddags ten tien uitren. Het Tooneel verbeeldt een vei trek in V kafteel, dat tot Pre. voost dient.)
De G r y p zit aan een tafel ge floot en. De Wilde en Flink zitten vry aan een andere. D e Pre voost zit by ben. Witbard Jlaat met een bloote fabel aan de deur. Benige andere zoldaaten , die de wagt hebben, zitten of liggen daar by, Fan verre hoort men de trom flaan.
De Prevoost. Al vveêr Executie! Geeu dag rust!
Flink.
Was 'er geene Executie , dan was 'er ook geen Prevoost noodig. (Hy zingt.)
Tryn myn engel, myn godin,
Gy alleen kunt my, my, my, bekooren;
Uw fchoonheid ftaat in myn zia
'k Offer u.myn trouwe min,
Wil myn klagten hooren;
Gy alleen kunt my, my, my, bekooren.
D E



73
De Deserteur.
De Wilde, met zyn boofd in de band, en zyn elleboog op tafel.
Vervloekt! Ik vvenschte dat 'er aan ieder hair een pond kruid hing, om myn vermaledyden kop te verpletten.
Flink.
Zotskap! Dat kan met één pond wel gefchieden! Wat begeert gy zo veel voor u alleen, daar kan men een veldflag mede leveren.
De G r y p.
Och! Och!
De Wilde.
Ik wilde liever lam zyn aan handen en voeten dan hier zo opgefloten te worden.
Flink.
Gy zyt een groote gek ! (Hy zingt.)
Jan koop my een kermis, Mooi meisje 'k heb geen geld; 'k Zou je wel een kermis koopen, Maar 't geld is door myn zak gedroopen. Jan koop my een kermis, Mooi meisje 'k heb geen geld.
Prevoost.
Gy zyt de raarfte kaerel, dien ik myn leven gezien heb. Dagelyks in arrest, en dagelyks losfer en wilder! Niet dan zingen en tieren! Zult gy nooit wys worden?
Flink.



Derde Bedryf.
79
Flink.
Ik geloof het niet, en wensch het u ook niet toe; anders verloor gy uwen besten klant; de helft van myn gagie krygt gy voor arrestgeH; reeken eens: zo het heele regiment u zo veel aanbragt, wat zou het Prevoostfchap een goede zaak zyn! Ik wensch het u uit grond van myn hart.
Prevoost.
Misfelyke knaap!
Flink.
Ten minlen een vrolyke knaap. Maar geef my, voor myn Christelyken wensch , een goede boterham.
Prevoost.
Zo dra die vervuld word ! Dan neem ik u misfchien wel heel in de kost.
Flink.
De weergae! Dan wenschte ik wel, dat het halve regiment van daag nog hier kwam. Sakkerment! zo de lieden maar wisten welk eene fchoone zaak het is in de Prevoost te zitten! Wat wordt men daar opgepast! Het eeten wordt u aan gebragt, men behoeft geen voet buiten de deur te zetten : en als 't noodig is dat men uitgaat , heeft men een lyfwagt om nergens voor te vreezen. Men wordr. op 't zorgvuldiglte bewaard, als een dierbaar juweel; nooit is eeu zoldaat zo een groot man, als terwyl hy in arrest zit.
Pre-



6o De Deserteur.
Prevoost. Het fchynt voor u geen ftraf.
Flink.
't Lykt 'er niet naar; 't is een weldaad , dat myne matte leden wat uitrusten kunnen.
Prevoost. Daar is niets aan te doen!
De Wilde. Ha! verdoemde fnaateraar! Haak uw gebabbel! Flik k, zingt.
Tryntje wil je mee gaan? Waar Jan Dirkfen? Daar de roode roosjes ftaan, Tryntje Adriaans dogtertjeDaar de roode roosjes ftaan, Myn allerlieffte kind.
De Wilde. Door al uw donders zingen kan men nergens op denken.
Flink.
Door al uw duivels vloeken kan men het vermaak van zyn arrest niet genieten.
De Wilde.
Zotten hond!
Flink. Vriendelyk rekeltje!
D e



Derde Bedryf. Si
De Wilde.
Ik wenschte dat gy op den top van den hoogden berg over hals en kop in defneeuw zat; De galg verdient gy aan ons alleen tiendubbeld Vlegel ; geen fchepzel kan, de duivel haal, rusten, daar gy tegen, woordig zyt.
Flink, fluit, en huppelt, en neurt, tertayl de Wilde [preekt.
Tal de ra la lare.
De Wilde. Zwyg Turkenkop, of ik trap u, dat gy . ..
Flink, op een bedaarden en deftigen toon tot de zoldaaten van de wagt.
He! Ordonnantie! bewaar my voor dezen kaerel!
Prevoost, lot de Wilde. Houdt u dil! (tot Flink.) En gy insgelyks, of ik fluit u beiden in den dok.
F l i n k.
Ik verbied hem het vloeken niet, waarom wil hy my dan het zingen verbieden! (Hy zet zig nevens de Wilde.) Ik zal eens zien \ of hy my van hier jaa< gen zal? Ik hoor hier zo wel als hy.
De G r y p. O God! o God! Is dat een zitten?
Prevoost.
De een huilt; de ander vloekt; de derde zingtj dat is een konfertj myn hoofd kookt 'er van. Nu F moest



Derde Bedryf. 83 Witbard. Daar loopt Holbeek al door de fpitsroe; hoort gy?
Prevoost. Ja! die arme kaerel! God dank, dat hy niet gehangen is; ik was al bang voor hem.
Flink.
Weet Gy daar van, of een kaerel opgehangen wordt? . . . Maar hoe hebben zy met Holbeek zulke korte metten gemaakt? Gisteren gedeferteerd, en heden al flraf! . . .
Prevoost.
De Overfte heeft ten eerden krygsraad belegd; denkelyk om hem niet lang om te fleepen ; elk houdt veel van hem; hy wordt algemeen beklaagd. De Wilde.
Ik had'er, de duivel haale, myn kop voor willen verwedden , dat hy nooit gedeferteerd zou hebben.
Prevoost. De overfte zelfheeft het niet willen gelooven! Elk verwondert 'er zig over.
Flink.
Wel wat is daar over te verwonderen ! Hy heeft eens willen proeven hoe de fpitsroeden fmaaken. Prevoost.
Gy onverlaat!
F s TWEE-



Derde Bedryf. ?7
reizen overgekoomen; wat wilt gy 'er aan verkyken? dan wil ik morgen weêr loopen.
Punt.
Loop! Gy zyt in geen tel. Die zulk eene ftraf voor fcherts neemt, is niet waard, dat een braaf kaerel met hem omgaat. Hadt uwe moeder meer roeden op b ftuk geflaagen, zouden wy nu zo veel niet met u te ftellen hebben! Nu is 'er geen helpen aan u : gy deugt niet, en zult nooit deugen! Ieder (lag wordt aan u verfpild, en een kogel zyt gy ook niet waard. Hoe worden wy nog van u verlost!
Flink.
Wel myn lieve man! zulk eene ftigtelyke predikatie had ik van de morgen niet verwagt!
Punt.
Het preeken helpt by u zo veel als het (laan! Gy zyt ongeneeslyk.
Flink.
Punt, het is uw geluk, dat ik geen zydgeweer heb ! maar ik fchryf het agter 't oor.
Punt.
Schryf het, mynentwegen, op uw voorhoofd. Gy zult my nooit beweegen om myne eer met u te bezoedelen.
Flink, dreigende.
Ik zal u vinden.
*4
Pre-



Derde Bedryf» pj
Barbara, na haar en zoon toeloopcnde.
6 Myn arme kind! Wat hebt gy begonnen! Waarom ons zo veel verdriet verwekt!
Holbeek vader.
De blydfchap, die ik gisteren aan u had, is nu in leet veranderd. Dat is myn laatfte ftoot. Nooit kunt gy het verantwoorden, uwe eerlyke ouderen zo te 1'chande gemaakt te hebben. Heb ik u opgevoed om eerloos te worden ?
Punt.
Verfchoon, vader! Het is voorby.
Holbeek de vader.
Voorby! De fchande wordt nooit uitgewischr.
H o l b e e' k de zoon.
Vader, vergeef my bid ik u. Ik heb myn ftraf gehad.
H o l b e e k de vader.
Gy zyt niet waard my Vader te noemen! De ftraf, die gy ondergaan hebt, is voor uwe ontrouw aan den Koning; maar aan My, en aan uwe Moeder, zyt gy ook ontrouw geweest, dat raakt ons. Ik kom niet hier om u te beklaagen; gy hadt meer verdient. Maar om u openlyk te zeggen, dat ik nooit meer aan u als myn zoon gedenken wil. Nu geef ik niets o:n myn huis en erf; 't was voor u, dat ik het hoopte te bewaaren. maar gy verdient 'er niet een fteen van te bezitten. Verbasterd kind van een eerlyk geflagt!
Hol-



Derde Bedryf. 93
B a r b a r a,
Ach myn zoon! Myn zoon!
Holbeek <fc vader. Noem hem niet meer uwen zoon: hy is het niet.
B a r b a r a.
Vader Iaat u beweegen! Het is evenwel ons kind! Een mensch kan vallen.
Peter.
O Broeder laat u gezeggen!
I I o l b e e k de vader.
Zwyg gy! Gy zyt geen hair beter. Gy verkoopt bloed en ontvangt 'er geld voor. Ik zou voor eenen wildvreemden geen penning kunnen aanneemen, en gy . . . Gy doet het voor uw naaste bloed ! . . . Neen, gy moet my even min broeder, als hy my vader, noemen.
Peter.
Bedaar toch! Is het niet des konings bevel de delerteurs aan te houden ? Zoudt gy 'er eenen loopen laaten zo hy u in handen viel? En, al ware het uw eigen zoon, zoudt gy hem niet zelf moeten opbrengen, zo gy den koning niet ongehoorzaam wildet worden ?
H o l b e e k de vader.
Ik weet dat; ik zou het ook doen; maar ik zou daar geen geld voor aanneemen.
P e-



ï02
De Deserteur.
Holbeek de zoon.
Vader wees toch nu gerust! . . . Laat ik het genoegen hebben van u geholpen te zien; gy behoeft u immers nu nergens over te bekommeren.
Peter.
Nu Heek op, broeder; en houd op een anderen tyd uwe rong wat beter in toom; men moet zo niet alles uitflappen wat voor de mond komt; men kan niet weeten, wat'er agter eene zaak fteeke, en waarom iets gedaan worde?
Barbara.
Zullen wy nu onzen zoon zyne vreugde onthouden ; van ons gered te hebben ! Neen , vader, daar (tem ik niet in. Nu zou hy het van verdriet beflerven , zo wy in den nood bleeven. ... En daar by; hy heeft het geld verdiend . . . Met duizend fmarten verdiend. . . , Nu heeft hy het. Nu moeten wy het ook tot zyn nut belteeden.... Want na onzen dood hoort de wooning hem toe, en anders is hy die kwyt.
Holbeek^ vader.
Dat is waar moeder! ... Op die wyze . . . Gy helpt 'er my uit. . - . De vrouwen kunnen eene zaak toch altyd best ontwarren. ... Ja dan neem ik aan om het voor Hem te belleeden. . . . (Hyvat zyn zoon by de band en kuit hem? Vergeef het my myn lieve jongen, dat ik u zo uitgefcholden heb! God weet,hoe bard het my viel, dat ik myn kind een deugniet zag worden . . . Maar ik kan u niet genoeg pryzen, myn zoon! Zo veel waart gy niet
fchul-



Derde Bedryf. 103
fchuldig. Gy hebt meer dan irv pügt gedaan; Hoe zal ik het u in myn ouden dag vergelden !
H o l b e e k de zoon.
Met my zo lief te hebben als te voren.
Barbara.
Duizendmaal meer myn zoon! By iedere beet, die wy in onzen mond fteeken, zullen wy God danken, en zeggen; „ Dat heeft ons onze jongen bezorgd." H o l b f. e k de zoon.
Nu heb ik alles!... Duizendmaal dank, Oom, dat gy my geholpen hebt.
Peter.
Ja duizendmaal dank! Dat is goed, nu het zo wel is afgeloopen; maar kom my op eene anderen tyd eens weêr met zulke dingen aan boord ! . . .Nu, hoe ftaat het tusfehen ons, broeder! Al hebt-gy my nog zo uitgemaakt, ik heb u toch lief . . . anders had ik den handel met uwen zoon niet aangegaan. . . . Tervvyl gy den zoon aanneemt, moet gy ook den broeder weder aanneemen!
Holbeek de vader. Met al myn hart!... Maar gy zyt evenwel minder te ontfchuldigen dan hy! Ik kan my zeiven vrywillig in lyden begeeven, maar een ander in lyden te brengen! . . . Dat gaat verder . . . doch ik vergeef het u opregtelyk.
Peter.
Nu, ik u ook. (Zy geeven malkanderen de band.)
G 4 Punt,



Derde Bedryf.
105
inoet ik tot uwen roem zeggen, dat ik nooit zo iets gehoord, of gezien, heb.... Gy zult 'er ook geluk en zegen van hebben, dat durf ik u voorlpellen.
AGTSTE TOONEEL. De vorigen, Hard man.
H a r d M a n,
Met uw believen.
/ Prevoost. Wat komt gy doen?
II a 1 o m a n.
Ik ben de Amptman. Ik kom deze lieden eens bezoeken. ... Ha! houdt gy uwen zoon wat ge. zelfchap? Hoe bevalt het u ? Hebt gy nog zo veel vermaak aan hem als gisteren ? Gy dagt; om dat hy zoldaat is, dat hy de heele waereld dwingen konde ... Die (lag is u wel betaald geworden. Jonge heer' Gy zult op eenen anderen tyd een Amptman wel wat beleefder behandelen, denk ik.
Punt.
Pak u weg; Man! Of wy zullen vervolgen, daar Holbeek het gisteren gelaaten heeft. . . . Wat hebt gy hier te doen ?
II a r d M a N.
Ik ben in 't flot van myn heer, en ik denk dat ik vryheid heb daar in rond te kyken.
Punt.
Gy hebt ten minften geene vryheid om brave HeG 5 den



lo6* De Deserteur.
den te befchimpen. (Hy vat hem hy den arm.) Voort pak u weg, zeg ik, of ik zal u beenen ïnaaken.
Holbeek de zoon. Broeder wagt nog wat! . . . Vader betaal hem uwe fchuld! ... dat wy rust van den Vent hebben! Peter. Ja! haal uit broeder!
Holbeek de vader. Daar is uw geld! (Hy telt het hem toe.) Nu behoeft gy de moeite niet te nemen om my te bederven.
Barbara.
God geeve, dat wy den Heer nooit een duit fchuldig blyven ! Ten minlTen zo lang Gy Amptman zyt.... Is dat een handelwys man, die gy met de arme boeren houdt! Als 't koren goed koop is, legt gy het op, zo veel gy maar bergen kunt; en in den grootflen nood moeten wy het u driemaal duurer afkoopen! En nu 'er niet een korrel te krygen is, dwingt gy 'ons in geld te betaalen. Gy vilt de menfcheu! Is dat Christelyk?
II o l b e e k de vader.
Zwyg maar moeder! wat kan 't helpen ?
Barbara.
Neen! hy moet weeten, dat wy ook geene domkop, pen zyn; en dat wy zyne ftreeken kennen.
Hardman, terwyl hy 't geld naziet; fiil.
„Waaragtig! dat fpyt my. " (Koeltjes.) Het is rig-
tig.



Derde Bedryf. 107
tig. (Hoonende.) Van waar hebt gylieden al dat geld zo fchielyk gekreegen?
H o l b e e k de vader.
Amptman gy zyt betaald. Aan't overige ligt u niets gelegen.
Barbara. Wy hebben u geen rekenfchap te geven,
II a r d m a n.
Hoe trotsch! Kyk.
Barbara.
Dat is uw eigen fchuld. Wv zouden U en den Heer, duizend zegeningen wenfchen,zo gymenfchelyk met ons geleefd hadt. Maar dat verdient Gy niet.' Ik had liever met een Smous te doen, dan met u.
H a r d m a n.
Weet gy wel, waargy zyt, Vrouwmensen ? Inmyne magt!
Holbeek de zoon. O! Geene onbefchoftheden, Amptman ! Myn vader zou die nu zo lang niet dulden ; hy weet den weg om zig te gaan beklaagen.
Peter.
Wy fteeken de handen zo niet meer in de zak als wy gedaan hebben! Wy zullen wel regt vveeten te krygen. Hy mag zig zo veel inbeelden als hy wil, men zal den grooten baas egter den mond wel llioeren. ... Al wat wy fchuldig zyn te doen, dat doen wy, en dat zullen wy altyd doen; maar dat gy ons
dan



io8 De Deserteur.
dan nog daarenboven zoudt aftroggelen! *. . Neen, waaragtig dat niet.
H a r d m a n.
Wat duivel is dat! Wat hebt gy voor! ... Ik geloof, dat die Oude hen alle opgeruid heeft! Maar... Ik verzeeker u, ik zal 't u inpeperen!... En u ook , Heer Zoldaat! gy moet weer t'huis koomen als de koning u nieï meer noodig heeft. En dan . . . De Wilde.
Smak dien Donder weg ! Maar haal hem eerst de tong uit den bek!
Punt.
Voort! voort!
IIardman, doet Voeder ft and. Laat af, zeg ik, of . . .
Prevoost, tot de overige zoldaat en.
Slaat den Hondsvot de deur uit! . . . Zult gy zoldaaten komen afFronteeren, Boeren - beul! (Zo ah men hem aanpakt, koomen de Graaf Bern-
rode, en kapitein Alwaard, en de Sergeant in , waar op men hem weder los laat.")
LAATSTE TOONEEL.
De vorigen, Graaf Bernrode, Alwaard, en de Sergeant.
(De Sergeant draagt een Officiers degen in de band.)
Graaf Bernrode.
Wat is dat?
Pre-



Derde Bediiyf.
Prevoost, met drift.
De Amptman komt hier, en zegt Holbeek allerhande onbefchoftheden!
Graaf Bernrode.
Zyt gy die brave Kaerel ? Wagt nog wat hier! Ik heb u iets te zeggen. (Tegen Alwaard.) Wie is de vader?
Alwaard.
Deze.
Graaf Bernrode.
Gy zyt een gelukkig man! Gy moogt roem draagen op zulk een zoon! . . . (na Holbeek de zoon toetreedende, en hem de hand geevende.) Uwe verdienden evenaaren den hoogden rang! Neem myvoor uwen vriend. Ik ben de uwe. (Tegen den Prevoost.) Hy is ontflagen. (Hy neemt den degen uit de band van den Sergeant, en reikt denzelven Holbeek toe.) Gy zyt Vaandrig ! De koning, wieu ik uw bedryf, zodra de heer Alwaard my het zelve gemeld hadt, ging aandienen met alle de aandoeningen, die het in myn hart verwekt hadt, wierdt daer even zeer van geroerd. Hy vroeg naar uwe opvoeding, naar uwe ouders, en naar uw doorgaand gedrag; en belaste terHond u een Vaandel tegeeven. Terzelfder tyd reikte hy my deze goudbeurs toe om uwe uitrusting goed te maaken. Hy begeert u nog heden te zien. Eene eer, die gy nog hooger fchatten zult dan uwe bevordering zelve.
Hol-



iio De Deserteur.
Holbeek de zoon, hem de band willende kusfen.
Zyne Excellentie 0 . .
Graaf Bernrode.
Omhels my als vriend! Uw edel hart moet u ten waarborg flrekken, dat gy een vriend vindt by elk, die verdienden waardeert.
Alwaard, hem insgelyks omhelzende,
Heer Vaandrig Ik wensch u van harten geluk; ik ben 'ergrootsch op,dat ik u onder myne kompagnie gehad heb.
Holbeek de vader, en Barbara, den Generaal te voet vallende. Genadige Heer! God vergelde . . .
Graaf Bernrode, hen opregtende. Ryst op myne kinderen, gy moet den koning danken.
Peter.
Neef! Nu heb ik 'er heel geen berouw meer van. Holbeek*/^ zoon.
Deze genade is te groot! Ik was genoeg beloond, dat ik myne ouderen rust verfchaft had ! Maar nu kryg ik zulk eene belooning!... Waarlykhet is al te veel! ... Ik heb dat niet verdiend.
Peter.
Ik ben vast blyde, dat gy't hebt. Dat had ik my nooit durven verbeelden, dat ik in ftaat ware een Officier



Derde Bedryf.
iii
ficier te maaken! . . . Want ik ben 'er toch degroote oorzaak van. Had ik niet met u faamgefpannen, dan waren wy nog even verre. . . . Heer Amptman \ nu zult gy ons wel wat ordentelyker behandelen! Graaf Bernrode. Ik had u nog een woord te fpreeken , zeide ik, Amptman! Uwe knevelaryen en barbaarschheid zyn den koning reeds bekend; men zal uwe rekeningen onderzoeken; en zo daar falfiteiten in zyn, zal het een met het ander vereffend worden. (Hy maakt be. weeging om weg te gaan , en wenkt Holbeek de zoon om bem te verzeilen , die dit niet ziet, om dat Punt hem onderwyl de hand vat.)
Punt. Heer Vaandrig ! . . .
Holbeek de zoon.
Getrouwe makker! waarde vriend 1 ... Ik blyf dat eeuwig.
Graaf Bernrode, tegen Holbeek de zoon. Komt gy?
Holbeek de vader, valt den Generaal weder te voet, en kust zyn kleed; vervolgens rigt by de oogen vuurig ten hemel.
Och! God! ik kan niet . . . Vergeld Gy den Koning zyne genade aan onzen zoon! En vergeld den heer Generaal! En vergeld den heer Alwaard! En laat onze zoon zig in zyne hoogheid toch wél gedraagen.
Bar-



lus De Deserteub.
Barbara.
Ja myn zoon! houd toch altyd uw pligt voor oogeu. Gy ziet hoe God het zegent!
Graaf Bernrode, den zoldaaten, die 'er by zyn , eenig geld geevende.
Ziet daar kinderen, drinkt daar op dezen vrolyken dag eens voor op de gezondheid van den Koning.
Allen.
Lang leeve de Koning ! Lang leeve de Generaal! Lang leeve onze Kapitein!
EINDE.
D E



D E
FABRIKEUR
T E
LONDEN. TOONEELSPEL.
I N
V Y F BEDRYVEN. Naar het Franscb van den Heere de F al b airi.
H






Zie daar mjn -waardigen Weldoener' ! enz .






VERTOONERS.
Vilson, Laaken-Fabrikeur.
Mevrouw Sonbrige.
Fanni, dogter van Mevrouw Sonbrige,
David, eerde komptoirbediende van Vilson.
James, tweede komptoirbediende van Vilson.
Julliette, dogter van Vilson, zeeven jaa. ren oud.
Henrik, zoon van Vilson, vyf jaaren oud. Betzi, heeft het opzigt over de kinderen. Falkland, een Schots Lord. William, een Predikant. Een Koopman.
Milk, een ander koopman, aan wiens huistevens een Comptoir van de London- of Penny-post is.
Een Lakey van Milord Orfey.
Een Lakey van Milord Falkland.
Een Deurwaarder en zes Dienders.
Zes Werklieden, by Vilson in de LaakenFabriek arbeidende.
H 3 BE-



BESCHRYVING van het TOONEEL.
Het tooneel verbeeldt een kamer agter het voorhuis, of de winkel , welke gemeenfchap heeft met deze kamer door middel van eene wyde Portebrifêe , die, open fiaande, alles laat zien wat in de winkel omgaat. Aan de linkerhand in deze kamer ziet men een fchryftafel, en ter regterzyde kleine fioeltjes, en een tafeltje voor kinderen. Een fraaije Pendule Haat voor de fchoorfteen , en eenige troelen en Ieuningltoelen zyn hier en daar geplaatst. In deze zelfde kamer zyn nog twee enkelde deuren; de eene ter regterhand voor op het tooneel, waar door men van binnen in het magazyn en werkhuis kan komen , en de andere van agteren ter linkerzyde, die naar de boven - vertrekken leidt.
NOTA. Men verzoekt den Leezer zig vooraf een net denkbeeld te maaken van de fcbikking van bet tcpneel.



Bladz. I17
O E
■FABRIKEUR
T E
LONDEN.
TOONEELSPEL.
EERSTE' B E D R Y F.
EERSTE TOONEEL.
Vilson, David.
{yüfon , in zyn japon , komt van de linkerband op bet tooneel, ziet in de winkel, en roept David, die terjiond komt.)
Vilson, by zig zeiven, op bet tooneel voortgaande.
David . . . Wat al zorgen en ongerustheden ftapeléti zig in één dag afvvezens op! Ik heb geen oog toe£;edaan . . . (Tégen David, die uit den winkel komt.') David is al het volk aan 't werk ?
David.
Ja mynheer, al voor een uur, en deze week zullen da nieuwe laakens, die men u beitod heeft, klaar zyn.
H 3 v 1 t"



ii* Di Fabrikeoé.
Vilson. Goed; gy moet het aan den koopman fchryven, hy verlangt 'er naar... . Hebt gy dezen morgen veel te betaalen?
David.
Veel te veel, mynheer! Gy brengt u zei ven in het nauw door zo veel op den zelfden dag te accepteeten. Zie daar reeds drie wisfels, welke men my geprefenteerd heeft.
Vilson. Ik wagt 'er nog twee.
David.
Daar is geen geld meer.
Vilson.
Gy moet by Sudmer die tweeduizend pond fterling laaten haaien.
David.
Ik heb reeds gezonden.
Vilson.
En gy weet niet of de wisfels, die hy op Norwiels getrokken heeft, voldaan zyn. De lom is groot.
David.
Zo dit niet gedaan was, zoudt gy daar zekerlyk met de post van gisteren tyding van hebben, want Jacob Arthur is ftrikt!... Maar de bankier van Norwick is nauwkeurig. Daarenboven blyft Sudmer, zyn kompan.



Eerste B e d r y f. lip
£anjon, die u de wisfels bezorgd heeft, borg voor hem, en hy is ryk.
Vilson.
Ook ben ik daar niet ongerust over. Behaagde het Gode. dat myn hart wegens alles zo gerust ware! Zyn Fanni en haare moeder gisteren in myn afweezen uitgeweest.
David.
Neen, maar Lord Orfey is hier geweest.
V i l s ó n.
Wat hoor ik ? Milord Orfey ? . . . Zy zouden hem niet meer zien! Zy hadden my beloofd . . . Ach! men verraadt my ! De moeder en de dogter rpannen zamen om my te bedriegen ! Ik ben éénen dag afweezig, en men maakt gebruik . . . Zy hebben 't hem ongetwyffeld doen weeten. Wanneer is Mviord gekoomen? Is hy lang hier geweest? Wat is 'er omgegaan?
David.
Hy kwam gisteren op den middag, en bleef meer dan een uur in de kamer van mevrouw Sonbrige.
Vilson.
Was Fanni daar?
David.
Men riep haar; maar zy bleef niet lang, en toen zy heenen ging fcheen zy zeer ontfteld te zyn.
H 4. Vil-



120
De Fabixkeuk.
Vilson.
De liefde van dien Lord haalt het boven de myné over! Zyn rang, zyne rykdommen ...
D i V i Di
Zyn knegt kwam gisteren avond ten zes nuren nog een brief aan mevrouw Sonbrige brengen.
Vilson.
De flag is zeeker. Men verlaat my, men offert my op. Fanni verdient ongetwyffeld den rang en de fortuin , die haar myn medevryer aanbiedt. Maar waarom my dan te misleiden, door my van de tederfte liefde te verzeekeren! Fanni! Fanni! Gy my bedriegen! Gy, voor wie ik de gedagtenis van myne Claris verbande.' . . . Ach, myn waarde David, dit verraad, alles wat ik lyde, doet my het verlies van myne waarde vrouw nog levendiger voelen. Waarom heeft de hemel my haar, na zulk eene gelukkige vereeniging van zes jaar, ontrukt! . . . Helaas! Gyzythet myn waarde Claris,' die uit vriendfchap deze twee vreemdelingen in huis genoomen hebt. Gy zyt het, die my op uw doodbed fmeekte haar aan my te verbinden, en de jonge Fanni tot moeder te neemen voer de twee kinderen, en welke gy my naliet!
David.
Maar mynheer, gy maakt u raisfehien zonder reden ongerust; ik kan niet denken . . .
Vilson. Laat myne kindereu koomen. Als ik henzi'ewïscht
de



Eerste Bedryf. im
ie geheugenis hunner moeder, welker trekken zy my herinneren, alle ander gevoel in my uit.
David.
Daar zyn zy. Mevrouw Sonbrige brengt ze herwaards.
TWEEDE TOONEEL.
De vorigen, Mevr. Sonbrige, ongekleed, Jul iette, met haar nagtmuts op, Henrik, geheel gekleed.
Mevr. Sonbrige, de twee kinderen bj de band houdende.
Goede morgen, mynheer Vilfon! Zie hier twee kinderen, die hun papa koomen omhelzen.
Vilson, zyne kinderen omhelzende zonder mevrouw Sonbrige aan te zien. Zy zyn hem dierbaar. Zy herinneren hem . . .
Mevr. Sonbrige, terwyl Vilfon zyne kin • deren liefkoost.
Wy hebben ü tot elf uuren gewagt. Wy dagten dat gy niet dan vandaag zoudt weder gekoomen zyn.
Vilson, baar fomber aanziende , en moeite doende om zig te wéérhouden.
Voor het geen ik by myne terugkomst moest hooren, zou ik . . . (Hy omhelst op nieuw zyne kinderen.') Ach, myne kinderen! welk een verlies hebben wy alle drie geleeden!
H 5 Mevr.



122 De Fabrikeur.
Mevr. Sonbrige.
Ik zal myn best doen dat gy het niet voelt: en wat u betreft, ik hoop, dat Fanni ...
Vilson, al trillende, en mevrouw Sonbrige aanziende.
Fanni, zegt gy!
Mevr. Sonbrige.
Ik heb u veel te zeggen. David breng deze kinderen weg. (Zy omhelst 'Juliette.) Ga Juliette, zeg aan uwe Betzy, dat zy u mooi moet kappen, maar laat zy u geen collier omdoen. (David, die zig ge. duurende dit tooneel bezig heeft gehouden met de inktkoker gereed te maaien, de pennen te verfnyden, en papier te vouwen, neemt de kinderen by de band, en leidt ben naar de winkel.
DERDE TOONEEL.
Vilson, Mevr. Sonbrige.
Merr. Sonbrige.
Lord Orfey is gisteren gekoomen.
Vilson.
Ik weet het maar al te wel.
Mevr. Sonbrige.
Hy fchreef my nog 's avonds.
Vilson.
Ongetwyfeld om u te bedanken voor het geen gy hem 's morgens beloofd hadt.
Mevr.



Eerste B i d i t f, 123
Mevr. Sonbrige, een brief uit baar zak haaiende, geeft dien aan Vilfon. Zie daar, lees dien brief, en gy zult zien.
Vilson, met ontroering leezende.
Ja! wat 'er ook wezen moge van uwen ftaat en de geboorte van Fanni, waar van gy fteeds eene verborgenheid blyft maaken, myne liefde ftaat daar niet langer voor! Ik leg myne titels, myn rang, myne fortuin, voor de voeten uwer dogter; ik heb bellooten haar biunen twee dagen te trouwen. Na zulke eene verz?ekering, denk ik niet, dat gy meer van de liefde van Vilfon zult fpreeken, noch dat hy my de hand en het hart van Fanni zal durven betwisten. Ik gaa vierentwintig uuren naar buiten, en ik zal morgen uw' laatlte antwoord laaten haaien. Ik maak ftaat, dat het overeenkomflig zal zyn met de vuurigheid van myn verlangen, zonder het welk ik niet zou durven inftaan voor de uiterften, waartoe myne liefde my zou kunnen vervoeren.
Lord Orset.
(Vilfon geeft bedrukt den brief aan Mevrouw Sonbrige weder zonder baar aan te zien.')
Wel nu, uw betluit?
Mevr. Sonbrige, Vilfon aanziende.
Het is genoomen. Die brief heeft my terftond bepaald.
Vit-



124 De Fabrikeur.
Vilson.
En Fanni . . . heef: geene moeite om zig te fchikken.
Mevr. Sonbrige.
Ik gaa haar vuurigfte verlaugen voldoen. (J'ilfon ziet baar met verontwaardiging en verachting aan, terwyl zy op een tederer toon voortgaat?) Ja Vilfon, zedert lang befchouwt myne dogter in u een minnaar , en ik wil dat zy in u een Egtgenoot beminne. Vilson. Een Egtgenoot in My!
Mevr. Sonbrige, met zagtbeid. Ja in U; indien gy haare hand wilt aanvaarden.
Vilson, de band van mevrouw Sonbrige met eene vervoeringe van vreugd en erkentenis kusfende.
Ach mevrouw! Indien ik wil. . . . Maar waarom my zo lang in de verfchriklykfte onzeekerheid gelaaten? . . . Gy weet niet hoe veel ik leed.
Mevr. Sonbrige. ïk heb u willen ftraffen voor dat gy een oogenblik aan myne gevoelens,en die mynerdogter, hebt kunnen twyffelen. Hoe hebt gy ons die belediging kunnen aandoen?
Vilson.
Mevrouw vergeef zulk eene regtmaatige vrees aan een Minnaar. Kon ik my met zulk eene groote opof.



Eerste Bedryf.
125
offering vleijen ? Konde ik my vleijen dat Fanni voor my . . .
Mevr. Sonbrige.
Die opoffering kost niets, noch aan Haar hart, noch aan 't myne. Neen, myn vriend, eene noodlottige ondervinding heeft my maar al te wel geleerd my niet meer door den glans der fortuin te laaten verblinden, maar my van de verleidingen der Grooten te wantrouwen ! Zie hier eindelyk het oogenblik om u te doen kennen wie wy zyn ? Ik moet Fanni niet aan U uithuwelyken zonder u van het geheim haarer geboorte te onderrigten, en u de ongelukken haarer droeve moeder te ontvouwen. Ik acht u te veel om te gelooven dat deze bekentenis uwe gevoelens zil veranderen ; en ik bemin myne dogter te veel om haar aan u te geeven, indien ik dagt dat dezelve deze uitwerking konde hebben.
Vilson.
Ach! Vrees dit niet. Wat gy my ook moogt melden, de zuiverfte achting en tcderlte liefde zullen my voor altoos aan u verbonden houden.
Mevr. Sonbrige.
Ik durf daar op betrouwen. Laat ons gian zitten. (Zy gaat by de tafel zitten , Filfon zet zij am de andere zyde.~) liet verhaal, dat ik te doen heb, grieft myne ziel , en vernieuwt myne fmart ; thans ?.nlt gy de oorzaak weeten van die droefgeestigheid, die my in het graf zal (lorren , en gy zult 'er u als dan niet meer over verwonderen. Ik ben te Dublin geboren; myn vader, die een vry aanzienlyken,
ban-



is5 De Fabrikeub.
handel dreef, leedt groote verliezen, enftierf toen ik nog zeer jong was. Ik had reeds geen moeder meer, en bleef, zonder goederen , onder het opzigt van een oom, die, zo dra ik vyftien jaar was, befloot my aan een ryk koopman in die fiad uit tehuwelyken; mattr tot myn ongeluk kwam Lord Falkland , van een der eerfte huizen in Schotland, te dier tyd te Dublin. Hy kwam den onderkoning van Ierland, eenzynernabeflaanden, bezoeken. Hy ontmoette my in eene wandeling. Myne geringe bekoorlykheden troffen hem , en ik merkte dit. Hy vondt middel om my te fpreeken,en my zyne liefde te openbaaren. De eerlykheid, de opregtheid, alle de deugden waren, op zyn gelaat gefchilderd, en ik dagt, dat zy in zyn hart huisvesten. Dewyl men op myn huwelyk aandrong, befloot ik, door myn minnaar verleid, hem te volgen, en hy bragt my naar Schotland.
VIERDE TOONEEL.
Vilson, Mevr. Sonbrige, een KooPMAtv, David.
{Een koopman komt door den -Rinkel binnen met een wisfelbrief in de band. Zodra Vilfon htm ziet, ftaat hy op, en gaat vaar hem toe ,ierleylmevrouw Sonbrige bedroe]d kunt op de tafel, by welke zy zit.
De Koopman, zyn wisfelbrief aan Vilfon toonendc.
Mynheer, zie daar een wisfelbrief van twaalfhonderd guinies, waar van ik betaaling verzoeke.
V i l-



Eerste B e d r y f. 127 Vilson.
Het zal gefchieden, mynheer! (Hy gaat naar den winkel, en roept David, die aan de deur komt.) David . . . gy moet twaalf honderd guinies betaalen, is James al weerom?
David , aan de deur blyvende.
Neen mynheer ! Gy weet dat de bankier Sudmer aan het ander einde van de ftad woont; James kan niet dan over een uur of twee weerom zyn.
Vilson, tegen David,
En is 'er geen geld genoeg om te betaaien.
David, weder in de winkel gaande.
Neen mynheer! Daar is geen geld meer.
Vilson, den wisfelbrief aan den koopman wedergeevende,
Mynheer, wees zo goed van over een paar uureu weder te koemen.
Mevr. Sonbrige, op/laande, roept Vilfon ter zyde, en biedt bern briefjes aan, welken zy uit een brieventas neemt.
Zie daar bankbriefjes, die juist de gevorderde fom bedraagen! Het is het huwelyksgoed van myne dogter en onze geheele fortuin. Ik geef u die over, bedien 'er u ran om den koopman te betaaien.
Vil-



Ï28
De Fabrikeuk.
Vilson, tegen Mevrouw Sonbrige, zonder de briefjes aan te r.eemen.
Mevrouw! De hand van Fanni behoeft van geene andere goederen vergezeld te gaan. Ik zal dit niet aanneemen.
Mevr. Sonbrige.
Vergeeffche woorden ! Zullen wy ftraks niet dezelfde familie uitmaaken ? Ik heb nog vyf honderd guines aan diamanten. Myn dogter verfiert zig daar heden mede , maar morgen ondoet zy zig daar van, opdat gy het geld in uwen handel moogt gebruiken ! Laat dien koopman niet wagten; betaal zyn wisfel.
Vilson, de briefjes van Mevrouw Sonbrige aanneemende.
Dewyl gy het begeert, Mevrouw,zal ik hem dan voldoen. Zie daar de waarde van uw wisfel mynheer in bankbriefjes.
De Koopman, beziet de bankbriefjes,cn geeft de wisfel aan Vilfon ever; na dat by die getekend beeft.
Dat is juist ... Zie daar myne quitantie.
(Hy vertrekt,)
VYF-



Eerste Bedryf.
12j>
VYFDE TOONBEL.
Vilson, Mevr. Sonbrige.
QZy koomen weder by de tafel zitten , Vilfon beeft de betaalde wisfel in de band.)
Mevr. Sonbrige.
Toen Falkland my Ierland deedt verlasten, beloofde hy my te zullen trouwen, zo dra wy in Schotland zouden aangekoomen zyn; Maar hy leidde my daar terftond naar een afgelegen landgoed; en , my onderregtende dat zyn Vader nog leefde, verzogt hy my tyd om deszelfs toeftemming te verkrygen. Ondertus. fchen!... De geboorte van Fanni fcheende tederheid van myn minnaar te verdubbelen. Hy kwam my dikwils heimelyk zien, en herhaalde my altyd zyne gedaane beloften. Bezef myn wanhoop , toen ik eensklaps hoorde, dat hy met Lady Rutland getrouwd was! De trouwlooze meldde my, dat zyn Vader hem eenige dagen vóór zyn dood tot dit huwelyk gedwongen , en dat hy de kragt niet gehad, hadt om daar aan te wederftaan. Kort daarna begaf hy zig met zyne vrouw naar Jamaika, waarvan hy tot Gouverneur was aangefleld. Na zyn vertrek Helde men my een brief van hem ter hand met drieduizend pond fterlins; in banknoten; Hy beloofde my voor myne dogter te zullen zorgen, in alle onze behoeften te voorzien, en verzogt my op dat landgoed te blyven woonen. Maar een verblyf, dat my zyne trouwloosheid zonder ophouden herrinnerde , wierd my haat'yk. Ik begaf my naar Newcastle, alwaar ik twaalf jaar bleef by een Koopman, welken ik in Schotland gekend hadt.
I Vil-



130
De Fabrikeur.
Vilson.'
En kreegt gy geduurende al dien tyd geen tyding yan Milord?
Mevr. Sonbrige. Ik wilde zyne brieven niet meer ontvangen. Maar hy fchreef aan den Koopman , by wien ik was, en deedt dikwils onderzoek naar my en myne dogter. Eindelyk befloo: ik naar Ierland te rug te keeren. Ik verliet JMewcastle om te Bniftol fcheep te gaan. Myne dogter wierdt daar ziek ,en ik was verpligt het fchip te laaten vertrekken, dat op de kusten van Ierland verongelukte.
Vilson.
Ach! De hemel wilde u redden, de Voorzienigheid wist het verlies, dat ik te lyden hadt, en fchikte u beide om my daar in te vertroosten. Welk een geluk voor my dat ik toen te Briiïol kwam!
Mevr. S o rï b r i g e.
Die ontmoeting was niet minder gelukkig voor my! Ik had juist gehoerd, dat myn Oom dood was, en my onterfd hadt. Die tyding, de vriendfehap, welke uwe waarde Claris voor my en myne dogter opvatte , haar aandrang, de uwe, alles haalde my over em u naar Londen te verzeilen. Gy weet het overige. Het is nu twee jaaren geleeden , dat wy beide dit dierbaar pand , gy uwe vrouw, en ik myne hartvriendin, verloren! Voor haar Jood fmeekte zy my u niet te verlaaten, en u myne dogter te geeven als zy de jü ren zoude hebben om haare plaats te beklee-
den.



Eerste Bedryf. 131
den. ïk beloofde dit. Ik heb met vermaak de neiging van Fanni met myne oogmerken zien overeenkoomen. Ik Helde egter nog uit, ter oorzaake van haare jonkheid; maar de vervolgingen van Lord Orfey, en inzonderheid de bedreigingen , welke hy ons in zyn brief doet, Iaaten geen uitftel meer toe. Vilfon he: is hedeu, het is dezen morgen, het is binnen het uur, dat gy myne dogter zult trouwen , zo het geen ik u geopenbaard heb, u haare hand niet doet verwerpen.
Vilson , benevens Mevrouw Sonbrige opjlaande.
Ach! Mevrouw, wees verzekerd, dat uwe ongelukken : u beide nog dierbaarer aan myn hart maaken. Mogen myne zorgen en tederheid u die doen vergeeteii! Ik gaa my voor de voeten van Fanni werpen. Mevr. Sonbrige.
Zy kleedt zig. Laaten Wy ons gereed maaken,en laat den Predikant waarfchouwen.
Vilson.
Hy zal gereed zyn ; Doótor William is myn beste vriend, en hy zal deel neemen in myn vreugd. (Hy biedt de band aan Mevrouw Sonbrige, en, zo als cy gereed is met baar te vertrekken, komt David uit den winkel.) Daar, David, boek deze wisfel met de andere.
David, den wisfelbriefaanneemende.
Ik moet ook het werkvolk betaaien, zy vraagen hun geld voor hunne veertien dagen. 'Vilfon en Me. vrouw Sonbrige gaan aan de linkerband been.
Ia ZES-



13» DeFabrikeuk.
ZESDE TOONEEL.
David alken. (Hy gaat naar de tafel, den wisfelbrief bekykende.) Ha, ha . . . hy is van Haiifax, van George Kiston . . . (Hy legt den brief op een tafel, opent eene laade, krygt 'er een groot boek uit, gaat vervolgens zitten, en begint in zyn boek te febryven.) Den zevenden May 1768.
ZEVENDE TOONEEL.
David, voor de tafel gezeeten, Henriet, een Lakey vanFalkh.nd, Milk.
Henrik, loopt naar David toe, en gaat naast bem /laan.
Mynheer David, daarïyn menfehen die naar Papa vraagen.
David, de oogen epflaande, docb vervolgens weder voortfchryvende. Wel nu , wat is 't. (Het kind neemt een pen, baalt een fii/kje papier uit de zak, en gaat aan bet eind van de tafel by David fluan krabbelen.) De Lakey. Mynheer ik kom van Milord Falkland. . . .
David, bezig de wisfel te boeken , endoor bet kind geft'oord, zonder naar de Lakey te booren. Houd u Uil kleine jonge.
D e



Eerste Bedeyf. 133 De Lakey.
Die laat vraagen, of mynheer Vilfon van morgen t'huis blyft?
David, vortfcbryvende , tegen den Lakey, al fcbryvende.
Ik geloof vnn ia. . . . George Kiston, uwe laat(te wol was niet goed.
Mil k, een wisfel aan David aanbiedende.
Zie daar een wisfelbrief van vierhonderd twee en tagtig pond fterling
David.
Geen geld; men is het gaan haaien. . . . Laat ik nu de rekening der werklieden eens opmaaken. (Hy legt den wisfelbrief in het boek . en neemt een los blad , om de rekening van het werkvolk op te maaken.
Mus.
Wel nu, ik zal wagten.
David, onverduldig over bet kind dat aan de tafel /loot.
Zal je dan niet ftil zyn ? (Zig vervolgens tot den Koopman keerende.) Kom liever over twee uureu weêrora ; De bankier Sudmer woont ver, en gy zoudt lang moeten wagten. ... Ha ik vergat dien brief te fchryven ! (Hy laat zyn werk ftaan, en gaat een brief fchryven.)
De Lakey.
Milord verlangt ook te weeten . . •
I 3 MlLK,



134 De Faerikeur,
M i l k , met verbaasdheid.
Gy hebt by Sudmer gezonden . . .
David, den Lakey aanziende.
We! nu , wat verlangt Milord te weeten. . . . Wie? Welke Milord? Is 'er maar één te Londen? (Hy fchryft weer voort,)
M i l k, naar David gaande, verpiigt den Lakey, die gereed was te antwoorden , te zwygen.
Ey Sudmer, zegt gy? By den bankier Sudmer?
David, al voortfchryvende.
Ongetwyfeld , wat is daar in dat u zo vreemd voorkomt? (Hy eindigt zynbrief, vouwt dien, zegelt hem met ouwel.)
M' l k , wat agter afgaande.
Eet geen men my van Sudmer gezegd heeft moet niet waar zyn, want m<m zou het hier weeten (Hy gaat weder naar David toe.) Ondertusfchen, mynheer David, heeft Docter William , aan wien ik deze zom fchuldig ben, reeds tweemaal om betaaliug by my gezonden. Hy dreigt . . .
David, het opfchrift op zyn brief zettende.
_Heer ! Dokter William? Het is de vriend van ons huis, geef hem uw wisfel in betaaling.
M i l k.
Gy hebt gelyk, ik gaa 'er na toe. (Onder het
been



Eerste B e d r y t. 135
been gaan by zig zeiven.) Dit is het veiligfte voor my, dan loop lk geen gevaar meer.
David, den Koopman, die by de deur ftaat, te rug roepende. Ke Mynheer Milk, gy hebt een komptoir van de Penny-post aan uw huis, zie daar een brief.
Milk, neemt den brief, en beziet bet adres. De ftraat Soutbaatpton. Hy zal voor den middag befield worden.
(Hy vertrekt?)
AGTSTE TOONEEL.
David, Henrik, de Lakey, vervolgens Juliette, gekapt en gekleed. David, gaat weder aan de reekening der werklieden.
Laat ik deze reekening afdoen. Veertien dagen tegen . . . Veertien maal zes is vier en tagug. De L a k f y.
Myn meester heeft my belast te verneemen of een Koopman van ... van .. . een man die hiet . . . Och ik herinner het my niet... reeds was aangekoomen?
David, tegen den Lakey,. Een zeer duidelyke boodfchap waarlyk!... Nul ik hou één.
I4



I3ó" DeFabrikeur.
Juliette, komt van boven, en loopt naar baar broeder.
Myn broeder, myn broeder, myn Papa gaat trouwen.
David, bet kind met verwondering aanziende.
Uw Papa gaat trouwen ? Wanneer ? Wie heeft u dat gezegd.
Juliette.
Myn groote Mama.... Van deze morgen. Betzi is al uit om den Dominé te haaien. Zie daar ik heb myn mooije hoed op, en myn beste tabberd aan.
David, tegen den Lakey.
Als dat zo is , zeg dan tegen uw meester , dat hy beter zal doen morgen te koomen , misfchien zou hy van daag . . . (Hy fcbryjt weder voort.)
De Lakey.
Maar mynheer, gy kent myn meester niet; hy is zo wonderlyk, en het minfte ding ftelt hem zo buiten zig zeiven!. . Hy wilde my reeds voor den dag hier zenden , en als ik hem nu zeg, dat men hem tot morgen uitftelt . . .
David, zyne reekening afmaakende.
Wel nu ! Laat hy dan maar van daag koomen, hy zal. hoop ik, beter dan gy kunnen verklaaren wat by vraagt. . . . Dat zal zo goed zyn.
(De Lakey vertrekt?)
N E.



Eerste Beöryf. 137
NEGENDE TOONEEL.
David, Juliette, Henrik.
{David doet zyn boek toe, legt het in de laa. de, en ftaat op, terwyl de twee kinderen by de tafel fpeelen.)
Uw Papa trouwt dan van daag ? Zyt gy 'er bly. de om?
Juliette en Henriksgelyk. Ja wel!
Juliette.
Myn Papa houdt zo veel van juffrouw Fanny! Als hy by haar is kykt hy haar aan, zovriendelyk, zo vriendelyk!
David, zyn ftoel wegzettende. Wel hoe, klein meisje! hebt gy dat gezien?
Juliette. Wel ja, dikwils.
(De twee kinderen neemen David, de een by bet kleed, en de ander by de band.)
David, met hen heen gaande.
ZuK gy my dan altyd aan het lyf hangen.
I 5 Hen.



I3& De Habrikeur.
Henrik.
O myn goede heer David!
Juliette.
Mynheer David, myn Papa trouwt. Wat zullen wy van daag een pret hebben.
Einde van bet eerjle Bedryf.
TfTEE-



Tweede Bedryf. 139 TWEEDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
Fanni, Vilson, Juliette.
(Fanni komt uit haare kamer; zy is opgefchikt om na den tiouzi te gaan. Vilfon, ook gekleed , houdt baar by de band, en Juliette houdt kaar by bet kleed.
Fann:, haalt uit haar zak een collier, waaraan een klein diamant hartje hangt, en geeft het aan Juliette.
Ik heb uw broeder een memorieboekje gegeeven, om dat hy een groot fchryver is, en ziedaar een collier voor u.
Juliette, de collier met drift aanvattende.
Och , wa: is hy mooi! Myn papa zie dat eens blinken.
Vilson, tegen Juliette. Wel nu zegt gy niets?
Juliette, de band van Fanni kusfende.
Ik bemin u met al myn hart. Ik ga hem fchielyk aan Betzi, aan myn broeder, aan myn groote mama, en aan alle menfehen vertoonen. (Zy gaat al dan. zende heen, met de collier in de band?)
TWEE-



140 De Fabrikeur.
TWEEDE TOONEEL. Fanni, Vilson. Vilson. Dat is al te mooi voor een kind, myn lieve Fanni! Fanni.
Zy zal het nog kunnen draagen als zy grooter zal zyn; Ook kost het niet veel.
Vilson.
Eindelyk , myn waarde Fanni, gaat gy dan het geluk van myn leven maaken ! Gv zult voor altyd de myne zyn! Zou ik het dezen morgen gedagt hebben, dat deze dag zo gezegend voor my konde zyn!
Fanni.
Ach myn vriend! wat moet deez* dag u dierbaar zyn, indien Uwe liefde Myne tederheid e/enaart!
Vilson. Uwe Tederheid! O wat heb lk voorugedaan? En wat doet Gy nia voor my! gy offert my den rang op, die Milord Orfey . . .
Fanni.
Ik heb u niets opgeofferd ; Wat zoude ik ongelukkig geweest zyn, indien myne moeder anders dan ik gedagt hadt. Indien zy niet, door eene noodlottige ondervinding verlicht . . .
Vilson.
Zy heeft my alles verhaald.
Fan-



Twiide Bedryf. t^i
Fanni.
Het is niet dan gisteren, dat zy my haare ongelukkige historie, en het geheim myner geboorte, verteld heeft. Ach! wat bloos ik over den laagen en trouwloo^en L>rd, die my het leven gegeeven heeft! Alle de traenen, welke ik myne moeder heb zien Horten, die, welke hy haar nog kost. . . .
Vilson.
Ik heb eertyds van dien Lord Falkland hooren fpreeken, toen hy tot Gouverneur van Jamaika benoemd vvierdt. Men zeide toen veel goeds van hem» Maar de deugden der Grooten . . .
DERDE TOONEEL.
De vorigen, David.
David, uit bet magazyn koemende.
Mynheer, al uw werkvolk, dat uw huwelyk gehoord heeft, verzoekt u daar mede geluk te mogen komen wenfchen. Zy zyn zo verheugd. . . .
Vilson, tegen David Die vreugde vermeerdert myn geluk. Maar de (lakken . die zy onder handen hebben, moeten ten fpoedigilen afzyn. Zeg hun, dat zy aan hun werk bly. ven, ik zal ftraks in het werkhuis by hen koomen, en verdubbel hun het loon voor hunne laaide veertien dagen. Hoe veel bedraagt het?
David. Tien Guine*, ik heb de leekening opgemaakt.
Va-



ï't.i De Fabrikeur.
Vilson.
Wel nu, gy moet hen twintig geeven. Is James, nog niet wederom?
David.
Neen mynheer , tot myne verwondering. Daar moeten veele lieden vóór hem te helpen zyn geweest.
Fanni, tegen David.
Zeg den werklieden dat, ik erkentelyk ben voor het deel dat zy in myn geluk neemen , en dat ik verlang, dat zy hier dezen avond koomen eeten. Kun dag is dan geëindigd , en dit kleine feest zal hun werk niet vertraagen. Gy hebt 'er immers niet tegen myn waarde Vilfon?
Vilson, tegen Fanni.
Ach ! deze gevoelens van goedheid verdubbelen nog myne liefde. David gaa zien of mevrouw Son. brige gereed is?
David.
Zy komt daar reeds. Ik gaa weder naar het werkvolk; Wat zullen zy in hun fchik zyn!
(Hy gaat weder in bet magazyn.")
VIER-



Tweede Bedryf. 143
VIERDE TOONEEL.
Fanni, Vilson, Mevrouw Sonbrige, Juliette,
Mevr, Sonbrige, met de collier van Juliette in de eene hand .y en met de andere hand het kind vasthoudende.
Kom hier Iaat ik u dezelve omdoen. Hebt gy Kaar, die u die mooije collier gegeeven heeft, wel lief?
Juliette, de hand van Fanni kusfende.
Och ! met al myn hatt.
Mevr. Sonbrige, gaat zitten, en doet Juliette de collier om. Nu moet gy vooral het hoofd regt houden.
Vilson, zyn dogter met genoegen aanziende, en zig vervolgens naur Fanni wendende.
Ach myn waarde Fanni, wat zyn de gevoelens der natuur aandoenlyk en tredende!
VYFDE TOONEEL.
Fanni, Vilson, Mevr. Sonbrige, Juliette, Henrik.
Henrik, uit den winkelkoomende, en naar Vilfon kopende.
Myn papa, men wagt. De Predikant is in de kerk. Betzi heeft koomen waarfchouvven.
Mevr.



144
De Fabrireur.
Mevr, Sonbrige, opftaarJe, en naar Fanni en Vilfon gaande.
Kom aan myn kinderen.
Vilson, geeft de band aan Fanni, en gaat door den winkel uit.
Welk een oogenblik! Welke gelukkige dagen zullen op het zelve volgen!
Juliette, met baar broeder Mevrouw Sonbrige willende volgev. Gaan wy ook niet meê?
Mevr. Sonbrige, ben weèrboudende. Neen kindertjes, hlyft daar; en by onze te rug komst zult gy ons niet meer verlaaten! (De kinderen,bedroefd van baar niet te volgen, oogen haar na en blyven eenige oogenblikken zonder fpreeken ftaan naar de deur van den winkel gekeerd.}
ZESDE TOONEEL. Juliette^ met haar broeder weder vooraan op bet tooneel koomende. Myn broeder Iaat ik uw memorieboekje nog eens zien. (Henrik haalt een memot ieboekje uit zyn zak en beziet bet met zyne zuster.
David, uit bet magazyn koomende , gaat met een peinzende houding langzaam naar den winkel. Ik begin ongerust te worden. Sudmer, Sudmer . . . Men vraagt my of ik niets van hem heb hoo-
rea



Tweede Bedryf. 14.5
ten zeggen. . . . Wat is 'er dan van? James komt ook niet vveêrom. (Zo ah David de deur van den •winkel nadert, opent Betzi die aan Falkland, laat hem linnen treeden, en volgt hem. Falkland is ryk gekleed, en beeft de orde van de koufeband om.)
ZEVENDE TOONEEL.
Henrik, Juliette, David, Falkland, Betzi.
Betzi, tegen Falkland.
Milord zie daar zyn komptoirbediende, indien gy hem wilt fpreeken. (Zy komt by de kinderen en trekt dezelze ter zyde op het tooneel?)
Juliette.
O Betzi! wat heeft die heer een mooije rok aan.
Falkland, tegen David op een fom* beren toon.
Vilfon is dan niet t'huis ? Ik had myn Lakey evenwel dezen morgen laaten zeggen, dat ik koomen zou.
David.
Mylord verfchoon hem, hy is naar de kerk gegaan, hy trouwt van daag.
Betzi, tegen de kinderen.
Kom hier by uw tafeltje zitten. (De twee kinderen koomen tegen over elkander, op kleine {loeitjes , by hun tafeltje zitten, dat met kaarten en fpeeU goed voorzien is; en Betzi gaat by ben zitten.)
K Falk-



146 De Pabrik eur.
Falkland, tegen David.
Ik zal dan zyne te rug komst afwagten. (David zet eerbiedig een leuning/loei naait de fcbryftafel, aan de linkerband van het tooneel; en Falkland werpt zig met eene peinzende en fombere houding daarin, zonder David aan te zien, of een woord te fpreeken.)
David, naar den winkel gaande, keert zig van tyd tot tyd om, om Falkland aan te zien.
Die man is verbaasd droevig. Zyn knegt hadt het my wel gezegd.
' (Hy vertrekt.") AGTSTE TOONEEL. Falkland, Betzi, Juliette, Henrik. (Falkland zit aan de linkerhand van het Tooneel met de elleboog op tafel leunende,en Betzi zit aan den anderen kant met de kinderen. Henrik opent zyn memorieboekje, baalt 'er bet potloot uit, en gaat zitten krabbelen.) Betzi, tegen de kinderen. Mis heeft u zulke gefchenken gegeeven; gy moet haar Mistris Vilfon noemen, als zy weder uit de kerk komt; hoort gy.
Juliette.
Ja! Ja! (Zy neemt een klein kistje , en baalt'er verfcbeiden dingen uit. Betzi zit te breijen. Hen-
rik



Tweede Bedryf. 147
rik, «tet zyn Boekje bezig, fchynt zeer oplettend op bet geen hy doet.
Falkland,/» zyn armftoel.
Het is een last dien ik welhaast niet meer zal kunnen draagen, en waarvan ik my moet ontdoen.
Betzi, Henrik aanziende.
Henrik gy bemorst uw geheeie boekje. Gy draagt weinig zorg voor het geen men u geeft.
Henrik.
Wel ik maak myn Papa: zie daar zyn neus, zyn kin, zyn hoed, nu gaa ik zyn hoofd maaken. (Hy krabbelt weder voort.")
Juliette, de fcbouders ophaaiende.
Wat zyt gy kinderagtig.
Falkland, zeer ontroerd.
Ik heb ongelukkigen gemaakt. ... Ik moet dus ook ongelukkig zyn. . .. Heb ik haar zo barbaars kunnen behandelen ! Verleid! weggevoerd! verlaaten! . . . (Hy Haat op en gaat eenige fcbreeden voort?) Ongelukkige vrouw ! Wat heeft de hemel zorg gedraagen u te wreeken! Konde ik eenige fcha. duw van geluk vinden in een huwelyk door misdaad voorgegaan, door verraad en trouwloosheid geflooten!
Juliette, Falkland aanziende.
He! Betzi, hy fpreekt tegen zig zeiven.
Ka Bet-



148
De Fabrikeue.
Betzi.
Wees Uil. . . . Speel met uw broeder. (De twee kinderen gaan kaartehuisjes maaken.
Falkland. Eu uu de dood van myne vrouw eindelyk dat noodlottig huwelyk verbreekt; nu ik my haaste om te rug te koomen ; de moeder te trouwen , en de doner haaren rang te geeven, vind ik haar niet me<;r! Men berigt my van Newkastle, dat zy zedert drie jaaren die ftad verlaaten hebben. (Hy gaat weder zitten, haalt een brief uit zyn zak, ontvouwt en herleest dien.
Betzi, Falkland aanziende.
Inderdaad ... die Lord fchynt zeer ontroerd. Falkland, zyn brief beziende.
Maar de koopman,by wien zy woonden, komt te Londen, en ik zal van Vilfon kunnen hooren bywien hy zal logeeren. {Hy (leekt den briefin zyn zak, wandelt heen en weder, en zyn oog valt op de kin. deren.) Helaas! Ik ben Vader geweest, en ik heb het geluk niet genooten van myne dogter onder myne oogen op te voeden. ... Zo zy leeft is zv in de jaaren van de liefde en fchoonheid; in de jaaren waarin haar moeder ... ach tot haar ongeluk! al te veel op my vertrouwde.
Juliette, befpeurende dat Falkland de oogen op haar gevestigd heeft. Betzi, hy ziet my aan. (Zy ftaat »p en neigt.)
F alk«



Tweede Bedryf. 149
Falkland, haar in zyne annen neemende, en het voorhoofd kusfnde.
Lief kind! (Hy zet haar weder op den grond, en keert zig droevig om.) O myne dogter! Waar zyt gy? Waarom kan ik uwe liefkoozingenniet eveneens genieten, u in myne armen drukken , en my in die uwer moe-'er werpen! (Hy werpt zig weder wanhoopig in zyn leuningftoel.)
Henrik, en Juliette, beide naar Falkland gaande, toonen hem, de een zyn memorieboekje, de ander haar collier.
Mynheer . . .
Falkland, wendt zig van de kinderen af, leunt op de tafel ,en verbergt zyn aangezigt in zyne handen.
Neen ik wil het leven niet meer genieten , indien ik het voortaan niet in haare armen kan doorbrengen ! Zo ik haar niet wedervind, zal de dood myne ongelukkige dagen eindigen!
Betzi, neemt de kinderen, die verbaasd en befchaamd zyn dat Falkland hen niet aanziet, by de band.
Komt gaat mede: gy belemmert Mylord.
(Zy gaat met ben in den winkel.)
Ka NE-



'i$o De Fabrikeur.
NEGENDE TOONEEL. Falkland, David,
David, uit den winkelkoomende, zo alsBetzi met de kinderen been gaat. Betzi gaa in den winkel. (Zy vertrekt.) (David gaat naar den kant van bet Magazyn )
Falkland, zig op de ftem van David omkeerende.
Vilfon biyft lang uit!
David, naar Falkland te rug koomende. Mylord hy zal zeekerlyk weldra wederom zyn.
Falkland, opjlaande. En gy weet niet of Koping, die groote koopman van Newkastle, van daag aankomt, of reeds aangekoomen is? of. . .
David.
Een koopman van Newkastle, Mylord ? Mynheer Vilfon kent daar niemand, ofwagt niemand van daar; Hy heeft daar,ben ik verzeekerd,geene korrespondentie, want ik ben het, die alle zyne brieven copiëer.
Falk land. Hoe. ... Ik bedrieg my egter niet. (Hy baalt uit zyne zak den brief, dien hy reeds geleezen hadt, en herleest dien.) ,,Gy kunt by Robert Vilfon hoo„ ren, waar hy zal logeereu ? misfchien zal het wel „ by hem zeiven zyn." Dat is immers hier.
D a«



Tweede Bedryf. 151 David.
Neen , Mylord. Gy zyt hier by Karei Vilfon. De gelykheid van naam maakt , dat men zig daar daaglyksch in vergist.
Falkland, met drift.
De duivel haal den Lakey. . . . Waar woont die Robert Vilfon?
David.
Hy woont by de brug van Westmuufter , naast het hotel van Mylord Orfey.
Falkland, been gaande.
Waarom hebt gy my dat ten eerften niet gezegd, dan had ik hem reeds gefproken, en nu zal ik hem misfchien misloopen. (Falkland gaat fcbielyk en gemelyk been, zonder acbt te jlaan op David, die hem tot aan de deur van den winkel geleidt.)
TIENDE TOONEEL. David, James.
David, Falkland naoogende. Dat is een zonderling mensch. Daar moet zeekerlyk in zyn hoofd iets onttleld zyn. . . . Maar James ... Ha daar is hy. {Tegen James die binnen komt.) Gy zyt lang uit geweest. Waar hebt gy geld?
James, met een mistroostig gelaat. Ach! David, welk eene tyding!
K4 D *•



152 Di Fabrikeur.
David.
Wat? Wac?
James. Sudmer is bankeroet gegaan!
David, verfcbrikt,
Sudmer? Sudmer!
James. Hy zelf, en hy is dezen nagt gevlugt.
ELFDE TOONEEL. David, James, Juliette. Juliette, uit den winkel koomende, en naar David toeloopende. Mynheer David, daar is een arm mensch.
David, getroffen.
O God! welk eene gebeurtenis! Hy kan 'er door te gronde gaan.
Juliette, de band van David vattende.
Geef my één of twee fchellingen voor dien armen • het is een goed oud man.
David, zonder op bet meisje acht te geeven.
Ja geheel te gronde gaan, indien by ongeluk de wisfels op.Norwich . . . (f/y befpeurt juliet(e gn poot baar van zig af.) Laat my met vrede.
Ju-



Tweede Bedryf. ï53 Juliette, tegen David. Maar gy weet wel dat, myn Papa altyd aan de armen geeft, en zegt dat men medelyden met hen moet hebben. (De banden van David weder aanvatten, de, en op een fmeekenden toon.) Eén fchelling, myn' heer David, niet meer dan één fchelling, Mvn Pana is zo ryk. " ^
David, baar droevig aanziende. Hy is zo ryk ! Wie heeft u dat gezegd?
Juliette. Betzi; en ik zal ook ryk zyn als ik groot ben (Gerugttn den winkelboorende,loopt zy derwaards i Ha.' ik geloof dat Papa daar wederom komt. '
David, tegen James. James gaa ons in het magazyn wagten, en zeg 'er vooral mets van, aan wien het ook zy! Welk een fiag! en in welk eene omtlandigheid! ... Hoe he<hem te berigten! (Jamei gaat naar bet magazyn.)
TWAALFDE TOONEEL.
David, Vilson, Fanni, Mevr. Sonbrige Henrik, Juliette. ' Vilfon, Fanni, Mevrouw Sonbrige, komen door den winkel op het tooneel om naar boven te gaan; De twee kinderen houden elk eene band van Fanni vast, en liefkoozeu baar.
Henrik, tegen Fanni. Myn kleine lieve Mama.
K 5 J0.



154 De FiiRiEtgit
Juliette, tegen Fanni.
Mistris Vilfon, Mistris Vilfon.
Fanni, de kinderen liefkoozende.
Ja, ik ben nu Mistris Vilfon, ik ben uwe lieve kleine mama.
Juliette, naar Vilfon gaande. Papa • terwyl gy uit waart, is 'er een ryk heer gekoomen, met een groot hangend lint, en een mooi kleed; hy heeft my gekust.
Vilson, tegen David. Wie is 'er geweest?
David.
Een Lord, die zig vergist hadt, en by Robert Vilfon wezen moest.
Mevr. Sonbrige, een wenk aan de kinderen geevende van haar te volgen. Laat ons allen naar boven gaan.
Fanni, tegen Vilfon.
Kom myn vriend. {Vilfon neemt de hand van Fanni, en is gereed om been te gaan?)
David , trekt Vilfon hy den rok, en zegt zagtjes. Mynheer, een woord.
Vilson. Red alles, myn waarde David, ik verlaat my op



Tweede Bedryf, 155
u ; en wil my van daag niet dan met myn geluk bezig houden.
David.
Maar mynheer! ik heb u een woord te zeggen.
Vilson.
Wel nu, zeg het terllond.
Fanni, ziende, dat David verlegen is en zwygt.
Gy kunt voor my fpreeken David. Alle onze belangen zyn thans dezelfde.
David, belemmerd.
Ik weet het wel juffrouw. . . . Maar het is het verflag van iets... en dat zoude u verveelen.
Mevr. Sonbrige, tegen haare dogter.
Kom myne dogter, volg my. Laat hen een oogen» blik alleen.
Vilson , de band van Fanni loslaatende. Ik volg u. . . . Vergeet niet, dat Doctor William by ons komt eeten. Hy is zedert lang myn vriend; Laat hy ook de uwe zyn.
Fanni.
Zoude hy dat niet zyn ! Is hy het niet die ons vereenigd heeft? (Mevrouw Sonbrige,Fanni, en de twee kinderen, gaan aan den linkerkant heen?)
DER-



i$6 De Fabrikeur.
DERTIENDE TOONEEL. Vilson, David. Vilson, wat gemelyk.
Wel nu wat is 'er dan zo geheimzinnig , en dat zo veel haast heeft ? Betaal wat 'er te betaaien is; James is immers al van Sudmer weêr gekoomen.
David, droevig.
Ja hy is weêr gekoomen.
Vilson.
Wel nu?
David. Hy heeft geen geld gebragt.
Vilson.
Hoe geen geld?
David.
Sudmer is bankroet gegaan, hy is verdweenen.
Vilson.
Hemel! wat hoor ik ? . . , is het wel zeeker? Hoe? verklaar u!
David.
James is in het magazyn; gaan wy naar hem toe, hy zal u alles melden. Gelukkig nog,dat Mevrouw Sonbrige u die twaalf honderd euinees gegeeven heeft om die groote Wisfel te betaaien.
Va-



Tweede Bedryf.
»57
Vilson.
Dat zou een ongeluk te meer zyn , indien . . Wy moeten het voor haar verbergen, zo 't mooglyk is . . . Door myn krediet zal ik deze fom wel weder kunnen vervullen; mits dat men de wisfels van Sudmer te Norwich flegts betaald heeft! ... Zo dat niet gedaan was . . . Ach God!
(Zy gaan te zanten naar bet magazyn.)
Einde van bet tweede Bedryf.
DER-



158 De Fabrikeur.
BERDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL. Mevr. Sonbrige, Fanni, David.
Mevrouw Sonbrige en Fanni koomen, uit haare kamer, aan de linkerhand op het tooneel; en een oogenblik daarna komt David uit het magazyn , met een peinzende houding, nederhangend hoofd, en gaat zeer langzaam naar den winkel toe, maar eensklaps, de twee vrouwen zien. de, wil by, om dezelve te vermyden, weder naar het magazyn gaan.
Fanni, onder bet voortgaan.
Waar kan hy dan naar toe gegaan zyn ? Wat hadt David hem te zeggen ? Ik ben ongerust. . . .
Mevr. Sonbrige.
Hier is David, wy zullen 't hem vraagen.
Fanni, ziende dat David zoekt heen te gaan.
Zie, hy wil ons vermyden ! David, David, blyfi Waar is mynheer Vilfon, wat is myn man overgekoomen.
D a v 1 d, belemmerd.
Niets. . . .
Fanni.
Niets? Dat is onmooglyk. Mynheer David; gy
mis-



Derde Bedryf. ij^
misleidt my. Waarom is hy dan zo fchielyk uitgegaan zonder weder by ons te koomen? Het is zeekerlyk over het geen gy hem gezegd hebt.
David.
In waarheid juffrouw. . . . Gy zyt zonder reden ongerust.... Het is om die laakens, die fchielyk af moeten zyn.
Fanni.
Ach! men verbergt ons iets, dat . . .
Mevr. Sonbrige.
Bedaar, myne dogter, daar is Doctor William; maak u niet zonder reden ongerust.
David, ter zyde.
Dat zy het van hem maar niet verneemen! Laat ik hier blyven.
TWEEDE TOONEEL.
Mevr. Sonbrige, Fanni, David, de Predikant William, Henrik, Juliette.
{De Predikant komt binnen, door de twee kinderen geleid.)
Juliette, bem by de band houdende.
Zie hier mynheer Wiliiam; Indien myn Papa wist dat die hier is, zoude hy wel fchielyk wederom koomen. . . ,
Fan-



lóa De FabRikeur.
Fanni, tegen den Predikant.
Mynheer, hebt gy mynheer Vilfon niet ontmoet? Wy waren nauwlyks uit de kerk te rug gekeerd, of hy is uitgegaan, zonder ons te zeggen. . . ,
De Predikant.
Hy zal zeekerlyk met ons komen eeten ! Hy is misfchien naar een vriend van Sudmer gegaan.
David, fchrikkende, haast zig om hem in de rede te vallen.
Mynheer William, gy zult zeer voldaan zyn over Juliette ; Zy heeft gisteren een geheel kapittel uit den bybel by my opgezegd.
De Predikant, Juliette liefkoozende.
Dat is braaf. Gy moet wel leeren, en gehoorzaam zyn, gy moet uw Papa en Mama navolgen.
Juliette.
Och! ja, en even als zy, medelyden hebben met de armen. Ik geef hen ook van myn geld, als ik het heb. (Fanni omhelst het meisje.)
De Predikant, tegen Juliette.
Behoudt altyd die gevoelens, myn lieve kind. De aalmoesfen, die men geeft, zyn een fom, welke men weglegt, om daar in den hemel den intrest van te ontvangen. (Zig vervolgens naar Henrik wendende, die hem aan den anderen kant vasthoudt, en hem insgelyks liefkoozende.) Engymyn kleine vriend, zyt gy zo zoet als uwe zuster? Ja! Dan zullen wy een
Do-



Derde Bedryf. i6t
Dominé van u maaken ! Uw beroep zal medebrengen dat gy uwe broeders helpt en vertroost. Is 'er wel een edeler ftaat in de waereld ? De Hemel zegent! in dit leven zelfs, de weldaadige menfchen. Ziet gy niet hoe alles uw Papa wel gaat? Het is om dat hy, zo veel hy kau, de elendigen byftaat.
Mevr. Sonbrige.
Dat is de eerfte wet der natuur.
Fanni.
En de aangenaamfte aller pligten. (Betzi komt Henrik baaien , neemt hem met zig naar den winkel, en geeft Juliette een wenk van haar te volgen; maar bet meisje , dat verlangt te blyven, vat Mevrouw Sonbrige by de band, en gaat naast haar ftaan.
De Predikant, tegen Fanni. Dit is, om dat gy een fchoone ziel hebt. Uw hart heeft een hart gevonden, dat u waardig is, in den man; waar mede ik u vereenigd heb. Hy is myn vriend zedert tien jaar. Het zyn zyne deugden, zyne goed. heid, zyn menschlievend en edelmoedig karakter, die my voor altyd aan hem 'verbonden hebben. ... Iadien Sudmer.
David, op nieuw febrikkende, geeft den Predikant wenken, die niet dan door Fanni worden opgemerkt. Mynheer ik . . .
Fanni, David aanziende.
Stil dan.
L De



t6a
De Fabbikeur.
De Predikant.
Indien Sudmer eveneens gedaan hadt, zoude hy thans beklaagd,en in zyn ongeluk geholpen , worden.
Mevr. Sonbrige, met yver. Wat ? Wat is hem gebeurd ?
De Predikant. Hy is bankroet gegaan.
Mevr. Sonbrige, ontfteld. O Hemel! Sudmer betaalt niet? (Fanni ziet David aan, die getroffen en onbeweeglyk is.)
De Predikant.
Ik dagt wel dat hy kwalyk zoude eindigen. Ik ging hem , drie maanden geleden , eenige guinés vraagen. Het was om ongelukkigen te helpen. Hy weigerde my dezelve, en van toen af voorfpelden ik zynen ondergang. Zie nu myne voorzegging bewaarheid ! Het komt naar verdienden uit; de harde en onmeedogende menfchen moeten vroeg of laat iydeu.
Fanni.
Ach! Myn man zal daar zeekerlyk in deelen.
Mevr. Sonbrige, tegen David.
Die twee duizend ponden llerling, welke men dezen morgen by hem hadt Iaaten haaien?
De Predikant.
Sudmer is van dezen nagt gevlugt.
Fan-



Derde Bedryf.
1*3
Fanni, tegen David. Zo, David ! . . . Dit is dan . . .
David,
Helaas! Het is maar al te waar. Zie daar liet ongeluk , 't welk ik u wilde verbergen! Zie daar waarom mynheer Vilfon is uitgegaan.
Fanni, den Predikant by de band vattende. Ach 1 Mynheer, wat is het gelukkig, dat gy hier zyt. Befteedt alle uwe zorgen,alle uwe vriendfchap, om mynheer Vilfon te troosten.
De Predikant, peinzende. Hy deelt voor twee duizend pond fterling in dit bankroet! . . . (Hy baalt een wisfelbrief uit zyn zak, en beziet dien met aandagt, terwyl Fanni tegen hem blyft voortfpreeken.
Fanni.
Dit ongeluk is niet zonder hulpmiddel; Ikbenverzeekerd, dat hy het ter myner oorzaak fterker zal voelen ; maar zeg hem, dat myn hart zig voor u getoond heeft, zo als het waarlyk is,dat ik hem daarom niet minder zal beminnen, niet minder gelukkig met hem zyn zal! Sta hem by met uwe vriendfchap , met uwen raad!
De Predikant, den wisfelfleedsin de hand houdende. Myn waarde juffrouw . . . Verfchoon my. Ik kan niet met u eeten. Daar fchiet my eene onvermydelyke zaak te binnen.
L 2 Mevr.



I6"4 De Fabrikeur.
Mevr. Sonbrige.
Wel mynheer, is 'er eenige zaak, die niet wykt voor den püet van zyn vriend in het ongeluk te troosten en by te flaan ?
De Predikant. Myn God! Het is om hem te dienen. . . . Neen, ik kan niet blyven. Ik gaa hen verzoeken van acht te flaan op de droevige omltandigheid. In waarheid ik ben wanhoopig my daar mede belast te hebben....
Fanni.
Waar mede mynheer? Wat is 'er weer? Wat is... De Predikant, den wisfel beziende.
Helaas! Dat geld hoort my niet toe. Een wisfel'hriefop mynheer Vilfon van vierhonderd twee en tagtig pond fterling. ... Het is een fom die men my heeft toevertrouwd. . . . Waar voor ik verantwoordclyk ben. . . . Weldaadige lieden, die onder myn naam en door myne handen goede werken doen! Ik ben op myn eer en geweeten verpligt hen te gaan waarfchouwen ; doch ik hoop dat zy op myn verzoek wel zullen willen. ... Het is egter waar, dat mynheer Vilfon geruineerd zou kunnen zyn, dat anderen wisfels zouden kunnen hebben, en die doen gelden. . . . Indien men, by ongeluk, zonder op my. ne verzoeken acht te flaan. . . . Indien de wisfel niet gehonoreerd wierdt. . . . Indien men uwe goederen kwam aantasten, moet gy dat my niet wyten? Ik zal myn best doen. . . . Vaarwel ik gaa. . . .
Fan-



Derde Bedryf. 155
Fanni, tegen den Predikant.
Ik bid u mynheer . . .
De Predikant, heen gaande.
Myn ge weeten ...
Fanni, hem weêrhoudende.
Ik zal het zelve gerust (tellen; wagt een oogenblik. (Zy doet haare oorknoppen af, en, zo dra de Predikant dat ziet, trekt by haar aan een zyde op het tooneel, gaat voor haar flaau, en tragt te beletten, dat dit door niemand der overigen gezien worde.)
David, ter zyde, tegen Mevrouw Sonbrige.
De fchynheilige! Hy is het zelf, die... Ik herken de wisfel.
Fanni, geeft haare oorknoppen en haare ringen aan den Predikant.
Zie daar myne juweelen. Zy zyn meer waard dan de wisfel inhoudt Neem die mede. Zy zullen tot onderpand der betaaling veritrekken.
De Predikant, de juweelen neemende „ en den wisfel overgeevende._
Het is in weerwil van my zeiven dat ik dit aanneem, . . . Ach! Juffrouw', hadt het Gode behaagt dat deze zaak my alleen betroffen hadt! Maar de liefdaadige lieden zyn dikwils zo ergdenkend.... Onze Haat is zo teder. Zo het flegts myn eigen goed ge.
L 3 • weest



166
De F abrikeu r.
weest was, gy zult my wel regt doen, myn vriend, Vilfon kent my te wel om te denken . . .
Fanni, met een flaauwe flcm.
Ja mynheer, wy kennen u! laat ons alleen. (De
Predikant verbergt de juweelen, gaat heen,cn groet mevrouw Sonbrige zonder baar aan te zien, terwyl zy, die op het tooneel blyven, hem met de oogen volgen,en eenige oogenblikken doorgroote verbaasdheid enbeweeglyk liaan,
DERDE TOONEEL.
Mevr. Sonbrige,Fanni,David,Juliette.
Juliette, naar fanni gaande, en haar liefkoozende.
Waarom heeft hy uwe juweelen mede genoomen, Mamatje? Zal hy die niet weder brengen?
Mevr. Sonbrige, tegen Fanni.
Myne dogter, bedaar van uwe ontfteltenis. Mynheer Vilfon deelt flegts voor twee duizend pond ilerling in dit bankroet, en wy hebben die voor hem betaald; Ik had hem dezen morgen reeds twaalf hou. derd guinies gegeeven; dus zullen zyne zaaken daar niet by lyden.
Fanni, tegen haare moeder.
Uwe dogter heeft u meer verpligting voor zulk eene weldaad, dan zy voor de grootlte erfenis zoude hebben» maar ik ken het hart van Vilfon. Zyne finart, welke ik my vertegenwoordigd heb,... De laagheid van dien Predikant . , .
D a-



Derde Bedryf. 167
David, met vervoering. 1 Ach! indien gy, even als ik, wist, hoe veel Vilfon voor hem gedaan heeft! . . .
Mevr. Sonbrige, Fanni by de hand neemende.
Kom in uwe kamer ! Gy hebt wat rust nodig. David blyf hier bid ik u. Ik zal weder beneden koomen om met u te fpreeken. (Mevrouw Sonbrige leidt Fanni weg, en Juliette volgt haar.)
VIERDE TOONEEL. D a v 1 d , alleen.
Welke uitmuntende vrouwen! . . . Wat is myn.
heer Vilfon gelukkig dezelve aan zig verbonden te hebben!... Maar die Predikant, die Predikant!... Dat kan ik niet vergeeten. (Hy kykt naar den winkei, en ziet door de half open deur van de kamer veel volk in huis koomen ) Zie daar veel volk. . , . Wy hebben God dank van daag niets meer te betaaien. Ik gaa zien wat zy verlangen. (Zo als hy tiaar den w.nkel gaat, floot een Deurwaarder, van z- s dienders gevolgd, den kamerdeur open , en komt op het tooneel.)
V Y F D E TOONEEL. David, een Deurwaarder, zes Dienders. De Deurwaarder, tegen David. Is mynheer Vilfon t'huis,
L 4 Da.



Iö8 DeFabrikeur.
David.
Neen mynheer.
De Deurwaarder.
Hy is niet t'huis? Dat verwondert my niet. Hy verwagtte ongetwyffeld wel . . .
David.
Wat zoude hy verwagten? Wat wilt gy? '
De Deur waarder, papieren voorden dag haaiende.
Ik kom met wisfelbrieven, welken hy heeft getrok- • ken, en die niet betaald zyn.
David, verbasterd.
O Hemel! Zy zyn niet betaald!
De Deurwaarder.
Neen. Het is het bankroet van den koopman van Norwich. 't Welk dar van den bankier Sudmer veroorzaakt heeft. Die wisfels zyn daar geprotefteerd. Zie het vonnis 't welk men tegen mynheer Vilfon verworven heeft, en wy koomen alle zyne goederen aantasten en verkoopen, zo hy niet terftond betaalt. Maar de fom is zo groot. . . .
ZES-



Derde Bedryf. \6g
ZESDE TOONEEL.
David, de Deurwaarder, Mevr. Sonbrige, Vilson, de zes Dienders.
Mevr. Sonbrige, met de wisfel van den Predi.
kant in de band, verwonderd van zo veel volk te zien. Wel, goede God! Wat al tnenfchen! David, wat moeten zy hebben? Ha! ik zie mynheer Vilfon; ik herleef eindelyk. (Zy loopt, met open armen, naar Vilfon , die met de houding van de dieplie droefheid binnen komt; en, op bet gezigt van den Deurwaar* der en de Dienders, op nieuws fiddert.') Weest getroost , myn waarde Vilfon; het verlies dat gy geleden hebt, is gering; wensch ons geluk, dat wy het vermogen gehad hebben om hetzelve te vergoeden. Gy hebt niets meer te betaaien. Zie daar de andere wisfel, die is ook voldaan! (Zy biedt bem terzelfder tyd den wisfelbrief van den Predikant IViMam aan.) Vilson, met eene verwilderde houding den wisfelbrief beziende. Wat zegt gy? . . . Hoe? Waar mede?
Mevr. Sonbrige. Fanni heeft haare juweelen gegeeven,
Vilson. Fanni ? . . . Wat hoor ik!
Mevr. Sonbrige.
Ja, myn vriend. Zy heeft meer vermaak gevonden L 5 in



170 De Fabrikeüe.
in zig voor u daar van te ontdoen dan zy zou gehad hebben in die te draagen. Dat is ook niet te verwonderen ; het is . . . Maar kom fchielyk by haar; haast u. . . .
Vilson.
O Fanni! Fanni! (Zig vervolgens wanhoopt'g in de armen van Mevrouw Sonbrige werpende.) Ach, mevrouw! wat hebt gy beide gedaan? Helaas! De zugt om myte redden wikkelt u dan in mynen ondergang ! Dat voert myn wanhoop ten top ! Ja, ik ben verlooren, ik gaa zonder herlïel te grond. . . . Zie deze lieden. . . . Zy koomen om . . . Ach ! gaa naar Fanni; verlaat haar niet; belet haar beneden te koomen, laat zy geen getuige zyn van dit yslyk tooneel (David gaat in een hoek flaan , neemt zyn neusdoek, en begint te fcbreijen.
Mevr. Sonbrige, werpt zig in de armen van Vilfon, O Hemel! Is het wel waar ?
Vilson, een pooging doende om wat bedaard te fpreeken.
Ik heb geene toevlugt meer. Myn korrespondent van Norvvich, de kompanjon van Sudmer, is ook bankroet. cn myne geheele fortuin zal niet toereiken. Gaa naar Fanni. (Mevrouw Sonbrige werpt zig weder met eene vervoering van fmart in de armen van Vilfon, en Deze geleidt haar naar de trap.) Gaa, bid ik u, verwyder u. Die oogenblikken zyn verfchriklyk. Ik ben thans niet in ftaat u te volgen. (Mevrouw Sonbrige g^at al fchreijende heen.)
Z E-



Derde Bedryf. 171
ZEVENDE TOONEEL.
Vilson, David, de Deurwaarder, en de zes Dienders.
Vilfon werpt zig in een leuning/loei, aan de linker, hand op het tooneel, by de tafel, waarop hy, in een akelig ftilzwygen, met zyn hoofd leunt; en David, in den hoek ftaande met bet aangezigt naar den muur gekeerd , is in droefheid gedompeld.
Een der Dienders.
Heer Deurwaarder, wy verliezen onzen tyd : het is van daag verkoopingdag; en zo wy ons haasten, zullen wy heden nog een gedeelte van dezen boedel aan den man kunnen helpen.
De Deurwaarder.
Ja,maar voordat wyaan de meubilengaan,moeten wy eerst zien wat 'er in het komptoir, en in de kasten, is. (Hy gaat naar Vilfon.) Mynheer, het is met fmart; maar ik moet myn pligt betragten. Wilt gy my uwe flcutels geeven ? Anders zouden wy verpügt zyn . . .
Vilson, ligt bet hoof! op, ziet den Deur.
waarder wet verwilderde oogen flerk aan , en zegt vervolgens met een flauwe ftem,
David . . . geef de Hemels. (Hy werpt zig weder op de tafel, en verbergt zyn gelaat in zyne ban. den.
D e



i?2 DeFabrikeuh,
De Deurwaarder, naar David gaande,
Mynheer geef de fleutels. (David, fterker dan te voren frikken de , draait zig nog meer om, baalt een bos fleutels uit zyn zak, en werpt die op den vloer. De Deurwaarder, de Jlsuttls opgeraapt hebbende, en naar zyn Dienders gaande.') Laaten vvy ons nu verdeden. Gaat gylieden in den winkel. Gy naar het magazyn, en het werkhuis; daar moeten 'er ook naar de kamers boven gaan. Zyn de kruiers gereed.
Een der Dienders.
Ja, Heer Deurwaarder; het zal fchielyk voortgaan. De Deurwaarder gaat met twee Dienders in den winkel, en laat de beide deuren van de Portcbri. fée open. Twee andere Dienders gaan in het magazyn , en de twee overigen gaan naar boven. Geduurende het overige van bet bedryf ziet men een groote beweeging in den winkel; men ziet meubilen, ftofen fpiegels &c. draagen,die op berries gelaaden, en door kruiers weg gebragt, worden.)
AGTSTE TOONEEL.
David, Vilson, ver van elkander.
Vilson, fleeds zittende.
Het fchynt dat het noodlot alleen wagtte tot dat een ongelukkige knoop haar aan my verbonden hadt,om ons allen te zamen te bederven. . . . Ach! het is myn leet niet dat my treft, het is het haare!
D a-



Derde Bedryf. 173
David, aan den regterkant, agter op het tooneel.
Helaas! Zoude ik, die zyn vader deze fabriek heb zien opregten, die dezelve zo lang heb zien bloeijen; • . . Zoude ik, o Hemel! ooit gedagt hebben, dat myne oogen getuigen zouden zyn. . . .
Vilson, opflaande. Ik trouw haar dezen morgen! . . . Zy geeven voor my alles wat zy hebben. Geld, juweelen. . . . Zy houden niets overig, en alles is verlooren ! Zy zyn zonder toevlugt tot elende gebragt. ... En het is haare liefde voor my, het is haare edelmoedigheid alleen, die haar daar toe gebragt heeft! . . .
David.
Ik hoopte myne dagen hier te eindigen, maar nuza! ik 'er vanfmart lierven ! (Daar komt een knegt binnen met laarzen aan, en een zweep in de band; bygaat den winkel door, bh ft agter op bet tooneel ft aan, en geeft blyken van de groot'fte verbaasdheid, op het gezigt van bet ongeluk daar aan buis.")
NEGENDE TOONEEL.
Vilson, David, een Lakey.
Vilson, naar de Lakey gaande, op een bitzen toon,
Wat komt gy doen?
De Lakey. Ik wilde gaarne Mevrouw Sonbrige ipreeken.
Vl l.



174 De Fabrikeur.
Vilson, nog bitfer.
Waarom? Van wien komt gy? Wat hebt gy haar te zeggen?
De Lakey.
Ik kom het antwoord haaien op een brief, dien ilc haar gisteren avond gebragt heb. Mylord Orfey heeft my hier gezonden,
Vilson, Jïdderende.
Mylord Orfey. . . (Hy gaat -jan den Lakey af, en komt, met eene fombere bonding , voor op bet tooneel.) Hy wilde haar trouwen! Hy wilde zyn naam, zyn rang, zyne fortuin, met haar deeien. . . . Het is om mynentwil, dat zy dit alles heeft afgedaan! Ik ben het, welken zy verkooren, en tot egtgenoot genoomen , heeft. . . . Zie daar den daat, waarin ik haar gebragt heb! (Hy werpt zig in een leuningfloel, door droefheid overflelpt; en geduurende dien tyd ziet David den Lakey aan, met de houding van iemand wien op dit gezigt een gewigtig denkbeeld invalt.) De Lakey, ziende de meubilen, die men weg voert, en alles wat in den winkel omgaat. Welk eene verandering zedert gister avond! Welk een ongeluk!
David, den Lakey by den arm neemende, en hem, ver van Vilfon, ter zyde trekkende.
Mylord Orfey heeft u gezonden, zegt gy? Ishyte Londen ?
D E



Derde Bedryf.
*75
De Lakey.
Neen: maar hy zal fpoedig aankoomen, want hy zoude een uur na my vertrekken.
David.
En welk foort van een inensch is die Mylord? De Lakey.
Het is de beste aller meesters; hy is menschlievend,edelmoedig, en doet de geheele waereld goed, David.
Ik weet genoeg. (By zig zeiven, van den knegt afgaande^) Hy beminde Fanni, zy kan de zyne nu niet worden, maar hy zal haar niet in elende gedompeld willen laaten. ... De liefde, de edelmoedigheid, zyne rykdommen . . . Ja,laaten wy dit denkbeeld opvolgen. (Hy komt weder by den Lakey!) Kom, myn vriend, ik zal met u de aankomst van Mylord afwagten.
De Lakey.
Maar, mevrouw Sonbrige? En het antwoord?
David.
Ik zal het brengen. Kom, zonder langer te draalen. (By zig zeiven in het uitgaan.) O God! Zegen deze pooging! Geef dat ik hem mag beweegen, en myn armen meester redden! (Hy gaat met den Lakey heen.)
TIEN-



i~6 De Fabrikeur.
TIENDE TOONEEL. Vilson,zyne Werklieden,^» getale van zes. Vilson, /leeds zittende, en in eene diepe mymering gedompeld. Zonder my. . . . Zonder my, zoude zy, morgen Lady zyn. Zy zoude dien Lord trouwen. ... En thans heeft zy geen brood om te eeten! ... (De werklieden van Vilfon koomen uit het werkhuis, waar uit zy verdreeven zyn door de Dienders, die de lakenen en de weefgetouwen aantasten. Deze lieden, in hun borstrok, met een fchootsvel voor, gaan het tooneel over, om door den winkel heen te gaan , zy gaan langzaam , met nederhangende armen, een geboogen hoofd, en in eene diepe droefheid, voort.) Een Werkman.
Wat is dat jammer! Het was zulk een goed meester! Doch daar is geen geluk voor de eerlyke lieden. . . Maar daar is hy. Hoe diep is hy in droefheid gedompeld. (De werklieden , Vilfon ziende, blyven flaan in een naar ftilzwygen.)
ELFDE TOONEEL.
Vilson,de Werklieden.de Deurwaarder, Juliette.
De Deurwaarder, doet de kruiers die een berrie met meubilen draagen, voor de deur van den winkel fiil houden.
Wagt een oogenblik. Men kan 'er dit tafel-orlogie
ook



Derde Bedryf.
t7?
ook nog op leggen. (De kruiers zetten de berrie by de deur neer, en de Deurwaarder, op bet tooneel voortgaande , komt het orhgie van voor de fchoorfteen weg neemen. Ter zelf der tyd vertoont zig de kleine Juliette, die van boven komt, aan de linkerhand op het tooneel, en blyft eenige oogenblikken flaan zonder te durven nader komen , terwyl zy de berrie met meubilen, en den Deurwaarder, die het orlogie weg neemt, met bedruktheid aan» ziet.)
Vilson , na zyne werklieden aangezien te hebben, vestigt zyn oog op den Deurwaarder.
Mynheer, zie hier arme werklieden, aan wien ik hun loon voor de laatfte veertien dagen verfchuldlgd ben; Het bedraagt (legts tien guinies, betaal hen ten minden met het geld, dat gy in het komptoir gevonden hebt.
De Deurwaarder, de pendule weg bren.
gende.
Ik kan niet... Alles wat hier is behoort aan Jacob Arthur. (Hy legt het orlogie op de berrie, en de kruiers gaan met bun vragt been.) Gaat nu maar. Maar weest voorzigtig.
Juliette, gaat langzaam naar Vilfon, met de traanen in de oogen.
Papa, men haalt alles weg wat boven is; onze bedden, onze floelen , de pendule, ja alles, f Zy werpt zig in de armen van haaren vader.) Myn M groo-



178 De Fadrikeur.
groote Mama, myn lieve Mama, Betzi, ieder een fchreit boven. (Zo als zy deze woorden gezegd beeft haalt zy haar zakdoek uit, leunt met haar gelaat op de kniên van haaren vader, en begint ook te fchreijen.)
Vilson, die tot nog toe fiegts een fombere fmart getoond hadt , begint te fnikken , en drukt zyne dogter tegen zyne borst,
O myn arme kind! (Zig tot de werklieden keerende.) Helaas! myne vrienden! gy ziet myn ongeluk. Ik ben u geld fchuldig, en ik heb niet om u te betaaien. (Hy drukt op nieuws Juliette tegen zyne borst, en befproeit haar met traanen. Alle de werklieden fcbreijen insgelyks.)
Een Werkman.
O myn waarde meester, dénk niet om ons. Het is alleen om Uw ongeluk dat wy fchreijen.
Vilson, zyne dogter aanziende, laat zyn oog vallen op bet diamanten hartje , dat aan haar collier hangt , en omhelst haar weder.
Myne dogter wilt gy my uw collier geeven? Wilt gy dat doen ?
Juliette, haar collier fchielyk afdoende , en aan haaren vader geevende. Ja wel, papa,daar is het. {Haaren vader liefkoozende.) Myn collier, alles wat ik heb, neem alles, myn papa, maar fcbrei niet. . . . Misfchien zullen
wy



Derde Bedryf.
wy wederom ryk worden. ... Zo ik het word, zal het alles voor u zyn.
Vilson, jlerker dan te voren fchreijende, biedt den werklieden de eedlier van zyne dogter aan. Zie daar myne vrienden, zie daar alles wat my overblyft, en dat ik u kan geeven. Gy zult 'er wel tien guinies voor krygen, het is meer waard.
Alle de Werklieden, met een teken van afgryzen te rug deinzende.
O God! nooit, nooit.
Een Werkman.
Ach, mynheer! Wy zouden alles voor u willen geeven, maar ongelukkiglyk zyn wy flegts arme lieden, (Zy gaan allen langzaam en /hikkende been.')
TWAALFDE TOONEEL.
Vilson, Juliette.
Vilfon oogt zyne werklieden na, leunt vervolgens droevig op de tafel, en laat de hand, waar mede by hen de collier zyner dogter toe. reikte, weder vallen.
Juliette, haar collier herneemende.
Zy doen niet gelyk de Predikant. Die zoude de collier wel mede genoomen hebben, even gelyk hy de juweelen van myn lieve mama meede genoomen heeft.
M 2 Vil-



180 De Fabrïkeur.
Vilson, opflnande, en met een zeer ontroerde houding heen en voeder •wandelende.
Maar daar biedt zig een middel aan. ... Ja dat is goed en veilig. . . . Myn party is genoomen. . . . Ik moet . . .
Juliette, Vilfon volgende. Papa kom tog boven by myn lieve mama, en myn groote mama. Zy zyn zo droevig , gy zult haar troosten.
Vilson, /leeds voortgaande.
Ja, ik moet gaan. . . . Beletten wy dat zy niet vermoeden. ... En zo dra het nagt zal zyn. . . . Kom, myne dogter. (Hy neemt zyne dogter hy de hand, en gaat naar de deur, die naar de vertrek ken leidt, maar zyne flappen zyn langzaam en beevende, by blyft dikwils flaan.) Ik gaa al beevende ... O God! Hoe zal ik haar genaaken.... Als wy eikanderen zien zullen wy, helaas, wederzydsch onze fmerten voelen verdubbelen.
(Hy gaat aan de linkerkant heen.)
Einde van bet derde Bedryf.
VIER-



Vierde Bedryf. igf
VIERDE BEDRYF.
Het tooneel is donker. Het is negen tiuren des avonds.
EERSTE TOONEEL.
Vilson, alleen.
(Hy komt van de linkerband op bet tooneel met een lamp in de band, die by op de fcbryfta. fel nederzet. Hy gaat vervolgens mymerende, en met de fomberfte houding, heer. en weder.)
De uure is gekoomen! Het is donker ... en ik zal het licht niet weder zien. . . . Myn leven zou flegts ongelukkig en noodlottig zyn aan alles wat my dierbaarst is. . . . Myn dood zal hen redden uit den afgrond, waar in myn ongeluk hen geftort heeft. ... Fanni, de egtgenoote van Milord geworden.... Zal voor myne kinderen zorg draagen; zy zal hunne moeder zyn; ik ken haar. . . . Maar zy moet my. ne oogmerken weeten. . . . Mylord Orfey moet ook . . . Laat ik hen beiden fchry ven. (Hy gaat voor de tafel zitten , neemt papier en een pen , en maakt zig gereed om te fchryven.) Het is myn uiterfte wil. (Hy fchry ft.) „ Vaar wel, myn waarde Fanni, de „ band die
» is verbrooken, en
„ geen egtgenoot meer. Ik beveel u myne kinde„ ren. Laat Mylord Orfey uwe hand ontvangen. „ Dit is de laatlle wil van een man, die u aanbidt, M 3 „en



182
De Fabrikeur.
„ en die niet fterft dan om u een gelukkiger echt te „ laaten fluiten." Nu aan Mylord. (Hy neemt de pen op, maar laat die weder vallen.) O Hemel! Hy zal haar dan bezitten! ... Ja dit moet zo zyn. . . . Het denkbeeld is verfchriklyk. . . . Ach! ik heb alle myne ftandvastigheid noodig. . . . (Hy vat de pen op, en fcbryft.) „ Mylord, maak myn waars, de Fanni gelukkig. Dat uwe ftandvastige liefde „ voor haar, dat uwe edelmoedige zorgen voor myne arme kinderen ,de prys zyn van de offerhande, „ die ik u doe, en vrugten van den dood van den „ ongelukkigen Vilfon." (Hy vouwt de twee brieven , en fcbryft daar het opfcbrift op )
TWEEDE TOONEEL. Vilson, Betzi, Juliette, Henrik.
Terwyl Vilfon zyne brieven toemaakt, komt Betzi met de twee kinderen binnen.
Betzi, van agter en , zendt de kinderen ' naar bunnen vader.
Gaa uw papa goeden nagt wenfchen. (Naar Vilfon toetreedende ) Mynheer ik gaa hen by onzen buurman Patricius brengen, die hen voor dezen nagt wel wil huisvesten. (De twee kinderen koomen by Vilfon ,die, ben ziende, begint te fidderen, en zig, terwyl by zyn aangezigt in zyne banden verbergt, wanboopig op de tafel nederwerpt.)
Juliette.
Papa omhels ons toch voor dat wy gaan flaapen. (Vilfon ftaat op, neemt zyne kinderen op, en om*
helst



Vierde Bedryf. 183
belst hen beurtelings met vervoeringen van tederheid, laat dezelve vervolgens eenklaps los, en keert zig wanhoopig om. Betzi nadert om ben weg te brengen.)
Vilson, wendt zig naar Betzi , en ziet baar aan met oogen, die geheel met traanen overftelpt zyn.
Betzi . . . laat my myne kinderen, laat ik hen nogmaals omhelzen. . . . Gy kunt hen over eenige oogenblikken koomen haaien ;... of laat David hen koomen haaien.
Betzi.
Mynheer, David is al drie uuren uit geweest. Men wordt 'er ongerust over. Weet gy waar hy naar toe gegaan mag zyn ?
Vilson.
Neen. . . . Misfchien een verblyf gaan opzoeken: want helaas! . . .
Betzi, op een fmeekenden toon.
Ach! Mynheer, myn waarde meester, wil myeene gunst toeftaan. Ik zal u voor niet dienen , maar laat ik u niet verlaaten.
Vilson, reikt haar zyne band toe, welke zy verfcbeiden maaien kust, en met traanen befproeit.
Neen Betzi, gy zult myne kinderen niet verlaaten. . . . Ik verzoek u hen niet te verlaaten. Gaa. (Bet' zi gaat aan den linkerkant uit.)
M 4 DER-



184 'De Fabrikeur.
DERDE TOONEEL. Vilson, Juliette, Henrik.
Juliette, neemt een der brieven, die Vilfon gefcbreeven beeft, van de tafel, en begint bet opfchrift by haaren broeder te leezen. Aan Mis . . . Mistris . . .
Vilson, neemt haar fchielyk den brief af.
Wat doet gy daar? Geef my dat weder, (Hy ftaat op, met de heide brieven in de band, en beziet het opfchrift van den eenen. Aan Mistris Vilfon. . . . Deze naam zal zy welhaast voor een gelukkiger ver•wisfelen. ... Als ik uitgaa zal ik den brief op de Penny-post heitellen, en Fanni zal dien niet voor morgen krygen.
Henrik, naar zynen vader toeloopende. Papa. . . .
Vilson, den anderen brief beziende.
, Wat dezen betreft ... ik zal hem vervolgens by Mylord Orfey brengen ; en zodra ik dien aan zyn deur zal overgegeeven hebben ... de brug is daar vlak by. . . .
Juliette, neemt haar broeder by den arm, en gaat met hem aan den regterkant by bun klei,} tafeltje zaten.
Stil! Stoor Papa niet. Ziet gy niet dat hy veel Yerdriet heeft, kom hier zitten.
Vil*



Vierde Bedr y f. i8y
Vilson, zyne kinderen aanziende. Ik gaa my dan voor altyd van hen affcheiden! Myn hart wordt verfcheurd. ... O myn God! heb medelyden met hen! Maak hen gelukkiger dan hunne Vader! . . . Arme kinderen! ... Op dezen ouderdom reeds Weezen! (Hy ziet Fanni, die binnen komt.) Maar ik gaa hen eene moeder geeven.
VIERDE TOONEEL.
Vilson, Fanni, Henrik, Juliette.
Fanni komt van den linkerkant binnen, blyft eenige oogenblikken flaan voor de deur van den winkel, die door een lamp verlicht wordt, en beziet met droefheid, hoe hol en ledig hy is. l'iljon vervolgens ziende, loopt zy naar hem toe,
Fanni, tegen Vilfon.
Ach! myn vriend, maarig uwe finart, dit is het eenigst middel om de myne te doen ophouden. . . . Wel nu! Wy zullen arm zyn ! Men heeft ons alles ontnoomen! Maar de liefde en deugd zyn ons overig gebleeven. Indien wy daar de kloekmoedigheid byvoegen, hebben wy nog genoeg om gelukkig te zyn. Vilson, haar in zyne armen drukkende. O myne waarde Fanni!
Fanni.
Wy zyn jong. Het werk onzer handen zal ons met myne moeder en uwe kinderen doen beftaan.
Ms Vu..



i85 De Fabrikeur.
Vilson, met eene trilling. Ach! zeg de Uwe!
Fanni.
Ja, myn vriend, het zyn ook de myne. Kunt gy twyfelen, dat ik hen als zodanig aanmerke? Maar, nog eens, bedaar; ik kan den ftaat, waarin ik u zie, niet uicftaan.
Vilson.
Ik ben het, Fanni, die u in armoede dompel.... Ach! welk een dag! welk een huwelyk!
Fanni.
Ik zeegen het, en zal het altyd zeegenen. Ach! Vilfon, kan ik u uwe ongelukken dan niet doen vergeeten? Ik ben u niet dierbaar, indien ik uwe droefheid niet kan verzagten, indien ik u niet geduldig een lot kan doen verdraagen, 't welk ik my gelukkig achte met u te deelen. . . . (De fmart van Vilfon fchynt toe te neemen.) Hoe! uwe fmart groeit nog aan! dit verwilderde gezigt. ... Die frakken . . . Ach 1 Gy zult my doen fterven! (Zy gaat in een leunigftoel zitten en leunt op de tafel.)
Vilson, na ftïlzwygend, en in eene groote ontfleltenis, eenige fcbreeden gegaan te hebben, met de oogen dan eens naar zyne kinderen gewend, en dan op zyne vrouw gevestigd, komt by haar zitten, neemt een van haare handen, en drukt die tederlyk tusfchen de zyne. Gy zult my dan fteeds beminnen?
Fan-



Vierde Bedryf.
.3/
Fanni.
Of ik u zal beminnen! Ach! God is my getuige, dat ik nu nog in de geheele wereld geen ander egtgenoot zou verkiezen,
Vilson, wyst baai- zyne kinderen die fa. men fpeelen.
Zie deze kinderen ! Helaas! zy voelen hun ongeluk nog niet. Zy zullen niets hebben dan uwe liefde.
Fanni.
Zy kunnen daar op ftaat maaken, en Gy zult daar ooggetuige van zyn.
Vilson, opflaande.
Ja, myne waarde Fanni, neem hen voor de uwe aan (Hy neemt zyne kinderen by de band, en brengt hen voor de voeten van Fanni.) Kom myne kinderen ; Zie hier uwe moeder; werp u voor haare voeten, en fmeek haar om haare tederheid en liefde, (De twee kinderen knielen voor Fmni, die ■naar hen nederbukt, zonder te kunnen fpreeken, en haar gelaat met baar neusdoek bedekt.) Bemin haar, eerbied haar. . . . En gy, gy, bemin altyd in hen hunnen ongelukkigen vader.
Juliette, liefkoost Fanni met haaren broeder, neemt haare handen, en omhelst baare knieën.
Myn lieve, lieve mama, wy zullen u met al ons hart lief hebben.
Fan*



iSS D E F A B R I K E V S.
F a n n i, /nikkende. Ach! Vilfon, waarom ons tot dit uiterfte te vertederen? Ik kan niet meer. ... Ja , myne kinderen, ik ben uwe moeder. Gy zult my helpen om uwen Vader te vertroosten. (Zy leunt weder op de tafel.)
Vilson, heft zyne kinderen op, en omhelst ben beurtelings met vervoering.
Dierbaare ongelukkigen, alle uwe hoop is in Haar! . . . Juliette, neem haar tot een voorbeeld. Gy zyt ouder dan uw broeder; herrinner hem dikwils . . Ik verwar my. (Hy laat zyne kinderen los , gaat met groote flappen, en zegt met een doffe en afgebrooken ftem.) Welke folreringen! Zig los te fcheuren van hetgeen men dierbaarst heeft.... Vrouw... Kinderen... Dat, dat zyn banden die vast binden. (Hy gaat weder naar Fanni, die op ftaat.) Myne vrouw, myne waarde vrouw ... die naam zal uw ongeluk niet veroorzaaken.
Fanni, teder lyk. Myn ongeluk !... Wreede! kunt gy dit vreezen?
Vilson, in eene vervoering. Keen, uw lot zal veranderen, gy zult gelukkig zyn.
V Y F-



Vierde Bedryf. ijp VYFD.E TOONEEL.
Vilson, Fanni, Mevr. Sonbrige, de twee Kinderen.
Vilfon, mevrouw Sonbrige ziende binnen koomen gaat van Fanni af, neemt zyne kinderen by de hand, en brengt die naar mevrouw Sonbrige , Fanni ziet hem aan , gaat weder zitten, en weent.
Vilson,, tegen mevrouw Sonbrige. Ach mevrouw, gy zult immers ook zorg draagen voor myne kinderen; gy zult met uwe dogter de tederheid deelen, welke zy hen beloofd heeft.
Mevr. Sonbrige, verwonderd.
De myne kan niet toeneemen. Stel u gerust mynheer Vilfon; laat de moed . . .
Vilson.
Moed! ... O! die heb ik, die heb ik.
Mevr. Sonbrige.
Toon die dan in dit oogenblik.
Vilson.
Ja . . . Het is laat. ... Het is tyd deze kinderen te doen naar bed gaan. (Vilfon omhelst hen nog eens, en tragt zyne fmart in te houden..) Vaarwel . . . goeden nagt myne kinderen.
Mevr. Sonbrige, ben by de band noemende. Ik gaa hen naar Betzi brengen. Zy wagt hen.
Vil-



ïpo De Fabrikeuh.
Vilson, Mevrouw Sonbrige die been gaat, wederhoudende.
Zy is zeer aan hen gehegt. Betzi is met hunne moeder opgevoed, zy heeft hen zien geboren worden» gy moet haar altyd by hen houden.
Mevr. Sonbrige.
Zeekerlyk. Het is een goed meisje, dat u in uw ongeluk niet wil verlaaten. Maar David; . . . men weet niet werwaards hy gegaan is; het is te verwonderen dat hy nog niet és weêrom gekoomen. (Zy gaat aan den linkerkant been,en neemt de kin. deren mede.)
ZESDE TOONEEL.
Vilson, Fanni.
Vilson, tegen mevrouw Sonbrige, die been gaat.
Kom terftond weder by Fanni. (Vervolgens zelf naar den winkel gaande.) Laat ik nu gaan eindigen.... (Hy opent de deur van den winkel, baalt zyne brieven uit zyn zak en beziet die.) Zie daar myne brieven. . . . Deze is voor Mylord, en die voor Fanni. (Hy ziet Fanni aan, die in fmart ge. dompeld is.) Ik heb haar niet omhelsd!... Neen ik kan dus niet van haar fcheiden. (Hy fteekt de brieven weder in zyn zak , komt by Fanni , en valt baar om den bals, zonder een woord te fpreeken.)
Fan.



Vierde Bedryf. ipr
Fanni, met een tedere fmart. O myn vriend!
Vilson, baar/leeds in zyne armen houdende. Lieve vrouw! (By laat baar los, komt baar op nieuws omhelzen; rukt zig vervolgens uit haare ar. men, en gaat haastig been?) Ach! dat is al te dikwils fterven.
ZEVENDE TOONEEL. FANNi,^Mevr. Sonbrige. Terwyl Vilfon door den winkel heen gaat, komt mevrouw Sonbrige van den linkerkant binnen, en gaat naar Fanni.
Mevr. Sonbrige.
Gy zyt alleen ! Heeft hy u verlaaten ?
Fanni, opftaande.
Hy is naar boven gegaan.
Mevr. Sonbrige.
Troost u myn waarde kind , en fchep moed om dien aan uwen man in te boezemen. Gy beiden moet uw best doen om uw ongeluk wel te draagen. Het kan veranderen. Ja, ik zal aan Falkland fchryven. Falkland heeft my verlaaten, heeft my verraaden, maar hy zal zyne dogter niet in de armoede laaten. Zo ik flegts rykdommen begeerd had, zoude ik vol. daan geworden zyn. Het was zyn hart dat ik begeerde ; Maar om uwentwil zal ik befluiten hem nogmaals te fchryven.
Fan-



192 r .3 F A e R I k E U 8,
FaMNI, drukt baars moeders handen tusfchen de haare , en buigt zig op de* zelve.
O beste aller moeders ! . . . Helaas! hoe kan hy, dien ik myn vader niet durf noemen, . . . Maar laaten wy weder naar boven gaan. Laaten wy Vilfon niet aan zig zeiven overiaaten.
Mevr. Sonbrige. David ziende.
Zie daar David! . . . Waar is hy toch naar toe geweest!
AGTSTE TOONEEL.
Mevr. Sonbrige, Fanni, David.
David, met de vreugd op zyn gelaat gefchilderd, driftig binnen koomende.
Alles is herfteld, alles. Wisch uwe traanen af; daar zyn hier geene ongelukkigen meer.
Mevr. Sonbrige. Zyt gy wel by uwe zinnen! Wat wilt gy zeggen!
David, door zyne vreugd overkropt. Gy ziet my van vreugd fchreijen. ... Ja, zie hier het fchoonlle oogenblik van myn leven. . . . Waar is myn lieve meester ?'Laat ik hem gaan berigten.
Fanni, hem weerhoudende. Blyf tog hier, zeg ons . . .
David.
Hoor. Mylord Orfey... 0 welk een man! welk
een



Vierde Bedryf.
193
een braaf heer! Ja, na mynheer Vilfon geloof ik dac hy best verdiende u tot een vrouw te hebben.
Fanni.
O God! Mylord Orfey! Wat heeft hy gedaan? Wat kan hy doen?
David.
De hemel heeft my een goede gedagte ingeboezemd, en ik dank hem daar voor. Ik ben naar Mylord gegaan, ik heb zyne terugkomst afgewagt. Zo dra ik hem gezien heb, heb ik my voor zyne voeten geworpen. Ik fchreidde geweldig. Hy drong my tot fpreeken; het hieldt lang aan voor dat ik het doen. konde; myne (hikken belemmerden myne ftem. Eindelyk heb ik hem berigt, dat gy dezen morgen aan mynheer Vilfon gehuwd waart. Op deze woorden is hy in een leuningftoel nedergezegen, zonder iets te zeggen. Ik heb my van zyn ftilzwygen bediend om voort te gaan. Ik heb hem kennis gegeeven van het ongeluk, dat op uw huwelyk gevolgd was; dat gy tegenwoordig tot elende gebragt waart, zonder brood, zonder uitkomst. Ach Mylord, heb ik gezegd, zy weeten niet, dat ik hier gekoomen ben; maar ik heb geoordeeld . . . Mylord ik verlaat uwe voeten niet. . . . Hy heeft lang gewagt met my te antwoorden. Dan eens wendde hy zig van my af, en dan eens zag hy my aan met een fomber gelaat. Ik beefde in de verwagting van het geen hy ging zeggen. Eindelyk egter heeft hy zig naar my gewend, heeft my opgeheft,en,my de hand drukkende, heeft hy my gezegd, ik bedank u voor de achting welke gy voor my hebt, N ik



ip+ De Fabrikeur.
ik zal my Tiet gevoelen, dat gy van my hebt opgevat, niet onwaardig maaken. Hy is verbolgens gaan zitten fchryven, en heeft my dit papier gegeeven. Het is een order aan zyn bankier, om . . .
Fanni.
Het is genoeg, myn waarde David. Die nieuwe blyk van uwe verknogtheid doordringt my, en doet my fchreijen. Maar ik zal nooit iets van Mylord Orfey ontvangen. Hy beminde my, en daar moet voortaan niets gemeens tusfchen ons zyn. Ik gaa naar myn man, die ik wensch dat altyd onkundig blyve van het geen Mylord Orfey heeft willen doen.
(Zy gaat aan de linkerkant heen.")
NEGENDE TOONEEL.
Mevr Sonbrige, David.
Mevr. Sonbrige, tegen David, die, door verbaasdheid getroffen t onbeweeglyk ftaat.
Ja David, myne dogter heeft gelyk. Wy moeten dit niet ontvangen van . . .
David.
Bedenkt gy u wel? Ren groot heer, gelyk Mylord, zo edelmoedig, zo ryk! Het fchynt zelfs, dat de Hemel hem op het zelfde oogenblik voor die goede daad heeft willen beloonen. Ik was nog niet uit den huize gegaan, of men is hem komen berigten, dat hy erfgenaam was van Myladi Falkland. . . .
Mevr.



Vierde Bedryf. 195
Mevr. Sonbrige, beevende. Is Myladi Falkland dood!
David.
Ja, zonder kinderen, op Jamaïka getrorven. Haar man komt te rug, of is te rug gekoomen; zy laat ontzagcheiyke goederen aan Mylord Orfey na. Hy fcheen egter weinig vreugd over deze tyding te voelen , en is terftond weder naar buiten vertrokken. Maar ik gaa naar mynheer Vilfon; ik hoop niet dac hy ook zal weigeren. . . . (Hy gaat naar boven.)
TIENDE TOONEEL. Mevr. Sonbrige, alleen.
Heb ik het wel verdaan! . . . Zy is dood! . . . Falkland komt te rug ! . . . Ach ! zo de ondankbaare! . . .
ELFDE TOONEEL.
Mevr. Sonbrige, Fanni, David, vervolgens Betzi en Milk.
Fanni, met David binnen koomende.
Ik vind hem niet. Hy is daar niet. . . . Hebt gy hem niet gezien ?
David, opent de deur van den winkel.
Betzi, Betzi, waar is mynheer ?
B e T z 1, op het tooneel koomende.
Ik weet het niet. Ik dagt dat hy boven was. Alle N 2 zy.



i$6 De Fabrikeüü.
zyne werklieden zyn hier in den winkel. De arme lieden kwamen hem vyftien guinies aanbieden, die zy onder malkander byeen gezameld hebben.
Milk, met een brief in de bend binnen koomende, gaat naar Fanni.
Ziehier een brief, dien mynheer Vilfon my ter hand heeft gefield, en die niet voor morgen befleld moest worden. Maar hy zag 'er verwilderd uit. Ik heb my verwonderd dat die brief voor u was, en haast my u dien te brengen.
Fanni, den brief aanneemende. Geef hier, geef hier. Ach! God! ... Ik ys(Milk vertrekt.)
TWAALFDE TOONEEL.
Mevr. Sonbrige, Fanni, David, Betzi, vervolgens de Werklieden van Filfon.
Mevr. Sonbrige, tegen Fmni. Doe fchielyk open; zie wat hy behelst. (Fanni opent den brief,en gaat dienleezen by de lamp, die op tafel flaat : maar baare banden beeven, zy fpreekt nauwlyks de -morden uitjchreit telkens,en houdt dikwils op. Mevrouw Sonbrige , David, Bet. zi, flaan rondom haar,digt tegen eikanderen aan, en luisteren met eene ontroering, die de baare byna evenaart.)
Fanni, kezende.
„ Vaarwel. . . . Hemel! myn ganfche bloed verf, ftyft. . . . Vaarwel, myn waarde Fanni; de band
„ die



Vierde Bedryf.
197
„ die ons dezen morgen vereenigd heeft, noodlottig „ voor uw geluk, zoude 11 (leges aan myn ongeluk „ verbonden hebben ;hy is verbroolren. . . . Groote „ God!... En op het oogenblik dat gy dezen brief „ leest, hebt gy geen egtgenoot meer. Ik Ibrf! maar...
(Iedereen geeft een gil. Fami valt in zwym; mevrouw Sonbrige, haar met Betzi en David onder/leunende, zet haar in den arm ft oei by de tafel aan de linkerhand; vervolgens werpt zy zig zelve op een (loei, en blyft zonder bewceging zitten. Betzi valt op haare knieën voor de voeten van Fanni, De zes Werklieden, die in den winkel waren, koomen op het boa, ren van de fchreeuw binnen ,enblyven van ag, teren vol verwondering en fchrik ftaare op het gezigt van al het akelige dat zig voor hunne oogen vertoont. Geduurende eenige oogenblikken heerscht 'er eene groote ftilte en diep ftilzwygen op bet tooneel. Eindelyk gaat mevrouw Sonbrige, die wat herfteld is, en haar dogter ■nog in zwym ziet, zonder dat iemand denkt om haar te helpen , naar haar toe. Betzi ftaat ter zelf der tyd op, en beide helpen zy Fanni en tragten haar te doen bykoomen,")
Mevr. Sonbrige, haare dogter omhelzende en met traanen hefproeijende,
's Ach! Myne dogter, myne dogter!
N 3 Fan-



ip8 De Fabrikeur.
Fanni, opent de oogen, komt weder by zig zelve , blyft eenige oogenblikken zonder fpreeken. Vervolgens Haat zy eensklaps in eene vervoering op, en loopt naar de werklieden, die digter by gekoomen zyn.
O myne vrienden ! myne vrienden ! verlaat my niet. ... Uw meester; Vilfon. . . (Zy leunt op een der werklieden zonder meer te kunnen zeggen.) Een Werkman. Welnu! Onze goede meester! Wat is hem gebeurd?
David, naar ben toetreedende. Hy is dood. (Hy neemt by de tafel den brief op% dien Fanni badt laaten vallen , en leest dien zagtjes.) Alle de Werklieden. O Hemel!
Fanni, nieuwe kragten krygende. Neem flambouwen, laaten wy ons verdeelen; laaten wy allen zoeken; by is flegts even uitgegaan, misfehien is het nog tijd
David, eindigt met bet 'kezen van den brief. Ja, ja, laaten wy zoeken, dat moet gefchieden.... Hy fpreekt van Mylord Orfey , misfehien is hy naar dien kant gegaan; verdeelen wy ons, gaan wy. . . . O God geleid ons, en wil hem redden! (Zy gaan allen door den winkel heen , in eene verbaazende wanorde en onf.eltenis.)
Einde van het vierde Bedryf.
VTF'



VïfDï Bedryf.
199
VY F D E BEDRYF.
Het tooneel verbeeldt een open plaats met buizen aan weerskanten; en van agteren de brug van Wesmunster, Het ts volkomen duister, en de maan laat nauwlyks eenige flauwe fcbemering zien door de donkere wolken.
EERSTE TOONEEL.
Vilson, alleen.
Hy komt van de linkerkant op het tooneel, zonder hoed, met een brief in de hand, en gaat met langzaame fcbreedcn , en een nederhangend hoofd voort, zonder naar iets te zien. Hy loopt legen een huis aan. Hier door uit zyne mymering bekoomende beft by de oogen op, ziet waar by is , en komt weder midden op de plaats.
Ha!.., waar ben ik ? ... Hec is hier de plaats ... Ja ik zie de Theems ... het hotel van Mylord Orfey is hier vlak by, laat ik myn brief brengen, en dan . . daar is de brug ... ik zal haast wederkoomen. (7/y wil aan de regterkant heen gaan.) Kom, ongelukkige Vilfon, gedraag u moedig, gy zult niet lang meer behoeven te lyden.... (Hy blyft van agteren flaan en befcbouwt de Theems.)
N4 TWEE-



;200 De Fabrikeur.
TWEEDE TOONEEL. Vilson, Falkland, zyn Lakey.
Falkland, komt op bet tooneel met de wanhoopigfte gebaarden, en wordt door zyn Lakey gevolgd. Ach; Hemel! welk een flag! welk een tyding! (Hy bedekt zyn gelaat met zyne banden.)
Vilson, van agteren aan de regterkant, naar de Theems gewend.
Nog eenige oogenbükken . . . en zie daar myn graf, zie daar het einde van myne fmart en van alle myne ongelukken. (Hy gaat aan de regterkant heen.)
i
DERDE TOONEEL. Falkland, zyn Lakey. Falkland. Zy zyn dood! O Fanni! o myn waarde Sonbrige! Ongelukkige vrouw en dogter, ik zal u dan niet wederzien . . . ! een noodlottige fchipbreuk. ... Ik bezwyk. (Hy werpt zig op een bank voor een huis,, aan de linkerkant van het tooneel, en leunt met zyn hoofd tegen den muur.)
De Lakey. een weinig van hem afzynde, ziet hem met medelyden aan. In welk een flaat is hy! Het deert my. . . . Dat is over het geen hem die koopman van Newkastle gezegd



Vyfde Bedryf- 201
zegd heeft ... En hy was zo ongeduldig om hém te fpreeken!
Falkland, gezeten, en met een flauwe flem , ah door fm^rt over* ftclpt.
Myn lot isdan beflist!... Ik kan niemand dan my
zeiven over deszelfs afgryslykheid befchuldigen
De Hemel hadt alles gedaan om my gelukkig te maaken, en ik heb het niet willen zyn. »
De Lakey, nadert wat, en zegt met bedeesdheid.
Mylord . . .
Falkland, fleeds gezeten.
De misdaad , de wroegingen ^hielden myn hart bezet, en ik heb niets kunnen genieten; de rykdommen, de eerampteu, hebben zig vergeefsch voor my opgeflapeld. . . .
De Lakey, op een zagten en bevreesdaz toon, gelyk de eerfle reis. Maar, Mylord! . . .
Falk land.
Het geluk heeft zig voor altyd venvyderd; is my voor eeuwig ontvlugt. (Opflaande en voortgaande.) Ik zag dezen morgen dat geluk, dat ik niet genieten mag! . - . Een eenvoudig Lakenfabrikeur! Hy hertrouwde; de zagte vreugd, die in zyn huis heersente , zyne twee tedere kinderen. . . En ik , err ik! . . . Ach! myn onheil is volkoömen, maar het zal N '5 op-



sos De Fabrikeur.
ophouden. (In bet voortgaan vind hy zig tegen over zyn Lakey, en blyft flaan. Wat doet gy daar! (Hy baalt zyn orlogie en fnuifdoos uit de zak, en geeft hem dezelve.") Zie daar, gaa nu heen.
De Lakey, met het borlogie en de fnuifdoos, Jlrekt de banden naar Falkland uit, en zegt op een bedeesden en fmeekenden toon.)
Mylord . . . vergeef my... maar gy zyt in geen flaat . . . vergun . . . ik kan u niet verlaaten.
Falkland, ö/> een for/en toon.
Ga heen, zeg ik.
De Lakey, by zig zeiven, terwyl by zig verwydert.
Laat ik hem niet uit het oog verliezen. ... Ik moet, indien ik kan, hem voor zyn wanhoop hoeden < Hy gaat agter op het tooneel, cn vet bergt zig op den hoek van een flraat; maar hy vertoont zig van ty z tot tyd, en is zeer oplettend op alle de be. weegingen van zyn meester.)
VIERDE TOONEEL.
Falkland alleen, gaat met eene verwilderde houding voort.
Beide . . . Beide omgekoomen! ... en het is weder aan my zeiven dat ik haare fchipbreuk moet wyten! ... Zo ik haar niet verlaaten, niet verraaden, had . . . Zo ik geen trouwloos minnaar,geen
out.



Vtfde Bedryf. " 203
ontaard vader, geweest was .zouden zy niet gedagt hebben om Engeland te verlaaten, . . . Zy zouden dan nog leeven. {Op bet einde van deze alleen, fpraak is FalkLnd aan de linkerkant op bet too. neel.)
VYFDE TOONEEL.
Falkland, Vilson,
Vilson, komt van de regterkant te voorfchyn met eene verwilderde hou. ding,en komt voor op bet tooneel, zonder talkland te naderen, wien by niet ziet, en van wien hy niet gezien wordt.
Alles is afgedaan. ... Ik heb thans niets meer te doen dan te fterven. ... Ik geloof dat dit de weg
is. (JVanneer hy aan de regterkant voor op het too. neelis, ziet by rond, en zoekt waar by i%.) Neen ik loop verkeerd.
Falkland, aan de linkerkant van het tooneel.
Na het ongeluk van haar leven gemaakt te hebben nog de fchuldige oorzaak te zyn van haaren dood! . . .
Vilson, zig naar de brug omkeerende, doet een flap en blyft vervolgens [laan. Ik heb moeite om in deze duisternis voort te gaan. ... By yderen flap, dien ik doe, fchynen myne vrouw en kinderen zig voor myne voeten te werpen, en de armen naar my uitteflrekken.
Falk-



204 De Fabrikeur.
Falkland.
Maar zy zullen gewrooken worden... In deze rivier. . . . (Hy gaat zeer langzaam voort naar de brug.)
Vilson.
Houd my niet tegen dierbaare ongelukkigen! . , . Het is voor u dat ik . . .
Falkland, nadert de brug.
Zy zyn in de golven begraaven. ... Ik zal ten minften het zelfde graf hebben. . . . Het is als of my iemand volgde. (Hy keert zig om naar de zyde daar Vilfon is, en blyft flaan.)
Vilson, met vervoering.
Ja ik zoude een laaghartige zyn , indien ik nog in twyiTel (lond. ... Ik hoor gerugt . . . Het is de dood die my roept. Laat ik hem te gemoet gaan. (Hy gaat fchielyk naar de brug.)
Falkland, vceêrboudt Vilfon, die naar hem toekomt zonder hem te zien.
Wie zyt gy? Waar gaat gy? Zo gy de ftoutheid hebt ! . . .
Vilson, even verbaasd als Falkland. Vergeef my, mynheer, ik zag u niet.
Falkland, hem blyvende vast houden. Gy zaagt my niet?
Vil-



Vyfde Bedryf. 205 Vilson.
Neen. ... Ik heb u niet willen beledigen. . . . Ik zal niemand meer beledigen.
Falkland, hem aanziende, en op een zagter toon, hy zig zeiven. Hy ziet 'er wild uit! . . . Wat is uw voorneemen! Welk een weg naamt gy daar?
Vilson.
Den weg, die den ongelukkigen het einde zyner fmarten doet zien.
Falkland.
Wat zegt gy?
Vilson. Ik gaa . . . ik gaa . . . laat my los.' Falkland.
Hoe!
Vilson, wil zig van Falkland ontflaan.
Laat my los. Zonder u , zoude ik reeds niet meer zyn.
Falkland, houdt hem ft erker vast, en leidt hem voor op het too. neel.
Neen, vrees niet dat ik u zal beletten te fterven. Het is het regt der ongelukkigen, het is het uwe, het is het myne.... Maar, myn vriend, welke zyn de ongelukken, die u noodzaaken het leven te verlaaten.
. Vil-



205
De Fabrikeur.
Vilson.
Ach! Mylord, dezen morgen was ik gelukkig, dezen morgen ben ik getrouwd. ... En eensklaps . . . myn geheelen ondergang ! myn kinderen tot elende gebragt. . . . Eene vrouw! eene vrouw die my boven een der rykfïe heeren van Engeland verkooren heelt, en die thans geen brood heeft. . . . Maar myn dood zal alles herftellen; myn dood zal haar . . .
Falkland.
Hoe! Het is flegts een verlies van goederen! Gy zyt niet fchuldig! i Vilson.
Neen, God dank! Zo ik dat was,zoude ik denken verpligt te zyn van te leeven , om te herltellen. . . .
Falkland, op een geweldigen toon. En indien uwe inisdaaden onherftelbaar waren ? Indien zy, die gy ongelukkig gemaakt hadt, niet meer beftonden ? Indien gy de oorzaak waart van haar bederf? Indien gy , door de tederfte, de gevoeligfle, vrouw aangebeden . . .
Vilson, wanhoopig.
Ach! welk eene vrouw is gelyk aan haar, die zig
aan my verbonden heeft!... haare beeldtenis kleeft
in myn ziel, het vertoont zig akyd voor myn oogen,
ik moet ongelooflyke poogingen doen om my los te
rukken. . . . Maar ik moet, ik wil . . . Het is ge-
daan. ... „
Fale-



Vyfde Bedryf. 207
Falkland, hem wederhoudende, en de oogen hemelwaards heffende.
I31yf . . . (By zig zelven.) Laat ik ten minften vóór myn dood nog eene goede daad doen.
Vilson.
Wat! wat wilt gy?
Falkland.
TJ redden, alle uwe verliezen vergoeden, u aan het leven en de uwen weder geeven.
Vilson, vat de hand van Falkland, en kmt die met vervoeringen van erkentenis.
Ach, mynheer! Ach, Mylord! Het is voor myne vrouw, voor myne arme kinderen ... De vreugd, de erkentenis beletten my te fpreeken.
ZES-



ff.oS
De Fabbikeur.
ZESDE en LAATSTE TOONEEL.
Falkland,ViLsoN.Mevr. Sonbrige, Fan. ni, David, de Werklieden, waarvan drie flambouwen draagen.
Men ziet agter op het tooneel David met twee Werklieden, waar van de één een flambouw draagt, van de linkerkant te voorfchyn koomen. Zy gaan langzaam voort langs de Theems. Ter zei/der tyd komt Fanni van den anderen kant, en gaat met een verhaasten tred voor twee Werklieden, die flambouwen draagen , en Mevrouw Sonbrige volgt hen, leunende op een ander Werkman.
Fanni, tegen ben die baar volgen.
Kom, haasten wy ons, hy heeft dezen weg gehoornen. (David voor de brug ontmoetende.) Zyt gy het David , hebt gy hem niet ontmoet. ? (Zy vestigt haar oog op de brug , en Jiddert van fcbrik.) O God ! Zie daar de brug. . . . Hy heeft zig verdronken. (Zy zygt by de brug neer. Haare moeder, en allen die haar verzell"n, vergaderen rondom haar in een groote ontfleltenii.)
Vilson, tegen Falkland voor op het tooneel.
Ik zal dan myne vrouw, myne kinderen wederzien? Ik zal u dit alles verfchuldigd zyn. . . .
Falk-



Vïpde Bedryf. 209
Falkland, tegen Vilfon. Ik ben aan u, myn vriend, verfchuldigd, dat ik nog een oogenblik geluk geniet, het welk myn hart niet meer dagt te kunnen fmaaken. Kom, myne fortuin is zeer groot, gy zult 'er van neemen zo veel gy wilt. ... Ja, alles, zo gy wilt. . . . (Vilfon by den arm neemende.j Want voor my zelven . . . heb ik die niet meer noodig. (Hy keert zig om, om met Vilfon heen ie gaan, maar blyft verbaasd flaan, zo als hy alle de perfoonen agter op het tooneel ziet-) Maar welk eene menigte! . . . Welk eene beweeging!
Mevr. Sonbrige, tegen Fanni, na baar, met behulp van David en de anderen , opgerigt te hebben.
Zyn ongeluk is nog niet zeeker. Gy moet niet...
Vilson, gaat een weinig naar agteren, terwyl Falkland naar den linkerkant van bet tooneel wykt.
Myn hart klopt. O God! Zo zy het waren . . .
David, naar het voorfle van het tooneel ziende.
Ik hoor gerugt, daar heeft iemand gefprooken *, Zie daar twee menfchen.
Fanni, nadert Vilfon met de flambouw.
Laaten wy zien ; laaten wy naderen.... Ach! hy is het! hy is het!
O Vil-



210 De Fabrikbur.
Vilson, Fanni, die zig in zyne armen werpt, onderjïeunende.
Hemel! het is myne vrouw! Gy zyt het! (Zy ftrengelen hunne armen en blyven lang in dien ftaat zonder te kunnen fpreeken.j
Mevr. Sonbrige, loopt naar hen toe, en werpt tig om de halzen van Vilfon en Fanni.
Hy is het . . . Myne dogter! . . . Vilfon!
David. in de overmaat van zyne vreugd omhelst by Vilfon , de Werklieden, Mevrouw Sonbrige; loopt van den een naar den ander, heft de banden
ten hemel, en omhelst op nieuw
Vilfon.
O myn meester! . . . Daar ishy! . . . Myn arme meester!
Falkland, aan een zyde op het tooneel, geheel vertederd.
O God! Wat is dit fchouwfpel treffend en aandoenlyk! Myne oogen hebben dan nog, voor dat zy zig voor eeuwig toefluiten, de beeldtenis van het geluk aanfchouwd! Falkland ziet Vilfon en Fanni nog eenige oogenhliiken aan, draait zig vervolgens wanhoo. pig om, en leunt met zyn hoofd tegen den muur van een buis.
Vilson, eindelyk wat bedaard.
Daar is geen ongeluk meer voor ons! Myne vrienden



Vïfde Bedryf. 211
den! komt u allen met my voor de voeten van onzen verlosfèr werpen, (Hy neemt Mevrouw Sonbrige en Fanni by de hand.)
Fanni, tegen Vilfon.
Hy heeft u alleen niet gered!
Vilson, leidt haar naar Falkland, naar wien David en alle de IVerklieden ter zelfder tyd toetreeden.
Zie daar myn waardigen Weldoener! Het leven, myne vrouw, myne kinderen, hy wil dat ik hem alles ver» fchuldigd ben! Zyne edelmoedigheid . . .
Mevr. Sonbrige, Falkland, die zig naar ben toewendt, aanfebouwende.
Hemel! Wat zie ik!
Falkland, ziet baar al trillende aan. Welk eene Hem! O God! zou hetmooglyk zyn...
Mevr. Sonbrige, op Vilfon leunende. Onderfteun my. . . . Falkland! . . .
Fanni.
O Hemel!
Falkland, naar mevrouw Sonbrige vlie* gende.
Zyt gy het, myne waarde Sonbrige? Zyt gy het? Hoe! Gy leeft! •' Mevrouw Sonbrige hangt op Fnlkland, befproeit hem met traanen, en zygt vervolO 2 gem



sia De Fabrikeur.
getis buiten kennis in zyne armen neder?) Ach» Falkland! ... Ik fterf.
Falkland, haar tegen zyne horst drukkende. Myne waarde Sonbrige, kom weder by u zelve, en zie my zonder fmart aan. Het is myne vrouw die ik omhels. (Mevrouw Sonbrige opent de oogen op dit woord, en komt weder hy zig zelve.") Ja, het is myne vrouw. . . . Waar is Fanni ? Waar is myne dogter ?
Mevr. Sonbrige.
Gy hebt haar man gered. . . . Myne dogter! Vilfon ! omhelst uwen Vader. (Fanni en Vilfon werpen zig te zamen voor de voeten van Falkland.
Falkland, vat zyne dogter in zyne armen, en omhelst haar en baare moeder beurtelings.
Ach! myne dogter!
Fanni.
Ach myn vader! ik ben u tweemaalen het leven verfchuldigd!
Falkland, ziet Vilfon aan, die /leeds voor zyne voeten ligt.
Hoe? Is dat uw man? (Hy heft hem op, en omhelst hem.) O myn zoon! (Zig vervolgens naar mevrouw Sonbrige en naar Fanni wendende.) Zonder hem zoude ik niet meer zyn. Op de tyding van uw dood ging ik . . . Het is de Voorzienigheid, dieonselkan-
de-



Vyfde Bedryf.
213
deren heeft doen ontmoeten. Het gezigt van zyne wanhoop heeft de myne opgefchort. Ik heb, voor myn dood, zyne ongelukken willen vergoeden, om nog een daad van weldaadigheid te verrigten ; En zie hier de belooning, welke de hemel my fchenkt!
Vilson, zig andermaal voor de voeten van Falkland willende werpen.
Ach! Mylord . . .
Falkland, hem wederhoudende, en op nieuw omhelzende.
Noem my uw vader. ... Ja, ik ben het, en wil het zyn. ... Ik belast u met het geluk van myne dogter, en gy zult u beiden met my vereenigen om eindelyk... (Hl werpt zig weder in de armen van Mevrouw Sonbrige.) eene minnares, eene vrouw, welker droefheid en fmart ik zo lang veroorzaakt heb, gelukkig te maaken.
EINDE.
0 3 K A*






K A R E L
E N
K A R O L I N A.
TOONEELSPEL.
I N
DRIE BEDRYVEN.
04



VERTOONERS.
Karel, een gevlugt Officier.
Karólina, zyne minnaares, door hem vervoerd.
Kroonenburo, een vreemd Heer van aanzien.
Hardsteen, de Schout.
Tobias, de Waard.
Bediende van Kroonenburg.
De Meid van den huize.
Ca'ntor, de Voorzinger.
Het tooneel is in eene kleine ftad niet verre van Leipzig.



T&'iul -rat zegt tfy l






Bladz. 217
K A R E L
E N
K A RfeO L I NA.
T Ó O N E E L S P EL.
EERSTE B E D R T F.
EERSTE TOONEEL.
Karolina zit alleen in haar kamer, in diepe ge. peinzen , en met eene droefgeestige houding, naast eene tafel, daar zy, met tekenen van het angfligst ongeduld, haar werk op werpt. Op de tafel flaat een kaars, die over de helft af. gebrand is. Daar zyn geene dan de noodzaakelykfle meubelen in het vertrek. Een vrouwen, kleed hangt over de leuning van een floel.
Karolina, alken.
Vyf uuren! En Karei is nog niet weerom! Dit is nu de derde dag. .. . Zoude hem eenig ongeluk bejegend zyn ? Neen ! De ongetrouwe!... ach!... Ja hy heeft my verlaaten.... My eerst te verleiden ... zo zoet, zo innemend, zo verlokkend! My nu te laaten zitten! En hoe? In dezen ftaat! Moest ik eerst een pand van zyne tederheid onder O 5 myn ,



2i8 Karei, en Karolina.
myn haj;t draagen, en dan door dien waarden bedrieger verlaaten worden! Groote God !... wat zal 'er van my worden? O waarom heb ik de lesfen van den waardigen man, die my meer dan vader verftrekte, niet gevolgd ? Nu heb ik niets meer van hem te hoopen. ... Ik heb van geen mensch ter wereld iets te hoopen; 't Is alleen in de zonnefehyn des geluks dat wy van vrienden omringd worden; de nevel zelfs der ondeugd doet hen niet wyken, zo flegts de voorfpoed niet wykt! Maar de ftorm der tegenfpoeden ... o! die doet hen vlieden ... die verftrooit hen als kaf... Een arm, bedrogen, verlaten meisje, heeft geen vriend; zy kan geen vriend hebben; De deugdzaamen zelve ontwyken haar, verachten haar, geven haar aan haar bitter noodlot over; en .. . ach! befchouwen alleen haare fchuld en haaren val.... Wat blyft my over? Behoeftig, met verachting beladen, en dat... beide door myne eigen onbezonnenheid... (Zy boort den Hospes in de kamer treden, en wordt met nieuwen angst beklemd.) O God! wat ben ik beklemd; Ik beef als ot de treden van den engel des doods my in de ooren klonken.... Ik dagt dat....
TWEEDE TOONEEL. Karolina, Tobias. T o b i a s.
Madam! De week is weder om, en gy fpreekt van geene betaaling,... Begeert gy ook voor niet by my te logeeren ?.... Het één fluk kleedy gaat voor, en het ander na, weg, zekerlyk om daar voor
in



Eerste Bedryf.
219
in der ftilte te fmullen ... zo gy het nog aan my verkogt, wat gy toch verflingert ... en dat nog wel aan fmoufen. ... De helft van het geld zou ik u gaarne in fpecie betaaien, en de andere in het geen gy my voor de inwooning fchuldig zyt verrekenen.
Karolina.
Myn goede Kaftelein heb toch van daag nog geduld; myn man zal, moet, heden nog te rug komen , en gy zult het uwe hebben. . . .
T o b i a s.
Hoor Madam! met dat Myn Man komt het my voor zo wat te zyn. Ik kan die historie wel doorzien; maar dat gaat in myn huis niet aan . . . Ais ik nog geld zag . . . Kortom ik wil myne betaaling hebben ... Daar zie ik nog eene fak hangen; daar zal ik u afhelpen; dan kunt gy nog tot morgen blyven.... Dat gy maar niet in myn huis bevalt! Daar zou ik byster veel tegen hebben. Derhalven beter wat vroeger vertrokken, dan te Iaat. . . . Tot morgen dan, Madam, als uw man komt.... Anders is hier ook nog vry kwartier, maar op het Raadhuis. Gy verltaat my madam . . . Adieu. (Hy neemt bet kleed mede.)
DERDE TOONEEL.
Karolina, alleen.
Dat was het laatfte, dat ik nog had Barbaar! . . . Een bekeerde Jood blyft een Jood, dat ondervinde ik. ... Nu hebt gy my alles ontnomen; daar blyfc
my



220 Karel en Karolina.
my niets meer over! . . . Wat kan ik anders dan.,, derven! . . . Dit is het eenigst middel van redding. Vry kwartier, zegt de Barbaar, wiens wreede hand zo medogenloos op my drukt; maar neen! In 't graf alleen is myne veiligheid; daar kan men my niet langer vervolgen, niet dieper vernederen ; o Treed toe . . . welkome dood! Troost voor de afgeftredenen! Behoedmiddel voor fchande en fmaad! (Zy zit eeni' ge oogenblikker. in diep gepeins met de oogen op den hemel gevestigd.) Ja! dat moet ik doen eer ik iterve; Ik moet aan de oude Dame fchryven; Dat 'er ten minden iemand op den aardbodem zy, die myn dood beweene. (Zy fcbryft, en vervohens de hand tegen "t voorhoofd houdende.) Ach ! Waar ben ik! . . . Myn geest holt. ... Zie daar myn laatflen brief; Dat men hem beftelle. . . . Maar hy is nog onverzegeld! . . . Wat heb ik dan gefchreven ? Ik moet het lezen. (Zy leest overluid). „ tiet is gedaan, „ mevrouw, het is gedaan. . . . Myn loopbaan is „ pas begonnen, en nu reeds . . . nu reeds ten ein„ de. Het begin van mynen weg was met roo„ zen beflrooid; lagchende, dartelende , zweefde ik „ door bloemryke velden; myne voeten kenden . . ,. „ vreesden geene doornen, kenden geene hinderpaa., len, Ydel, en op myne eigen fchoonheid verliefd, „ was myne groote zorg,hoe myne bevalligheden te „ vermeerderen; Op ydere overwinning ftout, ylde „ ik vrolyk . . . raar den afgrond der bitterde elen„ de, daar ik in verzink. ... O myne jeugd! hoe „ fchielyk zyt gy vervlogen! . . . Hoe los en onbe„ dagt!... Hoe onoplettend op de lesfen der deugd! „ ... De ondeugd heeft egter nooit in myn hart
» ge-



Eerste Bedryf.
22 r
„ gewoond . . . zy heeft my van buiten beloerd; „ zy heeft my verrast» Ik zag, ik vermoedde, geen ,, kwaad. Ik vreesde niets, en één noodlottig oogen„ blik deedt het zagt geweld van een beininlyken „ verleider over myne begochelde zinnen zegepraalen. „ ... Nu zit ik hier eenzaam en verlaten. ... Dit „ is het loon myner fchuldige toegeevenheid. . . , „ Maar moest ik dat van mynen verleider verwagten! „ . . . Hy verliet my onder voorwendzel van te „ Leipzig hulp te gaan zoeken. . . . Hy is nog nier. „ te rug gekoomen. . . . Hy redt zig zelf, en laat „ my in den poel van jammer, daar hy my in geftort „ heeft. . . . Neen! niet hy; Ik zelve, myne onge„ lukkigetederheid a. . mynedwaazeonbedagtheid, „ heeft my bedorven. . . . Misfehien is hy zelf on„ gelukkig! Heeft hy niet myncnthalve zyne Officiers„ plaats opgeofferd? Mynentwegen zyn vermogen, „ de liefde zyner moeder ... zyn gansch geluk, „ verloren? ... En den onverdraaglyken last der „ zelfsveragting en wroeging op zig gelaaden door „ my elendig gemaakt te hebben? Ik wil hem niet „ vloeken ... De vloek zal in zyn binnenfie woo„ nen; Hy kan zig zeiven niet onvlieden. . . . Myn „ toefland is onbefchryflyk.... De langzaame , maar „ bittere, dood van eene volflrekte behoeftigheid be„ grimt . . . nadert, my; Ik heb niets, enraynbar„ baarfche huiswaard, een bekeerde Jood,dreigt my „ met nog erger dan de dood, dreigt my met de „ gevangenis, zo ik hem myne kleine verteering niet „ betaal. ... O myn vrindin! de fchande ftaat voor „ de deur . . . fchande allerwegen . . . moeder te „ worden eer ik vrouw ben! Het is gedaan! . . .
„ Ik



222 Karel en Karolina.
„ Ik ben verzonken in de afgronden, daar ik my „ zelve in geftort heb. , . . Vaarwel; Gy zult niets„ meer hooren van uwe ongelukkige Karolina.'" Verwarde uitftorting van woelende gedagten ! Welk een gefchrift!... Maar 't zy zo 't wil, 't is nu geen tyd om iets te verbergen -,. iets te verbloemen,... Neen! . . . (Welaan. (Zy zegelt fchielyk den brief en fcbryft 'er het adres op.) Daar! nu kunt gy gaan, bode des doods! (Zy fchelt; een weid komt binnen.)
VIERDE TOONEEL.
Karolina, de Meid van 't huis.
Karolijsa.
Daar meisje: breng dezen brief op de post.
De Meid.
Mevrouw ik wil u gaarne dienen; maar gy zult my evenwel niet vergen, dat ik altyd voor niet boodfchappen doe voor u. Het is morgen nieuw jaar, dan hoop ik dat gy my evenwel bedenken zult.
Karolina.
Zie daar kind, (Haar iet, toereikende.) neem dat ...en beftel den brief,
VYFDE TOONEEL.
Karolina, Cantor.
Cantor.
Mevrouw! ik heb de hooge eer u myn onderdanig



Eerste Bedryf.
223
nig kompliment te komen maaken wegens het op. handen zynde nieuw jaar, en voor dat jaar en veeIe volgende alle wenfchelyk heil en zegen toe te wenfchen ; myn geringe perfoon tevens ih uwe genadige gunst aanbevelende.... Wy arme Kerk- en Schoolbedienden hebben kleine bezolding, de ryke gunstbron van onze hooge patrooneu en patrones» fen is het voornaamlte deel van onze geringe inkomsten. ...
Karolina, hem invallende.
Gy vergist u myn vriend !.... Ik behoor niet onder de Klasfe dier gelukkigen, die een merkelyken invloed op uwe inkomsten kunnen hebben.... Ik bedank u egter voor uwen wensch.... Ik verdiende die oplettenheid niet ... wilt gy deze kleinigheid aannemen? QZy geeft hem iets.) Ik wensch u insgelyks alles goeds. (De vootzinger vertrekt.)
ZESDE TOONEEL.. Karolina, alleen.
Haatelyk gebruik voor ongelukkigen! .. . Die Kerk- en Schoolbedienden ... Doch zy bedienen het altaar en moeten 'er van leeven ... gezogte verdediging myner zwakheid!... 't Was inderdaad eene valfche eerzugt, die my noopte om den laatfteu penning, die my nog overig was, op te offeren.... Wat zwaarigheid? Karei komt niet te rug, en ik fterf van gebrek en fmart ... een dag vroeger of laater maakt geen verfchil. Myne kaars brandt ook ten einde ... akelige donkerheid voor eene bange
ziel!



224 Karel en Karolina.
ziel!... hoe zwoegt myn hart.... Ik zal naar beneden gaan, mogelyk kryg ik een kaars ... zo myn onbarmlianige huiswaard bemerkte, dat ik zelfs geen geld meer heb om licht te koopen, zo werpt hy my terdond op de flraat.... Dwaas vooroordeel! Kan men niet zo goed onder den blooten hemel fierven als op een bed !... Misfehien zelfs zal de verlosfende bode Gods, de koude, dit te eer vol. brengen.... Hoe het zy ik zal naar beneden gaan, ik kan de eenzamheid ... ik kan my zelve, niet langer verdragen,... (De deur gaat open, Karei treedt binnen.)
ZEVENDE TOONEEL. Karel, Karolina. Karel.
Eindelyk myne lieve Karolina mag ik u weder zien. ... Na zo veel angst! ... Het denkbeeld, dat gy alleen waart, heeft my, myne geheele naare reis over, een doodelyk verdriet geweest. ... Ik bezweek zo dikwils ik dat bedagt. ... En even. wel aan u te denken onderdeundemy. Datzelfde denkbeeld weêrhieldt my van my aan wanhoop over te geeven. . . . Wat moet gyniet wel geleden hebben lieve Karolina! . . . Zo geheel alleen ... van alle noodwendigheden verdoken!
Karolina.
God zy gedankt, myn Karei, dat gy weder hier zyt. Hoe hebt gy toch zo lang kunnen weg blyven? ... O myn Karei! . . . Ja I Ik heb veel geleden.
Ge-



Eerste Bedryf.
225
Gebrek was het minfte -% Ik heb tot op dit oogenblik nog iets gehad. . . . Myn laatden penning heb ik zo aanftonds voor een nieuwjaars gifte bedeed. . . . Voor voedzel had ik niets noodig; eeten konde ik niet! . . . myn kommer heeft my gevoed. . . . Maar die vernederingen, K3rel! . . . Vernederingen . . . de natuurlyke gevolgen van een gebrek, dat dagelyks zigtbaarer wordt ... die heb ik moeten verdraagen. De Waard, het ongevoeligde fchepzel . . . myn laatde fak heeft hy weggenomen, en de redenen, die hy daar van geeft ... o die gingen my als dolken door de ziel. . . . Met het gebrek was ik reeds bekend, maar affronten, verachting, fmaad. . . .
Karel.
Verachting! Smaad! Karolina? Wat kan die laaghartige de doutheid gehad hebben u te zeggen ? ... Spreek Karolina! ... Ik zal. . . .
Karolina.
Geene ontydige drift Karei! De tyd van vernedering is gekomen . . . ydere gedagte van wraak is thans ontydig ... en vooral verdient zulk een elendige niet, dat gy u tegen hem. ... Hy is beneden uwen toorn; . . . Hy is beneden de menfchelykheid gezonken. ... o! Ik heb eene afgryslyke behandeling moeten ondergaan. . . . Bedreiging van uit den huis gezet te worden. . . . Nog erger; De grievende fmaadreden, dat ik vry kwartier op't Stadshuis. . . . Nog ysfelyker taal, myn Karei! . . . •Overluid zyn vermoeden uit te drukken wegens myna P ver-



226 Kakel en Karolina»
verbindtenis met u. . . . Zie. nu of ik geleden heb. ... Ik ben verachtlyk in myne eigen oogen. Nooit ben ik dieper gevallen; nooit heb ik yslyker gevoeld , in welken ftaat ik ben.
Karel.
Kunt gy door de hoonende taal van zulk een laagen booswigt verachtlyk voor u zei ven worden?.... Karolina! Waarom heeft ons noodlot ons in het huis van zulk eenen onwaardigen mensch, die door zyn éigen natie is uitgefpuwd, moeten voeren! Ik zal hem betaaien, Karolina: aan het uitvaagzei van 't menschdom moeten wy niets fchuldig zyn ... en dan. . . .
AGTSTE TOONEEL. Tobias, Karel, Karolina. T o b i a s. Gehoorzaame Dienaar, genadige Heer! Welkom t'huis . . . Gy zyt lang afwezig geweest. Die lieve Dame maakte zig ten uiterften ongerust over u; En wy zelve.begonden haast bang te worden, dat . . . dat u eenig ongeluk ware overgekomen.
Karel.
Spreek rcgt uit Vriend! Gy waart bang of ik in 't geheel wel wederkomen zou ? . . . Het is natuurlyk dat lieden van uwen aart laagheden verwagten; Gy voelt dat gy zelf . . . Doch gy zult uwe betaaling Lebben, Hospes; Gy zult die hebben.
To.



Eerste Bedryf. 227
T o b i a s.
Zo uwe Genade het my niet kwalyk nemen wilde zoude ik daar onderdaanig om verzoeken. ... By een Heer, gelyk uw Edele is het geld zeeker ge. noeg, maar ... ik moet zelf eene dringende betaaling doen, en . . . ik dagt wel, dat de wisfel zoude aangekomen zyn.
Karel.
Zonder omhaalen Hospes, wat moet gy hebben?
T o b i a s.
Voor de laatfte week, genadige Heer ... de kamer .. . de bediening . . . tien Ryksdalers, als het. uwe goedheid belieft. . . . Het kleedje, dat ik van de genadige vrouw aangenomen heb, kan ik niet hooger dan drie Ryksdalers rekenen. . . . Een Jood zou 'er dat niet voor geven: Dus drie van tien blyft zeven Ryksdalers.
Karolina.
Raast gy Hospes! Waarvoor moet gy tien Ryksdalers hebben? Voor dit elendig vertrekje? Welke bediening heb ik gehad? En myn kleed drie Ryksdalers! Heb ik het u verkogt? Hebt gy 't niet met hoon en fchimp weggenomen?
Karel, terwyl Karolina [preekt, toont de angftigfle verlegenheid met een geweldigen toorn flrydende op zyn gelaat; en draait zig fchielyk om.
Hier Hospes, hebt gy vooreerft een Louis d'or....
P 2 Mor-



228 Karel en Karolina.
Morgen zullen wy nader rekenen . . . thans ben ik moede. ... Het licht is ten einde, bezorg eene andere kaars, en laat dan op de post vragen of'er brieven voor my zyn.
T o b i a s. Zo als gy 't beveelt Genadige Heer! ... Zal ik niet eenig foupé bezorgen? Mevrouw heeft, uit bezorgdheid voor u , geduurende uwe afwezenheid, niets geordonneerd , en ik heb zo onbeleefd niet willen zyn van Haar Ed. onze flegte fpyze te brengen. . . .
Karel.
Al te hoffelyk Hospes! . . . Wy zullen het te kennen geven als wy 't noodig hebben , bezorg maar licht.
T o b i a s. Wegens de finaale afrekening, Genadige Heer? Wanneer beveelt gy dat ik u zal komen opwagten'? ' Karel.
Ik zal u roepen Hospes; vergeet niet naar de post te zenden (De Meid brengt een kaars.)
NEGENDE TOONEEL. Karolina, Karel. Karel.
Met deze Post hoop ik het einde van ons ongeluk ,n den byiland myner moeder te vernemen . Houd moed, lieve Karolina, alles zal zig ten beste
fchik.



Eerste Bedryf. 229
fchikken. . . . Voor tegenwoordig, ja! maakte die Louis d'or, op weinige grosfen na, myn geheelen rykdom uit ... de Jood heeft alles . . . myne reis is ongelukkig geweest. ... Als men 't nog niet gewend is te voet te reizen ... en door zo veeleangiien gedrukt wordt ... als men nog geene kennis gemaakt heeft met verdriet en gebrek, o wat valt dan alles zwaar! Ik was, na dat ik van u vertrokken was, myn lieve Karolina, nog niet halver weg gekomen of de koude en vermoeidheid overmanden my; Ik zette my neder om uit te rusten, Ik zag den blauwen hemel aan, waar van de befchouwing my zo dikwerf verrukt had; Ik befpeurde maar al te grievend, dat ik dezelfde niet meer was ... dit gezigt van het firmament deedt my myn leet flegts te fterker voelen, en, met kommer in 't hart, zagen myne oogen niets dan donkerheid. . .. Gelyk een hangend onweder drukte my het hemelsch gewelf; Daar drukte het my. (Terwyl by zyne band op de borst legt?) Een verdovende flaapzugt fcheen zig van alle myne vermogens meester te willen maaken; dit wist ik egter dat in de tegen, woordige koude op den flaap des doods moest uitlopen. ... Ik was ondertusfehen flyf van vermoeidheid . . . onvermogend om my weder op te regten. . . . Een barmhartige boer, die voorby kwam ryden, trok my uit myne bedwelming, hielp my op zyn wagen, en bragt my naar eene kleine hut, digt by de plaats, daar hy my vondt; daar gaf hy my de warmte en het leven weder, en voerde my vervolgens naar de Stad. Ik gaf hem het eeniglïe ïlukje geld, dat ik nog over had; en ylde naar het huis van Aristus, wiens menschlievenheid tot hier toe onze P 3 hoop



• 3o Karel en Karolina.
hoop en troost, en thans . . . ach Karolina! . . . myn eenigst uitzigt, myne eenigfte toevlugt, in deze volkryke Stad. . . . Karolina! verbeeld u dien donderflag! Aristus ftondt boven aarde. . . .
Karolina, niét alk t'kenen van de uiierfte oiu> nering.)
Wat zegt gy Karei! Aristus dood' Groote God, ontferm u onzer! . . . Die weldnadige! die godde lyke man! . . . Ó! hy was voor alle noodlydenden het geen de dauw voor het dorftend aardryk is.... Ach! Karei! Wat zal 'er van ons worden! Onze eenige troost . . . Aristus. . . .
Karel.
Is niet meer. ... Ik heb zyn lyk gezien . . . de geruste haop der ortfierflykheid vertoonde zig op het godvrunig wezen, daar hy mede ontfhpen was. ... De zielen ■ balfem van goed gedaan te hebben fcheen nog zyne verflyfde wangen een gloed van teven by te zetten. . . . Ach hoe aandoeniyk is de dood des regtvaardigen! . . . Eene menigte men. fchen Honden by zyn lyk ... ik hoorde geen ge luid ... ik zsg geene traanen . . . ftomme fmart ... ftil zielsverdriet ... een verfcheurd hart . .. was op aller gelaat te lezen. ... o! Karolina ! Wat was die ftilte akelig! . . . Wat was zy eerbied waardig! Maar hoe benam zy yder alle denkingskragt. ... Ja! elk ftondt als van den donder getroffen ftok ftyf, als een fidderend zondaar, die voor Gods oordeel gaat verfchynen . . . die alle oogenblik den klank zyner ftemme verwagr, . . . Zo flond ik! Ach ik had ook geene traanen om dat dierbaarlyk te wasfehen, om. . . .
Ka.



Eerste Bedryf. 251
Karolina, bem invallende. Karei, welk een (lag! Nu zyn wy verloren. . . .
'K a r e l.
Herdel u, en houd moed, myn lieve Karolina!... (manen zyn dikwils goed voor fmarten! Ik zal u het overige van myne reis onbewimpeld vertellen. Het doodsbeeld van Aristus week eindelyk uit myne ziel! Het wierdt weggedrongen ... uw beeld, Karolina, verdrong het . . . dat beeld, altyd voor mynen geest tegenwoordig, vertoonde my den nood, waarin ik u by ons affcheid gelaten had . . . de hulp , welke ik u hoopte te verfchaffeo . . . de verfchriklyke gedagte, dat die hulp met Aristus verdorven was ... al dit hcrleevend gewoel van gepeinzen, elk van welken myne borst van zo veele verfchillende kanten doorboorden , trok my uit myne verdoving . . . maar eeniglyk om op de wreedde wyze verfcheurd te worden. ... Ik fnelde het derfhuis uit, ik rende de ftraaten door, zonder te weeten, waarom? of waar heen? .... Ik kwam aan den oever van de rivier;
Haare half bevrozen wateren trokken my om den ondraag'ely kén last van my zei ven in haaren kouden fehoot°te laten zinken. ... Gy! lieve Karolina! wederhieldt my . . . ja! een Engel des lichts fcheen my de gedagten in te (lonen, dat gy dan alleen waart; dat gy dan niemand in de wereld hadt om voor u te zorgen ... zo levendig vertoonde zig dit alles. Te zwak om myn eigen leet te dragen vond ik my gehard om het uwe te helpen torfchen: myne beevende knië'n hernamen haare vastigheid; ik maakte zelfs eene bepaaling wérwaards ik myne fchreden rigp ^ ten



232 Karel en Karolina.
ten zoude? Ik begaf my naar onzen armen braven man, daar wy huisvesting by gehad hadden ... die zyn dagelyks zuur gewonnen brood met ons gedeeld hadt. . . . Hy was niet t'huis, en wierdt eerst des
anderen daags te rug verwagt De lieden, daar
hy by inwoont, kenden my egter, en vergunden my den nagt in zyn vertrekje door te brengen.
Karolina.
O! Myn Karei! Ik voel uwe geheele zielsgefteldheid in dezen bangen nagt! ... Myn God' het is te veel.
Karel.
Ja! myn waarde, het was een bange nagt... Het
was akelig donker in myne ziel Ik had geene
hoop . geen moed . _ Jk ,£on ^ ^
lchnk der Verworpenen lag op myn hart . als een berg lag zy daar op . . . het wierdt verplet, en ik kon myne zugten zelve niet langer loozen . . . Geen fiaap beving myne oogen; met het aan.'
breken van den dag ging ik uit Het was nu
de tweede dag, dat ik niets genuttigd had: het knik ken myner beeneu herinnerde my dit . . . maar her mnerde my, 't gee„ veel verfchriklyker voor my' was ter Zelfder tyd, dat myne Karolina het onfchuldig flagtoffer van het naderend gebrek ftondt te worden . . . Myne eigen behoefte week nogmaals terwyl !k met de uwe worfte.de. ... De fchaamte yan een aalmoes te vraagen zegepraalde wel een tyd lang over beide., maareindelyk moest ook deze voor uw denkbeeld wyken. Ik vertoonde my my„e £
ro-



Eerste Bedryf. 233
rolina op eene armelyke legerdede . . . misfehien op draat . . . langzaam van honger flervende! . . . Uit uwe natbekretene, verwilderde, ingezonken, oogen haalde ik myne kragt, en terwyl ik my verbeeldde u met eene doodfche hand een beete broods ter laatfte onderdeuning te. zien ontvangen, vond ik my gefterkt om het zelve te vraagen. . . . Helaas! ik dage my daar toe gefterkt, maar ik bedroog my. ... Ik zag een man met alle tekenen van welvaart in zyn voorhuis daan; ik bedoor naar hem toe te treeden, en hem te zeggen, dat hy een inensch , die op 't punt was van door gebrek te bezwyken, van den dood redden konde. ... De woorden kwamen tot aan myn tong, daar verdikten zy . . . verdikten zy in eene onweêrdaanbaare grilling . . . myne tong hadt zig nooit tot bedelen vernederd . . . myn arm, alleen gewend den degen met eer te voeren, weigerde zig tot eene aalmoes uit te drekken. . . . Het voorkomen van geluk by dezen man doeg my ook terneder; misfehien zoude ik eenen armen hebben durven vraagen. . . . Doch ik weet het niet; ik was al eenige huizen voorby, eer ik het onderfcheiden gevoel van „ Ik kan niet!" in my ontwaar wierd. ... Die gewaarwording verwekte zelf - befchuldiging; . . . O myne Waarde! Ik moest, ik kan,u die ziel. flryden niet melden. Gelyk de eene donderwolk tegen de andere dort, en met een akelig geklater breekt, en zig herdelt, zo wierdt myn binnende geprangd , gefchokt, verfcheurd, en zo herdelde zig het gevoel om my op nieuws te martelen.
Karolina. Hoe kan een enkelde onbedagte ftap ons in een afP 5 grond



234 Karel en Karolina.
grond van onoverzienbaars eiende Horten , en de waereld eensklaps voor ons in een traanendal misvormen ! ... En ach! myn lieve karei, het ligt my op 't hart, dat wy nog al meer te wagten hebben. Dit gebrek inderdaad, hoe weinig ik daar mede bekend ben, zou my nog zo geheel niet ter nederflaan.... God heeft ons handen gegeven!... Tot het bloote levensonderhoud behoort zo weinig. . . . Maar daar zyn zwarte wolken, die zig over my te famen trekken ... de bewustheid van verloren eer! het diepfnydend gevoel van fchuld!... Moeder te worden eer ik Vrouw ben! . . . De draf der wetten zo myne toeftand bekend wordt! ... En boven al de onfchuldige vrugt, die de waereld intreedt om een fpeelbal te verdrekken. . . . Ach! neen! die ongeboren moet derven! . . . Dit alles is meer dan ik verdraagen kan. . . .
Karel.
Liefde Karolina, doe my geene verwytingen.... Gy weet, dat het myne fchuld niet is, dat onze egtverbindtenis nog niet is voltrokken ! Zo de noodige papieren heden met de Post aankomen , zyn wy morgen ondertrouwd. . . . Voor de heiligde onverbreeklykheid onzer banden drekt myne liefde u ten waarborg. ... En God is getuige van onze harten en oogmerken,
Karolina. Laten wy ons zeiven niet misleiden, Karei! . . . De waereld oordeelt anders ... en het geweten ook. . . . Doch vaar voort met uw verhaal.... Ik beef voor 't geen gy geleden hebt.
K a-



Eerste Bedryf.
«35
Karel.
Tegen den avond kwam onze oude vriend t'huis. . . . De goede medelydende man ! Hoe blyde was hy my te zien! . . . 't Geen al myn drukkend verdriet niet hadt kunnen uitwerken , bragt hy te weeg; Hy deedt my traanen Horten, die my verligting gaven. . . . Zyne redenen drongen diep in myne ziel; ik geloof, dat ik dezelve byna woordelyk kan overbrengen. Het lot der menfchen, zei Je hy, mag een gunftigen of ongunltigen loop nemen, het heeft egter altyd zyn perk: tot zo verre en niet verder.... Dan verandert de zonnewyzer van rigting, en de fchaduw daalt zo als zy geklommen was. . . . Onze vreugde flygt maar tot eene zekere hoogte , zinkt allengs, en verliest zig eindelyk in kommeren traanen. ... Zo is het eveneens met onze wederwaardigheden ! Dat de gelukkigen zig tot ftandvastigheid in lyden; de ongelul<kigeu zig tot gemaan'gdheid in den voorfpoed bereiden! . . . Het ongeluk wordt eer moede, dan hy die 'er door gedrukt wordt Die flegts tot het einde volhardt, dien zal het, na alle uitgeftaane elenden, weder wél gaan.... Dit is een troost, dien ik in vroege.re dagen van den nu zaligen Aristus heb geleerd ;*t is of ik hem nog hoor fpreeken , den braaven man , den vriend van God en Menfchen. Ik ge lenk 'er dikwils aan , als ik zo veelen, trotsch op hun geluk, het lyden van anderen zo ongevoelig zie verachten; . . . Hunne dag, myn vriend , is nog even weinig ten avond als de uwe.... Houd moed ! Hoe flrenger de winter nypt, hoe lieflyker de zomer is. . . . En 't is niet dan
door



256" Karel e w Karolina,
door lyden, dat wy Ieeren ons geluk regt te finaa' ken. . . . O! Gy zult nog eens gelukkig zyn, voer de goede man voort ; Aristus is dood . . . zo hy leefde, hy zou niet gerust hebben voor dat gy ge. heel geholpen, en met de uwen verzoend geweest waart . . . Doch onze Heere God heeft nog m°er Anstusfen, en hy zal u dezelve doen vinden.
Karolina. Daar is in de redenen van dien goedhartigen man wel iets om den elendigen onderwerpelyk te maaken • . . . Inderdaad daar is veel waarheid in . . maar troost! . . . O men voelt die waarheid niet, tenvvl dezelve ons flegts van verre en flauwelyk fchynt toe te wenken; en het dringend ongeluk ons de verzenen vertreedt. ... En evenwel! ... De man kan ons geen geneesmiddel geven, wy moeten hem zegenen dat hy ons ten miniten een pynltillend middel poost" toe te dienen. 6
Karel.
Die zelfde gedagte; de tegenwoordige drukkende . . . plettende . . . nood, en het nog ongevonden middel van redding, verhinderde den troostenden indruk, welken de goedhartige man anders op mv
gemaakt zou hebben ik wierp hem '
dat ik myne Karolina in gebrek gelaten had ... dat zy de uuren van myne wederkomst telde . . . daf zy van angst en kommer geduurende myne'afwe. zigheid misfehien te vroeg bevallen zoude.... Ja, fprak hy, gy moet morgen met den dag weder vertrekken ... en zie daar een Louis d'or! ... Het
is



Eerste Be.dryf.
=37
te alles wat ik behouden heb van myn eenigfte kapitaaltje , 't welk een bedrieger na zig dagt te liepen . . . en waarvan hy my inderdaad beroofd heeft.... Ik moest hem geregtelyk vervolgen ; Ik heb myn proces gewonnen , en ging gisteren om myn geld op 't Stadhuis te haaien. De geregtskosten wierden my afgetrokken, en daar bleef my van tweehonderd daaIers niets meer overig dan deze Louis d'or. Wat zal men doen? Gelukkig nog dat my geen geld daar te boven is afgevorderd, gelyk een vriend van my gebeurd is. . . • Dezen Louis d'or heb ik derhalven zo goed als gevonden . . . neem hem; en neem 'er dit klein geld by, opdat gy onderweg niet behoeft te wisfelen, en als uwe omftandigheden gunflig worden, dan kunt gy my het een en ander wedergeven. . . . en hier mede dreef de goede man my byna ter deure uit. . . . Hy noemde myne Karolina, en fruitte daar door de tegenwerpingen, welke ik tegen het aannemen van het geld wilde inbrengen. ... En ziedaar, lieve Karolina, myne geheele reis! ... Ik wilde u alles vertellen. . . . Gy ziet my weder; en dat is nu de tweedemaal dat ik dezen onbekenden Menfchenvriend myne en uwe behoudenis te danken heb.
Karolina.
Ja zeeker! maar herinner u ook Karei, hoe bereid wy toen waren ... om te flerven. Thans , myn vriend, waren wy in de rust geweest, zo deze goedhartige man u ons geheim niet ontwrongen , onzen uiterften nood, aan niemand nog bekend, niet ontdekt . . . geen Aristus bewogen hadt om ons van den kant des grafs te rug te trekken ... dan hadden Q wy



238 Karel en Karolina.
wy zo veele volgende wreedheden van ons noodlot ontweken, dan ware een welkomen dood. . . . Ja, ik zag dien avond, toen een verteerende honger reeds aan myne laatfte levenskragten knaagde, en de zoe. te gedagte van myne fterk naderende ontbinding my die knaaging nauweiyks deedt voelen, den vriendelyken dood met zoveel verlangen te gemoet,dat ik, ... ik moet het bekennen... de hand van Aristus geenfins zegende, die my van voor de poorten der eeuwige zaligheid . . . weder in 't leven te rug bragt. ... En in welk een leven! . . . Ach! heden zegt gy, Karei, zal de Post . . . wat verwagt gy van de Post ? . . . Ik weet niet welke maatregels gy kunt genomen hebben om ons uit den afgrond te redden, waar in wy verzonken zyn.
Karel.
Ik heb aan myn Generaal gefchreven. ... Ik heb hem eene opregt verhaal van myne overtreding, en derzelver onfchuldige oorzaak, gedaan. . . . lk heb hem gemeld, dat nooit myn oogmerk geweest was meineedig te worden en het Regiment te verlaaten. . . . Dat liefde . . . vrees van myne Karolina te verliezen, my alleenlyk hadden doen befluiten om de grenzen over te trekken, om in een vreemd land te trouwen, daar in ons land een fubaltern Officier geene vryheid toe krygt ... dat myne poogingen mislukt waren, en dat ik aan alle de plaatfen een verbod gevonden had om geene vreemde onbekende perfoonen zonder blyk van familie-bewilliging te trouwen. . . . Dat dit myne terugkomst vertraagd hadt, tot dat wy in de uiterfle behoeftigheid geflort waren.... Ik heb
hem



Eerste Bedryf.
=39
hem gebeden my wegens deze misdaad pardon te verleenen. . . . Lieve Karolina ! Ik maak vast ftaat op de goedgunftigheid van myn Generaal. . . Tot op deze eenige onbedagte overtreding was myn dienst onberispelyk. ... Ik heb altyd als een re^tfehapen Officier gehandeld. ... Ik zal gewis pardon krygen.. . .
Karolina.
Ja! Dat wil ik ook hoopen. . . . Maar ik heb meer gehoord , dat in den dienst der Grooten een eenige fout een geheel leven van opoffering doet ver. geten. . . . Karei! Ik heb de fchreiende verlatene weduwe des ouden Generaals van Kattenburg gezien. . . . Haar Gemaal hadt veldflagen helpen winnen, zyn bloed was voor zyn Heer gevloten ; hy was met naden en lidtekenen bedekt, en onder de vermoeijenisfen en gevaaren grys geworden . . . flegts ééne onvoorzigtigheid van den ouden, ftomp geworden , Man bragt hem op het Hot ... Hy ftierf in de gevangenis, en zyne weduwe .. . leeft van heimelyke aalmoefen. . . . Maar al krygt gy pardon, waar zullen wy de te rug reize van goed maaken ? Wy hebbetLjiiets! . . . En zoude ik,onteerd,in dezen ftaat, zonder voorafgaend huwelyk . . . Zoude ik , dus met fchande beladen, te rug keeren ? . . . Neen Karei! Gy znlt aheen gaan, en ik... hier fterven....
Karel.
Dat zult gy niet Karolina! Ik heb om her fterf- bewys uwer ouderen... en om de toeftemming myner moeder gefchreven. Beide zullen my geworden, en Q 2 dan



240 Karel en Karolina.
dan zyn de beletfels, die onze trouw verhinderen uit den weg geruimd. . . . Aristus heeft onzen toeftand geweten. . . . Hy heeft voorzeeker voor zyneii dood nog aan myne moeder gefchreven. . . . Om zynentwille heeft myn moeder ongetwyffeld befloten haar zoon niet rampzalig te maaken.
Karolina. God geeve het! Maar myn beklemd hart voorfpelt my ongeluk . . . heden . . . heden nog,zaldePost het beflisfen.
Karel.
Ja, heden zult gy geruster zyn. ... Ik ben vol hoop, vol vertrouwen . . . bedaar gy ook Karolina! . . . Ik zal zelf naar de Post gaan; zy kan niet lang meer agter blyven . . . ftel u flegts eenige oogenblikken gerust. ... Ik zal fpoedig ... en als een bode des vredes, in uwe armen vliegen.
Karolina.
Gaa dan ! Gaa heen ; Ik zal ondertusfchen voor u . . . voor ons beiden . ,. bidden.
Einde van het eerfle Bedryf.
TWEE.



TWEEDE BEDRÏF.
24I
TWEEDE BEDRYF. EERSTE TOONEEL.
Karolina, alken.
Het vertrek op en neder gaande, met wringende banden ... 331 blyft plotfelyk flaan . . . baare gebaarden drukken de fterkfle gemoedsbeweegingen uit ... zy flaat baar angfliggezigt ten hemel.
O God! zo was ik nooit gefield! Uwe verfchrikkingen prangen myn boezem onverdraaglyk. ... Ik zie uwe opgeheven hand over my uitgeflrekt . . . onverklaarbaar, onlydelyk , is my dit voorgevoel. . . . Een akelig onweder, dat de zugtende Natuur haaren ondergang dreigde, heeft nooit een menfchelyk hart zo benauwd! . . . o ysfelyk gevoel van fchuld!... Vreesfelyk Opperregter, ik verdien uwe flraf!... Ik zoek uwe hand niet te ontwyken; Neen! Slaa toe, maar ontferm u over myne onbedagte zor» gelooze jeugd! . . . Myn.uur is gekomen, maar laat ik niet in uwen toorn flerven . . . Neen! 't is niet uw toorn die my verplet! 't Is myn eigen fchuld! 't is het gevoel myner overtreeding. ... Ik zelf heb de pas ontloken bloem myner jeugd met eigen hand afgemaaid; ... Ik zelf heb myn pas begonnen leven vergiftigd ... Ik heb het beginzel van alle vreugd, de onfchuld, vernietigd . . . Hoe afgryslyk is de toefland als men van zig zeiven verlaaten is ... O inogt ik u, God van genade, dit verbryzeld hart Q 3 op-



242 Karel en Karolina.
opdraagen! . . . Maar ik kan niet; ... ik kan niet bidden . . . myn ziel is toegenepen . . . evenwel niet verhard. (De band aan V voorhoofdflaunde ziet zy daar eenige traanen aanhangen, die zy droevig toe/acht.') Zagte, veriigtende traanen, weest welkom! Dauwdruppen van den droeviglten avond, dien ik immer fleet! Vliet in overvloed, verkwiklyke' gefchenken der medelydende natuur! ... Ik kan niet meer! (Zy zet zig neder, en vaart voort te vieenen. . . . Karei treedt binnen, en Karolina, em haare traanen te verbergen , neemt fchielyk haar handwerk op, als hieldt zy zig daar mede bezig.)
TWEEDE TOONEEL. Karel, Karolina. Karel, zo als by binnen treedt.
Nog is de Post niet aangekomen; Misfehien binnen 't uur, zegt men my.
Karolina. Laat ons geduld hebben.
Karel, op en nedergaande, befebouwt met tederheid Karolina , over welker wangen, terwyl zy haar handwerk voortzet, heimelyke traanen rollen, die zy van tyd tot tyd onbemerkt, zo zy meent, afdroogt. Hy worftelt om zig insgelyks in te houden, doch kan niet langer, en gaat metgevouwene, en tot Karolina uitgeflrekte , handen voor haar flaan.
Om Gods wil, Karolina, herftel u! uwe traanen
vallen



Tweede Bedryf.
543
vallen my als brandende zwavelvonken op de ziel! Wat baat het, dat gy zwygt, dat gy my geene verwyten doet, terwyl gy zo bitter bedroefd zyt, en uwe traanen my dieper grieven dan de bitterde verwy ringen.
Karolina.
O laat my myne traanen Karei! Het zyn de eerlte, die myn verfchroeid hart eenige verkwikking geven, . . . zy vlieten voor u . . . even als voor my . . . o! dat zy ons beider fchuld konden afwasfchen . . . zelfs onze naamen uit de gedagtenis der menfchen uitwisfchen. . . . Wat fchynt het verlaaten van pligt, terwyl de driften woelen, eene geringe zaak! Naderhand, als het te laat is, wordt ydere befchouwing van het zelfde bedryf als het vlammend oog eens grimmenden Tygers . . . naar wiens leger wy langs bloemenregen traden . . . wy volgden beiden al te los het bedriegelyk geleide eener verboden liefde, die op jammer. . . .
Karel, haar afbreekende.
Vervroeg die jammeren niet Karolina . . . juist in de uure der verwagting, waar in het beter ... en wy nog gelukkig worden kunnen. . . .
Karolina, op een deftigen toon. Dat vooruitzigt is zeer onzeeker. ... De begocheling der ligtzinnigheid heeft uitgewerkt.... Een tyd lang geloofde ik . . . wat ik wenschte ... wat myne tederheid voor u my deedt wenfchen. . . . Thans ... ach Karei! alle die fraeije toverkafteelen Q4 zy»



244 Karel en Karolina.
zyn verdweenen ... die flikkerende uitzigten, even als bedriegelyke dwaalligten ... hebben ons in dieptens geleid ... en de droomen, daar gy my en u zeiven nu mede zoekt te troosten ... ach houd op! Wy zouden met des te meer fchrik ontwaaken.
Karel.
Berouwt het u dan Karolina, dat gy my bemind hebt? Bemint gy my niet meer?
Karolina.
Ik bemin u, myn hart wil, dat ik u bemin . . . en deze neiging berouwt my niet . . . maar o Karei! ik voel hoe onuitfpreeklyk elendig de liefde maakt, die de Rede verlaat en pligten fchendt . . . Onzer beider onbezonne fchreeden zyn het, die my eeuwig berouwen zullen. . . .
Karel.
Als ik pardon verkregen heb ... als ik de vryheid bekome om te mogen trouwen ... als wy te rug keeren ... en zonder verhindering malkanderen toebehooren. . . . Karolina, zeg eens, zyn wy dan niet gelukkig ?
Karolina.
Als ... als .. . louter als . . . maar leg de verfchrik lyke zekerheden in de andere fchaal. ... Ik had een Befchermer, die myn geluk op degrootmoedigfte wyze ter harte nam ... die meer dan Vader voor my was ... en wiens voortreffelyk karakter zyne weldaaden nog oneindig dierbaarer maakte....
Thans



Tweede Bedryf. 245
Thans herinner ik my alle zyne waarfchouwingen, al zyn liefderyken raad, welken ik als de (tem van God, die door zynen mond (prak, had behooren te eerbiedigen ... o de woorden, de goddelyke woorden , die hy my de laatfte reize toefprak, zyn nu ... brandende pylen in myn afgedwaald hart. ... Ik heb God zeiven in hem orivergeeflyk beledigd. . . . De zegen , die zyne Voorzienigheid myne ouderlooze verlaaten jeugd in dezen man toefchikte, is voor my onherroepbaar verloren. ... Ik was geëerd, bemind: Hoe moet men my nu befchouwen? . . . Helaas! allen die my in myne geboorteftad gekend hebben, wat kunnen die zeggen ? „ Karolina is met „ een Officier doorgegaan!"... Ik ben een arm, verworpen, Schepzel, veracht... met reden veracht, in aller oogen.
Karel.
o Karolina! welke aanmerkingen! , . . Hebt gy my ooit bemind, gelyk ik u bemin ?
Karolina.
Moet men alle denkbeelden van eer, alle gevoel van fchande, verdoofd hebben, en voor de achting of verachting zyner medemenfchen onverfchillig zyn geworden, om boven het verwyt te zyn, dat uwe vraag my doet ? ... En als men in een noodlottig zorgeloos oogenblik zig zelve vergeeten heeft, mag men dan zynen gefchonden pligt niet met fpyt herdenken , en zyn hart voor de regtmaatigfte wroeging openen , zonder optehouden u te beminnen? Hoe onbillyk zyt gy, zo gy het gevoel van fchuld en onQ 5 heil,



246 Karel en Karolina.
heil, uit eene berispelyke ligtzinnigheid geboren, met gebrek van liefde verwart!
Karel.
Ach! Gy hebt misfehien gelyk, maar zyt gy niet onbillyk met het thans te willen hebben?
Karolina.
Waar toe toch ons zeiven begocheld! . ., Dwaasheid . . . fchuld . . . heeft ons in 't verderfgeftort; Brr, uw is 't eenigst middel, om ... geene hulp van menfchen maar . . , genade by God te verwerven.
DERDE TOONEEL.
Tobias, Karel, Karolina.
T o b 1 a s.
Ik vraag u verfchooning, dat ik u misfehien ftoore. . . . Van wegen de Overigheid dezer Stad is my rekenfehap ten opzigte van u beiden afgevorderd; Men verlangt te weeten, wie gy zyt? En 't is de Regeering, die dit verlangt. Ik heb bevel deswegen onderzoek by ulieden te doen, en berigt in te leveren.
Karel.
Waar toe dat Heer Hospes? Wy zyn vreemdelingen , die niemand beledigen, en ons hier in ftilte onthouden . . . Wie heeft hier last van ons? Wy vervvagten hier brieven Mag dat hier niet wezen? Waarom zyn wy niet terftond by onze aankomst ouderzogt geworden?
To.



Tweede Bedryf. 247
T o b i a s.
Met uw gunftig verlof ... uwe dille afgezonderde levenswyze zelve geeft een zeker vermoeden. Het gebeurt fomtyds.dat zulk een paar verliefden , zonder vergunning der hooge overigheid, malkanderen beminnen en eene ongeoorloofde famenwooning maaken , 't geen in een land, daar Politie is, niet geduld wordt. Ik wil ten uwen besten hoopen, dat gy u van dit vermoeden zult kunnen zuiveren, en bewyzen bybrengen . . . anders zal het 'er niet wel met u uitzien. . . . (Tot Karolina, die haaren fchrik laat hlyken.) Mevrouw fchynt ontfteld! ... O! dat betekent niet veel goeds'. . . . Neen! het is hier niet alles in order ... en dan hebt gy met my daar te boven nog te doen, dat myn huis door u onteerd is geworden. . . .
Karel.
Ik zal evenwel, denk ik, niet gehouden zyn om yder een rekenfchap te geven, en met de Magiftraat zelve kunnen fpreken. . . .
Tobias.
Zeer wel, Doch ik dagt, dat gy u met my wat verftondt.... Ik ben een man van Crediet, die by de Overigheid eenigen invloed heb. . . Daarby een goed Christen, die zyn Naasten gaarne dienst doet, als ... ik met dankbaare menfchen te doen heb. De Heer Schout is myn zeer goede vriend ... en ik ftaa hem met raad en daad ten dienlie.... Het is uw geluk, genadige Heer, dat gy waarfchynlyk een goede wisfel medegebragt hebt,... Zo veele
on-



248 Karel en Karolina.
onfchuldige jongelieden, die, helaas! geen geld had. den om zig vry te kopen, hebben in zulke gevallen niet gered kunnen worden, en . . . naar het Tugthuis moeten wandelen.
Karel.
Zulke taal past hier niet, Hospes. ... Ik zal morgen vroeg zelf naar de Overigheid gaan . . . wees zo goed van dit by voorraad ten antwoord te geeven. . . .
T o b i a s.
Heel wel! Ik zal het wel melden, maar het zal niet aangenomen worden. . . . Daar wil ik u wel voor inftaan. Nog heden . . . heden nog moet dit artykel in 't net gebragt worden; en, zo gy niet goed vindt de zaak met my te vinden, kunt gy dezen nagt hier niet zo te famen blyven. ... In myn huis lyde ik geene ergernisfen. ... Ik zal ten eerften myn berigt gaan inbrengen, maar, . . . wilt gy my door eene genoegzaame fom daar toe in ftaat ftellen, zal ik tot morgen borg voor u blyven, opdat gy niet, nog voor dat gy te bedde gaat, in Stads-verzekering genomen wordt . . . Overlegt het eens te famen. ... Ik zal u een weinig alleen laten.
VIERDE TOONEEL. Karolina, Karel. Karolina.
Dit ontbrak nog om ons de maat van elenden
vol



Tweede Bedryf. 249
vol te meeten. . . . Ach! myn voorgevoel, van 't getuigenis des gewetens onderfteund! . . . Een verfchriklyk vooruitzigt opent zig voor my. ... En gy arme Ongeboorne! waar zult gy het eerfte levenslicht aanfchouwen! ... Zo gy het aanfchouwt.... Karei! Karei! Hoe droevig ftaat gy daar! Gy wilde my vertroosten. . . .
Karei.
Wy zyn in Gods hand, Karolina , wees ftil en murmureer niet. . . . Redding en bederf naderen met gelyke fchreden tot het zelfde tydpunt. . . .
Karolina.
O God! Gy zyt een vreeslykRegter, zo gy flegts de natuurlyke gevolgen van de zonden der jeugd hunnen loop laat behouden.
VYFDE TOONEEL.
Karel, Karolina, de Meid van 't buis.
De Meid.
Hier zyn brieven van de Post. ... De Port is daar op aangetekend. . . .
Karel.
Goed, dat zy 'er zyn. . . . Daar is de port, dat 'er overfchiet is voor u.
R
ZES-



250 Karel en Karolina.
ZESDE TOONEEL.
Karel, Karolina.
Karolina.
Hoe flaat myn hart. ... Zo kan alleen de misdaadiger, die het vonnis tusfchen leven en dood verwagt, te moede zyn... zo als ik tegenwoordig. Nu zullen de brieven die regterlyke uitfpraak doen.
Karel.
Houd moed, myn waarde ! (Terwyl hy de brieven openbreekt.) Ik hoop het beste,en evenwel... ik moet alle myn kragten fameutrekken. . . . Deze brief is van den Generaal! . . . En deze... Niet van myne moeder! . . . Hy zal evenwel in haaren naam gefchreven zyn. (Hy loopt met vliegende blikken de brieven door.)
Karolina.
Ik ben gewapend, Karel. . . . Lees overluid.... Onzeekerheid . . voorgevoelens, benauwen meer . . . althans de zeekerheid van het erglte is weinig flimmer. ... Dit oogenblik van moed . . . myne geheele faamgetrokken fterkte, moet ik niet verliezen. . . . Lees! Ik ben gelaten en onderwerpelyk, ik wil alles weten.
Karel, op den toon eener nagebootfte fiandvastigbeid.
Het gefchiede dan! Het is goed, dat gy gewapend zyt j Gy zult het noodig hebben. Hier, uit dezen
brief



Tweede Bedryf. 251
brief van myn Generaal hoort gy myne veroordeeling. . . . (Hy leest.)
„ Uwe voortellingen en gebeden zyn te Iaat ge„ koomen , Ik kan u niet meer helpen. Uw afwe„ zen moet den Koning gemeld, en, op allerhoogst „ bevel, naar de geflrengheid der krygswetten ge,, vonnist worden . . . Uw Doodvonnis zal onge„ twyifeld geveld, en aan uw perfoon of beeldtenis „ uitgevoerd , worden. Als Mensch beklaag ik u; „ als Generaal . . . moet ik u mede veroordee„ len," enz.
Karolina.
Nu naar woestenyen gevloden Karei! Zoeken wy levenszeekerheid in de wooningen der wilde dieren! ... Het nagtgehuil der roofdieren , van honger woedende , kan my niet akeliger zyn, dan thans de ftemme der menfchen tot harmonie gefchapeu. ... Een menfchen Item lpreekt doodvonnisfen met bedaardheid uit! . . . En die bedaarde toon is alles wat de regcerlyke uitfpraak van het ysfelyk geloei der Wolven en Tygers onderfcheidt.... De Leeuw brult terwyl hy verfcheurt , maar de Mensch blyft bedaard , terwyl hy bloedende harten van een ryt. . . . Neen! Karei! naar de woeftynen, het brullen der leeuwen, het geloei der flormwinden, het lyden der Natuur, zal muziek in onze ooren zyn, in vergelyking der ysfelyke wantoonigheid, waar door de eene mensch het doodvonnis over den anderen uitfpreekt ... en bedaardelyk uitfpreekt!... Nu, wat is 'er meer?... Die zyn doodvonnis heeft gehoord, die is in ftaat van meer te kunnen hooren, . . .
Ra Ka-



25s Karel en K a r o l f n a.
Karel, jvroty/ Karolina fpreekt, ziet baar beurtelings aan, en loopt zyne andere brieven door. Uwe flandvastigheid vermèerdert myn moed. ... Ongeluk bereidt tot ongeluk. . . . Eerlang zal 'ik boven alles . . . boven de heele wereld, zyn. De vriend myner moeder zendt my, enkel tot 'myn narigt. twee afichriften: Het een is dat van den brief van Aristus aan myne moeder, en het ander bevat haar antwoord aan den braven man. . . . Aristus' ... Dit is zyn brief:
Mevrouw !
„ Uw verdwaalde, en hoogst ongelukkige, zoon is „ hier geweest. Het bloot gezigt van zynen erbanne„ Iyken toeltand maakt het my ten pligt van aan u te „ fchryven, en eene voorbede voor hem te waagen. „ Maar hoe zwaar valt my,oude zwakke man , deze „ pligt, terwyl ik moet erkennen, dat uw zoon zig uwer „ moederlyke liefde onwaardig gemaakt , pligt en „ eed gebrooken, God en menfchen beledigd , heeft. „ Ik moet nog niet voor hem bidden, waarde vrouw „ door zo veel Ieet gekromd; Ik wenschte u eerst „ te kunden troosten; zo eene Moeder in zulk een „ geval te troosten is, en zo zy die vertroolting „ kan ontvangen van iemand, die haar ieet zo leven„ dig voelt! . . . Maar uw zoon is op den oever „ der wanhoop . . . heeft voor zig zeiven, en voor „ de ongelukkige gezellin zyner onbezonnenheid en „ elende, niets meer om van te leeven ... is van „ God en menfchen verlaten ... en zweeft over
,, eea



Tweede Bedryf»
253
„ een afgrond , waar voor hy niet te bewaaren is. zo „ Gy hier uwe hand niet toereikt . . . Kan ook „ eene moeder haars zoons vergeten, dat zy zig niet „ ontferme over de vrugt haares buiks ? . . . En ,, zal die moeder den regtvaardigen God om barm» hartigheid fmeeken? ... Ik zou u verongelyken „ met hier langer op te liaan. . . . Myn pligt vor-
derde het aan te roeren. . . . Antwoord my niet ,, Mevrouw..., Dit antwoord zou u en my te veel „ doen lyden. . . . Maar laat uwen ongelukkigen „ zoon de genade, die hy van uw moederlyk hart te „ wagten heeft, door eenen derden weeten.... Zo ,, gy niet befluiten kunt hem door een regel van uwe ,, hand uwe vergiffenis te melden. God verflerke en
troolle u, ik ben met eene waarlyk geroerde ziel
„ Waarde en ongelukkige vrouw,
tJ Uw dienaar en vriend
„ Aristus."
Karolina.
God zegene Aristus! . . . Hy wilde ons nog rust en verkwikking bezorgen eer hy zelf in de eeuwige rust inging. ... Nu . . . Wat heeft zyne voorbede uitgewerkt? Karei! . . .
Karel.
Die heeft de fmart van 't moederlyk hart vergroot, en ons de zeekerheid verfchaft, dat wy zonder redding verloren zyn. . . . Myne kragt begint my*te verlaten . .. doch ik wil beproeven of ik het antR 3 . woord



254 Karel e» Karolina.
woord nog lezen kan. . . . Gy moet nu alles weten Karolina. . . . (Hy leest.)
,, Eerwaardige Man!
Niettegenftaande uw verbod van u niet te ant. „ woorden, moet ik my van dezen treurigen pligt „ kwyten.... ik heb een nieuw en diep knaagend „ lyden, in myn reeds verfcheurd hart gevoeld zodra „ ik uwen brief gelezen had, om dat ik den eerwaar„ digen bemiddelaar voor mynen geheel verloren zoon „ even weinig gehoor kan geven, als myne eigene, „voor hem vlietende, moederlyke, liefdetraanen. „ De Rampzalige is als een meineedige ter dood „ veroordeeld. . . . Hoe verfchriklyk is die gedagte „ voor eene moeder, die ter zelfder ftede woont!... „ Die by de Geregtsplaats woont, alwaar de uitvoe„ ring van dit vonnis aan zyn perfoon of beeldtenis „ volbragt moet worden!... Zyn erfdeel is verbeurd „ verklaard, en het Geregt heeft my onder een hei„ ligen eed verpligt.. . hem niets, zelfs niet van „ myn eigen goed , te laten toekomen. ... Ik „ zal, en durf, niets van hem weeten. De hand „ Gods ligt zwaar op my... Zal ik den Almagtigen „ nog meet vertoornen, en myn eed verbreken ? De „ meineedigheid van myn verlooren zoon heeft Hem „ en My in dit leven elendig gemaakt: myn meineed „ ... zo ik hem de helpende hand bood, zou die „ elende buiten de grenzen van den tyd uitftrekken. „ . . . Zou my in de handen van een regtvaardigen ,, Opperregter ... die de meineed haat . . . voor „ eeuwig . . . Ach! My rampzalige,dubbeld ramp-' zalige , vrouw! . . . Hem over een afgrond van
>» ty-



Tweede Bedryf.
255
„ tydelyk . . . misfehien eeuwig ... verderf te zien „ zweeven, en myne moederlyke hand niet te mo„ gen uitfteeken! ... God ontferme zig over myn „ verdwaalden zoon,en vergelde u het medelyden, „ dat gy my fchenkt.... Ik ben, hoe veizonken in „ myn druk, (leeds met dankbaarheid
Uwe toegenegen Dienares * * *
Karolina.
Nu is 'er niets meer noodig om de ongevoeligfle ziel te vermurwen. ... De goedwilligheid der medelydenden , der beste menfchen , die ons willen helpen... die onzenthalven in droefheid verzinken ... die zelve moet de bitterheid onzer fmarten vermeerderen !... Kunnen de trappen van marteling, langs welken wy den dood zo langzaam te gemoet treden om alle zyne (lagen te voelen . . . nog hooger gaan? ... Ja! ik derf duizend dooden, en ik . . . doe die myn Karei derven. . . .
Karel.
Vergeef het my, Karolina!... Ik heb u in elende gebragt ... u op den oever des grafs gevoerd.... Ik ben dè* moordenaar van alles wat my op aarde lief en waard was ... de moordenaar myner arme, zig van fpyt verteerende,moeder ... De uwe, en van de onfchuldige vrugt onzer liefde. ... Dit alles zyn de gevolgen myner dwaasheid. . . . Vergeef het my, ik ben daar voor gedraft. Alle myne verwagtingen- alle myne wenfehen, zyn vernietigd.
R 4 Uwe



256* Kabel en Karolina.
. . . Uwe vergiffenis alleen, en dan de doodf. .. Dan zyn alle myne verlangens vervuld.
Karolina.
Moge God ons in het laatst, verfchriklyk, uur, beiden vergiffenis fchenken! .. . U kan ik het lifter vergeven dan . . . my zeiven.. . . Wy hebben wél geboet! De maat onzer ftraffen vloeit over ... en onder dien onverdraagelyken last van een rampzalig leven fchynt de dood ons nog te ontwyken. QZy èlyft eenige oogenblikken in een peinzen/ JliL zwygen Hek ftil flaan.) Karei! Wy zullen leven; wy zullen arbeiden... wy zullen de menfchen niet meer om onderfland, maar om werk, verzoeken; en door een ftil onberispelyk leven ... zo lang het duure, in moeite en kommer de verbrekingen onzer jeugd' poogen te boeten ; zo zullen wy gerust kunnen fterven.
Karel,
O myne Karolina, hoe verre zyt gy boven my verheven! Welaan! maar dan moeten wy terftond dit huis verlaten . . . alles wat wy misfen kunnen ter bevrediging van den Waard laten, en ... zo als wy gaan en ftaan . . . eenig ander verblyf zoeken, daar myne handen u onderhoud verfchaffen zullen. . . . Rust een uur; de flaap zal u eenige verkwikking verfchaffen. ... Ik zal ondertusfchen gaan zien ... het is nog niet te Iaat... of ik by eenig ander, minder wreed, mensch, een verblyf voordezen nagt,en arbeid voor morgen, kan vinden. . . . (Hy gaat fchielyk weg. Het Gordyn valt, enhetToe. r.eel verandert.)
Z E-



Tweede Bedryf.
257
ZEVENDE TOONEEL.
(Het verblyf van den Waard.) Hardsteen, Tobias. Hardsteen. Is zy zo fchoon?
T o b i a s.
Als een Engel ... en zo vriendelyk en vleiend als zy wil, dat het my zelf dikwils gedeerd heeft' dat . . . Maar een Waard moet te gronde gaan die medelyden heeft; men kan van medelyden te hebben niet leeven.
Hardsteen.
Hoor Kastelein! Ik ben op uwe loffelyke aanbrenging door de Magiftraat gelast de zaak ce onderzoeken , en, zo de luidjes aan een verboden minneban, del fchuldig zyn, te agtervoigen. ... Nu fchuldig zyn zy zeekerlyk. . . . Maar ik heb zulk een meedogend hart, dat ik liever de zaak zou willen fchikken dan de arme lieden in het Tugthuis helpen. Gy zegt my , heer Tobias , dat het vrouwsperfoon een befcheiden, ordentelyk , bevallig , mensch is ; dat brengt my op de gedagte, dat ik op myn Woldhuis gaarne een huishoudfier, die wat toezigtop de zaaken hebbe, en my tot gezelfchap verftrekke, zou willen hebben. . . . Wat dunkt u , heer Tobias ? Zou de Dame zig wel laten vinden ... om zig onder myne befcherming te begeven, en met eere van de zaak R 5 «f



258 Karel en Karolina.
af te komen! . . . Met den jongen Heer zou men wel raad kunnen fchaffen. . . . Hy mogt,by voorbeeld , de vlugt nemen. . . .
Tobias.
Ja! Heer Schout, dat is alles goed.... Getrouwd zyn zy niet, dat heb ik al genoeg kunnen merken. . . . Ook wil ik u in uw meedoogend voornemen gaarne behulpzaam zyn. Wy moeten haar bang maaken , en veel van het Tugthuis fpreeken. . . . Eer zy daar na toe trekt, zal zy veel liever befluiten uwe aanbieding te omhelzen, en de jonge Heer zal wel de ruimte zoeken.... Maar, Heer Schout! Dieluidjes zyn my fchuldig, en voor de fmet, die zy myn huis aangewreeven hebben, moet ik ook betaald worden , want zo het uitkwame, dat zulk een gruwelftuk ooit in myn huis gepleegd was, zou ik alle myne klanten verliezen.
Hardsteen.
Nu, om u fchadeloos te flellen, heer Hospes, geef ik u alles ten besten, wat de luidjes bezitten; Ik verlang maar de vrouw; wat zy noodig heeft, zal ik haar bezorgen. ... En de jonge heer mag blyde zyn, dat hy 'er zyn lyf afbrengt, en wegvlugt.
Tobias.
Dat is allemaal wel, Heer Schout . . . maar als de luidjes niets hebben ... Ik weet nog niet of de jonge Heer van zyne reis veel medegebragt heeft....
Hardsteen.
O! In allen gevalle, heer Tobias, kunt gy uw verhaal
aan



Tweede Bedryf. 259
aan den Perfoon vinden. ... Zo de kaerel ter deeg uit de kluiten gewasfen is, zo geef hem by een Werfofficier aan. . . . Dan krygt gy nog een goed handgeld. . . . Daar geen gereede fpecie gevonden wordt moet men zig met Waaren behelpen. ... En dan is het ook net door gedeeld, zo als regt en geregtigheid het vorderen. ... Ik heb aanfpraak van wegen de Politie en gy als eerfte Hypothekaris. De Overheid gaat voor, en dus neem ik de Vrouw, en gy den Man, en in dit goede werk deelen wy te famen, en wy redden de beide luidjes van fchande en ftraf.
AGTSTE TOONEEL.
De voorigen, de Meid.
De Meid.
Heer Tobias, de vreemde Heer van boven wil den huize uit. ... Ik heb de voordeur op 't nagtflot gedaan, zo als gy belast hadt, zal ik die weer open maaken?
Tobias.
Vooral niet.... Ha! ha! Heer Schout, hy zoekt al te ontfnappen. (Na de deur gaande.) Nu hier in mynheer! ... De Heer Schout, is, uit naam van onze Hoogagtbaare Magiftraat, zelf hier om met u te ipreeken. (De Meid vertrekt, Karei treedt binnen.)
N E-



26o Karel en Karolina. NEGENDE TOONEEL. Hardsteen, Tobias, Karel. Hardsteen.
Mynheer ! Myn ampt en pligt vorderen van my berigt wegens u in te nemen. Zyt gymetde Vrouw, die gy by u hebt, wettig getrouwd? En kunt gy daar blyk van geven ? ... In eene ftad, waar goede Politie is, inoet men zeeker zyn, dat alles eerlyk en ordentlyk toegaat.
Karel.
Ik wilde niet liefst in het byzyn van dezen man (op den Waard wyzende) met u fpreeken.
Tobias.
Ik vraag u verfchooning. ... Ik moet daar by zyn; wat myn huis betreft, en wat daar gefchiedt, gaat my vóór alle anderen aan.
Hardsteen.
Antwoord my in zyne tegenwoordigheid, het gaat den heer Tobias zeekerlyk mede aan.
Karel.
Welaan dan! Wy zyn een paar ongelukkige vreemdelingen , die malkarjderen beminnen, en niets vuuriger wenfchen dan wettig getrouwd te zyn. Tot hier toe hebben wy daar toe niet kunnen geraaken, omdat zekere befcheiden uit ons Vaderland gevorderd worden , die . . . nog niet aangekomen zyn.
AI-



Tweede Bedryf. 261
Allerhande ongeluk vervolgt ons. . . . Wy zyn arm en verlaten. . . . Genoodzaakt, vooreerst, om de noodwendigtte levensmiddelen met den arbeid onzer handen te verdienen; onze inwooning in deze herberg is ons voor het toekomende te kostbaar. . . . Ik laat het aan uw oordeel , als een Heer die opzigt over de Politie heeft,of tien Ryksdaalders kamerhuur, in dit huis, niet eene ongehoorde fom voor ééne week is ? Ondertusfchen ... de helft heeft hy reeds in geld genoten , en voor de andere heeft hy zig door het laatst weggenomen kleed betaald. ... In allen gevalle wil ik het overige, en alles wat ik nog bezit, zo veel of zo weinig als het is , agterlaaten ... en zo als ik gaa en ftaa . . . van alles ontbloot . . . zoek ik niets anders dan met myne Karolina onder dak te komen, om van onze vlyt komerlyk te leeven.
Tobias.
Heb ik het niet gedagt! Dat ziet 'er wel uit! ... En door dit volk nog gehoond te worden! . . . Meent mynheer dan, dat ik een Bedelaars her. berg houde ? . . . O myn huis is onteerd , Heer Schout! ... Het Paar is niet getrouwd , en . .. die daar boven ... is zwanger. Ö wee! Daar heb ik een paar Tugthuis-kandidaaten gehuisvest!
Karel.
Heer Schout! mag deze laaghartige man de lieden in uwe tegenwoordigheid befchimpen ? Gy wilde niet, dat hy weggaan zoude. ... Ik ben wel ongelukkig , maar ik ben een man van eer! -. .
S Hard-



sfo Karel en Karolina. Hardsteen.
De zaak ziet 'er lelyk uit. . . . Onze Wetten zyn geilreng. . . Gy zyt beide gearresteerd, mynheer... Morgen zult gy in pkno judicia uw vonnis ontvangen. Op deze voorafgaande verhooring moet gy ter. ftond gefcheiden , en nog dezen nagt naar afzonderlyke gevangenisfen gebragt, worden. ... Is een van u beiden niet reeds met een ander ge: rouwd? Deze vraag moet gy my terftond 'beantwoorden.
Karel.
Wy hebben geene andere verbindtenis dan onder ons beiden.
Hardsteen.
Nu, dat is uW geluk; want op Egtbreult ftaat by ons de dood. . . . Ongeoorlofde verkeering tusfchen ongetrouwde perfoonen wordt flegts met het tugthuis gellraft.
Karel.
Heer Schout, zo 'er eenige menfchelykheid in uwe borst woont,zo voelt gy ons ongeluk Onze verbindtenis is, in haare bedoeling, geenfins misdaadig. . . . Wy verlangen niets vuuriger dan wettig te trou. wen. . . . Wy willen, tot dat wy daar toe geraaken, uw diftrikt verlaten, om geen aanftoot tegen uwe wetten te geven.
Hardsteen.
Aan menichelykheid ontbreekt het my zeeker niet. ... Maar myn pligt! Nu ik zal de vrouw hier bo-
ven



Tweede Bedryf. 263
ven ook eens ondervragen. . . . Blyf gy onderrasfchen hier, heer Tobias! . . . Ik vorder hem van uwe handen.
TIENDE TOONEEL.
Karel, Tobias.
Tobias.
Hoor, mynheer! Ik heb medelyden met 11. . . . Gy hebt my zeekerlyk fchade toegebragt; en myn huis gefchandvlekt; maar wat zal men doen ? . . . Ik wil evenwel zien of ik u helpen kan. Gy hebt zo aanftonds gehoord , dat ik den Heer Schout voor uw perfoon moet in flaan , en zorg draagen, dat gy niet ontkomt. . . . Maar luister! Hier digt by is een Werf- Officier . . . wilt gy Zoldaat worden ? Dan zal ik u by hem brengen, en zien hoe ikmy'er uit redde. Maar dan moet ik ook het handgeld hebben, om myne fchade eenigzins te vergoeden.
Karel.
Goed heer Hospes! Ik heb geen keus. . . . Laat my Karolina haaien. ... Ik zal my terftond met haar onder de befcherming des Officiers begeven,om deze verfchriklyke Regeering te ontwyken.... Het handgeld, zo veel het zyn moge, zult gy hebben.
Tobias.
Neen, Heer! By Karolina moet gy niet meer wezen .. . voor die zal wel gezorgd worden, . . .
S 2 Ka-



2(54 Karel e» Karolina. Karel.
Hoe! Barbaar! Zal die naar de gevangenis? . . . Naar een Tugthuis!... Hoe trilt my dat woord door alle de leden!... En ik zou alleen vry zyn !... Neen! tot dien prys verlang ik noch leven noch vryheid! ... Ik fcheur my niet van Karolina af.
Tobias.
Maak u zo driftig niet Heer! zo kwaad is myn voorflag niet gemeend. . . . Uwe Karolina zal ook gered worden. ... Ik kan u zeggen, dat de Heer Schout medelydender is dan gy denkt. . . . Zy zal niet naar het Tugthuis. ... De goede Heer zal vast voor haar zorgen,en haar ook in zeekerheidbrengen. . . . Hy is ryk ; misfehien neemt hy haar zelf na zig. . . •
Karel, hem invallende.
Geen woord verder! ... Ik heb genoeg bemerkt om de gantfche affchuwelyklte boosheid,onderhet dekkleed van Regt vermomd, door te zien. . . . (De Waard houdt hem tegen., Uit den weg, zeg ik, of gy zyt ongelukkig.
ELFDE TOONEEL.
Karel, Tobias, Hardsteen.
Hards teem, in het aankomen.
Dat lieve bekje is, zo als alle haars gelyken, vry impertinent ... en de jonge Heer hier ziet 'er ook heel driftig uit. ... Nu geduld, wy zullen malkander



Tweede Bedryf. 26$
der nader fpreeken. . . . Gy zult niemand uit den huis laaten , heer Tobias. ... Ik zal terftond met de Stadsdienaars komen om hen aftehaalen. ^Karel vliegt woedend naar binnen , en bet Tooneel verandert.j
TWAALFDE TOONEEL. Karolind's Kamer. Karel, Karolina.
Karolina, met losgereten hair op de knieën liggende , met de handen in de hoogte opgeheven en biddende, fpringt van de vloer op % zo dra Karei woedende binnen treedt.
O Vriend ! waar waart gy? . . . Waar toe is 't nu gekomen. . . . Een monfter in menfehenfehyn heeft my de fchandelykfte voordellen . . . Naar het Tugthuis! nog dezen avond, naar de gevangenis... zonder u . . . of . . . Hemelfche magt kunt gy 't verdragen! . . . Den fnoodaart ten wille te zyn.... Ach ! myn Karei ! Straks zal die gemaskerde booswigt onder den heiligen naam van regter ons veroordeelen, en . . . voor eeuwig fcheiden.
Karel.
Ik heb het dan maar al te wel begrepen. . . . Tusfchen dezen Schelm en onzen Waard is een afgryslyk komplot ! . . . Regtvaardige God! moeten dan de gruwelykfte euveldaaden tot zo verre over S 3 de



3Ó6 Karel en Karolina.
de weerlooze onnozelheid zegepraalen!... Kan uwe wraak . . . Kan uwe barmhartigheid , het gehengeu! . . . Arme vrouw! Hoe gaarne zoude ik my voor u laten boeijen, waart gy 'er mede te redden. Karolina.
Alles, alles is verloren, Karei! Deze laatfte oogenblikken zyn nog maar korten tyd in onze magt; fchoon ons onoverzienlyk Ieet voor ons geheele leven duuren moet. . . . Waar toe nu geleefd Karei! Nu! Ja ! nu , wordt het fterven onzondig. . . . Gy hebt den arm eens mans, Karei! . . . Red my toch uit dit vreeslyk, gruwzaam, leven ... red iny van fchande en fmaad! Laat ons fterven! Dan zyn wy ons lyden te boven.
Karel, haar in zyne armen vattende.
Ons lyden te boven, ja zo wy in Gods ontfermende genade fterven , maar niet zo ons ongeduld ons zyne hand zoekt te onttrekken, en zyne wetten te verkragten. Daar wagt ons eene eeuwigheid aan geene zyde van het graf; Daar zal de goede God ons vergoeding fchenken voor al ons lyden, daar zullen wy vereenigd zyn. . . . Maar zoude ik uwe . . . of myne . . . moorder worden! . . . Ik zal egter nooit dulden, dat men u wegfleepe! Neen! Ik zal. . . . Ik weet niet wat ik zal of moet. ... Ik zal deze oogenblikken waarnemen om zes regels aan myne moeder te fchryven.
Einde van het tweede Bedryf.
DER.



Derde Bedryf. 267 BERDE BEDRYF.
EERSTE TOONEEL.
De Kamer van den Waard. Men hoort voor het huis een Posthoorn blaaztn.
Tobias, een Bediende. Tobias, ftil.
„ Zagt: Extrapost! Hoe komt die voor myn huis ? ,, . . . Die gaan anders naar het Logement. . . . Zy „ vergisfen zig gevvisfelyk."
Bediende.
Is dit niet het huis van heer Tobias ?
Tobias.
Om u te dienen. Ik ben het zelf , wat is 'er van uwe orders ?
Bediende.
Dan zyn wy te regu Kan mynheer hier af treden ?
Tobias.
O ! Veel genade voor my. . . . Indien mynheer myn gering huis voor lief belieft te nemen.
S 4 TWEE-



268 Karel en Karolina.
TWEEDE TOONEEL. Kroonenburg, Tobias, Bediende. Kroonenburg.
Is 't hier?
Bediende.
Ja mynheer! ... Dit is de Hospes zelf . . . een bekeerde Jood, niet waar Hospes ?
Tobias.
Een bekeerd Christen ben ik. . . . Ikhebhetjoodendom vaarwel gezegd. . . ,
Bediende.
In uw hart ook. Hospes?
Kronenbur g.
Zwyg! Gaa naar het Post Komptoir, en vraag naar de brieven die daar voor my liggen zullen.
Tobias.
Myn huis is wel klein, genadige Heer, doch uwe genade zal hier zo wel bediend worden als in de eerfte herberg. Hier boven heb ik een fchoone kamer, zy is thans nog b'.zer, maar zy zal firaks ontruimd worden, en dan zal ik die terltond aan uwe Genade aanbieden.
Kronenburg. Wat zyn het voor vreemdelingen, heer Hospes ?
T o-



Derde Bedryf. 20*p Tobias.
Och! Genadige Heer! Uwe genade weet, hoe het in herbergen gaat. . . . Men kent de lieden niet al. tyd vooraf. ... Nu het zyn een paar jonge lieden, welker goed voorkomen my bedroog. ... Ik denk, dat zy hunne ouders ontlopen zyn. . . . Het is zo eene galanterie. Maar dewyl ik bemerkte. hoe de zaaken Honden, heb ik het by den Heer Schout aangegeven ; en die zal hen zo terftond laten haaien en in de gevangenis brengen.... Zy hebben niets meer dan zo als zy gaan en liaan, en zullen, dewyl zy niet getrouwd zyn, volgens het gebruik van onze ftad, in het Tugthuis gezet worden denk ik.
Kroonenburg. Hoe heeten die Perfoonen?
Tobias.
Ik heb hunne naamen nog niet gehoord, genadi. ge Heer ... De jongman noemt zyne beminde al. ■ tyd Karolina.
Kroonenburg.
Ik kan immers in dit vertrek wel blyven, Heer Waard ? De jonge lieden daar boven moeten mynentwegen niet verdrongen worden. ... Nu wilde ik wel een oogenblik alleen zyn.
Tobias.
Zo als uwe Genade het gelieft te bevelen.
S 5
DER»



270 Karel en Karolina.
DERDE TOONEEL.
Kroonenburg, alleen.
Hoe huppelt myn hart! . . . Ontvang myn vuu • rigften dank, gunstryke Hemel! ... Ik heb hen gevonden, de arme verdwaalde Schaapen! . . . En 't fchynt, dat ik hier op 't uiterfte tydflip gekomen ben! ... Op het punt van naar eene gevangenis gefleept te worden! . . . Ongelukkig meisje! . . . Moge het uwer wyze Voorzienigheid, o Albeftierder, behaagen, dat de brief van haaren vorigen weldoener zodanig zy, dat ik haar geheel redden kan. . . . Maar wat zal ik met haaren verachtelyken, fnooden, verleider aanvangen?
VIERDE TOONEEL. Kroonenburg, de Bediende met brieven. Bediende. Mynheer, hier zyn de brieven.
Kroonenburg. Goed! Laat my alleen . . . blyf by 't rydtuig.
VYFDE TOONEEL.
Kroonenburg, alleen.
Ha! Deze brief is van haaren weldoener! (Hy leest.") „ Duizendmaal dank voor uwe goedheid van de on „ gelukkige Karolina, de dogter van myn waarditen „ vriend, zo'er mogelykheid toe zy, te willen hel-
„ pen



Derde Bedryf.
271
„ pen redden. ... Ik heb haar als myne dogter be„ mind, en haar tot het pad der deugd te zien we. „ derkeeren zou my een der wezenlyklte geneug. „ tens zyn, waar voor het overfchot myns levens „ vatbaar is. Ik heb na myn vorig fchryven , en ,, na oneindige navorfchingen, zeekere berigten, dat „ zy zig in een kommerlyken ftaat onthoudt, in dien „ oord, daar uwe zaaken u roepen, en ik neem met „ blydfchap deze gelegenheid waar om u haare red„ ding aan te bevelen. . . . Hoe gy die best aan„ vangt zullen uwe wysheid en de omftandigheden „ bepaalen; Alles wat gy hier in doet zal by my met „ de levendigfle dankbaarheid erkend worden. . . „ De kosten komen in geene aanmerking, zo het „ oogmerk flegts bereikt wordt om een jong mensch „ van edele beginzels ... de dogter van myn vriend „ ... te behouden. Dit moet ik 'er evenwel by „ voegen; Dat haar verleider haar trouwen, of dat „ zy van hem fcheiden, moet; wy moeten geene aan,, houdende ongeregeldheden begunftigen. ... Ik „ hoop, dat myn fchryven u nog voor uw vertrek zal „ ter hand komen, en verzoek daar van ftraks tyding :, te zenden aan
Uwen &c."
Hoe gelukkig dat ik order t'huis gelaten heb om my terftond alle brieven toe te fchikken! . . . Hoe gelukkig, dat ik gisteren van dien vreemdeling, zonder dat hy iets bedoelde , zo veele byzonderheden gehoord heb, die my reeds eenig licht gegeven,en aangefpoord hebben om myne reis herwaards te ver. haasten. . . . God is met ons . . . alles zal gelukkig



£72 Karel en Karolina.
kïg gaan! . . . En, dank zy zyne gunst! Ik zal het werktuig zyn! . . . Welaan geen oogenblik verloren. . . • {Hy fcheltf)
ZESDE TOONEEL.
Kroonenburg, Tobias.
Kroonenburg.
Wys my de kamer van Karolina , ik wilde haar wel eens (preken.
T o b j a s.
Als 't u belieft my te volgen.
ZEVENDE TOONEEL.
Karolina's Kamer.
Kroonenburg, Karolina, Karel.
Kroonenburg, tot Karolina, die met fchrik van haar /loei fpringt, terwyl Karei fcbreiende zit te fchryven.
Ik vind u in geene gelukkige omflandigheden Karolina! En de oorzaak, die my hier voert, is . . . geen loflpraak voor u. Achting voor een man, wien gy blinde gehoorzaamheid fchuldig zyt, heeft my aangefpoord u op uwen ongelukkigen weg te volgen. . . . Deze Heer is ontwyfelbaar uwe geleider, of verleider, zo als men 't noemen wil. . . . Gyl. zyt niet getrouwd, zo als ik verneem . . . beantwoord my deze vraag vrymoedig.
K a-



Derde Bedryf. 273 Karolina.
Neen! niet getrouwd . . . Wy hebben nog niets gemeens dan de uiterfte elenden.
Kroonenburg, fttf Karel.
Dus heb ik voor tegenwoordig, mynheer, niets aan u te zeggen. ... Ik wensch Karolina weieens onder vier oogen te fpreken; en laat het aan uwe befcheidenheid over, of gy ons zult verlaten, dan of ik Karolina naar een ander vertrek geleiden zal? rKa. rel vertrekt met eene buiging, doch tevens met teekenen , dat hy zyne vernedering voelt.)
AGTSTE TOONEEL.
Kroonenburg, Karolina.
Kroonenburg.
Nu zyn wy alleen! . . . Gy weet, wie het is, die met u fpreekt, en . . . dat gy u op my even gerust kunt verlaten , als op den waardigen man, jegens wien gy uwe pligten kent, en in wiens naam ik metufpreek! Gy begrypt zelve,dat gy,uit hoofde van dien (lap, dien gy gedaan hebt, geen grond hebt om verdere onderfteuning van uwen Weldoener
te verwagten Hy was in 't minst niet ver-
pligt voor u te doen wat hy gedaan heeft, Enkele achting voor den overledenen , die u het leven heeft gegeven, enkele grootmoedigheid, heeft hem bewogen zig met uwe jeugd te belasten, en de plaats van vader by u te vervullen. . . . Gy hebt u dit alles geheel onwaardig gemaakt; dat voelt gy, dat moet uw T hart



274 Karel en Karolina.
hart u zeggen, en evenwel . . . dank de Voorzienigheid ! en dank de zonderlinge' goedheid van dien voortreffelyken man! . . . Hy wil zig nog uwer ontfermen, zo gy tot de deugd wilt wederkeeren. Hy heeft my gelast de bekwaamde middelen ter uwer redding te beraamen; Thans moet ik uwe neigingen nauwkeurig weeten; Gy moet opregt met my te werk gaan. Gy zyt op dit oogenblik vry . . . volkomen vry, van een man,waar medegy geene verbindtenisfen hebt dan welke het u niet vry flondt aan te gaan; Gy mogt de wetten niet verbreken , en het blyft altyd uwe eerde pligt u weder aan dezelve te onderwerpen. Spreek dan naar uwe eigen verkiezingen , als of gy nimmer iets met hem te doen hadt gehad. Wilt gy hem trouwen ? ... Uit liefde, uit eigen verkiezing, trouwen? . . . Dan zal ik u hier in behulpzaam zyn. . . . Maar vindt gy geene onderfcheidende liefde voor hem in uw hart . . . heeft eene nadere kennis met zyne geaartheid u geleerd, dat gy niet gelukkig met hem zoudt kunnen leven, zo zeg het vryelyk ; Ik zal u met my nemen, en u op eene plaats brengen, alwaar gy al het noodige, en zelfs verkwiklyke, zult vinden . . . alwaar gy geheel onbekend zult zyn, en . . - uwe afdwaalingen in ftilte kunnen betreuren. . . . Niemand zal uw wedervaaren weten. . . . Gy kunt dan nog gelukkig worden, en , zo uw gedrag voortaan goed is, zullen wy daar alle onze poogingen toe aanwenden. . . . Zeg my derhalven . . . maar uit den grond van uw hart . . . hoe gy jegens uwen verleider gezind zyt? Vrees voor 't overige niets van hem, ik zal weten,
wat



Derde Bedryf.
n-75
wat ik met hem te doen heb, zo hy zig in 't minsc tegen onze fchikkingen durft aankanten.
Karolina.
In het oogenblik als ik den dood wenschte te zien verfchynen , hoor ik in u de dem eens Engels.... Zo zyn 'er dan nog edele zielen ! Zo zyn 'er dan nog menfchen, die zig over de ongelukkige Karoli. na bekommeren ! . . . Waar ben ik ! Wat zeg ik! Het is de waardige Man, wien ik boven alle menfchen beledigd heb. ... Nu voel ik eerst myn vergryp . . , myne zwarte ondankbaarheid ... in haar vol afgryzen. . . . Mynheer ! waardige vriend van mynen Weldoener , van myn tweeden vader, vrees niet, dat myn gewetenverltokt is! . . . vrees niet, dat ik myn hart voor u vermommen zal! Gy hebt regt, dat hart ... dat fchuldig hart, tot den grond door te zien: ik zal 't u naakt vertoonen. ... Ik heb nog dezelfde liefde , die my myn pligt heeft doen vergeten. . . . Dat laatst betreur ik , en zal ik, zo lang ik leef, betreuren; het eerst, kan het met myn pligt betlaan, zou nog de wellust myns harten zyn. ... Ja mynheer! myn ziel kleeft aan Kareis ziel, en ons noodlot is onverbreekelyk verbonden. . . . Hy heeft gefeild; maar door liefde te mywaards vervoerd . . . Myne toeltemming in zyn voordel was grooter misdaad dan het voordel zelf. . . . Wy deelen gelykelyk in de zelfde elenden... en in het zelfde berouw: zyn hart wordt van geen minder fmart verteerd ... dan ... het .. . myne. {Zy [preekt die laatfte woorden met de ftem T 2 van



sf6 Karel en Karolina."
van iemand, die door te flerke droefheid overmand viordt, en zeigt in haaren floel neder.)
Kroonenburg.
Genoeg Karolina! Uw berouw verzeekert myvan „uwe beginzelen. • . . Zy waren door driften overweldigd, zy zyn niet verdoofd. Nu . . . Gy zyt te veel geroerd! . . . Arm ongelukkig Meisje!... Bedaar, ik zal met uwen Karei fpreken. QHy gaat naar de deur, en zegt tot Kar el, die in een tegen, overftaand vertrekje hadt gewagt.) Heer Karei! Wees zo goed van hier te komen , ik wilde wel een woord met u fpreeken.
[NEGENDE TOONEEL. Karel, Karolina, Kroonenburg. Kroonenburg. Ik ben hier , mynheer , om de arme Karolina, welke gy in 't verderf geftort hebt,uit den afgrond te trekken!... Wederkeering ter deugd is de voorwaarde , onder welke zy geholpen zal worden.... Karolina betuigt berouw over haare vorige afwykingen . . . Zy wil my volgen, haare ongeregelde levenswyze ftaaken , en tot de gehoorzaamheid jegens haaren weldoener en geflagt. . . .
Karel.
't Is genoeg, mynheer ! Ik kan, ik moet, u niet beletten my myne Karolina te ontrukken. . . . Maar • weet, dat gy my tevens, myn hart ontrukt. ... Ik
zal



Derde Bedryf. ^77
zal u egter niet in den weg zyn. . . . Gy vertrekt .met Karolina, en ik zal op 't eigen oogenblik naar myn Regiment vertrekken, en . . . fterven. ... Na het verlies van Karolina heb ik niets meer te verliezen.
Karolina, op baar kniën vallende voorde voeten van Kroonenburg, met eene waggelende houding en flauwe ftem.
O Mynheer! heb medelyden! . . . Hy heeft niet minder geleden dan ik.
Kroonenburg.
Ja! Medelyden. . . . Maar hoe ! Wat is dit?
TIENDE TOONEEL.
Tobias,Hardsteen met twee Geregtdienaaren, Karel, Karolina, Kroonenburg.
Kroonenburg.
Geregtsdienaars onftuimig in de kamer te dringen, heer Hospes! ... Is men hier in uw huis niet veilig voor geweld!
Tobias.
Ik bid onderdaanigst om verfchooning. Het betreft uwe Genade niet. ... Dit is de Heer fchout,. (op Hardfteen wyzende) van de Overigheid gelast om deze twee Perfoonen, die myn huis door eene onordentelyke levenswyze onteerd hebben, te vatten,...
T 3 Hard-



278 Kabel en Karolina.
Hardsteen.
Ja mynheer! Myn ampt en pligt vorderen order te houden.... Deze beide perfoonen zyn niet getrouwd, „en hebben in een verboden gemeenfchap, tot openbaare ergernis onzer ftad, te zamen geleefd.... By ons ftaat op zulk fchandaal het Tugthuis, en ik kom om hen te haaien. . . .
Karel.
O Mynheer! Zo gy wist hoe ysfelyk de oogmerken zyn , welken zy onder de heilige naamen van ampt en pligt bewimpelen! ... Zulk een allerfnoodst komplot is nooit dan in de hel gemaakt... hoor...
Karolina.
O God ik fterf.
Kroonenburg.
Geen nood, Karolina, herftel u! . . . Bedaar Karei ! (Tot Hard/leen.) Heer Schout! Zoudt gy my deze beide perfoonen niet kunnen overlaten? lk zal 'er u en uwe Had van ontlasten. ... Ik zal hen medenemen ... en erkentelyk zyn voor uwe infchiklykheid. . . .
Hardsteen.
Mynheer! Ik kan niet . . . myn pligt verbiedt het my. . . . Gy zult, hoop ik, de Overheid dezer ftad refpefteeren. . . . Deze beide ergerlyke misdaadigers moeten terftond naar de gevangenis ... het is van Amptswege. . . .
T o-



Derde Bedryf. 279 Tobias.
Een oogenblik geduld, Heer Schout! (Tot Kroovenburg, wien by wat ter zyde trekt, j Uwe Genade zeide daar, dat gy erkentelyk wilde zyn.... Ik ben een arm man; die van niets begonnen ben, en het noodig heb,... Ik zal den Schout gauw handelbaar maaken.... Hy is alleen zo pligtyverig omdat de Juffrouw zyne matres niet heeft willen worden.... Maar, zo uwe Genade my een behoorlyke douceur daar voor geven wil, zal ik zelf by de Magiftraat getuigenis geven, welke voorflagen de loffelyke Schout my gedaan heeft om het jong mensch te bekomen, en ten mynen profyte den jongen Heer onder de Zoldaaten te verkopen.
Kroonenburg.
Ik dagt, heer Hospes, gy zoudt zulk een gewigtig getuigenis gaarne zonder inzigt van eigen voordeel geven om de boosheid te ontmaskeren, en... een paar ongelukkige menfchen te redden ... En dewyl het, gelyk gy zegt, alleen op getuigenis der waarheid aankomt, zo behoeft u die liefdedaad niets te kosten. . . .
Tobias.
Dat is wel waar.... (Met een luide ftem.~) Maar neem my niet kwalyk, als ik my wel bedenk, doe ik beter my in geen vreemden handel in te laten, en ... Ik kan in uw verzoek niet bewilligen! en... Bt wil het ook op myn gemoed niet hebben, dat 'er ontugt in myn huis bedreven is, zonder geltraft te worden. . . .
T 4 Hard-



28o Karel en Karolina. Hardsteen.
Wel gezegd, Heer Tobias! .. . (Tot de Gerègtsdienaars.) Leid hen weg. (De Geregtsdienaars treden voorwaards, Karei doet het zelfde met drift)
Ka r o li n a , haare handen naar Kroonenburg uitftrekkende.
.Om Gods wil . . .
Kroonenburg.
Laat af! Heer Schout! (Eenpapier uit zyn zak haaiende.) Hier is een bevel van de Hooge Lands Overheid; 't welk ik hoop, dat Gy en de Magiftraat zult refpecteeren. (De Schout ziet dit papier met verbaasdheid aan, en maakt, te rug tredende, eene diepe buiging.) Nu wat zegt gy ?
Hardsteen.
Ik heb den diepften eerbied voor de bevelen der Hooge Overigheid.... (Tot de Geregtsdienaars jGaat maar heen.... Het ftaat aan u, genadige Heer, over de beide perfoonen naar welgevallen te befehikken. .... Ik heb de eer van my in uw gunftig aandenken te bevelen. . . .
Kroonenburg.
Tat is het best, wat gy doen kunt.. .. Gy kunt vertrekken, ik heb u niets dan dit woord te zeggen. ... Gy zyt een fnoodaart, en verdiende ftraf.... Het ware weinig moeite u dezelve te doen lyden; doch op hoop of gy nog tot inkeer mogt komen... In. ^erdaad Schout, gy ziet nu, dat fnoodheid de weg
niet



Derde Bedryf. 2gi
niet is tot geluk. . . . Ook zal men op u voortaan acht geven, wees op uwe hoede.... Voor het overi. ge zou uwe langere tegenwoordigheid my verveelen. (De Schout vertrekt met eene bedremmelde houding : en Kroonenburg vervolgt tot den Waard.) De les, die ik aan den Schout gaf, zou op uwe verharde ziel verfpild zyn; Ik laat u aan u zei ven over om de Billyke llraf uwer fnoodheid te vinden... uwe domme laagheid zal u dezelve ontwyffelbaar berokkenen.... Menfchelykheid en eer zouden u hebben doen wel. vaaren, en vrolyk doen leven.... Maar nu!... Uw huis... het is een moordhol voor ongelukkigen, die :hunne voeten over uwen drempel zetten... en dat alles om ... de hel in uw hart om te voeren.... Gaa geef uwe rekening aan myn bedienden, maar maak flaat, dat dezelve ten ftrengften onderzogt zal wortien. (Tobias vertrekt.)
ELFDE TOONEEL. Kroonenburg, Karel, Karolina.
Karel,/*/ Kroonenburg.
Gy hebt ons, mynheer, (ik zeg niet van onze vervolgeren, maar) van onze beulen verlost; en ik bemerk , dat gy eene volkomen magt over ons hebt. Kunt gy met de weldaadige oogmerken jegens myne Karolina... met de edele gevoelens, welke ik in u befpeur.... Ach ! ik kan de gedagten niet dulden.., neen! Gy kunt myn bederf niet befloten hebben! Kroonenburg.
Gy hebt gezondigd, mynheer.... Gy hebt berouw,
en



282 Karel en Karolina.
en het zal geen onvrugtbaar berouw zyn, vertrouw ik, gy zult uw leven willen belleden om uw wanbedryf zo veel mogeiyk . . .
Karel, hem afbrekende.
Ach ! Daar kunt gy niet aan twyffelen... neen, ik ben verzeekerd , daar twyffelt gy ook niet aan. ... Myn pligt is niet uit myn ziel uitgewischt.. .. God alleen weet het, wat my deszelfs overtreeding gekost heeft, . . .
Kroonenburg.
Nu dan ! Ik wil dat lyden niet rekken... (trekt beiden uwe gedagten tot een gelukkiger leven uit, ik vergun het u , maar vergeet nooit wat gy geleden hebt, om de paden van deugd en eer te Standvastiger te bewandelen.... Dankzy de alziende Goedheid , dat hy my tot een middel gebruikt heeft om u van uw verderf te redden.... Ja! dankt hem met my, uw geheele leven lang, dat ik in ftaat ben geraakt dit zo volkomen te kunnen doen.... Zodra uwe weldoener, my uwe ontvlugting fchreef, Karolina, heb ik niet flegts myn dienst aangeboden, maar ook het geheele geval, zonder eenige bewimpeling, voorgedragen aan myn neef, den Graaf N. een man , wiens oog nooit door den glans van 't Hof verblind wordt om niet op de ongelukkigen ntêr te zien, Ik heb hem de ysfelyke gevolgen van uwe dwaasheid vertoond . . . uwen tegenwoordigen elendigen toeftand . ... uwen dood, den dood van fchande en wroeging ... dien uwer moeder, Karei! dien van uwen Weldoener Karolina!... Verfchriklykevooruitzigten, die
het



Derde Bedryf.
283
het egter te vreezen ftondt, dat alle de uitwerkzels van uwe misdaad zouden zyn, zo men dezelve niet fchielyk ftuitte : ik heb hen uwen vorigen onopfpraakeiyken dienst vertoond... de getuigenisfen der Officieren deswegen toegezonden. . .. Uw vroeger karakterbefchreven... Eindelyk ,hyheeftmyde noo» dige volmagt bezorgd om u te kunnen verlosfen... Maar hy heeft meer gedaan Karei!... Hy heeft pardon voor u verworven ... en morgen geleide ik u naar 't Altaar.
Karel en Karolina, beiden zyne kniin omhelzende.
O geene woorden kunnen uiten ....
Kroonenburg, ben invallende.
En geene harten voelen wat ik thans voel.
•
EINDE.