VteREENIGDE NEDERLANDEN. "jj
worden.. Gy ziet liet is verdeeld in XXXV. Ruiten , als vyf in de hoogte en zeven in de breette: als wy nu by voorbeeld van de Rivier de Maas , fprecken, dan flaat gy 't oog op het onderdo gedeelte van ruk XXIV. , alwaar de loop van dezelve word aangeweezen.
Z. My dunkt, Vader, gy fpreekt met voordacht , als gy hier de Rivier de Maas noemt;, eer dat gy van de aloude bewooners deezet Landen fpreekt, geJyk ik verwagt had ?
V. Zoo is het myn Zoon, ik noemde die .Rivier, om dat ik u vooraf de vooruaamfte Z.eê'u, Rivieren en Strpotnen wil doen kennen., die door deeze Landen loopen. Ik zal een .aanvang maken met de Noord- en Zuiderzeen, als zynde die, welke de Fereenigde Neder.landen omringen.
De Noord~7.ee,. heeft haaren naam even als de Zuider-Zee , van haare gelegenheid , ten opzichte van de Nederlanden, gekreegen, als {trekkende de eene zich ten Noorden cn de andere ten Zuiden, van deeze Landen; dc eerde is anders ook bekend, met den naam
van



•18
GESCHIEDENISSEN DER
van de Duhfche-Zee (Oceanus Germankus,) befpoelende de Kusten der Landfchappen (Jdrovintien) van Groningen , Friesland , West-Friesland, Holland, Zeeland en Vlaanderen. Zo als gy ziet, op de ruiten.
I. II. III. IV. V. VI. VIII. IX. XV. XVI. XXII. XXIII. en XXIX.
Na dat omtrent het Jrar twaalfhonderd en ■twintig, de Zeegaten van Texel en *4 VUe, van tyd tot tyd, vergroot waren, was daardoor een vrye vaart , voorby Stavoren en Enkhuizcn veroorzaakt , het vaste land van een gcfchekïen wordende, en de wateren, door middel van kleine binnenvaarten meer en meer indringende , zo veroorzaakte dit noodzaaklyk eene fchcuring , en wel voornaamclyk door middel van ?ï Flie. Hier door werd Wlenngcn, (a) Texel, (b) Eyet" land, (c.) Vlieland, (d.) der Schelling, (e.) Ameland, (f.) cn meer andere gedeeltcns, .tot Eilanden gemaakt , zo als gy op de ruiten X. III. en IV. vind aangeweezen.
Z. Was alleen de fchciding van het Vaste <land , tot Eilanden , het gevolg van deeze fchcuring % V.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ïf>
V. Neen 5 maar de Zuider-Zee is aan dezelve ook haaren oorfprong verfchuldigd. Want het water van de Noord-Zee verder doordringende , veréém'gde zig niet het Flie-Meir (Flevo Lacus.) zie op de ruiten XI. en XVII. waarby gy op de eerstgemeldc mede vindt aangewezen (5.) UBreezand, («£ 't Eiland. Vrk, (w.) Ens en Emmeloord; en meer andere bevaarbaare meiren, welke de gantfche ftreek die tusfehen de gemelde Eilanden, en de Landfchappen , Friesland,, Overysfd, Gelderland, Utrecht, Holland en IFest-Friesland,. ingeflooten is ; befpoelden, en waardoor het KrielfchQ (zin * ruit X.) en meer andere Bosfchen overftroomden, en die waterplas, die op 60 duitfche mylen in haaren omtrek, en in de lengte van 't Z. naar 't N. op byna 21 Mylen begroot word, en die wy de Zuider-7.ee noemen, ontftaan is. Zynde met recht aan te merken als een inham van de Noord-Zee, even als 't Y een arm of inhanr van de Zuider-Zee is. (Zie ruit XVII.) die tusfehen Holland en JFest-Friesland loopt. Z. Hier uit. leer ik dan de Oudheid van
da



Efc 6ESCHISDEKISSJEN DER
de Zv.ider-Zcc bepaalen , maar van waar mag:' de naam van 't Y zyn oorfprong hebben?
V. Schoon ik u den oorfprong van de Zuider-Zee , uit het gebeurde omtrent het Jaar twaalfhonderd - en - twintig voorgemeld heb, zo is dit echter geen vast tydftip, want 'er zyn 'er, die haaren oorfprong ftellen, op het Jaar elfhonderd -en-zeventig, doch vroeger word het van niemand myns wetens gefield; dc naamsoorfprong van 't Y , is zo onzeker, als deszelfs oudheid , want op de alleroudfte Kaarten van ons Land , ja zelfs eene eeuw voor Ch. Geboorte, vind' men 't aangewcezen, fchoon óp verre na zobreed niet, als tegenwoordig. In de twaalf* de Eeuw , was het niet meer, dan eene floot, die de Haarlemmers en Osdorpers met weinig moeite overftiken, aks de Drechter-Friezen hun te na kwamen ,. en thans kan men de lengte op drie Hollandfche my len ieder van 2000 Rhynlandfche roeden, dat is.van Pampus af, tot Spaarendam toe, bepaalen , en deszelfs geheelen omtrek tot op> bykaiis agt dergelyke mylen.



▼EttEBNEattg NEDERLANDEN.
kening, hetwelk niet geheel en al zonder grond fchynt; en deeze gedagte aannemende, acht men , dar dezelve door Corbuïo gebragt is , tot de lengte van tusfehen de ai , en 23000 pasfen, van fFyk te Duurflede af, tot aan Lexmond. Ruit. XXV. (26.)
Verder vindt gy. 0p dit Kaartje aangewezen , den Joop van de Rivier de Eems. (Amifia.-) Ruit V. en VI. Van de Rivier de Zaal. (Sdla.) Ruit XXXIIf. en XXXIV. Van de Lippe. (Lippa.) Ruit XXXIV. en XXXV. Om de Vecht , den Amftel, de Zaan, en eene menigte van andere Rivieren en Wateren, niet hyzonder te noemen; dewyl het van meer aanbelang zyn zal, te zien, welke Volken zig aan die Stroomen en Rivieren hebben nedergezet , of waar langs zy in deeze Landen gekomen zyn , waardoor zy verëcnigd of van" eikanderen af-
gefcheideu waren. Wy zulk.n tm
dien einde het Kaartje in de hand nemen. — Wie zyn de eerfte, die ons volgends de bygevoegde CyfFerletters op hetzelve voorkomen ?
8 * Z.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 29
cheii) zig door hunne ftrooperyen ter Zee, berucht hebben gemaakt , hoe zy door Drufus zyn beteugeld, en na hunnen inval in België, door Juliaan geflagen. Wie volgen op hen?
Z. Die van Staveren , welker grenzen ik op de Ruiten III. X. en XI. (4.J aangewezen vinuc.
V. Deeze zyn een gedeelte der Friezen, door de Romeinen Sturii genoemd, of als bewooners van Stavoren, ook wel Staurii, en dus zyn zy geen byzonder Volk geweest , maar behoorden ouder de Groote Friezen. '£r zyn, die hunnen naam Tufti fpellen , als zynde zy Tusfchenlanders geweest, bewoonende voorheen een gedeelte van het vaste Land , aan den Zeekant, niet verre van Huisduinen en Kalandsoog, en door dcezen worden zy voor eene byzondere Natie ,. van de Katten afkomftig, gehouden.. Doch gy zult beter doen, hen aan te merken, als behoord hebbende tot de Groote Friezen. Wat den naam Staurii aanbelangt, deeze kan hun met rcgt gegeB a ven



38 «r.SCHIEDENISSEN DER-
daar onder begreepen, en op dit Kaartje op de RuitenjX. XVI. XVII. en XXIII. aangewezen, en nu tot Noord- en Zuid-Holland. behoorende , (d) Enkhuizen , (e) Hoorn a (Q Alkmaar , (g) Monnikendam , (b) Amfieldam, (i) Haarlem , (k) Z,«df», (1> *& Grayenhage, (m) Zfe///, (n) Rotterdam, (o) Gouda..
. Welke Volken hebt gy nu reeds leeren kennen ?
Z. De Oost-Friezen, de Staam, die gy zeide, dat een gedeelte der Friezen uitmaakten, en de Friezen> welke door u onderfcheiden werden in groote en- Fr/e»
V. Wanneer gy van deeze Volken leest', moet gy deeze onderfcbeiding, die ik u dus met voordagt heb doen herhaalen, altyd in het oog houden , om rede, dat 'er zyn, die geheel tegen de waarheid aan, de groote en kleine Friezen onder elkander vermengen, en tot één Volk maken ; de gemaakte bepaaling van hunne byzondere woonplaatzen, aal u hier toe altyd van groot nut wezen-;
C3Xi



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 33
en de gefchiedverhaalen en lotgevallen deezer Volken dit nader bevestigen ; de Groote. Friezen zullen u ook voorkomen onder den naam van Nederfasfen, en de kleine, afkomftig van de Katten, een byzondere Volksnaam der oude Germanen , onder die van Kaninefaaten en Marefaaten , gelyk reeds gezegd is.
Welke Volken komen vervolgens- op de Kaart voor?
Z. De Batavifche Volken. (I20 Ruit XXIV. enz.
V. Deeze draagen in 't Latyn den naam van Gens - Batavomm, omdat zy bewooners waren van 't edelfte Eiland der Batavieren, welk Eiland ook wel de Batavifche Akksr genaamd word, doch hier by moet gy wei acht geven , welk gedeelte dan bedoek! worde. ——— Te weten als men het Eiland noemt, verftaat men de IFestzyde, dat is, daar het door de verëeniging van de Waal met de Maas een wezenlyk Eiland is: als men het een Akker noemt, bepaalt men zig tot den Oostkant, daar het LandB, 5 ban»



GESCHIEDENISSEN DER
hangend en vast is aan de aangrenzende Gewesten, en om de geheele gedaante wel te befchryven, zegt men: dat bet is een
hangend Eiland , tusfehen de Maas en de Waal, befiaande een gedeelte van het tegenwoordig Gelderland, Holland en Utrecht, zoo als de Steden daar op gelegen, u nader aanwyzen, (q) Arnhem, (t) Schcnkenfchans, (v) Emmerik , (u) Nymcgen , (x) Batenburg , (v) Wyk - te • Duurflede , (p) MouU foort, (q) Utrecht, (z) Gorcum, (A) den Biesbos ch , (li) Dordrecht- , (C) den Br iel. ——— In ons volgend gefprek zal ik u de bevvooners dezes Eilands nader doen kennen ; zeg my nu, wie op hen volgen ?
Z. De Zeeuwen of Zeelanders ,. (13.) op de Ruiten XXII. XXIII. XXIX. en XXX.
V. Gy wilt zeggen , dat gy daar de Taxandrii, of Toxandeys vindt aangewezen. Biet welke benaming, zo men wil, oudtyds de Zeeuwen bekend waren, doch deeze naam behoort niet aan Zeeland, of aan de Zeeuwen, maar eerder aan een goed deel van de Meijery yan '? Hertogenbosch, en do
Ba-



VEREENIGÖE NfiDËREANDfN. 35
Baroni van Breda, of dat gedeelte, hetwelk wy thans de Brahandfshe Kempen noemen. De Zeeuwen, die zoo wel als de Hollanders, deezen naam eerst in veel later tyd, door de verwoestende Deenen en Noormannen, omtrent de Jaaren 835, 836, 837 of 838 gekregen hebben, hetwelk zekerder is, dan, dat men den naam Zeeuwen van de Sueyi zoude willen afleiden , worden door fommigen verkeerdelyk onder de Mattiaken, een Volk, dat over den Rhyn woonde, gefield. Met meer zekerheid kunt gy hen houden mede van de Katten afkomftig te zyn, ook word van hun getuigd, dat zy in alles den Batavieren gelyk waren, uitgezonderd , dat zy een geftrenger LuchtRreek bewoonden, en daardoor meer tot den Oorlog gehard waren. Schoon men niet zonder fchynbaare bewyzen zoude kunnen ftellen, dat de Zeeuwfche Eilanden ook door de Moriecen bewoond zyn geweest, zynde een Volk, zoo magtig, dat zy door de Franken niet konden overwonnen worden , hoewel zy naderhand met de Franken B Cv door



GESCHIEDENISSEN DER
door Bondgenootfchap en Huvvelyken vei> ëenigd zynde, door Karei den Grooten naar elders verplaatst zyn geworden.
De gelegenheid deezer Eilanden hebt gy, op het Kaartje reeds aangetoond ; verder vindt gy daar in aangewezen, de ligging van (D) Goeree, (E) Bommenede etr Zierikzee3 (F) 't Eiland Walcheren., en (G) ter Gees..
Wie volgen nn ?
Z. De Vlamingen, wier woonplaats (15.) •langs de. Schelde mede word aangewezen, op de Ruiten XXIX. en XXX.
V. Deeze, die gy ook met den naam van Morinen zult benoemd vinden , bewoonden met de (JSlenapiërf) (it>0 Brabanders , de grenzen van Galli'é, omtrent den uitloop des Rhyns, bedaande echter de Menaplërs oudtyds een groot deel van Vlaanderen, of ora bepaalder te fprceken, het Noordelykfte deel van Braband of Vlaanderen., daar de Mo* r'inen langs de Zeekust van Vlaanderen fchynen gewoond te hebben, wordende zy door de Schelde van een gefcheiden, en beHaande de laatften een groot deel I.ands.,



%v GESCHIEDENISSEN DEU
en Saone; de Germaanen of Duitfchers, ondevfcheidcn door vcele naamen; de Cimbren , die het thans bekende Jutland bewoonden; de Lingonen, die bun verblyf in het Bisdom Langrcs in Champagne hadden; de Nerviën, die men wil, dat omtrent Doornik gewoond hebben; de Fangionen, woonende langs den linker oever van den Rhyn, daar tegenwoordig de Stad Worms is; de JVandaalen, ook Fandaalen en Vindelen genaamd, zynde een foort van Gothen, die tot aan de Oost-Zee gewoond hebben ;■ de- Warners, ook Fami genaamd , een Volk , dat even als de andere Germaanen beheerscht werd, en zyne woonplaats in het tegenwoordig Rhynland had; do Wilten, die zig met de Sclaaven, door hunne invallen , van gantsoh Holland meester maakten; naar de Sclaaven meent men, dat Vlaardlngen weleer den naam van Slaaven* burg gehad heeft: zoo als men wil, dat aan den mond der Maas eene KocpÜad was, die naar de IFilten ^ den naam van Witlam voerde; ook zyn 'er, clie den naam der Wiltsverieii in Rhynland, van deeze IFilten afleiden*
en-



VEREENIGDE NEDERLANDEN» 45
'haaren loop weder beeft ingekort, doch uit de verfchillende ligging en (trekking der ■Duinen, meent men, dat zulks op onderfcheidene tyden gefchied is, en de oorzaak word gezegd dezelve geweest te zyn, door welke deeze Landen in dien beklaaglyken ■toeftand gebragt waren , namelyk door zwaare en iangduurige ftormen uit het Noord-Westen , welke deeze hooge eu -vreeslyke Watervloeden veroorzaakten: doch nadat dezelve bedaard waren, bevond men, dat het zand daardoor niet alleen tot eenen oever, maar tot die verbaazende Zandbergen die wy Duinen noemen, was opgeworpen. •■■ De Zee, dus door de hand van den Almagtigen bedykt zynde, zoo werd daardoor ook de ruime loop van den Rhyn be*perkt; deeze dus tegen of door de Duinen gefluit wordende, bleef deszelfs water eenïgen tyd op het laage Land ftaan, eer het zig in Zee uitloosde; de zakking van het opperwater, deed de flib en flyk, hetwelk het met zig voerde, langzaamerliand nederxinken, en veroorzaakte dus, van tyd'tot
tyd,



GESCHIEDENISSEN DER.
linge van de Valouwe , Veel - ouwe, (nu de Vela-we) dat is, fchraal Land, door hen genoemd werd, eene benaaming derhalvcn, die zoo wel aan de Gelderfch en, als aan de Hollanders behoort 3 en dit moogt gy met te meerder zekerheid aannemen , wyl gy noch den naam des Lands Batavië, noch dien der Batavieren, by geene der oudfte Latynfehe Schryvers, maar wel twee eeuwen na hen., eerst door Dlo Casfius, en na hem, door Zofimus gemejd zult vinden. Echter is de naam der Batavieren, zoo door hunne dapperheid, als liefde voor de Vryheid, die zy in alle gevallen vertoonden, tot op deezen huidigen dag een eernaam gebleven, en door onze Landgenooten , met achting aangenomen*
De tyd, wanneer deeze uit hun Land verdrevene Katten of Batavieren, alhier zyn aangekomen, word volgends de gcloofwaardigfte berichten gefield, geweest te zyn, tusfehen de zestig en hondeid Jaaren voor de jaartelJing der Christenen.
Z. Dus heeft dan de twist, die een gedeel-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ' 53
declte der Katten met hunne nabuuren had, het bericht, dat zy van hunne afgevaardigden kreegeny dat het een onbewoond, en dus vry Land, Bosch- en Vee-ryk was-, hen bemoedigd, om zig in het bezit van dit Land te ftellen ; maar nu wenschte ik wel te weten, op wat wyze deeze Volken alhier zyn aangeland?
V. Hunne aankomst word u hier in prent afgebeeld. Het bericht, dat zy ontvangen hadden, hen allen werkzaam- gemaakt hebbende, bragten fomuugen de goederen^ hef Vee, en al wat vervoerd koude worden, byeen , terwyl anderen, bezig waren om groote houtvlotten te vervaardigen , anderen met het toeftelien van Vaartuigen van uitgeholde Beomen; deeze in menigte vervaardigd hebbende, begaven zy zig met dezelve den Rhyn af, en namen, op deeze wyze, als vryë Volken, bezit van een vry Land, en lagen dus volgends een regtvaardig heghizei de gronden van eene vryë Republiek.
Z. Ik ach te deeze vryë Volken zeer hoog, die liever een vreemd gewest ter beC 3 woo«



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 59
Zekerlyk onmoogïyk zyn, maar het ^fa^ onmeetlyk groot. Vooreerst was hun het Steden bouwen onbekend, ook maakten zy inhunne Vlekken, de huizen in geene orde of famengevoegd, maar ieder ftelde zyn huis, of laat ik liever zeggen, ronde Stolp, van welken fommigen twee ingangen naast elkander hadden, al nadat de gelegenheid van eene Bron, Veld of Bosch hun behaaglyk voorkwam, ftaaude ver van eikanderen, ieder op eene byzondere werf of hoogte, zynde ieder h00Sten> herpen, dat naderhand onze torpet geworden zyn, met eene beheining van paaien omzet, alwaar dan in het midden eene ronde Stolp van ruw bout of van teenen gevlogten, gezet werd, want van kalk ef ticbelftecnen hadden zy geene de minde kenms, maar van binnen werden deeze woomngen met eene witte blinkende aarde, in plaats van onze verwen figferteft&J en di«t gemaakt, en het dak met riet of biezen bl fegdi
Z. En hoe leefden zy daar ? wie bcftierde Hen ? welke waren hunne wetten ? welken C * God«-



GESCHIEDENISSEN DER
bericht van kouden krygen, verders bedien* den zy zig van de Vaartuigen der vciflagenen, ftaakcn daarmede over, verftrooiden de rest der Brabanders , eu drongen tot in Gal» lië door.
. Cazar had hier zoo haast geen bericht van, of hy volgde hen met zyn Leger; eerst behaalden zy eenige voordeden op de Romeinen , dewyl hunne Ruitery fterkcr was, dan daarna werden zy zoo verwoed aangevallen, dat zy in dat gedeelte van de Meljery van 's Hertogenbosck, hetwelk thans bekend is met den naam van Maasland, ten eenemaale geflaagen, en over den RJiyn te rug gejaagd werden. Het overfchot van hun nam de wyk by de Sikambren, hetwelk C<tzar noodzaakte , ter befehenning van de Keulenaars (Ubiën), mede over den Rhyn te trekken , doende, • om dien togt gemaklyker te maken, eene brug over denzeivcn {laan, die hy na de uitvoering van zyn oogmerk , weder deed afbreeken. Deeze
Overwinningen , door Cazar behaald, de noodzaaklykhcid van eene zoo magtige be-
fchcr-



VEREENIGDE NEDERLANDEN
fefeèrming ; de gewoonte der Batavieren eft andere Germaamfche Volken, om als Zy zelf buiten oorlog waren, in kryff.sdienst van anderen te begeven , „10et men dar, voor de oorzaaken houden, dat aan Oezar, na zynea togt tegen de Sikuren, die hem geweigerd hadden, de gevlugte Uzlpeeten en Tenkteren over te leveren , van verfcheidene Bunrerfchappen gezanten gezonden werden , verzoekende fi, vrede en vricndfchap net dc Romeinen te mogen leven, gewillig het „ndeu van Pandslieden aanbiedende ; 0„der welke Gezanten men ook voor zeker boud, dat die van de Batavieren mede geweest zyn.
Weet men ook door wien dit Verbond geflooten is , 0f waar in hetzelve ei.enlyk beftaau heeft?
V. Daar. word in oude Kronykm verhaald dat hetzelve bewerkt was, door . eenén Fau
mmw, dien fomm].gen voür .cncn m^
houden, doch voor de zekerheid daarvan is
zoo> min een echt b**^ voor den we.
•Wfjkei inhoud van het Verbond. mm, m
D 2 ,-
het-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 77
Cazar zeiven befchreven , de Batavieren in zyn leger, doch zy waren geenszins zodaanig aan de Romeinen onderworpen, als de andere Inwooners van Gallië. Ir> tegendeel daar die om de Vryheid ftreeden, vogten de Batavieren om eere. Met behulp van hen , behaalde Cezar eerlang eene overwinning op de Britten , en fielden die onder fchatting.
■ Ktét hunnen byftand dempte hy den opftand der Eburonen, Eduën en Arvemen. Met geen minder vrucht bediende hy zig van ben in den burgerkryg tegen Pompejus in Spanje, en daarna in Griekenland en in Egypte, in het vier- en veertigfle jaar voor
onze Tydrekening. Zy~ bier door by
de Romeinen in achting gekomen zynde, werden door Keizer Augustus, opvolger van Ctezar, tot zyne Lyfwagte» aangenomen, voerende deeze hen ook met een goed gevolg , tegen zynen mededinger Antonius
veertien jaaren daarna te Veld. Tvvin-
tig jaaren daarna zond Augustus , voornemens zynde om het overige vrye deel der Germaanen mede onder zyne hceifchappy te D 3 bren-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 79
zegd heb, dat deeze mede- onder het gemaakt Verbond met de Romeinen behoord hebben.
Z. Dus heeft Dm zus zig dan zeer beroemd gemaakt in deeze Gewesten, ik zoude haast denken of van zynen naam het woord droes, in deszelfs fchrikverwekkende betekenis niet oorfptoiiglyk ware.. i Wat heeft
hy al meer verrigt?
V. In den loop zyner overwinnigen, zonder dat het nodig is alle Volken , door hem overwonnen., afzonderlyk op te noemen, ftierf hy in het zevende jaar voor do gemeene Tydrekening ; latende de verdere overmeestering der Germaanen- voor zyncu Broeder Tiberius over, die door Augustus in het Krygsbewind Sgefield werd, en het zoo verre bragt, dat byna geheel Germaniè' tot een fehattinggevend gewest van Rome werd. Deeze Tiberius , met eene Vloot op het Batavlsch Eiland gekomen, ftrafte en beteugelde de dappere Kanlnefaaien. Na
Tiberius volgde Qaintllius Varus, min gelukkig in zyne ondernemingen, waarvan de oorD 4 zaak



30 (AO.8.) GESCHIEDENISSEN B£*
zaak was, dat, daar TiUrius, die een man van groot beleid was, zig by vriend en vyand bemind maakte , Varus integendeel door trotsheid en geilheid dies 't onderfte boven wierp, wordende door de Germaanen , die nog voor de Vryheid ftreeden , ender het beleid van Arminius in het aglfli jaar van onze Tydrekcniug, zodaanig gefiaagen, dat hy uit wanhoop zigzelven het leven benam, en Augustus door deeze nederlaag byna zinneloos werd, doende de vreeze hem alle de Batavieren, die toen in dienst waren, afdanken, en naa hun Eiland te rug te zenden,
Z. Bleven zy vervolgens buiten den Krygsdienst der Romeinen?
V.. Neen Tiberius, by den dood van Augustus, Keizer geworden, deed hen terftond te rug keeren, en herftclde hen in de eer van V. Keizers Lyfwagten te zyn. Hy bediende zig ook van hun , tot ftilling van een oproer in Hongaryen ontftaan. Ook waren zy tegenwoordig by de overwinning , die Gmnanikas , Zoon van den hier voor



(Ao. 15.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 8l
gemelden K. Druzus op de Katten, wier Hoofdfrad Marpurg (Mattum) verbrand werd, en naderhand op Arminius en de zynen behaalde, wreekende met die overwinning de nederlaag van Varus ; gedunrende deezen togt , flilde Agrippina, de Gemalin van Germanikus , die hem op alle zyne Krygstogten verzelde, een oproer in of omtrent het Batavlsch Eiland; ook i'chynt om deezen tyd het bekende Huis te Britten gefticht te zyn, indien men namelyk het pretorium Agrippina voor het Huis te Britten houd, fchoon anderen dit Pratorium Agrippina, (Hof van Agrippina) te Roomburg by Leiden zoeken; insgelyks verhaalt men, dat Tiberius, het zy dan in het Huis te Britten of te Roomburg, eene School heeft doen oprigten, waar in de Batavifche Jeugd, in de Romeinfüie taal en zeden onderwezen- werd , doch tevens derzeiver ondeugden leerden.
In 't volgend jaar deed Germanikus, om den oorlog met de Cheruscen ten éiudè te ■brengen , onder het opzigt van drie zyner Onderbevelhebberen, Antejus, Silius en Ge'ci^ 5 na*



«. ne verkeerde zyde der Rivier, well;en
"'f f "y 'i0OT *«m brugge,,, herftellen moest.
do emkrmi dk de agtwIioede vm
ltJegCrUirraai"!t™'*^^lenm„eJe, en üorn op hunne zwemkunst, begaven zi « water, doel, fa wan8rde geraaltend ^ dronken velen van hun.
Jï jr liep het verder ~ d—
V. Germanikus, na de afgevallene ^rU vanen,, tnsfchen de **• e„ woq«ende, weder beteugeld te hebben, hetwelk noodzaaklyk voor hem was, eer hy op de Cheruscen los ging, tastede deezen, die nan je overzyde der Riviere in fïagörde fion.
den , vervolgends aan „£t ^ ^
den ftryd was ongelukkig voor de Batavïe-
Z2 T\ *UTi0VaUa ** opperhoofd, 0P den Vyandi aanvallende, werd met de J
haddèn ! dV Zig *******
^ teo, omringd L £



g4 CAo* *?0 GESCHIEDENISSEN WEK
toonde de grootfte dapperheid doch door da menigte overmand, werd eerst zyn paard , daarna hy zelf gedood, fncuvelende met hem veelen van den Batavifchen Adel, en wordende het overfchot der Batavieren , ter naamver nood door eigen dapperheid en by»
fiand der Romehen gered. Germanikus
behaalde echter eene volkomene overwinning op Arminius en de zynen; krygende zelfs onder de gevangenen in. zyne magt eenen Sezitkag, Zoon van Egimir, Legerhoofd der Cheruscen , en zyne Vrouw Rheïm.e of Rheme, die eene Dochter was van IFaromier of Varomir , een der Batavifcke Legerhoofden. En: met deeze overwinning, meende Gcrma'nihs , alle de Volken tusfehen. den Rhyn en de FJve t'ondergebragt
te hebben. Dan voor zynen dood,
die in bet volgend jaar voorviel, werd zyne Vloot, te rug keerende , door een vreeslyken öorm beloopen, en genoegzaam geheel en al verdelgd, landende hy zelf met groot levensgevaar, en in de uiterfte wanhoop in Oost-Friesland, onder de Kauchen aan. Dit
en-



(Ao, 28.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. g4
onheil moedigde weder verfcheiden Natiën tot opftand aan , geftaag betoonende , hoe veel het in had, vrije Volken' een yzeren juk te willen doen draagen, fchoon zy door overmagt genoodzaakt werden voor de OverheerfchiPg te bukken r wordende de Katten, die in deezen opftand de voornaamflen geweest waren, fpoedig tot flilftand gebragt.
Z. Welke merkwaardige gebeurtcnisfe me*, den de Gefchiedbeeken verders ?•
V. Den Friezen, eene Natie, min dan andere gefchikt om door harde middelen tot onderweipinga gebragt te worden, werden door eenen Olennhis, die zyner hebzugt geen meester was , ondraaglyke lasten opgelegd , beroovende hy hen eerst van hunne üsfen,' toen van de Akkers, en ten overmaate van' fpyt, hunne Wyven en Kinderen in flaverny wegvoerende. Rechtmatige klagten van geene uitwerking zynde , vatten de verdrukte Friezen, de wapenen op, en doen den geweldenaar, die meer gierig dan dapper was-, de wyk nemen op het Slot, of de Sterkte Flewm genaamd, (waarvan de Standplaats op D 7 hef



gfi GESCHIEDENISSEN DER
het Kaartje, Ruit IV. by de letter (e) isaangewezen.) Alwaar de Romeinen doorgaands eene talryke bezetting hielden.
De Friezen belegerden het Slot, doch vonden zia, door de komst van Apronius met zyne bendes , genoodzaakt , ter befeberming van hunne eigene haardfteden, te rug te keeren. Apronius genaderd zynde, beval aan de Kanimfanten, Batavieren en andere Germaanen, die hy onder zyne Vaandels had, de Friezen van agteren te omfingelen, terwyl hy met de Romeinfche Keurbenden van voren op hen
meende in te dringen. ■ Dan de Friezen
z.5g in flagörde gefchaard hebbende r dreeven de& Ruitery van Apronius op de vlngt, bragten de Bondgenooten der Romeinen in wanorde, en fchoon de keurbenden {tand hielden, en de Bondgenooten dekten, fneuvelden echter van de Romeinen, doordien de ftryd tot den volgenden dag gerekt wierd, veele Overften en Hoplieden , en ruim negenhonderd Gemeenen.
Z. Weet men ook , waar omtrent deeze tod , die buiten twyffel den Friezen een'
groo-



VEREENIGDE NEDERLANDEN». $-r
grooten naam moest verwekken, is voorgevallen ?
V. Naby het bosch Baduhenna; dus genaamd naar eene Godin, aan wie het zelve
geheiligd was, , 2ynde de p,Mts ? ^
dit bosch was, geleegen in de Zevenwolden, en byna drie uuren van de Zuider-Zee, by het Doip Holtpade;, daarby was ook de hoeve van eenen Kmptorix, die voorheen fynsbaar .aan de Romeinen geweest was; vierhonderd Mannen- uit de keurbenden dezelve ingenomen hebbende , na deeze nederlaag voor verraad vreezende, vielen op eikanderen aan,, en bragten de een den anderen om 't leven.
V Y F»



i& GESCHIEDENISSEN DER
VYFDE GESPRAK.
INHOUD.
Vervolg van hel gebeurde onder Tïberïf. Dood van Germanikus. Kaligula. Zyne dwaasheid*. Zyn dood door de Batavieren gewrooken. Klaudius. Afkomst, enz. Van Klaudius Cïvills. Oost-Friezen door Korbulo beteugeld. Zyne verdere verrigtingen. Zeldzaam gedrag van Ferritus en Matorfx in- den Schouwburg te Rome, door Nero goedgekeurd. Ondankbaar gedrag van Ne* bro tegen de Batavieren. Byzonder tegen tmlis en zynen Broeder Jullus Paulus, d>e omgebragt werd. Gedrag der Batavieren onder Galba, Otho en Fitelllus. Zy Kiezen de zyde van den laatften. IForden door hem na Germanië gezonden, daar zy den oorlog tegen de Romeinen berokkenen.
Zoon. In ons laattte Gefprek, melde
m



CAO. 3?0 ver1bnicüé nede r l anden.
gy in 't voorbygaan den dood van ti^m*
*«*•, hoe was het daarmede gelegen, Vader? 6 8 5 3
Vader. Deeze was reeds in het jaar zeventien, door Tiberius, die zynen krygsroem benydde , uit deeze gewesten te rug «na Rome ontbooden, doch in plaats van dj eere zyner overwinningen te ontvangen, werd hy, in het Oosten gezonden, en aldaar door beftel- van Téerkss met vergif omge^gt; gelyk ook Tiberius, niet willende het " bevel des oorlogs tegen de Friezen aan & mand opdraagen, de nederlaag , die 4^ geleeden had, zoo. veel mooglyk ontveinsde, doende te W zoo ^ als mooglyk was, daarvan fpreeken; waarna hy zeifin 't jaar «ven- en dertig ten graave daalde, wordende m de Keizerlyke waardigheid opgevolgd ■ door Kaligula, welke in het jaar vestig eenen zeer dwaazen en belachlyken togt i„' deeze gewesten deed , voorgevende de Ger.
mannen te willen beoorlogen. - uit
veele fpoorelooze bedryvM ^
dwaazen Keizer, zal ik u alleen een enkel
ga-



f)0 (AO. 40.) GESCHIEDENISSEN DER
geval verhaalen. Voorgevende eenen
togt naar Britannië ie zullen doen , deed by het leger op ftrand in flagörde fchaaren, en begaf zig in eene drieriemige Galei in Zee. Te rug keerende, beklom by den Veldheers zetel, en deed bet ftormtuig aanvoeren, de krygstrompet fteeken, even als of men eene
Stad zoude belegeren. . ■ Vei volgends
beval by den Krygsknegten ,' tot hier toe onkundig, waartoe zyne zotheid hem vervoeren zoude, hunne tasfen en ftormhoeden,
met hoorens en fehelpen te vullen. >
En dit noemde Kaligula den buit , dien zy op den Qcejan bevogten hadden ,. en die waardig was, naar R.o;;ie gevuerd te worden. Op dat ook van deeze zotte daad, alhier mede een gedenkteken zoude overblyven , deed hy in de nabyheid van "t Huls te Britten eenen hoogen Tooren bouwen, dien by Kalla noemde, en welke tot eene Vuurbaak ftrekte, enz.
Z. Hoe onnatuuilyk is hot, dat een verstandig Volk onder het gebied van zulk eenen dwaas, dikwils ftaan moet? Het ift
naauw-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. (Ao.^gi
naauwlyks te begrypen, dat de doortrapte Romeinen dit geduldig draagen Jonden.
V. Zy ontnamen hem ook m de daad kort pa zyne wederkomst te Rome, de gelegen. béid om zyne dwaasheden te agtervol4 . want het Volk te zeer op hem vcrbiuerd zynde , werd hy. kort daarna omgebragt. Echter fchynt hy by de Germaanen- en Batavieren byzonder by die, welke zyne Jyfwagt uitmaakten , meer bemind geweest te zyn want deeze bragcen tot wraak over zynen dood, vcele zoo fchuidigen, al3 onfcbuldigc» om het leven.
Terftond na zynen dood, werd hy in het Ryksbefïier opgevolgd, door zynen Oom Klaudius, Broeder van Germanikus, en tweeden Zoon van den hiervoor gemelden Jfc»»« - Een Man van meer moed dan Kaligula want hy had maar pas de Regeering aanvaard , of hy volbragt den togt tegen de Bruten, die zyn Neef gezegd had te zulkn doen ; 0p deezen togt werd hy geholpen door de Batavieren, waarby ook de Overfte Hlaudius Civilis tegenwoordig was, met dat
ge»



$2 (AO. 44.) GESCHIEDENISSEN DER
gevolg, dat zy , door het vaardig overzwemmen der {hoornen, het meest tot de overwinning toebragten.
Z. Ik heb reeds zoo veelmaal den naam van Civilis door n en anderen hooien noemen, dat ik geern eenig nader bericht van hem zoude willen hooren.
V. Civilis s die hier het eerst in het beloop der Gefchiedenisfen voorkomt, zult gy in 't vervolg, en vooral uit den oorlog der Bateyieren tegen de Romeinen , waarvan hy de aanlegger , en ook tot het einde toe, de voomaamfte aanvoerder was, beter leeren kennen. Om u by voorraad iets van deezen Huid te zeggen, zoo dient, dat hy een Wan was van Vorftelyke , of zoo men zeide, van Koninglyke afkomfte , en boven dien eene fchrandeihcid bezat, welke boven alle andere Germaanen en Batavieren van zynen tyd uitmuntte. ■ . Een Man, die zig in den
krvg gedroeg als een atëdere Scrtoriv.s en Hannibal, Helden, by welken hy vergelecken word,omdat hy , even ais zy, zyn ééhe oog in den oorlog verboren had, waarin hy zyn
VÜÖÏ-






g'5 GESCHIEDENISSEN DER
geloven kan, zeggen, dat de Lek van Wyk "te Duurjlede, tot aan het Dorp Leksmond toe, de graft van Korbulo is. Anderen gaan verder , en .(trekken ze van Krimpen tot Leksmond uit; ik geloove liefst, dat zy zig
tot aan Leksmond 'bepaalde. Korbulo
verfchafte hierdoor niet alleen den leedigen Soldaat arbeid, maar maakte de Scheepvaart der -Romeinen min moeilyk, en bovenal beveiligde hy daarmede bet Eiland der Batavieren voor overftromkigen, waar aan hetzelve by het wasfen van het water, in Rhyn
en Maas onderhevig was. Met het
voleinden van dit Werk , werd hy door Klaudius, wien zyn werkzaame aart te veel in 't oog liep , te rug ontbooden, onder voorgeven , dat hy voor het beteugelen der OostFriezen , de eer der zegepraal ontvangen 20,,. , . Doch hy had beter gedaan , indien hy hem naar Brittanje gezonden had, om den opftand, aldaar ontftaan, te ftillen, hoewel dit door de Bondgenooten en Batavieren nog fpoedig en gelukkig verrigt werd.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. i^
en zig onderling verbonden om het RyR
van zulk een monfter te verlosfen. — —
Nero, hier van kundig, vreesde dus, en niet zonder rede , dat , indien hy Civilis deed iterven, de Batavieren ook tot eenen opftand zouden befluiten , te meer daar al zyne veiJigheid in zyne Batavifche Lyfvagten beftond , doch kort daarna door den Raad voor vyand des Vaderlands verklaard zynde, vlugtte hy uit Rome, en bragt zig zeiven om 't leven; zynde reeds voor zyn rampzalig omkomen Galba door de Krygsknechten in Spanje tot Keizer uitgeroepen, waartoe eenige Batavifche Hulpbenden , die uit Brittanje in Italië ontboden waren , zeer veel toebragten.
Z. Hoe .ging het met Civilis, toen Galba in 't bewind gekomen was ?
V. Zodra was Galba niet te Rome gekomen , of hy deed Civilis op vrije voeten Hellen; doch tevens vreezende , dat de Batavieren, uit wraakzugt wegens den dood van Civilis Broeder en zyne gevangenis , onder de Romeinen kwaad zaad tegen hem zouden E 4 ftrooi-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. Id>
£en , maar ook over de Po terug , naar Cremona trekken moest; alleen dit voordeel behaalende, dat Julms CeriaUs , met veele VJootelingen, en JuUut Briganticas, die ik n gezegd heb, dat de Zusters Zoon van CivUis. was, en thans eene bende Ruiters gebood , tot hem overkwamen, en FiteWus, voor Keizer erkenden.
Z. Maar hoe- gedroegen zig de misnoegd* Batavieren, in het Leger van Falensl \m *ïg de forsfebe Landaart geheeilyk beteugelen , door het ftraSen van fommigea ohdëi hen ?
V. Het fmeulend vuur van misnoegen , waar van Falens de eerfte vonken door deeze ftraffe gemeend had te zullen uitblusfrhen, borst binnen korten tyd met te meer felheid uit; de Batavieren, wien de wrok in *et harte ftak, ftoften in het openbaar, ftj bet Leger, dat zy het waren, die de veertiende Mende ingetoomd, Nero Balie ontnomen *» den gekeelen uiifiag des öorlogs in han. den hadden. Be Romeinen, deeze taal te fnuadelyk voor hen vindende, begonnen te E i
iaer-



ïoQ GESCHIEDENISSEN DER
morren; aan Fahns zeiven, mishaagde dit fmaalen. Dan ondervonden hebbende, hoe weinig vrugt 3 gcftrengheid had voortgebragt, befloot hy door list, de gevolgen van deeze ftoute taal voor te komen. De list beftond hierin , dat hy hen van een fcheidcn , en mi gedeelte van hun, ter befchcrming van de Trevhen en Tongeren, onlangs door Otho^s .Scheepsvloot geflagen, zenden wilde. Dan ook dit mislukte hem; alle zyne Soïdaatcn hadden naauwlyks dit befluit van hunnen Veldheer vernomen, of zy begonden openlyk aan het morren te flaan ; en te roepen, dat men hen van den hyftand dir dapper ft e en ervaarendfle Krygsüeden onlllootte. Onder het uitflaan van deeze en meer andere oproerige redenen , vielen zy Valens openlyk aan, wierpen hem met fteenen, liepen hem, daar hy de vlugt moest kiezen, na, hem befchuldigende , dat hy het loon en den roof, door hunne overwinnin. gen behaald , onder zig hield , terwyl anderen onder dit geraas zig verftoute-
den»



VEREENIGDE NEDERLANDEN. I-üf
den, oin zyne Tent om- verre te werpen, en zyne goederen te doorzoeken.
Z. Op wat wyze ontkwam Valais dit dreigend gevaar ?
. V. In het kleed van eenen Slaaf ver» momd, wist hy zig by eenen Hoofdman der Ruitery fchuil te houden, tot dat eindtlyk door de list van Alphemus Vaius , welke den Honderdmannen verbood de ronde te doen, of de Trompet te ftaaken, het Leger tot bedaaren gebragt wierd, en zig waan ende zonder Bevelhebber te zyn, in verlegenheid en angst geraakte , waarop zy door hun gedrag toonden berouw te hebben , en tot hunnen pligt weder te keeren. —-—. Valens, zig van deeze gefteldheid der gemoederen bedienende, kwam nu, zeer wanhavenig en met de droefheid op zyn gelaat gefchilderd, te voorfchyn. Het Volk thans., gelyk doorgaands , van het eene uirerfte tot het ander overflaande, betoonde op het zien van hunnen Veldheer, eene overmatige blydfehap, en preezen hem. nu zoo zeer, als zy hem korts te voren gevloekt hadden, terE 7 wyj



Mo
GESCHIEDENISSEN DES
«wyl zy hem, omringd van de Arenden en andei c Veldtekenen, naar den Veldheers zetel geleidden.
Z. Ik ben zeer begeerig., te weten, hoe Tciletn in dit netelig tydsgewrigt zig gedroeg ?
V. IJy gedroeg zig zeer verftandig, alzoo hy zyne regunatige gramlchap wht te beteugelen , niemand Hraffende , en alleenlyk, om zig niet laag te toonen, eenigcn befchuldigende , doch welke hy , Om het belangs wille vergiffenis- fchonk. ■ ■■- Vervolgens bericht ontvangende van den ilcgten Haat, waarin Cécina zig met zyn Leger bevond , en hoe de nood vorderde, dat de beide- Legers zig veiëenigden, deed hy om deeze verëcniging te bevorderen, eene brug over de Po flaan , terwyl de Batavifche* Zv/emmers bezit van een Eiland namen, midden in die Rivier gelegen. Het Leger van Qilm, poogden in Schuiten en Vaartuigen gefcheeptj, hen van daar te verdry ven , waaruit ee» hevig, gevegt ontftond, in hetwelk de Batavieren de fïoutheid hadden, van zig ter
hal-



VÊREKNICDE NEjJERLANüEN. tl*
halver lyf in het water te begeven, de Achteiftevens aan te grypen, de Vaartuigen te beklimmen» of op zyde te doen overhellen» en de overhellende boorden , geheel onder water te werken. De nagt maakte een einde van dit zonderling gevegt , hetwelk in het ■aanzien van de beide Legers gc.bem.de ."«v gïüOtlyks tot nadeel van Qtho en zyne party/. tiitvieL Othc-, echter, niets onbeproefd wit. lende laatcn, gaf bevel tot eenen V-cldflagj, welke voorviel' omtrent Bedrichwi, tusi'the» Kremoim en Verma, hier werd van wederzyden hevig gellrecden, doch de overwinning ■verklsarde zig ten Jaatfien, voor de Leger» van FitetHkr. Otho, de tyding van de nederlaag der zynen ontvangende, benam in de tiitéafte vervoering van woede en wanhoop zig zeiven het leven.
Z. fly kon zeker geen befluit nemen , hetwelk voor zynen mededinger voordeeliger war, , want waarfchynlyk verkreeg Fitdlhts,. door Oiho's. dood het Ryksbewind m zonderverdere tegenkanting ?
. V. Zoo deed hy j want de Raad en ft
Volk



ÏÏ2 GESCHIEDENISSEN DEK
Volk eikenden hem als Keizer, en op zyn voordel, zond de Raad van Rome , eene plegtige bezending aan de Germaanen, die zoo veel deel aan de overwinning gehad hadden, met bevel, om aan dezelven, allen verdienden Lof en Dankzegging te geven* . Ondertusfchen kon FMéllim geen ge¬
noegzaam vertrouwen Hellen op de Keurlingen, die onder Otho gediend, en na deszelfs dood zig aan hem onderworpen hadden , hy befloot dan hen verre van de hand, en naar Brittanje, van waar Nero hen ontboden had, te rug te zenden , gevende de Batavieren bevel, om met hen derwaarts te trekken, om hen gade te ilaan, en in toom te houden,- dan het duurde niet lang, of deeze geraakten nog onder weg in nieuwe moeilykheden, met de veertiende Keurbende, want te Turin QAugasta Taurinoninï) gekomen zynde, wil het geval, dat een zeker Ambagtsman , door eenen Batavier, die door hem meende bedrogen te wezen, werd nagezet, de vlugtende zogt zyne veiligheid by eenen Soldaat der Keurbende , die by
hem



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 113
hem t'huis lag, en hem ook fti 2yne befcherming nam. Mier uit omflrond een openbaar oproer : van weerskanten liepen de Spitsbroeders toe, om hunne makkers te helpen , men begon met fchelden, en kwam tot flaan, en hooger zoude de zaak gelopen hebben, ja tot eenen feilen ftryd gekomen zyn 4 indien niet de twee Hof-regimenten zig by de Veertiendelingen gevoegd, en de Batavieren- door hunne overmagt tot wyken genoodzaakt hadden.
Om verder onheil voor te komen, zond Vitellius de Romeinfche Keurbende alleen naar Brittanje, en om de Batavieren te bedaaren, plaatfte hy hen by zyn eigen Leger, toonendc dus het belang, dat hy in hunne dapperheid Gelde , dan hen eerlang ook daar wantrouwende, zond hy hen naar Germanië, hetwelk allernadceligst uitviel, alzoo zy, ziende dat de Romeinen, door den Burgerkryg de handen vol hadden, hun nog daarenboven eenen uitheeuifchen Oorlog berokkenden , in de Gefchiedenisfen bekend, onder den naam van den Oorlog tusfehen de
Ba-



114
GESCHIEDENISSEN PER
Batavieren en Romeinen, in welken Ciyilis de ïloofdperzoon was. Deeze Oorlog zal voor een volgend Gcfprck genoegzaame doffe tot onderhoud veifchalfen.
Z. Gy wekt myne oplettenhcid en aandagt hoe langer hoe meer op, Vader, door uwe aangenaame en innecinende wyze van Voordel, ook worden de gebeurtenisfen van meer aanbelang , naarmate zy meer regtdreeks onze Voorvaderen betreffen , waarom ik ook zeer verlang, by de eerde gelegenheid van u den loop en uitkomst van deezen zoo beroemden Oorlog te mogen vernecmen , in welken de Batavieren hunne Vryheid tegen het Wereldbeheerfchend Rome met de wapenen gehandhaafd hebben.
ZES-



(6j?0 VEREENIGDE NEDERLANDEN. 115
ZESDE GESPREK.
INHOUD*
De Oorlog der Batavieren tegen de Romeinen.
Vader. Tot biertoe hebben wy de Batavieren befchouwd, als Bondgenooten der Romeinen, welken zy, geduurende den tyd van byna eene Eeuw, ten diende hadden gedaan, bun manfchap en wapenen verfchaiTende , tciwyl echter deeze Batavifche Benden, als vryë Volken altyd hunne eigene Opperhoofden hadden, die hen ten dryd aanvoerden; dan met het einde van het jaar negenenzestig, en het begin van het volgen- -
de *



iió geschiedenissen der
de, werd de band van dit Bondgenoodfchap ontfnoert cn verbroken»
Zoon. Hadden de Batavieren, wezenlyke en duchtige redenen , om zig tegen de Romeinen te verzetten, of was het misfchien wraakzugt van Civilis, over zyne gevangenis en den dood zynes Broeders, die gy my in het voorgaand Gefprek verhaald hebt , welke hem aanfpoorde , om zyne Lantlgenooten van het Verbond met de Romeinen af te trekken ?
V. Zeker had de wraakzugt van Civilis, veel deel in deeze onderneming, en was voor hem een der dryfveêren, die hem beweegde, en naar middelen deed omzien, om haar te voldoen, daar zyn fchrander oordeel en vernuft, waarin hy boven de overige Batavieren uitmuntte, hem gereedelyk middelen
toe ter hand fielden. Ik heb u reeds
gezegd, wat loon hy voor zynen vyf- en twintig jaarigen dienst aan de Romeinen beweezen, van die. trotfehen genooten had. Zyn Broeder omgebragt, hy gevangen naar Rome gezonden, en niet ontflagen, dan alleen



VEREENIGDE NEDERLANDEN. II?
leen uit vrees , voor eenen opftand onder
zynen Landaart. Behandelingen voor
eenen man, die dapperheid en ervaarenheid in Krygszaaken bezat , onverdraaglyk, zodat men zelfs zyne wraakzugt reeds eenigzins zoude kunnen biilyken, te meer, als men aanmerkt., dat hy geen onderdaan van Rome, maar een voornaam Man onder een vry, en met de Romeinen in verbond ftaande Volk gehouden wierd te zyn. Voor eenen tyd, echter, wist Civilis zyne wraak met voorzigtigheid bedekt te houden, zig zeer kundig bedienende van de binnenlandfche onlusten ouder de Romeinen, en veinzende de party van Vespafianus , die onlangs in Palestina door het Leger , tot Keizer was uitgeroepen, voor te liaan. Ter bereiking van zyne, oogmerken, waren hem zelfs twee Romelnfche Bevelhebbers behulpzaam. Antonlus Primus , een Man van Burgemeesterlyke waardigheid te Rome, vermaande hem door Brieven , hv zou de Hulptroepen , onder zyn bevel ftaande , ja zelfs de Keurbenden te rug houden, dat zy piet ter hulp van Fitellius, die hen ontboden
had,



'lift GESCHIEDENISSEN DER. '
had, optrokken; terwyl llordeonius Flakfais, Bevelhebber van het Leger aan den NederRhyn, die insgelyks naar Vespafianus helde, Civilis* mede daartoe annhitfte. ■ Het, viel, 'met dit alles , Civilis moeilyk , om de Batavieren, over welken hy, fchoon Opperhoofd der Krygsbenden , geene gebiedende magt had, in zynen aanfiag te doen inftem• men.
Z. Op welk eene wyze haalde hy hen in zyne belangen over?
V. Het flegt en onfïaatkundig gedrag der Romeinen, werkte voor hem daartoe mede, zodat hy , by gelegenheid ccner algcineene Volksvergadering alleen nodig had, den Datavieren de handelwyze der Romeinen voor te ftellen , en de gierigheid en overmoed der Romeinfche Wervers, die thans door Vltdlius hervvaards gezonden , het vryë Batavisch Volk, als Slaven mishandelden, naar waarheid af te fchetzen, en hun hunne aloude
dapperheid en krygsroem te herinneren.
En dit deed hy met zyne gewoone bekwaamheid op eene meesterlyke wyze ; ter gelegenheid <. van



VEREENIGDE NEDERLANDFN. H9
van een gastmaal; de trcflèlykften van den Lande, in het zoogenaamd Heilig Bosch, by» ëen verzogt hebbende, fprak hy hen, door den nagt en vrolykheid verhit zynde, volgens Tacitus , in deezer voege aan : „ Wy zyn „ niet langer Bondgenooten , maar Slaaven „ der Romeinen, verdrukt door Overften en „ Honderdmannen , die elkander opvolgen, „ om hun beurs te vullen, ons bloed te zui„ gen , en zig met den buit, op ons be„ haald, te verryken. Onze Zoonen worden „ tot den KrygsdieHst geprest , en deeze „ niet alleen, maar ook de ouden en magte„ loozen, die zig met geld moeten vry kopen, „ Ja, onze fchoone en nog baardelooze Jon„ gelingen, worden tot het plegen van on„ kuisheid, en het bedryven van onnatuurly-
„ ke fchendaaden weggefleept! . , Met
„ één woord , Vreemdelingen , met welken „ wy niets gemeens hebben, nemen onze
„ Kinderen en Broeders weg." 1 . Hy
vergat niet den ftaat der Romeinfche Legermagt in deeze gewesten , en dezelve nóg meer verzwakt, voor te ftellen, dan zy in de
daad



GESCHIEDENISSEN DER
daad was. „ Nooit, zcide hy, vonden
„ zy zig meer in de engte, dan thans ; heb„ bende in hunne Winterlegeringen niet dan ?, oude lieden , die den geroofdcn buit be-
,, waaren." r, Waarom , vervolgde hy,
„ zouden wy fchriUken voor den ydelen naam
„ der Keurbenden?" En om de moed
zyner Landgenoot-en te beter te ontvonken, befloot hy; de Germaanen zyn aan ons „ door het bloed , de Gallen door eene zelf9, de neiging verbonden. En te kort fchieten5, de, zullen de Romeinen ons niet anders „ dan voor ongelukkige medeftanders van „ Vespafianus aanzien , maar overwinnende, ,, wien zyn wy cian reken&hap verfchul„ digd?"
Z. Dergelyke redenen, aan het oor van een vry Volk , dat reeds wrevelig en onvergenoegd was, moeten zekerlyk met algemeene toejuiching aangehoord zyn. Het was echter eene hachlyke onderneming , zig tegen de Romeinfche magt te verzetten. Hoe fterk %vas hun Leger wel in deezen oord ? en fvelke hulpmiddelen , om de onderneming
ge-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 12i
gelukkig te doen uitvallen, Helde Civilis in het werk?
V. Ik zal uwe bedenkingen alle voldoen. Be vergadering door het gerammel der Speeren, hunne goedkeuring aan deeze redevoering gegeven, en de Batavieren zig eenpaarig tegen de Romeinen verbonden hebbende, werd aan Civilis, het beleid over de Benden in den aanftaanden Oorlog opgedragen ; en men bcfloot de agt Batavifche Legerbenden, die ten diende van de Romeinen te Ment* (Maguntiacutn) lagen , van dit befluit des raads kennis te geven, en deel in het beraamd ontwerp te doen nemen, hetwelk ook
gelukte De gantfche magt der R0m
meinen in deezen oord, maakte, met de gezegde Batavifche Benden , nog geen twintig duizend mannen uit, die nog zeer verdrooid hier en daar in de Winterlegeringen lagen.'
— Civilis , echter, als een vcrdandi*
Veldheer, achtte zynen vyand niet gerin^ maar verderkte zig met het Bondgenootfchap der Kamnefaaten , die gereedelyk hunne dem
I. DEEL. £
*■ ga-



122
GESCHIEDENISSEN DJiR
gaven , wordende met weinige moeite daas toe overgehaald door den vermaarden Brinio. Z. Was deeze even zoo een Held als C.:-
V. Hy deed zig ras als een Held hennen,: Een Man zynde van aanzienly.ke afkomst, en ftout van aart, was hy by de zynen be-> rnind, terwyl zyn Vader, van die zelfde geaartheid, nooit de Romeinen gcfchroomd hadjj cn zelfs Kaligula om zyne dwaasheid, voorheen gemeld, openlyk had durven befpotteu.
, De Kennemcrlanders {Kcninefcci.ii)
hem derhalven in achting houdende, verhieven hem volgends de gewoonte van deeze en meer andere Volken, zoo als gy het hier zkt afgebeeld, op een Schild, ten bewyze, dat 2y hem, tot hunnen Hoofdman en Krygsbe-
velhebber verkooren hadden. Ik heb
gezegd , dat hy ras blyken toonde van een ftoutmpedig Krygsman te zyn. Ziet bier het bcwys; zodra hy verkooren was, ontbood hy de kleine Friezen by zig, en met deeze verfterkt, viel hy op het onverwagst de twee Romeinfche Winterlegeringen, die op
het









vereenicde Nederlanden. 123
het Huis te Britten en Roomburg Jaqen , aan, verjaagcndc de Soldaaten, die op deezen aan» val niet verdagt waren , en plonderende de voorraadhuizen , tcrwyl de Romeinen zelf. hunne andere Burgteu in deeze ftreckeu, als niet houbaar zynde , in brand ftaaken. I)r Romeinfche Kooplieden en Zoetelcars, die geen vyandlykheden vermoedende , in groote» getale zig hier en elders onthieldenvielen de Kenncmers en Friezen in handen, bekomende deeze hier door eenen vry aanzienlyken buit.
Z. Dit zal zeker alles terflond in rep en roer gebragt hebben, maar waren de Batavieren toen aj gereed , om den Romeinen , dus onzagt gewekt, weJrftand te biedenV
V. Hier aan twyffel ik niet; fchoon Civilis den veinsaart fpeelde,en zig by de Romeinen* die zig aan het bovenfte deel des Eilands byëenverzamelden, hield, als of hy van dit alles onkundig ware, en zelfs op zig nam en beloofde, indien zy na hunne Legerplaatzen wilden te rug keeren, om het oproer, hetwelk zeide hy, door een handvol KdnitiefyaF 2 ten



I22J. GESCHIEDENISSEN DER
ten veroorzaakt was, te dempen. Dan
toen de drift der Germaanen hem belette langer te veinzen , ligtte hy onbefchroomd het masker -af, en kwam 'er openlyk voor uit, wat zyne bedoeling was.
Z. En deeze was geen andere , dan de magt der Romeinen te fnuiken, zyne wraak te voldoen, en hen voor hunne mishandelingen te ftraffen? Ik ben verlangend om te weeten, hoe hy hier in Haagde, en welke zyne bedryven waren?
V. Civilis, de Eenden der Batavieren, Kamnefaaten, en Friezen byëcnverzameld hebbende, verdeelde ze in drie hoopen, en rukte dus op de Romeinen aan , die zig aan den Rhyn hadden nedergefiagen, fteunende op den byitand van eenige Hulpfchepeu, na het verbranden der bovengemelde Rurgten , daar gekomen. Naauwlyks was de ftryd begonnen, of de Bende der Tongeren verliet de
'Romeinen, en ging tot Civilis over.
Geen minder nadeel werd den Romeinen toegebragt door de Schepen, waarop zy hun
vertrouwen gefield hadden. —— Een Sr00t
deel



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï2&-
deel der Roeijers op dezclven, waren Bata. vieren, deeze verhinderden eerst, zoo vee! zy konden, de Romeinfche Bootslieden, als ware het door onkunde, en dit hun te lang duurende, vermoordden zy de Stuurlieden en Honderdmannen, die zig tegen hen verzetten. Niet alleen gelukte het Civilis
hierdoor de vyanden te verdaan, maar hy werd ook door het verkrygen van vierentwintig Schepen en veele wapenen, in ftaat gefield, om den Oorlog met meerder ruimte voort te zetten.
Z. Dit gelukkig begin zal een goed aanzien aan zyne onderneming gegeven, en zynen roem by de Nabuuren merklyk uitgebreid hebben.
V. De Duitfchers (Germaanen), de maare der overwinning hoorende, zonden onzen Held gezanten, met aanbieding van hulp en ondertand; hiermede niet voldaan, poogde Civilis zig ook met het Bondgenootfchap der Galliên te verfterken, betoonende zig aan de Galliërs, die hy gevangen gekreegen had, een alleredelmoedigst Veldheer; hy F 3 zond



GESCHIEDENISSEN DER
zond hunne Hoofdlieden zonder eeuig losgeld te eiichen, naar hun land te rug, en liet \vd in de keur der gemeenen, of zy in zyne bezolding. overgaan, of insgelyUs vertrekken wilden , bedienende zich inmiddels by getefc* gefprekken , van alles wat de redeneerkunst vermag, om hun het juk der Romeinen zoo baatelyk af te fchilderen, als immer mooglyk was.
Z. Dus betoonde Civilis zig dan met Bdnder ftaatkundig als dapper, en de Romcinm hadden aan hem eenen geduchten vyand.
V. Tervvyl hy hiermede bezig was ., fcheen het, als. of de kans keeren wilde. Hordeonius Flikte*, die het .bcdryf van Czvilis, gelyk ik u gezegd heb, in het eerfte niet had afgekeurd, had zoo haast de tydmg van deeze nederlaag des Legers niet ontvangen, of hy deed terftond Mumlus Lupercus met twee Keurbenden uit de Winterle-
geringen op de Batavieren aantrekken.
Deeze zond de Keurbendelingen terftond af, welke zig verëenigden met de Treviren (die * van



VEREENIGDE NEDERLANDEN. \%y
van Trier) , de Ubiën (Keulenaars), en eene Vleugel Batavkren, die tot bier toe ïn
hunne trouw volhard hadden. Met
deeze verëenigde magt, trekt Lupercus tegen Civilis op. Deeze Batavifche Veldheer, om den moed der zynen op te wekken, deed alle de veroverde Veldteekenen rondom het le'ger dellen, plaatzende zyne Moeder, Zusters en alle de Vrouwen en Kinderen agter het leger op eene hoogte, opdat zy de ftrydcnden met het geroep om Vryheid, tot de overwinning zouden aanmoedigen , en de lafhnrtigen
befchaamen. . Eene Krygslist, die hem
van de zege fcheen te verzekeren. .
De Legers elkanderon genaderd zynde, hieven eerst de Batavifche Vrouwen het Krygsgefchrei aan, dat door het gewoon Krygsee. zang der Mannen , beantwoord werd, waarop zy met alle geweld op de Romeinen aanvielen , en hunne benden ras in wanorde bragten\ de Roméïnen. werden tevens door die van Trier en Keulen verlaaten, en door de Batavifche hulpbende boven gemeld, zelfs aangevallen, zodat zy, na eenigen tyd dand geF 4 «ou«



Il8 GESCHIEDENISSEN DER
houden te hebben , genoodzaakt waren de vlugt te kiezen, en zig naar de oude leger, plaats (Caflra vetera), naby Zante, ia Kleef land geleegen, te begeven.
Z. Ik herinner my, Vader, dat gy my gezegd hebt, dat Civilis en de Batavieren, aan de agt Batavifche Benden te Mentz liggende, kennis gegeven hebben, van het genomen b&i fluit tot den Oorlog met de Romeinen; had. den dan deeze Benden ook de Romeinen leeds verlaten, en zig by Civilis gevoegd?
V. Deeze Benden had Vltellius eerst naar Duitschland gezonden, doch thans weder naar Italië ontbodeu. Onder weg zynde, ontvingen zy de boodfchap van Civilis , en kort daarop de tyding van zyne overwinning. Stout geworden op de zege hunner Landgenoten , deeden zy aan de Romeinen , om oorzaak tot opftand te krygen , cifchen, die hun niet konden worden ingewilligd. Deeze hun dan geweigerd wordende, verlieten zy de Romeinen, en floegen op weg naar hun Vaderland. Naby Bon (Bonna) genaderd, ondernamen drieduizend Keurlingen, en cemg
an-



OOILOGJSN BE» BATATIEKEir.






VEREENIGDE NEDERLANDEN* Jlp
ander opgeraapt Volk, hun den doortogt te beletten, dan de Batavieren zig als eene wigge in orde gefchaart hebbende, vielen met een groote woede op de dunne gelederen der Romeinen aan, en dreeven hen met gevelde Speren, tot aan de poorten der Stad. Zy vervolgden na deeze ontmoeting , hunnen
togt , en voegden zig by Civilis. — -
Deeze tot zyne veinzery wederkeerende, en fchoon met deeze benden verfterkt, echte? de magt der Romeinen dugtende, bragt alle zyne troepen onder den eed van Fetpafianut^ en poogde zelfs de Keurbenden, die in Vete* ra geweken waren, door deeze list te ver-
fchalken. Dan deeze gaven hem ten
antwoord, dat zy hem voor eenen Verrader hielden, zynen raad niet nodig hadden, en voor Fiteirws, dien zy voor Keizer erkenden, hun leven veil hadden.
Z. Zulk een antwoord moet den dapperen Civilis gevoelig getroffen, en van gramfchap ziedend gemaakt hebben.
V. Hy deed in de daad, alle de Batavieren©nmiddelyk de wapenen opvatten, en zig ^ 5 ver-



fgg ITESeHIEDENISSEN PER
verfterkt hebbende , met de Overysfdpzneit {BruSeren) en Munft eilanders (Tenkteren) , rukte hy voor Vetera, vertoonende deeze Volken hunne Veldteekens, zynde Beelden van wilde Beesten, aan de belegerden, om.
kun fchrik aan te jagen. • Hier werd van
van weerskanten zo moedig geflreeden , dat het moeilyk valt te bepaalen, wier gedrag danperer was; dit is zeker, de belegeraars •ntmoetreö zo veel tegenftand, dat Civilis, indien hy alle zyne magt niet vrugteloos wilde verfpillen, zig genoodzaakt vond het beleg in «ene influiting te veranderen, verzekerd zynde , dat de bezettelingen zig uit gebrek welhaast zouden moeten overgeven. Flakkus, hier van bericht ontvangen hebbende, zond eenige lieden af, om in Gallië byftand te zoeken, en zelfs door zyne lafhartigheid, in haat by de Krygsknegten zynde, flond hy op hun aan* prang, het Opperbevel af, aan Billius Fokula.
Z. Zonden de Galliërs ook byftand aan de; Romeinen, ter onderdrukking van de viappere Batavieren ?
V. Jn GüVJën (tonden de zaaken voor de
Ro~



vereenigde nederlanden.
Stem**i niet als voorheen, veele van de Galliërs hadden reeds geweigerd fchatting *Q geven, en de werving toe te ftaan. Ondertusfehen deed Fokula, een moedig Veldheer alles wat mooglyk was, en fpoedde zig fier de benden, die hy byeen had kunnen krygen, om de belegerden te hulpe te kon™. Tot Nuys (Novefium) genaderd zynde , voegde zig de dertiende Keurbende by hem en bovendien nog verfterkt met het Volk' dat onder bevel van Herennlus Gallus ftond' leerde hy zig te Gelduha, (thans het Dorp Gelb tweeduizend fehreeden van üriingen\ zendende van daar, eenige ligtgewapende: Manfchap op buit i„ Kieefsïand uit, dewyl ^ Gvgemcn of Kleefslanders- in Verbond
Waren met de Beieren . Dan decze
togt voorfpelde niet veel goeds voor de Ronumen, alzoo de Germaanen hun in het
ZTlvan ?gehee,e Legtr- ** m
naande G*//^. a le mnw !« , „
„ , ,L Inasr m t werk fteJde
™ het te behouden. zvnp «j '
weeten h,> .• y Soldaaten;
^ dl£ ^ ™> «cm:, fleurden hen,
3 * uit



132 GESCHIEDENISSEN DEIt
uit zyne tent, en wierpen hem in boeijens> noemende de Krygsknegten Hordeonius den Stichter, en Gallus den uitvoerder van het fchelmftuk; maar Vokula deed de gevange. r.en ontdaan, en de muiters draden.
Z. Nadien het zoo tweedragtig toeging «onder de Romeinen, behoeft men zig niet ie verwonderen, dat hun alles tegen liep. IVtaar hoe liep het af met de belegering van Vetera ?
V. Te regt maakt gy dit befluit: een Ryk ïn zigzelf verdeeld , kan niet bedaan. —• Wat het beleg van Vetera aangaat, Civilis, die het geluk aan zyne zyde , fcheen te hebben, ontbrak het niet aan hulpgenooten, genoegzaam alle de Germaanen donden thans met hem in verbond, en zonden hem vrywillig Gyzelaars ten onderpand van trou-
WCt Hy beval den Germaanen de
Landen, die hun naastby waren te verwoesten; anderen, door hem over de Maas gezonden , bragten den febrik in de Landen der Vlamingers (Morinen) en Brabanders (Menapiërsy, de Keulenaars (UbU'n) leeden
bet



VEREENIGDE NEDEELANDIN. I33
het meest by deeze invallen, en lutn rampi fpoed maakte hem te (louter , ter voortzetting van het beleg. Dan alles wat dapper¬
heid en krygskunde vermogten, baatte niet ora de belegerden , die bunnen aanvallers in geen van beide een voet weeken, te doea bukken, en even zoo min waren de belof». ten, die Civilis hun deed, in (laat om hen
aan het wankelen te brengen. Dan een
ontvangen bericht van de nederlaag, welke zy, die Fitdlius- aanhingen , by Kremom^ eene Stad , behoorende tot het Hertogdom van Milaanen, geleeden hadden, veroorzaakte onderfcheiden en zeldzaame bewegingen in de Romeinfche Legers, hier te Lande.
• De Gallifche Hulpbenden, verzaakten
terftond den naam van Fkellius, en zwoeren in dien van Fespaf aan. De oude Romeinfche Soidaaten morden, en als hun de nieuwe eed werd voorgehouden , deeden zy dien met betooning van tegenzin, verzwygende veele van hun , den naam van Vcspa* paan.- Antonius Primus, Bevelhebber in het Leger van deezen Vorst, had brieven aan 1? 7 CU



£34 GESCHIEDENISSEN DER
Civilis gefchreven, die aan de benden vair Flakkus voorgeleezen, doch met weerzin geboord werden , alzoo Civilis in dezeiven, als een Bondgenoot, doch de Germaanen
als vyanden befchouwd werden. Het
onheil van Fiicllius, mede rugtbaar geworden, in het Leger te Gelduha (Gelb), werden de Soldaaten daar ook onder den eed van Fespajiaan gebragt. Aan Civilis zelf,., werd kennis van deeze omwenteling gegeven, en hem gezegd, „ dat by den Oorleg „ had te ftaaken, en de ukheemfche wape„ nen niet langer met valfchen fchyn te „ bewimpelen , zoo hy beftaan had, Fespa„ fiaan te helpen , zyn oogmerk was be„ reikt."
Z. Dit was zeker eene netelige omftandigheid voor Civilis: wilde hy nu- voortgaan, dan moest hy openlyk voor den dag ko* men.
V. Zoo deed hy ook. In 't begin zogt hy zig nog te bedekken, maar bevindende» dat Afpinas Mvntanus, een Trierenaar vair geboorte, dia hem deeze boodfehap gebragt
had p



VEUEENI&BE NEDERLANDEN. 135
had, fier van aart, en greetig tot nieuwigheden was, openbaarde by aan deezen zyne wraakzugt, met één de redenen daar voor
ten fterkften aandringende Montanus-,
voor de Romeinen een ontrouwe bode, hierdoor aan het wankelen gebragt, gaf by zyne terugkomst een verkeerd verflag, en kort daarnaa , ging hy tot de Batavieren over.
' Civilis was inmiddels verre van de
wapenen af te leggen. Julius Mammus en Klaudius Fiktor, Neef van Civilis, door hem. afgezonden, overvielen met hunne troepen de Romeinen, die zy genoegzaam vernoegen, en geheel zouden verflagen hebben, indien niet eenige Fasconfche Hulpbenden, (de Fasconen bewoonden een gedeelte van Navarre) hun in de agterhoede gevallen waren, het welk de kans ten voordeele der Romeinen deed verkeeren, keuvelende Bjer het puik der Batavifche Benden Ecn onvervvagt toeval echter, te weeten een famenfpannmg der Qalliën tegen Rome, om in Galliën, eenen nieuwen. Rykszetel te dichten, hermh hct verncs r het wtlk de Batavieren
hier



GESCHIEDENISSEN DE&
hier geleeden hadden. ■ • De bezetting
van Caflra Vetera, vond zig op denzelfden tyd genoodzaakt, door den honger geperst zynde, bet op te geven. ■ De baat tegen de Romeinen, deed de Batavieren hier eene daad plegen, die ten hoogften wreed en verfoeilyk was , zy doodden in hunne woedende drift, al wat hun voorkwam, zelfs de zulken, die van Civilis lyfsgenade verzegt, en verkregen hadden, fteekende daar en° boven de Legerplaats in den brand, waardoor veele gevlugte, mede deerlyk omkwamen.
Z. Strafte Civilis, die edeler moet gedagt hebben, deeze euveldaad niet, of was zyne jnagt daartoe niet groot genoeg?
V. Civilis, als een doorliepen Veldheer, veroordeelde dit bedryf, fchoon hy mooglykr vermaak vond, als hy zoo veele Romeinen ter wraake van zyns Broeders dood zag
ombrengen. Hy zelf deed zig, zyne
vyanden overwonnen hebbende, op de wyze der Batavieren , het hair en den baard fcheeren, hetwelk hy gezwooren had nier te
zul-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 137
zullen doen , voor dat hy de Keurbenden-, die hem zoo fchamper geantwoord hadden,
verdelgd had. De Batavieren begingen
nog eene daad van ontrouw, met het ombrengen van Mumius Lupercus, eenen aanZienlyken Romein, die gevangen zynde, door CU vUis ten gefchenk was gezonden, aan Velleda. Z. Wie was deeze Fetteda? V. Zy was eene Maagd, uit het geflacht der Bruëieren, die toen een groot deel van het tegenswoordlg lVeuphaten bewoonden, en werd volgends de gewoonte dier tyden by alle de Germaanen, hooglyk ontzien en geëerd, kortom, zy was eene dier zoogenaamde Waarzeg/Iers, die door het lot, den uitflag der zaaken verklaarden, en hoe meer zy de zaaken raadden, hoe hooger ook in achting kwamen. Haare voorzeggingen aan de Batavieren gedaan, tot hier toe bewaarheid wor. dende, hielden deeze haar genoegzaam voor eene godin, ook wist zy het domme Volk in de achting, die het haar toedroeg, door baar gedrag meer en meer te verfterken, ftaande het aan de treffelykfte Afgezanten nimmer
vry,



I38 (A0.7O.) GESCHIEDENISSEN DER
vry, haar zelve te aan&houwen, en houdende zy zig om die rede op eenen hoogen toren opgelloten, doende de vragen en antwoorden, door eenen haarer naaste Maagen overbrengen, waardoor niet alleen haare achting, maar ook de gefchenken, die men haar
deed , vermeerderden. Daar zyn 'er,
die meenen , dat zy naderhand, toen de kans des Oorlogs, ten voordeele van de Romei' iien keerde, door Domitiaan gevangen geno»
men , en naar Rome gevoerd is. Ja
zelfs wil men, dat de gedagtenis van haare gevangenneming bewaard is gebleven op eenen roeden gebakken Heen , eertyds gevonden ouder de overblyfzelen van *t Huis te Britten, zoo en in die gedaante, als dezelve ons in de Aloude Hollandfche Ifistor ie van yan Loon, vertoond woid.
Z. Moe ging het veid.r met den Oorlog tegen de Romeinen, na de verovering van Vetera ?
V. Ciyilis, den Oorlog nu bynaa een Jaar aan den gang gehouden hebbende , hoewel Biet weii ig voordeel , dan alleen, dat een
groot



VEivEENKJOE NEDERLANDEN.
«root aantal Romeinen waren omgebragt, hadt thans het voordeel, dat de dertiende Keurbende, die te Nuys gelegerd was , zig nevens de Hulptroepen aan hem overgaf, die hy beval naar de Bouw ft ad der Treviren (Trier) te trekken, ontbloot van hunne Legerteekenen, en dus zonder eenige Krygsëer; een fchandelyke togt waarlyk voor de Romeinen, die tot vermeerdering van den fmaad * de ontwonden Vaandels der Galliërs zagen zwieren , wordende van allen befpot en. gehoond ~
Civilis en Klas ft kus, die zig met hem verëenigd had, trots op hynne overwinning, namen ernüig in beraad , of zy de Agripphwr Bouwftad (Keulen) verfchoonen, dan aan.de plondering wilden overgeven , maar dé list van Civilis, die hem dwong zagtmoedig te fchynen , deed hen. tot het eerfte befluiten. De Munfterlanders, echter op den ryken buit vlammende, waren hiermede niet vergenoegdt en vorderden van de Keulenaars, dat ^de muuren der Stad gefiegt, en de Romeinen, die daar binnen waren , zouden omgebragt worden. De Agrippiners weinig zin hebbende,



W0 GESCHIEDENISSEN DER
de, om zig van hunne Sterkten te ontdoen, zonden gezanten aan de Tenkteren, die zoo veel te weeg bragten , dat beflooten werd, de beflisfing van dit gefchil aan Civilis en Velleda over te laaten. Deeze lieten zig beide door gefchenken, ten voordeele van de Keulenaars overhaalen , waardoor de Stad verfchoond, en Civilis door derzelver byftand verfterkt werd; die daarop befloot nu ook de Sunlcen, een Volk , woonende boven Keulen, te overmeesteren, hetwelk hem ook gelukte. Dan in al deezen voorfpoed werd hy geftuit, door Klaudius Labeo, die eenige verftrooide troepen byeenverzameld hebbende , eene brug, die over de Mei-as lag , innam ; dan hoe zeer by zig vleide met de goede gelegenheid der plaats, de Batavieren fchrooinden niet hem aan te tasten; hevig was de ftryd, die aldaar voorviel, en de overwinning zou waarfchynlyk by de Romeinen geweest zyn, indien niet de Germaanen oset den droom gezwommen, en Labeo in den
rug gevallen waren. Civilis, dit ont-
waar wordende, werpt zig ftoutraoedig tusfehen



VEREENIGDE NEDERLANDEN. I4£
men de bende der Tongeren, hun met luider ftemme toeroepende, dat de Batavieren -en Tenkteren den Oorlog niet hadden aangevangen, om over de andere Volken te heerfchen; verre was van hun die verwaandheid.
Zy zogten alleen hun Bondgenoot-
fchap. ik kom tot u, vervolgde by,
bet zy gy my begeert, als Veldheer of als
Soldaat. 0p deeze taal ftaaken de
Tongeren hunne zwaarden op, en gingen zoo wel de meerderen als de minderen tot hem over, terwyl Lahso zyn heil in de vlugt zogt.
Z. Het fchynt, dat Civilis zoo veel met zyne welbefpraakte tong , Is met het zwaard verngtte, en dat dus alle de hoedaanieheden van een bekwaam Veldheer in hem farnen liepen. Maar wat deed men toch te Rome, in alle deeze omftandighcdeu ?
V. Te Rome, alwaar de ftaat der zaaken nog erger werd overgebragt, dan ze wezenlyk was, rustte men zig ten ftiyde toe, wordende het bevel over het Leger opgedragen, aan Gallus Annius, en Petilius Cerealis.
Ds



j^iJ GESCHIEDENISSEN DER
De onvoorzigtigheid der Galliërs , begmiftigde de Romeinen allermeest, en vernietigde alle de ontwerpen der Bondgenooten , gevende zy openlyk blyk, dat de voorfpoed hen dronken
gemaakt bad. Want in plaats van dc-
Romelnen het wederkeeren in hunne Landfchappen te beletten, lieten zy hen genoegzaam ongeftoord door de engtens der Alplfclie Gëbergtens been dringen, waarop alles een gantsch andere keer nam. ■— — Tutor werd verdreven, en de Treviren, door Ccrettlis gcflagen, wier Oveifte, Jullus Brigantiais, de Neef van Civilis fneuvelde; en met deeze overwinning kwam de trotfche Ccrealls te Mcntz (Maguntiakum), zynde fier genoeg, om de manfchap, die in Gallië geworven was, te rug te zenden, zeggende, dat het Ryk genoeg had aan de Keurbenden. 11 Civilis en Klasfikus ondertusfehen , vonden zig niet weinig bedremmeld, toen hun de maare gebragt werd van het verjaagen van Tutor , en de nederlaag der Treviren; terwyt Gallus aan den Boven-Rhyn bleef, drong Ce* realis dieper Landwaards in, en naderde tot
het



VEREENIGDE NEDERLANDEN. f43
het Dorp Rigol, drie duizend pasfen beneden Trier ; alwaar het hem gelukte , de Trieremart geheel te verdaan, nemende hunne Bnuwjlad in. Uier ontving hy Brieven van Ciyilis en Klaspèas, waarby zy hem te kennen gaven, dat, indien hy de hecrfchappy over Gallië wilde aannemen, zy zig ftil binnen hunne grenzen zouden houden; of begeerde hy den kryg, zy hadden ook daar niets tegen.
Z. Welk was het antwoord van Cerealis, op deeze bruske boodfcbap?
V. Hy antwoordde niets, maar zond den brenger van die boodfchap, als eenen gevangenen naar Rome, tooncnde dus den Oorlog boven den Vrede te kiezen, echter op zyne veiligheid bedagt, liet hy zyne legerplaats met graften en wallen omringen, verzuimende echter eene voornaame zaak, de verëeniging, namelyk, zyner vyanden te beletten, die thans van alle kanten op de Roj meinen aantrokken, hetwelk hem ook van de
zynen verweeteu werd. ; Civilis, die
langzaam voort wilde, eer hy den kans des.
Oor-



144 'GESCHIEDENISSEN DER.
Gorlogs aan eenen Veldflag wilde wagen, werd door Tutor tegengefprooken, die van geen uitftel hooren wilde, brengende zy beide gewigtige redenen voort. De redenen van den laatften , werden oók door Klasfikus toeccftewd, waarop dan terftond fchikkingen tot den aanval gemaakt werden, en dezelve gefckiedde ook in de daad zoo onverwagt, dat Cerealis zig niet by zyn Leger bevond; hebbende zyne nagtrust in de Bouw ft ad der Treviren genomen, en zoo onverwagt als de aanval was, zoo voordeelig was zy in den
eerften aanvang. ■ Dan Cerealis in dien
nood gewekt , en 't gevaar ziende, rukt met eigen band , fchoon ongekleed , den vlugtenden Soldaat te rug, en hernam de ingenomen Brug , verrigtende in dit geval, zoo m«t woorden als daaden, alles wat men van eenen regtfehapen Krygsman verwagten kan, en fchoon Civilis, Tutor en Klasfikus van hunnen kant niet minder deeden, bleef nogthans ten laatften, de overwinning aan Cerealis, die daags daar aan, de Legerplaats
xyner vyanden veroverde en vernielde. ■
Hier



VERKENiaDE NEDERLANDEN'. ï'A "
ïfiér by bleef bet niet, de Keulenaars, dieniet dan uit nood met ■ Civilis in verbond ge» komen waren, verzogten den Overwinnaar om byftand , biedende bem zelfs de Vrouw en Zuster van Civilis en de dochter van Klasfikus, hun ten onderpand van het verbond als Gyzelaars gelanten , aan, en om de maat hunner ontrouw vol te maaken, vermoordden zy op eenen nagt alle de Germaanen , die in hunne Stad waren ; tot grooter overmaat van fnert had Civilis eene dubbele reden om bedugt te zyn voor de aannadering van de Britannlfche vloot, die by vreesde, dat het Batavlsch Eiland aan den Zeekant zou aanvallen ; dan deeze vloot naderde wel, maar de veertiende Keurbende, daarmede overgevoerd, werd in het land der Tongeren gelegd; ook verdween zyne vrecze voor de vloot geheel, doordien dezelve van de Kaninefaaten werd aangevallen , en de meeste Schepen genomen
of in de grond geboord. Ook werden
door diezelven volken de Ntrvlën op de' vlugt geflagen, en het gelukte Kl&sfikns de
I. DEEL, G Rüi.



146 GESCHIEDENISSEN DER
Ruitery door Cerealis voor uit naar Nays gezonden , te verftrooijen.
Z. Ik verlang te hooren , hoe Civilis en de zynen zig in deezen benarden ftaat van zaaken gedroegen, en welke de uitflag des oorlogs mag geweest zyn.
V. Civilis, wiens hart van wraak brandde, om zig op de Keulenaars te wreeken, vond echter op dat pas min raadzaam de Stad aan te tasten. Integendeel , hy verliet dezelve, en legerde zig te Vetera , wordende door
Cerealis op den voet gevolgd. Civilis,
om den ftryd te ontwyken, had, door het leggen van een dwarsdam in den Rhyn , het Land onder water doen zetten, waardoor de
beide Legers van een gefcheiden bleven.
De Batavieren, het water minder fchromende , dan de Romeinen , en daarenboven de ondieptens kennende, tergen de Romeinen tot den ftryd , die door de dapperften van weérzyde werd aangevangen, en in weinig oogen-
blikken algemeen werd. > Hier ontftond
een zoo zeldzaam als hardnekkig gevecht. «»- De aanval liep heilloos af voor de



VEEEENÏGDE NEDERLANDEN.
Romeinen ; zwaar gewapend, en Ongewoon meer dan ter halver Iyf in het water ftaande te vechten, konden zy geen ftand houden tegen de Germaanen, die geholpen door hunne kloeke en ryzige geftalte, de llgtheid hunner Wapenen en zwemkunst, hun meester
waren. Hevig was de ftryd op den eer-
ften dag , wordende dezelve alleen door den ragt geëindigd , en waarfchyulyk zouden de Romeinen op den volgenden dag verflagen zyn geworden, indien zig niet tot hun geluk onder de Batavieren een verrader bevonden had , die tot hen overlopende de Romeinen op vaster grond bragt en hun den weg aanwees , om de Batavieren in den rug tc vallen. ■ ■ ■ ■■ Civilis zig dus van twee kanten aangetast ziende , moest grond flaa-
ken en met de zynen de vlugt nemen. •
Hy ftak den brand in de Hoof ijl ad der Ba~ tavieren , welke hy geenen kans zag te verdedigen , en nam de wyk op het Batavlsch Eiland, niet tegenftaande hy eene magtige verfterking van de Oost-Friezen (Kauchen) bekomen had.
G 2 7.



£4"8
GESCHIEDENISSEN DER
Z. Welke plaats was het, die hy in brand ftak, en die gy de Hoofdftad der Batavieren noemt ?
V. Uit het verhaal van Tacitus dient men te beiluiten , dat dit de éém'gfte Stad der Batavieren was; dan onzekerder is het, of men JVyk te Duurflede, Nymegen, of BatenIttrg daar voor moet houden. Het in brand fteeken en wyken naar het Eiland door Civilis, maakeu het bezwaarlyk te geloven , dat bet Uyk te Duurflede geweest is , eerder kan men 'er Nymegen voor nemen; dan de oordeelkundigflen hebben 'er tot hier toe Batenburg voor gehouden. De rede, die men zegt , dat Civilis bewoog, om op het Eiland de wyk te nemen , was , omdat hy wist , dat de Romeinen diera door gebrek aan Schepen, om eene brug over den Rhyn
te maken, zoo fpoedig niet konden volgen. Z. Welke waren zyne veirigtingcn op het
Eiland, en volgde Cerealis hem ook daar? V. Civilis eerfte werk was , den dyk,
door Druzus langs den linker Oever van
den Rhyn gelegt, af te breek en, waardoor
de









VEREENIGDE NEDERLANDEN. J*^
*fe middelfle kil des Rhynflrooms zoo verzuinderd werd tasfchen het Eiland en Germaniê', dat ze een en hetzelfde vaste Land fcheenen , en hier d< or werd hem den weg geopend tot eenen aanval op vier byzondere Legerplaatzen der Romeinen , als: i) op Arenakum ,« dat men meent het Dorp Aart in de Overbetuwe te zyn. 2.) Batayodurum, m9b * Duurflede. 3.) Grinnes, waardoor zommigen Rheenen, en andere Gorinchem verfiaan, en 4.) Vada, dat ook onzeker is , of men daardoor Wageningen , of Waarden*m* moet verfiaan, Dan dit is zeker, dat deeze aanval, door Ciyilis op de gezegde Legerplaatzen meer zynei dapperheid, dan zy" geluk in den Oorlog deed uitblinken* * - Want het verrasfen van Cerealis, en de overmeestering van zyne Hoofdgalei., welke vervolgends gebeurden , was enkel toevallig; even zoo toevallig, als het voor C<rrealis was, dat hy zig ten dien tyde op eene andere Galei met een Ubiër wyf vermaakte, en daar door het gevaar, half flaapend > half wakend , ontfnapte. —_ Dit 3. zyn,



UjQ GESCHIEDENISSEN DER
zyn de Hoofdzaaken van dezen zoo berugten Oorlog, waar in verder weinig yan belang voorviel , want Cerealis wel ziende , wat bet in had, die zo dappe. të Volken door de magt der Wapenen onder te brengen, trachtte op alle moog, lyke wyze het Bondgenoodfchap der Germaanen te verzwakken ; en om den Batavieren, zoo het doenlyk was, te doen bukken , naderde hy het Eiland, deed eenen inval in hetzelve , cn verwoestte al wat hem voorkwam , latende geene Akkers noch Hoeven ongefchonden, dan alleen dezulken die Civilis toebehoorden , door welke list de Bondgenooten zig lieten verftrikken, en begonden te neigen, om de wapenen neder
ïe leggen. Civilis, knersiende van
fpyt wegens deeze trouwloosheid , en uit het gemor der Batavieren bevroedende, hoe Kotelyk men in eene ' Volksregeering alle de rampen van den Oorlog den Bevelhebber wil doen boeten , zag, dat het zoo voor het Vaderland , als voor zyne eigene veiligheid best was het oor te leea nen



VEREENIGDE NEDERLANDEN. IJl
«en aan de vredesonderhandelingen , door Cerealis voorgeflagen. ■ Hy verzoet
dan een mondgefprek met deezen Veldheer, het welk gehouden werd op eene afgebroken brug over den Tsfel (Nabalm) op die wyze als gy hier ziet afgebeeld.
Z. Weet men ook, wat 'er tusfehen de beide Veldheeren is verhandeld geworden , en wat 'er vervolgends van Ciyilis en de Batavieren geworden is?
V. Civilis beweerde, dat hy tegen Vitellias, en niet tegen het Ryk geoorlogd had; en dat hy daar toe fchriftelyk door Anton'ius Primus en U&rdeonhis Flahkus was aangezet , dat hy in Germanië niet meer gedaan had, dan andere Legerhoofden in
Syrië en elders. Verbindende hy
zig wyders de wapenen neder te leggen, waar tegen Cerealis hem de beloofde vergiffenis toeftond. , Ook blykt het, dat
de Batavieren weder in de waardigheid van Vrienden en Bondgenooten des Roomfchcn Ryks herfteld zyn geworden , zonder verpligt te zyn , eenige de minfte fchatting te G 4 be-



q geschiedenissen beu
bet aaien. Van Ciyilis word echter geen §©• wag meer gemaakt; doch in het volgend Gejprek zullen wy de Batavieren weder in de Kome'mfcke Legers ontmoeten.



VEREENIGDE NEDERLANDEN, fff
ZEVENDE GESPREK.
I N Ü O U D.
Be Batavieren weder onder de Romeinen'. Helpen het Eiland Mona veroveren. Zwemmen den Donauw over. — Behendigheid van Soranus, eenen Batavifchen Schutter. Keizer Adrianus, zyne verrigting op het Batavlsch Eiland; gedenktekenen daarvan-, als mede van Severus-, Deszelfs achting voor de Batavieren —Hun gedrag onder Maximinus.' Oorzaak van het verval van Ü Keizerryk. Invai der
Franken in dit Eiland. De Franken zetten zig in Batavië neder: werden door Probus te onder gebragt. Deszelfs togtcn
tegen de Zeerovers. . Be Franken
verëenigen zig met de Saxen-, enz. .
Conjlantinus, zyne bedryven,- Tweede inval
der Franken , Krygstogten van Juli-
**n. Zyne t»gt tegen de Saliërs en Cha-



154 CA<h 790 GESCHIEDENISSEN »K
maven, die hy te onder brengt; als ook de Attuariën. Genegenheid der Batavieren
voor Jullaan. Bedryven van Jovi-
aan en Falentiniaan. Vlucht der Batavieren; zy herftellen hunne fchande. TheödofiM overwint de Frankifche en Saxifche Zeerovers. -~ Nieuwe invallen der Barhaaren. % Gemeenebest der Amorkaai Ipgerigï,™ weder vernietigd, enz.
Zoon. Vader, op * *** *» voorigc famempraak hebt gy my gezegd , dat • dc Batavieren by den Vrede weder , gelyk voorheen, als Bondgenooten der Romeinen Zvn ertend geworden, is dit bondgenootfebap van duur geweest, en ,yn 'er federt weder zaaken, die waardig zyn om geweeten te worden, voorgevallen?
Vadeu. De Batavieren toonden zig, na de heritelhng der Vrede, weder even getrouw „» dapper als te voeren; immers het was-
• • uApn hierna, te weten in flechts- weinige jaavcn tgn»» bet jaar negen- en zeventig, dat zy de Roseinen onder het beleid van gflttl Agnco^



(AO. 120.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. Ï5$
het Eiland Mona m Brhianje andermaal hielpen overmeesteren Omtrent het jaar
i2o , bediende Adrianus, die Trajanus als Keizer in »t Ryksbewind was opgevolgd, zfe van hunne Ruitery, 0p zynen togt naar het Oosten , onderwerpende aan zig de iW mën , door middel van hun (lont beftaan met al zwemmende over den Donauw te trekken.. Inzonderheid verdient de behendig, heid van eenen Bntavifchen Boogfchuttw Soranus genaamd, op deezen togt getoond ' m het geheugen te bh/ven; van deezen ver' «aalt ons Suidas, dat zyne vaardigheid zoo groot was, dat wanneer hy eenen py] h,d afgefchooten, hy terfTond een' tweeden met zulk eene wisheid deed afvliegen , dat hy daarmede den eerflen in tweeën fpieer jJL welke bekwaamheid de Keizer hem na zynèn dood, een grafteeken deed ft-ichten, mct ecn omftandig getuigfchrift van deeze zyne ver
ftofe Ooit mag men met eenige
zekerheul ftellen, dat gemelde Kefee, zig ff



GESCHIEDENISSEN DEK
Z. Weet men zulks uit de verhaalen der Gefchiedfchryvers , of zyn 'er noch eenige teekens van zyn verblyf alhier overig, waar uit men dit mag opmaken?
V. Men beOuit dit verblyf van Adriaav. hier te Lande uit de Markt van Adrtanus (FommAJrienO, welke op de oude Reiskaarten gevonden word, eene plaats, die men gelooft,, dat niet verre van het tegenwoordig
Dorp' Voorburg ge-legen was. ■ • En behal-
ven deeze Marktplaats, word ook. aan Adrtanus, en. aan zyne Opvolgers -Maren Aurellus, zn.Lucïus Ferm ** *™]^n of verbeteren van verfcheiden' openbaare wegen en heirbaanen toegefchreven. In het midden van de zestiende Eeuw, werd in een moeras, naby bet Dorp Naaldwyk, eene myU of grenspaal avonden, die op dezelven gedaan had, en waarop- de naamen der twee laastgemelde Keizers- te leezen waren, zynde eerst lang bewaard geweest in een Klooster , buitenMP, Zion genoemd, en van daar verplaatst «ar* eene; Buitenplaats buiten >s Gravcnhage; ta dezelve: mooglyk noch bewaard word', m



(~A0. I97.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. I§f
die gedaante} 200 als van Loon die in prent heeft doen brengen, en gy ze zien kunt in zyne Aloude Historie, Ifte Deel, bladz. 173..
Z. Zyn 'er ook noch meer Gedenkteekens van de Roomfche Mogendheid van dien tyd in onze Landen overig?
V. Keizer Septimius Severus , had zoo veele achting voor de Batavieren, dat by eene byzondere Keurbende van dezelven oprigtte, en aan de Legerhoofden daarvan de vryheid gaf, om even als de Romeinfche Honderdmannen, Wyngaardftokken tot Bevelhebbers fraven te voeren.- Ook bewyzen verfcheiden' Oudheden, die gy hier en elders vindt aangewezen, ten duidelykften, dat hy omtrent het jaar 197, zig op het meergemelde Eiland bevonden heeft. , Hy
heeft 'er ook een Wapenhuis voor de vyftiende Keurbende der Vry willigen, dat door ouderdom vervallen was, doen herftellen.
Z. Weet men. ookr waar dit Wapenhuls geftaam heeft?
V. Br het jaar 1502, heeft men te Room-burg by Leiden, eenem fteen. inde grondflaQ- 7- gen.



153 (AO. 2o80 GESCHIEDENISSEN DER
gen van een ruim vierkant getouw gevonden, welks opfchrift deeze herbouwing aan hem en zynen Zoon Marais Aurelius Antonlus toefchryft, en welken men meent, dat in den Voorgevel van het gezegde gebouw gedaan beeft, en aldaar na het jaar honderd- zesennegentig moet gefield zyn. ■
Als gy het Boekje van Scriverius in de band neemt, zult gy daar in meer dergelyke fteenen vinden afgebeeld , zoo van hem als van zyne Zoonen, die met hunnen Vader eenige jaaren laater , (Ao. 208.) van het Batavlsch Eiland, naar Bnttanje overgeftoken
zyll. . Dan hoe zeer zy van Stom*
bemind werden , nogthans wist zyn Zoon Caracalla, door hun eene bovenmatige achting te bewyzen, en zig als een Batavier te kleden, zyn hoofd zelfs hullende met den goudgeelen Batavifchen hairlok, hen in zoo ver te misleideu, dat zy in verdenking geraakt zyn, van in den dood des Keizers, door Caracalla berokkend, de hand gehad te hebben.
Z. Zy z'^en, geduurende zyne Regeering,
ze--



vereenigde nederlanden. I59
zekerlyk in zyne gunst gebleven zyn, maar bedienden zig de volgende Keizeis insgelyks van hun?
V. Ja, men meent, dat zy onder de Germanifcke Lyfwagten moeten gereekend worden, welke Alexander Severus had, doch door welken deeze Vorst werd omgebragt. Onder de regeering van Maximinus zynen Opvolger , kan men met zekerheid ftellen, dat de Batavieren zig in zyne togten tegen de Germanen bevonden hebben , zynde een zyner zwaarfte gevechten met dezelven niet ver van het Eiland der Batavieren voorgevallen.
Z. Heb ik niet geleezen, dat deeze Maximinus en zyn Zoon, ook door de Krygsknechten omgebragt is? Zeker dit vermoorden der Vorften , moet ten dien tyde al zeer in zwang zyn gegaan, maar tegelyk zeer geftrekc hebben, om den ftaat van 't Roomfche Ryk te verzwakken?
V. Ik verblyde my, dat gy lust hebbende, om de gefchiedenisfcn te leezcn , dezelven in kw geheugen prent, en met opmerking leest.
Ze-



lifo (AQ*3S3tf) GESCHIEDENISSEN' DÈïl
Zekerlyk werd bet Ryk zeer verzwakt,,dóór het geduurig ombrengen der Keizeren, maar vooral door bet verkiezen van anderen, naaiden zin der Krygsknegten, die dikwyls den eenen tegen den anderen verkoozen , zoo zelfs, dat 'er ten tyde van Keizer Valeriaan en Grailaan, meer dan dertig zulke Keizers verkooren waren, dien men te regt den naam van de dertig Dwingelanden gaf, en die niet dan met geweld konden bedwongen worden. Ja niet alleen verzwakte het Ryk op deeze wyze van binnen inwendig, maar het gaf ook andere Volken gelegenheid , om van buiten de grenzen des Ryks te ontrusten, en
aanvallen te doen op de Wingewesten. ■
Dus meent men, en niet zonder grond, dat om deezen tyd (Ao. 25^0 ^ Franken* welke oorfpronglyk een gemengde hoop van verfcheiden' Germanifche Volken fchynen geweest te zyn , in het Eiland der Batavieren gevallen zyn.
Z. Bragt deeze inval- geene verbsazendc veranderingen voort? boe gedroegen zig de F waken wel by deeze gelegenheid ?.
tv



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 16'i
V. Deeze verandering , hoe groot ook, was echter in deeze Landen min gevoelig, dan wel in andere Wingewesten van het Romeinfchc Ryk, waarvan de oorzaak was, dat de Franken, Saxen en Friezen, alle Volken
van Germanifche Afkomst waren. ■
Men gelooft, dat de Franken, Posthumus, eenen der beroemdften en vermaardften van de dertig Dwingelanden, kragtig onderftcunden, en dat hy met hun behulp, in ftaat gefield werd., tot het bouwen van Legerplaatsen en Sterktens op den Over-Rhynfchen
grond. Inmiddels dat zy hem onder-
fteunden, ftdden zy tevens alle magt in 't werk, om al dieper in 't Ryk te dringen; ja zy waren binnen kort zoo ontz-achlyk, dat een klein voordeel op hun , door den Bevelhebber , naderhand Keizer Aureliaan , bevogten, zyne Soldaaten deed zingen, dat zy duizend. Franken, en duizend Sarmaten verflagen hadden, het welk echter voor Aureliaan ligt te doen was, dewyl zy hunne zwervende hoopen zelden in één ligchaam vcrë'euigden.



f62 (Ao. 275.) geschiebenissSn der
Z. Indien zulk eene kleine overwinning ftof tot zegezangen gaf, hoedaanige Overwinningen heeft dan Probus niet op hun moeten behaalen, van welken Keizer ik gelezen heb, dat hy viermaal honderd duizend Germanen verflagen heeft?
V. Probus deed zekerlyk meer, want de Germanen, die (Ao. 275O binnen korten tyd zig van meer dan zestig Steden in Galliën hadden meester gemaakt, werden even fpoedig door hem daar weder uitgejaagd; tot in hunne moerasfen en ontoeganglyke wegen te rug gedreven % gedwongen om aan deeze zyde van den Rhyn te blyven, en Lauden te bebouwen, fchattingen te betaakn, Hulpbenden aan de Romeinen te leveren, en wat al meer ondraaglyke lasten waren voor Volkeren , gewend om van den roof te leven.
Z. Ik twyfel echter, of Probus wel in ftaat geweest is, hoe zeer hy hun vernederd had, het lang in bedwang te houden; ten minften ik meen wel gehoord te hebben van Zeeroveryen der Franken? V. Dit is door u zeer wel opgemerkt,
Zoon!



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 163
Zoon! Indedaad de Franken ontzagen zig niet, nicttegenftaande kun gemaakt Verbond met Prolus t om digt aan het Batavlsch Eiland op den Rhyn verfcheiden' Schepen in brand te fteekcn, anderen te veroveren, en met deeze veroverde Schepen zig naar Spanje te begeven, van daar naar Sicilië te vaaren, Syracufe te overmeesteren , vervolgends de Kusten van Afrlca en Lyblë te ontrusten eti zonder eetug merklyk nadeel geleden te hebben, landden zy., na dezen verbaazenden Scheepstogt met den bekomen buit, door eenen mond van den Rhynftroom weder op
ons Eiland aan. Het nadeel, aan het
Ryk hier door veroorzaakt, werd vermeerderd door de lust, die hunne nabuuren bekroop, om zig op hunne beurt op dezelfde wyze te verryken. — De eerften, die zig ten dien einde met de Franken verëenigden, waren de Saxen , die zig van de Elve in de Landen der Cauchen en Friezen, langs de Noordzee hadden uitgebreid. ——. Deeze kleine Schepen van hout, met Osfenhuiden overtrokken , gemaakt hebbende ,
door-



ï64(A0. 284.) GESCHIEDENISSEN BZIÏ
doorkruisten zonder weer of wind te ontzien, de Drktannifche Zee, en ftraks zullen wy zien , hoe zy Friesland en Engeland overmeesterden.
Z. En welke waren de middelen , waarvan het Ryk zig bediende, om deeze Zee-fchuimers te temmen ?
V. Omtrent het jaar tweehonderd vier en tachtig , werd Dlocletlaan door het leger tot Keizer verklaard , die Maxlmlaan Ilercullus naar Galllën zond , om den ontftaanen opftand aldaar te dempen , het welk hem ook fpoedig gelukte ; daar na den Rhyn overfteekende, gelukte het hem ook, de Burgondlërs en Alemannen, de Cavlouen en Her uien, zoo door den honger als door het zwaard te onder te brengen. Ook belette hy den Franken den voortgang hunner Zeefchuimcry , hen
noodzakende, om vrede te fmeeken. '<
hlen zegt , dat toen over de Franken , die zig in Balavlë bevonden , een zekere Genoion als Koning het gebied voerde, en dat veele zyner onderzaaten door Maxlmlaan in de ledige landen der Nerviën en Trevieran



VEREENIGDÜ NEDERLANDEN. jgg
geplaatst werden ; e„ dat mon met de ovc' floot "ieUVV VCrb°"d V3n Ve&«®»k
Z- De Romeinen zullen echter wel gedaan hebben , indien zy voor de ^ * "
^ • ***** *m* ik, dat di omelooze Volken weldraa hunne oude i„Val! Jen en roveryen zullen vernieuwd hebben.
DC Keizer' en die het be. *
-nd en zorg des Ryks in di, ^ £
genomen had , deeden zoo veel in hun Z *ogen was, en het was Imnne fchuid „iet dat zy misleid en bedroogen wierden J
komflIg die voorheen de voedfterheer van C^**,,, Gsfe^ geweest wa ™
wrens bekwaamheid in krygszaaken men al kon vertrouwen ; _ Mn ^ *J Mm*,*,, de zorg 0p voor de 7,.i van Galliën. —_ H, n ° ^ ,7, "y ontnam, met zvnr»
V oot dcn Zecfdn,imers eene„'
zS»e onrouw gi„4 „ocll ^ '
hun-



,£(5 geschiedenissen der
hunne terugkomst met den roof, dien zy 'm
de Wingewesten gehaald hadden. Max*
Maan, hier van verwittigd, gaf bevel om hem te onder te brengen. Karaufius hier teeen op zyn hoede,haalde den gemelde* Genoten over, om met Maxïnuaan te toeeken, en zi£ met hem re verëenigen. — Dn hem gelukt zynde , ftak hy met de voor handen Lde fchepen en buit van Bologne taak'B fitZnje over, alwaar by zig terftond als Kenzer deed uitroepen, en tenteeken van oppergezag eenig geld deed munten.
Z Wat kan heb- en heerschzugt iemand öUt al doen ondernemen ! Hoe maakte het deeze opgeworpen Keizer? wist hy zig ftaan. de te houden? of verdween misfchien zyne grootheid fpoediger, dan die opgekomen
was ? . .
v Hy hield zyn gezag zeven jaaren lang
ftaande, en de Romeinen waren genoodzaakt,
« eenen vergeeffchen Oorlog, Brittanje by
verdrag aan hem af te ftaan. Dan, om U
de zaak in orde te vernaaien;; D^Mtaa^
van het verbond van GenoUn met Karavfi-



VEREENIGDE NEDERLANDEN» t6? Confi*„„as Chlorus af, om eersf
~7 C<"*"""" WM* op eene volkomen overwinning; en hem overa. -volgende, zoo hadden eene ,„e„igte ™
6" " den winter-tvd
"ver , J;s de wvk genomen op ,let Eiland' der Bakeren , alwaar zy by htt van het weêr, en door gebrek aan Schepen zodaamg i„ de engte geraakten , da, zy gedwongen werden, ,ig C,**, ^ »en wet eene aanzieniyke Vloot l,e(!„0kte over te seven tj
w * Hy ,le' cok "** »«
1-ort daar op Batmls va„ de
™mgte van fe,xfc„ te om, h;n Plaatzende in de onbewoonde (toeken de", Vo <ere„va„
daanen van het Ryk te leven , én «. dc genen d,e hy in W, Het d menwde hy de voorheen gemaakte verhol
oen. chlorus had het 200 verre ge.
togt, dat zelfs de Chamaren, Fritze», en



Tóft (A0.30Ö.) &F.SCHIEUENISSEN DER
^toe Volkeren , die in en omtrent het Eiland gewoond hadden , ten diende van de Rmeincn , alle de plicht-en van het Bondgenootfehap verrigtten.
Z. En kon deeze Held den ontrouwen Karaufws niet ftraffen ?
V. Hy ftak in de daad, na deeze verngtingen, naar Brittanje over, leverde Karaufius een'en andermaal flag , doch kon hem niet tot onderwerping noodzaaken, maar vond zig verpHgt om tot een verdrag met hem te komen ] en Briitanje aan hem over te laaten. Doch zeven jaaren na zynen opftand werd 'Karaufws door eenen AWuj omgebragt, die drie jaaren daarna het zelfde lot onderging, wanneer de Builen zig weder aan den Roomfchen Keizer onderwierpen.
7. Bleven -de overwonnen Franken en andere Volken lang onder het bedwang r waar ouder zy door ConJIantws gebragt waren ?
V. Geduurende zyn leven dorften zy zig niet reppen , maar met zynen dood (Ao. 306) verbraken zy, even als by het affterven van
VOO"



VERENGDE NEDERLANDEN. *K
J
voorige Vorften, terftond hor juk; fp^nefJtfe de tb'amavb&ï Cherusce»,
Aïcm™*™> Volken, die ik u in voor gaande gefprekken heb leeren kennen, famën met de Tuhanten om met
vereende magt, de *00w/cA, Wingewesten te overvallen, hebbende zy tot Heirvoerder verkooren, Askarlkus en A^j^ die fa tot aan den /^«geleidden; Dan" d* maat regels, welke Konftaniyn, Zoon van C0,fe «-Wy-*. zms Vaders dood tot Kefeer verS kooren, tegen hen nam, déèdcri hén fooedü berouw hebben van deeze onderneming. Tot bier toe was geen grooter flaehting onder deeze Volken gefchied, de gemelde Heirvoer ders zelf, werden ten prooije der wilde Beesten gegeven, en met veele anderen ellende
omgebragt . Die niet gedood werden*
werden gevangen genome», hun Vee we-evoerd, hunne gehugten in brand geftoken fZy' die de fla^he dienstbaarheid weiger' den te ondergaan, voor de wilde Beesten V worpen. ö
f' We9 20y neggen, dat door zulke zwaa-
i« DEEL, jt
CC



IjO GESCHIEDENISSEN «ER
re nederlagen, die Volken zoo niet geheel uitgeroeid, ten minden de lust hun ontnomen moest zyn, ora telkens weder eene kans te wagen; my dunkt de Romeinen hadden hier voor moeten zorgen, dat hun dit laatftc ondoenlyk gemaakt werd , zoo wel om deeze Volken als om zig zeiven te fpaaren.
V. Hen geheel uit te roeijen , was niet wel mooglyk , dewyl 'er altyd , hoe groot ook de flachting was, eene menigte in ontoeganglyke Bosfchen zig wisten te verfchuilen; van waar zy , fterk vermenigvuldigende, of andere Natiën tot zig trekkende, by de minfle verandering in het Ryk, het zy uit geneigdheid tot de vryheid, of uit zugt tot den roof, weder te vootfehyn kwamen ; en wat de zorge der Romeinen aanbelangt, het Ryk was te uitgebreid , en de Wingewesten te verre van de band, om op alles behoorlyk acht te kunnen geven ; waarby kwam , de trotsheid der Romeinen , die zig telkens verbeeldden, dat zy die ontembaare Volken geheel cn al te pndergebragt hadden. • >
Konjiantyn, echter fcheen van deezen val-
fchen



a" §eneZ£!1 * ^ want hy dcc, den naar den Zeekant, en dus langs
Vtoot bezetten , cn om de ^ Volken een fchrik aan te jaagen, deed hy hy keulen eene brug over den Rhyn flaan> ^rdoor zy zelf om den vrede kwamen fmekena f hCm Ult beweging Pandslieden zonden. , Hiermede niet vergenoegd, voor-
m hy de Sterkten* langs den Rhynkant Wt genoegzaame bezettingen, waar door hy" hen voor dien tyd in toom hield, en om den Franken zyne achting te bctoonen, ftond hy toe, dat de Huwelyken, tusfehen Romeinen en Franken gcOootcn, fchoon tegen zyne voorheen gemaakte Wet ffeydende
bevestigd werden Dan aI de ?
voorzorg van , vverd „j, z
dood, door den ontmanen Broederkryg tusfehen zyne Zoonen , weder vernietigd ; e« de waagden het by die gelegenheid
om CAo. 341O weder eenen inval i„ Galliër
d0e"' fchoon die van weinig gevolg was want tf^, een van ^
11 *



regj ■ ÓESCHIEWENISSKN BES.
bedwong ben fpoedig , en bragt hen zelfs onder het Bondgenooffchap met de Romeim'; fchoon 'er zyn, die mecnen, dat by hen meer door geld dan door wapenen daar toe gebrast beeft.
7 üe Franken beflaan zulk een groot deel' in dit vak der Gefchiedcnisfen, dat ik u van de Batavieren weinig of geene melding meer boor maken, hoe ftond het met hun?
V. Zy waren en bleven het Ryk noch getrouw. In het verhaal van den Dag, dien fiUliaan den Altmannen by Straatsburg (Ar«entoratum) leverde, word de volkomen' overwinning, die hy behaalde, grootendeels aan eene vleugel Batavieren toegefchreven ; ook vind men, dat hy zig van hun bediend heeft, tot de belegering van twee Sterktens $n de Maat» waar in zig zeshonderd Franttn bevonden, tot welker verovering echter yierënvyftig dagen moesten befteed worden.
_ Dit verrigt hebbende , wendde hy
-pe wapenen tegen " de Saliërs, die zig in het tegenswoordig Holland en Zeeland, hadfen nedergezet» nadat zy «oor de Saxen,
uit



VEREENIGDE NEDERLANDEN. By •* tane voorige woonplaatzen m^
zen .k u voorbeen I,eb aangewezen. . n,
^ „te gereed zy„de om £
verdelgen, ^ „ c„ ^ £
tok rdW"k"u»d»"lve„,fflaar tok n06tha„,
•P |'»"ne beloften; de bniten v£,
H a'Öra ™ „rarfc„d,
v >cn „e,D re voer, m Vmmnn £n ^
' 8eSemle *<» veel GyZeIaars , als hy
maar heseerde. . «, , y
ji ,,^.ue. ; Meer Werts harf ^
'"' * c''«v«> e» 0Mfe; ,c „mier t"„
t™g». „oc bed.e
» 7"?va" e£"eu Frml> *
D em , ie de„ Weg Kist, 0„, by ^ »e fc.mlboeken op te rpoore„ , £„ nag re „vervallen. zy, vreeZC„de gebed verde,gd te Zl,llc„ worden, z„„tc„ ^ *
» de goederrierenheidvaD heD^ wie,,,^ fendo hand zy „iet bonden ontwyte„
Z. die op den roem van g£ta-
"f C' *« feheen, èal bun zeker genal Staken bebben, „e«ve,k by Cok
ly-



SESCHIEBENISSEN »EK
ty,a- ken venlgten , dan hen door Kracht van wapenen te vernielen ?
V Hy deed zulks in de daad ; doch met' zyne genade paarde hy eenen eisch, die het ha* dcezer Volken met zulk eenen fcfirik vervulde, dat zy de lucht door hun bejammer deeden weergalmen. Hy eischte "eenen Gvzelaar van minder rang, dan den Zoon van hunnen Hertog , of zoogenaamden Kpning. De Vader, niet beter wetende, of L Jongeling was in 't gevegt omgekomen, brak in zulke eibarmlyke klagten uit, dat hy hun allen, hoe woest zy ook waren, de traanen uit dé oogen perstte. Julhan was zelf door deeze aandoenlyke vertoomng 2Ü0 geraakt, dat hy met hen weende; doch te gelyk den Jongeling , dien zy waanden dood te zyn, maar dien hy in den ilng gevan-en had gekregen, te voorfchyn doende brensen. —- Op dit gezigt befchouwden zy hem, als bunnen weldoener, en v.ekn allen voor hem neder, zig aan zyne wnïe-
tcur onderwerpende. ■ fuÏÏdan hield den
Jongeling en zyne Moeder ten onderpand van



CAO. soa) VEREENIGDE NEDERLANDEN. I75
Nt verdrag, dat by met hen maakte, by agi onder belofte, van hen, naar hunnen naat, te zullen behandelen.
2. Door zodanige ban del wyze, zal hy z-ker meer op het gemoed dier Volken ge" wonnen hebben , dan zyne Voorzaaten, die door gierigheid en trotsheid vervoerd, het wraakzwaard fteeds gebruikende, de zaaken gelyk gy my hebt doen zien, fteeds van kwaad tot erger bragten.
V. Het is zoo; gy moet echter niet loven, dat Juliaan altyd even zagtmoedig te werk ging; hy zelve heeft zig beroemd, dat hy met de Barbaaren gehandeld had als een. Jager met het wild gedierte, en' deeze zyne handelwyze ondervonden de taariïn, een deel der Frankens die Gelderland en Zutphen bewoonden; hy beteugelde hen, in het jaar drie honderd en zestig, toen zy Gallien verwoestten.
Z. Maar hoe komt het, my dunkt, dat onze Batavieren hoe langer hoe minder in het fpel komen.?
V. Wat de Batavieren, betreft, hun Eiland 11 4 WalS



GESCHIEDENISSEN DER.
was teen minder beroemd, dewyl de miufte zaaken daar omtrent voorvielen, en zy niets deeden, dan alleen Hulpbenden te leveren, en op bet naauwst aan den Veldheer Juliaan verbonden waren, die hen op alle zyne tosten met zig voerde. Drie jaaren daarna , (Ao. 393.) gaven zy blyken van de achïing, die zy voor zynen perzoon hadden, zynde zy de voornaamfte bewerkers , daï hy door het Leger als Keizer werd uitgeroepen , by welke gelegenheid zy hem op
een Schild ophieven. • Zy toonden
zig als uitgelaten van woede, toen men hun de verheffing van Jovianus , en de dood ■van Juliaan, eenigen tyd daarna, bekend maakte.
Z. De achting, die de Batavieren voor juliaan tot aan zynen dood toe betoonden, doet my denken, dat zy zig weinig met zynen afval van het Christendom bekommerd hebben, want hy was het immers, die onder de Christenen met den naam van den Afvalligen bekend ftaat? doch zeg my, waarin beftond hunne woede, die gy zegt,
dat



VEREENIGDE NEDERLANDEN. f>p
«Jat zy op het berigt van zynen dood betoonden ?
V. Hoe zouden zy zig over zynen afval bekreund hebben ? daar zy zelve noch aan den dienst der Afgoden verflaafd' waren, moesten zy hem daarom te meer beminnen.
Jovlaan, zig eenen Christen verklaard
hebbende, was door het Leger in 't Oosten tot Keizer verheven, de tyding zyner verheffing, werd den Batavieren, die te Sirmten, eene Stad in Neder-Pannonlen in bezetting lagen, door Lucïlliaan overgebragt; doch hem , waarfchynlyk omdat hy een Christen was, haatende, of om eenige andere^ rede; althans zy bragten deezen bode, offchoon hy Joyïoans Schoonvader was, om
het leven. Maar Procophis, die mede,
benevens Valenthüaan, met de overbrenging deezer tyding beiast was, lieten zy vertrekken, omdat hy JuViaan in den bloede beftond. Valenthüaan redde zig met de vlugt, en deeze werd, zeven of acht maanden, nadat Joviaan omgebragt was , tot Keizer verkooren, maar hy was op verre na niet H 5 la-



prg GESCHIEDENISSEN DER
in ftaat, om de zaaken in dccze Landen fn die orde te houden, waarin Juliaati ze gclaaten had.
Z. Het zoude ook te recht, als men het beloop der voorgemelde zaaken nagaat, als een wonder aan te merken zyn, dat alle die onderfcheiden' Volken, die ieder hun Byzonder belang hadden, en zoo het my voorkomt , nergens in ovcrëcnftemden , dan om zig by dc eerfte gelegenheid de beste, van een willekeurig gezag te ontdaan, in eene omftandigheid, die wederom gelyk te vooreu meermaal, voor het Ryk bcdenklyk was, zig onderweiplyk gedragen hadden.
V. Deeze uwe aanmerking is zeer gegrond, en de zaak gedroeg zig toe, juist gelyk gy vermoedt. Het was geene onderwer¬
ping, die aan Juliaan bewezen was, uit liefde of overtuiging, maar de fclïrik van zynen naam had de Batbmt'en , gelyk men ze noemde, ia teugel gehouden, dus vond l7ale-ttlmuan, by zyne komst tot den throon, hen niet alleen genegen tot den opftand, Wsxt, gedïrorende het kort bcflicr van >>•/-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ïft
aan hadden veele van de Germaanen m reeds tegen de Romeinen faam verbon den 5 ook klaagden zy openlyk, dat Valenliniaan
nun minder sefchenken ™r a
t>^i«.iieiiKen gat, dan zy voorHeen gewoon waren te ontvangen. .
Charicm, dien wy, I!ort m voor> dc Cfa.
" ^» "<*■>» zien bedwingen, verbeeldde 2ig lu, dezelfi|e ^ (e ^
fpeelen, doeb by, die deeze Volken toer, verrast had, onderging tl,ans op
hetzelfde lot. • , n*. •• • .
j n De vereemgde magt
:X ferm^en , viel op de Romeinen aan, dreef ben oP de vlugt, en Charieuo werd aoodlyk gewond.
f Misten zv da« den byfland der «fc*.
vieren ?
V- Neen; zy waren by den aanval wel tegenwoordig, „aar of de vyand te ,„aa,ig,
tz rwd • °f *« '«ta
Zn gee" KChte emSt Was> is 8-eker, altha"S Zy ™» *eerlie„ in het „yken « 1« to, b„„ne grootile > >
toenzelfah.mveldteekenindeloop.het *Uk door de Overwinnnaarz, niet zonder
B 6



tg0 GESCHIEDENISSEN DEK.
rede, als het roemrykfte zegeteeken tot hunnen fpyt bewaard werd.
Z. Dit zou my doen denken, dat uw katfte gezegde het naast by de waarheid , en dat het hun in den aanvang van den ftryd geen ernst was; naderhand kan de magt te groot geweest zyn om den misdag te herftellen. Vaienünïaan , zal intusfehen hier over ten hoogften geffcoord geweest zyn.
V. Dit deed hy hun in de daad ras- ontwaar worden , want behalven dat zy den fmaad moesten dragen van hun Veldtceken ia handen der Overwinnaars te zien; zoo deed hy hun daarby de fehaude ondergaan s dat hy hen van alle hunne wapenen ontblootte , met by gevoegde bedreiging , van ben tot Slaven te zullen doen verkoopeu.
Z. Ik weet niet, of dit vciflandig gehnndekl was van dien Keizer, want naar myn begrip, was dit het gefchiktfte middel, om deeze anders dappere Volken tot wanhoop brengen s.» ben derhalven zeer begeerig
otn



VEREENIGDE NEDERLANDEN. *3ï
0111 te weten, hoe zy zig. by al dit leed gedroegen ?
V. Het was zeker veel gewaagd van Fa» lcnünïaa:i , doch hy tastte hen op hunne zwakfte zyde aan , en het was, tot zyn ge», luk, van eenen goeden uitflag ; want, ia plaats van tot wanhoop of. in woede te vervallen , vonden zy zig, door deeze fmaad en
fchandc op het laagst vernederd. . . Zy
fmeekten dan om genade, doende de flerkfte verzekering, van door dapperheid en trouwe, de fchande die zy leeden, in het bloed der
vyauden af te wasfchen. Ook lieten
zy het niet by de beloften, maar waren werklyk de eerften , die de Franken by Mentz aanvielen, en na hen bykans geheel verflagen te hebben , met hun verloeren Veldteeken, den vyand ontweldigd , in uinmf te rug keerden.
Z. Ik ben verheugd, dat zy hunne.gefchonden' eere dus wisten te hcrltellen • maar ontvingen zy nu ook, loon voor hunne dapperheid ? V. Dit zal weinig geweest zyn j men vind H 7 maan



§§2 GESCHIEDENISSEN DER
maar weinig voorbeelden, dat de Romeinen, of het moest uit nood geweest zyn , zig dankbaar gedroegen, ten minften van de beloonins, die zy op dat pas zoo wel verdiend hadden, is my weinig bekend: met meer zekerheid kan ik u onderrigten, van hetgeen men wil, dat Theodofus,' Vader van Keizer Theodofius, bygenaamd den Gr ooien , ten dienfte van Valcutinlaan omtrent het Batavlsch Eiland zou verrigt hebben , alwaar hy het tooneel des Oorlogs overbragt.
Z. Ik verzoek u, my mede te dcelen, hetgeen 'er van bekend is.
V. Dit doe ik geerne ; men weet, dat Valentiniaan zelf, over den Rhyn gekomen zynde , en met voordeels tegen de /Bemannen geftreden hebbende, Theodofius met de Batavifche Ruiters naar Brittavje zond , ter beteugeling van de ftrooperyën, door de Barbaaren aldaar gepleegd, en ter demping van eenen aldaar ontftaanen opftand, onder de Schotten en Pi®*» , by welke gelegenheid de Batavieren zis volkomen in bunnen voorigen luister
heiftelden. , Wl verrigt hebbende, be-
floot



VEREENIGDE NEDERLANDEN, ^
floot dezelfde Theodofius de Frankifch* en Zeerovers voor hunne euveldaden te iTraffen, hetwelk hy fpoedig volbragr, door eenen inval fei de Landen der Franken, tvs ichen den Neder-Rhyn mlFezel, makende een groot aantal van gevangenen, nemende hunne Schepen, en bemagtigende „ie£ alleen hunne Landen , maar ook de daaraan grenzende , zynde een aanzienïyk deel van het tegen* woordfge Holland- ook deed hy op bevJ van Falenüniaan , langs den Rhy^kant en tot aan de Noord-zee , verfcheiden' Sterkten* en Toorens bouwen, en die met behoorlyke bezetting voorzien , om hun een breidel in. den mond te leggen.
Z. Wat baatte toch den Romehen de be hcerfching van Volken, die hun zoo veele moeite verfchafcen , waardoor zy natuurlyker wyze zigzelven moesten uitputten , e„ mn welker beteugeling zy nilnmer ^ hadden; hoe haatelyk komt ons, afs vvy hm befchouwen eene bovenmatige tffafo voor, d* door eigen zwaarte ten vaJ mo t Ik voorzie reed,, dat Falend
ook.



5.84 (A0. Gr"'0 GESCHIEDENISSEN DER
ook hier mede zyn oogmerk niet zal bereikt hebben?
V. Het is my aangenaam, dat gy dergclyke keringen uit onze Gefpeliken weet te trekken ; ook is uw vooruitzigt gegrond ; want kort daarna vond hy weder werk, om de Franken en Saxers te keer te gaan, handelende hy fchandelyk met de laatfkn, die hy na een gemaakt .verdrag, vcor het meeste deel vcriaderiyk, deed ombrengen.
_ Qok zcu de voorfpoed van deezen
Keizer tegen de Germanen nimmer zoo groot geweest zyn , indien de Batavieren niet altyd gereed waren geweest, om nieuwe overwinningen voor hem te bekaaien.
„ , Het was door hunne dapperheid,
dat hy de Altmannen, die op eene jqtf gelegerd waren , overwon , alzoo de % tavlcun dezelve in den nacht beklommen.
. ..^ En niet alleen in deeze Landen, maar zelfs in Thraclë voerde Falens , de Ryksgenoot van Falenilnlaan de Batavieren tegen -de Golhcn aan , (Ao. 3/3.) bewyzende zy hem mede gvoote. dienftcn,. onder bet



(AO.3950 VEREENIGDE NEDERLANDEN. l$§
bevel van zekeren Graaf Fitter, zoo me» wil, eenen' Sarmaat, of ouden Muskoyiter* van geboorte.
Z. Door de Batavieren dus overal heen te voeren, moet men hun Land verbaazend hebben uitgeput, en den Landaard onbekwaara gemaakt, om de invallen der Bar» baarfche Volken af te keeren.
• V. Dit is ook in de daad het gevolg geweest ; de Landaard werd door deeze togten zo zeer verminderd , dat men den naam van Batavieren na deezen tyd
weinig ,„cer ontmoet. . Ondertusfehen
genooten de Landen hier eenigen tyd rust.
* 1 Wat den inval der Scytifche Vol» ken in Gallië belangt, in het jaar drie honderd vyfënnegentig, daar zal ik u niet mede vermoeijen , alzoo dezelve minder betrekking tot de Gefchiedenisfen der Neder» landen, dan wel tot die van Home heeft; even zoo min zal ik gewag maken van den' mval der Alanen en Wandaden , enz. in dezelfde Landfireeken , op het jaar vier honderd en zes. Gelyk ik ook met geen*
ze-



IS6
GESCHIEDENISSEN »E-R
zekerheid kan fpreken van de Xandflretken ©f Plaatzen , wtike vier jaaren laater door de Sclaven, Sueyen en IFilten, in bezit genomen zyn, en zal dit daarom ook onaangeroerd laten; Wanneer gy meer in de Gefchiedenisfen bedreven zult zyn geworden, zult gy , lust hebbende, die zaaken, zoo als ze verhaald worden, met een ryper oordeel kunnen nagaan, fchoon het, in dezen, altyd moeilyk zal blyven het waare van bet valfche te onder-
fcheiden. ■ Doch ik kan niet voorby, u
eenig bericht te geven , van een Volk, welks omffcreeks deezen tyd opgerichte Regeerings* wyze zeer veel overeenkomst met onze tegenswoordige regeeringsgeftekihcid had.
Z. Ei ei. Vader 1 gy wekt myne niéuws* gierigheid op , om iets meer van hun ts weeteK.
V. R.ome, door al de fchokken, die het geleeden, door de geduurige veranderingen, die het ondergaan had, zig zelve niet meer kunnende verdedigen, was dus noch minder in ftaat, om aan de Wingewesten, hulp en byftand te bezorgen. Veele van dezel¬
ven



CAO.410.) VEREENIGBE NEDERLANDEN. IÜJf
ven, vonden zig hierom genoodzaakt, om op eigen' veiligheid bedagt te ayn. En onder deezen muntten uit , de Armorichen , door welke benaming verftaan word, een Volk cn Landflreek, gelegen aan de Zee, zynde de beste Schryvers van oordeel, dat men hen moet plaatzen in een gedeelte van 't eigenlyk Gallië, aan den Zeekant gelegen, thans Bre. tagne genaamd. Deeze geene befcherming van Rome meer kunnende krygen, weigerden ook op hunne beurt de Romeinen te verdedigen , en regtten onder hen eeua vrye StaatsRegeering op. Ja men mag veilig ondcrftel. len, dat de Volken, onder deezen naam begrepen, ook een gedeelte van het tegenswoordige Braband en Vlaanderen, en mis* fchien ook wel van Holland en Zeeland be. woond hebben. — Men weet, dat zy het voorbeeld van de Britten, die zig van de Rtmeinen ontflagen hadden, gevolgd zyn, in het jaar vier honderd en tien.
Z. Melden ons de Gefchiedenisfen ook, wie de aanleider tot deeze onderneming was, op welk eene wyze zy het nieuw Gemeene-
best



lS8 GESCHIEDENISSEN T)EÉ
best inrichtten , of dc magt afzondcrlyk san ie byzonderc Landfchappen , dan aan eene algemeene Vergadering was opgedragen, en verder, hoe zy de zaaken, die tot eene goede Staatsregeering" vcrëischt worden , beftierd hebben ?
V. Door gebrek van oude Gedenkfehriftcn, kan ik u van dit alles niets onderfcheiden noch met zekerheid zeggen ; dit alleen wees men , dat zy de Amptenaars en Richters 9 door de Romeinen over hen gefield, verdreven hebbende , naar hun eigen goedvinden leefden , geheel onafhanglyk van Rome: in deezen ftaat van vryheid, handhaafden zy zig zeven jaaren, wanneer zy zig door eenen Exfuperaniius- lieten beleezen, om zig weder onder de magt van Keizer Honorius te begeven, , Met de vernietiging van dit Ge-
meenebcst, zullen wy dit Gefprel: befluiten, cn in het volgende een aanvang maken, met de Regeer ing van Klodio over de Franken,
A C II



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ,jf
ACHTSTE GESPREK.
1 N H O U D.
Kiodio, Koning der Franken, maakt een yef. Jr*g met de Romeinen, Duisterheid van de Gefcnicdcnis der eerjle Frankiflhe Koningen zynde Kiodio, die oyer de Saliërs heer sekte de eerjle, daar met zekerheid van gefproken
word. _ Oorfprong van de Sa/ifehe
wetten. Franken onderfcheiden in Saliërs
en Ripudriërs GeVeurtenisfen, gednu-
rende de regeering van Kiodio. De Britten uit hun land verdreven door Hengist )>n Horfa , vlugten henvaards, en fielten M Hutste Britten. De Nederlanden verdeeld tusfehen de Franken en Friezen. Qedra* SaXifche Zeer00YerSt _L
nchten van de Batavieren. 0;?d
«■ Roomfche Ryk. _ Gedrag en
Syagrius. Foorfpoedhe ■
„;f - , „ Jr°eatëe regeerwg van Klo-
' FeuUdm2 *« m der Franken,
door



i{)0 geschiedenissen ree
door hem gemaakt. Zyn oudfte Zoo;,
' Theodorik bezit deeze landen, word ontrust door den Deenfchen Koning Kocttliak, welke door Theodebert, Zoon van Theodorik overwonnen en gedood word , die ten loon
't bezit deezer Landen verkrygt. Het
voorgevallene met de Warncrs, geduurende ' zyn befluur. Verhaal van zyne Op¬
volgers , en rampen het Ryk der Franken evergekomsn tot aan Dagobert. Uitbreiding van den Godsdienst onder zyne Regeering.
\ Gedrag der Opperhofmeesters van de
Frankifche Koningen , en byzonder van Crimodld en Ebroin. De Bisfchcp Wilfrid minzaam door Adgülus in Friesland ontvangen. Foorgenomen togt van Egbert, door eenonweder geflaakt, door Wigbert. voor (gezet, word door Radboud geweerd , die door
'pipvn gefagen word. Komst va;:
Willibrord hier te lande; begeeft zig naar Rome; word Aardsbisfchop;doet het Afgods■ Held te IFest-Kapelle verbreken ; wyd de nieuwgebouwde Kerken, enz.
Zoon.



vereenigde nederlanden. Ictf
2oon. Vader, indien het u thans ge legen komt wenscht, ik verder in onze pu, de Gefchiedenisfen door n onderrigt te wor. den.
Vader. Al kwam het my „J niet 2eef gelegen, zoude ik u echter niet willen af™ zen, ^ minften zoo lang wy het nuttigt, fchoon met het aangenaamfte van onze alöu. de Gefchiedenisfen te verhandelen hebben. Weet gy nog, waar wy ons laatfte Gefprek mede eindigden?
Z. Ja zeer wel. Gy befloot hetzelve met
de vermenging van \*x Gemenebest dcr 4 r^n en beloofde my, dit ons tegenswoor*g Gefprek te zullen aanvangen, met de Regeermg van Kiodio over de banken ; ik ben begeerig te weten, of ons hier veel aan gelegen ligt ? m
V. Gy hebt dit zeer wel onthouden. Om dan aan uwe begeerte te voldoen, uioet av weten: dat den het Land, hetwelk
den ingenomen, door mim w 09m van
i %



»$« GESCiimnr.NissEN ftm
den Keizer Vahntiniaan den III. weder ontweldigd weid, en dat 'er weinige jaaren naderhand tusfehen de Romeinen en Franken ten verdrag getroffen werd; de Koning , die toen over deeze laatstgenoemde Volken beerschte, was de genoemde Kiodio of Klo-
WH die ze!fs zynen Zoon *** Rom zond' cm eene duurzaame vrede te bewerken ,
waar in de jongeling, alzoo Aëlita hem zeer toegedaan was, ook gelukkig fiaagde; fluitende in naam van zynen Vader, een verbond van vriendfehap met Fahntiniaan , hetwelk \-an dat gevolg was, dat de Franken, vervolsends den Romeinen, nu en dan met de -wapenen ten dienst geftaan hebben.
Z. Was deeze Kiodio wezeirïyk Koning, of-was hy het alleen in naam, zoo als die der Batavieren, en ftrckre zyn gebied zich uit over alle Franken, of alleen over een gedeelte dier Volken?
V. De Gefchiedenis van de eerfte Frankische Koningen is zeer duister, in 't begin waren 't niet meer dan Legerhoofden , onder wier bevel deeze Volken ten Oorlog optrekken'



vereenigde nederlanden'. 193
k :11de, zig vcrëenigdcn. Elke byzonderc Natie of Geflacht, vorkoor 'er één', maar dit niet zelden verwarring veröorzaakende, verkooren zy zig één algemeen Legerhoofd , en na de vastftëllihg dier wyze keuze, genoten zy eenen bcftendigen voorfpoed, en vermeerderden hunne bezittingen in Gallië. En van deezen is Kiodio, die in de daad Koning was, de eerfte, van wicn wy, met zekerheid, iets weten. Hy hcerschte echter niet over alle de Fr anken, maar byzonder over de Saliërs • hy hield zyn verblyf te Dispargum, waardoor gemeenlyk de Stad Biest aan de Demer
in Braband verftaan word, in welken
oord, men wil, dat op dien tyd de Sallfche
Wet is vastgeftcld. ~- Ook zyn 'er,
die beweeren , dat het Ryk der Franken, toen ter tyd, in zig bevatte alle de Landen, die thans Holland, Zeeland, Braband, Vlaanderen , Henegouwen en de Landen en Steden van Kameryk en Arras uremaaken; of zo anderen zeggen : dat Kiodio ■ die over de Saliërs heerschte, het gebied voerde in T. deel. 1 , 'b~



IO-j- , GESCHIEDENISSEN DER
Batavia, alwaar deeze Franken reeds federt lang hun verblyf gehad hadden.
Z. Het geen gy my zegt, van het vastftellen der Saüfche Wet, doet my denken4 dat de Franken de zeden en gebruiken der Batavieren niet hebben nagevolgd, wat moer ik hieromtrent denken ?
V. Zy hadden zekerlyk eerbied en achting voor de zeden en Wetten der Germaanen en Batavieren, doch als gy de aanwasfende magt en rykdom deezer Franken vergclykt met de eenvoudige foberheid der Batavieren , dan zult gy ligtlyk kunnen bevroeden , dat zy naar hunne omftandigheden en naar den Haat van het Land, bedagt moesten zyn, om fchikkingen te maken,
De oude Franken waren onderfcheiden in Sc.lifüie en VJippatifche Franken, welke ook twee onderfchcidene Hoofdwetten hadden, die haare benaaming na die foort van Franken hadden, cn welke men als hun algemeen
Landrecht mag aanmerken* Deeze Sa-
V.fche Wet, die in 't begin niet anders was dan eene verzameling van Volksgebruiken,
werd



(AO. 435.) VE5.EEKIGDÉ NEDERLANDEN-» 19$
werd dan, zoo als ik daar even zcide, in Slaais-liraband', toen bekend met den naait? van Toxandria , gemaakt, dragende deezen naam naar de S&M of Zeelandere Doch nadat de Ripuarifche Franksn zig onder Clodóveus mei: de Saliërs verëenigden, behielden deeze Wetten haare kracht, en werden naderhand onder de regeering van Koning Theodorlk in fchdit gefield. ;
Z. Wat gebeurde 'er al onder de regeering van Klüdioê
V. In het jaar- vierhonderd vyf- en dertig, werden de Galliërs, door zekeren Tibaio bewogen, om 'het gemaakt verbond met de Romeinen te verbrecken, ilaande liet gemeene Volk alom aan het muiten: doejt dè Annorichen en n»rgnudlers, meBe opgcItaan zynde, werden door Aëlius fpoedig overwonnen, en Tllw.to zelf in het volgend jaar gevangen'genomen, waarmede de-opftand gehecilyk gedempt was. De
gafbaaren blcevcn ondertusfehen de Kusten mö't hunne Zcc-rooverycn Onveilig mafcan, en men heeft reden om te geloo-
I 2 ven,, 9



396 (AO. 451.) GESCHIEDENISSEN DEP.
ven, dat deeze de Saxsrs zyn geweest,die zig u n jare 437. beneden Nymegen tot aan de Zee toe hadden ncdergeflagen; en de Zee met ligtc Vaartuigen doorkruisten, terwyl aan de andere zyde Aëtlus weiks genoeg vond, cm de Armorlehen te beteugelen; die hy echter niet geheel kon te onderbrengen.
Z. Waren de Franken onder Kiodio mede in deeze gebeurtenisfen betrokken ?
V. Ja zeker, want eenige jaaren laater, cn wel (445), maakten de Franken onder deezen Vorst, zig meester van Kameryk, cn eenige omgelegen' gewesten in liet Land van Artois, en gaven aan Aëtlus, die weder in Gallië gekomen was , de handen vol vverks, duurendc deeze moeilykhcden , tot dat de Volken, die tegen de Romeinen waren opgedaan , door Aëtlus en Majorlaan, by het Oud-Ucsdln in Artois geflagen cn
overwonnen werden , waarna cindelyk
met de Armorlehen, zoo wel als met de Franken een verbond geflooten werd, (4510 wordende toen de Saxers, Burgondiërs , RU puariërs cn anderen, als Bondgenooten der



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ÏQ?
Romeinen erkend, en tot Romeinfche hulpbenden gebruikt.
Z. Dus was dan de vrede, naar 't fchynt, weder' heriteld. Genooteii de RomeLntu hng een volmaakte rust, of vonden zy elders weder nieuwen arbeid, waarop de Invvooners" deczer Landen betrekking Üld-
V. De Britten warén thans wel onlifhanglyk geworden van de P^omelnen, doch vonden zig niet in ftaat, om de invallen der Schotten cn Pielen te keer te gaan. Zy zochten dan eerst hulp by de Romeinen, dan deeze h-cn aan bun: zeiven overlaatende, namen zy hunnen toevlugt 'to: de Saxers, die zig aan de andere zydc der Zee , in bet Land beneden Nymegen, toen bekend onder den naam van Neder-Saxen en dat nog laater, dien van Friesland kreeg , gelyk gezegd is , hadden ncdergeflagen. Deeze , die in laater tyden Friezen genaamd zyn geworden ,. beflootcn ligtlyfc , om den overtogt, onder het geleide van hunnen Hertog Hengist en zynen Broeder Horfa, tc ondernemen, in drie langI 2 Wtt-



i^S CÏSCHU.D£Ni5SEiN DüR
wcrpige. Schepen. < ■ » ■ Dan, in plaats van de Buiten te helpen, vonden zy zoo veel ünaaU in hun Land, en de Bewooners zo li'.i en vadzig, dat zy hunne geaardheid bot vierende, beilooten het Eiland voor,zig zeiven te bemagtigen»
Z. Als hun dit gelukte , moeten de Britten toen gemaklyker te overwinnen geweest^ 2yir , dan tegenswoordig.
V. Ik heb u gezegd , dat zy lui en vadzïg waren , en dit het heerfchend karakter eener Natie zynde, bied. dezelve zelden wederiland, ten minften niet aan een dapper cn
heerschzugtig Volk. Hengist cn Ilorfa
dan, dit befluit genomen hebbende, ontboden eene talryke vloot Schepen, wel bemand , niet alleen uit Nedcr-Saxen, maar ook hadden 'er de Jutten deel in , en wel voornamelyk de Friezen, wordende eerlang bat geheele Eiland door die Overzeefche
Volken overftroomd. Hengist deed der
Britten Koning, Fortigerw!, gevangen nemen , doodende deszelfs raadslieden, en be* proevende al wat mogelyk was , nadat hy
een.



VEREENIGDE NEDER.LANDÊN. I99
een verdrag niet de Pitten geflooten had, om de Briïfén te onder te brengen, Veelen werden gedood, en anderen verdreeven , van welke laatften veelen , naar de Overzeefcue3 dat is, naar onze Gewesten overftaken.
Z. En wat verrigtten zy daar ?
V. Als men onze oudfte Schryvers raadpleegt, dan zyn zy den 'Rhyn by■ Kalwyk ingevaren , alwaar zy, het Land rondom afgelopen hebbende, eene Sterkte {lichtten , die naar hen Britten of Brittenburg genaamd werd, en bekend is als her Huis te Bruter, van waai zy het naaste Land onder bedwang hielden. > ' : ' ""• »tó '"■'
Z. Namen zy dan toen , als in ruiling, in bezit die Landen , welke de Saxcrs ontruimd hadden , die zig in hun Eiland hadden nedergezet ?
V. Neen: die Landen, die door dc Scxers ontruimd waren , werden in bezit genomen door de Friezen , die zelfs de nog overgeblevene Saxers dwongen, als ook dc Wllien, die de Stichters van Utrecht waren, hetzelve te verhaten, en de wyk naar Brittannlen I 4 te



GESCIHtDEXISSEN DEK
te neemen , gevende deeze nieuwe bezielers aan al het Land, benoorden dc Maas en Rhyn, west waards bepaald door de Schelde , en noordwaards door de Lauwers en dc FA* ve, den naam van Friesland.
Z. Om wat tyd houd, men, dat alle deeze dingen gebeurd zyn?
V. Dc nette tyd van dit alles , is niet wel te bepaalen , fchoon de overtogt van Hengist en Horfa gefield wordt, gefchicd te zyn in
het jaar 446. . Wy zien dan uit het
gezegde, dat de Fereenlgde Gewesten op nieuw verdeeld zyn geworden tusfehen twee Volken, door den Rhyn van een gefcheiden,
te wcetcn, de Friezen en de Franken. ■
In deezen ftaat van zaaken, ondernamen de Saxifche Zeerovers eene landing te doen in Gallië. - De Franken toen flout op het verbond, waar in zy ftonden met de Romeinen , tasten de Saxers onder de aanvoering van hunnen Koning Childerik aan , vernoegen hen, en vielen zelfs in hunne Lmden, aan de Elve gelegen , moetende de In-
woo-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 20ï
woon ei-s zig geheel aan hun onderwerpen, cn een verdrag aangaan.
Z. Ik hoor u in dit geheel verhaal, geen de minfte melding maken van de Batavieren, welk was toch het einde van dit dapper volk ?
V. Ten tyde van Keizer Honorhis, die in het jaar vier honderd zeventien overleed, waren 'er oude en jonge Batavifche Ruiters in dienst der Romeinen, zoo in Gallië als in Italië, ja zelfs in het Oosten in bezetting, ook fchynt het, dat aan eenige oude Batavieren ter bezoldiging van hunnen Krygsdienst, eenige Landen, om te bebouwen, in Gallië zyn afgeftaan, en, zoo men wil, ook aan den Donauw , die naar hun genoemd, hun naam in wezen hebben doen blyven , byzonder in den naam der Stad Pasfau, door lbmmigen Patavi cn Batavia
genaamd. ■ ■ Eu dit is ook het laatst,
dat men melding van hun gemaakt vind, zynde de bloem van dit volk in den dienst der Romeinen gefiieuveld , het overfchot door hun verplaatst, of door anderen ges I 5 dood3



GESCHIEDENISSEN DKfi.
dood, of verjaagd ; en het nog overig deel is waarfchynlyk onder de Franken, Saxen Cn Friezen verfmolten.
Z. Leed het Romeinfche Ryk, zoo dooi* liet verfmeken van deeze dappere Batavieren, als door het verliezen van het Land der Britten, en door de aamvasfende magt i!er Franken geen geweldigen afbreuk»? Na myne gedachten moet dat Ryk veel' van zyne oude grootheid vcrlooren hebben.
V. Zeker leed het veel daarby; doch dit was het niet al, want het geen de Romeinen hiermede verboren, waren enkel Wingewesten en Hulpbenden, en hadden zy de eerften nooit bezeten , het zou waarfchynlyk gelukkiger voor het Ryk geweest zyn ; doch hetgeen meer klemde, en den val van het Ryk wel het meest bewerkte, was de verdeeling , die 'er gemaakt was tusfehen het Oostersch en Westersch Keizerryk , en de twisten , daar uit ontftaan. - ■ ■ Rome, het trotfche en werelddwingend Rome y was reeds te vooren (45u) door Genferic, Koning «ar Oost-Gothen ingenomen 3 en geduarende
den



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2Ó3
cieu tyd van veertien dagen ten prooi der plonderaars geweest. En uit werd eenige jaaren daarna herhaald, door Ododcer, Koning der Turcïïlngoers, of zoo andere zeggen , Werlen, een ander foort van Gothen, welke Odo'dcer Augustulus (dus werd de laatfte Roomfche Keizer in het Westen, als by verachting, het Keizertje gebynaamd) dwong deeze waardigheid af te leggen , waarmede het Westersch Keizerryk een einde nam. *—— Eyarik, Koning der West-Gothen, had zich reeds te vooren van Gallië meester gemaakt, doch Augnstulus , hoe gering zyne macht ook was , had geweigerd hem dat Land af te ftaan , zoo lang hy Rome bezat, doch Rome overmeesterd zynde, moest hy den val des Ryks gedoogen, en aanzien,dat Evarlk en Ododcer in eene onderhandeling het Ryk onderling deelden , heerfchende de laatstgenoemde, als Koning in Italië, terwyl Eyarik in Gallië met dc Burgondïers, Franken , Saxets en andere Volken een verbond aanging , waarby bedongen werd j dat- di?
16* Vol -



g$£ GESCHIEDENISSEN DER
Volken , dc Landen, welke zy toen bezaten, zouden blyven behouden.
Z. Sta my toe , u te vragen, of onder de llegeering van Augustulus geene Landvoogden , of bezettelingen der Romeinen zig meer in deeze Landen bevonden , zoo ja , koe gedroegen zig deeze, in een zoo drin.geud tydftip.?
V. Wy vinden in de daad op deezen tyd nog van eenen Romeinfchen Landvoogd gevraagd , en dcnklyk zullen 'er meer geweest zyn. Hy, van wien melding gemaakt word, was Syagrius , een Zoon van Egidius, welken de Franken in plaats van Childerik tot
Koning verheven hadden. Dc Burgon-
diers en Franken fielden in hem zoo veel vertrouwen, dat zy dc beflïsfing hunner verfchillen aan hem overlieten. —— Hy had zyn verblyf te Soisfons, cn een groot gedeelte van Gallië, ook zoo men wil Zeeland en verfcheidene Sterktens, en dc daarvan afhangende Frlefche Landen , aan de Zuidzyds van den Rhyn, ja zelfs het thans genaamde Hottend, in bezit. Ook was hy vereerd



(AO. 491») VEPvEENIGDE NEDERLANDEN. £05
ëerd met den titel van Koning der Romeinen , en het geen zyn gezag te geduchter maakte, hy ftond in een naauw verbond
met de Armorlehen. - Doch zyne magt
was gevaarlyk voor de Scillfche Franken, en ftak hunnen Koning Klovls, die na Chllderlk regeerde, re zeer in betoog, om hem in't gerust bezit daarvan te laaten ; derhalven een leger tegen hem op de been gebragt hebbende, overwon hy hem, en na hem te hebben doen onthoofden, vielen alle de Landen van Syagrius in de magt van Kloyls , waarna het hem weinig moeite kostte, om ook het Ryk der Turlngers te overmeesteren , hetwelk hy deed in het jaar 491.
Z. Ik begin nu ook voor deezen Klovls te vreczen , Avant uit het geen gy my tot hier toe verhaald hebt, heb ik opgemerkt, dat alle de Vorften, hoe grooter zy worden , hoe nader zy by hunnen val zyn , dcwyl 'er niet anders nodig fchynt, dan vrees of wangunst van anderen, om hen te.verneI 7 de-



£06 GESCHIEDENISSEN EB®
deren , gelyk dit de oorzaak van den dood van Syagrius was.
V. Uwe aanmerking is regt, fchoon uwe vreezc voor Klovis ongegrond is, want'hem gelukte het zynen Vyanden te keer te gaanx en zyn gezag nog verder uit te breiden , en tot 'zynen dood toe, ftaande te houden, i Zeker is het, dat zyne Overwinningen de GerraaivSche Volken niet weinig verbaasftem —— De Friezen, Snxers cn Alèpi-dH* nèn, fpauden famen , om. hem te keer te gaan, duchtende, dat zy anders mede onder zyné magt zouden moeten bukken. ■ ■ De Alevncmnen over den Rhyn gekomen , deeden eenen inval in het Land van Klovis, doch deeze hen ontmoetende in de vlakte van Tolpiak of Zalpik, tusfehen Bon cn Keulen , behaalde eene volkomene överwii ■■ fïing orr hen , hoewel men niet weet, of dc Friezen en Saxers deel hadden in deeze nederlaag , maar wel, dat Klovis zyne heerfchappy daardoor tot Keulen toe uitbreidde.
Gcduurende deezen flag , wist men Klövis te bewegen , om den Godsdienst der
Chris-



i.b.pI.vii.
KOSTX^G- KiOTIS IAAT ZIG BOtHPEK.






(A0.5II.) VEREENIGDE NEDERLANDEN». 207
Christenen te omhelzen , wordende hy kort daar aan met meer dan 3000 Franken gedoopt : eene plegtighcid van zoo veel aanbelang voor het menschdon*. en van zulk, een goed gevolg voor de zaaken van doezen Klovis , dat ik dezelve waardig geacht heb , ze u in prent te vertoonen. Want fchoon de Gcestelykheid 'er byzonder wel haar voordeel mede wist te doen, zo ftrekte het echter als een middel , waardoor het Ryk van Klovis uitgebreid en. bevestigd werd ; dc Armorlehen maakten een verbond met hem, en werden één. Volk met de Franken; de twee Ryken van de Ripuariërs cn van een zeker foort van Franken, die in Artois woonden , werden onder het zyne verfmoltcn; de Keizer van 't Oosten, Anaflajtns , fchonk hem den titel en eertekenen van Patricius en Conful van het Westen; en dus regeerde hy , als een onafhanglyk Vorst , tot aan zynen dood , die voorviel in het jaar 5ir.. Z. Hoe ging, het na zyn overlyden mes:
Buik



£0$ GESCHIEDENISSEN DER
zulk een uitgebreid gebied , bleef het onder zynen Opvolger vereend ?
V. Neen, Klovis had 'er een vcrdeeling van gemaakt voor zyn affierven , onder zyne vier Zoonen. Aan den oudften , die Thcodorlk of Dirk genaamd was, en dien hy by eene byzit had gewonnen , viel nevens andere Landen en Steden te beurt, het tegenswoordig Holland, aan de Linkerzyde des Rhyns gelcegen , zynde zyn deel bekend onder den naam van Aajlrafia of OostFrankryk, omdat het aan de Oost-zyde van zyns Broeders gedeelte lag, en dus in zig bevatte de Zeeuvjfdie Eilanden, een gedeelte van Gelderland, en Zuid-Holland , zynde, wyl de Rhyn zig toen nog by Katwyti in Zee ontlastte , door die Rivier gefchciden van het gebied der IVamers, die in Rhynland omtrent Warmond, enz. woonden. Deeze Theodorik bezat die Landen twee jaaren in vrede, en werd toen ontrust door eenen Deenfchen Koning Koehlllak, welke met eene Vloot, bemand met woeste cn roofzuchtige Noormannen, langs den Rhyn by
Kat-



(A0.534'^VBR£^JU>ÖE NEDERLANDEN. 20<J
Kc.lwyli was doorgedrongen, tot aan het tegenswoordig Gelderland, doch, zoo als hy, met den buit belaaden, voornemens was te rug te trekken , werd hy door den Zoon van Theodorik, Theodcberl genaamd, overvallen en zelfs gedood, Welke overwinning deii IVarncrs geene geringe vreeze baarde. Ondertusfehen overleed de Vader van deezen jongen Held, in het jaar 534, cn werd door deezen zynen Zoon , die toen naauwlyks achtien jaaren oud was, opgevolgd.
Z. Gebeurden 'er onder zyne Regeer'ng ook eenige merkwaardige byzondeii cdcn %
V. Daar word verhaald, dat hy eene Zuster had, met naame Theodechilde, die getrouwd was aan den Hertog der Warners , Hermagiskel, en na deszelfs dood, aan zynen Zoon'ft^/g^-. Huwelykcn , aangegaan
uit Staatkunde dewyl dit Volk door deeze verbindtenisfe zig zocht te beveiligen tegen de geduchte magt der Franken, zynde de vreeze voor dezelven zeer vermeerderd dooide laatstgemelde overwinning op -de Deenen ; doch welke huwelyken tevens een
zcïd-



»I0 (AO. 54/0 GESCHIEDENISSEN DEft
zeldzaam gevolg hadden.. De Zoon Rcdiger was by zyns Vaders ieven ondertrouwd met de Dochter van eenen Koning, die in Engeland heerschtc , doch verliet zyne Bruid om de Weduwe van zynen Vader te huwen; maar , zoo baast had hy deeze plegtigheid niet voltrokken, of hy werd door zyne Bruid , de Engelfche Prinfes , in eigen perzoon met eene magtige Vloot aangevallen ■> de meesten der Wamers op de vlucht gedreven, verflagen of gevangen , bevindc Radhet zelf zig onder de laatften. ——— Zyne Bruid begeerde hem ook niet te ontdaan , dan alleen op voorwaarde, dat hy haar trouwde , en Theodcchdde naar Frankryk te rug: zond. — ' ■ ■■' Welke hoon door de Franken onder de Regeerina van de volgende Koningen Clotarlus, Chllperlk en Chlldebert zoo heftig gewroken werd , dat de verdelging der Wamers het gevolg daar van was , hetwelk men meent, gefchied te zyn in het jaar 595 , —> zynde Theodebert reeds overleden in het jaar 547. Z. Ik verwonder my over den ooiiogzuch-
tt-



(Ao.554-0 .VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2Jfë
tigen aait van die Volken, hun daaglyks lot fchynt niet anders geweest te zyn , dan te
overwinnen of overwonnen te worden. -
Wie was zyn Opvolger?
V. Zyn Zoon Theodebaïd, die zeven Jaaren geregeerd hebbende, overleed, zonder ilat 'er iets merkwaardigs geduurende- dien tyd voorviel. Maar dewyl hy geen Zoonen naliet, zoo (lelde Klotarius een Zoon van Klovis hier voor gemeld , zyn Oud-Oom zig in 't bezit van deeze Landen, nadat hy de Saxers overwonnen en zwarre lasten had opgelegd , moetende zy aan hem, jaailyks vyfhonderd fluks Hoornvee opbrengen , tiaar de Runuinen zig by de Friezen met het leveren der Huiden plagten te vergenoegen. D-it arm volk w?s door de Friezen in het jaar 554, uit de Landen beneden Nymegen verjaagd, en had zyne woonplaats aan dc Wezer genomen» Childeberi de derde Zoon van Klovis en Broeder van Klotarius , overleden zynde , werd deeze genoegzaam meester o.yer'het geheels Frcinkifche lijk ; dan in 561 , den tol der Natuur betaalendc, werd dit Ryks op nieuws
ver-



ai2(Ao.5^lO GESCHIEDENISSEN DER
verdeeld onder zyne vier Zoonen , Ckeribert, • Guntram , 'SigMri en ChUpcrik. Sigebcrt' werd bezitter van Oost Franhyk, en gevolglyk ook van deeze Landen; by werd echter niet lang daarna door toedoen van Fredegunde Gemaaiin van zynen Broeder ChUpcrik, vreeslyk vermoord,en zyn dood veroorzaakte zeer groote bewegingen •, want zyn Broeder ChiU perik, (telde zig in 't bezit van zyn nagelaaten' erfdeel, en was een Vorst zoo gevreesd, dat noch de Friezen , noch andere Volken, hoe zee* zy onder de Regeering van Sigehertr zig tegen hem verzet hadden, nu niets dor(ten ondernemen ; doch ecu dér Zoonen van Sigebert, die met deszelfs Weduwe en andere Kinderen , door zynen Oom in de gevangenis geworpen was, die hebbende weeten te ontkomen, werd te Mctz, als Opvolger van zynen Vader, onder den naam van Childebcrt den Iï, en als de regtmatige bezitter zyner Vader!yke goederen erkend, en Chi/perik werd kort daarna vermoord. Na den dood van Childebert den II, werd zyn Ryk onder zyne twee Zoonen, Theodebert en Theodorik
ver-



IS?*?) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2IJ
verdeeld , vallende Oost-Frank/yk aan den eerstgemelden, den tweeden van dien naam, te beurt, welke na zeventien jaaren, op bevel van zyne Grootmoeder BrunechiMt vermoord werd, dit zelfde lot insgelyks naderhand echter te beurt viel.
Z. Ik beken , dat ik myzelven byna verlies' in alle de menigte van omwentelingen , en hetgeen my daar by verwondert, is, dat de Godsdienst , de weldaadige Godsdienst der Ghristenen, die door Klovis was aangenomen, van geen de minfte uitwerking fchynt ge.weest te zyn, om deeze Vorften volgends den aart van het Euangelium befchaafd te maken; ik bid u, bragt dezelve niets ter verbetering der woeste zeden toe?
V. Laat u het beloop der Gebeurtenisfen en zaaken van deeze lyden, die meer won-i derbaar dan geregeld zyn, niet verveelen.
< Wat uitwerkzels de Godsdienst op
de harten der Vorften eindelik gehad beeft, zult gy weldra hooren, oeffèn derhalven uw geduld nog eene korte wy!, opdat ik den draad der Gefchiedenisfen vervolge. ...»
Na



*T4(ACu6--20 GESCHIEDENISSEN WER
Na het ombrengen van Theodeberi den' 11 , wvrd Khtarius do H, meester van het gchecie Franklfche Ryk, doch in het jaar 6.22, ftond hy de regeering daarvan af aaii zynen Zoon Dagobert \ in vergelding van ?yne dienden, zynen Vader tegen de Saxers en 'Friezen bc-weezen , aan welke by WttierMrg ontnam , cn veelen hunner gevangenen naar de
Landen der Franken overbragt. Deeze
Dagobert was het , die na het innemen van5 ÏFiltenburg, tbrms 'Utrecht* aldaar eene K-pel of Kerk deed {lichten , die aan den heiligen Thomas wel tocgewyd, doch nadeihand, ge* lyk wy zien zullen, door den Fricfchcn Koning Haihoéd weder verwoest werd. Gy zult 'er vinden, die zeggen, dat Kiolar'ms reeds te, vooren die Kapel gedicht heeft, doch nadien de Friezen daar toen meester, en aan den Heidenfchen Afgodsdienst toen en nog lang naderhand verdaafd waren ,
blykt, dat zulks niet waar kan zyn. •
Dagobert gaf het opzigt dier Kerke, aan den Bisfehop van Keulen, onder voorwaarde, dat hy zig zoude bevlyti£:en, om de nog
on-



VEREENIGDE NEDERLANDEN- 21$
ongelovige Friezen , die in en om Utrecht woonden, tot den Christelyken Godsdienst te bekeeren, welke in het gebied deezcr Vbrft*n, fchoon noch niet in deeze Landen, noch niet die uitwerkzelen op de harten dier Vorften, als wel verëischtwerd,echter behartigd en geoefend werd. —— Daar zyn 'er, die willen, dat dezelve reeds vroeger hier te Lande bekend was, en het kan zyn, dat zulks in dc Landen der Armorichen heeft plaats gehad; doch zeker is het, dat de Friezen hei langst cn wel tot op het einde van de zevende eeuw Heidenen gebleven zyn, gelyk
wy mede hierna zien zullen De eer van
de planting" van den Christen-godsdienst hier te Lande, moet men dan aan Dagobert en zyne Opvolgers toefchryven. Verbeeld u echter deezen Vorst niet als Godsdienftig, of als een mensch , die zig ovtreenkomftig de Ieere van het Euangelium gedragen heeft ;
verre van daar! Al de lof, dien dc
Geestclyken van zynen tyd hem toezwasijen, had ten oorfprong de nülddaadighcid, die hy -aan hun betoonde, cn dc fchatten , die
hy



£16 GESCHIEDENISSEN DER
Jiy han tot opbouw van Kerken in banden
n^jde, _ Dan yctfc&eideue aanzaerilyke
Mannen, om 2cer geringe redenen, zonder funn van rechten, te haten ombrengen, ccne Gecstelyke Dochter uit een Klooster te baaien , die tot zyne Vrouw te nemen , cn daarenboven eene menigte Bywyven te houden , al wat hy maar, koude van geld en soed , even veel op wat wyze , tot zig te trekken, gelyk hy deed ; dit alles waren daaden , die niemand minder dan eer.en Christen Vorst beraamden , cn die zynen roem niet weinig bezoedeld hebben.
Z. De Geestclyken hebben dan toen de magt om hem te beftraffen niet gehad, of in dien al, dan heeft men rede, om van hunne Godsvrucht geen groote denkbeelden te maken ; maar hoe maakten bet zyne onderdanen , droegen deeze zyn kwaad befticr met lydzaamheid, of ftrafteu zy 'er hem voor ?
V. Zyne magt was zoo uitgebreid, dat niemand zig tegen hem dorst verzetten, en zelfs zod uitgeflrckt, dat men moet he-
11 LU-



VERRENIGDK Nr.MZRT-AMDr.W. 2^7
fluiten, dat zy hem tot eenen hst was, want voor zyn overlyden ontdeed hy 2jg van een groot gedeelte zyner faeerfchappy \ fchenkende het deel van Oost-Frankryk avm zynen oud Hen Zoon Sigebert, en dat van Wm-Frmkryk aan den jöngftcn Khdovem • dus behoorde de beheerfching deezer Landen aan den eerstgenoemde!*, welke de zors van het beftier meest overliet aan zynen OpperHofmeester Grlmodld, houdende hy ZeW:m bezig met den ophouw van Kerken en andere Godsdienftige Geftichten, waarmede zyne Zusters Begga, en Geertnüd zig ook 'beroemd maakten, wordende de laaffte gehouden voor de Stichteresfe van een Kapel, naby GecrirvAdenberg. Ten tyde van deezen &Ve. èm werd het BtU^Um met veel yver'in Braband, Vlaanderen en onder de Zeeuwen, verkondigd door eenen Goudfm't E/oy of E'i ghs genaamd, die naderhand Bisichop van Noyon werd. Zie daar de voortgangen, wel ke de Godsdienst maakte in eenen tyd, cht1 é& wereldlyke zaaken een weinig |n 'rust icheenen te zyn, doch dit duurde liiet k,,-
2« DEEL. K
want



2l8 (AO.656.) fSESCHIEOKNISSEN " DEf»
want met den dood van- Slgebert, die in het jaar 656 voorviel, werd zyn Zoon Dagobert de II, door den gemclden .Grlmodld op den Oost-Franklfchen troon gezet, tetwyl hy de magt aan zig behield, dus de jonge Koning alleen in fehyn regeerde, en de Ópper-Hofmeester in der daad: ja daarmede nog niet vergenoegd, zond hy Dagobert gevanglyk naar Ierland, en plaatfte zynen eigenen Zoon, onder den naam van Chlldebert, op den llykszetcl, voorwendende, dat Slgebert deezen tot Zoon had aangenomen.
Z. Bleef deeze trouwloosheid ongewroken , Of was 'er nog iemand, die zig voor den ongelukkigen Dagobert in de bresfe ftelde?
V. De ontrouw van Grlmodld werd fpoedïge'r 'geftraft, dan Dagobert in zyne rechten berfteld werd ; moetende het Ryk, voor dat dit gebeurde, eene menigte Staatsveranderingen ondergaan, die ik u kortelyk
febetzen zal. Klodoveus of Klovis de
' ÏI, Broeder van Slgebert, cn Oom van Dago'-bert, viel Grlmodld zaer onverwagt op het lyf.'es voerde hem met zig naar Parys, alwaar



Oo.6;-o.) VERKENIGPX 'NETftSRr.ANDEIST. ZV:i
waar hy hem in de gevangenis deed omkowen. Geen guuftiger lot onderging zyn Zojnt de gewaande Ckildebert, fclioon men niet ze' her weet, of hy gedood, dan in een Klooster
gedoken werd Klodorrus de Ti, b&at
het geheele Rylc maat voor een' korten tyd, want hy -fticrf-in 't jaar 6$? ,.la*teride drie Zoofien na , Flotarins, Childerik cn Theodorik; waar van de oudfte tot Koning van het gantfche Ryk werd «ngeftdd; doch na verloop van drie jaaren, verklaarden de Oost-Franke den tweeden Zoon Childerik voor hunnen Koning , en dc jongde werd eenige jaaren daarna, door den dood van den oudftcn, feeheerfchcr der West-Fr anken. Doch deeze hem moede geworden , ftfeteü hem £6?ö) van den troon , zettende hem en zynen Op» per-Hofmeester Ébroïn in een Klooster., waardoor het gahtfche Ryk op Klodovem middelden Zoon, Childerik genaamd, kwam; maar deeze onderging een rog droeviger lot, wordende na drie jaaren,op de jacht zynde,
door eenen Bodilo vermoord . Ebro'in
zoo even gemeld, wist op dit geval het K 2 K'oos-



220 CXSCltoENISSEN DER
Klooft" te ontkomen , vertoonde zig t« Oost-Frankryk, en (telde aldaar eenen Klodoyens oï Klovis, dien by voor eenen Zoon van Klotarius den 111, «itgaf , op den troon, houdende eehter zelf, volgends de gewoonte d,r Opper-Hofmeesters van dien tyd, bet
ftuur der Regeering in banden. tau*
dels hadden de IFest-Franken hunnen Koning Theodorik uit bet Klooster gebaald , en weder ten zetel verheven. Deeze naauwelyks m m waardigheid berfteld, vatte de wapenen op tegen Ebroïn, doch de Oorlog werd geftaakt"door middel van een verdrag, en volgends hetzelve werd de gewaande Klodcvcus afa.zet , Theodorik ook als Koning der OostFranken erkend, doch Ebroïn bleef Holmees--
ter Dan bet ging met deezen Vorst,
M met de voorige, by behield de regeering der beide Ryken niet lang , want de Oostbanken ontwaar wordende, dat bun regte Koning Dagobert, door G^W-iaar Ierland bonden/nog leefde , en als balling ton zwierf, bedienden zig van IVilfrid, Brsfchop an^^omhem op te fpooren , eerst van



(AO. 674.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 221
daar naar Engeland, en verder naar hunne
Landen over te brengen. De Bisfchop
voldeed aan hunne begeerte, doch eer dat Dagobert, Engeland verliet, begaf by zig aldaar in 't Huwelyk met eene Magteld. of Machthilda, die een Dochter was van eenen Hertog der Angel. Saxen , en met haar ia zyn Ryk gekomen , werd hy (674) op nieuw als Koning erkend. ——— Kort daarna bevond zig de gemelde Bisfchop weder in deeze Landen, en wel in Friesland, alwaar hy van Adgillus, die den naam van Koning had, minzaam werd ontvangen, gevende deeze hem zelfs te verdaan ,' hoe hy door Ebroïn verzocht was, IFilfrid te doen ombrengen, en werpende daarop den brief van Ebroïn in JFilfrids tegenwoordigheid met
verontwaardiging in het vuur. De haat
van den Opper-Hofmeester was ontdaan, door het te rug brengen van Dagobert, en Adgillus vond meer zyn belang om d« vriend van 'Dagobert dan van Ebroïn tezyn, en om zulks met de daad te toonen, gaf hy den Bisfchop vryheid, om,, geduuK 3 ren-



:C".<A<-n6"9-) ©eschieben-ssen ue*
r;.nde dsn Winter, htt Euangdlum aan de .ongelovige Frhzm te prediken , hetwelk éoö'r hem met zulk een goed gevolg verrifcht werd, dat veele duizenden zig lieten
deopen. Maar laat ik het verhaal
van Dagobert en Ebroïn- voleinden. . •
Ebroïn, een wraak- en regeerzuchtig mensch iynde, rustte niet, voor dat Dagobert van
Kant was. Dit fedulit* hem in het
jaar 679, op een' tyd, dat de Koning op de jagt was, evenwel bereikte hy met dit moorddaadig bedryf zyn oogmerk niet, want de Oosl-Franken , in plaats van hem o£ Theodorik weder aan te nemen, haalden den tweeden Zoon van den vermoorden Koning, £de oudfte was met den Vader omgebragt,) die insgelyks Theodorik genoemd was , uit het Klooster, en verklaarden hem tot Re* ning, dragende het beftier der zaaken op aan twee Frankifche Edelen, met naame Pipyn éen Dikke, bygeraamd van Herflal, uit wievi naderhand de beruchte Karei Martel voortoefprooten M en aan Martin, zynen Neef* De Koning der IFcst/Franken had zig fat*
mier



(Aü. 687.) VEREENIGDE. NEDERLANDEN. 223
middels, als Opvolger van den vermoorden 'Dagobert verklaard, en overviel ■, onder aanvoering van Ebroïn, de Oost-F-rankifche Regenten met de wapenen. Martin had
het ongeluk, van op eene verraaderlyke wyze omgebragt te worden. Doch Vipyn voerde eenige jaaren na den anderen, met zoo veel geluk als moed, het beltier, terwyl'ky na den dood van den rusteloozen Ebroin, (681.) het Leger van den IFest-Franlvfcheu 'Theodorik verfloeg , hem zeiven gevangen nam, cn dus met roem in Oost-Frankryk te rug keerde ; en *an dien tyd af, dat is van het jaar 687-, baf&ertifi by ZOo wel Oen-tuis IFcst - Fraxkrfti met eene onbepaalde magt.
Z. Hoe ftond het ir.rusfcheu met den, Godsdienst? deeze moet zeker veel geleden hebben onder ajle die verwarringen , .ren. minften desk ik, dat 'er weinigen in dien, tyd tot het Christendom zullen ovenrf?;,- e* zyn?
V. Gy hebt dubbele rede om dit te ym moeden, daar gy. hoort, dat de Vojfrcn ca* K 4 oS



2£4 GESCiiiËDENlSaiSN DJiR
©ficbrisftlyk handelden , en niet min zeker is liet, dat men by een' ongodsoieiiftigen Vorst of Overigheid weinig of genoegzaam «een GodsdienfLige onderdaanen vinden zal, cn nog minder ho iden die gevonden worden in een Land, vervuld met menfehen, 1 aan den dienst der Afgoden verflaafi; een Land , daar nog niet dan een gebrekkig Christendom gepredikt was , wier gantfche bekeeriug , als men het zyn renten naam mag geven, bellond in den dot p, dien eenige weinigen in betrekking tot het geheel, ontvangen haelden, aan welken niets geleerd was te gelooven, dan dat 'er te Rome een Priester woonde, die de Koning der Bisfchpppen, en de voortreflykfte aller mcufchen was. Men kan ook van de eerfte geloofsverkondigers hier te Lande zeggen, dat hun yver grooter was dan hunne geleerdheid of bekwaamheid. —— Met zulk eenen yver, die echter op zig zelf prys'lyk was, was mede vervuld een Mun"mk, met naame Eghert, een man van een
«uelyk gedacht in Engeland, Deeze
was



VEIAEENIGDE NEDERLANDEN. £2$
was reeds in Zee geftoken met voornemen, om het Christendom in Friesland voort ie planten , doch een hevige ftormwind het fchip , waarop hy zig bevond , op ftrand fmytende, Haakte de goede man zyne rejze, ——— ÏFigbert een zyner medgezellen s meer gehard dan hy, zette de reize voort, en kwam behouden in Friesland, maar was zoo gelukkig niet, als weleer Wilfrid. De zagtmoedige Adgillus was overleden, en opgevolgd door den woesten Radboud, die met geene mogelykheid van het Heidendom was af te trekken , dus was dan zyn arbeid vrugteloos, en de Eerekroon van de bekeering der Friezen was bewaard voor anderen, die na hem kwamen, en koste nog veele {trovnen bloeds. Een Man, als ' Pipyn werd '3r toe verëischt, om daartoe den weg
te baanen. Deeze zig aan het. hoofd
van drie Ryken, meester van Koningen, en al de magt in zyn perfoon verëenigd ziende, kon niet nalaaten, nieuwe ontwerpen te fineeden, 'om dat gezag nog verder uit te breiden. -,i En wie zou zig durven K 5 " ; ver-



00 ■ GESCHIEDENISSEN TIER
heelden, dat de Friezen, die nog vry waren„ en de Saxcrs, die zig ftaande de laatfte beroer ten s weder vry gemaakt hadden , de ftoutheid zouden gehad hebben , om zig tegen zoo eenen gedugten aanvaller, die hundreigde, te verzetten? en evenwel- zy-•waag* den een' Veldflag.: Doch Pipyn, gewoon te< «verwinnen, fioeg ook ditmaal zyne vya-nden, en noodzaakte hen voor zyne overmagt te
bukken. • Pipyn fcheen toen even
yverig gezet op de uitbreiding van het Chris-, èendom, als hy het op de uitbreiding van de; grenzen zynes ILyks geweest was, maar, dit het werk der Geestelyken zynde, bediende hy zig van den beruchten ÏFiUebrorrf, eenen Munnik, en naderhand Aardsbisfchop over de Friezen , of liever van Utrecht , wiens af~ beeldzel gy hier voor u ziet; deeze was door Egbert na den vruckteloozen togt van Wigbert, meii nog elf anderen naar Friesland gezonden; hy was in Nordhumberland gebooren, en op den ouderdom van twintig jaaren tot Priester gewyd, en men hield hem tot de prediking van het Eusngelium onder de
Fri-e-









CAo.Cpc.) VEREENIGDE NEDERLANDEN.
Friezen bekwaamer dan wel anderen, ómdat hy hunne taal én landfpraak volkomen kundig
was , Met het jaar 690 , ondernam •
hy en zyne medgezellen de reize. De beste Schryvers komen daarin overeen, dat hy te Katwyk geland is, van waar zy den ftroom opvoeren tot naar Utrecht, toen weder in de magt van Radboud. Hier vond hy de Friezen, die ten tyde van Dagobert den Christen-Godsdienst hadden aangenomen, weder terug gekeerd tot het Heidendom , en de Kerk of Kapel , door den gemelden Vorst
gebouwd, verwoest. , Raibeud toonde
aig geheel en al ongenegen, om hem zynen
geestelyken arbeid te laaten verrichten ,
En de Bisfchop van Keulen, aan wien Dagobert het helium- der Ütrechtfche Kerk had toebetrouwd, had het. aai, magt ontbroken,om dezelve voor de verwoesting te beveiligen, of om nieuwe belyders van het Christendom aan te winnen. * IFillebrord
geene magt hebbende , om den wrevelen Radboud tegen te gaan, begaf zig tot P$y„■ om-.. byftand;. deeze gebrek hebbende San dergclyKd »*



225 (AO. 695O GESCHIEDENISSEN DER
ke mannen, ontving bem minzaam, begiftigde hem met eenige Landeryën, zoo als ook zyne Gemaalin deed, wordende hem verder binnen de grenzen van het Ryk verfcheidene üreeken aangeweezen, alwaar by gelegenheid .vond , om de ovcrblyfz-cls der Afgodery uit
te rpeijan, en zyne gaven te oefenen. i
Maar , nadat' Pipyn de bovengemelde overwinning op de Friezen behaald , en met de afgezanten van Radboud een verdrag gefloten bad, werd IFillebrord tot hen gezonden, om het Euangelium daar te prediken. Voorid" echter, fchoon ik niet weet, om welke rede, begaf by zig, eer hy het werk aanving, naar Rome, alwaar Paus Sergius hem onder den naam van Clemens, als eerften Bisfchop over de Friezen, in het jaar 695, aanftelde. \ Volgends de geloofwaardigfte verbaalen van dien tyd, landde Clemens IFillebrord by zyne terugkomst van Rome, op het Eiland Walcheren aan , waar hy , gelyk verhaald word , zynen yver toonde, in het doen verbreken van het Afgodsbeeld van Mercurhis, das hy te Wssl-Kapeïle vond, alwaar her,
als



"WIX.XEBIS.OIS.1D). VjEBBROKEN„






VEREENIGDE NEDERLANDEN. ESfJ
als een God, onder den naam van Wodan gesp-d werd. Een bedryf, dat my waardig dacht, u hier te doen afbeelden. Gy kundt hier uit leeren, dat ook de prediking van den hier voren gemelden Eltgïus van weinig vrucht moet geweest zyn , dewyl deeze daad van Wllkbrord doet zien, dat de bewooners van Zeeland hunne Afgodery niet verlaaten hadden", of tot dezelve waren wedergekeerd.
Z. Ik verlang te weten, hoe Radboud zig by de terugkomst van TVillebrord gedroeg, en of hy de voortplanting van den Christen-Godsdienst met goede oogen aanzag,als ook of de Bisfchop het vermogen had, om hem denzelven zoo voor te ftellen, dat by dien aannam.
V. Het tegendeel van dit alles is waar9 want niet alleen, dat by IFillebrord en deszelfs zendelingen, zoo veel mogelyk, verhinderde; maar hy deed daarenboven tot fpyt van Pipyn, wiens magt hy fcheen te verachten invallen in het Ryk der Franken, en om die Mogendheid nog meer te trotK 7 zee-



2-30 CESCHIEOENlSSEN WfeK
zeercn, maakte by een verbond met zekeren
Edelman Ererhard genaamd. — Wille-
hrord, die vruchteloos Radboud moest verlaaten , leide zig toe op het vvyden van Kerken , die te Vlaardingen; Kerkwerven ; Vel* zcrcb'-;g; HeV.o, by de thans nog in wezen zynde, zogenaamde Wlllébrordus put; te Pet' ten; en elders gedicht waren; verzuimende zeker niet, om aan Pipyn van de hardnekkigheid en het gedrag van den Heidenfchen Radboud kennis te geven Doch, om H
niet te zeer te vcitnoeijen , zal ik u den u»> flag in een volgend Gefprek verhalen.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 23j
NEGENDE GESPREK,
INHOUD.
Pipyn flaat Radboud by Wyk te Dp.mfledè, en maakt op nieuw een verbond met hem, Grlmodld, Zoon van Pipyn trouwt met de
Dochter van Radboud. JViilebrord,
plicht te Utrecht een Bedehuis en Doopvon-
te. Groote veranderingen in het Ryk
der Franken, geduurende het uefluur van
den Opperhofmeester Pipyn; zyn dood. .
Theödebald, ais Opperhofmeester van Koning
Dagobert den lilden benoemd. Gedrag
van zyne Gemalin Pleclrude. - Ragan-
frled in plaats van Theödebald als Opperhofmeester aangefleld Kürel Matteh
in plaats van Raganfried daar voor erkend» Overwinningen, door hem op Raganfried
en Radboud behaald. ~ Radboud, niet-
tegenJlaande zyne beloften, weigert zich te
laatcn doopen , zyn dood. ddgüh*
de



é„„ c.ESCHIEDENïSSBN DïR
*g U, ^ Qpyofe", WüUbrord vryheid, om het Euangellum in Friesland te verkondigen.. Karei doet groote giften aan IFillebrord; brengt Raganfried te onder; onderwerpt de Friezen aan de Franken Dood van Adgillus en Gondebald; opgevolgd door Radboud den ff, en laatfien, die den eernaam van Koning onder
de Friezen gedragen heeft. • Dood
yan IFillebrord, en de meesten zyner medgezellen. Verdeeling des Ryks onder Karloman en Pipyn, na den. dood van Karei
Martel. ■ Bonifacius, zyne voornaam-
n£ bedryven en oorzaak van zynen dood.
'Saxen en Friezen door Karloman
en Pipyn geflagen , en tot onderwerping bragt. Pipyn het deel van Kar¬
man mede bekomen hebbende, doet zig
'Z Koning erkennen. ■ Bomfaaus
„erd door de Friezen gedood. Overwinningen van Pipyn op de Saxen en Longobar• % behaald; zyn dood. Opvolging zyner
Zoonen Karei en Karloman. Kant,
genaamd de groote , word na den g



vereenigde nederlanden. 233
zyns Broeders, meester van het ganifche Ryk. Oorlog ' tegen de Longobarden, Hunnen , Sar aceenen, Saxen en Friezen, welke laatjïcn hy na veelvuldige flryden elndelyk te onderbrengt. - Invallen van Godcfrkd , Koning der Deenen,
tot aan zyn dood. De Saxen door
Karei verplaatst, en hun land aan de Ab-
doriten gegeeven. Karei word als
Keizer erkend, maakt een verdrag met de Saxen en Friezen, geeft hun Wetten, enz. Ferdeelt zyn Ryk onder zyne drie Zoonen, enz. word als Keizer opgevolgd door zynen Zoon, Lódewyk, bygenaamd den Frootnen.
Vader. Thans willen wy den draad der
Gefchiedenisfen vervolgen. P}pyn had
zoo dra geen bericht van het gedrag van Radboud en van deszelfs oogmerken, Vhy
befloot hem op nieuw te beoorlogen. — .
De beide Legerhoofden ontmoetten eikanderen by Duurftede QDoreJlaf) aan den Rhyn, alwaar een hevig gevecht voorviel, Waar in
de



234 (AO. GESCHIEDENISSEN DER
de Friezea .andermaal dc ncêrlaag kregen, en Radboud m m g^vvongen, om in 't binnenftc van zyn Land te rug te wyken, laatende Pipyn ongeftoord met den buit aftrekken; deeze'opperhofmeester fchonk daar na de goederen van den voorensgemclden Everhard aan zynen natuvrlyken Zoon Karei Martel; en vervolgends den vrede met Radboud vernieuwd hebbende , deed hy , om dien van meer kracht te doen zyn, zynen echten Zopa Grlmodld een huwclyk aangaan mee Theuödcjinde, de Dochter van den Frlc-
fch-n Koning. llïllebrord, hier door
meer vryheid krygendc , deed te Utrecht een Ei dehuis en Dnppvonte bouwen ; ook werden- ten deezen tyde veifcheidcne Kerken door ZmtUU eenen zyner mcdgczelkn geVïï; deeze, door Pipyn met verfcherekn gifan by zyn leven befchonken zynde, overleed in het jaar $X0fc
Zoon. Uit het gedrrg van Pipyn, nSOet uien natuurlyker wyze befluitcn , dar de Koningen der Franken niets dan de fenaduw van het gezag behouden hadden, terwyL



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2^5
de regeering in de daad in handen van den. Opper-hofineester was; doch, indien Hechts, het Ryk der Franken, geduurende al dien ryd, inwendige rust genoot, kan men het beilier van Fipyn op zig zelve niet laaken.
V. Het Ryk der Franken , onderging in zynen tyd merkelyke veranderingen, echter
zonder groote beroertens. Theodorik
de III, van dien naam, was na eene regeering van veertien jaaren overleeden, cn opgevolgd door zynen jongilen Zoon Klodoveus of Klovis den UI. Deeze, den titel van Koning vier jaaren gevoerd hebbende, liet het gebied by zyn' dood over, aan zynen Broeder Childebert den III, die na zestien jaaren, door zynen Zoon Dagobert, insgelyks den derden van dien naam, werd opgevolgd. Onder zyne regeering ging mede '
Pipyn den weg van aHe vleesch. Voor
zynen dood, had hy Theödebald,. eenen natuurlykcn Zoon van zynen Zoon Grimoèlld,, die verraaderlyk om het leven gebragt was, tot Opper-hofineester van Dagobert den III,
aan-



fi36 GESCHIEDENISSEN DER
aangefteld. Doch Pipyn was naauwlyks ovcrlecden , of zyne Gemaaün Plectrude , nam het beftuur over Dagobert zoo wel als over Theödebald, als Voo.^desfe van deezen laatftcn in banden, doende haaren Stiefzoon Karei, wiens moed en bekwaamheid zy vreesde, te Keulen gevangen nermn, en in
een Klooster zetten. ■ Het Volk
hier over misnoegd , nam de wapen* op , verdoeg haar Leger, verdreef Theödebald , en {telde in zyne plaats, eenen Raganfried tot
Ópper-hofmeester aan. Karei inms-
fchen uit zyne gevangenis ontfnapt zynde, verzette zich tegen Raganfried, die zig met Radboud, den eifvyand van Pipyns huis
verbonden tt*. ' Karei in Oost-
Frankryk tot Opper-hofmees-cr verklaard zynd-, verzamelde fpoed:g een Leger by een, en bclm'de daarmede CfifÖ ^c vol~ komene overwinning op de fa.mve.bondenen, wordende Radboud by een der aitykelen van den vrede, genoodzaakt het Christendom te omhelzen.
Z. Zoo genoot dan IFillebrord, tot loon
van



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 237
van zynen arbeid , eindclyk bet vermaak van deezen Heiden in eenen Christen veranderd te zien ?
V. Neen , myn Zoon, hoe groot de hoop daartoe ook was, en fchoon Bisfchop IFolfran zelfs uit Sens cn Champagne kwam, om IFillebrord in de plegiikheid van den doop van Raadboud en de zynen te ondei {leunen, zoo bereikten zy maai- ten deele htm oogmerk. Eene menigte Friezen, ja zelfs
de Zoon van Radboud, hadden he Doopzel reeds ontvangen, m:iar toen die plegti^heid aan hem zoude verricht worden, beda.hi hy zig, en verklaarde na zynen dood, liever by dj menigte zjn.-r Voorvaderen in de zalige Velden van IVodan te zyn, dan met het gew ring aantal Christenen in d n Hemel.
Z. En bleef de ongeluk' |ge Vorst tot zynen dood toe by dit gevoelen?
V. ó Ja, doch 'er fchoot ook. niet lang tyd van bedenken voor hem over, want hy ftierf weinige dagen daarna , fchoon de wyze van zynen dood onzeker is. Hy wcrV opgevolgd door Poppo, of zoo anderen willen ,



S3$ CAO.736.) GESCHIEDENISSEN DTVR
len, door Adgillus &o lh Een van dcezrn, het zy dat Adgillus Koning was, en Popp» in zyn' naam het beftier voerde, of dat deeze laatfte zelf Koning was, vergunde aan mikbrord vryheid, om het Euangelle te verkondigen , en Kerken en Kapellen te lliehtcn , Waar het hem goed dacht. — Doch om weder tot deWereldlyke Gefchiedenisfen van de Frankifchc Vorften te komen: Karei had, gelyk de Opper-hofmeesters gewoon waren, Khtarius, en deezen overleden zynde, ■Childerik, en twee jaaren daarna Theodorik, Zoon van Dagobert den II, tot Koning aangefteld; ook floot hy om dien tyd een verbond met Raganfried, aan wien hy het graaffchap Angers afftond. Door alle deeze bedryven in magt en aanzien geklommen zynde,verzuimde hy niet aan Wlllebrord mede ryke en aanzienlyke gefchenken te doen: want, dit was zyne Staatkundige bandeloze omtrent de Geestelyken : daar hy hen nodis had , begiftigde hy hen, maar daar hy magtiger was., wist hy ook de voorrechten, -aan hun verleend, te befnoeijen.
Met



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^
Met dit al was en hieef Raganfried hem in den weg: om derhalven onbepaald te kunnen regeeren, even gelyk Pipyn gedaan had, belegerde hy Angers, cn bracht Raganfried -dus geheel en al te onder.'
Z. Hoe ging het inmiddels met de Friezen ? en de voortplanting van d,n Godsdienst onder hun? De Gcestelyken, die zoo veel aan de milddaadigheid van Karei verfehufdigd waren , zulten zekerlyk hun best gedaan hebben, om hen in toom te houden ?
V. De onderwerping, waarin zy waren, hunne zucht tot vryheid hinderlyk zynde', zochten zy ,by alle gelegenheden, zich daarvan te ontdaan. Hun overgang tot het Christendom ook meer door dwang, dan uit waare overtuiging gefchied zynde , was mede van die uitwerking niet, die gy „ verbeeldt; terwyï de heerschzuebt van Karei »ie». minder bedoelde, dan hen geheel onder het juk te brengen. Om zyn oogmerk te bereiken jj maakte Karei van ernige gerihge Pogingen tot berftel der - vryheid , een ver-
baa-



*40(A0.7+10 GESCHIEDENISSEN DER
baazen.lcn oplief, en nam daar uit ccn voorwendzel, om den oorlog tegen hen te hernieuwen, zoo als hy deed, onderwerpende hen geheel en al aan het Frankisch Ryk.
Adgillus de II , overleefde dit onheil
niet lang, ftervende 's jaar* daarna, en wordende opgevolgd door zynen Broeder Gonde-
tald, die in 749 teil Srave §cd;,ald zynd"' d° ie«e-rin? oveilict aan zynen Broeder Radloud den III, welke door het Volk uit Deenmarken te rug geroepen, en als Koning eikend werd, zynde deeze de laatfte geweest, die den naam van Koning der Friezen gedra-
gen beeft. • Intusfchen overleed IVllle-
Irord, en ZeW insg'lyks, wordende hun beider dood eefteld op het jaar 741.
Z. Ik hoop, dat deeze Vorst, voor zyn affterven, zone voor de opvolging zal gedragen hebben, want anders moest alles wederom in de uitevfte verwarring vervallen?bericht my, als het u gelieft, van de fchikkin•en, door hem gemaakt.
V. Voor het overlyden van Karei Martel* was het Ryk reeds eenigeu tyd zonder
Naam-



(Ao.742.)VEREENI(fT)E NEDERLANDEN. *|$
Naam-Koning geweest ; het Ryksbewihd werd daar verdeeld onder zyne twee Zoonen, Karohman en Pipyn, beftaande het deel van den eerften in Oost-Fraukryk , Zwaben en Tlw.ringen, dat van den'anderen in WestFrankryk, Eurgondicn, Septimanlën en Provcnce; een derde, doch onechte Zoon van hem, Grijfon genaamd, kreeg ook eenige
ftukkcn van zyn gebied. Karoloman
trok, na het te onderbrengen van eenige Grooten, over den Rhyn, en beteugelde de Beyerfchen; geduurende deezen tocht, werd aan Pipyn een Zoon gebooren , naderhand % bckend onder de" naam van Karei den Groo* ten, of Charlemagne. In hct geboorte-jaar van deezen Karei, had Pipyn , Childerik den III, in West-Frankryk tot Koning doen verklaren. Wwfrid, de getrouwfte en
yvcrigfte medgezel van IFillebrord^ die reeds Aardsbisfchop van Mentz was , Was intusfchen tot Opvolger van IFillebrord benoemd, en door Paus Gregorius erkend, als Bisfchop van Utrecht, ouder den naam van Bonifat' cius.
!• deel» r
Ar m



242 . GESCHIEDENISSEN DER
Z. Ik zie, dat gy; hier het afbeeldsel hejjï vaa .deezen -Bomfaclus-,, wees zop goed,, my >.v.m V;at nader te leeren kennen.
V. Zeer gcernc. Deeze IFlnfrld , es» Sïkotfcbit of Engclj'che Monnik, was..reeds in 'je jaar 717, hei-waards gekomen. ^—è, ■ïe 7#y,< & Duurftedc, eenigen tyd, opgphouden hekbende0 trok ;hy naar Utrecht, .befteedende alle zyne. "vermogens te - vergeefs op het hart van Radboud; daarop keerde hy) tc rug naar. Engeland, van waar hy zig naar j£0»; begaf, alwaar hy magt kreeg om het Euangelium te verkondigen; by. zyne terugkomst hier te Land, , den. dood vm.Radboud ^ vernemende, dankte hy. God daar openlytó voor, en begaf.zig weder tot de Friezen, om,ben te bekeeren. Groote byftand genoot TFilLbrord van hem, zoo in het bedienen der Bisfchoppclyke zaaken , bet verbreekeu van Afgodsbeelden en Tempelen, als in het
ftichten van Keiken. Op voorfpraak
y:m IFillebrord, was hy 7-3, te Rome reeds l0f Bisfchop verbeven, en aan Karei Martel têii hooien aanbevolen ; met het Bisdom



LUW.
JT. ZxSitzrs, inrrt PT ,






CAO.7460 V£! RBEW.IGDE' NEDERLANDEN. .243
van fe^befchonken zynde, werd hy door
Paus Gregoor den III, tot de waardigheid
van Aards-fiisfchop verheven, zonder dat
hem echter een Aards-Bisfchoppelyke zeteJ
■werd ■toegevoegd.' Na het overlyden va»
bmètto hy het cW^ Bisdom
ais maéjutm, doch werd echter "doorgaands
* tweede Uirechtfckt Bisfchoppen noemd.
Z. Deeze gunden , hem door den Paus, zoo gy zegt, beweezen, zullen hem zekerlyk «eer aan denzelven verbonden hebben, en hy raisfehien zig zoo veel hebben beyverd, om het Pauzelyk gezag in deeze Landen te' vestigen, als om het Euangeïium te verkon. digen ?
; V* 200 was hefi 1* onze Bomfacius ging w deezen zoo verre, dat hy zig met-eenen verfclmklyken eed aan Paus Gregoor den IJ verbond, wenfehende zelfs, dat hy, indien' hy anders handelde, geftraft most worden als Anamas en Sapphira; om aan dien eed te voldoen, zette hy Bisfchoppen, Priesters * ********* niet'zoo zeer verflaafd waL 2
* ren.



IH .r''.-: CRSCHIEOTNÏSSEN OER
red aan de beveclen van Roms, van hurme Ampteti tf* en hen, die «de Roomfehe Kerk. gebruiken veronachtzaamden, bracht hy, als
fcctters, ter dood.
Z. Hield by zig alleen bezig met het geen uetKerkbettier betrof, of bemoeide by zig ook met zaaken, die buiten zynen taak' w* ' m$ My dunkt, dat ik uit het geen .gy- my reeds van hem gezegd hebt, het ïa&ftë vetihoeden mag.
• v. Uwe aanmerking is gegrond, by ging wczenlyk buiten zynen kring, en dit gaf efodelyk, zelfs gelegenheid tot zynen dood. U de daad voerde hy in zyn Ampt meer Üit dan mUebrord had kunnen doen, de Kerkclvken en anderen, door Brieven, die m van hem overig zyn, ernftig vermaanentot hunnen pligt, hy had meer doorzicht gyh zyn Voorzaat in dat-geen, hetwelk vercis ebt'werd, om de Ongeloovigen van den aitnSt der Anoden af te trekken; doch bet vemdg van myn verbaal zal u doen zien, dat de Geestelvken van dien tyd geene frisheid maakten, om zig «iet de netelig-



VBRE-ENIGpa? NEDERLANDEN.
fte zaaken te bemoeijea. - -In.'t jaar
742, had Raroloman eenen- opftand onder'de Saxers, aangevoerd door eenen hunner Her. togen, Dirk genaamd, zeer fpoedig weten te ftillen; doch in het volgende jaar, ondernamen zy op nieuw eenen anderen, vereend met de Fnezen, onder aanvoering van Radbout, Broeder -van Goniebald. Karoloman , gee» magts, genoeg hebbende om deeze beide Volken te keer te gaan,, verëenigde zig mee zynen Broeder Pipyn, welke beide Broeders gelykerhand in de Landen der Saxers VieJen, die verwoestende, en na het gevangen nemen van Hertog Dirk, die Volken, «fe ook de Friezen noodzaakende , om 2ig te onderwerpen, cn een verhond met de Franken aan- te gaan Na deeze
mng, befloot Karohman zig van de Regeenng te ontdoen, gevende het gebied over aan zynen Broeder Pipyn, en zigzelve in 't jaar 746** in een, Klooster.
Pipyn vond zig jiog in dat zelve jaar genoodzaakt ,. om andermaal tegen de Saxen te wapenen op te vatten, om km uit heE
3 Ryfc



S4Ö GESCHIEDENISSEN DER
Ryk te dryven, -en te Anfefctf wegen* het verwoesten van de Christen-Kerken, tot welke onderneming de Arftm hem thans
de behulpzaame hand boden. — Pipy«*
van eene andere geaartheid vergenoegde zig thans niet langer met de magt in handen te- hebben, maar begéerds ook den titel van Koning; onuhier toe te. geraaken, moest Childerik de III, eerst troond worden, hetwelk niet gefchiecen kou buiten toeftemming van de Grootea des Rvk< en van den Paus; dc goedkeuring van den laatnen, werd hem bezorgd door cli Geestelykheid , waarvan Bonifacius een van de gcreedften was, om den Vorst te beheven Paus Zackarias, ■ftemde dan m zyne onderneming toe, op vooraarde,.dat ff** hem in Hallen tegen de Longbarden byftand aou verkenen ; waarna de bewilliging der Kyitsgrooten mede. ipoedig- volgde. De ongelukkige Childerik, dus *« een offer van pipvns beerschzucht moetende ftrekkén , werd van den troon gebons*, en in een Klooster geileken; tetwyl fftp weimge da-



CAO.7'52.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. z^
gen daarna, door onzen Bonifacius tot Koning gezalfd werd. De Bisfchop ging nog verder; om de ichatkist van den nieuwen Koning te vullen, raadde hy hem, om forr.migen Bisfchoppen de helft, of een derde hunner goederen te ontnemen, onder belofre van die naderhand te zullen wedergeven, Waarvan dc Koning niet naliet , gebruik .temaken. Zoo ffierk als Bonifacius yver-
de voor de magst des Konings , even fterlc waakte hy voor de belangen van den Paus, en vond dus voor zig zeiven twee matige befchermers, wordende alle ontöaane gckUL len tusfehen hem en anderen, ten zynin
voordeele door beiden uitgefproken Dan,
hy leefde niet lang hierna, want in 't jsar 752,in Friesland zynde, met diieenvyftig zyner medgezellen, om den nog ongeloovigen Friezen het Euangelhim te verkondigen, werd hy te Dokkum op den dag, door hem bepaald om de Profelieten te dopen, in d<n vroegen morgen, van een groot deel ongelovige Friezen overvallen. De zynen na. men terftond de wapenen ter hand, om ^ 4 lmn



o4g GESCHIEDENISSEN DER
hun leven , zoo niet te redden, ten minften ten duurften te verkoopen. Dan Bonifacius te voorfchyn komende, vermaande hen de wapenen af te leggen, de Geestelyken vermaande hy tot lydzaamkeid. —— De woede der Friezen was buitenfpoorig, het zy die voortfproot uit eenen haat tegen de Kerkplegtighedcn , of tegen 's Bisfchops bandelwyze , omtrent Childerik , of dat zy meenden gi-oote rykdommen by hem te zullen vinden ; althans in dit laatltc vonden zy z'.g deerlyk bcdroogen, want, nadat zy hem en de zynen fchandelyk vermoord hadden, viekn zy als verflindende dieren op de Scheden aan, openden de kisten, doch daar boeken in plaats van fchatten in vindende, wierpen zy die in eenen poel, en behaalden dus geenen buitdan van eet- en drinkbaar re waaren, die zy gulzig binnen floegen.
, . De wraak der Christenen was niet
min fel, dan de haat der moordenaars geweest was, wordende de laatften meest allen omgebragt. Radboud, die ten dien
tyde over de Friezen heerschte , redde zig
eerst



VSREENICDE NEDEEtANDEN. «0-
eerst met de vlucht naar d* Saxin- en van'daar. naar de Dienen, alwaar hy zig' langen" tyd onthouden heeft; het lyk'van Bonifacius werd eerst naar Utrecht ge/ voerd, cn daar ter aarde beftcld,' daarnadoor die van Mentz den Ut rechtvaar en ontweldigd, en eindelyk volgends zyn-eigen; wil en begeerte in de Abtdy van Fuïda begraven. Dit was het uiteinde van hem, die' na zyn dood in eene vergadering van Geestelyken in ingeland,, onder de Heiligen' geplaatst is , wordende zyn gedenkdag ijp de Roomfche Kerk nog op den 5den van de maand Juny gevierd 9- zynde den dag van zynen dood. Hiermede mcene ik m aan uwe begeerte voldaan te hebben.
Z. Pipyn zal zekerlyk eene- ftrenge wraak over dit bedryf, aan eenen man gepleegd, aan wie» by zoo veel verpligting had, ge' öefend hebben?
V. Daarvan vind men niet meer gemeld ., dan dat hy eenen zyner Stadhouders naar ': Frieslapd zon& mg* eenig Volk, en ik ver. moede, dat de opftand, door de Sax- :, Mi



250 (AO. 768.) GESCHIEDENISSEN DER
dat zelve jaar ondernomen, hem moeite genoeg zal veifchaft hebben; deeze echter ilrafte hy zoo fel, als tot hier toe nog ooit gefchied was, ook bleven zy den tyd vanvier jaaren in rust; doch hen beteugeld, en de Longobarden gedwongen hebbende, om een deel van Italië, thans bekend onder den naam van den Kerkelyken Staat, aan den Paus af te ftaan, overleed hy den 24-ften September des jaars 76O, nalaatendc twee Zoonen Karei en Karoloman , die met cénpaarige fteminen tot Koningen verheven , het Ryk onder zig verdeelden. Karoloman had niet lang genot van de Regeering, want hy overleed drie jaaren daarna, en niettcgeïv ftaande hy Kinderen naliet, maakte Karei, naderhand bygenaamd do Groote, zig meester van het gantfclic Ryk.
Magtigo vyanden had Karei tc beftryden, de Lombarden , Hunnen , Saracecnen cnSaxcrs: tot deeze laatllen zal ik my meest bepaalen, in zoo verre zy tot ons doel de
hatféte betrekking hebben. Gy hebt
r#ds gehoord, dat zy niet alleen Oorlogzucht



VEREENIGDE NÉDERLAnDÊN. ftl
zuchtig, m*s 00k groote •
Christendom waren P„ • talie», dan door dwang, hetwelk dan ook fC J00i'2aak v*» ***** menigvuldige en aan' Rondende invallen en opfe»&„ IaS OP den Ryksdag te Warms, was een Gefluit genomen, dat &Mlnm m„
m,n met cen magt is Lcger tcge» Z(m gaèh • <xelvl* ™, R f
j p . *>tJ» » geijk ook gcfcüicJde.
Cy OfttfMfe veifloeg hy hen _ Stóiiti geheel cn ii -r,„ , smui.b-
het Slot // vervolgende tot aan
f M,üt *™<T>m, betm hy innam ver -lende aldaar het Beeld van L Af!od
viu -i! HU"nen Hert0§ de
v^ rr*™^nomcn hebbende vverd door eenen Priester LiaMn, na deeze Ov.wi„nmg het Êna^ ón^^ ^,kt, doch met xvemig vrucht.
r";tehadWdeuri!gnic£^<
n * L " t0Cht tege" de havenen
mar begeven, of muMad kwam V
& " ^ .l;°t yymd^ idfyveh aan, «5 ook m-t openbaar boteenden, eerf L 6
m



55$; (AO. 7790 GESCHIEDENISSEN DER
in het Land van Hesfen, cn daarna inFries* land, daar zy grootcr '-woede -betoonden dan ooit voorbeen, plonderende en verbrandende de Christen Kerken. Het verfpreide gerucht, dat Karei in Spanjt geilagen en gekeuveld was , fpoorde hen, te meer aan tot
decie bedryven. Onder de Kerken
door 'ben. verbrand , muntte uit in. grootte êii rykdom,die van Deventer, aldaar voorheen
door liafwin gedicht. Maar W uit
Spanje te rug gekeerd, trok (7790 ™c eena aanzienlyke magt op hen aan.; by de Rivier de hippe, werden zy geweldig van hem gelagen, en die bet leven, behielden, moesten beloven het Christendom te omhelzen ; het volgend jaar trok by voort naar de Elye, cn overwon het overfchot van hun.
Z. Hielden zy hun woord, met het Christendom aan te nemen, en door hun gedrag daar bïyken van te geven l
\K Het ging mei hun, even als- met alle Mönd-belyders , houdende hunne belofte niet }31igei-, dan liet met hun belang overeenkomt. UL Zodra IFUiekkul zig weder vertoonde,



VEREENIGDE NEDERLANDEN* £53
gavai de Saxeis de doorflaandfte blyken, dat hunne overgang tot net Christmdom alleenlyk door dwang gefchied was. —— Zy verwoesteden 00 nieuw de opgerichte Kerken en doodden de Priesters , ontkomende Willihad alleen by geluk hunne moorddaadige handen, door de vlucht naar Friesland te nemen, — Karei vond dus weder werk, om hup te -llraften. Hy deed ten dien einde in Oosu Frankryk en Thuringen een Leger tegen hun verzamelen, Hellende daarover drie voornaams Bevelhebbers , met last, om zig met eenig ander Krygsvolk , waar over zekeren Dirk , Bloedverwant des Konings, en Bevelhebber der Ripuarifche Franken gebood; aan de JFezcr te verëenigen. - ■ Deezen Dirk, opdat ik u dit in 't voorbygaan zeg, willen fommigen voor den Stamvader der Uollandfchc Graven gehouden hebben, zoo veel is te* minften zeker,, dat hy, als gebieder der Pdpudrifche Franken het. bevel had in de- Landen van Nymegen, Ticl en verder tot de Noord-Zee zig uitftrekktnde, sn. gevolglyk ook over het thans genaamd£ 7 IJoL



254(A0.7320 GESCHIEDENISSEN DER
Holland. Wat hfi* van zy , eene onderlinge naayver en afgunst, altyd nadeetig voor de semcen; zaak beheersclite deeze Legerhoofden; beducht, dat Dirk de cere der Overwinning zoude wegdragen ,tastten zy, zonder hem,de Saxers aan, die zy al te gering achtten, hetwelk eene tweede misdag in deeze Bevelhebbers was. Zy werden van de Saxers intusfehen zoo wel ontvangen, dat een groot deel van hun Leger verflagen , en de overigen genoodzaakt werden lyiberging
te zoeken in het Leger van Graaf Dirk. »
Karei van deeze nederlaag bericht gekregen hebbende , trok in perzoon met een magtig Lezer tegen de Saxers op, die zyn aankomst vrezende, beter geraden vonden 5 zig aan hem op genade te onderwerpen , dan door hardnekkigheid een' wisfen dood in den
mond te loopen. ■ Doch Karei was te
zeer door hunne herhaalde ontrouw verbitterd , dan, dat hy hun genade wilde bewyzen, en fchoon zy dc fehuld van den opftand op Wlttcklnd, die zig weder by tyd* zoek gemaakt had wierpen, kon 's Konings
sram-



VEI&FNIGDE NEDERLANDEN. 25£
gramfchap niet. gcftili.. worden , dan door-, het bloed van 4500, wdke hy op éénen dag te Ferden deed onthoofde,].
Z. Hoe zeer Karei redc-nen had onr verbitterd te zyn , ftrookte het echter myus bedunkens weinig met de gronden van lm Christendon, , eene zoo groote menigte, die zig onderworpen- hadden, ter-dood te brengen 3 en dit was i„ üe daad het rechte middel niet, om Afgodendienaars tot het Christendom over te haaien.
V. Het beantwoordde ,0f k in geene deelen aan zyne verwachting, im de haat regen zyn' perzoon en Godsdienst, werd daardoor by deeze Volken te feller ontftee-
ken. . De Friezen , byzonder die
van Oostergo verfoeiden eenen Godsdienst dien zy aanmerkten als een werkcmV , 0m hen..onder het juk van liavcmy te breu gen, en met de Saxers zig verbindende, vermelden zy alömme de Kerken, verjaar den de Priesters, en vielen alle af tot aan het Me toe. Welhaast zond Karei Zp*n Zoon tegen de Saxers in • JFesiphalcn , en
zelfs



f5* GESCHIEDENISSEN DER
zelfs trok hy met een ander Leger noord» waards aan, in de Landen.tusfchen de Ehe en Sala gelegen', door Saxen en Friezen bewoond wordende, welke by te vuur en te zwaard verwoestte, terwyl zyn Zoon van zynen kant geen minder voordeel behaalde.
Z. Dus begryi) ik, dat, de magt van Kd» vel' voor deeze Volken onweerftaanbaar ayndc, zy onder het juk buigen moesten, maar was Karei in zyne ftrafien thans weder zoo ftrcng als voorheen?
V. Thans fcheen hy minder met bloed gediend, maar drukte hen te feller, door hen van het Recht dat de natuur aan alle Volken geeft, te berooven. Hy ontnam hun het Eifrecht. Geen Zoon. mogt het goed van zynen Vader, buiten Kareis toeftemming erven, en hy behield aan zig het Recht om den Kinderen de Ouderlyke bezittingte onthouden, en die aan vreemden te fchenken.- Waardoor zy in de wreedfte flaverny geftort werden. IFilteldnd den geheden oudergang van zyn Volk voor oo* . - • . gen



CA0.?850VBRE1NIGDE NEDERLANDEN. 257
gen ziende, befloot zig te onderwerpen, en bood aan bet Christendom te zullen aannemen. Hy het zig dan te Anigeni doop en, »n het jaar ?é5:, Cn de meesten der zynen volgden zyn voorbeeld. Du5, indien >er hej, van zulk eenen overgang te wachten is, kan tnon zeggen , dat Karei hem zyns ondanks dwong gelukkig te worden. Trouwens dit was in die tydcn veelal de wyze van bekeenng , daar men ruim zoo veef met geweld, als met overtuiging handelde; immers vyf jaaren te voren was reeds eene wet gemaakt, waarby de doodftraf bepaald was- tegen al. len, dte weigerden zig te laaten doopen, of W de Vasten vleesch aten. Wy hebben ook nog eenen brief van Alcuinus, Leermeester van Karei den Crooten, waar in hy zegt t „De oude Saxers en alle de Friezen, zyn fc nu door Koning Karei gedrongen, fommi„ ge door gefchenken, andere door bedrei* gingen , om het geloof in Christus- aan te r> neemen."
Z. Echter, indien Karei nu vervolgends rust koa ^nieten van de Saxers en Frie*
zen



253 - GESCHIEDENISSEN DER.
zen, zou men kunnen hoopen, dat met den tyd hieruit voor het Christendom veel voordeels kon ontftaan.
V. Deeze rust, en de volkomene onderwerping kon Karei niet verkrygen vóór het jaar 803 of 804. In tusfehen...behartigde by naar vermogen het werk van den Godsdienst door betere middelen dan dwang, Hy deed alömmc Schooien oprichten, Kerken en Kloosters llichten, de Heidenfche Afgodsheelden en Bosfchen vernielen, ook kon by zig met de hoop vkijen, van zyn oogmerk eens te zullen bereiken, dewyl zoo wel de Saxers als Friezen hem van tyd tot tyd . in zyne uitheemfche Oorlogen behulpzaam waren ; brengende onder anderen de Friezen niet weinig toe tot de Overwinning en de te onderbrenging van de Wilzen, een foort van Sclaven, die tusfehen de Elve en den Eder woonden. Ook hadden de Friezen en Saxen mede hun aandeel in den roemryken Oorlog tegen de Hunnen of Hungaaren , wordende zy tegen dezelven aangevoerd door den hier voorgemdden Dirk, dien fommigen een1
Graaf,



(AO. 794.^ Vmji£NlCD£ NE DE RI.ANWEN. 259
Graaf, - anderen ccn', Hertog noemen. ...
Qp. de Hunnen had Karei te dier tyd veele Overwinningen behaald, doch even als de andere Volken, ftaken zy geduurig het hoofd; weder op; thans zig van het afzyn van Karei bedienende , hadden zy op nieuw hunae geweJdeiiaryën beghmea te oefenen,en zig verëcnigd, met de Saxers, die wederom het,
Christendom ■ verzaakt hadden. Graaf
Dirk,, onkundig , van den -afval der Saxers# verzamelde een Leger, om tegen de Hunnen te Veld te trekken, en begaf zig naar de Saxers, om, als naar gewoonte , zyn.Leger
met hunne manfchap. te verfterken. : n
Genaderd zynde tot in liet tegenswoordig Graaffchap Oldenburg , werd hy van de
Saxers overvallen en gcflagen. Karei
had, zoo het fchynt, de handen niet ruim genoeg om hun op heeter daad te ftraflen, immers het liep aan tot- het jaar 794., eer hy met. twee Legers tegen hun te Veld kwam; zy onderwierpen zig weder, doch. hei haaiden hunne ophanden tot het gezegde tydftip 803 of 804, wanneer zy geheel 01^
der



a6o(Ao.8ooO geschiedenissen bek
der *t juk .gebracht § en deeze langduurige Frlefche en Saxifche Oorlog, die, volgende fommigen drieëndertig jaaren .geduurd hadj geëindigd werd.
Z. Kan men ook eenige byzondere redeti geven, dat de Friezen na dien tyd den Franken getrouw bleven ? Was 'er de GodSdienst, of iets anders de oorzaak van?
V. Daar liepen verfcheiden redenen famen, In de nederlaag van Graaf Dirk fehynén zy wel het meest geleden te hebben; hier kwam by, dat zy om deezen tyd een nog zwaarder noodlot ondergingen, door middel van een verfchrildyken watervloed, die veele menfehen en beesten deed omkomen; als ook door den inval van Godefrled, Koning der Deenen, gelyk wy vervolgcnds zien zul-
jen, - Dan dit zy, hoe het zy, thans
onderwierpen zy zig met de Saxers aan K0. nl, deeden groote beloften en- byzonder verbonden zy zig met eede, om het Christendom aan te nemen. Z. En hoe handelde Karei toen met
$mn ?



VEREENIGDE, NEDERLANDER 2Ö£
■ V„ Deeze Vorst , hi wiens grootheid de luister van het; Romeinfche Keizerryk als herbooren werd,.alzoo hy in het jaar 800, te Rome met de algemeene toejuiching des' Volks als Keizer erkend en uitgeroepen , en door den Paus van Rome gekroond was ', de wispejtuurige Saxers niet durvende vcrtroui wen, -verplaatfte den bloem van hun Volk, ten getale van tienduizend in de Landen der Uelvetiërs, en gedeeltelyk ook in Vlaanderen, vervullende hunne ontvolkte Landftreeken mot een Volk , veel getrouwer en zachter van aard, Ahodriten genaamd, zynde eene foort van Sclaven.
Z. Was deeze verplmz^ig alleen zekere' waarborg genoeg, dat de Keizer voor hunne muitzucht niet verder behoefde te fchromen , of bediende hy zig daarenboven nog van andere middelen?
_ V. Hy floot met hun een verdrag, waar 'm men meent, dat ook de 'begreepen waren: de voornaainlïe inhoud van hetzelve kwam hier op neder : van hunnen kant beloofden deeze Volken, alle den
Chris»



><52(A0.8o80 GESCHIEDENISSEN bffiü
Cb'ristelyken Godsdienst te zullen omhel zen, en den Bisfchoppen, over hun gdtelds
oüderdaanig te zyn. De voórdeelcn
hun gefchonken, waren dee-ze: —— Dat de Richters, over'- hun getteld, verpiigt zouden zyn, elk' Volk naar zyne Vaderlyke Wetten te regeeren; dat zy ontheven zouden blyven van allcrlcKi lasten en fchattingen, enkel betaal ende de tienden aan de Geestelykheid; en dit alles was bevestigd met den titel van vrije Lieden, die hun gegeven weid, alleen onder deeze bepaal ing , dat de -Saxers en Friezen , als één Volk met de Franken uitmakende, altyd door éénen Koning zouden
geregeerd worden. Evenwel om hen
in toom te houden , behield de Keizer het recht van 't Vaderlyk erfgoed aan zig, hetwelk zy ook niet weder kreegen9dan na zynen dood; doch deeze ftrafheid werd gemaatigd , door 'de gunften, waarmede Kavel alle de gecnen overlaadde, die zig lieten doopen, en het Euangelium reeds hadden aangenomen, wordende deeze door hem met de aanzienlykile Eer-Ampten begiftigd ; terwyl
de



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
de behoeftigen befchonken werden met wyn, kostbaare klederen, en een gedeelte van den buit, die op den vyand behaald werd.
Z. Ik vei heug my den Vorst van een ftrengen Tuchtheer in eenen goedertieren Vader veranderd te zien; hierdoor zal by op deeze harde . Volken waarfchynlyk veel gewonnen hebben. Hy za, ook üm
zeker gezorgd hebben , dat zy , nu ouder zyne heerfchappy gebracht, na goede en
heilzaame Wetten beftierd werden.
Genoot hy nog lang het vermaak, van deeze Volken hunne beloften te zien nakomen ?
V. Men behoeft niet te twyfelen , of het in orde brengen der Frïcfche Wetten , is ten zynen tyde gefchied, fchoon die naderhand door andere geleerde Mannen, en bysonder door Willemarus cn Saxmundus vermeerderd werden ; zy bevatten het ganrfche Staatsbeftuur der Nederlanden op dien tyd, verder zyn van zynen tyd de Kepadrifche en Salifche Wetten, als ook de Inftdlingcn van Karei dtn Cmoten-, Capituhriën genoemd»



2§4 (Ao.8o3.) GESCHIEDENISSEN DER
floeincL ■ Wat bet genoegen betreft, dat by daarvan genoot, dit was van geen
langen duur. — Hy zelfs overtuigd,
dat zyne Hecrfchappy te uitgebreid was , verdeelde alle zyne bezittingen onder zyng
drie Zoonen. Evenwel was deeze
voorzorg buiten ftaat om de rust te bcwaa-
rea> - Eene menigte van Saxers bad
zig met de vlucht begeven tot de Noormannen hunne oude Bondgenooten ; deeze aangivoerd door den Deenfchen Koning Godefrled deeden eenen inval in dc oude woonpl.iatzen der Saxers, thans, gelyk ik u gezegd heb, door de Abodriten bewoond, welk Land zy genoegzaam geheel verwoesteden.
De Zoon van den Keizer, mede
Karei genaamd, wien deeze Landen te beurt gevallen waren, fteldc zig naauwJyfcs in ftaat om ben te verjaagen, of zy verzamelden fpoedig al den buit byeen, cn trokken te rug, treedende naderhand in eene Vredehandeling , die echter fpoedig weder afgebroken werd. Karei deed, om hen te beteugelen, in het volgende jaar aan den Eder een
Sterk-



(AO.ÏIOOVEREKNIGDB NEDERLANDEN. t65
Sterkte bouwen, die men thans Imh&e noemt , en in Holjlein gelegen is. Maar, wie kan Volken teinmen, die lani^s den Oceaan a!öm eenen vryen uittpgt hebben ? — Hoe veel min een Volk, gewoon, als Zee-Roovers te leven, en hun beftaan te zoeken, en voor welken een ryke en gemakkelyke .bttk in deeze Landen te behaalen was? IVyk te Duurflede, Thiel enz. waren reeds aanzicnlyk en bloeiende Kooplieden
geworden. , Gvdefried dan , tuk op
roof, eene Vloot van. tweehonderd zeilen •«"gerust hebbende , landde in het jaar 810 ■met dezelve in Friesland, en het tegenwoordig Holland, de Friefche Eilanden deerlyk plonderende, en moordende ai wat hem voorkwam, en niettegenftaande Horuk of Roruk% die als Hertog over de Friezen het bevel voerde, drie . Legers tegen hem te Veld hragt, kon deeze niet verhinderen, dat Gode/ried niet doordrong tot aan den - We»er toe , dreigende Karei, Aken zelf te zullen
«oen ruimen „ Doch Godefrhd ^
nP het onverwagtst i„ den Joop zyner Over-
i *» DEEL* M
4U wm-



^Kfè (Ao. Sllrj'OE^rfOEftENlSSEN DEK
winningen gefkiir , door dien zyn eigen Zoon tik wra.de wegens het verftooten zyner Moeder, hém deed ombrengen. Ily werd
-opgevolgd door zyns Broeders Zoon IIcm~ .ming, die tcriiond ü het jaar 811, een verbond van Vrede met den Keizer en zynen Zoon Karei floot, waarmede de rust hier te Lande voor eenigen tyd herftcld was.
Z. Bracht Karei zynen ouderdom n» voorts in ruste door ?
V. Daar 01 afronden wel eenige moeilykheden door den dood van Hemming, in hel jaar 812, doch na eenige Inlandfche beroertens onder de Noormannen hun Ryk opgedragen zynde aan zyne twee Broeders Hert' cld en Raganfried, werd de Vrede met Karel bevesticd. Ondertusfchen waren
twee Zoons van Karei, Pipyn en Karei nog voor hunnen Vader overleden, waardoor het gantfche Ryk kwam aan Lodevyk, den derden Zoon van de drie, onder welken het voorheen door Karei verdeeld geweest was. Deeze groote Vorst nu den ouderdom van «evenug jaaren bereikt hebbende, deed zynen
Zoon



(A0.8J40 VBRÏKNÏGÜEI NEDERLANDEN, tóf
ZoovLodewyk, die vervolgends de Froome werd bygenaarad, op eenen Ryksdag voor Keizer erkennen, en daalde kort daarna, met al den roem, dien een Vorst kan nalaaten, in het
graf, in het jaar 814 _ Maar hct be-
Ionp der Gefchiedenisfen tot hier gevolgd zynde , zal het niet ondienftig wezen , u eenigen tyd van overdenking te geven. Verzamel nu den inhoud onzer Gefprekken byeen, zy zullen een bekwaam Boekdeeltje kunnen
Uitmaken.. In een volgend Gefprek zulk0
uy dan met den aanvang der Regeering van Keizer Lodrwjk gevoeglyk kunnen beginnen.
Z. Uw bevel zal door my altyd met eerbied worden opgevolgd, en dit volbracht hebbende, zal ik met verlangen het vervolg der Gefchiedenisfen te gemoete zien. Inmiddels dank ik u, myn waarde Vader, hartelyk voor uwe Onderrichtingen en Lesfen, die gy my reeds in deeze Gefprekken hebt medegedeeld.
EINDE VAN HET EERSTE DEEL»









BERICHT voor oen BINDER»
Kaartje van oud Nederland, tegen overbl. ijv
Plaac L . - voor u
—— II. „ tegen over 52.
III. . 58.
. IV. , . 62.
V. ... 128.
. VI. . . I5°«
, VII. • . . . 206.
. VIII. , . 228.
»t Afbeeldzel van Civilis, tegen over bl. 92.
.. Brinio . 122»
, Willel rord . 226.
„ , Bonifacius . 242«












KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
COLLECTIE-TH IERRY
BRUIKLEEN
van de Ned. Herv.
Gemeente te 's Gravenhage
7118 - '35



GESCHIEDENISSEN
DER VEREENIGDE
NEDERLANDEN,






GESCHIEDENISSEN
d e *
VEREENIGDE
NEDERLANDEN.
*00R DE VADERLANDSCHE JEUGD.
EERSTE DEEL.
MET PLAATEN EN POÜRTRAITEN.
te AMSTERDAM, bt JOHANNES ALLART.
MDCCIXÜIIII,






I.JD.Pl.I.
X>e Gefoliiedenis van uw Vaderland niet kennende zDt <?Ü ^uitenftaat ooit eeli goed Burger, veel min een nuttig Hegent van liet zelve te worden»
tladz» 4,






EERST E GESPREK
Ter
INLEID INGE.
Noodzaaklykheid der ktnnh vnn de Fttderlandf :he Gefchiedenlsfen.
Zoon. Waarde Vader, uw gezelfchap vertrokken zynde, kom ik, volgends mya pligt, naar uwen welftand verneemen, en dat teyveriger, om dat ik by myne thuiskomst, niet weinig onthutst vverdt, doordien ik my verbeeldde, uit het luid gerucht, hetwelk ik boorde, dat gy met de lieeren, die by u waren, in twist geraakt was.
Vader. Zeker waren wy in twist, my» Zoon. Het gaat in deeze tegenwoordige tyds-
I. DÏELi A



2
GESCHIEDENISSEN DER
onhandigheden al veel zo, wanneer men over StaatzaaUen in gefprek raakt, en ieder zyn gevoelen wil (taande houden gy weet, dat als het om de vrylieid en bet belang van 't Vaderland te doen is, ik my niets laat ontnecmen: ik ben van ouder tot ouder een oprechte Nederlander. Myn' Vader deed my, opdat ik dit altoos indagtig zoude weezen, 'Belgicus noemen , en ik , zyn voorbeeld volgende, deed om het fieraat van myn Geilacht daarby te voegen, u by den H. Doop, den naam van Bato geeven, om u ftcces te doen gedenken, dat een Nederlander vry moet zyn en blyven. Dan, helaas 1 hoe zeldzaam is men daar aan gedachtig!
2. Ik weet , dat uw ganfche hart met gevoelens voor de Vryheid doordrongen is, en fchoon ik als nog de ware zin van het woord Vryheid, of wat het eigenlyk zegt, vry te zyn, niet verftaa; echter beken ik dat de bloote klank van dat woord iets ftreelends voor my in zig bevat.
V. Men kan u niet kwalyk neemen , dat gy niet weet, waarin het wcezen der ware



verf.enigbe NKDErï,AND!<:N* «
re vryheid beftaat, en dit kunt gy zo min, als anderen, wcetcn, zo lang gy de Gefchiedenisfen van uw Vaderland niet kent; dj onkunde van de meeste menfchen in deeze Gefchiedenisfcu is oorzaak, niet alleen dat het geroep van en om vryheid, in een bloote klank beftaat, maar ook, dat de Vryheid zelve in gevaar is.
Z. Indien die kennis tot behoud der Vryheid, zo nuttig en noodzaaklyk, als de Vryheid zelve in haare benaaminge aangenaam is, wenschte ik, door u, daarin onderweezen te worden.
V. Uw verzoek-, fchoon onbedagt, bekoort my, ik zegge onbedagt, om dat gy niet weet, hoeveel gy verzoekt; geloof my, dit onderwys is het werk niet van éénen dag,
maar een arbeid daar veel aan vast is. .
Zet u neder, op dat ik u kortlyk onder 't oog brenge, wat daar toe boofdzaaklyk al verëischt word. Vooreerst zegt gy: indien deeze kennis zo nuttig en noodzaaklyk is. -— Zeker zy is noodzaaklyk, omdat gy, buiten dezelve, onbekwaam zyt tet het betragten der A 2 God-



4
GESCHIEDENISSEN CEEL
Godlyke en Burgerlyke wetten, 't Opperwezen vordert van u de magten , die over u gefield zyn , onderdanig te zyn ; de Wetten der Maatfchappy vorderen trouw en gehoorzaamheid van u; maar tot beiden zoudt gy, hoe goed ook uw wil en hart zyn mogten, zonder deeze kennis onbekwaam blyven. Meermalen heb ik u gezegd, dat men zonder de gronden van onzen onfchatbaaren Godsdienst te kennen en te betragten, wel een goed Burger , maar nooit een goed Christen zyn kan; thans voeg ik 'er by , de Gefchiedcnis van uw Vaderland niet kennende, zyt gy buiten ftaat ooit een goed Burger , veel min een nuttig
Kcgent in hetzelve te worden. In myne
Godsdienftige ondervvyzingen , heb ik u trachten te leeren, dat uw voornaame boofdpligt is, God, als de bron van alle heil, te leeren kennen, nadien het buiten dien, u onmooglyk is hem te beminnen , het geen hy echter van u eischt; dus is het ook hier fielcegen, zonder kennis der Vaderlandfche Gefchiedenisien, blyft gy buiten ftaat uw Va*V»laud te beminnen.



VEREENIGDE NEDERLANDEN, 5
Z. Overtuigd zynde van rayrie verplichting f»m myn Vaderland te beminnen, doorzie ik «Juidelyk, uit dit uw gezegde, Vader, de noodzaaklykheid van deeze vvetenfchap,
V. Vervolgens behoort gy ook te wceten, dat de zaaken, die ons het noodzaaklykiTe zyn, niet altoos het gemaklykst te verkrygen zyn; als ook, dat het niet genoeg is, deeze gebcurtenisfen by ftukken en brokken te kennen; neen, gy moet ze leeren in baar verband, en zamenhang; dat is, van de vroegfie tydcn af, tot op de tegenwoordige, zo in het Staatkundige als in 't GodsdletJ Ttige , zonder u door het moeilyke , Cen zo het fchynt verveelenden van de' aloude gefchiedenhfcn te hiaten affchrikkeir; want deeze moeten u leeren uit welke geringe beginzelen, dit ons Land «root^ geworden, deeze moet gy leeren ken¬
nen , den oorfprong onzer Vryheid, gj moet 'er uit leeren hoe de Batavieren, sis vrye Volken, een vry land, aan niemand ui eigendom toebehoorende, volgends een rechtvaardig beginzel, « bezit ncemendè, de A 3 gfon-



é GESCHIEDENISSEN DER
«vonden van e&ne vrye Republiek gelegd hebben. ■ Dit Land moet gy kennen. De
eeifte bewooners moet gy kennen in hun aarten zeden; gy moet weten, hoe zy,vry zynde, de Romeinen, niet als flaven, maar als Bondgenootcn, vry van Schattinge, ten dienlle gefiaan hebben; hoe heftig zy, door die waereiddwingers onderdrukt wordende, voor de Vryheid geftreeden hebben. - ■ Hoe- zy naderhand, door de Franken en andere, Marbaarfche Volken, die Landen en Steden verwoesteden, ovciheerscht zynde, zig gedraagen hebben; waaruit de oorfprong van onze eeifte Graaven moet worden afgeleid ; die, fchoon in het begin niet meer dan dienaars der Frankifche Vorften, echter naderhand de verkrachters en onderdrukkers van 's Lands Vryheid geworden zyn. Hoe deeze Graaven , ter uitbreidinge van hun gezag, de Steden, die thans 's Lands oppermagt helpen vertooncu, en voorheen in weinig aanzien waren , hebben groot gemaakt , niet om het voordeel van 's Lands ingezetenen te behartigen, maar om,door middel
van



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ?
van der Steden byftand, Souveraine beheerfchers van Land en VoJk te worden; vleyen. de zy zig, dat, als zy zigzelven .eens van alle viitheemfche onderwerping zouden ontflagen hebben, zy dan ook omtrent het volk (het welk zy ligte/yk door magt van wapenen zouden te onderbrengen,) aan geene Wetten gebonden zouden weezen; waaruit gy zult moeten leeren, dat wanneer de Hecrschzugt eens voet gekregen heeft, zy paal noch perk kent, en dat gy, tot jaaren gekoomen zynde, als een rcgte Eato , de tegenwooKÜge Staat*. Rcgccring, moet trachten in Hand" te helpet* houden, en zorgen dat het gezag des Stalhouders binnen de behoorlykc paaien gehouden worde; vooral, dat gy nooit een medewerker word, al zoude het u voor uw ■ perzoon niet alleen onverfchülig, maar zelfs voordeeüg zyn, dat dcszelfs ge°zag, ten kosten van 't algemeen, verder worde uitgebreid. i Integendeel , indien gy, 't zy
in eenig beftier geraakende , of als een vry inboorling van de Republiek ooit toegang tot de Vorlïen van 't Doorluchtig A 4 Oranje



I
«RSCÏÏIEÏ)ENÏSSEN DER
Oranje Huis verkrygen mogt, moet gy hmf, cn hunne raadslieden, in dergelyke gevallen , voor oogen ftellen, de nadeelen , die aan Koning FUips de,llde veroorzaakt zyn, doorde verderflyke Rnndgeevinsen van een Granydle en Aha, monfters, die hunnen Vorst, onbepaald over een vry Folk wilden doen fceerfchen, gehoor te geeven; door welke flegte raadgeevingen die Vorst eerst de liefde des Volks, daarna deeze Landen, en cindelyk zyn meeste fchatten verloor, en zyne nakomelingen zig gedwongen zagen, de Vryheid van dit Gemecnebest weder te erkennen, en met de ingezetenen als een onafhanglyk volk te handelen,
Z. ö Hoe ftreelt my het vooruitzigt, dat ik, in dit alles kundig zynde geworden, eens in ftaat zyn zal, om met gevoel van harteLykheid onze vrys Staats Regeering te beminnen, en boven andere te waardeeren ! Dan zal ik weten, waarin het beftaat vry te zyn !
V. Ja, myn Zoon, de gefchiedenisfen deezer Landen en Volken nader leerende ken»en, zult gy. opgewekt worden, tot verwen-



■ veretïnigde' nederlanden. 3
déring en dankbaarheid, wegens de menigvuldige blyken der Goddelyke goedheid!, aan dit Land bewezen, waar door hetzelve van niets tot die hoogte opgereezen is.
Vooreerst: als gy zult zien, hoe het den Opperheer der waereld behaagd heeft, om doorzeer geringe werktuigen, onze voorvaderen te verlosten uit het blind en afgodisch Heidendom ; — menigmaal zult gy in verwondering worden opgetogen, welke zwaare en Umgduurige oorlogen eerst door de Batavieren., tegen de Romeinen? daarna van de Nederlanders, met eene hand vol Volks, tegen de magtigfte Koningen van Spanje, Engeland en Frankryk, om het behoud der Burgerlyke en
Godsdicnitige Vryheid,- gevoerd zyn.
En wanneer gy, door verwondering ais opgetoogen, u zelvcn verliest by de befebouWing, hoe het mooglylc geweest zy, dat een onderdrukt Volk de zwaare ketenen van 't magtig Spanje eri trotfehc Rome heeft kunnen van den hals werpen, als dan zaluw hart, even als het myne, doordrongerr worden, met een waare liefde voor uw Vader&S land;



m GESCHIEDENISSEN DER
land, «iet achting en eerbied voor die Helden, die goed, bloed noch leven, voor het
behoud onzer Vryheid gefpaard hebben. *
Als dan zult gy erkennen, dat zy waardig zyn, in hunne bedryven tot by de laatfte nakomelingen in achting en eerbied te blyven.
In den loop der Gefchiedenisfcn zult gy ontdokken , hoe talloos veel wederwaardigheden onze Voorvaderen hebben doorgedaan, zo wel itoot binnenlandfche beroertens, als door oorlogen met nabuurige Vorftcn. Met fchrik
errinnert zig ieder Vaderlandlievend Nederlander de Jaaren van 1572, 1672, 1747» J748, enz.- Waarin de VryheM van Neêrlands Bur^erftaat, op den oever van haaren ondergang fcheen te zyn, en den laatften doodfnik te zullen geeven: en ook deeze onheilen en de bronnen waaruit die zyn voortgefprooten moet f»y kennen op dat ze u aanzetten tot dankbaarheid, aan den Redder van Nederland ; en, ook dit zal uwe liefde voor het Vaderland
aanmerkclyk doen vermeerderen. Want
ftgrafê deze zaaken en gebeurtenisfen zult
gy



VEREENIGDE NEDERLAND^. ft
gy leeren , dat gy recht hebt om te roemen, ■ gebooren te zyn in een wel verdrukt , maar nochtans uitnemend gezegend Land, en onder zo eene zagte Regeernge als nergens by eenige natie te vinden is; onder eene Regeering, die alleen, als gy u deugdzaam gedraagt, ter uwer befcherming is ingericht, een Land waarin , ten aanzien van 't Burgerlykc, gecne wetten noch ftraffen zyn, dan ter beteugeling van de kwaadwilligen, en ten aanzien van 't Godsdienftige , zo gematigd , dat het ieder mensch vryftaat volgends den Regel, in de beste Staatkunde altoos aangenomen , zyn geweeten te volgen, te geloven wat hem best dunkt , en te belyden wat hy gelooft. -
Z. Ik heiinner my, hoe dikwils gy my ais een groot voorrecht deedt befchouwen, dat ik een yryë Neaerlande$ gebooren was, thans begin ik reeds dit voorrecht werklyk te gevoelen r en zal myn roem fteeds daarop: dragen;-
V. Om dézen roem te kunnen vestigen, zal u eene bloote Historiekennis niet genoeg zyn. *~ ' Alleen te- weeten wanneer deeze of A> 6 ge---



GESCHIEDENISSEN DER
geene Vorst gebooren of geftorven is, deezfe of geene Stad belegerd, ingenomen of ontzet, deeze of geene flag te Land of ter Zee voorgevallen, gewonnen of verlooren zy , is daar toe niet voldoenend: — Gy moet uit die verhaalen leeren voorbeelden, lesfen en regelen trekken; dat is, gy moet daaruit leeren, bedryven met bedryven, en de zaaken met dcrzclver oorfprongen en uitkomften te vergelyken, en altoos in 't oog houden, onder wat Staatsbeftier of Regeeringswyze deeze of geene gebeurtenisfen zyn voorgevallen: kortom, gy moet. 'er ~uft Tetren een nuttig lid der Maatfchappy te worden, en uw geluk is toch in vecle opzichten, altoos, zeer naauw aan dat der geheele maatfchappy verbonden.
Gaa nu, en overweeg ernflig of uwe begeerte volftandig zyn zal, om u aan dit onderwys te onderwerpen, of gy, van de noodzaaklykhcid en nuttigheid overtuigd zynde, uw hart en genegenheid met uw verzoek over«enftemd, en zie dan in my uwen Vader, die niets onbeproefd zal laatcn, om al wat Ui myn. vermogen, is , daar toe aan te wenden



VEREENIGDE NEDERLANDEN. f*J
den. 1 - Ik zal dan eenige fchetzen
ontwerpen, waarnaar ik myn onderwys richten, zal, en om' hetzelve te veraangenaamen, zal ik van de voornaamfte en trcffcndfte gevallen eenige tekeningen doen vervaardigen , die u het oog en de zinnen ftreelen, en de zaaken dieper in 't geheugen prenten zullen ; de afheeldzels der Perfonaadjen, die gy noodzaaklyk kennen moet, wier deugd' en dapperheid u ten fpiegel'zullen moeten ftrekken, als ook van die, welke gy om hunne wanbedryven verpligt zult zyn te haateu, zal ik u medé voordellen; en daar ik denk dat myn mondelyk onderwys onvoldoenend zoude zyn, zal ik u de beste, fchryvers aanwyzen ,. en daar uit doen leeren , wat. gy nodig hebt te weeten , 'u altoos de vryheid laatcnde , om my te vraagen, naar hetgeen u duister fchynu Na u dan nu op dit alles wel beraaden te hebben, zal ik uw antwoord afwachten.
& fa A-r T W E E.



geschiedenissen der
TWEEDE GESPREK*
Gelegenheid en eerjle toe/land des- Lands* Deszelfs Ze'SnRivieren en Stroo* men. Door wat Volken hetzelve . oudtyds bewoond werd.
Vader.
Wel jBATOjZyt gy daar ?
Zoon. Ja, myn waarde Vader , ik kom volgends uw bevel, ü van myn befluit kennis geeven».
V." En dit befluit behelst zeker, dat gyondervonden hebt, dat uw verzoek onbezonnen was; dat het geene ik u gezegd heb,, dat gy hier leeren moest, te moeilyk en van te veel omflag is, niet waar?
Z.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. Ig
Z. Ik beken, dat ik niet weetende, wat 'er tot de kennis der Gefchiedenisfen van het Vaderland behoorde, eene eenigzins onbedachte vraag gedaan heb , maar het is verre van daar, dat het geene gy my gezegd hebt, my zoude hebben afgefchrikt. Uw betoog, van de noodzaaklykheid deezer wetenfehap,heeft my zo getroffen, dat de zucht tot Vryheid, daar door te meer in my ontftoken is, zo dat al was de arbeid nog veel moeilyker en van uitgebreider omflag, ik my daaraan gaarne wil onderwerpen: dus, herhaal ik niet alleen myn voorig verzoek, maar wenfche, dat het u, hoe eerder hoe beeter, behaagen mag, daarmede aan te vangen; en ten bewyze, hoe aangenaam my het eerfte gefprek geweest is, heb ik het voornaanrfte daarvan hier in gefchrift gefield, waaruit gy eenigzints van myne drift, om in deeze wetenfehap onderweezen te worden , kundt oordeelen. Indien gy myn verzoek gelieft in te willigen, zoude ik gaarn van het Land der Batavieren epnig nader bericht van u verlangen.
V. Uw yver bekoord my te meer, nadien
m



GESCHIEDENISSEN DER.
ik zie, dat gy hebt opgemerkt, dat ik als eene der eerde en noodzaaklykfte zaaken gedeld heb de kennisfe ven de gefleïdheld of gelegen" Tield van ons Land, in de allercerdc tyden* Echter zou de kennisfe van *t Lcind^ of Elland der Batavieren, fchoon het edeldc en meest beroemde dier oude Volken, niet genoeg zyn, gy moet ook kennen die Vólkern, met dewelke zy verbonden waren; de land» fchappen , die deeze bewoonden; dcwyl de Gefchledenis der Ferecnlgde Nederlanden , het onderwerp, van deeze uwe oefening zal moeten zyn. —— Doch om uit hoofde der uitgebreid* h'eid daarvan , hetzelve zo gemaklyk te maaken, als doenlyk is-, zal ik u uit alle die onderfchcidene Natiën , alleen de veornaamde doen kennen, en wel by de naamen, waarmede zy thans bekend zyn, fchoon gy tevens hunne oude naamen in uw geheugen behoordt te prenten, om, andere Scbryvers kezende, die te kunnen verdaan.
Tót dit onderwys, zal ik my bedienen van dit Kaartje, dat ik meen zo leerzaam en gcmakkelyk te zyn als 'ér kan bedacht
wor-






VER-EENIGDE NEDERLANDEN. £f
Z. Heeft de Noord-Zee, nog geene andc re inhammen, Vader?
V. Ja, en wel vooreerst de Dollen, die zyn oorfprong mede aan dié inbraken ver-
fchuldigd is. Voor het Jaar twaalf-.
honderd - zeven - en - zeventig was dit Meir een zeer fchoone Landftreek, waarin meer dan drie-en-dertig Dorpen te vinden waren; doch met het eind van dat, en het begin van 't volgende Jaar, werden die Landen, door zwaare overitroomingen in eenen beklaaglykcn toeftand gebracht, dezelve vernielden een verbaazend aantal van Dorpen, Menfchen en Beesten, en maakten met die verwoesting deeze Zee-boezem, die tusfehende Landfchappen Groningen,Munfterïand, en Eemsland is, en wy den Dollert noemen. Zie ruit VI. (i.)
Verder is de Bocht van Lavica, of het Groninger Diep, tusfehen Friesland en Groningen, zig in twee armen verdeelende, de Hunfe en het Dokkummer Diep genaamd, mede een iabam vari de Noord Zee. Zie ruit VI.
En



2* GESCHIEDENISSEN DER
En zo ook is liet Biesbcsch, in Zuidholland , een groote inham , veroorzaakt door den ongcmeenen vloed in het Jaar veertienhonderd - een - en - twintig , welke waterplas gy vindt aangeweezen op ruit XXIV. A.
Buiten deeze zyn in Holland, Friesland, Groningen en Oyerysfel, noch verfcheidene groote meiren. Dan deeze die ik u hier heb aangeweezen, zyn voor het tegenwoordige voldoende.
Z. Dan zult gy my denklyk nu ook de voornaamfte Rivieren doen kennen, die door ons Vaderland haaren loop tot in Zee vervolgen ?
V. Dit was myn oogmerk, ik zal u deeze Rivieren kortelyk aanwyzen, fchoon men die, als zynde groot, fnel en bevaarbaar, ook wel ftroomen noemen mag.
Zie hier een fchetze van de Rivier den PJiyn, of Rhynflroom, die zvn aanvang in Zwitzerland neemt: zonder my in te laaten in de aanwyzing van deszelfs 'gcheelen loop , zal ik u alleen zeggen, dat hy beneeden Rhynberg een Eilandje maakt, hetwelk
Turs



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 23-
Turs genaamd word, en van daar komt, tot voor Wezel, alwaar de Rhyn naby Santen en Emnierik de Rivier de Lippe (Ruit XXIII. XXXIV en XXXV.) onvangt,van daar zynen loop neemt tot op de grenzen van de Betuwe (Ruit XXIV. en XXV,) en van daar al verder voortgaande in de zeven Verce-
nigde Landfchappen. Hebbende vier
voornaame hoofd-verdeelingen, als te Schenkenfchans (t.) te Tsfeloort; te Wyk te Duur/lede (x.) en by Utrecht (q.) mede in de ruiten XXIV. XXV. en XXVI. aangeweezen. By Schenkenfchans ver.
deeld hy zig in twee takken of armen , waarvan de rechter, den naam van den Rhyn behoud, en de linker de Waal genaamd word. (Zie ruit XXV.) De Waal (Fahalis fluv.') vereenigt zig by Loeyeflein met de Meryve; vervolgens onder deezen naam voortlopende, ftroomt zy by Rotterdam in de Rivier de Maas (Mofa fluv.-) Zie ruit XXIII en XXIV. (17.) De Rhyn, byna van alle zyne wateren ontlast, en meer eene Beek, dan eenen ftroom gelykende , word van Utrecht af (?.)
tol



2'4 GESCHIEDENISSEN DER
tot aan deszelfs mond, te regt, de ouden Rhyn genaamd, loopende wcstwaards, tot dat by zig te Katwyk op Zee, in de zanden en duinen verliest: alwaar hy voor het Jaar agthonderd- en-zestig , met een Herken ftroom,tot in de Noord-Zee, met een uitgebreiden mond uitliep, ruit XVI. (90 welke loop u daar ook word -aangeweezen , en de tnldden Rhynmond (Ost. Rhetii Med.) genaamd word, ter onderfcheidinge van twee andere nitloopen, V Vlïe of ooster-arm des Rhyns (JFlevum Ost. Rheni Orient.^nüt 111.(3.) en de Wester-arm des Rhyris (fft#è»i Ost. Rheni Qccid.~) ruit XXIIf. (n.).
Z. Welke Rivieren komen, behalven den Rhyn, nog in aanmerkinge, om derzelver loop waar te nemen ?
V. De loop van de Schelde (Scaldtts fuy.') welke by Dendermonde, Vlaanderen van Braband fcheid, en die by Antwerpen (H) ruit XXX. het gebied der Nederlanden begint te befpoelen ,verdeelende z;g in deOoster en Wester-Schelde, ruit XXIX. en XXX. (14.)
Den Tsfd, om zyne jonkheid aanmerke-
lyk.



VE-RKENlGDB nederlanden.
i'AJn tegenoverffeiling der gemelde Rivieren, draagt ook den naam van Drufus Grafi, als zynde door bevel van Drufus, Schoonzoon van Keizer Augustus en Bevelhebber, der Romeinfche Legioenen, twaalf Jaar voor Chris* tus Geboorte gegraaveu. Door deeze Graft van Drufus, is de Rhyn met den Ouden Tsfel (Nabaüa) welke in Westphalen uit de Rivier de Zaal (Sdla) (19.) Röft XXXIV. voortkomt, op de hoogte van de Stad Doesburg (ruit XXV.) (P.) vcrëenigd.
De Nabalïa, of ouden Tsfel, lang voor den aanvang van onze Jaartelling bekend, had zynen loop, tot by het Slot Flemm, en' 'door de Stad Campen. Ruit XVflI. (t.) Voor deeze Stad naderende, ontving hy cfc Rivier de Vecht of dc Vidrus genoemd, (ter onderfcheidinge van de Utrechtfche Vecht\ cn die mede in Westphalen haaren oorfprong had, en zig tusfehen de Steden Kampen en
.Vollenkoven, in dcezen Ouden .Wel CNaba-
.Jia) ontlastte.
Z' Hct Siot Plcvum, door ti zoo éèL deel. n b
r, noeind,



2.6'
GESCHIEDENISSEN DER
noetnd , was dat hetzelfde, waarvan het Vlie 9 zynen naams - oorfprong heeft, Vader?
V. Neen, Zoon, men moet dit Flcvum, £en Slot, dat op de grenzen van GermaniS lag, wel onderfcheiden van het vermaarde Flevim , op het Eiland ter Schelling. Gy kunt deeze twee Sloten aangeweezen zien,
in de Ruiten IV. en XXVI. Dan, op
dat ik vervolg; de Nahalia, of Oude Tsfel, de Vidrus ontvangen , en de Stad Kampen bewaterd hebbende , viel beneden dezelve in (het Mek Flevó*) de Zuider-Zee. Zis Ruit XVIII en XIX.
De Lek , mede een tak van den Rhyn, word door fommigen voor eene gegravene Graft, en door anderen voor eene oorfpronglyke Rivier gehouden. Onder de eerfteil zyn 'er, die de verëeniging van de Lek met den Rhyn toefehryven, aan den Batavifchen Veldheer Glaudius Civilis, doch anderen aan Corhulo , den Roomfchen Veldöveiften , en deeze laatften houden dit gefchied te zyn , in het een- en- vyftigfte Jaar van onze tydre-
kc.



GESCHIEDENISSEN DER
Z. In de Ruiten IV. V. en XIV. vinde ik langs de Rivier de Eem*\d£ grens- of woonplaatzen der Oost-Friezen, (i.) i V. Zoo is het, en de letter (/e) in Ruit VI. wyst u aan de Stad Emhden, thans de hoofdplaats van Oost-Friesland. Voorheen waren deeze Volken bekend met den naam van Cauchi, CducUers, of Kaucfien, en werden, zoo om hunne deugden als afkomst, onder de edelften der Germaancn gerekend; zy waren onderfcheiden in groote en kleine; de groote Kauchen befloegen de grenspaal en tusfehen de Ecms en de JFezer; en de kleine ftrekten van daar, tot aan de Rivier de Elve, grenzende dus naast aan de Friezen, NcderwestpMingers, en andere Germanifche Volken, min befaamd dan deeze. In uwe verdere «effening zult gy vinden, dat 'er Schryvers zyn, die hen verkcerdelyk onder de bewooners van 't -Gooiland geplaatst hebben, willende den naam Cauchi, in dien van Auchi veranderen, en als wy tot het gcfehiedkundig verhaal zullen gekomen zyn, zult gy zien, hoe de Oost-Friezen, (Kau. 1 chen



10 GESCHIEDENISSEN DER
ven worden, dewyl men hen algemeen voer de Strgtërs van Stavoren houd , hetwelk men zegt, gefchied te zyn, driehonderd en
dertien Jaarcn voor Christus geboorte. i
Uit de benaaming van Groote Friezen volgt, dat 'er ook kleine of mindere Friezen waren; de eerfte, QFrifii major es) woonden beoosten 'de Zuider-Zee, in het thans bekende Friesland, en Groningerland tot Gro~ niv.gen en Delfziel toe, (Ruit VI.) of om bepaaldcr te fpreeken , hunne bezittingen ftrekten zig uit van de Landpaalen der Kleine Friezen , (Frlfii minor es,) langs de Zuider-Zee , ('/ Meir Flevo,) en bcfloegui een gedeelte van het Gooiland; 't gedeelte van Gelderland, daar nu Hardenvyk, enz. ligt, Ruit XVIII. (r) als ook een deel van Overysfel, daar gy de Stad Kampen (O in Ruit XX. vindt aangewezen , de helft van Drenthe, tot aan Koeverden (1), en voorts tot aan de Eems toe, beflaande dus een gedeelte der Ruiten lil. IV. V. X. XI. XII. XIII. XVII. XVIII. XIX. en XX. synde de Steden , binnen deeze hunne
gren-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 31
grenzen, naderhand gebouwd, en tor Friesland behorende, (a) Stavoren, (V) Hinlopen, (f) Harlingen, welke in het vervolg met nog anderen vermeerderd zyn.
Z. Welke landen bewoonden de Kleine Friezen ?
V. De Kleine Friezen, ook wel Friftabatien genoemd, bewoonden eerst de Landen* gelegen tusfehen den middelden Rhyn-mond en 't Flie, in het tegenwoordig Holland en IFestfricsland, doch naderhand hebben zy zig ten Oosten en ten Zuidwesten veel verder uitgebreid. En, fchoon hunne grenzen door middel van den llhyn , van 't Eiland der Batavieren afgefcheiden werden , ft rek ten zy zig van deez' zyde van Leiden, Woerden en Utrecht uit, tot aan 't FUe, beilaande een gedeelte vm.Rhynland, geheel Kennemerland , Am ft eiland, en NoordHolland of Westfriesland. Dus onder deeze Volken begreepen waren de Noord-Hollanders , (JMarezaaten ,) de Kennemerlanders , QKaninefaaten ,) die fommigen ook wel Zuid-Hollanders noemen , zynde de Steden B 4 daar



VEREENIGDE NEDERLANDEN*- 3?
op de Ruiten XXIII. XXIV. XXV. XXXI. XXXII. en XXXIII. Tot hen behooren de Stad Antwerpen (H) , en tot de eerften
Hulst (I). ■ Laten vvy nu zien, wie
ons vervolgens voorkomen?
Z. De Uzipeten en Tenderen, op de Ruiten XXXIV. en XXXV.
V. De eerite, die gij hier noemt, hebben volgens {'ommigen, een gedeelte van Kleefsen Munflerlancl bewoond, andere hebben heil nevens het Eiland der Batavieren geplaatst, en ik twyfiel niet, of deeze zyn naderhand met de Keulenaars (Ubiëiï) verëenigd. De Tenderen , welker naaste buuren de Si* cambren waren worden wegens hunne na* buurfebap met dezelven , ook meermaals Uzipeten, genaamd : deeze bewoonden dat deel van Westphalen., dat door de Rivier de hippe omvangen werd; zynde door dezelve gefcheiden van de Opper-We stphalin* gers. (2.2.) Zie op de Ruiten XX. (waar gy ook: de plaat-zing van Benthem (r) ziet,)
XXVII. en XXVIII. Wie ontmoeten
wy nu?
B ?: 7*



gïï GESCHIEDENISSEN DER
Z. De EngerfchéHi (23.) ©P Ruit XXI. en XXVIII.
V. Dus werden de Angnvarvën, genaamd naar de Stad en het Dorp Engere», hebbende hunne woonplaats tusfehen de Eems en de Wezer, grenzende aan de NederWestphalingers (24) (Chamavï); voorheen bewoonden zy een gedeelte van het Land, eertyds door de Bruklereir bezeeten , nog vroeger hadden zy eenige Akkers bewoond, die digter aan den Rhyn lagen , en naderhand door de iTübttnietè) Twentenaars, TJzipeien, Eemlandcrs (Au- of Amzihariën) zyn ingenomen: doch het fchynt, dat zy Zig federt , meer langs den regter oever van den Rhyn-, tot aan de Zee toe, hebben uitgebreid. Dat deeze een byzonder foort van Franken geweest zyn , zult gy uit de gefchiedkundc leeren. De Stad Lingcn (s) wyst u haaie hoofdplaats aan.
Wie volgen nu ?
Z. De Overysfelfchen, (25O op de Ruiten XIX. en XX. tttz.
V. Deeze , die Brukieren , Broekie?en of 4 - Broe-



VEREENIGDE NEDERLANDEN^ 39
Broeken, naar hunne moerasfige en broekachtige Landen genoemd werden , waren mede onderfcheiden in groote en kleine, en hunne /woonplaats was bepaald langs den Rhyn, of Tsfel, en word u aangewezen dooide Steden (1) Koeverden, (V) Kampen, (m> Zwel , (n) Deventer , (0) Zutphen , doch welke laatfte Stad en Graaffchap, nu tot Gelderland behoort. Op deeze volgen, zoo gy ziet, op de Ruiten XVIII. en XXV. met de Steden (O Malden, (s) Naar den, de Gooilanders , (26.) volgens fommigen , ook wel Auchi genaamd , en laatfielyk, de Kleef» landers (28.) of Gugerni, met de Stad Kleef op de Ruit XXXIII.
Buiten deezen, zullen u nog,behalven verfcheide andere Volken, voorkomen, deAlaanen, als de voornaamfte onder de Scythifche Volken, de Allemannen, woonende tusfehen den Rhyn, Main en Donaaw; de Belgen, bewooners^ van de Noordelykfte deelen van Gallië ; de Gheruscen, woonende tusfehen de Wezer en de Elve; de Euhronen, afkomftig van de Germaanen; Eduen, woonende tusfehen de Loire



VEREENIGDE NEDERLANDEN. /0t
en de meesten ftemmen daarin overeen^ dat zy de ftigters van Wiltenhurg, nu Utrecht,
geweest zyn; enz. De kennis van deeze
Volken, zoo als zy u hier zyn voorgeftelcbjzal u van groot nut voor de volgende Gefprekkcn zyn. —— Ga, en Ichryf dit Gefprek nu tot uw gebruik af. By een volgend zal ik u de Aankomst der Batavieren, hunne zeden en kvenswyze voorllellen, hetwelk aangename* voor u zyn zal, doch ik heb u reeds in andere gevallen doen zien, dat het aangenaante s altyd met het nuttige moet gepaard gaan..
DER*



geschiedenissen der
DERDE GESPREK.
INHOUD--
Üatayisck Eiland. Waartoe hetzelve zeer gefchikt was. Onzeker, wanneer , en door wie eerst tewaond. Zvsuare ov erJl rooming. Op welke wyze wederom tot een bewoonbaar Land geworden. Door wie ten tweedenmaale bevolkt , en op wc ken tyd. Waar van de naam Batavië word afgeleid. Aankomst der Batavieren. Hunne gedaante , bedryven , kleeding , fpyze , kulschheid , huwelyken en wooningen. Godsdienst, B.egeering, Krygseverfien, Zeden en Wetten*
Vader. In het voorgaand Gefprek, heb ik u het Gewest der Batavieren omfchreven, sis een hangend Eiland , diep in 't vaste
Land



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
Land geleegen langs de Maas, en dus afgefcheiden van de Noord-Zee; het had echter dit voorrecht, dat het door de Rivieren, Rhyn , Maas en JVaal zeer dienflig was ft voor de byëenzamcling van Schepen, zamenkomst der krygsbcnden, en het infchepen van goederen, die tot den oorlog verëischt werden , en wel voornamelyk door middel van den Rhyn, die zyne uitloopen in Zee had.
Onzeker is het nogthaus, wanneer dit
zeer edel Eiland allerëerst bevolkt is geworden. 'Er zyn 'er, die dit eenige hondcrde Jaaren voor onze tydrekening fielten', andere bepaalen het op honderd- en vyfcig jaaren voor dezelve ; even zoo onzeker is het , door wat Natie zulks op dien tyd gcfchied is; fommigeu zyn van gedagten, dat de allerëerfte bewooners met de Cimbren en Teu* tonen, (die de Deenfcke Eilanden, Zeeland en Funen verlaaten hadden) als een zwervende hoop raar Italië zyn getrokken, en aldaar meestendeels in de Oorlogen tegen de Romeinen zyn omgekomen. Wederom anderen ichryven de Verhuizing dier Volken toe,
aan



|4< geschiedenissen der.
aan een noodzaaklyk gevolg van den Cinu vrlfchen Vloed, honderd- en tien of meer Jaaren voor Christus geboorte, door welken verbaazenden Vloed, het Kanaal doorgebroken zynde , Engeland van Holland, Zeelanden Vlaanderen is- afgefcheiden, zynde Holland en Zeeland voor dien tyd, wel vyftien voet laagcr dan. tegenwoordig, en {trekkende zig veel dieper in de Noord Zee. De Zee daardoor veel hooger Vloed krygende» en wel tot dertig voeten toe, bleven deeze Landen by aanhoudendheid overftroomt , in zoo verre, dat al 't Land, 't welk wy nu Zuid-Holland noemen , geen Land, maar de grond der Zee was , hebbende die haaren vrijen loop door Braband, tot Tongeren in het Land van Luik , welke laatstgenoemde Stad nu wel dertig mylen van Zee afligt.
Zoon. Op welken tyd, en op welke" wonderbaare wyze is dan Holland weder tot Land geworden? Hoe is zulks mooglyk geweest na zulken verbaazenden Vloed?
V. De tyd is niet wel te bepaalen, dewyl men niet vind aangeteckend', wanneer de Zee.
haa*



46
GESCHIEDENISSEN DER
tyd, doch niet dan zeer langzaam eene verhooging van het Land, ik zegge, niet dan zeer langzaam, want deeze laagtens waren geduurende een reeks van Jaaren, niet dan wildernisfen, poelen, moerasfen en riet-zoden, waarom dezelve ook als moerasfig en broekachtig bcfchreven worden, en waarom men ook langs en aan de Duinkanten, op het hoogfte en vaste Land, de eerfle Dor* pen, Burgten, Steden, enz. gebouwd heeft, behoudende echter den Rhyn, fchoon veel vertraagd, zyne uitwateringen in Zee; maar ryne killen en kreeken zig allengs verhoogende, en met den tyd geheel verlandende, zyn die uitloopen, doer middel van het opgeworpen Zee-zand , verdopt geworden , waar aan het graaven van nieuwe Kanaalen,
naderhand ook veel heeft toegcbragt. >
In deeze VVatcr-woesteny , bragt het boe. zemwater van den Rhyn, Ekels, Hazeïnooten en andere Boomzaaden met zig, flepende volgends den aart des waters, al wat driftig is, met zig, welke Moffen, op deeze laagc Landen, in het opgcwasfen lies, riet,
gras



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 4?
gras en andere ruigtens, bleeven hangen, ea van daar de oorfprong der Boomen, die zo menigvuldig en wceldrig aanwiesfcn, dat 'er geweldige Bosfchen te voorlchyn kwamen. De tyd, waarin deeze weder vernietigd zyn, is ook onzeker, fonnnigen bepaalen dien tot het Jaar 857, anderen tot 860, en wederom anderen tot het Jaar 1170, en even verfchillende, worden de oorzaakcn daarvan verhaald ; fchoon ik geloove, dat men veilig dit mede aan eenen geweldigen ftorm , in het cerstgemelde Jaar kan toelchryven.
■ Door deeze Boomftorting , het Land
effencr en vlakker geworden zynde, was hetzelve bekwamer ter bewooninge, doch niet zonder vrees voor de bewooners, van met den eerstkomenden ftorm, goed, vee en leven te verliezen; de Almagtige had nu de menfchen door de plaatzing der Duinen geleerd, zig voor de overftroomingen te beveiligen, de nieuwe bewooners plaatften hunne hutten op heuvels of hoogtens, die zy Terpen of Vliehergen noemden; uit deeze voorbeelden kerdea de laatere Nakomelingen de Landen
te



0ESCHIEDENI3SEN OER.
te bcdyken, en in deeze korist is geen Volk ervaarener geworden , dan de Hollanders, welke in liet Jaar 1180, in Vlaanderen, eetien Dyk maakten, ^au de Stad Lamme af, tot Sluis toe, en dit was zoo gemeen onder hen , dat de Kinderen zelfs Dyken maakten, en byzonder in Zuid- Holland, waar van de Kindcrdyk onder Alblasferdam, als nog een bewys oplevert. Om wel¬
ke Dyken te behouden, en het water af te weeren in het Jaar 1529 de Watermoolens zyn uitgedacht.
Z. Myn waarde Vader, gy fchetst my hier in een kort beftek zulke verbaazende veranderingen, dat ik 'er over verzet fta , en erkennen moet, dat gy recht hadt om te zeggen , dat deeze oeffening my ftoffe van verwondcringe zou verlchailen, ziende, uit welke geringe beginzelen, ons Land en Volk tot zoo eene aanzienlyke hoogte gcfteegen is. Ik bid u, wien kon de lust bekruipen, om zulk een aklig Land, als gy my hetzelve , na den Cimbrl/chcn Hoed , vertoond hebt, weder te bezoeken? Waren bet
de



VEREENIGDE NEDERLANDEN. $
de Batavieren ? van waar waren deeze afkomflig, en op wat tyd namen zy bezit van deeze Landen?
V. Gy vraagt my bier in ëénen adem, zaaken, over welke veele boeken gefchrèven zyn, en die tot nog toe geene vaste zekerheid hebben; dan, zonder u in eene zee van verfchillende gedagten te voeren, zal ik ti die voldoening geven , die my mooglyk is, en die gy naar uwe jaaren bevatten kundt.
De Clmbren , Teutonen, en andere Volken , waar onder zeker ook de alferëerfte Bewooners deezer Landen zig bevonden hebben, hadden zig op den togf door Gallis naar Italië begeven , met oogmerk om zig daar neder te flaan , maar dit dulde de heerst!,: zugt , noch het Staatsbelang der Romeinen met, derhalven deeze het verzoek dier Volkeren om Land ter Bewoomnge in Italië te «ogen hebben, nfflarmde, ontflohden daar door geweldige Oorlogen, waar in eerst de Teutonen, en daarna de Cimbren , geno-e *aam gehee, vcrdeIgd ^ ^
overgeblevenen zodanig vergooid j ih:
L D E EL. C
by-



53
GESCHIEDENISSEN DER
byna onkenbaar zyn geworden , nadien hunne oorfprongkelyke Landen , deels onbewoond
zyn gebleven. Doch in de Landftree-
keu van den Paltz en Frankenland'., alwaar nien gelooft, dat het Hercynisch-woad zynen aanvang nam, woonde een Volk, bekend met den naam van Katten (Catti^) uitmuntende boven de meeste andere Germaanifche Volken , bondgenooten van de Hermanduren s (die een gedeelte van Saxen en Melsfen tusfehen den Zaalftroom en de Elye bewoonden) en van de Cheruscen. Deeze zegt men, dat het voornemen gevat hadden, om een deel hunner Landslieden, die omtrent de Rivier de Adrana, nu de Eder genaamd, woonden, (welke zynen loop heeft door Waldek en Hesfenland, en beneden Minden, met de Werre vciëcuigd, den naam van de Wezer aanneemt,) te verdry ven, om wat reden is onzeker, 'er is 'er, die zeggen, dat zy tot verlaating van dat gedeelte Lands , door de overmagt hunner nabuuren gedwongen zyn; anderen, dat zy, om den oorlog te ontgaan, als zynde min magtig dan hunne



VEREENIGDE NEDERLANDEN. $1
ne vyanden, op den raad hunner Presteren, eenigen der bunnen afzonden, om de gelegenheid deezer Landen op te nemen, en na ingekomen goed bericht , van woonplaats veranderd zyn.
^ Z. Deeze, uit hun Vaderland verdrevene lieden, waren dan de Batavieren ?
V. Zy waren het , die een gedeelte der Katten zynde, naderhand met den naam van Batavieren benoemd zyn. Gy zult Schryvers vinden, die verhaalen, dat 'er Volken aan de gemelde Rivier de Adrana woonden, die den naam van Batten of Batavieren hadden, bevestigende dit Juni verhaal, uit de overblyf. zeis van Ballenburg en Battenhaven ; nv.deTèn, die deeze Katten, Batavieren noemen, naar eenen Bato, uit hun geflacht afkomfti^ en wederom anderen, die deezen naam afleiden van het Hof te Nymegen, Batons have; doch best zult gy den naam der Batavieren kunnen afleiden , van dat gedeelte Lands, hetwelk zy op nieuws in bezit namen, en' hetwelk Bat-ouwe, of Bat-ouwe, (r,u de Betuwe) dat is beter Land, in tegenoverftelC 2 li».



I.JD.Pl.IJ.
AAIKOMST DEE JBATAVIJE B.JE iJT .






54
GESCHIEDENISSEN DER.
wooning zoeken, om daar vry te kunnen leven, dan dat zy onder eenige overhcerfching hunne vryë halzen buigen zouden; en ben even daarom te begeeriger om hen in hunnen aart en zeden nader te kennen $ Ik bid u Vader, deelt my daar omtrent de wetenswaardigere berichten mede?
V. Geern voldoe ik aan dit verzoek. Deeze Batayifche Katten, afkomftig van de Germaanen, hadden in hunnen aart en ze-* den, met de overige Germaanen veel overeenkomst, dus gy, het voornaamlte, dat ik U thans van de Batavieren zeggen zal , ook op de overige Germaanen kunt toepasfen. Deeze waren genoegzaam alle in ligchaamsgeftalte elkander gelyk, zynde de Mannen zwaar en ryzig van ligchaam, ongelooflyk dapper, en by uitnemendheid geöeffend in de wapenen, en konst van zwemmen, hebbende een forsch uitzigt, fteile doch veeltyds toegevouwen ooren, hemelsblaauwe oogen, en goudgeele haairen , waardoor zy van de andere Germaanfche Volken onderfcheiden waren , ook lieten zy hunnen baard lang groei-
jen,



VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^
jen, ecnigen van hnn droegen groote kn:veis, die in de breedte werden opgezet, of over de bovenfte lip na beneden hingen. Hun opflag van oogen werd zelfs met verbaastheid door de Romeinen befchouwd, doch daarom behoeft gy hun nog geen geloof te geven, die de Batavieren tot Reuzen maken. De Vrouwen worden
in het algemeen als fchoon en aanlokkend befchreven. Dan, dat veel oorzaak tot de forfche gedaante der Mannen gaf, was, dat zy zig in hunne huwelykeu met geene andere Natiën vermengden • dat zy niet trouwden, voor dat zy tot volle manbaare Jaaren gekomen waren; dat hocrery en onkuisheid by hen geen plaats l?ad zynde de deugd van kuisheid, een van hunne hoofdchaiaéters , en by hen moest by, die dezelve fch'ond, zoo wel Man als Vrouw, Maagd of Jongeling, den Batavifchen hairlok misfen. Voeg hier by , dat dé Mannen , fchoon zig noch met den Landbouw , noch met het huisbeftier moeijende, dewyl zy dit voor de Vrouwen en oude c 4 Man-



5*
GESCHIEDENISSEN DER
Mannen overlieten, onvermoeid, het zy met. de jacht of met oorlog bezig waren; zig generende met gezonde fpys en drank, beilaan de de eerfte in wild of tam vee, wilde appelen, melk, boter, kaas, en pappen , gekookt van wilde haver en garst., Hnn drank, waarin zy zig veelmaal te buiten gingen, beftond in een afkookze! van garst of andere graanen, welke drank veel
overeenkomst had met den Mout-wyn. <
Hunne kleeding, in welke tusfehen Mannen en Vrouwen weinig verfchil was , beftond voor de eerstgenoemden, en byzonder hun Oorlogsgewaad, in een Kasjak (Sagunï), dat veel overeenkomst had, met de lederen wapenrokken der Romeinen , fluitende zoo naauw om het ligchaam, dat men 'er alle de gewrichten, duidiyk door kon zien; dit Sagum had een nederhangende flip, die de deyë'n bedekte, en was gemaakt uit vellen van Zeehonden , Harten , Vosfen , Wolven , Dasfen, enz. De pronk der meervermogenden, beftond daar in, dat in deeze vellen, ruitsgewys, vellen van andere dieren ingewerkt



VEREENIGDE NEDERJ.ANDEN» gf
werkt waren ; de voornaamfte onder de Vrouwen, waren ook wel met linnen bekleed, dat meestal met purperen ruiten of banden befchilderd was, gaande zy, even als de Mannen , met hals, borst en armen bloot. Be Helmetten , waarvan zy zig in den kryg bedienden, waren in plaats van yzer, in navolging der Skythen, de vellen van Dieren-hoofden, met opgefperde Muilen, als van Welven, Fosfen, wilde Zwynen, Beer en, Osfen, enz. die zy met buit en al omhingen; welke wyze van kledinge, gevoegd by hunne forfche gedaante, by bc fchaafder Volken, zoo als de Romeinen waren , noodzaaklyk fchrik verwekken moest.
■ Wanneer nu een Batavier zig in den
echt zou begeven, zogten zyne Ouders voor hem eene wederhelft van gelyke groote en ouderdom, en die gevonden hebbende, werd het huwelyk in 't byzyn van wederzydfche bloedvrienden getroffen; brengende de Bruidegom aan de Bruid tot een huwelyksgift, geene fchatten of jieraadjen, gelvk gy hier afgebeeld ziet, maar een koppel Osfen, een C 5 ge.



GESCHIEDENISSEN »ER
getoomd Paard, een, Zwaard, Dagge, Schild cn Pfriem Cframed)', daarentegen fchonk de Bruid aan den Bruidegom eeüig ander noodig Oorlogsgcreedfcliap of Wapentuig , willende de Bruidegom met deeze gefchenken te kennen geven, dat de Brvid met de aanvaarding deeze giftc beloofde, met den Manhaar toegefchikt, in vrede en oorlog te zullen leven, en hem te verzeilen, alle lief en leed te draagen, dat zy als eene goede Moeder haare eigene Kinderen zou zoogen en voeden, waarvoor zoo wel aan haar alsaan hem, alle goederen in eigendom zouden behooren , dat zy in tegendeel van hem als Man, tegen alle aanvallen moest befchermd en verdeedigd worden. Met zoo weinig omftandigheden was het huwelyk voltrokken, en even eenvoudig werd ook een huis of wooning vervaardigd..
Z. Hoe eenvoudig ook, echter zal het huis niet zoo fpoedig volbouwd zyn, als 't huwelyk voltrokken was.
V. Zoo> gy u zeiven een denkbeeld vormt naar onze hedendaagfche wooningen, zou dit
ae-



I.B.PJL UI.
HTTWEIiYKS PIEGTïfiHEDKN BEH BATAVIEREN.






§ö C5ESCHIEDENI8SEN »EB.
Godsdienst hadden zy ? en wie bediend* denzelven ?
V. Hun Godsdienst was Afgodisch, want zy eerden geene andere Goden, dan die aan de menschlyke zinnen onderworpen waren , en waarvan zy voordeel en byftand vervvagtten. Allermeest eerden zy de Zon, de Maan, waarfehynlyk ook het Vuur, vervolgends Tuisco,. of Tuiflo , Wodan, dien zy op eene byzondere wyze eerden, 't zy in de gedaante van Mercurius of eene andere, na hem volgde Thor of Thur, d'e Afgodin Friga, en Seater; naar welke Afgoden nog de dagen der week by ons den naam dragen, en meer anderen, ten zy deeze ook onder andere benaamingen geëerd en gediend zyn geworden , als Nehalennia, enz. Ook hadden zy onder hunne waarzeggers , eene Velleda, de zogenoemde Witte Wyven; het gebriesch der Paarden, de vlugt der Vogelen , het werpen van het Lot, en wat al bygelovigheden meer. Deeze bovengemelde Goden, werden in de Bosfchen geëerd en gediend door hunne Priesters, die zy Druiden en
Bar*



VEREENIGDE NEDERLANDEN» 0$
Barden noemden, met het offeren van Men* fchen en Beesten , zoo als de Friezen zulks deeden aan hunnen Afgod Stavo; hebbende de Druïden mede veel gezag over het Volk,, ook waren zy het , die de doodvonnisfen over de uiisdaadigers uitfprakcn; de Barden waren een foort van Dichters of Zangers, die op de vergaderingen- de dappere daaden derHelden , opzongen , en in gezangen tot de Nakomelingen deeden overgaan.
Z. Hoe zeer is het te bejammeren, da» een zoo' dapper , edelmoedig en vry Volk aan dusdanige Afgodery en Bygeloof verflaafd was! Hunne Regeering zal zekerlyk zodanig ingerigt geweest zyn , dat de gemeen e Vryheid gehandhaafd bleef?
V. Hunne Regeeringe was gefchikt naar die van een Gemeenebest, dat is , zy werden met toeftemming van 't gemeen beftierd door de voorn aam ften , berustende de Oppermagt by de algemeene Vergaderingen van den Adel, en 't Volk, die Koningen (doch alleen in naam) Krygsoverften, Rechtersten Honderdmannen verkooren , door welke de geC 1 snee-



£2 - GESCHIEDF.fUSSEN BER
meene zaaken beftierd werden. Chillsy
de Batavlfche Veldheer zelf, leert ons, dat hy een afkeer had van het gezag der Koningen, dat is, cenen afkeer om onder een onbepaalde magr te leven. — De Batavie-
yen aavcn blykeu van hunne zugt voor de Vryheid op de Algemeene Landdagen, die meestal, uitgenomen eenige byzondere toevallen , op iedere nieuwe of volle Maan gehouden werden, op welke Vergaderingen, de edelften der Landzaaten, en de bekwaamften van het gemeen te zamen kwamen, om te beraadflagen over vrede of oorlog en andere voornaame zaaken; verfchynende alle de Leden van die Vergaderingen, ten teken van
hunne Vryheid , gewapend. - ■ Niemand,
dan de Priesters, hadt de magt, om iemand te beveelcn te zwygen; de voornaamfte in jaaren, Adel of Krygsroem werden eerst gehoord, dat is met eene ftem om te raaden, maar niet om te gebieden, want dit leed de Vryheid der Vergadering niet; -hunnen raad behagende, hoorde men het gerammel der Speeren, en mishagende, een algemeen gemor,



I.DoPJL IV.
BBi™ VEKHETJEH TOT XK^^S^L






VEREENIGDE NEDERLANDEN,
mor. Ik zal u van de verkiezing der zogenaamde Koningen niets zeggen, als hetwelk by de Batavieren geen plaats had; alzoo de naam van Koning zelf, by hen gehaat was. Alhoewel 'er gevonden, worden, die hunne Kryg^Oyerften of Hertogen, den Koningen in magt gelyk willen {tellen, hetwelk my zoo niet voorkomt, omdat het Ampt dier Hertogen alleen was Hertog of Heirvoerder te zyn. De verkiezing van deeze gefehiedde op die algemeene Volksvergaderingen, en daar by zag men vooral op de dapperheid;: vcrkooren zynde, werden zy, gelyk gy hier afgebeeld ziet, op een Schild gezet, en daarmede , op de fchouders der verkiezeren omkoog geheven: By deeze verkiezing werd mede voornamelyk voor het behoud der Vryheid gezorgd, want de keuze bepaalde zig alleen voor één jaar of voor éénen bepaalden Veldtogt, om rede, dat de Hertog, door het lang bezit der uitvoerende magt,. niet zoude verlokt worden, en den Landbouw met het oorlog vcrwisfelen; of dat de magügen de zwakken niet uit het bewind
zen»



4# r.RSCHlEttENISSEN BER
zouden ftooten ; alle zaaken, die zy wyslyk voorzagen, dat uit eene magt, voor lange Jaaren , of geduurende den leeftyd eenen Krygs-Overften opgedragen, volgen moesten.
Z. Wys en voorzigtig behoedmiddel waarlyk, om de Vryheid tegen alle ondernemingen der heerschzucht in veiligheid te ftellen: hebben zy misfehien ook door het voorbeeld hunner Nabuuren deeze voorzigtigheid geleerd ?
V. Wat hier van zyn moge,"weet ik niet, maar dit is zeker, dat men in den Veldheer der Cheniscen, armiivius een voorbeeld vind, hoe de heerschzugt den geest der Menfchen kan verbystcren. Deeze Arminiüs, fchoon roet recht den naam van Befchermer der 'Duitfche Fryhetd dragende , die Varus den Romeinfchen Bevelhebber verflagen had , cn zelfs in zyne nederlagen tegen de Romeinen groot bleef, zoo lang hy in tegenoverftelling van Marobodius, die onder de zynen den naam van Koning had', zig als Befchermer der Fryheid bleef gedragen ; deeze Arminius, Meirobodhis overwonnen hebbende, liet zig • , van



VEREENIGDE NEDERLANDEN. <%
van den hoogmoed en ftaatzucht inneemen, "étende het éénhoofdig Oppergezag aan zig |e brengen,, maar zoo haast waren 2yn* Landslieden zynen aanflag op hunne Vryheid met ontwaar geworden , 0f aller wapenen waren, tegen hem gekeerd, en hy werd door bedrog, zelfs m xyab eigene bloedverwanten J omgebragr.
Z> Dus leerde hy leVens door zyn voorbeeld, hoe het ftaan naar het Oppergeza, een ftn-P », met alleen gevaarlyk voor alle^> Volken maar ook voor hun, die naar eene
onbepaalde maat fl-im ,1» i , .
r. 'i^c itaan, als lopende uit op-
«un eigen ondergang. Doch vefvo]<r
zoo. het u gelieft, uw bericht van de Redering der Batavieren ? °
V. In die zelfde Vergaderingen , werden ook nnnder foort van Krygsbevelhebberen «ngefteld , die tevens Opperhoofden over de byzondere gehugten waren; die ook uitfpraak over de verfchillen deeden, en het Volk jaarlyks de Landeryen aanweezen , die zy bezaaien moesten. Deeze hadden den naamvan Edelften of Foortrejfdykften, en aan htm
wer-



$6 GESCHIEDENISSEN BER
werden de Honderdmannen, uit het gemeen gekooren, toegevoegd, door welke Honderdmannen gy verftaan moet de Hoofden der Benden, zynde iedere Bende by de Batavieren verdeeld in honderd Mannen, daar die der Romeinen uit zeshonderd beftonden. Deeze Opperften of Hoofden der Honderden dienden aan de Foortrefelykften tot Raadsmannen, en om hun gezag te meer klem te geven, zynde in tyd van oorlog, tot befcherming van den Overften, het naast by hem. Dus ziet gy hier eene Regeeringsvorm, waar in door de Opperhoofden, indien de groote Vergadering niet byëcti was , de gemeene zaaken werden afgedaan , die van minder belang door de Foortrefelykften- en Honderdmannen , alles met toeftemming van de Gemeente, en dus eene Regeeringsvorm, die in de daad vry was.
Z. Hadden de Batavieren by eene zoo wel ingerigte Regeeringsvorm ook geene goede Landswetten, naar welke men zig in zaaken van aangelegenheid gedroeg? V. Wat hunne Wetten aangaat; Tacitus
zegt



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
«j? ons, dat by hun de goede Zeden meet vermogten, dan elders goede Wetten; waaruit wen heeft willen afleiden, dat zy geene beschrevene Wetten hadden , ja zelfs zyn 'er vcelen, die hen in de Schryfkunst geheel en al onkundig maken, gelovende, dat zy dezelve eerst van de Romeinen zouden geleerd hebben. Welke gedagten gegrond zyn op de 200 even gemelde woorden van Taeitus, en verders op die, waar hy ZCgt: düt aan Ma^ nen en Vrouwen het geheim der letteren on. Wend was , dan op deeze Jaatfte plaats, preekt Tacitus niet van de Schryfkunst, «aar van de ongefchonden kuisheid der Huvvelyken , welke by de Germaanen door geene verleiding bedorven werd , gelyk by de Romeinen, en daarom laat hy 'er op volgen» dat noeh Mans noeh Vrouwen, kennis hadden van de Jlegte en verdervende kunstgreepen van Brieven of Minnebrieven te fchryven* • Want als men wilde bcweeren, dat het fchryven hun geheel en al onbekend was, dan moet men alle Brieven van Civilis en andere Bataviemi voor verfierd houden, niet alleenr
maar



SS GESCHIEDENISSEN DER
maar ook alle de Bardezangen, die by plegtnje gelegenheden het Volk werden voorgezongen, verwerpen, in welke Gezangen, zoo wel de Wetten en Gewoontens, als de Heldendaaden vermeld werden. En als men aan het zeggen van eenen der oüdfte Krohykfchryvers geloof mag flaan, heeft by die Gezangen in het Klooster te Egmond gezien. De Wetten dan, waarnaar zy zig gewillig lieten beftieren, en die alleen op de Zeden en Gewoontens gegrond waren, het zy al of niet befchreven, werden op eene heel eenvoudige wyze ten uitvoer gebragt. Want de rechtsgedingen werden niet, zoo als by ons, gehouden in prachtige gebouwen, maar in het open veld ; geene kostbaare Procesfen hielden eene rechtvaardige zaak {kepende, maar aanklagt, verdeediging en vonnis , was doorgaands- het werk van éénen dag:.geene zoogenaamde Rechtsvoorfpraaken , hadden gelegenheid om zig ten kosten van ongelukkigen
te verryken. ■ • Zelfs in laater tyden
fchroomden de Germaanen meer voor de bedorven Zeden in de Staatsregeerlng der Ro*



VEREENIGDE NEDERLANDEN. f;§
meinen, dan voor dc magt hunner wapenen, ook werden deeze hunne Wetten nog door de Franken, zelfs na de verdryving der Batavieren, geëerbiedigd, en alleen veranderd, om dat zy voor die magtige Volken niet
voldoende waren. Met dit bericht op
uwe gedaane Vraagen, kunnen wy dit Gefprek nu fluiten , om in een volgend te zien , hoe de Batavieren met de Romeinen in verbond gekomen zyn.
VIER*



rfg geschiedenissen der
VIERDE GESPREK.
inhoud.
Hoe de Batavieren met de Romeinen in Verbond gekomen zyn. Befcherming, van Julius èazar aan de Eduën bewezen. Uy overwint de Belgen. Bevind zig op het Batavlsch Eiland. Verjaagt de Uzipeeten en Tenkteren. Trekt over den Rhyn. Overwint de Sïkambren. Gezanten, ook van de. Batavieren, aan hem gezonden, enz. Waar in waarfchynlyk het Verbond bejlaan heeft. De Batavieren leveren manfchap aan de Romeinen. Worden door Augustus tot Lyfwagten aangenomen. Hun gedrag ten tyde van Drufus. Van Tiberius en Germanikus.
Zoon. Thans ben ik zeer nieuwsgierig, Om te vernemen op wat wyze de Batavieren ,



vereenigde nederlanden. ?£
™,Wt de Rompen in Verbond gekomen
Vader. De gelegenheid daar toe moet gezogt worden in de toen fteeds toeneemen-
magt der en weJ ^ bewind van wefte na ^ -
Verwerping van veele Volken, die als roofdieren elkander geftadig verflonden, en waarby de magtiglten altyd met onderdrukking van de zwakften , den meester fpeelden waardoor de minst vermogende zig gaioo^ zaakt vonden, hulp by anderen re ZOeken <*e grenzen van bet Room/ene gebied zeer verre bad uitgebreid Hy was om
fcortgely ^ "* *** ^ ^
fcherming van de Galliërs tegen de Germaa-
«en, tot aan en over den Rhynflroom gekomen De ffély^leenmmX
het tegenwoordig Zwitzerland , toen een gedeelte van Galliè', bewoonde, hadden gePoogd zig van dat deel van Gallië, hetwelk met onder de magt der Romeinen Hond, meester te maken, doch hier in door Cebelet, veranderden zy van voornemen,
en



M GESCHIEDENISSEN DER
en wendden bet na de Eduën , die tusfeheu de Loire en Saone woonden , waarin zy, door bet verliezen van twee Veldflaagen, eok door Cezctr verhinderd werden. Ook noodzaakte hy de Germaanen, &z onder het beleid van Anovhms over den Rhyn gekomen waren, al vlugtende over denzelven te .rug te keeren, waar door dan de Eduën wel voor dien overval bewaard bleven, maar tevens alle onderwerping aan hunne befcher-
mers verfchuldigd waren. Na deezen
overwon Cezar de Belgen, terwyl een gedeelte van hun zig aan de magt des Overwinnaars onderwierp , en een ander deel, byna geheel verdelgd werd , zynde het overfchot , beftaande in de Brabanders en Vlamingen (Menapiërs en Morintri) nog in de wapenen gebleven , doch ook deeze moesten welhaast voor de overheerfchende magt der Romeinen bukken. Dus be¬
vond Cezar met zyn Leger, zig tot aan den Rhyn gevorderd, weldra zag men hem die Rivier 'overtrekken, en waarfchynlyk is



ÏEKKENICDH NEDERLANBEw.
*y ■ ten dien tyde m perzoon op het tav'isch Eiland geweest.
Z. Waaruit kan dit waarfchynlyk gtfciaafe worden ?
V. Gy heht gezien, dat de Brabanders, (Menapiërs) ter wederzyde van den Rhyn of #W hunne gehugten en I.anderyen hadden; de Kleefslandcrs (Uzipeeten) , en de Ijktykalingtrs (Tenkieren) , door andere bunner nabuuren al mede verjaagd zynde vertoonden zig in het vier- én vyftigfte Jaar voor Christus geboorte, omtrent den Rhyn aan de grenzen der gezegde Brabanders, die van fchnk hunne wooningen aan do fegtër zyde des Rhyn, ycihatQn *
den ftroom geweken waren, daar zv fland Hielden om den Wam4«*. j
oen vyanden den overtoet te
beletten. —, . n„n , . ,
„, mn zi' werden door de
^/>W„ verfcha!ia-, want deeze, vein-
ff ƒ rHg tC trckke"' ^kten de meeste
f*"*" ^ederophunnen voorden grond, daaizy. onverhoeds op hen aanvielen, en hen
vef>egen,e,r ^ ^eren, die aan de li„k,r. van den droom gebleven waren, daar
1' CEEL. n
" be-



GESCHIEDENISSEN DER
hetgeen naderhand gebeurd is, kan men befluiten, dat de Batavieren van hunnen kant beloofd hebben, den Romeinen met gewapende Manfchap by te ftaan. * Waartegen
bun beloofd werd, dat zy als Vrienden en Broeders van de Romeinen zouden worden aangemerkt, en dat zy boven die van G'afM het voorregt zouden genieten, om van alle fchatting vry te zyn. Ook vermoed men , dat de Kennemerlanders (Kaninefaatcii) , de West friezen (Mareztateii), en mooglyk ook de Mattiaken, mede in dit Verbond begreepen waren.
Z. En hoe werd dit Verbond onderhouden?
V. Volmaakt wel van de zyde der Batavieren, doch in geenen deele zoo zuiver van de Romeinen, en uit hunne verbreeking van dit Verbond, zult gy den oorlog van de Batavieren tegen de Romeinen zien ontdaan.
Z. Leverden zy dan in de daad manfchap aan de Romeinen?
V Ja, want maar weinige Jaaren daarna, ,,v:noct men in de Gefchied-Verbaalen, door
Cd'



7§ (lESGHI'EBF.NISSEN DER
brengen , den Zoon zyner Huisvrouwea Klaudius Druztis genaamd, af, die met zyne benden ter Zee , langs de kusten van Gallië op bet Batavlsch Eiland aankwam, als tot eene knding op eenen togt tegen de Germaanen best gefehikt zynde. Hy heeft ook aldaar doorluchtige gedenkteekenen van zyn verblyf, door het graven van eene graft» den Is fel met den Rhyn verëenigende, door het bouwen van verfebtiden Sterktens , en het leggen van eenen Dyk, tegen den linker-oever van den middelften Rhyn-arm, enz. nagelaaten. Dan by hetgeen Druzus ijj drie jaaren tyds , tegen de Sneven, Uzipeeten, Sikambren en Oostfriezen met voordeel verrigtede , vind men van geene Batavifche Hulpbenden gewag gemaakt, offchoon hy zig ook zeker van hen zal bediend hebben. Daar zyn 'er, die willen, dat de Kcnnemers door hem , (dien om zyne beteugeling van Germanië de naam van Germanicus gegeven werd,) mede zouden t'ondergebragt zyn ; dan alzoo hier voor geene de minfle zekerheid is, geloof ik liefst, gelyk ik even gezegd



flo (AO. ï6.) GESCHIEDENISSEN DER
m op het Batavlsch Eiland eene aanzienlyke' Vloot byëenbrengen, van meer dan duizend Schepen.
Z. Welk een verbaazend getal ? meer dan duizend Schepen? Deeze zullen zeker niet heel groot geweest zyn?
V. Gy moet u van den Scheepsbouw rm'dien tyd, geene verbeelding maken naar den tegenswoordigen ; echter waren zy groot cn Hevig genoeg , om tot het oogmerk , waartoe ze gefchikt waren, te dienen. Behalven de groote , die men te regt den „aam van Schepen geven mag, waren 'er ook korte Vaartuigen by deeze Vloot, die fmal van Voor- en Agteifteven, en breed van buik waren, andere met platte bodems, weder anderen met Roers aan de Voor^ en Agterfteven; vele waren bevloerd met bruggen, ter overvoering van fchietgevaartens, paarden en andere noodwendighe. den. Deeze Vloot gereed zynde, voer Ger* menïïw den Rhyn op , door den f0#* naar de Noordzee, tot aan- de Rivier de Eemt, Hiet geland, ontlcheepte hy het leger, doch ° aan






VEREENIGDE NEDERLANDEN. 9$
voornaamfte glorie ftelde. Hy had by zyne Vrouw twee Zoonen, van welken men weinig melding gemaakt vind, waarvan de rede is, omdat zy gedurende het berugtfte tydflip van zyn leven nog Kinderen waren, en ook omdat men na het eindigen van dien zoo berugten oorlog , van hem zelf geen verder gewag gemaakt word. Zyn Broeder Jullus Paulus werd, ter vergelding van zyne dienften, flaande de Regcering van Keizer Nero, omgebragt, welk geval gy hier onder het Pourtrait van Ciyilis ziet afgebeeld. Zyne oudfte Zuster had mede twee Zoonen, van Welken de oudfte Verax, het bevel over een gedeelte van het leger van Ciyilis had, en de ander , Clnudius Viëlor genaamd, droeg zig niet min dapper dan Civilis ; maar anders gedroeg zig de Zoon zyner jongfie Zuster, Jalius Briganticus genaamd, deeze, die Bevelhebber was, over eene bende Ruiters, in dienst van de Romeinen, verliet de zyde van Otho, ging over tot Vltellius, was een doodvyand van zynen Oom, en werd te Rheenen QGrimies') verflagen.
Z.



j4 CrES CHIE D EN'I S S E N DER
Z. Ik dank u Vader , voor dit bericht van eenen Man, die in onze Gefchicdenisfen zoo vermaard -is , ais een handhaver der Batavifche Vryheid. Belieft het u nu met uw verhaal te vervolgen.
V. De Oost-Friezen, door den dood van Sanqulnius Maximus , Man van edele afkomst, en rang van Roomsch Raadsheer, die federt eenige jaaren het bewind in Nederland gevoerd had, ftout geworden, begonden hunne voorige Zeefchuimeryen weder by de hand te vatten , en met hunne Rooffchepcn de Kusten van Gallië onveilig te maken, wordende aangevoerd door eenen Gannaskus , die een gebooren Ka: Inefaat
was# , Doch deeze werd fpoedig door
Korbulo , wien het bewind over Germanië was opgedraagen , door middel van eenige Vaartuigen , welke deeze van 't Batavlsch Eiland afzond, beteugeld , en kort daarop, door list om 't leven gebragt; de Friezen, hierdoor verfchrikt , zonden iusgelyks aan Korbulo gyzclaars, ook kwam 'er bevel uit Rome aan deezen Veldheer , waarby hem
het



•VEREENIGDE NEDERLANDEN. <;£
hm oeffcnen van geweld verboden werd waardoor alles voor eenigen tyd i„ deeze gewesten in rust geraakte.
sneeft Korbulo hiér te lande ■ niets anders verrigt?
v- 3» -zeker, en wel zulke bed,yven , waardoor zyn naatn vermaard gebleven is,
en d,e m nuttige zaaken beftonden. . -
Den Friezen, die, gelyk ik zeide, gyzelaaars aan hem zonden, wees hy Akkers aan om te bebouwen, gaf hun Wetten, en Helde Perzoonen aan, om die Wetten ten uitvoer
te brengen En oni hm fn ^ ^
bonden, deed hy in hun land eene Sterkte bouwen, ter plaatze daar nt, de Stad Groningen is Doende üémSt opdat
de Soldaaten door ledigheid niet ontaarden zouden, hen eene graft uit den Rhyn in de Maas graven.
Z. Welke was deeze graft ? jfs dezelve nog bekend ?
V. Daar zyn 'er, welke de Vliet, die van Laden door Bel ft in de Maas loopt, daar voor houden; dan anderen , dien men beter
ge-



fEREENIGDE NEDERLANDEN. 97
Z. Werd die Klaudius ook niet omgebragt ?
V. Ja, en wel door bewerking van zyne Gémaahn Agrippina, die hem door veraf deed van kant helpen, om haaren Voorzoon Nero ten troon te verheffen.
Z. Hóe gedroegen zig de Batavieren daar by ?
V. Men vind niet, dat zy zig daarmede gemoeid hebben , maar wel, dat zy aan Agrippina veele dienfien beweezen , en by Nero de waardigheid van tyfwagtën behouden hebben. Ook genooten zy, in het begin van zyne anderszins vloekwaardige fcégeêrn* het voorregt, dat Paulinus Pompejus, m het bewind van den Neder-Rhyn gefield, den begonnen Dyk van Druzus, tot aan Katwyk toe, door de Soldaaten deed voltrekken waardoor het Bataviseh Eiland nog meer Voor de overftroming des Rhynwaters beveiligd werd, welken arbeid zy voltooiden in het jaar vyf en vyftig. Het nut, dat hiermede beoogd , en ook wezenlyk bereikt was, werd echter door de Friezen, die
1» DEEL, P
aan



. GESCHIEDENISSEN DER. ,
aan de overzyde van den Rhyn woonden, gantsch anders aangemerkt, vermoedende, dat den Vcldheeren de magt benomen zynde , o;n de Oyer-Rhynfche Volken, met de wapenen aan te tasten, zy dit alleen verrigtten, om de benden in arbeid te houden. Op deeze verbeeldinge ftout geworden, en aangemoedigd door Verritus en Malorix, Mannen van aanzien onder hen, voerden zy de hunnen jong en oud, door de Wadden en Meiren , niet alleen tot aan den onbedyktge» bleven llhyn-oever, maar namen zelfs bezit van Akkers, die ten gebruike van de Romeinfchc Soldaatcn ledig gelaaten waren, waarop zy hunne wooningen bouwden , de Akkers bezaaiden, even als of zy op hunnen Vaderlandfehen Bodem waren.
Z. En hoe werd dit door de Romeinen opgenomen ? j ■ -
V. Pompejas, in 't bewind opgevolgd zynde door Dubius Aviius, gebood deeze hen , de ingenomen Akkers weder te verlaaten , en binnen hunne Landpaalen te rug te keeren, met bedreiging van hen anders met de ge-
. hee-



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
heele magt der Romeinfche wapenen op het lyf te zullen vallen; ten zy ze van Nero verlof tot het bebouwen van die Akkers wisten
te verkrygen : om dit te beproeven,
-begaven zig de gemelde Ver r itus en Malorix naar Rome; daar gekomen zynde op een tyd, dat 'er geene gelegenheid was, om gehoor by den Keizer te krygen, werden zy, als gezanten van Bondgenooten, in den Schouwburg van .Pompejus geleid. Mooglyk zult gy u verbeelden, dat deeze Mannen, met groote verwondering de Romeinfche Toneelfpeelders befchouwden; maar neen, zy, die niet gewoon waren in ! hunne vermaaken, anders dan eenige naakte Jongelingen te zien , tusfehen ontbloot geweer en kwetzende werpfpeeren, zonder eene toejuiching, in openlyk gebaar en handgeklap beftaande, te ontvangen , gaven op hetgeen zy niet verftonden, ook geen acht. Integendeel, zy vestigden hunne oogen op de geenen, die in het ruim van den Schouwburg zaten, en vroegen naar het onderfcheid der rangen, en wie de Ridderfchap, en wie de Leden van den Raad waren, hier op vol^ 2 daan



XOO GESCHIEDENISSEN DER.
daan, viel hunne aandagt op fommigen, die in uitheemsch gewaad , in de zetels der Raadsperzoonen zaten, en vraagden, wie
deeze waren? ; . Als hun geantwoord
werd, dat men deeze eer aan Gezanten bewees , yan Folken, die in dapperheid en yr'undfchap voor de Romeinen uitmuntten ; riepen zy luidkeels uit: dat geene Volken m vapenen of trouwe de Germaanen te boven gingen. Waarna zy van hunne plaatzen opbonden, en zig Hout moedig onder de-Raadsbecren plaatsen.
Z. En hoe behaagde deeze daad van ronlboiftige ongeveinstheid en koenheid aan de Romeinen en hunnen Keizer?
V. Htm gedrag werd hen van den Raad ten goede genomen, en Nero zelf, was 'er zoo over voldaan, dat hy hun het Roomsch
Burgert echt fchonk. Echter gebood hy
hun tevens , de in bezit genomen Akkers ,
weder te ontruimen. Dan de Friezen,
hierop geen acht flaande, moesten door de Batavieren en eenige Romeinen, met geweld genoodzaakt worden, die te verlaaten»



VERESNICBE NEDERLANDEN. ((530 IC I
Z. Wat zeggen ons de Gefchiedfchryvcrs verder van de Batavieren "i
V. Kort na deezen tyd, hielpen zy de P,omeincn het Eiland Mom., geieegen tusfehen Engeland en Ierland, op de Britten vermeesteren. Door deeze nieuwe b!yk van hunne trouw en andere bedryven, üelde de wreede Nero des te meer achting en vertrouwen in deeze Volken, die zyne Lyftvagten waren, cu welke gedagte hy van hunne getrouwheid voor den geenen , dien zy dienden, maakte, toonde hy, wanneer hy zyne Moeder, voordat hy haar moorddaadig deed ombrengen, van haare Batavifche Lyfwagten beroofde! 1 En van wat nut zy voor hem waren, werd hy ras daarna ontwaar, toen de toeleg, dien men op zyn leven gefmeed hadt, ontdekt werd, wanneer de Batavieren, eerst door de Stad rennende, en daarna langs het platte Land , alle de fchuldige en verdagte
Perzoonen ter ftrafTe fleepten. Dan alle
deeze dienden werden door den bloedgieriger! Nero fchandelyk beloond; want Fontejus Ka. fito, die in 's Keizers naam in Neder-GennaE 3 niS



102
GESCHIEDENISSEN DER
nlë het bewind voerde, deed, het zy om den Keizer in zyne wreedheid te believen, of om eenige andere redenen, die onbekend zyn , (want van het voorwcndzel, alsof zy eenen opftand berokkend hadden , vind men nergens eenig bewys) Julhis Paulus, den Broeder van Civilis ombrengen , i en CiviUs naar Rome zenden, alwaar hy, zonder acht te nemen op zyne afkomst , of op de dienften, die hy door zyne dapperheid den Romeinen beweezen had , geduurende het leven van Nero , in gevangenis gehouden werd.
Z. Het verwondert my, dat Nero, Ciyilis ook niet deed ombrengen, deeze moord zou hem niet meer gekost hebben , dan die van jfulius Paulus.
V. De Tyiannen zyn altyd vreesachtig, en zoo ging het ook met Nero ; de Gallen hadden door aanhiczing van Kajus Juliut Vindex, hunnen Bewindsman, eenen edelen Romein, dien het lang verdrooten had , dat bet Romeinfche Volk dus tyrannisch mishandeld werd, geweigerd fchatting te geven,, £ - en



*Ó4 (69.) GESCHIEDENISSEN DEft
ftrooijen, zond hy eerst de voorgemelde Hulpbenden naar Brittanje te rug DecZc op
hunne reize vernemende, hoe de Germaanen m 't gemeen wegens Galba*s gierigheid te onvrede waren, waren de ee.iten, die in 't Jaar negen-en-zestig weigerden , den eed van getrouwheid te doen, anders dan in den naam van den Romein/eken Raad, en verklaarden door afgezonden Boden aan de Lyfwagten, die zig te Rome bevonden, dat een Keizer in Spanje verkooren , hun mishaagde, en dat zy zeiven eenen anderen zouden kiezen, die
nan het gantfche Heir voldoen zou .
Galba, hier van verwittigd wordende, was te driftig in zyn befluit, want in plaats van de Lyfwagten door zagtheid in zyn belang over te brengen, dankte hy hen af, en zond hen zonder eenige belooning voor alle bcwezene dienden weg. • _ Kort hierna* werd de vrekke Keizer , door de Krygsknegten omgebragt.
Z. Hier bedroog dus de gierigheid de wysheid, gelyk het fpreekwoord zegt. Maar
wie



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
105
wie was zyn Opvolger, en lioe gedroegen zig de Batavieren onder denzelven?
V. Na Galba, werden genoegzaam te gelyker tyd, twee Keizers verkooren ; Otho, die den aanflag op bet leven van Galba befticrd bad in Italië, en FittUius, die aan den Neder-Rhyn, alwaar by in 's Keizers naam bet bewind voerde, reeds by het leven van Galba, tot Keizer was uitgeroepen. By deezen toeftand van zaaken , had elk het oog geflaagen op de terug gezonden Batavifche Benden , vcrwagtende , welke party deeze ervaaren Krygskncchten kiezen zouden; weldra echter verklaarden zy zig, gelyk hunne Landgenooten gedaan hadden ,'^voor Fitellius; waardoor deeze ftouter geworden , zig gereed maakte om zynen mededinger Otho, in Italië te beoorlogen,brengende, ten dien einde,twee legers op de been ; over het een van welken het bevel gegeven werd aan Cécina, en het ander ftelde hy onder Fabius Falens , onder wien zig de Batavifclie Ruiterbenden bevonden. ' Op den togt van dit Leger,
ontftond 'er onëenigfoeid tusfehen de Batr.risE 5 ren.t



• iOCT GESCHIEDENISSEN DE»
ren, en de vyfde Keurbende der Romeinen y welke Falcns riogtharis gelukkig {tilde, door het ftrarteh van eenige weinige Batavieren, waartoe hy zig geKOodzaakt vond, indien hy
zyn gezag bewaren wilde. Cécina had,
insgelyks eenige Germaanen en Batavierenonder zyne Vaandels, deeze maakten zig op teieuw beiügt door hunne Zwemkunst, want heet en jeukerig naar den ftryd, zwommen zy de Rivier de Po tegen over Placentia, over , waarmede zy geen kleinen fchrik ia ^ het Leger van Otho, hetwelk by Pkcentia hg , veroorzaakten , en Cécina. gelegenheid gaven, om met hef gnntfche Leger de Rivier tnsgefyks over te trekken. De bezet¬
ting, echter, die Placcntia voor Otho verdeedigde, gedroeg zig zeer dapper , fchictendë onöphoudelyk met pylen en fleenen , van de hooge muuren der Stad, waar by de Batavieren en Germaanen, met hunne naakte ligchaamen, alleen door hunne Schilden boven de fchottders te houden, gedekt, geweldig keden, ja de vetdeediging was zoo hardnekkig, dat Cécina niet alleen het beleg opbrei • ken ,