KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK COLLECTIE-THIERRY BRUIKLEEN van de Ned. Herv. Gemeente te 's Gravenhage 7118 - '35   GESCHIEDENISSEN DER VEREENIGDE NEDERLANDEN.   GESCHIEDENISSEN DEK VEHEENIGDE NEDERLANDEN. voor de vaderlandsche jeugd. VIERDE DEEL. met plaaten en pourtraiten. te AMSTERDAM, by JOHANNES ALLART. mdccuxxiv.   TWEE- EN- TWINTIGS. GESPREK. i n b o V d. 'Karei de V, legt £ grondlagen tot de onderdrukking der Fryheid. Zyn gedrag omtrent de Proteftanten in Duilschland. Concilie yan Trenten. Zwaare bede door de Landvoogdesfe gedaan. Voordeelen door den Keizer behaald. Dood van Luiker, Zyn Karakter, Middelen door Karei aangewend, ter vergrooting van zyn gezag in de Nederlanden, Maximiliaan Heer van Beteren, Admiraal van Holland, word Stadhouder, Dood van Hendrik den VIII en Frangois den I, Verlofgeld op de Graanen afgeschaft. Uitfpraak over de Leenroerig. Weid der Nederlanden aan het Duitfche Ryk. Dienden van Vigilius in dit /luk. Filips, Zoon van Karei, word ingehuldigd als Opvolger van zynen Vader. Ir.koad van zy. tien Eed. De Titel van toekomende Over ft e IV. deel. A 3 Heer,  Ö GESCHIEDENISSEN DER lieer, door %tyffA aan Keizer Karei gegc- * yen , door de Slaaien zorgvuldig gemyd. Ruard Tapper „ als Opper-Inquifiteur der Nederlanden aangejleld. De Magiflraat van Antwerpen weigert de afkondiging der Plahaaten op de Inquifttie. Misnoegen der ^Duitfche Forflen. tegen Keizer KareU Zy verbinden zig met Hendrik den II, Koning van Frankryk. Noodzaakcn Karei tot het fluiten van den Vrede te Pasfau. Oorlog met Frankryk. Nicolaas Perrsnot, Heer . van Granvelle ., werkt ten voordeele van Willem den I van Oranje. Zy nadood. Zyn m Zoon , Antoni Perrenot, ,Bhfchop van Atrecht, komt . in de Nederlanden, Benoemt eenige voornaame mannen toe de Kerkver • gadering te Trenïe. Maarten van Rosfum behaalt eenige voordeelen op de Fraufchen. De Hertog van Alba belegert Mentz te •vergeefs. Zorge, ter beveiliging van de Hollandfche kusten en de Haringvisfchery. Teruanne en Hesdin , door den Keizer be.magtigd. Veldflag tegen de Fraufchen. Staatsyerander'wgen in Engeland. Dood van  VEREENIGDE NEDERLANDEN. f van Koning Eduard den VI. Johanna Cray tot Koningin uilgeroepen. Staat de kroon uf ten behoeve van Maria, Word onthalsd. Maria trouwt met Fiïïps van Spanje. Karei verzuimt zyne belangen in de Nederlanden. Inval der Franfchen. Filibert, Hertog van Savoye , verliest den yeldflag by Renti. Mislukte aan/lag van Karei op Mentz. Zeeftag in de Hoofden tusfchen Douvres en Calais, Gevangenee* ming en bjfchuldiging van Engel Mcrula. Zyn dood. Zorge der Staat en voor de bewaaring der Privilegiën, Redenen,waarom de Oorlog min fterk word voortgezet. Bezigheden van den Keizer, Willem, Prins van Oranje, heeft het opzigt over de aanleg van de fterktens, Charlemont en PhUippeville. Valt in Pikardiè'n. Pest in het Keizerlyk Leger. Dood van Maarten van Rosfum. Redenen, die Keizer Karei bewogen tot een befland met Frankryk, en het afftaan der Regeering. Filips komt uit Engeland te Brusfel, om als Graaf gehuldigd te worden, Gunjlen, door Karei, voor A 4 den  S GESCHIEDENISSEN EER den afjland aan dc Nederlanden beweezen. tly vernieuwt het Privilegie, waardoor alle I Vreemdelingen van de Ampten worden uitgefloten, Plegtigheld by het doen der overdragt. Gedrag van Filips op dien dag, Be Landvoogdesfe doet affland van haare 'waardigheid, Filips vernieuwt zynen Eed, en ontvangt denzehen van de Slaaten, Bedryf van Karei den V, na den afjland en zyn dood. Zoon. Waarde Vader , liet DerdeDeel van de Gefchiedcnisfen der Nederlanden heb ik in orde gebragt, en nu korae ik weder , met verzoek Cn in die hoope, dat gy my verder zult onderrigten. Het nut en vermaak, dat ik uit uwe Lesfen trek , doet my driftiger zyn, dan u mogelyk gelc-egen komt, doch ik twyffcl niet, of gy zult my des te ligter „verfclioonen , devvyl gy weet, dat de begeerte, om de grondvesting onzer vryheid van u te vei Maan , alleen de dryfveer van dceze myne drift is. Vader. Verre van u dit ten kvvaa'de te dut-  VEREENIGDE NEDgRLANDEN. 9 duiden , verheug ik my, dat de zaden , die ik u heb zoeken in te prenten, zo vaste wortelen by u ichietéru Het eeeigtte dat my fmert, is, dat liet pad , waar langs ik u tot den Tempel der Vryheid moet leiden , zo moeilyk is. Dan, hebt nog maar een poos geduld, en gedenk, hoe ik in den aanvang onzer Gefprekken u geteerd heb, dat het nuttigde, doorgaans, het moeilykst verkregen word. En overweeg, dat het geduld,het welk gy in het aanhooren deezer Gefchiedenisfen nodig hebt , in geene vergelyking kan gebragt worden by dat, het welk onze Voorvaderen , onder het door* liaan van de zwaarftc rampen, Lebben moe-, ten oefenen , om ons de Vryheid te ver- fchaflen. Wy vermoeien ons alleen in de befchouwing van een gelecden leed , en hoe meer wy ons op die befchouwing toeleggen , hoe meer wy de waarde van bet onfehatbaar goed , de vryheid, zuilen ïeeren kennen. Terwyl die kennis ons tevens den grootften afkeer moet inboezemen • tegen allen , in wier hart het ooit zou ktinA 5 n<*iï  IS geschiedenissen dep» nen opkomen , om de grondilagen van onze Burgcrlyke of Staatkundige Vryheid te onderrayiien. ——— Gclooï my, daar zyn zulke ontaarde molliters, en tegen hun is het, dat elk weldenkend Ingezeten , als een waa3öa Zoon der Vryheid zig moet verzetten. Be noodzaaklyke oefening in den Wapenhandel moet die Aterlingen doen zien, dat \vy onvtTwinflelyk zyn , als wy met eendracht en moed de Wapenen opvatten , om het Heiligdom onzer Vryheid, gevestigd in het bloed onzer Voorvaderen, met mannenkragt te befcherrcen. • Met lust vervolg ik dan de gefchiedenis en het bedryf van Keizer Karei den V, waarmede wy het aatfte Deel beflooten. Deeze Vorst , hoe zeer van de Nederlanders bemind, kan nogthans te regt als een onderdrukker der Vryheid, ter uitbreiding van zyn gezag, worden aangemerkt. Dat zal u , uit het vervolg van myn verhaal, denk ik, ten overvloede blykcn. Na den aanwas zyner Mó- gendheid, door de overmeestering van Gelisiiand, waardoor hy nu meester van alle de  £Ao. 15450 VEREENIGDE NEDERLANbEK II de Nederlanden was geworden , verfierkte -hy zig te meer door het aangaan van nicu.wc verbindtenisfen , om Frankijk te fnuiken, het welk hem gedeelt.elyk gelukt zyn* van Ilennin, Heere van Bosfu , maar in de maand Jannary des volgenden jaars moest het beleg worden opgebroken. Gcduu rende den Winter was men met niets anders hier te Lande bezig, dan met het beamen van middelen, om geld te vinden , om den kryg met meer nadruk te kunnen voortzetten, en tegen het voorjaar de Ha* B 3 *> ring»  3o (Ao.i5530GESCIilEDENISSEN nER ringvaart te befckermcn. —— Dc Ilollaiuïfche , Zeemvfche en Fnefche kusten , die voor ecncn aanval der Franfche Oorlogfchcpen blootüonden, vorderden mede alle mo- gelyke voorzorge. De Stadhouder wtrrtl met vier Regimenten langs de kusten gelegd, dc Zeedorpen van Gefchut voorzien, cu met al wie maar eenige kunde had werd geraadpleegd, om de ftranden te beveiligen. .—— Om aan de bede van Deo ooo Kareis guldens, inliet jaar *55E,*~ voldoen, werd bet fchoorftcengeld van twintig Huivers in do Steden, en vyftien Huivers op dc Dorpen, ingevoerd. Z. Mar was mm by het inwilligen en opbrengen van zo veelc lasten niet bedagt, om eenige voorregten of vryheden te vcrfcrygen, of de oude te h erf tellen ? V.. Men poogde wet, eer men zyne toestemming tot deeze Bede gaf, redres te bekomen by de Landvoogdesfe, op het begeeven der an.pten , doch goede woorden. en beloften was al wat 'er volgde. Het gelukte intusfehen Karei in deezen Veld-  CAO.I553-)VEKEENICDfi NEDERLANDEN. 31 'Veldtogt Terruanne en Hestïïn te bemagtl'gen, eindigende de Veldtogt met eenen hevigen doch onbeflisfenden Vildflag tnsfchen de beide Legers , aangevoerd door Lamoraal, Oraave van Eg-mond, en den Hertog yan Mommoranci , waarby vcrfcheiden van de' Keizerlyke Legerhoofden het leven lieten, terwyl veeie van de Fraufchen krygsgevangen werden gemaakt. 2. Mengde Engeland zig niet in dccz^n 'Uryg ? V. In dat Ryk waren gewigtiee veranderingen voorgevallen. Eduard de VI had reeds voor den aanvang van deezen Oorlog gekwynt aan eene borstziekte, die hem den 6den jfhïy deezes jaars ten graavc fleeptc. Volgends testament vin zynen Vader moest fty WOrdcn opgevoI?d door Maria, Dochter van Hendrik den VIII, en Kaiharina yan Arrwion , cn na derzelvcr ovedyden door Elizabeth, Dochter van denzonden Hendrik, en Anna van Bolain; doch Eduard benoemde voor zynen dood Johan** Gra$> Dociiter van Hendrik, Hertog van B 4 . Suf  32 GESCHIEDENISSEN DER jSyffolk , tot zyne Opyolgfter ; alzo men hem had diets gemaakt, dat Maria, die ieyerig Roomscbgezind was, de Hervorming, die hy in het Ryk had ingevoerd. , weder vernietigen zou. Johanna Gray aanvaardde dan de Regecring , doch alleen op fierk aanhouden van haare party , cn niet met haar eigen genoegen. Keizer Karei s aan wien zy van haare verheffing tot den troon berigt gaf, weigerde haare gezanten gehoor te geven, of haaren brief te ontvangen. Maria liet zig inmiddels ook als Koningin uitroepen , eu kreeg bin.i en kort zo grootcn aardiang, dat zy algemeen ev.kend werd. De ongelukkige Johanna, die alleen om het belang van haare Voorftanders , en door dezelve als genoodzaakt de waardigheid van Koningin had aangenomen, lag dezelve , negen dagen daarna, gewillig weder af; dan hoe onderwerpelyk zy zig toonde, moest zy, benevens veele van haare uiedcftanders , dien ftap met den dood bekopen, wordende opcnlyk onthalst. Maria , nu door haaren dood zig gevestigd ach-  (A.0. I554.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 33 achtende op den troon, verbond zig met den Keizer , die niet naliet zyn voordeel daar door te bewerken. Filips, die zei dert eenige jaaren Weduwenaar was, moest, volgens 's Keizers oogmerk, met Maria trouwen. De Koningin , die alles zou gewaagd hebben , om den Roomfclicn Gods* dienst te bevoordeelen , bewilligde ligtelyk •tot het haar voorgeflagen Huwelyk, dan het Parlement was 'er op verre na zo gemaklyk niet toe te bewegen. De Graaf van Egmond trok met een aanzienlyk gevolg in 's Keizers naam naar Engeland, en beraamde aldaar de voorwaarden, waar op het Huwelyk in de Maand May 1554 te Win- •ehesier geilooten werd. Dus ziet gy, dat 'er in Engeland geene gelegenheid was, om zig met den Oorlog tusfchen Karei den V en Hendrik den II, in te laaien, zelfs •had de Keizer, door den yver om het huwelyk van zynen Zoon voort te zetten, zyne belangen te land verzuimd , en Hendrik was voor hem in dit jaar te veld , -rukkende, met drie byzondere. Legtrs in de B 5 N<«  §4 GESCHIEDENISSEN DEO. Nederlanden, welke eenen inval in Artoïs, Luxemburg en Henegouwen deeden , in welke Landfchappen dc Franfchen eenige Steden veroverden. —* Het Keizcrlyk Leger onder bevel (taande van Emanuël FUibert, Hertog van Savoyen, werd verfterkt door da tegenwoordigheid van Karei zclven , en de maniclmp , die hem verzelde. By Rcnti viel , ten nadeele van den Keizer , een hevige veldfiag voor , ook mislukte Karei een voorgenomen canflag op Metz. ——• Ter zee viel mede een hevig gevcgt voor, in de Hoofden , tusfehen Calais en Douvres. Eene vloot van twee- en twintig Nederlandfche Oorlogfchepcn keerde in de Maand Augustus uit Spanje naar het Vaderland. Voor Douvres ontmoetten dezelve negentien groote en zes kleine Franfche Schepen , die op het eerfte gezigt de Nederlandfche Schepen zogtcn aan te klampen en te bemagtigen. , De Nederlanders, die meest bezorgd waren voor hunne Koopmanfcbappen, die zy iuhadden, ontweken den vyand, fleunende op hun grof gefchut 5 doch zy kon-  rv. b.pLi.   VEREENIGDE NEDERLANDEN. 35 konden niet verhinderen , dat vyftien Franfche Schepen zig aan een gelyk getal Ne- derlandfche vast maakten. Het gevegt werd toen allerhevigst, duurende den ftryd van 's morgens ton negen tot 's namiddags te drie uuren. &— Een flaauw denkbeeld daarvan kunt gy maken uit de nevensgaande afbeelding. Z. Dit gezigt/ treft my, en herinnert my den jongften Zeeflag op Doggersianki kwamen de Nederlanders 'er toen mét diezelfde glorie af ? V. In veele opzigten, ja; want de Fraufchen , fchoon veel fterker in magt van volk dan hunne party, ziende , dat het niet gemaklyk ging de Nederlanders meester te worden , floegen ecnen ftilftand van wapenen voor. Verfcbillend zyn de berichten van den uitflag des gevegts; daar zyn 'er , die zeggen , dat op de weigering der Nederlanders, de Franfchen den brand in hunne zeilen ftakên , om door dit middel het gevegt te doen eindigen ; anderen bewceren, dat de Nederlanders uit wanhoop B 6 het  3-5 GESCHIEDENISSEN DER het vuur in hun eigen buskruid wierpen, dan hier in komen de verhaaien overeen, dat de vlam tot alle dc Schepen zo fel üverfloeg , dat veele v.m de vlugtelingen , om lyf en leven te bergen , in zee iprougen , naar de minst befehaadigdc Schepen zwommen , en van vriend of vyand , zonder onderieheid, geborgen wierden. De Nederlanders befpeurden inmiddels bier dc ontrouw der Fraufchen. Zy de ieverigfce 2.yude, om hunne medemenfchen te redden , overlaadden hunne kielen met vyansien, die ontwaar wordende, dat zy de fterkfce op fommige Schepen waren, 'er zig meester van maakten , en ze te Dleppe opbiagten. In het algemeen hadden de Nederlanders meer Volk en Schepen -verlooren dan de Fraufchen, Z. Hoe ging het ten deezen tyde met de vervolging en zaaken van Godsdienst ? V. Deeze was thans niet algemtei , dewyl ter. voortzetting van den Oorlog Bede op Rede gedaan werd , en de Keizer en zyne Arnntenaa.rs , om in dezelve ie doen bcw;!ZT9^ )"■■'"•: \Z li-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 37 ligen, meer door de vingeren moesten zien, dan hun lief was. Geloof echter niet, dat de Inquifiteurs daarom werkeloos waren. Efen voorbeeld van hunnen bloeddorst was in dit jaar een zeer eerwaardig Man, met nuame Engel Merula. ■ Deeze van ket- tery verdagt , werd in het jaar i553 , 0p last van F* Sonnius, gevangen, en met bewilliging van Heer Jan van Crmningen, üs Heere van Ueenvliet, alwaar Merula Pastoor was , naar 's Hage gevoerd, en na eenige dagen zittens op de voorpoort , overgebragt m het Convent of Klooster Bethlehcm , afU waar de Inquifiteur Generaal, met zyne'zogenaamde geestelyke Rtgters , den a^fteri September deezes jaars hem als cenen overwonnen ketter verklaarden, en aan dcnllove oveileverden , om tegens hem , volgends dc Plakaaten van zyne Keizerlyke Majefteir te procedeeren , en te vonnisfen tot ftraffe des doods, maar zyne Marteldood, u Bergen in Henegouwen , viel eerst voor in het jaar 1557. Ten zelfden tyd zaten m den Haag nog twee andere Priesters gevau-  j3 (Ao. IS50 GESCHIEDENISSEN DER gen , de een van Rotterdam, en de ander van Overfchie, die mede van ketterybeticht waren. —— Her Hof van Utrecht had dceze drie ongeluklugen opgeëischt, en ten dien einde den Fiscaal Sonnius in Holland gezonden , die begeerde, dat hem dezelven, achtervolgends het Octroi, den siften November 1554 , door zyne Keizerlyke Majefteit aan den Bisfchop van Utrecht geaccordeerd, raakende de uitvoering van geestelyke perzoonen buiten Holland, zonden Worden overgeleverd. Dit was regelregt llrydig tegen het privilegie, de non evocando, den 11 Juny 1452 aan de Staaten van Holland verleend , die zig , daar op beroepende, ook met kracht zig tegen het verzoek van den Bisfchop verzetteden. —1— Danniettegenftaande dit alles , werd Mcrula , zo als ik reeds gezegd heb, naar Bergen in Henegouwen gevoerd , en aldaar ten brandftapel verweezen; maar de eerwaardige ou¬ den Man gaf den geest, terwyl by voor het Brandhuisje geknield, zyn jongfte gebed deed. «— Dit geval gaf echter aanleiding, dat  VIREENIGDE NEDERLANDEN. dat de Staatcn van den Lande naamver ncrk begonden te geven op 's Lands Voorregtbrieven, en dezelve alle byeen deeden verzamelen , en op eene verzekerde plaats in bewaaring brengen, zo als ook daadlyk gefchiedde, wordende zy in een kistje, in het klooster in 'j Hage , in bewaring gebragt en gehouden, niettegenflaande alle de moeite , die het Hof en de Landvoogdesfe aanwendden i om dezelve magtig te worden. In onze Sradsgefchiedenisfen vind gy om deezen tyd ook gewag gemaakt van het • fchandelyk fpel, het welk door den Burgemeester Hendrik Dirkszoon en Floris Eg. beriszoon, Kettermeester en Onderpastoor van de Oude Kerk , aan Willem Bardes , Sehout van Amflerdam, door valfehe befchuldiging van Herdoopery berokkend werd , waarvan hy niet , dan na het doorftaan van veel foltering en fchade, door het ontdekken van de valschheid der getuigen, die ook welverdiende fïraffen , als een loon n.iar hun werk ontvingen, werd vrygefpróken, tervvyl de Burgemeester en Kettermeester  40 GESCHIEDENISSEN DER ter zig wisten te verfchooncn, en dus vry gingen , fchoon zy de aanlcggers waren van het ichelmftuk. Z. Dit hoor ik met leedwezen en verachting aan, zulke fnoodaarts moesten, zonder aanzien van hunnen rang of waardigheid, voorbeeldig geftraft worden. Maar dit geval herinnert my , wat ik op de fchoolen ieere; te weten het fpreekwoord : de kleine Dieven hangt men, de groote laat men lopen. Hoe ging. het intusfehen met den Oorlog? V. Gebrek aan geld belette de twee Voiften , om eikanderen zo veel kwaad te doefl , als zy wel gewenscht hadden. . Karei hield zig meest bezig met het ftigten van Nieuw Hesdin , en twee fterktens, Charlemont en Philippeville, over welke twee laatfte hy de zorg had aanbevolen aan zynen gunfteling, Willem, Prins van Orange, die ook in Pikardyen viel, en aldaar het Leenmanfchap van Frankryk verlloeg. De ;pest , die fterk in het Keizerlyk Leger woedde , rukte onder andere vcornaame manr.cn , ouk Maarten van P^osfum uit het 1c-  (Ao. I555.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 4.I leven. 5 j En in datzelfde jaar 1555 werd een beftand met Frankryk te Kameryk gefloten , voor vyf jaaren. Z. Uit aiw verhaal "zou ik wel durven befluiten , dat Karei meer door gebrek aan geld en goed »geluk 'er van afzag , om Fiaukryk te vernederen , dan wel uit liefde voor het belang zyner Onderdaanen. Misfchien deed dezelfde reden' hem wel een tegenzin krygen in de Regeering? V. Gy' oordeelt niet ongegrond» Men houd het algemeen voor eene der vooruaamfte redenen van den grooten flap. 9 dien hy deed met zig van dc Regeeiïng te ontdaan , de Nederlanden , en daaina ook zyne overige H.erfchappyün aan zynen Zoon Filips over te dragen, cn ten voordeele van zynen Broeder Ferdinand, affhmd van het Kefcécryk te doen , dat hy tegen Frankryk niet opkon. Na dc mislukte belegering van Meisfï in het jaar 1552, fclieen hem zyn voorgaand geluk verlaaten te hebben ; Schatten en Volk , alles werd vrugteluos verfpild, het bekomen van Pen, uiiJr  GfLSCHIF.OlïNlSSEN DER ningen ging doorgrands mat de grootfte moeilykheden verzcld; in Duitschland waren de Proteftanten hem genoegzaam meester; vreezende dan mooglyk alles te verliezen, wilde hy, fchoon nog maar vyf- en vyfug jaaren oud , het ongeluk te voren komen, \ om dit echter niet te doei blyken,, bediende by zig van voorwendze'ier. , die by min doorzigtigen ligtelyk voor goede munt werden opgenomen ; de zwakke ftaat ryner gezondheid, en eene uitedyke vertooning van Godsdienftigheid, die hem, zo by voorgaf, meer op Cc toekomende Ecuwisheid dan op den te*, nwoordigen tyd deed denkeu , en aandreef, om voor het behoud zynet ziele te zorgen , waren de bckleedzels, waarmede hy zyne «ft» oogmerken wist te bedekken. — Nog zou men 'er kunnen bvvoegen, dat de miskifc kiug van FWps niet als Rocm-ch-Konipg te hebben doen erkennen , en de ouvrugtbaarheid van Maria, waardoor Filips de fceize lvke waardigheid, en deszelfs kmdetm Jen troon van tngchnd moesten fen,  KOMSTE VAK HXIPS uEK II TE BHïTSSEi .   VEREENIGDE NEDERLANDEN. 43 ièn, hem geene geringe fmertcn veroorzaakt hebben. De haat , die de Engelfchcn zelfs Gperriyk tegen Filips betoonden , vernederde het hart zeer van eenen Vorst, zo booghai tig als Karei inderdaad • was. Zo haast- was zyn voornemen in de Neder» landen niet rugtbaar geworden , of de ervaarenfte Staatsmannen voorfpelden 'er niet veel goeds van, maar niemand hunner durfde openlyk zeggen , het geen hy dacht. * Op bevel van den Keizer, kwam Filips, den agtften van September, uit Engeland te Brusfcl aan, alwaar hy plegtig coot den Keizer, de Landvoogdesfe, den Adel cn Leden van Skaat . die 'er reeds tc;onwoordig waren, ontvangen weid, op eene wyze , als gy hier ziet afgebeeld. . De laatfte gunst, dieti Karei, de V aan de Nederlanders bewees , beftond ili het befchenken van eenige Nederlandfche Iieeren met nieuwe waardigheden. Kuilenburg en Bosfu werden tot Graaffchappen verheven,, en Vlisfingen en ter Fccr tot een Markgraaffchap. 1 Het oude Privilegie, betel-  44 , GESCHIEDENISSEN DER helzende , dat teen Ampten anders dan amr Inboorlingen , of ten minden aan Nederlanders zouden worden gei even , was door hem te vooien in de Maand Md vernieuwd. Wordende echter de Stadhouders en Vliesridders daar van uitgezonderd. Dit voorregt werd door Filips, by opene Brieven , met eigen handteckening onder het groot zegel bevestigd. ■ DeStaaten nu, volgends gedame befchryving, te Brusfd vergaderd zynde , met last om in den affhnd te bewilligen, den eed van den nieuwen Vorst te ontvangen , en in naam van hunne Committenten te doen , zo genaakte emdelyk de dag, waar op deeze groote pkgtigheid ftond te gefcliiedcn, zynde den s5ften van de Mi.mel October elaartoe bc- p*na]d. De Keizer , alsof hy trots was op zyne vernedering, had, om den ltrster daarvan, ten voordeele van Filips, te vermeerderen , aldaar verzogt tegenwoordig te zvn , zyn Broeders zoon , Maximiliaan , Koning van Boheemen, dien de Nederlanders Bever'als Graaf zouden wilkn ontvangen heb-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 45 hebben , dan Filips , en deszelfs gèmaalai Maria, Dochter van den Keizer Karei, Emmanncl Filibert ,' Hertog van Savoyen, Kareis Zuster Eleonora , Koninginue Weduwe' van Frankryk , en Maria , Koninginue We- y duvve van Hongaryen , de Landvoogdesfcv als ook zyne Nigt, Christina, Dochter van* \ Chrisliaan den II, Koning van Denemarken* en Hcrtoginne van Lotharingen. Na dar de Keizer zynen Zoon tot Opperhoofd derRidderen van het Gulden Vlies had verheeven , eene waardigheid tot hier toe doorhemzelven bekleed , deed hy door Filibertvan Brusfel , Lid van den Raad van Staa-. j ten, zyne verdere meening aan deeze aan-. zienlyke vergadering verklaaren. E11 terwyl deeze nog fp;ak , Hond de Keizer onverwagt op , leunende op den fchouder, van Willem Prinfe vair O range- , en las uit. een Memorieboekje, dat hy in de hand had, in de Franfche Taal op, wat hy zedert zyn veertiende jaar tot op deezen dag aanmerkelyks verrigt had, welke togten hy bad gJdaan, hoe menigmaal hy over zee gefteeken was,  4& GESCHIEDENISSEN DEft was, welke oorlogen by gevoerd, hoe vrüe verbonden van vrede en vricndichap by gemaakt had , en dit alles op eene deftige ytyze. En op het einde van zyne re¬ den , die hy tot Filips voerde , zeide hy : . n weinigen zullen dit myn voorbeeld „ navolgen: gelyk ik zelfs hier in van de „ oudfte tyden af, naauwlyks een voorbeeld voor my gehad heb. Doch , men „ zal myn befluit eerst pryzen , als men „ zal zien dat gy u hetzelve waauhg ^ maakt. En dit zult gy doen , als gy de „ wysheid , welke gy tot hier toe bemind hebt , als gy de vreezc Gods en den „ Katbolykcn Godsdienst, al'cn de regte „ zuilen der Regeering, fhndvastig blyft „ aanklceven. Een ding heb ik hier „ maar by te voegen , den Almagtigen te „ bidden , dat by u eenen Zoon geve, „ wien gy ft gebied afftaan kunt, doch „niet behoeft af-te ftaan." . z. Dit moet eene gebeurtenis geweest zyn, die de tegenwoordig zynde, niet zonder aandoening hebben kunnen aanfehou. wen.  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 4? wen, Hoe gedroeg zig Filips by deeze gelecgenhcid ? V. Toen de Keizer eindigde met fpreken, viel Filips op de eene knie , vatte zyns Vaders rechterhand , en fmctkte hein om zynen zegen , die door hem met traa* nen in de oogen ontvangen, dc omftanders mede deed wecnen. Toen opryzende s keerde by zig met een vricndelyk gelaat naar de Staaten , en na verfchooning verzegt te hebben wegens zyne onbedrevenheid in de Land-taai, om zig by zo plegtig eene gelegenheid wel te kunnen uiten, vatte Antonie Perenot het woord voor hem op , bedankende, op eene fcaatelyke wyze, den Keizer , en gevende tevens de fterkfte verzekering van de liefde van Filips tot de Landzaaten. ■ De Penfionaris Maas bedankte van wegen de Staaten daar voor op eene ilerlyke wyze , betuigende tevens der Staaten tróuw en aankleving voor den Vorst. — De Landvoogdesfe Maria befloot deeze plegtigheid met het nederleggen van die waardigheid, die zy nu. vyf- en twin-  4$ (Ao. 155^0 GESCHIEDENISSEN DER twintig jaaren bekleed had. Daags daaraaü gefchiedde dc huldiging, met verïi'e iwing van den Eed, te voren door en aan Fiüps gedaan., Z. Wat heeft Karei na deezen afftand verders gedaan F V. Nadat hy, zo als ik reeds gezegd heb, het Keizerryk aan zynen Broeder Ferdinand had afgedaan , en de Kroon en Scepter, door Willem , Prins van O range, naar Duitschland gezonden, vertrok hy den I5den September, 1556, naar Spanje, gaande met eene aanzienlyke vloot van voor Rammekens onder zeil , en landde, na eene reis van elf dagen, in Biskaye. Omtrent zyn gedrag , naderhand , zyn de gedachten verfchillende ; doch men heeft reden om te geloven , dat zyne. gedaane keuze heul ■fpoedig berouwde. De zaak echter niet te berdoen zynde, fchikte by zig tot zyn afgezonderd leven , begevende zig in het klooster van St. Joost in Estremadure, alwaar hy ce« leven leide , verflaafd aan bygelovi^e laagheden , zo als hy voorheen groot  (AO. I558.) VEREENIODE NEDERLANDEN. 49 groot en verheven geweest was. Hy ftierf aldaar den aiften September, i558, in den ouderdom van 58 Jaaren, 6 Maanden en 25 ' dagen, met den blaam, dat hy als een ketter, verflaafd aan de gevoelens van Luther , geftorven was , doch waarvoor geen grond is. En hier fluiten wy dit Gefprck, om het volgend met de Regeering van Filips aan te vangen* IV. DEEL. c DRIE'  50 GESCHIEDENISSEN DER DRIE-EN-TWINTIGSTE GESPREK. INHOUD. Onderfcheid der Karaclsrs tusfchen Karei en Fil'ips. Bedryven van Filips by den aanvang zyner Regeering. Volgt de raadgeevingen van Granvelle. Granvelle in algemeene haat by het Volk. Die van Antwerpen weigeren het afkondigen der Bloedplakaaten. Veinzery van Filips. Pryslyke raad van Oranje aan de Staaten, waardoor hy by Filips in haat raakt. De Paus is oorzaak yan eenen nieuwen Oorlog met Frankryk. Laaghartigheid yan Filips. Hy Verpand de heerlykheid van Woerden , firydig met de Privilegiën. Slegte jlaat der Nederlanden. Beleening, ten dienfle des Konings gedaan. De Fraufchen behaalen veele voordcelen ; gefluit door den Graave yan Egmond. Afgunst en haat van den Hertog van Alba tegen hem. Vrede met Frank-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 51 Frankryk. Dood yan Koningin Maria, Elizabeth volgt haar op. Filips hertrouwt met de bruid zyns Zoons. Willem van Nasfau word in het Prinsdom Oranje herfieldontdekt de aan/lagen, ter uitroeijing van de ketters gefmeed. Zyn haat deswegens tegen de Spanjaarden. Dood van Koning Hendrik den II. Filips vertrekt naar Spanje. Oranje algemeen bemind. Margaretha van Parma word Landvoogdesfe. Aanjlelling der nieuwe Bhfchoppen. Aanzien en gezag van Granvelle ten Hove, Hy komt in den algemeenen haat. Oranje, Egmond en Hoorn weigeren in den Raad te komen. Verzoeken hun ontflag by den Koning. Filips verbied de zamenkomst der ülgemeene Staaten. Vertrek der Spaanfche Soldaat en gevorderd, maar door Filips van tyd tot tyd uitgejleld. Gedrag der Zeeuwen, De Spaanfche Soldaaten vertrekken. Gedrag der Hervormden. Rederykers. Granvelle word openlyk befpot. Vree ze der Landyoogdesfe. Algemecne haat tegen de Inqutfttie. Oranje ? Egmond en Hoorn fchryven C a aan  52 GESCHIEDENISSEN DER aan den Koning. Antwoord van Filips. Gedrag der Landv oogdesfe. Vergadering der Stadhouders en Vlies-Ridders. De Landvoogdesfe verzoekt om het ontflag van Granvelle , waar in Filips eindelyk bewilligt. Granvelle ruimt het Land. Vreugd daar over. Zyne wraak. Egmond, Oranje en Hoorn , als Zuilen der Vryheid erkend. Hunne Karakters. Barlaimont befchermt de Inqnifitie. Oogmerken der drie Heer en. Berigi van den flaat des Lands naar Spanje gezonden. Egmond gaat in perzoon derwaards. Keert onverrichter zaake te rug. Filips befluit tot de Inquifiiie. Oranjes voorfpclling daaromtrent. Verbond der Edelen. Groot aantal der Onderteekenaar en. Hoofd-Inhoud van het verbond. Oranje en Hoorn verlaaten Brusfel. Wat hun van anderen word te last gelegd. Smeekfchrift der Edelen , door Brederode overgeleverd. Antwoord der Landvoogdesfe. Gedrag der Hervormden. Oorfprong van den naam Geuzen. Onderfcheiden Leuzen gedragen. De Markgraaf van Bergen en de Heer de Mou-  . vereenigde nederlanden. 53 Montigny naar Spanje gezonden. Worden daar aan de wraakzngt yan Filips opgeofferd. Gedrag der Hervormden en van de Magiftraat van /Imftcldam. De Landvoogdesfe doet een Plakaat afkondigen. Aanvang der openbaare Preeken. Vader. IVTet den aanvang van dit Gefprek, moet ik u het verhaal beginnen van de Regeering van Filips den II van dien naam, onder de Koningen van Spanje-, eene Regcering, onder welke ons lieve Vadeiland de ftrengfte onderdrukking heeft moeten bejzuuren , doch uit welke hetzelve op eene wonderbaare wyze gered , en tot den ftaat van een Vry Gemeenebest gebracht is. Doch om de zaak van den grond op te haaien, —— geheel verfchillend was de aart van Filips, met dien van .zynen Vader Karei. Deeze bezat liet eigenaartig Karakter van eenen Nederlander, Filips dat van eenen Spanjaard. De Vader was bedieeven in 's Lands taal en zeden; gewoon om fpraakzaam en gezellig te zyn, ftond hy ieder met C 3 min-  5+ GESCHIEDENISSEN DER minzaamheid te woorde. ■ De Zoon, in weelde opgebracht, altyd gewoon omringt te zyn met hooffche vleijers, verftond noch de taal noch de zeden; bezat eene ondraaglyke deftigheid, die men ftuursch kon noemen ; was fpaarzaam in het fpreeken , en betoonde een volflagen afkeer van alle gezelligheid ; niemand, dan die de Spaanfche taal magtig was, werd ter gehoor toegeJaaten: en ten aanzien van den Godsdienst, was nimmer iemand bygelooviger dan Filips, die alle wetten en voorrechten minder dan niets achtte , die het geweeten der Onderdaanen aan dc uitfpraak van de Kerkvergadering van Treute, en aan het onderzoek van Kettermeesters wilde onderworpen hebben. Zoon. Dus ftrookte hy in geenen deele met de geiiartheid van dat Volk, waar over hem de regeering was opgedragen ; doch Karei , Koe veel hier boven hem vooruit hebbende, had echter , in allen deele, ook niet zeer minzaam of gematigd gehandeld, wat was daar van de oorzaak geweest ? W  VEREENIGDE NEDERLANDEN» £5 . Vr. De liefde, die Karei voor de Ingezeetcnen vverklyk bezat, en die in ruime maate tot ben te rug keerde , zou zeker nog oneindig grooter geweest zyn, indien zyne grootheid hem niet veihinderd had, hunne voorrechten meer ongefchonden te Jaaten , en gy moet in den rang en waardigheden , die hy bezat , het onheil zoeken, dat hy tegen zyn eigen hart aan, dezelve vernietigde. Daar Filips alles integendeel deed uit eene aangeboorene drift van heerschzugt en gewaande oppermogendheid. Z. Wist hy het haatelykc daar van nog eenïgen tyd te verbergen, of gaf hy 'er al ras blyken van? V. o Ja ; fchoon zyne bedryven, geduurende zyne tegenwooordigheid hier te lande, met veinzery van zagtmoedigheid bedekt waren, zo ftieten zy echter alle weldenken* den. Hy Helde den mcergemelden E- manuël Filibert yan Savoyen, Frankryks on* verzoenbaaren vyand, aan, als algemeenen Landvoogd. En om de grootite en aanzicnlykfte Nederlanders te begoochelen, vereerde C 4 hy  55 GESCHIEDENISSEN DER. hy veeïên van hen met de Ridder-Orde van liet Gulden Vlies. De Heer van Beveren werd door hem in het Stadhouderfchap van Holland, Zeeland en Utrecht bevestigd , houdende hy echter , geduurende zyn verblyf, den teugel des bewinds in handen. Dit alles zult gy nog niet berispelyk vinden, ook was het zulks niet, want als Graaf had hy daartoe de magt. . Maar als gy weet, dat zyn voornaamftc Raadsman was de Kardinaal van Granvelle , een vreemdeling, die den haat van het gantfehe Volk op z'g haalde, zult gy u niet misgisfen, als gy zegt, dat niet Filips, maar Granvelle de befticrder des Lands was , of liever de verdervende hand. Z. En wie waren dc meest beruchte, die met dien gevlochten vreemdeling de grootfte vertrouwelingen van Filips waren? V. Barlaimont en Viglius. De eerde flap, die Filips deed, was, dat hy de Bloedpla' kaaten van Karei vernieuwde, op raad van Granvelle , waartegen deeze twee zig niet dorden aankanten : hoewel ik geloof, dat Vig-  .VEREENIGDE NEDERLANDEN. 5/ Viglius min of meer met genoegen zag , dat die van Antwerpen , even als zy voorheen gedaan hadden , zig daartegen verzetten. — • Ten minden het was op zynen raad, dat Filips, om zyn oogmerk in het bekomen van ondei ftandgelden te beter te bereiken , het Plakaat in Braband voor dien tyd deed intrekken. Karei had reeds ondernomen een' honderditen cn tienden penning te vorderen , Filips beproefde dit insgelyks tot {weemaal toe, doch te vergeefs. Hoe •zeer nu deeze weigering hem tegen de borst Hond, hy verborg echter zynen haat tegen ■de Nederlanders , en veranderde dien eisch in eene negenjaarige Bede, van acht tonnen •gouds jaarlyks , waartoe Holland 100,000 guldens dragen zou. Braband, Zeeland en Utrecht, klaagden over de zwaare aanflagen in deeze Bede. Holland bewillig¬ de niet dan uit vreeze voor het Rrygsvolk, door den Keizer in het Land gebragt, en , alleen van Filips afhanel.yk. Dit echter bedongen zy, dat het bellier der penningen zou blyven in de magt der Staaten, cn dat C 5 zy  §f ' (Ao. 155/0 GESCHIEDENISSEN DËJi zy het Krygsvolk zouden bemalen, het welk op raad van Oranje gefchiedde , om r.arlaimont en anderen te ontwyken ; ook hielden zy aan om van het vreemd Krygsvolk ontheven te worden, en in plaats van die de Burgers en Ingezetenen in de wapenen te brengen. 7,. Prysfelyke raad zeker! Voldeed Filips aan die begeerte ? V. In geenen deele ; zelfs hoe zeer hy zig dwong , om zynen haat te verbergen, zo berstte dezelve by zyn vertrek echter uit op Willem den Iften, aan wien hy toen op eenen fehamptren toon toeduwde, dat Hy, Hy alleen de oorzaak was van den haat des Volks tegen de vreemde Krygsknecliten; in plaats nogthans van deeze het Land te doen ruimen, liet hy by de 3500 Spaanfche Soldaaten hier blyven, verdeeld in de on- derfcheiden vestingen. Doch voor dat hy vertrok was de Paus Joannes Petrus Carafa, of Paulus de IV, in het jaar 155?, oorzaak van eenen nieuwen Oorlog, welke Filips. tegen hem en Frankryk voeren moest. De  (AO. 1558O VEREENIGDE NEDERLANDEN, 59 De hoogmoedige Paus werd echter wel dra door den Hertog van Alva vernederd , ook werd den Fraufchen , door den Hertog van Savoyen , een geweldige nederlaag by Su Ouintin tocgebragt , terwyl Filips zig met twee Monniken in zyne tent bezig hield, om voor de overwinning te bidden. —— Deeze zyne laagheid ging verzeld van ontrouw s want, om den Conftabel Montmo» renci, en den Maarfchal de St. Andre uit handen van Erik, Hertog van Brunswyk, te losfen, verpandde hy, tegen alle wetten en rechten des Lands , voor een derde van de fom, als losgeld bepaald, aan hem de Ilcer- lykheid van Woerden. Trouwens, niet alleen geld, maar alle leevensmiddelen waren in de Nederlanden thans ten uiterlten fchaars; de uitgaven, door de lasten, waar onder het Land gebukt was, gingen de Inltomflen, jaarlyks, drie tonnen fcliats te bov£n« Het was niet dan met den aan¬ vang van het jaar 1558 , dat de Staaten aan Filips eene nieuwe beleening roeftonden, waarvoor in Holland 100^00 guldens verzec 6 geld  CO (Ao, I55yO GESCHIEDENISSEN OER geld werden , waarvoor zy in pandfehap ontvingen vérfcheiden Tollen, Tienden, en andere Graaflyke goederen, ook ftemde Holland toen in de gemelde negenjaarige Bi de. Gedunrende den Veldtogt deezes jaars behaalden de Franfchen overwinning op overwinning, doch zy wierden in den loop derzelven gefluit door den Graaf van Egmond, die zo groote zege op hen behaalde in den Veidflag by Greyelingen, dat de Hertog van Alva , die geen roem dan in zigzelvèn dulden kon, van toen afbefloot, dien dapperen krygsman den voet te ligten. Filips, die nu , indien hy geen andere oogmerken gehad had, Frankryk Hgteiyk zou hebben kunnen vernederen , befloot eerst tot eenen flilftand van wapenen , cn in het jaar 1559 tot de vrede, die te Chateait, in Cambrefts geteekend werd. Z. Hoe ftónd het thans in Engeland gefchapen, Vader? V. Filips had , géduurende den Oorlog, magtigen onderftand uit dit Rvk ontvangen, ook zou de vrede eerdei- gefiootcn zyn geweest  VERËENIGDE NEDERLANDEN. 61 weest, zo niet de EngelfcHèn het werk vertraagd hadden,om het belang, dat zy in het wederkrygen van Cr.lais fielden; géduurende de vredehandelingen ftieff Koningin Mana , en werd door haare halve Zuster , Elizabeth, opgevolgd. Filips, die deeze insgelyks na de dood van Maria gaarn zou getrouwd hebben , zag van zyn oogmerk af, dewyl hy klaar ontdekte, dat de befcherming der Proteftanten haar ter harte ging. Hy hertrouwde dan met de Dochter van Koning Hendrik, niettegenftaande de gantfche Waereld wist, dat zy beftemdwas, om de echtgenoot van zynen Zoon , Bon Karei, Erfprins van Spanje, te zyn. De meeste voordeden van de vrede genoot Willem van Nasfau, die in het Prinsdom van Oranje , waar van hy tot hier toe de bloote titel gehad had, herfteld werd. Hy, als gyzelaar in Frankryk zynde, tot dat aan de vredesvoorwaarden voldaan was, ontdekte zeer gevallig het plan, gefmeed door den Kardinaal v-n Lotharingen en Granvelle, cn het welk zy de heide Koningen, ter uitroeic 7 jirg  62 GESCHIEDENISSEN DER jing van de ketters, hadden doen aannemen. Deeze ontdekking deed hem het be- fluit neemen , om zig by de eerite gelegenheid vyand der Spanjaarden te verklaaren, en hen het Land te doen ruimen. Z. Wat middelen floegen de beide Koningen ter hand, om hun plan uit te voeren ? V. Hendrik de II, Koning van Frankryk, we--d in de uitvoering van dit moorddaadig plan verhinderd, door eene wonde, die hy op een fieekfpj in het oog kreeg, en waaraan hy kort daarna overleed. , Filips, om 'er aan te voldoen , haastte zig naar Spanje. Maximiliaan van Bever en, de Stadhouder van Holland, enz. was overleden, en de algetneene Landvoogd miaktc fchikking om zig naar zyn Hertogdom van Savoyen te begeven , dus moest Filips voor zyn vertrek orde op de Regeering ftcllcn. Zy, welke van de Landmaten bemind waren, die hen even daarom geern in het bewind deezer aanzienlyke Posten ge den hadden, namclyk Oranje en Egmond, behaagden juist  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 63 juist om die reden met aan den Koning. Onder alien , daar het oog op viel, was Margriet van Panna , natuurlyke Dochter van Keizer Karei, gehuwd aan den Hertog van Panna , de begunftigde van Aha en Granvelle , gelyk zy dan ook tot Landvoogdesfe benoemd werd. Filips herilelde ook den Raad van Staaten, den geheimen Raad en Raad der geldmiddelen op den ouden voet, en tot geheime of achter Raaden van de Landvoogdesfe benoemde hy Granvelle, Larlaimont en Viglius. De Graaf van Aren» -berg werd Stadhouder van Friesland, Overysfel, Groningen en Linge; het Stadhouderfchap van Gelderland en Zulphen werd eerst in handen gefteld van den Graaf van Hoorn, en daarna opgedragen aan den Graaf van Megen. Egmond werd Stadhouder van Vlaanderen , en die zelfde waardigheid over Holland, Zeeland , Utrecht , IVcstyriesland, Voorne en den Brul, als fchynende toen het minfte, werd aan Willem den I gegeven. Z. Hoe verfta ik dat, als fchynende toen het minst? V.  64 GESCHIEDENISSEN DER V. Eensdeels , om dar liet gewest van Holland toen op verre na dat gezag en aanzien niet had , als naderhand, en ten tweede, om dat Wdlem niet verhoogd werd, dew yi hem deeze waardigheid reeds te vooren, door zynen weldoener Karei was toegefehikt , en hy grooter ontwerpen in den zin had , dnn hy toen dagt in Holland te k nnen verrigten. B. Behaagde deez) keuze wel aan de Hollanders ? Uy was immers een vreemdeling, te Dillenburg geboren ? V. Zy merkten hem, niettegenftaande zyne geboorte, aan, als hunnen Medeburger, uit hoofde van de goederen cn verbindtcnisfen , die hy door zyn eerJle Huwelyk met de Graavin van Dnuren in Holland gekregen had; daaié'nboven was by voor het grooifte gedeelte van zyne jeugd in de Nederlanden opgevoed; zyn geflacht had voorhem Gelderland geregeerd en "de Keizolyke Kroon gedragen. • Daar kwam nog by, dat zyn aart zagt en m'nlyk was, dat zyn Vader cn Oom dc leere van Lut%&r omhelsd ■ had-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 6$ hadden en toegedaan waren ; en dat hy , fchoon zelf Roomschgezind , een vyand was van vervolging om den Godsdienst. Nog meer maakten Willem en Egmond zig bemind, wanneer zy het Bevelhebberfchnp weigerden over het Spaanfche Krygsvolk , het welk Filips, in plaats van dat het Land te doen ruimen,nog merklyk wilde vermeerderen. ■ Eindelyk was het vertrek van den Spaanfchen Koning vastgefteld , doch voor hetzelve deed hy de Algemeene Staaten te Gend te faamtn komen , in welke Vergadering hy door den mond van Granvelle zig vörëntfehuldigde; dat hy , om gewigtige redenen , niet zynen Zoon , Prins Karei, maar de Hertogin van Parma, tot Landvoogdesfe had aangebeld ; beloofde, geld uit Spanje te zullen overzenden , om de agterftallige foldy der Krygsknechten te voldoen , en die dan te doen . afdanken. ■ Beval fttpt de onderhoudii g van den Roomfchen Godsdienst , enz. Op de vervulling deezer beloften be'oofden de Staaten hem, in naam des Volks, gehoorzaamheid  GESCHIEDENISSEN DER heid en trouwe , doch drongen tevens fterk aan op het vertrek der vreemde Krygsknechten. Filips was daar over zo ver¬ fbord , dat hy toornig hun toebeet : Of zy hem , die ook een Spanjaard was, mede het Land wilden doen mimen? Twee dagen daarna had Granvelle voor hem een antwoord ontworpen, waarmede hy de Staaten zogt te paaien. In Zeeland gekomen, om van daar naar Spanje over te fteeken , ontdekte hy eerst zyn oogmerk , van het getal der Bisdommen in de Nederlanden te vermeerderen, gaf het bewind over in handen der Landvoogdesfe, en ftak van Vlisfingen met kne aanzienlyke Vloot in Zee, .zonder ooit weder te komen. Z. Dit was dan het tydftip , dat Mar» greet van Panna, als Landvoogdesfe , het beftier in handen nam. Waar leide deeze zig het allereerst op toe? V. Tot het in orde brengen der zaaken, den Godsdienst betreffende, als zynde dit baar door Filips ten fterkften aanbevolen, die verklaard had , Lever zonder Ryken en Lan-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 6? Landen te zyn , dan dezelve met ketters vervuld te zien. Echter deed het ge- wigt der zaak haar alles fchroomen. -*Elk der Ingezetenen fchrikte voor het invoeren der Innuifitie, en de Kloosterlingen lieten haar geen oogenblik rust, om de invoering der nieuwe Bisdommen te ontgaan , verfpreidende onder het gemeen, dat dit eene zaak was , ten uiterften ftrydig tegen 's Lands voorregten , dat de nieuwe Bisfchoppen , afhangelingen zouden zyn van Rome en Spanje. — — Redenen, die by zonder dn Braband den grootften indruk op de gemoederen maakten. ' De Antwerpenaars hielden zig zo vast aau hun befluit dat de Landvoogdesfe bier voor eenigen tyd van haar voorneemen moest afzien,en in de andere Landfchappen gaf men aan de Bisfchoppen , d'.e Honden ingevoerd te worden, den naam van Inqulfitcurs. De Landvoogdesfe 'er echter mede door moetende , randpleeade met niemand dan Granvelle, die meer haar voogd cn beheer fcher, dan Raadsman was, Dit ver-  *9 GESCHIEDENISSEN DER veroorzaakte eenen onverzettelyken baat tegen hem en haare overige geheime Raaden, onder de Leden, die den Raad van Staaten uitmaaken. , Oranje, Egmond en Hoorns , de onbcfchaamde gezagvoering van Granvelle, Vigllus en Barlaimont niet kunnende dulden, wendden voor, dat deeze geene andere raadflagen hielden dan ten nadeele van Land en Volk, en ziende, dat de wil van Granvelle de wet was, weigerden zy met hun langer in den Raad te verfchy- nen. De Landvoogdesfe, die hun meer moest ontzien* dan zy hen beminde, werd daardoor niet weinig in de engte gebragt. • En nog meer begon het te klemmen, toen zy verllond, dat Oranje de Algemeeue Staaten by een wilde doen roepen, om het Geloofsonderzoek, zo al niet geheel weg te nemen, ten minfteu te verzagten , of andere hulpmiddelen in de plaats te Hellen, die meer ten nutte van het Volk, en ten dienst van Koning Filips zouden {trekken Maar Granvelle verhinderde deezen flag, door \r zynen Meester kennis van te geven , die dec-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ÖO deeze vergadering volftrekt deed verbieden, beveelende ten Itrengflen de uitvoering zy» ner wetten , welke die van Draco evenaarden. Z. Ik meende , dat de Vergadering der Edelen en Steden volgends 's Lands voorregten eene vryheid was, die niet kon geweerd worden. V. Het was niet alleen eene vryheid, maar een der zuilen , waar op het gebouw der vryheid rusten moet; doch Filips beflooten hebbende de Vryheid te vernietigen, kon dit niet gereeder aanvangen , dm met die grondzuilen om verre te rukken. -—- En om dit met geweld uit te voeren, werd ook het Spaansch Krygsvolk, het welk reeds had moeten vertrokken zyn, in het Land gehouden, wetende de Landvoogdesfe, zig voortreflyk van alle uitvlugten te bedienen, om deszelfs vertrek,van tyd tot tyd, uit te Hellen. Z. Maar de Startten hadden immers het beftuur der Penningen aan zig behouden , waar-  GESCHIEDENISSEN DER waarom weigerden die niet dit Krygsvolk langer te betaalen ? V. Zy fehortten ook werkelyk de betaaling op , om zig dit Krygsvolk kwyc te maken, en de Hertoginne kier door in verlegenheid gebracht, deed eerst wel een leening om penningen te vinden, dan op aanraaden van haaren Gemaal , die op zyn vertrek ftond naar Italië', dat zy den wil 'des volks opvolgen, en 's Konings gegeeven woord geftand zou doen, befloot zy eindelyk deeze Krygsknechten te laaten vertrekken. Hiertoe dan van Filips vryheid verkregen hebbende, gaf zy in de daad bevel , dat het Volk uit de Frontierfteden naar Vlisfingen trekken zoude , maar terwyl dit bevel uitgevoerd werd , kwam 'er last uit Spanje, om de zaak flepende te houden. Z. Dit moet het Volk nog meer getergd hebben. Hoe droegen zig de Zeeuwen, die thans al dit Volk op den hals hadden? V. Deeze weigerden alles , en verklaar-, den eer hun Land door de Zee te zullen laa.  (Ao. I56l.)VEREENIGDE NEDERLANDEN. laaten verwoesten , dan dat zy hen voor de Spanjaarden zouden bewaaren. De Landvoogdesfe nu dugtende voor eenen binnenlandfchen Oorlog, bragt deeze zaak voor den Raad van Staate , die zy met goede woorden en beloften in haare belangen zogt te krygen , doch dit mislukte haar, de een fprak ftouter dan de ander , en Granvelle, gelyk gy ligt begrypt, was de eenigfte, die de zaak poogde door te dryven. . Doch de haat tegens hem daaglyks aamvasfende, en het gemor langs hoe heviger wordende, werd einde-lyk met den aanvang des jaars 1561 in hun vertrek toegeftemd. Z. Hoe gedroegen zig intusfehen de gecv ren , die de Hervorming in den Godsdienst waren toegedaan ? V. Deeze, die van dag tot dag meer toenamen , bedienden zig van dit misnoegen en kwamen meer en meer openlyk voor den dag. De Rcdenrykers met hunne be- fpottelyke vertooningen en ftekende redenceringen boezemden eenen algemeencn afkeer in tegen alle vervolgingen, dc grooten en aan-  GESCHIEDENISSEN DER aanzienlykfte lieden om Granvelle te vernederen , begunftigden hun onder de hand, en zagen met vermaak de bedorven zeden der Priesteren en Kardinaalsgezinden ten Tooneele voeren. —— Als dit door het bof verboden werd, zo ontlastte zig al de haat op den Kardinaal, wien men van zulke fcbandelyke bedryven betichtte , die waarlyk de galg waardig waren. Dan niemand was een fterker party tegen Granvelle dan Willem de I. waar van hy, na de voltrekking van zyn hüwelyk met Anna van Saxen openlyk bevvyzen gaf. De Graaf van Egmond ging zelfs nog verder, en deed zyn dienaars ter befpotting van den Kardinaal een zwart livery dragen met een zotskap op den mouw geftikt, welke zotskap hy daarna veranderde in een bundel pylen , waar van elk uitleggingen naar zyne gedachten formeerde. De tegenftand der Hu ■ genooten in Frankryk aan hunne vervolgers geboden onder aanvoering van den dapperen Coligni, en het invoeren der openbaare preeken te Doornik en Valenehien, noopte de  VlïREENIGDE NEDERLANDEN. n de Landvoogdesfe, dnt zy om zig daar tegen te wapenen, Wntignï naar Spanje zovd om raad en geld, doch deeze bragt niets te ■ mg dan goede woorden cn beloften. z- Ging Granvelle echter voort met het doordryven der hauljltie, en hoe gedroegen de Ingezetenen zig daar onder? J> Hy, om zyne dankbaarheid aan het Hof van Rome zo betoonen, en de bloeddorst van Filips te verzaden, bevestigde de Voorzegging van Oranje, dat, namelyk de Inulfiüe een gefponnen garen was, om zo wel de Edelen des Lands als het Volk te vangen. — De iDgé2etenen van ^ . of flaat zy ook waren, en welke godsdienst! begrippen zy ook aankleefden, betoonden 'er den grootften afkeer van, doch zo lang het «echts eenigzins mogelyk was, vergenoegen zy zig met ootmoedige beden en fmeekingen aan den wreedüart te doen De zogenaamde Ketters zagen met lydzaamheid, fchoon niet zonder innigst mededoogen hunne Leeraars, hunne Geloofsgenoten •mime vrienden en naastbeilaanden met de' J wreed-  74 GESCHIEDENISSEN DER wreedfte' folteringen ter dood brengen. —-—"; Maar eindelyk ziende, dat Frilps doof bleef voor hunne klachten , en ongevoelig voor het gefchrei der verdrukten , eischte de Wet der natuur, dat men op zyne zelfs- verdcediging begon te denken. De meeste Ingezetenen kozen dan party, :en vöfMaatderi zig voor Oranje, Egmond, en Uoornt, als .tegenftanders van den gevloek-' ten Granvelle, die al dit onheil brouwde, maar die een fterken fteun ten Hove vin-' derde, niets van zynen hoogmoed verminderde. De Landvoogdesfe, die zo wel als het volk onder hem bukken moest, zag niet zonder vergenoeging den haat van Prins Willem tegen hem, en ftookte dien zelfs aan, terwyl zy door Egmond in veele gevallen boven Oranje te verheffen5 tevens verwydering tusfehen deeze beide zogt te verwekken, waiir in zy zig echter bedroog. Integendeel, zy verbonden zig te naamver, en om Granvelle het Land' te doen ruimen , febreven Oranje, Egmond en Hoijrnc, de drie voorftanders der vryheid, den  CAo.Ig^OVEREENIGDR NHDERLAOT>Mf. gg dC" 29 lMaart des i«* 1563 eenen Brief m Koning flfe,, aan vvien zy te kemieR ^ven, dat * de Koning Grcnvelle, die i0 dC0-Imt des vo*s was, langer in bet bewind van zaaken liet, nim gQeds ^ dienfte zyner Majefteit te boopen was, dat Su* g££n deel aan d^ gevolgen willende hebben, hunne ampten in den Raad var, Staat nederleiden. enz. Z. Wat deed Filips hier op? Gaf hy ge_ Jooraan de flem des volks ? Of verdL digue hy zynen bederver? m - V. De terugroeping van den KardinaaP weerde Filips by zyn antwoord, doch J begeerde, dat een van deeze hoofdaankial frS "aar S**V'< 20U komen, om hem bro der verflag van zaaken te geven. Z. Eene fraaie begeerte zeker, dat de We ften des Lands naar Spanje 20udetJ trekken om eenen gehaatten vreemdeling e be chulchgen van zaaken , die algemee, -bekend waren, met het vooruitzigt, 0«, nooit wéér te rug te komen. . V. Egmond, hoe zeer door Filips gevleid* P 2 ,1  fö GESCHIEDENISSEN DER om vflfl Party te veranderen, bedankte hem voor de'aangeboden eere, cn onderteckende niet alleen inede den brief van wederantwoord, waar in de drie Hceren den Koning de reden te' kennen gaven , waarom geen hunner deeze reize wilde ondernemen, maar fchreef ook afzondcrlyk aan den Koning op denzelfden toon. — De Landvoogdesfe zond toen den Geheimfchryver tfArmenteros naar Spanje ,om Filips van alles mondeling verflag te doen, maar het duurde eenen geruimen tyd, eer de altyd traage Koning haar een antwoord deed toekomen , waarby zy de drie Heereu aanfpoordc, om hunne plaatzen in den Raad te hernemen , en alles ten zynen dienfte te verrichten, met belofte, dat hy zig nopends den Kardinaal nader zou beraaden. Prins Willem* die volgends zyn doorkneede ftaatkunde , de Spanjaarden geen grooter nadeel wist töe te brengen, dan door eene famenieomst der Algemeene Staaten te bewerken, drong daar op ten fterkften aan. * Qranvelle, niet min dan hy geflepen,en : wel  V£IIEENIGDE NEDERLANDEN» ~7 wel wetende, dat door zulk ecue Vergade-' ring zyn gezag moest vallen , haalde de Gouvernante over, om dezelve te weigeren; ■ ■ Maar eene byééi;komst der byzondcre Stadhouders cn Vlies-Ridders kon hy niet weereu » die toch zeer ten nadeeJö van Cranvelle ftrekte. Ook werden. fpoE- prenten, fchotfehriften in menigte géftrooid en alles in 't werk gefield, om den haat tegen hem ten duidelykfeen aan den . dag te „leggen. De Landvoogdesfe, die her»! met dan uit noodzaaklykheid, om den Kol Hing te behaagen, haare befchenning verleende, ziende, dat zy daartoe langer onmagt,v was, had haaren Geheimfchryver heimelyk iu last gegeven, om het ontflag van den gehaaten Staatsdienaar by den Koning te verdoeken ; en Filips had dcnzelven een heimelyk bevel mede gegeven, dat Granvelle ■onder het een of ander voorwendsel het Land zot, ruimen. , Einddvk dan ^ • trok Granvelle , als 'i ware om order op ^ne byzondere zaaken te fielten, „aar het Jranfche ComA alwaar hy zig twee jaaren D S op-  7'3 GESCHIEDENISSEN DER ophield , vervolgends trok hy in dienst van Filips naar Rome, en in het jaar 1575 keerde hy naar Spanje tc rug, alwaar hy in het jaar 1586 overleed. Z. Hoe verheugd zullen de Inwonnerè geweest zyn, over zyn verttek? Maar bereikten zy daarmede volkomen hun oog* merk ? V. Men rekende zig zo gelukkig, als of het Land van de pest ontheven wa's, maar Granvelle deed hun door den raad, dien hy geftadis; den Koning inblies, deeze vreugde duur betaalcn. 't Is waar, hy was verder van de hand,'maar nader by den Dwing-land, die alles, even of hy zyn Voogd was, op zyn wenk en begeerte volbragt. Z. Wie waren, na het vertrek van Granvelle de voornaamfte zuilen van den Staat ? V. Ha m.ergeme'de driemanfehap, Eg~ ■ mond, Oranje en Hoorne. Egmond van eenen edelen fhm , uit Hollandsch bloed gej'p-oren. die de fierheid van eenen ervaarencn krygsman gepaard deed gaan, met eene ... , 1 v„ blaa-  VMIEENIGDB NEDERLANDEN. 79 blaakende liefde voor het Vadeiland , de gunsc da- Soldaateu nog racer agtende dan • die van het Volk , doch een weinig diiftig : van aart, ondernemende veeltyds zaaken , zonder van de uitvoering eenige zekerheid • ie hebben. Oranje maakte minder uitwendige vertooning , doch was de gefieepenfte • Staatsman zyner Eeuw, min gelukkig in het veld dan in den Raad ; bovenmaten gemeenzaam en wellprekend , kortom een Vorst, die de vermogens bezat, om al wat groot was, niet alleen te ondernemen, maar met een onvergelykelyk geduld ten einde te brengen. *- Hoorne muntte boven hen uit in rykdom en gezag, maar Oranje was nogthans in alle gevallen altyd boven hem. De grootfte kunst van [Willem den I , Lcftond, om den moed van Egmond te beteugelen, en Hoorne niet te doen vctfiaau wen. Naauwlyks was het 1'cbrikdier, Granvelle , verdweenen , of de Landvoogdesfe verzogt deeze drie flonkerfterren, die de zon van Spanje deeden taanen, weder in den Raad te komen, zy bewilligden bier in ech- £> 4 te  '8o GESCHIEDENISSEN DER ' ter niet, voordat zy genoegzame vcrzekeihu; • hadden, dat Granvelle niet weder te rug zou keeren, die ontvangen hebbende, 1'cheen zig alles te zullen fchikkcn. Barlaimonl was de eenigfte, die zig nog als de befchermer der Inquifuie voordeed; doch het gaflIBg onthaal, hetwelk Oranje cn Egmond aan de Afgevaardigden der Staaten, zo van Edelen als-Steden bewezen, beweikte hun de •liefde van die allen. Z. Zou Prins Willem toen al met dit alles 'geen geheime oogmerken gehad hebben, die eerst in lanter tyd ontwikkeld zyn ? V. Van waar komt -gy a-an-dit denkbeeld? hh is eene trek van zyne, ca 's Lands vy- anden. i Integendeel de bedoeling der drie Heeren ftrekte zig toen alken uit, om het gezag en getal der Leden van den Raad te vermeerderen , en de vervolging om den Godsdienst te doen eindigen, en elk Ingezeten , zo niet openbaar, ten minften viybeidvan Huisgodsdienstoefening te doen genieten, cm het H. Avondmaal onder de beide teek .'fien ' van ;brood en wyn te mogen go-. brui-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. $Z bruiken. En naarmate dat de Leden van den Raad meer en meer gezag kregen, wisten deeze drie Vryheidminnaars de Landvoogdesfe geheel in hunne belangen te krygen, verrigtende niets buiten haare kennis en toeftemming Zy deeden haar t0£_ toefremming in de noodzaaklykheid, die 'er ten dienfte des Konings was , i„ de verdraagzaamheid in den godsdienst, in de verbetering en handhaaving des Rests, en in ?t berflel der geldmiddelen, en dit het, om die drie punten te bevorderen, nodig was, alle Kardinaalisten, zo als zy de aanhangers van Granvelle noemden , uit den Raad en het Land te weercn; dat zo 'er geene Inquifiteurs meer waren, de Secretarisfen ook met meer te vinden zouden zyn Hierover befloot de Landvoogdes een gezantfchap, waartoe Egmond benoemd werd, naar Spanje te zenden met eenen Lastbrief waar van Figlhs de opfteller was, doch zo weinig naar den finaak van Oranje, dat die 'er zig hevig tegen aankantte, zeggende f* men getrouw met den Koning moet D 5 han-  82 (Ao. 1565.) GESCHIEDENISSEN DEK. handelen , hem de zaaken onverbloemd en zo al s zy wezenlyk waren voorlieden de , auet aanwyzinge van de bronnenwaaruit het kwaad zynen oorfprong had. Dat men den Koning een rad voor de oogen draaide, als men hem diets maakte, dat het met het invoeren van de befiuken, van het Concilie yan Trenten wel lukken zou. Prins Willem had zyn vertoog met zodaanigen klem van redenen voortgebracht, dat VigUns 'er dermuate door getroffen was, dat hy , na het doorbrengen van eenen onrust'gen nacht, den volgenden morgen van eene beroerte overvallen wierd, die voor zyn leven deed vrezen. Z. Bleef toen de bezending achter? V. In de Maand van January d.s Jaars 1565 , vertrok de Graaf van Egmond naaf Spanje , met een Lastbrief, opgefb ld door Hopperus , den plaatsvervanger van Figl'ms, naar den fnaak van Oranje, doch in zagter bewoordingen , dan deeze wek gewild had. «—— Egmond werd in Spanje alleen met goede beloften gepaaid , en kwam, na ver-i loop  VEREENIGDE NEDERLANDEN. loop van vier maanden, onverrichter zaafce te rug. Men meent zelfs , dat Eg. mond, door de vlyery van liet Hof, min of meer aan het wankelen gebrast was, en wel geheel de Vaderlandfcbe party verhaten zou hebben , zo niet Oranje , |„ wien by Veel vertrouwen ftelde, daar voor gewaakt had. Ondertnsfchen raadpleegde de Landvoogdesfe met eenige Roomfche Gods- en Rechtsgeleerden , welke fterk leverden voor de mvoering der befluitcn van het Concilie yan Tremen , en niet minder voor de „itvo- f»ng der doodftraffen der Ketteren Ook kreegen zy hunnen zin , word'ende de mvoermg van het Concilie yan Tremen kort ^arna op haar bevel argékondigd, en weimge dagen daarna, op naam vm Filips, het Plakaaten tegen de Ketters. Z. Dit moet de gemoederen allerfelst verbitterd hebben tegen de Geestelyken en te gen de Kardinaalisten. V. Zo deed het, en Prins Willem vooras* N gevolg, M zal men kaast een ongemeen ^ °" Treur-  84 GESCHIEDENISSEN DER Trciirfpel zien beginnen, luisterde hy eenen' Zyner Vrienden in het oor, toen het helluit in den Raad genomen wierd. En waar* lyk dit algemeen verkrachten der Wetten en Voorrechten was het, dat den grond lag tot het zo vermaard Verbond der Edekn, waarvan de Heer van Marnix gehouden word de Optleller te zyn, een man , ev^n bekwaam met de pen als met den degen. Hy had het zo ras niet gefchreven, of ondertcekende hetzelve allereerst , en werd door negen of tien aanzienlyke Leeden gevolgd. .Zeer fpoedig groeide het getal der Onderteckenaaren zo fterk aan , dat het meer dan vierhonderd bedroeg , en vervolgends, toen aanzienlykc Kooplieden en Burgers 'er deel . aan namen , tot over de tweeduizend , die men echter niet hooger dan als Aanhangers der Bondgenooten kon aanmerken , dewyl men zo wel onderfc>eid moet maken tusfchen deeze en geene , als tusfehen het Verbondfehrift cn het daarop volgende Smeekfchrift, bet welk mede door een zeer groot aantal ondtrte k rd werd. Z.  VEREENIGDE NEDERLANDEN. g5 Z. Zekcrlyk zyn de naamcn van Oranje, Egmond en Hoorne, mede als Onderteeke' naars daarop geweest ? V. Hier in misgist gy u. Dit vorderde de Staatkunde niet, zy moesten zelfs veinzen 'er van onkundig te zyn, om den Bondgenooten in den Raad van dienst te kunnen weezen. Oranje heeft zelf naderhand gezegd, dat het buiten zyn kennis of goedkeuring was opgefteld , doch hy erkende tevens, het nooit als een werk van muitelingen te hebben aangemerkt. Maar Egmond en Hoorne hebben zig nimmer zo ftuk verklaard. , Z. Zo ik niet vreesde , dat myne nieuwsgierigheid u zou mishaagen , wenschte ik gaarn de voornaamfte hoofdpunten 'er van te weeten ? V. Deeze kan my nooit mishaagen , en althans niet in zaaken van zo grooten aan. belang. Het was verdeeld in drie huofddeelen. In het eerfle gaven zy te kennen , hoe een hoop vreemdelingen, door valfche raadgevingen en eigenbelang , den Koning misD 7 leid  SS GESCHIEDENISSEN DER Ici.i had, en hem doen befluiten, tot het invoeren der Inquifitie, flrydende tegen alle j-echten, hoe ook genaamd, waarvan het gevolg zou zyn , eene verwarring en vernietiging van alle gezag en gehoorzaamheid. —— By het tweede vonden zy zig verpligt daar tegen te voorzien , en verbonden zig met plegiigen eede, de Inquifitie en de gevolgen van dien te keer te gaan , zonder iets tQ doen, flrydende tegen dc eere Gods , hetwelvanren van het Land, of den dienst des Konirgs. En by her derde punt ver¬ bonden zy zig met eede, om cikunderen tegen alle geweld, met lyf en goed, als Broeders en Bondgenooten, te zullen befchermen. « Biddende in het (lot, dat God dit hun voornemen zoude willen zegenen. ——— Dit verbond dan werd van tyd tot tyd meer en meer door het aantal der Onderteekenaars vtrfterkt , doch tot hier toe alles geheim gehouden. —— Oranje verklaard hebbende , dit zo de Koning dc Inquifitie niet affebafte , hy zyne Amptcn zou nederleggen, verliet kort daarna met den Graaf van Hoorn* het  VEREENIGDE KEDERUNden. j» het Hof, bevende zig Km veda Edelen „t hm kwanK„ W-Hen, te 8Waary of fó „ J£ •«W aan de Landvoogdesfe bet eerst «i orde werd gebragt E„ ;„ ^ Mder,M,,d OT«' &n Bnrgeme-ster ™ werd ,,em ,e iast geIegd> ^ 2y ^ > *?.'*''* tat zwerven™, een tab k Leger, om daarmede & w/oi%le Vaderlandhevende bedoeling durfdi; b te verdedigen. De ??* 0m ta •*■« te maken, verCpre.dde toen ee„ valseb gerueht, dat hll„ oogmerk was, ^ me£ fflagt ^ ■ penen, te overmeesteren, en de" Landvoogdesfe gevangen te neemen Veele verfehiilende waren de Raadsvergadering™ * Landvoogdesfe , om de Stadhonders en Mxes-Rrdde» ,er hMrer VC[Z ™ menwen eed af te vorderen, waaraf, Or2  tfS GESCHIEDENISSEN DER Egmond en andere weigerden te voldoen. Dan aller ver wardst ging het toe in den Raad, toen men tyding kreeg, dat de Edelen in grooten getale ten Hove verfchynen zouden. De Hertog van Aarfchot en de Graaf van Barlaimont meenden , men moest de pootten fluiten en hen buiten houden. De laatfte wilde zelfs, dat men het -krygsvolk in het Hofpaleis gewapend verbergen , en de Edelen zou doen ombrengen. - Dan Oranje wist alle die heillooze -aanflagcn te verydelen , en hier uit ziet gy5 boe nodig het was , dat hy zig van de flondgenooten fcheen afgezonderd te houden. Z. En kwamen de ' faamverbondenen te ■Brusfcl? . V. Eerst vervoegden eenigen van hun zit< by Keizer Maxhuiliaan den II, op den Ryksdag te Augsburg, aan wien zy alle de zwarigheden, die men te duchten had, levendig voor ooaen (telden, met ernftige bede, dat by Filips toch wilde bewegen, tot de vernietiging der Inquifitie en affchaffing der    (AO. ï566.) VERBÉNIGDE NEDERLANDEN. der ftrcnge Bloedplakaatcn , weikc fnekingen door de hervormden mede, doch vruchtloos, aan den Keizer gedaan werden. ; - den 3den van de Maand Aprii des jaars Ï5ö6, deeden ruim tweehonderd Edelen, aJle te paard, des avonds hunne intrede' binnen B rus fel, vooraf reed de vermaarde Afitammeling der Hollandfchc Graaven , 'Heer Hendrik van Brederode , ais hoofd van' •bet Bondgenootfcbap , uit wiens oogen diê ^nft cn dat heldhaftig vuur doordraaide dat zyn kataêter uitmaakte Zy natoen hunnen intrek in het huis van den Graave van Kuilemburg, wiens afbceldzel gy hier voor u 2iet, en wiens woning naderhand -door bevel van Alba omvergehaald werd - 'Het ontbtak aan geen middelen, om de Edellieden moed in te boezemen, en tegen den vyfden gehoor verzogt en verkregen hebbende, gingen zy nret eenen ftaaulyken trein, vier aan vier,ten Ilove. Het Hof was vervuld rftet lieden van hnrnen aanhang" ** 7A& de«*<*s begeven hadden „om m geval van nood hen te befchennen. *  0 GESCHIEDENISSEN DER .Brederode.die eerst ter zaale intrad, waar zig -de Landvoogdesfe omringd van eenen aan•zienlyken ftoet bevond, deed op eene mannelyke wyze het woord , en geëindigd hebbende, reikte hy haar het Smeekfthrlft over. , \\raar V:m ik u een affchrift zal ter band' Hellen, dat gy naderhand lezen en herlezen kunt. Z. Ik dank u in voorraad voor uwe goedheid, met belofte van dit te zullen doen. Zyt nu zo goed van my het antwoord te melden, waar naar ik nieuwsgierig ben. V. Daags daar aan gaf de Landvoogdesfe bet Sm-ekfchrift te rug, met een op den kant gcfehreven antwoord, het welk niets inhield, dan eene belofie, dat zy zoude zorgen , dat de Inquifiieurs en Amptenaars hunne bedieningen nut zagtheid waarnamen, doch dat het opfchorten van 's Koïiings bevelen buiten haare magt was. ——• De Edelen, daarmede niet voldaan zynde, gaven een tweede Verzoekfchiïfc over, waar in zy zig beklaagden over de weinige ■magt , die de Landvoogdesfe betuigde te heb-  VEREENIGDÉ NEDERLANDEN. 92 *ebben in zaaken, die tot welzyn van 't Land den uiterden fpocd verSischren, verrekende haar woord géitend te doen , en de Innuijiuurs en Amptenaars onder hei dwang te houden , tot zo lang de Koning er nader op voorzien zou. Verzekerende verder, dat zy niets dan het welzyn van t Land en den dienst des Konings beoogden, en op dat dit hun oogmerk niet verkecrdelyk zou worden uitgelegd , fmetkten zy, dat hun overgeleverd Smeekfchrlft juist volgends deszelfs Inhoud door den Hofdrvk- Ier mogt gedrukt worden. iïct tweJ. de antwoord was niet meer voldoenerd dan het eerde, en ging gepaard met een foort van vcrwyt, hier in beüaande : dat de Landvoogdesfe ziu verzekerd hield, dat 'er geen onheil of ergernis ontdaan zou, zo de Edelen 'er geen oorzaak van war.-n , dat hun pligt was, daartegen te waaken, en dat zy dei hal ven onder de hand geen ^ooter aantal Bondgenooten hadden anti te zoeken; waar uit hun ten klaarden bkek , dat dc' Hertogin niet veel goeds van hun dagt , en dus  92 GESCHIEDENISSEN DER dus werden zy genoodzaakt op hun hoede ie zyn, en Drusfel te verlaaten, na alvorens vier hoofden benoemd te hebben , die in ieder Gewest een waaleend oog op het gedrag der Landvoogdesfe konden houden. Z. Maar hoe zyn toch de Hervormden aan den naam van Geuzen gekomen ? V. Men zegt, dat Barlaimont den Edelen .by deeze gelegenheid dien fcheldnaam van Geuzen, zo veel als Bedelaars en Schooiers , gaf, met oogmerk om hen te fmaden en te verachten , doch zy namen het als eenen Eernaam aan , en waren 'er zelfs trots op; rekenende het zig eene eer te zyn , om als voorftanders van Vryheid ei Godsdienst bekend te (taan. En, opdat ieder Ingezeten bun als de zodaanige zoude kennen, droegen zy een zilveren of gouden penning om den hals , of een houten napje aan een zilveren band op de borst of aan den hoed, met het opfchrift van yiye les Getix, enz. waarvan ik de afbeelding onder het Pourtrait djs Graaven van Kuilenburg heb doen (lellen, op dat gy u altyd in dit eerbied©. nis.  VERÊËNIGDE NEDERLANDEN. o- mswaardig teeken zoudt kunnen verlustigen. . ■ Dan dit teeken , hoe verheven in deszelfs kleinheid, dak hunnen pnrtyeu geweidng in het oog , en byzonder aan den Hertog van Aarfckot, die, om zyne getrouwheid aan de Roomfcbe Kerk te betoenen, den zynen ecu penning aan den hoedband deed dragen, waarop de lieve vrouw van llalle was afgebeeld , waarvan ik u mede' een fchets zal vertoonen , als ik u 's mans " afbeeldzel voor oogen del.' De Paus was met dit beuzelachtig teeken zo ver-' eerd, dat hy eenige van die Penningen wydde en Aflaaten beloofde aan die geenen, die ze dragen wilden. 7- Dit moet echter gelegenheid gegceven' hebben tot fchrikbaarenda verwyderin.cn. In onze dagen zelfs ziet mei nog, wat het dragen van Leuzen of ordefchcidende tcekens al beroertens veroorzaken kan. V. Dit opmerkende, moet gy toeftemmen, dat de Souverainen van den Lande wyslyk gedaan hebben , zulks te verbieden. : j De Landvoogdesfe werd door alle d:eze otn- ftan-  94 GESCHIEDENISSEN DER Handigheden ook zoodaanig in 't nnauw gibragt , dac zy niet wist, wat aan te van- geVu De Markgraaf van Bergen en de Heer van Moniigny werden door haar naar Spanje gezonden , om den Koning te fmceken, tot matiging zyner beveelen ; dan deeze ongelukkige Ileeren kwamen nooit weder , dewyl Filips, cn waar toe was deeze dwingeland, die als een andre Herodes, Vrouw noch kinderen fpaarde, niet in ffcaat? hen aan zyne wraakzugt deed opofferen. -— Een zogenaamd plan van Moderatie deed welhaast aan deszelfs gevolgen zien , dat Filips een gantsch wreed en ontrouw Vorst was. En dit gezigt verfcheurde ook eindelyk alle handen van trouwe èn gehoorzaamheid van den kant der Ingezetenen. Zy , die de Hervorming waren toegedaan, vervoegden zig van alle oorden met Smeekfchriften aan de Staaten, met verzoek, dat de Inquifitie mogt worden binten gebruik gefield, en nieuwe fchikkingen beraamd op de oefening van den Godsdienst. —— De Staaten, als Reprefentan-, $e»  VERËENIGDE NEDERLANDEN. £j ten des Volks, deeden dezelfde verzoeken by de Landvoogdesfe. Die van Sm* Jlcrdam alleen uitgezonderd. De Magifhaat aldaar tegen Wet en Privilegiën door haar op het kusfen gezet , weigerde dit ftuk te onderfchryven, fchoon zy zig naderhand by de meerderheid voegden. De Afgczon- dencn, om het verzoekfehrift der Staaten over te brengen,ten Hove gekomen, Honden niet weinig verzet , dat hetzelve aldaar reeds bekend en gelezen was, eer zy het overgaven. Men vond 'er ten Hove geen genoegen in , fchoon de gemagtigden hec een en andermaal verzachten , zelfs niet Egmond, die in het ftuk van den Godsdienst thans de Hofparty was toegedaan, en met Viglius eene lyn trok. Zo min ik u nu kan noemen, wie dit verraad belleken had, even min k:;n u iemand zeggen, wat of de Landvoogdesfe goed of kwaad hier op geantwoord heeft.- Maar dit is eene bekende zaak, dat de Hertogin thans genoodzaakt werd van gedrag te veranderen, en de ftoutmoedigheid der gecnen, die eenen afkeer  £6 -GESCHIEDENISSEN DER keer hadden van de leere der Roomfche Keik, wekte haar op uit haare befluiteloosheid, en om eens ernftiger maatregels by de hand te nemen. ■ Zy deed dan een Pla-, kaat te voorfchyn komen, bevelende by lietzelve, dat alle uitgebannenen , die op hoop Van zagtcr behandeling waren wedergekeerd, terftond het Land moesten ruimen, doende de Leeraars vatten en ter doodftraffe veröordeelen , enz. —- Z. En van wat uitwerking was dit ? V. In veele plaatzen weigerde de Magistraat dit Plakaat af te kondigen, en in anderen ontbrak het aan de magt , om het ten uitvoer te Hellen , waardoor de openhaar* Pre* meer algemeen werd. . Doch hier van in een volgend Gefprek nader. VIER  VER.EENIGDE NEDERLANDEN. 97 VIER EN-TWINTIGSTE GESPREK. INHOUD. invoering der openbaare Preekt bulten Antverpen enz. in Braband, Vlaanderen en Holand Staat der Hervorming binnen Amfteldam. Preek te Overveen. Brederode *omt te Amfteldam. Beraad/laging op ket doen der Preeke op het Rietvink. Ge veinsde belofte van Filips, Wegens ' komst in de Nederlanden. Vergadering d«r Edelen te St. Truijen. Bevel des Konings lot het aamverven van krygsvolk. Aanvang en voortgang der Beeldflorming . y„m haal van het voorgevallene te Amfteldam daaromtrent. Aanbod der Antwerpenaars . tot het verkrygen van vryë Godsdienst-oefè ning * ten Hove ten kwaadften geduid. Verval van het Bondgenootfehap. Eomond kiest de party der Landvoogdesfe. zy wa pent zig. Haar gedrag omtrent Oranje IV DEEL. £ „ Be-  ft3 GESCHIEDENISSEN DER Bezetting gelegd binnen Valenchyn en Doornik. Gedrag der Ingezetenen yan Leeuwaarden , ten aanzien der eisfchcn yan den Graave yan Aremberg. Begin yan den lurgerkryg in Friesland. Oogmerken yan de Hoofden des Volks , waardoor te leur gefield. Brederode verflerkt VU anen en Ameide. Nieuwe Eed door de 'Landvoogdesfe gevorderd. Brederode tragt zig mei haar tc verzoenen. —— Smeed eenen aan/lag op s'Hertogenbosch, op Utrecht. Voorval te Am/leldam met den Burgemeester Joost Buik. Komst van Bredero* de aldaar. Ook van de la Torre. Misnoegen der Ingezetenen op de Magijlraat. Voorfpoed yan Aremberg in Friesland en Groningen. Mislukte aan/lag der Bondgenooten op het Eiland. Walcheren. Toulou'fe te Oostenveel ge/lagen. Op/land te "Antwerpen, door Oranje met moeite ge* pild. T7y begeeft zig naar Duitschland. 'De Graaf van Bosfu word Stadhouder in 'zyne plaats. De Roomfche Godsdienst Vinnen Antwerpen hcrflcld. 't Vlugten der Her*  VEREENIGDE NEDERLANDEN. pff Hervormden word algemeen. Gevolgen van Brederodes vertrek uit Amfleldam. He gebroeders van Batenburg en veele anderen gevangen genomen. Vianen en Ameide door den Hertog van Brunswyk bemagtigd. De Landvoogdesfe meent het verbond der Edelen te niete gedaan te hebben. Verfchillen met Frederik den II. Koning van Denemarken. Komst van den Hertog van Aha herwaards. Ongenoegen der Landvoogdesfe hier over. Zy fchryft om oh(m fag van haare Landvoogdy. De Graaven van Egmond cn Hoorne , de Heeren van Straalen en Bakkerzeel op last van Alva gevangen genomen. Hoogflraaten ontkomt de gevangenis. Groot getal vlugtelingen. De Raad der Beroerten, of Bloedraad opgericht. Derzelver verrichtingen. Vergeef, fche poging der Edelen, tot voor/land der vryheid. De Landvoogdesfe ontvangt haaf ontjlag int Spanje, en neemt fchriftelyk affcheid van de Staaten. Zy vertrekt naaf Halten. Alva volgt haar op als Landvoogd. E 3 V*  ■100 •geschiedenissen der Vader. Wy zullen dit Gcrprek aanvangen , daar wy het vorige hebben geëindigd , te weten, met het verbaal van het Invoeren der openbaare Precke ; hetwelk allereerst begonnen werd buiten Antwerpen , daarna buiten s''Hertogenbosch, Doornik , Rysfel, Valenchyn en meer andere plaatzen, in Braband en Vlaanderen. Van daar lloeg dit over naar Holland, alwaar het getal der belyders wel minder was, maar echter werden 'er veele gevonden, die na eene zuivere verklaaring yan het Euangeb'e reikhalsden. En onder deezen waren 'er eenigen, die met eikanderen beraad daagden, of het geen tyd zoude zyn , om ten platten lande van Holland insgelyks met het doen der openbaare Preeke eenen aanvang te maken. Zoon. Waren zy dan voorzien van mannen , die daartoe bekwaam en gefchikt Jiyarcn ? V. Hier in beltond zeker de grootfte z,v,v;r";j!i.id. Men bad 'er te Amfteldam, op wel-  AO. l5C-6.>£REEmCDE NEDERLANDEN. IÓI welke ftad ik thans bvzonder het oo, heb met meer clan twee, namelyk eenen Gadriel j eenen Man, die reeds te Brugge ^ elders gepredikt had , en Jan ArenaSzZ van Alkmaar, die om deezen tyd beide te woonachtig waren , cn jfife», C»/i» had reeds eenen geruirnen tyd voor eenden , den Heidelbergfchen Catechismus ,n ftl,te verklaardi doch niet zonder gevaar dewyl de Wethouders de Leeraars te vuur en te zwaard vervolgden. Jan Jre;u/s naby Hoorne den r4den July deezes Taars' ,1566 gepredikt hebbende, Wcrd door de Amjleldammers verzogt hun mede ten dienst te zyn. 0m te beproeven , hoe Ao Wethouderrchap zig gedragen zoude, weri er een gerucht verfpreid, dat 'er te Oyl buiten Haarlem t en daarna buigen sllkmaar zou aenredfl-t- ^ i .„ b^pieaikt worden. De Mi gitaren v,, Haarlem e„ ^ ten d,r wel tc verhinderen, maar re ver. geeft: V.eur OrMU predikte voor meer dan 5000 me„fel„„. T' * *b bevrvtigde, om t E 3 der-  3oa GESCHIEDENISSEN DER derteekenaars voor liet verbond der Edelen te winnen, kwam ten dien einde ook van Hoorn te Amfteldam, alwaar dit verbond door veeleii geteekend werd. Zes van de yverigfte voorftanders der Hervorming aldaar, met naarne Re'm'ier Kant , Frank de Waal, Corncüs Jansz Koster , Albert Heyes, Willem Floriszoon en Latt» rens Jakobz in de gouden Reaal op het Water , moediuden voorts eikanderen aan , voorëirst door de vryheid, die dc Graave van Kuilenburg en de Heer van Brederode hunnen Ingezetenen verleend hadden ; en ten tweeden , door dien het gemeen zelf de fpot ftak , met de laatst gedaane Publikatie der VVetboudcrlchap ; en ten derden , door dien de Schutteryen openlyk geweigerd hadden, zig tegen het doen der Prceke te verzetten, welke moed nog vergroot werd , toen de Predikatie te -Overveen onverhinderd gefchied was, en groot gev noegcn gegeven had. Deeze zes dan bcraadflaagden , om, hoe groot het gevaar ook zyn mogt, e/cn buiten de Haarlemmor-  VA» ZE S V„«„f^^*   VEREENIGüE NEDERLANDEN. 103 mer-poort op een ftuk Buitendyks voorland , de Rietvink genaamd, de zaak te ondernemen; en de openbaare Preek aldaar te doen verrigten , ja om 'er zelfs aan Burgemeesteren kennis van te geven. Ik heb u deeze gedenkwaardige zaak in de nevensgaande Printverbeelding wel willen vertoonen. Z. En hebben zy hun voornemen zonder verhindering volvoerd? V. Ja! het gezag van de Magffiraat was te zeer verzwakt, door dien de Leden vai, verfchillende gedachten waren; ook werd de Schout, die een bitter man was, in zyn opzet, om de Preek te ftooren, verhinderd door de Schutter*. Zelfs predikte Jan Arends een maand daarna op de Las taadje, vlak voor de Stad, wordende toen ook na het eindigen der Preek tegen zyn wil, de Stad ingedrongen. jö ande_ re plaatzen ging het even zo. In i"Haae gefchiedde het voor het huis van den Prefident van den Hove. Buiten Gornichem, B 4 Lei-  ÏC>4 GESCHIEDENISSEN DER Leiden, in *% Sticht van Utrecht, in Zeeland cn elders ging men ook zyn gang. Z. Dit moet zeker zo by de Landvoogdesfe als ook by Filips groote ontlteltcnis veroorzaakt hebben. Ik verlang te hooren, welke befluiten de bygeloovigc Vorst daaromtrent nam. V. Hy gaf voor zelf, zo fpoedig mogelyk, herwaards te zullen komen, bevelende intusfehen aan de Landvoogdesfe, de Inquifitie op te fdiorten, op zekere voorwaarden aan de Bondgenooten vergiffenis te verleencn, de plakkaten, zo ver zulks met zyne eer hefhanbaar was , te matigen, doch het doen der openbare Preeken moest zy wecren , en zo zy geen Krygsvolk geimcg daartoe in dienst bad, meer aanncenien. Egmond, Oranje en Hoorne werden fterk door Filips gevleid , en aangefpoord tot handhaving van de Lcere der Roomfche Kerk, bevelende hy ook aan de Magiftraatcu der Steden alles zo veel hun mogelyk was, in rust te houden tot zyne overkomst. Z. Hoe  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ioj Z. Hoe gedroegen zig de fiamverbondcii Edelen onder al dien onrust? ^ V. Deeze, ziende, dat hunne verzoeken geene detninfte uitwerking hadden, e,r vrezende, d,t, Filips volgends zvn voorgeven overkomende, imn niets dan onheil «akende was, zogten zy zig ondcrli «ader te verbinden, beraamende ten diert einde, eene byëenkomst te Trui/en in het Land van Laik , alwaar zy byna 2oo. " gCtal hyëen verzamelden, zynde de voornaamfte hoofden dier vergadering, de Graaven van Nas/au , Kuilenburg en ran *» Berg, en de Heer van Brederode. Waarfchynlyk heeft deeze byëenkomst voorna*Jyk .tCn d°d om was het moge. m zvg met de Duitfehe Vorfteir te verfden Volk van hun in dienst te nemen, en mp, zo hy gewapend herwaards kwam, te keer te gaan Zodaanig eenc ^ Sadermg ontrustte de Landvoogdesfe op et flerkfte, zy kon de Edelen van hun beduu met doen afgaan , e„ van den R0™g kon zy niet anders verwerven, dar, E 5 2J-  IOQ GESCHIEDENISSEN DER nen last op te volgen, welke beflond otn 3000 Ruiters en- eooo Voetknegtcn te wer* ven , waartoe ' hy de Penningen overzond , met byvoeging , dat hy zelf de Bevelhebbers daartoe zou benoemen. Dan zietl wat gebeurt 'er? den i4den van de Maand Augustus nam de woedende Bceldftorming in Art oh en Vlaanderen eenen aanvang , den i8den gefcbiedde dezelve te Antwerpen, en vervolgends in Zeeland, Utrecht, Holland , alles was in de uiterfte beroering, dewyl dit fchandelyk bedryf, even als eene hevige ftorm , van de eene plaats tot de andere overfloeg, wordende binnen den tyd van drie dagen meer dan vierhonderd Kerken geplunderd. Z, Had dit fpoorloos bedryf ook alhier in AmjleUam plaats? V. o Ja ! den 23tten van de. gemelde M.-mud was dit door.Reizigers, uit Brabawl en Vlaanderen kenbaar geworden, daar waien 'er zelfs die eenige bewyzen van de Kcrkplundering te Antwerpen gefchied, vertoonden. Zeekcre Jacol? Cerrlt Tecuwis- zoon  VEREENIGDE NEDERLANDEN. tóf zoon en Floris Dcrke Otter i„ de War«icesftraat, ten dien tyde de Vergaderplaats der Kooplieden , dit verhaal gehoord hebbende, begaven zig van daar over de Nieuwenbrug naar het Stadhuis. Laurens Reaal ben wantrouwende, volgde hun. Burgemeesters van de zaak onderrigt, deeden de Pastooren, Munniken en Bagynen aanzeggen, hunne beste Kerkfieraadjcn in veiligheid te bergen, hetwelk zeer onvoorzigug geboodfehapt en nog onvoorzigtiger nagekomen wordende, de volgende beroerte binnen de Stad veroorzaakte. 0p den middag liepen de Kerkeiyken, met de Idemoodiën van zilvren beelden enz. ieder om het driftigs* langs de ftraatén - het Am. baehtsvolk op dien tyd van werk komende en ziende, de kostbaarheden van hun' ne Gildens dus langs de ftraat dragen, verZetten zig tegen die ontydige verhuizing ontnamen den Priesters de goederen , U bragten ze weder in de Kerken. Toen be' gaf zig eene menigte van Volk derwaards « de *ic™c Kerk werd geen de mirifte B 6 meed.  XO'd. GESCHIEDENISSEN DER moedwil gepleegd, dcwyl men naliet dc Vesper te zingen, en het graauw door de Burgers met goede woorden de Kerk werd uitgedreven. - Mfjr in de Oude Kerk had men pas begonnen de Vesper te zingen, en eenige Kinderen ten doop te brengen , of de moedwil begon zyne rol te ipeelcn. De Kapellaan bezig zynde, het iïxorchmus. of de Uitzweering over. de gedoopte Kinderen te doen, zo riepen cenigen , laat af gy Paap, van den Duivel uit de Kinderen te zweeren, gy hebt de wereld al lang genoeg met valschheid bedrogen, doopt de Kinderen in den naam van Jezus, zo als de Apostelen deeden. Waarop fommigc Vrouwen met de Kinderen ongedoopt ter Kerke uitgingen ; en eenige anderen werden gedoopt met het uitfpreken yan de woorden van het formulier in dc Kederduitfche taal, cn dus werd niet zonder een hevig gemor onder bet Volk, de dienst ten einde gebragt. Dan in de nademiddag tusfehen drie en vier uuren , Iwün 'er een hoorndrager Jasper genaamd, ter  IV.D.pl.ïv. BEEKDESTORM nr DE OÏTDE KEBK T^TE^ZÏ.   VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^ ter Kerke inftuiven ; digt by het &kCJm mentshuiske hield hy Wein Kornells , dc Vrouw van den fiurgemcesur Simon Kops op eene onbefchofte wyze ftaande, zeggenl de, ziet daar hangt dat Godslasteriyk "gedicln, nemende met een het bordeke, waarop een vierregelig vers gefchreven 'ftond van den wand , en^ fmeet het tegen den' grond, bet breken van het glas, dat 'er voor was, een fchel geluid in het'ruim der Kerk makende, was oorzaak, dat cerige jongens en wyven met fteenen tegen de Ahaaren begonden te werpen, — Laurens Reaal daaromtrent zynde, en dit met afkeer bcfchouwende, ging met R. Kanode Waal en Koster van daar naar den Dam om te doen zien, dat zy 'er geen aanvoel ders van waren; doch het duurde niet Jang of de muitzieke hoop floeg de handen aan Beelden en Altaaren, waarvan maar weinig ongefchonden bleven. Zekere Wem Adrh. aan Okkers, die gy hier de hoofdrol zij fpelen, wierp haardof tegen een gla^s kaske, waar in een houten Maria en Chris E 1 ' tas  tio GESCHIEDENISSEN DEIt tm beeldje bedoren was, welk fpoorloos bedryf deeze Vrouw, als ook haare dienstmaagd Tryn Hendriks, naderhand met de dood hebben moeten boeten. De Ma- giftraat intusfehen vergaderd zynde , ontboden eenigen van de voornaamfte der Hervormden tot zig, als Egbert Roelofzoon, /Idriaan Paaaw en Arend Brouwer, die zy verzogten een middel voor te flaan, om de gemeente te bevredigen. Z. Dit dunkt my was een listig voordel i dewyl daar in lag opgefloten, alsöf de Hervormden de aanvoerders van dat fchandbedryf waren. Hoe gedroegen deeze Mannen zig daaromtrent? V. Zy verzogten op dit voorftel eenigen tyd van beraad, en dit hun zynde toegeftaan, meenden zy van het Stadhuis af te gaan, da ben toegebracht, dewyl de Roomschgczinden zekerlyk alles op rekening der Edelen ■en van hun, die dc Hervorming waren toegedaan, zullen gefield hebben. V. Niet alleen dat zulks door het gemeen gefehiedde, maar de Magiftraaten der .Steden , cn byzonder die van Amfteldam, boe nodig hun ook de raad en byftand der Gereformeerden , geduurende de beroerte geweest was, lieten nier na alles naderhand op hunne rekening te Hellen, gelyk vervolgens uit dc Indaagingcn en Sententiën van den Hertog van Aha gebiceken is, in welke een verbaazend aantal van perzooncn .daarmede rechtftreeks, of van ter zyde zyn .befchuldigd geworden , die 'er nooit part of deel aan gehad hebben. •—~- Ook is hunne onfchuld blykbaar, uit dc menigvuldige verdeedigingen en afkeuring van die bedryven , welke de Hoofden van het Bondjenootfchap, vervolgends in het licht gegeven hebben. Z. Maar  VEREGNIGDE NEDERLANDEN. 113 Z. Maar hadden zy de beroerte niet Kunnen fluiten met geweld? V. Het febynt, dat zy daar toe weinig genegenheid hadden, of dat de beroerte at - onverwagt was aangevangen, en eenen te fneden voortgang had, om ze te kunnen r,ten' Imracrs ^ Landvoogdesfe zelve ^ Plaats van de wapenen op te vatten,' wdde, pp raad van d£n Hcrtog ^ mottHrusfel verhaten , waar in zy echter door den Raad en de Burgers verhinderd w^rd. De Landvoogdesfe was echter hier mede met gerust, maar fehrecf naar Spanje, dat r>^ 9 eö Hoorne haar fc- noegzaam gevangen hielden, hoewel in 'de daad nguas de voornaamfle was, die, om Srusfel voor een bloedBad te bevelen 21g tCgCn haar vertrek verzet bad. —T Zv' vond zig dan genoodzaakt een verdrag met df Edel£n aa" tc gaan, en ,e beloven, dat njemand om het bywoonen der Precke, op Plaatzen. daar dezelve nu was < J Jde gemoeid wöré^, m-d, dat zy ook ■Jfc «gerusfln weerden , en de wapenen nes  GESCHIEDENISSEN DER nederleidcn , zorgende , dat de Preeke op plaatzen, daar zulks tot hier toe riet gefchicd was , verhinderd werd , belovende zy verders , dit zy van den Koning vergiffenis zou verwerven voor al bet voorge- gevallene. Dat den Edelen wegens het ingeleverd Smeckfchrift nimmer ecnig nadeel overkomen zou enz. waarvan alömme kennis werd gegeven. Z. Dit verdrag van wederzyde naargekomen zynde , zou zeker de rust hcrlteld , en de Landvoogdesfe tot groote eere verftrekt hébben ; maar ■ V. Maar — gy vreest, dat het van geen langen duur geweest is, en zo was het ook. , - Te Bri:sfel, daar men dit verdrag gemaakt had, werd bet ook bet eerst verbroken , doordien de Onroomfchen aldaar verhinderd werden naar Vilvoorden ter Preeke te gaan , waar over Graaf Lodewyk van Nasfau zig gantsch te onvrede toonde j en veclen , die bet met hem eens waren , namen dit verbreien van 't verbond als een middel, waarmede zy naderhand het opI vat»  VEREENIGDE NEDERLANDEN. j r~ yatten der wapenen tegen den Koning verledigden , en dit hun ftelzel heeft naderhand te meer grond gekregen, toen Filips ten klaarden deed zien , dat hy met niets was te vergenoegen , dan met moorden en bloedvergieten. De Land ^ ^ zelfs aan die van Utrecht te kennen , dat zy het verhond, met de Edelen aansc. fa" ' "ict ***** hield , dan voor eenen ftap , waartoe zy door den boogfien noodgedrongen was. Men bezoldigde aldaar 500 man op ftads kosten , die de Predikers welke de Hervormden aldaar hadden aangenomen , niet alleen uit de Kek , maar ook nit de Stad dreven Gok kree* van tyd tot tyd uit Spanje berichten ; wat het eigerdyk oogmerk van Filips was Oranje, die het onheil dus verre' T\ °Pk0nien' b«af z,'g thans naar^0A land, om de onlusten aldaar te ffillen fchoon hy liever gezien had , dat zulks* door Brederode verrigt lVas. Te U( recht gekomen , bezorgde hy aIda3r ecJ meuw verdrag tusfehen de Roomfchen en O ni  HÓ GESCHIEDENISSEN DER Onrooiiifcbeii , waaiby het Preekcn buiten de Stad bepaald werd ; te Lelden werd in zyne tegenwoordigheid een zeldzaam verdrag geflootcn , waarby die van de Aügsburgfche Confcsfic zig met dc Roomfchen verbonden, om alle andere gezindtens buiten de Stad te houden. De Staaten yan Holland, te Schoonhoven vergaderd , lieten het gantsch beftier van zaaken aan 's Prinfen voorzigtighcid over, cn naar zyne wysheid herfteldo by ook de rust in Jmflddam\ en bewoog de Hervormden aldaar, om de Kerk der Minderbroeders, hun door de Regeering toegedaan, weder te ontruimen, en bad men ten Hove zo veel gehoor gegeven aan zynen Raad , als de gemeente zig wel door hem liet leiden , de zaaken zouden nooit tot du uiterfbs gekomen zyn. Maar ten Hove was men van alles afkeerig. Het aanbod der Antwerpenaars van dertig tonnen gouds voor de vryheid van Godsdienst-oefening , werd als eene misdaad van gekwetfte Majefteit aangemerkt , en het gedrag van die van  VERENIGDE NEDERLANDEN. ,j? van in Umtgowen, welke dc ^rken, die zy bemagtigd hadden, nieweder wüdn ontruimen, werd door de Landvoogdesfe op de kwaadaaniefte wyze naar Spanje overgebriefd. Z' Hoe gedroegen zig t0ch de en anderen, die den Roomfchen Godsdienst --leefden ? bidden zy zig getrouw aa» ha verbond, of flapten zy ^ ^ V. Deezen bad men met het Beeldenftormen een geweldig hartzeer aam-edaan. en tot bitterheid aangefpoord; ^ ook gelegenheid gegeven, om op ei*« veiligheid bedagt te zyn. Zy vreesden gedeeltelyk voor de giamfchap des Koning en gedeeltelyk waren zy gebelr.d over den euvelmoed, waarmede zy hunne K en.Altaaren hadden zien omëeren -J. Veelen d,n van hun flapten van 't Bond genootfebap af, en zogten ffl?ddel ftelde, zodra hy vertrokken was, over zyn: Ampten, draagcnde het Bevelhebberfchap over Antwerpen op , aan den Graave van Mansfeld, cn by voorraad , op goedvinden van den Koning, ftefde zy MaxhnUlaan de Hennin Graave van Bos fa 9 aan tot Stadhouder over Holland, Zeeland en Uu recht. Z. Waren 'er meer voornaame hoofden , die het voorbeeld des Prinfeu van Oranje volgden? V. Ja, en onder anderen de Graaven van Hoorne en Hoogftraaten, met wier vertrek de vrylieid haare iterkfte zuilen verlooren had. Antwerpen opende de poorten voor de lang geweigerde bezetting, en de Landvoogdesfe vertoonde 'er zig in zegepraal , herfcellende terftond den Roomfchen Godsdienst, waarop het ftraffen der Bceldftormers eenen aanvang nam, men verdelgde aldaar even fcbandclyk de eenvoudige Kerken der Hervormden, als een toonbeeld voor andere Steden. Thans ftakde F 4 Ma.  12$ GESCHIEDENISSEN DER Magiftraat van Amfleldam mede de hoofdeis op, gevende echter den Hervormden vryheid, om binnen weinige dagen hunne onroerende goederen tct geld te maken, cn .daarmede Stad en Land te vcrlaaten , het welk in zo groote menigte gefchïedde, dat 'er gebrek aan vaartuigen was , om hen allen te vervoeren. • Z. Waarheen namen zy dc wyk? . V. De jammerkreet was algemeen; de Amfteldammers begaven zig grootendeels naar Einden en Bramen, Integendeel kwamen nog van alle oorden vlugtelingen in zo groot een aantal te dmfteldam, dat de Regcering raadzram oordeelde de poorten te fluiten, en hen buiten te houden. De ingezetenen, zo wel Roomfchcn als Onroomfeben betoonden toen edelmoedigheid cn menscblievcndhcid. te bezitten , zendende aan deeze vlugtelingen in de vooifteden eeten , klederen en reisgeld, doch dit- hield op, toen de Spaanfche bezetting binnen kwam. , Z. En hoe ftond het thans met Bredero. de,  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 120. de, bevond die zig toen nog binnen de Stad ? V. Hy was reeds vooraf vertrokken, hebbende een gewapend Schip, dat hem geleidde lot Emden, van waar liy naar Duitschland trok. Hy ftierf den igden van de maand February des jaar? 1568 op den Huize Harenburg , en werd begraaven te Ommen, in het Land van Klecve. Ongelukkig vertoonde zig, daags na zyn vertrek uit Amfieldam, een gedeelte van zyn Volk, onder het geleide van de Edele Jongelingen, Gysbsrt en Dirk van Batenburg. De Regeering zond hun eenigen leeftogt cn bevel , om te vertrekken, en de Hervormden verfchafteu hun eenig buskruit in zakken, als of het koorcn was. De Batenburgen begaven zig over. het Ye naar Waterland, en verder naar Westfriesland, doch hier fpeelden fommigen van hun Volk, ik moet het met leedwezen zeggen , eene gemeene rol , en gedroegen zig als plunderaars en rovers , in plaats van Voorftanders der Vryheid, de' Gebroeders Batenburg vertrokken vervolF 5 gends  I30 GESCHIEDENISSEN DER, gends van Hoorn naar Friesland, doch op de hoogte van Harlingen komende, wmlen zy gevangen genomen door Ernst Mulart, eenen der Scheepshoofden onder het bevel van Arcnberg, hunne byhebbcnde manfchap •bcftaandc uit omtrent 200 perfoonen , werd terftoud geftiaft ris muitelingen, doch dc Gebroeders werden, gelyk ook eenige Friefche Edellieden, gefpaard tot de komst van •den Hertog van Alba , de andere omzwervende hoop ontkwamen hunne vervolgers met de vlugt. Het Volk, dat Bredero¬ de in Viaanen en ^/K^-gelaaten had, werd door den Hertog van Brunswyk geflagen , en de beide plaatzen in naam der Landvoogdesfe overmeesterd. Z. In dat tydflip moet de Hervorming genoegzaam geheel en al zyn vernietigd , want de nog overgeblevenen hebben zeker voor de ovcrheerfching moeten bukken , my dunkt , indien de Landvoogdesfe toen gemaatigd gehandeld had, zy had het fpel meester kunnen worden. V. Zy had een denkbeeld , niet van 't mees-  VEREENIGÖE NEDERLANDEN. I3I •fnecster te zullen worden , maar van het reeds te zyn ; doch het was niet haare fchuid, dat 'er niet gemaatigd gehandeld wierd, maar de fchuid van Filips, en zyne hegeerce naar wraak, als ook de flegte keuze, die hy gedaan had, met den wreeden Alba ter uitvoering daarvan herwaards te zenden. En ik zou 'er durven by- voegen, dat Filips daar toe te meer i<5 aangefpoord geworden, door eene foort van jaloczy, die h;m fteeds aankleefde, en oorzaak van zyn gantfehe bederf geweest is, kunnende Zy„ afgunstig en achterdochtig hart niet lyden , dat zy , die in zynen mm het bevel voerden, zig beroemden, de zaak in orde gebragt , en zyn geza* gevestigd tc hebben , gelyk de Landvoo*! desfe kort na dit alles ,naar Spanje had overgefchrevcn. Z. Gun my u te vragen , was de Staat thans onder dit bellier van Filips in rast met de buitenlandfche Mogendhei den ? V. Van niemand werd den Staat bemf F« na-  132 , GESCHIEDENISSEN DER / nadeel toegebra_t. alken de onlusten, die 'e; ©iultonden m,t Fredaik den II , Koning van Detnemarkcii, over dc vtrkooping van de Zondfche Tollen , veroorzaakten veel nadtels aan den Koophandel. Amjltldam, hierby bet meeste belang hebbende, fchoot de kosten, die 'er vercisebt werden tot het Gezantfchnp , waartoe deeze Stad de Staaten van Holland bewogen had; door hetzelve werd in de verhooging , die de Koning in het jaar 1561 gemaakt had, eenige matiging bewerkt ; doch in de verhooging van 1565 kon men niet veel te weeg brengen , keerendc het Gezantfcbap ten dien einde derwaards gezonden, in 1567 onverrigtcr zaake te rug; ook kwam 'er gtene verandering dan na de aankomst van den Hertog van Alba. Amfteldam en de andere Waterlieden hadden tot de zaaken van dit Gezantfchap , 2577 Guldens 8 Stuivers en 12 Penningen uitgefchooten , en wendden veele moeite aan , om die fomme ten laste van het gemeene Land te mogen brengen, 20 als oek niet meer dan billyk geweest was;  VEREEMCDE NEDERLANDEN. tj3 was ; dan" wat pogingen zy daar toe aan-: wendden, liet werd hun afgcflagen. , Z. Gy fpreekt van de komst ,van den Hertog van Alba; mag ik daaromtrent nader opheldtring verzoeken? V. De Landvoogdesfe, na vrugteloos by d.n Koning aangehouden te hebben , dat hy zoude agterblyven , nu verfiaande , dat hy werklyk met zyn Leger, hetwelk in drie deelen verdeeld was, in aantost was zond hem, in Savoye zynde, eenen Brief, in welken zy hem berichtte , op welken goeden voet de zaaken Honden , het verders aan hem overlaatende , of het niet raadzaamer zoude zyn , een deel van zo groot een Leger te rug te zenden. Dan, dit was even, of men aan -de sierigheid geraaden bad, eenen verborgen fehat onöpgedolven te laaten. Hy antwoord¬ de, dat 's Konings wil zyn wet was, en trok daar op voort , komerde riet zonder veele moeilykheid in de Maand van Augustus in het Hertogdom Luxemburg , alwaar hy het Leger Üccd halte houden, begevende ff 7 2iö  f$$. GESCHIEDENISSEN DER zig in perzoön mar Diedenlioven, daar hy ^ na van zyne aankomst kennis gegeven te hebben, door Barieimmt en Noirkarmes, uit naam der Landvoogdesfe begroet werd. Het Leger vervolgends in de voornaamftc Steden van Brdband cn Vlaanderen, verdeeld hebbende , deed hy zyne intrcedc in Brusfel, zynde verzeld van de aanzienlykfte Ileeren , die hem te gemoet gekomen waren, en onder andu-en van de Graaven van Egmond cn Hoorne. Alba, de Landvoogdesfe begroet hebbende, vertoonde terftond zynen Lastbrief, waarby hem her Opperbewind over 't Volk van oorlog als Kapitein Genei aal der Nederlanden was opgedragen £ blyvende het overig befluur van zaaken der Landvoogdesfe aanbevolen. Tevens verklaarde Alba , dat hy, behalven dien al■gemeenen Lastbrief, nog veele byzondere beveelen had waarvan hy ter bekvvaamer tyd opening zou doen? Z. En hoe fmaakte dit aan de Landvoogdesfe? V. Zy, ligt voorziende, dat Alba, mees• - .ter  VEREENIGDE NEDERLANDEN. '133 ter van de wapenen, en „0g veele by20n. dere bevelen hebbende, zy nog minder te zeggen zou hebben, dan ten tyde van Granvelle , en dat ondertusfehen al het kwaad, dat de Hertog verrichtte, op haa ren naam geleideden zou, klaagde, en niet zonder reden , by brieven deswegens aan den Koning, verzoekende, indien °de IJer tog eene zo uitgebreide magt bekleeden moest, van de Landvoogdy 0ntflag,„ (e zyn Ondertusfcben beOiste Alba fchfe. lyk de bedenking der Hovelingen die in bet onzekere waren, wien zy den mekten eerbied moesten bewyzen , den «erft* of dc Landvoogdesfe; dewyl hy, 2öha>r de Landvoogdesfe in het minst te kennen op den oden van de Maand September* de Graaven van Egmond en ffoörki deed gevangen nemen, zynde op denzelfden tvd zyn last tot het gevangen nemen van J„ thonie van Strooien, Burgemeester van Antwerpen , en van Joon Cofembr.od, Heer van Bakkerzcel, Geheimfchryver van } Graave van Egmond, mcie ten uitvoer ff bragt i  *3Ö GESCHIEDENISSEN DER bragt ; gelyk kort daar aan meer aanzicnlyke mannen gevat werden. De Graaf van Hoogllraaten, die op weg was, om weder naar Brusfel te feeeren , kreeg gelukkig de tyding van dit bednf des Hertogs , en keerde dus rasfer te rug, dan by gekomen was. Den 22flen der gemelde Maand werden de Graaven van Epnoml en Hoorne , ouder geleide van 3000 Spanjaarden van Brusfel naar bet Kasteel van Gend gevoerd , alwaar zy tot diep in 't volgend jaar bewaard werden. ■ Dit bedryf, betwelk met list en verki-agting van 's Lands vryheden en voorrechten verzeld einq;, baarde eene algemeene verfchrikking onder de Ingezetenen. Dc Landvoogdesfe bad het getal der vlugtelingen reeds bepaald op honderdduizend, en dit getal werd thans volg:nds haare opgave nog wel met 20,000 vermeerderd. Z. Hoe gelukkig waren zy echter, dat zy nog maar in tyds zig met de vlugt konden redden ! maar biagt dit Alba niet tot tónigjiadenten ? V. Hoe  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 15^ V. Hoe kunt gy zulks vermoeden van een fchepsel, in wiens hart de menfche* lyldieid geene plaats had, van den Dienaar eenes Konings, die verklaard had, liever a«e zyne Staaten ontvolkt te zullen zien, dan befinet met ketteryën; als eenige aan' doening hy hem plaats had kunnen hebpen, zou het alleenlyk geweest zyn, omdat zy zyne vuist ontweken waren, en hem de gelegenheid benomen was, om hen te doen fneuvelen. Het bewvs vaQ «it myn laatfte gezegde, vindt gy bewaarheid in, het oprigten van het Gerechtshof, onder den naam van den Raad~ yen Beroerten, beflaande uit twaalf Leden, waar, van de Tyran zelf het hoofi was, en hetwelk in zynen naam vonnis ftrcek, eenevergadering van zulke bloeddorftige fchtp. «b , dat, die te regt den naam van den Bloedraad kreeg, eenige, tot Leden daarvan benoemd, fchaamden zig^ 'er by tegenwoordig te wezen , anderen . onttrokken zig geheel, eindelyk kwam al het bedryf op drie of vier monfters aan, en byzender- op  138 CESCHIKDRNlSSEN DER op eenen beraamden Vargas, en Ilesfrfs, die dikwils al ilapende de befchuhbgden naar de galg verwees. Hunne bezig¬ heid beflond voornaaudyk , in het doen dagvaarden, verbeurd verklaaren van goederen , en het uitfpreken van vonnisfen , 't zy van ballingrchap , of bet veröordeelen tot de galg , den brandftapel , het zwaard, enz. Z. Was nu de yver van het Bondgenootfchap geheel verdoofd ? Dit hoop ik immers niet? V. Hetzelve verrigtte zo weinig, dat 'er de Ingezetenen voor dien tyd geen de ïninfte hoop op konden Hellen. Het eenige, dat men gemeld vind, was, dat fora» mïge Edelen, na het gevangen nemen van Egmond en Hoorne een gefchrift ontworpen en onderteekenden , waarby zy zig verbonden tot het opbrengen van eene zeekere fom van Penningen , tot voorftand van de goede zaak, waarby Brederode, toen nog in leven , zig verbond voor 1200 Kareis guldens , en andere naar evenredigheid, doch  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ïfy doch men viud niet , dat die Penningen} zyn opgebragt, of tot iets nuttigs aangewend. De Landvoogdesfe, op baar verzoek ontflag van de Laudvoogdy bekomen hebbende , cn Alba in haare plaatze aangcfteld zynde , nam zy terftond van dc Staaten een fcbrifcelyk affcheid, en vertrok den 3often van de Maand December 1567 naar Italièn , tot finerte van veele Ingezetenen, die zig van de regcering van baaren opvolger niets goeds konden voorfpel- Jc»« VVy zullen met haar vertrek, dit Gefprek eindigen , en het volgende aanvangen met het gebeurde onder bet belhuij Van den wreeden Alba.  Ï4? GESCHIEDENISSEN DER *YF- EN-TWINTIGSTfi GESPREK. INHOUD. 'dlvas ontwerp tot het louwen van Kasteelen. Hy doet Oranje en andere Edelen indaugen. Hunne verdedigfchriften hier tegen. De Staaten begroeten Alva als algemeenen Landvoogd. De Advokaat van den Ende in ,s Hage gevangen genomen , en naar Brusfel gevoerd. Sterft in de gevangenis en word na zyn dood vrygefproken. Wreed en ongehoord- vonnis van Filips over d* Nederlanden uhgefproken. Oorfprong der Wilde Geuzen. Filips doet zyn Zoon Karei ombrengen. — Nederlanders nemen hunnen toevlugt tot den Prins van Oranje. Redenen, die hen bewogen , de wapenen op te vatten. Moeite , om Penningen te vinden. Aanflag op Artois mislukt. Tegenfpoed in Gelderland. De lleeren van Villers en Huy geflagen , gevan*  VEREENIGDÈ NEDERLANDEN* £fë vangen en ter dood gebragt. Lode- wyk van Nasfau behaalt eenige 'voordeden in Friesland. Feldllaq by Ileiligerlee. Dood van den Graaf van Aremberg en Adoif van Nasfau. Groningen door Graaf Lodewyk beleegerd. Alva bant Oranje en anderen, doet de Broeders Batenburg, Eg. mond en Hoorne enz. ter dood brengen ; trekt naar Groningen, jlaat Graaf LoaC wyk by lemmingen. Mmïfe van Oranje om een Leger op ds been te brengen. Verfcheiden aanflagcn. Anthonie van Slraalen en anderen te Brusfel enthalrt. Alva laat zig een praalbeeld oprichten. Eerfte ongelukkige togt yan Prins Willem de /; Hy trekt over de Maaze, moet uit gebrek van geld zyn Leger af. danken. ~ Alvti doet -vide ■ Ingezets. nen door den Bloedraad ter dood yerwyzen-, eischt de voorrechten en privilegie der Steden op ; zoekt de hefing van \n tienden,twintigflen en honderdften Penning in te voeren. Deeze algemeen en byz&ndcr door die ynn Utrecht geweigerd'} Straf.  r*ji GESCHIEDENISSEN DER . fe hun daar voor opgelegd. Handeling van Paulits Buis met Oranje. Oranje geeft, op raad van Coligny bejlelbrievtn ter Zee uit. Slegt gedrag van den Admiraal Dolhaiu. De Heer van Lumbres in zyn plaats gefield. —— Alva laat een clgc;:;e:n doch geveinsd pardon afkondigen. Zvaare watervloed. Treslong gevangen genomen , ontylugt. Herman de Ruiter vermeeslat het Slot Loeyejlein , en komt aldaar om. —.—> Alba vernieuwt zynen cisch van den tienden Penning. Zyn wreed voornemen te Brusfel 9 vernietigd door het inneemen van den Briel. Verhaal deezer merkwaardige gebeurtenis. Alba tracht te vergeefs de Stad weder meester te worden» Gedrag van Bosfu te Dordrecht en Rotterdam* Vlisfingen weigert bezeilt ng in te nemen» dry ft de Waaien tilt, en verklaart zig voor Oranje. Pachieco aldaar opgehangen. —— Veere en Zierikzee verklaarcn zig insgelyks tegen Alva. Als ook Enkhuizen, Meden- fcük 3 Hoorn s Alkmaar 5 Edam, Monniken*  VEREENIGDE NEDERLANDEN. %fé kendam , Purmerend. —— Graaf Lodcwyk van Nas fan verrascht Bergen in Henegouwen. Alva belegert hetzelve. O lidewater Gouda , Leiden, Dordrecht, Gomichem en Haarlem kiezen 'a Prinfcn zyde, In alle deeze Steden word de Proteflantfche Godsdienst ingevoerd. « De meeste Steden in Gelderland, Qyerysjel en Friesland yerklaaren zig vyand van den Hertog. —— Koning Filips pielt den Hertog van Medina in plaats van Alva tot Landvoogd aan. Zyn ongelukkige togt. Hy weigert de Landvoogdy. Alva tragt te vergeefsch te Amfteldam den tienden Penning te doen invoeren. Vergadering der Staaten te Dordrecla. Botterdam , Schiedam , Delft en Delfshaven kiezen hunne zyde. De Spaanschgezinde Leden van het Hof van Holland Wyken naar Utrecht. Woerden en Schoonhoven door de Stacksgezind.cn hemagtigd. Vergadering der Staaten te Haarlem. Vergeeffche aanflag van Lumey op Amfteldam, Tweede togt van Prins Willem, Hy vermeestert eenige Steden in Bra".  14+ geschiedenissen der Braband en Vlaanderen. Moord te Parys. Alva weigert den Veldflag, Aanval van Romero op 's Prinfcn Leger. Oranje is genoodzaakt over de Maas te rug te trekken. Bergen geeft ztg by verdrag aan Alva over. Mondragon ontzet Goes in Zeeland, dat door de Nasfaufchen belegerd • was. Willem de I komt te .Enkkuizen, ver- fchyut op de dagvaart te Haarlem. Zyne verrichtingen aldaar; zyn groot gezag. - Gelderland door Alva weder overmeesterd, zo ook Overysfd en Friesland, en Utrecht. Wreedheden der Spanjaarden te Naar den. Algemeene haat tegen hen daar door vermeerderd. . Zonderlinge redding van de Vloot der Noordhollanders Uit het ys. ■■ Vad er.Tnans moet gy u bereiden, om bet Toneel van moord cn bloedvergieten te "befchomvcn. Om u echter niet al te veel ontroering te veröorzaaken, zal ik* in bet verhaalen dier akelige gebeurtcnisfen po fpaarzaaifl zyn,' als mogelyk is , alzo sy  IV. B.Pl.VI. STRAFFE BE» BEEXiB- STOBMK1 S.   CAO.I5Ö30VERF.ENIGDE NEDERLANDEN-. IA~ St uit de ligtfc trekken ftofle genoeg znlc tot vcrkrygmg der Vryheid geleeden hebben. — De Tiran van Nederland, ^ 0,_ ** voltrekt mecstei. te ^ ^ •« omme Kasteelen aan te , « *« de „eden i„ bedwang te brenge, te.de! op den hals gelegd werd. A^J™ « andere „eden wisten, door het ^ ™" gr00K Se,drnamen vrugteloos teaen den zin van Orcnjc, het beleg van RoerG 5 mond,  ï54 . GESCHIEDENISSEN DER mond, en werden genoodzaakt naar Daalhem te wyken, alwaar zy geflaagen, cn gevangen Tiaar Brusfel gevoerd , en aldaar als Muitelingen geftraft werden. Z. Dit beloofde niet veel goeds. Maarwat verrigtcn Oranje en zyne Broeders ondertusfehen? V. Lodewyk., Graaf van Nas fan was in Friesland getrokken, alwaar het geluk hem in den aanvang niet ongunftig fcheen , hy was voorzien van eenen Lastbrief zyns Broeders. Het huis te Wedde .vermeestert! hebbende, nam hy ook Delfzyl en Appingadam in bezit, van waar hy aan de Staaten van Groningen fchreef, om penningen tot betaaling zyner Knegten. — De Graaf *an Aremberg, uit Frankryk te rug gekeerd, werd als zynde Stadhouder van Friesland 3 door Alva detwaards . gezonden met zyne byhebbende Spanjaarden, en na eenige voorafgegaane fchermutzelingen, viel op den S3ir.cn van de Maand May een veldflag voor by het Klooster Heillgerlee, in welke 4e Spanjaarden geffagen werden, en. de Graaf  VEREENIG-DE NEDERLANDEN. 1^ Graaf van Aremberg zdf fncuveldc, doch van den anderen kant lieten ook veelPrinsgezinder, het leven, en onder die Graaf Adolf van Nas/du. De Graaf V£m m ■gen, de nederlaag der Spanjaarden verder willende verhoeden, wierp zig niet zyn Volk binnen Groningen, welke Stad vervolgends door Lodewyk van Nasfau belegerd werd. _ Alva m togn by Keizer te bewerken, dat deeze aan Graaf Lodwyk, als Leennan van het Ryk bevel m om de Stad te verlaatcn, waar door, fchoon de Graaf zelf hier op weinig acht flocg, echter te weeg gebragt werd, dat veelen Edelen en Onëdelen , uit vreeze voor 's Keizers ongenade, hem en het Leger verlieten. Z. Hoe gedroeg zig de Hertog van Alva op de tyding deezer nederlaag? \ V* Kort na het ontvangen van het bencht daar van, werd hem tevens een aanflag ontdekt, die gefmeed was, 0in zié van zynen perzoon te verzekeren. ! Deeze beide tydingen brachten hem h, G 6 woe.  ïgtf GESCHIEDENISSEN DER woede , in de cerfte hitte werd door hem over Oranje, Graaf Lodewyk, yan den Dcrg9 JJoogJlraaten en Kuilemkurg, die buiten zyne magt waren , als ook over den reeds overleden Heer van Brcderoode het Ban vonnis uitgefprooken. Doch feller trof zyne verbittering bun , die zig in zyne magt bevonden , welke alle veroordeeld werden , om onthalsd te worden. Z. Wie waren de ongein kkigen , die dit lot moesten ondergaan ? V. De meest bekende van die waren, de edele en jonge Gebroeders, Gysbert en Dirk van Batenburg, Jacob van Ilpendam, Jan van Blois, gezegd Treslong, Maximiaan van Blois, gezegd de Kok, twee Friefchc Edellieden , Sjoert Beyma en Hartman Galama, deeze werden op den 28ften van May onthalsd. Den 2den van de Maand Juny gingen de Heeren van Villen en Huy mede ter dood , en drie dagen daarna de Giaaven van Egmond en Hoorn*. Alva dus , met vertrapping van alle Goddelyke en Meaichelyke Wetten de hitte van zynen  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 15*. nen bloeddorst een weinig gekoeld hebbende , trok naar Groningen , om Graaf Lo~ dewyk van daar te verdry ven, maar voor dat hy den. i4den van de Maand July de Stad naderde, bad Graaf Lodtwyk het beleg reeds opgebroken, en zig te lemmingen, een dorp aan den Eems nedergeflaagen, alwaar de Hertog hem gevolgd zynde , zeven dagen daarna een hevige üag voorviel. Z. Ik hoop, ten voordeele van Graaf Lodewyk ? V. Dit had kunnen gebeuren, indien zyne Soldaaten hadden willen vegien, gelyk 't behoorde, maar zy dit niet willende , voor dat hun geld gegeven was, waar toe de Graaf thans buiten ftaat was, was dit oorzaak, dat zyn gantfche Leger, hetwelk uit 7000 man beftorid, ten meestcn deele verila en werd , bergende de Graaf zig ter naauwernood in een klein Vaartuig oseide Rivier. Sommigen verhalen , dat hy zig, naakt uitgekleed hebbende, die overzwom j Hier verzamelde hy het overfchot G 7 van  li,? GESCHIEDENISSEN DER van zyn Leger, en trok daar mede naar Duitschland , ter verfterking van 't Leger van Prins Willem. Z. Het doet my wonder , dat Oranje 2ig zo lang in Duitschland ophield , eft öndertusfchen zyne magt by zulke kleine gedeelte'us afzond, en als 't ware, aan den Vyand ten prooi gaf. V. Dit mag zyn zo 't wil, het vlotte niet ligt, om eene magt , die tegen de Spanjaarden beftand kon zyn, by een te brengen , te meer daar de een voor den Keizer vreesde, cn een ander, om zig den haat van Filips op den hals te haaien, en boven al, daar alles naar evenredigheid van de penningen, die fchaars inkwamen, moest gerigt worden. ■ Geloof echter niet, dat Prins Willem werkeloos was ; Hy cteed, al wat zyn verftand kon uitvinden, om zyne magt te vergrooten, eii om aanhang binnens Lands te verkrygen, en met zulken,op welke hy zig kon verlaaten, fmeedde hy eenen aanfiag om Alk* haar; en Hoorn meester te worden , dan hier  iv.b.pLiiï.   Ï60 GESCHIEDENISSEN DER was, ten gronde toe geflegt, en op deszelfs grond een (teenen gedenkzuil opgesigt, die' echter eenige jaaren daarna door'de Burgers werd omverre gehaald. Op dezelfde wyze ging het naderhand toet een praalbed, het welk de geweldenaar zig te Antwerpen in het Kasteel had laaten Hellen , maar hetwelk , dewyl het zelfs tot hoon van den Koning fchcen te (trekken , verbryzeld is gewoiden. Dit alles hield echter den Prins van Oranje niet te rug ; Deeze nu 6000 Ruiters en 14,000 Voetknegten byeen hebbende, bcfloot op de belofte van eenen voornaamen Koopman te Antwerpen , Markus Perez genaamd , die hem verzekerde, dat aldaar driemaal honderdduizend Ryksdaalers voor hem gereed lagen, tot den op- togt. Dan wel ras deed gebrek aan geld zyne byhebbende Duitfcbers aan het muiten flaan , doch Willem wist hen nog voor eenigen tyd te doen bedaaren, moetende echter tegen zynen wil zien , dat het vo'k hier en daar de grootfte buitenfpoorigheden bedreef. Z. Wat  ÏW2 (Ao. I5Ö9) GESCHIEDENISSEN OER. de agterboede, in eene vmi welken de Graaf van Hoog piraat en fneuvclde. Tot ver¬ meerdering van den ramp kwamen uit Ant.werpen in plaats van 30O3OCO op zyn -hoogst 10 of 12,000 Ryksdaalers. Met het weinige volk, dat hy in flaat was te voldoen , trok Oranje in de Maand \an November, door Henegouwen naar Frankryk , om zig by bet Leger der Hugenooten, (dus werden de Proteftantcn aldaar genoemd,) onder den piins van Conde te voegen, ducji in Lotharingen aan alles gebrek hebbende , moest by het overfchot van zyn Leger afdanken, blyvende hy in Frankryk tot in het midden van het jaar 1569, en begevende zig toen weder naar Duitschland. ——- Alva, toen voitlrekt meester zynde , vierde aan zynen bloeddorstigen aart nu weder den ruimen tei'gel , verfchoonende ryk noch arm, jong noch oud, cn doende alles voor het bloedzwaard en den brandfhpel nederknielen , dat hem maar ecuigzins verdacht Mlas. Niets ltict hem meer tegen de Horst, dan de voorrechten cn privilegiën tier  IV. B.Pl.TH. ALVA, EISCHT MN 10Jf PS N KIM. ' '  ró3' (Ao. I570) GESCHIEDENIS DER log te water te wagten ftond , fchoon hy hetzelve fchcen te ontveinzen , deed een algemeen pardon afkondigen, maar de Ncdedanders kenden den aart der Spanjaarden , en hyzonder den zynen, te wel, om zig daardoor in flaap te laaren wiegen, ook gaf zyn daaglyks gedrag blyken van het tegengeftfilde, Ook werd hy van tyd tot tyd trotfeher, naarmate verfcheidene aanilagen van Oranje, om zig van de eene of andere Zeeplaats meester te maken, ge* ftadig ontdekt werden en te niet liepen. * . Welke te leurftellingen niet alleen veele kleinmoedig maakten, maar boven dien ftorten de gevolgen van eenen allergedugtfeen watervloed op Allerheiligen dag desjaars 1570,111 Holland, Zeeland,Oyerysfel, Utrzchi, en byzonder Friesland en Groningen, de Ingezetenen alle in rouwe, zodat de welmeenendfce gecne de minfte uitkomst durfden hoopen, en de eerfte dag van November bleef noch jaaren daarna de harten met fchrik en vrees vervullen. De Vloot der Nederlanders .ging van deezen ramp  verknicde nederlanden, tS9 nmp niet vrr, e„ buiten dte„ word ze'f Z 7 ,'" gen°men » *-f we'd «Waar eenigen ,yd in „„, f vangems te ontkomen. b Z. Het tart js lny hed b _ aanhooren va„ alle deeze wederllrd£ .eden• Gebeurde'er da„ „iel,, d^, * . ""gen adeintogt veröotzaakte f * °°k °m »» „iet al ,e zeer te jaaren , %1 ik u a|Jee„ de » voor, met verzwyging van al tat Woedver vervallen, kan ik u geen naauwl- * 1 goven , van de v„„rdeele„ , «, £ Jj^*f geuzen ook „„ en dan betaalden, en waa brachten, doch aan het algemeen Pn w weinig wotj'zz Z7; echter een weinig 0P te beuren, moet i"" *» Va,mk» ™ ^ertloutfte „XI 11 ik  IfO GESCHIEDENISSEN r>ER ik dezelve waardig achte om ze door eene afbeelding u vaster in het geheugen te prenten > Herman de Ruiter,een Osfenkoo- per van *s Hertogenbosch, ondernam , na zig door den Graave van den Berge eenen lastbrief , op naam van -den Trins, te hebben doen seevcn , en zig In een Munrdkskap g-ftookcn hebbende , met nog drie andere onvertzaasde Helden , het Slot Loeveflein te verrasfehen. Naa dat bet de Ruiter gelukt Was , daar binnen te komen, verzekert hy zig van den Kastelein, en toen nog vier- en twintig anderen , die hem getrouw waren , by hem gekregen hebbende , verfterkt hy met deeze in alleryl bet Slot. Alva zond, zo baast hy hier van tyding bekomen badt, 300 mannen , onder bevel van ecneh Lorenzo Perea derwaards , om hetzelve te berneemen. Deeze het Slot in 's Konings naam opeisfehende, vleide de Ruiter zig cn de zynen met hoop van ontzet, en gaf dus een weigerend antwoord. Spoedig maakte 'het gefchut der Spanjaarden hun 20 benauwd, dat zy binnen het Slot dion-  1 - D pj /nv.:. HEKMAN BE K.CITEH. V^OVBHB ^V^S.'  I»a (AO. Ï572.) GESCHIEDENISSEN DER dat, by aldicn de Ontvangers nog langer met' de Invordering draalden , by dezelve aan zyne Italiaanfche Soldaaten zou aanbevelen. - Niemand zelfs van die geeaen waarop hy het meeste vertrouwen ftelde, ook niet zynen Zoon, Don Frederik, was in ftaat om hem van gedachte te doen veranderen. Maar wat gebeurde 'er.? Hy beqoot eindelyk in het begin van 157* met geweld door te gaan, en Brusfel, daar hy zyn verblyf bad , lag het eerst aan de beurt. Hier liet hy dan den Tienden Penning invorderen; maar nu flooten de Winkeliers , als Bakkers , Vleeschhouwers, Brouwers', en anderen , hunne Winkels, zeggende niets te koop te hebben, en dus den Tienden Penning niet verfchuldigd te zyn ; zeventien van deeze zouden nu in hunne deuren worden opgehangen, waartoe de beul reeds bevel hadt ; maar, als nu de bezetting reeds in dc wapenen ftond , om deezen moord te beginnen, kwam 'er eene tyding, dat de Watergeuzen den Briel hadden ingenomen, waarmede de grondllag gelegd wierd tot  VEREENIGDE NEDERLANDEN, jfj " haad,i°S ™ VEV- Z. Geluk , driewerf geluk , mja Vsder , -I* . verzoeken my de omft: d ezer blyde gebcun,Ilis J«£» Piger te verhaalen? * V. en Alva hadden het i„ f™,^ * Tr " br™^ • * Koningin geboogde Have„S van haar Ryk te rui- T, , 'COt ' Uit 2" Slepen verliet dan de E„ge,fehe Kusten, de Schepen der „„„ > BaS,K, mo^» vSOeenigrS .0 M«*M« .„eestcr te „a^ loopen , den Brlcl te «*» «• bta„drcha,ti„g ,e vorderen. -J. ' " * ™ zonder bezetting , deByi ^ ^ Zeerovers verachtte. . n„ , s wn April, da. .1^. , P " 'aP"> 1 ' s' alt)d gedeniwaardig voor  174 GESCHIEDENISSEN DER Nederland ! omtrent twee uuren des middags , ftrecken zy voor den Briel, de Ingezeetenen hielden hun voor Koopvaarders , alleen was de Veerman Jan Pieterszoon Koppeftok van andere gedachten, zonder die echter rugtbaar te maken , voer hy aan boord van een der Schepen, en vroeg naar Treslong : by hem gebragt zynde, verzocht: hy om deszelfs Zegelring , cn eenen Lastbrief, geteekend met den naam van den Admiraal, van Treslong en anderen, willende daarmede beproeven , of de Wethouderfchap de Stad aan hem , op naam van Prins Willem, zou willen overgeven , neemende aan, hun te beduiden, dat de Vloot alleen gekomen was om hun van den Tienden Penning te verlosfen , cn tegen de tyranny van élw te befehermen. « 1 Binnen gekomen , en den op zig genomen last verricht hebbende , wierd hem door de Maaiftraat, na het vertoonen van den Zegelring, gevraagd , hoe fterk de Vloot wel bemand was ? Hy, zonder zig te bedenken , floeg 'er een flag iofy en antwoordde], meer dan 5,ooo  ï?6 GESCHIEDENISSEN DER ten deele Nederlanders. Daags daaraan werden de Kerken en Kloosters geplunderd , en de Geestclyken deerlyk mishandeld. Z. Dit laatfte fmert my te moeten hooren , hier door fielden zy zig immers met den vyand gelyk ? V. liet zou mogelyk ook niet gebeurd zyn , maar van der Mark oefende dergelyke wrecde bcdryven uit wraakzugt , die hem echter tot fchande verftrekte , en te meer deed hy zulks hier, om dat hy nog geen de üninfle gedachten hadt, om de Stad te houden, maar wel om ze uit te plunderen en hi brand te {teeken. Doch eenige der Hopluiden, als Treslong, Enles, en Dirk Duivel, haalden hem over, om 'er den Prins kennis van te geven , en intusfehen den Briel, zo veel mogelyk , te verfterken , waar toe ook Jacob Simonszoon de Ryk veel toebragt , gelyk hy ook in andere zaaken zig eenen der dapperfte Helden van zynen tyd betoonde , om zig wegens zyn banvonnis uit Awjleldam te wreeken. Z. Wondei lyk moet deeze maare Alva in de  VEREENIGDE NEDERLANDEN. l?f de ooren geklonken hebben ; hoe gedroeg hy zig daar by ? V. Schoon in zyn hart beklemd , wist hy nogthans meesterlyk te veinzen ; hy Haakte terftond het uitvoeren van het doodvonnis te Brusfel, als ook het heften van den Tienden Penning ; en zond naar Utrecht bevel aan den Graaf van Bosfu , om op ftaande voet op te trekken , cn den Briel te heroveren. —— Deeze was ook weldra op de been , en begaf zig met zyn Volk naar Maasland-, fluts, waardoor Utrecht van moord en plundering bevryd werd. Van daar begaf hy Zig te fcheep nm den 5r/V/j doc[l zonder van grof gefchut voorzien te zyn , denkende , dat de Stad zig ttrftond weder zou overgeven, maar dit mislukte hem geheel , wordende hy zo ontvangen , dat hy zig ter naauwer nood met de vlugt bergeie. Oranje de tyding van het inncemen van den Briel vernomen hebbende, was daar over gantsch niet vergenoegd. Z. Hoe ! dit vind ik vreemd. Hy had zo lang getragt zig ergens vast te zetten, " 5 en  -IfB GESCHIEDENISSEN DKR en was by, nu dit op zo zonderlinge wyze gebeurde , onvergenoegd, dit begryp ik niet? V. Dit zult gy ras begrypen s als gy bedenkt, dat den Briel mogelyk de plaats was, daar by minst orn gedagt had, als vrezende, dat die Stad geenszins te houden zou zyn. Echter toen de zaak zo was, beloofde hy aan Lamey , Graave yan rler Mark allen moogelyken byftand. » Bosfu ondcrtusfchen , tegen zyne verwagting, dus afgewezen, keerde met de zynen naar Dordrecht, doch hier weigerde men hem binnen te laaten, in het denkbeeld zynde, dat hy kwam, om den Tienden Penning te vorderen. Tc Rotterdam verzogt hy te mogen doortrekken, dit hem eerst geweigerd zynde, werd hem naderhand toegedaan, op voorwaarde , dat niet meer dan vyf- en twintig Spanjaarden te. gelyk zouden worden binnen gelaaten, maar naauwlyks , was hy in de poorr, of hy, doorfhtk, met eigen hand, eenen Smid, die 2ig fterk tegen den doortogt gekant had» daar-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 1?9 daarop werd de poort overweldigt, de Sclnidvvagt vermoord , en binnen de Stad een gruwzaam bloedbad aangeregt. Z. Dit was een fchoon bewys, hoe vee! men zig op de trouw der Spanjaarden, en hunne afhangelingen verlaateu kon ? V. Hier van hebben zy meermaalen blyken gegeven, dan de Nederlanders begon, den nu ook meer en meer openlvk te tooHen, hoe zeer Zy de Spanjaarden haatten, en dc tyranny van Alva moede waren Alm, opgewekt door het innemen van den Briel, zogt Vlisftngen te verzekeren, door meer Volks derwaards te zenden Deeze weigerden de Burgers van mnnR£n met alleen te ontvangen, maar zy dreven ook de Waaien, die in de Stad waren, ter poorte uit, en brandden zelfs het gefchut dat op de wallen lag, los, op de Spaan! fche Schepen, die al vlugtende de wvk naar Middelburg namen. . r , zond toen m alleryl, op verzoek van Jan van Kuik , uit den Briel eenig Volk derwaards , ook kwam de Ryk m LngcJmd 11 6  i8o GESCHIEDENISSEN DER. overgeftoken aldaar. Hoe gehaat de Spanjaards daar ter Stede waren , ondervond de Krygsbouwmeester Pachlè'co , cn .twee andere Spaaniche Jonkers, die ter galge vtrweezen, en wat moeite de eerstgemelde ook deed , fnocvende op zynen adeldom , en biddende om een' cerlykcr dood, opgehangen werden. Inmiddels werden den Briel tn Vlisfmgen de verzamelplra:zen der gevlugte Nederlanders , waarby zig ook veele Engelfchen cn Franfchen voegden. Vecrc en Zierikzee volgden weldra het voorbeeld deezer Steden: allergruwelykst werd toen gehandeld met de Spanjaarden , die den naar wraak dorden de Watergeuzen in handen vielen, de zagtfte dood, die zy denzelven aandceden , was , dat zy hen twee aan twee, rug aan mg bonden, en zo in zee wierpen. Z. Dit is fchriklyk 1 Maar verhaal my liever, hoe het in Holland gefchaapen ftend, terwyl dit in Zeeland ge!:eurde? V. Te Enklntizen muntte onder de Vryheid-minn..ars uit Victcr BhjshfS; deeze fchrif-  VEREENICnE NEDERLANDEN, l8, fcMftelvk order van den Mns o,n dre Stad de belangen va„ Or«„j e' d a t Xf ' M "aaSt »'•« «.«aan AS 'T , ****. Wfel d" S d te ,„gcn5CfliyBaal;ted. ^ »» de Burgers bekend, en baalde 20 vee- 16 ™ dc ^««enen over, dar Bm!la,Zia voor eenigen eyd gevi «« vervo,g£nds vcrkreeg ,y ^ ^ «.d, tand, zo wel op de Regeering als de 1„. grenen, die Spü,jt ware„ '° " tee overmeesterd hebbende, 4ul* dez.g de Stad voor Ora„je in ' ™ Konmgs, e„ Vyand van ' ' f"'"' ^ "a -o weinige fcge» £? °1S Luire'™< Gouverneur v!n dt«> voorzie» ln t é, " lastbrief, waarnaar hy zi„ had r» \ 2 vo,gde„ iz:,gtr *■ * by verrasnng ^9,eTv"t II 7 . 1 tu  VEREENIGDE MOERLAND]»,. ^ bpid van geweeten, voor welke J^, . wendde ^ fcyge« j zie daar de redenen « m mmym vm alte tc; — don Spanjaarden in u.reed„d ™" *~« - ™ eftc :;;;,r d'e op fommige , omu,,, , ' vertoonde, ,,e, baatte ^. £L vermogen had ,„ur 'd,e,,et ö IJaa, wilde een Mz\»j S», hoe (Irydig dit Decker de zuivere leer, t, , 1 '"°«t fflet 2 . va" i,ct Euan^eliim, overmeesteren van de ™C%' *>* W  VERF.ENIGDE NEDERLANDEN. }g£ een man van een geheel tegenövergefteKf karakter. Dan , deeze herwaards ko- mende, werd de Vloot, op welke hy zig bevond, door de Zeeuwen aangetast, die door het nemen van meer dan twintig Koopvaardyfchepen eenen aanzienlyken buit bekwamen, ontfnappende ter naauwernood de meuw-aangeftelde Landvoogd de banden der overwinnaars. Hy had zo wci. mg fiöaafe in deeze ontmoeting, dat hy weimg maanden daarna weder naar Spanje vertrok, hebbende by Alva zelfs geene de minfte pooging gedaan, om hem van de Landvoogdy te doen afftaan. Wat m" hCtreft' M ^eze tegenfpoed deed hem met veranderen, hy zond Albreclu van Loo Eerwaards, om den Tienden Penning in te vorderen, doch deeze liep groot gevaar, om door bet minne fcort der Amfteldammers gefleem* d te worden. En bet was met dan op bevel van FiUps, dat hy van zyn oogmerk afzag, eifcbende nu in plaats van den Tünden Penning, van Hoïïand voor Het hopende jaar twee miliioencn. Ju-  136 GESCHIEDENISSEN DER Inmiddels ontblootte Alva Rotterdam, Schiedam en Delfshaven van bezeaing, om het beleg van Bergen daardoor te bevorderen, waar op kort daarna die plaatzen door den Graaf van der Mark bemagtigd werden ; Delft koos ook, tenvyl nu de eestte Staatsvergadering te Dordrecht gehouden werd, de zyde der welmeenenden. Het Hof van Holland, hetwelk nog meest uit Spaanschgezinden beftond, achtte zich toen in 's Hage niet langer veilig, en nam de wyk nai Utrecht, maar in gantsch Holland, uitgenomen in Amflehlam, befloot men eerlang, hetzelve niet meer te erkennen. Woerden en Schoonhoven werden aan Alva mede ontweldigd. De Leden, die nu de Vergadering der Staaten van Holland uitmaakten, waren tegen den iodcn Oétober te Haarlem befchreven, alwaar geraadpleegd moest worden wegens eenen aanilag op Amflehlam , als zynde nu de ee« niaftc Stad, die nog de zyde der Spanjaarden aankleefde, even gelyk Middelburg in Zeeland, • ■ Lumey ondernam deezen aan-  VERBENIGDE NEDERLANDEN. 187 aanflag, doch dc Stad dn0r ttöifu met verfche manfchap veffterkt zynde , moest hy het beleg opbreken, welk ongeval hy aan dc flofheid der Staatèn toefcbrecf, ze« OoSK„ liep , het vs OP fcRooi , en dat „et feke "oor dan „ voorcn. ^ %~ „ duide)jSften ond* ■ *. «« door de Voorzienig!,,;,, Kn ^ V™ ™ Voik bewerkc "'" WC,"'8 boorde di, ,uln M„ „ ' " •oogmerken der Vvandc, ,)„ tvd een vjanden die om deezen Te bied „ " *" «»tegcnrm„d ' V ' ~ Sdyk bet volgend Gefprek zien zullen. ° Z. Reikhalzend za, * den ,vd te gmoa *ƒ 8' verbaal vervolgen z„lr O de„us cben ,eer ik ook uit vee e ZT™' * **** OOk in H " gCTed h*'*. 6et ook m deezen tangen tyd, gelyk it „„op, met veilaaten zal1 ' 1 3 2El  *f,8 GESCHIEDENISSEN DER ZES.EN-TWINTÏGSTE GESPREK'. INHOUD. fLiatlem door de Spanjaarden belegerd en overmeesterd run de gevolgen van dien. Vreugde der Spaanschgezinden hier over. Gedrag van Lumey, Graave van der Mark, omtrent den Perzoon van Komelis Mujius of Muis. Beleg van Alkmaar, reden, waarom hetzelve moest worden opgebroken , gebrek aan geld was oorzaak van : de multery der Spaanfche Soldaaten; en ■ aan de zyds der Staaten, dat veele ontwerpen niet ten uitvoer konden gebragt wor- jént Vruchteloos Pardon door Alva Afgekondigd. < Vergeeffche aan/lag der . Spanjaarden op Medemblik en Enkhuizen. s m Geertruideuberg by verrasfmg hun ontnomen. «W» ™Vmt de Zeeflag vp de Zuider-zee, word gevangen, en naar n.T*r»at — De Zeeuwen over- IIqom gebragt. — u° win-  VMftftttttfe NEDERLANDEN. . . * Spanjaarden maa- fin,, nemen Aldegonde gevangen, Zorge ["* °'an3e hém betoond. EeL • **g van Leiden door Don Frederik. H iZ 8T «'« Amftetdam. 7yn • kmkruid verbrand. _ Hy ^ J £ ****** eniJlaageni ~ torens yertk J > rmmagterlaatende Don LJ d& R^efen, p?ogt te ^ m betten. De Spaanfcke Vloot door EoL ~o* gefiagè». Mondragon geeft Middelburg t/°™ T *»* «ent . Poogingen van Oranje, om in H.7L % spaa"rche ****** De Spaant mSym„ ,Vmdrkh:m tm*m " **** Vruclncl^e ^ le/t  200 geschiedenissen der Un door den Landvoogd in 't werk ge* field, om zyn gezag te verfi erken. Tweede belegering van Leiden. Groote nood der Stad. Zonderling en onverwagt ontzet. Gedrag van Franciscns Baldes geduurende en na het heleg. Mv.itcry der Spanjaarden. Iloogcfchoil te Leiden opgericht. ■ « • Zoon. Ik kom , myn waarde Vader, orn van u volgends uwe belofte te hooren, wat na die merkwaardige verlosfing, waarmede gy ons voorgaande Gefprek befloot, en waarin onze Voorvaderen zulk een merkwaardig blyk der algo^de Voorzienigheid ondervonden , verder hier te Lande is voorgevallen. Vader. De Graaf van Bosfu op Haarlem eenen vergeeffchen aanflag gefmeed hebbende, eischte die Stad vervolgends op,vorderende dat zy zig aan den Koning zou onderwerpen. Dan, die van Haarlem, geleerd hebbende, wat Haat 'er op de beloften en eeden der Spanjaarden te maken was, beflooten lie,'. ver  VKREENIGDE NEDERLANDEN. n0r s^wiiug te ondenvernen — r» , «ecu dc zak .L 0Cl1' ,,et Eind [e "Z TP VWrc WM ™ ra,s^ deeze H '' neigdtn, en £ de'nzrtr11—^ *^ ™™ 'ot het aangaan eener on«•* zy door die van 2 *"? n,3S g «rden. m , Spai"'sd,8ezi"de Hecten, als GS™. Bnrgemeestere,,, en AMam m„ « Penflonans der Stad „aar »"« te treden, en vier 0f vyf da™ , .. van heraad ,e verzoeken. ' ty<1 2- En hoe fmaakte dit aan de b «' gemeente? ,lam die daar „ * i„ s aaar genoegen V De gemeente ms van d toddm onheet,- want de Heeren „I 1 5 ren  aa3 GESCHIEDENISSEN DER ren zeer feil met eene ysfiede des morgens de Spaarnewouderpoort uitgegaan, voorgevende naar Sparendam te willen, daar komende, zeiden zy, te Halfwegcn, cn zo verder, te moeten zyn. Doch de Overile der Stad, WytoM Ripperda had 'cr zo dra geen beticht van, of hy deed de Schuttery cn Gilden op de nieuwe Doele byëcnkomcn , alwaar ook tegenwoordig was Jonkheer hancelot van Brederoode, Adriaan Jansfe Schout en G. Stuiver Burgemeester van Haarlem. Ripperda gaf hun kennis van het gedrag der Vroedfchap, cn verzuimde niet met kracht van reden te betoogen de ontrouw, die dezelve in dit geval gepleegd had, fchiklerende hun verder de moord en bloeddorst der Spanjaarden met de haatelykfte kleuren af, vraagende, wat het gevolg zyn zoude, als men het voorbeeld van de al te ligeloovige Burgers van Zutphen en marden navolgde ? Zalft eene wel voortgebragte redevoering was voldoende , om den hm tegen de Spanjaarden by de Burgers 'm nieuw te ontfteeken , en ban dezelve . . niet  VEREENICDE NEDERLANDEN. 203 »« eede te doe„ bevestigen. _ Umith dS d3t de Afgevaardigden uit de Regcellnê zig te Amftcldam bevonden, wcr, den de Ke,ken van niie dcrzelver fieraaden l be^ofd, en ten gebruike van de Hervonnden bekwaam gemaakt, ook J*W V0°rZien Aet eene bezetting, *6 °''T **** -nd, welke, van tyd rot tyd, aanwies toe tusfebea de drie en vierduizend, man. vafrïü* tyding hkl'Vm I3Ioet de" Afge. vaardigden vreemd fe. ^ hebben i' C °°ren gekIoi*e« ' "* WamCn Zy ook ^der te «,g? • Ja , doch om den dood te gehete v^ZZ*tvveevan ***** neentems genomen en haar r>-«s ^voerd , alwaar tocn ' had . r Je toen 2yn verblyf iiaci. As/endelft werd. „m "« gevanacnis. „„ ^" ft,elf « - »og ee„;„ S™; rfchretf « op  204 CAo*T572) GESCHIEDENISSEN DER op naam van den Prins was aangefteld, maar de brenger van deezen brief werd opgehangen. Daarna maakte men zig tot eene mannelyke verdediging gereed. Ondertusfchen was door toedoen der voorige Spaanschgezinde Regeering verzuimd of verhinderd, het doorftceken van den dyk by Spaarendam , waardoor eene yerfchanzing aldaar door de Spanjaarden met weinig moeite overmeesterd werd. Dai nden December des jaars 1572 bragt Don Frederik, Zoon des Hertogs van Sm, zyn heir voor Haarlem, hetwelk binnen kort uit 30,000 man beftond. Daarenboven dient gy wel in 't oog te houden, dat deeze Stad eene der zwakfte en minst yerdedigbaare Steden in Holland was , zynde daarenboven maar fchaars van mond- en krygsbeboeften voorzien. \ Een voorregt hadden de belegerden echter , en dit was, dat zy van 't Haarlemmer • meir, langs het Spaarne, voorraad konden krygcn. Zy hadden een groot aantal delvers ,en meer dan drie honderd vrouwen formeerden een krygs-  205 GESCHIEDENISSEN DER Spaaufehen op de munten en ftcrktcns deiStad deeden, terwyl hst befchaadigde door die van binnen by dag en nagt met eenen onvoorbeelde'yken yvcr hcrfteld werd ; zelfs maakten zy een geheel nieuwe wal, achter de oude, wordende intusfchen daaglyks van wederzyde dc grootfte wreedheden gepleegd. De Hopman PhUlppus de Koning met 2000 man ter ontzet der Stad gefcuikt, dour de Spanjaarden opgeligt zynde, werd het hoofd afgeflagen, en hetzelve over de vesten in de Stad geworpen met het byfebrift: DU is het hoofd van Filips de Koning , die het ontzet zo ongelukkig heeft aangevoerd. De belegerden daarentegen , hingen -des nagts twaalf ge. vansenen op, hieuwen elf de hoofden af, kuipten die in eene ton, en dreven ze den vyand toe, met een niet min tergend opfchrSftt Dat zy hier mede den Tienden Penning voldecden , en den elfden voor interest om niet karig te zyn. Z. Gelukkig, dat dergelyke zaaken heden m den oorlog, die buiten dat rampen genoeg  208 GESCHIEDENISSEN DER Dan ziet, wat men in nood verrichten kan, wanneer geen mensch meer zonder levensgevaar door 's Vyands Leger naar Delft konde komen, bediende men zig van Duiven, om berichten te bekomen. Echter kon het gebrek aan meel en buskruid langs deezen weg niet vervuld worden. Om dit dan te bekomen, werd eene andere list bedacht. Mannen, ligt gekleed, en voorzien van twee pistoolen, hingen zakjes daarmede gevuld, om den hals, en zig van polsftokken bedienende , fprongen zy daar mede over de flnoten en het gebrooken land, wagende het dus, om door 's Vyands Schildwagten heen te komen ; en hebbende hun leven veil ten diende der Stad en hunner medeburgers ; doch wanneer ook dit meestal mislukte, werd de hongersnood onvcrdraaglyk; zodat deeze ongelukkigtn, na zig zeiven zo lang mooglyk met het vlcesch van honden, katten en paarden gevoed hadden , hunnen uiterften nood door bet uitltceken van eene zwarte vlag te kennen gaven j tcrwyl de  VEREENICDE NEDERLANDEN, iJ} t WC,m«"™^ van hu„,z„ we, tkeer van den Prim „s va„ « l eeSCn' C"°°" «»* 'er geen »«, I? ft -.dcc, aan W. Te w » Giaaf ,w„ rf,r J, b toeddorffig „is de erglte Spa„iaard £ * goede mk door ^ ged £ fcld ,T ^ " ™ * on,ne„ fchelykheden „,aar iet, tc 2C £ -e„ vod,aa, doen van C ad^ tweeënzeventig iaarige„ ƒ» » wa .,e, 2cer ^ m ^ ™ Uilkm den I. ? , m,„ „ ., ' * "** dee<1 deezen man . der een beuzelachtig voorwc„d * of hy tot den vyand wildc vatten „aar leUcn voerc„ ^ . ƒ burgerhu.s tegen ahe „et „ rechr welyk pyoige,,, e„ ^ » fthutvcnde deeze en foort.e.yke wieden ©p  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^ voor zig zeiven eene gevangenis, overeenkom, fin? zynen rang; doch hy moest zig, gé&iw* de den tyd van drie jaaren, in hetMeSMsi* Hoorn vergenoegen , wordende de overig gevangenen tegen anderen nitgewisfeld. Deeze overwinning, gepaard met die, welke de Zeeuvcn, kort te vooren, op Sanchio cCAvllabehaald hadden, die ondernomen had, met eenige Schepen, leevensmiddelen in Middelburg te brengen, doch die meest door de Zeemven genomen werden, gaf eenen nieuwen fteun aan de vervallen zaaken. ;Z. Ik vreeze echter, dat deeze gelnkzon "•et lang zal gefcheenen hebben? de ondermaanfche zaaken zyn zo wisfelvallig! V. De vreugde over de gemelde overwinning werd, in de daad ,geIyk gyreedsvrees, f' "iet Vveim'S £ei»«stigd, door dien het den Spanjaarden gelukte, op hunnen togt naar Leiden, zig van * llage meester te maa, waar uit de meeste Inwooners naar A^gevlugt waren; daarna bemagtigde.1 zy de ftörke Schans var Maaslandfluh, alwaar ook de Heer van Su .Aldegonde gevangen K 5 werd,  *2Ó GESCHIEDENISSEN DER werd, in wiens perzoon Prins WilLm de ï 20 veel belang nam, dat hy hem gelyk Hel-, de met den Graaf van Bosfu ; last geevende aan Sonoy, om Bosfu even zo te handelen ;üs men verneemen zou , dat met Aldegonde gehandeld werd. Terwyl dit gebeurde , was Leiden door Dan Fredrik belegud , zodaanig dat hy het door uithongering tot de overgaave dacht te noodzaaken. Terwyl deeze daarmede bezig wasa leed Alva het grootfte verdriet der werelddoor gebrek aan penningen ; uit Amfteldam fpcelde hy bankroet, .en bragt daardoor veele aanzienlyke familiën in het. onderfpit, ja zelfs tot den bedelzak. De Algenieeoe Staaten weigerden hem niet alleen zynen gedaanen eisch om geld, maar die van Hol', land fchreven hem ook aan, hem niet langer te wil.en ouderfteunen, en zonden tevens klaagbrieven aan den Koning tn aan alle Christen-Mogendheden , met fmeekingen, om hem en de Spanjaarden het land te doen ruimen. Tot vermeerdering zyner fmarten , kreeg hy berigt uit Daiisch-: land,  VEREENIGDE NEDFRLANDEN. 22? dat 50,000 ponden buskruid, welke by van daar verwagtte , 0p bevel der Hertogen, Johan Kazïmier en Christofèl, Zoo- ' «en van den Paltsgraaf Fredètik den MW die met Oranje verftand hield, op de heide ontlaaden en in brand gefteeken war^n M Zo veele rampen, voor eenen trotfchen ^ingeland niét te wederffaan, maakten beni wanboopig en het beïhmr moede , en deeden hem, onder voorwendsel van ou•W* en .wakheid , om 2V„ ontllag verzoeken, ? * Z. BMirjde K„„i„g ^ Wer in wie volgde hem op ? v. ƒ„; tóe, „ad ra^,.ceds te ^nopombodbeflooten.e,, Donzontsne «V»Groot Kommandeur van £" Stedehouder W«| J • f"™ ;PTO'8er DeeZe kwam deuI7de„ van de maand November teZZ f a*° ' C" vm°°»* terftond aan de Statten zyne Lastbrieven. Aha, die he,„ „p d» fenzen ontvangen had , verzuimde „iet tahaile, kwaads van de Nederlanders, zö K 6 wel  S23 GESCHIEDENISSEN DER wel van de Regeeringsperzoonen als van de Ingezetenen in te prenten , cn draalde tot den nollen , eer hy aan den nieuwen Landvoogd het beduur overgaf. Hy fcheen niet te kunnen fcheiden , en vertrok eerst omtrent het midden van de maand December, hebbende by Requefens zo veel weten te bewerken , dat de Raad der Beroerten in *£en bleef. Hy werd by zyn vertrek verzcld van zynen Zoon , en anderen van zynen aanhang, neemende geenen roem met zig, dan dat hy, geduurende zyn zesjaarig bewind , meer dan 18000 menfehen door Beuls handen had doen ombrengen, des Konings fchatten verfpild , het volk van hem vervreemd , en het Land byna het onderde boven had gekeerd. Z. Zyn opvolger vond dan alles in verwarring , zonder geld , in eenen hevigen oorlog met Holland cn Zeeland; Leiden door de Spanjaarden , en Middelburg door de Staatsgezinden belegerd. Hoe gedroeg by zi^ in dit a'les ? V. Zyne ejrfte vcirigüng beftond ia poo- gin-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. m van al het Volk de voeten gefpoeld werden, e" de SdleP£n «* het gefclntt naar Filsfin, gen en Feere gefleenr n** , ""P** VPrtnn . ëeueept. Des anderen daags vertoonden *g de andere Spaanfche Scheper, onder rf'^y/fo. iiet „,„,. „ _ ^epen f.f'f^ bevond, geen kleine verleen! f **** genoegzaam gce e ^epen by de ^ « ^ fe tt02?^-- *»! 20 ze net bericht ontvine z>„ f" !aS' kea* h' " fpoedig nro s,yk WK Antwerpen. Z. Het verheugt niv ,w ^ • t j b * 9 aat de nieuwe iTT , ,e,ftond **** 8»™,*; »eeff 0,n te z,e„, met wat d 'Men had. Wat deed hy vet! •Ier tot het ontzet vnnA/,v»^s V Daartoe 1M„ „ie,s ^ ft ld worden. ftins ^ ^ ^ « rek dat binnen de Stad beerschte, e„ dat zy hutten Haat „as het langer te kun «en houden , deed haat tot de „ LUt QL overeav»vorderen, en van d/w^e„ eilcheu, dar hy  532 GESCHIEDENISSEN DËR hy zig op genade en ongenade zou over. geven. Doch de moedige Bevelhebber verklaarde, liever dezelve op twintig plaatzen in den brand te willen fteeken, en daarop zig in een uitval dood vegtcn, dan daar'^toe verdaan. ■ Oranje het tot dit uiterfle niet willende laaten komen, maakte met Mondragon een verdrag, waarby bepaald werd , dat hy aan het hoofd zyner benden met geweer en pakaadje zoude uittrekken, mids op zyn woord van eere belovende, binnen twee maanden te rug te komen, of Aldcgondc en Jacob SImonsz de Ryk, en nog drie anderen, op vryë voeten te doen ftelkn. Mondragon had veele moeite, om by den Landvoogd het ontflag van de Ryk te verwerven ; dan daar verliepeu nog wel acht maanden, eer Alde* gonde zyne vtyheid ontving, hebbende de Ryk zelfs de ftoutheid, om in perzoon ten Hove te gaan, en Mondragon tot het vervullen van zyne belofte aan te maanen. , Na dat de Spaanfchen door hunnen uitlogt dus dc Srau r.an 'Oranje hadden iu- ge-  VMEENICDE NEDERLANDEN. b;J ««"imd,.maakte de rrins cm **** ** de ***** — W v* *» was lly bedacht . cm 2i„ wn 0 ^- meester te maaken , waar toe d' «*0wfcIK Vloot dieaeu 20ude. Doel» of fchoon de pri„s w „„ ■ ,. • ' Jtins er eenigen binnen bad waannede by goed m!lmA m • ecbterz„ min, a,s de , I 2!r/Uma °P die" ^ bad, om door verraad Gouia te overweldigen Z- Hoe ftond het imnsfehen met bet «eg van LelM Werd het r,og voor" gezet? ö *UÜ1C" V. J3 ^ had by 2yn vemei - bevel over de belegering overgedtage, W of /WA*, die de S^d nog fteeds bezet h:eld Poogde 21g „ dcezen tyds door ^ bond met het nabuurig Engeland, te ver«erken, en dit niet gelukkende, wendde hy n8ar Maar de veriinderi. gen d,e toen in dat R}k voorvielen, waren ,o, Vf' dat 'er mede „iets v,n wierd. — ^enlyk g^te h(t Graave Z^,, ,^ Nas-,  £34 GESCHIEDENISSEN DER Nasfau, aldaar ecnig geld te verzamelen, waarmede hy een Leger op de been bracht van 6000 man Voetvolk, en 3000 Paarden, komende daarmede langs den. Maaskant afzakken. -Requefens ontbood, om hem te keer te gaan, alle zyne magt uit Holland, ,.en dus ook die manfehap, welke voor Leiden lag; waardoor die Stad van het eerfte beleg ontheft was. Graaf Lode- wyk meende zig naar de Bommelerwaard te begeven; dan hier in werd hy door het vyandlyk Leger belet. Dus befloot hy zig te Mook neder te liaan v en daar den vyand af te wagten. Sanchio d'Avila van Requefens vryheid bekomen hebbende, om eenen vcldilag tegen Graaf Lodewyk te wagen, koos daar toe de Mookerheide, omtrent een vierde van een uur van het Dorp Mook, alwaar de Nasfaufchen zig bevonden. Op den Hden van de Maand April raakten de beide Legers fiaags, itaande het lang cenoeg in twyfel, wie van hun de overwinning behaalen zou. ■ Maar de Spanjaarden , oude en. ervaaren Krygsknechten, had*  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^ tón veel vooruit, 200 in bacht als i„ *ocrendI.eid, krvgs£,d]t e„ ^ven een nieuwlings aangeworven lege* — *Y behaalden dan ook de overwin. Cn^ ff L°daVyk ** Z^ hoeder Tn t °0n Vm den Re^drst van de «^ttvelden hier Gn-f / „ , f wienTlot Prins Win *u*Zo*»9*, fneld 1, genoegzaam voor- fteW bad werd om zyne deugden en bekwaamheden ten hoogften betreurd; en zy- vyandeu zelve wisten niets in beu, te benspen dan dat zyne ftoutmocdigheid zy! »e voorzigtighcid voorby fce-efde ^ Ik beef op bet vooruitziet van den «velmoed, dien de Spaanfebe foldaaten n deeze behaalde overwinning, 2ulien ^£ en bedreven hebben. V; Het onheil, dat gy vreest, werd ver b'"derd dnor de muitery, die de 1 naars op het flanv^ J tauttnr 1 , beg0nne"5 vorderende »et«akng van drie jaaren foldy . ^'e meer op zync bekwaamheid dan If *™ -men kon, moest zig ^ £ Vlucht  gggg GESCHIEDENISSEN DÊR klucht redden, wilde hy zyn leven behouden ; hierop zetten de muitelingen alle hunne bevelhebbers af, cn koozen nieuwe, trekkende rechtftreeks naar Antwerpen, alwaar zy het huis van den Heer Campagne! t Bevelhebber der S'.ad, plondcrden; toen zig ■in verfcheiden honpen verdeeld hebbende, vielen zy op eene menigte van de rykfte Burgers aan, by welke zy zig rykelyk lieten opdisfehen. Doch toen de nacht genaderd was , hielden zy gruwelyk huis, wairdoor de gantfche Stad met fchrik bevangen werd, terwyl zy verklaarden, zig niet niets . te zrfen laaten bevredigen, dah met geld. Dejp Rroerte hielden zy eenige dagen achter den anderen gaande,en lieten zig, na her bcdryven van alle bukenfpoorighcden,niet paaien , voor dat hun de helft hunner achterftallen, de eene helft in geld, cn de andere helft in koop manfchappen, voldaan Was , waartoe Reqnefens veele moeite had, om bet byëen te krygen. , De Spaan- fche Schepen, die te Antwerpen aan dc wal lagen, had men, vocKzigugheidshalvcn, de Schel-  VEREENIGDE NEDERLANDEN» Schelde doen afzakken, opdat de munetan zig daar van geen Meester zouden maken • doch hier door geraakten deeze Schepen kt handen van de Zeeuwen. — By deezen flag voor den Vyand kwam nog, dat de Vloot,' m Spanje toegerust, op welke de Landvcogd hoopende was, te rug bleef, ver mids de Roodeloop het meeste Volk, waarmede dezelve bemand was, in het graf fieepre; ook gelukte, van alle de aanflagen die de Spaanschgezinden op vee,e Stcdt^ ondernamen, geen andere, dan die o mudrkhem, Leerdam en Aspere*. Uit rl het welke wy zien en lee|^unnen § hoQ de «goede Voorzienigheid Sli^, als men de grootfie gevaaren duchtende was, door onvoorziene middelen, de hoop weder deed herleven. - Z. Het moet, dunkt rny, den Landvoogd fpoed.g berouwd hebben, dat hy deezen post aanvaard, en zig in zulke verwarde omftandighedeu had ingewikkeld ? V. Dit kan heel wel mogelyk zvn; maar hy zig daarin bevond, moess aijcs düor kei»  Êj3 GESCHIEDENISSEN DER. hem wotden aangewend, om het gevaar en de moeilykheden te boven te komen. Toen geweld hem niet genoeg te ftade kwam, zocht hy zig van list te bedienen. Liet middel, waardoor hy alles poogde onder zig te brengen, was eene aanbieding van eene algemeene vergiffenis ; doch, fchoon deeze veele ruimer gefield was, dan die van Alva, werkte hy nogthans 'er even weinig mede uit; dewyl men Requcfem even min als Alva vertrouwde. — Daarna poogde hy in eenige onderhandeling te treeden met de Staaten, die te Rotterdam toen vergaderd waren; maar dit was insgelyks van geen gevolg, zo weinig als zyn Pardon. Dus bleef'cr niets voor hem over, dan den, kans des Oorlogs weder te beproeven; en het ongelukkig Leiden was de plaats, waartegen by voornam, zyne magt met geweld aan te voeren. Z. Zo werd dan Leiden voor de tweede* maal belegerd ? V. Ta, den.aöftèn van de Maand May ving het beleg weder aan, onder bevel, van den  VËRËENIGDE NEDERLAND^. £§£ den voorgemelden Baldez, die, om aiIe dé toegangen tot de Stad te fluiten, niet min dan 60 Schanfen rondom dezelve deed opwerpen Onve.fchoonhk was het gedrag der Leide 77 aar en , dat zy, na het op. breeken van het eer/te heleg, de voorige Schanfcn niet geflegt hadden; en bovenaf, dat zy hunne Stad niet van mondbehoeften hadden voorzien. —- Want dit tweede beleg had pas ééne maand geduurd, of zv vonden zig reeds genoodzaakt eene bepri b"g te maaken, van het geen ieder tot onderhoud daags zou ontvangen i . Niet alleen was Leiden flecht van Mondkost maar ook van bezetting voorzien. Dirk van Bronkhom was, ?„ Mm m Oranje, Overfte der Stad; deeze had alleenlyk eenige vrybuiters onder zig • Vvf Vaandelen befoldigde B„rgW Honden 'met de onbefoldigdc Burgers onder bevel van den -Colonel, Meester Andries Allertszoon die in het begin des belegs het leven ver» wordende toen opgevolgd door den ver' maarden Krygsheld en Letterkundigen Johah van  24$ ■GESCHIEDENISSEN DEU yan der Does, Heer van Noordwyk. De* belegeraars maakten zig eerst meester va.i de fchans te Valkenburg, daar vyf vendelen Engelichen lagen, die de lchans, zonder eenigen tegenweer te bieden, verlieten, en zig naar Leiden begaven; doch als de Leidenaan, hen niet vertrouwende, weigerden hen binnen te haten, liepen zy meestiU tot den Vyand over. Het voorig verzuim vergoedde men ondertusfehen, hoe groot ook de fchaarsheid van binnen zyn mogt, ryklyk met eene inannelyke vcTdecdïging niet alleen s maar ook met het doorftaan van alle de rampen, die de Oorlog met zig voeren kan. ——• Twee Maanden waren 'er reeds, onder het lyden van het uiterst gebrek, genoegzaam doorgebracht, eer zig nog eenige hoop opdeed, om den Vyand te doen verhuizen Oranje veel prys op Leiden Hellende, cn het belang kennende, om deeze Stad buiten de magt der Spaanfchen te houden, ftelde de Staaten voor, de fluizeu te openen, de dyken éoor te fteeken, en dus door middel van bet  VEREENTGDE NEDERLANDEN. ^ *et water de Stad te ontzetten, zeggende* dat het beter was,,. hedoTVCn dan ^ ^ looren land. m verfeheiden mdspfegb^ daar over gehouden, werden de TsfeU M Maasdyken op verfeheiden plaatzen doorgegraaven. "**CT £ Wat moet ft*. op de tyding daar van «iet wel gedacht hebben? Zou hem niet in E ** ge*°men de verbittering tegcn ^m en zyne 9H*Mfi», die hier bleek zo grootte zyn, dat men liever aHes wilde bederven, dan hem een voet Lands inruimen? Tl S7 WOnder' d^hy eenen onverzoen*** haat opvatte tegen den Prins van Oranje, bniten wiens raad en hulpe de Staaten zeker zo verre niet gekomen zouden zyn. V. Ik geloove juist niet, dat de trotfche ■koning daar ooit op gedacht heeft, inaar wel, dat hy Oranje hield voor de oorzaak van al het kwaad. Dodl deeze Vorst btuten wiens medewerking de Vryheidsmin! mars waarfchynlyk , 20 als gy wej 2egt, W zo verre zonden gekomen zyn, ver. ^ Viel  542 GESCHIEDENISSEN OER. viel te Rotterdam, terwyl Leiden in den grootften nood was, in eene zo gevaarlyk? ziekte, dat niemand eenige hoop had op zyne herftelling; zyne ziekte 9 die voor befmettclyk gehouden werd, was oorzaak, dat zelfs zyne Hofbediendcns hem fchuwdcn, en alleen zonder byftand als 't ware, lieten liggen. Doch, meer by toeval dan opzcttelyk bericht krygendc, dat de Leidenaara nog ftandvastig bleven, werd hy daardoor zo verfterkt, dat alle gevaar verdween, nemende hy toen van uur tot uur aan in krachten. Met het begin van de Maand September kwam Boifot en Adriaan Wittemsz met hun Scheepsvolk uit Zeeland te Rotterdam, met oogmerk, om zig met dat van Holland te verëenigen , en, het kostte wat het wilde , zo het water maar wilde wasfen, ,dc Stad te ontzetten. —— De Zeeuwen in hun hart nog meer verbitterd op de Spanjaarden dan wel de Hollanders,' waren in den .oorlog reeds meest alle verminkt aan oog of hand, in welke littekens zy hunnen Wotften ro:m Helden. Op den kroezen krygs*  VIIUWNIODE KIDEBlAieBEH. ^jj ■"^'"^'"P droegen zy«n ronden hoed » veclcn van „„„ daSr sm Kn > *. aangevoerd waren, om „et van den Djt der todfehoidingn tusfcn™ cn ^fW te verlnnde™, worde' door h„„ verjaagd cn op de vlocht getg 'Z' Dit,Zi" «ohter niet gemaJdyfc 2),„ ^ dewy, de Zu„e„, vo]geJs ™ V. Geen het minfle; want by deeze «. eg» e,d gebeurde ieta, daar zeifs de . Mefcitad van eyst , Ee„ der ZeenwiCe Matroozen haaide eenen nog haif levencta Span,aar.l het hart ni, het lyf, 2ette 'er de tanden ,n, en wierp het met de woorden hiter «i«,voor de honden. ' Z. Hoe is het mooglyk, dn de mt„fc„e. >yke „atuur zo ver kan worden „itgefchnd, V. Om voor eerst de Stad van mondkost to kunnen voorzien,' verlangde men naar L 3 ee-  «40 GESCHIEDENISSEN DER gcraamtens dan door menfchen in flaat, om eenen verwaten vyiind weêrftand te bieden. Menfchelyker wyze zouden zy daar toe niet befcand geweest zyn, zo Baldcz een ltorm gewaagd bad. Z. Het is echter wonder , daar hy niet onkundig was van de poogingen, die tot ontzet werden aangewend, dat by daartoe niet kwam. Wat mag daarvan de reden geweest zyn ? V. Men verzekert, dat hy door de traanen en gebeden van zyne verloofde bruid, Jonk vrouwe Magdelena Moons, wier Vader, ten tyde van Keizer Karei den Vden, Ontvanger Generaal van 's Keizers Bede over Holland , en teffens Raadsheer van zyne Majefteit geweest was, daarvan te rug gehouden is , en dat zy hem daags, voor dat hy beflooten had den ltorm aan te voeren, gezwooren had, dat zy nooit de zyne zou worden, indien hy befluiten kon eene -Stad, in welke zy zo veele vrienden en bekenden had, door ftorm te overmeesteren, die buiten dien eerstdaags zig aan hem zou moe-  VEREENIGDE NEDERLANDEN» rffcg ten overgeven; en dar BaUcz, die ,Mr te. dctlyk bennnde, voor zyn mmk " Cntvenbage plegdg bel„ofde, van de feeiïormmg te zullen afzien. 2. Hoe wel Met „ie,s d,.,„ lm *f, mogen wy eene werking van „00 ger hand ia eerbiedigen ? Z. Zeer zeker, myn Zoon J te meer ^ *y 'er byvoegt, dat, toen alle n J ]y^ hulp verydeld fcheen te Zvn • • Y Noordwesten win, begon „„'l*^ d.e eersthet water op , daarna „ver 1' ™, negen „» acht. c„ *^ kregen, en daar op h„„„e„ koers verveT den veroverende de déne fchans n„ d" vyand voor, en de andere na, die d„ ƒ V-ze zo van het water als voor de t d rende Zeeuven verlaaten werden. E„ " " wat ge eurt 'er? MMden in de „aoht «.fUutkt, verlaat de vyand zy„e hatfa L 4 ^ cn  243 GESCHIEDENISSEN DER inin overwinnelyke fchans , waardoor de Vloot gelegenheid gegeven werd, om het oogmerk haarer beftemming te bereiken, en op den 3den van de Maand Oétober het ontzet der bange Stad te voltooien. Z. Myn hart deelt in de vreugde, die ik my levendig kan voorftellen , dat plaats ,moet gehad hebben , toen men allereerst , en ver volgends' by hcrhaaling, met luider fiemme hoorde roepen: Leiden is ontzet! Leiden is ontzet! Eeuwiglyk zy God geprcezen! Ach , hoe aandoenlyk moet de eerfte cn-moeting van de Burgery en haare Verlosfcrs niet geweest zyn "? V. En ook in deeze vreugde vonden veelen hunnen dood; de gretigheid, waarmede deeze uitgehongerde menfehen de fpyzen, hun van de Schepen toegeworpen , binnen flokten, deed hen met het brood tusfehen de tanden fterven; dus het der Wethouderfchap geene geringe zorge baarde, hier op maat en orde te ftellen, hetwelk niet zonder groot gemor werd opgevolgd. De Bevelhebbers van de Vloot gevolgd van eene  VBREENIGDE NEDERLANDS??t s£ M menigte Scheepsvolk, en aile dc Stedehogen begaven 2ig, 20 dra zy h ac • Setomen waren, „aar de Kerk, om hunne Dankhaarbmd aan den AUcrnoogfien tc betonnen, doch de gemoederen waren al « deeden her rtaatIg fe leder was op dat tydffip vol van * etkentems en godvruchtige dankbaarheid, » de God des Hemels, LeUeils Ver,0sler febeen ,„ dee2e dankbaarheid een welgeval. 1» te hebben, dewyl de wind du., dj' -.nhet zoldoosten keerde, en het t . veder ten !,„de uhdreef, 2cdat „og '" *» 2dHe »* de Beesten weder in de werden ge2ie„ werden. — Maar * vervoigen. De Overwinnaars, „u„„e„ god ! "e"St Y'St "Cbbende> «*W de vltmttn. ne fe anfen 2eer veel „oir. Te Lcii„. Ti' 7 »** Zï" V«W gebonden „ ' ™"dC" * ce"0 ^eekening der S,ad, ■na a e der.elver heerewegen, Irraaten en ->amen,w=aronilerhyhy2J,iTO.,rck £ L 5 Spaan.  550 GESCHIEDENISSEN DER Spaanfchc Taal gefchreven had. Vadrwil Leiden! Vaarwel alle omliggende fchanfen, gy zyt verlaat en door de kracht des Waters en niet door de magt der vyanden. Z. Hoe verantwoordde Baldez zyn ver* 2uim, dat hy geen fcüMn gewaagd' had ? en hoe gedroegen zig zyr.e Soldaaten ? V. Hy begaf zig naar den Haag, en beklaagde zig aan Magdelena Moons, die naderhand zyne vrouw geworden is , dat hy aan haare liefde meer gehoor gegeven had dan aan zynen piigt. Zyne Krygs- knechten namen hem vervolgends gevangen, en floegen aan het muuen, zeggende: dat Baldez zig met die van Leiden verftnan en twee tonnen gouds van hun ontvangen had. Na dat zy in plaats van hem eenen anderen Overften over zig gekooren hadden,, fchreven zy aan den Landvoogd, dat hy hun binnen twee dagen beiaaling bezorgen moest 9 of dat zy die elders zoeken zouden. s Deeze onmagtig zynde , om hen te voldoen , verin ten zy de fchanfen te Maaslandjluis 3 te Valkenburg en andeien, ver-  «roeiende 2ig by (éa "»»», en trokken eerst naar fz , ° «ooten vindende, b gat * ^ » in verfcherden aanvaiien, 2„ op ^" Poort, als op de fbUelteen. c„ rs,l Poort rnanne.k afgekeerd' en "VS«^ *»n gedood; doel. eenig 2e!d hun - J begaven 2ig „aai. «^"^ de vertolkI^TJ W"d 'eVCPS uitgezonderd JW« e„ j™T &iW> Spaansch Krygsvollt ontlastff!\ ™ * ™ * »» G^r.k en Boekdeeit e v !' drent nog ge2cgd (e * *ags daaraan binnen l,uT*J? /' verdienden lof ,e gcve„ ' ™en dln "«aan, J^,^ L ö  g*g GESCHIEDENISSEN DEIl tre trouw, ontheffing van ceni^c tokten, Of de vryheid ter oprigting eencr Hoogcfchool , en toen zy het laritfte koözen, v.erd daardoor de grond gelegd tot het fcog bloeiend Kweekfchool der geleerdheid, v.tnranrd door Hoogleeraaren, in alle takken van Wetenfehappen, van welke niet alleen- Lelden, maar genoegzaam de gantfche Wereld de vruchten gefmaakt heeft en als ■*og geniet.   VEREENICDE NEDERLANDEN. r4* mpSi en Alva op zynen naam handelden, op dat met het aautooncn hier van , hun eer en goed geweeten ook na hunnen dood by de Nakomelingen ontlast mogt zyn van de rampen, die daar uit noodzaaklvk moes- ten volgen. De Prins van Oranje rn- zonderheid, kennis gekreegen hebbende, van -zyne Indaaging, als ook van het vervoeren van zynen Zoon, den jongen Graaf van Buur en van de Hoogefcbool van Leuyen naar Spanje, flrydig tegen alle volksrechten eh vryheden van die School, gaf aan den Procureur Generaal Jan du Bon, cn zelfs aan Alva by gefchrift kennis, waarom hy weigerde op zyne Indaaging te verfchynen. Van Oranje heeft men twee byzondere Verantwoordingen, als eene tegen zyne Indaaging, en eene andere tegen zyn daarop gevolgd Banvonnis; als ook van den Graave van Hoogjlraaten en anderen. Doch het uitvoerigst Verdeèdigfchrift van alle de Edelen is het bewys van Onfchuld van den toen ter tyd gevangenen Graave via Hoorne, ■ het welk vyf Maanden „a den dood van 0 2 Eg„  GESCHIEDENISSEN DER Egnwid cn Hoorne door den druk publiek gemaakt werd. Z. Hoe gedroegen zig de Staaten van den Lande ? Verzetten die zig niet tegen alle die wederrechtelyke handelingen ? V. Wat zy deeden of konden doen, zult gy ligc zelf oordeclen; De Staaten ven Holland, door den Koning bericht zynde, dat hy Alva als algemeenen Landvoogd had aangefteld, gingen hem den oden van February te Gouda begroeten, en verzogten hem zyne befcherming voor den Kooplian^ del en byzonder voor de Visfchcry, waar op hy beloofde, zyne gedachten te zullen laaten gaan. Z. En fpraaken zy niet van herfcel van Volks Voorrechten en Vtyheden? V. Ik weet niet, of zy zulks al of niet deeden, maar van wat gevolg het zou geweest zyn, als zy zulks al gedaan hadden, zal ik u doen zien. ——• Ik heb u reeds hier voor gezegd, dat de Graave van tosfu by voorraad als Stadhouder van Holland was aangefteld, ——■ Deeze, in den Haag  VERENIGDE NEDERLANDEN. I4j) Haag zyn verblyf houdende, deed's Lands Advokaat van den Einde , die niet anders bedreven had , dan dat hy ten Hove de last van zyne Meesters volbragt had, ten avondtnaaltyd nodigen , en hem na de maal, tyd vasthouden, eerst naar Vilvocrden en van daar naar Brusfel voeren, alwaar hy gevangen gezet werd, en wel hoofdzaaklyk, om dat hy volgends order van zyne Mees! ters by de Landvoogdesfe had aangedrongen op het famenroepen van de Algemeene Staaten. Gy kimt u ligt voordellen, welke beweging dit geval onder de Staatsleden veroorzaakte , de Procureur van het Hof bragt zo veele bezwaaren tegen den Advokaaat in , dat het Proces niet ligt een einde fchecn te zullen hebben , en dat de fteden oneens wierden, om zyne verdeed», ging op zig te nemen. Zyn voorfpraak , Jan van Treslong werd een geheelen dag genoegzaam als gevangen gehouden, hètwelk anderen affchrikte. De Advokaat van den Einde bleef lang zitten, en ftierf eindelyk den iaden Maart i5<9 in de gevanG 3 ge.  ^50 geschiedenissen der. gel1j?> Doch twee jaaren daarna werd zyne gedachtenis vj ygefprooken van al btt geen hem te laste gelegd was, en zyne goederen, die reeds verbeurd waren verklaard, werden vry en te rug gegeven aan zyne Vrouw en Kinderen. En wat kon nu alie beroep op Vryheden en Voorrechte» baaten ? di.ar Filips door een vonnis zo wreed als ongehoord , alle de Nederlanders, eenige weinigen uitgezonderd , als Kettcr-s of. Kcttersgezinden, fchuldig verklaarde aan misdaad van gekwetfte Majefteit , en dus -alle ftrafichuldig ,. cn veiöordce'd , om by wyae van gunst als een overheerd Volk van een Souvcrain Koning te worden asngc- merkt. • ' En dit ongehoord Vonnis had ten gevolge, dat het taai maar nu te zeer getergd geduld der Nederlandeis ten einde raakte; fomtuigen, geheel in wanhoop vervallen , verli-ten huis en hof, en begaven zig in de Bosl'chen van Vlaandeicn, vielen da:>r op de Kloosters aan, mishandelden en fchonden de Geest-elyken op eene fchaudelyke en wreedii -rtige wyze. — Aan dit fchuim  .'EREENICÜE NEDERLANDEN. |$g $mm van Volk, den naam van Nederlanders onwaardig, werd de bynaam van Wtfè Geuzen gegeven; ook werden zy, als gceri hoofd of aanvoercr hebbende, zeer fpoedig door het Krygsvolk van Alva verftrooid. \ Z' 1Ioe zeer dusdaanige woestheid afkeu» ringe verdient, dunkt my echter, dat Filipt, die geen de minfte menschlievuidlieid be, 'er oorzaak van was. Ik meen ook wel gelezen te hebben, dat deeze Dwingend zynen eigenen Zoon heeft doen omhangen, zonder eenig medelyden over b.m te beroonen. Had hy daartoe ook gegronde redenen ? V. Neen, niet dan een bloot vermoeden, dat deeze Jonge Prins Karei den Nederlan-deren ;geneegcn was, en zig herwaards begeven wilde ter hunner hulpe. Dit vermoeden was veroorzaakt, door dien de jonge Vorst zig ten fterkften tegen Alva verzet fe*d, toen deeze hem van zyn vertrek naaide -Nederlanden kennis gaf. En dee2e onnatuurlyke daad van Filips maakte den haat van ü Lands Ingezetenen onverzoen* G 4 baar  152 GESCHIEDENISSEN DER baar tegen hem. Men had echter geen tocvlugt ter WereltJ dan tot den Prins van Oranje. Een groot aantal van gevlngte Edelen cn Onedclen lieten niet af hem aan te fpooren , om de zaak der verdrukten ter hand te nemen. Lang draalde Prins Willem, eer hy kon worden overgehaald ; doch de In-na daaglykfche voordellen, die men hem deed, hoe hoonend hy was ing;dargd, ho: fchandelyk zyn Zoon, Filips Graave van Buurtn naar Spanje gevoerd, cn de Graaf van Barlaimond als zyn voogd was aangebeld, deeden hem eindelyk beduiten, om in Duitschland een Leger op de been te brengen. Ten dien einde leende hy by fomm'ge Duitfehe Vorsten geld, by anderen wist hy vryheid te verkrygen tot het werven van Volk. —— Zyn oudde Broeder, Graaf Jan van Nas/au, verpandde alle zyne Heerlykheden, om hem penningen te bezorgen ; by zelf verkocht dc roeesten zyner toerende goederen; ook zonden eenige OnrOomfchen van hier geld naar Duitschland, doch op verre na zo veel niet ■■ /é | 5 als  VIÏREENIGDE NEDERLANDEN. ij mer, eenen vasten voet in het Land aXj * ^ die" de invordering yVGn' dreiSende dc Staaten. Ha , dat,  VfiREENIGDE NEDERLANDEN. m 5,000 mannen. Niemand der Wethouders was wi% om met van der Mark, Admiraal der Vloot, in gefprck te treeden; eindelyk haalde de Veerman 'er twee toe over JU De Stad werd toen, op naam van den Prins van Oranje , opgeSischt, ais Stadhouder des Konmgs, en twee uuren tyd van beraad ge. geevcn.-— De Jngezeetenen hadden naauwlybs een verward bericht van de Vloot ge. h-egon , of ieder pakte zyne gereedfte middelen by een , en vlugtte 'er mede de Zuid* Poort uit; de Vlootelingen inmiddels aan land geftapt, begaven zig naar de Noordpoort, en vroegen, of men hun binnen wilde laaten, dan of zy zigzelven den wer moesten baanen. Het antwoord werd opgefchort tot op den beftemden tyd. Treslong wendde zig toen naar de Zuidpoort, om bet vlugten te beletten yan der Marl deed toen de Noordpoort in brand fteeken en met eene mast oploopen , en trok 'des avonds om negen uuren de Noordpoort, en Treslong do Zuidpoort in, in alles Iterk omtrent 250 man , ten deele Luikerwaalen , en H4 ten •  jfU GESCHIEDENISSEN DER. in Henegouwen. Alva (telde tcritond- al zyn vermogen in het weck, om die Stad te herwinnen, hetwelk hem ook gelukte,, doch eer hy 'er weder meester van was,, gebeurde 'er ook in Zuid-Holland eene verbazende omwenteling. Oudewater, Gouda, Leydcn, Dordrecht, Gornkhem en Haarlem-, volgden het voetfpoor van Noord Holland» cn traden in dc belangen van de Vryheid. Dc Sloten Loevcflein en Liesveld werden ook in naam van den Prins als Stadhouder, aan Alva ontwronren. Z. Dc vreugdetranen persfen my ten oogen uit, op het verhaal van zo, veele en groote veranderingen. Hoe gif* het met tien Godsdienst der Proteftanten ? deeze zegevierde zekerlyk in die plaatzen, daar men het juk der tyranny afwierp? V. ö ka: dit was mede eene der hoofdoorzaken, waarom men de wapenen had opgcvat. Voor het behoud van vry- heden cn voorregten, o;u ontllagen te zyn vm den Tienden Penning , cn andere willekeurig belastingen, msar ook om de vryheid  184 GESCHIEDENISSEN DER. Genemuiden en Follenhoven. 't Slot Tautcnburg, Amersfoort en Naar den. In Friesland. openden Sneek, Bolsweert en Franeker de poorten , voor het Volk, door den Graaf van den Berg en Sonoy in 's Prinfen naam dirwaards gezonden. Z. Verbaazende omkeer zeker ! ach ! had dee;ze voorfpoed duurzaam , en van een beftendig geluk agtcrvol-d mogen zyn! Wat maatregelen beraamden Filips en diva wel om dien loop te (luiten ? V. De Koning liet genoegzaam alles op de bekwaamheid van den ihrcog beiusten; ook had hy zelf zo veel met den oorlog tegen dc Turken te doui , dat hy weinig aan de Nederlanden denken kon. Zyne Raadsheer en deeden hem echter ten klaarflen zien, dat de ftrenge aart van Aha oorzaak van de onhciien wass en dat, zo hy langer in 't bewind bleef, alle de Nederlanden zig aan den Koning zouden ont- ux.kken> Om dit voor te komen, benoemde Filips den Hertog van Medina Cdi als Landvoogd in z^nc plaats, zynde een  X0<3 GESCHIEDENISSEN DER. door verraad ten voordeele des Konings zogt meester te maken. • Die van WestFriesland leden daaglyks veel door de Vloot van den Admiraal Boshuizen, die te Amjleldam van al liet noodige voorzien werd , zonder dat het hem echter gelukte eenige voordeden van belang te behaalen. Maar onder het Volk was thans een algemeen gemor en verflagenheid, de Prins, zeiden zy, wiens party zy gekozen hadden, bad zyn Leger afgedankt, het Krygsvolk van Lumey ftrekce hun meer tot ïast dan tot nut, cn hy zo min als Sanoy was in Haat, om zyn Volk in toom te houden, doch den soften van de Maand Oef. ober kwam Oranje in perfoon te Enkkuizen , alwaar zyn inneemende aart, en het vertrouwen, dat men op hem ftelde, de gemoederen ras tot bedaaren bracht. Z. Besaf hy zig van daar verder in Holland ? Wat keer namen dc zaaken toen? V. Ja, hy verfcheen op de Dagvaart te Uawlemt het voorftel, dat de Staaten hem hier  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ^ mmm, waarvan d, wydyennaardeWeduwe Kenau tlatfeiaat, wier zoenen zig mede betoon, denwnare Vaderlandss te zy„ , cn wieiafftam ™knSen nog fe zzen zyn,de voor.angfter 7 60 !,et Nvd W<* — Deele tleT! dinne, die den ouderdom van 2j7 bCrCikte' had »-eds genoeg, om fCl da" eens «"« haare vrouwen on den vyand uk te trekken, waarvoor zy ook naderhand door de StaatCn de^ 1S beIoond geworden. Alle vlyt vvcrd aan gewend, om de Stad met meerder man-' fcbap te verfterken. Maar de Graaf yan der Mark, die dezelve zoude binnen brengen, werd onderweg geilagen, en ontkwam zelf. naanwlyks met de vlugt. Voor Bap, tm vanTrier, die by deeze gelegenheid L vangen was , bood de Graaf vrugtelooa !WCe/—d Kroonen, en negentien Span- *Z l 7 l0S§cld'al20 de hun deeden ophangen , waarom hy dezelf de ftraf aan de gezegde negentien Spaao. fche Soldaaten oefende. Ohöphoudelyk was ondertusfehen het fehieten , dat de * ? Spaan-  vrre-enigde nederlanden. 20? noeg niet aas voert nin M a worden. ~ ' ^ v. ö*. *^ de hardnekk. belegerden van dag tot dag ondervindende, cn van den anderen fc** zeer _ kweld wordende door de ellende van zvn Leger, hetwelk alle de ongemakken van eenen ürengen winter moest doorftaau c„ «och met ftonnen noch door uithonaerin* iets vorderende, werd byila moedeloos! en door zyne Bevelhebbers aangeboord om het beleg op te breken. . Dan de ommenschte Alva, fchoon thans in eenen ziekelyken ftaat, fchreef hem Zü nadruklyk f fChZPi hy benoot bet koste wat het wilde, het beleg voort te zetten „ Toen de vorst afnam, werden de belegerden belet van meer toevoer over het ys te krygen, en naarmaate, dat de watert meer bruikbaar werden, werd de Stad hoe langer hoe naauwer beboeten, terwyl de Vaartuigen van AmfieUam op het Haarled iner.meir gezonden, ook van dien kant den toevoer bezwaarlyk maakten. Dan  * ***** dcr b««*e m b.t mu;t4n £g« tot ont2et ^ «oe gefodtte Krygsmag, door de o>W«* V "' °"> Reader tand, im„ Tij:: ***** — 4 b™ e e Ut '!°ndfCh3p «dtre«™ „eb. de° ,;t r2ende voor dit««. «- de dVV" "°k wfad« deed gTen " WMi«W »v«. »«g net oor, en weigerden uit te trek dec'ue :r "ic,den - *«- *" Dus was Vf z<:pmz' ta m in Zy k0»*n echter „ie,s bcd-* -ten g.dWongen de SM op Ad  <£IG GESCHIEDENISSEN DER -dc cn ongenade over te geven, cn ter afkoophig van de plundering tweehonderd en veertigduizend Guldens te Leioven. Op deeze wyze ging Haarlem na een beleg van zeven Maanden over aan Don Frederik, die gemeend had, met den eerden aanval van de Stad meester te zullen zyn. Z. Thans vreeze ik voor het lot der Ingezetenen ! Hoe gedroeg zig Don Frcderik ■na de overgave der Stad? V. Tenhoogften ontrouw, en als een eerloos en bloeddoiftig Tiran. Naauwlyks waren de zyne binnen de Stad, of zy handelden , als of de Stad ftormenderhand was ingenomen, en geen verdrag plaats had, wordende verfebeiden burgerhuizen geplunderd. Den dag daar aan, zynde den i4den Tuly, nadat de Burgers en Soldaaten hun geweer op het Stadhuis hadden moeten brengen, moesten de tr.ansperzoonen zig m het Klooster 0 begeven, cu de Vrouwen zig verzamelen in de Bakenesfe Kerk , & dc Schotten en Waaien in 't Klooster Van S. Urfida. D.»n 1&» Kwam Don Fr&"  VBREENIGDE NEDERLANDEN. éü gedenk in perzoon in de stad, en thans begon het moorden en bloedvergieten waarmede Vyf beulen geduurende eenige Jgen bezig waren, doch dit te lang 'ende, deed de bloedhond Fredcnk drichon. dfrd ellendigen by paami, rug ^ _ binden, en in de mond der Meir verdraj Z. Hou op myn Vader , Ik zulke gruwzaamheden. V. Hoe zeer „ dit treft, 20 moet ft echter meUeu, dat op deu ,&,<„ fu!, de dappere i^, a,s mcde zy„ ^ • *m*t van Bmmie eu Jr„ „m ^ C°'Mel ** >■>■■■■<:. li onckoo» S * ^Ut"eifC"e ***** VM Hopman daaraan de Gereformeerde Predikst. S mede onthoofd, d„s ,£f m£ dan poo menfchen omgekomen. o„der,„3. ffhen hadden de Spanjaard ook geduu- :c,;the' - »« tekcut, d«;r „tt g'-ichut der belpr,>,-,r>„ i oeiegefden wel 3000, en door ziek.  2.12 GESCHIEDENISSEN DER ziekte en zwaare koude, enz. nog wel 7000 man verlooren. Z. Deeze overmeestering van zulk eene aanzienlyke Stad, hoe duur ook gekocht, moet de Spanjaarden en hunne aanhangelingen grootclyks bemoedigd hebben, om verder voort te gaan en alles te overweldigen. Gaven zy geene blyken van hunne vreugde? V. Ja zeker; onder anderen ging dc baldaadigheid te Utrecht zo verre, dat zy aldaar eenen Prins van Oranje van ftroo vervaardigden, welke pop zy op de Merkt brachten, op een rad leiden, en verbrandden. De Monniken te Amfteldam zongen luidkeels ter eere van den Hertog van Alva, en vcrëcrden alle de Spanjaarden die in het beleg van Haarlem gefheuveld waren, met den naam van Martelaaren. Z. Ik denk echter niet, dat alle Roomschgezindcn deeze haatelyke bedryven zullen goedgekeurd hebben. V. Dit gelooft niemand; maar bet geen vervolgénds gebeurde, was oorzaak, dat de  fl$ GESCHIEDENISSEN DE ft «p zyne zugt voor den Hervormden Godsdienst ; zodat gemaatigde cn eerlyke Pvoomsciigezinden niet nalieten op te mcr-' ken, dat 'er onder de Hervormden, zo wel gevonden werden, die deezen naam onwaardig den liefderyken Geest van liet Euan;.clie misten, als onder de hunne ; waardoor zy niet alleen te rug gehouden werden, om van Godsdienst te veranderen» maar zelfs tegen de aanhangers der nieuwe lecre verbitterd werden. Nogthans hadden de Proteftanten dit vooruit , dat zulke Monsters uit 's Lands dienst gewerd , en veele van hun naar verdunden gefbaft werden, hetwelk by dc■ Spaanfchc Koniugsgezinden gcenc plaats had. Z. Nu de Spanjaarden meesters waren van Haarlem, en daar hunnen moordlust gekoeld hadden, ben ik verlangend te we-' ten, wat zy verder ondernamen? V. Zy wendden het nu naar Alkmaar, en belegerden deeze Stad, maar waren genoodzaakt dit beleg op te breken; dan, ik wil u dit merkwaardig geval geheè in orde ver-  VEREÉNIODE NEDEREANDïN. „j «rtaien. Oranje, die wel voorzag dat ht nd^/W geiden zou, Iad, fchoon * ha"Je" vo' W*«lMei met het doorzetten var, het Mag «raaa*^,.»^ even dapper door den SpianTchen Overflen m«i,T„ verdeedigd werd, als mtpeHi Haarlem had zoeken ,e houden, (onker J-coi Kahbeljaatm „,et eenig volk der. waards gezonden, doch n,e„ LhL t -gord i„ ,e e„ ,e » ne fc' r Il0ut]cn, alwaar hy 0m ee, ne fctia„fe op fc ^ OP "vee tocrens na, deed necllt£n. J.' Toen echter do ^yWd« ieder oocen2" WagtÖU Wara'> WK'ny'mét de'^ "If 0""W Stad> blonde bi . v .fün, der gevoelens hier omtrenr, tusfehen Zrl lf la"" m d= vermaarde gitaren, en op het Stadhuis geleid in nog bleef draaien , werd Ram^ toos-*  Stö GESCHIEDENISSEN DER toornig cn zeide : da»r was geen tyd van lang beraad , men moest antwoorden; of men hel Volk wilde binnen laaien of doen vertrekken "? Onder het uitfpreeken deezer woorden ftond de Burgervader Floris van Teilingen op, en verklaarde gezind te zyn, om met den Prins en de Burgers, die hy zyne vrienden noemde, te willen leven cn liervcn, en na bet doen van die mannclyke verklaaring, begaf hy zig van 't Stadhuis, en ftreefc op eigen gezag, met een deel Burgers naar de Friefche Poort, die hy opende, en het Prinfen volk liet intrekken, van daar toog hy met dezelve naar de Kennemerpoort, en dezelve uit, om de Spanjaarden die, fchoon nog maar 2000 Knechten en 300 Paarden fterk, de Voorltad reeds hadden ingenomen, van daar te dryven. Dit gelukt zynde, werd daar op de Voorftad terftond in brand geftooken. Tot wraak hier van offerden de Spanjaards, Egmond binnen aan de vimmen op , en keerden naar Haarlem te rug, laatende aan die van Alkmaar tot den 2iften Augustus 1573 tyd, om  ' raet looco man te> n r- vo„r de L^'t r Sclop zinlcen, waardoor de H. • ' «dopt werd. _ nI* HaVe" **«k berden roevoer re ÏÏfT WiStt" * 0£f; HM ft* ™ de beze %Mi&tw> betoont gy „ .„„,„ „.. f ~"- «»r £ vraazis , °"tZet bet gevai zynde, e„ f S' *"* gy, "*be„ gedragen en e™"f"** »*>■* -Ma.,- de ^ „r^r^ de Ptoef gefteld wordt. da,f °°'top aanval, die m», j . ™ deezen' ™Zyne Piaats;d: ^;Dz°fBUrêera flotra welncoonun fe 'Cn by deezen te««*n Ideven nfa „Z'£° VmdeDe2 » -erl,T ***** ™rge ope„i„gen i„ deu waardoor het ia„d "0"e*dj'k«£»»kt, baar werd ; e„ haL "MtKn bevaar«oorg.^; ; d 3dd 7 den „arendj,; »«Nw moeten „L " Z°U dit «™ op hunne hoede te i •,. „;„ i , zin' beveiligende » wel deegIyk tegen de J J* *$j£* d;Cde" de ^danige r°"Jgen ' de S«a,stge2i„den hadden, * W;be„,.onteaai,voe,,gvande;H£OP vaDG;^Xrasfl"gffleester~ Z. Dit zti den moeJ 2 liebnen opgebeurd? y V. Zo deed het; doch nog meer voor rpoed hadden de Vryheidsmhma J„IZ het ophreehen van het beieg van ^1 m eC"™ ZMfla« »P de ZMer-zee. He oogmerk van iw/h „,.. ,el baa^. , ' met ec"« vcr- baaz „d vIoot t te ^ ^ vergelykrng van die der Noordhol.ander brengen. Deez<; vloo, -den va„ de maand September met mo iTe over de „rakken, die Somy ia ,Kt K 4 doen  £24 GESCHIEDENISSEN DEI* doen zinken J zy beftond uk dertig groots ■Schepen , en de Graaf van Bosfu zelve voerde het bevel als Admiraal. Over de vloot der Noordhollanders , beftaande uit 24, onlyk kleiner, Schepen, en met veel minder manfchap voorzien , had als Admiraal het bevel Cornelis Dirkszoon van Monnikendam}, *»aar deeze gaven blyken van eenen onvoorbeeldigen moed en dapperheid. Het gevecht ■was allerhevigst, en duurde een groot gedeelte van den dag en den daar op volgenden nacht. Een der helden , met naa- rnet Jan Haring, fprong, met het aanbreekcn van den volgenden dag , over op het Schip van Bosfu, de Inquifitie genaamd, en rukte de vlag van de flcng; doch in het nederklimmen trof hem ongelukkig een kogel. ., Het Schip van Bosfu geraakte al veg- tende, met den Noordhollandfchcn Admiraal en nog drie andere Schepen, anu den grond, en werd , benevens nog zes andere vyandhke Schepen , gtnomen. Bosfu be¬ dong, by de overgave, behoud Van fyf en leven voor zig en de zynen, en daarenboven , "M voor  CAo. is}-*.) MM!*»* mmttmoia,. M9 k wendc"'ora ** ten bnkkcn, indien de verdeed . ^ aan eenen anderen VeidIlCer,da„aanden'd ™ Peren en braaven toebctrenwd *> aanvang des jaars ,5?4> tc„ d;en' ?« de -naar Att»^, Dm de y reeds bad doen byee„bre„ge„, „it'.e De Pnns van 0«„y, begaf zig ,net ,delfde oogmerk „aar nlf„lge„, m de ° Vioor onder beve) va„ ten AómimU ^ «*, befto„djtemyldied;s £££ 30 groote Schepen „„ 70 ^ was. Romen ^ & voerden over dezelve het bevel beide Vlooten „„,moetten „^^^ de maand Ja„„aiy by Rome » f fcheen verhit te zy„ op ^ weere„de, tege„ het gevoele,, Va„ en byzomler ,ege„ de„ liter *■ onder hem het bev.l had, dat mm £ K ? flond  230 GESCHIEDENISSEN DER ftond moest aanvallen. Boifot, fchoon minder in magt, zo van Schepen als van Volk en gefchut , fchroomde den Vyand niet; hy had al zyn Volk boven op de Schepen geplaatst, die mannelyk de eerfte laag der Vyandelyke Schepen doorftonden, en, zonder tyd of kruid te verfpillen, volgens de gewoonte der Zeeuwen, terllond begonnen te enteren, en in één oogenbliktydstien Schepen aan boord klampten. De Spanjaarden betoonden zig mede zeer dapper, en fprongen tot 60 in getal over in de Kogge van den Admiraal Böiföi, die 'nen orimiddeljk door buskruid in de lucht deed fpringen. Romero- ftond op het punt om over te flappen, toen de zynen dit lot ondergingen. Thans meer zeil maakende en het op Thoolen aanzettende, redde hy zig en de zynen naauwlyks met booten of zwem- men. • Het Schip, daar Glimes zig op bevond, geraakte aan den grond, en werd, nadat hy dapper ftryder.de, door twee kogels geveld was, verbrand. Acht andere Schepen werden door de Staatfchcn veiöverd, waarvan  GESCHIEDENISSEN DER 3ien Noordwesten wind, en fchoon men die» anders in dit jaargetyde gewoon is te vreezen , werd die nu van den Hemel gebeden, Grooten moed gaf het aan de uitgehongerde Leidenaaren, die reeds honden, katten, paaiden en andere onreine dieren hadden opgegeten, de vlaggen en winpels van hunne verlosiers van verre te mogen zien. Doch aan den anderen kant fcheeu water en wind wederom alle hoop te beneemen. Boifot fchreef zelfs aan Oranje, dat zonder eene byzondere hulp des Hemels, de aanflag tot ontzet niet gelukken zou. — Ondertusfehen was het binnen de Stad allernaarst gefield, de onweêrftaanbaare hongersnood fpoorde' de finalle gemeente tot muitzucht aan. Eenige van hun vervoegden zig ten huize van den Burgemeester van der Werf, die moeds genoeg had, hun zyn ligchaam ten fpyze aan te bieden, hun vryheid gevende hetzelve onder zig te deelen, zo verre het llrekken kon , waarop zy befchaamd heen gingen. Veele der Burgeren waren 'er voor, om de Stad  VEREENIGDE NEDERLANDEN» 045 ffX fm, doch dc meeste Leden van "nd Hemden,™ 2e tot den laatfteS 106 *■ vetdeedigen. Dit mantielyic yootneemen wetd ook doot het grootrte groa ^vogd)enweImet2odM„;ge„&m0edjg::,: y dt'n b*S«aars van de wallen toetie- - "'f ^"'> « * U verben, of Z. Hemel . Welk ^ Aci'! 1" * gedrag der ■'"f'T" 0,18 by te Wen van den "K *^ * voorheeide Ikke, "n da »y toch nooit van hm, ontaardden - omVn!f> 2r K mioa*yk> »vn Zoon! Save V , 'amPe" * mdd™' die ««.ghe.d en moed toe]) h fla n, tüen de Vry,idd ^ ge vallen moest. Her v„ ™ net zy genoeg u te zessen ^ * stad eerder verdccdfgd „erd S L 3 ge.