KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK COLLECTIE-TH IERRY BRUIKLEEN van de Ned. Herv. Gemeente te 's Gravenhage 7118 - '35    GESCHIEDENISSEN DER VEREENIGDE NEDERLANDEN. I   GESCHIEDENISSEN DER. VEREENIGDE NEDERLANDEN. VOOR DE VADERLANDSCHE JEUGD» VYFDE DEEL. MET PLAATEN EN POURTRAITEN, te AMSTERDAM, nv JOHANNES ALLART. MöCCLXXXV.   zeven.en.twint:gste gesprek. ' N ir O U D, Orde gefield op de Regeering van Holland, ,n «p de Provintie van Zeeland - Oranjê vordert zyn ontjlag. De opperfle magt word hem , geduurende den oorlog, opgedragen. Hy aanvaardt de Regeering. Aan/lag op Antvoerpen mislukt. Kloekmoedig gedrag van Margareta van Kalslagen Unie tusfcben Holhnd en Zeeland Vrugtelooze vredehandeling te Breda — Sonoy bemagtigt bet Batndegat; verlaat het weder. Hierges ;ver. geeffche aan/lag op Nocrdholland. Hy lemagtigt Buur en.' Mondragon overmeestert de Klundert, Fynöort en Ruigenhil, Hierges belegert en verovert Oudeivater. Moord der Spanjaarden aldaar. Schoonhoven gaat by verdrag at» Hierges over. Hy hemagtigt de n 3 Jeu ut•  0 GESCHIEDENISSEN DER. fehans te Krimpen en Papendrecht. Dordrecht voor eene belegering beveiligd. Wordt te vergeefscb door den Graaf va» Megen belegerd. Zoon. Tk heb, waar de Vader, uit het beloop der Gefchiedenisfen, en byzonder in het laatfle Deeltje onzer Gefprekken , opgemerkt : Dat de Prins van Oranje, Willem de 1, eenen magtigen invloed hjd op het bellier van 's Lands zaaken, en dat hy, fchoon in fchyn op 's Konings naam, genoegzaam weinig, of geen minder gezag oefende, dan de Koning, als Graaf, zou hebben kunnen voeren , indien die zig aan de Wetten gehouden had, aan welke immers het Graaflyke gezag, hoe zeer ook misbruikt, onderworpen was. —— Dit heeft in my bedenkingen veroorzaakt , welke ik met de Souvet ainiteit der Snaten niet weet overéén te brengen. Ik bid u my te onderrigten, wat ik van deeze onbepaalde magt van Oranje , en het verwaarloosd gezag der Staaten, denken moet? Va-  (AO.I572.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. ? Vader. Indien dergelyke bedenkingen by u ontdaan zyn,. zo hebt gy ook uit ons verhandelde moeten leeren , dat 's Lands Staaten, ja zelfs de Gemeente, door hoogen nood gedrongen, hunne toevlugt tot den Prins van Oranje genomen hebben , en hem als 's Lands Redder aanmerkende, over'alles gewillig het Opperbewind lieten ; en dat hy, zoalsgy wel zegt, alles, in fibyn, op 's Konrngs naam, verrigtte, was een noodzaaklyke Staatkundige trek van Prins Willem. Men oorloogde wel tegen FMfs, maar was van hem nog niet ontflagen ; alzo men eerst in het Jaar 1581, zo als gy nader hooren zult, tot den gewigtigen ftap befloot, om hem af te zweeren. Dus moest Wilhm alles, als 'sKonings Stadhouder, op deszelfsnaam ten uitvoer brengen. De Oorlog werd tot heden toe niet gevoerd y om Fiiips te verlaatcn, maar om hem, ware het mogelyk, tot reden te brengen. Wat het gezag der Staaten betreft, het welk thans byna niets beduidende was, dit zal u minder vreemd voorkomen, als gy u herinnert, hoe ik u heb doen zie», A 4 dat  GESCHIEDENISSEN D3R dat hun gezag, van tyd tot tyd, onder de Jaatfte Graaven ,is befnoeid geworden, en zy minder aandeel hadden aan het bewind yaa zaïkcn; genoegzaam alles, wat de Regering betrof, werd door den Graaf, of zynen Stadhouder beftuurd. ■ ■ .. Die was dus geen verwaarloosd gezag der Staaten, gelyk gy het noemde, maar wel een ondermynd, geknot gezag. Z. Wel, waarom was men nu niet bedagt ©p eenig herftel? V. Ik zal u doen zien, dat gy verkeerd oordeelt. Juist in dit en het volgende Jaar , wendden de Staaten van Heiland en Zeeland , daar toe, al hunnen vlyt aan; het welk niet had kunnen gefchieden , voor dat de meeste Steden ééne lyn trokken, en w artoe nu de Verhoging der lasten, tot voortzetting van den Oorlog, een gereeden weg baande. Want als men niet fchroomde, meerder belastingen te draf gen , dan ten tyde van Alva, zo moest Oranje Huti ook meer aan de hand korncn , en van rllcs meer ken» nis doen hebben; gelyk hyzig ook verbond, om  VIRÊENISDE NEDERLANDEN. 9 om met de Gemagtigden der Staaten te handelen, over den ftsat des Oorlogs, zo wel te Water als te Lande, waarvan het beftuur, tot hier toa , alleen door zyne handen gegaan was. Ook werd'er van toen af beraamd, dat het Krygsvolk, zo wel aan de Staaten, als aan den Prins, den eed zou doen. Ook' werd Lumey onder bedwang gebragt, om met de Staaten te moeten raadplegen. Z. Ik verheug my over deeze vermeerdering van de magt en 't gezach der Staaten: want hier door begon de Souverainiteit der Staaten, en met dat, de Vryheid des Volks , weder te herleven. Liet men het daar by berusten ? V. Neen, men ging al Verder. —— De Vergaderingen der Staaten, die, onder de ti« ranny van Alva, mede genoegzaam te niet geraakt waren , waar door 's Volks Vryheid' den bodem was ingeflagen, waren, zints dien tyd,nog op geen bepaalden voet gebragt. In het Jaar 1573 , was daartoe wel een Re-* glement ontworpen, maar nog niet tot ü'ikd gebragt. Dan, in de Maand FeBruary 5 van  I* GESCHIEDENISSEN DER, • van dit Jaar 1574» had betzei/e zyne bevestiging gekregen. By hetzelve was bepaald, dat de vergaderingen , geduurende dien Oorlog, beftaan zouden , uit de Edelen en Steden , die bet met hun eens waren; als Dordrecht, Deljt,, Leiden , Gouda , Rotterdam , Schiedam , Gornichem, Schoonhoven , Oudewater en Woerden. Z. Gy noemt Amfteldam nist: wat is daalde reden van? V. Om dat deeze Stad als nog de zyde van Spanje hield. En dit was het niet al; maar de vertraaging deezer St ;d , om tot der Staaten zyde over te gaan , het welk niet gefchiedde voor vier Jaaren daarna, veroorzaakte, dat de Steden van het Noorderkwartier eene byzondere Vergadering uitmaakten. Het welk in 't gantfche Staatsbeftuur groote wanördens te weeg bracht. Verder werd bepaald, dat deeze Staatsvergadering alle zes weken zou zitten, of eerder, zo de leden daartoe, door den Stadhouder, om zaaken van gewigt, befchreven werden. Z. Hoe fmaakte dit aan Oranje ? Zyn ge zag werd daardoor, naar myne gedachten, niet weinig bepaald. V»  TETIBENIGDE N iDEilLANÉEPf, ^.f V' Hy kon zig daar tegen niet verzetten , dewyl het hem onmogelyk was, zonder geld den Oorlog gaande te houden, dat hy niet kon krygen, zonder aan de Staaten meer gezag toe te ftaan , dan zy tot hier toe geoefend hadden. En de Staaten weetende, hoe nodig een Perfoon van die bekwaamheid, als milem I , was, Heten hem gezag genoeg ove, ng. De befchryving der buitengewoone dag* vamen , de beflisfing der gefchillen , de magt om de kleine Steden , die hem nog meer dan de groote naar de oogen zagen , mede ter dagvaart te mogen befchryven, gaven hem middelen genoeg, om zyne oogmerken te bereiken ; het welk ten klaarffen bleek in hetgeen, ten deezen ryde, in het Noorderkwartier, voorviel. De Staaten van dat Gewest betoonden zig zeer onverge. noegd, wegens het gedrag van Sonoy , 's Prinfen Stadhouder aldaar, en begeerden van hem ontflagen te zyn. . Oranje toonde in dit geval niet zyn gezag , maar zyne doorflepone Staatkunde. Hy fcheen aan de begeerte der Staaten te willen voldoen, maar A 6 ygj^  2' GESCHIEDENISSEN DER verzocht hun alleenlyk, Sonoy zo lang te dulden, tot dat de Graaf van den Berg zou aangekomen zyn, dien hy hun als dan, in de plaats van Sonoy, zou zenden. Niemand had hy kunnen noemen , die in grooter haat by de Noordhollanders was, dan deezen : want na dat hy zo fchandelyk Gelderland verlaaten had, wilde men zyne naam naauwlyks booren noemen. Dus beQooten die van Noordholland, zig liever met Sonoy te verzoenen, dan den gehaaten Graaf, alfchoon 's Prinfen zwager, als beftierdcr van hun gewest, aan te nemen. Z. Dit ging zeker Oranje niet buiten zyne . gisfing? V. In geenen deele; en ik twyfel, by aldien zelfs die van Noordhclland hem hadden willen aanneemen, of Oranje hem dien post wel toevertrouwd zou hebben. ——> Prins Willem toonde dus bekwaamer tc zyn, dan de Staatsleden. Naauwlyks was dit afgeloopen , of daar ontftonden zwaare verfchillen, tusfehen de Edelen en Steden, over ^el>raeerdc,rbeid van gezag, terwyl Oranje, ouder-  VERS ENIG DE NEDERLANDEN. |J ondertusfchen, in liet Noorderkwartier., meer en meer invloed kreeg. • De Steden, die het gezag der Edelen begeerden te be«' paaien , verzetten zig dus ftilzwygcnd ook tegen den Prins, wiens gezag grootelyks van dat der Edelen afhing. Deeze zocht ook- dit met groote Staatkunde te verhoeden. « Hy onderging de Steden met goede woorden, niet om zig zeiven, zo het fcheen, maar om den Adel te ftyven; den Steden voorhoudende, dat alles, in zo kommerlyken tyd , niet terftond in de juiste orde kon gebracht worden, en dat men de uitheemfehen, die van den aanvang der Be-1 roertcn af aan , in 't bewind waren geweest j daarvan niet zo gemaklyk kon ontzetten. — Hy ging verder, en betoogde ten kl ar-' ften, wat het gevolg zyn zoude, indien men,onder eikanderen, om een gezag wilde twis-: ten, het welk men den vyand nog eerst uit de vuist moest wringen; welk nadeel hier door aan de goede zaak werd toegebracht, en welken nadeelingen invloed dit op de pog onyaste gebeente moest hebben, & 7 die  Ï4 GESCHIEDENISSEN DEK die niet meer wist, by wjen het gezag berustce, en in den waan gebracht werd , dat de penningen , door haar opgebracht, ten nutte van zyn byzonder belang befteed werden; en daarom traager werden in de betaaling, ja zelfs fchroomachtiger, om bezettingen in de Sreden te ontvangen. Voortgaande met haar de gebreken, die 'er plaats bidden, onder het oog te brengen, raadde hy haar, daar in te voorzien, en hem te ontflaan van ecnen last, dien hy niet uit eigen belang of heerschzucht op zig genomen had, maar enkel om haar van dienst te zyn, en dat het best zou wezen, dat zy het gantfche beftuur op zig namen; verklaarende wyders, dat hy zyn ontdag niet eischte uit weerzin , om den Lande dienftig te zyn, maar omdat hy oordee'de, dat dit ten meesten nutte van het Land zou verftrekken, waarvoor hy anderszins gaarne zyn laatlten druppel bloeds wilde opofferen. Z. En wat was het gevolg van deeze ftaatkundige voorftelling? V. Dit, dat de Staaten, hunne zwakheid keil-  VERBENIGDE NEDERLANDEN. 15 kennende, en vast verzekerd, dat zy Prins Willem niet konden misfen, weder afftonden van het meerder gezag, het welk hun toekwam, en op eene vergadering, te Delft,den I2dea van de maand November, een befluit namen, en vervolgens ten uitvoer brachten , om aan den Prins de Opperfte magt van alle Lands zaaken, geduurende den oorlog, aan te bieden; verzoekende hem ten zeiven dage, in zyne gelukzalige Regeering met den Raad nevens hem te willen volharden; waartoe zy hem, onder den naam van Gouverneur of Regent, volfirekte magt en gezag en bet opperfte bevel geivilliglyk opdroegen. Ook verhoogden zy , behalven alle beloften, die zy hem deeden,zyne wedde, en vermeerderden het getal zyner Lyfwagten. Z. Ik twyfel niet,of de Prins zal nu fpoedig gereed geweest zyn, om de Regeering op dien voet te aanvaarden? V. Ja, hy toonde zig hier toe wel gene» gen, doch vorderde, dat 'er 45000 guldens ter maand, tot betaaling van het krygsvolk cir andere lasten, werden opgebracht. ——— De  ÏÖ GESCHIEDENISSEN DER De weigering hier van ontftak hem zodaanfg, dat hy in drift zig beklaagde over de traag, beid, ligtvaardigheid en misflrgen der Stadüft} verklaarende tevens, liever het Land met eere te willen verlaaten, dan op den voet, door hen voorgeflagen , de Regeering te willen aanvaarden. - Deeze laatfte trek zyner reden was oorzaak, dat 'er tcrflond in zynen cisch bewilligd werd. Z. De zaaken dus verre in- Holland geregeld zynde, verlang ik te weten, wat 'er met betrekking tot den Oorlog voorviel ? V. De Prins begaf zig nu naar Zeeland, om aldaar de zaaken op dien eigen voet te brengen, en te gelyk om zynen aanflag op Antwerpen te werk te ftellen; ten welken einde reeds verfcheiden foldaaten in het geheim daar binnen gekomen waren. Ook h id Oranje, binnen die ftad, mannen , op welke hy zig verlaaten kon; onder anderen een Maarten Neyen en Andries Koppier, zegelaar in de Brouwery, de drie Snoeken. De aanflag, echter , hoe geheim hy ook mogt beleid zyn, werd ontdekt* ——« Daarop kwamen  VEREENIGDE NEDERLANDEN'. I7 men veele SpairffeTfe folda 'ei in de ft^d, bezetten markt, poorten en ftr^ten, en nimea vL»r van s'WihTéh foldaaten en gemel. den Andrie* Koppier gevangen. .De vier foldaaten op de plyë gebracht zynde, bekenden, in dienst van Oranje te zyn, en, met nog wel 500 anderen, zig in gemelde Brou« wery onthouden te hebben, en door Koppier van fpys en drank verzorgd te zyn ; dat Aeyem de belegger van het gantfche werk was, en dat wel tot tweeduizend lieden , en de mees. te leden van de Magiftraat in den aanflag waren ingewikkeld. Requefins was op deeze verklaaring, die echter al te hoog was opgegeven, niet weinig verflagen;en befloot daarop, door eenigen, waar op hy vertrouwde, e?ne algemcene huiszoeking te laateri doen, en daarvan met de. regeering een begin te maken. Op het bericht van dit voor¬ nemen des Landvoogds, begaf zig Mr. Willtm Martini, Griffier der ftad, voor uit naar huis, om, alzo hy één der Eedgehboten was, en aan zyn huis den gemeldcn Neyen, j0fu* van Aiveringe», en Nitolaas Ruikhaver had,  tl GESCHIEDENISSEN D3VL zyne huisvrouvve Margareta van Kalslagen c« Waarfchuwen. Z. Die moet haar geene geringe ontfteltenis gebaard Iiebben! Hoe gedroeg zy zig ? V. Daar was geen tyd tot lang beraad; zy gedroeg zig recht mannelyk; de ge* melde Neyen werd door haar verftooken in het rookhok van zekeren fehoorftcen, en de twee anderen in een kastafel. Dit had zy naauwlyks verricht, of de zoekers, verzeld door haaien man, uit hoofde van zyn Ampt, kwamen in huis , en zochten , om het vrolyk en goed gelaat, dat de Juffrouw toonde , min naauwkeurig, dan mogelyk anders zou gefchied zyn. Zig vervolgens nederzettende, begonnen zy op de tafel, waar in Ruikhaver en Alveringen verborgen waren, een plakaat te ontwerpen, waarby aooo guldens op het lyf van Neyen, en eene mindere fom op dat der anderen gezet werd. Z, Haare vrceze moet wel ongemeen groot geweest zyn: want hoe ligt had een enkele hoest, of de nüifte beweging, het leven kun-  Vol]) O I.   VEREENIGDE NEDERLANDEN. IQ. kunnen kosten aan de verborgen perzoonen , zo wel als aan haar zelve. Hoe liep dit af? V. Haar gedrag , het welk zy, zonder de minfte vreeze, in zo dringend een gevaar, vertoonde , dacht my zo uitmuntend te zyn, dat ik het nodfg oordeelde, haare nagedachtenis, door haar afbeeldzel aan u hier te verwonen, te vereeuwigen. .—» Het gevaar nu door het vertrek der onderzoekers grootendeels voorby zynde,. werden Ruikhaver en Alveringen,opde best mogelyke wj'ze,in zekerheid gebracht. . De Griffier ont- deedt zig van Neyen op deeze wyzc: na hem in het kleed van een van zyne knechts te hebben geftooken, bediende hy zig van hem als zynen toortsdrager, en bracht hem dus by eenen Bakker in veiligheid. ——«. And ff es Koppier, die een natuurlyke Broeder was van Margrera van Kalslagen, werd inmiddels hevig gepynigd, doch bekende niets. Hy liet niet na, den Griffier hier van kennis te geven; fchryvende, rr.et zyne nesteling, op den bodem van een potje, waar-  43 GESCHIEDT?KISSEN DTR waarin Margaïeta hem een weinig fbup ge* zonden had; op welke wyzc hy, op zyne beurt, van het overige ook ondejrrigt werd. Maar het geen Koppier weigerde te zeggen , deedt zekere Michiel van de Wiele: want door pyn overweldigd, bcfchuldtgde hy den Griffier, .ais kennis hebbende van s'Prinfen brieven, enz. De Landvoogd zond toen order om Martini te vatten, terwyl hy met de Heeren van de Weth op het Raadhuis zou zyn. Maar de iliagiüraat, zig beroepende op haare voorrechten , weigerde hem te laaten vatten. De Griffier, door het fchryven van Koppier onderrigt zynde, dat van der Wieie de eenigfïe befchuldiger tegen hem was, frremde de verdere weigering van de Magiflraat, en ging gewillig mede, als wel overtuigd, dat hy het naderhand gedwongen zou moeten doen. Z. Ik ben benieuwd, hoe hy 'er zal afkomen ? V. In de gevangenis geleid, werd hy ftraks tegen zynen befchuldiger gehoord; doch m.e't een onbefchroomd gelaat ontkende hy al-  vereenigde nederlanden", ju' les. ——— En wat zynen omging met Neyen en vn der Wiele betrof, ontfchuldigde hy aig, met te zeggen, dat hy'Griffier van de ftad zynde, niet kon nalaaten, gemeenfchap te houden met van der Wiele, die dat Ampt by de Rekenkamer bekleedde, zo min als met Neyen , die Deken, en hy Hoofdman van het Schippers Gild was. Na gedaanen •fgeperften eed van alles geheim te zullen houden, werd hy weder ontflagen. Dus ontkwamen alle de anderen het gevaar, uitgenomen Koppier,. die in de gevangenis overleed, en van der Wiele en nog één, die op bekentenis ter dood gebracht wer« den 11 ontkwamen Neyen en alle anderen gelukkig het gevaar, het welk, zy zonder de ftandvastigheid van Margaretha van Kalslagen, niet zouden ontgaan zyn. Z. Hoe daagde Oranje in Zeeland, ten opzigte van het formeeren van het plan van Regeering ? V. Het ging daar gemaklyker dan in Holland. Doch van meer aanbelang, en dus van meer moeite, was het bcraamen der middelen,  ia (Ao, 15750 geschiedenissen" ber. lcn , om Holland en Zeeland, door eene vereeniging, naauwer met elkander te verbinden ; het welk, echter, op den 4den van de maand Juny des Jaars 1575 , tot ftand gebracht werd, en daar by beloofd: eikanderen , onder de Regeering en gehoorzaamheid des Prinfen van Oranje, te zullen byftaan en befchermen, tegen den gemeenen vyand, enz. enz. Hier op aanvaardde Prins Willem, op den Hdenvande maand Juny» 1575, de Regeering over die beide Provintiën, maakende geene zwaarigheid, dan alleen in het volbrengen van het eene punt van 't nieuw voorfchrift, waar by van hem gevergd werd, de oefening van den Roomfchen Godsdienst te doen flaaken; niet alleen uit hoofde van eene pryswaardige verdraagzaamheid, maar ook om dat hy begreep, dat, daar men ftreed voor de VryheidvanConfcientie.die aan deRoomfch. gezinden niet mogt benomen worden, van wier Keikgemeenfchap hy zig, eerst in de Maand Oélober 1573, bad afgezonderd. Hy begeerde, dat daar voor in de plaats gefteld werd: Religiën met bet Euangelie fin*  VErEETCIGdE Nederlanden. 03 flrydendei gelyk o^k vervolgens gefchieddc. Tevens werden ook verfeheidcn nodige middelen , tot 's Lands verdeediging, beraamd. Z. Wat venigte de Landvoogd Requefensy geduurende dit alles? V. De ondethandelingen van Vrede wer* den, van weerskanten, hoewel flaauwlyk, voortgezet. Don Louis, die gemaatigder handelde dan Alva, en door gebrek aan geld daartoe ook wel genoodzaakt was, drong fterk op dezelve aan, en bracht het zo verre , dat de onderhandeling, op nieuws, te Breda werd aangevargen, op den 3den van de maand Maart; doch zy eindigden vruchteloos in de maand July van dit zelfde Jaar. Z, Zat men geduurende deeze onderhandeling van wederzyde ftiJ? V. Neen: daar werden, van wederzyde, aanflagen gefmeed, met verwagting, dat zy dienen zouden, om party meer aan de hand te doen komen. Sonoy,by voorbeeld, maakte zig meester van eenen inham in het Y, het Barndegat genaamd, om de Amfleldcmmers te henaauwen j doch deeze dreven hem weder van  S4 GESCIIlEVJENïSSBN DF.R van daar. De Spaanfchen zochten een anderen inval 'mWestfriesltind t? doen, maar daagden niet beter. Alleen had dit deeze uitwerking, dat Sonoy, onder voorwendzel van aan famenfpanning met den vyaud fchutdig te zyn, veele Roomschgczinden deedt vatten , en op eene onmenfchelyke wyze pynigen en mishandelen ; richtende zelf eenen Regtbank op, welke die van den Spaanfchen Bloedraad niets toegaf. Aan eentn anderen kant, behaalden de Spaanfchen verfcheiden overwinningen. Hierges, de Spaanfche Veld- överfte , in het Noorderkwartier niets hebbende kunnen verrigten , dan branden en blaaken , floeg nu het beleg voor Buuren, en nam het, na twee dagen, in. Mondragon bemagtigde de Klundcrt, de Ruigenbil en Fynoord; waardoor hy in ftaat gefteld werd, om de vaart naar Zeeland te belemmeren. ■ Hierges, van Buuren meester zynde, rukte, in drie hoopen,naar Bommel,Woudri~ (hem en Schoonhoven. Op den ioden July, belegerde hy Oudevaater, waarin meer dan 700 weéïbaare Mannen , zo Soldaaten als Bur-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. I5 burgers bevonden. De (luis aan den Tsfcl ■werd terftond overmeesterd, waardoor belet werd, dat men hec Land rondom Oedt* water, kon onderzetten. 2. Wat deed Oranje in dit geval? V. Wat zrou hy doen? Hyhad vooraf reeds bevoolen , het Land onder water re zetten, doch die van Oudewater, om den hooybomv niet te verliezen , hadden zyne order* -verzuimd, het welk zy zig te laat beklaagden. Want Hierges, flopte thans den Tsfel, en fneed hun den toevoer af; en uitvallen te doen, wis voor de belegerden niet raadzaam, wegens de geringheid van hunne magt.—— Hierges, zyne batteryen voltooid hebbende, deed de Stad opëisfchen, gevende aan de belegerden twee uuren tyds van beraad; en die verloopen zynde, begon hy de Stad hevig te befchieten, hield daar mede aan tot aan den avond , en hervatte hetzelve d.iags daar aan. Met den midddag begonden de Spanjaards den florm; doch, zy vonden meer tegenftand, dan zy van zo gerings > V. DEEL. B be.  25 GESCHIEDENfSSEN DER bezetting verwagt hadden. Dan, nadat •zy zig een uur raannelykverdecdigd hadden, werd de wal overweldigd; waarop het gantfche Leger binnen drong. —— Thans werden de nog overgeblevene en in de wapenen zynde bezettelingen en burgers, onder het onöphoudelyk narennen der overwinnaars, jnet fchietcn, hakken, (laan en dootfteeken afgemaakt. In de eerfte en zig meer en meer uitbreidende woede, werd ook het weêrlooze vrouwvolk benevens de kinderen ver« moord; dryvende hen de moordzuchtige Spanjaarden, met de Spitzen van het geweer, van de eene buurt naar de andere i en doodende die ongelukkigen onder fpot en fchimp; men ontzag oud noch jong, invoegen dat eerlang alle ftraaten en wegen met bloed en do ode ligchaamen bedekt waren. Die zig in de huizen vei borgen hadden, ondergingen vervolgens hetzelfde lot. Ook werd noch Kerk, noch Klooster , of ander Godshuis ontzien, niemand in dezelve gefpaard, 'zelfs geen zieken of ftokoude weerlooze fchepze!en, zo min al de zuigelingen die in de wieg la-  MOOHB DEE SPANJAARDEN TE OTJBEwSlT   VEREENIGDE WEDERLANDKN. lagen. • Van moorden, vrouwenfchea- den, roovcn en plunderen zat zynde, ontftond 'er brand, het zy met moedwil of door •ongeluk veroorzaakt, en nam zo geweldig de overhand, dat in 't kort alle huizen der ftad in vlamme flonden, waardoor vcele ongeluk* kigen genoodzaakt op ftraat te komen, op nieuw den moordlust der Barbaaren gaande maakten,- fehoon zy aan eenigen het leven beten, om den brand te helpen blusfchen. De weinige overgeblevenen werden op zwaar rantfoen gefteld, Z. Droevige verhaalen zeker! Was de moed van Hierges hier mede gekoeld? of ging hy nog verder ? V. Op den i.den van de maand Augustus kwam hy voor Schoonhoven, welke ftad, op den 24flen, by verdrag, door La Garde t welke door den Prins daar binnen gezonden was, werd overgegeven, door het gedrag der bur! geren, dic niets teg£n d£n vyandondernemen wilden, werd hy daartoe genoodzaakt: beogende echter voor zig en de zynen de* vrycn uutogt. Daarna bemagtigde Hierges de B 2 fchanj  fchans te Krimpen, en te Papendrecht, waar* door hy meester werd van de ftroomen. — Doch, niettegenftaande dit alles, kreeg men nog tydig genoeg een gat in de Riedyk, waardoor Dordrecht beveiligd was. De Graaf van Megen, behuwdbroeder van Hierges, trok toen met een gedeelte des Legers , naar Woerden , en belegerde die ftad, welke wel van nooddruft voorzien was, en kort te vooren eenige verfterking van manfchap bekomen had, op den achften van de maand September. De Graaf had zeven fchanfen rondom de ftad doen opwerpen , om haar den toevoer van voorraad af te fnyden, het welk hem echter niet gelukte. —• Hy hield de ftad, tot in de maand Augustus des volgenden ja*rs, belegerd, wanneer hy naar Brahand ontboden wordende , om het muitend krygsvolk te ftillcn, Woerden tnoext laaten, zo als het was. Geduurende het beleg haalden die van Woerden hunnen voorraad van Gouda; maar op het laatst Yan het beleg begon de voorraad fchaars om se komen, gelyk men'er ook, met verlof der  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2^ der Staaten , reeds noodmunten geflagen had. Z. Wat verrigtten de Spaanjaarden al verder ! V. Dat zal ik u, in het volgende gefpre^ vernaaien. 8 8 AGT«  AGT-EN-TW1NTIGSTE GESPREK. I K H O U I> frins Wille» de 1 trouwt Cb&rUtta dt Bottr» bon, ■ -" Togt der Spanjaarden naar Schouwen en Duiveland. — ■ Karei van Boifet fneuvelt. Brouwershaven en Bommenede door Mondmgon lemagtigd. Zierikzet belegerd. Droevige ftaat v/tn Holland. Vlieland word geplunderd. • Beraadflagingen tol bet zoeken van hnitenlandfchen byftand, eerst in Duitschland, daarna in Engeland en Frankryk. Redenen, waarom Prins Willem de I. mier geneigd was voor Frankryk, dan voer Engeland. Gezanten naar Engelnnd gezonden. Hunne verrigting aUaar. ——— Gedrag van Requefens en van  INHOUD. 31 Koningin Elifaletb. —— Handeling in Frar.kryk. —»■■■»> P'oorjlag van Oranje, om bet Land te verlaaten. Dood van Don L tuis de Requefens, Verandering in den aanvang van bet jaar. ——— De Raad van Staatt neemt bet bef uur van zaaken op zig. ■ — hel eg van Zierikzte word vervolgd. Vrugtelooze aan/lagen der Staatfcben opHarlingen ên Amfceldum. ■,,. Nadert verklaaring van Koningin Elifaletb. — Nadert ver- teniging tusfcben Holland en Zeeland. Zierikzee gaat by verdrag over. Mislukte onderneeming der Spanjaarden op GeertruidenIcrg en Gouda. ——— Tvjist tusfchen Hol» la;;d, Zeelt.nd en Engeland be/list. -t- r i .j « Muitsry der Spaanfche Soldaaten. «n» — Opfiand te Brusfcl. De Raad van Staatt aldaar in beeltenis genomen. Gedrag van Prins Willem. Het kasteel van Gend door de Vlamingen helegerd. Zy febryven tm byftand aan Oranje, die bun verleend voord, ——- De Herttg van Aarfchot krygt bet level geduurende den oorlog. — Aanvang van de Gendfcbe Vredehandeling. — B 4 Jfi  fi (ao. i5?s ) geschiedenissen der Afgezanten tot dezelve. Maastricht en Antwerpen door de Spaanfche Muitelingen geplunderd. . Be Vredehandeling, te Cend tot ft and gel racht, onder den naam tan Pacificatie van Gend. Voornaamfte punten van dezelve. * Zy word in de Hollandfhe Steden bezegeld. '■ Gevolge» dtezer Pacificatie, Vader. Voor dat ik, in dit tegen woor* dig gefprek, voortga ü de verdere bedryvcn . der Spanjaarden te vernaaien, moet ik u eene zaak melden, welke in dit tydsgewrigt zeer veel geruchts maakte. Prins Willem de 1. had zig onlangs ontflagen van zyne tw;ede Genmlinne Anna van Saxen, die, nadat zy hem eenen zoon, maurits, gebaard had, zig, zo men meent, in overfpel had verloopen, en haar aan haaren Ob'tn > den Keurvorst van Saxen, terug gezonden. Thris, zonder dat 'er eene openbaare echtfeheiding, zekerlyk zo om zyne ci$en eer, als om die vail Princes Anna te b£;  v.B.pi.n. WILXEM -HEB I^IHOITWX CïïABLOTTi DE BOtrBBO».   VUREËNïGdE JfêDERLAtfDXN. *}%: bewaren, was voorafgegaan, begaf hy zig in een derde Huwelyk, met Cbarlotta de Bourbon, dogter van' Lodezvyk, Hertog van Montpenf.er, zeer tegen den zin van haaren Vader, die haar in haare eerfte jeugd in het klooster geftooken Ind; ook was zy, ithoon tegen haar gemoed, Abtdisfe van Jouart geworden. — Doch deeze jonge fchoonheid , éven weinig fmaak in het kloosterleven, als geneigdheid voor den Roomfehen Godsdienst hebbende, had, in het jaar 1572, het klooster verlaaten, en zig naar Duitschland begeven, en aldaar openlyk belydenis van den Hervormden Godsdienst gedaan.-'—■ Oranje deed haar, door den Heer van St. Aldegonde, ten huwelyk verzoeken, en zy, zig weinig ftoorende aan hetgeen- de Roomschgezinden van haare voorheen gedaane kloosterbeloften zeggen mogten , of aan de tegenftreving van haaren Vader, die zig niet voor het jaar 1580 met Prins Willem verzoende, bewilligde daar in, en liet zig» B 5 docr  54 oeschizpe.vjssen' dek «door gemelden .Leer van ?t, Aidegtnde ,overt Embdeu, herwaards geleiden. Zoon. Was dit i uwjyj; ook naar den 1 2in der Staaten? V. Ja volkomen. . De Bruid , in IlollanJ f komende, werd zelfs door twee Édelen,., de Heeren van Keencnburg en Zivieten en de Gcmagtigden van Dordrecht, Alkmaar, , Flisfingen en den Brlel ontvangen s veiwelkomd en vereerd met eene gifce van zesduizend ponden van vee-tig grpoten. Het Huwelyk we;-d, in de maand Juny deezes jaars 15-5 , in den Brhl voltrokken. Zo ras was de plegti§heid niet geëindigd, of de Prins begaf- zig naar. Zeeland, -wa-arëp de Spanjaards toen het oog hadden, en niettegenflaande. Oranje twaalf van hunne Vaartuigen bemagtigde en in brand deed fteeken, volvoerden zy hun oogtue.k door eenen togt, die de wereld deed verbaasd ftaan. Z. Waar in beftond dan het buitengemeene tan dien togt? V. Eenige  fEKEKNïCDE NEDERLANDEN» 35 V. Eenige Zeeuwen, den Koning meer foegedajan dan hun Vaderland, ha iden Requefens bericht, hoe men van Tboolen, hetwelk onder zyne magt was, kon overfche, pen op Filipsland, en van daar, by laag , water, kon komen op Duiveland en Schouwen. Hoe gevaarlyk deeze onderneeming ook zyn mogt, de Landvoogd had 'er ■ frnaak in, en vond door belaften en aanmaaningen ook zulken, die beloofden dezelve te zullen wagen. Requefens deed toen te slntiverpen eenige fchepen gereed maken , en bracht in het Land van Thoolen 3000 Voetknechten, 400 Ruiters en coa Delvers by een, De Ruiters liet hy te Thoolen, doch met de overigen overgefchcept op Filipsland, koos hy aldaar 1500 man, om met de Del vers de Zype tot op Duiveland te doorwaden. Elk hunner had een paar fchoenen , een zakje met twee pond buskruid, en voor drie dagen kans en brood .om den hals. Op den 2 8ften vnn de Maand September ,ter middernacht als de maan op bet fterkfte fcueen, en het laagfte water te B 6 wag-  8 dan voor Engeland genegen fcheen? V. Men verbeeldde zig, dat zyn Huwe]yk met Charlott» van Bourbon en de gelegenheid van zyn Prinsdom Oranje , hem meer aan Frankryk , dan aan Engeland gehecht deed zyn. —— Anderen zeggen, dat hy zig meer goeds van Frankryk, dan van Engeland voorfpelde, omdat het belang des koophandels aldaar minder afgunst ver» o^rzaakte. Maar men zal best doen te gclooven, dat 's Prinfen fïaatkunde alleen de oorzaak van dit zya voordel was. Hy, ziende, dat de Staaten meest voor Engeland neigden , verklaarde z'g voor Frankryk, . •m dus met beide te gelyk in onderhandeling,  44 GESCHIEDENISSEN DE* deling te treeden, en langs dien weg de meeste voordeden te bedingen. Z. En welk gevoelen werd gevolgd? V. De Piins zond Junitts en Aldegonda naar Frankryk, om te zien, of men van daar eenige hulp bekomen konde. «m^<™«* Doch de verwarde gefteldheid van het Franfche Hof ten dien tyde beloofde juist niet teel goeds. Des volgde men den wil der Staaten, en wendde het naar Engeland, niettegenftaande de Koningin Elifaletb kort te vooren, op aandrang van Spanje, den Nederlandfchen ballingen, en allen, die de wapenen tegen den Koning hadden opgevat, ook Oranje en meer dan vyftig andere Edelen, haar Ryk verboden had Op* merk'elyk is het, dat Aldegonds, wien mede het Ryk ontzegd was, als hoofd van het Gezantfchap derwaards op ïeize ging. Deeze , vérzéld van den beioemden Buys en Maal zen aldaar geland zynde, boden op voorwaarden, nader te bepaalen, aan de Koningin de Oppermagt aan over Holland en Zeeland, midi zy van haaien kant zig  VEE.2FNIGDE NEDERLANDEN. verbond, de Staaten kragtdaadig te onderdeunen. Elifa'etb, die hiare daatzucht 1 lelden perk wist te dellen, fchitterde dit voordel krachtig in het oog; en het voordeel, hetwelk zy voor Engeland, ten san| zien van den koophandel, in hetzelve meende te vinden, was oorzaak, dat zy niet «Heen den Afgezmten een gundig gehoor ve leende, maar ook te-dond Commisfarisfen benoemde, om met dezelven in onderhandeling te treeden. Z. Werkte Requefem hier niet tegen? V. Ji zeker. Hy had zodra geen I bericht van dit Gezantfchap gekregen, of I by zond den Heer van Cbampagnai mede I derwaards, die aan de Koningin verzocht, j aan der Staaten Afgezanten geen gehoor te i .verleenen en hun het Ryk te verbieden. •— Dan hier toe wilde zy in geenen deele i verdam; te meer onuht zy bedugt was, dat indien zy dus handelde, zy de ftaaten zoude noodzaaken, om zig in de armen van Frankryk te wepen ; en om dit voori gekomen, deed zy de zaak rekken, zo veel kaar  4§ Geschiedenissen de*. haar mogelyk was. Dus gebeurde juist, hetgeen Prins Willem de J. voorzien had. — De Afgevaardigden bemerkende, dat men in het Ryk niet genegen was, dat de Koningin de fouverainiteit aannam, deeden a! wit hun mogelyk was, om haar te bewegen tot het verleenen van ondcrftand, waartoe zy ook fcheen over te hellen ; maar zy gaf echter den Afgevaardigden te verftaan, dat zy in zo gewigtige- zaak geen bcfluit kon neemen, zonder vooraf het Huis der Gemeenten daar over gehoord te hebben ; doch dit üelde zy niet in het werk, en gaf eindelyk, in het affcheidsgchoor, te verftaan , dat zy den Staaten haar befluit nader zou doen toekomen, zo 'er geen middel was, om de vrede te beweiken. ■ Z Hoe ftond het inmiddels in Frankryk'* Handelde men ook met dat Ryk? V. Na dat de Afgevaardigden uit Engt-land waren terug gekomen, cn duidelyk aantoonden , dat Elifabttb niets dan uitftel zocht, werd aldaar een voorflag gedaan, •om 's' Konings Broeder, den Hertog van Alen~  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 47 Ahncon, als Befchermheer aan te neemen; doch ook aldaar werd deeze voorflag van de hand gewezen. Z. Wat deed men to;n? V. Oranje deed toen eenen voorflag, die het gantfehe laad in rep en roer bracht, zegrende, dat 'er nie:s noodig was, dan Dy ken en Dammen door te fteeken, het land onder water te zetten, de Molens af te breken, om alles voor den vyand onbruikbaar te maaken; met vrouwen en kinderen, en alle tilbaare goederen, fcheep te gaan, en eiders een veiliger verblyf te zoeken. Z. Hemel! welk een raad was dit* Zou dit wezenlyk 's Prmfen oogmerk geweest zyn ? V. Dit geloof ik. niet: eer denk ik, dat dit wmhoopend voordel van hem gedaan werd, om de gemoederen in beweging te brengen, en alle de ingezetenen aan te zetten, om, met verëenigde krachten, alles in het werk te ftellei, o.n zig tegen den vyaul, hoe magtig ook, tot den laitften , adem  4& GESCHIEDENISSEN DER adem te verweercn. —«~—■ En ziet, hoe de Voorzienigheid thans medewerkte ! Op den 5den van de maand Maart overleed de Landvoogd Requefens zeer fchfelyk aan ■eene heete koorts, zonder gelegenheid te hebben, om eenen Opvolger te benoemen *, laatende alles in de uiterfte verwarring, door gebrek van geld, waar in de Koning mede buiten ftaat was, te voorzien, kc mende uit Spanje niets dan klachten in plaats van geld. 5 Een gedeelte der Spaanfche Riutery was in Brahand, uit gebrek van betaaling, aan het muiten geflagen, tegen welke de Boeren de wapenen hadden opgevat; alle welke verdiietelykheden ook veel toe,' brachten tot den verhaasten dood van den Landvoogd. Z. Is 'er ook iet merkwaardigs aan te merken, geduurende zyne beftiering voorgevallen ? V. Ja, Tn het voorige Tanr had hy bevoolen, dat men het j^r, hetwelk men gewoon was met Paasfchen te beginnen, met den eerften January zou aanvangen. , Z. Am  VEREENiGDE NEDERLANDEN. 49 Z. Aan wien kwam nu de Regeering van de Spaanfche zyde? V. De Raad van Staaten, in 's Konings naam te Brusfel vergaderd zynde, nam het beduur van zaaken aan zig, waarin Filip, genoegen nam, maar deeze Raad, ontbloot van magt en geld, kon weinig aanzien ver- krygen, om zig te doen gehoorzaamen - Ondertusfchen volhardden de Spaanfchen in het beleg van Ztertkzee, hoopende betaaling hunner achterftallige foldy te zullen krygen, zodra zy 'er meester van waren, waar in Mondrago* hen op alle mooglyke wyze aanmoedigde en verfterkte, eindelyk werd de ftad op den aoften van de maand Juny by verdrag aan hem overgegeven. Z. Het verwondert my, dat ik u geen gewag heb hooren maken van het aanwenden van middelen, om de ftad te ontzetten. V. Verfcheidea aanflagcn waren daartoe wel in het werk geftcld, doch allen mislukt; even als die, welke men beproefd had, om Z!g van Ilarlingen en Amfleldam meester te maken, ook had de dood des Landvoogds V. DEEL, C £ot  GESCHIEDENISSEN DES. tot'hier toe gccnc verbeteringen gemaakt, alzo de Raad van Sta i ten zyne maatregelen volgde; bet eenigftc, w. ar uit men eenige hoop begon te fdheppen, was eene nadere verklaaring van clc Koningin Élizabttb. Die Vorftin fchreef aan de Staaten , dat zy de Oppcrmagt niet wel kon aannemen , zonder dat zy alvoorens, door een Gezantfchnp naar Spanje te zenden, had laaten onderzoeken, of de Koning niet tot vreede te bewegen was, verzoekende aan de Staaten, orh inmiddels gesnc vreemde hulp in het Land te haaien; waar uit men ten klaarden zien kon, dat zy de Franfchen zo min als de Spaanfchen meesters van Nederland wilde zien; doch tevens befpeurde men hier uit, dat Elizdbetb de Oppermagt wel zou hebben willen aanvaarden, mids dat zy 'er niets by in de waagfcbaal behoefde te dellen, waarom men er ook niet meer zo derk op aandrong 'Daarby kwam, dat de nadere Ver eriiging, die de Prins in dand gebracht had tnsfehen Heiland en Zeeland, nan alle de raderen van Staat eene meer krachtige beweging fcheen te  VEREENIGDE NEDERLANDEN. Sr te geven. — Fn fchoon de Spanjaarden Zierikzee bemagtigden, zy werden echter te leur gefteld in hunnen aanflag op Geertrui den- berg en Gouda. De hoop, die men tot hier toe op Engeland gevoed had, fcheen nu .geheel vernietigd te worden, door eenen hevigen twist, die om deezen tyd ontftond tusfehen dat Ryk en Holland en Zeeland over den fluikhandel der brahanden, doch men bezorgde, dat dezelve nog voor het einde van dit jaar beOist werd, hebbende de Prins Jaques Taffin derwaarts gezonden. Z- Hoe ging het ondertusfehen aan de Spaanfche zyde? V. De Burgers van Zierikzee hadden by bet verdrag de plundering afgekocht voor. 200000 guldens, waar uit de krygsknechten lumue betaaling meenden te krygen, doch deeze fomme op verre na niet toereikend zynde, (loegen zy M„ >c muitcn . beroofd en plunderden de Dorpen in Scéouiven e« beland, en op he£ vme land overgèko. men zynde, namen rv u uctiaen zy Aalst by verrasfing m:> ca fielden alles onder brandfehatting.  sa GESCHIEDENISSEN DER, Op het gerugt hiervan geraakte de Gemeente - te Brusfil in beweging, fnelde naar het Hof, fchold de Leden van den Raad van Staaten voor verraders, ontweldigde den Graave van Mamfeld de Hemels der Poorten, en nam fommigen der Raden, die men meest verdacht hield, in hechtenis. De Raad dus in het naauw gebracht zynde, verklaarde de muitende foldaaten vyanden des Lands, en gaven order, zig tegen derelven te wapenen , maar de magt daartoe was te gering. Z. Dit dunkt my, was eene fchoone gelegenheid, om iets ten vooideele der goede Ingezetenen te verrigten. V. Prins Willem de Ifte zat daarop ook tiiet uil: te Middelburg zynde, vaardigde hy van daar brieven af aan de Staaten van Brabant* Vlaanderen, Gelderland en Utrecht, hun opwekkende, om zig tegen de Spanjaarden te vercenigen, en nu de vryheid te bewerken, tevens verzekerende, dat hy geene verandering in den Godsdienst beoogde, gelyk men hem nagaf, maar dat hy zig daarin zou gedragen naar het bcfluit der AI-  VEKEENIGOE NEDERLANDEN. Aïgeineeue Snaren. Hy bocd tevens zynen dienst en byftand aan, met verklaaring, dat hy niets anders bedoelde, dan de Nederlanden in het genot van hunne vryheden te herfteIJcn, en daarby te bewaren. ■ , Inmiddels hadden de Staaten van Vlaanderen het kasteel van Gend doen beleggen, uit vrecze dat de bezetting zig by de muitende foldaaten zou voegen ; ook vielen 'er daaglyks gevegten voor tusfehen de Staatfchen 1 en Spanjaarden. Eenige Leden van den Raad van Staate, genaakt zynde, verklaarden andermaal de muiters voor vySaden van den Staat, en ga. ven bevel, dat men zig tegen hen zou wapenen, ontzeggende tevens aan Roorda alle gehoorzaamheid. De Staaten van Braband, te Brusfel vergaderd, droegen het beleid vanden oorlog aan den Hertog van Aarfcbot op, verbindende zig gezametdyk, om de muiters het land te doen ruimen. ■ . Die van Vlaanderen, geen'kans ziende , om het kasteel van Gend te bernagtigen, verzochten aan Prins milem om onderftand ; die, hiertoe.* C 3 fpo&-«  ■54 GESCHIEDENISSEN DER Fpoedig gereed was, waarvoor hem Stuik; Hfieuwpoort en het Sas van Gend werden ingeruimd.' Voords volgden hier op de Vredes onderhandelingen te Gend. Z. Wie gaf hiertoe de ecvfte opening? V, Die van Vlaanderen, zo wel als die van Braband cn Henegouwen, vreezende , dat de Prins te veelvoets 'va Vlaanderen zoude krygen , deeden hem door d'Aucbie , hunnen Afgezant , uit naam der Staaten van die Gewesten verzoeken, dat hy zyn krygsvolk teiug zoude ontbieden, zynde zy tot eene wa. penfchorfing met hem genegen, en om de afgebrooken vredehandeling van Breda te hervatten, waartoe de ftad Gend werd voor- geflagen< De Prins was geheel niet genegen, om het krygsvolk rerug te doen keercn, alzo deszclfs tegenwoordigheid, indien de onderhandeling werd aangevangen, zyns oordeels, aan dezelve geen klein ge- wigt zou byzetten. Zig derhalve» eenen goeden uitflag beloovende, ftemden de Staaten van Holland en Zeeland met goedTinden van dea^Prins, tot den handel. - - Van  VEREENrGDE NEDERLANDEN. Van wegens Holland werd daartoe afgevaardigd Willem van Zuilen van Nyveld, Adriiian van der Myle en de Advokaat Buis » van wegens Zeeland, Kornelis de Koning, Anthoni van Zikkele en Andries de Jonge, en van wegens de Prins Aldegonde en van Dorp; de onderhandelingen namen eenen aanvang den loden van de maand Oétober. Z. Had men nu de Spaanfche Muitelingen reeds beteugeld? of hielden zy zig ibil geduurende deeze handelingen ? V. Wel veire van daar! Maastricht en Antiverpen gevoelden dit anders; de eerstgenoemde Stad werd door hun overvallen, de burgers in menigte omgebracht en veele huizen geplunderd. En nog zwaarder lot trof Antwerpen , alwaar het getal der dooden zo van de burgers als Staatfche krygsknechten op -500 begroot werd, behalven degenen, die in het water omkwamen of door het vuur hun leven eindigden ; ook wil men, dat aldaar zo aan geld als kleinooidjên voor meer dan 40 Tonnen Gouds geroofd werd, doch welke fchat op de allerC 4 ver-  5ö GESCHIEDEN ISiEN DER verachtelykfte wyze door de foldaaten ver» fpüd werd, en hetgeen het fchreeuwendfte was van dit bloedbad, was, dat Roorda dit bedryf san den Koning overfchreef sis iets loflyks. ——— Evenwel kwam 'er iets goeds uit voort, de vredehandeling werd 'er zeer door bevorderd, want de Staaten bcfijeu» rende, dat de Muiters onder de hand door veele Spaanschgezinde Grooten geftyfd werden, flooten het verdrag met Holland en Zeeland te eerder op den 8ften van de maand November, hetwelk anders waarfchynlyk zo lpoedig niet gefchied zou zyn. De voornaamfte inhoud van dit verdrag, hetwelk uit 16 punten beftond, kwam voornamelyk hierop neder: „ De Staaten van Braband, Vlaanderen-, ,, Artols, Henegouwen, Valèncbyn, Donai, „Orchies, Namen, Doornik, Utrecht en ,, Mecbelen aan de écne, en de Prins van Oranje met de Staaten van Holland en „ Zeeland, en dcrzelver Bondgenooten aan „ de andere zyde, belooven eene goede en „ vaste vriendfehap met eikanderen te zul- ,, les-  VEKÏENIGDE NEDERLANDEW.-. & 3)!en onderhouden, met goed ' en bloed „ eikanderen by te Haan, en de uitheem. „ fchen, met naame de Spanjaarden, ten „ lande uit te dryven, en daar buiten te „ houden. Hierna zullen zy de Vergadering » der Algcmeene Staaten doen befchryven om order te beraamen op 'sLands zaaken,' met naame op den Godsdienst in Holland*, Zeeland, Bommel enZ . Niemand zal „ zig Vervorderen, buiten Holland, Zeeland „ en de plaatzén met hen verbonden, iets te ondernemen tot nadeel van 't Roomsch ,> geloof, blyvende de uitvoering der Pla„ kaaten inmiddels gefchorst, tot op dé -■ „ Vergadering der Algeraeetfe Staaten - , » Oranje zy en blyve Zee-Admiraal én Stad. „ houder van' Holland, Zeeland " cm tof m dartk,: NE-  NEGEN-EN.TWINTJGSTE GESPREK, I N II O U D. Fïïips zend Don Jan van Oostenryk als Land' voogd naar de Nederlanden. Zyne komst te ? Luxemburg; geeft aan de Staaten kennis van dezelve. Maakt zig terfland verdacht. • Middelen door de Staaten ter hand genomen. Gedrag van Robles en Stellet. Raad van Prins Willem den I. aan de Staaten. Deeze vorderen van Don Jan de onderteekening der Gendfcbe Bevrediging, , en eisfebèn bet vertrek der Spanjaarden. — De Brieven van Don Jan worden enderfebept, en zyne oogmerken door Oranje aan < de Koningin van Engeland ontdekt. ; w Zy onderfteunt de Staaten met geld. Ver-febeiden Hollandfcbe Steden nemen de Gendfikt Vrede aan, ——. Die van Utrecht C7 fitcku  52 GESCHIEDENISSEN DEK Jlechten het (lot Fredenburg. ■» •■■- Holland en Zeeland -weigeren deel te neemen aan de nadere Verëeniging Be Staaten Wéér* ftreven de eisjcben van Bon Jan meer dan te vooren. Redenen, waarom Prins Willem weigert het Eeuzvig Edict aan te vemen. Bon Jan zoekt met den Prins in oorlog te komen. Zyne handelwyzes- hy maakt zig meester van het kasteel van Namen. Ferfchoont zig op eene onvoldoende wyze. ■ Het kasteel van Antzverpen door' de Buitfche knechten verlaaten. Zeeuwfche Floot komt te Antwerpen. Bon Jan weigert aan het voordel der Staaten te voldeen. •—• Byken in Holland herfteld. Prins IFillem en zyne Gemaalinne doen eene reize door Noord-Holland ; komt te Woerden; te Utrechtzyne ontmoeting aldaar. Fetle Steden worden op last der Staaten verfterkt. Be meeste kasteelen worden geflecbt; ook in Friesland en Groningen. . Hertog K«- zimir betoont zyne genegenheid aan de Staaten. — Be Prins van Oranje werd tot Ruwaard van Braband aangeftdd. Boet  VEREENIGDE NEDERLANDEN, C5 zyne intree As te Antwerpen en te Brusfeh —— Don Jan vertrekt naar Luxemburg. Schryft van daar aan de Staaten. Aarfcbot en anderen dragen , buiten kennis der Algemeene Staaten, bet opperbezvind op aan den Aartshertog Mutbias, Waarin Oranje bewilligt, en de Staaten doet toeftemmen. • Oorfprong der Beroerten te Gend. Gedrag van Ryhove, Imbize, enz. Cefprek tusfcben den Prins en Ryhove. De* Hertog van Aarfcbot enz. word gevangen genomen. De Staaten vorderen bet entjlag der gevangenen. —— Oranje begeeft zig naar Gend. Keert weder naar Braband. Don Jan word vervallen verklaard van ds Landvoogdye, ZooN..Uit hetgeen gy myin het vtjorig Gefprek verhaald hebt, heb ik mes; blydfchap gezien, waarde Vader! dat de ■ Vryheid thans begon te herleeven, en de dwinglandy in haar mag!: en gezag gefnuikt te worden. Ik heb my, by het herleezen van  04 gesciufxemissfn- dek van het geen gy ray verbaaldet, en byzond'er by den Inhoud van de Gendfche Bevrediging, verheugd over het gedrag der Staaten, die daarmede betoonden, by wien eigcnlyk de Souverainiteit des Lands ftond, ik verlang ten fterkften van u te mogen hooren, of zy op dien voet volhardden, waartoe myne hoop zeer is aangewasfen, toen ik hoorde, dat men met ernst bcdagt was, de Spanjaards het Land 'te doen ruimen; ook ben ik nieuws» gierig, hoe deeze beruchte Bevrediging door den Koning werd opgenomen ? Vader De Koning was niet zeer daar over voldaan ; hy voorzag duidelyk , dat, zo hy de Staaten zonder een bekwaam Opperhoofd liet beworden, het weinig gezag, hetwelk hy nu nog in de Nederlanden had, . weldra geheel zoude vernietigd zyn. ,L Niemand fcheen hem op dat tydftip- bckwaamcr, om zyn gezag te herltellen, dan zyn natuurlyke Broeder, Don Jan van Oostenryk, die, fchoon jong, echter verfcheiden blyken van moed en bekwaamheid gegeven had, en wel byzonder in zyne overwin; 3    VEREENIGDE NEDERLANDEN. tfjj winning, behaald op de Turken in het jaar 1571- En had deeze Prins eene min verwaatene en min roekelooze eerzucht bezeeten, hy zoude , rds een krygsman, die buiten dat veele goede hoedanigheden bezat, mooglyk de beste geweest zyn, die Filips tot alge* meenen Landvoogd had kunnen kiezen. Maar reeds voor zyne komst het volk van Nederland , even als Alba gedaan had, met verachting befchouwende, werd hy ook kon daarna het voorwerp van deszelfs haat. • Hy begaf zig het eerst naar Luxemburg, hetwelk aan de Gendfche Bevrediging geen deel genomen had , en van daar gaf hy den Staaten der byzondere Landfchappen bericht van zyne aankomst, en betoonde te gelyk, doch geveinsd, de fmerte, die hy had-, over het leed , hetwelk zy van het muitend krygsvolk geleden hadden, om welke te ftraflfenhy voornaamlyk zeide gekomen te zyn, voegende da:-r verders by, dat de Koning, zyn "broeder, niets anders begeerde, dan gehoorzaam» heid en handhaaving van den Roomfchen godsdienst, en dat de Landen weder in hunne  $6 GESCHIEDENISSEN DEK ne rust cn oude welvaart mogten herfteld worden, doende den Brief vergezeld gaan van den Lastbrief des Konings, door hem medegebragt. Ook eischte hy gy« zeiaars, voor en al eer hy nader met de Staaten in perzoon in onderhandeling konde trceden. Dit laatftc baarde terftond achterdogt; de Siaaten zonden wel eenige Afge. vaardigden naar Luxemburg, doch verzuimden niet, om zig in ftaat van tegenweer te ftellen. Zy verzekerden zig van Ka- me ryk en Vdencbien. —— Ook tragtte men Groningen en Friesland mede over te haaien, tot het omhelzen der Gendfche Bevrediging , hetwelk Gaspar de Robles wel poogde te verhinderen, doch het gelukte Stella echter, hem te» vcrfchalkcn. Waarna Joris van LaJaing, by voorraad, tot Overfte van Friesland en Groningen werd aangefteld. Z. Wat deed Prins Willem in deeze omftandigheid ? V. Zo veel, als men met reden van eenen Staatsman van zyn dc-orzigt en bekwaamheid verwagtea kon. Hy onthield zig thans te T.lid-  vereenigde nederlanden. Middelburg , om Op Braband en Waandere/t een wakend oog te kunnen houden en van daar fchreef hy brief op brief aan de Staaten, hun alle verdrag met Don Jan ontraadende, voor en al eer het Spaanfche krygsvolk zou vertrokken zyn. —— „ Gy kunt," fchreef hy, ,, dit volk niet te veel wantrouwen» hetwelk maar al te dikwils getoond heeft, j, geen ander oogmerk te hebben, dan u te, „ bedriegen , en om uwe voorzigtigheid in flaap te wiegen, om u te meer te onder- „ drukken. * > Gy kent den aart derVor- „ ftcn niet; kunnen zy zig niet , als eigen,, dunkelyke Beheerfehers doen gehoorzaa- men, zy zullen zig als dwingelanden zoe„ ken te wreken. »»-■<»»» Hun fpyt is woe» „dend, hunne wraak onverzoenlyk. Het ,, bloed van Egmond en Hoorne, en van zo veele andere Heeren , met de verregaand*» fte trouwloosheid vergooten, getuigt van ., deeze fchrikbaare waarheid. —«~—. De beste party in deezen te kiezen, is, door „ een onbezweeken moed, gefterkt door n den naauwften ecndrachtsband, het ge- weid  6 3 GESCHIEDEN£ -ST N D"R ,1 weid af te keeren. . De Voorzienig. 3, beid bied u daartoe de beste middelen arm, doch durft gy daartoe geen toevlucht j, nemen, verzuimt dan geenszins, voor», waarden te bedingen, gefdiiktom de „ wraak eenes getergden Vorst te beteugelen. „ —— Bedingt, twee of driemaalen's jaars» „ en zelfs, zo dikwils u goeddunkt, te mo„ gen vergaderen, als mede, dat 'cr geene ,, werving gefchiede, of ergens eenige be,, zetting gelegd worde, dan met uwe toe- (lemming, insgeljks, dat alle kasteden „ geflegt worden;" fluitende met eene be« tuiging, „ van geen ander oogmerk te heb„ ben, dan om de Lsndcn, gelyk van ouds, „ onder de wettige gehoo-zaamheid aan „ hunnen Landsheer, te doen beftuuien door „ de Algemeene Staaten, voor welken en s, voor het Vaderland hy zyn laatften droppel „ blocds veil had.'* — Z. Dit zyn fchryven zal denklyk van die uitwerking geweest zyn, dat niemand zal hebben durven reppen, om Don JAN, zonder het bepaalen van deeze of derge- lyke  VEREENIGOE NEDERLANDEN. 69 lyke voorwaarden, tot Landvoogd aan te nemen ? V. En dat wist hy nog fterkcr aan te drin» gen met onderfchepte brieven van den Koning, Don Jan, Roorda en anderen, die hy den Staaten vertoonde, en waaruit ten klaar» ften bleek, dat 's Prinfen waarfchuwingen met de waarheid overëenftemden. De Staaten, zo veel lichts ontvangen heb» bende, vorderden van Don jan de onderteekening der Gendfche Bevrediging, toonende hem door veddaaringen van Gods- en Rechtsgeleerden, dat dezelve nuttig was voor den godsdienst en het gezag des Konings.—Ey fcheen hierin dan te bewilligen, als ook in het vertrek der Spaanfche knechten, mids dat zulks ter zee gefchiedde, doch.de Staa* ten, bevroMende, dat dit alleen op uitftel doelde, hielden aan op hun vertrek te land, en terwyl men hierover verfchilde, bleef ook de verdere onderhandeling onafgedaan. Don Jan was des te onbuigzaamer, alzo hy bedwelmd was van vooruitdgten, die lum den weg ten troon moesten baanen. Hy  70 (AO 15770 GESCHIEDENISSEN DER Hy verbeeldde zig dj Nederlanden wel ras onder zyn geweld te brengen, vervolgends naar Engeland over te fteeken, Marl,: Ko« ïïingin van Schotland uit de gevangenis te vcrlosfen, haar t:; trouwen, en Koningin Elizabeth van den troon te bonzen, en zyne gemalin en zigzelven nevens haar daar op te plaatzen- ■ Dan, hy was veel te onbedachtzaam, om zulke groote ontwerpen Voor het doorzigtig oog van Oranje te kunnen bedekken. Prins WiMtm liet niet na Elizabeth daar van te berichten, en haare liefde voor den Prins en haat tegen Don Jan, daardoor ontfteeken, waren oorzaak, dat zy met meer ernst dan te vooren, bedacht begon te zyn, om de zaak der verdrukte Nederlanders te handhaaven. ——-» De eerftc blyk hier van beftond in eene leening, die zy foeftond, van 40,000 Angeiotten, en toezegging tot iro,ooo Ponden Sterlings toe. Z. Hoe ging het ondertusfehen met die Steden . die tot nog toe geweigerd hadden, 'deel te nemen aan de Gendfche Vrede, liet men die ongemoeid? V. Die  T.M jpl jn.-x- •mg» wJmjDrw,™^^^ os tomchtscSsj   VEREENIGDE NEDERLANDEN, Tl V. Die van Utrecht, zig met geweld van het (lot van Vredenbnrg meester gemankt hebbende , in de maand February van het jaar 1577 , namen voldoening van den Prins, en in Holland was zulks ook gefehied door de Steden Muiden, lVee, klaard, nu nog geld op te brengen. - ^ Ook vonden zy zis hv ja „ y ^» Dv oe punten van dit verdrag, min verzekerd, dn hetg-en „ bun eertyds te Breda was aangeboden — v Zy wilden nogthans niet alleen de Gend. „ fche Bevrediging onderhouden, maar zelfs «bet tegenwoordig verdr g teekenen, „ dien de Algemeene Staaten hun behoorlyke „ verzekering gaven,'van zig tot geene ver„ dere onderhandeling met Bon Jan te zullen „ ïnlaaten, wanneer de Spanjaards ten be- ftemdcn tyde het Land niet ruimden, en „ dat men zelfs na hun vertrek Don Jan nie! „ tot Landvoogd zou ontvangen, voor dat " aIIe Pllnten ^ydig met 's Lands Voorrech„ ten, verbeterd en herfteld zouden wezen » Z. Dit gaf, dunkt my, al vry klaar te kennen, dat men nog oogmerken had, om »g verder tegen de overheerfching vmfrmfi te verzetten, en dat men Don Jan in geenea deele vertrouwde. V. DEEL. n D V. De  74 GESCHIEDENISSEN D~R V. De doorzigtige Willem de Ifte voorzag, zo het fchynt, al het geen volgde, hy vreesde voor het innecmende gelaat van Den Jen. Hy kende het zwak eener ligrgeloovige Gemeente. Hy kende den trotfehen en vermetelen aart van den jongen moedigen krygslield, doch hy kende -hem tevens als eenen onbekwaamen Staatsman, die geen het minst vermogen over zyne driften hadi «**—»»• En in dit laatfte ftemde de vermaarde Figlius met hem overeen, maar deeze leefde niet lang genoeg , om zyne voorzeggingen bewaarheid te zien. — Eindclyk vertrokken de Spanjaards tot vreugd der Nederlanders, fchoon zeer fchoorvoetende. —« Doch fpocdig ontftond 'er eene nieuwe zwarigheid \ Don Jan fchroomde niet den Prins van Oranje te befchuldigen van eenen fchandelykcn toeleg op zyn leven, welke befchuldiging hy echter met geen den minften fchyn van waarheid heeft kunnen bewyzen. De Prins van zynen kant liet niets onbeproefd , om Don Jan verdacht te maken. F.n op het voorftel, dat deeze te Geertrui'denierg liet  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 75 liet doen, om het Eemvig Edict in Holland en Zeeland aan te nemen, en alic toerustingen , die ter afweering van geweld dienden, te ftaaken, en zig aan de Gendfche Bevree, diging te houden, deed hem Oranje in naam der Staaten antwoorden: „ Kunnen wy te „ vreden wezen , daar de Hoogduitfchc ,, knechten nog midden in het land liggen? j, Daar de Prins zyn zoon en goederen nog „ ontbeert, benevens het bewind van ver„ fcheiden plaatzen, onder zyn Stadhouder„ fchap behoorende? Kan men vertrouwen „ ftellen op de Staaten der andere Provin„ tien, die zig aan het welbehaagen van Dort „ Jan onderwerpen? . Aan hefflf die? „ men, ftrydig tegen het verdrag, met een „ gevolg van Spanjaarden en Italiaanen ont„ vangen heeft? die omringd is van verdachte Perzoonen, meest vreemdelingen , wier raad hy inneemt en opvolgt! Daar men „ aan de Hervormden in verfcheiden Land» fchappen geene wooning vergunt, en liec onderteekenen der Vereeniging maakt tot ;>een geloofsonderzoek, erger dan de lnD 4 „ o4ui.  76 geschiedenissen dek. quifuie?" «? * Oranje liet zig ook te minder omzetten, dewyl hy zyne pdogtnget! tot ftyving zyner pa ty. me: den bemoedigendflen uitflag bekroond zag. Z My dunkt, dat ik op Prins Willem volmaakt kan toepasftti de wooden van Euripides, als hy zegt: „ dat één goed hoofd „ meer waardig is, dan duizend armen." En op eene andere plaats: >■ Eén en- kei mensen verandert door zyne wysheid „ en moed de geheele gedaante der zaaken, „ van den éénen kant geeft hy eene ftad „ en leger , beide door tegenfpoeden raade„ loos, den moed en krachten weder, en . „ verfiaat, aan den anderen kant, de vyand, lyke zegepraalende benden, die onverwinnelyk fcheenen." Maar laat ik liever vanuhooren, hoe don jan hier zig by gedroeg? V. Al betgeen gy van deeze Regelen in den Prins meent te vinden, bezat hy waarlyk zo, Dort Jan daarentegen, opgeblazen van hoogmoed, verlangde naar niets dan om Oranje en den Staaten den oorlog aan te doen  VER LENIGDE NEDEKL ANDEN. 77 doen. O.n daar toe geld te bekomen, deed hy, met goedvinden der Staaten, zynen be« derven ien Raadsman Esquevedo naar Spanje vertrekken, doch de Koning deed deezen, hem aanziende als eenen opftooker van Don Jam heerschzucht, met vergif van kant helpen. Don Jm had inmiddels zig.. na.:r MecbeUn begeven, om de Hoogduitfche knechten in het Land te houden. En te gelyk ging hy zwanger van een ontwerp, waarvan eerlang gantsch Nederland gewaagde. - De Staaten, zyne zucht tot het hervatten van den kryg reeds lang befpeurd hebbende, waren op hunne hoede, ook leed het niet Ling, of men ontdekte openlyk, wat hy in den fchUd voerde; en een geval, waar op men geen de minde acht had, openbaarde alle zyne verdeiflyke aandagen. . In de maand van Jujys reisde de Koningin van Non-we, Ichoonzuscer van Filips, door Uenegou.vcn, om naar Sj>aa te p,aan tot het gebruik der \V. ten n. doch haar voornemen was. ei,4cnlyk, om in onderhandeling te, komen met den Graave van ..alaing , wegens £ 3. de.  7S geschiedenissen de*. de opdragt der Nederlanden aan haaren Broeder den Hertog van Alengon en Anjou. Welk laatste Hertogdom hy in het jaar 1576 verkregen had, en 'er ook den naam van had aangenomen, —.-».—. Don jan voorgevende de Koningin te willen begroeten , begaf zig naar Naamen, onthaalende haar aldaar eenen geheelen dag, met eene pracht, overëenkomftig zynen verfpillenden aart, daags daaraan haar uitgeleide gedaan hebbende, ondernam hy de verrasfing van het Kasteel van Naamen, fchendende het Eeuwig Edicl. Op den jatten der gezegde Maand July, gcliet hy zig op de Jagt te willen gaan, en zond den Graave van Bcrl.imont en deszelfs vier zoonen naar het kasteel, met last, om den Overllen Jan van Bourgondien voor te houden, dat het voegzaam zoude zyn, den Landvoogd in het voorby ryden binnen te noodigen, om de vesting te bezigtigen. Deeze , geen kwaad vermoedende, bewilligt daar in, ......... Don jan, op deeze wyze verzocht zynde, treed binnen. Terwyl men bezig was, een ontbyt voor hem gereed te ma-  vereenigde nederlanden"* 79 maken, blyft hy in de Poort ftaan praaten , tot de aankomst van eenen hoop Ruiters, die zig in een naby gelegen bosch verfchoolen hadden. Daarop rukten Don jan en de vyf Heeren de pistoolen uit den kooker, bieden de wagt den tromp, en dry ven de bezetting en den Slotvoogd zeiven ter vesting uit. —-——- Don jan, door bedrog zig meester van het kasteel ziende, beroemde zig, dat dit de cerfte dag zyncr Landvoogdyë was, dat hy door de S'.aaten te lang getergd, voortaan flipt wilde gehoorzaamd zyn. —— Hy deed alle de Heeren , die hem te Naams» verzeld hadden, op het kasteel komen, laatende het aan hunre keuze, of zy wilden blyven of vertrekken: De Gemeente, in grooten getale voor het kasteel vergaaderd, (tilde hy met goede woorden, voorzag zig van voorraad uit de ftad, en zond naar alle oorden brieven af, waar in hy zyn gedrag op de best mooglyke wyze eenen goeden glimp zogt te geven» "■»»»■» Door den Heere van Rasfighem deed hy aan de Algemeene Staaten te Brusfel weeten, dat zyne begeerte D 4, was,  Se GESCHIEDENISSEN DEÏi was , dat men de Burgery aldaar ontwapende* en Willem van Hoorne Heer van Heeze tot Bevelhebber aanftelde. Inmiddels had Hierges zig op zyn' last van Charhmont en andere kleine plaatzen, meester gemaakt. Z. Op welk eene wyze kon hy toch dit mcinëedig bedryf verfchoonen? V. Met woorden, die niets beteekenden, doch zyne gezindheid klaar decdcn kennen. „ Wy hebben, (Tchreef hy) niet anders kun„ nen handelen, om ons zeiven in veiligheid „ te ftellen tegen de famenzweerers, vyiia„ den van den Roomschcatholyken Gods„ dienst, en van den Koning, verftoorers „ van de openbaare rnst " —— Waarmede de Staaten, zo gy ligtelyk bevroeden kunt, weinig genoegen namen, en nog minder, nadat de Koning van Navarre zyne brieven, naar Spanje gezonden, ondcrfchcpt, en aan Oranje medegedeeld had. die, na ze onr cyfferd te hebben, daar uit deed zien, dat hy den Koning aa iraadde, de Staaten te beoorlogen en den twist door vuur en ftaal te henisfen. Waartoe hem echter alles ont-  r/EREENIGDE NEDERLANDEN.- ontbrak, fchoon hy aan de Staaten» die hem verzochten weder te Brusfel te komen, te kennen gaf, dat het hem noch aa« geld, noch aan manfchap ontbreken zou, —«•» De Duitfche knechten, door hem naar Ant~ werpen gezonden , werden onder, weg geflagen. Zy, die het kasteel in hadden, op welken hy zig verliet, vlooden uit hetzelve, onder het geroep, de Geuzen komen, de Geuzen komen ■t~ De Zeeuwfche Vloot die de Schelde opkwam, werd met gejuich ontvangen, en derzelverBevelhebber Hautain door de Antwerpenaars met eenen gouden keten befchonken. Z. Dit moet zynen hoogmoed niet weinig gefnuikt hebben. Veranderde hy nu van gedrag ? V. Gy kunt ligt begrypen, dat hem de tyding daarvan gantsch niet aangenaam was. ———• De Staaten, om hem te beter onder den duim te krygen, hielden ztg als min verftoord over zyn gedrag^ dan zy in de daad waren, en hielden de onderhandeling »ct hem gaande , ja toonden zig zeiven gtfD 5 reedciy,  | % GESCHIEDENISSEN DER reeder, om zyne eisfchen toe te ftaan, w*ar «it hy, vermoedende , dat zy hem vreesden, langs hoe trotfcher werd, maar, het kasteel van Antwerpen hem ontweldigd zynde, veranderde hy van toon, hy fmeekte zelfs om ftilftand van wapenen, tot zo lang de Koning , indien hy hun niet geviel, eenen anderen Landvoogd zoude benoemd hebben. >*~ - —« Eerst verzochten de Staaten aan den Koning, dat hy Don JAN beveelen zou de Gendfche Bevrediging en het Eeuwig Edict naar te komen ; daarna verzochten zy, om eenen anderen Landvoogd, en dat de Raad van Staaten immiddels het opperbewind mogt waarnemen. Z. Hoe ftond het in Holland gefchapen geduurende deeze twisten in Braband en Vlaanderen ? V. Dit tydftip maakte men zig daar ten nutte,* men herftelde Dyken en Dammen, die geduurende den oorlog, zo door zwaare ftormen als met doorfteeken, veel geleden hadden. Oranje bediende 'er zig ook van, doorreizende met zyne gemaaiin de Koord-  Noord-Hollandfche Heden; overal, wa,r h7 Zlg vertoonde hoorde mennietdan gejuich oud en jong nep als uit eenen mond; mir mm» * gekomen, Fader mihm fs In Noord-Holland zynde, ontving hy het bericht van de vermetelheid van Don jan ^ weten, van het inaemen van het kaJl van Naamen, hy zuimde niet, om de Staaten te doen begrypen, dat nu het tyddip geko. men was, om dien vermetelen met al zynen aanhang het Land te doen mimen, maar deeze betoonden daartoe weinig hoop! — gevende bevond Oranje zig te *w„, alwaar hy door de drie Leden van Staat verzocht werd tecw, te komen, mids zonder gele-de van f0,d3aten. Zyne Gemaal*, ontraadde hem dit ten hoogden, uit hoofde van deeze bygevoegle bepaaling. Dan wiLXEfc te fterk fteunende op de liefde der Burgery, ftond het verzoek toe, en reed, alleen verzeld van zyne GemaaMn en Hofdoet, de Stad in Digt bydeToJJe. «eeg-pobrt genaderd, vloog 'er een pret> D 6  §4 cao 15770 GESCHIEDENISSEN DEK, Van eene ligte bus, ter zyner eere door eenen Bu-ger afgefchooten, in 's Prinfen koets. De Prinfes was dermate ontfteld, dat zy hem om den hals vloog, en riep; Wy zy» verraden! Dan de Prins, bemerkende, wat het was, ftelde haar ras te vrede; Zyn? Doorluchtigheid bleef te Utrecht tot den een* en twintigften Augustus, en vertrok wel vergenoegd van daar, met die verzekering, dat het gantfche Sticht zig eerlang onder zyn Stadhouderfchap begeven zoude , zo als ook in de maand Odober gefchiedde. Z. Ging Don jan nog voort met zyne landverderflyke ontwerpen, of fneed men hem de pas af? V. Het laatfte deed men, zo veel mogelyk Was. Bergen-op-zoom, Steenbergen en'j Her-togenbosch werden onder het gezag der Staaten gebragt, als ook Breda, door middel Van eene list, die men in 't werk ftelde, en ter uitvoer gebragt werd door eenen HopiD3n van den Colonel Fronsberg, die daar in het bevel voerde. — Ook lag men zig m o? het flesten der kasteden, als dat te  v. b.pLiii. KOM STE VAN WILLEM BEN l8l=W TE IITMCHT.   vereenigde nederlanden. ft te Utrecht, te Gend 9 te Rysfel en te Antwerpen, in welk laatfte men het koperen beeld des Hertogs van Alba in een' hoek vond, waarmede het gemeen, met op hetzelve te hakken en te flaan, zig zo vermaakte, als of zy op den Hertog zeiven hunne wraak koelden. —— De drift, om die haatelyke dwinggevaartens te vernietigen, doeg zelfs over tot in Friesland. In dat gewest lagen nog twee Vaandels Hoog. duitfche knechten in de fchanfen te Oost* marhorn , in de Lemmer, te Makkum en te Harlingen. De Heer van Ville, voorheen een Aanhanger van Don jan, doch na het gebeurde te Naamen tot de Staaten overgegaan zynde, in wier naam hy thans Stadhouder van Friesland, Groningen, Drente, Twente en Lingen was, haalde deeze, door belofte van betaaling hunner foldy over, om het Land te ruimen, en op hun vertrek volgde ook het flegten der fchanfen, vervolgends bragt hy de Boeren, onder eenen Hopman in elke Grieteny, in het geweer, waarna de Burgten te Groningen en LeeuD 7. wjute*  86 geschiedenissen der waarden insgelyks afgebroken werden. ~— Intusfchen hadden de Algemeene Staaten een leger by een gebragt, dat zig te traveren in Braband nederfloeg, liaan de het voetvolk onder bevel van den Graave van Zakking, en de Ruitery ónder Robbert Mehtn, Burggraave van Gend. Hertog johan kazimir, wiens afbeeidzel gy hier voor u ziet, was een der Duitfche Vorflen, by wien zy mede hulp gezocht hadden; deeze beantwoordde hunne Brieven minzaam, doch raadde hun, den Prins van Oranje tot hoofd van de Re* gcering te kiezen. ——| Ook zonden de Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden tot de S aaten van Holland en Zeeland, toen tc Haarlem vergaderd, met verzoek, om oiderftand van geld, wnar van hun echter maar een gedeelte op zekere voorwaarden werd sangeboden. Z. Ik verbeelde my, dat Don jan door die alles wel decglyk in het naauw moet gebragt zyn. V. Deeze meinëedige Jongeling ontbood de Spanjaarden nu weder terug, dan, pok dit  a^.i^k,. "Trrimmiiii iiifii i 11, i mi , lt   VEREENlGDE NEDERLANDEN. 2? dit bragt zyne zaaken nog meer in verwarringe, want de Algemeene Staaten waren zohaast hier van niet onderricht, of zy begonden te overwegen, of het niet raadzaam was,. Oranje, welke zig toen te Geertruldenberg onthield, tot zig te nodigen, waartoe zyne vrienden het befluit haast deeden opmaken; De Afgevaardigden der Algemeene Staaten, met de noodige Lastbrieven voorzien, begaven zig dan derwaards, en na dat men in Holland en Zeeland de nodige fchikkingen op de Regeering des Lands in zyn afzyn gemaakt had, vertrok hy naar Braband den achtienden van de maand September, verzeld van zynen Broeder Graaf Jan van Nasfau en gewoonlyken Hofftoet. Zyne Intreden te Antwerpen en Brusfel waren Voiflelyk. En na de plegtigheden geëindigd waren, zonden de Algemeene Staaten hunne Afgevaardigden naar Don jan, hem het afleggen der wapenen aanbiedende, mids hy zulks ook deed, het flot van Na amen ontruimde, en de Duitfche knechten deed vertrekken, zig naar Luxemburg begaf om aldaar zynen opvolger af  GESCHIEDENISSEN DER" af te wagten, en de Regeering inmiddels : aan den Raad van Staate overlaatende. Al wat hy hier op antwoordde, wis, dat hy een beftand voorfloeg. De Stapten bewilligden hier in, mids het niet langer dan drie dagen duurde, en men binnen dien tyd de zaaken afdeed. Hy hier over te meer verftoord, fchreef eenen zeer fcherpen Brief aan de Staaten, en vertrok, uit vreeze van in Naame ft belegerd te zullen worden, naar Luxemburg, van waar hy den Staaten eenen tweeden Brief toezond , die nog vry fcherper was, en waar by hy hun deed weeten, dat hy last uit Spanje ontvangen had, om hun de uiterfte proeven van *s Konings ongenade te doen gevoelen, ten ware dat zy van hunne ftoute eisfehen afftonden, en den Prins met zynen aanhing verdreven. —— Dan, in plaats van dat werd deeze door die van Braband tot Ruwaard, Voogd, of Befchermer, verkooren, aan welke verkiezing de Algemeene Staaten bun zegel hingen. Ook Was kort te vooren de Hertog van Aerfcbct door den Raad van Statte  vereenigde nederlanden. §9 Stas*e tot Stadhouder van Vlaanderen aangefreld. Z. Dus was het dan tot eene onherftelbaare • feheuring met Don jan gekomen, en daar door verbeelde ik my de Nederlanden zonder Opperhoofd. V. Zo was het ook, en de grootfte zwarigheid daarvan ontdekte men fpoedig, en byzonder in Bral and, alwaar eene veelhoofdige Regeering eene ongewoone zaak was.. —- Veelen, die aldaar .den Prins genegen waren, yverden fterk voor zyne belangen, doch anderen, en byzonder de voornaamften, duchtende, dat de Prins te veel. gezags boven hun zou krygen, raadpleegden onderling, om het opperbewind op te dragen aan matthiSs , Aartshertog van Oostenryk, Broeder van den Keizer, eenen Vorst, veel te jong van jaaren en te zwak van geest, om zulken zwaaren last te tor» fchen. Z. Het zal my verwonderen, hoe de Algerreene Staaten, buiten wier voorweten, naai- het fchynt, dit alles bekuipt was, zig daar  (>D GESCHIEDENISSEN DER daar in gedroegen. Erkenden zy hem in die waardigheid? Dit fchynt my toe te ftryden met hun gezag. V. De meeste Leden waren 'er voor, om hem, die nu reeds overgekomen was, te rug te zenden, doch Oranje, begrypende, dat met hem dus voor het hoofd te ftooten, de Keizer mogeMt ook zoude verbitterd worden; dus haalde hy de Staaten over, om hem tc erkennen, verpligtende daardoor den Aa tshertog aan zig, hetwelk gantsch niet naar den finaak van Aarfchot en zyne mede» helpers was, die niets beoogden dan het gezag van Prins Willem te verminderen , hetwelk hun echter door het geen om deezen tyd te Gend gebeurde, mislukte , en waar van zy zelve, en byzonder de Hertog van Aarfchot ■. oorzaak waren. Z. Wat gebeurde 'er dan te Gend? En werden de zaaken aldaar door den Prins van Oranje belegd > of was hy 'er onkundig van? V. Ik zal u het gebeurde vernaaien, en daar uit zullen wy opmaaken, wat 'er van de  TEREENIGDE NEDERLANDEN, pt de zaak is. —— De Gentenaars waren van vroeger tyden af beminnaars der Vryheid en Volksregeering, en vyanden van den Adel. Van de Spanjaarden verlost, haalden zy adem, en gaven op nieuws blyken van die aloude zucht voor de vryheid, Zyne Doorluchtigheid ftond algemeen bekend voor de nerfteller derzeive, waardoor hy niet alleen te Gend, maar' alöm in de Nederlanden de Lieveling des Volks was, en dus ontbrak het hem niet aan dezulke, die zelfs in veele opzi-tcn al te ftcrk voor zyne be« , langen arbeidden. En onder deeze al te onbezonnene y'veraars mogen met recht binnen Gend Jonker Jan van Imbize , de' Heer van Ryhove, Kroiveld en anderen, gerekend worden. • De toeflel, die 'er gemaakt was, om den Hertog van Aarfchot, die met Oranje om het gezag dong, als Stadhouder van Vlaanderen in te haaien, was gantsch niet naar hunnen fmaak; zy vreesden, dat zyn gezag, als hebbende al den Adel in zyn belang, te groot zou worden, mmu ., Ryhove gaf 'er te Antwerpen aan Oranje kennis van, dee- ,  geschiedenissen der deeze, die voorheen al wat mogelyk was, te werk gefteld had, on Ryhove met zig eene lyn te doen trekken, was (zegt men) met de zaak verlegen , en vroeg zelf aan Ryhove, wat raad 'er tegen was? Deeze gaf hem ten antwoord, geen beter raad te weten , dan den nieuwen Stadhouder te vatten , en af te zetten. ——- Waar op de Prins hem te gemoet voerde, of men zo vertwyfeld zou voorthollen? —— Ryhove zcide, geen anderen uitweg te weeten, dat zy kiezen moesten, een onveilig cn fchrikkend leven te leiden, of hetzelve op 's Hemels genade ten diende van het Vaderland te wagen, en zo het nood was, het 'er by in te fchieten, waarvoor hy niet fchroomde. Dit w :s , antwoordde Zyne Doorluchtigheid, iets anders, en vroeg hem, op wat hulp hy ftaat maakte? Zo my de uwe ontvalt , zcide Ryhove daar op, zo ivJl ik dea Ititflag van Gods hand verzvagten, en wekken dc Gemeente op, om haare vryheden, die wen zoekt te befnoeiën, zelf te handhaaven. De Prins (zegt hoofd) liet niet af, Ryhove de roe-  VEREENIGDE NEDERLANDEN, rg roekeloosheid en het gevaar van den aonflag onder het oog te brengen. Dan, deeze volhardde in zyn opzet, van te ftaan ofte fterven. Oranje, in hem eenen man erkennende , bekwaam om eenen hoopeloozen aanflag te ondernemen, haalde de fehouders op, en keerde hem den rug toe , zonder zig verder met hem in te laaten. Daar zyn 'er , die zeggen, dat Aldegonde, Ryhove aanzette, om zyn oogmerk te volvoeren , zonder den Prins verder te moeien. Z. Indien op dit laatfte fïaat te maaken was, zou ik niet vreemd zyn van te denken, dat Oranje in de daad in den aanflag bewilligd heeft. Wat was nu hec gevolg van deeze zaak ? V. Ryhove keerde terug naar Gend. en de Prins zond den Heer van Dolhain derwaards, om te zien, wat 'er gebeuren zou. Den 28ften van de maand Ocïober fpreekt Imbize den Hertog op ftraat aan, dringende hem tot de beloofde afkondiging van het herftel der oude Voorrechten, wa~r op hy een eed gedaan had. Aarfchot berst hier op in toorn uit,  94 GESCHIEDENISSEN DER dat men die muiters, die vryheid-kraaiers, ,, wel zou doen zwygen met den ftrop om „ den hals, al waren zy nog zo opgeftookt „ door den Prins van Oranje." - - Op deeze onbezonne verklaaring liep ieder te wapen, kiezende de Burgery party, deeze voor Aarfchot, en gcene voor Imbize. Nu ftond de ftad in een bloedbad veranderd te worden, evenwel duurde de beweging niet lang, doch deeze was pas geïïild, of Ryhove de ftad komende iiaryden, geraakt het fpel weder aan de gang. Zyne aanhangers, uitgezonderd Imbize, die zig nu fchuil hield, volgen hem naar het Piinfen Hof en 's Graaven Slot, hitzende onder weg de Gemeente aan , tot herftel der vryheid, zonder echter merkelyken aanhang te krygen. In deeze omftandigheid van zaaken begreep Ryhove , dat het 'er op aan kwam , het leven te verliezen, of te overwinnen. Hy dan ylt in haast naar het huis van Aarfchot, doet zig openen, ftapt met de zynen binnen, en neemt den Hertog gevangen, en daarna de Heeren van Rasjighem, van Sivevigbem, en nog  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 0$ nog veiTcheidcn andere Raadsheeren van Vlaanderen. —— Zig hier mede meester van de ftad ziende , vcrfterkte hy zig mee 500 foldaaten, bragt de Burgery, die hem toen meest toeviel, onder de wapenen, en vorderde hun by voorraad een eed af, tot nader last van de Algemeene Staaten en van den Prins. Z. Hoe werd dit roekeloos bedryf door de Staaten opgenomen? V. Zy betoonden daar over hun hoogfte ongenoegen, en zonden den Advokaat Liesveld derwaards , met last, dat men de gevangenen ontdaan zoude. Oranje zond in zynen naam den Heer Arend van Dorp mede naar Gend, om te bewerken, dat de Hertog ontflagcn werd. ■ Ryhove ziende, dit niet te kunnen beletten, begon te bemerken, dat het tyd was voor zyne eigene veiligheid te zorgen, en trachtte dus andere Vlaamfche Steden in zya belang te krygen , waar uit eene nieuwe partyfehap ftond gebooren te worden. De vier Leden van Vlaan¬ deren, om dit voer te komen, verzochten Zyne  9<5 geschiedenissen, enz. Zyne Doorluchtigheid te Gend te komen, om de zaaken in orde te brengen. Hy verfchcen aldaar den elften van de maand December, wordende met groote toejuiching ontvangen, en na aldaar verfcheiden zaaken befteld te hebben, zonder dat echter de Heeien voor als neg gellaakt waren, keerde hy naar Braband terug. — — I .middels beraamden de Algemeene Staaten de voorwaarden, waar op men den Aartshertog matthias ftond in te huldigen, verklaarende tevens Don jan vervallen van de Landvoogdyë. _In ons volgend Gefprek zullen wy de voorwaarden zien , die den Aartshertog werden voorgelegd. DER-  DERTIGSTE GESPREK» inhoud. mr*-aaüe„>.9 op welke de Aartshertog Mat* thias word ingehuldigd. , TJraarby dt Oppermagt der Staaten bevestigd zvord. . Groote denkbeelden, die men ten dien tyde had van de Folks-majesteit. Prins Willen, de I. tot algemeen Stadhouder aangebeld. Viking van hem en den Aartshertog Mmbtas, met Prins Willem den V. en den ^ertog va, Wolfenbuttel. Staat des Oorlogs. Middelen, aangewend om Amfteldat* tot der Staaten zyde over te brengen. ~T/** WCrkt *»** »g™- Vrugtelooze "*P*g op de ftad, door Helling en Ruikhaver. Zy duvelen beide. . & M V. DSEL. v  9«5 geschiedenissen EER word door Sonoy naamver ingejloolen. 'Noodmunten aldaar ge/lagen. Die van Delft en Utrecht bewerken, dat Amfteldam Satisfactie aanneemt. •■■■■"»■■" De Prins van pArma komt in de Nederlanden met een aanzienlyk leger. Veldftag by Gembloers. Verfcbeiden Steden geven zig aan Don Jan over. Aan den Prins van Oranje word tn eer der gezag opgedragen. ■ i < ■ « Byftand, door Koningin Elizabeth aan de Staaten verleend. liet hevel over het leger aan Hertog Jan Cajlmir opgedragen. "--<• ■— Aldegonde brengt, door zyne redevoering op den Ryksdag te IForms, de Duitfche Vorften in een beter denkbeeld. ——— Vermeerdering van Voorregten voor de Protestanten, byzonder in Amfteldam. Uitleiding en verandering van de Magiftraat aldaar. _ Opftand te Haarlem, Middelburg , tn in andere Zeeuwfche Steden. —Ontwerp van Geloofs-vrede, word in fommige Gewesten aangenomen, in andert verworpen. ! Beroerte te Gend. Komst van den Hertog van Au jeu. Ge-  VEREENlGDE NEDERLANDEN. 99 Gedrag van Koningin Elizabetb en Koning Hendrik van Frankryk. Voorwaarden, op welke de Hertog tot Befcbermer werd aangenomen. — Zwaare lasten des Oorlogr. " Bedryven van den Graave van Bos/u. Dood van Don Jan. Gedrag van Anjou en Hertog Joban Cajimir. Hum leider vertrek. Gedrag van Rennenberg im Friesland. Hy word Stadhouder in Overysfel. Bemagtigi Kampen en Deventer. Parma behaalt eenige vaordeelen. Verhond der Waaien. Dood van den Graavt van Bosfu. • Verwarringen en weder¬ waardigheden geven aanleiding tot de vastftelling van de unie VAN UTRECHT, Zoon. Waarde Vader, daar ons laatste Gefprek eindigde met de verkiezing van de» Aartshertog Mattbias tot algemeenen Landvoogd, mag ik u wel verzoeken, om een kort verflag van de voorwaarden, oP welke hy werd ingehuldigd? *V. Dit moogt gy niet alleen verzoeken, E a maai  ICO GESCHIEDENISSEN DEH maar het zal ten hoogftén nodig zyn, u die te doen kennen, dewyl gy daar uit zult kunnen zien, dat de Algemeene Staaten by dezelve de Oppermsgt a>n zig zelve behielden , en dat, hoe gering ook de magt was, die den Aartshertog gegeven werd, hy echter laf genoeg was, om die met dank-crkentenisfe te ontvangen. Zie hier 'er een kort beftek van — „ De Aartshertog „ moest den Koning en den Staaten trouwe 9, zweeren. De byzondere Stadhouders, Krygsoverften en Kuegtcn moesten hem „ gelyken eed doen. De Algemeene Staaten zullen eenen Raad van Staate op„ regten, om nevens hem te regeeren; naar „ de befluiten van dien Raad zou Zyne Hoogheid, de Aartsheitog, zig hebben te ?, voegen. ——— In zaaken van groot san» „ belang mogt hy niets doen noch onder„ nemen, buiten bewilliging der Algemeene Staaten, die zelfs dergelyke zaaken den aanzierdykften in de Gemeente zullen „ moeten voordraagen, eer zy 'er een be>9 fluit op nemen; zynde het niet meer dan „ re-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. lOl „ redelyk, dat een iegelyk zyn zeggen heb„ be in 't geen een iegelyk aangaat: voor„ naraelyk, dewyl de oude Vrydoraraen en Landzeden zulks veiëisfchen. ■ De „ Aartshertog zal de oude Voorregtea „ herftellen, en in gebruik brengen. — „ De Algemeene Staaten zullen , zo lang en. „ zo dikwyls zy het goedvinden, mogen „ vergaderen. De Gendfche Eevredi- ging zal ftand houden, en de uitlegging „ der duisterheden in dezelve ftaan aan de „ Algemeene Staaten. —— De Landvoogd „ zal geen grooter Lyfwagt begeeren , dan „ hem, naar tyds^elegenheid, door de Staa- „ ten zal worden toegevoegd. Hy, „ en de Raad zullen de hooge Krygs„ ampcen begeeven, by toeftemming der „ Algemeene Staaten. Ten tyde van ., oorlog, zal het beleid der krygszaaken „ aan hein ftaan, met eenen Krygsraad, 99 die hem door de Staaten zal worden toe*. n gevoegd. • Deeze behouden het be* „ ftuur van 's Lands penningen aan zig. ——«. ,» De Aanhangers van don jan zal men e 5 „ naar  102 GESCHIEDENISSEN DER naar ftrengheid der Regten vervolgen, en ï, met het afwerpen van alle Sloten , 9, waar toe verlof gegeven is, voortgaan. 99 De Aartshertog zal alles, wat na j, het innemen van Namen gedaan is, be„ krachtigen. Hy zal geene vreemdelingen 3, in zynen dienst nemen. Die hy reeds t, heeft, of by Lastbrieven van de Staaten „ nog mogt aannemen, zullen naar geene a, Ampten mogen ftaan, of zig met de M Regeeringe bemoeien. —— Indien de „ Aartshertog eenige van deeze voorwaar„ den overtreed of krenkt, houden zig de „ Stnaten van alle gehoorzaamheid aan hem „ ontflagen, en bedingen de vryheid, om „ de wapenen tegen hem op te vatten, zo „ hy geweld tegen hun gebruiken wilde, „ eer hy het gekrenkte verbeterd had." Z. Matthias vergenoegde zig, naar myne gedachten , met een titel zonder magt; maar elk ingezeten, die de vryheid bemint, moet by de overweging van den inhoud der Voorwaarden zig verheugen, naardien, gelyk gy wel zegt , daatby de opperfte magt vol? ftrekt  VEREEN'IGDE NEDERLANDEN. IO3 ftrekt in handen van de Algemeene Staaten, en derzclver Raad van Staate bleef; en die niet alleen, maar ook de wezenlyke Souverainiteit des Volks, dunkt my, werd daar in volmaakt erkend; gelyk dit de woorden, die gy hebt bygebragt, dat in zaaken van groot aanbelang, de Algemeene Staaten de aanzienlykften in de Gemeente zullen moeten raadplegen, eer zy 'er een beiluit op nemen, allerduidelykst in zig bevatten. Maar tevens, dunkt my, is het te beklagen, dat de Staaten, die dit, in dien tyd, zo volmondig eikenden, zig 'er alleen van fchynen bediend te hebben, om het volk goed en bloed gewillig te doen opzetten, om den Staaten daar door een onbepaald gezag te bezorgen. — De redelykheid, die toen plaats had, dat een iegelyk te zeggen bebbe, in bet geen een ieder aangaat, kan immers niet veranderd zyn, naardien de oude Vrydommen en Landzeden , die zulks toen ver» eischten, wel kunnen verkracht, maar niet vernietigd worden. Dit dunkt my ten min-, ften zeker, dat tot zodanig eene vernietiging E 4, het  ï©4' (AO 15/8 ) GESCHIEDENISSEN DER. Met volk nooic zyne Hem kan gegeven hebben, en dat hetzelve als nog het recht heeft, om op herftel daarvan aan te dringen, en gewettigd is, om allen Ariftocraaten, op eene befcheiden maar tevens nadrukke- lyke wyz», tegen te gaan. Maar zeg my, Vader, maakte de Aartsher,og geene de. minne bedenklykheid, om op die voorwaar* de de huldiging te ontvangen? V. O neen! Op den 2oiïen van de maand January des Jaars 1578, deed hy op dezelve te Brusfel den eed aan de Algemeene Staaten, makende zelfs geene de minfte bedenklykheid, ten opzigte van het Stadhouderfchap van Braband, het welk, volgens de voorgaande gewoonte, Prins Willem de / aan hem zou hebben moeten afftaan. Hy bewilligde niet alleen, zonder eenig tegenzeg. gen , dat Oranje op nieuws daar in bevestigd werd, maar ftemde ook in het verzoek der Algemeene Staaten, cm den Prins, als zynen S;edehouder over alle de Nederlanden te verheffen. ———■ In ééne van onze voorige Gefprckkeu, van de rraukifche Ka.-  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 10ff Koningen fprekcnde, heb ik doen zien r dat veele van die Vorflen alleen den naam' van Koning voerden, terwyl al het gez?g be« rustic by de Opperhofmeesters: dus was het ook met den Aartshertog Mc tt hiér} Deeze had den naam van Landvoogd, enPrins willem, mag men zeggen, was zyn meester, of, zo als de vyanden van Oranje toen zeiden: Müfibias was de Griffier van den Prins, hebbende de eerfte alleen maar te teekenen, het geen de tweede hem ve»rleide. Z. My dunkt, dat men ook in deeze onze tyden , als men de Aclre van Confulenrfchap tusfehen willem den V, en den gewezen Veldmarfchalk van den Staat nagaat, genoegzaam hetzelfde zoude kunnen zeggen. Maar hoe ging het met de Oorlogszaaken in dee» zen tyd? V. Het eerfte is niet geheel ongepast van ft; opgemerkt, midsgy 'erby in het oog houdt, dat het gezag, het welk Willem de I over Matthias voerde, ten nutte van het Vader', kind ftrekte; daar, in tegendeel, het geza?v> E S list  ICO GESCHIEDENISSEN DE3. het we'k de Hertog vnn Wolfenlnttel over Willem den V gevoerd heeft, volgens de erkentenis van aanzienlyke Staatsleden zelve, ten ruïne van ons Vaderland gediend, heeft. ——— Wat het Oorlogsbeftuur ten doezen tyde aangaat, de oorlog werd trans maar flaauwlyk voortgezet, geduurende dat 's Lands Staaten bezig waren, met de zaa* ken van 's Lands Regeering te regelen. —Men zat echter niet geheel ftib De Graaf van Hebenlo had , in het voorgaande Jarr, het beleg voor Roermond geflagen, en hield de Stad twee maanden lang beflotcn; doch toen werd hy door Mondragon genoodzaakt, om dezelve te verlaaten, en het beleg op te breeken, ■ In Holland werden alle middelen te werk gefield, om, ware het mooglyk, Amfleldam der Ma: ten zyde te doen omhelzen; maar de Magiflraat was en bleef onverzettelyk. Dewjl echter de nood des Lands vorderde, om haar van Spanje af- te fcheuren, namen de Staaten eindelyk het befluit, den toevoer, die ©enigen tyd vry jefteld geweest was, weder te belemmeren „  VEFlïENIGDE MEDEELANDEN. JOf nieren, en door dat middel de Stad te noodzaken, de Cendfche Bevrediging aan te nemen. ——- Alleen ftond men a?n de Ingezetenen toe, hunnen lecftógt, met kleine vaartuigen, niids tol ben-.lende, te haaien. — — Don Jan, vrm zynen kant, liet niets onbeproefd, om door brieven de Ma. giftraat by haar voornemen tc doen volharden ; gaande de vermaaning verzeld met gediturige beloften van byftand. Dit ontdekt zynde, kon- men niet anders, dan de Stad als vyand ■ van den Staat canmeiken.. Men bedoor, dan, dezelve te ovc meesteren , mids de btn-Rery voor allen overlast en plundering bewaard bleef. De aanflag werd toevertrouwd aan den Kolonel Herman Helling, en aan den Hopman Ni» colaas Ruikhaver beide mannen, die het wel met den dienst van het' Vaderland meenden , en tien Vaandelen voetvolk onder zig hadden , waarvan 'er vier in twee fchepen verborgen waren. Doch deeze aanflag, welke op den rollen November van het voorige jaar orderromen was, liep te li 6 r,?o<-  IpB GESCHIEDENISSEN DER niet, doordien de zes Vaandelen , die zig aan de Haarlemmer poort hadden moeten laatcn vinden, by vergisfing, de poort van Haarlem ve;ftaan hadden voor de Haarlemmer poort. —— De. Luitenant van den Kolonel Helling was 's avonds te vooren met zes of agt knechten, na aflegging van hun geweer, binnen gekomen, en 's nachts vrolyk geweest: des morgens vraagden zy aan de poort hun geweer te rug, en gingen daar op buiten, alwaar zy eenigen van de hunnen ontmoetten, met welke zy eerst uit jok, daarna in ernst, in twist fcheenen.te maken, houdende zig, als of zy eikanderen te Iyf wilden. ——-- De wagt aan de poort, zig daar tusfehen fteekende, ^werd terfiond door hun allen overvallen, cn gcdeeltïlyk gekwetst of gedood., de Portier doorftoken, en de Poort, bezet. Het volk uit de fchepen met vliegende Vaandels ter ftad ingelaaten , trok regt toe regt aan, tot op den Dam, zonder tegenftand te ontmoeten, waar toe de morgenftond van dat jaargety 3aun gunftig was.. —Poch fommigen van hun  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 109 hun waren, tot hun groot- nadeel, zo onbekend in de ftad, dat zy hetKorenmeetershuisje op de Kolk voor het Stadhuis aanziende, hetzelve begonnen te beftormen, en daardoor, werden afgefneden van hun, welke , den weg. beter kundig, het op het Stadhuis aanzetten»- Z„ Maar deeze vonden aldaar van de bur* gers en fuldaaten, die daar de wagt hielden, grooten tegenftand? V. Helling, in geene kleine vreeze zynle,. door het achterblyven van de zes Vaandelen die, gelyk ik zo even zcide, den weg naar Haarlem genomen hadd.n, zond terihnd derwaards, als ook naar Zaandam, om hulp; doch inmiddels verliep de tyd, en de Schutters in de wapenen gekomen, verdreeven hem van den Dam te rug naar den Nieu» wendyk, en tot aan dc Poort, daar zy binnen gekomen waren. > Aldaar ver- fcbanste zig Helling zo goed hem mooglyk was; ook deed hy eenige bedreigende briefjes door de ftad verfpreiden, en belof. ten, van niets te zullen ondernemen, zo men. zig ftil hield. Onze Stadgenooten,, E. 7. zien*.  18 GESCHIEDENISSEN DER ziende, dat 'Befiïttg geen verderen bvfhnd kreeg, voerden, rerw\l zy zig meer en meer hyëen verzamelden, twee linkjes gefchut naar de oude Hrarlemmcr-poort, cn fchooten daar mede op de Staatfcheu Uier trof een kegel Helling zodaanig, dat hy het beltierf; zyn volk in wanorde aan het wy. ken raakende, werd ook Ruikhaver in een burgerhuis, waar in hv de vlucht genomen had, in koelen bloede vermoord. Z. '"^aar zullen 'cr by deeze gelegenheid van weerskanten nog al eenigen gcfneuveld zyn? , V. Neen, dat getal was niet groot. De Prins, buiten wiens voorweten deeze aanflag in het werk gefield was, toonde 'er zig zeer te onvrede over. - Doch de Staaten van Holland verfchoonden zig, zo goed zy konden, zeggende, dit buiten zyne voorkennis ondernomen te hebben, om hem in ellen gevalle buiten verantwoording te houden ; wairmede by zig voldaan hield. • Z. fntusfehen zal het hem zeker gefmart hebben, dat het ontwerp dus mislukt wns. Dce-  YEReF.NIGDE NEDERLANDEN. itt Deeclen de? Stapten, om het belang der zaak e,, den amiflag ook hervatten ? V. Neen, maar de Staaten lieten echter niet af, ora door verfcheiden fchanfen en fcivepcn de ftad nog naauwer in te fluiten, dan voorheen. Ouk was de Stads regeering; het genoegzaam eens met den Prins , op welke voorwaarden zy zig met de Staaten wilde verëenigen: en 'er ontbraken nog ura' eenige punten, waar in de Staaten vol. ftrekt begeerden, dat de Reseeiing zoude toeftennnen; om deeze daar toe te uo dzaaken, gaven zy last san Sonoy, om de ftad ten naauwften in te fluiten, en 'er niets buiten zyne bewilliging uit of in te laatcn. • Om aan deeze order te voldoen, legrdc by zig in her Eartliuizer Klooster, in 't Leproozenhuis, en anderebuitenwegen; ook maakte hy eene fchfinj op den Ii'.arlemmer dyk. Van weerskanten; werden eenige fchooten op eikanderen gedaan, en du duurde tot op het einde van de mamd jmuary. Z. Dit moet eene groote verlegenheid in de.  GESCHIEDENISSEN" DER de ftad gemaakt hebben, toen alle de toegangen zo naauw bezet waren? V Daar van kunt gy u ligtelyk een denkbeeld maken, als gy weet, hoe 'er van het zilveren St. Nikolaas beeld, dat ih de oude Kerk geplaatst was, Noodmunten geflngen werden. Die van Delft be¬ werkten echter een befiand van zes daten, tusfehen de Staaten en de Stad, het welk met den eerflen February zoude eindigen; doch op den tweeden werd het nog vier dagen verlengd, wanneer de Gemagtigden der Stad naar den Haag keerden. — Die van Utrecht, fchroomende voor het nadeel, dat hun te degten ftond, indien' de Amjï el dammers, door nood gedrongen, Uturne Huizen deeden openen , en alles onder water zetten, en wat-hier uit, zo voor hun, als voor het gantfehc Land volgen moest, ftelden dit met bondige redenen den Staaten van Holland voor. — ■■ De onder* handeling tusfehen de Staaten en de Stad was op den zesden geheel afgebroken door de Staaten; doch die van Utrecht bruten de par-  VEREENIGdE NEDERLANDEN. lig partyën weder by een, en wel met dat gevolg, dut, op den achtften. eene overeenkomst getroffen we d Ter naar» koming van dezelve zond de Stad gyzelaars naar den Haag, en aan Soney werd terflond bevel gegeven, liet beleg op te breken., gelyk ook gefcliiedde. Z. Dit moet eene groote verandering in de Stad veröoizaakt hebben. Was 'er door Don Jan en de Spanjaarden niets in 't werk gefield, om Amfieldam te behouden? V. De Prins van ParmA, AlexanderFamefe, w:s inmiddels, aan het hoofd van. een aanzienlyk leger, beftaande uit bedreevene krygsbenden, zo Spanjaarden als ItaUdanen, in de Nederlanden gekomen, verHerkende zig nog met Duitfche*,, Franfch* en andere troepen, door den Graaf van M&mfeld aangevoerd. Op "zyne ftan- daarden had hy een kruis laaten fchildcren, met dit byfchrift: 0»%. dit Teeken heb i-h ds Turken overwonnen ; onder dit Teeken zal ik de Ketters overwinnen. Don jan om di.. foldaaten te bemoedigen, had van den Paus--.  Ü4 GESCHIEDENISSEN DER. Paus de toezegging des Hemels vveeten te bekomen voor alle die geenen , welke in deezen kryg fneuvelden. De beide Legers, zo van den Koning, als van de Staaten, lagen nu in het Graaffchap Namen; maar het eerfte overtrof het andere verre, zo in getal, als in bekwaamheid der Manfclwp. Z. Dit voorfpelde niet veel goeds? V. Het Staatfehe Leger leed ook in de daad veel nadeels in den Veldflag by Gem» lloers, en verloor by denzclven meer dan 6000 IVIan , zo aan dooden als gekwetften, en gevangenen. Gembloers, Leuven, Tienen en vcrfchciden andere plaatzen in Henegouwen en Braband gaven zig toen aan den vyand over: ja men vreesde zelfs, dat Don Jan zig voor Brusfel zou verroonen. Maar het volk, dat hy misfen moest, om de bemagtigde Steden te bezetten, verzwakte zyn Leger, en verhinderde hem hier in ; dit alles echter werd in geene vergclyking gebragt tegen Amfteldam, het welk nu de zyde v .n Spanje had verlaaten. De Staaten, begry- pcnde, dat het nodig was, wilde men den  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 11$ den Koning afbreuk doen; den Prins van Oranje meerder m~g: te geven, magtigden hem , om met toeftcmming van den Aartshertog en den Raad van Staate, zo veel krygsvolk te werven, als Zyne Doorluchtigheid nodig oordeelde. De penningen, daar toe verëischt, werden gevonden door nieuwe belastingen op de mondbehoeften, en op de in- en uitgaande koepwaaren. Maar, hoe fpoedig men hier ook mede voortging, kon men nogthans niet verhinderen , dat Don Jan zig meester maakte van Philippeville, terwyl Tarma Limburg het flot te Valkenburg en Daalhem bemagtigde. Z Kregen de Staaten geenen den minften byftand, in deeze omftandigheden, van Engeland , Frankryk of andere Mogendheden ? V. Ja, de Koningin Elizahetb had hun, reeds in de maand January, by een geflooten verdrag, icoo Ruiters, en 4000 Voetknegten beloofd; en om deezen tyd, vergunde zy den Staaten vryheid, om op zekere voorwaarden, icojooo Ponden Sterlings te Londen op  II6 geschiedenissen der op te nemen, Deeze penningen in Holland gekomen zynde, werden bcfteed tot het aanwerven van een Leger, waar over het bevel aan den Heitog Jan Cajimir werd opgedragen; doch de beloofde ManTchap bleef achter. Aldegonde bewees in deezen tyd den Staaten eenen grooten dienst, by de Duitfehe Voriïen, op den Ryksdag te Worms; zyne Latynfche Rede» voering aldaar gehouden, om de Ryksvorften in het belang der Nederlanders over te haaien , werd door alle de aanwezende» voor een Meesterfiuk van geleerdheid gehouden: en alhoewel zy niet by allen die uitwerking deed : die men wel gehoopt had» werden, nogthans, door dezelve de Duitfche Vorften in gunftiger denkbeelden omtrent de Nederlanders gebragt , dan zy voorheen geweest waren; Z. Hoe ging het ondertusfchen met hun, die den Protesrxntfchen Godsdienst warentoegedaan? Deeze kregen, denk ik, en byzonder te Amfleldam , nu meerder vryheid? V. Laar weiden ten opzigt?; van dit ge- wigtig   t ir»  VEREENiGDE NEDERLANDEN. , II? Hvigtig ftuk , den Godsdienst, door de Sta-ten nadere en vastere bepaalingen gemaakt, en zelfs fterker tegen de Roomschgezinden, dan wel met de denkbeelden des Prinfcn van Oranje overëeenftemden. Deeze Vorst begreep, en met recht, dat diezelfde vryheid Van ge weeten, welke de Protestanten begeerden , op de plaatzen , daar de Ro^mfchen meester waren, nu ook aan de Roomschgezinden niet moest benomen worden , daar de Protestanten de magtigftci waren; en dat alle wrok wegens den Godsdienst uit het hart moest worden verbannen. ———■■ Te Amfieldam viel eene gebeele verandering, met opzigt tot den Godsdienst, voor. Nadat die Stad zig met de Staaten verëenigd had, en by die verëeniging de vryheid van Godsdienst aan de Protestanten was toegedaan, waren veele van de uitgewceken Burgers terug gekeerd. Dc gunst van de Ko¬ ningin van Engeland, de befcherming van Prins Willem en van den Hertog CaJImir deed hun dikwerf veele ongeregeldheden bedryvcn, warmedi zy wel hunne byzon* dere  118 geschiedenissen der dere wraak voldeeden, maar de goede zaak meer nadeel dan voordcel toebragten. ■ len bericht, door Aldegonde aan de Algemeene Staaten toegezonden, dat de Span. jaarden zig van Amfieldam wilden verzekeTen, werd, fchoon het geheel onzeker was, als eene waarheid voortverteld, en deed den haat tegen de Roomschgezinden vermeerderen. - -"Willem b ar des, een yverig voorflandcr der Hervorming, was het hoofd der party. » Aan hem zond Sonoy, op zyn verzoek, een fchoötvryën helm en rondas, ten blyke, dat men 'iets geweldigs in den zin had. —— Het haperde den Onroomfchen zeker aan geene redenen, ora daaglyks nieuwe bezwaa/en tegen de Regeering, die nog de Roomfchen toegedaan bleef, in te brengen; 'en dit morren, dat van dag tot dag toenam, deed hun welhaast overgaan tot het beraamen van middelen» om met geweld vryheid van Godsdienst te weeg te brengen. —— Men wil, dat zy, op den 25ften van de maand May, buiten de Stad ter preeke geweest zynde, beraad» fiaagd  VEREENlGDE NEDERLANDEN. ii 9 fla^gd hadden , om hunne oogmerken tegen de Wcthoude.Tchap te volvoeren, • Doch hiervan is geene de minfte zekerheid voor handen. Dit alleen weet men, dat op den daar aan volgenden dag wille m bardes, maarten koster, adriaan kromhout, adriaan paauw Cn guille aume Du gardin Zig Op het Stadhuis begaven, om te beproeven, of Burgemeesteren wilden ftemmen in hunne voorheen gedaane verzoeken. Zy gingen ettelyke reizen van het Stadhuis naar de Herberg van de Gemagtigden der Staaten, -die reeds federt eenige dagen hun verblyf alhier hadden gehouden, om de verfchillen te beflisfen, en van daar weder naar het Stadhuis. Kort na den middag, als de markt van huisluiden en derzelver koopwaaren ontleedigd was, vertoonde zig du gard in over de puye van het Stadhuis, neemt den hoed af, en zet dien terilond weder op, bet welk het teeken was, dat de Heeren niets toegaven. Een tweede teeken, hetwelk hetzelfde beduidde, werd, met het Haan  120 geschiedenissen DER fïaan der armen over eikanderen, gegeven door simon henrik szoon jonkhein, Hopman over één der vier Vaandelen B urger-foldaaten; voorts begaf hy zig, van achteren het Stadhuis afkomende, by zyn Vaandel ter befcherming van de Nieuwe Kerk. Z. Het verwondert my, dat de Gemeente van weêrskanten zig zo lang flil hield ? V. Deeze ftilte werd ras gebrooken: want uit de Waag werd door eenen foldaat een fnuskct gelost, waar op eenige Matroozen voor den dag kwamen, roepende; wie Oranje lief beeft , velge. Toen werd het oproer algemeen; allerlei foort van menfchen, en voornamelyk die geenen, die voorheen gebannen waren, ftuift op ftraat. Een deel der menigte rent naar het Bushuis, haalt het gefchut 'er uit, plant het op den Dam, en flopt de toegangen derwaarts digt met wolbaaien, die toevallig aan het Damrak lagen. Z. En toen viel men, zonder twyfel, op het Stadhuis aan? V. Ja,  VEREENIGDE NEDERLANDEN. ï2t V- Ja, daar werd met fteenen naar de Vierfchaar gefmeeten, om de Nachtwacht van het haakgefchut, dat zy bewaarde, te dryven, en te beletten, dat men het zelve loste. Als hier geen vuur gegeven werd, wierd men ftouter,flort ten Stadhuize in , haalt den Schout en de Regeering daar af, en brengt hen op de Waag, terwyl anderen de oude Regeering uit hunne huizen haalden, en mede derwaarts voerden, zo als ook gefchiedde ten opzigte van veele Priesters €n a]le de Minderbroeders, en deeze dus by een gebracht zynde, werden tusfehen twee ryëh foldaaten door, naar het Water in verfcheiden Vaartuigen fcheep gevoerd, onder het woest gefchreeuw van de fmalle gemeente : dat men ze naar de galg moest voeren, daar zy meenig eenen aan ge. bolpen hadden, Z. De Regeering moet in die onhandigheid niet wel te moede geweest zyn, en ik twyfel, 0f zy wel andere gedachten gemaakt hebben, of deeze bedreiging zou ten uitvoer georacht zyn, te meer als zy bedachten, V. DEEL. F , r hoe  122 GESCHIEDENISSEN DER hoe trouwloos veele van hun gehandeld hadden, V. Men meent iudeclaad, dat de Oud-Burgemeester Ilenrik Dirkszoon , geen ander denkbeeld voedde, dan dat men "het fchip met hun allen buiten de Boom in den grond zoude booren waarom hy twee hemden , hem door zyne vrouw met de dienstmaagd nagezonden » te rug zond, zeggende, die niet benodigd te zullen zyn Doch het liep beter af, dan hy verw gt had, want maar pas buiten de ftad zynde,werden zy aan de St. Anthonisdyk weder aan land gezet, van waar elk voor zig den besten weg zocht. Z, Raakte 'er by deeze groote omwenteling niemand om het leven ? V. Neen, daar werd zelfs geen druppel bloeds geftort.maar de woede koelde zig aan onbezielde Wezens , Beelden , Altaaren, Schilderyen, boven al was het Klooftcr der Minderbroeders meest in naam , om dat in hetzelve doorgaands de vonnisfen over de Ketters werden opgemaakt,en na de volvoering van dezelve het doodmaal gehouden werd.  VEREENlGDE NEDERLANDEN. ,23 werd. Daags daar aan werden de afgezette Regenten ten overfhan der Cemagrigden van Holland door de Scbutteryën van eed en Ampt ontflagen, en den zoden verkooren de Schutters zes en dertig aehtbaare Mannen tot Rnaden en onder die veele Uftgeweekencn cn Ballingen, en dus «heest allen Hervorm» den. Deeze beëedigd zynde, verkooren Burgemeesteren en Schepenen. _ Deeze IUm Ampt streden zynde, maakten 'zig Gc.cformeerden ten gebruike. Echter werd -de ud ^^^^J^ ^n d Roomschgezinden toegedaan , hunnen Godsdienst in "a.fcmderiyke Vergaderingen te oefenen, waar de domme menigte onder de Gereformeerden weinig genoegen ia ZZ * Gelyk dit in *>»&dM dus voorviel, zo ontltótacl op den .oden van de nraand May: te i,sgcfyks eene te beroerte die van erger gevolgen was. De foldaaten floven aldaar heel onbezuïsd, na het eindigen van de Misfe, ter groote kerke in en wondden verfcheiden Burgers en Geeftely! F 2 ken5  124 GESCIHEBENTSSEN DER ken; zelfs werd 'er een Priester van achteren doorfloken, en de, Bisfchop G. van Mierlo, die gepredikt had , kwam hier van alleen vry, met hun vyftig guldens in de hand te floppen. De Kerkfieraaden en ook de Kloosters bleeven aldaar niet verfehoond; men nam 'er> zo men zede, wraak wegens de handelwyze v m Don Frederik de Toledo. Te Middelburg kwelde men de Doopsgezinden, vorderende van hun zaaken. die regelrecht tegen hunne leeie ftrceden; doch Or*nje, die hunne Vaderlands-liefde meer dan ééns ondervonden had , en byzonder als het op geld aankwam, befchermde hun. tegen de verdrukking, die hun door de Gcreiormeerden we:d aangedaan. Z. Ach, hoe haatclyk. is de onverdraagzaamheid in het ftuk van Godsdienst, me» klaagde toen , daar men onderdrukt werd, en handelde even flegt, daar , en wanneer men dagt meester te zyn. Hoe weinig ftiookte dit niet alleen met den liefderyken geest van het Euangelie, maar ook met de gezonde Redenen de menscuiykheid? V. OP  VEREENTGDE NEDERLANDEN. 125 V". Op die gronden bouwden ook de Her- y '.vv- uki^uiijc van lil 1 s 'nsr re verkrygen. Op eene Synode te Dordrecht gehouden, en betraande in Nederduitfche, Hoogduitfche en Waalfche I eeraars , van byzondere gèmeentens werd een verznekfehrifc ontworpen, en aan den Aards hertog en Raad van Staate overgeleverd. — In hetzelve was de vervolging om den Godsdienst met de haatejykftè doch tevens natuurlyke kleuren afgefchiiderd. Zy beriepen zig daar m op bet gedrag van verfcheiden Vorften , ais de Koningen van Frankryk, Poolen, den groeten Turk, den Keizer van Marokko, ja zelfs op den Pam, die de Joodcn in zyne Staaten duldde. — Zy verklaarden 'ên de Gendfcbe vrede, die in dit ftuk tcg>n hun fcheen te zyn, niet gehouden te weezen, dewyl de Spanjaarden die reeds verbroken hadden. Zy gaven plegtige verzekeringen, dat zy van hunne zyde de Roomschgezinden ook onge- Hoorei zouden laaten. Hrér op werd daarna door den Aards-hertog , den Raad van staate, de Algemeene Staaten en den F 3 Prins  Ï2Ö GESCHIEDENISSEN DEK. Px-ins van Oranje een plan gevormd, dat men den naam gaf van de Religieus- of Geloofsvrede. Z Mag ik naar den voornaamften inhoud daar van vraagen? V. Zeer gaarne, in hetzelve werd in Holland en Zeeland het heiftel van den Roomfchen Godsdienst beloofd, in gevalle, dat zy, die 'er om yerzogten, in de Steden en op de aanzienlyklte Dorpen, een aantal van niet minder dan honderd huisgezinnen, of in de kleinfte plaatzen en Dorpen het grootfte getal uit maakten. En in andere Provinciën , daar tot hier toe de Roomfchen de overhand hadden, zou op geïyken voet aan de Onroomfchen de vryheid van Godsdienst vergund worden. — De Wethouders der Steeden en Dorpen zouden zorge dragen, otn bekwaame plaatzen ter Godsdienst - oefening aan te wyzen. Waar flegts uit kragte van de bovengemelde bepaaling-één Gods* dienst in het openbaar gedoogd werd, zou men geen onderzoek op iemands geloof 4oen, en op geene openbaare plaats zou de min -  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 127; mihfte ftoorenis worden geleeden. De On« roomfchen zouden buiten Holland en Zeeland , behalven de Zondagen eenige Feestdagen moeten vieren ,door bet fluiten van hunne Winkels, het. ftaaken der Handwerken, en nalaaten van Koopmanfchap. In het begeven der Ampten zou men op geene Geloofs • gezindheid » maar alken op tle be» kwaamheid der,- Perzoonen zien. Z. En hoe werd deeze Geloofsvrede in het algemeen opgenomen ? V. Te Antwerpen, Leeuwaarden en in de Groninger Ommelanden werd zy doorgedrongen , doch in de Waalfche Landfchappen, daar weinige Hervormden gevonden werden , werd dit opftel, als een Proefftuk van godloosheid , met verachting verworpen. - Te Utrecht werd de uitvoering daarvan door de Geestelykheid belet. De Staaten van Gelderland wilden 'er mede niet in {temmen, Doch de Stadhouder van dat gewest , Graaf Jan van Nasjau ftelde Hervorm» de Predikanten in alle de plaatzen , die van bezetting voorzien waren, het welk aldaar F 4, in  12$ 6eschiedenissen dek. in fommige fteden groote beroerten veroorzaakte. In Zeeland en byzonder in de ftad Goes was dezelve wel aangenomen,doch niet afgekondigd zynde , zochten de Hervormden die te breken, en alleen meester te blyven, dwingende de Regeering naar hunnen zin ; onder den fchyn van Godsdienst vereenigden zig hier ook roof- en pionder- zugt, wordende in de groote kerk, al wat van eenige waarde was, even fchandelyk als by de Beeldvorming in het jaar 15O6 vernield en* geroofd. De Hervormden te Goes waren door die van Vlisjïngen en tVeere in hun verzoek om de groote kerk bygeftaan, en hadden met hun verzoek zodaanige bedreigingen gepaard, dat de Magiftraat ter voorkoming van oproer hun te wille moest zyn. — In Vlaanderen en te Gend deed een onbezuisde yvcr datheen en anderen buiten het fpoor van. verdraagzaamheid en befcneidenheid hollen» en zelfs eene fchandelyke rol fpeelen. Z. Konden dan, die al te driftige Yveraarsniet zien, dat zulk een gedrag der goede aaak ten hoogden nadeelig moest zyn, ea tot:  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 110/ tot niets kon dienen, dan om de venv/dering en haat des te grooter te maken ? V. Wat ziet men niet al. wanneer de Reden door onbezuisde driften overmeesterd en verblind word ? Het nadeel van deeze driften werd ook wel fpoedig ondervonden door de Tweedragt, die er onder de Gewesten ontftond, terwyl verfcheiden Waalfche Provintien zig vcreenjgden tegen de Gentenaars„ hebbende aan den Heere van Montigni een' fterken ftcun; deeze zyn onder den naam van Misnoegden federt bekend geworden. Te Brusfe.l meende de lieer van Cbanpagnei den Roomfchen Godsdienst alleen te doen behouden maar een gerugl , ontffaan uit het gewag, dat men van Parys. hoorde maken, als of men te Brusfel eenen nieuwen Moord van Parys wilde aanrichten , was oorzaak dat hy en de zynen hun oogmerk niet be» reikten. — Onder alle deeze opfchuddiagen, naderde de Hertog van Anjou,met wien de Staaten reeds lang in ouderhandeling getreden waren, vast Henegouwen met een Leger van 8ooo knegten, en Soco Edellieden, die  GESCHIEDENISSEN BE.V- z]g op hunne eigene kosten by hem gevoegd hadden D0n Jan , hen willende kee- ren, zond derwaards OStavio Gonzaga, met eenig voet-en paardevolk, die in het Do pBarlaimont 400 Franfchen veriloegen. —— De Hertog "aan Anjou liet kort daarna ter zy« ner , verdeediging een gefchrift in druk uitgaan , waar in hy onder anderen zeide, door de Nederlandfche Heeren verzogt te zyn, om Nederland, eertyds een Leen van Frankryk als Broeder des Konings, tegen de dwinglandy van Spanje te befchermen. • Hy kwam den 12 Juny te Bergen in Henegouwen, aan , alwaar hy de Afgevaardigden der Staaten afwagtte, om de punten te beïaamen, op welke hy de befdierming des Lands zou aanvaarden. «— Inmiddels veroverden de Franfchen het flot Havrecb; Doch in een gevegt by Rimenant verlooren de Staatfchen veel volks, hoewel 'er van de zyde van Don Jan ook veelen fneuvelden. Z* Hoe fraaakte het de Koningin Elifaittb9 dat.men zig zo verre met den Hertog eenigd was, ook deeze fteden van Verzekert»* 3  VEREEN IGDE NEDERLANDEN. I jJ ring, ten ware men hem de kosten van den oorlog weder te goed deed, —— De plaatzen, die men by verdrag , zonder dwang van . wapenen inkreeg, zouden tusfehen hem en de Staaten ieder voor de helft, gedeeld worden. Verders moest hy zig vyand verklaaren van Don Jan en zynen aanhang, en geene dan gebooren Franfchen henvaards brengen, ten ware op byzonder verzoek der Staaten ; zyne Zwkzerfche Lyfwagt alleen uitgezonderd. Eindelyk moest hy zorgen , dat geene Franfche Benden den Vyand byft.uid deeden , goede krygstugt onderhouden , en zohet hier toe komen mogt * de fteden van verzekering wederom leveren, in d'41 ftaat, waar in hy die ontvangen had, ten ware zy door den vyand bemagtigd waren. Z Hoe ftond het nu, met dea Hertog Cajimir? V. Deeze had mede een verdeedigingfebrift in druk doen uitgaan, waarna hy mes zyn leger, daar men fédert lang naar ge• reikhalst had , in.: de Nederlanden kwam, zich, met_d«i Grawe van Lcsfu verienigen- di  136 ' GESCHIEDENISSEN DER de omtrent Metbèle*. Dus hadden de Sraa. ten nu eene Legermagt van 35000 voctkneg* ten, en 14000 Ruiters, buiten de hulpben* den van Anjou, en waren dus ongclyk fterker dan Don Jan. Z. Dit verheugt my te hooren , maar die magt te onderhouden zal eene drukkende last voor de goede Gemeente geweest zyn. V. Dit kunt gy zelf nagaan. Het Leger alleen kostte, zonder de bezettingen te rekenen, negen tonnen fchats ter maand, en daar verliepen zes maanden, dat men, door een liegt beftuur, en doordien de fondfen waren uitgeput, niet meer dan vier tonnen inkreeg. De Aarts Hertog, Prins Willem, en de Raad van Staate konden, met al den vly, dien zy aanwendden, naauwlyks zo veel ge!d by een krygcn, om ééne maand achterftallige foldv te betaalcn, en dit was echter hoog nodig, om te verhoeden, dat het volk niet aan het muiten floeg. sossuzft ondertusfchcn niet ftil, maar, nadat zyn aanflag op Leuven mislukt  VEREENIG DE NEDERLANDEN. 1 fokt was, nam hy Nivelle in. Anjou overmeesterde Bincb, als ook Maubeuge by verdrag. Doch wat Bosfu ook te werk ftelde, hy kon Don Jan tot geenen veldflag uitlokken , die niet minder dan de Staaten om geld verlegen was, terwyl zyn Leger van de pest befmet was hy zelfs kwynde , wanhoopen* de, van iets te zullen kunnen verrichten, en op den eerften van de maand Ocleber, gaf hy den geest in een a:melyk huisje, in hot Dorp Bonge , zo eenigen zeggen, aan eene Pest* koors, of gelyk anderen willen aan vergif, hetwelk de Koning hem zou hebben doen ingeven. Z. Filips was daar zeker niet te goed toef Door wien werd Don Jan als Landvoogd opgevolgd? V. Het bevel over het Leger werd by voorraad aan den kloekmoedigen en voorzigtigen Prins van Parma opgedragen , ook werd hy eerlang in de Landvoogdy bevestigd. Deeze Prins , Alemander Fameze van Panna, zou naar alle waarfchynlykheid alles voor zysaen. Koning te regt gebragt hebben, indiea EI»  ï-38 GESCHIEDENISSEN DER Filips hem met de noodige penningen on» dertieund had. En niet alleen ., dat zyne bekwaamheid de zaaken des Konings fpoedig eenen anderen keer deeden neemen , maar ook werkten de onlusten, die 'er opreczen tusfehen den Hertog Joan Cafimir en Anjou, hier toe grootelyks mede Z. Waar uit ontftonden die onlusten ? V. De Hertog van Anjou, de plaatzen,, hem tot verzekering toegezegd , niet in handen, hebbende kunnen kryfen, en buiten ftaat» om zyn volk te betaalen, tevens zeer na-yverig zynde op Hertog Cajïmir, dankte een gedeelte van zyn volk af , het welke zig, gelyk men vermoedde,niet zonder zyne kennis en toeftemming, by de misnoegde Waaien voegde. ■ Verders maakte hy aan de Staaten zynen terug togt naar Frankryk bekeid, zeggende, dat de Koning zyn broeder hem ontboden had. De Staaten fielden alles te werk, om hem, was 't moog' ]yk. hier te houden. Hem werden be¬ loften van groote gefchenken, prachtige eeretekenen, gedaan, op voorwaarde, dat hy den  vereenigde nederlanden. 1 den twist tusfehen de Waaien en Gentenaars ten einde brengen,' en eene goede, vaste Geloofs - vrede invoeren zou. — Doch, al wat men deed , was vrugteloos. Zyne. heersen-en ftaatszucht niet kunnende vol. doen , waar toe hem Oranje , de Aarts . Her-, tog,en Hertog casimir in den weg Honden, bleef hy by zyn befliüt volharden. — Op dezelfde wyze was het met Hertog ca-, sim ir gefield. Deeze, fchoon maar één der kleine Duitfche Vonten , was trotsch, heerschzugtig, en haatte den Prins van Oranje en Ar.jou beide; ook weigerde hy by zyne komst herwaards, onder bevel van den Graave van Bosfu te ftaan, maar begaf zig naar Gend, met oogmerk, om zig als Graaf van Vlaanderen te doen verheffen, en verzette zig in openbaare Gefchriften tegen Anjou. Doch door deeze zyn oogmerk, zo min als die kunnende bereiken , duurde het niet lang, of zyne benden trokken naar Duitscbland, en hy naar Engeland, daar hy zyn gedrag by Koningin Ehfabeth wist te verfchoonen.. Z. D.t  ST40 geschiedenissen der Z. Dit moet de Staaten zeer in de engte ge-bragt hebben, alzo hunne magt daardoor merklyk verzwakt werd. Wat was hier hef gevolg van? V. In fehyn toonde men zig zeer te: onvrede en verdagen te zyn , doch in dedaad was men blyde, zo wel van de Franfebe als Duitfche Benden , en QpperhoofdenontQagen- te zyn, dewyl de laatften niets dan hun eigen voordeel zogten , en de ccrften zig ruim zo flegt gedroegen ,als de vyan" den hadden kunnen doen. Maar, het¬ geen meer vreeze baarde, waren de twisten, die tusfehen de Groningers en Ommelanders ontftonden, en dat tnen in Friesland wei* gerde , Don jan voor vyand te verklaarcn dan de Suidhouder Rennenberg, om hen te noodzaaken, deed eenige Staatsleden in heg*tcnis ftellen, en verkoos-nieuwe Raadsheeren, en nieuwe Regeeringslcden in fommige fteden, (tellende daar toe aan zulken, die hem eerlyke Vaderlanders toefcheenen te wezen. Hy deed ook den Bisfchop van Leeuwaarden, cunerus petri in bewaaring.  vereenig»e nederlanden f41 «eemeii, waar uit deeze echter wist te ont> komen, en naar Keulen te viugten. Dus •bragt Rennenberg de zaaken in Friesland in orde. — Tot Stadhouder van Overysfel aangefteld zynde, bemagtigde hy Kampen en Deventer, maar in de laatfte Stad, maakte het de 5taatfch2 bezetting eerlang, zo flegt, dat de Staaten genoodzaakt waren die •e verplaatzen, en Burgerveudelen op te regten. Terwyl dit in deeze Gewesten voorviel, behaalde parma in Braband en Vlaanderen eenige voordeden, Die van Artois, Henegouwen en Douai, misnoegd over het verdrag, onlangs door Oranje te Gend in (luid gebragt, verbr-nden zig op den 6den fanuary 1579 ter handhaaving van den Roomfchen Godsdienst , en s'Konings gehoorzaamheid, als ook ter weering van de Geloo/s • vrede, Eenige mannen van aanzien traden mede in dit „verbond , en men wil, dat de daave van Bosfu 'er ook toe overgegaan zou zyn, indien de dood hem daar in niet had verhinderd , zynde hy den sollen van December des voorigea Jaars overlee.  14& GESCHIEDENISSEN DER ^?n> _ De Spaan'schgezindcn ftrooidcn zelfs uit, dat hy , om deeze zyne geneigdheid tot dit verbond, door beftelling des Prinfen van Oranje met vergif zou zyn om•gebragt. Z. Ik hoop immers niet, dat voor deeze befchuldiging, eenige fchyn van waarheid was? V. Geen de minfte , want niet alleen, dat de Prins van Oranje noch eenig ander eerlyk Nederlander zig ooit aan dergelyke fchenddaaden hebben fchuldig gemaakt, die wel aan de Spaanfchen eigen waren , maar ook deeze onwettige befchuldiging vervalt van zelfs daar door, als men aanmerkt, dat Prins Willem de Graaven van Bosfu na zyn ontllag tril de Hoornfche gevangenis zeer begufftigd, en zelfs bewerkt had, dat de Staaten van Holland hem een Jaargeld van vyf duizend ponden van veertig grooten hadden toegelegd. Alle deeze wederwaardig¬ heden nu, en byzonder het evengcmclde verbond, hetwelk men het Verbond der Waaien noemde, waardoor de Gendfche Bevree- di- I  VEREENlGDE NEDERLANDEN. 14^ Miging al haare kracht veilooren had, moesten in de hand der Voorzienigheid medewerken, dat het vermaarde Verbond van nadere Perëeniging, 0f de unie van ut r e cht, waar aan reeds lang gearbeid was, te eeider tot ftand gebragt werd, dan men wel gedagt had; toe hetwelk de raad van de Koningin FJif.bcth veel had toegebragt. - Doch hier van zal ik u in ons volgend Ga, sprek. een breder verflag geven. EEN-  EEN-EN-DERT1GSTE GESPREK» i n h o V d. Zwaarigbeden die 'er plaats hadden, ten tyde dat het ontwerp de? unie van utrecht gemaakt werd ■— Fereischten Man» nen , van een ongekreukte trouw, en onvoot* heeidelyken yver. — Waar in uitmuntte Graaf jan van nassau. Kcnfchets van Hem. — Eenige hyzondere hewyzen van zyne Liefde voor de Fryheid. —— als, zyne onderftand verleend aan zyn Broeder Prins Willem den 1. Hy fcbiet Geld aan de Staaten , geduurende het hel eg van leiden. Reden, waarom hy zig toen in Duitschland onthield. — Onderfteunt op verzoek der Staaten , de zaak der Nederlanders , by den Keizer, '— word in aanzienlyke Kommlsfien  vereenigde nederlanden. 145 gefield. — Oranje bedient zig ven hem» ter bewerking van eene naauwer vereeniging met de Provintien. Waartoe alleen zyn naam gebruikt word, de Ontwerpen tot de unie voorden onder zyn opzigt ge* maakt. — Hy fchroomde niet zig als Hoofd en Directeur daarvan te laaten aanflellen. — Redenen waarom ten zynen opzigte, aan het eogmerk van den Prins niet voldaa* word. —. Graaf j in, word Stadhouder van Gelderland, waar door by meer gelegenheid krygt, om de un ie te bevorderen. _ Kwaad vermoeden tegen Prins Willem den I, gezaaid , om hem den voet te lig* Un. - Waardoor groote Wanorde ver. eorzaakt werd. Gedrag van oRAnje, daaromtrent. . De Zeeuwen geeven Reden, waarom zy Graaf jan niet tot die waardigheid willen verheffen, als zyne Door. lugtigheid, gaarne gezien bad. ffy gaat echter onvermoeid voort, met de Ver- eeniging tot fiand te brengen. Het eerfte Ontwerp der unie zaamgefteld, door ever. hard van reydt, word naderhand, V. d e E l, G 4w  I4Ó geschiedenissen der. door anderen met eenige Artykelen vermeer- derd. Graaf jan, vordert veel, op de dagvaard te Gomichem. Door holland , zeeland, utrecht, tn friesland , word by voorraad bet Ontwerp getekend. Reizen door Graaf jan, door de Nederlanden gedaan, ter bevorde* ringe der unie. ———» Hoofd-oogmerken van bet verbond. Waardoor bet zeive der te noodzaaklyker word. Graaf j an, word aangefteld als Hoofd ■ Directeur van het ze]ve, — Gedrag van fommige Regenten van dien tyd, en van zyne Doorluchtig- leid. —* Gevolgen daar van. Eenige aanmerkingen, op het Verbond zelve. — Redenen waarom Graaf JAK van Nasfatt zig van zyne Posten ontflaat, zig naar Duitscbland begeeft. Zyn dood. —~~ Verd*re aanmerkingen, op de unie. Waar in de wezenlyke Souverainiteit beftaat. Eewys^dat men by het opregien der ume ,geen denkbeeld gebadbefft ,of heeft kunnen hebben, tot de Invoering van eens Republikeiitfcbe Regteringsvotm ; zo als die naderhand gevestigd is, en  vereenigde nederlanden. '47 en maarent die dus , als eene wezeulyke Grondmet, niet gefchikt is voorde tegenwoordige Regeeringsvorm, en ook in dien Opzigte in geene aanmerking komen kan, ter fmooring van de gewigtigc Volks-ftern.-. Oogmerk waartoe dezelve alleen was '"gr-'rhr. Zoon Uwe beloften, myn waarde Vader, hebben my met verhaaste treden tot ü doen naderen,gy wëet,gy hebt my beloofd verflag te geeven , van dut vermaarde Verbond, de unie v a n utrecht, waardoor het ge* bouw der Nederlandfcbe Vryheid, in een vast Ciment gelegd is, en ook ftaande blyven zal, zo lang het Zelve wettig gehandhaafd word \ en gelukt myn wcnsch, tot aan het einde' der Eeuwen , zal Hand houden. Voldoet, bid ik u, mynen weetlnst, en onderrigt my op welke wyze het tot ftand werd gebracht. V. Uw yver bekoort my , ik 2ie daarnu, dat myne onderrichting, groter werkinge op uw gemoed doet, dan ik my had durven voordellen. Deeze taak fa G a ecb«  14.5 geschiedenissen der. echter geen van de minfte. Het werk was van een grooten omflag. De omflandigheden der tyden ; het vcrfchillend belang der Provintien, de band der Gendfcbe bevreediging , waardoor veele voornaame Perfonaadjen en byzonder Prins willem de I, gebonden waren zig daaraan te houden; de woelingen der Koningsgczinden, om zo eene vereeniging te keer te gaan ; en meer andere zaaken , vereischten om alle die zwarigheden, te boven te koomen, Mannen van eenftandvaste trouwen onbezwec-ken moed, de aanzienlykttcn in Holland cn Zeeland , werkten , wel is waar , zeeryverig,op eene verééniging, tusfehen hun met Gelderland ^Friesland en Gverysfil, doch het ontbrak hun aan genocgzaxmen invloed in die Gewesten. Ja, men kan met ruimte zeggen dat ware het niet, dat Jan Graaf vup Nasfau, Stadhouder van Gelderland, Broeder van Prins willem de /. de zaak met ernst ter hand genoomen had, cn door anderen was ondersteund geworden, menfchelyker wyze dezelve nooit haar befiag gesreegen zou hebben, Z. My  VEREeN.IGDE NEDERLANDEN. J40 Z, My ffaat echter niet voor anders veef van deezen Graaf jan gehoord te hebben, dan wyl hy volgends uw gezegde in dit heilzaam Huk zo gearbeid heeft, wenschte ik hem wel nader te lecren kennen. «-«— V. Offchoon onze Géfchiedfctiryvers minder gewag van Graaf jan van Nas/au, va» Chzenellelegen maaken, dan wel zyne bedryven verdiend hebben ; zo is het echter zeker, dat hy met alle regt onder de yverigfte _ Voorftanders der Vryheid moet geteld worden, en uit zyne menigvuldige handelingen , en brieven , die in laater tyd ondefct zyn, beeft men hem leeren kennen, als den •bekwaamden portoon , om zynen Broeder in -zyne verre vooruitzigten behulpzaam te zyn. —— - Schoon niet zo verziende al» Pnns willem, was zyn aart voortvaarender, hy aarzelde niet zo lang, om zaaken van het grootfte belang te werk te Héllen-, doch om door eene gemeenzaamen omgang de harten des Volks tot zig te trekken,, daarin itoüti hy, ir:Cr zynen bloeder gelyk. Ook Mltib hy nimmer, om blyken van zyG * ne  350 GESCHIEDENISSEN DER ne genegenheid voorde Vryheid en het belang der Ingezeetenen te geeven, en zynen Broeder in zyne oogmerken te onderdeuren, in het Jaar 1572. onderfteunde hy wiliem met geld; en als daarna de Wapenen op naam der Staaten van Holland en Zeeland tegen Spanje gevoerd wer» den, toonde hy zynen yver voor de gemecne zaak,ook blykt het,fchoon onze Historiefchryvers dasrvan geen gewag maaken, dat hy zyn vermogen aanwendde, om geduurende het beleg van Leiden, de Staaten, aanzienlyke fommen gelds ter Leen op te fchieten, fchoon hy zig toen waarfchynlyk in DuitScbland onthield, en door dien Reauefens hem een vry geleide weigerde, belet weid in de Nederlanden te koomen. ■ De Staaten zyne trouw en bekwaamheid kennende, banden hem de zaak der onderdrukte Nederlanders, by den Keizer en het Ryk te willen bevorderen. In het Jaar 1577' ontmoet men Hem te Geertruidenberg, van waar hy zig met zynen Broeder naar Era* band begaf, le dntwtrpen zynde, gaven hem  vereenigde nederlanden. riem dc Staaten, door het opdragen van aan» zienlyke Commisfien , voldoende blykea, van. het vertrouwen, dat zy in hem Helden. —Prins willem, hiermede volkomen vergenoegd zynde, deed hem, wyl hy zelfs, meest in Braband zyn moest, in Holland en Zeeland, de zaaken bellieren , ea byzonder bediende hy zig van den Graaf-5 om eene naauwer vereeniging tusfehen de Provintien te bewerken. -.-.——« Alle de aanzoeken daartoe , werden gedaan, op den naam van Graaf j a n. De Ontwerpen der unie onder zyn opzigt gcimakt , de byeenkomften der toekoomende Bondgenooten door hem beft ierd. Hy ondertekende het Verbond, en febroomde niet, zig als hoofd en directeur, daarvan te laaten aanlleilen, daarintusfehen Prins w 1 ll e m , uit krachte van de Gendfche Bevrediging, zig geliet, als daar in geen deel te hebben, en zelfs naderhand zig. lang liet bidden, om de geflootene Vereniging aanteneemen. «~ Oranje had' gaarne gezien, dat Graaf jan 1 door de Staaten van Holland en Zeeland als s' Rrinfen Ste- • G 4, de»-  152 GESCHIEDENISSEN DER dehouder werd aangefteld, op dat hy daar door te meer aan. dczelven zou verbonden worden, dan het raadpleegen daarover, ging niet vcrzeld, met dien yver, als het zyne Doorluchtigheid gaarne gezin had. —— Inmiddels, gaf het gedrag, van Gillis van Bar. laimont, Stadhouder van Gelderland \ die openljk tot Don jan overging, gelegenheid, dat de zaaken in dat gewest eenen gantsch anderen keer naamen, en dat na verfcheidene onderhandelingen , Graaf j a n «09 Nasfau, tot Stedehouder van Gelderland werd aangefteld. «—— En na daar toe te zyn aangefteld, zo was het hem min moeilyk op de verëeniging van Gelderland met Holland en Zeeland aantedringen , en zyne hoope om Qverysfel en Friesland , daarmede toe te brengen , vermeerderde daardoor van dag tot dag. —Dan wat gebeurt 'cr? — De Groote Willem, die men tot hier toe, als de Befcherm Engel der Vryheid genoegzaam had aangebeeden, werd door dc listen en kunstfueeken dtr Spaanschgezinden, met afgunst en wantrouwen befchouwd. Sommi-  vereentgde nedeïlanden. 155 fe Regenten, die meer hunne gevloekte heerschzugt, dan het algemeen belang zogten te bevordcien, roerden, daaronder, met oogmetk om den Prins, de voet te ligten , en,om door eene ver ndering in de Regeeringsvorm , hun eigen grootheid ten top te voeren. —— Z. Laat af myn waarde Vader, ftel my zulke Monfters niet *e vooren, dezulken verdienen nvt recht de verachting, zelfs van de üaaven hunner heersch zucht. Brachten die ontaarden, de z.iaken daardoor in geene verbrazende verwarring? V Gy moet z-wel het kwarde als het goede leeren kernen, maar laat u van dezulken nooit misleiden , of tot een werktuig van hunne fclnndelyke bedoelingen gebruiken. — r e wanorder.. die hier door veroorzaakt werd, w-s groot , te n-ccr, wyl het belang van den Staat,Prins wili.em meest in Braband hield , en de Regeering in Ihl'land en Zeeland nog op dien voet niet gebracht was, dat dezelve zonder Hoofd befiann kon. — Dan de Prins, dit omwaar wordende , en de gevolgen daaruit voorziende , gaf de Staaten te G > ken-  154 GESCHIEDENISSEN DE& kennen , dat de zaaken op dien voet, niet kondon gaan, en dat zy zig flegts hadden te verklaaren, waaraan zy zig begeerden te houden. Z. En dit herftelde zeker weder ail „. V. Het bragt de zaaken zelfs in een beter Hand, dan die te vooren was, het zwakke Staats • gebouw , deed de heerschzucht bukken. Men zond drie afgevaardigden aan zyne Doorlugtigheid» met aanbod, van zig naar deszelfs wyzen Raad te zullen fchikken. •-- De Prins had inmiddels Graaf j a N met den Thefauxier taffin, aan de Staaten afge» vaardigd, voorzien met een Ontwerp om een vast plan van Regeering te beraamen, en teffens met dien voorflag, dat de Staaten, gedutw rende het afzyn van Hem , een vertrouwd perfoon zouden kiezen, met magt, om in alle zaaken van Policie en den kryg aangaande, te gebieden, Z. En melde Oranje niet , wie die Perfoon zyn moest? ■ V. Dit zou met zyne Staatkunde niet overeen gekoomen zyn. —- Een der Zceuwfcbn afr  VEREF.NIGDE NEDERLANDEN. 155 afgevaardigden fchreef aan de Staaten, toertdaarover geraadpleegd zou worden, dat mett genoeg vcrftaan kon , dat Graaf jan van Nasfau daar mede bedoeld werd. - ■ Dan de Zet. zven voorziende , dat de perfoon, welke men die magt opdroeg, in geval van een fchielyk affterven zyner Doorluchtigheid, ligtelyk tot de Stadhouderlyke waardigheid ftond bevorderd te worden, waar toe hun Graaf jan niet diende, alzo hy zig uit hoofde van zyn Stadhouderfcbap, meest in Gelderland moest ophouden , betoonden daartoe weinig genegenheid. Z. Hoe ftond het inmiddels met de bewerking der unie? V. Dit was zeer verre gevorderd. ——— Schoon men aanvanglyk het belang, dat het zelve naderhand te weeg bracht, zelfs niet voorzien had. Want waarfchynlyk, had men in het begin , daarmede niets beoogd, dan eene naauwer verftandhouding, en vriendfehap te vestigen, tusfehen de Pro vintien van Ilol~ land en Zeeland, en haare nabuaren, van Gelderland, Utrecbt, Friesland, en Overysfel, em elkander in tyd van nood te hulpe te kooG 6 men  156 geschiedenissen der men, wyl van de Generaafe Staaten, weinig' hulpe te wagten was. ——- Het eerfte geregelde Ontwerp van de voorwaarde der Vereeniging fchynr gemaakt te zyn , in eene vergade, ing te Arnbfm, tusfehen den eden en LSden September, in het Jaar '578, in tegenwoordigheid van de Graaven van Na'sfdu, van Rennenberg, en eenige afgevaardigden, uit Holland, Zeeland, en eenige Leden vjan Gelderland. Het is onzeker, wie de Op. fteilér van het Ontwerp geweest is, fchoon ik geloof, dat ditgefchied is, door onzen bekenden Historie Scbryver ever arD vAN Reynt, toen ter tydt eerfte Geheimfchry ver van Graaf jan van nassau, zynde nadcrhjnd , door andere met meer Astykels vermeerderd. Dit Arnhems ontwerp werd daarna in eene vergadering der Staaten van Holland en Zeeland, te Gemichem in overweeging genoomen, op welke vergadering Graaf jan, mede tegenwoordig was» wordende zyn Excellentie, aldaar, op kosten der twee gemelde Provintieti onthaald. Eindelyk kwamen de Gemagtigden , der rier  VF.reenigde nederlanden. , lSjr Vier Provintien, Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland, op den 6 December van het Jaar 157», by voorraad met goedvinden hunner Committenten, tot een befluit, dat naderhand op den 22 January van het Jaar 1579, door de Staaten der gemelde Pro vintien , voor vast geflooter. werd , en op den dag daaraan, en eenige volgende, werd het zelve door Graaf jan, en de Gcmagtigden van Holland, Zeeland, Utrecht, en de Omlanden onderteekend. - Geduurende den tyd van vier maanden, die men bezig was, met het fluiten van dit Ontwerp, gaf de gr aak van Nassau,, zig oneindig veel moeite, om het zelve tot ftand te brengen, trekkende van plaats tot plaats, om de gemoederen daartoe te ïöenigen. In het begin des Jaars 1578 was hy te Antwerpen by den F,ins, daarna in Hol* land, Zeeland, Utrecht en Gelderland, den I September was hy tegenwoordig by de Vergadering der Staaten van Holland en Zeeland, den 4den op de Landdag te Arnhem, nog in die zelfde Maand, fa het Leger voor G ? De*.  138 geschiedenissen dek. Deventer: in Oelober deed hy een reis nair Duitschland; in November weder op de vergadering te Gornicbem , en in het laast der Maand te Utrecht. Den aden December bevond hy zig met zynen Broeder te Gend; den 23 January 1579 > tekende hy zo gezegd is de unie, daags dairaan trok hy naar Arnhem, om de Spaanschgezinde Regeering haar Pas» poort te geeven, den 27iten was hy weder in de Vergadering der Bondgenooten, en in February zorgde hy voor de veiligheid van Gelderland, dit door de vyanden met eenen aanval gedreigd werd. En eindelyk in de Maand van Maart, bragt hy Amersfoort, na een kort beleg» aan de zyde der Bondgenooten. Z. Ik verwonder my over de onvermoeidheid van dien zo grooten held als Staatsman cn begryp tenens klaar, dat 'er zo een hoogst nodig was, om de raderen van het Staatkundig lichaam in bc weeging te brengen, cn aan den gang te houden. Mag ik u nu nog wel vragen, wat eigenlyk de Hoofdoogmerken van de unie van utrecht waren? V. Het  VEREENIGDE NEDERLANDEN, 159, V. Het verbeeteren der gebreeken van het Tos gebouw der Gendfcbe bevreediging, dat eerlang van zelfs in duigen moest vallen • waartoe twee middelen werden aangepree* zen, als eerst, het aanftellen van één Hoofd in de Regeeringe , het zy het zelve beftond of gevonden werd in één Perfoon ,of in eenen gemeenen Raad , voorzien met gcnoegzaame magt, om order te ftellen, op de zaaken van Regiering en Oorlog: en ten tweeden , een geëvenredigd middel, tot het opbrengen van gcnoegzaame Gelden, in handen van het Hoofd , of den algemeenen Raad,, ter voortzetting der Zaaken. —— Dan deeze twee pointcn, waaren het juist, waarover de Bondgenoctcn, zig het minst hadden kunnen verltaan : van een Hoofd in de Regeeringe, wilde men in de Unie niet gerept hebben , en van het opbrengen der nodige geldmiddelen, werden maar zeer gebrekkige voorwaarden geaiaakt, en dat nog wel zonder ecnig middel van bedwang tegen de onwilligen. • De inval des vyands in Gelderland, had ech» ter de fluiting des te noodzaaklyker gemaakt, en,  169 GESCUlEDf..vi:JEN DER en de hoofden vleiden zig, dat me0 tot dfe twee gewigtige pointen, wel nader gelegenheid zoude vinden, zo als ook mderhand hy na gebeurde, deels door de verkiezinge van den Graaf van Ncsfan, en deels door een Aae van Verband, naderhand op aandrvving vm den Graaf gcnrakt. — De zavik van een Luitenant Sfadlu -.Ier des Prinfen in Holland en Zeeland, werd ftraks na het fluiten der Unie , weder ter ba n gebracht Zym Door» luchtigheid had nog niemand daar toe voor* geflagen, dan men wist gelyk ik u reeds ge* poegzaam gezegd heb , wie Hy daar mede gaarne begiftigd zag » doch de Zeeuwen ver» hinderden dit , zo als ik reeds gezegd heb. Men w nde het dan nu over eenen anderen boeg, namclyk met Craaf jan als Hoofd Direcleur van de Unie aantef slier, of ten mh.ften 'er ftilz^ygende voor te erkennen. Wordende hem als zodanig naderhand twee Raden toegevoegd, als één uit Gelderland, en één uit Holland; aan hem wed de vryheid gelaaten, om eenige andere Perfooncn den kryg verfraaide , daarby te kie* ie« &  VERlEMCDE NEDERLANDEN. I6l zen,welke Raaden benevens den Thefaurier, alle de ordonnantiën van betaalingen, op den Ontvanger Generaal van de Unie zouden uitgeeven. Z. Dus erkende dan het Bondgenootfehap den Prins van Oranje voor deszelfs Hoofd, en in zyn afzyn den Graaf van Nas/hu , in dezelfde waardigheid. — Doch hier mede dunkt my, verloor men de Regeerings vorm eener Republiek, zonder een uitfteekend hoofd, go heel uit het oog. V. Dit is in zeekeren opzigte waar, maar de grootfte Staatkundigen van dien tyd, waren van Oordeel, dat de zo noodzaaklyke band van vereeniging , niet vast gefnoerd kon blyven, en dat de unie niet kon beftaan, als een iegelyk begeerde zyn verftand en wil te gebruiken. Anderen die de gemeente dag aan dag , zodanig eene Regeering met een uitfteekend hoofd haatelyker afmaaiden, veroorzaakten , daardoor zodanigen tweefpalt , dat de zaaken van erger tot erger liepen. ■ En de Prins van Oranje genoodzaakt was, om in de maand van Augustus 1579, de Bocdgenoo-  102 GESCHIEDENISSEN DEIt Êcn ernftig te vermannen, om op middelen, van redres bedagt te zyn. ~ Verkla;rende tenens, dat het hem op dien voetlanger onmooglyk was, den Staat van dienst te zyn. En als hem op dit zyn voordel, antwoord,, door de afgevaardigden gebragt werd, ver. klaarde de Vorst, zig mondelyk daaromtrent nog duidelyker. Zeggende, „ dat „ hy zig ten hoogften had te beklaagen , dat ,, de k#aalyk onderrigtè gemeente hem hield„ voor de oorzaak, dat met een magtig Le* „ ger een geheel Jaar lang, niets was uitge- j „ voerd, en dat men dit aan zyn verzuim, j „ of kwaad-bellier toefchrecf, als had hy j }, het geld riötteloos verfpild, of tot zyn ei„ gen vootdeel gebezigd. —— Dat anderen „ hem lasterende , zeiden dat hy ftond naar ele „ Oppermagt van het L ;icl. Eu dat hy als zo. danig, in bhauwboekjes werd eToorgeilree" „ ken, waaruit ligtelyk wns op te maaken» ., dat hoe de zaaken ook liepen, het ge- | j, fthreeuw nooit zoude ophouden, en ver--| mids zy niet altoos even goed konden loo- 1 9* Pen 3 gelyk het lot des Oorlogs mede 1 „ brengtj7|  VEREENIGDE NEDERLANDEN. U3 „ brengt, dat men hem de fchuld van de on* „ gelukken zoude aanwryven , dat hy der-. „ halven om een ieder genoegen te gee,, ven, verzogt,dat de Staaten hem in zynen-, „ dienst geliefden te fchorsfen, en inmiddels „ Gemagtigden te benoemen , tot onder„ zoek van zyn gedrag: en indien men ,, bevond, dat hy de zaaken kwaalyk be7, fluurd had,dat hy zig dan onderwierp aan », de Provintien; maar indien het tegendeel „ bevonden werd , dat hy , met zo weinig fin hulpmiddelen, de zaaken hadt gaande ge„ houden, en het Vaderland voor ondergang „ bewaard, zo dat zyn on fchuld aan een „ iegelyk gebleeken was, hy, dan ook we„ der bereid was , het Vaderland te die,, nen." —«— Z, En van wat gevolg was deeze mannelyke taal, die een klaare blyk van een zuiver geweeten was, het welk geen onderSoek fchroorude ? V. Zy had ten gevolge, dat zyne vyan-.. den bloosden van fchaamte; dat de voorwaarden eener Zo nadeelige als fchaodelyke.. Vreeg  l6.\ gsschiedenisskn der Vréede van de hand geweczen , de Oorlog met zo veel kracht als geluk voortgezet, en de unie do r het onnavolgbaar Verftand van den grooten willem werd ftaande gehouden, zo lang hy leefde. Dan daarna verviel die allengskens, en om een eind van dit onderwerp te maaken, zo voeg ik hier by.dat Graaf ja n zig in het Jaar 1581. van zyne Posten ontfloeg, en zig naar zyat Duitfche Staaten begaf, om na den dood zyner Gemaalinne, de Regeering zyner Landen weder te aanvaarden, en wel voornamentlyX om dat hem de handelingen, van en met den Hertog van Ilencon gantsch tegen waren , ook voegen anderen'er by, dat'er eene verkoeling van vriendfehap tusfehen hem en zynen Broeder ontftaan was. Graaf jan overleed in Duitschland, in het Jaar i6có* meer dan zeventig Jaaren oud zynde. Beproeft nu u zeiven» of gy by de leezing, en herleezing van het Verbond, dat genoeg voorhanden is, den Inhoud daarvan verftaan kunt. — Dit moet ik 'cr u nog van zeggen, dat men het met reden most houden, *ls den  VEREENIGDE NEDERLANDEN. K35 •den Gronddag van onze Staatkundige, Bur. gerlykeen Godsdienftige Vryheid; en dat wydus de grootte verpügting hebben, aan de nagcdach» tenisfe van hun, die hetzelve met zo veel vlyt als konst hebben zaamgefteld. Elk der Pro vintien werd daaiin bewaard by zyne byzondere regten, en werden door het zelve voor altoos vereenigd, niet om één Lichaam uittemaaken, maar om eene verbintenis aantegaan , tot tegenftand van den al^emeeneu Vyand. — Even als een huwelyk. word aan. gegaan, waarby door Huwelykfche voorwaarden , alle geraeenfchap van goederen tusfehen de Eehrgenooten word uugeflooten. — Behoudende ider Provintie zyne eigene Souverainiteit, en met die de vryheid van zodanige maatregelen te neemen, als zy oordcelen voar hun het best te zyn, zonder dat iemand de magt heeft of hebben kan, hunne beraad, flaagingen te ftremraen. — Hunne onafhanglykheid gaat zelfs zo verre, dat geen der Bondgenoten, den anderen wetten kan voorfchryven, of verpiigren tot het draagen van meerder lasten, dan zy zeiven oordcelen voor  IÖÖ GESCHIEDENISSEN DER voor hun draaglyk te zyn. J*-—# In het aan« vangen van eenen Oorlog, noch in het fluiten van Vrede , kan of mag eenige ovcrftemming plaats hebben maar volgens den Inhoud der Unie, moet zulks met cenpaarigheid ge. fchieden. Ook hebben de Vereenigde Gewesten, by het fluiten van dit Verbond, gezorgd, dat de regten derOppermoogenheid noch aan de vergadering der Algemeene Staaten , noch aan eenige andere afgeftaan, maar wel degelyk aan zich behouden werden, om elk in het zyne de zaaken te befchikken, zodanig en tot zulke eindens. als zy goed en oorbaar vinden; terwyl 'er door de algemeene Staaten , niets mag beraamd worden, zonder uitdrukkelyken last der byzondere Staaten, en niets de geheele Unie raakende, beflooten worden, dan met toeftemming van hun, die in de Unie begreepen zyn. De.Algemeene Staaten, beftaande uit afgevaardigden der Zeven Oppermagtige en naauwverbonden Landfchappen , doen de zaaken van weinig belang, en zulke, die geen uitftcl kunnen Iyden, af, zonder daartoe by  VEREENIGDE NEDERLANDEN. l€? ;bsrzondere last te behoeven, doch in alle anderen , moeten zy berigt geeven, aan hum e Committenten, en derzelver antwoord afwag- ten. Verheel u nooit, hoe ook de Oppermoogcnheid aldaar verbeeld moge worden, dat dezelve in dat Lichaam berust. ' Neen, het wezenlyk Oppergezag, berust by de byzondere Staaten. Ieder Provintie is en blyft in de haare eene Souverainiteit op zig zelve. Z. Is dan evenwel de Üaie van Utrecht niet de wezenlyke grondflag , waarop het Neerlandsch Staatsgebouw rust? 1 V. Ja, ze is eene wezenlyke Grondwet, maar niet zo gefchikt,voor den tegen woordigen tyd, als voor dien, waarin ze gemaakt werd. Gy bcgrypt ligtelyk, dat de nooit volpreezene Opftellers, niet hebben 1 onnen voorzien, dezelve tot eenen Grondfteim te doen {trekken, van een Gemeenebest, zo als het tegenwoordige. Zy lagen den grond, zonder te denken, aan het gebouw, dat'er op liaan zou. . Zy arbeidden aan een Bjemeenebest, waarvan zy, zig niet dorften ver-  ÏÖS gsechif. penissen DER verbeelden de ftigters te zyn. Men kan dus in meenigte van gevallen, die ons lieden ten dage vooikomen, zig op de Unie niet beroepen , of dezelven volgends den Inhoud der unie verklaaren. Maar zo men 'er tegenwoordig met algemeene bewilliging eenige Artikelen afnam , die alleen betrekking hebben , tot de voorige tyden, en 'er anderen invoegde, meer met de te < genwoordige tyden overeenkoomende, als dan zou de unie, als nog een der Grondwetten, der Republiek, kunnen zyn. Dit zal u moogelyk vreemd te vooren komen, dan lees het Verbond zelf (t) dan zult gy zien, dat de Opftellers, zeer voorzigtig van de Oppermogendheid, daar in gezweegen hebben; ook konden zy 'er niets van zeggen, zo lang Filifs de gehoorzaamheid noch niet ontzegd was. — In de tyd om hem openlyk af te zweeren, was 'er noch niet. ■ •' r Ja, wat meer is, zy hadden by de Op- nch- (f) De Inhoud daarvan, volgt aan iet tinds van dit Deel als een ByHAGE»  vereenigde nederlanden. I(Jq richting van dit verbond, het oogmerk niet , tot de ftaving van een gemeenebest. —— Hun eenig doel was, zig tegen de Dvvinglandy Van filips te verzetten, en zig eenen anderen Lands-Heer te verghaffen. Zy hadden geen denkbeeld daarby, van eene Vryë Volks - Regeering. En dus toonen zy, die de unie en den Inhoud daarvan, te berde brengen, om de Gewigtige Volksitem te fmooren, dat zy dezelve nimmer geleezen , te minften niet verflaan hebben , of verkeerdelyk willen uitleggen. Graaf jan van Nas fan, Jacoh Taffin , en Nicolaas Bruininx, verklaarden uit naam van Prins wille m den I. aan de Staaten, in het Jaar ï573 te Corkum vergaderd. —— ,5 Dat de Staaten van de Lan,, den , die geenen zyn , die God uit den. Volke verzvekte en roept, om onmiddelyk „ naast li e iw te verkiezen eenen Koning, en ;, Wetten te maaken\ Dus eene Erkentenis van eene Staats-Regeering, voorzien meteen Uitfleekend opper hooft, hemels • breette verfchillende van eene Vryë Volks-RegeeV. deel. II ring.  jyo GESCHIEDENISSEN DB* ring ; waarvan men de Waarde eerst lang daarna heeft leeren kennen Doch het word tyd, dat wy hier van aftrappen, cn den draad der Gefcïredenisfen weder opvat* ten i waartoe wy in het volgend Gcftrek zullen overgaan. TV.'EEJ  TWEE EN-DERTIGSTE GESPREK. 1 N II O U D. De misnoegden van Artois, Henegouwen enz, veroorzaken eene fcheuring. - Vrugte- looze pogingen , om hun te voldoen. La Motte brengt hun Leger over aan de zyde des Konings, hy werd voor vyand des Landt verklaard, en door La Nouêge/lagen. — p a r m a dreigt Antwerpen ; belegert en oven meester; Macftricht, Dagvaart tg Antwerpen Vredehandeling te Keulen. " ~ Amersfoort word door Graaf jah van Nasfau genoodzaakt , de unie te om. heizen. Beroerten te Utrecht,Antwerpen, Gend enz. — Mechelen verzoent zig met Parma. De Gra f van Egmond gaat tot Parma over. Omkeering van Herto* genboscb. Onlusten te Bommel en IFeesp H 2 Ritt-  172 geschiedenissen der Rennenberg ftilt den twist in de Ommelanden, hemt binnen Groningen, berjlelt de rust in Drenthe, De Staaten zyn buiten fiaat, aan den Aartshertog Mattbias zyne wedde te voldoen , die daar door genoodzaakt is , zyn Hof te fluiten. De Prins raad, om eenen anderen Opper - Vorst te verkiezen. Vredehandel te Keulen word afgebroken. Tr.rma verovert eenige Steden , wint den ftag by Ingelmunfter; in welken La None' gevangen genomen word. Biest, Sichem en Aarfcbot door de Staatfehen bemagtigd. Ren nenberg verlaat de party der Staaten, en verzoent zig met Panna. Redenen van dit zyn gedrag. Hy verraad Groningen aan de Spaanfchen. Groningen l^eleegerd. Bar< tbolt Entes fneuvelt in het beleg. Marlen Schenk /laat Hobenlo. Doet het beleg van Groningen opbreken. Bemagtigt Delfzyl. Koeverden ge-wonnen en weder verhoren. Hobenlo word door Rennenberg ge/lagen. ... ,t ., Parma doet den Ban afkèndigen te' gen Prins Willem. —• Steenwyk door Renmnlerg ttleegerd, door Norrits ontzet. Ren-  VEREENICDE NEDERLANDEN. j7S Herenberg zvord genoodzaakt, zig binnen Groningen te begeeven. Zyn dood, De Prins van Oranje tot Stadhouder van Friesland aangebeld, zend in zyne plaats Bierode derwaardts. _ Fr. Verdt!gQ ^ Panna tn Rennenbergs plaats tot Stadhouder Van Groningen aangeftelt, — Verrigtin* gen van iehenk. Norrits word gefl,gen. — Breda valt door verraad Panna in handen. — Prh:s mu$m ^ gen en Ter Veere. Ontwerp om FilipS «f te zwoeren, eindelyk tot ftand gebracht, zy»e zegels worden verbrooken. De Staaten verdeedigen zig in openbaarcn druk —^ Provinciën, die Fn tp« „a. -> ilips ajzzveeren. Ge • dreg der Staaten. 4 r.J _ - Ijearag van den £'redt kant Zaliger te irr „ j "*er te Woerden. Kerkehke etsten te Leiden. — Anjm ,#, ^ ^genomen, aanvaart het Opper gezag. MatthiAs vertrekt naar DuitscblJ. ' — Anjou ontzet Kamervh ... ■■ ~. ^umctyn, verovert teT ^ Camb,eJiS> *" ** Leger feb tden. — Parma behgm Chrhtina van Lalahg, pri„cesfe " van  Ijjt GESCHIEDENISSEN DER van Espinoi verdeedigt de Stad dapper. Moet de Stad op voorwaarden overgeven. .. ■ ■ Aankomst van Anjou te Vlisfingen* Zyn ontvangst aldaar. Redenen waarom Bolland, Zeeland en Utrecht hem den eed van Huldiging niet doen. Aanmerkingen over de Souvereiniteit der Staaten cn des Volks. — Eewyzen , waar in de Iraifie erkend is gezvorden ——— Op zvelke voor~ waarden de drie Provinciën den eed aan den Hertog doen, Aanflag op het leven van Prins Willem te Antzverpen. . Dood van Charlotte de bourbon. ——- Eenige Steden door Parma en Anjou bemagtigd. Verraad van Parma ontdekt. Verrigtingen van Verdugo. -—— Slecht gedrag van den Hertog van Anjou. Zyn . ainfag op Antwerpen. — — Onderhandelingen met hem, afgebroken door zynen dood. —■ Parma vermeestert veele Stee den in Vlaanderen. Tasfls behaalt eenige voordeel en in de Veluwe. Hy overrompelt Zütfen, Kornelis de Hooge in 'sHage onthalst. Tw-isten in Friesland en  VERF.ENIGDE NEDERLANDEN. V/5 Utrecht. Willem Ledewyk van Nas fa* word Stadhouder van Friesland. Willem de ijle trouwt Louife de Colligni. Neemt zyn verblyf in Holland Het verraad van Willem, Graaf van den Berg, Stadhotu der van Gelderland ontdekt. Hy word ge. vangen naar den Haag gevoerd, op zyn* eed ontflagen, breekt dien en gaat met zyne drie Zoonen tot den Koning over. Adolf van Neuwenaar, Graave van Meurs, word Stadhouder van Gelderland. —~—- Gedrag van den Hertog van Aarfchot en van Imhize. Straf van den laat' fien. — - De moeijelykheden te Utrecht zyn oorzaak , dat Je Opdragt der Graafelykbeid aan Prins Willem den ïfien weder ter hand genomen werd. -■■ .1 Zesland weigert .daartoe te flemmen. - . Prins Willem de \(hn word door Baltbazar Gerards vennoord. De moordenaar wo'd gevangen. Zyne bekentenis, vonnis en dood ftraffe. Karakter van WILLEM dtn ijlen, H 4 VA.  j70* geschiedenissen des. Vader. In dit gefprek, zal ik u tot xnyn leedwezen, moeten doen zien, dat de Unie van Utrecht met zo oneindig veel moeite tot ftand gebracht, terltond by derzelver geboorte, hevigen tegcnftand ondergaan moest. Ik heb u, uit hoofde van ons bellek, niet kunnen melden alle de tegenftreevingen, die daar tegen in de onderfcheidene Provinciën en Steden verwekt waaren, dan deeze was men naauwlyks, en nog niet geheel, door moed, beleid, en ftandvastigheld te boven gekomen, of de Misnoegden , en byzonder die van Jrtois, Henegouwen en Douai bragten nieuwe zwarigheden voor den dag, en wilden de Gendfche Bevrediging verlaaten , waar tegen de Algemeene Staaten wel alle hunne poogingen aanwendden, doch vrugteloos. Zy betoonden openlyk, en vooral die van Arteis, genegenheid, om eene afzonderlyke handeling met Parma te willen aangaan. ——« LA Motte, St. Omer bemagtigd hebbende , begaf zig met het gantfche Leger der Mis  (A&.ISTP^i VE&EENlGDE 'NEDERLANDEN, ïff .Misnoegden tot de zyde des Konings: err begon in de Maanden van Maart en April 1579 by Duinkerken de Vyandelykheden tegen de ■ Stiatfchcn, waar op hy door de Algemeene Staaten, op naam des Konings voor vyand verklaard, en door den Heer de la Nou'ê overvallen en geflagen werd, De Hertog van Parma ondertusfehen, eerst Antwerpen bedreigd hebbende, wendde na het verflaan der Staatfchen by Bur. gerhsut, zyne magt mar Maastricht, in welke Stad de Heer de la Nouë bevelhebber was , doch daar buyten geflooten zynde, mislukte het hem daar binnen .e kunnen komen Maastricht werd door Parma, hevig befchooten en beftormd. De Belegerden weerden zig mannelyk, doch alle de pogingen der Staatfchen, om de Stad te ontzetten, vrugteloos zynde, zagen de fie« 're verdeedigers, niettegenfïaande allen betoonden moed en dapperheid , het fiormea niet langer kunnende doorftaan , zig genoodzaakt voor de overmagt te bukken, by wel.» ke gelegenheid de Spanjaarden hunnen H 5 moordi  ï^g geschiedenissen D£b moordlust en wreedheid koelden. Terwyl dus de Krysverrichtingen werden voortgezet, werd ook om deezen tyd , te Antwerpen een dagvaart der Algemeene Staaten bc, fchreeven , alwaar men over de kry.szaaken en over de vredehandeling te KeuUn zou raadplegen. — De Staat&he, Keizerlyke en Spaanfche gezanten begaven zig vervolgens naar Keulen, doch dewyl van deeze Vredehandeling niets kwam, zal ik 'er niets verders van zeggen; maar u liever melden, wat geduurende deeze onderhandeling voorviel Amersfoort had tot bier toe alles van de hand gewezen: deeze Stad wilde geene Satisfactie neemen van den Prins , noch in het verbond van Utrecht treeden, maar zy werd thans tot reden gebracht, nadien Graaf jan van Wasfau haar door kragt van wapenen dwong. Zoon. En dit zal zeker ten gevolg gei*d hebben, dat de Stad «u in het Verbad deel nam , en dat men de Beelden daar uit ée Kerken deed nemen? fc. Gy. hebt.recht geoordeeld;.dit deed men  VS$S£Nfei»g NEDERLANDEN. J?f daags d ar aan, en zelfs met nog meer driftr te Utrecht. Geweldiger nogthans was de beroerte , die te Antwerpen ontftond , en niet gefïild werd, dan nadat de Gecstelykheid ter Stad werd uitgeleid. In Gend, fpeelde lmbize eene rol , welke den Prins geheel niet naar den zin was, doch hy vond zig genoodzaakt, toen de Prins aldaar de Regeering veranderd had, de wyk naar DuïtscbUnd te nemen'. Te Bhchelen integen¬ deel fcheen de Geestelykheid jaloers over deeze baldaadighéden te zyn, en te willen toonen, dat zy niet min dan anderen in ftaat was, om oproeren re verwekken ten nadeele van het algemeen belang. Door haar pp— ftooken verzoende zig deeze Stad kort daarna met Parma -—. Filips van Egmond, oudfte zoon van den onthalsden Graaf van dien naam zogt i sgelyks, gedeeltelyk uie. vreeze voor Parma's overmagt, gedeeltelyk uit eenen onbezonnen yver voor hetRoomsch; geloof, zynen zoen met Parma te treffen, en zelfs zig, ten voordeele van den Koning, iseester te maaken van Brusfrf, maar.dit hem.i 11 6 ■ mis*  ito geschiedenissen des. mislukkende , moest hy zig vergenoegen met de overmeestering van Geertsbergen, voegende zig toen by de w isnoegden. —~— Te Brugge, alwaar de geestelykheid zig verzette tegen de afkondiging der Unie van Utrecht, ontftond insgelyks een hevig oproer, doch hier bleef de Staatfche Party meester. Min gelukkig daagde men in V Hertogenbosch, welke Stad, alfchoon de Inhoud van het Verbond daar was afgekondigd , openlyk de zyde van Parma koos. Z. Zouden de zaaken wel zo verre verlopen zyn , indien men den Prins van Oranje meerder m gt had gegeven? V. Men bood zyne Doorluchtigheid in de daad ten deezen tyde de waardigheid aan van Stadhouder van Vlaanderen , doch hy wees dit van de hand, alzo de Staaten van Holland en Zeeland, en te recht, begrepen , en oordeelden , dat zyne Hoogheid reeds genoeg bezwaard was. Ook hadden de Staaten en de .Stadhouder moeite genoeg, om binnen hunnen omtrek de rust en veiligheid te bewaaren; zo als gelukkig te Bommel  VEREENIGDE NEDERLANDEN. l$l ml, door Filips van der Aa, en te Weef]», door den Amfteldamfchen Burgemeester Willem Bardet gefchiedde. Ook verwekten de vernieuwde twisten, tusfehen die van Groningen en de Ommelanden veele zwarigheden , welke echter door middel van een verdrag met den Graaf van Rennenberg beflist werden; men ontving hem in de Stad, en ftond toe, dat hy daar de Regeering veranderde. — Hy herftelde insgelyks derust in Drenthe. Kort daarna ondernam Rooda te Groningen . van wegens Parma, nieuwe opfchuddingen te maken , doch gelukkig bleven de Staatfchen aldaar meester, en Rooda werd gevangen genomen, en bleef lang zitten. Z Dus merk ik, was de verwarring alge. meen ; Maar kon noch de Prins noch de Aardshertog Mattias , zulks niet verhoeden of keeren? V. Wat zouden zy toch verrichten, daar onder alle die onëenigheden de Geldmiddelen allerfchaarst inkwamen , en zo verre achterbleven, dat de Staaten buiten ftaat wa** 7 XLtiP-  8ft geschiedenissen der. ren, om aan den Aaushmng zyne wedde te voldoen , waar door hy in de noodzaaklyk* heid gebracht werd, zyn Hof te fluiten, en zyne Huishouding op te breeken. Z. i'.venwel moet ik nog ééns vragen, kon Oranje daar niet in voorzien? V. Neen. Want wat vermogt hy, daar de Staaten onëenig waren , en hunne eigene magt te gering fchatten ter hunner verdeed!- gjng? Het eenigfte dat hy deed en doen kon. was hen te raadeti, om een Opperhoofd te kiezen, wa r toe hy den Hertog van Anjou voorfloeg , en vooral indien dcszelfs huwelyk met de Koningin Eliza eti doorging. ~~ Doch de tegenzin, die FJizabetb daarvoor betoonde , de afkeer» dien de Proteftanten hadden, uit hoofde van zynen Godsdienst , om hem de Oppermagt aan te bieden , veroorzaakte zo wel dit, als de voorflag, om filips af te zweeren, dat men veelvuldige Raadsvergaderingen hield, maar in welke tot geen van deeze beide ftukken iets beftoten werd alhoewel Mtend tot de: Afzweering ftemde, doch Mem ■  (AO. I58o.>EREENlGDE NEDERLANDEN. Igj Zeeland kon als nog in het één , of ander niet bewilligen, en het geen erger was, de Staaten van dit gewest, geraak:en met eikanderen in verfchii over het opneemeu en regelen der ftemraen Zelfs dreef men in Frankryk met deezen verdeelden Staat der JSfederlanden den fpot. Z. Wat deed intusfehen de Hertog van Parma? Maakte hy geen gebruik van alle deeze verwarringen ? V. Deeze Vcldheêr kon ook zyne zaaken den voortgang niet doen hebben , di deeden zy de reaenen, die hen tot de ^7^na • . ae a.zvveenng bewoo- I 2 gen  ioö GESCHIEDENISSEN BEU gen h'delen, door den druk gemeen maken. Een gedenkftuk, overvv^ardig om gele zen te worden, Z. Gefchiedde dit alleen door de tegenwoordige Zeven Verëenigde Provintiën? V. Neen, de Vergadering, waar in dit be■fluit genomen werd , beftond uit de afgevaardigden van de Provintiën van Braband, Gelderland met Zutphen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Utrecht , Friesland, Overysfel Mecbelén. Deeze zaak baarde alömme buitenlands veel omziens! ja zelfs binnenslands vond men te Antwerpen, den grootften tesenftand, en in verfcheiden plaatzen vond men 'er veelen , die groote zwarigheden maakten , om by bet aanvaarden van bühne Amp en, of in derzeh-er voortduuring, aan de Staaten, in plaats van aan den Koning den eed te doen. In Middelburg wei¬ gerde men volftrekt de afkondiging va'ti bet Placaat der Afzweering, nogtans niet, om dat men 'er iets tegen had, maar om dat deeze Stad zig in fommige voorrechten verkort sekende. in Friesland, gefchiedde het door den  ▼EREENIGDÏ NEDER L AND EX m den nieuw-aangeftelden Land Raad, op wiens naam ook de genen, welke den Fed wegerden, vah hunn Ampten verlaaten werden. Z. Gy hebt my gezegd, dat de Staaten op- dn tydftip en zeJfs 1}0g Jang dMnw denkbeeld gehad hebben , om eene vryé Volks-regeering vast te „ellen, ja, dat men van meemg was, dat deeze Landen, zonder een Opperhoofd, niet beftaan konden, hoe maakte men het nu na het afzweeren van FILIPS? V Zy waren zeer zeker in het gezegde denkeeld, dten tyd nagaat,, dat deeze afzweering leen gefchiedde, om den weg voor eenen - eren opperheer te baa„enr Men had z s - m::::rr,omdathy^ van de u at hf met verkrach,ing van de Wetten een t- iU»n • WaS> en ookdit I -onderh^C Hertog van r getast v-ger'™,::^^""-^^ oor en- Zw&jtó < J 5 i a»a,t  «02 geschiedenissen der aan Prins ffilhm de hooge Overigheid geduurende den Oorlog opgedragen, fchoon hy 'er den titel niet van had aangenomen, om dat Filips nog niet was afgezwooren , cn ook om dat veele Steeden geweigerd hadden zyne Doorluchtigheid in die waardigheid te erkennen. ~ ■ Dit ftuk kwam nu weder in aanmerking. De Edelen en Amfteldam fielden voor, den Prins het gezag aan te bieden, onder zodanigen tytel als hem"behaagde, maar dit moest geheim gehouden worden. De Prins, fchoon de Hertog door hem was ingeroepen, was echter nooit van voornemen geweest, om hem de Oppermagt over Hollend, Zeeland cn Utrecht, af te ftaan. Daarom was ook te voeren bedongen, dat deeze Gewesten ten opzigte van den Godsdienst, als an~ derszhts, moesten blyven , zo als zy waren , Anjou had hier in bewilligd. — Qralje had, voor dat de Hertog herwaards kwam, eene reize door deeze Gewesten geéaan, cn door zyne minzaamheid, de harten des volks nader aan zig verbonden. Zvne wenden, voltooiden toen bet geen 'er ombrak, .  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 553 brak, om de opdragt aan hem, door te zetten , maar veele Steden vonden 'er thans zwarigheid in. Gouda en Schiedam , waren weigerachtig , Amfieldam zelve vorderde, dat Zeeland en Utrecht , meede in deeze zaak zouden bewilligen. En, om tyd te winnen, zeiden zy, dat over eene zaak van dat aanbelang de S C H UT TERYEN en GILDEN, gekend moesten worden, als uitmaakende de' Stemme des Volks , het welk groote bedenkingen veroorzaakte: Ook hadden de Staate», gelyk men deuken mrg, op armdryving der Aristocraten, voorziende, dat zy daarmede hun aangemaatigd gezag , den bodem zouden inflaan , en wars van eene Volksre. geering, reeds in de maand Maart van het voorgaande Jaar een befluit genomen, waar by zy bepaalde, dat voortaan geene Steden, over gemeene Landszaken raadfleegen zouden, met eenige best - gcftaatften 9 Schutteryën, Gilden, of anderen, gelyk voorheen zvel r#' fchied zvaar, dan met voorgegaane bewMigin* der Staaten. * Z& ja, dan vreeze ik, zou dit nooit ge- 16 beu-;  2©4 geschiedenissen des. beuren , ten waare de Staaten in den hoogften nood waren, en de Schutterycn en Gilden nodig hadden ter hunner befcherming , doch het zal 'er op aankomen, of de Sta aten de magt konden hebben, om zodaanig befluit buiten bewilliging van het Volk. in Wiens naam, zy het gezag voeden, vast te flellen? zo ja, dan berust de magt niet by het Volk. maar by de Sa aten, en dan hangt de Vryheid des Volks enkel af, van de willekeur der Staaten, het welk nooit zyn kan. Maar hoe dagt de Prins, die de Verdeediger der Vryheid zyn moest, daar over ? V. De Prins kon , zonder den fchyn te maken, van de Volksflem te willen fmooren, den voolflag van Amfieldam afkeuren, zo als hy ook deed, voorwendende, dat men reedsin 't Jaar 1576 de Schutteryën, daar op den Eed had afgenomen , en dat men dus thansflechts ftond uit te voeren, het geen toen vastgefteld was. Ondertusfehen zyn 'er hewyzen genoeg voor handen, dat dit befiuit Atg Staasan. niet achtervolgd is, waar van ik l  W.REENIGDE NEDERLANDEN. 10g aten voorbedde , alleen drie gevallen zal na». toonen. Den oden van de maand Juny in 't Jaar 1584, werd te Amfleldam, by gelegenheid van het befluit van de opdragt der Graaflykheid aan zyne Doorluchtigheid in da Vroedfchap, beraamd: „dat men daar var* M een affchrift zou verzoeken, om te zien» „ of 'er ook iets ftrydigs in gefield was, me* „ der Steden voorregten enz. Waarnamenden „ Raad weder zou doen vergaderen , en dan nog niets teekenen, voor dat men 'er de„ Stbutteryen en voornaamfle burgers op ge, „ hoord had". — Te Middelburg, was een' diergelyk befluit genomen op den 13 Maart* J583 , en in veele Steden van Holland, had men vastgefteld, de Gemeente, Sehutteryen en ' Gilden , met eene Maal.yd of drinkgelag te onthaal», en haar by die gelegenheid de opdragt der Graaflykheid fnaakïvk te maken;Het welk duidelyk te kennen gaf, dat - en buiten derzelver toéftemming niets befluiren: kon. . in het Jaar 1672, werd te Goes in Zeeland 9 door, den Raad met de Schutte*, ryen geraadpleegd, of men zig, te gelyk me* 1 ?. m*.  20(5 gsechiedenissen der Holland, al of niet, in de Vredes • onder* handelingen met Frankryk zou inlaaten, en wat men verder ter Staatsvergadering zou inbrengen. ~——- Heeft nu de Stem des Volks in dien tyd plaats en gezag gehad, die heefc ze ook nog , en moet zy hebben , tot zo lange men kan aantooncn, dat het Volk, dit zyn regt vrywillig afftsat, doch waar toe bet zelfs de magt niet heeft, dewyl niemand vermag, zig van zyne natuurlyke Regten te ontdoen, en wel van zulke Regten, die van da Ouders op de Kinderen moeten overgaan, _„ Te midden in deeze onderhandelingen, verfcheen de Hertog van Anjou, in de Nederlanden, en du^begrypt gy ligtelyk waarom hem de drie gemelde Landfchappcn geen hulde konden doen Zy gingen alleen, om Hem te begroeten, te hooren en zien, wat 'er gedaan en verhandeld werd. De Hertog doeg voor, dat als zy Hem, nevens anderen, deu Eed wilden doen, by bun tct niets zoude verpligten , dan tot Eendragt in bei voeren van den Oorlog, en het opbrengen van bun aandeel iet de kosten daar van , enz. — Hier .  ver2enïgde nederlanden. 20^ *• Hier toe bewoog hun dan de Prins, en op zyn verzoek, als ook uit hoofde van de Unie, daar toe gehouden zynde, deedeu de Afgevaardigden op dien voet den Eed. — Ook had Anjou zig verbonden , den Prins een Renverzaal, ten aanzien van zyn gezag, in 1 die drie gewesten te geven, het welk ook n-a eenige aarfeling werd overgeleverd. — I3e Prins van Oranje, was om dien tyd in bet grootst levensgevaar , zynde door eene Jan Jaiireg'ui , door het hoofd gefchoten, van welke moorddaadige onderneming, men in den eeriïen opflag de fchuld aan de Franfchen toefchreef, het welk een kwaad vermoeden tegen den Hertog baarde;doch hetzelve verdween wét dra, dewy! men fehieTyfc ont* dekte , dat het fchelmftuk door de Spaanfehen beftookt was , niet zonder voorkennis van den Hertog van Parma, — Dit geval bet welk de liefde des Volks voor den Prins' meer en meer deed aanwakkeren ,ende fmert die betoond werd over den dood van 's Prinfen Gemalinne c har lotte van boir, »on, die kort na zyné .herileïling overleed, vei'-  S08 (AO.I583) GESCHIEDENISSEN DER veroorzaakte by den Hertog eene jaloezy, tegen den Prins, Inmiddels werden de verrigdngen te Veld, zo wel door hem, als, door Parma, flegts flaauwlyk voortgezet; de één cn ander bemagtigde eenige Steden , ook Was het gevecht by PPynbergen , dar de Franfchen mee;ter bleven, niet meer beflisfende , noch de daar op gevolgde Veldflag voor Gend, daar Parma genoodzaakt werd, af te trekken. Deeze ftelde vervolgens eene. menigte van aanflagen in 't werk, welke alle vruchteloos nfli *pen. Niiolaas Salfeda9 die een ontwerp gefineed had, om Anjou en Oranje, te vermoorden, werd gevangen en ter dood gebragt, cn een beftooken verraad op Enkbuizen, werd ontdekt, en door Sonoi. Verydeld Z. Ik hoor u niet meer fpreken van Verdugo . d e in plaats van Rennenberg w is aan-, gebeld; wat verrigte deeze in Groningen en Friesland ? V. De Graaf van Hobenlo, verdreef hem van voor de fchans Olderbom, en deed hem d»ok het beleg van Lockem. opbreken, doch Steen-  VEBEENIGDE NEDERLANDEN. 200 Steenwyk, het welk onlangs zo dapper verdeedigd was, werd nu door Ferdüg,, by verrasfing ingenomen, daarentegen bemagtigden de Staatfchen het huis te Keppel, bet Slot Batenburg, en de Stad Piasfeit, en in Kleefiland werd duor de bezetting van Gelder gevangen genomen* Ondertuschen broeiden 'er onlusten binnen* Lands, welke, indien de Voorzienigheid ze met beftierd had, alles het onderfte boven zouden gekeerd hebben. Z' Die zuIlen ik, haaren oorfprong geh.id hebben, uit de heerfchzucht en jaloezy van Anjou? Niet waar? v- Ja Zyne jaloezy tegen 0™»,*, Zyne vrees voor Panna, en zelfs voor Frankryk en de Nederlanders, die hy zag, dat hem alleerdyk uitnood hadden ingeroepen, om de hulp, die zy door hem van Frankryk verwagtten; kortom, de zugt naar meerder' magt, deed hem, op raad zyner Vertrouwelingen den wanhoopenden ftap doen, die bedigt kon worden, zynde het oogmerk vn den Hertog, om zig van de Voornaamfta Sïft*  rl0 GESCHIEDENISSEN DES. Steden, van de Geraagtigden der Staaten , en van Oranje te verzekeren, cn daardoor het Souverain gezag tot zig te trekken. 4 De Franfehe Troepen zouden zig van verfcheideu plaatzen, daar zy in bezetting lagen, onvoorziens meester maken,, maar te 'Antwerpen had de Hertog van Anjou het werk in perfoon op zig genomen. Du kon echter alles zo Uil niet gefchieden, of men kreeg 'er binnen deze Stad de lucht van en ftelde daar tegen alle maatregelen in het werk De Hertog beklaagde zig- over deeze gerugten , en over de genomcne maatregelen. Evenwel Hoorden zig de Wethouders hier niet aan, maar hielden de poorten gedoeten, laatende men alkenlyk het Krygsvolk doortrekken, hetwelk de Hertog bevolen had , zig naar bui en te begeeven tot het doen eener voorgewende WapenTchouwmg ;• bv welke Oranje zig verfchoond had tegenwoordig te zyn. Nademidddag ver¬ trok de Hertog naar buiten; de Burgers, ontwaarwordende, dat de meesten van zyne Hovelingen een harnas onder hun Opperkleed'  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 211 kleed aanhadden , werden daardoor nog meer in hunnen achterdogc yerfterkt. Naauwlyks was Anjou buiten de Poort, of een gedeelte der Ruitery kwam hem, als 't ware, begroeten, zynde dit voor de rest van het Leger het teeken, waarop het terftond aanrukte. Toen werd de Poort overw Idigd. De Hertog maande de zynen aan door het toeroepen : Trekt aan myne Kinderen, trekf aan, maar plundert niet. Inmiddels was. reeds het gefchut op de wallen door de Franfchen naar de Stad gekeerd, hetwelk de vrees vermeerderde door het geroep der Franfchen : De Stad is gewonnen, jla doodm Du Burgers liepen toen alle ter wapen " Roomfcben en Onroomfchen, Oud en Jong, en deeden al wat mooglyk was, om de Franfchen te keer te gaan. Uit gebrek bediende men zig van zilveren knoopen, geld enz. in plaats van kogels. ■ Eindelyk werd de tegenftand zo fterk, dat de ontrouwe Franfchen zig genoodzaakt zagen te rug te wyken, en het Kanon, waarvan de Burgers zig weder meester gemaakt hadden, don-?  211 GESCHIEDENISSEN DER donderde nu op de annnaderendc Zvvitzcrs. De Franfchen zig zoekende te bergen, ver traaden eikanderen in de poort, en veelen, waar onder zelfs Ruiters, fprongen met hunne ' paarden over de wallen , om de han • den der Burgeren te ontkomen. Z. En ftelde de Prins geen order in dit tydftip ? V. Men rzegt, dat hem het gevaar te laat ter ooren kwam, en dat reeds meer dan 1500 Franfchen en daar onder wel 250 van de aanzienlykften in deeze, gelyk men het noemde, Franfthe Furie gedood waren, eer Oranje zig op het Bolwerk, vertoonde, en nog van oordeel zynde, dat alles misverftand was, de Burgers verzogt niet meer te fchieten, beteugelende door zyne achtbaar heid de woede van het gemeen; ook ge» lukte het hem door eene edele Grootmoedigheid de fpyt en fchaamte van den Hertog te vergrooten. Om kort te ga.ai deeze mislukte aanflag van den Hertog, en de ontdekking, die men naderhand »it zyne papieren kreeg, veroorzaakte een en-  vereenigde nederlanden. 2i$ ©nherftclbaar wantrouwen tegen hem. Zyn Broeder Koning Hendrik de III. bewerkte wel eene onderhandeling toe verdrag met bem, doch deeze werd afgebrooken door zynen dood, die voorviel op den tulen van de maand Juny des jaars 1584 — Niet zonder vermoeden van door vergift te zyn omgebragt. Z. Deed de Hertog vsn Parma geen voordeel met deeze verwarringen, die hem zeker niet onaangenaam moeten geweest zyn ? V, Hy had met den aanvang van het jaar 1583 zyn Leger vroeg te veld gebracht, om van deeze verwarringen gebruik te maken, en bemagtigde Eindhoven, Turnhout, Hoogflraaten, Loenbotit, Diest en Westerlo, enz. . Op den zeventienden van Juny viel 'er een hevig gevegt voor by Steenbergen, 'in het welk geen van beide de partyën zig d$ overwinning konde toeëigenen. Vervolgens bemagtigde parma verfcheidea plaatzen, als Duinkerken, Nieuwpoort, Veur. »e, Dixmuiden, S. Wpioxbergen, Meenen, Sas vsn>  214 geschiedenissen der van Gend, Aalst en Hulst, fommigen derzelvcn door de wapenen, anderen door verraad en omkoping, zo als Aalst, hetwelk door de Engelfehe bezetting verkocht werd. Z. Ik beef op het hooren van alle deeze onheilen. Kon men dan van onze zyde niets daartegen verrigten? V. Men deed zo veel doenlyk was. Men had Tarma van voor Oostende doen verhuizen, zo ook van Ter Neuze. De bezetting van Breda bem gtigde Steen-ergen. —— Doch daarentegen werd Friesland en de Veluwe door den Overften Tas/is, die in Steenwyk lag, met plundering en brandfchatting in het uiterst gevaar gebracht. Zutpben werd door hem in de maand September overrompeld, terwyl een ander gedeelte van de Spaanfche krygstnagt het naar Groningen wendde, en Otterdam belegerde, tusfehen Delfzyl en Reide gelegen; doch zy werden afgeweezen. Ondertusfchen was op den 23ften Maart in Hage onthalsd en gevierendeeld zekere j coiinelis de HooGE,die fchoon aldaar gebooren en zig geneerende met plaatfnyden, zig I  t-.u.jpI.tj. CJDME JET© O GE ,IK'S-MA0JB ölffJBIAJIi 3T\T   VEREENïGDE NEDERLANDEN. 21$ ;z!g voor eenen bastaard - zoon van Keizer kar el den Vyfden uitgaf. Had hy zig met dien waan vergenoegd, hy had zig moogljk ongeftoord daarmede kunnen vermaaken. Maar dewyl hy onder dien naam zig in -Stuatszaaken mengde, kon hy zyne ftraf niet .ontga." n. Hy beijverde zig, nu om eenige Steden de party der Staaten te doen verlaaten , en dan weder om andere door bedrog te betnagtigen. —— Om zyne oogmerken te bevorderen, had hy een Boekje gefchieeveu, ten titel voerande: Hoognoodige Waarfcbou•wing, in hetwelk op te ftellen zekere Jacob de Vos, van Delft, en een Fries, Rathaller genaamd, hem behulpzaam waren geweest. Dit had hy, met nog zes honderd Brieven aan de fchutteryën der Steden , op den naam van Kornelis van Oestenrylc, te Leiden ter drukpersfe befteld, met oogmerk, om het onder de gemeente te ftrooiën. • Doch, de Drukker gaf 'er aan de Staaten kennis van. In hegtenis genomen zynde, beleed hy, dat men hem uit Spanje van geld voorzien, en verder her. Hertogdom GtU  aio geschiedenissen der Gelder beloofd had , zo zyn toeleg gelukte. — Hy ftierf in de verbeelding, dat hy van den Keizer afkomïtig was, en zyne medehelpers, die gevlugt waren, werden gebannen. — Deezen verrader uit den weg geruimd zynde, moest men in Friesland en Utrecht bedacht zyn op middelen, om de ontftaane beroertens te ftülen. In Friesland werd de twist tusfehen het platte Land en de Steden niet dan met groote moeite ten einde gebracht door den nieuw-aangcftelden Stadhouder, Graaf wiilem lodewyk van nassau. Te Utrecht werd zy door bemiddeling van Prins willem bedaard^ ——— Onder alle deeze moeilykhecten begïf zig Zyne Doorluchtigheid voor de vierdemaal in den Echt met louis a de colligni l Weduwe van den Heer de Teligni, die benevens haaren Vader in de Paryfche moord omgekomen was. Het ongenoegen, dat hy zig door dit huwelyk by de Gemeente, inzonderheid te Antwerpen , op den hals baalde, daar men hem ten onregte allen iinaad aandeed,noodzaakte hem,om voortaan zy»  vereenigde nederlanden. 21f zyn verblyf in Holland te neemen , begeevende hy zig met zyn gezin , eerst naar Middelburg en van daar naar Delft. Z. My dunkt, dat dit voor Holland beter was, dewyl de Prins, als nader by de hand zynde, meer toezigt op het bellier der zaaken kon hebben. Leefde hy hier een weinig geruster? V. O Neen: het zoet des huwelyks, hetwelk hy fmaakte , werd geftaag door nieuwe wederwaardigheden bitter gemaakt. - Zyne komst in Zeeland en Holland was des te noodzaaklyker, dewyl parma zig mee ernst op de zaaken, het zeewezen betreffen» de, fcheen toe te leggen ; waarom Oranje dit ook met meer vlyt ter hand nam. _L Ook werd in de Algemeene Staatsvergadering te Middelburg , gezorgd voor de verfterking van Bergen 0p den Zoom en andere plaatzen. I' Daarenboven maakte men aldaar,'in tegenwoordigheid van den Prins, eenige verandering in het XIII. Artikel van de Unie •aan Utrecht, betreffende den Godsdienst. -« Ten zelfden tyde werd Zyne Doorluchtigheid, V. deel. k m  £18 (A0.I584.) GESCHIEDENISSEN DER. tot zyne innige (inert, meer dan te veel over., tuigd van de ontrouw van zynen zwager, Gr: die hem verzekerd had, „ dat by in de onderneeming omkomende, onder de Martelaars zou geftelt worden". In het Gorkumfibe Martelaars-Boek vind men hem op die lyst geplaats. — Andermaal gepynigd zynde, beleed hy „ den Prins van » Parma van zyn voorneemen kennis te 3, hebben gegeeven, die hem gezonden tod ^naar den Raadsheer rf' Ajonville, mee u/wie» hy was afgefprooken, dat hy zig    VEREENISDE NEDERLAKDEN. 2,7 jr ,, voor eenen Frangols Guion zou uitgee,, ven , om daar door toegang tot den „ Prins te krygen. — Als ook, d?.r „ deeze hem wel ernftig bevolen had, zo by „ mogt gevat worden, Parma niet te noe« men". Welke bekentenis, met nog meer daarby, hy naderhand buiten pyn en banden deed ——- Op den i3den der gemelde Maand werd hy, door Gemagtigden uit den Hocgen en Provincialen Raad, en door die, van den Gerechte van Delft gevonnisd „ om „ op een Sch.ivot voor het Stadhuis gebragt „ te worden , daar hem de rechtehand „ tusfehen een toefltïitend heet yzer ge„ fchroeid, en het vleesch voorts op zes „ plaatzen met gloeiende tangen uit zyn ,, lighaatn zou geneepen worden. Daar na „ zou zyn lighaam van onderen op leven„ dig gevierendeeld , het hart daaruit ,, gehaald , en hem in het aangezigte ge- worpen worden. Het Hoofd van de romp „ gehouwen, zou achter des Prinfen Woo„ ning op een Staak op de Schooltooren 9i, gefield, en de vier deelen van zyn ligK 6 haam,;  SCS GESCHIEDENISSEN 10ER. 3, hai.ra aan de Bolwerken van de vier „ Poorten der Stad gehangen worden. Ein „ delyk zouden zyne goederen verbeurd „ zyn". Z. Een fchriklyk vonnis zeker. Hoe gedroeg hy zig by het aanhooren darir van ? V. In 'c eerst ontftelde hy daar over, en vervloekte het uur , waar in hy eerst den Pl-ithandel te Dole leerde, waar door hy in kennis met de Grooten geraakt was; doch kort daarna herftelde hy zig , en ftond daags daar aan dé Uitvoering van het vonnis, hoe fchriklyk ook, met veel hardvogtigheid door* fteunende op de belofte , dat hem de Hemel riet ontgaan kon, Eenige bittere Roomsengezinden verhieven zyne ftandvastigheid hemel» hoog, en in '* llertogenbosch werd hèt Ta, Deum, over 's Prinfen dood, gezongen ■—— Doch anderen ve;foeiden den Moord, en betoonden eenen afkeer voor de-\ai;raadcrs. — Het lyk van den Prins werd da^gs na den. Moord gebalzemd; en op den sden van Augustus te Delft, op kosten van de Staaten W Holland, Zeeland, Friesland Qi\ Utrecht , met  VEREENIGDE NEDERLANDEN. 22g> met eene byru Koninglyke Staatie, ter aarde befteld. Geduurende het twaalfjaarig Beffand, werd boven zyn Grif, ter eere van deezen vadeu (>es vaderlands, eene keurlyke Tombe opgericht. Z. Geef my nu indien het u belieft, het echte Karakter van deezen gadeloozen Man in korte woorden op. V. Ik denk-, dat gy hem met een onpartydig oog begeer: te bcfchouwen. Zie daar dan eenige trekken, waarmede hem de groote w A T s o N gemaald 1 eeft. Nbfïmer ( zegt by) was een M n gefchikier, tot het volvoeren van moeilyke ondernemingen , om een ve drukt Volk van het Juk eenes Dwingl mds te ontheffen dan willem de fte. Zyne bïtterfle vya'nden e.kennen, dat hy wakker, onvermoeid , diepdenkend , en fchrander was, en eene byzondere behendigheid be» zat, om de genegenheid van anderen te be» ftuuren, tot zig te tsekken en te behouden. — De deugden van grootmoedigheid', regtvaardigheid en gem-uigheid bezat niemand oit in grooter maaté. Te midden van K7  430 geschiedenissen der , enz. alle Lotgevallen, was hy nimmer opgeblaazen, nimmer neerfiagtig. Het zy de zaaken mede of tegen liepen , hy was zig zeiven altyd gelyk. —— Befchulriigingen van gierigheid en fchraspzugt, hem te laste gelegd , zyn woorden zonder bewys. —— Die van bedrog en geveinsdheid , fmaadredenen en in het wild uitgebraakt. Wat aangaat zyne Ongodsdienftigheid , hy was vry van Bygeloof, een haJter van vervolging, en beoefende de pligten van den Godsdienst naauwkeurig; maar zyne menschhevendheid belette hem zulken die anders dachten, te verdoemen. ■ ■ -» Met één woord, hy verdiende de eernaamen van Vader des Vader" lands, van Befchermer der Vryheid en derWetien, en van Handhaver van den gezuiverde» Godsdienst. En met deeze verheevene Eer. titels* daalde hy, in den Ouderdom van weinig minder dan 5a Jaaren , ten Grave, alwaar wy hem zullenlaaten rusten, ea dit deel eindigen., B-Y-  BYLAAGE, A. tot Pag.$$é Pacificatie van Gend, Copie, Allen den ghenen die defe teghenwoor* woordige Lettren lullen fien oft hooien Iefen, Saluyt: Alfoo de Landen van HerwaertS over de leftleden neghen of thien Jaeren door d' Inlantfche Oorloge hoochveerdige ende rigoureufe regieringhe , moetwillicheyt, roo« vinge, ende andere ongheregheldiede van de Spaengberden ende beure adberenten gevallen zyn in groote miferie ende ellendicheydt ende dat omme daer teghens te verfiene ende te doen cederen alle voordere troublen, opprelfien ende armoede vande voorfz. Landen, by miidele van eene vafte Vrede ende Pad-  «3« B Y L A G E, A. Pacificatie, hebben in de Maant van Februa* rio, int Jaer xvc. Lxxiij. ghecommitteerdt ende vergaerdt gheweeft tot Breda Commisfariffën van zyne Ma ende van den Heere Prince van Orangien, Staten van Hollandt, Zeelandt, ende hae e GeafTofieerde , by de welcke gepropnneert zyn geweeft dive-fche middelen ende prefentatien , dienende groo» teiicx tot vorderinge vande voorfz. Pacifi. catie , Soo en is nochtans daer op niet ghevolcht die verhoopte vmchtbaerheyt, Maar ter contrarie gheduyrende de ho hy zyne1^- ofte zyns actie hebben- hÓ1Q} faI ekk in \m* genieten ende ptfanghen. fc». - «. ande,e 8pedw itC" L 3 Jans  246 B Y L A G E, A. Jans miiTe, Anno LXXVI. leftleden, fal bly4 ven ten proffyte vanden genen hun recht-' ,hebbende, Niet jegenflaende dat daer af by\ den Ontiangher vande confifcatie oft andere: yet ontfanghen ofte gheinnet vvaere, daefli af in fulcken ghevalle reftitutie ghefchicdem fal. XVI. Maer by fo verre eenige Jaerfcharen vaw de voorfz pachten, renten, ofte andere in-i necomen van f Conincx wegen , by tytule? van confifactie aangheflaghen en geheveru waeren, foo wcrt elke over gbelycke Jaer-; fcharen vry, los ende quyt ghebouden vande reële laften ende opftal wt zyn goeden gaen-i de: Soomen cock t' allen tyden infghelycx: Vry, los, ende quyt ghehouden fal zyn van allen renten, ftaende opte Landen ende goe-: den diemen midts de voorleden troubleni niet en heeft connen gebruycken, in alles; naer raete vanden tyde dat *t felve belet en-i de ongebruyckt, wt oorfaeke vooifz ghe-; beurt is. X VI IJ  BYLAGE, A. H7 XV 11. Nopende de Huyscathelen ende ander meublen die aen beyden zyden te niete ghedaen , vercochr, ofte anders ^healieneert zyn, daer af fal niemandt eenich verhael hebben. XVIIT. Ende aengaende die Erfgoeden, Huyfen, ende Renten, dis by tïtule van confifcatie vercocht ofte gealieneert zyn, Die generale Staten fullen in elcke Provintie, ende wt die Staten vanden felven deputeren CommiflaiMèn-, orame kenniife te nemen vande zwarigheyden , indiéndër eenighe vallen, .omme redelicke fatiffactié te doen, fo wel aen d!e oude Propnetariffen als aen die Coopers ende vercrygheis vande voorfz goeden ende renten, voor hun regres ende evictie refpectivelick. XIX. Van ghelycken fal gefchieden noopende t' verloop van de perfonele renten en obli- ' gatten, ende alle andere pretentie, clachten ende doleantien, als de gheinterrcfTeerdc ter B 4 oor.  248 R Y L A G E, A, oorfaeke vande troublen, fullen naemacls aen weder zyden willen intenteren ende voorftellen in wat manieren dattet zy. XX. Dat alle Prelaten ende alle andere Ghee« ftelyke perfoonen, wiens Abdijen, ftiften, fondatien, ende refldentien buyten Hollandt ende Zeeland gbelegen , ende nochtans binnen de felve Landen ghegoet zyn, fullen wederomme comen inden eyghendom ende int gebruyck vande felve haere goederen als vooren, ten opfiene vanden Waerlycken. XXI. Macr wat belanghet de Rcligieufe ende andere Gheeftelycke die binnen den voorfz twee Provintiën ende haere Geaffocieerde gheprofelfyt ofte gheprebendeerd, ende daer wt ghebleven ofte ghetrocken zyn, ghemerekt dat den meeftendeel van heure goeden ghealineerdt zyn, Den felven falmett van nu voortacn verftrecken redelicke ali mematie neffens de gheblevene, ofte anders fai hun mede toegbelaten worden t'ghebruyck van haere goeden, ter verkiefinjbc nochtans - van*  B y L A G E, A. 249 vande Staten, alles by provifie ende tot andenlont op hun voorder pretenfien by dë Generale Staten verordent fal vvefen. XXïl. Voorts is gheaccordeert dat alle giften', exberidatien ende andere difpofitien inter vivos vel caufa mortis by particuliere ende pri^ vate perfoonen ghedaan , daer by deghcrechte Erfghenamen ter faecke vande voorfz troublen ofte vande Religie van heure gherechtighe fucceffie verfteecken, vermindert ende onterft zyn, wt trachte van defen, gehouden lullen worden als ghecaffcert ende van gheender waerden. X X11T. Ende alfoo die van Hollandt ende Zeelandt om die coden vander Oorloghe beter te vervallen alle fpecien van goudt ende Silver ten hooghen pryfe gheftelt hebben, die fy in andere Provintiën niet en foudetr connen fonder gtoot verlies wtgheven, isbefproken dat de Ghedeputeerde vande Ge* nerale Staten, ten eerften moghelick zynde, adviferen fullen, omme daer of te nemert L 5 eeuca  250 B Y L A G E, A. eenen generalen voet, ten fine dat den cours, vande voorfz munte eenvou iich gheftelt zy, alfoo nae als doenlick is, tot onderhoude' mlTe van defer Vnie ende van de ghemeyn. nen Coophandel aen weder zyden. XXIIII. Voorts op het vertoogh gedaen by de Gedeputeeerde van Hollandt. ende Zeelandt, ten fine dat die generaliteydt van alle de Nederlanden fouden t'heuren lafte nemen alle die fchulden die myn Heere den Prince ghecontractcert heeft, omme te doen zyne twee Expeditien ende geweldighe Heyrtochten den wekken foo wel die van Hollant ende Zeelandt, als den Provintiën ende Steden, die hen in den laatften tocht overgaven, verbonden hebben gehadt, (f00 fy feyden) Is het felfde punct gheftelt ende ghelaten ter difcretie ende determinatie vande voorfz. Generale Staten, den wekken allen faken gheappaifeert zynde daer van rapport ofte remonflran. tie ghedaen fal worden, om dien aeugaende fulcken regard genomen te worden alfl behaork XXV.  B Y L A G E, A. tffl XXV. Ih dit gemeyn Accordt ende Pacificatie en fullen niet begrepen zyn, om te genieten t' beneficie van dien , die Landen, Heerlickheden, ende Steden, houdende partie cön>* trarie, tot dat fy hun eflecruelicken fullen ghevoecht hebben met defer Confederatie,, Dvvelc fy luyden fullen mogen doen alft heur* lieden belieft. XXVI. Welck Tractaet ende Vredehandel, ha er rapport aggreatie ende advoyement foo wel' vanden Heeren gecomniitteert totten Convernemente van den Lande , als oock van den Staten der felven eenfaemelick, van myn Heere de Prince, Staten van Hollandt, Zee» landt ende Gheaifocieerde in alle de voorfz. Puncten ende Artikulen, oock mede alle tegene dat by de voorfz. Generale Staten int ghene voorfz. is, ende anders ghedefineert: fal worden: Die voorfz. Gedeputeerde hebben wt crachte van heurlieder povoiren en Iecommiiïie belooft ende bezworen, belooveiü en.de zweeren by defen onverbrekelick t'obL 6 fcfc*  25a B Y L A G E, A. ferveeren , t'onderhouden i ende volcomew, Ende al het felve over d'een ende dandre zyde, te doen refpectivilycken ratificeeren, zweeren, teecken, ende zeghelen bydcn Prelaten, Edelen, Steden, ende andere Leden vanden voorfz. Landen, Sonderlinge ooc byden voorfz. Heere Prince, fo wel int generael als int perticuliere , binnen een Maent naeftcomende t'elc ghenoeghen. Ende in kenniffe van al t'ghene voorfz, is, hebben de voorfz. Gedeputeerden defe jeghenwoordighe Onderteekent int Scheepenhuys vande Stad van Gent, den viij. Noverabris, M. D. LXXVI. Eude was Onderteecknet by allen den ghenen die voor in die Prefatie ghe. iioernt zyn.  B Y L A G E, A. 25S COPIE van de Publicatie der voorfz. Pacificatie ghedaen tot Gendt, »»V laetr ende datum als boven. A;f en laet weten eenen yeghelyckeu , dat goede , vafte ende onverbrekelycke Vrientfchap, Vrede, ende Peys gemaeckt is, tusfehen die generale Staten vanden Landen van Brabandt. Vlaenderen, Artoys, Henegouwe, Rylfel, Douway, Orchie, Namen , Doornick „ Utrecht ende Mechelen, van weghen den felven Landen, den Steden ende Vlecken van dien, niet wefende onder fubjectie ofte gheweidt der voorfz. Spaengniaerden ter eenre zyde, ende myn Heere Prince van Orangien, de Staten van Hollandt ende Zeelandt met henlieden gheaffocieerde ter andere , Uyt crachte vanden welcken de Onderfaeten aen weer zyden zullen weder keren tot haerlieder goedinghen, ende fullen moghen voorts aen over al converferen , gaen , comen r woonen , ende handelen Coopmars gewyfe ende anders, in alle vryheyt ende zekerheyt, E- 7 fo&  1T34 B Y L A G E, Aé foo men breeder by de Poincten ende Articu. len, daer aff de Exemplaren fullen uytghegbeven worden, verftaen fal: Ende men beveelt elcke van zyne Ma. ende vanden voorfz. Generale Staten weghen, t' gheheele inhoude" vande felve Pacificatie te onderhouden ende volcomen, fonder daer tegens te gaene in eenigher manieren, op de pene van geftraft te zyne als overbrekers van dien , ende perturbateurs vande gehemeyne welvaert. Wel verftaende dat hier inne niet begrepen en zyn die van Haerlem , Amfteuhm , Schoonhooven, Oudewater ende alle andere fleden van Hollandt , aldaer die Garnifocnen der Viauden hen alfnoch onthouden mogen' ve bieden over fulcx wel fcherpelicken den felven eenige tocvoeringe van goederen te docne, ofte met hemluyden eeniclr fins te handelen, frequenteren ofte comercieren in eenigher voeghen, voor ende aleer dat de felve Steden met den generalen Staten voornoemt, metter daet hen gevoeght fullen feebben. Op verbeurte van Lyf ende goet. B Y-  bYlage, B. tot Pag. 16%; Unie van Utrecht, Copie. A ïCoo men bevijnt dat zedert die Pacificatie tot Ghendt gbemaecJt, by den welcke gbe. noecb alle die Provinciën van defe Nederlanden hem verbenden hebben malcanderen met lyff ende goet by te flaen om die Spaengaerden ende andere Uytbeemfche Natiën met haren aen'banck int defe Landen te verdryven, dezelveSpaengaerden met Don Johan tPAufrjce ende andere haerluyder Hoofden ende Capiteyne» alle middelen gbefocbt hebben ende noch daghelicxfoecken om die voorfz Provinciën, f0 in» geheel als int deel te brengen ouder baer fu. Ueetie % tirannifchs regsringbe ende ende fa- luw* 'hanck uit defe Landen te verdryven, dezelveSpaengaerden met Don Johan tfAuflrice end* \andere haerluyder Hoofden ende Canite-men alle middelen gbefocbt hebben ende noch daghelicxfoecken om die voorfz Provinciën, foo in» geheel als int deel te brengen ouder baer fu. Ueetie s, tirannifchs regsringbe ende ende fa-  S5ö B Y L A G E, B. tiernye : Ende die felve Provinciën foo wet Wapenen ah practycke vanden andeten te fcheyden, difmembrercn , ende die Unie by die voorfz. Pacificatie gbemaect te riet te doen ende te fubuerteren tot uiterlicke ruyne ende verderjfeniffe vande voorfz. Landen ende Provinciën, gbelyck men metter daet bevynt dat fylieden int voorfz. voornemen volberdende nocb onlancx eenighe Steden ende quartieren met Brieven gbefolliciteert, eenigbe : namelycke, vande Landen van Geldre met Wapenen aengbegrepen ende overvallen hebben. S O O ist dat die van den Farftendommen van Gelre ende Graejffchapfe Zutphen , die vanden Grcefffchappen ende Landen Hollandt , Zeelandt , Utrecht ende Vrieffcbe ommelanden, tuffcben die Eems ende Lauwert , geraetfaem gevonden hebben ficb naerder ende particulierlycker metten anderen te verbynden ende vereenigben, niet om hemvan de voorfz. generale Unie byde Pacificatie tot Gendt gbemaect te fcbeyden^ rnaer om die felve nocb m'éer te ftercken, ende hem felven te verfien tegbens alle inconuenienten daer inne fy fouden moegben vallen dutr eenigbe pra^ycke, am  B. Y L A G E, B. 257 aanfagfren ofte gezvelt van Vyanden , om te weeten, boe ende in wat manieren die voorfz» Provinciën hem in fileken ghevalle fullen heb* ken te draghen ende ieghens tghezvelt van hun Vyanden connen befebermen: Ende om vorder feparatie vande voorfz Provinciën ende parti' Ctilier Leden van dien te feb ouwen, blyvende anders die voorfz. generale Unie ende Pacificatie van Gbendt in weerden: Syn dien velghende byde Ghedeputeerde vande voorfz. Provinciën volcomelyclen by den haren refpeStive bier toe gheanclorifeert , ghearrefleert ende ghefooten die PoincJen ende Articulen hier naer volghende, fonder in alle gevalle hem by defeu tc willen ontrecken van ofte nut den Ueyligbete Roomfchen Rycke, I. E Nj5 E eerft dat die voorfz. Provinciën fch metten anderen verbinden, confedcreren ende vereenighen fullen, gelyck fy hem verbinden , confedereren ende vereenigen nüdcs defen ten eewighen dage by den anderen  *5S B Y L A G E, B. ren te blyven in alle forme ende manieren als oft fyluyden maer een Provincie waren, fonder dat de felve hem teeuigher tyde van den anderen fullen fciieyden , laten fcheyden ofte fepareren by Teftamente, codicille, do. nntie, ccfile, wiflèlinge , vercopinge, tractaten van Peys, van Huwelick, noch om gbeen anderen oorfaken hoe dattet gebueren feilde mogen , onvermindert nochtans een yghelicke Provincie ende die psiticulier Steden , Leden ende Inghefetenen van dien haerluyder fpeciale -ende particuliere Privilegiën , Vryheyden , Excmptien, Rechten , ftatuten, lolfelicke ende welherghebruehte Coftumcn, ufintien, ende alle anderen haerluyder gherechttgheden, waer inne fyluyden den anderen niet alleen ghèen preiudïcie, hynder ofte letfel dot n fullen, maer fullen de anderen daer inne met alle behooriyeke ende mogbelicke middelen , ja met lyff ende goet (ift noot) bélperi handt houden , ftyven ende ftereken , befchudden, ende oock befchermen teghens allen ende een yghelicke wie ende hoedanich die foude mogen wefen, die  B L A G E, E. 259 die hem daer inne eenich darelicke imbrekc foude willen doen : welverftaende dat die queftie die eenige vande voorfz. Provinciën, Leden ofce Steden van defe Unie wefcnde , metten anderen hebben ofte namaels foude moghen crygcn, noopende haerluyder particulier ende fpeciale Privilegiën, Vryheden, exempticn, Rechten, ftatuten, loffelicke en« de welherghebrachte Coftumen, ufantien en. de andere haerlieder gherechticheden , dat de felve by ordinaris Juftiftie, arbiters, of minnelick Accordt beflicht fullen worden „ fonder dat d'andere Landen ofte Provinciën , Steden ofte Leden van dien £ foo lange fich beydc partyen t'Recht fubmitteren) hem des fnden hebben te bemoeyen , ten ware hem gheliefde te intercedcen tot Accort. IL Item dat die voorfz. Provinciën in conformiteyt ende tot vohreckinghe vande voorf. Eenicheyt ende ,Verbant .ghehouden fullen/ wefen malcanderen met lyff, goet. ende bloe^ by te ftaen ieghens allen fortfen ende ghewcl» den die hem ymant foude mogen aandoen, uys  £ö*o • B Y L A G E, B. uyt ende onder tdexel vanden nae*n vande Con. Majefteyt , of: van fynent weglien, het ware tër catife vant Tractaet van de Peys tot Gendt gemacet, van dat zy die wapenen tegen Don Johan d'Auftrice aenghenomen , den Eertz Hertoge Mathias tot Gouverneur ontfangen hebben , met alle 't geene datter aencleeft, van dependeert uitghëvolcht is, ofte uitvoJgen 'fal moghen , al waert oock onder coluer alleene vande Catholycke Roomfche Religie, met wapenen te willen reïïabliflèren , reftaureren oft invoeren , oft oock van eenighe nieuwichèyde'n ofte alteratien die binnen eenighe varide voorfz. Provinciën , Steden , ofte Leden van dien zedert den Jare J553 ghebuert zyn , oft oock ter eaufe van defer teghenwoorJighcr Unie en confederatie , ofte andere dicrghelycke oorfaken , ende dit foo wel inghévalle men die voorfz. fortfen ende ghewekien fouden willen gebruyeken op een vande voorft, Provincien, Staten, Ste-len ofte Leden van dien alleen, als op allen int generael. III.  LYLAGE, B. * aGl III. Dat die voorfz. Provinciën oock ghehou» den fullen wefen in ghelycke maniere malcanderen te affifteren ende helpen defenderen tegens alle Uytheemfche ende Inheemfche Heeren, Furften ofte Princen, Landen, Provinciën, Steden ofte Leden van dien, die hem int generael ofte particulier eenighe fortfen, ghewekien ofte onghelyck fouden willen aendoen ofte Oorloghe maken : Beheke. lick dat die affiftentie byde genernliteyt van defe Unie ghedecerneert lal worden met kenniiTe ende nae gheleghentheyt van der fake. nu. Item ende orame die voorfz. Provinciën Steden ende Leden van dien beter ieghens alle macht te moghen verfekeren, dat die Frontierfteden ende oock andere daermen des van noode vinden fal, tfy van wat Pro • vincien die zyn, by advis enda ter ordonancie van defe gheunieerde Provinciën ful • len vaft ghemaeckt ende gefterct worden tot coften vande Steden ende Provinciën daer inne die ghelegen zyn, midts hebbende daer toe  EÖ2 B Y L A G E, B. toe afïïftentie vande gheneraliteyt voor d'ecn helft: Beheltelyek dat foo vea-e byde voorfz. Provinciën raetfiem bevonden wort eenige nieuwe forten of.e fterckten in eenighe van de voorfz. Provinciën te legghen, ofce die nu legghen te veranderen ofte aff te werpen, dat die coften daer van noode, by alle die voorfz. Provinciën int generael ghedraghen •fullen worden. V. Ende omme te verfien tot die coften die men van noode hebben fal (inghevalle als boven) tot defentie vande voorfz. Provinciën , is overcomen dat in alle die voorfz. geünieerde Provinciën eenpaerlick ende op eenen voet, tot gheraeen defentie der felvcr Provintiën, opgheftelt, gehenen ende openbacrlyck den meeft daer voor biedende, van drie Maenden tot drie Maenden, ofte eeni» ghe andere bequame tyde, verpacht ofte gecollecteert fullen worden al omme binnen die voorfz. ghcunieerde Provinciën, Steden ende Leden van dien fekere Impoften op alderhande Wynen, binnen ende buyten ghe- brou-  T5 Y L A G E, B. 203 brouwen Bieren, op tgemael van Coorn en. de Greyn , op 't Sout, Gouden, Silveren, Syden ende Wolle Lakenen , opde Hoornheeften ende befaeyde Landen, op de Beesten die gheflacht worden, Peerden, Oflen -die vercoft ofte verpangelt worden opde goeden ter wagbe comende, ende alfulcke andere alftnen naermaels by ghemeyn aduis ende confent goet vinden fal, ende dat achtervolgende d'Ordonnantie die men daer op concipiëren ende maken fal, datmen oock hier toe employeren fal d'incomen vande Dcmeynen vande Conick. Majefteyt , die lallen daer opftaende afghetoghen. VI. Welcke middelen by ghemeen advife verhoocht ende verlecht fullen worden, na dat die noot ende gelegenthz vander fake ver, eylfchen fal, ende alleenlick verilrect tot die gemeene defentie ende tot tghene die generaliteyc ghehouden fal wefen te draghen , londer dat de felve middelen tot eenighe andere faken fullen mogen worden bekeert. VIL  £64 B Y L A G E, B. VIT. Dat die voorfz. Frontierfteden, en oock' andere, als die noot vereyfTchen fal t'allcn' tyden gehouden fullen vvefcn te onrfangen^ alfulckc Garnifoenen als die felve ghcuniccr-1 de Provinciën goet vinden, ende hem luy den by ad vis vanden Gouvernuer vande Provincie daer 't Garnifocn gheleydt fal wor« den, ordonneeren fullen, fond er dat fy des^ fullen mogen weygeren : Wclverllaeude dat die voorfz. Garnifoenen byde voorfz, geünieerde Provinciën betaclt fullen worden van haerluyder foldyc, ende dat die Capiteynen ende Soldaten, boovcn den generalen Eedt particulierlyck diö Sradt ofte Stede ende Provincie daer inne die gheleyt fullen worden, Eedt doen fullen, ende dat 't zelve te dien eynde in haerliedcr Artikel brief geflelt fal worden, datmen oock alfulcke ordre ftellen ende difcipline onder den Soldaten houden fal, dat die Bergers ende Inwoonders vande Steden ende platte Landen , foo wel Gheeftelick als Weerlick, daer by boven die redenen niet bezwaert worden , noch eenighe • ouer' 0 >  B Y L A G E, B. 2ÓS toerlaft Iyden fullen , ende en fullen die voorfz. Garnifoenen van gheenen Excys ofte Import meerder exempt wefen als die Borgers ende Inwoonders vande plaetfe daer die - ghcleydt fullen worden, midts dat oock den .felven Borgers ende Inwoonders by de generaliteyt Iogys geit verfti eckt fal worden, gelyck tot noch toe in Hollandt ghebruyckt is. VIII. Ende ten eynde men tallen tyden fal moghen gheaffifteert wefen vande Inwoenders ,vanden Landen, fullen d'Inghefetenen van elcke van defe ghevnieerde Provinciën, Steden ende platte Landen binnen den tyd van een Maent, nae date van defen ten lancfien ghemonftert ende opgegefchreuen worden ,te weten die zyn tuflèhen iS. ende 60 jaren, orn die hoofden ende gheta! van die gheweten fyr.de, daer na ter eerfier tfamen compfte van defe Bondtghenoten vorder gheordoneert te worden, als tot die meefte befcherminge ende verfekertheyt van defe ghe.vnieerde Landen bevonden fal worden te .dienen. V DEEL. M IX  5Ö« B Y L A G E, B. IX. Item falmen gheen Accord van be'ftant ófte Peys maken, noch Oorloghe aanveerdens noch eenighe Impofte of contributie inftellen, die generaliteyt van defen verbande aengaende, dan 1 met ghemeen advis ende confent vande Provinciën, maer in andere faken tbeleydt van defer confederatie ende tgene i daer van dependeert ende wtvolgen fal aen- ■ gaende, falmen hem reguleren nae tghene : gheadvifeert ende ghenoten fal worden by i nieefte ftemmen vande. Provinciën in defen i verbonde begrepen die gbecolligeert fullen: worden futcx alsmen tot noch toe inde generaliteyt vande Staten heeft ghebruyckt, en-j ,de dit by provifie tot dat anders fal worden gheordonneert bv gemeen advis vande Bondt-: ghenoten, beheltelick: dat oft ghebeurdeni dat die Provinciën in faken van befkmt.,. Peys, Onrloghe, ofte contributie met den; anderen niet accorderen en conden, fal tghe-: fchil gherefereert ende ghefubmitteert wor.len by provifie aende Heeren Stadhouders vande voorfz ghevnieerde Provinciën nv ter tyt we-: fen-i  B Y L A G E, B. a67 Tende, die voorfz ghefchil tuiTchen psrtyen fullen verghelycken ofc daer van wtfpreken, fulcx als fyluyden bevinden fullen inder bil» licheyt te behooren. Welverftaende, indien de felue Heeren Stadhouders daer inne en fovde connen verdragen, fullen tot hemluyden nemen ende verkiefen alfulcke onparty dighe alfeffeurs oft adioncren, als hemluyden goet duncken fal, ende fullen partyen gehouden wefen na te comen tgene by de voorfz Keeren Stadhouders, in manieren als bouen, wtgefproken zal wefen, X. Dat gheen van defe voorfz Provinciën, Steden ofte Leden van dien eenighe confederatien ofte verbonden met eenighe nabüer Heeren of te Landen fullen moghen maken fonder confent van defe ghevnieerde Ptovincien ende Bondtgenoten. XI. Des es ouercomen dat fo verre eenige na. buer Furften, Heeren, Landen ofte Steden fich met defe voorfz Provinciën begheerden te viiieren, ende hun in defe confederatie te  *6* B Y L A G E, B. beghenen, dat zy daar toe by gemeen advis ende confent van defe Ptovincicn ontfangken fullen moghen worden. XII. Dat die voorfz Provinciën ghehouden fullen zyn fich metten anderen te conformeren int fiuck vander Munte, te weten inden cours vanden Gelde, naer wtwyfen fulcke Ordonnantiën als men daer op metten alder eerften maken fal , de welcke d'een fonder dander niet en fü moghen veranderen. XIII. Ende foo veel 't point vande Religie aengaet, fullen hem die van Hollandt ende Zeelandt draghen naer haerlieder goetduncken, ende dandere provintiën van defer Unie fullen hem mogen reguleren nae inhout vande Religions vrede by de Eertz Hertoghe Matbias , Gouverneur ende Capiteyn: gererael van defe Lapden, met die van fynen Rade by advis vande generale Staten airede gheconc'pieert, ofte daer inne generalyck ofte partïculierlyck alfulcke ordre Hellen als zy tot ruft ende welvaert vande Provinciën, Steden  B Y L A G E, Ba edo ende particulier Leden van dien, ende confervatie van een yghelick Gheeflelick ende Weereltlick jZyn goet ende gheregtigheyt vin* den fullen , fontier dat hem hier inne by eenighe andere Provintiën eenich hynder oft beledt gedaen zal moghen worden, midt« dat een yder partuculier in zyn Religie vry zal moghen blyven ,• ende dat men niemandt ter caufe vande Religie zal moghen achterhalen ofte onderfoeken, volghecde die voorfz. Pacificatie tot Ghendt ghemaekt. XIIII. Item zalmen alle Conver.tualen ende die vande Gheeftelycheyt, volghende de Pacificatie, hten volghen hun goeden die zy in eenighe van defe ghevnieerde Provinciën reciproquelick hebben legghende , mids dat indien eenighe Gheeftelycke peifoonen in Provinciën die ghedurende dOorloghe tuflehen die Landen van Hollandt ende Zeelandt, teghens die Spaengp.erden, ftonden onder tghebiedt vande felue Spaengaerden, hern begheven hadden wt hu.ere Cloofteren ofte CoHe» gien, onder tghebiedt van die van Hollandt M 3 of*  2?0 B Y L A G E, B. ofte Zeelandt, datmen die by hun Conventen ofte Collegien zal doen verfien van behoorJycke Alimentatie ende onderhoudt hun leuen ghedurende, als oock ghedaen zal worden by die ghene die wt Hollandt ende Zeelandt in eenighe vanden anderen Provinciën van defe Vnie vertoghen ende hem onthoudende zyn. XV. Dat mede den gheenen die in eenige CIoolïeren oft Gheeftclycke Collegien van defe ghevnieerde Landen zyn ofte gheweeft hebben, ende die felve wt faken van die Religie ofte andere redelycke oorfaken begeeren te verlaten ofte verlaten hebben, wt den In" comft van haren Couventen ofte Collegien haer lenen langh ghedurende behoorlycke Alimentatie zal worden verftreckt nae gheleghentheyt vande goeden: Welverftaende dat die naer date van defen hem in eenige Cloofteren fullen begheuen, ende de felue wederom verlaten, cgheen Alimentatie ver», ftrect zal worden, maer fullen tot haren behoeue naer hem moghen nemen tgheue zy daer icne ghebrocht hebben, Dat oock die ghe-  B Y L A G E, B. 221 ghene die jegenwoordelycke in die Conventen ofre Collegien zyn ofte namaels commen fullen, vryheyt ende liberteyt v^n Religie ende oock van clederen ende habyt hebben zullen. Beheltelycken dat fyluyden den Overften vanden Conventen in allen anderen faken onderdanich zullen zyn. C) XVI. Ende oft gebeurden (dat God verhoeden moet) dat tutTchen die voorfz .Provinciën eenich onverfnnt, twift ofte tweedracht gheviele, daer inne fyluyden den anderen niet en coude veiftaen, dat het felue (foo verre het eenighe vande Piovincien int particulier aenghaet) ter neder gheleydt ende hellicht; zal worden by den anderen Provinciën, off den ghenen die zy daer toe deputeren zullen : Ende fo verre die fake alle die Provinciën int generael aengaet, by de Heeren Stadthouders vande Prouincien in manieren ali bouen int 9. Artikel verhaelt, de welcke güe» (*) Op dit Art. is eene nadere Ampiiatifr gemaakt. M 4  572 B Y L A G E, B. ghehouden zullen zyn partyen rechte te doen oft te vergelyken binnen een Maendt (ofte corter, foo verre den noot van der fake fulcx wt eyfcht) naer interpellatie ofte vêrfoeck by deen oft dandere party daer toe ghedaen, ende wes byde voorfz anderen Provinciën ofte haerluyder Gedeputeerden ofte die voorfz Heeren Stadhouders, alzoo wtgefproken wort, zal naghegaen ende achtervolcht worden, fonder dat daer van wyder beroep ofte andere provifie van rechten tfy van appel, reliëf revifie, nulliteyt, ofte eenige andere querelen hoedanich die fouden moghen wefen, verfocht ofre gebruyct fullen moghen worden. XVII. Dat die voorfz Provinciën , Steden ende Leden vandien hem wachten fullen van wtheemfche Furften, Heere, Landen ofte Steden eenighe occafie te gheuen van Oorloghen, ende fulckxom alle alfulcke occafien te vermyden, fullen die voorfz Provinciën, Steden ende Leden van dien ghehouden wefen, foo wel den Wtheemfchen als Ingezetenen vande voorfz  B. Y L A G E, ff.- voorfz Provinciën tadminiftreren goet recht ende jufticie : Ende foo verre ymant van hem daer in ghebreken blyft, firtléti die andere Bonrgenooten die h3nt holden by alle behoorlycke wegben ende middelen dat fulcx gbe» daen zal worden, ende dat alle abufen, daer door fulcx belet ende die jufticie duer verachterd foude mogen worden gecorrigeert ende ghereformeert fullen worden, als nae rechten ende vermoeghens een yder zyn Priuilegien, loffelycke ende wel herghebrachte cofluymen. X VI II. Item en fal deene vande ghevnieerde Pro«' uincien, Steden, ofte Leden van dien tot lafté ende preiudicie van dandere ende fonder ghemeen confent gheen lm poften, convoy ge'den, noch andere diergelycke l?ften moeghen op {tellen , noch eenighe van defe Bonghenooten hooger moghen bezwaren 9 dan htm eygen Ingezetenen. XIX. . Item omme jeghens alle opcomende faken ende zwaricheden te veröen , zullen die M 5 Bons-  274 B Y L A G E, B. Bontghenooten ghehouden wefen op de be* fchryuinghe vanden gheenen die daer toe gheauctorizeert fullen zyn binnen Vtrecht te cora* pareren tot fulcken daghe als hem aengefchreuen fal wefen, omme op de voorfz foken ende zwarigheden diemen inde brieuen van befchryuinge zal exprimeren, foo veire des moghelyck es, ende die fike niet fecreet en dient gehouden te wefen, by ghemeen aduis ende confent, ofte byde meefte ftemmen inmanieren voorfz gedelibereerd ende gherefolueert te worden al waert oock eenige niet en compareerden, in welken gheualle fullen dandere, die verfchynen fullen euen wel moghen procederen tot fluytinghe van tghene zy bevinden fullen tot het ghemeen befte van defe ghevnieerde Landen ende Prouincien te dienen, ende zal rgheene alzoo ge* ilooten es, onderhouden worden oock byde gheenen die niet gecompareert fullen wefen, ten ware die faken feer wichtich waren, ende eenich vertreck mochten Iyden, in welcken gheualle men den gheenen die niet gecomparg.erc.en fullen zyn, andermaei befchryuen zal  B Y L A G E, B. zal omme* te compareren op fekere andere ' daghe, op tverbeure^ van feaerlieder ftemme voor d'e reyfe, ende wes als dan byde ghenen die prefent zyn glieflooten wort, zal bundicli zyn ende van weerden gehouden worden , niet teghenft-ïende dabfentie van eenighe van dandere Provinciën, beheltelyck dat die niet gheleghen en zal zyn te compareren , haerlieder opinie fchriftelyek ouer fullen moghen feynden, omme daer op int collecteren vander fiemmen fulcken regart ghe- noraén te worden alfr. behoort* . XX. Item ten eynde voorfz zullen allen ende • een yder vande voorfz Bontghenoten ghehouden zyn alle faken die hem opcommen ende ' voorvallen fullen, ende daer aen zy hem ' zullen laten duncken tghemeen wel oft qua-' lyck varen van defe^ gevnieerde Landen ende Bontgenoten ghelegen te zyn den geenen dis-' tot die befchryuinghe gheauctonzeert fullen ï zyn ouer te fchryuen, omme byden leiuen ' daer op dandere Provinciën befchreuen te e worden, in manieren voorfz, •  «76- B V L A. a E, B. XXI. Ende foo verre eenighe donckerheye ofte wyfelachticheyt in defen beuonden worden daer wt eenighe quftie ofte difpute mochte verryfen, zal dinterpretatie van dien ftaen int fegghen van defe Bontghenooten, die daer op by ghemeen advis ende confent ordonneren fullen, fulcx fy beuinden fullen te behooren. Ende foo verre fyluyden daer inne niet en conden accorderen fullen haer re cours nemen tot die Heeren Stadhouders van den Prouincien, inde forrae bouen verhaelt. XXII Insgelyckx, foo verre beuonden worden van noode te fyn dArtikulen van defe Vnie confederatie ofte Verbont in eenige Poinciten ofte Artikulen te vermeerderen ofte veranderen , fal tfelve oock ghedaen worden by ghemeen aduis ende confent vande voorfz Bontghenoten, ende anders niet. XXIII. Alle welcke Poincten ende Articulen„ ende een yder vandien byfonder die voorfz levnieerdc prouincien belooft hebben ende be--  B Y L A G E, B. 27T' belonen mits defen na te gaan ende te aetervolghen, doen nae gaen ende achtervolghen, fonder daer jeghens te doen, deen doen, noch ghedogen ghedaen te worden 9 directelyck oft indirectelyck, ih eenighe wy* fe ofte manieren: Ende foo verre yet wes by ymant ter contrarie ghedaen ofte gheattenteert worden, tfelue verclaren fyluyden van nv alsdan nul, egheen ende van onweer* den, daer onder zy verbinden haerlied ende alle d' Ingefeten van haerluyder refpectine Prouincien, Steden ende Leden vandien,perfoonen ende goederen, omme defelue inghevalle van contraventie voor tonderhout van defe , met tgheene daer van depentdeert, gearrefteert, ghehouden, ende becommere te moghen worden tallen plaetfen ende by allen Heeren, Rechteren ende Gherechten daer men die zal connen ofte mogen becommen: Ende vertyen te dien eynde van allen exceptieni gratiën» priuilegien, releuamen* ten, ende generalick van allen anderen beneficiën van Rechten, die hemluyden eerdek» fints ter contrarie van defen fouden moghen die*.  2?8 B Y L A G E, B. dienen, ende byfonder den rechte, fegghende, generale renunciatie gheen plaets te hebben , daer en fy eerft fp-eciael voor ghegaen. XXIIII. Ende tot meerder vafticheyt, fullen die Heeren Stadthouders vande voorfz Preminden die nv zyn oft namaels commen fullen, mitfgaders alle die Magiftraten ende hoofd Officiers van yghelick Prouincien , Stadt ofte Leden van dien defe Vnie ende Confederatie, ende een yder Artikel van dien in byfonder, by Eede moeten beloouen naer te fullen gaen ende onderhouden, doen nae gaen ende onderhouden. XXV, ïnfghelycx fullen de felue by Eede moeten beloouen te onderhouden alle Schutteryen , Broederfcbappen ende Collegien die in eenighe Steden ofte Vlecken van defe Vnie zyn. XXVI. Ende fullen hier van ghemaect worden brieuen in behoorlycke forme die by Heeren Sadhouders ende die voornaamfte Leden en-  B Y L A G E, B. 275 ende Steden vande Prouiucien daer toe fpecialick byde andere gerequireert ende verfocht zynde, befegelt ende by haerluyder refpeciue Secretariiïèn ondertekent fullen worden. Deze voorfz Poincten ende Artikuïcn zyn byde Gedeputeerden vanden Landfchappe van Gelre ende Graaffchappe Zutphen onderfchreuen, ende nameutlyk by myn Heere Graeff Johan van NalTauw, Stadhouder vande felue Landen, voor hem feluen ende met dandere ghecommitteerden wten naem vande ghemeen Ridderfchap vande voorfz Furftendomme van Gelre ende Graeffchappe Zutphen , mitfgaders byde Gedeputeerde van Hüllandt, Zeelandt, Vtrecht, ende Ommelanden voorfz binnen Vtrecht vergadert, ende gheauctorifeert als bouen wterlyck ghearrefteert ende ghefloten: Des hebben, die voorfz Gedeputeerden vanden Lande van Gelre ende Graeffchappe Zutphen , omme vorder vcrclaringe vande Baanreheeren, groot ende cieyne.-. Steden vanden voorfz. Furften- dora».,.  «80 B Y L A G E, E. domme ende Graeffchappe te doen dach ghe» nomen tot dén 9 Febru?ry toecomende, ende dat binnen dér Stadt Utrecht aendie Ge* committeerden vande Staten aldaer. Aldus ghedaen t'Utrecht opten 23. January 1579. onder die handen van myn Genadige Heere die Stadhouder voorfz. ende den voorfz1 Gedeputeerden ter meerder verfekerthz hier onder gheftelt, ende was ondertekent Johan Graef zu NafTau, Cf.tzenelleböge , etc. Van weghen die Ridderfchappe des Furftendoms Gelre ende Graeffchappe Zutphen, Alexander van Tellich, Gelis Pieck, Joachim van Liere, Alexander Bentinck: Van weghen die van Hollandt, G. Poelgeeft, P. Büys , Reynier Cant: Van weghen dié Staten van Zeelandt, Willem Koelffus , Nicolaes Blancx , Pieter de Rycke , Cafpar van Vosberghen : Van wegens die Staten van Utrecht. Aufo» nius van Galama , de mandato Capi uli fui Schore, Jacobus Verhaer, Vieedecanus Sancti Petri, de mandato Capkuló: Adriaen van Zuylen; Lambertus vander Burch, Capitulo jubente. F. de wten Eng, Reynhart van A- zwynec, ,  B Y" L A G E, B. 28I zwyne, Barcholomeus vanden Wael, Nicolaes van Zuilen, A. D. Leyden, Lubbert van Cleeff Van weghen die Staten der Om» Janden, Egbert Clandt, E. Jarges, Ghecollationeert teghens die originele betekende Vnie5 is defe Copie bevonden daer mede taccorderen> by my Lam» ^weerde. Verclaringhe vant 13 Artikel. Alfoo eenighe fchynen zwarigheyt te maken opt 13. Artikel vande Vnie den 23. defer Maendt ghefloten tiuTchen die Gedeputeerden vanden Linden van Gelre ende Zutphen, Hollandt, Zeelandt, Utrecht ende Ommelanden, tuiTchen die Eems ende Lauwers, als of die meynighe ende intentie ware geween:, niemandc inde felue Vnie te ontfanghen; dan die ghonen die der Religions vrede byde Eertz Heitoghe van Oiftenryck ende Rade vander Staten neffens hem by aduis vande Ghenerale Staten geconcipieerc is oft ten miniton  282 B Y L A G E, B. ften die beeyde die Re'igien, te weten Gat*holycke Roomfche ende Ghereformcerde fouden toelaten. Soo ift dst de voorfz Ghedeputeerden die ouer die voorfz Vnie gheftaen ende de felue ghefloten hebben, omme alle mifve>-fl:ant ende wantrouwe wech te nemen , by defen wel hebben willen verclaren haerlieder meyninge ende intentie niet gheweeft te fyn noch als noch te wefen , eenighe Steden ofte Prouincien, die fich sende voorfz Catholycke Roomfche Religie alk ene • fullen willen houden, ende daer tghetal van de Inwoondereu der feluer vande Ghereforlueerde Religie foo groot niet en is, dat zy vermogens die voorfz Religions vrede het exerticie vande Ghereformeerde Religie fou» de moeghen ghenieten, vande voorfz Vnie. ende verbynteniife wt te willen fluyten. Nemaer dat zy des niet teghenftaende bercyt fullen wefen alfulcke Steden ende Provinciën die fich alleen aende voorfz Roomfche Religie fullen willen houden in defe Vnie te ontfangen,. by foo verre fy fich anders inde andere Poincten ende Artuculen vande voorfz Vale.  B Y L A G E, B a»3 Vnie fonde willen verbinden ende als goede Patrioten dragen, foo die meyninghe niet en is dat deen Prouincien oft Stadt hem. tfeyt van dandere int poinct vande Religie fal ouderwindeu, ende dit om te meerder vrede ende eendacht tuflchen die Prouincien te houden, ende die principaelfte occafie van twift ende tweedracht te vermyden ende wech te nemen. Aldus gedaen tVtrecht den , eerften Fcbruary 1579*  r  BERICHT VOOR. DEN BINDER. Pourtrait. I. te plaatfen tegen over Bladz. iS Plaat. I. tegen over »■ ■ *■ 26