KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
COLLECTIE-TH IERRY
BRUIKLEEN
van de Ned. Herv.
Gemeente te 's Gravenhage
ril8 - '35












GESCHIEDENISSEN
DER VEREENIGDE
NEDERLANDEN.






GESCHIEDENISSEN
DER
VEREENIGDE
NEDERLANDEN.
voois. de vauerlandsche jeugd.
ZESDE DEEL.
met plaaten en pourtraiten.
te AMSTERDAM, by
JOHANNES ALLART,
mdcclxxxv.






DRIE- EN- DERTIGSTE GESPREK.
INHOUD.
Bezigheden der Staaten, terjlond na den dood. van Prins Willem den I. De Heer J. van Oldenbarneyeld draagt zorge voor Graaf Maurits. Vergadering der Slaaten te Delft. Aanftdüng van den Raad van Staaten; wat tot derzeher verrigtinq behoorde. Raad van Slaaten in Holland. Schikkinge in andere Gewesten. Bedryyen van Parma. De Graave van Hohenlo, word Overfie Veldheer, onder Graaf Maurits en de R.aadvan Staal en; beveiligd BergenopdenZoom. Raadpleegingen over de Opdragt der Opperheerfchappye, het zy aan Frankryk, of aan Engeland of aan beide gezamenlyk. Verfchillende gedachten der Staatsleden daarover. Handelingen van den Franfchen Gezant Pruneaux. Verklaaring van Elizabeth.
VI. DEEL. A$ MMm



6 GESCHIEDENISSEN DER
tlanlyk antwoord van Koning Hendrik de III.
, aan deSpaanfche Afgezant. De Oppermagt word hem aangeboden. Reden waarom hy
^dezelve moet afwyztn* Antwerpen door Parma bemagtigt, enz. Aldegonde en Blois van Treslong raaken in ongunst, de laatjle word te Middelburg gevangen genomen. Verhaal van de Proceduures en zyne Vryfpraak. Vernieuwde onderhandeling ?net Koningin Êlizabeth. Voorwaarden waarop zy zig verklaart, de Staaten haare befcherming Xe verleenen. De baatzugtige oogmerken van Koningin Êlizabeth, worden door Barneyeld ontdekt. Maatregelen daartegen te werk gefield-, nut Graaf Maurits van Nasfau te verheffen tot Stadhouder van Holland en Zeeland. Hy doet den Eed in die waar' digheid. Krygt den tytel van geboorenPrinfe van Oranje. Onzekerheid van zynen lastbrief Staaten Zegel en Tytel yastgcjleld. Misnoegen van Leicester daar over, word weggenomen. Leicesler komt te VUsfmgen enz. Word door E. Leoninus begroet, en de Opperlu;t:iY')Ogdye opgedragen. Verfchil onder
de



VEREENIGDE NEDERLANDEN. f
de Proyintien en Steden daar over. Êlizabeth toont daar over te onvreeden te zyn. Mr. Johan yan Oldenbarneveld, word Advocaat van Holland. Neemt dat Ampt aan op voorwaarde, doet den Eed. Bedryvenvan Parma. De Heer van Hemert word geftrafl om de overgave yan de Stad Graave. Parma belegerd Venlo, neemt Venlo en Nuits in. Leicester overwint Doesburg, belegert Zulphen. De Oyerfte Sidny fncuyelt. Na dat hy alvoorens met Prins Maurits, Axel enz. had ingenoomen. Leicester zoekt Holland en Zeeland te overheerjchen, begeeft zig naar Utrecht, Verbind zig aldaar met Reingoud, Prounnlck en Burggraaf. Hun karakter. Hy regt een Munt te Amfterdatn op, beraamt een plakaat op de Zeevaart. Algemeene klagten tegen hem; gebruikt zyn Wapen tot een tegen Zegel; wil een kamer der Geldmiddelen opriglen. Buys weigerd met Reingoud een lid daar yan te zyn. Leicester verwerft zig dt gunste yan het Gemeen door vertoon van Godsdienstigheid; trekt fommige Predikanten A 4 tot



5 GESCHIEDENISSEN DER
*tot zig, gunt hun groote voorregten. Verweerden daar door zyn achting. Die yan Utrecht, begeer en de Opper mngt aan Êlizabeth op tè draagen. Leicester trekt naar 's /lage. Paülus Buis, word gevangen genoomcn, en eenige aanzienlyke Burgers de Sladt uitgezet. Leicester veranderd de Regeering te Utrecht, maakt -Prouninck Burgemeester. Uarncveld loont de Staaten van Holland het gevaar daar van aan; de Ballingen worden in Holland in befcherming genoomen. Leicester tragt Barneyeld te Utrecht te hrygen, dat door de Staaten van Holland geweerd word. Steven Parel, word op last der Staaten gevangen genoomcn. Leicester, R.eingoud gevangen hebbende doen neemen, laat hem ontfnappen, zyn uiteinde. Parma noodzaakt Leicester het beleg vcrn Zutphen op te brecktn. Drie Schantfen door Leicester bemagligd. Hy field R. Joh en IV. Stanlei aan tot overflen tegen denzin der Staaten. M. Schenks, aanflagop Nymeegen mislukt. Parma en Leicester, doen de troeptu >de Winterkwartieren betrekken.
Va-



(A0. 1785.) vereenigde nederlanden. 9
V a d er.Reeds weder hier myn Zoon? Ik zie, dat de Vaderlands-liefde, die ik met vreugde in u befpeur , meer en meer aanwakkeit, en u dus fpoedig herwaards dryfe, om onderricht te worden ten aanzien van de gevolgen na den ongelukkigen dood van Prins Willem den I.
Zoon. Juist deeze dryfveeren en myn verlangen, om deeze gevolgen te weeten, lieten my niet toe langer te toeven.
V. Zet u dan neder, tervvyl ik trachten
zal u te voldoen. Ik behoeve u niet
te zeggen, dat door het pleegcn van dit gruweiftuk de haat tegen de Spanjaarden by giootcn en kleinen ten hoogtlen top fteeg, zo dat zy , die aan het Roer der llegeering zaten moeite genoeg hadden, om de gemoederen binnen de paaien te houden, en om zulke middelen te beraamen, op dat de verwarring niet alles het onderfte boven keerde. Ten dien einde werd nog op denzelfden dag , op welken de moord gefchied was, door de Staaten van Holland, die te Delft by een waren, eene A 5 Vcf"



ia
GESCHIEDENISSEN DER
Vergadering belegd , waar in met eene buitengjwoone bedaardheid en kloekmoe, digbeid brieven ontworpen en afgevaardigd werden aan den Graavc van Holienlo, aan Graaf Willem Lodewyk van Nas/au, en aan de Bevelhebbers der voornaamfte grensfteden, met bevel, om het Krygsvolk in de Vestingen in eed en gehoorzaamheid der Staaten te houden en te bevvaaren, en mee belofte, dat men voor eene fpoedige betaaüug der agterftallige foldy zorgen zoude.
Graaf Maurits van Nasfuu, Zoon
van Willem den I. en van Anna van Saxen, bereikte op dit pas den ouderdom van omtrent vyftieir jaaren, en bevond zig op de Hooge School te Leyden, alwaar hy, op kosten van de Provintiën van Holland fn Zeeland in alle nodige en nuttige We-
tenfehappen onderweezen werd. Op
raad van den fleer Johan van Oldenïarneveld, groot vertrouweling van wylen Prins Willem den I. werd hy nu van daar naar
Delft ontboden. Innrddels had.men
ook brieven afgezonden naar Antwerps,
wel-



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
li
welke Stad cjoor Parma meer en meer be« naauwd werd , met aanmaaninge tot ftandvastigheid en het handhaaven der onderlirge
verëeniging. Kort daarna werden de
Edelen en Steden in grooten getale , te Delft befchreven, om orde te Hellen op 's
Lands Regeering. Op die Vergadering
werd een Raad van Staaten aangefteld, befhiande uit achtien Leden, aan het hoofd vnu welken Raad de jonge Graaf Maurits geplaatst werd, eensdeels uit erkentenis voor de nagedagtenis zyns Vaders , en vooral door de bewerking van den gemelden Heer van Oldenbarneveld,
Z. En zeker werd met een aan deezen Raad een Berigtfchrift gegeven, waar naar zy het bewind zou oefenen ?
V. Ja wel. Volgends hetzelve werd aan deezen Raad vooreerst aanbevolen, de eenigheid tusfehen de Gewesten tc bewaaren, en 's Lands Voorrechten voor te ftaan; de ingewilligde Lasten tc ontvangen ; Krygsvolk te werven te land en te water; Admiraliteits-Kollegië'n aan te ftellen , ZeeA 6 Over-



Ï2
GESCHIEDENISSEN DER
Overften te kiezen, en Krygs-Ampten te
begeeven. Doch, zonder tocltemming
der Staaten , die gewooidyk tweemaal des jaars op befchryving van deezen Raad vergaderen zouden , kon de Raad niets beiluiten over Vreede of Oorlog, bet aangaan van Verbonden of het Huk der geld-
munte. De Staaten van Holland ,
wier bezigheden van dag tot dag vermeerderden , beflooten mede ten deezen tyde, om eenen Raad van Staaten voor hun Gewest in 't byzonder op te rigten , die» wanneer de Staaten niet vergaderd waren, zorge zoude draagen voor de Krygszaakcn en het invorderen der gemeene Middelen, welk Kollegie den naam kreeg van Gekommitteerde of Gemagtigde Raad der Staaten van Holland , op denzelfden voet, als men cenige jaaren te vooren in Noord-Holland een dergelyke Raad had aangefteld. In Utrecht Helde men Joost de Zoete, Ileere yan Villers, tot Stadhouder aan , henevens eenen Erfraad van Veertig Raaden. ,
li-üs ï-feJfeK&ïi*..



VERJSENIGDE NEDERLANDEN. 13
Z. Welke was de tegenswoordige gefteldhcid der overige Verëenigde Gewesten?
V. Groningen en tle Ommelanden waren in de magt van Parma. In Friesland was alles krachteloos door binnelandfche verdeeldheden. In Gelderland en Overysfel waren mede veele Steden in handen van den vyand , en uitgezonderd Gend, Oojlende, Sluis , Brusfel, Antwerpen , . Mechelen en eenige kleine Steden was Parma meester van Vlaanderen en Eraband.
Z. Waren deeze nieuwe opgerigte Kollegiën nu ten eerften bedagt, om den vyand allen mooglyken afbreuk te doen, en zig tot eene belioorlyke tegenweer te bereiden ?
V. Zeker Ja, doch Parma fmeedde, om hun voor te komen, een ontwerp, om zig van de aanzienlykfte Steden meester te maaken, en hier toe lag Antwerpen het eerst aan de beurt , welke Stad , hy wist, dat door burgerlyke onëenighedcn van binnen
verdeeld was. De fchans Liefkenshoek
werd op bevel van Parma door eene A 7 krygs-



14 ' GESCHIEDENISSEN DER
krygslist overmeesterd , doch de aanflag van Mondragon op Lillo mislukte , en na eene belegering van drie weeken was hy genoodzaakt deeze fchans te verlaaten \ evenwel overmeesterden de Spaanfchen daarentegen Dendermondc, Willebrock, Vilvoor-
dan en andere plaatzen. ■ Gend, ïngei
flooten zynde , trad nu , het oor geleend hebbende aan een verraaderlyk ontwerp, in onderhandeling met Parma, en gaf zig op den i?den September aan hem over. —— In Gelderland, Friesland en Overyspel, werd de kryg meest met geheime awflagen en plunderen gevoerd, terwyl de Kohirigsgezfniteri echter voor veele plaatzen het hoofd ftieten , en de Staatsgezinden me st verweerender wyze te werk gingen, arbeidende voórnamelyk , om het Staatsbewind en Krygsbeftier op eenen goeden voet te brengen.
Z. Wie had thans het opperbevel ovef het Leger?
V. De Graaf van HoWnJó verkreeg den titel van Opperfle Veldheer of Luitenant
Ge'



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 1$
Generaal, onder Graaf Maurits en den Raad van Staaten , onder wiens gehoorzaamheid ook het Krygsvolk gefield werd. Zyne eerfte verrigting in die waardigheid was , dat hy Bergen op den Zoom in veiligheid ftelde tegen eenen vcrraderlyken
aanflag van Parma. Thans Hepen 'er
zo veele gcvaarlyke zaaken te famen, dat de Staaten geene andere uitkomst zagen, dan zig aan eene vreemde Mogendheid te
onderwerpen. ■ Ten dien einde werd
dan eerst een Gezantfchap naar Frankryk afgevaardigd , het welk reeds derwaards vertrokken was voor den dood van Prins Willem den I. Doch dewyl alle deeze onderhandelingen op niets uitliepen , zal ik met een wydlopig verhaal daarvan u niet vermoeien , alleen zal ik u zeggen, dat men naar het voorbeeld van wylen zynerDoorluchtigheid te gclyk met Engeland handelde , en ook derwaards Gezanten had
afgezonden. • Deeze verzochten aan
Êlizabeth om eenen fpoedigen ondeiftand van 9000 man Krygsvolk en 300,000 ponden



l6 GESCHIEDENISSEN DER.
den Buskruid, voor welker betaaling de Algemeene Staaten, of zodaanige Provintien, als haare Majefteit zoude verkiezen, zig zouden verbinden. . Dan de Koningin , in plaats van in dit aanbod genoegen te neemen , vorderde eenige fterke
plaatzen tot onderpand. . Binnenslands
waren de gemoederen zeer verdeeld , de één wilde zig aan Frankryk en de ander aan Engeland onderwerpen , en weder anderen op eigene verdeediging zig verlaa-
ten. ■ In eene Vergadering der Staaten
toonde de jonge Maurits, dat een verbond met Frankryk hem niet zeer naar den zin was, ten minfteu by verzocht, dat de belangen van zyn buis daarby niet veronachtzaamd mogten worden ; beloovende van zynen kant, fchoon jong en onërvaaren , alles te zullen aanwenden, wat ten beste van het Land ftrekken kon. Benevens hem kantten Amjleldam en MonnU k&ndam zig hevig tegen den handel met Frankryk\ maar boven allen verzette zig Gouda tc:en denzelyen buitengemeen fterk.
De



VEREENIGDE NEDERLANDEN. I?
De party echter, die voor Frankryk was3 de fterkfte zynde, -bracht het zo verre, dat men Frankryk en Engeland te gelyk zoude verzoeken, gezamenlyk de befchcrming der Landen op zig te neemen, en zo Frankryk dit weigerde, dat men dan by Koningin Êlizabeth om befcherming zoude
aanhouden. En dit geen voortgang
hebbende, werd vastgefteld ter Algcmeene Staatsvergadering, dat men de oppermagt aan den Kon mg en kroon van Frankryk
zoude aanbieden. Doch Utrecht en 0-
yerysfel weigerden daar in te Memmen, en in Heiland bleef de Srad Gouda by haar gevoelen. De beroemde Pairfus Buis , Adyolaat van Holland, ziende, dat men den handel met Frankryk met geweld wilde doordryven , ontfloeg zig van zyn Ampt 9 en het is meer dan waarfchynlyk, dat Maurits, fchoon by zig nkt openlyk verklaarde , echter zig van de bekwaamheid van Mr. Francais Franken, Tcnfionaris van Gouda -bedii') d heeft, om die Stad zo bepaald by haar eerfte voorllel te doen blyven,
De



0 GESCHIEDENISSEN DER
De Franfche Gezant, Pruneaux, die zig ongelooflyk veel moeite gegeven bad , zo in de Staatsvergadering als by derzeb. ver byzondere leden , hebbende zelfs eene. reize door de Stede» gedaan, om de Regenten voor.zyncn Meester te doen item. men, de zaak nu zo verre gevorderd ziende, trok weder naar Frankryk , wordende door de Staaten befchonken met eeueri gouden keten, ter waarde van 2000 guldens.
- Z. Dus fcheen nu Koning Hendrik toetst fmaak in het aanbod der Oppetfte Magt te ' hebben, dan voorn.en? ■ V. Ondertusfchcn had Konin/un Elizaleth , om deezen handel met Frankryk te vcru-aagen , of wel , indien moosdyk , ge* heel te fluiten , ^frefl Afgezant Layidfon herwairds overgezonden, die op den Sften van de Maand December aan de Staaten verklaarde,,, dat haare Majefteit gaarne de „ Befcbcrm'mg der Nederlanden gezamen„ lyk met den Koning van Frankryk zou „.hebben aanvaard, doch dat zy den Ko-
„ ning



(A0.I585) VEREENIGDE NEDERLANDEN.
,} ning bier toe niet had kunnen beweegen} „ dat zy daarom hem Davldfon herwaards „ gezonden had , om den tegenwoordige» „ ftaat van 's Lands zaaken te verdaan, „ en op wat wyze men die best zou kun» „ nen redden, waartoe haare Majefteit gaar„ ne de behulpzaame hand zou bieden , „ zonder dat zy van zins was, het werk „ met Frankryk , zo men daar iets meer „ in gedaan had , te verachteren , of zig „ ter Hecrfchappy der Landen in te drin» gen."
Z. Dit was zeker eene van haare flaatkundige ftreeken ?
V. Ik geloove vastclyk, dat zy Davldfon enkel herwaards bad gezonden, opdat men zig met Frankryk niet te diep zoude in-
laaten. Inmiddels werd zy door de
Staaten bedankt voor haare genegenheid , en aan baaren Afgezant werd door de Gevolmngtigden kennis gcgeeven van den ftaat der Zaaken en rpei ing van den handel met Frankryk. ■ Op den 3den van
de Maand January des jaars 1585 veitrok-
keu



2° GESCHIEDENISSEN DER
ken de Gezanten der Algemeene Staaten uit den Briel naar Frankryk. De Spaanfchen deeden alle weer, dat zy aldaar by hunne aankomst niet ter gehoor zouden worden toegelaaten, dan Hendrik de III. betoonde zig tegen hun een achtingswaardig Vorst te zyn, en beantwoordde den Spaanfchen Afgezant, gelyk die verdiend had: „ Vols, ken, zeide hy , die zig tegen hunnen „ Vorst niet verzet hebben, dan na het „ beproeven van alle wegen en middelen van zagtheid, om hem van zyne dwi^ge„ landifche behandelingen af te brengen , » zyn in myn oog geen oproermakers ; „ Z. ude ik deeze oude ondtrtfaanen van „ myn Ryk , die myrte befchermïng verp zoeken, niet hoóren ? De edelSartigè Franschmin fUt \r altyd eene eer in, „ om verdrukte Vorften en Volken te' „ helpen." Koning Hendrik be¬
wees daarenboven den Gezanten alle eer , die men aan Gezanten bèWyzèn kon , en verleende hun op den i4den van de Maand Febrüary gehoor. Llbcrtm
U-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 21
Leonlnus, Kanfelier van Gelderland, voerde by deeze gelegenheid het woord; en bood daarby den Koning de Heerfchappy aan.
. i Vervolgends gaven zy op bevel
des Konings hunnen Lastbrief fchriftelyk over, en de Koning zeide, dat hy over eene zaak van zo veel inziens zig met zynen Raad beraaden zou. 1 Doch de overgave van Br as fel, even gclyk die van Gent aan Parma deed den Koning, zo hy voorgaf, aarzelen en van dag tot dag krompen zyne vooruitzigtcn in, te meer, toen de Spanjaarden den aanhang van Guize tot muitzttgt aanfpoorden, het welk redenen genoeg waren, om eenen Vorst, zo onftandvastig als Hendrik de III. aan het wankelen te brengen, en dus liep de gelegenheid, die Frankryk thans bad, om de Nederlanden aan zyne kroon te hegten, en tevens de hoop op byftand, die men hier van Frank' ryk verwachtte, te niet.
Z. Deeze omkeering, waar over men zig naderhand heeft moeten verheugen, zal toen
ze-



È2
GESCHIEDENISSEN DER
zekerlyk grootc verflagenheid gebaard hebben?
V. Het baarde zeker voor dien tyd groote verflagenheid, waar by kwam, dat een aanflag vsn den Graave van Uohenlo op 'ffléftogenbosch mislukte, met groot verlies van
Volk en Krygsgereedfchap. Eenige
kleine voordeden, die de Staatfchen in Friesland, alwaar in dit jaar de Hooge School te Franeker opgericht werd, behaalden, konden ook zo min als de overkomst van Maarten Schenk tot de Staaten Party, niet opwegen tegen het verlies van Antwerpen, om welke Stad te winnen, Parma oneindige fehatten gefpild , en al wat de Kunst des Oorlogs vermogt, en waar van men tot nog toe geen voorbeeld gezien had, in het werk had gefield; waar voor zy ein-
dclyk bukken moest. Aldegonde,
fchoon in de daad onfchuldig, moest echter de ongunst der Staaten eenigen tyd beznu-' ren, als of hy zig om het verdeedigen der Stad niet wakkerlyk genoeg gekweeten had;' doch eenige maanden te vooren was nog
een



vi.B.Pi.nx,
BIL ©IS VAK T1KSJL0M,WOiKDT GEVANGEN ©F 'S GKAVENSTE1N GEBIAM.






VEREENIGBE NEDERLANDEN. 2$'
een oud dienaar van den Staat, en boezemvriend van wylen Prins Willem den I. in ongunst getaakt, en van zyne Ampten verhaten, te weeten de Admcraal Willem Blois yan Treslong. Z. Wat was de reden van liet ongenoegen
tegen deezen?
V. Hy, een fier Zeeuw, toonde zig eerst onvergenoegd op eenige Leden van de Admiraliteit in Zeeland, welke verzuimd hadden lastbrieven uit te geven aan twee Hopluiden, door hem benoemd; bcfchuldigende dezelve daar over voor Graaf Maurits en den Raad der Regeering te Middelburg, tevens verklaarende den Lande geen dienst meer te willen doen, zo de Raadsman Helns en de Advokaat-Fiskaal Valerius niet werden' afge^ 2et> ■_. - Dit werd door Graaf Maurité en den Raad van Rcgcering zo hoog opgenomen, dat Blois yan Treslong daar om varf zyne Ampten ontflageri en te Middelburg gevat en op s' Grayenftein gevangen gezet werd.
Z. Dit was vry fterk gehandeld, dunkt



GESCHIF.DENISS.EN DER.
wy, met eenen Ma* van die Verdienden. Was zyne befehuldiging ten laste van die Hecrcn dan volftrekt onwaar ?
Z. De Staaten van Holland waren bier gantsch niet mede ,in bunnen fchik, en verzochten aan Maurits en aan den Raad, dat zy met Treslong als eenen Edelman zouden handelen, en zyne voorheen gedaane dienften indagtig wezen, ten minden zo ver in Rechten beftaaubaar was. ?yM Huisvrouw, de Graaf van Uohenlo en and"! ren vervoegden zig by Maurits, eifchende dat hy voor zynen bevoegden Rechter mogt gefield worden; doch Maurits en de Raad oordeelde, dat de zaak hun aanging, dat zy bevoegd waren, Rechters over hem te dellen, of dat men zig anders tot de Algemee-
ne Staaten kon wenden. — , In de
Maand van April werd Blois van Treslong voor het gerecht van Middelburg te recht gefield. . De Balj-Uw Z()mer be=
fchuldigde hem van gekwetffe Majefleit, en andere fnoode misdaaden, eifchende zy».
leven en goederen De gevangen in
Zee-



vf. reen tg de nederlanden.
25
Zeeland niemand kunnende vinden , die zyne zaak wilde verdeedigen, ontbood eenen Advokaat uit *s Gravenhagg , die als een feerlyk man zyne zaak deftig voorftond , vorderende inmiddels zyn ontilag onder beboorlyke Rorgtogt.
Z. En bier aan werd, ongetwyfeld, volgends Rechten voldaan ?
V. Neen de zaak werd flepende gehouden. ' De Baljuw, alles zynde bchal-
ven een eerlyk man , konkelde bedrieglyk met den Cipier , welke aan. Treslong aanbood, hem gelegenheid te zullen geven om tc ontvlugten, mits hem vooraf duizend guldens betaald werden , en dan nog duizend guldens na zyne ontkoming, hier omtrent kwam men over een , en rde Cipier bevestigde dit met eenen fchriftelyken Eed. Zo haast de eerde duizend guldens door de Huisvrouw van Treslong betaald waren, {treek de Baljuw die na zig, en maakte te gelyk een groot gerucht wegsns de voorgersoomene vlugt van Treslong, en vorderde hem tot de pynbank, doch
VI. deel. B dit



&6
GESCHIEDENISSEN DER
dit werd hem ontzegd. De zaak werd
va-der flepcnde gehouden. Tc vergeefs klaagde Treslong over de onbevoegdheid en onbekwaamheid van zyne Rechters , als zynde meest Kooplieden , en dus buiten Haat, om over krygszaaken, hoedaanigc de meesten zyner befchuldigingen betroffen , tc kunnen oordeelen. Te vergeefs , zeg ik, verzocht hy, om voor eenen Krygsraad, gefterkt met Gemagtigden van de AlgemeeRe Staaten, te recht gefield te mogen worden, of wel voor den Hove van Holland, maar niet alleen werd zyn verzoek , maar ©ok de voorfpraak van de Koninginne van • Engeland in den wind geflagen , en hy bleef gevangen tot na de aankomst van den Öraaf van Leicester. Deeze Landvoogd gaf hem eerst zyn huis, en daarna *s Gravenhage tot eene gevangenis , en eindelyk in de Maand November van bet volgend jaar 1586 verlof, om te reizen, waar hy wilde, mits onder eede beloovende , op T.lle vermaaning van het Hof van Holl&nd te zullen verfchynen. ■ Daarna deed



VEREENIGDS NEDERLANDEN.
*7
hy met Leicester eene keer naar Engeland^ van daar met Brieven van Voorfchryving yan de Koningin Êlizabeth weder gekeerd , dagvaarde hy den Baljuw Zatter voor het Hof van Holland, dan het Hof deszelfs competente Rechter niet zynde , werd hy ontbeeven, o.n voor het zelve te verfchy-
nen. , Ook ftelde de Wethouderfchap
van Middelburg van tyd tot tyd uit , om de Hukken , tot het Proces behoorende i over te zenden. In het jaar 1588 verzocht Treslong, dat de Advokaat Fiskaal en Procureur Generaal van Holland zyne zaak wilden ter hand neemen, doch deeze verklaarden geene {tof van befcbuldiging tegen hem
te vinden. Treslong, die als een eer-
lyk man, zeer nayverig op zyne eer was, befloot ten laatften elk, die iets tegen hem had, voor het Hof te dagvaarden, en niemand verfchynende , werd hy op den ioden van de Maand Juny des jaars 1595 van alle misdaad zuiver verklaard, waar van hemr ook de Staaten van Holland vry verklaarden.
Bï z. Hoe



'2 8 GESCHIEDENISSEN DER
Z. Hoe ging het toen, met den Baljuw Zomer ? Werd deeze geftraft, en Treslong weder in zyn Ainpt herfteld ?
V. En Treslong en de Baljuw waren voor het afloopen van het Proces reeds overleeden, doch des Baljuws Erfgenaamen werden ingevolge van het vonnis van het Hof van Holland bovengemeld, genoodzaakt de gemelde duizend guldens , die door de Huisvrouw van Treslong aan den Cipier betaald en aan den Baljuw ter hand gefield waren, met de interesten " van dien aan Treslong of deszelfs Erfgenaamen weder uit
te keeren. Het Ampt van Treslong,
als Admiraal van Zeeland, was kort na zyne gevangenneming begeeven aan Jastinus yan Nasfau, natuurlyken Broeder van Graaf
Maurits. Evenwel werd dit alles aan
Blois van Treslong vergoed, wanneer Maurits hem , met goedvinden der Staaten, aanftelde tot Luitenant, groot Houtvester m Valkenaar van Holland, in welke aanzienlyke Posten hy zyn leven eindiade in het
jaar 1594. • Dit geval dus omftandig
ver-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. £9
ha- id hebbende , kcerc ik te rug , om u verder te zeggen, hoe zig de zaaken met Kon'ngin Êlizabeth fchikten , na dat de onderhandelingen met Koning Hendrik ten einde geloop en waren. ■ Nauwlyks waren
de Afgezanten uit Frankryk te rug gekoomen, en hadden verflag gedaan van hunne verrigtingen, of de Heer de Gryze, die van wegen Braband in Engeland geweest was , gaf den Algemeenen Staaten oenen Brief over van de Koningin Êlizabeth, waarby zy aan de Staaten te kennen gaf, dat, hoe zeer bet haar fraertte, dat de zaaken in Frankryk niet naar den wensch der Staaten waren uitgevallen , zy aan dezelven echter deed weeten , dat haare zugt , om dezelve te befchermen , eer toe dan afgenomen was. En op de daar op gevolgde verzekering van den Gezant Davldfon , werd beflooten , de opperheerfchappy aan haare Majefteit aan te bieden , of zo' zy die mogt weigeren , haar om onderfiand te verzoeken. Tot het eerde maakten Amfteldam en Alkmaar zwarigheid , en B 3 . Gou-



30
GESCHIEDENISSEN DER-
Gouda wilde daar toe zo min als te vooren tot Frankryk, Hemmen. Een twaalf¬
tal van aanzienlyke en bckwaame Mannen werden toen naar Engeland afgevaardigd, die den oden van de Maand July ter gehoor by de Koningin werden toegelaaten. Zeer diende ten hunnen voordeele, dat Fi~ Ups ten dien tyde beflag had doen leggen op alle Flollandjche, Zeeuw>]che, Oosterfche, .Engelfche en andere Schepen, hetwelk van die uitwendng was , dat de Koningin terftond in alle de Havens van haar Ryk beflag op alle de Spaanfche Schepen deed leggen , en fchoon zy niet kon befluircn , uit vreeze voor Spanje, en onder den dekmantel van het gevaar, dat daarin voor haare Onderdaanen gelegen was, de opperheerfchappy te aanvaarden, of eene altydduurende befeberming op naar te neemen.
Zo bewilligde zy echter tot het ver-
leenen van ruimer byfland, dan zy tot hier toe gedaan bad , op daar toe bepaalde voorwaarden, welke op den aden Oclober dooide Algemeone Staaten bekrachtigd werden.
Z, Mag



VEREENIGDE NEDERLANDEN. gl
Z. Mas «k u vragen, waar in die voorwaarden hpofdzaaklyk benouden?
V. Haare Majetteit zou ten dienst der Algemeene Staaten , onderhouden vierduizend Knegten en vierhonderd Ruiters,, zo lang de oorlog duurde, behalyen nog zevenhonderd Man, die zy leggen zou in de , plaatzen , welke haar ten ondeipand zouden gegeven worden. Over dit Krygsvolk zou zy aanftellen eenen O verft en van naam, en zyude van het waare Christelyk, Geloof, benevens hem zou zy nog benoemen twee haarer Onderdaanen , die met den Stadhouder in den Raad van Staaten zouden zitten, waarin ook de Overften der verpande plaatzen , Flisfingen , Rammekens
en den Briel toegang zouden hebben.
De gemelde plaatzeu zouden zo Lang in pandfehap blyven , tot haar haare vcrfchootcn penningen zouden zyn goed gedaan. De Overften en daar in liggende Bezettingen zouden aan de Koningin en aan de Algemeene Staaten trouwe zweer ren, en hunnen Godsdienst yry oefenen B 4 naar



32
GESCHIEDENISSEN DER
naar het gebruik der Engelfche Kerk. .
In den Krygsraad zou de Koningin desnoods zodaaniqe Perzoonen rangen (tellen , als haar Algemeene Stedehouder zoude raadzaam oordeelen : Ook zou deeze met den Raad van Staaten befchikking raaaken , op het herftelleh der misbruiken in de Regeering, de krygstucht, het beschikken der geldmiddelen, en verders op alles het geen den genieenen welvaart raakte, raids niets onderneem en de tegen den waaren Godsdienst of de voorregren des Lands.
Zonder tocfteinmïng van haare Ma-
jefteit zouden de Starten noch met den VySnd, noch met eenige andere Mogend-
beid in onderhandeling mogen rreéden. .
De Algemeene Staaten zouden dat zelfde voorregt van haare Majeftelt genieten , en zo men gezamenlyk eene Vloot tegen den aïgemeenen Vyand in zee bracht , zou deeze Vloot ftann onder het bevel van eenen
Engeïfchen Zeevoogd. Doch nadat
Antwerpen, geïyk ik u verhaald heb, aan .Panna was overgegaan , werden 'er in dit
ver-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 33
verdrag nog eenige veranderingen gemaakt, waardoor de Staaten meer byftand , en de Koningin meer verzeekering kreeg.
Z. My dunkt, dat alle deeze Voorwaarden voor Êlizabeth voordceliger waren , dan voor de .Staaten, want de zaaken voorwaards gaande, kon zy haar gezag uitbreiden, en te rug gaande, zig ook daar van onttrekken. Terwyl intusfchen haar eigen belang vorderde , om de magt van Spanje te helpen fnuiken , werden haare oogmer ■ ken niet fchielyk bekend?
V. Ja zeer fchielyk, wanneer zy den Graave van Leicester tot haaren Stedehouder benoemde, hetwelk wel niet zeer naar den zin der Staaten was , maar wat kon men doen, zodra Êlizabeth verklaarde, dat dit haar wil was, men nam immers tot haar den toevlugt, alleen door nood gedwongen, en dus moest men zig zulke fchikkingen laaten welgevallen^ Ook twyhel ik, of men van Leicester toen reeds wel zo veel kwaads venyagtte, als men naderhand ondervond. —— Want niemand der GezanB 5 ten



.34 GESCHIEDENISSEN DF.R
ten b *«««*, befeu^ d0
Ot**»*rti bad site 2yne„ heersch.
M1'd I *« o„ve,ge.vke-
We SM». h,eg aldaar ool; ^ »
«an Leicester ter hsnrl m n.„u
wïf naud gefield ; waarhy aan
£ beV*n ™' *** o„der2„et doen Mar het vermogen dee2ei. ^
"* geraaden was g .
word» Opperheerfchappy „
den, zo men de Atoto,*,, rac£ d
zr ***** » ko„ „si:
men -_ BdT^eyeld, dit gele», ontdekt "ebbende, openbaarde bct.e.ve ailee""~mge„ en ber^lj de met de2el«„, om alle baat2,,g,ige „„. n.e,*cn te doen misbdtten ,
eenen voe, in bet Land Mra, El *•» toe bediende r*» zig va„ Cratf^
«ag om doezen tot de Stadhondetlvte
S4*"1 ™ /A,&tó - *** « /er! en op den tfte,, „n de Mtónd No.
VMh& mrJ »y >h Stadhouder van dee.
2e



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 3^
ze beide Provintiën aangefteld , op den I4dcn deed by den eed op die waardigheid , wordende toen ook vastgefleld, hem voortaan den titel te geeven van gehoor en Vr'infe van- Oranje, fchoon dit Prinsdom eigen'yk zynen ouderen Broeder Filips toebehoorde, die zig nog in Spanje bevond.
• Z. En hy werd zeker aangefteld op een bepaald Berigtfchrift ?
V. Wat zal ik hier op zeggen, Ja of Neen? Want, na dat hy den eed reeds gedaan had, werd 'er een berigt-fchrift ontworpen, en zyn Lastbrief werd wel in het jaar 1587 uitgebreid , doch noch de Lastbrief van Prins Maurits, noch het Berigtfchrift der volgende Stadhouders zyn ze» gefchikt, dat men daar uit de eigenlyke
magt des Stadhouders kan afleiden.
De eeuigfte byzondcrhcid , die daar by is aan te merken , is, dat Maurits de eerde Stadhouder was, die zynen Lastbrief of mftruétie had op naam van de Staaten van die Gewesten, waarvan hy Stadhouder was,
ten blyke hunner Oppermngt. . Om
B 6 dei-



36" GESCHIEDENISSEN DER
deeze Oppermagt te meer te doen blyken, deeden de Staaten van Holland zelfs een nieuw zegel maken met het omfchrift: Sigiltum ordimm HoUandia. Ook werd de titel der vergaaderdc Leden vastgefteid, als: De Ridderfchapi Edelen en Steden van Holland\ rertoanende de Staaten van dcnzelven Landt; . Leicester, van dit alles herig t in
Engeland krygende, toonde zig daar over zeer geftoord, vraagende , wat hy in Nederland te doen had, daar Hollanden Zeeland reeds van eenen Stadhouder voorzien waren? als ook, of men Graaf ^fatahs den titel van Prinfe gegeeyen had , opdat die
koven hem in rang zoude zyn? Men
wist echter met eenige tegenredenen zyne gramfciiap , ten minnen in fchyn, tot bedaaren te brengen. In Holland meende nu de Raad van Staaten van het bewind ontflaagen te zyn, en men kon zelfs naauwlyks de Leden daarvan by één houden; dus was ook het getal der Leden van de Algemeene Staatsverta 'erii g zo gering , dat men genoegzaam tot nu is befliijten kon :
ook



(AO. 15^)6.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 37
ook naaste men met niets , dewyl toch Leicester binnen kort hier vervvngt werd,
Prins Maurits, de Graave van Hohen-
lo en Graaf Willem Lodtwyk werden met eenige Staats-Lcden verzogt om den Graaf te ontvangen , die den 2often van de Maand
December te Vlisfingen aanlandde. >
Men ontving hem hier byna koninglyk. Na eenige dagen vertoevens , en Filips Sidney als Bevelhebber van Vlisfwgen , en Thomas Cecil in den Briel hebbende aangefteld, ververtrok hy van daar naar Dordrecht en andere Hollandfche Steden, in welke alle hy
met groote pragt werd ingehaald. • ■ By
het gemeen in de Steden maakte hy zig tciftond aangenaam, door het ltipt en daag-
lyks bywoonen der Predikaatfiën. Op
den ^den van de Maand January 15C6 werd hy door den Kanfelier van Gelderland, EL lert Leoninus , op eene fierlyke wyze uit naam van de Algemeene Staaten verwelkomd , en drie dagen daarna werd hem de Oppc; 'Landyoogdy opgedi aager.
B 7 Z. En



33
GESCHIEDENISSEN DER
Z. En ging dit nu By. alle de gewesten zonder te^enftreving door?
V. Verre van daar. Friesland wilde in het eerst daar niet in bewilligen ; Holland bedong eenige voorwaarden , byzonder de privilegiën en de belasting betreffende; Het Noorder-kwartier begeerde zyne Gekommitteerde Raaden te behouden. ——. Maar heviger waren de verfchillen over het gezag van den Raad van Staaten, en het liep aan tot den eerften van de volgende Maand , eer 'er deswegens een verdrag met hem getroffen wierd ; vervolgends ontving hy zynen Lastbrief van de Algemeene Staaten , over welken hy weder zwaarigheden maakte, zeggende, dat hem daar by te weinig gezag was toegekend , ook kon men het met hem niet ééns worden, voor dat hem was toegefïaan , dat hy het Berigtfehrift , waar naar hy en de Raad van Staaten zig zouden moeten gedraagen 9 naar zyne zinlykheid hervormde, en hy dat verrigt hebbende, werd het voor den
tyd



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 39
tyd van één jaar op naam van de Algemeene Slaaten uitgegeeven.
Z. Ik zie wel, dat deeze zig zo gemaklyk niet liet leiden , als de Aardshertog, of Don Jan , of Alencon gedaan hadden » maar deeze opdragt der Opper-Landv< ogdye ftrced immers tegen het oogmerk van de Koningin , die geweigerd had , de oppermagt te aanvaarden.
V. Voor het uiterlyke ja; en zelfs om aan Spanje te toonen, dat zy dezelve in dè daad niet aanvaard had , veinsde zy daar over te onvrede te zyn , fchryvende zelfs fcherpe brieven deswegens zo aan dé Algemeene Staaten, als aan Leicester, dien zy hevig beftrafte, dat hy een gezag aanvaard had , hetwelk door haar was afgeweezen. ——— Doch men wist hier te Lande de zaaken zodaanig te ploojen, dat de Koningin zig voldaan hield. Inmiddels dat men hier mede bezig was, vonden de de Staaten van Holland raadzaam , om in plaats van Paulns Buis tot 's Lands Advohaat, of zo als men nu zegt, Raadpenjïond-



4">
GESCHIEDENISSEN DER
ris aan te {tellen Mr Jahan van Oldenbarneycld, toen ter tyd Pcnfionaris of Loontrekkend Raadsman van Rotterdam , niettegenftaandc hy te Amersfoort gebooren was. ! Earneveld vond eene menigte zwarigheden in dit hachelyk ampt, en aanvaardde het op voorwaarde, van terftond zyn ontllag te zullen erlangen , ingevalle van handel, om het Land aan Spanje te brengen , waar voor by bedugt was , als ook dat hy tot geene buitenlandfche bezending
tegen zynen wil zou gebruikt worde?-. .
Dit hem zyndc toegtiiaan , deed hy den Sffx-n Maart zynen Eed, en ontving daarna zynen Lastbrief, twee dagen te vooren opgefteld, waarby zyne wedde op 1200 ponden van veertig grooten bepaald was.
Z. Hoe ftond het thans met de zaaken des Oorlogs ? daar van hebt gy in lang niet gefyroken.
V. Op bevel van Parma was, met den aanvang van dit jaar de Overfte Tasfis in Friesland gevallen. Eenige maanden te vooren had de Graave van Munsfeld eenen inval



VI. D. PI .IV.
J."VAN OliBEKBAHNEVÏLBjWOHBT ADVOKAAI VAN HOIiLANB o



1



VERÉtNlGDl NEDERLANDEN. 41
val in de Bonunelcr.vaard gedaan, doch de Graave van Höhènlo, de dyfcen hebbende doen doeriteeken , waren de Spanjaarden laict zonder moeite het gevaar ontkomen , begeevende zig naar 'j Hertogenbosch. Schenk behaalde in Gelderland etne aanzienlyke overwinning op de Spaanfchen. Mansfeld belegerde toen de Stad Graave, welke door Hohenlo een en andermaal gefpyzigd werd, doch echter kort daarna by verdiag werd opgegeeven door deszelfs Bevelhebber Lubbrecht Turk , lleere yan Hemert, waarvoor hy benevens twee Hoplieden met de d< od geftraft werd. Dit geval gaf echter gelegenheid , dat 's Lauds Ingezetenen tenen haat teren Leicester opvatten, nitt omdat by den lleere van Heteert deed flrafnn, maai omdat hy datzelfde recht niet oefende aan eeiun E: ge!feilen Hopman , JJ'eltz genaamd , die voorheen Aalst aan Spanje verkocht hebbendé, in Spaanfchen dienst was overgegaan, en nu als gevangen in zyne magt was ; a's < ok om de bevordering van zyren Neef Filips.
Sid"



42 GESCHIEDENISSEN DER
Sidney, dien hy tegen de oude gewoonte boven andere en Ingeboorenen Krygsbevelheb-
bers den voorrang gaf. Terwyl men
dus de tweedracht weder voet gaf, belegerde Famcfe Venlo, hetwelk by verdrag aan hein overging, en daarna floeg hy het beleg voor Nuis , hetwelk door den Graave van Nieuweriaar in naam van den geweezen Bisfebop van Keulen, Cerhard Trtichfes in bezit genomen was. Deeze was thans een vlugteling, zynde om het aangaan van een Huwelyk, en het omhelzen van den Gereformeerden Godsdienst afgezet , cn zig in de Nederlanden onthoudende , alwaar hy thans tot zyne fnertc zien moest , dat Parma zig ook van deeze zyne Suid meester maakte. Z. Trok Leicester ook niet te veld ? V. Ja, nadat Nuts en toen Meurs bemagtigd was, floeg Famefe bet beleg v<or Rynberk. Om deeze Stad te ontzetten toog Leicester m?t het puik des Legers te veld . vermeesterde Doesburg, cn belegerde Zutphsn. ——- Parma, om Zutphen te behou-,
den 9



VERÉENlGDE NEDERLANDEN. 43'
den, veranderde het beleg van Rynbcrk in eene Blokkade. Eene Spaanfche Bende, aangevoerd door Guano, werd door de Engelfcben by Warmfeld geflaagen , doch hierby fneuvclde de Overfte Filips Sidney, een man alleen meer waard, dan dj gcheele Spaanfche bende, Maurits had hem twee maanden te vooren vergezeld op eenen togt, waarin zy Axel en eenige omliggende Schanzen hadden ingenomen. Doch gelukkig zou het geweest zyn, indien Leicester alleen gepoogd had, om den vyand te overmeesteren, maar in plaats van dit, bevlytigde hy zig om de Heerfchappy te bekomen over een vry Volk. ■ . Doch ras
bemerkende, dat dit in Holland en Zeeland terilond tegenftand zou ontmoeten , zo verkoos hy Utrecht tot de plaats van zyn vcrblyf, alwaar hy 'er veele gebetten vond op Holland, cn hyronder op Amfleldam , ook vloog alles in Gelderland op z\ne wenken. De lieden, die by tot zyne gemeen 2 aam (te cn vcttrouwdrlc Vrienden en Raadsmannen verkoos, waren zekere Jacob Reingcud, een
Bra-



44
GESCHIEDENISSEN DER
Brabander, en in dat gewest om zyne ontrouw van zyn ampr verlautcn , een geveinsd-godsdicnsïige Huichelaar , welke rol hy zo fttrk en in het oog loopende fpeel • de , dat verftahdigen 'er de fpot mede drceven. De ander was Gerard yan Prounink, een man , geboortig in den Bosch , doch opregter en getrouwer aan zyne Godsdienstbelydenis dan Reingoud, maar daarom metniet min hcerfchende gebreken bchebt , waar onder ondraaglyke hoogmoed wel de voornaamfte ondeugd was. Hier by kwam Daniël Burggraaf, een Vlaming, wiens Afgoden wa.en zyne Beurs cn Buik, en die meer van eenen. Italiaan, dan van ce>;cn Nederlander bezat. ; • Door deeze drje,
welke de vlyërs van zynen hoogmoed en hcerschzugt waren, liet zig Leicester, wat zal ik zeggen"? bellieren of' bederven ? Op hunnen raad was het, dat hy, te Amfeldam, om die Stad , akyd nayveiig , om haajpe, grootheid te bejaagen, aan zyne fnoer te krygen , fchoon ftrydig niet de Privilegiën van Holland, eene Munt opregtte, laatende
al.



VEREENTGDE NEDERLANDEN. 45
aldaar dubbele Rozenobels liaan, met bet wapen van Engeland, die veertig Huivers boven de waarde werden uitgrgeeven.
Dordrecht haatte hem om deeze reden meer dan alle de overige Steden. Amfteldam zelf, meer belang Hellende in de toegenegenheid der Staaten van Holland , dan in die van Leicester, deed den voortgang der Munte ftaaken; en verzette zig, zo wel als de andere Steden tegen een Plakaat, dat hy op het fuik van de Zeevaart had doen uitgaan, dewyl , het zelve Hand houdende, alle Koophandel en Zeevaart zouden hebben
moeten {Klftaan. De klagten zo over
bet één als ander werden ter Algemeene Staatsvergadering ingebragt, en wel in zulk eene menigte, dat zy Lelcstter hadden moeten doen bloozcn. ; Dan in plaats van
dit , verzon by nog andere nieuwigheden , bedienende zig van zyn eigen wapen tot een zegel. Hy rigtte een Kamer van Geldmiddelen op, en benoemde Reingoud tot Thcfaurier daar van, maar de vermaarde Paulus Buis weigerde te gelyk met Reingoud
te



4-6 GF,^CrTIEnEN7SSF,JV DER
te zitten en Lid van dezelve te zmr. —— Echter bekreunde Leicester zig geheel niet om ai den haat en verachting , die tegen zyn perzoon daardoor ontftond. Zyn gewaarde Godsdienst-yver verwierf hem de gunst van de mindoorzigtige Nederlanders , en om zig daarvan meer en meer te verzekeren , bevlytigde hy zig, om fommigc Predikanten in zyne belangen te wikkelen.
Hy verleende hun eene foort van on-
afhanglykheid, ftond hun toe het houden van Synoden buiten de bewilliging der Staaten , gaf hun verlof eene Kérken-Ordening vast te Hellen, en fchikkingen op de Leerftellingen te maken, zo als bun goed dacht. Kortom hy wist hun meestcilyk op hunne zwakke zydc aan te tasten. De Leeraars bier door volftrekt afhanglyk van hem geworden zynde, werd zyn lof alömme ten breeeften uitgemeeten, waardoor hem ook de Gemeente toeviel, en hoe grooter de achting voor hem ten top rees, des te meer
daalde die der Staaten van dat Gewest. - .
Hetwelk zo verre ging, dat men te Utrecht
vol-



VErEEXIGDE NEDER LANDEN» A?
volftrckt het Oppergezag aan Êlizabeth onder bcftier van deezen fnoodcn vyand wilde opdnagen, en dit ging door niet alleen in de Hoofdftad van die Trovintie , maar
zelfs in de overige Steden van dezelve. •
Leicester den loden July van Utrecht naar 's Gravenhage vertrokken zynde, zo werden eenige oogenblikken daarna de Burger-Hoplieden, door twee zyner Afhangelingen aangemaand , om Paultis Buis , die Leicester in meer dan ééne zaak tcgenftond , gevangen te neemen , hetwelk ook ras gefchiedde tot ergernis van veele weidenkenden, eenige andere aanzienlyke Burgers werden de Siad uitgezet. ■ Leicester daarna wederge¬
keerd, veranderde de Wethouderfchap, en befchonk Vreemdelingen met ampren; wordende Vroun'ink door hem tot de Burgeïneesterlyke Waardigheid verheeven.
Z. Verzetten de Staaten van Holland zig daar niet tegen? My dunkt, zy hadden toch hetzelfde te dugtcn.
V. Barneveld bracht hun het gevaar ten duidelykfien onder het oog, en fpoorde hun
aan j



4?> GESCHIEDENISSEN DER
aan, om don Graaf het onb:j(tannbaare dcezer handelwyze met alle derzelver gevolgen voor te (teilen, als ook, om de ballingen in hunne befclienning te neemen, gelyk ook gefchiedde. Leicester , ligt vermoedende , dat hy hier van de bewerker was , deed alle moeire, om Barnevüd te Utrecht te krygen, maar de Staaten van Holland weerden den flag, met te zeggen, dat zy hunnen Advo-
kaat niet mtsfen konden. En in plaats
van Barneyeld aan het lot van Buis bloot te (lellen, deeden zy eenen Steven Paret, die .zig zo met woorden als gofchriften, fchuldig gemaakt had aan gekwetfle Majefteit te Rotterdam vatten, en op de Voorpootte in 'ƒ Ilage gevangen zetten, alwaar by bleef tot den volgenden Zomer, wordende toen onder handtasting ontflaagen. Twee jaaren daarna werd hy gevonnisd, om openlyk te verklaaren, dat hy berouw had, van het geen hy onwaarachtig ten nadeele van de
Staaten had gefchreven. Men bracht
Leicester vervolgends dc ontrouw van zynen vriend Reingoud zo klaar onder het
oog,



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 49
oog, dat hy zig genoodzaakt vond, wilde hy zyne achting niet geheel verliezen, zynen gunsteling in hechtenis te neemen.
Z. En wat ftraf onderging hy,?
V* Geene. Leicester verfchoof het onderzoek zo lang, tot hy gelegenheid vcnd,. om hem te doen ontfnappen. Toen hield hy ,eerst zyn verblyf te Vlisfutgen, verfchuilende zig onder de daar zynde Engelfchen, en nadat Leicester de Landvoogdye had afgedaan, begaf hy zig naar Drusfel, alwa,ar .die Huichelaar den Roomfchen Godsdienst wederom omhelsde, en zyn leven in armoede eindigde.
Z. Gelukte het or.dertusfchen Leicester, ,om. Zutphtn te veroveren, hetwelk gy my gezegd hebt, dat hy belegerd had?
V. Neen. Parma , die , gelyk ik zcide , het beleg van Rynherk had opgebroken , bracht 'er zo veel voorraad binnen , dat Leicester van alle hoop, om meester van de Stad te worden , moest afzien. —— Nogthans veroverde hy drie daar om liggende fchanfen. By het beltonnen van éd-
VI. deel. C ne



5© GiSCtHRDUNlSS-BM der.
sfte dsrafoe bekwam tfo&?»/o eens wonde ïn het aangczigt, waarvan hy echter gelukkig geneezen werd. Roeland Jorh werd tot Ovcr!le van de grootfte Schans aangtfteld; en WilVmm Stanley tot Ovcrfre van Derenter, zeer tegen den zin der Staaten, alzo zy beide Roomschgczind, en in dienst van Spanje geweest waren, tot welken zy, gcïyk wy nader zien zullen, ook weder overgingen. Maarten Schenk, nu zo getrouw voor den Staat, als eertyds voor Spanje, ondernam eenen aanflag op Ny. megen, die door het gedrag der Engelfche
Soïdaaten vrugteloos afliep. Parma
begaf zig, na het eindigen van den Veldtogt , naar Brusfel, en vierde aldaar de Uitvaart van zynen Vader en Moeder.
• • Leicester deed zyne Troepen medej
de Winterkwartieren betrekken , wanneer' hy binnenslands verrigtte het geen ik reeds! gemeld heb, en u in een volgend Gefprek verder melden zal.
VIER-



vs&reen igde nederlanden. 5*
VIER- EN- DERTIGSTE GESPREK,
I M H 0 U D.
geicesttr word met eenen grooien Zilver-vergulden Kop lefchonken. Men fielt hem de bezwaaren tegen zyn bejluur voor. Zyne onderhandeling deswegens met Gemagtigden der Staaten. Opfchudding te Utrecht. Prounick word geweerd uil de Vergadering der Algemeene Staaten. Leicester vraagt hier van de reden. Geeft den Staaten lerigt van zyn vertrek naar Engeland. Hy begeert, dat Prins Maurits hem verzette , hetwelk door Barneyeld gekeerd word. Ongenoegen hier over door Leicester betoond. Zyn gedrag te Dordrecht en te Veere. Der Staaten Afgevaardigden hebben gehoor by de Koningin. Ontvangen een fieekend antwoord. De Koningin eischt nader opening yan 'j Lands zaaken. ZwaaC a tig-



5*
GESCHIEDENISSEN DER
righeden, waarin Êlizabeth zig gewikkeld vind. De Afgezanten vervaardigen eene verdeediging voor de Staaten. Jprk en Stanfèi verraaden Deventer en de Schans over Zutphen. Marchand verkoopt het Slot te Wouw aan de Spaanfchen. Stanlei en Jork ingedaagd, en zwaan geld/ommen op hun hoofd gezet. De Staaten vernietigen Leicesters Plakaat op de Zeevaart. Zenden tenen Brief ter hunner Verdeediging naar Engeland. fVceren de Afhangelingen van den Landvoogd uit den Raad van Staaten. Magtigen Prins Maurits tot het aanneemen van Waardgelder sï Weigeren aan Êlizabeth den uitvoer van Rogge. Slecht gedrag van SonoL Hy fieunt op de gunst der Koningin en van Leicester. Weigert Prins Maurits binnen Medemblik te laaien komen. Bedryven van Prouninck en den Graave van Nieuwenaar ten nadeele van de Staaten. Zoeken de band der Unie te breeken. Tragten Gelderland, Friesland en Overysfel als ook Holland en Zeeland in hunne be.kwgsnjs krygen. Die van Utrecht begeren



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 53: •
ren aan Êlizabeth de oppér:nagt zonder bepaaling op' te dragen. Dtti ook Friesland,, httv.>elk Gezanten ten dien einde naar Engeland zend. De Predikanten vaardigen een hunner ook derwaards af. Eeicester betoont Zyn1 haat legen Buis. Ferklaaring van de Koningin, die den eerlyken Bukorst als Gezant herwaards zend. Verdichte Brieven yan Rethaller en Modet ontdekt. Bukhorst keurt het gedrag der Staaten goed, en yerdetdigt hetzelve. Barneyeld verzoekt zyn ent/lag, en laat zig met moeite beweegen « om in zynen post te blyyen. De Staaten' vermaanen de Predikanten tot hunnen pligt. Voordeelige fiaat der Verëenigde Nederlanden , in tegenöverftelling der Spaanfche Nederlanden. Parma beleegert en verovert' Sluis. Leicester land ten iweedenmaal in Zeeland, tracht vergeefs Sluis ie ontzetten. De Gcmagtigden der Staaten brengen hem de zaaken, geduurende zyn afzyn gebeurd, onder het oog; en by zonder zynen Brief aan Junius. Hy veinst voldaan te zyn.Hohenlo weigert zig met hem te verzoenen* G & ft*



GESCHIEDENISSEN DE4.
De Staaten zyn genoodzaakt, hem nieuwe bezwaaren tegen zyn beflier voor te dragen. Hy doet te Dordrecht voor/lagen yan v/eede met Spanje , die euvel worden opgevat. Ontkent zulks daarna, en word door zynen Lastbrief overtuigd. Inhoud van zyn geheim berichtfehrift. Redenen yan Êlizabeth en Leicester, om dus ontrouw te handelen, Leicester zoekt zig van Barneyeld, Prins Maurits en den Graave v-stn Hohenlo meester te maaken» Hetwelk mislukt , §elyk ook zyn aanflag op Amfeldcm, die gekeerd word door Burgemeester P'ieter Comellszoon Boom. Zyn verfocilyk oogmerk. De Graaf yan ■Niev.wenaar , zyne party te Utrecht yerlaaten hebbende, eifchen de Edelen hunne oude Voorrcgten. Zyn aanflag op Enkhulzen mislukt. Sonol vergast hem te Me. demblik. Gedrag van den Friefchcn Pre. fident Altsma door de Staaten afgekeurd, Hy word yan zyn Ampt yerlaaten. De Staaten verhinderen Leicester in het be~ fchryven van eenen Landdag. Leicester •z-:cki heul by de Predikanten. De Holland-
feke



VEREENIODE NEDERLANDEN.
5'.
ifche Predikanten doen een verloog aan de Staaten. Worden door Barneveld op last der Slaaten beantwoord. Leicester zoekt door oproer in de Sleden het [pel meester te worden. Te Dordrecht mislukt het hem. Oproer te Leiden. Staat dier Slad. Adolf yan Meetkerken, Saravia en anderent manken de Rcgccring by de gemeente verdacht-. Het getal der V/aakers aldaar vermeerderd. Gedrag van Cosmo Pcscarcngcs. Hy geraakt in verdenking. Word te Leiden gevat. Zyne bekentenis. Volmar word im%bIjks geval, als ooi Nikolaas de Maalde te Wouden. Cosmo en Volmar worden onthoofd. Te Leiden word een Pardon afgekondigd ; waarvan Meetkerken 4 van de» IVouwere en Saravia worden uitgeflooten, Jakob IVilliams te Gouda ter dood veroordeeld en Martini gebannen. Leicesters aanflag, om jakob van Zuilen van Nyveld te doen vangen, mislukt. Leicester verlaat de Nederlanden t. fmeekt in Engeland om de befchertning van de Koninginne. Hy beroept zig in het Parlement op haar geC 4 heit»



geschiedenissen der
ham Beyelfchrift, Êlizabeth Vereelt hek
'nfftand te doen yan de Landvoogdy. Dt
Algemeene Staaten fl ellen, geduurende zy;;
'cfzyn , de Regeerins aan den Rand va,
Staaten en aan den Baron IVlllougby, dien de Koningin tot haaren Bevelhebber in plaats van Leicester benoemt. Leicester zend lierbert herwaards met yoorf.agen tot weed*. Be Slaaten zenden om die reden Afgevaardigden naar Engeland. Roeroord door Harten fchenk iemagtigd en weder vtrlaatem Bon by verrasjing ingenomen in naam van
den ouden Keurvorst Truchfes.
V a d e r.jfffc heb u, by bet einde var. •n* voorgaande Gefprèk gezegd, dat Leicesier zig, na bet eindigen van den Veldtogt naar Utrecht begaf, van daar trok by naar den Haag, alwaar by den 6den November ftaatlyk werd verwelkomd , en met eenen zilver-vergulden kop befchonken, die eens mans- hoogte had en. negenduizend gvJdens waardig gefchat werd. Doch, on.
— *ub. aeftze. oetoonmgen van achrjgg
was



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 5f
was röèri yVrfg bezig, om de punten van bezwaar, welke toen tegen zyn beüuur had, in orde te brengen, om hem die voor te leggen, gelyk in een manlyk vertoog gedaan werd. Leicester begeerde over deeze punten met Gcmagtigden der Staaten in onderhandeling te komen , waartoe door hen benoemd werden Barneveld, Silla en Reinier Kromhout van wegens Holland, Caspar van Vosbergen van wegens Zeeland, en Vitus van Kamminga van wegens Friesland. Na lange onderhandelingen eindigde men met een verzoek van voldoenend antwoord op het Vertoog der Staaten, waartoe Lei-
cesier zyn woord gaf. Terwyl men
bier mede in Holland bezig was, geraakte te Utrecht alles in rep en roerc. — De Staaten van die Provintie hadden den Burgemeester Prouninct gemagtigd , om van hunnent wego ter Algemeene Staatsvergadering zittinge te noemen, met oogmerk , dat hy door zynen invloed Holland en Zeeland zoude zoeken te beweegen , tot hen ©odra^en der Opnermagt aan Koningin BliC 5



£8 geschiedenissen der
zaheth. Prouninck verfchcen den nden November in de vergadering der Algemeene Staaten, doch mm weerde hem, als zyndc, omdat hy een Brabander was, niet geregtigd, om Burgemeester van Utrecht te
zyn, u! Jt dat meer is, de Staaten van
Holland namen terftond een befluit , om geene Gemagtigden ter Algemeene Staatsvergadering tc zullen zenden, zo-lang hun het recht, waar op Prouninck tot Burgemeester te Utrecht bevorderd was, niet getoond
werd. Prouninck deed zyne klagten
hier over aan Leicester, die Barneveld en vyf anderen uit de Algemeene Staaten by zig ontbood, vragende, wat men tegen Prouninck had m te brengen ? zy zeiden het. Prouninck toen binnen geroepen zynde , bragt het zyne daar tegen in. Eindelyk betalen de Algemeene Staaten hem, naar Utrecht te gaan , en te zorgen , dat een ander in zyne plaats gezonden werd.
Zoon. Nam Leicester deezen hoon, zy. wen vriend aangedaan, niet euvel op?
Diï feairt if ligt bevroeden , devvy!
d^sr-



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
59
daardoor zyn gantfcbe Plan te niete liep, -=— By eenen Brief aan de Staaten van Utrecht, verklaarde hy, dat by de achtbaarheid van Prounhik zou handhaaven, begee-
rende, dat zy hetzelfde zouden doen. *
Tervvyl Prouninck nog in den Haag was , geraakten de Burger-Hoplieden te Utrecht weder aan den gang, haaiende de gefchillen van het jaar 1582 weder op, en begeereude, dat de Gekoorenen in de plaats der Geestelykbeid uit de Regeering gezet en het eerfle Lid van Staat zou vernietigd worden; waar by zig de Vroedlchap voeg» de , zodat de Stad bier toe op den iften
December befloot. Dit deed de zaak
van Prouninck groot nadeel, dewyl alles thans in de war geraakte, en ook tevens de zaak van Leicester fterk achter uit ging.
Deeze Melde nu in plaats van Rein-
rond, Joris de Bie tot algemcenen Thefaurier en luVps Doublet tot algemcenen Ontvanger aan, welke aanftelling door het loflyk gedrag deezer mannen hem tot eere ftrekte. Kort darrna gaf hy den Scaa-



6o GESCHIEDENISSEN DER
ten kennis, dat zyne tegenwoojdiglieïd in het Parlement van Engeland vereischt werd, beloovende aldaar de zaaken der Nederlanders te zullen handhaaven. Dit berigt
gaf aanleiding tot allerhande bedenkingen , fchoon hy wczenlyk niets anders beoogde, dan de Koningin berigt van den waaren toefïand des Lands te geeven, en met baar te raadpleegen , wat verder zou ondernomen v/orden. —— Hy verklaarde aan Bameyeld en anderen , dat hy niet vertrok uit haat tegen de Staaten, offchoon hem het vertoog van Holland fterk tegen den zin geweest
was. Na vervolgends veele zaaken
gefchikt, toegeftaan en geweigerd te hebben, begeerde hy, dat de Staaten van /Pd. land, Prins Maurits aan het hoofd des Gezantfehaps zouden (tellen, hetwelk de Staat voorneemens was naar Engeland te zenden, dan om gewigtige redenen werd hem hier in zyne begeerte geweigerd; waartoe Bamevela de Steden had doen befltiiten. Leicester toonde zig deswegens ten hoogften misnoegd, zo wel op de Staaten als op deezen
door-



VEaEENlGIMI NEDERLANDEN. Cl
doorzigtigen Staitsman , e i vroeg op een' barsfen toon, wat hy uit naam der Algemeene Staaten , by zyne komst in Engeland , iler Koninginne had aan te dienen ? waarop men hem zo befcheiden en voldoende antwoordde , als mooglyk was. 1
Leicester gaf op den 24ften November het bewind der burgerlyke ziaken cn die des oorlogs , geduurende zyn afweezen , over aan den Raad van Staaten, laatende het beleid van den oorlog te water aan Prins Maurits als Admiraal, en daags daar aan nam hy affcheid van de Algemeene Staaten, hun voor het laatst den Godsdienst en de uitvoering van de beraamde Kerk en-orde ernftig aanbeveelende , fchynende nu in alles
vergenoegd te zyn. Dan zo haast was
by niet te Dordrecht gekomen, of hy toonde op nieuw, dat hy niet gezind was, 0:11 éénsgezind met de Staaten te werk te gaan. Hy ftelde aldaar eenen, Johan Komvai aan als Admiraal over den oord van Vlaanderen, en rechtte eene Admiraliteit te Ooftende op ; zaaken, die de Staaten onmooglyk konden C 7 goed-



■€l (Ao. 1587.) GESCHIEDENISSEN DER
goedkeuren. Van Dordrecht begaf hy
zig naar Zeeland, verblyvende twee weeken te rilsfingcn, en geduurende dat hy aldaar naar bckwaatnen wind wagtehdé was, zette hy de bezetting van Vcere op tegen Prins Maurits. Kortom, by deed niers, of het was genoegzaam ten nadecle der Staaten..
Z. Maar kon men de Koningin hiervan * geene kennis geeven ?
V. Ja zeker, en om dit te doen, werd met het voorgenomen Gczantfchap alle mooilyke fpoed gemaakt. ——De Afgezanten in Engeland ge'and zynde , hadden den sden Febrdary gehoor by de Koninginne, die zy in naam der Algemeene Staaten met uitbondige Lofredenen dankten , voor den tot hier toe verleenden byfhud , en aantooning van de hoope, die de Staaten nog voedden, dat het haare Majeiïeit behaagen zoude, de aangebodene Heerfchappy onder billyke voorwaarden te aanvaarden ; doch terwyl Joost van Men'in, Penfiortaiis van Dordrecht, het woord voerde , gaf de Koningin duf'elyke blyken van haar ongenoegen , en pas had
hy



VEREENTGDE NEDERLANDEN. 6*3
hy geëindigd met fpreeken , of zy voer in hevige bewoordingen tegen de Gezanten uit. Men had, zeide zy, haare dienden met ondankbaarheid beloond , haare ovtrgezondene hulpbenden flegt behandeld ; den Graaf van Leicester gehoond , en hem wel den titel van Landvoogd gegeeven , maar zelf de magt in handen gehouden , die echter, ten voordeele van de Staaten, zyne goederen, zyn leven, en haare gunden in de waagfchaal gedeld had ; men mogt, cn dit bevestigde zy met eenen Eed , de geheele VVaereld dcror zoeken , flegter, noch onberaadener en onhandelbaarer Volk zou men niet vinden dan de Nederlanders : eindigende onder meer andere vernederende uitdrukkingen , met deeze woorden: „ En nog durven de Staaten my 5, om meer byflands vraagen ; maar eer ik „ daar toe verda , wil ik eerbiediger bejeo 9, gening; ik wil weeten , wat 'er in Neder* „ land is omgegaan , en van alles voldöe„ ning hebben."
Z. Dit waren zeker flegte Troostredenen, uit welke de Afgezanten konden afleiden ,
hoe-



*4
GBSCHIEBENISSSN DER
hoedaanigc berichten Leicester haare Majefteit moest hebben medegedeeld. Maar door wat middel wisten zy de Koningin te bevredigen ?
V. Êlizabeth bevond zig juist ten dien tv-
de in eene ongunftige omftandigheid. .
Maria , Koningin van Schotland, was haar, fchoon zy baar reeds negentien .jaaren in gevangenis gehouden had, nog in den weg; de toebereid-zeis , die in Spanje semaakt werden , om haar te verlosfen, en ten koste van Êlizabeth op den Engdfchen Troon te plaatzen, maakten baar zo ongerust, dat zy het gehaatte beftuit nam , om baar te doen onthoofden. Waarby, ten nadeele van de Nederlanden, kwam, dat deeze trotfche Vorftin zig in den Persoon van haaren Gunsteling gehoond achtte. De Afgezanten,
■terwijl Êlizabeth raadpleegde over den dood van Koningin Maria , vervaardigden intusfeben eene Verdeediging hunner Meesters , en terwyl zy daar aan arbeidden , kregen zy het onaangenaam berigt van de verradery van Jork en Slankt, aan welke Leicester,
tc-



Vr.RIiENIGDS MBDERLANttEN'. 6$
üegefi d'.n zin der Staaten, de Sehftn* over' Zutpben ca Deventer had to :ver.rouwd, als öok van eenen Marchand, aa.i wien het Slot1 te Womv , naby Bergen-op den Zoom , door Leicester was aanbevolen. Marchand had dit Slot aan Parma' verkocht,hebbende Stanl-ei cn Jork de Stad Deventer en de Schans over Ziftphen verraderlyk aan de Spanjaarden overgeleverd. Dit berigt, hoe onaangenaam , Helde nogthans de Afgezanten overvloedig in ftast, om de eer van hunne Meesters te verdedigen, en de ontrouw vatrLeicester aan tc toonen.
Z. Deeze trouvvlooze verraderyën moeten een algemeen wantrouwen tegen de Engelfche Bevelhebbers binnens Lands verwekt hebben. Wat deeden de Staaten in die . gevallen ?
V. De Staaten fielden aanz'enlyke Geldfbmmen op de lyven van Stanlei en Jork.. ■■—- De haat regen de Engelfchcn werd genoegzaam algemeen , doch , gelyk 'er geenkwaad zo groot is , of het kan iets goedsvctöorzaaken, zo gmg het ook in dit geval;:
war.t.



00 GESCHIED iNISS SN DER
want de aanhang van Leicester werd daardoor merklyk verminderd , en het gezag der Staaten nam toe , naar maate het zyne verzwakte , waar van zy ook wel dra blyken gaven. Zy heniepen het plakaat op de Zeevaart , door Leicester , ten nadeele van
den Koophandel, beraamd. Ook on ler-
fteunden zy de Afgezanten in het voortbrengen der klagten tegen den Landvoogd , op zodaanige wyze, dat hun Brief in Engetand zelf door mannen van eer en kunde goedgekeurd werd. Alhoewel beide Leicester en de Koningin het euvel opnamen, en allen vlyt aanwendden, om 'er hier te lande eenen verkeerden draai aan te geven , doch het geen alleen diende ? om Leicester te
•meer verdacht te doen houden. De
Staaten gingen ondertusfehen manlyk voort in het haadhaaven der goede zaak ; zy zuiverden den Raad van Staaten van zodanige leden , dia flaaven en afbangelingen waren van Leicester. Zy «agtigden Prins Maurits tot hst aanwerven van tachtig Vaandels Krygsvolk, die aan hm als Stadhouder oude; r-



VER.EENIC.aE KEDEBXANDEN. &7
derwerpende; ook fielden zy goede orde op den Eed, dien de Soldaaten doen moesten ; zy verleenden aan verfcheiden Steden vryheid, om ter haarer veiligheid Waardgeldera te werven; en gingen zelfs zo verre, dat zy aan de Koningin den uitvoer van 2000 Last Rogge heufchelyk affloegen , onder voorgeven van fchaarsheid der graanen en vreeze van duurte.
Z. Dus feheen liet dan uiterlyk gefchaapen,als of men met Engeland breuken wilde, was men bet waaxiyk voorneemens ?
V. Neen, maar men zorgde alleenlyk, dat men niet uit de Spaanfcbe üaverny in de
Engeifcho moge vallen. Doch terwyl
men aan eene nngtke Vorftin daar van openlyke blyken gaf, zo durfde één enkel Man de magt der Staaten trotfeeren. —— Diederik van Sonol, reeds ten tyde van Willem den I, in dienst der Staaten , berokkende thans , vervoerd door waan en heerseuzucht, geen. gerirg fpel. —— Gouverneur zynde van Waifriesland , ha.d hy reeds lang getracht , om dit
W



63
GESCHIEDENISSEN DKR.
Gewest tot eene afzonderlyke heer-
fcbappy te maken. Leicester had-
zynen Lastbrief vernieuwd, en by frond diep in de gunst van hem en van Êlizabeth. Hier op Mout, weigerde ,hy den nieuwen Eed , door de Staaten aan het krygsvolk voorgefch reven. Maurits toog , om hen» daar toe te beweegen, naar Medenblik, maar Sonoi floot hem de poort voor het hoofd,
en weigerde hein den ingang. Veelen
(tónden toen , om hem terftond door geweld tot zynen pligt te noodzaaken , doch Maurits was één van de genen, die verhinderden , dat men tot dit befluit kwam, vertoonende dc gcvaarcn van binnenlandfche onlusten-, die daar uit tc duchten waren. ■ h
Onder de genen, tM&SènWs zaak verdeedigdeu , waren , hot geen gy naauwlyks gelooven zoudt, ook Piedikanten. Sonoi beriepzig daar op , dat hy eerst van zynen E d, aan Leicester als Landvoogd gedaan, moest' ontllaagen zyn, en daar in werd hy uit Engeland geflyfd , tot dat men hem eindelyk
met geweld moest noodzaaken. » Niet
at



VI.B.Pl.1.






vereenigde nederlanden. 6t|
•alleen dat Sonoi dus onrust veroorzaakte ? maar Prouninck, zyne wraak nog niet gekoeld hebbende, ftookte een nieuw twistvuur. . Hy , en de Leden der Utrecht*
fche Regeering , die Afhangelingen van Leitester waren., gefterkt door den Graave van Kieuwenaar , mede door den Landvoogd vergiftigd , en belangsfalven party van Prins Maurits -3 dien de Staaten van Holland en Zeeland hadden voorgellagcn tot Stadhouder van Utrecht , berokkenden iets , dat de gcheele Unie had kunnen doen in duigen vallen. ,——*- Zy toonden zig geftoord, dat de Algemeene Staaten een befluit genomen hadden, om voortaan hunne vergadering te houden in 'j Cravcnhage ; terwyl zy daartoe Utrecht wilden beffernmen, verzoekende die van Gelderland en Qyerysfel, om hunne Gemagtigden derwaards te zenden ; ook nodigden zy 'er Holland en Zeeland mede toe, maar deeze zonden den Brief aan de Algemeene Sta:ten, die 'er niet min e rullig danfeher-
pelyk op antwoordden. De Vroedfchap
van Utrecht beging hier op nog een kwade
pas,



fO GESCHIEOENPSSF.N I>E*
pas , arcrclctide clicn Brief rond aan d« Vroedfchappen der Hotlandfche en Zeeuwfche Steden, doch deeze zaak was zo onberaaden aangevangen en uitgevoerd » dat zy
alömme in het ongelyk gefield werden. .
De Kwaïykgeztnden in Utrecht fmoorden verder bet kwaad niet in hunnen boezem, maar aangeftookt wordende uit Eagelandi hielden zy onwettige onderhandeling met eenige Perzoonen in Overyrfel en in Gelderland , maar byzonder in Friesland, afwaafi *er veelen waren , die even als de Utreehtfchen haakten, om aan Êlizabeth de opper» tragt zonder eenige Voorwaarden aan te bieden en op te dragen , ten welken einde uit dat Gewest , buiten kennis der Algemeene Staaten, en met eene afgedwongene toeflemming van den Stadhouder , Graaf Willem Lodewyk van Nas/au, Afgezanten naar Engeland gezonden werden. De Predikanten
zonden te gelyker tyd eenen Leeraar derwaards , om haare Majefteit om byftand te fmeeken voor ongelukkige Dienaaren van Cod , die zig voor haare voeten wierpen.
Z.



Vt'RBENTGDE NE DER LAN DEM. ?1
Z. Hemel, hoe is het mooglyk, dat me rite hen , by welke men meer v erfland , d<in by het gemeene gros zou moeten verwagten, zig zo veire door eenen Dweper, door eenen Veinsaart , konden laaten vervoeren ! Deeze verzoeken moeten ondertusfehen den Afgevaardigden der Staaten in Engeland vreemd in de ooien geklonken hebben.
V. Niet alleen dit, maar zy moesten tot bunnen fpyt zien , dat dit onbegaanbaar Gezartfchap te London veel heufcher dan
zy, ontvangen werd. Dit verwekte
meermaals hevige woordenwisfelingen tuju fcuen hun cn Leicester, die hun verweet, dat de Staaten Buis, die (zo hy zeide) de galg verdiend had, niet alleen hadden ontftagen, maar ook weder in den Raad van Staaten getrokken, maar men bracht hem onder het oog, dat hy zelf Buis nimmer te recht had willen flellen. —— Eindeiyk ontvingen de Af ezanten der Algemteré Staaten het laatfle befluit van de Koningin, hetwelk zy den siften IMaart genomen bad, en waarby zy verklaarde: Niet genee.



fft G£S C IflEDE pj 1S 5 OER
©tegen te zyn de llecrfchappy tc aanvaar..der , noch gelegenheid tc hebben tot bet i-e,; raeerderen van haaren onderftand, door -d-n oorlog, waarmede zy zelve door Spanje gedreigd werd. Doch dat zy eerstdaags den Baron Uukhorst herwaards zon zenden, om kennis te neemen van den ftaat der ' Nedei landen, waarna zy befluiten zou op bet wederzenden van Leicester en het vermeerderen van den byffcand. —— In Utrecht had men echter reeds veertien dagen te vooren al ander bericht ontvangen, en men wist daar uit de berichten van eenen Rathaller en Modet te vertellen, dat Leicester met meer luister binnen kort herwaards
zou komen. De Utrcchfchen waren
daar op zo moedig, dat zy Gelderland door verdichte Brieven genoegzaam mede aan 't wankelen brachten , waartoe de Leidfche Hoogleeraar Donettus zig eok liet gebruiken.
Z. Zond Êlizabeth ondertusfehen den lieer Bukhorst over, of was dit flechts een voorweudzd ?
V. Neen,



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 73
V. Neen , hy verfchecn zelfs fpoediger dan m.n verwet hal, en de Staaten vonden in hem eenen eerlyken , onpaitydigen en verftanüigen Man ; hy, van alles onderricht zynde , keurde het gehouden gedrag der Staaten van Holland en Zeeland goed, letzelve verdeedigende in zyne Brieven aan den Geheimfchryver der Koninginne , tot fpyt van Leicester en zyne verderflyke aanhangers. IFalfmgham, deeze berichten ontvangen hebbende , deed daar van aan de
Koninginne een getrouw verflag. oi-
denbameveld, op wien de groote last der zaaken het meest aankwam , uit gebrek aan mannen van moed en ftandvastigheid, voorziende den haat, dien hy als een getrouw Vaderlander op zig laadde, verzogt ontflag van zynen dienst , als Advokaat van Holland, en liet zig niet dan met moeite overhaalen, om nog een half jaar in zynen post
te blyven. Om de Kerkelyken in Hol.
land by hunnen pligt te houden, beflooteu de Staaten den Hoogleeraar Adriaan Saravia van Leiden, met twaalf van de voornaamfte



74,
GESCHIEDENISSEN DER
Predikanten in den Haag te ontbieden, alwaar zy ernflig vermaand werden , om bunnen Toehoordcren eendracht en gehoorzaamheid voor de Overheid in te feberpen. Ook werd Junius, Secretaris van Leicester voor het Hof ontboden , en genoodzaakt, om zekeren Brief, door hem van Leicester ontvangen , tc vertoonen , die , nadat hy voorgeleezen was , hem weder werd ter hand gefield, en bevoleu, hoe daar mede te handelen.
Z. Verliepen onder alle deeze twisten de
zaaken des Lands niet geweldig? Ik
vreeze dit te zullen hooren, welke voordeelen Parma daardoor behaalde ?
V. Neen, uwe vreeze is in dit (luk ongegrond. De welvaart der Nederlanden nam ongemeen toe, door middel van de voordeden van den Koophandel ; en daaiëntegen verarmden de Spaanfche Nederlanden zodaanig , dat Steden en Dorpen, ontbloot van bewooners , de akkers in plaats van gvaanen , met rnigte cn wild begroeid waren, zodat zelfs veele sanzien'yke en ade-
ty-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. jrjj
lyke Lieden tot den bedelzak geraakten. En deeze armoede en gebrek aan levensmiddelen , was oorzaak , dat Parma geene zulke voortgangen maakte , als g/ Wet vreesde. Het was niet voor in de Maand Mey, dat by zyn Leger te veld kon brengen , en zyn voorgenomen beleg van Sluis aanvangen, voor welke Stad by bezig werd gebonden tot in de Maand Augustus, gaande toen Sluis by verdrag aan hem over. Terwyl intusfehen de Schans Engelenburg door' Jlohenlo belegerd en veroverd was"hebbende Hautcpenne , die dezelve zocht te ontzetten, daar by het leven ingefchooten. De Schans werd daarna verfterkt, en kreeg den naam van Crevecocur. Genoegzaam op denzelfden tyd, dat Parma het beleg voor Sluis geflagen had, kwam Leicester in Zeeland te rug, en bereidde zig terftond, om de Stad te ontzetten , doch vruchteloos, wytende hy de fchuld • daarvan aan de Staaten , die hem , naar zyn voorgeven, van geld en volk onvoorzien ge- > laaten hadden. Terfrond by zyne overkomst D * brac»-



Jr<5 GESCHIEDENISSEN DER
brachten de Gemagtigden der Staaten volgends hunnen last hem eenige punten onder het oog, betreff nde de beroertens, die geduurende zyn afzyn waren voorgevallen , onder welke zyn fcbryven aan Junius geenzins het minfte bezwaar uitmaakte. Hy vertoefde, om hier op te antwoorden, tot na de overgaave van Sluis, als voorziende, dat de Staaten dan genoodzaakt zouden zyn , aan de hand te komen. En als de Staaten verklaarden , dat zy geen oogmerken met alle hunne handelingen hadden , om zyn behoorlyk gezag te verminderen of te benadeelen, fchecn hy daar me de genoegen te neemen. Doch 'er was geene mooglykheïd om den Graave van Hohenlo met hem te bevredigen , die eerst voldoening van hem begeerde, met aanbod van als dan de Steden , door hem bezet , te zullen ruimen, ja zelfs het land te willen
verlasten. • De verzoening tusfehen
Leicester en de Stnaren duurde ook niet lang, want de laatstgenoemden vonden zig weldra genoodzaakt , om op nieuw nesea
véor-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 77
voornaame punten van bezwaar tegen hein in te brengen. Maar in plaats , dat Leicester daar op een voldoenend antwoord zou geven, toonde hy veel meer, dat het wantrouwen der waare Vaderlanders zo op hem als op Êlizabeth meer dan gegrond was. " Hy deed in eene vergadering te Dordrecht eenen voorflag tot vreede met Spanje , beloovende daar toe den byftand der Koninginne, of, zo de Staaten liever met Parma afzonderlyk wilden handelen , bet was (zeide hy) der Koninginne onverfchil-
lig. Deeze taal klonk den vergaderden
Leden als een donderdag in de ooren. Doch ras ontdekte hy, dat de gedaane voorflag eene gantsch andere uitwerking deed, dan hy verwagt had, dies trad hy te rug, en zocht de Algemeene Staaten, welke hy met duizelven als flaaven in zyne keetenen trachtte te kluisteren , te doen begrypen , dat de Afgevaardigden te Dordrecht zyne meening kwalyk verftaan of verkeerd overgebracht hadden. Doch zyn fchriftely-
|e Lastbrief getuigde hier tegen hein.
D 3 Ech*



75
GESCHIEDENISSEN DES.
Echter ontzag liy zig niet, om het volk op zyne zyde tc houden , eene verdeediging in het licht te geeven, en zwoer vervolgends by zynen graauwen baard, by de kroon der Koninginne, en by het licht der zonne, geenen last tot handelen met Spanje te hebben.
Z. Maar kon men hem in dit geval niet yan myneedigheid overtuigen ?
V. ó Ja, cn zulks was nodig, om de Staaten van Gelderland en Utrecht te overtuigen , voor wien zy de verdeediging ter
harte namen. Der Staaten Afgezant
Ortcl in Engeland, vond middel, om altlaar het geheim berigtfehrift, door de Koningin aan Leicester ter band gefield, magtig te worden. Hy zond bet aan Oldenbdrneveld, die den inhoud daarvan bekend maakte ter plaatze , daar zulks verëischt werd. Uit
hetzelve zag men : ., dat de Graaf zig
„ in zyn voorig. gezag moest doen herftel-
len; eenen vredehandel met Spanje voor„ flaan; en, in gevalle de Staaten daar toe „ ongenegen waren, als da» yerklaaren , dat
haa-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 79
n haare Majefleit in de noodzaaklykbéid „ zou komen, om afzonderlyk met Parma
„ te handelen. Deezen voorflag moest
„ hy aan vertrouwde perzoonen fmaaklyk „ maken, hun vertoonende, hoe men met „ zo kleine raagt zonder den byftand van », Engeland niet kon oorlogen, en hoe zy „ daarentegen in vrede vermindering van „ lasten te wagtcn hadden. Zo Prins Mau» rits en Hohenlo tegen de vrede waren , „ mogt hy hun verzekering geven, dat hy „ die verdrag voor hunne belangen behoorj, lyk zou gezorgd worden."
Z. Wat mag toch de reden van dit bedrog geweest zyn.? Êlizabeth meende het immers zo min als de Staaten, om vrede met Spanje te maken?
V. Niet anders , dan om de Staaten daardoor in de angfte te brengen, Leicester meerder gezag te geeven , en de lasten , hoe boog hy die ook mogt opftellen, ge-
reedelyk te doen opbrengen. Leicester
met alle deeze listen niet voort kunnende, zocht door geweld zyn oogmerk te bereiD 4 ken. —-



8o
GESCHIEDENISSEN DER
ken. Hy wilde den nimmer bevreesder] Ohlenbarneveld, Maurits cn llohcnlo doen vatten, dan de fchraidci heid van 's Lands Advokaat deed ook dit mislukken, en toen zocht hy zig van Amjïcldam meester te maken ; welke S<ad zyne vertrouwelingen gewoon waren de Kerk te noemen. Hy
begaf zig van Utrecht derwaards op den 3den van de Maand Oétober, en men kreeg alhier geene kennis van zyne komst, voor dat hy reeds op weg was ; dus moest alles in aller yl tot zyn ontvangst vervaardigd worden. De Magifhaat , fchoon in' eeen kleine verlegenheid voor verraad en oproer, itelde terftond op alles, behoorlyke orde.
Met den avond kwam Leicester aan
de Regulier spoort , alwaar alles gefchikt was, om hem te ontvangen, zo als gy hier
ziet afgebeeld. De Kapitein Laürens
Jakobszoon Reaal , had met zyn vaandel de wagt aan de poort. Deeze had , uit vreeze voor onraad , zynen Serjant Willem yan Buil doen buiten de poort gaan , en deeze had aangenomen met fluiten een teelten



VI.D.Pl.ij.
AANKOMST VAX jLEICESTEK TE AMSTELDAM.






VEREENIC.DE NEDERLANDEN. Ut
ken tc geven , indien Leicester meer volk by zig had , dan men getrne binnen bad.
■ Buil, geen teeken gevende, werd de
Graaf binnen gclaaten, en in het Latyn verwelkomd door den Schepen Jan Verhee, alzo de Oud-Burgemeester Mr. Maarten Koster , als te goed Leicesters-gezind zynde , het geweigerd had. -e— Leicester werd de Kalverftraat door naar het Trinfenhof geleid.
■ Tegen over eene der poorten vaa dit
gebouw, had Mr. Maarten Koster in de Oude Doelenftraat woonende, eene agterdeur, waaruit men in den nacht een Man , hem gelykende, ten Hove zag inlluipen, en kort
daarna te rug kecren. Daags daar aan
had de Graaf de Burger-Kolonellen en Hoplieden ter maaltyd genoodigd. . Na het
omgaan van een ftyven dronk, werd hun door Daniël clc Burggraaf, een der Vafallen van Leicester, bedektelyk te kennen gegeven , dat zy behoorden hun voorncemen kenbaar te maaken, naamJyk , dat zy gereed waren , um Burgemeesteren by den bals te grypen; doch duidelyker verklaarde hy zig, D 5 dat



$2 GESCHIEDENISSEN DER.
dat men alle avonden, geduurende het verblyf van den Landvoogd, hy hem het woord moest laaten haaien.
. Z. Welk eene fchendaad! Burgemeesteren by den hals te grypcn, en dat door de hoofden der Schuttcrye ? Hoe werden deeze voordellen opgenomen?
V. Op het eerde voordel hield men zig, als of men het niet verdaan had , doch het tweede maakte bedenking , devvyl deeze eer doorgaans aan aanzienlyke perfoonen vergund
werd. > Onder de Gasten bevond zig»
fchoon geen Lid van den Krygsraad zyn de, zeker Vriend van Leicester, genaamd Herman Beffen Rodenburg , met oogmerk, om de party van den Graaf te dyven. Doch terwyl de Leden van den Krygsraad de hoofden by een hadden, over het geven van het woord , treed de regeerende Burgemeester, pietcr Corndiszoon Boom, als Opper-Kolonel, met de deegen op zyde, ter Kamer in, en Rodenburg verneemende , vraagt hy hem, \?a.t hy daar te doen had ? Deeze hier door Wget % antwoordde zeer beteuterd , dat hy
daar









VEREENIGDE NEDERLANDEN.
daar als een opregt Patriot gekomen was. De Burgemeestet gebood hem , terftond te vertrekken, waar op hy , boe ftout anders,
ttillekcns afdroop. . Burgemeester Boom
toen het voorflel van Burggraaf gehoord hebbende, liet het haatelyke daar van, als hem mede betreffende, onbeantwoord ; doch op het ander antwoordde hy : dat niemand 9 dan de Proedfchap , verandering mogt maken s omtrent het haaien van het fVaglwoord.
Z. Welk mag toch wel eigenlyk het voornoemen van Leicester geweest zyn ?
V. liet minfte was, de Regeering te veranderen , en zig daarna meester te maken van een aantal van veertien perfoonen, die alles opzetten tot voorftand van Vryheid en Godsdienst, en zo als. men naderhand ontdekte , was hy voorneemens geweest, die alle veertien , en onder hun den vermaarden Kornelis Pieterszoon Hoofd, ecnT
fchandelyken dood te doen ondergaan. -
Doch de Amjleldammers waren te zeer op hunne hoede. Reinier Kant, op wien hy het mede gemunt hadt, ging hem nietfpreeD * ion,



54
GESCHIEDENISSEN DER
Ren , dan wel gewapend, en verzeld van eenen ltoct gewapende Burgers, die hem aan de deur opwagtten. Leicester , dus-
buiten ftaat gelteld, om zyn oogmerk te bereiken , begaf zig daags daar aan weder
naar Utrecht. Daar komende , vond hy
de zaaken geheel veranderd. De Graaf van Kieuwenaar beter inzien gekreegen hebbende , had zyne party verlaaten , en zig gevoegd by de Edelen, die op het betitel van
hunne Voorregten aanhielden. Hy floeg
toen het oog op Enkhuizen, welke Stad de Kapelle genaamd werd, en welke hy door bewerking van Sonoi in zyne magt meende te krygen ; doch op weg zynde ontving hy berigt , dat hy de Poorten geflootcn zou vinden , derhalven toefde by weinige dagen te Medenblik , daar Sonoi nog meester was. Aj'sma , Prefident van de Staaten van Friesland , had hem op eigen gezag verzogt derwaards te komen , maar ook dit mislukte, want Aistna werd door de Staaten van dat Gewest van zyn Ampt verlaaten , en aan Leicester by eenen Brief keunis gegeeven ,
dat



VEREEN!GDE NEDERLANDEN.
«5
dat het hun niet geleegeii kwam , eenen Landdag te befchryven , en dat de magt daar toe alleen in hun berustte.
Z. Gaf Leicester den moed toen nog niet verlooreu ?
V. Neen nog niet geheel, doch ziende by de Staatsperzoonen niet te kunnen vorderen , bediende hy zig van de Predikanten, die nog door htm begoocheld en misleid bleeven. De Predikanten van Holland hadden de ftontheid , om aan de Staaten eenen Brief en Vertoog te fchryven,en toe te zenden, waar in zy hun tot eendracht vermaanden. Okknbarneveld werd gelast hunnen Brief te beantwoorden, en deeze gaf hun te kennen : dat 'er in hun vertoog niets fond, of de Heeren wisten het, en nog meer daar toe; Bat deeze, niet min dan zy , V Lands welvaart ter harte namen : Dat hunne Afgevaardigden maar naar huis konden keeren, en de Heeren met de zaaken laaten begaan. Hy gaf hun nog een fchriftelyk antwoord op reize mede , waar in zy vermaand werden zig aan het voorbeeld van Vlaanderen te D 7 fpie



o6 GESCHIEDENISSEN DER
fpicgelcn ; op gelyke wyze werd de Regeeriug van Utrecht, die op denzelfden zin als de Predikanten gefchreven had, en byzonder de Burgemeester Prounink beantwoord. —— De laatlte poging van Leicester was , om door oproer de zaak meester te worden. Te Dordrecht zogt men dit aan te vangen, maar het mislukte aldaar ; maar te Leiden
beloofde men zig eenen beteren uitflag. >
Leiden was te dien tydé opgevuld met Vlamingen en Brabanders , die daar , als vervolgde Geloofsgenooten , met opene' armen ontvangen , en van alles wel vooizi.n waren. De vermaardheid der Hoogieeraa-
ren had eene groote menigte Jongelingen derwaards gelokt , en de Pro fesforen en Predikanten waren genoegzaam allen de party van Leicester toegedaan , en hier door lieten zig de Studenten vervoeren ; terwyl eenige woelzieke Gasten den twist aanftookten , waar onder wel de voorbaarigltcn waren , Adolf van Meetkerken, voorheen Lid van den Raad van Staaten , doch om zyhen ©nrustigen aart, onlangs door de Staaten
daar



vi.B.pi.ni.






vereenigde nederlanden. 8f
daar uitgezet, Adrianus Saravia , Hoogleeraar iti de Godgeleerdheid, de Predikant Christiaan van den Wouwere , de Ouderling Jakob Volmar, Jakob Schot, Oud-Schepen, en verder Hobbe Floriszoon, jftv^fa ?mi Zoest, Gerrit Janszoon du Byn , Jan Kab*
beljaauw en Willem yan der Weege. .
Deeze hitften de Gemeente op tegen de Regeering , die hefchuldigende , dat zy de Synode had zoeken te (hemmen , fchryvende de magt, om dezelve te beroepen , alleen toe aan de Staaten, daar 'er echter bevvyzen waren , dat de Prins van Oranje zulks tweemaal gedaan had. . Zy boden ,
zeiden zy, onzuivere Leeraars de hand, enz. Met het begin van Augustus werd aan de Magiftraat berigt, dat 'er een verderfiyken aanflag in de Stad gebrouwen wierd , waar op men befloot de gewoone wagt van 50 man met nog 100 te vermeerderen ; en den eerften O&ober kreeg de Magiftraat van Gouda het affdirift van eenen Brief, waar by de Kapitein Cosmo Pcscarengis, die Voorheen te Leiden gewoond, en daar eene
bank-



33
GESCHIEDENISSEN DER
bank v:n Leening gehouden had , verzocht, dat men de knechten, welke hy door Gouda naar Sonoi zond, lpoedig wilde voorthelpen. Men vatte kwaad vermoeden op Cosmo op, dewyl het aan geen Kapitein Haan kon , om de bezetting te verleggen. Ondertusfchen bezorgde men te AmfkUam en elders, dat die knechten verftrooci raakten, waar op de Kapitein in hegtenis genomen werd , terwyl hy zig te LMen bevond , om de trom te laaten roeren , ter werving van 300 man , op bevel
van Leiaster- • Zo dra Paearèpgis in
bewaaring genomen was, veranderde de geheele zaak , a'zo vejlen , die ichuLUg waren, zig door de vlugc t'zoek maakten.'
Cosmo beleed in een geftreng onderzoek, dat de toeleg was, om met beoidp van het Volk van K'ipk..:in Nicolaas de Manier, en van bet Vendel van ILraugkrc, de Stad te overmeesteren , eenigen uit de Regeering en van de Burger-Hoplieden ge\angen te neemen,
en dus eie hekken te verhangen. De
O uderling Voirnar werd mede gevat, en de MWt
Ier



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 89
Ier te Woerden agterbaald. Cosmo cn
Volmar beriepen zig op Leicester. De gemagtigden der Staaten , en Prins hoorden zelve de gevangenen, cn ontdekten daar by, dat het vermoeden tegen Joost de Menyn , Penfionaris van Dordrecht, ongegrond was. De gevangenen werden , volgens inhoud van hun vonnis , te Leiden voor *s Gravenfiein onthoofd , op den 25fhn October. Ten zelfden dage werd van het Raadhuis te Leiden een Pardon afgekondigd voor de z.ulken , die door ornoozelhtid daar in gewikkeld waren. Doch Jdolf yan Meetkerken , yan den Wouw ere, en Saravia, die naa; Engeland geweeken was, en eenige anderen werden daarvan uitgeflooten. Saravia zoët zig naderhand voor 't Hof van Holland te zuiveren, doch vrugteloos. Te Gou¬
da raakte een Engelsman, Jakob Williams, om dergelyke redenen in hegtenis, en werd ter dood veroordeeld; en zekere Mr. /imbro-
fius Martini werd gebannen. Leicester
iaar&'tegcn zogt zig meester te maken van Bén peifcon van Jabob yan Zuilen yan Ny-
veld9



pO GESCHIEDENISSEN DER
veld , doch deeze werd door een' boef gewaarfchouwd.
Z. Hoe gedroeg zie? Leicester, toen hyzag, op welke wyze zyne Aanhangers beloond werden? Deed hy nog meer pongingen, om het gezag metster te worden?
V. Neen , thans begon by te begrypen, dat bet tyd was , zyn eigen hoofd te ber-
-gen. • Hy be5af z'g naar Engeland , op
eene wyze , die meer vaar eene vlugt dan naar een eerlyk vertrek geleek , houdende zig niet veilig , voor dat by van Alkmaar te Utrecht, te Dordrecht, en van daar te Vlhfingen gekomen was. De Staaten, die geen harts genot g baddfn , om hem vast te houden , zagen hem met b'ydfcbap vertrekken.
■ In Engeland komende , was by niet
minder bevreesd dan in de Nederlanden , dewyl de eerlyke Bukhorst zig gereed maakte » om by wyze van befchuldig ng zyn gehouden gedrag in de Nederlanden op het papier te (tellen. Hy fmeekte dan, met traanen in de oogen , Êlizabeth , om hem door haar gezag
voor (baande, te bevryden» In het Hoo-
ger- \



VIJREENIGDfi NEDERLANDEN. £
gerhuis, in plaats van zyne zaak te verdeedigcn, beriep by zig, met toeftemming van de Koningin , (die door genegenheid en Staatkunde gedreven, zyne begimffigftcr was O op haare geheime berigifchnfien, die zyne openbaare bepaalden, en daarmede moest
het onderzoek een einde neemen. FJU
zaheth, ook ten duidelykften ontwaar wordende, dat baar Gnnftelmg de man niet was , om haar plag in Nederland te volvoeren , beval bom,cm afftand van zyn bewind te doen,en hetzelve aan de Algemeene Staaten weder op te dragen, zo als hy deed in de mannel December, alhoewel de Staaten de Brieven van Afftand eerst ontvingen in de maand van April in het volgende Jaar.
Z. Ik verh,ug my, den Staat entflagen te zbn van eenen Staatkundigen Veinsaart, Maar wat maatregelen namen de Staaten by z>n vertrek? My dunkt, dat het gcvaaUyk zal geweest zyn, de zaaken zo te febikken, dat men tevens de Koningin te vrede hield!
V. Kort ra zyn vertrek droegen de Algemeene Staten >9 Lands Regeering op aa„
den



t)2 GESCHIEDENISSEN DER
den Raad van Siaate, en aan den Baron van JFiUougby , als hebbende reeds het Opperbevel over het Engelsch Krygsvolk, en zynde ook door haare Majefteit tot haaren Stedehouder in de Nederlanden , in plaats van Leicester aangefteld. 1 Leicester , onvergenoegd over de ftrarfen, den oproerigen te heyden aangedaan , zond nog voor zyn vertrek in de maand December, den Heerc Ilerbert tot de Staaten, met nieuwe voorllagen van vrede met Spanje. De Staaten, om de Koningin eenigzins genoegen te geeven , zonden , om deeze reden, Gezanten derwaards , die de vertooning maakten, als of de Staaten 'er niet origeneegen toe waren. En daar mede eindigde de gebaat* regeeiing van Leicester. Ondertusfchen was nien door alle de wederwaardigheden , die dit jaar plaats hadden. grootelyks verhinderd in het voortzetten van den Oorlog. Schenk had wel in de maand January Roeroord bemagtigd, miar moest de plaats in April weder veria iten. De geweezene Keurvorst van Keulen, l^ruchfes, had het vermaak, dat in
de



VRR-EENIGOE NFDERLANDEN. ^
de maand December . op zynen naam, Bon by verrasfing werd ingenomen , waarvan hy op Honslaarsdyk , daar hy zyn verMyf hield,
het berigt ontving. ïn het volgend
Gcfprek zal ik u doen zien, welke gedaante de Regeering der Nederlanden met tenen Stadhouder aan het hoofd voortaan aannam.
VYF-



94 OE SCHIK DENlSSEN DER
VYF- EN- DERTIGSTE GESPREK.
INHOUD.
Gevolgen vr.n het kwaad gedrag van Leices~ ter. Muitcry onder het volk van Sonoi' Prins Maurilt word als Markgraaf van Vcere ingehuldigd. Gedrag van Sonei te Medenhlik. Maurits belegert Medenblik. Elizabslh dringt tot eene Vrede met Spanje het welke door de Staaten geweigerd wordUiteinde van Sonoi. De Vredehandel tusfchen Engeland en Spanje werd afgebroken. Onverwirdyke Vloot in Spanje uitgerust. Gedrag der Staatfche en Engelfche Admiralen. Parma verdubbelt zynen yver, herneemt Don. Mansfeld veroverd Wachtendonk. Prins Maurits noodzaakt Parma het beleg yan Bergcnopdcnzoom op te breeben. Dood van Leicester. Gedrag van Prouninck te Utrecht. Nikolaas yan Meet-
ker-



VBREÈNIGDÏ NEDERLANDEN. 95
kerken van daar naar Engeland gezonden. Prouninck word in hegtenis genomen, en de Regeering te Utrecht word door den Stadhouder veranderd. Muitery te Geertruiden. berg. De Stad word beleegerd, en door de verradery der Engelfche bezetting aan Par. ma overgegeven. De Spaanfchen veroveren Blyënbeek. Ffangois Veere brengt voorraad in Rhynberk. Maarten Schenk bemagtigt de Spaanfche Krygskas by Groningen. Hervat zynen aanflag op Nieuwmegen cn ver. drinkt voor die Stad. Karakter van Schenk* Wreedheid door die van Nieuwmegen aan zyn Lyk gepleegd. Dood van. den Graave van Nieuwenaar. Maurits word Stadhouder van Geld-land en Utrecht. Danper geve gt van Fr. Veere met Varrabnn voor Rhynberk. Aanflag der Spanjaarden op het Leven van Graaf Willem van Nasfau ontdekt, en de Verrader geftrafti Jan Anthonisfen, Vkeadmiraal van Haarlem , doet voor Duinkerken zyn eigen Schip in de lucht fpringen. Togt der Nederlanders en Engelfchen naar Portugal. Klagten der
Fran-.



J><5 OESCHtRDKNISSEN DER
Franfchen , over het gedrag der Engel* fchen. Hendrik de III', Koning van Frankryk , word vermoord. Hendrik de IV, verzoekt de Nederlanders om by(la;td, die hem vergund word. Manhaftig gedrag van Prins Maurits. Breda met list overmeesterd. Maurits veinst Nieuwmegen te willen belegeren» Sterkt de Sêlians Knodzenburg. Verhindert den Vyand in zyne onderneem'ngen , en overmeestert verfcheiden SchansCen. Parma keert uit Frankryk te rug. Nieuwe onderpand , dwr de Staaten aan Frankryk verleend. Aklegonde derwaards gezonden. Fr. Veere wint de Schans over Zutphen. Maurits verovert Zutphen, ook Deventer. Onderneemt het beleg van Groningen. Verandert het beleg in eene blokkade. Noodzaakt Parma het beleg van Knodzenburg op te breéken. Parmd's tweede togt naar Frankryk. Maurits trekt in het land van Waas, wint Hulst, belegert en verovert Nieuwmegen. Word in V Hage met veel eer en toejuiching ontvangen. Belegert en overmeestert Steenwyk. De EngelJ'chen toonen zig
ja-



VEREEKICDB NEDERLANDEN. 9?
jaloers over de voordeden der Staaten. Maurits bemagtigt Ootmarfum cn Koever, den. Verdugo poogt yrugtdoos Koeverden' te ontzette,. Parma krygt bevel, om roor je derdemaal naar Frankryk te trekken . Ijyjerft te Utrecht. De Gr«af van Mans', feld word by voorraad Landvoogd. Het op pcrbejïier opgedragen aan den"Graave ven luëntes en Barra. Slecht karakter van den cerften. Zyne wreedheid hem verleerd J„ val van den Graaf van Nasfau in Luxemlurg, hy behaalt grooten buit. Maurits hlegert en overwint Geertruidenberg. Noodzaakt Mansfeld Creyecoeur te verlaaten. De Graaf yan Solems valt in *t Land van Waas. Fredrik Hendrik word Gouver neur van Geertruidenberg. Maurits zend een deel yan >t Leger naar Fti^l^A »„,
denen daartoe. Hy Jlicht de Schans op de Bourtange. Graaf Fredrik van den B?rg verovert eenige fchanfen. Verdugo zoekt vergeefs de nieuw-aangelegde Jierkte te vermeesteren. Belegen Koeverden. Muiter* onder de Spaanfche Soldaaten. Zwaare
VI. DEEL. R n
Jlorm»



«>8 (AO, I580.) GESCHIEDENISSEN DEK
0orm* Ërneiiai, Aardshertog van Oostenryk, word Landvoogd. Komt herwaards. Zyne onbekwaamheid tot de Regeering. Tragt de Staaten over te haaien lot verè'cnigtng met Spanje. Zend Uartius en Komans ten dien einde naar 's Grayenhage. ■ Zyn yoorflag word van de hand gcwcezen» Renichon en P. da Four omgekogt om I Maurits te vermoorden. In *s Hags en te Bergen op den Zoom geftraft. Hunne bekentenisje. Mislukte aan/lagen van Maurits op *s Hertogenbosch en Maastricht. Hy noodzaakt Verdugo het beleg van Koeverden op te breeken. Belegert en verovert Groningen. Verdugo doet eenen inval in Friesland. Fu'èntes bemagtigt Kameryk.
' Vader. In bet laatfte Gefprek verheugdet gy u, over het vertrek van Leicester. cn dat de Staat van hem ontflagen was; by liet echter nog niet na, kwaad zaad te ftrooïen. Het terug houden der Brieven , waavby hy affbind van het bewind deed , kracht de' Staaten in mcikelyhc verlegenheid J



VER.EENIGDE NEDERLANDEN. p$
heid, want, geiyk ik te vooren zeide, men ontving die niet voor in de Maand April van het jaar 1588. Inmiddels werden de Predikanten en anderen door Brieven tegen de Staaten opgehitst; en deezen hitften ook
weder het gemeen op. . Doch dit nam
een einde, toen men eindelyk de formeele Akte van afftand van hem bekomen had. Maar toen vonden de Staaten terftond nieuw werk, om de muitery der bezettingen van
verfcheiden Steden te ftillen. Deeze
eischten volle betaalinge hunner foldy , ert weigerden de Staaten en Prins Maurits te gehoorzaamen. Onder het volk van Sonoi te Medemblik vertoonde de muitery zig allereerst , cn floeg van daar naar veefe andere plaatzen over. Te Ter Veere werden de Bezettelingen eerst weder tot bedaaren gebracht, nadat Prins Maurits aldaar tot Markgraaf was ingehuldigd, en Wil■lougkby beloofd had , voor de betaalin* «.
zullen zorgen. • Te Medemblik moesten
andere middelen in het werk gefield wor-
tten. ~»« Somt en zyne bezetting eischten E * vol-



100
GESCHIEDENISSEN DER
volle bétaaling , ontwapenden de' Burgcry , ramen het Stadhuis in, en veranderden de Regeering* Noch de Afgezondenen der Staaten, noch Prins Maurits vermogten iets op Sonoi, om hem te winnen. Dus moesten de Staaten tot geweld befluiten, om hem tot reden tc brengen, waar toe niets
overbleef dan de Stad te belegeren.
Prins Maurits, verzeld van 's Lands Advokaat Oldenbarneveld, begaf zig dan eerst naar Hoorn, cn vertoonde zig op den ajftcn February met eenige Vaandelen Noord-hollanders en weinige Soldaaten voor de poorten der Stad. —— Sonoi bleef hardnekkig, en Maurits was genoodzaakt zig voor de Stad te verfchanfen. Van wederzyden werden van tyd tot tyd eenige fchooten gedaan, cn kleine Schutgevegten gehouden.
. De Haven der Stad was gefJooten
door eenige Oorlogfchepen. Ondertus-
feben verzwaarde de nadere aandrang, die Êlizabeth in dien tusfehentyd deed tot eene vrede met Spanje, de kommerlyke vooruitziften zo buiten als binnen 's Lands ; te
meer,



VPREEMGD2 NEDERLANDEN. 1@l
meer, toen Êlizabeth de Vredehandeling te Bourbourg door haare Gezanten met dis van Spanje werklyk deed aanvangen.
Z. Kwam Êlizabeth tot dien flap uit vreeze voor de toebereidzelen , die in Spanje gemaakt werden, of uit wraak, om het geen hier te lande met Leicester was voorgevallen ? Wat deeden toch de Staaten
in dit geval?
V. De Algemeene Staaten, hoe gevaarlyk dit ook fchynen mogt, toonden zig onverzettelyk, en verklaarden tot geenen Vredehandel te zullan verftaan met eenen Vorst, op wiens beloften, noch eeden geen Haat te' maken was. — Medemblik hoopte intusfchen op ontzet door de Engeifche Vloot, die voor Zeeland kruiste, ten minden dit bericht werd aan Sonoi gegeven door Jan Michielszoon , Predikant ' te Grootenbroek. - Dan toen Sonoi, in plaats van ontzet, tyding kreeg , dat Leicester affland gedaan had, begeerde hy met Prins Mauritsin onderhandeling te komen, waarop deeze zyne E 3 In



ÏCU GESCHIEDENISSEN DER
intreede in de Stad deed, en de nodige fchikkingen maakte.
Z. ik verlang te hooren, wat lot Sonoi wegens zyne ongehoorzaamheid te beurt
V. De gantfche Burgery was na deeze verandering zo zeer tegen hem verbitterd, om al de moeilykheden, haar- door hem berokkend, dat Maurits werk genoeg vond, em hem tegen de woede van bet gemeen te beveiligen. — Als hy nog niet afliet, met de muitende Soldaaten te handelen, verklaarden de Staaten van Holland aan de Algemeene Staaten zynen dienst niet langer te bcgeeren , waarop hy zyn ontllag ver. aOgt cn verkreeg, begeevende zig naar Engeland, alwaar hy brieven van voorfchrytitig van de Koningin aan de Staaten verwierf. In het jaar 1593 werden hem tweeduizend ponden betaald op afrekening van de fomme, die by zcide, van den Staat te goede te hebben , ook werd hem een jaargeld van duizend ponden toegelegd , iet welk na zyn ovcrlyden op zyne dochter



VEREENIGD-E NEDERLANDEN. joj
ter zou verftervcn. , Uit Engeland naaf
Worden in Oost-Fries: end gekeerd zynde , onthield hy zig daar eenigen tyd, en eindelik overleed deeze onrustige en wreed© Krygsman in het jaar i597 0p het Kasteel? ten Dyke in Groningerland.
Z. Hoe ging het inmiddels met de Vredehandeling te Bourbonrg? , V. Dezelve werd plotzelyk afgebroken , dewyl Êlizabeth onderricht werd, dat Filips in plaats van oprecht vrede te willen fluiten, zig gereed maakte, om met een ont-zachlyke magt eerst Engeland te overweldigen, waarna de Nederlanden, zo hy meende,, van zelf zouden moeten bukken. ~
De Vloot, welke ten dien einde in Spanje werd toegerust, gaf Filips voor, dat naaide IFest-IndiJn gefchikt was. - De
Voorzienigheid toonde echter thans weder, dat het haar aan gecne middelen ontbreekt, om den hoogmoed van Dwingelanden te ftraffen. De Vloot, die Engeland cn de Nederlanden moest vernielen r bcflond uit 140 meest groote en zwaai* E 4- Sohe-



104 GESCHIEDENISSEN DER
Schépen , en een groot aantal kleiner VaarTuigcn , en was bemand met omtrent 20,000 Koppen, en ftond onder bevel van Medina Sidonia. Panna, om deeze Vloot te onderfteunen, verzamelde in Vlaanderen een Leg.r van 30,000 Mannen, die te Duinkerken in 28 groote Oorlogfcbepen zouden worden ingefcheept. 400 Platbodeinde Vaartuigen waren op zyn bevel fa. men gebracht, om de Levensbehoeften, Volk
en Voorraad toe te voeren. Men had,
volgends den trötfehen aart der Spanjaarden , aan deeze Vloot den naam van de onvenvhinelyke gegeeven. Op het einde v; n de Maand Mev ftak de Vloot van Lisbon in zee, en was genoegzaam in het gezigt van Engeland, wanneer de Koningin door een loos gerugt misleid, dat de V!oot niet komen zou , belast had, haare Vloot te onttakelen en op te leggen. Ten gelukke voor haar Ryk werd de Vloot van Parma het uitloopen uit de haven van Duinkerken belet, door eenige E^gelfcbe, Hollandfche en Zteuwiche Schepen , en Medina, die
last



VEREÊNIGDE NEDERLANDEN. 16£
last had zig met Parma te verëenigen , verhinderd , om Engeland te overvallen. •—— Echter raakte iry op de hoogte van Plelmonlh flaags met den Admiraal Drake. Deeze zo wel als de Hollandfche Admiraal Jonkheer P. yan der Does behaalde verfcheiden voordeden op de Spaanfehe Vloot» zo dat Medina, ziende het onmooglyk te zyn , dat hy zig met Parma verëenigen kon , en zyne Vloot reeds tot 70 Schepen verminderd, befloot, om noordwaards achter Ierland om, naar huis te keeren. Hier werd hy in de Maand Oétober van eenen bccvigen en aanhoudenden ftorm beloopen, waardoor veele Spaanfehe Schepen op de Kusten van Ierland ftrandden. —- Niet meer dan 50 kwamen 'er in Spanje te rug, zynde meer dan de helft der Manfchap gefncuveld , waar onder zig veele Grooten van het Ryk bevonden. Daarentegen hadden de Engelfchen geen één Schip , en flechts honderd man, en de Hollanders niets verloorcn. 2. Dit moet by de Engelfchen geheel E 5 an-



ie6 GESCHIEDENISSEN DER,
aiï'kre denkbeelden ten aanzien van de Nederlanders veroorzaakt hebben, dewyl deeze onderneming der Spanjaarden, zo ik my veibeelde, meest te niet liep, door het binnen bouden van de Vloot van Parma. Deed deeze dappeie Landvoogd niets, om zig over deeze te leur Helling te wree» ken ?
V. Koningin Elizalucth zag by deeze ge« tegenheid dat de Nederlanders meer waren dan lieden, dien zy uit mededoogen de bebulpzaame hand bood ,zy erkende zelfs openlyk ,dat zy het behoud van haar Ryk grootelyks aan htm in dit geval verfchuldigd was. ——~ Parma, fchoon men hem met reden niets te laste kon leggen, kon echter den laster niet ontgaan, en droeg de fchuld van deeze mislukking. Hy, om zig bier van te zuiveren, verdubbelde zyne poogingen om zyne eer te herftellen. —— Hy deed het beleg van Bon met geweld voortzetten, en deeze Stad gaf zig na een beleg van zes waanden, aan hem over, —— Wagtendonk% mmr been de bezetting van Bon zig voor
een



VEREENIGDE NE9ERLANDEN. l9f
een gedeelte hegeeven had, werd door
Mmsfild veroverd. Nu floeg Parmx
het beleg voor Bergen op den Zoom, eu deed al wat men van eenen ervaaie» krygsman verwagten kon, om zig van deeze Stad meester te maken, doch Maurits wist 'er zorg voor te dragen, en als de aanflag van Parma, om zig van het Eiland Thoolen te verzekeren, mislukte, werd het beleg van Bergen op den Zoom opgebroken.
Z. Ik verhenge my over dit voordeel, hetwelk van buiten eenigen ademtogt aaf: Hoe fdiikten zig de zaaken binnens Lands t Begonden de Misleiden nu niet de oogen tc openen, en te erkennen, dat het bellier der Staaten zo flecht niet was, als zy gedacht hadden?
V. Veelen van de Misleiden begonden dit te erkennen, en den overigen ontzonk de moed, met den dood van Leicester, die op den i+den September voorviel. Doch in Utrecht was 'er nog eene meenigte. die hnn voorheen ontworpen plan nog aan.
F' * kleef.



I03 GESCHIEDENISSEN DER.
kleefde. Prouninck was aldaar nog eene pest , wiens befmetting geen einde nam. Hy wist daar uit te werken, dat Nikolaas yan Meerkerks naar Engeland gezonden werd , om te beproeven , of dc Koningin geneg nbeid betoonde, om de flooge Regeering, ten minden van Gelderland, Utrecht , Overysfel cn het beste deel van Friesland te aanvaar ien. De Graaf van Nieuwenaar werd by eenen Brief door ElU zabeth verzogt, om den Burgemeester Prouninck by de aanftaande Magiftraats-verandering in het bewind te houden , doch deeze was zyn grootfte tegenparty, en gaf aan haare Majefteit een volleedig bericht
van zyn perzoon. — Hy was niet alleen
een vyand van Prouninck , maar ook van alle de Engelsch-gezinden , die nog in de Regeering waren. -— Den ndun October, de Verkiezingsdag aahftaande zynde, poogden de beide partyën zig door geweld
meester te maaken. • Nieuwenaar, als
Stadhouder, de meeste magt hebbende, deed Prouninck, en eenige van zyne aam
han-



(AO. l580.)VEfcEENICnE NEDERLANDEN. IO£
hangers in hegtcnis neemeu, waar op de Stadhouder door de Staaten van die Provin de gemagiigd werd, om de Regeering te veranderen, zo als hy deed, vyf dagen
voor den gewoonen tyd. Prouninck
kreeg zulke zwaare befehuldigingen tot zyn hst, dat de Schout zyn hoofd cischte, en hy zou hetzelve verlooren hebben, zo de Koningin zig niet fterk, ten zynen voorde ele
had uitgelaaten. i„ de Maand van
July des volgenden jaars 1589 werd hy uit Utrecht gebannen , en voortaan tot alle ampten onbekwaam gekeurd ; gelyk hy ook zyn leven buiten alle bediening eindigde. • Nog erger fpel berokkende de Bezetting van Geertruidenberg. Deeze, meest uit Engelfchen beflaande , floeg aan het muiten, en eischte betaaling, weigerende niemands bevel te erkennen, dan alleen dat van Willoughby. Men zogt hun wel te vrede te Hellen, en ging een verdrag met hun aan, doch zy fchpnden het, en Willoughby zelf werd van veelcn verdacht gehouden , om dat hy ten deezen tydc de E 7 be-



flO GESCHIEDENISSEN DER.
bezetting nog verfterkte; ook weigerde zyn Schoonbroeder de Stad aan Maurits over
te' geven. ■ In dc Maand Maart van
het jaar 1589, befiootcn de Staaten Geer* truidenberg even als voorheen Mede mb lik , door Prins Maurits te doen belegeren. De Stad werd hevig befchooicn, niettegenftaande Willoughby uit Engeland fchreef, dat de Stad aan Parma zou geleverd worden , zo de Bezetting gcene' voldoening gegceven
vvcrd. De Muitelingen begonden eene
geveinsde onderhandeling, cn rekten die zo lang , tot Panna met zyn Leger zig omtrcnt de Stad vertoonde, aan wien zy de poorten openden cn de Stad veikochten.
Z. Hoe namen de Staaten dit op? Bragten zy hunne regtmatige klagten daar over in Engeland niet in?
V. Dit zoude van weinig vrucht geweest zyn; In plaats van dit verklaarden de Staa» ten deeze Muitelingen, g'cVruenlyk Bsrgver'koopers genoemd, voor fcliefïïiêh en doodfchuldigm , en fielden aanzienlyke fommen
©p de hoofden van alle medipligtigen.
Par-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. Zxy
Parma echter vleidde zig, m dieper {nHoU land te zullen kunnen indringen. —— Hy dèed nu het beleg van liynberk, dat reeds twee jaaren geduurd bad , fterker voortzet-, ten. De Overlle Schenk en de Graaf van Nieuwenaar wisten het beleg nogthans te vertraagen , door telkens nieuwen voorraad in de Stad te brengen , terwyl de Spaanfchen het Huis van Blyenbeek veroverden, hetwelk Schenk toebehoorde. Naderhand bracht de Overfle Francais Veere 'er nog «enigen leeftogt in, gelyk wy in het vervolg
zien zullen. Schenk, door het verlies
van zyn huis Blyenbeek tegen de Spanjaarden in woede onnïoolten , zwoer hun dit ten duurfltn te zullen doen betaalen. Hy vervolgde dan eene bende Spanjaarden, die met eene aanzienlyke fomme gelds op weg waren, naar Groningen, en dezelve achterhaald hebbende, maakte hy zig meester van de Krygskasfe. — Dit verricht hebbende, hernam hy zynen voorheen mislukten aan! ilag op Nieuwmegen, (lellende in eenen donkeren nacht zynen aanflag in het werk.



112. . GESCHIEDENISSEN DER.
met 20 Schepen en 5 Pleiten, wel voorzien van Krygsvolk , vaareride van Schenken» fchans, door hem in het jaar 1535 gedicht, en naar hem genoemd, de Waal af op den ioden Augustus. De St. Antonis Poort werd opengeloopen, en om te fpoedigcr op de markt te komen, werden de yzren traliën aan zeker huis, dat van achteren aan de Rivier uitkwam, uirgebrooken, doch het ongeluk wilde, dat men hier juist bruiloft
hield, en dus op de luen was. Het
gerucht verfpreidde z'g dan fchielyk dooide gebeele Stad, de bezetting kwam in de wapenen, en de inwooners verëcnigden zig met hun. Schenk en de zynen over¬
mand zynde , moesten wyken , en werden al vluztende door de Soldaaten ter poorte
uitgedrongen. De fterke ftroom had
ondertusfehen een gedeelte der Schepen eri Pleiten voorby de Stad doen dryven , en men wierp zig in de overigen met zo veel drift , dat het dén omfloeg en het ander zonk, Schenk zelf in het water ge¬
raakt ,



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 115
rankt, en te zwaar gewaapend, om zig te kunnen redden, liet hier het leven.
Z. Ik heb elders zyn karakter befchreeven gevonden , als zynde een Geldersen Edelman, die van de laagfte kryg$dichfren tot Veldheer was opgeklommen, door Leicester tot Ridder getogen , en die nu eens de fehrik der Bondgenooten en dan der Spanjaarden was. . Die even als Sonoi den
kryg op eene woeste wyze voerde, bindende zig aan wet noch regel, en ontziende
vriend noch vyand. ; Bemind by de
Soldaaten, gehaat by het Volk en de Re-
goerders. . Een man, die alle hoedaa-
Bigheden bezat, tot ftoute ondernemingen nodig, doch die het aan een goed overleg fö.utyus haperde ; wiens ftoutmoedigheid menigmaal zyne voorzigtièheid vooibyMrecfde. Strookt dit afbeeldzel met de waarheid ?
V. Volmaakt ; hy was nu in het veer-
tigfte jaar van zynen ouderdom , wanneer hy op de gezegde wyze fneuvelde. Die van Nieuwmegen haatten hem bovenmate,
na



114
GESCHIEDENISSEN DER
na va-loop van eenige dagen vischten zy zyn lyk op, en oeffendcn aan hetzelve hunne wraak, want het ligehaam. gevierendeeld hebbende, {telden zy het met het hoofd op en omtrent de St Antonis Poort ten toon, 1 Dan zyne Soldaaten zetten dit weder die van Nieuwmegen, welke in hunne handen vielen, betaald, doodende hen op de wreedfte wyze ; men haalde eindelyk de flukken van zyn ligehaam van de muuren af, en deed die in eene kist, welke Prins Maurits, twee jaaren laater , met groote pracht , in het graf van de Hertogen van Gelder , in het choor van de St. Stevens Kerk liet. begraaven.. . Twee maanden daarna kwam dc Graaf van Nieuwenaar ongelukkig om het leven, wordende door twee nieuwe fchietgcrccdfchappen, die hy bczigtigen wilde , en die onaelukkig los fprongen, te Utrecht zodaauig getroffen , dat hy dood ter aarde viel; met zynen dood kwamhet Stadhouderfchap van Gelderland en Utrecht mede aan Prins Maurits. De Staaten zonden inmiddels nieuwen toevoer naar Ryn-
berk,









VÏREENIGDE NEDERLANDEN. (Ao. I5OO.) lig
ierk , onder bevel van den Graave van Overftein, den Baron Podeütz en den beroemden Francois Veere, die, zo wel a's zyn Bloeder Uorathis, een Engclsch Krygsbevelhebber, en een man van £rooten naam
was. . Varrabon, die in naam des Kch
nings Stadhouder van Gelderland was, poogde hun den doortogt te beletten ; waarop van weerszyde met moed en dapperheid geftreeden werd, doch in het einde moesten de Spaanfchen wyken; de nederlaag, die zy leeden , was geweldig, en Fr. Veere behaalde daar by grooten roem, zodat hy tot de
hooglte krygs-ampten bevorderd werd.
Hy kwam dus in Rynberk, en bragt te wege, dat de Stad de blokkade uithield tot in het jaar 1590 , wanneer zy dn sden Eebruary aan den Graave van Mamfdd overging. Op dien zelfden tyd gaven de
Spanjaarden op nieuw een blyk van hunne ontrouw en moordzugt.. Eerlyke, dappere Mannen van beproefde trouwe en ftandvastigkeid, die zy met de wapenen niet konden overwinnen, ftondeu ten doel van hun-
neis



iiS
GESCHIEDENISSEN DER
nen moordlust. Dus waren, om op zulk eene verraaderlyke wyze Graaf IVÏllem van Nasfau, Stadhouder van Friesland te doen omkomen, op last des Konings, en niet zonder medewecten van den Hertog van Parma, omgekogt Sanchio de la Rofa en Pedro Moralis, doch zy werden ontdekt, by Kollum gegreepen , van bet feit overtuigd a onthalsd en gevierendeeld.
Z. Na het my toefchynt , ging het nog gantsch niet voordelig voor de Staaten met den oorlog te lande. Ik merk wel , dat prins Maurits verfcheide Steden behield cn van de belegering verlustte, maar dit belette echter niet, dat Parma nog fteeds in het veld de meester blééf. Hoe ging het ter zee, na dat Spanje met de zogenoemde o«verwinnelyke Vloot, zo veel nadeel geleeden had P
■ V. De fchade, die de Spanjaarden daar by hadden ondergaan, maakte de Nederlanders ffcout , en dit gaf aanleiding tot verfcheiJen voorvallen , die wel goeden buit aanbragten, maar ook aan eene groote menig.



VEKEENIG3E NEDERtArfDEff.
nigte menfchen het leeven kostten. !
Zekere Jan Anthonisfen, Vice Admiraal van Haarlem, bevond zig raet zyn Schip alleen voor Duinkerken, om de Rovers van daar het uitloopcn te beletten, terwyl de andere Oorlogfchepen in Zee waren , om de vySnden op te Ipooren. De Duinkerkers hadden dit zo dra niet vernomen, of zy kwamen uit en omfir^elden zyn Schip met vcrfcheiden groote en kleine Vaartuigen; door de menigte overmand zynde, kon by de entering niet beletten , doch in plaats van zig over te geven, ftak hy het vuur in zyn eigen kruidkamer en vloog dus met zyne befpringers in de lucht Dit was echter niets in vergelyking van den Zeetogt, die ondernomen werd naar Portugal, onder voorgeven van Don Antonio , 'verdreeven Koning van Portugal weder op den troon te herfl-ellcn. De Vloot belfond uit Engelfche en Hollandfche Schepen , d>cli°de aanflag, om Lisbon te bemagtigen, liep te niet, vooreerst door dien' men zig by Biskaaien te lang met plunderen en verbran*
den



lït GESCHIEDENISSEN DER
den der Schepen ophield, cn ten tweeden door het terug blyven van den Engelfchen Admiraal Brake. De Vloot kwam derhalvcn , veel volk verloorcn hebbende, nogthans met goeden buit te rng, en Don Autonw won 'er niets by, dan dat hy reden gefcrecgen had, om zig over de Engelfchen te beklaagen. Ook hadden zy door hun roofzugtig gedrag regtmatige oorzaaken van klagten gegeeven aan de Oosterlingen, van welken zy op deezen togt insgelyks veele Schepen genomen hadden, onder voorgeeyen, dat zy mondbehoeftens tot den vyand voerden, en dewyl de Nederlanders zig daar aan niet hadden fchuldig gemaakt, werden zy in veele gevallen, door de Hanze-Steden boven de Engelfchen bevoorregt , hetwelk gevoegd by den nayver over den Koophandel , die hier hoe langs hoe uitgebreider werd, eenen afgunst by de Engelfchen veroorzaakte , welke daarom weigerden den byftand, dien zy aan de Staaten verleenden, te vermeerderen. Doch hier te land begon reen te bemerken , dat Prins Maurits
ver-



VCREENIGDE NEDERLANDEN'. Iï£
verftand en raoeds genoeg bezat, om de zaaken met de Staaten te bellieren , en derhalvcn deed men door de in Engeland zynde Afgezanten, bewerken, dat mihughby niet tot de waardigheid , welke Leicester bezeeten bad, verbeeven werd. Dus toonde men niet alleen, dat men minder om de hulp der Engelfchen verleegen was, dan te vooren, maar Koning Hendrik de III , voor wiens troon men als 't ware, met geboogen knieën voorheen om hulp gefmeekt had, vond zig in de noodzaaklykheid gebragt , de Nederlanders, ter flilling van de beroertens in Frankryk ontdaan , om byftand te fmecken, en deeze Vorst vermoord , en opgevolgd zynde door Hendrik den IVden, werd deeze door de Nederlanders met 30,000 kroonen, krygs- en mondbehoeftens, en naderhand nog met vyf Oorlogfchepen , onderfteund.
Z. Waarlyk eene verbaazende verandering ï Ik verheiige my de zaaken zulkcn keer te 2ien nemen. Nu verwagt ik, dat men niet
lan-



120
GESCHIEDENISSEN DER.
langer verweerender, mam- ééns aanvallender wyze den oorlog zal voeren ?
V. De togt v?n Parma naar Frankryk tot hulp der oproerigen aldaar, veroorzaakte ook veel goeds, want daar door werd de vyiindlykc magt zeer verzwakt, en de Staaten kreegen daardoor, gelyfe gy wel hebt aangemerkt , in de daad gelegenheid, om aanvallender wyze te oorlogen, en binnens lands de zaaken , het beduur des Lands raakende, op eenen beteren voet te brengen , byzonder die van de Admiraliteit. Prins Maurits deed, volgends het getuigenis van //. de Groot, al wat van een?n dapperen Veldöverdcn kan begeerd worden. Hy hiJd de vestingen in eenen behoorlyken ftaat van tegenweer, en zorgde, dat alom goede wagt werd gehouden. — Hy wist door zyne ervaarenheid, die vm dag tot dag toenam, de bekwaamde Legerplaat.
zen uit te kiezen. Het dormgereed-
fchap was altyd by de hand. . flec
Krygsvolk, tot hier toe zeer onbedreeven m Veldflagen en het aantasten van Sterktcns,
Jeer-



(Ao. I500.)vereemgde nederlanden. 12*
leerde hy, door zyne eigene oefening, op eene betere wyze te paard ryden , de gcïederen te bewaaren, Ipyze met zig te voeren, en aan loopgraven en borst weeringen te arbeiden. Zyn Leger werd dus een Oefenfchool der Krygskunde, en hierdoor als ook door de verbetering van het bellier der zaaken, kreeg de Staat eene gedaante, die hy
tot hier toe niet gehad had. De eerde
gelukkige onderneming was , dat men zig in het begin des jaars 1590 door eene krygslist van Breda meester maakte. Filips'yan Nas/au, broeder van den Stadhouder van Friesland was 'er de aanraader van, en de Kapitein Karei van Heraugiere gaf'er'met deszelfs voorweeten aan Maurits opening van, die de uitvoering aan hem en Lambert Charles , als mannen vu onverfchrofckcn
moed, toevertrouwde. , Heraugiere wist
Adriaan Janszoon van Bergen een TurffchipPer, die gewoon was, de bezetting van het Kasteel van Turf te voorzien, in zyn belang
over te haaien . De twee Hoofden koo-
zen uit verfcheiden Vendels, zeventig rappe VI. deel. F Gas-



122
GESCHIEDENISSEN DER
Gastendie in het Scbfp, dat van boven met Turf gedekt was , * verborgen werden. De ftrenge vorst, gebrek aan voedzel , laag water cn andere toevallen maakten den togt ten uiterft.cn gevaarlyk. Zy naderden bet
Kasteel niet voor den sden van Maart.
Een Korporaal, gezonden om het Schip te doorzoeken, was by geluk zo onaatzaam , dat hy geen het minfte onraad vernam , daar, als hy langer vertoefd had, het hoesten der Soldaatcn , waarmede veelcn gekweld waren, de zaak noodwendig zou verklapt hebben, fchoon de Schipper, om het geluid daar van te verminderen, geduurig de
pomp deed gaan. De bezetting , om
brandftof verleegen , was yverig bezig met de Turf, nadat zy het Schip hadden helpen binnen flccpen , te losfen , het geen eene nieuwe vreeze aan den Schipper veroorzaakte , alzo zy daar mede voortgaande, fchielyk de zoldering zouden ontdekt hebben. Dus gaf hy, veinzende benevens
zyne knechts tc zeer vermoeid te zyn, aan het werkvolk ecu' drinkpenning, zeggende,
op



V»R*8»IGB« NEDERLANDEN. 123
op morgen de rest te zullen iosren. Dus van hun onttogen zynde, bragt Heraugiere onder begunftiging van het maanlicht, zyne' Soldaaten uit het Schip, temyl de poni. pen om het gedruis niet te doen hooren fterk gaande werden gehouden. —_ De' Schildwagt, verrascht zynde, werd «fl» fflaakt, en de overige van de bezettin/^ het binuenfte van het Kasteel gedreeven Pjulo Anionio Lmdfavechia had hier, by het deezen zyn, vaders , het bevel , "doch «-er drtft dan ondervinding bezittende waagde hy eenen uitval met s te,, waar' van de meesten gedood werden, en hv *e' vangen genomen, de overigen namen dé vlugt, tervvyl Heraugiere belette, dat de Burgers de bezetting niet te hulp kvva, men. r *
2. Had Prins MM» nict g d UMt by de ha„d tc zy„, om decze fcere mannen te onderftcuncn ?
V. Ja, hy en de Graave van Hohenlo waren niet verre van daar geleefd, cn zy hadden zodra hier van geen berigt gekreeF 2 gen



124
GESCHIEDENISSEN DER
gen, of trokken met een gedeelte van het Leger derwaards , cn bunagcigden ook de Stad , in welke Prins Maurits, als in zyn Vaderlyfc Erfgoed , eene plegtige Intrede
deed. De Staaten beloonden allen die
deel in deezen aanflag hadden gehad, ryklyk met gefchenken, onder anderen werd aan den Advokaat Oldenharneveld een fchoonc vergulden Kop gefchonken , waar op de gantfche Gefchiedenis kunstig gedreeven
was* De Graaf van Mansfeld, die in
het afzyn van Parma het bevel over 's Ko«iugs Leger had, kreeg terftond orde, om de Stad en het Kasteel te herneemen , doch Heraugiere, die 'er tot Bevelhebber was aangefteld , maakte van binnen aUes tot cene
bekwaame verdeediging gereed. Prins
Maurits trok met zyn Leger in de P,etuwe, voorwendende, Nieuwmegen te willen belegeren , Mansfeld brak toen .het beleg van Breda op , om Nieuwmegen te bewaaren. . prins Maurits, niet van zins het beleg voor die Stad te flaan, deed de fchans Knedzenkarg aanleggen , om daar mede de
ftad



VEREENIGDtf NEDERLANDEN. X2~
Stad te kunnen WoKkeèrea en befbhieten * Hy belette verders, geduurendc den gant' clten Zomer, den vyiind, om iets van belang te kunsen verrichten, terwvl hy integendeel nog verfebeiden voordeden behaalde vermeesterende het huis te fiW, de fcbanfen Ttlsnout en Crevecoeur, het huis te m<kl, de fchnns ter Heide, de fchans tioozendactl en Steenbergen.
Z. Dit zal ^ wel fpoedig uit Frankryk hebben doen te rug fceereh. Wat verachtte by daar, om de binnelandfehe beroertens te (lillen of op te ftooken ? .V. ï« vvas Parma wel gelui!*, om Ko. n-ng Hèndfik den Ilden het beleg van /W te doen opbrcekcn, maar hy kwam vervolgends met het einde van het jaar in de Nederlanden terug, cn vond zyne zaaken m ficenc v°ordeelige gefteldheid; de bezet tingen van velheiden (leden waren aan het rnuxten geflagen , en de Afgezanten der Dart che \%rftên klaagden aan hem en aan de Staaten, over het fchenden van hun grondgebred; deeze werden van Farneze Ltsf.
F 3 doch



126
GESCHIEDENISSEN DER
doei] van de Staaten minzaam er ontvangen
en beantwoord. ■ Op bevel van den
Staat waren ook vyf Oorlogfcbepen naar Frankryk gezonden, ter beveiliging van de Kusten. Ook werd de lieer van 'St. Aldegonde, die dus lang buiten openbaare bediening geweest was, gefield in de waardigheid van Gezant der Algemeene Staaten aan
het Hof van Hendrik den lVden. Or-
tel, de Agent der Staaten aan bet Hof van Êlizabeth, overleed den 3den Oélober te London, en werd naderhand opgevolgd door Noè'l van Karon.
Z. Ik verh.ug my, dat dit jaar Zo gelukkig ten einde liep, cn verheelde my, dat het volgende nog gelukkiger zal geweest zyn, zo uit hooide van de verdeel'ng der Spaanfehe Krygsmagt, cn uit de onwilligheid der Soldaaten , als wel vcornaamlyk uit de bekwaamheid, die Maurits onder het bellier van den fchranderen Barnevdd deed blyken , en dus dat de Staaten meer en meer gelegenheid gekreegen hebben , om aanvallender wyze te we;k tc ga^n. En
ik



(Ao. 1591.) VEREEN IGD3 NJ0F.RIANDEN. 127
ik verlang te hoeren , of de uitkomst aan myne vcrwagting zal beantwoorden? . V* Voll^kt. De voordee'en, die in bet jaar i59i behaald werden, overtroifen verre die van bet verttreeken jaar. Het Le¬
ger van den Staat werd magtig vqrfterkt. ' Aan den vermaarden Engelfchen Krygsbevelhebber, Francais Veere, werd bevolen de fterkte over Zutphen aan te tasten waarvan hy zig door de volgende krygslist
mester maakte. Eenigen van 2vne
Soldaaten vermomd in het gewaad van Boeren en Boerinnen, kwamen als vlugtende met hunne goederen by de fchans, ingelaaten zynde, overmanden zy de bezetting, en maakten met byftand van anderen, zig van de fchans meester ■ Daags daaraan vertoonde zig Prins Maurits met een gedeelte van het Leger voor Zutphen, hetwelk kort
daarna zig aan hein overgaf. Van hier
trok hy Leventer, waarin Graaf Herman van den Berg het bevel had. - De
Overfte Vette- om de fchande van het verraad van Stanlei af te wisfehen, betoonde F 4 in



GESCHIEDENISSEN DER
in die beleg wonderen van dapperheid, c>j de Graaf van den Berg, om te toonen, dat hy het wel met den Koning meende, verdeedigde de Stad met gelyke dapperheid. —- Nadat Maurits, geduurende acht dagen , Deventer had doen befchieten, beval hy de plaats te beltonnen, verfcheiden aanvallen werden mannelyk doorgedaan , doch de bezetting, den moed verinoren gevende, dwong den Bevelhebber, die zwaar gewond was, tot de overaaavc, zo als dan ook op voorwaarden gefchiedde. Daarop volg¬
de eene oii^erhèemiflg van meer belang , namelyk het beleg v n Groningen. Verdugo deal al , wat in zyn vermogen was , om het beleg voor te komen: Maurits vrcezerfc de , dat de Srad Ferdu^o's troepen zou innemen, deed een groot gedeelte van zyn Leger aftrekken , en veranderde het beleg in een blokkade. Hy wierp toen een oo^ op Steemvyk, doch vernemende, dat Parma Groningen wdde ontzetten, maar van plan veranderd zynde, het Fort Knodzenburg tegen over ' Nieuwmegen belegerd had ,
fpoed»



VEREENIODE NEDERLANDEN. 129
fnoedde hy zig herwaards , cn hoe fier Farneze was, hy moest den. fpyt ondergaan, om voor den jongen Held liet veld te ruimen, hoewel hy de laagheid hier van bewimpelde met de nieuwe beveclen van Filips. die hem andermaal gebood, met dc grooifte magt naar Frankryk te keeren, cn geen meer Volk in bet Land te laatcn, dan ter verdeediging nodig was.
Z. Met deeze verkeerde (taalkunde van Filips, deed Maurits zekerlyk zyn voordcel?
V. Zeer zeker deed hy dit. En fehoon de aftogt van Parma een meestciftuk van krygskunde was , waarmede hy grooten Jtocm behaalde, naderde Maurits, om met deezen aftogt zyn voordeel te doen, nadat Knodzenburg verlaaten was , Nieuwmegen , en ftookte het vuur van onëenigheid aan, dat in die Stad fmeulde ; het echter nog niet geraaden vindende, om haar te belegeren, deed hy zyn Volk de Winterlegeringen betrekken. —- in perzoon begaf hy zig naar Zeeland, en eenige benden vezameld F 5 heb



Ï.P GESCHIEDENISSEN DER.
bende , viel by in bet Land van Waas, cn veroverde , in een beleg van vyf dagen , Hulst in de maand van September; en Helde het geheele Land van Waas onder brandschatting. —— Dit verrigt hebbende, deed hy met allen fpoed het Leger weder te veld trekken , en verlterkt door Graaf IV'ülcm Lodewyk, floeg hy het beleg voor Nieuwmegen; de Stad hebbende doen opeis 1'chen , kreeg hy een fpottend antwoord : Prins Maurits was een jonge Vryër, zeiden zy , cn Nieuwmegen eene oude Vryster, daar hy om kwam, dan hy zou meer arbeid moeten doen, om haar te krygen. Daar op werd de Stad uit
het fort Knodzenburg heftig befchooten.
De Gemeente geraakte daardoor aan het woeden tegen de Magiftraat, cn rustte niet, voor dat deeze beloofde, met Prins Maurits in onderhandeling te treeden, en op eerlyke voorwaarden de Stad te zullen overgecven.
Zo als dan ook gefchiedde, en nadat
Prins Maurits daar alles naar zynen zin gechikt had, begaf hy zig naar 'sGrave.nhage, llwaar hy met 20 veel gejuich en dankër-
ken-



VEREENICDE NEDÊRLAN&EN. l3ï
kentcnisfe ontvangen werd, als "zyn doorluchtige Vader, wiens bewind men gelukkig geweest was, nooit gefmaakt had.
Z. Dit waren fterke prikkel* voor eenen Vorst van zyne jaaren; werd hy niet verblind door den roem, dien hy behaald had?
V. Neen, zo lang de getrouwe Barneveld zyn raadsman en beftuurder was, was hy daar voor beveiligd; hy erkende zelf, dat de voorfpoed der wapenen en het gelukkig flagen zyner onderneemingen grootendcels moest worden toegefchrecvcn aan de afwending in Frankryk, welke de magt van Spanje verzwakte, en om die gaande te houden, bewoog hy de Staaten, om nieuwe onderftanden naar Frankryk te zenden , offchoon Koning Hendrik de IVde, door overmaat van meed, dikwils merklyke misdagen be. ging. De flaatkunde vorderde te zorgen , dat Parma noch Filips meester over Hendrik wierden. Doch boven al vermaande hy de Staaten, het oor niet te leenen aan voortogen van Vredesonderhandelingen met Span-



GESCHIEDENISSEN DER.
je, evenveel van wie dezelve aan lnm mogten gedaan worden. Mén was gereeder in het tocflemmen van deeze twee vooiftclien , dan in het beraamen van het plan waarnaar de krygsbedryven met den aanvang van dit voorjaar 1592 zouden worden aangevangen, en het liep aan tot de Maand van May, eer Maurits zig met een Leger van S- of 5000 man voor Steetiwyk vertoonde. Deeze Stad had tot haaren Bevelhebber eenen dapperen Krygsman Antonio de Coquel, die eene aanzienlyke bezcuing van meer dan 1000 dappere mannen onder zig had, die allen gezwooren hadden, zig tot het uiterfte te zullen verdeedigen, welken eed zy ook getrouwlyk nakwamen.
Maurits noodzaakte nogthans de plaats , meer door fchrander krygsbeleid, dan wel door het geweld van zyn gefchut, na .eene
manlyke verdeediging tot de overgave.
De Engelfchen, jalours over de voordeden, die, de Staaten behaalden, zogten den aanwas van hunne magt te fluiten , door de verleende Hulptroepen op te eifchen , de
Ko-



VEREENIGOE NEDERLANDEN. 13^
Koningin toonde zig zeer verfbord , over de aan Frankryk verleende byftand , zonder baar raad te vragen; cn dit veroorzaakte, dat veele Staatsleden beceuden , dat men met de overmeestering van Stcenwyk den veldtogt deezes jaars zoude befluiten, ook wilden zy gaarn zien , dat Maurits zig iu rust geneezen liet van de wonde , die hy aan de wang in het beleg gekreegen had.
Doch zyn voorflag, om meer voordee-
len te behaalen, en de reeds behaalde voort te zetten , had de overhand.
Z. Dus toonde hy zig dan weinig bevreesd voor. den ommekeer van de Oorlogs-kans', en van de vermindering van de magt der Staaten. Gelukten hem zyne oogmerken ?
V. Uitnemend! Zig van Ootmarfum meester gemaakt hebbende, floeg hy bet beleg voor Koeverden, om, dit bemagtigd zynde, zynen aanflag op Groningen gemaklyker te maaken, van welks overmeestering de veiligheid van Friesland cn Drenthe grootlyks
afhing • Zodra was het beleg voor Koe*
F 7 yer*



X33 GESCHIEDENISSEN DER
verden niet geflagen , of men viel aan liet
graaven. Graaf Fredrik van den Berg,
die het Kasteel verdeedigde, had het vlek, als onhoubaar zynde, in brand doen fteeken, en deed nu cn dan gelukkige uitvallen, verdeedigende zynen grond voet voor voet.
. Maurits tot binnen het vlek genaderd,
kreeg berigt, dat op het Kasteel aan niets gebrek was , behalven aan water, hetwelk men niet, dan uit ééne put binnen de vesting, of by nacht, met gevaar, uit de Graft
bekomen moest. De Prins Helde alle
kunst te werk, om de put tc doen droog loopen, dan het mislukte hem. Toen beval hy, het water uit de graft af te leiden, en de bolwerken te ondergraavcn; maar geduurende deezen arbeid, keerde het Leger van Parma uit Frankryk te rug , en Verdugo poogde met een deel van hetzelve , Koever* den te ontzetten, gelyk by dan ook werklyk bet Leger der Staaten aantastte , doch hy werd door Graaf Willem Lediwyk , die by deeze gelegenheid gekwetst werd, afgeflagen. Dit had ten gevolge, dat de Belegerden



VEREENIGDE NEDERLANDEN, 135
den op den iaden van de Maand September
het Kasteel by verdrag overgaven. De
Lcgeis hielden nog cenigen tyd eikanderen in vrees, doch verrichtten niets. Ondirtusfchen kreeg Parma voor de derde maal bevel, om naar Frankryk te keeren, en nog voor het einde van de Maand Oclobcr floeg hy van Brusfd derwaards op wtg, geduurende de Maand November onthield hy zig te Atrecht, alwaar hy den 2den December door zulke fterke flaauwtens overvallen werd, dat hy daags daar aan overleed.
Z. Zou Filips hem ook door een langzaam werkend vergif hebben doen omkomen ? Indien dit zo was, dan genoot hy , die de ziel der famenzweeringen was, gefmeed tegen het leven van Prins Willem den Iften, den Hertog van Anjou en veele anderen , eene flechte belooning voor zyn veertienjaarig bewind in de Nederlanden, waar van de aanvang zo fchitterend was. Wat is 'er van deeze zaak?
V. Als men den wantrouwenden aart van Filips met de bekwaamheden , die Famczs
bev



J3Ö GESCHIEDENISSEN DER
bezat, vergelykt , zyn 'er weinig reduien»
om aan deeze zaak te twyfelen, Indien
Farncze vry geweest was van die ondeugden , welke in zyne Eeuw aan liet Hof, alwaar hy was opgevoed, zo gewoon waren, als een eerlyk man daar een wonder was, hy zou met recht onder de grootfte mannen van zynen leeftyd verdiend hebben gefield te wezen. Zyne Helrtogten in Frank¬
ryk waren den naam van Mecstei Hukken in de krygskundc waardig. Zyn beleid in het voeren van den oorlog deed hem doorgaands van eenen gelukkigeu uïtflag zeker zyn. In het Staatsbeltuur overtrof hy alle Spanjaarden; hy wist met menfehen om te gaan, en die aan zig te verbinden. De voordeden, die hy daar door geduurende de negen eer11e jaafen van zyne Landvoogdy behaalde, moesten noodzaaklyk by eenen Vorst als Filips wantrouwen veröorzaakcn , en den loop zyner overwinningen doen bepaalen > fchoon hy de eeniglte- zou geweest zyn , bekwaam om de zaaken des Konings te herftcllcn, en de Nederlanden weder aan Spanje
te



(Ao. I593O VEREENIGDE NEDERLANDEN. I37
te onderwerpen. • Dan het zy hoe het
wil, zyn dood dreigde groote onheilen voor de Nederlanden te zullen veroorzaak ie ri.
Z. En waardoor zouden dié veroorzaakt worden? Dit wenschte ik wel tc weeten £ My dunkt, bekwaamer veldheer, giootrr ftaatsman , afgerigter of geheimer mooi denaar kon \v in zyne plaats niet komen.
V. Gy zult zien , hoe gy hier mistast. Het Landbeftuur was by voornad opgedragen aan den Graave van Mansfeld, die zeker geere vreeze zou veröorzaakt hebben , indien hem werklyk de Landvoogdy was toebetrouwd , i>iec om dat het hem aan bekwaamheid ontbrak, maar uit hoofde van
zynen ouderdom. Maar de wezenlyke
mng't des bewinds was gelleld in handen van Don Pedro 'Henrigues d'Jzevedo, Graaf van Fuentes cn Don Esievan dWnarra; deeze hratfte deed zo min kwaad als goed, maar de eerfte was in zyne geaartheid een tweede Albn, waarvan hy terltond in het jnar 1593 blyken gif, door de opregiing van eenen Krygsraad , weinig verfchillerde
van



133
GESCHIEDENISSEN DER.
van Albr.as Broedraat!. En volgends
zyn bevel, hoe zea- 'er Mansfeld en lbarra tegen wanen, moest echter de eerstgenoemde een bevelfchrift afkondigen , waar by op doodftrarlê verboden werd , eenige brandfchattingen aan den vyand te betaalen, of vrybrieven te nemen; ook gaf hy last, om alle gevangenen , zonder het minfte bewys van genade, om het leven te brengen.
Z. Hoe gedroegen zig de Staaten daaromtrent V Volgden zy hem in deeze onmenschlykheid na ?
V. Hoe zeer het hun fmerte, zy waren genoodzaakt, hem op dezelfde wyze, als in 't begin des QOflQgs, aan Alba meer menschJykheid te leeren , en ten dien einde een dergelyk bevelfchrift af te kondigen. Echter, om te tooncn, hoe zy van alle wraakneming eenen afkeer hadden, gebinikten zy tevens de edelmoedigheid, om de uitvoering daar van, tot een' zekeren termyn te bepaalen, in hoope, dat Fuentes het zyne in dien tusfehentyd herroepen zoude, doch als hy voortging, i.oodzaahtc men de Spanjaards
wel



VEREEN1GDE NEDERLANDEN.
139
welhaast door wedervergelding, dit onmenschlyk bevel te herroepen, cn het krygsgebruik van befchaafder volken te volden.
Z. Hoe ftond het met de zaaken van den oorlog? Was Fusntes even zo ervaaren, als wreed ?
V. Het beleid derzelve berustte by den Ouden en ervaaren Graave van Mansfeld, en de bloeddorftige Fuentes fpeelde hier eene geringe rol , zo als gy nader zien zult. Maar laat ik u het beloop des Krygs melden. De Graaf van Nasfau deed met
den aanvang van dit jaar 1593, eenen inval met 3000 man in Luxemburg, cn verliet dien oord niet, dan na dcnzelvcn uirgtp!underd en grooten buit behaald te hebben. Schoon het voornaamfle oogmerk van zynen togt mislukte, hetwelk was, om den Graave van Mansfeld zynen togt met het Leger van Parma naar Frankryk te betwisten, alzo men alle pogingen in bet wetk ftelde, om
Hendnk den IVden, byftand te doen.
In Fldland werd de Veldtogt door Prins Mater'us b.gonnen, met het beleg van Geer-



140 GESCHIEDENISSEN DER
'trüidenberg. De Ruitery, die te Heus den cn Breda in bezetting lag, berende de Stad den 27 Maart, en daags daar aan kwam Maurits 'er voor, terwyl bet Leger van tyd tot tyd verflerkt werd, n.aakende Prins Maurits allen fpoed, on de Stad te bemagtigen, voor dat het Spaanfehe Leger weder uit Frankryk te rug keerde. Echter kreeg men in de maand Juny bericht, dat de Ruitery van Mansfeld reeds te Turnhout was aangekomen, doch Maurits, hoewel hy in het beleg aog niet véél gevorderd was , droeg genoegzaame zorg, dat deeze Ruitery Geertruidenberg ïfet kon naderen, zelfs werd zy in eene ontmoeting ge (lagen ; eindelyk overmeesterde by den 24ften Juny een der Raveiynen van de Stad , en op denzelfden dag gaf de bezetting, in weerwil van alle de poogingen der vyanden, om dé Stad te ontzetten, dezelve op voorwaarden aan hem als Overwinnaar 'over. J) r a gelukte het hem, Mansfeld het be'eg van de.Schans Crevecoeur, dat
hy onde-nomen ha 1, op te trekken.
Daags na het overgaat van Gcerlruiilenberg,
viel



VI.JLD.JPl.V.






VEREENIGDE KEDERLANDEN'. 14T.
viel de Graaf van Sohns. , in het Land van Waas , bcmagtigende aldaar eenige Stesktens, welke de dappere Mondragon hem echter noodzaakte weder te verlaaten. Het; hevel van Geertruidenberg , werd toevertrouwd aan den jongen Prins Fredrik Hendrik, die reeds door dc Staaten begiftigd was met een Regiment van twintig Vendelen knechten, op dat zyne Vrouwe Moeder . uit de voordeden daarvan, een gedeelte der kosten zyner opvoeding vinden zou.
Z. Behaalde Prins Maurits dit jaar nog meer overwinningen ?
V, Hy ondernam in dit jaar geéne belegeringen meer, by veinsde wel, voornemens te zyn, om zig voor V Hertog, nbosch neder te (laan, om Mansfeld te misleiden, maar hy zond te ge'yk eén groot gedeelte van zyn Leger naar Friesland, om aan Groningen den toevoer te beletten, en Verdugo te verhinderen, om eenen inval in dat Landfchap te doen. Graaf Willem yan Nasfau (lichtte ook eene Sterkte op de Bourtange, en plaatfte zig toen nader by Groningen, hoopende, dat
de-



I 1.2 GESCHIEDEN tSSEN der
de Stad , aan welke nu alle toevoer was afgefnecdea, zig zoude overgaven, doch
hier in bedroeg by zig. Integendeel
maakte ©raaf Fredrik van den Berg zig meester van het Stedeken Ootmarfum, Auwartterzyl, Sllgtercn, Wedde cn WmfdiootPH^ alle ïcbanfcn in dien oord, te vooren dor Graaf Willam vermeesterd , waardoor Groningen weder eeifgcii ademtogt kreeg. .
Vervolgends begaf Verdugo zig naar Bourttrnge, met oogmerk, om ook de nieuwe Sterkte aldaar meester te worden , doch dit mislukte hem ; ook heroverde Graaf Wdlcm weder ecnigen Schaufen, en Verdugo bleef met zyn Leger, geduurende den winter voor Koeveren, zonder echter iets te vorderen , alleen veroverde hy nog Ruwynen, cn daarmede werd de Veldtogt van dit jaar heilnoten.
Z. liet einde van dit jaar was op verre na zo voordeelig niet , als het begin ; Ik vreeze, dat die de moed der Spanjaarden tvcdfr zal hebben doen hcrlccven.
V. ó Neen! Het jaar was nog niet ge*
tin.



VERESNIGDE NEDERLANDEN. I43
êïndigd, of dc Spaanfehe Soldanten, die in de meeste plaatzen gebrek aan bctaahng en mondbehoeften hadden, begonden op nieuw * muiten. De Suatfchen waren ook wel te onvrede.:, doch werden fchielyk voldaan. Doch een ongemeen zwaare ftoim, die zig op den 24(ten December verhief, deed het Land in 't algemeen ongelyk meer nadeel, en veroorzaakte veel fchade aan den Koophandel cn Zeevaard, zo door het vergaan van Schepen, als Koopwaren, voor-
namelyk Graanen. De gefteldheid van
's Konings zaaken was echter nog veel erger, zyn fchatkist was uitgeput, en de Indifche Vloot, die ze weder moest aanvullèit, was door den ftorm verftrooid cn bleef
achter. ■ in deezen. toeftand van zaaken
kreeg men berigt, dat Filips, Er nestas, Aartshertog van Oostenryk , als Landvoogd over de Nederlanden had aangeftetd , op hoope, dat deeze aan de Nederlanders beter zou behaagen dan een Spanjaard.
Z. Tilips zal hem dan gekend.hebben, als een Man van moed, cn v:n genoegzaame
bc«



144
geschiedenissen der
bekwaamheden, om deezen gewigtigen post wsnr te neemen ?
V. Niets minder dan dat; maar by bezat iets, bet welk Filips in eenen Landvoogd begeerde; door gebrek van vermogens was by e.n volmaakt afhangeling van de bevelen van Spanje, cn laf van aart zynJe, behoelde de Koning hem niet te wantrouwen. Om hem te meer van zig nfhanglyk te maaken, beloofde filips hem de kroon van Frankryk op het hoofd te zetten, en de Infante Iza*
hettd ten huwelyk te geven. Hy werd in
den aanvang van het jaar 1594 met overmaate van vreugde te Brusfel ingehaald, doch de goede gedachten, die men van hem had opgevat, verkeerde fpoedig in minachting; zyne vadzigbeid, lust tot de vrouwen cn andere fchandelykc gebreken fielden hem ten doel der fpotterny, het ontbrak ook niet aan fmaad- en lasterfchriften, waarin men zelfs zyne ligebaams zwakheid niet verfchoonde. ■ — Dus onbekwaam, om iets met geweld te onderncemen, verkoos hy den weg van bemiddeling, en gebruikte daartoe twee
fnc-



VEREENiGDE NEDERLANDEN. 14j
inedige mannen Otto Hartius en Jerouhnus Komans, die mee een vrygeleide voorzien in
den Haag kwamen. Het hoofd van den
Brief, dien zy van wegen den Aardshcrtog aan de Staaten overgaven, was : Welgcbooren, EdelenErmtfesten, Lieven, By zonde.■en. Doch het aanbod daar in gedaan, werd
met verachting van de hand geweezen.
. Deeze twee mannen, byzonder Hartius waen reeds voor hunne aankomst by 's Lands •*-.!vokaat verdacht. Doch het geen de vre, .ftJiaudeiing geheel en al deed verwerpen, *;.s de on dekking van -enen Mkhiel Reni..■./•-, Priester h> het Land van Namen, die» men, op vermoeden, dat hy eenen aanflag op Breda in den zin had, in het gewaad van eenen Soldaat, in de Maand Maart gevat , en naar den Haag gebragt bad ; hy bad in de gevangenis gepoogd, zig zelve» met een ftrop het leven te beneemen , dit flrekte nog. meer tot zyn bezwaar, en hy werd fcherper ondervraagd, waarop hy. beleed , en deeze belydenis herhaalde hy in het byzyn van Hartius en Romans, dat hy VI. DEEL. C iooV



I4Ö
GESCHIEDENISSEN DER
door den Öraave van Barlaimont, met kennis van den Aardshertog was omgekogt, om Prins Maurits van kant te maaken, dat hy en meer anderen zig ten dien einde herwaards hegeeven hadden, en dat niet alleen Maurits, maar ook Prins Fredrik Hendrik, Oldenbarneyeld, A\degonde en andere voornaame mannen gevaar liepen, van htm leven te verliezen. Hartius en Komans beweerden, dat alles, wat Renichon beleed, verdigt was, echter bleef de gevangene by zyne bekentenis, en werd daar op in de Maand Juny, volgends iriboud van zyn Vonnis, eerst onthoofd, en daar na gevierendeeld. In de Maand November werd te Bef gen op Zoom eene Pier re Du Four insgelyks ter dood gebragt op zyne" gedaane bclydenis ,
'dat la Motte , Asfomillè en de Aardshertog hem hadden aangefpoord, om Prins Maurits
' ie vermoorden.'
Z. Indien 'er 'Spanjaards zyn,'die'de Gebeurtenisfen van Nederland naflaan, moeten zy , dunkt my , -Jdoozen , over het gedrag
iiiuinèr VoorzXuen , en heef dit by hun
gee-



VER, EENIGDE NEDERLANDEN. 14,7
geene plaats , dan moest ten miniten het verhaal der zaaken, cn de moeite en gevaar, waarmede 's Lands Vryheid bewerkt is., allen Nederlanders de hartclykfte zucht inprenten, om dezelve te bewaaren. Wat verrichtten de dappere * Handhaavers onzer Vryheid in dit jaar te velde?
V. De twee eerfte aanflagen van Maurits op 'sHertogenbosch en Maastricht misluk-
■ ten. Maar hy noodzaakte Verdugo ,
■ om het beleg van Koever den op te breeken , en hier door kreeg hy ruimte ,' om
kroningen te belegeren en te overmeesteren, waardoor die Stad en deszelfs omlanden , als het zevende Gewest tot de Verëeniging der Staaten gebragt werd; en deeze waren
< de voornaamfte bedryven in dit jaar. Verdugo deed in den winter nog wel eenen
■ inval 'In Friesland, maar hy deed 'er' niet ~ véél nadeel'; De Graave van Fuentes' ver-
Överde Kameryk, en dit was her ook alles, : watde vyanden uitvoerden. Het geen ver' d'ers vóorviel in -bet volgende jaar, zullen befpaaren tot het volgend Gcfprek.
G 2 ZES-



I48 OESCLÏlËWiNtSSRN DER
ZES. EN- DERTIGSTE GESPREK.
1 N H 0 U St.
De Graave van Fuentes. door Filips als Op. yolger van Ernestns in de Landvoogdy bevestigd , tot ongenoegen der Onderdaanen, Aarfchot verlaat daarom de Nederlanden. Listige oogmerken van Fuentes, om de Nederlanders te bedriegen , worden ■ ontdekt. De Staaten doen hem door vair Mulderè antwoorden. Dood van Filips van Nas/au, yan Mondragou en Don Antonio. Schaarsheid van graanen. Filips zend Albertus, Aardshertog van Oostemyk in plaatze van Fuentes. Francisco de Mendoza, Admirant yan Arragon en andere voornaame Spanjaarden worden niet aanzienlyke ampten be. giftigd. Listen van den Aardshertog te werk gefield, om de Nederlanders te verfchalken. Filips Willem, Prins yan Oranje,
keert



VEREENIGDE NEDERLANDEN. I4j
keert iiit Spanje weder, redenen om hem te wantrouwen. Koning Hendrik noodzaakt den Aardshertog, zyne magt naar Frankryk te wenden. Hy behaalt aldaar eenige voordeden. Verflagenheid in de Nederlanden daar over. Middelen aldaar te werk .gefleld. Hulst door den Aardshertog verö-yerd. De Graaf-van Solms word deswegens door, de Zeeuwen met den nek aangezien. Togt van de Hollanders en Engelfchen naar Kandia, en gevolgen van denzelven. Spaanfehe Vloot door florm verflrooid, Nieuw verbond tusfehen Engeland ■ en Frankryk, waarin de Staaten mede deel neemen. Zy fluiten nog een afzonderlyk verbond met Frankryk. Slag by Turnhout^ waar in de Graave van Verax fneuvdt , en Maurits eene volkomene overwinning behaalt. Vafcheiden aanflagen van weerskanten mislukken. De Aardshertog wint Amiens^ Maurits verovert Alfen, Rynberk, Meurs' Grol, Breevoort, Goor, Enfchede, Ootmarfum, Oldenzcel, Lingen. Emilia van Nasfau trouwt Don Emanuël tegen den zin G 3 v&f>



I50 GESCHIEDENISSEN DER.
van haarcn Broeder. Denemarken , Poolen *n den Keizer tragten de Staaten tot vrede ■te beweegen. Binnelandfche twisten. Spanje ■en Frankryk /luiten de vrede, waarin Eli. zabeth veinst te willen deel nemen. Gezantfchappen ten dien einde naar beide Ryken - gezonden. Gedrag van ' Oldenbarneveld 9 waardoor Êlizabeth bef uit tof het voortzetten van den oorlog. De Infante Ifabella Klara Eugenia trouwt met den Aardshertog Albertus. Filipt verklaart de-Nederlanden als eenen bruidfchal aan haar te willen zfftaan. De oogmerken ,- door hem' daarby bedoeld, worden kenbaar. Gedrag der Staaten ten opz'igte van het geveinsd aanbod • van vrede door den Aardshertog. Piet er Panne te Leiden ter dood gebragt en zyn vonnis in het licht gegceven. Albertus reist naar Spanje, draagt het bewind op aan den Kardinaal Andreas, en de krygszaaken aan den Admirant van Arragon. Dood van Filips den II. De Admirant bemagtigt Orfoi. Moord van den Graave van Broek. Wezel* Rees en Emmerik neemen Spaanfehe bezetting



vereenigde nederlanden. 151;
ling in. Maurits beveiligt de Betuwe, doet den yyand aftrekken, en bemagtigt eenige • Sterktens. Bommel door den Admirant be-. leegert en verlaaten. Het Staatfche Leger' door de Franfchen onder den Heere de Ik Nouë yerjlerkt zynde, behaalt eenige voordeden. Toerusting van eene Scheepsvloot onder den Admiraal Pieter van der Does, en deszelfs verrigtingen. Vyf Duinkerkfche Kapers genomen. Overwinning op de Galeien yan Spinola behaald. Graaf Lodewyk overmeesterd Wagtendonk. G tv egt yan Breaute en Gerard Abrahamszoon. Maurits verovert Creyecoeur en de Schans St. Andries. Togt naar Vlaanderen. Slag by Nieuwpoort. Gevolgen yan de overwinning, aldaar behaald. Misnoegen tusfchen-de Staaten en Prins Maurits. De Aardshertog overmeestert Oudenburg en andere Schanfen. Nieuwpoort word yan het beleg ontheeyen.
Vader. Tf>ans zullen wy ons voorig Gdprek hervatten, met u te melden, dat de Aardshertog Ernestus, door de weinige G 4 be-



152 (AO. 1505.) geschiedenissen der
bekwaamheden, die hy bezat, ook weinig aan de verwagting, die men van hem gehad had, voldaan hebbende, in het begin van het jaar 1505 overleed, nadat de Graaf van Fuentes reeds by voorraad tot Landvoogd was aangefteld, die, nadien de zaaken des Konings merklyic verloopcn waren, insgelyksweinig verrigten kon.
Zoon. Werd deeze door den Koning in de Landvoogdy bevestigd ?
V. Ja, maar al weder tot zyn nadeel; alzó het misnoegen der aanzicnlvkfie Nederanders, lchoon and;™ goed Koningsgezind,
daar door meer en meer toenam. -* Ge-
ft^ag vreemdelingen boven zig verheeven ziende, verklaarden zy openlyk, wel Onder, dactnen van den Koning, maar niet van dc Spanjaarden te zyn , dat bet klaar bleek, dat Filips hun tot eene eeuwige flaverny verweezen bad, doende hen, hun leven en goederen afhangen van de grilligheden van den eenen vreemdeling voor en den anderen n1' dac h* fcheeri , als of de Vorst 'er vei'maili in fthicp, orfi den haat zyn t Onder-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 153
derdaanen tegen hem te verwekken , ten * muitten verklaarden zy het niet anders te kunnen befchouwen, dan als eene openbaars
terging. Wat had hem toch bewogen,
vroegen zy , om den Graave van Mansfeld het beleid des oorloos te ontneemen , en hem naar llongaryen te zenden om den Keizer tegen de Turken te dienen, wat anders, dan om aan Fuentes en Ibarra meerder magt te geeven? Waarom was Fuentes tot Landvoogd veiheeven, dan om bet den Hertog van Aarfchot en anderen moede te maaken, cn het Land te doen ruimen ?
7. En waren dit in de daad de gevolgen van deeze handelingen van Filips ?
Ja. üe Hertog van Aarfchot verliet deeze Landen en zocht in Venetien een verblyf, daar hy ten minften vry zou kunnen flervcn; gelyk hy 'er ook met het einde van dit jaar overleed. Fuentes poogde, om zy» gezag vast tc Hellen, Brusfel van eene talryke bezetting te voorzien, hetwelk hem nog gehaatter maakte, en de klagten der Ingezectenen algemeener deed .worden , cn G 5 ncH



154 GESCHIEDENISSEN DER
hen bcdagt zyn tot het bewerken van eene
algemeene Vrede. . Fuentes om hun te
verfchaHcen, veinsde ook van oordeel te ] wezen, dat dit volltrekt noodzaaklyk was,; en beval aan den Markgraaf yan Ilavrech? ten dien einde eenen Brief te fchryven aan J*kob van Malderè', weleer zynen Huisgenoot , doch op d:ezcn tyd in dienst van Prins Maurits. Deeze den brkf ontvangen hebbende , gaf 'er den Prins kennis van, en die weder aan de Staaten, welke aan van Mal:derè belastten in 's Prinfen naam te antwoorden, dat 'er geene hoop tot vrede, was, zo lang de Spaanfehe Krygsknechten niet alleen in de Nederlanden, maar ook
zelfs in Boutgondiè'n gehouden wierden. ■ ,
Havrech antwoordde wel op zyne beurt, maar maakte van het toeftaan deezer voor-, waarde in het minst geen gewag. — Om welke reden yan Malderè daar na gelast werd, hem te fchryven, dat de Staaten op dien voet met de andere gewesten begeerden te handelen, maar niet met de Spanjaards. — Dus werden 'er wel voorfla-
geu



VEREENIGDE NEDERLANDEN. (Ao. 15^0^55
gen gedaan, maar niet tot ftand gebragt.
: Het jaar 1595 liep verders ten einde
met eenige aan Hagen op verfcheiden Steden cn eene vrucbtelooze belegering van Grol door Prins Maurits, en met den dood van verfcheiden Helden van naam, zo van de Spaanfehe als van de Staatfche zyde, gelyk onder anderen van Filips yan Nasfau, Mon*
dragon, Verdugo, Don Antonio enz. In
Holland heerschte eene ongemeene duurte van graanen, zynde het gebrek aan dezelve zo groot, dat de Regeering van Amfieldam zig by ecde verbond, om een geheim van de weinige voorraad te maaken, die in de Stad was.
Z. Bleef de Graaf van Fuentes lang in de Landvoogdy der Spaanfehe Nederlanden?
V. DeKoning, ondervindende, hoe veele onlusten deszelfs aanflelling verwekte, poogde dezelve weg te neemen, zendende den Aardshertog Albertus van Ooflenryk derwaards , voorzien van eene groote fomme ongemunt zilver, en ruim 3000 Spaanfehe Soldaaten, Hy deed den uden February 159Ó G 6 ee„



J50 GESCHIEDENISSEN DER.
eene pragiige Intrede tc Brusfel, en het vertrek van den gchaatten Fuentes en Ibarr* vermeerderde niet weinig de vreugde over zyne komst.
Z. Ik vreeze echter , dat men zig met deezen even gélyk met meer voorgaande, tc vroeg zal veiheugd hebben.
V. Dit deed men zeker; Eu wanneer men ontwaar werd, dat de Aardshertog een man was van fchrander beleid, tcrwyl het Opperbewind van den Oorlog gefteld was in handen van den zeer ervaaren Veldheer Don Franchco de Mendoza, Admirant yan Arragon, en verfcheiden aanzienlyke en kundige Spanjaarden de aanzienlykfte Staats-ampten onder den Aardshertog zouden bekleeden, baarde dit aan de Staaten cn het feundigfte gedeelte der Ingezceteucn van onze Vcrcc■n'igde Nederlanden geen geringe vreeze, dat de kans wel eens mogt kecren, te meer toen de fcherpziende vernuften tevens de lis ten ontdekten, met welke de komst van deezen nieuwen Landvoogd verzeld was. —- Hy had aan veele Koopvaardyfchepen,
dia



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 15*
die in Spanje en Portugal waren aangehouden, ontflag bezorgd, tegèn het belang van Spanje aan , bet welk men voorzag, dat als een lokaas moest dienen, om de genegenheid der Nederlanders tot hem te trekken.
Ja wat meer is, om niet alleen de
gunst te winuen van hun , die by den Koophandel en Zeevaart belang hadden , maar ook van het gemeen , had by zelfs, en wel gelyk men voorgaf, enkel uit liefde tot regt en regtvaardigheid, het ontflag verworven van Filips Willem, Prins van Oranje , den oudften Broeder van Maurits , die geduurende den tyd van 28 jaaren in Spanje
gevangen ge'houden was. Albertus bragt
hem met zig in de Nederlanden, doch het voordeel, hetwelk hy gedagt had, daar mede te zullen bejaagen, was niet zo groot, als hy zig verbeeld had. Daar liepen vee¬
le redenen te faamen, om dit alles niet als zuiver edelmoedig te befchouwen , en de fchrandere Nederlanders doorgrondden ras de waare oogmerken van dit alles, om name!yk door hem by de Roomschgezinden eeG 7 nea



153 GESCHIEDENISSEN DElt
jicn aanhang te maaken, en in die gcwes. ten, daar hun aantal de overhand had, eene omwenteling te veröorzaaken, en in de anderen het zaad van tweedracht te zaaien en zyne rechten tegen die van Prins Mau* rits tc doen gelden.
Z. Hoe gedroeg zig de Prins , die nu zyne vryheid weder bekomen had ? Bragt hy de eene of andere party eenig voor- of nadeel toe ?
- V. Neen , hy werd daartoe buiten flaat -gelLld ; alzo de Staaten hem uit hoofde van zynen Godsdienst wantrouwden, én de Spaanschgczinden hem minachtten uit hoofde van zyne afkomst, bleef hem gecne andere keuze over, dan om een ampteloos leven te leiden, en zig nergens mede in te laaien, zig vergenoegende met het geen hem Prins Maurits, zyne Zuster, de Graavinne 'van llohenlo, en de Koning daar toe affton-
den. Dus ondervond de Aardshertog,
dat hy alle zyne kunstenaaryën nodig had, -om de Nederlanders te verfchalken; en zag toen naar middelen om, om dat geen door
magt



VtfREENIGOE NEDERLANDEN. 159
magt van wapenen te bereiken, waartoe de list onbekwaam was. Doch de Ko¬
ning van Frankryk bragt hier in ook vertraaging te weeg, noodzaakende hem zyne magt naar Frankryk te wenden, alwaar het hem gelukte, zig van Calais, Ardres en eenige Kasteden meester te maaken.
Z. De overmeestering van Calais, aïs zynde de Sleutel van het Kanaal, moet eene groote verflagenheid in de Nederlanden veroorzaakt hebben, te meer dewyl men ligt kon voorzien, dat Albertus zeer ras met het overwinnend Leger zou te rug
keeren. , Ik verlang te weeten, op wat
wyze men zig in ftaat ftelde, om hem te ontvangen.
V. De verflagenheid daar over was zeker niet gering. De bezettingen van Oostende en Breda werden in der haast verfterkt, alle de troupen, langs den Rhyn leggende, werden byè'en getrokken, en Waardgelders aangenomen, om hen te vervangen, de Manschappen, die naar Frankryk waren gezonden, weiden te rug ontboden. - Het
tQC-



l6"o ' GESCHIEDENISSEN DER
tocftcmming van Koningin Êlizabeth wei-den in Engeland, tot verfterking van de Vloot," nog 2000 man aangeworven. . De Aardshertog , in de Nederlanden te rug gekomen, fcheen het eerst op Oostende of Breda gemunt te hebben , doch tastte Hulst aan , niettegenftaandè deeze Stad door Prins Maurits veel verbeeterd, verfterkt en genoegzaam tot een Eiland gemaakt was. Alles wat het geweld en de kunst des oorlogs, gelyk ook de listen daar by gebruiklyk , konden uitvoeren , werd in bet werk getiteld zo wel door de Belegeraars als door
dc Belegerden. Doch het ontzet der
Stad onmooglyk geworden zynde, bcfioot de Graaf van Solms, d,e Vr het bevel voer» de, met den Aardshertog tot verdrag te komen , en de Stad aan hem over te geevcn, zo als gefchiedde op den i8den van de Maand Augustus, hebbende Albertus in dit -beleg meer dan 5000 Gemeen en en 60 Overften verboren. De Aardshertog werd
toen met groote pragt te Brusfel ingehaald. ■■■■■ • Maar de G;aaf van Solms, niettcgeu-
ftan.



VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6l
flaande zyne dappeie verdeediging, en de wonde, die hy in het beleg ontvangen had, geraakte door de ovcrgaave in minachting, byzonder by de Zeeuwen, welke htm het bevel over hun Regiment ontnamen.
Z,. Ik meen toch , dat hy een dapper Veldheer en getrouw Voorftander der Vryheid was; Geraakte hy toen geheel buiten dienst ?
V. Neen: Hy verdecdigde zig manljk by de Staaten van Holland, vcrklaarende tevens, dat hy, om de perioneele beleediging, hem door de Zeeuwen aangedaan, den dienst der Staaten niet wilde verlaaten, maar daar in volharden, zo als by nu reeds 13 jaaren gedaan had, waarop hem een ander Regiment in Staaten-dienst gegeeven werd. .
De verflagenheid , door het overgaan van Huhi veroorzaakt, werd intusfehen vergoed door de gelukkige ondernceming der Engelfchen en Hollanders ter zee; cn het inneemen van Kadix. Men had in Engeland zo haa^t geen berigt gekreegen , dat Filips voorneemeas was, weder eene Vloot uit te
rus-



Ï.C)2 GESCHIEDENISSEN DEIl
rusten, om Engeland te overvallen, of Êlizabeth fpande alle haare krachten in , om hem voor te komen; De Vloot, die zy ten dien einde deed gereed maaken, beftond uit 150 Schepen , bemand met 8000 Soldaaten en 7000 Matroozen, flaande onder het opperbevel van Lord Howard, en de Landmagt euder den Graave van Efext den voornaamften Gunfteling der Koninginne. ■- — Deeze Vloot was door de Staaten vcrfferkt met 24 Schepen , flaande onder bevel van Jan van Duivenvoorden, H&ere van Warmond , en de manfchap onder de Graaven Lodewyk en Willun van Nasfau, neeven van Prins Maurits. De beide Vlooten zig te Portsmouih vciëcnigd hebbende, liepen van daar den isden Juny in Zee ; hebbende last, om alleenlyk de Spanjaards cn zulken, die hen met krygs - en mondbehocfrens flyfden , te befchadigen. De Franfche cn Spaanfehe Kusten mydende , zeilde men door de ruime zee regt op Kadix aan, alwaar toen eene aanzienlyke Vloot in de Haven lag, beltaandc uit Oorlogs- en Koopvaar-



VERF/ENIGBE NEDERLANDEN'. 16*3
vawayfctfepen; 1»— De Graaf w.ü- Efex 9 db zig door de voornaamften van het Rykhad doen volgen , kreeg deeze Vloot niet zo dra. in het gezigt^of hy beweerde,'dat
men 'er terftond op moest invallen.
De'Heer van Warmond was'van hetzelfde gevoelen , doch. Howard, die bepaalde last van'de.Koningin had, om haare Schepen te fpaaren,: dreef door, dat men den aanval tot den anderen dag uittTelde. Den iftert van de Maand July viel dan de verëenigde Vloot op de Spaanfehe aan, die gedeeltelyk naar Porto RöyrJ gewecken, cn gedeeltelyk' omtrent Kadix gebleevcn was ; en wel haast de ftraat door naar de Middclandfche Zec'j of by de plaats, daar zy lagen , op het
ftrand gejaagd werd. Een Hollandsch
en een Engchch Schip hadden het ongeluk, van door eigen kruid in de lucht te fpiingc '• —— De grootflen der Spaanfehe Sche-' pen genomen, vcibrand, of in de grond gefchootcn zynde, ztttc de Graaf van EO ex voet aan land, op den Uithoek, het Pantal geheeten, en het Hollandsch Bootsvolk verover-



GESCHIEDENISSEN DER
ycrde met geweld bel Kasteel aan den Zeekant. Daar op trok Graaf Lodewyk ,
y&n Nasfau, aan bet hoofd van 400 Engel-' feben naar Kadix. Iïct volk, dat hun tegen ftand bood, meest befhande uit Spaanfehe Viywilligcrs en Geestelykcn, werd ras verflagen, en de Engelfchen trokken met.de overwonnenen de Stad in, dié zig by ver-,drag overgaf, waarby de Inwooncrs de plundering der Stad en der Koopvaardyfchepen afkochten, maar de Hertog van MedinaSidonia als Landvoogd het verdrag weigerende te onderteekenen, werd de Stad geplunderd, en hy zelf deed de Koopvaardyfchepen in brand ftceken , waardoor meer dan 18 tonnen fchats aan de vlammen werden opgeofferd. Effen wilde de Stad inhouden doch Uowcrd, veinzende gebrek aan mondbehoeftens te hebben, wilde daar in niet bewilligen , niettegenfhande de Heer van Warmond aannam de gantfehc Vloot , uit de zyne eene maand lang te willen fpy. zigen, en binnen dien tyd nieuwen voorraad van elders te zullen bezorgen. — De
Stad



VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6%
Stad werd dan, geplunderd zynde, in brand geftooken, en de Vloot verliet, in liet midden van de M/^and July, met buit bclaadcn, de Spaanfehe Kusten.
Z. Uier door behaalde de Heer van ïïc.rr.iond zeker groote eer by de Koningin, en de Nederlandss groote voordeden?
V. Gy rekent buiten den waard, myn Zoon. De Koningin bedankte Warmond wel met eenen Brief voor zyne .gedaane dienften, doch in denzelvcn deeJ zy klaar zien, dat zy hem niet eaaru ten Hove zag , alwaar by menigvmdige klagten over de Engelfchen zou hcbb.n kunnen inbrengen, zo als hy deed in zyn ve.dlag aan de Algemeene Staaten, zo wegens het onthouden van het regte aandeel in den gemaald en buit , als auderzins. liet yoornaamfte voordeel, hetwelk de onzen . daarby behaald hadden, - beftond in het nadeel , dat Koning Filips hier mede was toegebracht, ja in plaats van voordeel hadden dc Nederiandfche Kooplieden, door het verbranden van de Koop.yaardyvloot, eene fchadc van meer dan driemaal



166
G F R C HS E n E N1 SS F, N » F. RJ
«naai honderd dui/.cnd guldens ge'leéderf. FïUps'\ fctibon genoegzaam' doör deezen flag .geruïneerd, bracht echter in dit zelfde jaar weder eene aanzienlyke Vloot by een van •128''Schepen niet betzelfde oogmè'rlc als de voprige, dan bet behaagde de Voorzienigheid ook; deeze door eenen zwaaren ftorm
meestal te doen vergaan. Terwyl de
- .Koning met bei menisten van deeze Vloot ~de handen vol bad, waren Engeland,-Frank' tftpk. cn de ..Algemeene' Staaten ' werkzaam ge-weestj'om een nieuw verbond van Verè'e-niging tegen 'Spanje te- fluiten , hetwelk nog •voor het einde van dit jaar tusfehen. Frankryk en Engeland geteekend werd, en fchoon 'hetzelve verfcheiden zaaken inhield, die .niet naar' den' zin 'der Staaten gefchikt wa-rai , namen zy ''eï echter ' bélangskalven deel in. —— Ook ' flóoten de Staaten op den • laatden da§ van ' dé Maand -'Oétobër ■ nog een afzonderlyk verbond 'met ' Frank•'tyk. -' - ''<":>••!•''* ',i> no-brrf tebrpoH • Z. Ik verheug 'my, den Staat onder alle -*e rampen-van den oorlog, -reed,* zo verre Itun in i



VEREENIGDE NEDERLANDEN. l6>
in magt cn aanzien toegenomen te zien, dat de Koning van Frankryk cn de nayverige Engelfche Vorften I-êt zig niet fchaamden, om öpenlyk met den Staat', nis eene 'Mogendheid,, die hun gelyk was, ten fpyt van het gedachte Spanje , in onderhandeling tc trcedcn , en verbonden met dcnzelven aan te gaan. Bedongen de Staaten by het nader verbond met Frankryk ook eenige me&k
dere voordeden?
Mos i... .nswioa a'j-'iWo* ■ i-ign V. Gy hebt zekerlyk gewigtige redenen
om u te verheugen, als men dit tydftip met de voorgaande vergelykt. De Koning van Frankryk had ook moeite genoeg, om het zo verre tc brengen, de afgunftige Er. gelfchen waren 'er naauwlyks toe te bc.wecgen , en dc jaloeifclie Elizabcih hield zig lang agterlyk, om anders met dc Staaten te handelen , dan als met een volk,
hetwelk onder haare befcherming Mond. - .
Wat het verbond met Frankryk betreft, de voornaamfte en hoofd-inhoud van hetzelve was : j, Dat Koning Hendrik met den aan„ vang der Leate van het volgend jaar een
Le-



i68
GESCHIEDENISSEN DER
„ Leger op de grenzen van Pikardyen eie 5, Artols zonde voeren , cn dat de Staaten „daarentegen met 8000 knechten en 1500 „ paarden , zouden in het veld verfchyuen, 5, dat zy ook by de twee Regimenten, den
Koning reeds ter hulpc toegefebikt, nog „ twee anderen zouden voegen , welken on5, derfland, vermeerderd met nog 1000 pasr„ den,zy wederom van Frankryk te wagten
zouden hebben, zo dra 's Konings zaa„ ken zulks geheugen zouden. ESk zou 5, op zynen bodem het opperbevel hebben
„ over de hulptroepen. Het zou den
„ Koning gelieven , te volharden in zyne „ byzondere gunst over dc Steden der 9, Veëenigdc Gewesten , cn vooral over „ bet huis van Nasfati, om deszelfs voor-
trefiyke dienden, aan het Land gedaan.
„ Voorts zouden de oude verbinte-
„ nisfen omtrent het regt van Auba'ine , ~ den vryën handelen in andere opzichten, „ ftand grypen , zo verre zy door het te„ genwoordig verdrag, niet veran.'crd wicr„ den." —— Dit verbond werd in alles
naar-



(Ao. VEaEENiGBK Nederlanden. 169
aangekomen, alleen zonden de Staaten geld « Pjaats van volk 11*^, waarnic.
de de Koning beter gediend was . En
geland toonde zig hier over zeer te onvrede , maar Koning Hendrik erkende deeze weldaad door eene verklaaring, dat de *ctmgenisien der Hoogleeraaren van 's Lands Hoogefchool te Leiden, voortaan ook in Frankryk in waarde zonden gehouden worden , en derzelver Titels van bevordering aangenomen en erkend.
. Z' Za§ men in faet volgende jaar i597 eenige gunstige gevolgen van deeze verbinten is ?
V.Ja; De Bondgenooten openden den Veldtogt met een meesterftuk va„ k™ kunde, waar van het oogmerk was, Braband open te houden tot het vorderen van brand-
fchatung als anderzins De
tog had, om dit te beletten, tusrehen de 4 en 5000 man hy Turnhout doen legeren, waar over het bevel was aanbetrouwd aan den Graave van Varax. Maurits, weetende, dat de bekwaamheid van deezen niet veel te
VL deel. h c



170 OEAOHIF.nENISSEN DER
beduiden had , befloot hem te verrasfen, en verzamelde, om dit uit te voeren, 5000 Voetknechten en 800 Ruiters, by Geertruidenberg; Op den 23 January trok hy daar mede op weg, en naderde in middernacht op ééne myl na, het vyandlyk Leger, met oogmerk, om met het aanbreeken van den dag den Graave van Varax in zyne ver* ichanfingen aan te tasten, of zo die moeds genoeg had, hem in 't open velü flag te
leveren. Varax van zyne aankomst
berigt ontvangen hebbende , hield krygsraad, waar in beflooten werd, tctflond op de Hollanders aan te trekken, die vermoeid waren van den weg ; doch andere leden van dien raad waren van oordeel, dat het veiligst was, naar Heerentals te rug te wyken, en daar Prins Maurits af te wagten, welk gevoelen werd opgevolgd. Maurits , door zyne fpionnen hier van onderrigt , vaardigde terftond zyne Ruitery en aoo uitgeleezen Voetknechten af onder Fr. Veere.. Deeze voor uit gereeden, verdreef de Spanjaarden, die eene brug bewaarden,
en



VERÈENIGDE NEDERLANDEN. i?j
en viel den vyand in den ftaart. - . De
Graaf van Hohenlo rende mee 400 man den vyand op zyde, wendde toen , en deed den eerften aanval. Varax was onvoorzigtig genoeg, om zyne benden niet geflootea te honden , Zo dat die terftond aan het deinzen raakten. De Ruitery ook in verwarring geraakt zynde, werd de vlugt algemeen. rjoch een wanhoopig befl.aan
had aan Maurits de zege by na uit de handen gerukt, want terwyl zyne Soldaatcn, verhit op buit, bezig waren, de vyanden af te maaken en uit te fchudden , viel Nikolaas Baste, een dapper Man , de vyandlyke Ruitery weder verzameld hebbende, met losfen toom op de Sfaatfchen aan. Maurits had toen al zyn' moed en bekwaamheid nodig, om de wankelenden
flaande te houden. Hy had tot hier
toe vier kornetten paarden buiten het gevegt gehouden. Deeze nu aanrukkende deeden Basto wyken, waarop de flagting
algemeen werd yarax zeIf met meef
dan 2000 der zynen bleef op het flagvcld H *



172 GESCHIEDENISSEN DER
en 500 werden krygsgevangen gemaakt. Al de bagaadje, het gefchut, de krygskas viel den overwinnaar in handen, die zig daags daar aan meester maakte van bet kasteel van Turnhout, hebbende Maurits niet meer dan tien man rerlooren, 38 vaandels werden in triumf naar den Haag gevoerd, en Maurits zond het lyk van Varax aan den Aardshertog.
Z. Dit was , meen ik , de eerfte keer, dat Maurits gelegenheid had, te toonen , dat hy zo bekwaam was, om in het open veld eenen flag te winnen als om Steden te vermeesteren. Diende het geluk hem verder geduurende dit jaar?
V. In het begin deed zig dit niet wel aanzien. De Aardshertog maakte zig met list meester van Amisns, en hetzelfde poogde hy omtrent Schenkenfchans en Steenwyk te doen, maar dat mislukte hem. Maurits deed ook een' vergecffeben aanflag op VenIe , waarby de dappere Matthys Held het leven liet, ook werd de Staatfche Ruitery in eene en andere ontmoeting geflagen.
— Doch



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 173
Doch als de Aardshertog Amiens, hetwelk weder van Koning Hendrik den iVden belegerd was, willende behouden, zyn leger uit Braband deed trekken, wist Maurits zig hier van te bedienen-, trekkende met een aanzienlyk Leger over den Rhyn. Hy nam de Stad en het Kasteel Alfen in, en veroverde Rynberk met verdrag, daarna'bemagtigde by Meurs, Grol, Breyoert, Goory Enfchede, Ootmarfum, Oldenzeel, Lingen, en eindigde dus met roem en zegepraal den
vcldtogt van dit Jaar. Dus zou het
geluk van Prins Maurits en de Staaten op dat pas volkomen geweest zyn, indien het niet door tusfehenkomende gebeurtenisfen geftoord was geworden. Prins Maurits moest bet verdriet ondergaan, dat eene zyner volle Zusteren, Emilia van Nasfau, ondanks zynen wil, zig jn Huwelyk begaf met Don Emanuël, zo men vermoedde een Bastaardzoon van DonAntonio, verdreeven Koning van Portugaal, een prins, zonder bewys van wettige geboorte, z0nder goed, en den Roorafchen Godsdienst toegedaan, en H* die



ï?4
GESCHIEDENISSEN DER.
die niet bezat dan de aanminnigheid vaa zyn perzoon, waarop nEmilia zodanig verzot was, dat zy hem om lief of leed niet wilde verlaaten, fchroomende niet in eenen ftaat, verre benceden haare geboorte met hem te
leven. *- De Staaten werden in onrust ge-
bragt door de poogingen, die de Koning van Denemarken aanwendde, om den Staat tot vrede met Spanje te doen bcfluiten, het welk niet alleen de gemaakte verbonden maar ook de tydsomftandigheden ondocnlyk maakten, offchoon de Koning van Poolen ten dien einde mede eenen gezant herwaards zond, en het gantfcbe Duitfche Ryk daar aan fcheen te willen arbeiden; waarby kwamen de onëenighedcn, die zig tusfehen de Provintiën van Holland en Zeeland opdeeden, zo over het heffen der verlofgelden a's over de fchikkingen van zaaken in de Admiraliteits-CoIlegiën , als mede dc nieuwe twisten tusfehen Groningen en de Ommelanden.
Dan het geen zwaarer woog, was do
ontdekking, die men deed, van de geneigdheid der Koningen van Spanje en Frankryk
tot



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
175
tot eene afz.vnderlyke vrede, waaraan Paus Clemens de VIIllte onvermoeid arbeidde, zelfs waren de vicdehandelingen te St. Quintyn reeds aangevangen. De Koningin van Engeland verklaarde aan Frankryk, dat, zo de Koning geneigd was, den Oorlog voort te zetten, zy haare hulp niet zoude onttrekken, doch begeerde Hendrik de vrede, Êlizabeth bleef geneegen, de voorwaarden aan te hooren.
Z. Dus bleef dan al de zwaarigheid voor de Sraatcn, die, zo Frankryk en Engeland met Spanje flooten, den Ooriog alleen zouden hebben moeten voeren. Wat deeden de Staaten, om den flag te keeren?
V. Zy zonden Gezantfchappen naar Engeland en Frankryk, om was het mooglyk, Hendrik cn Êlizabeth tot het voortzetten van den Oorlog te beweegen, dan wat de febrandere Oldenbarneveld in Frankryk ook mogt verrigten, by kon Koning Hendrik tot geene andere gedachten brengen, cn de redenen, welke die Vorst voortbragt, waren ook zo gewigtig, dat, hoe zeer ze met het belang H 4 va*



176" (AO. 1593.) GESCHIEDENISSEN DER
van den Staat ftreeden, 's Lands Advokaat den Koning billyken moest. Deeze dan floot in het Jaar 1598 de vrede met Spanje, doch zo eerlyk m getrouw ten opzigte van de Nederlanders, als men ooit zou hebben kunnen verwagtcn. Gantsch anders was hec in Engeland, de Leden waren aldaar verdeeld, de een voor de Vrede en de ander voor den Oorlog, kunnende Oldenbarneveld, die uit Frankryk naar Engeland overftak, om te beproeven, of hy iets meer dan de voorige Gezanten verrigten kon, en party van Burglei, die voor de Vrede was, niet te boven komen, en dus Hond liet gefcbaapen, dat Êlizabeth mede zig met Spanje verzoenen zou. Filips, om den Staaten het
net geheel over het hoofd te haaien, gaf volgends zynen bedrieglyken aart voor, de Nederlanden en het Franfche Comtè, te zullen afftaan aan zyne Dochter Izabella Klara Engevia, aan welke hy voorhad, den Aardshertog Albertus tot Echtgenoot te geeven, die voor zo eene bruid en bruidfehat den Kardinaalshoed en Geestelyken Staat zou afleggen,
Z. Wat



VEREENIGDS NEDERLANDEN. 177
Z. Wat was eigenlyk het oogmerk van Filips daar mede ?
V. Om in febyn de Nederlanders van de Spaanfehe Regeering, waar tegen zy eenen onverzoenlyken haat hadden, te ontheffen, doch hoe listig Filips ook zyn mogt, hy kon hun niet verfchalken, dewyl men dra ontdekte, dat de Voorwaarden, op welke Albertus de Nederlanden ontvangen zoude, zeer bedriegelyk waren ingefteld, en dat hy niets zoude mogen doen buiten bewilliging van den Koning, dat Izabella, zonder kinderen komende te fterven, (waarvan men in Spanje door het gebruiken van fchandelyke middelen zeker was, dat zy die nooit krygen kon) de Nederlanden weder aan de Spaanfehe kroon moesten vervallen. Het ontdekken van deeze inzigten van Filips, als ook dat hy, met Frankryk de handen nu ruim hebbende, niet zou nalaaten, wraak van Engeland te neemen, bewerkte een nader Gezantfehap naar Engeland, het welk door 01denbarneveld met anderen bekleed werd; thans ftieif de oude Burglei,die fterkst voor H 5 de



Ï7& GESCHIEDENISSEN DER
de vrede geyverd had, en wiens dood aa den Jongen Graave van Esfcx gelegenheid gaf, om Êlizabeth tot liet voortzetten van den Oorlog over te haaien, en te doen treeden in een nieuw verdrag met de Algemeene Staaten, waarmede dus het gevaar van dien kant, tot eene onfterfielyke eer van den Va-
derlandfchen Staatsman werd afgekeerd. i
Het gelukkig fluiten van dit verdrag met Êlizabeth, gevoegd by den vriendelykën onderftand, dien de Staaten van Koning Hendrik genooten, ftelde hun in veiligheid voor de listen van Filips, zo dat de Staaten zig weinig Hoorden aan de overdragt, welke de Koning van de Nederlanden aan Albertus deed, en nog veel minder aan de voorwaarden, waar aan deeze zig onderwierp; zy zagen genoegzaam met onverfchillige oogen aan, dat Albertus in naam van zyn aanftaande Vrouw, de Regeering aanvaardde; ©ok beantwoordden zy zyne voorflagen van bevrediging, zo min als de Brieven, die er ten dien einde ,door Filips Willem, Broeder van Prins Maurits, door den Jongen Hertog
van



VEREENIGDE NEDERLANDEN.
van Aarfchot of anderen., aan de Staaten ge-
fchreevcn wierden. Alleen lagen zy voor
'bet oog der wereld bloot, wat zy van al deezen bedrieglyken handel dagten, met de uitgaave van onderfebepte Brieven, in welke Koning Filips zyne oogmerken' ten klaarden te kennen gaf.
Z. Zy konden waarlyk noch Filips, noch den Aaartshertog met geen grooter minachting behandelen.
V. Zy gingen noch verder; zy gaven in het licht bet vonnis geftrceken cn ter uit* voer gebragt over eenen Pieter Panne, die beleedcn had, door de Jefuiten te Douai te zyn omgekocht, cm Prins Maurits het leven te beneemen. Tevens vermaanden zy de Spaanfehe of Oostenrykfche Nederlanders, om zig by hun te voegen en de Wapenen tegen den algemeenen Vyand, den Spanjaard op te vatten. De Aards¬
hertog, de reize naar Spanje zullende aanvaarden, had voor zyn vertrek liet bewind der Nederlanden; geduurende zyn afzyn opgedraageu, aan den Kardinaal Andreas van H 6 0$i.



loO GESCHIEDENISSEN DER
Oostenryk, en het bevel over het Leger aan Mendoza, Admirant yan Arragon. Op reize zynde, vernam hy, dat zyn Schoonvader Filips de II. op den i3den September overleeden was.
Z. Gelukkige dag voor het menschdom, ©p welken het leven werd uitgebluscht van eenen ondankbaaren Zoon, van eenen onnatuurlyken Vader, van eenen wreeden Echtgenoot, en fints drie- cn veertig Jaaren eenen bedrieglyken wreedaart cn tyran van zyne Onderdaancn. — ■ Ik ben begeerig, de gevolgen van deezen dood en de gevallen onder het bellier van zynen Zoon Filips den III. van u te hooren, en byzonder, wat de zaaken van Oorlog in dit Jaar betreft.
V. De Aardshertog had, voor zyn vertrek, den Admirant yan Arragon bevolen, zig van eene plaats aan den Rhynkant meester te maaken, om daardoor gelegenheid te krygen, den Soldaat, dien men buiten fcaat was te voldoen, op vyaidlyken bodem te doen leven. —— En hy was naauwlyks
ver-



VEREENIGOE NEDERLANDEN. l8l
vertrokken, of Mendoza tragtte zyn bevej naar te komen. Alzo - 'er geen beleg door hem kon ondernomen worden, en by eenen Veldflag fchroornde, verkoos by in onzydige Gewesten te trekken, waartoe de gefieldheid van Kleefsland hem ten dien tyde gelegenheid in overvloed verfchafte. In Kleefsltind getrokken zynde vertoonde hy zig voor Orfoi, niet als een eerlyk Krygsman, maar eer als een moordenaar; eifchende de overgaave, door eenen beul voorzien met eene hand vol ftroppen en eenen Biechtvader, om hun ter dood te bereiden, zweerende een' iegelyk, die zig wilde verdeedigen, te zullen laaten ophangen. Waarop de Ingezete¬
nen zig overgegeeven hebbende, deed hy? tegen zyn woord en eed, de plaats, zo ras
hy 'er binnen, was verfterken. — Ik
kan u niet verhaalen, wat leed deeze benden, ontbloot van geld, uitgehongerd, en zonder krygstucht al bedreeven. De moord, aan den Graave van den Broek gepleegd zal genoeg zyn, om u daarvan te doen oordee-
len. ■ Ulrich van Valkenftein, buiten
H 7 ftaat



l8» GESCHIEDENISSEN DER
ttaat zynde, zyn zwak Kasteel, waar naar hy den naam van Graaf-yan den Broek voerde, te verdeedigen, had zig, na dat de Admirant Rynberk ingenomen had, by verdrag overgegeeveu, en deed, om aan het gemaakt verdrag te voldoen, zyne Soldaatcn zonder geweer of wapenen van het fiot afgaan, welks alle, zo wel Soldaatenals Boeren , beneden op het plein van de poort, .d )or de Spanjaards vermoord werden, na dezdven alvooiens gedwongen tc hebben zig naakt te ontkleeden; verfclioonende zy dus de klederen meer dan
de m.n'ichen. Eemge van Rlendozas
Soldaatcn tartten den Graaf zei ve i aan, namen hein den hoed van liet hoofd, rukten hem de kraag van den bals, zyn rapier en ponjaard van het lyf, cn ftieten hem onder de Paarden, alwaar hy zeker zou vertreeden zyn , zo niet een Spaansch Kapitein hem ontzet cn op het fiot geleid had. Daar
was een verbaazend geroep: brengt Paar* den, brengt Paarden, dat wy den Lutheraan
in vier f ukken ffruren. Straks viel men
aan het Plunderen, kamers, kasten en kiften
wer-



IfOOBD VAK DEÏ G1AAÏ TA» BEK MOIK.






VE&.EENIGDE NEDERLANDEN. ï8$
werden opgebroken, men roofde al wat voorkwam; eene menigte zakken met koorn» welke de huisluiden daar als in veiligheid gebracht hadden, werden uirgeltort en fchandelyk vertreeden. Toen 'er niet meer te roovcn of te plunderen was, trokken de meestcn af; zestig of zeventig Spanjaarden bleéven aldaar, die daags daaraan den Graaf deeden gaan in het huis waar hy wilde, zynde de jonge Graavin cn haare Dochters by tyds van daar gevlucht, hebbende de Graaf niemand by zig dan zyn Neef, die door de Spanjaards van daar gejaagd werd. Op Zondag den nden 'OUober kwamen twee verkleedde Spanjaarden, en noodzaakten den Graaf met hun in den thuin te gaan wandelen. Deeze het niet durvende weigeren, ging met hun tot aan de Watermolen, alwaar zy hem dwongen de vischfuik op te haaien, en daar mede bezig zynde, werd by door een' van hun doodgeflagen, en daarna in een kleen huisken gefleept, het welk met het ligehaam verbrand werd, om den gepleegden moord te verbergen; die
eek.



154 GESCHIEDENISSEN DER
echter docr eenen van 's Graaven Dienaars befpied en rugtbaar gemaakt werd, niet tegenftaande de Spanjaarden in het eerst wilden voorgeevcn, dat de Graaf tegen zyn woord aan ontvlugt was. Deeze opzettelyke moord was naar alle waarfchynlykheid niet zonder last van Mendoza geichied. -—— Hierna namen Wezel, Rees en Emmerik ook Spaanfehe bezetting in.
Z. Waar was toch Prins Maurits met het Leger der Staaten?
V. Te veld en in goede orde, in den Gelderfchen Waard, van waar hy de Betuwe beveil'gde voor eenen inval der VySnden dien hy ook eerlang noodzaakte te rug te wyken, met achteilaating van meer dan 7000 Man, die door honger en gebrek waren omgekomen, begeevende zig het overig Leger naar Munsterland en het Graaffchap Benthem en jaagende de Duitfche Vorften, wegens het fchenden van het onzydig grondgebied, in het harnas. Maurits maakte zig toen meester van Zevenaar, lleusfen en het Tolhuis , en legerde zig daarna voor Doesburg.
De



VJLB, Pl0V„
BELE&EJRINCG VAK 1§MME1^






(Ao. 15990 VEREENIGDE NEDERLANDEN. 185
De Admirant had met zyne hem overgeblceven Manfchap Deutichem bemagtigd, als ook het huis Schuilemburg ,neemende zyn wintcrverblyf te Rees, en Maurits, na dat hy de Spanjaarden Emmerik had doen ruimen, te Arnhem. . Het volgend Jaar 1599 was wel zo gelukkig dan dit afgdcopene, ichoon het zig in het begin niet wel liet aanzien, zo uit gebrek aan Volk als geld, en om dat men het Leger in tweeën verdeden moest en de voornaamfte Legerhoofden elders werden bezig gehouden. De Spanjaarden maakten wel eenige veroveringen, maar die van weinig belang waren. Het voornaamfte,' dat de Admirant verrigtte, was, dat hy Bommel belegerde, doch Maurits noodzaakte hem de belegering op te breeken, vcrvolgei ds bouwde Mendoza de Schans St. Andries. —— Het Staatsch Leger eindelyk verfteikt zynde met 4000 Fianfchen onder den Hecre de La Noue', maakte Maurits het den Vyand alömme te benaauwd, en belette hem den inval in de Thielerwaard, ook betoverde Graaf Willem, Deutichem» De Veldtogt zou met
één



i35
GESCHIEDENISSEN DER.
één woord gelukkiger geweest zyn, indier* de Duitfche Vorften, die een Leger op de been gebracht hadden, om de Spaanfchen uit hunne Landen te verdry ven, even werkzaam en voorfpoedig geweest waren, dan zou Prins Maurits zeker aan de oogmerken der Staaten voldaan hebben, en den Vyand geheel hebben vernederd, waartoe hy als nu
niet befluiien kon. Ziende, dat me»
van het Duitfche Leger niets te wagten had, en het marren moede zynde, befloot men ter Zee iets te onderriemen , dat den kryg, zo men meende, beflisf-n zoude.
Z. Dit doet myne hoop ten top ryzen, want op Zee vertrouw ik, dat de Spanjaards zo min als te vooren, beftand zullen zyn. Laat my hooren, wat hier van wierd ?
V. Filips de III, fchoon niet voor heel fnecdig gehouden wordende, meende echter verftandiger te zyn d;:n zyn Vader, en wilde den Nederlanders in ééns de hart-ader affleeken, dat is, hy wilde hunnen Koophandel en Zeevaart den bodem inflaan, en om dit oogmerk te bereiken, deed hy alle de
Sche-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 187
Schepen aan de Nederlanders toebeboorende wier vaart en handel Filips de If. uk eejie goede Staatkunde oogluikende had toegelaaten, in Spanje in beflag ncemen, en de Bootsgezellen in de gevangenis werpen, of dwong hen, in zynen dienst over te gaan.
De Infante Izabella deed ten zelfden
tyd, allen handel met de Verëenigde Ge. westen in de Spaanfehe Nederlanden verbieden Om haar dit betaald te zetten,
befloot men de Spanjaarden aan te tasten] daar zy het zwakst waren, dat is, in hun
eigen Ryk. Zy Verbode„ ^ alJeen
hunnen eigen onderzaaten allen handel op Spanje, maar ook aan alle andere Volken, waartegen zjg niemund verzette, dan de Koning van Denemarken, die de ecnigfte Vorst was, welke weigerde dit verbod in
zyn Ryk te laaten afkondigen. De
Vloot, die Spanje beftoken zou, en door de Algemeene Staaten uitgerust werd, beHond uit ruim 70 Schepen, die onder beleid van Jonkheer Pieter van der Does op den ag&en May uit de IMaas in Zee (laken.



iS8
GESCHIEDENISSEN DER
ken. De last van den Admiraal was, de Spaanfehe Vloot, die in de Corunha werd gereed gemaakt, aan te tasten, en te vernieten, de Westindifche Schepen te plunderen» cn de Spaanfehe Zeekusten af te loopen.
Z. Voorwaar geen geringe onderneming! Volvoerde hy dien last ?
V. Een gunstige wind voerde hem deit nden Juny voor de Corunha, doch de Spaanfehe Schepen, tot onder het gefchut van het Kasteel gevveeken, weigerden uit te komen, wordende de Staatfche Vloot onöphoudelyk uit het Kasteel, van eene daarby gelegene flerkte, en van de Schepen zo vinnig begroet, dat de Admiraal , wel ziende dat de Spaanfchen tot geen gevecht te brengen zouden zyn, befloot hun elders afbreuk
te doen. Voortgezeild zynde tot aan
den mond van de Taag, waren veelen 'er voor, om Lisbon aan te tasten, dan dit niet raadzaam geoordeeld wordende, vervolgde men den togt tot aan de Canarifchc Eilanden. De Vloot naderde den 26ften voor
het Kasteel van Groot Kamiit'n. De Admiraal



VEREENIODK NEDERLANDEN. l8«
i>aal beval terftond bet Kasteel te befcbieten, terwyl de Eilanders te voet en te Paard langs bet ftrand gefchaard, van bunnen kant met pylcn en musketten hevig fchooten. Ook werd 'er van het Kasteel vinnig gevuurd. De dappere van der Does beval
echter de floepen uit te zetten, viel een der eerften in dezelvcn, en fprong te water, toen de droogte de zynen verhinderde nader te komen. Onder dit gevaarlyk landen werden 'er veelen gekwetst. De Admiraal zelf kreeg drie ligte wonden, 't Kasteel opgeeisctit zynde, werd, fchoon van alles wel voorzien,terftond in die verbaasdheid overgegeeven, zynde de Inwooners naar de
Siad AUaqona gevlug\ Men bragt
toen ook het grof gefchut voor die Stad, cn daar werden eenige dagen met het beleg gefleeten, binnen welke de Inwooners zig met hunne meeste kostbaarheden, in ontoeganglyke hoo'en en rotzen vcrfchoolen hadden.
Toen werd de brand in de Stad cn de
Kasteelen geftoken, welk lot Gomere, dat van zyne Inwooners insgelyks verlaaten was,
me-



100 GESCHIEDE NISSEN DER
mede trof. Hierna zond de Admiraal de
helft der Vloot, met buit belaaden, naar huis, die in de maand September behouden binnen kwam. Met de overige Schepen befloot de Zcevoogd naar Braztl te zeilen.
Hy voer de gehcclc Kast van Afrika
voorby , zonder iemand te befchadigen, nee. mende enkel eenige Spaanfehe Foopvaardyfchepen. Aan bet Eiland St. Thome gekomen, befloot hy daar te ververfchen tot zyn ongeluk. ■ De landing sefebiedde genoegzaam zonder ecnigen tegenftand, ook werd de Stad Javoaza met weinig moeite bemag-
tigd cn geplunderd. Doch het Kasteel,
waarop Don Francisko de Menczes het bevel bad, werd ordcntlyk opgeëischt, en na dat het gefchut 'er voorgebragt was, overgegec-
ven. De Eilanders, om de Nederlanders
fpyt aan te doen, faken zelve de Stad in
brand. Doch de Vlootelingen hadden
zig niet lang op dit Eiland onthouden, of zy werden door de onmatige hettc en het gebruik van ongewoone^ vruchten van eene hevige en befmettelyke ziekte aangetast.
Dc



VEREENÏGBË NEDERLANDEN. ïpi
Dc Admiraal yan dc- Does, een zeer
zwaarlyvig Man, overleed binnen twee dagen, niet zo zeer door ziekte ais door overmatige bette Men begroef bet Lyk diep onder de aarde, en fpoedde zig, om dit Gewest te verlaaten , doch zelfs in volle Zee nam de b'efuiettmg nog geen einde, en 'er fii.rvcn binnen vyftien dagen meer
dan iooo Vlootelingen. Echter zette
Jonkheer Gerard Storm van Wena, die het bevel op zl$ genomen had, doch ook op de thuisreize overleed, den togt voort naar Brazil, daar weinig buit behaald werd, eindelik keerde dc Vloot tbuiswa rds, landende zo door fterfte van het Volk als door zwaaren ftorm gedeelte yk in dc Havens dee. zer Landen en gedeeltelyk in Engeland, één Schip werd verlaaten , en een ander viel in handen van den Vyand.
Z. Het fmert my, den ongeh.kkïgen uitflag van deezen togt te hooren, 'te meer daar dc behaalde buit in lan2 niet moet hebben toegereikt, om de fchatten aan de uitrusting beftecd, te vergoeden.
V. Op



102 (Ao. IÖ02.) GESCHIEDENISSEN DER
V. Op verre na niet; het ecnigftc, waar ever men rede» had, zig te verheugen, was, dat de Spaanfehe Vloot, uit de Corunha uitgezeild, door een' zwaaren florm vcrltrooid raakte, en buiten {laat gefield werd, ecnig nadeel te doen; ook werd de fchade, by bovengemelde Vloot geleeden , den Nederlan* ders eenigzins vergoed, door het neenien van vyf Duinkerker Kapers, als mede door de overwinning, die dc Staatfche Oorlogfchepen in liet gezigt van Vlisftngen behaalden op zes Spaanfehe Galeien, door Fredrik Üpinola ten dienst des Konings herwaards gevoerd. Zy waren iechter zo niet gehaavend, of Spinola bragt ze naderhand weder te water, en deed 'er zo lang kwaad mede, tot dat zy in het Jaar 1602 door de Staatfche Oorlogfchepen overzeild werden.
Z. Maakten de Staaten geen toeflel tot een' tweeden Scheepstogt?
V. Daar liepen veele zaaken te zaamen, die dit verhinderden. Binnenlandfche verdeeldheden, ontftian over het dragen der Lasten, die bezwaarlyker konden gevonden worden,
naar



VEREKNTGOE NEDERLANDEN. (Ao. ifoo.) tpj
naarmate dc inkomften door h}t éfcmnm van den Koophandel verminderden n-
vordering van Koningin Êlizabeth tot hertaling der fciiuïden, en haare verklaaring, dat zy de Vrede niet langer kon ontbecren 1 ge. voegd by het opöntbod van haare hulptroepen , veroorzaakten gevaarlyke uitziekten , die nog verzwaard werden door het aanbod van don Keizer tot bemiddeling en verzoc-
nmg. — De kosten die 'er vcröischt
werden voor den aanftaanden Vtldrokt, waar in de Staat van niemand ondeifteuncj werd dan van Frankryk, maakten bet eindJyk on. doenlyk. Met alle deeze zwaaügjiceden , by welke neg kwam de toeftel, dien de Aardshertog cn Izabdla, uit Spanje herwaards gekomen , maakten , om den oorlog met het openen van den Veldtogt met kracht door te zetten, liep dit Jaar ten einde: Echter was het volgende jaar ióoo voorspoediger door den Vcldflag voor Nieuwpoort, dan men zig zou hebben durven verbeelden. Het voorgevallen* daar in, zal ik u meiden,.
VI. DEEL. I ca



19+
GESCHIEDENISSEN DER
den , en daar mede dit Gefprek bcflurten.
Z. Als het ü belieft, myn waarde Vader. Ik luister met aandacht.
V. Met den aanvang van dit Jaar 1600,' gelukte het Graaf Lodewyk, Wagiendonk by Verrasfirig in te neemefl , waartegen den AardsrVettog een aanflag op Venlo mislukte. —— Doch, eer de Legers te veld kwamenj gebeurde 'er een voorval , waar van men nog zeldzaam een voorbeeld gezien bad. Breaute, een jong Edelman uit Normandien, Overfte van een bende Ruiters in, Staaten dienst, werd met twintig der zynen uitgedaagd tot een gevcgt , door eenen Gerard Abrahams , in de wandeling genaamd Lek* herbeetje. Maurits raadde te vergeefs aan Breaute dit gevegt af, doch de drift des Jongelings was niet te temmen , hy begaf zig dan met 19 der zynen naar de Fugier* heide, en vond daar zynen uitdaagcr met een gelyk getal. In den eerften aanval , werd Lekkerbectje door Breaute gedood, ook fheuvelde deszelfs Broeder, en 'er bieeven
ver-



VEREENÏGDE NEDERLANDEN, 195
verfcheiden van Bnautes party , cn hy zelf verloor een paard, btk'öm een tweede, vcrvolgends een' derde , eindelyk werd hy genoodzaakt te voet te vechten , dat hy een geruimen tyd deed , doch door dc zynen verlaaten , moest hy zig gevangen geeven*
Sómmigen verhaalcn , dat hy zyn
leven daar by be.longen had, anderen zeg. gen, dat de overwonnenen volgends affpraak
niets dan den dood te wagtcn hadden. .
Hoe het zy , Breaute, naar 's ILrtogenbosch gevoerd, werd op last van Grobbendonk, in koelen bloede met twintig wonden van het even beroofd, bevindende dus tc laat, de waarheid van Maurits zeggen, dat het gevaarlyk was, zig met fchelmcn in tc laaten.
Maurits wist nogthans fpoedig den
Spaanfchen hoogmoed te fnuiken ;. belegerende de Sterkte Crevecoeur, die hem binnen drie dagen in handen viel, ook verfiocg hy de Spaanfehe Ruitery, die ter velfterkin* van de bezetting gezonden werd. Waarna het hem gelukte de Schans St. Andrlcs, wdke de ^Aardshertog den Sleutel van HoUa;;-: I 3 , pleeg



I,q6 geschiedenissen *>er
pleeg te noemen, magtig te worden. Dit echter was nog niets in vergelyking van den glorieiyken togt naar Vlaanderen, waartoe men bcflooten had, om dus den Vyand
in zyn eigen Land aan te tasten. Het
Eiland Walcheren was de zamelplaats der Kiygsbenden, welke eerlang tot i27Vendelen knechten aangroeiden, doch de Ruitery heftond uït niet • meer dan 25 Kornetten
Paarden. Maurits , vcrzeld van eenige
Afgevaardigden uit de Algemeene Staaten , zig mede derwaards begeeven hebbende, beüuot men de Mond- cn Krygsvoorraad over j£ée, cn het Volk over de llonte naar Oostende , cn voorts op vyands bodem over te voeren. -—— De vyand had Oostende met zeven Scbanfen omringd. Graaf Ernst van Nasfau bemagtigde de Schans Filippine , waarna het Leger in drie hoepen verdeeld werd, over welken Graaf George yan Solnis, Graaf Ernst, en de Ridder Francois Ver& het bevel voerden. De Ruitery ver¬
deeld in zeven hoopen, Hond onder Graaf Lodewyk , laatende Maurits zyn oog en zorg
over-



VBREBNIODE NEDERLANDEN. rp?
over alles garm. Die van Brugge dee-
den al wat ky konden, om het Staatsefc Leger , in J.et vooiby trekken, met hun gei ichut te benadelen , mam deeden weinig fcliade*. Veri'cheiden Sfchanfen in deezen oord-, door den vyand verlaten, werden door de onzen bezet, waar door de weg naar Oostende open raakte, wei-waards de mm van Sofris de Afgevaardigden der Slaaten geleidde, tn na de Albertus Schans overmeesterd te hebben, floeg hy zig met zyn keel van het Leger voor Nieuwpoort ne <e» - - De Aardshertog verzamelde ondertus'fciieri met bidden en beJrei^en , iu alferhaast een Leger by een . hetwelk gefehat werd, op 10,000 Knechten, en 1600 Paarden, en trok aan het hoofd van hetz.Ke liet hcir van Maurits tegen. H t volk in de veroverde Schanfen , getaakte hier door in groote vreeze, en veelen vlugten' tk
zy den vyand nog gezien hadden. - ft,
het Leger voor Nieuwpoort was de omfteltenis wel niet zo groot , doch het gevaat niet minder a dewyl her Leger geheel onI 3 be-



l.o8 GESCHIEDENISSEN DER
befchanst lag. Doch Maurits , wien
het nooit aan moed ontbrak, beraadde zig jpocdig, en beval Graaf Ernst in den nacht, met negentien Vendels-knechten, vier Kornetten Paarden, en twee (lukken Gefplint, naar de brug by heffingen te trekken, pin Albertus den overtogt te betwisten, of zo rt.v mii-luktc, hem zo lang op te houden dat het Leger in Slag-orde kon gefchaard
worden. Dan Albertus 'er reeds over
zynde, viel op GraaF Ernst aan, en nood«aakte hem, met verlies van 8co Man, te
wykeii. Dit Êevegt, hoe nadeelig ook,
had aan Maurits tyd gegeeven, om het Leger in orde te fchaaren, voerende hetzelve te rug over de Haven van Nieuwpoort naar den kant van Oostende, van waar de vyih d vcrwagt werd. Hier had de Ridder Ft re het bevel or 2600 Engelfchen cn 2oco Friezen, die den voortogt uitmaakten, gebiedende de Graave van Sohns cn Graaf Ernst over den middeltogt cn agteihoede.
. . Voor Nieuwpoort had Maurits eenige
Vendelen el aaien, om den vyand het uitval-



VEREENIGDE NEDERLAKBEN. 199
vallen te beletten, ook had by alle Schepen van Land doen fteeken, om den zynen het
vlugten te verhinderen. jn de|zen
ftand vervvagtte de Veldheer den vyand , htbbende de Zee ter linker, en de Diuflem, door den Ridder Ifere bezet , ter «gehand, cn Nieuwpoort van agteron. ündervvylc-n naderde de Aardshertog met zyn Leger, mede in drie hoopen verdeeld, cn alzo de Spaanfchen naar den ftryd reikhalsden, beflpot hy 'er toe, maanende ieder tot zynen pligt aan. Mmtrïts verzuimde dit me¬
de niet, rydende met zynen Broeder FrMïih Hendrik , die hem niet verlaaten wilde, het gcheele Leger door, en houdende elk voor pogen, dat, hoe veel groote* het gevaar was, des
te heerlyker de zege zou zyn. Op
den tweeden van de 'Maand July, des nadémiddags om twee uuren, gaf hy bet teel en tot den aanval m% twee fiukken gefchuts, opgefleept tegen de ll.iltc der duinen , welke op dai yyand gelost werden, die met acht fiukken van het vlakke flirand op de Staatfchen vuurden, doch door het gefchut I 4 de*



r.E.SCilIKOENiSSEN DER
Her Oorlogfcheptn genoodzaakt werden in de
namen te wyken. Drie of vier uureu
ia.g werd van wcderzyde alleihevigst met ongelyke uitkomst gevochten. : De Ridder Fere, zelf onder de voorflen firydendo, zyn paard vei loeren, cn twee wonden bekomen hebbende, veiliet echter zyne plaats niet , voor dat hy die aan zynen Broeder Jhtojk, die met versch Volk was aangekomen, had aanbevolen. Deezë'iheed
aks wanhoopende, verfluande met de zynen wel 8co Man in de delling tusfehen twee deinen. De vyand drong zo fterk op de Staat feben in, dat een deel daar van aan het vlugten fioeg . echter bcrltelde Maurits door zyne bekwaamheid ras dè wanorde, die daar door ontftond. De Ruitery was inmid¬
dels ook flaags geraakt , niet zonder dat Giaaf Ludcwyk, die pas van tien man verzeld, voor uit gereeden" was , in groot gevaar raakte, wordende echter door den Ritmeester Kloet nog gelukkig gered , by deeze gelegenheid werd Walraven, Baron van Gend gekwetst. . Laat in den namiddag begon



VEREEMIGDE NEDERLANDEN. SOj
gon de hitte des gevechts, zonder iets bellist te hebben, van wederzyde te veiflaau-
wen. Toen bciloot Maurits , om een
einde van den ftryd te maaken, zig van de Ruitery, die het minne geiteden had , te bedienen. Twee Kornetten, dén van Vtte, en ec,i ander onder Buien, werden by het gefchut geplaatst, om den vyiind op nieuws
in het gevegt te wikkelen. Albertus,
die méde naar het einde van den ftryd haakte, zond 'er zyne .Ruitery op af, welke uit het gefchut zo hevig begroet werd, dat zy, na vergeeffche aanvallen,op de vjogt gejaagd wierd. Toen drongen de Staatfche Re¬
gimenten op het vyimdlyk Voetvolk aan , dat ook genoodzaakt werd te wyken. Veel hielp het den Staatfchen, dat zy de zon en wind van agteren, en de vyiind in tegencel die vlak in het aangezicht hadden , zonder dat Maurits hun tyd gaf, om van ftand?
plaats te veranderen. Hier by kwam
nog , dat het vyimdlyk gefchut in het gulle zand flaande , daar in zonk, terwyl het
onze eenen vloer van planken had. ?
I 5 Ook



•02 GESCHIEDENISSEN DER
Ook raakte het vuur in het vyandlyk Buskruid , het welk eene verbaazende wanorde
veroorzaakte. ■ De Aardshertog gedroeg
zig als een beid, rydende, zo lang hem nog eenige hoop overig was, met het ongedekt aangezicht door zyne gelederen , en zig meer dan ééns aan dc onzen verwonende ; wordende zelfs met eene piek aan
het oor gekwetst. Doch alle hoop vet>
looren zynde , beval hy 's avonds na zeven uuren af te trekken. Zodra was
hy niet geweeken , of zyn Volk begaf zig zonder orde wyd en zyd op de vlugt; wordende het verftrooide Leger vervolgd , afgemaakt of gevangen genomen. De zeCe bleef dus volkomen aan der Staaten zyae, wordende het verlies van ons Leger gtreekend op 1800 man, waartegen 'er van den vyand byna 3000 verflagen en veelcn gevangen waren, onder welken geteld werd tic Admirant yan Arragon , die in het ha.ehclykst van den ftryd van het paard geworpen, en den Staatfchen in handen gevallen was. Al het gefchut en eene groote
BK-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 203
'menigte Vendels werden buit gemaakt. • .
de zo voorzigtige als dappere Prins Maurits oordeelde het niet raadzaam, den vlugtenden Vyiind, in het vallen van den avond, door Duinen en Moerasfcn in een Vyiiudlyk Land te vervolgen, hy bleef dan pret het algen-acte Volk op het Slagveld, en dankte God voor het behoud van zyn leven en voor de
behaalde overwinning. . Daags na den
Slag, begaf zig Maurits, verzeld van zynen Broeder, naar Oostende, daar der Staaten afgevaardigden meer dan ook door 's Ihiufen komst, verblyd waren. De vermaarde Predikant Johannis ültenbogaard deed bie-r
eene Dankpredikatie. , De Admirant van
ArragcKi, die wegens zyne geboorte en rang, met alle teekenen, van onderfcheiding behandeld werd, by de maaltyd tegenwoordig zynde, moest daar menigen fchamperen trek verduwen. Maurits zeide hem,, dat hy nu gelegenheid zoude hebben, om Holland te zien, waar naar hy reeds vier Jaaren yerlangd had. Ook werd hy eerlang op het fiot te Woerden, en daarna in 's Grayenbagc gevangen I C ge-



£.04 GESCI1IEL ÏL NISSEN DER.
gezet, alwaar hy twee Jaaven" verbleef, en niet ontflagen werd, voor dat alle de Ingezetenen der Ferëentgde Nederlanden, uit de jSpaanfche Gevangenisfen gcflaakt waren.
2. Welke waren de gevolgen van cleeze 'heeilyke overwinning ?
V. Een misnoegen tusfehen den Prins en de Staaten. De Hovelingen van Mmttïts beweerden, efl brachten het oiuler het Volk, darde Starten, en byzonder Barneveld, hem hadden zoeken , op de flachtbank te bren•gen, en zelve bui:en gevaar gebleevcn waren. Barneveld van zynen kant werd beducht, dat de Prins naar de Oppermagt van het Land 'ftond, ten minaen naar meer gezag, dan hy tot nog toe gehad had. Deeze «wist liep zo hoog, dat Koningin Êlizabeth geraaden vond, den Prins en de Staaten tot
eendracht te vermannen. Hicrby kwam,
-dat 'er hevfge twisten ontftonden in Fries, dand en Groningen, die niet dan met moeite geftild werden.
'■ Z. Wat vertigtte de Aardshertog na hes verliezen van deezen ftryd?
V. D«-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 20T
V. Deeze toonde, den moed daarmede niet geheel veriooren te hebben. Oudenburg en andere Schanfen werden door hem van bezetting voorzien, en meer Volks binnen
Nieuwpoort gebracht. Maurits had zig
vier dagen . na den Slag, weder voor die Stad vertoond, maar het natte weder nood■ zaakte hem, het. beleg op te brceken; ook .belegerde hy vruchteloos de Izabella-Schans by Oostende, en daarmede liep dit Jaar ten einde, zonder dat 'er verders eene onderneeming van eenig aanbelang werd in 't werk gefield, hebbende de gemelde Slag de krachten van wederzydcn te veel verzwakt.
'17 ZV-



20(5 GESCHIEDENISSEN DER.
ZE ven-:en-dertigste gesprek.
I N » Q U D.
Verfcheiden aahjlógèn door de Spaanfchen en Sta'atfchén wederzyds vruchteloos ondernomen. Prins Maurits trekt te Veld, belegert en verovert Rynberk ; -ook Meurs. Be Aardshertog belegert Oostende, Wélk beleg drie Jaaren duurt. Prins Maurits belegert Is Hertogenbos-ch te Vergeefs. Hy bemagtigt de Stad Graave. Muitery onder de Spanjaarden., Graaf Ledew-yk van Nasfau doet eenen inval in Luxemburg, verovert St. Vit. Plundert verfcheiden Borpen. Be galeien van Fredrik Spihola overzeild. Algemeene Oostindifche Maatfmappy opgericht. Bood van Koningin Êlizabeth. Haar karakter. Jakobus de eerfle, Koning van Schotland, volgt haar op onder den titel yan Koning van Grocttritlanniën. Vreugde in Holland
we-



VER'EENIGDE NEDERLANDEN. 207
- wegens zyne komst tot den Troon. Verond tusfehen hem en Frankryk. Zyne onderhandelingen met Spanje. Fredrik Spine-
, la door Joost de Moor geflagen, hy zelf fncuvelt. ■ Tweede ver geef fche belegering van
: '* Herlogenbosch door Prins Maurits. Hy valt in Flaandereu, verovert verf e heiden fier kiens. Bemagtigt Sluis. Oostende gaat hy verdrag aan den Aardshertog over. Koning Jakobus de Ijle fluit Frede met Spanje Gevolgen daar van. Prins Mauritsonderneemt yrugleloos eenen aanflag op Antwerpen. F erover t het Kasteel van IFoti. Spinola valt in Ovcrysfel. Bemagtigt Oldcnzeel en hingen. Maurits trekt hem tegen. Zoekt hem tot eenen Ftldflag te noodzaaken. Schande.lyke lafhartigheid van
-onze. Ruitery. Dapperheid van Marcelis Bax en weinig, anderen. JFaglendenk verkoren.' Mislukte aanflag op- Gelder. Geld-gebrek.aan de Spaanfehe zyde. Be fluit om verweereneler wyze te Oorlogen. Spinola brengt twee Legers te Feld. Maurits voorzorgen tegen hem. Spinola bemagtigt Lochem. Hy Word l be-



£0S «ESCIIIEDENISSEN DER I
belet, over de Rivieren-te komen. Verovert Grol en Rynberk. Muitery onder het Spaansch Krygsvolk. Graaf Ernst yan Nasfan herovert Lochem. Maurits- belegert Grol, breekt het beleg op. -Zee/lag voor Gibralter. Overwinning door Jakob vanHeemskerk, aldaar op de Spaanfehe Vloot behaald. De Spaanfchen geven opening tut eenen Vredehandel. Redenen die hen daar toe bewegen. VerfchiUende gevoelens over de Vrede in de Nederlanden. Pater Jan Neyen komt herwaards over. De Aardshertogen Verklaar en met de Staaten te-willen handelen in hoedanigheid en dezelve houdende voor vrye Landen, 2*wht tusfehen Prins Maurits en Oldenbarneveld. Redenen, waarom deeze groote Staatsman voor de Vrede neigde. SUnkfdic handel van Neyen. On■ derhandellngen met Verreiken. , Jeannin, Franfche Gezant, zoekt meer gezag voor zvnen Koning in deezen Slaat te yerkrygen. Engelfehe Gezanten in Holland. Befalt der Slat ten, om geen verdtag aan te gaan, dan waarin 's Lands Vryheid uitdruk-



(AO. i6oi% VEREENIGDE tölïDEBJL and E N, 209
druklyk erkend word. Wapenfchorfchin^ ge. Jlooten. Verbond met Frankryk. De 3pm. Jche Ambasfadctirs komen \n den Huav. ■ Ontmoeting der twee grootfte Veldheer^ hunner Eeuw, Spinola en Prins Mauritr. Het twaalfjaarig beftaud werd geteekend en afgekondigd.
Vader. Ik zal ïö dit gefprek zonder wyÖloopïger voorbereid mg, den draad van
ons verhaal weder opvatten. ■ . ft- neö u
gezegd, dat in het voorbaande jaar icoo, door den berugten VddÖag voor Nieuwpoort] de beider zydfcbe krachten te veel verzwakt waren, om iets van gewigt te onderneemen. Voor dat de tyd daar was, in het Jaar rf5oi3 om de Legers te Veld te brengen, werden zo door den Aardshertog, als' door Be Siaa'ten alle middelen te werk gefield, om eikanderen hier en daar eene kans af te zien, doch die meest mislikten, dèwyl elk op zyne hoede was, ondertusfehen werd den na. buuren her meeste nadeel toegebracht dour de fcroperyën en muiterycii der Spaanfehe
Krygs ■



2IÖ GESCHIEDENISSEN DER
Krygsknechtcn. Dan de vooityd daar
zynde, en de Staaten ondcrfteuning van Manfclmp uit Engeland, cn van geld uil Erankryk ontvangen hebbende, werd het Leger der Staaten te Veld gebragt, cn naar den Rjrikant gevoerd. Maurits, onder voorwendzcl van bet Bruiloftsfeest van Graaf Lode-vyk met de Weduwe van den Graave van Broek, by te willen woonen, zig naar Arnhem begeevende, belegerde met ruim honderd Vendelen-Kneehten en dertig Kornetten Paarden, Rynberk op den todt-n May, welke Stad zig den 30ff.cn • July aan hem overgaf, en eer hy met zyn Leger uit dien oord trok, bezette hy ook de Stad Meurs.
De Aardshertog, zyn Leger mede v.er-
ftetkt hebbende, nam, na een langdenrig beraad, voor, om Oostende te belegeren, en het koste wat het wilde, te overmeesteren. Doch alzo dit beleg meer dan drie Jaaren duurde, kostte het hem zo veel geld en Volk, dat by een langduurig beftand nodig had, eer hy weder op zyn verhaal kon komen. — De Staaten in Vlaanderen niets
kun-



(Ao IÓ02.) VEREENIGDE NEDERLANDEN, ÜÏI
krnncrde onderneemen, dan enkel voor het belegerd- Oostende te zorgen, en aan den Ilhynkant mede niets van belang kunnende veirigten, 'beilooten, om den vyiind van Oostende te trekken, tot bet beleg vin 's
■ Hertogcnbosch. Prins Maurits kwam 'er voor den iften November, en tastte dc S;ad met alle geweld aan, bet welk even Maplyk werd afgekeerd, tot dat de opkomende Vorst
■ hem noodzaakte, de Stad neg 'voor bet einde van die zelfde maand, weder te verlaaten.
Z. Dus wTas bet voordeel dit Jaar zeer gering, ik hoop dat het volgende meer zal opleveren.
V. Men rekende genoeg te winnen, als men (ïechts niet verloor. De Lente van bet Jaar 1602 werd hefteed, met het Leger der Staaten voltallig te maaken, en dit gefebied zynde, deed Prins Maurits het by Nymegcn over de Maas zeiten , en voerde het in het Land van Luik, met oogmerk om het naar Bradend te leiden, doch de vermaarde Amhrofius Spinola, met nieuw Volk uit Spanje
ge-



212
GESCHIEDENISSEN DER
•gekomen zynde, voegde zig by bet Leger van den Admirant van Arragon, die uit de Staatfche grvargmis ontfhgen was. Thans wendde Maurits alle pogingen aan, om Mtndoza en Spinola tot eenen Vcldllag uit te lokken, dan zy, dit ongeraaden vindende, moest hy zig over de Maas te rog begeeven; nogthans om die verbaazende lommen, welke bet Leger kostte, niet vergeefsch te verhellen , ondernam by in 't gezigt van 's Vyiinds Leger, de belegering der Stad Graave, welke Stacl3 riettegenftaande de moeite, die Mendozu tot ontzet aan- , wendde, na een beleg van twee Maanden, den Overwinnaar, als haaren wetiigen Baron, binnen haare muuren ontving, en hem in deeze Hceilykheid van zynen Vader inhuldigde. De Aardshertog moest nier
alleen de fpyt gevoelen, dat dit in bet gezigt van zyn Leger gefchiedde, maar daarenboven nog de grootftc muitery onder zyne Soldaatcn uit gebrek van geld gedoogen. Om zich van deezen hoon te wreeken, verzamelde by zo veel fcliats, als hem mooglyk
was,



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2ij
was, en bewoog daarmede de benden, die zich nog ftil gehouden hadden, om de Muiters als Vyünden aan te tasten, doch ook dit mislukte hem.
Z. Zo veel voordecliger, dunkt my, was het voor de Staationen , om eenige voordee* len te bchaalen, waaraan ik zelf niet twy-
fel.
V. Deeze waren echter niet heel groot. Wel is waar, Graaf Lodewyk van Nasfau deed eenen inval in het Land van Luxemburg, en bemagtigde St. Pit, hy haalde brandfehatting op, en hield 'er zig ééne maand bezig met rooven, plunderen en verbranden van eenige Dorpen, doch dit benadeelde meer den arme Landlieden dan den Vyand. Schooner ftond de kans ter Zee, niet alleen door het voordeel, het welk behaald werd met bet overzeilen der Galeien van Fredrik Spinola, waardoor zyne oogmerken op Holland en Engeland vernietigd werden; maar ook om dat men in dit Jaar, om zig van de vaart op de Oost-Indièn te verzekeren, en de magt van Spanje en Portugal
daar



214 (AC 1603O GESCHIEDENISSEN DER
daar geheel te onder te brengen, befloót tot de opYegting van eene algemeene Oostindifche Éaatfèhappy van Koophandel, welke, zo ah gy weet, een van de voornaamfte eunpilaaren van de Rcpublyk is, en deeze was . maar pas met een oktrooi van 's Lands Staaten voorzien, of men begon zig ook met vrugt op de vaart naar de Westindfetf
toe te leggen. Hier mede liep dan dit
jaar ten einde. In de Lente van het Jaar 1603 overleed Koningin Êlizabeth, die ons in deeze «Tcfcbiedenisfen nu zo menigmaal is voorgekomen. Zoude gy in ftaat zyn, om
haar karakter uit het geen gy van tyd tot tyd van haar gehoord hebt, mede te dcelen?
Z. Dit is eene myner nuttigde bezigheden', om de karakters van hun , wier gedrag zo grooten invloed had op onze Vadedandfehc Gefchicdenisfen, te leeren kennen, Ik wil dan gaarn beproeven, of ik het' karakter van Êlizabeth kan fchetzen.
• . onder haare deugden muntte zy uit
tn moed , ftandvastigheid , edelmoedigheid',
door-



VEREEMGDE NEDERLANDEN. 215
doorzichtigheid , waakzaamheid en beftendigheid , welke echter ecnigzins verduisterd werden door eene al te groote geftrengheid, heerschzugt, onoprechtheid en te weinige, toegevendheid omtrent haare onderdaanen ; als ook door het dingen naar den lof van vrouwelyke feh'oonheid , en zugt voor loffpraaken, mmncnyd en fomtyds al te groote oploopcndheid, fchoon zy door de kracht van haaren geest in ftaat was, haare driften in zo verre tc matigen , dat zy nooit
tot buitenfpoorigheden verviel. Haare
zonderlinge bekwaamheid om te regeeren, werd door haare geaanhèid en begaafthcelen onderfteund. -— Bezield met de gaaf, om over haar zelve te heerfchen, verkreeg zy welhaast een onwederftaanlyk gezag over haare onderdaanen, dat zy tot op den ouderdom van zeventig Jaaren, cn geduurende eene Regeering van vyf- en veertig Jaaren, wist flaande te houden, zo dat haare wezenlyke en verfierde deugden haar volkomen meestcresfe maakten van de harten der Engelfcheiu > Schoon weinig verdraag¬
zaam-



21$ GESCHIEDENISSEN DER.
zaamheld bezittende, zo nodig tot bet betcuDeIen van Godsdienstige panyfehappep, wist zy echter de Natie, hoe fterk daar aan* overgegeeven, door haare wysbeid voor buitenfpoorigheden te behoeden, gelyk zy haare eigene grootheid binnen cn buitens Lands, wist flaande te houden. Hebbende haaren roern wezcnlyk altyd meer beftaan in eene voornefiykc Koningin, dan een voortreflyk mensch tc zyn.
V. Gy wilt zeker met dit laatfle te kennen geven, dat zy, als mensch, haare zwakheden bezat, cn zeker, als vrouw had zy de zwakheid van trots op haare fchoonueid te zyn in den hoogden graad , als Voiftin bezielde haar eene onweerflaanbaare neiging naar de Opperheerlchappy, zelfs over volken buiten haar gebied , en deeze neiging vervoerde haar meer dan ééns tot daaden, die haar anderzins uitneemend karakter ontluisterden. Ook was het een onverfchoonbaar gebrek in haar , dat zy uit eigen belang zelden ter goeder trouw in haare onderhandelingen met anderen te werk ging ;
doen-



VEREENIGDE NEDERLA VDE.V. ï2*
doende zonder eigen voordeel, nooit wei aan haare Bondgenooten, en dan nog aityd onftandvastig , eifchende genoegzaam aïtyd dubbele vergelding voor Beweezen diensten.
Om deeze redenen was hef, dat haar
dood door haare Bondgenooten, vooral dooide Staaten deezer Gewesten minder betreurd wierd , dan gy u moog'yk zult verbeeld hebben. Te vveeten , zy leefden in hoop, dat haar Opvolger, Jakobus de eerftc van dien naam, die de Kroon van Schotland met die van Engeland verëenigde, als jong en naar krygsroem dingende, hunne zaak met meer vrugt zou ter hand ueemen, en ffandvastiger byftand verleenen, dan Êlizabeth, die door ouderdom naar rust en vrede begon tc neigen. Men liet zelfs in Holland niet na, openbaare vreugde te bedryven wegens zyne komst tot den Troon, hem eerst door Brieven , en naderhand door een ftaatelyk Gezantfchap daar mede geluk doende wenfehen.
Z. En. ik vreeze, dat men zich hier in merklyk bedrogen zal hebben gevonden.
VI DEEL. K - tt"„
lv V. L we



21o GEsCIUEDEXlSSEN DER
V. Uwe vreeze is volkomen gegrond. De Afgezanten, byzonder Oldenbarncveld ontdekten ras, Oat Jakobus beter voor een Hoogleeraar dan voor een Koning gefchikt was, en dat by meer bekwaamheid bezat, om met de Pen dan met de Degen te vechten, terwyl men het niet aan hem, maar aan zyne Staatsdienaars en byzonder aan den Franfchen afgezant tc danken had, dat 'er een verbond tusfehen Frankryk .cn hem tot ftand kwam, waar in ook de Staaten belang hadden; doch dcw\l niemand in fiaa't was, hem van zyne neigingen af te brengen, zo kon men ook niet verhinderen, dat hy dc onderhandelingen met Spanje aanving, waar van wy in 't vervolg den uitflag zien zullen. Doch laat ons tot de zaaken van den Oorlog te rug keeren. ■ Fredrik Spinola, die onze Zeevaart met zyne Galeien grootlyks benadeelde, meende met acht van dezelve eenen inval in Wakkeren te doen, doch hy Haagde geheel niet in zyn oogmerk. De wakkere Joost de Moor, die daar met drie Oorlogfchepen en twee Galeien op de wagt



CAO 1604.O ••VEREEXIGDE NirnERLAN-WiX.
kg,- werd door ty/W* aanpast, doch, fchoon hy i„ »t b,,in van 't gevegt e«w* wonde bekwam, ontving hy |,C!n z0 UT1? dat zelf met meer dan honderd dc'
zynen bet leven 'er by 'm febooten, cn dc Galeien zeer gehaavend, de vlugt naar Siuis
uamen. prins ManrUs oudermm mi m
tweeden nmle het beleg van 's Hertogenbosch, d-ch moest die Stad even als te voo.
ren, weder verlaaten. Me£ den aan-
vang van het volgend Jaar 1604 werd het Lezer weder naar Vlaanderen gevoerd, en Maurits veroverde met hetzelve Tzendyke, Aardenburg cn andere fterkteus, cn na zig van de vaarten de Zoute, en de Zoete ver! zekerd te hebben, floeg hy het beleg voor Sluis, hetwelk inmiddels door Albertus fterk van Volk voorzien was, doch Maurits huif acn invoer van mondkost belettende, moesc de Stad zig in de maand van Augustus aan hem overgeeven, waar in hy groote» buit behaalde, en onder anderen twee GaLeien met haare Rocifiaaven, beflaande 'm byna 1400.Man, waaronder v,eie Turken exx
K 2 M*9.



220
GESCHIEDENISSEN DER.
Mooren, dien de vryheid gefchouken werd,
cm naar hun Vaderland te heeren. > Na
de bemagti^ing van Sluis, fcheen de Stad Oostende voor de Staaten van minder belang te zyn dan te vooren, waarom zy aan Daniël de Hertaing, Heer van Marquette, die 'er toen het bevel in had, last gaven, om zig op eene eerlyke wyze met den Vyiind te verdragen, gelyk by deed op den tweeden van de maand September, bedingende voor zig en de bezetting den vryën uittögt met hun geweer en vier fiukken gefchut. De Soldaatcn, die ten getale van 3000 uittrokken , werden door Prins Maurits te Sluis ontvangen, niet als overwonnenen maar als
overwinnaars. Albertus en Izabella, die
by dit beleg meer dan 50000 Man hadden verlooren, kwamen eerlang binnen de verwoeste Stad, die men naauwlyks herkennen kon, hoe zy te vooren was gefield geweest. De Inwooners, die nog overig waren, begaven zig allen naar Sluis, en daar verliep een geruimen tyd, eer zig iemand te Oostende wilde nederzetten. Het verlies
va*



. VEREENIG DE NEDERLANDEN. 221
van Oostende werd dus in de Verëenigde Nederlanden Weinig geacht, meer aandoening verwekte de tyding, die men kreeg, dat Koning Jakobus de Iffce op den s8ften van de maand Augustus de vrede geflóoten had met Filips den Hf., waar door men van allen byftand van Engeland ontzet was.
Z. Hoe ging bet met de Steden, die hy nog in pandfehap had, en van Engclfche bezetting verzien waren, en ook met het Engelscb Volk, dat buiten dien in dienst der Staaten was ?
V. Wat de verpandde Steden aanbelangt, Jakobus beloofde den Staaten bchoorlyken tyd te zullen fteMen, om zig op billyke voorwaarden,met den Aardshertog te bevredigen, of zo zy zulks weigerden ï zou hy zig putflagen rekenen van alle verbindtenis* fen aan hun, en met Vlisfingen, Ramr.iekcns, Briele en a»dere Sterktens, waar in zyne bezetting lag, handelen naar zyn welgevallen.
• " W:!t Iiec Krygsvolk betreft, hy deed
'er geen onöntbod van, maar gaf de Spaanfchen ooi. vryheid, om in zyn Ryk te \: *
" o wer-



HZ {AOi 160.5.) GESCHIEDENISSEN DER
werven. Dus handelde hy op verre èa zo edelmoedig niet, als Koning Hendrik by hét
fluiten der Vrede te Fervin gedaan had. >
Op deeze wyze eenen magtigen Bondgenoot verlooren hebbende, moest men eigen kracht zo veel te meer te werk ftelleh , en alle middelen daar toe aangewend zynde , begon m:n in het Jaar 1605 den Vcldtogt met eene onderneeming zo fiout als gevvigtig.
Men poogde -Antwerpen te belegeren
en te overwinnen. Prins Maurits deed al wat men van eenen kundigen Kryg=man vorderen kan, maar Ambrofius Spinola, niet min kundig dan Maurits, verydelde alle deszelfs pogingen, düs men niet meer uitvoerde dan zig meester te maaken van het Kasteel te Wouw. Maurits, het beleg van Antwerpen opgebroken hebbende, trok met het Leger Vlaanderen in , om op 's Vyarids" bodem te Oorlogen. Spinola , hetzelve beöogende, deed met een talryk Leger eenen Inval in Overysfel; Hy bemagtigde Üldcm .1 en Lingen, en noodzaakte dus Maurits, indien hy Friesland en Groningen wilde be-
vei-



VEttEEMGi'jE NEDERLANDEN. 223
veiligen, om fpoedig uit Vlaanderen te rug
te komen. < Hy vloog dei waards, en
verzekerde zig van alle toegangen, zo dat Spinola weder naar den Rhynkant moest trekken. Maur'üS volgde hem, en floeg zig neder onder Wezel, houdende zig van de Overwinning verzekerd , zo hy Spinola tot eenen Vcldilag kon noodzaaken. De vySndlyke Ruitery en eeiïfcj Voetvolk was gelegerd in bet Dorp Mullïeim aan de Rhoer, deeze Manfcliap wilde hy eerst influitcn. Doch dit mislukte. De Staatfche Ruitery, ónder Graaf Fredrik Hendrik, nam op het Zien van den Vyand', die zig in Dagorde gefchaard had, de vlugt , en zy 'waren naauwlyks door her gezigt van den Veldheer tot ftaan te brengen. De dappere Hopman , Marcelis Bax , gezonden urn het Huis te Broek in te nemen , was metde vyandlyke Ruitery in gevegt geraakt, en zou hebben moeten wyken, als by niet door Graaf Fredrik Hendrik én eenige weinigen , die flnnd hielden , önderfleund was geworden. —— 't Gevegt toen hervat zynde , K 4 raak-



ï«4 GESCHIEDENISSEN DER
raakten dc Staatfchen andermaal met losfcu toom aan het vlugten. Maurits, liaan-
de aan de overzyde, zogt hem door fchJden, dreigen, bidden als anderzins aan het Haan te krygen, doch alles te vergeeft* 'sPrinfen Broeder en Bax ,manljk ftand houdende, liepen groot gevaar, van gedood of geya<;gen te worden. Maurits toen meer op het behoud van het Leger dan op Overwinning denkende, zond eem'ge Regimenten over den Stroom, die met de fpitzen voor wit, en digt ineengedrongen , de vyandlyke Ruitery te keer gingen. Horatio Veere, was de eerfle, die den Stroom doorwaadde, hem volgden de Franfche Kolonel Omarville, die
'er het leven by liet. . Toen raakte
de Vyand aan het wyken , doch Spinola door eene krygsljst aan alle oorden de trom doende roeren, dacht Maurits, dat het gcheele vyandlyk Leger op de been en in aantogt was. Hy deed hier op den af¬
togt blaazen, welke ook in goede orde gcfchiedde. Dit gebeurde op den oden October.
Z. Was



VEREENIG DE NEDERLANDEN. 22,5
Z. Was Bet Verlies by deeze gelegenheid groot ?
: V. Neen , rr.en rekende , dat bet verlies van Spinola rnim zo groot was ais bet onze, maar dc felisnde bleef aan onze zyde, en dit werd gevolgd van liet verlies van Wagteudonk , en het mislukken van eenen aanflag van Maurits op Gelder, waarna de Winter de beide Legers noodzaakte , bet
veld te veriaaren ; keetertde Spinola
naar Spanje om geld, bet welk by niet kou bekomen, dan door zyne eigen goederen en die zyncr vrienden voor den Koning tc verpanden, het welk hem naderhand duur te Haan kwam.
Z. Thans dunkt my , ging de zaak ideï vryheid echter niérklyk tc rug, want fchoon Spaije, wel is waar, geheel uitgeput raakte van geld , onze magt moet ook door den aanhoudenden Oorlog, en de verliezen, dié men hier en daar leed, merklyk verminderd' zyn, ook .moet de Manichap! hier ruim zo fchaars zyn geworden als het geld irr Spanje.
K 5 V. Dit



:Z26 (AC 1Ó0Ó.) GESCHIEDENISSEN DER
V. Die is zeker , cn daarom namen de Staaten een bcfluit, om het volgend Jaar den Oorlog enkel venveerender wyze te voeren, wordende hier toe genoopt niet zo zeer door gebrek aan geld, als wel aan manfchap, welke door de onlusten in Frankryk en Duitschland ongemeen fchaars te bekomen was. De voordeden echter, die de Nederlanders zo in dc Oost-als VVestindiën maakten, vergoedden alle de verliezen te Land ryklyk. Met het Jaar 1606 bracht Spi¬
nola, om den Koning te redden, twee ontzachlyke Legers te Veld, met voorneemen, om die in het hart der Nederlanden te veeren. Met het eerfte, aan het hoofd van het welk hy zelf zig geplaatst had , zogt hy over den Tsfel in de Veluw te diingen cn zelfs tot Utrecht te komen. Het ander geJeid wordende door den Graave van B.ucq* my, had last, eenen inval in de Betuwe te doen.
Z. Hier hoop ik, zal prins Maurits wel voor gezorgd hebben ? V. Met alleen dc Prins , maar de Voorzie-



VEREENIGBE NEDERLANDÉ'N*
zienighcid zelve zorgde, dat hun dit ontwerp mislukte. Aanhoudende zwaare Aortregens deeden den Tsfel zo opzwellen, dat ze onwaadbaar was, cn zyn Leger verzwakte ook merklyk door ziektens en ongemakken. Hierdoor kreeg Maurits tyd en gelegenheid , om Deventer, Zutphen en Does* burg van goede bezettingen te voorzien. Alleen gelukte het Spinola, Lochem:■ te bemag-
tigen. B-ucquoy werd mede in zyn oog'
merk verhinderd, want een gedeelte van zyn Leger werd door den dapperen IParnar du' Bois te rug gedreeven. —— De Waal en Tsfel werden ook befchanst , en de heide
Rivieren - door Uitleggers beveiligd.
Toen floeg Spinola- het beleg voor Grol, hetwelk hy veroverde, vervolgends trok hy voor Rynberk, dat na eene belegering van veertien dagen insgelyks aan hem overging. Dan zyne verdere overwinningen werden gefluit , door eene muitery onder hetSpaansch Krygsvolk, het welk Spinola buiten ftaat was tc voldoen, zo min als zyns andere fch tilden. -— Die Veldheer had alleK 6 zy-



«23
GESCHIEDENISSEN DER
zyne Geldfchietcrs üitgefteld , tot op dc komst der Westindifche Vloot , cn deeze bleef achter , waar door al zyn Credit de bodem werd ingeflagen,
Z. Ik fchrik nog meer voor die Muitelingen dan voor het Leger zelf. Hoe maakten zy het in het Land ?
V. v*cc^n diepen o et tot bet Leger van Maurits, anderen ftroopten op het platte Land, een getal van 600 xbegaf zig naar llooaflraien, cn legerde zig naby Breda, al waar Justinus van Nasfau hun levensmiddelen toeftond , en byftand beloofde.
Maurits bier door meer ruimte krygende , hernam Graaf Ernst van Nasfau, Lochem. Toen floeg Maurits het beleg voor Grol t doch moest hetzelve weder cpbreeken, het welk als een groote- misfiag werd aangc-, merkt, en by de Franfcheu veel ongenoegen veroorzaakte. Ook deed de Admiraal Ih:utwee ongelukkige togten tegen de Spanjaarden , waardoor de -Spaanfchen hunne Westindifche Vloot behouden binnen kregen , en eenen nr.nzienlyktn fchat bekvva* men.



(Ac 1607.) VEREENIGDE NEDERLANDEN. 2?$/
mcn, Iydende de Staatfchen daarentegen een verbaazend nadeel. Doch al die leed-
werd in bet volgend Jaar vergoed , door de luisterryke Overwinning, die Jakob van Heemskerk op de Spaanfehe Vloot behaalde.
Z. Ik bid u , verhaal my dit ,wat omtlandiger, op dat myn moed en vreugde daardoor weder opgebeurd worden.
V. Deeze dappere Vlootvoogd, reeds vermaard door zynen togt naar Nova Zanbla, en zyne overwinningen in Oostindiën behaald, liep in de maand Maart van het Jaar 1607 met eene Vloot van 26 Schepen van Oorlog, en vier Proviantlthepen uit Texel, in Zee, met onbepaalden last van.de Staaten, om te doen, het geen hem geraden dagt te zyn. —— Uit Texel voortgezeild tot op de Kusten van Spanje, had hy reeds bellooten de Taag in tc loopen, en de Indilehe Schepen, die voor Lisbon lagen, aan te tasten, dan vernomen hebbende, dat die reeds van daar vertrokken waren, en dat 'er eene fchoone Oorlogsvloot voor Gibr alter lag, om op de Ilollandfche Koopvaaruyvloot te wagten , verli 7 an-



£30
GESCHIEDENISSEN- &"ER
anderde by van koers, en bevond, dat \r werklyk in de Baay van Gibrsltcr 9 Spaanfehe Galioeneu en 12 Oorlogfchepen lagen, onder bevel van d'Avila, hebbende de Spaanfehe Admiraal 700, en de Onder-Admiraal 500 Soldaatcn op, ook werd die Vloot, op de eerfte tyding der Nederlandfche Vloot, nog verfterkt met eenige Schepen van Kadix en St. Luier. Heemskerk, de Straat van Gïbr alter ingeloopen zynde, deed eenen Krygsraad vergaderen, waarin beflooten werd, dat Heemskerk als Admiraal, met den Schout by Nacht Mooy Lambert, d'Avila zouden aantasten, en dat Alteras, Vice- Admiraal van Zeeland, en Hopman Bras van Hoorn, den Spaanfchen Vice- Admiraal zouden aanklampen, en dat de overige Schepen ieder zyn
man zouden zoeken. Oe Spaanfehe
Admiraal, zo veel kleiner Schepen op de zynen ziende aankomen, fhk 'er den fpot mede, denkende die met zyn Schip alleen wel te kunnen vernielen. — Doch ziende, dat zy meer en meer n ^derden , verlier hem zyn- Spaanfehe Hoogmoed, hy deed bet anker



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 231'
ker kappen, en begaf zig dieper onder de Stad, hatende het gevegt voor de overige
Schepen. Heemskerk zyn eed en plicht
betragtende, zeilt die alle voorby, en zette het regt op den Admiraal aan, verbiedende te fchieten, tot dat men hem digt genoeg genaderd was. Hier op volgde, het geen hy verlangde, namelyk, dat lïAvïïa eerst vuur zou geven, waarmede deeze echter weinig fchade deed, toen loste Heemskerk de boegftukken, gierde zynen Vyand op zyde, wierp het anker, en klampte hem zonder eenig iritftel aan boord. Heemskerk Hond te midden op zyn Schip, toen d'Jyjta hem de tweede laag gaf, en een kogel, eenen anderen, digte by hem, gedood hebbende, neemt hem het linker been weg, en kort daar op het leven. — tri zyne laatfte oogenblikken vei maande hy de zyren nog, om het begonnen werk dapper te volvoeren. Hopman meier Wilïemfe Verhoef, een Amfteldammrr, hield zyn dood geheim, cn vervolgde den
ftryd. Mooi Lambert, die Heemskerk
getrouw gevolgd was, gaf den Vyiind van
ach»



32
GESCHIEDENISSEN DER
achteren de laag, en klampte hem daarna aan de andere zyde aan boord, waarna de andere Schepen zig mede in den ftryd mengden, al naar de gelegenheid zig opdeed. — Terwyl Aliiras draalde, met den Vicc-Admiraal aan te tasten, werd deeze door drie andere Schepen aangeklampt, daar zig nog een vierde byvocgee. De Onder-Admiraal raakte eindelyk ligter laagen in brand, waar op de onzen van hem afhielden cn: de vlam bluschten, die reeds in hunne eigene zeilen
geflagcn was. 't Vyimdlyk Schip, van
de Spanjaards verlaaten , die zig met geheele zwermen poogden te bergen, brandde tot op het water af. Een ander Spaa> sch Galioen onderging hetzelfde lot, een derden te berflen gefchooten ging te gronde; de overige zo Spaanfehe als Staatfche Schepen eikanderen niet durvende naderen, hielden fchutgevaarte van verre, wordende inmiddels uit de Stad en het Kasteel hevig op de onzen gefchooten. — Op den middag vloog ceu der grootfte Spaanfehe Sch.pen door zyn eigen buskruid in - de lucht, het. welk dooiden



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 233
den geweldigen flag, zulk een fchrik op de overigen bragt, dat zy ankers cn touwen kapten en bet op ftrahd zetten. — Het Schip van den Admiraal, zynde d"Aylïa kort na Heemskerk gesneuveld, hield alleen ftand, eerst tegen twee cn daarna tegen drie, maar toen 'er eindelyk de vlag afgehaald was, ontzonk den Vyanden den moed. 1— Ue onzen in grooten getale overgefprongen zynde. ging het eer op een moorden dan vegten, eindtlyk maakte de nacht een einde van den ftryd. Daags daar aan bevond men, dat het Admiraals-Schip door eenige Spanjaards naar den wal gcflecpt was, dcwyl men verzuimd had 'er den
brand in te fteeken. De Vloot der
overwinnaars bleef nog twee geheele dagen op de plaats des gevegts, vervullende de gantfche Kust met vreeze voor eene landing. Eerlang echter zeilde zy van daar naar de Kust van Tetuas, om zig te berfteilen, van daar verdeelde hy zig kruisfende langs de
rortugeefche en Vlaamfche Kusten. ,
Twee der Voorraadlchcpcn werden met de
(TB.



234 GESCHIEDENISSEN DER
gekwetftcn en het doode ligcfeaani van den Admiraal naar het Vaderland gezonden. Hetzelve werd op 's Lands hosten, eene eer, die voor hein" nog geen der Admiraslen te beurt gevallen was, op den achtften van de maand July te Amjleldam in de Oude Kerk bcgraavcn, alwaar ook eerlang eene pragtige ÈJrafftede ter zyner eere werd opgeregt.
Z. Naar het my vooikomr, behaalde de Siaatfche Vloot hier meer eer dan voordeel»
i Wat verrigtte inmiddels de onderneem-
zieke Spinola in de Nederlanden ?
V. Hoe voordeclig ook dc Spanjaards zin dé twee Jaaren, gcöorlogd Hadden, zo weed echter tegen a'le vermoeden van de zyde des Aa-dshertogs de weg tot vrede of tot een befland geopend,
Z. Hoe nu? nu hy overwinning op over* winning behaalde? dit dunkt my vreemd.
V. U niet alleen, maar elk eenen kwam die ftap verwonderlyk voor , en daaröni zeide ik ook tegen alle vermoeden, doch zy,. die der zaaken kundig waren, wisten, dat noch de Koning, noch de Aardshertog, noch



VEREENJGJJE NEDERLANDEN. 035
Spfwold m ftaat waren, de kosten van den vioriog goed te maken, en verwonderden dus •"ig zo zeer niet, ja oordeelden, dat de Koning nu fterfter dan te vooren op vrede diende aan te dringen, als in denkbeeld zynde, dn de Staaten 'er nu mooglyk te eer. der toe zouden besluiten. De Portugezen, die zo wel als de Spanjaarden uitgeput werden, fmeekten 'er ook om; de Aardshertog, die van natuure meer dc rust beminde dan den Oorlog, reikhalsde daar naar, cn de Infante zag met deernis den armocdigen ftaat van de Ingezetenen en Landzaaten van Braband en Vlaanderen. — Spinola was niet alleen geldcloos, maar boven mate zelfs ten dienfte des Konings met fchuiden overladen, en buiten cenig credit. — De Aardshertog bediende zig tot de eerfte aanmaning van eenei? vredehandel van JValrayen yan Wittenhorst, lleere van Horst cn Dros/aard vin den Lande van Kas/el. Deeze was reeds in de Maand May des voorgaanden Jaars 1606 ten dien einde in den Haag geweest. 1 Doch Prins Maurits toen rè
veld



23<5
GESCHIEDENISSEN DER.
veld zynde, kon hy weinig verrigten.
In de maand van December kwam hy ten tweedenmaal verzeld van Mr. Joan Geraarts, Gebermfchryver van Turnhout. Zy vervoegden zig toen by Prins Maurits, by Graaf Willem Lodewyk en dm Heer van Oldenbarneyeld, vertoonende aan bun den last van A'bertus en Izabella, hun mcdegegeeven.
In Jaouary van het Jaar 1607 kwam
Gcraarts, die eene keer naar Brusfel gedaan bad, met Drieven aan de A'gemeene Staaten te rug, en werden toen ter Algemeene
Staatsvergadering tOLgelaaten. Doch de-
wyl de Aardshertog nog geftaag hun recht be.veerde, het weik hun door de Staaten
ontzegd werd, haperde de handeling.
Ouder de Staatsleden waren de denkbeelden ook zeer verfcbillende. De één meen¬
de, dat de wyze, op welke de Staaten de vrede begeerden, dezelve boopeloos maakte, {rellende, dat Spanje nooit de onafiianghkheid der Staaten en der Ingezetenen erkennen zou; anderen dachten, men moest gcene vrede maken, al kon men nog zulke
goe-



vereenigde nederlanden. 237
goede voorwaarden bedingen; een derde looit, racer gematigd, was van oordeel, dat men vooraf zulke voorwaarden moesc vast {tellen, waarop het raadzaam zou zyn, met den Vyand tc verdragen. Eindelyk vond men 'er ook, die eene vrede, met behoudenis der Vryheid wenfchelyk en nodig voor den Staat oordeelden, en van deeze gedachten was ook 's Lands Advokaat. De grootfte moeite voor deezen was, om Prins Maurits tot die gedachten te brengen, doch op eene zachte wyze haalde hy hem eerst over, om de voorllagen van den Vyiind te hooren, en wist hem, ondanks zyne genegenheid allengs verder daar in te wikkelen. Terwyl hy zig des bevlytigde, verfcheen met Wittenhorst ook in deeze Nederlanden Pater Jan Neyen.
Z. In het begin van het Vyfde Deeltje by het afbeeldzel van Margaretha van KaU Pagen, hebt gy mede van eenen Neyen gewag gemaakt, behoorde deeze tot hetzelfde gedacht?
v' Ja, hy was een Zoon van dien Maar-
ten



2;u GESCHIEDENISSEN' Dfïil
ten Neyen, die door haar in liet Roohhek. verftoken werd. Jan was voorheen Overfte der Minderbroederen geweest, doch zeer wel ter taal, en tot St.natszaak.cn bekwaam zynde, was hy in veele dine.cn gebruikt zo in Spanje als te Brusjll. Men oordeelde hem ook in het tegenwoordig geval bekwaamer dan Wittenhorst , maar hy ondervond ras , dat, hoe bekwaam en doorliepen hy ook was, hy niets zou kunnen verrigten, zo de Aardshertog niet vooraf met ronde woorden de Vcrëeidgde Nederlanden en derzclver Ingezetenen voor v r v e volken verklaarde.
Neyen vertrok daar op naar Br asft l ,
cn. kwam binnen weinige dagen te rug, en ter Algemeene Staatsvergadering gehoor gekregen hebbende , leverde hy Brieven over van den Aardshertog, gedagteekend den ESdcn Maart, waar in onder anderen verklaard werd , dat Albertus eu Izabella, oorlogcns moede, gezind waren, met tic Algemeene Staaten der Verëcnigde Nederlanden, in hoedaanigheid, en als dezelve houdende voor vrye Landen ,. Vrovinilcu en Stralen , waai'



VI.B.Pl.VT.
J- Mtuys,m».eéie(m. ■ .«.«w'Vaw/,, t < 'ij,.' - ■ V






VEREENIGDE NEDERLANDEN. 239
9p zy uiers te eifchen hadden, in onderhandeling te treden over eene eeuwige Vrede, of over eenbeffcand van 12,15of 20Jaaren, ter keuze van de Staaten:
Z. Dit moet zeker zeer naar den zin der Staaten geweest zyn. Maar ik bid u , geef my eens opheldering. Dat Prins Mairits meer voor den Oorlog was dan voor dp Vrede, kan ik ligt bevroeden, maar dat 's Lands Advokaat zo fterk yverdc voor Vrede of beftaud , is my een raadzel , als ik div met zyn vooi-ig gedrag vergelyk. Wat bewoog hem daar toe?
V. Niets dan eene waare zucht en liefde voor het welzyn van het Vaderland. Deeze fchrandere Staatsman kende volmaakt den ftaat des Lands. Hy wist, dat Holland alleen , in de laatfte negen Jaaren, onaangezien men de Imposten op de gemeene middelen geweldig verhoogd had, nog 26 millioenen guldens achter uit gegaan was, dat de Ingezetenen en de Provintie zelve dien last niet lang meer zouden kunnen dragen , en dus dat dc Vrede noodzaaklyk was. ...
Daar



240 GESCHIEDENISSEN DER
Daar kwam by , dat by den Koning vair Engeland voor niet meer dan eenen nutteloozen Vriend kon befchouwen, en dat, zo al de Koning van Frankryk eenen krachtdadiger byftand verleende, deeze ook buiten twyfel uitgebreider oogmerken bad , dan om enkel een Bondgen ot der Staaten
te ZyH> , Dat, wileie men van deeze
beide Vorften nut trekken, men zig tot den vrede genegen moest toonen. En wat andere Staatkundige oogmerken meer waren. En om die reden bcflooten de Algemeene Staaten eerst tot eene Wapentéhorfing van acht maanden, waar over echter bet Volk in veele Steden, aangehitst dooide Predikanten, die de zyde van den Stadhouder hielden, gantsch niet wel te vrede was, en nog meer werd hunne drift gaande, toen het gefchrift 'des Konings van Spanje ter bekrachtiging van de aanftaande onderhandeling onvoldoende gevonden wertl. Prins Maurits zelfs zeide opcnlyk, dat hy door Oldenbameveld bedrogen was ; wiên echter de Statten van Holland een gebed
au-



VEREENIGDE NEDERLANDEN. 24|
ander getuigenis gaven. . Echter gaven
de Algemeene Staaten aan Verreiken, die msgelyks van wegens de Aartshertogen hier was, te kennen, dat hy vrylyk naar Brasfel mogt vertrekken, alzo de onderhandeling was afgeloopen, dewyl de Koning en de Aardshertogcn hun woord niet hielden, maar de Koning integendeel zynen brief nog geteekend had, even als hy aan zyne Onderdaanen gewoon was. OldenburneveB
bracht hem ook onder het oog, dat Neyen te Delf eene rol fpeelde, die alles behalven eerlyk was, toonende hem eenen Diamant en een Handfchrift, het welk Neyen uic naam van Spinola aan Aarfens had ter hand gefteld, gevende met één hem dezelve te -rug. Verreiken wilde de fchuld daarvan op Neyen alleen doen affluiten, en beloofde eene bekrachtiging des Konings, ten genoege
van dc Staaten te zullen bezorgen. *
De handeling werd toen weder aangevangen, en te meer voortgezet, door dien Jeamzin de Franfthe Ambasfadeur, niet onduidelyk aan Prins Mcurits te h^ümn gaf, dat zo



242 GESCHIEDENISSEN DER
men wilde voort Oorlógen, en zynen Koning om onderftand vergen, het ook niet meer dan billyk was, dat men hem eenig gezag in den Staat aanbood, of zelfs wel de Oppermogendheid; juist bet geen ik u gezegd heb, dat dc fchrandere Oldenbarneveld voorzien had; om Frankryk te vriend te houden , -verklaarde men aan Jcannln, dat zo men geraadcn zou vini'en, de Regecring te veranderen, en het Gemeenebest tot een Koningryk te maken, dat men als dan dtn Ko'bing, zynen Meester tot Opperheer zoude jüezen. Ondertusfchcn werd de twee¬
dracht tusfehen Maurits en 's Lands Advokaat van dag tot dag heviger aangeflookt. Van Engeland kwamen ook Gezanten in den Haag, die zig dan by deeze dan by geene van de Partyën vervoegden, al naar mate
zy dachten, dat zy het fterkst waren.
Dit den tyd van zes weeken geduurd hebbende, kwam eene tweede bekrachtiging uit
Spanje. VVarrby &i Koning verklaarde,
dat hy den Aards-Heitog volle magt verleende, om in zynen naam} met de Staaten der
ter*



CAO. lSc8.>EREENrGI)E NEDERLANDEN. 24*
lenigde Gewesten « de hoedaamVbeid van een^« £e h8^len^zynde .^hec
Spaansch getcekend, A ^ (
De Staaten naamen kier op andermaal een
befluu om tot geen verdrag te komen, dan
van den Koning, maar regelrecht door den Komng zeiven 's Lands Vryheid en on^aaglyfefaeid erkend werd, gevende echter »an den Aardshertog de keuzo, om de WaPenfchorfing nog voor 6 of 3 wecken te veremgen. Waarmede dit J,ar ten eind.
liep, wordende met den aanvang van het ■ volgende Jaar x6o8, terwyl men nader bel «u.t tut Spanje wagtende was, een nieuw ^erbond tusfehen Frankryk cn de Vereeni^ Gewesten tot ftand gebracht. '
dit1d°0? MaU*S of ^ marmveU bewerkt?
V. Het was aap de grootfte Staatsmannen
van dien tyd Oldenbarneveld en f ■
su, atidia en fsanmn tópvertrouwd, en deeyp ,
, uecze droegen 'er ook ai den lof van weg. . n„ r •
;* "e koning beloofde daar-
* «^n, om *» staaten ce.
L 2
ue



S44- GESCHIEDENISSEN DER
ne coedc cn verzekerde vrede te bezorgen, waarna hy hun tegen dc Schenders dcrzelve, die, des vermaand, het ongeiyK weigerden te herftellen, met io5oco Voetknechten op zyne kosten, voor zo langen tyd, als zy dezelven zouden nodig hebben, zoude onderftcunen, en zejfs in geval van nood met meerder magt. Zo daarentegen de Ko¬
ning Vyiindlyk werd aangetast, zouden de Staaten op gelyke voorwaarden, hem met 5000 Voetknechten of ander Oorlogsvolk, of Oorlogfchepen ten zelfden kosten moeten byftaan. 'Doch het geen men eikanderen boven den bepaalden onderftand toelchikte, zou men eikanderen over en weder, na het eindigen van den Oorlog moeten te goed rïoen. — Geen van beiden, onderftand genooten hebbende, zou met den Vyand mogen handelen, buiten bewilliging van zynen Bondgenoot. — Het tegenwoordig verdrag zou eerst ftand grypen na den Vrede. — In het ftuk van den Koophandel zouden dc Nederlanders in Frankryk, en de Franfchen in. de NederlanUlche Gewesten gehandeld
wo



VI.B.JP1.YT.
BEfi SPAAHSCHE GEZANTJEK.






VEREENIGDE NPOKRLANDÊN. 245
worden op gelyken voer, als de Ingezetenen. Dit verbond bragt de Franfchen in
de grootfle achting by de Nederlanders
Met het begin van de maand Fcbruary kwamen de Spaanfehe Gezanten, met fledeg over het ys in Holland, om de plegtige bandeling aan te vangen. — Zynde de^Jark, graaf Ambrozio Spinola, Johan Riclmrdot Lid van den Raad van Staate, onder den Aartshertog, en dqn Prefident van den Geheimen Raad Don Juan de Mancicidor, en de reeds genoemden Neyen en Verreden. — Prins Maurits was hun byna een half uur van den Haag te gemoete gereeden, verzeld van een aanzienlyken'floer, en eikanderen genaderd zynde* ontmoetten de twee grootfte Helden van hunne Eenw eikanderen met alle minzaamheid, tredende Spinola in
de koets van Prins Maurits. • Eenige
dagen daarna werd den Spaanfchen Afgezanten met eene buitengewoone plegtigheid in de Vergadering der Algemeene Staaten gehoor verleend. ik zal u nfet vermoeien met een verhaal van al het geen in dit
Jaar



èiü5 (AO. GESCHIEDENISSEN ENZ.
Jaar verhandeld werd,' eerst over eene Vrede, en daarna over een Befland, het welk éindeiyk voor den tyd van twaalf Jaaren geflooten, en op den een- en twintigften van de Maand April, 1609, in 's Hage en tc Antwerpen, werd afgekondigd. Den Inhoud van dit heiland zelf zal ik u te hand {lellen, op dat gy het op uw gemak kunt nalezen en overdenken.
Eïr>DE VAN HET ZESDE HEEL.



BERICHT voor den BINDER*
om de Plaaten te plaatzen.
Blois van Treslong gevangen. . . bI A%
Oldenbarneveld doet zyn Eed. *
Komst van Leicester te Amfterdam. .' 8o
Moord van de Graaf van den Broek. . l8a
Belegering y9a Bonmei. . . l8-
Aankomst der Spaanfehe Gezanten. .'" 245
pourtraitten.
Ponrtr. I. „ tegèn over bl. 63
— .8a ~ 111 86
— lV' • • - 1,4
■ v.
" vi« . 2-33