1741



61 1086 +998 UB AMSTERDAM



PROEVE
VAN
ETS-KUNDIGE UITSPANNINGEN, O F
VERZAMELING van PLAATJENS,
door de ets-naald in 't koper gebracht , met bijgevoegde verhandelingen, de tekenen ets-kunde betreffende,
door
P. KIKKER T»
Leermeefter in de Tekenkunde.
Te Amstei, dam, bij WILLEM van VLIET, i 7 9 8'
vermeerderd met ge dichtjens op elk der plaatjens, door liefhebberen der nederduitsche dichtkunde,



■



TOEWIJDING.
AAN
DEN HE ERE
P. D. R.
Achting, Pligt, en waare Erkent'nis
Bieden U dit offer aan $ Wil er, hoe gering 't moog wezen,
Geen Onvrindlijk oog op flaan; Ja! deez' need'rige Eerftelingen
Bieden ze U gulhartig aan, Zo gulhartig, dat uw heuschheid
Heur gefchenk niet kan verfmaên.
Zie! een trits van Eed'lc Zusters
Kroonen, Ja! dit ftout beftaan: Kunstmin, vrindlijkheid en heuschheid
Neem en reeds het offer aan.
p. KIKKERT»






E]k boek of boekjen , zal het zijnen Schrijver niet onwaardig zijn , moet, of eenig nut hebben , of een geoorloofd vermaak ter uitfpanning verfchafFen : ik vertrouwe dat dit werkjen naar maate van desfelfs uitgebreidheid, van beide iets bevat. Jongelingen welke reeds eenigzints in de Tekenkunde gevorderd zijn, eenige goede modellen te verfchafFen om naar te tekenen, en hen door deeze proeven tevens aan te fpooren om zich in de zo aangenaame als nuttige Etskunde te oefFenen , als ook, door de bijgevoegde Verhandelingen, de, in de beöeffening van elke wetenfchap zo nodige, en dikwijls bij hen ontbreekende leeslust optewekken, Zie daar het nut dat ik er mij in voorftelde; terwijl het tevens een kleenc uitfpan* ning kan verfchafFen aan de Liefhebberen der Dichtkunde en de Verzamelaaren van Prentkunst; zo als ik mij ook vleie dat inzonderheid mijne ftadgenooteH, de voorwerpen in de plaatjens van het derde zestal, met genoegen zullen befchouwen.
A 3 Hef



C 6 )
Het eerfte denkbeeld ter famenftelling van dit Werkjen is mij ingevallen , door het, over eenige jaaren alhier uitgekomen geëtfte Prentwerkjen , dooiden kundigen p. de mare, naar Tekeningetjens van ch\ chalon vervaardigd, met de daarbij gevoegde Versjens van j. lf francq van berkhey; indien het mijne Hechts 20 gunftig als het evcngenoemde Werkjen ontvangen wordt, dan ben ik gerust dat mijn oogmerk, om nuttig te zijn , en tevens eenig vermaak te vcrlchaffen, zal vervuld worden.
Ik betuige hier mede mijnen openbaaren dank, eensdeels aan die-Hoeden, welken mij wel tot hunne Verzamelingen van Tekeningen, ter navolging in het eerfte zestal , hebben willen toelaaten ; ten anderen aau die Liefhebberen der Dichtkunde , 'die elk der plaatjens met hunne Dichtftukjens vereerd hebben, en cindeli k aan die mrncr BegunfHgers die door hunne Intekening , de uitgave van dit' Werkjen wel hebben gelieven te bevorderen.
VER-



VERHANDELING
OVER HET
NUTTIGE en AANGENAAME DER
BTS-KUNDB






Over 't algemeen is de beöeffening der wetenfcliappen minder droog dan men gewoonlijk denkt, en het aanleeren derzelven niet zo onaangenaam als zulks gemeenlijk toefchijnt; men ftemt , wel is waar , daar in overeen, dat het bezitten van kundigheden, en de gelegenheid om daarvan gebruik te maaken, ten uiterfte aangenaam iS ; maar men valt te gelijker tijd over 't geheel genomen m 't denkbeeld , dat, zich die kundigheden aantefchaftcn , met veel moeilijkheden verzeld gaat, en ten uiterfte koud, onvermakelijk, en eentoonig is, tot zo lange men dezelve in zo verre meester is, dat de verdere beöeffening ervan Hechts als eene werkzaame uitfpanning kan befchouwd worden; een denkbeeld waarlijk, dat even zo bedrieglijk, als
nadeelig voor de uitbreiding der wetenfcliappen is.
Jon<re lieden inzonderheid , die zich op de eene of andere tak van, -geleerdheid of kunst zullen toeleggen, laaten zich niet zelden ter nederflaan en moedeloos maaken , bij het enkel vooruitzien op de moeilijkheid der loopbaan die zij A 5 ftaan



C TO )
fiaan mtetredeti, doordien hen wel het duistere en Onverma&bjke u, t oog loopt, maar zij dan nog niet genoe* verlicht zijn , om de aangenaamheden te befeffen /waarmede die beöeffening kan verzeld gaan, indien men Hechts een goeden leiddraad volgt.
Misfchien is er geen vak van die kunften of wetenfcliappen, welke het menfchelijk vernuft eere aandoen, waarvan met ten eenigen tijde, de lof en aanprijzing is uitgebazuind; maar zoude het niet veel nuttiger zijn , en meerder invloed hebben op den ijver der Jonge lieden, dat men hen aantoonde, dat er Cen dit leert gewis de ondervindt aan eik die in den eenen of anderen kring eenige vorderin* gemaakt heeft) geene wetenfchap of kunstoeffening is! welke met als een aangenaame en vervrolijkende uitfpanning behandeld kan worden. ■ Dat de meer gemeenmaaking van deeze Helling, onder hen de zich aan de eene of andere wetenfchap willen toevvij«tafc m nut kan hebben, zal gcenen twijfel onderhevig |ijn, immers wat geeft meerder' aanleiding tot vordering dan lust en ijver? en wat is meer gefchikt om die ijver opteu-ekken dan het aangenaam ' vooruitzicht en de vrolijke onuervrnding dat men , die beöeffening als een uit- . ipannmg befchouwende daarin afwisfelende genoegens S
ZT* die' ¥ SeCSt' °13 Êe" -"Senaame wi z be g houdenden telkens nieuw voedzelaanverfchaffenkunnen?
Het zy er verre af, dat wij den leertrant zouden willen aanprijzen van dezulken, die, zich vernoegeude ZfZ bmtenfte fchors nooit tot het kem der zaaken doordrin i,™'21**» beP»^nde tot eenige opnervlakk le denkbeelden de grondigere kundigheden voo'dieper eten! kenden overlaaten; neen, zulk eene leerwijze is alleen lehikt om door het verzamelen van algemeene denkbïde» uit eke wetenfchap, het verband te "vinden, dat de w enfehapp onderling hebben , en dezelven al'len toe^asl lijk te maaken op d,e Eene waarop men zich bijzonderlijk
toe-



toelegt (*) ? maar ook deeze Eéne moet men in al deszélfs leidingen nagaan,-en de diepfte geheimen er van trachten iè-doorgronden; en dit is het, 't geen men naar onze (telling , fpeelende doen kan wanneer men Hechts een goede leiding volgt.
' Men vergunne ons , aan eiken leermeester der Jeugd, nverfchillig"in welke wetenfchap hij onderwijst , in bedenking te geeven of het geen merkelijk nut zou aanbrengen, waneer Kiért He fcmoft lieden, even zo wel als men lien algemeene, en betrekkelijke denkbeelden leert vormen ever dat vak waarin men hen onderwijst; even zo wel'als men hen bij den aanvang het nut en 't aangename er van betoogt' om' hunnen ijver daardoor optewekken ; dat men hen ook zo gewende om te leeren zien, dat elk gedeelte eener wetenfchap of kunst, offchoon hetzelve ook in afgetrokken denkbeelden, of moeijelijke lichhaams of handócffeningen Leftaa, kan overgegooten worden tot een vervrolijkende cn opbeurende uitfpanning ; daardoor zouden ontwijfelbaar de lnstclooze Jongelingen aangemoedigd , 'de ijverige beftendig -gaande gehouden worden , daardoor zouden ze ongevoelig vorderingen maaken; ze zouden leeren terwijl ze meenden te fpeelcn, en, zonder dat hunnen ijver werdt uitgebluscht, of zij met wederzin gepijnigd tot het voortzetten hunneroeffeningen, zouden ze ongemerkt, de uiterfte grenzen eener wetenfchap bereiken. ' Voorbeelden , uit eiken kring van menfchelijke kundigheden, alhier aanteftippen, zouden- wel is waai-dit gevoelen
(*) Ik heb eens gelegenheid gehad, dit onderwerp opzettelijk te behandelen, zie Verhandeling over den inrloed der Wetenfchappen en Kunften op de Tekenkunde. In de Mengelw. van het Genootfchap. De Wiskunde is de moeder der Wetenfchappen. Leyden i795«



C 12 |
len ophelderen maar men moet aan eiken onderwar in 't bponder de keuze m^^^^^ fen , welke hem het gefchikfte dunken om tot eene £ ■ ipanmng te verbuigen. Ult Het zal misfchien niet geheel en al onnodig zijn hier
vlthTT bij deeZÊ kenviiZe de^terll zo . vu d She!d moet gebruiken om bij het aangenaame, W
• ie ouT^hÊt 00«te verben ; onze Helling tok niet om aantednngen dat men zich verpooze; en m zich geoeffend te hebben, een uitfpanning neeme^ieen ™ dat men fpeelencie zich oeffene ; dat men rut elke lel en m elke fchrede van vordering een onderwerp van ut Ipanmng vveete te trekken, waardoor de ijver zodanig token wordt dat men geduurig ^, niJmve ** zie; zo dat, wel verre van eenige verveeling t ondervinden , men geduurig verlange om nieuwe kundVhe den mtezamelen , tèu einde da-rL, • Kunt»g«ete ontdekken. . °01 5 *euwe genoegens
Op deezen grond bouwende zullen wij nader tot ons voornaam oogmerk overgaan, en ter bevestig ig oii"
lening . dei Tekenkundc , verfcheide zaaken ziin well^ men g eene ontere uitfpanning kan behandel ;' e l
De geopperde gevoelens door betogende voorbeelden re merkeliik Wrf,h;i ™e eWjJcl ? maak(. het
aan«



C 13 )
aanhoudend genot plaats heeft cr daaruit weldra onveifchilligheid geboren wordt, en eindelijk een geheekn afkeer volgt, indien er geen geduurige afwisfelïng is, die den lust gaande houdt, even zo is het in de Schilderkunst; want offchoon dezelve indedaad, even als de Muziek en meer andere Wetenfcliappen , aanlokkend en onderhoudend is , zo maakt echter de onafgebroken beöeffening derzelve , ons meer of min ongevoelig voor die aangenaamheid , ten zij men , naar onze Helling, in de deelen er van, een zekere afwisfelende xiitfpanning weete te mengen, die den lust en ijver beflendig nieuw voedzel geeven, en onafgebroken gaande houden kan.
Voor den Tekenaar en Schilder zijn die verwisfelingen, inzonderheid te vinden , in de toepasfelijke beöeffening dier Wetenfcliappen, welken of onmiddelijk door de Tekenkunde gewrocht worden , of er een bijzonderen invloed op hebben; zo zijn, bij voorbeeld, onder de Eerften , de Bootfeer- Beeldhouw- Ets- en Graveerkunde, en onder de laatften , de Ontleed- Doorzicht- BouwMeet- Hiftoriekunde &c. — Welke eerften voor den Tekenaar in zijne tusfehen nuren , een aangename uitfpanning opleveren, gelijk-de laatften hem een geduurige afwisfeling van bezigheden aan de hand geeven , door de beöeffening derzelven , op zijn hoofd - oogmerk de Tekenkunde, toe te pasfen en betrekkelijk te maaken.
De jongen Tekenaar niet alleen, maar zelf de geöeffende Schilder neemt nu en dan , wanneer de verbeelding door een langduurige werkzaamheid verflompt is , de Bootfeerftok, of de Etsnaald ter hand, en vind daar in, ('t zij hij Hechts zich oeffene , of wel reeds de nodige kundigheden er in verkregen hebbende, zich er in bezig houde) eene uitfpanning, die zijn geest met een nieuwe Veerkracht vervuld, en hem een toevoer van verfche denkbeelden verfchaft. Wat verder, kunnen de flraksgenoemde Wetenfchappen, welke hij op de Tekenkunde kan toepasfen , zijne tusfehen uuren veraangenaamen 7 en hem
in



C 14 )
in de beöeffening derzeiven bezig houden op eene wijze,.; die de zucht tot vermeerdering zijner kundigheden bij elke fchrede zal gaande maaken, om dat hem telkens nieur we en onvoorziene genoegens ontmoeten ; niet dat hij., bij voorbeeld de Bouwkunde behoeft te oeffenen, als of hij een Perfepolis of Babcl wilde ftichten, niet de Meetkunde als of hij de lengte op Zee vinden, of 't geheim van de proportie der Cirkel ontwikkelen wilde , niet de Hiftoriekunde om zich op al de vitterijen der- Chronologie te verzuffen; maar, om Hechts van elk dier Wetenfcliappen zich zo veel eigen te maaken, als zijn oordeel hem leeren zal dat toepasfelijk te maaken is op de Tekenkunde.
Vermaak en nut, gaan hier in, de daad te famen, want behalven dat het de denkvermogens fcherpt, en de ijver, een nieuw vuur bijzet, zo, is de kennis der betrekkelijke Weténfchappen, voor een Tekenaar van een te grooten en te welgeftaafde noodzaaklijkheid , dan dat dit hier eenig betoog zou behoeven ; terwijl tevens de aangenaamheid van deeze handelwijze,, proefondervindelijk nog grooter is dan men Theoretisch zou kunnen betogen.
Wij zullen met een paar woorden , een losfe fchets hier bij voegen, welke volg - orde. een jongeling, die zich bij de beöeffening der Tekenkunde op de overige Wetenfcliappen wilde toeleggen, zou kunnen in acht neemen:
Zo dra hij zich de Tekenpen flechts eenigzints heeft eigen gemaakt, kan het Bootfeeren niet dan vermakelijk en nuttig zijn: ruuwe modellen van klei of grove potaarde gevormt, geevemhem duidelijker denkbeeld van hoogte en diepte , dewijl de geest altijd meer indruk heeft van het werktuiglijke dan van het zinlijke, en dus meer denkbeeld verkrijgt door het vervaardigen van een Bootfeerfel waarin toch meer werktuiglijks is dan in het vervaardigen van een Tekening; en het gceit tevens aanleiding, wanneer hem , bij verdere vordering, eens een model ontbreekt, om dag en fchaduw na aautdeggen, hij dan
ter-



C 15 )
terftond zijn toevlucht tot het Bootfeeren neemen kan, zo als de oude meesters zulks deden. — De Doorzicht kunde moet mede een van de vroegfte oeffeningen zijn, want offchoon veele Tekenaars niet willen begrijpen , dat dezelve reeds bij het fchetzen van een mensenbeeld te pasfe komt (naar mate van het hooger of laager genomen gezichts-punt) hangt echter de naauwkeurigheid, in de vroegfte werken reeds , hiervan af. De kennisfc der Bouwkunde kan iets laater komen, ten tijde men daarvan in Landfchap als anderzints eenig gebruik kan maken, •— doch dan diend men alvorens de eerfte beginzelen der Meetkunde te kennen, zelf is het ruim zo nuttig als men dit laatfte reeds doet, alvorens men de Perfpectief oeifend. Van de ontleedkunde moet men zeker iets weeten, alvorens men naar 't leevend model tekend, en de Hiftoriekunde is eene oeffening, die van een uitgebreid nut kan zijn, en die men langzaamerhand, zo vroeg reeds als men verkiest, zich kan eigen maaken ; van de Etsnaald, kan men zich ook reeds, zo vroeg men wil, bedienen, doch liefst niet voor dat men in ftaat is zijn eigen werk in 't koper te brengen, 't Is waar de Bouwen Hiftoriekunde , die wij hier bijgevoegd hebben , kunnen zekerlijk gemist worden, indien den Tekenaar een bijzonder vak van werken verkiest, waarin de kennis de•zer beiden, hem van geen nut kan zijn, doch eene keuze van dien aart , brengt hem doorgaands in 't geval van zich andere , daar toe onmiddelijk betrekkelijke kundigheden te moeten aanfehaffen , welker beöeffening zeker Zijne eerfte zorge verdienen. Voor 't overige fchijnt het ons toe, dat alle de andere hierboven genoemde betrekkelijke Kundigheden , voor alle Tekenaars , onverfchillig welk vak zij verkiezen , even aangenaam en noodzakelijk gijn.
Wanneer men, 't geen wij tot nu toe aangevoerd hebben, wil toepasfen op het eigenlijk onderwerp deezer Verhandeling , het betoog Haamjijk , van de nuttigheid en



( 16 )
het aangenaame der Etskunde, dan zal men gelooven wij, toeftemmen, dat deze voorafgaande Aanmerkingen, reeds grootendeels ten bctooge daarvan verltrekken, echter zullen wij nu overgaan om iets, aangaande de opgenoemde Eigenfchappen, met betrekking tot de Etskunde in 't bijzonder aantemerken.
De Oeffening der Etskunde heeft meer dan ééne nuttigheid, wij zullen ter bevestiging der waarde vari deeze fraaie liefhebberij, hier Hechts twee of drie derzelven opnoemen , welke ongetwijfeld , vuldoende zullen zijn om het belang er van, aantewijzen.
• Niets zeker geeft er beter aanleiding voor hen die zich in 't Gravecren willen oeffenen , dan de voorafgaande behandeling der Etsnaald; de overeenkomst die het er mede heeft, wel niet in de behandeling zelve, maar in de voortbrengzelen , ftaaft zulks volkomen; de kennisfe van 't koperj het calqueeren der Tekeningen; het tegen de hand in, werken, zijn dingen welken men zich bij 't, Ètfenj:eeds met minder moeite eigen maakt, en dus een zeer gefchikte aanleiding tot het gebruik van het graveer Ijzer geeven; waarom dit ook doorgaans bij de jonge Plaatihijders in gebruik is. — De meer gevorderde Graveurs, gebruiken insgelijks de Etsnaald, om, 't zij de omtrek, 't zij zelf de voornaamfte partijen hunner plaaten , in 't koper te werken , ten einde naderhand , met meerder gemak en zekerheid tevens te kunnen voordgaan. ; dit is iudedaad ook geen geringe nuttigheid , en deeze handelwijze werdt reeds bij al bert durer. gebruikt, welke zo niet de Eerfte , ten minften een der Eerften geweest is, dip van de Inbijting door fterkwater hebben gebruik gemaakt (*). — En daar het Etfen ook een groote plaats beilaat in het vervaardigen der zogenaamde plaat-
te-
(*) Zie onder anderen Dift, Portetif des bcaus-Arts, Fans 1752. art. Eau foitet



tekeningen , 'heeft het zeker nuttigheid genoeg \'oor de Graveurs. Nu zullen we ook nog iets aanftippen , 't geen meer onmiddelijke betrekking op de Tekenaar e,n Schilders heeft, het vermenigvuldigen naamlijk der voortbrengzelen hunner kunst op een fpoediger , gemakkelijker en onkostbaarer manier dan door 't graveer Ijzer; de verzamelaars en kenners van Prentkonst weeten , door hoeveel kunftenaars hiervan gebruik gemaakt is , en hoe veele fraaije Prenten men thands vindt, die, zonder de uitvinding der Etsnaald iiwit Itvi licht zoinLnr gezien hebben , en welker menigte men alleen te danken heeft aan de gemakkelijkheid waarmede de Etsnaald behandeld wordt ; zij weeten hoe veele Schilders en Tekenaars ons hun eigen geëtst Prentwerk hebben nagelaaten , inzonderheid onder onze Nederlandfchc Kunftenaars , waarvan fommigen niet minder dan de Tekeningen zelve dier Meesters geacht worden , en waarvan men ongetwijfeld vcrftoken zou zijn geweest, indien dczelven door 't graveer Ijzer hadden moeten worden voortgebracht, dewijl de behandeling daarvan voor een Schilder te langwijlig valt om hetzelve voor liefhebberij te oefenen, en een te langduurige oefening vereischt, aleer men in ftaat is hetzelve te kunnen gebruiken. — Laatftelijk zullen wij hier nog bijvoegen eene algemecne nuttigheid waarvoor, zeker, de liefhebberen van Prentkunst, den uiterlten dank aan de uitvinders der Etskunde fchuldig zijn; naamlijk , dat de gemakkelijke manier van behandeling der Etsnaald eene vrijheid van werken toelaat, welke zeker door het vlugfte graveer Ijzer niet kan gevolgd worden ; elke Tekenaar heeft zijn bijzondere , hem alleen eigen zijnde toets, en zijn meerder of minder vrijheid in de kracht des omfreks , 't welk inzonderheid dat gcene is waaraan men. el-, ken Meester herkent , en waar naar doorgaans zijne waarde beoordeeld wordt ; om die reden zoekt en bewaard men met gretigheid de fchetzen en lugtig uitge-, werkte Tekeningen van gvoote Meesters » dewijl de na* B Wtft"



( 18 5
tuurlijke geest en vrijheid van toets., daar in bewaard is r 't welk zich doorgaans bij eene meerdere befchaaving en uitwerking verliest; deeze geestige en ftoute omtrek, mischt men aanftonds zo dra een dergelijke tekening, gegraveerd wordt, dewijl de bewerking van 't koper met de graveer Stift die losheid van de hand niet toelaat; dit is wel eenigfints beter mooglijk met de Etsnaald ; doch niet , wanneer zulk een tekening door een tweede hand wordt na geëtst, want daar in gaat altijd nog iets van de vrijë behandeling des Tekenaars verlouicn 5 maar al die zwarigheid vindt men weggenoomen in de Prentjens, welken door de Tekenaars zelve naar hun eigen idéé worden geëtst , want daar de Etsnaald met even zo weinig moeite behandeld wordt als de Tekenpen of 't Potlood, zo is elk Tekenaar, zelf zonder voorafgaande oefening, in ftaat, om aan zijne Etstrekken al die vrijheid en losheid van behandeling te geeven, welke hij in een Tekening brengen kan; en dus heeft men aan die uitvinding , die groote menigte geëtfte Prenten te danken, waar in men het waar Character des meesters aantreft, oneindig beter dan in de beste gegraveerde Plaaten.
Nuttigheden, die waarlijk meer dan voldoende zijn, om de jonge Tekenaars aan te fpooren, zich de Etskunde eigen te maaken, en dezelve aantekweeken, niet alleen om derzelver nuttigheid , maar ook als eene uitfpanning, want na het geene wij ervan gezegt hebben, zal het aan«renaame van deeze liefhebberij reeds duidelijk in 't oog loopen ; de gemakkelijkheid van deszelfs behandeling in vergelijking van het graveer Ijzer, en den fpoed waarmede liet aangeleerd en behandeld wordt, kunnen het zeker als een der aangenaamfte en nuttigfte uitfpanningen in aanmerking brengen, en te recht zou men daar aan de Eigcniehap moogen toefchrijven, een bezige Verpozing van ge\vigtige arbeid te zijn, waardoor de Tekenaar, met meerder geest, en minder moeite, zijn werken kan vermenigvuldigen , dan door het moeilijk graveer Stift.
E E Pv-



EERSTE ZESTAL PLAATJENS.
NAAR TEKENINGEN VAN ONDERS CHEIDE MEESTERS.



N°. i. De Katwijkfche Visfcher, naar j. h. prins.
a. Het Wijf jen, met heure Kindertjens, naar cha. chalon.
3. De Herdersjongen, naar e. h. tuier.
4. De VrouwtjensbijhetWiegjen,naar j. c.jansson.
5. De groote zwanenburg.
6. Een der Origineelen van zvvanenèur©



D E
KATW1JKSCHE VISSCHER.



( 21 ) D E
K A T W IJ K S C II E VISSCHE R,
Naar een Tekeningetjen van den Heere j. h. prins, bij p. kikkert berustende.
Hoe lustig , rustig , welgemoed
Stapt deeze Visfehers gast! Zijn Korf jen , op den rug gelaên-
Verftrekt hem tot Man .list; Om voordcel bruischt hij eerst door zee;
Vervolgens flapt hij dan naar fte2, Wijl hij 7 ook in zijn kring , op 't .billijk voordeel spxu
tfet fchïjni dat hij uit Leydens muur
Naar Katwijks duinen keert; Zijn laatfte fche'visch heeft hij toch
Geen ftervling aangefmeerd; Schoon echter zijn vernoegd gelaat
Een we'gevulde beurs verraadt; 'Eli daar door wordt toch ftceds de zorg van 't hart gewcerdt.
Mij dunkt *k zie Vader groenendyk (*)
Aan 't gindfche hoekhuis ftaan; , Ja : onze nijvre Visfchersgast
Treedt rechtftreeks op hem aanj ligt raakt hij 't laatfte zoodjen kwijt, Dan is hij van zijn last bevrijdt, 'En koopt om 't goed fucees, een lekker fchepjen graan.
p. KIKKER T.
(*) Castele'm in de Herberg Bdiïrgcget, op den weg v.tt Leydcn naar Kat'.vyk.









H.E T
WIJFJEN, SPEELENDE MET HEURE KIND E R T J E N S.
B4



C *4 >
het
WIJFJEN, SPEELENDE MET HEURE KINDE R T JE NS.
f?aar een Tekeningetjen van Me jufvrouw ch. chalon, berustende bij den Heere j. van der tas , j» z.
iïct kindje fpoedt met wank'lc fchreedjes, Door lieve woordjes^aangefpoord
Voor moeders fchoot, 'bij tóeine treedjes Verblijdt, naar 't hangend popjen voort.
V,\ , zie ! hoe lokt 't aanvallig Lctjer» Heur Zijsjen voonvaards , do'or de pon \\ . j
Door heblust houdt 't aanminnig Betjcn Vol blijdfchap , reeds haar jurkjen op.
De Vrouw ziet goelijk 't vlijtig poogen Van 't Hef, voorfpoedig , vrolijk kind»
De trek van mond en neus en oogen, Toont dat ze er recht vermaak in vind.
6 Meisjes ! die iii 't huw'Iijk treeden»
Deez' vreugd zij U ook toegezegd! Uw voorfpoed kenn' geen tegenheden, En kind'rcn kroonen blij uw echt.
Mets moet de huwlijksliefde fluiten,
Leeft eensgezind; fmaakt wel te vreên,
Door lieve, dierb'rc , dankbre fpruiten, Een fcliat van aardfclie zalighcên.
C. VAN DER HORST.









HERDERS JONGER*
B5



C *5 )
d e
HERDERS JONGEN,
Ceitoomen uit een Tekening van den lieer e e. h. thier, berustende bij den JFIeere th. du rosay.
Z.W Wst ton. zij^, oudcu matkpt ■ _ • tlf}. - IMUs /die Qtr<|rtve rómUfi 3 Ci Ji ^ H
In wiens redclooze vriendfchap Hij ftccds zoet gczelfchap vond.
Ken in hem , den armen herder, Die , fehoon foberlijk gekleed,
Bij zijne ongeftoorden arbeid,
Van verdriet noch kommer weet.
Immer is lüj met zijn voedzel, Met zijn grove Pij te vreên;
Nooit gekweld door knellende angftenj Zingt hij zorg van 't harte heen.
Daar de rijkaart bij zijn fchatten, Bij 't genot dat weelde bied,
En , bij al den fchijn der wellust, Nooit het waar geluk geniet.
Zeg! wie fmaakt dus beter 't Ieeven, Die 't Fortuin zijn fchatten geeft, Of, den armen braaven Herder, Die vernoegd , vergeeten leeft?
P. V. TROTSENBURG.
y
^-iie , dees arme Herders Jongen» Wiens gelapt gewaad u toont,
Dat men Hechts met weinig ftuivcrs, Daaglijks zijnen dienst beloond.
Zie hem , die bij 't morgenkrieken, Wel te vreên , zijn fchaapjens weidt}
En hen , met de vallei^e tfond, Op een veilig plekje leid.









D E
VROUWTJENS BIJ HET WIEGJEN.



t 28 )
£>E VROUWTJENS BIJ HET WIEG JEN.
Genoomen uit een Tekening tan den Heere j. c. janssox, Bij den Heere j. van der tas , j. z. berustende.
w
„ »» cl Jemi!..,.. Lieve Necltjeu
Wat groeit die dikke jongen! „ Hoe lief ftaan hem die oogjens! „ Hoe poez'lig zijn die knuistjens! ..... ., Het is nu zeven weeken » Dat ik hem niet gezien heb; „ IVaar als hij zo blijft groeijcn Dan zal welhaast het wiegjen „ Hem niet meer nodig weezen!" Ja! 't is zo, lieve Buurvrouw! Al is hij zuur gewonnen Het gaat na des te beter; Hij 's 's nachts wel wat onrustig En wil geduurig zuigen Maar -jij weet ook wel ■, Bimrvrouwl Dat Moeders gaarne tobberij En 't geeft mij ook geen hinder, Als onze kleine Flipjen Maar opgroeit, dik en vet wordt. —En dan , mijn goeje Teewis Die is zo in zijn knopjens Met onze kleine jongen! Die zegt: „ hij zal ftedecren «» En leeren vreemde taaien, „ Oostinjcs; joodsch; en Engelscli „ En and're raare taaien; „ Dan wordt hij met er tijd nog » Een Domenee of Dokter" — En dan zal Moeder blij zijn! Met waar, mijn kleine Fiipjen?
5, „ Zo praat de goede Moeder;
j, „ En laas", dus gaat het dikwils!
s, „ Maar , morgen fterft het kindjen ! ! r
» „ Waar blijft dan die verwachting?
V. K I K K E R T-









( *9 )
ïïet is niet dan op dringend aanzoek van veffcheideti Liefhebbers , dat ik de twee volgende Plaatjens hier bij voege ; het Portrait van den bekenden Leijdfche Apelles zwanenburg berustte onder eenige tekeningen van dien aart welke ik nu en dan naar 't leven vervaardigd hadt; men drong mij ten ilerkfte om dezelve een plaats te geeveu in het laatfte Zestal, doch de Zes Plaatjens voor hetzelve reeds vervaardigd zijnde , was zulks niet moogfijk; toevallig echter raakte ik in de gelegenheid aan dit verlangen te voldoen; de ontijdige dood van een voornaam Liefhebber hier ter ftede, welke mij een paar Tekeningen uit zijne fraaije Verzameling had toegezegd om daar mede dit eerfte Zestal te completeeren, was oorzaak dat ik een ander Paar ter aanvulling moest uitkiezen, bij die gelegenheid werd ik op nieuw aangefpoord, om, van het af beeldzei van zwanenburg gebruik te maaken , en ook , ter vereeuwiging van zijnen roem , eenzijner tekeningen, in plaat te brengen ; te gereedelijker ging ik nu hiertoe over, om dat ik door verfchciden der Intekenaaren op dit Werkjen, om zijn afbeeldzel werdt aangezocht; en dus verftrekt hij, en een zijner origineelen , in de plaats der twee ontbrekende plaatjens naar Tekeningen van andere Meesters.
Een paar woorden ter opheldering wegens zijn perfoon en charaeter, zullen waarfchijnlijk hier niet kwalijk geplaatst zijn:
Jan zwanenburg is een reeds bedaagd Jongeling, welke, wel is waar, alle vier zijn vijf zinnen heeft, doch dezelve fchijnen eenigfints afgefleeten te zijn, zeker is het, dat hij, zedert eenige jaaren in een gekkenhuis geplaatst, een gerust en ftil leven leidt, zo echter, dat hij zich nu en dan vertoont, 't zij om eenige gewoone giften te gaan ontvangen, 't zij, om de uitneemende fraaije voortbrengfels van zijn penceel aan de' gretige liefhebbers te gaan aanbieden , en indedaad , met betrekking tot zijn kunst leeft hij in een gouden Eeuw , want van alle kanten wordt hij met open armen ontvangen, en men weet zijnen ijver zo wel te beloonen dat
bij



C 30 >
hij fomtijds (zo verre gaat de mildheid onzer Natie , wanneer ze zich Hechts kunstjuwcelen voor haare fchatten kan aanfehaffen) twee ftuivers voor een zijner fraaije tekeningen ontvangt.
,Men bcfluit hier uit, en met reden , want ik had zulks tot hier toe vergeeten aantehaalen, dat. hij een Tekenaar is , eii indedaad , zijne verdienften in dat vak zijn bij elk onzer ftadgenooten bekend , doch zijn genie te uitgebreid zijnde om de kunst tot een beroep te verlaagen , is zulks bij hem alleen liefhebberij en uitfpanning , zo als hij zelf zulks zeer nederig gelieft üittedrukken , desniettemin zijn zijne Tekeningen in hooge waarde ; en ten ilerkfte gezocht ; zelfs zijn er lief hebbers welke ceingen zijner beste flukjens in lijsten achter glas geplaatst , onder hunne overige liefhebberijen ophangen , dan- dezelve zeker geen gering figuur maaken , te meer , daar hij de uitfteekende verdienften bezit van doorgaans zich van geene andere couleuren dan van Vermillioen en Sapgroen te bedienen.
Om er nu nog eene ernffige aanmerking bij te voegen, moet men zeggen,'dat het zonderling is, dat lieden, aau wier vernuft een gmote Heek los is, zich niet zeldzaam verbeelden de een of andere kunst in een hoogen graad te bezitten; in het derde Zestal deezer Plaatjens zal men er onder anderen een zien , welke de 'rol van DocTor aanneemende, zich verbeeldt de diepfte geheimen der Geneeskunde te bezitten , en zelf zonder moeite , als Geneesheer , Chirurgijn of Vroedmeester raad geeft , en wiens recepten (dewijl hij nooit, een letter heeft lcércn fchrijven ) om hun zonderling maakzel, verdienen bewaard te worden, zo ook onzen zwanenburg, welke zich , in zijne verbeelding , tot het grootfte licht der Schilderkunde verheft, en die, had hij ooit van dyk, ofRUBBENS hooren noemen, geen zwarigheid zou maaken openlijk er voor uit te koomen dat hij hen verre overtreft. Gelukkig is het, ongetwijfeld, dat, dergeo-eliikc verbeeldingen bij lieden van een zwak hersfenaeftel , dikwils de plaats vervullen van genoegens die andere wegens uit het vol gebruik hunner redelijke denkvevmoogens trekken kunnen.
RE



GROOTE ZWANENBURG*



C 3» )
OP DE
AFBEELDING.
VAN
JAN ZWANENBURG.
jZwijg vlij van titiaan; van rubbens; of, van iiyk; Gewoon door 't zacht penceel, Natuur op 't fchoonst' te maaien! Zwijg van apelles zelf, die lauw'ren wist te haaien
Met vier couleuren flechts , zijn eêl vernuft ten blijk! Mijn zwanenburg alleen, ontrooft hen die lauw'rieren Door flechts met Groen en Rond. zijn fchoon tafreel te eieren!
Dat voordaan, nijv're Jeugd ! geen zorg uw hart beknell' Om langs het moeij'lijk fpoor van honderd wetenfehappen En jaaren blokkcns , naar het choor der kunst te flappen!
Neen! d'eed'le Schilderkunst is thands maar kindcrfpeM WU flechts in zwanenburg deez' gouden regel leezen: „ Vernuft alleen voldoet om een apell' te weezen." '
Ondankbre tijdgenoot I Gij kent die groote man,
En hebt hem nog geen beeld van duur metaal gegooten!
Zo wordt te vaak helaas , onze eed'le kunst verflooten!
Maar, zo de Naneef nog , als heden, bouwen kan, Dan fticht hij wis een Zuil, om nog zijne asch te ftreelen j Van potten Vermillioen , cn doezen, vol Pcaccclen.
V. Ii I Is K E R éi









BEN DER ORIGINEELEN VAN ZWANENBURG.



( 34 )
EENDER. ORIGINEELEN VAN ZWANENBURG.
Op dringend aanzoek van verfcheidene Liefhebhert in Plaat gebracht. (*)
s
leraar , Nazaat! op dit grootsch tafreel! Herken apelles kunst in elk der kloeke n-ekken !
Een toets zo ftout, een ftreek zo eêl, Een vracht, zó wel beblokt, van 't heerlijkst kunstpencccl, Moet uw vefbaazag , reeds op d'eerften aanblik wekken! Wat ook bedUzucht vitte op Omtrek; Houding ; Stand ; ' Op Evenredigheid ; en and're beuzelingen,
Natuur alleen, reikt zwanenburg de hand, Om door het nodeloos verband Van al dien omflag , en die regels heentedringen.
Befchouw dit kluchtig boertjen flechts, Hoe fiks is elk gedeelte een juifte kracht gegeeven: Speeld niet in mond ; in oog ; in arm ; in hand ; en been Die eed'len nadruk , en dat waare merk van 't leven?
Hoe billijk deelt hij dan , deez' welverdiende lof! Biet menig honderd-tal van Schilders en Poëten: „ Hij wurmt zo lang hij kan; — hij flcrft; — hij daalt in 't ftof, — „ En leeft bij 't Nageflacht, tot dat hij wordt vergeetcn.
P. K IKKE R T.
(*} De Uitgeever gevoelt en vermoedt welke Critiqucs er kunnen en zullen gemaakt worden over de plaatfing van zulle een gering onderwerp als dit Plaatjen ; echter verzoekt hij, dat men het befchouive in verband met het voorige en met de zes laatile Plaatjens , en dan zal dit te ligter Vcrfchooning vinden.









VERHANDELING
OVER DEN WAAREN AART VAN NAVOLGING DER NATUUR, IN TEKEN- EN SCHILDERKUNDE.
C 3






^iX^anneer men, met een navorfchend oog gadeflaat, op welk eene, geheel uit een loopende, en verfchillende manier , een en 't zelfde voorwerp , door onderfcheiden Meesters , fchilderkundig wordt afgebeeld; dan moet dit niet alleen, eene billijke verbaazing verwekken, maar tevens in onzen geest de natuurlijke vraag doen ontftaan , hoe het mooglijk zij, dat onder zo veele Kunftenaars, die toch allen de natuur als hunne voornaamfte leidsvrouw, en haare gewrochten, als hunne eenigfte voorbeelden aanmerken, zulk een onderfcheide behandeling, plaats grijpe!
Immers, daar de Schilderkunde Hechts eene loutere navolging der Natuur is, en deeze laatfte, hoe groot ook de verfcheïdenheid van haare werken zij, echter een zekere eenvormigheid in dezelve bewaard, zoude men met reden kunnen verwachten, dat die zelfde eenvormigheid ook in de werken van onderfcheiden Meesters moest gevonden \vorden, dewijl zij allen, hunne kundigheden uit een en dezelfde bron moeten putten.,
C 3 En



C 33 )
En echter is dit het geval niet; - bij de meeste groote Meesters grijpt eene , zeer van elkander verichillende wijze van behandeling plaats; iets, 't welk den jongen Ktastoeffenaar dikvvils in verwarring brengt, en hem onzeker laat, welk voetfpoor te volgen, of, tot welke manier zijne keuze te bepaalen.
Wij zullen zo beknopt mooglijk , trachten uit te vorfchen, wat hier de oorzaak van zij , en of er geene mogelijkheid is , eene algemeene bepaaling te vinden , naar welke de kunstbeminnende Jongeling zijne ociTcningen kan inrichten.
Intusfchen gelieve men in 't oog te houden , dat, offchoon deeze aanmerking in alle de deelen der Teken- en Schilderkunst dezelfde is , wij ons echter alleen bij het voornaamfte voorwerp, het Menschbeeld naamlijk, bepaalen zullen.
Reeds voorlange, werdt met grond aangemerkt, dat onder de Schilders, die Mensenbeelden in hunne werken .1 "maalden , de Een zijne Vorftcn tot Boeren , en de andere zijne Bedelaars tot Goden hen'chiep , door het verzuim om aan elk in 't bijzonder , dat cigenaartige bytezetten , 't geen de verfchillcnde (landen der meni'chelijke Maatfehappij onderfcheidt; dit is een zwak Avaar aan % door alle tijden heen , veele der grootftc Meesters o-ehap'erd heeft.
De oorzaak daarvan kan alleen gezocht worden in de wijze waarop zij z-ich naar het Menschbeeld ocllcnden. ^ Deeze, ingenoomen met de fchoonheid der Antieke Beelden, kende geene andere gidfen, en, zijne fmaak daardoor m eenenmaale in het grootfche gevormti zijnde ,. verhinèix&c hem niet alleen, om , indien hij voorwerpen uit
een



•C 39 )
een kagen levensftand moest fehetfeu , turn dezelvcn hunne kenmerkende uitdrukking van geringheid te gecven , maar belettcdc hem zelf , (daar zijn ideaal denkbeeld alleen met het verhevene gevuld bleef,) het misftallige in zijn eigen werk te ontdekken: — Geene , alleen verflaafd aan de bloote navolging der natuur , zonder de gebreken er van te kunndn toetten en vermijden, verviel hi het tegcnovergefteld uiterfte , en maalde , ook dan , wanneer hij achtbaare perfoonen 'moest afbeelden , niets dan voorwerpen waarin de gemeenheid zijner finaak doordraaide, — een derde , eindelijk, de fchadelijkheid opmerkende , om zich in zijne oelfening tot een van beiden in 't bijzonder, te bepaalen, oefl'endc zich, en naaide Antieken, en naar het leven, en vormde daaruit een midden foort, aan het welk hij dan ook zo vast gehecht bleef, dat alle zijne beelden , 't zij hij hooge of laagc itandsperfooncn moest afbeelden , niet alleen , een en denzclfdcn rang vertoonde , maar zelf bij ibmmigen als uit eene familie gefprooten fcheenen.
Ér is niet wel een andere oorzaak voor dit gebrek te vinden, en intusi'chen zijn alle deeze manieren even verre van den rechten weg, en even weinig gefchikt om den waaren Kunftenaar te vormen.
Wij zullen zien of er uit allen, echter niet een algemeene doorgaande wijze van oelfening te bepaalen is , welke zo veel als een leiddraad zou kunnen verftrekken , waar langs de jonge Kunftenaar het voetfpoor tot meerder vordering zou kunnen vinden.
Als een eerfte ftap hiertoe, diendt men een naauwkenrige onderfcheiding te maaken, waarin, en waarom de Antieken , zulk een verhevenheid bezitten ; en waarin , en waarom de daaglijkfchc voorwerpen in de natuur aan zo> veele gebreken onderworpen zijn.
C 4



C 40 )
De meeste Antieke beelden , ons door de beroemdfte Griekfche en Romeinfche Kunftenaars nagelaaten , zijn indedaad Hukken van een uitneemende fchoonheid, zelf in de gemeene , en daaglijks meer en meer van het oorfprongelijke afwijkende, afgietfels, die men hier, en overal ontmoet; de Farnefifche Hercules ; de Griekfche Vernis ; de Apollo van 't Belvedère ; de Laöcoon , en zo veele anderen , zijn buiten allen tegenfpraak , wonderen van kunst, en bezitten iets verhevens, 't welk de natuur jn de gewoone voordbrengzelen van menfchelijke weezens , overtreft; en waarlijk: dit is geen wonder als men nagaat , hoe de oude Beeldhouwers en Tekenaars , Zich niet alleen onophoudelijk in het fchoonfte gewrocht der fchepping, het Menschbeeld, oeffenden; maar dat zij zejf uit de uitmuntendfte Voorwerpen , die te vinden waaren , de fchoonfte gedeeltens affchetften , en uit die gedeeltens als dan een geheel te faamen ftclden , 't welk daardoor in alle zijne declen eene verhevenheid bevatte , welke zeldzaam , of liever nooit, door de natuur in een en 't zelve menfchelijke Lichhaam, werd vereenigd. De, in die tijden minder bedorven en meer oorfprongelijke fchoonheid , gevoegd bij de keuze der fraaist gevormde Mensenbeelden , ftelden hen dus wel in ftaat om de verhevenfte Ideaalen van kunst voord te brengen, doch even daar door , bevatteden hunne nagelaaten Kunstwerken iets grootsch, waar door ze niet in alle gevallen den jon-, gen Kunftenaar tot een handleiding kunnen dienen om daar na zijne manier te vormen.
In de eenvoudige natuur daar tegen, mangeld het aan de tegenovergeftelde zijde *
Het is ontwijfelbaar, dat eeuwen voorwaards, voora! ^n de vroegfte tijden, het menschdom in 't algemeen fchoonder was, niet alleen met opzicht tot het aange&kht» maar ook in alle de. deelen des lichhaams, en offttooon mogelijk de. waereto niet boozer is dan ze duK
Kttft



C 4* )
zend jaaren geleeden, was; is het evenwel zeker, dat de
zielsgebreken , en de kwaade neigingen van het hart , welke zo veel invloed op de uiterlijke gedaante hebben , de kenmerken der zedelijke verbastering van de vaderen op de kinderen overdrukten , en deeze wederom hunneeigen gebreken er bijvoegende , wij dus naar maate de waereld in ouderdom toeneemd , van trap tot trap ontaarten van die oorfprongelijke fchoonheid waarmede onze voorouderen vercierd waren; — in de wezenstrekken niet alleen, maar inhouding, geftalte, kracht , en vlugheid, is dit merkbaar, want elke innerlijke zedelijke ondeugd, heeft den duidelijkften invloed op de uiterlijke gedaante , en werkt op elk gedeelte des lichhaams. — Indedaad er is niet veel oplettenheid nodig om in het daagliikfche leven natefpeuren, hoe wellust en ondeugd, zichtbaare fpooren in de gedaante nalaaten, en hoe zulks vao de vaders op hun kroost overerft.
Indien men dus als Tekenaar zich alleen bepaald tot de beöeffening van het Menschbeeld , zo als,het ons daaglijks voorkomt , zonder dat men door meêr opgeklaarde denkbeelden, in ftaat gcfteld worde , de gebreken er van te kunnen ontdekken en te verbeteren, en zich dus blindeling moet overgeven aan de gebreken, die het model, 't geen men voor zich heeft, door eigen of voor-ouderlijke zwakheden ontcieren ; Indien men , zegge ik ; op deeze wijze , zich tot de beöeffening van het leven bepaald ,. zal men nooit iets voordbrengen , dat Ideaal fchoon is, en wat men ook aanwende, -in elk voorwerp de blijken van zedelijke en daar uit voordgevlocide lichhaamlijke ontaarting zichtbaar zijn (*).
Uit
(*) II ne faut pas feulement imiter ce que 1'on voit, mai'9
cc que 1'on peut voir d'avantageux 4 1'art. De jAUi, Coun 4( teinturf,
C-5



c *» >
Uit deze vergelijking ziet men dus, dat de Antieke Kunstwerken de oorfpronkelijke fchoonheid des menschdoms overtreffen , terwijl in 't tegendeel de gewoone voorwerpen die thands beflaan , door eene trapsgewijze verbastering beneden die oorfprongelijke fchoonheid gedaald zijn; men kan dus , als Tekenaar, geen van beiden op zich zelve verkiezen zonder te dwaalen; men moet beide de uiterftens vermijden , of liever (en hier komt eigentlijk' onze gcheclc ftelling op neder) men moet beide die uiterftens in dén fmelten en zich dus een middenpunt vormen waarvan men zich ter eene of andere zijde verwijderen kan , naar maate men voorwerpen uit eiken levensHand verkiest te fchetfen.
Zo dra men van het aangevoerde overreed is, en, de zaak van die zijde befchouwende , toeftaat, dat beiden, de Antieken en het leven hun nut , en hun gebrek hebben , en men dus , als een gevolgtrekking het nuttigst keurt , dat de Tekenaar uit' beiden , dat geene neemt 't welk op d» voordeeligftc wijze zijn Ideaal denkbeeld vormen kan, dan blijft 'er alleen over te onderzoeken welke leiding men 't best kan volgen om het voorgeftelde doel te bereiken.
Daar wij zo even gezien hebben , aan welke gebreken het daaglijksch leven onderworpen is , en dat men dooide navolging daar van, ligtelijk zich eene manier zou eigen maaken, welke alle de zwakheden er van behoudende , naderhand door de beoffeniiig der Antieken niet, meer zou te recht te brengen zijn om dat men er aan gehecht zoude zijn zonder de gebreken er van gekend te hebben , zo is het ontwijffelbaar dat men de beste leiddraad volgt, wanneer men eerst zich tot de beöeffening der Antieken bepaald : — eene bloote navolging derzeJven is niet genoeg, en zou 'hier niets uitdoen; men moet
" de-'



C 43 )
dezelven met oordeel beftudeeren , en trachten derzelver fchoonheden te bevatten en zich eigen te maaken , eh dan vindt men een ruim veld van beöeffening ; in de eerfte plaats eene uitmuntende proportie; — cencnaauwkeurige overeenftemming van alle de deelen met het geheel ; — eene juiste, en op ontleedkundige gronden (leunende werking der mufculcn en fpieren ; — hier bij komt -altijd een fraaije verkiezing van Hand, doch welke tevens altijd fteunt op de natuurlijke beweeging van het menfehelijk liehhaam, en gegrond is op de naauwkcurigfte regelen van evenwicht in de zwaarte van dcszelfs deelen, verzeld met iets grootscha 't geen, of ons hart inncemd, of onzen eerbied opwekt. — Door op deze wijze de Antieken te beöeffenen , vormt men zich bij trappen een grootsch Ideaal denkbeeld, en gewent zich tevens om de regelen van Natuur en Kunst , met het denkbeeldig fehoonc , te verbinden ; de menigvuldige navolging van de beste (lukken der oudheid, kan alleen in ons oog, en in ons denkbeeld , dat verhevene vormen , waar toe wij anders , bij mangel van genoegzaam fchoohe Mensch-
beelden buiten ftaat zijn. Wanneer men op die wijze
zich het grootfehc der oudheid in zo verre heeft eigen gemaakt , dat men daar van in eenig Ideaal ontwerp, 't welk men ten proeve vervaardigd, de blijken ziet; dan eerst , kan men tot de beöeffening van het leven overgaan , terftond zal men , daar de geest, door de
beöeffening der Antieken, met grootfche denkbeelden vervult is , de gebreken , die het daaglijkseh leven eigen zijn, befpeuren, en dezelve vermijden of verbeteren kunnen , en men gewend zich tevens om het al te grooté vuur der verhevene verbeelding te verkoelen , door de meerdere zwakheid, of liever, door de mindere fchoonheid in het daaglijkseh leven.
Op dusdanige wijze, aan de eene zijde door de grootfche



C 44 )
fche denkbeelden der Antieken, de natuur ophelderende, en aan de andere zijde door het minder fchoone in de natuur, de al te verhevene denkbeelden maatigende , maakt men zich het waare middenfoortige in zodanig een graad, eigen; dat men bij elk ontwerp, 't geen men afichetst ,• iets verhevens ontdekt, 't geen echter de natuur bijblijft.
Intusfchen zij men wel bedacht, van niet te vervallen in een zwak waar van wij hier vooren gewag maakten , naamlijk , zich zulk een middenfoortige manier zo eigen te maaken , dat alle de beelden in eenen vorm fchijnen gegooten te zijn; men moet,' naar maate men voorwerpen uit den eenen of anderen rang van menfehen wil afbeelden , zich van dat middenpunt verwijderen; de beöeffening , die men van de beide uiterftens gemaakt heeft , geeven de beste middelen aan de hand om, wanneer men iets grootsch wil affchetfen zich zo veel te meer het Antiek , en wanneer men het leven in zijn geringe wendingen wil maaien, des te meer het gewoone natuurlijke te vertegenwoordigen en voor den geest te brengen.
Men zoude , hier eene uitzondering kunnen maaken met betrekking tot hen, die zich opzettelijk toeleggen om het caracteristique van de geringde levensftanden aftcbeelden, zij, zeker, kunnen niet beter doen, dan zich al die kenmerkende trekken der voorwerpen van lageren ftaat, door een herhaalde befchouwing en naarvolging , eigen te maaken, doch echter kan, naar ons inzien, de boven aangevoerde wijze van beöelfening voor hen ook zijn nut hebben , al waare het Hechts om de keuze der fraaie ftanden, die men met oordeel in zijne lagere toneelen kan overbrengen, zonder daarom het eigenaartige der geringheid te verliezen.
De ,



C 45 )
De wijze van de beöeffening der natuur, met opzicht tot het Menschbeeld, zo wij vertrouwen duidelijk genoeg bepaald hebbende, zullen wij ook nog iets van de natuurlijke voorwerpen in 't algemeen zeggen.
Onder alle de voorwerpen in de Schepping, welke doorgaands in de Schilderkunde worden afgebeeldt, zijn er zeker geenen, waar op de aanmerkingen, welke wij gelegenheid gehad hebben, te maaken, zo rechtflreeks toepasfelijk zijn als op het Menschbeeld, uit hoofde dat de fchoonfte Hukken der oudheid , in Menschbeelden beftaan , en ons van hunne andere werken , weinig, ten jninften weinig dat uitfteekend fchoon is , overblijft; echter kan men met eenige verandering , dezelfde Hellingen aanneemen , en denzelfden leiddraad volgen , in de overige gedeeltens der Schilder- en Tckenkunde ; wanneer men de fraaifte werken der meest beroemde jongere Meesters , in de verfchillende Vakken , (bij voorbeeld in de beöeffening van het Landfchap Schilderen,) ih de plaats der antieke Standbeelden Held; het is waar dat wel in geene andere voorwerpen der Schepping, zulk een merkelijke verbastering en afwijking van het oorfprongelijk fchoon , plaats heeft, dan in het Menschbeeld, maar men moet van eene andere zijde in het oog houden , dat er in de voorwerpen der Schepping , die ons gezicht daaglijks ontmoet , bij al de orde die er in heerscht , een zekere orcrenloosheid plaats heeft, (wanneer men eenige van dezelven in masfa befchouwd,) waardoor ze ongefchikt worden om in tafereel gebracht , en nevens elkander gevoegd te worden ; hier moet de Kunftenaar verfchikken , afneemen , en bijvoegen , om het oog door een overeenftemmende en tegen elkander werkende plaatfing van couleuren en voorwerpen , licht en fchaduw, wijking en kracht, in te neemen , en even als weg te ileepen; te vergeefs zoude men meesttijds in
de



C/46 )
4f natuur zulk een geheel zoeken, offchoon elk gedeelte het beste voorwerp ter navolging is,; dus oeffene men zich, om dit, de natuur verfraaiende denkbeeldige te verkrijgen, naar de'Werken van beroemde Meesters, aan wien dit , door een trapswijze opklimming in de Kunst reeds eigen geworden is , en men doe dit, (om bij onze voorige Helling te blijven) alvoorens' men tot de navolgjng der natuur zelve overgaa ; om op die wijze , even als bij het Menschbeeld door de uitmuntendfte kunstwer-: ken, de verbeelding op te wekken , doch tevens door de _ befchouwing der natuur zelve , de al te verheven verbeelding te beteugelen. .
TWEE-



TWEEDE
ZESTAL PLAATJENS.
NAAR TEKENINGEN VAN EIGEN INVENTIE.



N°. r. De Bedelende Grijsiiert. 2. De Landloopfter. *' S.' Het zittend Boertjen.
4. De Moeder fpeelende met haar Kindjen;
5. " Het Boertjen aan 't Venfter. 6\ Het Boerinnetjen.



£> E
BEDELENDE GRIJSAER.T,



( 50 ) D E
BEDELENDE GRIJSAERT.
De manier van callot gevolgt.
Cjïecf den armen hals toch iets! Zie ! hoe gretig houdt hij de oogen
Op uw beurs in hand -gericht!
Elke trek van zijn gezicht Roept u toe , heb mededogen ,
Wat toch ïs oen aelmocs ? niets'.
Met een appel paeit men 't kind; ' Met een duit dees wag'Iende 'Oude; Rijkaerts 1 6 zo ge u onttrekt Ziet wat hem de Leden dekt Tegen hitte , tegen koude , Regen , Hagel, Sneeuw en Wind!
Dankend'valt hij op de kniën , En uw zegen is voldongen ;
Ja ! uw aelmoes heft zijn oog
En zijn dorre hand om hoog ; Dun wordt Eng'len lof gezongen
Die der arroj^/.biiftand bien.
D. ONDERWATER.









D E
LANDLOOPSTER.
D a



C 5* )
D E
LANDLOOPSTER.
De manier van callot gevolgt.
JLiieve Einders , gaet naer bed e Loopt niet langer zorgloos fpeclen ;
Kruipt toch achter Moeders ftoel Of Majombe zal u deelen ;
Ja ! de kinderdieveïij Is in haer gelact te leezen :
Kleene Kinders kruip dus weg. Wilt gij niet geftoolen wezen i
En Gij , groote Kinders I Gij! Kinderachtig als de Kleentjes !
Weest niet dwacs ! befchouw met mij Eens dit fchepzel, van de beentjes
Tot het lieve kopje toe , En zeg dan , of ge in de trekken
Van dat dieven aengezicht, f Het vermoogen kunt ontdekken :
Om , uit liniën der hand Goed geluk u te voorfpellen , Of, het geen geftoolen is d'Eigenaer ter hand te (lellen!
Zo ge in ernst , dit zeggen kunt Wil 'k mij comdemneeren laeten , Om met zulk een ftinkcnd wijf Anderhalf' minuut te praeten ! !
B. ONDERWATER*









H E T
ZITTEND BOERTJEN,



( 54 )
H E T
ZITTEND BOERTJEN-
T .
_S.n icdren ftand van 't menschlijk leven, Wordt traegheid 't allerminst vergeven.
Een , fchoon bedeeld met geld en goed
En zwemmende in den overvloed, Moet toch , als mensch , met al zijn krachten. Het nut der Maetfchappij betrachten;
Hier fmaekt men edlcr wellust van,
Dan ooit de rijkdom fchenken kan. Wat kan een fchat alleen toch baetcn, Bic men welhaest moet achterlacten?
Macr, zo zij , op wier nijvre hand
Getuurd wordt van *t gcheele Land, Zich aen die wandaed overgecven, Wacr zal de menschheid dan van leven?
Een tracge Landman doet gewis
Meer fcwacd dan te berék'nen is; Hoe zou de Burgerij dan vaercn Als al de Boeren Iuijaerts waeren f
v. II.









D Ë
MOEDER SPEELENDE MET HEUR KI N D J E N.
D4



( §6 )
D E
MOEDER, SPEELENDE MET HEUR . K. I N D J E N.
j/^Ao men de mcnfchen wel berchomvc, Zijn 't alle Kinders , die met poppen zich vermaeken; 't Wicht, dat zijn voctjcns nacuw betrouwt Moet door het popje aen 't loopen raeken.
Let op het menfckelijk gedacht, In welk een bogt het zich moog' buigen , Gij zult altijd overtuigen Dat het door poppen in beweging wordt gebracht.
Let zelf op groote en fchrand'rc koppen , Wat men u ook vertelt, hoé zeef men praclt en prijkt, Hoe zeer m'in veeier oog een halve God gelijkt, Men blijft toch. flechts een kind — men wisfelt flechts van poppen.
Zie daer de grootheid , die Natuur aen 't menschdom gaf; Men denkt aen 't fpeelgoed flechts. Wat kan ook 't zorgen baeten ? Tot dat freund HAiN (*) ons wenkt, het alles te veriaeten: Weg is ons popjen , en — wij ftruik'len in het graf<
De. Dood,, volgens Claudins.,
Celukkig Hij , die om zijn leven te genieten Bij 't ijd'le kindarfpel , 't geweeten niet beklad —
En om zijn dwaes vermaek geen menfchenbloed doet vlieten Eri dus zijn pop befchouwt met brein en bloed befpat.
v. H.









HET
BOERTJEN AAN HET VENSTER.
»5



C 58 )
II E ï
B'0 ER.T JEN AAN HET VENSTER.
Xortuin is uit de wacreld niet ! Be leg , met taai geduld , iprak Piet, Het venfter uit na haar te kijken ; Want werken dat verveelt mij lang , Als ik het zie word ik al bang ; Hij, die 't verzonnen heeft, mag ecuwig van mij wijken !
Jan Wetlgraag fprak , gcliccl verftoord : Neen , luiaart ! nooit wordt gij verhoord , Fortuin zal nooit haar gunst u deelen ,
Zo lang uw traagheid op haar wacht; ■— Maar werk met lust bij dag en nacht , Dan zal baar milde gunst u met genoegen ftreelen.
Ik geef den brui , fprak luiaart Piet, Van u , om dat ge mij gebiedt Haar fteeds met werken te behaagen ; t Worde eer, ten fpijt van u en haar, Een makkelijke bedelaar; 't Is altijd vroeg genoeg om werkend zich te plaagen.
D. DORSMAN.









MET
BOERINNETJE N.



c £ )
HET
B O E R I N N E T J E N.
E^en Vrouw zogt na tiaar Kind , Haar dierbaarst huuwlijkspaiid , Zoo tofr van haar bejnind , En -» had het aan hcur hand.
D. IiORSMA N.









VERHANDELING
OVER DE VERKIEZING, TER NAVOLGING VA Hf GRAPPIGE VOORWERPEN, VOORDE TEKEN- Of SCHILDERKUNDE.



C 64 )
werp herkende) wcrdt afgekeurd , inzonderheid , omdat de verkiezing van dergelijke voorwerpen te gering , en voor de vorming der fmaak van jonge Kunstoeffenaaren (*) te' nadeelig was: ik nam de vrijheid met de meesten dier Heeren , in gevoelen te verfchillen ; en , de redenen , die ik in beide die gevallen , ter verdediging van mijn gevoelen , ter loops aanroerde , zal ik nu , in deeze Verhandeling meer ontwikkeld, trachten voor te dfaagen.
Als een gevolg der opgenoemde en nog andere redenen , is mijn doel, te betoogen :
Dat de verkiezing van dergelijke voorwerpen, zeer beftaanbaar is met de grondregelen , welke ik in de tweede deezer drie Verhandelingen heb aangevoerd, en:
Dat de oelfening naar dergelijke Voorwerpen , gecnzints aftekeuren is , voor Jongelingen , die zich op de Tekenkimde toeleggen.
: Alvorens tot dit betoog overtegaan moet men aanmerken , dat, het geene hier van gezegt zal worden , niet zo eigentlijk toetepasfen is op voorwerpen , zo als die .der volgende plaatjens , welke flechts een enkeld bekend perfoon verbeelden, als wel op de beöeffening in 't algemeen der allergeringfte en grappigfte Caraéters in het daaglijks leven. — In het begin en midden der voorige Eeuw, muntte de Schilder van laar , (bijgenaamd Bamboots^) zodanig uit in het fchetfen der eigenaartige hoedanigheden van dergelijke geringe en kluchtige verbeeldingen, dat zulk foort van onderwerpen, naderhand, bij de meeste Landaarten,
naar
(*) Het was in een Collegie van DirecTae över Jongelingen/ die zich in de Tekenkunde oeffenden, aan wien een Eerprijs uitgeloofd was, en waar, onder anderen, de gemelde Tökening ifl concurrentie naar den prijs, was ingezonden.



C 65 )
naai den Bijnaam van dien Meester, Batnboches genoemd
werden. Wat laatcr hebben onder onze Nederland*
fche Schilders , inzonderheid daar in grooten roem behaald, Oftdde'i Tèniefs, Jan Steert, en anderen ; en dit foort van Voorwerpen bij de Liefhebberen genoeg bekend , zijn eigentlijk die gcenen , welken hier bedoeld worden ,' offchoon de volgende Plaatjens insgelijks als een tak daar van , moeten gerekend worden.
Hoewel het waar is, dat wij de al te onmiddelijke navolging der Natuur , in onze voorige Verhandeling afkeurden , gelooven wij echter dat dit zeer wel is over een te brengen met de keuze om grappige Voorwerpen te verbeelden ; want men moet voor eerst , niet uit het oog verliezen , dat het een merkelijk onderfcheid maakt, of men zich als jong Kunftenaar in de groote algemeene grondregelen der Kunst oeffend , dan wel of men , dezelve doorgeloopen hebbende , zich een bijzonder Vak uitkiest, waarin men dan blijft voordwerken , om daarin den hoogst mogelijken trap van vordering te bereiken. Het blijft toch ontwijfelbaar de beste leerwijze dat men , alvorens zich'tot een bijzondere keuze van onderwerp te bepaalen , eerst de kunst in 't algemeen beöeffene » ert dan meenen wij nog , dat , het in die Verhandeling aangepreezene middelfoortige , als de beste algemeene regel kan befchouwd worden , waarvan men zich dan meer of minder verwijderd , naarmaate de bijzondere keuze zich tot grooter of geringer onderwerpen bepaald , behalven dat, is er nog eene andere reden , welke wij daar reeds hebben aangeftipt, doch die hier nog eenige uitbreiding verdiend, naamlijk : dat de eenvoudige navolging der Natuur, door derzelver gebreken, op zich zelve niet genoeg is tot het ontwerpen van een tafreel, maar dat dcS Kunftenaars vernuft moet tusfehen beiden koomen, om dd fchikking , niet alleen natuurlijk, maar tevens bevallg * en welgeplaatst te maaken ; wanneer nu een Tekenaar« E wknd



( 66 )
wiens keuze zich alleen tot het Vak der Batnboches bepaald , eenvoudig de natuur volgd , kan zulks nimmer voldoe'nde zijn om hem de vereischte kundigheden te verfchaffen , ten zij hij er tevens de hoogere oeffeningen bijvoege , welken wij hier vooren aangeweezen hebben ; dus blijft tot de verkiezing van fchoone ftanden (offchoon, nog zo, in 't grappige vallende) de goede fmaak, die voornaamlijk uit de navolging der Aloude Kunstftukken te verkrijgen is , ten uiterften noodzaakelijk, en op deeze wijze is ook, naar ons inzien, de algemeene regel, welken wij in de tweede Verhandeling aanvoerden, zeer wel overeen te brengen, met de keuze der
geringfte en kluchtigfte Voorwerpen.
Het zal even ligt vallen te doen zien , dat de oeffening naar dergelijke grappige Voorwerpen , niet alleen niet aftekeuren , maar zelf in veele gevallen , aanteprijzcn, en voor fommigen volftrekt noodzaakelijk is.
Dat die oeffening als een aanleiding tot het vermogen om van dergelijke Beelden , in alle gevallen gebruik te kunnen maaken , in 't algemeen niet te verwerpen is, is bewijsbaar uit den grooten regel in de Teken- en Schilderkunde, dat men een ftuk alleen kan bevallig maaken door de naauwkcurige tegenftelling, niet alleen van dag en fchaduw, kracht en zwakheid , maar ook als men 't zo ' mag uitdrukken van Ernst en Boeit ; — als men nagaat hoe" een Dichter of Redenaar, dikwils zijne ernftigfte voorftellingen kracht bijzet door eene gepaste boertige tegenftelling , en men hierbij in 't oog houd , dat de grondftellingcn der Dichtkunde altijd op de Tekenkunde toe* pasfelijk zijn , dan is het niet moeilijk natcgaan dat de Tekenaar , ook zelf in verhevener onderwerpen dikwils met vrucht dergelijke grappige tegeriftellingen maaken kan , offchoon dit met een naauwgezette voorzichtigheid «vefchieden moet,'om de waardigheid van het onderwerp, 'tzii Hiftorisch, 't zij zinnebeeldig, niet te kwetien , J be-



C 67 >
fcchalven dat het den Tekenaar altijd als tot een afwisfellng kan dienen, om bij het uitvoeren van gewichtiger ondernemingen , eens den boog te ontfpannen , en door een dergelijke fnaakfche verbeelding, eens den lust aantevuuren , welke handelwijze , wij niet zelden bij groote Meesters aantreffen. —
Voor fommige anderen is de navolging van dergelijke grappige Voorwerpen , niet alleen nuttig , maar volftrekt noodzaakelijk , naamlijk voor hen wier keuze geheel ert al valt op het verbeelden van boertige onderwerpen, 't zij! vrolijke Kermisgasten, dronke Boeren , kluchtige Potzemaakers, Vechtenden , Kreupelen , Bedelaars , of dergelijken, in 't algemeen met den naam van Batnboches , of Oftadens, (naar die daarin uitgemunt hebbende Meesters) beftempcld, voor hen toch, is het volftrekt nodig om <le natuur in alle die geringe leidingen nategaan om langs dien weg het eigenaartige en natuurlijke in die geringe ■Characlers op het levendigst en met de meeste uitdrukking na te bootzen ; hieraan zal Wel niemand twijfelen , doch wij moeten trachten de Verkiezing van dit vak der Kunst te verdedigen, en te toonen dat dezelve niet beneden de waardigheid van een Kunftenaar is, zo als zulks fomtijds wordt voorgegeeven.
Het zedelijk doel der Teken- en Schilderkunde , om naamlijk door het fchetzen van edele voorbeelden, het hart -van den befchouwer, voorverheven gevoelens vatbaar, en tot de uitvoering van groote daaden bekwaam te maaken, werdt zeker in vroegere tijden, toen de voornaamfle Kunstftukken alleen in Tempels en Raadzaalen, als voorwerpen van eerbied en aanfpooring geplaatst waaren , beter vervuld dan tegenwoordig nu de vöordbrengzels van het Penceel , als loutere liefhebberijen in de verzamelingen van Kunstminnaaren geplaatst en bewaard worden. Van hier is, dat men tegenwoordig meer verfchillende manieren ert onderwerpen behandeld dan voorheen,*toen alleen gecsteE 3 Ijjkc



( 68 )
IHReTén htstorifche Ordinantiën voldoen konden, en van bier ook, dat hèt thands onverféhilliger is , welk onderwerp een Kunftenaar verkiest, indien hij flechts Aveet uittemunten, en de natuur voor te ftellen op eene wijze, die ons bij de befchouwing als wegvoert en ons hart inneemd; cn hiervan laatftclijk, dat de Schilderijen van O/fade, Teniers , Jan Steen, (om nu maar bij onze landgenooten te blijven, dewijl die ten allen tijde het meest in dat vak uitmunten,) bij de liefhebbers zo hoog, ja hooger gefehat worden, dan de beste Hiftorifche of Zinnebeeldige Stukken.
Als een tweede reden ter verdediging van de keuze dier onderwerpen mag men met grond in aanmerking brengen , hoe dat dikwils, en wel zichtbaarst in de beoeifeiiing der Wetenfcliappen, de onderfcheiden neigingen van 't hart, verfchiliende uitwerkzelen voordbrengen, de een zijne beftemming in bet ernftige, de ander in het vrolijke fchijriende aan te wijzen, en dat de Involging van deeze neiging alleen, iemand op een hoogen trap van uitmuntendheid kan doen rijzen. De zaaden, die de natuur in ons gelegd heeft, kan men doen uitbotten, en tot eene zeer aanmerkelijke hoogte doen opfchieten, mits dat men blijve voordwerken op den zelfden aanleg, waartoe de natuur ons bij vorming van die zaaden beftemdc , doch wanneer men daaraan een andere leiding geeft, zullen ze niet alleen nooit heur volkoomen wasdom bereiken, maar zelf in de geboorte verflikt worden, wanneer men dus een jongeling, die neiging en gefchiktheid voor de Teken- en Schilderkunde gevoelde, en wel voor het boertige vak, waarvan wij gefprooken hebben, wanneer men, zeggen wij, hem wilden dwingen, om van die verkiezing aftezien, cn zich tot een ander vak te bepaalen , zoude men henl immers niet alleen beletten, dien trap van uitmuntendheid te bereiken , waartoe-hij anders naar alle waarfchijnlijkheid zoude gekocmen zijn, maar zelf geheel en al de neiging in
hem



C 69 )
.hem uitdooven; en indien beflendig, die verkeerde handelwijze gevolgd was, hoe veele naamen zou men in ons Vaderland dan niet van de lijst der groote Schilders moeten veegen!
Men vcrgunne ons ook, aan hen, die de kluchtige en grappige afbeeldingen der natuur verwerpen, te vraagen: Indien ze alleen de naauwkeurige beöeffening van het Antieke kunstwerk goedkeuren , om daar door verhevene lliftorie-Schilders te vormen, in welken rang men dan de' Landfehap- Bloem- en Zee-Schilders plaatfen moet, die zekerlijk dan niet onder de Hiftorie-Schilders gefield kunnen worden? Waarfchijnlijk herinneren zij zich niet, dat er hier geen middenweg kan plaats vinden , en dus aïle de groote mannen,'die in die vakken gewerkt hebben, zouden moeten afgekeurd worden , 't welk toch zekerlijk hunne meening niet zijn kan.
Ter verdediging der verkiezing van dergelijke koddige Afbeeldingen in Teken- en Schilderkunde, zullen wij, ' als de laatfte , nog deze gewichtige aanmerking hierbij voegen : als men met oplettenheid de meeste, inzonderheid de algemeene regelen der Dicht- en Schilderkunde met elkander vergelijkt, zal men daar in zulk een juiste ovcrecnltemming vinden, dat, daar het vcrfchil flechts in de werktuiglijke behandeling beflaat , (en zekerlijk nog wel minder dan men oppervlakkig denkt) de voordbrcngzelcn en uitwerkzelen dezelfden zijn, en gelijk de Schilderkunde te recht een fpraaklooze Poëzij, en de Dichtkunde integendeel een fpreekendc Schildering genoemd wordt, men zo ook de grondregelen der eene, naar die der andere berekenen kan ; men herinnere zich daarbij, dat men in de Dichtkunde minder naar het onderwerp ,. dan wel naar de behandeling oordeelt; dat een gering en weinig beduidend Voorwerp door de juist geplaatfte en tevens natuurlijke verderfden van den Dichter onze opmerking E 3 niet



C 70 )
niet alleen waardig, maar zelf van een aanmerkelijk belang kan gemaakt worden, en hèm den billijkften lof doen wegdraagen, en men dus bijgevolgtrekking moet toeftaan , dat de Schilder niet van een evengelijk recht kan Verftoken worden, zodra hij, al waare 't ook zelf het geringde voorwerp in de natuur, weet aftemaalen, op eene wijze die belang verwekt, onze opmerking als afdwingt, en eene gegronde goedkeuring wegdraagt. Hoe menig Dichter fchetst geringe huislijke toneelen, welke met reden worden toegejuicht, en waarom zou de Schilder dart altijd bepaalt moeten blijven bij verheven onderwerpen? met welke zachte couleuren fchilderde Poot het Landleven , cn wie zoude intusfehen van hem een Heldendicht dat met die van MUton of Klopflok gelijk ftond, geëischt hebben , en was Poot daarom minder groot dan' zij ? is het onvergelijkelijk Naïf van de la Fontaine niet verre boven 'honderd Heldendichten ? en zou de onnavolgbaare Molière ooit in Treurfpel iets meer hebben kunnen verrichten dan hij in 't boertige gedaan heeft, of zou zijn roem hem langer overleeft hebben , dan hij thands doen zal ? cn waarom zou dan (men lette wel, als kunde, geest, cn uitvoering gelijk ftaan) een OJtade beneden Rubbens, een Teniers beneden le Brun, geplaatst worden ? de Natuur bevallig , en met verkiezing naar te volgen, is de groote grondregel der Schilder- en ook die der Dichtkunde, maar zonder de bepaaling, welke kring men zich , verkieze, en waarom zou het, daar dit ontwijfelbaar is, den Schilder minder geoorloofd zijn dan den Dichter, om de. Natuur ook zelf in heure geringfte wendingen naartebootfeu ?
Deeze laatfte aanmerking fchijnt ons gewichtig genoeg ©m de zaak te beflisfen, en te doen toeftemmen, dat het Verbeelden der grappigftc Voorwerpen, als ze flechts de betaajrrilükheid niet kwetzen, en uitgevoerd zijn volgends
de



C 7t )
de naauwkeurige regelen der kunst, welke uit de natuur worden afgeleid, niet kunnen gezegt worden beneden de waardigheid der edele Schilderkunst te zijn.
Wij kunnen niet nalaaten, ten behoeve der jonge Liefhebberen nog eenige invallende aanmerkingen hierbij te voegen , aangaande den aart en eigenfchappen der zogenaamde Bamboches.
Men kan niet genoeg herhaalen de aanprijzing des grondregels in de Teken- en Schilderkunde , dat in elk onderwerp, 't geen men afmaalt, de uitdrukking en het caracter der Natuur moet gevonden worden, maar zo dit ergens waar is , moet het vooral in dit vak zijn , men moet, welke regels ook de Kunst aan de hand geeft om door een goede fchikking het geheel te vcrfraaijen, niet uit het oog verliezen , dat , gelijk een fchoon Hiftorieftuk door deszelfs waardigheid, een fraai Landfchap door dcszelfs aangenaamheid ons hart inneemd, hier in deeze onderwerpen niets is 't welk bij den befchouwer eenige aandoening verwekken kan , dan alleen de naauwkeurige uitdrukking van het eigenaartige der Caraclers, en, het kluchtige derzelven ; — om in beide die eigenfchappen wel te flaagen moet men niet alleen in honderd geringe omftandigheden de natuur van nabij beftudeeren , maar zelf een natuurlijke dispofitie en luim voor het grappige bezitten , ten minften het talent hebben om zekere treffende en tekenachtige toevalligheden te vatten, en in den geest te prenten, dewijl de fraaiste en Carafteristiekfte , doorgaands maar een oogenblik beftaan. Behalven dat , daar men in alle gevallen, voorwerpen verkiest, die tckenkundig het fchoonfte zijn , dat is , zulken die het meeste treffen , zo moet men desgelijks in dit vak, de allergeringfte ftanden , en de allerkoddigfte -voorwerpen verkiezen, welke men vinden of zich verbeelden kan, dewijl dezelve altijd de meeste uitdrukking hebben, en het is deeze regel waaraan de hier voorgenoemde groote E 4 Niecs-



C 7* )
Meesters, ten deele hunnen roem verfchuldigd z'ijn. —— Zo ook zorge men dat al het bijwerk in denzelven finaak zij, en alles wat in het ftuk voorkomt, dezelve kenmerken van natuur en geringheid behouden, want om, bij voorbeeld, een bende dronke of vechtende Boeren, in een Tempel of Paleis te verbeelden, zou niet alleen ongepast zijn, maar ook oneindig minder indruk maaken, dan in een bouwvallige en havelooze Kuf of Kroeg ; en op die wijze diend het bijwerk altijd evenredig te zijn, niet alleen , aan 't hoofd onderwerp van het ftuk , maar dit moet zich, zelf tot in de ininfte kleinigheid, uitftrèkken. —
Alvoorens geheel te eindigen vergunne men ons nog , iets aangaande de volgende Plaatjens, anntemerken ; de w'jze om dergelijke perfoneele Voorwerpen gemeen te maaken, is wel bijzonder, doch echter niet geheel en al nieuw, zo vindt men onder anderen van Salvator Rofay een boekjen met figuuren , welke allen , volgends aantekeningen van dien tijd , bekende, en naar 't leven getekende Voorwerpen ; ieder kent de Bedelaars van Callot, welke insgelijks allen, ten zijnen tijde bekend, en doorhem r,aar 't leven gevolgd waaren. Onder onze Landgenooten heeft C. J. Fisfcker, een boekjen uitgegeeven, onder den Tijtel Tonmel des Wereldt, bevattende 73 allerkluchtiglle kopjens naar Tekeningen van den ouden B'reugel, alle bekende perfoonen; met bijgevoegde grappige zesregelige vaersjens bij elk kopjen , en enkelde anderen van dien aart; zo dat de verkiezing om dergelijke bekende perfooUSB, op die wijze te vereeuwigen, niet nieuw is. —
DER--



DERDE ZESTAL PLAATJENS.
door mij naar 't leven getekend,
E 5



flv. x. Afbeelding van jean bapt. fertez.
3. - —— kl. langenakkër.
«, m , i ronde k • • - -
^. . marvtje van harten,bijgenaamd JT////V e» Brij.
g, - ■ . ... gerrit den docter.
6, ■■ . . doris.



SUR, e f BE
AFBEELDING
VAN
JEAN BAPTISTE F ERT EZ.



C 76 )
SUR LA P O RT R AI
duin gevveezenen T A L J E U R'S V A L L A I. Kkêrmaakers Knecht.
JD emandce vee , jbic es , die hier in bceldtnis ftaat , Sie deftig , achtbaar , en fie fchrander van gelaat ? fhiie toezoer, altijd , fransch met sjacui* fprak pariet , Pluu vief fuut!'oer , een beer ; trai ned'rig abiijie t Vojec fon taite mat ; fa sjappoo ; pruik en rok ; Hoe Umbel'. fan epee j fan- Caane ; zonder ftok; An plas duin paare pluu, een broek defoi la braaf 'jUfwjit an rijn, in niets, le neuve mode naa. Regardee fon Culht; zijn kousfen; baa; soilfee; Sai zambe; becnen, ee fai vlugge voeten; pjee; Taljeur van zijn beroep, de toe geliefd; cherrie; Emablc; deugdzaam ook, ofpe, is hij, limit. See don; weet dan, que Urn, de man die gij hier ziet, Is zan batiest fertee; ceenet voe nu hem niet?
A. H E Y B. L O. M.
Ecclerjiejfemtn. Opheldering.
La LeSttur , den Leezer , gelieve te wecten, dat het onverfchillig ynjifferan waare , voor dcezen , ancor an vit zijnde (avan fon mor ■•<< divan tcmba in Leyden , fvur la io. Scpt. 1796\ Vl*l zijnde 54 ai») op welk eene wijze elie hij, fransch fprak, als mai een Otire hem kon antanire ; geenerleie iienjes , regels , de taal ben-effende venal bij iel te pas ; Owie , oivie, fe vree , 't is waar , zal sjacuin getuigen , die Ellt gekend heeft : ZjoUieman wist elle , franfee te bollandee onder een te mengen. —









OP DE
AFBEELDING
VAN
KLAAS LANGENAKKER,



C 73 >
OP DE
AFBEELDING
VAN
KLAAS LANGENAKKER, Voornaam Courant-ombrenger in Leyden.
kent aan 't fier gelaat In deeze Afbeelding niet de hupschte man uit Leyden? De nuchterfte IJveraar ,. in *t ftadig nieuvvsverbreidcn,
Ten dienst gereed:', voor wie ? voor allerleien ftaat; —
Noem hem flechts 't Nieuwspapier , 't welk gij begeerd te leezcn,
Hij heeft een ruim vcrfchot, (trots (*) Aifpoel cn zijn Maats.
Doch voert als die Mercuur niet hallef zo veel praats.) "t Zal op uw wenk terftond aan uwe wooning weezen ; , Hij flapt er reeds naar toe; — wat gadclooze vlijt! — Gij ziet een Krantpakket in de éene hand hem draagen ; In de and're een goede ftok om 't lichhaam te onderfchraagen
Als (f) op de gladde ftraat hem foms den voet ontglijdt.
't Moog dag of Avond zijn , in Zonnefchijn of Regen ;
In Mist; in Hagel; Sneeuw ; in IJzel; Storm of Vorst;
In Blikfem ; Donder ; Weêr noch Wind ontziet die borst ; Ook houdt geen Kroeg of Drank in zijn beroep hem tegen ;
„ Wie hier-verlegen vraagt, wat lof hem verder voeg'?
„ Tt Noem l'aNgenakker flechts , dat 's al, en 't is genoeg."
A. H E Y B L O M.
(*) Mede een beroemd Courant - ombrenger in Leyden. (f) Om alle ongunftige gedachten ten zijnen opzichte voor te kooraen, leeze men flechts den zestienden regel. Ook ktadt &c.









OF DE
AFBEELDING
V A N
THEE-TAFEL, gezegt RONDE K..;i



( 80 )
op de AFBEELDING van N. N.
Pakjesdrager aen V Eaerlemfche Veer : bij zijn Ambtgenooten ; en andere jlraeijlijpers bekend onder den naem van jan rondekont.
H icr is alles , alles aertig ,
Let op Hoed , op Pruik , en Das !
't Staet hem of 't gefchilderd was , Zie hoe deftig!' —' hoe eerwaerdig
Zijn de trekken van dien Neus! — Lees de Wijsgeer uit zijne oogen! —
In dat mondje , wen het zwijgt, ! Zit ecu Cicero's yermoogen.
Zie dat Incroyable Kieltje
Of 't hem is afin 'f jijf gewacid! Let op heupies , knietjes , voetjes ,
ó ! Ze zijn met finack gedraeid ! Wel is waer r h gebouw der Leden
Heeft geen evenredigheid ; Maer Natuur , toen zij hem vormde
Was ook juist haar' pasfer kwijt.
Pasfagiers ! dat gij dit Ventje
Bezigt , om u 't rechte fpoor, Zo gij vreemd ziit, aen te wijzen ,
Is zeer wel; maer kan 't er door Dat gij zoo'n gebrekkig fchepzcl ,
Die met moeite leegslijfs gact, Zulke onmenfchelijke vrachten , Op zijn zwakke Leden laed ? (*)
D. ONDERWATER.
(*) Dat een Reiziger, die 't betaelen kan, zijn koffer, valies, of welken last hij ook hebbe , voor zijn geld draegen laet is allezins billijk ; echter levert het gezicht, van een' jongen wclgcfpierden knaep , leegslijfs , 'en ons gebrekkig ventje — met een vragt waervoor zijne krachten niet berekend zijn —* naest elkander een hatelijk Contrast op.









OP DE
AFBEELDING
VAN
MARYTJE van HARTEN,
ANDERS GENAAMD
KLUIT WATER EN B R IJ.
f



( 8a )
OP DE AFBEELDING VAN
MARYTJE van HARTEN, (*)
Qmftreeks de Maare Poort, en in andere wijken van Leyden bekend onder de kluchtige naam van
KLUIT WATER EN BRIJ.
„ Tc IVloet aan de Pasfagiers tfiands om een aelmoes vraegen,
„ Mijn Heer! fchoon ik in vrocg're dagen „ Het zeer wel Hellen kon. — Tc Was in mijn jeugd gezocht; „ Tc Heb meenig jongeling het hoofd op hol gèbrocht; „ Want, lijder, 't fpijt mij thands, 'k was wel wat los van leven
„ En, die niet kacrig was in 't geeven
„ Stond ik al ligt een gunstje toe,
„ Maar nu ben 'k al dat ijd'le moê;
„ Ik fchik mij üiauds tot goede zeden —
„ Ik krnifig mijn bedorven leden,
„ En wenschte, dat de dart'le jeugd, „ Zich toch wat vroeger, vveêr begaf op 't pad der deugd."
Bravo, Marijtje! braaf! 't zijn dartele vermaaken, Nu gij het zondigen moet ftaaken .... Verheug u echter kind! dat uw bevalligheid, Gewis de kieschheid niet tot wellust heeft verleid. Als al de Hoertjes met uw fchoonheid moesten praaien, &ou meenig jong'ling niet 'van 't fpoor der reden dwaalen.
v. H.
(*) Onder 't afdrukken van dit vaersjen vemeemen wij, dat marytje, deezer waereld overleden is, gelukkig dus, dat wij even bij tijds ons in ftaat gciteld hebben haar Afbeeldzel den Nazaat overtedragen.
Nota van de» Uitgeever.









F 3
OP DE
AFBEELDING
VAN
GERRIT DEN DOCTOR.



C 84 )
OP DE AFBEELDING VAN
GERRIT, bijgenaemd DEN DOCTOR.
TT
-1-V.roost van Vader Efculaep'! Staer Eerbiedig! elk der trekken
Van deez' doorgeleerden Knaep Moeten uw bewond'ring wekken;
Noch.de Urine, noch de Tong,. Worden ooit door hèm bekeekcn,
Enkel op 't gevoel der Pols Weet hij in wat vel wij fteeken.
Neeltje buikwee , vraegt hem: Och Lieve Genït wat manqueert me? " Gerrit voelt haer Pols. „ Je fcheert me
„ Malle Meid, maer 'k zalje toch „ Voor je fchuinfche kwael iets fchrijven;
„ Daer! een pil twee drie hier van
„ Zo je ze gebruiken kan, „ Zal die nesten ü verdrijven. " — Sijme die haest geen Jenever
Lust, vraegt Gerrit wat hem deert. Gerrit voelt zijn Pols „ en zegt hem
„ Zorg maar dat ge uw keel wat fineert „ U manqueert alleen een Zoopje, "
Zo red Gerrit ieder efin, En hij doed het voor een Koopje,
Is zelfs met een duit te vrcèn.
Mogt dat foort van Efculaepen
Dat (niet wijzer zijnde als hij)
Zijn eenvoudig fchilderij Lachende ftaet aen te gacpen;
Ook, als hij, flechts bijftand bién, Aen flraetjongens, hoeren, lappen;
Mogt hun Kunst geen nutter lifin, Doen naer de and're waereld flappen I !
D. ONDERWATER.









OP DE
AFBEET. DTNG
VAN EENEN
DUBBELD GEBULTTEN.
F S



C 86 )
OP DE AFBEELDING VAN EENEN
D U E B E L D GEBULT TEN.
JNIeen! dit is Efopus niet,
Die gij meend dat gij hier ziet, Gij zoudt deerlijk u vergisfen ! Niemand zegge, „ 't kan niet misfen,
„ Borst cn Rug, 't heeft al den fdiijn, 't Moet en zal Efopus zijn. " Dan; met oorelof, mijn Heerenl Zaagt ge Efoop' ooit fchoenen fineeren?
Maakte die ooit gespen 1'choón,
Voor twee ftuivers 's weeks ten loon? Laaten wij elkaêr niet foppen , Zaagt ge Efoop ooit rok uitkloppen?
Of voor Hoeren van fatsoen >
Kooien in een Kachchel doen? Welk Student heeft van zijn leven Ooit, een rooijen duit gegceven
Aan den Bochchcljoen Efoop'
f Zeker geen in gantsch Euroop') Om Jenever voor te haaien? Dcczen wel, en duizendmaalcn;
Vraagt "t in 't Staats - Collegic maar;
Daar ftaat hij voor ieder klaar; Elk roemt daar op d'ed'le gaaven Trouwen dienst, en Deugd diens braavenj
En vergeld van tijd tot tijd,
Mild en heusch zijn noesten vlijt; 't Zij, met hem een (lok te geeven, Brood, hen overig gebleeven,
{f) Zuster; Broeder; . . . , nee»! 'k heb mist
Wijl daar nooit van ov'rig is. ' Veelen waaren vol verlangen, Eens zijn beeldtenis te ontvangen,
EindTijk zijn ze nu voldaan,
Hem, naar 't leven te zien ftaaiu Die zijn naam begeerd te weeten, Moet, als ik,, hem dorüs heetett.
A. H E Y B L O M.
(*) Twee ftuivers 's weeks , «aamlijk van ieder in 't Staaten Collegic woonend Smdent.
(t) Zeta foort van Gebak onder dien naam alommc genoeg bekend.









1' ( 87 }
[E~ïet doet den Uitgeever deezer Plaatjens leed, dat hij Me afbeeldingen der, daarin voorkoomende Voorwerpen, niet heeft kunnen completceren, door , bij den Schilder 'fan Zwanenburg, en den Doctor Gerrit, ook het Portrait ivau Leydens grooten Dichter Elias van Boor en, (om zijne uiitgegeevene- en onuitgegeevene Werken , op den LeydfchcnPamas, naast eenen Datheen, en anderen, met roem Jbekend) te voegen ; doch alle, reeds in vroeger tijd laangewendde moeite om hem overtehaalen, tot het zitten woor zijne afbeelding, is te vergeefs geweest; eens hadt ihij zich ten hnizp van 'den Uitgeever vervoegd, doch, zodra vernam hij niet met welk inzicht men hem gerequireerd hadt, of de goede Dichter verdween, en zondt des ónderen daags dit merkwaardig briefjen; 't welk als nog onder den Uitgeever berustende is, en als eene zeldzaamheid bewaard wordt:
Eerzaam Heer Burger Kikkert Op u verZoek er Ken iKke Burger KiKKert Uwe Als Schilder
Geloof iK Gy Zyt Een Goct potret MiKKer ; Gy Noemt my Poëet Na den trant f 'En ik Wil Niet Hangen aan de Want \ En dat voor Al by een Groot Heer ï Ik bedank U Wel DeegelyK voor deeze Keer (*)
u Dienaar E. v. booren 15 october 179 .
Dcc-
I (*) Het ligt te zien , dat wij met betrekking tot zulk een Dichter «ons de vrijheid niet toegekend hebben , om iets in de fpelb'ng of in het i'.plaatfcn der Hoofdletteren te veranderen , noch ook eenige ziöfcheidingstiekens te voegen daar den Dichter zulks overtollig rekende.



C S3 )
Deeze kleine Anecdote zou misfchien van nut kunnen zijn, wanneer een laater Biographist mogt onderneemen, de naam van een dergelijk Licht onzes tijds te vereeuwigen; en ftrekt tevens ter verfchooning dat zijn af beeldzei hier' geen plaats vindt. — Intusfchen kunnen wij hier bijvoegen dat hij overleden is den 14 Januari] van den voorledenen Jaare 1797 , in den gevorderden ouderdom van bijna 69 Jaaren, zijnde hij gebooren den 28 Februari] ïfa&Z en hebbende hij bevorens liet volgend Graffchrift, 't welk ons van goederhand is medegedeeld, beftemd om op zijn Zerk te worden gehouwen:
Als ik Kwam te STeurreven
Mot IK heT heMelryk beeurven
de gaander die dan op mijn zandgraft mug Gaan
Moet zeggen eliaS Van booren legt onder aan.
NB. Terwiil ik bezig ben , met de proef van dit blad , door den drukker mij toegezonden , te overzien , belooft mij een goed Vrind, bij toeval bij mij zijnde, 't Portrait van E. van Booren, naar 't leven getekend te zullen bezorgen : Hij zijn woord zullende houden, zal ik hem ook der wereld geëtst laaten zien.