V E RVOLG
O P
y. HAGENAARS
AMSTERDAM,
O F
NEGENTIENDE STUK.






AMSTERDAM,
IN Z Y N E
GESCHIEDENISSEN.
VOORREGTEN,KOOPHANDEL,
GEBOUWEN,
KERKENSTAAT, SCHOOLEN, SCHUTTERYE, GILDEN
RE GE ER INGE,
BESCHREEVEN.
Om te dienen ten vervolge op het Werk van
J A N IV A GENAAK,
HISTORIESCHRYVER DER STAP.
NEGENTIENDE STUK,
met pi.aatbn.
Te AMSTERDAM en HAHLINGENt By P. CONRADI en V. vAr* deu PLAATS. M D C C X C I.
Als Bezitters der uitgegeevene Achttien Stukken*






DERDE DEEL. GESCHIEDENISSEN
VAN
AMSTERDAM.
EENENDERTIGSTE BOEK.
Amsterdams Geschiedenissen, van het jaar 1784, tot in het jaar 1788.
Hadc de jongstvoorgaande ftrenge Winter zyne knellende hand, aan den vasten Wal, doen gevoelen, verfcheiden Schepen waren daar door ook in merkelyke ongele, genheid gebragt. Dykans onoverkoomelyk, van agteren gezien , waren de rampen, welke het Schip de Jufrouw Elizabeth hadt doorgeftaan. Omtrent het midden van December des voorleeden jaars, van Lièau, in de Oostzee, vertrokken, werdt het,eerlang, van het Ys omringd, en raakte in bezetting, zonder uitzigt op verlosfing. Met allerlei ongemakken van koude, honger en dorst worftelde het Scheepsvolk, en hadt daar aan geenen anderen tegenweer te bieden, dan dien van geduldige kloekmoedigheid. Gelukkiglyk nog ontkwam het rampzalig volk de dooddreigende ongevallen , en bereikte de haven XIX. Stuk. A van
1784.
Gefchenkaan het Scheepsvolk van Schipper Thomibn, na eene ge« vaarlyke reize.



ft AMSTERDAMS III. Deel.
1784.
van Texel , in 't laatst van April deezes jaars. De Overlieden en verdere Leden van het Schaonenvaarders - Gilde, te Amfrerdam, hun genoegen willende betoonen over het goed gedrag der elendelingen, ontbooden ,in Juny deezes jaars, den Kapitein J, P Thomfon, met al zyn volk, in hunne Vergadering. Tergedagtenisfe van betoonde wakkerheid, en als een blyk van den hoogen prys, op welken dezelve hun geduld waardeerden, ontving de eerstgemelde een zilver vergulden Schaal, verfierd met het Wapen van het Gild, en een Opfchrift, vermeldende, onder andere, hoe hy „ met veel „ leévensgevaar, van den elfden Decem„ ber 1783 , geduurende den gantfchen „ harden Winter, met zyn Schip, met Ys
omringd, opene Zee gehouden, en op „ den eerden May 1784, eindelyk, Schip ,, en Laading behouden in deeze Haven ge„ bragt hadt." Voorts ontving de Stuurman vier zilveren Lepels, ieder Matroos twee en de Jonge één gelyken Lepel. Daarenboven werden , nog dien zelfden avond, naar evenredigheid, onder hen uitgedeeld omtrent duizend Ryksdaalders, door verfcheiden aanzienlyke Kooplieden by een gebragt.
Veel viel 'er voor, ten deezen tyde, over de vermaarde Acte van Confulentfchap, tusfchen den Prins Erfftadhouder en den Veldmaarfchalk Hertog lodewyk van Brunswyk gepasfeerd. Om het aandeel, welk de Regeering van onze Stad, zo by de opening deswegen, als by de ge-
vol-
Ontdekking van de Afte van Confulentfchap.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 3
volgen daar van hadt, moeten wy 'er hier kortelyk verflag van doen. 'c Was, naamelyk, in het begin van May, dat de Afgevaardigden van Dordrecht, ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden, kennis gaven , dat de Hertog Lodewyk van Brunswyk, in den jaare 1766, den Erfftadhouder, kort na deszelfs Meerderjaarigheid , zou hebben weeten te beweegen tot het pasfeeren van eene onderhandfche, doch beëedigde A&e, waar van de inhoud van een verren uitzigt voor den Staat zoude weezen. Op deeze kennisgeeving geraadpleegd zynde , ontvingen de Heeren de
gyzelaar en van berckel, Pen-
fionarisfen van Dordrecht en Amflerdam, nevens den Heer van bleiswyk, Raadpenfionaris van Holland, last van de Vergaderinge , om zig te vervoegen by den Prinfe Erfftadhouder, en denzelven te verzoeken, indien 'er zulk eene Afte daadelyk beftondt, dezelve , door het kanaal van de Heeren Gelastigden, te brengen ter tafel van Hun Ed. Gr. Mogenden.
1784.
'Er vervoegenzig Gelastigdenby den Eri'ftadhouder.
Antwoordvan Zyut
Hoogheid,
Van deezen last kweecen zig de gemelde Heeren op den veertienden May; als mede, om te onderzoeken, wat 'er ware van het gerugt, als of de Kapitein Generaal, door den Veldmaarfchalk, wederhouden ware in het ftellen van de noodige ordres, omtrent de beveiliging van de grenzen, die thans door Keizerlyke Troepen gedreigd werden. Op het laatfte antwoordde Zyne Hoogheid, dat, hoe zeer hy van zyne verrigtingen, als Kapitein.Generaal, aan A 3 nie-



«784
4 AMSTERDAMS III. Deed. . niemand, behalven Hun Hoog Mogenden, rekerffchap verfchuldigd was, nogthans, ten blyke van infchikkelykheid, zig niet zoude onttrekken aan het bloot 'leggen , voor Hun Ed. Gr. Mogende, van de redenen, die hem, eenigen tyd, wederhouden hadden van het zenden van Troepen naar de grenzen. Betreffende de Afte berigtte Zyne Hoogheid, aan de Heeren Gelastigden, hoewel dezelve niet beëedigd was, egter, al zedert eenigen tyd, voorneemens te zyn geweest, uit hoofde der ongegronde gerugten, deswegen verfpreid, dezelve niet langer onder zig te houden , maar een echt Affchrift daar van aan Hun Ed. Gr. Mogende mede te deelen; zo als nu ook , binnen weinige dagen, zou gefchieden. Diensvolgens zondtZyne Hoogheid de meergemelde Afte (a) , op den vierentwintigften van May, met eenen Brief, waar in dezelve verklaarde, zulks gedaan te hebben, „als een vernieuwde „ blyk van deference voor de verlangens „ van Hun Ed. Gr. Mogende, en in de „ onderftelling, dat daar uit zoude blyken „ de ongegrondheid der nadeelige gerucr„ ten, welke men, federt eenigen tyd, „ verfpreid hadt."
'tLiep aan tot in de Maand July, eer men eenig nader berigt ontving wegens deeze veel gerugt maakende zaak. Op den achtiten dier Maand vervoegden zig de
Af-
00 Men kan deeze M: van Confulenlfchap vinden in de Nieuwe Nederl. Jaarboeken, May i784, UI. 9G0. enz.
Men
cischtde
verwy-
derïng
van den
Hertog.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 5
Afgevaardigden der Steden Dordrecht , Haarlem en Amfterdam, by Zyne Hoogheid, op de Oranjezaal, met een mondeling Voorftel, inhoudende de betuiging van het genoegen hunner Lastgeeveren in de verklaaring van Zyne Hoogheid , om ter bevorderinge van de inwendige rust gaarne te willen medewerken; doch dat hunne Lastgeevers de onmogelykheid begreepen, dit tot een gewenscht einde te kunnen brengen, 't en zy alvoorens de Hertog van Brunswyk van het grondgebied der Republiek verwyderd werdt; dat hunne Steden inderdaad tot zulk eene verwydering befloocen hadden, doch alvoorens dit befluit ter tafel van Hun Ed. Gr. Mogende te brengen, uit agtinge voor Zyne Hoogheid, niet denzelven in onderhandeling hadden willen treeden , om , ware 't mogelyk, de zaaken in 't vriendelyke te vinden, en middelen te beraamen, waar door het genomene befluit, tot het meeste genoegen van Zyne Hoogheid,en met het minde gerugt, zou kunnen volvoerd worden.
, De Heer Ermadhouder, die Voontel aangehoord, en vervolgens een fchriftlyk opftel daar van verzogt hebbende, begeerde vervolgens acht dagen beraads, om zyne bedenkingen daar omtrent te kunnen me. dedeelen. 's Prinfen antwoord behelsde eene weigering, om mede te werken in de verwydering van den Heere Veldmaarfchalk, als kunnende Zyne Hoogheid het Befluit, daar omtrent genomen, niet over gen brengen met de billykheid, omtrent A 3 ie-
1784.
's Prin« fen bedenkingen daar op.



6
AMSTERDAMS III. Deel.
i.784.
iemand, wie het ook zyn mogt, en byzon. der ten opzigte van een' Vorst, aan welken Zyne Hoogheid betuigde, zo veele verpligting te hebben, en dankbaarheid fchuldig te zyn.
Op den achttienden Augustus namen Hun Ed. Gr. Mogenden het gewigtig onderwerp, van nieuws, by de hand. Geheel ten nadeele van den Heere Hertog viel het Staatsbefluit van dien dag. Het behelsde eene verklaaring van de Acte van Confulentfchap voor niets, en van geene waarde; van den perfoon des Hertogs als gevaarlyk voor den Staat, en die, als zodanig, uit deeze Landen behoorde verwyderd te worden , en diensvolgens van alle Krygsbedieningen te zyn vervallen. Tegen de Aantekeningen van eenige Leden der Vergaderinge op dit Befluit , behieldt, onder andere, onze Stad aan zig het doen van zodanige Tegen - aantekeningen, als zy, in tyd en wyle, zou geraaden vinden.
In eenen keer , welken de Markgraaf de bouillé, Heroveraar van St. Eultatius op de Engelfchen, naar deeze Provincie deedt, was een bezoek van denzelven aan onze Stad eene natuurlyke verwagcing. Groot was de drang, om dien doorluchtigen Held te zien, wanneer dezelve, geduurende eenige oogenblikken, zig op de Beurs vertoonde. Gaarne hadden veele Kooplieden gewenscht, door een pragtig onthaal, of op eenige andere wyze, hunne hoogagting en dankerkentenis te betuigen. Doch het kort verblyf in deeze Stad liet zulks niet
toe.
De Verv/y dering van den Hertogwordt by Hun Ed. Gr. Mot. beflooten.
De
Markgraaf de BOU1L-
Lé bezoektonze Stad.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. f
toe. Men moesc zig daarom vergenoegen mee eene pligtpleegende begroeting. In naame van honderdvyftig Kooplieden deedt de Heer abbema, van eenige Medeafgevaardigden verzeld, eene beleefde Aanfpraak, die op de minzaamfte wyze beantwoord werdt.
Van de toeneemende zucht voor den Wapenhandel , befpeurde men ook in onze Stad in 't oog loopende blyken. Verfcheiden Kompagniën gaven 'er, van tyd tot tyd , duidelyke proeven van. Onder andere gingen hunnen Schutteren , geenzins met den minden yver, voor de Heeren Kapiteinen huybert rastert, e. g. van
i5eaumont en h. van s li n ge landt.
Proeven van hunne bedrevenheid , zo in het afvuuren als werpen met granaaten, in tegenwoordigheid van een ongemeenen toevloed van aanfehouweren , vertoonde dé Kompagnie des eerstgenoemden op den eerden, en die der twee andere gezamentlyk op den veertienden September. Verfcheide leden van Regeeringe, onder andere de Heer Hoofdofficier a. galkoen en de Burgemeesteren cijffort en dedel, vereerden de behandeling met hunne tegenwoordigheid, en betuigden daar over
1784.
Toeneemendezucht voor den Wapenhandel.
De Directeursvan den Levautfchen.Handel verzoeken Co», voy.
hun genoegen.
De oneenigheden, geduurende dit jaar, tusfehen den Keizer van het Duitfche Ryk en de Algemeene Staaten, ontdaan, of tot grooter hoogte geklommen, maakten onze Kooplieden bekommerd voor de gevolgen A 4 daar



8 AMSTERDAMS HL Deel.
daar van, die, veellige, op den Scheepvaart zouden kunnen nederdaalen. Hun heugden nog de knellende nadeelen, in den jongst geëindigden Engelfchen Oorlog geleeden. Veele Asfuradeurs vonden zwaarigheid in het geeven van Verzekering omtrent de Nederlandfche Schepen , of vorderden Premiën, hooger dan het uitzigt op winst de Kooplieden kon doen befteeden. De Beftuurders van den Levantfchen Handel en Scheepvaart, gedagtig aan het gewigt van den hun toevertrouwden post , vonden, geene vryheid,onder het dreigende gevaar, te mogen ftil zitten. Op den veertienden Odlober vervoegden zig dezelve, met een Verzoekfchrift,by 'sLands Staaten, om het uitzenden van eenige Kruizers, met last om de Koopvaardyfchepen, naar den Levant beflemd, door het Kanaal tot aan Kaap Finisterre, en van daar herwaarts te geleiden, en tegen vyandelyke aanvallen de noodige veiligheid en befcherming te verkenen. Een gunftig gehoor vondt dit verzoek , gelyk ook dat der Befhiurderen van den Oosterfchen en Muskovifchen Handel. 'Er werdt een Fregat naar de Zond gezonden, en de Vice - Admiraal Reinst gelast, op de Schepen , die nog van Archangel verwagt werden, te doen kruizen, tusfchen de Maaze en het Kattegat, ten einde om de Schepen, zo uit de Oostzee als uitMuskovie, een veilig geleide te bezorgen.
Veelvuldig waren de opfchuddingen en beroerten, geduurende bykans dit geheele
jaar,
Alsmede
die van den Oosterfchenen MuskovifchenHandel.
Request Mn Hun



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 9
jaar, te Rotterdam voorgevallen (£). Om de bronnen daar van te onderzoeken, en den voortgang van het kwaad te beletten, waren, van wegen Hun Ed. Gr. Mogende, in September deezes jaars, eenige Gelastigden naar die Stad gezonden. Om hun genoegen deswegen te betuigen, en, van hunne zvde, naar vermogen, mede te wer¬
ken , ter bereikinge van het heilzaam doelwit, werdt, in onze Stad, een Verzoekfchrift ter tekeninge geleid, en vervolgens, op den eerften December, ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden ingeleverd, uit naam van een aanzienlyk getal Kooplieden, Burgers en Ingezeetenen. In het flot daar van verzogten zy,dat, ter Staatsvergaderinge , zodanig een Befluic mogt genomen worden, waar door de Gelastigden in ftaat geiteld werden „om, vol, gens het heilzaam oogmerk van Hun Ed. '', Gr. Mogenden zelve , de fources en bronnen der oproerige beweegingen binnen Rotterdam te kunnen ontdekken, en " aan Hun Ed. Gr. Mogenden duidelyk voordraagen; ten einde de Moteurs " derzelve, als Perturbateurs der gemeene " rust, openlyk en naar verdiende te kun. nen doen ftraffen, en langs dien weg de veiligheid der Ingezeetenen deezer Pro" vincie, op de kragtdaadigfte^wyze, te " bevorderen en te verzekeren." " Ten
A 5
1784»
Ed. Gr. Mogenden wegens de beroerten te Rotterdam.



1784.
Adres deswegen by Hun Ed. Gr. A<tbaarheden.
lo AMSTERDAMS III. Deel.
Ten blyke van den ernst, met welken dit verzoek gedaan werdt, en om hetzelve te meer ingangs te doen vinden, vervoegden zig vier der voornaamfte ondertekenaaren in Burgemeesters Kamer, om aan Hun Ed. Gr. Agtbaaren te verzoeken, derzelver kragtdaadige onderfteuning en aandrang van het ingeleverde gefchrift, ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden. Die deeze taak op zig genomen hadden, waren de Heeren van lankeren, d'amour,
van heurn en de la lande. Uit
naam van Heeren Burgemeesreren, gaf het Voorzittend Lid, de Heer willem ger-
rit de del óalomonsz, tot antwoord: „ Dat men konde verzekerd zyn, dat men „ het, van Stads wegen, daar heenen zou„ de helpen dirigeeren, om alle mogelyke „ middelen te doen in 't werk Hellen, om „ de bronnen van het kwaad op te fpoo„ ren, en de fchuldigen te doen ftrafFen."
In 't oogloopende en menigvuldig waren de dienften , door de Deelgenooten en Beftuurders van het Vaderlandsch Fonds ter aanmoediginge van 's Lands Zeedienst, zints het jaar 1781, het tydftip van deszelfs oprigting, tot heden toe beweezen. Nieuwen luister ontleende, in het einde deezes jaars, dit menschlievend Plan, door den gelukkigen inval van deszelfs Beftuurderen In aanmerking genomen hebbende de zucht, van veelen onder de Vaderlander Zl 2yn 8en«en5d Wer bovei», D. «k B. XXX. Sr. XYUI» w. 170,
Oprigting van het
Kweekfchoolvoorden ^ Zeedienst.
Antwoorddaar op.



XXXI.Boek. Geschiedenissen, ii
landfche Jeugd, voor den Scheepvaart, doch te gelyk, dat de meesten, by mangel aan de noodige opleidinge , onvoorzien van de vereischte kundigheden, dat gewigtig beroep aanvaardden, namen zy in overleg, tegen dit nationaal gebrek gepaste voorziening aan te wenden. Engeland gaf hun een voorbeeld van de heilzaame opleidinge van Jongelingen tot kundige Zeelieden. De voordeden der Britfche Stigtinge wettigden hun ontwerp, om foortgeivk eene proeve te waagen ten behoeve van Nederland. Na ryp beraad werdt men 't, eindelyk, eens, omtrent eene oprigting, waar aan men den naam wilde geeven van Kweek- of Oefenfchool voor den Zeedienst.
Hoe heilzaam en wenfchelyk in zig zelve , zonder aanmoediging en onderfteuning van hooger hand, en van de Landzaaten in 't algemeen, was zulk een Ontwerp onuitvoerlyk. Van hier dat de Beftuurders van het Vaderlandfche Fonds, de zelfden, die in deeze loflyke onderneeminge werkzaam waren, zig vervoegden by Heeren Burgemeesteren, met verzoek, dat aan hun mogt worden toegedaan een Gebouw van Stadswegen, dienftig tot hun oogmerk. Gereedelyk verkreegen ze, ten dien einde, het Oude Werkhuis, of zogenaamde Vrywillig Rasphuis, ftaande aan den Buitenkant. Het Plan hieldt in, om in dit Gebouw, na de noodige vertimmering , aan te neemen „ eenige Jongelm„ gen , binnen de Republiek gebooren,
9, zon*
1784.
Burgetieeste•en
'cliënten
iaar toe :en Stads bebouw»
Het Pian
der Stijjtinge.



1784
Alge-
meene aanmoedigingdaarvan.
12 AMSTERDAMS III. Deel.
. ,, zonder onderfcheid van welke Christ„ lyke Religie (of Gezinte) derzelver Ou„ ders waren, en by voorkeure Kinderen „ van gefneuvelden in 'sLands Zeedienst. „ Zullende voorts deeze Jongelingen , bui„ ten eenige kosten hunner onvermogende „ Ouderen , in dat Geftigt , gehuisvest, „ gevoed, gekleed en tot den Zeedienst „ gevormd worden , door eene leevens„ wyze, opvoeding en onderwys, allerby„ zonderst ingerigt, om hen tot den dienst „ bekwaam te maaken."
Hadden de Beftuurders fpreekende blyken ondervonden van de milddaadigheid hunner Landgenooten, in den jaare 1781, zy twyfelden niet aan derzelver ryklykheid en goedwilligheid, ter onderfteuninge van het nieuw beraamde Plan. Eene openbaare uitnodiging, ten dien einde, werdt fpoedig gevolgd van het toebrengen van aanzienlyke giften. Om aan eene zaak, het gemeene welzyn betreffende, de noodige algemeenheid te geeven , deedt men openlyk bekend maaken, dat elk, genegen om iets toe te brengen , zyne penningen konde bezorgen, onmiddelyk, aan eenen der Heeren Beftuurderen, of zyne beurs uitftorten in eene beflootene Kist, voorbedagtelyk daar toe geplaatst tenKomptoire van den Notaris J. A. Lette, in het Burger-Weeshuis deezer Stad.
Ligt begreepen de Bewindhebbers der Oostmdifche Maatfchappye het nut, welk, uit dusdanig eene Stigtinge , ook voor tinnnen Scheepvaart, konde voortvloeien.
't Wa*
Befluit van Bewindhebberen der



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 13
't Was uit aanmerkinge hiervan, als mede van den dienst van het Land, en van den Koophandel in 't algemeen, dat, op voorflap van den Voorzitter, in eene Vergadering van den drieëntwintigften December, het gunftig Befluit werdt genomen, „ om
telkens op het einde van ieder jaar, te " beginnen met het jaar 1785 , aan Com-
misfarisfen van het Kweekfchool af te
Zy vertoonden daar in , de noodzaaklykheid der aanmoediginge van 's Lands Ingezeetenen tot den Zeedienst, alzo het Zeevolk , zedert verfcheiden jaaren, meestal hadt beftaan uit Vreemdelingen, door de hooge huuren herwaarts gelokt,doch nooit in genoegzaamen getale, om den algemeenen Scheepvaart van deezen Staat behoorlyk te kunnen in ftand houden; dat de meesten dier Vreemdelingen, na gedaane reize, na hun Vaderland te rug keerden, en natuurlyker wyze niet konden aangedaan zyn met de liefde voor Nederland, welke, in tyd van nood, zo onontbeerlyk is; dat zy, uit dien hoofde, met het grootfte genoegen en
geeven veertien Guldens, voor eiKöcmp, " het welk voor de Kamer van Amfterdam, " geduurende dat jaar, zou weezen ver-
" Aangemoedigd door dit edelmoedig Befluit, en ten blyke van belangneeminge in het uitgedagt Ontwerp, vervoegde zig, in de maand Maart des volgenden jaars, een aanzienlyk getal Amfterdamfche en eenige Zaanlandfche Kooplieden , met een Verynekfchrift bv 's Lands Hooge Overheid.
1784.
O. i. Maatfchappydaar omtrent.
1785.
Verzoek deswegen aan Hun Ed. Gr. Mo. genden.



Gunftig befluit op dit verzoek.
14 AMSTERDAMS III. Deel.
. erkentenis vernomen hadden het Plan der Beftuurderen van het Vaderlandsch Fonds, ter oprigtinge van een Kweekfchool voor den Zeedienst, als een dienftig middel om hetgemelde gebrek aan Nationaal, en tevens ervaren Zeevolk, uit den weg te ruimen-; dat hoewel zy niet twyfelden aan de mededeelzaamheid der Ingezeetenen, ter bevorderinge van dit oogmerk, nogthans bedugt waren, dat het Plan, op den duur, geenen ftand zoude kunnen houden , zonder een beftendig en vast inkoomen, aan de uitgaven evenredig. Om alle deeze redenen verzogten de Ondertekenaars, dat het Hun Ed. Gr. Mogenden mogt behaagen, als een dienftig middel tot het bedoelde oogmerk, eene belasting te leggen op de Schepen, voor elke Reize, die vervolgens door dezelve zou ondernomen worden; „ te innen
„ by oe untvangers van s Lands Convoy„ gelden en Recognitie-Meesteren by de „ Westindifche Compagnie, ieder voor zo „ veel hun Departement aangaat, en by „ het afrekenen der Schepen van de Schip„ pers af te vorderen, om daar van ver„ volgens alle Maanden aan Commisfaris„ fen van het meergenoemde Vaderland„ fche Fonds, ten einde voorfz. en alzo tot ,, onderhoud van gemelde Kweekfchool „ voor den Zeedienst, behoorlyke reke„ ning, mitsgaders uitkeering van de ont„ fangen penningen te doen."
Op den zesëntwintigften May namen 's Lands Staaten , op het bovenftaande Verzoekfchrift, een gunftig Befluit. De
ge-



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 15
gevraagde belasting werdt by hetzelve al- 1785. dus geregeld.
Schepen van de Oostindiën en de Kaap. . • • f H' • ' '
Van de Westindien , de Kust van Guinea en America. . 6: - : -
Uit de Middelandfche Zee van Gibraltar tot de Levant. . . 6: - : -
Van Lisbon, Kadix en verdere Portugeefche en Spaanfche Havens. . • « • 3: " : "
Uit Rusland en de Witte Zee. 3: - : -
Uit de Oostzee tot Koningsbergen, boven de vyftig Lasten. . 1: 10:-
Van daar onder de vyftig Lasten. 1: -
Uit Engeland, het Kanaal en den Bogt van Frankryk. . . 1: - : -
Uit de Havens in de Noord Zee en Kleine Oost. . • 1: - : -
Uit Noorwegen en de Kleine Oost onder de 24 Lasten. . -: 10: -
Een nieuw bewys van hunne hooge goedkeuringe , omtrent de Vaderlandfche j Stigting, verleenden, nog in dit zelfde, jaar, Hun Edele Groot Mogenden, door het fchenken van eene gifte van tienduizend Guldens, en de toezegging van eene onderfteuning met vierduizend Guldens, geduurende de zes eerstvolgende jaaren.
Van het inleveren van een Adres van eenige Burgers onzer Stad , raakende de Commisfie van Hun Ed. Gr. Mogenden paar Rotterdam gezonden, hebben wy boven
In aanüenlyk3e-
'chenk.
A.anteceninfvm Amfterdam.raaketsde



16 AMSTERDAMS HI.Deel.
1785.
de Rot-
terdam-
fche
Com-
raisfie.
paalingen van den Last, hun mede gegeeven, en, uit dien hoofde, van oordeel waren, dat aan de Bezending eene uitgebreider magt moest worden opgedraagen. Overeenkomflig met het gevoelen van deeze, namen Hun Ed. Gr. Mogenden een Befluit; doch tegen de meening van Amiterdam en verfcheiden andere Steden. Op den eerften February deeden de Afgevaardigden der Stad, tegen het genomene Befluit , eene Aantekening, waar by zy het zelve verklaarden voor onwettig en informeel, als zynde genomen met flegts negen, en dus de minderheid van Stemmen, regelrecht ftrydig met den Lastbrief van den Heere Raadpenfionaris, en, diensvolgens, eischten,dat het, daar door,aan de grondwetten der Vergaderinge van Holland, toegebragte grief, daadelyk zou worden herteld, door eene uitdrukkelyke intrekking der onwettig genomene Refolutie. Wyders bragten de Afgevaardigden in 't midden, of niet, ter bereikinge van het heilzaam oogmerk van Hun Ed. Gr. Mogenden, de voorflag deezer Stad, reeds in 't laatst des jongstvoorgaanden jaars gedaan, behoorde aangenomen en in een Staatsbefluit veranderd te worden, om naamelyk de kennisneeming en afdoening der Rotterdamfche
zaa-
ven gewag gemaakt. Drie Maanden, en langer, hadden de Gelastigden aldaar vertoefd, zonder iet merkwaardigs, raakende het hoofddoel hunner zendinge, verrigt te hebben. Men vondt 'er, welke de oorzaak daar van zogten in de al te naauwe be-



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 17
zaaken aan Prefident en Raaden van den Ï785Hove van Holland op te draagen. Nog nader werdt de laatstgemelde Voorflag aangedrongen, in een uitvoerig Vertoog, en daar in de volgende ftelling beweerd: Dat het aan Burgemeesters en Raaden van Amfterdam , zo uit den aart der „ zaake, als het voorgevallene te Rotterdam , was voorgekoomen, dat een Poli',' tiek onderzoek, met opzigt tot het oog„ merk der Commisfie , niet voldoende „ konde zyn, maar dat daar toe volftrekt „ vereischt werdt, een Judicieel of Reg„ terlyk onderzoek; en dat zy geen ge„ paster, met de gronden onzer vrye Re„ geeringe en de Privilegiën der Ingezee„ tenen meer overeenkomftig, en ter be„ reikinge van het verklaarde oogmerk van „ den Souverein meer gefchikt middel „ hadden kunnen vinden, dan de Commisfie, „ tot het neemen van Judicieele Informa„ tien, op te draagen aan het gewoone Ge„ regtshof der Provincie, als zynde daar „ toe alleen bevoegd, en, in diergelyke „ gevallen, meermaalen, met een goeden „ uitflag, gefungeerd hebbende." De negen Steden, welke voor de uitbreiding van de magt der Rotterdamfche Gelastigden geftemd hadden , en dus van Amfterdam verfchilden, verzuimden niet , eene uitvoerige Aantekening daar tegen in te brengen ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden, waar in zy haar gedrag en meening, met geen minder yver, dan de ReXIX. Stuk. B gee-



ï8 AMSTERDAMS III. Deel.
1785.
De
Boekverkoo.per Arendswordt gedagvaard.
geering van Amfterdam , zogten te verdeedigen (d).
Onder den meer en meer toeneemenden yver, in het handhaaven van verfchillende inzigten omtrent het Staatsbeftuur van Nederland, regende het, ook in onze Stad, van kleine Gefchriften, tot dit onderwerp betrekkelyk. Zo wel als de Burgers, hadden ook verfcheiden Boekverkoopers party gekoozen, in het verfpreiden van Papieren, die hunne byzondere denkwyze konden in de hand werken. Onder de zulken, die geoordeeld werden , byzonderlyk te yveren voor het Doorluchtig Huis van Oranje, hadt zeker Boekverkooper Arends,al zints lang, eenen naam gemaakt. Verfcheiden Boekjes, by hem uitgegeeven, dienden daar van ten bewyze. Onder andere zag men, op den achtften Maart, den Verjaardag van Zyne Hoogheid, by hem te koop hangen een Stukje, getyteld De Grootheid en Luister van Willem de Vde, meteen afbeeldfel van den Heere Erfftadhouder, op Oranjepapier gedrukt. Het gerugt, welk hier uit ontftondt, en de vreeze voor onaangenaame gevolgen, bewoogen den Hoofdofficier der Stad, den Boekhandelaar, tegen den vyftienden Maart, op Schouten Rolle te doen dagvaarden; waarna hy, tot ftraffe zyner vermetelheid, tot eenige dagen ge-
van-
(rf) De Stukken, door Amfterdam , van den «enen kant, en 3oor de anders denkende Sleden, van de andere 2yde, jaar tegen ingebragt , te uitvoerig om door ons geplaatst ter ivorden . zyn te vinden in de Nieuwe Neder). Jaarboeken, 1"&5> Febr. hl. 223, en Maart, U, 419.



XXXI.Boer. Geschiedenissen. 19
vangen zittens in de Boeijen werdt verweezen. Hy zat aldaar tot den eenentwintigftenMay, wanneer hy ontflagen werdt, mids betaalende eene geldboete van drie duizend Guldens.
Diergelyk eene Dagvaarding deedt de zelfde Heer Hoofdofficier, Mr. willem cornelis backer, afvaardigen, tegen de perfoonen van jan verlem, als Uitgeever, en Mr. jan christiaan hesp e , als Schryver of Verzamelaar van het Weekblad de Politieke Kruijer N°. 284, behelzende, onder andere, zo als de Dagvaarding luidde „ een zogenaamden Brief „ van Justus Plebejus, met het Antwoord „ daarop, en welke Brief en Antwoord „ in zig behelsde een oproerig Libel, in„ gerigt, om zo mogelyk, de Regeerings„ form van de geheele Republiek, en van „ deeze Stad in 't byzonder, te ondermy.„ nen en te veranderen, zommige Leden ,„ van de Regeering haatelyk ten toon te ,„ ftellen, en omtrent de uitvoering van , „ de door hun bekleed wordende Posten te , „ injurieeren, mitsgaders om de goede en , „ ftille Burgery deezer Steede tot ongeoor, „ lofde daadelykheden aan te zetten." Bei(den, ten bepaalden tyde, doch de een agt .dagen vroeger dan de ander, op Schouten Rolle verfcheenen zynde, en bekend heb1 bende, Uitgeeveren Verzamelaar of Schrywer te zyn van het genoemde Weekblad, 1 werden agter af geleid, en in bewaaring jgehouden, doch met vryen toegang voor «eenen iegelyk , die hen verlangde te bedoeken of te fpreeken.
B s Op
1785.
De
Advo
kaac
Hespe ,
en de
Boek-
verkoo-
per
Verlem insgelyks gedagvaard.



1785-
Vonnis
over
heu.
20 AMSTERDAMS III. Deel,
. Op den derden May vervoegden zig derzelver Huisvrouwen , by Schepenen van Amfterdam, met een Verzoekfchrift, om ontflag voor haare Echtgenooten , onder behoorlyken borgrogt, en dat hun mogt worden toegedaan , door Advokaat en Prokureur, te ftaan voor den Geregte der Stad. Van geene vrugt , egter, waren deeze Verzoekfchriften. Want, niet meer dan drie dagen na de inlevering daar van, ontving de Advokaat Hespe vonnis, inhoudende de verwyzing tot eene gevangenis van veertien dagen, te water en te brood, en tot de betaaling van drie duizend Guldens, binnen den gemelden tyd, nevens de kosten en mifen van Juftitie. Zo hy, omtrent de betaaling, in gebreke bleef,, zou hy op het Schavot geleid, aldaar gegeefeld en vervolgens ten eeuwigen dage gebannen worden uk Holland en Westfriesland, onder bedreiging van zwaarder ftraffe, indien hy immer daar binnen wederkeerde. Het vonnis, over den Boekverkooper Verlem geveld, hieldt in, eene gevangenis van drie dagen, te water en te brood, en een boete van drie duizend Guldens, binnen den tyd van zes weeken te voldoen, met byvoeging van foortgelyke bedreiging, als aan Hespe was gedaan, zo hy, omtrent de betaaling, in gebreke bleef.
Verre, egter, was 't 'er af, dat de beide Verweezenen in deeze Vonnisfen berustten. Ieder by een afzonderlyk Verzoekfchrift , vervoegden zy zig by het Hof van
Hol-
Zy beroepenzig op het Hoi van Holland;



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 21
Holland, om Mandament van Apél, mee de Claufule, om op ftaanden voet vernietiging van het geltreeken vonnis te begeeren. Geen onmiddelyk antwoord gaven daar op Prefident en Raaden, maar zonden de Verzoekfchriften aan den Hoofdofficier Backer, om, binnen drie dagen, den Hove te dienen van berigt. Het gevolg hier van was, dat, uit aanmerking van het gevraagde berigt, en van het gedeclareerde begrip van 's Lands Staaten, begreepen in een Befluit, op den dertienden January 1774, in de zaak van eenen Jacob van der Velde genomen, de Supplianten, op den zestienden May, door het Hof verzonden werden aan de Staaten, met het gewoonlyk formulier Fiat fermo Ordinibus.
Nu verzuimden de gevangenen niet, om dit middel ten hunnen behoeve aan te wenden. Op den achttienden May fielden Hun Ed. Gr. Mogenden de ingeleverde Verzoekfchriften in handen van den Hove , om te dienen van Confideraden en advis, «relyk ook aan Schout en Schepenen van Amfterdam, om te dienen van berigt, met vergunning, aan de Supplianten, van de verzogte Surcheance, en ontflag uit de Gevangenisfe, mids de geflagene Geldboeten te ftellen in verzekerde handen, en .zonder daar uit eenig verder gevolg af te leiden.
Ten gevolge hadt dit alles, dat deBoekverkooper Verlem, in den avond van den negentienden, en de Advokaat Hespe, 's anderen daags morgens voor negenuure,op B 3 vrye
en vervolgensop de Scaaten.
Zy worden Re(laakt.



1785.
28 AMSTERDAMS III.Deel.
vrye voeten gefteld werden. De Advokaat en Prokureur, die de gevangenen bediend hadden, verzelden dezelve van het Stadhuis naar hunne wooningen. Ongemeen talryk was de toeloop der menigte, op den Dam verzameld (<0- 't Liep aan tot in het begin van de maand Juny, eer het gevraagde Berigt van Schout en Schepenen van Amfterdam werdt ingeleverd ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden. Het befloeg tweeënvyftig bladzyden fchrifts. 's Lands Staaten ftelden het, nevens de Bylagen en Requesten, daar toe betrekkelyk, in handen van de Afgevaardigden der Stad Haarlem en andere Hunner Ed. Gr. Mogende Gelastigden tot de zaaken van de Juftitie, met Commisfarisfen van den Hove, om der Vergaderinge daar op te dienen van Confideratien en advis.
Geduurende de gevangenisfe van Hespe en Verlem, ontvingen ze dagelyks eene menigte bezoeken van hunne vrienden en bekenden. Men opende, zo in deeze Stad als elders, infchryvingen ten hunnen be» hoeve, en van hunne huisgezinnen. Eene aanzienlyke fomme , zegt men , bragten deeze in hunne beurzen. Verfcheiden Genootfchappen van Wapenhandel booden hun het Lidmaatfchap of Eerepenningen aan. Dit alles gefchiedde, omdat Hespe en Verlem gehouden werden voor flagr>
of-
CO De Beiiitersvan de Poütieh Kruytr, kunnen de Stukf. N. 839, 24a''er*e2|,2vansene'1 «geleverd, vinden in Deel
Eerbe'wyzen,hun aangedaan.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 23
offers der Burgerlyke Vryheid, en haarenthalven dus veel geleeden te hebben.
Van de nuttigheid der geregelde orde en fchikkingen, op de Brandfpuiten, m en om deeze Stad, zag men een m t oogloonend bewvs in de maand July deezes jaars.
In een Koopvaardyichip , geiaaaen .u« Stukgoederen , en leggende in de Laag, oncflondt brand, 's avonds omtrent half tien uure, op den zestienden van die Maand. De vlam, in het agterfchip, ter Kajuit mtgefiagen , verhefte zich fpoedig tot zulk eene hoogte, dat zy op een goeden affland ziiïtbaar was. Het verder voortflaan tot de afleggende Schepen , en het gevaar , welk der geheele Laage dreigde werdt gelukkig voorkoomen, door den fpoed der toefchietende hulpe. Men fleepte het brandende Vaartuig, in aller yl, van zyne legplaatze, en bragt het naar de oyerzyde, by de zo genaamde Volewyk. Met het uitbranden van een gedeelte des Agterfchtps, en eenige fchade aan de Koopgoederen , door het ingefpooten Water, kwam men thans vry van deezen fchrik.
In de maand Augustus deezes jaars-» hadt men, op het voetfpoor van andere Steden, te Amersfoort eenige beweegingen onder de Burgery vernomen, raakende de bezwaaren, welke zy vermeende te hebben, aangaande de Regeeringsbeftelling en andere Stedelyke fchikkingen. 'Er werden Gekommitteerden en Gekonftiraeerden benoemd, om met de Wethouderfchap in onderhandeling te treeden. Doch de meeste B 4
1785.
Brand in de Laag.
Request wegens Amersfoort.



H AMSTERDAMS III.Deéi, ■ Regenten aldaar vonden geenen fmaak in deeze Burgerbemoeijingen ; zy vervoegden zig by de Staaten van het Gewest, met verZoek om het beraamen van zodanige fchikkingen, als dienen konden ter handhaavinge van hun gezag. Het gevolg hier van was, dat men, drie dagen na het afgaan van den Brief, op den vollen middag, vierhonderd man, Ruiters enKnegten, Amersfoort zag binnen trekken. Mishaagende, in de oogen der Burgeryen van verfcheiden Steden was deeze flap der Utrechtfche Staaten ; zy verhieven deswegen haare klaag- en verzoekflemmen, tot haare byzondere Overheden, om het doen aftrekken der ingerukte Krygsmagt. Ruim achthonderd Amfterdamfche Burgers gaven'er een voorbeeld van, in een \ erzoekfchrift aan Burgemeesteren en de Vroedfchap hunner Stad. Zy beklaagden zig in hetzelve, over het gebruik maaken van den Krygsarm tegen eene Burgery die verre van zig te hebben fchuldig gemaakc* aan Oproer, alleenlyk getragt hadt, zig te herftellen in het bezit van onvervreemdbaare Regten, waar toe zy, door den Souverein zeiven, was uitgelokt. Hunne klaagflemme klonk te fcheller, deels, van wegen den toefland der Republiek, uit kragt van welken zulk een bedryf de rampzaligfte gevolgen konde medefieepen; deels, om dat een gedeelte der ingerukte Krygsmagt ter betaahnge van Holland flaande, zy zig bezwaard vonden over het medeonderhouden van Troepen, op dus een onwettigen toet ingezonden. Drieledig was hier om hun
ver-



XXXI.Boek. Geschiedenissen. s5
verzoek: Vooreerst, dat de ingerukte Bende ten fpoedigfte uit Amersfoort mogt te rug ombooden worden ; — voorts , dat eeenerhande Troepen van den Staat , voortaan, tegen Provinciën, Steden of Burgerven werden uitgezonden ; — eindelyk, eene nadere bepaaling omtrent de Patenten.
Het langwylig en verdrietig getchü, tusfchen wylen zyne Keizerlyke Majesteit jos e p H o s d e n II en onze Republiek ontdaan, liep met den afloop deezes jaars ten einde. Na dat de onderhandelingen, tusfehen den
Graaf de mercy, Keizenyken, en de Heeren lestevenon en brantzen, Staatfche Gezanten, te Parys, eenigen tyd waren voortgezet, werden ze, voor. eene wyl, afgebroken, in de maand Mai deezes iaars. Uit kragt van zekere aanfpraak-, welke de Keizer op Maastricht meende te hebben , vraagde dezelve , by wyze van afkoop, twaalf millioenen Guldens, terwyl de Staaten, ter voldoeninge van den oaredelyken eisch, flegts vier millioenen booden. Daarenboven hadt zyne Majesteit., als een grondflag van verdere onderhandelingen , op de Republiek begeerd, het zenden van twee Afgevaardigden naar Weenen. Doch hier in konden eenige Gewesten mee bewilligen. Zy befehouwden zulks als eene vernederende fchuldbekentenis, ftrydig met de waardigheid van den Staat, en onbeflaanbaar met het gehandelde omtrent het geflooten houden van de Schelde, den voornaamen twistappel tusfehen de overhoop ieggende Mogendheden. De ftil"° B 5 ftaan-
Vredehandaling met den Keizer.



«785-
Eisch van eenige Ingezeetenenpp den Keizer.
&6 AMSTERDAMS IH.Deeu
fhande onderhandelingen werden , van nieuws, aan den gang gebragt, door de bewerking van het Franfche Hof. Zo veel vermogtde aangekondigde begeerte van lodewyk den XVI, naar eene af komst van zaaken, op de Algemeene Staaten, dat de Graaf van wassenaar tot wassenaar en de Heer van leyden , eerlang, benoemd werden tot Gezanten aan het Weener Hof. Op de verzekering van het Hof van Frankryk, dat, geduurende de onderhandelingen, geene meerdere Keizerlyke Troepen naar de Nederlanden zouden gezonden worden, verhaastten de Gezanten hun vertrek; op den eenentwintigden Juny namen ze de reize aan naar Weenen.
ierwyi de Uezanten op weg waren, werdt een zeer merkwaardig Verzoekfchrift ter tafel van Hunne Hoog Mogenden gebragt. In de jaaren 1733, 1734 en 1736 had een goed aantal Ingezeetenen van den Staat, en onder deeze ook veele Burgers van onze Stad, aan wylen zyne Keizerlyke Majesteit, karel den VI, by wyze van leeninge , verftrekt de fommen van vyfentwintighonderdduizend, vyfhonderdduizend en vyfëndertighonderdduizend Guldens, zo voor zyne Majesteit als voor derzelver nakomelingen , onder Verband der Hertogdommen Opper- en Neder-Silefie. Van de twee eerstgenoemde fommen waren drie vyfde, en van de laatfte twee vyfde deelen afgelost. Ter gelegenheid van den eisch van Keizer j o s e p h u s, in 't laatst des jongstvoorleedenen jaars gedaan,
om



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 27
om de voldoening van 't geen zyne Majesteit beweerde uitftaan te hebben, zo by de Republiek, als onder byzondere perfoonën, hadden de Geldfchieters, aan Hun Hoog Mogenden,verzogt, om, door derzelver tusfchenfpraak, de deugdelykheid hunner eifchen te doen gelden, en voorts, by wyze van afrekeninge , hunne opgefchootene penningen in te vorderen. Aan dit verzoek hadden 's Lands Staaten eenigzins voldaan , door op den flaat hunner üitftaande agterftallen by den Keizer mede te brengen , de boven genoemde hoofdfommen, en hunnen Gezant aan het Weener Hof te gelasten, ten bekwaamen tyde daar van gewag te maaken. Van deezen last, egter , hadt de Staatfche Gezant, Graaf van degenfeld, zig nooit gekweeten. Thans het vertrek der twee bovengemelde Afgevaardigden vernomen hebbende, herhaalden de Schuldvorderaars hun verzoek, ten einde de deugdelykheid van hunnen eisch aangetoond, en op dc voldoening van dien ernftig mogt worden aangedrongen. [ j,
Op den achttienden July kwamen ue uezanten te Weenen. Vier dagen daar na hadden ze gehoor by den Ryks-Kanzelier, Prins van kaunitz, leverden hunne Geloofsbrieven over , en verzogten om tydsbepaaling , wanneer het zyner Keizerlyke Majesteit zoude behaagen , hen ten Hove te ontvangen. Op den vierëntwintigften hadden ze gehoor by den Vorst. De Graaf van Wasfenaar voerde het woord.
Het
785.
je uesantentoornen te Weenen.



1785*
De voorafgaandepunten worden getekend;
28 AMSTERDAMS III. Deel. Het hoofdbeloop der Aanfpraake behelsde eene betuiging van het leedweezen Hunner Hoog Mogenden, over de verkoel iug van vyederzydfche vriendfchap, eene verzekering van onfchuld , en nimmer een oogmerk ter beleediginge van zyne Keizerlyke Majesteit gehad te hebben, mitsgaders eene verklaaring van het verlangen Hunner Hoog Mogenden naar herftelling van onderling goed verftand. In een kort en droog antwoord betuigde de Keizer deszelfs genoegen, over de voldoening Hunner Hoog Mogenden, in het zenden van Afgevaardigden , als een voorafgaanden ftap , welken hy begeerd hadt, tot het fluiten van den Vrede; 'er nevens voegende, zynen Gezant te Parys te zullen gelasten, ander bemiddeling van den Koning van Frankryk, de onderhandeling re hervnrr<Mv
Zints deezen tyd werden de onderhandelingen , te Parys , yverig voortgezet; waar toe, veelligt, niet weinig hadt geholpen , de aandrang der Rus - Keizerlyke en Franfche Gezanten by de Algemeene Staaten , om het werk fpoedig te doen voortzetten. Omtrent het midden van September was men, te Parys, zo verre gevorderd, dat het fluiten der voorafgaande punten alleenlyk hing aan het toeftaan van eene meerdere fomme , door den Keizer gevorderd, dan de last der Staatfche Gezanten toeliet. Doch zo ras de Graaf d e vergennes , uit naam des Franfchen Konings, hadt verzekerd, dat zyn Hof de betaaling dier fomme op zig nam, volgde
de



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 29
de wederzydfche vertekening, binnen weinige dagen, en, op den achtften November, het volkomen fluiten van den Vrede (ƒ). Twee dagen laater werdt voldaan aan 'den wensch van het grootfte gedeelte
Va.ll UE u^ii\."<."Jg »•»■■» «•w;—»— -
Zeevaart hebben wy boven verflag gedaan. Heeren Kommisfarisfen van deeze loflyke
Stig-
(ƒ) Zo wel de Voorafgaande Artikelen, als de Voorwaarden van Vrede, zyn te vinden in de Nieuwe Nederlandfche Jaarboeken, 1785, bl. 1548 enz. en bl. 1556 enz.
(y) Zie Nieuwe Nederlandfche Jaarboeken, 1785,^.1567.
der Nederlandfche Natie , door het iluiten van een Verbond van vriendfehap en wederzydfche befcherminge met den Koning van Frankryk (g> Van zynen kant betoonde zyne Allerchristlykfte Majesteit derzelver genoegen, over het fluiten van dit Verbond, met het doen ter
hand ftellen, aan ieder der Staatlche Gezanten , de Heeren Lestevenon van Berkenrode en Brantzen , van eene gouden Doos , ryklyk met Edelgefteenten omzet, en met 's Konings afbeelding praaiende, elk ter waarde van tachtigduizend Livres. Met een tegengefchenk aan den Eerften Staatsdienaar, Graave de Vergennes , gelyk ook aan den Markgraave de Verac, Franfchen Gezant in 'sHagé, beantwoordden de Algemeene Staaten aan dit betoon van goedkeuringe. Naar gewoonte, by dusdanige gelegenheden, werden ook aan de Onderhandelaars tot den Vrede , door de wederzydfche Mogendheden, eefchenken uitgedeeld.
I785.
en de Vrede gefloo. ten-
Verbond met Frankryk.
Toenee mende bloei des-



1785-
Kweekfchoolsvan Zeevaart.
1/85.
De Scad doet een Voor (tel, omtrent een gefchenk aan den Koning van Franktyk.
30 AMSTERDAMS III. Deel.
Stigtinge, voor het algemeen willende openleggen, zowel derzelvertoeftand, als hunne vyyze van beftuur, hielden , op den negentienden December,eene openbaare Vergadering in de Gasthuiskerk deezer Stad, in tegenwoordigheid eener talryke menigte van de aanzienlykfte Kooplieden en Burgers. Te gader met het verflag, wegens 't gunftig Befluit van 's Lands Staaten, omtrent eene gifte van tien duizend Guldens eens, en vier duizend Guldens, geduurende de zes eerst volgende jaaren, werdt hier vermeld, de genegene denkwyze en weldaadigheid jegens de Stigting, van de Heeren hope, een aanzienlyk Koopman, en den Vice-Admiraal zoutman; een fraai Fregat, gebouwd door den kundigen Scheepstimmerman Ary Staats, en naast het Huis, op den vlakken grond van eene opene ruimte geplaatst, hadt de eerfte , de mdere een ftel Vlaggen en Zeinen ten gefchenke gegeeven.
Zo ingenomen de Natie , over 't geheel genomen, zig toonde met het jongst geflootene Verbond met Frankryk , niet minder voldaan daar over gedroeg zig ook de Regeering deezer Stad. Een ipreekend bewys daar van vernam men, in den aanvang deezes Jaars. Op voordragt van Burgemeesteren aan den Agtbaaren Raad, gevolgd van deszelfs bewilliginge, op den vyfden January, nam men het befluit, om ter Vergaderinge van Hun Edele Groot Mogenden, door de Afgevaardigden der Stad, :e doen inbrengen een Voorftel, Frankryk



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 31
ryk betreffende; zo als ook op den dertienden daar aan volgende gefchiedde. De Agtbaare Raad, aangemerkt hebbende, de verpligting, welke de Staat aan Frankryk hadt, voor deszelfs edelmoedige en welgelukte poogingen , tot herftellinge van den Vrede, gelyk ook voor het uitzigt op de aangenaame gevolgen der onlangs geflootene Verbintenisfe met dat Hof „ zo „ met betrekking tot de herftelling van , de Eere en het aanzien van den Staat, 11 by vreemde Mogendheden, als met op„ zigt tot de beftendigheid van Rust en " Vrede, welke daar van , onder Gods " zegen , konde worden verwagt" gaf, diensvolgens, door de Afgevaardigden, aan Hun Ed. Gr. Mogenden, in bedenking, of niet, ter Vergaderinge van de Algemeene Staaten, de voorflag behoorde te gefchieden, aan de Staatfche Gezanten aan het Franfche Hof te gelasten, „ om op „ eene plegtige wyze, uit naam van Hun „ Hoog Mogenden, Zyne Allerchristlykfte „ Majefteit te kennen te geeven , Hunner „ Hoog Mogenden opregte gevoelens van „ hoogagtinge voor den Perfoon van Zyne „ Majesteit , mitsgaders Hoogstderzelver „ erkentenis voor alle de blyken van toe„ genegenheid en edelmoedigheid, door „ Zyne Majesteit, in de jongfte onlusten, „ aan de Republiek gegeeven: als mede, „ het genoegen van Hun Hoog Mogenden, „ over de onlangs geflootene Verbintenis „ met Zyne Majesteit; welke Hun Hoog „ Mogenden oprechtelyk wenschten, toe
„ ver-
17813.



3*
AMSTERDAMS III. Dm.
„ verftcrkinge der wederzydfche vriend„ fchap, verzekering der algemeene Rust „ en Vrede, en beveiliging en welvaart „ der beide Staaten te mogen ftrekken. V Om deezer pligtpleeginge kragt en weezenlykheid by te zetten, moest men de Afgevaardigden last geeven, zyner Allerchristlykfte Majesteit, tot een echt kenteken van de opregtheid der bovenftaande betuigingen ■ te doen aanbieden twee Schepen van Oorlog, om vervolgens, als een gefchenk, gezonden te worden naar zodanige Franfche Haven, als zyne Majesteit zoude verkiezen. Om de banden van vereeniginge met Frankryk nog vaster toe te haaien, behoorden, naar de meening van den Amfterdamfchen Raad, de Gezanten aangefchreeven en gelast te worden, „by deeze „ gelegenheid, Hoogstgedagte zyne Ma„ jesteit voor te draagen, dat Hoogstde„ zeiven, ten einde de belangen der bei„ de Natiën zo veel te naauwer aan el„ kander werden verbonden , niets meer „ verlangden , dan om een Verbond van „ Koophandel, ten fpoedigfte , tot fhnd ,, te brengen , en bereid waren om met ,, zyne Majesteit mede te werken , om „ hoe eerder hoe beter een tyd te bepaa„ len , tot het benoemen van Gemagtig„ den, om de onderhandelingen over dac „ gewigtig. onderwerp aan te, vangen ", "Wat 'er van deeze voorflagen geworden zy, zal het vervolg deezer Gefchiedenisfe leerën. . ■
Vereerden, in het bovengemelde Raads-
be*



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 33
befluit , de Amfterdamfche Wethouders, openlyk, met hunne goedkeuring, de geflooteue verbintenis met Frankryk, onder de Burgery befpeurde men een fpieekend bewys van foortgelyke denkwyze. Een pragtige en kostbaare Maaltyd, aangericht in de Herberg de Doele, op de Garnaalemarkt, op den zevenëntwintigften january, moest voorbedagtelyk dienen ter betooninge van 't genoegen over die gebeurtenisfe. Zesënzeventig gasten en bekostigers zaten aan den kunftig verfierden Tafel. De Franfche Gezant, Markgraaf de verac, de vier regeerende Burgemeesters, hen rik hooft Danielsz, Mr. jacob elias Arnoudsz, quiryn van hoorn en Mr. jan elias huydecoper van maarseveen, nevens verfcheiden andere Regenten en veele aanzienlyke Kooplieden der Stad , vereerden dit feest met hunne tegenwoordigheid. Behalven verfcheiden andere fieraadiën, hier en daar verfpreid, ftondt, in 't midden van den Tafel, een pragtige en trotfche Tempel, lang elf, breed vier, en hoog tien voeten. Twee kunftig gewerkte Beelden , vertoonende den Franfchen Monarch, lodewyk den XVI, en de Nederlandfche Maagd, verfierden het middenfte gedeelte des Praaigebouws. Van de gouden en zilveren Gedenkpenningen , by deeze gelegenheid vervaardigd , werdt, vervolgens, een aan zyne Allerchristlykfte Majesteit , als mede aan derzelver voornaamrte Staatsdienaaren , ter hand gefield. XIX. Stuk. C Van
1786*.
Men
houdt
een ftaa-
tulyken
Alliaii'
tie-
Maal'
tyd.



Advis der Stad, wegens het Komman do van zyne Hoogheid 111 's Hage.
34 AMSTERDAMS III. Deel.
Van elders bekend is het voorgevallene, in hét jongst voorgaande jaar, omtrent het Opperbevel der Krygsbe£ettinge in 's Hage (/?). Om redenen, hen daar toe beweegende, hadden 's Lands Staaten het Kommando, in de Hofplaats, uit handen van zyne Hoogheid , aan zig genomen , en voorts, by voorraad, aan den Lieutenant Generaal s and os opgedraagen. Zeer eu- 1 vel nam deezeh ftap de Prins Erfftadhouder, in de onderftelling dat zulks infloot êen ónmiddelyken inbreuk pp zyne Rëgten vah Kapitein-Generaal, en, als-zodanig, Opperbevelhebber over de Troepen van den Staat, in alle plaatzen, binnen het gebied der Vereenigde Nederlanden. Met zyne klagten, daar over, vervoegde zig zyne Hoogheid, niet flegts by 's Lands Staaten, maar gaf ook kennis van het gebeurde aan zynen Oom, den Koning van Pruisfen; die, voorts, met Brieven , zo aan de Algemeene Staaten, als aan die van Holland, ten behoeve ■van den Erfftadhouder, in de bresfe fprong. Lang diende dit gefchil ten onderwerpe der raadpleegingen, in de Vroedfchappen der Steden. Ook de aandagt van den Amfterdam fchen Raad hieldt hetzelve bezig. Men hadt, aldaar, eenige Leden- benoemd J "om de veel gerugtmaakende zaak te onderzoeken , en daar van verflag- te doen in den Agtbaaren Raad. Dit , egter , ïtrookte niet met het advis, reeds voor. ' heen
(h) Zie, onder andere, de N. Nederlandübhe Jaaiboeke» van September 1785.



XXXI.Böek. Geschiedenissen. 35
1^85.
heen uitgebragc door Burgemeesteren. welke thans waren de Heeren Mr. jacob elias Arnoudsz , Mr. pi et er cliffort, Mr. joachim rendorp, Heer van Markette, en Mr. nicolaas faas. Op den negenden Maart zat de Vroedl'chap om over dit onderwerp te raadpleegen. Overeenkomftig met het voorheen uitgebragt advis van HunEd. Gr. Agtbaarheden, kwam men thans tot een befluit, met eene meerderheid van twintig tegen vyftien Stemmen, om, door de Afgevaardigden der Stad, ter Vergaderinge van Hun Ed Groot Mogenden , te doen inbrengen, en, ware 't mogelyk, derzelver hooge bekragtiging te verwerven op de volgende Verklaaring: „Dat, „ aangezien de maatregels eener vreemde „ Mogendheid, zo by Hun Edele Grooc „ Mogenden, als by de Algemeene Staa„ ten, door welke men zig de zaak van „ zyne Hoogheid, den Heere Prinfe van ,, Oranje, aantrok , even als of men „ Hoogstdeszelfs Regten en Pneëminen,, tien, voornaamlyk die van Kapitein-
„ Generaal deezer Provincie, hadde wil„ len verkorten, wel ligtelyk, niet alleen „ in vreemde Landen, maar zelf by de Na„ tie, twyfeling zouden kunnen doen onc„ ftaan, als of, by de Heeren Staaten deezer „ Provincie, zedert de herftelling van het „ Stadhouderfchap, niet was gebleeven het „ Souverein en volftrekt onbepaald gezag, „ over hunne Troepen , Hun Edele Groot „ Mogenden hadden goedgedagt, alle „ twyffèlingeu , dien aangaande , eens Ca „in



36 AMSTERDAMS III. Deel.
„ in 't geheel weg te neeraen. Dat, met „ dat oogmerk, Hun Edele Groot Mo„ genden verklaarden, dac alle het Krygs„ volk deezer Provincie, zo te Water als „ te Lande , van niemand afhanklyk is, „ en ter beftellinge van niemand ftaat, als „ van Hun Edele Groot Mogenden. — Dat „ alle Militairen, van den Kapitein Gene„ raai af, tot den geringften Soldaat toe, „ niemand uitgezonderd, aan dat Opper* „ gezag onderworpen , en aan hetzelve, „ door Eed en Pligt, verbonden zyn. — „ Dat, by afweezigbeid der Staatsvergade„ ringe , dat Oppergezag berust by het „ Kollegie van Hunner Edele Groot Mo„ gende Gekommitteerde Raaden, aan het „ hoofd van 't welk de Stadhouder gefield „ is, en 't welk, ingevolge der Regeerings„ gefteldheid, geduurende voorfchreevene r afweezigheid, den Souverein vertegen„ woordigt. — Dat Hun Edele Groot Mo„ genden nogthans niet verftonden, daar „ door eenigzins te verkorten de Regten „ en Praëminentien, aan de Heeren Erf„ ftadbouderen en Erfkapiteinen Generaal „ gegceven , maar, integendeel, begree„ pen, dat aan zyne Hoogheid, uit hoofde „ zyner ukfteekende bedieningen 5 onder „ hun Oppergezag, toebehoort hec Kom„ mando (hem, by Commisfie, van Hun „ Edele Groot Mogenden, erflyk, opge* „ draagen) over alle de Krygsmagt deezer „ Provincie, geene uitgezonderd, en dus„ ook niet de Bezetting van den Hage, en „ dat alle de orders , welke Hun Edele
„ Groot



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 37
„ Groot Mogenden, over de Krygsmagt in „ 't algemeen, en over de Haagfche Bezet* ", ting in 't byzonder, goedvinden te (tellen, " regelmaatig aan zyne Hoogheid, of by deszelfs afweezigheid , aan Gekommit" teerde Raaden , behoorden te worden - gegeeven, om verder ten uitvoer gebragt ", te worden. Dat, dien volgende, zyne Hoogheid, wanneer zulks, door deszelfs " tegenwoordigheid > mogelyk is, zal blyven oeffenen het Kommando of Bevel, " in voegen voorfchreeven, en het geen „ daar aan verder verknogt is, waar onder „ dan ook het geeven van het Wagtwoord; „ zodanig,als het een en ander, by Hoogst„ deszelfs Voorzaaten , is uitgevoerd en , o-enooten geworden: alles onverminderd '! het Regt en de Magt, aan Hun Edele l] Groot Mogenden, en, in Hoogstderzel„ ver afweezigheid, aan Gekommitteerde 5, Raaden , als den Souverein vertegen„ woordigende, altyd onbetwistbaar bly„ vende toekoomen , om , wanneer de , nood en het behoud van den Lande " zulks zoude mogen vereifchen, ook zon„ der kennis van zyne Hoogheid, zodanige orders omtrent de Krygsmagt te ftellen, „ en aan zodanige Perfoonen ter uitvoeringe op te draagen, als Hoogstdezel" ve,naar bevinding van zaaken, ter hand" haavinge en beveiliginge van 's Lands 11 Vryheid en de Conflitutie van Regeeringe, meest geraaden zullen oordee-
" C 3 G^
1786.



1785.
De
Schuld-
cifehers van den Keizer word'-n opgeroepen
3B AMSTERDAMS III. Deel, Gedeeltelyk verhoor vondt , in deeze maand, het verzoek der Schuldeifchers van zyne Keizerlyke Majesteit j boven vermeld (*). Hunne Hoog Mogenden, de Heeren i hop, derzelver Gevolmagtigden Afgezant aan het Hof van BrusfeJ, en w. a. leste v e n o n van Hazarswoude, Afgevaardigde ter Algemeene Vergaderinge°, benoemd hebbende, onder andere, ter vereffeninge der eifchen.van byzondere Ingezeetenen van den Staat op zyne Keizerlyke Majesteit, werden de Houders van Schuldbrieven , te Amfterdam afgegeeven , ten laste van zyne Keizerlyke Majesteit Karei den VI, zyne Erven en Nakomelingen, „ en alleen maar tot meerdere zekerheid „ gehypothequeerd op de Inkomften der „ Hertogdommen van Opper- en Neder„ Silefien," opgeroepen, tegen den vyftienden der gemelde maand, om, 't zy in perfoon, of door iemand van hunnent wegen , met de Schuldbrieven, zig te vervoegen ten Komptoire van den Notaris Mr. Pau* lus Huntum, te Amfterdam; als zullende, vervolgens, de ingebragte eifchen, aan de Heeren Hop en Lestevenon , ter vereffeninge worden toegezonden.
Gelukkiger, dan die van de maand Augustus des jongstvoorgaanden jaars. Haagden thans, in de maanden Maart en April, twee proeven, omtrent het oplaaten van Luchrbollen genomen. De Heer Romain^ reeds door eene en andere Luchtreize vermaard , hadt, hier ter Stede, zulk eenen togt
.(0 zie bi. at. aan"
Proeven met Luchtbollen , hier genomen,
] 3



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 39
aangekondigd, tegen den negenden der eerstgenoemde maand. De opvaart zou gefchieden van het Drilveld, hy de Ucrechtfche Poort. Op 't gerugt der zeldzaams vertooninge , hadden duizenden van Inwooners zig naar dien oord der Stad beo-eeven. Torens, Huis- en Pakhuisdaken, Molens, alles krielde van greetig toekykende aanfchouwers. Doch hun onverduldig wagten liep uit in eene volkomene te leuriteliing. De Luchtbol ging niet op, waarfchynlyk, omdat men, met het zamenbreneen van den noodigen toeftel, te lang .ezammeld hadt. Doodelyk, bykans, ware deeze mislukte onderneeming, voor den Heer Romain, uitgevallen. Veele aanfchouwers, zittende op de Daken der omftaande huizen, hunne nieuwsgierigheid vervdeld ziende , worpen met dakpannen en fteenen, en fcholden hem voor bedrieger De Luchtreiziger maakte zig hier op % zoek, en nam de wyk in een Wynhuis. Uit fpyt en misnoegen zou, waarfchynlyk, de menigte geweldige handen aan thuis geflagen hebben, hadde niet het fpoedig ver» fchynen van twee Koropagniën gewapende Burgers dien ramp afgeweerd. In alleryl, en heimelyk, heeft Romain, zedert , de Stad verlaaten. Gelukkiger uitflag hadt, in Maar. deezes jaars,de proefneeming van den Heere h. a. van laun. Burger deezer Stad, en liefhebber der Natuurkunde. In het korte tydbeftek van drie Minuten vulde dezelve eenen Luchtbol, van negen voeten middellyns, naar de wyze van den
1786".



40 AMSTERDAMS III.Deel. «riten Uitvinder montgolfier, en deedt denzei ven opgaan, uit eenen Tuin buiten de Weesperpoort. Een kwartier uurs lang was het vreemde verfchynfel zinbaar. Even eens naar wensen ging het ook, n de volgende maand , met eenfn anderen Luchtbol, van vierhonderdtwintig vierkante voeten inhouds, door den Heer tan v/n ryn, in vier Minuten gevuld. Met eene Du./ daar aan vast, ileeg hy om hoog, uit eenen Turn buiten de H«5l«imerpoSf bleef zeventien Minuten in 't gezift en daalde, eindelyk, in het Dorp i neder Door naooging met goede verrekykers, was tgebleeken, dat hy recotftandig opklom en geene de minde tekens van overhellij ge, naar de eene of andere zyde, vertoonde. J * Ci
Een voorval, welk niet weinig opziens en gerugts veroorzaakte , gebeurde h er omtrent het midden van April. In fl 1 Stad zo wel als elders, hadtmen een Ge! nootfehap van Wapenhandel opgericht onder de Zmfpreuk Tot Nut derSchuZ. Daarenboven hadt een goed aantal Ingezeetenen eenen aanvang gemaakt met het houden van byeenkomfren , onder den naam van Burger-Sociëteit, in een Huis in de
rynteeg. Zy fpraken aldaar over zaaken het algemcene welzyn, en die der Sfad "n t byzonder raakende. De Burgers vvien betten dcele viel, om in den Sd v n den vyft,enden der gemelde maand , Z Weesper- en de Utrechtfchepoort te flui-
ten.
'Er wordennaamloozeBoekjes aan de Schutters ter hand gefield.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 41
ten , door eenen Onbekenden zynde toegefproken, ontvingen, uit diens handen, een Paket; 't welk, geopend zynde, bevonden werdt , in te houden verfcheiden afdruk fels van een gedrukt , doch naamloos Boekje, tot tytel voerende : Brief van een Heer uit Leyden aan zynen Neef te Amfterdam. Een verzoek ging daar nevens, om aan ieder der wagtdoende Schutters een afdrukfel ter hand te (lellen. Naderhand bleek het, dat fportgelyke Paketten, ook by de andere Poorten , waren afgegeeven. De inhoud van dat gefchrift liep, voornaamelyk, over de verrigtingen des gemelden Genootfchaps en der Sociëteit ; lelyk werden dezelve doorgeftreeken1, en in éénen rang geplaatst met de bemoeiiingen van den berugten Daniël Raap, in den jaare 1748. Men bragt de Paketten aan de Hoofdwagten, en (lelde ze voorts in handen van Hunne Edele Groot Agtbaarheden.
Terwyl de veel gerugtmaakende zaak, raakende het Kommando over de Haagfche Krygsbezetting, nog al (kepende werdt gehouden, ontflondt hier over, onder de Leden der Regeeringe van onze Stad, een onaangenaam gefchil. Strydig met het uitgebragte Rapport van eenige Gemagtigden van den Raad, was, by de Meerderheid, beflooten, dat het Kommando, aan den Kapitein-Generaal, onder zekere bepaalingen, moest worden te rug gegeeven. Door middel van eenen Rondgaanden Brief, was dit Befluit bekend gemaakt aan de C 5 ove-
1786»
D2 Le-
lin aer S.adsre'jeeri ïge iyn v.m verschillende ir> zigten.



J7S6.
Berigt wegens een geT waanden Prins van Albanië.
42 AMSTERDAMS III. Deel. overige Steden, met verzoek, om zig, over dit onderwerp , insgelyks te verklaaren, ten einde deeze zaak tot afdoeninge mon gebragt worden. De overftemde Leden" hoewel, ten Stadhuize, het onderfpit delvende, vonden, egter, niet geraaden, de zaak hier by te laaten berusten. Den inhoud van het Rapport briefden dezelve over aan Hunne Edele Groot Mogenden; en wanneer zulks, door hunne Mederaaden' kwalyk werdt genomen, verdeedigden zy hun gedrag, in eenen Brief aan de Hooge Vergaderinge, en aan derzelver byzondere Leden. In 's Hage werdt hier op beflooten, het fchryven der Minderheid te Hellen in handen van het Groot Befoigne , om Hun Edele Groot Mogenden te dienen van raad en bedenkingen. Doch de Afgevaardigden der Stad verklaarden zig daar tegen • zy begeerden dat het fchryven der Minderheid ter zyde geleid, en buiten alle raadpleeging gehouden, of wel, ongeopend, aan de zenders zoude worden te rug gezonden. Zodanig was het rampzalig begin van den twist, tusfchen de Leden der Amfterdamfche Regeennge, welke der Stad, zedert, op zeer veel onaangenaams te ftaan kwam.
StofFe tot veel gefpreks, hadt, nu al eenigen tyd, door het gantfche Land, gegeeven een Vreemdeling , die zig zei ven noemde , en by andere wilde gehouden worden voor een Prins van Albanië en Opperhoofd der Montenegrynen. Geduurende de oneenigheden met den Keizer, hadt ny, door eene zonderlinge veinzery, en door
eene



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 43
eene welflaagende opgaave van gewaande grootheid, toegang verkreegen ter VergaSerinee van Hun Hoog Mogenden, en dezelven eene Bende van zyne Montenegrynen aangebooden , in gevalle de Republiek, te-en Zyne Keizerlyke Majefteit dezelve mogt noodig hebben. Volgens t heerfchend zwak onzer Natie, 't welk haar, aan erootfpreekende uitlanders, dikmaals, onbezonnen doet geloof flaan, waren, ginds en elders, zommigen door hem opgeligt, voor aanzienlyke fommen, in den waan van met een weezenlyken Prins te doen te hebben. Byster vreemd klonk, diensvolgens , veelen in de ooren , het geniet, welk zig, in de maand April, verfpreidde, dat de onderftelde Prins, om fchulden, in hegtenisfe was genomen. Zo hoog, intusfchen, lag nog den gewaanden Vorst het hart, dat hy zig verftoutte, mt zynen kerker, kennis te geeven, aan Hunne Hoog Mogenden, van den gewaanden hoon, hem aangedaan, en daar nevens, fchaamteloos, te vraagen, of hy nu, voor zynen betoonden yver en aangewende kosten, ten behoeve der Republiek, eenige vergoeding hadde te verwagten ? In zynen Brief noemde hy zig zeiven den Vriend der Republiek, den Bondgenoot van Holland. Nog hooger klom de verwondering der zulken, die, aan 's Vreemdelings voorgeeven, meer of min , het oor geleend hadden., toen zy vernamen, dat, op den zestienden der maand May, zyne opfluiting in Crimineele hegtenis was veranderd. Men hadt, 0 naa-
1786.



1785.
De Stad doet eer voorftel tot affchaffinge der ExercitieGenootfcliap.pen.
44 AMSTERDAMS III. Deel.
naamelyk, ontdekt, dat de eigenlyke naam van den gewaanden Prinfe van Albanië Stephano Zannowich, en hy een medepligtige was van eenige perfoonen, die, geruimen tyd geleeden, de Heeren Chomel en Jordan, Kooplieden te Amfterdam, voor eene aanzieniyke fomme, hadden opgelikt. Zyner misdaad bewust, en om het iot^tê ontgaan, welk hem dreigde, floeg hy, in zynen kerker, in den nacht, na den zesentwmtigften van Mai, geweldige handen aan hem zei ven.
Zeer onderfcheiden , naar gelange der verfchillende Staatsbegrippen, werdt, ten deezen tyde, geoordeeld over een voorftel , door de Afgevaardigden der Stad , ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden, gedaan, raakende de affchaffing der Genootfchappen van Wapenhandel, welke, door het gantfche Land , thans tot een zeer aanmerkelyk getal waren aangegroeid. In het voorftel, op den vyfden July , ter Staatsvergaderinge, ingebragt, werdt de noodzaaklykheid der affchaffinge van dusdanige Genootfchappen bekleed met de volgende redenen. Van de oudfte tyden af waren de Schutteryen in de Steden opgericht, met oogmerk dat zy alleen voor de rust en veiligheid zouden waaken. Door het toeftaan van andere gewapende Genootfchappen, werdt,derhaiven, te kort gedaan aan het vertrouwen, welk in den yver en getrouwheid der Schutteryen billyk mogt gefteld worden. Noodeloos was, verder, het gedoogen van dusdanige afge-
zon-



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 45
zonderde Genootfchappen, zints de Schut- 1 teryen, door de toeneemende zucht voor den Wapenhandel, in vlyt en bekwaamheid, voor dezelve, geenzins behoefden te wyken. Waar by nog kwam, het nadeel van dusdanige Genootfchappen, voor de byzondere belangen van derzelver Leden, naardien hunne werkzaamheden aanleiding gaven tot verzuim van beroep en tot onnoodige kosten, en dus , op den welvaart hunner huisgezinnen, een verderflyken invloed hadden. Hier by kwam nog eene gegronde vreeze, geftaafd door de ondervinding, op zommige plaatzen, dat de byzondere gewapende Benden nadeelig waren voor de goede harmonie, rust en eensgezindheid onder de Burgers en Ingezeetenen, naardemaal de Stedelyke Schutteryen eenige reden tot misnoegen zouden kunnen opvatten, als of men op derzelver bekwaamheid , getrouwheid , yver, welmeenendheid en waakzaamheid, voor het welzyn en de veiligheid der. Steden en Regenten, geen genoegzaam vertrouwen ftelde. By alle deeze redenen, welke, op zig zelve, als voldoende werden voorgedraagen, ter vernietiginge van de meer gemelde Genootfchappen van Wapenhandel, afgefcheiden van de gewoone Schutteryen, voegden de Afgevaardigden nog deeze bedenking „ dat het genoegzaam waereldkun„ dig was, hoe zodanige Genootfchappen „ niet fchrooraden, zig te bemoeien met de „ hertelling der publieke zaaken , en met de „ binnenlandfche oneenigheden: zo verre,
„ dat
1786.



ï;8.
Verzoek-
fc'irift tegen het Zenden vaa
„ geene de minfte bevoegdheid hadden; „ het geen niet dan verwarring konde „ verwekken , en ftrydig was met alle „ goede j orde en gefteldheid van Regeert ringe." Om alle deeze redenen waren de Afgevaardigden gelastigd, aan Hun Ed. Gr. Mogenden, voor te draagen, en ten fterkften aan te dringen, dat, voortaan, de meer gemelde Genootfchappen van Wapenhandel niet behoorden toegelaaten, en die reeds waren opgericht, voor vernietigd moesten verklaard worden. Onder de wyd van een loopende begrippen, welke thans 's Lands Ingezeetenen verdeelden, en onder de vryheid in het beoordeelen, welke de Schryvers der dagelyks uickoomende Schriften zig toeeigenden, konde het niet uitblyven, of een Voordel, dus ftrydig met de heerfchende denkwyze der Natie, zo dra het rugtbaar werdt, moest van eene reeks van aanmerkingen agtervolgd worden.
Wat hier van zy, van de gegrondheid der waarneeminge, in het boven gemelde Voorftel, makende de meer en meer toeneemende bemoeijingen met de openbaare zaaken, vernam men, in de maand Augustus,
46* AMSTERDAMS III. Deel.
„ dat zy, by Rondgaande Brieven, of Be„ kendmaakingen in de Nieuwspapieren, „ zogenaamde Stedelyke of Provinciaale „ Vergaderingen beleiden, en pointen van „ Befchryvinge rond zonden , inhouden„ de voorftellingen, tot befchikking der „ publieke zaaken, die niet dan zeer be„ denkelyk konden zyn, ert zig aldus aan„ matigden een gezag, tot hec welk zv



XXXI.Boek. Geschiedenissen. &7
tus, hier ter Stede, twee in 't oog loopende voorbeelden. Het eerfte was, een Verzoekfchrift, van een goed aantal Burgers, aan Hun Ed. Gr. Mogenden, tegen het zenden van Krygsvolk naar de Gelderfche Steden Hattem en Elburg, welke, als zig niet kunnende voegen naar den wil <to Staaten van het Gewest, met den ge-
wapenden arm gedreigd werden.
Het ander voorbeeld was, eene ftaatelyke ; byeenkomst, van negenenzeventig Regen-, ten uit onderfcheidene Gewesten en Steden, , in Augustus gehouden, ter raadpleeginge over de belangen des Vaderlands. Uit den fchoot deezer Vergaderinge werdt, zedert, «rebooren, een Gefchrift, welk naderhand zeer veel gerugts verwekte, onder den naam van Acte van onderlinge Verbintenisfe tusfchen Vaderlandlievende Regenten, ter handhaavinge der Republiekeinfche Coirïïitutie. De onderwerpen, in deeze zamenkomst verhandeld, en ter handhaavinge van welke de Leden zig onderling verbonden, waren: „ De vernietiging van alle volftrekte Ariftokratie, of Adel- oi *a-
' milieregeering; Het bepaalen van
„ eene volftrekte Volksregeeringe, nevens „ de invoering van eene billyke Volksver„ tegenwoordiginge; — de handhaavmg van het Stadhouderfchap, overeenkom„ ftig met de Regeeringsgefteldheid dee„ zer Landen; — en, eindelyk, de hand„ haaving van den Hervormden Gods' dienst, behoudens eene billyke Vryheid M „ van
1786.
krygsvolk
naar Hattem en Elburg.
Acte van Verbintenisfetusfchen Vaderhui dliavendeRegenten.



48 AMSTERDAMS III. Deel.
1786.
Befluit der Stad, wegens het zenden van KrygsvolknaarHattem en El- ' burg.
„ van openbaare Godsdienstoefeninge voor „ andere Gezintheden Ck). "
Een gunftig verhoor, ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogenden, vondt het verzoek der Amfterdamfche Burgers, gerugfteund door den aandrang hunner Stads Regenten, raakende de twee gedreigde Gelderfche Steden. Het gedrag der Gelderfche Staaten en van Zyne Hoogheid, om deeze Steden, door dwang van den gewapenden arm, tot hunne maatregels over te haaien, afkeurende , was de Vroedfchap van oordeel, en deedt, als een. Raadsbefluit, ter Vergaderinge van Holland inbrengen, dat aan den Kapitein Generaal moest worden afgevraagd, eene klaare en rondborftige opgave van deszelfs perfoneele denkwyze, over de geweldige maatregelen, door de Gelderfche Staaten, tegen de Steden Hattem en Elburg genomen, en voorts, aan gemelde Staaten, te kennen gegeeven het ongenoegen van Holland, over het gebruik maaken van Troepen van den Staat, tot bedwang van Burger-Regeeringen en Burgeryen; met vermaaning om' van zodanige gewelddaadige middelen af te zien, midsgaders de aanbieding van de bemiddeling deezer Provincie, tot het byleggen der openftaande Eefchillen : alles onder bedreiging, van het aanwenden van kragtdaadige middelen, in
ge.
(k) De Acte zelve, en 'c verder verhandelde in deeze lycenkomst, worde uitvoerig verhaald in het Btrterd Nêdcr. and, D. XI. bl. 37. enz.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 49
gevalle van weigeringe, ter handhaavinge van de Unie en van de regten van s Lands Ingezeetenen. .
Gemoedigd door dusdanig eene denkwyze van den Agtbaaren Raad, hoewel het bovenftaande Befluit nog niet algemeen rugtbaar was , vondt zig een goed aantal Burgers, Leden des Genootfchaps van Wapenhandel, opgewekt en gedron¬
gen , om, aan de benarde Steden, hunnen byftand te betoonen. In volle wapenrusting namen ze de reize aan naar Gelderland, om aldus kragtdaadig te onderfchraagen de hulp en onderftand, zo in geld als krvgsnoodwendigheden, derwaarts afgefcheept. Geene baate deedt alle deeze hulpbieding. Hattem en Elburg werden, door Krygsgeweld, bemagtigd , en van de meeste Ingezeetenen verlaaten. Veelen van dezelve vloogen in de armen van het weldaadig Amfterdam. Eene geldverzameling ter voorzieninge in hunne meest dringende behoeften, leide den grond tot een Vaderlandsch Fonds, met welks oprichting en beftuuring zig eenige ^aanzienlyke Ingezeetenen belastten, en t welk, zo als het Programma luidde , dienen moest, „ het zy tot aanmoediginge van den onontbeerlyken Burgerwapenhandel; het zy ter fchaêvergoedinge van " zuike braave Leden der Maatfchappye, " die, in de kragtdaadige bevordering van A de voornaamfte en gewigtigfte belangen des Nederlandfchen Volks, zo in hunne " perfoonen , als vrouwen en kinderen, " XIX. Stok. D on'
1786.
Eenige Burcers trekken uit naaf Gelderland.



1786.
Zorga voor da veiligheid der Stad.
50 AMSTERDAMS III.Deel.
„ ongelukkig, vervolgd of benadeeld mog„ ten worden; het zy tot bevorderinge „ van zulke middelen, als noodig zouden „ geoordeeld worden, tot weeringe van „ alle foorten van overheerfchinge en ge„ weid." (I)
Onder dit alles hadden zig eenige Ge. lastigden van den Burger - Krygsraad ver* voegd, by Hun Edele Groot Agtbaarheden, om dezelven onder het oog te brengen, het gevaar, welk, onder de vryheid, die men zig, in Gelderland, veroorloofde, de Provincie Holland, en, veelligt, ook onze Stad, boven het hoofd hing, 't en zy men, daar tegen, by tyds, op zyne hoede ware. Geen ander gevolg, nogthans, hadt deeze Bezending, dan een Befluit, om de Schuttery, zo wel by dag als by nacht, Wagt te doen houden; als mede , het benoemen van Heeren Kolonellen en vyf Kapiteinen, om op de noodige middelen, ter beveiliginge der Stad, te raadpleegen.
Hadt het Genootfchap van Wapenhandel de zaak van Hattem en Elburg zig aangetrokken , Naarden en Utrecht , welke thans, zo als men onderftelde, eenig gevaar dreigde, oordeelde het, aan hun lot, niet te moeten overlaaten. In den optogt, egter, naar de eerst genoemr de Stad, werden de Leden, onder weg, te raade, dien te ftaaken. (m). Met
dit
(0 Zie Beroerd Nederland, D. XI. bl. es. C»0 Aldaar, bl. 56 en 61.
Uittogtan nasr Naarden en Utrecht.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 51
die alles bleef het Genootfchap , by veeJen, in een kwaaden reuk. Een duidelyk bewys daar van befpeurde men, ter gelegenheid van het uittrekken naar buiten van eene Kompagnie Burgers, verzeld van eenige van deszelfs Leden, ter gezamentlyke verrigtinge van den Wapenhandel. Aan de Poort ontvingen de Burgers, van de wagthoudende Soldaaten , de gewoone Krygsgroete, doch niet de Leden des Genootfehaps. De Bevelhebber , gevraagd naar de reden van deeze onderfcheidinge, gaf tot antwoord , hier in de bevelen te volgen, die hem gegeeven waren.
In de fchorzing van den Heere KapiteinGeneraal , waar toe, in de maand September, ter Staatsvergaderinge, beflooten werdt, hadt ook de Meerderheid derVroedfchap van onze Stad bewilligd. Als een Raadsbefluit, was ter tafel van Hun Ed. Gr. Mogenden voorgeleid, „ dat zyne „ Hoogheid, niet alleen in het tegenwoor-
dige tydftip, maar , zonder eenige tyds„ bepaaling, in deszelfs waardigheid van „ Kapitein-Generaal, moest worden opge„ fchort, en dezelve , voortaan, geene „ Krygsampten, by de Troepen, ftaande „ ter betaalinge van Holland , zoude te „ begeeven hebben."
Eene beweeging, die, in de tegenwoordige gevleidheid der Stad. veelligt, verre uitziende gevolgen konde gehad hebben, gebeurde op den twintigften van de meergemelde maand September. Voor het huis eens Volkhouders, of zo genaamden CeelD a koo'
1786.
De Stad bewilligt in de Schorzing van den KapiteinGeueraal.
Geweld
aan
het hui» eens Volkhouders.



Sa
AMSTERDAMS III. Deel.
1786.
koopers, in de Binnen - Bameromerftraat, verzamelde, in den avond, tusfchen vyf en zes uuren, eene groote menigte Vaarensvolk. De reden hunner zamenrottinge was, omdat aldaar twee hunner makkers, met geweld , werden vastgehouden. Zy eischten derzelver loslaating , met bedreiging, ia gevalle van weigeringe, bet huis te zullen onder den voet haaien. De Volkhouder , aan eisch en dreigementen, doove ooren flaande, kwam men, wel haast, tot daadelykheden. Door de ingeflagene glazen en opengebrokene Luiken baande men zig eenen weg naar binnen, alwaar, voorts, de beste huisgeraaden, porceleinen, bed' den, alles aan de fchendzieke woede werdt opgeofferd. Eene Kompagnie Burgers, gewapenderhand , toefchietende , deedt den hoop verftuiven, en maakte een einde aan deeze opfchuddinge.
Onder de gefchillen , partyfchappen en verdeeldheden, welke thans den Staat beroerden, werdt, ter Vergaderinge van Hun Ed. Gr. Mogende, van wegen deeze Stad, een Voorilag gedaan , die, ware dezelve aangenomen en volvoerd, zeer veel onaangenaams verhoed , en de heilzaamfte gevolgen konde hebben voortgebragt. Het Voorftel, over 't geheel genomen, dienende ter dempinge van de inwendige verdeeldheid der Republiek, bepaalde zig, in de byzonderheden, om de Stad Utrecht te beweegen, zo tot het aanneemen der aangeboodene Bemiddelinge, als om, ten einde den weg ter verzoeninge gemaklyker te
maa-
Voorflag ter byIeggingeder gefchillen.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 53
jnaaken, aan de Staatsleden, te Amersfoort vergaderd, een vryen toegang en hertogt in- en uit de Stad te verleenen; om, voorts, de Staaten van Gelderland, by herhaaling, te vermaanen tot het aanneemen van de bemiddelinge; om, wydefs, eene Commisfie uit de Bondgenooten te benoemen , ter vereffeninge van de oneenigheden, tusfchen zommige Provinciën ontftaan; en, eindelyk, om de grenzen der uitvoerende Matrt te onderzoeken en te bepaalen («>
178Ö.
Adresren ,
door een groot getal Ingezeetenen ingeleverd.
Van de meer en meer toeneemenae De-, moeijingen der Landzaaten, met zaaken, < het algemeen beftuur raakende, zag men, ' ten deezen tyde,twee voorbeelden in onze ; Stad. Het eene werdt vertoond, in een Adres, aan Hun Ed. Gr. Mogenden, en behelsde een verzoek , om de daadelyke toebrenging van hulpe en byftand, aan de gevlugte Burgers en Ingezeetenen van Hatfem en Elburg toegezegd. Het ander Gefchrift, onder den naam van Dank-Adres, zedert, vermaard, behelsde niet zo zeer een verzoek, als eene betuiging van genoegen en dankbaarheid , aan 's Lands Staaten, over derzelver betoonden yver, in het tegenftaan van maatregelen , ingerigc öm de Burgeryen der Steden, die, zo als zy meenden, op gronden van Regt, haare Vryheden zogten te verdeedigen, door den gewapenden arm te verfchrikken , en tot onderdaanigheid te noodzaaken. Onder
f,0 Het leezenswaardig Voorftel is te vir.den in het Be. rurtl Nedirtani, V. XI. bl. 62 enz.
D 3



178Ó
54 AMSTERDAMS HL Deel.
het eerde Adres las men ruim vierëntwintighonderd, onder het ander meer dan zestienduizend naamen. Niet volkomen eensgezind was men, intusfchen, in den Raad, over deeze gedraagingen der Burgerye. Ook wil men, dat, om zo veele perfoo» nen over te haaien tot het tekenen van hunne hand, zomtyds, wegen waren ingeflagen, die het licht niet verdraagen konden (V).
Onder den kwynenden Maat, waar in zig de Nederlandfche Oostindifche Maatfchappy, thans, en al zedert eenigen tyd, bevondt, ontving men, in den afloop deezes jaars, eene nog meer ontzettende tyding, dan het voorval, in meer bloeiende tyden , zou veroorzaakt hebben. Het Schip Barberileyn, naar China beftemd, en binnen boord hebbende eene aanzienlyke fomme aan gereede penningen, was, op den vyfentwintigften November, van de Ree van Middelburg, in zee geloopen. Behalven het gewoone Bootsvolk , bevonden zig, op deezen bodem honderdvyftig Soldaaten , van het Franfche Regiment van Luxemburg t die als Pasfagiers de reize zouden doen, om in de Oostindiën gebruikt te worden. Verwittigd, op de eene of andere wyze, van den fchat, die zig binnen boord beimndt, en daar op verlekkerd, verwekten ieeze, twee dagen na het vertrek van de
Ree,
C<0 OiaftaDdig wordt het voorgevallene. Wer omtrent, verM*d w s htrotrd Ncdv'anJ, D. XI. N. 67. ena. H« )auk-*<tra is aldaar msgtfyks te Uczen.
Tyding wegens het aflüopenvan een Schip dsr O. I. Maatfcliappy.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 55
Ree , een gevaarlyken opfland. Na zig van ; de Geweerkiscen meester gemaakt, en zwaare dreigementen, aan de Scheepsbevelhebberen te hebben ui tgeflagen, indien dezelve ee.
nigen weeriland booden, verzekerden zig de muitemaakers van de Geldkisten, en braken vier van dezelve open; waar op eenigen, zo ras zy de Kust van Engeland ontdekten, met eene goede fomme, in de ScheepsBavcas, naar wal vlugtten. In deezen ftaat kwam het Schip Barberfleyn, op den achtentwintigiten, op de Ree van Duyns, voor anker. De Kapitein van een Engelfchen Kotter, hier insgelyks geankerd, den onraad verneemende, zondt, ftraks, gewapende Sloepen uit, die, gevolgd door de Sloepen van een anderen Kotter , negenenzestig der muitelingen bemagtigden, en voorts gevankelyk naar den wal voerden. Van de zulken, wien het gelukt was, wal te bereiken, werden ook eenigen agterhaald, en de penningen, by hen gevonden, aan den Oostindifchen Kapitein van Vlaanderen ter hand gefield. Van het eerst verfpreide gerugt, als of verfcheiden Gezagvoerders op het Schip, door de handen der plonderaaren, gefneuveld waren,
verftondt men,eerlang, de ongegronaneio.
Hadt een groot gedeelte der Amflerdamfche Burgerye, tot nu toe, niet onduidelyk aangekondigd, deseelfs verlangen, om deel te hebben aan hetalgemeene befluur, dit bleek nog meer, reeds in den aanvang des altoos gedenkwaardigen jaars 1787; jaar, welks gebeurtenisfen, zo in onze
78É.
1787.
Voort-
i<ang der Stedelyke beweegingea.



i?87.
eeni-
(?) He; bedoelde Werk, bekend by den tytel- De Be toerunw de AWfc* Nederlanden , Ln den 7a,re .x>Ó W op den tege^vordtgen tyd, beflaat 12 dunne Deel-ies in Octavo; de wee larf* bandelen eeragiyk over onze £ »*
56 AMSTERDAMS III. Deel. , Stad als elders , veelen op verfchillende aandoeningen te ftaan kwamen, en die, ook by het laate nageflagt , onderfcheiden zullen beoordeeld worden. Een te uitgebreid vak, in de Befchryving der Stad, zou een omftandig verhaal van alle het voorgevallene , in dat tydperk, beflaan. Daarenboven is 'er een verhaal voorhanden, van de opfchuddingen en beweegingen , geduurende den loop des gemelden jaars, met genóegzaame naauwkeurigheid en onpartydigheid opgeileld, op 't welk wy, meer dan ééns, ons reeds beroepen hebben. Wy zullen ons dan vergenoegen, met het zaaklyke te melden, en, tot nader berigt, wegens de omftandigheden , onze Leezers derwaarts wvzen q>). j Boven hebben wy verhaald, hoe onze Stad, ter bylegging der gefchillen, eenen Voorilag hadt gedaan, ter Vergaderinge van Holland, onder andere, behelzende een onderzoek en bepaaling van de Grenzen der Uitvoerende Magt. De Regeering van de Stad Haarlem , deezen Voorflag , in allen deele, toevallende, hadt, zedert breedfpraakig daar op aangedrongen. In onze Stad hadt men daar van geen berigt ontvangen , of men maakte ftraks zyn werk, om de zaak yverig door te zetten Behalven de Burger-, beflondt 'er, zints
Verzoek-
febrifc omtrent hetVoorftel van Haarlem.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 57
eenigen tvd, ook eene Vaderlandfche Sociëteit, die, nevens eene menigte andere aanzienlyke Ingezeetenen, ook verfcheiden Regenten, onder haare Leden telde. Te zamen iloegen ze de handen m elkander, om een Verzoekfchrift ter tekeninge te doen voorleggen, aan Burgemeesters en Raaden, tot onderfteuninge van den Haarlemfchen Voorflag; die, behalven het ftraks gemelde , verder aandrong op het benoemen van eene Commisfie, tot het onderzoek van de thans zo algemeen aangevoerd wordende bedenkingen, omtrent eene algemeene Volksvertegenwoordiging welke, volgens de gefteldheid van dit Geraeenebest, zou behooren plaats te hebben. Met dit Verzoekfchrift, onder t welk men, eerlang, ruim drieduizend naamen las , vervoegden zig eenige Afgevaardigden der beide Sociëteiten by Heeren Burgemeesteren; die hun, in eene tweede byeenkomst, tot antwoord gaven, dat op het Verzoekfchrift, in de Vroedfchap, een gunftig befluit was gevallen , en men hetzelve reeds naar 's Graavenhage hadt gezonden. . , , ,
Een andere Voorflag, insgelyks door ae Stad Haarlem, ter Vergaderinge van Hun Ed Gr. Mogenden gedaan, vondt mede een gereeden byval hier ter Stede. Dezelve betrof de verfterking der Krygsbezettinge in 's Hage, in de onderftelling en vreeze, dat de Hooge Vergadering, thans, in de Hofplaats, niet volkomen veilig was. Het onderfteunen van deezen Voorflag mm £) 5 thans
1787.
verdoen o,n de Verfterking der Haagfcne Bezetting.



53 AMSTERDAMS III. Deel.
thans de Krygsraad op zig. Zestig Bevelhebbers, van onderfcheiden rang, hebbende aan het hoofd den Kolonel is aak van goudoever, vervoegden zig, op den eenentwintigften February, in Burgemeesterskamer, en deeden, door den Kapitein gale isaac gales, een Adres voorleezen, welk zy, vervolgens, door hen allen ondertekend, overleverden, met verzoek om in de Vroedfchap gebragt te worden. Burgemeester hooft gaf, aan dit verzoek, itraks, zyne toeltemming. Burgemeester dedel fchortte dezelve op, zeggende , vooraf te zullen overleggen , of het Gefchrift ter tafel der Vroedfchap be* hoorde te worden voorgeleid (q).
Hoewel merkelyk gerugts verwekkende, geen noemenswaardig , egter, waren de dus lang voorgevallene bemoeijingen in vergelyking van die van Maandag, den zesëntwintigften February. Twee dagen te vooren was in de Vroedfchap gehandeld, over het bewilligen in de Buitengewoone' Middelen, voor het thans loopende jaar, en over de verfterking der Haagfche Krygsbezettinge. Het eerfte was toegeftemd, doch met in agtneeming van de noodige bezuiniginge van 's Lands Kas;ten welken einde men voorfloeg, het verminderen van de onkosten van het Cordon, welk, ten aeezen tyde, om de Provincie Holland was getrokken, en het afdanken van het Legioen van den Rhyngraave van salm.
'Ge-
(f) Zie Btmri Keietlani, D. SI. bl. »(> enz. *
Beweegingenten Stadhuize.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 59
Gelyk alle Lands en Scedelyke raadpleegineen, thans , fpoedig uitlekten, dus kwam
ook, wel haast, het uitgebragte berigt tot Kennisfe van de Leden der beide Sociëteiten, en die van den Krygsraad. Reeds op Zondag avond was het befluit genomen , om daar tegen, 's anderendaags, een Vertoog in te leveren. Eene aanzienlyke menigte , op den berugten Maandag, by tyds, op het Stadhuis zamengevloeid, verzogt den Burgemeester hooft, onder het gaan over de Burgerzaal, om deszelfs voorfpraak en befcherming. ZynWeied.Gr. Agtbaare fchraagde den moed, met de toezegging, van, des noods, voor de goede Burgery, zyn hoofd ten beste te zullen geeven. Het huis , alwaar de Vaderlandfche Sociëteit haare byeenkomften hieldt, ftondt vooraan in de Kalverftraat, eenige huizen van den Dam. Hier verzamelden bykans honderd Leden van den Krygsraad, allen in Uniform gekleed. Met den Kolonel goudoever aan 't hoofd (want de vier overigen Monden in andere begrippen) namen ze, in den voormiddag, gang naar het Stadhuis, gevolgd van een aanzienlyk getal Leden der genoemde Sociëteit. Al wederom door den mond van den Kapitein gales, deeden ze , in Burgemeesterskamer, eene uitvoerige Memorie voorleezen , flaande op het bovengemelde Rapport van den Agtbaaren Raad, en eenige andere (lukken, het algemeene welzyn betreffende. Niet even eens werdt deeze Memorie, by Heeren Burgemeesteren, opgenomen. De Heer hooft
be~
l7o7.



1787.
6o AMSTERDAMS III. Deel.
betuigde, terftond, daar over zyn genoegen; doch de Heer dedel verklaarde, zyn gevoelen te zullen voorbrengen in de Vroedfchap, welker Leden, {taande deeze onderhandeling, vast by een kwamen. Veel ging 'er om, zo in de Raadzaal, als onder de zamengevloeide Burgers. De Vroedfchap fcheidde, zonder een bepaald befluit, dan alleen om, nog dien zelfden avond, andermaal , te vergaderen. Terwyl de Burgerzaal weergalmde van het gejuich Lang leeve Vader Hooft! terwyl deeze, voor eene poos, zig naar zyne wooning willende begeeven, naar zyne Koets werdt gedraagen, ondervonden twee andere Burgemeesters, de Heeren dedel en beels, eene onbetaamelyke behandeling. Uit vreeze, dat deeze Heeren , eens vertrokken zynde, niet wederom zouden te rug keeren, noodzaakte men hen , op het Stadhuis te blyven. Op de aanbieding van eenige Burger-Bevelhebberen, aan den Heere dedel, om hem, langs eenen bedekten Trap, tot aan zyne Koets te geleiden, gaf hy, moedig, tot befcheid, „dat hy deHee„ ren voor derzelver aanbieding bedankte, „ en dat hy, langs den Grooten Trap, op „ het Stadhuis gekoomen zynde , ook „ wederom langs denzelven zoude aftree„ den;" keerende voorts te rug naar Burgemeesterskamer, om de byeenkomst der Vroedfchap af te wagten. Deeze vergaderde ten half zeven uuren. Bykans drie nuren verliepen 'er , eer zy tot een bepaald befluit kwam. Dit viel uit tot ge-
nqe-



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 61
noegen der zamengevloeide fchaare. Het Legioen van den Rhyngraave zou Bezetting
houden in 's Hage, het Cordon niet verminderd, en in de Gemeene Middelen gaaf bewilligd worden. Een fchelklinkend Hoezêe was de leuze der algemeene goedkeuringe. Heeren Schepenen, egter, het voorgevallene uit een ander oogpunt befchouwende, namen in overleg, het doen van eene Afkondiging, by welke het gebeurde , op den berugten Maandag, voor eene oproerige beweeging verklaard , en een prys van drieduizend Guldens zou worden uitgeloofd, voor het aanbrengen van den eerften aanleider tot zodanige zamenrottingen. Doch deeze Afkondiging hadt geenen voortgang: deels, om de tegenkanting van den Voorzittenden en den Naast-Voorzittenden Schepen, de Heeren cornelis van der hoop Gysbertsz en diderik johan van hogendorp tot Hofwegen; deels, door het inbrengen van een uitvoerig Adres, door de Leden van den Krygsraad (r\
Gelyk de Scheeps- Timmerlieden van 's Lands Werven, welke men,hier ter Stede, Byltjes noemt, gemeenlyk geagt worden, het Huis van Oranje yverig te zyn toegedaan, dus oordeelde men ook , uit vreeze voor opfchudding, eenige voorzorge noodig, tegen den achttien van Maart, Geboortedag van Zyne Hoogheid. Men zondt, den gantfchen dag, Ronden uit op Kattenburg
(r) Zie Beroerd Nederland, d. Xt. bl. 10j enz.
Vreeze' voor den achftenMaart-
1787.



gelaaten. De Leden, gefterkt door den Kolonel g o tj d o e v e r , der thans genaamde Patriotfche denkwyze toegedaan , hadden eene nadere byeenkomst vastgefteld, te°en den eenëntwintigften van Maart, doch&de overige Kolonellén zig daar tegen gekant. Niet lang vóór den beflremden dag vervoegde zig de Heer gouoouver by Burgemeesteren , om, naar gewoonte, den Sleutel van Krygsraadskamer, op het Stadhuis , te verzoeken. Doch deeze werdt hem geweigerd, alzo Hun Ed. Gr. Agtbaarheden waren afgefproken, in het gefchil, tusfchen de Kolonellén, zig onzydig te zullen houden. Toen vergaderde de Krygsraad in de Doele, op de Garnaalemarkt, ondanks het Mandement Poenaal, door de vier overige Kolonellén, by het Hof van Holland verworven. Uit vreeze dat de Vergadering, in de Doele, van hooger hand, zoude belet worden, hadt de Burger-Sociëteit eene ruime Zaal doen gereed maaken , om 'er, des noods, de Leden van den Krygsraad te ontvangen. Daarenboven hadt zig het
Ge-
62 AMSTERDAMS III. Deel.
burg en de andere Eilanden, en gaf bevel, aan verfcheiden Kompagniën Burgers \ om, op de eerfte aanmaaning, op haare byzondere Loopplaatzen te verfchynen. Niets rustverftoorends gebeurde 'er op> deezen dag.
In den Krygsraad was , omtrent deezen tyd, merkelyke verdeeldheid ont-> ftaan. Eene Vergadering, onlangs gehouden , hadt etlyke Bevelhebbers verkoozen, doch eenige nog opene plaatzen onvervuld
De
Krygsraad vergadert in de Doele.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 63
Genootfchap Tot nut der Schutterde gewapend, om dezelven tegen overlast te dekken. Doch de beleide zamenkomst ging ongehinderd voort (f).
Zeer veel viel 'er , wederom , te doen, ten Stadhuize, op Dingsdag, den j derden April. In 's Hage was men thans bezig, met het benoemen van eene Staatscommisfie , tot het onderzoek van het tweede Lid des Haarlemfchen Voorftels, raakende eene algemeene Volksvertegenwoordiging , en deszelfs invloed op de Leden der Regeeringe. In het benoemen der Leden verfchilden de Heeren h. muilman, c. munter en f. van der
goes van de Penfionarisfen van berckel en visscher, die thans, gezamentlyk, van wegen de Stad, ter Dagvaart waren afgevaardigd. Den thans genoemden Patriotfchen Aanhang waren de Penfionarisfen , de andere Heeren den tegenoverftaanden toegedaan. Ten aanzien der te benoemene Leden hing de fchaal, in h Hage, in evenwigt. De drie Raaden , tegen den zin der Heeren va» berckel en visscher, zig gevoegd hebbende by de Ridderfchap, deeden dien overflaan , naar de zyde, in welke de thans bovendryvende Aanhang geen genoegen vondt. Zo veel misnoegens baarde de tyding hier van te Amfterdam, dat men de
herroeping der drie gemelde Heeren, openlvk , beseerde , en niet rustte , eer de
J & Raad
(o Zie Bsneti NedeiUrd, d. XI. bl. I h«
1787.
Misnoegen op de Afgevaardigden ter Dagvaart.



173?.
Aanftelling van BurgerGekonftitueerden.
64 AMSTERDAMS III.Déel.
Raad daar in hadt bewilligd (f). Met eene kleine meerderheid werdt, na lang raadpleegens, en over en weder fpreekens, daar toe beflooten.
Omtrent deezen zelfden tyd werdt, by den Krygsraad, een verzoek ingeleverd, om vier Burger - Kolonellén van derzelver posten te verlaaten. Deeze waren de Heeren frans bosboom, jan van
marselis, nicolaas warin An-
thoniesz en jan danzer nyman. Volmaakt ftrookende met den wensch en het gevoelen des Krygsraads , vondt dat verzoek gereedelyk gehoor.
Overeenkomftig met de thans heerfchende denkwyze, welke aan de Burgerye eene onmiddelyke deelneeming, in zaaken, het algemeen beduur raakende, toeeigende, moest deeze, van tyd tot tyd, met de Regeering in onderhandeling treeden. Wel haast ontdekte men hier van den belemmerenden omflag en veelvuldige ongelegenheden. Van hier dat men den inval kreeg, tot het benoemen van eenige perfoonen, uit de Burgery, om dezelve, meer onmiddelyk, te vertegenwoordigen, en met de Kollegien van Regeeringe te raadpleegen; Zy voerden den naam van Gekonftimeerden. Hun getal werdt op vyftien bepaald. Om, in der daad, dien naam te kunnen voeren.moest het blyken, dat zy, tot hun bedryf, waarlyk gelastigd waren, door een getal Burgers en Ingezeetenen,
groot
CO Zie Beroerd Nederland ,D. X{. bl. 152.
Vier Kolonellénworden afgezet.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 65
groot genoeg om hun den naam van Volksvertegenwoordigers te doen draagen. Ten dien einde kwam, in de maand April, het befaamde Gefchrift in 't licht, onder den naam van ABe van Qualificatie, en werdt, alomme, ter tekeninge voorgeleid. Veel werks deedt men, om tekenaars te vinden. Tusfchen de vyftien en zestienduizend naamen las men , binnen weinige weeken , onder het Lastfchrift. Daar
mede gefchraagd, traden de Gekonltitueerden , fpoedig , in het bewind (u).
Onder dit alles zat men, aan de andere zyde, geenszins {lil. Om den Patriotten tegen te werken, richtten de anders denkenden eene Sociëteit op, in de Herberg de Keizerskroon , waar van de naam van Oranje-Sociëteit de bedoeling genoegzaam aankondigde. Een Lid van Regeeringe hadt het hoofdbeftuur ; verfcheiden Regenten en andere lieden van aanzien waren 'er Leden van.
Ter gelegenheid van het Raadsbeiluit, raakende de Vroedfchappen muilman, munter en van der goes, boven vermeld, hadden deeze Heeren aan zig gehouden , het te werk {lellen van zodanige middelen, ter hunner zuiveringe, als zy, ten eigen oirbaare, geraaden zouden vinden. Van de voorbehoudene vryheid maakten zy gebruik, omtrent het midden van
April,
00 Men vindt de Me van Qualificatie, en een veihaal van het daar by vooraevallene, nevens de naamen der Gekonftitueerden, in 't her. Nederland, O. XI. bl. 177, enz.
XIX. Stuk. E
1787.
Oprichting van eene Oranje-
Sociëtcit.
Protest der Heeren
MUILMAN,MUNTER en v. D. GOES.



66 AMSTERDAMS III. Deel.
April, door het inleveren, in de Vergaderinge der Vroedfchap, van zeer uitvoerige Aantekeningen, welke zy voorts aan Hun Ed. Gr. Mogende zonden. De hoofdzaaken , in de Aantekeningen beweerd, waren, een betoog van letterlyke voldoeninge aan den Last, door den Agtbaaren Raad aan hun gegeeven; als mede, dat zy, zonder behoorlyk onderzoek van zaaken, veroordeeld waren.
Aantekeningendaar tegen.
INiet onbeantwoord bleeven deeze Aantekeningen. Kort werden zy op de hielen gevolgd van die van Burgemeester ho oft, en zulke Leden van den Raad, die met zyn Ed. Gr. Agtbaare in de zelfde begrippen ftonden. Daarenboven zag men, ten zelfden tyde, waereldkundig worden een Gefchrift van de Burgemeesteren dedel en beels, en verfcheiden andere Leden van den Raad, behelzende een naderen aandrang der redenen van de meer genoemde Heeren muilman, munter en van der goes, en van het wederregtelyke des befluits, ten hunnen opzigte genomen. Jammer ftondt het dus in den Amfterdamfchen Raad gefchapen , daar deszelfs aanzienlyke Leden dus onderling verdeeld waren , en elkander, met Aantekeningen en Tegen-Aantekeningen , te keer gingen (V). De Burgery nam deel in deeze verdeeldheid ; dag aan dag werden de gemoederen meer verwyderd.
Niet
f» Alle de boven gemelde Gercliriften zyn te vinden in 't Beroerd Nederland, D. XI. bl. 183, enz.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 6>
Niet lang leedt het, of men begon, onder de Gemeente, te fpreeken van het afzetten i van eenige Leden der Vroedfchap. Door i middel van een heimelyk geftrooid Gefchrift , getyteld het Verraad Ontdekt, • roeide men hier onder, om de gemoederen, reeds hoog opgezet, nog verder op te winden. Men noemde daar in eenige Regenten, en droeg dezelve voor, als onwaardig om te zitten op de Stoelen der eere en der agtbaarheid. Wel haast zag men Afgevaardigden van den Krygsraad ten Stadhuize verfchynen, met een Declaratoir, dringeni de op het daadelyk verlaaten, van eenigen , i van derzelver Raadsposten, welke zy thans by naamen noemden. Het waren de Heeren
Mr. frederik alewyn, Mr. w. g.
dedel Salomonsz, Mr. johan graafland Pietersz, Mr.marten adriaan
ibeels, hendrik muilman , c o rinelis munter, Mr. nicolaas calkoen, frank van der goes,
:en Mr. a. j. c. lamp sin s. Na veel over en wederfpreekens, werdt, eindelyk, iaan het verzoek voldaan, en den afgezette :Raaden, door eenen Notaris en Getuigen, :deswegen , eene Infinuatie thuis gezonden. (Zo min onder de Gemeente, als ten Stad^ huize, vondt, egter, deeze veel gewaagde "ftap geene algemeene goedkeuring. In een [Gefchrift, ten deezen dage, heimelyk geiftrooid, verzette men zig tegen de gehoucdene handelwyze. Waren dé afgezette Heerren fchuldig , merkte de fteller aan, zy vverdienden ltraffe ; doch, eer deeze aan E 2 hun
1787.
Afzetting
van nepen Raaden.



6*8 AMSTERDAMS III. Deel.
dat de keuze was gevallen op de Heeren
Mr. johan pieter farret, pieter constantyn nobel, johan philip
du quesne, Heer van Bouchen, Mr.
nicolaas asschenbero, Mr. jacob anthony de roth, balthazar orth, jan gol van frankenstein,
leonard rutgers Junior en Mr.
hendrik weveringh. Tot Kolo-
nellen, in de plaats der verlaatenen, waren , omtrent dien zelfden tyd, aangefteld de Heeren Mr. d. j. van hogendorp van Hofwegen , Mr. j. a. de r o th, huibert bastert en antony meynts. De tweede genoemde tot Raad zynde aangefteld, verving, naderhand, deszelfs plaats de Heer iperus wiselius.
Over-
O) Zie Beroerd Nederland, d. XII. bl. i. enz.
hun geoeffend werdt, moest, by een geregtelyk onderzoek , hunne misdaad blyken. Daarenboven vervoegde zig een aantal van elfhonderd Ondertekenaars aan den Agtbaaren Raad , met een Gefchrift , waar in zy hun ongenoegen verklaarden over den ftap der Gekonftitueerden, in de bewuste Afzetting, zonder, alvoorens, hunne Lastgeevers opgeroepen, en derzelver gevoelen te hebben ingenomen (V).
Weinige dagen verliepen 'er, zedert de Afzetting, of de Vroedfchap hieldt eene Vergadering , ter verkiezinge van nieuwe Leden. Aan eenige Afgevaardigden, uit den Krygsraad en de Gekonftitueerden, ten Stadhuize verfcheenen, gaf men kennis
'Er
worden nieuwe Raaden en Kolonellénverkoozen.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 69
Overeenkomflig met de heerfchende denkwyze van den Agtbaaren Raad, waren nu ook de befluiten, die door denzelven genomen werden. Na dat, in eene Vroedfchapsvergadering , de voorflag was gedaan, om de uitgetrokkene Genootfchappen , naar Utrecht en elders, als mede de zo genaamde Vrycorporisten, in foldy te neemen, en het Burger-Defenfieweezen op
een beter voet te brengen, nam men, in eene andere zamenkomst , het befluit, „ door Afgevaardigden der Stad, ter Ver„ gaderinge van Hun Ed. Gr. Mogende, „ mede te werken, tot het beraamen van „ een behoorlyk Plan , om de Burger,, wapening op een vaster en regelmaati„ ger voet te brengen, ten einde dezelve, „ van nu aan, en in 't vervolg, tot meer„ der en weezenlyk nut, tot zekerheid en „ verdeediging van den Lande, zoude kun„ nen dienen ".
Hoe veel 'er, intusfchen, aan ontbrak, dat de Afzetting der oude , en de Verkiezing der nieuwe Raaden , de algemeene toeftemming der Vroedfchap hadt weggedraagen , bleek uit een uitvoerigen Brief, een weinig na het midden der maand Mai, aan Hun Ed. Gr. Mogenden gefchreeven, door een aantal van zestien Leden, de meeste van welke, geen deel willende hebben aan het bedryf der overige Leden , op den berugten dag , de Vergadering niet hadden bygewoond. Hec oogmerk deezer Misfive , was, een verhaal van het gebeurde, nevens een betoog E 3 van
1787.
Befluit der
Vroedfchapraaken de de Burger-Wapening.
Brief van zestien Raaden ian de Siaaten.



1787.
70 AMSTERDAMS UI Deel.
van de onwettigheid der genomene befluiten (ar).
De Heeren dedel en beels, hoewel van hunne Raadsplaaczen verlaaten, bekleedden, egter, nog de Burgemeesterlyke waardigheid. De Heer pieter cliffort, met aanhoudende lichaamsongefteldheid zukkelende , verfcheen nimmer ten Stadhuize. De Heer hooft, alléén flaande, hadt dus, onder de heerfchende gefchillen, meestal de minderheid. Dit gaf aanleiding, aan twee Leden van den Raad, tot het doen der volgende voorflagen : „ Of men, voortaan, de Vroedfchap niet „ zoude beleggen buiten kennisfe van Bur„ gemeesterskamer , en of men niet alle „ weeken bepaaldelyk Vroedfchaps-Verga„ dering zoude houden, en wel op Dings„ dag voormiddag ; verder, dat één of „ meer Leden eene Vroedfchaps-Vergade„ ring zouden kunnen beleggen, in drin„ gende zaaken, en andere gewigtige voor,., koomende omftandigheden; en dat ook, „ voortaan, wanneer, uit de Vroedfchap, ,, eene zaak in Commisfie was gefield, de„ zelve niet meer in Burgemeesterskamer „ zoude koomen, maar onmiddelyk naar j, 's Hage, of daar het behoorde, gezon-
den worden". Men ging nog verder. 'Er werdt in beraad geleid, „ of men „ den Burgemeester dedel, wanneer het ,j zyne beurt zyn zoude om voor te zit„ ten, wel erkennen zoude in de Vroed-
„ fchap".
(xj Zie Nieuwe Nedeil. Jaarboeken, 178/, bl, 1030.
Voorflag wegens de Burgemeesters
Dedel en Beels.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 71
„ fchap ". Doch omtrent dit alles kwam men tot geen vast befluit.
Heeren Gekonftitueerden,hoe veel werks ook binnen de Stad om handen hebbende, bepaalden, egter, hunne verrigtingen niet tot de Stedelyke aangelegenheden. In eenen Rondgaanden Brief, aan de drie Overysfelfche Steden, als mede aan de Stad Groningen, vermaanden zy derzelver Burgeryen , „ om andere, en wel zodanige Af„ gevaardigden ter Vergaderinge van deAl„ gemeene Staaten te zenden, die in het „ Staats-Systema van Holland, in 't toe„ koomende , medewerken , en hetzelve „ zouden helpen onderfteunen". Aan de Staaten van Holland leverden de zelfde Gekonftitueerden een Advis over, inhoudende een verzoek: „ Dat Hun Ed. Gr. Mogen„ de mogcen goedvinden, in hoogstderzel, ver hartelyk en heilzaam Syftema, tot „ handhaavinge van het Verbond der Unie, „ byzonderlyk met opzigt tot de befcher„ minge van onderdrukte Bondgenooten, „ daar by beloofd, op het kragtigfte voort „ te werken , dat Hoogstdezelven deeze , Provincie meer en meer mogten in ftaat
ftellen tot noodige verdeediginge ; en, „ daarenboven, om ingeval van nood, zo „ wel door de Militie, als door de gewa„ pende Burger-Corpfen, onze onderdruk„ te Bondgenooten, kragtdaadigen byftand „ te kunnen verleenen, en zig in geene „ bemiddeling in te laaten, dan op zulke „ vastgeftelde voorafgaande voorwaarden, „ waar door de Stad Utrecht daadelyk teE 4 „ gen
1787.
Brief van Gekonftitueerden.



1-787.
Acte van Qualificatie op de Oranje- Gekonftitueerden.
Zvvaare plondenngen.
72 AMSTERDAMS III. Deel.
„ gen den geweldigen aanvul der Mili„ tairen volkomen konde beveiligd zyn en „ blyven ".
Matigden zig dus de thans genoemde Patriotten zeer veele vryheden aan , het zelfde regt meenden ook te hebben die van hun in denkbeelden verfchilden. Meer dan één Verzoekfchrift hadt men reeds in 't licht zien verfchynen, waar in de afzetting van Vroedfchapsleden, en andere han¬
delingen , ernltig werden afgekeurd. Sociëteiten werden 'cr, daarenboven, opgericht, ter handhaavinge van de oude, en, naar hunne meening, plegtig bezwoorene Conftttutie.Om het werk met zo veel te meer "-ezags te kunnen doorzetten, vondt men noodig,eenige Gemagtigden te benoemen, tot het waarneemen van hunne belanden, uit kragt eener Acte van Qualificatie, op dezelve uitgebragt, hoofdzaaklyk inhoudende eene plegtige betuiging van volftrekte aankleevinge aan 'j Lands gevestigde Conflitutie en de Staats- en Stadhouder, lyke Regeeringe , zo als dezelve zig bevondt in den jaare 1766. Behalven een aantal Scheeps - Timmerlieden , lieten zig ook verfcheiden aanzienlyke Inwooners als Leden dier Sociëteit infchryven. De Heeren Mr. j. c. hartsinck Cz., is. van
helsdingen, j. bourcourt en eenige andere voerden het hoofdbewind Cv}
In zulk eenen toeftand van zaaken, vervulde angst en bekommering de gemoederen
(y) Zie Nieuwe Nederlandfche Jaarboeken, 1787, bl. 1064.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 73
ren van alle rustminnende Ingezeetenen. Men was beducht, dat het fmeulend vuur, eerlang, in lichter laaije vlamme zoude uitbreeken. De Patriotfche Aanhang hadt nu klaarblykelyk de overhand; met leede oogen zag dezelve, door de andersgezinden, eenige poogingen , ter hunner verfterkinge of uitbreidinge , aanwenden. In twee Wynhuizen , in verfchillende oorden der Stad, het eene op Kattenburg, het ander op deReguliersgraft, hadden de Stadhoudersgezinden een Verzoekfchrift, aan Hun Ed. Gr. Mogende, ter tekeninge doen voorleggen , om de hertelling van den Prinfe Erflladhouder in deszelfs waardigheden • de afzetting der onlangs verkoorene Raaden en Kolonellén, en de heritelhng der Oude; de beteugeling van de Losbandigheid der Drukperze; de vernietiging der Genootfchappen, en 't geen aan die alles verder was verknogt. Veele nieuwsgierigen , zommigen ook met een ander oogmerk, verzamelden, op Pinxter-dmgsdag, rondom het laatstgenoemde Wynhuis. Van weerkanten vielen, welhaast, eenige daadelykheden voor. Hier door werden de gemoederen meer en meer gaande, en het Wynhuis, wel haast, het voorwerp eener vernielende plonderinge. Dit was het begin der fchrikwekkende gebeurtenisfen, die den volgenden nacht, en voorts tot Donderdag middag,de geheeleStad ontrustten, en gefluit werden, deels om dat de woede toen haaren zat, eenigermaate, hadt bekoorden, deels door het oprichten van eene E 5 ben-
1787.



1787.
74 AMSTERDAMS III. Deel. bende Vrywilligers te paerd, om alzo te fpoediger tot hulpe te kunnen toefchieten. Op den gemelden Donderdag hadt men eene Lyst van drieënveertig huizen, welke de kragt der handen van de woedende menigte , meer of min, ondervonden hadden. Onder de meest aanzienlyken van dezelve telde men die van den Oud-Burgemeester j. rendorp en den Regeerenden Burgemeester m a. beels, welke deerlyk geleeden hadden. De wooning van den Boekverkooper Arends was bykans geheel uitgeplonderd (z). De boven gemelde Vrywilligers te paerd werden , zedert, gebragt onder de gedaante van een geregeld Genootfchap, wagten en togten doende, tot dat zy, by de Omwenteling, hun ontflag bekwamen.
Schrikwekkende was , intusfchen , de toeftand der Stad, in hetOostlyke gedeelte van dezelve, met naame op Kattenburg en de twee nabuurige Eilanden. Uit vreeze voor eenen aanval der Patriotten, hadden de bewooners dier Eilanden de Brug by het Plein opgehaald, en alzo den toegang, aan dien kant, afgefneeden. Van weerzyden begon men, welhaast, op elkander te vuuren; 't welk, van de zyde der Stad, heviger werdt, na dat de Kattenburgers , eens en andermaal, vrugtloos, vermaand waren, de Brug te laaten vallen. Spoedig, egter, begreep men, dat langs deezen weg, zonder eene afkomst van zaaken, Burgerbloed zou geplengd worden. Dit bewoog
den
(z) Zie Eerotra^Nederland, d. XII. bl, 49 ys.
Verovering van Kattenburg.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 75
den Water-Schout nobbe, verzeld van den Burgerbevelhebber valentyn en eenen Kapitein van het Genootfchap , peters, een ander middel te beproeven. Een Vlotfcbuit verfchanst hebbende, met eene Borstweering van Baaien Tabaksbladeren, fteeken ze daar mede over na de andere zyde, onder dekking van het gefchut van het Kaedyksplein, en bereiken, onbezeerd, de opgehaalde Brug. Een rappe gast, flegts zestien jaaren oud, klimt ftraks naar boven, ontbindt de touwen der Brug, en laat alzo de Wip naar beneden. Straks fnelt de menigte daar over, en bezoedelt een goed aantal van dezelve zyne handen met eene woedende plonderin<r en verwoesting van etlyke huizen ,4op wier bewooners men inzonderheid gebeeten was. Zeker Wynhuis, ftaande op den Oosthoek der kleine Kattenburgerflraat , het Onvolmaakte Schip genaamd, het eerst aan de beurt leggende, vertoonde, binnen weinige oogenblikken, de kenmerken van den uitzinnigflren wrevelmoed. Deezen ondervondt ook het huis van zekeren Mastenmaker Klaas Booy, Man, zeer vermaard onder zynen Aanhang. Het ftondt op den Kaedyk, en vertoonde, nog lang daar na, de blyken der deerlykfte haveningen. De woede nam hier een einde, en werdt de wederwraake der Eilanderen beteugeld, door het plaatzen van Burgerwagten, op het Kaedyksplein en by het Funie.
Om, door in 't oogloopende ftrafoeffening,het pleegen van feitelykheden,aan d«
1787.
Straffe aan tvvea, Misdaadigen.



?6 AMSTERDAMS III. Deel.
zyde der Prinsgezinden, te voorkoomen, oordeelde men geraaden , aan twee perfoonen een voorbeeld te Hellen. Een van dezelve, leevende gevat, werdt, by vonnis van Schepenen, uit de Waag, op den Dam, met de koorde geltraft, de andere, op Kattenburg gefneuveld, aan de Galg, by de beenen , opgehangen; doch, na de Omwenteling, wederom afgenomen , in eere herfteld en llaatelyk begraaven.
Onder deeze inwendige verdeeldheid der Stad, was men geenzins gerust omtrent den toeftand van buiten. De Afgevaardigden ter Dagvaart deeden aldaar eenen voorflag , tot het benoemen van vyf Gelastigden te Velde, wegens de Provincie van Holland , om hun verblyf te houden op eene plaats, in of naby het Cordon, en dezelve te voorzien van zulk eene breede magt, als dienlh'g zoude geoordeeld worden , om het Gewest tegen eenen geweldigen inval te beveiligen. Daarenboven vondt men geraaden, terwyl het gevaar thans geoordeeld werdt, zo hoog te zyn geklommen , dat men niet genoeg op zyne hoede konde weezen, de Stad Muiden te bezetten. Met overleg en goedkeuring der Vroedfchap nam men, uit ieder Kompagnie der Schutterye, drie man, en deedt dezelve aldus, ten getale van driehonderd, derwaarts uittrekken. Van tyd tot tyd wer« den de eerst uitgetrokkenen afgelost, en vervangen door een even groot getal Spitsbroederen, tot op den tyd der Omwenteünge. Uit het zelfde beginfel ontftondt
een
Zorge voor de veiligheid der Stad.



WA AIR, b (& x x, :d e P s
UTRECHT &EZOï»IIf0



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 77
een ander Befluit der Vroedfchap, raakende het aanneemen van eene Bende Waardgelders, om na Utrecht gezonden, en aldaar gebruikt te worden, op kosten en voor rekeninge dier Stad, of, in gevalle deeze zig daar toe onmagtig mogt bevinden , gedeeltelyk, of ook wel geheel, voor rekening van Amfterdam.
Gelyk de eene gerugtmaakenue geoeurtenis thans de andere, fpoedig, op de hielen volgde, dus klonk, door het gantfche Land, eene zaak, welke, kort na de boven gemelde, in onze Stad voorviel. Hadden verfcheiden Raaden, onlangs, hunne
[787.
'\izei' ing van ie BurgemeesterenDedel ea Beels.
posten aan het misnoegen der Gemeente moeten opofferen, dit lot ondergingen ook de HeerenBurgemeesteren willem gerrit dedel Salomonsz en marten adriaan beels. Zo fel was men op deeze Heeren, en hunne denkwyze, gebeeten, dat men, by herhaaling, op derzelver Afzetting aandrong , en niet verzuimde , over de draaling daar mede, een morrend misnoegen te betoonen. De lang gewenschte zaak kreeg haar beflag , op den tweeentwintigften Juny. Eenige Afgevaardigden van den Krygsraad en van de Gekonftitueerden vervoegden zig aan de wooningen der beide Heeren, en deeden aldaar , door den Sekretaris van den Krygsraad, voorleezen, een Declaratoir, waar by de gemelde Heeren „ als hebbende het „ vertrouwen der braave Burgerye geheel „ en al verlooren , verklaard werden als " vervallen van hunne posten als Burge' „ mees-



1787.
78 AMSTERDAMS III. Deel.
„ meesters deezer Stad, en in die hoeda„ nigheid niet meer te zullen erkend „ worden ".
Terwyl nu het Burgemeesterlyk bewind alleen op de fchouderen van den Heere hooft rustte, was men fpoedig bedagt, ;de opengevallene plaatzen te vervullen^ met de zulken , wier denkwyze meer in den thans heerfchenden fmaak viel. Eenige Afgevaardigden, ten Stadhuize verfcheenen, leverden een uitvoerig Adres over, in welks flot vier Heeren werden voorgedraagen. met verzoek, dat uit dezelve eene verkiezing mogt gedaan worden. Tot verdriet der onverduldig wagtende Burgerye, verliepen 'er nog vyf dagen , eer haare' wensch vervuld werdt. Toen verkoos de Agtbaare Raad tot Burgemeesters de Heeren Mr. willem hacker en Mr. joan geelvinck , Fryheer van Backum, Heer van Castricum en Baljuw van Am(lelland. Met veel ftaatelykheids aanvaardden deeze Heeren hun bewind.
In hunne plaats worden twee andere verkooren.
De
Schout wordt insgelyks afgezet.
JNiet minder dan de afgezette Burgemeesters , was de Heer Mr. willem back er, Hoofdfchout der Stad, een voorwerp van den haat des thans bovendryvenden Aanhangs geworden. Men rustte dan niet, voor en aleer ook deeze uit het bewind gezet was. Gaarne zou de Raad gezien hebben, dat de Heer Hoofdfchout hadde kunnen befluiten , zynen post neder te leggen. Doch de poogingen, daar toe aangewend, waren nutteloos. Den weg der Afzettinge floeg men dan ook ten
zy-



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 79
zynen opzigte in, en droeg, terftond, de opengevallene plaats op, by voorraad, aan den Heere cornelis van der hoop Gysbertsz, welke, op dit pas, de waar. digheid van Voorzittend' Schepen bekleedde (O). , _n__J
Geduurende dit alles was de toeitana der gedreigde Stad Utrecht het heerichend onderwerp der gefprekken. Uit de gewoone byeenkomften werden dezelve overgebragt in de Raadzaale, en hier, eerlang, het befluit genomen, om, uit elke Kompagnie der gewoone Schutterye, zes man te ligten, en dezelve, onder de noodige Bevelhebbers, allen ten getale van zeshonderd man, na de benaauwde Stad te doen uittrekken. Elk Schutter zou een weekseld genieten van zes Guldens en vyf Huivers, en de gehuwde, daarenboven, yoor zyn huisgezin, weeklyks , drie Guldens. Spoedig was de beraamde JVIanfchap voltallig. Op den zeventienden July vertrok dezelve , in vyftien Schuiten , naar het Sticht. ,,
Deeden wy, boven, verilag van eene vergaderinge van Vaderlandfche Regenten, m de maand Augustus des jongstvoorgaanden jaars, in deeze Stad, gehouden, nu vondt men geraaden, op den zesden dag der zeilde maand des tegenwoordigen jaars, zulk eene byeenkomst te hervatten. Nog talryker dan de voorgaande was deeze ; er verfcheenen op dezelve verfcheiden aan-
zien-
(«) Zie Bmeti Nederland, Ü. XII. bl. 89. enz.
I787.
En een andere verkoozen.
E.en gedeelteder
Schutterye vertrektnaar Utrecht.
1 weede Vergaderingvan Vaderlandfche Regenten.



80 AMSTERDAMS III.Deel.
zienlyke Staatsleden , uit verfchillende Gewesten der Republiek. Men kwam , egter, tot geen vast befluit; of, indien 'er iets beflooten werdt, bleef de uitvoering agter, door de niet lang daar op gevolgde gebeurtenis.
's Daags te vooren, op den vyfden Augustus , hadt men hier een pragtigen Maultyd gehouden, in de Herberg de Zwaan, op den Nieuwendyk, ter gedagtenisfe van de overwinninge, zes jaaren geleeden, door den Schout by Nacht zoutman ,■ op Doggersbank , op de Engelfchen bevogten. Behalven verfcheiden aanzienlyke Kooplieden en Bevelhebbers der Schutterye, lieten zig, op het ftaatelyk Gedenk, maal, vinden, de Heeren Jonkheer r. j. van
der capellen tot Rys/elt; Jr. palland tot Zuithem, Drost van Tsfelmui-den ; Jr. van lynoen tot den Oldenaller ; Jr. h aarsol te tot den Doorn, Mr. riiyNvis feith,Burgemeester van Zwolle , en verfcheiden andere Afgevaardigden tot de boven gemelde Vergaderinge. Slaande op de plegtige gelegenheid, en in den fmaak des tyds, waren de fieraaden van de Tafel. Op 't midden van dezelve pronkte een Stuk , draagende een aantal Zinnebeelden. De Middengroep was een Pyramide; aan de eene zyde van het Voetftuk zag men den Zeeflag, aan de andere de vlugt der Engelfchen; ginds en elders Zegetekens, met gepaste opfchriften. Aan eene Kolom , rustende op het Voetftuk, hingen de beeltenisfen van den Admiraal
Maaltyd rer eere van den Slag op Doggersbank.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 8r
raai michiel de ruiter, als mede die der broederen jan en cornélis de witt, als hebbende den Admiraal, in de hachelykfte gevegten , yerzeld, en eindelyk dat van den Vice-Admiraal zoutman. Een Leeuw, houdende eene Scheepskroon, nevens eenige Faambeelden, den roem der Overwinninge uitblaazende, dekte de Kolome Aan de rechterzyde deezer Kolom hingen het oude en tegenwoordige Wapen van Amfterdam, die , door Geniëri, met Lauwerkranzen gekroond werden. Aan de zyde deezer Kolom werden de vier Elementen , in Saxisch Porcelein , verbeeld. Het Sluitftuk was eene Groep , beftaande uit de beelden Roem, Gedagtenis eh Behouding; zinfpeelende op de gebeurtenis, van welke, in het Opfchrift, aan den Pilaar, gewag gemaakt werdt. Aan de flinkerzyde zag men eene Kolom, aan welke dé Wapens van Amfterdam gekroond werden, voorts de vier Waerelddeelen in Saxisch Porcelein. Het flinker Sluitftuk was eene Groep, in weike de Vryheid werdt vertoond, door hercules befchermd. Ter zyde was afgebeeld de Liefde tot het Vaderland. Övereenkomftig met de thans heerfchende denkwyze, waren dé Drinkleuzen, welke, onder den Maaltyd, gegeöven werden. Zy waren de volgende:
i. Hun Edele Groot Mogende; dat derzelver poogingen, tot Triomf der groote Volkszaake , nadruklyker en leevendiger, werkzaam zyn mogten , dan dezelve tót heden zyn geweest.
XIX. Stuk. F s. De
1787?



1787.
8ü AMSTERDAMS III. Deel.
2. De braave Staatsleden van andere Provinciën.
3. De Regeering van Amfterdam.
4. De Admiraal zoutman, en de Helden van Doggersbank.
5. De ondergang der tweeledige Tiranny, naame'yk die der Een- en die der affchuwelyke Veelhoofdige; de Triomf der Vryheid; en de Godlyke Zegen over de poogingen der doorluchtige Volksvrienden.
6. De gewapende braave Burgerarm, door geheel Nederland.
7. Onze Brabantfche Vryheidsbroederen, die Ons, volgens echte berigten, by alle gelegenheden, ten goede indagtig zyn.
Onderfcheiden van de reeds gemelde , was eene . byeenkomst, insgelyks in de maand Augustus, te Amfterdam gehouden. Zy vergaderde, in de Groote Zaal der Burger-Sociëteit , in de Herberg de Stad Lions, en beftondt uit de Afgevaardigden van ruim honderd Departementen , van Schutteryen , Gilden , Gekonftitueerden, Genootfchappen , Sociëteiten en Gezelfchappen, gezamentlyk uitmaakende meer dan tweehonderd Leden , meest, zo niet o-eheel, uit de Provincie Holland by een geroepen. Veel ophefs maakte men van de zaaken , hier verhandeld ; zy waren :
1. De invloed des Volks op de Regeering;
2. De Vryheid van de Drukperze; 3. De invoering van eene vaste Landmilitie ; 4. De Medewerking der ongewapende met de gewapende Burgerye. Doch, 't geen bovenal de algemeene aandagt wekte, en
van
Eveenkorastvan gewapendeGenootschap1'pen.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 83
i van dezelve veel goeds deedt belooven , was de verkiezing , uit een Lyst van veertig Vaderlandfche Medeburgers, van vyfè'ntwintig Nationaale Gekonftitueerden, tot de zaak der onderhandelingen te Parys. Frankryk, naamelyk, werdt thans aangezien en geëerbiedigd als de Befchermgod, van welken men verlosfing en hulp verwagtte, tegen de Pruisfifche magt, van welker zekere aannaderinge men , meer en meer, begon te fpreeken, zints de veel gerugtsmaakende gebeurtenisfe , de verhinderde reize van Haare Koninklyke Hoogheid, Mevrouwe de Gemaalinne van den Erfïtadhouder, van Nymegen naar 's Graavenhage.
Zeer gewigtige gevolgen hadt dit voorval op de Raadsbefluiten, welke, zedert, genomen werden. Daar uit was , onder andere, ontftaan , het Befluit der Vroedfchap onzer Stad , om zyne Hoogheid willem den V te fchorzen in Hoogstdeszelfs hoedanigheid van Stadhouder en Kapitein-Generaal der Provincie van Holland, met inhouding van de Jaarwedden,
> en andere voordeden, aan die hooge waardigheden verknogt, en dezelve te doen dienen ten behoeve der gewapende Ge-
1 nootfchappen.
Vreemd mag het, inderdaad, fchynen, dat, in den toeftand, in welken onze Stad zig thans bevondt, zommigen den moed bezaten, om, openlyk, daar tegen aan te druisfchen. Dit, nogthans, gebeurde, op
<den dertienden Augustus. Acht SloepF a roeiers
1787.
Schorzing van den
Stadhouder en Kapitein-Generaal.
Het
draaien van
Oranje-
:ekcns
belet.



84 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
roeiers van een Oorlogfchip, zig voorzien hebbende van eene Oranjevlag, nevens eene Kroon, welke de zelfde kleur voerde, trokken daar mede door een groot gedeelte der Stad. Doch gevorderd zynde tot op de Vischmarkt, werden ze ontmoet van eenen Onderfchout met zommige Dienaars van het Geregt, ftraks gevat en gevanklyk onder het Stadhuis gebragt.
Hemelhoog verhief de thans heerfchende menigte dit bedryf. Men meende, daar in, te vinden een nieuw bewys voor de wettigheid van den ilap, onlangs gedaan, in het afzetten van den voorgaanden Hoofdfchout, en het aanftellen van den Heer, welke thans dien gewigtigen post bediende. By veelen werdt, hierom, het ontwerp wederom leevende , reeds voor eenigen tyd, vooral in de Burger-Sociëteit, geopperd. Men was, naamelyk, niet voldaan over den tegenwoordigen Schepensbank. Uitgezonderd den Heere van hogen dorp van Hofwegen, tweeden Voorzittenden Schepen , verfchilden alle de overige Schepenen van de thans heerfchende denkwyze. De Heer hogendorp, daarenboven,Kolonel der Schutterye, was veeltyds afweezig, om elders buiten de Stad het bevel te voeren. Hier uit ontftondt, by veelen. een vermoeden, of, in zulk eene gefteldheid van zaaken, eene onpartydige Regtsoeffening konde verwagt worden. Gelyk het geraeenlyk gaat, veranderde het vermoeden, by de driftiglte yveraars, in zekerheid. Dit bragt zommigen op den inval, om, zo
als
Misnoegen op Schepensbank.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 85
als zy het noemden , ook den Schepensbank te zuiveren, eenige Leden af te zetten , en andere, die meer in hunnen fmaak vielen, met dien volwigtigen post te bekleeden. Doch men konde het, omtrent de wyze, niet eens worden. Eenigen wilden deeze , geenen wederom andere, doch niemand allen gezamentlyk van hunne posten verhaten hebben. Deeze tweefpalt was oorzaak, dat men tot geen vast befluit kwam.
1787.
Onder dit alles was er, ten ötaonuwe, eene zaak gaande, die uit den aart der tegenwoordige tyden onmiddelyk voortvloeide , en befchouwd werdt als een noodzaaklyk werk , zonder 't welk de begeerde Herftelling geene plaats hebben, immers geenen vasten ftand konde houden. Ik heb het oog op een nieuw RegeeringsReglement, naar 't welk, voortaan, het Stadsbewind zou worden ingerigt. In Holland hadt de ftad Haarlem daar van het eerfte voorbeeld gegeeven , en het ontwerp in zo verre tot ftand gebragt, dat het, weinige dagen vóór de Omwenteling, daadelyk in kragt gefteid werdt. Te luisterryk en ftreelende voor de Vryheid, dagt men in onze Stad, was zulk een bedryf, dan dat het elders geene navolgers zoude hebben. Yverig floeg de Vroedfchap de handen aan het werk, beraamde een Plan, en bragt het, wel haast, in zulk eene orde en volkomenheid, dat 'er Gemagtigden, uit den Krygsraad en uit de Gekonftitueerden, F 3 bfr
Ontwerp
op een
nieuw
Regee.
rings-
Regle-
ment.



86 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
benoemd werden, om, op gezette dagen , het groote Ontwerp te overzien , te befchaaven, af te neemen en by te voegen, en 't geheel in zulk eene orde en gedaante te brengen , dat het , als een uitllaande Reglement van bewind , ten algemeenen gebruike konde worden ingevoerd. Doch, 't geen, kort daar na, voorviel, verfchafce ander werk aan de Vroedfchap, en deedt dit, nevens verfcheiden andere Ontwerpen, in rook verdvvynen.
Al zints geruimen tyd hadt het gerugt geloopen, wegens de aannadering van Pruisfifche Troepen, om , aan haare Koninklyke Hoogheid, de verzogte, doch telkens geweigerde Voldoening, te bezorgen, voor den hoon, welken Hoogstdezelve meende geleeden te hebben, in 't verhinderen haarer reize naar 's Graavenhage. Doch dit gerugt vondt, by aanhoudenheid, by de menigte, . even weinig geloof, als men, daarentegen, zig vleide met de zekere verwagting van Franfche hulptroepen, welke men elkander diets maakte by Civet te zyn gelegerd. Bykans ongelooflyk ,voor de zulke, die de dingen niet eenigzins van naby gezien hebben , zyn de wederftreevingen der dugtiglre bewyzen, en, aan de andere zyde, de verzekeringen op zeer losfe gronden , re deezer gelegenheid aan weerkanten gedaan. Nogthans raakten zommigen aan 't wankelen, zedert het inleveren van eene Nota, door den Pruisfifchen Gezant, op Zondag, den negenden September, en
de
Toeneemendegenisten wegens de komst van Pruis/fif'cheTroepen.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 87 de befluiten, ter Staatsvergadcringe, daar, „n «mnmen (b\ In onze Mad, hoedanig_
ook zommigen, uitwendig, zig aanitciaen, werkten de Staatsbemoeiingen zo kragt-, daadig, dat men yverig ^ no.v floeg aan middelen ter verdeedigin e,alzQ men geen-™ns twyfeldc, in gevalk de Krygsmagt van zvne Pruisfifche Majesteit iet vyundigs in den zin hadde, of Auiierdam zou gevisfelykaanftoot lyden. ^halven eeneverfteikingvan Manfchap, na Muiden gezonden, werden de Voorposten, by Diemerdam, het Weesper-Tolhek den Dmvendregtfehen Brug, te Ouderkerk aan den AmfteU Arnftelveen en op Halfwegen Haarlem en Amfterdam, verfterkt en met Batteryen voorzien, ten einde om een geweldigen aanval, en dus den toegang tot de Stad, af te wceren. . . , TT
Intusfchen fcheenen zommigen, in sm«e, meer vertrouwen te ftellen op de veifigheid van Amfterdam, dan van eenige andere Stad in Holland. Uit de raadplegingen, aldaar gehouden, moeten wy zulks afleiden. Op Saterdag, den vyfuenden van September, was het Vergadering der Staaten van Holland en Westfriesiand. Van wegen onze Stad verfcheen in dezelve de Burgemeester geelvink, Heer van Castricum, nevens de Penfionansfen van berckel, en van der goes. Uit naame hunner Lastgeeveren deeden deeze Heeren den voorflag, aangezien de Staats-
(}) Zit Beroerd Nederland, D. XII. 'bl. 130.
F 4
De Stad wordt nader verfterkt.
1787.
Raadpleegingen in 's Hage, omtrent het verleggeader [ Staatsvergaderingenaar Amfterdam.



88 AMSTERDAMS III. Deef,.
vergadering, in 'sHage, niet meer veilig konde gehouden worden, om dezelve naar Amfterdam te verleggen, en aldaar te raadpleegen op de middelen, welke ten meesten algemeenen nutte konden dienen. De Ridderfchap en eenige Steden verzetteden zig daartegen; doch de Meerderheid bewilligde in den voorflag. Terftond na het fcheiden der Vergaderinge vertrokken de Heeren geelvinck en van berckel verzeld van den Dordrechtfchen Penfionaris de gyzelaar, naar Amfterdam; blyvende den Heere van der goes alleen in 's Hage. Straks na hunne aankomst, nog dien zelfden avond, beleiden de gemelde Afgevaardigden Vergaderingder Vroedfchap. Een Brief, dienende ter uitnodiginge der Staatsleden naar Amfterdam, door dezelve opgeileld, werdt, nog den volgenden nacht, naar 'sHage verzonden, en, 's anderendaags, in eene bukengewoone Staatsvergaderinge, geleezen
In afwagting der naderende komfte'van Hun Edele Groot Mogenden, was men, intusfchen, in onze Stad, yverig bezi- om de Raadkamer, op het Stadhuis, daar toe in gereedheid te brengen. De onderfcheidene zitplaatzen waren reeds beftemd. De Afgevaardigden van Amfterdam zouden zitten voor den toegemetzelden Schoorfteen aan hunne regterzyde de Zuidhollandfche' aan de flinkerzyde de Noordhollandfche Heeren, en tegen over die van onze Stad de Ridderfchap. Wel haast verfpreidde zig het gerugt der ongewoone zamenkom-
De
Raadkamerwordt w sereedneid gebragt.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 89
fte, en lokte, 's Maandags, eene groote menigte naar den Dam; die nu, voor het Stadhuis , met eenige Stukken Gefchut voorzien, en met eene vermeerdering van Manfchap, uit de Schutterye, bezet werdt. Gering, egter, was het getal der Staatsie-' den, welke hier verfcheenen. Van hier dat men, aan de byeenkomst, niet den naam van Staatsvergaderingen maar dien van Conferentie gaf. De Generaal van ryssel, Bevelhebber van het Hollandfche en Stichtfche Cordon, van het voorneemen verwittigd , en van Naarden herwaarts gekoomen , verfcheen in deeze zamenkomst, om met de Leden te raadpleegen, over 't geen hem thans te doen ftondt. Na lang beraad, viel, eindelyk, het befluit, om de Vesting, tegen de Pruisfifche magt, te verdeedigen. De byzondere befcherming, in'welke de Generaal, door Hun Edele Groot Mogende , in 'sHage, was genomen , werdt thans herhaald en met nieuwen nadruk toegezeid. In de zelfde Vergadering Honden binnen twee Advokaaten, de een Sekretaris van de algemeene Vergaderinge der Genootfchappen, de andere, als Afgevaardigde der Amfter. damfche Gekonftitueerden. De by een gekoomene Leden begroetten zy met den rytel van Edele Groot Mogende Heeren, en erkenden aldus dezelve als uitmaakende eene wettige Staatsvergadering. Na den hoogen nood des Lands, in hartroerende bewoordingen, te hebben voorgedraagen, baden zy de Vergadering, by al wat F 5 hei-
1787.
Er vergadereneenige weinige Staatsleden.
Wat in dezelve verhandeldwerdt.



9o
AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
heilig was „ zy zoude tog het beltuur „ van 's Lands zaaken op zig neemen, ,, het Land, en byzonderlyk deeze Stad, „ als het. eenig over gebleeven Bolwerk, „ befchermen; betuigende voorts, in naam „ hunner Lastgeeveren , de Vergadering, „ welke thans in 's Hage werdt gehouden, „ niet voor wettig te erkennen, en, ge„ volglyk, ook niet de befluiten, daar in „ vastgelreld, maar veel eer dezelve aan-te „ zien als door dwang genomen; beloo„ vende,voorts, de tegenwoordige byeen„ komst en Regeering, tot. den laatlten „ droppel bloeds,te zullen helpen befcher„ men en onderfteunen, terwyl zy de Be,, fluiten , hier te neemen , alleen voor „ wettig houden,en de Leden deezerVer„ gaderinge alleen erkennen zouden als „ wettige Vertegenwoordigers van een vry „ Volk, en als den eenigen Souverein." Zy voegden 'er nevens „ dat men moest „ voortgaan met zig te verdeedigen ; dat „ men, met de Burgermagt en het Krygs„ volk, welke men reeds by de hand hadt, „ geholpen en onderlteund van de Fran„ fche Legermagt, welke men, eerstdaags, „ te gemoete zag, den Pruisfifchen Vyand „ ligtelyk zou kunnen te keer gaan." Wyders gaven de twee Afgevaardigden in bedenking, „ of men, om de tegenparty, „ binnen de Stad, in bedwang te houden, „ niet, op ftaanden voet, eene Af kondiging „ behoorde te doen, volgens welke allen, „ die Oranje boven zouden roepen, of met „ Oranjetekens verfierd in het openbaar
» ver-



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 91 verfchvnen , op heeter daad , zonder
forme van Proces, met cien aoou iuuden geftraft worden." Het antwoord, op deeze Aanfpraak , behelsde, hoofdzaakelvk „ dat de omftandigheden , in welke zig verfcheiden Leden van de Afgevaar" digden der aanweezig zynde Steden be" vonden , de gezamentlyke Leden der " Vergaderinge hadden doen befluiten, Z aan de twee boven gemelde Afgevaardig„ den, van deeze omftandigheden kennis te geeven, en voorts dezelve onder 't oog te brengen de onmogelykheid, zonder na" deren last hunner Principaalen, om iets te ' befluiten ; doch dat men evenwel zoude , tragten , deezen naderen last te bekoo'j men, en , intusfchen, voortgaan met het „ houden van onderlinge Conferentien. De Heeren van onze Stad voegden 'er neven, „dat de Agtbaare Raad gereed was, „ en bleef, om alles in 't werk te ftellen, " tot bewaaringe , beveiliginge en be„ fcherminge van deeze Stad en derzelver ,, getrouwe Burgerye."
Terwyl de Vergadering der Staatsleden in de Raadzaale zat, kwam de Vroedfchap by een in Burgemeesterskamer. Om zig van hunnen raad te dienen, hadt men dienftig geoordeeld, de Heeren van berckel en visscher, Petvfionarisfen der Stad, insgelyks te befchryven. Doch zy verlieten, eerlang, na eenige woordenwisfeling, de Vergadering, dewyl de Heer Mr. matthys straalman, OudSchepen en Raad, weigerde , zyne ftem 1 te
i737.
vergaderingder
Vroedfchap.



1787.
92 AMSTERDAMS III. Deel.
te geeven, zo lang de Penfionarisfen tegenwoordig waren, om reden dat hy dezelve , tot zitting in de Vroedfchap, niet geregtigd oordeelde.
Eene bystere ontfteltenis heerschte, onder dit alles, door de geheele Stad, na de gantsch onverwagte tyding, op Zondag den zestienden September, wegens het verhaten der Stad Utrecht, door den Rhyngraaf van salm. De fchrik en vervaardheid nam toe, op het zien aankoomen, in den namiddag van dien Zondag, en op eenige volgende dagen, van eene menigte Vlugtelingen, uit het Sticht, en van elders, met hunne beste tilbaare have (Y). Handen vol werks hadt nu de Vroedfchap, welke dagelyks, en zomtyds meer dan eens, vergaderde , en waren de overleggingen , onder andere, voornaamelyk, daar toe ingerigt, om de inwendige rust en veiligheid te handhaaven. Van twee kanten ontftondt nu eene gegronde vreeze voor opfchuddingen. Aan de eene zyde was men bedugt, dat de bewooners der Eilanden, Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg, en anderen, welke even eens gezind waren, door den tegenwoordigen ftaat der zaaken gemoedigd, het hoofd zouden opfteeken, en iet gewelddaadigs aanvangen. Aan den anderen kant voedde men een niet minder gegronden angst, dat veelen der zulken onder de Gemeente, welke der thans heerfchende denkwyze waren toegedaan, ziende
haa-,
O) Zie Btrotrd Niderhsd, D. XII. bl. 143 enz,
Bekommeringin de Stad.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 93
haare uitzigten, op herftel van zaaken, te leur loopen, tot misnoegen en woede zouden overflaan. By deeze twee redenen, tot vreeze voor rustverftooringe, kwam nog eene derde; zy ontftondt uit de groote menigte van Vreemdelingen, van allerleien rang, en onder deeze veelen van de laagfte klasfe, die in het Burgerleger of elders «rediend hadden, en nu, van hulpe, toevlugt en den noodigen lyftogt ontbloot, in onze Stad eene fchuilplaats kwamen zoeken.
Van twee middelen bediende men zig, om de rust te handhaaven, en de gemoederen van dus verfchillende gezintheden m bedwang te houden. In zulke oorden, alwaar men voor gevaar meest bedugt was, vnoral oo Kattenburg, verfterkte men de
1787.
Burgerwagten , en zonde , daarenboven, van uur tot uur, Ronden door de gantfche Stad. Verfcheiden Wagrvryen en Uitkoopers, uit aanmerking van gebrek aan manfchap, en de drukte der wagtdoende Burgerye, ontzagen niet, zig mede hier toe te verledigen. Het ander middel, hoewel zwakker in zynen aart, doch 't geen, evenwel, eene goede uitwerking deedt, was, het opwinden en verfterken der gemoederen, door dezelve te iïreelen met de naderende komst der Franfche Krygsmagt, om de Pruisfifche Troepen ten Lande uit te dryven. Door deeze behoedmiddelen, hoewel, zelf naar 't oordeel der verftandigften, tegen 't gevaar niet opgewasfen, werdt, tot op den afloop van zaaken,
mid-
Middelen to: handhaavirgvan de rusc.



c>4 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
midden onder den fchrik en angscvvekkenden toeftand, alle opfchudding geweerd en de algemeene rust en veiligheid gehandhaafd.
Wyd van een Joopende waren, onder dit alles, de gezintheden der Burgers en Ingezeetenen der Stad, aangaande de zyde, welke, men, ten opzigte der Troepen van Zyne Pruisfifche Majesteit, hadt te kiezen. Eenigen beweerden, men moest met den Heere Hertog van brunswyk, die 't bevel over dezelve voerde, in onderhandeling treeden, en de best mogelyke voorwaarden tragten te bedingen, om aldus te voorkoomen de verwoestingen en onnoemelyke fchaden, aan welke eene magtige Koopflad, door een geweldigen aanval, zoude worden bloot gefield. Anderen, daarentegen, riepen dat men thans moest vol houden, en den vyand afwag:en, als kunnende dezelve, door den moed ïn vereenigde magt der Gemeente, ligte[yk tot flaan gebragt, en met fchande te rug gedreeven worden. Nimmer, misfchien, bevondt zig onze Stad in veeger toefland, dan geduurende het tydver[oop , in 't welk de keuze , aangaande het te neemen befluit , onbeflist bleef. Na lang in 't midden te hebben gehangen, floeg, eindelyk, de fchaal over tot het befluit, om de Stad te verdeedigen. Ondanks de bedenkingen, voor het tegengeftelde gevoelen, hier en daar geopperd, hadt, veelligt, tot den Raadflag, by de Vroedfchap, daar omtrent genomen, niet
wei-
Men befluit de Stad te verdeedigen , tegen de Pruisfifchemagt.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 95
weinig toegebragt,de woedende yver van Tenige Leden der Burger-Sociëteit, die, door hunren invloed op de menigte, hgtefyk , aanleiding zouden hebben kunnen geeven tot ongelegenheden, in gevalle de Raad, lan hunne denkwyze en gezmtheid, tegenftand hadde durven bieden. Zin» dit oogenblik floeg men meer en meer de handen aan het werk, om de Stad in gedugten ftaat van tegenweer te bren-
rren Cd\ • 1 , .
b Hoewel de Stad van een aanzieniyKen. voomad van Gefchut en Krygsbehoeften ™as voorzien, van wegen de menigte,; egter, welke daar van, na de Buitenposten,, was gevoerd, vreesde men tot het bieden , van een kloeken en hardnekkigen weder-1 ftand, daar aan gebrek te zullen hebben Van hier dat men de toevlugt nam tot de. Admiraliteiten derzelverMagazynen deedt openen, om den verzamelden voorraad te verfterken. Veel viel hier over te doen in eene Vergadering der Admiraliteitsleden , gehouden in den voormiddag van Zondag, den drieëntwintigtien September, en eene andere, in den namiddag van dien zelfden dag. Van het gebeurde, 111 de beide zamenkomïten, oordeelen wy een verflag niet ongepast, vermids hetzelve eene voornaame beweegreden was, om de Vroedfchap te doen veranderen van befluit , ten aanzien van de verdeediginge der Stad, en den grond leide tot eene onderhande-
OO Zie Beroerd Nederland, D. XII. bit 147»
787.
Men be-
dieut zig, onder andere, van deKrygsbehoeften der Admiraliteit.



q5 AMSTERDAMS III. Deel»
1787.
ling met den Hertog van brunswyk, welke, zedert, ondernomen werdt.
De Edel Mogende Heeren Raaden, in den getnelden voormiddag vergaderd zynde , deedt de Heer Raad en Advokaat Fiskaal van der hoop aan dezelven eenen voorflag,die, vervolgens, goed gekeurd en in een befluit werdt veranderd. De voordragt van gemelden Heere kwam, hoofdzaakelyk, hier op neder: „ Uit de flappen, „ die, van wegen de Regeeringe deezer „ Stad, gedaan werden, door hetGefchutj „ Ammunitie en verder Oorlogstuig, van „ het Kollegie te vorderen, te eisfchen en „ weg te neemen, befloot hy, dat het ge„ vaar van buiten fterk naderde , en dat „ alles ter verdeediginge werdt toegeleid, „ hoewel de Raad ter Admiraliteit geheel „ onbewust was, zo wel van de kragt van „ dat gevaar , als van de middelen, die „ ter afwendinge gebruikt werden. Dat, „ evenwel, dit Kollegie konde aangemerkt „ worden als een der voornaamfte Inge„ zeetenen, daar het, in zyn Dok en Ma„ gazynen, zulke aanzienlyke panden, en „ van zulk eene uitmuntende waarde be-
zat, en, uit hoofde dier aangelegenheid, ,', wel hadt mogen verwagten , eenige ken„ nis te hebben van den ftaat der zaa„ ken. Dat hy Raad en Advokaat Fis„ kaal, daarenboven, in ervaring was ge„ koomen , dat de Kollegiën van Koop„ handel en de aanzienlykfte Kantooren „ mede niet gehoord, en dat 'er Kooplie„ den waren, die gaarne hun belang zou-
„ den
Raadpleegingen der Admiraliteit,over de verdeedigingder Stad.



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 97
„ den inbrengen, doch daar omtrent be,] fchroomd waren, uit vreeze voor per„ foonlyke beleediginge van eenige opge„ zette menfchen, of van vreemde Gewa„ penden, in grooten getale herwaarts aan„ gekoomen. Dat hy , vervolgens , in
overweeging hadt genomen , aan den l\ Raad voor te draagen, eene Commisfie „ te benoemen van eenige Heeren uit het
midden van dat Kollegie, of van hem „ alleen , om aan Heeren Burgemeesters „ voor te draagen de voornoemde bedenkin" gen, het belang van het Kollegie, de „ zorge, welke het draagen , en de be-
fcherming , welke het aan den Koop11 handel moest verleenen. en daar nevens ., te kennen te geeven de verwondering \l van den Raad, dat aan denzelven niets
werdt medegedeeld van de termen van „ gevaar, en van de middelen ter verdee\\ diginge, en tevens met nadruk te ver'11 zoeken, dat de Maatfchappyen vanOost„ en Westindiën, de Beftuurders van den „ Levantfchen, Muskovifchen en Ooster„ fchen Handel, als mede de Confuls van „ vreemde Natiën werden opgeroepen, om „' hunne belangen te kunnen inbrengen , , en 't gevoelen der voornaamfte Koop-
lieden deezer Stad in te neemen". De Leden van den Raad, deezen voorflag in overweeging genomen hebbende, beflooten, den voorflag van den Heere Raad en Advokaat Fiskaal goed te keuren, en vervolgens denzelven te verzoeken , den inhoud daar van aan Heeren Burgemeeste-
XIX. Stuk. G ren
1787.



1787.
98 AMSTERDAMS III. Deel/
ren voor te draagen, doch daar nevens te voegen, dat de afgifte van het Gefchut en verdere Krygsbehoeften, door het Kollegie, ten behoeve van de Stad, door de Algemeene Staaten was afgekeurd, en Hun Edele Groot Mogende de Heeren Staaten van Holland en Westfriesland bevel hadden gegeeven, om 't een en ander te rug te vraagen. De Heer van der hoop, in gevolge diens Befluits , aan den Voorzittenden Burgemeester back er, in gefchrifte, bepaaling van tyd en plaatze verzogt hebbende, om eene Commisfie, van wegen den Raad ter Admiraliteit, by Heeren Burgemeesteren af te leggen, werdt tegen één uure op het Stadhuis beftemd. Hy vondt aldaar, nevens den gemelden Heer, den Burgemeester geblvinck en de twee Heeren Penfionarisfen van berckel en vis se her. Nog dien zelfden namiddag deedt de Heer van der hoop verflag van zyn wedervaareu , hoofdzaakelyk behelzende, dat hy, na voordragt der bedenkingen, boven vermeld, daar nevens hadt gevoegd, dat de Agcbaare Vroedfchap, de geopperde maatregels volgende, „ zoude „ beantwoorden aan de waare beginzelen „ van Regeeringe in deexe Republiek, me„ debrengende om in te neemen de beden„ kingen en aanmerkingen van den Ryk„ dom der Stad, hetwelk zekerlyk is de „ Commercie, en de Ingezeetenen, welke „ denzelven dryven"; en dat voorts Heeren Burgemeesteren , deezen voordragt hebbende gehoord , hadden aangenomen,
daar



XXXI.Boek» Geschiedenissen. 99
daar van kennis te geeven aan de Vroedfchap , en 'er over te zullen raadpleegen. In den avond van dien zelfden Zondag vergaderde de Vroedfchap, en ontving, na het fcheiden van dezelve, de Heer van der hoop, van den Burgemeester o e e l v i n c k , een briefje, inhoudende dat de Raad, den voordragt van het Kollegie ter Admiraliteit in overweeging hebbende genomen, -daar op hadt beflooten , 's anderendaags eene Commisfie te zenden aan den Heere Hertog van brunswvk, en zig, intusfchen. vleide , dat 'er geene vyandlykheden of nadere aantogt van Troepen zouden plaats
^Niet' even eens werdt dat befluit der 1
Vroedfchap opgenomen. By een Declaratoir, onlangs uitgegeeven, hadt de Regeering verklaard , zonder medeWeeten der Burgerye zig in geene onderhandeling te zullen inlaaten. Luidkeels verzetteden zig hier om veele Leden, vooral der BurgerSociëteit , tegen den genomen raadflag, als buiten hunne kennis gefchied. Eene korte wvl bragt zulks de Vroedfchap aan t wankelen, ia, deedt dezelve geheel van befluit veranderen; 't welk, egter, wederom een anderen keer nam, in de namiddagsverga* dering van Maandag den vierëntwmtigften} in welke het ftuk van nieuws geopperd, en vastgefteld werdt , het gevoelen van den Krygsraad in te neemen. Hier vervoegde zig de Heer Hoofdofficier cornelIS van der hoop Gysbertsz, ontvouwde aldaar breedvoerig den toeftand der Stad, G 2 drong
Men be> fluit tot eene Bezendingaan den Hertog»



ioo AMSTERDAMS III. Deel,
drong het befluit der Vroedfchap ter onderhandeling yverig aan , en verzogt daar op het gevoelen der Leden. De meesten van deeze verklaarden zig voor eene Onderhandeling, mids 'er de Schuttery in bewilligde; die, kort daar op , insgelyks de toeftemming gaf.
't Was nu inzonderheid te doen, de Gemagtigden te benoemen, ter volvoeringe van den gewigtigen last by den Hertog van brunswyk. De keuze viel einde- I lyk op de Heeren balthasar elias
abbema en johan goll van frankenstein, den eerften, Lid van het Defenfievveezen, en beiden Leden van den Raad; voorts,op de Heeren gale isaac gales en jakob luden Hendriksz, den eerften Gelastigde van den Krygsraad, den anderen van de Gekonftitueerden. Zy vertrokken op Dingsdag avond, en hadden, 's anderendaags, gehoor by den Hertog, te Leimuiden, alwaar thans het Hoofdkwartier werdt gehouden. Hun Last behelsde, hoofdzaaklyk, eene verontfchuldiging van de verhinderde reize van Haare Koninklyke Hoogheid , als gefchied om bekende redenen van noodzaaklykheid; een verzoek om niets vyandigs tegen Amfterdam te onderneemen, en van dit alles kennis te willen geeven aan zyne Pruisfifche Majesteit. Het antwoord hier op behelsde, voornaamelyk, eenen aandrang op de Regeering van Amfterdam, om zig te fchikken naar het gevoelen der Staatsvergaderinge in 's Hage, by welke al het befloo-
te-
1787.
Vier AfgevaardigdenEan den Hertog gezonden.



XXXI.Boek. Geschiedenissen, ioi
tene, zints geruimen tyd, voor nietig en kragteloos verklaard, en de Prins Erfftadhouder.in de uitoeffening van deszelfs hoo«
1787.
ge waardigheden, volkomen was herfteld. Na lang over en wederfpreekens, verbonden zig de Afgevaardigden, zig beroepende op de bepaaldheid van hunnen Last om verder te kunnen gaan, aan den Raad voor te draagen, by wyze van Satisfaótie, aan Haare Koninklyke Hoogheid eene Misfive te zenden, in welke men zig bereidvaardig toonde, voor zo veel in de verhinderde reize iet onbehoorlyks mogt hebben plaats gehad, daar voor eene gepaste voldoening te geeven, mids men, van den anderen kant, afzag van alle vervolging der zodanigen, welke in de bewuste zaak gemengd geweest waren. Over deezen voorflag toonde de Hertog zyn genoegen, doch voegde 'er nevens, zynen wensch, dat de Afgevaardigden der Stad ten fpoedigfte na VHage mogten gezonden worden, tot het geeven van de gevraagde voldoeninge; zullende , ten dien einde, de ftilftand van wapenen, tusfchen den Hertog en de Stad geflooten , eenigen tyd verlengd worden. De Gelastigden , die by den Hertog beleefd ontvangen,en meer dan eens ter maaltyd onthaald waren, keerden thans te rug naar de Stad. In eene Vergadering der Vroedfchap, ftraks daar na gehouden, nam men het befluit, overeenkomftig der affpraake met den Hertog van brunswyk , twee Gelastigden te zenden naar 's Hage, om by Haare Koninklyke Hoog6 G 3 beid



102 AMSTERDAMS III. Deel.
heid een bezoek van pligtpleeginge af te leggen. De keuze viel op den Burgemeester nicola as GEELViNCKen den Raad matthys temminck. Zy vertrokken op Vrydag na den middag, ten zelfden tyde als de Heeren abbema en goll zig óp weg begaven naar het Dorp Lisfe , óm zich van nieuws by den Hertog te vervoegen. Beide Bezendingen kwamen, eerlang , terug, Antwoorden medebrengende , welke, voor Amfterdam, 't en zy men het hoofd in den fchoot leide, niet veel heils voorfpelden. Haare Koninklyke Hoogheid drong op de geëischte voldoening, en op de toetreeding der Stad tot de reeds genomene befluiten by de overige Staatsleden. De Hertog, van zynen kant, bleef by de reeds meer maaien gedaane betuigingen van afhanklykheid van de bevelen, hem gegeeven, of die hem vervolgens zouden worden toegezonden. Nog ééne pooging deedt de Vroedfchap, om den verderen optogt der Pruisfifghe Troepen, die vast de Stad digter naderden, af te wenden. Doch, zo wel als de voorgaanden, deedt ook deeze geene baate. Op Zondag namiddag, den dertigften September, zondt de Hertog fchriftelyk berigt, dat hy den Wapenftilftand voor geëindigd hieldt, en verpligt was, zynen Last, tegen de Stad, te volvoeren (/),
Een
CO Verfabelden byzonderheden, wegens de gemelde daderbandelingen, en de echte Stukken,daar toe betrekkelyk, syn te vinden in 't Beroerd Naleriand, D. XII. bl. 154 en?.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 103
Een diep geheim bleef, intusfchen, die fchryven, en 's Hertogen voorneemen, tot 's anderendaags, wanneer het, in den vroegen morgen, ten vyf uure, aan Burgers en Ingezeetenen werdt aangekondigd , door een fchrikwekkend balderen van grof gefchut. Vol angst, en onzeker aangaande de bedoeling en uitwerking, fprong elk
van zyne Legerftede. Wel haast veripremde zig het gerugt, dat alle de Voorposten der Stad, door de PruisfifcheTroepen, gelykelyk, waren aangevallen. Dit baarde vreeze en bekommering, die, by veelen, fchier tot wanhoop klom, zints men vernomen hadt, dat eenige Pruisfifche manfchap, van Aalsmeer, over 't Haarlemmermeir geftoken, te Osdorp geland, en voorts meester was geworden van den Post by Halfwegen Haarlem en Amfterdam. Het fchieten duurde tot 's voormiddags ten negen uure, toen men ontwaar werdt, dat, ondanks den kloeken tegenftand der Amfterdamfche Burgers , alle de Voorposten reeds in de Pruisfifche magt waren. Verlegenheid, wanhoop, woede, eene zekere maate van blydfchap, zodanig waren de aandoeningen, welke, naar ieders gezintheid en denkwyze, de gemoederen, onder en na het gevegt, in beweeging hielden. Gelukkig bleef de Stad inwendig zonder opfchudding; niet weinig hielp daar toe, het uitzenden van geduurige Ronden door de gantfche Stad (ƒ> On-
(ƒ) Een berigt van het Gevegt is te vinden in 't Beroerd Nederland, D. XII. bl. i24, enz.
G4
1787.
Da' Voorpostender Stad worden befchooten.



1787.
io4 AMSTERDAMS III. Deel, Onder de benaauwende vreeze van Burgers en Ingezeetenen, voor het aanlhandë lot, welk hun zei ven en der gantfche Stad boven 't hoofd hing , liep de gedugce Maandag ten avond. Intusfchen waren nogmaals drie Gelastigden naar 's Hage gezonden, om, op zekere voorwaarden, in onderhandeling te treeden, en te beproeven of het gefchil konde worden bygeleid De Artikelen, welke zy moesten voordraaien en over welke zy met Afgevaardigden van Hun Ed. Gr. Mogende, vervolgens handelden , waren , hoofdzaaklyk: Een behoorlyke invloed des volks; het behouden der Schutterye van haare Wapenen en der Regeeringe en Amptenaaren van hunne waardigheden en posten; bevryding der Stad voor Bezetting en Inkwartiering- en het niet afkondigen der Publikatie wegens het draagen van Oranjeverfierfelen. Het befcheid, welk de Afgevaardigden te rug bragten , was niet zeer voordeelig. De Vroedfchap leidde 'er uit af, dat haar geene andere keuze werdt gelaaten, dan te buigen of de Stad bloot te Hellen aan het onmiddelyk onberekenbaar geweld der Pruisfifche Legermagt, welke men moest verwagten, in gevalle van meerderen tegenftand, fpoedig, als een verklaarden vyand , binnen de wallen te zullen zien verfchynen Qr).
Dit alles bewoog de Vroedfchap, dewyl alle verdere tegenlland geene andere dan
zeer
(£) Zie Beroerd Nederland, D. XII. bl. 193.
Eene tweede Bezending naar *s Hage.
De Regeeringpefiuit



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 105
zeer verderflyke uitwerkfels kon voortbrengen , toe te geeven , en zig te gedraagen naar de befluiten, reeds in de voorgaande week, ter Staats vergaderinge genomen. Nogthans ging men niet over tot het doen van deezen ftap , zonder alvoorens de Burgery, op den derden October, in de Kerken te hebben opgeroepen, om te verneemen, of dezelve genegen ware om af te
zien van de gemelde Artikelen, en alzo te berusten in de voorwaarden, welke men van de Stad geëischt hadt. Uit vreeze gaven veelen de toeftemming. Doch anderen bleeven even onverzettelyk. Men riep nog al, om het uiterfte te waagen. Zelf vondt men 'er, die , even als voorheen , het middel van doorfteeken vanDyken en Dammen wilden te baate neemen, en alzo de groote overftrooming in 't werk {lellen over de Landen, van welke een goed gedeelte, rondom de Stad, door binnenlandfche Overftrooming, reeds onder water was gezet. In deezen tweefpalt der gemoederen , voegde zig de Regeering by de eerstgenoemden, als zynde dezelve, haars oordeels, best beraaden voor het algemeene welzyn. Om evenwel niet onverhoeds dien ftap te doen, en zonder eenig medeweeten der Burgerye, werdt, nog in den avond van den derden van October, eene Afkondiging gedaan, en vervolgens, onder den naam van Declaratoir, in verfcheiden oorden der Stad aangeplakt. Te merkwaardig is dit Gefchrift, dan dat wy diens in& G 5 houd
1787.
de Stad over te geeven, en van haare eifchen af te zien.



io<5 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
houd hier niet zouden mededeelen. Van woord tot woord luidde het aldus:
„ Burgemeesteren en Raaden der Stad „ Amfterdam, vinden zig verplicht aan de „ goede Burgerye te declareeren , dat zy „ altyd volgens hun geweeten ten meesten „ nutte van het lieve Vaderland, in 't alge„ meen, en van deeze Stad en Burgery in „ 'tbyzonder, hebben getracht te hande„ len, en dat als nog, in de tegenswoor„ dige omftandigheden , het welzyn van de „ Stad en derzelver Ingezeetenen by hen „ zwaarder weegt dan hun eigen leven, „ of het behouden van hunne Eerampten „ en Bezittingen.
„ Dat zy , daar Hun de dringende en „ hooge nood, en de korte tyd van be„ raad, die hun flegts vergund was, niet „ hadt toegelaaten , dit volledig ter ken„ nisfe van de Burgery te brengen , uit „ dien hoofde, en om deeze goede Stad ,, voor zwaarder en zeker boven 't hoofd „ hangende onheilen en rampen te bevei„ ligen , zig genoodzaakt hadden gevon„ den, de eisfchen van de overige Leden „ van Holland te moeten inwilligen, met „ last aan de Heeren deezer Stads Gede„ puteerden, om al het geëischte, indien „ het niet anders zyn konde, toe te ftaan, „ zelfs het ontflag der aangeftelde Regen„ ten; liever dan te waagen dat de Stad en „ Burgery , behalven de reeds geleedene „ en verduurde rampen, eenige fchade zou„ de lyden, en, na die fchade geleeden te
„ heb-



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 107
„ hebben , nog daar en boven gedwongen , zoude worden, om die zelfde eisfchen, " en misfchien nog zwaardere, toe te moe" ten ftaan. Zy betuigen voor een Alwee" tend God, en op den Eed, dien zy by " den aanvang hunner bedieninge gedaan , hebben, hier mede niet anders te heb' ben beoogd dan de voorkooming van " de allergedugtfte en onherftelbaare om„ keering van deeze Stad,
„ Terwyl zy , daar men al 't overige „ heeft moeten toegeeven, ten minden dit „ nog tragten en hoopen te zullen behou-
den, dat de Rust en Veiligheid in deeze „ Volkryke Stad ongefchonden bewaard „ blyve; waar toe zy vertrouwen dat de
braave Burgery, welke daar toe tot nu " toe, zulke loffelyke pogingen met een „ onvermoeiden yver heeft aangewend, die „ zelve pogingen en yver zal blyven aan„ wenden, tot bevordering en behoud van
de rust in deeze Stad , ten einde een
ieder, hy zy wie hy zy, voor alle ge„ weid en overlast te beveiligen. „ Actum den 3 October 1787.
In kennisfe van my
(was get.) h. n. hasselaar.
Secretaris.
Reeds 's daags na de uitgave van dit Declaratoir, 't welk zo veel was als eene aankondiging van het aanftaande toetreeden in de maatregels, ten voordeele van den Prinfe Erfftadhouder, maakte men daar mede eenen aanvang. De Vroedfchap, op
den
1787.
Aanvang de nieuwe fchikkingen.



io8 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
den vierden, eens en andermaal, vergaderd, beraamde wel eenige voorflagen aan den Hertog van brunswyk, die thans het Hoofdkwartier hadt verplaatst in de nabuurfchap der Stad, aan het begin van den Amftelveenfchen Weg, om zyne Hoogheid te verzoeken, dat, uit hoofde van den eigenaartigen toeftand deezer Koopftad, dezelve met geen Pruisfisch Krygsvolk mogt belast worden. Doch zy nam tevens befluiten, dienende om de ftemme , welke nu zo lang en luiddruftig zig hadt doen hooren, tot zwygen te brengen. Hier toe behoorde het verbieden van de Nederlandfche, de Oprechte Nederlandfche en de Faderlandfche Courant , den Politieken Kruyer en den Spectator met den Bril: Tydfchriften , van welke men zig al lang en inzonderheid hadt bediend, om de gemeente op te zetten, en de gevoelens, welke, zints eenigen tyd, geheerscht hadden, te verfpreiden en aanneemelyk te maaken.
Onder de punten, welke tot nog toe in gefchil ftonden, tusfchen Hun Ed. Gr. Mogenden en de Regeering deezer Stad, was het doen afkondigen van twee Publikatiën. De eene behelsde eene intrekking van het verbod tegen het draagen van Oranjeverfierfelen ; de andere, een verbod van tegenftand te bieden aan de Troepen van Zyne Koninklyke Majefteit van Pruisfen. Uit vreeze voor onaangenaame gevolgen en gevaarlyke opfchuddingen, hadt de Vroedfchap derzelver afkondiging en
aan-
Brief der Regeeringeaan de Admiraliteitsleden,over het aanplakken van twee Publikatien.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 109
aanplakking, tot nog toe, volftandig te- 1 gengehouden. Intusfchen verfpreidde zig, op denbovengemelden dag, een gerugt door de Stad, dat, ondanks het verbod daar tegen, de aanplakking der bedoelde Publikatien met 'er daad gefchied was, op 's Lands Werf, waar van het Werkvolk , dikmaals, doorflaande blyken hadt vertoond van genegenheid voor 't Huis van Oranje. Zooveel geloofs vondt dit gerugt, dat Burgemeesters en Raaden dienftig oordeelden, uit hoofde der heillooze gevolgen , welke, uit zulk een bedryf, zouden kunnen ontftaan, aan de Edel Mogenden Raaden ter Admiraliteit fchriftelyk te verzoeken ,aangaande de gemelde aanplakking, de noodige narigten in te neemen, de geenen , welke daar in de hand hadden gehad, tot hunnen pligt te brengen, en voorts naauwkeurige zorge te draagen, dat de aangeplakte Stukken, met alles, 't geen tot oneenigheden aanleiding zoude kunnen geeven, dadelyk werden weggenomen. Geen ander antwoord volgde, in 'c eerst, op dit fchryven, dan een verzoek, dat de Perfoonen, welke aan Hun Ed. Gr. Agtbaarheden het gemelde gerugt hadden aangebragt, mogten genoemd worden.Doch in den namiddag lieten Hun Ed. Mogende weeten, dat, op gevorderd en ingekoomen berigt van verfcheiden Bevelhebbers van 's Lands Werf, na gedaan onderzoek, hun niet was gebleeken, dat ergens dusdanig eene aanplakking was gefchied. Op de zelfde lyst fchreeven hierom veelen dit gerugt met een
an-
[787.



iio AMSTERDAMS IH.Deel.
1787.
ander, 't welk insgelyks deezer dagen liep , volgens 't welk Zyner Pruisfifche Majesteit en den Hertoge van brunswyk eene groote fomme gelds was aangebooden, indien men mogt bevryd blyven van bewiliiginge en inftemminge met de Staatsbeiluiten, zedert den achttienden September genomen, en van de vernietiginge van *c geen, zedert den zevenentwintigften February des tegenwoordigen Jaars, zo aangaande de Stads- als Regeeringszaaken, alhier verrigt was.
Zints de ingekoomene tyding, dat de Afgevaardigden der Stad in alle de eifchen, zo van 's Lands Staaten als van Haare Koninklyke Hoogheid, hadden bewilligd, begonnen zig, van lieverlede, de zaaken te fchikken en tot de aloude gedaante weder te keeren. Zommigen der afgezette Raaden keerden weder ten Stadhuize, gelyk ook de beide Burgemeesters dedel en beels, zo wel als de Hoofdofficier willem cornelis back er.
Zints de Pruisfifche Troepen, etlyke dagen, op eenigen afftand van de Stad gebleeven ,en alleenlyk langs den Overtoomfchen weg ingekwartierd geweest waren, begon men zig te vleien, dat zy geenen voet binnen Amfterdam zouden zetten. Doch men veranderde van gedagten, na dat de Hertog, op Dingsdag, den negenden October, aan de Burgemeesteren eenen Brief hadt gezonden , by welken zyne Doorluchtige Hoogheid van Burgemeesters en Raaden eischte de overgave van de Leidfche Poort, als
moe-
De afgezetteRegenten worden her. fteld, en de nieuwe leggen hunne posten neder.
De
Leidfche Poort aan de Pruisfèn overgeleverd.



XXXI.Boek. Geschiedenissen, iii
moetende dienen tot een middel om verzekerd te zyn van de ontwapeninge der Auxiliairen en Vrywilligers, die zig binnen de Stad onthielden. De Vroedfchap, deezen eisch verdaan hebbende, benoemde ftraks drie Gemagtigden, om, s anderen daags, zig by den Hertog te vervoegen, en met denzelven eene Capitulatie of Verdrag te fluiten. Naauwlyks was dit gefchied, of de Leidfche Poort werdt bezet, door honderdvyftig Man Pruisfifche Troepen, behalven twintig Jaagers en even zo veele Huzaaren; wordende, bovendien, twee Stukken Gefchut op het Plein binnen de Poort geplaatst. Elf Batailjons, het Regiment van den Generaal Graave van kalkreuth, de Jaagers te voet, benevens alle de Huzaaren, werden, vervolgens, in den omtrek der Stad, hier en daar ingekwartierd. .
Ten zelfden dage ontving men nier wu= Lyst van Regeeringsleden en Amptenaa- i ren, welke als Fauteurs en Uitwerkers van het Attentat tegen Hoogstderzelver Perfoon begaan, Haare Koninklyke Hoogheid hadt begeerd, dat „ van haar Hof „ voor altoos verwyderd zouden blyven, „ en van alle Posten van Regeeringe „ en Bewind voor altoos zouden ontzet „ worden". Van de zeventien Perfoonen, op deeze Lyst aangefchreeven, behoorde een zestal in onze Stad. Zy waren de Heeren adrianus pompejus van l eyd en, Heer van Hardinxvelt,
balthasar elias abbema , l o d e-
VV YK
I787.
«s Keïeerings»leden, door H. K. H. van der» zeiver posten Dinzet.



na AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
wyk hovy de Jonge, Mr. jan bernd b i c k e r , allen Raaden in de Vroedfchap en Leden van 'c Amfterdamfche Defenfieweezen; nevens de Heeren Mr. engelbert
francois va n b e rc kel en Mr. c ar e l
wouter visscher, Penfionarisfen der Stad. Daarenboven werden nu verfcheiden Plakaaten afgekondigd, van wegen 's Lands Staaten, behelzende eene intrekking van het verbod om Oranjeverfierfels te draagen, een bevel om geenen tegenftand te bieden aan de Pruisfifche Troepen, eene vernietiging van alle Genootfchappen van Wapenhandel , en eene Amnestie voor allen, die, ter zaake van het Huis van Oranje, zig aan eenige oproerige beweegingen hadden fchuldig gemaakt, en uit dien hoofde gevangen of gebannen waren. By dit alles voegden myne Heeren van den Geregte eene Waarfchouwing, by welke een iegelyk ernftig vermaand werdt, in de tegenwoordige omftandigheden, zig ftil en vreedzaam te gedraagen, en aangeraaden, voor eenigen tyd, zig te voorzien van het thans algemeen gedraagen wordende Oranjelint, of eenige tekens , in welke die kleur voorkoomt; voorts geenen overlast te doen aan de Pruisfifche Troepen; met geen bloot geweer of gelaaden Snaphaan langs de Straat te gaan, en niemand, over 't al of niet draagen van Oranje, eenig leed te doen: alles met byvoeging van bedreiginge van Lyf- of Leevensftraffe, naar vereisch van omftandigheden. Naauwlyks waren deeze Afkondigingen gefchied, of
de
VerfcheidenPlakaaten afgekondigd.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 113
de menigte , in grooten getale, op den Dam, voor het Stadhuis vergaderd, juichte dezelve toe, door het wuiven met de hoeden, en het roepen van Oranje boven'. Ook zag men, wel haast, van den Toren van het Stadhuis, de Oranjevlag waaien , 't welk langer dan een jaar geduurd heeft; als mede de Prinfevlag van het Huis der Oostindifche Maatfchappye en van derzelver
1787.
O wregeldheden over '(Oranje» draagen.
rriomf /an den BurgemeesterDedel.
Werf, gelyk ook van de Lands Wen, de Vischmarkt, en op veele andere plaatzen.
Met dit alles, en ondanks de boven gemelde waarfchuwingen, vernam men, van tyd tot tyd, dat , in verfcheiden oorden der Stad, daadlykheden gepleegd werden, wegens het draagen van Oranjeverfierfelen. Naar gelange het meerendeel der bewoone* ren van deeze of geene Wyk of Buurt den eenen of den. anderen aanhang was toegedaan, werdt de eene aangerand, zomtyds mishandeld, om dat hy met die kleur was uitgeftreeken, de andere, daarentegen, om dat hy 'er niet van voorzien was. Van hier dat myne Heeren van den Geregte geraaden vonden , de Waarfchuwing , wegens het draagen van Oranje, eerlang, te vernieuwen (K). Terwyl wy dit fchryven, ryklyk twee jaaren na de laatfte Afkondiging , wordt nog het meergemelde teken algemeen gedraagen, althans onder het mannelyk geflagt.
Een in 't oog loopend bewys van de wispeltuurigheid des volks befpeurde men,
op
OO Zie Beroerd Nederland, d- xii. bl. 279.
XIX. Stuk. H



1787.
ii4 AMSTERDAMS III.Deel.
op den Dam, ter gelegenheid der verfchyninge van den Heere dedel ten Stadhuize, om , van nieuws, zitting te neemen in de hoedanigheid van Burgemeester. Hoorde men, voormaals, by het aankoomen en aftreeden van den Burgemeester hooft, een luid gefchal van Vivat Vader Hooft! en, daarentegen , den eerstgenoemden Heere een verfmaadend Hoeden op ! toeduwen, de ' kans was nu gekeerd. De Heer dedel, op Vrydag, den twaalfden Oétober, van het Stadhuis in zyne Koets willende treeden, vondt dezelve, intusfchen, met Oranjeverfierfelen ryklyk opgefchikt; alle 't welk, egter, de kloekmoedige Burgemeester, met veel bedaardheids , aan zynen Knegt beval weg te neemen. Nu wilde het Gemeen de paarden uitfpannen en het Rytuig voorttrekken. Met veele moeite belette zulks de Koetzier; doch kon evenwel niet verhinderen, dat men een lang touw aan den Disfelboom bondt, en dus den Paarden de moeite van het trekken merkelyk verligtte. Onder het aanhoudend gejuig van Vivat Oranje! Vivat Burgemeester Dedel! verzelde de menigte het Rytuig, eerst naar de Wooning, en voorts naar de Stal des Burgemeesters.
Om den aitogt der Pruisfiiche i roepen, welke nu, nacht en dag, de Leidfche Poort bezet hielden, te verhaasten, naardien derzelver onderhoud , dagelyks, aan Stads Kasfe, op eene aanmerkelyke fomme kwam te Haan, hadden Burgemeesters en Raaden, by Hun Edele Groot Mogenden,
aan-
De Stad ©invangt Bezetting.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 115
aanzoek gedaan om een zeker getal Manfchap van Troepen van den Staat, om Bezetting te houden binnen de Stad. In voldoening hier van, zag men, eerlang, binnen trekken het Regiment Guardes te Paard van Hun Ed. Gr. Mogende de Heeren Staaten van Holland en Westfriesland, voorts het eerde Regiment van Oranje en Nasfau, onder bevel van den Generaal Majoor van doph, en eindelyk het Regiment Zwitzers van den Generaal Majoor may. De Heer dedel, als Voorzittend Burgemeester, nam, even buiten de Haarlemmer Poort, het Krygsvolk in den eed, *t welk, onder een onbefchryflyk geroep van Hoezee! en Vivat Oranje! binnen trok, en in Kerken en andere Openbaare Gebouwen werdt ingekwartierd; tot dat men,voor hetzelve, by de Utrechtfche Poort en in de Plantaadie, bekwaame houten woonin-
1787.
Refolutie van den Krygsraad , op het inneemenvan Bezettinge.
gen hadde opgeflagen.
Geenzins in den fmaak van den Krygsraad viel, ondertusfchen, dit verzoek om Bezetting van Staatfche Troepen binnen de Stad. Dit kan blyken uit een Befluit, genomen in eene Vergaderinge, gehouden in den Doele, op den zelfden dag, als de Manfchap zoude binnen trekken. De Voorzittende Burgemeester dedel, 's daags te vooren, in den laaten avond, van het verzoek des Raads, en van de aandaande komst der Staatfche Krygsmagt, kennis gegeeven hebbende aan de Heeren Kolonellén, gaven deeze daar van berigt H 2 aan



Hó" AMSTERDAMS III. Deel.
ï787.
aan de overige Bevelhebbers der Schutterye, in aller yl door hen by een geroepen. De Krygsraad, zo veel de kortheid des tyds toeliet, de zaak overwoogen hebbende, kwam tot het befluit „ ten einde ,. om zig by de gewapende Burgery (by „ welke deeze zaak eene groote fenfatie „ zoude veroorzaaken) te kunnen verant„ woorden, aan Heeren Burgemeesteren „ te remonftreeren , dat de Leden van den „ Krygsraad (falvo meliori) van oordeel ,, waren, dat het inneemen van Militie, „ om redenen , zo als thans gefchiedt, „ ftrydig is tegen de Satisfactie van den „ Jaare 1578, den af ft and van die Sa„ tisfactie van den Jaare 1581, en de „ Refolutie van hun Ed. Gr. Mogenden „ van den dertienden Maart 1588."
Menigvuldige blyken van vreugde vernam men nu, dag aan dag , onder de aanhangers van het Huis van Oranje , vooral onder de zogenaamde Byltjes , over de voorgevallene Omwenteling , zo door het oprigten van onnoemelyke Eereboogen, op de drie Eilanden Kattenburg , Wittenburg en Oostenburg, en in andere oorden der Stad, gelyk ook voor de huizen van eenige Regenten; als ook, door ftaatelyke optogten, onder het zingen van zekere Liedtjes , ter eere der Staaten, van den Prinfe en deszelfs Gezin, den Koning van Pruisfen , den Hertoge van brunswyk en de Regeeringe der Stad. Anderen, daarentegen, welke
nu
Veele perfoonen verhaten de Stad.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 117
nu het onderfpic delfden, vonden goed,zig van hier te verwyderen. Talryk was de toeloop, ten huize van den Franfchen Konful lioncourt, om Franfche Paspoorten, vooral van Leden van Gewapende Genootfchappen, om, daar van voorzien, te gereeder te kunnen aangenomen worden in dienst van zyne Allerchristelykfte Majefteit. De zamenloop voor eenige onaangenaame beweegingen doende dugten, werden Burgemeesteren te raade, den Heer lioncourt op het Stadhuis te ontbieden, en daar over te onderhouden. Desgelyks namen de Heeren abbema en bicker, geweest zynde Leden van het Defenfieweezen, en, op uitdrukkelyk begeeren van haare Koninklyke Hoogheid , van derzelver Raadplaatzen verlaaten, als mede de geweezen Burgemeester geelvinck van Castrkum, het befluit, deeze Stad te verlaaten. Met een Paspoort van den Hertoge van brunswvk vertrokken zy naar Brusfel, en de eerstgenoemde van daar naar Parys, alwaar hy zig , zedert, heeft neergezet.
1787.
Memorie van den Krygsraad , om de handhaavingder tegen,woordige Regeeringe.
Gelyk de Leden van den Krygsraad, vóór de Omwenteling, zig meermaalen bemoeid hadden met zaaken van Regeeringe, zy vonden geene reden, zints die veel gerugt maakende gebeurtenis, zo lang zy in hun bewind gelaaten werden, zig geheellyk daar aan te onttrekken. In het begin van October zonden zy, uit hun midden, eenige Afgevaardigden naar 's Hage , om aan den Prinfe Erfftadhouder en deszelfs H 3 Ge-



ii3 AMSTERDAMS III. Deel.
1787.
Gemaalinne eene Memorie te overhandigen , betreffende de handhaaving van de ziliken hunner Stads Regenten, als, in den jongst afgeloopen Zomer, door de Burgery waren aangefteld. Zy vertoonden daar in, „ dat de thans fungeerende Leden van » Regeering aangefteld zynde op verzoek „ eh voorilag der Burgerye, daar uit ten duidelykften gebleeken was het vertrouwen , welk in dezelve werdt ge,, fteld; dat dit vertrouwen, geduurende ,, den tyd huns bewinds, meer en meer „ zynde aangegroeid, de afzetting van de„ zelve eene gevoelige droefheid en verXi twyfeling onder de Burgery zoude ver„ oorzaaken; dat de Groote Krygsraad , „ zo voor zig zeiven, als voor de Bur„ gery, hen Afgevaardigden hadt gelast, „ zig te vervoegen by hunne Doorluch„ tige en Koninklyke Hoogheden , om „ dezelven te verzoeken, door Hoogst„ derzelver veel vermogende voorfpraak, „ by 's Lands Staaten, aan de Bur„ gery het genoegen te verfchaffen, haare „ tegenwoordige Regenten te mogen be„ houden; dat een gunftig befluit hier „ omtrent de liefde der Burgery voor het „ Doorluchtig Huis van hunne Hooghe„ den zou doen aanwakkeren, en een vertrouwen op Hoogstderzelver gunst doen ,, gebooren worden; dat deeze liefde en „ vertrouwen der aanzienlyke Burgerye van ,, Amflerdam , door hunne Doorluchtige „ en Koninklyke Hoogheden, buiten twy„ fel, van geen gering belang zouden wor-
„ den



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 119
den aangezien, en de alleraangenaamfte " uitwerkfels zouden hebben, terwyl het '! tegenovergeftelde van de akeligfte ge" volgen zoude kunnen zyn, zo wel voor " het gantfche Vaderland in 't gemeen, als '! voor deszelfs aanzienlykfte Stad in 't byzonder, in welker behoud en welvaart " het Doorluchtig Huis van Oranje zulk " een onmeetbaar belang heeft. Zy beflooten met een verzoek , „ om, op „ hunnen voordragt, met een gewenscht , antwoord te mogen begunftigd worden. De herltelling der afgezette, en het bedanken der nieuwe Regeeringsleden, weinige dagen laater, in onze Stad voorgevallen, diende ten blyke, dat hunne Hoogheden niet hadden kunnen goedvinden, aan het verzoek te voldoen.
1787.
Weinige dagen na het inleveren van aeeze Memorie , vernam men in deeze Stad den inhoud der Voorwaarden, op welke Haare Koninklyke Hoogheid zig genegen toonde om genoegen te neemen in de Satisfactie, door Hun Ed. Gr. Mogende aangebooden. Eene deezer voorwaarden was, de herftelling van den Amfterdamfchen Krygsraad op den ouden voet, nevens de ontwapening der Genootfchappen. Tegen deezen eisch oordeelden de Leden van den Krygsraad zig verpligt, hunne bedenkingen te moeten inbrengen. Andermaal verwokken, diensvolgens, eenige Afgevaardigden naar 's Hage, en, op den zestienden October, by Hunne Doorluchtige en Koninklyke Hoogheden, ter gehoor toegelaa-
Tweede Memorie, om het in ftand blyven van den tegenwoordigenKrygsraad.



ven, onaer t oog bragten, „ dat de Am„ fterdamfche Schuttery , zo wel als de „ Krygsraad, nog tegenwoordig was inge„ ngc op den zelfden wettigen voet, op „ welken zy, zedert veele jaaren, en wel „ bepaaldelyk zints het jaar 1748, door „ willem den IV, Hoogstloffelyker „ Gedagtenisfe , gevestigd was geweest; „ dat dit althans, met betrekking tot de „ Schuttery zelve, buiten twyfel konde ge„ rekend worden, alzo, in het kiezen der „ waakende Manfchappen, geene de minfte „ nieuwigheden waren ingevoerd , maar in„ tegendeel, ftiptelyk, agtervolgd de Or„ donnantien op de Schuttery, zodanig als ,, dezelve zedert veele jaaren bepaald of „ uitgebreid waren. Omtrent de Bevel„ hebbers , uitmaakende den Grooten „ Krygsraad, waren, in de daad, vooral „ in den beginne des loopenden jaars, „ eenige verwisfelingen voorgevallen ; „ doch deeze waren veroorzaakt door het „ vrywillig bedanken van eenige Bevelheb„ bers; welke dus, als hebbende, uit eigen „ beweeging , afftand gedaan van hunne „ posten , met geen het minile regt op „ dezelve wederom aanfpraak konden maa„ ken. De aanftelling van andere Bevel„ hebbers was gefchied op den ouden „ wettigen voet, door Prins willem „den IV bepaald. Omtrent de verkie„ zing van de vier Kolonellén, in dit jaar „ aangefteld , hadt de zelfde wettigheid
„ plaats
120 AMSTERDAMS III. Deel.
ten zynde , overhandigden dezelven eene Memorie, waar in zy, aan Hoogstdezel-



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 121
„ plaats gehad; zynde, by het Privilegie, door Hoogstgemelden Prins, aan den ' Krygsraad, vergund, dat dezelve de " aanftelling der openvallende Kolonelsen Hoofd - Officiersplaatzen zelve zoude ", hebben, volgens de Privilegiën en oude " herkoomens. De plaatzen der vier voo* 11 rige Kolonellén waren om geene andere 11 reden opengevallen, dan omdat dezelve „ den Krygsraad niet wilden bewaaren by " de Voorregten , door Prins willem 11 den IV aan denzelven goedgundig ver„ leend. Geenzins bragten de tegenwoor'„ dige Leden van den Krygsraad de wet„ tigheid hunner aanftellinge hunne „ Doorluchtige en Koninklyke Hoogheden onder 't oog, om dat zy de posten, waar in zy gefield waren, gaarne behouden wilden: alzo zy dezelve (hoewel het zig eene eer rekenende, aan het hoofd van \, Kompagniën vrye Burgers te zyn) voor„ al in deezen tyd, als een zwaaren last „ befchouwden. De eenige reden van „ hunnen ftap was, een bezef van phgc, „ om te zorgen voor die Privilegiën, „ welke hun door den Heer Prins w 1 l', lem den IV vergund waren, en wely, ke zy zig onwaardig zouden maaken, in„ dien zy zig, aan de handhaaving daar „ van, weinig lieten gelegen zyn. De rust „ der Stad, en het genoegen der Burgerye, „ was 'er ook ten hoogden in betrokken, „ dat zy hunne posten bleeven waarnee„ men, alzo de gantfche Schuttery (gelyk „ zy, tot hunne eere, vrymoedig durfden H 5 » ver-
1787-



qftr*
iaa AMSTERDAMS III.Deel.
„ verzekeren) aan hun ten fterkften was „ verknogt. Zulk eene verknogtheid aan „ hunne perfoonen genooten ze niet flegts van de Schuttery , maar ook van de „ Kooplieden en verdere Inwooners der „ Stad, aan welker oordeel zy het gerust„ lyk wilden overlaaten, in hoe verre zy „ zig, met opoffering van hunne eigen be„ langen, in het bewaaren der rust en vei„ ligheid.van hunnenpligt gekweeten hadden ". Zy beflooten met de betuiging, dat zy van de hooge wysheid van Haare „ Koninklyke Hoogheid eerbiedig durfden „ verwagten,dat Hoogstdezelve, thans na,, der onderrigt zynde van den waaren toedragt van zaaken, volkomen overtuigd „ zoude worden , dat de Amfterdamfche >, Schuttery en Krygsraad op den ouden „ wettigen voet was, op welken zy altoos „ geweest was;gelyk zy zig insgelyks vlei„ den, dat Zyne Doorluchtige Hoogheid „ den Krygsraad wel zoude gelieven te „ handhaaven by die Vryheid en Voorreg„ ten, welke, door Hoogstdeszelfs Heer „ Vader, aan denzelven goedgunftiglyk „ waren verleend en bevestigd geworden." Zyne Hoogheid, het voorftel der Amfterdamfche Gemagtigden hebbende aangehoord , gaf daar op, hoofdzaakelyk, tot antwoord , „ dat het verzoek der Heeren van „ te veel gewigts was, om 'er zig oogen„ bliklyk op te kunnen verklaaren; dat, „ intusfchen, de Krygsraad konde verze„ kerd zyn, dat men geen voorneemen „ hadt, om de Vourregten, door wylen
Prins



XSXI.Boek. Geschiedenissen. 123
„ Prins willem den IV verleend, te „ verkorten." ,
Niet meer dan drie dagen verhepen er, zedert het inleveren deezer Memorie en het bekoomen antwoord, of eenige Afgevaardigden der Stad, zig by den Hertog van brunswvk, in het Hoofdkwartier, aan den Overtoom, vervoegd hebbende, ontvingen eene Nota, by welke Zyne Hoog-
Ï787-
De
Hertog :ischt de herftelling der oude Schuttery.
heicLals deszelfs gevoelen, te kennen gai, de noodzaaklykheid der vernietiginge van den tegenwoordigen Krygsraad, nevens de herftelling van de oude Kolonellén, Kapiteinen en verdere Bevelhebbers , en van zulke Schutters, als vóór de onlusten uit hunne posten gezet waren; als mede de verwydering, uit de Burger - Kompagnien, van alle de zodanigen, welke tot eenige Burger - Genootfchappen behoord hadden. Oordeelde de eene of andere byzondere perfoon, hier door, te zyn beleedigd, hy konde zig, ter behoorlyke plaatfe, doen aanmelden. Op eene fpoedige afdoening der zaake drong de Hertog, als behoorende dezelve onder de voornaame voorwaarden dei: Satisfactie aan Haare Koninklyke Hoogheid; en befloot dezelve met eene ioort van bedreiginge, dat langer uitftel, veelligt, ten gevolge konde hebben, het neemen van maatregelen , welke de Pruisfifche Bevelhebber aan de Afgevaardigden verklaarde, dus lang, gezogt te hebben te vermvden. . ' , . f
Zonder uitftel werdt nu de nana aan t werk geilagen, om de ontwapening^
Schikkingenop de



ontwapening.
1787.
De r>ur-
ger-Rui-
tery
wordt
bedankt
voor
haare
dieniïen.
124 AMSTERDAMS III. Deel.
Schutterye te volvoeren. Door alle Wyken der Stad zag men Vragtfleden rond ryden, om de Geweeren op te haaien, zo by de gewoone Schutters, als by de zo genaamde
contribuanten , of Uitkoopers , welke, zonder daar toe gehouden geweest te zyn, geduurende de hachelykfte oogenblikken der Stad, zig hadden aangebooden tot het mede doen van Burger-Ronden. Van de Burger-Bevelhebberen vervoegde zig een getal van niet minder dan zeventig, mee een Verzoekfchrift, aan Hun Ed. Gr. Agebaaren, om een behoorlyk en eerlyk ontflag. De overigen, die niet verkoozen hun ontflag te verzoeken, door Heeren Burgemeesteren, in derzelver Kamer, ontbooden zynde, ontvingen aldaar, ten overflaan der herftelde vierKolonellen, de aanzegging van het Staatsbefluit van den twintigften September, en werden voorts ontwapend.
Omtrent deezen zelfden tyd vervoegden zig de Bevelhebbers der vrywillige BurgerRuiterye, by de Burgemeesteren en Vroedfchap der Stad, met verzoek om van den dienst, dus lang beweezen, te mogen ontflagen worden. Veel voordeels hadt, gewisfelyk, de Stad getrokken van derzelver werkzaamheid en yver, in het handhaaven der algemeene ruste, toen dezelve , op meer dan ééne wyze, gedreigd werdt. Hun Ed. Gr. Agtbaarheden, dit in aanmerking neemende, verleenden hetverzogte ontflag, met by voeging van plegtige dankbetuiginge, voor de beweezen dienden, ter bewaa-
ringe



XXXI. Boek. Geschiedenissen. 125 rinse van de openbaare rust en veiligheid.
fn 't laatst van October ontftondt er eene geweldige opfchudding in de Nieuwe Kerk, onder het gedeelte van het Zwitzerfche Regiment, 't welk aldaar tot nog toe! zyn verblyf hielde. De beweeging nam haaren oorfprong uit misnoegen tegen eenen Onder-Officier, om dat dezelve,
naar den zin der Gemeenen, te naauwKeurig was in het volbrengen der opgeleide bevelen, ter handhaavinge van eene ftrenge Krygstucht. Vergeefs zogten eenige hoogere Bevelhebbers, door hunne tegenwoordigheid en mondelinge orders ,, de misnoegden neder te zetten. In'den.avond van den dertigften der gemelde Maand, ten zeven uuren, was de euvelmoet,_ zo hoog geklommen, dat 'er eenige Snaphaanenglos gingen, en men, met de Bajonetten . inliep op den ongelukkigen Onder-Officier, die voorts, met zeven ilee-
ken, moorddaadig werdt omgebragt. uiergelyk eene opfchudding viel er voor in de Gasthuiskerk, onder 't gedeelte der Bezettinge, welk aldaar ingekwartierd was. Uit de zelfde oorzaak , als de rampzalig gefneuvelde, hadt ook, te deezer plaatze, ten Onder-Officier den haat der Gemeenen zig op den halze gehaden. Een drom van hoogere Bevelhebbers , welke hem omringde, ware geene genoegzaame beveiliging geweest, indien hy met, door een klein Venftertje , zig met de vlugc gered hadde. Van de misdaadige Zwitaerfche Soldaaten werden eenigen gevat.
1787.
3pchudiing in de Nieuwe Keik, onder 't Krygsvolk;
en in de GasthuisKerk.



1787.
Vonnis
over
eenige
handdaa
digen.
126 AMSTERDAMS III.Deel.
voorts naar den Overtoom geleid en aldaar aan de Pruisfifchen overgeleverd. Bykans veertien dagen laater werdt, over de gevangenen, buiten de Leidfche Poort, on. der de boomen, het Zwitzerfche Standregt gehouden, in den vroegen morgenftond. Het vonnis hieldt in, dat een met de Koorde, en twee andere met de Spitsroede moesten geftraft worden. De Stads Binnen - Scherpregter volvoerde het eerfte gedeelte van het vonnis. Ten half tien uuren werdt de gehangene afgenomen , voorts in een kist geleid, vervolgens, met de Schuit van het Gasthuis, naar het Pestkerkhof vervoerd en aldaar begraaven. De twee andere verweezenen liepen zo lang, langs de dubbele rye hunner gefchaarde Spitsbroederen, op en neder, tot dat ze, aan de toegebragte flagen, nedervielen: waar na ze, als fchelmen, werden weggejaagd.
Na den afftand en het afzetten der Burger-Krygsbevelhebberen, welke nu, zedert eenigen tyd, gediend hadden, was men, wel haast, bedagt op het beraamen van fchikkingen , tot het verkiezen van een nieuwen Krygsraad. Zyne Hoogheid, door de Regeering der Stad, daar toe verzogt zynde, benoemde twee Gelastigden, om, in zynen naame, het werk te verrigten. Deeze waren Jonkheer gerlag jan dods, Baron van der Does, Heer van Langeveld en van de beide Noordwyken , befchreeven in de Ridderfchap van Holland, en Mr. adriaan bodt, Griffier van
den
Komst van Afgevaardigdentoe het recelen van den Krygsraad.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 127
den Hove van Holland en Zeeland. Op den eerften November kwamen zy m de Stad Na verfcheiden onderhandelingen, gaven de Gelastigden, op den negenden der Maand, eene Lyst over, op welke ftonden aangetekend één Kolonel, negenendertig Kapiteinen , achtendertig Luitenanten en tweeëndertig Vaandrigs; met nevens gevoegd bevel, om dezelve, voortaan,
& D 1 ;„ Ao nn«fpn en
niet meer te erKcmicu *u ««- ru", — hoedanigheden , welke zy, zints eenigen tyd , bekleed hadden (*> Niet vroeger dan op den eenëntwintigften December, gefchiedde 'er eenige voorziening, omtrent de vervulling der opengevallene plaatzen. In eenen Brief van Zyne Hoogheid, gerigt aan de Kolonellén der Amfterdamfche Schutterye , las men de naamen van twaalf Kapiteinen, drie Luitenanten en vyf Vaandrigs, die geoordeeld werden aan hunnen eed en pligt getrouw te zyn gebleeven, doch van derzelver posten verhaten zynde, by den tegenwoordigen ommekeer van zaaken, behoorden herfteld te worden. Voorts behelsde de Brief de opgave van een aanzienlyk getal van perfoonen, gekoozen uit eene overgeleverde lyst, om , vervolgens , in de onderfcheidene hoedanigheden van Kapiteinen, Luitenanten en Vaandrigs f7), aan Heeren Burge-
raees-
fA) Men vimit <le Naamlyst in 't BiwrJ Ntderland, Ö. XI(ObDe 5Lyst der nieuw verkoop Revelliebbets is i finden in 't Bami AWtofaw/. O. XU. W. S84. ew.
I78r.
Een groot aantal Bevelhebbersafgezet;
en ande* re in derzelverplaats gefield.



ï28 AMSTERDAMS III.Deel.
1787.
meesteren voorgedraagen, en in den eed genomen te worden. Eenige Bevelhebbersplaatzen, welke thans nog open bleeven, werden, naderhand, van tyd tot tyd , aangevuld, op verkiezing van Kolonellén, en met goedkeuring van den Prinfe Erfstadhouder.
Van de bemoeijingen, zo der Vaderlandfche als Burger-Sociëteit, met'de openbaare zaaken , vóór de Omwenteling, hebben wy meer dan één voorbeeld aangevoerd. Volgens Befluit van Hun Ed. Groot Mogende , kort na de wederkomst van zyne Hoogheid in 's Hage , waren alle foortgelyke byeenkomften verbooden en vernietigd , en, aan de Regenten der Steden, bevelen afgezonden, om daar aan de hand te houden. Op den zesden November werdt alhier deeze last volvoerd. Het volle Geregt, van eenige Ruitery verzeld, zig begeeven hebbende naar de Huizen der gemelde Sociëteiten , zo in de Kalverftraat als in de Nes, welke nu , eenigen tyd , geflooten geweest waren, deedt dezelve, door eenen Smid, openfteeken , nam eenige Boeken en Papieren, welke men 'er vondt, in verzekering, deedt vervolgens de Buitendeuren , met het Stads Slot, verzekeren, en belette alzo het houden van verdere zamenkomften. Zeer euvel namen verfcheiden Leden der Vaderlandfche Sociëteit deezen maatregel. Zy deeden daar over hun beklag, zo by den Hoofdofficier backer, als by den Burgemeester dedel, geevende voor reden van bezwaar,
over
De
Sociëteitshuizen wor den geflooten.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 129
over hunne verhinderde zamenkomften, dat zy flegts eene gewoone Sociëteit uitmaakten, en met zaaken, het Lands of Stedejyk beduur aangaande, zig nooit bemoeid hadden. Doch hunne klaagftemme vondt geen gehoor, zo min als in 's Graavenhage, alwaar zy dezelve, vervolgens, deèdeu hooren.
De Hoofd - officier der Stad, eenen eisch oordcelende te hebben tegen de Burger-Gekonftitueerden , ter zaake van derzelver werkzaamheden, geduurende de Onlusten, vervoegde zig, in het begin van November , by Heeren Schepenen , met verzoek om dezelve, op Schouten Rolle, te mogen dagvaarden. Na bekoomene toeftemming en gedaan opontbod, verfcheenen, op den dertienden der Maand, van de vyftien Gekonftitueerden, zeven ten Schouten Rolle. De overigen, uitlandig zynde, deeden, wegens het niec verfchynen, hunne verontfchuldigingen inbrengen. Vier van dezelve, tegen het laatfte der Maand, in de Stad te rug gekeerd, voldeeden thans aan de dagvaardinge ; en werdt, ten zelfden dage, tegen de overigen, welke niet verfcheenen, prife de Corps of Lyfsverzekering, verleend. Groot was de bekommering van veele vrienden der gedagvaarde en zig daar ftellende Gekonftitueerden, over den afloop der zaake. Zy vreesden, hurtnenthalve, dat men hen in verzekerde plaatze zou geleiden, en zouden gaarne gezien hebben, dat zy, door de vlugt, zig aan het dreigende gevaar onttrokken had-
XIX. Stuk. I den.
Dagvaardingvan de Gekonftitueerden.



130 AMSTERDAMS III. Deel.
1737.
den. Tot hun geluk werdt deeze vreeze ongegrond bevonden. Na herhaalde ondervraagingen, ftel de men de gedagvaarden op vrye voeten, en heeft hen, zedert, ongemoeid gelaaten , uitgezonderd twee van dezelven, welke, als de hand gehad hebbende in de afzetting der Burgemeesteren dedel en beels, vervolgens, raadzaam geoordeeld hebben, zig buitenslands te begeeven.
Gedtiurende dit alles bevonden zig, zedert den aanvang van November, binnen de Stad, de Gelastigden van zyne Hoogheid, tot de beftelling op de Regeeringe, en om in dezelve zodanige veranderingen te maaken, als, ten algemeenen beste, meest dienftig zoude geoordeeld worden. Tot dit werk waren, door den Prins Erfftadhouder, benoemd willem gustaaf fredekick, Graaf van Bentinck, Heer van Rhoon en Pendrecht, befchreeven in de Orde van de Ridderfchap van Holland en Westfriesland, en Mr. dirk meerens, Raad in den Hove van Holland, Zeeland en Friesland, 't Liep aan tot den negenëntwintigften der Maand, dat men 't volkomen eens werdt omtrent de Regeeringsleden, welke van derzelver posten verhaten , en het benoemen van de zodanigen, door welke de open gevallene phatzen zouden worden aangevuld. Eene Afkondiging, in naame van zyne Hoogheid gedaan leide de hatlte hand aan het werk, en befliste het lot der zulken, welken de Stoelen der eere ontzeid, of die waardig
ge-
Veran<k-rin£der Regeeringe.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 131
gekeurd werden dezelve vervolgens te bekleeden. Met veel plegtigheids, en onder een ongemeenen toevloed der Gemeente, gelchiedde de aanftelling der nieuwe Regenten. In de Afkondiging hadt zyne Hoogheid verklaard, uitdruklyk te begeeren „ dat de ontfiagene Regenten daar „ door niet zouden worden gekwetst of „ benadeeld in hunnen goeden naam en „ faam, veel min verdagt gehouden wor„ den,in de Regeering van Stad en Land, „ zig niet naar behooren te hebben ge„ draagen. " Integendeel verboodt zyne Hoogheid wel ernftig „ aan eenen iege„ lyk , wie het zoude mogen zyn, de „ door zyne Hoogheid ontfiagene Regen„ ten daar over te moeien of in aanfpraak „ te neemen, veel min derzelver perfoo„ nen of goederen aan te randen of te „ befchadigen, als neemende zyne Hoog„ heid de geweezene Regenten, nevens „ derzelver familiën en goederen - in zyne „ Hoogheids byzondere befcherming en „ vrye hoede (jn)."
Onder dit alles, en ondanks de vermaaninge van den Prinfe Erfftadhouder, tot, vrede en eensgezindheid, en deszelfs verklaaringe , het betragten of nalaaten van deezen pligt te zullen aanmerken, als den toetsfteen der aankleevinge van de belangen van zyn Huis, was de rust nog
ver-
(ni) De naamen der afgezetre,herftelde en nieuw vcrkoo. zen Uegenten, nevens de Afkondiging van zyne Hoojrheid, l;an de Leezer vinden in 't Beroerd Nederland, D. XU. bl. 15Ö. enz.
I 2
1787.
Rewee-
Eingen op de Beurs, over het draagen van
Oranje.



1787.
jga AMSTERDAMS III. Deel:
verre te zoeken. Het al of niet draagen van Oranjeverfierzelen diende, vooral, toe' een voornaamen twistappel. By eene Afkondiging van Myne Heeren van den Geregte, was, inderdaad, den Ingezeetenen aangeraaden , zig van eenig teken te voorzien, en het draagen daar van genoegzaam algemeen geworden; doch een uitdruk kelyk bevel daar toe was 'er niet voorhanden. Van tyd tot tyd gaf zulks aanleiding, aan den onbezonnen yver, tot her, aantasten en mishandelen van de zulken, die meenden, van de gelaatene vryheid zig te mogen bedienen. Merkelyke beweegingen befpeurde men , op den zesden December , op de Beurfe, ter gelegenheid dat een der afgezette Regenten aldaar verfcheen, zonder eenig Oranjeteken, hoe zeer hem dit , door zyne vrienden , was afgeraaden. De Jooden, in 't byzonder, betoonden zig hier over zeer misnoegd , vooral den -volgenden dag, wanneer de gemelde Koopman, wederom als te vooren, zig zonder Oranje vertoonde. Eene menigte zyner vrienden, welke hem omringde , verloste hem uit den drang , en geleidde hem voorts naar een nabuurig Koffyhuis. De meeste Kooplieden vlugt-' ten van de Beurfe, op welke, onder de verwarring, zommigen deerlyk geflagen werden. Nog vóór het einde der weeke liepen verfcheiden Handelaars rond by de huizen der Burgemeesteren, om hun beklag te doen over de onveiligheid der Beurfe; beweerende, dat vermits het draagen



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 133
gen van Oranje niet volftrekt geboorten was , zulks aan een ieders goeddunken moest gelaaten worden.
Doch dit beklag hadt geen ander gevolg, dan het doen van eene nieuwe Afkondiging, op den tienden December, waar by Myne Heeren van den Geregte ,, eenen „ iegelyk ernftig aanraadden, zig uiterlyk „ van een Oranjeteken, het zy Kokarde, „ Strik of Lint te voorzien, als een blyk „ van waare gezindheid, om thans de rust
in deeze Stad niet wederom geftoord te „ hebben ; zullende de zodanigen, die, „ door het nalaaten van aan deeze aan„ maaning te voldoen, hunne onrustige,
woelzieke en tweedragtzoekende gevoe„ lens zouden hebben ten toon gefteld , „ als begunftigers van dezelve, befchouwd „ en behandeld worden." Myne Heeren van den Geregte, egter, voegden 'er nevens een verbod „ dat aan de zodanigen, „ welke verkoozen geene Oranjetekens te „ draagen, om die reden, door iemand, „ eenig geweld, het zy ter Beurfe, of op „ 's Heeren Straaten, zou gefchieden."
ueiyK Amiteraam, meermaalen, de toe-, vlugt was van verdrukten of verleegenen, dus hadden ook, ftraks na de Omwenteling van zaaken, verfcheiden Ingezeetenen van andere Steden en Plaatzen, in deeze Stad, eene fchuilplaats gezogt, om zig te dekken tegen de woede hunner Medeburgeren , op hun gebeeten, om dat zy, tot de afzetting van Regenten, of tot andere Stads- of Staatsbemoeijingen, de hand geI 3 leend
1787.
Aan
eenige Vreemdelingenwordt de Stad ontzegd.
\fkonügingwegens ie: draaren van Oranje.



Ï78/.
i34 AMSTERDAMS III. Deel.
leend hadden. Niet volkomen gerust fcheen, ondcrtusfchen, de Regeering deezer Stad, over het verblyf binnen dezelve van lieden , van welker gezindheid uitftaande blyken voorhanden waren. Zeker is het, dat Heeren Burgemeesteren, in de maand December, het Befluit namen, aan de bovengemelde herwaarts geweekenen het inwoonen en verroeven binnen de Stad te ontzeggen. Door eenen Klerk der Sekretarye werdt hun, deswegen de weet gedaan , en met een aangekondigd, dat zy.; binnen zekeren geftelden , zeer korten tyd, zig naar elders hadden te begeeven.
Onder het groot aantal van zaaken, welke thans ten Stadhuize voorvielen , trok ook de aandagt van Heeren Burgemeesteren de Nederduitfche Hervormde Kerkenraad. Een goed aantal Leden telde men onder denzelven, welker denkwyze, in het Staatkundige, verfchilde van die thans de overhand bekleedde. Ook noemde men verfcheiden Leeraars, zo onder de Nederduitfche als Walfche Hervormden, welke, van tyd tot tyd , op den Predikftoel niet,, duister aankondigden, welken Aanhang zy waren toegedaan. Tegen 't een en ander vonden Heeren Burgemeesteren geraaden, eenige voorziening te moeten gebruiken. Ter gelegenheid der gebruiklyke gelukwenfchinge, met het nieuw begonnen jaar, door eenige Afgevaardigden van den Nederduitfchen Kerkenraad, vermaande de Voorzittende Burgemeester, men hadde toezigt te
hou-
1788.
Bevel van Burgemeesteren omtrent den Kerkenraad.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. i?5
houden op de Leden van den Kerkenraad, en de zulken uit den dienst daar van te ontflaan, welke de Akte van Qualificatie ondertekend hadden. Geene kleine beweeging veroorzaakte deeze aanzegging onder de Broederfchap, dewyl een aanmerkeiyk getal het gemelde Gefchrift, door ondertekening, hadt bekragtigd, en deeze thans ligtelyk waren op te fpooren , zedert een der geweezene Gekonftitueerden die Akte, nevens de Lyst der Ondertekenaaren, onder hem berustende , ten voorfchyn gebragt, en in handen van den Heere Hoofd-officier gefteld hadt. Daarenboven ontbooden Hun Ed. Gr. Agtbaarheden, in 't begin des jaars, verfcheiden der bovengemelde Leeraaren ten Stadhuize, en namen dezelven in ernftige aanfpraak, met vermaaning' om zig, op den Predikftoel, niet uit te laaten, op eenige onbehoorlyke wyze, of in bewoordingen , welke eenige minagting voor de Regeering aankondigden.
Door het verkiezen van eenige nieuwe Leden, welke nog aan den Krygsraad ontbraken., was dezelve, in den aanvang deezes jaars, voltallig geworden , en gebragt op eenen voet, op welken men dien voortaan wenschte te houden. In eene Verga, dering, gehouden in 't laatst van January, werdt beflooten, eenige Afgevaardigden te zenden naar 's Hage, om by zyne Doorluchtige en Haare Koninklyke Hoogheid deswegen eene gepaste dankbetuiging af te leggen. De Bezending, beftaande uit I 4 eenen
1788.
Bezending van den Krygsraad naar 's Hage.



1/88.
ï%6 AMSTERDAMS IILDêel.
eenen Kolonel, twee Kapiteinen met even zo veele Luitenanten en Vaandrigs, hadt gehoor op den achtften February. De Kolonel voerde het woord, en werdt, door den Erfftadhouder, in minzaame bewoordingen, beantwoord (V).
De herftelling van den Burger-Krygsraad leide de laatfte hand aan de Satisfactie, door Haare Koninklyke Hoogheid gevorderd. Dit werk te bevorderen , en tot volkomenheid te brengen , was , onder andere , de ' voornaame bedoeling van het in bezit neemen en houden van de Leidfche Poort, door de Troepen van zyne Pruisfifche Majesteit. Zints dien tyd begon men, nu en dan, te fpreeken van derzelver aanftaande vertrek. Doch, om de onbruikbaarheid der wegen , en de noodige toerustingen tot den aftogt, draalde dit tot aan den negenëntwintigften van April. In den morgen van dien dag werdt de Pruisfifche Wagt, voor de laatfte maal, afgelost , en vervolgens Staatfche Bezetting by de Poort geplaatst , na dat dezelve ruim zes en eene halve maand in uitlandfche magt geweest was. Reeds vóór het einde des afgeloopenen jaars, hadt de Pruisfifche Veldheer, Hertog van brunswyk , de nabuurfchap der Stad verlaaten, en de wederreize naar deszelfs Staaten aangenomen.
Gevoegelyk befluiten wy hier mede de Gefchiedenisfen van Amfterdam. Verfcheiden
in) Zie fonerd Neerland, D. XII. bl. 292 ens.
Vertrek der
PruisfifcheTroepen.



XXXI.Boek. Geschiedenissen. 137
den zaaken, aldaar, zedert, voorgevallen, tot de Omwenteling betrekkelyk, het afleggen van den Eed op de Cor.ftitutie, het° invorderen van den vyfëntwintigften penning, en andere, aan onze Stad niet byzonder verknogt, vinden eene voegzaamer plaats onder de algemeene Vaderland» fche gebeurtenisfen.
I 5 GE-






GEBOUWEN.






I4i
DERDE DEEL. GEBOUWEN
DER STAD
AMSTERDAM.
EERSTE BOEK.
WEERELDLYKE GEBOUWEN en WERKEN.
M et de altoosgedenkwaardige gebeurtenisfen, in den afloop des jaars 1787, zo wel in onze Stad als elders voorgevallen, oordeelden wy, den draad van het Historifche gedeelte te moeten afbreeken. Op de Gefchiedenisfen laat de Heer j. wa gena ar, onze voorganger en model, volgen een berigt wegens de Weereldlyke Ge* bouwen. Om de eenpaarigheid , zo veel doenlyk is, in agt te neemen, zullen wy de orde, door hem voorgefchreeven, als onzen leiddraad, volgen. Sints den leeftyd diens Historiefcbryvers, heeft men aan de Gebouwen, door hem befchreeven, meer of min aanmerkelyke veranderingen gemaakt , of geheel nieuwe Geftigten getimmerd. Onder den algemeenen tytel van fiyvoegfel, zullen wy, in de orde, door den Heer wagenaar gehouden, van de
ver-



Stadhuis.
Metaalen
Kachel in Scht pensKamer.
14a AMSTERDAMS III. Deel.
veranderingen of vertimmeringe verflag doen, en een berigt , wegens de nieuw aangebouwde Huizen, op voegzaame plaacfen, inlasfchen.
I.
STADHUIS.
Byvoegfel op Stuk VII. Boek I. bl. 88.
In een Gebouw, van uitgeflxekcheid als dit pragtig Paleis, vallen, van tyd tot tyd, veranderingen voor, zo van noodzaaklykheid als tot gemak, van meerder of minder aangelegenheid. Heeren Schepenen,na dikmaals geklaagd te hebben, over het gebrek aan gepaste warmte, in hun Vertrek, ondanks de menigte van Turf, welke , op eene Vuurplaats , aldaar verbrand werdt, viel men, eindelyk, op het ontwerp, wegens het plaatfen van een Kachel, agter het geftoelte van Hun Edele Agtbaarheden. Het Werkftuk, getekend door den toenmaaligen Opziener van Stads Werken en Gebouwen, J. F. de IVitte, werdt gegooten door PieterSeest, Directeur van Stads Gefchut- en Klokgietery. Het is geheel en ai van geel en rood metaal, in de gedaante van een vierkantig voetftuk , uitloopende in eene piramide , van aanmerkelyke hoogte. Verfcheiden duizenden ponden weegt het bezienswaardig Kunstftuk. In den jaare 1773 heeft men een san vang gemaakt, om het te gebruiken ter verwarminge van het ruim Vertrek. Volmaakt



I.Boek. Weereldlyke Gebouwen. 143
maakt beantwoordt het gevaarte aan het bedoelde oogmerk.
Tot in het jaar 1775, ftonden, tegenover het Stadhuis, onmiddelyk aan de Groote Vischmarkt, eenige geringe en laage Gebouwen, en verleenden, van daar, een onbehaaglyk aanzien. In het gemelde jaar werdt het oude Gebouw afgebroken,
Stad. huis.
Gebouw aan de Vischmarkt.
en het tegenwoordige, daar voor, in de plaats gefield, naar de tekening en onder het opzigt van den boven genoemden Opziener J. F. de Witte. De Voorgevel , welke, over den Dam, langs de Waag, naar het Stadhuis ziet, is breed tachtig voeten ; de Zymuuren, van welke de eene langs den Vygendam, de andere langs den Waterkant ftrekt, beflaan veertig voeten. De hoogte van het Gebouw, tot aan den Muurplaat, is insgelyks veertig voeten. Zo de Voor- als Zygevels , voor 't overige van Metzelwerk, rusten op een Rusticq van Bremer Hardfteen, en van gelyken fteen zyn ook de hoeken van 't Gebouw. In het Frontifpies ziet men, behalven 'tStads Wapen, eenige Zinnebeelden op de Vischmarkt flaande , tegen welke het Gebouw, met den Agtergevel, floot. Het Huis , welk door Heeren Thefaurieren wordt verhuurd, wordt bewoond van lieden, die van Tappersneeringe hun beflaan hebben. Van een Zeilkleed, welk, tegen den regen of den flerken zonnefchyn, werdt gefpannen , plagt het oude Gebouw den naam van Onder 't Zeil te draagen. Door de meerdere ruimte is, voor de zulken ,
die



Beuvls.
144 AMSTERDAMS III. Deèe;
die hier tot drinkgelag koomen zitten, die voorzorge noodeloos geworden.
Herftel-
lint;
een er
zwaare
verzak-
kinge.
II.
BEURS.
Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 99.
Aan de Groote Beurs, na dat dezelve honderdzeventig jaaren hadt geftaan, befpeurde men, in den jaare 1783, een ongemak, aan 't welk veele andere zwaare Gebouwen deezer Stad onderhevig zyn: eene zwaare verzakking der Fondamenten, aan de Westzyde van het Geftigt. Zo gevaarlyk liet zich deeze wonde aanzien, dat men, in 'c eerst, geenen kans zag ter geneezinge, dan in eene volkomene afbraake. Reeds zag men uit naar eene voegzaame Vergaderplaats, voor de Kooplieden, in den tusfchentyd , en hadt, ten dien einde, het oog laaten vallen op de ruime Binnenplaats van het Burger-Weeshuis. Na eene naauwkeuriger bezigtiging, en met overleg van ervarene Bouw- en Werktuigkundigen, bevondt men , naderhand , dat het kwaad , zonder dien kostbaaren omflag , zoude kunnen verholpen worden. Men ging dan aan 't werk; waar mede de jaaren 1784 en 1785 verliepen , zonder dat de gewoone zamenkomlten der Kooplieden werden afgebroken. Zo vast en lievig, zegr men, rust thans de Beurs op haare grondflagen, als of men het Gebouw, geheel nieuw, uit den grond hadde opgehaald.
III.



I. Boek. Weereldlyke Gebouwen. 145
I I I.
NIEUWE KOORNBEURS.
By voeg fel op Stuk VIL Boek I. bl. 101.
De Oude Koornbeurs , geftigt in den jaare 1617, een houten Gebouw, ondanks de moeite en kosten, van tyd tot tyd, tot onderhoud , daar aan hefteed , was zeer bouwvallig, omtrent het jaar 1766. Van hier dat Burgemeesteren in beraad leiden, het ftigten van een geheel nieuw Gebouw, en wel van fteen, als van meerdere duurzaamheid, en beter overeenftemmende mee den luister en het aanzien der Stad. Het befluit daar toe genomen zynde , maakte men, in het gemelde jaar, eenen aanvang met het werk. Op den zelfden grond, op welken de Oude Beurs hadt geftaan , zou de Nieuwe herbouwd worden. Om den Kooplieden, en anderen, tot den Koornhandel betrekking hebbende, in den tusfchentyd, eene voegzaame Vergaderplaats te bezorgen, deedt de Regeering, digt by de plaats hunner gewoone zamenkomften, een Gebouw van ruuw hout opflaan. Op den eerften Augustus des bovengenoemde» jaars werdt de eerfte fteen geleid. Op den vyfden September des jaars 1768 diende de Nieuwe Beurs, voor de eerfte maal, tot eene plaats van zamenkomfte, en floot de Zoon van den Koorn handelaar Hendrik Hagen den eerften koop.
XIX. Stuk. K De
Koornbeurs.
Befchryving van de Nku*
we
Koorn-



KfJORNBEURS.
146 AMSTERDAMS III. Deel.
De tegenwoordige Koornbeurs, in verfcheiden opzigten, van de zelfde gedaante en inrigtinge als de voorgaande , is een bykans regelmaatig vierkant Gebouw, mee een verfchil tusfehen de zyden van flegts twee voeten; als beflaande vierënnegentig voeten in de lengte , en tweeënnegentig in de breedte. In 't midden heeft het een ruim Plein, aan de zyde van de Straat , geheel open , doch , aan de drie overige zyden , van eene Gaandery omringd. De ingang, van de Straat, in het Gebouw , als zynde boven dezelve een weirig verheven, is, in 't midden, langs twee ronde , en aan de beide einden of hoeken, langs drie vierkante fteenen trappen. Men fluit den toegang , buiten de tyden van openbaare zamenkomflen, door middel van een fraai yzeren Hek. De Gaanderyen, zo aan de agterzyde als aan weerkanten , rusten op zestien ronde en twee half ronde pilaaren , en hebben houten vloeren. In ieder der zydelingfche Gaanderyen ziet men zes Nisfen , bevattende elk twaalf kleine Kasjes, allen met byzondere Numero's of Getallen getekend. Diergelyke Kasjes, vyf in getal, ontmoet men ook in de zitbanken, in alle de drie Gaanderyen geplaatst. Niet meer dan twee groote Nisfen, om reden ftraks te melden, hoewel insgelyks ieder van twaalf Kasjes voorzien, ontmoet men in de agterfte Gaandery. Alle deeze Kasjes dienen tot bergplaatfen van Koornmonfters. Zy kunnen
ge-



I.Boek. Weereldlyke Gebouwen. 147
geflooten worden, en elk Koornlfandelaar beeft zynen byzonderen fleutel. In de agterfte Gaandery ontmoet men twee vry ruime Kamers; zy hebben haar uitzigt op den Ouden Brug, en op de agtergevels der Huizen van een gedeelte der Warmoesilraat Niet alleen vindt men hier, even als onder de Gaanderyen, een aanmerkelyk getal Kasjes, maar ook Tafels, Schaalen, Gewigten en andere noodwendigheden, tot gerief van den Koornhandel. In het Frontifpies van den Agtergevel, recht tegenover den Ingang, ziet men een fraaien Uurwyzer. Eindelyk vindt men ook hier, zo wel als in het oude Gebouw, eene zwaare koperen Armbusfche, rustende op eenen voet van het zelfde metaal.
I V.
OUDE WAAG.
Byvoegfel op Stuk VII. Boek I. bl. 107.
Van den Brand, in de maand December des jaars 1765, in de Oude Waag, op den Dam, ontftaan, hebben wy, ter vereischte plaatfe , een berigt gegeeven ; als mede, van foortgelyk eenen ramp, welke, in de maand Mey des jaars 1780 , haar overkwam. Tusfchen de beide voorvallen, hadt men, aan het oud Geftigt , voltooid in den jaare 1566 , eene zwaare verzakking K 2 be-
koorn' beurs.
Oude



OüDR WAAG.
148 AMSTERDAMS III. Deel.
befpeurd", in den jaare 1775. By nader onderzoek bleek, welhaast, dat het ongemak niet zou kunnen herfteld worden, zonder eene volkomene opfchorting der werkzaamheden, in het Geftigt. Dit bewoog de Regeering , eene houten Loots, op den Dam, te doen opflaan , om, geduurende de vertimmering. te dienen, zo wel tot eene plaats om Koopmanfchappen te weegen , als tot een verblyf voor het gedeelte der Stads Bezettinge, 't welk, op de Waag, de Hoofdwagt houdt. Het was een vry ruim plat Gebouw , in twee afdeelingen onderfcheiden, en met roode pannen gedekt. Bykans anderhalf jaar ftondt deeze Loots, terwyl men het werk der vertirrimeringe yverig voortzette, onder 't opzigt van den Stads Bouwmeester Abraham van der Hart. Behalven de noodige verfterking der fondamenten, maakte men, aan het Gebouw, eenige veranderingen en verfraaijingen, vooral aan het Dak en aan den deftigen Opgang, aan de zyde van het Stadhuis.



I.Boek. Weereldlyke Gebouwen. 145;
V.
VLEESCH-HALLEN.
Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 128.
In de Nes flonden , eertyds, twee VleeschHallen, ter wederzyde van de zogenaamde ; Boeren-Rivier-Vischmarkt, de Groote en de Kleine Hal. Aan den Noordlyken Zymuur van het laatstgenoemde Gebouw , zynde weleer geweest de Kapel van het St. Margareten Klooster, en dus van vry hoogen ouderdom , hadt men , al lang, eene aanmerkelyke uitwyking befpeurd. Van tyd tot tyd werdt de wonde gevaarlyker, en, eindelyk, voor ongeneeslyk gefchouwd. Dit bewoog de Regeering der Stad, het Gebouw, tot den grond toe, ge» heel te doen afbreeken. Te gelyk werdt het befluit genomen , ten einde om de Vleeschhouwers , in de noodige ruimte, niet te bekrimpen, de Groote Hal, aan de Oostzyde, tot aan den Oude-Zyds Voorburgwal , te verlengen. In de maand February des jaars 1779, werdt met het werk een aanvang gemaakt , onder het opzigt van den meer genoemden Stads Bouwmeester Abraham van der Hart. Het Plein, welk, vóór de vergrooting, by de Hal lag, diende , van ouds , tot een Kerkhof der Kerke van het St. Pieters-Gasthuis. By het graaven der fondamenten , tot de nieuwe Uitlegging , ontdekte men eene menigte Doodsbeenderen en Hukken vanDoodkisK 3 ten.
Vleesck-
i al in de nes.



i5o AMSTERDAMS III.Deel.
V[.EESCUflAJXEN.
ten. Het een en ander werdt, op hoog bevel , overgebragt naar het Karthuizer Kerkhof. Wyders ontdekte men eene Put,
die, zedert, is opgemetzeld geworden. Op den vyfden May des boven genoemden jaars, werdt de eerfte fteen geleid, en op den negenëntwintigften April des daar aan volgenden jaars, voor de eerfte maal, van* het Gebouw, ten beftemden oqgmerke, gebruik gemaakt. De Hal , welke tweehonderdvyftig Amfterdamfche voeten in de lengte beflaat, praalt, aan de Oostzyde, met een fierlyken Voorgevel, pronkende, van boven , met gehouwen Osfenkoppen en andere gepaste Zinnebeelden. Ter wederzyden , van de wyde Haldeuren , aan den zelfden kant, ziet men een deftigen Opgang naar de Vertrekken van het Collegium Medicum , 't welk, na de voltooijing van het Gebouw, van de Kleine Vleesch-Hal, derwaarts is overgebragt. Boven den Opgang ziet men de hoofden van esculapius en hippocrates, en onder dezelve, het jaargetal MDCCLXXIX. De Gildeknegt van het Genootfchap der Geneesheeren heeft hier eene bekwaame wooning. Onder het Gebouw is een Regenbak aangeleid, welke driehonderd Tonnen water kan bevatten; zy wordt door Heeren Thefaurieren verpagt. Met zesëntwintig Vleeschbanken heeft men de nieuwe Uitlegging vermeerderd. In de Kleine , thans vernietigde Hal , telde men flegts twintig Banken. Na de volbouwing, verkogten Heeren Thefauriers de Kleine Hal,
tot



I. Boek. Weereldlvke Gebouwen. 151
tot eene afbraak , voor achttienhonderdvyfëntwintig Guldens. De ledige grond werdt gebruikt ter vergrootinge van de Rivier-Vischmarkt, welke, hier door, meerdere ruimte en een deftiger aanzien heeft verkreegen.
V I.
KIS TEMAAKERS-PAND. Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 143.
Sedert het jaar 1787, dient dit Gebouw nog tot een ander oogmerk, dan by den Heer wagenaar vermeld wordt, Om het gedeelte der Troepen van den Staat, welke, na de Omwenteling van den jaare 1787, ook in deeze Stad, in bezetting geleid werden, van huisvestinge te voorzien, moest men de toevlugt neemen tot openbaare Gebouwen. Het Kistemaakers-Pand werdt geoordeeld, ook hier toe te kunnen dienen. Sints dien tyd verftrekt het benedenfte gedeelte tot een verblyf voor de Ruitery; wordende nu alleen de Zolders gebruikt, tot het voorftellen en venten van Kastemaakers Waarem
K 4 VII,
Vleescii-
iiallen.
KlSTE-
maakerspand.



152 AMSTERDAMS III. Deel.
Si\Ans-
{JESCHUT bN Ki.OK plETEUY.
VIII.
V I I.
STADS-GESCHUT- en KLOKGIETERY.
By voeg fel op Stuk VII. Boek L bl. 150.
Reeds zints het jaar 1614 , hadt men, hier ter Stede, een Gebouw gehad, dienende tot het gieten van Gefchut,Klokken en andere Werkftukken van Koper of Metaal. Een ouderdom van honderdvierënzestig jaaren hadt een gedeelte van het Geftigt dermaate van zyne fterkte beroofd, dat men de kosten voor verlooren rekende , die aan vertimmeringe hefteed werden. Hierom befloot men tot eene geheele vernieuwing. In den jaare 1778 ontving de Stads Bouwmeester Abraham van der Hart, daar toe bevel. Onder 's Mans opzigc kwam het tegenwoordig Gebouw ten voorfchyn. Even als het voorgaande, ftrekt het, met den Noordlyken Zymuur, langs de Karthuizerftraat , en met den Voorgevel langs de Baangraft, tegen over de Zaagmolens-Poort. Hier pronkt het fterk en vry hoog Gebouw met Stads Wapen, en gepaste Zinnebeelden, op de inwendige werkzaamheden flaande. In het Zuidlyke gedeelte, op de gemelde Graft, heeft de Opziener der Gieterye eene bekwaame wooning.



I.Boek. Weereldlvke Gebouwen. 153
VIII.
NIEUWE MUIDER-POORT.
Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 167.
In den loop van de Gefchiedcnisfen der Stad, verhaalden wy, op den jaare 1769, het inftorten van de Muider-Poort. Nog in het zelfde jaar werdt men het eens , aangaande een Ontwerp van een nieuw Gebouw. Na het wegruimen van den puinhoop, maakte men, in de maand September , des gemelden jaars , eenen aanvang met het graaven der Fondamenten. De eerfte fteen werdt geleid in de maand December , daar aan volgende. Om den ftrengen en langduurigen Winter van het Voorjaar van 1770, moest het Metzelwerk, een geruimen tyd, ftilftaan. 't Liep aan tot in het laatst van April 1771, dat de Poort, voor de eerfte maal, door de Wagtdoende Schutters, even als alle andere Poorten, werdt geflooten , en dus als geheel voltooid konde worden aangemerkt. Ongelyk fraaier, dan eenige andere Stads-Poort, is het nieuw Gebouw. Het is een regelmaatig vierkant , uit welks midden een fierlyke Koepeltoren opryst. De beide Gevels, zo aan den buitenkant als aan de zyde der Stad , voor een groot gedeelte van Hardfteen , met Metzelwerk tusfchen beiden , pronken met het keurlyk uitgehouwen Wapen der Stad. Binnen in het Gebouw ontmoet men de noodige woonst $ en
Nieuwe
MUIDERPOORT.



154 AMSTERDAMS III. Deel.
Nieuwe
mui derpoort,
Raamfoort.
en verblyfplaatfen , zo voor den Portier, ais voor de wagtdoende Burgers en Soldaaten. De Koepeltoren is voorzien van een doorzigdgen Uurwyzer, en pronkt, van boven, met een fierlyken Windwyzer. Op eiken hoek van de Hameije of het Hek, ten einde van den Brug, buiten de Poort, ftaat een deftige Pilaar, van witten gehouwen fteen, en op den top van elk derzeiven een antieke Vaes of Pot. Onder 't opzigt en naar het beftek van c o rnelis rauws, Algemeenen Opziener van Stads Werken en Gebouwen, wien zyne getrouwheid, in 't waarneemen van zynen post, by het verbranden van den Ouden Schouwburg , het leeven kostte , werdt dit Gebouw voltooid.
I X.
R A A M-P O O R T.
Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 167.
Tot in den jaare 1776, konde deeze Poort, even gelyk nog heden de Zaagmolens - Poort , alleen van voetgangers gebruikt worden. De aanmerkelyke afftand, tusfchen de Haarlemmer- en de LeidfchePoort, en de hier uit ontftaande ongelegenheid, voor de zulken, die, aan dien kant, uit het midden der Stad, naar buiten of naar binnen wilden ryden, bewoog de Regeering om hier in te voorzien. Hoewel de Poort, in veele opzigten, haare
ou-



I.BOEK. W'EERELDLYKE GEBOUWEN*. 155
oude gedaante heeft behouden, zynde,even als voorheen, van boven plat, werdt zy, egter, bykans geheel vernieuwd: het Gewelf drie voeten opgetrokken , de Zymuuren verzwaard, en van binnen met infpringende Nisfen voorzien. De houten Brug, om tot het bovengemelde oogmerk te kunnen dienen , werdt merkelyk verzwaard en verbreed , en recht voor de Poort geleid, op welke hy, voorheen , met eenen fchuinfchen hoek aanliep. Aan de ZaagmolensPoort gefchiedden , omtrent dien zelfden tyd, merkelyke verbeteringen.
Raampoort.
SciiRsr-
JERSTORliN.
X,
SCHREIJERS-TOREN.
By voeg fel op Stuk VIL Boek I. bl. 181,
Een van de oudlten der Stad, is, waarfchynlyk, dit Gebouw. Uit de tegenwoor^ dige gedaante, en nog meer uit de afbeeldingen, in vroegere dagen, blykt duidelyk, dat hy , by ouds, tot een middel ter verzekeringe , tegen uitwendigen aanval , diende. Door herhaalde vertimmeringen is de aloude gedaante, allengs, verdwee* nen. Tot in den jaare 1780, zag men nog, in den Torentrans, Schietgaten , in eene Borstweering. Van wegen de bouwvalligheid, befloot men tot het wegneemen van dezelve. Thans ziet men, in de plaats daar van, eene platte Deklysr. De ronde gedaante is nu bykans het eenig kenteken van de oudheid des Geltigts.
XI,



ï56 AMSTERDAMS III. Deel.
Jagtha-
vsn.
X I.
JAGTHAVEN AAN HET Y, by de geweezene OUDE STADS-HEKBERG.
Byvoegfel op Stuk VII. Boek I. bl. 223.
Het zeilen met Jagten en Boeijers, was, al vroeg , eene geliefde uitfpanning der Amiterdamfche Burgers en Inwooners. Tot berginge der Vaartuigen, hadt men, hier en daar, bekwaame legplaatfen of Jagtha^ yens, zo als men ze noemde. Eene van deeze , aan den Buitenkant, werdt eerst aangeleid, in den jaare 1625, aan de Brug van het Bikkers-Eiland, ter plaatfe alwaar thans de Scheepstimmerwerf de Haan legt. Zy befloeg , in de lengte , driehonderd voeten. Het vermeerderende getal der Speeljagten, deedt, eerlang, naar eene andere legplaats uitzien, Deeze meende men te zullen vinden, aan de Westzyde van de Brug van de geweezene Oude Stads-Herberg,aan het begin der Haarlemmer-Houttuinen. Eene lange reeks van jaaren diende dit gedeelte van het Y tot het bedoelde oogmerk; tot dat men, in den jaare 1780, zich genoodzaakt vondt , door opflyking van den grond en gebrek aan water, wederom , van legplaatfe te veranderen. Men verkoos, daar toe, de Oostzyde van gemelde Brug , tegenover het zogenaamde Droogbak. De nieuwe Jagthaven , die zeer wel en regelmaatig is aangeleid, beflaat vier-
bon-



I. Boek. Wëereldlyke Gebouwen. 157
honderd vyfëntwintig Amiterdamfche voeten in de lengte, en vierentachtig gelyke voeten in de breedte. Vyftig Vaartuigen, in twee reijen, kunnen daar in geplaatst worden. Volgens de Wetten en Keuren deezer Haven, heeft ieder eigenaar van eene legplaats het regt en de vryheid , om, nevens dezelve, te mogen bouwen een Speelhuisje, of eene bergplaats voor de Zeilen, Touwen en verderen toeftel van zyn Vaartuig. Daarenboven heeft men, by de Nieuwe Haven , ten diende der Overlieden van het Gild, als mede van den Gildeknegt, een fraai Gebouw opgetrokken; het beftaat uit verfcheiden Vertrekken, om, vooral in den Zomer , op het Y, en den overkant van den Stroom, een verrukkelyk uitzigt te hebben. De grond , op welken, weleer, plagt te ftaan de Oude Stads-Herberg, die, gelyk , ter bekwaamer plaatfe, is aangemerkt , in den jaare 1755, is gedoopt , is thans een ruim en open Plein, op 't welk de Zeelieden , met wandelen, zig kunnen vermaaken. Boven den Ingang, die naar de Jagthaven leidt, ziet men eenige zeilende Jagten, en andere Vaartuigen, afgebeeld. Men leest daar onder dit vierregelig Vaersje:
„Het Amftel volk, geneigd om Zee en 't Yte bouwen, „Vertoont u hier, in 't klein, haar aangeboren aart. „ DeWyzeRaad vergunt daartoedeez' plaats te bouwen; „De Hemel zegen' h»ar in groote en kleine Vaart!"
XII.
[agtha-
ïen.



158 AMSTERDAMS III.Deel,
Ki/we-
niersboele.
X I I.
KL OVENIERS-DOELE.
Byvoeg/el op Stuk VII. Boek I. bl. 252i
Sints de Heer wagenaar de Kloveuiers- Doele heeft befchreeven, is het Gebouw van gedaante veranderd, en merkelyk vergroot. De groote Poort, en de Binnenplaats, die, door een hoogen Muur, van de Straat was afgefcheiden, en over welke men in 't huis plagt te treeden, zyn niet meer in weezen. Men heeft de Binnenplaats betimmerd, met eenige nieuwe Kamers en Vertrekken, welke, onmiddelyk op de Doeleftraat, hun licht fcheppen. Ter huisvestinge van aanzienlyke Vreemdelingen, is hier door de Herberg veel bekwaamer gefchikt.
CoMP-
toir van
des ge-
meene
lands-
midde-
len.
XIII.
COMPTOIR VAN DES GEMEENE LANDS-MIDDELEN.
Byvoegfel op Stuk VIL Boek I. bl. 259.
Geene voegzaamer plaats, ter vermeldinge van dit Gebouw, vonden wy, dan onder het Artikel, waar in gefproken wordt van de Gebouwen, het Gemeene Land betreffende , of die aan de Stad niet afzonderlyk behooren. Tot nog toe hadt
de



Ï.Boek. Weereldlyke Gebouwen. 159
de Ontvanger der Gemeene Middelen, over Amfterdam en de onderhoorige Plaatfen , de penningen bewaard in het Huis, door hem bewoond, en insgelyks, tot ontvangst van dezelve, of tot het doen van de onderfcheidene betaalingen , aldaar Comptoir
COMP'
TOIR, VAN DES GEMEENELANDS» MIDDELEN.
gehouden. Door den vermeerderden omilag, veroorzaakt door het heffen van den vyfëntwintigften Penning, over Holland en Wescfriesland, in den jaare 1789, hadt men een grooter aantal van bedienden, en dus ook meerdere ruimte noodig. De Ontvanger huurde, ten dien einde, een afzonderlyk Huis, terwyl hy her. gewooneComptoir in zyne eigen wooning hieldt. Onder dit alles boodt zich eene bekwaame gelegenheid aan, tot het koopen van een Huis, voor rekeninge van het Gemeene Land der Provincie, van genoegzaame Vertrekken voorzien, om in hetzelve het gewoone Comptoir te houden , en alzo den Ontvanger van den omflag en overlast , ten zynen eigen huize, te-ontdaan. Het bedoelde Huis ftaat op de Keizersgragt, ten Noorden en naast het Roomfche ArmenComptoir, den geweezen Ouden Schouwburg. Oorfpronklyk was het eene deftige burgerwooning. Naderhand diende het, geduurende eenige jaaren, tot eenen afzonderlyken Burger-Schouwburg, op welken eenige Voorftanders der Tooneeloeffeninge, uit liefde voor de Kunst, van tyd tot tyd, een Tooneelftuk uitvoerden. Kunstmin fpaart geen vlyt was de Zinfpreuk van het Gezelfchap. Om de vernietiging
van



160 AMST. Weereldl. Geb. III. Deel.
CfJMPT'-IR VAN DES GEMEENE1ANUS ÏMDDE1EN.
DER"
van hetzelve, moest het Gebouw verkogt worden. Het werdt aldus de eigendom der Provincie. Men vindr 'er de noodige Vertrekken, toegerust zo tot het verrigten van het fchryfwerk, als tot het ontvangen en veilig bewaaren der onnoemelyke geld» fommen , welke hier behandeld worden. Boven den Ingang , op de Graft, leest men, met vergulden letters: comptoir
van des gemeene lands -midde»
l en. Het Wapen der Provincie van Holland, waar mede het Gebouw, boven in den Gevel, pronkt, wyst den eigenaar aan, lan welken het toebehoort.



i6i
DERDE DEEL. GEBOUWEN DER STAD
AMSTERDAM.
TWEEDE BOEK.
Kerken en Kerkbestter der Gereformeerden.
I.
NIEUWE KERK. Byvoegfel op Stuk VII. Boek II. bl. 398.
HTer plaatfe, daar wy,van de gebeurtenisTen der Stad, handelden, hebben wy verhaald , het wegneemen van den ongefatfoeneerden klomp, de Onvolmaakte Toren genaamd, ftaande aan de Nieuwe Kerk. Dit viel voor in den iaare 1785. Hoewel de Kerk nog eenige blyken van onvolkomenheid heeft, egter, heeft zy van die zyde, een fraaier aanzien, dan voorheen. Wyders hebben wy, in de orde des tyds, op het jaar 1771, gefproken van de eenvoudige, doch veelbetekenende Graftombe, in deeze Kerk opgerigt, ter eere van den Aardspoëet joost van vondel, naar het ontwerp van den XIX. Stuk. L kunst-
Ni euwe, Kerk.



Nieuwe Kerk.
n.
ttf* AMSTERDAMS III. Deel.
kunstkundigen Heere cornelis ploos van amstel, Jakob Comeliszoon. Eindelyk gaf ons ook het manhaftig fneuvelen, op het bed der eere, van den dapperen bentinck, op den altoosgedenkwaardigen vyfden Augustus des jaars 1781, gelegenheid, om verflag te doen, zo van 'sjonkheeren uitgang,als van deszelfs luisterryke Lykftaatfie. Om de gedagtenis van den Held te vereeuwigen, en, by andere, een loflvken nayver op te wekken, befloote'n de Raaden ter Admiraliteit te Amfterdam , een Gedenkteken op te rigten, boven het Graf, in 't welk de ftofFelyke overblyffels rusten. Het beftaat in een deftig Wapenfchild, omringd van de gepaste zinnebeelden der Waardigheid, welke de overleedene, of by zyn leeven reeds hadt bekleed , of die men hem, ware hy, van zyne wonden, herfteld geworden, hadt toegeleid, tot loon van betoonde dapperheid en liefde voor het Vaderland. Het Gedenkteken hangt, niet verre van het Praalgraf van 's Lands Admiraal michiel de ruiter, aan eene der Pilaaren, aan den Zuidkant van het Koor der Nieuwe Kerke. Naar den hedendaagfchen fmaak gevormd, verfchilt het, in gedaante, van de aloude Wapenkasfen: gelyk blykt uit de afbeelding, door ons, in het laatstvoorgaande Stuk, daar van gegeeven.






IOTT GERITS SCHUTTE, EREfflKAIT TE A1ISTE11A1Ï.



II.Boek. Gereformeerde Kerken. 163
I I.
KERKBESTIER der NEDER DUITSCIIE GEREFORMEERDEN.
By voeg fel op Stuk VII. Boek II. bl. 559.
Onder de voorvallen van den jaare 1772, deeden wy verflag van eenige veranderingen , raakende den tyd van den aanvang der openbaare Godsdienstoeffeninge, als mede van het affchaffen van eenige Predikbeurten. Intusfchen waren eenige afgevaardigde Kerkendienaars , uit de onderfcheidene Provinciën, in 's Graavenhage, werkzaam, om te voldoen aan den wensch der Natie, door het vervaardigen van eene verbeterde Pfalmberyminge, om gefield te worden in de plaats der laffe rymelaaryen van den kwalyk berugten petrus dathenus. Van wegen Noord - Holland was, tot dit nood^g werk , benoemd rutgerus schutte, Leeraar onder de Hervormden in onze Stad: een Man van meer dan gemeene bekwaamheden en van een poëetifchen geest ; aan welken onze Nederlandfche Kerk, zo om zyne deelneemingaan het bovengenoemde werk, als om zyne Stigtelyke Gedichten en andere Gefchriften, geene geringe verpligting heeft. De hoogagting, welke wy 's Mans nagedagtenisfe toedraagen, bewoog ons, zyne afbeelding hier nevens te voegen. De tU gemeene Invoering der nieuwe PfalmbeL 2 ry-
Kerkbe-
STIER
der ne-
DERDU1T-
SCHE GE-
REFOR-
MEER-
den.



IÓ4 AMSTERDAMS III. Deel.
Kerkbe-
stier
der ne-
derdüit-
sche ge-
refor-
meer-
den.
ryminge gefchiedde, op Zondag, den eenëndertigften July des jaars 1773 , by het uitfpreeken van toepasfelyke Leerredenen.
De herhaalde gefchillen, by het beroepen van eenen Leeraar, vermids elk zyne byzondere denkwyze zogt voor te ftaan, deeden veelen, van eenen vredelievehden inborst, wenfchen naar een middel, door 't welk het aanftootelyk yveren mogt geweerd worden. In de maand November des jaars 1775, hieldt men, daar over, eene opzettelyke buitengewoone Vergadering. Eene Conventie, of Overeenkomst, reeds in den jaare 1773, gemaakt, werdt thans nader bekragtigd, en met eenpaarige Hemmen aangenomen. De tytel en de inhoud des Verdrags luidt , van woord tot woord, aldus.
CONVENTIE
tusschen de broederen ERNSTIGE en COCCEAANEN.
Wy zyn allen hertel yk geneegen , met uw Wel Eerw. Gezelfchap , vriendbroederlyk te correspondeeren; en vertrouwe Ook in de wezentiyke pointe , met uw Wel Eerw. overéén te ftemmen. Alleen neemen de vryheid de verfcheidene Hukken , die uw Wel Eerw. by korte zamentrekking in een Articul hebt t'zaam gevoegd , een weinig uitgebreider voor te draagen.
Ar-



II. Boek. Gereformeerde Kerken. 165
Articul I.
De beroepingen zullen by tourbeurten nlternative gefchieden.
I I.
De onderwerping aan de meerderheid der Hemmen, zal in elk der gezelfchappen plaats hebben.
I I I.
Het gezelfchap den tourbeurt hebbende, zal de perfoonen, tot het zes- en drie-tal, zoo in de ordinaire als in de groote Kerkenraad , en de perfoon ter beroeping benoemen en voordraagen , dewelke van het ander gezelfchap zal werden overgenomen.
I V.
Indien 'er onverhoopt eenige bedenkelykheden, ten opzichte van de leer of het leeven , van een of ander der benoemde perfoonen zyn mogt, zal men daarover vriendbroederlyk en in vertrouwen fpreeken ; (gelyk in alle kerkelyke beroepingen, overéénkomftig de Reglementen, de gewoonte is) zonder eenig inzicht , nog om het gezelfchap, 't welk den tourbeurc heeft, in deszelfs goede oogmerken en recht te fixemmen, veel min om een ander perfoon tegen deszelfs wil op te dringen; belovende wederzyds alle toegeevenheid en infchikkelykheid te willen en zullen gebruiken.
h 3 V,
Kerkbe-
sïier
der ne-
derduit-
sciie gb-
refor-
meer.
den.



i66 AMSTERDAMS III.Deel.
Kerkbe-.
STIER DERj NEEERDUITSCHE GEREFORtMEERden.
V.
Men zal te zamen fluiten , alwaar het fchoon, dat men geen volftrekte meerderheid van ftemmen konde uitrekenen, gelyk zulks in allen welgeregelde correfpondentien plaats heeft, om dus zamen te ftaan of te vallen.
V I.
De vryhouding van ftemmen door een of ander lid, kan niet wel volftrekt geweigerd worden , en heeft ook altyd plaats gehad - mids men den perfoon noemt, voor wien men verzoekt zyn ftem vry te houden.
V I L
Indien het mogt gebeuren dat in den Grooten Kerkenraad, de beroeping wierd uitgebragt op een ander perfoon, dan op wien de beide gezelfchappen geflooten waren , en het Hunne Ed. Groot Achtbaare mogt bchaagen die beroeping te aprobeeren , dan zal in de volgende beroeping, de tourbeurt aan het ander gezelfchap toegcweezen worden, blyvende derhalven de tourbeurt aan het zelve gezelfchap , tot dat de Vacature vervult zy.
VIII.
Ba ie de gezelfchappen, neemen aan de broederen Diaconen , die tot elks gezelfchap behooren, en welker Nominatien in het bovenftaande, zoo wel als die van
Pre-



II. Boek. Gereformeerde Kerken. 167
Predikanten en Ouderlingen, mede bedoelt en ingeflooten zyn, van het voorgefchrevene kennis te geven, en dezelve op het vriendelykfte te verzoeken tot concurentie; verwagtende op goede gronden, dat zy in deeze redelyke voorwaardens zullen genoegen neemen, en zich met hunne Kerkenraad zullen vereenigen.
NB. By eene naleezing zyn 'er deeze veranderingen gemaakt.
Articul 4. Over de perfoonen die in aanmerking mogten komen, zal men van te vooren vriendbroederlyk, en vertrouwend fpreeken eer daar Conclave byeen gekomen is.
Art. 6. Is onnodig , om dat het ftryd tegen Articul 1.
Art. 7. Indien het mogt gebeuren, dat de beroeping van Hunne Ed. Groot Achtb. geimprobeert wierd-, of anders door de bedanking van dc beroepenen geëxufeerd wierd; zal den tourbeurt , aan het zelve gezelfchap, die de beroeping vruchteloos gedaan heeft, blyven.
NB Van deeze Articulen, de nieuw inkomende leeden der correspondentie onderrichting te geeven, en ze aan dezelven te verbinden.
AmRerdam den a6 July
Met eenige veranderingen, naar tyds gelegenheid , heeft men, zedert, zig overeenkomftig met deeze Conventie gedraagen.
L 4
DER-
ICerkbe-
stier
der ne-
derdu1t-
sche gë-
refor-
meer-
den.



168
DERDE DEEL* GEBOUWEN
DER STAD
AMSTERDAM.
DERDE BOEK. Kerken en Kerkbe stier der
byzondere gezindheden,
buiten de Gereformeerden.
I.
LUTHERSCHE KERKEN. Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 21.
LuTHBR-
SCHE
Kerken.
A an de Oude Kerk der Lutherfche Gemeente, die, voor eenige jaaren, van eene nieuwe en veel verbeterde Pfalmberyminge was voorzien , gefchiedde eene dienftige verbetering. Ik heb het oog op den Ingang, aan den kant van den Singel. Op het geweezen Verlaat, of zo genaamde Boerenverdriet , plagten twee huizen te liaan. De Opzieners der Gemeente braken dezelve tot den grond toe af, en bekwamen dus , voor hunne Kerk, een ruim
Plein,



III. oek. Over. Prot. en and. Kerken, i 69
Plein, 't welk thans, aan den Weg, met een hoog yzeren Hek, van de Straat afgeflooten, voor de leden der talryke Gemeente , een gemaklyker in- en uitgang verleent, en, aan het gewyde Gebouw, een deftiger aanzien verfchaft.
I L
DOOPSGEZINDEN-KERKEN. Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 76.
Het gebruik van Orgels was, van ouds, zelf nog voor niet zeer veele jaaren, in1 de Vergaderplaatfen der Doopsgezinden , geheel ongewoon. Na dat eenige weinige Gemeenten waren voorgegaan, befloot ook de Kerkenraad der Gemeente,haare Vergaderingen houdende by het Lam en den Toren, tot het invoeren van die nieuwigheid, in de grootile Kerk, by het Lam genaamd. Het Speeltuig werdt bekostigd, door eenige byzondere Leden , by eene vrywillige infchryving , en door den kundigen Werkmeester Strumfter vervaardigd. Het is geplaatst boven den Predikftoel, en werdt, in de maand November des jaars 1777, door den oudflen Leeraar gerardus van heyningen , met het uitfpreeken van eene opzettelyke Redevoeringe , ten openbaaren gebruike toegewyd. Dewyl het geluit, naar gelange van het Gebouw , te zwak, en voor verfterkinge vatbaar werdt geoordeeld, gefchiedL 5 de
LuTHEIt-
sche
Kerken.
Doopsgezinden
Kersen,



170 AMSTERDAMS III. Deel.
Doopsgezinden
Kerken,
de zulks in den jaare 1790. Eene merkwaardige verandering gebeurde 'er , in den jaare 1789, in en by de andere Vergaderplaats deezer Gezin te , de Kerk by den Toren genaamd. De Heer piet er fontein, weleer Leeraar dier Gemeente , doch , eene lange reeks van jaaren , door vrywilligen afftand, buiten dienst, was in den jaare 1788 overleeden. By 't openen van den Uiterften Wille , bleek het, dat de geleerde Man, aan het Kweekfchool der Doopsgezinde Gemeente , en ten altoosduurenden gebruike der Leden van hetzelve, hadt befproken, zyne keurige Boekery, met uitfluiting alleen van de Nederduitfche Boeken, en nog, daarenboven, eene fomme van vierduizend Guldens, om bedeed te worden tot den aankoop van zodanige Boeken, als, ten nutte der Leerlingen, meest dienftig zouden geoordeeld worden. Om den ryken Letterfchat te bevatten, was het vertrek te klein, in 't welk het Kweekfchool reeds eene, hoewel niet groote, nogthans uitgezogte Bibliotheek , bewaarde. Na veelvuldige raadpleegingen , werdt men 't, eindelyk, eens, de Boeken te plaatfen in het Vertrek, op de bovenfte Gaanderye, 't welk, tot nog toe, hadt gediend tot eene Vergaderplaats van den Kerkenraad, en, tot het laatfte oogmerk, gereed te maaken het bovenfte gedeelte der Wooninge van den Koster. Na het volvoeren van dit Ontwerp , heeft thans alles een zeer fraai en geregeld aanzien. Het Boekvertrek is ruim. Langs drie
muu-



III. Boek. Over. Prot.en and. Kerken. 171
muuren, en in kleinere Kasfen, beneden de Venfterraamen , ftaan de Boeken in eene keurige orde gefchaard. Midden in her. Vertrek ftaat een groote Leezenaar, en , ter wederzyden van denzelven , een Boekenkas , dwars door de Kamer. De tegenwoordige Vergaderplaats van den Kerkenraad is een groot en luchtig vierkant Vertrek, van de noodige kasfen en bewaarplaatfen voorzien , met een eenvoudig , doch zindelyk Behangfel, en den Vloer met een Smirnaasch tapyt beleid. Tegenover den fraaien Engelfchen Schoorfteen, met een Spiegel daar boven, heeft men , in den Noordlyken muur , eene Nis gemaakt, om te dienen tot de plaats voor eenen Kachel , in gevalle het Vertrek , door middel van een vuur op den haard, niet genoeg konde verwarmd worden. Behalven ter zyde , uit een engen Gang, ontvangt de Kamer Jicht,door twee Raamen , op de Heerengraft. Aan den Uitgang,op deeze zelfde Graft, heeft men, in den jaare 1789 , twee Lantaarnen geplaatst, van ongemeene grootte, ieder met drie Pitten voorzien, en die, zo van vooren als aan de zyden, een glansryk licht verfpreiden.
Door het voorbeeld hunner Geloofsgenooten opgewekt, werden de Dienaars en Opzieners der Doopsgezinde Gemeente in de Zon insgelyks te raade, hunne Vergaderplaats met een Orgel te verfieren. De kundige Werkmeester Struwfler vervaardigde ook dit Speeltuig. Op den twaalfden
Fe-
Doop«-
gezinden
Kerken.



Doopsgezinden
Kerken.
172 AMSTERDAMS III. Deel,
February des jaars 1786, werdt het, voor de eerftemaal, openlyk gebruikt; de oudfte Leeraar joannes couwenhoven, deedt by die gelegenheid, eene opzettelyke Leerrede , welke door den druk is gemeen gemaakt. Te gelyk met de bouwing van het Orgel, werden ook de Predikftoel en de zitplaatfen van Leeraaren en Diakenen vernieuwd, en alles ingérigt in een zo fraaien en keurigen fmaak, dat men, daar van, immers in de doorgaans eenvoudige Vergaderplaatfen deezer Gezinte, zeldzaame voorbeelden aantreft
Sedert het overlyden van den Heere petrus smidt, heeft de Kerkenraad deszelfs plaats niet vervuld, door het beroepen van eenen Predikant, met den titel van Hoogleeraar. Eens en andermaal heeft men, inderdaad, eenen Leeraar verkoozen, met het vooruitzigt, indien zig Jongelingen aanbooden, om door denzelven in de Godgeleerdheid onderweezen, en alzo tot den Predikdienst te worden opgeleid. Doch dit aanzoek is telkens van de hand geweezen. Gemeenlyk ontvangen de zulken, die, onder deeze Gezinte, naar het Predikampt ftaan , onderrigting, van deezen of geenen Leeraar , in de eene of andere Gemeente. Men berigt ons , dat de Eerw. pieter van dokkenburg, Leeraar te Koog en Zaandyk, en, voormaals, ten bovengemelden oogmerke, te Amfterdam, vrugtloos, beroepen, inzonderheid werk maakt van zulk een afzonderlyk onderwys.
Op het geen de Heer wagen aar
meldt,



III.Boek. Over.Prot. en and.Kerken.173
melde, wegens de Doopsgezinde Gemeente op den Nieuwe - Zyds - Agterburgwal, by de zes Kruiken, merken wy aan, dat dit geheele verflag vervalt, als zynde deeze Gemeente , in den jaare 1789 , met die van de Zon vereenigd; wordende de voorgaande Vergaderplaats thans tot andere oogmerken gebruikt. Een der Leeraaren, welke , voormaals , de kleine Gemeente bediende , is , op eene Jaarwedde , tot Mededienaar in de Vereenigde Gemeente, aangefteld. De andere neemen, nu en dan, uit liefde, gelyk men fpreekt, eene Predikbeurt waar.
I l I.
VERGADERPLAATS der COLLEGIANTEN.
Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 84.
Hoewel de openbaare inrigting der Col' legianten, met opzigt tot derzelver Weeshuis , nog ftand houdt, is, evenwel, de godsdienftige Vergaderplaats, reeds zedert etlyke jaaren, geflooten gebleeven, door het affterven van de voornaamfte Voorftanders deezer oeffeningen , en omdat zig geene Jongelingen aandienden , talryk genoeg, of van de vereischte bekwaamheid, om dezelven te vervangen, 't Is bekend, dat de openbaare famenkomften, te Rhynsburg, zedert het jaar 1787, niet meer gehouden worden. „
Doopsgezinden
Kerken.
Coixe-
mantew
Vergaderplaat;.



V.
J74 AMSTERDAMS III. Deel. 1 V.
HERNHUTSCHE KERK.
Hern-
HUTsCHE
Kerk.
Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 88.
De Gezinte der Hernhutfche Broederen, '■ na dat dezelve, ook in deeze Stad, eenige aanhangers hadt verkreegen , hieldt, in 't eerst, haare famenkomften in een Vertrek van eene Burgerwooninge. Het aangroeiend getal van Leden deedt naar eene voegzaamer en ruimer Vergaderplaats omzien. Men verkoos, daar toe, in den jaare 1763, een Bovenvertrek, in de Haarlemmer Houttuinen. De Vergaderplaats , hoewel niet groot, is in een netten en keurigen fmaak betimmerd. Het Orgel wordt zeer gepreezen, zo om de uitwendige fieraaden , als voornaamelyk om deszelfs ftreelend geluit. In den jaare 1773 werden de Gezangen, in deeze Vergadering in gebruik, door den Druk gemeen gemaakt. Sints geruimen tyd heeft deeze Gezinte een afzonderlyken Leeraar , die haar , voor een vast Jaargeld, op gezette tyden , met eene Leerrede ftigt.



III. Boek. Over. Prot. en and.Kerken. 175
V.
KERKEN der ROOMSCHGEZ1NDEN.
Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 124.
In de optelling van de Kerken der Roomschgezinden, by den Heere j. wagen a a r, vinden wy geene melding van eene Kerk, welke door de Jefuiten wordt gebruikt. De naauwkeurige HistorieVchryver was niet onkundig, dat, binnen Amfterdam , eene Vergaderplaats van die Gezinte was. Doch, waarfchynlyk, maakte hy daar van geen gewag, om dat dezelve, op hoogen last, geflooten , althans de Openbaare Godsdienstoeffening , ter aankweekinge der byzondere Leerbegrippen diens Aanhangs , zints eene reeks van jaaren, verbooden was. By de Omwenteling van den jaare 1787 ontvingen de Jefuitsgezinde Roomschgezinden verlof, om de geflootene Kerk te mogen openen, en, even als alle andere Leden der Kerke, hoewel bepaaldelyk alleen op deeze plaats , hunnen Godsdienst te mogen waarneemen. De Kerk, door ons bedoeld, heet de Krytberg, volgens het Opfchrift, welk men, boven eenen der Ingangen, leest. Zy ftaat tusfchen het Koningsplein en de Beulingftraat, naast en ten Noorden van de Kerk der Doopsgezinden by het Lam. De voornaame Ingang is op den Singel , alwaar
zy
Roomschgezinden
Kerken.



i7ö AMSTERDAMS III. Deel.
Roomscii.
gezinden
Kerken.
Kerk de Liefde.
zy het aanzien van eene deftige Burgerwooninge, en door welke men den toegang tot het eigenlyk Kerkgebouw heeft. De andere Ingang is, op de Heerengraft, door eene enge Steeg , een weinig ten Zuiden van de Katerfteeg. De Kerk, dus tusfchen de Huizen van den Singel en de gemelde Graft beflooten, is een hoog en ruim Gebouw, pronkende, van binnen, met verfcheiden fieraaden , en den vereischten toeitel, tot den plegtigen Kerkdienst behoorende.
V I.
ROOMSCHE KERK de LIEFDE,
buiten de raampoort.
Byvoegfel op Stuk VIII. Boek III. bl. 124.
Behalven de Kerken, door onzen waardigen Voorganger , in deeze Afdeeling , opgeteld , hebben de Roomschgezinden, zints 's Mans overlyden, eene geheel nieuwe Kerk gebouwd , van welke wy hier verflag moeten doen. Het aangroeiend getal der Leden van deeze Gezinte buiten de Stad, hoewel binnen de Vryheid daar van, gaf aanleiding tot deeze ftigting. De Kerk, welke wy bedoelen, ftaat buiten de Raampoort, aan een Pad , 't welk, van den Buiten • Singel , naar de zogenaamde Drie baarsjes, aan de Wetering, loopt. Op den zesden July des jaars 1784 werdt daar van de eerfte Steen gelegd, uit naam
der



III. Boek. Over. Prot. en and. Kerken. 177
der Gemeente, en in 't byzyn van Kerkmeesteren , door den Eerwaardigen Heer
henricus franciscus hekkingk,
Pastoor deezer Kerke, die dezelve nog tegenwoordig bedient. Het Gebouw , zynde een langwerpig vierkant, en maakende, van buiten, eene aanzienlyke vertooning s is vyfennegentig voeten langi achtenveertig voeten breed , en, van den grond tot aan 't verwulft gerekend , dertig voeten hoog. Voor hetzelve legt een fraaie Engelfche Bloemtuin of Parterre. Men heeft 'er twee Ingangen. De eerfte, die de voornaamfte is, en door welken men, van buiten, onmiddelyk, in de Kerk treedt, is aan de Westzyde. Door de tweede deur, aan den Agtergevel, koomt men in een Portaal, 't welk, ter wederzyden, toegang naar binnen geeft. Van binnen rust het Gebouw op acht houten Kolommen. Genoegzaam licht ontvangt het, door tien breede raamen, met kerkglazen voorzien, vyf aan elke zyde. Tusfchen de Venfterraamen zyn, telkens, fraai gewerkte Pilasters, yan de lonifche Orde, en, onder dezelve, langs de muuren, ter wederzyden, dubbele geflootene Zitbanken.. Midden in de Kerk hangen twee koperen Kaarskroonen, als mede een Lamp, van het zelfde metaal, voor het Altaar. Het Orgel is een fraai ft.uk werk. Boven op hetzelve, in 't midden, wordt verbeeld Koning david; ter wederzyden ftaan twee. Engelen, die op Bazuinen blaazen. Het Doopvont, van wit Marmer, fraai gewerkt, ftaat, onder het Orgel, in eene XIX. Stuk. M Nis.
Roomschgezinden
Kerken.



178 AMSTERDAMS III. Deel.
ROOMSCH-
GEZtN-
pen
Kerken.
Nis , binnen een yzeren Hek. In eene diergelyke Nis, doch veel ruimer en grooter, aan de overzyde der Kerke, en recht tegenover het Orgel , ziet men het Altaar, verfierd met Pilasters, van de Ionifche Orde. De Altaartafel, een fraai iïuk , rust op vier Karbeelen. Op de Tafel ftaat een zeer fraaie en kunftig gewerkte Tabernakelkas, van Marfeline- en Purperhout gemaakt, en verfierd met de afbeeldingen van Geloof, Hoop en Liefde, naar welke laatstgenoemde Deugd deeze Kerk genoemd is. Boven deeze Kas ziet men eenen leevensgrooten christus, hangende aan het Kruis, alles van hout. Het is een zeer fraai kunstftuk, door een beroemd' Beeldhouwer in Duitschland vervaardigd. Beneden de Altaartafel heeft men eene nette Graftombe, met Bisfchoplyke fieraaden, ter eere van den h. nikolaas, Patroon of Befchermhcilige deezer Kerke*. Het Altaar en de overige Kerkgereedfchappen, daar toe behoorende, zyn beflooten binnen een fraai Hek of Balustrade. Op eiken hoek, ter wederzyden van dezelve, ftaat een houten Kandelaar, van vyf voeten hoog; de eene is verfierd met de beeltenis des Zaligmaakers , de andere met die van de Moedermaagd maria, beiden in Medailjon. Voorts ziet men nog, ter wederzyden der groote Nis, in welke het Altaar is geplaatst , vier groote Deuren, twee binnen , en de andere twee buiten dezelve, allen van Mahoniehout, zeer kunftig gewerkt. Boven ieder Deur ziet men
een



III. Boek. Over. Prot.en and. Kerken. 179
een groot Medailjon, en in elk van dezelve eene kunftige afbeelding. In het Medailjon , boven de Deur, ter rechter zyde, binnen de Nis, wordt verbeeld st. nikola as, en aan de {linkerhand, de h. wille b r 0 rd u s. Het eene Medailjon, buiten de Balustrade, verbeeldt den berouwhebbenden petrus, het ander de boetvaardige maria magdalena. Behalven dit alles, ontmoet men, in den omtrek van het Altaar, nog verfcheiden zinnebeeldige vertooningen. Ook hangt 'er een koperen Wierookvat. Een weinig bezyden het Altaar ftaat de Predikftoel, zeer eenvoudig van hout gemaakt, doch die, eerlang, van een anderen, pragtiger gewerkt , zal vervangen worden ; daar tegen over , aan de rechterhand, heeft men de Sakristie , en in dezelve een fierlyk gewerkte Kas van Wortelhout, in welke de Kerkgereedfchappen, tot den gewyden dienst behoorende , bewaard worden. De Confesfieof Biegc - kamer, een net Vertrek, is aan de ilinkerzyde.
De Pastoor, zynde een Weereldlyk Priester, heeft, naast de Kerk, eene zindelyke Wooning , beftaande uit verfcheiden beneden- en bovenkamers. Eindelyk legt, agter de Kerk, een tamelyk groote Tuin, in den hedendaagfehen Engelfchen fmaak aangeleid , en die zeer wel onderhouden wordt.
Roomschgezinden
Kerken.



D É
PRENTEN
MOETEN GEPLAATST WORDEN:
I. Waardgelders naar Utrecht gezonden , tegen over Bladz. . ' ' 77
H. Pourtrait van r. schutte, Predikant te Amfterdam, benoemd tot Lid der Vergaderinge in 's Hage, ter vervaardiginge van de Nieuwe Pfalmberyming. . . 16*3