BEKNOPT HANDBOEKJE DER VADERLANDSCHE GESCHIEDENISSEN.   BEKNOPT HANDBOEKJE DER VADERLANDSCHE GESCHIEDENISSEN. Aanvang neemende met de "komst van KareL de Vde tot de Craaffelijhe Waardigheid over deeze Landen, tot den icgenzvconïigen tijd. Uit de beste Autheurén, en andere echte stukken, ten dienJle van NEêRi.ANUscii Jongelingschap, bij een gezameld , en in orde gefield, DOOR COPvNELIS van der Aa, tweede deel. met plaaten en pourtraitten. te amsterdam, bij JO HANNES A L L A LI TV M D C C C»   INHOUD van dit TWEEDE DEEL, ACHTSTE AFDEELING. Van de komst van Ph!lips~b'e Ilde tot de Regeer ing in 1555. tot de inlevering van het Verzoekfchrift der Edelen aan de Landvoogdesfe in 1566. Bladz. j NEGENDE AFDEELING. Van 1566. tot het Ontzet van Leijden in 1574. . . 67 * 3 TIEN-  n I N H O U D. TIENDE AFDEELING. Van 1574- tot de Af weering van Philips in 1581. . 145 ELFDE AFDEELING. Van 1581. tot de komst van Leieester in 1586. . . 223 TWAALFDE AFDEELING. £t?m 1586 tot de dood van Philips de 11de in 1598. . . 277 BE-  B E R I c II ,T VOOR DEN BINDER. De Craaf van Kuilenburg . Bladz. «5» Bijeenkomst van zes Amfterdamtners 72 Eeeldenftorm in de Nederlanden . 73 Straffen der Beeldftormers . . 8z Slag bij Oosterweel , . «jg Burgemeefter van Straa!en . Qa Graaf Jan van Nasfau . , 5,3 Herman de Ruiter op Loevefteijn 10& Arva eischt de 10de Penning . 1IO Diederik van Sonoi .. . J2^ Moord te Oudewater . . 154 Don Jan van Oostenrijk . . jgg Willem de T. komt te Utrecht . j7s Hertog Kafimir . . m ,g4 Huldiging van den Hertog van Anjou 228 GOR"  BERICHT took den BINDER. Cornelis de Hooge Onthalst . 24.fi Balthafar Gerards . . 252 Komst van Leicester . . . 074 Oldenbarneveld word Advocaat van Holland . . 284 Burgemeefter Boom. . . 314 BE-  ïï E K N O P T HISTORISCH HANDBOEKJE DER V A D E Pv L A N D S C H S GESCHIEDENISSEN. ACHTSTE AFDEELING. 1556 — i5<5f INHOUD. Gezvichtige inhoud van V Historie onder het bewind van Philips de II. . Z#jr/è« fi'aor Kauel, fo« gegeeven, - Hij deeld gunflen en ampten, aan eenige Nederlanders uit. Steld de Hertog van Sa- voijcn tot Landvoogd aan. Zijn gedrag in den Staatsraad. Geeft blijken van geflrengheid, omtrent den Godsdienst. - H. Deel. a 'Eiscbt  2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Liscbt eenen Honderdften Penning van de onroerende goederen , en eenen Vijfngften van de Koopmanfchappen. Raadplegingen bier over in Holland. Het word afgewezen. Oorlog met Vrankrijk. ■ Listige handeling van den Paus, PHILIPS krijg* hulp uit Engeland. - Slag hij Sc. Quintin. Woerden verpand aan den Hertog van Brunsivijk. — Toerusting ter Zee. Loopt te niet. Ncgcnjaarige Bede. Verliezen in Vlaanderen en Brabant. Slag bij Grevelingen. Dood van Koninginne Maria. — Heimelijke oogmerken om de Hervormden overal te verdel- ge!U Vrede met Vrankrijk te Cham- berrij gefloten. Okanje ontdekt den toeleg op de Hervormden. -—• Margareet van P^rma word Landvoogdesfe. —> ORAN- j.E word Stadhouder-van Holland. Oor- zaaken v&n den haat der Edelen tegen Gran- velle. > He vergeeffebs pogingen om de vtiemdi macht uit het Land te wceren. • Pnii.irs wri de- Trentifcbe bcfluiten ingevoerd hebben. Vijandfcbap tusfehen ORANJE, en Cranvclle. Onlusten ever bel /  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 3 het fluk van den Godsdienst. PHILlpj vertrekt naar Spanje. Zijne Vloot vergaat , en hij in groot gevaar. Zijne verregaande Dzveeperij , en gruuivelijke •wreedheid. Gemor over het verhliif der Spaanfche Soldaaten hier 'te Lande. - Manmoedig hejluit van de Zeeuwen. — 1 Onlusten met de Engelfchen. •■ Granvel- le word Kardinaal. Algemeene haat' tegen hem.. Nieuwe Bisdommen ingevoerd. • Ongenoegen hier over. J)e Hugenoten in Vrankrijk wapenen zich. ■ Philips verbind zich tegen hun met de Eranfebcn. —— Èlizabeth komt de Hugenoten te hulpe. Oranje tracht Granveüe vit het bewind te weer en Openbaars fcheuring in den Raad van Staaten. . Granvelle word ontjlagen, en vertrekt. • Vreugde hier over. , Oranje tracht de Zaaken te herjïellen. Kant zich opent- lijk tegen alle Confcicntiedwcng. '. mond word naar Spanje gezonden, Keert te rug met ongtsnfiig bericht. . Handelingen daar over. ■ Onvtrzetfè* UjTtbe'id van Philips. '*s Lauds Edelen A a z.c}-  4 BI-KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE verbinden zich ter verdediging van *$ Volks Vrijheid. Zij vergaderen binnen Buffel, Leveren een Verzoekjcbrift over aan de Landvoogdesfe. Haar anfwoord op hetzelve. Hunne poging loopt vruchtloos af. Zij fcheiden van een. ■ Fart/jfchappen in den Staat, de Voorlopers van hevige beroerten. "W^ij zijn niet ons Gefchicdverbaal gevoederd, tot eene der gewientigfte tijdvakken van 's Lands Historici een tijdvak waar van de beroemde Historicfchrijver Hooft, het belangrijke, in alle deszeifs uitgebreidheid gevoelde, toen hij met zijne hem alleen eigene zeggenskraeht , zich dus uitdrukte; lk gaa een werk aan, dat opge„ leid is van wislel en menigerlei geval; „ gruwfaam van Veidllaa^en, Waaterftrijden „ Beletg ringen; l ifter yan.twist; warr,igh van muiterij; bcki' dt van moorddaad bui„ ün de baan des k'i f^hs; wrang van wreed„ heid , zelfs in pais. —- ü'inboorlingh „ uiider zv\eep gebr; ght, en gedreven tot „ ëe  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. $ „ de Waapenen. Voorts vèrftoorèn van „ S.teeden, fcheuren van Kerken, verwoes„ ten van Landfchappen, Zeeden en Gods„ dienst. Terwijl men elkander plaaght, „ 's hemels plaagen op den hals géhaaTt; „ Hoofden der Regeeringe verdreven. Vor„ ften, om Land en Luiden geholpen. Al>, le oorden van Europa vervult met ballingen. —— Wetten, herkomfhn , en handvesten met voeren getreden. —i, Menighre van menfehen , omgekomen ;, door Beuls handen, ter zaake van 'c ge„ loof. Onnozel bloedts vergieten, voor „ een ridderftuk geroemt. Ecnen iigélijkè \; de eigendom van hals en haave in t wijffel „ getrokken. Afkoomst en middelen „ voor misdaden gereekent, en geen ge- „ vaarlijker ding dan de deught. Ook „ van fchudden en fchalkeu, 't verheffen , immer zoo haatelijk als hunne fchelme, rijen: terwijl zommige aan Blsdoomen en •> P^estcrlijke hoogheide, andere aan we. ,, reldlijke Ampten en eereh, als in roof, goed geraakt, alles dreeven eh droegen, „ draijeude de Regeeringe op hunnen duim. A3 „ Bnp.  6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ Burger regens Burger, Maagh tegensMaagh ,, opgehitst;, en dien 't aan Vijandi gebrak, „ van zijne Vriendtn verraden." Met dat alles echter een tijdvak, waar van hij getuigt: niet zoo onvruchtbaar van deughden geweest, oft zij heeft ook ftichtelij,, ke exempelen voortgebracht. Goedt en „ Bloedt, van den eenen broeder bij den „ anderen opgezet. Erntfesre trouhartig„ heid aan perfonen van verfchillcnde geziiuheit bevveeztn. Zaamelpenningen uit „ het diepst der bcurfe gcwilHgh öpge„ bracht, ter liefde van het Landt, en de Vrij- „ heid. ■ De fplimerighfre en keeteligh- ,, ftc zaaken door 't iutoomen van harts„ toghten met taaije lijdtfaamheid beleidc: en in de ftormen van den Staat, op 't fcharpfte gezeilt. Derwijze, dat vecle Eeuwen herwaarts, geen (toffe geleverc „ hebben, die rijker zij, in allcrleij Lee„ ringhen, van 't beloop der wereldfche „ dingen, oft, wonderlijke^, oft waardiger „ waargenomen, tot onderwijs van Vorfien „ cn Volken." V\ y zagen bij hot eindigen des Etrffen Di sis,  DER VADERL. GEfCMIEDEN1SSEN. 7 Deels, de onrustige Kar el , ma het fpeelcn van verfchillcndc rollen op het groot Toneel der Wereld, achter het fchenn van een fomber Klooster verdwijnen, en zijnetfc een'gen Zoon , in d? heerfchappij over d^eze Landen, gefield: wij hoorden de duure betuLinf/en, de lesfln en vermaanirgen-: des eenen; de beloften en verzekeringendes anderen; de traanen en het fuikken van beiden: ook toen, was de Gefchiedkunde , io ds Vorfiehjke Zaale van het Hof te Brusfel tegenwoordig; ook toen ftond zij mee cle Griffie in de hand in den hoek; zij zag, door aiie die vermommingen heen, tot op den groi d der ziele, van allen die ecnig deel aan fla bedrijf hadden; en fehreef met onnitwisbaare trekken voor de volgende geflaenren ! Wel aan! laat ons het geleide van deeze aetrouwe Gids volgen, en bij de Hukken zien, in hoe verre Philips de deugden en ondeugden zijnes Vaders gevolgd of vermijd h.hbe, en welke gevolgen uit alles veroorzaakte. Alhoewel Kakel zich in de maand Oclober des jaars 1555- van het bewind ontrrokA 4 , ken.  8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ken, en zijnen Zoon daar in gefield had, verliep 'er nog bijnaa een geheel jaar , eer hij de reize naar Spanje ondernam , gcduurende welken tijd, hij over zijne zaaken beichikte, en gereedheid tot zijne overtocht maakte. De Jezuit Strada zegt: dat lij dut lange moest vsachten naar de Vioot, die hem geleiden zoude: terwijl de beroem ie van Mieris ons bericht, „ dat Kakel zich in dieu „ tusfchentijd onledig hield , met Philips„ een aantal nutte lesfen en vermaan in gen onder het oog te brengen, betrekhjk, het onderhouden van vriendschap met de. „ nabuurige Vorften, die aan hem verbon- den waren; het kiezen van bekwaame „ en eerlijke Raadslieden; het waak en voor „ den welvaart zijner Ondei daancn ; het uit„ ocffenen van het recht, zeggende dat het beter was zacht, dan geftreng te hande- len , voortreffelijker, bemind, dan ge„ vreesd te worden; hij moest geen onder- zodï doen, naar de verborgene geheimen „ der menfchelijke gedachten, maar dit aan ,, Godr overlaaten ; en voorts moest hij goeds dienfteti edelmoedig" belconen, en  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. t) zijne getrouwe üienaaren door weldaden aan zich verplichten om in weldoen te „ blijven voortgaan." Voortreffelijke Jesfen zeker, van het uherfïe gewicht voor een jong Monarch, zoo als Philips, die dezelve zoo zeer behoefde : maar ook hoe ongepast waren zij niet in den mond van hem, die ze gaf De wijze Salomon zou in zijnen tijd reeds, van zulke lesfen, door een man als- Kakel was, gegeven, gezegd hebben : Het zijn gouden baggen in een Varkensfnuit. Te recht merkt daarom de kundige S. Stijl hier omtrent aan: ,, Dat de Keizer „ beter zou gedaan hebben, wanneer 'hij zij„ nen Zoon door eigen voorbeelden van bil„ lijk beid en deugd, tot de Regeefing had „ trachten bekwaam, te maaken, eer bij tof „ dien fiap kwam, om hem tot het gevaarlijk toppunt van Opperheerschappij te verheffen, „ het welk nu, zoo ontijdig gefchiedende, zoo,, wel voor Philips, als voor de Ingezeetencn , „. een reeks van piasgen en rampen naa zich j, fieepte" In de eerfïe dagen zijner Regeerïng, en zoo iang het vaderlijk oog van Karel zijne A 5 daa-  10 B1KN0FP HISTORISCH .HANDBOEKJE daaden van nabij gadefloeg, fcheen bij eenc bijzondere genegenheid voor de Nederlanders te koesteren, door het aanftellen van eenigen derzelvcn tot nieuwe waardigheden , of het beves'igen van vcele anderen, in die Ampren, die zij bevorens onder zijn: Vaders bewind reeds bekleedden. Warit op den eerden Verjaardag zijnes nieuwen bewiiids , benoemde hij negentien nieuwe Vlies Ridders, waar onder Prins Willem van Oranje, en nog agt andere voornaarne Nederlandfehe Edelen geteld werden. De Heer van Beveren werd ook als Stadhouder over Holland, Zeeland en Utrecht door hem, cp nies vee in zijne waardigheden bevest;gd De Prefident Viglius, die zijn Ampt T/ikle rcdcrleggen, werd niet alleen door den Koning in zijnen dienst behouden, maar bij bevorderde hem nog tot verfebeidene Mazïehlïjke posten. Hij bekrachtigde daar en boven , de Gunstbrief. riic zijnen Vader in het voorig jaar aan die van Holland gaf, waarbij hij beval, dat niemand huiten de Nederlanden geboren . of uit die Landen alwaar lisHollanders uitgefloten zijn, in de Provincie, tot  DER VA DEEL. GESCHIEDENISSEN. !ï Ut eenlg Amfit, zoude toegelaten worden, zoo tn-in , als dezulken, die de Landtaale niet verflaan oj fyreeketi konden. Zodanige inrichtingen waren juist gefchikt, om veele Ingezeetcnen met gunftige gedachten over hunnen nieuwen Meer te vervullen, maar zij, die gewoon waren om de zaaken meer van nabij te befehouwen , ontdekten al ras, dat Philips , in 'willekeurige handelingen , . en vertrapping van 's Volks Vrijheden en Voorrechten, zijnen Vader niets gewonnen ?af. Schoon 'er onder de voornaamfte Edelen, verfcheiden bekwaame, en door het Volk zper bemind wordende Mannen geteld werden, die hij de Landvoogdij, in plaatfe van Vrouwe Maria, had kunnen toeberrouwen; hoe zeer het Volk in het algemeen dit gaarne zonde gezien hebben, benoemde hij echter tot die aanzienelijke Waardigheid, eenen Vreemdeling, namelijk, Emmanuel Filibertr. Hertog van Savoijen. De Koning had eenige* Nederlandfche Grooten , in den Staatsraad geplaatst, maar de Landvoogd bediende zich zelden van hunnen raad; Granvelte, i)a*M~ toont, en FigJias, waren de eecigen ,die deel A 6 san  12 BEKNOPT HISTOPvlSCIl HANDBOEKJE, aan het bewind hadden. In het ftuk van den Godsdienst was hij oneindig ftrenger en wreeder, dan zijnen Vader, die reeds zoo veel dierbaar mcnfchenbloed had doen vergieten; op aanhitzing van Granvelle, vernieuwde hij de Piacaatcn, die Karel bevorens had uitgegeeven tegen de Ketters; en beval, dat de Inftructien voor de Inquifiteurs, op nieuws ten uitvoer gebracht zouden worden. In veele plaatfen vond dit werk wel veel tegenfrand, bijzonder te Antwerpen , daar men weigerde het Placaat aftekondigen , en het welk van dat gevolg ■was, dat het naderhand in Brabant wederom ingetrokken werd; doch men zou zich wel zeer vergisfen, wanneer men dit als cene matiging van zijne vervolgzuchtige oogmerken befehouwde : neen ! het was niets anders dan eene listige veinzerij, die hij in het werk ftelde, om dies te gereder te flaagen, in zijne buitergewoone Beden, die hij eerlang van 's Lands Staaten eisfehen zou. Het is niet ongewoon bij Dwingelanden, dat, als hunne eisfehen tegenftand vinden , zij de veinzerij te baat neenien, het ge-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 13 gewaande leed opkroppen, en het vuur vart woede daar naa, des te vinniger en heviger ontbrandt. Dit was ook het . geval van Philips : hij bepaalde zijne vervolgzucht voor eenen korten tijd, om zijne dolle woede tegen de Hervormde leere, én deszelfs belijderen, in volgenden tijd, eenen vrijen loop te laaten, en drong al fpoedig aan, op het heffen van eenen Hondcrdflen Penning van alle onroerende Goederen , en eenen Vijftigfien Penning van alle Ko op man fc happen. Hij vorderde die lasten echter niet, dan met opgaave van zoodanige middelen, als hij best gefchikt oordeelde, om te beletten, dat de Rijkdom der bijzondere Ingezeetenen bekend werd, iets, waarin dc Staacen altoos zwarigheid gevonden hadden , om dergelijke belastingen in te willigen, als overreed zijnde, dat zulke geheimen heilig en onfchencibaar behoorden gehouden te worden. De Refolutien der Heeren Sraaten van Holland , omtrent deeze zaak, zijn te belangrijk, dan dat wij die niet eenigfints uitvoerig behandelen zouden: wij willen voor ditA 7 maal,  14 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE maal, den loop der deliherarten, van onze Voorvaderen omtrent dit tedere punt, opgeeven; wellicht, dat het zijne nuttigheid hebbe. Toen Philips deezen eisch van eenen fooften en eenen sollen Penning gedaan had, vaardigde hij Barlaimont, en Filibert van Brusfel naar Holland af, om 's Lands Staaten overtehaalen , tot de inwilliging. Deeze in den Haage gekomen zijnde, wierden de Staaten aldaar fpoedig bijeengeroepen; men raadpleegde over de zaak, doch men kwam tot geen befluit: de Staaten van Holland wilden, alvorens daar toe te komen , weeten , hoe men in Braband, en in Vlaanderen over dien eisch dacht, Spoedig werd er eene bezending naar die beide Gewesten afgezonden, waar uit men vernam, dat Braband nog beftuiteloos, en Vlaanderen volflrekt ongezind was; doch dat de laatstgenoemde eene matige fomme in ééns, aangeboden had. De Staaten hier op andermaal bijeengekomen zijnde, kwamen nu tot een befluit, dat zij door den Stadhouder van Keveren, aan Philips bekend maakten, en hier in beftond: dat dt gei'iscbte voofte en softe pen- nin-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I $v ningen in Holland niet in te vorderen waren ; niet alleen om de groote 'kosten, die het aanftellen van Gemarhtigden tot het fchatien der Ingezeetenen veroorzaaken zouden , als veel, om dat zij verfcbillen duchtten, wanneer die fchatting door anderen gefchiedde. Zij voegden ''er bij, dat de Zeevaarr, Koophandel, • enz grootdeels door geringe menfeben gedreven werd, voor alle gevaaren bloot fiond, en bij geene mooglijkbeid te fchatien ivas: en wilde men de fchatting aan de eerlijkheid en oprechtheid der opgaave van de Ingezeetenen overlaaien , dan vreesden zij voor veele valfchë Eeden. Om alle deeze redenen verzochten zij, van de gevraagde Last ontheven, en in ■plaatTe van dezelve , op eene matige fomme gefield te worden. Wanneer men de Refolutien der Staaten van Holland, op dit onderwerp genomen . in bedaarde overweging neemrl , moet men de nagedachtenis dier wijze Mannen, (hoe eenvoudig en onnozel fommigen hun ook bcfehotiwen) zegenen, en hun cordaat gedrag ten hoogden bewonderen. Zij gevoelden het drukkende en onredelijke vaa zulk eenen eisch, het moetje-  l6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE jelijke dat in de uitvoering derzelve gelegen was; en, daar zij de hoegrootheid der bezittingen, van elk Ingezeten, als een belangrijk geheim befchouwden , en zij het roekeloos en onnodig zweeren, als eene ongeoorloofde daad aanmerkten , ontdoken zij eenen last, die niet alleen drukkend voor de Ingezetenen , maar ook gefchikt was, om den Koning, en die van zijnen Raade, met het vermogen van haare Provincie, en zelfs, van elk der bijzondere Ingezeetenen, te doen bekend worden. Het gevolg was, dat Philips zijnen eisch vaaren liet, en zich met 333,eoo guldens, voor Hollandsch aandeel vergenoegde, waar in de S'aaten eerlange bewilligden. Schoon het. vijfjarig beftand met Vrankrijk nog vier jaaren duuren moest, en 'er uit dien hoofde , geene gedachten op eenen nieuwen Oorlog aan deeze zijde plaats had, werd het zelve echter door de listige kuiperijen van Paus Paulus de IV. verbroken, en het vuur des Oorlogs op nieuws an.ngefteeken. De Cardmaal Karaffa, werd door den Paus naar Vrankrijk gezonden, om Koning  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. \? ning Henrik de II. opentlijk met het gefloten verdrag geluk te wenfchen , en tot eenen bedendi^en Vrede aan te mannen, maar zijnen geheimen last had eene (trekking, om het een en ander in duigen te werpen De Bisfchop van Rome, had een zeker tractaat ontworpen, waarbij hij den Franfchen hulp beloofde, om de Spanjaarden uit Italiën te verdrijven : door het getroffen beftand, miste du plan, en Koning Henrik, bevond zich nu in geene geringe verlegendheid omtrent des Paufen voordel. Met Philips te breeken zonder wettige redenen , bezwaarde •zijn geweten , en den H, Vader te believen, oordeelde hij plichtmatig. Het eerde, wist de Paus fpocdig uit den weg te ruimen, door zijnen Nuntius te gelasten, om Henrik van alle verplichting, uit hoofde van zijnen gedaanen Eed, te omfiaan, het wtlk van dat gevolg was, dat de Oorlog in Italiën en in de Nederlanden, op nieuw uitbarstte, tot geen gering nadeel van de Franfchen, die daardoor de zwaarde nadeelen ondervonden. Philips fpande alle zeilen bij, om het ge- dreigd  l8 BEKNOPT HiSTOPvISCH .HANDBOEKJE dreigd gevaar te ontwijken. Tn Maart 1557. werd bij Placaat, allen h.ndcl op Vrankrijk, in deeze Landen verboden, en hunne Goederen alhier verbeurd verklaard f)e Koning bracht in Meij daaraanvolgende, een geducht Leger op de grenzen van Picardijen bijeen, hier op ftak hij over naar Engeland, daar het hem weinig moeite kostte, om Koninginne Maria, zijte Echtgenoot, over te haaien, om den Oorlog aan Henrik te verklaren, en een aantal Troupen tot hulp der Nederlandfche krijgsmacht in dienst te (tellen. Nu was het Leger 60.000 man fterk: het opperbevel over hetzelve, werd opgedragen aan den Hertog van Savoijen, De Prins van Oranje, en veele anderen der voornaamfte Edelen bevonden zich bij het zelve, en binnen weinig dagen werd St. Qjiintin belegerd. De Franfchen hadden deeze Vesting niet naar behooren verflerkt, niet vermoede, de, dat men het op die Merkte gemunt had; dit vervvekie eene algerae*ue verlegenheid; Anne de Mommeranci, Conftabel van Vrankrijk , die het opperbevel over het Franfche Leger voerde,, trok in al-  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 19 aller ijl der waards, om het beleg te doen opbreekcn: die bracht de beide Legermachten bij elkander, en gaf gelegenheid tot dien Moedigen Vtldflag, die op den 10 Augustus, tusichen de beide Legers voorviel, en onder de naam van den /lag van St. Qjtintin, in 's Lai'ds gefchiedenisfen zoo zeer vermaard g< worden is. De Nederlanderen behaalden op dien dag eene volkomene overwinning op de Franfchen, die grootdeels te danken ivas, aan den moed, en de bravoure van den Graave van Egmond. De Conftabel zelve, werd door den Hertog Erik van Bronswijk gevangen genomen; op twee Hukken naa, viel al het gefchut den o«zen in banden, als mede de bloem der FranfcheRidderfchap. De Muider Drost, van deezen Veldflag fprekende , zegt : Nooit behaalde Philips , in zijnen zin groeier glorie : en bouwde namaals in Spanje, dat weldich geveirthet Esctiriaal of Klooster van St. Laurens, ter gedenkenis van deezen dagh. Had de vreesachtige Philips de vijand op de hielen gevolgt, het overfchot des vluchtenden Legers z.ou hem niet ontfnapt hebben. Nu vergenoeg-  20 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE noegde hij zich met de behaalde zege, en de bemachtiging van St. Qjiintin, (waar bij Colignij gevargen werd,) en eenige artdére plaatfen, waar naa hij het Leger afdankte, en naar Btusfel trok. Veelen docht dit wet een dut van hem, zegt Hooft, naar dien het hem weinig moeite zou gekost hebben, om zijne overwinningen tot binnen de muuren van Parijs over te brengen. Het gevangen neemen van den Conftabel, gaf gelegenheid tot eene fcbandéMjke Koophandel tusfehen Philips, en den Hertog van Brünsivijk, waar uit duidelijk bleek, dat het fchenden van 's Lands Privilegiën, bij hem zoo duur bezworen , eene nietsbeduidende kleinigheid was, wanneer het maar met zijne belangen ftrookte. Hertog Erik namelijk, had Mommeranci gevangen genomen, en naar zijne Staaten doen overvoeren ; Philips haakte om dien aanzienelijken Gevan-gën, in handen te hebben, en trad met Hertog Erik in onderhandeling. Voor h2,coo guldens werd de overgifte van den Gevangenen, in handen van Philips , bedongen, twee derde deelen in klinkenden gelde, en voor het ove-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 21 overige derde deel, verpandde hij het Slot-, en de Heerlijkheid van IVotrden; dit deed hij, onaangezien de beloften van zijne voorzaaten , die plechtig beloofd hadden die Heerlijkheid nimmer te zullen verzetten , vervreemden, of verkoopen. De voordeden te Lande, dit jaar op de Franfchen bevochten , fpoorde den Landvoogd aan, om zich ook ter Zee, in eenen geduchten Staat te vertoonen : doch zoo fpoedig als het Leger te Velde in gereedheid was, zoo lang draalde de toerusting ter Zee. De Staaten van Holland, aangemaand om eenige Oorlogfchepen in Zee te brengen , oordeelden dat de koster! daar toe nodig, uit de gewoone Beden moesten betaald worden; Philips daar en tegen, begeerde dat dit werk buiten hem omging: met veel raadplegens werd den tijd gefleten, doch men kwam tot geen befluit; al wat men thans uitrechten kon, was, dat de Staaten met die van Amjhrdam en de andere Waterlieden, eene overeenkomst flooten, om zes Schepen te bemannen en in Zee te zenden, waar toe zij 19,000 guldens be-  22 BEKNOPT HISTORKCH HANDBOEKJE betaalen zouden. Spoedig liepen deeze Schepen uk , die dé verwach: wordend Graanen uit de Oostzee, veilig in behouden haven brachten, waar door de 'Er was bij de Vrede bedongen, dat de beide partijen eenige voornaame Gijzelaars, aan de beide Hoven zenden zouden, ter verzeekering van de voldoening aan de bedongene voorwaarden, Philips benoemde 'er vier, waar onder den Prins van Oranje zich ook bevond, die bij die gelegenheid in het wettig bezit van zijn Prinsdom, door Henrik bevestigd werd. Geduurende zijn verblijf aan het Franfche Hof, lag hij zich bijzonder toe, om de geheime woelingen van Philips, en zijnen vervolgzieken aanhang uit te vorsfehen, waar toe hij de fchoonfte gelegenheid vond, in den verB a trou-  2 8 BEKNOPT HISTORISCH HANKBOEKJE trouwelijkcn omgang waar mede den Franfchen Koning hem vereerde. Op zekeren dag door hem op eene jachtpartij genodigd zijnde, kwamen zij in een vertrouwelijk gefprek: Henrik, in den waan zijnde, dat Willem van het geheim wist, ontdekte de geheiinlte overleggingen, die reeds gemaakt waren, om op één en denzelven tijd, de Hervormden in Frankrijk, en de Nederlanden om hals te brengen. De Prins, ontveinsde zijne onkunde, en geïiet zich, als of hein die zaak bewust was, hier door werd hem alles bekend, en zelfs, dal Aha het beleid van dat godloos bedrijf was opgedragen, die het door de Spanjaarden, die in de Nederlanden waren, zou doen uitvoeren. Hij kon zich naa deeze gewichtige ontdekking niet lang in Frankrijk ophouden, hij verliet het Hof, en fpoedde zich naar de Nederlanden, daar hij 'er zijne vertrouwde vrienden van verwittigde, en alle pogingen in 't werk ftelde, om de Spanjaarden , die als Beulen dienen moesten, het Land te doen ruimen, waar in hij echter niet naar genoegen flaagde. Bij  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. £0 Bij het fluiten van de Vrede met Frankrijk, werd de Landvoogd Ethcmuel van Savoijen , in het bezit van zijne goederen gefield, waar door hij zich van de Landvoogdij ontdeed, en Margareet van Parma, eene onechte Dochter van Karei de Fde, tegen den zin der meeste Edelen, hem in die waar* digheid opvolgde. De Bisfchop van Atrccht, en Alva, hadden veel aandeels in deeze benoeming, waardoor zij nu.de klem der Regecring grootdeels in handen kreegen r en alles naar hunnen zin bewerken konden. Intusfchen was de Heer van Bever en Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, overleden, en het rïrckten veelen tot geene geringe vreugde, dat Willem van Oranje , tot die Waardigheid verheven werd , waardoor hij nu meer invloeds op het beftunr van zaaken verkreeg. Men waane intusfchen niet, dat deeze aanlreüing gefchiedde uit eene bijzondere achting, die Philips den Prinfe toedroeg; dit was 'er verre van af: die verheffing gefchiedde niet anders, dan met oogmerk om Willem aan hem te' verplichten, ten einde was het mooglijk, 9 3 deeze  30 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deeze in zijne oogmerken te doen treden» De Prins ijverde het meest, om de vreemde Krijgsmacht, uit deeze Landen te doen verhuizen, en Philips wilde die behouden, om door deeze zijne wreede voorneemens ter uitvoer te brengen. Hij kende de invloed van Oranje, Egmond, en anderen, dies nam hij de list te baat, en trachtte deeze twee voornaame Mannen op zijne zijde te krijgen, door het glanzend aanbod, om het Opperbevel over die vreemde Benden te aanvaarden; maar het aanbod, hoe voordelig anders,werd op eene fiere wijze,door hen van de hand gewezen. Zij hadden zulke edele begrippen van 's Lands waare vrijheid, dat zij niet fchroomden te zeggen: dat de Vrede te vergeefsch door de vroomheid en wapenen der Landzaaten bevochten was 9 wanneer zij inwendig met het juk der Vreemdelingen . flaaffcher wijze belast bleeven. Gedenkwaardig zeggen zceker! hoe wenfchelijk ware bet niet, dat het altoos in ge. dachten gehouden, en 's Lands onafiiangelijkheid daar door beveiligd gebleven was, voor de ovcrheerfching van vleijci;de, of drei-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 31 dreigende Vreemdelingen, die niet anders aan hun eigenbelang behartigen, en het vetmogen der Ingezeetenen gretig opOokkcn. Wettegenftaande het vertrek der Spaan' fche Soldaaten, beloofd was, bleven zij op den duur, tot aanmerkelijk bezwaar der Ingezeetenen, in het Vaderland; dit deed de voornaamfte Edelen beOuiten, om dooreen Verzoekfchrift , hunne wegzending te eisfehen: men ftelde hun te vrede, door de belofte, dat zulks eenige maand:n Iaaier gefchiëden zou, het welk echter agterwege bleef, dewijl Philips, gerugfreund door dievreemde macht, zijne fnoodc oogmerken eerlang wilde uitgevoerd hebben. Ook hier toe , bevorderde hij het weder bijeenkomen der Trentt'febe Kerkvergadering, waarop de nieuwe Leere der Hervormden veroordeeld werd. Nu moesten de befluiten van dit Concilie ten uitvoer gebracht werden; cn dm dit te bewerkftelfigen, voerde hij eedge nieuwe Bisdommen hier te Lande in, welks Bisfchoppen ook aandeel in de Regeering verleend werd: de Land voogdes fe werd vrijheid gelaaten, om den Raad van B 4 S:s de hem aangrimmenden dood: het Schip, maar even verlaten, en in een bark zich aan land doen brengen hebbende , zonk het voor zijne oogen in de diepte, met alle de fchatten die 'er in geladen waren. Hoe zeer deeze fataale ramp, aan hem zijne geringheid, en afhangelijkheid had behooren inteboezemen, en van alle wraakzucht moest ontwapend liebben, het deed bij hem eene tegenovergefielde uitwerking : zijne dweeperij ging zoo verre, dat hij zijne redding aanmerkte, als een zichtbaar bewijs, van de Godlijke goedkeuring over zijne voorneemens om de Ketters uit te roeijen. Hij viel op de kniën, en dankte 'er de Godheid voor, die hem daartoe gefpaard had! Wie gruuwd niet van zulk een monfter? Ylings vertrok hij. naar VdlafaM, alwaar omtrent de  DER VAÜERL. GESCHIEDENISSEN. 35 de dertig ongelukkige flacfttoffers, die de Inquifitieraad, tot zijne aankomst bewaard had, in zijn bijzijn, aan de vlammen opgeofferd werden. Laaten wijdien wree- den Tijger in Spanje woeden laaten, en befchouwen wij hoe het ons dierbaar Vaderland geduurende dit alles verging. Her geduurig en aanhoudend verblijf deiSpanjaarden, gaf veel ftof tot ongenoegen; Oranje ftelde al zijnen invloed te werk, om de Staaten aan te zetten, op derzclver vertrek, bij de Landvoögdesfe aantedringen : dit deeden zij aanhoudend , en maakten het Margareet zoo bang, dat zij eindelijk, dien hoop naar Zeeland trekken deed , om aldaar ingefcheept te worden. Toen zij daar waren, ontbrak het aan Schepen , waar mede op den duur gedraaid werd. De fiere Zeeuwen werden over deezen ondraaglijken last, t'onvreden; en het draalen ziende, weigerden zij de handen aan het herflel der Dijken te flaan, verkiezende liever bun Land door de golven overdekt y dan door de Spanjaarden kaal gefchoren te zien. Treffelijk befluit! hoe zeer pasfende B 6 ia  3-6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE in den mond van eiken Vrijman, die zijne vermogens door vreemden verteeren ziet'. Nu werd men beducht voor de Zeeuwen: de Landvoögdesfe vreesde dat het bij geen dreigementen blijven zou ; en wilde die bende in de Grensfreden verplaatfen 5- dan hier ftak gevaar in, behalveh dat men aldaar, even als in Zeeland, met eenen grooten afkeer tegen deeze gasten bezield was» Dit alles benarde der Landvoögdesfe, en haare geheime Raaden niet weinig. Zij fchreef naar Spanje, en in het begin des jaars 1561. raakte men, uit vrecze voorde toerustingen in Tripoli, van deeze Springhaanen die het Land opaatcn , eindelijk bevrijd. Groot v/ss de blijdfehap, die hier over plaats had: ongelukkig maar, dat zij niet duurzaam was, door de onlusten die nu tusfehen Philips en Elizahetb, Koninginne van Engeland , uitbarstten. Philips had, door zijn huwelijk met de Dochter des Konings van Frankrijk, de banden van onderlinge vriendfehap , tot volvoering zijner i'noode oogmerken, nog vaster toegehaald: £//-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. $f Elizabeth die nu den Hervormden Godsdienst in Engeland had ingevoerd, en opentlijlc beleed, raakte met Philips in onmin, waar in den Franfchen «Monarch ook deel nam. De meeste fchade viel nu den Koophandel , en de Visfcherij ten deele, zoo door het wegneemen van Schepen, als door het heffen van verdubbelde tollen. De Bisfchop van Atrecbt was nu door den Paus tot het Purper veiheven , en nam den naam van Granvelle aan ; hij ijverde zoo zeer , met het invoeren van de nieuwe Bisdommen hier te Lande, dat hij zich weinig moeite gaf, om de zuchtende Koophandel te befchermen , niettegenftaande de Staaten in eene nieuwe Bede bewilligd hadden; al zijnen ijver bepaalde zich, om het voorgenomen plan van algemeene vervolgir g. hier te Lande in te voeren, en daar Oranje, Egmond, en Iloorne, benevens, een groot aantal andere Edelen, en naderhand het Algemeen , zijne inzichten trachtten te keer te gaan, geraakte hij in eenen algemeenen haat, die hij bij alle gelegenheden ondervinden moest. De Roomfche Geestelijkheid zelve|, B 7 was  38 GEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE was zeer t'onvreden over de vermeerdering der Bisdommen, om dat zij daar door meenden in hunne voordeelen befnoeit te worden; de Rederijkers, die in deezen tijd hier te Lande veele bijeenkomften hadden, namen ook geen gering deel in de onlusten , daar zij de bedrijven der Kloosterlingen , in hunne Kamerfpeelen op eene hatelijke wijze befpotten, en daar door de oogen van veele eeuvoudige Leeken deeden opengaan , en dus de Hervorming eenen wezentlijken dienst bewezen. Granvelle die dit bedrijf ten hoogften afkeurde, bewerkte, dat de Rederijkers dit door het Hof verboden werd, maar men floeg 'er geen acht op, en de voorfranders der nieuwe Leere, begonden bij nacht,in grooten getale, bijeenkomften te houden, alwaar zij elkander, door het zingen van Pfalmen, (lichtten. De netelige toeftand van zaaken hier te Lande, deed den Praefident Viglius om zijn ontfiag vraagen , doch te vergeefsch : de Landvoögdesfe was derwijze in het naauw gebracht, dat zij de Heer van Montigni naar Spanje zond, om Philips van alles te be- rieh-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 39 richten, en onderftand in geld te verzoeken. Hij werd met goede beloften te rug gezonden, doeh het geld bleef achter. Schoon deeze bezending voor de' Landvoögdesfe vruchtloos afliep, had zij echter dat gevolg, dat de bedrijven van Granvelle, in al deszelfs haatelijkheden , ten Hove bekend werden, en zijne achting in Spanje merkelijk daalde Hoe zeer Philips in zijne eigene Landen de handen vol werks had, mengde hij zich echter in de onlusten die in Frankrijk, ter zaake van de Hervorming, ontftaan waren. De aanhangers der gezuiverde begrippen , Hugenooten, (dat is Eedgenooten) genoemd , waren derwijze in dat Rijk toegenomen, dat zij zich in ftaat bevonden, om de vrijheid des gewetens, door de Wapenen te verdedigen. Philips had een partij Krijgsvolk uit Italien naar Frankrijk, ter hulpe tegen de Hugenooten, gezonden, en wilde nu de Nederlanders daar toe gebruiken. Oranje en Egmond belette dit : doch Granvelle, trachtte dit te vergoeden door het zenden van eenig geld. Elizabetb daar en tegen,  40 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE onderfteunde de Hvgenooten het welk GranvJle zoo zeer in 't haraas joeg, dat hij den invoer van EngelIche Lakenen deed verbieden, en dus den Nederlanderen eene gevoelige fcnade toebracht, gemerkt dien handel nu naar Embden verlegd, en de Nederlanderen een aanmerkelijk verlies van ettelijke millioenen, zonder eenige vrucht veroorzaakte. Bij alle deeze rampen, kwam nog de vrees voor eenen vijandelijken inval der Hugenooten in deeze Gewesten; waarom de Landvoögdesfe te raade werd, de Vlies-Ridders , en Stadhouders bij één te roepen., en hun het gevaar des Vaderlands voor oogen te Hellen. Prins Willem , trachtte nu. door bijzondere handelingen, ten zijnen huize gehouden Granvelle den voet te ligten, maar het vond bij fommigen zwarigheid: de zaak bleef onbeflist,. en op het aanzoek der Landvoögdesfe, om onderftanden, viel geen befluit. Het ongenoegen van groot en klein, tegen den Kardinaal en zijnen aanhang, wies intusfchen van dag tot dag : dit deed Oranje en anderen de pen opvatten, om door een uitvoerig vertoog aan  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 43 aan den Koning, 's Lands toeftand open te leggen, en zijne afzetting te eisfehen; dan, het baatte niet: ftout en opgeblazen op de gunst des Konings, achtte Granvelle zich boven alles verheven , hij beheerschte alles naar zijnen wil, en matigde zich de begeving van de voornaamfte Ambten aan. Die hoogmoed viel ondraaglijk; de Edelen oordeelden, als Leden van den Raad, een behoorlijk aandeel in het beleid van zaaken en der Geldmiddelen te hebben, en fchroomden niet, om aan den trotfehen Prelaat zulks opentlijk aan te zeggen: zij maakten eenen aanhang tegen hem, waar door de fcheuring openbaar, en de verwarring hoe langer hoe greoter werd. Het duurde eenen geruimen tijd, eer Philips een antwoord op het vertoog der Edelen toezond, dat niets afdeed; nu onthielden zij zich van alle Vergaderingen des Raads van Straten, en fchreven andermaal naar Spanje;. ten einde den Koning te bewegen, om dien trotfehen Vreemdeling te rug te roepen. Dit werd al ras openbaar, en maakte de fpotlust van het algemeen gaan-  42 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gaande, het regende daaglijksch van fchotfchriften, en fpotprinten, waar in hij op de haatelijkfte wijze doorgeftreken en befchimpt werd. De Algemeene Staaten zelve, weigerden bij een te komen, om over de gevraagde Beden in onderhandeling te treden zoo lang Granvelle in het bewind bleef, waar door eene volftrekte ftremming in het beleid van zaaken veroorzaakt werd. Dit, en nog meer, knakte zijn gezag: in het einde moest hij zwichten: de Landvoögdesfe was genoodzaakt, willens of onwillens, hem zijn affcheid te geeven , het welk eenigen tijd daar naa, door Philips bekrachtigd werd. Gaarne had hij de wijk naar Spanje genomen, maar dit werd hem belet; nu vertrok hij in 1564. naar Bourgondiër, zijn Vaderland, daarnaa naar Rome, en naar verloop van elf jaaren ,naar Madrid, daar hij in 1586. ftierf. Dus werd dien fteen des aanftoots uit den weg geruimd, en de Nederlanders ontheven van het dwangjuk dezes onverdraaglijken mans , die, fchoon hij van geringe afkomst was, door zijne talenten en bekwaamheden , zich bij den over-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 43 overledenen Keijzer verdienftelijk gemaakt had; doch trotsch en vermetel op zijne verheffing geworden zijnde, als de geesfel zijner tijdgenooten, en de vloek van het nagedacht, in 's Lands gefchiedenisfen is bekend geworden. De vreugde over zijn" vertrek was algemeen; Oranje, Egmond en Hoorne, keerden terftond weder, tot de waarneeming hunner Ampten in den Raad van Staaten, welks gezag allengs vermeerderde; de vervolgingen om den Godsdienst werden minder, en de Eendracht onder de Edelen, wies van tijd tot tijd aan. Oranje werkte onder de hand, met allen ijver, om de vrijheid in den Godsdienst te verwerven, en een beter beftuur omtrent de Geldmiddelen, en Rechtszaaken intevoeren. Hij oordeelde , dat den Raad van Staaten, door twaalf Leden vermeerderd moest worden, en wist het zoo ver te brengen bij de Landvoögdesfe, dat zij 'er haare toeftemming toe gaf, wanneer den Koning zulks beveelde. Het oogmerk van WiLLtiM, bij het vermeerderen der Leden, was voornaamlijk ingericht, om den  44 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den invloed der Kardinaalsgezinden, die in de Raadsvergaderingen nog aanwezig waren, te verminderen. Zij, dit bevroedende, Hemden tegen het een en ander, en oordeelden dat des Konings overkomst, alles in order brengen kon: de anderen,, oordeelden die komst onnodig, en ftemden voor eene bezending naar Spanje, om den Koning van alles te onderrichten; tot dit laatfte middel werd befloten, en den Graave van Egmtnd, benoemd, om dien gewichtigcn last ter uitvoer te brengen. De Praefident Viglins (telde zijne Commisfie op, doch deed dit zoo ingewikkeld, dat 'er den Raad geen genoegen in nam. Oranje liet'er zich breedvoerig over uit, en was eerlijk genoeg, om in den vollen Raad te verklaren, }, dat men den „ Koning rond uit te kennen geeven moest, dat bet Vaderland cp den teg.enivoohdig.es voet ,, blijvende, te gronde gaan zoude; dat bet „ door Bloedplacaaten . Inqnijitie en Bisfcbop- pen niet te redden was; dat recht en ge„ reebtigheid moe t gehandhaafd $ en de vrijs „ Godsdienst - oejfeni'ng , toegelaaten worden'; n dat de Trenlifchs Kerk • bejlui'ten, die iu „ Üuitseb'  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 45 „ Drutschland zoo zeer veracht werden, ook „ voor deeze Landen niet gefchikt, en nimmer in te voeren waren. Hij kwam 'er „ voor uit, dat het geen Vorften vrij ftond, „ om over de gewetens der mcnfchen, eeuig „ gezag te voeren" Mannelijke taal voorzeker ! den grooten Willem waardig! Treffend voorbeeld! voor allen die in eenig bewind zich bevinden, om in het barnen van den nood, hunne ftem te verheffen, wanneer de Dwingiandij ten zetel ftijgt! De oude Viglins, hoorde dit alles met verbazing aan, en bemerkte den bijval die dit vooröel vond; Hij, en Barlaimont, bleven nu alleen over, dit ging hem aan 't hart, derwijze, dat hij 'er eene beroerte van kreeg; Oranje kreeg zijnen zin , de Commisfie werd naar zijne meening veranderd , en Egmond vertrok in het begin des jaars 1565. naar Spanje. Het duurde Hechts vier maanden dat hij te rug keerde, en verflag van zijne verrichtingen deed; maar het was alles beha!ven gunfljg. Philips verklaarde dat hij liever duizend levens, zou zvillen verliezen, dan eenige verandering in den Godsdienst  40 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dienst gedogen: hij beval, dat eenige Bisfchoppen, en oprechte Catholijke Rechtsgeleerden , met den Raad van Staaten, middelen beramen moesten, om bet kwaad te fluiten , en te overleggen , of 'è> andere ftrajfen toe nodig waren ? Alles moest in ,t bijwezen van de Landvoögdesfe verhandeld, en'bet bejluit aan hem overgezonden voorden. Zijne bevelen werden opgevolgd : al fpoedig kwamen eenige Bisfchoppen en Hoogleeraaren bij elkander, die van oordeel waren, dat ,er geene verandering behoorde plaats te hebben, dan alleen ten aanzien van Onmondigen, en Berouwbel— benden. Hun bericht, dat zelfs Vrouw Margarect, zoo min als Oranje , behaagde , kwam in den Raad, doch Hij, en anderen, wilden 'er niet over Hemmen, waar naa het aan Philips gezonden werd: het gevolg was, dat" hij gelastte, de befluiten van Trente alomme in te voeren , doch in de meeste Gewesten vond het zoo veel tegenftand, dat men de afkondiging zelfs weigerde. Philips zond te gelijk bevel, om eenige Ketters, of Herdopers met den dood te ftraffen, dit alles veroorzaakte veel gemors, en Egmond haai-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 47 I haalde zich bij veelen ondank op den hals, I even als had hij zijnen last niet naar behoJ ren uitgevoerd. Philips, verklaarde zich I daarop nog nader, doch ten uiterften ge1 ftreng tegen de Hervormden: het bericht 3 der Bisfchoppen, was wel goed, maar nog 1 te zacht, hij wilde volftrekt dat de PlacaaI ten op het ftrengst uitgevoerd werden. Zoo fnood een handel, gepaard met zoo j veel ftrengheid, verbaasde de faainverbonj dene Edelen, die zich gevleid hadden met I guniliger uitflag. Zij konden niet beletten j dat des Konings last, bij het meerderdeel J des Raads, ter executie gelegd, en de Inquiütie afgekondigd werd. Al wat zij in ] 't werk Helden, om dat onheil af te wenI den , was vergeefsch , hunne protestatien j konden het niet beletten; de moordkreet ging alomme in den Lande op, de gevloekte Confientiedwang begon op nieuws te J woeden: Oranje bevroedde nu maar al te ij duidelijk, wat 'er voor de deur ftond, en 1 luisterde iemand in het oor: dat V nu haast ] esn 0"ge™™ Treurftel zou beginnen. En I waarlijk, deeze voorzegging werd ras verI vuld;  4$ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vukl, de tijding van 's Konings onverzettelijke wreedheid, verfpreidde zich, even ais een BÜxem, door het geheele Land, en vervulde elks hart met verfchillende aandoeningen, van vreeze, angst, en wraak. Het ongenoegen werd algemeen, de Edelen verzuimden niet, om hunne mislukte pogingen , te verfpreiden, waar door zij ras eenen geduchten aanhang maakten. De Hertog van Aarfcbot, voorheen een aankiever van Granvelle kreeg zitting in den Raad van Staaten: Viglins, werd op zijn verzoek ontflagen; en, daar Oranje, Egmond, en Floorne geen deel aan het beduur begeerden, verwijderden zij zich van alle Vergaderingen Het huwelijk van de Heer van Montlgni, en dat van den Prins van Parma, Alexander Farnefe, die beiden omtrent dezen tijd voltrokken werden, gaf gelegenheid dat de bloem des Nederlandfchen Adels, in aanmerkclijken getale, in eenen vertrouwelijken omgang geraakten; wat was natuurlijker, dan dat men hier, over 's Lands veegen toeftand onbewimpeld fprak, en onder het leegen van den Beker, de een aan den ander, den door  DER VADERL. eESCKïEDENISSEN. M doorleed beklemden boezem ontlastte? Hoe het zij, die Huwelijksplechtigheden, gavea gelegenheid tot het inftandbrengen van hec Verbond der Nederlandsche Edelen , dat zoo vermaard geworden is,in onze Gefchiedenis : een Verbond, dat de Landvoögdesfe deed beeven; de fnoode Philips verfchrikte; de hoop der braaven in den Lande deed herleeven ; doch bij gebrek van Eendracht, en het te gereed gehoor geeven aan bijzondere belangen, in het einde, ep een louter niets uitliep, zoo afs wij nu j nader omvouwen zullen. Nog naauwlijks had de P>ruiIofts-vreugde een einde genomen, of een aantal van ruim twintig Edelen, kwam ten huize van den j Graave van Kuilenburg, te Brusfel bij één, om het voorgenoomen werk ten uitvoer te brengen. Doortrokken met de edelfte gezinningen; geen nieuwigheid, of eigen grootheid , maar 's Volks heil, en het handhaven van ware Vrijheid bedoelende, oordeelden zij den Godlijken zegen, en 's Hemels bij- I ftand te behoeven. Om deeze plechtftatig j aftcfmeeken , hadden zij de Godvruchtige II. Deel. C Fran-  50 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Franciscus Junius, een heimelijk Leeraar der Hervormden te Antwerpen , naar Brusfel ontboden , die voor hen, eene ter zaake dienende Redevoering deed, en een plechtig gebed tot God opzond. Uitmuntend begin ! hoe zeer verfchillende met de handelwijze van onderfcheidene Volken , in later en befchaafder tijden, waarin men geheel en al vertrouwende op eigen kracht, en-tweede oorzaaken, de gewiehtigïte onderneemingen begon, bijnaa zonder aan God te denken, veel min om Zijnen zegen en bijftand te bidden. Naa het einügen dezer plicht¬ matige Godsdienstoeffening, nam het werk eenen aanvang. Het Placaat, waarbij de Inquifiric bevolen w.ns, kwam het eerst ter baaue: het befluit viel, om met de Duitfche Vorften, den Hervormden Godsdienst toegedaan , en met geene anderen, zich gemeenfchappelijk te verbinden, om 's Lands Ingezeetenen vin gehaatte gewetensdwang, en vervolging te bevrijden. ln eene volgende bijeenkomst, werd bcflooten, een Verbond, onder alle de Edelen, zich inde Nederlanden bevindende, aan te gaan, waar toe  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 5I toe men in elk Gewest, twee Gevolmachtigden aanftellen zoude, om 'er allen toe te nodigen. Of Filips van Mamix, lieer van St. Aldegonde, die men voor den Opfteller van het Verbond houd, dien taak al of niet op zich genomen hebbe, willen wij niet beflisfen; zekerder is het, dat het Verbond, toen Compromis genaamd, in die bijeenkomst gelezen en goedgekeurd , en vervolgens door genoemde Aldegonde, de boezemvriend van Prins Willem van Oranje, en nog tien anderen, ondertekend werd. Dit Monument van de oude echte Nederlandfche Heldenmoed en Braafheid, is te uitvoerig om door ons geheel opgegeven te wordenc men kan het woordelijk vinden in het werk van den beroemden Bor, in bet ade boek bladz. 38. Deszelfs hoofdbedoeling zullen wij flechts aanftippen: 's Lands Edelen verklaren: „ dat zij, als Leenmannen des Ko„ nings, en Edelen van den Lande, met ver„ bazing , kennis gekregen badden, dat een „ hoop Vreemdelingen, weinig belang hebbende, bij den welvaart des Vaderlands, onder bet masker van ijver voor den Koning, en Ca „ bet  5 2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ,, let Catbolijk geloof, en ter vervulling van „ hunne Staatzucht en gierigheid, zijne Ma,, jejleit had zveeten over te haaien , om , flrij' „ dig met zijnen Eed, met alle Privilegiën, ff» Geestelijke en Wereldlijke Hechten , „ É?cör de jlrengjle Placaaten , ftft invoeren „ r/er Inquiftie te gebieden, waar door den Koophandel verdreven , i?« onberekenhaart verwarringen veroorzaakt werden; als nu ee» heilig Vérhond Jlooten, e» elkander, £ƒƒ „ jEe^? beloofden, het invoeren der Inquiftie, wef vermogen te verhinderen. Op hun j, Ridderlijk woerd betuigende , niets anders te „ bedoelen, dan de Eere Gods, den dienst ,, DES konings , Cn het welvaren DES va,, DERLA>:ds. Zij beloofden elkander , als zvaaj, re Broeders , met lijf en goed te zullen bij„ fiaan, wahneer iemand hunner, uit hoofde „ van Inquiftie of Plataaten , eefiig leed werd aangedaan, al ware het, dat men het den glimp van zvederfpannigbeid gave. En ein,, chlijk baden zii God Almachtig, hun Verbond en o'zet te willen zegenen, tot eere zijnes Na.nnr , tot dienst des Konings, tot „ heil des Vaderlands , en baaner eigen ziele» Zn-  DER VADERL GESCHIEDENISSEN. 53 „ Zaligheid!" Wie gevoekl niet met ons, eene mengeling van hartstochtelijke aandoeningen, wanneer hij het belangd ke, h#t plechtige, het edele, het verhevene doel, dezer Helden, in zulk eenen bangen toeHand, in zulk eenen vreten nood van La<;d e:: Volk nadenkt! Zoo ooit, waare Vrijihid in Gevoelens, Gelijkheid i:n bedoelingen , en Broederschap in Handelingen met elkander op het naauwst veréénigd , te ontdekken waren , dan was het hier! Het water, geene ijdele klanken, de daaden getuigden dat men edele gezinnu.gen des harten koesterden. N11 was de grond gelegt, en in alle de Prc.vincien, werd aan alle Edelen gelegenheid gegeven om het te ondcrceckei.en: in weinig tijcis, was dit getal, tot over de vierhonderd aangegroeit , en gehoon 'er verfelieidene Edelen, (Oranje, Egmond, en IIoo>ne zelfs) om gewichtige redenen, hunne naamen niet onder fielden, zoo was het aantal van hun, die de goede zaak bevorderden , aanmerkelijk. Verbazend warui de gevolgen van deezen flap, voor pH|t»s en zijnen dweepzieken aanhang; bemocdic 3 gend.  54 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gend, voor de onderdrukten en vervolgden ! Nu zoo veele Edelen , zich voor 's Lands Heil, en 's Volks Voorrechten in de bresfe ftelden , ontvlamde het nog fmeulend vuur der oude Nederlandfche Vrijheid! Een menigte van vinnige gefchriften, waar in men zijnen haat, tegen de Inquifitie, de trotsch der Geestelijken, en de woede des Konings, kennen deed, waren in elks handen, en aan Kerken en andere gebouwen aangeplakt. De ftotttheid van fommigen , ging zoo verre, dat men binnen Antwerpen, een gcfchrift aan den wand zag, waar bij men de Regeering en Burgerij aanzette, om Philips, als een fchender van 's Lands Voorrechten , voor het Kamergericht te Spiers, te doen dagvaarden. Dit alles kon voor de Landvoögdesfe niet verborgen blijven: zij verbood ftrengelijk het verfprijden van diergelijke fchriften, maar het was olij in *t vuur, hun aantal wies aan, en zij werden met te meer gretigheid geleezen. Men kan van de hoeveelheid der gefchriften van dien aart, eenigfints een denkbeeld vormen , wanneer wij hier zeggen, over eenige  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 55 ge weinige jaaren, bij een voornaam Liefhebber van 's Lands gefchiedenüfen, eene verzameling van meer dan zeshonderd differente gefchriften, en een aantal fpotprinten, doorbladerd te hebben, die in dien tijd, in weinig maanden, alleen in Brabant en Vlaanderen , verfpreid waren. Be aanhangers der gezuiverde Leere, die Gnts de vervolging in Frankrijk, door een groot aantal Vluchtelingen, tot een aantal van meer dan 100,000 zielen waren toegenoomen, kwamen nu ten voorfchijn. Z\], die de leerwijze van Jobannes Calvinus, een vermaard Predikant te Geneve, volgden, gaven nu eene Geloofsbelijdenis in 't licht. De Edelen, die alles infpanden, om hunnen aanhang uit te breiden, voerden eene taal, aan het Hof, die men aldaar nimmer hoorde: zij waren koen en fier genoeg, om te zeggen: „ dat zij zoo plomp niet waren, „ of zij wisten zeer wel, wat de Forst aan „ den Leenman, en de Leenman aan den Forst „ fcbuldig was: en zoo men htm langer rin„ gehorde, zij wel middel vinden zouden, om „ een Oorlog te voeren, zonder dat men ten c 4 „ Ho-  56 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE 3 IJove wist, door wien, en op welk eene „ wijze" Deeze taal hield men voor oproerig, en derhalven zij die ze voerden, befchouwden men als Oproermaakers. Zoo gaat het gewoonlijk bij Dwingelanden, wanneer iemand , van hun durft verfchillen, en zijne eer , of gevoelens verdedigd, is de 4aad Oproer, en de perfoon een Rustverstoorder. De Prins van Oranje, en andere Stadhouders, verklaarden te gelijk , dat zij nog wil, nog middelen hadden , om „ aan de uitvoering der Placaalen de hand te „ lecnen ; cn zoo men 'er op bleef aandringen , „ zij als dan , zich veel liever van hunne Waar„ digbeden ontdeden." En inderdaad het duurde niet lang, of zij verwijderden zich: Oranje, Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, nam in Maart 156Ó. de reize jiaar zijne Heerlijkheid Breda aan: en daar de ligging dier Stad, bijzonder gefchikt was, •om niet alleen met de Nederjandfche Crooten, maar ook met de Hoofden, der Franfche en Duitfche Proteflanten te handelen, hield hij van daar een oog in 't zeil, en bracht der goede zaake, gecnen geringen bij-  DER VADERL. C ESCHIEDEJVISSEN. 57 bijftand aan. Hei duurde nu liet lang, of de Edelen beflootcn een Verzoelfchrifi aan de Landvoögdesfe orertegeeven. De Heer van Bredcrode was 'er de Hoofdbeleider van ; het werd ras ten Hove overgebrieft, door de Graaf van Megen, die de bijeenkonrften had bijgewoond, en, nu lang genoeg was, om door een menigte van kugenachti-e voorgevens, het bedrijf der Edelen haatlijk aftefchetfen. Egmond, die 'er tegenwoordig was, had nu geen moeds genoeg, om die leugens te keer te gaan; maar dat 'er een Verbond plaats had, en dat men een Vertoog inleveren zou; dit kon hij niet ontkennen: het Verbond zelve, gaf hij m gefchrifte over. Nu was goede raad duur: Margareet vond zich ellendig in het naauw: zij vroeg om raad: de Graaf van Megen, was 'er het eerst mede gereed. Drie middelen waren 'er (zijns bedunkens) waar uit men êt beste kiezen moest. Zij behelsden: I) zich te -zvapenen, 2) of: de Edelen vrij■ beid te laaten, tot het inleveren van het ■febrift, 3) of: verzachting op de uitoeffening der Inquiftie te vergunnen , en de Edelen C 5 ver-  53 BEKINOPr HISTORISCH HANDBOEKJE •vergiffenis te fchenken voor hunne begaane misdaad. Tot het eerfle was geen tijd; het tweede zou den Koning mishagen; het laatfte, was ook moeilijk, en aan zwarigheid onderhevig: ten flotte voegde hij 'er bij, dat men de Stadhouders en andere voornaame Grooten, ten fpoedigften ten Hove ontbieden , en den Koning van alles verflag geeven moest. Dit laatfte, daar Egmond ook toe overhelde, werd beflooten, fchoon 'er waren die oordeelden, dat men doortasten , en in geen onderhandelingen met de Edelen treden moest. Nu werd alles aan Philips bekend gemaakt, de Vlies-Ridders en Stadhouders werden opgeroepen, alwaar het gevaar voorgefteld, en elks gevoelen gevraagd werd. Oran'je en Hoome verfchenen niet eerder, dan naa herhaald aanfchrijven: 'er werd lang, en met veel omflags, over alles gehandeld; het ftuk van de Inquiftie, werd zoo fijn gefponnen en uitgeploozen , dat men 'er zich over fchaamen moest. 'Er waren 'er, die van Tweeërlei Inquiftien fpraken, eene gewoone , die den Bisfchop, en eene buit en gewoone, die de Paus oeffende. Door  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 59 Door de invoering van de nieuwe Bisdommen, oordeelden men de gewoone genoegzaam, en dus kon men de buitengewoone, (de Inquifiteurs door de Paus aangefteld uaamlijk) buiten werking houden , of op- fchorten. Helfche fpitsvondigheid van deeze vleijende Huichelaars ! even of het eenig verfehil maakte , of men op bevel van een Bisfcbop, of, door een Inquifteur t van lijf en goed beroofd werd! Prins Willem, liet zich in het breede uit over alles, ten einde het bloedvergieten voor te komen; en daar de Leden het niet eens waren, de Landvoogdes in de niterfte vrees verkeerde, en 'er dag aan dag ontrustende tijdingen van buiten verfpreid werden, bleef men beugit- en werkeloos. Dus liep de Lentemaand onder al dit raadplegen en rammelen ten einde: intusfchen, zaten de verbondene Edellieden niet ftil, van alle oorden vloeiden zij naar Brusfel; nu werd het Hof voor de Landvoögdesfe te benaauwd; Zij vroeg : of men bun niet weeren konde ? Men oordeelde eenparig Neen! mits Ongewapend, en JVacbten aan de Poorten. De derde c 6 dag  6o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dag van Grasmaand, deed de Heer van Erederode zijne ftatige en openbaare intrede binnen Brusfel. Hij was een man van ouden adelijken ftamrae, en telde zijne afkomst uit de oude Hollandfche Graaven, dus hij op de GraafFelijke Waardigheid een gegronder recht kon voorwenden, dan Philips of zijne Voorzaaten. Der goede zaake •van heeler harte toegedaan, en zijner belangelooze oogmerken bewust, niets fchroomende, ftelde hij zich aan het hoofd der Bondgenooten, en zou bij het gehoor, het woord in aller naame voeren. Men verzocht gehoor bij de Landvoögdesfe, die den 5 April bepaalde , om dien aanzienlijken ftoet afrewachten. Die dag verfcheen, en zag men binnen Brusfel eene plechtigheid, die alleen toereikende is, om die beroemde Stad, aan de vergetelheid te onttrekken. Ten Huize van den Graave van Kuilenburg, bijëéngekomen zijnde, plaatfte Brederode en Graave Bodewijk van Nasfati, zich aan het hoofd, van ruim 300 Edelen j die, in gelederen van vier perfoouen, op den vollen middag, het huis diens Edel- mans È  IV. TJ.PJLrv".   DER VA DEEL- GESCHIEDENISSEN. 6l mans uittraden, en in de groote Hofzaale, ter gehoor toegelaaten werden. De Landvoögdesfe, vergezeld, door haare Raaden, was niet weinig onthutst, over deeze aanzienlijke en talrijke floer: de fnoode Barlaimont fprak haar moed in 't lijf, zeggende , in kwaad Fransch. Hst zijn maar Geuzen, (dat is) Bedelaars l een fcheldnaam, die de Edelen zig naderhand tot een eertijtel rekenden, en tot op den huidigen dag, bij dergelijke weezeiis, als een domme Barlalmo-it, de Hervormden naar het hoofd gefmeeten word. Nu volvoerde de edele Bre■derode zijnen last. Hij deed eene korte dog krachtige aanfpraak aan Margareet, waar in hij de oorzaak van hunne verfchijning ten Hove, in zulk een groot getal, te kennen gaf, en de oogmerken die hun bezielden : „ Zij wisten wel, dat men hun gedrag als „ oproerig uitkreet ; en bedoelingen toe„ kende, die zij verfoeiden: dat zij beticht ,, werden, als of zij door Vreemde Macht (*) „ eene (*) Het is eene bekende zaak, dat 'er in laat er tijden , zulk en beftaan hebben , die dce± C 7 ze  6l BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ eene omkeering in den Staat, en den weg tot oproer, baanen wilden, maar, (liet „ Ver- ze daad der Edelen, ah eene oproerige handelwijze , wilden aangezien hebben. Maar ten onrechte ; of boe ? zou een vertrapt mishandeld Folk, op zulk eene bcfcheidene wijze cm geene verzachting van wreede hloedplacaaten fmeeken mogen? Hadden de Edelen, in het geheim, met Vreemden geheult , Vreemde Macht in het Land getroond, en op dis wijze , zich eenen weg tot de Opperheerfchappij gebaaut, niettegenftaande zij geeue wettige reden tot klachten , of door eenen plechtigen Eed . tot het tegenovergestelde zich verbonden handen: deeze aantijging had eenigen fchijn ,• maar in het gedrag der Edelen , dat wij thans befchouwen, is niets van dit alles te vinden. Dd taal van Brederode, is bier zoo klaar en rond, dat 'er geen txvijffel overblijft. Neen! zij /leunden op geene Vreemde Macht, maar op de Eerlijkheid hunner bedoelingen; Op de Zuiverheid hunner belangelooze daaden; en op de Hulpe Gods. Dit doen geen Oproermakers! Deeze aanmerking oordeelde»  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 6$ „ Verzoekfchrift overhandigende) dit Ge„ fchrift zou dit alles Logenftraffen. Hij „ eindigde niet eene bede, om te mogen „ weeten, wie bun dus belasterden? en vor„ derde hunne ftraiie: en voorts, dat zij „ Landvoögdesfe, niet gedoogen wilde, dat „ zulk een eerlijk gezelfchap, niet langer ,, ftraffeloos gefchonden werd." Ons beftek gedoogd niet, dat wij deeze mannelijke Aanfpraak en het Verzoekfchrift zelve, hier volgen laaten, hoe gaarne wij dit deeden, en aan onze Lezeren mededeelden , wij moeten het flechts aanftippen, en onze onderzoeklievende Lezers verwijzen tot de werken vau van Meteren, I3or, en Hooft, die dezelve aan de Nakoraelingfchap overhandreikt hebben. De Landvoögdesfe, gaf een antwoord dat niets afdeed. Zij nam het Verzoek fehrift aan, en zei: zij zou er acht op faan, en, binnen kort antwoorden. Dus liep dien dag ten avond; maar op den volgenden, werden den wij aan de nagedachtenis van onze Voorvaderen verfebuidigd te zijn.  BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den de Edelen weder ten Move ontboden: toen gaf zij het Verzoekfchrift te rng, waar op zij had doen aantekenen, ,, dat „ zij eene bezending naar den Koning doe-n ,, wilde, die op alles order [lellen zou. Ver„ zachting der Placaaten , of affcbafflng der Inquiftie, ftond niet in haare macht. —— „'■Zij wilde intusfcbcn , hefch ei denheid aan de Rechtbanken aanbeveelen ; en van de Edolen ,, 'verwachtte zij, dat zij zich, als eerlijke „ Catholijken, ftil en vreedig gedragen zou- den." Dit onbeduidend en ingewikkeld antwoord , ftrookte niet met het openhartig Nederlandsch Characler. De Edelen namen 'er geen genoegen in, en werden te raade, eene tweede poging in het werk te ftellen, waar bij zij als nog aandrongen, op gematigdheid in den Godsdienst , met ,, betuiging van de zuiverheid hunner oog' „ merken, en vrijkenning van zich zei ven, ,, wanneer de flrenge maatregulen , ft'echte ge,, volgen veroorzaakten. En daar men het „ Verzoekfchrift nadrukte, en wellicht ver„ valschte , baden &'j, dat bet door des Konings j5 ge-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 6$ gezvoonen Drukker mochte gedrukt, en uit* ,» gegeven •worden." Zij bekwamen hier op een even ingewikkeld antwoord als op het eerfte, en , thans geen uitkomst ziende, orn met vrucht, iets verders te onderneemen, li-heiden zij van elkander, naa alvorens het voornaamst beftuur van hunne zaaken, aan eenige weinige Leden toevertrouwd, en elkander plechtig bezworen te hebben, t>ra allen oproer, wanneer die ontftond, ■te helpen dempen, geene nieuwigheden in den Godsdienst, of in de Regeering te zullen maaken , maar des Konings befluit geduldig aftewachten. Terwijl de voornaamften van 's Lands Edelen, dus bedaard en recht edel, te werke gingen, befpeurde men een tegenover•gefteJd gedrag bij fommige hunner, en onder de mindere Clasfen des Volks. De Scheldnaam Geus, werd nu de oorzaak van het draagen van onderfcheidende teekenen: fommigen droegen Gouden of Zilvere Penningen , aan een rood lint om den hals, verbeeldende aan de céne zijde des Konings bceldceiüs , en aan de wederzijde een Dedel-  66 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE delzak, door twee handen omvat wordende, met het Omfchrift. De Koning getrouw tot den Bedelzak toe. Anderen, droegen een houten Nap aan een Zilveren band , met het Bijfchrift. Leeve de Geuzen'. Beide deeze teekenen, zijn nog in weezen, en het ftrekte ons tot geen gering genoegen, nu eenige jaaren geleden, dezelven bij eenen echten Liefhebber van Vaderlandfche Oudheden, te mogen befchouwcn. Het gemeen pronkte met een Bédelaarsklap , anderen kleedden zich in het asgraauw gewaad der Bedelmonniken; zoo lang het daar bij bleef, was het voor den ftillen Ingezeeten nog draaglijk , maar het ging eerlang van erger tot erger, en het waren voorboden , van de droevigfle beroerten, die wij in de volgende Afdeeling vermelden zullen. N'E-  DER VADERL* GESCHIEDENISSEN. 6j NEGENDE AFDEELING. i566 — 1574- - INHOUD. Vertoog door de Staaten ingeleverd, om verzachting der Placaaten. Plan van Moderatie. — Begin der openbaare Preeke. — Gedrag van Philips deszvegens. —— Vergadering van Edelen te vSt. Truijen. - • Onderhandelingen met bun begonnen, ——— Philips keurt alles af, en wil de Inquiftie ingevoerd hebben. —— *s Lands Algemeene Staaten mogen nut meer bij een komen. Algemeene Beeldenflorm in do Nederlanden. Wie 'er de band toe leenden. Nieuw Verdrag met de Landvoögdesfe gcfot n. Het word door haar gefcbonden. Straffe aan de Beeldftor- mers. Wraakzuchtige geveinsdheid des Konings. Oranje krijgt 'er kennis van. Hij komt in Holland. Zij¬ ne verrichtingen aldaar. —— Ook ten Hove 5 ter bevordering van de vryheid des Ge- V.'S-  t>8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wetens. < Aanbod der Hervormden tot dat einde. ——< liet Bondftenootfcbap der Edelen loopt te niet. De Voornaamfl» ontdoen zich van alle bewind. • liet prediken in Gelderland en Vriesland belet. Mislukte toeleg van ORANJE op Walcheren. —-> Slag bij Oos.terweel. -—■ De Prins van Oranje trekt naar Duitscbland. ■ Vervolging tegen de Hervormden. ——— Hunne Kerken verzvoest- —— Droeve toe/land van zaaken. -i Kojnst van Alva —— De Landvoögdesfe ontf.cgen van het bezvlnd. > Egmond , Iloorne , en veele andereu , gevangen. —— Bloedraad aangefleid. • Oranje , en andere Edelen gedagvaard en ingedaagd. De Graaf van Buurcn gevangen genomen. t Vonnis in Spanje, over alle de Ingezeetenen-geveld. Gevolgen daar van bij de Ne- derldndcren. ■— Wilde Geuzen, — Oranje brengt een Leger op de been. Maakt verhintcnisfèn hui ten V Lands. Krijgsbedrijven van Graaf Lodevvijk. en anderen. — Slag bij Hciligerlce. — Egmond, Ho.orne en andere Edelen onthalst. Ce-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 6*9 Gevecht hij Jemmingen. Oranje trekt ever de Maaze. Alva ontwijkt het Gevecht. — Oranje dankt zijn Leger af. — Ongehoorde trotscb van Alva. Gruwelijke wreedheden van den Bloedraad. De Privilegiën der Steden vernietigd, den Koophandel belemmerd, en de Nederlandfche Waaren in Engeland in befag genomen. — Geheime Verraders aangefleld. Oranje Wapent zich ter Zee. ■ Dê Watergeuzen. Muiterij der Spanjaarden. Hun gedrag in Utrecht. ——. Loevefteijn door de Ruiter ingenomen. — Oranjk handeld in het Noorden , Vrankrijk, en Engeland ; doch te vergeefscb. • . Alva eischt den loden Penning. . Den Rriel ingenomen door de Watergeuzen. — Gevolgen van deeze daad. Eerfte vrije Staatsvergadering van Holland. — oranje brengt een Leger op de been. Dankt bet weder af. . Parijsfche Bloed bruiloft, Moord te Naarden. Haarlem Belegerd, en ingenomen. —— Gruwelijke wreedheden der Spanjaarden aldaar. De yjQtt endcr D'aviia gejja_ gen  fO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE geTt- . Ranmekens gewennen. Alkmaar Belegerd, en Ontzet. Wanhopige toefland van zaaken hier te Lande. Oranje's moed. Victorie op de Zuiderzee bevochten. Bosfu gevangen. — Alva vertrekt, Requefens volgt hem cpt Heerlijke Overwinning bij Rei- merswaale. Middelburg Ontzet. Graaf Lodewijk brengt een Leger te vel- ie, Nederlaag op de Mokerheide, — Leijden Belegerd, Pogingen tot Ont- zet Vreesfelljke Hongersnood, en El- Unde in die Stad. Zij word Ontzet. - Vreugde bier over. E)e Ilooge Schoole, tot eene vergelding van Lefjdens Burgertrouw, opgericht. I~ïet morrend oneenoegen dat dag aan dag vermeerde. 'e,ev e rïe rucitbaare baarmoeder van de Onzaligfle Burgertwisten werd, was oorzaik dai de Sraaten va- Holland en andere Geweien, ook eene pooaing deeden, om den uitgeflagen Brand, was net mooglijk te blu.fch.n , en een Vertoog, ten  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. ?l ten zeiven einde, als dat der Edelen, der Landvoögdesfe aan te bieden. Eer de Afgevaardigden ten Hove kwamen, was het aldaar reeds bekend: men raadde hun, het Vertoog te veranderen; zij deeden het, maar het voldeed niet: het werd nog verzacht; nu werd het aangenoomen, maar het was zonder vrucht. Ten Hove zelve, was men het niet ééns; 'er waren 'er, die voor eene opfchorting van de Jnquifitie waren, en hun getal was niet gering. Van daar, dat 'er al fpoedig eene Moderatie voorgeflag n werd, waar mede de Markgraaf van Bergen, en Montigni, naar Spanje gezonden werden, om 'er 's Konings gedaclren over te hooren. Veel werd hier over gehandeld , dog men kwam tot geen befluit. Ook fmaakte het plan van Moderatie zeer weinigen. Door al dit morren, bleef het uitvoeren der Placaaten in veele plaatfen achterwege, het welk aan de aanhangers der lézui erdë begrippen, gelegenheid verfchafte, om niet langer brj mcht en in bijzondere huizen te Prediken, maar zulks opentm, te onderneemen. Men begon het op vee-  ^2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vcelc plaatfen in Wahch Vlaanderen , en vervolgens in de meeste Provinciën, waar door men eenen toeleg meende te ontdekken, om de pogingen der Edelen te onderfteunen, cn het werk met kracht door te zetten. Eenige aanzienlijke Amfterdammers , hielden buiten die Stad, eene geheime bijeenkomst , om de verkondiging der gezuiverde Leere, ook in Holland , tot ftand te brengen, het welk eerlang fpoedig gelukte. De toeloop was van alle kanten , zeer groot; eerst vergaderde men in Bosfchen, dog naderhand in de opene Velden, gelegen in de nabijheid der meeste Steden. De Godsdienst werd in Holland eerst vervult door Leeraars die uit Vrankrijk gekomen waaren , zij predikten in de Walfche taaie, en doorgaands ftrekte een open Wagen hun tot eenen Predikftocl. Veele Priesters, der Hervormde begrippen heimlijk toegedaan , veranderden ook nu van toon, en predikten de gezuiverde Euangelieleere in hunne. Kerken. Zoo lang men dit werk. niet door geweldige middelen trachtte te beletten, ging alles in rust en ftiltc zijnen gang,  BEKAADSLAWNGE VAN ZES VOÖSHAAME JLM 5 TELDAMMEHS.   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 73 gang, maar toen men het wilde vei hinderen, kwam de menigte gewapend ter prceke, om geweld met geweld te keeren : de toegangen naar de Vergaderplaatfen werden door Schildwachten bezet, om der biddende of zingende Gemeente te waarfchouwen tegen dreigende gevaren, en daar de menigte dag aan dag aanwies, konden de Regeeringen die Vergaderingen niet verhinderen. „ Al fpoedig vloog de maare van dit alles naar Spanje over; de Koning werd woedende toen hem dit ter ooren kwam, en brandde van wraakzucht om het te beletten. Eene groote Raadsvergadering werd fpoedig belegt, waarin men lang en omflagtig raadpleegde, om het werk der Hervorming te fluiten. Veele middelen werden overwogen, maar in de meesten lag gevaar: her algemeen gevoelen was, dat de overtocht van den Koning nog het verkieslijk, fte was, en dat zijne tegenwoordigheid de zaaken herftellen zou. '£r werd dan tot het laatfte bcfloten, maar de vreesachtige Philips dorst de reis in het JNajaar , ter II. Deel. D Zte  74 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Zee niet onderneemen, en orn die te Land door Frankrijk te doen, vond hij met nog grooter gevaar vergezeld, om de wraak der Hugenooten in dat Land Hij moest dus de zaaken den vrijen loop laaten. en jzijne woede in den boezem fmooren. Philips ontbrak het niet aan geheime Spionnen, hier te Lande, die hem van alles kondfchap gaven: hij wist dat Oranje en eenige andere voomaame Edelen, zijne oogmerken te keer gingen, en dus was hij wel meest op hun gebeten ; maar dit ontveinsde hij, om hun des te gereder en wisfer zijne wraak te doen gevoelen. Hij zelve fchreef aan Oranje , en liet ook brieven afgaan aan andere Edelen en Steden, waar in hij de vlciendfte betuigingen deed , van zijn vertrouwen op hunnen ijver en trouwe: maar het was bedrog; het ftrekte alleen om hun in flaap te wiegen, en zijne overkomst zorgeloos te verbeiden ; het welk door fommigen geloofd, dog door anderen als louter bedrog werd aangemerkt. Terwijl men hier te Lande de uitbreiding der Ileilleere bevorderde, en in Spanje, alle  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 75 alle fohikkingen beraamd werden om die te beletten , waren Lands Edelen niet onledig, om der goede zaake voor te ftaan. Wij zagen in de voorgaande Afdeeling hoe zij naa het inleveren van hun Vertoog , van één fcheiden , en e-lks zijns weegs ging. De Hoofden door hun benoemd, oordeelden eene nadere bijeenkomst al fpoedig nodig, waarom zij de Leden tot een algeraeene bijeenkomst, te St Truijen, gelegen in het Bisdom Luik, befchreven; die ten beftemde tijde , ten getale van Agtien ■honderd aldaar bijeenkwamen. Men kan uit dit verbazend groot aantal befluiten, dat fints zij uit Brusfel vertrokken waren, hun getak merkelijk moet aangewasfen zijn. Zij zetten hunne Vergaderingen geduurende een maand voort; doch zoo geheim, dat het waare , altoos raadfelachtig gebleven is. De Landvoögdesfe en haaren aanhang, flond niet weinig verbaasd over zulk een talrijke bijeenkomst, en zat te beeven in haaren Droeve maare! die elks hart met fchrik vervulde! Hoe werd de opgevatte hoop niet plotfelijk verijdeld ! Hoe aaklig was het vooruitzicht , dat'nu eerlang de bloedigfte vervolging een aanvang neemen zou ! Het grootfte , het voornaamfte deel der Natie, zag het onweer dat hun boven het hoofd hing, beevende te gemoette, en zweeg: maar een geringer deel barst uit in de dolfte woede, ftuift onbefuist in Kerken en Kloosters, en koelt de lang getergde wraak, aan het omverre werpen , verbrijfelen , en rooven, va» Altaaren , Beelden , Boeken , Gouden en Zilvere kostbaarheden , en alles wat door rijke gifcen was bijeengebracht, ten einde de plechtigheden van den Roomfchen Kerkdienst, in den grootften luister uit te oeffenen ! Schandelijk bedrijf, dat door elk die eerlijk denkt, ten alle tijde verfoeit moet werden ! Met eene fnelheid, gelijk aan die van den Blixem, verfpreidde zich dit godloos Beeldcnftormen, door alle de Gewesten, rukte alles uit zijn geheel, en vervulde elks  IV. B „ PI. IV, BEE1BESTORM IN BE OtTBE KERK TE AMSTEXBAM.   DER VADER.L. GESCHIEDENISSEN. elks hart vol angst en fchrik, vóór de ellendige gevolgen die het naar zich fleepen moest. De Landvoögdesfe achtte zich niet langer veilig, en wilde het Land ijlings veriaaten; de Leden van den geheimen Raad, en andere Collegien, die altoos voor de uitvoering der Bloedplacaaren geijverd hadden , lachten in hunne vuisten, en vergrootten het kwaad, nog meerder dan het in der laad was. De gematigde partij, ont- :onk den moed, om voor de' Hervormden ii de bresfe te ftaan, daar aan hun alleen tat oniieil toegekend werd; *s Lands ErieItn zagen 'er hunne eerlijke oogmerken door h cfuigen geworpen , en , dat het ergfte was, de gulde Eendracht werd onder hun verbroken. Het grootst getal , was aan hmnen Vaderlijken Godsdienst verbonden, en, fchoon zij tegen de Inquifitie ijverden, ging hun die Heiligfchennis van Kerken en Altajrcn aan het hart, en deed hun befluiten, om zich van het Bondgenootschap aftefchauren. Verfchillend zijn de ge¬ dachten , over de bewerkers van deezen gruwel der verwoesting: de Roormchge- d 4 zin.  Bü BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zinden fchreven het, over het algemeen , geheel aan de Hervormden toe; anderen beweerden , dat het een uitvinding van Philips en eenige Spaanfche Grooten was, om een glimp te geeven aan zijne bloeddorftige oogmerken , waar mede zijne ziel vervuld was; nog anderen, bekladden 'er de Edelen mede , zeggende, dat zij dit gruwelfr.uk, in hunne bijeenkomften te St. Truijen befioten hadden ; hoe hetzij, willen en kunnen wij niet bedisfen; maar zoo veel is zeker, dat het Plundcrrot uit eenen gemengden hoop van de beiden partijen, en uit een geboefte, beftond, zoo als gewoonlijk bij alle plunderingen plaats heefc: en dit bleek duidelijk, dewijl 'er onder hun , die men bij de kop vatte , zo> ■wel Roomfchen als Onroomfchen gevondm werden. En hierom befiuiten wij voor ons, dat zij het naast aan de waarheid grenzen, die dit fehandelijk bedrijf, aan.eenen onbef;isden hoop van Onroomfchen, vermengt met eenen roofzieken troup Roomfchen, toefchrijven : de eerften , dachten daardoor meester van de Kerken te worden, en alJen, hunne beurzen te vullen, want de on-  • ER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 8l ondervinding van alle tijden leerd, dat het dom gepeupel doorgaands voor die partij ijverde, waar bij het meeste voordeel voor zich zeiven te haaien was. Laat ons het gordijn vallen doen, voor deeze de menschheid onteerende toneelcn, en zien welke gevolgen dien handel zoo hier te Lande, als in Spanje veroorzaakte. De Landvoögdesfe, die op den raad des Hertogs van Aarfchot, de vlucht uit Brvsfel, in den zin had, werd door anderen geraden om ftand te houden. De Poorten van Brusfil werden gefiooten gehouden , dus fchreef zij naar Spanje, klaagende even of men haar gevangen hield, en wijtte de oorzaak van alles, aan Oranje, Egmond, Iluome, en Hoogjlraaten. Nu gaf zij toe, en floot een verdrag met de Gemachtigden uit de Edelen, waarbij de Inquifitie afgefchaft, cn alles wat gebeurd was, in vergetelheid gefield zou worden, terwijl de Edelen het berooven van Kerken, en het ter preeke loopen, daar zulks nog geen plaats had, beletten , en op de bewaring der rust order (tellen zouden. Het verdrag werd bezworen, en D 5 de  g2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de Landvoögdesfe beloofde heilig, dat niemand der Edelen eenig leed wedervaren zoude. Maar het werd al fpoedig te Brusfel gefchonden door de Spaanfchcn, daar men de Hervormden belette, om naar gewoonte , te Vilvoorden hunnen Godsdienst vvaartcneemen, het welk bij het verdrag aan hun was toegeftaan. Dit deed men, terwijl dé Edelen, en zelfs de Stadhouders, hun beviijtigden, om aan het verdrag te beantwoorden , waar van het (tranen der Beeldftormers te Antwerpen, op bevel van Oranje , een duidelijk bewijs opleverde. Hij deed 'er eenigen aan de Galg hunne pionder- en roofzucht boeten, en anderen naar elders verdrijven : maar te gelijk ijverde hij, dat elk ongehinderd, volgens het gemaakt verdrag, zijnen Godsdienst verrichten kon. Iloorne volgde zijn fpoor te Doornik, doch dit laatfte werd euvel geduid, ook aan Egmond, die echter de Becldftormers op allerleije wijzen vervolgde en ftraffen deed. Wat was nu billijker, dan dat Margareet, ook haaren Eed hield ? maar dit vas°'er zoo verre van af, dat zij, zoo tTraa zij  STBAIÏE BEB BEELD-STOSMIRS."   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. %]\ zij van de eerfre fchrik herfteld was, het verdrag niet alleen fchond, maar zelfs op veele plaatfen vernietigde, en het Prediken van de Hervormden, door den gewapmden arm beletten deed. Zij flaagde hier mede te Utrecht, maar toen zij het ook te dmflerdam beproeven wilde, miste haar oogmerk; het verwekte een vreesfcliik oproer,, dat niet eer gefrild werd, dan naa dat men aan de Hervormden eene Kerk en een Kerkhof inruimde. Philips, die nu van alles kundfehap bekomen had, fchuimbekte van woede, over den Beeldenftorm, en nog meer over het toeftaan der openbaare preeke, bij het verdrag. Hij zag, dat Oranje, Egmond en Iloornt, de voornaamfte bewerkers van dat verdrag waren, en 'er ook de hand aan hielden, dus bepaalde zich zijne wraake ook voornaamlijk omtrent hun. Dan, hij vreesde hunnen aanhang, en nu nam hij de list te baat, om hen eerlang in zijne macht re krijgen, en hun dit betaald te zetten. De Spaanfche Gezant aan het 1'ranfcke Mof, zijn voornemen wetende, had de onvoor' D 6 zich-  84 BEKNOPT HISTORISCH HANKBOEKJE zicluighcid, om aan Margarcet te fchrijven, „ dat de Koning nu een fchoone gelegenheid „ had, lot de onbepaalde heerfchappij over de „ Nederlanden; doch, dat de -weg daar toe, „ zvas, om de drie Heeren , fleebts een goed „ gelaat te toonen , tot dien tijd, dat men hun „ flrafen zou; dat de Heeren van MONTIÖNlJ „ en van Bp.RGEN, in Spanje om den tuin „ werden geleid, en dat zij Landvoögdesfe, „ zich van eenige fterhe plaatfen verzekeren „ moest, zoo als zij aan den Koning voorge„ flagen had." Hoe zeer de fnoode Pmurs Mjtie bedoelingen geheim hield, dit fchrijven was echter de oorzaak, dat zij voor & fchrandere Willem niet verborgen bleev:n, Deeze, altoos op zijne hoede , en daarop uit, om de geheimen van Spanje uittevorsfehen, onderfchepte dit gefchrijf, en gaf het Hoorne en Egmond te kennen. Zij kwamen te Hender monde bij één, en daar befioten zij, i) om'de Algcmeene Staaten wederom bij één te doen te komen, <ï) hunnen plicht omtrent den Koning, getrouw te blijven, 3) dat Hoorne zijne Ampten neerleggen, en 4) dat Oranje zou trachten om  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. £5 om in Holland zijn verblijf te mogen neemen. Nu lag Hoorne zijne posten neder , Oranje trok naar Holland, en Hoogftraten werd zijnen Stedehouder te Antwerpen. De Staaten van Holland waren over Oranjjes komst zoo verheugd, en beloofden den Lande daar uit zoo veel heils, dat zij Hem een gefchenk van 55 200 guldens aanboden ; maar dien braaven Vorst was zoo edel van ziel, dat hij dat aanbod affloeg, verklarende, dat den toeftand des Vaderlands zulks niet gehcngde. Nu trok hij naar Utrecht, diar hij de onlusten (tilde, en van daar ging hij naar Schoonhoven , alwaar hij ' de Staaten had doen befchrijven, om met hun, ten zeiven einde, de beste middelen te beraam en. De gevoelens der Leden ingenoomen hebbende, trok hij naar Aëflerdam, ftilde ook daar den twist, en beweerde ten Hove, dat men het Lmd willende behouden , Vrijheid van Godsdienst verleenen moest, doch het vond geen ingang. En waarlijk, dien raad was de beste; de Hervormden maakten, toen reeds, geen gering deel der Ingezeetenen uit, het welk D 7 men  8(5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE men hier uit afneemen kan, naardien die van Antwerpen, om dezen tijd, een aanbod deeden, dat zoo wanneer men hun vrijheid van Godsdienst wilden toeftaan, zij een gefchenk van Dertig Tonnen Gouds daar voor veil hadden, ten behoeve van den Koning. Een aanbod, dat aan den opmerkzaarnen doet zien, tot welk eene hoegrootheid en aanzien, het getal en vermogen der Hervormden, op dien tijd reeds, gedegen ivas, en hoe onwaarachtig het voorvvendfel van laater tijden is, dat de Hervorming hier te Lande , flechts een uitwerkfel was , van den wil van weinigen, en een gevolg van geweld en overheerfching. Dit aanbod gaf zelfs aan de achterdochtige Philips, eene rede te meerder, om de Hervormden te kwellen; hij vermoedde, dat zij dit deeden, alleen om hun vermogen aan de Duitfche Proteftanten bekend te maaken; en zijn befluit was, dat het Graauw dat het gniwelftuk beging, de Ketters die 'er hun toe omgekocht hadden, en de Edelen die bun aangehitst hadden , allen , aan dat fnood bedrijf deel, en zijne ongenade verdiend hadden, om  REK VADERL. GESCHIEDENISSEN. 87 om welke te gevoelen, hij een befluit nam om herwaards over te komen. Het Opperhoofd des Duicfchen Rijks, Keijzer Maximiliaan , bood te vergeefsch zijne dienften aan, om eene bemiddeling te bewerken. Philips befloot in het Voorjaar zelfs over te komen , doch zoo het erger liep, zou hij eene groote macht afzenden, door welk dreigen, de moed van veelen bezweek, en de vrees voor de toekomst de overhand kreeg. Dus liep het rampzalige jaar van 156Ö. al vast ten einde, doch eer het zijnen kring floot, ontwaarde men de droevige gevolgen van het vernielen der gewijde plaatfen. Het Bondgenootfchap der Edelen verloor zijne fterkte, door dien de Roomfche Ridders zich daar van verwijderden: deeze zogten nu de gunst van het Hof, om de gevreesde ftraf te ontwijken. Zelfs ontftond 'cr verfchil tusfchen Egmond en Oranje, want daar de eerftc zich veel goeds van den Koning beloofde , wilde de tweede zich daar niet mede vleijen: door-dit alles geraakte het Bondgenootfchap aan het waggelen, cn toen de  88 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de Landvoögdesfe, daarop een aantal krijgsvolk op de been bracht, was deszelfs ontbinding onvermijdelijk. Hierop werd Doornik en Valenchijn door troupen bezet, het welk aan veele Hervormden, en ook aan de braave Predikanten Guido de Bres, en Peregriii de la Grange , het Jeeven kostte. Nu behoefde niemand meer te vraagen, wat Philips in den fchild voerde i alles fchikte zich tot de uiterfte geftrengheid, weshalven de voornaamfte Edelen, bij gebrek van genoegzaame middelen om het onweer af te wenden, op hunne eigene veiligheid bedacht werden. De eene voor, de andere naa, naamen de wijk op hunne goederen, alwaar zij zich verfterkten, en manfchap ter hunner verdediging aanwierven. Brederode was hier in wel het ijverigst, en bezette eerlange 's Hertogenboscb, doch moest het fpoedig verlaten, en toen had hij het oog op Utrecht, dat hen mislukte, Toen wendde hij het naar Amfterdam, dat vol beweging was, en alwaar men hem tot Opperhoofd van de Stad verheffen wilde, dat echter door Oranje belet werd. De Graaf van  iv„». pl.v. VEJ.DSJLAG BY OOSTEHWEtEl   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 89 ven Megen, wist door zijn gezag het openlijk prediken in Gelderland te weeren, en Aremberg deed het zelfde in Vriesland, waar door wel zeventig Edelen de wijk namen naar Amfterdam; Groningen bemachtigde hij kort daar naa, en deed den Secretaris des Heeren van Brederode , te Brusfel onthalzen. Oranjh: al dien tegenfpoed ziende, befloot eene afwending te maaken, door het Eiland Walcheren te verzekeren. Het bevel over die onderneeming werd opgedragen, aan de Heer Tbouhufe, broeder van Aldegonde, dog de tocht mislukte, en Tbouhufe verloor bij Oosterzveel in eene fchuur, die men in brand ftak, het leeven. Zoo veele tcgenfpoeden en rampen deed eindelijk den Prins befiuiten , eene veilige wijkplaats naar zijne Duiifche Staaten te netmen; Hij oordeelde dit te noodzaaklijker, dewijl de verwarringen tusfehen de Calvinisten en Luterfchen dag aan dag vermeerderden . en zijne bemiddeling door hun niet aai genomen werd. Hier kwam bij, de zekere berichten die hij hud , dat de Hertog van Alva met eene geduchte Macht naar deze Landen  pO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den in aantocht was. Hij ontdeed zich van zijne Waardigheden en vertrok; de Graaf van Bosfu volgde hem als Stadhouder op: kort daar naar ff ierf Brtdêrt&e van verdriet; Batenburg en anderen werden gevangen op de Zuiderzee; en dus liep het gerreele Bondgenootfchap te niete. Het prediken der Hervormden, werd nu alomme geftaakt, de -Kerken die zij hier en daar gebouwd hadden, wierden met even diezelfde woede vernield , als bevorens de Beelden en Altaaren der Roomfchen; de bkidten en balken dier gebouwen werden gebruikt tot Galgen, en men hong 'er de fticlners aan op. Het vluchten werd algemeen , en was zoo fterk, dat men gebrek aan Scheepsvolk had, om de vluchtenden naar alle oorden heen te voeren. Wiens hairen rijzen niet te berge, over zoo veele rampen , die nog vermeerderd werden, door de gevreesde aankomst van den wreden Aha, die reeds den tocht herwaards ondernomen, en met een talrijk beulenrot de grenzen van het veege Vaderland naderde ? zo als wij nu verhalen zullen. Hoe  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. t)ï Hoe zeer de Landvoögdesfe aandrong, dat her zenden van meerder Macht werd opgefchort , het was vergeefsch , Alva kwam, naar eenen moeielijken tocht, uit Itallën , over het A'plscb gebergte, door Savoyen, Bourgondhn, Lotharingen en Luxenu burg in de Nederlanden aan. Zijn Leger l4,oso Man fterk, verdeelde hij in de meeste Steden: van Brabant en Vlaanderen, en deed zijne prachtige intrede binnen Brutfel. Oogenbliklijk toonde hij eene onbepaalde macht te zullen uitoefenen, en der Landvoögdesfe boven het hoofd gefield te zijn. Dit kon Matgareet niet dulden, zij ontdeed zich van het Bewind, en vertrok naar Italiên. Nu werd Alva tot werkelijken Landvoogd aangefteld, die zijne eerfte proeve van ftrengheid openbaarde , in het verraderlijk gevangen neemen, van de beiden Graaven, Egmond en Hoorne, als ook van den Antwerpfchen Burgemeeflvr Antboni van Straalen, en Joan Cafembrood, Secretaris van den eerstgenoeraden. De Graaf van Hoogftreaten, naar Brusfel reizende, kreeg 'er de tijding van, waar op hij fpoedig te rug  &1 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJS rug keerde , en dus het gevaar ontfnapte. Gelukkig, dat Oranj-ï, zich in tijds geborgen had , het ware hem anders niet beter vergaan, want toen Granvelle, in Rome zijnde, bericht van het gebeurde kreeg, vroeg hij : Of 'er de Zwijger, (dus noemde hij Oranje) ook bij was? en toeu hem gezegd werd, neen! antwoordde hij; dat men aan den tenen Zwijger meer zou gehad hebben dan aan alle de anderen. De Markgraaf van Bergen, en Montigni, werden in Spanje door vergif om hals gebracht; en 'er werd een nieuw Gerechtshof van twaalf Le ien ingefteld, voor het welke allen die in de troublen betrokken werden, te recht fiaan moesten. Dit alles vervulde elks hart vol fchrik, en bijnaa al wat vluchten kon, ontweek het Vaderland Allen die men ïmiar van eenige Ketterfche gevoelens verdacht hield, of eenig Smeekfchrifc tegen de Inquiütie, of de Bisdommen getekend had ; allen die de predicatien der Hervormden bijgewoond, of C.euze Liedjens gezongen, hadden, werden gedagvaard, en met den dood en verbeurte hunner goederen gefiraft, Al fpoe- dtg    DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 93 dig kreeg dat Gerechtshof den naam van Bloedraad ook wel Raad der Beroerten. Jan de Vargas, Jacob Ilesfels, en Ledetvijk del Rh, hadden 'er het grootst gezag, de overigen waren Hechts Bijzitters. Geen vorm van Rechtspleging werd nu in acht genomen, niemand was één oogenblik zijns goeds of levens verzekerd. Onder allerhande listige voorwendfels, werd men voor dien Bloedraad geroepen, van zijne lieffte panden, huis, en bezittingen afgerukt, om het nimmer weder te zien. Dus werd des Volks vrijheid, goed, en leven, aan eene helfche woede opgeofferd, onder den fchoonen naam , om de rust te herftellen. Het Verbranden, Vierendeelen, Verdrinken, Levendig onder den grond delven , Hangen, Worgen, Bannen, was dagelijksch werk] en het rampzalig lot van 's Lands beste' en getrouwfte Ingezeetenen. Terwijl de Bloedraad d is woc dde, was Alva bedacht om de voornaamfte Steden voor aüen aanval te verfterken. Veertien Tonnen Gouds verfpilde hij, om het vermaarde Kasteel van Aut:verj>en te doen bouwen.  P4 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wen. Te Amflerdam, , en op andere plaatfen, kocht men het af, voor groote lommen Gelds, waar door hij zijne fchatkisten niet weinig ftijfde. De Prins van Oranje, die tot heil des benarden Vaderlands, de dolle wraak, in tijds ontweken was, werd benevens eenige andere Edelen, in het begin des jaars 1568., opentlijk ingedaagd , om zich binnen zes wceken, te Brusfel , voor den Hertog te komen verantwoorden. Wanneer men de Indagingsbrief leest, kan men duidelijk zien, dit Alva, van fpijt vervuld was, dat hem die vogel ontfnapt was. Om eenigfints dat leed te temperen, koelde hij zijnen euvelmoed, aan 's Prinfen Zoon Philips Willem, Graave van Buur en, een Jongeling van maar dertien jaaren, en die op de Hooge Schoole te Leuven, zich in de Weetcnfchappen oeffende. Hij deed hem opligten, en voerde hem naar Spanje, daar hij zijne frisfche jeugd , en mannelijken ouderdom, agt-en-twintig jaaren lang in eenen Kerker , afln de Dwinglandij ten prooie geven moest. Zijne Goederen floeg hij aan, •n  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 95 en ftelde die onder het befhiur van JSarlaimont. De Curatoren der Leuvenfche Hooge Schoole , welkers Privilegiën door dit godloos bedrijf zoo zeer gefchonden waren, fielden wel al hun vermogen te werk, om den jongen Graaf in vrijheid te doen Hellen, maar het was te vergeeefsch. Ififj Kreunen ent niet aan uwe voorrechten, graauivde hun de fnoode Vargas toe. Prins Willem verfeheen op de Indaging niet, zoo als lichtelijk te begrijpen is, maar verdedigde daar naa, zijn gedrag op de deftigfle wijze , zoo als wij in het vervolg zien zullen. Om deezen tijd, verloor 's Lands Advocaat Mr. Jacoh van den Einde, zijne Vrijheid, alleen, om dat hij nu en dan blijken gegeeven had, van alle Inquifitie eenen afkeer te hebben: eer zijn proces opgemaakt was, ftierf hij in zijnen Kerker. Hij werd door zijnen dood, voor het verdriet bevrijd, dat hij anderfmts had moeten zien, niet alleen van de wreede vervolgingen die alomme aangericht werden, maar ook door het ongehoorde Vonnis,, dat door de Tnquifilie in Spanje over alle de Nederlanderen, (eeni-  pö BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE (eenige weinigen ui'gezonderd) uitgefproo. ken, en vervolgens door Philips bekrachtigd werd : behelzende niet minder , dan AU de Natie misdaad van gekwetfre Majefteit begaan, en uit dien hoofde Lijf en Goed, en Voorrechten verbeurd had. Dit voerde de dwinglandij ten hoogden toppunt! nu zag men duidelijk, waar het den Tijran om te doen was! nu barstte de wraak van een zoo zeer verdrukt en vertrapt Volk, met een foort van wanhoop en vertwijflèling uit 1 en daar hij het toch op lijf en leeven, goed en bloed gemunt had, befloot men het een en ander zoo duur mogelijk te verkopen. Edel voorneemen ! grootsch befluit! den Nederlander waardig! hoe manlijk voerden zij het ook niet uit, geduurende een reeks van tachtig jaaren! Nu oordeelde Oran;e, dat alle betrekkingen tusfchen hem en Philips een eind genomen hadden, dat het zijnen plicht was, om met alle fpoed, het zuchtend Vaderland tot hulpe te fnellen, en den Dwingeland te keer te gaan. Diezelfde geestdrift bezielde ook de Ingezeetenen, vim allcr- ltijen  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. Icijen Hand; eenen berooiden hoop Volks in West -Vlaanderen, de Wilde Geuzen genaamd , floeg tot woede en dolle wraak over : ontzet van huis en have, moesten de Kloosters, en de Geestelijkheid die ze bewoonden, den eerflen aanval ondervinden: de roof- en plonderzucht fpeelde hier eene ijsfelijke rol, en 'er waren 'eronder, die weerlooze Monniken, met eene barbaarfche wreedheid, neus en ooren affneden. Het viel de listige Alva Liet moeijelijk om zulk eenen ongetemden hoop Volks uit elkander te jaagen, en voor hunne misdrijven te doen boeten; maar de nadrukkelijke maatregulen die Oranje beraamde, verfchafteo, aan hem meerder moeite. Ten einde een geducht Leger op de been te .brengen, vervoegde deeze zich bij verfcheiden Vorften in Duitscbland, zoo tot het opfchieten van gelden , als het werven van manfehappen. Zijnen oudften Broeder, Graaf Jan van Nasfan, verpandde alle zijne Heerlijke Goederen, ten behoeve van de verdrukte Nederlanders; eenige Onroomfchen hier te Lande, voegden 'er iets van het li. Deel. e hun.  f)-, BEKNOPT HISTORISCH HAA'DBOEKJR hunne bij; de Trins zelve, maakte alle zijne roerende Goederen , Huiscieradiën en Kleinodiën tot geld; hij maakte verbimenisTen met de Frnnfche Uugenooten; Graaf Lodeivijk van Nasfan en Hoogflraaten, zouden die pogingen in Vriesland, Groningen, en Gelderland begunftigen, terwijl Willem in Brabant zou trachten in te dringen. In den beginne maakte hij eenige vorderingen, door het bemachtigen van Graave, en eenige andere Sterktens , maar ze wiercen fpoedig hernomen door de Spaanfchcn , die 's Iriufen macht bij Daalbem aanvielen, en eene geduchte nederlaag aanrichtten Hier op omfing Graaf Lodeivijk bevel, zich van Vriesland en Groningen te verzekeren : Hij {telde zich aan het hoofd van het bijeengezameld Leger te Embden , ontnam aan Aremberg het Huis te Wedde, dat hem den weg naar Groningerland , en den toevoer uit Dnltschland, openflelde. In de Ommelanden vond hij bijval: van daar kreeg hij geld; en Adolf van Nasfau zijnen Bro>d;-r, bezorgde hem verfterking van manfehap. Nu trok hij voort, en trof den Spanjaarden bij het  _y / T   DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN, pp het Klooster Heiligerlee aan, verfloeg hen, en maakte eenen aanzienlijken buit. Adolf van Nasfan, liet hier zijn dierbaar leven, maar de zegevierende Lodezvijk, fléeg het beleg voor Groningen, waar bij de Graaf vanMegen, die de Stad verdedigde, aan eene wonde overleed. Groot was de blijdfchap over dit alles bij alle welmeenenden, terwijl de trotfcbe Alva zijne woede den vollen teugel vierde, over een aanflag, die 'er in dien tijd op zijn leven gemaakt werd, en mnlukte. Het een en ander fpoorde hem aan , om Oranje , die hij als de hoofdbeleider van alles aanmerkte, bij openbaare vonnisfe, voor eeuwig uit 's Konings Landen en Staaten te bannen, en alle zijne Goederen verbeurd te verklaaren. Dit zelf. de lot trof ook Graaf Lodezvijk, de Graave» van den Berg, Kuilenburg en Hoogflraaten, zelfs ftrc-kte zijne wraak zich un, tot de reeds in de aarde rustende Brederode: maar noch erger lot trof een aanral Edelen die in den Kerker zuchtten De Batenburgen, Blois ven Treslong, Ilpendam , Beima \ Galama, Villcrs, Huij, en ook Egmond^ Hoorne, liet hij allen op Moordfchavotten ontE ^ hal-  100 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE halzen; dat lot 'trof ook de Burgemeester van Straalen en veele anderen: bet prachtig huis van Kuilenburg, te Brusfel ftaande, alwaar het Verzoekfchrift der Edelen bevorens getekend was, liet hij ten gronde toe afbreeken , en een gedenkteeken op den woesten grond oprichten, waar door hij in vier taaien zijn godloos bedrijf trachtte te vereeuwigen, doch het hiel niet lang ftand, de Burgerij van Brusfel haaide het trotsch gevaarte om verre , als oordeelende dat zulk een giuwelftuk buiten dat , aan de nakomelingfchap wel te weete komen moest. De Prins van Oranje, die nu geen tijd had, om op de verdediging van zijne gefchondcne eer, bedacht te zijn, deed dit in volgenden tijd op eene meesteilijke wijze, en was nu werkzaam, om, was het mogelijk, den Tiiran , door wapenen te benarren. Lodezvijk werd gedwongen het beleg van Groningen optebreeken; bij Jemmingen aan de Eems gelegen, kwam het tot een gevecht, waar in hij de nederlaag kreeg: zijn Volk floeg- aan 't muiten; hij trok met het rampzalig overfchot zijns Legers naar Dultsch. land,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. Ioi land, en wréénigde zich mee het I.e«r van Willem, die nu van eenen aanflag op verfcheide Hollandfche Steden iwanger ging, doch niet ter uitvoer bracht. Door het achterblijven van de belo-.fde onderftcuningen m geld, die hij uit Holland verwachtte, brak hij, eerst in September, uu het tiscom 7W>, met zijn Leger, omtrent 20,ooo man fterk, op: fa, Zijne Vaanen voerde hij de fpreuk: voor de Wet, let nm ,„ M Kon»]g. De flechte wegen hielden hem opd» gaf-*/*, tijd omzich m maastri(ht tJ. Ageren: hier dacht Alva den Prins te nood«m«« om het werk te ftaaken, denkende t dG °™°<*t over de Maas ou- «ooghjk was; maar fchoon hem de brug•HM* den overtocht, en het geJd om l te maaken, ontbrak, volvoerde bij denzelven echter, tusfehen Mamrübt en 'Rotr. •** ' in het *•!*• van AM Leger kracht des afftroomenfen Waters te kee , door deeze ta gcn0ü£ene dwars ,n de Rivicr te p|„|fcn; £ middel kwam alles behouden over. Dit E s ftoui  .102 BEKNOPT HISTOBISCH HANDBOEKJE fiout beftaan verbaasde den vijand; en had de Prins hem «genbÜKlük op het liif gevallen, had de overwinning zijn deel geweest; doch, nat en vermoeit, was dit onmooglijk; en fchoon de Prins, hem op den volgenden dag den ftrijd aanbood, ontdook de listige Hertog deu flag, bewust zijnde, dat gebrek aan geld cn mondbehoeften, bij 'sPrinfenor dit alles bewogen , oordeelde nu te moeten beproeven of hem het geluk ter Zee, giirdtiger zijn ?ou. dan te Lande». &ij gaf ten dien einde, aan eenige gevluchte E' 5 Mo S-  Iü6 BEKLOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Hollanderen, Lastbrieven, om op Vrijbuit te vaaren, met Schepen, die fommigen voor eigen rekening in Zee brachten, ten einde den Spanjaarden alle afbreuk te doen. Al fpoedig wies hun getal derwijze aan, dat zij eene Vloot uitmaakten , waarover de P/ins eenen Onder-Admiraal aanftelde, te weeten, de Heer van Dolbain: tot Scheepsbevelhebberen, benoemde hij veele Edelen, en andere voornaame dappere Mannen. Zij hielden zich veel in Engeifche Havens, en ook te Roebelle , daar de Hugenooten meester van waren, op; kruisten in het Canaal, en liepen de Elve en de Eems op, overal den Spanjaarden benarrende. Al fpoedig verkregen zij den naam van Watergeuzen, ei, langs hoe ftouter geworden zijnde, liepen zij het Vlie in, en flroopten op de Zuiderzee. Zij verfpreidden eenen algemeenen fchrik in.Holland, bijzonder te Awfterdam. Ook in Vriesland, daar zij zelfs eene Landing deeden, en alomme. Zij overmeesterden zes-en-veertig Schepen, die cours naar Amfterdam zetten; ook belegerden zij Delfzijl. Hoe zeer Q&anje in zijne Lastbrieven  DER VA de RL, GESCHIEDENISSEN. jo/ ven beval, dat zij dJhn , die hem toegedaan waren, niet befcbadigen moesten, zoo maakten zij het echter zoo grof, dat zij niemand ontzagen , en als Zeerovers handelden : waarom hij Boïbain in hechtenis zette, en van zijn Ampt ontfloeg. Voorts hield hij eene geheime correspondentie binnen 's Lands, alwaar men zijne oogmerken op allerhande wijzen bevorderde , door het verzamelen van gelden, tot het wapenen van eene macht te Lande. Terwijl deeze Vorst dus ijverde om eenige verzachting in het lot der Nederlanderen te bewerken, %\\\%Alva geduurig voort, ora hun op allerhande manieren te kwellen. De vrijheid van de Drukpers, belemmerde hij door een PJacaat; binnen Utrecht hielden de Spanjaarden ellendig huis, door de tnwoonders 's weeklijks Moo guldens afcepersfen. Nu werd de Regeering van flapheid befchuïdigd, en Utrecht, Amersfoort, Wijk, en Rheenen, ontnam hij hun recht, om ter Staatsvergadering ■ Gemachtigden te' zenden. Önde* al dit gewoel, f.needde c;e Pxms een Plan, om de eene of andere Stad E 6 in  ïo8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE. ïn Holland te bemachtigen, dat echter mislukte; maar ter Zee, gelukte het beter: deVloot" werd allengs grooter, men maakte buit op buit, en vermeesterde in 't Vlle meer dan twintig Schepen, zij gingen daarin fomtijds hunnen last verre re buiten, dat hun in moeilijkheden inwikkelde. Door eenen ijsfelijken Storm, en daardoor veroorzaakte Watervloed, die op den i November 1570, een grootc lehade in Holland. en andere Gewesten veroorzaakte, waren, eenige Schepen te Krabden binnen gelopen, doch werden aldaar, op last van den Graaf! van Qostvriesland aangehouden , die door bewerking van D. V. Kcomhert, eerlange ontflagcn werden. Dus liep dit jaar, onder veele afwisfelingen van rampen ten einde; te.Lande mislukte alles, ter Zee had men tamelijk geluk: dat de. eerstgenoemde n niet beter li ra; den, was niet te wijten, aan den moed der braaven, waar van wij een fpreekend bewijs ontdekken., in het ftout bellaan van eenen Osfenkooper,. woonachtig ia V Hertogenbosch , Herman de Kuiier genaamd , die in een Monnikskleden g  IV 13) "F] "VVTT HEKMAN DE P.UITEH "VEROVERD LOEVESTEIS".   DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. l 0() ding zich verftoken hebbende, een heldendaad verrichte , die waardig fa om door ons vermeld te worden. Hij . met m drie zijner vrienden , neemen het beOuic^ om het Fort Loevefteijn, uit de Spaanfch* Machc te rukken. Zij raakeö binnen het Fort, en maaken 'er zich meester van Spoedig kreeg hij ruim twintig mm tm hulp en nu verilerkt hij zich> en neemd den Castelein in bewaring. De verbaasde Spanjaards komen daarop, met meer dan driehonderd man. en belegeren dfe fterktc: m eifchen het oP; bet word door ■* ter afgeöagen; het Fort word befchorenen eindelijk ingenoomen. Als een wanhol Wge, verdedigd hij 2ig een tijd lang, i* een vertrek, bevorens met buskruijd bebfftrooid, en velt eeaaantal vijanden: eindehjk geen uitkomst ziende, fteekt hij het *«Jd aan, en vliegt in eenen fl8g met de Spanjaarden in de lucht. Droevig uiteinde voor zuik een Held! hoe veele dienlh-u had het Vaderland zich niet van hem beloven kunnen? **** Vvij'naa d;e^n uicOap, weder te E 7 - rug  HO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE rug, om te zien hoe het met de Watergeuzttn toeging. Gedurig op Zee zwervende, en nergens een vast verblijf kunnende neemen , nam de wanorde op de Vloot geftadig de overhand, waardoor de grootfte ongeregeldheden gepleegd werden. Oranje poogde wel, om de eene of andere Stad te winnen, maar het vond veel hinder. In Zeeland was men zeer beducht voor een bezoek van deeze ruuwe gasten, en, fchoon zij 'er niets op ondernamen , ftelde Alva echter middelen in 't werk , om het te verhinderen. Nu wendde de Prins het over eenen anderen boeg, en beproefde, om onderfteuning te vinden, in Dcenmarken, Zweden, Vrankrijk en Engeland, maar van dit alles kwam niets , elk vreesde de macht van Philips , die intusfehen alle middelen in 't werk ftelde , om den xcden Penning te heffen, waar toe men voiftrekt niet befluiten wilde, bij de Staaten. Alva dit morren moede wordende , begon te dreigen , en eindelijk eischte hij den gehaatten last. Nauwlijks werd dit bekend , of de meeste Wikkels werden geflooten, het-  IV. B.Pl.VH. ALVA.EISCHT BEK 10J?a PEKNI^G . '   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I I f hetwelk een groote verwarring veroorzaakten: alles raakte op de been; den Dwingeland befluit een aantal Winkeliers te doen ophangen , om daardoor zijn oogmerk te bereiken: reeds waren Beulen, Stroppen, en Ladders in gereedheid , om het uittevoeren, toen hij, even als van den*Donder getroffen werd , door de tijding dat de Watergeuzen den Briel bemachtigd hadden! Wonderlijk beftel der Hooge Godheid! die in deezen donkeren nacht van verdrukking, de eerfle flaauwe flraal van de Zon der Vrijheid, aan de kim deed doorbreeken, en den Tijran in zijne fnoode woelingen paal en perk ftelde. Dit merkwaardig geval , als bij toeval ondernomen en ten uitvoer gebracht, verdiend, dat wij het eenigzints uitvoerig vermelden. De Vloot der Watergeuzen , waar over thans de Heer van Lumei, het opperbevel voerde, had in Enge/and, zich eenigen tijd opgehouden, niet weetende, wat te onderneemen. Koninginne EUzabeth , aangehitst door Alva, wiens macht zij vreesde, gaf bevel dat Lumei en de zijnen haar Rijk verlaten moest;  TI2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE moest: Jacoh Simonszoon de Rijk, een voornaam Amiterdamsch Koopman, doch in de beroerten gebannen, had op zijne kosten een Schip in Zee gebracht , en bevond zich nu ook bij de Vloot. Een afkeer van het zeefchuimen hebbende, deed hij. den voorlieg aan Lumei, om nu te beproeven , in Noord Holland de eene of de andere Stad te bemachtigen, en drar door de goede zaak te bevoorderen. Dien voordag beviel, en de Vloot vierentwintig Schepen fterk , zeilde met dat oogmerk naar Texel. Op de hoogte van de Blaaze gekomen zijnde , werden zij door tegenwinden belet, om- het gat van Texel te bereiken , en befluiten de Maaze in te loopen. Dus ongevoelig voortdrijvende, krijgen zij den Brlel in het gezicht, en, daardie Stad geene bezetting had , vallen zij op de gedachten, 'er een kans op te waagen. De uitvoering werd bepaald: de Vloot zet derwaards cours, en ftre.k op den l April 1572. des namiddags om twee uuren voor de Stad het zeil. De Ingezeetenen zagen het voor een Koopvaardijvloot aan,, maar  DER VADEEL. GESCHIEDENISSEN. I 13 maar fpoedig werden zij gewaar, dat het des Prinfen Vloot was, en werden 'er van verzekerd, door de onwraakbaarfte bewijzen. Nu werd de Stad uit naam van Orats'je opgeëischt; het werd in beraad gelegt; de bepaalde tijd verftreken, en geen uitfiag gegeven zijnde , brand men de geflootene Stadspoorten open , of loopt die met een Scheepsmast op den grond, en, eer de nacht een aanvang neemt, is Stad en Haven bemachtigd. Alva ten "hoogden verbaasd over deeze ftoute onderneeming, begon nu zeil te minderen. De Beulen, die met firoppen reeds voorzien waren, om de Brusfelfche Burgers in hunne Huisdeuren optehangen , kregen tegenbevel, hij zelve ftaakte nu het heffen van den loden Penning, trok een partij Volks uit Utrecht en andere plaatzen bij een, om den Bricl te herneetnen, maar hij (lootte her hoofd, en moest met fchande en fchade wijken. Ongeloof, felijk bijnaa, waren de gevolgen van deze toevallige onderneeming, waar in men duidelijk den Vinger Gods, ter redding van het  ILJ. BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE het benaauwde Vaderland, bemerken kon. Zij deed den moed der Nederlanderen herleven , en de trotfche hóc*gmoèd der Sp BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE jaaren, met meer dan twintig ponjaardfteeken vermoord, toen in het water gefmeeten, en eindelijk aan een Galg bij de beenen opgehangen. Geen Stad in Vrankrijk was 'er, of de gruuwelijkfre moorden zag men 'er bedrijven , waar door hei Land, eene wonde bekwam , waar van het nooit genas. Ten zelfden tijde , lag men het ook toe, om Oranjr aan kant te helpen doch het mislukte, en eerlang kwam Hij in Holland, alwaar de Staaten te Haarlem bijeengekomen waren. In zijn bijw.zen, werd het Hof van Holland opgerecht, en veele zaaken in order gebracht, waar uit men befluiten kan, dat hij te dien tijde reeds, een groot gezag in Iblland verkregen had. Wij zouden te uitvoerig worden, wanneer wij alle de geheurenisfen van dien tijd, vermelden wilden; hoe de kans des Oorlogs dan voor , dan nadelig was ; hoe trouwloos de Spanjaarden zich te Naarden gedroegen, en aldaar een ijsfelijke moord aanrechtten ; maar het merkwaardig beleg van Haarlem, vereischt, dat wij er korte melding van maaken. Na  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. ffj> Na dar men te vergeefsch beproefd had , om deeze Stad door verraad, aan den vijand te brengen, gaf Alva bevel, aan zijnen Zoon Don Frtdrik, om dezelve te belegeren. i„ A>nf}erdam , werd alk-s in gereedheid geroaakt, en, in de Maand December trok hu van «fear, over het Dorp Sparendam, dat hij bemachtigde, en legerde zich rondom fC S'ad- VWiniS dagen was de Stad door 30,000 Man ingeflooten, en van alle Kamen door opgeworpen Schansfen omringt. De Prins zond Lumei tot ontzet nia.u- hij werd geflagen, en de Stad eerlang beftormd : zij werd op eene vreesfeiijke wijze befchoten, en de belegerden, verweerden zich, door herhaalde uitvallen, op de d.pperfte wijze. Kenau Simons Hasfelaar, eene W.duwe van Adelijken Stamde, verzamelde een getal van meer dan 3oo Vrouwen . waar over zij het bevel opnam, de als Heldinnen zich op de Wallen begaven, en door het werpen van brandende Pikkransfen , en ander tuig aan de beftormers een gfoèt vei,ies toebrachten. Een bedrijf dat haar de grootfte eere aan- deed,  120 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deed, en haaren roem tot aan de volgende gedachten vereeuwigen zal. (*) In zeven Maan- (*) De echte zvelgelijkende Afbeelding dezer edele Amazoone, vergierd als nog, eenender vertrekken van den Cluveniers Doelen der Stad Haarlem, ahvaar zij met Zzvaard tn Hellebaard gewapend, en op het Bolwerk aan de Kruispoort, in eene gebiedende houding ftaande, vertoond wordt. Wij befchouzvden weleer, dit overb'.ijffel van oude Fadcrlandfche deugd en dapperheid, met een bijzonder genoegen, en kunnen niet nalaaten, de uitmuntende Dichtregelen, die 'er de beroemde Dichter Pieter Merkman onder plaatfle, aan onze Lezeren mede te deelen. Dus luiden zij: Dit's Kenau Hasselaar, de Kenn'mer Amazoon ! Der Vrouwen Aartsheldin, op Haarlems veege Wallen ! De Vrijheid ziet dit Beeld met eind'loos welgevallen } D'onftcrf'lijk' eer ftrekt haar verheven derg l ten Loon.  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 121 Maanden tijds, dat dit beleg duurde, ondervond deeze Stad alle de ellenden, die aan den Oorlog onaficheidelijk verbonden zijn: Hongersnood , en Muiterij werd 'er toegevoegd; en naa het uitftaan van dit alles geduurende dien bangen tijd , moest men nog tot de overgave befluiten. De piondering werd afgekocht voor 240,000 Guldens , maar de Stad moest op genade of ongenade zich overgeven. Nu werd het ijsfelijkst moordtoneel geopend : vijf Builen hielden zich bezig, met het ombrengen van duizende menfchen. Don Fredrik gaf bevel, om 300 ongelukkigen, bij paaren ruggelings aan een gebonden, te doen verdrinken. Geen ouderdom of kunne, werd gefpaard, alles ftond der moordlust ten doel. De fchade aan de Stad, door dit fixeng beleg veroorzaakt,beliep 1,200,000 guldens, en de Spanjaarden verlooren 'er 10,000 man. Zulk een droevig lot trof deeze Stad, tot geene geringe droefh id voor allen die der goede zaake toegedaan waren, terwijl de blijdfcbap bij de Vijanden ten hoogden top rees, die omtrent deezen II. Deel. F tijd  122 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE tijd eenen aanflag op den Prins van Oranje ondernamèn, doch die gelukkig ontdekten verijdeld werd Ir. Zeeland behaalden de Nasfaufchen eenige vnordeelen , want in een gevecht met ■Sffbcbra d'Avl/a , voor Middelburg ingewikkeld zijnde, vernielden zij zijne zwaarfte Schepen, en namen 'er eenigen in bezit: ook werd het Kasteel Rammeien; door den Admiraal Bel/bt overwonnen Terwijl het krijgsgeluk ter Zee hun op de Zeeuwfché ftroomen vergezelde, beproefde den Vijand, om Alkmaar in zijne macht te kujgen. Door de overgaave van Haarlem vond hij derwaards eenen gcbaanden weg: de Prins, dit wel vermoedende, had in tijds eenige vcrftefking afgezonden, die *naa veel famtnelens binnen raakte , toen de VöoJrftad reeds in 's Vijands macht was; maar van hier werd den Spanjaard fpoedig verdreven, de Voorilad afgebrdhd», en de Stad vertterkt. Don Fredrik kivam kort daarop met i6,oeo man opdVien, en floeg het teeleg voor de Stad. Aan de Landzijde floot hij alles in, maar hij kon niec beletten dat . de  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 1^3 de Stad langs het water , toevoer kreeg. Souoi met eenige Schepen afgezonden, wierp vier Schansfen op , waardoor den Vijand geene geringe belemmering ontwaar werd. De belegerden deeden verlcheiden uitvallen, waar in zij voordeelen behaalden, en toen de Spanjaarden eenen ftorm ondernamen , Werden zij zoo dapper afgeflagen, dat zij wel 1000 rnan daarbij verloeren. Kven als in Haarlem, vloog alles te wapen, ©ok de Vrouwen, die met brandende Pikkransfen , gefmolten Lood, kookend Water, en ongebluschte Kalk, den Vijand op eene vreesfelijke wijze teisterden. De Oosterdijk werd doorgeftoken , waardoor het gevaar van verdrinken, den Vijand noodzaakte , het beleg op te breeken, en op den 8 Odtqber, met fchande en fchade den aftocht te blaazen, waardoor deeze Stad behouden bleef. Dit heuchlijk ontzet, deed den moed der braven in den Lande groeijen: 't is waar, gebrek aan geld, (de zenuw van den Oorlog,) veroorzaakte aan daeze zijde veele «wangheden, waardoor Sonni genoodzaakt F 2 werd,  124 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE werd, aan den Prins te verklaarcn, dat men het in den tegenzvoordigen toefiand niet langer harden kon, indien hij geen vast Verbond met eene tf andere Mogendheid daar/lelde : doch dien Vader des Vaderlands frak een riem onder 't hart, hem wijzende, op het Verbond dat hij mee den Vorst dkr Vorsten gemaakt had, en op diens hulpe vertrouwde hij; en in die hoope en in dat vertrouwen werd hij niet bedrogen De Hertog van Alva ging het toch niet naar wensch: zijne pogingen, om eenige Steden van 'sPrinfen zijde te doen afvallen, gelukten niet; de Natie was tegen zijne handelingen, en die van den Bloedraad zeer ingenoomen, 15,000 onafgedaane Procesfen waren voor denzelven nog hangende, 't welk alle de gemoederen met afgrijzen vervulde; Geertruidenberg werd bij verrasfmg hem afhandig gemaakt, en eene glorierijke overwinning op de Zuiderzee, gaf aan de zaaken van Oranje een gunftiger gedaante. Oe Isfasfaufche Vloot, fterk omtrent de vier-entwintig Schepen, geraakre onder bevel van Sonei, op de Zuiderzee, met de Spaanfche Vloot  VJJTJ.Pl.I.   DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. 12$ Vloot van dertig Schepen , onder Bosfu , Haags. Na dat de Spanjaarden getracht hadden , het gevecht te ontwijken , werden zij door de Nederlanders aangevallen, en 'er werd met zoo veel verwoedheid gevochten, dat een groot deel der Vijandelilke Vloote vernield werd, en eenige honderden gevangeren, en daaronder den Admiraal Bosfu, in hunne handen vielen. Groot was de blijdfchap over deeze zege, en daar Alva ook groot gebrek aan geld had, en voor nog erger gevolgen duchte, werd hij wars van het bewind, en het noodzaakte hem,om,onder voorwendfel van zwakheid, deeze Landen te ruimen. Don Lols de Reqnefens, volgde hem in de Landvoogdije op: Alva had zich eenen geruimen tijd in Amflerdam opgehouden, en veele fchulden gemaakt: niemand kon eenige betaaling van hem krijgen, dus befloot hij m ftüte zich weg te pakken, gelijk hij deed, zonder iemand zijner Crediteuren te voldoen. Hij trok zijnen Opvolger te gemoette, en ftelde al zijn vermogen te werk, om deeze tegen de Nederlanders op te hitF 3 fen ,  JO.6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fen, en zijn gehouden gedrag te reduvaerdigen : waarnaa hij in de maand December des jaars 1573 , de reize naar Spanje aannam , beladen met den vloek en de verachting der Nederlandfche Natie, die hij zes jaaren lang, op de ijsfelijkfte wijze geplaagd en geteisterd had. Aldus werden onze Voorouderen verlost: Van Alva, Neêrlandsch roê, geverfd in gal en bloed; Een Krijgsman hard alsftaal, en bitterder dan roet! Die Agttienduizend op Schavotten deed ontlijven, .non ut w nsi a J JM!jb En Honderd-duizenden verdelgen en verdrijven. De nieuwe Landvoogd vond zich bij het opneemen der teugels van het bewind, in geene geringe verLegenheid. 'Zijnen voorganger had 's Lands Schatkist niet alleen tot den bodem geledigd, maar zelis hét Krijgsvolk, en veele Amptenaaren onbetaald gelaaten. Hij vond alles in de grootfte verwar-  JBER VADERL. GESCHIEDENISSEN, \&&. warring; benard door eenen feilen Oorlog ondervond hij, dat bijna geheel hhhmd en Zeeland in des Prinlln macht was, en diens Vloot, de genieer.fchap binnen 's Lands voor hem afsneden had. Zijne eerfte zorg was, om het beleg voor Middelburg te doen opbreeken, ten welken einde hij te Antzverfeneene geduchte Vloot deed uitrusten , beflaande in omtrent de Honderd Schepen , ftelle de die onder het bevel van Sanchio d'Ahilq. Oranje: verzamelde daarop, te Vlhfinge», eene Vloot van vier-en-zeventig Schepen, en gif het bevel over dezelve, aan den Admiraal Lois Boifot. Op de hoogte Van Relmerszvaale, trollen de beide Vlooten elkander aan, en aldaar viel een bloedig gevecht voor. Hier werd met eene verwoedheid gevochten, die bijna zonder weerga was. De Nasfaufuien vielen als Leeuwen op de Spanjaarden aan, &g, ukx tegenftaande hunne overmacht, een verbazend verlies leden. Naauwiiiks had het gevecht eenen aanvang genomen, of de Spanjaarden waren reeds tien Schepen kwijt, die door de Nederlanders genomen werden' F 4* Be  12.8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE De Admiraal Beijlt was in het heetfte van den ftrijd, en vocht als een Leeuw: zijne manfchap grootdeels verloren hebbende, werd zijn Schip reeds als overwonnen, en hij als een Gevangen aangemerkt bij de Spaanfchen; reeds waren 'er ruim zestig op zijn dek overgefprongen; toen hij in eene boot ontfnapte, en te gelijk het verleen Schip in de lucht deed vliegen. Dit veroorzaakte eene ijsfelijke verwarring in de -vijandelijke Vloot: eenige Schepen raakten aan den grond, agt ar deren werden genomen, en het overig deel ontweek.het gevaar, door zich voor Breskem te willen herfcellen . om naderhand met eene vernieuwde woede den aanval te hervatten, maar dit mislukte: de Spanjaard, onkundig van de geftcldhcid zijner legplaats, bleef zorgeloos liggen , het getij verliep, en zijne Schepen raakte op het drooge, waardoor zij Verhinderd werden om de JNasfaufchen op nieuw aan te vallen, en dus werden deeze van de overwinning verzekerd. De Ridder Hooft, deeze overwinning te boek Hellende, verhaald ons eene'bijzonderheid, die wij  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I29 wij te belangrijk achten, om ze aan onze Lezeren niet mede te deelen. Hij meld: „ du de Prins van Oranje, te dien tijde ,, in Vlisjiiigen zijnde, geduurende het ge„ vecht in de uiterfte bekommering was, „ over den uitfisg, wel weren fe, dat de „ vijandelijke Vloot veel fterker was dan „ de zijne. In deezen toeftand, floot hij „ zich in eene kamer, en wendde zich tot „ God in den gebede, om redding en uit„ komst. Van het gebed opgeflaan zijnde, ï, werd hem bericht, dat de Vijand voor ,, Breskens lag, het welk bij niet kunnende „ geloven, hem aanfpoorde, om naar het „ hoofd te gaan, en zelfs te zien wat 'er „ van dat gerucht was. Ziende, dat men „ hem de waarheid gezegd had, bemerkte ,. hij den misflag des Vijands, dankte God „ opentiijk voor de overwinning, die bij „ nu als zeker befchouwde." En in der daad, deeze zege was allergewichtigst: want, daar door werd Mondagron, die binnen Mrddelburg het bevel voerde, genoodzaakt dïe Stad over te geeven , Aldegonde en de Rijk werden 'er door uit hunne gevangenisf n ceF 5 flaakt^  Ï30 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOF.LjS flaakt, en Willfm werd meester op de Zee. Nu trachtte hij zijne behaalde voordeden - te vervolgen, en had het plan beraamd, om zich van Antwerpen te verzekeren, doch de list daar toe gebruikt, werd ontdekt, en den aanfiag mislukte. Dit zelfde ondervonden ook de Vijanden, die zich van Gouda wilden meester maaken, maar zulks ontdekt zijnde , moesten zij 'er van afzien. Toen wendde zich de Prins naar Engeland, en Frankrijk, om bijiland, maar het oogmerk werd niet bereikt : Elizahetb vreesde, om zich met Philips in openhaaren Oorlog in te wikkelen ; en in Frankrijk namen de zaaken eene andere gedaante aan, door de dood van Karei de IX. Maar 's Prinfen bro. ders, Graaven Lodewijk en Hendrik vaji IJasfau, verzamelden een Leger in Duïtscbland, met oogmerk, om zich met hunnen lïroeder te vereenigen , en eene afwending binnen 's Lands re maaken. Zij kwamen met eene macht van 9000 man zoo onverwacht opdagen, dat Requefens 'er niets van ontdekte, dan toen zij reeds op de hoogte van Maastricht zich bevonden. In allerijj brengt  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN r$ï brengt hij 12 oco man bij een. gseeft order tot het verhaten der Stad Leijden, (die reeds vijf maanden w.is belegerd geweest,) en trekt Lodezvijk tegen. Deeze zich met het Leger van Willem, willende vereenigen, trekt op, do..h word daar in verhinderd door den Vijand, die hem voor uitgetrokken was, en daar door zoo veel tijds won, dat hij over de Maas kon komen. Nu waren de beide Legers in elkanders gezicht, en op de Mokerheide raakten zij in een bloedig gevecht, maar ongelukkig voor de Nederlanders. Zij werden totaal geflagen, en meer dan 3000 man offerden hun leven op. Hoe groot dit verlies ook was, het kon echter niet opwegen, bij het verlies van Graaf Lodezvijk en ziinen Broeder Hendrik, die beiden in deezen fhijd omkwamen, en nooit ontdekt werden. Een groot verlies voor (>RM\ifB, die aan deeze twee Helden een omjemeene fteu» in zijne onderneemingen had; maar boven al droevig voor de ontluikende Vrijheid, die irj dit Vorrtelijk Broederpaar, twee getrouwe Verdedigers verloor. F 6 Dit.  132 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Dit onheil, dat de Prins niet onverwacht voorkwam, had het geheel verloop van het ©verfchot des Legers ten gevolge, en hadden de Spanjaarden hunne overwinning voortgezet, het zou 'er droevig uirgezien hebben, maar in phtarfe van dit, floeg het vijandlijk Leger aan het muiten, over het agterblijven der Soldijen; toen die betaald • werden, ging men zorgeloos aan het zuipen en zwelgen, geen acht flaande op de Vloot, die zich om des oproers wille, van de Haven van Antwerpen verwijderd had. De fiere Zeeuwen dit bemerkende, gingen 'er op af, maakten drie Schepen buit, en verbranden 'er even zoo veel, eer de Spanjaarden iets ontwaarden. Zij poogden den Zeeuwen hunnen prooi te ontnemen, maar vergeefsch; de_Zeeuwen keerden met den buit, en veele gevangenen in zegepraal naar W&fcberm te rug. Moesten de Spanjaarden dit dulden, men kon bun echter niet beletten, dat zij vijandelijke aanflagen op verfcheiden Steden in het werk ftelden, en langs hoe dieper'in Holland doordrongen. Requefens had naar Span-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 133 ■Spanje om verfterking ter Zee gefchreveri, en Philips had reeds een Vloot tot dat einde in Spanje bij een gebracht, maar toen deeze op het punt van vertrekken ftond, ontdekte men eene befmettclijke ziekte on.der het Bootsvolk, die 'er duizenden weg fleepte, en het geheele plan mislukken deed. De Landvoogd wendde het toen over eenen anderen boeg, door het afkondigen van eene algemeene Vergiffenis; maar men floeg 'er weinig acht op, wel weetende hoe veel fïaat 'er op de genade van Philips te maaken was, en eindelijk floeg hij eenen vredehandel voor, doch ook deeze vond geen - iugang. Onder alle óceze afwisfelende toneelen, werd de Stad Leijden, ten twedenmaale belegeid, en door eene groote vijandelijke Macht, van rondsomme benaautvd en inge- • floten. Sints het opbreken des voorgaarden belegs , had men verzuimd , de Stad van Levensmiddelen te voorzien, waar door de ellende al fpoedig de overhand nam. Jonkheer Joban van der Does, Heer van Noord- ' Wijk, werd het bevel over de Stad opgeF 7 dra-  134 BEKNOPT HISTORISCH HAAKBOEKJE dragen, en onder zijn beleid deeden de belegerden herhaalde ui.vallen op den vijand , waar door zij hem nier alken eenige voorraad ontnamen, maar zich zeiven ook oeffenden in de konst van Oorlogen. Twee Maanden waren 'er in dien ftand verlopen, toen het gebrek aan de meeste noodwendigheden reeds algemeen werd. De Prins van Oranje, wicn het behoud dezer groote Stad, gelegen in het middenpunt van Holland , zoo zeer ter harte ging , floeg de Staaten voor, om de Sluizen te openen, de Dijken doortefteeken , en, door dien weg , de benaauwde Vest te verlosMn. M' n vond veel zwarigheid en onzekerheid in dit middel; want, Rbijnland, veel hoger liggende dan Delf- en Scbielaud, moest 'er een groote uitgebreidheid Lands , in eene bare Zee veranderd worden, eer eenigen toevoer mogelijk werd. Na veel overleggens befloot men 'er echter toe, en in het begin van Augustus werd de Tsfeidijk , op zestien plaatfen doorgeftoken, en op meer andere, groote ga;en gedolven. Doch het een , zoo min ais het ander , deed eenig nut},  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 135 nut; de wind bleef geduurig Oost en ZuidOost , waar door het zeewater boe langer h «e lager voor de Kust werd. Oranje werd intusfchen door eene befmetteüjke ziekte, te Delft, aangetast, en was buiten • ftaat om zich met eenige bezigheden te bemoeijen; doch toen hij hoorde dat Leijden het nog hield, herfteJde hij van lieverlede. -In Zeeland, werd op zijn bevel, een Vloot onder Boifot uitgerust, om de Stad te ontzetten, maar men kon de benaauwde Stad, zelfs. ,op eenen verren affiand, niet genaken. Intusfchen was de hongersnood zwaar, de .weinige voorraad was ten einde, en alles fwerd door de uitgehongerde menigte , ten lijve binnen geflagen. Dit veroorzaakte eine befmettelijke ziekte, waardoor in korten tijd öooo menfehen ftierven. De muiterij ftak, nu en dan, het hoofd op, en eischte van de Rcgecring, het geen buiten haare macht was: de Burgemeesrer, Pieter Adriaansz. van oer Werfp, vereeuwii.de zich door de rustige taal, die hii aarèeron klagenden hoop Burgers toevoegde , zeggende: Mfmd kei ik niet, waar zijt gij tntt mijn  135 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE mijn Vleesch geholpen, zie daar mijn Zwaard, dood mij , en deeld mijn Lichaam zoo veel het /Irekken kan. Dit bedrijf, deed hun befchaamd heenen gaan, en het befluit geboren worden , dat men de Stad tot het uiterile verdedigen zou. In deezen droeven toeftand , fleet men de geheete Maand September , toen was de nood op het hoogst, de ellende van binnen onbefchrijflijk: doch toen gebood Gon de red.ding. Met den invallenden fpringvloed, fchoot de wind in het Noordwesten, het welk de wateren derwijze deed wasfen, dat de Vloot de Stad zoo nabij kwam, dat de uitgehongerde Burgerij, dezelve van de Torens en Wallen befchouwen kon. De Spanjaarden zagen met fehrik het water groeijen, en moesten kiezen, of zij in de golven omkomen, of de Stad verlaten zouden. Tot het laatfle befloten zij, met zulk eene overhaasting , dat de belegerden 'er niets van gewaar werden. Een knaapje, in den vroegen morgen , op de Wallen zijnde, ziet uit de Schans een aantal Volks trekken met brandende Lonten ; het vuur van  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 137 van de Lonten verwijderd zich, hoe langs hoe meer ; waar uir hij befluit, dat den Vijand aftrekt: hij geeft 'er kundfchap van, doch men kan het naauwlijks geloven: een bejaard Burger , Cornelis Gijsbertzoon Schaak, bied zich, voor zes Guldens loon, aan , om het te gaan onderzoeken, (armhartig loon waarlijk , om 'er het leven voor te waasen!) Hij flaat op weg, en komt aan Lammenfcbans, en vind dezelve geheel van Vijanden ontledigt. Een iYletale Pot, met vleesch en wortelen , die de Spanjaarden in den haast vergeten hadden , vind hij nog kookend over het vuur hangen, hij houd zich met lange op, maar fpoed zich naar de Vloot, die in de Vrouwenvaart getfadeafd' was, en geefc 'er Botfot kennis van , die het ook als een raad fel voorkwam. Nu fpoed hij, met .zijn gevonden Pot, Stadwaards, en brengt de zekere tijding van het gelukkig ontzet. De lucht weergalmd van hft gejuich! Lei/den is ontzet! Leijden is ontzet! God zij geloofd in eeuwigheid. Des morgens ren agt uuren, kwam de Vloot door de VJietbrugge binnen, en de uitge- hon-  133 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE hongerde menigte, fnelde haar te gemoete. Boifot ontfing hier de dankbetuiging van allen; de Kerken geopend zijnde, liepen vol, alwaar de Hemel pleehtig gedankt, en den Ngenden van Davids Pfat men , God ter eere, opgezongen werd De derde Q&ober , was een Gedenkdag \o>r Leijdens Burgerij, en 'er werd beflooten, dien dag jaarlijks, tot plechtige Godsdienstotffeningen en (JarrJczeggingen af e/oi,dei\ n : welke loffelijke gewoonte ook tot den Jaare 1704 . beftend'g is opgevolgd geworden, doch fluts de Revolutie in 1795. , is ook daarin zeer veel verandering gemaakt. De Metale Pot, waar van wij hier boven melding maakten, is als nog in weezen , en word als een Monument van dien tijd, in eene aanzienelijke Familie bewaard , daar wij dezelve nu ruim dertig jaaren geleden, met eigen oogen be/ic'i reogten. Wij hebben in het verhalen van dit tretkWaardig beleg en ontzet der Stad Leijden, (onze Vaderlijke Geboorteftad) ons zeiven eenige uitvoerigheid veroorloofd, die wij in andere gevallen vermijden moeten, vertrouw  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 139 trouwende, dat het den Lezer ons ten goede zal gelieven te houden, en aanmerken, als eene erkentelijke hulde, die wij aan de nagedachtenis van onze Voorouders , en Bloedverwanten, v;n Vaders zijde, die zoo veel deel aan alle de opgegevene ellenden hadden, ons zeiven verfchuloigd rekenen. De Prins van Oranje, befeffende bet belangriike van dit Ontzet , vermaande de Sraaten, om de trouw der Leijdfche Burgerij op eene vereerende wijze te vergelden : Hij kwam daags naa het Ontzet in de S'ad , betuigde aan Regeering en Gemeente zijne dankbaarheid , voor hunne uitmuntende dapperheid, en het taai geduld, in het bang beleg betoond ; haar aanbiedende -voor eenige jaaren vrijdom van Imposten , of eene Hooge Schooie binnen haare Stad. Men aarzelde niet, om het laatfte te verbiezen, en het duurde geen vier Maanden, of de Hooge Schooie werd binnen deeze Stad tot ftand gebracht. Zij was de eerffe in de Vil Vereenigde Nederlanden ; een groot aantal vermaarde Mannen , die 'er het Hoogleeraarampc in bekleedden, heeft , haar  140 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE haar door alle de^ deelen der wereld beroemd gemaakt, en een g.heele fchaare van beroemde Geleerden, in allerleije vakken van Weetenfchappen, ten nutte via Kerk en Staat , en tot heil der Burgerniaatfch;)ppij uitgeleverd. Als een bijzonder beitel der Hooge Godheid , zag men, dat twee dagen naa het Ontzet , de wind in het Noordwesten fchoor, en het ingevloeide water , met eenen ftorm ten Lande uitdreef , waardoor de velden fpoedig droog gemaakt, en nog dat zelfde najaar, door een aantal vee beflagen werden. Een fpottcnJ vernuft van deezen tijd, wiens oogen fchemeren door hec nieuwe Licht, dat een Voltaire en zijnen aanhang, cieed opgaan , zal mogelijk over deeze aanmerking 'glimplagchen , en dezelve wraaken; maar de Christen Wijsgeer, de Vriend van den Godsdienst, roept in verrukking uit: Dit is de Vinger Gods! TIEN- \  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 141 TIENDE AFDEELING. 1574 ~~ I5Sl. INHOUD. Algemeene toefand dezer Landen Groot gezacb van den P ins De staaten ^ krijgen meer aandeel in het beftuur. ■ . Zij ftellen vast, eene Vergadering 'uit de Edelen en de Steden. Tver b}j hm betoond, in het draagen der Lasten Befluiten omtrent bet bondeneer bijeenkom- ften. Onlusten in Noord-Holland . Ook tusfehen de Üdelen en de Steden.' Weerzin van den prins, in bet bewind De Staaten bieden hem, geduurende den Oorlog, ^Opperfte Macht aan. - Eerfte vrije Staatsvergadering van Holland en Zeeland binnen Oordrcchr. Gevolgen van dit «Hes bij de Spanjaarden. Ook hij den Keizer Maximiliaan. Vredehandel te Breda. Oranje's Raad. Weder. zijdfche eisfehen. De fsre(h word af. gebroken. Wederzijdfcbe vijandlijkbe- den.  l;\2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den. Moord te Oudewater. Zie- rikzee belegerd De Prins raad tot het zoeken van vreemde hulp. Raadplegingen bier over. Bezending naar Engeland. Het gevolg da'ir van. Hulp van Vrankrijk begeerd. Het loopt vruchtloos af. Dood van Reque- fens. Verandering ten goede, daar door veroorzaakt. Zierik zee gezvonnen. — Muiterij en moetzvil der Spaanfchen in Brabant en andere plaatfen. Verdeeldhe- dea in den Staat. IVaarfchou-voing van Oranje. De Raad van Staaten gevangen genomen. Spaanfcbe Furie te Antwerpen. Gentfche bevrediging gefloten, Gevolgen van dezelve. Don Jan voord' Landvoogd. Zijne uitzichten op de Engelfche Kroon. Oranje's trouzve raad, Handelingen der Staaten «iet Don Jnr\, Zijne i.anfagen voorden ontdekt — Onderfianden vit Fngeland. — Verfcheide piaatfen bemachtigd. Bemiddeling daor den Keizer voorgeflagen. —■ f.euwig Edicl. Handelingen daarover in Holland en Zeeland, Vertrek d,er Span-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 143 Spanjaarden. Aanbiedingen aan de» Prins , door de Sp.aanfchen , die door bem «. ™igerd worden. Vijandelijke hcmde_ hngen van Don Jan. - Oranje tracht den Hertog van Anjou aan de Oppermacht te helpen. Antwerpen bemachtigd door de Staaten. Qka }e ^ ^ ^ .land. Verfcheide» Meden voorde Staaten gewonnen. Kasteelen en Sterkten* «fgehrooken. Opdracht der Landvoogdij ■Mn den Aartshertog YJanhias. Ver. fchillen daar over. — ü()n Jan m ^. ^ verklaard. fi. a_/„. , .. ue runs verknjgt meer gezag onder Vlntthias He Spanjaarden koeren terug in bet W ____ ^ van Parma verkrijg het Opperbevel over de Spaanfche troupen. Don Jan ■ eenigd zich met hem. _ Sltlg h{J blours Tegenfpoeden der Nederlanderen. Nieuzve Handelingen met Engeland. Hulp aangeboden door Anjou en Ka^imir. — fc^,, ^ ^ ^ Mie-ist vernie/'-ti/t rr ■ , . . verniet. va y Hevigheid der zelve. . Amfterdam tot der Staaten zijde overbracht. . Gevolgen daar van. — 'Ge-  144 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Geloofsvrede voorgefagen, doch word afgewezen. Aanmerkingen hier over. ■ AlljoU als befchermer der Vrijheid verklaard. Hulpbenden van Hem, en Ka- z[m\r. Oon Jan legt de Landvoogdij neder, Parma volgt hem op. Verwarde toefand van zaaken hier te Lange, oranje tracht de Gewesten nader te verbinden. Hij ijvert voor het fluiten r/erUNiE. Onderzoek, ef'de Prins naa de Souverainiteit geflaan hebbe? Handelingen voor het fluiten der Unie. Jan , Graaf van Nasfau fielt zich aan het l00fd. Het Verbond word te Utrecht gefloten. Gevolgen hier van. ■ Maastricht verloren. Binntnlandfhe troublen aver den Godsdienst. —— Keulfche Vredehandel. — Word afgebrooken. — Pogingen van den Prins, om de Staaten tot moed aantemaanen, en de zaaken op-eenen vasten voet te brengen. Groningen verloren donr het verraderlijk gedrag van Rennende: g. Order op het algemeen heftuur gefield, in Holland en Zeeland. philips kondigd een Banvonnis tegen oranje  DER VA DE RL, GESCHIEDENISSEN, 145 je af. Het vmr,d zvederlcgt. De Staaten ontzeggen aan Philips alle gehoorzaamheid , en zijn recht op deeze Landen. Zijne Zegels en Wapens verbreken, en Hij zelve plechtig afgezzvooren. f Jet ontzet der Stad Leijden , gif aan den. loop van zaaken eene geheel andere wending. De Spanjaarden ondervonden daar door , eene aanmerkelijke ftremming in hunne ontwerpen , en de Nederlanderen daarentegen, namen die gelegenheid te baat, om aan het beftuur der algemeene belangen , eene andere gedaante te geeven, en het ft uk der Regeering op eenen meer gevestigden voet te brengen. In die onftuimige zee, van afwisfelende Staatsomwemelingen, waar in het lieve Vaderland fints eenige jaaren omzwierf, had men bij geene mooglijkheid, eenen vasten voet bc-rarnen kunnen, om de hulk van Staat in eene behouden haven te doen aanlanden. Prins Willem befhiurde veele dingen; aan hem werden veele zaaken toevertrouwd ; maar, II. Deel. G daar  146 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE 'daar hij zelfs, als eene afvallige bij Philips en zijnen aanhang aangemerkt; en voor den Bloedraad ingedaagd was, waren de gedachten van veelen hier te Lande , zeer verfchillend , omtrent het gezag dat hij in 's Konings naam uitoeffcnde: een gezag dat in het wezen der zaake evenaarde , met dat der voorige Graaven, waar in 's Lands Scaaten zeer weinig aandeel in het algemeen beftuur gelaten werd. De meeste Steden de Spanjaarden afgevallen, en des Prihfên zijde toegetreeden zijnde , begonden de Staaten zich meerder toe te leggen, op het verkrijgen van een tvWntiïjR aandeel in het algemeen beftüur: de Prins, daar en tegen, doorzichtig genoeg, om zijne betrekking als Stadhouder, omtrent Philips in acht te neemen, helde daar hecnen, om, onder het Oppergezag- van de Staaten, een voornaam deel aan de uitvoering der algemeene belangen in handen te hebben. Het gevolg wss, een befluit, dat de Vergadering der Staaten van Holland, gedüurcnde den Oorlog zou beftaan, uit de Edelen, en uit de Steden, Dordrecht, Delft, Leij-  J3ER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 147 Lei/den, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Gorinchem, Schot nbiven , Oudewater, en Woerden, 'terwijl die van het Noorder Quartier eene afzonderlijke Staatsvergadering zouden uitmaaken. Toen dit vastgefteld was, zag men aan de zijde der Staaten eene ongewoone bereidwilligheid, om den Oorlog tegen de Spanjaarden, met verdubbelden ijver door te zetten: want, daar Alva niet meer dan 270,000 guldens in 't jaar kon ingewilligd krijgen bij Holland, ftemde men nu met Zeeland, (zonder HaarLm en Amflerdam, die in 's Vijands macht waren,) in 210,000 guldens 's maands. Dëeze ruime toelage was oorzaak, dat de Prins zich verbond, om met de Gemachtigden der Staaten, gemeenfchappelijk te handelen, over alle zaaken van oorlog, zoo te Water als te Lande. Voorts ftelde men vast, dat de Staaten, alle zes weeken bijéénkomen, en zoo dikwijls extraordinair vergaderen zouden , als zij door den Prins befchreven werden, om met elkander de algemecne belangen te overwegen, en op dezelve te befluiten. Terwijl dit in het Zuidelijk geG -2 deel-,  148 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deelte van Holland plaats had , werd het Noord dijk deel, door onderlinge twisten verdeeld, door de eigendunkelijke bedrijven van Dlderik Sonol, 's Prinfcn Overfte, die deswe^ens met de Staaten, van dat gedeelte van Holland, over hoop lag. Deeze cischten zijn ontllag, doch daar zij de Graaf van den Berge , in zijne plaatfe moesten neemen, verkozen zij liever zich met Sonoi te verdragen. Hier bleef het niet bij, 'er ontftonden ook gefchi'.Icn tusfehen de Steden en de Edelen , welke kaftten het platte La-nd willende vertegenwoordigen, ook meerder invloeds begeerden. Deeze netelige gefehillen, onder de Leden der Regeering , veroorzaakten , zoo als gewoonlijk het geval is, verfcheidene aanhangen in den Staat, en veele Ingezeetenen, geraakten in den twijlTel , bij wien de Opperfte Macht beruste , en tot wien zij zich vervoegen moesten. Hier kwam bij, dat onkundigen in den waan gebragt werden, dat de groote f.>mmen, die door de verhoogde Lasten, ten aigerneenén behoede, bi'gedragcn werden, ten bijzondere gebruike van den Prins be: O - fte.d  DER VADEKL. GESCHIEDENISSEN, I49 fteed werden , waardoor men niet alleen trager in het opbrengen , maar ook onwilliger in bet ontfangen der bezettingen in de Steden werd, en 'er eenige verwarringen in het betaalen der Soldijen plaats had. Dit alles maakte Oranje wars van het beduur, verzoekende de Staaten, hem van eenen last te ontdaan, dien hij, niet uit eigenbelang, maar alleen ten oorbaar van het Vaderland, op zich genomen had; te gelijk betuigende, zijn bloed veil te hebben voer 's Lands Vrijheid. Zulk eenen voordracht, veroorzaakte bij de Staaten geene geringe bekommering: zij gevoelden hoe zeer zij het wijs en doorzichtig beftuur van den Vorst, in veele voorkomende gevallen behoefden; zij merkten hem aan, als den wijzen Stuurman, die zij aan het roer van Staat geduurig nodig hadden, om het dobbrend Schip van tusfchen de gevaarjijkfte klippen, in behouden haven te voeren : naa veel raadplegens, boden de Staaten op den 12 NoVCm. ber 1574, aan den Prins, de QPptrfle Macht over 's Lands zaaken aan, geduurfnde ^ 3 uEN  |5® BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ben Oorlog , behoudens nochtans eenige bepaalingen, waar door zij eenen aanmerkelijken invloed, aan zich behielden; welk aanbod, door hem ook werd aangenomen. Nu vertrok de Prins naar Zeeland, alwaar Jnj alle zijne vermogens infpande, om, ook daar, even als in Holland, ds Reering op eenen vasten voet te brengen, en de beide Provinciën, op het naauwst aan elkander te' verbinden. Deeze vereeniging kwam tot ftand, en de Staaten dier beide Gewesten vergaderden in Julij 1575» voor de eerfre reize te Dordrecht, door welke ccbeurtenisfen, het aanzien des Prinfen niet weinig vermeerderd werd. Uit alle de opgenoemde Huishoudelijke fchikkingen in, en de naauwe verbindtenrs van de twee Gewesten, Holland en Zeeland, meenden veele voornaame Mannen , de eerfte grondtrekken te ontdekken, van die Regeeringsform, die eenige jaaren lateitot ftand kwam : zoo zeker het is , dat Dwingelanden zich bevlijtigen, om- te Perdeelen en te Rcgeeren, zoo zeker is het ook, dat de bclangelooze Redder van het zuch£ D tend  DER VADERL.. GESCHIEDENISSEN. I5I tend Vaderland , zicli toelegt om door Eendracht , 's Lands Vrijheid op duurzaatne gronden te vestigen; en niets is meer gefeh'.kt, om der Dwinglandij ie keer te gaan, dan even dit. De Spaanfche Dwingeland bevroedde dit reeds, en van daar, dat hij -ook nu tot gemagtigdheid fcheen te neigen. Twee der rijkfte Gewesten, Holland en Zeeland was hij kwijt; de Geest van Muiterij onder de Spaanfche Soldtaten, nam hand over hand 10e, en deeden hern vreezen, ahe zijne Nederlanden te zullen moeten verliezer». Om dien geduchten flag aftcweiiden, riep Puiups, de bemiddeling van Keizer Maximiliaan de H. te hulp, om, was het mogelijk, door het fluiten eener Vrede_ alle verdere oidieilen voortekomen. De fterke Vesting Breda, werd bepaald tot het bijeenkomen der wederzijdfche gemachtigden, waartoe men niet befloot, dan naa alvorens eenige Spaanfche Gijzelaars in handen gefield te hebben , die tot verzekering ook toegeftaan werden. Het duurde niet lang, of 'er verfcheenen twee Gezanten, die, van wegens den Koning uit Brusfel' tox G 4 dat  1,52 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat groote werk afgezonden waren. De eene was Elbert Leoninus, Hoogleeraar in de Rechten te Leuven, de andere Mr. Hugo Boni, Oud - Penfionaris van Middelburg, kort naa hunne aankomst verfchenen de Graaven van Zwartfenburg en Hohenlo, wegens dtn Keijzer , als Bemiddelaar; waar naa de onderhandelingen al fpoedig begonnen werd.n De doorfchrandere Willem, ontdekte al ras, uit deeze beide laatstgenoemden, (die zijne Zwagers waren,) dat de voorwaarden der Spaanfchen, alles behatvéri gunftig wezen zouden. Gewichtige ontdekkit.g zeker, die den Vorst befluiten deed, om de Staatc-n bij een te roepen, en hun aan te raaden, dat men geene Viede mciaken moest, dan die met Gods eere, en het behoud van V Lands Vrijheden en Voorrechten befiaanbaar was1-; daarbij voegende, zich inmiddels in /Iaat van verdediging te houden. De onderhandelingen werden in het besin van Maart aangevangen; djeh het duurde niet lang, of men ontdekte dat het werk vruchdoos aflopen zou. De Staatfchen eischku voornamelijk de verwijdering der S/aan- febt  'r>F.R VADERL. GESCHIEDENISSEN. fói fche troupen; de bijeenroeping der Algemeens Staaten; en de vrije oefening van den Hervormden Godsdienst. Veel tijds werd 'er verfpild, met handelen; zonder dat men vorderde ; Philips was en bleef onverzettelijk , aangaande het punt van den Godsdienst ' willende, dat alle Onroomfchen het Land ruinen , of tot den fchoot der Room/che Kerke wederkeerden, in het eerfte geval, zou mén hun zes maanden tljds gunnen, om ordre op hunne zaaken te feilen. Zoo c*oit het zeggen : De Barmhertigheden der Godlozen .zijn wreedheden, bewaarheid werd, het was in deeze harde en onaanneemlijke voorwaarden ! Het een en ander bad ook dat gevolg, dat de onderhandelingen ruim vier maanden geduurd hebbende, geheel en al vruchtloos afgebroken werden , naa dat de Sraatfcben opentlijk vertoond hadden; dat men hun fechts had opgehouden, om de andere Nederlanden flap te maaken , en In eene zekere favernlj te jlorten. Zij verklaarden : voor God en de Wereld, dat het mislukken, niet aan hun, 7naar aan zulken , die door verdrukking der Ingezeetenen, zich zeiven eenen weg tot G 5 de  r54 BïKWorr historisch handboekje de beerfcbapfij baanen veilden, te wijten was. Na deezen ongelukkigcn afloop der Vredehandeling, begonden de vijandelijkheden aan wederzijden met eene verdubbelde woede, de Spaanfchen vielen onder bevel van Hierges in West-Vriesland, plunderde alomme; terwijl de Overfte Sonol in Noord Holland eene geweldige vervolging onder de Roomfchen aanrichtte, en veele wreeciheckn b; dreef, waar in hij het aan den Spaanfchen Bloedraad niet gewonnen gaf; voorts werd Bunren, de Klundert, de Fijnaard, en den Ruigenbil, door dei Spanjaarden overmeesterd. Nu trokken zij naar Holland, en ftoegen het beleg voor Oudewater, dat korte dagen belegerd geweest zijnde, ftormenderband ingenomen werd. Aldaar richtten zij het gruuwzaamst Moord-toneel op, dat in onze gefehiedenis bekend is: toen rukten zij voor Schoonhoven , dat bij verdrag overging, en namen voorts twee Schanfen gelegen te Krimpen , en de Papendrecbs , weg. Zoo veele op elkander volgende verliezen in Heiland, verwekten eene groo»e vree-  Y.XKPJLl. MOORD DE XL SPANoTAARBEïT XE OUDEWAIEa.   DER VADERL. GESCBIEDEKISSEN, f*^ vreeze, dat den Vijand zijne overmeesteringen naar Zeeland overbrengen zou. De Prins van Oranje, die om dezen tijd, in den Brielle, voor de derde reize in Huwelijk trad , met Chariotte van Bourbon, begaf zich in aller' ijl naar Wokberen om den Vijand in zijne oogmerken te dwarsbomen , en ontnam hem twaalf kromstevens : maar het bleek al ras, dat men het niet op Walcheren, maar op Schouiven gemunt had , Requrfens , door eenige' uitgeweeken verraders, onderricht zijnde, dat men van Tbolen op Duiveland , en van daar op Schouiven, over de droogtens geraken kon, liet een aantal Volks en Galeien te Antwerpen in gereedheid brengen , en volvoerde den aanfiag, in het gezicht der Staatfche Vloot, die het niet beletten kon. Spoèdig werd Brouwershaven, en Bommenedt veroverd,'en Zicrikzee op het ftrengst belegerd, Bij alle deeze onheilen bleef het niet: de Schatkisten waren door de kostbaare oorlogen geledigd, en den berooiden toeffand der Ingezeetenen , gedoogde her hellen van nieuwe Lasten niet. De gedtmG f> ■ 0,  I56 LEKNOPT HISTORISCH HANDBOEK-JE rige muiterij onder het Spaanfche Krijgsvolk, om het agterblijven hunner Soldij, maakte ook alomme groote onheilen: dit alles deed de Staaten en den Prins uitzien naar Euitenlandfche hulp, doch tot wien men'zich wenden moest, veroorzaakte de emftigfïe raadplegingen die wij kortelijk vermelden moeten. Drie Mogendheden , namelijk, het Duitfche Rijk , Engeland, of Vrankrijk kwamen in aanmerking. Met viel moeijelijk eene keuze te doen, hoe men het ook befchouwde, altoos bleef'er zwarigheid in. Men was, aan de eene zijde overreed van de noodzaaklijkheid dier onderneeming, maar aan den anderen kant bevroedde men, hoe veel gevaars 'er voor de Vrijheid en onaf bangelijkheid des Lands was , om vreemde hulp in te roepen : naa veel raadplegens, bepaalde men eene keuze uit de twee laatstgenoemden te moeten doen; dan,hier waren de gedachten zeer verfchillende. De Staaten helden over tot Engeland, de Prins tot Vrankrijk, elk had zijne gewichtige redenen, waarom men zijne bijzondere keuze, als de beste hield, en  DER VA DER L. GEtC.TlEDEJSJSSEN. 157 en eindelijk befioot men met onderling goedvinden , de Engelfehen den voorflag te doen. Al fpoedig werd den Advocaat Mr. Paulus Buis, Dr. Frangols Maalfon, en de Heer van St. Aldegonde, benoemd, die in het begin des jaars 1576, in Engeland aankwamen, cn aan Koninginne Elifabetb de Opperheerfchappij, over Holland en Zeeland, aanboden , onder voorwaarde, van de Staaten krachtdadig te zullen onderfteunen. Requefens , voor wien dit niet verborgen bleef, ftelde al zijn vermogen in 't werk, om het te beletten: hij zond enen gezant naar Engeland, en trachtte Elizahetb te bewegen, om de drie Heeren, geen gehoor te geeven, en haare Staaten te doen ruimen. Dit kon den Spaanfchen afgezant echter niet bewerken ; de Koninginne hoorde het verzoek en het vereerend aanbod der Staatfchen, en benoemde eenige Heeren , om met hun in nadere onderhandeling te treeden,: doch de vrees voor Spanjes uirgeftrekte macht , en de geheime opftookin^en des Spaanfchen gezants, hielden de zaak eenen geruimen tijd fleepende, en eindelijk beG 7 floot  156 BIKNOPT HISTORISCH HANDROSKjE floot Elifabetb, onder veele vriendfchnppelijke betuigingen , het verzoek der Scaatfchen , op eene beleefde wijze afieflaan. IS'u wendde men het oog naar Vrankrijk, doch even die zelfde rede die Elifabetb huiverig maakte, bekroop Koning Henrik, die het over eenen anderen boeg wendde, en het voorftel deed, om de Oppermacht, aan zijnen Broeder, den Hertog van Alencon aan te bieden. Ook daar in, vond men aan deeze zijde, veele zwarigheden, en deeze •beide mislukte pogingen brachten den Prins, en 's Lands Staaten in de uiterlte verlegenheid : ten blijke daar van, frrekte den wanhöpigen voorfiag, die den Prins in deezen tijd deed, om namelijk door het verbranden der Molens, en het doordeken der Dijken, het ongelukkig Land aan de golven ten prooi te geeven, en met Vrouwen, en Kinderen , en alle tilbaare have, naar een of ander werelddeel, een veiliger verblijf optezoeken. . Wiens ziele werd niet bewogen, wanneer hij den ellcndigen toeftand van zaaken, in dit hachlijk tijdftip gadeflaat? Naa het ftor- ten  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. }Kfj ten van zoo veel bloeds; naa het verfpillen van zoo veel fchats; naa het doen van zulke vernederende aanbiedingen, aan trotfche en vermogende Nabuuren ; noch tot zulk eenen wanhopige n voorflag te befluiten, vertoond ons den hoogfre-n nood onzer ftrijdencie Voorvaderen , en de eindpaal van Willems doorzichtige Staatkunde en beleid! Maar het geen voor den Mensch onmooglijk is, hangt alleen af aan den AHesvermogenden Go» , die het lot van alle Landen en Volken beuuurende, den ondergang van het lieve Vaderland niet gehengen ; maar hetzelve ter hulpe fnellen wilde. Een Pestkoorrs fmeet de fnoode Requefins, (die alle de Ingezetenen voor Ketters hield, en als zod.irgen behandelen wilde,) op het veege krat;kbrd neder, en wierp hem tra vijf dagen tijds , in het ftof des doods. Dit fterfgeval, dat zoo onverwacht voorviel , gaf een fïaauwe ftraal van hoope, aan de bedroefde Hollanderen en Zeeuwen. Het beleid van zaaken kwam nu nuuurnjker wijze , bij het afkerven des Landvoogds, aan' den Raad van Stapten, van wien  1ÓO BEKNOPT HISTORISCH IIANDBOP.FSJg wien men zich minder vervolging in den Godsdienst, en ijver in het voortzetten des Oorlogs beloofde. Oranje fchepte insgelijks nieuwen moed, en liet niets onbeproefd , om de beide Gewesten, met elkander te veréénigen. Hoe zeer dit werk aan veele hindernisfen onderhevig was, zijn goed beleid, en taai geduld, kwam het alles te boven , en eer de Maand April ten einde liep, werd het verdrag van verëeniging binnen de Stad Delft , door den Prins, de Edelen, en de Steden Dordrecht, Delft, Leiden, Gouda, Rotterdam , Gorinchem, Schiedam , Brielle , Geertruidenherg , Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Edam, Monnikendam, Medenhlik, Purmerende, Middelburg , Zierikzee , Vtisfngen en Vee re tot ftand gebracht , en onderteekend, waarbij de iloogfte Overheid, aan den Prins ^eduurende den Oorlog wederom op nieuw in handen gefteld werd. Spoedig kregen de zaaken een gunftiger gedaante: Willem ging zwanger van verfcheiden groote ontwerpen, om da zieltogende vrijheid te redden, uit de Spaanfche dwingiandij; die, fchoon niet al-  DER VADEEL. GESCHIEDENISSEN, lc5l allen gelukkende , echter in zoo verre door den Godlijken zegen bekroond werden , dat de Stad Zierikzee, reeds zoo lange belegerd , bij verdrag aan des Prinfen zijde kwam. De Spanjaarden hadden bijna twee jaaren foldij te goede, die hun wel beloofd , maar niet betaald werden; dies floegen zij aan 't muiten , en richten de gruwelijkftc verwoestingen, in het Eiland Schouzvcn aan. Nu holden zij naar Brabant, daar zij eene vergeeffche poging deeden, om te Brusfel en te Mecbelen binnen gelaten te worden , en vielen met eene dolle woede in Vlaanderen, alwaar zij Aalst bemachtigden , dat zij benevens een aantal van 170 Dorpen , onder brand fchauing fielden. De Raad van Staaten , te Brusfel vergaderd zijnde, zat te beeven over dien moetwil , onder zulk een groot deel van hunne eigene bezoldelingen ; zij fielden zich in ftaat van verdediging, en verklaarde de muitelingen , voor vijand., n des Lands. Nu mengden 'er zich nog anderen onder, en het Land werd een toneel van binnenlandfche krijg tusfehen Spanjaarden en  Ifj2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE en Spanjaarden. Het gemeen te BrusfJ, ftak zich vervolgens in dien twist, wijtte het onheil aan den Raad, haar uitfeh-eldende voor Landverraders , en maakte zich meester van de fleutels der Stads Poorten. De Prins van Oranjg , die zich te dien ti;de te Middelburg onthield, zag dit wroeten des vijands ia hunne eigen ingewanden, met een ftreelend genoegen, en beloofde 'er de belaagde Vrijheid eeing goeds van. Hij vertoonde in afgezondene brieven , aan de Staaten van Brabant, Vlaanderen, Gelderland, en andere Gewesten, wat zij van den moetwil der Spanjaarden nog verder te duchten hadden , en vermaande fc'.-ü, zich gezametittijk te ver-enigen vm nu de Vrijheid, die hun toelachte, te verw. rven , en de verdeeldheid des vijands zich ten nutte te maahen. Dit fchrijven vond gereedden ingang bij veelen, en het gevolg was., dat men in Brabant en Vlaanderen g:\.ei^dheid betoonde , om zich met Holland -ca Zeeland te verbinden. Ten bftfftjze hier van ftrekte de ftoute onderneerning van eenen der Brabanclfche Edelen, de Heer  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 163 van Glimes , die met een aantal Waaien, het Slot te Brusfel overweldigde , en den Raad van Staaten in hechtenis nam. De fterkfte voorftanders der Spaan lelie belangen, te- weeten Barlaimont, Vigllns, Mans* feld, Asfonville, en Del Rio, bleeven eenigen tijd gevangen. Nu verzochten de Vlamingen , dat Oranje hun te hulpe fchoot, waar in hij haar te wüle was. Kort daar naa beflooten verfcheidene Gewesten zich nader te verbinden, tegen den moetwil der Spaanfchen , de Stad Gent werd tot de ^handelplaats verkorerr, en het duurde niet -lang of de Afgevaardigden kwamen aldaar •van alle kanten-bij ë-cn. Eenen ftüffand van wapenen werd hie? fpoedig vastgesteld, geduurend welken, het muitend Spaanfche rot , de gruwerijkfte moordtöneelen , binnen de Steden Maas* ttlc'.t, en Antwerpen, aanrechtte. Het Pinnderen , Vrouwenfchenden, Steelen , Roo'er Willem is gekomen ! was de algemeene roep, waar hij aijne treden wendde; de Regeering der Stad Utrecht, verzocht hem, herwaards te komen, en haare Stad met een bezoek te vereeren. De Vorst kwam 'er zonder eenig militair geleide, en werd met blijdfchap ontfangen , drie dagen vertoefde hij aidaar, waar van het gevolg was, dat die Stad en het geheele Sticht, zich eerlang aan zijne zijde voegden. De  ^ v.d. pl. in. KOM STE "VA1T WILLEM DEiY leVn TJE UT25.JS CHT.   DER VADER L, GESCHIEDENISSEN. IJl}- De Algemeene Staaten zaten inmiddels ook niet onledig; na het bemachtigen van Antwerpen , maakten zij zich meester van Steenbergen , 's Eertngenhosch, en Tbolen , en de Prins voegde, door eene weluisgedachte list, de Vesting Breda, er bij: vooris werden ook de fterke Kafteelen en Sloten; en de Praalbedden van Alva, als gehaatte overblijflelen der Spaanfche dwinglandij, te Antwerpen, Gent,- Utrecht, Brusfel, en andere Plaatfen, ten gronde toe, afgebroken. Ds Staaten (lelden zich ook in ftaat van verdediging, zoo door het bijeenbrengen van een Leger, als door het zoeken naar hulp, bij Joan Kazimir Paltsgraaf aan den "Rhij». Die van Brabant, verzochten den Prins tot haar overtekomen ,. en werd hij tot Ruwaard van dat Gewest aangefteld. Dit •groote blijk van vertrouwen, deed de jaloufij onder eenige Edelen tegen den Prins gaande worden, even als of hijf, door de aanneeming dezer waardigheid, zich eenen weg tot de Opperheerfchappij wilde baanen: hoe ongerijmt dit denkbeeld ook wezen mogt, en hoe zeer des Vorften poginII 6 gen  l8o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gen het tegendeel aan den dag gelegd hadden , het vond bij een aantal van ruim twintig voornaame Grooten , zoo veel ingang, dat zij, in plaatfe van zmDonJan, het Opperbewind aan des Keizers Broeder, Matthlas, Aartshertog van Oostenrijk , zonder kennisgeeving aan de Algemcene, Staaten opdroegen , met oogmerk om. aan deezen eenige Leden tot Raadslieden toe te voegen. Hoe vreemd dit bedrijf ook was, de Prins nam 'er genoegen in een daad die zijne vijanden openbaar Iogenftrafte, maar bij de Algemeene Staaten ging het zoo glad niet. Veelen namen het niet wel op, dat particuliere leden, een zaak van zoo veel aanbelang, in zulk een criticq tijdftip, op eigen gezach, hadden or,dernoomen ; en eenen Vreemdeling in het Land throonden. Matthias, flechts een-en-twintig jaaren oud, was niet bedeeld, met die bekwaamheden, die tot zulk eenen gewichtigen post vereischt werden; dit deed anderen het oog flaan op Anjm , die den Aartshertog verre in talenten overtrof. Anderen , hielden over , om op nieuw met 4 Dm  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. lBl Don Jan in onderhandeling te treden. Welk een verfchil van denkbeelden en bedoelingen ? Hoe zeer verachterden zij het reeds zoo ver gevorderd werk niet? Intusfchen was Matthias reeds in ftilte te Lier in Brabant aangekomen, en verbeidde aldaar den uitflag der Raadplegingen; die eindelijk ten zijnen voordeele uitvielen. Hij werd tot algemeenen Landvoogd aangefteld , en deed al fpoedig zijne openbaare intrede binnen Brusfel. Nu werd Don Jan benevens zijnen geheelen aanhang, door de Algemeene Staaten, tot vijanden des Vaderlands verklaard, eri fielden zij een berichtfchrift op , waar naar den nieuwen Landvoogd zich zou hebben te gedragen. •Het zou ons te verre doen uitweiden, wanneer wij de voorwaarden, aan Matthlas voorgelegd , hier eene plaats inruimden, en met de macht van zijne Prsedeeesfeuren vergeleken: alleen zeggen wij. dat hetzelve zoo zeer beperkt was , dat hem de macht tot willekeurige daaden, bijna ondoenlijk gemaakt was. De voornaamfte klem der Regeering, werd nu in handen H ? ge-  182 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gefield van eenen Raad, aan wien hij zich in alles had te voegen, en aan de Staaten zelve : naa eenige dagen beraad, nam hij de voorwaarden gaaf aan , en leg 'er den Eed op af. De Prins van Oranje , zag zich nu, wel is waar, van eene waardigheid ontzet, die veelen hem zoo hartelijk toegewenscht hadden, maar dit belette niet, dat hij , door den invloed zijner vrienden in Brabant, niet alleen tot Stadhouder van dat Gewest, maar ook als Algemeenen Stadhouder over alle de Nederlanden, werd aangefteld; door deeze fchikkingen, wies zijn aanzien en invloed , tot eene aanmerkelijke hoogte , waar door Matthlas niet veel meer dan den naam der Landvoogdij bezat, terwijl de daad bij den Prins berustte. Onder de veelvuldige handelingen, van Don Jan , waar door hij zich als een vertrapper van het gemaakt verdrag kenmerkte , was ook de te rug roeping der «irgetrokkene Spanjaarden. Oranje had wel al zijn vermogen in 't werk gefield, ©m de Algemeene Staaten tot het bijetn- biea-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 1S3 krengen eener geduchte macht aan te fpooren , maar het ging flappelijk voort; men 4ammelde zoo lang, tot dat een aanzienlijk Leger van welgeoeffende Italiaanen en Spanjaarden, zich in het Graaffchap Namen nederfloeg. Alexander Faruefe , Prins van Parma, gebood over hetzelve: Hij veréénigde zijne Macht, met die van Don Jan, en het duurde niet lang, of 'er viel bij Gemblours een bloedig treffen voor, Parma gaf hier de eerfte proef van zijn beleid, ten koste van meer dan zesduizend Man, die hier van de Staatfchen gedood of gevangen werden, en waar van het gevolg was, dat Gemblours, Leuven, Aarfchot, Thienen, en andere plaatfen, in korten tijd , door de Spaanfchen be^et werden Groot was de fchrik over deeze onverwachte voortgangen des vijands ; de Algemeene Staaten, en het Hof, oordeelden zich binnen Brusfel niet langer veilig , en namen de wijk naar Antwerpen, zich beklagende, dat men aan den raad van Oranje niet in tijds gehoor verleend had. Op het aandrijven van den laastgenoemden, fpandde men alle zeilen  184 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE len bij, om den Spanjaard in zijne vaart te fluiten, en flechts verweerender wijze te handelen, tot dat men eene genoegfaame macht bij een had. De Stad Brugge werd kort daar op, door de Staatfchen bezet , maar dit voordeel kon niet opwegen tegen het verlies der flerke Vesting Limburg , van zoo veel aanbelang voor den toevoer uit Duitscbland. In deezen benarden toefland, zag men op nieuws naar vreemde hulpe om: Koninginne Elifabetb, verbond zich, om de Staaten 5000 man, en eenig geld bij te zetten; maar de vrees voor Don Jan, en Philips , deed haar van befluit veranderen, en de manfchap bleef achter; dit was koorn op der Franfchen moolen ! Anjou, bood nu den Staaten op eene verplichtende wijze, zijne hulpe aan; Hertog Kazimir was ook ter hulpe gereed , en dus ftond het gefchapen, dat men eene genoegfaame macht tegen den Vijand te velde zoude brengen, maar even dit, verwekte verfchiilende begrippen onder de Staatsleden, die haaren voornaarnthn grond, van Godsdienfiige gevoelens ontleen»  . '. .. . y. :d . iel xj.yïut/j, tny.ec (beun . ito* :nwe& a <■ & i,\wcj. "atip-   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 1 85 leenden. Die Staatsleden, die der Hervormde Leere toegedaan waren, ijverden voor Kazimir , als zijnde hunne gevoelens toegedaan ; terwijl de Roomscbgezinden, voor den aanwas der Hervormden beducht, den Hertog van Anfou, verkiezen wilden: naa veel raadpiegens, viel het befluit, om het aanbod van deezen laatften aanteneemen, die ook al fpoedig met eenig Krijgsvolk in Henegouwen kwam opdagen. Deeze verfchillende Godsdienftige bedoelingen, die onder de Staaten der onderfcheidene Gewesten openbaar werden, verfpreidden zich allengs onder het groote gros der Ingezeetenen : Zij, die den Hervormden Godsdienst omhelsden, hielden de Roomfche Geestelijkheid, bijzonder de Jefuiten en de Minderbroeders, als de flookers van veele twisten, en dit veroorzaakte, dat deeze in eenen algemeenen haat geraakten. Het ergerlijk levensgedrag dat veelen deezer Geestelijken leiden , hielp hier ook niet weinig toe, daar de fnoodfte zonden , door hun gepleegd werden; waarom zij uit Antwerpen en Utrecht verdreven werden. Dit onweêr dreef  l8(J BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEK JS dreef fchielijk naar Holland over, en barstte eersc te Amfterdam uit, daar het getal der Hervormden zeer toegenomen was. Men zuchtte aldaar nog onder het vijandlijk juk: niettegenftaande de omgelegen Steden des Prinfen zijde gekozen hadden , bleef de Spaanschgezinde Regeering dier Stad, aangehitst door de Geestelijken, voor de aanzoeken van den Prins, en eenigen der voornaamfte Ingezeetenen, doof. Nu oordeelde men de fchounfre kans te hebben, om bij het uitdrijven der Geestelijken, die hier in grooten getale, een lui, en ergerlijk leven leiden , ook de Regeering te veranderen, zich van bet HjastfiijSt jak te ontdaan, en tot der Staaten zijde over te gaan. Al fpoedig vonden de Hervormden een voorwendfel , om het voorgenomen plan üittevoeren: het was namelijk, de begraafplaats, die men hun vergund had; zijt. eischten eene andere, die eerlijker was: de Wethouderfchap oordeelde, dat Ketters geen aanzienlijker rustplaats behoefden, en waren hun niet te wille; dk was juist het geen men'bedoelde, en rede genoeg, du men  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. iS? men aan het morren lloeg. Mr. Willem Bardefius, een Zoon van den voormahgen Hoofdfchout, en een ijveraar voor de zuivere Leere, blies dat vuur van oneenigheid wakker aan, en hield verftandhouding met des Prinfen üverfte, Sonoi, onder wien hij als Luitenant gediend had, en beloofde*hem in alles te zullen helpen: den 25 Meij kwam men buiten de vrijdom der Stad, in grooten getale ter pretke bij éCn, de gewezen Abt van St. Bernard, die de Roomfche Leer verlaten had, voerde het woord; en willen fommigen, dat men aldaar de fchikkingen beraamde, hoe men het werk des anderen daags volvoeren 20a, Dien dag verfcheen; vier afgevaardigden treden ten Raadhuize in, en verzoeken redres van hunne bezwaaren ; naa veel handelens, en heen en wederkeeren, blijft den Raad onverzettelijk. Intusfchen was de menigte des Volks, die zich rondom het Stadhuis bevonden, allengs toegenomen ; en toen men niets verwerven kon , barst, op een gegeeven teken, het onweer los, het woest en onbefuisd gepeupel, (dat hier den heimelijken last van \  188 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE van aanzienlijker lieden volvoerde) ftnifc ten Raadhuize in, en brengt de Leden der Regeering, als hunne gevangenen op de Waag: een ander deel, overweldigd het Minderbroeders-klooster, en neemd deszelfs bewoonders, en voorts alle Geestelijken die men vinden kon, in verzekering, en brengt deeze, met de Leden der Regeering, in daartoe gereedliggende Vaartuigen, onder een ftroom van de beledigendfte befchimpingen. De algemeene kreet was s Voert ze naar de galg, daar zij 'er zoo veeJen aan geholpen hebben ! En waarlijk, veelen van hun , wel weetende , hoe fchandelijken rol zij gefpeeld hadden, vreesden voor eene geduchte wraak; maar het liep beter af dan zij dachtten : hun Watertochtje duurde niet lang, buiten de St. Anthonispoort, gekomen zijnde, werden zij ontfeheepr, en konden nu de wijk neemen , werwaards zij wilden. Zonder eenige bloeddorcing werd dit geheele werk, in - weinige uuren volvoerd, en had het ongeregeld graauw, hunne plonderzucht, aan het xVJinderbroeders- N klooster geen bot gevierd, men had met ' vol-  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 18p volle ruimte mogen zeggen, dat deeze groote gebeurtenis , in goede orde afgelopen was. Nu bleef de Stad geduurende drie dagen Regeeringloos, echter vrij bedaard, als wanneer "er eenen nieuwen Raad van zesen-dertig Leden, door de Schutterij verkoren werd, waarnaa de Kerken, van de gewijde Cieradiën ontledigd, en aan de Hervormden , ter uitoelfening van hunnen Eerdienst, ingeruimd werden. Wenfchelijk ware het, wanneer men te Haarlem, de verandering op dezelve wijze had kunnen tot ftand brengen ! maar hier zag men geheel andere Toneelen, een woesten hoop Soldaaten, ftuift ter groote Kerke in, te midden dat de Misfe werd bediend. Hier viel de plonderzucht niet alleen op Beelden Al- " taaren en gewijde Vaten aan ; maar de moordlust koelde zich aan weerlooze Geestelijken, zoo dat men te recht zeggen kon; den gnnvel der verwoesting is in de heilige piaatfe. Dan! laaten wij het gordijn voor alle deeze der menschheid onteerende daaden vallen laaten, en voortgaan, om te zien wat 'er elders voorviel. De  I0O BEKNOPT HlSTOPvISCH HANDBOEKJE De Reformatie van Amflerdam, gaf aan de zaak der Hervorming, en aan de Staatkundige handelingen van den Prins en de Staaten , eene geheel andere gedaante. Die Stad, gelegen in het hart van Holland, en reeds rot eenen aanzienlijken trap van welvaart genegen, had fïnts eenige jaaren geene geringe ftremming aan de zaak der worftclendc vrijheid toegebracht : thans was dit ftruikelblok uit den weg geruimd; en van daar , dit den Hervormden Godsdienst, hoe langer hoe meer invloeds verkreeg , en verbazende voortgangen maakte, naar maate die der Roomfehe Kerke afnam. Het getal der belijderen van den eerstgenoemden, overtrof al fpoedig dat der laatften, in de meeste Gewesten, en deed hun belluiten, om door verzoekfchrïften, op eene vrije uitoeffening van hunnen Eerdienst, bij de Algemeene Staaten, aan te dringen, ten minften zoo lang, tot hunne zaak door eene Kerkelijke Vergadering beoordeeld was. De Aartshertog Matthlas, en den Raad van Staaten, de billikheid' van dit verzoek, en het groot aantal der ver-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. IQI verzoekers overwegende , trachtten eene verécniging tnsfchen deeze verfchillende Christenen tot ftand te brengen, en ontwierpen een plan van bevrediging, dat fints onder den naam van Gehofs ■ Vrede is bekend geworden. Bij het zelve was aan de beide partijen , genoegfaame vrijheid gelaten, om Gode, naar het licht van eigen overtuiging te dienen : fchoon men den Roomfchen Eerdienst , als de heerfchende , wilde aangemerkt hebben. Had den waaren geest des Christendon» , de Christenen van deezen tijd bezield; hadden zij het voorbeeld der Apostelen, en Christenen, van de cerfte Eeuwe der Kerke, meer in acht genomen , gewisfelijk zouden zij aan dien voorflag eenen algemeenen bijval gegeven hebben. Wanneer men der waarheid onpartijdig hulde doen wil, is men gedrongen, om te moeten geloven, dat alleen eene waare zucht, tot het onfehendbaar aankleven aan de voorfchriften van den H. Stoel, den Roomfchen zoo min bezielde, als den Hervormden, alleen den ewensch, om van allen gewetensdwang > ont-  102 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ontheven te zijn. Was dit bij de beide aanhangen , het waare roerfel van hunne daaden en bedoelingen geweest , wij (lellen zeker , zij zouden dien middenweg, bij deezen Geloofs-Vrede aangewezen , bewandeld, en een einde aan alle die onzalige twisten gemaakt hebben. Dan ! het was de zaak van den Godsdienst , die veelen tot een dekmantel gebruikten, om 'er hunne Staatkundige oogmerken, hunne onbetembaare zucht tot eigen grootheid, onder te bedekken: eene handeling vierkant Itrijdig met den Geest van het nederig en ootmoedig Christendom, en de duidelijke uitfpraaken van deszelfs Godlijken Insteller. Wat was het gevolg ? dit : dat het voorgeflagen plan, nog bij de Roomfchen, nog bij de Hervormden, eenen algemeenen bijval vond. In Gewesten daar de eerden de meerderheid hadden, werd het verworpen , en dit was ook het gevolg, in die Gewesten daar de laatften , de overhand verkregen hadden; zekerlijk een en dezelfde daad , maar zeer uit elkander loopend;; bedoelingen. Smartelijk viel dit den Prins, die  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. ip3 die flechts daar op uit was, om door Eendracht , den Spanjaard afbreuk te doen, en 's Lans Vrijheid te beftendigen : hoe zeer moet hij met weerzin aangezien hebben, dat zij, die nog zoo onlangs geleden, onder het juk der Spaanfche Inquifuie gebukt gingen, zich nu de grootfte buitenfpongheden en vervolgingen veroorloofden, Jegens hunne voormaalige verdrukkers' waar van verfcheidene Steden , namelijk Gent, yjntzverpen, en Brusfel, de droevigfte toneelen opleverden! Don Jan maakte zich ook deeze verdeeldheden, alvorens der Staaten Leger de verwachtte verfterkingen kreeg, ten nutte, en in een gevegt bij Rlmenant, den Staatfchen aangetast, doch niet verwonnen hebbende moesten de ongelukkige Ingezetenen, door het ondergaan van moorderijen en plunderingen , de meeste fchade ondervinden Met dit alles , bleef knjeu geen bloot aanfebouwer van alle die verdeeldheden en twisten: hij handelde geduurig met de Staaten; en ichoon Koninginne Ellfaheth, deswegens gebelgd was, kon zij niet beletten, II. Deel. t 1 dat  194 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat hij in zijne oogmerken flaagde: en, onder belofte van met 12,000 Man ter hulpe toe te fchieten, als Befchermer der Nederlandfche Vrijheid werd verklaard. Nauwlijks was dat verricht,, of Kazimir kwam met zijn Leger opdagen, het welk, gevoegd bij dat van de Staaten en van Anjou, uit omtrent de 50,000 Man beftond: eene Macht, welke die van Bon Jan verre overtrof, maar die ook te geliik het vermogen der Staaten , te boven ging , en 's Lands Finamien in den grond bedorf: gebrek aan geld, om zoo veel volks te bctaalen, gaf een groote llremming in alles, en even dit ondervond ook Don Jan, die, door den Koning zonder eenige onderftand gelaten wordende, tot moedeloosheid verviel , en door eene Pestkoorts het leeven liet, wordende in zijnen Post als Opperbevelhebber , opgevolgd , door Alexander Faruefe, Prinfe van Panna. Een Man. die Bon Jan in Krijgsbeleid verre overtrof, en aan den verwarden toeftand der Spanjaarden, ten nadcele der Nederlanderen , een geheel andere gedaante gaf. Wan-  DEK VA DER L, GESCHIEDENISSEN. 195 Wanneer men met een opmerkzaam oog de hier boven gemelde verdeeldheid der Staaten befchouwd; en daar bij in aanmerking neemd, de onbekwaamheid van den Landvoogd Mattbias, de zoo zeer uit een loopende bedoelingen van Kazimir, Anjeu en Koninginne EJifabetb; wanneer men daarbij bedenkt, dat door gebrek aan geld, de deur tot muiterij onder het Krijgsvolk opengezet , en aan alles eene aanmerkelijke ftremming veroorzaakt werd; dan valt het niet moeilijk te befluiten, dat de zaaken allengs . verwarder en neteliger werden, en 'er bijriaa eene volftrektc Regeeringloosheid plaatle hebben moest. Het verdrag te Gent gcflooten, werd, dag aan dag, gefchonden; de Eendracht onder de Gewesten, daarbij bijzonderlijk bedoeld, geheel en al uit het oog verlooren , en de listige doortrapte Parma, van dit alles zich bedienende, ftond het gefchapen, dat men eerlange, opnieuw onder het dwangjuk der Spanjaarden zou moeten bukken. De Pr1ns van Oranje, dit alles tot in den grond bemerkende, en de inzichten des Vijands willende dwarsbo1 4 men.  Kj6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE men, was fiats eenigen tijd heimelijk bedacht geweest , om eene nadere vercéniging of Unie tot ftand te brengen, en Graaf jjan van Nasfau , tot Stadhouder van Gelderland aangefteld geworden zijnde , was de Man, die door den Prins gebruikt werd, om dat groote werk ten uitvoer te brengen. Het is bekend, dat reeds in het najaar van 1577 , des Prinfen afgevaardigden aan die van Gelderland vertoonden: hoe nodig het zvas, dat zij' zich tegen Don Jan, niet hunne Nabuurün verenigden, en met die van Utrecht, Overijssel en Vriesland, goede ' correspondentie onderhielden , en dat bij' Prins van Ouange, henevens de Staaten van Holland en Zeeland, gewillig waren, bun alle mooglljke hulp te bewijzen. Hoe algemeen de bewoordingen, in deeze vriendenraad gebezigd , ook zijn mogten , de doorzichcigen ontdekten fpoedig , dat zij eene hogere bedoeling hadden., en dat den Prins , eene allernaauwfte verééniging of Unie, tusfehen de daarin genoemde Gewesten, die allen aan elkander grensden, bedjekie. 'De gewichtige gebeurttnisfen door ons  DER VA DER L, GESCHIEDENISSEN. ICyj ons gefcbetst, verhinderden dat ontwerp tot volkomenheid te brengen; de verfchillende belangen tot dat ééne punt te leiden, vereischce veel tijds en overleg.: de betrekkingen waarin Oranje met den Landvoogd, (als zijnde zijnen algemeenen Stadhouder') ftond, dienden, wel is waar, tot het bevorderen van 's Lands Vrijheid, uit hoofde van het groot gezach, dat hij in het algemeen bewind had; maar zich openlijk ah Hoofd opteiverpen, van een Verbond, dat aan het Spaansch bewind den doodfteek geevea moest, was met het een en ander frrijdig. Het heeft nimmer ons Vaderland aan zulken ontbroken , die dit gedrag van den Prins als hoogst geveinst , en dubbelhartig uitkrijtende, daar in den grond meenden te vinden, om hem te befchuldigcn, ah of hij toelag zich zeiven de Souverainiteit te bezorgen. Oppervlakkig befchottwd , had die aanWW9 fthijn van waarheid, en daar dezelven ten allen tijde is nagepraat geworden, zal men het niet geheel onnodig keuren kunn?n, dat wij 'er onze gedachten kertclijk over medcdeelen. 1 3. G:-  Ip3 BEKNOPT HISTORISCH H ANK BOEKJE Geveinsde dubbelhartigheid, om langs allerleie wegen, eigen grootheid te bevorderen, ten koste van eens anders wettig en deugdiijk recht , word bij ons gehouden voor eene fchandelijke ondeugd, die in niemand , wie hij ook wezen moge, ten goede mag of kan geduid worden: en wij fchroomen niet , te verklaaren, dat, zoo wanneer die ondeugd het roërfel van WilLems daaden geweest was, dezelvjen bij ons al hunne waarde reeds lang verlooren zouden hebben, niettegenftaande zij gewenschte gevolgen voor Land en Volk te weege brachten. Het groot onderfcheid dat 'er is, en eeuwig blijven zal, tusfehen goed en kwaad; tusfehen belangelooze oprechtheid, en tigenbaatige dubbelhartigheid ; gedoogd hier geen plooijen. Het komt 'er nu maar op aan, aan welke van deeze twee drijf» veeren, wij het gedrag van den Prins toe< fchrijven, moeten. Daar niemand, buiten den Alweetenden God, de geheime overleggingen der menfehelijke ziele kent, móet men iemands gedrag alleen uit zijne woorden en daaden beoordelen1: die maatftaf geit  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. IQp geit ook hier-. Wij hebben in den loop onzes gefchiedverhaals doen zien, hoe zeer de Prins alles wat hij in de wereld had, opofferde, voor de zaak der Vrijheid; noe manmoedig hij voor de belangen der Natie in de bresfe ftond; hoe onbewimpeld, beftemd, en «aanhoudend, hij allen geweetcnsdwang afkeurde , te keer ging , belette ^ hoe dikwijls hij de blinkendfte aanbiedingen van den'Spaanfchen aanhang, om hem van Batterij te doen veranderen, met verachting van de hand wees; jaa! liet ons beitelt het toe, wij-zouden hier ftukken , bij onze beste Historiefchrijvers, van die tijden te vinden , kunnen mededeelen, waarin Hij het aanbod van de Opperste Macht, hem door de Staaten van Holland en Zeeland aangeboden, van de hand wees:'en nu durven wij aan het oordeel van elk waarheid minnaar verblijven laaten, wat 'er van al dat fnnppen, van het ftreeven naar de Opperste Macht, te befluiten is? De gefchiedenis van alle 'tijden en volkeny leerd immers , dat lieden, die naar hoog gezach, eer en aanzien in den Staat dingen, vrij I 4 , on-  £00 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE. onverfchillig zijn , door wien , en langs weikeu weg zij haar geliefkoosd plan ter uitvoer brergen. Heersfchen, is de fpil waar op bij zuiken alles draait; en al is het, dat zij de Macht uit handen van eenen Dwingeland ontfangen, om hem in. zijne oogmerken bevoorderlijk te zijn, zij zullen noc onbefchaamd genoeg zijn, om het een glimp te geeven, even als was het, tot heil des Volks.- Wanneer wij dit in acht neemen, en mei het gedrag van den Prins vergelijken , welk een Hemelsbreed verfehil —— En, dat hier, onzes inziens, alles afdoet; de pogingen die den Vorst deed , om de Unie tot ftand te brengen, bewijzen duidelijk, dat de opgenoemde aantijging van alle grond ontbloot was. Het gezach der Staaten, uittcbreiden; — met behoud van elks bijzondere Vrijheden , Voorrechten en Gewoonten, de Souverainiteit van elk Gewest te verzeekeren , tegens fnoode Volksverdrukkers; door eene naauwe vereeni- ging van kleine aanééngrenzende Landfchappen, voor allen iets mogelijk te maaken, dat voor elk, op zich zeiven ftaande, on- moog-  firER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN £©> raooglijk was; zie daar het groote plan vm dien Vader des Vaderlands! Had hij de Oppermacht begeerd, dan zeker, was de weg niet, om de Staaten van elk Gewest, de Souverainiieit te bezorgen. De Prins was immers niet onbewust, dat Kakel de Vde de Xlfli Nederlandfcfie Gewesten, te vergeefsch tot een Koningrijk wilde maaken? hij wist immers dat dé onderfcheidene Voorrechten,-en Gewoomens van elk Gewest, eene inéénimeltii-g tot één geheel, volfirekt onmooglijk maakte? en daar dit voor' Karel ondoenlijk was , zou het dan nu voor hem beter gelukken, daar hij het denkbeeld van Souverainiteit, bij alle gelegenheden, aan de Staaten ingefcherpt had, en deezen van, tijd tot tijd zoo veel aandeel m de Regeering verkregen hadden ? Had da Prins naar de Oppermacht gehaakt ,Jnj zouden ftelregel van alle Dwingelanden wel gevolgd hebben; die was ten allen tijde Perdeel en Heerscb, maar de zijne was: VerééNioo ü| Büwaart Uwe Unie wel? Gulde les! die ten allen tijde 's Mans gewaand - 5 rin-  202 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ringen naar een onbepaald gezach, zal logenftraffen. Men zegge niet, dat Hij, als algemeenen Stadhouder van den Aartshertog Mattbias , geene bevoegdheid hadde , oin door het bevoorderen der Unie, de handelingen van Philips tegen te werken , en dat hij daarom als een dubbelhartig man behoord befchouwd te worden. Wij zijn overreed, dat hij als Stadhouder des Konings , verplicht was de waare belangen van den Vorst niet uit het oog te moeten verliezen, maar wij zien niet, dat hij zulks deed door dit zijn gedrag: had Philips de oogmerken van Willem begunftigd, nooit zou hij den afval van deeze aanzienelijke Gewesten ondervonden hebben: Willem was niet zijnen flaaf, om flechts zijne godlooze wreedheden uit te voeren. Neen! hij was Stadhouder, en dus, had hij ook eene bevoegdheid, om te waaken, dat des Volks Voorrechten, en Vrijheden, niet zoo ftraffeloos gefchonden werden: zich daar tegen te verzetten, was zijnen plicht, en zulks te doen, langs behoorlijke middelen, zijne eeni-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, eenige bedoeling. Wij hebben hier voeren (*) het onderfcheid dat 'er in de Stadhouderlijke Waardigheid ; vóór en naa de Graaflelijke Regeering was, opgegeeven, en willen dit hier niet herhaalen; maar alleen aanmerken, dat Willem door dit gedrag, juist voldeed , aan het waarachtig oogmerk waartoe hij' die Waardigheid brengen wilde, en waartoe zij bij het oprichten der mm beftemd werd. En dit deed hij, op de belangelooste wijze , want : wat men ook zegge, nooit was zijue bedoeling, om aan Philips de Opperhcerfchappij te ontfutfelen, fchoon 'er de afzweering naderhand op volgde: dit getuigd zijne mannelijke verdediging beter, en dus befluiten wij, dat bet bedrijf van den Prins, niet alleen beflaanbaar was, met zijnen plicht, maar daarenboven, de dankbaare erkentenis verdiend van elk rechtgeaard Nederlander. Men houde ons deeze opgaave van onze gedachten, die wij niemand opdringen willen, ten * goe(*) Zie het J. Deel van dit Handboek , Bladzijde 150 en verv. I 6  2C4 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE goede, en befchouwe dezelve als eene hulde, die wij ons de nagedachtenis van deezen Grooten voorflander van waare Vrijheid,. verfchuldigd achten. Gaan wij nu over, om die gewichtige handeling, het inftandbrengen der Unie van Utrecht, zoo kort en klaar ons mogelijk is, op tè geeven. Het reeds beraamde Plan van nadere vereeniging, dat eenigen tijd geleden, bij den Prins ontworpen was, had door de verwarring van die dagen, eenen geruimen tijd, geen de minfle voortgangen gemaakt; maar de Hervorming in Gelderland, het overgaan van Vriesland, Groningen, Drenthe, en Overijsfel, aan des Prinfen zijde, veranderden den ftand der zaaken aanmerkelijk. De Prins, beval zijnen Broeder , Graaf Jan van Nas/au, Stadhouder van Gelderland, om het plan ten uitvoer te brengen. Deeze befchreef de Staaten van Holland en Zeeland te Gorlnchem, en vertoonde hun, ,, hoe no,, dig het was, dat zij zich nader veibon- den , met de Staaten van Gelderland, „ Utrecht en Vriesland, het welk hun be„ vorens door zijnen Broeder, den Prins „ VAN  DER VAÜERL. GESCHIEDENISSEN. 205 „ van Oranje voorgeflagen was; verzoe„ kende dat de Gewesten, eenige Gemach„ tigden met behoorlijken last, Utrecht „zenden wilden, alwaar men eerstdaags „ eene algemeene vergadering befchreven. „ bad " Het duurde niet lang, of men zag binnen Utrecht de Afgevaardigden van alle kanten bijeenkomen, als \vanneer al fpoedig het Eerfte Ontzverp van het Verbond, aan de Leden voorgedragen werd. Wie 'er deeigentlijke fteller van geweest zij, is uvijffelachtig: maar zekerder is het, dat 0p den 23 Januarij des jaars 1579, het Verbond in orde gebracht, en door vijf Gewesten, geteekend werd, en dat 'er den 29 dito, 'eene openbaare bekendmaaking aan de Natie van gedaan werd. Ons Plan gedoogd niet, dat wij dat Meesterftuk van Staatkunde, hier volgen laaten: het is bij veele oude en laatere Gefchiedfchrijvers zvoordeiijk gemeld, en beftaat uit 26 artijkelen, die allen van eenen zeer belangrijken inhoud , en door den alom bekenden Pieter Paulus duidelijk verklaard geworden zijn. Wij verzenden onze Lezeren , die 'er den zaaklijken I 7 * * zm  20Ö BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zin van begeeren, tot het geene wij daar van in de tweede en derde Afdeelingen van dit Handboekje voordroegen Het lag den grond van die Staats-regeering, die wij aldaar omftandig opgegeeven hebben, en die bij Vrienden en Vijanden gehouden is, als eene van de voornaamfte middelen in de hand der Voorzienigheid , tot 's Lands ouden roem en luister. Het werd door Graaf Jan van Nasfau het allereerst, en daarnaa door alle de aanwezcnde Afgevaardigden geteekcnd; v=rfcheidene Gewesten en Steden traden 'er in volgenden tijd toe; ook Prins Willem draalde niet langer, dan tot den derden Meij deszelfden jaars, toen hij de aanneeming der Unie opentlijk bekend maakte. Zulk eene vrijwillige, en welingerichte verbindtenis, tusfehen VII aan elkander grende Provinciën, baarde niet weinig op'ziens bij de overige Gewesten: het wierp de Gentfche bevrediging, die reeds fints eenen geruimen tijd op losfe fchroeven ftond, bij veelen , geheel in duigen; en maakte de fcheuring eerlange volkomen, daar de meesten zich onder de befcherming van Parm* be-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 20? begaven. Deeze looze Vos, liet niets onbeproefd, om de toetreeding van de andere Gewesten te verhinderen, maar ook, om fommigen van het gefloten Verbond aftetrekken: boven dat alles, fmeedde hij de ftousfte ontwerpen, om was het mooglijk, de faamverbondene Gewesten, op nieuw onder het Spaanfche dwangjuk te brengen, zoo als wij nu kortelijk fchetfen zullen! Maastricht was de eerfte Stad, die hij reeds van het begin van Maart belegerde: de Ingezeetenen en de bezetting gedroegen zich dapper, bijna vier maanden lang, en deeden den Vijand geduchte verliezen ondergaan : toen deed hij de Vesting tot negen maaien toe, beftormen , dat zij heldhaftig door-, ftond, maar de bezetting afgemat en ver-' moeit, werd overrompeld', en dus bemachtigde hij de Stad. Met de helfche woede van Barbaaren, werd zij verwoest, en derwijze uitgeplunderd, dat zij eene woestenij geleek, het moorden en branden had geen einde. Geduurende dit jaar, zag men op verfcheiden plaatfen de akeligfte toneclen van eenen binnenlandfchen Oorlog, die veel al  20S BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE al zijnen oorfprong had, uit het vt-rfchil in den Godsdienst, en van de droevigfte gevolgen was, voor een aantal Steden , bijzonderlijk, Utrecht, Antwerpen, Brugge, Gent, Mechelen, en andere plaatfen. Wij onthouden ons, om hier in bijzonderheden te treden , en zeggen alleen, dat de verfcliillende partijen van Roomsch en Onroomsch, elkander de kans afzagen, en dat het recht van den fterkften, alleen de maatftaf was, waar naar zij hunne handelingen inrichtten. Behoeven wij hier te melden , dat alle die verwarringen, de looze Parma verbazend in de hand werkten, en dat zij den Prins, die zoo gaerne de, gemoederen tot Verdraagfaamheid , en Eendracht brengen wilde, in de ziele fmertte? Terwijl dit alles gebeurde, beproefde de Keijzer , om de verfcliillende partijen in den Staat te bevredigen, ten welken einde 'er binnen Keulen eene Vredehandeling onder zijne bemiddeling begonnen werd. Een talrijk en aanzienlijk Gezantlchap, van wegens de Nederlandfche Gewesten , traden hier in onderhandeling met de Spaanfche en  DER VADERL GESCHIEDENISSEN, 20p en Keijzerlijke Gezanten: doorzichtigen bemerkten ras, dat het op eene louter niets zou uitlopen, en het den Spanjaarden geen rechte ernst was, 'er werd veel gekibbelt, heen en wéér gefchreven, maar alles vruchtloos,, en eindelijk werd den geheelen handel afgebroken. i Alle deeze faamenlopende en verfchillende inzichten , maakten den toeftand van zaaken, hier te Lande, ia de uiterfte verwarring. De Prins, liet de Staaten, in het begin van Augustus te Utrecht bij een vergaderd zijnde , van den bedenkelijken toeftand, kennis geeven, bij monde van den Heer van Aldegmde. De Aartshertog Matthias was genoodzaakt, uit hoofde van het achterblijven zijner wedde, zijne Huishouw ding op te breeken , en zijn Hof te fluiten. IVïcn zond eenige Gemachtigden naar den Prins , om met hem te overleggen, wat 'er moest gedaan worden, om het zuchtend Vaderland te redden? Hier was het, dat men het eerst hoorde fpreeken om den Spaanfchen dwingeland Philips', alle gehoorzaamheid te ontzeggen , en eenen an- de-  210 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deren Vorst tot befchermer in te huldigen. De Prins zelve , keurde dit middel goed , en verklaarde zijne mening deswegens in openbaaren druk. Veel werd 'er gefproken over een Huwelijk tusfehen den Hertog van Anjou, en Elifabeih Koninginne van Engeland , en veele Leden-der Algemcene Staatsvergadering oordeelden, dat men zich tot Anjou wenden moest, ingeval men zich van Pnir.ips ontdeed. !h Holland viel 'er ter Staatsvergadering ook veel gefprek over, ■en fchoon de Edelen 'er zeer genegen toewaren, het ontbrak de 'meeste Steden, aan 'moed, om tot dién befiisfenden ftap te be-fluiten: 'er werd dus niets beflooten, maar dit nam niet weg , dat de zaak flepende bleef, om naderhand weder op te varren. • Schoort dit ontwerp met eene zekere geheimhouding, behandeld, en 'er niets ftel■ligs omtrent befloten was, het kon echter niet lang voor Parma verborgen blijven, die op allerhande wijzen zich beijverde,, om de faamverbondene Gewesten van elkander te fcheuren, en aan zijne zijde over te haaien. Ceorge van Lalaiug Graave van  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 211 Rennenberg, Stadhouder van Vriesland, Overijs/el en Groningen, had nu, omtrent een jaar geleden , ongemeen geijverd , tot het in ftand brengen der Unie , verklaarende Zelfs: dat bet geene goede Patriotten waren, die zicb met den Spanjaard verzoenden : men had dus geene de minne gedachten, dat hij de eerfte zijn zoude , die zijnen eed en plicht fchenden, en tot den vijand overgaan zou. Evenwel dit gebeurde. In het begin des Jaars 1580, werden zijne verraderlijke handelingen, die hij fints eenen geruimen tijd, heimelijk in het werk gefield had, eensklaps openbaar. Den tweeden Maart, een groot Gastmaal aangelegt hebbende, waarop hij de Regering genodigd had , drukte hij de hand van eenen der Burgemeesteren, die eenigen argwaan had opgevat, en zegt: wel Vader.' zoud gij zulke dingen van mij verwoeden ? Lant in den nacht , gaat elks zijns weegs, naauwlijks licht dc dag aan , of eenen gewapenden hoop (treeft naar de Markt, waarop de Verrader te paarde ftügt, en zich aan het hoofd der faamgevióeide menigte (lellende, ' • fpoort  S.12 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fpoort hij hen aan, om den dienst des Konings te behartigen. Ai fpoedig wurd denzelfden Burgemeester, die hij eenige uuren te voeren zoo vriendlijk behandelde, doorfchoten : de Moordkreet ging alomme op; in weinig uuren was het verraderlijk fchelmftuk volvoert, en de Stad Groningen aan den Spanjaard overgeleverd, voor het veracht lijk loon van 16,000 Guldens. De Paras van Oranje, die ontzetten,le maare b»orende, kon niet geloven, dat JLalqjng rot z.ulk een daad bekwaam was, en zeker had dezen verrader zijnen afval tot Overljsfel en Drenthe ungeftrekt , zon niet de Prins, zich in aller ij! van die Gewesten verzekerd had. Ook droeg zijnen Broeder Graaf Jan van Nasfau behoorlijke zorg voor Gelderland. Men ziet uit dit alles , hoe zeer buitenlandfche vijanden, en binnenlandfche verraders, alles .beproefden, om de Unie te vernietigen, maar ondanks allen tcgenftand, en menigvuldige twisten en oneenigheden, die alomme ftand grepen, bijzonderlijk over h.'t ftuk van den Godsdienst, bleef zij ftaande, en de weimeenende liefheb-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 213 hebbers van Vrijheid in Godsdienst en Burgerhaat, veréénigden zich, onder het beleid van deu Prins, om op de grondflagen der Unie , het gebouw des Ncderlandfchen Staats al verder te voltooijen, zoo als wij nu vermelden moeten. Al fpoedig werd 'er een InftruéHe beraamd, waar naar het beftuur der gemeene belangen in de onderfcheidene Gewesten op eenen meer geregelden voet gebracht, en het houden en regelen der Vergaderingen bepaald werd. De Prins, die zieh ■Me moeite gaf, 0m het begonnen werk op alle moogüjke wijzen tot een trap van zekerheid te brengen , vertoonde aan de Staaten , hoe listig de Spanjaarden werkzaam waren , om hun onder elkander te verdeelen, en raadde hun ten flerkften aan, de eendracht in alles te bevorderen en alle inwendige verdeeldheid te verbannen. Verzeekerlng van Godsdienst, Vrijheid " ReChten' e" "»<» Wendigen Vrede, waann de twee voornaamfle middelen waar naar men ftreeven moest. Omtrent het 'ragen en inwilligen der noodzaaklijke Las- ten  214 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ten Het hij zich breedvoerig uit, en toon-* de aan , hoe nodig het was, dat elk der Gewesten , met allen ernst daar toe bijdragen moest. En . daar 'er zijns inziens met den Koning niets te beginnen, of iets van hem te hoopen was, oordeelde hij, dat, zoo men van Heer verwisfelen wilde, men het oog op Anjou wenden moest, onder de nodige voorzorgen en bepaalingen. De Levensbefchrijver van den Prins, gcefc ons eenige opheldering, waarom Hij tot het verkiezen van Anjou overhelde, in het vermelden van deeze twee redenen: Eerst dat den Prins daar door de Lasterzucht den mond floppen wilde , die hem nagaf, naar de hoogfte Macht te dingen; óaar hij intusfchen, uit hoofde van den tegenftand die hij ontmoette , een weerzin in alle bewind had , en Ten Tweeden , om dat hij hoopte, dat de bevordering van Anjou die een Broeder van den Koning van Vrankrijk was , eenen Oorlog tusfehen Vrankrijk en Spanfe zou bewerken , waar door de Nederlanders eenige verademing zich heioven konden. Het aanhoudend ijveren van Willem, om  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 215 om het Vaderland te verlosfen van het knellend Spaanfche juk, deed den haat die Philips tegen hem had, langs hoe hooger ftijgen , en waar van het gevolg was, dat Parma, om dezen tijd, uit 's Koning naam , een Banvonnis tegen Oranje liet afkondigen , waar in dien Vorst, op de gruwelijkftë wijze werd gelasterd, „ als het ,, hoofd en de bewerker van alles; een „ Verbreker van Voorrechten en Verbind„ tenisfen ; een Invoerder van Ketterijen; „ een Verzaker van het Heilig Roomsch ,, geloof; een Echtfchender; een Pest van » het Christendom ; een Cain, en Judas ; „ een Schelm en Verrader; waarom den „ Koning hem en zijne goederen in den „ Ban deed, en ten roove overgaf; bevee„ lende elk, op verbeurte van alles, hem „ aftevallen; met belofce, dat allen de gee„ nen, die hem levend of dood kon over„ leveren , of vermoorden, te zullen be„ loonen met 25,000 Gouden Kroonen." Wij hebben ons de moeite gegeven, om den zaaklijken inhoud van dit Banvonnis aftefchrijven, ten einde onze Lezeren met grond  2l6 beknopt historisch handboekje grond te doen oordeelen over den geest die in het ftuk heerscht, en de duidelijkfte proeven opleverd, dat de fteller van hetzelve , als door eenen helfchen geest moet gedreven zijn geworden. Zoo fchelden en raazen iets bewees, zou het zeker veel afdoen; dan nu, bewees het juist het.tegendeel, en toonde ten klaarfien, dat het niet anders dan een famenweeifel van lasteringen behelsde , die des Vorsten oufchuld aan den dag lag. De Prins zond 'er aan de Staaten een affebrift van, en deeze beflooten zijne Lijfwacht met 150 Man te Paard, te verfterken. Zijnen Hofprediker, verfneed op 's Vorften begeerte, zijne penne , om het ftuk te wederleggen , en de eer van den Prins te verdedigen, die dit op eene meesterlijke wijze deed, doch nimmer door het Spaanfche Hof, beantwoord is geworden. Het ftuk is te uitgebreid, om door ons geplaatst te worden, en om 'er een uittrekfel van te geeven, zou desfelfs kracht zeker doen verminderen, waarom wij den Onderzoeklievenden verwijzen, tot het Werk van Bor, die het in het ade Deel  der vaderl. geschiedenissen. 217 Deel der Authenticque Stukken , woordelijk heeft overgenomen, en alwaar wij het met het grootfte genoegen, meer dan eens gelezen hebben, De Staaten betuigden hun genoegen over die. verdediging, en de Prins zond in oriderfcheidene taaien, het ftuk aan de voornaamfte Christen Hoven. Die dolle flap van Phu.ips, gaf nu gelegenheid , d.at de Staaren tot een befluit kwamen, om dien Dwingeland alle gehoorzaamheid op te zeggen, en hem en zijn gevloekt dwangjuk aftezweeren. Het leed niet langer dan tot in de maand Julij des jaars 1581., dat de Algemeene Staaten der Vereenigde Nederlanden , bij openbaaren Placaare, dat werk het vol befiag gaven. De Staaten van Brabant, Gelderland, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Utrecht, Vriesland, Qverijsfel , en Mechelen, aangemerkt hebben«~ , „ dat den Vorst om het Volk , en „ niet het Volk om den Vorst gefchapen „ was: cn dat wanneer de laatstgenoemde, „ de eerften als flaven behandelde, hij „ voor eenen Dwingeland te houden en te „ verwerpen was: fchetsten daar in af ïUDeec. k , ' 1V i, de?  2 8 B'.KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE » des Konings gedrag, en de wreedheid „ der Spaanfchen, verklarende hem Philips ,, uit dien hoofde, van rechtswege, verval,, Ien van alle aanfpraak die hij ooit op „ deeze Landen had , of namaals maaken „ mogt, met bevel, dat alomme zijne Wa„ pens en Zegels verbroken worden, en „ niemand hem als Heer dezer Landen er„ kennen zoude." Alomme werd het afgekondigd, behalven op eenige weinige Plaatfen, daar men 'er eenige bedenkingen over opperde. Dit rechtvaardig en moedig gedrag der Staaten , werd bij fommigen der omgelegen Vorften gewraakt, die oordeelden , dat het gezag der Vorften daar door op losfe fchroeven gefield werd ; doch de Staaten van Holland verdedigden dien flap op de duchtigfte wijze , en dus werd het Vaderland ontheven van het juk eenes Dwingeiands , die zich zei ven alleen , dit verlies te wijten had. Welke gevolgen dit alles had , zullen wij in de volgende Afdeeling nader bcfehouwen. ILF-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 2 [9 ELFDE AFDEELING. I58l — I536. INHOUD. Schets van 'j Lands toefi and ten tijde van de Afzwering. Den Hertog van Anjou, tot Vorst der Nederlanden verkoren. Eenen , nieuwen Land raad aangefleld, Handeling van Anjou met Vrankrijk. De Aartshertog Matthias legt de Landvoogdij neder, en vertrekt. Aujou behaald eenige voordeden. Hij dankt de Fran- fbe hulptronpen af. Doornik verloren. Anjou tracht naar een Huwelijk met Koninginne Elifabeth. Zijn oogmerk mislukt. Hij voord gehuldigd als Hertog van Brabant, en Opperheer der ver- eenigde Gezvesten Holland, Zeeland, en Utrecht, weigeren hem hulde te zwoeren. ■ Redenen van dit gedrag der drie Gezvesten. Ouanje word verraderlijk door het hoofd gefchoten. Doch herfield van dc wonde. Holland en Zee- K s land,  220 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE land, doen buide aan Anjou, onder zekere verklaring. — Utrecht blijft weigerig. — Ben Hertog maakt vcrfcbeiden beflsllin- gen. Hij berfeld den Grooten Raad van Mechelen. De Staaten van Holland fielten den Hoogen Raad aan ——« Anjou ftdagt niet in zijns Krijgsbedrijven. — De hem toegezegde hulp uit Vrankrijk blijft achter. Hij /iaat naar meer gezcch, Brengt ecnig Folk hij één, en bemachtigd Eindhoven. Hij ont¬ dekt zijne vijandelijke bedoelingen tegen den Staat. Overmeesterd Duinkerken, en verfcheidene andere plaatfen. Zijne mislukte aanfagen op Brugge, Oostende, en Nieupoort. Zijne verraderijen duidelijk ontdekt, Kwaad vermoeden tegen hem. Zijn aanflag op Antwerpen, of de Frsnfche Furie. Anjou neemt de vlucht. Hij word tot Vijand verklaard. Voordeelen door Panna 'behaald, C. de Hooge , om verraad onthalst. Onlusten in Vïies'u'id 'en Utrecht. Anjou fierft. * Ongenoegen van feamigen tegen ORANJE. . Zijn ge-  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 221 getrouwe raai, en vertrek naar Delft. De Staaten van Holland bejlniten om den Prins tot de Graaflijke Waardigheid te vei bef en. Hij ZVOrd vet raderlijk door- fchoten. Bijzonderheden deswegens. ■■■■ — Groot verlies hier door veroorzaakt. —-— Strafs aan dsn Moor der, en zijn gedrag. Uitvaart sn Lof van den vermoorden Vorst. De Staaten van Holland , aanvaarden de Offer/ie Macht over htm Gewest. Den Raad v.;ii Staaten opgericht, en Graaf Mau- k1t7. aan het hoofd geplaatst. Het Col- legie van Gecommicteerde Raaden in Holland opgericht. —— Toefand van zaaken Tiaar 's Priufen dood, en faat der weder- zijdfche Legermachten. De Graaft van Holienlo tot Legerhoofd door de^Staaten benoemd. Bergen op Zoom verzekert votr de Staaten. Panna belegert Antwerpen. Handelingen met Vrankrijk, over de opdracht der Opptrheerfchappij. — Het word van de hand geweezen, en alle onderfand g welgerd. De Opperheer- fchappij word aan Engeland aangeboden. —\ Ooi daar word ze niet aangenoomen. K 3 Lis-  222 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Ei.'tig gedrag van Elifabeth. Zij' verleend onderftand. Veruitziende oogmerken der Koninginne. Eenige Steden aan haar verpand. Aaumerk'ingen hier over. Voordeden door de Vijanden be¬ haald. — Partmfs Schipbrug over de Schelde vernield. Antwerpen geeft zich bij verdrag over. TVc der zijdfebe Krijgsbedrijven- Leicester voord door de Koninginne tot Opperbevelhebber over de En- gelfcbe hulpbenden benoemd. MAURTTZ tot Sadhouder, Capitein Generaal, en Admiraal , over Holland en Zeeland aange- fleld. Redenen waarom de Staaten tot die adnflelling bef uiten. Maurmz tot Prins van Orange verklaard. Nieuw Zegel van Holhnd. Nieuwe tijtel be¬ paald , voor de Vergadering der Staaten.—>—■ Ongenoegen van LeiCeStSr over de bevoor- iertng van Mauritz. Bij vertrekt vit Engeland, cn komt te Vlisfingen aan. — Vreugde over zijne aankomst, en zijn uitwendig gedrag deswegens. Thans  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 22J T JL hans zijn wij gevorderd tot eene der gewichtigfte tijdvakken van onze gefchiedenis; waar in zich zoo veele gebeurtenisfen, van alie kanten, aan onze befchouwing opdoen, dat wij, om overeenkomftig ons gemaakt Plan te handelen, ons fiechts tot de voornaamften bepaalen moeten, Wij zagen in de voorgaande Afdecling, hoe plechdg de Staaten der meeste Gewesten, den Dwingeland afgezwooren hadden ; hoe anderen, door de listige kuiperijen van Parata, de verraderij van Rennenberg, en de angstvallige zorge van fommige Steden, als nog aan hem verbonden bleven; hoe, niettegenftaande den Aartshertog Wlatthias, de Waardigheid van algemeenen Latfdtfbogd nog bekleedde, den Prinfe van Parata, ten zelfden tijde, de Landvoogdij uitoeflende; voegen wij nu daar nog bij, de hooggaande twisten en verfchillen, omtrent den Godsdienst; het groot gezach van den Prins van Oranje, in Holland en Zeeland; het fteeds verminderend aanzien der Algemeene Staaten, die in de grootfte onzekerheid, tus•* 4 1 fchen  224 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fchc-n dit alles heen dobberden; en de geflootene Unie te Utrecht, tusichen zoo veele Gewesten; wie ziet dan niet, dat 's Lands toeftaud, over het algemeen, zeer béden, kelijk was, en 'er alle redenen van vreeze waren, dat die.verdeeldheden, uit zoo veelc verfchiHende inzichten en bedoelingen geboren, tot eene volftrekte Regeeiingloosheid, den weg baanden..? Wanneer wij al'e deeze opgenoemde zaaken, in derzelver omvang, uit het waare oogpunt bezien, dan dunkt ons, dat wij daarin het raadfelacluige, in desPrinfen ijver voor de aamtelling van Anjou , duidelijk zien opgelost. Het dobberend Schip van Staat, werd henvaard en dcrwaard gevingerd, tusfehen de klippen van zoo veele uitédnlopcnde bedoelingen , dat het groot gevaar van verbrljfeling liep, zoo niet een uitftckend en bekwaam Stuurman, hetzelve in behouden haven bracht. Zoo eenen meende men in Anjou gevonden te hebben Hij, niet misgedeeld van natuurlijke bekwaamheden, tot zulk eenen aanzienlij, ken post behoorer.de, een eigen .Broeder van  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 22^ van den Koning van Vrankrijk, en de vermoedelijke Echtgenoot van Elifabeth, Koninginne van Engeland; Hij, was de man op wien men het oog vestigde, en aan wien men nu, naa de plechtige afzweering van Philips, de Opperheerfchappij over deeze Landen kon aanbieden; De Aartshertog Matthlas, ziende welk eenen keer de zaaken begonden te neemen, en buiten Haat, om 'er zich tegen te verzetten, verzocht aan de Staaten , dat zij de dienflcn door hem aan den Lande bewezen, in gedachten houden wilden; het duurde niet lang, of zij zonden een aanzienelijk gezantfchap, naar Vrankrijk, om uit naam der Staaten van Brabant, Vlaanderen, Holland, Zeeland ,'Mecbelen, Vriesland, en de Groninger Omlanden, met Anjou over de Opdracht van die (Gewesten in onderhandelingen te treden. Te Plesjis kwam men bii een, en naa het houden van veele woordenwisfelingen , werd 'er een verdrag, beftaande uit 27 Artijkelen, gefloten en getekend, waarbij genoemden Hertog, tot Vorst der Nederlanden, erkent werd, op alle zulke tijtels, en met K 5 zul-  BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zulke hoogheden, als de voorige Landsheeren bezeten hadden. Het ftuk is te uitgebreid om het alhier in zijn geheel eene plaats interuimen, waarom wij onze Lezeren verwijzen, naar den uitmuntenden Histonefchrijver Boa, die hetzelve, benevens alles wat 'er over gehandeld werd, te boek gefteld heeft. Alvorens de Staaten echter tot deezen geWichtigen ftap befloten, richtten zij eenen Landraad op, die nevens den nieuw te kiezen Heer, een aandeel in het bewind hebben zou: beftaande uit een-en-dertig Raaden, die allen geboorne Nederlanders zijn moesten, en uit elk Gewest, naar maate van deszelfs uirgeftrektheid en vermogen, zouden gekoren worden. Wanneer men de Inftruétie voor dit Collegie nagaat, ziet men 'er duidelijk uit, dat her7cive >ot een tegenwicht diende, om het willekeurig gei zach van den Heer te bepaalen, en dat het in veele opzichten, gelijke werkzaamheden verrichten moest, die in volgeden tijd aan den Raad van Staaten der vereenigde Nederlauden' werd opgedragen, en die wij in de Twee-  DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. 22? Tweede Afdeeling dezes werks, breder opgegeeven hebben. Anjou, zich nu tot Opperheer van deeze Landen aangefteld ziende, verzuimde niet, om, ingevolge het verdrag, aan zijnen Broeder den Koning van Frankrijk, eene verklaring aftevorderen, waar in hij beloofde, de Nederlanderen eenen krachtdadigen bijftand te zullen verleenen; doch het was'er zoo verre van af, dat de Koning aan dit voorftel voldeed, dat hij het flechts beloofde, zoo draa de inwendige beroerten in Frankrijk geëindigd zijn zonden. Hoe zeer de Staaten met dit algemeen en dubbelzinnig antwoord, geen genoegen namen, en op een onbewïmpelder befluit bleven aandringen, het was vergeefsch; men moest 'er genoegen in neemen, Anjou trad in het bewind, en de ongelukkige Matthias, die, als een fpeeïbal, te midden in deeze gewichtige handelingen, behandeld werd, ontfloeg zich y&n zijne Landvoogdij, en vertrok eerlange naar Duitscbiand. Al fpoedig.betrad Anjou, aan het hoofd van eenige duizenden Franfehe troupen, den Nederlandfchen grond, ontK 6 zet-  228 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zette Kamerijk , en veroverde Chateau m Cambrefr, waar door men zich met zulk een goed begin niet weinig verheugde, doch die vreugd was van korten duur, want een verfchil tusfehen eenige voornaame Legerhoofden omfl-aan, had ten gevolge, d*c hij het Leger fchciden deed, en voor het grootje deel naar hun Vaderland liet te rug trekken. De Prins van Parma , bemachtigde kort daarop de lierke Vesting Doornik; doch het mislukte hem ten aanzien van Bergen op Zoom, het welk hij door verraad trachtte nieester te worden, doch het welk in tijds Ontdekt werd. -Naauwlijks had Anjou zijn Leger afgedankt, of hij ftak over naar Engeland, ten einde zijn Huwelijk met Koninginne Elifaheth te voltrekken, en waar mede hij ten aanzien van de voorwaarden , reeds zoo verre gevorderd was , dat 'er .niets aan fchecn te ontbreken , dan de uiterlijke plechtigheden. Reeds was 'er hier te Lande , eenen openbaren dank en vieugdedag, over die verbintenis bepaald; reeds ftreelde zich de eerzuchtige Hertog, met de fehoon-   ■  DER VADER L, GESCHIEDENISSEN. 2 2£ fchoonfte uitzichten, toen hij eeneri gevaarlijken mededinger vond, in den Graave van Leieester, die, door zijnen invloed op de Staatdames der Koninginne, het zoo verre wist te brengen, dat het voorgenomen Huuwelijk , eensflags afgebroken werd. Nu vertoefde hij niet lange in Engeland, maar ftak fpoedig naar Zeeland over, alwaar hij in verfcheidene Steden , met vreugde ontfangen werd: van hier trok hij naar Antwerpen i en werd aldaar plechtftarig tot Hertog van Brabant , en Markgraaf des Rijks gehuldigd De Prins van Oranje, hing hem den mantel om, en zette hem de Hertoglijke hoed op het hoofd, waarnaa de Nederlandfche Gewesten, hunne Gemachtigden afzonden, om hem, in haaren naame, hulde en manfchan te doen. ■ Die van Holland, Zeeland, en Utrecht, hadden ook hunne Afgevaardigden derwaards gezonden , maar toen het op de huldiging aankwam , verklaarden zij daartoe ongelasc te zijn. Wonder vreemd, kwam dit gedrag dezer drie Gewesten , aan de wereld voor, te meer, daar zij in het verK 7 drag  230 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE drag met Anjou, bewilligd hadden : maar voor hun, die in her. waare geheim eenig inzien hadden , viel het raadfel lichtelijk optelosfen. Hoe gaarne wij anders, dit aanmeikelijk gedeelte onzer gefchiedenis, eene volledige plaats inruimden, gedoogd ons bellek niet, dan dat wij 'er Hechts eenige hoofdtrekken van opgeven, die aan onze Lezeren een duidelijk denkbeeld zullen geeven, hoe het met die zaak zich toedroeg. Ten tijde van het fluiten des verdrsgs, was de Hertog van Anjou als duizelig over den voorfpoed en het geluk, dat hem van alle kanten toelachte. Wij hebben hier boven, het een en ander reeds opgegeeven, en zagen te gelijk, hoe zeer de fortuin aan hem "den nek toekeerde. Zoo wij echter, naar waarheid, over het gedrag; van deezen Vorst ons oordeel zeggen mogen, dan komt het ons voor , dat de fchuldvan alle die verwisfelingen, bij hem zelfs te zoeken . en in zijne verregaande eerzucht te vinden was. Onkundig van het waare eharatfer zijnes Broeders , en van zijne vermeende Echtgeuootej onbekend met de Laad-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 231 Landzaaten die hij beftuuren zou, en bovenal een vreemdeling van zijn eigen hart; begroette hij voorbarigheid, als ware het heldenmoed: dit veroorzaakte zijnen val, en liet hem geen tijd over, om den waa' ren zin van het gemaakt verdrag , met die bedaardheid te overwegen, die het zoo zeer verdiende. Uit Engeland onverrigter zaake gekeerd , dacht hij , dat nu hier alles beter naar zijnen wensch gelukken zou, en hadden eereboogen en vreugdbetooningen hem zijne wenïehen kunnen bevredigen doen, dan zeker, had 'er niets aan ontbroken. Maar behoorde hij uit het geflooten verdrag, niet begrepen te hebben, dat in dien wijdfchen praal , het waare doel zijner inzichten niet te vinden was? verfcoeiden artijkelen in het verdrag, beperkten zijne macht, en de nieuwüngs aangeftelde Landraad, die op alle krijgsbedrijven acht neemen, en de Krijgsampren begeven moest, floot dezelve binnen nog enger paaien. Hij was niet onkundig, welke heimelijke fchikkingen de Staaten van Holland, ^Zeeland, betrekkelijk de HoogeOverheid, ten  222 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ten behoeve van Oranje beraamd hadden, en dat zij het verdrag met Anjou, niet flootcn, dan onder deeze uitdrukkelijke bepaaÜng : Dat Holland en Zeeland, zoo in het ftuk van den Godsdienst als Andersints, in hunnen 'tegenvjoordigen ftaat blijven zouden. Wat zin moet men nu hechten, aan deeze woorden ? en welke bedoelingen hadden de Staaten dier Gewesten bij* dezelve ? Ons dunkt, geene andere, dan, dat zij bij de toetreding en tekening van het verdrag, zich alleen aan den Hertog onderwierpen, voor zoo verre het beleid des Oorlogs betrof: en dat haare waare bedoeling was , om de Oppermacht aan den Prins opgedraagen, voor Zoo verre haare Gezvesten aanging, te doen ftand houden De kundige en beroemde Stijl over dit onderwerp fpreekende , drukt zich zoo klaar , krachtig , en alles voldoende uit, dat wij vreezen zouden , 's Mans gezegden te verlammen , wanneer wij dezelve bij wijze van uittrekfel navolgden. Liever laaten wij hem zelfs fpreeken. Dus redekavelt hij: „ Het was den Staaten van Hol- „ land  DER VADERL. GESCHIEDZNISSEN. 233 „ land en Zeeland niet genoeg , dat men „ (bij dat verdrag, namelijk) des Hertogs „ bewind, aan de naauwfte Banden kluisj, terde, noch dat men het recht behield, „ van hem te verftooten , zoo draa hij „ zich buiten de hem voorgefchrevene paa„ len begaf; noch ook, dat men de beste ,, maatregiüen nam, om niet verder dan „ men wenschte, van uitheemfche Vorften „ aftehangen , door het nffnijden der op„ volging aan de vrouwelijke zijde ; en „ zelfs van het recht der eerstgeboorte, ,, ingeval de Hertog meer dan éénen Zoon , raliet: maar zij wilden, zoo het Staatsge„ fteJ, een Opperhoofd vercischte, ('t welk >, toen het algemeen gevoelen fcheen ge, weest te zijn) niemand, dan den Prins , van Oranje , hunnen Vader en Verlosj fer , tot dat toppunt verheffen. Die , vuurigc liefde, kon den cdeimoedigen , Vorst niet mishagen. Wij mogen niet , onderftellen , dat hij 'er zich van zou , bediend hebben , indien hij zulks voor > het waar belang—van die Provinciën , of , immers van het Gemeenebest, waar toe » zij , »«n iiwiu ic vernooten . ?nn n  234 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ zij behoorden , inderdaad nadelig geoor„ deeld had. Maar welken Regeeringsform 5, hij ook in zijn gemoed voor de beste gehouden hebbe, hij kon zich , in dat „ tljdftip , van zijnen plicht niet kwijten, s, zonder de teugel te aanvaarden, die an„ ders, onvermijdelijk, in vreemde en on„ bedreeven handen vaPen moesr. Hij luis„ terde dan naar den gemelden voornag „ zijner vrienden," (te weeten het aanbod van de Opperfte Macht O „ maar bracht te „ gelijk, den Hertog van Anjou , die hij 9, niet misleiden wilde, in h.-t geheim. Occ„ ze keurde den è>an:.i'ch.'n iiandel goed, en „ beloofde zelfs, vóór zijne inhuldiging, hier » van eene fibriftclijke verklaring . aan den „ Prins ter band jhllen. Anjou , gaf ook „ iets dergelijks, maar het was zoo opper„ vlaldcig , dat het geenflnts aan de ver„ wachting , veel min aan zijne verplichtingen, voldeed; en dit was voor de be„ langhebbende Staaten genoeg , om zich „ insgelijks ontflagen te achten, van alle „ verplichtingen, waar toe zij, ten zijnen „ voordeele, hunne ftem gegeven hadden." Dóór  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 235 Dóór deeze belangrijke pasfage, die, onzes inziens, al het duistere, dat in deeze weigering fchijnt gelegen te zijn, wegneemt, achtten wij onnodig om de gedachten van fommigen, in het breede te toetfen; gedachten die geene andere ftrekking hebben , dan om den Prins, van ter zijde, te befchuldigen , a!s ware hij een dubbelhartig veijnsaard, en een ftreever naar het Hoogst Gezag, ten nadeelë van Volk en Vaderland. Het Hoog Gezach, tnder de Opperbecrfchappij der Staaten, aan dien Vorst opgedragen, werd bij het verdrag met Anjou, genoegfaam gewaarborgd, en fchoon dit het reeds bepaald gezach van dien Franfchen Vreemdeling, nog meer knakte, en hij die zwarigheden, door zijn groot aanzien, oordeelde te zullen kunnen overwinnen, zoo leerde de ondervinding al fpoedig, dat deeze handhaving van Oranje , in het wettig opgedragen bewind, een flagboom was, waar voor de hollende eerzucht van Anjou, gefluit werd, zoo als wij nader vermelden zullen. Geduurende men over dit onderwerp te Ans-  236 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Antwerpen handelde , zag men een fpreekend bewijs van den verregaande?) haat, die Philips op den Prins gezet had. Ecu Spanjaard, geboortig van Liscaijen, wonende te Antwerpen , was door beloften van 's Konings eigen hand, uit hoofde van den verachterden toeftand zijner zaaken, in verzoeking gebracht , om den Prins van kant te helpen; bevreesd om zulk een euveldaad zelfs uit te voeren, verleid hij 'er een jongeling toe, die, gefterkr door belofte van vergiffenis zijner zonden, hem door eenen Dominicaner Monnik toegezegd, het fcheim- ftuk ter uitvoer bracht. Mij bied den Prins eer. fmeekfchrifc aan, en fchiet hem, op dat oogenblik, met een Piftoolkoge! derwijze door het hoofd, dat de kogel het rechter oor ingegaan zijnde , beneden het rechter kaakbeen uitkwam. Zij , die den Pri;;s omringden, dachten niet anders, dan dat de Vorst reeds dood was , en vielen met eene ijsfelijke woede den' moorder op het lijf, hem oogenbliklijk ter dood brengende , maar de Prins van de bedwelming bekomen zijnde, herftelde, echter zeer lang- faam,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 237 faam , en verfoor korc daar naa zijne Oetnalinne, die hem door den dood ontrukt werd. Het gevaar, waar in Oranje was, gaf aan An3ou gelegenheid , om op zijne huldiging aan te dringen: bij Holland, Zeeïand^ m Utrecht, fchoof men het werk op de lange' baan , en toen de Prins herfield was , Ieverde Anjou, eene verklaring i„ , waarbij m te kennen gaf; dat de m Gm hem Zweerende , „m verder verpHcht j zouden , dm Ut ecndrachV, in het ftuk van Oorhg, der Munte , en het 'handhaven der Voorrechten en Vrijheden der Landfeha^en. Ook ontfingen de Staaten van Holland, eenen brief van den Prins, hun berichtende, du daar^/ÖS, niet beoogde, om het gezach van die-Gewesten aan zich te trekken maar aan den Prins overliet, hij dan nu' ook voornemens was, de Hooge Overheid te aanvaarden. Het gevolg was , dat Holï0m ™f*««**i den Hertog huldigden, Waai d.c van Utrecht bleven onverzettelijk! i °P deeze wijze geraakte Anjou aan het bewind: hij liet zjGh onderrichten, wegens den  23§ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den toeftand der Geldmiddelen, der Rechts* ©effening, en andere onderwerpen. Op het een en ander werden eenige fchikkingen beraamd ; ten aanzien van het ftuk der Rechtsoeflèning, herftelde ^«/o» den grooten Raad van Mechelen, waar aan de Ingezetenen van alle de Gewesten , in geval zij zich met eenig vonnis bezwaard rekenden, appelleeren konden; dan, de Staaten van Holland namen 'er geen genoegen in, en fielden op aanrading van den Prins, en in zijnen naam, een Coilegie van Negen Raaden aan, aan het welke beroep vallen kon, van/fentemien bij andere Rechtbanken gewezen, cn het welk federd onder den naam van Hoogen Raad vermaard geworden is. Wijders beraamde Anjou veelerhande ontwerpen, om Panna eenige Steden afhandig te maaken , doch flaagde in zijne bediiiven met weinig fucces, zoo dat men van het eerfte jaar zijns bewinds, zeggen kan, dat de Oorlog maar flappelijk gevoerd werd. Het gedrag, dat Anjou in korten tijd, aan den dag lag, kan ons veilig befluiten doen, dat hem het heil des Vaderlands niet ter har-  DER ÏAÜMRL. GESCHIEDENISSEN. 2-p harte ging; 's Lands Staaten waren ook'zeer ongereed, in het aanfchaffen van de nodige onderftanden tot het voeren van den Ooriog, en boven dat alles, fcheen de Koning van Vrankrijk ongeneegen, om zijnen Broeder, door aanzieneJijke verwerkingen, in zijn nieuw verkregen bewind te vestigen , beducht zijnde, dat deeze in zijne voorneemens Hagende .lichtelijk zijne macht, tegen Vrankrijk zou kunnen gebruiken. Hoe het hier ook mede mocht gelegen zijn, dit is zeker, dat Anjou, gevoelende de,, banden waar aan het gefloten verdrag hem bond, en ondervindende, dat zijne groote ontwerpen in rook verdwenen, eene Houtmoedige en roekelooze onderneeming beproefde, die hem, in plaats van een Befchenner des Vaderlands, als eenen gevaarlijken Verrader van hetzelve, aan de Nakomelingfchap heeft doen bekend worden, en waar van wij nu de voornaamfte onhandigheden, zoo kort ons mogelijk is, fchetfen zullen. De Hertog naamüjk, had, onder het voorwendfd, om zijn bewind aanzienlijk te roaa-  2|0 BEK KOPT HISTORISCH HANDBOEKJE maaken, een aantal Voet- en Paardenvolk in Frankrijk doen aanwerven,. die op het einde des jaars 158:2, onder de bevelen vair den Hertog van Montpenficr, en den Maar* fchalk van iiiron, aan de Grenzen des Vaderlands opdaagden. Het eertte dat hij deed, was zich meester te maaken van Eindhoven, en eenige andere plaatfen. Inliet begin des volgenden jaars 1583, begon hij zijn gefmeed verraad, meer openbaar temaaken, en riep cenigen zijner vertrouwde vrienden famen , ten einde hunnen raad hier over in te neemen. Niets is algemeener, dan dat de vleijerij, in zulke gevallen, de fnoodfte ontwerpen aan een jong en onderneeemziek Vorst, als; nuttig enheilzaam affehetst, en hem tot daaden aan-; moedigd, die zijnen val verhaasten. Zoo verging het "ook Anjou. Zijne Vrienden keurden zijn plan van overweldiging goed, en ingevolge van dien raad, maakte hij zich meester van. Duinkerken ; nu lag Oostende en Nieupoort aan de beurt, maar de Vlamingen, ontwapende in de eerfte Stad, de Franfche bende, die het werk uitvoeren zou-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 241 zoude, en uit de andere Stad, werden zij door de Burgers verjaagd. Hier op mankte de Hertog zich met geweld meester van Dixmuiden, en Dendermonde, welke plaatfen, gevoegd bij Meenen, Aalst, Vilvoorden , en Wijnoxbergen, die reeds in. zijne macht waren, hem als ten uiterften günflig voor zijne onderneming, voorkwamen. IN'u ging het op de Stad Brugge los, doch den" moed der Burgerij, deed het plan mislukken, en de Franfchen moesten, hunnes ondanks , de Stad ruimen. Hier vernam men, uit eenige voornaame Franfche gevangenen, wat Anjou in den fchild voerde, vermits zij bekenden: dat hij niets punder beoogde dan zich meester van. de voornaamfle Steden, den Prins van Oranje, en de Gemachtigden der Staaten, te maaken, en deeze dan te nood* zaaken, om aan hem zijne gegevene verklaaring wegens Holland, Zeeland, en Utrechr, te rug te geeven, om dus doende aan het onbepaald bewind te geraaken, en den Roem* fchen Godsdienst te berflellen. Gewichtige ontdekking zeker! hoe ongelooflijk zij ook aan veelen voorkwam, de ondervinding II. Deel. L ech-  t.p BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE échter, bevestigde die ten vollen; want het duurde niet lang, of A»J,u ftelde zich aan het hoofd des Eedgefpans, en deed, in eigen perfoon, de dolzinnigfte onderneeming, op de Stad Afwerpen, een daad, die onder den naam van de Franfche Furie, zoo veel geruchts alomme verwekte. Hij had op den 15 Januarij een aantal Franfchen, tot in de nabijheid dier groote Stad doen aanrukken; zijnen aanhang van binnen met geweeren doen voorzien; en meende zich, in den volgenden nacht , van eenen der Stadspoorten te verzekeren. Hoe geheim dit ook beftookt was, het lekte echter uit, en de Wethouderfchap noodzaakte hem , om binnen de Stad, verfcheidene fchikkingen re beraamen, die de onftelde Burgerij gerust ftelde. Den nacht liep ten ein¬ de , en cp den volgenden dag , bleven de poorten gefloten, behalven een, die open blijven moest, dewijl den Hertog,het Krijgsvolk monfteren wilde, waartoe hij ook den Prins van Oranje nodigde, doch deeze weigerde zulks , en vertoonde hem, hoe vol achterdochts de gemoederen waren, dat bij  »ER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 243 hij ter Stad uitrijdende, voornemens was, otn met het geheele Leger terug te keeren. Hij beantwoordde dit met eenen geveinsden lach, en reed, van eenen grooten ftoet vergezeld, even na den middag, ter poorte uit; naauwlijks buiten gekomen, word hij begroet door eenige Ruiters, die hem te gemoet gereden waren; een zeker Officier wend voor, zijn been bezeerd te hebben, -waardoor men halte hield, en, aan eenige Vaandelen Volks, tijd van aannaderen gaf. jfambé rompue , dat/ is : gebroken been, waren de woorden die uit aller monden gehoord werden, en die was het afgefprooken teken, om den helfchen aanflag in het werk te (lellen. Nu raakt alles in rep en roer: Anjou, roept met luider ftemme : Trek aan , mijne Kinderen ! maar plonderd niet ! eejt :groot deel des Legers, ftroomt ter poorte in, en vervult de Stad met angst en fchrik, onder het geroep: de Stad is gewonnen, leeve de Mis, jlaa dood, jlaa dood! De Burgerij , dit fchandelijk verraad, dier valfche Vrienden ziende, vliegen te wapen, en ver* I gen. Sommigen Gewesten leenden het oor aan dien Syrecnenzang, maar de meesten hadden 'er weinig zin in; en mogelijk zou hij zijn oogmerk bereikt hebben, ware het niet, dat de dood van dien Verrader, een einde aan alle onderhandelingen , en ook aan alle zijne gevaarlijke onderneemingen tegen 's Lands welzijn, gemaakt had. Hij werd, op het onverwachtst, in den bloei zijner jaaren, door eene bloedvloeing, en  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 249 en hand over hand toeneemcnde verzwakten grave gerukt, terwijl zijnen naam en nagedachtenis, met hem, eerlange der verrotting ten deele viel. De Prins van Oranje, die, zoo als wij uit den loop der gebeurtenisfen opmerken, altoos voor de bevoordering van Anjou geijverd bad, moest ondertnsfclren , bij alle zijne wederwaardigheden , nog ondervinden , dat fommige Ingezeetenen van Antwerpen, hunnen afkeer, ten zijnen opzichtte, niet onduister aan den dag lagen, hetwelk zoo hoog liep, dat een partij Volks, hem op de onbefchaamdfte wijze , voor eenen Verrader fcholden: zulk eenen onverdienden hoon , was rede genoeg , dat dien Vorst, zich naar Zeeland begaf, alwaar hij, met behulp der Hollanderen en Zeeuwen, eenige gewapende Vaartuigen in Zee bracht, om den moetwil der Spanjaarden, en hunnen aanhang paal en perk te fïellcu. Voorts werden Bergen op Zoom, en eenige andere plaatfen in ftaat van tegenweer gefteld; mitsgaders bepaald; dat, daar 'aÏÏè de Veréé-nigde Gezvesten de Hervormde Leere badL 5 den  &SO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den aangenoomen, men ook dien Godsdienst, met uitjluiting van alle anderen, zou bandhaven , en geenen anderen, in bet openbaar, gedogen. Waar naa de Prins naar Holland vertrok , en binnen Delft zijne wooning nam. De Staaten van Holland en Zeeland, die, geduurende alle de woelingen ten. tijde van Anjou, des Prinfen zijde gehouden, en hem de Opperfte Macht, onder zekere bepaalingcn, opgedragen , en nader bevestigd hadden/; oordeelden nu, na den dood van Anjou-, geene betere keuze te kunnen doen, dan aan den Prins, wiens trouw zij zoo veele jaaren ondervonden hadden , de Graaflijke Waardigheid op te draagen. De onderhandelingen over dit gewichtig onderwerp gehouden , zijn veel te omflachtig. om hier allen vermeld te worden, genoeg is bet, dat het werk, in Holland zijn befiag kreeg, uitgenomen de Steden, Amfterdqm en Gouda: eene bezending derwaards gezoaden, deed hun echter van befluit veranderen. De voorwaarden van wederzijden werden beraamd, vastgeflreld, en het ftond gefchapen dat men, in weihig dagen, tot de  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 251 de openbaare Huldiging zou befloten hebben, toen een gevloekte booswicht, eensflags alle gemaakte fchikkingeu in duigen wierp, door het verraderlijk om 't leven brengen van Hem, die men als den fteun des veegen Vaderlands, en den getrouwen befchermer der onderdrukte Nederlandoren alomme eerbiedigde, waar van wij nu de voornaamfle omftandigheden vermelden zullen. • ,. De Spaanfche Dwingeland, geen grooter vijand kennende, dan den Prins, was langs allerleije wegen en middelen daarop uit , om dien Vorst, in handen te krijgen, of van het leven te berooven. Reeds meer dan eens, was dit mislukt, doch in deezen tijd, bevonden 'er zich niet minder dan vijf booswichten, die, zonder dat de een van des anders bedoelingen wist, van het fchelraftuk zwanger gingen. Bahhafar Gerards, een Bourgondiër van geboorte, bekoord door de groote aanbiedingen die hem door Farma , en anderen gedaan waren, en bovenal aangehitst door eenen Monnik te Doornik , en eenen Jezuit te Tritr9 mee L 6 vas.  25« BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vaste toezegging van de Hemelfche Gelukzaligheid, had zich ten dien einde, eenigen ujd te Delft opgehouden, en door eenen gewaanden ijver voor de Hervormde Leere, en andere bedriegerijen, zich weeten bekend te maaken bij het Hofgezin , en door deeze bij den Prins. Hij had zich, door middel van eenige afdrukken van het Zegel des Graaven ét» MansfelJ, zoo ver in 's Vorften gunst weeten in te dringen, dat deeze hem gebruikte, in het gevolg van den Heer Karon, die destijds het befluit der Staaten aan Anjou overbrengen moest. Uit Vranlirijk terug gezonden doox Karon, bracht hij aan den Prins, te bedde liggende, de tijding van Anjoiïs dood , en meende toen reeds zijn boos opzet ten uitvoer te brengen. Kort daar naa, tot zijn vertrek aangepord zijnde , verzocht hij reisgeld , en een paspoort. Voor het geld kocht hij twee Zinkroers, die hij met gekapte kogels laadde , en kwam op den tienden Julij, ten beftemden tijde ten Hove, om zijn paspoort te ontfangen. De Prins, van de maaltijd ongcflïan zijnde, ontmoet den Verrader    DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 253 der op de trap, waarop hij een der geladene Pistolen van onder zijnen mantel haald,1 en fchiet 'er den Vorst derwijze mede in het hert, dat hij in het nedervallen flechts zeggen kon: Mijn God! mijn God! erberm U over mij, en over Utv arm Folk! en ogenblilüijk den geest gaf. „ Het valt lichter „ (zegt de kundige Stijl) de diepe rouw, „ en ontfteltenis te befeilen [ dan uhtedruk„ ken. Daar lag de Hoofdzuil van den zwak„ ken Staat , de Hoop en toeverlaat van „ 't Krijgswezen, en het Orakel'van alle „ Raadsvergaderingen ! wie zou nu voor„ taan de Vrijheid verdedigen, 's Lands „ welvaart vermenigvuldigen, de belangen „ van den Godsdienst grootmoedig voor„ ftaan, en tegen alle fchennis handhaven? „ Wie, in S;aatsgefchillen de flrijdende gevoelens verëenigen ? Wie, Parma hei „ hoofd bieden? 't Was nu gedaan met al„ le hoop op het weeren der Spaanfche „ Tijrannij- Het gantfche Land was Hechts „ et!n hoopeloos huisgezin, 't welk zijnen „ Vader beweende, de trotfche Vijand aan„ fchouwde het van buiten, met eenen dreï- L ? „ gCR-  254 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ gcnden glimplach, en bereidde zich, tot eene wisfe en onverbiddelijke wraak...." De booswicht, trachtte zich in de eerfte verwarring , door de vlucht te redden, maar dit mislukte ; hij werd achterhaald, en drie dagen naa den begaanen moord, veroordeeld, om binnen Delft, op een Schavot voor het Raadhuis opgericht , de Rechterhan4J|| tusfehen een gloeiend toefluitend ijzer afgefchrocit, vervolgens op zes plaatfen met gloeiende tangen het vleesch ten lijve uitgerukt, en eindelijk levende, van onderen op, gevierendeeld te worden; de kop van den romp gehouwen zijnde, werd op den Schooltoren , en de Hukken van zijn lichaam, aan vier Stadspoorten ten toon gehangen. IJsfelijke doodftraf, die den fchelm zeker verdiende, daar hij fnood genoeg was, om in het gezicht van d; ontzettendfte ftraf, en eenen gaapenden afgrond van ellende, nog te zeggen: dat hem de daad niet berouwde , en dat, zoo ze nog te doen ftend , bij ""er toe bef uiten zou , al zou het hem duizend levens kosten. De fmertsn die bij leed, waren de ftraf en zijner zonden ,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 255 den, niet die voor de. moord;, als een ivakkere voorvechter der Roamfehe Kerk , had hij (zijns oordeels) de Hemel verdiend, die zou hem niet ontgaan.. Verregaande dweperij zeker!, waar uit men leeren kan , tot welke gruwelen liet Bijgeloof, en, mogen -wij 'er niet bijvoegen het Ongeloof? den anders redelijken mensch brengen kan ! Eenige fnoode Roomfche Geestelijken, verhieven het fchelmftoik hemelhoog, en zongen 'er in '* Hertogenbosch, een plechtig Te Deum Lau* damus over op. Schandelijk misbruik van den Godsdienst! hoe moet de Gowieid niet gerookt hebben, tegen zulk eenen Lof, daar Zij duidelijk • verklaarde , eenen gruwel te> hebben van den man des bloeds? Des Prinfen ffoffelijk deel, werd op kosten van den Lande, naa verloop van bijnaa twee maanden tijds, met eene Koninglijke Staatfie, in de Nieuwe Kerke der Stad Delft, ter aarde befteld. De Predikant Arent Cornellszoon, deed eene treffelijke Lijkrede over Openh. XIV: 13. De Staaten lieten door eenen Gedenkpenning, hunnen rouw, en eerbied voor den Verst blijken, en hunne Op-  256 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Opvolgers in later tijd, vereeuwigden desr Vorsten roem, door een uitmuntend Praalgevaarte, boven zijn graf te doen oprichten, waarin zij bij het vermelden van zijne loffelijke daaden, hem vereeren met den fchoonften eertijtel , die alle andere verre overtreft, te weeten, dien van Vader des Vaderlands! Een monunent, dat wij dikwils befchouwden , en waar van wij vertrouwen , dat bij elk recht-geaard Nederlander, bij eiken hoog-fchatter van den Godsdienst, en het vrije geweten, en in elke echte vrijheidminnende Ziel, die edele aandoeningen zal doen geboren worden , die wij daar bij ondervonden , en altoos wenfehen te behouden. Wij zouden met weinig moeite, het echt en waar charafter van deezen Grooten Man, hier fchetfen kunnen , dan, wij achtten dit min noodzaaklijk, daar zijne bedrijven tot heil van Volk en Vaderland aangewend , door ons ', in den loop onzes Gefchied\'erhials opgege* ven , hem genoegzaam kennen doen, en boven onzen lof oneindig verre verheven zijn. De beroemde H. ds Groet, zegt: vooït  DER VADEHL. GESCHIEDENISSEN. 257 nooit is 'er eene Uitvaart met een zóo grondig hartenwee , en bijna vertzvijjfeling des volks gehouden , dan die van WlLLEM den Eersten, Hij ftierf in den ouderdom van nog geen twee-en-vijftig jaaren , en liet eene talrijke familie naa , waaronder zijne zoonen Mauritz en Fredrik Hendrik , die wij in het vervolg nader zullen kennen leeren. De Staaten van Holland , ten tijde van den mpord, te Delft vergaderd zijnde, ontogen weinig ogenblikken daar naa, de tijding van 's Vorften dood , en namen in dat ontzettend tijdsgewricht , de manneiijkfte befluiten, op het ftuk der Regcering, die hun niet alleen de grootfte eere aandeed, maar boven dien gefchikt waren, om het Vaderland, voor de ellendige gevolgen van Regeeringtoosheid te behoeden. Noch dien zelfden dag, zonden zij order aan de Bevelhebbers over het Krijgsvolk , en de Crensvestingen, om aan dc Gemachtigden uit haaren naam, den Eed van getrouwheid aan de Staaten afteleggen. Drie dagen daar naa, kwamen de Afgevaardigden van vijf-en- twin-  25* BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE twintig Steden, en'de Edelen, bij een, alwaar zij verfcheidene befluiten namen, op het beleid der algemeene zaaken , en kort daar naa, beflooten de Staaten der Veréénigde Gewesten, die d:*or de Unie zich verbonden hadden, tot het oprichten van eenen Raad van Staaten , aan welken het beftuur van zaaken, onder het oppergezach der Staaten, werd toevertrouwd, en Graaf Maujutk, de tweede Zoon van Willem, die nog geen volle zeventien jaaren bereikte, werd a!s het hoofd van demelvon aangcfteld. Sints het jaar 15S2, was hij door de Suiaten , van Holland, Zeelanden Utrecht, op de Leijdfche HoogefchooJe gezonden, ten einde • zich in alle vorftelijke weetenfchappen te. bekwamen, en waar van zij de kosten , belopende jaarlijks i^eoo Guldens, droegen. Nu werd hij herwaarts ontboden , en verwisfelde de Lterfchoolen zijner Onderwijzeren, voor de. Raadzaalen van 's Lands Oudften, die eene Inftructie voor hem, en den Raad van Staaten opftelden, waar uit men duidelijk, bemerken kan, dat zij de Oppermacht, als tot haare* Vergide- ring  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 259 ring behoorende,- aanmerkten, te gelijk verklaarende • dat zij zich van de Unie niet fcheiden, maar verëenigd- blijven wilden. Terwijl deeze fchikkingen bij de Algemeene Staaten beraamd werden , oordeelden die van Holland, voor zoo veel hun Gewest betrof, ook order op het beleid van zaaken te ftellen, door het oprichten v.m het Collegie van Gecommitteerde Raaden van ds Staaten van Holland, in het Zuiderkwartier, zijnde eenige jaaren bevorens een dergelijJcc-n Raact in het Noorderkwartier opgericht. Wij hebben de werkzaamheden van deze Coliegien , in de tweede Afdeeïing opgegeeven , werwaard wij den Lezer verwijzen , om daar, uit te zien, hoe ijverig 's Lands Staaten zich toelagen, om het begonnen werk door te zetten, en zich van het Spaanfche dwangjuk te oniflaan: en, daar men voorneemens was , om den Oorlog krachtdadig door te zetten, werd beilooten tot dat einde maandelijks 300.000 guldens in de-Algemeene Schatkist te ftorren. 'Uit al het geene wij tot hier toe gezegd hebben, kan een opmerkend Lezer duidelijk befpeuren-, dat  ü6o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat de dood van Prins Willem, eene verbazende verandering in veele opzichten veroorzaakte. Het zal dus niet onnodig Kunnen gerekend worden, dat wij den tot ftand van zaaken , in dit belangrijk tijdftip- van nabij bezien. Panna, die bij vriend en vijand, als een groot Veldheer van zijnen tijd erkent geworden is , had behalven de fterke bezettingen in de door hem overmeesterde Steden, een Leger van bijna 20,000 Man onder zijn bevel : Brabant en Vlaanderen , Cverijsjll en Friesland , hield hij in bedwang , door dien hij in aile die Gewesten, verfcheidene Steden machtig geworden was; Groningen was door Rennenberg Spaansch, geworden, Holland, Zeeland, en Utrecht waren in tamelijke rust, maar in Gelderland was men onderling oneens. Het Leger der Staaten daar en tegen, kon nog geen 6,000 Man belopen, en 's Lands Finantien waren door den langduurigen Oorlog , in eenen uitgeputten ftaat. Men ziet uit deeze algemeene fchets, hoe donker het 'er thans uitzag, en welk eenen moeilijken last  DER VA DER L» GESCHIEDENISSEN. 26l last de jonge Mauritz op zijne fchouders nam , toen hij zich aan het hoofdbeftuur van zaaken ftelde: ondervinding ontbrak hem, maar van zijnen moed en trouwe verwachtte men alles. Prins milem had even voor zijnen dood, de lucht gekregen , dat Parma het beleg voor Antwerpen in den zin had, en gaf 'er de Regeering kennis van , hun aanradende, om door het doorfteken van eenen dijk, ingeval van beleg , het ontzet voor hem gemaklijker te maaken: doch dit plan, hoe heilzaam tot behoud der Stad, werd niet gevolgd, door het eigenbelang, van eenige Osfenweijers, die zich door dien maatregul, benadeeld vonden. Nu vond Parma eenen gebaanden weg, en floeg het beleg voor Antwerpen, neemt Liefkemboek, Lilh, Heerenthah , en veele andere plaatfen weg, en daar door werd men ten hoogften voor de Provincie van Zeeland bedacht , waarom de Graaf van Hobenlo, zich uit Gelderland derwaards begaf, en , aangefteld zijnde tot Generaal Veldoverfte, bij het Staatfche Leger, verzekerde hij zich van de fteike Vesting £er-  2.62 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Bergen op den Zoom, en verzekerde Zeeland dus wel van dieu kant, maar hij kou niet beletten dat Parma de Stad Antwerpen , hoe langer hoe meer benaauwde, en. een Schipbrug over de Schelde floeg. Bij dit alles bleef het niet: de Staaten werden ook gemengd in de onlusten die den Bisfchop van Keulen thans benarden. Dit alles bij eikanderen genomen , gaf een donker vooruitzicht , en deed de Algemeene Staaten befluiten, om Frankrijk de Opperheerfehappij over deeze Landen aan te bicden, doch -Holland en Zeeland wilde hier toe- niet befiuiten , dan op denzelven voet, als men met Anjou gehandeld had, maar liier had de Koning geene ooren naa; de Franfche Gezant Pruneaux deed eene reize door alle de Gewesten, om het werk klem bijtezetten, en hij Haagde daar in zoo zeer, dat de meeste Leden van Holland aan het wankelen geraakte. Graave Mauritz^ die dit met geene onverfchillige oogen aanzag; fchoon hij het niet keeren kon , wendde .zich tot de Staaten, en raadde hun, om toch niet te veel haast te maaken, mef aanbieding van  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 26*3 van zijnen dienst, waar men die ook oordeelde nuttig te zijn. Maar de Steden Amfterdam, Gouda , en Monnikendam , kantte zich op eene mannelijke wijze tegen het werk. Geduurende dit alles voorviel, had men ook het zelfde aan Engeland gedaan , denkende langs dien weg den naarijver tusfehen die beide Rijken gaande te maaken, en voordeeliger voorwaarden te bedingen. Toen men reeds hier te Lande bezig was , met het kiezen en benoemen van een aanzienlijk Gezantfchap naar Frankrijk, om het aanbod te doen , zond Ellfabeth eenen Afgezant aan de Staaten, uit welks gegeven last bleek, dat zij, met den Koning'van Frankrijk , over dat gewichtig werk gehandeld had, ten einde zij beiden die verzochte befcherming verleenen zouden ; doch, daar men in Frankrijk , op dien voet niet handelen wilde , had zij goedgevonden , door haaren Gezant, te verneemen, op welk eene wijze zij aan de Staaten eenige hulp verleenen zoude? men gaf de verzochte opening, en de Gezant vertrók om 'er verflag rïn te doea. Men kan uit deeze korte ep-  264 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE opgaave, nagaan, in welke moeielijke handelingen men met deeze twee Rijken zich inwikkelde, en hoe veele redenen van vreeze 'er over dit alles bij doorzichtigen was, , dat men nimmer het gcwcnschte einde be- • rijken zou, 's Lands Advocaat van Holland. , Mr. Paulus Buis, behoorde tot de zodani- • gen , en daar hem den handel tegenïlond, , ontdeed hij zich van zijn Ampt. Onder dit : alles, de benoeming des Gezantfchaps naar 1 Frankrijk gcfchied zijnde, beftaande uit agt- • tien Heeren , vertrokken zij in het begin 1 des jaars 1585, en werden, eenige dagen 1 naar hunne aankomst, op eene plechtige i wijze ter gehoor bij den Koning ingeleid. . De Kanfelier van Gelderland, Elhert Leonl- ■ mis voerde het woord in aller naam , en 1 gaf een korte fche.ts van den ftaat der Lan- • den, die zij aanboden, als bevattende nog : negentig vaste Steden , en Sterktens; een 1 groot aantal Schepen , Zeevolk, Reeden,, Havens , en Rivieren. Zij traden daar op > in onderhandeling met eenige Staatsdienaars, , en opende hunnen last.; doch fchoon die >. «og voordeliger waren dan die men aan 1 An- ■  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 265 Anjeu had toegedaan , bevielen zij in geenen deele, jaa, de Gezanten moesten die veranderen, en niet dan fmekender wijze inftellen. Het was : de Koning neeme de Nederlanden aan: de Koning beivaare de Landzaten bij den Hervormden Godsdienst: de Koning flelle tot Landvoogd: &c. &c. Wie gevoeld niet hoe vernederend deeze flap' voor onze Voorvaderen moet geweest zijn, daar zij, door den nood der tijden, tot den' zeiven gedrongen werden? Het Franfche Hof, nog niet voldaan, eischte toen eene opgaave van den inwendigen toeftand der Gewesten , waar in de Gezanten het te wille was: nu hadden de openhartige Nederlanders van alles verflag 'gedaan ; zijhoopten op eenen gunftigen uitflag, maar die hoop was ij del: onder allerhande listige voorwendfels , floeg de Koning het aanbod van de hand , fchoon hij *er in zijn ziel naar haakte: bij herhaling fmeekten de Gezanten , om ten minflen cenig onderfland in Geld en Manfchap te verwerven ; maar ook dit werd geweigerd , en dus keerden zij onverrichter zaaken «• Deel. m ^  S66 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE t'huiswaards, als wanneer zij van alles verflag deeden. He doortrapte Elifaheth, hoorde al fpoedig de maare van deeze mislukte handeling in Vrankrijk: wat was natuurlijker, dan dat zij op eene' geveinsde wijze, dien vetten brok trachtte te verkrijgen? Op eenen belangneemenden toon, even of haar dit in der daad ter harte ging, beklaagde zij de Staaten in eenen brief, over het mislukken hunner poging: en vergat niet, breedvoerig op te geeven, van haare zorg en genegenheid voor 's Lands welzijn. Trotschheid, en vrees voor Spanje, belette imr, om nu te vraagen, het geen men in Vrankrijk van van de hand gewezen had; en nu moest daar toe dit belangneemend gefchrijf dienen. Het geen Elifaheth bedoelde, gebeurde ook, want de Algemeene Staaten, benoemden al fpoedig een dergelijk aanzienlijk gezar.tfchap van twaalf Heeren, die in de maand Junij in ■Engeland aanlandden, en al fpoedig gehoor bij de Koninginne verkregen. Zij boden haar de Opperheerf.happij aan, en naa weinig d igen beraad, wees  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. wees zij dezelve van de hand; toen vroeg men om befcherming, ook dit weigerde zij vlak uit; en naa veel handclens beloofde zij eindelijk 5000 man te voet, en 1000 te paard te zuilen geeven , geduurende den Oorlog, ., mits dat de Staaten haar ten on„. derpand gaven, de Stad Vlisjingen, het „ Kasteel Rammeleens, en de Stad Brielle, „ met de twee Sterktens daar toe behoo„ rende. De bezetting en Burgerij dier „ Steden, moesten den Eed van trouwe aan „ haar afleggen; voorts zou zij eenen alge,, meencn Stadhouder aanftellen, benevens „ nog twee van haare Onderdaanen, die „ zitting in den Raad van Staaten zouden „ hebben; in den Krijgsraad zou zij, door „ haaren Stadhouder, zoo veel Perfoonen „ mogen ftellen, als hij raadfaam' vinden „ zou; en boven dit alles zouden die Per„ foonen, met den Raad van Staaten, de „ Imposten reguleeren, en in het beftuur „ over 's Lands bedienden, en penningen „ befchikking hebben." Op zulke harde, en voor een ftrijdend Volk, zoo vernederende voorwaarden, verleende de doorM » flee-  2Ö3 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fleepe Elifaheth , aan onze Voorvaderen, eene geringe hulp; op zulk eene honende wijze werden zij in Frankrijk afgeweezen! Wie gevoelt niet met ons het beledigende van zulk eenen handel, waar bij eene geheele Natie gebruikt werd, als een fpeelbal van de doorflependfte Staatkunde? Dat de Nederlanders, dat alle kleine Republieken en Staaten, uit dit voorbeeld keren, hoe gevaarlijk het is, zich in dergelijke verbintenisfen met groote en machti. ge Nabuuren in te wikkelen! want doorgaands leerd de ondervinding, dat de hulpbehoevende partij, of trotfchclijk afgeweezen word; of zoo men al tot eenige hulp zich geneigd toond, zulks niet anders gefchied, dan met groot gevaar, van te eenigen tijde, zoo het God niet verhoed, van zijne onafhangelijkheid ontzet, en aan den machtigen nabuur, den geveinsden Vriend, cijnsbaar gemaakt te worden. Wij hebben dit aanmerkelijk deel der Historie van die dagen, eenigfnts uitvoerig gefchetst, en zijn daar door genoodzaakt,bij het opvatten van den draad onzes gefchiedver- haals,  DER VADERL. GESCHIED 1NISSEN. 26p haals, eenige fchreden rugwaarts te doen, om te doen zien wat 'er'omging, ftaande de onderhandelingen met Frankrijk en En. geland. Toen deeze een aanvang nas* men, was Antwerpen reeds door Parma belegerd, en door het maaken eener Schipbrugge over de Schelde, ten fterkften benaauwd ; de Stad Brugge werd ras genoodzaakt zich aan Parma over te geeven; 7/öienla, meende 's Hertogenbosch te bemachtigen, doch het mislukte; Zutphen verzoende zich met d.n Spanjaard, Nijmegen werd door list verlooren, .Doesburg, en meerandere plaatfen gingen denzelfden gang. De Staatfclun konden dien ftroom niet keeren, bij geluk werd Campen en Amlen door den moed der Burgeren noch behouden, maar de inval des Vijands in de Fel-uive en het Gooiland, verfpreidde eenen almeenen fchrik, tot in Holland toe. Geluk kiS i ■ dat Graaf Willem ven Nasf.m , de Schansfen Slijkenburg en Oldemark inna-u dat Schenk wederom tot der Staaten gehoorzaamheid keerde, en de Vijanden met aanmerkelijk verlies, voor Ouende, het hoofd M 3 fi0üt.  2/0 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ftootten, maar dit alles kon niet opwegen tegen het verlies van Antwerpen , dat wij r.u vermelden moeten. Men zag, maar helaas! te laat, dat men geen goed gebruik van den raad des overleden Prins gemaakt had, en trachtte nu de Schansfen te bemachtigen , die Varma's Schipbrug dekten. Justinus van Nasfau, had het bevel over die onderneeming, en voerde dezelve gelukkig uit; dit deed den moed der Antwerpenaars opwakkeren , die eenige Brandfehepen in gereedheid brachten, om de brug te vernielen. Een derzelven, geladen met zwaare Steenen, Zerken, ijzere Bouten, en ander tuig, dreef tegen de brug, en deed de bedoelde uitwerking. Het Schip vliegt met zulk een vreesfelijken' (lag in de lüclir, dat de aarde wel drie uuren in 't ronde beefde , en de brug grootdeels vernield werd. Hadden de belegerden van dit geluk , de tijding kunnen krijgen, zij zouden de brug geheel en al gefloopt hebben, dan, onkundig hier van. 'erfchaft dit tijd aan Parma, die in v ëinig . ij cis de geleden fchade wederom herftellen liet. Intusfchen werd de nood  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 27 I nood binnen de Stad groot , en eenige Roomfchen dwongen Aldegonde, om met den Vijand te verdragen, waartoe men te meer bcfluüen moest, dewijl Mnchelèn ook voor de overmacht bukken moest. In zulk eenen ftand der dingen, bevond men zich te Lande, ten tijde van het fluiten des verdrags met Engeland: het water xvas tot aan de lippen genaderd, den Vijand bedreigde niet alleen Zeeland, maar ook Holland en Utrecht. Al fpoedig kwamen de Engölfchen ter hulpe opdagen , en onder bevel van den Graaf van Nieutvenaar, ontnamen zij den Vijand eenige Sterktens. De Winter maakte een einde aan den Veldtocht dezes ja-rs, en Koninginne. Elifaheth , droeg het Opperbewind over de hulpbenden, op, ion haan-n geliefden Gunfteling , Rolert Du dl i , Graave van Lel ces ter, die, opgezw >!:en v,vn e igenbelang en heerschzucht, zkh met weinig vereerd vond, met dien vei-LL-r- n len last', en alles aanwendde, om aan de oogmerken zijner listige Meesteresfe bevoordenjk te zijn, zoo als ons nu te melden ftaat. M 4 AI-  2/2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Alvorens hij echter hier te Lande aankwam , ftelde de Staaten van Holland en Zeeland den dapperen Mauritz tot Stadhouder , Capiteln, Generaal, en Admiraal over hunne Gewesten aan. De aanleidende oorzaak tot deeze verheffing, was, dat de Gezanten die nog eenigen tijd naa het fluiten des verdrags in Engeland gebleven waren, de ontdekking deeden, dat Elifaheth, eene geheime Inftructie voor Leicester ontworpen had, waar uit zij achterdocht opvatten moesten , dac bij trachten zou, naar het geene zijne Meesteresfe van dé hand gewezen had, namelijk de volftrekte Souverainiteit. Schoon Elifaheth om aan Phi¬ lips geen rede van ongenoegen te ge even , het aanbod der Staaten van de hand gewezen had, haakte zij 'er echter naa, cn dit bleek duidelijk, uit de order die zij aan Leicester gaf, om namelijk naa te vorsfhen , naar het ftuk der bezettingen in de Steden, ook dat der Blunte, en naar het vermogen der Landen, alzao zij beraden ivas, om de Souverainiteit te aanvaarden, zoo men dezelve uit hunne eigen middelen befebermen kon: en dat zij  BELl VADERL. GESCHIEDENISSEN, 273 zij zich met de inwendige Regeering bemoeijen wilde, bleek duidelijk uit het verdrag zelve, dat wij hier boven (bladz. 267.) opgaven. Mr. Johan van Oldenbarneveld, te dien tijde Penflonaris van Rotterdam, bevroedde de geheime oogmerken van het Engelfche Hof; een doorkneed Staatsman, en een ijverig voorftander van Hollandsch onaf hangelijkheid zijnde , begreep hij lichtelijk, dat Leicester hier voet aan Land gezet hebbende, de Stadhouderlijke Waardigheid over Holland en Zeeland, zich zelfs wel zou weeten te bezorgen: om nu een fpaak in het wiel te fteeken, en te beletten, dat Leietster geen meerder macht verkreeg, deed hij de eerfte voorflag ter Staatsvergadering van Holland, om de jonge Oranje Vorst, die aanzienlijke posten optedraagen. De gevoelens van achting voor zijnen braaven Vader, gevoegd bij de bewustheid van des Graaven moed, en gefchiktheid tot die Ampten, deeden dien voorflag van Oldenbarneveld, gereedden ingang vinden bij de Staaten, die het bij die van Zeeland ook voorftelden, met dat gevolg, dat Mauritz op den i\.  274. BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE November reeds beëedigd werd, en ten zeiven dage als gebooren Prins van Oranje, erkend werd. Zeeland, Friesland, en Utrecht volgden kort daarop dat voorbeeld. Uit deeze daad bleek duidelijk , dat de Staaten der onderfcheidene Gewesten, de Opperste Macht, aan hunne vergaderingen toekenden , want nimmer hadden zij nog eenen -Stadhouder aangefteld, als zijnde altoos ia vroeger tijd, door den Graaf benoemd: die van Rilland lieten ook een Nieuw\Zegel vervaerdigcn met het Randfchrifr. Zegel der Staaten van Holland; en omtrent haaren tijtel bepaalden zij deeze: Be Ridderfchap y Edelen en Steden van Holland, reprtefenieerende de Staaten van denzelven Lande. De trotfche Leicester kreeg 'er de tijding niet van, of hij kon zijn fpijt niet verbergen. Hij vroeg, wat hij in de Nederlanden te verrichten zoude hebben, daar ten ander. Stadhouder van Holland en Zeeland was? ook flak hem de eertijtel van gebooren Prins van Oranje op de krop: hij was flechts Graaf. Dan, de zaak was geklonken, en 'er was geen herdoen aan. Ver-  vï.b.pI.ii. I AA.KKOMST VAN IEICESTZH TE AMSTELDAM.   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 275 Vervuld met -insierlijken fpijt, over de trek, die hem door toedoen van Oldenbarneveld'gcfyeeld was, moest hij het Engelfche Hof, daar men hem zoo gaarne van verwijderd zag , verlaaten , en tc gelijk het bijzijn d;r hem liefhebbende Koninginne. Hij flapte met eenige Engelfche Grooten aan boord, en landde op den 19 December des jaars 1585. te VHsfiugen, alwaar hij, uit naam der Staaten, door eene Commisfie verwelkoomd werd, onder een onbefchrfjfiëlijk vreugdebetoon van het Algemeen, dat in den waan verkeerde, dat hij het zuchtend Vaderland ten Redder en Befchermer weezen zou: Met Koninglijke pracht werd hij alomme ingehaald, en oui .de harten van eenvoudige mentenen te winnen , nam hij aanftonds een uitwendig godvruchtig gedrag aan, ging vee! ter kerke, toonde eenen biizondere eerbied voor den Godsdienst, en de Kerkdijken; döor welke fehandelijke _ huichelaarij hij zich een weg baande, tot bereiking van zulke daaden en bedoelingen, die lijnrecht ftreden met de voorfchnften van dien Godsdienst, die hij fcheers  2/6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE icheen te vereeren, „ wie zou (vraagt een beroemd Man, over dit onderwerp fpreekcnde) „ gedacht hebben, dat de Hervorm„ de Godsdienst, noch kort te vooren, de „ fterkfle fteun der Vrijheid, zoo fchielijk „ kon misbruikt worden, om het werk,, tuig, der buitenfpoorigfte heerschzucht te „ zijn " Hier van zullen wij de fpreekendfte bewijzen opgeeven , in de volgende A£* decling. TWAALF-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. ZJJ TWAALFDE AFDEELING. 1586 — 1598. INHOUD. Cbara&erfchets van Anjou, en zijn bewind. — De Landvoogdij word hem opgedragen. . Bepalingen daar bij aan bem voorgefcbreven. ——- Zijti ongenoegen daar over. —— De Koninginne veinst, dat bem te veel gt- zacbs gegeeven is. i Oldenbarneveld word Advocaat van Holland. Leicester trekt naar Utrecht. Maakt aldaar tenen grooten aanbang. Verbied allen Uitvoer, tegen den zin der Staaten van Holland en Zeeland. Richt een Munt te Amfterdam op , en laat 'er Rofenobels muntten. — Zijne voornaamfle gunflelingen, . Hunnen verderfelljken raad. Gedrag van veele Predikanten. Leicester voert eene nieuwe Kerkordening in. Stelt een Kamer van Geldmiddelen in. Raa- den en Amptenaaren van dezelve • ■ Zij- «e oogmerken daarmede. Willekeurige M 7 flap.  27 8 BEKNOPT HISTORI5CH HANDBOEKJE flappen tot belemmering van den Handel. De Advocaat Buis gevangen. —— Word op begeerte der Staaten van Holland ont- Jlagen. De Regeering te Utrecht door Leicester afgezet, en eenen nieuwen Raad aangefleld. — Hij bant eenige Burgers. — Die door de Staaten van Holland in be- fcherming genomen voorden. Schotfchrif- ten vtrfpreid, en de Autbeurs ontdekt. Argwaan tegen Leicester in Amfterdam, en alomme. De Staaten van Holland, Zeeland en Vriesland, klagen over zijne handelingen. Ook aan Eiifabeth. - Prounink voord zitting bij de Algemeens Staaten geweigerd. — Oproeren te Utrechr. — Leicester doet een keer naar Engeland. —— De Staaten zenden een Gezantfchap aan Eiifabeth. Deszelfs verrichtingen. Bedrieglijken handel van Leicester ontdekt naa zijn vertrek. Blij hitst Eiifabeth tegen de Staaten op. — Snood gedrag van. Eiifabeth. Deventer en andere plaat* fen aan den Vijand verra/len. He Staa¬ ten fchrijven naar Engeland. —— Zij veranderen den Raad van Stuaten. ——~ Gee- ven  DER VADERT,. GESCHIEDENISSEN. 279 ven Mauritz meerder gezach. Verzekeren zich van eenige Steden. On- eenigheden te Utrecht. De Regeering aldaar , zend twee Gezanten naar Engeland. Oogmerk daar mede bedoeld. —— IVedervaaren der Staatfche Gezanten bij Eiifabeth. Keeren terug, en doen ver- fiag. Utrecbtfche Afgevaardigden heeren ook terug, Hun verfoeilijk bedrijf, en dat van andere Roervinken, • Eenige Predikanten door de Staaten beflraft. — Hun fecht gedrag. L icester keert uit Engeland terug. ■ Zijn bedrijf voor Sluis, en te Oostende. SJuis verloren. De Staaten onderhouden hem over zijn gedrag. Hij raad tot Vrede. —— Bedrieglijk gedrag en vijandelijken aan- fiag' Ook op Amfterdam. Komt te Utrecht. Ook in Vriesland. Staatsvergadering te Haarlem gehouden. — Complot te Leijden ontdekt, en geflraft. — Uitwerking daarvan , op de F«ciie. ■ Leicester vertrekt, en zvord van het hevoind ontzet. Aanmerkingen over zijn beftuur^ < 1 ■■ Zwarigheden tegen de toelaating van  280 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE van het Kwaad, opgeruimt. —- Woelingen van de Leicesterfche Factie naa zijn vertrek. — Onlusten te Mcdemblik door Sonoi aangericht. Mauritz belegerd die Stad, en gevolgen daarvan. Geertruidenberg aan Panna verkocht. De onverwin- nelijke Vloot in Spanje uitgerust. Zij word gejlagen , en door ftorm vernield. Mauritz berfteld de Regeering te Utrecht Gefcblllen in WestVriesland gefiild. De Staaten van Holland feilen nader ordre op de Regee- ring. Mauritz word Stadhouder van nog drie Gewesten. Dood van Koning Henrik de III. in Vrankrijk. Veranderingen daardoor voorgevallen. . Het Kasteel van Breda, door een Turfjehip verrast. — Wederzijdfche Krijgsbedrijven. —— Zutphen , Nijmegen , Hulst veroverd. — Onderftand aan Vrankrijk verleend. • . Groningen aan der Staaten zijde overgebracht. Parma flerft. Ernst van Oostenrijk word Landvoogd. Voordeden daar door veroorzaakt. —— Vborflagen tot Vrede, door de Spaanfchen. «■■■■.. Het word  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 281 tsfgeflaagen. •• Aanjlag tegen het leven van Mauritz en anderen. Dood van den .Landvoogd Ernst. Fuentes volgt hem op. Voorfagen tot verdrag, door de Spaanschgczinde Gewesten. ■ Hunnen bedrieglijken Handel door Mauritz ontdekt. Krijgsbedrijven te Lande, Albertus van Oostenrijk , word Landvoogd. Voordeelen ter Zee. Zee- /lag voer Kadix. Aanwasfend vermogen der Staaten. Hunnen handel met Eiifabeth. Traclaaten met Engeland in Vrankrijk ge/loten. Aanmerkingen hier over. Vijandelijke Vloot door ftorm vernield, — Slag bij Turnhout. —- Negen Steden gewonnen. > Nieuwe voor- flagen tot Vrede. Zij worden afgewezen. . Admiraliteiten ingefleld. — Vrede tusfehen Spanje en Vrankrijk. . Philips draagd 'deeze Landen op aan zijne Dochter. Zijne oogmerken daar mede. 'Merkwaardige raad aan bem ge- geeven. Zijn Ziekbed. Onhandigheden zijner Ziekte. Hij f erft. Zijn Cbaracler. Heb-  282 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE FT i- -lebben wij in de voorgaande Afdeeling, de ontluikende vrijheid van den Nederlandfchen Staat, zien worftelen tegen de listige aanflagen van den Ioozen Hertog van Anjou, wij zullen de loop der gefcbiedenisfen vervolgende, thans moeten zien , in welk eenen heviger ftrijd zij ingewikkeld werd , met eenen kruipenden vleijer van den hecrschzuchtigen 'Eiifabeth, den Graave v&n Leicester. Een Man die geweld, geveinstheid, list, en wraakzucht in alles ten toon fpreidóe; onvoorzichtig, en onbefehaafd, was hij trotsch , zonder achtbaarheid ; en verviel daar door dikwils tot laagheden, die men in een tVian van dar Chsrecter niet verwachten kon, in zoo verre zelfs, dat hij fomtijds tot de onbèfchaamftéi leugens zijnen -toevlucht nam, en zijne eigenhandige bevelen ftout dorst loochenen. Zijn Vorfielijk woord te gceven, en oogenbliklijk te breeken , was eene hebbelijkheid* in hera geworden: van hier, dat hij deeze Landen in de uitarfte verwarring bracht, en de vrijheid naar het harte ftuk, maar zoo onbedacht  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 283 dacht en lomp, dat zijne aanflagen nog tijdig genoeg ontdekt werden , om hem 'in zijne fnoode ontwerpen te fluiten , en hij genoodzaakt werd , naar een onrustig bewind van flechts 2 jaaren, beladen met den vloek der Nederlanderen, den Vaderlandfchen grond te ruimen. Bijna drie weeken naa zijne aankomst, bezig geweest zijnde , met het doorreizen der meefte Steden in Holland, daar hij met allerhande eerbetooningen overladen werd; verfcheen hij in de Vergadering der Algemeene Staaten, en werd met eene gepaste redevoering, bij monde van den Kanfelier Leoninus, bcgtoQU Weinige dagen daar naa, werd hem de Landvoogdij , op den gewonen voet, op eene ongehoudene wijze, opgedragen; echter met beding van die van Holland, en Zeeland, dat de verfchillen over de belastingen , niet aan zijne uitfpraak -ten verbleven worden; dat het Coüegie van Gecommitteerde Raaden in Noordbolland, blijven; en de zaak van den Godsdienst niet aan zijn gebied onderworpen worden moest. Geweldig ftootte hem de be- paa;-  2o4 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE paaling , dat hij alles met goedvinden van i den Raad van Staaten ten uitvoer brengen i moest. Niet te vreden , dat 'er twee En- ■ gelfchen zitting in dat Collegie hebben moes- • ten, eischte hij daarenboven, de keuze uit: een dubbel getal; dat 'er verfcheiden Over- ■ ften bij de Gewesten aangefteld werden , , Rootte hem geweldig tegen de borst; hij wilde eene nieuwe Inflruelie voor den Raad opftellen , en aan haare befluiten zich niet binden. Kortom , hij wilde in alles van geene bepaalingen hoe genaamd hooren. Willens of onwillens, moest men hem toegeeven, cn zijn gezach werd op eene verbazende wijze uitgebreid. Eiifabeth, zoo uitgeleerd in het veinzen, hield zich als onvergenoegd over dit alles; zij oordeelde dat het den fchijn gaf, of zij zich in de Opperheerlchappij dringen wilde, die zij van de hand gewezen had. Haatelijke dubbelhartigheid! wanneer men bedenkt, welk eenen geheimen last zij aan haaren gunftelirg gegeven had! De Staaten beantwoorden haare klachten, waar in zij hun gedrag verdedigden, op eene wijze, die duidelijk te kennen  VAN HOIIAND.   DBR VADERL. GESCHIEDENISSEN. 285 nen gaf, dat zij het Opperfte Gezach als : ' aan hunne Vergadering behoorende , befchouwden , en de ondervinding deed al ras zien, dat bijzonder die van Holland, op dat ftuk zeer naaijverig waren. Het ontbrak onder de Staatslieden van dat Gewest , aan geene kundige Mannen , die de oogmerken van Leicester gade floegen; eenen der voornaamften , die hem dwarsboomden , was Oldenbarneveld, Penfionaris van Rotterdam, die de eerfte voorflag deed, om Mauritz tot Stadhouder te verklaren: daar nu het ampt van 's Lands Advocaat, eenigen tijd onvervuld gebleven was, be- i flooten de Staaten, dien fchanderen Staatsman , tot dien gewichtigen post aan te ftel- \ len. Hij deed het onder zulke bedingen , die ons overtuigend doen zien, dat hij bezield was, met eenen afkeer tegen Spanje, en een groot voorflander, van de authori- ) feit en waardigheid van die Vergadering welks voorftander hij nu geworden was. Leicester had nog maar weinig dagen in zijne nieuwe waardigheden gefleten , toen de Spanjaarden de vijandelijkheden reeds be-  «86 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE begonnen met eenen inval in Vriesland; en den krijg werd die jaar, aan wederzijden, met afwisfelende voor en nadoelen gevoerd, in zoo verre, dat bij het eindigen van den Veldtocht , geene der partijen zich over eenige belangrijke voordeden beroemen konde. Leicester, bij zich zelfs te onvrede, trok naar Utrecht, met geen ander oogmerk dan om aldaar te zoeken , het geen hij in Holland en Zeeland niet vinden kon. Hier gaf hij de eerfte proeven, tot welke daaden hij in ftaat was: want, in plaats , dat hij de eendracht tusfehen de Gewesten zou bevorderd , en de gerezene twisten bf gelegd hebben, was hij de grootfte 'aanüoker dcrzelve, zich bedienende van eenige woelzieke geesten, die hem gereedlijk ten dienfte Honden. 'Er was, naamlijk, tusfehen Holland en Utrecht eenig ongenoegen ontfiaan , oVer het al of niet uitvoeren van Levensmiddelen. De Amfterdamfche Kooplieden begeerden, daar in niet belemmerd te worden; die van Utrecht begrepen, dat het moest belet worden, gemerkt den vijand daar door afbreuk zou gefchieden. Dit ver* fthil  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 287 fchil gaf aan den woelzieken Graaf, eene fchoone gelegenheid , om zich in Utrecht eenen aanhang te maaken : want korten tijd naa zijne aankomst, gaf hij een Placaat uit, waar bij aan elk op het ftrenst verboden werd, het uitvoeren van alle Krijgsof Mondbehoeften naar alle Landen, ftaande onder de Heerfchappij van Spanje, waar' door hij de Utrechtfchen wel veel genoegen gaf , maar niet te min , veel misnoegen en nadeel aan de Ingezeetenen van verfcheidene Gewesten , veroorzaakte , vermits hij dat Placaat, eigener authoriteit, en zonder de Staaten eenigfints daar in te kennen, ih de wereld bracht. Was deeze eigendunkelijke handelwijze hun tegen de borst , niet minder was men gebelgt, over het oprichten van eene Munt te AmfterAam, alwaar hij Rozenobels deed Haan, met het Wapen van Engeland vercierd , en die hij wel veertig Huivers boven de waarde ftelde. Nu behoefde men niet te vraagen of hij naar de Souverainiteit haakte? want, wat kon 'er meer bewijs van geeven, dan het flaan van geld, dat in alle Landen, als het  $88 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE het kenteken van Opperde Macht aange- ■ merkt word. Hoe zeer de Staaten hem daar • over onderhielden , hij doeg het in den i wind, en liet zich tegen hun ophitfen, door : zekeren Jacob Reingoud, weleer Commis > over de Geldmiddelen, ten tijde van Alva, , en Granvelle, doch van welk Ampt hij, otn i zijne dieverijen, verlaten was, en nu van i eenen ijverigen Roomschgezinden, in eenen , naauwgezetten Hervormden zich febeen ver- • anclerd te hebben. Bij deeze voegden zich eenen Gerard van Prounink, en Daniël de • Burggraaf; aan deeze drie gelukzoekers , , die hem als eene Godheid naar de oogen zagen, fchonk hij zijn geheel vertrouwen , en volgde in alle gevallen hunnen verderffelijken raad. Zij beijverden zich bijzonder, om hem diets te maaken , dat hij in zijne macht te zeer bepaald was; hij moest zich niet binden laaten door den Raad van Staaten, en nog veel minder door de Algemeene Staaten, die dechts uit veele onkundige Kooplieden, en geringe menfehen famengefield waren, waar van 'er nog eenigen naar het Pausdom helden. Hier bij bleef het niet: met  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 289 met volle banden ftrooiden zij het zaad van oproer, tegen 's Lands Regeering, in de zielen van onkundige en eenvoudige menfchen, een gewoon huismiddel voor allen, die wettige Regenten van het kusfen bonzen, en 'er zich zeiven op plaatfen willen. Aan de Staaten was het te wijten (zeiden zij) dat het Vaderland in zulk eenen droeven toeftand was: en daar deeze fnoodaarts wel wisten, hoe zeer den gemeenen man van de hand der Geestelijken afvloog, en de • uitfpraaken van eenen Predikant, als eene Godfpraak eerbiedigden , wisten zij ook deezen, aan hun fnoer te krijgen. De Leerftoelen, zoo onberekend tot het behandelen van Staatszaaken, en alleen gefchikt, om aan Zondaaren, den weg tot hunne eeuwige behoudenis te leeren kennen en aanteprijzen , werden door een partij heethoofdige IJveraars, op de fchandelijkfte wijze misbruikt, om de Gemeentens tegen 's Lards "Regeering op te hitfen. Leicester was bij hun dë waare GtSty, die voor de belangen van den Hervormden Godsdienst waakte; de Kerk was in gevaar, zoo lang men nnll. Deel. n ,  29« BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ctere Gezindheden duldde; den euvelmoed van fommigen dezer Roervinken, ging zelfs ; zoo verre, dat zij den roem van Vader, i Willem bezwadderden, en zijne verdraag- \ faamheid in den Godsdienst, met de haat- ■ lijkfte kleuren affchilderden, even als ware 1 hij etn Man zonder Godsdienst. Schande-, lijk gedrag ! aan niemand beramende , en vooral niet aan Leeraars van eenen Gods- • dienst , welks Infteller zoo duidelijk het : Veroordee'cn gewraakt, de Ootmoed en .! TNedrigheid aangepreezen , en de Ondergeschiktheid aan de Hooge Machten, aan alle : zijne Volgelingen bevolen had. Was het : wonder, dat fommigen dezer Geestelijke i Oproermakers, hun beijverden, om de paa- ■ len van hun gezach al verder uitgezet te : krijgen? Leicester, die hun uit wedervergelding voor den dienst die zij hem bewe- zen, daarin van dienst zijn kon, liet zich i bewegen, dat zij eene nieuwe Kérken-orde- nirg aan hem voorlagen, waarin zij zich grootdeels ontfloegen , van den invloed die ! de Politicque Macht aan zich behouden, had, op het algemeen beftuur der Kerke. Zon-  DER VADERL. GESCPIIEDENI?SEN. 201 Zonder de goedkeuring der Staaten te vraagen, keurde hij hun ontwerp goed; en daar de Staaten dezelve niet bekrachtigen wilde , ontftond hier door een nieuwe bron van twisten. Bij alle deeze opgenoemde willekeurige bedrijven bleef het niet: even als een hollend Paard, dat toom en breidel op den rug ncemd, draafde deeze Dwingeland door, en bekreunde- zich nog aan wetten, nog aan billijkheid. Om aan zijnen geheimen last te voldoen, en meester van 's Lands Finantien te worden, beftaat hij, een Kaner van Geldmiddelen op te richten ; tot Hoofd van dezelve benoemde hij, den Graave van Nieutsenaar, tot Thefaurier, zijnen lieveling Reingozd, en tot Auditeur, Bmg« graaf, benevens eenige Raaden en Commifen. De Raad van Staaten, oordeelde zich hier door in hunne rechten benadeeld , en konde 'er niet toe verftaan; doch het baatte niet: Reingoud, die, zoo als wij hier boven reeds aanmerkten, als een dief alle beftuur onwaardig was, had hem voorgepraat, dat hij den Lande wel N a twin-  I£2 BLKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE twintig tonnen fchats voordeel wist te bezorgen, alleen door het waaken tegen de zoogenaamde Lorrendraaijers, zijnde zulken , die tegen dePlacaaten, en hunne gepasfeerde borgtochten, den Vijanden goederen toevoerden. Deeze was nu de eerlijke man, die voor 's Lands belang zorgen en voor allen Sluikhandel waaken zou. Men denke echter niet, dat deze de drijfveeren tot zijnen voorflag geweest zijn, want de wijze waarop hij zijn plan ten uitvoer brengen wilde , toonde duidelijk , dat laag eigenbelang, en niets anders, hetzelve deed geboren worden, en dat hij de geweldadigfte middelen daar toe dorst in het werk te ftcllen. Hij begeerde, dat de borgtochten hem in handen gefield, en in alle Steden, eenige Commifen zouden aangefteld worden door Leicester, aan wien de beflisfing derverfcbillen ftaan zouden. Die Commifen moesten geene Leden van de Regeering ziin, en daar door ontzette men den Burger van het voorrecht, om voor zijnen competenten Rechter te recht te ftaam En om te ontdekken , of iemand op eenigerhande wij^e, 's Lands ge-: rech-  BSR VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 2O3 •reclmgheid verkortte, begeerde hij, dat aan die Cemmisfien tot Onderzoek (want dit is r.og de welluidendfte naam, die men aan zulke Jnquiüteurs geeven kan) de macht verleend werd, om niet alieen de boekeu en rekeningen der Ontfangers, naa te zien ; maar zelfs, ook de Aéten voor Notarisfen gepasfeerd , en de particuliere Boeken op de Comptoiren der. Kooplieden te doorfnuffelen. Het duurde niet lang , of Leicester nam te Gouda een proef om dit plan uittevoeren, maar de Staaten van Holland zorgden dat het werk aldaar, en in alle Steden gefruit werd, als wel en te recht begrij pende, dat wanneer het in hun Gewest zoo" verre kwam, dat de geheimfte zaaken, en den Staat der Bezittingen van haare Ingezeetenen aan zulk een onderzoek blootgefteld werden , 'er geen fchaduw van Burgerlijke Vrijheid meer overig bleef: zoo iets was onder Alva niet gevorderd, 's Lands gewezen Advocaat, Mr. Paulus Luis, werd tot Commis benoemd, maar de man was eerlijk genoeg om dien verachtelijken post te weigeren , het welk hem kort daar naa N 3 zij-  204 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zijne Vrijheid kostte, want Leicester had de Officieren der Schutterij gelast, hem in heek- 1 tenis te neemen , die ook dwaas of* fnood genoeg waren, om het ter uitvoer te brengen. De Staaten van Heiland waren zeer verfioord over dit gevangenneemen , en 011- | derhielden 'er Leicester over, die toen nog 1 ondeugend genoeg was, om zijn gegeeven bevel ftout en fterk te lochenen. Buis zat I ondertusi'chen meer dan zeven maanden gevangen, en fchoon 'er geen misdaad aanwe- I zig was, hij werd echter niet genaakt, dan I onder borgdelling van 25,000 guldens. Uit I dit geval kan men afleiden, hoe binnen I Utrecht alles ten diende gereed was, om I der heerschzucht van Leicester in de hatsd b te werken. Is het wonder,.dat wanneer I Burger-Officieren zich gebruiken laaten tot het verachtelijk handwerk van Gerichts-dienaars, zoo als zij hier deeden, een Dwingeland alles kan ten uitvoer brengen wat hij wil? en inderdaad, dit gebeurde ook. Door haaren invloed gederkt, veranderde hij het Redelijk Bewind, en ftelde Vreemdelingen in derzelvcr plaats 1 zelfs werd de ver-  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 2p5 verachtelijke Prounink rot de Burgemeesterlijke waardigheid bevorderd. Nu was het voor hem geen moeite , om eenige voorname Burgers ter Stad uit te zetten, zoo als hij ook deed; en de Leicesterfche Factie, die in het geheele Sticht den baas fpeelde, was eerlang laag genoeg, om aan te dringen, dat men de onbepaalde Opperheerfhapplj, aan Eiifabeth opdrooge. Oldenbarneveld, 's Lands Advocaat, van Amersfoort geboortig, wist door zijnen invloed te bewerken, dat de Staaten van Holland, eene poging bij Leicester deeden, ten voordeele van de uirgebannenen, maar het was Vergeefscb', en hadden de Staaten van Holland het niet belet, Leicester zou zich uit wraak, van dien Staatsdienaar zelve, meester gemaakt .hebben. Hij nodigde hem met eenen vriendelijken brief, om te Utrecht te komen doch de Sraaten beletten het, zeggende: dat zij Oldenbarneveld niet misfen- konden. Dit bedrijf gaf een duidelijk bewijs, dat men in Holland een kwaad vermoeden op Lei. cester had: en geen wonderf 'er was iets gebeurd, dat deswegens geen twijffd over N4 liet,  296 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE lier, hier in beftaande: de fVioode Reingoud, h.id onder veelvuldige middelen, om allerwegen onrust en verdeeldheden te zaaijen, verfchciden Schotfchriften doen vervaerdigcn, waar in Prins Mauritz, en de Staaten van Holland, op eene verregaande wijze gelasterd werden: men had in den Haage 'er fpoedig kundfehap van gekregen, en te gelijk, dat een Rotterdamsch Ingezecten, Steven Parct genaamd, en zekere Barbara Boots, woonende te Middelburg, hem daar in behulpfaam waren. Deeze beiden werden fpoedig in hechtenis genomen; uit eenige Koffers, met papieren, eu een groot aantal Schotfc'nriften gevuld, ontdekte men duidelijk, dat zij door Reingoud, in bet werk gefield werden , en zijne medeplichtigen waren. Men gaf 'er Leicester kennis van, en eisclre, dat Relngoud daar over gehoord werd: de Landvoogd draalde, doch kon in 't einde niet beletten, dat zijnen gunfieling gevangen genomen werd. Nu gaf men hem gelegenheid om te ontfnappen , en leefde hij vervolgens in Flisjingen, onder de befcherming des Landvoogd?. Naa diens ver-  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 297 vertrek, trok hij naar Brusfel, liep weder over tot de Roomfche Kerk, en ftierf in dat gevoelen. De achterdocht op Leicester was zo groot, dat dc Vroedfchap van Amfterdam, onder veele maatrc-gulen tot veiligheid, ook deeze beraamde, dat zij, bij gelegenheid dat hij door haar op het Stadhuis onthaald werd, eenige gewapende Manfchappen , met geladen geweeren , achter de behangfels van het vertrek plaatften, ten einde, op het eerite ontdekken van verraad, de Engelfchen voor den kop te fchieten. De Staaten Holland, Zeeland, en Vriesland , oordeelden nu niet langer bloote aan-fcliouwers te moeten blijven, van alle de geweldaaclige flappen van Leicester Zij zonden hem een fchriftelijk vertoog,' waar i" zij hem over alles onderhielden, en benoemden eene Commisfie, om met hem i„ •onderhandeling te treden Oldenbarneveld was aan derzeiver hoofd, en verzuimde niet om hem over alles te onderhouden. De' Graaf werd hier dikwijls in het naauw ee• bracht, en Was onbefchaamd genoeg, öm rot  20§ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de lompfte leugens zijnen toevlucht te neemen , dus had het geen andere vrucht., dan dat de Staaten hoe langer hoe. meer tot achterdocht verwekt werden , en het befluit namen om eerlange, door eene bezending, aan Eiifabeth van alles verflag te doen. Prounink door die van Utrecht ter Algemeene Staatsvergadering afgezonden zijnde, werd aldaar, als een Vreemdeling zijnde, niet geduld, en moest onverrichter zaake terug keeren naar Utrecht, daar intusfchen alles in beweging was, door dien de Burgerij het Lid der Geëligeerden wilde vernietigd hebben. De Edelen fielden zich hier tegen, terwijl de Stadsregeering den Burgeren te wille was, waar door de verdeeldheden en verwarringen ten hoogften top degen. Leicester, van alle kanten be" fpeurende, dat het ongenoegen tegen zijn beftuur de overhand nam, en te vergeefs op eene onbepaalde opdracht der heerfchappjj, aan zijne Meesteresfe, bij de Staaten aangedrongen hebbende , nam het befluit, om gcduurende den winter, een ke-;r naar Engeland te doen, onder - het voorwendfel, dat  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 299 dat hij, in het Parlement befehreven zijnde, aldaar de belangen dezer Landen wilde behartigen. Hoe glimpig dit voorgeven ook zijn mogt, de doorzichtigen begrepen al fpoedig, dat hij een oogmerk had, om van den fboat des Lands opening te geevcn, en andere middelen van geweld te beraamen. De Staaten poogden hem de reize uit het hoofd te krijgen, maar te vergeefsch : hij machtigde den Raad van Staaten, om in zijn afwezen het bewind te voeren, en gaf het Opperbevel ower de Engelfche benden, aan eenen Norrhz jn handen. Intusfchen bedoren de Staaten, tot een gezantfchap naar Engeland, om onder de bekende Voorwaarden de Opperde Macht aan Eiifabeth op te draagen: hoe vreemd dit befluit in den ecilten opdag fchijnen moge, zal dit echter ras verminderen, wanneer men bedenkt, dat de Staaten lichtelijk voorzien konden, dat men die Voorwaarden aan het Hof verwerpen zou, en dat zij daar door eene voegzame gelegenheid verkregen , om hunne klachten tegen den Graaf, direct te? kennisfe .van de Koninginne te brengen. Het N « af-  300 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE afzenden van dit gezantfchap behaagde den Graaf, doch de Scaaten hielden hun voornaam oogmerk voor hem verborgen. Nu wilde hij, dat Mauritz, aan het hoofd van dat gezantfchap, de reize naar Engeland aannam , maar Oldenbarneveld dat werk niet vertrouwende, en vreezende, dat men den jongen Mauritz in Engeland gelokt hebbende , even als zijnen oudffen Broeder in Spanje, gevangen zetten zou, wist door zijnen invloed te bewerken, dat de Prins in het Vaderland bleef, en dus de geheime laagen van Leicester ontweek. De listige Landvoogd, nu in het zekere onderricht, dat de Staaten eene bezending naar Engeland doen zouden, verzuimde niet, om zijne afreize te verhaasten , ten einde voor de aankomst der Gezanten, aldaar tegenwoordig te zijn, en hunnen last bij Eiifabeth te-dwarsboomen. In het laatst van November, vertrok hij naar Dordrecht, Helde aldaar eenen Joan Konwai tot Admiraal over de Vlaamfche Kusten aan ; en richtte een Admiraliteit te Oftende op. Twee weeken vertoefde hij te Flisfugcn , en ruidde al-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 301 aldaar, onder andere fnoodc bedrijven, de bezetting van Feere tegen Mauritz op, en ging toen onder zeil. Naauwlijks in Zee zijnde, bleek zijne fnoodheid, uit eene nagelaaten ordre, waar door hij het gezach des Raads van Staaten bijnaa nutteloos maakte , en door het benoemen van een aantal Engelfche Bevelhebberen in de meefle Grensfteden, zich van dezelve verzekerde. Zulk een bedrog fliet den Staaten geweldig tegen de borst, en deed hun befluiten om het Gezantfchap naar Engeland, ten fpoedigften derwaard afrezenden. In het begin des jaars 1587 ging het Scheep, en op den 5 Februarij werden zij tot het gehoor bij Eiifabeth toegelaten. Zij waren van wegens de Staaten gelast, tot het aanbieden van de Souverainiteit, onder de reeds bekende voorwaarden , en om vermeerdering-van bijftand; ook verplicht, om aan de Staaten bericht te doen , en nadere bevelen Eftewachten. Het geen de Staaten vermoed hadden, gebeurde ook: Eiifabeth was door Leicester reeds derwijze opgehitst tegen de Staaten, dat zij de Gezantén'bij het doën N 7 van  302 BEKNOPT HISTORISCH ■HANDBOEKJE van hunnen voorflag, op de vinnigfie wijze jn de rede viel, ,, hunne Meesters befchula, digende van ondankbaarheid tegen haar, „ en mishandeling aan Leicester, die zij om„ trent den inwendigen ftaat der Fiuantien 5; onkundig lieten, en naauwlijks een fcha„ duw van gezach overgelaten hadden. Zij „ zwoer bij den levenden God, geen flech„ ter Staaten, of Volken op den aardbodem „ te kennen dan de Nederlanders! men gaf „ haar naa , dat zij met Spanje handelde, ,, maar dit was dwaasheid: de Staaten verr „ ftonden het gedrag van Vorften niet: zij wilde met meerder eerbied behandeld „,zijn: zij wilde meer wetenfehap van zaa„ ken hebben; en daar toe zou zij Gemach„ rieden benoemen." Welk Nederlander voelt op bet leezen dezer woorden het bloed niet in hei aanzicht ftijgen, over de gevloekte trotsheid, geveinsdheid, en vinnigheid, van de heerschzuchtige , bloedgierige Eiifabeth ? Bloedgierig? Jaa! want zij was thans bezig , om de ongelukkige Maria Stuurt Koninginne van Schotland , die zij negentien  DER VA DER L» GESCHIEDENISSEN. 303 jaaren gevangen gehouden had, het lec, ven te doen eindigen. Met de wreedheid van eene wolvin , tekende zij het doodvonnis dezer VorfHnne, en liet haar op een Straffchavot, door eenen Beul, het Gekroond de Hoofd afhouwen. Behoefd men zich te verwonderen, dat zijde Nederiandfche Gezanten, en in deeze, het goedhartig geduldig en vertrapte Nederiandfche Volk, zoo fnood behandelde f Was het wonder dat Leicester zoo menigma?.! tot de logen den toevlucht nam , daar zijne Meesteresfe hem .zulke lesfen, zelfs in een plechtig gehoor, leerde? Het was ijdelheid (zei zij) dat men verbreidde , dat zij met de Spaanfchen heulde; doch hoe ras bleek het tegendeel; en • hoe fpoedig werd de opgevatte vrees, door de onwraakbaarfte daadzaaken op de droevigfte wijze bewaarheid, door het fchandelijk verraden aan de Spaanfchen, van eenige Sieden, door bellier en ten voordeele van den eerloozen Leicester? M had naamüjk het Hot te Wouw , gefield, onder bevel van eenen Franschman, die het voor,io,eoo Guidens aan Parma over-  304 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE overleverde. Te Deventer, en in de Schans over Zutphen, had hij William Stanlcij, en Roeland Tork, twee Engelfchen , in het bewind gefield, alles tegen den zin der Staaten. In den nacht trekt Stanhi ter Stad uit , voorwendende nog eenig Engelsch Krijgsvolk te gian haaien, en keert in den vroegen morgen te rug, vergezeld met den Spaanfchen Overften Tasfs en omtrent duizend Spanjaarden, Deeze Hellen zich op de markt in ord>ef: de ontwaakende Burgerij, niet'wetende wat 'er gasnde is, en zulk een fnood verraad niet kunnende vermoeden, ziet eindelijk het bedrog, en zegt: ach! hoe jammerlijk zijn wij verraden '. maar Stanhi fpreekt-hun moed in, verzekerende dat hun geen leed wedervaren zal. Met'de bedeesdheid van eenen laagen verrader , maakt hij de overgave der Stad aan de Regeering bekend, en ontfehuldigd zich , dewijl Leicester hem van zijnen Eed aan de Staaten ontflagen had 5- waarop den Spaanfchen bevelhebber dóet bekend maaken , dat de Koning aan allen 'lijf en goed fchohk , dat zij die in het Roomsch Geloof volharden, blij-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 305 blijven , maar de overigen met een Paspoort vertrekken konden, -j— Tork handelde flttSt de Schans op dezelfde wijze, en ten zeiven tijde liepen de trouwlooze Engelfchen, uit Zwol en Arnhem, in grooten getale, tot den vijand over. De manre van dit goddeloos verraad, vloog als een Bilxetn door het geheele Land , en deed de oogen van veelen der Leicestersgezlnden , opengaan. De Raad van Staaten ftelde 3 000 Guldens , op de beide verraders, en 's Lands Staaten'bleeven niet in gebreke , om 'er Leicester over te fchrijven, en 'er aan Eiifabeth een affchrifc van te doen toekomen door de Gezanten: wat was billijker geweest , dan dat de Koninginne dit fchandelijk gedrag van haaren lieveling opemlijk had afgekeurd ? Maar in plaatfe van dat, nam zij die handelwijze der Staaten zeer euvel. De fnoode aanhang van Leicester hier te Lande, liet den brief drukken, en verlprijdde die onder het gemeen, hun diets maakende dat alles vercierd was' en alleen gefchikt, om de Natie tegen de Engelfchen optezetien; en oproerige Predi- kan-  306 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE kanten, die Leicester als een Afgod vereerden , waren de oorzaak dat veele onkundigen , ondanks het gebeurde, aan die lompe leufcens gehoor gaven. De Staaten ziende , wat zij van de Engelfchen te wachten hadden, begonden op middelen bedacht te zijn, om hunne voornemens te ftuiien. De Raad van Staaten, ■ die flechts maar voor eenen bepaalden tijd aangefteld was, kon nu, daar de tijd van haar bewind ten eiode liép, naar goedvinden der Staaten, vernietigd, of veranderd worden. Tot het laatfle werd befloten: de aanhangelingen van Leicester , Bleetkerke, Brakel, en anderen, werden hier door van hunne Posten verlaten, en andere getrouwe Mannen in derzelver plaatfen benoemd. Wijders gaven de Staaten meerder macht -aan Prins Mauritz , lasten allen Krijgslieden ook aan hem, den Eed van getrouwheid te zweeren. Het werk der Bezettingen , ook dat der Patenten, werd aan den Prins en ook aan Mohenlo , als zijnen Luitenant opgedragen. Tagtig Vaandelen Krijgsvolk, en een aantal ■Waardgelders, werden in dienst gefield, en in  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 307 in den Eed van trouwe aan de Staaten. ook dien van gehoorzaamheid aan Mauritz en Hohenlo genomen. Zij verzekerden Gomtchetn, Woerden, Muiden , Vllsjingen en andere plaatfen, door het veranderen der bezettingen, en. het benoemen van getrouwe Bevelhebberen; door al het welke, de Staaten duidelijk toonden, dat zij het Opperst Gezach over haar Gewest, aan hunne Vergadering, en aan niemand anders toekenden, en werd op deezen voet het beftuur van zaaken , op eenen vasteren voet gefteld. Dit alles bracht den verraderlijken aanhang van Leicester , op veele plaatfen, in rep en roer. Utrecht en Vriesland leverde de bitterde toneelen van inwendige verdeeldheid tusfehen Burgers en Burgers, op , en het ontbrak toen in die tijden niet, aan zulke eigenbaatige Rustverftoorders , als wij in volgende tijden, in onze Gefehiedenis aantref-fen zullen. Wij zouden te uitvoerig worden , om die allen hier eene plaats te geven ; fteeken wij liever over naar Engeland , en bezien wij, hoe het aldaar met :het Gezamfchap afliep. Voor-  30u BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Vooraf ïTioeten wij hier tusfehen bijden jj aanmerken , dat de hoofden der Leicester- • j terfche Faétic, die binnen Utretht, hunnen . j voornaamften Zetel gevestigd hadden, kort :tl naa het vertrek 'van hec Gezantfchap der' Staaten , twee Perfonen naar Engeland af- ■ | •vaardigden, met geen ander oogmerk, dan 11 om de pogingen der Staaten te dwarsbo- j men. Tot deezen ondeugenden handel wer- • f den benoemd, Filips Ratalhr Griffier der • li Stad Utrecht; en lierman Modet, eenen der :i Predikanten aldaar. Deeze laatfte moest de : | Koninginne, de belangen der Kerke op hetil hare binden , en op de terugzending van :| Leicester aan dringen. Zij kwecten zich J zodanig in hun verfoeilijk oogmerk , dat de :| Afgevaardigden der Staaten, niettegcnffaandeJ het verraad van Leicester, zonneklaar bleek, | met de grootiïe moeilijkheden te worftelenï hadden. Eene poging om so5coo ponden I Sterlings ter leen te omfangen, tot het op- I richten van een Leger, werd ondernomen; | doch, naa dat zij eenen geruimen tijd naar I antwoord wachtten, gaf Elifaheth hun cenl onheusch affcheid, waarbij zij, de op nieuws I aan-1  DER VADER L- GESCHIEDENISSEN. 309 aangeboden Oppermacht, onder de opgenoemde voorwaarden, wederom van de hand wees, verklarende buiten Haat te zijn om eenige meerdere hulpe te verleenen dewijl zij zelve, door Spanje, met eenen Oorlog gedreigd werd. Wie verbaasd niet over zulk eene verregaande dubbelhartig! heid, die Eiifabeth hier aan den dag lag* Haaren lieveling Leicester, verraadde hier te Lande, de eene Stad naa den ander aan de Spanjaarden , en nu vreesde zij voor Oorlog van dien kant! wanneer de Gefchiedenis ons dit niet op de zekerfte wijze be" toogd had , men zou het bijnaa voor onmoogljjk achten. Het gebeurde echter en nu bleef 'er voor de Gezanten niets over dan zulk een godloos Hof te veriaaten en aan hunne zenders van alles verflag Ce doen Zij deeden dit op den 3ifte Maart \ maar de gemoederen van het algemeen , waren reeds door Rataller en Modet, in beweging gezet; deeze twee Roervinken, het vertrek der Staatscommisfie bericht zijnde, vertrokken veertien dagen te voren huiswaard*, en vertelden, dat Leicester welhaast met meer- der  310 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der machts en glorie te rug keeren, en alles op eenen goeden voet herfteïien zou. Eiifabeth zelfs, had hun een brief ter hand' gefield , die - te Utrecht opentlijk afgekondigd werd, waarvan den inhoud vierkant (treed , met het gunt zij aan de Gezanten verklaard had. Eenen Hugo Donelltis Hoogleeraar in de Rechten, te Leijden^ leende z-ijn vernuft en pen , ofh brieven te verdichten , alleen gefchikt om de tweedracht, veld te doen winnen , en het gezach van de Staaten en den Prins te ondermijnen. Oldenbarneveld, alle die fchelmerijen ziende, werd wars van zijn Ampt, en begeerde zijn ontflag, maar de Staaten bevogen hem om te blijven , onder vergunning dat hij zich in alles niet ftiptelijk naar zijne Inftructie behoefde te gedragen. Adriaan Sa~ ravia, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Leijden , benevens een aantal Predikanten, die zich beijverden om voor Leicester, hunnen Afgod, meer aanhang te maaken, werden voor de Staaten ontboden, en ernftetelijk vermaand, om in plaats van zich met Staatszaaken te bemoeijen, zich bezig te houden ,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 3rr den, om hunne gemeentens tot eendracht en onderwerping aan de Overheid optewekken. Maar ,„ plaats van daar aan te voldoen beftonden zij de Staaten te onderhouden over hun beftuur, en het weinig gebruik dat zij van den openbaaren Eerdienst maakten: door welk gedrag zij duidelijk toonden zich weinig te ftooren aan de les van het Euangelie: Alle zielen zij de Machten over haar gefield, onderdanig. De onrustige Modet, uit Engeland terug gekeerd, bemoeide zich zoo zeer in de oneenigheden van die dagen , dat hij zelfs ondernam, om den Graaf van hieuwcnaar, was het mogelijk van zfn Stadhouderlijk Bewind over Utrecht te ont zetten , en eenen Engelschman , de Baron Aortb, in zijne plaats aanaefteld te krijgen waar door eene gevaarlijke beweging ont! ftond : doch men vatte dien moei-al bij de kop en ontzette hem van zijnen dienst, die hi, door zulke fchandelijke oogmerken onteerde. Wij zouden geen eindg ^ wanneer wij alle de verwarringen van dee-' zen onrustigen tijd verhaalen wilden, de uugezochtfte ihten, otn aIlsmegen het Land in  312 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE in rep en roer te brengen, en de oogmerken van Leicester te bevootderen, werden in het werk gefield, en vonden onder alle ftanden , maar al te veel aanhangs. Ongelukkig maar , dat daar de Gefchiedenis 'er ons de ellendige gevolgen, in die dagen, van nagelaaten heeft, dat men in volgende tijden zich van dergelijke onbehoorlijke middelen heeft bediend, waar door het Vaderland op den rand van deszelfs ondergang gebracht werd. Leicester, meer dan zes maanden tijds in Engeland zich opgehouden hebbende, nam eindelijk de reize herwaards aan. Nu maakte hij veel vertoon, even of hij den Spanjaarden vrij wat afbreuks doen zoude: hij wilde het beleg voor Sluis doen opbreken, en verfcheen met eene talrijke Vloot, doch hij rechtte 'er weinig mede uit, keerde naar Oostende , en ontfeheepte zijn Volk. Sluis viel daarop in 's Vijands handen, en Leicester was nog onredelijk genoeg, di fehuld daar van, op den hals der Staaten te fehuiven. In den Haage gekomen zijnde, onderhielden de Staaten hem over zijn gedrag,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 313 drag, het welk wel nieuwe moeilijkheden verwekte, maar echter niet verhinderde, dat de Staaten hem eenige belangrijke punten voordroegen, waar van hij de beantwoording op eene listige wijze ontdook. Nu deed hij den voorflag om met de Spanjaarden Vrede te maaken : Oldenbarneveld die zoo zeer cngeneegen tot dien handel was, dat hij zelfs zijn Ampt niet aanvaardde, dan onder beding dat hij in dat geval zijn ontflag neemen kon, ontdekte de seheime flreeken van Engeland en Spanje, \n gaf 'er opening van; Leicester, ziende dat dien fchranderen Staatsman zijne plannen tot in den grond ontdekt had, voer in woede tegen hem uit, en zwoer gcenen last tot de handeling met Spanje te hebben, fchoon Oldenbarneveld, een affchrift van het zelve bekomen had, waar in de Koninginne hem zulks ftellig gelastte, en te gelijk geraden had, om Mauritz, en Hobenh, gevangen te neemen. En in der daad, het duurde niet lang, of hij beproefde, om den Prins, en den Advocaat, opteligten, en naar Engeland te zenden, doch het mislukte, ook H? Deel. 0 zij.  314 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zijnen aanflag op Amfterdam , daar hij in Ferfoon kwam, en langs allerlei wegen de Burger-Oflicieren op zijne zijde trachtte te lokken, om door haar geholpen, de Leden der Ilegeering aftezetten, en niet dan Leicestersgezinden op het kusfen te helpen. Maar het moedig en rustig gedrag van den Burgemeester Pieter Corneliszaon Boom, deed het geheele plan in duigen fpatten, en de Graaf keerde onverrichter zaakenaar Utrecht, daar hij op de willekeurigfte wijze de'Ilegeering veranderde. Nu wilde hij in Vriesland hetzelfde gaan beproeven, doch de Staaten verkloekten hem, waarom hij de reize (taakte, vervuld van fpijt over zijne mislukte verraderijen. De Staaten van Holland, achtten zich niet langer veilig in den Haage, maar befloten om hunne Vergadering binnen Haarlem te verleggen, alwaar zij de gewichtigfte befluiten namen, en aan Leicester, door de duchtigfte bewijzen , hun gezach, en zijnen fnooden handel in het licht fielden. Het flond in die bange dagen - droevig gefchapen in de meeste Steden. De Leicesterfche Factie, ftak als eene veel- hoof-  ■vi.D.pLn.  m  DER VADER.L. GESCHIEDENISSEN. 315 hoofdige Hydra, allerwege het hoofd op, en veroorzaakte de zorgeüjkfte beroerten. Te Lei/den ontdekte rnen een gevaarlijk complo.t, doch men was daar fier genoeg, om drie der voornaamfte aanftokers, (niettegenftaande zij zich door den gegeeven last van Leicester meenden te dekken) in bet openbaar te doen onthalzen: hetzelfde deed men ook te Gouda, en dus werden de aanflagen in veeie plaatfen verijdeld. Leicester's aanhang begon, met dit alles, overal in aantal te verminderen; onkundigen, die men op eene listige wijze verleid had, begonden nu de, oogen open te gaan, en zagen bij de proef, hoe deerlijk men hun misleid had. Hij zelve bevroedde, dat zijn toeleg naar eene onbepaalde -heerfchapPij, voor hem onmooglijk was, waarom hij de wijk naar VI'isjlngen nam; alwaar hij nog eenige weeken zijn verblijf hield, hier gaf hij het Opperbevel over het Krijgsvolk aan den Baron van Willougbij over, en vertrok int December naar Engeland, daar hij voor het Hogerhuis ter verantwoording geroepen tfjnde, zich wist te dekken door de gunst 02 " der  316 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der Koninginne, die hij met traancn in de oogen gefmeekt had , om hem in haare hoede te neemen. Zij deed het, maar dit belette niet, dat zij hem noodzaakte, om afftand te doen van zijn bewind over deeze Landen, en hetzelve wederom aan de AIgemeene Staaten in handen te {tellen, waar van de brieven eerlange her waards gezonden worden. Dusdanig eindigde het fchandelijk beftuur van deezen trotfehen en bedrieglijken Vreemdeling. Slechts twee jaaren ftrekte hij deeze Landen tot een geduchte geesfel. Kort bewind zeker, maar langduurig genoeg, om het Vaderland in de droevigfte omftandigheden, van binnenlandfche verdeeldheden en onzalige Burgertwisten in te wikkelen. Wij hebben' flechts de voornaamfte trekken van deeze rampzalige jaaren opgegeeven , en veele listige handelingen onaangeroerd moeten laaten; doch wij vertrouwen dat het gezegde toerijkende ziin zal, om den opmerkzamen Lezer met den geest van die onrustige tijden bekend te maaken : een geest, die in volgende tijden blijken gegee- ven  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN, 3^ ven heeft, van haaren fchadelijken invloed niee beroofd te zijn , en in veelen zich merkbaar vertoond heeft. Hoe zeer wensen ten wij, dat onze tijdgenooten deeze fchets van dit gedeelte van 's Lands Historie, ieezende, zich aangefpoord vonden, om bij onze onde Sehrijveren, inzonderheid bij den naauwkeurigen Hooft en Bok, van alle de woelingen dezes gevaarlijken aanhang, onderricht te worden , zij znllen zich die moeite rijkelijk vergolden zien, daar he£ hun zal waarborgen, om zich niet te laaten verleiden, door eigenbaatige Gelukzoekers * Zf.tegen 3116 Overzetten, en naa,' veranderingen haaken , alleen om 0p de Puinhoopen van anderer gezach, het Colos. van hunne eigen grootheid optl De Gefchiedenis van alle tijden Jeerd en de onaervinding van veelen bevestigd, Z r «* **** <* feilen, dU La^n en Volken , of b^erg ^ *^en de heilZMimfie.gevslgen J "J **> «en gang der alles leidend* VoorzL >  3 18 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wereld, -en de toelating van het zedelijk kwaad, dat in dezelve befpeurd word, is eene ftof die nooit genoeg kan opgemerkt worden. De kortzichtige Mensch, die met zijn naauwbeperkt vernufc, de handelingen van den' Alregeerder der Wereld bedilt, en zich alleen bepaalt, tot het geene hij in zijnen kleinen kring, die hij in de wereld befcbrijft, gebeuren ziet; vind dikwijls in zijne verbeelding, ftof tot klachten, en kan de toelating van zoo veel onheils in de menfchenwereld , door flechts éénen , of weinige Dwingelanden, niet overeenbrengen met de Recbtvaerdigheid en Goedheid van het Opperweezen. De Godheid (dunkt hem) moest hier met Almacht tusfehen beiden treden, en zulke Dwingelanden die zoo veel onheils ftichtén, zoo veel verwarringen aanrichten , zoo veel bloeds ftorten, krachtdadig te keer gaan, en dit alles verhinderen. Wij zagen in onze gefchiedenis, hoe veele onheilen, door flechts weinigen in deeze Landen veroorzaakt werden, en het mangelt niet aan veelen, dat zij zich aan dien klip ftooten, wanneer zij de bande-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 319 delingen van een Karei, Philips, Aha, Don Jan, Anjou, Leicester, en anderen, ontwaar worden. De korte Regeering van den laatst-' genoemden , leeverd zoo veel ftof van klacht bij fommigen ten deezen aanziene op , dat wij het niet ondienftig oordeelen, om dezelve een weinig nader te bezien, eer wij den draad onzes Gefchiedverhaals weder opvatten. De Nederiandfche Gewesten waren reeds ten tijde van Leidsters béwind, tot eenen aanmerkelijken trap van Rijkdom en Vermogen opgewasfen: in Volkrijkheid, en buitenlandfchen zoo wel als binnenlandfchen Handel, evenaarden zij veele Volken van dien tijd: wij hebben echter gezien, dat mettegenftaande dit alles, onze Voorvaderen , door den nood der tijden, gedrongen werden , om bij herhaaling , tot Vreemde Macht den toevlucht te neemen, en dan aan Vrankrijk, dan aan Engeland, op de véroedéreudfte wijze te fmeeken; Zij wilden toch deeze Landen in . genadige hefcherming neemen 1 doch alles vergeefscb. Hoe jeukerig die beide Rijken ook waren, om 0 4 ét  320 GEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de Nederiandfche Paarl, aan hunne Kroïnen te hechten , zij werden afgeweezen , Eiifabeth deed het zelfs niet fchamperhdd en op eene beledigende wijze. Hoe kan men deezen Kampitrijd der ontluikerde Vrijheid, overeenbrengen (vraagd men) met het weldadig befhmr van een Opperweezen,, dat een gruwel heeft van allen dwang en overheersfcbing over zijne vrije SchepfeJen? Het heefc immers duidelijk verklaart, eenen afkeer te hebben van den Man des gevuelds en des hedrogs? en is dit zoo, waarom dan de wordelende Vrijheid tot een fpeelbal gelaaten in de hand van eene trot- fche Eiifabeth , en eenen verachtelijken Leicesier ? wij willen beproeven of wij deeze voor veelen gewichtige zwarigheden, uit den weg kunnen ruimen, door dezulken te herinneren aan onze opgegeeven ftelling, dat namelijk, geen onheil of ramp in de wereld beflaat, of het dient ter bevordering van het heil der Schepfelen. De weg die onze Voorvaderen inflocgen, fcheen hun de beste te zijn, om van het knellend Spaanfche^Juk ontflagen te worden, maar de Godheid, die dit  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 321 dit Land tot eene Wijkplaats voor vervolgden, tot een vrij Land, gefchikt had, verhinderde dit, niet cnrniddelijk, maar middelijker wijze. De jalouzij , de naijver, tusfehen twee groote en machtige Vorften, was hier het middel, waar van zij zich bediende, om te beletten dat haar weldadig Plan niet verijdeld werd: wanneer den wensen onzer Voorvaderen'gelukt was, zij zouden flechts van Heer veranderd en nooit Hun grootsch ontwerp , hun edel doel volvoerd of bereikt hebben. De herhaalde aanflagen op de Codsdienftige en Burgerlijke Vrijheden der Nederlanderen, door verfcheide op elkander volgende Dwingelanden, die wij dan eens als Tijrannen, dan eens als deelneemende Vrienden, en Befchermers, ten toneele hebben zien optreden, wekten onze Voorvaderen, uitdien zorgeloofen flaap, waarin de Heerschzucht en het Geweld haar Eeuwen lang gehouden had. 't Is waar, dien weg wa* moeilijk, het pad dat naar den Tempel der Vrijheid leidde, liep door de doornen, maar weg «n pad j was toch afgebakend door den 0 5 Groo-  322 BEKNOPT HISTOPvISCH HANDBOEKJE Grooten Wereldbeftierder, en daarom was zij de beste. Door de aanbiedingen der Opperfïe macht in Londen en Parijs, werden de eenvoudige Nederlanders bekend, met de listige flreeken der zoogenaamde groote Wereld, of hooffche wellevendheid, en de ondervinding heeft naderhand het nut daar van doen zien. Het verblijf aan die Hoven, was een middel, om haar bekwaam te maaken tot die gewichtige onderhandelingen -met. de grootfle Mogendheden van Europa, waar uit zoo veele verbonden van Vriendfchap, zoo veele Alliantien van onderlinge befcherming en Koophandel gebooren werden, en zonder welke ons Vaderland nimmer dien trap van glorie en welvaart zou bereikt hebben, als waar toe het echter, ondanks allen tegenftand, verheven is (*). Naar deeze. uitflap vatten wij den draad Toen ons deeze aanmerking der Penne mtvloeit was , en wij dezelve overlazen , f daden wij in den twijfel, wat of heter ware, dezelve uit ons handfchrift te ligten , dan wel, «■» ze aan onze Lezeren mede te deelen? wij des-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. draad onzes gefchiedverhaals weder op, dar ons de waarheid dezer aanmerking ten duidelijkften bevestigen zal. Had deeden om zeiven de vraag: zal die aanmerking niet te bard klinken in de ooren vast veelen, onzer Landgenooten, die ongelukkig genoeg zijn, om met bet ouwerzvetfehe denkbeeld, in die aanmerking vervat, opent lijk te railleeren , en, even als was bet eene bcweeZene zaak, vastelljk geloven, en aan anderen fiout en fierk verzekeren , dat bet Opperweezen , zich niet bemoeit met de gebeurtenis/en van Volken of bijzondere Per/bonen? Menfchen, die zich gerust/lellen, met bet valfcbe denkbeeld, dat alles aan bet geval, aan bet noodlot, of aan iets, anders toe te fcbmjve'm is? Hoe zeer dit gevoelen thans ook onder ons\ veld gewonnen heeft, vertrotizven wij, dat veelen onzer Landgenooten, die aanmerking „iel zullen wraaken. Zij die over dit onderwerp op zulk eene ongelukkige wijze denken, ah •wij opgegeeven hebben, gelieve, te bedenken dat wij bedoelen , aan Christenen nuttig n zijn,. O 6  324 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Had Leicester het Vaderland verlaaten , was hij van alle bewind over deeze Landen ontzet, zijnen aanhang liet hij echter hier te Lande: en daar deeze niets naliet om het begonnen werk verder tot ftand tebrengen, oordeelden de Staaten van Holland, door her neemen van gepaste befluiten, dit te keer te gaan, en 's Lands Regeeringsforiu, op eenen vasten voet te vestigen. Het ontbrak niet aan brieven, die door Lei* cester, en Eiifabeth herwaards gezonden , en onder het Gemeen verfpreid werden , om het beftuur der Staaten haatelijk afteichetfen, en den Geest van Muiterij onder het Krijgsvolk te doen leeven, die zelfs tot de Bevelhebberen overfloeg, en waar vanhet bedrijf van Sor.oi, een fpreekend'bewijs opleverde. Niettegenftaande hij in dienst der Staaten was, en van den overleden Prins veele gunften- genoten had, hêhlde hij echter met Leicester, en ftijfde het muitend Volk binnen Medemblik , alwaar hij het bevel voerde. Vriendelijke vertogen, konden niets baaten , en de Staaten werden genoodzaakt, die Stad door middel van  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 3-35 van beleg, onder bevel van Mauritz, te overmeesteren , waarnaa Sonoi zich van'den dienst onttrok, die hij anders zoo zeer ten nutte van het Vaderland, had behoren waar te neemen. Te Qeertruidenberg, volgde men zijn voetfpoor, en fchoon de Stad belegerd werd door den Prins, wist den Engelfchen aanhang middel te vinden, om de Stad op eene verraderlijke wijze aan Parma te Jeveren. Gelukkig, dat de Spanjaarden geen gebnuk maakten van den algemeen verwar den toeftand dier tijden, het ftond anders gefchapen, dat zij grooter voortgangen in Holland zouden gemaakt hebben; maar den Oorlog werd door Farma met weinig iiVer doorgezet, öft hoofde dat Vmtm, alle zij ne fchatten verfpilde aan het uitrusten eener ontzachlijke Vloot van Ho gr00te Schepen, en een menigte kleiner Vaanuigen; bemand met 80,000 koppen, en waarover den Hertog -aan Medina Sidonia het bevel voeren moest. Men was in het onzekere of Pinups he£ op deeze ^ ^ OP Engeland gemunt had , fpoedig bleek ^, dat het laatfte, zijn doel was, en hij O 7  32(5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE op aanhitzing van Paus Sixttis de Vde, voornemens was, Eiifabeth van 'den Throon te ontzetten. De Staaten hadden twintig Schepen aan Elifaheth ter hulpe gezonden, die zich met de Engelfche Schepen vereenigeu moesten. In het einde van Meij, liep de Spaanfche Vloot, die men de OnvertvinneJijke noemde, in Zee, en geraakte voor Pleymouth, met de Engelfche flaags, maar het viel voor- de Spanjaarden zoo ongelukkig uit, dat zij hier het grootfte deel dier gewaande Qnvenvinnelijke Vloot , moesten opofferen. Slechts zeventig Schepen konden met fchande de vlucht neemen, die, op de Ierfche kusten, door eenen geduchten ftorm derwijze geteisterd werden, dat 'er flechts een klein aantal overbleef, om de droeve maare in Spanje over te brengen. Zoo toonde God die het bewind over Zee en Winden voert, hoe Hij den trotsch van Puilips ftraffen wilde, en hoe lichtelijk zijne Otiverwinnelijke Vloot, te vernietigen was! De fchade was onberekenbaar, en zij gaf een neep aan het Spaanfche Rijk, die onherftelbaar was. De jezuit Strada verhaald, dat Pm-  DER VAÜERL, GESCHIEDENISSEN. 327 Philips het draagen van Rouw, in het Rijk verbieden liet, dewijl het groot verliet van zoo veel Scbats en Volks, aan de meeste Fatmlien, den een of ander ontrukt had, en bij daar door de hoegrootheid van bet verlies trachtte te verbergen. Parma beproefde wel, om die fchande eenigfwts uit te wisfen, door verfcheidene onderneemingen , doch de meesten vielen ongelukkig uit, en Parma ondervond, dat Mauritz aan het hoofd der Staatfche benden was, en hem den grond voet voor voet betwistte: ook fpanden de Staaten alle krachten in, om den jongen Veldheer, in zijne onderneemingen te W derfteunen, waar toe de aanwasfende voorfpoed in den Koophandel, hun in ftaat ftelde. Jammer was het, dat onder dit alles, de inwendige Partijfchappen in den Staat zoo veel onheils berokkenden, en aan veele dingen ftremming veroorzaakten : want te Utrecht, en op andere plaatfen ftak het oproer telkens het hoofd op; dan, daar Leicester in Engeland, om deezen tijd zeer fubiet geftorven was, verloor ook zijnen aanhang, haar meeste fteun en ftut, waar aan  3*8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE aan ook de gelukkige verandering van zaaken te Utrecht veilig toe te fchrijven is. Dien zelfden aanhang deed een hevig gefchil ontftaan, in het Noorderdeel van Holland , gewoonlijk Westvriesland genoemd; hier in beftaande : dat de Steden Hoorn , Enkhuizen , en Medemblik, zich verbeeldden, dat zij eene bijzondere Heerlijkheid uitmaakten, en zij even zoo wel bevoegd waren, tot het uitoerfenen der Opperfte Macht, dan de Staaten van Holland. Dit verkeerde denkbeeld, waar van de bekende Frangois Maalzon, Advocaat van West-vriesland, een groot voorftander was, ontleende zijne meeste kracht, uit de woelingen vau Sonoi, die in dit gedeelte van Holland, zoo lange het bewind in handen, en aldaar eenen grooten aanhang, voor Leicester aangeworven, had. Zijne pogingen- ontflipte de Staaten van Holland niet, die zich die zaak aantrokken, door hunne tusfchenkomst, werd de gedreigde fcheuring verhoed , en het gefchil in der minne vereffend. Dit alles deed de Staaten bedacht zijn, om 's Lands Regeering te vestigen op dien  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 32£ dien voet, zoo als wij bij de Derde Afrieeling van dit Werkje opgegeeven hebben , en daar de Graaf van Niemvenaar nu overleden was, befloten de Staaten van Gelderland, Utrecht, en Overijsfal,de Stadhouderlijke Waardigheid aan den jongen Mauritz optedragen, welke waardigheden, gevoegd, bij die van Heiland en Zeeland] hem in het bewind ftelde, over Vijf Gel westen, die zieh reeds bij hec Utrechts Verbond, op bet naauwst vereenigd hadden. Prius Mauritz, bemerkende dat hij met het vertrouwen der Staaten vereerd werd, verzuimde aan zijnen kant niet, zich met alle vlijt toe te leggen, om den verzwakten ftaat des vijands zich ten nutte te maaken , en hem alle meoglijke afbreuk te doen. Behalven de fchade door de mislukte onderneeming op Engeland veroorzaakt, had de dood des Konings van Frankrijk, aan de uitzichten van Philips eene geheel andere gedaante gegeeven. Koning Henrik de lilde, op eene verraderlijke wijze vermoord zijnde, werd Henrik de mie bezitter van den ïhroon. Deeze, Proteftams zijn-  330 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zijnde , beijverde den aanhang van Guize zich , orn het te beletten, en riepen den Kardinaal van Bourbon , onder den naam van Karei de Xde, tot Koning uit. Dit veroorzaakte eenen binnenlasndfchen Oorlog in Frankrijk ; en daar Philips de partij van den laastgenoemden wilde handhaven, nam hij een groot aandeel in die onlusten, en gelastte Parma, een aanzienlijk getal Krijgsvolk, naar Frankrijk aftezenden. Hier door verflaauwden den Oorlog aan des vijands zijde, het welk mede niet weinig toebracht, dat 's Lands Staaten ruimer adem haalden. Met den aanvang des jaars 1590, had Mauritz verfcheiden onderneemingen, tot afbreuk van den vijand, in den zin. De eerfle was het bemachtigen van Breda, zijn Vaderlijk Erfgoed: de uitvoering daar van, droeg hij op , aan Karei van Heraugiere \ die het door eene welgelukte list ter uitvoer bracht. Hij overlag ten dien einde, met eenen Turffchipper , die gewoonlijk Hout en Turf voor de Bezetting van hei Kasteel leverde, om een aartsl van zeventig trouwe en beproefde Soldaten , in het ruim  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 331 ruim van zijn Schip te bergen, en voorts op eene zoldering een partij Tnrf te laaderi, ten einde de Manfchap tot binnen de laatfte boom van het Kafr.ee! te brengen. Te Zevenbergen gingen zij Scheep , en naa een benaauwd verblijf van eenige dagen door tegenwind veroorzaakt , kwam men aan het Kasteel. Dit was bezet door een aantal Italiaanen, die, gebrek aan brandflof hebbende, het Schip door het ijs heen, tot binnen de boom des Kafleels fleepten. Des nachts kwamen de Soldaten te voorfchijn, overvallen de Schildwachten, maaken de bezetting grootdeels af, en overweldigen het Kafteel. Vergeefsch belegerde de Spaanfchen hier op de Stad Breda, zij. moesten het beleg opbreeken en konden niet beletten, dat Mauritz tegen over Nijmegen een Schans opwierp, die hij den naam van Knodfenburg gaf. Parijs te dezen tijde belegerd door Henrik de IFde, gaf zulks gelegenheid, dat Mauritz verfcheiden Steden bemachtigde; want Philips, Parijs willende ontzetten, ten befeoeve van Karei de Xde, gebood Parma, met  332 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE met een groot deel des Legers naar Frankrijk te trekken, gevende hec bevel aan den jongen Graaf 'van Mansveld over, met last om in zijn afzijn niets te ondernemen. —— Tegen het einde des jaars te rug gekeerd, vond Parma het Volk aan 't muiten, doch Helden hun eerlang te vrede. Dus liep de Veldtocht dezes jaars ten einde. De voordeelen door de Nederlanders behaald, waren aanmerkelijk, en boezemden hun eenen ongemeenen moed in. Het volgend jaar 1591, gaf nog meerder blijken van Mauritz beleid, en Heldenmoed. Zutgben, Nijmegen, Hulst, en andere Plaatfen werden verovert, en het jaar 1592 maakte zich niet minder beroemd, door de aanzienelijkfle voordeelen. Men kan de toeneemende macht der Staaten lichtelijk nagaan, wanneer wij doen opmerken, dat, daar nu zeven jaaren geleden , de Staaten genooddrongen waren, de hulp van Frankrijk in te roepen, die echter gewijgerd werd , de kans nu zoo z;er ten hunnen voordeele veranderd was, dat zij Koning Henrik de IFde , eenen krachtdadigen bijftand verlecnen konden. Zij zonden 3000  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. «ft Sooo Man , onder bevel van Graaf Filips van Nas/au, die eenen inval in Luxemburg en Limburg deeden, en alomme mm ^ fpreidden. Het volgend jaar, zette Mauritz zijne voordeden voort, won Geertruiden* herg, ftichtte het Fort de £n waar door het belegerd Groningen hoe lanser hoe meer benaauwd werd, en zich in het volgend jaar 1594. aan de zegevierende wapenen van Mauritz overgeven moest. Gewichtig was deeze overwinning, want door dezelve, werd het zevende Gewest der Nederlanden, wederom onder de Unie vereenigt, waar van het door de verraderij van Rennenberg afgefcheurd was. De Staaten ftdden Graaf Willem Lodewlfk tot Stadhouder over Groningen en Omlanden aan , ondanks de pogingen van Friesland, dat gaarne, uit eigenbelang, die vereeniging beletten wilde, doch zulks vond geen ingang De Prins van Parma te Atrecbt overleden zijnde, was reeds in den voorgaanden jaare w de Landvoogdij opgevolgt door des Keij. *ers Broeder, Ernst Aartshertog van Oosten* J)eeze verandering bevorderde de over-  334 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE overwinningen der Staatfchen niet weinig, want, L\rnst meer gezet op eene prachtige en gemaklijke leefwijze, dan op het doorzetten des Oorlogs, en daarenboven zeer verzot op zijne Minnarijen, ontbrak het hem aan genocgfaame vermogens, om tegen den Heldhaftigen Mauritz in het ftrijdperk te treden, waarom hij in het begin zijnes bewinds , eenen voorflag tot Vrede aan de Staaten deed , hun vleiende met de genegenheid van Spanje, en de hulp van Oostenrijk; maar de Staaten, dien listigen handel bemerkende, verklaarden , dat de Voorzienigheid hun door dapperheid in jlaat gefield had, den Spaanfchen trotsch te keeren, en nu hunne zaak ook verder aan Gods hulpe toevertrouwden. Zij weezen de aanbieding van de hand, en Ernst ftierf naar een kort bewind , dat weinig aanmerkelijke gevallen opgeleverd heeft, ten zij men 'er de vergeeffche aanflag op het leven van Mauritz, zijnen Broeder Fredrlk Henrik, Oldenbarneveld, en eenige andere voornaaine Perfoonen, toe betrekken wil. Eenen moorddadigen toeleg, die door de Spanjaarden bedacht,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 335 dacht, en door eenen Roomfchen Priester, en eenige anderen zou ter uitvoer zijn gebracht geworden, doclrhet fchelmftuk werd nog in tijds ontdekt, en de verraders onthngen hunne welverdiende ftraf. De Landvoogd Emu, had even voor zijn fterven, het bewind opgedragen aan den Graaf van Fuentes , het welk niet weinig gemor onder de Nederlandfchen Adel der Spaanfche Gewesten veroorzaakte, en de Staaten derzelven, op eenen Vredehandel deed bedacht zijn, doch hier fa wi,den • ^ de Staaten der Vereenigde Gewesten , niet hun ééne lijn trokken. Zij deeden ten dien einde eenen uitvoerigen voorflag aan de Staaten , door eene plechtige bezendin» en trachtten deeze en Prins Mauritz te' „ bewegen, om met de Spanjaarden te ver» dragen: zij roemden het groot beleid en „ de dapperheid van deezen laatflen, ver„ trouwende dat hij den Vrede liever be* geerde dan het doorzetten van den Oor» log, hem tenens vleijende, dat hij langs j» eenen- anderen weg zirrwt, " w-b, zijnen verworven ■„ roem zoude kunnen uitbreiden." Mauritz,  326" BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ritz, langs eenen geheimen weg, te weeter* gekomen zijnde, dat de Gemachtigden der Staaten , met den Graaf van Fuentes, over dien voorflag, verftand hielden, en hunne aanbieding niet zonder diens medeweten deeden, verklaarde: ,, dat hij het einde van „ den Oorlog verkoos , boven alle over„ winningen, maar dat de weg tot Vrede, niet was te zoeken in eenen handel met de Spaanfchen , die bij hem in geen vertrouwen waren. Was men wars van het Spaanfche Juk, dan moest men „ dien weg inflaan, die de veréénigde Ge„ westen verkozen hadden. Wilde men j, zich met deeze veréénigen , en Sfanft „ vaaren laaten, dan kon men in onderhan„ delingen treden." De Afgevaardigden verklaarden daar op, dat zij, alleen uit den naam der Staaten [braken: doch Mauritz hun willende logenflraffen , trok de bewijzen van het tegendeel, van tusfehen de kleederen van eenen der Afgezanten, waar uit duidelijk bleek , dat hij een opzettelijk bedrog pleegde, waarmede dien bedrieglijken handel afgebroken werd. Wij gaan de onlusten  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 337 ten hier te Lande, over de Munten , en die van eenige nabuurige Landen, (die echter door bemiddeling der Verenigde Staaten beflist werden) voorbij, om te zien hoe het mee de Krijgsbedrijven der wederzijdfehe Legers afliep. In het jaar 1595, was djt niet zeer ten voordeele van de Staatfchen; de Spanjaarden verloren wel twee hunner voornaamfte Vcldoverften , te weeten Fcrdugo, en Blondragen , maar zij noodzaakten des niei te min, dat Mauritz het beleg voor Grol moest opbreken, en den aanflag op Meurt te niete liep, ook behaalde zij in Frankrijk eenige voordcelen. Nu benoemde Philips den Aartsbettog Albertus van Oostenrijk, tot Landvoogd, en zond hem, met aanmerkelijke verfterkingen , naar de Nederlanden ook ontfloeg hij den Graave van Buuren] (die nu agt-en-twintig jaaren geleden, van de Hooge Schooie te Leuven geligt was ) uit zijne gevangenis, met geen ander oogmerk, dan om door dien weg, eene afwending ten zijne voordeele te maaken Het volgende jaar , maakten de Staatfchen te Lande mede weinig voortgang; uit hoofde II. DïEL. p van  338 BEKNOPT HIJTORISCII HANDBOEKJE van den verzwakten (laats des Legers, waarom de Staaten befloten tot het aannemen van Waardgelders, en eenige Engelfchen ; maar ter Zee leedcn de Spanjaarden, in dit jaar, een geducht verlies. Philips had te Kadix eene machtige Vloot in gereedheid doen brengen; Eiifabeth, denkende dat het op haare Landen gemunt was, rustte zich toe ten ftrijdc, en verzocht aan de Staaten om vier-en-twintig Schepen bij de haaren te voegen. Dit werd toegedaan , en nu zeilde de vereenigde Vloot, 160 Schepen fterk, uit Pleijmoutb, naar de Spaanfche Kust : voor de Baai van Kadix raakte zij daags , en teisterden de Spaanfche Vloot op eene deerlijke wijze. Nu ordernamen de Hollanderen en Engelfchen, eene Landing , en overmeesterden Kadix , dat door de koppigheid van den Spaanfchen Bevelhebber , benevens eene aanzienlijke Koopvaardijvloot, in de Haven leggende, geplonderd , en eindelijk verbrand werd. Meer dan tien Müllocnen fehats, werden hier' een prooi der vlammen , boven het verlies der Vloot, en meer dan isoo ftuk- tei  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 339 ken Gefchuts, die in de diepte verzonken waren. Eene fchade die de Spaanfche Dwingeland noodzaakte , om tot de oneerlijkfte middelen , ten nadcele zijner onderdaanen , den toevlucht te neemen. Door zulk eene bravoure , rees der Nederlanderen aanzien niet weinig, bij de naburige Mogendheden , Engeland en Frankrijk ; die nu op hunne beurt, den Staaten om onderftand en hulpe verzochten. De Staaten verleenden die , maar zij hadden de voorzichtigheid , om dezelve , derwijze te bepnalen, dat zij de balans niet te zeer tot nadeel der Spanjaarden, of tot voordeel der Engelfchen of Franfchen deeden doorflaan Zij begrepen, dat wanneer Philips door overmacht tot vrede gedrongen werd, hij m dat geval, de handen ruim krijgen, en alle zijne macht tegen deeze Gewesten wenden zou. Wie , die dit leest, bewonderd nier met ons , de Wijsheid en Voorzichtigheid die in dit gedrag onzer braave Voorouderen uitblinkt? De looze Eiifabeth^ die het zeker bemerkte , werd 'er over geftoord en duuwde de Staaten toe, dat bet geen vZ ^ 2 ver-  3jO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vermogen in hun was , want , dat de voor* fpoed hunner Gezvesten, en den aanwas van hunnen Koophandel, genoegfaam bleek, uit de toeneemende pracht hunner Steden en Gebouwen. De Staaten, (zeide zij) werden mach* tig, zij daar en tegen uitgeput' Het aanzien van den Staat rees in deze dagen tot eene hoogte, die elk verbaazen moet, gemerkt zij zelfs genodigd werden tot de toetreding in het verbond, dat Engeland en Frankrijk niet elkander flooten , en waai in zij ook deel namen, en daar en boven nog een bijzonder verbond floten met den Koning van Vrankrijk. Nu werden de Nederlanders, in fpijt van Spanje, reeds als een onafhangelijk Volk erkent, bij hun, die weinig jaaren gtleden, hen als een hoop verachte Slaaveh befchouwden! was het wonder, dat de vreugde hier over, op de aangezichten van 's Lands Ingezeetenen verfprijd was, en de gelukkigfle vooruitzichten opleverde? Wie ziet niet in dit alles , de gunftige hertelling ter Hemcliche Voorzienigheid, die naa zoo veel ramps en leeds, naa zoo veel hoons en fmaads , een arm van Almacht over  DER VAÜERL. GESCHIEDENISSEN. 341 over dit Land uitfirekte , en als uit eenen afgrond van ellende rukte ? En dit bleek nog duidelijker , toen zij de helfche aanr flagen, ten nadeele van dit Land, in Spanje ondernomen, zoo zichtbaar verijdelde. Philips , had in de Havens van Spanje en Portuga! eene geduchte Vloot van 128 Schepen doen uitrusten, onder bevel van den Admiraal Pedilla: het was op deezen Staat gemunt , en met dat oogmerk ftak hij in Zee. Het had 'er beuaauwd uirge/ien , wanneer het oogmerk bereikt was geworden , maar de GodhEID trad tusfehen bijsten s Hij die op de Vleugelen van den Wind wandeld , verwekre eenen Storm : toen de Vloot in Zee gefloten was , fljngerde zij een groot deel in den Afgrond; en verbrijzelde een ander deel tegen de Rotzen, waar door des vijands oogmerk verijdeld , en het Vaderland gered en behouden werd. Wónderlijk hertel des Hemels! wie eerbi,digd dezelve niet met ons? wie ziet uit dit alles niet dniddijlt dat God in de erootfte donkerheid, het licht kan doen voonkomen , en zelfs de Elementen P 3 ge-  34^ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gebied , om een verdrukt Volk te redden , en uit de klaauw der Dwingelandij te rukken '? Bij alle deeze zichtbaare zegenblijken bleef het niet: het volgend jaar leverde 'er al vroeg een nieuw bewijs •van op, want, de zachte winter gaf gelegenheid, dat Mauritz al vroeg, bij het einde van Januarij, te velde toog, en den vijand bij Turnhout eene gevoelige nederlaag toebracht: Varax , die de vijandelijke Legermacht gebood » vond hier zijn einde; agt-en-dertig Vaandels , werden als zoo veele blijken van de overwinning, naar den Raage gezonden, en op de groote Zaale van het Hof opgehangen , 't welk als het begin van volgende zegeningen kan aangemerkt worden. Want eer dit jaar ten einde liep , Veroverde Mauritz Rbijnhcrk , Alfen , Mettrs, Grol, Ereevoort. , Enfchecle, Ohhtizeel, Oottnarfum en Lingen. Naa zoo veele heldendaaden verricht te hebben , trok Maurits Zegevierend den Haage in, en werd met de grootöe achting ontfangen : en fchoon men dit jaar, ter Zee weinig voorfpoeds had, werd ech-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 343 echter de Spaanfche Vloot, door eenen ftorm, op nieuws geteitlerd. De Staaten bij zoo veel voorfpoeds, 'stands onafhangelijkheid willende bevestigen, wilden geen oor leenen , aan de aanzoeken tot Vrede met Spanje, die hun van wegen den Keijzcr , en de Koningen van Poolen en Deenmarken , voorgeflagen werden : toen verzoeken niet baaien wilde, begon men te dreigen , niemand ging daar in verder, dan Siglsmtmd de lilde , aan wien men echter te kennen gaf, dat zoo de Poolen het recht der Volken fchenden wilden, de Nederlanderen zoo wel hunne Voortbreng, felen, als de Poolen hun Geld mhjen konden. Dit gepast antwoord , een fier Volk waardig , doet ons zien, tot welk een aanzien den Noordfcben Handel reeds geftegeh wasa en uit de aanmerkelijke hulp die wij zagen dat de Staaten aan Engeland bijzette , kan men veilig befluiten , dat haare Zeemacht aanzienlij geworden was. Van hier de noodzaaklijkheid die men vond, om vijf Colleden ter A'miralieit, als een te Rotterdam, een te Amfterdam, een te Hoorn % -° 4 een  344 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE een te Middelburg, en een te Dokkum ontwrichten : de aart, inrichting en werkzaamheden van deeze Collegien , hebben wij doen kennen in de 3de Afdeeüng van di; Handboek. Het is zeer ligtelijk naa te gaan, dat de toeneemei'de grootheid der Verëenigde Gewesten , door de achterdochtige Piiiups , met leede oogen aangezien werd; van daar dat hij bedacht was, om zoo veele en geduchte machten van den hals te fchuiven. Ten dien einde floot hij eenen Vrede met Vrankrijk, en droeg de Opperheerfchappij over deeze Landen op, aan zijne Dochter, de Infante Izabslla Clara Eugenia, en huwde dezelve uit, aan den Aartshertog Albertus, die door dm Paus van zijne Waardigheid als Kardinaal on flagen was. Pmur-s zorgde echter , dat, ingevalle , 'er geene kinderen uit dat Huwelijk verwekt werden, deeze Landen aan de Spaanfche Kroon gehecht Meeven. De Infante pasfeerde eene Volmacht op haaren Gemaal, om de heerfehappij te aanvaarden, en het ontbrak niet aan veele Ingezeetenen, die zich verheugden  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 345 den dat zij van de Spaanfche Dwinglandij verlost werden. Men kan veilig befluiten, dat Philips niet zonder gewichtige redenen tot deezen flap kwam: onder deezen kan men tellen, dat bij oud en cngefteld van lichaam zijnde, en den dood' eerlange te gemoette ziende, even als zijnen Vader, een tegenzin in aardfche grootheid begon te krijgen , en het nietige gevoelde, van eene wereld, die hij zoo jammerlijk beroerd had: ofwel, dat hij dc raad van den Graave Castel Rodriga, als overeenkomftig de waarheid befchouwde. Deeze toch, had hem onbewimpeld gezegd: „ De Nederlanders, ö Koning! zijn „ te verre van Spanje gelegen, om'er fpoe„ dig genoeg Legers te zenden; en vreem„ de benden, ftriid met de Grondwetten, „ door Uwe Voorvaderen gefchonken, en „ die kunt gij, zonder heiligfchennis, niet „ breeken. Wetten, taal, leefwijze, en „ geaanheid , maaken de vereeniging met „ Spanje ondoenlijk. Hunnen afkeer van „ eigendunkelijke heerfchappij , en het », Spaansch beftuur, is onverwinnelijk. P S „ Uwe  34-6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ Uwe Legers hebben alles bedorven, cn „ zullen hec nog meer verergeren. „ Men heeft niets aan een handeldrijvend ,, Volk, dat zondsr Vrijheid is. Kon- .,, den zij ons zoo lang wederfiaan, met de ,, zwakke hulp van Engeland , wat heeft „ men dan niet van dat moedig en getergd ,, Volk te wachten, dat nu in (laat is, om j, Engeland, en Vranlirijk beiden te onder„ fteunen. Wanneer de Nederlanden van „ Uwe Kroon zijn afgefcheiden, hebt gij „ hoop, dat zij déns Uwe Bondgenooren „ worden, en dan kunnen die Provinciën „ aan Spanje van meer dienst zijn, dan wij „ immer door den Oorlog van hun haaien „ kunnen." Merkwaardig zeggen van eenen Spanjaard van dien tijd! hoe zeer heeft de volgende tijd dit zeggen niet 'bevestigd? Maar Philips fchonk deeze Landen aan zijne Dochter, met zeer w.inig recht: hij had 'er, wel befchouwd zijnde, weinig weggeven aan; want het maakte geene verandering aan de genomene befluiten der Vereenigde Gewesten, die, Philips afgezwooren, en al zijn recht verbeurt verklaard hebbende ,  DER VAÜERL, GESCHIEDENISSEN. 347 de, met alle recht begrepen, dat iemand die het recht van eigendom , over eenig goed verlooren heeft, ook onbevoegd is, en geen recht heeft, om 'er over te be- fchikken. Het duurde ook niet lange naa deeze afftand, of, de Jicht, Koortfen, en andere ongemakken des ouderdoms, wierpen hem op het ziekbed neder. Een ziekbed, dat ons duidelijk leert, dat fnoode Dwingelanden, fomtijds de wraake Gods, reeds aan deezen kant des grafs, op eene zichtbaare wijze ondervinden, waarom wij hem, op hetzelve daar ned^liggende, wat nader van nabij befchouwen willen, en naa het fehetzen van zijn af*ichtelijk Characler, deeze Afdeeling, en ook dit Tweede Deel onzes Werks befluiten. Hij dan befpeurende, dat zijne rol op bet groot toneel der wereld ten einde liep, en dat de Eeuwigheid naderde, liet zich op zijn Lusthuis, het Escuriaal brengen, alwaar de ziekte en ongemakken hem fpoedig volgden. Bebalven pe Jichtkwaal, zijn gewoon ongemak, werd hij bezocht met een onnoemlijk aantal gezwei-  348 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zwellen, over de geheele uitgeftrektheid van zijn lichaam , die welhaast in boosaartige zweeren ontaarten, en eene fcherpe en onreine Hinkende ft ofte in zich bevatte. Behalven de vreesfelijke pijnen, die dit alles veroorzaakte , werd hij geteisterd, door eene ondraaglijke jeukte, die hij door geduurig krabben meende te bevredigen. Hier door raakten de gezwellen open, en toen ontlastte 'er zich eene onreine ftoffe, die vergezeld gin,' van eenen ondraagljjken ftank, derwijze, dat men hem ni t dan met moeite eenige hulp verlecnen wird<2. Nu leed het niet lange, of men ontdekte, dat de wonden grimmelden van wormen en ander walgelijk ongedierte. In deezen ellendigen toeHand , bleef hij vijftig dagen lang liggen, in eene achteroverliggende houding, en behield al dien tijd het gebruik van zijne verflandelijke vermogens. Hoe zeer dit anders als een onfehatbaar voorrecht, voor eenen flervenden, te achten is, was het voor Philips eene geduchte ftraf, om hem van zijne fmerren gevoel te doen hebben. Dus liggende, werd hij nog daar en boven in de Ziel  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 349 Ziel gefolterd, door het gevoel van zijne gepleegde gruwelen. Hij gevoelde de hand vaneen vertoornd God, die hem zoo zwaar drukte, en trachtte zijnen Hemelfchen Richter te bevredigen, door een goot aantal llachfoffers van zijne wraakzucht, die jaaren lang, in Kerkers zuchtten, op vrije voeten te doen ftellen. Twee dagen voor zijnen dood, moesten zijne Kinderen bij hem komen, aan wien hij de ijdelheid der aardde grootheid, in zijnen ellendigen ftaat aanfchouwen deed: hij gaf hun Iesfen om zich m het bellier over hunne Landen naa te gedragen, en vermaande hun, om toch voor alle dingen itandvastig de hand te houden j aan de bewaaring en zuiverheid van den Roomfchen Eerdienst. Een blijk, dat zijne dweeperijen hem tot aan zijn einde bijgebleven zijn. Eindelijk opende zich de Eeuwigheid voor zijn gezicht, en de Dood maakte een einde aan zijne fmerten, die hu hier op deeze aarde draagen moest. Hij ftierf m den ouderdom van twee en zeventig jaaren, een ouderdom, die het grootfte deel der menfehen niet .berijkt, en die naar  35© BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE naar maate van derzei ver duuring, als een geducluer ftraf, voor hem aantemerken is, daar hij de maate zijner ongerechtigheid ten boorde toe vulde. Wat het Characïer van deezen Onmensch belangt: dit is best op te maaken uit zijne daaden. Zijn Temperament was ernftig, peinzend, en zwaarmoedig, het natuurlijk gevolg van zijne Hechte opvoeding, onder het beftuur van domme bijgelovige Monniken, die niets verzuimden, om hem den grootften ijver voor de Roomfche Kerkleer, en derzelver bijgelovige gebruiken , in te prenten, en tot eenen Dweeper te vormen. In zijne vroege jaaren, door zijnen machtigen Vader, die hem uittermaten beminde , aan het bewind gefteld, over eene laatdunkende, en teffens flaaffche Natie, die hem als eenen Afgod vleidde en beminde, werd hij in den aart opgeblazen cn hoogmoedig, en wilde zich van elk doen gehoorzamen. In het vast vertrouwen zijnde, dat de Leer van de Roomfche Kerk, de eenige waare, en van God beminde Godsdienst was, befchouwde hij allen die daar va»  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 351 van verfchillen durfden, als fnoode Ketters en Oproermakers tegen God, en hem hunnen Vorst: van daar die gruwelijke' wreedheid en koelzinnigheid, bij het befchouwen van zoo veele Martelingen, bij de rookende ErandiTapels, en bloedige Schavotten. Eigenzinnig en eerzuchtig, was zijn wil alleen, het richtfnoer zijner daaden, en wanneer zijne plannen mislukten, werd er wraak en trouwloosheid uit geboren Door zijne onbeperkte Staatzucht, om was het mooglijk de geheele wereld te regeren, beroerde hij dezelve, offerde 'er honderd-duizenden menfchenleevens aan op werd een gevaarlijk nabuur, en een ge-' duchte geesfel voor Europa. Hoe zeer zijne rustelooze Regeering, niet anders dan een toneel van de bloedigrte Oorloiren oplevert, was hij alles bchalven een Krijgsman: van daar het mislukken van zoo vee le onderneemingen, die hij in zijn Cabinet ztch als mooglijk voorftelde, fchoon ze onuitvoerlijk waren voor de kundigftV Veldheer. Aan zijne eigenzinnige dwaasheden alleen, offerde hij onmeetlijke fchatten op: zij-  35^ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE zijne ftijfzinnigheid en onverzetlijkheid ,deed hem deeze rijke Landen verliezen , en was de weg om onze Voorvaderen te voeren, tot die vrijheiden dat geluk, waar toe wij hun in het vervolg zullen verheven zien. Eimh des Tweeden- Deels,