B ] K N O P T HANDBOEKJE DER VA)ERLANDSC HE GESCHIEDENISSEN.   BEKNOPT HANDBOEKJE DER VADERLANDSCHE GESCHIEDENISSEN. Aanvang neemende met de komst van Karei, de Vde tot de Graaffelijke Waardigheid over deeze Landen, tot den tegenwoordigen tijd. Uit de beste AutHeuren, en andere echte stukken, ten dienfte van Ne érl anbs cii Jongelingschap, hij een gezameld , en in orde gefield 9 door. CORNELIS van DER Aa. ZESDE en LAATSTE DEEL. ■ \ met tlaaten en poub.traitten. te AMSTERDAM, bij JO HANNES ALLART, M J C C C I J li   INHOUD VAN DIT ZESDE DEEL. ZES EN TWINTIGSTE AFDEELING. Eiftorie, (mts het fluiten van den vrede wet Engeland in 1783. tot -het inleveren van de eerfte Memorie des Jionings van Pruisfchen, ten voordeele van den Stadhouder . . Bladz. 1. ZEVEN EN TWINTIGSTE AFDEELING. Vervolg der Hiflorie, fints de ontdekking der Atle van. Confulent* fchap, tol de Scheuring der Ut rechtfche Staatsleden . ' 108. * 3 ACHT  vi INHOUD. ACHT EN TWINTIGSTE AFDEELING. Vervolg der Hiftorie, tot de oprichting der Vliegende Burgerlegertjes in 1787. . Bladz. '297. NEGEN EN TWINTIGSTE AFDEELING. Vervolg der Hirtorie, tot de Oorlogsverklaring der Franfchen aan den Stadhouder in Fcbruarij 1793- . . . 329. BE-  B ER IC fff VOOR DEN" - BINDER. De Staats - Commisfie te Rotterdam Bladz. 5Ö Aanflelling van nieuwe Burgemeefters te Amfterdam . . , 284 Het aanhouden der Princesfe . 29a De Hertog van Brunswijk , . 3oa Gevecht op Soestdijk , * 314 Remotie te Delft ... 324 De Tempel te Haarlem . . 340 Het verlaten dér Stad Ufrecht i 35» t Over-  rBEfcïCHT bfcN BINDER. Overrompeling van Halfwegen. Bladz. 368 Intocht der Guardes tc Amftêrdam 384 jProfesfor Camper . • . 38Ö De Baron van Kropff • « * 400  BEKNOPT HISTORISCH HAN D B OEKJE DER VA DE RLANDSCHE GESCHIEDENISSEN. zes- en- twintigste afdeeling. I782-I784. INHOUD. Bebouwing van den inwendige» tteJianA dei f Vaderlands, geduurende den Oorlog met Engeland, en kort naa het /luiten des Fredes. — De oude verfcbillen over het nuttige offeba* Jelijke eener Stadhouderlijke Regeerwijze worden al»mme ter . baant gebragt. .. Aanleiding daar toe, gezocht in de uitgebreide macht aan Willem den Vierden vi. Deel. a  3 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE 4ft banden gejlelt, en Erjfelijk vervallen oj> Willem drn Vijfden. Algemeene aandrift tot het herflellen van de oude Graaffel ij ke en andere Handvesten. Beletfe- len daar in, alleen te zoeken, in bet vrijwillig wegfehenken derzelver, in vroeger dagen. De vervallen Jlaat der Zeemacht aan verkeerde oorzaaken toegefebrwen. ——— Onnutte twisten deswegens, zijn de oorzaaken dat men dezelve niet verbeterd. —— J)e fchuld van alles op den Stadhouder gefchoven, door een zwerm van Paskwilfchrifvers. Eerfle beginfelen eener Demo¬ cratische Regeeswijze fmaaklijk opge* discht Opdelving van wezentlijke of gewaande bezwaren , brengt veele gemoederen in h weging. De oncenigheclen vinden voed fel in het oprichten van Gewapende Genootfchappen en Volks Sociëteiten. — Bijzonder in Gelderland . Utrecht, en Overijiifel, over de aldaar plaatshebbende Regeerings Reglementen. Onlusten te Nijmegen tusfehen de Gemeenslieden, de Gilden , en de Regeering. Het meerderdeel der Magiftraat is ongezind om aan de ver"  DER VADERLt GESCHIEDENISSEN. 3 verzoeken der klagenden te voldoen. —— Het minderdeel is ''er voor, en word deswegens hooglijk geroemd. Gemor te Zutphen. Gecommitteerden aldaar be¬ noemd. —— De Gemeenslieden aldaar op eene ongewoone wijze hetijteld. De meerderheid der Magiflraat keurd het gedrag der Gemeenslieden en Gecommitteerden <*ƒ"• De minderheid juicht het toe. — Een Dankadres aan dezelve ontworpen en ingeleverd. Het verkopen van hetzelve verboden. Naamlooze brief deswegens verfpreid, en als een oproerig Libel verboden. De minderheid der Zutphenfche Magiflraat tracht bet Guamifoen te ver- fterhen. De meerderheid protcjieerd er tegen, en de Burgerwapening doorgedrongen. Ongenoegen te Arnhem tusfche» de gewapende Burgers, en het Guamifoen. —» Vrees fel ijk oproer aldaar 'over het ver plaat- fen van eene Begraafplaats. De her- fielling der rust aan het Guamifoen betwist , en aan de Gewapende Burgerij toevertrouwd. Het Kerkhof geplunderd en verwoest. De Magiflraat gedwongen A a t$t  4 Bt UNO FT HISTORISCH HANDBOEKJE tot herroeping van hun genomen befluit. —— liet Hof van Gelderland wil de oproerlingen opfpiuren. — -— Het vind tegenfiand bij fommige Staatsleden. De meerderheid befluit er toe. Advijzen van Capel- len tot de Marsch, en Zuijlen van Mije- veld. Lof hen deswegens toegejuicht. — Voorftellen over de Vrijheid van de Jacht, en het affchaffen van den Stadhouderlijken invloed, op de waarneming der Staatscommis- fiën. Onlusten over de Drostendien- ften, ook in Overijsftl. Korte opgave waar in dezelve heftonden. ■ Sterke drift van Capelleu tot den Poll, om dezelve af tefchaffen. Het gelukt in Overijsfel, maar in Gelderland vind het tegenfland. — Verdeeldheden in Holland , over den invloed des Stadhouders, op de befielling der Regeering in de Steden. Exercitie Ge- noodfchappen, huiten de wettige Schutterijen aldaar opgericht. —— Dezelve vinden gunst bij de meeste Leden der Regeering , die 'er deel in namen. Ongeneigdheid om de Schutterijen uit derzelver verval optcbeuren. • De Genootfchappers bt  »*R VA DER L. GESCHIEDENiSSEN. 5 bemoeijen zich met zaaken van Regeering. —■ De Stadhouderlijke Recommandatien en Electien ftaan hen in den weg, —<— De eerstgenoemden worden op veele plaat/en afge- fchaft. Vernieuwde gtinsthetnningen aan de Genootfcbappers , ten koste van de Schutterijen. Onlusten daar door veroorzaakt te Leiden, . Het oprichten van een Vrijcorps te Rotterdam, veroorzaakt aldaar geweldige bewegingen. —— Oproer aldaar verwekt op den derden April, - Het Vrijcorps vernietigd. De meerder¬ heid der Statten van Holland, zendt eene Cemmisfie derwaards, om de rust te herjlel- len. Verjlag van deszeifs w.rkzaamhe- den. De Commisjie dost deswegens verjlag.- Kosten daar door nutteloos ver- fpild. Verfclillen tusfehen de Regeering van Alkmaar en den Stadhouder. Ds Ele&ien van den Stadhouder door de Regeering afgefchaft. De saak word door den Stadhouder bij de Straten gshragt. Gevolgen van dit alhs. — Oerfprehg en aanvang der Onlusten binnen de Stad (Jtrech; Algemeens haat tegen de Fresdfchap van A 3 Goens.  6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOSKJR Goens. Hij verzoekt zijn ontjlag. —• Benige Burgers eisfcben de affchaffing der Stadhouderlijke Recommandatien. He Prins krijgt 'er bericht van. en zijne gedachten deswegens. ——— De Recommandatien finaal afgefchaft. ——— Twee Vroedfchappen keuren het af Twistfchriften daar over uitgegeven. Verzoekfchrift door 1414 Burgers ald.ar ingelevert, en deszelfs inboud. —— Nieuwe onlusten over hel hegeven van een opengevallen Raadsplaats. —— Request door 725 Burgers bij die. gelegenheid ingelevert. Voor fel van Smisfaert ever de Amptcnaars. De U'apenhandel aangemoedigd, onder fommige Vaendelen der Schutterij. — Anderen blijven werkeloos. — Een Vrijcorps aldaar opgericht. De heden deszelven met Voorrechten hefchon- ken. Verrichten hunne Exercitiën in het openhaar. Gemor deswegens. —— Mishandelingen aan Profr. Hofftede, den Advocaat Luzsc, en de Heer van Ee. — Ontrustende tijdingen over het vermeerderen des Guarnifoens binnen Utrecht. Voor- fel san Burgemeefter Verbeek deswegens. —• Rs-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 7 Request van 1414 Burgers over dat onderwerp. Uitflag van hetzelve. Bewegingen in de overige Stichtfcbe Steden, — Bedenkingen over dezelve. Buitengewone Bijeenkomst van ruim dertig voorname Regenten te Amfterdam. — Hun oogmerk, Nader opgemaakt uit het gebeurde op de maaltijd door hen gehouden. —• Groote vootdeelen die van deeze bijeenkomst verwacht werden. — Verregaande Licentie der Drukpers. — Vcrfibillen over de Mili'aire Jurisdictie ter bdane gèbragt, —— Voorfiel van A -rifterdarrj deswegens, aan de Sraaten van Holland Den lioogeit Krijgsraad hij de meerderheid van Holland afgt Je haft Die van den Krijgsraad be¬ kreunen zich dat verbod niet —- Voorfiel van de Gijzelaar, om hen dit fchrifteljjk te verbieden. liet gefchied, en de Praêizijns hunne Commisfien ingetrokken. —• De Traktementen ingehouden. De Prins van het gebeurde kennis' gegeven. ■ Zijne klachten daar over , doch vruchtloos. Be Krijgsraad finaal afgefchaft deor de Staatcn van Holland. —— Daar A 4 naa  8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE %aa door alle de Gewesten. —— Voorfiel Ie* door Dordrecht over eenigr. misbruiben bij de Militie ingejlopen. Staaien van Holland geeven ''er kennis van aan de andere Gewesten. Verfchillende gevoelens bier over. -Request door eenige Vries- fcbe Burgers ingeleverd, over het fiuk der Patentt'>. — Refolutie daorop genomen. — FREORitc den Grooten doed eene Memorie inleveren , ten jjajieure van den Stadhouder. — Zijiit n goeden raad a's Vriend en Nabuur. — Befluit der Ilollandfche Staatsleden op dezelve. Ook die van de Staaten der overige Gewesten. — Aanmerkingen bier over. ,dL.>agen wij hij het flat der voorgaande Afdcehng, door het (luiten van ecnen fchand 'liiken en, door de Franflhen ais 't ware opg de intrekking des befluits, en het ftandhouden der oude fchadelijke gewoonte, durfde aantedringen bij de iVIagiftraat Die zonder vrucht blijvende, en het Lijk van een Sergeants Vrouw, op het nieuwe Kerkhof, zullende bijgezet worden, gerankte het gemeen in volle woede , en bedreigde de rust der Stad. De Collonel van Qjtadt Bevelhebber der Stedelijke Bezetting, het oproer vernemende, liet zijn volk met fcherp laden, en verzekerde zich van het Stadhuis. Dan, dit bedrijf, werd bij veelen als B 4 een*  32 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE eene fehenriis van der Burgeren Vrijhei! aangemerkt. Burgerlijke verfchillen, (dus noemde men d?t misdadig oproer,) moesten niet door iMiïnairen , maar door Burgers gedempt worden. Dezen moesten de JVlilkairen aflosten, als wel in Haat zijnde om de rust te bewaren. Gelukkig, dat zich de Colonel van Qjtadt tegen die vordering geen partij ftelde, maar zijn Volk door de opkomende Burgerij aflosfen liet, niet alleen, maar dezen zelfs de gewoone Krijgseer bewees. Door dit rumoer de voorgenoomene begraafnis belet zijnde, zou deze nu den volgenden dag voortgaan, dat echter niet zonder veel onrust en gemors gefchiedde, en naauwlijks was de nagt aanwezig, of het Canailje bedreef de groosfte baldadigheden aan de huizen der Regeeringsleden, en anderen, hetwelk de Regeering befluken deedt, om het genomen befluit in te trekken. Nu dacht men was de fleen des aanftoots uit den weg geruimd: maar «iit was 'er zoo verre van af, dat het hollend grarmw, nu eerst reche aan den gar.g »ing, om hunne plunderzucht den teugel te  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 33 te vieren. Een talrijke bende ftoof naa* het gehaatte Kerkhof, fleurde het begraven Lijk ten Grave uit, en droeg het als in triumph over deeze heldendaad, onder het gelui van de Stads Klokken, door de gebeele Stad rond, en begroef het eindelijk in de Jans Kerk. Hier mede niet voldaan, trok men andermaal naar buiten, en rammeidde de pas opgetrokken Muuren van het Kerkhof, omverre, en waren de Oproerlingen nog onbefchaamd genoeg, om naa dit alles, aan de huizen der Ingezetenen rond te gaan, en als het ware, den verdienden loon aftebedelen. Te midden van al dit woest geweld, verfprei lde zich de maare, dat een aantal Krijgsvolk van Nijmegen naar Arnhem in aantocht was, Hoe zeer zulk eenen maatregul als nuttig en nodig kon en moest befehouwd worden, dewijl de Gewapende Burgerij het oproer niet fcheen te kunnen beletten, zoo bleek echter al ras, dat het niet anders, dan een valsch gerucht was, om de gemoederen nog meer in beweging te zetten, doch dit belette niet dat de Burgers zich van de toeB 5 gan-  34 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gangen naar de Stad verzekerden, en zelfs de Schipbrug voor de overvaart ten onbruik: maakte, wearttaa de fchijnbaare rust herboren werd, vermits de oude Begraafplaats weder in gebruik geraakte, en daar door de Burgerij wederom herfteld in haare zoogenaamde ou.le Rechten en Vrijheden. Niets was intusfehen natuurlijker, dan dat het Ihf van Gelderland,' onder wiens oog al dar. rumoer was voorgevallen, bedacht was om zu:ke oproerige handelingen te keer te gaan. -De zaak werdt bij de Staaten gebracht, alwaar tot verbazing van vcelen , niet bij algemeene Hemmen, maar Hechts bij de meerderheid befloten werdt, om aan zulke fchandelijke bedrijven paal en perk te Hellen, door prompte Mefures, en ejjlcacieufe Middelen. Dan, eenige Staatsleden befchouwden zulks als een middel om het Hof, eene al te onbepaalde macht, ftilzwijgend toe te kennen. Jonkheer van de Cape! I en tot de Marscb f liet zich deswegens niet weinig hooren, bejebouwende de vordering der Burgerij als billijk , en daar de rust door Burgers berjïeld -was, moest men ook na bet  BER VADERL. GESCHIEDENISSEN. £5 het overige aan Burgers, en niet aan het Hof overlaten. Jonkheer Zuilen.van Nyeveld ging nog verder, van oordeel zijnde, dat een lang getergd Vulk, langs den iveg van förtoogen, niets kunnende verwerven , al lichtlijk door wanhoop aan het woeden fiaat, en de paaien van Eerbied en Gezag overfchrijd. De. oorzaak' was bij de Blagifraat te zoeken, en nu, nu de rust herfteld was, verbood de wijsheid en voorzichtigheid, om door geweldige middelen of naavorsfehingen, het twistvuur np nieuw te deen ontbranden. De gedaane diensten der Burgerij, toonde de onnuttigheid om het Hof zulk eenen last te geeven . en zoo den Stadhouder door de Militaire Macht, iets daar tegen ondernemen wilde, zou hij be t aanmerken moeten als het fein tot eenen Burger Oorlog, waar voor elk Nederlander beven meest. &c. &c. Eehalven deeze twee, waren 'er nog eenigen die met hen eenftemmig dachten, dan het baatte luttel: de grootfle meerderheid begreep, dat men zulke fchandelijkheden krachtdadig beletten moest, dus ging bet befluit door , tot geene geringefmert van den Ridder van de Capellen, die B 6 de  36 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de benaming Onderdaanen, in hetzelve, gebezigd , aanftootelijk vondt, en ongepast oordeelde, in den mond van Reprjefemanten over een- Vrij Volk , het welk beledigd werdt, door hetzelve een Geest des Oproers aan te tijgen. Het verbod, om zich met de zaaken der Regeering te bemoeijen , paste in Venetien , en was onverdraaglijk in het Vrije Nederland! (*) Daar het thans aan de order van den dag was, dat naauwlijks eene Raadsvergadering fcheidende, de bijzondere advijzen der Leden (*) Wij hebben ons de moeite getroost, dit Arnhems oproer, eenigjlnts uitvoerig te fchetfen, cm uit de advijfen deswegens uitgebragt, de geest van dien tijd, te doen kennen. He-t vervolg zal ons leeren, dat dit voorbeeld, ook op andere plaatfin, en in dergelijke gevallen navolgers vondt; dat de fnoodjle misd> ijven vernist werden, met de fchoonfebijnende naam van zucht tot vrijheid, alleen , om bij de heffe des Volks een aanhang, en zich vsrdienjlelijk te maaken. Wl Ik een onbehoorlijk en onvoorzichtig gedrag 1  Dfift VA PERL, GESCHIEDENISSEN. 37 d.n openbaar gemaakt werden, zoo kon het niet misfen , of zij, die zich op zulk eene fterke manier, ten voordeele van het muitziek graauw kennen deeden., werden door hetzelve met den grootften lof overladen, en als waare vuorftanders van 's Volks Vrijheid begroet: daar en tegen zij, die van het tegenovergefteld gevoelen waren, en zulke fnoode bedrijnen afkeurden, en wilden geflraft hebben, werden alomme als Volksverdrukkers, ten toon gefield: en wat was natuurlijker dan dat de nu in beweging gebragte menigre , het eene voorfiel naa het andere deed, welken op nieuw de onzaiiglle twisten vermeerderen deeden? Van dien aart, was de aandrang, om eene vernietiging van het ftandgrijpend Reglement op de Jacht, het welk ecnigen uit de Burgerij wilden vernietigd hebben, ten einde zich zelve vrijheid van Jaagen te bezorgen, en dat niet weinig vermeerderde, toen de Stadhouder, het Jachtreglement als eene Landswet aanmerkte, en te kennen gaf, dat hij die Wet zou handhaven, met vrijlating van elk die zich daar bij benadeeld vondt, om den geB 7 wo-  38 BEKKOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wonen weg van JufHtie in te ftaan. Ongemeen groot was de afkeer, die men deswegens te kennen gaf5 vasten voet te vestigen. Dit dunkt ons, dat veilig kan opgemaakt worden, uit 's Mans woorden, bij die gelegenheid dus uirgefproken: „ Hebben wij .''zegt Hij) bet genoegen. „ mogen hebben, om, niettegenfiaande de veel* ,, vuldige Machinatien, waar mede men ons „ heeft tegengewerkt, de Rust voor het tegen* woordige te herftellen .. en eene waarborg 5, vtor derzelver Confervatie in bet toekomen* C tS „ d&9  ÓO BEKNOPT HISTORISCH HA MD BOEKJE „ de, (indien zij wel gehandhaafd wordt,) 3, daar te Jlellettt dit alles zal ons eene „ aangenaame herinnering van onze veelvuldige Penihle pogingen zijn." Op deeze wijze nam deeze zoo veel geruchtsmaakende zaak een einde, waar van de naderhand publiek uitgegee-ycene ftukken , niet minder dan zeven Boekdoelen beflaan, die allerweegen de kennelijke blijken opleveren, tot welk eene ontzettende hoogte de onlusten gerezen waren: waar uit men zien kan, dat liarrstochten en onbehoorlijke driften, onder het ma&ker van zucht ter behouding of -verkrijging van Voorrechten en Vrijheden, foeurt ora beurt de haatelijkfte rollen fpeelden, en het in veele gevallen, de tijd en de kosten niet waardig was^ dieper om verfpild werderv. Meer dan één Tonne Gouds kwam die Commisfie aan den Lande te Haan, (*) eene uitgave, die bij alle waare lief- (*). De nette fom der kosten, door deze Gommis/ie veroorzaakt , is in het geheel, f 105,453 - 2- : De daggelden voor elk Lid waren bepaald, op f 7 6-: daags, en vtsr d:n Se-  DER. VADERL, GESCHIEDENISSEN; ö*ï liefhebbers van het Vaderland, wel dubbel beklaagd werdt, gemerkt het weinige nut dat daar door is gefticht geworden. Het was intusfchen niet Hechts te Leijden cn te Rotterdam, dat zich de geest van ongenoegen en tweedracht in Holland vertoonde , integendeel, 'er bleef-'bijnaa geen Stad van dezelve bevrijd. In Schiedam-, Schoonhoven , Brielle , Formerende, Gouda , Heusden, en in andere plaatfen, was men ten zelfden tijde, ijverig in de weere, om zich Secretaris Baalde ƒ io-io-: bij moderatie. Alle welke daggelden, henevens die van eenen Clercq ƒ3-:-: daags, met elkander, heliepen eene fomma van . . f 30.660- He kosten van de gemaakte verteeringen voor zes Leden. , - 74,793-:-: f 105.453 a : Uit deze opgave blijkt, dat de verteering van elk Lid der Commisfie, in twee jaar en tijds, omtrent de f 12,500 :■: aan den Lande te fiaan kwam, eene verteering zoo groot, dat zij de verwondering en nafyraak van veelen die dezelve tér ooren kwam, niet ontging, C.7  62 BEKNOPT'HISTORISCH HANDBOEKJE zich niet alleen eene vrije Magifiraatsbeftelling te bezorgen, maar ook door het oprichten van Exercitiegenootfchappen , in den Wapenhandel te oeffenen: dan, in geene der zoo evengenoemde Steden liep den twist over de beflelling der Regëering tusfchen den Stadhouder, en het meerderdeel der Vroedfchap zoo hoog, dan binnen de Stad Alk* maar, eene gebeurenis die wij hier kortelijk opgeeven zullen, dewijl dezelve als het ware den toon gaf, aan veele Vroedfchaps Leden van fommige Stemhebbende Steden in Holland, in het lepaalen of affebeffen van allen Stadhouderlijken invloed op het ftuk der Magiftratuure, handelingen waar over den Stadhouder zich niet weinig gevoelig toonde , befcbouwende dezelve als eene onmiddelbare verkorting van zijne hem aangeboorne, of bevorens vrijwillig toegekende Rechten en Praeeminentien, omtrent welks behoud of verlies, hij niet onverfchillig denken kon. Een voorfiel door den Prsfident Burgemeester De Dieu, tot het Jaatstgemelde einde (de affchaffing van alle Eleclien of Aan- be-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 6% beveelïngen O (trekkende, was in handen vair eenige Leden der Vroedfchap, met hem eenftemmig denkende, gefield, ten einde de Vergadering te dienen van bericht; dit had ten gevolge, dat op den a8 Februarij 1783. door negentien Leden het befluit genomen werd , „ dat voortaan geene Nominatie» j, van Burgemeesteren , Schepenen, Thefaurie* ren, of Vroedfcbappen zouden voorden ge* ,„ maakt, om daar op de Electie van den Stad- houder te verzoeken. Dat men wijders „ in het vervolg, geene Recommandatien tot ,, de waarneeming van eenige Ampten efCom* „ misjien zou ontfiwgen of verwachten, maar ,, de Ampten , overeenkomflig de Handvesten der 5, Stad, door de Regeering zelve, (als Re„ pree fente eren de de Burgerij van Alkmaar,) zouden hegeven worden," en van welk befluit zij aan Z. H. fchriftelijk kennis gaven, die 'er dan ook dadelijk zijn ongenoegen over blijken liet. Naa verloop van eenige maanden (door het overlijden van één der Leden van de Vroedfchap,) eene vacatuure veroorzaakt zijnde, oordeelde de Stadhouder, zich bij eene Misfive omtrent het gene-  BEKNOPT-HISTORISCH HANDBOEKJE nomen befluit nader te moeten verklaren, ,, cn hetzelve te houden voor illegaal, wederrechtelijk, en als een daad, gefchikt om de 3, Conjlitutie en Regeeringsform van de Pro3, vincie Holland, te veranderen, en hem te „ beroven van een hem als Stadhouder, door den Souverain, wettig opgedragen Recht, tot bier toe ongejloord uitgeoeffend: injlee3, rende op eene ontbonding om overeenkom/lig 3, hetzelve, in de vervulling der vacauturen, 3, te bandelen: dan, zoo men daar toe niet 3, bsjiuiten wilde, vermeende de Stadhouder, ,, dat het verfchil ter beflisfing van de Staa,, ten moest gebrachs worden enz " Dit fchrijven naauwlijks ontvangen zijnde, bleef de meerderheid der Alkmaarfche Vroedfchap niet in gebreke, om hunnen gedanen flap, als alfints wettig te verdedigen, en duidelijk te doen zien, dat zij niet gezind was, om op eenigerhande wijze van het genomen befluit aftegaan, het welk den Stadhouder befluiten deedt, zich daar over bij de Staaten vkn Holland te bekhgen, met dringend verzoek , ,, om door hen bij zijne Prceè'mi?}: nentien en (Vaardigheden geconferveerd te ,, war-  DER. VADERL. GESCHIEDEN! SS El^Y 6*5 I „ voorden; dan, zoo dit zwarigheid ontmeetts\ j ,, wilde Z. H, de zaak aan het Hof in han1 }5 den gefield hebben, ten floxte verzoekende, i j, dat flaar.de de deliberatien, eene provifio„ neele voorziening geftatueerd werde, waar bij de zaaken niet verder uit bun geheel ,, zouden geraken." Het bleek al ras, dat de Staatsleden over dit belangrijk Huk niet eenftemmig dachten, en fchoon de Gedeputeerden van Delft eenen middenweg voorfioegen, om namelijk: hangende de deliberatien, alles op den ouden voet te laaten, en geene aanflellingsn, nog deir de Vroedfchap-, nog door den Stadhouder, te doen , zoo werd dien voorflag van de hand gewezen, en bij Twaalf Stemmen het befluit genomen, ,, dat I r, zoo lang de finaale decifle des verfchils niet »» gefchied was, de Electie» van Burgemees„ teren, Schepenen, etc, door de Staaten zei„ ve zouden gefchiedeneen befluit, waar mede de Edelen en de Afgevaardigden ' van j Delft, Brielle , Enkhuizen, Edam, Medenblik en Hoorn, niet inftemden. De Ridderfchap leverde eerlang eene fterke tegenveri klaring, over het befluit der meerderheid itw bet-  66 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE bewerende, „ dat door dezelve-, aan Z, II. „ eene grief was toegebracht, waar van geen ,, v» er beeld in de Registers van den Staat te „ vinden was" De Prins liet ook tenzelfden tijde, eene Circulaire Misfive aan alle de Hollandfche Steden afgaan, waar in hij op de duchtigfte gronden, het nadeelige van de behandeling ten zijnen opzichte demonfïreerde, dan, het deedt weinig nut: de meerderheid der Alkmaarfche Vroedfchap, verdedigde in eene dergelijken rondgaanden brief, hun gedrag bij hunne mede Staatsleden , waar in zij niet fchroomden, om het recht van Pesfesjte, en Gewoonte, (door den Stadhouder aangevoerd,) eene Vfurpatie te noemen , van de Rsgten en Pr4sëminentien, door hunne Pradecesfeurs nimmer aan den Stadhouder afgefiaan, en werd dezelve, eenen geruimen tijd dnar naa gevolgd, door eene uitvoerige Deductie, opgeiteld door den Burgemeester R. Paludanns, die het gepretendeerde recht van Electie , door de Vroedfchap, ltasfde, door de overgifte van het origineele Handvest, aan die van Alkmaar verleend , door Vrouwe Jacoba van Beijeren, in  DER VADKRL. GESCHIEDENISSEN. 6/ in het jaar 1426, en nader bevestigd door Philips ' van Bourgondien, in het jaar 1450» welke beiden ftukken onder bewaring van den Raadpenfionaris werden gefteld , met dat voor den Stadhouder ongunftig gevolg, dat, in het begin des jaars' 1784, de Nominatien door die van Alkmaar, aan de Stanten van Holland gezonden werden, welks meerderheid ook toen geen zwarigheid maakte, om, in plaatfe van den Stadhouder, de Electien uit die toegezondene Nominatien te doen. Hoe vreemd dit bedrijf van het meerderdeel der Hollandfche Staatsleden, in fommiger oog ook fchijnen moge, zal de verwondering deswegens echter aanmerkelijk verminderen, wanneer men in aanmerking neemd, de Gebeurenisfen die in het naburig Sticht en de Stad Utrecht, ten zelfden tijde begonden plaats te hebben, en tot dat alles eene gereedde aanleiding of voedfel gaven. Gebeurenisfen, die, hoe gering dezelve ook in den aanvange des werks fchijnen mogten, van tijd tot tijd zoo ernftig in deszelfs gevolgen en voortgangen werden 5  f58 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den, dat zij alle verbeelding verre overtroffen. Het zal daarom, ten einde onze Lezeren met grond over dezelve te kunnen doen oordeelen, niet anders dan noodzaaklek en nuttig kunnen gerekend worden, den oorfprong cn voortgang der UtrecHtfche Burgerverfchilien , hier vermeld te vinden , waar van het voornaamfie op dit volgende nederkomt. Onder de Vroedfchapsleden der Stad Utrecht , hevondt zich de Heer Rijklof Michaël van Goens, die zich bij meer dan ééne gelegerhdn" als een Man van Geleerdheid in veele vakken van Weetenfchappen kennen deedt. De oniusten fints bet uitbarsten der oneerighed'-n tusfchen de NoordAmericaanen en Groot - Brittanr.ien hier te Lande, die door eenen verderffelijkeh Oorlog, tusfchen het laatstgemeide Rijk en deeze Republiek waren gevolgd gew rden , gaf aan deze gelegenheid, tot het fclirijven en uitgeven van een gefchrift , geintituleerd: Politiek Vertoog ever bet Sy/thema der- Stad Amjïerdam; een ftuk , waar in hij alle de onzalige gevolgen van den Oorlogmet Enge-  •DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 6<) geland, toekende aan de geheime en openbaare bedoelingen en handelingen van eenige vpornaame Regenten dier Stad, die in alles van Vrankrijks wenken afvlogen., en den invloed des Stadhouders beperken wilden. Daar dit ftuk met eene algemeene geestdrift gelezen werdt, en hetzelve veele aanmerkelijke bijzonderheden, ln zich bevatte; en niettegenftaande het zonder naam des Schrijvers in het licht verfcheen, zoo duurde het echter niet lang, cf de Heeriw» Goens werdt algemeen als den Schrijver van dat Vertoog bekend: en daar zijne gedachten zoo zeer verfchilden van die, welken zich als waare voorftanders van 's Land Vrijheid wilden begroet hebben, en Frankrijk in alles van de hand vlogen , zoo werdt hij deswegens op allerhande wijzen, als eene vuige Slaaf van den Stadhouder, als een belager van 's Lands dierbaarfte belangen, in een ftroora. van Paskwillen, ook in Couranten en Weekbladen voor de Natie ten toon gefield. Hier bleef het niet bij; het kwaad gerucht verfpreidde ook geene geringe bezwaren, ten aanziene van zijn Zedelijk en Burgerlijk gedrag,  70 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE drag, daar men hem befehuldigde, niettegenftaande hij zitting in het Gerecht der Stad Utrecht had, omtrent een Boekverkoper aldaar, de hatelijke rollen van Verleider, Aanbrenger, Aanklager, en Rechter, gefpeeld te hebben: als mede, dat hij des avonds voor den verjaardag des Erfftadhouders, zich zou onderwonden hebben, om langs de ftraaten eenige Liederen te flrooijen, die nadelig geoordeeld werden voor de algemeene Rust. Dit alles was oorzaak, dat een aantal van ruim 300 Burgers en Ingezetenen van Utrecht, een fchriftelijk verzoek aan de Vroedfchap deedt, om het daar henen te beleiden, dat de Heer van Goens, van zijnen Post als Vroedfchap ontflagen werdt, en hij uitgefloten van de waarneeming van eenige ftedelijke Commisfien. Deze flap, gedaan door zulk een klein gedeelte der Burgerij, en volgens de gedachten van fommigen, niet anders dan met voorkennis, van eenige Regeeringsleden, werd met zeer veel genoegen bij het grootfte deel der Vroedfchap vernomen, en van zoo veel gewichts geoordeeld, dat zij het verzoekfcmift der 304  DER VADERLs GESCHIEDENISSEN. 71 304 Burgers, niet alleen aan den Stadhouder zonden, maar den inhoud van hetzelve goedkeurden, en Zijne Hoogheid verzochten, om bij de eerstkomende jaarlijkfche verandering der Regeering, de Heer va» Goens van zijne Raadsplaats te ontflaan, door denzelven niet wederom op nieuws te Eligeeren (*) zoo als het gewoone gebruik medebragt. Dit alles aan van Goens niet onbekend blijvende, en hij van dag tot dag, den haat van veelen tegen hem ziende vermeerderen , deedt zulks hem beiluiten, om op zijn ont- flag (*) Volgens het Regeeringsregïement van 1674, waarop Z. II. als Stadhouber den Eed gedaan had, waren alle de Leden der Regcering voor niet langer dan één jaar van hunnen Post verzekerd. Het jïond bij de jaarlijkfche verandering der Regeering aan den Stadhouder, om de Vroedfchappen al of niet te continueeren. Dit recht, die macht des Stadhouders riep men nu in, om van Goens den voet te ligten, fchoon men kort daar naa, die macht wraakte, ——' Wtlk eene ongerijmdheid.  7*2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE flag bij den Stadhouder aantedringen, die hem hetzelve ook verleende, niet zoo zeer om te voldoen aan het verzoek der Burgers , en de meerderheid der Vroedfchapsleden, dan wel, om dat van Goens oordeelde, niet langer in eene Regeering te kunnen zitten, alwaar bij op zulk eene wijze behandeld werdt, en dag op dag aan den Laster ten doel ftondt, waar naa hij de Stad Utrecht verliet, en op deze wijze dien fteen des aanftoots voor veelen uit den weg ruimde. Ten tijde van het doen van dezen eerfïen ftap, werdt intusfchen uit dezelfde bron, en bij hetzelfde getal van 304 Burgers, eene tweede geboren, die van een oneindig grooter gewicht was, niet alleen, maar ook als de voornaame oorzaak, van alle de daarop gevolgde onheilen, moet aangemerkt worden. Zij leverden een Verzoekfchrift aan de Vroedfchap in, waarbij zij de noodzaaklijkheid te kennen gaven , dat voortaan de Recommandacien , tot de waarneeming ven de meefre Provinciaale of Stedelijke Ampten en Comrnisüen, aan den Stadhouder gedaan  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 7% daan wordende, afgefchafc, en dus de Burgerij, in de uitoeiïening van haare oude Voorrechten herfteld werde. Ongemeen welkoom was dezen voorflag aan de groote meerderheid der Vroedfchap, die, oogenblikkelïjk eene Commisfie benoemde, om een Plan te ontwerpen, waar naa men zich in het vervolg gedragen zou, en toen dit wel ras ingeleverd en goedgekeurd was, werdt 'er eene Commisfie van vier Leden, en eenen Minister, naar den Hange gezonden, om 'er den Stadhouder kennis van te gceven, die zich niet weinig verwonderde 5, over dien handel, dewijl hij' nooit om die ,, Recommandatie» had gevraagd, of immer de* ,, zelve gegeven , dan op voorafgaand verzoek ,, van de Vroedfchap. Voorts verwachtte Z. II., n dat de Vroedfchap in V vervolg, geene an- dere Perfonen op de Nominatie fielden, dan ,, die Eligibel waren; dat aan hem als Stad„ houder, de Eleclie competeerde , en Bij' vcr,, wachtte geconferveerd te zullen wordin hij „ zijne Rechten" Hoe zeer deeze affchaffing .der Rr coromanmandaden, door verre weg het grootfte deel VI. DeeL. D dwr  74 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der Vroedfchapsleden', tri et ongemeene geestdrift werdt bepsald, zoo bleek het echter wel fpoedig , dat het niet ontbrak aan eenige weinigen, die het genomen befluit afkeurden, als ftrijdig met het oud gebruik, en ftrekkende ten nadeele van den Stadhouder. Het waren de Heeren Wieling, en Joncheere, die 'er aldus over dagten, en niet wilden gerekend worden, daar in toegeftemd te hebben: het gevolg was, dat deze beide Heeren, weldra in een ftroom van daaglijksch uitkomende Pamfletten, in diezelfde evenredigheid verguisd en in hunne eer beledigd werden, als de meerderheid met den uitbundigften lof als overladen werdt. Had de eerstgemelde, in zijne aantekening tegen het genomen befluit, te kennen gegeven, dat hij het verzoek der 304 Burgeren, als eene nieuwigheid befchouwde, en van oordeel was, dat de onderteekenaars zich bemoeiden met zaaken waartoe zij onbevoegd waren, het duurde niet lang, of een getal van 1414 Ingezetenen liet hun ongenoegen deswegens duidlijk blijken, daar zij, in een Request aan den Raad, niet minder te  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 75 te kennen gaven, dan dat de Heer Wieling, die naar hun inzien de Burgerij' beledigd had, zulks opentlijk en ep eene voldoende wijze, behoorde te beteren, en zoo wanneer 'bij daar toe ongenegen was, eischten zij, dat bij in ' het vervolg geposfeert werde, in het benoemen tot eenige Post van Regeering, of waarneeming van eenige Stedelijke of Provinciaale Commisfen, welk verzoek of eisch, herhaalde onderhandelingen tusfchen de Requestranten en de Leden der Vroedfchap veroorzaakten, waar door bij verftandigen al fpoedig de vrees geboren werdt, dat de Re- [ geering wel draa zou verplicht worden, om in alles het welbehagen des Volks te moeten inneemen, alvorens over eene of andere daad van Regeering te befluiten, zoo als dan ook de ondervinding al ras blijken deedt. Terwijl dit alles bingen Utrecht gebeurde, en de gemoederen van veele voorheen vergenoegde Ingezeetenen, dag aan dag opgewonden en in beweging gehouden werden, door een aantal gefchriften , die daaglijkschin het licht verfchenen, geene andere ftrekking D 2 heb-  76 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE hebbende, dan om het plaats hebbende Reglement van 1674» door bewerking der Burgerij vernietigd te krijgen, en de macht bij hetzelve aan den Stadhouder toegekent, in de handen der Regeering te brengen, zoo veroorzaakte het tusfchen tijds vacant worden van eene Vroedfchapsplaats, eene voegfaame gelegenheid, om eene nadere flap ter ontwikkeling van het beraamde Plan te be-« werkflellieen. Het was eene vaste gewoonte , dat in zulk een geval, de vervulling dier waardigheid aan den Stadhouder verbleven werdt, en nimmer was 'er eenige bedenking opgemaakt, fints diens komste aan het Bawind. Dan nu, tekenden niet minder dan 725 Perfonen, een Request, waarbij zij aan de Vroedfchap verzochten, dat de opengevallen Raadsplaatfe, niet door Z. H., maar door den Raad vervuld werde, daar bij voegende, djat zoo de Stadhouder, ondanks hunnen wensch, de benoeming ondernam, het door hem benoemde Lid geene zitting behoorde toegedaan, of tot het afleggen van den Eed geadmitteerd te worden. Twaalf Leden der Vroedfchap vonden  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 7J den het verzoek bedenkelijk, doch Zesentwintig waren van begrip , dat men het moest involgen, en fchoon de Stadhouder zijn. recht tot de aanftelling reclameerde, zoo werdt echter het befluit van de meerderheid, in eene Refolutie veranderd, en vasfgefteld, dat de Vroedfchap niet alken nu, maar ook in het vervolg, alle tusfchen beiden openvallende Raadi-plaatfen, dadelijk vervullen zou. Onder al dit morren en twisten, dat nog vermeerderdt werd, door het.voorftel van den Vroedfchap Smis/aart, om fommige Bedieningen door de belijders van eenen der getolereerde Gezindheden, te laaten waafneemen: iets dat tot hier toe alleen tot de Leden der Hervormde Kerke bepaald was, ging het oeffenen in den Wapenhandel onafgebroken den gsng. De Stads Schutterij die fints veele jaaren, in een diep verval geraakte, en eene ellendige figuur maakte, was allerwege in beweging, om zich op eenen beteren voet te herftellen, waar toe een nieuw Reglement, noodzaaklijk geoordeeld werdt. Het gebrek aan behoorlijke D 3 ea  78 M.KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE en egaale Wapenrusting, werd in korten tijd weggeruimd, daar elk op de ernftigOe wijze werd aangefpoord, om daar toe ruime giften bij te draagen, in eene kist tot dat einde op het Stadhuis geplaatst; dit alles had ten gevolge, dat een gedeelte der Schutterij welhaast zich in ftaat bevond, om, even als in andere Steden .van Holland en Gelderland, hunne Exercitiën in het openbaar te verrichten, dat gewoonlijk eenen grooten toevloed van aanfehouweren derwaards lokte. Wij zeggen , een gedeelte; der Schutterij; billijk vraagt hier de een of ander, waarom ook niet het andere deel? De rede was alleen te zoeken, in de meerdere of mindere geneigdheid, der Capiteinen van de onderfcheidene Vaendels; want terwijl de eene zich op alle mooglijke wijzen beijverde,, om zijne onderhebbende Manfebap te bekwamen, zat de andere werkeloos, het welk eene riieuwe bron van gemor en ongenoegen opende. Het is in de daad te bejammeren, dat ook omtrent dat ftuk, de gevoelen^jgtfer Vroedfchapsleden zoo zeer uit elkander liepen, dat fommige Ca-  DER VAÖERL. GESCHIEDENISSEN. 79 Capiteinen der Schutterij, geene de minfle 'geneigdheid toonden, om hunne Compsgnien in ftaat te ftellen, om te kunnen dienen tot dat nuttig oogmerk, waar toe de Stedelijke Schutterijen , volgens den 'letter der Unie dienen moesten. Had elk in dat opzicht zijnen plicht betracht, en veelen hunner Schutters, in de zucht tot de Wapenoeffening, op eene wettige wijze, aan de hand gegaan, hoe veel ftofs tot ongenoegen zou ook hier niet zijn verhoed geworden? Het heimelijk of opentlijk tegenwerken, van deeze dag op dag toenemenden ijver in het behandelen der Wapenen, moest intusfchen di.men, ter beiciking van een ander oogmerk, te weten het oprichten van een Vfij Córps, geheel sfgefcheiden van de oude wettige Schutterij, ten welken einde zich wel haast eeniger, der ijverigfte vooriWders van den Wapenhandel, (beüaande niet alleen uit werkelijk dienst doende Schutters, maar ook uit Wacht- en Tocht-Vrijen ,} tot een Genootfchap veréénigden, die zich ten Zinfpreuk Pro Patria & Li-bertate verkozen; eene onderfcheidende Uniform aanD 4 fchaf-  vO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fthaften, en op buitengewoone tijden, eem in de Wees Kerk, daarnaa op het BisfchopsHof, en eindelijk in het zogenaamde Starreboscb , de gewoone Exercietieplaats des Guarnizoens, hunne Wapenoeffeningen verrichteden. De gumtbetooningen die de meerderheid der Vroed fchapsleden bij alk gelegenheden, voor dit Genootfchap aan den dag la^en, ontftak het vuur van jalouzij in de zielen van veele braave Burgers, die, of uit gebrek aan tijd, of uit hoofde van onvermogen,, om aan deeze kostbaare uitfpanning deel te neemen, zich niet weinig ergerden, wanneer zij de Leden des Genootfchaps in alles den voorrang zagen verkrijgen; en tegelijk eenen meer dan. gewonen invloed op alle de handelingen .en befluiten der Regeering. Van hier een aantal onzalige twisten en verdeeldheden tusfchen Burgers en Burgers; van hier, dat zelden een Exerciticdag ten avond daalde, of dezelve had zich gekenmerkt door nieuwe oneenigheden. Hoe zeer de Wapenoeffeningen in het openbaar gefchiedden, en het dus aan elk vrijftondt, om dezelve te komen be- GchQUff  WIR VADERL, GESCHIEDENISSEN. of fchouwen, zoo gebeurde het echter niet zelden , dat zoo wanneer zich de eene of andere bekende voorftarder van het Oranjehuis» zich aldaar vinden liet, zulks gelegenheid gaf, tot hatelijke beledigingen; want, blijken van eenen vreeslijken haat tegen den Stadhouder en zijne aanhangers te geven , en werkend Lid van het Vrij-Corps te zijn, fcheen niet eikanderen bij veelen in een on*ffchijdelijk verband te ftaan. Dat wij hier niet te veel zeggen, zal (onzes inziens) duidelijk blijken, wanneer wij hier het oog vestigen, op de fchandelijke mishandelingen en vervolgingen, den Rotterdamfchen Kerkleeraar Petrus Hofftede, bij zulk eene gelegenheid bejegend, die door fommigen met" een helsch genoegen aangezien of toegejuicht werden , maar die bij alle verftandigen verfoeit, en als een fchermis van de openbaare rust en veiligheid zijn gewraakt geworden. Immers het was op den ie &•/>tember des jaars 1783.» dat deezen, benevens zijne Neeve, een Proponent^ de Wapenoefeningen van het Vrij Corps in het Starreboscb, befchou wende, aldaar dooreen D 5 - der  8 2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der Leden herkend, en aan de faamgefchoolde men'gte bekend gemaakt zijnde, óp de onzinnigfte wijze uitgefcholden, aangevallen, en beledigd werdt, derwijze, dat hem de klederen van het Lichaam gefcheurt, en de ftukken van dezelve, onder het woedend gepeupel, tot verfcheidene prijzen geveilt en verkocht werden. Niet zonder levensgevaar, geraakten de Reizigers tot buiten de Toifteeg Poort, en trachtte aldaar in eene Grutterij, zich in veiligheid te bergen, dan, den Grutter wees hen af, terwijl den Onderfchout met zijne Dienaars het woest geweld aanzagen, en niet beletten wilden. Door eene achterdeur in een naast den Grutter gelegen Herberg, de wijk nemende , bleef het vervolgde paar, aldaar eenlgen- tijd onzichtbaar voor het gemeen, en trachtte toen, onder begunftiging van den reeds gevallen avond, zich in een ander Logement in veiligheid te bergen, doch den Waard zette hen met geweld ten deure uit, toen het woedend gepeupel, hen op de fcbandelijkfte wijze mishandelde, door onophoudelijk Vloeken, Schelden, Slaan, en Stoo-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. #3 Stooten. Ter goeder uure kwamen eenige Leden der Regeering, en andere voornaame Ingezetenen, vergezeld met eenige Gerichtsdienaars, ter verlosfing opdagen, die door den faamgefehoolden hoop heendringende, het bedreigde Tweetal uit de fchendige handen hunner aanvalleren verlosfende, voornemens waren, hen in veiligheid te bergen, in de Herberg den Witten Engel, Dan, ook hier werd hen de ingang door den Castelein gewijgerd , waarop men den gang naar het Stadhuis nam, onder een vreesfelijke toeloop van volk: alhier vertoefden zij tot in het diepfte van den nacht, toen zij in een koets traden, en zonder verdere onaangenaamheden ter Stad uit reden, de reize naar Drenthe voortzettende. Schandelijk bedrijf voorzeker, hetwelk verdiende krachtdadig beteugeld te worden, te meer, daar zoo iets dergelijks ook bevorens nog tot tweemaalen toe ondernomen was, (.*) waarom (*) Eenigen jijd te voren, was den Advocaat Elias Luzac, van Leiden, aan de Maliebaan wandelende, op eene dergelijke wijze, D 6 door  84 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE om 'er eene fcherpe Refolutie werd afgekondigd, tegen het plegen van dergelijke mishandelingen. Wanneer wij de heerfchende denkwijze van dien tijd, binnen Utrecht, plaats hebbende , uit de opgenoemde gebeurenisfen kenbaar, aandachtig gadeflaan, dan valt het niet moeilijk te bevatten, dat de grond van dat alles voornamelijk te zoeken was, in eene door een partij Volks Mishandeld. Kort daar naa trof de Fleer Huibert van Ee, een deftig Utrechts Burger, al mede in het Starrebosch, ten dergelijk lot: zijn huis werd met plundering bedreigd, doch door het bezetten van bet zelve, met eene Compagnie Burgers, geraakte hij met de fchrik vrij. Men kan uit deeze opgenoemde ft-aalen van verregaande ongeregeldheden , genoegfaam nagaan, tot welk eene hoogte de Partij'fchappen reeds toen ten tijde binnen Utrecht geftegen waren, een fpreekend bewijs Qonzes inziens} dat het beletten derzelver geen rechte ernst ware, bij zoo veelen als zich toen zoo ijverig in den Wapenhandel' 9eff en den,.  DER VADEi-lL. GESCHIEDENISSEN. 85 eene verregaande achterdocht en huiverige, beangstheid over het verlies van Voorrechten en Vrijheden, door de uitoeffening van de Stadhouderlijke Macht. Niets was derhalven noodzaaklijker, ter demping van de gerezene ontlusten, en tot herftelling van het wederkeerig vertrouwen, dan dat men zich zorgvuldig wachtte, voor het verfpreiden van alle onrustende tijdingen, die in hunnen aart gefchikt waren, om de gemoederen nog verder in beweging te zetten. Dan, in plaatfe van dit, maakten fommigen bun werk om dien argwaan voedfel te geeven. Dit bleek duidelijk toen zich de maare verfpreidde, dat het Guamifoen der Stad aanmerkelijk zou verfterkt worden, een maatregel, die in andere tijden, bij het ontdaan van Burgerlijke oneenigheden , en het Hooren der algemeene rust, niet anders dan met genoegen zou zijn vernomen geworden. Hoe dit zij, alfchoon het niets meerder dan een gerucht was, zoo oordeelde de Oud Burgemeester Verbeek noodzaaklijk , om dat gerucht, ter deliberatie van de Vroedfchap te brengen, en zijne vrees te kennen te geeven, I) 7 dafc  86 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat het verfl-erken der bezetting, niet anders dan tot ongenoegen der Burgerij verftrekken moest, die nog zoo onlangs zich door eenen plêChtïgen Eed verbonden had tot bewaring der rust. Hij was zoo zeer bezorgd voor dat werk, dat hij zijne Medeleden den voorflag deedt, om 'er aan den Stadhouder over te fchrijven, en dezen te verzoeken, dat al ware bet, dat ''er jlecbts eene verandering van Guamifoen mogt op handen zijn, 'er gezorgd werde, dat bet nieuwe Volk niet eerder binnen kwam, dan, naa dat bet oude Guamifoen vertrokken was. Dit voorfiel , in de daad recht gefchikt om het reeds plaats hebbend wantrouwen te vermeerderen, vondt de meerderheid des Raads zoo gewichtig, dat zij ingevolge dat voorftel, eenen brief naar den Haag deed afgaan, en zulks dadelijk verzocht; een flap die den Stadhouder verbaasde en bevreemdde, doch die éen aantal van 1414 Burgers zoo zeer naar genoegen was, dat zij een dank-adres deswegens tekenden en inleverden, en daar en boven verzochten, dat de Vroedfchap het bij de Heeren Staaten V hands van Utrecht daar  DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. %? daar beenen geliefden te dirigeeren, dat, zoo de gevreesde Verfterking der Bezetting door Z. //. mogt ondernomen worden, zij bet Pa~ tent daar toe gegeven niet respeóteeren zouden. Dien ftap der Burgers (naar veeier gedachten, niet ondernomen dan op aanrading van; anderen) werdt dan ook met ongemeenen bijval bij de Vroedfchap vernomen, en niet alleen door haar bij de Sraaten als nuttig aangedrongen , maar ook de Staaten zeiven, fchreven deswegens aan den Stadhouder, hunne bekommering te kennen geevende ingeval het Guamifoen binnen Utrecbt verfterkt werd; zij vreesden dat tusfchen de Exerceerende Burgerij en de Militairen onaangenaamheden ontftaan zouden. Uit dit gedrag der Staaten, valt het niet moeilijk op te maaken, dat de bemoeijingen der Utrechtfche Burgers met de publieke zaaken, hen zeer tot genoegen ftrekten, niet alleen, maar dat zulks als de voornaame oorzaak moet aangemerkt worden; waar door dienzelfden geest van ongenoegen en angstvallige vrees, in de overige Steden van het Sticht zich allerwegen openbaarde. In Amen*  88 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Amersfoort, Montfoort , en Wijk bij Duurfle-~ de, werden niet alleen de Stadhouderlijke aanbeveelingen vernietigd, maar men was 'er ook drok in de weere om op het voorbeeld der Hoofdftad, de Wapenoefening met alle moogüjke praal tot volkomenheid te brengen,het welk inzonderheid in het laatstgenoemde Steedje met zoo veel drifts en ijver werd ondernomen, dat het alle verbeelding te boven gaat, en die Stad tot een Toneel van de hooggaandfte verwarringen gemaakt werdt. Door een reeks van de ongehoordfre middelen, werden de gemoederen van voorheen weltevredene en geruste Ingezeetenen , alomme in beweging gebragt, en opgewonden tot het voorftellen van de overdrevendfte eisfehen, waar van men de gevolgen niet dan te Iaat befpeurde. Men bragt eene fnaar in beweging, die men in volgenden tijd, niet machtig was, weder in rust te brengen, dan door zulke middelen, die men als nu voor desporiek en gewelddadig uitkreet, waar door men ongemerkt tot de grootfte ongerijmdheid verviel. Het groote gros des Stichtfchen Volks , en,  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 9$ en vooral den minkundigen hoop werdt vervuld met verhitte denkbeelden aangaande deszelfs Oppermacht, en bevoegdheid tot het grondwettig herftel van ingeflopene en plaatshebbende gebreken , die men nu allerwegen opdelfde, en fteeds zocht, daar, waar dezelven niet te vinden waren. Uit de onberadene en ongelukkige keuze van de ongepaste middelen, werden de grootfte botzingen geboren, en zag men flappen gebeuren, die alle denkbeelden te boven gingen, daar alle gezaeh en ondergefchiktheid allengs verdween, en in veele gevallen het recht van den flerkften alleen, ten maatihf van veeier bedrijven ftrekte. Dit alles en nog meer, deedt het weleer vreedzaam en gelukkig Sticht, tot een Schouwtoneel van de neteü^fte Burgertwisten herboren worden; een Toneel waarop aller oogen gevestigd waren, en dat in de overige Gewesten bij veelen ten model en voorbeeld gefteld werdt, om het tot over de geheele uitgeftrektheid der Republiek uit te flrekken, en waarin men weidraa al te gelukkig flaagde, niet flechts in Gelderland en Holland, maar ook ia  PO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE in Zeeland, Vriesland, Overijsfel en het aangrenfend Drenthe en Twenthe, alwaar men ten zelfden tijde , evengelijke grondbeginfelen koesterde, en van tijd tot tijd ontwikkelde : handelingen die aan doorzichtigen genoegfaam geen twijffel overlieten, om te befluiten, dat het in alle de G. westen niet ontbrak aan zulke Regenten, die door raiddel van het Vólk, de Stadhouderlijke Waardigheid in die zelfde evenredigheid trachtten te verminderen, als hun eigen gezach en invloed te vermeerderen. Die opgevatte vrees , het denkbeeld dat men ter bereiking van dat oogmerk gemeenfchappelijk met elkander handelde, verkreeg weïdraa, een hooger graad van zekerheid, toen op het einde des jaars 1783, binnen de Stad Amfterdam eene talrijke en aanziefielijke bijeenkomst van veele der meest zich distingeerende Regeeringsledeu , uit de meeste Gewesten plaats had, met geen ander oogmerk, dan om onderling, te raadplegen over den toenmaligen toeftand des Vaderlands, en nee daarftellen van middelen, die men dienftig oordeelde ter bevoordering van een  * DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, pi een zoo zeer gewenschc Grondwettig herftel (*). Naa eene raadpleging van niet min\ der (*) Uit de opgave der naamen van deze te faamgekomene Staatsleden , kan men duidelijk zien. dat zich aldaar, de voor naamjie tegenftanders van den Stadhouder vinden lieten, 'er bleef dus geen twijjfel bij veelen over , of hunne bedoelingen waren geene anderen , dan diens gezacb te verminderen door het neemen van waatregulin die men naderhand zag bewerkflelligen. Wij zullen hunne naamen hier volgen laaten naar den rang der Gewesten van waar zij aankwamen , te weeten: Uit Gelderland , de Baronnen van Nyvenheim, Capellen tot den Marsch, van Lijnden van Oldenaller, en Zuilen van Nyeveldt. Uit Holland, de Heeren de Gijzelaar, Vredenburg, van Halteren, Romswinkel, Blok, van der Burch, Hoofd van Vreeland, van Leijden, Abbama, Hovy, Bicker, van der Hoop, Horbach , van der Mieden, Paludanus, Foreest, Rijzer, du Tour, Ebbenhout en Blók. Uit Utrecht, Capellen tot Schonauwen. Uit Vriesland, S. van Aylva, E. van Aylva, Ey-  l>2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der dan zes uuren, waar van de onderwerpen voor het algemeen een diep geheim bleven , hielden de faamgekoraenen eene luisterrijke maaltijd, uit welks inrichting, en bedoeling der plechtig ingeftelde conditiën , genoegfaam aftemeeten was, welke oogmerken de Gasten omtrent 's Lands vastgeftelden Regeeringsform in den boezem koesterden. Van daar, dat de voorftanders van Vrijcorpfen , Sociëteiten , en andere Volksbijeenkomften, uit die fameiüng de grootfte genoegens, en het genot van alle aardfche zaligheden te gemoe e zagen, terwijl de aanklevers van 's Lands Conftitutie, dit alles aanmerkten als de voorboden van nog Eyfinga, Andringa de Kempenaar , en Bergsma. Uit Overijssel, Paliandt tot Zuithera en Capellen tot den Poll Uit deeze opgave ziet men dat van wegens Zeeland en Stad en Lande, niemand aldaar verfcheen; dan, 'er zijn ""er die beweeren, dat ook vit die Gewesten door fommige Regenten volmacht gegeven was, om namens die Gewesten in de te newene hejluittn genoegen te nemen.,  RED VADERX. GESCHIEDENISSEN. 93 nog grootere onheilen, die al vast dag op dag vermeerderden, door de woelingen en aanblaazingen van een geheel heirleger van ellendige broodfchrijveren , die met eene voorbeeldelooze ftoutheid (*) de Natie aan- hit- (*) Behalven de Post van den Nederrhijn, tn de Courïer van Europa, die te dien tijde, als bet Orakel van Delphos in alle gevallen geraadpleegd werden, zoo waren de Schrijvers van den Politieken Kruijer, die van de Diemermeerfche, Zuidhollandfche , en Nederlandlche Couranten daaglijkscb zverkzaam, om bet zaad van tzveedracbt onder de Natie te flrooijen, door het verfpreiden van de logenacbtigfte geruchten of berichten. Hoe dikwijls 'er over geklaagd werd, het kon niets baaten. Men trok zich des of in het geheel niet, of luttel, dan. Dit ondertusfchen , gebeurde, ten zelfden tijde , dat men de flrengfte Rechtsmiddelen in het werk flelde, om allen die zich als aanhangers van het Oranjehuis kennen deden , op de ftrengfte wijze to-t zwijgen te dwingen. Dat wij hier niet te veel zeggen , bewijst ten overvloede , bet verfcbiliend uiteinde van de Proes-  94 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE hitften tot de gewelaaadigfte flappen. En fchoon 'er nu en dan de gegrondfte klachten over werden aangeheven, zoo leerde echter de ondervinding, dat het hen in de meeste plaatfen niet ontbrak aan machtige befchermers, onder welkers begunftiging of toelating, zij dag op dag de fchandelijkfte lasteringen uitbraakten, niet alleen tegen den Stadhouder, maar ook tegen allen die zijne belangen waren toegedaan. In dezen toeftand der gemoederen ontbrak het niet aan zulken, die, in plaats van aanleiding tot alle haatelijke verfchillen te ver- cedures, aangevangen tegen de Post van den Nederrhijn, en de Post naar den Nederrhijn, twee weekbladen van een alloi, alleen met dat enderfcheid, dat de eerfle ijverde, voor dat geen, wat de tweede, als boogstverderjfelijk wraakte. Be eerfle kwam 'er triumpbantelijk af, terwijl den Schrijver, Drukker en Uitgever van de andere, tot zwaare geldboeten, of gevangenis veroordeeld werden. Welk eene verregaande ongerijmdheid in bet handhaven van het heilig recht.  DER VADERL. GR• Ci11BD£MSSf:N• 0$ i vermijden, integendeel de eene twistappel .1 voor, de andere naa, opwierpen, waar door de onéénigheden langs hoe grooter werden. i De Militaire Jurisdictie, bij welke de Stadij houder zoo veel machts en gezachs was toe- gckent, was fints eenigen tijd een ftruikel- I blok waar aan zich veelen geweldig ftieten, | en thans was men aiomine op het ijverigst I in de weer, om over hetzelve te klagen. 8 Hoe zeer men de beperking of affchaffing I van de macht des Hoogen Krijgsraads, als I een middel ter uitbreiding van der Burgeren 1 Vrijheden en Voorrechten deedt voorkomen K en fmaaklijk maakte, zoo leerde het ver- 1 volg van tijd, dat zulks voornaamlijk ge- 1 fchiedde, om den invloed des lirftladhou- I ders op 's Lands Militie te verminderen, en 1 het emploi van dezelve geheel aan de Staa- l ten der onderfcheidene Gewesten in handen 4 te Hellen. De Vroedfchap der Stad Amfler* \ dam deedt haare Gedeputeerden, ter Verga- I dering v?n Holland een uitvoerig en fcherp \ vertoog inleveren, eene «rekking hebben- | de. om die geh?atte Juri>diélte te vernieti- I gen. De zaak werd ter kennis van het Hof ge-  pfS BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gebragt , en men ontwierp een plan van minnelijke fchikking, waarcoe de Edelen en de Afgevaardigden van Delft en Enkhuizen, niet ongenegen waren,maar de groote meerderheid leende 'er geene ooren naa ; 'er werdt bij Holland een befluit conform den voorflag van Amflerdam, genomen, zonder eenige de minfte Onderhandelingen met den Stadhouder deswegens gehouden te hebben. Intusfchen bleven de Leden van den Hoogen Krijgsraad hunne werkzaamheden op het zogenaamde Prins Maurits huis in den Haage voortzetten: zij befchouwden zich a!s een Collegie, behorende niet zoo zeer tot Heiland, dan wel tot de Generalieit; van welk bedrijf, door den Penfionaris de Gijzelaar uit naam van de Gedeputeerden van Dordrecht, aan de Staaten kenms gegeven wordende, aan dien Minister gelegenheid verfchafte, om de Leden in bedenking te geeven , of zij niet behoorde te befluiten: „ Om aan dat Cellegie fhriftelijk te verhieden , Collegialiter, op het Territoir van fiolland, direct of indirect, eenige daad van gezach uit te oeffenen , ook die van het Hof „te  der vaderl. geschiedenissen. 07 I 11 {e gelasten, ent te ivaaken dat het genomen 5, befluit effect forteerde. Voorts werd vast- n ,, geiteld, om de Post voer den Hoogen Krijgs,5 raad, op den flaat van Oorlog, gewoonlijk „gebragt wordende, aftewijzenï" We.'draa I werd die voorftel in eene Refolutie veranderd, en dezelve zonder refumtie aan den Praefident des Krijgsraads toegezonden met dit opfchrift: Aan de Leden van bet pretenfe Coilegie zich den Hoogen Krijgsraad noemen- \ de. Ook werden de Pracïizijns hunne Commisfien ingetrokken, de betaling van de Trao tementen der Leden afgefehaft, en de'gewootie Schildwachten van voor hunne Ver- \ gaderplaats weggenomen. Tot hier toe had men van dit alles den Stadhouder geene de minfte legaale kennisfe gegeven: de eerfte weete verkreeg hij door den Krijgsraad zelve, niet zonder de uiterüq verbazing, die hij wel fpoedig aan de Staaten van Holland bekend maakte in eenen uitvoerigen brief, waar in hij het onbillijke van die handelwijze betoogde. „ Sints de „ tijden van Maurits, tot op den tegenwoor- I ., digen tijd toe, bad den Hoogen Krijgsraad VI, Deel. E „ on-  98 BEKNOPT HISTORISCH HAKDBOEKJS j» onafgebroken in den Haage hun Rechtsge„ bied opentlijk uitgeoeffend , zonder eenig ,, wederzeggen van de Staaten: jaarlijks had- den dezen in de kosten voor den Krijgsraad , 5, op den flaat van Oorlog, geconfenteert, e» dien hoofde dezelve gewettigd. De Al- gemeene Staaten hadden den Krijgsraad, bij ,, alle gelegenheden als een Generalitcits Recht„ bank, aangemerkt: het was dus voor hem „ onbegrijpelijk, dat men dat Collegie int er- diceerde om eenige daad van gezach uit te „ oejfenen, zoo lang bet zelve niet door alle de „ Hovge Bondgenooten was vernietigd gewor„ den. Hij voorzag uit dat alles de groot/Ie „ verwarringen, eene f remming in den loop „ der Juftitie, en eene geheele ruim van de „ zoo hoog nodige Discipline onder de Militie ,, van den Staat. Verzoekende ten flotte, dat die van den Krijgsraad hunne zverkzaamhej, den wederom verrichten megien in den Haa- ge, immers tot zoo lang, dat deswegens door ,, de Bondgenoten een eenparig befluit geval„ len was" Hoe billijk dit verzoek van den Stadhouder ook wezen mogt, de ondervinding leerda echter weldra, dat men onverzet-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 99, zettelijk was, om 'er eenigfints gehoor asn te geeven; integendeel, men beflodt bij die gelegenheid, dat aile nog hangende Procedures , ter afdoening aan het Hof van Holland zouden worden overgegeven. En daar den Raad van Staaten ter voorkoming van allen hinder aan den loop der Juftitie, aan de Gouverneurs en Krijgsraden, in de kleine Steden, geen item in Staat hebbende, gelast hadden, bij provifle, en tot dat op alles nader zou bef aten worden, recht te fpreehen , zoo als Zij in goede Juftitie zouden oordeelen te behoren , zoo oordeelde men dit als eene poging om het genomen befluit nutteloos te maaken, waarom al mede op voorfiel van Dordrecht, de Gouverneurs en Krijgsraden, gelast werden , zich ftiptelijk te gedragen naar bet genomen befluit opzicbtlijk de Militaire Jurisdictie, met verbod om geene andere bevelen, (van tvten zij ook mogten gegeven worden) op te volgen, en dus was en bleef de Militaire Jurisdictie in Holland afgefchaft. Met de fnelheid van het licht, vloog de maare van dit bedrijf der Hollandfche Staatsleden, dat alomme als eene cordaate E 2 ftap /  100 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE flap werdt toegejuicht, naar de overige Gewesten over, en opende in elk derzelver verfchillende Toneelen, van verwarringen, cn ontelbaar veele..raadplegingen:'die allen te verhalen zou óns te omflachtïg doen worden, waarom wij alleen ten flotte van dit onderwerp zeggen: dat, naa het tijdverloop van bijnaa een geheel jaar, het voorbeeld van Holland, in alle de overige Gewesten, gevolgd werdt, tot geen geringe grief van den Stadhouder, die inzonderheid bij de Staaten van Zeeland; de krachtdadigfte pogingen in het werk ftelde, om den Aroom te keeren, dan het was vruchtloos. Want op den 24 December 1783. werd bij alle de Gewesten, den Hoogen Krijgsraad afgefchaft, en den Raad van Staaten aangezegd, om in het vervolg de gewoone Post voor dezelve, van de Staat van Oorlog, te roijeeren, zoo als gefchiedde. ■ Was het den Penfionaris de Gijzelaar gelukt, om zijn voorfiel aangaande de Militaire Jurisdictie, in een befluit te doen veranderen, het bleek al ras, dat hij nog meerdere voorftellen van belang te doen had, toen  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN! 101 toen hij de aandacht der Leden wilde bepaald hebben, bij een aantal gebruiken in hat Krijgswezen, die zijns oordeels niet anders dan als fchadefijke misbruiken moesten aangemerkt worden, als onder anderen: het verkopen van Militaire Charges, en het verhenen van Titulaire Qtialiteitcn. De Staaten vonden goed, om bij deze gelegenheid, de voorgaar.de Refolutien des wegens, wederom op nieuw effect te doen forteeren, en, gaven aan die van de andere Gewesten daar kenris van, ten einde daar in hun voorbeeld te volgen. Dit.gelukte in Friesland en Zeeland, doch in Gelderland, Utrecht en Stad en Lande vond men goed daar over het gevoelen van den Stadhouder inteneemen. Ten zelfden tijde dat dit alles in Holland gebeurde , wendde het eenige Vriesfche Ingezeetenen over eenen anderen boeg, ten einde des Stadhouders invloed op de Landmacht van den Staat, zoo niet te vernietigen , ten minften aanmerkelijk te verminderen, In eene buitengewoone Landdagsvergadering kwam een Request of vertoog van eenige Ingezetenen ter tafel, waar in eene E 3 taal  102 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE taal gevoerd werd, die alle paaien van befcheidenheid overfchreidde, en niets minder ten doel had, dan Z. H. te ontzetten van het recht der Patenten. ,, Wij Frie5, zen (dus lieten zich de ondertekenaars 3, in hetzelve hooren,) zullen nooit dulden, •j, dat zvij van de genade en willekeur van ,, Bondgenooten afhangelijk zouden zijn, dat onze Vrijheid vermcesterd of onderdrukt, en wij allen door afgeperste fchattingen uit,, gemergeld werden. De Ketenen van Slavcrnij, van eenen PiUNS van Oranje aan het hoofd der Troupen onzer Bondgenooten, ,, zouden ons niet minder haatlijk cn vercclt., lijk zijn3 dan die van eenen Hertog van ,, Alva, aan het hoofd der Spaanfche Leger„ macht.'" Hoe zeer bec niet ontbrak aan zulken, die dit ft uk buiten deliberatie houden wilden, als zijnde van eenen zeer bedenkelijken inhoud, zoo keurde het meerderdeel der Vergadering hetzelve, hunne overweging waardig, en bragt een Staatsbefiuit te wege, waarbij den Stadhouder werd aangefchreven, dat zij Staaten van Vriesland, voortaan geene andere, dan oningevulde Patenten  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 103 ten verwachten zouden, ah oordeelende dat hst aan ben toekwam, de naamen van zulke Com* pagnien daar in te vullen, ah zij verkieslijkst vinden zouden, zoo als voor 1748. het gebruik was. Hier bleef het niet bij; in Zeeland, in Stad en Lande, en alomrne, maakte men aanmerkelijke veranderingen, opzicht!ijk de Militie, waar van men bevorens niet hoorde , en nam deswegens befluken, zonder eenige de minfte raggefpraak daar over met den Stadhouder te houden. ïkfluiten die over het algemeen eene (trekking hadden, om hem in alle opzichten van zijne Waardigheid als Capitein Generaal, niets anders dan de bloote naam over te laaccn, cn geheel wars van het Beftuur te maaken. Dit alles bleef inmiddels aan het Hof van Berli» niét onbekend : Fredrik de Groote, bemerkende ^welke gevolgen den voortgang dezer beginfelen hebben moesten , en in aanmerking neemende, dé naauwe betrekking die hij op de Stadhouderlijke Familie hadt, oordeelde'eene poging bij de Algemee~ ne Staaten te doen ten faveure van zijnen doorluchtigen Bloedverwant. Toen het fchanE 4 de-  104 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE delijk Libel (aan het Volk van Nederland', getijteld) door de geheels uitgeftréktheid der Republiek verfpreid geworden was (*>, had de Koning reeds zijn ongenoegen deswegens te kennen gegeven, en hoe hij dacht over de vervolgingen die men tegens de voorftanders van den Stadhouder in het werk ftelde, was niet onduidüjk gebleven, bij gelegenheid dat hij twee naar zijn gebied gevluchte Haagenaars, weigerde over releveren, aan het Bef van HoMand, dan nu deedt hij een ftap nader , door zijnen Gezant Thulemeijer in last te geeven, «, om bij de Algemeen? S;aa,, fin z'jne verontwaardiging en verbazing „ te kennen te geeven, over de vcrregaan,, de bewegingen die fints eenige jaaren in ,. al'e de Gewesten, en bijzonder in Holland „ plaats hadden, en die, in plaats van be„ teugeld, aangewakkerd werden, door het „ dulden van eene onbetaamelijke Licentie „ van de Drukpers, en het verfpreiden van „ de (*) Men zie het geleurde hier over, in da25. Af deeling, in om V. Deel Bladzijde 389. en vervolgens.  DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. 10$ „ de fchandelijkfte Libellen, ingericht om „ de Conftitutie en het Stadhouderfchap te „ ondermijnen, of nutteloos te maaken, en „ den Stadhouder op de ongehoordfte wijze j, aan de wereld ten toon te ftelkn. De „ Koning kon niet denken, dat dit den al„ gemeenen wensch der Natie was, maar „ keride dit toe aan zulken die het Huls van Nasjliu een kwaad hart toedroegen, door „ een gevolg van haat, of ter bereiking van ,, een bijzonder oogmerk. Elk rechtgeaard Hollander , behoorde overtuigd te 2ijn, „ dat hij zijne Vrijheid en Confiitutie aaa „ de Vorften van dat huis, ten koste van „ hun bloed, had dank te weeten, en dat „ aan de confervatie van die Conüitutie het 5, geluk van zijn Vaderland afhing. Alle „ Mogendheden itonden verbaasd over de „ gerefene Twisten, en de Koning nam 'er „ te meer deel in door de banden van bloed„ verwandfchap, waar door hij aan dat huis „ verbonden was. Hij deed derhalven hun „ Hoog Mog. verzoeken, dat zij alles ver„ wierpen wat daar toe ftrekte: zij behoor,, den veel liever krachtige maatregelen te E 5 „ nee-  1CÓ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE neemen om de oneenighéden te dempen, „ de onderneemingen der muitzuchtigen te„ gen te gaan , de beledigende Libellen te verbieden, en de Eendracht, en het gej, zach van den Stadhouder, en allen die in „ het Beftuur waren, te herftellen." Dit ftuk dat men eerst als een verdichtfel uitkreet, werdt intusfehen zeer verfchillend befchouwd; en ftrekte weldraa tot een voorwerp van raadplegingen bij de. Staaten der onderfcheidene Gewesten. De meerderheid van die van Holland op welke deszelfs inhoud wel het meest toepasfelijk was, wilden het aan den Stadhouder gezonden hebben en hem verzoeken, bericht te geeven door wie, wanneer, en in welke opzichten eenige inbreuk op de Stadhouderlijke Rechten en Prae'minentien gemaakt ivas? even of men des onbewust was: in Vriesland, Zeeland, Utrecht en Stad en Lande, dacht men 'er insgelijks ever. en men moest den Koning desahufeeren, everééukomjiig de onaf bangelijkheid van den Staat, en in dien geest werdt ook het antwoord aan den Koning ingefteld. Wanneer men zich eenigermaate met het Characler van Frs-  DER VADZRL. GESCHIEDENISSEN. 10/ Fredrik de Groote bekend gemaakt heeft,, dan valt het niet moeilijk te begrijpen, dat hij maar matig te vreden was, over de wijze waar op men hier te Lande, zijne tusfchenkomst als Nabuur en Bondgenoot opvatte, daar dezelve in den wind geflagen, en door fommige Paskwilfchrijvers, op eene fmadelijke wijze beoordeeld werdt. De Koning had het ongenoegen te ondervinden, dat zijnen goeden en trouwhartigen raad roekeloos in den wind geflagen werd; en bij waare liefhebbers van het Vaderland, die de dag aan dag toenemende verdeeldheden, met wéêdom hunner zielen zagen, ontfiond eene gegrondde vreeze, dat, alles wat tot nog toe gebeurd was, flechts beginfelen van fmerten waren, en het lieve Vaderland, in het vervolg aan alle de ellendige gevolgen van Burgertwisten en Verdeeldheden zou worden overgegeven. In hoe verre die vreeze is bewaarheid geworden, zal het vervolg dezer Gefchiedenis ten duidelijkfien leeren. E 6 ZE-  108 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ZEVEN- EN- TWINTIGSTE AFDEELING, 1784 1 N H O U D, Nieuwe onlusten over de Aét.e van Confu* Jentfchap, gepasfeerd tusfchen den Stadhouder, en den Hertog van Brunswijk. —«—Commisfie bij Holland benoemd om naa dezelve onderzoek te doen hij den Stadhouder,— Verflag van hunne bevinding. — Men dringt op de verwijdering des Hertogs. — Voorfiel deswegens aan den Stadhouder. ——Zijn gevoelen bier over. — Bef uit bij Holland genomen ter afzetting van den Hertog, en verbanning uit dat Gezvest. — Schrijven deswegens aan de Algemeene Staaten, om hem als Veldmaarfchalk te Removeten, en het grondgebied der Staaten te doen ruimen, ■ Verfcbillende gevoelens hier cv:r onder de Staaten der Gezvesten-. De Hertog neemd zijne demisfie en wijkt ten Lande uit. Onlusten te Utrecht nee- men de overhand, —-— Creatie van Sichter- man  DER VAOERL. GESCHIED-NISSEN. fop man tot Vroedfchap, geeft ftof tot ongenoegen aan de Burgers. Vertogen daar tegen' gedaan door de Geconflitueerden. - Ongunfiig befluit deswegens bij de Vroedfchap — en Aanftelling van Sichterman, — Commisfie van Geconflitueerden, worden op den i i Maart tot gehoor in de Vroedfchap toegelaaten. ■ Aanbraak door Ondaatje bij die gelegenheid gedaan. Be Vro.d- fcbap beklaagd zich deswegens, en boud de Geconflitueerden vier onbevoegd, em in naam des Volks te fpreeken. Aanmerkingen hier over. Ondaatje doet een tweede Voorfiel, nog fcherper dan het eerfle. ——. De Vroedfchap valt tos, als door nood gedwongen. De Heeren Dijkveld en Verbeek ruuwelijk behandeld. • Weiffelend gedrag van fommige Leden. . Be Staaten van Utrecht keuren het gedrag der Geconflitueerden af, en oor doel en dat Ondaatje mover zijn aanfpraak in Rechten vervolgd worde^ Voorfiel van den Burgemeeflèr Verbei k om alles wat op den 11 Maarc gefebied ware, voor nul en van ouwaarde te verklaren. .—*- Het ge f bied, en Ondaatje E 7 cri-  110 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE crimineel gedagvaart, • Scherp Placaat der Staaten tegen oproerige bewegingen. — Adres tegen hetzelve door Geconflitueerden ingeleverd. — Befchuldigingen tegen Yvoij, die men wil afgezet hebhen. ——— Vergadering van Gecommitteerden uit de Gewapende Genootfchappen binnen Utrecht gehouden. —« Zij trekken zich de zaah van Ondaatje aan. Gevolgen hier van. —— Raadplegingen voor wien bij moest te recht flaan. — Befluit deswegens, Regeerings Regle¬ ment ter goed of afkeuring voorgelegt. —— De Burger Gecommitteerden Protefteeren 'er tegen. Nieuwe twisten over de Quali- ficatie der Geconflitueerden tusfchen de Burgerij , en de Regeeri'ng. —— Het gebeurde cp den De Stadhouder beklaagd zich over de inkorting van zijne macht, aan de Staaten, doch vruchtloos,. • • Verregaande licentie van deDruk-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. III Drukpers ten nadeele van den Stadhouder, — Deeze doed eene Publicatie aan rs Lands In- gezeetenen. Dezelve word bij veelen ge- zvraakt, en doed geen nut. —— Requesten te Leijden en te Dordrecht ingeleverd. ——• Hoe dezelve ontvangen werden. ——— Voortgang der Wapenoeffeningen. ——— Algemeene Vergaderingen aan den Leijdfchendam en elders. Oranje Sociëteiten krachtdadig belet en verboden, Oproer in den Haage op den 4 September 1785, Gevolgen van hetzelve. Voorfiel van de Haarlem- fche Gedeputeerden deswegens gedaan. —— Het Commando over het Haagscb Guamifoen aan den Stadhouder ontnemen. ——— Deze verlaat den Haag. Gevolgen van iit alles. —— Brief des Konings van Pruisfen ten voordeele des Stadhouders, aan H. H. Mog. en aan de Staaten van Holland. ... Welke uitwerking dezelve had. Onlusten te Amersfoort en Wijk bij Duurilede. - De Militie trekt binnen de eerst* gemelde Stad. ■ Regeerings Reglement te Wijk ingevoerd. —— Utrechtfche oneenigbeden. — De Vroedfchap is ongezint om het  112 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE bet Regeer ings Reglement in te voeren. —— Verzoekfchrift der Gecommitteerden om met den Stadhouder in onderhandeling te treden. ■ Het vind geen bijval. Nader verzoek en aandrang om de toeftemming der Vroedfchap op drie voorgelegde Punten. — Verfchillende gevoelens der Leden deswegens. Afwijzend befluit hierop genomen. De Geconflitueerden verzoeken dat de Staaten de ' Vroedfchap ontflaan van hunne verplichting aan het oude Reglement. ——— Oneenigheden hier doof" veroorzaakt ter Staatsvtrgaderinge. « Gebeurenisfen van den 12 October 1785. —— Brief van den Stadhouder. Verfchillende Advijzen der Leden. De Heer Odé door den Stadhouder tot Vroedfchap benoemd — en beëedigt. Protest der Geconflitueerden , en Declaratoir van dezelven. Gebeurenisfen van den 18 en 19 December 1785. -—- Moetwil gepleegd aan den Bur- gemeefler Loten. De Vroedfchap ftemd door dwang aan het verzoek der Geconflitueerden toe. - ■ De Staaten keuren alles af, en furchceren provifloneel hunne bijeenkom- fien  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 11 3 flen te houden. «■ Algemeene fenfatie in de Republiek over het gebeurde te Utrecht. —Request dotir eenige Dordfche Burgers ingeleverd , opzicbtelijk het gebruik der Militairen. — Brief van de Staaten van Holland aan den Stadhouder, met verbod om geene Troupeu ter hunner betaling ftaande ,te gebruiken tot het dempen van Burgerlijke verfcbillen. —— Antwoord des Stadhouders op dit fchrijvén. ——— Nieuwe inrichtingen in den Haage; op de Vaandels, de Eusfen, en de Militaire Honneurs. -— De Stadhouders poort geopend. Oproer daar bij voorgevallen. —— Mourand gevat, gevonnisd, en "Bardon gegeven. r Maatregelen tegen het Haagfohe Oranje Corps. —— Bewegingen in Gelderland. —— De Post van den Rederthijn op een Schavot verbrand. — Onlusten te Hattem en EIburg. — De beiden Steden aan de Staatfche Treepen ingeruimd. —— Gebeurenisfen te Utrecht op den 20 Maart 1786. ■ De Vroedfchap weigert het Reglement te beè'edigen. —— Geconflitueerden dringen' 'er nogmaals op aan. ——— Sommige Leden befluiten 'er tte door  114 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE door dwang. —— De Vroedfchap wcigerdhet Collegie van Gecommitteerden te heëedigen. — Oproeping der Regeering op de Neude. ——— Aanflelling en beè'ediging van 15 nieuvce Raaden. De Stad Utrecht in flaat van verdediging gefield. De Staaten van Utrecht fchrijvén over het gebeurde aan H. H. Mog. — Scheuring tusfchen de Utrechtfiche Staatsieden. — Eerfle bijeenkomst van eenigen derzelver te Amersfoort. De overige blijven te Utrecht hunne Vergaderingen voordzetten. w \ V anneer men met een opmerkend oog den loop van zaaken, ïn het Vaderland, ten tijde, van de bemoeijingen des Pruhfifchen Monarchs, ter demping van da hooggaande oneenigbeden befchouwd, dan wordt men als 't ware gedrongen, om te befluiten, dat even die zelfde tusfthenkomst, gelegenheid gaf, om het vuur van oneenigheid, en verdeeldheid nog heviger te doen branden. Had de Koning als Vriend en Nabuur, de Algemeene Staaten, en bijzonder die van Holland se-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 115 geraden, om toch de hand te houden, aan hunnen vasrgeftelden Regeeringsvorm; om het Stadhouderichap niet nutteloos te maaken; pm de onbeperkte Vrijheid en Losbandigheid der Drukpers te beteugelen; en orn te beletten dat een aantal broodfehrijvers den Stadhouder niet langer dag op dag zonder eenig menagement, tot het voorwerp van hunnen laster Helden; het bleek weldraa, dat het hoegenaamd geene goede verandering ten gevolge had; én dat het niet ontbrak aan zulken, die 'er hun werk van maakten, om de reeds hooggeklommen argwaan en het wantrouwen, omtrent den Stadhouder, langs hoe grooter en uitgeftrekter te maaken. Naauwlijks waaren in de meeste Gewesten en Steden, de Recommandatien, en Electien vernietigd, of aanmerkelijk beperkt, of men wendde het over eenen anderen boeg, door het aan den dag brengen van eene ten jaare 1766. opgeftelde Acle van Confuhntfchap, waarbij den' Stadhouder zich bij Eede zou verbonden hebben; om ten allen tijde in zaaken van Regeering den R.aad en het Advis in te neemen en te vol-  ÏIÓ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE volgen van den Hertog van Brunszvijk. Lang en veel was over zoo iets gemompeld, maar niemand wist 'er het rechte van, doch eindelijk bragten de Schrijvers van de Post van den Nederrhijn, met niet-weinig ophofs, het ftuk aan den dag, door hetzelve in één van deszelfs r.ummers te plaatfen, waar door het fpoedig een onderwerp van de deliheratien der Staaten, in de onderfcheidene Gewesten werdt. Dan, het bleek al ras, dat ook dit bericht, hoe zeer het als eene zekere waarheid voorgedragen wc relt, in veele opzichten vervalscht en vergroot was, zoo als ftraks nader blijken zal. Het waren de Gedeputeerden der Stad Dordrecht, die ter Vergadering van Holland, dat onderwerp eerst ter tafel bragten, en te gelijk bij monde van den Penfionaris de Gijzelaar den voorflag deeden, om deswegens een naauwkeurig onderzoek bij den Stadhouder te doen , door deezen Heilig aftevragen, wat 'er van die A&e was? en Hoogstdenzelven te verzoeken, om die Acte aan de Staaten in hinden te Hellen. Gijzelaar en van Berekel Penflonarisfen van Dordrecht en  DER VADERL« GESCHIEDENISSEN. II^ en Amfterdam, benevens den Raadperfionaris van Bleiswïjk, waren de Perfonen die met dien taak, door de meerderheid der Leden belast werden, die 'er zich wel ras van kweten, en bij den Stadhouder ter gehoor toe gelaten zijnde, van denzelven dit fchriftelijk antwoord kregen: „ Omtrent de Acte ,, die tusfchen den Hertog van Brunswijk, en „ Mij is gepasfeerd, op den 3 Meij 1766, ,, doch zvelke nimmer door mij met Eede is „ bevestigd geworden, hadt ik al ftnts eenigen ,, tijd bij mij zeiven voorgenomen, om dezel* „ ve niet langer te fecreteeren, vernemende 5, de nadeélige, en van alle grond ontblootte „ geruchten, die daar van verfpreid voorden; „ doch ik zal niet nalaat en, om binnen korte dagen eene Copie Authentiek, van de be„ wuste AcJe aan Hun Ed. Groot Mog. te „ Communiceeren" Weinig dagen verliepen 'er, of Zijne Hoogheid voldeedt aan deze beloften, en leverde de toegezegde Copie over, waar uit bleek, dat Zijne Hoogheid, bij zijne meerderjarigwording, nuttig en noodzaaklijk geoordeeld had, dat hij zich in zaaken van belang niet eensklaps verfto- ken  II8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ken zag van den raad zijnes gewezen Voogds, aan wien, (taande de Voogdij, het beheer van alle zaaken, door de Staaten zeiven, was opgedragen, dus had hij gemelde zijnen Voogd verzocht, zich in het vervolg niet te willen onttrekken, wanneer hij Stadhouder mogt oordeelen denzelven nodig te hebben. Zoodanig een verzoek vond gereedden ingang bij den Hertog, en het was dien ten gevolge, dat op den derden Meij 1766, deswegens eene Aéte gemaakt, en wederzijdsch getekend en bezegeld , doch niet door Zijne Hoogheid beè'edigd werdt, zoo als het g:rucht zich verfpreidde. Het (tuk hier iri zijn geheel te plaatfen, zou te veel plaats beflaan, dus zullen wij 'er alleen den zaaldijken inhoud van opgeeven, ten einde onze lezeren in ftaat te (tellen, om te kunnen oordeelen , of hetzelve zoo veel omfbgs verdiende. Vier Anijkelen, en niet meerder, bevatte het (tuk: bij het eerste, „ verhoudt zich „ den Hertog, om ten allen tijde, ivanneer Z. „ H. zulks begeer.de, dien Forst te adfifleeren j, met goeden raad, in het beleiden der gemee- 5, 11e  DEll VADER'L. GESCHIEDENISSEN. IIQ „ ne zaaien, zoo zvel Militaire, als ande. „ re. Volgens het tweede, beloofde „ Hij, in alles naar confidentie te zullen ban* „ delen ter beivaring van 's Prinfien Praro- gdtiven en Gerechtigheden, en tot bevoorde5, ring van den Staat der Fereenigde Gezves* „ ten, zonder daar van te zullen afwijken, „ nog om lief, nog om leed. Ten dien einde „ beloofde Hij bij het derde Anijkel, zicb ,, ten allen tijde in de nabijheid des Stadhou* „ ders te zullen ophouden, en fipeciaal, dat hij „den Stadhouder vergezellen zou, op zijne „ aanftaande rei ze , door de meeste Steden. ., Voor alle welke dienften, den Stadhouj, de'r, zich in het vierde Anijkel, ver* „ bondt, om den Hertog ten allen tijde te zul* Jen indemneeren en vrijwaren, Hem voor „ alle rekenfichap of verantwoording, aan ie„ mand anders dan aan Hem, ontheffende , met „ bepaling, dat zoo wanneer den Stadhouder s, kwam te fierven, den Hertog volfiaan kon, „ met het overleveren van alle ftukken en pa* pieren als hij onder zich hebben mogt, de* „ pofiteerende dezelve ter geheime Secretarije „ van Zijne Hoogheid," Het ftuk zelve werdt ver»  120 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vergezeld door eenen rondgaanden brief, aan H. H. Mog., en ook aan de Staaten der verfchillende Gewesten gezonden, waar in Zijne Hoogheid aantoonde de valschheid en onwaarheid van veele dingen, die men deswegens onder de de Natie vertelde. Niet de Hertog had hem gedwongen tot het aangaan van zulk eene verbindtenis; maar de Stadhouder, had integendeel, den Hertog, door deze Acte verplicht, om hem in zijnen post te adfifteeren, en deze had dien last op zich genomen. Niet de Stadhouder, had bij Eede beloofd, om in alie gevallen des Hertogs raad, wil en begeerte te zullen volgen; maar den Hertog had aan zijnen Vorst door eenen Eed beloofd, om ten allen tijdJ, aan dien last gewillig en getrouwelijk te zullen voldoen. Wie, die zijne oogen met willens fluit voor het licht dér waarheid, wie ziet niet, dat het geheel anders met die zaak gelegen was dan men 'er onder de Natie over fprak? dat het niet anders was, dan eene vernieuwde poging om den Stadhouder aan de eene zijde, te kwellen, door de verwijdering van een Man aan  1>ER VA DER L, GESCHIEDENISSEN, 12 1 aan wien hij zoo veel eerbieds en achting zich verfcbuldigd rekende, dat hij hem zijn Tweede Vader noemde; en aan den anderen kant, om het den .Hertog, hier te Lande zoo onaanaangenaara te maaken, dat hij hetzelve verliet, en naar zijne Duitfche Staaten vertrok ? Wie ziet niet, dat het geheele fr.uk, eene onderhandeling was , tusfchen twee Partijen, dat in allen opzichte gelijk ftond, met zoo veele duizenden Contracten of Accorden, ah da^.glijksch in het gemeene leven, tusfchen lieden van allerleien ftand aangegaan en gefloten worden? Van daar ook, dat de Staatsleden zeer verfchillend over de zaak dachten: zij, die reeds in het jaar 1781 hunnen haat tegen den Hertog in zoo verre bliiken lieten, dat zij op zijne verwijdering asndringen durfden, waren van oordeel,, dat dien eisch, nu (als 'c ware) gejustificeerd werdt, derwijze, dat men zulk een voorwerp, niet langer op het Territoir der Republiek behoorde te dulden; terwijl daar en tegen anderen van begrip waren, dat 'er door het questieufe- ftuk hoegenaamd geen nadeel, nog voor het Vaderland in het ge- VI. Deel. f * * se-  122 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE neraal, nog voor eenig deel van hetzelve ïn het bijzonder te vrezen was. Hoe dit ■ ' :'() f - " zij, het bleik weldraa, dat de meerderheid r der Hollandfche Staatsleden, m het eerstgenoemde gevoelen ftond,. verklarende , dat let aangaan van zulk eene AcJe , voifirekt jlrijdig was met de hoogheid des Lands: dat de Hertog een allertiadceligst en hoogst jlrafbaar misbruik gemaakt had, van den invloed dien hij in vroeger jaaren op het hart van den Stadhouder verkregen had in zijne quediteit als diens Gouverneur; en dat het 'mitsdien hoog nodig was, cm ttt de verwijdering des Hertogs, van der Staaten Territoir, daadelijk ts hejluiten. Alvorens men echter tot dit hatfte befloot, wilde men met Zijne Hoogheid gerneenfchappelijk overleggen , op welk eene voeglijke wijze zulks best zou gefchieden ? Ten dien einde werden de drie Penfionarisfen • van Dordrecht, Haarlem en Amfterdam, benevens één der Burgemeesteren van eik dier Steden verzocht, zich naar den Stadhouder te begeeven, cn van dien last te kwijten. Dezelfde Gijzelaar, dien wij bevorens als de  DEIl VAOSRL. GESCHIEDENISSEN. I23 de eerfte woordvoerder, bij dergelijke gelegenheden kennen leerde, was ook nu de mond van allen die hem vergezelden, het bovengemelde voorneemen aan den Stadhouder bekend makende , met bijvoeging echter, ,, dat men uit egards voor Zijne Hoog,, beid, bad goedgevonden om alvorens toe dat ,, uiterfte te komen, met hem in co-ferentie te treden, ten einde in het vriendelijke middelen te beramen, gefchikt, om h t werk „tot zijn genoegen , en met het min ft e. cel at „ uit te voeren." Hoe zeer de Stadhouder hier over te moede was, laat zich beter gevoelen, dan door ons befchrijven: Hij verzocht fchriftelijk Copij, van het geen men hem mondeling voorftelde , en toen hem dit door Gijzelaar bezorgd werdt, gaf hij zijne gedachten naa verloop van acht dagen te kennen, op eene wijze, die genoeg deedt zieii, hoe geweldig veel zijn hart leed, ovèr de onrechtvaerdige en ondankbaare behandeling die men omtrent een Vorst bewees, om welken in 's Lands dienst te krijgen, in vroeger jaaren zoo veel vverks gedaan was, en wien men voor zijne zorg omtrent de ^ * Op-  IC4 B' KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Opvoeding van den onmondigen Stadhouder, met loftuitingen overladen had, en de mïïdüs beloningen waardig fchatte. ,, IFas ik ,, overtuigd (dus luidde het flot van 's Prinfen fchrijvén aan de S:aaten) dat de Heer ,, Hertog, door wat/gedrag, verdiend had de ,, desagrementen, die voor denzelven moeten refulteeren uit den tegen hem gemanifesteerden argwaan; ik zou hem geenjints foute,, neeren: maar zoo lang ik van het tegendeel overtuigd hen, zoo kan ik niet van mij ver~ krijgen, om aan het hij de Heeren Gedepu ,, teerden , uit naam van derzelver Heeren Principaalen gemanifesteerde verlangen, te „ voldoen." Hoe billijk en rechtmatig dit bt fluit des Stadhouders wezen mogt, het belette echter niet, dat de Staaten van Holland, op het aandringen en drijven der Gedeputeerden van de drie genoemde Steden, met li Hemmen (*) befloten : „ dat door het aan- „ gaan (*) Dit waren die van Dordrech', Haarlem, Leijden, Amfr.%rdam, Gouda, GorniChem , Schiedam, {echter met eer.ig* bepaaSchoonhoven, Alkmaar, Monr.ikec- dam  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN, 125 „ gaan der Afte van Verbindtenis de Her„ tcg- zich verzet bad tegen de Bondgenooten, „ en zijn gedrag in dezen niet anders aante„ merken was, dan eene openbaare verfmading „ van de Souverainen des Lands, die de boogjh „ verontwaardiging der Staaten tot zicb trok, ,, daar dam en Purmerende. De Ridderfchap, Delft , Brielle , Enkhiiijzen , Rotterdam , Edam, Medemblik en Hoorn, waren 'ertegen , en wederfpraken bet bejluit. Bijzonder de RidJerfchap, die in een uitvoerig Advis zich over de handelwijze met den Hertog uitlieten , en het gedrag der meerderheid Infchouwden, als ftrijdig met de Furdamemeele gronden van de Conftifutie, en onbegaanbaar met de geheiligde Maximen, waar op de Vrijheid in de Burgerij Maatfchappij gevestigd was, om' iemand zonder Vorm van Proces , zonder eenig Rechterlijk onderzoek , maar alleen door eene Politieke dispofitie^ van zijne Ampten te ontzetten niet alleen, maar boven dien het Grondgebied van den' Staat te ontzeggen. Dan, bet was zonder vrucht. F 3  12(5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ tiaar bij zich door dat middel bad wette» , intedringen in de gebeimen van den Staat, t, waarom bij niet anders kon aangemerkt wars, den dan zeer gevaarlijk voor deze Landen, M en dus OM REDENEN VAN staat *it ds„ zelve behoorde te worden gerenoveerd * Voorcs werdt dat alles, voor zoo veel Holland betrof, dadelijk bewerkftelligd,en goedgevonden , om de Gedeputeerden ter Generaliteit te gelasten, hetzelve befluit bij H. H. Mag. bekend te maaken, „ en zonder „ tijdverzuim aan te dritgen , dat alle de „ Bondgeneoten , met hen wilden medewer„ ken, em den Veldmaarfchalk Hertog van „ BilUNSWiJK, van alle zijne Krijgsposten, „ in dienst des Bondgenootfebaps bekledende, „ aftezette», en hem, tot herjlel der rust in „ deeze Landen, en van de Harmonie onder de Leden der Regeering, van het Grondgt„ bied van den Staat te doen vertrekken" Dit befluit van de Hollandfche meerderheid, was intusfehen naauwlijks bij de Algemeene Staaten bekend gemaakt, en door de Gedeputeerden ter kennisfe van de Scaaten der enderfcheidene Gewesten gebragt, of het  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 12/ het opende een ruïtn veld van de moeijelijkfïe raadplegingen. Afomme werdt het geval vërfehiilend beoordeeld: nergens dacht men 'er eenffemmig over. Waren 'er, üie even als de Hdliandfche Ridderfchap, ten opzichte van den gehaatten Hertog meer of min guntlig dachten, het ontbrak ook niet te min aan zulken, die het gedrag der Hollandfche meerderheid goedkeurden, en met hunne toejuiching vereerden: doch in de wijze van uitvoering viel verfchil. Dit twisten en hairkloven, hieldt aan tot den 14 Odtobcr, toen de Hertog in eenen brief aan H. H. Mog. ingericht, een einde aan, het twisten maakte, fchrijvende: ,, dat d* onaangenaamheden hem Jints vier jaaren bej'egend, het bejluit had doen neemen, om een einde te maaken aan zijnen vier-en deftig ,, jaarigen dienst. Hij had gehoopt, dat in* „ gevolge zijne eerbiedige verzoeken, hem ge* legenheid zou gegeven zijn geworden, om zich van den blaam op hem gelegt, te kun,, ven zuiveren, en zijn gedrag te justificeeren , maar dit mogt hem niet gebeuren-. Hij maakte dus gebruik van bet recht dat F 4 „ hij  12$ BSRSOPT HISTORISCH HANDBOEKJE hij zich bij zijn engagement voorbehouden ,, bad, om zich van den dienst te ontlasten, j, wanneer hij zulks te raade werdt. Dat „ tijdftip was nu aanwezig; hij bieldt zich voer outjlagen, en berichtte, dat bij alle Papieren, Kaarten, Plans, &c. tot de defenfe van het Land behoorende, aan den Stadhouder had overgegeven, en het Com,, mando over het Guamifoen van 's HertOgenbosch, aan den Generaal Major Dou,, glas." Aan'den Raad van Staaten, deedt hij even hetzelfde vveeten, nam op den 16 affcheid van hst Guamifoen, en de Regeelirg der Vesting, en vertrok ten Lande uit, zijn verblijf binnen de vrije Rijks-Stad Aken verkiezende. Op deze wijze geraakte, dit voorwerp van veeier haat, aan wien het beftuur van 's Lands belangen, zoo veele jaaren was toevertrouwd geworden, van zijne Ampten ontzet, tot ^ongemeene fmert van den Stadhouder, die hem altoos als een waar Vriend, en een liefhebbend Vader befchouwd had, en befchouwen bleef, zoo lang men de hem aangetiigde euveldaden, niet naar Rechten bewees. Onbefchrijfhjk groot daar ea  f)ER VADERL, GESCHIEDENISSEN. I29 en tegen was de vreugde bij veelen over het vertrek des Veldmaarfchalks ; welken zich nu verbeeldden , dat aan alles eene gunftige wending en gedaante zou kunnen gegeven ' worden , terwijl de Drukpersfen bijnaa zweeten door het voortbrengen van een aantal Paskwillen en Schimpschriften, die hem als het fnoodfte. Monfter aan de wereld ten toon (relden (*} Laaten wij voortgaan, en bezien in hoe verre, aan de verwachtingen der laatstgenoemden is beantwoord geworden. En dm bepaald zich onze befchouwing, onder alle de hooggaande onlusten en oneenigheden, die zich in ons Vaderland allerwegen vertoonden, wel eerst en voornaamelijk tot de Provincie Utrecht, dewelke door (*) Zij, die aangaande de bedrijven van dien Forst, en het gunt hem hier te Lande bejegende, omflandig bericht begeeren: leezen bet verjlag dat de in laater tijd gegeven werd, door eene Geleerde Duitfcher, de Heer Schlözer, het welk in het jaar i783. ook in onxe Taaie overgezet, in het licht verfcbeen. F 5  '130 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE door ons, (en zoo wij vertrouwen te recht) als het brandpunt aangemerkt wordt, van waar het geheele Vaderland in lichter laaije vlaramc van Burgertwist gezet werdt, waar van wij de allereerfte beginfelen in" de voorgaande Afdceling reeds deden opmerken , daar de Regeering dier Stad, op den eisch van eenige Burgers, het befluit nsm, om zonder voorkennis of medeweeten van den Stadhouder, zich ontheven teNachten van die wetten en bepaalingen, waar aan zij verbet:den was, door het Provinciaal Regeerings Reglement van den jaare 1674. door haar zoo plechtig, bij herhaling, als wettig erkend en beëedigd, en waar aan zij hunne verheffing en bevoordering alleen te danken hadden. Een befluit, waar door de meerderheid van de Vroedfchap zich bevoegd rekende, om ook zonder voorafgaande kcnnisgeeviifg aan da Burgerij, of haare Geconflitueerden (die zij als zodanig erkende , vleidde, en in alle derzelver verzoeken zoo gereedlijk aan de hand ging,) de vacant geworden Raadsplaats, van den Heer Godin tot Coekengen, te kunnen vervullen, door  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 131 door de aanftelling van den Heer Mr. Jonathan Sichtemian , als welken door den Raad, tot vervulling van dien post bekwaam en gefchikt geoordeeld werdt, vertrouwende dat zich de Burgerij deswegens geen partij ftellen, of vorderen zou, om daar in eenige beftellingen te maaken. Öan het .bleek al ras, dat men hier buiten den waard gerekend had: fcheen het der Regeering genoegfaam, dat de Stadhouder nu de aanfïelhr-g niet deedt; waande zij, dat de zoo zeer door haar geëerbiedigde Volksftem, die benoeming voortaan aan haar overlaten, en het Volk zich daar mede niet bemoeijen zou; het was 'er bij veelen onder de Burgerij wel verre af, om daar in genoegen te neemen, naa dat zij door de meeste Vroedfchappen zelve, in haare verbeelding recht duidelijke denkbeelden verkregen hadden, dat, ook het Volk bevoegd was, op de aacfielling hunner Retieering, (a!s zijnde Gechts Vertegenwoordigers) behoorlijke invloed te hebben. Immers had men naauwm% van het oogmerk der Vroedfchap de lucat g-kregen, of de Geconfticueerden van  13^ B'iKNOPÏ HISTORISCH HANDBO1KJE iai5 Burgers, en van een groot getal Schutters, waren oogenbliklijk met het opfteilen van een Request onledig, een verzoek inhoudende , dat de Vroedfchap geene bij haar heftemde Candidaaten op de Nominatie plaat/ten, dan zulken die zich niet gekant hadden tegen de berjlelling van der Burgeren beziva- ren. Hadden de voorgaande verzoek- fchriften,, om de Affchaffing der Recommandatien, en andere onderwerpen, een gunftig onthaal genoten, men verwachtte nu althans niet anders: dan, het bleek al fpoedig,. dat de Vroedfchap niet gezind was, aan den Leidband der Geconflimeerden te loopen, want de Leden gaven aan de Requestranten te kennen, dat zij de Raadsplaats volvent eed en plicht vervullen zouden, zonder daartoe de aanmaaming der Burgerij nodig te hébben, verwachtende, dat de Burgerij zich gerust el ijk verlaten zou op de Vaderlijke zorg, en het toevertrouwd gezach van hunne wettig» Overheid! ook duurde het niet lang, of de keuze der meerderheid, bepaalde zich tot den zoo even genoemden Sichterman, rfee met ïó ftemmen vóór, en 13 teg^n, tot die Waar-  ©ER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 13*3 Waardigheid verkoren werdt. Naauwlijks was die verkiezing ruchtbaar geworden, of de Geconftituerrden , vergaderden in de zoogenaamde Stadskelder, een Wijnhuis , dat niet alleen aan de Scad behoord , maar tegen het Stadhuis Haat, en dat bij veelen te dien tijde als het broeinest van veele haatelijke twisten aangemerkt werdt, dewijl de raadplegingen onder het geftadig gebruik van wijn of Herken drank gehouden wordende, als eene aanleidende oorzaak werdt gehouden , dat fommigen tot de buitenfporigfte vorderingen overhelden. Sichterman, hoe zeer de vereischte qualiteiten bezittende, viel echter niet in den fmaak der Burgers Gecoriftnueerden, die wel zeer onvergenoegd waren , over het gedrag der meerderheid van de Vroedfchap, en dadelijk het befluit namen, om den Raad te verzoeken het daar heenen te richten, dat Sichterman voor ditmaal, van de Eleclie geen gebruik maakte, of ten minften met de dadelijke beëediging als nog geen voortgang te maaken. Dan, men had hier geene ooren naa: en het verzoek der Burgers werdt verworpen. F 7 ' Olij  134 BEKNOPT HISTORISCH HAMDEOEKjE Olij in de vlam te werpen, kan niet meerder dienen een reeds brandend huis nog verder aan te fteeken, dan even dit beftaan der Vroedfchap ; de achtbaare Volksftem niet te respecteeren , haaren uitgedrukten wil en wensch achter de bank te werpen , en te perfifteeren, hij de benoeming van een Lid, die haar niet naar den zin was, dit was een aanflag op der Burgeren Vrijheid, en men moest dit nadrukkelijk beletten ! Eene Commisfie afgezonden aan den Praefideerenden Burgemeester, moest voor eene Deputatie, uit hun midden te benoemen, plechtig gehoor verzoeken, in de volle Vroedfchap, het welk toegeftaan zijnde, zag men op den bepaalden dag, een zevental van Gecommitteerden en Geconflitueerden den gang naar het Raadhuis neemen, a'waar zij met alle eerbetooning door een der Secretarisfen gerecipieerd, en in de Raadkamer binnengeleid werden.' Een hunner, genaamd Ondaatje, uit de Oost-Indien van geboorte, fints eenigen tijd zich als Student aan de Stichtfebe Hooge Schoole bevindende, was de man die den post van Spree-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN,. I35 Spreeker bekleedde, doorliet doen van eens aanfpraak, opgevuld met klachten en bezwaren , zoo over bet aanftellen van Sicbtermen, sis over andere onderwerpen. Het vrijheidsvuur geraakte bij den koperkleurigen Redenaar, derwijze aan het gloeijen, dat veelen Leden der Vroedfchap, de aanfpraak zeer bedenkelijk, en alles behalven ftrookende met de reguïen van befcheidenheid, aanmerkten. Men vroeg dezelve in fchrift en lag het ftuk ter nader onderzoek op de Secretarij, en berichtte de Deputatie dat men in de eerstvolgende Vergadering over het voorfiel raadplegen zou, en inrusfchen den Heere Sichterman van de tegen hem ingebrachte bezwaren kennis geeven, ten einde daar ever in zijn belang te kunnen worden gehoord. Slechts weinig dagen verliepen 'er, of den Raad was gereed, om aan de klagend: Burgers hunne meening te kennen re geeven, die kortelijk hier in beftond: dat het hert bitter viel op zulk eene wijze gedrongen te worden, tot het intrekken van een wettig genemen bejluitt dat zij de vorderingen van de Cum-  I36 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Commisfie, «iet begroette als de wil en meerling van de Utrechcfche Burgerij' , maar fiecbts van een gedeelte derzelve: zij' kon niet denken dat de Geconflitueerden en Gecont' niitteerden van dat gedeelte, over bet geheel wilden hecrsfichen, en zich zeiven verheffen boven hen, die alleen de waare en eigentlijkt Volksvertegenwoordigers waren.. Ten flotte daar bij voegende, dat den Raad nog eenigen tijd vertoeven zou , met aan den Heer Sichterman zitting te verleenen, immers tot zoo lang, dat men over bet gedaane verzoek , om eene vrije Krijgsraad buiten de Regeering, nader zou btfloten hebben. Hoe wettig en gegrond, het gevoelen des Raads ook was, opzichtlijk de onbevoegdheid der Geconflitueerden van 1215 Burgers, en eenige Gecommitteerden van het Vrij-Corps, om zich als zaakgelastigden van het Utrechtfche Volk (ruim 32,000 zielen uitmaakende) te doen voorkomen; zoo was de geopperde zwarigheid niet anders aantemerken dan eene ongerijmdheid aan de zijde des Raads, die bevorens geene zwarigheid maakte om het verzoek van flechts 304 Re-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 1 37 Requestranten zóó gewichtig te keuren, dat zij het werk der Recommandatien en Electien den Stadhouder afhandig, en voor haar Collegie als 't ware, bankvast maakte. Zulk een tegenftrijdig bedrijf, omflipte dan ook de Geconflitueerden en Gecommitteerden niet, die dit voorwendfel niet naar den zin was, en denzelfden dag aandrongen dat den Raad, des avonds tegen half 7 uuren bij een kwam, om de Commisfie andermaal te omfangen. Eene ontzettende menigte volks, dat den geheeien dag in de nabijheid van het Stadhuis, en het genoemde Wijnhuis rondzworf, was hoogst onvergenoegd over de releuritelli=;gen, die aan hunne Vertegenwoordigers bejegend waren, en deedt den Raad niet dan fchoorvoetend befluiten, om op het bepaalde uur bij een te komen. Het gefchiedde echter, en nu zag men dezelfde Leden, (behalven den Heer Pronckert die zich nu abfenteerde) uit de Stads Kelder door den dichten drom der bij een gefchaarde menigte, 'het Stadhuis in gaan, waar naa dezelfde Ondaatje eene nieuwe proeve vaa welfprekenden ijver, tot verbazing van den Raad  I38 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOFBJS Raad hooren liet, te kennen geevende, dat Zoo aan de duchtige begeerte des Volks niet voldaan iverdt, men niet kon inflaan voor de akelige gevolgen die 'er uit voortvlteijen zouden. De Commisfie in een ander vertrek gegaan zijnde, nam den Raad het voordel in overweging, welke zich niet weinig in angst en verlegenheid bevondt, toen haar bericht werdt, dat 'er eene buiteng.woone gisting in de gemoederen van veelen zich Openbaarde, en dat Ondaatje, zich had laaten ontvallen , dat het nu de Crijis zvas: dat iet nu blijken moest, of de jlem des Volks geboord , of gefmoord zou worden? in welk laatJle geval, niet al hen de Stad en Provincie, maar het geheele Land 'er van gezvaagen zou. De Burgerif w».s aan 't woelen: het Volk had den gantfehen dag op de been geweest, en wilde afdoening van zaaken. De toegangen vaar het Stadhuis waren bezet, en men zou niet gedogen dat dc Raad heienen ging , ten zij dat aan den zvensch voldaan was. Het Volk was nu de oogen geopend, en nu zou het blijken dat zij geen ACHTENVEERTIGERS , maar VIJFENTACH1IGERS waren, die hunne Rechten zvisten te doen gelden. Die  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. I3£ Die taal zoo ongehoord als ftout, had «ene uitwerking die natuurlijk te verwachten was, bij een Collegie, welks Leden voor zich zei ven niet verbergen konden, dat zij 'er aanleiding toe gegeven hadden, en die daar en boven onder zich zeiven jammerlijk verdeeld en oneens waren. Bevreesd voor de kommervolle ornUfcpdigheden, bellcnt men voor de menigte te zwichten, en gaf 'er den drifcigen Spreeker en zijne medeafgevaardigden kennis van, die nu wel wonder te vreden Waren over hunne zegepraal. Ondaatje fmaakte een zelfsgenoegen, die hem tegen den Raad geheel van toon veranderen deedt, zeggende: die trek van edelmoedigheid verrukt ons! Uw edelmoedig gedrag, gevoegd hij het cordaat gedrag der Burgerij, zal een eeuwig gedenkteken zijn voor dit en de volgende gejlachten. Waarop één der Burgemeesteren het woord nemende , hem toevoegde, Mijn Heer! gij ziet de bereidvaardigheid der Vroedfchap, wij verwachten nu dat gij dit aan V Volk zult mededeelen, en haar voorhouden om nu rustig ere vredig heen te gaan. Een blijk voorzeker, dat  140 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat men overtuigend gevoelde, hoe zeer men de teugels van het bewind had glippen laaten, en als berustende befchouwde in banden , die 'er zoo ohgefchikt als onbevoegd toe waren. Hoe zeer het Voik tot bedaren aangefpoord werdt door de Geconflitueerden , het Volk wiide 'er weinig naar hooreijflfcdaar het fommigen gelustte, om de Heeren Dijkveld', en Verbeek, bij het aftreden van het Stadhuis, op eene fchamielijke wijze te beledigen. Op deze wij.?e werden de gemoederen hoe langer hoe hoger opgewonden, en voorbereid, tot het doen van nog geweldadiger flappen, en dat door Lieden , weiken bevorens met alle eerbied, door den Raad behandeld werden, alleen om dat fommigen door hunue bedrijven, zich bevrijden wilden, van den Stadhouderlijken dwang, waar over zij zoo geweldig te onvrede waren. Toen was de taal der zulken de Stemme des Volks, die men hooren, en eerbiedigen moest: nu wist men veel aantemerken , op eenen Ondaatje en Gordon, als zijnde de eene flechts een Student, en de ander niet als een Utrechts Burger  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN» I41 ger bekend. Op de Teekenaars viel ook niet weinïg bedenking: waar van men nu wist te vernaaien dat zij meestal beftondea uit onkundige Lieden, uit Ambachtsgezellen, „Kinderen, en dergelijke af bangelijke Voorwerpen, die nog leezsn nog fchrijvén kunnende, door eenige helangzoekcrs gebruikt werden , als Inftrumenten om hunne oogmerken uit.Je voeren. Het gevolg was, dat veele Leden van den Raad wars werden van een Beftuur, waaromtrent zij anders niet onverfchillig waren. Nog den eigen avond, lag-n twee Vroedfdiappen hunne posten neder, en drie dagen daarnaa, volgden nog zeventien anderen dat zelfde voetfpoor, waar onder zich zelfs één Lid bevondt, die zich bevorens op alle mooglijke wijzen, in de gunst der menigte dringen wilde, en in de Stadskelder als een halve Godheid geëerbiedigd werdt, doch die nu het gedrag van Ondaatje en zijne medeftanders, als oproerig befchouwde, en hen deswegens hoogst ftraf baar keurde, als hebbende naar zijn oordeel de achtbaarheid des Raads gefchonden, en de Leden als jongens befchouwd cn behandeld. Het  142 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Het kon niet wel anders of het gebeurde, voorgevallen onder het oog der Staatsleden, werd al fpoedig een onderwerp van deliberatie Lij de Staaten, en was de Heer de Perponcber bijzonder ijverig, om op het gebeurde een naauwkeurig onderzoek te doen, en den Heer Hoofd Officier Graave van Atblom ie gelasten, fpoedig en vaardig recht te oefTenen tegen de hoofdbeleiders. Voorts oordeelde hij het voor de Staatsleden niet veilig, om binnen Utrecht hunne Vergadering te houden, proponeerende dezelve naar elders te verleggen. Dus ernftig waren de gevolgen, van dezen beroerden dag! Op deeze wijze meende men den uitgeflagen brand te moeten blusfehen, toen het te laat was! Alhoewel het niet ontbrak aan zulken, die van oordeel waren, dat men de gefchillen in der minne moest zien uit den weg te ruimen; alhoewel de negentien bedankt hebbende Leden , zich wederom bewegen lieten, om hunne Posten weder op re vatten, zoo bleek echter wel draa, dat de verzoening niet van harten was, en dat de Leden des Raads hunne ge- daa-  DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. I43 daane verkiezing van den Heere Sichterman, als wel en wettig wüden aangemerkt heb* ben. i)e Burgenuefter Verbeek, deedt daarom eene prqppfitie, om alles wat op den n° Of men eene Notariaale Acle nodig keurde, dan wel, «f men de Geconflitueerden Perfoonlijk zou vergezellen naar èet Stadhuis? De twee eerfte voorflellen mee jaa beantwoord, en het tweede voorfiel der derde vraag, verkozen wordende, trokken alle de Compagnien van hunne Loopplaatfen naar de Neude, en van daar naar het Oude Kerkhof, in den omtrek van het Raadhuis, alwaar de menigte fiand hield, zoo lang de Geconflitueerden met de Regeering in onderhandeling waren. Bur- gemeesteren zoo veéle mondelinge volmachten ziende, begonden nu allen twijff-l te lakten vaaren, en namen aan, om 'er in de Vroedfchap rapport van te doen; dan, dit viel niet in den finaak der wagtende Burgers , die nu begeerden dat de Vroedfchap G 4 da-  152 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dadelijk bijeengeroepen iverdt, en het werk zijn bejiag kreeg. Burgemeesteren daar in geen zin hebbende, en voorwendende daar toe de tijd niet te hebben, begon men des te meer te dringen op voldoening, en te dreigen, dat zoo Burgemeesteren aan den wil der Burgerij niet geliefden te voldoen, zij van hunne Raadsplaatfeit vervallen verklaard zouden worden. Dit deedt het gewenscht effect: de Vroedfchap werdt fpoedig bij een geroepen, en maakte des geene zwarigheid, om de Qualificatie en het Protest van den voorigen dag als wettig te verklaren, en daar voor te houden. Voorts werdt op voorfiel van den Burgemeester Berger, de Refolutie van ai Julij, (inhoudende de bepaalirgen, gemaakt over het {temmen omtrent het Reglement) ingetrokken, en dus behaalde de Burgerij eene volkomene zegepraal , waarnaa elk vergenoegd, en ingenoomen met de verkregene Triumph in ftilte naar zijne woning aftrok. Terwijl dit alles in de Hcofdflad van het Sticht gebeurde, zat men in de overige Steden van dat Gewest niet ftille, om in alles das  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. T<3 dat vóetfpoor te drukken: het eigendunkelijk invoeren van Rcgeerings Reglementen, het aanftellen van Gecommitteerden, en eenen daaglijkfchen Wapenhandel, dit waren de onderwerpen die veeier harten en zielen vervulden, tot ruïne en bederf vsn veele huisgezinnen. Het klein, en anders onbeduidend Wijk bijÖuurfcde, muntte uit in eene ijverige en algemeene deelneeming in dat alles: en fchoon bet daar ter Stede niet ontbrak > aan zulken, die als Commandanten van het opgerichtte Jagercorps fungeeren konden, zoo bleek het echter dat men di?n post veel gefchikter keurde, voer eenen Leidfchen Mennoniten Predikant, de beruchte Fredrik Adriaan van der Kemp, die zich zoo zeer de belargens van de W'ijkenaars aantrok, dat hij van tot tijd tot tijd de reijze van Leijden naar Wijk ondernam, om aldaar in eene Jagers Uniform, als Chef het Commando te voeren, tot geene geringe ergernis en aanfioot van veelen, die zulk een bedrijf onbeftaanbaar achten met zijne eerwaardige bediening, en hem aanmerkten als de ergfte roervink en fiooktbrand, van G 5 alle  154 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE alle die onbetaamelijke flappen die men aldaar gebeuren zag. Het kon niet anders of dit alles moest den Stadhouder ter harte gaan, ziende dat men hem zonder eenige de minfte voorkennis ontzette van de uitoeffening zijner Waardig heden: hij beklaagde zich bij de Staaten over het gedrag der Utrechtfche Vroedfchap; over de afkondiging van het Reglement: en infteerde, dat dezen Hem befchesmen wilden bij zijne Prerogativen, proresteerende tegen alles wat ftrijdig met dezelve was verricht: dan het baatte luttel: men floeg 'er weinig ach; op , en de verdeeldheid nam onder de Staatsleden zelve dag aan dag toe. Laaten wij hen nu eenigen tijd onder elkander harrewarren en twisten laaten , om te bezien hoe het in den Ilaage en elders te dien tijde toeging. Het is onzes inziens, uit een reeks van door ons te boek gefielde gebeurenisfen voor elk duidelijk zichtbaar, dat veelen allerwegen ijverig in de weere waren, om den Stadhouder, zoo niet geheel en al, van zijne aem aangebcorene Waardigheden te ontzetten,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 155 l ten, ten minften zijnen invloed derwijze te beperken, en te befnoeijen dat 'er bijnaa niets dan de fchaduw van overbleef. Behalven de klachten, en fcherpe voorftelien die hij telkens van de Leden der Regeering hooren moest, en waarbij men de grootfte blijken van eenen opgevatten argwaan tegen zijn Perfoon en Huis kenbaar maakte, zoo ftond hij dag op dag tot het doelwit van de vinnigfte Schimpfchriftèn, die alleen op hem gemunt waren. Zulken zijner aanhangeren, moesten daarin met hem deelen, en.de eene ftrafbedreigende wet volgde den ander, om hunne zucht voor dien Vorst uit te doven. Niet alleen dat men het draagen van een üranjeftrik, als eene Oproerleus wraakte, en op lijfftraffe verbood; ook het zingen van oude deunen, weleer ter eere van het Oranjehuis opgeheevën, (iets dat men als een wijze verordening zou kunnen aanmerken , wanneer het indedaad gefchiedde met dat inzicht, dat men daar aan wil'de toegekent hebben, namelijk, het wegneemen van alle haa-elijke partijfchappen onder het gros des Volks 0 maar de toevalligfte, de onG ö fchul-  I56 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fchuldigfte vertoonirg van iets dat naar de Oranjekleur geleek, werdt als zodanig aangemerkt, en befchouwd als een misdaad van gekweifte majefteir. Het gezicht van een Goudsbloem, of Oranjeappel; een Oranjecouleurd fnoer om een bos Pennen $ een Billiet op dergelijk of geel papier, was rede genoeg om iemand voor gerechtelijke vervolging bloot te Hellen, en dat in een tijd, daar veelen zich door het draagen van Cocardes en blinkende Uniformen van hunne Medeiogezetenen onderfcheiden , en zich deeden voorkomen, als waren zij de echte liefhebbers des Vaderlands, Te vergeefsch poogde de Stadhouder die geest van misnoegen en wantrouwen uit de harten te verbannen, door het uitvaardigen van eene Publicatie, WTaarin hij toonde hoe veel leeds hem dat allés berokkende , 4e Natie aanradende, om toch alle Twist en Verdeeldheden te vermijden, met Hem hart en handen in een te jlaan, tot herfiel van de eendragt zonder welken hij het Vaderland verloren tekende , maar het deedt geen nut, en het ontbrak in de Vroedfchap der Stad Schiedam niet aan Leden, die dit be-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I57 bedrijf des Stadhouders, als misdadig aanmerkten , radende dat men onderzoek doen moest naa de bewerkers of aanraders, van het ftuk, en dit deedt men op een tijd, dat het daaglijks als Requesten en Verzoek ïchriften regende, die uit den boezem der Gewapende G.nootfchappen, en Volkssociëteiten voort kwamen, allen eene ftrtkking hebbende, om van 's Lands Regeenngszaaken onderricht te worden , en herftel op hunne wijze te bevoorderen van veele ingebeelde of wezentlijke bezwaren. Een getal van 300 Leidfche Burgers , wilden opening hebben van den Staat der Generaliteit! kasfe. Meer dan 1600 waren ie Dord¬ recht werkzaam, om in een Request te vorderen , dat de Staaten voorzieningen beraamden op het Emploi van de Troupen ter hunner betaling ftaande, en niet te dulden, dc.t dezelve gezonden of gebruikt voorden, tot demping van Burgerlijke verfchillen over zaaken van Regeering' Een voorlid, dat juist gefchikt was, om niet alleen da zaaden van verdeeldheid een weliger wasdom, te bezorgen, maar ook om den band der Unie los G 7 te  I58 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE te maaken, en den Stadhouder zijnen invloed op de Militie van den Staat afhandig te maaken (*). Het voorfiel vond zoo veel bijvals bij het meerderdeel der Vroedfchap, dat het verzoek der Burgers met de uitbundigfte blijken van goedkeuring niet alleen ont- (*) Aan dit voorfiel der Dordrechtenaars, zijn onzes inziens alle die netelige twistyt, en* eenigheden , en verwarringen dank te weeten, die men naderhand gebeuren zag. Het verbod aan de Commandanten der Regimenten , om geene erdres van den Capitein Generaal te respecleeren , wanneer zij Patent kregen , om , ter demping van onlusten t naar eene of andere plaats plaats te ^trekken , met bedreiging van het inhouden hunner Traktementen; was 'er het onvermijdelijk gevolg van. Hier door geraakts alles in de war; het maakte de Genootfchappers dag aan dag flotiter en onder neemender 1 en het bragt veele braave Militairen 4 in eene engte , waardoor zij tot flappen kwamen , waar zij nimmer om zouden hebben durven denken , bij het in acht neemen von eene hoog nodige Militaire fubordinatie.  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I59 ontfangen werdt, maar, dat ook de Regeering hetzelve, als volmaakt met hunne begrippen ürookende, aanmerkte , en overeenkomliig herzelve, aan hunne Gedeputeerden in last gaven, om het ter Vergadering van de Staaten overtebrengen, al waar het door veelen met zulk een genoegen verno» men werdt, dat wij 'er eerlange de gevolgen van zien zullen. Inmiddels werdt de Wapenoeffening in al- . Ie Steden en Dorpen, met eene ongelooffelijke geestdrift behartigd: het eene Corps poogde het ander fteeds den loef aftewinnen , in het ten toon fpreiden van alle mo'oglijke pracht en praal, door kostbaare Uniformen , Muzikanten, Jager-Compagnien, en eindelijk in Artillerij, alles fttékkende om de dag op dag vermeerderende Voordellen en Requesten aan de hoog^ en laage Collegien, meerder kracht en klem bij te zetten. Eene algemeene Verftandhouding en Correspondentie, van alle de Gewapende en Ongewapende Genootfchappen werdt hoogstnoodzaakliik gekeurt, en om die te bevoorderen, en gemeenfehapliik werkzaam te  l6o BEKNOPT HISTOPJSCH HANDBOEKJE te zijn, befchreef men van tijd tot tijd Algemeene Vergaderingen , die dan hier, dan daar moeiten gehouden worden, en waar bij de hoofdbeleiders als dan, door de Couranten kennis gaven, met verzoek dat elk Genootfchap, één of meerder Afgevaardigden derwaards zenden wilde , voorzien met behoorlijken last, om op alle zaaken gemeenfclnplijk te befluicen. Van hier, dat men weldraa de talrijkfte vergaderingen , te Leijden, aan den Leijdfchendam, te Utrecht en elders zag bijeenkomen, faamengefteld uit Perfonen die als dan door hunne onderfeheidende Uniformen , in Militairen herfchapen waren, en een onkundig mensch zich nimmer verbeelden kon , dat veelen hunner, tot het handteeren van den Hamer, den Spanriem, den Naald, of andere werktuigen van jongs af opgelegd waren. De Uniform , en den Sabel die zij droegen , deeden veelen eene houding in Schuiten,, op Postwagens , en op publieke plaatten aanneeemen, die foms ondraigÜjk was, daar zij in alles zic.i bevoegd rekenden het hoogfte woord te voeren De Uniform fcheen voor  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. l6l voor veelen een Vrijbrief, om alomme zich te doen gelden, en dus droeg men dezelve niet Hechts op zulkp tijden en plaatfen waar toe dezelve verordend was, namelijk bij de Wapenoeffeningen , maar het werdt voor veelen eene gewoone kleding, op de Zon- en Feestdagen: en was het niets ongewoons, dat men fommigen zelfs in Uniform zag, wanneer zij ter kerke gingen om den Godsdienst bij te woonen (*). Dit pronken en praaien, met de onderfcheidendfte tekenen, was (*) Het draagen der Uniformen zelfs in de Kerken, was zoo algemeen, dat wij te dien tijde, in eene Vergadering van Doopsgezinde Christenen , niet minder dan zeven BurgerOfficieren , in hunne monteering, en geivapend met Houwdegens, zitten zagen, en dat het grootfte Contrast opleverde, was, dat'er vijf onder waren, die den rang van Diaconen dier Gemeente bekleedden. Hoe min ftrookte dit met de Characlerifeerende leerftelfels van hunnen Patroon Menno Simons, die het zwaarddragen ongeoorloofd, en de weerloosheid, als hoogstnoodzaaklijk voor zijne volgelingen aanmerkte?  1Ó2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE was intusfchen de klip waarop veelen zich geweldig ftietten, aan wien niet Hechts het draagen van Oranjeteekenen op lijfftraffe verbooden was, maar aan wien ook het bijzonder oeffenen in den Wapenhandel, en het tekenen van Requestcn, ten voordeele van den Stadhouder, op de krachtdadigfte wijzen belet werdt. üit laatfle ftak bijzonder de Haagfche Ingezeetenen, geweldig op den krop, en deedt het veelen geweldig aan, wanneer zij de uitdoschte Genootfchappers van andere plaatfen, door de Hofplaats fparceeren zagen, derwijze . dat fommigen zich niet onthielden van feitelijk fchelden, en raazen op dezulken. GetuiAe hier van was het gebeurde, op den 4 September 1785 , toen eenige Leden van het Leidfcbe Vrijcorps , en anderen, zich in hunne Uniformen, op de Wachtparade vertoonden, en naa het aftrekken derzelve, door den flaage wandelen gingen. Een aantal lieden van geringe Clasfe, beftond, hen vior Keezen en Weegluizen (de gewoone fcheldnaamen die men den Genoo'fchappers mar het hoofd fmeet) te beledigen, waar door dezen wel- draa  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 10*3 draa eene troup volks achter zig kregen, en in geene geringe verlegenheid bevonden. Spoedig werden zij echter hulp bewezen door eenige Leden van het Haagfche Vrijcorps, die met hunne Sabels kwamen aanfhellen, om hunne Vrienden voor het dreigend gevaar te beveiligen. Een hunner, onvoorzichtig genoeg zijnde, om den Sabel te trekken, en 'er de fcheldende menigte mede' te bedreigen, werdt daar in nog gelukkig belet, het had anders bloed gekost, maar dit belette niet, dat de menigte woedend werdt, en de Genootfchappcrs niet flaan en ftooten mishandelden, zoo dat dezen zich weldraa genoodzaakt zagen, zich van elkander te verwijderen, en elders een goed heen komen te zoeken. De Drosfaard van den Hove, voor wien het ftraatrumoer niet lang verholen bleef, van dit alles bericht ontfangende, fnelde met alle fpoed derwaards, verdreef den hoop uit een, en bragt de Genootfehappers in veiligheid. Vervolgens kennis van het voorgevallene gegeven hebbende, aan den Procureur Generaal van den Hove, beval deze, benevens eenige Raden, dat  164 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dat de Genootfchappers, onder behoorlijke eskorte, naar het Hof'geleid werden, om op de zaak onderzoek te doen, waar mede eenen geruimen tijd verliep. Toen dit verhoor afgeloopen was, boodt men hen aan, wederom-onder behoorlijk geleide naar hunne Logementen of Vrienden te brengen, ten . einde voor allen moetwil beveiligd te blijven, dan, dit werdt door hen onnodig gekeurd, des gingen zij van ha Hof, ea werden weldraa wederom met een hag lbui van fcheldnaamen, door het woedend Volk begroet. De nabijheid van eenige Gerechtsdienaars, om op alles een wakend oog te houden, belette echter alle dadehjkheden, en hadden de Genootfchappers kort daar op niet weder het gevaar getrotfeerd; zich in itilte uit den Haage begeven; en met weder het gistend gemeen in het oog gelopen ; het zou buiten verder gevo'g gebh-ven zijn. Dan nu verkoos men zulks niet: men. {telde zich wederom op nieuw aan den aanval bloot, en dit vermeerderde het oploop derwijze, dat de Drosfaard, om de adfiftentie van den Militairen arm vroeg, die dan ook da-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. \6$ dadelijk verleend zijnde, van dat effecl; bevonden werdt, dat de aangevallenen, niet alleen in ftilte de Hofplaats ruimden, maar dat ook de rust in dezelve dadelijk herfteld wierdt. Wij hebben ons de moeite gegeven om dit geval eenigllots omftandig óp te geeven, dewijl het de verbazendfte gevolgen naar zich trok, die ons nu te vermelden ftaan. Wanneer men den geest dier tijden in aanmerking neemd, dan valt het niet moeilijk te bevatten, dat dit Haagsch oproer, veroorzaakt door het onvoorzichtig gedrag van Vreemdelingen, met eene buitengewoone attentie befchouwd werdt, bij zulke Leden der Regeering, die de Leden der Gewapende Genootfchappen , als waren het geheiligde Perfonen, de hoogfte eer en achting waardig keurden. Eenigen hunner, waren met hunne Vrouwen met een Jacht naar den Leijdfcbendam vertrokken, om 'er zich te verlustigen: dit deedt éénen anderen befluiten, om aan den Raadpenfionaris te verzoeken, dat 'er tegen den tijd dat het gezelfchap terug kwam , eenig Krijgsvolk op-  ï66 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE opzat, om het Jacht te gemoette te gaan, en de terugkeerende Heeren en Dames, in veiügheid tot in hunne Logementen te geleiden. Vreemd zagen dezen óp, dewijl het geheele geval voor hen onbekend gebleven was, het welk veelen heeft doen denken, dat het ook in de daad onbeduidend was, gemerkt in een omgekeerd geval , de maare weldraa zich tot aan den Leijdfchendam zou uitgeftrekt hebben. Hoe dit zij, de Afgevaardigden van Haarlem oordeelden dit geval zoo gewichtig, dat zij weinig dagen daarnaa, een zeer ernflig voorftel ter Vergadering van Holland deeden, ten einde *er middelen beraamd werden,,om zulks in het vervolg te beletten, en een onderzoek te doen, naar de oorzaakcn waarom bet Oproer niet eerder en 'krachtdadiger belet ware? Een fcherp Placaat tegen alle famenrottingen, werdt noodzaaklijk gekeurt, en Gecommitteerde Raaden gelast, de nodige Patroilles te laaten doen, en de fchuldigen bij den hop te vatten: en het was uk krachte van deze order, dat Gecommitteerde Raaden met voorbijgang van den Stadhouder, als Ca eitem  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. \67 tein Generaal, de uitvoering van denzelven aan den Luitenant Generaal Sandoz opdroegen. De Stadhouder deze nieuwigheid horende, vervoegde zich wel ras bij de Gecommitteerde Raaden, zich beklagende over deze blijk van wantrouwen omtrent zijnen Perfoon, en de gegeven ordre aan Sandoz, waar door hij ontzet werdt, van het opperfte bevel over het Guamifoen , één der voornaamfte Posten hem toevertrouwd : dan, het baatte luttel: Sandoz behield het Commando, en vijf dagön daarnaa, werdt op voorftel van den Heer de Roo van Westmaas, een der Dordfche Gedeputeerden , befloten: dat voortaan geene Patenten voor de Militie, door êênen der Leden ziuden mogen getekend worden, maar ten minfien met confent van vijf Leden: en vsor zoo verre zulks bet Haagfcbe Guamifoen betrof: dat daar toe in let vervolg de Approbatie der Staaten zon moeten verleend voorden. Zie daar, den Capitein Generaal van do Unie, de macht benomen over het Guarnifoen van de Refidentie: de knecht boven den Meester gefteld, en deeze laatöe, op de  168 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de gevoeligfle wijze in zijne eer beledigd, even als ware hijgde oorzaak van het oproer dat op den 4 September plaars had. Dit bedrijf der Hollandfche meerderheid, alleen in het werk gefield, om het verblijf in den Hctage voor den Siadhoucler ondoenlijk, te maaken, en Hem te noodzaaken zich naar elders heenen te begeven, had ook het gewemcht fucces. De Stadhouder befloot, om op den 15 September, de Reddende te verlaaten, benevens zijne geheele Familie. Hij zelve vertrok naar zijne bezitting Breda, terwijl de Princesfe, benevens haare Kinderen , zich naar Vriesland begaven, waar door men in den Haage de handen ruim kreeg, om alle beraamde plann.m door te dringen. Het is dit tijdftip, dat b^order moet aangemerkt worden , ats het begin van alle die onzalige verwarringen, die zichdaarnaa, in alle de deelen van ons Vaderland, en in alle de takken des algemeenen en bijzonderen belt uurs zoo zkh baar vertoonden. Het ontneemen van het Commando aan den Stadhouder, was een flap, die door de Gewapende en Onbewapende Genootfchappers, ma  'DER VADEM* GESCHIEDENISSEN. met een innig zielsgenoegen vernomen werdt, de Staaten van Holland, (ten minften de meer. derheid derzeiye ,) ortfingen 'er de uitbundigfte bewijzen van lof en goedkeuring over, en dezen vonden zich door de verwijdering des Stadhouders uit de Hofplaats, niet weinig opgeruimd in de zwarigheden die | zich in een omgekeerd geval opdeden, om naar willekeur te befchikken over de Militairen ter hunner betaling ftaande, die zij niet wilden gebruiken laaten, tot het dempen der hooggaande Twisten in het Vaderland, maar veel eer dienstbaar keurden om hunne oogmerken verder te bereiken. Handelingen , waarin zij door de Staaten van andere Gewesten , wel fpoedig nagevolgd werden. v. • Naauwlijks was de maare van dit alles naa* Berlin overgewaaid,,,of Fredrik de Groote vatte de penne op, en fchreef dcsA'eg.ms eenen belangrijken brief aan de Staaten Generaal, en een aan die van Holland, waarin hij als Vriend en Nabuur, ten voordeele van, "zijnen Bloedverwant, tusfchen beiden trad, om het gerezen ongenoegen uit den weg te I VI. Deel. H rui-  ïyo BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ruimen. Dc Koning toonde aan, dat het de ongerijmdheid zelve was, om het Commando aan een Officier te geeven, die onder de onmiddelijke bevelen van den Stadhouder ftondt, en dat hij die daad, en alle andere gebeurenisfen befchouwde , als middelen om zijnen Neeve , van het esfentieele zijner waardigheden te ontzetten , en hem niets anders dan den naam van het Stadhouderfchap over te laaten. Hij raadde dc Staaten derhalven nogmaals, aan, tot de oude grond'ieginfelen terug te keeren; de partijfcharJpen krachtdadig tegen te gaan; en vooral te waaken tegen de verregaande onhefchaamdheden van eenige Broodflhrijveren , die in de honendfte Paskwillen, de voornaamite Leden der Regéering, en den Stadhouder, drg op dig ten toon fielden. Maar men had 'er geene ooren naa: des Konings fchrijvén werdt bij de meeste Gewesten met niets ter zaake doenerade plichtplegingen en betuigingen beantwoord , cn de Staaten van Holland vermoeiden zich, om hem te beduiden, dat zij niets gedaan hadden, dan waartoe zij volgens de grorden der  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. I/I der Conftitutie gerechtigd waren, zich beroepende op eene Refolutie des jaars 1672, en anderen van later tijd. Pan, de Koning bleef hen geen antwoord fchuldig, beduidende , dat dezelve wel van applicatie waren op dien tijd waar in zij genomen waren , het welk eene Stadhouderlooze was, maar dat dit geen fteek hieldt in den tegenwoordigen tijd, waarin men een Stadhouder aan het hoofd der Re geering hadr. Dan, het maakte geene verandering, tot grievende fmert van allen die 's Lands belangen op het harte droegen, en vooral van den Stadhouder, die daar door verhinderd werdt, om in de Refidentie der Staaten zijn verblijf te kbrrien neemen. Terwijl dit alles in Holland gebeurde, zat men in het nabuurig Sticht niet ftil. De; woelingen en oneenigheden die in de Iloofdftad plaats hftdden, verfpreidden zich weldraa tot de overige Steden', en wel voornaamelijk in Amersfoort en Wijk hij Buur* jiedc. In dc eentgemeltle Stad', hadden ruim 600 Burgers, eenige Gecommitteeiden benoemd, om in hunnen naam in onderhanH 2 de-  1/2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deling te treden met de Regeering, tot opruiming van hunne bezwaren, doch de meerderheid der Regeering dit van de hand wijzende, zoo ontftak dit de gemoederen der Gecommitteerden derwijze, dat zij op de Remotie dier Vroedfchappen aandrongen. Hier aan niet voldaan wordende, kwamen den volgenden dag hunne Conftituanten voor het Stadhuis bij een, eisfchende dat de PrteGdent dadelijk den Raad bij een riep, dan, deze wilde daar in niet bewilligen, waarop zij zich tot een ander Vroedfcbapslid vervoegden, die het eindelijk zoo ver bragt dat den Raad bijeen kwam. Ook hier, even als te Utrecht, maakte men bedenkingen op de qualiteit der GeconfHtueerden, doch toen de vergaderde menigte volmondig verklaarde, dat zij in alles het gedrag der Geconftitueerde goedkeurden, was men genooddrongen om toe te geeven, en de Commisfie te erkennen. Geen vier dagen verliepen 'er of het bleek, dat die toeftemming afgedwongen en niet vrijwillig was, weshalven men het befluit nam, om alles wat bevorens befloten was, voor nul en van onwaarde te ver-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 1/3 verklaren, het welk echter riet gefchieddedan met tegenzin van de minderheid, en naauwlijks waren 'cr eenige weinige dagen verlopen, of de meerderheid had het bij de Staaten zoo ver weten te beieiden, dat een aantal Voet en Paardenvolk famen omtrent 400 man uitmaakende, de Stad binnen trok, tot geene geringe verbazing van de Leden van het Vrij Corps, die zich hadden laaten verluiden , nimmer te zullen gedogen dat zulks gefchiedde, te meer daar zij door omtrent 100 Wijkenaars in hunne pogingen onderdeur) d werden, die zich , toen het Krijgsvolk aanrukte als lammeren gedroegen. Ongemeen fterk was de kreet over onderdrukking en geweld, die dit bezetten der Stad Amersfoort met Militairen, door het geheele Vaderland verwekte, en deedt vooral die van Wijk het befluit neemen, om met den meesren fpoed, het bij hen ontworpen Regeerings Reglement in te voeren, alvorens men daar in, even als die van Amersfoort verhinderd' werdt door den Militairen Arm. De Burgerij door het roeren van de Trom bijeengeroepen zijnde , deedt een H 3 der  174 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der Ceconftitueerden, Hendrik Schilge genaamd, eene dringende aanfpraak , met oogmerk om zich nu daadlijk vrij te maaken ; hij las daar op het Reglement voor, en de toeflemming der menigte daar op vernomen hebbende, werdt hetzelve door hem, en zijne Medegeconftitueerden getekend , en als wel en wettig aangenomen aangemerkt, in alle welke handelingen de meerderheid der Regeering ook genoegen nam. Geheel anders ging het hier .mede te Utrecht, alwaar men het over het ontworpen Regeerings-Reglement gantsch niet eens was. Het fchrijvén v^n den Stadhouder, waarbij hij op het bewaren zijner rechten aandrong, en verklaard had, daarop geene inbreuken te zullen gedogen; en ook de dwangmiddelen die men een en andermaal ondernomen had, om de befluiten der Vroedfchap naar willekeur te dwingen, hadden der Regeering huiverig gemaakt, die het daarheenen wel ftuuren wilde, om met den Stadhouder daarover in onderhandeling te treden. Het was uit dien hoofde, dat de Geconflitueerden in het begjn van September  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. ff$ her wederom een ver zoek fcbrifc aan den Raad"inleverden, houdende een verzoek, om aan den Stadhouder te berichten, dat hij ever het gebeurde te Utrecht, verkeerde informatien verkregen had', dat 'er geen onrust «f verwarring plaats had, en dat, zoo wanneer 'er Conferentien noodzaak/ijk geoordeeld werden, de Vroedfchap het daarhenen ftuttren wilde, dat dezelve niet in den ïïaage . maar linnen Utrecht aangevangen werdc:;. Dan 'er viel geen befluit op, en vond men geraden, de Eiirgerij nogmaals bij Publicatie op te roepen , ten einde binnen veertien dagen bun gevoelen over het Reglement iri te leveren, waar in wel reeds eenige veranderii ren gemaakt waren, doch op veele aanmerkingen had men geen acht geflagen. Intusfchen (en dit was wel de voornaame oorzaak van het onophoudelijk morren.) ontbrak het onder de Leden der v*roedfchip niet aan zulken, die naa het afloopen der deliheratien, de bijzondere gevoelens en advijzen der Leden openbaar maakten , een bedrijf, waardoor men zich in de gunst des Volks poogde ip te dringen, tn zijne Me/ II 4 de-  I/Ö BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE deleden daarentegen iu den haat te brengen. Eigenbatig beftaan voorzeker, hetwelk dan ook ten gevolge had, dat eerlang een ander verzoekfchrift door Geconflitueerden en Gecommitteerden werdt ingeleverd, niet minder bevattende, dan een* verzoek: I. dat, den Raad zich geliefde te verklaren of zij bereid en genegen was, om binnen 14 dagen,, op de provifcneel beraamde fchikkingen eenen voort duur enden Raad in te voeren? II. Burgemeefer Loten, binnen 14 dagen van zijn Ampt te ontfaan. III. De opruiming der gefciillen, tusfchen de Burgerij, en de Raaden Wieling en» Yvoij, nog onafgedaan hangende, voor het einde van Odtoher ten einde te brengen. &c. — Voorts wil Je men den Gr ave van Athlone , als Hoofd Officier, van zijnen Post ontflagen hebben, dog op het een zoo wel als op het ander viel" niets dan afwijzende of uitflellende befluiten, het welk de gemoederen langs hoe meer in beweging zette. Staande dit twisten en morren, niderde al vast de bepaalde tijd, waarop de Vroedfchap ztcii verklaren moest: op de befteinde dag in vollen getale in de Raadkamer ge- ko*  DELl VA.D2.ilL. GESCHIEDENISSEN. IJ7 kooien zijnde, behalven de Heer Tvoij, die zij i advijs in gefchrifte inleveren liet,) ontdekte men weldraa, dat het goedkeuren, en invoeren des beraamden Reglements nog verre te zoeke n was. De Heeren van Dijkveld , Loten, van der Dttsfen , Wieling, van Mnsfchenbroek , Boddens, de Joneheere , Pesten, Zaal, Ewijck en Nahuis, verklaarden, rond uit, bij het oude Reglement van 1674 te blijven: Verbeek, Bronkborst, Westrenen, en nog eenige anderen, oordeelden zich niet te moeten verklaaren: van den Bogaard, Romend , van der Does, Daunis , Craaivanger, Falk , Ahbema, de Leeuiv, Ram, van der Meulen, van Dielen, Tvoij, Martens, en Voet van Wïnsfin. zouden wel tot de uitvoering belluiten kunnen , wanneer bet Reglement Staat*.gewijzs goedgekeurd was, en zij van bet oude van 167^., met toe/lemming van den Stadhouder ontjlaagen waren: 'er bleven dus geene anderen over, dan den Berger, Eijck, van Senden, Smis/aart, van Haaften , Barman, en van Dam, die zich genegen en bereid toonden, om het ontworpen Reglement met de Burgerij aamegaan: het befluit viel des H 5 niet  I78 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE niet moeilijk op te maaken, het welk geen ander was, dan dat in bet gedaan verzoek der Geconflitueerden van 1778 Burgers niet kon worden getreden. Even gelijk een donderdag ,' trof dit de zaakgelastigden der 1778 Eurgers, die het nu over eenen anderen boeg wendden, door in allerijl een verzoek aan de Staaten te doen, dat dezen der Stedelijke Regeering onthieve van hunne verplichting aan het Reglement van 167.J, en dat inmiddels furcheance werdt verleend met de verandering der Regeering, die zoo kort op 'handen was? Naauwlijks was het ingeleverd, of men ontwaarde hoe verfchillend de Leden van Staat over het werk dachten. Met moeite werdt het Adres gelezen, doch de twee voorftemmende Staatsleden, te weren: d2 Gecligeerden, en de Ridderfchap, wezen het van de hand: en de Afgevaardigden der Stad namen her eerde wel over, maar de Snrcheance wezen zij ook af. Inmiddels lichtte de 12 Oclober, de gewoone dag der Verandering van de Regeering, aan: den Raad op het gewoone uur bij één gekomen sijnde, ontöngen uit handen van den Graa- ve  IXEB VADlRL. GESCHIEDENISSEN. \7fy van A'tbl'ons, Hoofd-Officier der Stad, een bij hem ontfangsn brief van den Erffladhoudtr, bevatrende de Electie van 36 Raaden, mee last om dezelven als naa gewoonte , den behoorlijken Eed afteneeraen, en in hunre bedieningen te (lellen (*_). fNiets was natuurlijker te verwachten , dan dat 'er' over dien last , hevige debatten vallen zouden : de Heeren van Dijkveld, Loten, Verbeek , van der Dusfen, Wieling, Musfchenbroek , Boddens , Westrenen , de Joncheere, pesters, Zaal, Ezvijk , en Nahuis, waren tot het (<*) Volgens het Reglement van 1674, warJrt de Vroedfchapsleden der Stad U:recht, niet langer van hunne waardigheden verzekerd, dan het lopende jaar: bet flond aan den Stadhouder, om hen al o/"niet te continueeren en van daar, dat telken jaar-e, eene nieuwe Eleciie van de 36 Raaden gefchiedde Schoon dit eene onbillijke gewoonte was, 'was de hardigheid die ditar in lag meer in fchijn dan in de daad. Want de Raaden bleven ook daar , ad vitam in hunne póffen, dewijl de Stadhouder hen telkens weder aanfteide. H 6  l8o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE het aflegden van den Eed, volkomen gereed; doch Bronkhorst, Craaijvanger, Perfchoor, Falck , Ram, Woertmun , ïw« der Meu~ len, van Dielen, en de beiden Martens begeerden zuiks niet anders , dan onder deeze mits: zy' ^«^r E*l VADjiRL. GESCHIEDENISSEN, l'ff Niet langer dan vijf dagen duurde het, of het bleek hoe Gecommitteerden en Geconflitueerden over het werk van dien dag te moede waren. Zij ieverden een vinnig Declaratoir en Protest uit naam van hunne Committenten in, niet minder bevattende, dan eener ruiterlijke verklaring, dat zij alle die Regenten , die zonder eenige referve , den Eed op bet Reglement van 1674-, afgelegd hadden , hielden en zouden blijven houden , te^ zijn , fchadelijk voor de Stad ., en voorjianders van eene drukkende Regeerwijze, welke ftrijdig was njet de Voorrechten, Handvesten, en Gerechtigheden van den Lande Was het wonder dat zulk eenen flap , fommige Leden van gevoelens veranderen, en overhellen deedt om de gere^ene onlusten, met interceptie van den Stadhouder, was het mooglijk, te (lillen ■ Dit bleek, toen de Heeren Bunnan, hoe zeer anders op de zijde der Geconflitueerden , naa deeze verklaring der Burgerij , te kennen gaven, dat hunnes oordeels, geen ander Provinciaal of Stedelijk 'Reglement kon vastgefleld en ingevoerd worden, dan met medewerking van densSsadbouder, en dus was H 7 het  lo2 BEKNOPT- HISTORISCH HANDBOEKJE het befluit der meerderheid, om het werk dien* weg op te ftuuren. Dit deedt, de Geconflitueerden wederom befluiten, tot het doen van eene nadere aandrang, om onverwijld het werk door te zetten, toen zij ia den avond van den 18 December, aan alle hunne Committenten lieten aanzeggen, om tegen den volgenden morgen, ten 8 uuren ongewapend op hunne Loopplaatfen bij een te komen, waar aan gereedlijk voldaan wordende, las men der Burgerij een ontworpen Adres aan de Vroedfchap voor, hoofdzaakliik inhoudende een eisch, om nog Ai'enzelfden dag, het Concept ■ Reglement vast te feilen , aftekondigen , en binnen den tijd van drie maanden daadlijk te beëedigen en in te voiren. Met eene algemeene toejuiching dat Adres goedgekeurd zijnde, trok men naar de Ncude , en van daar in nmfa naar den omtrek V3n het Stadhuis , om den uitflag der raadplegingen van de Vroedfchap te verbeiden. Lanjidnurig en' veel waren de discus* fien over dten eisch, -vergezeld met zulk eene menigte Volks, waar onder allerhande bedenkelijke gefprekken gehoord werden; en  DER VADERL» GESCHIEDENISSEN, lb*3 en viel het eindelijk befluit, dat'men aan dien eisch niet voldoen kon. Waar naa den Raad uit één ging, zich vleiende dat de vergaderde menig e in het genomen befluit berusten . en hun voorbeeld volgen zou. Dan , dit was het geval niet: hoogst onvergenoegd over dit weigerend antwoord der Vroedfchap, befloot men, vergaderd te blijven, en van Burgemeesteren te vorderen, dat zij den Raad des namiddags ten 4 uuren bij één riep, om, den ëhch andermaal in deliberatie, te brengen, en tot genoegen der Burgerij aftedoen? Niet dan ongasrne deden dezen den Raad op het gemelde uur bij één komen, doch, in plaats dat men daar aan voldeed, bleven veele Leden abfent , en kon men derhalven met zulk eene onvolledige Vergadering bij geenè mooglijkheid befluiten. Toen dit aan de Geconflitueerden bericht werdt, met belofte, dat men den volgenden dag weder vergaderen zou, en gepaard gaande met. een verzoek aan Geconflitueerden, om dit aan hunne Committenten voor te dragéni) zoo maakten dezen daar in geene geringe zwarigheid, begee- ren-  I84 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE rende dat den Raad, door eene Commisfie dat werk. verrichten Het. Door al dit morren en fammelen, was het reeds 8 uuren in den avond, toen den Raad fcheidde, en der wachtende menigte, naa volle 12 uuren, in de open lucht bij guur winterweder, doorgebragt te hebben, vol fpijt over de teleurftelling uit elkander ging. Het was op dezen woeligen en onrustigen avond, dat eenige heethoofden zich verftoutten, om den Burgemeester Loten gewelddadig aan te randen , hem vloekende en ftootende met zulk een geweld, dat hem de mantel aan ftukken gefeheurd werdt, t-n was zijn Zoon hem niet ter hulpe toegefchoten, het is den Hemel bekend, wat'er van hem zou geworden zijn. Naa zulke toneelen van verwarring en geweld, kwam de Vroedfchap des anderen daags weder bij één, en overwegende , dat bij verdere weigering om aan den eisch der menigte te voldoen, de ijsfeüjkfte gevolgen te duchten waren, befloot men éénvoudig, den wil der Burgerij toe te liaan; over welke behaalde triomph de grootfte blijken van vreugde, bij de eis- fchers  DER VADERL» GESCHIEDENISSEN. 185 fehers befpeurd werdt, die zich nu met de heerlijkfte uiuichten vermaakten. Dan, die viel geheel anders uit, bij de Staatsleden, want dezen weinig dagen daar naa bijeengekomen zijnde, verklaarden de Edelen, het gebeurde op die beide dagen, aantemerken , als een gepleegd geweld tegen< bet wettig gezacb der Regeering, waar door zij zich genooddrongen vonden, om met het benoemen van Gemachtigden te fupercedecren , tot dat het bejluit der Vroedfchap op den c6 bevorens genomen , als door geweld afgedwongen zijnde, weder ingetrokken was. — Het was, (naar hun oordeel) niet raadfaam, in dien toeftand van zaaken, binnen Utrecht te vergaderen , maar hoogst noodzaaklijk, 07» van den -toeftand der Provincie aan de Staaten der overige Gezvesten kennisfe te geeven. Dit gaf gelegenheid tot netelige debatten ; de één wilde dit, de anjer wat anders : dit alles te vermelden zou ons verveelen, den Lezer verwarren: waarom wij alleen het eindelijk befluit van alles opgeven zuilen, hier in be~ ftaande: dat men het nader bijéénkomen voor eenen onbepaald en tijd uitftelde; en dat de Gede- ©  l?>6 B1KS0PT HISTORISCH f'iXOBOlKj?! dputcerden gevolmachtigd veerden , cm ingevalg le van noodzaaklljkheid, de Staatsleden te he* fchrijv'n, op zodanig eenen tijd en plaatje, alzvaar men vrijelijk, en zonder vrees voor dzvavg en gezoeld, zou kunnen raadplegen. Ous ernftig begonden de zaaken binnen Utrecht zich te Jaren aand.-n, en niet alleen daar, maar ook in de overige Steden van dat Gewest! Terwijl het vuur van Burgertwist in d-* overige Gewesten opblaakte, .waren de oogen van allen bijzonder naar het Sticht gewend, cn de zaak der Vrijheidminnende Stichtenaars, werdt weldraa het voorwerp van alle gefprekken. Men had in de daad geen Verrekijker nodig, om te voorzien., dat bij den voortgang en verdere verfpriiding der gewelddadige -frappen, die men nu bij herhaling binnen Utrecht ' door de Burgerij had zien onderneemen, het niet ontbreken zou, aan Staatsleden, die bedacht waren, om door den Militairen Arm de rust ware het mogeli k te herfiellen : en het is (onzes oordeels) d sar aan ,. mogelijk ook wel door aamading van anderen, dat eenige Dordfciae Ingezeetenen, zulks •  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. I 87 zulks vrezende, en in tijds beletten willende, een Adres'aan de Regeering dier Stad inleverden, waarin zij , naa het openhaarenvan hunne vrees en bekommering, dat fomwijJen het Krijgsvolk van den Staat z»u kannente hulp gereepen werden , om de oneenighedenbinnen Utrecht te dempen, waar uit niet anders dan eenen Burger Oorlog te duchten %vare ,~) de Regeering baden, oh toch alles aan te wenden wat mogelijk ware, dat zoo wanneer eenig aanzoek daartoe gedaan werde, bij de Êtaatcn van Holland het daar beenen gedi» 'rigeerd werde , dat men een bejluit name om de nodige bevelen te doen afgaan,, aan alle booge en laage Officieren, als ook aan de Solr daaicn, ter hunner betaling ftaancle, om zicb. niet te laaten gebruiken tot het flillen dier 'oneenigheden, maar zich daar van te onthouden: op poene van cU hoogfte indignatie van Hun Ed. Groot Mog. te zullen ondervinden, en dat alle betalingen dadelijk zouden ophouden. Pien toon te Dordrecht opgeheven, wtrdt weldraa in de meeste Stemhebbende Steden van Holland opgevangen, en daar dit verzoek zoo zeer ftrookte,met de denkbeelden I <■ ■ van.  I?8 B:KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE van de meerderheid der Leden , was het natuurlijk gevolg, dat de Staaten van Holland in eenen brief, afgevaardigd aan den Stadh)üder, kennis gaven, dat zij bffloten hadden , om de Militie ter hunner betaling flaandc, niet te willen gebruikt hebben, tot bejlisfing der Utiechtfche ge f billen , verzoekende dat Z. H. zich daar naa gedragen zou, in bet afgeeven van bevelen: op welk fchrijvén den Vorst hen een antwoord deedt toekomen, hoofd^aaklijk hier op uitlopende: dat totbeden daartoe geen aanzoek geddan, veel min orders gegeven was; doch zoo de Staaten''s Lands van Utrecht zulks verzochten, oordeelde hij bet plichtmatig, omtrent hen dezelfde bereidvaardigheid te betonen, als hij wel eer in feortgelijke gevallen voor Hun Ed. Groot Mog., en de Staaten der andere Geivesten aan den dag lag Echter om aan de intentie te voldoen , zou hij , ingevalle 'er aanvraage orn^ Troupes gedaan mogt worden, daartoe geene. gebruiken, welken ter betaling van Holland gerepartitieerd waren. Sluitende, met de verklaring: dat zich konden verzekerd houden , dat Hij, niet minder dan Zijlieden, bezorgd was ,  'DER VADF.RL. GESCHIEDENISSEN. iSo 'was, om alles te vermijden, wat aanleiding tot eenen Burger Oorlog, of Regeeringloosheid geeven kon, en bij met hart en ziel verlangde, de rust in het Vaderland herfleld te zien. Wenschlijk ware het, dat ook even die gezinnigen door de Staatsleden gekoesterd waren , en dezen door fprekende bewijzen getoond hadden, dat vzij met allen ijver bedacht geweest waren, om met den Stadhouder daar toe handen in één te flaan. Maar dit wss verre te zoeken, daar men in den Haage allerwegen bedacht was, om zodanige veranderingen in te voeren, die duidelijke bewijzen opleverden, dat men de terugkomst van dien Vorst langs hoe minder mooglijk maaken wilde: veranderingen, die op den keper befchouwd, niets bijdroegen tot het ftillen der hooggaande onlusten, maar integendeel de oorzaaken tot de zorgelijktte bewegingen gaven, die ons konelijk te vermelden ftaan. Het was het meerderdeel der Hollandfche Leden niet genoeg, dat zij het Commando over het Haagfche Guamifoen aan den Stadhouder afhandig gemaakt hadden, maar, zij wii-  10") BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wilden ook alle tekenen van zijn voorgaand, uitgeoeffend gezach, voor het oog onzichtbaar maaken: tot dat einde werden 'er nieuwe Vaendels vervaardigd voor de Ilollandfche Guardes, ook nieuwe Wapens voor de Busten der Bodens van Staat, enz. Ook werden de Commandeerende Officieren van de Hoofdwacht gelast, om bij het fcheïden der Vergaderingen, te zorgen, dat de groote Militaire Honneurs, vooiheen aan den Stadhouder bewezen, aan niemand anders dan aan de Leden bewezen werden. —— Hoezeer dit alles de aanhangers van den Stadhouder , bijzonder de geringe clasfe, zeer t' onvrede rfiaakte, het haalde echter niet bij dat ongenoegen, dat dezen blijken deeden, toep het bekend werdt, dat ook voor de Leden der Vergadering, de zoogenaamde Stadhouders Poort moest geopend worden, zijode den Westelijken doorgang van het Binnen, naar het Buitenhof, welke bij fommige gelegenheden alleen voor het Rijdtuig van den Stadhouder pleegt geopend te worden. I>k befluit ftak eenigen uit de Haagfche Burgerij zoo zeer op den krop, dat  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. ' Ip[ dat zij het opzet naamen, om het rijden der Koetfén door die Poort krachtdadig te zullen beletten. Het was op den 17 Maart 1786., dat zich om die oorzaak eene verbazende menigte op het Binnenhof famenfchoolde, en aldaar de feheiding der Leden, afwachtte. De Burgemeester Gevqam, en den Penfionaris de Gijzelaar, beiden wegens Dordrecht ter Vergadering Gedeputeerd , flapten in de voor hen .beftemde-Koets, en wilJende de eer genieten, die men alleen bevorens aan den Stadhouder toekende, zoo hadden zij aan den Koetfier last gegeven, om door de Stadhouders Poort te rijden, Dan, naauwlijks trok den Koetfier de Paarden derwaards, of zij werden daarin, door eenigen uit den faamgefchoolden hoop belet, en bijzonder door 'eenen Paruikenma■ker Movravd geheten, die de Paarden bij den tooin vattende, op dat oogenblik door den Drosfaard van den Hove gevat, en in verzekerde bewaring gebragt werdt. Inmiddels reckn de genoemde Heeren door de Poort, en den bijeengepakten hoop het gevangen neemen van Mourand ziende, pak- , ten  m 192 CE KIN O PT HISTORISCH HANDBOEKJE ten zich van het Binnenhof weg. Maar den volgenden dag gaf het gemelde geval gelegenheid, dat de beiden Heeren Gevaarts en de Gijzelaar, zich wel zeer beklaagden over den hoon', niet zoo zeer hunne Perfoonen, dan wel de Souveraine Vergadering van Holland , aangedaan in het vasthouden van den toom hunner Paarden, En werd dit geval zoo hoog opgenomen, dat men befloot, om ongeprejudicieerd het recht van alle Ingezeetenen, in dit geval, tegen Mourand te procedeeren, buiten eenigen vorm van Proces. Het was ingevolge van dit befluit, dat de Gevangene wel draa veroordeeld werdt, om op het Binnenhof aan eene Galg te worden opgehangen, niettegenflaande daardoor eene Vrouw en zes onmondige Kinderen in de grootfte fchande en ellende gedompeld werden. Naauwlijks was dit vonnis geflagen, en aan den gevangenen bekend geworden, of zijne Vrouw, vernederde zich voor de beledigde Heeren en.de Rechters, fmeekende om pardon en gratie: ook waren de eersrgenoemden niettegenflaande, zij de befchuldigers en aanklagers van den Ge vange-  SER VADERL. GESCïIIEDENiaSEN. ÏCJ3 genen waren, zoo zeer met zijn lot begaan , dat zij het verzoek der Vrouwe, en het Smeekfchrift van den Gevangenen wel accompagneeren wilden. Dit alles deedt een voor den Gevangenen gewenschte uitwerking, want men befloot aan die verzoeken gehoor te geeven, doch om de zwaartte der misdaad diepen indruk te doen maaken op de gemoederen, bedoor men de nodige aanftalte te moeten laaten voortgaan , even of de doodiiraf zeker plaats hebben zou. Schavot en Galg werden opgericht; de nieuwsgierige menigte vergaderde reeds om Mourand te zien ophangen; en zelfs werd aan hem, de Sententie des doods voorgeleezen , toen eensklaps, het genadig Pardon, aan hem bekend gemaakt, en hij tot eene eeuwige gevangenis in het Tuchthuis te Gouda verwezen werdt. Twee andere Haagfche Burgers Hesz en Bauer geheten, die mede geen gering deel in den aanflag genomen hadden, ontkwamen het gevaar door eene tijdige vlucht, en, daar zij als leden van het Oranje Corps bekend ftonden, werd het bijeenkomen der Leden op flrenge ftraffe verboden; VI. Deel. I den  194 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den Commandant voor eeuwig uit den Haage gebannen; en den Poortier voor twee jaaren in het Goudfche Tuchthuis gevangen gezet, door alle welke ftrenge maatregulen de vreugde bij de Genootfchappers niet weinig vermeerderde. Terwijl het dus in Holland toeging, zat men in Gelderland niet ftille: zagen wij bevorens het ongenoegen te Nijmegen, te Arnhem, en te Zutphen veeier gemoederen vervullen , het ontdekte zich niet minder in de, kleinere fteden van dat Gewest: bewegingen en twisten, die dag op dag hun voedfel ontleenden uit een ftroom van Prulfchriften en Paskwillen, die van alle kanten kwamen toevloujen. De Schrijver van de Post ■van den Nederrhijn, die aan alles den eerften toon gaf, ftelde in eenen zijner vertogen de Leden der Arvhemfche Regeering, als de fnoodfte voorwerpen ten toon, om dat zij eenige bepalingen op het gefradig Exerceeren gemaakt hadden , het welk de Regeering zoo hoog opnam, dat zij het gemelde Nommer door Beulslianden op het Schavot verbranden liet, en bij de Re- gee-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. IO5 geering van Utrecht onderzoek deden naar den Schrijver, om hem daarover in rechten te vervolgen, dan het baatte luttel: de Schrijver Pieter V Heen, bekreunde zfc'a des zoo weinig, en hield zich zoo zeer van de Protectie der Utrechtfche Regeering verzekerd, dat hij geene zwarigheid maakte, om door middel van de openbaare Nieuwspapieren der wereld bekend te maaken, dat hij de Schrijver en Opfteller van dat beledigend Nommer was. De rechtspleging tegen hetzelve ondernoomen, deedt dus eene verkeerde uitwerking, en het teekenen van Requesten, vervuld met de hoonendfte uitdrukkingen , vondt in dat Gewest geen einde. De Staaten van Gelderland hier aan een einde willende maaken, verboden bij eene fcherpe' Publicatie, het rondloopen met, en het teekenen van dusdanige overdrevene verzoeken en eisfehen, doch dit vond zoo veel tegenftand, dat. men teElhurg het Placaat weigerde aftekondigen, en in Hattem ftelde fommigen eene nieuwe Regeering aan , dewijl de meefte Leden zich uit hoofde van de onlusten , naar elders begeven hadden. I a De  ip6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE De verdeeldheden en twisten, in deeze twee kleine Steden, bereikten in korten tijd, eene ontzettende hoogte, alles verkreeg'er eene Oorlogszuchtige gedaante, niet alleen door het opwerpen van Batterijen en Verfchanfingen, maar ook door een uitnodiging aan alle gewapende Genootfchappeh, om hen re komen helpen, tegen de hindernisfen die zij van het meerderdeel der Gelderfche Staatsleden ondervonden, en nog verder te gemoete zagen, hetwelk ten gevolge had, dat die kleine Steden in weinig tijd als opgevuld werden, door een aantal gewapende Manfchappen, die uit OverijsfLl, Holland, en elders aldaar binnen kwamen. Ons plan gedoogd niet, om hier verlkg te doen, van alle die onzalige twisten die men aldaar voeren zag tusfchen de Burgeren, de Leden der Regeering , en de Staaten van Gelderland: waarom wij alleen ten flotte van dat alles , alleenlijk vermelden , dat de twist zoo hoog liep, dat de Staaten aan den Stadhouder verzochten , derwaards eenige Militie aftezenden, ten einde de orde aldaar te herflellen. De Militairen in de nabijheid genaderd  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 10/ derd zijnde, maakte men in de Steden zich tut eene manmoedige verdediging gereed', doch toen het werk aan -de zijde der Militie ondernomen werdt, verlieten de Genootfchappers , en de meefte Ingezetenen de beiden Steedies, derwijze, dat toen de Militairen binnen trokken, zij de Steden bijna ledig en zonder bewooners vonden , die zich naar Holland, en elders op de vlucht begeven hadden, (*) Midlerwijl dit alles in Gelderland plaats had, ging men binnen Utrecht, geftadig voort met (*) Het zenden van Krijgsvolk y naar de heide Steedjes, op verzoek van de Staaten van Gelderland , door den Stadhouder bevolen , maakte eene ongeivoone fen/lttte door geheel de Republiek. De Couranten en Weekhladfchrijvers, noemden dit de fnoodjle geweldenaar ij, waar aan zich een wrede Nero, niet fcbuldig maakte. Den Stadhouder als een Nero, een Dwingeland, een Tyran , als Willem van Hatteai, aan de kaak te /lellen, was daaglijks werk , en werd ftrajfeloos aangezien. 1 3  It>8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE met het aankweken van de fchromeHjkfte verdeeldheden. Reikhalzend werdt aldaar den 10 Maart te gemoette gezien, door dat gedeelte der Burgerij, dat vastelijk voorgenomen had, om op dien dag het nieuw ontworpen Regeerings-Reglement plecb.rir.atig te beëedigen en dadelijk in werking te brengen. Naauwlijks had dien dag eenen aanvang genomen, of de Compagrden kwamen op hunne Loopplaatfen gewapend bijéén, en benoemden eene Commisfie, om op het Stadhuis te gaan, en de beëediging van de Leden des Raads te vorderen. Als naar gewoonte was men het onder elkander zeer oneens: de een wilde dit, de ander wederom wat anders. Dit duurde tot 's namiddags ten twee uuren, toen de wagtende Burgerij bericht kreeg, dat Hechts weinigen der Leden daartoe gezint waren, en dat 'er niet minder dan 29, verklaringen hadden ingeleverd, waar in zij hunne bezwaaren ajn den dag Jagen. Niet meerder dan elf derzelver waren van dien aart, dat de gewapende menigte , 'er genoegen in neemen kon, doch de overigen Werden alle afge- kenrt.  DER VAD1RL. GESCHIEDENISSEN. 199 keurt. Hoe onvolledig en gebrekkig het befluit der Vroedfchap ook was, de Geconflitueerden drongen desniettemin, uit naam «wan hunne Committenten op dadelijke beëediging; het welk wederom eene nieuwe raadpleging deedt geboren worden , doch met geen beter gevolg dan die van 's morgens. Naa lang en veel kibbelen en twisten, aan de zijde des Raads, en het dreigen en dringen aan den kant der wagtende Burgers, befloot men eindelijk met het werk te moeten voortgaan, fchoon geene anderen , dan de Raaden van den Bogaard, Mt'jek, van Benden , Daunis , de Ridder, Abbema, Smisfaert, van der Meulen, Tvoij , van Heeften, Burman, vin Dam, en kort daar naa ook den Berger, en de Leeuw, den Eed op het Reglement deeden. Waarnaa eene Commune uit den Raad,«zich in den donkeren en onftuimigen avond omftreeks 10 uuren, zich naar de Neude begaf, en aldaar bij het licht van Flambouwen, van de Compagnien Schutters , den Eed wederkerig afnamen ; die nu wel vergenoegd over het gebeurde, de uitgeftaane ongemakken, vijftien uuren I 4 ach-  200 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE achter één geleden, bijna uit den zin Helden , en in den nacht naar hunne woningen terug keerden. Niets was waarfchijnlijker, dan dat zich wel fpoedig wederom nieuwe bezwaren zouden opdoen, want het Collegie van Gecommitteerden , volgens den inhoud des nieuwen Regïements, willende erkent, en als een Collegie in den Eed genomen worden, zoo vondt dit de fterkfte tegenkanting aan de zijde des Vroedfchaps. Welke inftantien 'er ook gedaan werden, om aan dit vereischte voldoening te verkrijgen, het was ■vergeefscbr de Vroedfchap bleef weigerig om die Leden in den Eed te neemen; als wel bevroedende, dat zij aan zulk een Collegie, niet weinig rekjenfchap van haare bedrijven , in het vervolg zoude moeten geeven. Nu werden de Compagnien wederom , tegen den 2 Augustus op de Neude bij één geroepen, en alle de Leden van de Vroedfchap des avonds, te voren aanzegging gedaan , om ook aldaar te verfchijnen. Het oogmerk was, om als dan nog eene poging bij den Raad te doen, en fngevalle van weige-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 201 gering zouden de Gecommitteerden zelve hen in den Eed neemen. Dien dag verfchenen zijnde, werden de Poorten en de toegangen naar de Stad, van alle kanten door gewapende Schutters bezet, en alles had een krijgszuchtig aanzien. De Compagnien op de Neude eënen kring geformeerd hebbende, werden de Leden der Vroedfchap opentlijk opgeroepen en gefommeerd, om zich binnen den kring te begeeven, en ingevolge de begeerte des Volks, de Gecommitteerden in den Eed te neemen. Dan, behalven de Raaden Eijck, van Senden, de Ridder, Smisfaert en van Hacften, waren geen Leden praefent, en de vijf opgegoemden , verklaarden zich tot liet werk onbevoegd, uit hoofde van hun gering getal, teifens geen zwarigheid maakende, om het recht der Burgers tot het beëedigen'te erkennen. Waarnaa men befloot om de Gecommitteerden, onder het ptoefenteeren van het Geweer, door de oudfte en jongde Capiteinen, en Luitenanten, den Eed plechtig afteneemen, waar naa de Burgerij aftrok onder dé toejuiching van een ontzettend aantal aanfehouwers. I 5 Het  •202 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Het duurde niet langer dan tot in den namiddag van dien zelfden dag, toen eene Commisfie afgevaardigd werdt, naar de huizen van alle de weigerig geblevene Regenten, aldaar eene verklaring overleverende, dat zij van.hunne Regeeringsposten vervallen waren, doch des niettemin verplicht, om hunne Commisfien te blijven waarnemen tot den ia Oclober, de gewoone dag der Verandering van de Regeering. Voorts, werdt de Heer Eijck tot Gouverneur der Stad aangefïeld, en de Defenfie derzelve, aan Gordon, Keer, en d'Averhoult opgedragen , terwijl de Poorten en Stadhuis dag en nacht zorgvuldig bezet weiden met eene Burgerwacht. Het volvoeren van dit alles, en dat op zulk eene eigendunkelijke wijze, beviel de meerderheid der Staaten 's Lands van Utrecht, in geene deele: zij fehreeven eenen wijdlopigen brief aan de Algemeene Staaten, waar in zij van al het gebeurde kennis gaven, en te gelijk, dat zij door dat alles zich in de Zorgelijk/Ie omjlandigoeden bevonden , aan II. II, Mog, overlaatende, welke middelen tot her-  DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 203 Jlel, volgens de Unie behoorden in bet werk gefield te worden: ter wij! zij bedacht werden, om hunne Vergadering van Utrecht naar Amersfoort te verleggen. Men kwam echter tot dat uiterfte niet, dan naa dat de Gecommitteerden van de Burgerij, aldaar nog gewelddadiger flappen deden. Immers eer de maand Augustus een einde nam, vonden dezen goed, om vijftien Nieuwe Raaden, aan te ftellen, en op den aoften dag van die maand (*), met de grootfte plechtigheid in den Eed te neemen, waarop de Staaten aan de Regeering van Amersfoort verzochten, om binnen die Stad de nodige aanftalten te maaken om aldaar Staatsgewijze bij een te komen. Ongemeen welkoom was dit befluit aan die van Amersfoort; bevroedende , dat het verblijf van zoo veele aanzienelijke Leden , (*) Zij werden fints bij den naam van Neude raaden bekent, eene benaming ontleend van het Marktplein de Neude genaamd, alwaar ep dien dag eene tafel met groen laaken bekleed geplaatst was, rondom welken de Burgerij een kring formeerde, en de beëediging gefchiedde. I 6  204 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den, nieuwe "bronnen van welvaart voor de Ingezetenen openen zouden. Zij bleven dus niet in gebreke om aan dit verzoek te voldoen, en fchoon de Stad reeds van een vrij talrijk -Guamifoen voorzien was, zoo werde op voorfiel van den Burgemeester Koljf, een Courier naar het Loo afgezonden, met een verzoek aan den Stadhouder, om het Guamifoen met nog een Bataillon Voetvolk re veifterken, waar aan gereedlijk voldaan wordende, het meerderdeel der Staatsleden, op den 30 Augustus, binnen Amersfoort hunne eerfle Vergadering hielden, betraande uit de Heeren Pesters van Kattenbroek, Peiponcher, Nicolaas Pesters, Taats van Amerohgen tot Deijl, allen wegens bet eerde Lid: en wegens de. Ridderfchap , de Heeren van Hardenbroek, Taats van Amerongen Heer van Nateiviscb, Rbede tot Athlone, Capellen tot Scbonauzven , Tuil van Serooskerhen , Heer van Zuilen , van Rcchteren tot Geerefteijn, en wegens de Steden Amersfoort en Rheenen , dï Heeren, Kolf, Harderwijk, Methorst, 'Sasfe , de Clércq; en van Deventer, terwijl de Heer Phiiippus Ram, der Vergade-  DF.R VADEUL. GESCHIEDENISSEN. 20$ dering als Geheimfchrijver ten diende ftond. Wegens de Steden, Utrecht, Wijk en Montfoort, kwam niemand opdagen, terwijl de overige Staatsleden, binnen Utrecht > hunne Vergaderingen bleven voortzetten. Zie daar, eene volmaakte fcheuring tusfchen de Staaten ten uitvoer gebragt! dit werch weldraa een rijke bron van de tegenftrijdigffe bevelen en handelingen. Die binnen Utrecht bleven, zochten hulp en troost bij het meerderdeel der Holiandfche Staatsleden : en zij, die binnen Amersfoort vergaderden , erkenden nu in allen opzichten den Stadhouderlijken invloed te behoeven. De kreet die over dit alles in den Lande opging , gaat alle denkbeeld te boven. De Utrechtfche Staatsleden, en de nieuw aangebelde Vroedfchap, zagen met innig genoegen, de dag aan dag toeftroomende Genootfchappers , uit de meeste Holiandfche Steden , en van andere oorden, de muuren der oude B'isfchoppelijke Stad binnen trekken, die met eene ongemeene geestdrift bij fommigen d.rr Inwocnderen werden geinkwa'rtierd, terwijl andenn, zich over dien last I 7 niet  2Qt5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE niet weinig bezwaard rekenden, en dag op dag hunne zielen kwelden, niet alleen over het ongeregeld gedrag van veele Gewapende Genootfchappers, maar ook over de geduchte toebereidfelen die men alomme maakte, om de Stad tot het uiterfle te zullen verdeedigen. Van rondfomme werden Batterijen aangelegt: de Gildbrug aan het einde der MaUbaan afgebroken; de fraaije tuinen, van het prachtig Bellevue door het opwerpen van Batterijen vernield, en in de Stads muuren op veele plaatfen openingen gebroken , waar in men eenige {hikjes Kanon plaatfle, ten einde, alle toegangen te kunnen heilrijken. Welke maatregulen ten zelfden tijde, bij de meerderheid der Holiandfche Staatsleden nodig geoordeeld werdep : welke viplente middelen zij in het werk fielden; en welke gevolgen dit alles veroorzaakte, tot dat aan alles een einde gemaakt werdt door de inrukking eener vreemde Macht, door weiken den Stadhouder, wederom in zijne hem ontnomene Waardigheden herfkld werdt, zal de ü houd van de volgende Afd.eiin^cn moeten uitmaken. ACHT-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 20/ ACHT- EN- TWINTIGSTE AFDEELING. I7B5 1787. INHOUD. Onlusten in Holland over de gebeurenisfen in Utrecht en Gelderland. Maatreguïen bij de Staaten van Holland deswegens genomen. Het Corps van den Rhijngraaf van Salm, in dienst van Holland genomen. Een Cordon langs de grenzen ge~- legt. Brief der Amersfoortfche SV^ff- leden aan die van Holland. He Utrecht- fcbc Vroedfchap roept de hulp van die van Holland in. — Hun verzoek teegefiaan. —Be/luiten opzichtlijk den Stadhouder, en de Militie , hij Holland genomen. —— Aanmerkingen bier ever. Adresfen der Gewapende Genootf -happen, eok dat van 350 Haagenaars. Voorftel van de Ridder- fchap en Brielle, daartegen. — Acte van Verbindtenis te Amfterdam uitgedacht. — Voor/lellen van Haarlem aangaande de macht des Stadhouders, en den Volks-invloed. —— Ge-  208 BEKNOPT HISTORISCH HAND30EXJS Gevolgen van dezelven. Nader voorfiel van Haarlem, om het Haagfche Guamifoen te vermeerderen met het Legioen vanSalm. — Gevolgen van hetzelve. Bejluiten der Leijdfche Vroedfchap, ever de Adresfen en Requesten. Gebeurenisfen desvoegens te Amfterdam den 16 Februarij. Gedrag van Burgemeester Hooft. De Gedepu¬ teerden aldaar terug geroepen. —— Burgergecommitteerden aangefeld. ——— Remotie van eenige Raaden te Amfterdam ook te Rotterdam. Tzvee Commisfien wegens die Stad ter vergadering van Holland aanwezig. —— Verfchillen tusfchen de Staaten van Holland, en den Raad van Staaten. Tegenftrijdigc bevelen aan de Militairen. Brief des Stadhouders aan H. H. Mog. Ui/jlag die dit had. Het uittrekken van gewapende Burgers naar Utrecht aangemoedigd. Gevolgen van dat alles. Aanftelling van de nieuwe Raaden te Amfterdam. Plunderingen a}daar aangericht. Kattenburg belegerd en ingenomen. ——— Utrecht verfterkt. ——— Gevecht aan de Vaart. Conciliatoir bij 1  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 20£ bij den Raad van Staaten voorgtflagen — bei voord gewraakt. —— Haat desivegens opgevat tegen' Zeebergh. —— Oranje Requesten getekend en met gevoeld belet. —— Schandelijk voorfiel van eenige Vlaardingfche Genootfchappers, —— Voorflel van Amfterdam , tot het aanflellen van een Défenfewezen. —— Het gefchied. •—■— Namender Leden, hun macht, en verdere bijzonderbeden. ——— Staatsvergadering te Utrecht befchreven en bijeenkomst derzelver. ———• Hooggaande verzvarringcn hier te Lande. — De Princes van Oranje op haare reize naar den Haage aangehouden, Satisfaclie door Pruis feu deswegens gevorderd. • IVord geweigerd, —— Gezveldadige maatregelen der Gewapende Genootfchappers. ——— Bijzonder van het Haagfche Vrij-Corps, — Ook te Wijic bij Duurftede. De Stad door Militie bezet. Maatregulen 'daarom binnen Utrecht genomen. Het Legioen van Salm aldaar in dienst genomen. — Gezveldadige handelingen te Leerdam en elders. — Mislukte tocht naar Soestdijk. —> Vliegend Leger in Zuid Holland bij een-gebracht, V  2IO BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE bracht. Het legert zich te Voorfchoo- ï ten. —— Voorzorgen tegen hetzelve in de» j Ilaage genomen. —— Gevolgen van dit al' les. —— Het Leger trekt naar Delft. —— Remotie aldaar. ——— Geweldadigheden te Voorburg, en Overfchle. Gok in het Westland. — Een ttveede Bende, ;*»Noordliolland hij een gehragt. De onlusten in Gelderland en Utrecht, waar van wij in da voorgaande Afdeeling verflag deden, en die wij als de oorzaak van eene fcheuring onder de Staatsleden in het laatstgenoemde Gewest aanmerkten, waren niet alleen het onderwerp der onophou- \ delijke gefprekken, onder het gros der Ingezetenen van de omliggende Gewesten, j maar dezelve trokken ook tot zich de bij- 1 zon'dere opmerkzaamheid van het grootite 1 deel der Holiandfche S:aatsleden, die zich zoo buitengewoon achterdochtig betoonden omtrent den Stadhouder, en uit dien hoofde werkzaam waren , ter befnoeijing van zijnen invloed op de pubiieque zaaken. Het zen- '  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 21 I zenden van een partij Krijgsvolk naar Hattem en Elburg (dar echter niet gefchiedde, dan op de fterkfte inframien der Staaten van Gelderland') werde bij de zoo evengenoemde Leden van Holland zoo hoog en euvel opgenomen, dat zij zich verplicht rekenden , de Staaten van Gelderland hier over eenen uitvoerigen brief te moeten toefchikken, waarin zij dezen onder het oog bragten , de fcbromelijke gevolgen , die uit dezen ftap te wachten waren (*_), daar bij op het vriend*- (*) Vreemd moest zich dit fchrijvén van de Holiandfche Leden opdoen, voor zulken die daar bij in overweging namen, dat het niet ontbrak aan voorbeelden, dat zij, ter demping van gerezene onlusten, de Militaire macht inriepen. Hadden de Staaten van Gelderland niet even dezelfde macht dan zij? Waarom befcheuwden zij dit als ongeoorloofd en misdadig op betzelfde tijd/lip, dat zij gewapende Burgers derwaards heenen trekken lieten, onder voorwendfel om de onlusten te ftillen, feboon dien maatregul dezelven veel eerder bevoorderder. ? ?  812 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vriendnabuurlijkfle vertoonende, dof zij dit ttiet geene onverfchillige oogcn konden aanzien , ah zijnde een maatregul', firijdig met de ow veranderlijke grondbeginfelen der Regeerings- ' vorm, en eene onderneeming, waar van de rampzalige gevolgen zich weldraa over dè gebeele Republiek verfoeiden zouden. Zij vreesden die te meerder, daar zij met-grond verwachten konden, dat de Ingezetenen van hun Gewest deswegens niet onverfchillig blijven zouden , waarom zij ben raadden, in tijds zulke middelen bij der hand te neemen, ah gefchikt zijn zouden, tot herftel van het wederkerig vertrouwen , ten welken einde zij hunne Bondgenootfchappelijke dienften volvaardig aanboden, bereid zijnde, op het eer/ie aanzoek daar van bewijzen te geeven. En of dit nog niet genoeg ware, zoo fchreven zij tenzeifden tijde, aan de Staaten van Zeeland, Viies- \ land, Overijsfel, en Groningen, kennis gee- \ vende van het genomen befluit omtrent het i emploi der Militie ter hunner betaling ftaan- \ de, met verzoek om in dezen hun voet- j fpoor onverwijld te drukken. Een ontzettend aantal van Requesten on- I der- I  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 2 13 dertekend. door de Leden van onderfeheidene Gewapende en Ongewapende Genoorfchappen kwamen ren zelfden tijde binnen, die niet alleen met de uitbundigfte blijken van goedkeuring ontfargen werden, maar 'er werden ook aan alle .Commandanten der Regimenten , ter betaling van Holland ftaande aangefchreven , om hoegenaamd geene orders, dan die van Hun Ed. Groot Mog, te respecteren, en zich derwijze gereed te houden , dat zij met hunne onderhorige manfchappen, op de eerfte order marfcheeren konden, werwaards de Staaten hunne hulpe nodig keurden: en om het Krijgsvolk toe het gereedlijk opvolgen dier orders aantefpooren, zoo werden de Heeren Gecommitteerde Raaden geauthorifeerd , om zoo draa , de Troupen het Grondgebied van Holland betraden, aan hen eene verhoging van Soldij, tot twaalf ftuivers *s weeklijksch toe te leggen. Een Corps van leoo man Infanterij, en 450 man Cavallerij, door eenen vreemden Gelukzoeker, den Rhijngraave van Salm bijeengebragt, en uit volk van verfchillende Natien faamgefteld, werdt voor drie maanden, ia  a!4 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE in bijzonderen Eed en Dienst der Staaten van Holland genomen, waar toe eene plechtige bezending, betraande uit de Heeren de Roo van Westmaas, ^n^Gr as winkel, benevens den Secretaris van Buuren naar Heusden afgevaardigd werden, die aldaar dien last met alle mooglijke üaatfie ter uitvoer bragten. Ook gayen de Staaten bevel tot het formeeren van een Cordon langs de grenfen van Holland, zich uitftrekkende van de Maaze, tot aan de Zaider-zee, waar over het Commando werdt opgedraagen aan den Generaal Major van Rij > fel, die zijn hoofdkwartier binnen de Vesting Woerden houden moest, ten einde op de Utrechtfche zaaken niet alleen een wakend oog te houden, maar ook om bij alle voorkomende gelegenheden bij der hand te zijn, ten welken einde die Stad niet alleen met een fterk Guamifoen van Militairen, maar ook met eenige Compagnien gewapende Burgers voorzien werdt. De Guardes du Corps, die in bijzonderen Eed des Stadhouders ftonden, werdt insgelijks aangezegrl, dat zij voortaan alleen de bevelen der Staaten zouden hebben optevolgen, het  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 215 het welk die allen weigerden, behalven den Collonel Commandant van dezelve, den Kamerheer van der Capellen, die zich daar toe niet ongenegen betoonde. Hoe veele redenen tot nieuwe ongenoegens hier uit te vreezen waren, laat zied beter gevoelen dan ver.melden, maar den Stadhouder voorkwam dezelve, daar hij het geheele Corps ontfloeg van den bijzonderen Eed die het aan hem had afgelegd. Ue Utrechtfche Staatsleden, te Amersfoort vergaderende, al dien toeftel bij de Staaten van Holland ziende maaken , bevroedden weldraa, waar toe dat alles verricht werdt. Zij fchreven dus eenen brief naar den Haa* ge, waar in zij, naa communicatie van, het verleggen hunner Vergadering gegeeven te hebben, aan die van Holland verzochten, om eene onbewimpelde verklaring aangaande bun voorneemen, ten> aanzien van de Utrechtfche Zaaken ? of zij' voorneemens waren, het onvergenoegde deel der Stichtfche Ingezetenen met den fterken arm te onder/leunen? ten einde te kunnen weeten of zij H. Ed. Gr. Mog. in het vervolg als Bondgenooten of als Vijanden zon- ét*  2ïf5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den moeten bcfchouwen? Welk fchriiven weldraa gevolgd werdt door eene Misfive van de Utrechtfche Vroedfchappen, houdende kennisgeeving , dat tH5ee der voorflemmcnde heden van Utrecht, henevens de Steden Amersfoort en Rhenen, hunne Vergaderingen naar de eerstgemeide Stad verlegd, en zich den naam van Staaten van Utrecht aangematigd hebbende , hefloten hadden, om een aantal Krijgsvolk op Stichtfcben bodem te doen trekken , met geen ander oogmerk, dan om de Stad Utrecht, en deszslfs vrijheidminnende Inwoonders te dwarshoornen in het herflel hunner Vrijheid en Voorrechten , waar uit zij niet anders dan eene vervolging tegen alle cord'aate Regenten cn Burgers, eene verhuizing der gegoedjle Ingezetenen , en een totaal bederf van het geheele Gewest vreesden. Het was cm die redenen, dat zij Hun Ed. Gr. Mog. op de inftantelijkfte wijze verzogten om -zoo veel Krijgsvolk, (ter betaaling van Holland "ftaande^ als mogelijk was te willen afzenden naar Utrecht, ten einde dezelve tegen allen geweldigen aanval te dekken, om welken te ontfangen zij zich gerechtigd rekenden, dewijl de Amersfoort-  DER VADSRL. GESCHIEDENISSEN, 21*7 foortfche Staatsleden zich niet ontzagen, het I Grondgebied der Provincie, door Militairen I te doen occupeeren. Hoe gepast en welkoom dit verzoek der I Utrechtfche Vroedfchappen was, bleek in het antwoord, dat dezen daarop ontfingen, in fubftantie behelzende , dat zoo wanneer \r eenige aanmarsch van Troupen uit Gelderland befpeurd werd, om de Stad Utrecht vijandelijk aantevallen, de Holiandfche Trous, pen, oogenhliklijk ter hunner bulfe en befcher| ming zouden gereed ft aan, ten einde hun van , allen overlast te bevrijden. Terwijl den Ge' neraal Major van Rijsfel in last kreeg, om Izoo draa het gevaar voor Utrecht aanwezig was, een genoegzaam getal van de Troupen onder zijn bevel .ftaande, uit het Cordon, derwaarts heen te fthikkm. Een befluit, dat door alle de Leden van Holland, behalven door de Ridderfchap, en di Stad Brielle, genomen werdt; doch dit als dekreet Itot eenen rampzaligen binnenlandfchen Oorlog mogt aangemerkt worden,, en de voorbode was van nog ongehoorder flappen, die men eerlange ten uitvoer brengen z?g. VI, Deel. K lm-  2Io BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Immers zag men dit duidelijk, in het befluit dat de Staaten van Holland, mét vijftien ftemmen , op den 11 September 1786 namen , niet minder behelzende, dan dat zij, onverminderd hunne verdere voorzieningen, bij provifie volhardden bij de ordres omtrent de 'Militie, waarbij dezelve tot nader bevel ontjagen was, van bet Ar tijkei in den Eed, uit krachtc van hetwelk, zij aan den Capitein Generaal dezer Provincie gehoorzaamheid ver* fcbuldigd was, en waarhij nog andere voorzieningen gedaan waren, om den invloed van den Capitein Generaal op, en zijn beftuur over de Militie voor te komen, als in dat tijd/lip onheftaanhaar zijnde met de zekerheid der Provincie; cn verder bij provifie, de uitvserking optefchorten van hunne Rejllv.tie van den 8 IVlaart 1766., waarbij aan Z. H. is opgedra* gen, het begeeven van alle Krijgs Ampten, ftaande ter betaaling van deeze Provincie, van Vaandrig af tot Collonel ingcflooten, met last aan Gecommitteerde Raaden, om bij het in den Eed r.eemen der Officieren, de Clauful betreffende de gehoorzaamheid aan den Capitein Generaal uit den Eed te laaten. Zij gaven van  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 219 van dit befluit niet alleen kennis aan den Stadhouder, maar ook aan de Staaten der overige Gewesten, met kracht van redenen dezen trachtende te bewegen, om hun daar in naatevolgen, hetwelk die uitwerking had, dat de Staaten van Ovetijsfel, Zeeland, en Stad en Lande, weldraa het recht der Patenten aan den Stadhouder ontnamen, en alle Militairen ter hunner betaling ftaande, gelasten, geene ordres dan van hen als Betaalsheeren, te refpeclrèeren, en zich niet te laaten gebruiken tot het dempen van Burgerlijke oneenigheden. Op deeze wijze werdt niet alleen het Stadhouderfchap, tot eene bloote hersfenfchim xgemaakt; de Band der Unie ontfnoerd en los gemaakt; Provinciën tegen Provinciën, en Steden tegen Steden in het harnas gejaagd; maar ook de ziel van het Militaire wezen, (de fubordinatie) geheel en al vernietigd;' en de braaffte Krijgslieden in eenen maalftroom van tegenftrijdige ordres en bevelen gebragt, waar uit veelen zich niet wisten te redden. Het opontbod dat de Staaten van Holland deeden, aan alle de K e Mi-  220 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Militairen ter hunner betaling gerepartiti- • eerd, om ilico, uit hunne Guarnifoenen op i te breken, en naar het Territoir van Hol- ■ land te marcheren, veroorzaakte de grootHe verwarringen in verfcheidene Grensvestingen van den Staat, alwaar het niet ontbrak aan Opperbevelhebberen, die zwarigheid maakten, om uit krachte van de aanfchrijving der Staaten van Holland, een gedeelte van de Bezetting te laaten trekken: zij oordeelden, dat zulks niet gefchieden kon , dan op ordre van H. II. Mog.: naauwlijks was dit in den Haage bekend, of 'er werdt eene Deputatie van eenige Leden bij Holland benoemd, om zich ftaande de Vergadering, te begeven bij de Algemeene Staaten , om zich te beklagen over dit ongehoorzaam gedrag der Bevelhebberen, en fpeciaal over den Gouverneur van Bergen op den Zoom, die zich tegen de gegeven ordres wel het fterkst verzette. 27. II. Mog. begrijpende, dat dezen niet anders dan volgens hunnen plicht handelden, in het niet obedieeren aan de ordres van Htm Ed. Gr. Mog,, zoo nam de Deputatie zulks zoo hoog  DHR VADERL. GESCHIEDENISSEN. 221 hoog en ernflig op, dat zij niet fchroomde te verklaren , dat zoo wanneer de Holiandfche Regimenten niet dadelijk den marsch. naar. Holland aannamen, de Gedeputeerden ilico de Vergadering verlaten, en Holland zich. van de Unie fcheiden zou. Door zulke dwangmiddelen, werdt de zaak overgenomen, en deze tijd bij die van Holland te baat genomen, om op nieuw aan alle Regimenten ter hunner betaling ftaande, aantefchrijven, dat zoo wanneer met* niet aanfionds den marsch aannam, alle betaling daadlijk zou ingebonden , en de Troupen aan hun let overgelaten worden. Eene handelwijze, lijnrecht ftrijdende met den geest der Unie, want wanneer men in aanmerking neemt, dat meer dan twee derde gedeeltens van de geheele Landmacht, alleen op Holland gerepartitieerd waren, dan valt het zelfs aan den onkundigften in het oog, dat deeze eigend'unkiijke bevelen aan de Regimenten op Hollandsch Rekening ftaande, eene fuperiorireit aan de Provincie van Holland bezorgde, die niet anders, dan hoogst gevaarlijk was voor de overige Gewesten, K 3 als  222 beknopt historisch handboekje als welken niet in Maat waren , om met elkander, de helft der Holiandfche macht te evenaaren. Niet alleen dit, maar men maakte ook het Collegie van den Raad van Staaten nutteloos, dewijl men hetzelve ontzette van de macht die het toekwam, over de Landmacht van den geheelen Staat. Wat toch kon het baaten , of de Leden des Raads bij de Commandanten aanzoek deden, om te weeten wat ordres zij omringen van hunne Beraalsheeren, daar dezen, op ftrafTe van Casfatie, verboden was, om aan iemand eenige opening te geeven, of verantwoordelijk te zijn, dan aan de Staaten van Holland? De Collonel van Pahst, het bevel binnen Naarden voerende, gaf ope-" ning van zijnen last aan den Raad van Staaten, doch dit werdt hem wel zeer euvel opgenomen, terwijl den Generaal Major van Rijsfel, aan dien last gereedlijk voldoende, en den Raad van Staaten geene opening willende geeven, om die rede ten Hemel verheven, en in de fpeciaale protectie van de Staaten van Holland genomen werdt. . Hoe zeer zulke Happen in hunnen aart ge-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 223 gélchikt waren, om de harten van alle oprechte liefhebbers van het Vaderland, rrietr eene kille vreeze te doen bevangen worden , over de verwarringen en verdeelaheden, die uit dezelve moesten^geboren worden, zoo werden dezelve echter door de Leden der Gewapende en Ongewapende Genootfchappen, als recht manlijk en cordaat, toegejuicht. Een droom van Adresfen en Dankbetuigingen, vloeide dag op dag naar de Vergadering van Holland toe, orn niet alleen der Onderteekenaaren genoegen en goedkeuring over dezelve te kennen te geeven, maar ook te gelijk om die Vergadering te verzoeken, om toch op dien weg voort te gaan , ten einde eene Grondwettige Her/ielling daar te Hellen, om welk alles te bevoorderen , gewoonlijk het aanbod gedaan werdt, om Hun Ei.. Gr. Mog., me' de Wapenen, zelfs ten koste van goed en bloed, te willen onderdennen. De toon, in veelen van die Adresfen heerfchende, overtrof in bitterheid tegen den Stadhouder, alle denkbeelden: het Vrij Corps in den Haage, gaf zeifs blijken van wraakzucht, in een K 4 fehand-  2*4 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fchandfchrift dat door 350 Leden onderrekend, werdt ingeleverd, waar in zij, naa den Stadhouder ah eenen Meineedigen dwingeland , aan geheel de zvereld ten toon gefield te hebben , aan de Staaten van Hollanï verzochten, „ dat het ben behagen mogte, „ den Erfifladhouder, in die boege Charges, „ die hij, tegen Eed en Plicht, en ten „ verdêrve van het Vaderland, het geduldig ,^en te lang verdrukte Vaderland, zoo veele jaaren hadt aangewend, zodanig te bepaa„ len, dat Hem, voor wien het beste en ver„ lichtfie deel der Natie, alle liefde en ver., trouwen verloren hadt, en die nu reeds de j» ftroffe van zijn wangedrag in de harten ,, van alle braave Burgeren, zoo wel ah in „ zijn eigen Gewisse vondt, alle macht ., benomen werde." En met dat alles werden zulke Adresfen met de grootfte blijken van goedkeuring ontfangen! Wat was' nu natuurlijker te verwachten, dan dat de Hoofden der Genootfchappen, bedacht werden, om hun gezach gewéttigd te krijgen, door eene Vergadering die met hen zoo . eeolleOtóig dacht, en hunne pogingen met zoo  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 225 zoo veel genoegen en goedkeuring vereerde? Getuigen zijn hier van de menigvuldige aanzoeken, om de Genootfchappen (die tot nog toe geene de minfle qualiteit hadden,) gewettigd te krijgen, welken ook daarin geen den minften'tegenftand vindende, langs hoe onderneemender en onverdraaglijker zich aanstelden. Men denke ondertusfehen niet, dat de gemelde maatregulen bij aile de Leden der Holiandfche Staatsvergadering, met evengelijke goedkeuring in het werk gefield werden. Het Lid der Edelen en de Stad Brielle, keurden dezelve/beflendig af, en omtrent fommige Artijkelen maakten de een of ander der Leden nu en dan de gegrondfle bedenkingen: doch het baatte luttel, üe meerderheid der Amflerdamfche Vroedfchap (die bevorens zoo veel aanleiding tot alles gaf) begon eindelijk ook niet onverfchillig te denken over de bemoeijingen der Gewapend; Genootfchappers, cn gaf aan de Gedeputeerden dier. Stad in last, om ter Vergadering van Holland het voorfiel te doen, om Staalsgeivijze, alle Exercitie GenootfihapK 5 te*±  .2 26* BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE pen, buiten de wettige Schutterijen beftaande,daad/ijk té doen Ces/eer en, (*) maar men had * 'er C*) £»V gewichtig voorfiel welks verwerping aan het Vaderland zoo veele en onberekenbaars onheilen berokkende, is te gewichtig dan dat •wij den hoofidzaakelijken inhoud van hetzelve, lier niet plaatfien zouden. Immers, naa gezegd te hebben, dat hunne Principaalen gecocfidereerd hadden, dat van aloude tijden af, de Schutterijen in de Steden waren opgericht om voor de rust en veiligheid alleen te waaken; dat het admitteeren van andere Gewapende Vrij Corpfen of ExercitieGenootfchappen, te kort deedt aan het ver- . trouwen, hetwelk op de Waakzaamheid, Ijver en Trouw der Schutterijen kan gefield word n; du zulke Genootfchappen voorde Led:n fchadeiijk waren , en aanleiding gaven tot verzuim van affaires, en het maaken van onnodige kosten, tot nadeel van hunne huisgezinnen; dat ook de ondervinding reeds leerde, dat bijzondere Corpfen nadelig waren voor de rusr cn harmonie onder de Ingezetenen: zoo vervolgden zij: dat het wereld-  DER VADES.L, GESCHIEDENISSEN. 227 'er geene ooren naa, daar het niet bevoorderlijk was, tot de oogmerken van hen, die ouder den fchijn van een Grondwettig Uerflel te bedoelen, op niets meerder bedacht waren , reldkundig was , dat de Genootfchappers niet fchroomden zich te beraoeijen, met de befteliing der publieke zaaken, en binnenlandfche disfentien, in zoo verre zelfs, dat zij bij Circulaire Brieven en Aclvenentien in de nieuwspapieren, zoogenaamde Stedelijke en Provinciaale Vergaderingen bij een riepen, en Poincten van befchiijvirg afzonden, inhoudende voorftellingen tot befchikkingen over de publieke zaaken, die niet dan zeer bedenkelijk zijn, en zich aldus aanmaatigden een gezag , waar toe zij geene de minfte bevoegdheid hadden , en dat niet minder, dan alle verwarring kon verwekken, ftrijdig met alle goede order, en gefteldheid van Regeering. Een voorfiel, dat ongemeen veel opzien baarde, docb, dat hoe nuttig en heilzaam het 'ook was, boegegenaamd, geen ander gevolg had, dan dat me» let terzijde lag, sn buiten deliberatie hieldt» K 0  228 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ren , dan door zulke middelen, het gehastte : Stadüouderfchnp den bodem in te flaan. Intuifeheo kon zulks de aandacht van 1 hen, die de onheilen aan eene Dèmocrati-j fche Regeerwijze onaffcheidelijk verbonden, , naar waarde beoordeelden , niet ontflippen: : zij meenden, dat op de talrijke bijeenkom- ■ ften te Amjlerdam eh elders, door een aantal ! Regenten uit de onderfcheidene Gewesten 1 gehouden, zodanige bepalingen gemaakt wa- • ren , waaraan men alle deze ongehoorde ! flappen toekennen moest: dat men aldaar' onder het voorwendfel van het heil des i Vaderlands te willen beyoorderen, inregen- ■ deel niet anders op het oog bad, dan eene geheele omverwerping van den vastgeftelden Regeeringsvorm dezer Landen, en de ondermijning van den Hervormden Godsdienst. Een vermoeden, dat dag op dag veel veld won , en ten onderwerp van veeIer gefprêkken en overdenkingen verftrekte. Om dat denkbeeld te verdrijven, en de gemoederen tot rust te brengen, verfcheen te dien tijde, een ftuk in de wereld, dat veele opmerking tot zich trok, en zeer verfchii- len-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 22© lende beoordeeld werdt. Wij bedoelen de openbaarmaaking eener ontworpene Aiïe van Verbindtenis, aangegaan en plechtig ondertekend , door een getal van niet minder dan 79 bekende Regenten, uit de voornaamfle Sreden van elk Gewest, waar bij zij verklaarden, niets anders te bedoelen, j, -dan bet daar/lellen , en handhaven eene,r 5, ivaare Republicainfche Regeringsvorm bij „ Reprafentatie des Volks, gegrond op den aart der Conflitutie en Privilegiën dér Gewesten en Steden, volgens de Unie van Utrecht, „ met een daar aan Ondergefchikt Stadhouderfchap, erflijh in het huis van Oranje, voor zoo verre het met de voaare gronden van 's Lands en der Ingezetenen onnfhan„ gelijkheid en welzijn niet. f rijdende was. Zender te zullen medewerken , of gedogen , „ het invoeren eener Alleenheersching , of „ eene Familieregering , zoo min als een* „ volstrekte demokratie , of volksrem geering zonder representatie, botldende deeze drie wijzen van Befïuur ver„ derffelijk voor Land en Volk. Betuigende w verder: geene andere bedoeling te hebben „ K 1 „ dan  £30 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ dan de waare Hervormde Godsdienst te zullen handhaven, zonder mede te werken ofte 39 gedogen, dat dezelve ondermijnd werde ; het „ welk alles bellenen werdt, met eene be„ lofte, om elkander alle hulp en bijftand te „ verlenen, wanneer iemand hunner deswegens „ eenigen hinder of nadeel overkomen mogt." Het duurde niet lang, of 'er rouleerde een geheel veranderd affchrift van dit ftuk onder de Natie, waar in juist het tegenovergeftelde uitgedrukt was, en dat men, als bevattende do waare bedoelingen en inzichten der onderteekenaars, wilde aangemerkt hebben. (*) Het welk ook de oorzaak oplee- ver- (*) Wij hebben, in ons onlangs uitgegeven Eerste Deel der Gefchicdenis van den Oorlog, van 1793-1802, onze gedachten over deze Acte van Verbindcenis opgegeven , en bielden het affchrift, voor een Vervalscht en Onecht ftuk. Een zeker geleerd en kundig Vaderlander, heeft ons naderhand gemeld: dat niets zekerder was, dan dat 'er zodanig eene Acïe beflondt^die door de heetgebakerdften onder dé faamgekoomen was opgefteld, doch c!at  DER VADERL» GESCHIEDENISSEN. 231 verde, dat in laater tijd, het ftuk plechtig herroepen wordt, door veelen die het ondertekend hadden , en aandeel in het algemeen Beftuur behielden Hoe die zij, vast gaat bet, dat fints het tekenen der Aele, de fnaaren al hooger en hooger gefpanncn werden, en alomme flappen ondernomen werden , die vierkant ftrijdig waren met den bovenftaanden inhoud, waar van veelen zich zoo veel nuts en heils beloofden, doch die verfcheidene hoofden der Gewapende en Ongewapende Genootfchappen , met dies te meerder drifts en ijvers bezielde, om ter bereiking van het voorgeftelde doel, de Collegien van Regeering door geweldadige Remotien, te doen beftaan, uit lieden die hen van de hand vlodat zij 'er niet opentüjk mede voor den dag durfden komen, om de opfpraak die het ftuk maakte, en om dat de gematigden weigerden hetzelve te onderteekenen. Zo» lang ons dit niet op zekerder gronden blijkt, kunnen of mogen wij bier niets beflisfeben, waarom wij dit in bet midden laaien,, x  232 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vlogen, bereid en genegen, om in allen opzichte aan hunne wenfchen en begeerten; te voldoen. Dit werk in Utrecht onderno- ■ men, (alwaar het reeds eene geheele fcheuring in de Staatsvergadering veroorzaakt i had,) vondt in alle plaatfen bewonderaars: en voorftanders, en maakte het jaar 1787.,; in veele opzichten hoogst merkwaardig, het 1 welk ons in eenige gevallen te vermelden (laar, Naauwlijks had hetzelve zijnen aanvang\ genomen, of de Vroedfchap der Stad Haar- • lem, gaf aan hunne Gedeputeerden ter dag* ■ vaart eenen Heiligen last, om ter Vergade-' ring van Holland een Tweeledig voorftel te i doen, dat een algemeen opzien, baarde, en 1 hier in beftond. Vooreerst : „ dat ter vol- \ „ doening aan een vorig genomen befluit, mogt 1 5, voortgang gemaakt voorden, met het onder- • zoek der paaien van de uitvoerende Macht ■ ,, des Stadhouders, als Capitein Generaal en 1 Admiraal, en het ontwerpen der Bericht.- < j, fchriften van dc wijze zvaarop in het ver- ■ volg die Posten zonden behoren waargeno- 1 ,, men te worden. Wat de zaak betrof: deze we;dc ais vtl.iongcn aangemerkt, het kwam 'er  DER YAOERL, GESCHIEDENISSEN. 2$$ 'er maar op aan, om eenige Leden te benoemen , dus verzocht men, „ dat daar toe „ zonder ultftel een dag bepaald werde" Ten tweeden: dat met den meesten jpaed eene Commisfie benoemd en aangeficld werde , „ om een plan aan de Vergadering voortedra„ gen, van de wijze, waarop bet Volk, eenen „ behoorlijken invloed zou .kunnen gegeeven. „ voorden, op de aanfteliing hunner Regenten , „ als zijnde een noodwendig vereischte van „ eene Regeering bij Rcprafientatie, en een recht dat aan bet Volk onwederfipreellijk „ toekwam:' {*) Deze beide onderwerpen zoo (*) Het kon niet mis/en of dit Haarlemfcha VOOtflel, moest veel opzien baaren, zeifis bij bedaarde .en verfiandigen, die het zeer bedenkelijk vonden , in een tijdftip, waar in eens. meer dan gewoone gisting- onder alle Standen, 'en in alle Gewesten en Steden des Vaderlands, ïbejpeurd werdt. -Zij befichouwden het Eerfte gedeelte als eene ongerijmdheid, dewijl het beipaaien van de macht des Stadhouders, vreemei. in kwam, naa dat men wegens dezelve reeds zoo veele aanmerkelijke bafnoeijingen en ves-  ♦234 BEKNOPT'HISTORISCH HANDBOEKJE zoo zeer ftrookende met de toenroaalige denkbeelden van zoo veelen, die het hoofd en verkortingen bewerkftelligd had. Zij oordeelden dat hei veel gevoeg/ijker zou geweest zij» , wanneer men het onderzoek vooraf eet > ■ ö aaan, en daarnaa die bepaalingen vdstgefieldl bad, die volgens de gronden der ConfiitütiA billijk en noodzaaklijk geoordeeld voerden. — Wat het Tweede gedeelte betreft; hier toe was de tijd zoo ongefcbikt ah ooit. Zoo zeker als het was, dat de macht der Staaten, niet anders dan Reprsefentarief was, cn dat aan tijdverloop van Eeuwen, aan die Repraefentatie eenige veranderingen veroorzaakt had, die een naders en duidelijke verklaring en bepaling noodzaaklijk maakten, zoo begreepen zij (en te recht') dat zulks, met uitzicht op een goed en heilzaam gevolg, niet anders behoorde ondernomen te worden, dan in rustige en bedaarde tijden, waar in de'gemoederen van 's Lands Ingezetenen niet verbit en in bewe1ging gebragt waren, zoo als toen het geval was. Zij vreesden , dat men onder het masqué van te ijveren voor een herftel in de Repra- ■ fen-  DER VADERLi GESCHIEDENISSEN. 235 en den mond vol hadden van een Grondwettig Her-ft'el, waren naauwlijks bekend, of het voorüel van Haarlem werdr met den uitbundigfien lof, in alle plaatfen toegejuicht, en duurde het Hechts weinige dagen daar naa, of de Staaten van Holland voldeden in zoo verre aan hetzelve, dat zij een Commisfie , beftaande uit niet minder dan 12 Leden, uit de Vroedfchappen der Stemhebbende Steden benoemden, om dien gewicfjtigen taak uit te voeren. Het waren deze volgende. Gevaerts van Dord. Zeebergh van Haar- fentalie; voor het daarflelïcn van eenen behoorlijken Polksinvloed, den weg baande tot eene vcljlrekte Volksregeering, die eindelijk zou uitlopen op Regeeringloosbeid. Hoe fpoedig werdt die vrees niet bewaarheid.' Hit was het gevolg van een flap, die bij veelen als een welberaden ftap begroet wordende; echter uit hoofde van deszelfs f rekking en bedoeling , in zulk een tijdvak, als onberaden, en gevaarlijk moest aangemerkt worden bij allen die 's Lands heil op eene belangeloofe wijze wenschten bevoordcrd te zien, '  236 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Haarlem. Van der Goes van Delft. Van Halteren van Leijden. Huidekoper Maarsfeveen van Amfterdam. Van Eifk van Gouda. Hoogftraten van Rotterdam. Bleiszvijk van Gorinchem. Den Beer van Schiedam, VanJer Mieden van Alkmaar. Foreest van Hoorn,, en Duivensz. van Enkhuizen; en tot derzelver Ministers of Medeleden: Clotterbooke Secretaris der Staaten, Blok Secretaris van Gecommitteerde Raaden van het Noorderquartier, en Pieter Paulus Advocaat Fiscaal van het Collegie ter Admiraliteit op de Maaze. Wegens de Ridderfehap had men den Heer van fVasfenaar Starrenlurg benoemd „ dan , deze werdt op zijn verzoek van die Commisiie omflngen, en vond men niet geraden om een ander Lid, in zijne plaatfe te benoemen. Werdt dat voorftel zoo algemeen goedgekeurd, geheel anders verging het met een tweede, dat weinig dagen daar naa, door de Gedeputeerden van dezelfde Stad gedaan werdt, behelzende een voorflag, om ter meerdere bevciligiug van de Afgevaardigden, der femmende Steden, bet Guarnifoen van den Haage te vermeerderen met een g«-  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 237 gedeelte van bet Legioen van den Rbijngraav» \ van Salmt (welk Legioen thans in den bijj zonderen dienst van Holland ftond, en binu nen Hemden zich onthield) waar toe men \ twee Compagnien Scherpschutters, twee Compagnien Jaagers, en acht Compagnien Husjaren, noodzaaklijk keurde, en werdt dit voor\ ftel zoo nuttig en nodig bij de Voorftellers geoordeeld, dat zij ten zelf Jen tijde, daar j bij declareerden, dat zoo de Leden aan bet; zelve niet voldeeden, zij Heeren Gedeputeerden niet meer ter Vergadering zouden verschijnen. Hoe dringend en bedreigend dit voorftel ook was; hoe zeer veelen zich verbeeldden dat hetzelve weldraa in een Staatsbefluit zou 1 zou veranderd worden, zoo bleek echter, | dat de zodanigen eene verkeerde rekening gemaakt hadden, terwijl veele waare lief- 1 hebbers van* het Vaderland tot hunne uiterfte bekommering ontwaarden, hoe zeer het- ' zelve aanleiding gaf tot de uiterfte verwarringen, zoo zelfs,dat het gefchapen fcheen, 1 dat de Holiandfche Staatsleden, in navolging van die van Utrecht} in twee partijen ver-  £38 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE verdeeld en van één gefcheurd zouden worden. De gevoelens waren deswegens zoo zeer verdeeld, en uit één lopende, (zelfsi onder zulken die in andere gevallen met elkander ééne lijn trokken,) dat het den moeite wel waard is, om dezelve hier op te geeven, ten einde onze Lezeren te doen: zien, op weik eene wijze zich eenige weinigen Afgevaardigden, op eene ongevoelige : wijze, meester maakten van de klem der: Regeering, en alles wisten door te drijven, , daar zij zich genoegfaam gerugfteund waan- • den door de Hoofden der Gewapende en Ongewapende Genootfchappen-, die hen om hunne cordaace flappen, als Godheden eerbiedigden, en hunne Vrijheid en Vaderlandliefde bewonderden, i Wanneer men in aanmerking ncemd, dat het voorfiel, om zulk een aantal Scherp- \ fchutters, Jaagers, en Husfaren .<(bij één ge- I raapt door eenen vreemden Gelukzoeker, ! en zoo als naderhand bleek, eenen opzettelijken Bedrieger) ter meerdere verzekering van de Leden der llooge Regeering in den l Uaage te brengen, eene ingewikkelde bele-1 'i di- I  DER VADERL GESCHIEDENISSEN. 239 ' • dïging was, voor de geheele Landmacht van • den Staat, die daar door (als 't ware) be; fchouwd werdt, te beftaan uit lieden, op wiens trouw en befcherming men zich niet verlaten kon ; dan valt het niet moeilijk te bevatten, dat het Lid der Edelen (beha! ven den Heer van TVasfenadr Starrenburg) zjch ten fterkften verzette tegen hetzelve, de Afgevaardigden der meeste Steden, oordeelden 'er verfchilicnde over. Dord, was zoo zeer met het voorfiel ingenomen, dat den Penflonaris de Gijzelaar, uit naam der Gedeputeerden verklaarde: dat ook zij, even als die van Haarlem de Vergadering verlaten \ zouden, wanneer bet voorfiel niet doorging. Schoonhoven, Alkmaar, Monnikendam en Purgerende , verklaarden insgelijks : Leijden, Gouda, Gorinchem en Schiedam, konden wel in verfterking van het Guamifoen treden, maar keurdelr'er het Legioen van Salm geheel ongefchikt toe. Amjlerdam en Brielle was ougelast en niet gereed: dog Delft was van oordeel, dat Schcrpfchutters en Jaagers, niet gefchikt waren om in den Haage de 'Bezetting te helpen uitmaaken, en voegden 'er  2\0 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE *er bij, dat daar het Legioen van Saim Hechts voor drie maanden in dienst van de Staaten van Holland genomen, en dien tijd reeds lang verltreken was, dat Volk niet langer moest in dienst gehouden, maar finaal afgedankt, en het Legioen vernietigd worden, bij welk advis zich de Ridderfchap, Rotterdam, Hoorn, Enkhuizen, Edam en Medenblik voegder. Niets was natuurlijker, dan dat zulke-verfchülende gevoelens een ruim veld van raadplegingen veroorzaakte, in de Vroedfchapsvergaderingen van die Steden, welks Afgevaardigden zich tegen het voorfiel verklaard hadden, of ongereed waren om 'er over te flemmen; cn daar het te dien tijde binnen Hemden , (alwaar zich den Rhijngraaf met zijn Legioen onthield) tpt die hoogte gekomen was, dat eenjgen uit de Burgerij, eigener authoriteit de wettige Regeering afgezet, en eene andere aangefleld had (*), en dat men aldaar ook eene flem in . (*) Die onwettige Remotie maakte de Stad Heusden tot een toneel van de fcbandelijkfte Burgertwisten, Het was bet werk van verre weg  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 24 E in de Vergadering van Holland begeerde, zoo veroorzaakte dit, dat zelfs veelen, die bevorens de gunftigfte gedachten van dien Gelukzoeker hadden, nu minder met hem ingenomen , en ongezind waren, om zoo veel Volks tot zijn Legioen behorende, in de Pvefidentie der Staaten te brengen. Naa veel twistens werdt de zaak in zoo verre gevonden , dat het Guamifoen van den Haage met eenige Compagnien Curasfiers van het gezegde Legioen, benevens een Bataillon van het Regiment van Pabst, en een Bataillon van voeg de minderheid der Ingezetenen, en dus beklaagde zich de afgezette Regeering over bet geleden ongelijk aan de Staaten van Holland, alwaar de meerderheid der Steden, zoo eok de Ridderfchap , over bet gebeurde aldaar hoogst t' 'onvrede waren, en bet verrichtte als nul en van onwaarde wilde befebouwd hebben, maar Dordrecht, Haarlem, Amfterdam, Alkmaar , Leijden en Enkhuijzen floegen voor «ene Commisfie naar Heusden te zenden, ten einde op alles onderzoek te doen, bet welk al mede veel omflags en harrewarren veroorzaakte, VI. Deel. L  242 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE van van Bijlaadt gekozen werdt, fchoon veelen fteeds bedacht bleven, om het geheel e Legioen van den halfe te fchuiven. Intusfchen veroorzaakte dit een en ander, dat het daaglijksch Adresfen regende , die in de meeste Sociëteiten en Genootfchappen ter tekening geiegt werden , om toch de Staaten te bewegen, dat zij mee den meesten fpoed, overeenkomfHg de voorftellen van de Haarlemfche Vroedfchap, hunne befluiten namen. Veelen waren opgevuld met uitdrukkingen die door fommigen "als hoonende en onbetaamelijk geoordeeld werden: men vond 'er ook veele geheel onbekende naamen onder; anderen hadden Hechts een teken gezet, dewijl zij niet fchrijvén konden; en nam het leezen van zoo veelen dezer Requesten, dagelijksch geen gering gedeelte van den tijd der Vergaderingen weg. Het een en ander deed der Leijdfche Vroedfchap befluiten, te verordenen, dat voortaan alle onderteekenaars van dergelijke Adresfen bunne naamen duidelijk fchrijvén moesten, met bijvoeging van hunne Qjuiliteiten, Ouderdom en Woonflaatfen, doch dit veroorzaakte zoo veel  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 243 veel gemors onder de Genootfchappers, dat zij niet rustten voor en al eer de Raaden, promans t Blok, de Meij, Heldezvier en van deu Zandheuvel, (van wien zij zulks het minfte fchee-nen verwacht te hebben,) eene aantekening doen lieten, waar in zij verklaarden , zulks alleen gedaan te hebben, om een nadeeliger befluit voor te komen, maar dat zij die voorzieningen niet noodzaaklijk keurden. Op deze wijze wist men alles naar eigen zinnelijkheid te dwingen, alleen door gebrek aan fertiliteit, waar door men zich de' wet liet ftellen, door lieden, die 'er hoegenaamd geene roeping toe hadden. Dat wij hier niet te veel zeggen zal genoegfaam blijken uit de verregaande ongenoegens, die op den 26 Februarij binnen Amfterdam plaats hadden , en die de zorgeiijkfte uitzichten baarden. Naauwlijks waren de bekende Haarlemfche voorftellen aan de Hoofden der BurgerSocieteiten bekend geworden, of zij laop verfcheidene plaatfen een Adres ter teekening, ten einde den Raad der Stad te bewegen om tot die voorftellen toe te treden, L a voor  244 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE voor zoo verre de Stad Amfterdam betrof. , Niettegenflaande de Heeren Burgemeesteren i aan de Inleveraars bericht hadden, dat, reeds : overeenkomftig hunnen wensch een Rapport : op het Request gevallen, en naar den Haage verzonden was, zoo belette zulks echter niet, dat op dien dag, eenen buitengewonen toeloop van Volk op het Stadhuis bij een kwam, om den uitflag te verneemen van de deiiberatien, die men wist dat op dien dag-zouden plaats hebben. De Heer Henrik Hooft, Regeerend Burgemeester, die zich bijzonder beijverde, om in alles de Hoofden der Genootfchappen aan de hand te gaan, en die daarom bij hen als'eene halve Godheid geëerbiedigd werdt , was nauwlijks op de Zaal van het Stadhuis ver- 3 fchenen, of de menigte fchaarde zich rondom hem, en baden hem ernftig: Hij wilde toch nu de Polkszaak behartigen^ met al dien ijver die \ men van hem en de minderheid der Vroedfchap verwachtte. Hij moest (hunnes oordeels", nu J bijzonder pal flaan, als zijnde het oogenhlik waar in gezorgd moest worden, dat de Oranje I Cabaal niet triumpbeerde, hem verzekerende, \ dat  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 245 dat men hem met goed en bloed zou onderfteunen. Wat was nu billijker en verfltandiger, dan dat de oude Vader ben een gerustftellend antwoord hier op gegeven, en tot ftille bedaardheid aangefpoord zou hebben? maar in plaatfe van dat, toonde hij zich dat bedrijf der menigte te laaten welgevallen niet alleen, maar zelfs hen in den argwaan te verfterken, die zij tegen de meerderheid der Raaden hadden opgevat. Hen de hand geevende, beantwoordde hij hun verzoek, met te zegge,-*: tjt zal voor alles zoo veel zorgen als ik kar, t en des noods mijn hoofd voor U ten beste geeven. Een driewerf herhaald Hoezee l vervulde het ruime Raadhuis, en de juichende menigte geleidde de Oude Grijsaart naar Burgemeesteren kamer, alwaar zich weldraa een aantal van 96 Burger-Officieren, den ColloneL Goudoever aan hun hoofd hebbende, ter audiëntie aandienen lieten, die binnen gelaten zijnde, bij monde van den Collonel Gale Izaak Gales, eene Memorie deden voorleezen, waar bij zij uit naam der Burgerij, ten fterkften aandrongen, op het in dienst houden van het geliefkoosde Lek 3 gioen  246 Bb KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gioen van den Rhijngraave van Salm, even of alleen aan het beftuur van dien Vreemdeling, en zijnen bijeengeraapten hoop van Curasfiers, Jaagers, en Husfaren, 's Lands wel of kwalijkvaaren verbonden was. In plaats dat den voorzittenden Heer Hooft, zijn gevoelen over het verzoek der Commisfie voor als nog zou bewaard hebben, tot het oogenblik dat hetzelve bij de overige Leden in deliberatie genomen werdt, zoo was hij zoo voorbarig, dat hij op ftaande voet de Commisfie, niet flechts zijn genoegen deswegens betuigde, en der Burgeren verzoek als wel en wettig befchonwde, maar hij bad ook de onvoorzichtigheid daar bij te voegen. Dat bij het bartfieer niet verbergen hen, dat de twee andere Burgemeesteren de Heeren BEEL3 en DEDJtL, zijne Ampt- \ geneoten hem altijd tegenftonden, dezen fornmeererde, cm nu, even alt hij, hunne gedachten aan de Commisfie te kennen te geeven. I Dan , dezen verklarende , hun Advis in den Raad te zullen zeggen, als zijnde-het toen de I tijd en de plaats niet, had bij de dwaasheid te betuigen; dat ''er Heeren ter dagvaart iU) riJléti 15 Perfonen tot Burger Gecommitteerden aantefteilen, door welken welhaast de verbazendfte Happen ondernomen werden, die wij hier kortelijk vermelden moeten. Aanleiding tot het aanflellen van Burger Gecommitteerden, (waartoe de Heeren Hagendor? , Berg, Slicber, Wijk , Laden , Nauta , Bes, Witmond, Blomberg , Staphorst, d'Amour , Ebeling* Donker, Lijn/lager, en Kroon, benoemd waren, door de Burger Sociëteiten,) was, dat men op den duur bemerkte, dat de meerderheid des Raads, ongezind was, om aan de begeerte der klagende gemeente te voldoen, men was daarom bedacht, om door eene geweldadige Remotie, de Vroedfchap gezuiverd te krijgen van zulken, die men ter bereiking van de beraamde oogmerken hinderlijk keurde, en dewijl het te veel beweging en opfpraak verwekken kon, dat zulks door de Volksmenigte gefchiedde , zoo vondt men best geraden, zulks door eenige weinigen, die men daar toe volmacht verleende, bewerkitelligd te krijgen. De gemoederen niet toe nog niet genoegfaam voorbereid geacht wordende, nam men tenzeJfden tij-  k ÖER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 2^% tijde een ander huismiddel te baat, hier in beiiaande, dat een oproerig Libel, genaamd het Ontdekt Verraad , niet alleen op alle openbaare plaatfen der Stad aangeplakt, maar ook langs de ftraaten geftrooit werd, waar in de Remotie van eenige Raaden werdt fmaaklijk gemaakt, en de vrees te kennen gegeven, dat men eerlang de Refolutien opzichtelijk den Stadhouder, en het trekken vaa een Cordon, langs de Holiandfche Grenzen, wilde trachten ingetrokken te krijgen. Naauwlijks was dit fcbandfchrift verfpreid, of 'er werd in een Request aangedrongen, om de Heeren Dedel, Beels, Alewijn, Graafland, Muilman, van der Goes, Munter, Lamp fins-9 en Calkoen,. van hunne RaadspJaatfen te ontzetten. Dan, toen den Raad weigerde om over dat verzoek te raadplegen, beflooten de ftraks genoemde Burger Gecommitteerden , om door den Notaris Dominicus Geniets, geadfifïeerd door den Advocaat Hespe, (Schrijver van den Politiken Kruier,) en den Boekverkooper Jacobus Kok, als getuigen, de genoemde Raaden te doen infinneeren, dat zij het vertrouwen des Volks onwaardig geL 7 keurd  254 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE keurd zijnde, dadelijk vervallen verklaard werden van hunne Raadsplaatfen, met verbod om voortaan in die qualiteit eenige daad uit te oeffenen. Het vreemdst van alles was, dat men naa deeze eigendunkelijke daad eerst bedagt werd, om aan het Collegie van Gecommitteerden, eene behoorlijke Quaïificatie te bezorgen: want eenige dagen daar naa bragt men daartoe eene Acte van Qualificatie in de wereld, die niet alleen in de Burger Sociëteiten, maar ook op verfcheidene publieke plaat fin der Stad ter tekening gelegt werdt, en waarop, niettegenflaande alle aangewendde moeite en kunstgrepen, niet meer dan ruim 16 000 naamen of tekens van namen getekend werden, ten duidelijkften bewijze, dat verre weg het meerderdeel der Ingezeetenen eenen afkeer hadden van dusdanige handelingen. Dit gebeurde in de grootfte S ad des geheelen Vaderlands, vond eene ongemeene goedkeuring, bij alle de hoofden der Volkssociëteiten , die dezelfde Grondbeginfelen volgden als de Amfterdamfche Gecommitteerden. Men begreep dat men. op die wijze  DER VA-DERL, GESCHIEDENISSEN. 255 ze de Vergadering van Holland weldraa zou zuiveren van alle zulke afgevaardigden, als zich in dezelve bevonden, die nog ftout en ferm genoeg waren, om zjch te verzetten tegen de voorftellen en befluicen die aldaar dag op dag genomen werden. De Vroedfchap der Stad Rotterdam, uit niet minder dan 24 Leden beftaande, welks meerderheid niet veel op had met alle de nieuwigheden van dien tijd, was dus een doorn in den voet van zoo veelen als zich binnen die Stad , als voorftanders van de zaak der Vrijheid wilden begroet zien, en het ftrekte dezulken tot geen gering hartzeer, dat de ftem der Stad altoos, of in de meeste gevallen , gefteld werdt onder die ftemmen, die gekant waren tegen die van Dordrecht , Haarlem , &c. Om dit beletfel uit den weg te ruimen, beftonden de Leden van den Burger Krijgsraad, benevens eenige Burger Gecommitteerden, door een driftig verzoek, de Reinotie te begeeren, van de Heeren van der. Heim , van der Hoeven , Collot d'Escury , van Teijlingen, Hogenderp, van Staveren, Senn van B-a/el. Te vergeefsch verzocht  2.ER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 257 maker, en Hoogflraten, die daar toe genomen werden, en welken, niettegenflaande de oude Gedeputeerden zich nog in den Haage bevonden, ook derwaarts afgevaardigd werden, voorzien met eenen behoorlijken Lastbrief. Aan het Logement gekomen zijnde, moesten nu de oude, Heeren hunne Kamers aan de nieuwen inruimen, en nu zag men van eene en dezelfde Stad twee verfchillende Commisfiet». in der Staaten Vergadering zitting neemen. Veel was 'er te doen over de Credentiaalen, die elk der beide Commisfien zoo gaarne wilden geve fpe et eer d hebben, doch waaromtrent de Leden zeer verfchiiJend dachten. De Edelen , Dei ft, Gorinchsm, Brielle , Hoorn, Enkbaijzen , Edam en Medenblik, waren van oordeel, .dat de oude Credentiaalen alleen geldig waren, dewijl de nieuwe alleen door dwang en geweld in de wereld geraakt waren, Gouda was ongereed, Rotterdam kon 'er niet over ftemmen, en de overige Leden wilden 'er zich niet over uitlaten. Na veel harrewarren en twisten , maakte het gevoelen der Dordfche Afgevaardigden eene wen-  25t) BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wending: doordien zij van oordeel waren, dat hst bij hen nog geen bewezen zaak zvas, dat de Remotie, een daad zvas waar toe de Burgerij niet bevoegd was : zij befchouwden dat Mêre Domeftiecq, (*) dat is, als enkel buis* (*) Moet men zich niet verhazen, wanneer men dit gevoelen van den Heer de Güzeiaar en zijne Medegecommitteerden, in aanmerking neemt ? Kon het immers met eene gezonde Staatkunde ; het recht, en de billijkheid overeengebragt worden, om te feilen, dat een deel der Ingezetenen het recht heeft, om hunne wettige Regeeiing gewelddadig weg te jaagen? Stelde dit niet den zveg open, om alle gezacb den bodem in te flaan? Wis hoorde ooit zulk een godlooze Staatkunde, alleen, om meester van alles te worden, door eene zoogenaamde Volks-Stem? Wat de uitvinding betreft, dat zulk eene Remotie csne Huishoudelijke Znak was , cn niet tot de competentie van de Vergadering behoorde: dit was een helfche kunstgreep, om dé Genootfchappers, aan te vuuren,' tot de onwettigfie bedrijven. Zij maakten 'er ook wel draa gebruik van, en hoe zeer 'er ov. '  DER VADESL. GESCHIEDENISSEN, 259 huishoudelijk, hetwelk van dat |evolg was, dac met de meerderheid van ééneStem, de nieuwe Geloofsbrieven de voorkeur kregen, waartegen agr. Stemmen protefteerden, en volmondig verklaarden, de nieuwe Commisfie niet te zullen erkennen. Terwijl dit alles in Holland gebeurde, flegen de twisten en verdeeldheden, in alle de Gewesten dag aan dag langs hoe hooger, bijzonder in het Sticht, alwaar de Staatsleden op den duur van één gefcheiden bleven, en zij , die binnen Utrecht zich onthielden, langs hoe onverzettelijker werden, door dien zij zich gerugfteund vonden, door de hulp der Holiandfche meerderheid, die aan den Generaal van Rijsfel de ftellige bevelen gegeven had, om zoo draa de Staatsleden van Amersfoort, eenige Troupen op het Territoir der Stad Utrecht trekken lieten, een aantal van zijne Troupen in het Cor- over geklaagd werd, alles was Mêre Domeftiecq , en de Idagenden kregen geen gehoor. Wie gruwd niet van zulk eene zvijzs van bandelen ê  2Ó0 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Cordon zich bevindende, derwaards aftezenden, niet last om te zorgen dat de Stem der Burgerij niet gefmoord werde. Den Raad van Staaten , vernemende , dat van Rijsfel die orders had afgevaardigd, aan de Commandanten van eenige Regimenten , beklaagden zich des wegens bij de Algemeene Staaten , die het gedrag van Holland afkeurende, den Raad van Staaten machtigden, om alle de bevelvoerende Commandanten te bevelen , zich zorgvuldig te wagten, met bun Folk buiten bet Grondgebied van dat Gewest te trekken, waar zij zich bevonden: en bij aldien zij zicb vetflontien om zulks te doen, of aan de bevelen gehoor te verlenen, zij als meineed/gen, ter verantwoording zouden opgeroepen worden. Hoe zeer dit befluit door Fijf Gewesten genomen was , (want Holland wraakte het, cn Zeeland nam het over,) zoo bekreunden zich de Holiandfche Meerderheid niet omtrent hetzelve: zij, weetende dat Rijsfel hen van de hand vloog , gelasten aan dezen, ten fcherpften onderzoek te doen, welke Officieren eenige openingen aan den Raad van Staaten gedaan hadden, van de cr-  . DER -VAÜERL. GESCHIEDENISSEN. 261 ordres hen door die van Holland gegeven? ende zodanigen direcï als ongchoorzamen buiten dienst'te flellen, nemende hem van Rij?fel, in hunne bijzondere befcherming. Was ooit een maatregul gefchikt, om de verwarringen onder 's Lands Militie ten hoogden toppunte te doen ftijgen, het was dit Inconftitutioneel, en de Unie van een fcheurend bevel: want fommigen der Bevelhebberen gehoorzaamden aan de bevelen van van Rijsfel, terwijl anderen, gedachtig aan hunnen duuren Eed en Plicht, zulks voldrekt weigerden, zoo als het geval was met de Heeren van der Duin, van Recht er en, en Snij'ard de Leefdaale, welken dan ook om die rede door de Staaten van Bolland gecasfeerd werden. Van Rljsfel een kwaad oog hebbende op het Regiment Ruiterij van Hesfin Philipsthal, lag aan hetzelve eene verklaring voor, om zich van hunne bereidwilligheid in het volgen van zijne bevelen, te verzekeren, doch het was zonder vrucht. Het geheele Regiment, verklaarde, dat daar bet voor bet oog van God, trouwe gezworen had etan de Algemeene Staaten, zij ook voornemens  2fj2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE mens waren -, ben alleen te gehoorzamen, en hunne' bevelen op te volgen, en werden zij om deze daad van eer-, met de goedkeuring van H. II. Mog. niet alleen vereerd, maar kregen ook de toezegging, dat zij, die om die oorzaak in hunnen dienst gefchorst werden, op eene behoorlijke fchaavergoeding konden ftaat maaken. Intusfchen blééf den Stadhouder niet onbewust van het geene in den Lande omging. Bewogen over den rampzaligen toeftand waar in het Vaderland zich bevondt: vatte hij de penne op, en fchreef eenen wijdluftigen brief aan de Algemeene Staaten, Opgevuld met klachten over den verregaanden boon die men Hem en zijn Huis aandeedt, ten^ zelfden tijde, dat men toeliet en gedoogde , dat hij dag op dag aan de fnoodfte lasteringen was blootgejleld. Bijzonder beklaagde hij zich, over eenigen onder de Holiandfche Staatsleden, die door hunne onwettige en Heerschzuchti' ge bef uiten en oogmerken , Hem van zijne waardigheden ontzet hadden, en alles naar bunnen zin wisten te dwingen, door den arm van gewapende Genootfchappen. Poch naauw- lijks  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 263 lijks was het ftuk bekend, of de Courantiers en Paskwilfchrijvers waren ijverig in de wecre, om dien Vorst over die fchrijvén , op de fnoodfte wijze door te ftrijken, hetzelve eene Oorlogsverklaring noemende , dus deedt het geen vrucht. De Raad van Staaten floeg daarop, aan die van Holland eene Conferentie voor, tusfchen de Staaten van Holland tor eener, en die van Gelderland en Utrecht ter arderer zijde, om w,is her mogelijk, de zsaken niet verder uit hun geheel te brengen, maar men had 'er geene ooren naa, en in alle fteden en plaatfen was men dapper in de weere, om zulke maatregulen te neemen, die aan alle doorzichtigen geen twijffel overlieten, om te moeten beflüiten, d4t men, het koste wat het wilde , het begonnen werk zou doorzetten. De meerderheid der Holiandfche Leden, wierpen zich allerwegen op, als de befchermers en verdedigers van allen, die over geweld en onderdrukking klaagden, wanneer zij gedwarsboomd werin hunne oproerige en geweldadige bedrijven: dezulken werden alomrae met opene ar-  264. BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE armen onffangen , en door het bijeenbrengen van aanzie-nelijke Geldfommen onderfleund. Het uittrekken van Gewapende Burgers naar het rampzalig Sticht, had geen einde, en de Ingezetenen der Stad Utrecht ondervonden, in den volften nadruk, alle de ellenden van Regeeringloosheid, en eenen Binnenlandfchen Oorlog. Het ongebonden en zedeloos gedrag, dat onder zoo veele bijeengeraapte hoopen, zoo van Militairen als Burgers, dag aan dag de overhand nam, veroorzaakte een onherftelbaar bederf, dat duizenden wel eer nuttige Huisvaders, en veelbeioovende Jongelingen , afgetrokken werden, van hunne gewoone bedrijven, en tot een liederlijke leefwijze vervielen, waardoor zij naar ziel en lichaam, in den grond bedorven werden. Het Vloeken en Zweeren, het Zuipen en Zwelgen, het Hoereeren , en andere fchandelijke ondeugden, had bij veelen derwijze de overhand genomen, dat zij in hunnen volgenden leeftijd, daar van de bitterfte vruchten ondervonden, of jn het prille van hunne jeugd, door de ge.volgen der ontucht, ten prooi des grafs ftrek-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 2.6*5 ftrekten. Billijker wijze zal het nagedacht verwonderd vraagen moeten, waarom aan zulke ongeregeldheden geen paal of perk gefield? dan wie weet niet, dat het in die ongelukkige dagen zoo verre gekomen was, dat zij, die zich in zulke buitenfpoorige bedrijven het meeste overgaven, als echte voorftanders der Vrijheid, als waare liefhebbers van het Vaderland begroet werden? en dat ook zij, daar door eene aanfpraak boven alle anderen verkregen, op'de voorrechten van de Maatfchappij ? Hoe veele Leden der Regeering ftélden 'er niet eene eere in, om met ter zijde ftelling van hunnen rang en Amptsbetrekkingen, zich als een Attxiliair in eene monteering te fteeken, en als Commandant, of als gemeen Soldaat, naar Utrecht te trekken? Hoe veele Predikanten, Pastooren, en andere Geestelijken, volgden in het een of ander^pzicht, dat voorbeeld niet naa? en moest het aan het grootfte gros der Kerkgemeenten, niet tot een fteen des aanftoots verftrekken, wanneer zij de Bedienaars van den Godsdienst, door leer en voorbeeld zag ijveren, VI. Deel. M om  266 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE om alle die verwarringen nog te vermeerderen? Wanneer men hen de vuurigfte Gebeden ten Hemel hoorde opzenden , voor de uitgetogenen, ten einde de Godheid zijnen zegen fchenken wilde op hunne pogingen , die veelal vergezeld waren, met zich toetegeeven aan de flordigfte leefwijze, en het fpotten met alles wat Godsdienst heet? Was het niet fchandelijk, dat dikwijls de waarneeming van den Godsdienst moest achterftaan, dewijl Dominé naar elders vertrokken was, of het gewapend Genootfehap, als Commandant in den Wapenhandel oeffende? Hoe veele onmondige ouderlooze Weeskinderen, werden niet in veele Steden door giften en gaaven, ook door dwangmiddelen, in een Kanonnierspak geftoken, van het beftuur.hunner Regenten verwijderd, die nu als Schaapen ter flachtbank geleid, naar de batterijen verzonden werden, om der Vrijheid ten dienfte te ftaan? Men fcheen zoo',zeer van het plichtmaatige dezer bedrijven overreed te zijn , dat zelfs de Courantiers in hunne dagbladen den lof vermeldden van die Steden, die het grootfte aantal Wees-  DER VADER L» GESCHIEDENISSEN, 267 Weeskinderen leverden. In die eer deelde de Stad Haarlem meer dan eene andere, wanneer men aanmerkt, dat uit de onderfebeidene Godshuizen, een geheele rei van Kinderen, en daar onder van na 12 jaaren , met Muzyk vergezeld, naar Utrecht en elders gezonden werden; en daar het Lutherfche Weeshuis, het grootfte aantal leverde, zoo deelden ook zij, die in dit huis het beftuur hadden, in den grootften lof. (*) Wij (*) Er zvas 'er, die hij het aanfpooren der Kinderen, do gewoonte had, om hen door den glans van fraaije gerande Driegulden/lukken, tot den dienst te lokken, en zvanneer den Jongen weigerig bleef, gaf men vrijheid, aan zijne Cameraden, om hem uit te jouwen, en als een Lajfaart cf Oranjeklant, het verblijf ondraaglijk te mafken, ——- Het is waar, men nam een zeker Kruidenier aan, om als Vader bet opzicht over de Jongens te houden, die daarom de naam van Vaartje van D.. verkreeg ,* maar wie weet niet, dat die zoo ongefchikt zvas als 'er iemand uit te denken wat. Het was dezen niet genoeg, dat hij tpentlifk M 2, roem  258 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Wij zouden. bij deze weinige voorbeelden van den tuimelgeest der Natie, in die beroerde dagen, nog veele anderen voegen kunnen, dan daar ons dit te uitvoerig zou doen worden, wiilen wij ons liever bepaalen tot het vermelden van veel geweldadiger flappen, die men te dien tijde ondernemen zag. De onwettige en gewelddadige Remotie van het hier boven genoemde 9 tal der Ara- fler- roem droeg, ever zijne eigene zedeloofe le* drijven , maar zvas daarenboven zoo onhefchaamd, dat zvij hem zelfs hoorden verbaalen , dat hij de Jongens vrijheid gaf, om eens in de week, ter bevoordering van hunne gezondheid , zich te diverteeren met een meisje van plaifier, mits, dat Vader alvorens onderzocht had, of zij de pen weigert bier bet vervolg te melden. —— Aan zulk een beftuur werden Weeskinderen ovcrgegeevin ! Hoe moeilijk zal dit eens te verandwoorden zijn, bij dien God , die zich als een Vader dek. Weezen, aan bet Menscbdom beeft fakend gemaakt?  DER VADER L. GESCHIEDENISSEN. 269 Öérdamf|he Raaden , had niet eerder dan naa verloop van eenige weeken, het gevolg, dat even zoo veele anderen in derzelver plaatfen aangefteld werden. Nietregenftaai de afgezette Raaden tegen alles wat daar toe betrekking had , opentlijk protegeerden, en als nul en van onwaarde wilden aangemerkt hebben, zoo werden echter op den 7 Meij de Heeren Farret, Nobel , dn Qitesne , Asfcbenberg , de Rotb, Ort'b , Goll van Frankenfieij'n, Rutgers, en IFevering tot Raaden bevoorderd, onder bedekking van 15 Compagnien Schutters, die men ten einde alle wanorde voor te komen, in de Wapenen komen deedt. Dit Removeeren en Aanflellen, dat het grootfte deel der Arnfterdamfche Ingezetenen ten uiterften mishaagde, deedt fommigen het befluit neemen, om een Request of Verzoekfchrift in gereedheid te brengen, ingericht aan de Vroedfchap, ten einde geene nieuwe Raaden in dienst te ftellen: het werdt denzelfden dag door ruim 1100 Burgers onderteekend, ingeleverd, (en huid bet de tijd veroorloofd, zou dat tot v*erfcheidene duizenM 3 den  S/O BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den zijn aangewasfchen,) maar herWerzoekfchrift werdt terug gegeven. Men ging echter met het tekenen voort, van oordeelt zijnde, dat het hen , die met hunne Regee-j ring wel te vreden waren, even zoo vrij1 ftond om een Request ten hunnen voordeele te tekenen, dan zij, die H'emel en Aarde bewogen, om door dergelijke getekende \ ftukken hunne Regeering veranderd te krij- ] gen. De Boekverkoper Arends, bekent voor ] een echte aanklever van de Staats en S;ad- , houderlijke Conftitutie, had reeds lang bij veelen in een kwaad blaadje geftaan, en daar het gerucht verfpreidde dat in zijn Huis een Request ter tekening voor lag, fchoolde op den 8 Meij een ontzettend aantal Volks voor hetzelve, bedreigende hetzelve om verre te haaien. Een Compagnie Schutters zich voor hetzelve geplaatst hebbende, belette op dien tijd het geweld, maar de argwaan bleef voortduuren , niettegenflaande eenige Officieren het huis des Boekverkopers (die echter in tijds zich verborgen had) doorzochten, en bericht gaven, dat zij niets ontdekt hadden, Eene fcherpe Refolutie die  DER V7VDZRL. QESCIIIEDEMSSEN. 2/1 die hier op ter ftuiting .van verdere famenrettingen werdt afgekondigd, oordeelde 'men dat in alles voorzien zou, maar het bleek weldraa, dat het olij in de vlam geworpen ware, want op den 2,8 Met'j moest het een zeker Wijnhuis op de Reguliersgragt ontgelden: ook daar had men een Request, ten voordeele van de wettige Regeering, ter teekeiiing gelegd, en dus fchoolde eene groote menigte voor dat huis te famen, om dat te beletten, maar 'een aant;:l Bijltjes of Sehéepstimmenlieden, zich in hetzelve bevindende, deeden eenen heviren uitval, waar door de menigte nsar een goed heenkomen zocht. Hier bleef het bij tot den volgenden dag, toen nog een grooter partij zich wederom voor het huis vertoonde, en het tusfchen de beiden partijen eerst tot fchelden en raazen, en eindelijk tot het uitdeelen van (lagen kwam. Nu fchoten de Bijltjes te kort, en waren genoodzaakt de vlucht te neemen, waarop het huis door de faamgefchoolde menigte overrompeld , en van binntn geheel en al geruineerd werdt. Twee Compagnien Schutters intusfehen in de WaM 4 pe-  2;2 BEKKOPT HISTORISCH HANDBOEKJE penen gekomen, hadden het plunderen niet kunnen of willen beletten, dus floeg men van daar mar de woonhuizen der Heeren Rendorp en Beels; voorts naar de Halvemaanfteeg bij eenen Bloedverwant van den Boekverkoper Arends, vervolgens naar het huis van denzelven Boekverkoper, en nog een aantal anderen, die in dien affchuuwlijken nacht allen uitgeplunderd werden. De plunderbende vlamde reeds op de huizen van Burgemeester Bedel cn den Hoofd»Officier Backer, maar het werdt door eenige Com* pagnien Schutters belet, die op de been kwamen, en dien moetwil beletreden, het weik ook den volgenden morgen het geval was met de huizen van den Burgemeester Ileoft, en den Ontfanger van dien zelfden naam. Hier mede niet vergenoegd, ftreefde men naar Kattenburg, de woonplaats der Bijltjes, die op de Regulicrsgraft verdreven waren, en hun wedervaren aan hutine Mede-Eilanders verteld hebbende, alles in rep en roer? gefield hadden. Nauwlijks was dit bekend of eenige Compagnien werden derwaarts afgezonden, om de rust op het Ei-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 273. Eiland te berftellen, doch voor de brug die daartoe den toegang verleende, genaderd zijnde, .werdt dezelve door de Kattenburgers opgehaald, daar door den toegang aan de Burgerij verhinderende. Fluks werden nu een aantal ftukken Gefchuts uit 's Lands Magazijn gehaald, en voor de brug geplaatst, om het bedreigde Eiland te defendeeren, waarop het Defenfiewezen, al mede order gevende tot het aanvoeren van Gefchut, dit alles veroorzaakte, dit het op een hevig fchleten aan beiden zijden los ging, waar door aan weerskanten eenigen gekwetst en gedood werden. In dezen ftaat van beleg, vonden de Heeren Valentijn, Capitein der Schutterij, en den Waterfchout Nobbe het geraden, om een platboomd Vaartuig voorzien van eenige ftukken Gefchut, liggende voor eenige Baaien met Tabaksfteelen, en zwaare Kabeltouwen, en bemand met een aantal Volks, in de nabijheid der brug te brengen, welks Kettingen, weldraa door een Varensgast aan ftukken gehouwen werdt, waar op drie Vaer.delen Schutters , bezit van het Eiland namen, niet zonder eenen heviM s gen  274 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gen wederftand ondervonden te hebben van de Eilanders, die niet nalieten, om zoo voel zij konden, op de aanrukkende Burgers te vuuren. Des morgens voor 9.uuren was alles verricht, de Eilanders overwonnen, en de Burgers in het bezit des Eilands. Billijker wijze zou men nu verwagt hebben, dat de rust weldraa zou zijn herboren geworden, dan dit verfchilde zeer veel, want nu vielen fommigen der overwinnaars met eene ongelooffelijke woede, op verfcheidene huizen der Kattenburgers aan, floopeqde dezelve in weinig uuren geheel te gronde-, en kostte dit woest geweid aan veelen der Kattenburgers hunne Vrijheid, daar zij wel fpoedig krijgsgevangen genomen, en opgebracht werden. Nu zou men gedacht hebben dat het rumoer bedaard, en het plunderen een einde zou genomen hebben, dan dit verfchilde zeer veel: verfcheiden hoopen met Bijlen en Koevoeten gewapend, liepen als dol en uitgelaaten door de Stad, en plunderden een aantal huizen van zulk'en, die als aanhangers van het Oranjehuis bekend Honden, of waar van  DER VA DE RL» GESCHIEDENISSEN. c;5 van men vermoedde dat eenige Requesten ter tekening gelegt waren, Schande,ijk bedrijf voorzeker, dies te fchandelijker, daar het zoo lange aanhieldt, en niet, belet werdt door hen, die de macht in handen hadden, en met een getal van ruim 600 Man het geheele Eiland Kattenburg in bedwang witten te houden. Het zij verre van ons, dat wij de plunderpartijen die bij andere gelegenheden , door Oranjefchreeowers aangerecht werden, eenigermaate verklcenen of bedekken willen, maar dit ii zeker, dat het fehendig plunderen van zulk een groot aantal huizen, door zogenaamde Patriotten, een treurig bewijs onleverdt, dat bet onder de beide partijen niet mangelde aan fnoode voorwerpen, die hunne plunderzucht den teugel vierden, en dat het de grootfïe onbillijkheid is, wanneer men het.fehendig bedrijf van fommigen, aan allen te laste legt, zoo als maar al te dikwijls, en tot walgens toe, door veelen is gedaan geworden. Terwijl dit alles en nog veel meer in Holland en elders gebeurde, zat men binnen Utrecht ook niet ftil, het welk al vast M 6 hoe  2?6 BEKNOPT HISTORISCH. HANDBOEKJE hoe langer hoe meer werdt opgevuld met allerhande gewapende Vrijcorporistcn, die aan alles eene Krijgszuchtige gedaante gaven. Een aantal Krijgsvolk, op verzoek der Amersfoortfche Staatsleden, in de nabijheid van Amersfoort gecampeerd liggende, was men in Utrecht op zijn hoede, om niet van dezelven overrompeld te worden. Ten dien .einde werd een Campement, beftaande uk Amfterdamfche Genootfchappers en Gelderftchc Burger Jaagers, in de nabijheid van de Hofftede Woudenberg aangeiegt, alwaar men zich daaglijksch in den Wapenhandel, en in de behandeling van het Gefchut oeffende. Men had dit Campement zoo zeer verfterkt, dat het de gedaante van een Fort had, hetwelk men met den naam van Amfterdam befterapelde. Hier was het dat de beruchte Hendrik Bergh, die zich als Vrijwilliger onder die bende bevondt, den dienst van Legerpredicant vervulde, en voor drie bijeengeftelde trommen, zijne fpitsbroeders, op eene hem kwalijkpasfende wijze, tot het doordrijven der grootfte buitenfpoorigheden ophitfte. De Amersfoortfche Staatsleden al dien toeftel be-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 277 bemerkende, zaten ook niet iïil, maar gaven bevel aan den Collonel 'Graave van Ef. feren, om met zijn Volk eene voörwaardfche Helling aan te neemen, hetwelk naauwlijks binnen Utrecht bekend geworden zijnde, of men zag omtrent 250 gewapende Manfchappen, onder bevel, van den Vroedfchap cPAverhoult, ter Tolfleegpoorte uittrekken , met oogmerk om de Soldaten van van Efferen, het Dorp Vreeswijk, anders gezegd de Vaart, eene heerlijkheid der Stad, ,te doen ontruimen. In de nabijheid van het Dorp gekomen zijnde, geraakte de Burgers al fpoedig met de Militairen in een hevige fchermutfeling, waar in den Heer Visfcher, die d'Avet hoult als Adjudant verzelde, doodge fchoren werdt, het welk den moed der Burgers zoo zeer verdubbelde, dat zij de Militairen niet alleen een aanmerkelijk verlies toebragten, maar ook eenen aanzienelijken buit op hen vermeesterden, waarnaa m:n in triumph weder Stadwaards trok, alwaar de behaalde buit voor elk ten toon gefield werd, enz. Het kon niet wel anders of zulke fchrikverwekkende toneelen M 7 vam  2/8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE vm eenen volflagen Burgeroorlog, moest fommigen tot nadenken brengen, en op middelen v:sn vereeniging doen bedacht worden. De Raad van Staaten, die alle die geweldige maatregulen der Holiandfche meerderheid zoo zeer wraakten , had ondertusfehen, een Conciliatoir ontworpen, om was het mogelijk dat heilzaam einde te bereiken. De Staaten van Holland, hetzelve ontfangen hebbende, Helde hetzelve in handen van eenige Leden, met last, om deswegens hen te dienen van Rapport. Mr. Adriaan van Zeebergh, Penfionaris der Stad Haarlem, die uit hoofde van meer dan één voorfiel, ter fhuiking van de mach: des Stadhouders, in de grootfte achting bij de Genootfchappers ftondt, was de man , die het Rapport deswegens opftelde, hetwelk daar heenen liep, om het voorge/lagen Conciliatoir des Raads van S'aaten niet te verwerpen, maar door dert weg van onderhandelingen, was het mogelijk, het totaal bederf van Volk ert Vaderland, nog in tijds te verhoeden. Hoe prij lelijk en lofwaardig zulk een gedrag en advis ook wezen wogt; hoe zeer de plicht  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 279 plicht van elk Ingezeten vorderde, dat men dien weg bewandelde, en alles in het werk ftelde wat mogelijk was, om nog grooter onheilen voor te komen, zoo bleek het welhaast, dat de zielen van veelen met niets anders, dan met de uiterfte wraak vervuld waren , en zij van geene bemiddeling hooren wilden. Waauwlijks was het Rapport bekend; naauwlijks wist men dat de bevorens zoo zeer toegejuichte Zeebergbde opfteller van hetzelve was, of eensklaps veranderde de liefde in eenen verregaanden haat, en werdt Hij, die nog even te voren den Afgod der menigte was, met den vloek derzelve, op de fchandelijkfte wijze overladen. Hij ondervond hoe wuft een opgeruiddé hoop volks is, wanneer het éénmaal gebit en toom op den rug genomen hebbende, daar heeneh holt: de K ...-ma's ter zijner eere opgeheven, toen hij het voorfiel deedt, om de macht dos Stadhouders in te korten , en den invloed des Volks erkend te krijgen, werden ras vergeten, en het was weg met hem! Hij is een Aristocraat, én zijn gedrag onverantwoordelijk ! Vergeefsch be-  280 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE beproefden eenigen zijn gedrag te rechtvaardigen, en de woedende Genootfchappers te beduiden, dat men op middelen van verzoening behoorde bedacht te zijn, daar het onweêr zich begon faatntepakken, in de gezinnigen van het Hof van Serlin; daar het Volk in het Cordon van Holland allengs verliep, en 'er van den kant des Franfchen Hofs, waar op veelen zoo zeer fteunden, niet veel heils te hoopen was: maar dat alles was vergeefsch. De voorheen vergoodde Minister, had het vertrouwen verloren, en ondervond om zijnen waarlijk wijzen, (maar wel ingezien, veel te laat gegevenen) raad, hoe wisfelvallig en wankelbaar de gunst der onkundige menigte is, en hoe dwaas hij handeld, die zich hen ten gevallen tegen licht en plicht te veel toegeeft. Het is van dit tijdftip af, dat men veilig berekenen kan, dat Z'eebergb de teugels flippen liet, en wars werd van een bewind, waar toe hij anders zoo veel bekwaamheids en talenten bezat, en waar van hij weinig tijds daar naa, ten eenenmaale ontzet werdt, zoo als wij ten zijnen tijde, vermelden zullen. Wa-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 2$ I Waren de Gewapende en Ongewapende Genootfchappen wakker in de weere, om het vocrgeilagen Conciliatoir, fgter de bank geworpen te krijgen, de Aanhangers van 's Lands wettige Regeeringsvorra, de Voorflanders van het Huis van Oranje, waren ten zelfden tijde, niet minder \. .rkzaam, om de Staaten te bewegen, dat zij den Stadhouder zijne ontnomene Waardigheden 'niet langer onthielden, maar hem weder in den Haage te rug riepen , en dat men de onwettige Remotien vernietigde. Het getal dezer verzoekfchriften, ond#erteekend door veele duizenden van Ingezeetenen, vloeiden dag aan dag van alle kanten aan, dan, het deed; geen nut, integendeel, de vrees voor de eene of andere onderneemirg, ten voordeele van den verdreven Stadhouder, en zijnen diep vernederden aanhang, deedt het befluic geboren worden, dat de Staaten aan derzelver Gecommitteerde Raaden gelasten, om door verfterking van Patrouljes, de rust te handhaven, en op de tekenaars van' de zogenaamde Oranje Reguesten, alle moogJijk onderzoek te doen. Dit deedt men in- tus-  2-82 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE tusfchen .tenzelfden tijde , dat een groot aantal van Gewapende Genootfchappers in de onbehoorlijkfte termen, hunne wraaklust bot vierden, cn de Staaten vermaanden, om toch het begonnen werk door te zetten, waar toe zij hunnen dienst niet aileen, maar ook hun goed en bloed voorgaven veil te hebben, het gevaar des Vaderlands, en den val der patriotten, met de fterkfte kleuren afmalende. Onder bet groot aantal van dergelijke fchandelijke Requesten, was 'er geen één die in woestheid en bitterheid gelijk flond, aan dat, het welk eenige Ingezetenen van Vlaardingen, de onbéfchaamdheid hadden in te leveren; waar vsn wij Hechts eenige trekken overneemen zullen, om onze bezeren den geest dier tijden te leeren kennen. Van den Stadhouder fpreekende , zeggen zij: „ Daar de belager onzer „ Rechten, zijn g:yloekte Oorlogsplan der op ,, den grond onzer Bondgenooten plant; daar-,, de moordkreet der meer dan harbaarfche ver* ,, ivoesting reeds is opgegaan , dorjlende naar „ Burgerbloed ; daar deze verwoesters, ontj» bloot van alles xvat eerlijk is, geen denk* „ beeld  DER VADSRL. GESCHIEDENISSEN, 283 5, beeld van plicht meer bezitten; hmnen wij „ niet geloven, dat UEd. Gr. Mog. zouden kunnen vorderen, dat wij zouden gehouden „ wezen, om eenige plicht of verbindtenis aait „ deezen Snoodaart langer fchuldig te zijn. „ Het is een Willem van Oranje, die zich «, het vertrouwen der Natie voor eeuwig heeft 5, onwaardig gemaakt. De Amersfoortfche en „ Gelderfche Staatsleden , noemden, zij een „ Bloedraad van een alles verbeurd hebbende „ Stadhouder i Verfoor der s van de rust $ Schen,, ders van der Burgeren Rechten ; Overwcldij? ëersi Eed en Plichtfchenders, die uit alle Vergaderingen en Collegien moesten geweerd „ worden." Naa zulk eene malfche voorrede , kwam men eindelijk tot de groote zaak, en deze beftondt in dit drieledig verzoek: „ Eerst dat de Staaten Willem van Oranje, ,, als bet hoofd van het vloekgefpan, zouden „ ontzetten van alle zijne Ampten^en Waar* „ digheden, mei inhouding van alle zijne Trac„ tementen. Ten Tweeden : dat de Staaten , „ door behulp van de veréénigde Militaire, en Gewapende Burgermachten, de Gelder5, fche en Amersfoortfche Staatsleden als vij- ,} ea*  284 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE anden van let Vaderland, tot reden 'moes„ ten brengen, hunne oogmerken te keer gaan , en met hen in geene Onderhandelingen in „te laaten , dan naa het neemen van de „ krachtdadig/Je maatregelen. En eindelijk 55 Ten Derden, dat, zoo men al bejloot om ,, met die Staatsleden in onderhandeling te „ treden, de Staaten echter geduurende dien ,, tijd hoegenaamd geen aandeel in de Gene„ raliteits Lasten, reeds geconfenteerd, of nog „ te confenieeren , moesten voldoen , dan alleen „ zoo veel, als 'er nodig was, om ,de Interes,, fen der genegotieerde Capitnalen te kunnen ,, blijven betaalsn? Men kan uit dit ééne Haaltje opmaak en, tot welke ongehoorde flappen men zich vervoeren liet, en dat tegen eene Souveraine Vergadering, die zulk een raad met ftiizwiigc-n, (zoo niet met eene heimelijke goedkeuring) pasfeeren liet, waar van het natuurlijk gevolg was, dat men dag op dag de grootfle ongeregeldheden gebeuren zag, waar onder men tellen moet, de willekeurige Remotie van de Heeren Dedel en Beels, van hunne Burgemeeflerlijke Waardigheid , hetwelk almede door eenige wei- ni-  AANSTEIXIXG "VAN UTEUWK STKRE1T TE AMS nEUUAM.   DER VA DER L. GESCHIEDENISSEN. 2 Ik nige Gecommitteerden uit de Burger Sociëteiten, en Officieren van den Burger Krijgsraad , bewerkftelligd werdt, terwijl kort daar naa hunne plaatfen vervuld werden, door de aanflelling van de Heeren Hacker en Geelvink, hetwelk met eene ongemeene ftaatelijkheid ter. uitvoer werd gebragt. Het kon niet wel anders, of alle die gewelddadige bedrijven, en feitelijke Remotien, ook de handelwijze omtrent den Penfionaris van Zeebergh, maakten eenen diepen indruk bij fommige Leden der Vergadering, hetwelk geen ander gevolg had, dan dat men duidelijk kon bemerken, dat veelen in lange naa zoo gereed niet waren, als voorheen, om tot violente middelen te befluiten. De gedecideerde meerderheid, waar mede tot hier toe alles zoo fpoedig doorging, als het werd voorgefteld, beflond niet meer: de partijen Honden bij naa in getal van Hemmen gelijk, en 'er deedt zich eene gegrondde vreeze op , dat men bij meerder verloop, wel draa de minderheid bekomen zou. Men was dus in tijds op middelen bedacht, om dat onheil te voor- ko-  286 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE komen. Hier dunkt ons een opmerkzaam Lezer te hooren vraagen: was dat middel Conflitutioneel? zvas hst in deszeifs aart gefchikt, cm een einde aan de tweefpalt en verwarringen te maaken? (*) Laaten wij die vraagen beantwoorden door eene opgave van het middel zelve. Dit toch was geen ander, dan dat de Ge- depiiteerden der Stad Amfterdam op den 7 Junij voorfteid,en, om uit hoofde van den droe- (*) Het liet zich zeer gemaklijk berekenen henen , dat wanneer de voornaamfte macht der Vergadering, de klem der Regeering, in handen, kwam van eenige weinige Ferfoonen, dat als dan een gebaande zveg vsor de Genootfchappers was, om in alles hunnen zvensch en begeerte vervuld te zien. De groote zaak zvaar bet maar op aankwam, was deeze: dat 'er gezorgd werd, dat zij die deeze Commisfie uitmaaken zouden, in alles van de hand der Genootfchappers afvlogen, en met hem omtrent de zaaken even violent dachten. In boe verre daar aan beantwoord is, zullen wij ftraks nader zien.  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 23/ tlroevigen toeftand des Lands, en de handelwijze van de Gelderfche en Amersfoortfche Staatsleden met den Stadhouder aan hun hoofd, „ eene Commisfie te benoemen, uit niet meer ,, dan Vijf Perfonen, twee Leden der I er ga* „ dering, ttvee Heeren uit de Gecommitteerde ,, Raaden , en eenen Secretaris, op een behoor* „ lijk loon aanteftellen, en dezelve te voorzien „ met de nitgefirektfte macht, om alle Vijan„ (lelijkheden krachtdadig tegen te gaan, en „ alle listen te verijdelen. Bevoegd, om alle „ zodanige Perfoonen, als zij nodig keurden , feilen, en dezelve behoorlijk te be* honen, ten dien einde gemachtigd, om van V Lands Penningen gebruik te maaken, ook voor beloning van gehoorzaame Ojfcieren en „ Gewapende Burgers, als zich ter hevoorde* w ring van hunne oogmerken, wel wilden laa* ,, ten gebruiken. Die Commisfie moest voorts 9, hunne zitting houden in het Cordon, dicht bij het verblijf van den Bevelhebber van Rijsfel, en Correspondentie houden met bet „ Perfoneel Befoigne, ZONDER GEHOUDEN TE „ ZIJN, OM. EENIGE KENNIS VAN HUNNE VER„ RICHTÏNGEN AAN DE VERGADERING TB GES-  2B8 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE „ OEEVEN , DAN NAA DEN AFLOOP DER Z*AKE " De zaak vereischte fipoed, dus wilde men niet aanfpraaklijk zijn voor de nadeden , die te wachten waren, wanneer men de zaak Jlepende Meldt. Door zulk eene macht, welke verre die van den Souverain overtrof, waar door het onbepaald gebruik van 's Lands Geld, Militie, Magazijnen, Arfenaalen, Dijken en Sluizen, kortom alles, aan Vijf Perfoonen in handen kwam, zonder eenige de minne verplichting tot verantwoordlijkheid, moest nu het ongelukkig Vaderland gered worden! Hoe dit zij, de Afgevaardigden van Dordrecht, Haarlem, Zelfden, Rotterdam, Schiedam, Schoonhoven, Alkmaar , Monnikendam en Purmerende, waren het met de Voorftellers[eens, maar de plaats waar de Commisfie zich onthouden zou, moest aan de Commisfie overgelaaten worden, ook moest men, aan hen overlaaten, of zij met de Leden van het Perfoneel Befoigne, al of niet verkozen te Correspondeer en. Een bijvoegfel dus, dat de paaien des gezachs nog verder uitzette. —« Amfterdam keurde dit mede goed. De Riddsrfchap en Brielle lieten 'er zich niet over uit j  DER VADERL. GESCHIEDEN ISSEN. 2Ü?0 tut, en die.van Delft, Gouda, Genaden*, Hoorn , Enkhuijzsn , jftfa« , en Medenblik, namen alles over: dus Hond het werk tot den 12 de dsg waarop de zaak haar beflag kreeg, en met niet meer dan Elf Stemmen, de beruchte Commissie van Defensie werdt benoemd, beftaande uit Mr. Daniël Jacobus Canter Camerling, Vroedfchap te Haarlem en Cellonel van hst Vrijcorps: Franciscus Gualtiierus Blok, Schepen te Leijêen: Jan de Wit, Schepen te Amfterdam; * Martïnus van Toülon, Vroedfchap te Gouda, en Foreest, Vroedfchap te Alkmaar: die tot hunnen Secretaris benoemden, Mr. Hendrik Costerus, Advocaat te Woerden. Het Kasteel aldaar, werd ten verblijve, als midden in het Cordon, digt bij Utrecht, en als de Refidentie van den Generaal van Rijsfel, door hen uitgekozen, en niet langer dan 6 dagen naa het neemen des gemeldcn befluits, vertrokken zij met een kostbaar Jacht, uit den Haage naaf Woerden, alwaar zij met de distingueerendfte bewijzen van onderdanigheid verwelkoomd werden. Een aantal Leijdfche Studenten , trok naar WoerVI. Deel. • N de»,  '2t;0 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den, en ftrekten het Vijftal tot een. Lijfwacht, terwijl het niet ontbrak aan het bewijzen van de hoogfte Militaire Honneurs, wanneer zij zich in het openbaar vertoonden. Het neemen van zulke maatregulen bij Holland, ftak een riem onder het hart der Utrechtfcbe Vroedschapsleden, voor wien als nog de Staaten Kamer gefloten bleef, waar door zij geen invloed hadden op de Staatsbefluiten des Stichtfche Gewests, Ten einde zich dat voorrecht te bezorgen, werden zij bedacht, om eene Staaten Vergadering binnen Utrecht bij een te krijgen, ten einde die, welke te Amersfoort haar verblijf hield, te dwarsbomen. Het was dien ten gevolge dat zij door eenen Circulairen Brief, alle de Staatsleden befchreven, om op den n Juni} binnen Utrecht te Vergaderen, ten einde op alles te helpen befluiten. Eehalven de Heeren Taats van Amerongen, en Boetfelaar, die mede te Amersfoort zitting hadden, Vwam niemand der Amersfoortfche Staatsleden op den bepaalden tijd te Utrechti opdagen, dan, dezen die van Amersfoort^ in de loop latende, namen te Utrecht^ zit-)  DER VADERL. GESCHIEDvKISSEN. 2^1 zitting, met en beneven de lieer van Renswoude, en de Utreehtfche Raaden Eijck t de Ridder, Smisfaert, van Haaftsn , van Dam, Visfcher, Mulrooi, Egtling, de Joncheere en d'Averhoult, terwijl wegens Wijk bij Duurfiede, Beckering en Scbilge, en wegens Montfoort, de Raaden Gobius en van Wijngaarden, zich aldaar vinden lieten,,die daar niets onbeproefd lieten, om zich als de alleen wettige Staaten 's Lands van Utrecht, in tegenoverftelling van die, welken te Amersfoort vergaderd bleven, alomme te doen erkennen, bijzonder ter Algemeene Staatsvergadering, naar welken zij drie hunner Medeleden afvaardigden, ten einde aldaar zitting neemen. Wij zouden in de daad geen einde vinden , wanneer wij de botzingen en tegen elkander werkende handelingen, tusfchen deeze twee Vergaderingen, vermelden wilden: elk hunner befchouwde zijne partij als onwettig, en eischte onderwerping en gehoorzaamheid aan derzelver bevelen. Het geen de één geboodt, verboodt de andere met de grootfte ftraf bedreigingen, bijzonN a der  202 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE- der opzichtlijk 's Lands Comptabelen, aan wien het afgceven van Penningen hoogst bezwaarlijk en ondoenlijk gemaakt werdt, door de tegenftrïjdigfte verordeningen. Wie gevoeld niet hoe zeer dit de verwarringen ten hoogden toppunte ftijgen deedt, en dat vuur en wa'er geene tegenftrijdiger uitwerkfelen opleveren kan, dan deeze twee Staatsgewijze handelende Collegien, die zich geene moeite ontzagen, om in het Bewind gevestigd te worden? Vonden die van Amersfoort, een ruggefteun, in de goedkeuring van den Stadhouder, en de Militaire macht, die in den omtrek der Stad gelegerd was ; die van Utrecht maakten zich niet minder ft.;'!:, met de machtige hulp der Staaten van Holland; de hulp van de Troupen in het Cordon; en den fteedstoeneemenden toevloed van Auxillairen, die van alle kanten kwamen ie hulpe fchieten, en waanden zich i boven dat alles genoegfaam beveiligd, daar zij den zoo zeer geliefden, en als een Afgod geëerd wordenden Rhijngraave van Saint A met zijn geheel Legioen, niet alleen binnen | hunne muuren zagen aankomen, maar dat 1  DER VADERL, GESCHIEDSJSISSEM. fip3 hij daarenboven, benevens zijnev Curafiers, Jaagers en Husfaaren, den Eed van trouwe en gehoorzaamheid aan hen, eis de wettige Souverabien van het Sticht, gewillig aflag. Intusfchen bleef het Pruisfiseh Cabinet, niet onkundig van alles wat 'er in de Republiek omging, en hoe fchandelijk men met den Stadhouder otnfprong». Had Frtdrik de Groote, zich weieer als bemiddelaar aangeboden, en had men dit in den wind geflagen; de Opvolger en Erfgenaam van zijne Kroon, die een eigen Broeder van de Brincesfe van Oranje, en dus een behuwd Broeder van den Stadhouder was, bleef geen bloot aanfchouwer van dit alles, en het ontbrak niet aan bewijzen, dat men te Berlin, zich de belangen van het Oranjehuis ten fterkften aantrok, en 'er niet aan te twijffelen was, of men zou, wanneer zachte middelen tot herflelling van zaaken niet gelukten , des noods, met eene gewapend© macht, dat oogmerk trachten te bereiken. De grootfte hinderpaal, om het laatsgenoemde, met eenige welvoeglijkheid te onderneemen, was dit: dat, zoo de Kening van IN 3 Bruis*  rp4 m knopt histopusch handboekje, Pruisfcben dit deedt, de Matadors en Hoofden der Gewapende en Qngevoapende Genootfchappen , ai ligtelijk eene Franfche Armee , in het Fadet land inhaalen zouden, om die van d* Pruisfcben, 'er buiten te houden of uit te drijven, in welk geval het geheele Land zon verwoest worden, 'Er moest dus eene andere oorzaak aanwezig zijn, waarom men welvoeglijkshalven, een Corps Troupen zenden kon, zonder aan Frankrijk of iemand anders, eene wettige rede van beletfel te geeven. Het was de Minister Hertzherg, die zulk een middel wist uit te denken, hier in beftaande; „ dat 'j Konings Zuster „ Mevrouw de Princesfe van Oranje, zich i, in eigen Perfoon, f echts vergezeld met een „ klein gevolg, zonder voorgaande kennisgee„ ving, naer den Haage begeven moest, om „ aldaar zvas het mooglijk eene asfopiatie met „ de Staaten van Holland te bewerken, en „ dan moest men de reize zoodanig aanleg,, gen. dat het reizend gezelfchap , eenen weg, ., in de nabijheid van Woerden nam. Hij „ twijfelde niet., of de Commi'fie van Defen,, fie , zou, dit horende, der Vcrftinne wel he*  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN^ £05 „ beletten om , derzvaards been te gaan, en ,, dan gaf dit eene fcboene gelegenheid aan ,, de Koning, om voor den heon zijne Zuster „ aangedaan, eene fatisfaclie te eisfehen, die „ men voel vervoachten kon dat gezveigerd zou „ worden, en dus kreeg men gelegenheid, om „ die door de Troupen bewerkflelligd te krij,. gen, öVf? reeds in de nabijheid der Vaderland' ., febe Grenfen bijeengebragi zvaren." Spoedig werd nu den dag der afreize bepaald, en de route bepaald over Schoonhoven op Haastrecht , alwaar men van paarden verwisfelen zou, en voorts over de Goejanverwellen Sluis, naar den Haage. De Heer Bentink, de Freule ven Wasfenaar, en nog eenige Perfonen tot de Hofhouding behorende, zouden Haare Hoogheid verzeilen : en daar een aantal van 15 paarden op elke wisfelplaats, eenige dagen bevorens befproken was, zoo twijfelde men niet, of het Defenfiewezen te Woerden, zou dit wel ter ooren komen, en op alles order weeten te ftellen. Dat dit reizen der Princesfe opzettelijk in de Hofplaats bekend werd gemaakt, lijd geen twijffel, dewijl reeds op den 25 Junij N 4 on-  2$6 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE onder de Orjnjevrienden aldaar bekend was, dat ue Princesfs den 28e daar aan volgende in den Haage komen zou. Da^r het in die dagen nier ontbrak aan geheime Spionnen, die van ailes wat 'er omging verflsg gaven, zoo kon het niet misfen, of ook dit nieuws weid wel fpoedig aangediend aan den Meer de Lange van Wijngaarden , Raad en Schepen der Stad Gouda. - Twee Genootfchappers, te Haastrecht wonende, hadden de maare aldaar vernomen, zeker bij den ^Stalmeester, aan wien de «diifchrijving tot'Wisfelpaarden gegeven was. Zij gingen des in den nacht naar Gouda, en deelden het bericht van het geval mede, fchdón zij niet Heilig verzekeren konden, of het den Stadhouder, dan wel zijne Gsmaallnne was, voor w7ien de Paarden moesten gereed ftann. Dc Lange, niets op eigen gezach durvende onderneemen , vaardig-ie in aller ijl een Gourier sf naar Woerden, gaf aan het Vijftal kennis, van het geene hem ontdekt was, en verzocht dat van Rijsfel, hem eenige Ruiters ter adfiftemie zond. Toen deze R.enbood£ vertrokken was, riep  DER VADERL. GESCHIEDENlSSEWii 2$? riep de Lange eenige Officieren bij zich, om het-exploicT: te helpen uitvoeren, dat bij verwachtte te zullen moeten plaats hebben, eenen Corneh's van Leeuwen en Jacques Brotbier, die als Capitein en Lieutenant ageerden, waren 'er zeer toe bereid, en wachtte met ongeduld naar eenige order uit Weerden, dan, dit kwam niet fpoedig, dus was hij in geene geringe verlegenheid, vrezende dat hem de vogel ontfnappen zou. In het einde befioot hij, zich met de twee voornoemde Officieren, een Sergant, en zestien Goudfche Vrijcorporisten, naar de nabijheid van Goejanverivellenfluis te trekken, ( en lag zijne manfehap in eene hinderlage, aan de Vlist bij Bon repas gelegen, met last, om zich aldaar bedekt te houden, en het gezeifehap aan te houden, en naar de fluis te leiden, mits in alles zorgende, dat 'er geen onbefcheidenheid plaats greep. Hij zelfs fteeg te paard en fhelde den weg op naar Woerden, maar eer bij de Vesting genaakte, kwam hem den Cornet van Mar/e, met 20 Ruiters te Papecoop te gemoette, welke van van Rijsfel order bekomen hadN 5 den,  293 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den, om naar de Vlist te trekken, en zich a'daar met de Auxilairen van Gouda te veréénigen, hetwelk gefchiedde. Nu duurde het niet lang, of het aanzienlijk gezelfchap kwam 's namiddags om 3 uuren in het gezicht der Goudfche Genootfchappers, die, uit hunne hinderlaage opfpringende, aan het roorfte Riidtuig, (waar op den Baron Bentinck, en den Collonel Stamford zaten,) gebiedende ftil te houden, en opgave van Naamen en Reisroute te doen. Den hoogen en gebiedenden toon, waar op de Genootfchappers hunnen last volvoerden, veroorzaakte eene onderhandeling, die alles behalven vriendlijk was, want Bentinck bleef hen geen antwoord fchuldig, over hunne ongefchiktheid, wijl zij niet toelieten, dat de Collonel van de Chais' flapte. Ondenusfchen was het verder gevolg aangekomen, zijnde Haare Hoogheid, met de Freule van ÏFasfenaar Starrenherg, en den Graave van Randvoijk, in eene Koets gezeten, die nu al fpoedig hst bericht omringen, dat zij hunne reize niet vervolgen raogten, maas* zich naar de Sluis begeven, om aldaar de or-  „wg^ovMrrïtfm. Utmn Winti,',., £ CtSoQerts, /ctc/f. HET AAXHOITDEK BEI PBINSESSÏÏ.   DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 299 ©rders van het Defenfiewezen te vernemen. Hier gekomen, flapte H. K. H. en haar gevolg af, en nam bij gebrek van een beter verblijf, haar intrek in het huis van éénen der Opgezetenen aldaar, Adt •iaan Leeuwenhoek geheten, terwijl het huis van rondsomme wel zorgvuldig bewaakt werdt; de Barrierre werdt gefloten, Piquetten uitgezet, een ftuk Gefchut voor het huis geplaatst, en wat niet al meer? Naauwlijks had de Commisfie te Woerden het arrefteeren der Princesfe vernomen , of drie hunner, te weeten Camerling, Blok en de Wit ,* benevens den Secretaris Costerus fnelden onder Escorte van 20 Ruiters naar de Sluis, en keurende alle genomerte maatregulen goed, geraakten zij al fpoedig in gefprek. Blok , was de woordvoerder, en gaf te kennen , dat 'er reeds een Bode naar den Haage was afgezonden , om orders van de Staaten te vraagen , dat zij op diens [wederkomst moest wagten kunnende zij intusfchen baare keuze bcpaalen, om te Woerden of te Schoonhoven, haar nachtrust te neemen. De Princesfe geen van beiden die plar.tfen verkiezende, wide liever N 6 naar  30D BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE naar Gouda, dan, hier in ken niet getreden worden. Toulon, één van de Leden der Commisfie, die intusfchen ook aldaar gekomen was, vond daar zwarigheid in, ais bewust zijnde, dat 'er order de Gdudfche Ingezetenen veele aanhangers van het Oranjehuis waren, en dus vreesde hij voor opfchudding. Eindelijk viel de keuze van de Vorfiinne op Leerdam, zijnde eene heerlijkheid van haaren Gemaal, en nu werd de terugreize aangenomen. Toulcn en de Wit, reden voor uit om de Prircesfe naar Leerdam te brengen, doch zij van keuze veranderende, vernachtte in den Doelen te Schoonhoven. Alhier fchreef zij twee brieven, aan den Griffier Fa gel, cn den Raadpenfionaris van Bloiswijk, zich beklagende over het gebeurde, en vertrok naar Leerdam, alwaar zij reeds bericht kreeg, dat de Staaten van Holland, het verhinderen van haare reize approbeerden; voorts vertrok zij over Bommel naar Nijmegen, alwaar den Sr-adhoudcr wel fpoedig van Amersfoort aankwam, vol verbazing over den hoon zijner Gemaalinne aangedaan. Was  DER VADEÏIL. GESCHIEDENISSEN. 301 Was dit geval in de Provinciaale en Stedelijke Collegien, een oorzaak van veele iangwijfige en tegenftrijdige befluiten, waar bij de een afkeurde, dat de andere als hoogstnuttig aanmerkte; het werdt niet minder verfchillend beoordeeld onder het gros der Natie. De Genootfchappers verhieven de cordsatheid der Commisfie tot de wolken, en fommigen oordeelden zelfs dat zij de Piincesfe als Gijzelaaresfe moesten bewaard hebben: de aanhangers van den Stadhouder waren 'er hoogst onvergenoegd over, maar 'er waren ook doorzichtigen die, den flap aanmerkten (gelijk zij waarlijk was) als zeer gefchikt om door de tusfchenkomst des Koning* van Pruis/en een einde aan de twisten te maaken. Dit bleek ook al ras, want twaalf dagen naa het aanhouden der Princesfe, leverde den Gezant Tbulemeijer twee Notais over, een bij II. II. Mog., en de ander bij. de Staaten van Holland, in welke laatften, de Koning eene jpoedige en eclatante fatisfaStie cischte voor den boon zijner Zuster aangedaan, en eene voorbeeldige flraf aan ben die 'er de uitvoerders van waren. Dan , N 7 dit  302 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dit deedt eene tegengeftelde uitwerking. De meerderheid van Holland verdedigde in een uitvoerige Memorie den gedanen ftap, doch het Pruisilfche Cabinet bleef hen geen antwoord fchuldig, en daar men op den duur het geeven van voldoening weigerde, zoo werdt weldraa een aantal Krijgsvolk, in de nabijheid der Vaderlandfche Grenzen bij een verzameld, gefchikt, om door eenen inval in de Republiek, onder de bevelen van den Hertog van Brunswt'jk, zich de geweigerde fatisfact-ie aantefchaffen. Laaten wij, terwijl dezen zich bijeenverzamelen; terwijl men hier te Lande zich van dat alles niets verbeeld; terwijl men zich van de tusfchenkomst des Franfchen Hofs, bij dat van Herlin veel liet voorftaan, en uit dien hoofde de komst der Pruisjlben befpotte, of betwijffelde , nog kortelijk opgeeven, welke gewelddadige Mappen en bedrijven , naa de aanhouding der Princesfe ondernomen werden. Met eene verdubbelde woede, werdt nu Sn Holland eene vervolging aangericht tegen $Hes wat maar eenigünts tot de partij des Prm-    DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 30$ Pi-ineen van Oranje behoorde. Het Haag» fche Vrij-Corps was als dol en uitgelaten tegen den Stadhouder en zijn huis , den voorflag op eene Vergadering der Gewapende Genootfchappers, te Leijden bijeengekomen, doende, ,, om te bewerken dat Willem „ van Oranje, als een verklaard Vijand van ,, den Staat, als een eerjle aanftoker van op„ roer en Burgermoord , fchuldig verklaard „ werdt aan gekwetfte Majefteit, Rebellie, ,, en Hoog Verraad, hem voor eeuivig van zij„ ne Ampten te ontzetteu, en van het Grondgebied der Provincie Holland; en zijne goe„ deren verbeurd te verklaren, en dat alles „ ook tot zijne Gemaalinne en de Vorftelijke „ Kinderen uit te flrekken , als hebbende deze „ laatfle bet Despotisme ingezogen?'' &c &c Was het wonder, dat uit den boezem van eene Vergadering, waar ia men zulke voorftellen dorst te doen, ontwerpen te voorfchijn kwamen, om alles naar hun zin te dwingen, de Regeeringen aftezetten, Oraru jevrienden te ontwapenen, en gewelddadig heen te voeren, zoo als men kort daar naa gebeuren zag? Dan, de order der Gefchiede- ni$  304 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE nis wenkt ons, om alvorens wij dit vermelden , te bezien hoe het intusfchen in het Sticht van Utrecht zich toedroeg. Waren de Verdeeldheden en Twisten binnen Utrecht hoog geftegen, in het klein en gering Wijk hij Duurftede, was het niet beter gefield. Eenigen die zich aldaar het grootfte gezach aangematigd hadden, veroorloofden zich de ongehoordfte flappen, en weigerden eene macht boven hen te erkennen, de bevelen der Staaten, ook die van het Hof van Juftitie, niet achtende. Een der Panders of Deurwaarders van den Hove, derwaards gezonden zijnde, om eenige dagvaerdingen te exploicteeren, werdt in arrest genomen, en gevangen gezet: van alle kanten ontbood men gewapende manfchappen, en werdt de Stad in ftaat van verdediging gebragt, terwijl men het befluit nam, om dezelve tot den laatften man te zullen verdedigen, zoo wanneer men haar door den Militairen Arm tot onderwerping dwingen wilde. Intusfchen oordeelden de Staaten te Amersfoort vergaderd, alle die ongeregelde handelingen, te moeten beletten, door het zen-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 305 zenden van eenig Krijgsvolk, ten welken einde zij &m den Stadhouder verzochten om het benodigde Patent. Het Regiment van Qjtadt, het verzoclre Patent ontfangên hebbende, toog fpoedig naar Wijk, alwaar men zich in den best mogelijken ftaat van tegenweer ftelde, even of men gezind was om 'er den laatflen druppel bloeds aan te wagen. Van Qjtadt in de nabijheid der Stad genaderd zijnde, zor,d het Patent naar binnen, alwaar de bekende de Nij's als Commandant ageerde, die het aan de Regeering, in eene bniteogewoone Vergadering mededeelde. Hier was goede raad duur, de angst en vrees bekroop het meerderdeel der Leden derwijze, dat, men weldraa het befluit nam om met den Colonel van Qjtadt, te da» digen, en zich zonder tegenweer over te geeven. Lafhartig-beftaan voorzeker, voor Helden, die zich nog een uur bevorens hadden laaten verluiden, dat zij de grootfte gevaren trotfeeren zouden. Spoedig zend men eene Commisfie naar den bevelhebber der Troupen, met oogmerk om eene Capitulatie tot ftand te brengen, dan, deze wilde daar  30t> BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE daar niet van hooren, niet langer dan 15 minuten vergunde bij om zicb te beraden, of men de Stad op discretie wilde overgeven, of tegenfland bieden', in het eerfte geval zon hij zorgen dat niemand overlast leedt, maar in bet laatfle zou bij geweld gebruiken. De Wijkenaars kozen de gemaküjkfte partij, zij openden de Poort, en do Militie trok binnen, terwijl de Verdedigers met eene verhaaste vlucht het hazenpad kozen. Dus werd Wijk bij Duurftedt, alwaar men zkh 200 veele gewelddadige handelingen veroorloofde, alwaar men in allerhande Uniformen , de grootfte gasconnades maakte, toen het 'er recht op aan kwam om dapperheid te toonen, zonder flag of ftoot gewonnen. De Nijs, en ook de beruchte Leijdfche Mennonieten Leeraar , van der Kemp , werden in verzekerde bewaring genomen, en, onder Escorte van eenige Dragonders naar Amersfoort gevoerd, anderen reddeden zich met de vlucht , en voorts werd het geheele Genootfchap en Burgerij ontwapend, hetwelk alles met zulk eene ftilte en.zonder eenigen moetwil gebeurde, dat het der Mi-  DgB VAD ^ RL. GESCHIEOEiVIsSEN. 30/ Militaire bezetting de grootfte eere aandeedt. Geen onverwachte donderdag kon fterker ontzetting en beweging baaren, dan de tijding der overgaave van Wijk binnen het gewoelvolle Utrecht veroorzaakte. Zij,, die aldaar het bewind voerden, werden beducht dat het nu wel haast met Utrecht ook op die wijze gaan kon, dus befloot men zich op alle moogelijke wijzen in ftaat van verdediging te fïellen, niet alleen, maar ook zich van een aantal voornaame Ingezetenen, meester te maaken. Zulken, die Nabeftaanden van de Amersfoertfche Staatsleden waren , en zich binnen Utrecht onthielden, werd Huisarrest aangezegd, en men plaatfte Wachten voor de deuren, en uit repfefaille, voor de gevangenneeming van de Nijs en van der Kemp, werden op aandrang van eer.ige Burgers, de Heeren Marttns en Vost van Winfèn, weleer Raaden in de Vroed» fchap , op eene gewelddadige wijze uit hunne huizen gehaald , en in het Ladjnfche School gevangen gezet zonder acces, met bedreiging, dat zoo men iets ondernam tegen  S08 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE gen de Nijs en van der Kemp, men zulks alles met gelijke munt aan voornoemde Heeren , vergelden zou. Hadden de Gewapende Genootfchappers , Geconflitueerden en Gecommitteerden, te Wijk, zich op eenen hétdhaftigen toon doen hooren toen 'er nog geene Militairen te zien waren; die van Utrecht bleven hen ook nu niets fchuldig: zij verklaarden aan het Dtfenfiewezen te Woerden, Caan welks moed en huipe zij niet twijfelden,) „ dat zoo het eenen bin- nenlandfchen verraderlijken Vijand gelasten j, mogt, om de Stad Utrecht, aantevallén, „ zij hejloten hadden, van 'geen verdrag of overgave te zullen willen hooren, voor dat „ alles vernielt en plat gefchoten, en niets 5, dan puinhojjen , voor den Vijand overgelle,, ven zouden zijn. Jaa zelfs , dat men lie„ ver de Stad aan vier hoeken in den Ir and' wilde f erken, dein voor Dwingelanden te „ hukken." Het laat zich beter gevoe- j len , dan befchrij ven, hoe zeer zulke dreigende befluitcn, het hart van veelen met de akeligfte denkbeelden vervulde, fchoon het ook niet mangelde aan ^doorzichtigen, die  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 30^ die om al dat gezwets zich niet vee! bekommerden, ziende dat alles op eenen niets beduidenden Wapenpraal nederkwam, waar op den Rhijngraaf van Halm zijn vernuft fpitfïe, en zich eene eerbetooning liet aanleunen, even of hij een halve Godheid ware, terwijl 'er nog door hem ,% nog door het Defenfiewezen, iets van gewicht ondernomen werdt, om het Legertje der Amersfoortfche Staatsleden, (dat nu in de nabijheid van het Dorp Zeist Campeerde , dat men van den Doms Toren befpieden kon, en aP waar men niet onkundig bleef van het geen in de Stad gebeurde,) van daar te verdrijven. Terwijl het ook niet ontbrak aan kundigen, die de gemaakte Verhakkingen, opgeworpen Batterijen en verdere verdedigings middelen, meer ruineus, dan nuttig en toereikend befchouwden , wanneer het eens recht op de zaak aankwam. Het ontbrak reeds toen niet aan veelen, die den Rhijngraaf begonden te wantrouwen , en zich verbaasden, wanneer zij zagen dat de voornaamfte zorg van het kostbaar Defenfiewezen zich voornaamelijk bepaalde, om in de era-  §10 BSKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE omgelegen Sreden, de Schutterijen te ontwapenen, en de Gewapende Genootfchappen de hand te bieden, ten welken einde zij een Veldleger in de nabuurfchap hadden opgericht , beftaande uit Gewapende Burgers te voet en te paard, alleen ingericht, om de Oproermaakers (de aanklevers van 's Lands oude Conflitude,) in het oog te houden, en te beteugelen. En welke onheilen daar uit geboren werden, zag men te Tsfelfteijn en te Leerdam, bijzonder in de laatfte Stad, alwaar de Ingezetenen, nreestdeels bezield met eene hartelijke zucht voor den Stadhouder, als hunnen Graaf, ten uiterften geftoord waren op de Leden der Burger Sociëteit, waar in de beruchte Johannes Claasfen, het hoogfte woord voerde, en zich als een tegenftander van den S'adhouder kennen deedt, niettegenflaande hij door dien Vorst met weldaden was be~ gunftigd geworden De heerf:happij der S icieteits Leden moede, bewerkte het grootfte deel der Burgerij, dat die vergadering vernietigd werde, men haalde de Oranje Vlag op den T\»oren, en fommigen gaven zich  DEK VADEUL. GESCHIEDENISSEN. 311 zich toe in het plegen van moedwil en geweld, door het inflaan van glazen, en het demoilleeren van de gehaatte Sociëteit. Deeze handelwijzen te Vianen bekend geworden zijnde, ook die welke te Scboonderzvoerd plaats hadden, trok het Genootfchap, vergezeld met eenige Militie, en een ftuk Gefchut, op Patent van het Defenfiewezen daar henen, en vond de Stad Leerdam niet alleen gefloten, maar alles in beweging en tot verdediging gereed. Daar men intusfchen zich van binnen niet flerk genoeg oordeelde, om het tegen de Militairen en Genootfchappers vol te houden, befloot men tot dadiging, en gaf de Stad over. Oogenbliklijk werd alles wat naar Oranjekleur geleek, weggeruimd, de Vlag van d n Toren gehaald , en den Heere Burgemeester Knijf, ook den Schepen ds Man, in hechtenis genomen, en naar den Haage vervoerdt, waar naa men in zegepraal met de verorerde Vlaggen en Vaandels heenen trok, als wanende nu de rust herfteld te hebben. De Heer van Alpben, Drosfaa? d der Stede Aperen, bekend voor eèa  312 3!: KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE een getrouw annklever aan de belangen van zijnen wettigen Heer, ftond bij het Defenfiewezen met zulk een zwarte koole getekend, dat zij hem door Militaire Macht, wilden laaten ligten, en in hechtenis zetten. De Stad werd van rondornme bezet, ook het huis van den Heere Drosfaard, dat wel draa doorzocht werdt, doch men vond hem niet, als hebbende zich door den Tuin met de vlucht gered. Door ftruiken en heggen heendringende, had hij zich ellendig bezeerd. en verborg zich onder een partij ftroo, ia een nabijgelegen huis, dan, het werd zijne vervolgers wel fpoedig aangebragt, en dien braaven Man, in den erbarmelijkflen ftaat, uit zijne fchuilplaats gehaald, en hij vervolgens met alle zijne Papieren op een Boerenwagen geplaatst, en onder geleide van eenen Ockerfe, te Vianen wonende, benevens eenige Militairen, naar Woerden gevoerd, alwaar hij op het Kasteel gevangen werd gezet. Het vangen en fpannen had geen einde: zoo draa iemand zich maar iets ontvallen liet, waar uit men befpeuren kon, dat hij die geweldenaarijen  DER VADERL. -GESCHIEDENISSEN. 313 afkeurde, koste het hem zijne vrijheid. Dit ondervonden ook- de Zee Capiteinen Dekker en Tuflskin, ook den Lieutenant van Braam, die op order van drie Gecommitteerden Raaden van het Noorder Kwartier, en van deszelfs Secretaris Blok , gevangen gezet werden, om dat zij zich niec wilden laaten gebruiken, tot het bevel over eenige Vaartuigen, waarmede men zich op de Zuider Zee, tegen allen aanval wilde beveiligen. Het wel gelukken des aanflags op Leer* dam; de overmeestering des Drosfaerds van Asperen 'i en van de gezegde Zee Officieren, fcheen de geestdrift te Utrecht aan te vuuren, om ook iets van gewicht te onderneemen. Gelegenheid hier toe, boodt zich aan te Soestdijk, alwaar een Post, beftaande uit po Man van het Regiment van Hesfen Darmjlad, op des Stadhouders Lusthuis geftationeerd was, en deze wilde men nu van daar verdreven hebben. (*) De nacht van den 27 Julij, werd (*) Het zvas in de daad te verwonderen, dat men het bejluit nam, om ter betoning van heldenmoed, naar Soest dijk te trekken, daar VI. Deel. 0 ™  314 IiEKKOPT HISTORISCH HANDBOEKJE werd tot de uitvoering van het beraamd ontwerp bepaald, en niet minder dan 600 Man, beftaande uit Curasfters, Jagers en Husfaren van Salm , Scherpfchutters uit Camgen , Waardgelders uit Amfterdam, Infanterij van Pallardij ? en een drom van Auxiliairen, trok in den avond den weg naar Soestdijk heenen, alwaar zij in het holfle van den nacht aankwamen. De bende aan het Dorp komende, (alwaar alles in de diepfte rust zich bevondt,) maakte zich wel draa meester van de eerfte en tweede Schildwacht, maar met de derde ging dit zoo vlot niet, want niettegenflaande zij hem dwingen wilde, onder .bedreiging van eenen gewisfen dood, om geen gerucht te maaken, zoo fchoot hij zijn geweer af, om zijne Came- ra- v.en even hetzelfde, te Zeist had kunnen doen. Dit heeft veelen doen denken, dat het oogmerk niet zoo zeer was, om den vooronder/lelden Vijand ceu zvezentlijk verlies toe te brengen, maar voel, om eens recht den moed te koelen, eau een Lusthuis dat een eigendom van den Stadhouder zvas. —— Die gedachte heeft in der daad veel fcb'ijn van zekerheid.  ©HVJCGT O:3 SCEST2TK.   DER VA DE RL, GESCHIEDENISSEN. 315 raden te waarfchouwen ; een daad die aan den trouwen Schildwacht wel het leven kostte, (want men fchoot hem oogenbliklijk ter neder,) maar die echter van die uitwerking was, dat de overige Manfchap op het Huis zich bevindende, van de aankomst der bende kundfchap kreeg. Allen vlogen op het fchieten ten bedde uit, en plaatften zich half gekleed, gedeeltelijk voor het gefloten hek van het Huis, terwijl anderen naar de bovenvertrekken van den voorgevel fpoedden, om eenen duchtigen wederftand te bieden. De aanvallers met eene dolle woede beginnende, maakten zich fpoedig-meester van het Ijzer Hek, en waanden reeds in bezit van het Lusthuis te zijn, wijl zij tot op het voorplein van het Huis reeds geavanceerd waren, maar hier onderbonden zij zulk eenen geduchten wederftand uit de Vengfterraamen van het Slot, dat zij genoodzaakt waren met verlies van eenige dooden en gekwetften, op de vlucht te gaan, waar tegen.Hechts vier Man der dappere Het/en gedood, en negen Gemeenen, benevens een Majoor, en den Collo0 2 nei  310 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE nel Erpel gekwetst werden. Hoezeer dees mislukte onderneeming, duidelijke blijken opleverde , dat een overmacht van 600 Man, niet beftand was, tegen 90 welgeoefïende Militairen, zoo poogde men echter deeze onderneeming te doen voorkomen als een bewijs van den heldenmoed der uitgetogenen, doch waar van de nadeelige gevolgen alleen toegekend werden aan verraad van een Tambour, of aan het neemen van eenen verkeerden weg, en aan de duisterheid van den nacht, waarom men het opzet nam, om welhaast andere blijken van Couragie en Moed aan den dag te leggen. Terwijl dit alles in het Sticht en elders voorviel, liepen de zaaken in Holland dag op dag, hoe langer hoe meerder in de war. Het Hurgerlegertje, dat zich eenigen tijd in de nabuurfchap van Woerden onthouden had, en omtrent 700 Man fterk was, (bellaande uit eenen gemengden hoop van Vrijcorporisten, die van alle oorden naar hetzelve waren toegevloeit,) befloot nu van daar op te breekea, en Zuid Holland dieper in te dringen, ten einde het zoogenaamd Grond- •wet-  BER V.VDERL. GESCHIEDENISSEN. $\J wettig lier (lel, door de gewelddadigste Remotien, door te dringen. Deze gewapends bende te Alpien'rustdag houdende, trok ongehinderd door de St&d-Leijdèn, en legerde zich bij het Dorp Voorfrhooten, ten einde nog eenige verflerkingen aldaar op te wachten. . Daar zich dit zwervend Leger zoo "nabij de Refidentie der Staaten bevondt, en met den Commandant van hetzelve , (zijnde een Delfsch Inwoonder, Mappa genaamd,) zich op dien tocht allerleije gewelddadigheden veroorloofde, onder het voorwendfel dat men de Oranjeklanten ontwapenen moest;-zoo veroorzaakte dit niet weinig bekommering in den Haags', toen men aldaar, door den Heer Changuion, (wegens de Stad Leijden in Gecommitteerde Raaden zitting hebbende,) de zekerheid van dorzelver nabijheid te weeten kreeg. In eene buitengewoone Avondzitting werd aldaar befloten, om de Staaten van Holland, ten fpoedigften bij één te roepen; het Guamifoen op de been te houden; en te toegangen naar den Haage, bezet te houden, met verbod om hoegenaamd O 3 gee,  3lS BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE geene gewapende. Manfchappen den doortocht ie gunnen, maar hen zulks te beletten. Maatregulen die ten uiterften gewraakt werden , door dc hoofden der Gewapende en Ongewapende Genootfchappen, toen zij in een uitvoerig Adres, hun ongenoegen over al dien toeftel aan de Staaten te kennen gaven : zeggende dat alle die febikkingen eerder tegen eenen verklaarden Vijand behoorden in bet werk gefield te worden, dan trgen Burger Corpfien , die in de fpeciaale protectie der Staaten genomen waren, en van wien men verklaarden , dat men in dezelven bet grootfie vertrouwen fielde: men eisebte des voldoening voor den boon, de Burger Corpfien door Gecommitteerden Raaden, met bet neemen dier voorzorgen aangedaan. Zou men het bijnaa kunnen geloven, dat over een voorftel van dien aart, eenig verfchil onder de Leden plaats had? Zou men niet met reden hebben mogen verwachten, dat men dit gedrag der Genootfchappers eenparig zou hebben afgekeurd ? Dan , dit verfchilde wel zeer veel: de Edelen , Delft, Briele,, Hoorn , Enkbuizen fEdcm en Medenblik, keurden het. ge-  . BBft VADERL. GESCIIIEDtNI£SElN. 3 19 gedrag van Gecommitteerde Raaden, ter beveiliging van den Haage genomen, goed , en wilden, dat men de Gewapende B.nde uit een deed gaan , of het verder voorttrekken beletten , maar de overige Leden keurden het af, en werden wel fpoedig de gegevene bevelen ingetrokken. De Heer Changuiou , die de ceifte- berichten van het naderend Legertje had medegedeeld aan den Heer van Wasfcnaar Sterrenburg, had zich daar door de ongucst der Leijdfche Genootfchappers zoo zeer op den halze gehaald, dat zij zijne terugroeping uit het Collegie van Gecommitteerde Raaden eischten % en de Leijdfche Vroedfchap was lafhartig genoeg om 'er aan te voldoen , benoemende den Heer van Leeuwen in zijne pfaatfe. Was het wonder, dat Mappa tn zijne bende, dit ziende, dag aan dag onderneemender wierden j en wel draa van Veorfchoten opbraken, hunnen tocht vervolgende, tot in de nabuurfchap der Stad Delft, alwaar men zich op nieuw nederfloeg, en zulke fchikkingen maakte, die duidelijk te kennen gaven , wat men in den fchild voerde, hetwelk niet anders was, 0 4 dan  320 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE dan door eene gevveldadige Remotie, de Vroedfchappen van alle Steden, die hunne flem verhieven , tegen de willekeurige bedrijven der Genootfchappers, te doen vervangen wotden, door zulke voorwerpen die hen in alles van de handvlogen, en met het meerderdeel van Hollands Staatsleden eeuftemmig dachten. Daar nu de Afgevaardigden van Delft, in navolging van de Edelen, gewoon waren, zich tegen het neemen van Inconflitutioneele befluiten te verzetten , bleef bet geen raadfel, dat de nadering van het Vliegend Legertje■, (dit was de naam die men aan deeze Horde gaf,) tot onder de rook van het Oranjeminnend Delft, geen ander oogmerk had, dan de wettige Regeering der Stad aftezetten, en door eene andere te doen vervangen worden. Hier leggende , werdt het Leger niet weinig verfterkt door eenige gewapende benden , die van Délfbaven , Schiedam , Vlaardinge» , en Maaslandfuis, naar het zelve hecnen fnelden, en terwijl de Bevelhebber Mappa, met eenige GenootCchapsleden binnen de Stad, bet plan tot de Remotie beraamde, veroorloofde hij dat  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 321 dat eenige ftróopende partijen van zijn cnderhebbend Volk, het omgelegen Land afliepen., allerhande geweidadigdheden bedrijvende. Dat wij hier niet te veel zeggen, bewijst niet alleen het feitelijk aanhouden van den Heer van Wasfenaar Starrenburg, in net Hoofdkwartier, (alwaar men volgens fommigen, onbefcbaamd genoeg was, om te beraadflagen: ofïmm geen Krijgsraad over hem fpannen meest, ten einde dien Ridder daar voor te recht te/lellen, en loon naar werk'te verfchafen, om dat hij- (als 't ware' de oorzaak was, dat men in den Maag* voorzorgen genomen had>: maar dit bleek nog nader, uit het gebeurde te Voorburg, alwaar eene ftróopende bende, uit het Leger gekomen, met uitgetogen Sabels, langs het Dorp liep, en allerhandevgeweldenarijen tegen de vreedfaame bewoners aanrichtteden, die in dat volkrijk en aanzienlijk Dorp, eene Sociëteit hadden, die men nu als eene Oranje Sociëteit, wilde vernietigd hebben. Vier van de doodüjk beangfte Dorpelingen foelden naar den Haage , en gaven kennis van den toeftand waar in dat 0 5 aan.  .3-2 BEKNOPT HISTORISCH IIAMDBOEKjE aanzienlijk Dorp was; een bericht, dat den Heer van Wasfenaar te recht zoo gewichtig en belangrijk voorkwam, dat bij >de Staaten in den nacht bij een deedt roepen, ten einde 'er order gefield werde tegen zulke feitelijke handelingen: maar het meerderdeel der Staatsleden keurden dit onnodig. Was dit niet een fpreekehd bewijs, dat de meerderheid van die Vergadering, zulke Oproermaakers naar de oogen zag, en geen fermi.teit genoeg had om hun te -keer te gaan ? Want, om te denken dat zij' die handelingen met eenig^ genoegen vernamen , goedkeurden, en bevoorderen wilden, zou hen nog verachtelijker maaken dan h:t gewapende geboefte zelve, dat niet dan fchrik en verwoesting naar aila kanten verfpreidde. —■— Hoe dit zij, alle voorzorg die men nodig keurde, beflond eenvouwig bier in: dat tzvee- Officieren van het Haagfehe Vrijcorps naar Voorburg gezanden werden ^ om- te zien wat 'er gaande was, die' wei ras- bericht bragten, dat het Burger Legertje niets- anders gedaan had, dan het Oranje Corps te ontwapenen; de Sociëteit  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 323 te fin;ten; en zich van alle de Papieren meester te maaken. Maar van de andere geweidenuarijen aan Perfonen en Huizen zweeg lïveri ftillè.. De Fiscaal Luijkcn, deedt zelfs den voorflag, om de vier Voorburgers die dcze ongeregeldheden hadden koven beodfcba^en, gevangen te zetten, doch de Vergadering vondt het ongeraden. Wie moet zich niet verbazen, wanneet hij zulk een gedrag ziet houden, van een Man, die rijn tijd en vermogens hefteden moest in de handhaving van het heilig en onkreukbaar recht, en daar voor zoo rijkelijk bezoldigd werdt? Terwijl dit alles gebeurde, was alles wat tot de Remotie te Delft nodig geoordeeld werdt, door de Leden van bet Delftfche Genootfehap, en de Hoofden van het Burger Leger beraamd en vastgefteld, en den 21 Augustus was de bepaalde dag, waarop het fehendig ftuk volvoerd zou worden. Niets was in de daad uitvoerlijker clan dit: want de partij van buiten, wachtte Hechts op d« hulp van hunne medeftanders die zich binnen de Stad bevonden. De bezettingen der Schutterij, hielden de Stads Poorten wel 0 6 be-  324 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE, bezet, maar wat kon zulks baaien , toen ris Grenadier Compagnien van het Vrij-Corps kwamen aanrukken, en den doortocht door de Haagpoort begeerden, (tjuafie om buiten dezelve hunne Exercitiën te verrichtw-n,) buiten welke Poort het Leger zich neder geflagen had? Zonder tegenftand werdt hen de Poort geopend, doch naauwlijks onder dezelve geavanceerd zijnde, was het Hult! de Burgers konden nu naar huis gaan: ds Geeootfehappers zouden nu de Poort ivel bewaken l Op zulk eene verraderlijke wijze, maakte men zich meester van de Poort, en bewerkte daar door eene onmiddelijke Correspondentie met het Leger. De'Regeering (ten minften die Leden, op wiens afzetting het gemunt was,) als van den donder getroffen , was red cn radeloos: men liet de handen flap har gen, en dus konden de Genootfchappers het werk nu gemaklijk ter uitvoer brengen.. Fluks werd de Markt en het Stadhuis bezet, de Vroedfchap bij een geroepen, cn toen deze vergaderd was, kwamen de Geconflitueerden met groote flaatüe een brief van de Hoofden van het Uur-  KEKOTÏE TE BEHT.   DER VADERL^ GESCHIEDENISSEN. 325 Burger Leger overbrengen, waar in men je kennen gaf', niets 'anders dan de rust en vefïigheid op het nadruklijkst te willen handhaven! IJdele klanken, fïoure Lógentaal! werd hier g-hoorei, want «fes kwam eindelijk hier op neer, dat Elf Leden het^vertr ouwen des Volks onwaardig gekeurt waren, kortom, dat zij voor 'dadelijk geremoveerd 'gehouden werden, en oogenblikiijk vertrekken moesten, willens of onwillens. Rar.dilagen kwam niet te pas. Het waren de Heeren Aldewereld, van der Goes, van Lith de Jeude, Verbrng^e, van Rotjong vim Iloecke, onder de Wijngaard Lambr echts, Paauzv , Aart van der Goes , en Blommefteijn, die bij naame dit Vonnis tot haar last ltftt kregen, en toen zij niet zonder tegenkanting vertrokken waren, werden elf anderen , dadelijk in hunne plaatfen benoemd,, te weeten, Hogeveen, van den Bosch, Geesterauus, Luis, van der Heijden, van Os, Ticqu^t, van lp er en, Sanderus, Zzvaansbds, en van Hasfelt, die voor zoo v-rre zij pra?fent waren, door den Burgemeester van der-Burg, inden Eed genomen werden, üirgelaaten van vreugde, over bet O 7 wel  326 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE wel gelukken van deezen aanOag, waar in pen eene buide aan deftemme des Volks waande gelegen te zijn, trok nu her Ge» nootfchap door de Stad', en diverteerde zich des avonds niet weinig in de Sociëteit , alwaar, het alles vreugde tekende, niettegenftasnde het donkerst onweêr aan de Grenzen farnenpakte. De Stad Delft, hoe fiil en vredig anders, was nu de algemeene Loopplaats van het Vliegend Leger, welks Leden zich langs de ftraaten allerleije ongebondenheden veroorloofden, en veelen haaken deedén, naar het ogenblik waar in zij zich naar elders begeven .zouden. Alvorens dit echter gefchiedde , moest het Dorp Over fobie, de baldadige woede van dat gewapend geboefte ondervinden. De bewoner» van dat Dorp, met eene zwarte koole getekend ftaande, als voorftanders van den verdreven Stadhouder, beval den Commandant Mappa, dat dezen tot reden gebragt werden, alvorens hij zijn Leger naar elders verplaatfte. Eene Keurbende voorzien met Kar-on, % erd fpoedig bijeengebragt, aan welks, hoofd , zich als Commandant plaat-  DER VA DER L» GESCHIEDENISSEN. 32^ pkatfte, eenen Leidfchen Perwer en Glazemaker, Cornelis vim der Reijden geriaamt, die op het Dorp gekomen zijnde, weldraa de Sociëteit aldaar deedt fluiten, de Leden ontwapende, en de 'veroverde Oranje Vlaggen, op het Kanon bonden, en dezelve Hepen de door den'modder, in triumph binnen het Leger bragtén, naa dat de overwinnaars de grootfte buitenfporigheden in bet beroerde Dorp hidd- n aangericht. Tien chgen lang, had het Vliegend Leger in de nabuurfchap van Delft vertoefd, toen den Commandant befloot, om met zijne benden naar het Westland te trekken, alwaar hij wel fpoedig aanlandde, en te Wateringen en Hondholredijk, de grootfte buitenfporigheden deedt aanrichten. In de laatstgemelde plaats (een eigendommelijk goed van den Stadhouder,) nam men den Bailluw Douglas gevangen , en zette hem in hechtenis op de vliering van een daghuurders wooning, alwaar >hij eenige dagen in de grootfte doodsangst flijten moest , terwijl , men zich van alles meester maakte, en alomme den baas fpeelde. Ter-  328 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Terwijl dit al les -in Zuidholland gebeurde, had even hetzelfde,- in het Noordelijk deel van dat Gewest plaats; ook daar ontbrak het riet aan zulken, die zich tot een ger vvapend Leger, bij elkander fchaarden, en alomme de Regeeringen veranderde, de wettige Schutterijen ontwapende; en de grootfte gewelddadigheden bedreven. Handelingen, die met elkander in een onaffcheidelijk verband ftonden; die door de heethoofdigen met 'genoegen aangezien ; door alle verftandigen en weidenkenden in den Lande, als hoogst fchadelijk, maar met dat alles door het Defcnjiewezen te Woerden als nuttig befchouwd werden, doch die desniettemin als zoo veele,oorzaaken aantemerken zijn, waar door de zaaken fpoedig eene andere keer namen, en aan aLdien moetwil en geweld eene andere wending gegeven werdt, zoo als wij.in de volgende Afdc-eling vermelden moeten. NE-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, S^O NEGEN- EN- TWINTIGSTE AFDEELING. 1787—1793. INHOUD. Algemeene werkzaamheden in de meeste Holiandfche Steden tot het hevoorderen eener Grondwettige Herfellwg Te Haarlem blijft men lang werkeloos.. Het Vrijcorps aldaar fints veele jaaren befaaude, begint zich meer werkzaam te betonen. — Het Vrij Corps als een derde deel der Schutterij , aangefteld en beëedigd. Het Reglement van 175 r. vernietigd. Een nieuw Regeerings-Reglement ontworpen en plechtftatig Beëdigd. De Koning van Pruisfchen dringt op nieuw bij de Staaten aan, tot het geeven van Satisfaéïie, aan de Princesfe van Oranje, doch bet doet'geenvrucht, — Onrustige ■ bewegingen in den Haage, door de nabijheid van het Vliegend Leger, en de Beëdiging des Vrij Corps. — Dringende eisfehen des Konings van Pruis- . fchen om Satisfaclie. ffa/tr in. die m  33° BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE beft aan moest. —— Be Staaten van Holland komen buitengewoon bij één. Ongeneigdheid ,' om aan V Konings eiscb te voldoen. Dc Staaten vraagen om bijftand aan het Franfche Hof. Doch te ver- gecfcb. ■ De Franfche Gezant vertrekt uit den Haage. De Staaten van Hol¬ land ftellen hun Gewest in ftaat van Fer- dediging. Capellen tot Commandant van Gorinchern benoemd. Het Commando wordt hem , zijnes ondanks, opgedrongen. Bijzonderheden deswegens. ——— De Pruisfifche Troupen raaken in bezve- ging. Het word niet geloofd. — Fer- geeffche hoop op Franfche hulp. Gorinchern opgc'êischt en bemachtigd door den Hertog van Brunswijk. Bijzonderheden desivegcns. — De Rhijngraaf van Salra begeert en verkrijgt onbepaalde last van het DefVnfie wezen om Utrecht in geval van nood te ontruimen. —— Utrecht in alle over. baasting ontruimd. —— Confufie aldajir bij die gelegenheid. Het Staatscb Krijgsvolk trekt de Stad binnen. —— Ongemeene fenfatie in 'het geheele Vaderland. • Bijzon-  DER VA DERL. GESCHIEDENISS EN. 3 31 zonder in den Haage, over den adnmarscb der lMiisfchen, Men tracht de Verga¬ dering naar Amfterdam te verleggen, het gelukt niet. ■ De meeste Leden van Holland neemen naar elders da wijk. —— Het Vrij-Corps Ontwapend, de Oranje Sociëteit geopend. Staaten van Holland verzoeken den Stadhouder in den Haage te kor men. —5— Het Oefende wezen te Woerden , afgefichafit: Be Stadhouder wederom in zijne Waardigheden herfleld. De Om¬ wenteling alomme tot fiand gehragt. ——■ Bebalven te Amfterdam, dat men in Raat van Verdediging /lellen wil. [Jet De- fenfiewezen neemd de vlucht van Woerden. naar Amfterdam. —- Ook het Vliegend Leger uit Zuid Holland. De Stad van rondsomme verfterkt. Aanval op alle de Posten. De Stad Capituleerd. De Stadhouder komt in Triumph binnen den Haage. Ook de Princesfe. Voorfiel door de Staaten aan Haar gedaan , welk eene Satisfa&ie zij hegeerde. Haar antwoord, en verderen eisch. Veranderingen onder, de eerfle Staatsministers. — Ds  332 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE De Rhijngraaf van Salmi pakt zich voeg..— Hij ivord als infaam gecasfcerd cn het Territoir van den Staal ontzegd. Gewapende en Ongewapende Genootfchappen alom?ne afgefebaft, en de wettige Schutterijen herfteid. — Oranie Sociëteiten opgericht — Ongeregeldheden daar door veroorzaakt ,De Prins van Oranje wraakt het Plunderen hij eene cpentlijke Publicatie. ——— Voorfiel van Schoonhoven tot het buitengewoon veranderen der Regceringen in de Steden. Hoe, en op welk eene wijze dit gefchiedde. —<— Franeker op eene Zonderlinge wijze geftraft. Strenge maatregelen in Vriesland en Utrecht genomen. —■ Nadeelige gevolgen dia dit had. Onlusten te Amfterdam, over het draagen van Oranjetekenen. Een flerk Guamifoen aldaar en elders^ gelcgt. —— Ellendige, en verwarde ■ toeftand van zaaken, opzigtlijk de Finantie, naa het ftillen der beroerten. — Hooggaande nood der O. I. C. — De Raadpenftonaris van de Spiegel beijvert zich, om voor bet vervolg nieuwe onlusten voor t& hamen, door de Guarantie van het Stad- hou-  DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 333 -houderfehap, door de Hoven van Londen en Berlin. • Hei komt tot ftand. -— De isfle Penning gtvorderdt. Doorhopende Schets van de Franfche Onlusten. — Rampzalige gevolgen van ihzelve voor Lodcwijk de XVI. — Coalitie tegen de Fianfchen, door den Koning van Pruisfchen tot ftand gelragt. De Hertog van Bruns- 1 Wijk trekt met een aanzienlijk Leger in Vrankrijk. Word genoodzaakt te mg te trekken. —— Brabant door de Franfche bemachtigd. -— Ook de Generaliters Landen. — Onderhandelingen tusfchen de Staaten en het Hof van Londen, met de Leden der Franfche Conventie. De moord aan den Koning, doet dezelve eensklaps eindigen. De Franfche Conventie verklaard den Oorlog aan Engeland en -den Stadhouder. Breda, Geertruidenberg, en de Klundert verloren. —— De WiHemfrad belegert. — Kloekmoedige Verdediging derztlve, door den Baron van Eoetfelaar. — Overwinningen der Keizerlijken, onder Coburg, noodzaaken de Franfcheu tot bet opbreken des belegt van Maastricht en de Willem-  334 bekNow historisch handboekje lemfïad. Breda, Geertruidenberg en de Generaliteits Landen door de Franfchen ontruimd. —— Befluit. ■ V CjHng men in het Zuidelijk en Noordelijk deel van Holland, op zulk eene woeste wijze te werke , ten einde het zogenaamd Grondwettig Herflel te bcvoorderen, men ging tenzcifden tijde, met meerder bedaardheids," en volgens een geregeld plan, ter bereiking van even hetzelfde doelwit, in verfcheidene Steden van dat Gewest voort. Allerwegen was men ijverig in de weere, om, ingevolge het voorfiel van de Gedeputeerden der Stad Haarlem (bevorens door ons opgegeven) den Volks-invloed op de aanftelling der Regenten, en andere onderwerpen, in werking te brengen. Het kon niet wel anders, of die zaak moest met een meer dan gewoone geestdrift ondernomen worden in ' eene Stad, welks Vroedfchap, van de noodzaaklijkheid en nuttigheid deszei ven, zoo zeer overreed was, dat zij hunne Afgevaardigden in last gaven, Om zulks ter deliberatie |  DER VA DE RL, GESCHIEDENISSEN. 335 tie van de Staaten te brengen: het zal daarom der moeite wel waardig zijn,, dat wij hier eenigfints uitvoerig verflag geeven van de wijze waarop men binnen de Stad Haar"lem, (als het ware) een model en voorbeeld leverde, op welk eene wijze, aan den geest van het voorftel zou kunnen en •behoren voldaan te worden. Opmerkelijk, en als eene meldenswaardige bijzonderheid, kwam het veelen voor, 'dat, toen in de meeste Steden van Holland, de grootfte geestdrift befpeurd werdt, tot het oprichten van Vrij-Corpfen, en Burger Sociëteiten , zulks binnen die Stad geen plaats had. 'Er was, jaa! een zoogenaamd VrijCorps, beftaande ujt eenige Burgers dier Stad, aanwezig, dan dit was geen gewrogt van den toenmaligen tijd: fints verfcheidene jaaren,' hadden dezen zich uit lief hebberij in den Wapenhandel geoeffend, en eenige wetten daar toe beraamd, maar voor het overige bleven zij ondergefchikt aan de wetten van den Burger Krijgsraad, en fpeciaal, van het Reglement des jaars 1750, door wijlen Prins Willem den Vierden, voor die van Haarlem  33^ BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE lem gegeven, en waarbij de wettige Schutterij, zoo als van ouds bepaald was, op 8 Compagnien of Vaendelen. Het was dus geen vreemd verfchijnfel, dat zij, die als Officieren bij het Vrij Corps- fungeerden , als gewoone Schutters de bepaalde Wachten betrokken: en omge'keerd, dat zelfs Stafofficieren van de Schutterij, als gewoone exerceerende Leden des Genootfcliaps, zich in den Wapenhandel ceffend'en. Het was de gewoonte, dat in den nazomer van elk jaar, het Vrij Corps, op den Doelen Afvuurde, en alles met eene vriendelijke maaltijd befloten werdt, welke kosten gevonden werden, uit de boetens, die op het geregeld bijwoonen der Exercitiën gefield waren. -Uit deze opgave, kan men gereedlijk befluiten, dat zoo lang men het Vrij Corps te Haarlem, op die wijze werkzaam zag, hetzelve niets gemeens had, met die Gewapende Genootfchappen, die men alomme zag oprichten, niettegenflaande het openbaar Afvuuren, het kleden in eene cenvoinvige en ov.kostbaare Uniform, te dien tijde, bij hetzelve werdt ingevoerdt. Was het wonder, dat in eene Stad ,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 337 Stad, waar in zich zoo veele liefhebberij tot den Wapenhandel befpeurd werdt, die zucht ook openbaar werdt, bij het gros der Burgerij, daar dezelve zich omtrent de Wapenoeffening nog zoo zeer achterlijk befchouwen moesten? Meer dan eens, werd des in den Krijgsraad over dat onderwerp gefproken, en eene betere inrichting voor de Schutterij in het generaal, als noodzaaklijk geoordeeld, maar de uitvoering daar van bleef.achterwege, uic hoofde,,dat de Leden deswegens verfchillende gedachten koesterden. En het vreemdftc beftond daar in, dat de Capiteinen van fomraige Vaendelen, minst genegen waren tot het bekwamen hunner onderhorige Schutteren ,.niertegenftaande zij als werkende Leden van bet Frij-Csrps, zich als vooriïanders van den Wapenhandel kennen deden. Men had intusfchen in hêt jaar 1785 en vervolgens, eene meer dan gewoone werkzaamheid onder de Leden van het Vrij-Corps befpeurd; het getal nam van tijd tot tijd toe, ook voegden zich een aantal voornaame Ingezetenen als Leden Honorair bij hetzelve, uitVI. Deel. P wel-  358 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE welker toelagen, eene ruime kas ontftondt,, waar uit men zich niet Hechts eene eenvormige Wapenrusting, maar ook Muzikanten en anderen toeftel aanfchaffen kon. Eene >. kostbaare Uniform voor de Opper-Officieren , kwam 'er vervolgens bij, ook .-Camion- ■ niers, &c., waar door het Corps eene ge- ■ heele andere gedaante kreeg. In dezen ftaaf! b'even de zaaken, tot in het jaar i?8ö, als; wanneer ook binnen die Stad een Burger So- ci'-teit werde tot ftand gebragt, waarover aan i eenige Leden, onder den naam van Commis- • farisfen, het Beftuur werd toevertrouwd,, waar van fommigen ter gelijker tijd, als i Officieren bij het Vrij-Corps fungeerden. — JNaauwlijks had het jaar 17^7. eenen aan- ■ Vang genomen, of dexVroedfchap befloot, om het Reglement van 1751, voor de Schutterij geëmaneerd, buiten werking te ftellen, en de Schutterij in plaatfe van in 8 Burger Vaendelen, in drie Battaillons te verdeelen, 'waar van het Vrij Corps zoo als het toen beftond, ééne zou uitmaaken, terwijl uit de overige Tngezeetenen, (geene Leden van het Vrij Corps zijnde,) de twee overige \ Bat-  DER VADSRL. GESCHIEDENISSEN. 339 Battaillons beftaan zouden, die in alle opzichten moesten gefchoeid zijn, op den leest van het'Vrij-Corps ,y alles /volgens een nieuw ontworpen Reglement, dat daar op beraamd en vastgefteid werdt. Het Vrijcorps met alle plechtigheid, in den eed genomen, en als het derde deel der Schutterij erkend geworden zijnde, werden nu de agt Vaendelen Schutters, uit den eed op het oude Reglement ontllagen, en zij die genegen j/varen, ziel/ aan de nieuwe order te onderwerpen, onder de 2 overige Battaillons geileken; uit welks Officieren, eenen Krijgsraad benoemd en aangefteld werde, die in alles het voetfpoor van het Vrij-Corps drukte, ook werdt 'er een Battaillon Artilleristen opgericht, dat van Stadswege met zes ftukken Kanon voorzien werdt. Dit alles omtrent de Gewapende Burgermacht bepaald zijnde, werden ook weldraa eenige Burgers benoemd, tot het ontwerpen van een Nieuw Reglement van Regeering voor die Stad, overeenkomftig den geest van het voorfiel ter Staatsvergadering gedaan, waarbij der Burgerij eenen P a in.  340 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE invloed verkreeg, op het benoemen der Leden, niet alleen, maar ook inzage omtrent het werk der Finantie, hetwelk voornaamelijk beftond in een Collegie van Burger Gecommitteerden. Het Concept Reglement in gereedheid zijnde, werd het aan de Burgerij ter goed of afkeuring voorgefteid, en op den is Augustus 17,87, bij alle de Leden der Vroedfchap goedgekeurd, behalven bijde Heeren Pieter Vermeulen, en Jean Gifsherto Decker, die zich deswegens niet weinig bezwaard vonden, doch niet beletten konden , dat de opentlijke en plechtige beëdiging van het .Reglement, bepaald en vastgefteid werde, op den 5 September, Onbefchrijffelijk groot en kostbaar was de toeftel, die daar toe nodig gekeurt en in gereedheid gebragt werdt. Reeds twee dagen bevorens, werden de beiden Battaillons en de Artilleristen in den Eed genomen, en van Stadswege met nieiiwe Vaendelen begiftigd,, terwijl op het midden der Groote Markt, eenen prachu'gen Tempel, rustende op :o Colommen van & Jenifcbe Bouworde, werde opgericht. Daags voor den Feestdag, deedt  BE TEMPEX, TE HAiKIEM.   DER VAOaRL. GESCHIEDENISSEN. 341 deeJt den predikant Mobachius Quaet, een Leerrede in de Jaus Kerk, waar in bij de .voordeden die uit de nieuwe inrichtingen te verwachten waren, óp de ernftigfte wijze betoogde, en des Hemels zegen op dat alles afüneekte. (,*) Naauwlijks was de 5e •dag van September aanwezig, of een ontzettend groot aantal van Vreemdelingen, ftroomde van alle kanten naar de Stad, om eene plechtigheid te zien, ^die in minder dan één half uurs tijds verricht werdt: want toen de drie- Battaillons der Burgerij, de Noord, Oost, en Zuidzijde, van het Marktveld bezet, en de Artillerie zich aan de Westzijde geplaatst hadden, gingen de Leden der Vroedfchap, met derzelver Mi-. nis- (*) De Leer aar vondt bet Regeerings Reglement, een proefjluk van bijna meer dan menfcbelijke wijsheid, en vleidde zich mot de Zekere verwachting, dat de beilzaame vruchtgevolgen eenen hejlendigen bloei cn weivaart voor Stad en Burgerij veroorzaaken zou. ' In hoe verre dit bewaarheid werdt, zal het vervolg doen blijken. P 3  342 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE nisters naar den Tempel, alwaar zij wel draa gevolgd werden door de Burger Gecommitteerden en de Officieren der Burgerij. Het oudfle Vroed'fchapslid, nam ben daar op den Eed, op het nieuwe Reglement dadelijk af, waar op den Stads Courantier Enfchcdé, als de hoogfte Officier in Railg der Schutterij, de Vroedfchap den Bed afnam. Het prachtig Ternpelge maarte, dacht men eenige dagen naa net volvoeren der plechtige beëdiging, koustmatig te verlichten, dan men weidt 'er in verhinderd door de kort daar op volgende omwending van zaa* ken, tot welks verhaal wij nu zullen overgaan. Op even dcnzelfd n dag dat men binnen Haarlem dus ijverig in de weere was, om een Nieuw Reglement in werkirg te brengen, leverde den Gezant Thulemeijer, bij de Algemeene Staaten eene Memorie in, in fubftantie behelzende, eene vernieuwde poging van d>en Koning, om, was het mooglijk, de hooggaande verwarringen te dien eitu'g n, en eene algemeene bevrediging tusfchen den Stadhouder en de Staaten daar te  der vaderl. geschiedenissen, 343 te (tellen, doch het deedt bij die van Holland geen effect.. Intusfchen was het in den Haage zeer onrustig gefield: de nabijheid van het Vliegend Legertje, dat fteeds te Loosduinen lag, gevoegd bij het misnoegen, dat het grootfte deel der Haagfche Burgerij had opgevat, tegen het Vrij-Corps, deedt de meeste vreemde Gezanten het beften neemen, om met voorkennis van hunne Hoven, de Reödentic te verlaten, alwaar men niet alleen de Schutterij, hunnes ondanks, den Wapenhandel verboodt, maar tenzelf- , den tijde, het Vrij-Corps met eene ongemeene pracht in den Eed nam. Dit alles gebeurde zoo bier ais elders, op het1 tijdftip, dat van alle kanten de zekerft.- tijdingen binnen kwamen , dat de Koning van 2Jruisfehen zijne Troupen in beweging ftelde, en vastelijk voorgenomen had, dat zoo men bleef volhouden , in het weigeren van voldoening aan zijnen zoo dikwils herhaalden wensch, hij zijne Troupen bevel, geeven zou, om zulks te komen bewerken. Dan het vondt geen ingang: en zij, die d.iwegens geen twijffei aan het geval ftelP 4 den,..  344 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE den, Honden voor de grootfte onaangenaamheden bloot. liet dnurde echter met lang, of de Koning deedt in eene Nota eenen naderen ftap, eifchende, dat de Staat en van Hol/and, eenen brieve, Qten zijnen genoege, en alvorens bij bem goedgekeurt') moesten fchrijvén aan Mevrouw de Princesfe van Oranje, waar in zij onbewimpeld moesten verklaren, dat men gedwaald bad, in de mderfieUwg i als of de Princes, geene goede oogmerken zou gehad hebben , ten tijde , dat zij de reize naar den Haage ondernam. Zij moesten verfchoning deszvegens aan II. II. II, vragen , en zich verbinden, om, op den eisch der Princesfe, -die geen en te zullen firafen, die haar in die Reize verhinderd hadden. Zij moesten herroepen alle befluiten die voor den Stadhouder als nadeelig en honende aangemerkt konden worden, en der Princesfe uitnodigen de reize naar den Haage te willen ondernemen, ten einde met de Staaten in onderhandeling te treden, cm de verfchillcn uit den weg te ruimen. Oogenbliklijk werden de Staaten van Holland bijeengeroepen, om over die eisfehen re raadplegen, doch-het bleek welhaast, dat min.  DER VA DERL. GESCHIEDENISSEN. 345 men ongenegen was, aan dezelven te voldoen. De Afgevaardigden der Stad Am/Ier* dam waren van oordeel, dat den inhoud der Nota beledigend en boonend zvas voor de Souverainitcit dezer Landen, en zvas 'er zeer tegen , dat dezelve Co'mmisforiaal gemaakt voerden aan de Leden van het groot Befoighe. Het welk ten gevolge had, dat bij de meerderheid befloten werdt, om zich over de Nota niet uit te laaten , maar te ferffteeren bij het bevorens gegeven antzooord. Het eenige daar men nog toe zou willen befluiten, beftondt daar in: dat men tzvee voornaam! Leden der Vergadering, aan zijne Majejleit zou zvilleit zenden , om Hoogstdezelve van de zvaare ge* fteldbeid van zaaken te berichten-, &c. door welk antwoord, de Koning langs hoe onhandelbaarer gemaakt iverdt. Het lijd geen bedenking, dat dit weigerend gedrag, omtrent de begeerte des Konings, zijnen voornaamften grond had in de uitzichten op eene krachtdadige hulp van het Franfche Hof, ingeval dat van Pruisfchen, zich onderwond, om zijne eisfehen door eene gewapende Macht te doen gelden; want P 5 naauw-  346 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE naauwlijks was dat antwoord afgezonden , of men zond verfcheiden Postboden naar Verfiiillcs, ter inroeping van eene krachtdadige hulp, dan het bleek aan doorzichtigen wel ras, dat men hier aan een doofïians, deure aanklopte, vermits de hulp teruggehouden werdt, en den Franfchen Gezant den Haage met zulk eenen fpoed verliet, dat hij zich de tijd niet gunde om een behoorlijk affcheid van de Staaten te neemen. Bij dit aanzoek om vreemde hulp bleef het inmiddels niet: de meerderheid van Holland werd ook tmzelfden tijde bedacht, op alle moogelijke middelen van verdediging, bijzonder van hun gewest. .De Generaal Major van Rijsfel, die 'tot hiertoe het bevel over het Cordon voerde, werd nu aangefteld tot Gouverneur van Naarden; het Defeiifieioezen te Woerden kreeg in last, om bedacht te worden op de a .nwijzing van een bekwaam Opperbevelhebber o-ver het Krijgsvolk, hetwelk ten gevolge had, dat zij niet alleen den Rbijngrave aan Salm als eerfle; den Heer van der Burch als tweeden Bevelhebber; maar ook den Major van Helden, tot Quar-  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. ^? Quartiermecster Ceneraal over de Troupen van het Cordon aanftclden; te gelijk berichtende, dat de Onderwaterzetting, in den omtrek van Finnen bewerkfteliigd was, en dat zij zich onledig hielden met h'et krschtdadig verfterken van de Stad Gorincbem, als welken, ingeval van eenen aanmarsch van Pruisfifche Troupen, voor den. eerfren aanval bloot ftondt, gemerkt de Staaten van Gelderland dezelven eenen vrijen doortocht vergunnen zouden. Intusfchen werdt den gewezen Kamerheer van der Capellen, bevorens' Collonel van de Gardes du Ce>>?s, (aan wien men, echter te vergeefsch, het Commando over den Linker Vleugel van het Cordon had aangeboden,) bevoorderd tot Collonel EfR'C'r.ief, over het Regiment van den Prinfe van Hesjen Pbilipstbal, die, (zoo als wij bevorens vermeld hebben,) door de Staaten van Holland was gedomineerd geworden. Stondt .Capellen, over die promotie verbaasd , daar het algemeen gevoe'len was, dat men dit Regiment aan van Rijs/el toefchikken zou, en hij deswegens geene Sollicitatien had in het werk geP 6 field 5.  34-8 BEKKOPT HISTORISCH HANDBOEKJE fte'd; zijne verwonderirg en verbazing fteeg kort daar naa nog oneindig hooger, toen hem in den avond van den 12 September , op den hube Duiven-Gord zich bevindende ,■ eene Mi*five van het Woerdfebe Defenfiewezen, werdt ter hand gefield, niet minder bevattende, dan de tijding dat Hij daags te vooren, door-de Staaten van Holland, tot Commandant, over de Stad Gorinchem was aangefteld geworden, met uitdrukkeüjken last* om zich zonder verwijl derwaards te begeven; eene aanftelling die Capellen te meer verbaasde, daar hij pas dde dagen bevorens, aan het Defenfiewezen inftantelijfc verzocht had , dat men hem in het Cordon toch niet zoude empjoijeeren. (*) Ijlings naar den Haa- Het is ons uit een Authentiecq en geloofwaardig verbaal van deze onverwachte aanflelling van den Baron van der Capellen, gebleken , dat den verraderlijken Rhijngraave van Salm, eenige Penfionarisfen had aangezet, om het zveerloos gelaten Gorinchem, aan Capellen optedragen , wel wetende hoe het aldaar gefield zijn zoude, wanneer zich de Pruis-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 349 Haage zich fpoedende, trachtte hij zich wei van die Commisfie re ontdoen, maar dit was te vergeefsch: Hij behoorde het aantemerken, als Pruisfchen voor die Vesting vertoonden. Is het niet onbegrijplijk, dat daar het Defenfiewezen te Woerden , &ok voor die Pesting, geene de minfte zorge betoond had, zulks in den Haage 01,hekend fcheen, toen men aldaar Capellen (als het ware'), dwong om het Commando op zich te neemen, en hem fout en ferm verzekerde , dat hij 'er alles in de beste order vinden ZOU , zoo als in den Text volgt? Zoo offerde men zijne beste vrienden op, en ftelde eene geheele Stad en Burgerij, aan de rampzaligfe gevolgen van eenen Pi jandel ijken aanval bloot! Wat mag daar de reden wel van zijn ? zal men mogelijk vraagen? Is die welligt niet daarin te vinden, dat de Heer van der Capellen tot den Marsch, (de broeder van den nieuwaangefielden Commandant ,) niet gunstig dacht over den Rhijngraaf, en nog minder over de eerfte toongeevers in de Vergadering yan Holland? Te recht zei daarom de Eerstgcmelde in zijne Memorie, dat zijn Broeder het flachtoffer was geworden, P 7 van  35° BEKLOPT HISTORISCH HANDBOEKJE als een blijk van bet groot vertrouwen dat men in Hem ftelde , door bet opdragen van bet bevel over eene Vesting, die men in geval van eenen onverboopten aanval, als de Jleutel van geheel Holland aanmerken moest. en die daarom in den besten flaat van Defenfie was gefield goworden. Men verzekerde Hem, dat de Defenfie zeer gemaklijk gemaakt was , niet alleen door eene fterke Bezetting, en eenen ruimen voorraad van Ammunitie, maar ook, door de geformeerde Innundatien , bijzonder over het Weischild, gelegen tusfchen Daalhem en de Stad. Dus gehoorzaamende, kwam hij den 13 September, in den laaten avond, binnen Gorlhchetn, en nam den Volgenden morgen zeer vroeg, alles in oogenfchouw. " En hoe bevondt hij den toeftand der Stad? Juist het tegendeel van het geen men in den Haage verzekerd had: want geene Innundatien waren 'er te zien; bet Weifichild zelfs was droog en hard; geen eene Batterij in order: wel een aantal Gefchut, maar geene van het verzuim van zijn eigen Partij. (Memorie bl. 100.)  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. .35f ue Artilleristen , in flaat om eene Batterij te bedienen , als zijnde 'er niet meerder, dan één Officier, met drie Bombardiers , die gediend hadden , en de rest onervarene Recruten. Wat het Guamifoen betrof, ook dat was ellendig: omtrent 900 Attxilliairen , ongewoon aan Discipline, en onbekend-niet den gewoonen Guarnifoensdienst; en ruim 4CO Man van het bijeengeraapte volk van Sternb&ch, meest ongeeeffejide, en nog ongekleedde Recruten. De Commandant zelve, had noch Groet Major, noch Plaats Major, noch Adjudant, ter zijner adfiftentie. Twee Leden van het Woerdfche Vijftal , dien zelfden dag van alles ooggetuigen zijnde; van alles een fchriftelijk Rapport in handen gefield wordende, ftonden niet weinig verbaasd, toen Capellen, hen de Phyfique onmooglijkheid bewees, om de Stad te kunnen Defendeeren, protesteerende tegen de gevolgen die dit alles zou moeten hebben, wanneer de nood aan de man kwam, maar het kon riet baaten: men kon hem van het Commando niet bntflaan, men vleidcle hem met de hoop op eene fpoedige verfierkir.g te doen toekomen,  352 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE men, die echter nimmer kwam opdagen. Trouwens daar toe was de tijd reeds te Ver verlopen, wijl den Hertog van Bruns•wijk reeds in vollen aantocht was aan het hoofd van omtrent de 20,000 Man, waar van wij nu de voornaamfle bijzonderheden vermelden moeten. B. halven de reeds vermelde aanzoeken door de Koning van Pruisfchen, aan de Staaten van Holland gedaan, ter gehoorgeeving aan zijne begeerte, omtrent eene behoorlijke Satisfactie voor den hoon zijner Zuster aangedaan, liet hij nog een en andermaal door Zijnen Gezant aanhouden, doch men had 'er geene ooren naa: de gemoederen waren derwijze opgewonden; men vertrouwde zoo zeer op eigen kracht, en de hulp der Franfeben; dat men de tijding van het aanrukken der Pruisfchen, als een hersfenfehim of een fnood beftaan , ter belaging der Vrijheid aanmerkte, zelfs op het tijdftip nog, toen men de zekerfte berichten had, dat dezen zich werkelijk in Gelderland bevonden. Het was reeds op den 13 September dat de Hertog van Brunswijk, ziende dat gee-  DER "VAD ER Li GESCHIEDENISSEN. 353 geene verzoeken in aanmerking genomen werden, de noodlottige orders tot den dad.lijken marsch liet uitgaan, zijne macht in drie partijen verdeelende, over welker eene hij zelve het bevel voerde, terwijl dat over de beide anderan, aan den Generaal Lieutenant von Lotturn, en den Generaal, von Waldeck werdt opgedragen, allen beftemd, om op de korst mogelijke wijze, het Hollandsch Grondgebied te bereiken. Eene gedrukte Waarfchouwing aan de Ingezeetenen om toch geen wederftand te bieden, maar zich, Ilii en onderworpen te gedragen, in welk geval eene goeeie Krijgstucht, en beveiliging van Perfonen en' Eigendommen werd toegezegd, werdt vooraf door alle de Gewesten in aanzienlijken getale verfpreidt, en kwam dat gedeelte waar over den Hertog zelve geboodt, reeds op d n 16 September, in de nabijheid der Stad Gorincbcm, alwaar wij twee dagen bevorens, den Commandant van de Capellen zagen binnen trekken, ontbloot van alles wat eenigflnts tot verdediging dienen kou, zoo als wij hier boven aangetekend hebben. Capellen, de zekere tü-  354 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE tijding .ontfangende van de nabijheid der Pruisfcben , riep een en andermaal den Krijgsraad , en de Sads Regeering bij een, ten einde hen de nutteloosheid en fchadelijke gevolgen van eenige Defenfie onder het oog te brengen; en raadde het grootfte deel der bezetting, (betraande uit Auxiliairen,) om veel liever in flihe naar hunne huizen en haardfled:n de wijk te neemen , dnn de Stai ,. de Ingezeetenen, en zich zelvcn, aan een zeker en onvermijdelijk ongeil bloot te flellen; maar men hul 'er hoegenaamd geene ooren naa, want toen dezen zich onder elk^ ander daar over beraden hadden, viel het befluit, om niet te retireeren, maar te blijven , en dus te beantwoorden aan bet oogmerk , waartoe zij zich binnen, de Vesting begeven hadden. Akelige omftandighiid! voorzeker voor den Opperbevelhebber, die nu door den nood gedrongen, wel zoo veel hem mogelijk was, op alles! order ftelde, maar te gelijk het ftelligfte befluit nam, om aan zijne zijde, geenen aanval te onderneemen , maar alles lijdelijk aftewachten; en ingevalie van eene fummatie tot overgave, v « eene  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 355 eene zoo veel mooglijk voordoeüge Capüulatie te bewerken, en den aftocht te bewerkileliigen, naar het Papendrechtfcbe Peer, mee oogmerk om de Stad Dordrecht ter hulp te fuellen. Vermoedende, dat in allen gevalle den eisch tot overgave, ter zijner kennisfe komen moest, aleer den naderenden Vijand ecnig geweld gebrpikte, meende Hij alles te zullen voorkomen , door het uitvaardigen van de fteiligfte bevelen, om hoegenaamd niet te vuuren, zonder -/ine mondelinge of Hhriftelijke last, ordonneè^ renje tevens, om alie Brandende Lonten van de Batterijen wegtenernen: clan het bleek wel draa, dat bij gebrek van behoorlijke Subordinatie onder bet grootfte deel der bezetting, alie die maatregulen in den wind geflagen en onnut bevonden werden; want den volger,d.jn dag, een Trompetter van den Hertog van Brunswijk de Stad genakende, (zeker met .oökmerk om die op te eisfehen,;) werd hij, ondanks de gegevene bevelen d.js Commandants, met een fchot uit het Kanon van de Batterij, daar in verhinderd. Dit bt drijf, maakte den Hertog van- Brunswijk woe-  356 BH KNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE woedend, die daarop order gaf, om dc Stad met geweld te attacqueeren. Ijlings werden eenige gloeiende Kogels in de Stad geworpen, die hier en daar brand veroorzaakten: de Commandant, rapport krijgende, Jat de Pruisfchen- zich reeds bij Daalhem vertoonden, fpoedde zich naar de Poort, maar flechts weinige fehreden derwaards afgelegd hebbende, ontdekte hij, bij het vallen der Kogels en Bomben, dat alle zijne genomme voorzorgen onnut geworden waren, dus liet hij niet alleen d.^n aftocht flaan, maar bewoog de Stads Regeering , om zonder verwijl, een Vaendel uit den Tooren te ftceken, ten einde het geduurig werpen van Bomben en Kogels te doen eindigen, het welk dat gevolg had, dat de Pruisfchen wel draa meester van de Stad, en den Commandant, benevens zijn Guamifoen Krijgsgevangen verklaard werden. Welk eene fenfan'e deze aankomst der Pruisfifche Troupen aldaar verwekte, laat zich beter gevoelen dan door ons befchrijven, daar veelen zulks, hoe zeer bevorens aangekondigd, niet geloven wilde. Het Defenficwezen te Woerden,  DER VADERL- GESCHIEDENISSEN. 357 den, al mede in den valfchen waan verkeerende, bleef op den duur werkzaam tot het neemen van maa'rregulèn die g-lieel o'ntoerijkend waren, om hun gezach te kunnen ftaande houden, dus togen de Leden van hetzelve in die dagen, dan hier dan daar, om op alles te voorzien, van welke gelegenheid den verraderlijken Rhijngraaf gebruik maakende, zich in den nacht van den 14 September, (bewust zijnde van den aanmarsch der Pruisfchen,) zich naar Woerden begaf, en aan de overgeblevene Leden der Commisfie Blok en Costcrus, zijne vreeze voor Utrecht te kennen gaf, den voorfiag doende, dat men hem order g3ve, om de Stad te ontruimen, en met zijne macht de Provincie Holland te dekken: en dezen voldeden in zoo verre aan zijne begeerte, dat zij hem de last tot ontruiming gaven, zoo draa hij oordeelen zoude dat de hoogfle nood zulks vorderde. De Ridder Bourguion, Zaakgelastigden van wegens Frankrijk, zich te dien tijde binnen Woerden onthoudende, gaf breed op van den effecliven aan marsch van Franfche Troupen, en was men dwaas genoeg > om  35$ MRNGPT HISTORISCH HANDBOEKJE om daar aan geloof te hechten nier alleen, j maar ook om den Rhijngraaf op zijne be- H geerte, eene oningevulde order te geeven, ivaar door bij, ten alkn tijde des goedvin- [ dende, het deerlijk beroerd Utrecht ontruimen kon. In den namiddag van den js Srptemjjer met dien onbepaalden last van Woerden in de Stad komende, alwaar alles vol confuöie en verwarring was, en fommigen de grootfte heldendaden nog in den mond haddenhield hij zijn oogmerk verborgen tot in den nacht, toen hij zich eensklaps ontmaskerde, en aan de Ingezetenen en Regeering ,. die hem als eene halve Godheid hadden aangebeden, de ijsfelijkfte tijding bekend maakte, dat hij', ingevolge den last van bet Woerdfche Vijftal met zijn Guamifoen, zoo Militairen als Burgers, oogenbliklijlt dc Stad verlaaten , en op Holland repli'aeren moest. Welk eene uitwerking dit bericht op de gemoederen der Utrechtenaaren had, laat zich beter gevoelen dan door ons befchrijven: vreugde, blijdfehap, cn dankbaar^ uitboe. zemingen vior deeze ongeziene uitreddine uit de dreigendtfe gevaaren, gevreesd uit N . het .   "T "YTEBX&ATjEN TAS ctskcht.  DER VADiiRL. GESCHIEDENISSEN. 35O "*het pocchcn op een uiterfte verdediging, vervulden de.harten van allen, die reikhalzend naar het oogenblik der redding hadden uitgezien: fchrik, angst, woede, wanhoop, die bijnaa tot den graad van vertwijffeling fteeg, was op veeier gelaat getekend, die or.d-r de i^felijkfte vervloekingen over het vooronderftelde verraad van den Rkijn* graaf, cn het hooggeroemd Defenftevjezen, Geweer en Wapenen daar heenen fneeten, en ter S ad uirwetken, het fpoor volgende van den Rhijngracf, bet 'Guamifoen , zoo Militairen als Auxilliairen, Staatsleden, Vroedfchappen, en Ingezetenen van verfchil'enden ftaat en rang, die allen uit vreeze voor de wraak der Pruisfchen, in de grootfte overhaasting de vlucht naar Amfterdam en elders namen. In minder dan vier uuren tijds, was Utrecht ontledigd van alles wat naar Krijgsman zweemde: meer dan aoo ftukken Gefchut; 50 000 ponden Kruit, een ontzettende voorraad van Ammunitie, en ander Oorlogstuig, kortom, alles liet den vreemden Gelukzoeker in de loop: en Utrecht, dat zoo veele maanden lang een t«-  3"6o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE toneel van gewoel en verwarring opleverde, had in weinige uuren, het aanzien verkregen van eene bijna verlaten Stad. Daar lag den'arbeid van duizenden van handen; de kunst en moed van omtrent de 6000 ftrijdbaare Mannen, van verfchillenden ftand, in het voetzand; en eene Stad, die men gezworen had veel liever in den brand te fteken dan overtegeeven, op de laffte wijze verlaten, zonder dat 'er één fchot op gedaan was. In de daad, men moet van alle denkbeelden eener alles beftuurende Voorzienigheid Gods, geheel en al ontbloot zijn, wanneer men deeze onverwachte, fpoedige, en te gelijk zachte Omwenteling van zaaken binnen Utrecht, aan het blinde geval, of aan de uitwerkfelen van het menfchelijk vernuft toefchrijven wilde! Gewis hier was de Vinger Gods, even als in vroeger dagen , tot heil van Volk en Vaderland zichtbaar ! Des morgens ten 7 uuren trok eenig Krijgsvolk, uit het Camp bij Zeist gelegerd, Onder het vreugdegejuich der verloste menigte binnen, die op den middag en verVolgens, door een grooter aantal gevolgd Wiï-  DF.a VADF.HL. geschiedenissen. $$M Werden. De Oranje Vlag van den Doms Tooren uitgeftoken, was een vreemd ver"fchijnfel in veeier oogen, zoo ook het draagen van Oranje Strikken, hetwelk des daags te voren , nog op lijfttratfe, als ongeoorloofd: befchouwd werdt , en daar het juist op eenen Zondag nacht gebeurde, zoo lieten veelen der Dedienaaren van den Godsdienst niet naa, om hunne Gemeeniens tot den ltif der Godheid aantefpooren, over zulk eene ongeziene omwending. De tijdingen van het verlaaten van Utrecht, ' en den zekeren aanmarsch des Pruisfchen, klonken als even zoo veele fchelle donderdagen in de ooren van hen, die in Holland zich dat alles als eene onmooglijkheid hadden voorgefteld, en verwekten alomme de grootfte fenfatie. De Staaten van Holland op den 16 September buitengewoon bijeengeroepen zijnde, kwamen aldaar twee brieven ter tafel, gefchrevèn door de Regeringen der Steden Amfterdam en Dordrecht, behelzende een voorilag om de Vergaderingen , niet meer in den Haage, maar binnen Amfterdam te houden^ doch 'er viel, VI. Deel. Q uit  3Ó2 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE uit hoofde van de Confufie die 'er plaats had , geen befluit op. De Raadpenfionaris van BJeiswijk , (nevens veele anderen,) door het pakken zijner goederen, aanftalte maakende, om den Haage te verlaten, werdt hem zulks belet, en hij door Staatenbod ns in zijn huis bewaakt. Gijzelaar en anderen, fpoedden zich naar Amfterdam, dus werden de Vergaderingen langs hoe onvollediger , vermits geene andere Aanwezig bleven, dan zulken , die bevorens in alle de violente maatregulen geen deel genomen hadden, 's Morgens van den i3 September, maakten eenige manfchappen van de Gaarde Zzvitfers zich meester van de Wacht des Haagfchen Vrijcorps, en tevens van ieszelfs Gefchut, het welk wel dra gevolgd werd, door de ontwapening van het geheele Corps: wordende de Wapenen, Trommen, Grenadiers-mutzen, Boeken, Papieren, en eenen ontzettenden voorraad van Kruit en Loot, hetzelve afhandig gemaakt, en overgebracht in de Oranje Sociëteit, welks Leden nu welfpoedig hunne bijeenkomften hervatten. De vreugde over deze verandering van zaaken,  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 363 ken , was onder de Voorftanders van den Stadhouder onbefchrijffelijk , die nog aanmerkeüjker meerder en volkomen werdt, toen de overgeblevene Staatsleden van Hal* land, het befluit namen , Zijne Hoogheid te verzoeken met den meesten fpoed, wederom in den Haage te komen, om hem op nieuw niet alleen het ontnomen Commando over de Bezetting, maar ook de volle uitoeffening van Zijne Waardigheden Optedraagen , ên eene Commisfie te zenden aan den Hertog van Brunsvoijk, met verzoek, om geene van Zijne Troupen , in der Staaten Refidentie te zenden. Voorts werd befloten om het Defenfie Wezen te Woerden dadelijk te vernietigen , en Heeren Gecommitteerde Raden gelast, hoegenaamd geene betalingen, aan het zelve , of aan hunne Orders te doen. (.*) De herftelling van den Stadhouder (*) Dus eindigde eene Commisfie, die naauw* lijks drie maanden haar uitgefirekigezag nitgeoeffend hebbende,, den Lande geen voordeel aangebragt, maar voel eene kosten van omtrent de 8 Tonnen Gouds veroorzaakt had, Niet, dan Q 2 naa  364 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der in alle zijne Waardigheden Ampten en Bedieningen, werdt op de Staatelijkfïe wijze af- naa het aanwenden van veele moeite deedt zij Rekening en Verantwoording van Ontfang en Uitgaave. Onder deeze navolgende Hoofden : Douceur voor de Officieren f 1635649- 5-10 Extraordinaire Douceuren 3.424- 4- : Daggelden en Vacatiën voor de Leden . . . 20,84;5 12- : Geheime Expeditien . , 1,208 5- : Recrutitgelden en wat daar toe behoord . . 78,851- I- & Geld aan diverfe op Rekening gegeven . . . 50,40e- 6-io Geldleening aan de Stad Utrecht . . 39.C00- :- : Eetnling aan de Burger-Corpfen 27000- :- : Voor de Defnfie op de Rivieren 140.ogo :- : Defenpe IVezen te Amfierdam 207.791-13- 6 prtemien voor aangeworvene Deferteurs en Vreemdelingen 22,711 10- : Diverfe Respecten . 7 127 5 8 ƒ762.011 3 10 Nu hadden zij Ontfangen ƒ762,000-:-: dus bleek,  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. afgekondigd, onder het gefchal van Pauken en 'Trompetten, en alle gedemiïteerde Officieren in hunne voorheen bekleedde posten herfteld. Met de fnelheid van het licht, vloog de maare van dit alles naar alle Steden en Gewesten over, en daar de Genootfchap* pers zich alomme lijdelijk in het geval gedroegen , werden hunne Genootfchappen alomme in weinige dagen derwijze vernietigd, dat 'er niet dan eene flaauwe fcbaduw, en de gedachten van overig ble> f. In zeven dagen (zegt een geleerd Man) werd afgebroken , waar over zeven jaaren gearbeid was om optebouwen. Jammervol, was het intusfchen, dat, niettegenflaande de fterkfte bevelen uïtgevaerdiad werden., om geen moetwil aan Perfonen of Eigendommen te bedrijven , zulks echter op verfcheidehe plaatfen in den wind geflagen werdt , en veelen uit eene ongepaste wraakbetoning , over geledene verdrukkingen, en vervolgingen, zulks op de bleek, dat zij f II-3 -10, meerder badden Uitgegeeven dan Ontfangen, en ""er derhal ven niets overig fchoot. ■ Q 3  366 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de woeste wijze , aan hunne vernederde partij betaald zetten. Handelingen, die■ bij al wat eerlijk denkt, ten uiteriten gewraakt werden, en in fommige opzichten, deeze anders zegenrijke Omwenteling , haatlijk maakte. Terwijl dit alles in den Haage, en elders gebeurde; de zaaken alomme zich op den ouden voet begonden te laaten aanzien; terwijl in de meefte Steden, eenige Pruisfifche Troupen zich in meerder of minder getal begonden te vertonen, befloot men de S:ad Amfterdam, het kostte wat het wilde, van dat alles te bevrijden, en des noods qp alle moogüjke wijzen te verdedigen, Ten zelfden tijde dat Utrecht verlaten werdt ■, ftroomde alles wat leven had, en vluchten wilde, naar die Wereldftad. Het Woerdfche Vijftal verliet in aller ijl het Kasteel, en veréénigde zich, met de Commisfie van Defenfie , binnen die Stad opgericht. Behalven de immenfe kosten die 'er aan den waterkant gemaakt waren , en die volgens opgave der Commisfie ƒ 140,000-:-: beliepen, trachtte men ook de Stad van rondsom-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 367 omme onder water te zetten, door het d>0riteeken der Dijken, waar toe zich den Sc'iiedamfchcn Hoofdgaarder der Gemeene Middelen , Cornelis Zillefen genaamd gebruiken liet, fchoon alles nutteloos was, uit'hoofde van de oostelijke winden, waar door 'er geen water op de Landen te brengen was. - Het vliegend Leger, dat zich in het zuidelijk deel van Holland allerhande ongeregeldheden veroorloofd had , verneernende wat 'er gaande ware, brak in aller ijl uit deszelfs Standplaats op, en kwam in den erbarmelijkften toeftand, benevens het aangeworven volk van Stefnbacb, te Haarlem aan , en zette al mede den marsch naar Amfterdam voort , alwaar men van alle kanten dapper in de weere was , tot het opwerpen van Batterijen , het afbreeken van Bruggen , en het maaken van verhakkingen. Het Dcfenftewezen vermoedende, dat de Pruisfen van den kant van Haarlem, de Stad naderen zouden, had op het zogenaamde Halfwegen eenige verfterkingen doen aanleggen, en liet dien post door een aantal Auxillialren bewaken, die zich door het Q 4 af-  368 BEKNOPT HISTORISCH'IIANDBOI KJE afbranden der Licbrug (*) voor allen aanval van dien kant veilig waanden, dan, het bleek wel draa, dat hen zulks weinig te ilade kwam: want, naa het vergeefsch aflopen van eenige onderhandelingen tusfchen den Hertog van Bronswijk, en eene Commisfie van den Raad der Stad Amfterdam, werdt het Vijfde Uur, vsn den Eerften Oclober bepaald, tot het doen van eenen generaalen aanval op alle de Voorposten, rondom de Stad, en daar de Pruisfchen, langs den Osdorper weg, in de nabijheid van Haïfivegen aai kwamen, terwijl de Genootfchappers nog in diepe rust gedompeld waren, zoo werden (*) Op wiens order deeze kostbaare Bng in brand geftoken werd, is een raadfel gebleven tot op dezen dag. Het Defenfiewezen ontkende zulks geordonneerd te ■hebben , betwelk dan ook de oorzaak is, dat dezelve tot op dezen dag nog niet naar behoren herfttld is gcvoorden. Het lijd geen bedenking, dat ook dit bedrijf', aan even dezelfde oorzaak, als bet fobie ten op den Pruisftfcben Trompetter voor Gorinchem, is toe te fchrijvén.  ovïajFOMneKMNü mm hattehy te halfwegrn haaklem.   DER VA DE RL. GESCHIEDENISSEN. 369 den zij op eene onzachte wijze, uit den flaap gewekt, en de zoo zeer verfterkte Post, zonder eenigen tegenftand van belang overmeesterd. Ten zelfden tijde geraakten de beiden partijen, aan de andere zijden der Stad, met eikander in lievige gevechten ingewikkeld, hetwelk aan beide zijden veel bloeds en volks koste, doch met geen ander gevolg voor de verdedigers, dan dat zij de eene Post voor, de andere naa, verlaten moesten, en eer dén voormiddag ten einde was, zag den' Hertog van Brumvsijk zich in het bezit der Stad, welks Leijdfche Poort, ten bewijze van onderwerping, volgens eene gemaakte overeenkomst, alleen door hem bezet werdt. Dus eindigde eene nodelooze deferdie, ten koste van het leven en de vrijheid veeier gedoodde en krijgsgevangen gemaakte Burgers, welke laatften nu volgens het recht des Oorlogs, en volgens de voorafgezondene Proclamatie des Hertogs, van hunne Familien en Haardfteden verwijderd, als-Schapen voortgedreven werden, door Pruisfifche Husfaren, die hen op de ombarmhaniglïe wijze, onder Q 5 een  3/0 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE een ftroom van de honendfte uitdrukkingen voortdreven, naar de Citadelle der Stad Wezel, alwaar zij in de akcligfte Gevangenhokken werden opgefloten. Een bedrijf, dat hoe men 'er ook over denken moge, als wreed en ongehoord moet befchouwd werden, en nimmer had behoren plaats gegrepen te hebben, omtrent eene partij, die zich over het algemeen genomen, op het eerfte gerucht naar den gang des werks fchikte. Inmiddels had den Stadhouder, ingevolge het verzoek der Holiandfche Staatsleden, de reize naar den Haage aangenomen, alwaar hij op den 20 September, met eene enuitfpreekelijke vreugde, door de Ingezetenen der Hofplaatfe binnengehaald, en onder de uitbundigfte plichtplegingen der Leden van Regeèring, verwelkoomd werdt. De Raadpenfionuris van Bleiszvljk, die zoo veel aandeel in de twisten genomen had, ten nadeele van den Stadhouder, betuigde bij die gelegenheid hoe verblijd hij was, over de veranderde omftandigheden, en het genoegen dat hij ftnaakte, door zijne Hoogheid  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 371 beid wederom fier field te zien in het bezit van zijne Waardigheden. Een bedrijf hetwelk de nafpraak van veelen niet ontgaan kon, die dit zijn gedrag als geveinsd en dubbelhartig befchouwden , daar hij de oorzaak was geweest, van veele befluiten, die het Vaderland in den ellendigften toeftand gedompeld hadden. Hoe dit zij, de Staaten van Holland, op wiens bevelen, zoo veelen van 's Lands Ingezetenen in Kerkers en Gevangenisfen ppgefloten waren, om dar. zij hunne zucht voor den Stadhouder blijken deden, beijverden zich nu op het zeerst om dezen hunne vrijheid te rug te geeven , en alle aanhangige Procesfen dadelijk te doen eindigen, en het was ingevolge die befluiten, dat een menigte van gevangenen, wel draa- tot hunne Haardfteden terug keerden , en met de uitbundigfte vreugdeblijken verwelkoomd werden. Nu duurde het weinige dagen, of ook de Gemaalinne des Stad* houders, werd met niet minder tekenen van uirgelaatene vreugde, binnen de Hofplaatfe ingehaald, en aan Hoogstdezelve door eene Commisfie uit de Staaten, het voorftel geQ 6 daan,  372 BEKNOPT HISTORISCH 'HANDBOEKJE daan , welk eene Satisfactie zij begeerde voor den hoon, die haar, door het verhinderen in haare Reize, door hetBe f en few ezen was aangedaan? Groot was de nieuwsbegeerte om dezelve te verneemen, te meer daar veelen onder de zogenoemde Patriotten zich daar van niet veel goeds beloofden, uit hoofde dat men der Princesfe gewoon was, een wraakzuchtig en vervolgziek Characlter toe te kennen: dan de valschheid der aantijging bleek wel draa, toen zij, aan de Commisfie te kennen gaf, „ dat zij „ volkomen vertrouwen flelde, in de hef uiten ,, die de Vergadering neemen zou, tot vernie,, tiging van alle die hoonende cn onwettige befluiten , die door de voormaalige meer5, derheid der Staatsleden genomen waren, tot 5, nadeel van de Waardigheden van haar en Ge„ maal. die zich nu wederom door tusfchen3, komst van den Koning van Pruis/chen in de„ zelve herfteld zag. ylfkcerig zijnde van ah le wraak, zelfs over de . Au: beurs en Be,, werkers van de voorige onheilen, hegeerde „ zij niet anders, dan dat zij voor altoos 5, verwijderd h leven van baar Uif, en ont- 5, zet  DER. VADERL. GESCHIEDENISSEN, 273 zet werden van de Regeeringsposten die »ij , bekleedden , ten einde gerust gefield te wor51 den, dat zij in bet vervolg geen nadeel zouden toebrengen aan de Vrijheid en Ze,, kerheid des Vaderlands, en derzelver Inge- zeetencn." Uit dit,gezegde kon men gereedlijk beihiicen en opmaaken , wien dit bijzonder gelden zou, doch zoo lange zij de bedoelde Authcurs en Bewerkers, niet opgaf, was cn bleef men in de onzekerheid. Om die wegteneemen , vervoegde zich den 9 Ocïober andermaal eene Commisfie ten Hove, welke terug keerde met het 'bericht, dat Haare Hoogheid de Remotie vorderde van deeze navolgende 17 Leden •of Ministers, te weeten: het gewezen Woerdfiche Defcnfievoezen , Camerling , Blok , de Wit, Toulon, Foreest, en deszelfs Secretaris Costerus. Voorts de Leden van het Perfoneel Befoigne , en die van het Amfrerdamfche Defet-fievcezen, zijnde C, J. de Lange van Wijngaarden, C. de Gijzelaar, A van 'Zeebergh. P. L van de Kastecle, E. F, van Berckel, W, Visficber, L. T.de Kempenaar, A. P. van Leijden, B. E, Abbema, L, Ilovy, Q 7 de  374 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de Jonge, en J. B. Bicher, weike allen op aanfthrijven der Staaten van hunne Posten ontzet werden. De Raadpenflonaris van Bleijswijk, ontdeedt zich nü ook fpoedig van zijn Ampt, en werdt tot blijdfchap van alle liefhebbers van waare Geleerdheid, en aanklevers van 's Lands geredde Confti'utie en Regeeringsvorm, den Heer Mr. f. P van ie Spiegel, weleer Burgemeester der Stad Coes, en nu werkelijk Raadpenflonaris der Staaten van Zeeland, in Bleiswijks plaatfe, tot dien gewichtigen post, op aanbeveeling des Stadhouders bevoorderdt. Den verraderlijken Rhijngraaf van Salm, die zulk een fnoode en voornaame Rol in de nu geëindigde Troubelen gefpeeld had, maakte zich' naa een verblijf van eenige dagen te Amfterdam onzichtbaar, en week, met eenen bijeengeraapten aanzienelijken buit, ten Lande uit, beladen met de verachting van alle braaven, en met den vloek van zijne voormaalige bewonderaars: doch dit belette niet dat hij als eene eerlooze door de Staaten van Holland werdt gecasfeert, die aan de Algemeene Staaten verzochten, dat aan hem gee-  DER VADER.L. GESCHIEDENISSEN. 375 geene ichui-lplaats in 'eenige Volkplantingen van den Staat vergunt werde. Wij zouden geen einde vinden, wanneer wij alle de gewichtige veranderingen die deeze Omwenteling van Zaaken, iri al2e de Gewesten en Steden des Vaderlands veroorzaakten, hier vermelden wilden. Niets was natuurlijker te verwachten, dan dat zoo veelen, die langs ongewoone wegen, endoor gewelddadige Remotien uit hunne Ampten en Bedieningen gejaagd waren geworden 4 als nu wederom daar in herfteld werden. Gewapende Genootfchappen en Burger Sociëteiten; Burger Gecommitteerden en Geconflitueerden ; Commisflen van Defenfie, en andere opgeworpene Collegien en Corporatien, verfmolten allengs tot niet, en werden, toen dezelve meestal niet meer aanwezig waren y door hoog gezach geheel verboden. Wenfchelijk ware het, dat daar de voorige dagen, het fchadelijke en nadelige van dergelijke Bijeenkomften zoo zichtbaar blijken deeden, behoorlijke maatregulen genomen waren geworden, tegen het oprichten van zoogenaamde Oranje Sociëteiten, die nu in de  3;6 BEKNOFT HISTORISCH HANDBOEKJE de meeste Steden, in plaatfe van de verbodene Burger Sociëteiten, opgericht werden, en welks Leden, fchoon in eene omgekeerde rede, zich bemoeiden met het beftuur. der Publiecque Zaaken, dut eene nieuwe bron van onlusten in de meefte Steden opende. Het mishandelen aan Perfoaen en Huizen der bewerkers van voorgaande ongeregeldheden, werdt daar uit veel al geboren, en veroorzaakte de grootfte onaangenaamheden aan den Stadhouder zelve, die zulk fourt van ijveren voor Hem en zijn Huis, ten hoogden wraakte, en op de opentlijkfte wijze afkeurde. De eigendcnkelijkfte bedrijven, onjer het roepen van Oranje bov.nl hadden allèrwege plaats, derwijze, dat de Staaten van Holland, bij eene openbaare Publicatie verboden. Het aanhouden, wegvoeren, gevangen zetten ,~ of overleveren aan de Pruisffche Troupen; het fchelden en bcfchimpen; ook het beledigen in Perfoon of Goed; voorts het Removieren van Ampten of Bedieningen: alles op Li ff en Doodftraffe. Alle welke maatregulen, niet alleen djor den Heere Erfflalbcuder werden gesp-  DER VADEivL» GESCHIEDENISSEN, 377 spprobeerd en goedgekèurt, maar gaf hij daarenboven zijne droefheid en verojitwaarging over zulke handelingen te kennen, in een opentlijk uitgevaardigde Publicatie $ waar in hij 's Lands Ingezetenen op de erniligfie wijze aanraadde , om zijn voorbeeld te volgen in het vergeten en vergeven van ondergaane mishandelingen en beledigingen, verklarende hen allen, die op die wijze te werke gingen , als vijanden van Hem en zijn Pluis, en zijner gun (Ie onwaardig. Dan, ondanks alle deeze heilzaame maatregulen, ging het ' werk maar al te dikwijls zijnen gang-, daar de Regeeringen , (die bevorens, zoo zeer hun gezach hadden doen gelden,) de handen lieten flap hangen, tot geen gerirg hartzeer van allen die een affchuw gevoelden over alle onwettige en willekeurige bedrijven , dewelke deeze Omwentelirg (die den Lande tot zegen ftrekken moest,) in veele opzichten tot onheil verftrekken deedt. Intusfchen was, naa alles wat 'er in h t Vaderland was voorgevallen , niets zekerder te" verwachten, dan eene algemeene en bui.tengewoone verandering in de Stedelijke Re-  3/8 BEKNOPT HISTORISCH HAMDBOEKJE Regeeringen. Het waren de Afgevaardigden der Stad Schoonhoven die daar toe de eerde aanleiding gaven , toen zij uit naam hunner Principaalen , het voordel deden, om Zijne Hoogheid te 'magtigen tot het veranderen der Regeeringen , zonder gevolgtrekking , en behoudens de Privilegiën der Steden. Het voordel vond zoo veel bijval , dat oogenbliklijk 16 demmen voor hetzelve zich verklaarden , doch die van Haarlem, Amfterdam en Alkmaar waren ongereed. Slechts weinige drgen verliepen 'er, of ook deze ften den in het gedaane voordel toe , waarop de Prins, den Graave van Bentinck, befchreven in het Lid der Edelen, benevens den Raadheer Dirk Merens, met dar werk belastte, welke in den aanvange des jaars 1788 zich op weg begaven, en naar verloop -van eenige Maanden dien moeilijken en onaangenaamen taak volbragten, op eene wijze, die de nafpraak van veelen niet ontging, gemerkt het niet ontbrak aan zulken die hier en daar in het bewind bleven, welken oneindig meer aandeel in de Troublen genomen hadden, dan anderen, die desniet-  DER VADERL.' GESCHIEDENISSEN. 379 niettegenfTaande, van hunne Posten verlaten werden, het welk al mede geene geringe oorzaak tot nieuwe klachten opleverde. Op bijna denzelfden voet ging het in de overige Gewesten toe, het welk alles te vernaaien , ons vermoeijen den Lezer vetveelen zou, alleen kunnen wij ten flotte van deeze Omwending van Zaaken, en de maatregulen, die als gevolgen daar-.van, in het werk gefield werden, niet verzwijgen, dat de Stad Franeker in Friesland, op even dezeifde wijze voorbeeldeiijk geftraft werdt, als waar op zij zich bijzonder kenmerkte, ten tijde der onlusten. De Deuren der Stads Poorten, ook de Hekken, en andere middelen ter fluiting van de Stad, werden op ordre der Staaten weggenoomen, en op het Choor der Kerke, aan ijzere ketenen gefloten, weshalven de Siad tot een open Vlek vernederd werdt. In dit Gewest en in dat van Utrecht, had ook eene meer dan gewoone vervolging plaats, tegen zulken die zich in de voorgaande onlusten het meest deden uitmunten. Het Vargen , in Geldboeten verwijzen, en Bannen, had des geen einde:. maat-  38o BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE maarregulen die fommigen als zeer ongefchikt oordeelden ter beantwoording aan den uitgedrukten wil des Stadhouders, die zich 'bij meer dan eene gelegenheid, van alle vervolging afkerig getoond hadt , en het welk Hij, naar fomtniger oordeel had kunnen beletten. De Gee^t van tegenftand en het woelen van Burgers tegen-Burgers, bleef ondanks de hdllooze gevolgen ciie dat alles veroorzaaken moest, in de meeste Steden en Gewesten voortduuren, om welke oorzaaken de meellen derzelver met Militaire Guarnifoenen voorzien, werden. Waar van de Stad Amfterdam niet verfchoond bleef: een maatregel die alleen noodzaaklijk gekeurd werdt, om de hoogaande verdeeldheden, die aldaar ftand hielden, zelfs naa dat de omwenteling als geheel voltrokken kon en moest befchouwd worden. Wij hebben hier voren doen zien, dat deeze groote Wereidfhd tot een algemeene zarnelpiaats der vluchtende Genootfchappers en andere hoofden der misnoegden , ten tijde der Omwenteling gefteid werdt, cn dat zelfs, toen alle de Steden van Holland, zich  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 381 zich aan de bevelen des Hertogs van Brtinsvvijk onderworpen hadden, men binnen Amflerdam het opzet nam, om, het koste wat het wilde, niet te bakken, maar zich door geweld van Wapenen daar tegen te verzetten. Wij hebben gezien dat dit zoo verre volgehouden werdt, dat de Hertog op den I OSiober eindelijk de buitenposten van alle kanten door zijne Troupen deedt attaqueeren , met dat gevolg, dat hij in weinig uuren, naa het verlies van yeeler Leven en Vrijheid, de Stad meester werdt: billijker wijze zou men nu hebben mogen verwachten, dat de ondergebragte partij, het voetfpoor der overige Gewesten en Steden zou gevolgd hebben, dan, dit verfchilde zeer veel: het draagen van Oranje tekenen, zoo algemeen in gebruik geraakt, ftak veelen aldaar ter Stede zoo geweldig op den krop, dat zij niet alleen den algemeenen flenter niet volgen wilden, maar zelfs, hunnen moetwil niet beteugelden, tegen hen die zich met dezelven vertoonden. Zoo lang dit onder het gros des volks plaats had, trok dat bedrijf, de bijzondere voorzorg der Regeering niet  382 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE niet tot zich, maar zoo draa, het draagen van Oranje Cocardes, eene opfchudding op de Beurs veroorzaakte, zach het Gerecht zich genoodzaakt met haar gezach 'er tusfchen beiden te komen. Immers het was op den 12 O&ober, dat de Heeren Henrij Hope, William Hope en Pije, voornaame Kooplieden aldaar ter Stede, voorzien met Oranje Cocarden zich ter Beurfe vertoonden , hetwelk aan veele heethoofdigen tot geene geringe ergernis verftrekte. Aller oogen waren op hen gevestigd, en ontbrak het niet aan befchimpende uitdrukkingen, die daar over gehoord werden. Hier bleef het niet bij, de aandrang op hunne Perfonen, werdt zoo geweldig, dat zij gevaar liepen om onder den voet te geraken, en het was niet dan met behulp van eenige bedienden der Juftitie, en eene Compagnie Gewapende Burgers, dat zij het dreigend gevaar ontkwamen, en naar hunne wooningen gebragt werden. Zulk een opentlijk geweld, gepleegd op eene plaats, die voor den Handelaar heilig aangemerkt wordt, ftuitte de gemelde Heeren, en zulke Kooplieden die met  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN, 383 met hen eenflemmig dachten, derwijze tegen de borst, dat zij het opzet namen, om bij provifie het gaan ter Beurfe naa te laaten, tot geen gering nadeel van den Koophandel, ter welkers befcherming en bevóordering, der Amfterdamfche Regeering, zich ten allen tijde zoo zeer beijverd hadt. Niet alleen dit, maar de aangerandde Heeren beklaagden zich deswegens niet weinig, hetwelk van dat gevolg was, dat eenige dagen daar naa, de Schepenen van Muijden en Muilman. door den Raad verzocht werden, om de beledigde Heeren, ftatelijk van hunDe Huizen af te haaien, en wederom ter Beurfe te introduceeren, bij welke gelegenheid de Heer van Muijden, ten aanhoore van de faamgevloeide menigte die zich ter Beurfe bevondt, eene treffende aanfpraak aan de beledigde Heeren deedt, die het tot eene Satisfactie ftrekte voor den ondergaanen hoon, terwijl hij niet in gebreke bleef, om elk en een ieder te vermanen, om zich in het vervolg voor dergelijke behandelingen omtrent hunne mede Kooplieden zorgvuldig te wachten, waarmede dit alles een ein-  384 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOE KjE einde nam, en de rust zich van lieverlede, in die volkrijke Stad begon te herftellcn, waartoe het zenden van eene talrijke bezetting van Staats Krijgsvolk, (bevorens gewraakt en afgekeurd, doch nu noodzaaklijk geoordeeld) niet weinig toebragt. Het Regiment Guardes te Paard, het Regiment Oranje Nas/au , en een Regiment Zwitfers van Maij, werden tot dat einde met het nodige Patent derwaards gezonden, over alle welke Troupen den Generaal Major von Dojjf, het Commando voeide. Dit weinige, zal zoo wij vertrouwen, volgens den aart van ons werkje, toereikend zijn, om onze Lezeren een denkbeeld te geeven van de voornaamfte gebeurenisfen,, die in die beroerde dagen, de Grondvesten van den Staat fchudden deeden, en dezelve met eenen wisfen val bedreigden, zoo niet nog alles in tijds ware belet geworden door eene buitenlandfche mach1:, die, hoe kortftondig baar verblijf ook wezen mogt, het Vaderland echter op Tonnen Schats te ftaan kwam, en de reeds bezwaarde Finantien, met een buitengewoon gewicht drukten. Te  IXTOKT BEK HOIXATrascnE GUAEBES TE AMSTMIJAM.   BEK VADERL. CESCÏIIEDENISSEN. 3S5 Te recht zei daarom de Hoogleeraar Petnis Camper, Gedeputeerd wegens Friesland, in 'den Raad van Staaten, (bij gelegenheid dat de Stadhouder zich aldaar voor de eerüe reize naa de herttelling in Zijne Waardigheden verfcheen). „ Het gantfche Gemeene,, best, is voor meer dan eene halve Eeuzve ;, in den grond bedorven, en zoo wel met be„ trekking tot haar en Welvaart en Handel, „ als Buitenlandscb Vertrouwen, in veel erger „ omflancligheden gejlort , dan ooit eenen Bui* „ tenlsindfchen Oorlog, hoe verwoestend ook,, „ dezelve zou gehragt hebben. Een Oorlog „ (zegt hij) put V Lands Schatkist uit, en verlegt den Handel, doch bet is flecbts voor 3, eenen tijd; maar Burger Oorlog, is de „ fchriklljkfle van alle onheilen; daar zij de „ Schatkist en Bronnen van Welvaart vsr„ delgt en opdroogd niet alleen, maar ook de gemoederen, van Bloedverwanten zelfs, door „ baat van één fcheurt, den ijver der Inge- zeetenen van hunne gewoone bedrijven af„ trekt, en dus doende alle de Zenuwen van den Staat verlamd en vernielt" Geen wonder des, dat zij, die thans, naa het ftillen VI. Desl. R der  336 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE der hooggaande beroerten, het Roer van Staat in handen namen, van alie kanten de treurigftè bewijzen van dezelven in het oog" kregen. Sints bet jaar 1781., vjarcn niet mijt* der dan 42 Miilioenen Genegotieerd, Waar door de Finanfie gedrukt werdt, met een last van meer dan een en een halve Mifliosn Guldens, ter betaling van de verfchuldiade Interesfen. Hier voren (Bladz, 364) *agen wij, dat alleen het Defenfiezvezen te l-Foerden, in drie maanden tijds, bij naa Acht Tonnen Gouds gevraagd en genoten had; hier kwamen de kosten voor de Pruisfipcbe Troupen bij; cn of dit alles nog niet genoeg %vare, was de toeftand der Oost-Indifibt Compagnie, door de gevolgen van den heitloozen Oorlog met Engeland, in zulk eenen ellendigen toeftand geraakt, dat de Bewindhebberen derzeive, bij gelegenheid van het Vraagen om eenen krachtdadigen onderftand aan de S'aaren, volmondig verklaarden, dat z o zij niet dadelijk aan 15 Miilioenen Comptenten geholpen Werden, zij de zaaken niet la ger aan den gang houden konden, en den t)M der Mlatfcbappij onvermijdelijk was De Ad-    PER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 387 Admiraliteiten waren ook al mede in niet veel berer ftaat, en de fchaê vergoedingen voor veele bedorvene Landen, veroorzaakt door het opwerpen van Batterijen, en het formeeren van Overftroomingen, beliepen aanmerkelijke Sommen. Eene Vrijwillige Negotiatie, gedeeltelijk in Comptanten, en gedeeltelijk in Obligatien, gelukte niet, de onwil grooter zijnde dan het onvermogen, hieldt men de beurs gefloten, alleen uit wederwraak, en trek om het nieuw Beftuur te kwellen. Zie daar een korte fchets van den toeftand van zaaken, toen de eerfte vreugde over de Omwenreling was voorbijgegaan. Dé Raadpenfionaris van de Spiegel, die (zoo als wij reeds gezegd hebben, bij zijne uitgebreidfte kunde in Staatszaken, eene ongeveinsde- zucht voor 's Lands vasrgeftelden Regeerirgsvorm, met een Stadhouder aan desZelfs hoofd, in den boezem koesterde,) zag met inoigen weêdom zijner Ziele, de geest van Partijfchap, die ondanks alle maatregulen, zoo wel bij de ééneals bij andere partij bleef ftand houden. Hij was uit dien hoofde bedacht, om de qudé onzalige bron, waaruit R 2 de  388 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE de jongsrge woed hebbende onëenigheden (*) ontfproten waren, te dempen, door bet Stad* houderfchap, tot een espntieel deel man *s Lands Regeetingsvorm verklaard, en door dc Iloven van Londen en Bsrlin , (door FaraeHe-belangen , aan het Huis van Oranje verbonden ,} Gegtiarandeerd te krijgen, maar het baatte luttel: Hij bereikte in zoo verre zijn doel, dat het Stadhouderfchap, menfchelijker wijze , in een duurzaam Cement gelegt, als een deel van de Conflitutie aangemerkt; a!s zodanig door alle Ingezetenen plechtig beëedtgd; en (*) Die bron was geene andere, dan het Stadhouderfchap {door veelen ondraaglijk geoordeeld, Jints dat bet Erffeliik verklaard ivas .f) aan een zijde te fchuiven, en eene zoogenaamde Vrije S aatsregeerhig in te voeren» Wij behben dit hij eene andere gelegenheid, Zoo wij vertrouwen, opzettelijk betoogd, fints de vroegfte tijden naa de oprichting der Unie, tot het jaar 1/95, toen dat Plan eindelijk gelukte. Pden zie onze Geschieds nis van den Oorlog, Esrfte Deel, de drie Eerfii Boeken, c"  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 38$ en aan de beide genoemde Hoven, door eene Aóte van Guarantie gewaarborgd werdt; maar het deedt eene tegenovergeftclde uitwerking. Naauwlijks was dit verricht, of de Staaten waren verplicht, om,-bij het niet deel neemen in de geprojecteerde Vrijwillige Geldnegotiatie, ter ftijving van 's Lands vervallen, Finsunej tot eene Gefarceerde Heffing van 4 pCt. van elks Bezittingen den toevlueht te neemen, hetweik het gemor, en het hunkeren naar eene Contra Revolutie, niet alleen verbazend vermeerderen deedt, maar ook een Oordeel Gods over Land en Volk haalde, door de veele lichtzinnige, onnodige, en valfche Eeden, die uit hoofde van die beide maatregulen gevorderd! werdt n, alie welke ongelukkige omflandigheden de nitzich'cn voor elk welmeenend, rechtgeaard Liefhebber des Vaderlands , ten uiterften donker en bedenkelijk maakten, in.een tijtlftip, waar in men maar al te dikwils zag, dat 'er bij bet nieuw Beftuur, een zeker gebrek aan fermiteit was, waar door het de wankelbaare ftaat van zich zeiven ongemerkt aan den dag kg, en de onvergenoegde & 3 Pas-  290 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Partijen zoo wel die zich buiten het Vader- . land, ais binnen hetzelve bevonden, de ftoutfte Rappen liet doen, die eindelijk dat alles veroorzaakt hebben, wat wij nu fhts de jf-ngst verloopere jaaren hebben zien gebeuren , en waar van wij nu heden ten 1 dage de rampzaligfte gevolgen ondervinden. De Troubelen en Oneenigheden, die te diert tijde in het naburig Frankrijk hunnen aanvang namen, moeten als de aanleidende, zoo niet de grootfte oorzftaken van dat alles befchouwd en aangemerkt worden, waarom het (onzes inziens) nuttig en noodzaaklijk is, dat wij, zoo kert en beknopt ons mogelijk is, een fchets geeven van den toe- I dragt van zaaken in dat groot en machtig Rijk, waar door eene Revolutie in hetzelve geboren werdt, die zich wel draa tot bijna alle Landen en Staaten vzw Europa, en zelfs daar buiten uitftrekte. Eene Revolutie, waar in ook ons Vaderland werdt medegeflcept, en in eenen toeftand gebragt, waar van, • (niettegenflaande een tijdverloop van ver- ; fcheidene jaaren) de eirdelijkc gevolgen, dooi het diepdenkendst vernuft, en het fcherp- i  RER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 391 feherpziendiïe oog, niet kunnen doordacht of ontdtkt werden. Het is eene bekerde waarheid, dat het groot en machtig Fravfche Rijk. in vee e opzichten, als ééne der door de Natunr meest begunftigde en bevoorrechtte Landen van geheel Europa moet aangemerkt worden. Gelegen oruler een luchtflreek, die deszelfs bewooneren ontheft van de onaangènaamheden van het barre Noorden, en het verzengde Zuiden, is het bedeeld met eere vruchtbaarheid, die meer dan dubbeld toereikend is, om deszelfs ongemeen talrijke Inwoonders te voeden, terwijl dezen met. hvt overfchietende eenen voordeeligen handel drijven kunnen, waar toe de ligging aan de Zee de beste gelegenheden verfchafr. Natuurlijker wijze kon men van zulk een Land verwachten, dat het aan alle deszelfs Inwooners de wenfchelijkfte voorfpoed zou bezorgd hebben, dan, dit was flechts het V'.>i>rrecht van verre weg het minste deel des Volks. Een trotfche Adel; eene verbasrerde Geestelijkheid; en een in wellust en weelde bijnaa verzonken Hef;, dit waR 4, rc!.<  302 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE ren de onpeiibaare Afgronden, waar in alle de zegeningen der milde en weldadige Natuur verflonden werden, terwijl de groote masfa van Ingezetenen in eenen behoeftigen toeftand verkeerde , door de drukkëndfte belastingen, die zij opbrengen moesten, tot het aan den gang houden van dè publieke zakken. Lodewijk. den XVI. den Franfchen Throon beklommen hebbende, met een gevoelig en menschlievend hart; een vijand van da) wellust; en bezield met eene heerfciende geneigdheid, om niet dan gelukkige Onderdaanen te Rcgeeren , zag den diep ellendtgen ftaat des Rijks, en vatte' ten zelfde tijde het voorneemen op, om aan dat alles een einde te maaken, riep eene Kationaale Vergadering bij £én , en wilde door dezelve voorgelicht en onderfteund, de rampen ziines Volks verligten. Dan, het bleek wel draa, dat zijn groot en weldadig plan, op de fcbandclijkfte wijze miskent cn misbruikt werdt, ter bereiking van die oogmerken, die fints eenige jaaren door zoogenaamde verlichte Wijsgieren, Hervormers van het Menschdom tot deszelfs oor. fprou-  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 393 - fprongelijken Maat, Herfïellers in deszelfs Eeuwige Rechten, eerst in het geheim, en daarnaa allengs meer opentlijk, ontwikkeld werden , en hoofdzaaklijk niets minder ten doel hddden, dan de onverrewerping van alle-Wettig Gezach, en de uitroeijing van den Godsdienst , waardoor de Aarde tot een Hel, en deszelfs Bewoneren, natuurlijker wijze, tot Duivelen herfchapen werden. Onder het voorpreeken van eene glanzende en hersfenfehimmige Leere, eener denkbeeldige Gelijkheid, joeg men de heffe des Volks in het harnas, en onder het masqué, dat men het Bijgeloof befhijdde, lag men 'er op toe, om den Christelijken , Godsdienst van de aarde te verbannen, en een mengelmoes van verwarde denkbeelden, als de zuivere Godsdienst der Natuur, in de plaats te ftellen. Een Syfthema, (zoo men het met dien naam beftempelen kan,) dat den ZedeHjk bedorven Mensch trotsch en opgeblazen maakt, het denkbeeld van Dood en Eeuwigheid; van n ftaat van Straf en Edönin^ na dit Leven, uit de Ziel verbant, en h^m aandrijft tot daaden, waar R 5 om  394 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE om hij anders nimmer denken zou : dk alles waren de rampzalige gevolgen, van liet weldadig oogmerk dat Lodewijk den XVI. poogde uit te voeren. Het Volk nam even als een hollend Paard, door duizend listen aangevuurd, toom en teugel op den rug, fchreeuwde en tierde niet anders dan van Vrijheid en Gelijkheid, wierp den Throon omverre, die vervangen werdt doör een Schrikbewind, dat eerst den goeden Lodewijk, en daar naa zijne Echtgenoote, de Zuster van het Opperhoofd des Duitfchen./Rijks , op een Schavot vermoordde, en het dolzinnig opzet nam, om alle Landen en Volken te ontheffen van het dwangjuk, dat zij (naa hunne gedachten) torsenten,-den Oorlog tegen alle Throonen en Altaaren verkondigen ie, terwijl het niet verzuimde, om door een Legioen van Afgezanten naar alle Landen en Staaten, den weg te baanen ter voltooijing van het heilloos plan, waarin zij, tot fchande der Menschheid, en tot zielverdriet van alle Weidenkenden, maar al te gelukkig Haagden. Wanneer men naa het overweegen van dee-  DER VADERLi GESCHIEDENISSEN. $)ffcj deeze ruuwe en onvolledige fehets van'de befaamde Franfche Revolutie , in aanmerking neemt, hoe zeer veelen Ingezetenen, van dit Land, ten tijde van den heillozen Oorlog met Engeland, naar de zijde van Frankrijk overhelden , en bij de .Om wenteling (het zij dan vrijwillig, het zij dan genooddrongen,) de wijk naar dat Rijk namen, en dus ooggetuigen vnn alle die ontzettende gebeurenisfen werden; wie ziet dan nier, dat het niet anders dan een natuurlijk gevolg was van de zucht tot wraak en navolging, toen ook ons Vaderland, met dien heillozen ftroom,werdt medegevoerd ? En dat daar aan voornamelijk is toecefchrijven, dat men 'er alles aan waagde, om ook ons Vaderland, in allen opzichte te doen deelen , in die gewaande voorrechten, die het verblindde Franfche Volk zich bezorgde, en dat ook genegen was, niet alleen, om dat geluk aan andere Natiën mede te deelen; maar ook daartoe op alle mooglijke wijzen werdt overgehaald, door eenige weinigen uitgeweekenen, die hunne bijzondere gevoelens opdischten, even of het de fiera der/geheele R 6 Na*  39<5 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Natie ware? De toedragt van zaaken in het ongelukkig Frankrijk, alwaar het menfchenbloed als water vergoten werdt, zoo door de gewelddadigfte Oproeren, a!s door de fchandelijkfte Rechtsplegingen tegen de braaffle, kundigfle, en gegogdffie Ingezetenen, zette dc Koning van Pruisfcben aan , om was het mogelijk, de Keizer, Engeland, Rusland, en andere Mogendheden aan te fpooren-, om aan al dien euvelmoed paal en perk te ftellen, met dat gevolg, dat een aanzienlijk Le^er, onder bevel van d'en Hertog van Brunszvijk, den tocht naar Frankrijk ondernam, en in den beginne de grootfte voortgangen maakte. Dan, het wisfelvai'ig Krijgsgeluk keerde hem wel draa den nek toe, tn het Franfche Volk, afhangelijk aan den wil van deszelfs drijvers, vloog van alle kanten te wapen, en dreef den zich reeds de Zegepraal toefchrijvenden Hertog, nog fpoedijier uit hun Vaderland, dan Hij hetzelve in bezit genomen had, en maakte de verbaztndfle voortgangen , niet alleen in Brabant en de Doitfche Provinciën aan den Rbijn, maar bedreigde zelfs, deze Gewesten  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. Sop¬ ten met verderf., en ondergang. De Gene1raal Dumoutier, die het bevel voerde over een Leger, dat van alles ontbloot was, maakte zich tot elks verbazing, meester van de Generaliteits- Laudenen zou wel draa het rijk en gezegend Holland zijn ingedrongen , zoo hij niet was opgehouden door den kloeken .wederftand , dien hem geboden werdt, voor de Willemflad, hetwelk eene wending ten goede van het bedreigde Vaderland, veroorzaakte, die elks verbazing tot zich trok. Een kort verhaal van het voornaamfte dezer Gebeurenisfen, en van de gevolgen die dit alles veroorzaakte, zal Qns brengen tot dat punt, hetwelk ons eene voegzaame gelegenheid verfchaffcn zal, om niet alleen deeze Afdeeling, maar ons Ge* Jchiedkundig Handboek te befluiten. Hoezeer de Algemeene Staaten , op de. drïngendfte wijze waren aangezocht geworden, om deel te neemen in de Coalitie die door den Koning van Pruisfcben en de Keijzer, in eene bijeenkomst te Pilnitz tegen Frankrijk befioten was; zoo wezen zij dezelve beleefdelijk van de hand, verklarende R 7 niet  3p3 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE niet gezind te zijn, om eene Ofiètifievt houding in dat criticq tijdfHp aan te neemen: de Gefchiedenis van die dagen leerdt ten overvloede, dat zelfs hier en in Engeland, ten tijde dat Bodewijk den XFI. gevangen zat, werkelijke onderhandelingen plaats hadden met de Franfche Conventie, waar bij men, om den Koning bij het leven te fpaaren, bereids de gezindheid toonde, om zich geene partij te ftellen tegen de wijze van Beftuur die men in Frankrijk wilde invoeren, maar dat alle onderhandelingen eensklaps afgebroken werden, door de verhaaste Moord , aan Koning Lodezvijk op den 21 Januarij 1793 gepleegd. Naauwlijks was dte maare in Londen overgewaait, of den Franfchen Gezant Cbauvelin, werdt aangezegt het Rijk te moeten ruimen,- ook der Staaten Gezant, de Heer Lestcvenon van Berkenrode, verliet ten zelfden tijde Parijs, en onthieldt zich eenigen tijd te Brusfèl. 'Ee was dus hoegenaamd geen voorwendfel voor de Franfche Conventie, om met eenigen fehi n van recht en billijkheid, den Oorlog aan deze Republiek te verklaren, en zeker zou  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 39^ zou dit ook wel zijn achtergebleven, zoo niet de uitgeweekene Nederlanders, die in eene geheime verftandhouding met de misnoegden hier te Lande Honden, de Conventie niet aangezet hadden, om, tenzelfden tijde, dat zij den'Oorlog aan Engeland declareerden, even hetzelfde te doen tegen den Stadhouder en Zijnen Aanhang , met geene andere uitzichten, dan, cm door dien weg de Franfche Legermacht in het Vaderland te brengen, en het fints 1787 gevestigd Beftuur den voet te ligten. Koe dwaas en onzinnig het ook luiden moge, dat eene Natie van 25 Miilioenen Inwooners den Oorlog verklaarde tegen één Mensch,, tegen den Stadhouder, de eerfte Burger van dit Land, het gefchiedde echter,-door eene Verklaring , die op den I Februarij 1793. in de wereld verfcheen, en nu trok het Franfche Leger, onder bevel van Dumourier, op het Sraatfche Territoir, bemachtigde naa eenera niets beduidenden tegenftand, de Vesting Breda, Qeertruldenberg, en andere Plaatfen. Zijn oogmerk was, om over de ingedijkte Poleiers van den verdronken Zudhollandfchen fFaarê  400 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE Waard den weg naar Dordrecht te neemen-, en van dien kant in het hart van Hollend in te dringen: dan, daar toe diende hij eerst de Hlllemftad, en de Klundert in zijne macht te hebben, pit laatfle Steedje , (flechts voorzien met eene bezetting van 50 Man, zoo Infanterij als Artilleristen, ftaande ondvr bevel van eenen Capitein, van het Regiment Bosc de la Calmette, de Baron non Kropjff) werdt door den Vijand op eenen lieren toon opgeëischt, doch de Commandant hier geene ooren naar wendende, begon men de Klundert op eene geweldige wijze te befchieten, Agt uuren lang dit geduurd, en door de Belegerden op eene manmoedige wijze beantwoord zijnde, beflooten de Franfchen tot het onderneemen van t enen ftorm, hetwelk voor den dapperen Commandant dat ongelukkig gevolg had dat hij, met 40 man, die hem overig gebleven waren, krijgsgevangen genomen werdt. Dan, hij zich niet willende overgeven, nam het befluit om op de Willemflad te replieëren, doch eer hij die S'ad bereikte, werd. hij op nieuw een rroup Vijanden gewaar, waarop hij een Quarré for-    DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 401 formeerende, wel eene groote flachting onder de Franjeben maakte, maar eindelijk, door de overmacht, gedwongen werdt te zwichten. Een uitgeweken Nederlander, Brvgmans genaamd, fchoot hem moorddadig door het hoofd, en werdt hij en de zijnen nedergehouwen. Men fleepte zijn Lijk , even als dat vah een kreng, naar het water, en Hopte het onder eene brug, alwaar^het naa verloop van eenigen tijd ontdekt, en vervolgens met alle tekenen van eer, in de Willemflad ter aarde is befteld geworden. Nu trok de Vijandelijke Macht naar de zoo even gemelde- Stad. alwaar den Baron van Boetfelaar het Bevel voerde, over eene Bezetting van niet meer dan een Batrailton van Saxen Gotha, en 20 Artilleristen, hetwJk naderhand verlïerkt werdt, door a Grenadier Compagnien van het Regiment van Bosc de la Colmet te. In weinig dagen xvas de Stad van alle zijden ingefloten, en niet geduclre Batterijen omgeven. Reeds op den 25 Februarij werd- dezelve opgeëischt, doch het werd kort en goed afteflagen. Dit weidt den 28 Fcbruarlj formeel gedaan, doch  402 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE doch met geen beter gevolg, waarop een allerhevigst Bombardement begon, dat met tusfchenpofen aanhielde tot den 16 Maart, als wanneer den Vijand op de onverwachtse wijze het beleg opbrak, dat omtrent 3 weeken geduurd had: en was dezen aftocht met zulk eene overhaasting geichied, dat de Belegerden eenen rijken buitin de Legerplaats vonden, die met de grootfte blijken van vreugde binnen de Stad gevoerde werdr. Die opbreken des belcgs van voor de milemftad, klonk als een donderdag in de ooren van veeJen hitr te Lande, die zich zulks nimmer hadden kunnen verbeelden, maar onbedacht genoeg waren, om reeds den dag te bepalen dat zij de zegevierende Fraufihen in het Vaderland zouden verwelkomen. Zij ichreven des dit ongeval, aan het verraderlijk gedrag van Damourier toe, terwijl zij, die over dat gelukkig evenement de vreugde bot vierden, den welverdienden lof aan Boetfelaar, en zijn dapper Guamifoen toezwaaiden. Het leedt Hechts weinige dagen, toen zich de waare oorzaak dezer gewichtige verandering ten  DER VADERL, GESCHIEDENISSEN. 403 ton goede van het bedreigde Vaderland, ontwikkelde, toen de tijding inkwam, dat den Prinfe van Cobvrg met eene aanzicnelijke macht over den' Rhijn getrokken , en bij Ol'denhoven, met de Pranfchen in een hevig gevecht geraakt zijnde , eene compleete Victorie op dezelven bevochten had, waard ;or zij niet alleen 4000 Dooden, 1600 Gevangenen, en meer dan 100 ftukken Gefchut verloren , maar ook genoodzaakt werden het beleg voor Maastricht optebreken en tot Luik toe de vlucht te neemen. De Hertog van Brunstvijk bragt hen aan 'eenen anderen kant al mede geen gering verlies toe, daar zij Roermond erp Namen ruimen moesten, waar door de fchrik en verwarring zoo zeer de overhand nam , dat liet overfchot des Franfchen Legers in allerijl, den weg naar Frankrijk heenvluchtte. Dit was de middelijke oorzaak , dat het plan des vijafids aan duigen fpatte, en de hoop van veelen hier te Larde , in rook verdween. De Vesting Breda en Geertruidenberg , benevens het geheele overwonnen gedeelte Lands, in de Genersliteits Landen, . werdt  404 BEKNOPT HISTORISCH HANDBOEKJE werde kort daar op van de Franfiben on&- ruimt, en het onweêr dat zich zoo zwaar boven het Vaderland had faamgepakt, dreef voor dien tijd gelukkig over, tot onuitfpreekelijke blijdfchap van allen, die waare liefde tot het Vaderland, en eene hartelijke zucht tot behoud van gewenschte Burgerlijke en Godsdienftige voorrechten in den boezera koesterden, Wenfchelijk ware het, dat-het misnoegde deel der Natie, uit de voorbeelden van die dagen, en bijzonder uit het gebeurde te Breda cn elders, had willen leeren , hoe groot de weldaad was , die hern door het Godtijk: Albeftuur bewezen werde, in deze afwending van overheerd te worden door een Voik, dat toen afhing van de wenken van een Schrikbewind, dat zich door de ongehoordfte gruwelen cn wreedheden, het onbepaaldst gezach aanmatigde, en'dag op dag zich vermaakte met het bloed, te vergieten van duizenden der braaffte , geguedtta ' en nuttigfte Ingezetenen, om zich in korten tijd de aanzienelijkfte fchatten te bezorgen die zij zich op da onrechtvaerdigfte en geWC hir ■  DER VADERL. GESCHIEDENISSEN. 405 welddadigfte wijze aanfchaften. De Uitgewekene Nederlanders (zoo zij. nog dien mam verdienen) in Frankrijk terug gekeerd zijnde , vergaren welhaast de gunst , die hen, tot verbazing van veelen , door hec accordeeren van eenen vrijen aftocht, was te beurte gevallen, daar zij, met eenen verdubbelden ijver zich toelagen , om andermaal het Vaderland doof eene Vreemde Macht overftroomd te krijgen. Op welk eene wijze zij dit ondernamen; hoe de komst der Fianfchen hier te Lande, in allen opzichte werdt voorbereidt; en , hoe eindelijk dat'beraamde plan gelukte, en eene geduchte Revolutie veroorzaakte : hebben wij in eene meer uitgewerkte Gefchiedenis ondernomen te boek te ftellen, weshalven Wij onze Lezeren, (als nu door het leezen van dit Handboek, tot de beoeffening van 's Lands Lotgevallen toegerust) heenen wijzen, en hier mede dezen onzen arbeid befluiten* Einde des Zesden en Laatjlen Deels.