NIEUWE ALGEMENE KONST- en L ETTER-B O DE.   NIEUWE ALGEMENE KONST- en LETTER-BODE, VOOR MEER- >. MIN-GEÖEFF END EN. behelzende B E R I G T E N, uit de GELEERDE WAERELD, van alle t j N D E N: nopens i ^ 7 Mmnne Konsten en Wetenfchappen, nieuwe Ontdekkin- Den tegenwoordigen Staat en ^rtgangder^ een Uitvindingen en Proeven, tn Eerbewyzen en Beloningen, als mede Prysvra- é' zonderheden vin geleerde Mannen en beroemde ^^'JffSZi^hOékm voorname Akademien en Z™tl enUitdelingen, ^t andere J«jj^«5^2 van Geleerdheids- en Konsminnaren, en SMaatfehappyen van ^^^^^S^jSS. JVoorts opgave van uitkomende Boeken, Akademby alle openbare en meer ^Pndtrlyhen- ^el/er inhoud, Land-en Zeekaarten, Teke}che en andere Schriftenmet een^^^Qouin- en Zilveren-Gedenkpenningen, nieuw J ningen en Prenten Schilde, - «'^Xf "^";We„, Toneel- en ander Konstmatig nieuws, uitgevonden Werktuigen enKonstftukken, ^f^e! ^ en Sterflyïten, Waarnemingen êstorifeneen ^^^g^^'^Si en Byzonderheden] of't geen van enig Van 't Weder, allerleye Letter*»naige als beoefening, voor alle Liefhebbers aanbelang, en nut^.^^J^J^SSlsn Scheepvaart, Land- en Veebouw t V%£^: tiSttttfi* - ^nenelndufrie, enz. enz. XIII. DEEL. te haarlem, by A. L O O S J E S, Pz. m d c c c.   A°. 1800. N°. 314. NIEUWE ALGEMENE KONST* en LETTERBODE, VOOR MEER- E w MIN-GEÖ EFFENDEN. FR TDAG DEN 3 JANUAR T. B E R I G T E N. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys, den aa December 1799- De vermaarde AnSmriusVkconti (voorroaals een der Confuls van E?SStoUSt) is tot Opzichter van het Mufeum der Antiquiteiten aangefteld. In de zitting van het ^^J^S^uËr^ pikeren, heett ae Burger v^uii , -~ *«T fe Foite-Piano geeft, ene Memorie ingeleverd, waar bv hv zegt een middel gevonden te hebben, om de SnlSi v?n dat Inftrument, voor de Doof - Stommen, merkbaar te maken. . , Het Inftituut heeft terftond ene Commisfie benoemd, beftaande uit de Burgers Lacepcde , Haui. en Luvier, om deze nieuwe uitvinding te onderzoeken, en daar over rapport te doen. De beroemde Acteur Próville, is, den 18 dezer, overleden. Hy was een haauwkeurig en getrouw nabootfer der Natuur, geestig, bevallig> en op JetT> neei altyd al wat hy wezen wilde. Hy woidt zeci be reurd. XIII. Deel. ,BATAAFSCHE REPUBLIEK. Utrecht, den 18 Winterm. 1799. Heden verdedigde metveeEgoedkeurjpg, ^j£*K3L2 [odocus tlERINGA, SL,. u., r±yi'6«. "~ des N.Test. de Proponent Horatius Nieubuur Ferf, van Leeuwarden, zyn o^ccuncn yi- + quo fides et audtoritas Matthaei in referenda Jefu oratione, Euang. c. V, VI, VIL vindicatur, inprtmis contra Evanfanum: d. i. „ ter verdediging van „ Matthaeus geloofwaardigheid en gezach, in de op„ gave van Jefus redevoering, in zyn Evang. h. V, ?ri 17-tt „™rii tparn F.vANsnN." Van welke wel uitgewerkte Verhandeling wy eerlang een verilag denken mede te deelen. Bv deze gelegenheid wiemen tevens enige uyg<-voegde Thefes verdedigd, onder welke de twee volgende, in onzen tyd, byzonder ópmérkelyk zyn. Oui fumman jefu Christi in docendo aucloritatem non admittunt , nequaquam doBrinam Christianam*, aualis in N. T. traditur, profiteri posfunt: d l. „Zy, , die het allerhoogfte gezach van Jefus Christus 111 , zvn onderwvs niet erkennen, kunnen geenszins bede Christelvke leer, zo als de- „ zelve in het N. T. wordt opgegeven. _ Hanc ïurnmam auBoritaiem cum non adimttat KANtius, Philofophus acuthfimtis) male PMlofophia crus Critica cum doHrina Christiana confijlit: d. 1. „ Daar A " üe  C 2 ) „ de fcherpzinnige Wysgeer Kant dit allerhoogfte „ gezach niet erkent, kan zyne Kritifche Wysgeertc „ kwalyk met de Chiistelyke lere beftaan. Door het, onder zyn opzicnt laten veraeuigen vin zulke, tegen de voorftanders' der KantiaanfJie Wys geerte gerichte, (tellingentoont de Hobgl. Heriv.a genoeg, dat hy te onrechte door van Hemert, in het Magazyn voor de Criiifche Wysgetrtc, IL Peel, bladz. a. geteld wordt onder die genen, welke hunne Studenten tot het onderzoek dier Wysgeer te aar-zittcn, en hun, door onderwys, den weg gemaklyk maken, 't welk ook buiten dien reeds vreemd moest voorkomen aan hun, die zyne denk- en Icénvyze cnigzms kennen. Harderwyk, den 13 Dcc. 1799. Heden heeft Jan ten Brink , den post van Rector van het Gymnafium, binnen deze Stad , plegtig aanvaard met >ene Redevoering: de Velerum Studio, hac etiam philofophiae luce, admodum necesfario ac praeftantisfimo: d. i. ,, over de Studie der Ouden, ook by het tegenwoor„ dig licht der Wysbegeerte zeer noodzaaklyk, en „ aliervoortreflykst." PROGRAMMA van T £ T L E R *S tweede GENOOTSCHAP, voor den jaare 180O. Teyler's tweede Genootschap , thans door den wil des Stichters tot het opgeeven van eene Vraag, de Dichtkunst betreffende , verplicht zynde , heeft goedgevonden de volgende Vraag voor te Hellen: „ Welken invloed heeft de Dichtkunst, voor„ naamlyk in de vroegere eeuwen, gehad op de „ befchaaving van het menfehehk verfhnd? Een gouden Eerpenning, ter innerlyke waarde van 400 Hollandfche Guldens, zal toegelegd worden aan het best gekeurde Andwoord op deeze Vraage. De Andwoorden moeten, in het Nederduitsch, Latyn, Fransch, Engelsch, of Hoogduitsch (doch met geene Hoogduitfche Letter) gefchreven, op de gewoone wyze, met een verzegeld Biljet, des Schryvers naam bevattende, gezonden worden aan Teyler's Fundatie-huis, voor den ï April 1801, om voor den 1 November deszelven jaars beöurdeeld te worden. Korte Schets van Rusland. Onder de boeken, die ons de laatfte Leipziger Mis verfchaft heeft, is 'er geen , dat ons beter Rusland kennen leert, dan dat het geen tw rytel voert: TabledtrHistoriqu% et Statistkpve de f'Empire Kusje a la in du dix huitième fiecle par Mr. Storch (troilièmè Vol. a Leipzic 1799). Schoon het waar zy, dat de Hr. Storch, in zyne befchryvingen, ons over dat land niets verhaalt, dan'freT'geen'wy 'er van weten moeten; 't is niet minder zeker, dat ny ons nog van veel zaken onderricht, die wy niet weten, en die gefchikt zyn, om onze aandacht optcweWu. Wy zullen uit zyn werk enigen der bëlahgrykffte waarnemingen trekken, in het qde deel vervat. Nimmer bemoeide zich Peter de Groote meer met de inwendige verbetering van het Ryk, dan na 1715. Zo ras hy vryheid gekregen hadt om zyn werkzaamheid , die de oorlog dus lang bezig gehouden hadt, een andere richting te geven, verdubbelde hy zyne zorgen, om de industrie nieuwe aanmoediging te geven, en vreemde Konstenaars uit te lokken, om zich in zyne Staten te komen vestigen. %ideapfcheri hadt hem de oorlog zelfs in Haat gefield, om zyn oogmerk ter uitvoer te brengen, naardien hy duizende Zweedfche krvgsgevangenen in het binnenfte des Lands en naar Siberië gezonden hadt, die daar, om in hunne behoeften te voorzien, genoodzaakt waren hunnv l»Liv»amljoJoü sa laten golden. Catharina de twede maakte het onraogelyk, om Fabrikeurs in hare Staten te lokken. De Stad Jamsburg, tusfehen Riga en Petersburg , die zy ten dieu einde deedt bouwen, is daar van de zigtbaarlte proef; maar de Stichting maakte, als te pragtig zynde, dkn opgang niet, welken men 'er zich van beloofd hadt; en men kan reeds van Jamsburg zeggen, dat het niet meer beftaat, niettegenitaande de zeer grote fommen, die het zelve aan het Gouvernement gekost heeft. De belangrykfte maatregel van Catharina de twede, ter bevordering der industrie, is, buiten tegenfpraak, de inrichting, die zy omtrent het Burgerfchap gemaakt hadt, door ene ordonnantie, die 'er de Clasfen van bepaalde, door de verpligtingen van elk derzelve aantewyzen. Voor dit tydperk waren zy gedeeltelyk Boeren , die verfchillende handwerken en bedryven uitoefFenden, ja die zelfs koophandel dreven. Dezelfde ordonnantie maakte het tot een zekeren trap voor die Boeren gemakkelyk, om het Burgerrecht te verkrygen; iefs, dat velen van de nyverllen onder hen naar de Steden lokte. In de grote Steden en in de Heer- lyk-  ( 3 ) lykheden volmaakten zich de handwerken; 'erwerdt een groot aanval fabrieken en handwerken opgericht, die volkomen daagden. De werkzaamheid, de mdusSmSby tnrppen toe tot aan de verte grenlen Sn het ryk: maar bv ongeluk vermeerderde', de weelde bvna in evenredigheid. . Rusland fabriceert tegenwoordig oneindig meei, dan voor veertig jaren; maar daar en tegen is de lom " 1 V,plmpffpn aanmerkelvk ver¬ van VVtllC tli iijj^ui-^i^- ~' *■» ' . meerderd. Niettegenftaande de pogingen der JNatioAc nm-io-fino- en het welilagen van Fabrieken, is de lyst van buitenlandfche Manu¬ facturen altyd dezeilde op ae «.egisicxs ua toiren; en Rusland is voor het grootte gedeeite van zvne meest ingebeelde behoeften nog van den vreemdeling' afhangelyk. Welk recht men ook verphgt zy te laten wedervaren aan den vlytigen geest oei iNd tie, aan zyne bedrevenneia in aue numicu, «y bvzondere bekwaamheid, die dezelve bezit in het navoloen; aan de foberheid van alle Volksklasfen; men mag egter geloven, dat 'er een eeuw nodig zyn zal, om deze afhanglykheid te vermengen. Zie hier wat de tegenwoordige Keizer voornamenlvk gedaan heeft ter bevordering van de Industrie. i.) Hy heeft de byzondere departementen der babrieken, der Mynen en van den Handel herteld. _ ^\ u„ v.npfv rif. vn;rfnmnipii. voorrechten en be- gunitigende uitzonderingen voor vreemde Kunftenaars en ivi ao»^-' 11m n - j— VeiJ?Hv heeft, op kosten der kroon, vele noodzaaklyke Fabrieken opgericht, en zonder intresten aan anderen selden gefchoten. a ~) Hv heeft een bureau van (Economie opgengt, byzonder belast, om zich bezig te houden met de zorg en net Deiumi v*u «i^'"^ —~, ■ • — lieden en Landlieden, die zich reeds in zyne Staten gevestigd hadden of nog zouden vestigen : een bureau, waar van men zich zeer grote voordelen kan beI5.)eEindelyk heeft hy een nieuwe tarif van Tollen UltMenVvrndt in Rusland, en byzonder aan de boorden van de Wolga, vele Dorpen, waar ieder individu een beroep oeftent; zulks kan niet verfchillend zyn, ™A0,-c,-hp\Arn fh-eken van het rvk zvb zo on- vruchtbaar, dat zy, die dezelve bewonen, zich met kunnende voeden met ae vruenten, uic uic. öiunu uFwvr,u,rt yvn hunne toevlucht te nemen tot de industrie ; zy° verwerken dan de voortbrengfels van hunnen grond, als die van hout, yzer, klei enz.; de jagt, de huiden, die zy verkopen, (trekken tevens om hun aan de kost te neipen. imu^ xdiia.tiu.iifc tons maken garen en linnen van brandnetels. De oly is ene der vooinaamue opujt-n&utii usi «■«■ den: nicttegenltaande de grote vertering die 'er in dit ^r^oAt „ie Vinnf.io vnn het eetal der vasten¬ dagen, heeft men in één jaar uitgevoerd voor 697,000 roebels (a 4 nvresj uovcu uci van de uitvoer, (taande het zelfde jaar, meer dan 1,112,000 roebels beloopt. In het jaar 1793 voerde Rusland aan alle foorten van hout uit voor de waarde van 1,744,000 roebels en aan gemene matten voor 249,000 roebels. . . in 't algemeen worden de metalen m fmelthuizen en ir 't grove bewerkt. Ten opzigt van het yzer moet men ondertusfehen ene uitzondering maken, in j' /-,„„Q,.«0mor,tPn vin Arrhrine-el. Olonez, Wolog- da , Wiatka en Kostroma , langs den Wolga en 111 ander oorden van Siberië, zyn een emuuuu» aa»^ boeren fmeden. De manier van fmclten is zo eenvoudig en W^^{L^'^^^S^^. worden nage\0!gci. ,ycC\V:J\,frZ hoe de genie van dit volk namurlyk gefchikt is voor . &, > t..j.TV1 .n Inofff Vr ornie Doi- dezen taic van jluusui*-. ~ *' Ca+„Pr pen, die zich geheel en al bezig houaen met het vervaardigen van het een of ander yzerwerk, en die koopwaren opleveren, zo goed bewerkt. In derzei ver looidie de grootte Trafieken kunnen vervaal digen. h** Dam tubouuka, aan üe woiga, zyn u^ ai- 1c de boeren fmeden: in l'awlowfcs, aan den u.\a, flotenmakers; in Bcfrodnoia, aan den Wolga, trekken zv vzerdraad enz. Het Dorp Pawlowks heelt omtrent 3000 ingezetenen, die een voncomen raorie*. opleveren, fchoon ieder voor zyue rekening werkt; zy maken hanfffloten, fcharen, fabels, mesfen, windroeren. (lotplaten, vylen, fchaven enz. Deze werkitukken zyn in achting, en woraen ovcna, zeus n.wu rum., lih.- gevoerd. Deze boeren weten ook al van int werk te haien, wat er op zit, zyisajten, yy yyjwwv»»» ne floten, niet groter dan een erwt, en die zy on-- dertusfehen voor een roebel het (tuk verkopen. liet grootte deel Ipykers, aas men m nei w«u «t» £tbruikt, wordt gemaakt door de boeren omftreeks den Wolga wonende. Bykans ieder Rüsfifcbe boer is een timmerman. Zy leren dit handwerk door 't gebruik, zich 'er m hunne kindsheid op toeleggende; het grootfte deel van hun is bekwaam om huis- en fchcepstimmerheden behulpzaam te zyn. Met hunne byl alleen, die zy altyd by zich dragen, maken zy dingen, waar aan een Duitsc'h timmerman echter meer dan twintig onderA 2 lcliei"  C 4 ) fcheidene werktuigen zou gebruiken. De Rusfifche boer maakt zelf zyn buis, zyn huisraad, zyn voertuig; velen leven alleen van het maken van fchepen, die, aangezien de grote uitgeftrektheid der bevaarbare rivieren en hare takken/groot in aantal zyn. Deze fchepen zyn alle van hout, en men heeft 'er zelfs geen fpyker aan, fchoon zy dikwerf aanmerklyke ladingen vervoeren, en die ene lange en moeilyke reis te maken hebben. Zy kosten van twee tot driehonderd roebels het ftuk op de plaatfen: de meesten gaan naar Pe.ersburg ofte Astracan, waar zy als timmerof brandhout verkogt worden, voor tien a veertit roebels , flechts voor ^ene reis gediend hebbende; daar van daan komt het, dat men alle jaren, 'er meer dan 5,000 timmert: een verbazende verflinding van hout maar ten gclyke tyde een gedurig voedfel der Industrie. Wylen de Keizerin waakte byzonder over dezen tak van binnenlandfche (Economie: zy heeft in dit opzigt wetten -gegeven , waar op Engeland roem zou dragen. Men vindt ook grote Dorpen, betraande uit fchoenmakers, vergulders , leeriooijers enz. De mindere Landgèestelyken , bvna alle van den boeren- ftand, fchilderen en vergulden zelfs de beelden der Heiligen; en men moet weten, dat er met een boer is, die niet een of meer dezer Heiligen in zyn kamer heeft; waar door dit foort van industrie nog zeer voordelig is. Ten opzigtc van de handwerken heeft de Keizerin, ten voordele van den Staat, byzondcre Reglement» voor de Gilden weten te maken, en 'er de nadelen van af te wenden. Men mag het getal der individu's, tot onderfcheidene Meeste.fchappen behorende, begroten rp 350,000. De handwerken in het algemeen zyn nog verre van de volmaaktheid. Ene der redenen , die ftrekken om de vorderingen te vertragen, is, zonder twyffel, dat, met uitzondering van enige grote Steden, de goederen niet altyd befteld zyn; de werkmeester is dan gehouden alles op fpeculatie te maken: fchoenen, pantoffels, klederen, pellifcn, alles maakt men zonder dat men de maat neemt; bedden, tafels, ftoelen enz. alles maakt men naar zyn eigen fmaak. De handwerkslieden verkopen gewoonlyk hunne goederen op een vasten prys aan de kooplieden, die 'ér magazynen van houden: ook vindt men in hunne magazynen en winkels alles, wat men nodig heeft, voor een derde minder, dan men betalen zou, wanneer men het befteld hadt; integendeel is het goed van het magazyn zeer flecht, fchoon het ook een zo goed voorkomen hebbe, als andere.. Men is zelfs dikwyls 'er op ené zeer byzondere wyze mede bedrogen ; hy die zodanige fchoenen koopt, ontdekt enige dagen daar na, dat de zolen in plaats van genaaid te zyn, zameh gelyrad zyn. Men vindt ook van deze foort van magazynen te Petersburg zelfs, fchoon men 'er algemeen gewoon zy, dat geen te beftellén', het welk men nodig heeft. QIct vervolg in o/ize eerstkomende?) Uittrekzel enes Briefs van enen, oplettenden Reiziger, nopens de Botanifcne luin, te VOERLITZ. De Engelfche Tuin, te Voerlitz, is de enigftc volmaakt aangelegde, die ik van dat flag in Duitschland gezien heb. Dezelve bevat ene menigte van vreemde Planten 'en Gewasfen, gelyk de FucJipa Coccinella van Botany^-Bay, en meer dan 2.00 Amerikaiche Planten, gelyk de Tulpenboom, Platanasfen Ceders, Tnuia, die de fchrandere Schorch, rykelyk weet te vermeerderen in zyne kwekery. Men ziet, in deze Tuin,, een Gedenkzuil, welke de Prins heeft laten ftigten voor den Vader van den tegenwoordigen Hovenier, ten einde zyne verdienden , yver en bekwaamheid in het aanleggen van dezen Hof te vereeuwigen. Het geflagt der Dennen en der Kegeldragende bomen (Jrbores conifera) is hier volmaakt volledig. _ , De Reiziger merkt aan, verfcheidene voorname Tuinen in Engeland gezien te hebben,, maar voegt 'er , ty , a„+, ^„n,- -75..-,' ijazieu w*" detzEla'en by die van Voerlitz konne halen; met één woord, er heerscht in den gehelen aanleg van dit aardsch Paradys, de zeld- { zaamfte eenvoudigheid, en, teven grootsheid en rykdom, zo wel als de keurigfte fmaak.. Enige Aanmerkingen op de Verhandeling van den Heer B O D In onze twee voorgaande Nos. 311 en 312. , . overgenomen. door. J. M. C van UTENHOVE. Een ieder, die de Verhandeling over de Vermoedelykeverpla atfingen der Aard-poolen en veranderingen in de Helling der ^4ard-as van mynen waarden Vriend , den Heer Academicus BoDfi, te Berlyn. uit zyn Astronomisch Jaar-  C 5 ) Jaardoek voor den jaare 1800, in twee voongc- Nos.vaii dit Weekblad overgenomen , gelezen heeft, kan niet anders, dan ongemeen voldaan zyn, met dit bcLngok onderwerp op zulk eene bevattelyke, fchoone en verhevene wyze, te hebben behandeld gezien, en zaï uaai uil, uui» itt«i den verdicnftclyken Geleerden, die ons daar mede befchonk, die hoogachting leeren toedragen , welke hem zyne menigvuldige overige fch.rifteu, reeds overlang , in de geletterde Waereld verworven hebben. En daar de inhoud dezer fchoone Verhandeling nu ook den Nederduitfchen Lezeren, gelyk dezelve wel verdiende, is bekend geworden; zo meende ik, dat het misfehien niet ondieilftrg zyn zoude, eenige aanmerkingen, die ik reeds voor twee jaren, toen my de Heer Bode het gemelde Jaarboek toezond , op deeze Verbinding maakte, benevens eenigen, die zigjiu wederom by herhaalde doorlezing aan my opdeden , aan het geëerd Publiek voor te leggen. . . , "-•.„ Omtrent de helling en rigtmg der as van de Planeet \ cn is is dan voor eerst aantemerken , dat de bepaalingen daar v .11, door den Heer Bode, in het begin dezer Verbandeli g opgegeven, op waarnemingen door Bianchini, in de iaaren 1726-172?, te Romen gedaan, berusten: en daar het bekend is, dat Bianchini, uit deze waarnemingen , ook eenen gantfcheljk verkeerden cmwentelingstyd van Venus om haare as getrokken heeft, zoo moet dit natuurlyk een vry gegrond mistrouwen inboezemen omtrent zyne bepaahng van de helling en rigting der as van Venus, die, gelyk Sterrekundigen weeten kunnen, nog oneindig moeielyker te bepaalen zyn, dan haare omwentelings-tyd. Het komt ons derhalven voor, dat deeze bepaalingen wat te voorbaang m de meeste Sterrekundicc. leerboeken worden aaneeuomen. Dit S fchvut zeker ie z}n, dat IzMquatof van Venus eene zeer aanmerkelyke, of haare as eene zeer geringe, lielline tot het vlak haarer loopbaan heelt; zoo als de Hr. Schrot er dit, uit de fnelle gedaante-veranderingen haarer hoorn-fpitfen /heeft moeten beuuiten cAphrodaograplnfche Iragniente . 43 en 92): dog omtrent de eigenlyMe groothei,deezer heliing, veel minder omtrent de rigting der as van Venus, leeren ons de nieuwere waarnemingen mets benislends Intusfchen wordt de helling des gators-van Venus tot haare loopbaan in de Weener Ephemenden, ik weet niet op welken grond, fteeds op 15 graaden aangegeven- waarfchynlvk is het een misverftand , waarby teAqua- tor 11 de rV- ts van zvnc as g<-mmi«-" Of "hoon men niet in het algemeen kan vastzeilen, dat tebyplaneeten of fatellilen, in de vlakken der J.quaïr?C.er kaef^planeetenM bop moeten wjbjj een fwaarvan de Maan het tegendeel bewj&t, aKloopenüe om de Aarde in een vlak, dat lot den Equator de ver; ndeVke helling van 18" tot 29° heeft); wo heeft nogthans aI Ut LaDlace, in bet zo even uitgekomen tweede Vol. van zyn uiSênd Traité de Mecanique Celeste Part. TLiv. Pchap. 3. §• 22. doen zien, dat, wanneer verfcheidene fatelliten van een planeet zig tn een vlak tewegen , 'twelk eene zeer groote helling tot dat der loopi aan dezer planeet heeft S men daarmt kan beflmten, dat zy in zulk een vlak gehouden worden, door de werking des ^Equators van die planeet, wetke zig derhalve moet omwentelen om eene as, die byna in net vlak haarer loopbaan ligt. Het is dus met regt, dat de Heer Bode dit belluit maakt met betrekking tot de omwenteluigs-ao oei. Planeet Uranus. .__ . , , Dat de afftandeu tot de Zen, ot roer praaien Ve&oresï der Aarde, geduurende haaren omloop om de Zon zeer verpchillende hoeken met haare as manen,. ^ ' „ :~aJ K;o.o,.or .„Hmtmi.lp - klaar voorkomen:. moer tcu il-u^i , iiitiu>»-i .JU^..~~..v.~ , t dog de manier, waarop de Hr. Bode dit m deze Vernande- ng voordraagt, Jchjnt ons toe mm 01 uw» «ubwiuw- «■ bevatten. Het is buiten kyt, dat, m oe i\aciu -cvum.^. , de hoek, die de voerltraal der Aarde met «da » . rem is- dat, in den Zomer-Zounefiand, de noordelyke helft van die as met de voerftraal den kleinften hoek van (90°—a),en . in den Winter-Zonneftand, den groot ft en van (90 +u) maakt; w de helling der Ekliptiek (Obliquitatem Lchptices~) betekenende: de veranderiykheid deezer hoek legt dus binnen de grenzen van 2 u of 470 ingcfloten. Dog de Heer Bode drukt zig hieromtrent aldus tut: „ dat de as der aai„ de met de rigting haares loops in de Nacht-even.ngeir overeenftemt, of dezelvde ligging heeft , en m de Z011ne-Handen daar-en - tegen met die rigtmg regte hoeken maakt." Door die rigtingen laat zig nogthans met wet iets anders verftaan, dan de raaklynen Qtangentes^ der aard-baan in die verfehHlende puilden:: en alsdan zyn de hoeken, die de aard-as met deeze raaklynen maakt, m de Zonnelanden waarlyk regt; dog in de Nacht-evenmgen as f0oo + M), en dus geenzins = o, zoo als eene overeenllemmJ van rigting zoude fchynen te kennen te geven, üog uoiden ook mïsrehien, in den ftyl van den Hr. Bode, lynen gerekend tn rigting overeen te flemmen, die met elkander, eenen hoek minder dan van 900 maken? Zoo zegt men, b. v., dat de asfen der planeeten-baaiien in eene rigting liggen, onaangezien de geringe hoeken, welke deeze met elkander maken. Nog minder heeft ons het oogpimet willen bevallen, waar uit de Hr. Bode, vervolgens, de beweging der Aarde, mee aftrekking van haare daaglykfche omwenteling om haarè as,, wil doen befchouwen. „ Alsdan, zegt hy, keert de Aarde,, in haaren jaarlykfehen omloop van 't Westen- naar t Oosten beurtelings alle de declen haarer oppervlakte de Zon „ toe. en draait zig oernaive, m un.u ïju, ~" „ hefchouwd, eenmaal om eene as, door haar middelpuncc gaande, op het vlak haarer loopbaan beftendig loodreg* " blyvende, en by gevolg tot de Poolen der Ekhpnek voc, „ rende lyn, — als 't ware om eene tweede as, vanit Oosten naar 't Westen , ten einde daardoor de beftendig? " evenwydigheid haarer daaglykfche, ofeigenlykeyomwenter lings-as te behouden." Zulk eene jaarlyks éenmaaüge omwenteling der aarde zou derhalve eene derde bewéging derzeive zyn: dog juist dezelvde reden, waarom wy die., volaens den Hr. Bode, zouden moeten aannemen, nood,, zaakt ons ten minfteu haar wézenlyk beft aan te ommennen namentlyk, om dat de aarde (na-aftrekking; haarer. daagg.  C 6 ) fthè omwenteling) in haaren jaarlykfchen omloop beurtelings alle de deelen haarer oppervlakte de Zon zoude toekeren. Men weet immers, dat de omwenteling der Maan om haare as (die de Hr. Bode nocMhans in eene aanmerking als voorbeeld bybrengt) daaruit bewezen wordt, dat zy zulks 'niet doet, maar de aarde geftadig eene en dezelvde zyde toekeert. Ik zeide, dat wy daarom genoodzaal* waren het wézenlyk beft aan van zulk eene derde beweging der aarde te ontkennen: dog, daar de Hr. Bode 'er de woorden by voegt: „ uit de Zon iefchouwdzoo zoude men dezelve enigermate als eene fchynbaare bewégina kunnen toegeven. Trouwens wy cordeelen , dat een ligchaam voor ons zig omkeerf, wanneer alle de dalen van deszelvs oppervlakte beurtelings aan ons vertoond worden , het zy wy overigens ons zeiven als in rust befehomven, liet zy wy, of ons zei ven , of dat ligchaam, eene hoe ook genaamde beweging toefchryven, die tot zulk een verfchynlel aanleiding zou kunnen géven. Dog in zuik eenen zin, yaariu wy alleen deeze derde beweging der Aarde kunnen toegeven , heeft dezelve eenen enkel optifehen , dog geenzins ptechanifchen of phyft'fchen, grond, welken echter de Hr. B. daarvan ichynt te zoeken. Want het is openbaar, dat een ligchaam, b. v. een kogel, waarvan twee punctcn altyd naar twee tegenoverftasnde puncten van den hemel moeten gerigt blyven, volftrekt om gecne andere lyn, als as, zig kan omwentelen, d „ befchreven, naanwkeurïg met die hoeken overeenkomen, „ om welke zig b. v. de noorder - helft haarer as naar de ,,. Zon 10e-, of daar-van af-gedraait heeft." Maar deeze draaijing, indien men die dus noemen wil, gaat, geljk wy hier boven zagen, maar heen en weder van den Zomer tot den Winter, en van den Winter tot den Zomer, over eenen hoek van flegts' 2 w of 47"; en de hoek, die de voerftraal der Aarde om de Zon befchryft, gaat over den geileden omtrek, of van o° tot 360^: derhalve kunnen deeze geheel en al ongelykfoortige bewegingen niet wel met elkan¬ der vergeleken worden, veel minder volkomen overeenitemmen. Wanneer' dan wyders de Hr. B. in dit Nabericht zegt: „ dat het voornamentlyk voor Ongeleerde» is, dat „hy de-veroudcrftelling j waarby de evenwydigheid der „ Aard-as aan zig zelve als een gevolg eencr eenmaal aan,, genomene Helling derzelve gehouden wordt, genoegzaam „ willekeurig noemt," zoo wil hy buiten twyffel daarmede te kennen geven, dat alleen zy, die eenige ervarenheid in de Phyiifche Sterrekunde verkregen hebben, de noodzaaklykheid van zulk eene beftendigc evenwydigheid der Aardas uit meehanifehe gronden weten in te zien. De Heer Academicus Schubert, te Petersburg, heeft onlangs, in zyne overheerlyke Phyfïfche Astronomie , IV. Afd. III. Hoofdft. §. 94-97. höoidzaaklyk bewezen, dat, wanneer een Planeet corfpronglyk eenen ftoot bekomen heeft, wiens rigting niet door haar zwaarte-punct ging , zy zig dan heeft moeten omwentelen om eene as, gaande door dit zwaartepunct, en ftaande* loodregt op het vlak, 't welk door die rigting en dat zwaarte-punct gaat: en dat zy zig bovendien heeft moeten bewegen om de Zon, in een vlak, tot het welk deeze as beftendig geneigd blyft, onder den hoek, Uien *jj met Je ^o^-rCtraul maakte: waaruit datl volgt, dat b. v. de Aarde, by den aanvang haarer bewé- ging, zig 111 een der /oouneitanaen moet oevouaen neoDen. Kiiet vervolg tn onze eersztzomenae.) 5? 3) NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrek kelyk. Volgens bcrigt van het Bureau van Gezondheid onzer Nationale Armée, zyn, by het zelve, ten behoeve van den gekwetften Krygsman, in de bloedige gevegten van voorleden jaar, uit byna alle gedeeltens der Republiek, ontfangen 553 grote fcheuflakensf 7939 ponden fcheurlinnen; en 3131 ponden plukzel. Voorts waren er, niet net emoe aes vongen iaars, van de «00 Bataafi'che zieken en sekwetften. gedu¬ rende de maanden jbtf en ober, in de Militaire Hos¬ pitalen opgenomen, reeds meer dan 3400 herlteld, en nQ «.pv1*»,li>n Voor-  C 7 ) Voorstel der Maatschappy van Landbouw , te Amsterdam. Naardcmaal de meeste Wimerzaaden , als Raap-, Lyn- en Koolzaad, gelyk mede Tarw, Garst enz. in den voorgaarden ftrengen Winter zyn dood gevrooj-eri, ten ramften aan de gevolgen van dien verlooren geraakt, en dit wederom by die en zoortgelyke Itrenge Winters plaats hebben kan; zo beloofd de Maatfchappy van den Landbouw, te Amfterdam opgencht, «emerkt eeftige weinige Landlieden hun Winterziad «n vnit-c ivaarfrrivnlvk aan de ülaat- L)JH' Rillen ULUUtu , i-" """" — j j ~ i ielvke lieaing; de foort van gronu; het vroeger 01 laatér bezaaijen j de bewerking en voorzorg als aniierfmts toegefchreven kan worden; _ Een fraai gefchilderde Tabaksdoos, waar'in denaam ■.,„„ Aan rwïhon pii lipt- o-pwoone Visnet der Maat- r„u„ „ ™„i„n«,. ^oi wnrHpn. aan pik en een ieder. die aan de Maatfchappy een of meer goedbevondene behoedmiddelen of hulpmiddelen deezen aangaande meedegedeeld en wyders een volleedig ber cht van himma'mi,»oi» -Unir-.n/ipiintr ph lipwerkinp-. zo nooens den tyd van zaaijen, de lioeveelheid van het Zaad, het foort, den grond als anderfints, is 't nood met volAr.a„Ao i,o,m,wn n-pO^fd . tneo-ezonden zal hebben : zullende een ieder, zonder eenige bepaling van tyd, na deeze Premie kunnen dingen, zo tong de Maat- lcnappy mee yu^t»-^™-™ — Pryzen der. Granen, op 30 December te Amsterdam. Madrid ulo. = m. § 52 } & 3& & Cadix 52 Lisfabon - 47i Nieuwe Dueat. ƒ 5,131,14 Veneuen - 84J 0ude ger. dito - 5,12,1$ Livomo - 98Ja 98 Nieuwe Louis d'Or - 11,(5,8 fórys. 2.m.T>hlAs(. 6o cuinies -12,3,0 dito kort. J Pifïoten .9,14 Idem m Specie - Fianlche Kronen - 5rt a 5.*$ Londen, 2. m. fj Nieuwe Ryksd. - 3 a 2j pCt. Dito kort Hanbug 2. m. Ct. it. 38§ B°. Rmk . c^a^pCt. Dito kort - 3"3 — Wenen id. B*. - 34. WlSSF.L- EN SPECIECOÜRS. TARW. Het Lastj GERST. HetLjst prfche bonte en witte «jjoaf^ yriefche ^nteiRUt . 125 a 140 iitnrmle . 2808320 Gron. en Oldamlclie . i23ai4o Flbin?. en Heugfche . 280^320 Zeeuwf.enOverm.VVmter i25ai4o Ssbërger8 . 96o*3io|Wto Zomer . . 1251140 Vrielche . . 2703300 Dantziger en Elb. vSSeherode \ gISS HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche .e> *9°a32° # _ < PruküTehe . • 220 a 245 Witte Voeder dito . 75 a 9° Knnir,^ «sar . . 220 a 245 Roekw. Amersf. en G001I. £ 33 a 35 CeSde • « 23oa25oüitoBrab.enVlaam. £ 33a35 Zaad, Oly en Traan. Kook. Zeeuwsen en ' Raap-Oly, per Aam ƒ 86 Overm'tLast. . £ 79 a 87 Dito Lyn . . -63 ^ddilo . 1 9axo D.yanR^Stek. Nieuwe . jg maandelyksche pryslyst der INen uitlandsche effecten. Tmtandsche. Holland 2! prCts. 36 a 43 prCt. Zee- t...j ,1 n.rtc *rs 1 ->-> nrPt_ Friesland 1 DrCts. 14 a ?.. iiusuaai »uu. ow»«^. l8oi.ölïa63. I802. 51 a 53*- löuï- 47 ƒ 4V '""f 42è a45- Na den Vrede 35 a 37. u. 1. t>. L.01. 1705 <=« .786.3 prtts. 31 343 prut. . .. ■ > nrPtc Diverse ucitemlabusuhi. ar»»».». 92*303! prCt. Dito 4 P^s- a »1 P£-1- ,^ prCts. met premie. 90*911 yivi. t—" 41 prCts. by Staphorst. 65 a 66 prCt. Roomfche Keizer 5 orCts. «7 a 50 prCt. Dito 4 P^«. 50 a 52 W^X. Spanje. \\} prC^. Losbaar 1799- 97i a 98J prCt. I80O. 8» a oy. 1 goi—1»07. 70 a 77 prCt. Dito 5 prCts. 99 a 100 prCt. Idem van 1 7 ber 1798.70871 prut. s^usiana 5 prw.Ls. sojsi prCt. Zweden 5 prCts. 94è a gsi prCt. Dito 4Ï prCts. 91*392! prCt. Dito 4 prCts. 89890! prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 94! a 96! prCt. Dito Holflein 97! a 98i nrPt. Dim Leen en Wisf. B. 02! 3 04 prCt. Dito Kroon 92! a 93! prCt. Amft. 30 December 1799. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. vt„ê. „„t.,1 Aar rïnrlroi. o-pHiirpndp. de laafstvprloDene Week. jis geweest: te Amfterdam 230; en te Haarlem 13, on¬ der welke laatiten 4 Dcueuen iz jaieu. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. Den nd^n December des voorledenen jaars, heeft men, op verfcheidene plaatfen in Silezien en Bohemen, ene fterke Aarbeving gevoeld. Weer-  ( 8 ) weerkundige BUITEN waarnemingen, HAARLEM. ~ C BARO-i THER-[ HYGRO- STREEK I LUCHTS- ^CC- ) ME- I MOME- ME- DER GESTELD- '799- ) TER. TER. TER. WIND. HEID. \2Q- 8 32i 92 w.b.z. bewo1Rt-; tusfchelbeide 25 <29. 8i 30i 94 Z.W.b.W wat regen en fiieeuw. C.22JL 33 93_.w.z.w- ^ (29-82 31! 95i o.z.O. voormidd. fneeuyj; 26 < 29- 9+ 32* 94» O. N.O. namidd. betrokken; < 30- 0} 2 32 90 — mist; 'savonds helder. \ 30. 22 18 87 o. N.o. hemjea. „eest Ltrent 2/ < 30- 3 23 87 — helder> u3°- 4 12 80 N-o. 30. 2i 6 87 Z. O. 'smorgens helder; verder 28 i 30. H 23 2 8zi z.Z. W. betrokken; 'savonds C.29. 9i 32 78! W- harde wind. f29.95 28 92 5 N. 'S morgens beider, 29 \ 3°' °i 32 9°* N. N-O. verder betrokken, £30. li 22 90 N. O. mistig. C30. 3 2 862 O. N-O. 30 < 30- 3 9,\ 7» — helder. '30. 4i 2' 81 _■—■ C'30. 5 8i 80 z. w. 31 S 3°- 5 28 75§ z.w.b-w omtrent betrokkei. '30. 5* / 29 1 78ï w.b.z. Oflthoon, voigensjpubliekc annonce, verfcheideneThermometers h Haar- 0 lem, 's morgens op den 3often Dec. o, en zelfs onder o gedaan ! *ben, T zo is doch'dezelfde Kwik-TJiarmpmetfr. dip VnniW«, >».■, v«k.6^..- «, 1 den 27«en Dec., op dezelfde plaats als nu hangende, 44 gr. onder0 gete- 1 kend heeft, nu op gemelde 30!ten Dec. van dit jaar, met lager geweest c dan 1 gr. boven o; te weten, dezelve ftond 'smorgens ten 3 uren 18 gr., i ten half a^t 3 gr., ten 8 uren 2 gr. en van 9 tot kwartier over 10 uren 1 j ai- boven o;''savonds en in den volgenden voornagt was de kwik byna in . gedurige beweging, en rees en daalde verfcheidene malen tusfehen de i en 1 ij gr. boven o. ' Thermometer was in de maand Juny 1799- i Het hoogst den ioden 'smidd. 84 gr. Het laagst den rtten 'sav. 482- grGemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 58J gr. lï 4jj ë1, «S» dat' m Juny I798- „ , , J In July. Hoogst den 6den 'smidd. 75 gr. Laagst den iöden 'sav. F2 gr. Gemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 62§§ gr. is iff gr. lager dan m Tuly 1798. L , J Tn Augustus. Hoöest den 11 en i4den 'smidd. 76 gr. Ljagst den 24ften 'sav. 51 gr. Gemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 62|J gr. is 3jf gr. ^ger dan in Aug. 1798- , „ . In September. Hoogst den 6, 11 en 2511-en 'smidd. 69Ï gr. Laagst den 23*11 'sav. 47-ï gr. Gemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 58Jfg gr. is i}J gr. lager dan in Sept. 1798. In Oftober. Hoogst den 8den 'smidd. 61 gr. Laagst den aoften 'savonds 39 gr. Gemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 5©ff gr. is sefj| gr. lager dan m Odtob. 1798. In November. Hoogst den 2den 'smidd. 56 gr. Laag . den 26ften 'savonds en den 28ften 's morg. 32 gr. Gemiddelde hoogte , midd. en avond 445J gr. is i|| gr. hoger daii in Nov. 1798. In December. Hoogst den 2den 's midd. 45I gr. Laagst den 3often 's morg. ten half tien uien en 's av. ten negen uren 1 er. Gemiddelde hoogte ogt., midd. en avond 28|' gr. is nog o|* gr. kouder dan de zo exceslief koude maand» usl, van 1790, en nagenoeg even Koua ais ue maanu januaiy i7yy. BEKENDMAKINGEN. *** By de Wed. J. DOLL te Amfterdam, word heden uitgegeeven en is zoo ver het befloten water toelaat, verzonden: HENRY, door den Schryver van ARUNDEL, uit het Engelscb. vertaalt en met een Voorrede uitgegeeven door E. REKKER. Wed. A. WOLFF, eerde en tweede Deel, met fraaije Plaateii, geteekend door Vinkeles en gegraveerd door ALMANAK VAN VERNUFT EN SMAAK. Voor't Jaar 1800, met Uitmuntende Kunstplaatjes, getekend door Kok en Kamphuizen, en gegraveerd door de Huyzer en Koning , word heden uitgegeeven by de Wed. J. DOLL, in de Kalverllraat, te Amll., en is alom verzonden. Deze Almanak naar eene nieuwe orde ingerigt, is, door deszelis oorfpronglyke Stukken , van de beroemdfte Nederlandfche Dichters cn Dichterc.iien , geheel eeme 111 zyn ioorr,en it>nrei Iraaye letter op Postpapier gedrukt: In dezelve vind men,onder anderen, de volgende Mengelingen tn Poëzy en Proza. Affcheid van het Aardsch gewoel. Lentelied. De Man der Deugd. De dankbare Landman. Tarrakanof ( Romance.) De Lietde en Wysheid bevredigd. Lucinde., i>opbia. Len~ tegedachten. Het Huwelyk. Dirk de Bekker. De Recht¬ vaardige Kahf. u-uattmozynzsn Montezuma. I reurige herinnering. Mecenas Wynlied. Het Hulpmiddel. Erger dan het kwade Noushirvan. By de eerlte Regen na een fterke Droogte. H. K. Poot. Dè Vreemdeling: Aan de Liefde. Eugema aan roluptor. ^ingeua (_Komance.; riet genoegen. Aan Chloris. Dafnis. Avondzang. Judas de Machabeër. Benevens al 't geen wat tot een volledige Almanak be¬ hoort: de Prys is in een fraai Geplaatdrukt Bandje 18 Stuiv. dito Verguld , met een Kokertje ƒ 1:5. Franfche Band f 1:10. Maroqum 72:-. en is ook m Satyne en geborduurde Hand¬ jes, met ri.OKers, te oeKomen. NB. Dit N°. word, met de beide Registers, Tvtel en. OmOag, van het voorgaand 12de Deel, voor het dubbeld van den gewonen prys, nam. 5 Stuivers, uitgegeven. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 315. NIEUWE a l g e m e n e KONST- en LETTEIL-BODEs» v0OR MEER- es MIN.GEÖEFFENDEN. VR TDAG DEN 10 JANUART. BERIGTEN. z w E D E N. — . I7 Deceml, \ De Zweedfche Akade- mie, alhier, heeft in de fchikking van nare rryzen, voor de Welfprekendheid en D'chtkunde, deze verandering gemaakt, dat by haar, buiten de gewone Gouden Medailje van de eerfte grootte, in't vervolg, ene mindere Gouden Medailje,- nevens een Züvren, jaarlyksch zal uitgedeeld worden. FRANSCHE REPUBLIEK. Men begint nu op onze beurt enige Letterkundige vruchten van den Togt naar Egypten te trekken De Generaal Kkber, Lid van de Philotechmlche Maatfchappv, hteft aan dezelve twee Standbeelden gezonden: het een in 't-brons, en een halve metre hoog, met inoelegde ogen, dat is, dat de oogappel van brons is, en het wit vm een foort van fteen, die tot 'de Spathen fchynt te behoren; het ander Standbeeld is van fteen, 't is ene liggende I/is, voor zich houdende het lichaam \an Ofiris. dat zv weciergevonden heelt. De GériMal Bonaparte heeft een zeer fraai Stand■beeld, van gebakken amde, by zyn verhaast vertrek, ag-ergclaten , zvnde het zelve Grieksch werk , waar mede hy zich voorgefteld hadt het Mufeum der Repu"blifk te verrvken. XIII. Deel. Men heeft weinig Medailles gevonden; die, welke tot nog' toe ontdekt zyn, gaan het getal van tweehonderd niet te boven. Enige zyn Arabifche munten; andere zyn van die, welke onder Ptolomaus of onder de Keizers geflagen zyn: het grootfte gedeelte zyn brokken; enigen zyn 'er nog niet naarFrankryk gezonden. Men heeft met grote zorg, en op ene gro.e lchaal, het Opfchrift van Mékias gecopieerd. Men heeft in de kloosters een zeker aantal Coptifche Boeken byëengebragt, welke kerklyke zaken betreffen. Men heeft gene belangryke Handfchrifen gevonden. . Men heeft een windfel van ene Mummie van linnen, en een ander van papier, gevonden, voorzien van letters, die tot het Curcyf-fchrift der Egyptenaren behoren. Deze Gedenk/tukken zullen gevoegd worden by die, welke het Kabinet cier uttctnecien reeus oezit, en die de enige zyn, welke men kent. Dit zil nog een bewys zyh ten voordele van het gevoelen van den geleerden M Tychjen, betreffende de ove.blyfiels van het Egyptifclje Schrift (*). Op de aigemerie kaart van Egypte, die wy zeer volkomen zullen hebben, zal men ook de getrouwe •if beelding vinden van alle de Tempels van Opp trEgypte; de-beste afbeeldingen, die wy 'er van hebben , zyn die van Pococke en van Norden, die met 3 heb- (*) Biiliothek der alter Liïterature und Kunst VI. Stuk. Goeuingue 1780. B  liebben kunnen gemaakt worden dan in haast, en altyd met de vrees van aangevallen te worden, en belemmerd door de bewoners van het land. De muren van deze Tempels leveren meer dan twaalf duizend mêtres van Hieroglyphisch Schrift, en men zal 'er twaalf duizend hebben. Zie hier, hoe de Tekenaars dezelve genomen hebben. Zy hebben ene aanéénfchakelmg, als het ware, gemaakt van alle de Hieroglyphifche tekenen, die zy gevonden hebben, by nomfners gerangfehikt. Een rechtftandigen, of horizontalen regel lezende, heeft men niet anders te doen, dan de nommers in plaats der figuren te Hellen; en, by omkering, zullen zy deze figuren door deze nornmers te ruf vinden, en die in diervoegen verzamelen, tot dat men ze allen in de ftelling hebben zal, waar in zy zich bevinden. Welk een nieuws voor den geleerden Zoëga, waar van Europa, dat zich over zyne kundigheden verwondert, met zo veel ongeduld, het bekngryk werk over de Obelisken en den Egyptilchen Godsdienst, verwacht! De Burger Denon zal weldra terugkomen met een T\>i-pninov>n T>nnr hv te selvk een man Van ftnaak is, Tekenaar en Graveur, mag men hopen, dat hy niet agterlyk zyn zal, met ons daar van l„,f nennf tp ArtP.n hphhoa. Een droevig verlies voor de lcnone tetteren, is aar van déra B. Venture, geftorven in het beleg van Acre. Aangetast door enen ligten lyfloop, verzocht hy aan den'Generaal, om naar'Nazareth te mogen gaan, om zich te herf ellen ; hy is 'er wel ontvangen en met hartelykheid onthaald door de kloosterlingen , die hem kenden; maar misfehien hebben hunne kwalyk beo-venen zorgen zyn einde verhaast. Als hy naar Kano te ru°- moest gaan , was men verphgt hem op enen draagbaar te vervoeren , eri hy is op weg geftorven. Hv wfs een werkzaam man, en bezat veel geest; hy had veertig jaren in het Oosten doorgebragt, waar door hy de talen, zeden en gebruiken van dat land zeer wél verftondt. j. \ De Generaal Bonaparte heeft den B. Monge, Lid van het Nationaal Inltituut van Frankryk en dat van Kairo o ei ast in de Nationale Bibliotheek drie Iraaic Oosterfche Handfchriften, in folio, te plaatfen, waar van wv gene Copy in de Nationale Bibliotheek heblen liet eerfte is in de Turkfche taal, en de twee anderen in de Perfiaanfche; alle drie zyn vcrcic-rd met keurig uit; evoerde Vignetten, maar die egter de kiudsheid der kunst blyken doe:. Korte Schets van Rusland. (Vervolg van Bladz. 4.) Cm een denkbeeld van de weelde dier Stad te vormen,, bic et men weten, dat men 'er 183, meesters goud- en zilverfmeden heeft, behalven de juweliers, waar van een groot gedeelte dezelfde werken, als zy, maakt. Moscow geeft 'er byna een gelyk getal van. 't Is in het hart des lands, dat men de industrie van Rusland zoeken moet; ook is 'er geen Gouvernement in Rusland, waar men meer Fabrieken ziet dan in ,l„i. TVI^o^,,, A;t- kntrolW «r> li™,* In r>ir»r- ..l^/>^ Vi»n-f> Mi MnQnnm nnpmt mlm l-pii ApTPn nu. zigte die ftreken, waar van de mynen den voornamen ryKUOm umiUHicii. van uui jaar 1707 ocie niuii 111 rrej. Uouvernementi van ivioseow tot 701 ivianuiactuur-rubrieken, waar van 379 te Moscow zelve. Men heeft er te FetersDurg 130,. te Astrasan 175, te jarosiawi al, te Wológda 75, en te Tula 59, zonder de grote Geweer-Fabriek te rekenen, die alleen verfcheide- ne duizenden bezigneid vencnart en omtrent 000 fmeden. In 17Ó8 voerde Rusland voor 750,000 roebels talk uit, en voor 4,279,000 in 1793; aan kaasfen, ftaande de eerfte van deze jaren , voor 64,000 roebels, en ftaande het andere voor 170,000; waar uit men kan oordelen, hoedanig men in Rusland voor de aankweking van vee zorge draagt, eu tot welk aantal het'er vermeerderd is. Dé pelVeryen, in 1793, uit de haWitff>7.ff> nirffpvnerd: als mede uit de Wit¬ te en Zwarte Zee, braden op 2,656,000 roebels. De uitvoer van hennip bedroeg, in het jaar 1708, 2,795,000 roebels, en-in 1793, 6,067,000; die van zeildoek bedroeg., i" ir<50, -,oio,ooo, en ia 1793, 3,Ó68,OOOJ Uit de havens van de Witte Zee, de Zwarte en Baltifche, werdt voor 2,108,000 roebels, in 179*3, aan gewoon linnen, uitgevoerd. In het jaar 1794 ging de invoer van Hollandsch en Silefier linnen, voor Petersburg alleen, de fom van 101,787 roebels te boven; een ander opmerklyk uitwerkfel van de weelde, die zich niet bevredigt met het linnen van het land, als over het algemeen te grof; het zelfde jaar werdt 'er ook, te Petersburg, voor 368,000 roebels Engelsen t>;Qi. ;n^Pir.wA ■ tnp-n h&pft bv het Uiatfle Tol - Regle¬ ment tegen deze foort van weelde gezorgt, die dit bier onder ae t^ontraoanae nut. Tj0,,=,-c.Kur u. n.n.^m.11, a„ imwr \70rt ■7\id>n ftnffon is weinig van aanbe- uuh UI- ""uw ..... ~J — VA ° T lung. Die der lakens is de bclangrykfte, die men er heelt, en neeit zien zouamg uugcuicm, mi u-rft i vwo ac'.-.crHk met ontkennen, dat dezelve eene wezenl-yke veraiuleri.ig van de rigting der aard-as bewvzen, en wy hebben rgÉds doen zien , dat de vier eerfte gevallen van' Poolveranderingen, door den Schryver befclioitud, waarlyfc in de Natuur beftaan. Maar bewyzen 'zy 't- geen meiï' hun wil doen bewvzen ? Veranderen zy op eene merkelyke en voort'duürende wyze , zelfs maar 1 Liigzamerhand, den tegenwoordigen ftaat der zaaken op Aarde , als j-aargetyden ,-■ Luchtgeileldneid, en'z. ?- De voortgang der Nacht-'eveningen, als het twede geval uitmakende, kan hierop geen den minften invloed hebben.; De Nutatie of Waggeling der aard-as, is daartoe insgeljks veel te gering: en ware zy zulks ook niet, ZQo'i'sJïy nog bovendien periodiek of wederkerend, gelyk wy reeds omtrent dezelve aangemerkt 'hebben. Hctzelvde :s ook wa-ir ten npzigt van de langzaam^ vermindering, die men in de midd'elbaare fchuinte der Ekliptiek heeft waargenomen, welke dus infgel-,ks niets anders is, zoo als de Schryver opmerkt, „ dan eene enkele Waggeling der Aard-as" (men verfta hierdoor de at der Aard-baan) ,, welke, zeden de „ tyden van Hipparchus, eene zeer geringe vermindering I iu de fchuinte der Ekliptiek heeft te wege gebn.gt, ., welke met der,' tyd in eenen ftilftand, eu daarna weder,, om in eene vermeerdering zal overgaan." Dog welk is de tycikring, en welke 'zyn de grenzen van deze vermindering en vermeerdering 'f Tc regt bemerkt alhier de Schryvef, dat do' Heer 'Schuiert het gewaagd* heelt  C 13 ) heeft dezelve te bepalen i< w«* dit met groote na au,vlu'rtsheid, en volkomen zekerheid, te doen, fchynt de teSSige ftaat der Sterrekunde nog met toe te haten. De bep ngen van dèxitiv Jchuïert, mhetAstron.Vahrt. T,no én nader in zyne Phvfifehe Astronomie Afd. V. cJ* 'iX€ 253. ^ vinden, en alhier gedceltelyk door den Kr Bode opgegeven, gronden zig op eene Formule van den Hx Lagrange, waaruit de Hr. Schuiert dezelve met zeer groote moeltl berekend heeft; dog waarin de masfa van \ enus zekerlyk wel een derde te groot is aangenomen , waardoor de daaruit getrokken refukaten, gelvk de Hr. Schatert zelve erkent (Phyf Astron. % 257-) geheel onzeker moeten blyven, zoo lang oie nidMa .«u.ua™-, die der andere planecten , niet genoegzaam bekend zyn..alleenlvk laat het zig uit de gedaante zelve dezer formuler ipS dat de veranderingen van de fchuinte de,■Lk/ipiiep periodiek zyn. Maar bovendien heeft ook de1 Hr. La■f>lace< in eene voortreflvke Verhandeling over dit onderwerp (Mem, de l'Acad. des Sciences de Paris puur 1789 Lo 6-18), en ook onlangs in zyn Traité de Mecamque *C%ste Part. I. Liv. V. Chap. I. §• 7 > »°g d°ü" zien ' dat ook de waare gedaante der aarde op deze langzaame en geringe verplaatfing van het vlak haarer loopbaan eenen zeergmerkelyken invloed heeft, het geen de Hr. Lagrange verzuimd had in aanmerking te nemen. Op dezen grond , en met eene veel geringere masfa van Venus, welke me de Hemelverfchynfelen , waarop dezelve invloed heett, hel best overeenkomt, geeft de Hr. Laplace ter eerstgemelde plaatfé, eene andere Formule (ook 111 de meuwfte uitgave der Astronomie van den Hr. Lalande §. 2767 te vinden). Van deze formule heb ik, even als de Hr. Schuiert van die van. Lagrangi, « :'. b?*n 'd;er inn(r<; dien wee insgenivs ucii ^un-ü.^ ^ ~~ & SdSgen berekend. Door deze berekening waarvan Kier alleen de refultaten kan mededeelen, vindt ik, dat de thans plaats hebbende vermindering van de fchuinte der KkSek -m het jaar 744» voor onze gewoone T)dreken.ng £gniien Is , als wanneer die fchuinte op haar maximum van 2? 7",778 gekomen was. Nu zal zy nog voortTaan met aftenemen, tot dat zy in het 12369 haar mini00°. 70' li'",4 zal berëikt hebben, en zal daar~ede om ^£&1ene tifr reeks van i.aren toenemen Haare tegenwoordig, afnc nende pe jode is dus van S*7 "aren; haare grenzen, cii de geelheid diezy gednnrérde dien t\d vermindert, van 1°. 45 - tf.Uï (de Hr. 1SÏ S wel in z ue Verhandeling, dat die grenzen rflï<\P,S zyn; dog zyne foimule geeft het geen ik p.'vondèn heb , waarvan ik mj genoegzaam verzekerd heb) tritmiddelaare fchuinte is, in dat tyd perk,, gelyk aan fJ\T^n 6, vcike plaats zal hebben i.i het jaar 2460 Men zet dn, dat ae grenzen dezer veranderingen nog vee SSS ^ welke de Hteven Lagrange en Thufe r/bep. :ki harden; kncle, dat baar tegenwoordigtvdkrme meer dan tweemaal zoo groot is dan de laatstfen.emdè eevamen had (.CS'i jaaren):> oflehoon de zef«rLn riP/e. uitkomfteu radergefchikt is aan de naauwkeu- Hr- vatbaar is zoo kan men dog, daar deze formule op zeer goede gronden berust, daarop genoegzaam ftaat maker. , en het reen zv van de waarheid afzouden wyken kan met dan gcrhie zyn ten opzigt haarer grootheid zelve, te meer daar ik mygove tuigd hebt dat eene geheel andere berekening dezer veranderingen, op eene wvze hiertoe door den Hr. Lflandet zvne Astronomie §. 2758 geleerd, daarmede zeer wel ovejeenllemt.^ ^ ^ dat n ^lke natuur ook de veranderingen, die de rigting der aard -as ' j , „,„ m»nn rWf-fve n te zanien gering eu iS^/eii daarom genen den minften invloed op de F' , , n'jJL_;J ^„,„..„0^0 u,,hhnn kunnen. Dit alles natuumie geite-u^u -—— - . alrenl,ne_ is niet dan een oyzonuei Bcvwl^ ^"^,""7*; dX"> „ ren grond rege , door de neeren omsw* .''KJ S/V. ci>. 9.) en * Aftf**fi» Ce- feite Part. \ Liv. \\. Chap. 7.) bewezen, dat namentlyk het gantrche Zonneflelfel maar heen en v.eder f ingert „eZ zekeren niiddelbaaren fland , waarvan het zei vTniet dan zeer weinig kan afwyken. Daardoor is dan de e/enwoordige toeftand der Natuur , met voor ecn.ge dnizaden van jaaren, maar voor eene waare Eeuw.gheid VeD?CSü5fchen onze Aarde, ten minden haare koude en geSafe luchtftreeken , aan eene langzaame verkoeling onder'evig zyn, fchynt eene waarheid te zyn, waaraan het ffiffi hoe mee? moeielyk valt te twyffelen Dit bevvyzpri 700 als met regt de Schryver opmerkt, behalycu de ^^S^S&m van Dieren en Planten «üe t ans in wa-mere gewesten hunnen zetel gevestigd _ hebber1, vooiImemhk ook de vermindering en vertraaging in den1 wasdomen groei der Planten , en de tteeds toenemende koude in onze gematigde luchtftreek. Hiervan ziet men inzonderheid een zeer merkelvk gevolg, in de mindere zeldzaamheid van zeer ftrenge Winters, en in de over het algemeen meer gematigde hitte onzer Zomers. Komt dat alles niet daar van daan, zoo vraagt men menigmaal den Sterrekunuigen „ dat wy naar net ivooraen zukkb» •. xsy VW^-.^yy den zy tericona moeten Dcmeuveu, utwji «.™«.. ^ ■ — ...j u w« „ino,uac .• T dat de rpooren die men daarvan op of m de buiten te Ichors. der Aarde meent te ontdekken , dezelve geenzins bewvzen,. nog bewvzen kunnen. Het onderzoek naar de waare oorzaaken van de verkoeling der Aarde, behoort dus meer cieenhk tot het vak der Natuur- en Scheikunde, dan tot dat der Sterrekunde : en hoe diep dezelve ook nog in aeze vX etenfebarpen mogen verborgen liggen, zoo is het met. te mm, S w^arfchynlyk , dat d| ui.werkfelcn die zy voortbrenlen, insgelyks derzelver vaste en bepaalde tydknugen en, lenzen hebben, en dat gevolglyk deeze Aarde van haaie, B 3  C H ) bewoonbaarheid voor altyd is verzekerd, dswyl het behoud der Natuurkragten hl haaren oorfpronglyken aanleg zelve fchynt gegrond te wezen. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN A N D EJCE"SCHRIFTEN. Bataafsche Republiek-. Van vederwerkingen in den Staat (Politieke Rea'ctiën). Naar het Fransch, door J. G. H. Hahn. In den Haag, by J. van Cleef. Jaar V. 1799. De Burger Hahn, wiens werkzame geest niet kan nalaten, gefhdig te azen; op zodanige voorwerpen., welke met ons Staats'tgeftel in het naauust verband Haan', heeft zich, in zyn tegenwoordige rust, op een nuttige wy ze onledig gehouden met her behandelen ener dofte, in deze dagen van het uitterde belang voor eiken rechtfehapen Vaderlander, die, na zo vele geweldige fchokken, harretyk naar rust verlangt, dien het om 't behoud en de algemene welvaart van dit Gemenebest te doen is. Het onderwerp van dit Stukje is eigenanrtig geichikt om onze oplettendheid te trctken. Het werk zelve is oorfpronglyk , in liet Fransch, opgelleld door zekeren B. Constant, onder den tytel: Des Reactions Pelitiquss. Echter heeft zich de Burger Hahm, by dezen arbeid, niet enkel als een wcrktuiglyk overzetter gedragen, maar door hier en daar enige denkbeelden tusfehen te voegen, of uittelaten, en met het overftappen van verfcheidene byzonderheden, vooral betreklyk tot het gebeurde te Parys, ih het voorjaar van 1797, voor den Bataa.Tchen Volksvriend belangryk en verftaanbaar gemaakt. Inzonderheid heeft ons behaagd zyn uitgewerkte Voorrede, als een voorpoortaal , recht gefchikt voor het kloek gebouw des Franfchen Schryvers. Het is wel der moeite waardig, dat wy"er de hoofdtrekken luchtig van fchetfen. De omwending van denkbeelden, die wy thans in Europa beleven, is zeer aanmerklyk. Zy verfchilt oneindig van alle de voorgaande, welke de loop der eeuwen onder de menfchen heeft daargedeld. De tegenwoordige omwending be¬ treft het gehele beduur en beftaan van alle volken: zy is het werk van gezond veritanu en waarneia. z. e,~— .......— fchokken meer konden daarftelleu. Goede Hemel! dit zien wv beter Maar federt de onöphoudelyke vorderingen van /-„u„„ ri^pr rlp frhnnnfte van alle zvne uitvin- 'S meillüllCU pccai , uw, — --"— J raAcr-t dingen, dcedelearuKKunsu, vei.suK.eiucuucïuubu, .v™.. ook is'er, 6 zalige waarheid! geen inval van barbaren meer mogelvk, geen furnenfpanning van onderdrukkers en dwingelanden meer te duchten; geen lokaas eu inroeping van oude vooroordelen meer in ftaat om de boenen des verftands te herfmeden, en het ftelfel der beginfelen te rug te dry ven. Neen , verlichting moet zich uit Karen aart uitbreiden • de menfehen moeten zich door gelykftellmg verheffen en geen geflacltt zal door een ander opgevolgd worden , 'zonder een duidelyk fpoor op den weg der waarheid natelaten." . . . , . Hoe zeer ook onze Schryver m zyn uitzichten met van alle Enthufiasmtis kan worden vngefproken, is het echter onbetwistbaar, dat men het vasthouden aaa zodanige begin¬ felen , waar op elke goede Staatsregeling moet rusten, niet genoeg kan aandringen. Aangenaam is het ook te zien, hoe verfcheide menfehen , uit welke verfchillende oogpunten zy deze zaak ook befchouwen, omtrent haar gewigt en invloed overeenftemmen. Recenfent herinnert zich hier, hoe nog onlangs de Voorzitter der Algemene Vergadering, zich 8 de aanfpraak aan zyne Medeleden, van deze uitdrukkingen bediende: „ Onze Staatsregeling prykt aan het hoofd met „ enige algemene beginfelen, met een aanmerklyk getal van „ Burgerlyke en Staatkundige grondregels , beginfels en „ grondregels zo uitmuntend, zo heerlyk, zo boven allen „ lof verheven, dat 'er de gcflepenfte bedilzucht zich niet „ aan zou durven wagen, niet dan de onbefchaamdfte ze„ deloosheid zich tegen durven verzetten : — allen hebben ,, wy met duren eede bezworen, dat wy die beginfels, die „ grondregels, heilig zouden geftand doen, nimmer uit het „ oog verliezen: — zyn die beginfelen boven alle bedenking „ voo-treflyk, zyn ze onveranderlyk , en is de Staatsregeling „ uit zich zeiven voor nog veel verbeteringen vatbaar; dan „ is o.ize taak niet meer twyfelachtig." Recenfent kon niet nalaten zich dit te herinneren, toen hy, in een der Franfche dagbladen (*; las, hoe de grote Buonaparte zich (deu 21 Bmmaire) tegen zyne Medeleden uitliet, met welk aanmerkivk gezegde wy dit bericht zullen fluiten. La Conjtitutio'n, les droits du peuple , ont éte violés plufieurs fois, tt puisqu'il ne nous est plus permis de rendre a heette conflitution le refpeSt qu'elle devroit avoir , Jau~ . vons w moins les ba fes, fur les quelles elle repoje; Jau■ vons tégaliié , la liberté; fauvons des moyens d'asfurer 1 a chaiue homme la liberté, qui lui est due 3 et que la Conjliiviion n'a jpas feu lui garant ir. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheep VA art, lan d1 en veebouw, als mede de huishou1 kunde, handwerken en f a- t brieken, betrekkelyk. F 01 je Pryzen der Granen, op 30 December te Amsterdam. en an TARW. Het Lasq GERST. HetLasr n_ Ggld.l Ggtt, ,rf Poolfchc bonte en witte 290a 330 Vriefche Wintergarst . 125» 140 dito rcxle . . 280 a 310 .Groii. en Olriunfche . ii.-3a1.10 er Elbing. en Heagfche . 2803.320 Zeeuwr.cnOveim.Winter 1253140 n- Koningsberger . 2Óoa3io;Diw Zomer . . 1253140 all Vriefche . . 270 a 300 Uancziger en Elb. . \ Vooriandfclie rode . 24032115. HAVER en boekweyt, ■ . Zeelandfcne . 2903320 lt- ROGGE. Binuwhrvcr . . . 1003 rso jr- PraisfiTche . • £2° a 245 Witte Voeder dito . 75 3 yo. ir- Koningsberger . • 2203245 Boektv. Ainersf. en Gooil. £33a-3S Gedroogde . • 230 a 250 Dito Biub. ai Vlaain. £33 3 35 M * Zaad» an ter —————~ - . ill- C*) U Moniteur, No- 5'»  J C 16 ) Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en Raap-Oly, per Aam / 83 Overm. 't Last. . £ Dito Lyn . • - 151 He^aio . * 9-o ^an^SteU. N,euwe - „« Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. ^52 ^ ^ Cadix ■ - 52 Lisfabon -47^47 Nieuwe Ducat. /5»'3ii4 Vei etien — - 84! Oude ger. dito - 5.12-13 Iivomo —— • 97i Nieuwe Louis d'Or -n.-.s Parys 2. m. 7 Asfi . 6o Cuinics - 12.8*2 dito kort. J & Piftokn - JM4 ;Ideni in Specie - • Eranfche Kronen - 56 «si Londen. 2. ra. g Nieuwe Ryksd. - 3 a $ pCt. D:to kort Hambu g 2. m. Ct. ft. 3^ B°. . 03g pct. Dito kort - j8f — Fahrenheid. Zond-gs liep de wind nog meer Oostelyk, ea des avonds tekende de Thermometer, om 11 uren, i7i°naar _ ■■_ _ t?_l U T\„ D.,r^.^„. kloof K. 01 7$ onoer o volgens raiiremi. uaiuumci un-v... „^n- iriimm« n.ip • Hp w'md hip.ldt ziu ïii her O. : en Maandag ogtend hadden'wy hier een graad van koude van 19 naar K. ot van 10} onaer o voigens raineiui. uc^c iuuuc ^ dus byna i° ftrenger, dan die van den 25 December, op den morgen , van het vorig jaar 1798. Heden, (zynde Maandag) is de lugt helder; de Hygrometer tekent een aanmerkelyke graad van droogte, in de Dampkringslucht, en de inermometer itaat, om 2 uien iicumuuag, 1* gens R. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden , gedurende de laatstverlopene Veek , is geweest: te Am'} er dam 2 i 3 ; en te Haarlem 23, onder welke laatften 6 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. tt j.., T~t»mv>l.»v 00 7iMir/t-ioi 's marwn; den 28 dezer, hadden wy hier ene koude van I2i Reau- muricbe graden , eu wel Dy een vvesitn wmu. spuiwi liep de wind naar het Z. Westen. Deze voerde ons zeer vele fneeuwwolken aan, en het begon wcrkelyk te fneeu■wen. De Barometer daalde aanmerkelyk; de Temperatuur was'op den middag, en ook nog 'savonds,• omtrent 10 uren 8* 0 onder Nul. 'Er fcheen ene verandering in het weder op handen te zyn: doch 'snagts tusfehen Zaturdag en Zondag draaide de wind weêr naar het Z. O. De Barometer klom, en Zondags 's morgens hadden • wy hier ene koude van 14ï0 onder o naar R. of van 7I° onder Nul 0 volgens . „ C BARO-i Jan- ) MEI80O. ) TER. C 30. 4i 1 < 30- 4 C3°i_i_ 5 3°- 1 2 52 Z.Z. W- 'savonds beneveld. 155 78 z-°:_ . 22 844 Z. voomiidd. fiieeuw; 26 86 O. verder betrokken; 2jj ggi 'savonds zeer windrig. 3 Ij 95 O. voorm'dd. regen; 2j 96 N. verder betrokken; 22 94 N.Q. mistiS- j_ 28 96 N. O. 32 962 O. N. O. mist, regenagtig. '->rv- _rr= 29 99^ °- voomiidd. mist; tusfehen , a 99 — beide regen; verder 241 97 Q."b; y bewolkt; mistig. . 24 ■■ 97 °- D- N- 33i 97 O. N. 0. omtrent betrokken. 30Ï . 97 Q' b. z. ~25ï 92 o.b.M. 24è 94' O. N- O. betrokken; mistig. 19 1 9Ó — 1 half zeven uren 7 graden. BEKENDMAKINGEN. V ALMANACH veer het VERSTAND en HART voor het JAAR 1800. Behalven den gewoonen Tydwyzer ,' Legplaat Cen , Vertrekken en Aankomen van alle Schepen , Schuiten , Posten en Postwagens, en 'r geen verder tot zodamgen Alma,nach behoord-, vindt men hier vervolgd de Merkwaardige GESCHIEDENIS, die telkens aan 't hoofd san het Mengelwerk lïondt, en welk vervolg zich in doezen byzonder aan«JL a aa i,/„„*rvh* KI OOSTER-GESCHIEDENIS van eene jonge NON , haar deerniswaardige Folteringen in dat verblyt, ïwm r lugt, öcmpvrevz eu .w«it- ««50 /t"iinz. enz." e'rz.: alles zoo- treffend in de fmaak van DIDE- nr\T i„(v.t™„»n T»»ons vindt innn hipr ppne keurige \ RR- ZAMEL1NG van DICHTSTUKKEN , belangryk door dcrzel- ver inhoud, waaronaer inznnaeineiu uiuiiunieu uc oiuiyci^, getyteld: Waare Liefde, ZEDIG of NIET F JULIE aan ALCEST, LIC1DAS ( Herdeiszang) aan SAFFO, Tafrcel eener Aardbeeving, ;enz. terwys ZES uitmuntende T^rmTCTlJT A AT1TÏ<; .' rlrtnr Hp hpropimie Kok 011 Kamtjhuis- fen getekend, en in de geponfoneerde Manier door Port¬ man zeer unvoeng ui i mipci gcui.^i, — f"-w helderen en verfieren. In een woord de kiejche Jmaak , netheid van uitvoering en beknopt formaat, maakt dezelve ^ï* Toir n-pbpol ppnio in 7.\n foort: te bekomen, in differente [bandjes, te Amfterdam by P. E. BRIëT, en alom by alle I Boekverkoopers. Te Haarlem, bï A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 316. NIEUWE ALGEMENE KONST* en LETTER-BOBE. VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. VR TDAG DEN 17 JANUAR T. BERIGTEN. fransche republiek. P -r... . <&^.,.i8rv\ TV> Viprnf>mrle Na- tuurkindige Daubenton is, na dat hy den 38 December 1. 1., in de Vergadering van den Senaat-Confervateur, waar van hy Lid was geworden, door ene beroerte overvallen was, den 31 daar aan volgende, in enen hogen ouderdom overleden. De Adminiftrateurs van het Mufeura der Natuurlyke Historie, hebben aan het Gouvernement verlof gevraagd, om voor dien eerbiedwaardigen Man, in den Jardin des Plant es, een Gedenkteken opterichten en zyn lyk naast het Cenotaphium van Buffon aldaar te plaatfen. De Schryver der Ilistoire des Mathematiqucs, MoNtucxa , is insgclyks door den dood der Wetenl'chappen ontrukt. Toen, na den 18 Fruftidor,-zo vele beroemde mannen gebannen werden, viel dit lot ook aan Sicard te beurt. Het onrecht, hem aangedaan, was zo veel te groter, om dat hy geen Journalist meer was. Engeland heeft hem alle mogelyke voorflagen gedaan, óm hem te lokken; geld, veiligheid, voordelen, alles byeui. Doch Frankryk en zyne kwekelingen, die zo goed als zyne kinderen waren, ontbraken 'er aan, en Sicard bedankte voor alles. Thans is het hem, als XIII. Deel. mede aan Suard, den Onderwyzer der Blinden, geoorloofd weder naar zyn vaderland te keren, tot vreugd van allen, die zyne verdienften op prys ftellen. Rouaan, den 1 January 1800. De Burger Marvontfi. , voorheen Lid van de Akademie cn Ex-Gedeputeerde , die den 19 Fructidor mede was gebannen, is eergisteren, op zyne Buitenplaats Abbeville, by Gaillon, in enen hogen ouderdom overleden. Korte Levens-schets van FREDERIK ALEXANDER van HUMBOLDT. Gefchreven door hem zeiven, in Spanje, in de maand Mey 1799. Na ene zorgvuldige opvoeding , in het ouderlyk huis, benevens het onderwys der beroemdfte Geleerden van Berlyn, genoten te hebben, voltooide ik myne Letteroefeningen cp de Univerfiteiten van Gottingen en Frankfort. Vervolgens voor het vak van Finantie beltemd zynde, hield ik my , een jaar, op by de Akademie van Koophandel te Hamburg, ene Stigting dienende tot onderwys zo van Handelaren, als van lieden, welken den Staat moeten dienen in het beftuur des Handels, der Bank en der Fabrieken. Het gelukkig 11a- igen, noe weinig veruieuu oun, vïuj uiju ^n<.<~ w^m. q over  C 18 ) over de Bafalt-bergen van den Myn, deedt het hoofd' van onze Bergwerken, de Baron I&nitz, verlangen, dat ik my aan zyn Departement zou overgeven. Ik deedt, diensvolgens, ene reis, voor de Mineralogie en Nat. Historie, door Heiland, Engeland en Ejankryk, rijder het geleide van Georg. Forjkr , den vermaarden Natuurkenner, die met Kaptein Cook een togt om de Waereld gedaan had. Aan dezen ben ik, grootdeels, de geringe kundigheden fchuldig , welken ik bezit. Na mype terugkomst uit Engeland, ging ik de piactiknle Berg werk kunde te Frcibc'rg eri" aan den Harts leren. Na dat ik deze en gene nuttige proeven genomen had, om brandfto&n. by het Zoutzieden, uktewiunen, en een klein Stukje over dit ondenveip in Kèt licht had gegeven , (federt door Coquebert in het Fransch vertaald) zondt de Koning my naar Polen en het binnenfté van Duitschland, om de Zoutmyncl van Vielicza, Halkin, Berchtcsgarden ... optenemen. De Plans, door my aldaar ontworpen,'dienden voor de nieuwe Zout-etablisfementcn van Magdenburg. Schoon ik toen nog gene 8 maanden in dienst was geweest, behaagde het zyner Majeftèit, by het aantrekken van het Markgraviaat, in Frankenland-, aan de Kroon, my fcantelrcilen tot Directeur der Bergwerken, in die Provincie, waar by de arbeid "federt ene eeuw had ffilgeftaan. Gedurende 3 jaren hield ik my in dit vak bezig, en myne ondernemingen Haagden zo gelukkig, dat de Aluin-, Cobalt- c'n zelfs de Goudmyiien van Goldeionach weldra vcoidelig voor de Kouinglyki; Seliutkamer wierde-n. 'Te vreden'over deze vordering, zondt men my, andermaal, naar Polen, om op te nemen, wat party men ken trekken van het gebergte dier nieuwe Provintie, federt den naam van Zuid-Pruisfen gegeven. Gelyktydig ontwierp ik een plan ter verbetering van de Zoutputten, aan de oevers van de Oostzee liggende, Gedurende dit myn geftadig verblyf in de Mynenaftelde ik een reeks van vry gevaarlykc proefnemingen in het werk, omtrent de middelen, om de 011deraardfche Stiklucht minder fchadelyk temaken, en verflikte peiibnen te redden. Het gelukte my ene j fenwe rmimephique Lamp uittevinden en zamentcltelle'n, welke in geen lucht uitgaat, benevens een Machine van ademhahng; een werktuig, dat ook dienen kan vcor militaire M\ ngravers , wanneer zy door het vyandclyk gefchut belemmerd worden. Deze toeftel •iioeg 8e goedkeuring weg van den Raad van Oorlog, efi oeszèffs eenvonwdigheid was oorzaak, dat ook de vreemd éhngen 'er weldra gebruik van maakten. In dien tyd gaf ik insgelyks in het licht een Plantkundig werk: Flora Fribergenfis, de Scheikundige Natuurkennis der Planten, jn verfcheidene talen overge¬ zet , benevens een groot aantal van Natuur- en Scheikundige V&rhandeJjngen, gedeeltelyk geplaatst in de Fragjfche en Engïflche Journalen. Na myne terugkomst uit Polen, verliet 'ik, voor enen geruimeu tyd, myn, verblyf iuJiet geberate, verzeilende den Hr. van HardAlibcrg , in* ene Scoalivundigc..'bezending, hem, door den Koning, kort voor den Bafelfchen vrede, opgedragen. Ik volgde hem by de Legers, aan den Rhyn, ift-Holland en in z^trVilarjd liggende. Dit gaf my gelegenheid, om dan hogen keten'ap Aireii, Yyrol, Saveije en_ het overig— deêt-van LomWrdytfl-tebezien. Toen, in het volgend jaar, het Franfche leger naar Frankenland. tjok ? wierd ik gezonden naar het Hoofdkwartier van den-Generaal Moreau, omniet hem in onderhandeling te treden over de Neutraliteit van enige RyksVorften, die de Koning in fchut geno- Vurig verlangende om een ander waerelddeel te bezoeken, cn het met betrekking tot de Natuurkennis in lx gemeeEu_.optencmen.t niet flegts de foorten en karakters der bewerktuigde lighamen te beftuderen (ene oeflening, waar aan men zig tot dus verre al te bepaald heeft tocgewydj) maar ook den invloed van dc Dampkringslucht en der' Scheikundige zamenftelling op die Lichamen, de conftruftie des Aard bols, de identiteit der beddingen, in de landen, het verfte van eikanderen gelegen, met één woord de grote ovcreenkomften der Nature, begon ik te wenfehen, om, voor cttclykc jsi-cii clcn dienst des liomnjs te verlaten , en een gedeelte van myne bezittingen aan de bevordering der Wetenichappen opteolieren. Ik vroeg, diensvolgens, myn onttlag; maar zyne Majeftèit, in plaats van my dien te verlenen, benoemde my tot Opper-Berg raad, met verhoging van myne jaarwedde, en verlof om een reis te doen ten diende der Nat. Historie. Dan , daar ik, op zulk enen verren afftand , myn vaderland van geen dienst kon zyn, nam ik de jaar¬ wedde met aan, maar bedankte zyne Majelt. voor ene gunst, my niet zo zeer verleend uit hoofde van myne geringe verdienden, dan wel uit aanmerking van die encs Vaders, welke, tot aan zynen dood, het meest vererend vertrouwen van zynen Vorst bezat. Om my behooiiyk uitterusten voor enereize, waar van het doel zo verfcheiden was, maakte ik ene uitgezogte verzameling van Sterre- en Natuurkundige Werktu'gen, ten einde naauwkeurig te kunnen bepalen de Sterrekundige ligging der plaatfen, de magnetifche kragt, de afwyking en helling der kompasnaald, de Scheikundige zamenftelling der lucht, hare veerkragtigheid , vogtigheid en temperatuur, hare elektrifche beladenheid en doorfchynendheid, de koleur des hemels, de temperatuur der Zee, op ene aan- mer-  C *9' 1 merkelykc diepte éttëS Hebbende, op dien tyd, ene merkwaardige ontdekking gedaan"'. omtrent liet zenuwvogt, en de manier om de zenuwen te prikkelen door middel enerChemifche bewerking (om de prikkelbaarheid daar van, naar believen te vermeerderen en te verminderen) begreep ik nodig te hebben, om my meer bvzonder toeteleggen op de Ontleedkunde. Tot dat einde hieldt ik my, gedurende 4 maanden, op aan de Univerfiteit van Jena, en gaf aldaar in 't licht de twee Boekdelen van myne proefnem.ngen op de zenuwen , en van de Scheikundige bewerking des levens : een werk, dat ook in het Fransch is overgezet. Van Jena ging ik naar Dresden en Wenen, om aldaar de Botanifche 1'chatten te beliudercn, en andermaal het binnenfté van Italien te bezoeken. Dan de onlusten in Romen deedden my van dit plan afzien, en, terwyl ik my te Saltzburg ophieldt, vondt ik ene nieuwe manier uit, om de dampkringslucht te ontleden, warr over ik, met Vauquelin, ene Verhandeling uitgaf. Op dien tyd voltooide ik ook de zamenftelling van myn nieuwe Barometer , en van een werktuig, waar aan ik den naam gaf van Anthracometer, vermits het de hoeveelheid "van koolzuur Cacicle carboniquej in de Dampkringslucht, aanwyst. Gedurende ik bleef hoop fcheppen, om to Napels te kunnen doordringen, vertrok ik naar Frankryk, alwaar ik, gedurende den tyd van vyf maanden , met de Scheikundigen van Parys, arbeidde. By die gelegenheid, las ik verfchèidcne Verhandelingen voor by bet Nationaal Inftituut, in de Annales dc C/.ymic, te vinden : en gaf 'er twee werken uit, het een over de Stikluchten der Mynen, en de manier om ze mmder fchadelyk te maken, en het tender over de ontleding der lucht. Het Franfche Direcloire beuoren hebbende, om een reis om de waereld te laten doen, i; et drie Schepen, onder het bevel van den Kap. haudhi, wierd ik, doof den Minister van Zeezaken verzogt, om de Geleerden, welken op dien togt ftonden mede te g an, in hi.rnen arbeid te verzeilen: en reeds maakte ik my gereed, om naar Havre te vertrekken, toen gebrek aan geldmiddelen dit plan verydelde. Ik nam hier op liet befluit, om my naar Afrika te begeven, ten einde den berg Atlas optenemen. Gedurende twee maanden wagtte ik te Marfeille, om van daar fchee'p te gaan, doch ene verandering in het Staatkundig ftelzeL te Algiers voorgevallen, noodzaakte my om dit ontwerp te laten dry ven: en ik begaf my naar hét SchierEiland, om de befcherming te vragen van zyne Kat. Maj. op ene reize naar Amerika, waar van de goede uitiiag my tot het toppunt van myne wenfehen zal brengen. 1 ■ ! Het was op'verzoek, van den Ssxifchen Minister, Baron yotï Ford!, renderende aan het Hof van Madrid, dat de Hr. van Hwnbolrft deze Levensfchets ontwierp, en den gezegden Minister ter hand ftelde. Deze, zelve een geleerd man zynde, haastte zig met aan het verlangen des Heren v. Humboldt te voldoen, en het belang der ontworpen reize, met opzigt tot de Natuur-, Schei- en Aardrykskunde, onder het oog te brengen van het Ministerie des Konings van Spanje: welke laatfte, volgens zyne verlichte en liberale denkbeelden , nevens zyn bekende zugt om de Wetenfchappen te helpen bevorderen, een verlof, waarvan federt den togt van den Hr. dc la Condaminc geen voorbeeld was, verleende. Men vaardigde, ten dien einde, de naauwkeurigf e, en voor dezen doorluchtigen Reiziger de meest vererende bevelen af aan alle de Onder-Koningen en Ópper-Bevelhebbers der uitgeftrekte bezittingen zyner Kathol. Majefteit op het nieuw halfrond der aarde. Voorzien van deze Koningl. orders en van aanbevelingsbrieven van alle Geleerden, en gevolgd van de ffoede wenfehen van allen, die de ware refultaten uit I zyne voórgenomene togten, voor de Aardrykskunde te wagten, naar waarde weten te berekenen, vertrok de iHeer v. Humbokh naar de Corunna, en ging aldaar, !in het begin van Juny des laatften jaar.s, in een Paketboot op de Havana: ten oogmerk hebbende, om zig 'van daar vervolgens naar Mexico te begeven, en, na het Noordelyk gedeelte van Amerika doorkruisd te hebben, door het Zuiden van dat waerelddeel en vervolgens, over de Philippynfche Eilanden naar Europa te rug te kéren, waar roe hy den tyd van 3 of 4 jaren zal nodig hebben. Men heeft reeds, federt zyn vertrek, brieven van hem, zo van St. Croix op Tehérif* fc als zelfs ' van Cumana ontfangen. En een zyner vrienden in DcdtSdhland , de Heer Gh'edekïng te Bareii.h, heeft, onlangs, door een Hoogd, Letterkundig I Dagblad , de twee volgenden opentlyk gemeen ge¬ maakt. Coninna, den 3 Juny 1799. Ik fchreef u van Marfeille, dat myne reize om de Waevekl, met den Kapt. Baudin, waar toe ik door het Franfche Gouvernement veizogt was, op het zelfde ogenblik geftaakt wierd, toen ik gereed was om in deze Haven fcheep te gaan. Toen zou ik, met de twede Expeditie van Toulon, my by Lonaparie. voegen. Met ongeduld wierd ik door'myne vrienden gewagt: maar de .Zeeflag van Abukir verydelde den togt. By myn voornemen blyvende , wilde ik thans, met een Zweedsch Fregat," 't geen men te Marfeille wagtte, naar Algiers gaan, om'van daar, met de Caravane va» C a Mek-  ( 20 ) Mekka, den gevaarlyken weg, door de woestyne Selima , op Cairo inteflaan. Het Fregat kwam niet opdagen , en na vergeefsCh, twee maanden lang, my in Provence opgehouden te hebben, gedurende welken ook de Oorlog tusfehen Frankryk en Algiers uitbrak, begaf ik my naar Spanje. Hier wierd ik den Koningaanbevolen, en verkreeg van dien, 't geen nog nimmer een vreemdeling verworven had , aanbevclings. brieven aan alle Onder-Koningen, nevens verlof, om, met alle myne werktuigen in de Spaanfche bezittingen intedringen. Verbeeld U myn geluk! Ik ben van alles uitgerust en ga, binnen weinige ogenblikken, naar de Hayana onder zeil, met het Fregat Binarw; en van daarnaar Peru, Mexiko en Chili. Ik zal wel enige jaren uitblyven: doch ik hoop iets groots te volvoeren. Een jonge Franfche Geleerde, Bonpland (Plantkundige) verzelt my. Van de Havana fchryve ik u weder. A. v. H. Ortova op Teneriffe, 24 Juny 1799. Den 5den van de Corunna vertrokken zynde, kwamen wy, gelukkig, den iöden te Lanccrotta, enden I7den te Sn Croix van Te/ierife. Wy hadden vicrEngelfche Fregatten in 't gezigt en weten niet hoe wy het ontkomen zyn. Ik heb de P,ek zeer naauwkemïg opgenomen: en ben, digfby den Crater, op 11500 voeten hoogte geweest. Deze togt was meer moeilyk dan gevaarlyk. De Piek is een bystcr grote Bafalt-berg, waar op Porphyr-, Schicffer- en Obfidiaan-porphyr rust. Het is gevolglyk natuürïyk, dat dc holligheden in de rots door fmelting gevormd zyn. Wy bevonden de warmte op den Crater, by Zonnefchyn, op 700 Reaum. cn dc lucht a a°. De Puim- ct Dryilteen , waar over men zo veel twist , is oe gefmolten en ontbonden Obfidiaan. Dit is hier zo klaar als de dag. Ik moet afbreken door vermoeidheid: wy gaan naar Carracas en de Havana Ónder zeil. v. H. * NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landin veebouw, als mede de hu1shoukunde , handwerken en eaerieken, betrekkelyk. Beschouwingen over den tongsten staat des Britschen Handels. De ryke Pelteryhandel, dien Engeland dus lang pen. egzaam by uitfluiting over Montreal, in Canada', niet de Binnenlandfche Amerikafche Wilden dreef, neemt meer en meer af, hoe ongeftoorder de Contrabanden door Kooplieden uit Canada zelfs , naar de Volkplantingen van de Amerikafche Staten, op den Ontario en Erie over de St. Laurens rivier, afgevoerd kunnen worden. De eindelyk gevolgde overgave der Sterktens, in deze oorden, aan de Amerikanen, en de ongelooflyke vermeerdering van Volkplanters , in de Binnenlanden der verenigde Provintien, maken dezen Sluikhandel langs hoe gemaklyker. Byzonder verdienen de buitengewone grote Kolonizeringen opgemerkt te worden , die zeker Kaptein Wtlliamfon, lèdert 1792, aan het Meir Ontario aanlegt, waar hy, onderfteund door den Heer IV. P-ulteney in Londen, van den bekenden Koopman in Landeryen Moris, een millioen Akkers gekogt heeft, en nu reeds vier grote Etablisfementen, deels aan het Meirjenes, deels aan dat van Ontario, door Dui fchers, die zich te Hamburg hadden ingefcheept, maar nog meer door arme Ieren, heeft opgericht, en zich door kloekheid en liefderyke onderlteuning tot enen Vader en Weidoener van alle zyne, meer dan duizend reeds belopende, Kolonisten gemaakt heeft (*). Ene andere; oorzaak , waarom de Pelteryhandel zo zeer tot de zyde der Noord-Amerikanen overhelt, is de, federt 179Ó, hen door Spanje toegedane, vryc Scheepvaart op de Misülippi, waar door de binnenlanden een veel fneller en ongehinderde!" afzetting en vertier naar Europa erlangen; daar in tegendeel alles, wat op de grote Pelrerymnrkt te i\Iontic;:l vcikogt wordt, alleen naar Engeland gaan kan. Daar by komen nog de ongehoorde tollen en onkosten, aan welke alle Waren, die uit Engeland komen, en welke aan de Amerikanen in ruiling voor de Pelteryen gegeven worden, als Rum, Snaphanen, Kruid, Dekens, Koralen, zilvren Gespen, Armbanden en Oorringen, in Canada onderworpen zyn ; waar tegen zeker de Engelfche Peltery- handelaar met den Noord-Amerikaanfchcn, die alles veel beter koop heeft, niet markten kan. De meest voldoende berigten over den toeltand van den Pelteryhandel in Canada , vindt men in Rochefaucaukh Reize derwaards, die onlangs ook in het Engelsch, door zekeren Naumann overgezet, het licht ziet, en met buitengewone graagte in Engeland gelezen wordt. Op gelyke wyze heeft de handel in gefabriceerd Koperwerk , waar van Birmingham en Wolverhampton de twee grootfte Fabrieksteden en Stapelplaatfen wa- _(*) Over deze Etablissementen is een gewigtig (luk te vinden in het ille St. van het Commercial Agricultural and Mamifaclurers Magazine bi. 42.  ( 21 ) waren, federt enige jaren, buitengewone nadelen en belemmeringen geleden. Men rekent, dat de waarde van het verwerkt Koper, in Birmingham, tusfehen de 300,000 'en 400,000 tt? bedraagt, dat omtrent 6,000 arbeiders onledig houdt, ongerekend nog het daar door veroorzaakt bedryf der Kolenhandelaars, Werktuigmakers enz. In Wolverhampton bedroeg voorheen het verwerkte Koper 300 Ton, maar was in het jaar 1793 tot byna de helft verminderd. De oorzaken van dit verval zoeken de groottte Fabriekeurs , als Bohon te Birmingham, Lave te Wolverhampton, deels in de algemene belemmeringen, die de oorlog veroorzaakt, en de ftrenge verboden niet alleen in alle aan Frankryk behorende en daar van afhangende Landen, plaats hebbende, maar ook in Rusland en de Oostenrykfche Staten, (Bolton bewyst, dat hy naar Rusland niet meer het 2ofte deel knopen afzendt, van het geen hy te voren derwaards affcheepte, en dat over het algemeen de verbiedende Placaten zo fterk gehandhaafd "worden, dat 'er niet aan den kleintien fmokkelhandel te denken valt) deels in de mededinging van vele buitenlandfeheFabrieken, waar van byzonder die vanNeurnberg, Iferlohe, Elberfeld, Solingen, Altona en Schwabisch genoemd worden. De hoofdrede egter, waarom dc Engelfche Fabrieken niet meer tegen de buitenlandfche kunnen markten, en zo zeer in verlegenheid zyn, is te zoeken in de algemeen geitegen pryzen van het ruw Koper, in de Koperwerken te Cormvallis en Angleiea. De CornpagnTe'fchap der Bn-mïbgliafnmër Koperhandelaars (Copper and brafs Companies} drong ook reeds, by den aanvang dezes jaars (1799)' ;tl1" op ene Parlements - Acte, waar door deze Fabrieken weder op de been zouden kunnen geholpen worden. Voornaamlyk zou daar door de grote uitvoer van ruw Koper naar de Oost - Indien , door de Oost-Indifche Compagnie, moeten verminderd en te gelyk de invoer 'Van buitenland; ch Koper zonder tol toegelaten worden. Het Lagerhuis benoemde daar op ene Commisfie,' om den ftaat van den Koperhandel te onderzoeken, welke de voornaamlie Handelaars in dat artikel hoorde, en naauwkeurige navorfchingen deedt; waar uit haar onder anderen bleek, dat, te Birmingham, in het vorig jaar, de bvlage voorde Armenkasten bedroeg 24,954 c£ St., daar zy in het jaar 1792 flechts 13,000 c£ St. beliep (*). Het Parlement befloot ook dadelyk tot een Bill, doch wiens uitwerking den Fabriekeurs nog zeer nvyffelacbtig voorkwam, 'en die ook daarom nog niet ten uitvoer g bragt is. Onder- (*) Men zie over dit merkwaardig fuik, over den Engelfchen Kopcrhandel, het Commercial Magazine No. I. p. 47-51- tusfehen heeft toch de Geheime Raad voorlopig, tot dat by de nieuwe zitting van het Parlement de zaak rypelyk overwogen kan worden, voor zes maanden allen uitvoer van Koper volftrekt verboden, en daardoor zeker weder de bclanghebbers by de Koperwerken tot lievige, fchoon onbillyke, klagtcn verwekt. 'Er doen zich nieuwe uitzigten voor deze Fabrieken tegenwoordig in Portugal op en in Italië, nu niet langer in handen der Franfchen , waar van daan ook grote Commisfien gekomen zyn. Daar en tegen heef: zeer onlangs het vèrbod van den Koning van Zweden, by liet welk alle vreemde Manufacturen in eens in beflag zullen genomen worden, zo wel over het algemeen, als inzonderheid dat deel des Engelfchen Handels, zwaar getroffen. Vele Commisfien, die reeds gereed lagen , zyn ingetrokken geworden. Lubek zal dezen llag wel het zwaarfte treffen. Want dit was dus verre bykans de enige Stapelplaats van Engelfche waren naar Zweden. Daar tegen hebben andere Steden, door den tegenwoordigen' zamenloop van zaken, buitengewoon veel gewonnen; egter geen meer dan Huil. Deze, voor 20 jaren zeer onbeduidende', haven aan den Humbcr hadt zedert, ongeveer 45 jaren na de ontdekking van Groenland, door Sir H.Willougby, reeds enig aandeel aan den Walvischvangst genomen, en rustte reeds in 1598, Groenlandvaarders uit. Maar, in volgende tyden, bleef de Hollander byna alleen in het bezit van die Vislèry. Dan, door de volkomcne vernieling van denHollancli'chen handel, ftaande dezen oorlog, kwam Huil met Londen byna in het uitfluitend bezit van dezen gewigtigen hahdeltak, en een op 28 April uitgelopen Groenlandsvaarder kwam met enen zeldzamer} fpoed reeds den 13 Juny, met ene volle lading, binnen ; tenvyl hy het weer in Oost- en West-Groenland buitengewoon zagt en goed bevonden hadt ("ene omftandigheid, die altyd plaats heeft, wanneer lager op in Europa het weer ruw en flecht is, en daarom wel opmerking verdiént,) De ongehoorde aangroei van handel in Huil laat zich hier'uit afnemen, dat het, in de verbodenfng van "Bonnen * flechts alleen nog niet halen kan by de vier voörnaamfte havens, Londen, Leverpool, New-Castle en Bristol, en in de tolaangave alleen door de twee eerften nog Overtroffen werdt. (In het jaar 1783 bedroeg deze flechts 86,522 c£ St. cn in 1798. 273,664 e£ St.!!) In vroeger tyden, voorzagen haar de Hanzeefteden, en daar na de Hollanders, van vreemde Manufacturen. Deze haven ontvangt tegenwoordig Duïtfche en Rusfifche ruwe Produkten, en voert dezelve verwerkt weder naar die zelfde Landen te rug. Huil levert tegenwoordig aan Holland OSy eu Pottebakkerswerk , die het anders C 3 door-  C ^ ) doorgaans uit Holland ontving. Huil 's tegenwoordig de Stapelplaats van ten minften 5 aangrenzende Graaffchappen, en wanneer', gelyk nog te wachten is, de daar thans zo ondernemende Kooplieden hunne, federt 1781 zo uitgebreide, werven nrg wyder uitzetten, daar het tegenwoordig doorgaans flechts aan plaats ara te losfen en aan te leggen hapert, zo kan Huil ligt Leverpool nog overtreffen, en dcnLeveipolers den handel in de Oostzee betwisten. De Huiler Kooplieden kunnen dus tegenwoordig reeds by den Minister enig gewigt aan hunne voorfLlbngen byzetten , en zullen het waarfchynlyk door hunne pogingen zo verre brengen, dat het reeds gegeven verlof van den Geheimen Raad, om Scheeps-materialen in Neutrale Schepen, in Engeland te mogen inbrengen, weder ingetrokken wordt, naardien het, by den ongehoorden aanw s van den Engelfchcn Koophandel, aan Engelfche Schepen ontbrak, om deze Materialen te halen (*). (./'Iet vervolg hier na.) Pryzen der. Granen, op 13 January te Amsterdam. HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTES. Hoe zeer het ene bewezene zaak is, dat men den aanvang der 17de Eeuw met het jaar 1601 en der 18.'e met 1701 plegtig gevierd heeft: is het tegenwoorr g gefchil aangaande het begin en einde der Eeuwea , van de Kristelyke Jaartelling, geenzins nieuw, ma r reeds over 100 jaren, met gelyken yver gevoerd: zelfs kwam hier op, in Duitschland, toen ten tyde , ene Spotpenning in het licht, verbeeldende, aan de ene zyde. een' man in een mortier, waar op een ander druk bezig was, met een ftamper te floten, met dit onderfchrift: Was hier wird ausgericht Fdllt droben ins Gcficut. Sp. Salom. XXVII: 22. Op de andere zyde las men deze regels : Ey was wunder mdcc ftnd noch nicht herunter. l/lr's nicht glaubt, lieber Herr, Blcibt eiti Neu - und - ncunziger. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week^ is geweest: te Amfterdam 267; en te Haarlem 24, ouder welke laatften 9 beneden de 12 Jaren. Gedurende de maand Dcc. zyn , in ^4tkmaar , overleden , 51 perfonen, nam. 15 m:mnen, 15 vrouwen en 21 kinderen,'waar onder 3 Doodgeb. 12 beneden 't jaar; 3 van 1 tót 5; 1 van 5-10 , 3 van 10-20 ; 3 van 20-30 ; 3 van 30-40; 6 van 40-50; 3 van 50-60; 11 van 60-70 en 3 van 70-80 jaren. Te Gombas, in Hongaryen, is, in het bes>in van December I. 1., in het 126de Jaar zyns ouderdoms overleden, een Herder, wiens levenswys, volmaakt aan de Natuur gelyk. zeer eenvoudig was. Hy heefc tot aan zyn dood een onbi> zorgd, gezond en vergenoegd leven geleid. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. Amsterdam, den 8 January 1800. R I E F B van den hoogleeraar V. S W I N D E N aan den schryver van dit blad. Medeburger ! Ik ontving , heden mo~gen , eenen brief van dea Burger Mechain, te Parys, den 8 Nivofe, (of den 29 De- TARW. Het Last GERST. Het Last Ggld, _ Ggld. prWfche bonte en witte 290:13.30 Vriefche Wintergarst . 1253140 dito rode . . 2803320 G1011. en Okhmfcl.e . 1253140 Elbing. en Heugfche . 23oa 32o|Zeeuwl. en Ovenn. Winter 1253140 Koningsberger . 26oa3ic;Dito Zomer . . 1258140 Vriefche . . 2703300 Dantziger en Elb. Bovenlandfthe . 270 a 30c Voorlandfche rode . 2403285 HAVER en BOEKWEYT. Zeelaudfche . 2902320 ROGGE. Brouwhaver . . . 100 a 120 Pnmfifcbe . • 1203245 Witte Voeder dito . 75390 Koningsberger . . 220 a 245 Roekw. Amersf. en Gooil. £ 33 a 35 Gedroogde . . 230,3250 Dito Brab. en Vlaam. £ 33335 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsch en ■ Raap-OIy, per Aam ƒ 88 Ovenn. 't Last. . £ Dito Lyn . . - 65} Slag-Lviz. de ton vsn Dito Hennip . . - 70 5 Schep. Rigass . / naisl Wdv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - 9310 van 12 Stek. Nieuwe - 116 Dito Rode . . . - 112 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. % 51 & & %r Cadix . - 51 Lisfabon -45! Nieuwe Ducat. f Veneticn - 85 Oude ger. dito - 5,13,11 Livomo - 96 Nieuwe Louis d'Or - 11,7,5 ^^"'l-mAsfign.- 6o*a6i Guinies -12,12,8 dito kort. ƒ b piftolen I+ Idem m Specie - Franfche Kronen -5Óa5 r/r:u.,. «y l^-w rn l Tf i-caht , en ^s«of ^^Sx^^^T. SS (weleer Profesfor tp Frmeker, tSris pmdizeerend Geneesheer te Amfterdam,) Introduttio in MATFRIEM MEDICAM. Dit werk tsuit de beste en nieuw te oronnen ze put , ™ '™""* eigen ondervinding bevestigd. DeAutheur heeft wel ver- myd de ^*ff»?*«f™^ meerder uitvoerigneia grgeeio» > ---o — aan die artikelen die voornaamlyk tn geormk zyn, om daar door dit Werk gefchikt te maaken tot een gevoeg- hker Handboek voor otuaenten en /msCi tot hier toe in nei_ juatjn »it8c.6™^». — —: prys is dk1e Uia. mgeiudiu. Misftellingen, in onze 2 laatfte Nos. Bladz. 5. col. 2. reg. 30. (bat (9° + cc) __ s. — 1. — 37- tyden beftreden _i2i 2. — 22. bezig bezig — 13. — 1. — 35- vtadt . 13. —- 1. — 40. in het 12:69 _ a. _. 42. den Hr. Newton aldus te verbeteren, lees (90°+(S) — tyden door veele beftreden — bezig. — vinde — in het jaar 12369 — den Newton onzer dage* Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz. Komt voor de gemiddelde hoogte van het gehele Jaar 1799 maar 4('J gr. is 311 gr. dus nagenoeg 4 gr. kouder dan het jaar 1798. De hoogfte Thermometer was op den loden Juny 's middags 84 gr. \ De laagfte 3often December 's morgens t De geleerdheid der Brammen is 'er in ene menigte van boekdelen in vervat, en de onderwerpen, waar over zy handelen, zyn meestal van de belangrykfte foort. Men telt ook onder deze Verzameling prag- dge vertalingen van den Koran, in verfcheidene OosD ter-  terfche talen. Men fpreekt inzonderheid met veel 'oabef van ene kostbare gefchiedenis der vermaardfte rvken van het Oosten, welke opklimt tot het jaar JJ , .. ■ , ;„ A,-. A/Toli^niPflnn^n minne loco, net tyapcrK, waai m ut — , 7 dweepzieke en verwoestende aanvallen begonnen heb-. ben Deze gefchiedenis is geheel in de1 SanscntWhe taal, zeer kenbaar en wel bewaard. . I Men vindt 'er ook ene- gclchrcvcne gefchiedenis van de vuortgangen der Mogolfche Tartaren, ten tyde dat | Tn.wr, andeis SGwuterAw genoemd, in Indostan viel,] in" het jaar 1397. — Eindelyk ook gedenkfehnften, rakende de gefteldheid van Indostan, nopens de overmeestering van dat land, in -1:525, door oen Sultan Baba-, die de grondlegger van de Mogollche heerfehappy fchynt geweest te zyn. Deze onwaardeerbare aanwinst, gevoegd by de Verzameling, leeds gemaakt door de beftierders van de Oost-Indifche Maatfehappy, zal Engeland enen kluit van Histoïifche, Staatkundige en Godsdienltige Oedenkfehriften over het Oosten voefchaffep, hoedanigen Bieö elders, vruchteloos zou zoeken. IETS OMTRENT jyl- A R M O N T E L. i,t Am 01 Deremb. 1.1., des avonds, aan eren aanval van beroerte, te Abbeville, naby G dlVr, in het Departement van de Neder -Seme, ovc iedèn Deze vader der Franfche Letterkunde, gebïgt tot enen middelmanen gelukftaat, na grenzende aan dien der behoeftigheid, bewoonde teder* vde jarea ene ware hut in een gehucht. De een of ander wetfprekende vriend van den roem en van brankrvk, zal oSgetwyffeld een levensbengt geven van dezen bêroemdan man, een der uitnuuitendfte bchryve?en dc 18de Eeuw. Hy zal ook ipreken van zyn 'bemifenelvk en vast karakter; Hy zal oen voorirenciyken vriejd, den uitmuntenden vader, tkn wysgeer ïertonea; die altyd de vryheid van.zyn 1 .nd verlangde, voor welke hy vyftig jaren geftreden had, maa die dezelve met zyne ogen vruchteloos zocht, zo als hv ze vuriglyk gewenscht had-te zien; maar die een vvand w?s van*de misdaden en uitlbcrigheden deiomwenteling, aan welke hy niets dan het verhes van zvn eeilvk fortuin, en de vrucht zyner werkzaamhef''(m en der welgeflaagde ondernemingen van zyn gantS5L 1-,,™«fn haA. Hv ftierf, vergeten van zvn vaderland * 't welk hy zo zeer tot roem ver- n' v. 1 j ' , t ( Gelukkig nog, dat de Franfche naam niet.met nieu¬ we verwytingen beladen is F gelukkig, dat, op den i8dec Fruéüdor , -de wrede uitbanners , die zo veel rede- hadden-, om zich als de perfoonlyke vyanden van alles, wat vermaard was, te befchouwen, den bedaagden Schryver van " Redevaerinz. uiteefproken in dc Domskerk, te Utrechtdoor C. W. \V esteiisaan , by re eeenheid van het venosniigs-1l^l , "<•<"-• x,■ Ar Ta den vaderlandfchea grond, door de EnSedehe en Rusiïfcbe ■ Legers. Gevierd den loden van Winterm tand 170.0, ba Èdëjaar der Bataaffchc Vryheid. 34 bhóz. ln gr" 8 • iG Utrecht, bv P-leUr Muntendam , 1799. Dat dc Scheiding van-Kerk en Staat, door dcs aangenomen Staatsregeling, eene verbanning van allen Godsdienst Smm? den Staatgen het Staatsbeheer inOtit, MOBd•s kmds Beltuurders te» klaar, toen zy, by deutfco u.png vaa het laatst genouaen i\ .nou:nc reen, ^ aan alle hunne Medeburgers gaven, om, ter dier gelegenheid, hunne dankerkentenis aan dc Algoedheid, voor de ver- « mir di>5 vnnnr anas. oiiciiljvü lc uuuuui. ^ -0- d . , ... , „„ 1»„UV,pi-. rtn men niet billy.kerwyze verwugt, hebben, dat alle Bedienaars. van den Godsdienst, oncier ons, re uvei s^iuu B~ woest zyn, om dezen wenk te volgen, en zig, als Qmtfryd hebben aangeboden, om hunne afzonderlyke kerkgenoot cnapncooui ^ b „pi^pnh.iri. rot deze dmkerkeme- p-.7..„.,.,,„„ Zin Awivï. voor te eaan? Of is het oor- loir met al deszelfs verfehrikkingen eu vernielingen , geen gelog, nKiuus „„, ,w./plrs nnverwaate noee wezen vk eu viecsic^n. ^ verwjdermg van uen vdac.^uui^i^w - grootlïc weldaden te nonaen^ u™,,,^^ ^'c Jadige en vencnoneuoe vuuimuuk.juu .. .. . ... nen- in welk een verfehillend Staatkundig licht de mval van vreemd krjgsvolkop onzen bodem ook by dezen en genen mo¬ ge bekhouwd geweest zyn t »'"B " "7 >, gefeest zyn , dat zo vele Kerkleeraars zig hier aan M fcrivnen ontrokken, immers zo huivng getoond, te hebben, ui, dat' men. over 't algemeen in begrip geweest is, oi zig zei s ter dier oorzake m de noodzake bevonden heeft, om dit werk aan afzonderlyke burgerij ke pferiónen^e woeteh oj. dragen, en, ia de meeste,, zo met alle, zelfs talryke Ge-  C v ) niecnton, els tot de keuze van flegts een of op zyn lioogst t*«é zulke Redenaars te bepalen ? waar door de algemene deelneming aan deze zo pligtmatige Goddelyke hulde, althans in giote en volkryke Plaatfen, voorzeker merkel)k belemmerdzo niet oniriogelyk genaakt, wierd? Wy willen ons liefst onthouden, om_deswegens enige gisiïngen vooitedragen: die mislenden by zwakke gemoederen aanftoot mogten geven, en öns bedoelingen doen toefchryven, waar van wy verre verwyderd zyn. Dat ondertusfehen niet alle Kerkleeraars even traag of fchroomvallig zig, indezen, betoond hebben, is, gelyk elders, ook te Utrecht gebleken, alwaar de Rcmpuftrantfche Predikant, en tevens lid van het Gemcentebeltuur, te dier Stede, C. TV. Westerbaan, zig gaarne, op het verzoek zyner Medeleden van het gezegde Stadsbeftuur, heeft willen lenen, om opentlyk, tot zyne Medeburgers te fpreken „ ter eere onzer Helden, en ter „opwekking, zo van hunne Vaderlandsliefde, als van hunne „dankbare vreugde over Neêrlands herrezen roem;" gelyk hy, vervolgens,dezen zynen Voordragt, op herhaalde en dringende verzoeken van kundige vrienden, ter drukpersfe heeft overgegeven. Met zeer veel genoegen hebben wy deze wel ingerigte , cn voor de gelegenheid allezins gepaste, Redevoering gelezen , en moeten haar, zo uit dien hoofde, als wegens de zuiverheid en o'erhkheid van taal, de blykbare gevoelens van Vaderlandsmin en Godsvrugtigen ernst, daar in overal doorftralenden , zo wel als den befcheiden, bedaarden eu oordeelkundigen toon, waar op het gehele ftuk gefiemdis, ten fterkften aanpryzen. Na dat de Redenaar zyne aanfpraak met een kort Gebed, in Dichtmaat, ('t geen door Toon- en Zangkunst herhaald wierd) had geopend , hangt hy een kort, dog echt, tafereel op van de jaloezy en afgunst der Engelfcheti onswaarts, als, met andere oin(t..ndigheden, de aanleidelyke oorzaken geweest zynde van hunnen laatften zo gedugten aanval: fchetst hier op, niet min zwierig, dan kragtig, de wyze en middelen, waar door aan onzen kant die aanval wierd afgeweerd en eindelyk zo gelukkig ten enemale verydeld: boezemt vervolgens zyne vreugde uit over deze heuchelyke uitkomst, nevens zyn blij vooruitzigt voor de toekomst; wekt zyne Toehoorders op ter beöeffening van Vadcrlandfche deugd en ene dankbare nagedagteuis onzer gefneuvelde Helden, en fluit eindelyk met een vurig en na- drukkelyk Nagebed én een gepast Pfalmgezang. Hoe jammer, dagten wy meermalen, onder het lezen dezer Redenvoering, dat niet meer zulke, of op fóortgelyken leest gefchoeide, Aanfpraken, gelyktydig, overal, by elke Kristelyke Gemeente en by elk Godsdienftig Genootfchap, in ons Vaderland, gehouden zyn! Hoe veel goeds, eu algemene Stigting, kou daar door niet te weeg gebragt, eu hoe zeer het gehouden Vreugde - Feest, door zulk ene algemeen Nationale en allezins betamelyke heiliging aan Gode , overeenkomftig het blykbaar Godvrugtig doel van 'slands Beftuurderen, ongelyk meer verhoogd en veredeld geworden zyn! —— Agter deze Redenvoering zyn gevoegd de Aanfpraken , door den B. H. Verkerk en den Franfchen GeTeraal GouvioH, dien zelfden dag, op de Neude gedaan, tot. ene roemryke nagedagteuis van Utrecht's bravéüurgermagt. NARIGTEN r.N- B YZ O ND H T' K f* D EN , tot DEN HANDEL EN echuepvaar LA'.'Jjen VEEBOUW, ALS MEDE DE HUlS-.K'Ukunde, HANDWERKEN EN ï ab R ï E K E n , E E T R E K K e L Y k. BlRIGT VAN het ONDEKZOEK na DEN STA At DER WOESTE GRONDEN* EN VERDERE ZAAKl.N DEN VadERLANDSCJIEN LANDBOUW betreffende, aangewend door den Agent van Nationaals (Economie. Door den Agent van Nationaalc (Economie dezer Republiek verzogt zynde, om in ons Dagblad te plaatfen de Aanfchryving, die op last van den Agent door dc onderfcheide Departcmentaalc Beftuüreh, aan de Gemeente Beftuurcn, door de gehcele Republiek verzonden is, ter bekoming van opgaaven wegens den ftaat der woeste Gronden, cn van verdere zaaken den Vaderlandfchen Landbouw betreffende, fpoeden wy ons deeze belangryke ftukken met de daar by gaande Tabellen« van welke N°. I. en II. op groot mediaan, en N°. III. en IV. op een geheel vel ge worm fchïyfpapier gedrukt, verzonden zyn, aan het Publiek medetedeelen. GELTKHEID , VR THEID } BROEDÉRSCHAP. Het Departementaal Bestuur van .... AAN ' ' Het Gemeente Bestuur van Den Het Jaar der Bataaffchè Vryheid* Medeburgers! De Agent van Nationale (Economie, uit aanleiding van deszells Iiiltructie, ons gelast hebbende hem te doen toekomen, de verëischte infonnatiën, ten aanzien der Woeste Gronden cn verdere zaken , welke tot den Landbouw van ons Departement betrekking hebben, zenden wy hiernevens vier Tabellen, ten dien einde van wegens den Agent opgemaakt; UI. gelastende, o:n op zodanige refpeflen en zaken, welke gy op. deze Tabellen zult zien aangetekend, en in uwe Gemeente gevonden worden, of plaats hebben, de gerequireerde invullingen te doen. Wy achten het tevens noodzaak!yk, Uïnet de oogmerken van welgemelden Agent ten dezen, meer van naby,.bekend te maken, en U midsdien te informeren: dat derzclvcr eigentlyke ftrekking is, om, door eene volkomcne kennis va» zaken en by zonderheden, den Vaderlandfchen Landbouw, D 2 als  ( 23 ) als eene der weliatiigfte bronnen van welvaart voor de Maatfchapp* in het algemeen , — tot geluk en voorfpoed van eiken Landman in het byzonder , met al zyix vermogen, _>.. . «U/Um, in allf» oorden en cedeeiten der Republiek,, naar verëisch der locale onhandigheden, te bevorderen. ., , f Daar hy in de dringendfte termen ons zynen wil heett tc kennen gegeven , om 'aan deze heilzame bedoelingen te voldoen, eisfehen wy van Ul.; op uwe flipte verantwoordelykheid, dat gy de gevorderde opgaven ons op het uaauttkeurkften doet toekomen, met terugzending der hier by gevoegde Tabellen, na dat die, op alle zaken , welke uwe Gebeente aangaan, volkomen zullen zyn ingevuld. _ Aan het hoofd van ieder dezer rai^ncu, «. uv uwe Plaats of Gemeente open gelaten , ten einde die door Ul. zoude kunnen worden ingevuld op elk derzelven , waar in zaken voorkomen, die in uwe Gemeente plaats grypen; terwyl wy zodanige Tabellen, of gedeelten van dien, van welke de daarop genoteerde Artieulen uwe Gemeente geheel utet aangaan, onmg.enüd zullen terug verwacliten. Alles wat ons uit de Misfive van den Agent, ten aanzien van deszeJfs Wezenlijke intentie indezen, gebleken is, geelt i lm in «orflonrl rfpv.pr TnhellPIl . ons a-niettung, om ui., lui umi-i , te informeren: i! ■■■■ 1 •'•'1 '■ '■ ' ?f;'*'ï>': Voor eerst: • ■ > , . Dat op Tabelle L, wegens de Woeste Gronden m het algemeen, door dc woorden Natuur van Grond, boven de vierde Colom geplaatst, eigentlyk bedoeld wordt, eene opgave, of dit Hei-, Duin-, Zand-, Geest-, Zavel-, F een-, Klei-, Gemengde-, Moera tfige- of Groene Gronden zyn, of met welke an- oere naam de onaeneneiucii ii.uu.ui uwu ^v"»») hl den omtrek uwer Gemeente , moge uitgedrukt worden. gen tweden: „ rr. „ Dat de orsiaf wegens dc Grootte en Uitgeftrekthetd, aan do derde Golom van Tabelle I. en aan de twede Colom van Tabelle IH. zal dienen te gefchieden volgens die Grondmaat, welke in den omtrek uwer Gemeente, tot nog toe in gebruik is. D-'t op 'Tabelle II. aan het laatfte of onderfle artteul wordt gedeeld . op zodanige befchikkingen , welke door den gewezen Raad van Staten, zo verre de voormalige Generaliteits Landen aangaat, of door de Staten der voormalige Provintiën , of door Gewestelyke of PlaatfeLke Befturen4 op deze Gemeente Gronden gemaakt mogen zvn , en of dezelve Befturen ook eemgen invloed gebruikt hebben op het afzonderijk beftuur, het welk over deze Gronden gehouden wordt? en zo ja; hoedanig deze invloed geweest zy ? jfiet opzicht wyders tot Tabelle IV., wegens de openbare Markten, is genoe.^z trr.e gelegenheid gefteid, &m alle de Vaderlaudfche Producten, welke in Uwe Gemeente ter Markt worden gebragt, op te geven, terwyl wy van Uk verwach- .„., A..t- CL., nv.Acrh,*;,) tan -.jii'/ipn drr drip. taarft-p. art;. culen, met beheorlyke onderfcheiuing, elk afzondcrlyk Prof duet zult noteeren, dat tot eik articul behoort. Indien nogthans eenige informatiën door Ul., op fommige Artieulen te geven, te breedvoerig zyn mogten,, om onder het daar van opgegeven Rubriek, van ééne dezer Tabellen, te kunnen geplaatst worden, zullen wy _zod.inige informatiën, afzonderijk, van Ul. inwachten. Voords moeten wy U onderrichten, dat het ons is voorgekomen, het geenlins des Agents intentie te zyn, dat gy, „ „muont o-immioc dpr oDirepevei) Doiucten te informe- ren, infpectiën in loco zoudt doen, maar in tegendeel, dat gy, uit zodanige rapieien, ais up uw* ov-^l<,»j ucmw^ mogten, het zy Verpondings-Cohieren , of zodanige Stukkeu, waar in grondmetingen, of andere opnemingen van den grond worden gevonden, of uit al zulke andere befcheiden, als gy vermenen mogt te moeien inwinnen, de gemelde vraagpoinÖen zult beantwoorden, en verder alle zodanige inlichtingen geven, als uit hoofde van uwe kennis en ervarems in zaken, uwe Gemeente betreffende , billyk kan gevorderd worden; terwyl wy, om dit werk nog meer te facihteren, Ul. het'recht geven, tot dc requiiiüe van al zulke Pcrfo', /«Mi «lal in hpr Re-ftunr ■ zvnde) welke U in deze mogten nodig voorkomen, ten einde Ui. gratis, behulpzaam te zyn. , . De Agent fchynt bet tegenswoordige Saizoen, tot net nemen dezer informatici), te hebben uitgekozen, vermits de Wintertvd, door mindere beroeps bezigheden, voor velen zeer gefchikt is, om zich bepaaldclyk op het onderzoek der gevraagde poinden toe te leggen, daar toch de nauwkeurigheid der informatiën hem in ftaat moet ftellen, om den Landbouw, die zo zelden door eenig Beftuur in ons Vaderland is ter harte genomen, — zo weinig is aangemoedigd, _.. .„ j;i,„„»,.f ^nHphtOiam 'k vnorhv fezien. meer en meer te doen bloeiën , gevoelt Gyl., dat, naar mate uwe opgaven meer juistheid in zich bevatten, uwe Gemeente zeker daar dnor het best effect van zyne nuttige en heilzame pogingen te wachten heeft, om welke reden dan ook alle werkzaam¬ heden in dezen, buiten bezwaar van oen i^aiiue, geiuueuv-u moeten- f . , Wy zullen deze van Ul. gevorderde informatiën, en de Tabellen, in voege zo als vermeld is, ingevuld, van UL verwachten, binnen den tyd van twee maanden , na den „„,. ,wne ■ «-plk-p tprmvn wv ruim en genoegzaam OinvitHgai v.i^^>-.. , j -. j - ■ j oordelen, om UL in ftaat te ftellen aan het gerequireerde, zonder overhaasting, te voldoen; indien echter ('t geen wy niet 'vermoeden Kunnen; eene oi auueic ^««uuw**. yraiigt beletten, om, binnen dit tydvak, ons de vruchten van. uVonderzoek te doen toekomen, gekisten wy U, dezelven voor het expireren van. den gefixeerden tyd, ons op te geven. Heil en Broeder [chap. l Ter ordonnantie van het Departementaal Beftuur voorn. TA-  C *9 ) TABELLE N°. L ter bekoming fata de nodige opgave,'wegens de woeste en ledige Gronden in. het algemeen, gelegen in den omtrek der Gemeente van Preciere Hg- Benaming, aan. Grootte Natuur Of dezelve! Welke Kaarten BMtenbefcn- deze Groaden en vffn den aangewonnen ot hiervan voorhan- afnl gegeven. Uitgcfiiektheid. Grond. aangeflykt zyn ? den zyn , en 3 waar? Dominialc of Nationale woeste Gronden. Grondï-n , die ■ geabandonneerd of Spa gelloken zyn. Woeste Gronden j die genaast en uitge- £even zyn. Op welk recht j Door wie thans genaast. j geöccupeesd. Die genaast , doch noch niet zyn uitgegeven. -—' ' Namen van deze' Derzelver Woon- Particulieren. plaatfen. Wreste Gronden, die aan Particulieren wettig toebehoren. , ' Deelhebbers | Of deze Gemeeu- aan de Gemeen- te-Gronden behomü -Gronden*. , tot den omtrek'van één of ineerGenieou- J ten, en tot welke ? Gemeente- of; , Marken- Gronden. D 3 TA»  C 30 ) TABELLE N9 It tetf.kfc*I$ de Gwh««WW of] TABELLE N\ IJl.'ter opgave van Wateren, die 3Vbrken-Gronden in het byzonder, gelegen.in den nog zouden kunnen ingedykt worden, ofvanZanomtrek der Gemeente van der.cn, Vec,V?veryen ol Droogmakeryen , ge- vonden wordende m de Gemeente van Welk afconderlyk Beduur i ■ over deze Gemeeiite- | |Wc1keKiiir-| ^Gronden Behouden Predeil Grootteen Eigenaars ten"hierv*H wordt? Xig^ïnj Uirfelhvkt- van de<:e voorhanden 1 ^ I luid. Gronden of'zyn, en '—' : r~*" ' | Wateren, waar? Tcgemvoo'dige L. . . Slaat van deze Hoedanig dit Beduur ver- | * Ondernemingen, kozen wordt ? Water*, envandewyze, die mei V"U',P die **£ . ! , voordeel ^gelegd; of ,— zouden dezelve op 0c- krnmen in- :.rooy > 01 c?"- Weike m^t doorHe^ f dyktwo, S^egS wordt uit^eoeleuti ? j den. £je ^ ' -> ^ Aan welke Wetten en be- | palingen , de Deelhebbers aan deze Gronden Znnde'yen onderworpen zyn? 1 ofXandgw! , t ________ vingen. Boeten, op de overtreding van deze Wetten ge- ^ ■ ■ ————————-—-——————-———Veengra- Welke Grond-lasten van vingen van deze Gronden betaald Hoge Ve- worden. nen» Welke Lieden, van deze — ' —— Gronden iets in particulier eigendom konden of nog kunnen verkrygen? . , ,, Vervenin- ge Venenr! I?1" Op wat wyze dit verkre- gen wordt? Welke Lasten op dit particulier Eigendom alsdan gelegd worden? Droograa keryën. j ^ Welke befchikkingen door j eenig Beduur over deze 1 Gemeente-Gronden ge- | uuakt zyn? -i J * TA-  C 3* ) TABELLE N% IV. wegens de openbare Marken van Vadérlanéfche Producten, gehouden wordende m den omtrek der Gemeente van ,Tyden, op welke 'a Jaar- Of 'er Pryscouranten van tykscli of Weekljtsch uitgegeven worden, op openbare Markt gehou- welke authoiiteit , en den wordt: j op wat tyd? van —— Paaiden. Hoornvee. ! I Schapen. _ Varkens. Gevogelte. Zuivel. Granen en verdere Gewasfen, in het Vaderland geteeld, die tot voeding van M. nfclien of Diëten OxeSken. J Gewasfén, uit den Vaderlandfclien Grond voortkomende, die tot den Handel of Traiieken dienen. Voorname VadeiLandlche Prott ften, die tot geen v n de vorige Artieulen kunnen yibiagt worden. Elk, die gevoelt liet hoog belarg van den Landbouw ook voor- onze Republiek, zal zich op het zeerst verheugen, dat die belangryk vak van (Economie zo erniiig door den Agent wordt ter harte genomen. tiet onderzoek na alle die zaaken, welk in de vier bovenftaande Tabellen zyn opgegceven, zal den Agent den zekerden weg baanen, en hem op de beste wyze in ftaat ftellen, om alle middelen aante.venden tut bevordering van den bloei des Landbouws over de geheele Republiek. Om hier in met een gelukkig ge-, volg te kunnen flagen, is voor alles noodig, den tegenwoordigen ftaat van onzen Vaderlandlchen Landbouw te kennen; inzonderheid welke, cn hoedanige Oonden noe woest en ledig zyn gelaaten. Het moet den Landman de heuglykfte uitzichten geeven, dat het Beftuur deszelfs welwillende gezindheid allerwege aan den dag legt, om hem eene behulpzaame hand te bieden, waar dit het Beftuur, en inzonderheid den Agent van (Economie, mooglyk zy. Het moge fommi0lni Landlieden vreemd dunken, dat zy door cenig Wuur zouden kunnen geholpen worden in het beter en gelukkiger bebouwen hunner gronden, in het vermeerderen van hun perfoonlyk en huisfelyk wclvaa- ren, als voornaamiyK amangenae van nun eigen viyi en naarftigheid. Op hunne byzondeie en perloonlyke vryheid zo regtmaatig den hooglten prys lteil.Micic, zuilen zy zich veelligt verbeelden, dat gcene be- moeijingen van het Beftuur tot bevordering van tmn byzonder tydelyk welvaaren kan plaats hebben, zonder dat zy cenigen dwang zouden ondervinden, en in ïunne byzondeie vryheid , en wyze van nanaeiea eu werken ccnieszins zouden belemmerd worden. JJocn- dit kan nimmer het oogmerk zyn van een Beduur, dat den Landbouw wil bevorderen, juist die byzon- dere en perfoonlyke Vryheid van den Landman zoekt auk een UeUuur l oven alles te Denouuen en te nanu- haavtn, om dat deeze Vryheia het meest moet toe¬ brengen om den Lanobouw te doen bloejen. L>e Land¬ lieden, om zich zeiven te overtuigen, welk nut zy kunnen trekken van eene wyze zorg van het Beftuur voor hun welvaaren, hebben maar zich zeiven aftevraagen, of zy niet vceie redenen hebben tot khmgen, die alleen door het Beftuur kunnen weggenomen worden. Zy hebben zich Hechts te herinneren, welke kwellingen cn nadeelen1 zy eertyds ondervonden hebben van het Jagtgerigt, toen zy het Wild, dat. hunne vrugten op' at, niet mogten fc hieten j en gedoogen moesten, dat geregtigden to: de Jagt het Wild op hunren grond, voor hunne oogen, wegnamen, met vertrapping en verwoesting van hunne rykbelaaden koornvelden. Kon dit Jagtgerigt. weggene- wen  c ) mèa wórden , „ader 'de bemoeiing van bet Beftuur? , GEBOORTE-, TROUW- en STEPFLYSTEN. en, _oo hier van neg eenige ovejblyTfels biet.of daar , ^ ^ ^ ^ gedurellde de hatstverlopene Week, V. ?.„ ,„"aZ ™ nir/ bier nverl* geweest: te Amfterdam 212; en te n aar tem 17 , on- J.U1111C11 utuyu «uiuuL, _.,..v-* -.j - klagtig vallen aan het Beftuur? Zoo 'er eenige on¬ der welke laatlten 5 beneden de 12 Jaren. vep-tnmatige oufforbins van \\ ater, tot bedert van dce ze of geene gronden ; zoo 'er eenige verftuiving van r.aastgeleegcn Zandgronden, eenige benadeeling, «enige onderdrukking of welke billyke rede van klagten ook zoude mogen zyn , waarin het Beftuur zou kunnen voorzien; wie. kan dan twyii'elen, of deeze klagten zullen gehoord wórden: warneer de Landman dezelve te kennen geeft, eu derzei ver gegrondheid weet aantewyzen? Den Agent van (Economie is her in het bvzonder aanbevolen, op zodanige klagten te letten; eii deszèlf. onmiddelyke toegang cn invloed by het Beftuur laat geen tw\ffel over, of zodanige grieven en benadeelingen zullen herfteld worden, wanneer de gegrondheid van zodanige kiagten zal gerjieeiven zyn.— Wanneer dit ajlès door dc bewooners van het platte Land in alle zvnc kragt wordt gevoeld, hoe gereed zullen zy dan 'zyn, om alles toetebrengen wat van hun zou kunnen verlangd worden, om op de Vraagen door den Agent by de voorfchreevc Tabellen gedaan, de riaauwkeHHgfte informatiën mcdetedeelen; en hoe zeer kan men'verwagten, dat die.perfoonen, welke door de Gemeente Beftuuren, ingevolge de quaiificatie by de bovenftaande Aanfchryving yaö derzclver Departementaale Beftuuren op hun verleend, gerequireerd zullen worden; zich daartoe alleszins bereidvaardig zullen toonen, en zich verheugen in de gelegenTiPiH re 7vn befteld. van hunne werkzaamheden ter bevordering van eene zo heilzaame zaak te kunnen kenen, en hier door wel te verdienen aan net vaderland. STER RE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. t bar.o- \ THER- hygro-STREEK LUCHTS- j'111- ) ME- MOME- ME- DES. CESTEI.D- 80o. 1 TER- TER. TER. WIND. HEID. C-sT, 3l* ioo regen, Vvonds met" 15 < 29. i 34 9»^ o. zeer harde wind. I 29. o %6\ 97 w.z.w- C29- 2 37 IOO Z-Z-W- 'smorgens betrokken; ' io i 29. 2 3» IOO z. verder zware mist. ( 29_J5*_ 35* _ 100 n. o. \29> 5 34 100 Z. b. W. voorin.re^enmetfneeuw; 17 < 29. 5 3Ó. IOÖ Z.Z. W. verder bewolkt; C.29- 5 lli 100 w. Z.W^ 'savonds helder. C29. 2 34 IOO O. 's morgens regen met 18 a1 vprdpr konde oiiencn , en de nptrekkers, als voorheen, rimpels aan het voorlioold vormden. , . ï Ook betuigde hy daarna, dat hy m het zien toenam, en het kezen hem minder moeite koste. Waarom ik dan ook, zonder verandering in de wyze van eleclrifeering te maaken, voortging, met het trekken van vonken, tot dat hy zyne beide oogleeden volkoomen kon oplieten, terwyl intusfohen zyn gezicht herftclde. Deze Lyder is 69 maal géële&rifeerd, inden laatften tyd der geneczing flegts om den tweeden of derden dag. Hy 'heelt ï'eèdert van dit ongemak geen binder gehad. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCIIE EN ANDERE SCHRIFTEN. Bataafschs Republiek. Joiiaknes Tacobus Metelern; <■ Ter f »tin jrfwiic/i - 'l'heolozica . continens ves- tigia db&rin'eè dè immorïalitaie animorum in Libris Pet. Ifljirumeniï Ohia. In gr. 8°. 136 bladz. te Harderwjk by E. Tyhoff, 1799. _ In deze Verhandeling bepaalde zich de B. Metelerkamp, (dingende naar de waardigheid van DoQor in de Godgeleerdheid ,) om aan te tonen, welke fporen men in de Boeken van het O. T. aantreft, wegens de leer van de onfterfJskheid der Zielen. Deze leer is, hoedanig daar over de begrippen ook mogen geweest Z511, ongetwyfteld van ene hoge oudheid, en men mag het dus als zeker houden, dat van dezelve, 111 zodanige Schriften, als die van het O. T. fporen gevonden verden. wy geloven noguiau» hhsij uai vvaL u, uu,. Verhandeling daar toe gebragt is, enen algemenen byval zal vinden ; offchoon wy 't wel degelyk der moeite waardig rekenen, onze'Lezers den hoofdzaakJyken inhoud daarvan mede te delen; en ook gaarne erkennen, dat deze Verhandeling niet flegts in vele opzigten den Opfteller eer aandoet, maar ook van wezenlijken dienst kan zyn, aan allen, die piet hem by hst zelfde onderwerp zich bepalen. In het eerfte deel, worden die plaatfen uit het O. T- bygebragt, en van onderfcheiden kanten onderzogt, welke in j.. A°.A d*A~„ ,„„ «,;„fV„„ n-oöoro'oolo' ii.nrHpn vnnr_ handen te zyn, om de kennis der Israëliten, aan de leer van de onfterflykheid der Zielen, te bewyzen, en, om door de meiiigte niet in verwarring ie geraken, zyn deze plaatfen in énige foorten geranglchlkt, te weten: 1. In enige algemene plaatfen, als: Gen. 3: 15. 22: £• 49: 18. Num. 23: 10. Job 11: 17 a. 19: 25-27. 2. In deze en gene uitdrukkingen en 'zinfpelingen ,' als\ De yergelvking van het leven der Aardsvaderen h) enen ftaat van vTcnmdcliripfchai\ De frrcekwvzc van tot zyne volken verzameld te worden. De aanmerking dat God de God is van de zodamgen , die geitorvcn zyn. En de ziiihseline lob ia: 7-11. van enen abehouwen en we¬ der uitfpruitenden boom. 3. ln woorden en gezegden, aoor v, ct*.e uk puuu u<-i van het ligchaam ajgekheiden Zielen fchynt aangeduid te worden, als: Pf. 139: 8. 141: 7. 2 Sam. 12: 23. enz. 4. In de wet om de doden niet te zeer te bewenen, Déut. 14: 12. 5. In de raadpleging dor.doden waar tegen ene wet was, Deut. 18: 10, 11. waar van men m de geicrue- denis van Saai een treffend voorbeeld heeft, 1 Sam. 28.— an waar op gezinfpeeld .word Jcf. 2.9: 4-. 6. In voorbeelden van opgewekten tut den dood,. 1 kon. 17. en 2 Kon. 4. 7. In de Hemelvaart van Henoch en Euas. 8. In meer tïüidelyke bewyzen, als: Pf. 16: 10, n. lp „ , Cr,,- ia. »*. Prpd.'a: 21. 12: 7. enz. p. In dichterlyke beelden, uit de leer van de onfterflykheid der Zielen ontleend, als: Jef. iC: 19. Ezëch. 17: i-14. D.tn. 12: 2. = t A ir. w rwi umrHr niulprzosn : 01. uit de bvaeorae.e Li ./■_.. j. 1 .' j„_ „,i rtorfl, l-Vi«.vt Iran r»mvp7Pn worden . piaatien, uc roei uvi ^"'j—» »r ;,irimi-i.pn . pn vwken voor de viiisers van het jongetjen, dat een weimgjen rüiiw den arm van een der meisjens aanvat. Het Portrait van. den Schilder Pachmann, door hem zeiven. Tekening, coloriet, manier, uitdrukking, alles is even fchoon. Een Kristus-hoofd, naar A. Carache; een Cupido, naar Rdphaël en Mengs, beide (hikken in Kryt- door Mlle Stock. De Cupido is misfehien de waarachtigfte en volkomenfte navolging, die dus verre gemaakt is.. Het kryt geeft aan het Kristtis- hoofd ene uitdrukking en levendigheid, die men niet in het oorfpronglyke aantreft. . • Een Herfst by nevelachtig weer, ïfl olyverf, doorden Hr. 'van IVazdorf. Het zyn twee jonge herders, by een vuur, waar aan een postiljon, met drie paar¬ den te rug Komenue, asyife pyp jvuhu. muuvsw Een Poolsch Edelman in Romeitisch Cosluum, in oly* verf, door den Graaf de Skotnicki. Wy zwvgcn van de gravures, öorauuiwenven, en (i,,i-i.pn .Tin triinrlprp waarde . bv deze eelesenheid even aanmerkenswaardig, door het getal der ten toon o-elteide (tukken, en auor ue gtoic n.uuumn.w m».. m'eesten. NAR1GTEN en BYZONDERHEDENr tot den handel en scheepvaart, laneen veebouw, als mede de huishoukunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Fragmenten en Aanmerkingen over de. Stad Hamburg. Onder de Noordfche Steden is 'er misfehien geen, welke de aandacht van 't Gemeen meer verdient, dan Ham-  ( 37 ) "Hamburg. Ten minden is 'er gene, waar van de Koophandel, en bygevolg de bevolking, ooit zo aanmerklyk zyn 'toegenomen in 'den tyd van tien jaren. ''Er zjm weinige' befcliryvihgen van Steden, zo naauwkeurig en zo belangryk, als die, welke de Heer Hefs 'daar van gegeven heeft. Volgens het rapport der Secretary van het Gasthuis, beloopt de bevolking meer dan 130,000 zielen. Wy merken het als ene byzonderheid aan, dat, daar men doorgaans de bevolking van onderfcheidene Staten te laag pleeg te ftellen, men, daar en tegen, die der grote Steden te hoog aanfloeg. Wy mogen 'er by voegen, dat men langde bevolking van Koppenhagen met die van Hamburg heeft gelyk gefteld, en egter is het tegenwoordig bewaarheid, dat dc eerfte van deze Steden niet meer dan 83,000 inwoners heeft. Hamburg fchynt de Stapelplaats van den Europefchen Kooph: ndel geworden te zyn, federt het verval van Amfterdam. Mén weet, dat zich, fints enige'jaren, vele Kooplieden van verfchillende Landen zich aldaar hebben neergezet, en waar van 'er verfcheiden hun fortuin met hunne industrie hebben overgebragt. Om over de uitgebreidheid van den Koophandel de•2er Stad te oordelen, en in ftaat te zyn om belangryke vergelykingen daaromtrent te maken, zal het genoeg wezen, bet volgend extract van den opbrengst oer Koopmanicnappen, cue er ltaande den loop van het laatfte jaar zyn ingevoerd, te kennen. 'Er zyn omtrent zes en veertig millioenen Sponden Koffy ingevoerd , byna allen gezonden uit de havens van Engeland en Amerika , te weten ,. van Leverpool, 10,073,000 ; van Londen 4,568,000 ; van 'New-Tork 4,18a 000; van Phtladelphia 5,773,000; van Bal timore 8,963,000 enz, Men moet 'er egter by aanmerken, dat het Eiland St. Thomas 4,162,000 ponden geleverd heeft. De invoer van Zuiker beloopt meer dan acht en negentig millioenen ponden gewigt, in een gelyk getal, bykans alleen door de Amerikanen en Éngelfchen ingevoerd, 't Is ook ene zaak, die wel verdient geweten te worden, dat 'er in Hamburg een getal van 386 Ergelfche Paaiden is ingevoerd , v aar van 25 komende van Baringion, 200 van Bridlington, 96 van Huil, en 65 van Londen, 't Getal deiSchepen in de haven ing- lopen is 2,148, waarvan 'er flechts 3 komende van Cadix, 117 van Am fier dam, 198 van Londen, 80 van Newcaslle, 51 vmBourdeaux, 71 uit Rusland, 2 van CUna, en 140 uit de verenigde Staten van Amerika; het cargazoen, van deze laatfte beftondt alleen, zonder andere zaken te rekenen, uit 22,258,000 ponden Koffy. Hamburg heeft 17 Schepen ter Walvischvangst uitgerust, en de vangst is zeer gelukkig geweest. Om de vergelykingen gemakkelyker te maken, voegen, wy 'er by, dat, in den loop vart het zelfde jaar, xa'Amfterdam, niet meer gekomen zyn, dan 1901 Schepen, waar van T79 komende van Brcmen, 2 van Cadix, 15 van Bourdcaux, 42 van Londen, 711 van Hamburg enz. (*) Een zo uitgebreide handel heeft niet kunnen nala-ten aanmerklyke veranderingen in de Zeden te weeg te brengen , als mede in de manieren en den fmaak der lnwoonders van Hamburg. De manier van leven, by voorbeeld, gelykt maar zeer weinig na die, welke tien jaren geleden aldaar plaats hadt. Men vindt, byna in ieder kwartier van de Stad, Franfche Restaurateurs, voor het meestendeel te voren edellieden, or- (*) Uit al het geen hier over den Bloei van Hamburgs handel gezegd wordt , moet men befluiten , dat deze Fragmenten en Aanmerkingen reeds in het begin van 1799, of mogelyk nog vroeger, zjn opgefteld, daar, fódert, die Handel, door de veelvuldige Bankbreuken, waar van wy van tyd tot tyd, in ons Blad, gewag maakten, zo zeer in verval geraakt is. Men vondt hieromtrent, in een onzer publieke Nieuwspapieren , onlangs , een zeer merkwaardigeti brief, uit Ham burg, gedagtekend 22 Decemb. 1799, die wel waardig is, om met het bovengemelde vergeleken te worden. Zie hier den inhoud : „ In het laatst der afgelopene maand iwvi^ .i.^n 1^ tuuiiidtiiimc nuj/.eu van i^onimei- „ cie, welken opgehouden hadden te betaalen , en bereken* ,, de> men derzelver gezamentlyke Schulden op 36,000,000 „ mares banco; zynde daarenboven nog verfelieiden Huizen ., onder' adminiflratie gelleld eu een aantal anderen, buiten „ ftaat om den Handel voord te zetten , gefloten. Ziet daar „ de vruchten van den onbepaalden inkoop,van Engelfche ,, Goederen in de Jaare 1798, toen onze Commercie,. 011„ der anderen, met 46,000,000 fg Koffy en 89,000,000 ;£ ,, Suiker belast wierd. Onze Kooplieden hoopten . oübhoon ,, zy deezen grootcn voorraad voor vry hooge pryzen Fiarf,, den ingekogt, denzelven "nog met een' aanzienlyken winst „ te zullen kunnen verkoopeu, doch in den Jaare 1799-, „ kwamen 'er wederom geheele laadingen van dezelfde Goe„ deren aan , waar door de pryzen eensklaps begomien te„ daalen, en federd zoo laag gebleven zyn , dat tneb t>a,, noodzaakt geweest is zich met groote fernde van de 0^„ eengeftapelde. VVaaren te ontdoen. Dc ondergang, van 011,, zen Koophandel is dus uit even die bron voordgefprotcu, „ welke denzelven tot den hoogftcn trap van luister febeen „ te zullen verheffen , en wy kunnen aan de Engelfehen „ zeggen, het geen Bacon aan de Koningin- Elifabeth zeU ,, de, welke zyne wooning re kiein vond: myne wooning „ was groot genoeg voor my mt*ar gy hebt my te gro-ct' „ voor dezelve gemaakt. E 3  C 38 ) «rdenlvke menfehen, die drt middel van belban, boven andere min fatzcenlvke kostwinningen, gekozen hebben By deze Restaurateurs werdt men geheel op zyn Fransch en door Franfche Domestieken gediend. Enigen dezer open? tafels onderfcheiden zich byzonder "door ene waarhk Enaeifche zindelykheid. In allen is de prys van' eiken fchotel, en van ieder foort van wyn, op ene kaart aangetekend, waar van men 'er twee op den tafel vindt;- men kan 'er zo veel of zo weinig als men wil yerteren.: men kan 'er zyne niaaltyd doen'voor acht fchchingen en men kan 'er met ,-emak acht mark verteren; men drinkt 'er ordinair wyn van 10 icheiiingen; zo gy wilt, kunt gy la Ko-„ vt t«ra»n-_ van C marks de boutedie. t is woorden van den Auteur: ,, vol van erkentenis offer ik dit werk aan de vriendfehap: 't is de vrucht deiledigheid , die my het ongeluk oplevert: enige Hukken zyn ingegeven door de fmarte, anderen door de hope." Fiotti heeft zich nog niet in het openbaar te Hamburg laten horen; Giarnovichi , die over twee jaren ook enige Quatuor.s heeft uitgegeven, deedt dit reeds tweemalen. Sedert weinig tyds is de Senaat afgeweken van zyne oude geftrengheid omtrent de Toneelfpelen: zy zyn tegenwoordig open. op de Feestdagen in den winter; Min ..v. CotiirHotr fnf»1<»n zv niet: maar. in ulaats van nif»n. namclvk. om de nodiffina On ne peut pas toujours travailler, prier, Ure , llfaut mieux s'occupcr a jouer qua medirc. \ Ook hoort men, niet tegenftaande den groten toevloed Vf.n Kooplieden en de onvermydbare jaloufy, die 'er tusfehen hun plaats heeft, te Hamburg min- „1 -7,^n mnffpn aannamen. namclvk. om de nodiaina tot een gastmaal te herhalen: de eerfte nodiging'ge- lcnieti langen tyu , zcus uiaajiucu , iv. vuu., kaartjens; de tvvéde 's morgens van het gastmaal, door een lyst van alle de Gasten, die beloofd hebben zich 'er te laten vinden, zvo aat, waimeei wen up uis iysi. den naam van een Gast ziet, die men niet gaarne wil ontmoeten, darj kan men zich. nog verfchonen. De onthalen der Hamburgers zyn kostbaar; de tafels zyn van de uitgezogtde fpyzen voorzien; daar ep t»„m vx-n rtflo-pJvicfehe tafels zeerfober, eelvk het irnprrt- aan pik 'die zich het rekenen verftaat. Een toneel is te wel voorzien, om zich niet, ondanks de ze twee verhezen, ltaande te nonnen. Het Orchest is 'er goed, en heef: ook, gelyk die troep, een goeden toeloop: een zaak die veel zeldzamer is dan een Fransch Spectakel in Duitscnland: Wenen zelfs heeft 'er geen. . Deze Stad bezat onlangs, in zynen omtrek, Vtotti, en heeft nog binnen hare muren Giarnovichi,, de twee beroemdite Violisten, cue tnans dckchu ^u, v»- <--■fte, dien politieke redenen Londen hebben doen verlaten, heeft zes Duo's uitgegeven voor een Concert met twee Vioions 'tiammirg en oiucki.uhh j. ^ «ki*«w — *~— 7 , . , . ,u„ SSfit dezer ttukken is aanmerkenswaardig, door deze,van de gröotlte aangenaamheden van het veiblyf.te  Hakburg is, dat 'er elk naar zynen fmaak kan leven. De Engclschmnn, by voorbeeld, vindt een genoegzame hoéveelheid van particuliefe~huizen, waar men op zyn Engelsen leeft, en waar men Engclsch fpreekt; den Franschman zal het niet ontbreken aan plaatfen, waar men op de Franfche Wyze leeft, cn waar hy zich by zyne landgenoten of perfonen bevinden zal,. die zyne taal ipreken; en zo voor ieder volk. Men vindt in deze Stad niet alleen Engelfche herbergen, maar tot een Chophoufe toe, een foort van een Engelsch wynhiiis. ■ Een der nuttigde Genootfchappen is dat, het geen opgericht is, ter volmaking van Kimden en Handwerken, dat regelmatig een openbaar verflag van deszelfs werkzaamheden geeft. In hetTekenfchool waren 'er, het laatfte halfjaar, 70 Kwekelingen; en men vindt 'er aoo mededingers, voor het grootfte gedeelte Ambagtsgezelien, op de publieke lesfen, die in de Ktinften en Handwerken gegeven worden door den Hoogleeraar Brodhagen , een der kundigften, ,in dit vak. Deze Maatfchappy deelt, van zes tot zes maanden, pryzen uit voor de onderfcheiden Kimden en Hand werken. De Policie is van dien aart, als zy door den Hr. Menuret befchreven is. Diefftallen zyn 'er zeer zeldzaam : men ' moet dit buiten twyffel toefchryven aan een algemeen goed beftaan'en goede zeden; maar in het. byzonder ook aan de hoeveelheid van vengfters en lichten, waar van de portalen, de kamers der Domestieken, de keukens en andere gebouwen van het binnenrte der huizen, voorzien zyn, en waar van men zeker de dieven bemerken zon. 'Er worden weinige moorden begaan. Men maakt weinig geraas op ftraat en het is iets vreemds befchonken lieden te zien. Men kan egter, ondanks dit alles, de'buitenfporige zuinigheid berispen, die gene lantaarns aanfteekt, wanneer het lichte maan moet zyn, fchoon het dikwyls, fpyt den Almanach, volftrekt donker is. 'Er is misfehien gene Stad geweest, waar men meer gewoon is, 'sZomers, de Zondagen op het land door te brengen. Gene familie», die het maar enigzins kan ftellen, is 'er, of zy heeft 'er een verblyf. Men verlaat Saturdags 'savonds de Stad, om 'er niet voor 's Maandags 's morgens-weder in te komen. De mingegoede klasfen brengen dien dag door in herbergen en kroegen, die 'er in een zeer groot getal zyn. Men danst 'er. enige uren; men fpeelt 'er onder anderen op het kegelfpcl; en over 't geheel word 'er druk tabak gerookt. De menigte, die 's Zondags door de Altónafche poort, byzonder het laatfte halfuur, terug komt in Hamburg , is zo groot, als men zodanig noch op Pontneiif te 'PJafjl, noch by Chenpfide te Londen, op het afgaan der beurs, ziet. Ongelukkig, die dan met zyn Guig (een opene cn zeer fraai gemaakte Cabriolet van den hieuwden fmaak) of met zyn Stoel-wagen (een zeer ligte llolfteinfche wagen) daar aan komt ryden. Hy wordt opgehouden door die voor hem jfeyn, en voortgeduwd door hun, die van agteren komen; de. ene fchreeuwt kyk toe, halt! en de andere nog veel luider paar* ga toch voort! Hy loopt, met 'er. daad, meer gevaars dan iemand, die een huur'calcfin, in de zo volkryke ftraten van Napels, rydende, vergeeffche pogingen doet om zyn paard te rug te houden, altyd van nieuws af aangeipo'ord tot lopen door het fcherp gefluit van den huurkoetzier, die van agter oprydt. 'sZondags, bovenal, vloeijen de liraten cn kruiswegen., buiten en binnen de poorten, over van huur-ftoulvagues; elk heeft acht a negen plaatfen; men vindt nog dikwyls middel, om 'er drie of vier kinderen by te zetten. Het zyn Landbewoners, die deze rytuigen aan het publiek verhuren, en zelfs duur genoeg. (Het verwig hier na.]) Pryzen der Granen, op 20 January te Amsterdam. TARW. Het I,ast! GERST. Het Las* " Ggid.| ; g^.i. Poolfc'ie bonte en witte 290:1330 Vriefche Wintergarst . 125a ijo dito rode . . 28oa320 Gron.- cn Oldamfche ' . 12521.10 Elbkig. en Heugfche . 280 a 320 Zeeuwr. en Ovean. Winter 125 a 140 Koniiigsbeiger . 260 3310. Dito Zomer . . -1253140 Vrielcpe . . 170 a soo'Dantziger en Elb. üovrnlandïchte . 2-0 a 300 ' Voorlandfche rode . 2403280 HAVER en EOEKWEYT. Zeclandfche, . 2902320 ROGGE. • Brouwhaver . . . looaiaö Pruisische . . 220 a 245 Witte Voeder dito . 75 ayo Koningsberger . . 220 a 245 Boekw. Araersf. en Gooil. f. 33 3 35 Gedroogde . . 230 a' 250 Dito Brab, en Vlaam. £ 33-3 33 , Zaad,' Oly en Traan. Koolz. Zeeuwseh en Raap-Oty, per Aam ƒ 88- OvermV't Last. ' . £ Dito lyri' . - 65 § ' Siag-Lynz. de ton van Dito Hèimip - ?q 5 Schep. Rigdas . / uaijj Walv. Traan, 't quait. HenniMaad dito . - 9 a 10 van 12 Stek. Nieuwe - ii(S Dito Rode .... iii Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. i tn. §, 48 ^jjf. JJ|J 4fëi Jadix -48 Usfihpa - 45i-\4<5 Nieuwe Ducak /&I3,»* Ve.ietien - »5i«i Oude fjer. dito 1 -5,12,10 üvomo - 97 Nieuwe Louis ci Gr 4 ïi.-, 5 dem in Specie - Fianfche Kronen -56355! 1 Londen, 2. m. g Nieuwe Rylysd. - 3a2jpCc, Dito kort Uimbug 2. ia. Ct. ft, 3*i B°. .. . fl c Dito kon - 38$ - mm t Sel1' pw' kVeiwnid.fr0. - 33|a34 GE-  C 4° ) GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het «tal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam en te Haarlem 18, onder welke laatften 6 beneden cte 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. B E R I C H 1 WEGENS DE LAATST VERSCHENEN KOMEET; '' * door , . , , • J. M. C. van UTENHOVE. Volgens dc 3 waarnemingen van deze Komeet, in N°. 316. van dit Weekblad te vinden, berekende ik terftond door de fraaie en beknopte methode van den Hr. Dr. Oléers, in den tyd van maar twee dagen, dc volgende genaderde Elementen haarer loopbaan: nige Komeeten immer bereikten, en nogthans veel te gering is, om in het minst voor de Aarde gevaarlyk te kunnen worden, of eenigen merkelyken invloed te hebben: dezelve moet toen vry giansrys aan aen rytorgcii-ueiuci uc^ici.^ 13 in den Scorpioen gefcheneu, en zig daarna in omtrent 3 dagen van de Ekliptiek tot na by haare Zuidpool beweegt , Pi Li J_- :.,„..„^„,.kD;^ ,,™r. komnnnK VSM hpf neoDen, zoo aai z,y, m^uiiuciiiciu rwi u». — — — mUwia «...ïrwuiri Aar Anrrif» ppn yppr fhhoon en zonder¬ baar Hemelverfchynfel geweest is: naderhand moet zy we¬ derom wat iNoorawaaras gcKiommen vyu, cu ucu *A u"ry » toen de lucht helder was, begerig zynde te weten, of er enige mogelykheid zyn zoude , om haar nog te zien, bere¬ kende ik naar piaats aan ucu ncura uu uc« nryi.c ^.„w..ten, dog vond dien te zyn nog verre benéden onzen gezigtkring, onder 8°. 38' Lengte, en 500. 15' Zuider-breedte, dus niet ver van de Sterre Achernar in den Eridanus: en daar dezelve thans zo wel van de Aarde als van de Zon zie by • aannounennuiu vuiwyucii., *.u349°3 ot. 4". 10'. 17" 18. 32. 4 88°. 9'. 43" Voorwaards. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. Deze Elementen wil ik nogthans voor niets meerder dan vnnreene eer He nadering, gehouden hebben, alleen dienen de om een algemeen denkbeeld van de bewéging te_geven, welke deze Komeet geduurende den tyd haarer zigtbaarheid ten naasten by moet gevolgd hebben; terwyl men meerdere en naauwkeungere waarnemingen daar van zal moeten aiwagten, om haare loopbaan met volkomene juistheid te bepaalen. Intusfchen volgt uit deze door my berekende Elementen, dat die Komeet, ten tyde haarer ontdekking, zig van de Zon reeds weder verwyderde, dog tot de Aarde zeer fne.1 naderde, zo dat zv den 5 Jan. II. by haaren doorgang (JUUT I.iiai 11CUC1B.U1IJ1UC1JUI.i1 1VJJUU)/ IMOCI. ^ ^ lll.iu, /.u . V< ..... | de Maan van ons ai ïtona, eene naoyneia, wei*e maar wei- C BARO-i THER-| HYGRO-STREEK | jluchts- Jan- ) ME- 1 MOME- ME- DER' GESTELD- 800. ^ TER. TER. | TER. WIND. HEID. ; Ci9. gï> 27 77 s»*.w- fl2 (29- 9l 33i 81 — helder. C3°_2L 2Óv 95$ _ _ _ ("29. gï~ 23 94 O.b.Z. helder; 'savonds bent- 23 \ 20 81 292 90 velt, harde wind; ( 29' 5* 2^ _ 88 . O.Z.O. 'sn^" fneeuw. ^29- 3? ■ 32* 94 z- voormidd.'betrokken; 24 { 29. 4 37 96 Z.Z.W. verder niist. c.29- 5^ 35 ip° z- w- ! C29. 72 35 100 z-w- voormidd. helder; 25 { 20. 8 41 93 verder bewolkt; c.298' 37 9'' 'savonds wmdiig. C29. 7 ~~43 97 " " 26 < 29. 6 46^ 97 — regen; zeer windng. ) 29- & 47 9^ z-z-w- ; C29.5 45* 8 9 Z.W- 'smonens ftormagtig; 27 l 2Q. 61 44 851 voormidd. betrokken; Kp.' 8i 40 93 w:_zi^J vq-del'beWülht- C29T8Ï" 39 8^ w.z.w. bctrot'kcn. windrig. 28 l 29. 8 43 88 Z. W. 'savonds florm. [29. 55 43 86 1 — Te Haarlem, bx A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 319. NIEUWE ALGEMENE KONST- en LETTEE.-BOBE? VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. FUT DAG DEN 7 FE BR VAR T. BERIGTEN. ZWEDEN Stockholm, den 10 January. In de gefchiedenis der fchone Kunften, vindt men geen voorbeeld van zulk een gelukkigen uitflag, dan die, waar mede het Standbeeld van den overledenen Koning, Gtjstavus de Derde, uit metaal, is afgegoten, door den Gefchutgieter des Konings, de Heer Charles Appelqlust. Het model daar van is gemaakt door den beroemden Profesfor Sergell en het Standbeeld vertoont niet alleen de volmaakte houding, maar zelfs de Jdeinfte gezigtstrekken van den Vorst, met zulk ene juiste gelykheid, dat elk 'er zich over moet verwonderen. De figuur is van de eerfte Kolosfale grootte en met ene ryke kleding vercierd. In de ene hand houdt de Koning een Olyftak, ten teken van den herftelden Vrede met Rusland en in de andere een antiek Scheepsroer, als een zinnebeeld van zyne alom bekende talenten als Staatsman en Regent. Behalven het bywerk„ dat van yzer is, weegt het beeld alleen 170 fchipponden' metaal. Het voetftuk is gemaakt van gepolysten Zweedfchen Porphyrfteen, uit het Elspedal, en men denkt, dat, in den volgenden Zomer, dit kostbaar Monument zal worden opgerigt. De regerende Koning heeft, ten bewyze van zyn genoegen XIII. Deel. over de uitvoering, den Heer Appelouist tot Major Mechanicus by de Scheren vloot, cn tevens tot Ridder der Wafaörde, benoemd. BERICHT. De Bataaffche Maatfchappy: tot nut van V algemeen, beflooten hebbende, om daaden van edelmoedigheid en andere uitfteekende Deugden, zo veel mogelyk, te beloonen, zo door het meer en vereererd bekend doen worden van dezelve; als het uitdeelen van daar mede overeenkomdige gedenktekens of gefchriften: noodigt by deezen ieder uit, om aan den ondergetekenden, woonende op den Cingel over het Leydfche Veer, te Amfterdam, als deszelvs algemecnen Secretaris, bekend te maaken: alle de zodanigen die zich door daaden van edelmoedigheid, of andere uitmuntende deugden, van welk eenen aart ook, hebben verdienftelyk gemaakt: geftaafd en vergezeld van volledige getuigenisfen voor derzelver waarheid en juiste opgaven: ten einde gemelde Maatfchappy daar door in 'ftaat te ftellen, om haar doel in deezen te bereiken, en zodanige uitmuntende daaden, als voorbeelden voor anderen, door gepaste belooningen aan te moedigen. Amfterdam, G. Brender a Brandis. den i\(ïen van Louwmaand Secretaris. 1800. F toe-  ( 4* ) TOEDIENING der ELECTRICiTEIT, aan eene jonge dochter, met eene verlamde hand, door WILLEM van BARNEVELD, .'-„• i Apothecar te Amsterdam. Barbera Johan-m de Jongh, een Meisje van vyf- tien jaarcn, Kreeg. zonder een voorafgaand'toeval, m eene verlamming aan net cciui; ge had, terwvl ik den afftand des Electrometers op l duim-van den eerden Conductor der Machine phiattte. Ik ftelde de eerfte'voortleider der Elektriciteit, op den Sublimus en profundus, als mede op den Extenfor magaus by beurte, en de-tweede voortleider, om de elecfcrike ftof opgevangen, op alle sk fpicren van de voor- en nahand, duim en vingeren, by verwisfeling. Na vier of vyf toedieningen, ieder van 700 kN8oo deezer kleine eiecirike. ichok'j-.ns, door de verlamde dcclci} tc geewinj kreeg zy'cvjmg vermogen, dn hcjt gewricht, cn na nog drie volgenden, rregonaerr ook willekeurig te beweegen. de vingeren zich nu tienmaal getlsetrifuerd Zy was . Na> nog- twee of drie elec- rtpn mare T7Q£ m richt van haare rechterhand; zv behield dit ongc mak, meer dan een jaar lang, gebruikte daarteegen, van tyd tot tyd, eenige fmeeringen en andere hulpmiddelen , die niets afdeeden , dog zy wierd eindelyk, misfehien, door de gunftige natuur, langzamerhand geneezen. Daar ik haar desiyds niet gekend heb, kan ik hier van niets meer zeggen. Zy kreeg vervolgeus, in het afgeloopcn jaar, op den aolten September, onverwagt, dit zelfde toeval aan dezelfde hand wederom, üp raad van den Hoogleeraar Andreas Bonn, kwarazy, op den iflen October daar aan volgende, by my, om oeëleclrifeerd te worden., Wy vonden de Flexores^ zo wel als dc Extenfores, van het gewricht, tusfehen den onderarm en de hand verlamd. In de meeste gevallen van dien aart, ziet men anders, de voornaamfte verlamming aan de zyde der Extenfores, terwyl door het meerder vermogen der Flexores, uit hoofde van het gebroken evenwicht deezer fpieren, de vingeren en de hand naar binnen getrokken worden, en dikwils, na eenigen tyd, verftyven. Dit was echter hier het geval niet: want deeze Lyderesfe had een geïykmatig onvermogen aan de beide zyden: zy kon noch hand, noch vingeren, willekeurig roeren, veel min iets aanvatten; maar alles was eenter nap en ouigbaar, zo wel op- als nederwaards, mids deeze beweeging door een ander verricht wierd. Deeze hand en vingeren hingen dus, beweegeloos, by den arm needer , naar maate de richting , die zy aan denzelven gaf.. Ik begon haar, na eene gepaste ifolering, vonken uit de verlamde deelen te trekken, hield hier meede aan, tot de vierde Electrifcering ; maar zy had hier van zo weinig aandoening en voordeelige uitkomst, dat ik befloot, kleine fchokjens meede te deelen , uit een Leydsch vlcsje , m iferingen, was zy genoegzaam geneezen. Door toevallige omftandigheden, bevond ik my, de verplichting, om haar eenige dagen te laaten wegblyvcn; en bert veTtirngen van deeze verkreegene beweeging nam, middelcrwyl, zo wel aan de.hand, als vingeren, allengskcns wederom af, en was zichtbaar na agt dagen verminden. By het gebruik van koud water, als zy iets waschte, bevond zy nadeel, waarom ik haar dit verbood. ' Ik begorr toen andermaal hjjar, ep d8*elf der wyze, te clectrlferen: waardoor'zy zich," na dè tweede elec- trifeering, wederom in ftaat bevond, om te Kunnen paajen én ander U£;rk t&verifchtem.-.Uc deelde haar nog vyf elech-ifeeringen toe, tn eindigde hier meede. óp^ den 1 November, wanneer zy volkomen herftekk was. ' - tri ' '. >.r. nl ■ Ol vüi jMJipHaapTSji Op den 8ftcn January ceezes, Janvs , liet dc dit Meisje by my.konmen., om v,an- h.iar te vernoemen, hoe zy zich thans bevond , en had het genoegen te ondervinden, dat zy. volmaakt wel was gebiceven.- ■ Iéts voorlopigs Nopens dén Fransciien NATL-UllKErïXER D A U B E N T O N. De Wetenfchappen hebben den beroemden Dauben* ion verloren. Hy hielde op tc leven , in den nagt tusfehen 10 en. 11. Nivofe (January.) Laat het, terwyl de Geleerden cn Letterkundigen bezig zyn, zich toeterustcn, om de gedagtenis van dezen Nestor der Natuurlykc Historie, naai- waarde, te vereren, één van zyne medebroeders , die met hem dagelyks omo-irvr. en wien .hv met z ne vricndfchap vereerde, na dat 'flegts fes duimen bekleed glas,hem enen geiuimen tyd door zyne kundigheden ver-  C 43 > licht te hebben, 'vergund wezen, om de èerfte hulde aan zyne nagedagteuis te betonen. Daubenton was geboren te Montbard', in Bourgonje, in de maand Mey van 1716. Hy ftudeerde in de Geneeskunde, voornemens zynde deze loffelyke praktvk te oeïfenen in zyn Geboortcftad; toen Buffón, zyn Stadgenoot, negen jaren ouder dan hy, tot Intendant der KoninglykeTuin, in 1735, benoemd zynde, hem, enige jaren later, den voorilag deedt, om by hem te komen, zig aan de Nat. Historie te wyden, en hem te helpen in de grote werkzaamheden, welken hy ging ondernemen. In 1740 wierd het lot en de keuzevan Daubenton voor al zyn leven bepaald. Zig meer dan een halve Eeuw geheel en al overgegeven hebbende aan de vorming van het Kabinet van Nat. Historie, dat nog, in 1750, niet meer was dan enkel een Kruidkas van Geofroy; aan de methodifchc ftudie en rangfchikking van allerleie voortbrengzels , wierd hy een van de grootfte Natuurkenners. En , wanneer men hem befchouwd, als, beurtlings, bezig zynde met het nafporen, in order fchikken en beichryven van ontelkbare voorwerpen, door zyn vlyt byeen verzameld en bewaard in.de Ganeryen van het Mufeum, en gelyk tydig medewerkende aan het onderflyk werk van Buffón, vindt men zig van verbaasdheid en eerbied opgetogen by het befchouwen van de onnoemelyke nafporingen, waar aan by zig heeft moeten overgeven, om, met ene naauwkeurigheid en oplettenheid, van welke men tot dien tyd toe byna geen denkbeeld had, de verfchillende geflagten van dieren te befchryven,! welker levenswyze Buffon heeft afgeichilderd, en wel- j ker anatomisch maakzel hy alleen zig belastte, te le-l ren kennen. Het voetfpoor van Blajius, Falentyn, | Ferrault enz. in de vergelykende Ontleedkunde vol-; gende, ftreefde hy dezen weldra verre voorby op deze loopbane. Met één woord, Daubenton, voor de Matuur een grootfehen tempel ftigtende, door het aan-1 tal van rykdommen, in de Ganeryen van het Mufeum! di f 1 cm geplaatst, en de fraaie rangfehikking, wel-l ke by 'er M (taf, delde, by zyne befchrvvinsen. i een veel talrykcr reeks van Ontleedkundige ontdekkir.iT'jn. 'i..;i . Hen. die voor hem gedaan waren, in 1 IW i':'. Ctmpi een zo grondig oordelaar, in dat vakj zc-ve van dezen dooriugtigen Franfchen Öntledcr, dat hy zelve alle ontdekkingen niet wist, waar van hy authcur was. In r-44 lid van de Akademie der Wetenfehappen gewi Ti 111 /.\ ttde, heeft hy niet opgehouden hare verzameling te wrryken, door de Verhandelingen, welken hy, ^durende byna 50 jaren, by haar heeft ingeleverd. Dc meester; derzeïven behelzen nieuwe gevallen of nieuwe befchouwingen over de clasfificatie der Schelp, dieren, over de Hippomanen, het vogt van de At» landoiden, de Spitsmuizen, de Vleermuizen, de opgedolven beenderen en tanden , de ligging van de grote agterhoofds - holligheid by menfehen en dieren. de herkaaiiwing en de bouw uer Schapen, de pe* fchryving van verfcheidene nieuwe en nog weinig bekende foorten van beesten. Het is bekend welke diepzinnige befchouwingen en naauwkeurige proefnemingen men aan hem te danken heeft, over de naturalifering der foorten, over de verbetering der wol, over de behandeling der ziekten by de Schapen, en over de werking der geneesmiddelen by de herkaauwende dieren. De Delfftofkunde telt hem insgelyks onder de man* nen, die het meest hebben toegebragtj tot hare bevordering; behalven de befchryving van verfcheiden nieuwe iöslilien, nieuwe aanmerkingen over dejiatuur en de vorming van dezen en genen, byzonderlyk van de harde Boom-ftenen, de Mos-Agathcn, de gefigureerde marmers, gaf hy ene methode met een befchryving voor de clasfificatie der Berglieden , die men kan houden voor het eerfte mineralogisch Stelzel, 't geen Frenkryk bezit. De Plantkunde hieldt Dalibeiitdh niet minder bezig; en, zonder de befchryvjngen. te rekenen, door hem opgefteld, over de kenmerken, eigenfehappen en gebruiken der houten, beeft hy een groot aantal allerbelangrykfte nafporingen gedaan over den anatomifchen bouw der planten. Met "één woord, 'er is byna geen tak van Nat. Historie , aan welks uitbreiding deze doorluchtige Geleerde niet medegewrogt heeft, en die zyn naam niet op de lyst der Natuurkennercn, welken het meest tot deszelfs bevordering tocbragten, gefteld heeft. Op het einde van zyn leven vondt hy zig met een van de eerfte Staatsbedieningen bekleed, en wierd tot lid gekozen van den behocdenden raad. Het was in het midden van deze doorluchtige vergadering, dat hem de flag trof, die byna ogenblikkelyk dodelyk voor hem was. Zy, wier taak het worden zal den lof van Daubenton te vermelden, zullen, met hem beurtlings als Waarnemer, als Hoogleeraar, als Schryver, als Akademist te befchouwen, meer omftandig alle niéuwe waarheden optellen, welken men aan hem te danken heeft, de veelvuldige ontdekkingen, door hem gedaan , de grote werkzaamheden, welken hy hielp voltooien , de Systhematifche werken, uit zyn pen gc- F 2 vloeid.  C 44 ) vloeid, de methoden, door hem uitgedagt, de wegen, door hem afgelegd, of zynen opvolgeren aangewezen ; alle dienden, met één woord, die hy aan zyn vaderland en aan de wacreld gedaan heeft. Nooit zal 'er zig fchoner gelegenheid opdoen, in de gefchiedenis der Wetenfchappen en der Geleerden , om aan Tyd- en Nakomelingen aantewyzen , wat een werkzaam man, wat een fcheppend vernuft, kan toebrengen ter verlichting van zyne Eeuw. FOURCROV. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCIiE EN ANDERE SCHRIFTEN, Bataafsche Republiek. Verhandelingen, bekroond met den Prys van het Legaat van den Heere Johannes Monnikhoff. "Twcde Deels Derde Stuk. Te Amfterdam by Lod. van Es, 1799. Biadz. J89-282 en xiv bladz. Voorrede. 8°. Dit Stuk bevat ene Verhandeling van den Heelmeester G. J. van Wy , te Arnhem , ilrekkende ten antwoord op de Viage over de eenvoudigfte, gefchiktfte en gereedfte, uit- cn inwendige middelen en den besten levensregel tot het inbrengen van breuken, en daar na tot tegenhouding en genezing dezer uitzakkingen , buiten den Breukband. In ene korte inleiding ftelt zich v. Wr de 3 volgende vragen ter beantwoording voor. Voor eerst: welke zyn de eenvoudigfte , gefchiktfte en gereedfte uitwendige middelen ter inbrenging van Breuken ? Ten tweden , wefóe zyn de eenvoudigfte, gefchikfte en gereedfte inwendige middelen en levensregeling, ter inbrenging der Breuken? — en eindelyk ten derden, welke zyn de eenvoudigfte, gefchiktfte en gereedfte uit- en inwendige middelen , en de beste levensregel {na dat de Breuken ingebragt zyn) ter tegenhouding en geneezing deezer uitzakkingen met hoop op goed gevolg? en verdeelt zyne Verhandelingen in drie , daar mede overeenkomende afdelingen. In de eerfte afdeling, welke grotendeels uit de Schriften van Richter ontleend fsj, beantwoord v. Wy de eerfte vraag. Ter inbrenging der Breuken belooft hy zich (behalven Heelkundige bewerkingen , van welke hier eigentlyk niet gefproken konde worden) het meest van ene goede ligging des Lyders, gepaard met het aanleggen van dikwyls ververschte yskoude fömentatien, terwyl het nut van zamentrekkende middelen ais tujffel.gtig befchouwd, en de zo veelvuldige misbruikte weekmakende middelen doorgaans, behalven in gevallen van krampagtige zamentrekking van den breukzak, verworpen worden. Of de naphtha vitrioli, welke de Schr. op 't voetfpoor der Engelfchen, ook tot inbrenging der Breuken aanraad, wel overal onder de gereedfte middelen behore, komt ons zeer twyffelachtig voor. In de ttt'ede afdeling, welke over dc inwendige middelen en levensregel, ter inbrenging van Breuken gelchikt, zeer kortelyk handeld, worden tot wegneming dier hiudernisfen, welke het inbrengen der Breuken dikwyls moeilyk maken, verzagtende klyfteren, en vooral het heulfap, aangeraden , terwyl verder een goede levensregel, in zeer weinige woorden, wordt voorgefchreven. Dc derde afdeling, welke de derde vraag beantwoordt, begint met enige aanmerkingen oven de wyze, op welke deze beantwoording moet worden ingericht , in welke hy ene andere Verhandeling van hem zeiven op ene wyze aanhaald, die men by enen befcheidenen man niet verwagten zoude. In den loop der beantwoording zelve worden zo wel die middelen , welke noch niet aanwezende Breuken kunnen voorkomen, ais die, welke gefchikt zyn om weder ingebrachte Breuken te rug te houden , doorgelopen. Het eerfte oogmerk wordt, volgens den Schryver, bereikt door zamentrekkende uitwendige middelen, gepaart met zódanige inwendige middelen en levensregel, als de verzwakking dér delen kunnen voorkomen , en vooral een ter behoorlykcr plaatfe aangelegd fteunend verband; by welke gelegenheid dc Schr. tevens enige misbruiken omtrent het bakeren en de klcdêrdragt der kinderen aanftipt, en vooral, in navolging van den embuüastifchen Dr. Paust , bet op de broeken geladen heeft. De klederdrngt welke Faust cn v. Wy aanraden, indien dezelve al ter voorkoming van Breuken gefchikt is, waaraan wy zeer twyffelen, fchynt ons ten minden voor ons koude, veranderly'kè vogtige, Climaat geheel ongefchikt te zyn. Koude baden' worden hier ook zeer aangeprezen. Vervolgens toont de Schr. hoe veel voordeel een wel aangelegt verband tot terughouding en genezing van Breuken kan te weeg brengen, en bevestigt dit met ene fraaie waarneming van hem zeiven , die ook reeds elders door hem befchreven is , tot welker bevestiging hy tevens ene andere waarneming, van ene Breuk, in welke het al-" vieesch gcdeeltelyk door ene buikwonde was na buiten gedrongen en beklemt geraakt, en welke hy door middel van een gefchikt verband volkomen genas, aanvoert. Eindeljk bctluit de Schr. zyne Verhandeling met het opgeven van enige uit- en inwendige middelen, tot genezing van reeds voorhandene Breuken gefchikt. Hier merkt hy te recht aan, dat aan verouderde Breuken by bejaarden, die niet gemaklyk herfteld worden , genoegzaam niets te doen is: dan de reden welke hy hier van opgeeft, zal hedenefsngsch weinig byval vinden. Ene gezuiverde Heelkundige Pathologie kent gene geesten , die uit de vochten in de wederhoudende delen overgaan , en dezelve veerkracht mededelen , zy weet dat veerkracht en fterkte (tonus) eigenfehappen der vaste delen van het tnenschlyk ligchaam zyn, die van de vochten niet verder afhangen, dan voor zo verre een te grote toevloed van vochten den werktuigelyken zamenhang der vaste delen , zonder welken de evengemelde eigenfehappen niet beftaan kunnen, vermindert. Onder de uitwendige middelen , ter genezing van Breuken, dragen zamentrekkende ftoy in gen, op de plaats zelve aangelegt, vooral de goedkeuring van  C 4-5 > van den Schr. weg, die ook veel verwacht van ene aanhoudende horizontale ligging, gepaart met ene fchraal dieet; terwyl in alle gevallen , ook na dat de Breuk reeds genezen is, een welfleunend verband van het uiterfte belang is, en inwendige verfterkende en zamentrekkende middelen de genezing zeer kunnen bevorderen. Een kort aanhangzel bevat nog éne waarneming van den Schr. omtrent de genezing van enen fungus aan den navel encs zuigelings en navelbreuk, door middel van geest van Zeezout, nevens een gefchikt, met een zamentrekkend vocht natgemaakt, verband. By dit Stuk zyn nog gevoegd, de algemene Tytels voor het Eerfte en Twede Deel dezer Verhandelingen, en ene Voorrede, in welke Bezorgeren van het Legaat van Monnikhoff berigt geven van de door hun tot nog toe opgegevene Prysvragen en bekroonde Verhandelingen. Scheikundige Wysbegeerte , of grondwaarheeden der hedendaagfche Scheikunde, op eene nieuwe wyze gerangfchikt, door A. F. Fourcroy , Med. DoSt. en Hoogleeraar in de Scheikunde; uit het Fransch vertaald, door Izaaic-Vincenten Sterk, Art. Med. Stud. De Scheikunde , dat voornaam deel der Natuurkunde, heeft federt weinige jaren, gefyk bekend is, ongemene gro¬ te vorderingen gemaaKt; en naar die mate , is de toejuiching , van het zo lang gevestigd Systhema van den voortrefiélyken Stahl , afgenomen. De voornaamfte Mannen wierden het Systhema der Franfche Scheikundigen toegedaan. Lavoisier kan men den verfchuldigden Lof niet weigeren , hier in onvermoeid werkzaam te zyn geweest. Men behoeve dezen en den Hoogleeraar Fourcroy flegts te noemoen , en de gehele _ Scheikundige waereld erkent hunne verdienden, nevens die van zo vele anderen. Dit vertaald klein ook, ftrekt mede hier van ten beuyze; ons genoegzaam alle de .betrekkineen , waar werkje, hoe en vertoond mede deze nieuwe Leer is verbonden: waarom de Schrvver het zelve met Recht Scheikundige Wysbegeerte heeft genoemd. Men moet bekennen, dat het zelve wel meest gefchikt is, voor hen, die reeds enige vorderingen in deze wètenfchap gemaakt hebben; maar het zelve is tevens, voor mingevorderden , zodanig ingericht, dat het ene gepaste aanleiding geeft, om ene menigte van zaken te leren kennen, in een nieuw licht, en omtrent dezelve meer te kunnen doordenken. De Toepasfingen, welre hy nu zal maken, op de ondervindingen, welke te voren voor hem duister waren, zullen hem in ftaat ftellen, om dezelve gemakkelyk te kunnen verklaren. De Vertaler, die zich veel moeite gegeven heeft, nv. juiste Nederduitfche woorden, ter uitdrukking van de nieu- NARIGTEN en BYZONDERHEDEN tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrek kelyk. Fragmenten en Aanmerkingen over de Stad Hamburg. (Vervolg en flot van Bladz. 39.)' 't Is hier de plaats, om onze verwondering te be¬ tuigen, dat de Stad Hamburg, die zo vergroot is, en zich dagelyksch vergroot, nog gene huurkoetfen heeft, fchoon het patriottisch Gezelfchap, reeds enige jaren geleden, voorgelteld heelt, om er enigen in te voe¬ ren; men heeft 'er zelfs geen openbaar rytuig in den fmaak van de Engelfche Stage-coaches ( Postwagens), waar van het vertrek en de terugkomst van uur tot uur, 01 op zekere uren , bepaald is naar Altona, Wandsbeck enz. en vice verfa; ene diergelyke inrichting zou tot veel gemak voor het publiek, en buiten twyffel zeer voordelig voor de ondernemers zyn. Men vinct te Hamburg gene fchoenpotzers of lantaarn¬ dragers. Het bouwen ftaat 'er niet ftil, deraisfchen zou kunnen zeggen, zonder dat men ondat de Hamburgers we f ranicne J&eunst-termen te bv onze Scheikundigen, die vu.Oen , reeit zich inderdaad , minder met de Franfche Taai- gewoon zyn , verdienitehk gemaaKt ; waarom dit Stukje, niet genoeg kan aangeprezen worden. ene geestdrift tot bouwen hebben; men bouwt in de Irad en de vcorfteden, om dat men moet. 'De prys der huizen is, federt enige jaren, ra zelfs 100 prCt. opgeflagen; op dit ogenblik (July 99.) klimt hy niet; zynde de Staatkundige horizon daar toe te beneveld. en daar de PEscomte federt enen zeer langen tyd op ene ongehoorde hoogte blyft. Men moet ondertusfchen niet geloven, dat hy immer aanmerklyk vallen zal. De Staatkundige theorie en ondervinding lopen zamen, om te bewvzen, dat, als ene koonftad. be- gunftigd door hare ligging, en door hulp harer werkzaamheid en industrie, ene erkende meerderheid boven andere verkregen heeft, gelyk Hamburg, zy daar van nog een aanmerklyk gedeelte behoudt,'zelfs wanneer zy opgehouden heeft toe te nemen, tot zo lange, als zy van regering veranderd is : maar de oogmerken: om Hamburg te overmeesteren, hebben een te weinig Staatkundig aanzien van den kant harer naburen. Ene andere reden van den hogen prys der gebouwen, rsj de duurte der bouwftoffen en arbeidslonen. Wanneer dan alles zigtbaar lager in prys begon te wor. den, zou een aantal huisgezinnen, die om de cecono. mie naar de Voordeden of naar Ahona zyn geweken ^ s 3 waar.  V 40 ) wanrfehvnlvk mar TLfóMtg te rug keren, cm :n net middenpunt hunner zaken te z\n. De poorten der Stad gaan gewoonlyk zeer vroegtydig toe; waaf over de vreemdelingen en gegoeue inwoners-beginnen te klagen: maar,men /.mi kuiten twyifel oiviclyk hebben, om enen alzins wyzen maatregel van den Senaat iciierpei-yK te •oepouieicu , u^vv.,,^, is voorzeker deze band, zo het er een is, waar ban dc inwoners var. Hamburg verbonden zyn, nierlin vergelyking met de gn te voordelen, welke zy genie- j ten, en zeer gering in vergelyking vair de, zwarighc- j den, die zich in de meeste andere grote Steden doen «revbelen. Zo 'er een verblvt is, waar, net ennpat daar gelaten , dat ondertusi'clien noch tc dreng noch oimeior.d is, men gelukkig leven kan, dan is het daar. Wy zeggen het ten fpyt van de aanhoudende klagten van ene menigte vreemdelingen', die fchynen. zich nergens te willen, noen te Kunnen, vciui^h, dan op hun eige plaat:en. j 't Is moeilyk een trotfeher en meer betoverend gezift te vinden , ja zelfs zich te verbeelden, dan 't j •reen zig opdoet van de hoogte van \\ox Baumhcus een openbaar huis, waar meu thee, koffy enz. gaat gebruiken, t Js niet auecn over uc nngaucw^ui • zeer bevolkte oorden, over dc lachende weiden, over' bosfehen, wier top zich in de wolken verliest, over ene zeer majestieiilclicn vioea, aat net oog \,eij—. iiof n-»f.n 7flrl7üTnpr ïsl men heelt aan zy- ; ne voeten twee grote en woelige Steden, en een Ha-I vén, voorzien van Schepen, waar van het aanzien, „~ «.„ Kirt»w.b ppn lmsrb vnn masten onleverd, tot dat men in het verfchiet zeer verfchillende en op onderfcheide gronden gelegen landichappen ontdekt. Daar is de wvze, de denker, waarlyk in zyn kring: verheven boven de menigte, waar van hy egter met of ;<• hppft niets mor baar te maken; hv ademt ene 'andere lucht, en geeft ene nieuwe vlucht aan zyne denkbeelden. Uit hoofde van de lengte van den weg, dien men zo dikwyls in de Stoel-wagen afleggen moet over den ftraatweg van Hamburg cn van'Altomen het geraas van deze foort van rytuigen, 't geen de luiden, die 'er op zitten, verhinderd elkander te verdaan, ver- j _-_t- 1 o„1,,.,.,,q.. rlot Ap FurrolOhrn . ZO wonuera zien zckci otniyvLi, u«i ^ x^..^.. , by uitftekenheid groot in uitvindingen, nog gene dub- j bele raderen nebben uirgevonaen, waai vdu hu« bruik zou kunnen maken op den daatweg, om ten minden het geluid der rvtuigen te verminderen; doch het geraas zelve dient dm de voetgangers te waars fchuwen, voor welke, gelyk men weet, de Engels fchen veel ontzag hebben. W , IJet giiaotftt! en prachtigde huis der St?d, is het nieuwe 'Weeshuis (men kon wel zeggen het Paleis der Wezen) en. men deedt niet kwaad met gouden letteren in tien voorgevel van dit gebouw te laten zetten: Kefidevth- den ÏVezen. Zo dit gebouw te veel gekost hccit, zo bet waarheid is, dat het beter is Weeskinderen in hutten op te voeden, gelyk men enigen doet, zo liet onderwys, dat mén aan kinderen in deze Stigting geeft, 'niet in allen dele overeenkomt met die, Tiroit-o nwm tï^n-pmvnnivlisr vordert. C ene zaak, waar over wy ons niet veroorloven ons hier uit te, laten) moet men zulks toefchryven aan de vooroordelen van den tyd, toen aeze öticniiiig unuis giccp. hh.u,hium in aanmerking nemen, dat Hamburg ene Hanzée-Stad is, die, ten behoeve van hare oude gebruiken, uitftekend haren ouden rang handhaaft; en men weet, dat het niet door "de eenvoudigheid is, dat zich eertydsde weldadigheid liet kennen; daar en boven.kan de groot- heid van net ge douw ae vooiuy^.uig^is P7f Vorstin hem in een huis, dat hy nieuwlings hadt laten bouwen, zynde komen zien, zeide, dat zy het te klein voor hem vondt: het i„ nla» lipt- luns . hprnnm de KV.nfelier. dat te klein voor mv is, maar ik ben het, die uwe Majefteit te U.VTo ™m,ol,f hpr*fr ■ Tn l-nno- men tnf glOOt VOOI lliyn iiluo gvu12 Idem in Specie - , Franfche Kronen -5<5aJ55 Londen. 2. m. Q Nieuwe Ryksd. - 3 32tpCt. Dito kort Hambu g 2. m. Ct. ft. 39 B°- Bank • gefl. pCt. Dito kort - 39i — Wenen id. BB. - 33! 4| prCts. Losbaar 1799. 98! a 92! prCt. 1800. 89 a 90. 1801—1807. 79 a 69 prCt. Dito 5 prCts. tan 1 7ber 1798. 72 a 73 prCt. Rusland 5 prCts. 81 a 8i£ prCt. Zweden 5 prCts. 95 a 96 prCt. Dito 4'; prCts. 94 a 951 prCt. Dito 4 prCts. 89 a 90I prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 97399 prCt. Dito Holftein 97! a g%\ prCt. Dito Leen en VVisf. B. 95 a 96 prCt. Dito Kroon 94 a 95 prCt. Amft. 3 en 4 February 1800. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week. is geweest: te Amfterdam 149; en te Haarlem 15, on¬ der welKe laatlten 8 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. MAANDELYKSCHE PRYSLYST der INen UITLANDSCHE EFFECTEN. Inlandsche. Holland al prCts. 36 a 42 prCt. Zee¬ land 2| prCts. 30 a 33 prCt. Friesland 2 prCts. 34 a 35 prCt. Generaliteit en Schuldbrieven 3 prCts. 41 ï a 44 prCt. BataafTcheRefcriptien 4 prCts. Losbaar 1800.76374*. 1801. 57 a SS- 1802. 47 a 455. 1803. 40 a 38!- 1804. 35 a 37. Naden Vrede 30*331}. O. I. C. Lot. 1785 en 1786. 3 prCts. 41 343 prCt. Diverse Buitenlandsche. Amerika. 5 prCts. 95 a 96 prCt. Dito 4 prCts. 83Ï a 84! prCt. Dito 4 prCts. met premie, pji a 95* prCt. Dito Gecouf. Fondf. 41 prCts. by Staphorst. 653.661 prCt. RoomfJie Keher 5 prCts. 57ïa 59 prCt. Dito 4 prCts. 51 a 53 prCt. Spanje C bar.o- \ ther- hygro-streek luchts- ï ■ / me- mome- me- der gesteld- l800. ) t£R. ter. ter. wind. heid. C29. 4* 38i 89 "z.w- 29 < 29. 4 45 855 — bewolkt; omtrent helder. ' C.29-JL 37 93 z- .__ ______ ^29. 4 37 95 Z. Z. W. 'smorgens regenagtig; 30 S 20. 5 42Ï 82 Z.W. voormidd. bewolkt; l 29- Si 32 93* Z. Z. w.1 vcxlcr omrent helder. C29. 55 32i ' 98 z.o. 31 \ 29- 5§ 40 95i — omtrent helder, ^ ______ -32——2^— -irf_- . _— Febr. C29. 55 35 100 z- Wl betrokken;'savonds 1 / 20 Si 41 89 • regen en zeer harde (.29' 6 381 79 W. wind; daarna helder. C29. 8i 371 " 80 w. z. w. 2 / 30. O 432 77 Z.W. omtrent helder; vvindrig. \y±_o_ 40 \ 82 _—; C29- 8 45è 81 Z. w. voormidd. regen;'s morg. 5 < 20 8ï 45* 92 W. Z. W. met fioim; namidd be, 129.' 9Ï 39'ï _j___ wolkt;'savonds helder. C3ÖT0I 38F" 80! W.b.z. 4 / 30. li 44i 77 ITS helder, windrig. \l0.2\\ 3Ói 25l — : . ——■ —— In een önzer vorige Nos. bladz. 103. kol. 1.' regel 5 en 6 van onderen ; als mede bïndz. 105. kol. t. onderfte reg. in de Aantek. ftaat: Jiemhuzendftc gedeelte: 't' geen had moeten zyn TimmaoOnnierd^iizempe gp> deelte. ■ Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 320. N I E U W E ALGEMENE KONST- en LETTER-BODE» VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. VRY DAG DEN 14 FE B RU AR T. B E R I G T E N. LUTTSCHLAND en aanliggende landen. D e beroemde Scheikundige Wïegleb is, den 16 Jan. 1. L» te Langenfalze, in het 67de jaar zynes ouderdoms, overleden. BATAAFSCHE REPUBLIEK. Utrecht, den 10 Sprokkelm. 1800. Dezer dagen leed onze Akademie een dubbeld en treffend verlies. Den 3 dezer bezweek de Hooggel. Petrus Luchtmans, Med. DoSt. Medicinae, Anatomes, Chirurgiae et Medicinae Legalis Profesfor Ordinarius, onder de fmarten, welke hem een pynlyk accident, waar aan hy zints enigen tyd gezukkeld had, veroorzaakten. En den 6 dezer overleedt aan een fchielyk toeval de Hooggel. Petrus Bondam, J. U. D. Juris Civilis et Hodierni, Juris Publici Romano Germanici, et Belgici., nee non Feudalis & Artis Diplomaticae et Antiquit. Juris Patrii Profesfor Ordinarius. Leyden, den 9 February. Gisteren, heeft de Hoogl. M. S. Dupui , Med. Doét. £? Chirurg. Artis Obdetr. XIII. Deel. Prof. Ord. de waardigheid van Rector Magnificus van 'sLands Univerfiteit alhier, nedergelegd, met het houden ener plegtige Redenv. de vera, qua Medicorum est experientia: d. is: „ over die ondervinding „ in de Geneeskonst, welke voor de ware te houden „ is;" en is opgevolgd door den Hoogleeraar J. W. te Water , Theo/. _? Hift. Ecclef Prof. ; zynde voorts tot Secretaris van den Akademifchen Senaat aangedeld, de Hoogl. J. van Voorst, Antiq. Chrift. _? Hift. Dogmat. Prof. berigt nopens den kortlings overledenen hoogleeraar C. P. SCHACHT. Harderwyk, den 1 Febr. 1800. In den jongst verlopen nagt, overleedt, alhier, aan ene uitterende ziekte , in den ouderdom van ruim twee-en-dertig jaren, Christianus Paulus Schacht, Med. Do£t., Med. Botan. Chcm. et Ilist. Nat. Profesfor Ord. aan de Bataaffclte Akademie, in deze Stad gevestigd; Lid van de Haarl. Maatfchappy der Wetènfchappen ; werkend Lid van het Utr. Genootfch. en van de Phyf. priv. Soc. te Gottingen. Hy was de Zoon van Joh. HeAm. Schacht, Theol. G : Doel.  C 5° ) Doel ejusd., uti et Antiq. Sacr. etc. Profesfor aan deze zelfde Akademie, die in hogen ouderdom dezen zynen jeugdigen en voor de Wetenfchappen zo veel belovenden Zoon ten grave ziet. dragen. Hy was dc enige en jongere Moeder van uouujjr. Schacht,'thans Leeraar in de Gemeente der Hervormden, te Delfshaven; doch beroepen te Dordrecht. Zyne eerfte Leermeesters in de Geneeskunde, en de Am toe betrekk-lvke wetenichappen,. waren Match, vam Geuns, toen" Profesfor aan" de Akademie te Harderwvk, thans te Utrecht, en Rud. Forsten, thans nog Profesfor aan de eerstgemeide Akademie, die zynen voormaligen Leerling, 'nu zynen Ambtgenoot en Vriend, tot in deszelfs laatlte ogenblikken getrouwelvk heeft bygedaan. Naderhand hoorde hy de lesfen van andere beroemde mannen , • te Leyden en Got- tingen. , . , , -h„ -kopyprnvriprrl zvner ieu.o-d. met wien hv van de kindfche jaren was opgegroeid , zyn reisgezel in Duitschlsnd en met wien ny ene grote geiyiuiciet van lotgevallen gehad heeft, was Steven . Jan van Geuns, Zoon van Mattii-. van Geuns, ,in leven, Profesfor te Utrecht, doch bók reeds voor enige jaren, helaas te vroeg! aan de Wetenichappen door den dood onttrokken. Na zyne Akademifche Uitdien en reize door een gedeelte van Duitschland en Zwitferland, heeft hy in Amdcrdam de Geneeskunst geöeffend: doch flegts pot ten zeer korden tyd. In den jare 1791, werd hy aangefteld tot Profesfor aan deze Akademie ; doch reeds in 1792 overviel hem ene ziekte; aan de gevolgen waar van hy nu eindelyk -overleden is. Gedurende zynen fteeds kwynenden ftaat van gezondheid, die nu en dan flegts afgebroken werd door heviger aanvallen, was hy altyd by uitftek yverig in de waarneming van zynen post, en heeft daar m ook veel nuts'te wege gebragt. Alléén .Was .hy in den ■,._..ƒ).„„ +„a „..nnndv.i'iTft van de waarneminse der Botanie geheel af te zien, daar hy zich niet altyd aan de buitenlucht konde blootftellen. Hy bepaalde zyn onderwys niet-by de gewone lesfen of Collegien: maar hy was, ook buiten dezelve, de vriend en de weldoener zyner Leerlingen. Met dezen om te gaan en aan hun nuttige kennis en wetenfehap in te boezemen, was hem in zynen ziekelyken toeftand de beste verkwikking. Nooit was hy meer opgeruimd, dan wanneer hy by één of meer zyner Leerlingen nieuwe biyken van yver en naarftigheid ontdekt had.. Zyne nagedagteuis trekt nu het loon van zyne zorge : want de Jongelingen treuren hartelyk by den dood van hunnen braven en wehne- nenden Meester. Met hun treuren zyne Ambtgenoten, en allen, die hem gekend hebben. Zvne nog jeugdige leeftyd ; de bezigheden van zyn 1 .,,,,.4,,,;„... „„„.,. r.1.,tll,..wl An rtrtr. oerocpj ^yncjgcuuit^^ uupiMuiniiMu n ^uizaken, dat 'er "'flegts weinige geichriffen van hem het licht zien: doch die 'er zyn, en in zulke omftandigi_*_m ïvvuprki-. als 7.v zvn. zullen deskundigen ovcr- niirtpn __t r!r> cplpprdo Watt-eid van hem Bad moeten. hopen ; wanneer hy langer geleefd en gezondheid ge¬ noten naa (_ '). Hy was een braaf en goedwillig man, zeer gevoelig -voor de rampen der lydefide menst'hheid; daar by was (*) De my bekende gefchriften van Christiaan Paul. Schacht, zyn dc volgende: _ i°. Disjerta.io meaica inauguram «e muttu yuu agatit medicamenta adfiringentia , praecipue Martialia in corpus animale. Harderovici 1789. Zie daar over de Alg. K. en Letterb. 1789. N°. 78- 2° VeHkg' van ene reize naar de Alpen in het Duitfche gedeelte van Zwitferland. In het Algemeen M'agazjn van Konst en Smaak. 1791. $de Dsel N°. 5. bi. 745.. o° Óver de bederfiverëtide kragt van lïet Zilver Salpeter (nitrum argenti). In de Alg. K. en Letterbode.,. . 1791. NVJ£3. bl. 170..- r ■ t- 4°. Oratio inauguratis de UPfli #c periiecesjnrta U/stori'tte-nat ara fis. cum reiiquis disciplinae medicaepartibus conjun&ione et vinculo arciïsjimo. r° Brief aan Dr. van Marum wegens enige proefnemingen omtrent het Galvanismus. op de dierlyke electri•citéitV In de Alg. K. cn Letterbode 1792. N°. 235. bl. 201. _ , 6° Iets over de Natuurlyke Historie van den Eenhoorn.. In de Vaderl. Bibliotheek, 1793. 5de Deel. NV5. bl. 216. , ^ „ no pe nieuwe denkbeelden van Dr. Girtanner, over ' de prikkelbaarheid der bewerktuigde natuur, kortehk voorgefteld, met enige Aanmerkingen. In de N. Aio-. K. en Letterbode 1795- N*. 75- bl. 179. 8" Wordt het water in de dieiivke lighameii, even ais by de Finten Plaats hceft' ontbonden? Hoe gcfchiedê deze oriibindinp;, en welke zyn hare uitwerkfelen en gevolgen? In de. P. van Werkhoven's Chemifche eft Phyf/üef. 1798. ifte Deel 3de Stuk. bh 204. Proeve ener verdediging der oude Empinfche Genees' kundige Schole en barer leerftellingcn , benevens ene aanwyzinge van den nuttigen invloed, welke zy op degebele wetenfebap heeft uitgeoefend. In het Nieuw Alg. Mag'.z. van Wet. Konst en Smaak 1.799. Vdfi Deel N°. 5- bl. 699,  C ju ) was-hy in den omgang, wanneer het hem zyne kwalen niet ten enenmale beletteden, vrolyk en een liefhebber van verftandige fcherts. Ook was hy een Godsdicnftig man en hy kwam 'er by zyne vrienden gaarne en opzettelyk voor uit, dat hy van ganfcher harte een Kristen was. Tot een boek van uitipanning had hy niet weinig op met de fchriften van Asmus; waar uit hy aan zyne vrienden, die hem bezogten, gaarne een trek mededeelde; Tacitus en Horatius waren by hem geliefde Schryvers. Met ongemeen veel bedaardheid zag hy, federt een zeer langen tyd, den dood te gemoet, en meermalen hoorde men hem. over de krankheid zyns lichaams en zyne aanftaande verhuizing met de grootfte opgeruimd- j heid onder zyne vrienden fpreken, even als iemand, die op zyn vertrek ftaat naar een aangenaam Buiten. In de laatfte dagen zyns levens, ftondt hy vele fmarten uit; doch alles met ene bedaardheid en gerustheid van geest, die hem de voikomene verzekering van een goed einde alléén kon inboezemen. Toen hy reeds lang gefolterd was, en het nog evenwel tot-de by hem verlangde eindelyke ontbinding niet komen wilde, zeide hy eenmaal, als nog lagchende, tegen zynen Arts, gy ziet, dat het .Beginzel des levens ook ■ tiog vast zit in dit lichaam; dat agt jaren, om zo te fpreken, tegen de dood geworfteld had. Eindelyk hy ontfliep zachtlyk, en nu rust zyne ziele in de zalige oorden der onfterflykheid! NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, akademische en andere schriften. Bataafsche Republiek:. Magazyn voor de Critifche Wysgeerte, en de Gefchiedenis van dezelve, uitgegeven door Paulus van Hemert, twede Deels, twede Stuk. Amfterd. by M. Schalekamp, 1799. Wanneer wy in ons No. 287. van het twede Deels eerfle Stuk van dit Magazyn , verhag gaven, was ons gezet oogmerk, in weinige woorden, ene ontledende Schets, voor te dragen', welke alle de delen, der Critiek van het zuivere verft and van Kant, in bare orde, verband en zamenhang geheel bloot, en ais m een gezigpuut, venoouue. wy indien dus A van de Zinlykheid en hare twee wetten óf formen, Ruimte en Tyd; de voorwerpen, in Ruimte en Tyd voorgefteld, maken de zinlyke waereld, de. waereld der verfchynzelcn, uit. B Spraken wy van 't Verstand , en zyn driedcrly. vermogen: ook van de 12 Categorie», of denkformen, en derzelver vier Hóofdklasfen. Z. Letterb. D. XII. bladz. 207. Eindelyk vongen wy ook aan , C van dc Reden te fpreken, welke de oordelen van 't verftand vergelykr, en daar uit beiluiten opmaakt volgens hare eigene wet der Al¬ gemeenheid. Wy fpraken van het grondbeginzel der Reden, van haar o'orfpronglyk begrip der Redelyke Eenheid, welke betrekkelyk is of I. tot ons zelve (Zielkunde); of II. tot de verfchynzelen buiten ons ( Waereldkunde); of III. tot de eerfte oorzaak van alles (Godskennis'). Z. bl. 208. Verder konden wy toen niet gaan, om dat de fchnmdere Kinker hier afbrak, eu het vervolg zyner proeve, in een volgend Stukje, toezeide, gelyk hy dat vervolg dan ook, in dit twede Stuk van 't Magazyn, mededeelt, en daar mede deze fchone en heldere proef heeft afgewerkt. Liten wy dan ook nu onze fchuld afdoen, en met alle mpóglylfe kortheid onze Schets, en, als ware het, het geraamte der Kritiek van 't zuivere Verftand, voltooijen. I. De Zielkunde leert, dat onze Ziel ene zelfftandigheid is, één enkelvoudig, ondeelbaar, in de Ruimte onderfcheiden van andere verfchynzels, verftandelyk, onfterrhk, een perfoon, geest en beginzel van leven. Maar dit al, buiten de grenzen der ervaring gelegen, geldt Logicsch, geldt onderwerpelyk, maar kan niet bewezen worden. Voor zo ver wy onze gedagten , onze bewustheid, onze ziel, door den inwendigen zin, ervaren, is die ziel aan Ruimte en Tyd onderworpen, even als ons lichaam, dewyl zy eensgel)ks by opvolging wordt waargenomen : zy is dus ook een verfchyn- zel, en wy kennen naar eigemvKe natuur eu we_eu uki. II. Waereldkunde, (Cosmologie): de Reden klimt hier cedarigbk op tot een eerst 'beginzel, en zulks ° 1. Volgends de Hoegrootheid, verbindende a. alle verlopene ogenblikken des Tyds met het laatfte tydftip; /;. alle de delen der Ruimte eensgelyks met enige opvolging eu voordgang. Zo entftaat het cosmologiesch Denkbeeld en volkomenheid van Ruimte en Tyd; volkomenheid van zarjieii(telling, een Wiskundig geheel volgens Tyd en Ruimte. Maar hier rijst twederiy .tegeuftrydigheid : nam. a. De waereld heeft een begin des Tyds , en grenzen der Ruimte : en b. De waereld heeft nog begin des Tyds nog grenspalen der Ruimte. Het is niet mooglyk, dit te vereffenen. 2.- Volgens de Hoe-danigheid. Hier van de volkomeuhed der verdeling; het denkbeeld der Waereld. Dit is ook een Wiskundig geheel (Totum Mathematicum ) volgens de ftof en hare verdeling, 't zy wy de onmetehke grootte, of kleinte, overdenken. Maar ook hier ontltaat tegenitr)engheid (antinomid): nam. a. De zelfftandigheid dezer waereld is uit eenvoudige delen zaamgefteld, en alles is of eenvoudig of uit eenvoudigheden ly een gevoegd. En b. J Niets is in de waereld eenvoudig, en alles is deelbaar ' tot in het oneindige. 3. Volgens de betrekking tn tyd en volgens de twede Catea-orie van deze derde klasfe: (Z. Letterb. No. 287. bl. 207.) Hier ftreeft de Reden naar ene voikomene cn onafhangelvke rei of aaneenfchakeling van oorzaken en ge w rogten. Dit is -een vermogend of' voordbrengend geheel ( Totum Dynamicum) , het welk ook de Natuur wordt genaamd. ■ Hier toe behoort Oorzaak en Vryheid. Maar ook hier omftaat tegenftrydigheid : wam a. Niet alles gefchiedt in de waereld volgens natuurwetten, maar daar is ene vrye oorzaak, waar van nei tncjmum «e/ uj- G 2 hangt. 1  ( 5* ) hdngt. En />. Daar is geen vryheid, maar alles wat in de zigtbare of zinnelyke waereld gefchiedt , gefchiedt slleen door de noodzakelyk werkende kragt der Natuurwet ten. Vryheid is een denkbeeid van wetteloosheid, ftryriig tegen de ondervinding. 4. V olgens de wyzigiiig, en de derde Categorie van deze vierde klasfe: (Z. Letterb. bladz. .207. col. b.), welke Categorie ene uoodzaaklyke kragt of oorzaak vordert van. al het toevallige; dus ene voikomene rei of aaneenfehakding. Pit is ook een vermogend of uitwerkend geheel (Toturn Drnamicum). Maar ook hier is tegenftrydigheid: want a. Tot het denkbeeld der waereld behoort voljirekt iets , het geen of als een gedeelte derzelve, of als ene oorzaak, een vollirekt noodzaaklyk wezen is. En b. Nergens, nog in de 'waereld, nog buiten, dezelve , beft aat een voljirekt noodzaaklyk wezen, als de eerfte en noodzaaklyke oorzaak der waereld. Zie diar de vierderlye tegenftrydigheden, omtrent welker vereffening, volgens Kant, alle'arbeid eu moeite der Wysgeren te vergeefsch waren. Wy kennen, niet de voorwerpen zelvcn , maar derzelver verfchynzelen , die egter geen ydele fchaduwen zyn, maar dadelyke voordellen, naar de fornie!) eu wetten yaa onze zinlykheid en verftand, gevormd : geheel anders dan de Idealisten fielden. Dus, ene voikomene rei of aaneenfehakeiing kan wel aan de verfchynzelen, maar niet .aan de zaken op zig.zejven, worden toegekend. Het is dan met betrekking tot de zaken zeive ene bcdrieglyke ftelling: Alle uitwerkzelen hebben ene oorzaak. Derhalven ;. In de Wiskundige tegenftrydigheden , is de grond tier dwaling, dat de Reden , twee tcgenftrydige zaken, de waereld der verfchynzelen, en de waereld der wezealyke voorwerpen, in één begrip v\'il zamen voegen : waar door, en dc ftelling en de ontkenning, beiden valsch zyn._ 't Is bekten onwaar: Dat de waereld in tyd en ruimte eindig, ef oneindig is. 't Is beide onwaar: Dat. de ft of in 'i oneindige deelbaar, en ondeelbaar is. 2. ia de uitwerkende tegenftrydigheden, is de grond ier dwaling, dat de Reden, die dingen, welken zeer wel in écu begrip kunnen verenigd worden, vermeent tegenftrydig te zyn. Plier kan en de bevestiging en de ontkenning, te ^eljk waar zyn, hoe zeer zy fchynen te ftrydeu. Het bedrog fcbuilr, nief-in den grond, maar in de gevolgtrekkingen. Het is hier noodzaaklyk, dat de reden, waarom, en de wyze, hoe de waereld beftaat, verftaan worden; maar bet is' riet nodig, indien de verfchynzelen zinnebk zyn, dat even daarom db eerfte oorzaak zinnelyk zy. Wat belet tog, dat ene waereld van verfchynzelen, van ene verhevener oorzaak af bange? Op deze wyze is 'er geen ftryd tusfehen Natuurwetten en de Vryheid , en men ziet hier, hoe enrtgtmatige verdenkingen tegen Kant zyn aangevoerd. De ftëHingen : a.'Dat 'er ene vrye oorzaak is, zonder welken 'er gene natuurwetten zyn; en b. Dat alles in de waereld volgens natuurwetten gefchiedt, zyn beiden waar. Buiten de waereld, is nog Tyd nog Ruimre; buiten de waereld, kan i}us ene eerfte oorzaak zyn, geheel onderfcheiden ! van de aart der gewrogten. Even zo kan 'er ene noodza:khke oorzaak zyn van de toevallige dingen. De Ontkenning jen Bevestiging ftryden dus niet met eikanderen: dat is, ene noadzakelyke zamenhang in de zigtbare waereld en ene vrye oorzaak buiten die zigtbare waereld, zyn geen tegenltrydige zaken. Dit is de bekende leer van Ka.\t, en men zier hier j uit , dat'men hem met geen fehya van grond Kan verdenken. In de derde Antinomie, is de eerfte oorzaak als vry werkende befchouwdj en in de vierde, als ene zelfftandigheid , welke de reden van haar beftaap in zig zelve heeft, noodzaaklyk is, en de dingen, uit andere dingen, volgens de natuurwetten voorrigehti'gt, noodzaakt te beftaan in Tyd. De Critiek neemt hier allé tegenftrydigheid wég, als welke ten enenmale verbiedt, het voillrekt denkbeeld van een Geheel, welke alleen behoort tot de zaken op zig zelve, over ie brengen en toe te pasje» op verfebynzelen. liet overnatuurkundig Ideaiismus van Kant, verenigt alle tegenftrydigheden, en ruimt alle .oorzaken van TwjIfjLry uit den weg. 1. De Categorlen, of wetten en .denkformen van 't Verftand , zyn niet ver van-het vcorwerpelyk beftaan der dingen af gelegen: do verfcb.nzeleu kunnen en moéten aan dezelven onderworpen worden. 2. De Ideën Yï denkbeelden der Reden, zyn verder af van 't vooi".\ erpch k beftaan der dingen: de verfchynzelén kunnen aan dczelvcn nier onderwoipeii worden. 3. Dc Idealen, zyn neg verder 'van de voorwerpen, af» gefche'den. Een Ideaal, is door de enkele Reden bepaald. Een afbeeldzel, door de enkele Reden voordgebragt, b. v. Menschlykheid , Deugd^ lifysheid, zyn Ideën; m;.ar de Wysheid, naar de volkomenhcid der Sroicyr.cn, is een Ideaal; een Gemenebest, naar Piato's volkomenheid, is een Ideaal. De Idé geeft den regel ,op., volgens \\ elke het Ideaal wordt gevormd, dat is, het Óebgfte toppunt -van volkomen voorbeeld., .het welk,. .fchoon: bet. geen uitwendig, geen voorwerp])k beftaan heeft, egter geen waan is: door het Ideaal zien wy, boe .ver wy nog v.m de vplkomenheid afftaan. Het hoogfte van alle Idéalen,, is God, en het zelve is oorfpronglyk van deze dkjimélive 'fluitr'cdén: De waereld is of by toeval, 'of van ene noodzaaklyke inwendige oorzaak , of v,an ene -uitwèndige fcheppende oorzaak oorl'proiiglyk. Niet 'het eerfte,; ook niet het twede: derhalven meet het derde plaats hebben. Maar of deze optelling volkomen "zy, kan gene ondervinding ons verzekeren. Daar zyn drie'wy zen, buiten de hulp der Zedekunde, om het aanzyn van God te bewvzen. a. Het Ontologiesch' bewys, uit het denkbeeld van een hoogstwezeu' betogende, niet alleen, dat God kan zyn, maar ook, even daarom dat hy kan zyn, dat hy werkelyk is. (Men weet, dat dit Cartefiaansch bewys, van de meeste Wysgeren verworpen is.) Maar die mogelykheiden daar uil afgeleide noodzaaklykheid, is geheel Logiesch; is geheel ond'erwerplyk, niet dadelyk, niét voorwerplyk: en doet dUSniets uit omtrent voorwerpen buiten ons. Ene dadelyke mooglykheid is gene andere, duii'die overeenftemt met de gronde  C 53 ) grondbeginzelen' der zinlykheid en 't verftand. Z. Categorie io, in de Lct'erb. No. 237. bladz. 207. b. Het Cosmologiesch bewys, is ontleent van de ondervinding, waar door wy weten, dat 'er een waereld is. liet klimt van het toevallige tot ene noodziaklyke kragt: maar de'ze klimming of voordgang in tyd, behoort alleen lot.de zigbare waereid der veifchynzeien; is builen dezelve niets. Wy weten niet, oi'de wezenlyke waereld van ene oorzaak afhange of niet. , c. Het phyfiesch-theologiesch bewys, 't welk gedeettelyk Cosmologiesch is, en gedeelielyk van 'de fehoonheid en orde der waereld, ontleend wordt: maar die fehoonheid cn orde is ver boven onze ondervinding; en heeft grote zwarigheden. De beilig/te mannen firuikelden over het zedclyk kwaad der waereld. Hier van daan, de gevoelens omtrent de goede en kwade geesten ; de oorzaken van goed en kwaad ; de pogingen tot oplosfing door een' Theodicaea. Niet te min is het bewys, van de orde, van de fehoonheid, van 't verband van middelen en eindoogmerken in de waereld, afgeleid, hocgsiwaarfchyulyk. De ftelling van K. kan ook gene vei denking baren. 1. De Catcgorien, in ons verftand gegrondvest, en op dc voorwerpen toegepast , geven ons enige kennis van die voorwerpen , mids wy blyven binnen de grenzen der ervaring. 2. De overnatuurkundige denkbeelden, zvn eensgclyks in ons veritand gegrond, dog leren ons niets wegens de uitwendige voorwerpen, maar zy fchikken en regelen de begrippen van ons verftand, dewyl de Reden fteeds van het byzondere naar het Algemene ftreeft, dat is, naar het denkbeeld der volkomenheid, waar uit vervolgens de Ideën der Reden geboren worden : maar deze kunnen niet als alleen op aanfehouwbare voorwerpen, op verfchynzelen, worden tpsgepast; dewyl gene anderen dan deze ons bekend zyn. De Ideën hebben egier grote nuttigheid, dewyl zy de vcrfchynZeten der waereld in verband en tot een geheel brengen, en dus vervullen, bet geen de ervaring niet leert. 3. Idealen: welk vermogen dezen hebben, is te voren, aangewezen. Uit het gezegde blvkt dan, dat de Ontologijche en Cosmol&gifche bewvzen niets afdoen: dat het Phyfiesch-theologieseh bewys grote waarfchynlykheid beeft, maar geen kragt van volledig betoog. ^ Maar, (het geeri llergewigtigst is) onze Zedenfyke Natuur brengt ons, oeor de overdenking van pligt, en de verrmming van het geweten, ever de grenzen der ervaring in enen anderen t ord, en de Reden fchfyft ons, in haar LeöefTenend gebruik, wetten voor, tot beftuur van onze daden. Door dezen weg kunnen wy tot de f odheid naderen. Hier door worden wy overtuigd van onze Vrxheid; hier door hopen wv .de onflerf.ykheid van onze Ziel, en hare gedurige voordgang eu nadering naar dc volkomenheid. De Critiek der zuivere befebouwende Reden leert ons, wat wy k/:nnen kennen; maar de Critick der Praclifche of be oeffenende Reden, leert ons, wat wy doen moeten. Dit zy genoeg wegens de fcho.ue Proef ener ophelde¬ ring van de Critiek der zn'-vere Rede, door den Advocaat" ]. Kinker. Verders komt in dit Magazyn hier nog voor ■ Beantwoording der Vraag • Wat is verlichting van Kamt, vertaald door M. Sideiuus, Lid van bet Wetgevend Lichaam ; ook de Ethica philofophia Critica, in fchone 1 „.„„r^«, dnnr if. de Koscn . met noten van deu- zell'den, en een Voorberigr van den Uitgever. De ontle¬ ding der Proeve van Air. Kjnker, veminueren ons, ïeis meerder van de andere nukken te zeggen. .NARIGTEN en bYZONDERHEDEN, TOT DEN H ANDEt EN s C H E E f VA ART, LAN DEN VEEBOUW, ALS MEDE DE HUISHOUKUNDE , HANDWERKEN EN FABRIEKEN, BETREKKELYK. Beschouwingen over den tongsten staat des bsitschen handels. (Vervolg van Bladz. aa.) Glasgow, in Schotland, met hare Katoenenen Musfclinen, behoort tot de bloeijendfte Manufactuuf - Steden. De dagelykfche vergroting der ftraten, en de nieuwe aanbouw van huizen, bewyzen hier de fteeds nog toenemende Industrie. Dit verdient te meer opmerking, daar de fteeds toenemende prys van de Boomwol den Spinner en Manufacturier in de onaangenaam(le verlegenheid brengt. De Spinner heeft ten minden geen genoegzaam gewin, zo hy gene fehade lydt, cn de M-.mufactu.rier (zo noemen de Engelfchen den Grosfier, die de gereed gemaakte goederen koopt) Haat ze voor hoger prys in, dan voorheen, en is dus, by de geringde'ftremming, in oogfchynlyk gevaar. De laatfte VVest-Indifche Vloot van de Lywaardfche Eilanden , had byna de helft meer Schepen voor den Clyde (waar aan Ghsgow ligt) dan ooit voorheen eniga Vloot. De West - Indifche Katoenkopers hadden , uit hoofde van den geweldigen opllag van dit Artikel buitengewoon voordeel, en wonnen, volgens berekening, alleen federt den iften Jan. 1799, op dit Artikel'150,000 Ponden. Voor het overige hoopt men, ook den Levantfchen Katoenhandel door onderhandelingen, waar toe de door zyne Befchouwing van Turkyen bekenden Eton gebruikt wordt, geheel aan Eno-èland te trekken, en dus de Zwitzcrfche en Saxiiche Kamen - Fabrieken geheel den bodem inteflaan. Het Turksch Miniderie leent daar toe met genoegen de hand, en de Engelfche Afgezant Smilhj te KondantiG 3 ao '  C 54 ) « .pelen, heeft uit dien hoofde, voor de-Grieken, vryheid van openbaren Godsdienstoefening, met klokken en alle uiterlyke pracht van de Griekfche kerk , by de verheven Porte bewerkt. Een zeer gelukkig ogenblik voor den Silefifchen, Laufitsfchen en Westphaalfchen Linnenhandel, was, in vcronderdelling van zekére, juist niet van Hamburg, maar flegts over Amfterdam te maken remifen, de fèiifhind der lerïandfche Linnen Manufacturen enige maanden lang, federt den Zomer van 1798, geweest. Doch fchoon de Provintie Ulder , waar de Linnen - Fabrieken in lerl nd meest bloeijen,'het minften van de Infurgenten geleden, en by lange na de verwoestingen, en het gevolg der bloèdigfte wederwerkingeft in die mate niet ondergaan hadt, als de Zuidelyke Provintien, was egter hier ook cie vlyt van den gemenen Arbeider, door de vurige hope ener ge- j nikkende Omwenteling, verlamd, velen verlieten het weefgetouw, en liepen te wapen. Aan den anderen kant maakten de Inkopers, by de onzekerheid, welke omtrent het noodlot van dit Eiland, langen tyd, plaats hadt, rechtmatige zwarigheid, om bungeld ge¬ heel in koopmanfehappen tc beleggen. De leeglopentle: F;brickeur en Aibeidsman wierd dus Zoldaat of Par-I tyganger. Terwyl intusfehen dc Commisfien van bui- j ten, altyd dezelfde bleven, raakten de Magazynen' volkomen ledig, en toen ftegen de pryzen vrefelyk ; cn nog tegenwoordig (October 1799) zyn alle de ftukken, die op de getouwen zyn, reeds befteld en verkogt. Byzonder was de vraag na grof- en middelfoort van Lynwaïid buitengewoon fterk. Daar door kosten die (waar van de el'le gewoonlyk 1 Schellingen en minder geldt) juist nog eens zo veel, dan over 20 maanden. De fyne Linnens rezen ook wel in prys, maar niet in gelyke evenredigheid, en maar een Schelling op de El. Nu wordt 'er ook waarfchynlyk weder, met neutrale Schepen, tusfehen Holland en Engeland, handel in Linnens gedreven. Zo dra de Engelfche Zee- en Landmagt van NoordHolland bezit hadt genomen, kwamen 'er grote Commisfien uit Holland op Staalwerk naar Birmingham, van waar verfcheidene Faéïöors naar Holland gingen, om oude fchulden in te vorderen en nieuwe Commisfien te krygen. Ook kwamen 'er grote Commisfien van Ierland, waar alle voorraad uitgeput was. Dit was te aangenamer, daar de Brunsv ykfehe ZomerMis byna geheel gene nieuwe Ccmmisüen opleverde, en men zich van de Frankforter en Lcipziger HerfstMis weinig goeds, by voorraad, beloofde; dat ook het gevolg maar al te zeer bevestigde. De Handel op de Middellandfche Zee, is tegenwoordig de enige bron. De laatfte Vloot was 'met voor méér dan een half millioen aan waarde op Livorno en Paleimo bevracht. De verzending naar Ierland zou nog fterker geweest zyn, indien niet de hoge koers de Remifen uit Ierland te zeer bezwaard hadt. Dit is zeer onlangs, door een Befluit. van den Geheimen Raad, in zoverre verholpen geworden, dat nu de Banknoten van beide R\ ken wederkerigen koers hebben. Over het geheel is ook nog de Handel in Birmingham eer aan het dalen, dan aan het ryzen, en men rekent, dat daar tegenwoordig 10 buizen onverhuurd zyn, waar 'er, in 179a, naauwlyksch één te huur was. Men moet echter daar by thans in aanmerking nemen, dat het getal van huizen zeer is toegenomen. In het jaar 1770 hadt Birmingham 6,000 huizen, tegenwoordig 15,000, maar voor een gedeelte zeer kleine, want van allen betalen flechts 55,000 de Armentax. Sints korten nam verders in de Knoop - Fabrieken een zo fchandelyk misbruik de overhand, dat daar tegen ene Parlements-Acte gemaakt moest worden. Men verkogt vergulde Knopen, die egter geheel niet verguld waren, byzonder voorden DuitfchenHandel, waar in men het bedrog veiligst meende te kunnen plegen. De- ten dien einde in de vorige Zomer-zitting van het Parlement gegevene Aéfe, bepaalt hoe veel gouds 'er op enen Knoop, van enen zekeren omtrek, zyn moet, en itelt ene ltrar van 20 Schellingen op net Cros, dat niet de bepaalde hoeveelheid gouds heeft, waar van de helft aan den Aanbrenger komt. Sedert heeft zich ook een aantal der voornaamfte Kooplieden,. te Birmingham, ter geftrenge handhaving dezer ParlementsActe verenigd, en verfcheidene overtreders de ftfaf doen ondergaan. Men beklaagt zich alleen, dat de woorden der Arde allerlei verdraaijingen toelaten, en dus nog vele fchuil - hoeken voor hun openftaan, die gewoon zyn op de Engelfche wetten uitvluchten te maken. Ook vindt men het aanftootlyk, dat de gemene Dagloner daar door aangemoedigd wordt, om tegen zynen Baas, als Aangever, op te komen ; ene zaak, die de Engelfche teergevoeligheid ten fterkflen beledigt. Over het geheel gaat het den Zydehandelaars. zeer wel; fchoon ook in dit vak cle pryzen der Materialen cn Arbeidslonen buitengewoon geftegen zyn. Dusmoesten zelfs de Zyde - ver wers, te Londen, daar de verw- waren byna geheel niet meer te betalen w?,ren, de pryzen uiteimate verhogen. Sints korte is een ,bykans geheel in onbruik geraakt Artikel, het Fluweel, weder zeer in zwang gekomen. De heerfchende Móde der Vrouwen, droeg hier toe gedceltelyk veel by, die alle hare hoeden en bonnetten van Fluweel begon" ' ■■ - • iien  C 55 ) nen te dragen, cn dit hoofd- fïerfel in honderd krullen fneedden en uittandden , zo dat vele Mode - kramers, in Newbonddreet, ieder' dag byna een geheel ftuk aebruikten; deels ook de Militaire behoefte van kragen en opdagen, die, daar volgens ene nieuwe begroting, een vierde deel van alle volwasfene Mannen, in-Engeland, tegenwoordig in Uniform gaat, of ten minden, in gevalle van nood, gereed heeft hangen, Zeker in rekening moet gebragt worden. Dit Artikel kb m nu in prys, hoe geringer daar van de voorraad Avas , boe meer handen tot het maken van het zelve gevorderd wierden, en hoe meer Werklieden van dit Artikel, te Manchester, Leeds enz. uit gebrek, of tan hun fortuin te beproeven, te Land of ter Zee dienst genomen hadden. ' Na enen vergeeffchen tegenftand van drie jaren, dien eigenbaat en hairklovery de nuttigde, en door de krytendfte behoefte gevorderde, onderneming , in den weg delden, is egter eindelyk de West-Indifche Scheep;-timmer-werf Compagnie, in Londen, tot haar oogmerk gekomen, cn reeds worden alle fchikkingen beraamd, om de grote Dokken, aan het zogenaamde Honden-Eiland, in den Theems, voor de West-Indifche Schepen, die de Londcnfche Havens niet meer bevatten konden, tegen het volgend jaar, volkomen in gereedheid te brengen. ■ ■ Bewondering verdienen de voortgangen, die de binnenlandfche Scheepvaart door de nog fteeds vermenigvuldigende kanalen dagelyksch maakt, door welke aan den handel over en weêr grote hulpe wordt toegebragt. Op den 8den Juny werdt het Barnfley - Kanaal plegtiglyk geopend, waar door de Air en Calder met elkander verénigd werden. Het Valt van zelfs in het oog, hoe gunftig dit Kanaal voor de Betglieden, Pagters en Manufacluriers zyn moet, in dit oord, zo ryk in Eergftoffen en Steenkolen. Ondertusfehen verdient de meeste opmerking het nieuw, tegenwoordig met meerder vuur dan ooit in ernftige overweging genomen, Plan, om geheel Londen met graften te omringen, waar door deze ontzaglyke Stad een volkomen Eiland zyn zou. Want, daar het groot Ontwerp, allereerst door den onfterdyken Brindlcy aan de hiind gegeven, omtrent de vier grote rivieren van Engeland', de Teems, Severn, Trent en Merfey, door het zogen,'amd groot Veren'gings - Kanaal Ctte great Junclion Canal~) nu byna voltooid is, en daar dc uitbreiding van het zelve van Brcetfotd naar Paddingtoiï, gelyk ook het nieuw gemaakt Kanaal aan he. zogenaamd new Wet-doek, genoegzaam aantoont, dat de Scheepvaart door de Kamden volftrekt onontbeerlyk is, om het welzyn v«n de Hoofdft/d tc voltooijen, maar ook zeker uitvoerlyk is; zo heeft nu de bekwa¬ me Ingenieur W.Thaiam, in een voortreflykGefchrift: Staatkundige (üconomie van Inlandfche Scheepvaart (*) een wel berekend en goedkeuring verdienend plan ont¬ worpen , volgens net welk. voor de in betrekking der zake geringe fom van 120,000 P. Sr. geheel Londen, van het uiterst einde van P.tddingtons-Kanaal by Edgware-Road (Straat) tot Holfwayhouft en DeptfordRoad, met in elkander lopende kanalen omringd en tot een Eiland gemaakt zou kunnen worden (f). Pryzen der Granen, op 3 Febhuary te Amsterdam. TARW. Het Lasti GERST. Het Lasr Ggjd.1 _ Ggld. Peolfdie bonte en witte 3008340 Vriefche Wintergarst . 1153130 dito rode . . 3008340 Gron. en OlJair.lche . 1153150 Ëlbing. en Heugfche . 3003340 Zeeuwf. en Ovenn. Winter 1153133 Koningsberger . 2903320 Dito Zomer . . noai25 Vrierche . . 250 a 300 Dantziger en Elb. Bovciilandfche . 2653300! Voorhndfche rode . 2403290 HAVER en BOEK WE YT. Zeelandlche . 2603320 ROGGE. Brouwhaver . . . 1258150 PruJsfifcbe . . 220 a 240 Witte Voeder dito . 75390 Koningsberger . . 220 a 240 Boekw. Amersf. en Gooil. £33335 Gedroogde . . 230a24olDito Brab. en Viaam. £ 33 a 35 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeemvsch en Raap-OJy, per Asm f 88 Overm. 't Last. . £ Dito Lyn . » - 651 Slag-Lvnz. de ton van Dito Hennip . . -70 5 Schep. Rigaas . ƒ Iiai3j Walv. Traan, 't quart. -lennipzaad dito . - 9aio V3n 12 Stek. Nieuwe - 116. Dito Rode .... iii Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. 48$ $k 'Ofc Ca'dix ■ ■— - 49 Lisfabon ■ - 46J Nieuwe Dncit. ƒ5,13,12' Véntten -87* Oude ger. dito -5.12^05 Lrvomo - ioi| Nieuwe Louis d'Or - 11-7,5 litokort. S 6 ♦ PBUen .9-12 Idem in Specie - Franfche Kronen -sóa^j Londen. 2. m. Jj Nieuwe Ryted. - jaai pCb Dito kort Hambu g 2. m. Ct. ft. 39 B°. „ t . 01 pCt. Dito kort - 39r3Sf — * Wenen id. B°. - 34 GE- (*) Politica! Economy of Jnland Navigation 1798.. (t) Een uitvoerig faerigt wegens dit-reusachtig en egter ntor m-niin/nprhaar nminfi . is tp vindpn 'vn Ctnmm».rcinl /indi Manufacturen Magazin x No. L 'bh. 27-50*-  ( 5<* ) GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het jretal der Doden , gedurende de hatstveriopene Week , is geweest: te Amflerdam 202; en te Haarlem 16, 011dsr welke laatu.cn 6 beueden de' 12 Jaren. Gedurende de maand Jan. zyn , in Alkmaar , overleden , 55 perfonen, nam. 25 mannen, 11 vrouwen cn 19 kinderen, waar onder 2 Doodgeb. 14 beneden 't jaar; 4 van 1 tot 5; 2 van 5-10, 2 van 10-20; 8 van 20-30; ,10 van 30-40; 2 van 40-50; 5 van 50-60; 3 van 60-70; 3 van 70-80 en 1 van 80-90 jaren. Lyst der Geboornen , Overledenen en Gehuwden , gedur.ende het jaar 1799 , in onderscheidene Steden en Landen. Pliatfen. j Gcb. j Gefïv. Getr. Altona . . . 804. .735 255 Amfterdam . . . — 7j77 l896 l Augsburg . . . 1050 1334 — Calw . .. . 167 110 74 Canfmdt . . .- 123 154 28 Frankfort .... 1091 1333 264 Gorinchcm • • • 190 MS 38 Gothenburg . . • 741 55ö — Graaff. Pinucberg ... 876 630 244 Haarlem . • • 79<5 7°7 188 Hage . . . — 1427 390 Hamburg . ' • 3938 434° '400 Hanau ... . • • 448 339 89 G Heilbronn ... 226 212 57 y'{ Hert. Sleeschwyk . . • 7470 6582 — u-. Koningsberg . . ■ 2173 2451 — rfe Kopenhagen . . • 34°7 36oi — Lindm ... 125 166 35 " Londen . • 18970* l8l34 — ^Q Mannheim . . 717 7°7 "1 f Kegensburg . . . 742 947 198 J Rotterdam • • • 2096 1938 576 Stift Funen . . 6370 5257 l842 Stuttgard . • • 816 678 177 2 Tubingen ... 234 253 62 . Ulm .... 53° 639 143 c' Utrecht . • • — 94° — J Weeneu. • • • 12001 I5427 2590 R as STERRE- en WEERKUNDIGE 'WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten HAARLEM. f" baro-i th er- hygr0-streek LUCHTS- Febr. ) me- mome- me- der gesteld- l800. ^ ter. ter. ter. wind. heid. C30T2T" 3Ö 93 w- voormidd. wolken; 5 < 30. 2+ 44i 84 . w. n.w. namidd.omtrent bstrokk. /30- 2*4 37 91 n.n-w. 'savonds bewolkt. r^cTTT" 35 9\ W-N,w- bewolkt; weinig hagel- 0 l 30. l\ 4° 75s N- w* en fneeuwbuijen. I 30. 2 32 78 N- °-. , C30. 2k 29\ 77 n. o. ,,ewolktj meestal 7 i 30. 2Ï 33^ os omtrent betrokken. 13Q- 2\ 29i 65 C30. 2\ 20 65 n. o. voormidd. he]der. 8 ^30. 2i 32* 015 0. verder bewolkt. ^30. 2 31 _ 77 n. n.q. C30- 2 32 92 N-N-°- bewolkt; omtrent 9 < 30. 2 384 80 o.n. o. betrokken. ) 30. 2 32 75' o- b.z- _____ G30. li 2gk 82 o. b. z. 10 < 30. n 37 69t — heIder- ) 30- o| 29 78^ o- n. o. ^ _____ V3Ö7ÖT 25 78 "o.n.0. 11 t 30. 0% 311 70 helder, wmdrig. \lo. o\\ 25 1 70* — * In dit getal zyn niet begrepen de geboornen by de Kwakers, Disfcn ters, Vreemdelingen en Reizigers. HOEVEELHEID VAN GEVALLEN EN U1TGEWAA5SEMD WATER, TE ALKMAAR. Gedurende de Mititttd January 1800. Gevallen 77 Lynen: Uitgewaasfemd 10 I.ynen. BEKENDMAKINGEN. *_* Verhandelingen bekroond mer den prys van het LEa kt „..„ t T\,rnivMl]<"HnFF. nc\p Der-Is 2de Stuk. Inhoud. Verhandeling, over de eenvoudigfte, gefchiktfte en gereedfre, uit- en inwendige jvnaaeien, en ae Desiu levensicg-i, icg<_i. de BREUKEN, door G. J. van WY, te Arnhem; waar aan de gouden Eerepenning, in den Jaare 1799, is toegewezen, (zynde deeze Verhandeling meede met een aparte tytel afzonderlvk te bekomen.) in gr. 8vo. te Amft. by L. van ES, f L- 5 - ■■ IT t ,lLr!r< „ . L»e prys der 2 ueeien 5 stuttneu pwnpK^i j " - v - • K. G. HAGEN, Leerboek der geheele Apothekerskunst, 2 Deelen f 6 - 10 - : r Voor GENEES- en HEELKUNDIGE en derzelver LEERLINGEN , word by L. van ES, tc Amft. a 2 St. uitgegeven: CATALOGUS van meer dan DUIZEND NATUUR-, GENEES-, HEEL-, ONTLEED -, VERLOS-, SCHEI-en KRUIDKUNDIGE HOEKEN, met de pryzen waar voor die aan EERSTKOMENDE worden afgeleverd. Deeze Catalogus is byzonder gefchikt, voor meer en min geöeffende, om op een' gemakkelyke en min kostbaare wyze, de hun nog maiikeerende Boeken te kunnen bekomen. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 321. NIEUWE algemene KONST- en LETTER-BODE» VOOR MEER- em MIN-GEÖEFFENDEN. VRY DAG DEN 21 FEBRUAR Y. BERIGTEN. FRANSCHE REPUBLIEK. !ParYs. De Franfche Dichter , Claude - Frangois Mercier (de Compiegne), Schryver van Gerard van Velzen, heeft dezer dagen enen anderen trek uit de Bataaffche Historie bezongen, namelyk het gebeurde in het jaar 1035, tusfehen Graaf Floris den IV'den en de fchone Gravinne van Clermont. Hy verbeeld zich enen Bataaffchen Minne - Dichter , die den lof van Graaf Floris, op een Tournooi-Spel te Noyon, in tegenwoordigheid van de Gravin van Clermont, bezingt, en heeft, door enen ftouten anachronismus, Lucas Rotgans tot zynen Minne-Zanger gemaakt. Dit fttik, dat aan de Bataaffche Minister Schimmelpennick opgedragen is, bevat zeer fraaije Verfen. T A F R E E L van DENEMARKEN. (Uit het Fransch.} Schoon de beöeffening ener wetenfehap , die de Duitfchers de Statistica, of ene volledige kennis der XIII. Deel. Staten noemen, vele Franfche Schryvers ernftig heeft bezig gehouden, fchynt het, dat tot nog toe geen hunner genoegzaam licht verfpreid heeft over de byzondere Statistica van het Noorden. Wel is waar, het tafrecl van de Pruisftfche Monarchie, door Mirabeau, en de Gedenkfchriften vari Canzler, over Zweden, laten, om zo te zeggen, niets meer overig om te verlangen , zo wat de juistheid van het plan , als de naauwkeurigheid der byzonderheden betr :ft; maar behalven het nadeel, dat deze werken hebben van over verfcheidene jaren in het licht gegeven te zyn, het een omtrent vyftig jaren en het ander omftreeks de dertig jaren geleden ; een nadeel zo veel te wezenlyker, als het inwendige dier Staten onderworpen is geweest aan vele veranderingen; is het klaar, dat wy 'er niet dan gedeeltelyk licht uit kunnen fcheppen over het groot geheel van het Noorden. Denemarken is weinig by Europa bekend, dan door zyne algemene Historie, waaromtrent zy, die noch Dcensch noch Duitsch kennen, zich moeten te vreden houden met het werk van Mallet, dat buiten tegenfpraak zeer naauwkeurig is , maar dat hadt moeten agtervolgd worden. 'Er zyn wel enige reizen in Denemarken ondernomen, bovenal door de Engelfchen, en federt de uitgave der Gefchiedenis van dat Koningryk, door Mallet, in het licht gekomen, maar die, terwyl zy den lezer fomtyds onderrichten, hem te dikwerf misleiden. Drie Duitfche Gefchiedfchryvers hebben de StatisH ri-  C 53 ) tifche wetcnfchap befchaafd en uitgebreid, met meer eeluk en vlyt, dan alle de andere-Geleerden van bet rvk- deze zyn Jchem/att, Toze en Schloctzer. Men heeft verfcheide uitgaven van de werken der twee eerden die geleerden van ^nderlcheiden rang agtervolod, cn met hunne aanmerkingen hebben verrykt. Ons oogmerk, in liet volgend uittrekfel, is, de Statistiek van Denemarken, volgens de Inleiding lot dc algemene en byzondt re Statistiek Van 'Toze, de vierde vei beterde uitgave, verbeterd én met nodige aanmerkingen verrykt, door den Hoogl. tieirize, aan de Uni- verüteit van Kiel, Tweoe ueei, te acnwenij en vt mar 1799, te leien kennen. Zo onze lcKèrsUien-ntm-i üon nvvffel konden daan aan de echtheid der bérig- ten van dit werk, zouden wy genoeg doen, om bun gerust te dellen, met op te merken, dat IJ. wiens bekwasmheden en naauwkeurigheid van elders bekend zyn, een post heeft in de Staten van den Koning van Denemarken, cn zich in ftaat bevindt om alles te bewaarheden. Wy zullen onze aanmerkingen voegen, zo by den text van den Schryver, als op de aantekeningen van den Uitgever. Denemarken grenst op het tasre land n-et, drn aan Dintschland; aan de zyde der Zee heeft het Z wederten Oosten, Noorwegen ten Noorden en zeer van verre Engeland ten Westen. Zyn oppervlakte, daaronder begrepen het Hertogdom Slceswyk, (/dat altyd h n deel van net KomngryK neeit uirgeruaaiu; is uitrent 000 Geometrifche, of 1600 vierkante , mylen ^De luchtfireek is 'er meer koud dan heet. De lucht wo dt 'er van hare vochtigheid gezuiverd door de menigvuldige winden, die het zo zuiver en gezond maken, dat de Geboorte- en Sterfloten 'er altyd veel dipftigér voor de bevolking zyn, dan in andere landen, ondanks het klein getal eler geboornen, die men by dc huisgezinnen telt. De temperatuur van deze h-chtilreek vercischt, op dat men 'er zich wel bcvir.de, overvloed van voedfel, veel vuur, warme klederen, cn zelfs fterke dranken. De grond van Denemarken heeft gene verhevenhe¬ den, die den naam van berg verdienen; ter vergoeding hier van is het bedekt met hoogtens en heuvels. Dit hnd heeft geen grote rivier, maar in tegendeel enige ftromen, en ene hoeveelheid baaijen, die voor de'Visfcheiy er binrenlandfche gemeenfehap de plaats bekleden. De erootfte dezer baaijen is de Lümfa'nd* in hitland, die twintig Deenfche of twaalf Franfche mylen landwaards mlpnugt. lot Konmervk verfchaft in overvloed aan zyne In woners alles, wat tot levensonderhoud nodig is, en heeft byna alles, wat tot deszelfs aangenaamheden dienen kan. Men vindt 'er al aanftonds zeer goede Paarden, zo bekend en zo geacht by den vreemdeling, dat hy zelf, die DenfSarken aal de kusjten van Groenland mogt menen gelegen te wh, dezelven nog onderfcheiden en op prys ftellen zal. De Paarden, waar onder men ooJf?-die van Holftejn (de fehoonfte van allen) moet tellen, als by de& vreemdeling onder den algemenen naam van' Deenlchè Paarden bekend Jj'aande, worden voornamclyk naar Duitschland, Frankryk en Rusland gevoerd, maken enen wezenlyken tak van kdopliandel uit, en brengen aan het land omtrent een millioen Kronen op ( belopende omtrent 5,000,000 l,ivres.) Behalven de Paardenftocteryen van den Koning, die .zeer aanzienlyk zyn, heeft men'er verfcheidene van byzondere perfonen. Het Gouvernement geelt jaariyksch pryzen aan zociamge eigenaars, cue op enen vasten dag de fchoonfte Springhengften aanbieden. Men vindt té* Kopenhagen een Ecole veterinaire (een School, waar in omtrent het Vee en deszelfs ziekten cn geneeswyzé onderrichting wordt gegeven) en- welks 'Direkteur verdiend, dat zy in achting kome. De Osfen en Koeijcn maken een ander zeer belangryk- artikel uit der ii komdcu vdn dezen Staat. Hun o-erookt vleesch ftrekt onmiddclyk tot ene lekkerny op de tafels van Hamburg, en wordt van daar zeer verre uitgevoerd , onder den mam van Hamburger genopt Osl-ényteisci. net is» ui uitmanen, aat ae usttft ven Jutland gevfryd worden, waar van men zo grote driften mar Hamburg brengt. Men doet aanmerklyke verzendingen van boter naar de Antilles, byzonder naar dc Eiknden van St. Croix en St. Thomas. De 'kaas, in Slceswyk gemaakt, gaat veelvuldig haar Holland, waar van daan zy, na dat de korst 'et rood gemaakt is , naar verfcheide landen wordt uitgevoerdr en zelfs dikwyls weder in Denemarken, voor Holkindfcbe 'kaas, wordt ingevoerd. Men heeft in t'.it land vele, maar kleine, Schapen. Hun wol is gced, fchoon beneden die van Spanje en Engeland: zo men 'er meer industrie hadt, men kon 'er genoegzaam goede party van trekken: maar het fcheren, twemalen 'sjaars plaats hebbende, en daar men gewoon is dezelve te melken, is het natuurlyk, dat 'er dc Wol by lydt. Vtïn htm melk, die men fomtyds drinkt , maakt men gewoonlyk een vry decht foort van kaas; in den herfst, als deze melk, om zo te fpreken, .geftremd uit den u- er van het Schaap komt, eet men naar met appeipent; en uwe ipyo, onbekend bv andere volkeren, is ene ware lekkerny. J Het  Het Gouvernement van- oogmerk om het ras der Schapen te vei beteren, heeft Schapen uit Spanje doen komen. De Geiten zyn niet zeer gemeen, maar men kweekt het gehele land door zeer vele Varkens aan. Men heeft'er Gevogelte, gelyk overal elders , maar het is 'er minder in overvloed, dan in Roomfche Landen, waar de vastendagen en de vasten ene grote hoeveelheid eyeren vorderen, en by gevolg veel Hoenders. Het WjIcI vermindert over het algemeen door het gehele "land. Het lopend is 'er in 't byzonder vry fchaarsch geworden. Men heeft genoeg-Hazen, maar zeer weinig Konynen; fchoon het vleesch van deze laatfte dieren blank, fynenmalsch, is, en zelfs deEngelfchen het met genoegen eten , is het intusfehen in verachting by dc Denen, op welker tafels het nooit verfchynt. Men ziet 'er geen Wolven , en, zo 'er nog zyn, dan zeer zeldzaam in de heiden van Jutland ; daar en tegen zyn 'er de Vosfen zeer gemeen. Men heeft 'er Byé'n , maar de wasch , die zy geven , is naauwlyksch toereikende tot binnenlandsch gebruik. De Visch moet geteld worden in den rang der voornaam fte voortbrengfels van het Koningryk: fchoon federt vele jaren de Visch niet meer denzelfden koers volgt, en de kusten van Denemarken niet langer in zo groten overvloed bezoekt, als voorheen. De fchaarschheid aan Hout neemt van dag tot dag toe; men is zelfs op het punt, om 'er volilrekt gebrek aan te krygen. Ook heeft het Gouvernement vele zeer wvze maatregels genomen tot het aanleggen van nieuwe Plantagien; zyne .oogmerken worden door enige byzondere perionen onderfteund, die zich of met nieuwe beplantingen bezig houden , of met het aan den gang houden van veneryen , of andere huishoudlyke maatregels, die men in dit opzigt ten gemenen nutte genomen heeft. Ten opzigte van het aankweken van Vruchtbomen is men over het algemeen zeer ten agteren; de Vruchten (lagen ondertusfehen zeer wel daar te lande: de "Perlikken worden 'er gewoonlyk ryp in de open lucht, dikwyls de Druiven, en zelfs, hoe zeldzaam ook, de Vygen. Men teelt 'er maar weinig planten, die tot Verftlof dienen. De vreemdelingen zouden kunnen wanen, dat Denemarken overvloeit van Metalen , voornamelyk uit hoofde van de hoeveelheid Koper en Yzer, die dit land hun oplevert; maar men moet wel weten, dat deze Metalen uit Noorwegen kom.n; het eigenlyk gezegde Denemarken heeft gene Mynen in het geheel; men heeft 'er geheel gene Zoutketen .meer, maar .aileen enige Zoutplasfen, niét genoegzaam, om het land te voorzien. Denemarken, daar onder niet begrepen het Hertogdom Sleeswyk, dat zyn byzonder Gouvernement heeft, is verdeeld in zeven grote Bailluwfchappen, waar in men 68 Steden telt, waar onder een groot aantal geringe en kleine. Vele Landen zyn aan dezen Staat gehegt, en maken 'er'een gedeelte van. Deze zyn: 1. ) Ten Noorden Noorwegen, hoger Ysland ;"nog op een aanmerklyker afdand de Eilanden van Fero , en eindelyk Groenland , dat aan de Noordpool ftrekt, of ten minften tot het eeuwig Ys. 2. ) Ten Zuiden het Hertogdom Holftein , begre¬ pen in de Kreits van Nedcr-Suxen, by gevolg in vele omftandigheden aan het rechtsgebied van het Dïütfche Ryk , ter laatfter mftantïe, onderworpen. . 3.) In Afie, Tranquebar en deszelfs onderhorigheden aan de kust van Coromandcl; verfcheide kleine andere vastigheden aan de andere kusten, cn daar onder de Eilanden van Nicobarby den ingang van dc Golf van Bengalen. 4O In Afrika, cue uitgeftrekthcid van 50 Decnfche of oo Franfche mylen aan ele kust van Ghfaé. 5.) In de Antilles de "Eilanden St. Croix, St Thomas, en Sr.-Jan. In het algemeen zyn de Mannen groot en fterk genoeg. Hunne koleuf is friscli en gezond, hunne ogen niet .zeer levendig , hunne h'aairen blond de Vrouwen zyn. ook over het algemeen blonden, zy hebben een ze:r blank cn zeer fyn vel, een heldere koleur, den opflag een weinig kwynende; zy zyn groot en' vry wel gemaakt. Zonder de Denen tot dien trap van zwaa.rlyvigheid tc brengen, die men wel aan een' ander volk toefchryft, zy zyn egter wel verre van rank en ligt te zyn : men moet dit toefebryven aan1 den oveivlb'ed en de natuur der zware en mcelfpyzen, waar nleele zy zich voeden, cn buiten twyffel ook aan de zwaarte en vochtigheid van de lucht. Zy hebben geduld, zyn volftandig in hen bedryf, kloekmoedig in den tcgenfpocd, en weten de belemmeringen te boven te komen. Zy zyn goed, eerlyk, weldadig en waarlyk gastvry. Men zou hun misfehien met recht te veel verwondering en geestdrift voor al ■ wat vreemd is , en te gelyk te veel wantrouwen op hun zelve , moeten toeïcbryven. 't Is by hun een nationaal gebrek, dat zy hunne vermaken en zelfs de weelde te"veel beminnen; daar cn tegen worden 'er H a wei-  ( 6o ) weinige diefftallen begaan ; moorden zyn zeldzame misdaden, en oproerigheden byna onbekend. De bevolking van de Deenfche Staten in Europa was in het jaar 1796. 3,444,335 perfonen, namelyk van Denemarken Noorwegen Hertogdom van Sleeswyk en Hol dein Ysland Eilanden van Fero Groenland 872,500 897,874 617,884 46,201 4->754 5^1 Het getal der geboornen (laat tot dat der levenden in gene hogere evenredigheid, dan van een tot twee en dertig, dewyl men niet kan rekenen op meer dan twee of drie kinderen voor ieder huwlyk; het getal der geftorvencn is, integendeel, tegen dat der levenden, als één tot acht en dertig. Over het algeméén is de bevolking van dit land wel verre van geè'venredigd te zyn aan de uitgebreidheid van deszeifs grondgebied, maar de ftandvastige pogingen van het tegenwoordig Gouvernement, pogingen, welke verre die van vorige regeringen overtreffen; de vrede, welke Denemarken onafgebroken geniet; de weinige gefchiktbeid, die, wat men 'er ook van zegge , de Inwoners van dit land gelukkig tot opftand hebben; de veiligheid en voordelen, die 'er vreemdelingen genieten, dit alles loopt zamen, om de bevolking te vermeerderen, die niet dan meer en meer toenemen kan. De Adel in Denemarken heeft voorrechten, maar van weinig belang;, den adeldom verkrygt men'er anders zeer gemakkelyk, en het is genoeg eigenaar van grote landgoederen te zyn of een tytel te hebben, om de meeste voorrechten van de Edelen te genieten : bezit men een landgoed en een tytel ten gelyken tyde, men geniet in eige perlbon alle die voorrechten. De Graven en Baronnen alleen maken een afzonderlyken rang uit, en hebben enige voorrechten boven de anderen; maar men moet tot hunnen lof erkennen, dat zy over het algemeen te billyk en te verftandig zyn, om aanfpraak te maken op, of zelfs te verlangen, na onderfcheidingen, waar door verdienden en "bekwaamheden zich zouden vernederd vinden. Zo de Edelen in het bezit zyn van de meeste voordelige posten, en aanzienlyke bedieningen, 't is flechts een natuurlyk gevolg van den vorm van het Gouvernement. Het Hertogdom Sleeswyk , in vele opzigten verenigd zynde met dat van Holflein, en bygevolg meer volgens de Duitfche grondbeginfels beftuurd,i dan volgens den geest der Deenfche Wetten, heeft de Adel aldaar meerder voorrechten. (Het vervolg hierna, j PROGRAMMA. Het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen te Vlissingen heeft, in deszeifs Algemecne Vergadering, den 13 December, des Jaars 1799, net genoegen gehad, om te vernemen, dat op "de uitgvfchrevene vragen , by liet Pro¬ gramma des Jaars 1797 , veertien Verhandelingen zyn in¬ gekomen : en wel zes op de vraag: /Jaar de ondervinding leert, hoe de ondereinden van afgebrokene en door den worm verteerde palen , wanneer die in den grond blyven zitten, eene groote moeiiykheid veroorzaken, by het inheijen van nieuwe palen niet alleen ; maar over het geheel ook zeer veel nadeel aan het paalwerk en de zeehoof-. den toebrengen : zoo word gevraagd: Op welk eene' wyze , en door hoedanig werktuig, deze ingeblevene plukken best uit den grond, en van tuslchen de nevens/taande gave palen, zouden kunnen uitgehaald worden? Men verlangt een zoo nimmogelyk kostbaar, en in de behandeling nier omflachtig , werktuig: met eene naauwkeurige afteekening van hetzelve. Deze Verhandelingen hebben ten Zinfpreuk : de Eerfte, met eene Ra lage en Certificaat: CesTan¬ te Caufa, cesfat effeclus. De Tweede: de rampfpoed. teelt al vaak uit druk enz. De Derde: Een uit veelen. De Vierde: -Nuttig te wezen is myn doel. De Vyfde: degoede wil en noeste vleid enz. En de Zesde: getrpkeu paal geen Zeewcrk fchraagt enz.' Tn dëzelveu, uitgezonderd de Zesde, is wel in aanmerking genomen , 't geen by het Programma van 1797, als een nopdzakclyk vereischte, is opgegeven : dat namelyk de grootlte kracht, om zulkepalen-uit te haaien, niet toereikende is, wegens de gelloten-. beid der gronden rondom dezelven,.zoo deze niet tevens op. eene of andere wyze levendig of losgemaakt worden. Dan. hier op is de fchrandere Schryver der tweede Verhandeling niet genoeg bedagt geweest: dus zyne vernuftig uitgedachte, werktuigen, om dc palen te vatten, ook niet beliand zyn, zonder uit te fchieten of te breken, tegen de kracht, wel-, ke hy ter uithaalihg wil aanwenden. Het middel, ten dien einde in de vyfde Verhandeling opgegeven, kan in de meesre gevallen niet dm zeer bezwaarlyk, en in velen onmogelyk beproefd worden; behalven dat de uitwerking, aan 't zelve toegefchreven, eene loutere gisfing, zonder eenig bewys of proef is. Het vernuftig uitgedacht werktuig , daar toe in de vierde- Verhandeling voorgefteld, heeft niet alleen vele zwarigheden , maar is, immers in de meeste gevallen ten eenemaal ongenoegzaam. De derde Verhandeling, offeboon zeer eenvoudig gefchrev.en, bevat zeer veel goeds, en geeft in de zaak dezelfde werktuigen op, als de Eerfte .doch in deze worden dezelven , niet alleen veel naauwkeuriger, maar ook aanmerkelyk verbeterd , voorgedragen, enmet  met eene proef geflaafd. Dus deze Verhandeling, hoe zeer er gewichtige bedenkingen omtrent dezelve overblyven, alleen in aanmerking kan komen, om bekroond te worden. Het Genootfcliap beeft dus beiloten, indien de Schryver van deze, en die van de derde Verhandeling, binnen drie maanden bunnen naam aan den Secretaris A. Dryfhout bekendmaken , aan den laatstgenoemden een Exemplaar van des Geuootfehaps Verhandelingen, ter aanmoediging, te geven; en aan den eerstgemelden de Zilveren Medaille: en, indien hy de bedenkingen tegen zyne werktuigen, tot genoegen eener benoemde Commune, kan wegnemen, in plaats van den zilveren, de gouden Eerepenning; en (wanneer bet vervolgens proefondervindeiyk aan de verwachting beantwoord) nog ten minde 50 Dukaten. Hier van zal ook afhangen: of deze vraag voor het vervolg ingetrokken of wel geprolongeerd word. Daar op de vraag: Hoe men het water op de Schepen voor bederf kan bewaren; en bedorven zynde, het tot vorige zuiverheid herftellen enz.? Gecue Antwoorden zyn ingekomen : zoo word deze vraag , hoe belangryk ook , ingetrokken : daar dezelve, onder belofte van eene aanzienlyke belooning, op openbaar gezag, is uitgefchreven. Insgelyks word de vraag ingetrokken: over het beplanten aer btnnendumen tn het gewezen Zeeland; daar 00K deze weder onbeantwoord is gebleven. Up de vraag : Js er eentg middel, om het Kram- en matwerk aan de Zeedyken , hetzy , met daartoe gefchikte kruiden, heesters, of andere gewasfen, tusfehen het zelve te planten j hetzy op eenige andere wyze: duurzamer , en tegen den /lag van 't zeewater meer bef and, te maken ? Is eene fraaije Verhandeling ingekomen , waarin 't eerfte gedeelte der vraag volledig is beantwoord; dan daar geen middel word aangewezen , om dit werk duurza'mer, dan tot hiertoe bekend is, te maken, heeft men den Schryver , zynen naam binnen drie maanden opgevende, de zilveren Medaille toegelegd; en befloten de Verhandeling , wegens derzelver verdienften, uit te geven; en de vraag voor het vervolg in te trekken. Gelyk ook de vraag: Heeft de Haring- en Kabeljaauvisfehery voormaals in Zeeland gebloeid en wezenlyke voor deelen aangebracht ? welken zyn de oorzaken, dat die Visfcheryen in deze Provincie in verval zyn geraakt ? en welken zyn de gefchiktfte middelen, om dezelven (met een gunftig vooruit zicht) aldaar , op nieuw, meer algemeen tot ft and te brengen ? Hierop is wel eene Verhandeling ingezonden, onder de Zinfpreuk: de Zee - Handelaars en Visfchers hand enz. Dan deze, daar de Schryver het eigentlyk bedoelde in deze vraag naauwlyks aanroert, en voornamelyk maar eene, en dat in 't geheel niet de ware, oorzaak van dat verval opgeeft; die daar en boven dezelfde betrekking op de Hollandfche als Zeeuwfcbe Visfchery heeft, koude, als ten eenemaal onvoldoende, in geene aanmerking komen, om bekroond te worden. Op het voorftel: betrekkelyk de oorzaken van het brandkoor n, en de middelen, óm 't zelve, of geheel, op zoo¬ veel mogelyk , voor te komen : wie met oordeelkundige bewyzen , door proeven geftaafd, zal hebben aangewezen, in hoe verre de middelen , in de onderfcheidene Verhandelingen opgegeven, en by een uittrekfel, door den druk , gemeen gemaakt, bevonden zullen zyn te beantwoorden aan het oogmerk, dat men zich in de opgegevene vraag heeft voorgefteld: is eene Verhandeling ingekomen, onder de Zinfpreuk : Experientia rerum Optima Magiftra. Aan derzelver Schryver word de gouden Eeremuut toegezegd, zoo hy zynen naam bekend imakt; en zyne proeven , tot genoegen eener aangeftelde Commisfie, behoorlyk verifiëerd. Had het Genootfcliap goedgevonden , by deszelfs Programma, in het jaar 1797, voor de eerftemaal, drie vragen op te geven, met belofte van den gouden Eerpenning, op den (tempel van dit Genootfchap geOagen, aan huil, die, op elk derzelven, vódr den eerften januari des jaars 1799 , het beste en meest voldoende antwoord zouden ingeleverd hebben. En wel A. Vermits het uit de gefchiedenis kennelyk is, dat de verfchillende Grieksche Staten , tot het afweren van de Perfifche magt, in een onderling verband geftaan hebben; dat zy ook, immers verfcheidenen derzelven , eenen gemeeneri Raad en Rechtbank gehad hebben, onder den naam van Amphy&ionifchen Raad bekend; dat eindelyk, na den tyd van Alexander den Grooten , eene foederative Republiek, onder den naam van het Achaeifche Bondgenootfcbap, beftaan heeft, zoo word gevraagd: Welke is, in de beide verfchillende tydvakken, de aard en natuur van ieder Bondgenootfchap geweest : welken waren daarvan de voordeelige uitwerkfelen; welken de nadecüge gevolgen, en gebreken; hoelang heeft ieder derzelven beftaan? e,i is derzelver verval en einde aan eenige oorzaak in derzelver Staatsform; of aan toevallige omftandigheden : 't zy van kwaad beftuur, of anderen , te wyie/i geweest ? Deze vraag onbeantwoord gebleven zynde, word dezelve wederom, onder de gewone belofre, voorgefteld: mits dc Antwoorden vóór den eerften Januari 1801. worden bijgeleverd. B. Welken zyn de beste middelen, waardoor deArmkasfen in dit Gewest omtrent de bedeeling van een aantal Armen kunnen ontlast worden ? Op deze vraag:: zyn twee Verhandelingen ingekomen: Eene onder de Zinfpreuk : Ramener le Bonheur &c. jen de andere onder het motto: Myne overdenking is die zoet &c. Aan den Schryver der eerfte Verhandeling, die in alle betrekkingen de tweede zeer veel overtreft, word, zoo hy zynen naami binnen drie maanden opgeeft, den Zilveren Medaille-toegewezen : om dat dit Antwoord, hoe veel goeds het ook in zich bevatte , niet ten vollen voldoet. En de vraag op nieuws open gezet, mits de Antwoorden vóór 1. JFtfÜ 1800 ingeleverd worden, om in dit Jaar nog te kunnen beoordeeld worden. (Het vervolg in onze eerstkomende:)) H 3 NIEUW-  ( 6i ) NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. Bataaksohe Republiek. Kunst, om het Menfchelyk leven re verlengen, door C. Hufeland, Hoogl. in de Genocsk. tc Jena. Uit hei Hoogduitsch. 2de Deel, 412 bl. iu gr. 8°. Te sfmjlerd. by jf. Al/art, 1799. Al het geen wy, by ons verflag'van het Eerfte Deel dezes voortreffelykea werks, ter aanpryzing gezegd hebben, is-, in den volfteu zin, toepasfelyk op dit Twede Deel: welks inhoud des te belangryker is, naar mate dezelve van enen meer pracrikalen aart is, en de Schryver daar mede eigen tlyk gefproken eerst regt tot de Hoofdzaak komt, welker behandeling hy zig iu dit werk had voorgefteld. Dezelve is in Twee Afdelingen gefplitst; gevende de Eerfte de middelen , die het leven verkorten, en de Twede, de zulken, die hst leven verlengen aan de hand; zo dat bier alles ontvouwd word, wat, aan den enen kant moet vermyd, en, aan den anderen kant, in agt genomen worden , om het verlangde einde, in dezen, te bereiken. Wy zuilen, om bet bepaald bellek van ons papier niet te zeer te buiten te gaan, ons vooreerst, flegts bepalen tot ene opgave van het Hoofdzakelyke, 't geen hier, van het een en ander, in het brede, aangewezen en ontvouwd word. De Middelen die het leven verkorten , zyn, volgens onzen Schryver I. De verzwakkende Opvoeding. 2. Buitenfporigheid in de liefde — Verfpilling der Voortteelingskragt — Onanie, zo wel phviieke als morele. 3.Onmatige infpadmng der zielskrachten. 4. Ziekten — Derzelver onverftandigc behandeling — Gewelddadige dood — Neiging tot Zelfmoord. 5. Onzuivere lucht — Het te zamen wonen der menfehen in grote Steden. 6. Onmatigheid in eten en drinken— De kunst van lekker te koken — De fterkeDranken. 7. Levenverkortende zielsgefteldheden en hartstochten — Kwade luimen — Al te veel bezigheden. 8. Vrees voor den Dood. 9. Lediggang — Werkeloosheid — Tydverveling. 10. Overdrevene verbeeldingskracht — Ingebeelde ziekte — Te grote gevoeligheid, n. Vergiften, zo wel phyfieke, als door befinetting. 12. De Ouderdom — Vroegtydige inenting van denzelven. Tot de middelen, die het leven verlengen, brengt de Geleerde Hufeland, de volgende 1. Goede oorfprong van lic-haamsgefteldheid. 2. Verftandige opvoeding voor zo veel het lichaam betreft. 3. Bezige en arbeidzame jeugd. _ 4. Onthouding van het phyfiek genot der liefde in de jeugd en buiten bet buwelyk. 5. Gelukkige Echt. 6. De Slaap. 7. Lichaams beweging. 8. Het genot van de vrye lucht — Matige graad van warmte. 9. Het Land- en Buiten-leven. 10. Het Reizen. ri. Zindeiykheid en behandeling der Huid — Onderzoek wat het best zy, wollen of linnen ftoffen op de huid te dragen. 12. Geregelde leefwyze en matigheid in eten en drinken — Bewaring der tanden, 13. Zielsrust — Te vredenheid — Zielsgefteidheid en bezigheden, die het leven kunnen verlengen. 14. Waarheid van karacler, 15. Aangenaam en matig-zittüclyk genot, cn gewaarwordingen van' bet gevoel. 16. Verhoeding en verftanüge behandeling der ZÏekten — Noodige kennis van het zwakfte deel en van den verfchillenden aanleg tot Ziekten, en wyze van zich daaromtrent te gedragen — Verftandig gebruik van de Geneesmiddelen en van den Geneesheer — Huis- en Reis-Apotheek. 17. Redding in oogenbükkelyke doodsgevaren. 18. De Ouderdom, en deszelfs behoorlyke behandeling. 19. OefTening en befchaving van de-verflandelyke vermogens en de lichaams krachten. Dit alles vinden wy hier zo naauwkeurig, zo bondig en oordeelkundig ontvouwd en betoogd, en telkens met zo vele gepaste aanmerkingen en waarnemingen opgehelderd, als het werk overwaardig maakt, om algemeen tot een Handen Huisboek, te worden ingevoerd : te meer , daar de Schryver, onder anderen , een Huis- en Reis - Apotheek aan de hand geeft, die zo eenvouwdig, als altyd by de hand is; voor zo verre de daar by opgegevene middelen enkel beftaan in dingen, weikeu wy in het gemene leven tot voedzel gebruiken, en die dus, overal, zelfs in de geringde boerenftulp, te vinden zyn. Dit gedeelte van het werk is ons byzonder zo belangryk voorgekomen, dat wy ons genoopt vinden, om onzen lezeren het hoofdzakelyke daar van onder het oog te brengen. Zie hier dan zyne opgegevene Huismiddelen. (Bladz. 329-346.) Suiker. Een der beste verrcoeienoe, ïiymontDmaeiiae eu de fpysvertering bevorderende, middelen. JVyn-Azyn, in grote hoeveelheid gedronken, is een fterk tegengift by alle vergiftiging door verdovende middelen: ook dienftig by"flaauwtens, by Rotachtige Ziekten; en, met water gemengd, ecu zeer goeds drank in bete Koorden en Bloedspuwingen. Zeep, Houtasch en Loog, kan met vrngt gebruikt worden by vergiftiging met Rottenkruid en Sublimaat; doch zo, dat men 'er veel melk by drinken moet. Het wasfeben met Zeepwater diend ook tegen Schurft en anderen hardnekkigen Uitflag. Melk, in de ruimte gedronken, overheerlyk, by alle vergiftiging met fcherpe, voornamelyk Mineraal-, Horren. Room, Boter, Olie, laauw ingewreven, zeer dienftig om inwendige Pyncn, Klampen, en Spanningen te doen bedaren , als mede tegen dc beet of ftcek van vergiftige Adders en Slangen, of van Byën en Wespen. Ook leverd Boom- of Lyn-Olie, met wit van Eieren en Room onder een gemengd, een heilzame Brandzalf op. By vergiftiging is het inwendig gebruik van Olie of Boter, in warm water ontbonden , zeer aantepryzen. Havergort, gepelde Garst, tot een pap gekookt, nuttig by Hoest, Buikloop, krampagtig Braken, Kolyk, Maagkramp, pynlyk water lozen, Persloop ; als mede, vermengd met Kamillen of Vlierblommen, in ene genoegzame hoeveelheid waters gekookt, om te klisteren. Koud en warm Water. Doeken'met koud water, by vallen als anderfints, om het gekwetfte deel geilagen, eil dikwyls vernieuwd, beletten liet zweiieu en weren vele kwade  ( *3 ) de gevolgen af. Laauw water, op Mclisfen , Vlier- of Ka- j milieu bloemen getrokken , is een verzagtend middel by Maag, Darmkrampen en Hoofdpyn, die uit de Maag ontftaat. Het voetbad, mits niet warmer dan laauw, en met een paar' banden Keuken-Zout vermengd, .diendt al mede by Hoofdpyn, Duizelingen of gcfuis iu de Oren, Bezwyming, hevige aanvallen van Aamborftigberd of Verftikking, pynen in dc Borst , Maagkramp, pynen in den Rug, na het vatten van koude enz. Lynzaad of Lynkoeken, gefloten of gewreven en met wat Vlierbloemen in Melk afgekookt, zyn zeer dienftig voor weekmakende onillagen by onjtftokena Verhardingen, inwendige Pyrcn en Kramp. Lynzaad als Thee afgetrokken, is imgclyks goed by krampagtigen drogen Hoest, by Bloedhoesten , K oh ken, pyn in de Nieren, brandigheid en moeilyke ontlasting in het wateren. Mosterd en Peperwortel, met Zuurdeeg en Azyn tot een pap gemaakt en alzo op den bovenarm of kuit gelegd, 'is ongemeen heilzaam by Hoofd- cn Tandpyn, Duisfelingen en Suifing in de Oren, Borst- en Maagkramp, Aamboritigheid, Pyn in 't Lyf enz. Peper, by hele gave korrels, tot 8 a 10 fluks, gedurende enige maanden, alle morgens nugteren gebruikt, is een der beste Maagverflerkcnde en Slymverdryvende middelen. Wyn, Brandewyn-: eeli meëst verfterkend middel (de laatfte met vier delen water vermengd) by grote zwakte, vermoeijing, droefheid, flaauwtens enz. Kamillen , Vlierbloemen, Marfolyn , Kruifemunt, Pepermunt, Melisfe, Malven ; alle deze Kruiden zyn ■van veelvuldig goed gebruik. Als Thee getrokken , de eerfte na het vatten van Koude en by Hoesten; de vier volgende, by Kramp, Maagverfwakking, Flaauwten, Pynen; de Malven by Keel-ontftcking, als Thee en tot fpoeling Ook dienen ze uitwendig tot omflagen en kruidenzakjes, by Zinkingen, plaatfelyke Pynen, Roos, Jigt, Kramp. Wol, Flenel, groeugewast Linnen. Om de pynelvke delen gewonden zynde, een der beste en zekerfte huismiddelen, by Zinkingen en Jigtpynen. Het gehele werk word met een Aanhangzel bedoten, waar by de S. een nieuw uitzigt opent omtrent bet uitroijea der Kinderpokken. Ook dit ltuk verdient met oplettendheid gelezen te worden. HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTES. trek van zeldzame weldadigheid. Schoon de aloude, onze Natie zo gunftig kenmerkende, deugd van weldadigheid jegen ongchikl.igen en behoeftigen , in weerwille van het, federt de laatfte jaren, ook onder ons, 20 zeer toenemend Zedenbe-j derf, nog niet geheel den Vaderlandfchen grond verlaten heeft; maar nog by velen onzer meervermogenden, zelfs onde* de meer en meer drukkende onviandigheden, in welken wy gedurende een reeks van jaren verkeerden, als voorheen word uitgcöelfend; ftaat echter deze deugd , by een groot aantal zelfs van hun, die haar anders niet geheel verwaarlozen, te zeer in tweeftryd met de weelde, dan dat zy, die zich hier aan, en aan het bejagen van zinnelyk genot, en uitterlyken praal, overgeven, immer zeer gereed zouden wezen, om iets, dat ter voldoening van deze laatfte kan ftrekken, aan de uitoeffening van de eerfte opteüfieren. Deze aanmerkingen, zo wy menen op de ondervinding gegrond, moet de volgende blyk van Menschlievenheid, des te meer doen affteken, en overwaardig maken, om aan het Publiek te worden medegedeeld : ftaande wy borg voor de echtheid van het geval. De Burger O...., die, met zyne beminnelyke Echtgenote, by ene aanzienlyke afkomst en ruime middelen , tevens een welgeplaatst en medelydend hart bezit, gaf onlangs een nieuw bewys van zyne gewone weldadigheid, fchoon enigermate zeldzaam in deszelfs foort. Met zyne Gade, in het laatst der verlopene maand December , volgens gewoonte, een toertje in zyn koets doende , cn ene menigte van arme, fchamciyke , lieden op den weg ontmoetende, die met halfnaakte, en verkleumde leden, onder alle kentekenen van kommerlyk gebrek, omzwierven; terwyl zy, daarentegen, warm gekleed, in een digtrytuig, tfoor twee welgemeste paarden getrokken en beftierd door een in het bont geftopten koetlier, kommerloos en vrolyk zaten: gaf zulks aanleiding tot een ernilig gofprek , over dit zo treffend onderfcheid van wederzydfche omftandigheden, tusfehen dit zo zeer beyoofregt paar; 't geen by zulke welgeplaatde en gevoelige harten, als het hunne, niet kon misfen, derzei ver medelyden kragtdadig optewekken. Met het warmde gevoel van Pügt, deedt de Man zynen Vrouw het voordel, ,, om hunne nog overige op ftal ftaande vier ,, fchone paarden te* verkopen, en het geld, daarvan „ komende, nevens dat geen, 't welk zy jaarlyks no„ dig hadden tot onderhoud dezer dieren, liever te „ bededen ten dienfte hunner ongelukkige medemen„ fchen, als genoeg toereikende zynde, cm vier be„ hoeftige huisgezinnen van het nodige te bczor- „ gen." Vol verrukking, en onder betuiging van de volkomenfte goedkeuring, zo wel als van verdubbelde hoogagting en liefde , omhelsde de beminnenswaardige Echtgenote dit plan van haren edelmoedi- gen  C *4 ) gen Halsvricnd. ■— Reeds des andertn daags werd het vierfpan aan een Brabander voor ƒ aoo-: -: het ftuk verkogt; men zogt naar vier waarlyk arme en rvkelyk met kinderen bedeelde Huisgezinnen, waar van de hoofden behoren tot de vier aanzienlykfte verfchillende Kerkgenootfchappen, binnen deze Stad; en legde elk dezer Huisgezinnen een jaarlykfehen onderftand toe van ƒ 300-:-: waar op men de kosterrvoor elk paard berekende: ja men befloot zelfs, als zelve kinderloos zynde, en tut nooicie van uen üwskw3| lucÜand der Vrouw geen hoop hebbende, op nakroost, om een fonds van ƒ 1200-:-: jaarlykfche renten, na beider dood vast te maken, ten einde dit liefdewerk ene bedendige duurzaamheid bytezetten. Dezelfde waardige lieden, enige dagen, na de volvoering van dit edel plan, op nieuws een luchtje in hun koest, met de beiden nog overgehoudene paarden, fcheppende, errinneiden zig eikanderen aan het vorig gefprek en de daar uit gevolgde daad; betuigende wederzyds, nooit zo opgeruimd en vergenoegd geweest te zyn , toen zy nog 6 paarden op het dal hadden, als zy zig van dien tyd af bevonden. Rotterdam 1800. J- C. D. J. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheep vaart, l a neen veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Pryzen der Granen, op 10 February te Amsterdam. Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. s m. % 49l ||| Csdix - 49^ Üsfabon -47 Nieuwe Ducit. ƒ 5,13,1e Vinetien -88} Oude ger. dito - 5,i2,i« Livorno - iooj Nieuwe Louis i'Or - 11.7,8 Parys. 2.m.-) ■ A fi .^.j Guinies - 12,8,6 dito kort. ƒ s 1 , kflolen .9,h,i6 Idem m Specie - Franfche Kronen -56355! Londen, a. ra. g Nieuwe Ryksd. . s»2èpCt. Dito kort Hambu g 2. in. Ct. ft. 39rV>39 B°- Bmk . gi pCt. Dito kort - 39rtr — r Weuen id. B#. . 34 TARW. Het Last! GERST. Het Last Ggld.1 Ggld. Poolfche bonte en witte 300 a 360 Vriefche Wintergarst . 115 a 130 dito rode . . 2908340 G 011. en Oldamfche . 115 a 150 Elbing. en Ueugfche . 300a360 Zeeuwf.enOverm. Winter 115a 130 Koningsberger . 300a 340!Dito Zomer . . lioai25 Vriefche . . 200 a 3 20 Dantziger en Elb. Kovenlandfche . 220 a 320 Voorlandfche rode . 2003300 HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche . 2108350 ROGGE. Brouwhaver . . . 1258150 Pruisfifche . • 220 a 245 Witte Voeder dito . 75390 Koningsberger . . 220 3 245 Boekw. Amersf. en Gooi). £ 33 a 35 Gedroogde . . 225 a 245 Dito Brab. en Vlaam. £ 33 a 35 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en Raap-Oly, per Aam ƒ 88£ Overm. 't Last. . £ 69 a 74 Dito Lyn . . - 64Ï Slag-Lynz. de ton van Dito llènnip . . - 66 5 Schep. Rigaas . ƒ 12 a 14 Walv. Traan, 't quart. Henniozaad dito . - 9jaioè van 12 Stek. Nieuwe - 116 Dito Rode . . . - 112 GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 168; en te Haarlem 10, onder welke laatften 2 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. , f" BARO-i th ER- HYGRO- STREEK luchts- 5 \ ME- 1 MOME- ME- DER GESTELD- isoo. i TER. TER. TER. WIND. HEID. C29. gi ~ 2ii 73 O. b. N. 12 < 29- 9* 29^ 66 — helder, harde wind. )_20. Zh 24I 71 O- C29. 8 2li Tjt O.b.N. harde wind; helder; IZ S 29- 8 3li 081 'savonds betrokken. ( 2g. 8i 27è . 69 , . V29. 9* 2? 73 °- J4 \ 29- 9$ 32 69Ï O. N.o. omtrent helder; windrig. Cgo- o* 24 72 ... — C30. Oh * 2 li 78 O. N.O. omtrent he!der. T5 < 30. 1 3° 74 N-0, 'savonds betrokken. £ 30. i 27S 77 O- N. O. ' C3°- J_ 28, 81 °-Z-°- vooimidd. bewolkt; JÓ < 30. o5 351 72 verder betrokken. £ 30. Oè 31 76I O- N.O. C30. 04 28 83 O. harde wind; bewolkt; 17 i 30. o 3ÓÏ 70 'savonds helder. ^29- 9 271 76 — C29. 9-f 2ÓJ 80 o. 18 l 29. g\ 373 6%\ 0. Z. 0. bewolkt, omtrent helder. 2.29. pi J 29 77 o. * 's Moraens ten half zeven uren 20 graden. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 322; NIEUWE ALGEMENE KONST* en LETTER-BODEt VOOR MEER- ew MIN-GEÖEFFENDEN. FHYDAG DEN 28 FE BR Cf AR T. BERIGTEN. NOORD-AM ERIK A. Philadelphia, den 24 December 1799. De Zaal van den Senaat, in de Stad Washington, beftemd voor den Zetel onzes Beftuurs; gelyk die door het zelve, den 2 December des volgenden jaars 1800, zal betrokken worden, is half elliptisch , en heeft ene lengte van 86, ene breedte van 48 , en ene hoogte van 41 voeten: zy is met 16 kolommen, in de Jonifche orde, vercierd. De Geftoelten of Zitplaatfen zyn Amphiteaterswyze ingericht. De Zaal der Reprefentanten heeft 86 voeten lengte, 35 breedte en 36 hoogte. 'Er zal in gemelde Stad, volgens befluit van den Senaat, een Gedenkteken voor Washington worden opgericht. ■G R O O TB RITANNIEN. Londen, den 8 February. De beroemde Voetganger Stewart, is in Engeland te rug gekomen, na XIII. Deel. onderfcheiden gedeelten van Amerika te hebben bezocht. Hy is thans bezig met over de beginfelen van Locke te fchryven. Dr. Warner , Aalmoefenier van Lord Gower , gedurende diens Ambasfade in Frankryk, en een groot voorftander der Franfche Revolutie , het geen hem zynen post kostte, is overleden. Hy was een man van grote bekwaamheden en geleerdheid, en daar hy zeer fpaarzaam was, vermoedt men, dat hy een zeer groot fortuin nalaat. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys, den 17 February. Het verganglyk overfchot van Boileau-Despreaux, 't welk mén uit de Saint-Chapelle gehaald heeft, zal in den Tuin van het_ Mufée des Monumens Frangais, by dat van Descartes, Molière en Lafontaine , door den B. Lenoir , Opzichter van dat Mufeum, by een verzameld, geplaatst worden. Het Standbeeld van Vincent de Paule , den Stichter van het Vondelings-Huis (Jlospice des Enfans trouvds~) zal voor het Hospice de la Maiernhé geplaatst worden. I BA-  C 66 ) BATAAFSCHE REPUBLIEK. * vl ' i [ j Leyden. Een onzer beste Latynfche Poëten, heeft de volgende Dichtregels tei\gedagtenis„ yan den doorluchtigen Washington, vervaardigd. D. M. - •■ fet ' • •» frrr jf-T" r^-T Ceorcii W'ASHINGïO.N. Et Patria quod colla jugo fuhditxcrit Anglo, Et Jibi fponlc datum jprevcrit imperium, Bis Libertalem cui debet America, plus hoe, Quam Cincinnato Roma fuperba fuo ; Urna Washingtoni nil prater nomen & os/a Hac ha bet, a tanto quod fuper omne viro est. Heroïs, fup er are hostem, fuperare t%r armos; Non Jibi fc, &ft, viticere, pmnc Dei. ' " ' J. H. Hoeufft. Haarlemsche Lettergietery. Haarlem, meer dan g Eemven, alom beroemd wegens de uitvinding der Drukkonst, aldaar, door den onfterflyken Laurens' Koster (*), was zulks, fijet minder, fints vele jaren, door de zo keurige als r\ke Lettergietery van Joh. ENSCHEDé, oorfprongelyk, aldaar, met 'behulp van den vermaarden Neureubcrger Letter-Stempelfnyder J. M. Fleischmann , in den, jare 1733,. door den Boekhandelaar Ra Wetstein aangelegd, en daar na door gemclden ÉNSCHEDé en diens Vader, gekogt, en, gedurende vele jaren, insgelyks' met behulp van den zo even genoemden Konïtenaar, meer en meer vergroot en uitgebreid. Reeds, in den jare 1768, toen j. Enschedw zyn Letterproef in het licht gaf, aan liet hoofd van welke hy een uitvoerig berigt plaatde van de opkomst en voortgang dezer Fabriek, beftond zyne Lettergietery uit meer dan 160 foorten van Capita al-Letters en Schriften, zo Romeinfche en Curcyfi'che, Hoog- en Nederduitfebe , als Griekfche, Hebreeuwfche en Oosteriche Schriften (deze laatdcn niet minder dan 47 in getale) (*) Pen uitvoerig pleit voor de eer der Stad Haarlem, cmtrent deze uitvinding , kan- men, onder anderen, vinden , in de Reize langs den Rhyn, uit het Engelsch van T. Cogan, by den Uitgever dezes in 2 Delen "8°. gedrukt , als mede in N°. 32-35. vau dea N. Alg. K. en L. Bode. gelyk ook van hele en halve Cyffers, Mufyknoten enz. waar van net merendeel door r leischmann was vervaardigd: alle welken, federt dat jaar tot-1773, nog met verfcheidene nieuw gefiieden Letters zyn vermeerderd geworden. Na d/at echter», deze zo aanzienlyke^-Lettergierery, onlangs, door bet aankopen van die der Gebroeders Ploos van Ams.tel, te Am derdam, uit byna 300 Letter- en Schriftfoorten enz. beftaande , nog meer en z.o aanmerkeh'k is vergroot geworden, kan zy thans'zich niet alleen beroemen, 'de eerde en ryktte, in onze gehele Republiek, te zyn,' maar zal zy welligt weinig weerga elders en zelfs bjatenu's^ands vinden:, gelyk datwook door dezen aankoop eigenares is geworden, van alle Letter -Stempels, door Fleischmann hier ten lande vervaardigd. De reeds voor handen zynde Letterproeven, zo van J. ËNSCHED6, boven termeid, als die vau deGeèroedefs P. v. Aiistee; in den jare 1784 uitgegeven, nevens het Aanhangzel federt daar op gevolgd, tonen de ongemene rykheid dezer thans ineengefmoltene Fabriek , nevens de fraaiheid van het werk , 't geen zy opleverdt: waarvan bovendien, meermalen, de.derkstjprekenueT bevvyzen 'zig vertoond :n, in zo vele" meesterdukken van Drukkonst, als de keurige pers'van T. Enschedó en Zonen , van tyd tot tyd, opleverde, onder welke, -byxoiiderlyk de .kordlige druk' der Unie van Utrecht, en de meuwhngs uitgegevene Nationale Schuldbrieven, uitmunten , als de hoogde bewondering van alle kennefs tot zig getrokken hebbendC» en, te regt, door dezen, gehouden worelende voor het non plus ultra, in de Boekdrukkunst. PROGRAM' M A- (Vervolg en flot van bladz. 61.) C. Daar de nuttigheid van het ftorten van oly, traan, in dergelyke vetltofrfn, fri zeegevaren ', door genoegf me proeven is bevestigd: offchoon .het oude vooroordeel, dat dit hulpmiddel nadelig zoude zyn' voor een achterkomend. Schip, 'bos; niet tón volle is weggenomen : zoo word gevraagd: Welke is de natuurkundige reden van het bedaren der overflortende zeegolven, door middel der'vetftojfen? En kan, door de verklaring hiervan, ook de ongegrondheid van het evengenoemd voor00, deel, ten volle en overtuigend voor dê/i Zeeman , worden aangetoond?- Op deze vraag: zyn twee Antwoorden ingekomen : het eer'fte onder de Zinfpreuk: Niet by geluk. enz. 't Tweede, 'onder het motto: Srort oly, traan of vet, enz. De ilaatstgemelde Verhandeling bevat gene zakeu in zich, die. aan--  c «7 y aan merk in £ verdienen: en hoezeer de Schryver der eerfte, 7 i"- ii uf'.w-™ u^r z.ecgwven; en vooral.over de ögenfehap der Vetdoffen , om den wind tc verhinderen haare kr-cbt op dezeiven.uit te oefenen, zeer goede denkbeelden heeft, maar die hv vervolgens fchynt te vergeten, en tot gehcei ongegronde gisllngen overgaat: zoo kan geene derzelven recht van aanfpraak op de uitgeloofde eere - munt maken. Deze vraag word echter nogmaals, onder de gewoqne belofte voorgefteld, zoo maar de Antwoorden, vóór den eerften Januari 1B01, worden ingezonden. Eindelyk is nog een antwoord ingekomen op de vraagQm de Zeeduinen tegen het verft uiven der Zanden te 'Z"Tr* , motto: y an net bolwerk, dat de z/ccKracni Keert ciC. Gaarn zoude het Genooifchap deze Verhandeling, offchoon de vraag met was uitgeftchreven , wegens bet belang der zaak, bekroond hebben, ware dezelve voldoende bevondendan er word met alleen geen eene proef opgegeven, dat de yoorgefchrevene beplanting met vrucht kan ondernomen worden, maar zelfs met aangewezen, dat dit, met vooruitzicht op eene gewenschte uitwerking, moeelyk zv Hpr ml hot n.,™~~*r„'. B J J ..... vjwiuuu^jdp uok. aangenaam zyn, eene prae- r.''1" rwiNTiG gouaen dukaten, door eeneu onbekenden beminnaar van het Vaderland uitgeloofd, ter hand te nellen aan t^n genen, die een voldoend antwoord zal inleveren, op de drieledige vraag: betrekkelyk tot den heester Gloege ot Kloece: in bet Programma van 1791 uitvoeriger gemeldt; en m het XV. Deel des Genootfchaps Verhandelingen geplaatst. Nogmaals herinnert het Genootfchap , onder de meermalen gemelde voorwaarde, met de bygevoegde nadere bepalingen , Ul hec Programma des Genootfchaps van het jaar 1785 te zien; en geplaatst in het Historifche Voorbericht ^ «... f ■» r er uunuóizngea: aat ae geletterden worden uitgenoodigd: — en wel zonder tydsbepaling ■ tot het fchryven van een tydrekenkundig en, naauwke'urj»bericht van alle inlandfche en uitheemfche fchryveren en fchriften, die tot opheldering der Nederlandfche ge fchie demsfen en oudheden ft rekken, federt het begin der Graaftyke regering tot op dezen tyd. Eindelyk heeft het Genootfchap goedgevonden twee vragen op te geven, met belofte vau den gewonen gouden' Eerepenmng, op den (tempel des Genootfchaps geflagen, aan den eenen. die od elk derz.plvpn aon „„~n.„ «* ' rt des jaars 1801, het beste en een voldoend antwoord zal ingeleverd hebben. En wel, by vernieuwing, eene vorige prysvraag, offchoon dezelve reeds .in de Algemene Vergadering van den jare 1704 was ingetrokken. A. ■ Hoedanig is de aardrykskundige gefteldheid van Zeeland (yoorname/yk ook met betrekking tot de rivieren en ftroomen) geweest, van de oud ft e tyden dat hetzelve bekend is geraakt, tot aan het begin der Graaftyke regering? fVelke veranderingen zyn in dezeiven voorgevallen, federt dat laatfte tydperk, tot aan het einde der veertiende eeuw?' Is naderhand die gefield- hei,[dezelfde, gebhm J of-heeft zy. ji^mrïe/yke veranderingen ondergaan? Zoo 'ja! welken waren dez~n? Het za! bet Gtnootfchap ;aangnnaim zyn.. indien deSchr'yvers fmnne' antwoorden , met een of meer Figuratr.e Kaarten gelieven optehelderen. B. Vermits de nuttigheid van Asfche en Straatvuilnis, . tot bemesting der Landen, byzonder der Weilanden, genoegfaam' erkend is, en nogthans daarvan binnen het voormalig Gewest Zeeland, byzondéï in het Eiland Walcheren, weinig of geen gebruik gemaakt word', zoo word gevraagd: fvetke daarvan de re/Uiutn wa . »*> «"»/»« ,-ij.uu~ den kunnen worden Mim*r.u>i>Èrd. n-.vr ~./.„,/.,„ j:. in den weg mogten ft aan, op te heffen , en "byzonder de Landlieden tot het srehruil' dvr st^n-ht aantemoedigen. De antwoorden] pp,alle de gemelde vragen en voordellen moeten leesbaar pplohtawn • \-., At KtdJi^^i.Xdr. 1. ^utynjuic uj jcranjcne taai opgeitetd; met een dub-3el of afschrift voorzien ; vóór den 'bepaalden tvd. en vraührvrv. foprrp^nnrlpn iv-irlnn a r"»„-,.„,,,..™ te Middelburg; of aan. H. van Roijen , té Vlisfingen] ocuitidiiojcu uus ueuooucnaps. De SchryverV moeten hunne name: niet bv de Verhandelingen VOfip-en • dnrh dp7pliv.il mot om ^nA,üi,fc . en vcrzeld laten gaan met een verzegeld briefjen, dezelfde zmfpreak tot opfchrifc hebbende, waarin'de naam en woonplaats der Schryveren gemeld liaan. Het zal aan een ieder, zonder ceni^c'uitzondering, vrvftaau, om naar den om. od ;iI1p do \frmr(MMAA n-.™ ti dingen; zelfs aan de DireSleüren cn Ledca van dit Ge- uocn, icn aanzien der beide laa'srgemelden, onder deze voorwan rdpn • d.ri M iiiafi r,„ i ,,.T„„ \r„..u' • f""" '"^1» iju.uic VCIUailUE- hngen en Billetten zullen plaatfen , waaruit blyken kan, dat zy (in de eene of andere betrekking) tot dit Genootfchap behooren; en dat zy, om des te onbekender te kunnen blyven, hunne Verhandelingen döor eene andere hand moeten laten affchryven. Niemand, wiens Verhandeling bekroond word, zal vryheid hebben'• om dezeh-e, 't zy geheel, 't zy ten deele, in bet Nederduitsch. afzontark.fc tn anm, a,nn;„„ „r ander werk .uit te geven.-' zonder voorafgaande kennis en i..wv.v.uv.v>iJiiSiiiy ucfxi jwaancirappy. Het Genootfchan hphnndr ótn ^nh hat ,.»,.i.f „.„ . • , - ^'^,J iv.,.i!i, uui, naar goedvinden, tot nnr van hpr nhmi-noón ™i,ri,ii, .— van alle de toegezonden antwoorden; en dezeiven, fchoon' daaraan de prys niet'toegewezen Word, geheel of ten deele onder Deszelfs Verhandelingen te doen drukken: 't zy met b>\oeging der zinfpreuken . door de fchryvers gebruikt; 't zy met uitdrukking van hunne namen , indien zy, daartoe verzocht wordende, dezeiven gelieven te openbaren. Tot Leden van het Genootscuap zyn aangefteld: de Heeren Willem Jan Zillesen; Re&or der Latynfche-School, te Middelbars:. Jan Anthony Ardesch, Med. Doïï., te Middelburg. i-in.v/iim.vi Lii«i,tMAws, s^anus lujpecteur, te t'iislingen. 1 2 PIE-  C — > de berekening van de jaren ener Eeuw, geheel andeïs geteld moet worden, aan m gie vau »c«. , _____._._.. II ren, en alle andere in het gemene leven voorkomende dingen, van welke Rebecca , die niet van zyn gevoelen was, hem menig voorbeeld tegenwierp. Zy was tien jaren jonger dan hy, nog frisch en vlug, en hadt geheel geen twyffel, of zy de negentiende Eeuw beleven zou , 't zy die van den iften lanuarv 1800 of 1801 moest gerekend worden. Maar voor Pieter was het zo onverfchiliig niet, daar hy zyne gezondheid zodanig gekrenkt gevoelde. Hy wilde zo gaarne tot de nieuwe Eeuw leven. Zyne wensen fprak voor 1801. 1 r/,r.h ïvianukksch tot iS-co uit. maar zvue huul> iu^u. _..^" __.___.-_, Op den laatften dag van het jaar 1798 lag hy op zyne rustbank. Spanningen drukten hem byna het hart toe. Zyne Doöer hadt hem driemaal bezocht, (want ny betaalde gaarne en goed) en was over een uur heengegaan met order, om de hardnekkige vertrapping, die hem meer of min bedènklyk fcheen , door een fiksch lavement tegen den nacht op te ruimen. Terwyl'er toch iets gefproken. moest worden en de Nieuwspapieren van den dag mets gewigtigs behelsd hadden, was Pieter met zyne Rebecca reeds weder bezig V' _fc.ft.ust.,*.» fnp„ Hp ttetirifeï kamer zonder enig geruisch oVenging. ^^^1^^^ enen met maskeren en uuk. wti^uw»-^" -—-r- —_- u ■ _:.._b „,„. i_-„c» m»K„ , — -- „ „ Ogen droevig. In de rechterband droeg hy ene nog brandende fakkel , enigzins nederhangende, en byna mtgebiuscht, zo hv haar nog wat verder zinken riet. Pieter hadt, jaren geleden, het kleine Stukje van Lesiing gelezen i hoe de ouden den Dood afbeeldden. Hy hadt ook te Lubek, in den Dom, de daar mede overeemcomeuue a> u^un^ Dood op een Gedenknaald gezien, en dezen arbeid van den kustervarenen Beeldhouwer Quelinus bewonderdr. Ily kende * . __ n..;„,;„ »„■.,..» „.„1 Asvnns. Zeker hadt Pieter geen duidelyker gezigt van den Dood kunnen hebben, al ware hv hem in de gruwzame, gedaante van den kneuke man verfthenen, zo al hem Duitfcbe Tekenaars en Schilders over Feu wen zo gaarne al beekien. maai aau __.....-_-♦...-waardiger gedaante hadt z;.ne verbceld.ngskragt zich reeds 13 Dan'de'teduidenis dezer verfchyning, en dat het tegenwoordig zyn leven geldde, viel hem zeer zwaar. C Obftupuit, fleteruntque coma et vox faucibus hafity Hv verftyfde van fchrik, zyne haairen ftonden recht overeinde en de Item bleef hem in de keel ftekeu. r>„u,.~P- „•-<: ïnpr vpp minder veneiin_.i. .v-.i-^ , — ~ ' haar gene aanwyzing op haar zelve inviel, cn zy den Geest (•) Heintje-Maat of Vriend Hdn (Freund Hdn) is ene fchertrende be-, ^ daar voor erkende, wat hy waarlik was, kwam Zy net. WDting, die de Dui-icha. ia. er linkerzyde overviel , en de kous van den fchoot , en dc eareniÜden rechts in de ftoof rolde, dan nam het Pieter kwalyk, en wekte haar met bet verwyt, dat zy op zyn eerzaam onderhoud geen acht doeg. Liefst wendde zy het gefprek op de Omwenteling, eu op de Krygs- en andere gebeunénisfen , waar van zy ook gaarne mogt mede-praten; Maar dat gelukte haar niet altyd , wyl Pieter weldra weder op het onderwerp der Eeuw te rug kwam. Zeide zy, b. V. ti„. :,. .„"V, ,-,\*r o-pnpvlnnfd . Hsr de Frniifchen dc Duit- " fchers te Raftadt met zo veel trotschheid behandelen," dan antwoordde hy, „ laat ons maar eerst 1800 fchryven, dan „ zullen de Duitfchers wel ene andere taal voeren." Sprak zy van den Paus, en dat de Franfchen hem te hard behandelden , cn hy 'er misfehien het leven nog by in zou fchjeren, dan zeide hy, „ dat kan wel zyn, de Man is oud, „ veel ouder dan ik. Maar het was toch aartig , als de ' Catholicke Kerk met den aanvang van de icde Eeuw weder een nieuwen Paus kreeg." Doch thans, daar het op de serustftelling van haren Man aankwam , ftondt het haar niet meer vry onverfchillig te zyn. Zy moest voor het jaar 1801 party nemen, en Pieter zoeken te overtuigen, dat de Engel des Doods geen ander, dan dat jaar, kon gemeend hebben. Zy las alles, wit in het verlopen jaar daar over gefchreven is, maar vondt daar in weinig troost. Want men kan meer en op meerderlei wyzeu fchryven , wanneer men voor de dwaling, dan wanneer men voor de,waarheid, iïrydt. Zv moest dus hare gronden tot overtuiging va» Pieter tut 13 ***  C 70 ) het gezond r-erfland et) uit die reëels halen, welke alle menfehen. in allo bunna getallen volgen, daar zy, b. v. geen (hees met. 19, geen dojyii met ir, reeds vol' boude». Op zulke gronden (treedt zy zo manlyk en juist, dat ik geloof, dat, byaldien Rebecca tot ene Scbryfïler geboren ware geweest, en bare gronden, flegts op één blad, aan bet Pubhek hadt medegedeeld, dat blad alleen voor de waarheid betkst zou hebben, en alle zodariigen tot de party van 1801 overhalen, die door zo vele andere Schriften voor het jaar 1800 aan het wankelen zyn gebragt. Nu zegepraalde zy wel in dit Gefcbilfhik over haren Pieter, maar dit kon niet beletten, dat zyn zielsangst niet van tyd tot tyd weder boven kwam. Maar iaat ik nu eens van een bewys gewagen , dat zy uit den febat van haar gezond verftand te vöorfchyn gebragt hadt. Want ten minden ik heb het nog nergens gebruikt gevonden van hun, die voor het jaar 1801 ft n den. „ Zie „ hier," zeide zy op een dag tegcn'Pieter, „ daar heb ik een ,, tafe', waar op alle gewigtigc gebeurreuisfen voor en na ., Kristur. Geboorte aangetekend (laan. Kyk, tot aan deze ,. ftreep lopen de getallen tot één toe af ; "maar dan worden „ zy van één tot over de de 1700 geteld: verbeeldt u nu eens, gy waart op den' iftcfl January vau het Jaar I. voor .„ Kristus Geboorte in de waereld gekomen, nu werdt Kris„ tus op den 25tlen December geboren en den volgenden „ uien January befneden. Daar hadden nu uwe Ouders en „ de beide Mannen; die gy my zo dikwyls genoemd hebt — „ ach hoe bieten ook die oudé menfehen?" — „ Gy meent ., Dionys , bygenaamd de Kleine , eu Beda , f^naamd de „ Hoog-Eerwaardjge" — beginnen tc tellen, waart gy dan ., op eenmaal een en weder een Jaar, dat is, op eenmaal ,, twee Jaren, oud geworden?" — „ Hoe zou dat rrioge„ lyk zyn?" zeide Pieter! — „ Maar, hoe kon dat anders „ zyn, wanneer uwe rekening doorgaan zou?" ,, Gy hebt gelyk, Rebecca! dat is zo klaar als de dag. Gy geeft my „ het leven weder." Met een omarmde hy zyne geliefde Wederhelft, en een zins lang niet; meer gehoorde, kirsch fmakte nu nog eens weder van de oude lippen. In lange hadt dit Paar gene zo heldere uren genoten, als waar in het overfchot van dezen dag verliep. Maar dit duurde flegts weinige dagen; daar zuchte Pieter weder en zeide: „ Ge„ lyk hebt gy zeker, Rebecca, maar — hoe weten wy dat „ Heintje-Maat het ook zo verftaat. — ö fchriklyke ver„ fchyning! waar door ik dit veelligt fpoedig weten zal." Nu was nog het laatfte vierdedeel jaars overig, en Pieter werdt, hoe langs hoe zwaarmoediger. Rebecca wilde niets onbeproefd laten, en dacht, dat zy hem onder meer menfehen brengen moest, dan hy dus lang gewoon was te zien. In het Steedjen W. hadt men twee Koffy - Gezelfchappen; maar ons paar hadt zich dus verre daar mede niet ingelaten. Nu gaven zy een bezoek aan de vooniaamfte Vrouw dier plaats, en verzochten haar het daarheen te brengen, dat, zo zy ïn 't vervolg alle Mattadors der Stad op een grote Koffy-vifite lieten verzoeken , hunne verzoek-kaarten niet afgeflagen zouden worden. Deze Mattadors waren wel reeds overlang te onvreden, dat Leefgraag zich van hunnen omgang afgezonderd gehouden hadt. Maar dewyl hy de rykfte wel- ucr piaa.ra wss, zo neten zy net zien nog paarfla welgevallen, en als Vrouw Rebecca ook by'Mevrouw , Hm'SvfoUw van den Burgemeester, een bezoek gege,en badt, gaf ^ deze baar in genade té verftaan , dat hunne kaarten welkom zyn zouden , maar dat zy vooraf van verfcheide lieden zouden moeten verzocht worden. Zo kwam Pieter nog Jaar in de grote waereld.' Het kwam hert ook wel, dat by te blode was, om daar in den toon te willen geven. Hy moest ' meer horen dan fpreken, en dewyl men daar byna altyd liever over voorvallen van den dag, dan over de Eeuw, fprak, zo moesr hy daar ook by blyven, en te vreden zyn, dat men na hem luisterde, als by van dezelve mede fprak. iDoch als hy eindelyk de grote Vifite aan zyn huis zag, verscheen de gehele Beaumonde vaii de plaats iu hare Statieklederen. De aanzienlykfte in het gezelfchap was ditmaal jde Heer Amptfchryver. Hy hadt voor twee postdagen het jcharaöer van Hofraad gekregen. Hy verfcheen dus beden voor de eerftcmaal in het Costuum van een Ridder, van onder gelaarsd en gefpoord, en van boven a 1'Incroyable gei kleed. Byzonder onderfcheidde hy zich heden door ene idikgepofte das, hoedanig 'er nooit een in W. gezien was. ,Iedereen merkte, dat hy thans luidruchtiger, dan anders jwas, fchoon over het .algemeen befcheidenheid zyn gebrek ; niet was. Pieter was nu als de haan, met verlof gefproken, | op zyn misthoop. Hy bon dus ditmaal niet nalaten het geifprek op het begin der negentiende Eeuw te wenden. Want zyn hart was daar van te vol, en 'er lag hem te veel aau 1 gelegen, om het gevoelen der Mattadors van W. over deze ■ grote zaak te vernemen, waar toe hy düs verre nog gene gelegenheid gehad hadt. Maar nu hoopte by grote autoriteiten voor het jaar 1801 te verftaan. Dan-hy vondt droervigen troost. Die lieden waren door de vele fchriften, waar jvan 'er geen voor dat jaar geftredèn hadt, allen voor het ijaar 1800 bepaald. Maar de Amptfchryver liet zich niet hojren. Dc Heer Reéior fprak 'er zeer geleerd over. Hy was' !met Dionyfius, den kleinen, en Beda, den hoog-eerwaardijgen, zeer bekend, en durfde hen, op verbeurte van zyn' hoofd, verzekeren, dat dezen, als zy nog leefden, zeer zeker voor het jaar 1800 zouden (temmen. De Heer Burgemeester, by wien het vooroordeel voor het gezag der Overheid van veel gewigt was, haalde een NeurenbergfcheGoudMunt voor den dag, die, in het jaar 1700, als de eerfte der nieuwe Eeuw geflagen was. „ Kan men geloven,"; zeide by, „ dat de wyze Vaders ener zo aanzienlyke Re„ publiek, de hooggebiedende en geftrenge Patriciërs der „ Stad Neurenberg, die altyd zo vele'Wiskundigen , inzon„ derheid toen, gehad heeft, deze Munt zouden hebben la„ ten (laan, wanneer zy niet zeker van hunne zaken gc„ weest waren?" Het fcheen, of de Heer Amptfchryver op den loer gelegen hadt, om zo iets van den Burgemeester te horen. Want, het zy bier ter loops aangemerkt, wie is het onbekend, dat gewoonlyk de Landsheerlyke Amprenaren met de Overheidsperfonen der Steden, waar in zy wonen , overhoop liggen. Hier , fprak hy, is de weérga van de Munt van den Heer Burgemeester, en bragt de Munt te voorfchyn, die aan (onze)j Lezers uit (de N. Alg. Konsten  C 7i ) en Letterb. No. gi5.) bekend zyn zal. Zy ging in het Gezelfchap rond. By de ftiüe befc'houwing rekten zich de Gezigten van de zodanigen uit, die zich voor het jaar 1800 verklaard hadden. Maar zy werden weder breder, en grimmige toorn blonk-uit hunne wezenstrekken, als de kwaadaartige Incroyable 'er luidruchtig by voegde : „ Nu, myne „ Heren: ftaat het aan u, of gy nog in deze of in de toe„ komende- Eeuw in den vyzel wilt, en of gy daar in de „ proef zult doórflaan." Zo fprak hy, reeds den hoed in de ene, en den korten kneppel, die den Incroyablen kentekent, in de andere hand houdende. Nu beval hy zich met ene diepe buiging aan het geheel Gezelfchap, en ging met enen fchamperen lach de deur uit. Dat was zeer wel van hem gedaan. Reeds vloog de Burgemeester, een fterk man, die het met drie Incroyablen wagen zou, van zynen ftoel op, om hem na te lopen, en hem zynen te voelbaren fpot op de daad betaald te zetten. Maar nu vloog ook alles, zelfs de Vrouwen, van bare fpeeltafels, op, en fpoedig werdt voorgeüagen, om den ïncróyablén alleen daar mede te ftraffen, dat men hem nooit ■weder op ene grote Koffy-vifite verzocht. Dit befluit werdt des te ligter genomen, daar zich thans de zodanigen beledigd gevoelden, die zich voor het jaar 1800 verklaard hadden. Doch nu zag ieder -na zyn Oiiogie, en, niet tegenftaande 'er nog een uur. aan het gewoon einde der Koffy - vilite ontbrak, nam dezelve ditmaal een vroeg, niet zeer aangenaam, einde — en nooit zo.u in W. vergeten worden, dat de 19de Eeuw, nog voor zyn aanwezen, zodanig een ongeluk in de voornaamfte cercle daar ter plaats veroorzaakt hadt. By de vuigeiiue vmte zat neter ltom , daar ny net niet waagde, vm de (tof der nieuwe Eeuw, die door deze gebeurtenis zo haatlyk geworden was, weder levendig te maken, of hy ook dezen of genen nieuwen grond voor het jaar j.801 mogi aanwinnen. Intusfchen waagde Rebecca, cm hem den laatften dag des jaars zo aangenaam mogelyk te maken , dat zy tegen denzelven, op ene grote Koffy-vifite en daar op volgend koud Collarion, het Gezelfchap nodigen liet, om, zo als de kaarten zeiden, het begin van het nieuw jaar, niet dat der nieuwe Eeuw, om middernacht, via lyk te vieren, of, met andere woorden, een Cafino te maken. Velen dei genodigden ergerden zich wel daar aan , doch gaven nogthans hun woord. Maar in de laatfte heilige week nam het met Pieter ene geheel andere wending. Deze bragt hy, als een ten dood veroordeeld misdadiger , met Godsdieiiftige voorbereidingen, tot denzelven door. Hy zong gene Feestliederen , maar alleen Lykzangen. Rebecca's zo kragtige bewyzen vertoonden zich nu alle voor hem, als ftompe py len. Op den laatften dag van her jaar volgde een voor Pieter gelieel llaaploos geheten nacht. Rebecca moest 's morgens nog de aangelegde Cafino laten afzeggen. De angstvolle dag liep zonder fpys of drank ten einde, die hem geheel niet wilden fmaken, onder zingen en bidden, en ene by wylen fchynbaar aangenomen wolykheid, waar uit by egter weder tot zuchten, weeklagenj:. zelfs huilen, 'overging. Gruwzaam was het laatfte uur voor middernacht, waar in hem meer dan ene flu.auv.ic oveikwam , waar by Rebecca. tot allerlei geestige droppels hare toevlrfcht nam. By het (laan vau twaalven, van den Hangklok, kreeg by byna een ftuip , en zag tot den laatften ilag vol angst na de deur, of Heintje-Maat nog niet verfebeen. Naauwlyksch lag 'er de laatfte fiag , of Rebecca juichte reeds. " '" ze,de Plüter> *> nosJ geen tyd van juichen. Hein„ Maat fchikt zich misfehien naar ene andere klok , dau „ de onze , en wie weet , of de Astronomifche micider„ nacht al voorby is?" Zo bragt hy nog byna een uur, onder enen gedurig verminderenden angst, door. Na één uur, liet Rebecca opdisfehen, het geen zy hadt latefl gereed maken voor den by haar ongetwyfield gelukkigen uitilag der zaak. Alles fmaakte Pieter uitmuntend, en in de volkomenfte rust iliep hy in met de voikomene zekerheid, dat de eerfte January 1800 , nog niet de eerfte dag der nieuwe Eeuw was. Thans heeft hy reeds acht dagen van het nieuw Jaar doorgebragt, en nog vertoont zich by hem geen blyk van bekommering , dat hy , ingevolge der rede van HeintjeMaat, flechts nog één jaar te leven heeft. Rebecca hadt hem aan het verftand gebragt, dat tusfehen Begin en Einde toch altoos enige tusfehentyd nodig was. „ Heintje-Maat!" zeide zy, „ heeft u door zyn wenken, op uwe bede, be„ loofd, dat gy tot in de 19de Eeuw leven zoudt. Wie „ weet hoe ver ? Daaromtrent is het geheel niet uitge„ maakt, en ftaat misfehien ook niet in zyne magt. Daar„ om zyt wel en gerust en doe u zeiven goed, waar toe ,, uwe getrouwe Rebecca al het hare, zo veel mogelyk, „ zal bydragen. Alle verfchil over de 19de Eeuw tusfehen ,, ons yerdwynt nu. Laat daar over nog dit jaar twisten, ,, v\ie wil, en fchryven. wien het ppIA aanhrpnó-t- i\/r-.^^ ,, wy hebben het beste bewvs. dar 7.V nOC niff hpimnnpii k „ Nu kunnen wy gerust van Oorlogs- en Couranten - tydin,, gen met elkander fpreken, en hopen, dat uwe twede ., wensch, dit de gevt>Igen der Omwenteling, door enen „ algemenen Vrede mogen bekroond worden , nog bv uw „ leven vervuld moge worden, wanneer wy een Cafino van „ klink zullen geven." MARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot djïn handel en scheepvaart, eanden veebouw, als mede de ii ui-s ii o ijkun d e , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Na Groenland zyn ter Walvisch- en Robbevangst, voor dit jaar, beftemd van Hamburg 16, Ationa ic?> Glukftadt 10, flensburg, Fanoe en de Oost, zamen 3, van Breinen 9 Schepen. Uitvinding ener nieuwe Bedstede voor Zieken. Hamburg. De Schrynwerker Johann N/Maas Behr* mann, alhier, had reeds in 1795, aan het GfëööoT* frhagi  C v- ) fcliap ter bevordering van Konften er, nuttige Ambagten, binnen deze Stad, een model overhandigd van een Bedftede of Ledekant , voorzien van eeiwofcwdig en fchrander uitgedagt Mechanismns, om Zitten te behandelen, cue, uit nouiuc vm nguaau^gv—...., "•ene fterke beweging met de handen kunnen lyden; bv voovb. van zwaar gekwetften; waterzugtigen, ot die anders moeilyk te tillen zyn, gelyk zwaarlyvige, ftokoudc lieden. Thans heeft hy naar dit model een Bedftede in het groot vervaardigd, welke de goedkeuring volkomen wegdraagt van alle deskundigen. t„ j,...„ -n^Ao-oAo ie pph viPi-k-nnie. zeer liet he¬ in UC/X I,cuin_uv- ^ >->« -ui wceo-lyke, machine. De Zieke kan door middel van dezelve, daar in, van een perloon, zonder met de handen aangevat en of zelfs aangeroerd te worden, uit zyne horizontale ligging i. met het bovenlyf overeind — i. volkomen, als in een ftoel, zittende gebrast — enq. van de regter naar de l:nkerzyde,en omgekeerd, verlegd worden. — De beweging gefcnied . l.nn nnir \rprP:erh Hpn zagt en gemaKKeiyiv, eu uicinuu, .wv...vw», lydcr hoger of lager, meer of minder regtop, meer ot minder op zyde, daar mede brengen. Tot dat einde is de benedenfte matras van leden voorzien, en tevens een tafel voor den regtopzittenden Zieken aangebragt. Uit alle de voorgemelde veranderde ftanden kan de Zieke, op gelykè wyze, weder in de gewone horifontale ligging gebragt worden. — Eindelyk is de Bedftede van voren, met een deur voorzien, 033 den ly* Uoi,i.„i.rir>><< »> tnnnpn dnen onflaan: waar eter ues ic ^cui-i^uvi"-' —-- ~r - door zy ook tevens voor een Kraambedftede dienen kan. Pryzen der. Granen, op 17 February te Amsterdam. Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. ara. % 5°ï5* Cadix — - 5° a 52 Lisfabon .47^48 Venetien - 90 Livomo - 101 Parys. 2.m.-| ■ nAsfiei, . 6,lï62 dito Kort. j Idem in Specie Londen, 2. m. Q Dito kort Hambu g 2. tn. Ct. ft. 39 Dito kort - 39ii Wenen id. B°. - 34 Nieuwe Dueat. Oude ger. dito Nieuwe Louis d'Or Guinies Pilloten Franfche Kronen Nie.uwe Ryksd. Bank - 5>i°>i2 - n,7,8 - 12,8,6 . 9,11,16 - sa2ipCt. . 9if pCU GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 243; en te Haarlem 16, on¬ der welke laatiteu 0 oeneaen ue 12 jdieu. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. C BAR.O- \ THER.- HYGR.O- STREEK 1 tUCHTS- Febr- ) M«- MOME- VE- DER. GESTELD- I800. > TER. TER. TER. WIND. HEID. C2Q~9^ ^ Z-0- )g L„ n 40 67I bewolkt, omtrent helder. L29' 8§ 28 81 — , C29. 7l 25 85 z.o. 20 < 20. 7* 39ï 69 — helder- (29-7i __3_3 82 — .. — C2g. 7ï 32 84> z-°- 21 <29- 7^ 47 68 — omtrent helder. C29- 7* 33 78 — ____ C29. 64 li 78 z-°- . u 22 f* 29 6 41 h 67 0. z.o. helder. C29- 5 33^ 79 , , _ C29. 4+ 34i 79. O.b.N. bewolkt; omtrent 23 l2 9- 3^ 41 ?l N-°' betlokkt:n. ; I29.3* _33__79__rr , c-29. 4 34 82 o.N.o. 24 <29- 4i 3Ó 78 betrokken, zeer wndng. ).29- 5* 34'- 80 C20 6 33Ï 82 N.O. windiig; voormidd. be- 25 < 29. 6* 35 82 — tijken; vetóetfneeuw129. 7 1 29 1 82 1 aS"S- TARW. Het Ust| GERST. HetLwt i^lfche bonte en witte gio^ Vriefche Wnt*»n* . n5ai4° rihn rnde . . 300.13-50 Gron. en Oldamfche • 115*140 êbinfen Heugfche . 3 toa 360 Zeeuwen Oventt.Wmter 115.140 Koningsberger . 300 a 340 »>to Zomer . . 1158140 Vriefche . . 220 a 340 Danuiger en Elb. £££ ÏJAVERenBOEKWEYT. ZedandfChe ROGGE. 24°a360 BrouWliaver . .. ia5«5o PniMifche . . 220 a 245 Witte Voeder dito . 75 a 90 SSLt . . 220a 245 Roekw. Amersf. en Gooü. f33»35 feSK • • =30» 245 Dito feab. en Vlaam. £ 33 . 35 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsch en iRaap-Oly, per Aam ƒ »6f Overm.'t Last. . £ 69374 Dito Lyn . . -63* Skw-Lynz. de ton van Dito Hennip . . - 60 . 5 Schep. Rinaas . / 12314 Walv. Traan, 't quart. HcMiipzaad dito . - 9la io| van 12 Stek. N.euwe - 6 Duo Rode ... - 112 Te Haarlem, bx A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 323. NIEUWE A LGEMENE KONST" en LETTEERS ODE* VOOR MEER- en MIN-GEÖ EFFENDEN. XVRYDAG DEN 7 MAART. BERIGTEN. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys, 17 February. De Hongleeraar EhRmanv, Uitvinder der Lampen met ontvlambare lucht, en Schryyer van verfcheidene Verhandelingen over onderfcheine onderwerpen van Natuurkunde, is te Straatsburg, in den ouderdom van 58 jaren, overleden. T A F R E E L VAN DENEMARKEN. (Uit bet Fransch.} Vervolg en Jlot van Bladz: 60. Gedurende een vrv gernimen tyd, was het byna ene algemeen woedende geestdrift, om meerder jagt te maken op tvtels, dan op waardigheden. Deze razerny fchynt uit de mode, en tegenwoordig weet men zich beter, dan voorheen , met den tytel van een goed Burger te vreden te houden. De Ordonnantie, die de rangen regelt, en dezeiven in negen Klasfen verdeelt, en ieder Klasfe in meer graden, blyfc egter jn volle kragt. Buiten de 10 prCt., die de openbare Amptenaren over het algemeen voor hunne appointementen betalen , zyn zy nog aan ene belasting onder worpen, naar reden van den tytel, dien men heeft. XIII. Deel. Schoon door de grondwet van het jaar 1660, de Monarchale magt bepaald is ten aanzien van den Godsdienst, cn in enige andere {hikken, die vootnamelyk den perfoon des Konings betreffen, deze-wet egter geenszins de dwangmiddelen bepaald hebbende, in gevalle, zo een Koning van Denemarken de-bepaling overfcheidde, die hem zyn voorgefchreven, kan men dit Gouvernement befchouwen als ene der volftrektfte Monarchièn, die 'er beftaan. Deze wet bepaald tevens de orde van throonsopvolging: zy laat 'er de Dochters op toe, maar alleen by gebrek aan de Mannelyke linie. De Koning wordt voor meerderjarig gehouden, als hy zyn dertiende jaar vervuld heef:. De twee voornaamfte Ridder-Orde-s zyn die. van den Olifant, en die van Dannebrog; de Ridders van de eerfte, waar van het getal op dertig is v. s gefteld, dragen over het algemeen een blaauw lint; deze Orde is ene van de oudfte en meestgeachte van Europa. De Ridders van den tweden rang hebben voor een onderfcheidingsteken, een wit lint met rode randen; hun getal is ook bepaald; maar noch voor dc een noch de ander dier Orders heeft men zints lang dezelfde achting gehad by hunne inftelling, als tegenwoordig. De heerfchende Godsdienst van den Staat is de Lutherfche; de andere Kristen-eerdienften en cterjoodli-hen worden 'er niet alleen \erdragen, maar zelfs byzonder befchermd. De kerk wordt door zes Bisfchoppen beftuurd, en in Slceswyk door een Superintendent; nun telt 'er in het geheel 1800 Leeraars. K De-  ( 74 ) Denemarken heeft maar twee Univerfiteiten, naamlyk die van Kopenhagen, die ryk begifigd is, en waar van verfcheide Hoogleeraars gunftig in Europa bekend zyn, en die van Soroe, min bevoorrecht, en oneindig minder van aanbelang, fchoon zy zich mag beroemen op een der voornaamfte Hoogleeraars van het ryk. 'Er bevindt zich te Odenfee een Collegie, en Latynfche Scholen in vele Steden. Men heeft daar en boven Seminariums voor Schoolmeesters, en enige Infti uten ter beöeffening der Weten chappen, bovenal van de Gen.es- en Heelkunde; eindelyk men heeft onderfcheidene Akademien, alle te Kopenhagen opgericht, en waar van wy hier maar twee van de voornaamften zullen aanhalen. i.) Die der Wetenfchappen; welker Memorien, in het Hoogduitsch overge bragt, en waar van dikwyls uittrekfels in andere "Talen gegeven zyn, overlang haren roem gevestigd hebben. • 2.) Die der Schilder-, Beeldhouw- en Bouwkunst, die gene mindere achting heeft. Zonder deel neming zal men niet vernemen, dat deze Akademie, heftaande uit acht Hoogleeraars en vier Meesters, doorgaans by de' 500 Kwekelingen heeft, allen voor niet onderwezen, en dat zy daar en boven enige Nationale Kunftenaars aanhoudend in vreemde landen onderhoudt, om zich in hunne kunflen te volmaken. - Men heeft 'er ook Genootschappen van fraaie Weten'chappeh, de Noordfche Gefchiedenis, de Geueesen Heelkunde enz. enz. 'Er is geen Politieke Sociëteit, en volftrekt geen in den fmaak van de Spouting Ciubs, in Engeland, die, in minder gistende tyden, dan tegenwoo'dig, geoorloofd, niet weinig hebben toct-ebragt, om Engeland tot dien trap van luister en voorfpoed te brengen, waar in wy het nu zien. Het getal der Geleerden in Denemarken, is zeer aanmerkelj k ; men vindt 'er fchone : Bibliotheken, maar wy zullen 'cf- gene aanhalen, dan vau den Koning, die zelfs, voor dat zy verenigd was-met dié van den Hr. Su/im, de grootfte naast de Koninglyke, uit 250.cc0 Boekdelen beftondt. Het Wetboek, volgens het welk de Rechters VonnVen, is van het jaar 1683. Men moet daar by voegen ene zeer grote menigte-van Ordonnantiën, die de Deenfche Rechtsgeleerdheid tot een ware baijert ma ken,, zo a,ls in byna ..11e andere landen plaats heeft, tïfe't Wetboek beftaat uit oude Wetten cn Gdstuöien van den Lrnde; en heeft byna niets gemeens met her overgaan. Deze Rechtbanken flagen zo gelukkig, dat, in dun loop-van het.huitlte jaar, twee derde der ver- fchilien in het vriendelyke zyn bygelegd, en zelfs drie vierde van de zodanigen, die van enen politieleen aart waren. De rechtzaken bobben geen beroep dan op Kopenhagen zelf. Men kdeft 'er t«Fee voor het platte land. Ter laatfter inflantie worden zy allen voor het hoge Gerechtshof gebragt. Het Hertogdom Sleeswyk Volgt altyd het Wetboek van fFaldoi;iar II.., in 1240 gepubliceerd, en dat de menigte van Ordonnantiën, die federt opgekomen zyn,,zodanig verward heeft, dat men doorgaans verpligt is, om 'er van aftevvyken; zo veel te meer, daar onderfcbetdeii Steden nog byzondere Cos turnen en Statuten in acht nemen. De Landmagt van den Staat, daar onder begrepen die van Hötftern, trelOöpt 75,000 man, waar van tien duizend man Cavallerie. Een groot gedeelte der Infantery werdt uit vreemdelingen gerecruteerd ; het ïverig gedeelte befea-t-uit Nationale Militie, die flegts eenmaal 'sjaars, ene maand exerceert, wanneer allen na hunne haardfteden te rug keren. Ten einde van de jaarlykfchc "exercitiën, maken zy gewooutyk een 'Campement, waar men de groote miantcuvres doet [• . i:_ti_:j ..„„ J..„ S7~.,~ J.-.o ir„„;„n-o W«, Ul regenwoorujgUL'iu yay ucu j^uuu un iwiirugo» 1 y y inoefen, by deze gelegenheid, verzekeren,'dat vreemde Officieren van ondervinding, en, op welker tacü* que men zich verlaten mag, .ons volkomen voldaan hebben toegafchenan ovdr&ot-.laavfte Carnpetnent, dat by Rendsboucg hdteft plaats -gehad. De Armee inliet, algemeen is zeer'nel onderhouden, M.-n vf-lgt 'er de', voortgangen -'der. '.kunst, en' men laat 'er niet na die veranderingen te maken, die men met voordeel door ande e Mogenhideatziet in pr .-ktyk. brengen, üe Ar* tülery is misfehien het beste, dat men 'er heeft; de-' Paarden van de.ptvaliery geven 1 iet altyd blyken, dat zy 'in het Mmd =zelf- aangcf-kt -zyn. Da Armee kost jaarl-yksch om rent twee njrUioenen Deenfche -Kronen (9 oco,oc.q l.} ..Men heeft een Militair Kweekschool te Kopenhagen, en overh't nlnemcen ontbreekt het in het land. niet aan inr c'.urn-en om jonge lieden um te kweken, die zich a; n den dierst toewyden,. of zelfs die, w.lke 'er reeds zyn; 't is ondertusfehen niet noodzaaklvk. zich daar groenend te hebben. Het is raoeilyk den da t'der Zeemagt te bepalen» uit hoofde v; 11 d-.n fluijer, i-T.-'r mede dit gede.Jte vnn het befte ur zich bedekt. .Wy liebben ondertus¬ fehen re'enen om te geloven, dat iren het getal der Rr.n einfche Rech'. Het is cm'ge ja en geleden, dat Linieschepen op .omriem dertig k .n rekenen, zonder men er Vre- e-Kechtbanken heeft opgericht, waar 1 oor de • 1":cg.-utcn• en .andere i >n-> ;;sjc/H'rtn te tenen., de randen moeten komen, eer zy tot procedures die men, er naar eveasecifgncw wm D-zu. r^t g<-cu  C 75 ) ten dezen opzigre zeker is, is dat de Deenfche Zeernagt niets van hare oude achting verloren heeft. Van alle de Scheren, die, ftaande den loop van den tegenworrdigen Oorlog, aan de Koopvaardy-Vloten gegeven -zyn, om dezelve te begeleiden, ol'die op kruistogt afgezonden zyn, om den koophandel te beveiligen, kan men net zeggen, dat 'er een enig geweest is, waar aan men te last leggen kan, dat het de eer Van de Deenfche Ving niet heeft opgehouelen. Om de Vloot van Matrozen te voorzien, heeft men alle de kusten in distriétcn verdeeld. Men vondt 'er in het geheel omtrent 30,000 man voor den Zeedienst gefchikt, en aan een zeker foort van presfing onderworpen. In Vredestyd nemen velen dienst op de Koopvaard\ fchepen van onderfcheide Natiën , en leren dus hun bedryf. Vele anderen zy^n in onderfcheiden KlasTen verdeeld en houden hun vaste woning te Kopenhagen, waar men altoos zeker is hun te vinden, wanneer de dienst het vordert. Men heeft ook op de werven een aanmerklyk aantal werklieden, van alle foorten, gedurig gebruikt tot den Scheepsbouw. Kopenhagen heeft ook een Hospitaal voor Matrozen, een School van den Zeedienst, waar zy onderzocht worden, die zich aanbieden, om Kapiteinen te worden, of Lootfen enz. van Koopvaardyfchepen, en daar en boven Archiven voor de Zeekaarten. Zy, die dezelve onder hun opzigt hebben, geven van tyd tot tyd zeer naauwkeurige Zeekaarten uit. Denemarken heeft goud, zilver en koperen Munt; van het laatfte metaal heeft men niet boven een Franfche ftuiver, noch beneden de twee F anfche oortjes. In het goud flaat men niet dan dukaten, in waarde omtrent tien franken belopende, en fpecie dukaten (ducats espècesj die 'er twaalf waardig zyn. De zilvermunten zyn, federt de oprichting van de nieuwe Bank, by Decimale Breuken berekend; de fpecie kroon bedraagt zes franken; men heeft 'er verder 4 franks van 40 fols, van 20 fols, van 10 fols, van 5 fols, en eindelyk van twee fols. Ondeitusfehen, in de gewone berekeningen, is de zilvren kioon courant, of de kronen van 4 livres zestien fols, als men die berekent. Men moet weten, dat de kroon courant niets is, dan een munt by verbeelding, zo als de livre of de frank, met dit klein onderfcheid, dat 'er nog enige billets van één Ecu zyn, die de oude Bank in omloop gebragt heeft. Men heeft bankbiljetten van 5 kronen of 24 livres, van 10 ecus, van 25, van 50, en van 100. Deze biljetten zyn of van de Bank van Kopenhagen, of van die Altona, welke ondertusfehen 'er geen heeft van 5 kronen. De Bank van Kopenhagen is het eigendom van houders van Actiën, en verdient het grootf.e crediet, dewyl niemand verpligtls hare biljetten te nemen, en dat zy altyd het fonds in kas hebben, dat 'zy vertegenwoordigen. Die van Altona behoort aan de kroon, en brengt gene biljetten meer in omloop, dan als 'er aan waarde in dezelve gevonden wordt, Men is ook vry in het aannemen of vveigeren van deze biljetten, die nooit, als die van Kopenhagen , te Hamburg, anders dan ene kleine laagte ondergaan hebben, welke het gevolg geweest is van te weinig vraag na papieren - geld , niet dat van wantrouwen. Wat de biljetten van de oude Bank betreft, zo veel als 'er nog van overig is , blyft nog in omloop eil verliest niets, maar nadert den eindpaal van zyn beftaan. De inkomflen van Denemarken alleen, bragten over tien jaren 3,000,000 kronen in de Koninglyke Schat» kist; die van andere Staten bragten nog daar en boven 4,000,000 op. De inkomften, federt dien tyd aanmerklyk vermeerderd zynde, mag men het geheel misfehien op 10,000,000 rekenen ; deze vermeerdering van openbare' fondfen, moet men egter niet toefchryven aan den aangroei van belastingen; maaralleen aan het meerder bedrag van de gewone belastingen. Wy zullen hier aanmerken, dat de openbare belastingen, in Denemarken , zyn noch vele, noch zwaar; men heeft 'er b. v. gene belastingen, noch op vengfters, noch op klederen, noch op het gebruik van tabak enz. 't Is niet gemakkelyk te bcp'alen hoe hoog de onkosten van Staat lopen, maar het is zeker, dat de Oïconomie en het goed beftuur der Finantien , het Gouvernement in ftaat geftcld hebben, om federt een tiental jaren, jaarlyksch, een aanmerklyk gedeelte deiNationale fchuld, bovenal by de vreemden, aftelosfen; een fchuld, die men weet, dat in 1771 in haar geheel bedroeg 15,000,000 Deenfche kronen. Ook heeft de ondervinding , by verfchillende gelegenheden, bewezen, dat het Gouvernement, in buitengewone gevallen, leningen doen kan op voordeliger voor* waarden, dan de meeste andere Mogenhedcn. Sinds lang beyveren zich het Beftuur en de Eigenaars van Landgoederen, om ftryd, in de verbetering van den Landbouw. Het Genootfchap van Lantl(Economie, gefticht in 1769, door particulieren, en te Kopenhagen gevestigd, brengt daar veel aan toe door zyne onafgebroken pogingen, en bcgunftigd door de werkzaamheid van het Gouvernement: maar niets kan zo veel den voortgang ten dezen aanzien verhaasten, dan de Ordonnantie, die de Lyfeigenfchap {Je droit de Glébe~) affchaft. Men moet dus geloven, dat de Landbouw.weldca in dit land cue volkomenheid bereiken z.alj K a die  ( 7<* ) die zonder een zo kragtdadig beftuur en befcberming alleen het uitwerksel zou kunnen zyn van ene lange reeks van Eeuwen, by ene kleine Natie, verwyderd van het middenpunt van Europa, fprekende ene taal, onbekend by andere volkeren, bewonende enen v^y on -ruchtbaren grond en onderworpen aan een byna onbepaalde Monarchale magr. De Nationale Industrie van Denemarken legt zich in waarheid op alle foortcn van Manufacturen en Fabrieken toe, maar men ontbreekt 'er egter velen, die toereikende zyn, niet tegenltaande de ftandvastige pogingen van het Gouvernement, en de herhaalde pogingen, die zeer dikwyls ongelukkig gellaagd zyn Het is vreemd, dat deze Fabrieken met den vreemdeling kunnen markten, zo wat de prys betreft, als de^hoed nigheid van de koopwaren. Onder de M.nufacturen, 'die men kan aanhalen, als welke zich het meest onderfchexlt, zyn de Porcelein-Fabnck, voor rekening van den Koning, te Kopenhagen opgericht, en dienier in fraaiheid eii qualiteit, in haar werkftukken, wykt voor die van Drei-den (eigenlyk die van Mcifen,) noch die van Sèves of van Berlyn. Vele vreemde Manufacturen komen , van tyd tot tyd , zich in dn land vestigen , en hebben 'er g ote voordelen. Zy krygen van het Gouvernement gelden op ene gem.kke'lyke wyze en tegen enen matigen intrest. De buitenlandfche koophandel van het Ryk is zeer aanmerklyk, en zo als men die onderftellen kan iri een land, zo zeer aan Zee gelegen. De voordeligfte is buiten twyffel die der Indifche Compagnie , die Bbg dit jaar een dividend van 14 prCt. aan de Hou ders harer Adicn uitdeeldt. Daar op volgt zeker die, welke gedreven wordt op de Eilanden St. Croix, St. Thomas en St. Jan. De Deenfche Vrachtlchepen, die zonder ophouden op de Middellandfche Zee door v.eemdelingtn gebruikt worden, maaken nog een zeer voordeligen tak v. n buitenlandfchen handel. De hm nenlandfche daar en tegen is in enen zeer Hechten ftaat; behalven Kopenhagen heeft men flechts de Steden Elleneur, Aalburg, Randers cn Flensburg, die mtn Kooplieden noemen kan. Wat aangaat de Vriendfchaps-Traktaten en de Verbonden van°Denemarken met andere Natiën, zy zyr over het algemeen federt vele jaren gehandhaafd geworden. Men heeft 'er weinig dan met de Barbarr fche Mogenheden, die altoos onophoudelyk zyn gefchorden geworden. Zy die kennis willen dragen aan deze byzmdcre Traktaten, kunnen die in een klein, maar te" weinig bekend, werk vinden, rnder den tytel van Index Chronologicus, ftstens foedera a Regibus Datiia imtd van Quistgaard^ Qöttingai 1793. in 8°. SherïdAn. De Naam van den Heer Sheridan is byzonder beroemd geworden door het berucht Proces over IFar* ren Hastings, in Europa. Richard Brinshy Sheridan is de tierde Zoon van den Toneclfpeler Tnonas Sueridan, die in Engeland grote verdienhen hadt, uit hoofde der verbetering, door hem te weeg gebragt inliet vak van uitterlyke Welfprekenheid (Dcclauutie) en Opvoeding; gelyk hy ook onder ons, roemryk bekend is, als een Schryver van een Engelsch Promuncing DiStionary, en als Uitgever der Werken van den groten Swi/t. Zyne Moeder was ene waardige Vrouw en bemind als de Schryffter van den Roman Sidney Bidulph, de Oosterlche Gefchiedenis Nourjahad en verfcheidene Toneelstukken. Onze Sheridin werdt, m het jaar 1751, te Dublin geboren. Zyne Moeder hadt van zynen en zyns Broeders aanleg een zo gering denkbeeld, dat zy, hen ter Schole beftellende, aan den Meester zeidê: „ In uw bedryf moet men groot geduld „ bezitten ; aan deze knapen kunt gy dat oeffencn: ik „ heb beide dus verre wel onderwezen; m ar ik heb ., myn leven zulke aartsdomoren niet gezien. M.ar de natuur!yke vermogens van den jongden Sueridan omwikkelden zich onder opz gt Van ü. Parr, een zeer beroemd Schoolmeester in Engeland. Z3ne vorderingen fchenen zvnen Vader zo uititekeni, dat hy hem, niet eerst na de Univerfiteit, maar onmiddelyk na de Middk Temple, te konden, zondt, om in de Rechten te ituderen. Zyn Vader kon hem maar wein g byitaan, en hy moest zich het te kort komende door zyne pen lanfchalfen. Niets als noodzaakly^heid kon hem daar toe bewegen; want het is bekend, dat hy met ene febiér onöverwinnelykc loomheid en traagheid byna altyd te ftryden hadt. Intus.chen werdt hy met de i ste E'igeifcbe Schryvers volkomen bekend , en ichreef met gemak; verfcheidene Toneelkundige proeven e,r*er, waar aan hy zich waagde, voldeden hem ïo weinig, dat hy dezelve verbrandde. Mifs Liuhy, ne zeer1" hoo ggeachtte Zangeres van de Opera v n )rur} -lane, deedt in hem ene zo hevige liefde tin ttaan, dat hem noch weigerende antwoorden, noch Medeminnaars, affchrikten. Volgens aloude zed^n treedt hy voor de eer zyner beminde, en verwierf ha e h. nel, als de prys zyner heldhaftige volftandigheid. Een Windbuil n.iaml^k, Mathews geheten, hadt iets 'in de Courant van Bath laten plaatfen , dat de eer van Mifs Linley te na k am. Sheridan wreekte dezen onedelmoedi^en aanval , en waagde zich tweemaal m een tweegevecht met Mathews. Scho n hy nu zynen hoogften wen&ch bereikt hadt, waren zyne huisr  C 77 ) lyke omftandigheden zo bekrompen, dat hy zich zeer1 dikwyls in het onaangenaam t gebrek aan geld be-1 vondt. Meermalen wist hy van dag tot dag niet, j waar mede hy de eerfte behoeften vervullen zou. Maar niet tegenftaande de grote aanbiedingen die men zyne huisvrouw deedt, wanneer zy het Toneel weder wilde betreden, bleef egter Sheridan weigeren zulks toe te laten. De Direkteuren van het Pantheon boden haar eens 1,000 P. St. voor twaalf avonden aan, en daar en boven 1,000 P. St. voor haar Benefit. Madame Sheridan was hier door bewogen geworden, en hieldt by haren man aan om zyne toeftemming, maar hy verwierp den voorflag met gioten tegenzin. Hy moest dus zyn onderhoud weder door de pen zoeken. De 'Rivals, dat naderhand zo bemind geworden ftuk, was zyne eerfte openbare proef van betekenis. Zyn volgend ftuk, Si. Patricksday, ene klugt, fchreef hy in 48 uren. Maar de komieke Opera, Du en na, geviel iet Londensch Publiek zo buitengewoon, dat zy 75 maal agter elkander gegeven werdt; een geluk, waar op zelfs de beruchte Beggars Opera niet roemen kon, die maar 65111 aal agtereen vertoond werdt. Nu kregen de omftandigheden van Sheridan ene gunftiger wending; hy werdt bekend en raakte in achting; elk zocht zyn gezelfch p, dat ten uiterfte aangenaam is, en het was niet weinig aan de bekwaamheden zyner huisvrouw in de Muziek te dunken, dat lieden van ftand en aanzien zich om het zelve heyverden. Toen de onfterflyke Garrick van zyn aandeel in de Directie van den Schouwburg in Drurylane afzag, kwam Sheridan met twee anderen ove een, om dit aandeel te kopen. Hy betaalde 30,000 Pond. Nu hadt hy dub bel bebng, om zyne dramntifche bekwaamheden te volmaken, en in het jaar 1777 gif hy een ftuk uit, dat den roem des Schryvers gegrondvest heelt, en nog tegenwoo dig voor een meesterftuk gehouden word. Dit tvas het beroemde School for Sc rtidat. Met dat alles hegt hy 'er gene waarde aan. en lchryft den goede?^ uitflag aan de verdienften der Toneelfpelertoe. Tue Critic werdt n e- geb.k genoegen gezien, en blyft neg tegenwoordig ten der bemindlic (tukken van het Engdsch Toneel. Onder die rienden , welke Sheridan zyner lettcrki.ndigen roem veroorzaakten, behoo de vbornaamlvk Fox, die hem overeedde,om zitting in het P. dement te krygen : tn ichoon het S.eridan in den aar.Va.ng ook aan geld ontbrak, om zvnen in loed te verfterken, zo aren 'er eg"tér vrienden, die hem onderüeunden, er. hy werdt ras, nis Reprefent nt van Stafford , een der mei st geduchte Oppofitie-Redem.ars v;n het L-gerhuis Hy was enen korten tyd Onder -Staatsi'eaetaris, in welken post hy I egrer niet uitblonk, daar order, mauwkeurigheid en |voortvarenheid, juist zyne zaak niet zyn. Hy hadt, als Parlementslid , vele zwarigheden te overwinnen. Zyn Vader was Toneelfpeler geweest, en de toefpelingen op den ftand zyns Vaders en op zyne betrekking tot het Toneel, zoud.n hem den moed hebben kunnen benemen , zo niet zyn bytend vernuft deze laaghartige aanvallen hadt afgeweerd. Zelfs de Heer Pitt, die anders zich zodanig bezit, vergat eens zyne waarde, en vierde z;ch in diergelyke fchampfcho eu bot. Maar de Heer Sneridan gaf hem daar voor den fchimpnaam van angry boy, een in Engeland bekend karakter uit een Blyfpel van Een Jonfon, en deze inval heeft tot nog zyne kragt niet verloren. In het merkwaardig Proces van IVarren Hastings, kamptte Sheridan tegen Burke. Wanneer in de maand April 1787 het achtfte punt van befchuldiging in het Lagerhuis, over de Omkop'ng handelende, in overweging genomen werdt, hieldt hy ene redevoering van meer dan vyf uren lang , die men met de grootfte verwondering aanhoorde. Als de Koning buiten ftaat was, om uit hoofde zyner krankheid, de zaken der regering waar te nemen, voegde zich Sheridan by de party van den Prins van IVallis, wiens gunst hy na dien tyd aanhoudend genoten heeft. In de laatfte tyden verzoende hy zich ook met het Hof *), waar toe byzonder zyn Pizarro gelegenheid gaf. Hy ceft ene fterke duidlyke flem, maar zyn voordragt is meermaal overyld, en op zyne gebaarden geeft hy gene behoorlyke acht. Hy is de aangenaamfte man in .gezelfchap, dien men zich verbeelden kan. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKAJjJiMJ.sC HE EN ANDERE SCHRIFTEN. Bataafsche Republiek. Gefchiedenis der Vereenigde Veder■ tanden , nevens de voornaaiafte gebeurtettisfen in Europa, door c. Zillesen. In don rLge by J. C.'Le'iu- (*) Uit de laatfte rede, door den Hr. Sheridan in het Lagerhuis van het Engel-ch Parlement gehouden over de rnis)uk;e expeditie tegen Holland, in het voorleden jaar, en zyn voorftel, om nopens de oorzaken dier mi.-Iökking onderzock te doen, fchynt men te moeten opnvken, dat deze zyne verzoening met het Hof' of niet volkomen of althans, van geen langen duur moet geweest zyrj. Aantek. van den Reda£le.nr. K 3  ( 78 ) Wèjfym Tn S*. Ifié Deel, 10 en 368 bladz. T798. IldeD. 37Y bladz. 1798. lilde D. 378 bladz. 1799. Daar de Gefchiedknnde ten voorn; men doel heeft, om dat gene, het welk den kortlevenden metrscb aanf ondervin ding ontbreekt, fchidcloos anmevuUen, en —daar de kennis van belangrvke en veel omvattende lotwjsfeüngen van volken en byzondeie perfonen ter börclkmg van dit doeleinde voorname!-k (trekt, — verdienen zëkertyk de gebeurtè«isfen der Jaatfle jaren, meer dan die van veie eeuwen tc far.mger.omcn, de aand icht van den Gcfchiedfcbryver. Dit tydpcrk, zo nk in het voortbrengen van allerlei veranderingen in de Staat-, Kry es-. Aardrjks-. '! y Irekenhinde en andere werenfernppen , ïs niet minder vruchtbaar iu liet opleveren van allerhande wichtige lesten , zo voor pcrfonen van onderfchciden (landen, als voor gehele volken. Vorflen 'leert het krachtiger, dm enig ander, de wankelbaarheid hunner tronen , de flerkte des verenigden volks en hun eigen belang in den onderzaten niet ten dwingeland, maar ten vader, te (trekken. Voiken leert het derzelver'innerlyke krachten, hun belang hv eendracht, deugd cn goede Zeden, als ook den baatzuchtige:!, doch meer vleijcnden, volksvriend van den waren voorihmder des vaderlands te onderkennen. Ampteloze burger;;, wien de glans des bowinds aanlokt, waarfchuuwi het tegen het Ichynfchone cn ydele , tegen her gevaarvolle "en bittere van hoge ereposten; en voor den menschkuiidigen befchou'Aer betoogt het met dageljkfche proeven de uraiheid van het overoud gezegde: het snpt toom den man zo in zyne bekwaamheid, ais m zjne, gematigdheid. Het ontvouwt de eigenbaat en de treken deiHoven en wyst op het Gemenebestbeftuur als de bron van vaderlandsliefde, dapperheid, en weifprekendheid, maar te gelyk als blootgefteld aan de gedurige, beguicheling, list en het Kevveld van belangzoekenden en heersebzuchtigen. Het is een afbeeldfel van den hoogst onwisfeu en wisfclenden kngskans en ene levende fchildery van de alles te bovengaande' oorlogswoede, die het verfchil in Godsdienftige en Staatkundige meningen tusfehen burgers en burgers onttteckt. Het vertoont den weldadigen invloed van ene. welbeftuurde verlichting ; maar ook den kleinen afftand tusfehen de hoogfte verfyning en ene ruwe barbaarsheid. Eindelyk het betoogt met klem van zeggen de mogelyke teleurftelling zelfs van de bestberaamde. plannen, den onzekeren afloop zelfs van de best aangelegde ondernemingen en de onwaarfchynljkheid om in de Staatkunde alle Wysgerige en Zedekundige beginfelen met vrucht te kunnen overbrengen. ~ Wie twyffelt 'er aan, of zodanig een gefchiedverhaal der laatfte jaren, het welk aan dit hoge doel der Gcfchichtkunde geheel en al voldoen zal, door deze en vele andere lesfen aantewyzen en te ontwikkelen , door oorzaken en gewrochten te ontdekken en aan een te fchakelen, en door dryfveren, inzichten en maatregelen te ontvouwen en utteentezetten, wacht naar den tyd, dat de nevel van geheimenis en onzekerheid, die nog over zo vele gebeurtenisfen verfpreid ligt, zal zyn opgetrokken, dat de bekoeling der driften ene meer onpartydige overweging aller voorvallen veroorloven en de volkomen afloop van de zich nog al fteeds ontwikkelende lotvisfolingen van Europa, her overzicht vaft iier g;hce) .foei.itcn sak Imusfchen zullen dan zeker voor d'ffl, gewemchtpn rr.-n, dia, do zo moeihke, doch lofrvke, ti:-k i-m mtysn aanvaarden, alle die aan vangel) ke byeeriza,melingen d?r voorledeue en t.edendaagf:he voorvallen gewichtig zyn ,1 era zullen het, te meer wezen, naar rriate Van d-j getrouwheid,' onrartydigheid en naauwkcurigheid, waar mec.c die houwlloffen worden byeengebrr.cht, en naar mate vah den rykdom vr.n oorfprongelyke frakken, waar van dit tvdperk 7.0 zeer overvloeit. ' ■'"■ ? " liet tydvak, welks gebeurtenisfen de Burger Zillefen znch heeft voorgenomen in een geregeld verhaal te brengen, bevat den tyd van ruim vyf jaren, als beginnende van de oorlogsverklaring der Franfcben aan Engeland en Willem den Vyj'den, op' den eerden February 1793, en eindigende met oe aanqerwng der .Conftitutie op 23 April 1798. Échter bepaalt de Schr> ver zich niet flechts tot de voorvallen in ons Vaderland, maar vermeldt tevens de voornaamfte gebeurtenisfen in Europa, gedurende dit tydvak. Dit Z)U werk heeft hy opgedrageu aan de Vertegenwoordigende Hoogfte magt des Bataaffchen Volks. In w elke opdracht hy — zich zeiven en zyn vaderland geluk wenscht met, na de vernietiging van het voormalig zwak en gebrekkig beftuur ,. doch waar onder Nêerlands volk door dea flechteren ftaat der overige Europefche natiën, welvaren en voorfpoed genoot, verkregen te hebben ene Staatsregeling, welke dienstbaar kan zyn tot 'svolks geluk, — vervolgens den Volkvertegenwoordigers de herftelling van 's lands gebreken , namelyk de uitgeputte financiën , de te gronde gaande koophandel, de afneming van den r'eëlen rykdom der Tïieezetenen en het verval der fabrieken , als hunne taak aan¬ beveelt — en eindelyk betuigt, hun het werk niet optedragen , om voor zich zei ven enige gunst of voor zyn werk befcherming te bejagen, noch ook het zelve gefchikt te hebben ter inlichting voor kundige Volksvertegenwoordigers, nnar ten diende,.zo al niet van den meer geöeffenden, ten minften van den min kundigen Burger — en deswegens zal hv uit het gefchiedkundige dat gene trachten, te trekken, 't welk wezenlyk voordelig voor ons vaderland kan wezen. Na deze opdracht volgt ene inleiding op het gehele werk. In dezelve wordt ten grond van de redenering, daar in vervat, de volgende aanmerking gelegd: dat, namelyk, toevallige voorvallen zich veel tyds mengen onder de regelmatige gebeurtenisfen, die naar een geregeld plan eikanderen opvolgen, waar door dan de fynfte Staatkunde hare plans ook vaak ziet te leur gefield. Welke aanmerking vervolgens op de grote gebeurtenisfen van onzen tyd en ra het byzonder op de omwenteling in Frankryk wordt toegepast. Terwyl de Inleiding zelve betloten wordt met de opgave van het geen het werk bevatten zat, (. net went wy reeas neoDeu aangewezen,) als ook met de belofte, van door waarheid en onpartydigheid zich fteeds te zullen'laten leiden en door inmenging'van het hoe en waarom der gebeurtenisfen derzelver verhaal nuttig te maken. Het plan, het welk de Schryver zich in de behandeling der zaken, die tot het-genoemde vyfjarig tydpcrk 'behoren', ge-  C 79 ) pevormd heeft, geeft "hy op in den aanvang van het eerfte Hoofddeel. ,, Om geregeld myn voorgefteld ontwerp te be„ handelen ,'' zegt hy, „, dien ik eer si te onderzoeken , wat de Staatsbelangen onzer Republiek vorderden in de „ voorgevallene omwenteling van Frankryk en den d mr uit M ontftaiien oorlog met de meeste Vorften van Europa. „ Ten twede, welk de aanleidende oorzaak was tot de oor,-, iogsverklaring der Franfcben aan den Keizer en ve/vol„ gens.am EngeLmd en Neerlaiids Stadnouder , Willem den „ 5de. Ten, derde, de oorlog zelve tot de omwenteling in „.,,1795; en eiuoelvk ten vierde f het gebeurde van de vry„ verklaring tot den tvd der vestiging onzer eene en 011„ verdeelde Bataaffche Republiek " VTan deze vier hoofdzaken zyn 'er in de drie, reeds in het licht gekomen en thans hier aangekondigd wordende, Delen dezes werks, airede. drie afgehandeld geworden in tien Hoofdftukken , en wel in dier voegey dat de eerfte hoofdzaak behandeld wordt in het eerfte Hoofddeel; de twede in het tuede en derde; en de derde in de volgende Re- makende de vier eerfte Hoofdftukken het eerfte, de ven twee volgende het twede en de vier overigen het derde Deel nit; . Z.o dat 'er aan de volvoering van de voorgefielde taak niet dan de bearbeiding van de vierde hoofdzaak ontbreekt. tiet bepaa'd beftek van ons blad gehengt niet, om een geregeld uittrekzel. hier te geven van. den gehelen inhoud des werks, (hoe zeer anders-een kort aaneengeschakeld over¬ zicht der hier "geboekte' gebeurtenisfen'van een zo gedenk¬ waardig tydvak, vau belang genoeg voor den ..Lezer kon wezen, om het hier intelasfen ( * )• ) . Wv vergenoegen ,ons des alleen , met van het Eerfte Hoofdftuk. Over de Si aat sbe'angen van de Republiek der vereenigde Gewesten, en (4116 ds voorgeva/letie o:nyrentelïng van Frankryk, en-de daar nit oulftaue>n oorlog, de aan de kant' opgegeven lemmata uirtel'ehrjven. Dus lui kien dezelve: Werdeelihg deze- G»fhiedenis. W^er het Staatkundig geluk, liet geen de Stadhouder had] behoor en tot zieh zel\~en -te zeggen. De Kepwlrek, zo min als Engeland, km belang hebben dm deel in dezen oorlog te nee men. Oorzaak dezer dv aaiende begrippen. De f havddaaden van Jen Stadhouder en zyn aanhang'. deden hein -van net -eene nwaaa in nei ai/aere vanen.' Roemryk gedrag van Keizer Leopold omtrent 'de Pa-\ 'triottifche Belgen in tcgeno---erftelling van het wangedrag van Neerlands Stadhouder en zyn aanhang. Om gelvke reden als boven, kunnen wy ook den Schryver niet volgen in. zyne bizondere aanmerkingen, over vele 'voorkomende z: ken en voorvallen: doch kunnen daar in te gereder berusten, vermits het oezvvaarlvk wezen zou, enkele ftukken daa-r uit over te nemen , zonder dien Schryver te kort te doen: wy lflteti ze dus in derzelver geheel, en houden, ons te vrede," met dezen en genen daar van aan de byzondere aandagt en oplettendheid onzer Lezeren aan- tepryzen. ' Het werk zelve is verfierd met uitvoeritre Visnetten od elk Tytelblad en met 2 Platen of Pourtraitten., in elk Deel, getekend door Kuilenburg en gegraveerd door Vinkeles. als mede mer een Kaart der Haven v..n Toulon. Redevoering by gelegenheid der viering: van het' Na¬ tionaal Feest op den 19 December 1799 in naam en van wegens het Uitvoerend Bewind der Bataaffche Re¬ publiek -uitgefproken in den Haag, door. den Agent der JVationale Opvoeding. In den Haag ter s Laiids Drukkery. In gr. 8°. 20 bladz. Deze Redevoering verfchynt in het licht op enen wenk, dien de-Agent der N. O. oordeelde, dat hy behoorde te eerbiedigen, .en om aangevoerde redenen, die hy het niet aan zich achtte te ftaan, om te wederleggen. Het Publiek heeft gene reden van zich te beklagen , dat de Agent dien wenk geëerbiedigd, en zich aan de aangevoerde redenen gedragen heeft, daar het zich hier door in het bezit gefteld ziet van een (luk, dat, uit hoofde van de. wyze van behandeling, en de daar in, in alle opzigteti, 'aan den dag gelegde gevoelens den Opfteller eere aandoet, en door den post waar in hy geplaatst is, der Natie zelve byzonder tot eer kan itrekken, Mannelyk'e welfprekcndheid, Liefde tot het Vaderland , afkeer van alle partyfehappen , en vèrftandige eerbied voor het Opperwezen, zyn de kenmerken van deze treffende Redenvoering , doorvlochten met enige Coupletten uit enen door den Reprefentant van Royerr vervaardigden Feestzang, ivelke tusfehen beide gezongen zyn. Tot ene proeve van dit ftuk ftrekke het volgende gedeelte aan de gedachtenis 4k,verschuldigd is, vereeuwigden' .zy hun naam'en .ve.stigcfeii.de vr>heid in hun bl'ddl 'Bemmhaafs en bèhiinriaresleti ne?Vaderlands, ttrooijt bloemen op hunne graven ! en wanneer het dankbaar Vaderend hunne deugd door een duurzaam ge.leiiktel.fii verheerlvkr zal hebben , gaat dan in ftatigen optngt d* heiligdom der Natie bezoeken: brengt daar uwe jeut'.iiae- kindjsw 4-KUi-,-kett iaeox den mam dier helften, mpr ppi-hi^.i nnpn^ep r 1 f tt tUilj.fi AA 11 a A 313.  cn ontfteekt in hitnrwi borst het edel viuir der vryheid : brengt daar uwe jongelingen, peefr daar hun voor het eerst liet heilig wapentuig der Vrvheid in hunne handen; doet daar voor het eerst hun den eed zwéren van trouw aan het Vaderland: zoo zal de moed der ontflapen helden in hunnen boezem overgaan, eu'z\ ook zullen zich waardig gevoelen, om, waar het Vaderland het gebiedt, voer het Vaderlaud te fterveu!" V' NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoukunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Pryzen per. Granen, op 34 February te Amsterdam. TARW. Het Last GERST. OtUft Ggld. °£kl- PoolTcbe bonte en witte 3 r 0 a 5.70 Vriefche Wintergarst . 115 a ' 4 ° dito rode . . *eoa?«o Giwi. en Oldamfche . 1153140 r.lb'ng. en IlaigTche . sioa?6o Zeeuwt.enOvcim.Winter 115» 140 Koningsberger . 3001340 Dito Zomer . . 115a 140 Vriefch» . . 1203340 Dantziger en FJb. Voorfandfche rode . 2103320 HAVER en BOEKWEYT. Zodandfche . 2403360 ROGGE. Brouwhaver . . • 125a «5° Jftuisfifche . . 250 a 265 Witte Voeder dito . 75a 9° K lintberger . ■ 2303265 Boekw. Amersf. en Gooü. L 33335 Cedroügde . . 255 a 275 Dito Brab. en Vlaaro. £ $ 3 35 Zaad, Oly en Traan. K00I2. Zecmvsch «1 Raap-Oly, per Aam f *& Ovenn. 't Last. . £ 68377 Dito Lyn . ■ • «J Slag-l.ynz. de ton *an Dito Henmp . • - 66* 5 Schep. Rigaas . / 12a 14 Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - 94 aio1 van 12 Stek. Nieuwe - 116 lDito Rode . . . - 112 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. ^5^52 ■ # Cadfc -5»a52 Lisfabon -485348 Nieuwe Ducat. ƒ5,12,1? Vcnctien - 93i Oude ger. dito - 5,10 12 Livomo . ioiaioo? Nieuwe Louis d'Or - 11.7.8 Parys. 2. nvf to Asfi „2 Guinies .12,8,6 dito kort. S * Piftolen - 9,u,i5 Idem in Specie - Franfche Kronen - 5Öa55f Londen. 2. m. g Nieuwe Ryksd. - 3a2ipCt. Dito kort Himbu g 2. m. Ct. ft. 39**1% B°. B . 5,ia pCt. Dito kort - 39*aï - Dan' n,f Wenen id. B°. - 345% Amerika. 5 prCts.. a 84 FiCt. Duo 4 Dito Geconf. Fondf. Roomf he Keizer 5 prCt. BataafTche Refcriptien 4 prCts. Losbaar 1800. 76} 378.' 1801. sósas8. i8oa. 46 a 47. 1803.. 42 a 43. 1804. 381 a 41. Na den Vrede 33 a 331. . O. I. C. Lot. 1785 en 1786. 3 prUs. 41 343 prCt. Diverse Buiten la ndsche. on a 05 prCt. Uito 4 prcts. «21 prCts. met premie. 93! a 95 pret. Ai DrCts. bv Staphorst. 661 a68 prCt. prCts. 58ia6o prCt. Dito 4 prCts. 521353* prCfc Spanje 41 prCts. Losbaar 1799. 985 a 92i prLt. iüoo. «9 a 90. 1801—1807. 80 a 69 prCt. Dito 5 prCts. van 1 7ber 1798. 73 a 74 prCt. Rus/and 5 prCts. 81 a 8\\ prCt. Zweden 5 prCts. 94{a9Si prCt. Dito 4' prCts. 92 a 93* prCt. Dito 4 prCts. 89! a 91 prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 973981 prCt. Dito Holflein 971 8984 prCt. Dito Leen en VVisf. B. 95396* prCt. Dito Kroon 942.05% prCt. Amft. 3 Maart 1800. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het fetal der Doden, gedurende de hststverlopene Week, is geweest: te sim teraam 214; en ie naariem iy, ou¬ der welke laatlten 6 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. MAANDELYKSCHE PRYSLYST der INen UITLANDSCHE EFFECTEN. Holland i\ DrCts. 56 a 42 prCt. Zee¬ land 2\ prCts. 30 a 32 prCt. 'Friesland 2 prCts, 34 a 35 prCt. Generaliteit en Schuldbrieven 3 prCts. 41! a 44 weerkundige waarn - buiten haarle emingen, m. „ , C baro-\ ther- hygro-streek 1 luchts- o X me~ mome- me- der. gesteld- 180O. 1 ter. ter. ter. vind. heid. ' C29. 74 24Ï 7~6~T T 26 < 29. j\ 3° 66 helder, harde wind. j • C^9iJi. 24ï 72 — ("29- 9 26i 67 n.o. 27 / 29- 9 3° 64 — windrig; fneeuwagtig. } 29. 9 _ 2 '* _ 74' _— . C29. 84 26 73 n.o. 28 s.29. 8} 30! 73 fneeuw. £29- 81 _2_3j 79 n. n. o. Maart C29. 94 * 22s 76 Z o. voormidd. hewolkt; j l 20 Qï 34 74 Z. w. verder betrokken, met LOC)- 9i 30* 86 en fneeuwbmjen^ C29. 84 36 92 z.w. bewolkt; omtrent 2 <29- 8i 40Ï 79 w.n. w. ^trokken. ) 29- 8 33 90 N-w- ,.r C29. 74 30 94 o. n.o. 'snior;;ens dimpig; 3 < 20 7 36 85 w. b. n. verder betrokken; I29' 7 32' 87 n. w. ^savonds bewolkt. i 29T6I 32I 8oF~ n. w. ~~ 4 \ 29- 7 39 65 N'N'w' rneeuwbuiien< 5 £29. 8/28 1 76 — f * 's Morgens ten zeven uren 20 graden. Te Haarlem, b y A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. /' N°. 324 N I E U w E alge mene KONST- en LETTEJL-BOBEf VOOR MEER- e n MIN-GE Ö EFFENDEN. VRY DAG DEN 14 MAAR T. BERIGTEN. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys , den aa February. Ingevolge een befluit van den Minister der Binnenlandfche Zaken, zullen de overblyfzels van Abeilzard en Heloise naar den Tuin van het Naturalien - Kabinet overgebragt en aldaar begraven worden. Die ongelukkige Gelieven rusteden voormaals, afzonderlyk, in ene oude Kerk, aan de Abtdye du Paraclet toebehorende. In 1779 herinnerde zich de Abtdisfe van dat Gefticht, den wensch van Abeillard, om met Heloise verenigd te zyn. Zy liet in het Choor der Kerk van hare Abtdy ene Graftombe bouwen, de twee lyken daar in brengen, en het volgend Graffchrift daar op plaatfen, waar van Marmontel Autheur is. Hic Sub eodem marmore, jacent v Hufus Monafterii Conditor Petrus Abaelardus. Et Abatisfa Prima Heloifa, Olim S/udiis, ingenio, amore, infauflis nuptiis Et poenitentia, Nunc aeterna, quod fperamus, felicitate ConjuncJi. Petrus obiit xxi Apilis Anno 1143. Heloifa xxn Maji 1163. Curis Carolae de Rucy, Paracleti Abatisfa e. 1 7 7 9- XIII. Deel. , Dit Monument werd in 1793, by het afbreken der Abtdy, verwoest, en de twee Lyken, ter naaitwernood, door een Inwoonder van Corbeille, gered, die dezelve tot heden toe bewaarde. Bydragen tot de Geschiedenis der Geneeskunde, voor Artzen en Leken. (Uit het Hoogduitsch.') OPER. BROiVNlANISMUS. Het laatfte vierde gedeelte der achtiende Eeuw, is het tydvak van omwentelingen in alle takken van menfchelyke wetenfehappen en menfehelyke inrigtingen; en deze omwentelingen volgen met zulk een onweerflaanbaar geweld op elkander, dat zelfs de weetgierigfte waarnemer naauwlyks in ftaat is , zich enkel maar ene gefchiedkundige kennis van allen te bezorgen. En het zyn hier niet alleen ontdekkingen, gelyk onze Vaderen maakten, die gefchikt waren om het gebouw ener wetenfehap lichter, gemaklyker én meer bruikbaar te maken. Neen — hier mede vergenoegen zich onze nieuwere hervormers en ontdekkers niet; hun oogmerk is eene geweldige fchudding, of zelf? wel den gehelen val van het oude gebouw te veroorzaken, zo zelfs, dat, indien men hun geloven L mag,  ( 82 ) mi? dikwvls «reen éne fteen van het zelve meer die-, alleen door verfterkende middelen genezen worden. g;T™,n ^ de:lc wysheid leert ons nu de Engelschman Ss S-Zsw£ oS S £ dikwyls myogcn zy 1 BroJ, in zyn ftell der Geneeskunde dat m Engewel Slvk hebben "wanneer namentlyk'het oude ge- land reeds lang vergeten, m Frankryk noch naauwSw van fteen voor de Eeuwigheid was opgericht, lyks gekend is, maar denp.itichess nu door de zo ïerwvl het nieuwe uit ftroo gevlogten wordtt ene ge- even genoemde "onbepaalde Wkdigm van net zelve, re i i te treurig ook, in meer dan een op- onder verfchillende.gedaantens, op meuws .wordt opS^ iW^^kilge, als m de geleerde wae- gedischt, en ook zelfs, vooral bv jonge Amen, toSk ZdAe Geneeskunde heeft hare het zeer gemaklyk v.ndoa hunne Zuke:i op de.c wy-; A^ry^^&eAcK MrteS} cn wy mogen ons ze voort te kunnen helpen, vry wat 'ng-:n* govvr en no- felukki Rhabarber, Talappe, Sennebladcren enz. wordt in het und mit einer Kriti'fchen Abhandiimg über die Browm„eheel niet verder gedagt. Want alle ziekfens, wel- fchen Lehrflitzen begleitet von C.H.PjaJ. Neb si etner ke men tot nu toe den naam van gastrifche gegeven tabellarifchen Ueberiïcht der Bruwnijcben &yfiems va» heeft, oatftaan uit zwakheid, én kunnen cn moeten S. Lynch. -Kapeithag.'im- 8°.  C 83 ) arnf* Brovn zeffs, de ftichter der nieuwe fekte, had gen lang zonder ontlasting gelaten, en met Valew?.n dimmer ene,.zelfs maar middelmatige, praktyk, en al- enz. vol geflopt, tot hem de natuur e ndelyk. dooide dc gevallen, welke ons zyne aanhangers uit dezel- enen weldadige.! galagogen doorloop redt Van de vc overgeleverd hebben, zyn deels ten uiterfte onvol- genezingen, die duidelyk tot nadeel van het meuwc doende, deels moeten zy'noodzakelyk affchrik ver-' ftelzel uitgelopen zyn, wordt men, natuur yk indruk .wekken. Welk mensch/wien zyn leven'lief is, zou- mets gewaar.. De Zieken gaan veeleer alle zo f.i.ch -de dit gaarne vertrouwen aan enen Geneesheer, die en gezond uit het Ziekenhuis, als pf zy, door Dr. de bewvzen van zyne geneeswyze a posteriori op Latmhardts wonderdrsnk gefterkt uit s moeders hgzulkcTwyze durft boeren, als Brown dit in de vol- chaara kwamen. Hoe wenkbelyk was het, dat men geqde gefchiedenis trachtte te doen. ' van de m de tafe er. gemeldde , door den dood ge- h ,, Een Student, in de Medicynen, ftierf aan ene eindigde,.Jong - omftekingen, typht, en boi_t-en binkzenuwkoorts, niettegenftaande het rykelyk gebruik waterzuchten uitvoerige bcfchryvmgen vondt. Dit zy 5 c doorchingendfte prikkelmiddelen. Zyiïlylt wierd nu genoeg, om het algemeen te ^huwen voor , in byzyn van verfcheidene perfonen geopend. Ter- zulke Aftzen, die met enen veragtclyken blik.op.alje wyl men nu den toeftand van het lyk onderzocht, Emeto-laxativers, gelyk Roschlaf hun Zonderling gemaakte Brown met een. fcherpzinnig gelaat de aan- noeg noemt, waar toe dan echter v/ylen Dl. SW, mérking dat het zelve ongemeen frisch gebleven ook behoorde, ncderzien en de woorden opwekbaarwas De Heelmeester, dieliet lyk opendeden wien beid, opwekking, opwekkende krachten enz. beften„ misfehien ene gemeenfehaplyke Bacchus verering dig in den mond hebben. ,, genegenheid voor Brown had ingeboezemt, her„ nam, dat hy , onder gelyke omftandigheden, nim- „ mer een lyk gezien had, by het welk de verrot- mts ovm zielen-werktuig, lefensbegixseL, „ ting zo weinig gevorderd was. Nu beroep ik LErENSVATEAARUEiD enz. „ my myne Heren, vervolgde Brown, op ulieder oor- „ deel, of wy dit niet als een duidelyk bewys dat phvfrolooie of de leer der véfrïgMnaen van onze behandelino- de ware was, mogen aanmerken." Uok.dc 1 ny ïioiogie, 01 ae icti uci vu j0uu,u. van geK^pSSgen.^ het Ziekbed, in het Zie- het levende ^fef6^^ kenhuis te BamberL door den dirigerenden Genees- mers gevonden Men was te \ 01 cn gewoon het beheer van cmt Gefticht, Dr. Marcus C*), in het werk vensbeginze of de Ziel te befchouwen als iets onbe"eftcld fchoon zv ere onlochenbare voorkeur voor kends, welks aart, eigenfehappen, zitplaats en wyze ftelzel aan den dag leggen, zyn juist niet zeer van werking op het ligchaam, wy van wegens zyne sefch 11 om enen denkenden Arts tot enen Leerling en onze natuur zelve, nimmer zouden ontdekken. Onlari Bmtn te maken, hoe zeer zy daar toe voorna- der de n.euwere Phyfiologen neemt nu Sommering nog ■me Vk zyn ingericht. Hoe dikwyls ontihapt daar niet wel is waar een onbekend wezen aan, dat hy Ziel een aan Longontfteking lydende Zieke ter naamver- noemt, maar hy wyst dit wezen ene zeer bepaalde ■nood dooi- dfhulpde'goede natuur, welke hem door verblyfplaats aan 111 de (van hem ontdekte van anee,i weldadigneusbloeden redt, de handen van den deren ontkende) vochten yan de holen der hersenen dn"^endenöArts, die hem, in weerwil van den vol aan (*), alwaar het, gelyk Gods Geest op het walen "en narden pols , by aanhoudenheid voortvaart te ter moet zweven, en op de mtemdens der zenuwen, verfterkS , en dus , indien al niet voor den dood, welke rondom den oever van dezen plas gevonden ten minften, gelyk zyn meester in Engeland , met worden, na willekeur, als op een klaw.er fpelen. Dan •hulp van Kina en Kampher, voor de verrotting, zou- zeus de bewaard hebben! Hoe dikwyls wordt daar niet, — by baarblyklyk gastrifche ziektens, de lyder acht da- ~~ (*) »* Th. Sommering Hier das Organ der Seele.'Ko- • —-" mngsb. 1796. 4°. Op-boe wankelbare gronden dit gevoelen M Priifung des -Brownifchen Sterns der Heilkunde vmt den groten Ondredhindiffl-n -d„rchErfihrlngen--Mn krLkenheite - herausgegeben ren de Schavers van to>^'*^Xi£ von Dr. A. T. Marcus. Erjles Stück. Weimar 1797. rieên md mederfpruche tn der Nata> undA,.ne},.,ilweites-Stück.l^.r. fenfehaft. XWU.St.p.z- XXI. St.p. i03. 139. lv 2  ( s4 ) zelfs deze Theorie voldoet nog onze nieuwere wysKerige Artzen niet. Een derzelven, de Hoogleeraar Reit, maakt ons ligchaam tot ene brouwkuip van alle mogelyke gaz-foorten, welke door hunne wederken ge werking op elkander, die werking (a&ivitat) voortbrengen , welke wy leven noemen. De uitvinding der Stoommachines, welker beweegkragt insgc1..1-0 ,™r_->rHnoY» wpx\z\x\st van verfchillende _az- lborten verkregen wordt, zoude dus reeds een gewigtige flap zyn, om de natuur van het leven na te volgen. Een ander , en hier toe behoort dan ook Brown , fchryft zelfs aan het menfchelyk ligchaam niets anders dan levensvatbaarheid toe, cn ziet het zelve dus, als het ware, als ene Fiool aan, op welke alle uitwendige indrukfelen (opwekkende krachten in de kunstfpraak geheten) fpelen, wat zy willen. Alk deze fraaie zaken worden nu, door deze Heren, met 'wondcrlyk veel zelfstevredenheid voorgedragen. Hunne wysgerige fcherpzinnigheid herinnert my intusfchen altoos aan het geen Clauclius ergens van de Reden zegt, „ nu zit zy breed op haren fluit, en weet nu „ ook, wat zy niet weet," want waarlyk zyn wy met dit ailes eindelyk in de theorie der Ziel juist maar zo ver en niet verder gekomen, als 'er van den wind gefchreven ftaat: „wy horen zyn geluid wel, maar weten niet van waar hy komt, of waar hv heen gaat." Nuttiger was het, indien het deze Heren behagen rcogt, daar toch de Phyilologie de noodzakeIvke grondflag der gehele beöeffenende Geneeskunde is, en zyn moet, maar enige weinige van die vele nog onbekende vraagftukken, welke door naauwkeurige Anuomisch-Phyfiologifche nafpeuringen kunnen opg^heldert worden, b. v. de wonderbare famenttemmmg der zenuw van den duim aan handen en voeten, met de zenuwen der onderkaak (*), optelosfen, ...„„,. -7W Ap Kp^ffpnende Geneeskunde enen wa¬ ren" dienst zouden bewyzen. Honderden menfehen zenden daar door misicnien van enen pyiuyiit.ii uw_ gered worden, en het tegenwoordige en toekomende Geflagt hun beftendigen dank betuigen. Het vervolg by de eerfte gelegenheid. Thomas Erskine. Onder de Rechtsgeleerde Redenaars bekleedt Tho¬ mas Erskine de eerlte plaats m _onaen. nci ij> ut (*) Dat uit ene nietsbeduidende kwetling van zenuwen der duimen, lomtyds doaeiyüe Krampen aer uiiucimu um ftaan, is bekend genoeg. derde Zoon van den Schotfchen Graaf van Buchan; zyn twede Broeder is oolc een aanzien.yK iwnt^_leerde te Edenburg. Thomas Erskine ((mg zeer jong, uit voorkeus, in den Zeedienst, dien hy egter, by gebrek aan uitzigten op bevordering , weder verliet. Hy nam toen dienst onder een Infanteiy Regiment, daar hy op gene onderfleuning uit het gering vermogen van zynen Vader kon hopen. Hy was zes jaren Officier, en bleef drie jaren op Minorca. Hy werdt toen algemeen geprezen, als iemand, wiens omgang uitltekend aangenaam was, en au uauouiic, juu^ju,, beminde hem deswegen. De Gravin van Buchan, zy¬ ne Moeder, zou hem eerst aangeipooru n.uueu, uw ~;^v. Apt Kprhtcopli'ordheid toe te wvden. Zo veel is zeker, dat niemand den degen tegen den langen tabbaard, die de Kecntsgeieercicn in cngcMiiu u.*2en» met zo veel geluks en roems verwisleld heelt. Hy was reeds 20 jaren oua, ineu ny uni. iiv„«. ^ dernam, en toen reeds vier jaren gehuwd. Onaangezien zyne beperkte inkomften, liet hy zich met af- fchrikken, om op net moeijeiyiv ^v" v«ui rx kozen levensftand voort te flreven. Hy las de Dichters van den ouden en lateren tvd met grote naarftigheid en elke fchone plaats bleef in zyn gelukkig geheugen hangen. Van daar zyne kunst, om dezelfde zaken altyd van ene nieuwe zyde te laten zien; v^n daar de rvkdom, de ftroom zyner 1 edenvoermgen. De ;,;,Ci^roab Her Srhntten. die de oren der En- 'gelfchen zo geweldig zeer doet, heeft hy, door onbe-  C ¥ > field, tc tellen.W, hebben de Heelk'undipen ook hier tc f lande, zeden lang, na eene gemaklyke, gelegerd mlge- g zien, om dezelve tc kannen verkrygen. Deeze te Pan s uiigevonden, en weleer onder het opzicht van den groeten Heelmeester Dessault door den Kuiiftenaar Bernar.d vervaardigd, welke daar mede (leeds voortgaat, zyn boven alle anderen te verkiezen, om dat zy in onderfcheidene bollig heden van het mensctiyk Lichaam , bj zonder in de Blaas , door onze vogten niet worden aangedaan en geheel van affchilfèrfng bcvrvd blyven. t Deze Werktuigen nu-zyn thsnds te bekomen by den Burger Etienne , Depencier d 1'Hopital_ Militaire Francais ^ è Levde, ten huize van Leendert Kanteüken , Mr. Slootenmaaker in de. Jan Vosten ft ecg by de O. Vest, en wel ! aüe zooiten v„n Werktuigen, welke te Pary.s gemaakt worjjen en voorheen w»r de Academie der Heelkunde aldaar eu d., ,rna door het Bureau de Coiijïtllation des Arts et 'Metiers goedgekeurd zyn' Dë volgende kunnen, op de bepaalde pryzen by gefran"qneerde 'brieven eii overzending van' het geld , ontbooden "worden. •Veerkraetige Catheters van verfchillende dikte • met zilver beting, her ftuk •. . . ƒ 2 - 15 - o -Dito zonder ydiver b'ellag, het ftuk . - I - 15 - o .. holle Bougieshet ftuk . . - 1 - 15 - o .. gevulde, hét ftuk . . . -1-3-0 JSuizerï voor Lavementen . • . -3-10-0 NB. Deeze zvn voor Scheikundigen van veel gebruik om glaaze büizcn luchtdigt aan clkaiidereu te verbinden. Pcsraricny het ftuk '. 1 • . - 3 - 10 - o Zoogenaamde Placques a cautére, met welke men de plaatfen , waar 'men de verettenng aan den gang wil houden, overdekt, om het doordringen van den Etter door de kleedercn te verhinderen , het ftuk . - 3-10-0 Zoogenaamde Sonde Oefophagienne, zynde eene buis van ongeveer 20 duim lengte, van welke Dessault zich het eerst bedient heeft, om by gebrceken aan den Slokdarm eu Luchtpyp het Voedzcl. en Lucht door den neus jn den maag en longen te brengen , het ftuk _ t5 - 0 - c Hoorn voor hardhoorenden, het ftuk . - 15 - 0-0 Daar de winst op alle deeze Werktuigen zeer gering ïsj kan men dezelve niet dan voor gereed geld afleveren; dan hy wil by deezen aan alle Bataavfche Heelkundigen zyneih dienst aanbieden, om alle andere zoorten van Heelkundig* Werktuigen, 't zy Van ftaal, het zy van -zilver, welke tt Parys vervaardigd' worden , van daar uit de eerfte hand eih vau de beste Meesters te bezorgen', regens 8 prCr., boven de vaStgeftelde prys te Parys, voor de bezorging cn ondyi beding, dat de 'Heelkundigen vooraf opgeeven het Fransen Heelkundig Werk, waar iiv het verlangde Werktuig afgebeeld geyonden..word- .. ....... JL .. Vergelykende Staat der Fuva>:tien van Frankryk en Engeland. an-d op trov ffmr fi 1 pa ■ "■ m ■■ ,tt»-.<_a Necker bepaalde, in 1789 , by de opening van de.vergadering der algemene Staten, de fo:n der vaste inkomftcn van het Ryk op 475,294,000 Liv. En die der uilgaven op 531,440,000 ^ Waar door een tekort bleef van . 56,150,000 Het tegenwoordig Gouvernement berekent de inkomiïen voor her jaar 9. op 427,500,000 Frank. En de uitgaven (mits men voor den aanvang van dat jaar, of September van 1800, op Vrede kon rekenen) flegts' op ... 350,000,000 Waar door een batelyk. overfehot zou te wagten zvn van . . 77,500,000 De lieer Tierney, berekende ^ by zyn betoog van 20 Juny des voorledenen jaars, het beloop der uitgaven van Engeland , in Vredestyden, op' . 33,114,225?. St, En der gewone inkomften op . 26,039,046 't Geen een te kort -oplevert van ■ . 7?°7S,'-79 De gehele Schuld van Engeland bedroeg reeds den 24 Juny 1^98, een lom van 468,424,967 P. St. Men kan ze dus tegenwoordig, met de federt dien tyd genegotieerde en op nieuw benodigde Geldleningen, nagenoeg op 50c Mil. P. ' Str. begroten. Pryzen der Granen, op 3 Maart te Amsterdam. TARW. Het Last! GERST. Het Last Gqld.l Ggld. Poolfche bonte en witte 310a370'Vriefche Wmtergarst . 115:1140 ' dito rode . . 3003350 Gioii. en Oldamfche . 115:1140 ■Elbing. en Heugfche . 3102360 Zeeuwf. en Overm. Winter 1153140 Koningsberger . 300 a 340 Dito Zomer . . irsai^o • Vriefche . . 220 a 340 Dantziger en Elb. 3 Povenlandfche . 230 a 34c D VoorSche rode . mm*S> HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche ,. 2401360 ROGGE. Bromvbaver . . . 1253150 1 Prtii-tffehs . • 2303265 Witte Voeder dito . ) fcorffitostóêa . . -2301265 Bc*kw. Ainursf. en Gooil. I 33*35 \ «eUrJhgde . .. ^ a 275 D«o F.rab. en Vlaam. I 33 a 35 e Zaad, Öly en Traan. e eoöla, Zeeu-vsch en . RartR-Oly.'perAara / *fï h Ovu.in. 't Last. . ■£ 11$ KT r-:n> '• ' C$* ' « scbeo. Rtoas . / 12314 W«!v. Tr,.an, tWB. ^tazaaddita. ,. - 9i* icï y. ^^-.wc, - M Wis- Het Last Ggld. 115 3l40 115 3 I40 115 3I40 II5a I4O 125 3 150  C 87 3 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 ns {j, 53 ^ $r Cadix 1—1 - ga Lislkhón -■- Niéuwe'nucat. /5,l2j,»i Venenen - y2. Oude gei. dito -5,11,10' Livomo - iocJ Nieuwe. Louis d'Or - n,r,8 Pai>s 2.m.-, u Cl^> m g dito kort. ƒ *W " Filbjl™ .p,i2.'i6- Idem u* S)KC£ . • ■Fmnfche-Kronen -5«a55i Londen. 2. m. Q Nieuwe RjltsA ««aaJpCt. M(e,a.eti ld. b^. . . 3,1 GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden , gedurende de laatstverlopene Week . is geweest: te Amfterdam 224; en' te Haarlem ig, ai& der welke laatften 7 beneden de 12 Jaren. Gedurende de maand Febr. zyn, in Alkmaar, overleden, s'4 perfonèn, nam. 15 mannen, 17 vrouwen en 22 kinderen, waar -onder 3 Doodgeb. 10 beneden 'X jaar; 4 van utfit 5;. 5 van 5-10, 1 van 10-20,; 0 van 20-30; 7 van 30-40; 7 van 40-50; 6 van 50-60; 3 van 60-70; ivan .70-80 en ï'.vah 80-90. jarèn, rs Y'/d' [ S TER RE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, büjten h a a r l e m. C baro- - • f" baro- 1 ther^- hygro- streek lüciits- Maart 1 me_ mome- me- der gesteld- i»00. 1 ter. ter. tér. wind. ' heid. , ' C2lT8T*~Ï8i 86"" ~ ~ = : 5 \2~9- 8i ' 34 61 — ' ÖêöwSöjen! t,2919_ 26§ 76 n. b.o. c29.9r 24É '7i n.o. ;,,jkt. .savunJi 6 < 29. 9? . 31 65 heller, Mi , C 29- 9 t 18 7° , — i C29. P 28 77 o. n.o. ; ~j ;''- r~ * 7 Kn-8 »ï L6% o'b n vojnradd. onitr^t be- ■ I2Ï7 ■ 20; ■ 79- ■ pi - mfi^mk^- c29t5i 2TI 8öT~ ö.~ r 1 5 J 8 < 29. 64- 32 66 o.b.n. bïwolkt;. omtrent helder] I29.' 8 23 i 74 n.o. I C30. O 29 73 o. 'snbrgens frieeuwagtig; 9 / 3©. O^ 35 68 o. b.z. veder bewolkt; 's sv. ) 30: Ij- 265 77 o. omrent betrokken. C30T04 § 21 71 0. £- 10 < 30. o; 33 54 o. b-z. omrent helder. / ;' ' 30- o ■ -24 ; ■ 64 o.'b. n. J C29. 8ï 29k 69 o.b.n. betokken; tusfehen 11 ( 29. 8i 36 76 o. b. z. beiiewa* regen;. £29.84) 32§ 69^ o. z.o. 'sayjnds windrig. »'sM0rg.ten7urcn1o.Jgr. t 'sNagts 13 gr. § 'sMorfc tenSurcH ïyigr. HOSlVEELUF til VAN GEVALLEN en U1T.GEWAAS- SEMD WATER, TE ALKMAAR. Gedurende de M:iand February 1800. Gevallen 8 Lyncn: Uitgewaasfemd 12 Lynen. rB EKU'D M AIÜNGE N. *** By J- ALLART, Boekverkoper te Amfterdam, is in den voorleden Jare van de Pers gekoomen en alom verzonden: I. Verhandelingen van 't Genootfchap, tot Verdeedigfiig van den Christelykun Godsdienst , door J. REGENBOOG, J. HERINGA Eliz.Vsz. en S. J. v. d. WYNPERSSE. Voor de la iren 1797 en 1798. , 3 Stukken, (met Scheurleer in den Haag.) II. H. van HERWERDEN , over het Euangelie van JbailVtes: óde Deel. III. J. Wi van SLYPE, Kandelaar-gezicht van den Propheet Zacharia. IV. J. HERINGA, Eliza'sz. Verhandeling over 't ware denkbeeld, 't welk de Bybel-fchn vers, hechten aan de Koninglvke .waardigheid , of Opperheerfchappy van den Verheerlykten Middelaar J. C. (met Scheur- ' i - Jèèr' itf dei. Haag») •• / ■ V. S. J.-.v. d.AVïIsPERSSE, Betoog dit de Strafoefenende gerechtigheid Gode waardig is, eu geenzins als een haatehke ,"maar veel meer als een beminnelyke aF.igeufchapj.van.'t .bo.ogfte,.Wj?zen befehouwd mag , worden , welke in 't beftuur der waereld, ter bewaring van 't algemeen welzyn , noedzakelyk en zeer 'Gbelangryk.'iS; en -daar uit ook. 't Gode betapiende van 'sMiddelaars zoenjydert., tegen hedendaagfche beltryidërsl klaarblyklyk Jam bevestigd, en verdedigd worden, (met Scheurleer in den H»ag.) . VI. JOSEPH, in Leerredenen, door P. v. o. BRECGEN PAAUVv' err M.'STLART, 3de Deel. MI.TY- van HAMELSY:ELD,, HtS'1 OR1SCH HANDBOEKJEN van dén BYBEL. Mer en zonder Plaatcn. tVöl.iNA'l bUKKUMJ^jli \ ernanjenngcn van ae j>a- • ; TA'AFSGHE MAA'i SCHApPÏ der VVercnfe.i ;ppen '/. tc' Haarlem, nte Deel \!ie brui,, fact Gpcoi.L-i.ice Plaaten. . . • Ci" IX.l'Bladu>ylKr; dei VoorwjSrafte Perfogucn en Zaaken . vermeid in de XL. Deelen van de Zaaken yan Slaat en Oorlog. I v 0 . . . X. VADERLANDSCHE HI3TGRIE , vervat ten ie de Gefehiedenisfen der Vereeiu'gde Nederlauden , ten Vervolge van WAGENAAR" VADERLANDSCHE »i(i/;U.! HISTORIE. 22iie en i^lieDeel, met PI .aten. XL De REPUBLIEK der VJKREENIGDENEDERLANDEN , zinds de Noord-Americaanfche onlusten, - iel^zende.jlJieL.Merkwa3j.di£e, voorgevallen intde YereenigdcNederlanden, tot op den tegenwoordigen ■: .'. ..'.. . i Vd-  ( 8s') tyd. S2(te en 2jfte Deel, met Plaaten en Pourtrai- XII. XIII. xiv. XV. XVI. XVII XVIII. XIX XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV. XXVI. XXVII ? \VAGENAAR , Vaderlandfche Historie verkort, Vervolg of ade Deel, met Kaarten, Plaaten en Pour- e' M. ENGELPERTS, Aloude Staat en Gefchiedenisfen der Vereenigde Nederlanden. 4de Deel, met C^ROGGE, Gefchiedenis der STAATS-REGELING voor het Bataaffche Volk, met p^ten. Bvvoegzels oP het VADERLANDSCH WOORDENBOEK , ooripronklyk verzameld , door J. KUK-. JdADeDS CHALMOT, BIOGRAPHISCH WOORDENBOEK der Nederlanden. 4de, 5de eu 6de Deel, met Pourtraiten en Plaaten. _ M. STUART, Romeinfche Gefchiedemsfen, 14de en'15de Deel, met Plaaten en Kaarten. I M. SCHROCK, Kort Begrip der ALGEMEENE „^nnT.ii.nr»llCCrM .,«n. Imirta I .ipHpil . f\<\p f)l>fil. Uit het Hoogduitsch, door C W. WESTERBAAN, . Tafereelen'van de STAATSOMWENTELING in vb ANKRYK. 811e en ode Deel, met Plaatenen Pourtraiten. „ „„„^„r». Het Leeven van CATHARINA U. K.biz.riKH\ van RUSLAND. 3de Deel, met Pourtraiten. Uit ..et PLUTARCHUS, dc Levens van DOORLUCHTIGE GRIEKEN en ROMEINEN, ouderling vergeleeken; uit 't oorfpronkelyke Grieksch , geheel op mcaw vertaald en met zeer veele aantekeningen opgehelderd, door E. WASSENBERGH en H. BOSSCHA7de Deel, met Pourtraiten. ' T„„„»n imaPHARSTS door GRIE- M.eize van utn ju"s».« Tj J »>r ct^t-i a dt< KENLAND. 8fteDeel. Vertaald doorM.STUARI , met Plans en Kaarten. T COOCK, Reizen Rondom de Waereld. Vertaald door J. D. PASTEUR. 4de en 5deDeel, metKaarten en Plaaten. ;* ., _ . , F L. GRAAVE van STOLBERG, Reis door Duitschland, Zwitferland, Italië en Sicilië. 2de Deel, met Plaaten. Vertaald door J. LUBLINCK DE JOWlifc. _„.„. G. STAUNTON, Reis van Lord MACARTNY naar CHINA. 2de en 3de Deel, met alle de fchonePlaaten en Kaarten, zo als ze in 't origineel voorkomen. I. G. STEDMAN , Reis naar SURINAMEN, en door de binnenfte gedeelten van GUIANA. ifte en ade Deel, met Plaaten en Kaarten. , P. WEILAND , Nederduitsch TAALKUNDIG WOORDENBOEK. 1 fte Deel. XXVIII. XXIX. XXX. XXXI. XXXII. XXXIII. XXXIV, XXXV. XXXVI NB. C. W. HUFELAND , Kunst om het Menfcheiyfc Leeven te verlengen, ifte en 2de Deel. Alle de Werken van JACOB CATS, op nieuw uitgegeeven door Mr.R.FEITH. KL i2vo. 19de Deel. Het KWAAD, naar 't Fransch van SALCHLI. Uitgegeeven door den Hoogleeraar NIEUWHOFF. RiCBaRDSON , Gefchiedenis van CLARISS A HARLOWE. 2de Deel; op nieuw vertaald; met Plaaten van Vinkeles. RICHARDSON, Gefchiedenis van KAREL-GRANDISON. 4de Deel; op nieuw Vertaald; met Plaaten van Vinkeles. J. v. EIK, Liederen voor Dorp en Stedelingen. KI. i2vo. 2de Stukje. ,. v. Zak-Bibliotheek van Vernuft en Smaak. KI. I2VO. ?de Deeltje. ».'• '. . 6 Plaaten, behoorende tot de Befchryving van de WATERVLOED in den Jaare 1799. geteekend door C. van Hardenberg en gegraveerd door Vnkeles en Brouwer. Het Werk zelf, met een Kaart vau de Overftroominge, zal fpoedig volgen. , A. N. AGRON, Eenvouwige Leertraut van de Franfche Taal, voor Kinderen. De Artikels N'. II. VI. IX. XII. XIII. XV. XVIII. XX. XXVIII. XXIX. zyn thans geheel Compleet, en nog aparte Deelen te bekomen voor hun wier Exemplaren nog niet gecompleteerd zyn. - 1- 8- * t, j... n_„i 1—„„- a t.nnQTRS P*.. te Haarlem. en deszëlfs Correspondenten verzonden, het onderltaanclo: t Het Vaderland Aangevallen en Verlost, . rj rr J.. J X T ("iOClPC Drr in tn £*es rangen, «uur r\. luujj^ * ^gr- 8°. op best Schryfmediaan. Ë. Leevensfchetfen van Vaderlandfche Man' nen en Vrouwen, uitgegeeven door de Maatfchappy: TOT NUT VAN HET ALGEMEEN. Tweede Stukjen, behelzende de Leevens var £>. Erasmus; H. Boerhave; Kenau Hasfelaar; Piet Hein; P. P. Kubbens; H. C. Poot. NB. Het Etrfle Stukje is nu weder herdrukt en tot een laagen prys te bekomen, gelyk o)k het Tweede, indien dezeiven in geallen genomen worden. III Burgerlykt en Handelkundige Gefchiedenis van de Engelfche Volkplantingen in de West-Indën, door BRYaN EDVVARDS, Vide en laaite .ueei, m gi. 0 - o- 4 Compleet VI Deelen -10 -itf-: ■16-: Te Haarlem, by A. LOODJES, Pz.  A°. 1800. 1 N°. 325. NIEUWE algemene KONST- en LETTER-BODE» VOOR MEER- en MIN.GEÖEFFENDEN. VRTDAG DEN ai MAART. BERIGTEN. DULTSCHLAND en aanliggende landen. Cjottingen. Den o^ften November 1799, werd door de Koninglyke Maatfchappy der Wetenfchappen alhier, de 48fte verjaring van hare ftichting gevierd, by welke gelegenheid de Hoogleraar Tychfen ene Verhandeling voorlas, over het Muntwezen der Arabiers, met Kritifche aanmerkingen over den Makrizi. ■ Hier op deelde de HoogleraarHeyne, naar gewoonte, de merkwaardigfte gebeurtenisfen mede, by de Maatfchappy, in den afgelopenen jaarkring voorgevallen, berigtende zo het affterven van fommigen harer oude, als het bykomen van nieuwe leden, en ten flotte verllag doende van de Verhandelingen, op de uitgefchrevene Prysvragen ingekomen. Hier uit bleek, dat op de Hoofdvraag van de klasfe der Natuurkunde herkomftig, en van den volgenden inhoud zynde: Quaeritur in quibusnam infeclorum et vermium ordinibus, refpirafionis s. fftiritum alio modo ducendi functie- , et efcctus ejus primarius, qui vulgo .procesfus phlogisiici, combustioni certo 'refpe&u comparandi, nomine venit, obfervationibus ct experimentis demonflrari posfit: flechts éne, aan het oogmerk def Maatfchappy onvoldoende, Verhandeling was ingekomen. XIII. Deel. (Kconomifche Prysvraag betrof de inenting der Schaapspokken, en was van dezen inhoud: „ Heeft de in,, enting, der pokken by de Schapen wezenlyk nut? „ Verhoedt zy de aanfteking, en welke regelen zyn „ alsdan daar by in.acht te nemen?" de Maatfchappy wenscht, dat de beantwoording door voldoende waarnemingen bevestigd worde. Op deze Prysvraag waren drie Verhandelingen ingekomen, waar van de derde, ten fpreuke voerende: Exfcenduntur facilius, quam temperantur, als meest beantwoordende aan de oogmerken der Maatfchappy, de uitgeloofde Eereprys waardig gekeurd was; zynde de Schryver van dezelve, by de opening van het verzegeld brief jen, gebleken te zyn J. C. H. Salmuth, M. Dr. Kamerraad, en Phyficus van het Graaffchap Warnsdorf in het Anhalt-Cöthenfche. Ene andere Verhandeling, onder de Zinfpreuk: Heb acht op uwe Schapen — Prov. XXVII: 13. heeft het Accesfit bekomen ; blyvende het aan de keuze des Schryvers, om zich al of niet te openbaren. Voorts zyn voor het volgende jaar de ondergaande Prysvragen opgegeven. -— De Hoofdvraag voor November 1800, door de Mathematifche klasfe voorgefteld, luidt als volgt: Ojium plurimis, iisque certlsfimis Phyftcorum periculis~exploratum fit, a vaporibus aquae libere ebullientis, magnum caloris. vaporifici, latentem vocant, quantitatem arripi et mox incasfum dispergi, quae tarnen,  ( 90 ) ftudio echibita, et v. c. per canules apte comparatos ac dhpofitos ad yarios ufus dcrivata, non levem portasjc turn rei domesticae, turn officinis utitltatem af er re pospet: Societas Reg. hujus argumenti occafionem amplectitur , fludium dc attentiehém Phyfico- Mathemmicorum, quantum in Je est, ad Theoriam motus vaporum accuratius, quam adhuc faStum fit, definicndum, diriseudi. ^ . . Cupit itaque Societas Reg. I.) turn expertmentis, Mn calculo, inquiri in leges motus, faltem genera eores, vaporum aquae ebullientis per canales dalae lon*mmiittiAit,it datisaue ftmul canaliuni ma- ter ie et gradu c aio ris medii -ambientis, alusqut, de quibus non est, quod luc moneantur naturue r.ujusjw di elastici qnari; II.) ex bis quodammodo fiabilitis collist, quantum caloris gradum data quanthus vaporum per canules fic deduSlorum, cum data quantitate aquae aut frigidae, aut cujuslibet datae temp er i ei, dato tempor e communicare pos fit. Voor November 1801, is .uit de Historifche klasie de volgende vraag ter beantwoording voorgefteld: Magnus disfenfus, quo in hi/loria veteris regni Perftci a fcriptoribüs 'Graecis ë? Romanis difcedunt orientales. cum nondum fiatis declaratus fit, defiderat Societas ut fub criticum, examen revocetur; et quiclem ita, ut misfis antiquijfimis et paouwjis regwus, m hifiorica post Alexandrum M. h. e. regmtm Graeco'rum, Panhorum, five Arfacidarum & Sasfanidarum, yerfetur disputatio. Harum itaque dynaftiarum iquas regis seutium Afcanios, Afghanios, Sasfanios fut Chofeoes appellantj reges, regnorumque notanones e fcriptoribüs Orientalibus colligantur; inquiratur in font es, unde illi hauferint; comparentur reges & tempora cum i-aHonibus Graecorum & Romanorum, & diverfitatis caufae inve/ligentur, turn quomodo conciliari ilh inter Je wsfint, aut utra ratio ad fidem hiftoriae fit prac, ftamior, declaretur , . . . fjuae om ma aa yanui uujci yutw,* ~~ - £ -iT tsrir Icriptorum orientalium in rebus antiqms, quibus étiam in antiquiore Perfiae hifioria ufus aliquis ent, facile deducent. Uit de klasfe der Natuurkunde wordt de boven vermelde vraag, voor deze reis niet naar genoegen beantwoord, andermaal voorgefteld.. De Eereprys, op de beantwoording van elk dezer vra°en uitgeloofd, beftaat in vyftig dukaten» en de uiterftc tyd der inzendinge is September van elk jaar. [De (Kconomifche Prysvragen voor July en November 1800. en July 1801. hebben wy reeds in onze £Jo, 396. des. vorigen jaars opgegeven.] BïDRAGEN TOT DE GESCHIEDENIS DER GENEESKUNDE, VOOR ARTZEN EN LEKEN. (Uit het lloogduilsdu) Vervolg van bladz. 84.. OPER DIERLIK MAGNETISMUS.. Billyk mag men vragen, wat is dierlyk Mngnetismus? en is 'er waarlyk een dierlyk Magnetismus voor¬ handen V in dien zin namentiyK, m wcutcu memm zyne enthuliastilcne Leerlingen naar vau gcipiun.su hebben. Deze vragen tn twyffelingen verdienen des te meer in deze fragmenten onderzogt te worden, ciaai men onlangs weder over dit onderwerp gehandeld heeft, in ene Verhandeling, in ReiPs archif fur die 'nt'.*.r--i. r*^ in pon klein Srnkie van Dr. Dayid- \fon, te Berlyn (f), waar in deze Vtrhandeling wc- derlegt worde, en einueiyh. 111 i_<-u "iu^,«.--i handeling van -Dr. Wienlioh, in Brcmcn, te vinden 111 No 50 en 40. der Salzburgfche Medic. Chir. Zcitung ..' r2L, tv Pfivnld- in Dresden. maakte nament- lvk in' het Archiv van Reil enige proeven, omtrent. het dierlyk Magnetismus, oeiicnu, ^ zo veel waarheid als pnpartydigheïd opgefteld waren. Het eni«e, wat men ui aezvivc HHsjvji«ru nen berispen, is, dat in verfcheidene van deze proeven enigermate een geloof aan de mogelykheid van het voorzeo-gïngsvermogen der ftaapwandelaren, of aan de o-ave om in den eeftatifehen toeftand der Desorganifaue zich zclvcn voor hunne kwaal gefchikte en werkzame middelen te kunnen voorfchryven , doordraait Dit hééft nu den toom van Dr. IVolf Davidfon o-aandc gemaakt, die echter niet, gelyk het enen waren Geleerden wei gepast zuuuc ik-uul», ^ veil van Pezold door andere proeven muvi u^y^i wcderlegd, maar eenvoudig in het geheel de mogelykheid ontkend,, dat de ene mensch op den anderen s ZO f*") 2 Band. 1 heft.. , r -n Wolff Dav'dfon fchreiben an den Hm. Bibhotheka,r Biester über des Hm., Dr. Pezold verfuche nut dem thierifchen Magnetism. Berlin. i79«- «1 abhandi. Jur Aerzte und Nicht-Aerzte. Berlin.^799.  C 91 ) zo werken kan, dat de gemagnëtiTeerde perfoon daar door enig voor hare gezondheid nuttig gevolg kan trekken, of zelfs wel in den zogenaamden Slaapwandel (foinnambuUsmusj vallen. De plaats is hier te bepaald, om het verlicht publiek van de ongegrondheid dezer Davidfonfche ftelling te overtuigen, of ook het zelve die grote waarheid duidelyk te bewyzen, dat 'er waarlyk by ons ene kracht gevonden wordt, door welke wy in ftaat zyn, onder zekere omftandigheden, aan anderen zo veel van den uit ons zei ven uitftromenden Levens-asther (zenuw-sether, of hoe men het ook maar noemen wil) mede te delen_, dat daar door by de perfoon, door welke deze uitvloeizeis ontfangen worden , wezentlyke :en voor derzelver gezondheid nuttige veranderingen,- 'ja zelfs de toeHand, welken men flaapwandel noemt, voortgebragt kunnen worden. Het fpreekt voor het overige van zelfs, dat ik onder deze werkingen het voorzeggingsvermogen , het welk zo vele Magnetifeerders aan hunne fomnambelen toegekent, en daar door de goede zaak zeer veel benadeelt hebben, niet mede begrepen wil hebben ; want ik geloof zeker, dat in de menfchelyke ziel geen denkbeeld gevonden wordt, 't geen niet middelyk of onmiddelyk door de zinnen ontftaan is. Voor het overige behoort het onderkennen van gemagnetifeerd water hier niet toe, om dat het, zonder bovennatuurlyke werkingen aantenemen, blykbaar is, dat, indien de zo even gemeldde mededeling van Levens-ajther mogelyk is, van dezen aether ook zo veel aan het water kan medegedeeld worden, dat de gefpannen zinswerktuigen der Slaapwandelaars dit gemaklyk kunnen onderfcheiden. Ik ben zelf Geneesheer en geloofde langen tyd niets van dit alles, doch heb nif-mêt dej ftrengfte onpartydigheid zo veelvuldige en zo overtuigende proeven omtrent het dierlyk Magnetismus in het werk gefteld, dat ik my uit liefde voor de waarheid en myne konst, gedrongen voele, alle myne Amptgenoten, doch ook alleen maar deze, aantefporen, om het zelfde te doen, en niet, gelyk Dr. Davidfon, iets met hardheid te verdoemen, wat zy niet onderzocht hebben: ik ben genoegzaam overtuigt dat het dierlyk Magnetismus, wanneer deszelfs waarde maar eerst behoorlyk bepaald is, zyne plaats onder de nuttige geneesmiddelen met eere zal behouden. Ten opzicht myner proeven, houde ik my aan het gezegde van Horatius: nonum prematur in annum , doch zal dezelve zeker: eens uitgeven, als de tyd gekomen zal zyn, dat men, gelyk Uumboldt zegt, in het verlichte Duitschlanu zyn geloof aan diergelyke werkingen kan te.kennen geven, zon¬ der zelve voor zenuwziek of aan ene overfpnnne inbeelding lydende gehouden te worden. -— Intusfchen beveel ik aan alle Artzen, welke, waarlyk waarheid zoeken eu qnderrigt begeren, de reeds lang uitgekomene en (buiten het geloof aan dc voorzeggingskragt) zeer lezenswaardige fchriften van Dr. Gmeliu X in Heilbronn (*), en, als het nieuwfte over dit onderwerp, het hier voorgemelde uittrekze! der Verhandeling van Dr. TVknhoh, in Bremen, over de levensatmospheer van het meiischlyke Itgchaam (j). EEy (*) E. Gmeiin über den thierifchen Magnetismus, en neue tmterfuckungen ü\b-er den thierifeken Magnct. Tubingen 1787 en 1788. (i) De ongenoemde Steller dezer bydragen ■ velt bier een niet geheel ongunftig oordeel over het dierlyke Magnetismus, 't welk ook hier te lande, voor enige jaren, niet weinig gerucht gemaakt heeft. Om in deze zaak een gegrond oordeel te kunnen vellen, moet men wel in het oog houden, dat hier de vraag niet zo zeer is, of de behandeling , welke de Magnetifeerders die perfonen , welke zich aan hun ter genezing toevertrouwen , doen ondergaan, het wryven en ftryken van zeer gevoelige en zenuvvryke delen, vooral by tedere Vrouwen, gevoegd by den gehelen omflagtigen', de inbeelding fpannenden, toeftel, ook by deze menfehen fterke bewegingen en zonderlinge uitwerkingen kan te weeg brengen, welke aan zulk ene buitengewone aandoening der zenuwen beantwoorden, eu of dit-'niet fomtyds aanleiding kan geven tot de genezing van hardnekkige ziektens. Ieder een , die weet wat gefpannen zenuwen en ene verhitte inbeeldingskracbt vermogen , zal dit gaarne toeftemmeu, maar tevens ook gevoelen, hoe gevaarlyk het zy , diergelyke bewegingen optewekken, uelke men niet tot ene zekere maat kan doen voortgaan, en dan na willekeur doen ophouden , maar die, éénmaal ontftaan zynde, dan met ene onwederftaanbare kracht voortgaan, en ligtelyk het'goed, 't welk zy waarlyk aanbrengen, door veel erger gevolgen te niet doen. De grote vraag is hier, heeft de ene mensch het vermogen om, zelfs op enen afftand, zodanig op enen anderen tc werken, dat hy in d'eszelfs ligchaam ene fyne vloeiftof doet overgaan, die, daar zy het gehele zenuwgeftel in beweging brengt, dien perfoon in den zogenaamden flaapwandel doet vallen, waar in hy nu, zich zeiven onbewust, door zynen geest werkzaam is, om voor zyne eigene kwalen, fomtyds ook voor die van anderen, geneesmiddelen vooriefchry ven, die by de uitkomst waarlyk nuttig gevonden worden. Djt moet door naauwkeurige proeven onderzogr en bewezen worden, eer men dierlyk Magnetismus, als ene byzoudcre kragt van het menfchelyk ligchaam, die volgens hare eigene'wetten werkt, kaïrhouden: M 2 en  ( 9> ) EEN NIEUW MIDDEL TEGEN DE MET ONTSTEKING PEUZELDE LONG-TERING. De Engelfche Artz Garnett pryst een middel tegen deze ziekte, welke volgens de nieuwere Scheikundige ontdekkingen, uit ene overmaat van zuurftoi in het bloed ontftaat, aan (*). Dit middel beftaat uit gelykc delen zwavel - leyer (Ilepar fuifuris) en kolenpoeder (carbone) , van welk mengze'1 de zieke 4 of 5 maal daags, telkens één drachma, met warm water, gebruiken moet. De dikke en droge fluimen worden daar op gemakïyker geloosd, de ademhaling wordt ruimer, en de gefchilderde rode wangen krygen weldra hunne natuurlyke koleur te rug. De uitvinder verklaart de werking van dit middel, door de ruime ontbinding van gezwaveld waterftof gaz, welke 'er by de oplosfing der zwavel-lever plaats heeft. De waterftof van dit gaz zcude met de chyl in het bloed overgaan , en zich daar met de overvloedige zuurftof tot water verenigen. Hy gelooft zo lterk aan ée onfeilbare werking van dit middel, dat hy ftaande houd, dat men enen teringagtigen zieken daar door eindelyk fcorbutisch zoude maken; ene ziekte, welke volgens de nieuwe Scheikundige lucht- theorie, door een even zo groot gebrek aan zuurftof in het bloed \eroorzaakt wordt, als de tering aan ene overmaat van dit bcginfel te wyten is. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. - Bataafsche Republiek. Reize van Lord Macartney , tiaar China, door G. Stalwton. Uit het Engelsen, met Tl. en Kaarten. Ilde Deel, 409 bladz. in gr. 8a. Te Amfierdam, by J. Allart, 1799. Dit tv/ede Deel brengt het Gezantfchap, langs den Indi- .5*1 '■ 11 ■ :j..-«f fi3(!-i no 51!; los en dit is het wat geen één Magnetifeerder tót nog toe gedaan heeft. Onze Lezers kunnen voor het overige omtrent dit onderwerp nog raadplegen, de fraaie Redevoering over het dierlyk Magnetismus van wylen den Hoogl. Voltelen. Leyden 1*791. 8°. en de uitmuntende fchone Verhandelingen over het dierlyk Magneiismus , door de Heren Franklin, Magault, le Roy enz. Leyden 1791. 8°. Vertaler. (*) Duncan's Medic. Commenlar. Dec. 2. Vel. 10. 255- fchen Oceaan, door dc flraat Sun da, en die van Banka, tot aan de Quifau-Eihmden: na, op dezen togt, de Eilanden St. Paul cn Amfterdam, Java, Cundore en de Haven van Turon, op de kust van Conchiuchi.ia, aangedaan te hebben; elk van welken dezer Eilanden ot'Plaatfen, met «al wat verder op dezen weg merkwaardigs voorviel of ontmoet wierd, hier ïmuwkeurig befebreven word. Breedvoerig ui 't byzonder weidt de S. uit over de Ititaatïche Hööfdffcfid in de Indien, Batavia, al.vaar liét Gezamfch.p enigen tyd vertoefde, en door de Regering aldaar, overeenkomfiig. deszelfs rang, onthaald wierd , waar door de HR St aanton des te betere gelegenheid had, om al het merkwaardige dier Stad en deszelfs .ommeftreken , hare ligging en verdediging, den koophandel van daar op China enz., op te nemen en tc befchryven : gelyk ,b,v ook verveigens uitvoerige berigten reeft van vele byzondorhedon aangaande Cochiachina en de Inwoners van dai land. Op het Eiland Amfterdam vonden onze Reizigers enige Franfchen , aldaar bezig met Robben en Zee-Lecuweii te vangen ; gelyk mede een groten Crater of opening cues vuurfpuwenden berg: Wairr uit men fchynt te moeten 'opmaken, dat het gehele Eiland, dr:t gedeeltelyk nog geftadig brandt, van enen vulkanifcben corfprong is : geiyk trouwens ene menigte van andere Eilanden, dte-zy. op dezen togt, Lngs de Indifche Zee, ontmoetten, duidelyke fporen van dnsd nigen oorfprong oplevert: hoe zeer vele anderen door verfchillende oorzaken blyken ontdaan, te zyn: gelyk bvzonderlyk de kleine Eilanden , in de Straat Sunda, zig duidplyk als Koraalgewrogten of voortbrengzels van Schelpdieren kenmerken. Op B:;t?via vondt men de gunftigfle berigtbrieven van de Cömmisfarisfen der Engelfche Óost-Ind. Comp. 'te-Kanton, vair welker inhoud men aan dc Moilancffche Regering, die in denbeginne over het doel dezer bezending niet weinig bekommering toonde, ter harer gerustftelling kennis gaf, 't geern dan niet weinig toebragt tot een,«neer taiscéryk onthaal der Reizigers in die Stad. — Zo fcfopori dg Landsdouw omftreeks Batavia zy, zo ongezond, ja dooalyk, byzbpder voorde Europeanen, is 'er de luchtllreek. Lezenswaardig zyn hier over cn over de ziekten, daar uit ontriaande, nevens de verkeerde behandeling derzelven , de op bladz'. 69 en volg. ingelaschte waarnemingen en onderrichtingen van den Hr. Gillan, die als Geneesheer het Gezantfchap verzelde. Het is deze gevaarlyke Luchtgesteldheid1, welke hier word voorgedragen als zelfs ene nog kragtdadiger verdediging der Coionie, tegen enen vyandelyken- aanval, dan alle hare vestingwerken , hoe gedugt ook dezen mogen zyn. 't Geen dc Schryver van de Levenswyze der Hollanders, vooral der Vrouwen , te Batavia zegt, is een fcherp vcrwyt van derzelver luiheid en weelde. Over de wyze waar op de Hollanders hun gezag aldaar handhaven, laar hy zig bladz. 109 env. dus uit: „ Men moet voor het overige bekennen , dat de leden der Hollandfche Oost - Indifche Regering te Batavia, in de Oosterfche Staatkunde hun byzonder en perfoonlyk genoegen- fcbvtien te vinden, ene Staatkunde, die door het aan- ue-  C 93 ) nemen van uitwendige pracht en onderfcheideude ee.tekens den geest van het gemeen met ontzag vervult. Zy al¬ leen, by voorbeeld, verfohynen in het openbaar iu roodfluweel. Hunne koetfen hebben lieraden, die hun alleen eigen zyn. Wanneer hunne koetfen door anderen ontmoet worden, moeten deze laatften ftilhoudcn *, tot dat de eerden voorbv gereden zyn. Ene der Stadspoorten wórdt alleen voor 'de' leden der regering geopend. Op deze wys is het hun gelukt, een volftrekte magt en opperheerfchappy over een verbazend veel groter aantal van afftamlihgén der inboorlingen des lands , van flaven , welken men derwaard heeft overgevoerd, cn van Chinezen, door gewinzucht hier heen gelokt, te handhaven. Deze drie laatfte foorten van menfehen, allen gezonde, fterke cn werkzame lieden, levende in ene luchtftreek, welke hun genoegzaam eigen is, gehoorzamen aan enige verzwakte Europeërs. _ Dit is het gevolg van ene heerfchappy, die eens gevestigd is? van Let overtreffend gezag van den gces.t over pogingen, die enkel ligchaamlyk zyn, eu van ceu verenigde magt over verdeelde krachten." De ontdekking op een der Eilanden, in de ftraat Sunda, van holen vol met Zwaluwnesten, waar van de Chinezen (ook de Europeanen) zo veel werk maken, geeft den Schryver aanleiding, om, op bladz. ióq 011170. de manier aantewyzen, op welken de Javanen deze nestjes verzamelen. — Het voordeel, 't geen de Holl. Oost-Ind. Maatfchappy van de Tinmynen, op het Eiland Banca, jaarlyksch trekt, word door hem, op niet mmder dan 150 duizend P. Str. gerekend. — Onze Reizigers in de baai van Pulo-Condore ingelopen , doch door cie bevreesde inwoners ontweken zynde, agtten het nodig, alvorens regtftreeks naar China te zeilen, de kust van Conchinchina aantedoen, te meer daar zig op de Schepen ene befrriettelyke ziekte opdeedt. Het Eskader liep dus de baai van Turon in, en ontving van de inwoners ëeiv gunftig onthaal. — Hier treffen wy ene brede befchryving aan van de Zeden en gewoonten der Conchinchine2en. — Tusfcben beiden , deelt ons hier de Ned. Vertaler jfl ene aantekening op bladz. 279 en volg. ene zeer belangryke aanmerking mede van den Hr. Cosjingny van het Sui: kerriet van Conchinchina. Na ene verdere befchry- jèng van het merkwaardige dezes lands, word het verhaal hier..afgebroken, by de komst van het Eskader, aan het Eiland" Chufan, weinige mylen van het vaste land van China gelegen. Zes ftuks zo Platen als Kaarten verfieren dit Deel. Eduard, door John Moore, M. D. Naar den tweden Druk uit het Engelsen. Twee Delen. Te Amfterdam, by jF. Tntema en Zoon, 1799. 1800. gr. 8°. Behalven het Voorwerk (xn) 727 bladz. John Moore, alzins gunftig by onze Landgenoten bekend , boezemt door zynen naam voor het hier boven genoemd werk, een gunftig vooroordeel in. Daar in zal zich de Lezer Yan het zelve, by het nader bekend worden daar) mede, niet vinden te leurgefteld. 't Behoort tot een der aangenaamile en tevens lecrzaamfte Romans. De Jeugd kan het met veel voordeel lezen. En voor verder gevorderde levensftanden heeft het overvloed van vermaak en nut. De hoofdperióon is een groot en fchoon karakter, zeer deugdzaam en van enen krigtigen aanleg. Eduard is de Zoon van den Generaal Nevi/e, verwekt in een heimelyk, te Parys, gcHoten tiuueijk, met Juffer Grafion; uit hoofde van de ongunftige gevoelens van zyns Vaders Oom, wegens den gehuwden ftaat, en de hoogmoedige geaartheid van de Moeder van juffer Grafton, wordt hy als een kind door zyne Moeder naar Engeland gezonden door twee perfonen, die hem verwaarlozende , in handen van ene behoeftige vrouw laten , onder enen verqierdeu naam. Dit kind , deze vrouw te l istig vallende, geeft zy het aan het Kerfpel over. Toevallig krygt de vrouw vau zekeren Heer Barnet kennis aan het zelve. Dè oorfpronglyko trekken van zyn karakter , en zyne fehoonheid, trekken hare aandacht ten fterkften. Eindeiyk haalt zy haren man over, om Eduard by hun in huis te nemen , en op te voeden. Hy geniet daar op ene alzins goede en befchaafde opvoeding, en geeft, na de voorbereidende Lettcroeffeningen , aan de Rechtsgeleerdheid de voorkeur. Hy heeft op de Hogefchool, als anderzins, zeer vele ontmoetingen ; en betoont zich, in alle gevallen, ten uiterfte dankbaar aan de Heer en Mevrouw Barnet, die hy uit een groot levensgevaar redt. Eindelyk raakt hy in kennis met Juffer Hunfly, die door Juffr. Nevi/e gedeeltelyk was opgevoed , na den dood harer Moeder; en de liefde die Eduard en Juffer Huntly voor elkander opvatten , is de oorzaak , waar door Juffrouw Neviie in Eduard haren Zoon herkent. De bykomende perfonen leveren ene bevallige verfcheldenheid van welgetroffen karakters op. Het werk is dooiden Vertaler met ene thands zeldzame keurigheid beh aideld; en pryst zich ook ten dezen bvzonderlyk aan. Tot een ftaaltjen van deze keurigheid der'vertaling , zo in taal als ftyl, als mede geestigheid der fchryfwyze, ftrekke het volgende, dat tevens kan aantonen , hoe Moarc over de waarde van een Parlementslid denkt. „ Na dit gefprek, wanhoopte Sir Robert dat zyn Zoon ooit als koopman eenige figuur zou maaken. In plaatze vau den jongman te plaagen en zichzelven verdriet aan ta doen vruchtlooze aanraadingen, begon hy 'er zyne gedachten over te laaten gaan, in welken leevensftand zyn Zoon kan:> mogt hebben van eene meer gefchikte vertooning te maaken. „ Daar de Heer Quirk, zyn Notaris, hem juist kwam fpreeken, terwyl hy over dit onderwerp peinsde, gaf Sir Robert 'er hem kennis van. De Heer Quirk was,by twee of drie gelegenheden, getuige geweest van des jongeu George's onverzettelykhcid in het redentwisteu , en hardnekkigheid in het ftaande houden eener kwaade zaak. „ Op „ deezen grond," zeide hy, „ was 'ex reden om te geloor „ ven, dat de jonge Heer zeer veel - beloovende talenten M 3 a voos  C 94 ) „ vnor de balie bezat.", Maar Sir Robert hield ftaande, ,, dat George veel te vadzig was voor dat beroep — en vreesde, dat hy geen bekwaamheid genoeg had om eem ij gen tak van koophandel te beftuuren; wy moeten daarom bedacht zyn," vervolgde hy, ,, op eenig foort van be„ zighcid, dat he* weinig moeite zal geeven, en flechts ., een maatig uiigeftrekte bekwaamheid vereischt." „ Dan zoudt gy best. doen met hem in het Parlement tc „ piaatzen," zei de Heer Quirk; „ dat geeft weinig werk, én menfehen van zo febere bekwaamheid, ais men vinden Lu «cn 'or unrwi/terhanuKflr in pollanuH." Dewvl verfcheiden voorbeelden', welke de verzekering van den Notaris fterk bevestigden, op het oogen blik Sir Robert te binnen fchooie.:, fcheen hy fmaak te vinden in den ,,„„,.n-,o- „ -„„^o.-Hnn. >,n Hnn iniiupn Hppr is zo fcherpZin- nig als juist," liet de Notaris hierop volgen, Sir Robert aanziende; „ niettemin kan ik hem verzekeren, dat ieder Lid kan heen gaan wanneer het nem verveelt, n* ^ het begin, het midden, of het einde eener Redenvoe- " „ Zyt gy daarvan volftrekt zeker?" voegde George 'er op. _ „ Volftrekt zeker," hervatte de Heer Quirk, „ wie zou ,, anders Lid van het Parlement willen weezen?" Ten minften ik niet," antwoordde de Heer George. ', Gy behoeft geene ongerustheid van dien aart te hebL„„ . »n» 7n fnntp hvwonninp- der vereaderincen, „ als gy vreest, wordt niet gevorderd," zei de Heeri^uirk. „ Ik zou gaarne weeten, war vonue*.i vciciav-ui. »v>»i «■ eén Parlements-lid," zeide George. 1 ui»»,, A,t ww in fta:,r 7.vr fa nf Neen te zeggen,' zeide Sir Robert, eenigzins gramftoorig: „ zyt gy daarme- „ de voldaan.'"' . „ Volkomen, myn Heer," antwoordde George, zich voor Zynen Vader buigende; „ ik heb nu niets legen de zitting 5, iu het Parlement." TEKENINGEN en PRENTEN. Berijm. De Heer Berger, Rector der Koninglyke Kunst-Akademie, alhier, had reeds voorheen twee fraaie Platen in het licht gegeven, behorende tot de Levensgefchiedenis van den groten Fhediuk , verbeeldende de ene den dood van den Generaal Sc.'wertn en de andere den Generaal Seidlitz, in den flag van Rosbach. Dit viel zodanig in den fmaak der Kunstminnaars, inzonderheid van Historifche taferelen, dat men by den Heer Berger aanhield, om, in den zelfden trant, een zogenoemde Suite van Afbeel,i;nnen ,,it A/> (ï*rrMrAtnis van Fredrik den Tweden, te willen vervaardigen. Urn aan cieze oegeerre erec Liefhebberen te voldoen, laat de Heer Berger intekenen op twee Platen, welke, uiterlyk in de maand September of October dezes jaars, het licht zullen zien. De grootte zal zyn ter hoogte van i voet, 4 duimen, de breedte van 1 voet 1 duimen : de prys voor beiden een en een halve Friedrich d'Or, waar van, by de intekening , een halve Friedrich d'Or wordt vooruit betaald : naderhand zal men ze voor niet minder dan twee Friedrichs d'Or afleveren. Zie hier de opgave der onderwerpen. De eerfte Plaat, volgens de tekening van den Heer Frisch, Redor der Kon. Akademie , te Berlyn. Na den ongelukkigen veldflag by Collin, kwam ■p-o/ii-Ur tp iVimKiirn-. ftppct van zvn, naard. zette zich op den rand van een bron, bleef een poos op den, grond ftaren, en maakte met zyn rotting allerlei figu* ren in het zand. 'Dit ogenblik was- voor hem -van het uiterfte gewigt. Hy zag m het vertchiet alle de gevolgen van dezen ongelukkigen dag , en berekende zyn overgebleven Kiacnten. .center nau ny ma in die peinzende geftalte gezeten, of hy ftond op, enzei, met een opgeruimd gezicht, tegens de -Officieren die hem naderden, deze merkwaardige woorden, welke zo zeer tot getuigen ftrekten van zyn onverzettelyken moed en ftandvastigheid. Sta! Alesjieurs! hier moet niet gedraald worden; de tyd is kostclyk.; neem uw memorieboek — en nu dicteerde hy zyn nieuwe krygsbevelen. * ',.- ti« Tp1,pi,mv hppft hpr nrrenbllk p-ekozen, dat de Koning in een zittende bondag figuren in het/and maakt'; Aan zyn rechte hand (laat de Vorst Mtrnz en de Generaal Zicthcn, aan de flmke de Generaal Zeyd-  C 95 ) Zeydlitz, De ordonnantie is voortreflyk, en het ba-] De Heer Berger is voornemens, tot deze Suite van rakter van elke perlbnaadie met veel waarheid uirge- Afbeeldingen , jaarlyks twee Platen, in denzelfden drukt. Alles is m net militaire costuum en neenyk getekend. De twede Plaat , volgens de tekening van den lieer Schubert, Profesfor by de Kunst-Akademie, te Dresden. Na den roemryken veldflag by Leuthen , befloot de Koning nog dien nacht naar Lisfa te trekken, om de brug over het water van Schweidnitz :e bezetten. Hy reed, met zyn gevolg, waar onder zich ook de Generaal Ziethen bevond , langs den gewonen weg naar Nizza, en had enige kanonnen by zich. Digt oaby Lisfa, hoorde men enige fnaphaanfehoten: de Koning liet twee Compagnien Grenadiers aanrukken, en drong, aan het hoofd derzelven , binnen Lisfa. Hier vond men meer Oostenrykers , dan men verwacht had; men fchoot uit de vengfters , en in de ftraten raakte men handgemeen. De Koning trok hier op, met zvn gevolg,'naar het flot5 doch in het zelve waren een menigte Óostenrykfche Officiers, die, door het fchieten gewekt, met lantaarnen en fakkels ™ Hp handen. uit het flot od het nlein kwamen vlie¬ gen , op het ogenblik dat de Koning met zyn gevolg naderde. Dit ogenblik was beflisfend ; want, indien rif. OnQtnnrv'kprs bun flaff hadden waargenomen, was ap Ur,mna nnvprmvdelvk 2'evano-en geweest. Doch ook hier bragt zyn ongemene tegenwoordigheid van irppci-. dpn wand in verwarring:. ,, Bon [oir, Mes- „ fieuni zei de Koning, gy had my hier zekeilyk ,, niet verwaent t is er nog piaats vm ic kuuiicu 9" Ten uiterften verfchrikt, meenden de¬ ze Heren, dat zy door de gehele Pruisfifche Armée • .1 j~ „,;ar/l l-um r<4 rlnn nnrW omnnga waren — uc r.v.u wn.iu.nv.wi na uv.u voorgefteld, — de Koning onderhield hen met etn wr mHp vk irp nrek. — nam van ncn ancneiu. , — cm tPfi-pn dpn vnlo-enden morden was de Armée in Lisfa. örip K'imfl-pnanr heeft het ogenblik gekozen, waarin de Koning de Officiers aan.'preekt. De tekening is uitmuntend. De verbazing en i'chnk in het gelaat der Officieren, die zich, zo deeilvk verra.-cht, als krygsge ang'nen befchouwen, en het contrasterend vriendelyk gezicht van den Koning, die by het bon foir Mesfeurs! den hoed een weinig opligt, zyn voonreflyk uitgedrukt. Hier komt by de heerlyke werking vm het fakkellicht, dat het geheel een ongemene bevalligheid byzet.. fmaak en op dezelfde voorwaarden te leveren. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheep va art, landen veebouw, als medé de huishoükunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. PUBLICATI E, ter aanwyzino , hoe men by het bereiden van SYROOP, SUIKER en BRANDEWYN uit de MANGOLDWORTELEN of RONKELRAAPEN behoort te werk te gaan. (Afgekondigd in de Koninglyke Pruisfifche Staten den 18 January L l. en verder gemeen gemaakt in de Berünifche Nachrichten, den 2.8 daar aan volgenden.). Daar. de proefnemingen, in het werk gefield, omtrent de door den Directeur Achard uitgevondene bereiding van Syroop, ruwe Suiker en Brandewyn, uit de Mangoldwortelen of Ronkelraapen , thans zo ver gevorderd zyn, dat men daar van enig nader berigt kan mededelen a; n het Publiek, en inzonderheid aan. die genen, die zich op dezen nieuwen tak der Vaderlandfche Industrie zouden willen toeleggen ; zyu de daar toe verordende Commisfarjslèn gelast , ten dien einde ene duidelyke handleiding te vervaardigen, welke op de volgende wyze is ingefteld, eu hier mede tot ieders onderricht in het openbaar wordt bekend gemaakt. t Over. de Cultuur der MANGOLDWORTELEN (*).. Hieromtrent bevat ene vorige Publicatie reeds volledige onderrichtingen, waar toe het Publiek dus by de- (*) De Mdngold of Mange'wortel, tor het gefkcht der Beete behorende, en door geheel Europa, vooral zedert de  C 9<* ) dezen wordt verwe-zen, én alleenlyk nog aangemerkt, dat die foorten van Mangold, ter aankweking, de voorkeus verdienen, welke, raauw zynde, zich door haren zoeten fmaak van de overigen onderfcheiden, b. v. die foort, welke van binnen geheel wit van vleesch is , en van buiten niet dan zeer bleekrode ringen of ffrepeh aan zich heeft, en voornaamlyjc die me wit vleesch en witte bast of fchil. Ook moet men den regel naauwkëurig in acht nemen, dat men de wor eikoppen .late uitgroeijen. 'of kronen) niet boven den grond QIct vervolg hierna, j Pryzen der Granen, op 10 Maart te Amsterdam. TARW. Het Last! GERST. Het Last Ggld.] Ggld. Poolfcfie bo.ite en witte 3101370'Vnefche' Wintergarst . 115a 140 dito rode . . 3003350:01-011. en Oklamfche _ . 1153140 Elbing. eii HeugTche . 310 a 3601Zeeuwf. en Overm. Wintor 1158140 Koningsberger . 300a3401 Dito Zomer . • 1158140 Vriefche . . 220a 340'Dr.ntziger en Elb. Bovcnkndfche . 2308340 Voorfandfche rode . 210a 320 HAVER en BOEKWEYT. Zeelahdfché . 2403360 ROGGE. Brouwhaver . . . 125215° Pruisfifche . . 230 a 265 Witte Voeder dito . 75a 9° Koningsberger . . 230 a 265 Boekw. Amersf. en Gooil. £ 33*35 Gedroogde . . 27oa29o'Dito Rrab. en Vlaam. £ 33 3 35 Zaad, Oly en Traan. Hoobr. Zeemvsch en Raap-OIy, per Aam f 86f Overm. 't Last. . £ 70 a 78 Dito Lyn . . -66 Sag-Lynz. de ton van Dito Hcnnip . . - 67$ 5 Schep. Rigaas . ƒ 12a 14 Walv. Traan, 't quart. Hcnilipzaad dito . - 9ïaioJ van 12 Stek. Nieuwe - 116 Dito Rode . . . - 112 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. ^ 52351 %r Cadix — -5^351 Lisfabon - 4S4 Nieuwe Ducat. /5,i2|,ui Venetien - 92 oude ger. dito - 5,11,10 Livomo - 100 Nieuwe Louis d'Or - 11.7,8 Parys. 2.m.-liAfi6ljar Guinies -12,8,4 dito kort. J 6 * s Piltolen - 9,12,16 Idem in Specie - Franfche Kronen - 5öa 55Ï Londen. 2. m. Jf Nieuwe Ryksd. -3a2§pCt. Dito kort Ilambug 2. m. Ct. ft. 39* B«. Rank . . 9Ij pCt. Dito kort - 39§af — Wenen id. B°. - 34$ GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 218; en te Haarlem 22, on¬ der welke laatnen ü beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. Ap laatftp i.nren. beroemd en aangekweekt, is ook onzen Landgenoten , voor etlyke jaren, bekend geworden , cn op vele plaatfen aangekweekt , door de loflyk'e pogingen der Maatfchappy van den Landbouw, te Amfterdam, om dit gewas tot een nuttig voedfel voor Menfehen en Vee te doen dienen. In. den beginne was hier mede op. vele plaatfen een grote ophef, doch weldra is dezelve weder in het Vergeetboek geraakt. f" baro-1 ther- hygro-streek lucht6- 2 3rV me- mome- me- der gesteld- isoo. ) ter_ ter. ter. wind. heid. S20- 7* 2l 6l °- Omtrent betrokken; 12 t 29. 1% 3» 50 voormidd. harde wind. L29L_9_ 3QÏ di o.b.z. C30. o2l 314 64 o. J3 S 3°- 1 39^ 55 o.b.n. omtrent helder. I 30. i 27 70 n.o. C30. oï 2Ói 75 n.o. 14 \ 30. Oi 39§ 5Ö* windrig, bewolkt. C.29- 9' 30I- 71 )29- 8t 34 74* °-b-z- J5 \ 29. 8 45 61 o. omtrent betrokken. L29. n q\ i C29. 8i 36 73 o. n.o. * iö l 29. 8$ 46 59 o. omtrent helder. ( 29- 9 lol 75' o- b- N- C29. 9 30i 87 n.o. 17 \ 29- 9$ 43' n. w. omtrent helder. (.29. o\ ll\ 88 wj^w. _____ V29- 9 3Ó 8 5 n.n.o. -smorgens bewolkt; 18 <29- 9I 43 64 o. n. o. j verder helder. £29. 9Ï I 29 1 82 n.o. I BEKENDMAKINGEN. V By den Boekhandelaar J. van THOIR, te Leyden, is afgedrukt en alom te bekomen: f. J. VOLTELEN PHaRMACOLOGLE UNIVERS/E, Pars II, de prys is f% -12 -: De bekende geleerdheid en naauwkeurige naarvorfching van den Schryver omtrent al 't geen tot de krachten der Geneesmiddelen betrekking heeft, zo wel als zyne voortrcflyke wyze van onderwys, fpreiden zich door dit gehele werk, en maaken het zelvcn van het hoogfte belang voor de Geneeskunde. Het-vervolg zal met de meeste fpoed voortgezet worden. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 326, N I E U W E ALGEME NE KONST- en LETTER-BOBE* VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. FUT DAG DEN 28 MAART. BERIGTEN. DENEMARKEN. .openhagen, li Maart, ue Koningi. oneitery, alhier, beftaat tegenwoordig uit 250,000 Boekdelen, en de bepaalde jaarlykfche Som, tot aankoop van Boeken, bedraagt 3000 Rth. Buiten deze Bibliotheek zyn in deze Hoofditad nog drie andere openbare Boekeryen, nam. die van de Univerfiteit, die van den overledenen Generaal - Major Clafen en de Bibliotheek van den Geheimraad Hielmftiern. Het getal van aanzienlyke particuliere Boekeryen bedraagc 10. BATAAFSCHE REPUBLIEK. Wormerveer, den\iMaart. Heden werdt, voor een aanzienlyk aantal van Burgers en Burgeresfen, de uitdeeling der Eerepryfen aan de Leergierige Jeugd van het Zuide- fchool, onder 't fpeelen van het Orgel en Pfalm-gezang, in byzyn van eene Commisfie uit de Municipalitei deezer plaats, in de oude Roomfche kerk alhier, weder verricht , door ééne Commisfie yan wegen het Departement Wormerveer en eenige XIII. Deel. omliggende plaatfen der Bataaffche Maatschappy : Pot Nut van V Algemeen. — WJke plegtigheid door den Burger Leendert Klein, Leeraar der Doopsgezinle Gemeente alhier, met eene korte A nfpraak geipent, en door den Burger J. Cafaitx, Pastoor der oude Roomfche Gemeente, met eene gepaste Redevoering gefloten werd; — terwyl eenige liefhebbers van het vierftemmen-gezang, by deeze gelegenheid, voor en na 't houden der Redevoering, hun Natuuren Kunst-vermogen trtoeffenden, en dus deeze Feestviering door hun keurig Maat-gezang, ten genoegen der vergaderde Hoorders , niet weinig luister toebragten. In naam der Commisfie, L. Klein. Departements-Secretaris. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, akademische en andere schriften. Bataafsche Republiek. Tafereelen van de Staatsomwenteling in Frankryk. Zevende Deel. Gr. % \ 224 bladz. Te Amfterdam, by J. Allart, 1798. De woelingen der Staats-vyanden en de werkzaamheden der Nationale Vergadering, gedurende het laatfte N  C P8 ) gedeelte van 1700' en het eerfte van 1751, maken de (tof optogt ter verzegeling van vetes Papieren , door ene derde uit der twee Hoofd-verdelingen, waar uit dit Vilde Deel Plaat, vertoond wordt: voorts de gewigtige beraadüa- beftaat g'ingeni en het daar op genomen befluit, wegens het Recht In de eerfte vinden wy, op enen fchonen, gevalligen en van Vrede en Oorlog, ter gelegenheid van de, zig toen belaiignken trant, den gewonen van dit werk, gefchetst de reeds meer en meer openbarende, vereniging van fommige toenmalige toeftand van Parys, door allerlei foort van kwa- Hoven tegens Frankryks Staatkundig ftelfel, welke hier me- lykgezinden in onrust en wanorde gehouden en meer'en de in 't brede befchreven Wordt: de afzetting der meer gebragt, en de allengs meer verfpreide en gekoesterde Staatsdienaars, buiten de Montmorin; terwyl een Necker. onlusten, van rondsomme die Hoofdftad door het gehele zelf onder de overigen behoorde; op aandrang der wyken Ryk, en vooral onder de Legers, waar by welhaast, van van Parys, door de Vergadering oiïderltejfrfd, en de aanbanen zo wel als van binnen aangcflookt, verraad enen voor- ftelling van anderen , waar onder du Port du ïertre bynamèn rol fpeelde: tegens welk alles de beste pogingen en | zonder uitmuntte; een man van zo vele waarde, dat men maatregels der welgezinden, bvzonderlyk der Nationale Ver-!den Schryver dezer Tafereelen byzonderen dank verfchulgaderinge, te weinig vermogten, fchoon nog hier cn daar, digd zy, zo lang by deszelfs aanftelling kil geftaan, en ons en , in bet algemeen, de ergfte gevolgen van al dat ftoken deszells fraaie Po art rut geleverd ie rQbUfn ; terwyl dat van en'woelen door die maatregels en°pogingen geweerd bleven; den anders verdienstlyken Charles Lameth zig hier in ren b\ zonder door de manlyke verdediging van den welfpreken- minder gunftig licht vertoont, als die, fchoon Lid der Verden Mirabeau, tegens de haatly'kjte aant) gingen der Te- g.deringe, zig, op dien tyd, aan een Tweegevegt fcliuldig genpurty, thans openlyk onderfteund en overgenomen door maakte; en dit Deel ten'laatften befloten wordt met het het Gerichtshof te Parys; en door de manmoedige tus-- verhaal der openbare vercrir.ge van den braven en groten fcienkomst van la Fatette, onder anderen by een gedugt Amerikaanfchen Burger, Wysgeer en StaatsmanBenjamin oproer te yincet.-r.es, waar een overgedreven Vryheidsdrift Franklin , wiens fchoue Ai beeldmg dan ook hier is byvan het Parxfche Volk, het Toren - gevaarte, als ware het gevoegd. . cup twede Bdfiille, begon te flegten; het geen weldra door Een zeer fprekend Vignet, op den inhoud llaande van den toen nog plaats hebbenden "invloed van.dien Held ge- dit Deel,-waar in byzonder de op den ivi.d ene; fteilte fluit werdt, en daar mede dat oproer, anders van verre waggelende Troon terftónd de ai.Bdagt trekken moet, veruitziften, gedempt; een voorval, het geen den Lezer door hert, naar gewoonte, den Tytel van het zelve, ene fraaie en uitvoerige Plaat wordt afgebeeld; alhoewel Mi- Het geen wy hier, wegens Necker , by gelegenheid van ra beau in gemelde zyne verdedigings-reden, en la Fayette deszelfs laatften val, als Munster der tmancie, etr van desin zMie verdere gedragingen van dien tyd, vooral by enen, zelfs vertrek uit Parys geboekt vinden, dunkt ons, ter rr.edé door ene Plaat afgebeelden, moord door de Jagers der ftaving van onze gunltige beoordeling van dit werk, en da SI, etbomen, te la Chapetle, in het begin van 1701, aange- by zonderheden door ons, vau tyd tot tyd, hieronurent oprist, reeds den grondlegden; de eerfte om zig verd„gt te gemerkt en medegedeeld, met ongefclr.kt, en vont onze Sèn van, als 't 'er op aankwame, den Troon van Lode- Lezers niet onaangenaam te zullen wezen om hier te wïk door Orleans te doen beklimmen; de andere, om hem; Uittrekfel te dienen. Dus luidt het, bladz. 182—184 en van te verregaande Koningsgezindheid , en te grote gehegt- 188—192. . , leid aan Lodewyk en deszelfs Hof tè doen verdenken; al- „ Eindelyk, de voorheen vergoodde Necker , >n wiens „ „ zo veel gehegtheid aan de eerfte Conftitutie, aan banden zich het bewind bevond van het Geld - wezen van ene Franfche Republiek met enen Monarch aan 't hoofd, den Staat, had ook th.nds zoo veele-gemoederen tegen zich, ai; hem bv de voorft mders van ene meer Democratifche Re- als hy te vooren veroerers en vnenden gevonden li .d. by, gcriUsvorm ongezien, en geheel ongefci.ikt moest maken; idie, meer dan éénmaal, het ilacitofler eer uvw..g..md> en fo as hv ook vervolgens gebleken is; om met hen, immers de afgod des Volks geweest was; ny , zelf een der grondten Ecb'kcn tyde, den groten ftap te doen ter volftrekte Joggers van deze omwenteling, die, 111 zekeren zin, het alvernknigina der aloude Monarchie, en ter bervorminge van gemeen geve tien fcheen te kunnen beheer chen; hy die Frank vk in ene eigenlyke en zulk ene Republiek, als het daardddr zich heiland mogt reekenen tegen den nyd en hsn de.h.-nd is geworden; en dus nog veel minder .gefchikt tot ter, die hem onophoudeiyk belaagden ondervond meer d;n 5ï rfe mangels, v,eiken, in dien tyd', niet wel anders iemand ooit te vooren, de w.sfeivalugheid van het onderd n de gevolgen zyn konden van zodanig ene hervorming. maanfche , en de onwaarde van de gunst des olks Of De uede Huofd-verdeling fchildert ons, op gehke onder- ;hy, die, als wysgeer, de na, uwe betrekkingen der dingen fcorlnTwys het voorgevallene by de Nationale Vergade- !het gewigt van godsd.enfiige begrippen, en derzelver mvoedring, en derzelver werkzaamheden ten dien tyde; waar van .op het hart, al te wel kende om niet zyn t^J^W de voorname byzouderheden zyn de hervorming van het te regelen, een te fterk fprekend bezet zyner deugd geRechtswezen, de vernietiging der aloude Parlementen , de voelde, om zich m .het fljy^m Wff?f*«Ö onderwerping der meesten, dl tegenftand van dat van Tou-\ geven? - Of hy. juist uit dit tederst gevoel dat de deugd L/*, en het zonderling gedrag van dat van Parys; dezelve alieeu fchutteu kan, zekere onbuigzaamheid vau ch^  C 99 ) rakter hebrat vei kregen, waardoor hy zich niet konde voegen naar de veianderingen van den dag, zoo onaffcheidlyk van alle Staats-beroerten, noch de modekleur aannemen, welke eene ten onrecht- genoemde Stacts-konst wil, dat, by elke wyzigiug van zamenfiel, door den bewindsman gevólgd worde ? — Of" hy, te zeer gehecht aan een ftelfel voor de openbaare fehatkist, hetgeen wel de wonde verzagt, maar nimmer geneest, ofigefchikt geweest zy tot de ftoute ontwerpen, welken de dringende nood van s'Lands kas vorderde? — Of' hy, ook als mensch, door eigenliefde gedreven , Zyne medewerking weigerde aan een ontwerp, dat niet het zyne was? — genoeg, zyn tegenftand van het werk der Papier-munt (Asfignats) — offchoon het gerucht wil, dat hy zelf reeds daaraan zyne goedkeuring had gegeven, — thatids zoo verr' gedreven, dat hy zyne bedenkingen daartegen aan alle Departementen gezonden, en alzoo het gemeen gevoelen ten nadeele had willen voorinnemen, — en dan zyne verdediging van den Adel, in een openbaar wysgeerig gefchrift, welks zagte toon den gemoedlyken lezer ligtlyk de traanen uit de oogen konde perfen over deszelfs vernedering,- terwyl intusfehen het leed en de onheilen waren voorbygezien , welken die Adel, zederd zoo veele ecuven, aan het menschdom berokkend had^ beide deze daadzaken waren, in het oog zyner vyanden, zoo groote vergry pingen in een lid des openbaaren bewinds, dat noch alle de herinneringen zyner voorm.ialige dienften, noch de opofferingen zyner rust en gezondheid , eenig tegenwigt van verotrfchuldiging konden opleveren." ,, Midden in alle deze woelingen, was Necker , zeer onverwacht, reeds, uit Parys vertrokken. Mag men de geruchten van den dig gelooven, dan zou eene ontdekte zaITienfpaiuiing tegen zyn leven daarvan de reden zyn geweest. Reeds eenen geruimen tyd, hadden te groote infpannirig van geest, en zorgen en verdrietlykheden van allerleien aard , zyne gezondheid dermaate gekrenkt, dat hy naar rust verlangde. Zoo lang hy, echter, den Staat dacht te kunnen dienen, onderdrukte by deze neiging. Dan alleen, wanneer hy in de Nationale Vergadering eene blykbaare onverfch.illigheid befpeurde; wanneer hy den haat en de wraak ontdekte . beiden tegen hem woelende , en reeds zoo verr' in hun oogmerk geflaagd, dat zy hem het openbaar vertrouwen, de ziel eener Staats-regeering by vertegenwoordiging, hadden ontnomen, oordeelde hy, zich aan het bewind te ontrekken, en tot den afzonderlyken Burger-kring te moeten wederkeeren. Dat oogenblik, vooral, waarop zyn leven in gevaar fcheen, was bcflisfend voor zyne keus. Een brief aan de Nationale Vergadering meldde dit zyn befluit. In denzelven gewaagde hy flechts van den wankelbaaren ftaat zyner gezondheid, en de kwellingen zyner geliefde Echtgenoote, als de redenen van zyn genomen ontflag; latende zyne vaste goederen, en twee millioenen, vier-maal honderd-duifend Livres, zederd meer dan twaalf jaaren aan §'Lands kas gefchoten, tot onderpand voor zyn bewind, en onder befcbenr.ing der Natie. Zoo duidlyk deze brief alle kenmerken van overging droeg, even zoo'veritrekr.e hy' tot fpottcrny voor hun, die elke gelegenheid zoeten , oir den Man te vernederen, die, zoo dikwerf, vafl deze «ebtbaare Vergadering zelve, de dankbnarftc hulde ontvangen had. Grooter bjyk van onverfebilügheid konde 'er *ge'w is niet zyn, dan deze, dat dc Vergadering tot de orde van den dag overging', zonder den brief met-eenige overweging te verwaardigen. Zoo vertrok hy, die, nog geene vyfiisji maanden geleden, werd aangebeden, — wiens vertrek weleer het Volk in rouwe dompelde, — wiens r'ydtüig , by zyne te rug komst, öntfpaiinen, en door het Gemeen zelf voordgètrokken , — wiens Borstbeeld , als befcherm - engel der Vryheid., in zegepraal werd omgevoerd,— hy, die gezegd werd, den Koning, en, met hem, het Franfche Volk, veroverd, gered, gelukkig gemaakt te hebben, — hy , boven wiens verblyf men, aan den ingang, met gouden letters , het opfchrift geplaatst had : Aan den vergoodden Staats-dienaar, — deez' groote, deez' weleer vergoodde Man vertrok, thands, als banneling. Zelfs hiermede hield zich de wraak zyner vyanden nog niet voldaan. Het was haar niet genoeg, nog even voor zyne afreis, onder zvn oog, het genoemde opfchrift te verguden; het was niet genoeg, den eerlyken Man in zyne reis te verhinderen, onder het voorgeven, om reekening van zyn bewind te vorderen; het was niet genoeg, zynen naam in de fchandelykfte fchot-fchriften te lasteren : zelfs met gevaar zyns levens, ontweek hy de plaats zyner voormaalige vergódjng,— zelfs, als vluchtling, werd hy op zyne reis naar Geneve aangehouden, — hier, onder een vreeslyk getier, elders, onder de fchriklykfte bedreigingen, als moedwillig veriater, als verrader des lands, uitgekreten. Zoo konde hy, wiens naam, Weleer, dc zegen der Natie was, de plaats zyner rust niet bereiken , zonder zelfs toevlucht tot de openbare magt te neemen , ten einde zyn perfoon tegen het fnoodfle geweld te beveiligen. Dat zy, die, door eerzucht gedreven, geen hooger geluk kennen , dan eene hoofd-rol op het tooneel der waereld te fpeelen , niet flechts hunne gevaarlyke drift maatigën, maar, in tegendeel, naar dien omerganglyken roem alleen leeren flreeven, die in het goed getuigenis van eeu verlicht geweten berust! Dit behield Necker, offchoon ook ais verraader uitgekreten. Geen laster hechtte op zjn hart. Offchoon het ook de onvolkomenheid zvner inzigten kende, was het bezef zyner deugd, echter, bèlooning genoeg, om zich boven eik wuft oordeel te kunnen verheffen, om dat het den braven man met zich zelf bevredigde. " N a NA-  C 100 ) NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishou- kunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Beschouwingen over den jongsten staat des Britschen Handels. {Vervolg van Bladz. 55.) De geweldige flag, die den Hamburgfchen handel in September "en October van het verlopen jaar trof, moest ook in Engeland op het fmertlykfte gevoeld v/orden. Het is de moeite wel waardig, de oorzaken van deze, federt 1763, ongehoorde gebeurtenisfen op het . geleide van enen Busch wat van naderby te leren kennen (*). Te Hamburg hadden het verbazend ryzen van de pryzen der koopmanfchappen , en daar onder bovenal die van de Suiker en Koffy, (daar federt de vernieling van den Handel van Domingo, en den beletten uitvoer uit Sarinamenr, door Engeland, deze Artikels alleen van de Engelfche en van de door hun veroverde Franfche Antilies kunnen gekregen worden, daar de door de Franfche Kapery verjaagde Noord-Amerikanen, zich alleen onder de Engelfche Convooi-Vloten konden wagen, en eindelyk de onmiddelyk van Hamburg gemaakte fpeeul :tie op de Franfche Eilanden van Afrika, op de Havannah en het Eiland St. Thomas, uit hoofde der verbazende Asfuramie , weinig baten kon) de hier door veroorzaakte cn magtig aangeprikkelde fpeculatien, zo wel van de zyde 'der Hamburgfche als der Engelfche WestIndie-HaBdelaars, gelyk b. v. de Hamburgers by den \erbazenden voorraad, die van Engeland binnen kwam, ook rog by den aanvang der Lente 1799, byna alle Suiker en Koffy der B af licn-Vloot, in Lisfabon, opkngten, en de vermeerderde roevloed, van Amerikafche en Deerfche Schepen, federt Frankryk, met het begin van dit jaar, den onverftandigen moedwil deiKapers bedwongen hadc, zo veel te groteren voorraad, cpgeft. peJd, als de laatfte Suiker- en Koffy-oogst in ( * ) Busch's gefchichtliche Beuertheilung der am ende des \%ten Jahrhunderts enft'andenen grofen Handels vert-irrung. hamburg, Volmar 136 f. in 8°. Zo gegrond, als het eerfte Deel de oorzaken opfpoort, zo troostlyk is het tuede, dat de gevolgen afwagt. de West-Indiën groter geweest was. Nu kwam daar by de grote verandering der plaats van het krygstoneel. Door de bemagtiging der Franfcben waien Zwitferland en Italië byna geheei afgesneden, en zelfs de zo aanmerklyke fluikhandel, die federt de opening van het Congres teRa/latt, op den linker Rhyn-oever en zo verder na Bügie en Frankryk, gedreven werd*, was, na de vernieuwing des Oorlogs, door de aldaar fteeds toenemende duurte der eerfte levensmiddelen, en het algemeen krygsgevaar, van zelfs opgehouden. Eindelyk verfparde Engeland zelfs den laatften weg voor dén handel naar Holland over de Watten volkomen, door zyne gewapende vaartuigen, en verhinderde , daar door en door den inval in Holland, den voornaamften aftrek zyner eige waren. Elk van een middelbaar vermogen , in de Binnendelen van Europa, bekromp zich zo veel mogelyk in -het gebruik dezer koopmanfchappen, en dc binnenlandfche Koopman in het klein, gaf, daar 'er fteeds een vermindering der overfpannen' pryzen te duchten was, Hechts de aller-, noodzaaklykfte Commisfien, om niet te duur in te kopen ; even waarom ook de Hamburgfche Commisüonair, Wjl de prys van Postdag tot Postdag vallen, kon, niet zo fpoedig den inkoop voor zynen Committent durfde wagen. Men fpeeuleerde. in de binnenlanden op plaatsvervangende hulpmiddelen, door Stifkery-Koffy en Mangelwortel-Suiker, en het nadeel,, het geen daar door, ten minfLn de DLiitfche Koffy leedt, was van geen kleine betekenis. Met d^ze hoofdoorzaken ftonden nog vele andere in een verder of naamver verband. De ongewoon lange Winter van 1798 op 1799, deedt niet alleen de in Hamburg zo ongeloof! k ver ged'even Wisfel - omloop volkomen in "zwang raken, maar gaf door de in de natuur der zake gegronde rechtmatige traagheid in betalen, zelfs in de ogen-van den rechtvaardigden Koopman, toegeef! y-kheicf en verfchoning. De koopgoederen, die in enen'gewonen Winter, misfehien reeds in December, té Londen, werden afgefcheept, of die ten ruinftcn vroeg in Maait reeds te Hamburg aangekomen waren, en voor welker gehele waarde reeds was getrokken, ja zelfs de eerfte traittes reeds betaald waren, lagen nf op den Teems, of in en by Cuxhaven, tot diep in April, ftaande welken tyd men dezelve in Hamburg, en birmenlandsch , met het groots verlangen te gemoet zag. De Wis el-omloop werdt, om dit tegenval' zo veel mogelyk te lenigen, geheel onvermydelyk, en zelfs voor hem noodzaaklyk, die zich daar van dus lang geheel hadt afgehouden. De Disconto, fteeg tot 12, prCt,, en als de waren in des Koopmans  Magazyn kwamen, was 'er niauwlyks i prCt. winst [val kwamen, wel vele goede Kornptoir- bedienden, op overig. Zelfs de federt den Oorlog weder in zwang I maar veelhgt niet een goed Koopman geweest zy. geraakte zogenaamde K^Wer-Wisfel, waar door in alle i Daar by kwamen ook natuurlyk weelde en een vroopzigten veel wordt uitgehaald, kon de grootheid van lyk leven, die met de zo gèmaklyk verkregene winst verlies niet van beduidenis verminderen. Hier by al te fpoedig de overhand namen, en die, terwyl de kwam nog verder het verlies op den hogen Engellchen getalen in de Bankrekeningen toenamen, ook die in koers in Hamburg, die by de 38 Scheil. VI., waar de rekeningen in de Logementen ongemerkt vermeerop hy zich zeer lang hieldt, 12 prCt. boven Pari derden, fchoon de verkwisting der HamburgfcheKoopwas, en die maar alleen zo lang kon geleden wor- lieden, uit nyd en andere onzuivere beginfels, buiden, ais men, by het vlug vertier der koopgoede- tenlantfs aaumerkl k vergoot mag zyn. Door deze ren, dezen daar mede kon bezwaren. By de verba- en ene menigte van andere medewerkende oorzaken, zende opeenftapeling der koopmanfchappen, hadt geen ontllondt nu die verfchriklyke ftremming en val vnn Koopman meer pLats 0111 dezelve te bergen. • Reeds den Hauiburgfcben Speculatie-handel, die niet alleen in de jarèh 1790 cn 91, waten alle bruikbare Zol- in alle Koopfteden van het vaste land, maar ook van ders tot onder het dak toe gevuld. De prys der Pak- alle Kooplicuen in Engeland, in ene onmiddelyke of huizen (leeg dagclyksch en toch wilde men den waar- zyddingfche betrekking fterk genoeg gevoeld werdt. fchuwendén cn vooruitzienden raad van den edelen Óndertusfchen hebben zich de Bankbreuken, door dit Busch, om Hamburg aan de Zuidzyde, op den zoge- ongelukkig toeval, by lange na, niet zodanig ppeennaamden Grasbrock, uit te leggen, uit vreze, dat de- geftapeld, als men in den beginne reden hadt te dugze vergroting der Stad den nyd v. n Buitenlanders te ten; een zeker bewys, dat vele Huizen, die, door deveel zou opwekken, en daar den Bezitters van huizen zen niet vooruitgezienen flag, ten fterkften getroffen de aangroeijende piys te wel geviel, niet opvolgen, weiden, egter het onbepaald crediet hunner MedeVele woonhuizen worden nu in pakhuizen veranderd, burgers en daar door de ipoedigfte onderfteuning van en ook daar door rees de huur der huizen verbazend, verfcheidene zyden genoten. Ook deedt de Engelfche Men betaalde voor enen enkel beneden-pakhuis 5,000 regering alles, wat van hare zyde in deze omllandigMatk huur. In de haven we den alle ligters e'n ar, heden flechts cnigzins mogelyk was. Het verlies der dere fchepen te hulp genomen, ja een groot gedeelte Lutine met 600,000 Dollers trof alleen de Asfuradeurs, der ui Ze^ komende goederen, moest met zware pro- niet de Kooplieden, wien deze fom verzekerd was. vifiën in Glük/adt, Altona, Buxtetiude en Haarburg, De gen de byfhuid van het Parlement en de Bank van zo als ook dc langs andere wegen komende in Lübek Engeland, door de afgifte van Excquer-billets en door Lauenburg en Lunenburg, opgefl; gen worden. Zo lang de vólmagtiging, die aan de regering gegeven we dt nu de levendigfte aftrek der koopmanfchappen, niet- >m Pandbrieven in plaats van Renten van de Koop* tegengaande den ryzendén prys, altyd voortduurde, lieden aan te nemen, hielp ook velen uit de verlekon oök de Himburger Koopman deze vermeerdering ^enheid. Ook werdt de teruggave der Licenrcn, die van kosten lydcn, gelvk 'er door dien aftr k ook al- aan de weder uitgevoerde goederen federt den'a ntyd in de pakhuizen weder plaats kwam. Maar men vang van het jaar niet meer betaald werden, en de begrypt, hi.e zeer die verlegenheid aangrneijen moest. West-Indifche Kooplieden tegenwoordig meer , dan als, by den van buiten inftiomenden overvloed, de ooit, nodig hadden Ct,.e drawback') weder ingevoerd, uitvoer v n binnen op éénmaal ftuine, en de zware Verder werdt de vryheid verleend, om uit 'MelêtjH kosten op de Magazynen, op z ch zelf, menigen Koop- fterke dranken te ftoken, en de impo t daar op zodam n zwaar viel. By dit alles kwamen nu ook nog nig gefield, dat daar door voor Plante s en Koopliezeler het dieper vernolerid liggend gebrek aan onder- den, daar uit eeti genoegzame winst on fpruit n kan, .vii ding en de levcrswyze der zo vrolyk ontloken Daar intusfehen nieuwe aannurklyke verzend,neen van nieuwe Koopm ns-f:miiien in Hamburg. De meeste Suiker in Londen en de andere havens inliepen, zo jonge Speculanten < aren Hechts op het Kornptoir ge- bleven die pryfen ver beneden dien van d.n 0,4 Sept. Vormd . en, daar de goede Kornptoir-bediende by en de aftrek na Hanburg was ten uiterften lungzaaro lang na fio'g de goede Koopman niet is, des te meer en van weinig beduidenis. Ook de Rum was aa» overhellende tot de verdeifl ke zwendelaiy. Ja Busch j merklvk gevallen. beweert vlak , da onder de jonge lieden, die door' Men kan zich eg^ter ook naanwlyksch voordellen hunne zwendelaryen, in de laatfte jaren, zo fnel ten hoe verbazend de Suiker-en Koffyhaudel» binnenweg Na aih  ( ) nise oren * Enelffundtoegenomen zv. Dc Suiker Indifche- Compagnie, die hunne Prolongare-Ade nog handel ml, voor" her uitbulken van den Franfiften altyd zeer goedkoop gekogt hadt, hebben qp den Oorlog, paauwlyks voor de helft in de handen dei' sdca December ene verkoping van 6,100,000 ponden Eueelfclien* die' eigenlyk alle hunne kragteu infpau Thee gehouden, waar van de oetal.ngen den adlten den 00 de Katoen en KofFy. Door de vernieling var. Febr. 1800 moeten gefchieden. Don 6d n December den Franfcben en Spa-amchen Suikerhandel op Domin- en volgende d-gen verkogt men ook, fte overige üostCo en de Aatilles, en door verfcheidene kwalyk ge- Indifche .Arrür len ,. Kurkuma , Cm.oer , Porlelem, mum-de oogden aan den enen kant, als ook door dc ve i. kte goederen enz. Op p*uw* verwacht men affrtvdirfg van menigen Handeltak, die door den Oor- uit Hindosian veel grotere hoeveelheden ruwe Zyde, los verdorren moest, aan den -anderen kant, werden daar door'de zo'g'van UtjIoff de maancdykfche Zyvéle Ëngelfóhe Kooplieden bewogen, alle hunne fpc- worm uit het Noordlyk Distnkc van Poonuh in de cul itie tot den Suikerhandel te bepalen. Dus werdt Zuidlyke van Bombai en Suratte, tn grote menigte nu ook de Suikerbouw 'in de Koloniën federt de laat- verplaatst en zeer goed voorgekomen 1?. dc * jaren reer vermeerderd. De Planters, dooi) rui- Niet alleen de Linnen - fabrieken . van Ierland heb•nieGeldrcmifen, en altvd vernieuwde Commisfien, aan ben inde 3 Ia ede jaren, zo geweldig, geleden ,JL)e gevuurd, breidden de'Suiker-Plantagicn uit, en men rampen van den Burgerkryg en der fchroumlykfte bebeweerdt, zondergrootfptaak, dat, federt, het bedrag roering, hebben ook «He ovenge voortbrengfels van des ««voerden Suikers, door het gunflige weder dit gezegend , en op het vaste land te weinig bekend verfcheidene jaren begunftigd, zich juist, hadt verdub- oord der waereld , getrofk-n. De voorna-rnfte hanbeld Onze Suike , zegt een Engèischmaii der' zaak del, dien Ierland, buiten den Linnenhandel, dryft, zeer kuacK» C*\ heeft ons in dit laatfte jaar alleen beftaat in versch en gezouten vleesch (the Provifion in ftaat gefield-, om van onze Geallieerden dezelfde Trade\ Het behoorde tot de gruwzaamheden, waar fom te rus te krvren, die men aan Subüdien betelen mede de Ipfurgentcn en Rovers, 111 de Westlyke moest' en van onze vyanden dat weder in te halen, Graaffchappcn, hun ftc-lfel van verwoesting ter uitwat de uitrusting onzer" Armeeën en Vloten tegen hm, voer bragten, dat zy al e kudden, die zy met voortkomen Natuliiyk wonnen wel eerst de West-Indi- dryven of voeden konden, terwyl zy haar de pezen fche Kooplieden en de Planters in de Koloniën. Maar der agterpoten verlamden, verminkten o vermoorden, de hier gevulde kanalen ftorten zich nu over atiFtak- Dus zyn 'er veel 1000 fluks van het beste Vee op ken van Industrie en Regering uit. Iqvr&rf. alleen de Weiden omgekomen, en er zullen jaren nodig Sa-lde in he laatfte jiar 1 Millioen Tolgelden aan zyn, eer Ierland weder zyne kudden herteld kan S^nïeren Sm was het onberaden, dat zich zien, en genoegzaam de behoeften voor de Engelidie de Mini tè" door het morren van onverlhndigen, #: Vlo.en en Legers vei vul en. — fe Dubkn is federt zich oveden voortdurende.! hogen prys der Kofiy verfcheidene jaren cea Gezelfchap van Patnottifc e bezwaarden liet overhalen, om de teruggave der Li- Bevorderaars, van den Ierlandfchen Wol- en fcaken^ ^Tc^aifack] op te heften." Zo min men alles handel opgericht, als mede een M gazyn ten verkoop STezeCrSS* kin laten gelden, zo gewigtig zyn van Ierlandfehe Lakens, waar men dezelve even.goecj e"4 de daar uk afteleiden gevolgen. — De Koffy en goedkoop, als mEngeland, krygen kan. - Maar dat iffn Londen nie in prys gevallen, en in plaats dat Gezelfchap heeft .onlangs zyne onderfteumngen moe, Sen MokkT-Sy vernachten zou, gefchiedde 'er ten intrekken en de gehele onderneming opgeven, 5? Leverooi ml Smirna ene aanmerklyke uitvoer daar het aan Fabnkeurs ontbrak, en de aanvraag na van West Indifche Koffy. Zo diep is dit voorheen de goederen met voldaan kon wonen J^SaflvETaS handel op de Middellandfche De Wol-Manufacturen ,in de Noordlyke en WestZee door oen togt van Bonaparte en de daar aan Iyke Graaffchappeii van Engeland zyn zo veel te verknochte va aller handel - factorien gedaald. Inte- bloeijender , daar de Oorlog zo vele nieuwe vorder.. , Sndeel rvstno* altyd het groot Oost-Indisch han- gen te voldoen heeft Onder anderen gaat de Fadc -ÏÏtike? deThee? Be Directeuren van de Oost- briek van fyne Flanellen om op het blote Ivf te dra, üci-aitiKei, uc iue.c en die hojïery (-W0nen koufen) by uit- . '— dekendheid. Een groot vertier van deze gezonde (*ö Over den West-Indifchen Suikerhandel in Commer- klcdy ontdaat daar uit, ffmgS^^SSS sial Magazine No. 3. bladz. 156. f. byna alle vrouwen, van de voornaanifte tot dc ge-  C i°3 ) ringftè middelklasse, ja zelfs elke welgeftclde gemene vrouw, toe, fyneWollen onderklcderen dragen. Men heeft daarom ook gezegd, dat de Fabrikeurs cn Makers van Wollen Bontwerken, aan Doder Beddoes, den groten en weibcfpraakten Apostel dezer Mode, een penfiebn z\n leven lang geven zouden. By ge, b ek van de fyne Spaanfche. Wol, vindt men die, welke op de Westlyke Hebriden en op Sheth.nds Eilanden gewonnen woidt, even zo overvloedig en voordelig voor dit Artikel. Van daar -ook ■ bloeijen , in het Graafichap Aberdéen, de Koufen-fabrieken meer, dan ooit. Te Galas/riek, in het Zuidlyke van Schotland , is tegenwoordig ene zeer grote Fabriek van grove Lakens, die van de Schotfche Commisfie der Pakkers onderfleund wordt, en reeds zo groten qpg ng maakt, dat Schotland weinig meer van dit Artikel van Engeland nemen kan. Het gebruik van Molens , by het Wolfpinnen , befpaart ongemeen veel tyds en aanwending van kragten, en geeft ook dit deel der Engelfche Manufacturen een befiisllnuen voorrang boven alle van heuvaste land. Ook heeft de Lakenverwery onlangs zo grote vorderingen gemaakt, dat geen buitenl .ndsch Laken tegen een Engelsch in glans èn vastheid van koleur monfteren kan. De -Katoen - fabrieken nemen nog aanhoudend toe. Schoon te Manchester, Glasgaw, in alle Zuidwestlykc Graaffehappen van Schuland, te Pinth en Dunden^ onlangs een zeer aanzienlyke voor.aad van Katoen uit de West Indien en Noord - Amerika aangekomen is, zo blyft dezelve egter op haren hogen prys, en kar, filet genoeg aangevoe d worden. Alle Katoenen en Musfelinen ryzen ook in de winkels. Byzonder heef binnen kort de gedurig meêr en mcêr algemeen wordende mode van Kuoenen-hembden te dragen, en de Bedelen met fyn Katoen te overtrekken, als ook de Bedlakens van de fraaie Dames alleen van fyn Katoen te maken, de behoefte aan dit Artikel ongemeen vermeerderd. —— Tot de aanzienlykfle Fabrieken in geheel Groot - Brittanje , behoort de grote Yzer-, Geweer- en Ammunitie - Fabriek , te Carron, m Schotland. Daar wordt de moordkunst met duizend uitvindingen in de hand gewerkt. Verbazend grote hoeveelheden Yzer worden ook hier tot gegoten Yzerwerken gebruikt. 'Er wordt ook, behal.cn het Zweedsch Yzer, veel daar te Lande vallende ge- bez gd. In een der nieuwfte (tukken van een flerk gelez?h wordend Journaal, wordt zeer ernftig gehandeld over de vraag, of men met de unvoer van Steenkolen naa de Bukuche Zee met nadruk ftremmen zou? Het past de Regering, zd fchryft men daar, dezen uitvoer palen te zetten, dewyl alleen daar door de Metaal-Fabrieken van het yaste Land in ftaat gefield worden, met de Engelfchen ter ener Markt te komen , en aldus het vaste land van ene rechtmatige cynsbaarheid aan Groot -Britt,.nje ontheven wordt. Zelfs was dit enigermate met het Zout uit NoordBrktanje het geval. HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTES. De welbetaalde jonge Arts. Dr. Broxhol i reisde, met oogmerk, om zyne fïadien te vokooijen.» naar Paria. Op .zyne terugrsize Pryzen der Granen, op 17 Maart te Amsterdam. TARW. Het Last' GERST. HetL*;t Ggld. G?ld. PÖolTchc bonte cn witte 330.1400 Vriefche Wintergarst . 1203150 lito rode . .. 3503400 Gron. en Oldamïche . 120a 150 iElbiug. cn Heugfche . 350 a 400 Zceuwf. en Overm. Winter 120 a 150 Köhingsbeiger . 340a 380 Dito Zomer . . 1202150 Vriefche . . 220 a 360 Dantzigcr en Elb. . HovenLindfche . 220 a 360) Vonriandfche rode . 2003340 HAVER en BOEKWEYT. fcéelandicbe . 240 3380 ROGGE. iBrouwliaver . . . 1203140 •raisfifche . . 230.1265 [Witte Voeder dito . 70185 ttoriingsbqger . . 2303265 Boekw. Amersf. en Gooil. £40342 ledroogde . . 270a 290'Dito Brab. en Vlaam. £40342 Zaad, Oly en Traan. toolz. Zeeuwsen en Raap-Oly, per Aam ƒ 87 Överm. t Last. .. £ 70378 Dito Lyn . . - 67% Jag-Lynz; de ton van Dito Hennip . . - 68| 5 Schep. Rigaas . ƒ I2§ai4§ Walv. Traan, 't quart. ilem.ipzaad oito . - ioaui van 12 Stek. Nieuwe - 116 Dito Rode .... 113 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 ra. \ 51 ^jg. jg, Jadix - 51 ■isfabon -48 Nieuwe Ducat. ƒ5,11}. 12 petten -923$ Oude ger. dito *S,W*.irf üvorno - iooi Niu|U,ü ^ ^Ot - Ti#,6 d!yX tm'>m Asfign.-61$ Oninics -12.8,4 Lokort- S. Pilloten .9,i2,i6 Icmm Specie - Fvai.lchc Kronen -56 a ->55 ■ondern a m. \j Nieuwe Ryksd. - izzi uCU Oito kort :rambug 2. m. Ct. ft. 39rk B°. » . _.,,„,nr. Dito kort - 391 f:?T *»I43 9-1'W' Wenen id. B". - 34J  ( ï°4 ) rwar Engeland, in het jaar 1720, ging hy over Ptorys. Daar lag 0 en er tyd een zeer iyk Koopman zo gevuarlyk krank- dat hem alle Artzen opgaven. Een van zyne vr enden leerde Broxholm kernen, en bewoog dezen by den zieken te ga n, die na zyne hulp ve.langde. Do Engelfche Arts bezocht hem , en fehreef hem enen drank vorr, de hem fpoedig uit het gevaar redde. De dankbare zieke lchonk hem ene Misfifippie Bank-Actie van 500 Livres. Met deze kwam Broxhclm , na enigen tyd , in Engeland, zonder 'er geld voor genomen te hebben. Intcsfchen waren deze Actiën, door het bekende fpel, verbazend in prys gedegen, zo dat hy dezelve nu voor 10,000 P. Sterk verkogt. Enige dagen later was dit Papier zonder enige ■.• aarde voor hem geweest; tegenwoordig was hem zyn Recept ryklyk betaald. Tegenwoordigheid van Geest. Onder de regering van Koningin Anna, was zeker Engelscbman van rang op re s naar Londen, cn reedt over de heide by llounslow. Hier werdt zyn wagen van twee Rovers aangehouden, die hem onder afgiyslyke vloeken zyn geld afvorderden. De Reiziger hadt juist op zyn ry'tuig veel contanten, en andere c'rngen van grote waarde, wier verlies hem zeer ongelukkig zou gemaakt hebben. Hy hadt geen minuut om zich te beraden, en egter viel hy op eens met ene verbazende fchranderheid en tegenwoordigheid van geest op een middel, waar door hy zich op eenmaal aan allen gevaar onttrok. Hy zeide tot de Rovers, dat zyn leven op ene dubbele wyze in hunne handen was; want zy zelve konden het hem benemen, of hem in handen der Juftitie overleveren, waar u t hem alleen de dood verlosfen kon. Want hy was de ongelukkige Generaal Marcartney, op wiens hoofd de Koningin, om het vermoorden van den Hertog van Hamilton, enen aa^zienlyken prys gefteld hadt. Hy fmeekte hun om ontlermenis, en badt hun bem zyn geld niet afte- nemen, wyl hy anders niet in ftaat zoude zjn om te ontkomen, en onvermydelyk in hegtenis genomen zou worden. De Rovers hielden een ogenblik krygsraad met elkander, en verklaarden hem daar op, dat zy hem een gedeelte van zyn verzoek zouden inwilligen, en hem zyn geld niet afnemen; doch daar zy volftrekt geld behoefden, en 'er meêr by konden win¬ nen, als zy zich van zyn perfoon meester maakten, zou hy het zich moeten laten welgevallen, by den enen of anderen Gerechtsperfoon gebragt te worden, wyl zy van zins waren den op z ne hechten s geftelden prys te veidienen cn intevorderen. De Reiziger verheugde zich hartlyk over dit beliuit. Men bragt hem voor enen Vrederechter, aan welken de ware per oon van Marcartnay zeer wel bekend was. Hy kiecg dus zyne vryheid en de beide Wegrovers werden, op zyne aangave, in hegtenis genomen. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te ^imjterdam 354; en te Haarlem 17, ou¬ der welke laatlten 7 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. M C BARO- \ TH ER- HYCRO-STREEK l LUCHTS- M-iart) ME- MOME- ME- DER GESTELD- IÜOO. \ TER. TER. TER. WIND. HEID. *) 29' 9\ ¥7 ~°' 'smorgens bewolkt; 19 < 29. 9* 40 ooi — velder lielder. c.2cv_£L ?7i 19. w- °- C30. Of *35 85 N. N. o. be o!kt; omtrent be- 20 l 30. Ok 43 73i N. W. trokken; tusfehen beide ( 30. O 334 832 — 'ets rese" en meeuw. vTöo. o 37 74/ n. b. o. " „. 1 s . LZ t. „ omtrent betrokken;tus- 21 ilO.oi 43 72 W.b.z. fchtn bejde wat regen. ^30. ok 38 90 w.z.w. C30. ii 34 82 o. b.z. — * 22 n het de mannen, die het hoogfte vonnis wyzen. Men moet ondertusfehen alles zeggen , en de voordelen tegen elkander in de fchaal leggen. De fnedighcid, de fyne finaak en het welvoeghke, dat molle atque facetum, waar Horatius zo hoog mede loopt, zullen by den Paryfenaar meer opgemerkt worden: hy zal in een veel hoger trap dat gellepene, dat befchaafde, bezitten, waar van de benaming zelve {urbanité namelyk) hare verknochtheid aan het verblyf in grote Steden aantoont; dat atticismus, dat, in Griekenland zelf, niet dan te Athene gevonden werdt. Het is buiten twyftel wel niet de grootfte verdiende van een werk van vernuft; het is niet die van grondige kennis, maar het is die der gedaante; het is geen voordeel byzonder eigen aan de menfehen, maar aan de plaatfen, en de omftandigheden. Schep in Duitschland ene bloeijende Stad., van 7 a 8 mylen omtreks, en gy zult 'er alle deze verj'chvnfels zien geboren worden. Dezelfde-verfcheidenheden , die ik ter loops aanwys, ontdekken zich in de-Lierzangen, Leerdichten en Heldendichten der twee natiën. Doch het is bovenal het toneel, dat deze tegens elkander overgeftelde geaartheid het beste gevoelen doet. De Paryfenaar is gewoon zyn oog over de onbekende menigte te laten weiden , en de belachlykheden gade te daan? zonder acht te geven op den perfoon, die 'er mede behebt is. Het groot getal volks., dat hy gewaar wordt, en waar van hy de namen niet weet, de menigte van dagelykfche tafrelen, die zyne ogen treffen, gewennen hem zyne denkbeelden over het algemeen uit te breiden (te generaliferen) en 'er byna niets van het individu by over te jaten. Wanneer men. hem een ondeugend of belachljk karakter od het toneel vertoont ,, ftelt hy meer belang in de fcbildery van het belachlyke zelve', dan in de wezenlyke perlonaaciie. ueze penouaauje is>- een ïecnwn , u»cu< wen tulen optoo'ifel aantrekt, en het geen men in alle de trekken verfnrcid in twintig individu's van het zelfde karakter aan¬ treft., Het is een. uilces t es, een Gerontes, een Valere, of enige andere naam, die men nooit in het dagelyksch leven ontmoet. Maar wat raakt een Paryfenaar dat onzekere in het denkbeeld van een perfonaadje? Hy ziet 'er zo velen, die hy niet kent ! De Duitfcher integendeel maakt veel werk van den individuele; men is gewoon ieder te kennen in zyne Stad van ene matige uitgebreidheid , in zyn Graaffchap, in zyn Vorflendom: het perlbnele van den man is by hem van aanbelang. Ook in de maatfchappy, heeft ieder zyn tytel, zyn burgerlyk karakter. Op het toneel bezigt men 'er de gebruikelyke benamingen als van Barons, Raadsheren en diergelyken. Lyfimon en Damis zouden 'er een boersch voorkomen hebben. Ik ken dat volk niet, zou hv zeggen . en daar hv veel tyds by zyn huisgezin door¬ brengt, waar door het inwendige van het huis altyd veel in belang aanwint, naar mate aat men minucr uoor net geiutm van buiten afgetrokken is, volgt nog dat de Duitfcher op het toneel huifelyke ftukken ,< tafrelen van familie», en alles, wat zyne dagt;lykfche indrukken verlevendigt, moet beminnen. Zodanig is in de daad het algemeen karakter der Duitfche Drama's, en ik zal 'er, by deze geiegenneici, Dyvoegen, der Romans, die niet anders dan gefchreven Drama's zyn. Dc heerfchende fmaak op het Fransch toneel fluit 'er nog¬ thans dit byna gelykvormig foort vau Duitfche Blyfpelen niet uit. Wy hebben een groot aantal ftukken, bovenal van da zodanigen, welke federt de laatfte helft van deze Eeuw zyn gefchreven, die byna geheel m dit loort vanen; maar wy hezitten daar en boven enige andere foortcn, onbekend op het Duitsch. toneel. Buiten alle regenfpraak zyn wy in dit opzigt de rykften. Dat hoog ideaal van het vernuft van Molière, en zyner navolgeren , die klasfe van karakter-ftukken, onderfcheiden door de benaming vjn hoog-comiek, beftaat niet by hun. Zy hebben zelfs niets om te ftellen naast onze pièces bouf'onms van het laag-comiek, en voortbreng. fels, dikwyls vol. gejsiigneia , aie in ue uvei gi uie veiY.jiuelingen van onze kleine tonelen voorhanden zyn.. Zy kernen niet en hebben nog minder fmaak in dat prachtig Treur* fpel, waar in alles, afgemeten en geftraig Js, dut de onderfcheidene zielsvermogens en de genie van een Corneille en van een Racine^ voor altyd- in Frankryk geheiligd hebben. Hunne Treurfpelen zyn niét dat het geen wy heldendrama's en Burger-Trcurfpelen noemen. Het getal der zodanigen , die goed in hunne foort zyn, is zeer bepaald. HunneBlyfpeleri zvn. voor het grootfte deel, flaauwe intrigues Bourgeois fes., die zy, tot verzadigings toe, herhalen. Deze tak van Letterkunde is nier aan mager eu uunutuiuui. 10. ua zelfs geen middel om haar enige kragt en luister te geven, 't Is bovenal op het toneel , dat ene grote Hoofdftad, een groot en ryk publiek, de onderfteuning en de gunst van een. vermogend Gouvernement, van. een hof, dat door rykdom. en fmaak uitblinkt, nodig zyn. De Paryfenaar, dwepende met zyne Schouwtonelen,. brengt 'er. zyne levendigheid, zvne gevoeligheid en zynen fmaak voor het fchone mede. Hy betaalt met geweldige toejuichingen, die door geheel Frankryk weergalmen , het vermaak , dat hem de Schryyers en Acteurs veroorzaakten. De vrouwen, opperheer-  C I09 ) heerfcheresfen fn deze betoverde zalen, voltooiden de dronkenfchap van den jongen Dichter ; de myrth (werdt daar door den laauwer van Apollo gevlochten; de gewigtige weldaden van Plutus werden 'er dikwyls bygevoegd. Dat men acht geve op de ontwikkeling, die alle de Z3den van vernuft in zodanig ene waereld moesten krygen. Het was een heet Kookhuis in het midden van een reeds warme lucht■ ftreek. De groei was 'er fnel en groot; de vruchten kregen 'er ene boveimatuurlyke fehoonheid en fmaak. In Duitschland ontbreekt 'er zodanig een itookhuis, en by gevolg zal het genie van zyne Toneeldichters en grote Acteurs zich nooit tot zodanig ene volkomenheid' verheffen. ( Het vervolg hierna.) NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, A kade mi sc he en andere schriften. Bataafsche Republiek. Almanach der. Kruidkunde voor het jaar i8co, tot onderrichting en vermaak voor het fchoone Gejlacht, als ook voor die genen die de eerJle beginfelen der Kruidkunde beoefenen. Te Amjterdam, by j~. B. Elwe; behalven den Alman., Opdr. en Voorb. (vin) 76 bladz. met 14 afgezette PI. a f 1-16-: Schoon wy niet gewoon zyn van Almanachen, hoe zeer veelal onöntbeerlyke en nuttige Volksboekjens, in ene befchaafde Maatfchappy, byzondere melding te maken,, kwam ons de bovenaangekondigde voor van dien aart te zyn, dat hy als iets nieuws, in dk Gemenebest, wel waardig is,dat Zich de aandacht onzer Lezeren daar by een ogenblik bepale Na een Opdragt aan de bevallige Kunne, en Voorbericht, vindt men in denzelven, volgens het ftclfel van Linnaus, de volgende Planten breedvoerig befchreveu, endoor afgezette Plaatjes, waar op de vruchtdelen byzonder afgebeeld zyn, opgehelderd, de Cattitriche Verna , (Vooriaars Sterrekruid) Veronica Chamadrys, (Gamanderlyn Eerenprys) Iris Pfeudacorus, (GeelLisch) Scabiofa Arvenfis . ( Gemeen Schurftkruid ) Solanum Dulcamara , (Bitterzoet Nagtfchade) Convallaria Majalis, (Lelietjes van den Dale) Vaccinium Vit is Iddea (Vosfe Boschbesfen) Butomus Umbellatus, (Gekroonde Zwaanebloem) Lychnis Flos Cuculü, ( Koekkoeksbloem ) Agrimonia Eu' patoria , (Gemene Agrimonie) Comarum Paluftre, (Rode Waterbezie) Tilia Europata (Europifche Lindenboom.) Hier op volgt ene Inleiding tot de Eerfte Beginfelen der Kruidkunde, en daar na ene foort van kleine Verhandeling over de Benoeming, de Kunstwoorden of de Terminologie in het Algemeen. De behandeling van de onderwerpen is , in aanmerking genomen de ftoffe, waar over zy gaat, vry aangenaam en onderhoudend, en maakt het zelve tot een Zakboekjen, dat de aandacht van de bevallige Scxe en Lief hebbers^ der Kruidkunde, in ons Vaderland, zo wel als foortgelyken by onze Naburen, waardig is. By uitftek fraai zyn de Plaatjens, zo in'figuur als koleuren: en (leken wat veel af by den letterdruk, die keuriger zou behoren te zyn , om een fchoon geheel met de Plaatjens te vormen. Ook kunnen wy niet afzyn van op te merken, dat bladz. 17. Clasf. XIV. Tweemagtigen, waarfchynlyk door ene drukfeil, tetradynamia in plaats van didynamia benoemd wordt, welke egter den Leerling der_ Kruidkunde in den war zou brengen, gelyk ook bladz. 49. van Schuifbloem en Schuip bloemen in plaats van Schyf bloem en Schyf bloemen gefproken wordt. Wy hopen intusfehen', dat deze onderneming zo veel byvals vinden zal, dat'erjaarlyksch een Kruidkundige Almanach in het licht verfchyne. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, land- , en veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. PUBLICATIE, ter aanwyzing, hoe men by het bereide» VAN ; syroop, suiker en brandewyn uit de mangoldwortelen of ronkelraapen behoort te werk te gaan. {Vervolg en flot van Bladz. 96.) n. Over de Bereiding der syroop. De ter Syroopbereiding gefchikte M'angoldwortelen worden, na dat al het loof 'er afgefneden en de aanhangende aarde, zulks nodig zynde, 'er met fchoon water afgefpoeld is, in ene ketel gedaan, en in zuiver water zo lang gekookt, tot zy geheel gaar of murw zyn. Op deze wyze gaar geworden zynde, worden zy vervolgens of door een Aardappelen-, fnyof hakmes aan fchyven gefnedmi, ofwel in ene houten trog of tobbe met houten (lampers klein gefloten, eri daar op, door middel van enen gefchikten perstoeftel of wynpers-, uitgedrukt. Het alzo verkregen fap wordt, ter voorkoming van het gisten, inzenderbeid, wanneer het warm weder is, terftond in ene fchone koperen ketel gedaan, doch deze moet niet voller zyn, dan tot f van derzelver gehelen inhoud1 of hoogte; men hangt het zelve aldus over een flerk brandend vuur, en maakt het aan de kook. Het fap geraakt nu ft'erk aan het fchuimen , en dit fehuivn moet met ene fchuimfpaan worden afgefchept. Hier O 3  C 110 ) •op dnct nmn-'er,iir ene 'üraks nader te meldene hoeveelheid, gebrandde Kalk in, en houdt aan niet koken. Wanneer nu het fap op de helft vei kookt is, giet men het zelve op uitgefpannene woilene doeken, om doortezygen Qfiltreercn); het zuivere, doorgelekte fap wordt andermaal in ene kleine fchone koperen, of nog liever in ene tinnen ketel, over een zacht vuur te koken gezet, en.geftadig zachtjens wellende gehouden, tot dat het de dikte ener klevende of aanhangende Syroop verkrygt. By deze bewerking moet men echter zeer naauwkeurig toezien, dat de Syroop niet aanbrande, 't geen, vooral op liet laatst, zeer gemaklyk gebeuren kan. Men voorkomt zulks het allerzekerst» wanneer men het vuur alleen van onderen tegen den bodem der ^ketel laat werken, en het zelve niet laat fpeleu rondom de kanten of zyden dcrzelve. Zo dra de Syroop zyne vereischte dikte verkregen heeft, welke niet minder moet zyn dan die der gemene bruine Syroop, wordt dezelve, nog warm zynde, uit de ketel, vooral wanneer die van koper is, in droge glafen vlesfen , aarden of houten potten gedaan, en, geheel bekoeld zynde, weggezet ter bewaring. Wat dc hoeveelheid van by het kokend fap te doene Kalk betreft, deze moet niet te groot zyn. Op ioo Quarten (*) ongekookt fap zyn 334 loot versch gebrande Kalk genoegzaam. Deze- Kalk wordt eerst met een water verzadigd of gebluscht, en dan met een paar Quarten water (sé a 3 vlesfen) tot ene Kalkmelk verdund, en zo by het lap, aan dc kook zynde, gemengd. III. Over de Bereiding- der RUWE -SUIKER. Indien men gelegenheid heeft gehad , om MangoJdmrtelen van de, boven befchrevene, beste foorten te gebruiken, gaat het voordbrengen ener korrelige, cryftalaartige ruwe Suiker uit de naar het bovengemeld voorfchrift bereide Syroop vry gemaklyk. Men doet naamlyk de Sy*oop in daar toe gefchikt vaatwerk, b. v. in.aarden Schotels, Melk-nappen of ook in Suikerbrood-vormen, van klei gemaakt, waar van men de benedenfte opening heeft toegeftopt, en foortgelyken. Men plaatst dit vaatwerk met de Syroop daar in op ene taamlyk warme plaats, b. v. naby een vuur of kagchel, ten einde, by ene daar door.be- (*) Het Quart, zynde ene vloeiftoflyke maat te Berlyn, bevat i* Anker, en dus byna i| vies, of een mingelen Amfterdamfche maat. vorderd, wordende, langzame afdamping, de Suikerdelen tyd en gelegenheid bekomen, om zich tot cryftallen te vormen. Bevindt men, dat de ruwe Suiker zich door nieuwe cryftalfchietingen niet langer vermeerdert, dan gaat men over tot het affcheiden derzelve van het overblyvend gedeelte des llymigen Suikeifaps, dat de gedaante heeft van een taai Extracr. Om deze affcheiding op de gevoeglykfte wyze tc doen, perst men alles door natgemaakt Linnen, wordende de dus afgefcheidene ruwe Suiker op ene matig warme plaats volkomen gedroogd. — In de Huishouding kan deze Suiker zeer goed de plaats der gewone Farin- of Poeijerfuikcr vervangen; de verdere raffinering derzelve tot Broodfuiker moet aan de Suikerraffinaderyën worden overgelaten. IV. Over het Bereiden van BRANDEWYN. Het water, waar in Mangoldwortekn gaar gekookt zyn, wordt andermaal aan het koken gebragt, en dan gegoten op de brei of overgeblevene dikke Hof van de kleingefnedene en uitgeperfte Wortelen. Indien dit water nipt genoegzaam mocht zyn, om die nor geheel te doorweken en uittetrekken, doet men 'er nog zo veel kokend water by, als daar toe nodig is, en dekt dan- het vat of de 'kuip toe. Den volgenden dag wordt de uitgebroeide ftof fterk uitgeperst, kunnende dezelve voorts tot voeder voor de beesten dienen. By het overblyvend broeinat doet men nu nog al den afval van de Syroop, als, het water, waar mede men de ketels heeft uitgefpoeld; het water, waar in de doorzygdoeken uitgefpoeld zyn, en, indien men uit de Syroop ruwe Suiker bereid heeft, dan vooral het daar van afgefcheidene, ■ 11-ymige Suikerfap. Het een en ander te zamen verkookt men ongeveer tot op dc helft. Dan giet men het broeinat in ene kuip of tobbe, die geplaatst moet zyn in ene ruime en taamlyk luchtige kamer, of op enige andere luchtige verkoêlplaats, alwaar ene Juchttempering van 45 graden op de Schaal van Fakrenfieit heerscht , of door konstmiddelen onderhouden wordt. Het nat zo ver bekoeld zynde, dat het zelve de vereischte tempering tot het Zetten ( * ) bekomen heeft , welke ongeveer door 65 graden op de Schaal van Fahrenheit (in bet nat geplaatst zynde ) wordt aangewezen, wordt 'er ene get ■'■ • oio 1 ah i nx < : ■' 1 -n 1 ■ f: . ? 1 ...pas- 13 j metten noemt ae «ïeiorouwcr, ue f^epg ui uisi oy •het Bier te doen, ten einde dat te doen gisten.  C in ) paste hoeveelheid goede Biërhefte by gèdaah (*), én dit mcngfel, onder het waarnemen der aan deskundigen hieromtrent bekende regelen ( welke voornaamlyk het onderhouden ener gelykmatige warmte in het vertrek, en 1'oortgel.yke omftandigheden betreften), aan ene wyngisting overgelaten. Deze afgelopen zynde, waar toe, naar. gelang der omftandigheden , 2, 3 a 4 dagen vereischt worden, gaat men op de gewone wyze tot het destilleren over, en de daar uit getrokkene Voorloop QLutterj wordt konstmatig overgehaald tot Brandewyn. Ter wegneming van enen kwaden reuk en fmaak, die wellicht van de Mandgoldwortelcn nog in deze Brandewyn kan zyn overgebleven, kan men by het twede overhalen der Voorloop een gedeelte wel uitgebrande , fyngefhmpte koutskolen In de Blaas (t) doen, en de Brandewyn daar op afkokert. ■ Vóör hut overige heeft de Brandewyn, die men op deze wyze uit den afval der Syroop- eh Suikerbereiding van de Mangoldwortcleft- of Roukelrapen ftookt,' zeer veel overeenkomst met dc Rum, leverende zelfs die, welke men voornaamlyk of alleen uit de Syroop, na het affcheiden der ruwe Suiker, trekt, ene ware en fterke Rum op. Eindelyk merkt men nog aart, dat, volgens de onder het opzicht der Commisfarisfen verrichte proefnemingen, door elkander gerekend, uit 1500 g? Wortelen, fjg ruwë Suiker, en 37^ Qitartcn Brandewyn getrokken zyn geworden. Berlyn, den 14 January 1800. Op uitdruklyk, allergenadigst bevel zyne Koninglyke Majefteit. (getekent) Von Helnitz, Hardenberg, Wedder, Stuenfee, Vosf, Schrot ér. (*) De hoeveelheid is niet juist te bepalen, als hangende van de goede hoedanigheid der Gist af, als mede daar van, cf deze versch of oud is. Men neemt doorgaands op een half Brouwfel 12 a 13 mingelen verfche, of half zo veel oude Gist. ■ Men rekent veelal, de masfa der byge- voegde Heffe pp |5 of deel van het Bier. (t) Zo noemt men het Koperen ligchaam, waar ia de Brandewyn bj het overhalen geftookt wordt.. Gunstig uitzigt op een 'Vrugtsaar Jaar. (Medegedeeld door J. C. d. J.) Rotterdam. Volgens eenparige berigten onzer Huislieden, hebben de Gras- en Bouwlanden geen het ibinfte nadeel van den langdurigen en ftrengen Winter geleden; integendeel begint zig, federt het zagt ingevallen Lenteweder , een terugkerend vrugtbaar. jaar 1788 i meer en meer, in het verfchiet te vertonen. Reeds is, in dit bly vooruitzigt, de prys van het Hooi, die, zo door het misgewas van voorleden Zomer, als door de nabyheid van het Oorlogstoneel, tot de bystcre hoogte van in de 30 Guldens geklommen was (*), aanmerkelyk gedaald; en men belooft zig, op goeden grond, enen aanftaanden ryken Oogst, byzonder in dit artikel. Pryzen der Granen, op 31 Maart te Amsterdam. TARW. Hc: Last! GERST. Het Eist . Ggld.' Ggld. Poolfche bonte en witte 3502400 Vrielfche Wintergarst . 120 a 150 dito rod: . . 35oa400.Gron. en Oldanifche . 1208150 Elbing. ai Heugfche . 350a 400 Zeeuwf. en Overm. Winter 120a 150 Koningslerger . 340:1.380'Dito Zomer . . 120a 15a Vriefche . . 210 a 360 Dantziger en Elb. Bovenlaidfche . 2208360 Voortenifclie rode . 2003340 HAVER en BOEKWEYT. Zeelandlèhe . 240 a 380 ROGGE. Brouwliaver . . . 1203149 Pruisfifche '. . 230 32^5 Witte Voeder dito . 70:185 Koningsberger . . 23032^5 Boekw. Amersf. en Guofl. £40341 Gedroogde . . 270 a 290 Dito Brab. en Vlaam. £ 40 a 4a Zaad, Oly en Traan. Koolz: Zeeuwsen en Raap-OIv, per Aam f 8yr Overm.'t Last. . £ 74383 Dito Lyn . . -ooi Slag-Lynz. de ton van Dito Hennip . . - 6gf - 5 Schep. Rigaas . / 13315 Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito , - loanj y;4n j« Stek. Nieuwe - 118 Dito Rode . . . . 114 Wis-. (*) In den Zomer van het jaar 1788, was de Hooibouw zo overvloedig, dat men de 1000 ponden nagenoeg voor de helft van de gewone waarde, ja zelfs,, in zommige oordenvan ons Vaderland, voor den geringen prys van llegts Een Gulden kon kopen. ( Zie Algem. Konst - en LetterbodeNo..6. van 8 Aug. van dat jaar.) Welk een verbazend omderfcheid, in dit eu genoegzaam alle andere Veldproducten,, by de fchaarschheid en duurte vau 1753!  ( 112 ) Madrid ufo. «. m. ^ 5° -3? Oidix 1— * 5° Lis&bon - 47i Nieuwe Ducat. ƒ5,123,131 Venetien - 93 Oude ger. dito - 5»11»12 Ijvomo - iooï3* Nieuwe Louis d'Or - 11,6, Parys. 2.ra.T,; Afi 6liaj Guinics .12,6,10 dito kort. j"nfl5"=' s* pjttoien .9,12,16 Wem in Specie - Franfche Kronen - 56a 5<5ï Londen. 2. m. fj Nieuwe Ryksd. - pCt. Dito kort Hambu g 2. tn. Ct. ft. 39^39 B°- «„„i . 9i|a{ pCt. Dito kort - 39ï%aï — Wer.cn id. B°. - 34* Wissel- en Speciecours. MAANDELYKSCHE PRYSLYST der INen UITLANDSCHE EFFECTEN. Inlandsche. Holland z\ prCts. 35 a 41 prCt. Zeeland 2\ prCts. 30 a 32 prCt. Friesland 2 prCts. 34 a 35 prCt. Generaliteit en Schuldbrieven 3 prCts. $9 a 40 prCt. Bataaffche Refcriptien 4 prCts. Losbaar 1800.741877. 1801. 5^357. 1802. 44 a 45*. I803. 37 a 3»*- ,su4qó' a 37L Naden Vrede 31*832!. O. 1. C. Lot. 1785en 1786. 3 prCts. 4ia43prCt. . ' Diverse Buitenlandsche. Amerika. 5 prCts. 93 a 95 prCt. Dito 4 prCts. 82 a 83 prCt. Dito 4 prCts. met premie. 93 a 945 prCt. Dito Geconf. ïondf. 41 prCts. by 'Staphorst. 66 a 67 prCt. Roomfche Keizer 5 prCts. 58iat5oi prCt. Dito 4 prCts. 50U52 prCt. Spanje Al nrt>*. T.nshaar 1800. 02 a o?. 1801 1807. 84 a 73 prCt. Dito 5 prCts. van 1 7ber 1798. 73! a 745 prCt. Rusland 5 prCts. 80a80! prCt. Zweden 5 prCts. 941895} prCt. Dito 4I prCts. 94394! prCt. Dito 4 prCts. 89! a 91 prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 96 a 98! prCt. Dito Holftein 97I a 98! prCt. Dito Leen en Wisf. B. 95^96! prCt. Dito Kroon 94395* prCt. Amft. 31 Maart 1800. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 233; en te Haarlem 19, onder welke laatften 3 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen» buiten haarlem. t baro-\ ther- hygro- streek luchts- Maart) ME_ m0me. me- der gesteld- l800. > ter_ ter. ter. wind. heid. C30. o! 40 77 0. z.o. 26 {29. 9% 55* 5i z-°- helder' il±_9±. 4'^ —L . ("29.8! 40 74 z. o. voormidd. helder; 27 < 29. 8 ,-58 54 z. W. verder bewolkt. I 29. 7i _46 77 — _____ C29. 5i 47 80 z.o. voormidd. bewolkt; 28 c 29. 5 58 58 z. verder betrokken; c.29' 4* 48 81 . regenagti!: C29. 5* 49 8 5 z-°- regen;'snamidd. en 29 < 29. 6 52 89! z.z.w. 'savonds bewolkt. £29. 7! 41! 92 z.w. < (f29.8 50 94 z.z. o. v,morgens bewolkt; 30 < 29. 84 56* 01 § w. Z. w. verder helder. ^ 29. 84 43 90* z- w- C29. 7 47 97, z- °- , „ 31 < 29. 64 62 54! z. bewolkt. ( 29- 4i 52 62I z.Z. o. _ April \ 29. 2ï 51 8.7 z. z. o. windrig; 'smorg. regeu I < 29. 3I 49! #5 z-w- verder betrokken. ) 29. Si l 41 82 — BEKEN D M A K I N G E N. j *** Tot bvzonder Nut, Gemak en Gerief van den KOOPMAN, KONSTEN AAR, MAN van Letteren of .FVmielje ; in 't kort van ELK, die zyne Zaken in ordewenscht te verrichten , en te houden, is aan't licht gebragt: JOURNAAL VAN MYNE BRIEFWISSELING, WAAR UIT IK, MET EEN OPSLAG VAN HET OOG , DERZELVER VOORNAMEN INHOUD MY HERINNEREN EN BEWAREN , EN VELE ANDERE V( 'ORDELEN TREKKEN KAN. Dit Journaal van ene geheel Nieuwe Uitvinding , is IN FOLIO, op Schryfpapier, gedrukt, en dus ingericht, dat men, aan de linker hand, aantreft debehoorlyke Afdelingen , voor de Brieven die men ontvangt, ter invulling van het No., den dag des ontvangsts, van wien en van waar die gekomen is , der dagtekening , van het Part en No. van het Antwoord j en, aan de regt er hand, gehkfoortige Verdelingen voor dito Aantekeningen van de Brieven } die men afzend. - Ter bevordering van het gebruik ener uitvinding, van zo veel dienst voor een ieder, die enige Cor~ respondentie, om het even van welken aart, heeft en oeffend, is den Prys zeer goedkoop gefteld : kostende dit Journaal, netjes ingebonden, groot één Boek, flechts 24 fiuiv.; groot één'en een half Boeken 32 fiuiv , en groot twee Boeken 40 ft- Het zelve word uitgegeven door A. Blusfé & Zoon te Dordrecht ; en is mede te bekomen, by M. de Bruyn , H.Lardé, Schoneveld, Marlof , v. Vliet, Briët te Amfterdam enz. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 328. NIEUWE l g e m e n e KONST- en LETTER-BODE. VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. VUT DAG DEN 11 APRIL. BERIGTEN. DENEMARKEN. De Akademie der Wetenfchappen, te Kopenhagen, heeft, onlangs, het 5de Deel der nieuwe verzameling van hare Verhandelingen in het licht gegeven. De Hoogl. Bugge, heeft, in het Deensch, het eerrtaat ii;*iwfwt»>n vnn zvrif» Reize naar Parys, wer- waarts hy, door de Regering, gezonden was, om me- J . , _ /-* ..:*. ATo*ï/^„nol In¬ de te werken met ae *_ommit>uc un hcl i«umm<^»_ «.;..„„«. tol. zioaróVllino- vnn enen alp-emenen erondflag voor de Gewigten en Maten. Men zal bezwaarlyk elders zulke leerzame berigten vinden nopens den tegenwoordigen ftaat der Geleerdheid in Frankryk, als die ons de Hoogl. Bugge in dit zyn reisverhaal oplevert. Een ander ftuk, 't geen byzonder zyne oplettendheid tot zig getrokken heeft, is dat der Opvoeding. In het Twede Deel, 't geen binnen kort zal volgen, zal hy ongetwyffeld verilag doen van het voornaam oogmerk zyner zending. Men heeft airede ene Hoogduitfche vertaling van deze belangryke Reize aangekon- 'üe Hoogl. P/af, te Kiel, en Br. Scheel, beiden tegenwoordig -op reize zynde, hebben de verzameling op zig genomen van een Hoogduitsch Journal, onder den tytel van: Noordfche Archiven voor de GeneeskunXlil. Deel. de en Nat. Historie. Dit werk, waar van tot dus verre niet meer dan een Stuk is uitgekomen, dient, om de vorderingen aantetonen van de Wetenfchappen, waar over het handelt, in het Noorden van Duitschland, in Denemarken en Noorwegen, in Zweden cn in Rusland. GROOTBRITANNIEN. Londen , den 25 Maart. Het Schip Lady Neljon, beftemd om ene reize rondom de waereld te ondernemen, heeft Paspoorten van alle Mogenheden ontvangen, waar mede wy in oorlog zyn. De beroemde Washington heeft, onder anderen, by zynen Uitterften Wil, de goederen , hem door den Staat, voorheen, tot ene beloning in zyner bevvezene dienften gefchonken, gelegateerd, om uit de opkomften daar van ene Inlandfche Akademie of Univerfiteit te dichten en te onderhouden. DUITSCHLAND en aanliggende landen. Volgens de laatfte befchryving van de Univerfiteit, te Wenen, zyn 'er, in die Srad, niet minder dan 359 Dokters in de Geneeskunde, behalven nog omtrent 200 Wond-Artfen, Tand- en Oogmeesters. p ie  C H4 3 Te Berlyn is ene Bouwkundige Akademie opgeiïgt, waar by alles geleerd word, wat men kan verlangen. 'Er is geen konst, gene wetcnfchap, welke flegts de minfte betrekking tot de Bouwkunde heeft, of 'er worden lesfen in gegeven, door een bekwaam meester. Het voornaam oogmerk dezer Stigting is, om de zamenftelling van alle publieke Gebouwen te verbeteren, en de beginzels vau goeden fmaak, gepaard met het bevallige en hegte, .het geheel ryk door te verïpreiden. De voornaamfte Agenten der Regering hebben last, om , in alle delen van het Koningryk, jonge luiden aantewerven , die enige gefchiktheici' tonen, om, met vrugt, de Akadfimilche lesfen bytewonen, onder aanbieding van de vlcijenfte uitzigten , voer zulken, die het meest uitmunten, om in'slands dienst, overeenkomftig hunne bekwaamheid, gebruikt te zullen worden , en , op kosten der Regeringe , buiten 'slands te reizen, ten einde zig in hunne konst te vol maken. Aan een zeker getal van leerlingen word het onderwys voor niet gegeven. Zy, die op de Provintiale Scholen hun Ambagt geleerd hebben, worden vervolgens mede toegelaten, om de lesfen aan de Akademie gratis bytewonen, mits dat zy blyken van bekwaamheid cn yver geven. Hamburg. De Heer Nemnich, Schryver van het Catholicon of groot Polyglot-Woordenboek, word eerlang te rug verwagt uit Engeland, werwaarts hy gereisd is, om de ichat zyner kundigheden, in de benamingen van Koopgoederen , en andere Artikelen, zo vau Manufacturen, als van de Werktuigen, tot het vervaardigen daar van dienende, te vermeerderen. ■Na vooraf ene grote menigte van Woorden, uit verene andere talen verzameld te hebben, om zyn Woordenboek van Koophandel te vermeerderen, heeft hy reeds ene onverwylde uitgave van deszelfs ade Deel aangekondigd. Dit werk, dat voor ieder een van nut is, kan geen Koopman misfen. De Verzamelaar heeft gelegenheid gehad, om een gedeelte te zien van een kostbaar Asfortisfement Stalen van allerhande Manufticlures, door den Hr. N. bezigtigd, nevens daar by gevoegde naauwkeurige befchryvingen en aanteke ningen : dit doet hem verlangen dat de -Schryver, buiten zyne Woordboeken, ook nog een afzonderlyk verhaal zyner reize zal in 't licht geven: als niet kunnende misfen ene algemene oplettendheid tot zich te zullen trekken Wat men zig ook moge verbeelden van de agter- houdenheid der Engelfcben, omtrent de geheimen er, de behandelingen by hunne Fabrieken in gebruik, men zal van dit denkbeeld tc rug moeten komen, wanneer men verneemt, hoe zeer de Hr. N. zich beroemt, over de gemakkelykheid, welke hy ontmoet heeft, om de nodige ohdeirigiingen te bekomen ter voltooing van zyn werk. Alle Winkels en Winkelhuizen ftond.cn voor hem open: en men fchynt hem alles ontvouwd te hebben, met opzigt tot de wyzen van bemerking en gereedmaking der artikelen. BAT A AFSC H E, REPUBLIEK. Haarlem, den 7 April. Direkteuren van Teyler's Stigting , en Leden v?.h het Godgeleerd Genootfchap, maken by dezen bekend, dat geen der ingekomere Antwoorden op de Vraag: Welke is de oorfproug en Gefchiedenis der Theophilamropynen, die zich, zints korten tyd, in de Franfche Republiek openlyk vertonen ? Hoedanig eene overeenkomst hebben derzelver Leerbegrippen firi uillcrlyke In peilingen met die des Christendom? En welke gevolgen zyn 'èr voor het laatfte in 't byzonder, en voor den Godsdienst in ,t algemeen, van dit Genootfchap te wagten? —— genoeg voldocnend bevonden is, om daar aan den opgehangen Eerprys te kunnen toewyzen. Hoe kundige lieden, buiten ons Vaderland„ over Kant en diens nieuw stelzel van Wysgeerte denken. By de zo yverige pogingen, federt enigen tyd, ook hier ten lande, aangewend , om de Kantiaanfche leer aantepryzen en uittebreiden, kan het van nut wezen, te weten, op welke wyze, elders, by geöeffendeGeleerden, daar over word geoordeeld. Dat men zelfs, in Duitschland, alwaar byzonder deze leer zo groten opgang maakte, niet overal even hoog met dezelve loopt, is, reeds, van tyd tot tyd, gebleken, uit de menigvuldige tegenfehnften, die nog, by aanhoudendheid, daar over in het licht komen. Dog byzonder opmerkelyk is ons voorgekomen het volgend flot, waar mede de Hoogleeraar Olivarius, te Kiel, in Le Nord Literaire, van Jan. dezes jaars, zyn uitvoerig uittrekzel, van Kant's Anthropologie, nevens zyne telkensdaar by gevoegde aanmerkingen, eindigt. (*_ De uitgave dezer reize is reeds aangekondigd. „ Hier zullen wy onze aanhalingen, misfehien reeds te  C »s ) tc menip-vr.ldif, naar den fmaak onzer 'meeste Lezeren bcfluitcn.' Wy hebben een groot deel van Kant uitgetrokken, om 'er alles uit te halen, wat ons belamWyk fcheen, zonder ons te vlèijeh, dat men ons dank zal weten voor het overwinnen van den weerzin', dien wy hebben moeten te boven komen, om dit Uittreksel tc maken. Men kan zich niet gemakkelyk een begrip vormen van de moeite, die men zich getroosten* moet, niet flegts om de denkbeelden van den Autheur te vatten ; maar zelfs bovendien, oin zich meester te maken van zyne taal, welke hy, uit ene onverfchoonbare troschheid, fchynt te gebruiken, om zich öhverftaanbaar te maken, zelfs in zyne minst bewerkte (lukken; gelyk zyne Anthropologie; en welke van zodanig enen aart is, dat men dikwerf, ten naauwkeurigften de regels der Spraakkunst in acht nemende , nog genoodzaakt is te gisfen. Men is in verzoeking om uit te roepen, en hem te zeggen: Miskent gy in dit punt de eeuw, waar in gy leeft, gy die den roem najaagt van de diepftc plooijen van het menschlyk hart doorgrondt te hebben. Vreest gy niet voor het belachlyke, dat 'er in fteekt, om het wyshoofd te lpelenï weet gy met, uai uc utuutiyimau^u enen Schryver, dc achtenswaardigfte eigenfehap is; dat de verlichte Natiën met hare verachting ftraffen de trotschheid, die haar zoekt te overbluffen; en dat altyd verveling het gevolg is van herhalingen, woordenpraal en ydel gezwets? Zo deze berispingen te oeflreng fchynen , zullen wy onze beoordeling rechtvaardigen door het gevoelen van enen Schryver, geboren in den fchoot dier natie, die den naam heeft van fikfche koppen en denkers by uitftekendheid voort te brengen; wy bedoelen den ontledcr van de vertaling der Beginzels van Kant's Kritifche Wysgeerte, door Willich, voorkomende in de Monthly Review, een der beste LetterKunaige journalen van uiuuiumauuicn. Zie daar, hoe de Schryver zich uitdrukt: „ „ Uit het onderfchrift, by het portrait geplaatst, voor het werk van den Koningsbergfchen Wysgeer, vernemen wy, dat hy zyn vyf en zestigfte jaar bereikt; een zonderlinge leeftyd, om een nieuw ftelzel van Wysbegeerte te (lichten ! ('t Is ondertusfehen rechtmatig aantemerken, dat de Beginzels van K. reeds over vele jaren zyn in het licht gegeven.) „ „ De overzetting van M. Willich is verrykt met een, uitlegkundig Woordenboek, onmisbaar voor het recht verftand deitermen en uitdrukkingen van K. en dat 50 bladz. beflaat." " De beöordeelaar eindigt, na enige van deze vreemde uitleggingen gegeven te hebben met te zeggen: „ „ Wy zullen niet op den Hoogleeraar toepasfen een zeer bekenden trek uit het He'ke dicht van Foltaire, les deux Siècles. „ Si vous ne penfez pas, créez de nouveaux mots.". Zo gy, niet denkt, fchep d|j nieuwe woorden. Maar wy vragen door welk van deze woorden men op cue naauwkèuriger, felarer en netter wyze dc (tellingen der Wysbegeerte zal uitdrukken."" „ Zonder geheel van de gedachten des beoordeelaars te zyn, zullen wy het volgend ftuk overfchryven: „ „ Dc Zedekunde van Kant fchynt ten onderwerp te hebben, om dc oude fpreuk te begunftigen: Denk gelyk de wvzen, cn handel gelyk het gemeen. Het tegenwoordig" ogenblik is gevormd voor een zo gemaklyk fysthema. Men heeft nieuwlings in Frankryk de geheimen van het Epicurismus ontmaskerd, dezelve ontdekkende in het nationaal taal-eigen, en zelfs in de werken van vermaak. De uitflag van het zelve is de algemene ontbinding der zedelykheid geweest, waar van ondertusfehen de Letterkunde bezig is de bouwvallen tc herftellcn, met de oorzaak daar van te verwyderen of te vergoclyken. De Wysbegeerte zal voordaan in enen naauweren kring van ingewyden weder worden ingetrokken, die men de taak rLwiwin vil mn her volk.sbve-eloof uittebreiden, en te verfterken; een maatregel, die men niet beter zal kunnen daarftellcn, dan door de wapens der logica met ene raadzelachtige fluifer tc bedekken; onder het gebruik van onverftaanbare brabbeltaal en duistere fpreekmanieren, die de lagere klasferi voor den geeslel der ono-odsdienftigheid kunnen bewaren, en anderen hoeden voor het gevaar van onbéfcheidenheid, met behulD van een foort van cyfers en karakters van het llluminismus,door middel van welken, men, openbaar, over de tederfte onderwerpen kan twisten , zelfs dooiden druk, zonder de vooroordelen des volks gaande I te maken, of den ftrengen argwaan tier overheden op Ite wekken."" Dit cyfer is de taal van Kant, in ide handen van enen ingewyden; mnar dit is ook het denken tl oer. dat Se beginzels van Kant ingang zullen krygen in Frankryk, cn zich van daar geneei cn onwriKoaar v$,sugeu op m-i vi_ land. Wy denken het niet. „ Voor het overige geniet K. zodanig een achting in Duitschland, dat'in een fpel van Koordedanfers, te Königsberg, men zyn borstbeeld gezien heeft in het midden van een Chineesch Vuurwerk , tusfehen de borstbeelden van Nelfon en Buonaparie, en men verkoopt overal gravures, die hem in alle zyne afmetingen voordellen. „ Niettegenftaande deze blyken van ene byna algemene geestdrift, ontdekken fchrandere koppen, begaafd met het talent van waarnemen, dat de achting van Kant baarblyklyk afneemt, en fchromen met aan te kondigen, dat zy meer en meer vervallen zal." P 2 "  ( n6 ) BEDENKINGEN OVER DEN TEGENWOORDIGEN STAAT DER DUITSCHE LETTERKUNDE; DOOR ENEN FRANSCH MAN.. ( Uit het Fransch.) Suüm cuiquc. C Vervolg van Bladz. 109.) Dc eerfte Letterkundigen van Italien hebben , fchoon zwak , dc Grieken en Latynen nagevolgd; die van Frankryk deltalianen en Spanjaarden. In het kort de een en de ander zyn langzamerhand Italianen en Franfcben geworden; want riet is ten hoogften noodzakelyk , dat ene Letterkunde nationaal zy. Ieder volk heeft Z)ne zeden, zyn genie, zyne laai, zyne gewoonten, zyne plaatslyke eigenfehappen. De Dichters moeten fcbilderen; en wat is het met al die vreemde fchilderyen, die men gedwongen is op het woord te bewonderen , en die lange opheldering nodig hebben , om begrepen te worden. Als tegen onzen dank onderwezen, zo wel in het goede als het kwade, der Heidenfche Oudheid, gevoelen wy naauwlyksch de fehoonheid van dat geen, het welk: van cue werxeu overig is; maar ac ïcnoonneaen van enzen grond zyn nog zoeter en aantreklyker. De Duitfche Letterkundigen , even verdwaald als anderen , geloofden eerst, dat zich de rykdommen van anderen toe te eigenen, zelf ryk worden was. De Italianen, de Franfchen, de Engeifchen zyn hen voorgegaan in het ryk der letteren, en hebben hunne fchatten opgeftapeld. Overzetten en navolgen fcheen by deze drie Natiën , van verfchillende genie, de beste party kiezen. 'Er kwam niets uit voort dan een bajèrtj_j De een trok de party van de Italianen , de ander van dè Franfchen ; een derde van de Etigeifchen; niemand wilde een Duitfcher zyn. Hedendaagsch komt men 'er van te rug; de Schryvers beginnen een eigen karakter aan te ruBffièn , en de waardigheid der Natie op te houden. De oude modellen,, beter beftudeerd, hebben hun van de nieuwe modellen een afkeer doen hebben, en hun tot de natuur te rug gebragt. De gegronde oordeelkunde der Duitfcbcrs, geholpen door ene grote en onvermoeide geleerdheid, heeft de oudheid, als in bezit genomen. Zy is in haren geest eerder doorgedrongen, dan de kritiek van enige met'haar-mededingende natie. Zy heeft byna alle de geheimenisfen halen fluijer. afgenomen, die 'er. ons vau overig zyn. Zomen heden ene voikomene verzameling van ophelderingen over de ouden vinden wil, 't is in Duitschland, dat men die zoeken moet. Een zuivere en ware fmaak, de fmaak voor het ware fchoon, is ontftaan uit deze ftudie in Duitschland, en voor de fchone letteren en voor de kunften. Langen tyd hebben de Dichters van dit luid, op de maat der Franfchen, hunne Verfen gemaakt: cn het rym, en de hedendaagfche Alexandrynfche Verfen, hebben onder de afftammelingen der Barden plaats gehad. Een Vers van twaalf lettergrepen, twee aan twee gerangfehikt, en afgedeeld door ene rust op de helft van het Vers, de naauwkeurige afwisfeling van het ftaande en flepende rym, het meerder deel van onze andere regels zyn van onze naburen gekomen. Een ftout genie ftondt op; en nog niet durvende fcheppen , bedoor hy ten minften van nader by de meer gezuiverde modellen op te zoeken; hy riep het oude hexameter op, en dwong zyne taal zich naar dezen vorm tc fcfiikken. Men beftreedt in het eerst die nieuwigheid, om dit het een natuurlyk recht van den mensch is, dat al het ongebruikelyke talrykc tegenfprekers vindt. Ondertusfehen de ware liedenvan letteren, voor welke de voetmaten der Ouden geenszins ene nieuwigheid waren , als geëlecf rifeerd door het voorbeeld van Klopftock, begaven zy zich in menigte op het pad, dat hy hun opende; en niet alleen gebruikten zy het hexameter, maar zy deden alle de voetmaten van Griekenland herleven. Het geheel flelfel vau de clasfieke zamenftelling van Verfen is toen aangenomen, en algemeen in Duitschland gevolgd. De oude voeten van twee lettergrepen zyn geheel overgelaten aan de kortswylcnde en losfe Dichtftukjens, Gezangen en diergclyken , waar zy de aartigheden doen voldttren , die aan dit foort eigen zyn. Alle de denkbeelden zyn ondertusfehen, by het Duitsch Publiek, hieromtrent niet eenftemmig. Ik heb'zeer verttandige lieden aangetroffen., die deze metrifche- harmonie ia hunne taal niet konden ontdekken, die zich niet konden gedraeen aan de Latynfche zinsomkenngenaan eedwone-en en ongewone woordfehikkingen , die dikwyls door de nieuwe Versmaat vereischt worden. Ik heb van een anderen kant een groot getal geleerde lieden gefproken , die my ter goeder trouw verzekerd hebben, dat dit gerammel vaii "nieuwe Verfen, het gehoor aangenaam kittelde. Wat moet men geloven, wanneer de natioWalen zelve verdeeld zyn? Moet men zich vertrouwen op de deugdlykheid van den fmaak. der eerden ? Moet men de tweden befchuldigen van behagen, te fcheppen. iu een ideiial op ene willekeurige wyze omhelsd ?. Men heeft nog aan de Duitfche Dichters, ten opzichte dezer aanneming, vau. Griekfche vyrmen, de hardheid hunner tale , en de onzekerheid hunner profodie tegengeworpen , die het twyffelachtig laat, of een gedeelte der fyllaben kort' of lang is. Eerst zullen wy antwoordden , dat hunne taal niet hard voor hun is , die 'er zich federt hunne-kindsehheid onthouden hebben; dat zy zo alleen fchynt door ver— gelyking met andere talen , en in oren, voor welke zy vreemd is. Op de twede tegenwerping zal ik autwoordden dat de Duitfche Profodie nog onzeker is,, misfehien, om de-  ( H7 ) j „. pPr<;f reboren wordt, dat zv zichU, die, welke beter met uwe taal overeenkomen , zodanig ze reden alleen, da.t zj eerst geborei wordt, > . vlodt b voorb. over, van jalTlbcn en am- Misicbiui, Odt, voor oc iu g profodie gehad zouden durven denken , om van denzelven af te wyken. ÏÏSft \Z-S^K^i^^^^^^ AlleonZe gr0tG Dichtel',S hGbben h«?Juk gedragh"; frl ïen 'om he zvaefe ?£. Ik zie dus geen reden van was nodig, dat een veel groter . verfcheen om het te "ing< «^f?^ « ^^^ef^te?;»^ van meer gewigt, om bv dit aitiUci te Dcrae geoiagt ^ ^ ^ Verfcn, de Muzikanten, de KiS-êiST Siïef S ™ = .tcnige ,*, S- Ï*ÏÏ** beeft «, in z,n Dtitah t-JjM*., ec» naauwkeorig en f™ gehoor,door «dgJ^MM ven. «™ dsL1;, ^ na Ie laK„, of M tavv„,, £"'feh k e°S; o!" en e„lr fnarenfpel geaccom- vindt overal op zynen weg den kiemen fpotlust, van zo veel Sireerd te worden ê ^^^ff^^ keren tot de Letterkunde der Duit- ken, maar afgod.fche vererers hunner ^u«Jn' ™/-c?°"- fcbe.f Hoe het zy met de harmonie aan hunne metrisch. ^JSS^'JBF*^ zy niet meer zongen. De getrouwheid de Gedichten der Ouden over te zetten. Ook rtinPnatiiMfhebbeu allen meer of min op de grondilagen ziet men by hun volmaakte overzettingen van byna alle da ïef SeSSa? zfifEt V doof -aetóftl-teg4e, elasfifehe Sehryvers j, Rythmifche overzettingen die den lï wegïèn?ept al weleer Plrgi/ius verleidde. Zo hy ;eesf, den toon en de melodie van het ooriprongly,e ov.r- ïïï? ^Dggverdei gedaan hadt, en gezegd ■ „ De Griekfche geven, waarom zy eer aidrukie.s, dan vertalingen, fchynen,. * vöSate?& Sarrig vastgefteld, fis het de Rythmus Bewaar alle de cnchterlyke beelden van Huneru*'en hor*. " In Sk^r Griekfche Taal voorfchreven ; laten wy, tius, met aftrekking.van de taal. dring door tot den geest " volgens 0dèrïSmus cn profodie- der Duitfche tale , de van de Duitfche uitdrukkingen , overeenkemltig met Ui-- ." voetmaten zo bepalen, als met het Duitsch overéénkomt!" misfehien was 'er de waereld door verrykt geworden door een nieuw •Metrisch ftelfel. Maar zou men aan den Houten ___ _ nieuwigheidslecraar het oor geleend, zou men hem gevolgd Chhrn P 7ouden kibbelachtige voorwendfels, zou ligtgeraak- (.) fhd heeft het weten te ontdekken, « *er gebruik van te m*m gedragen hebben? Men heeft wel het hexameter yafl Ho- 0Let™te"' dieals 0yeybeck lny- uccft doen. opmerker,, die met gegrond^ mervs, door Klopftock voorgefteld , willen aannemen, zou ^ d'et Mak beide dc jbnften beöeflbnd. Als Dichter l*ve.ul, e»üö rnnn ntet het hexameter van Klopftock hebben willen aannc- verc.-ci- van het ware fchoon, waar van de Ouden m zyne ogen en he» net dat m sfehien nog voegzamer zou geweest zyn ? voorbeeld cn de Copy zyn, is hy in Dmtsc-hhud ^end ^renc » £kmuS;edat fedeze\edenking den groten Dichter, '^«^ van welken ik fpreek, zal ontglipt zyn. Hy heeft my meer «» ° y ^ ond„, lf,,t getól dfcr gdll.;kiguc overzette» mfMto dan eenmaal gezegd, dat hy eens by de Franfchen ene Me- , D geheim reeds uan hst licht gcbwgt is, zal hy ook zelwr. de. fSchTSS een Vers. waar de profodie de maat gaf;\ÏÏJ£ onbefchèide.heid vergeven.. Ik mag w beroemen Ana^on raec SSteSS' „ Het zou de zaak niet zyn, voegde hy j een glas wyn in zyne hand, te zynen mond Dm* » bebU*a "oreii >5 'er by, om zich aan de bekende vormen te binden; zoek fpreken.  C mA > fche en Latytifche uttdrnkkiitgcfl , en daar nit zal dc _7Iomerus \anFofs en de Horatius van Ratn.'er voortkomen. ( vervolg hierna. ) NLEtrW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEAIISCHE EN ANDERE SCHUIF TEN, Bataafsche Republiek. Joannts Mr.i.cmoRis Kemper , Oratio, de Jure naturae , nwMOTABiLl et aeterno, publice kuifta die *vi Jnnii cdccxcix. quum -ordinariaat furis naturae et civ'ilis prof'esftonem , in aeademid Ba- tavd j qttae est Hardervici, foiemni ri-t-u auppicantur. Hardervici apud E. TyhofF, academiae rypographum. Dit -opfchrift der cierlyke Redevoering., waar mede dc jonge Hoogleraar, Kemper, den aan hem opgedragen post aanvaarde, duidt ene der gcwigtigfte onderwerpen aan. namenKk: De onveranderi.ykheid en eeuwigheid van het Natuurregt. In de daad, indien de wczendhkhcden.der; dingen eeuwig en onveranderlyk .zyn, hoe kunnen damdie regels van doen en laten, welken uit die onveranderl)ke wezenUkheden der dingen, dat is, uit de natuur zelve , voordvloeijen, hoe kunnen dan de Natuurwetten anders dan eeuwig en onveranderlyk zyn ? in dit -opzigt gelyk aan de wiskundige hellingen; 'gelyk aan al wat-waarheid is die niet dan ecuwig en onvcnmdeilyk is of kan zyn? Dit beroogt de Redenaar door de öntegenzeggelykfte bewyzen, met enen losfen zwier, die aan ene Redevoering past, in fraai Laryn , en met die gemakhkc duidclykheid, 'welke ene ton-yM&iug vau toehoorders van allerlei 'ftanden vordert, 't Is zo, de byzoudcre omftandigheden, fchynen zomtyds byzonderc ivetten, dus veranderlykheid van wetten, te vorderen; welke fchyn zommigen zo zeer wcgflcepte, dat Zy, (gelyk niet zelden het geval is,) tot dien radelozen trap vervielen, van of het gezag van het gehele Natuurregt, of deszelfs onwankelbaarheid , te ontkennen. De Redenaar beroept zig hier op de ftandvastige orde van het zigtbaar Heel Al; en befluit daar uit tot de beftendigheid van de zedenlyke waereld en hare wetten. Hy betoogt, in navolging van. den uitflekenden Wysgeer en"Staatsman, Cicero over de Wetten, hoe aüe Burgerwettcn van bet onveranderlyk Natuurrecht zyn afgedaald; hy draagt zeer kragtelyk en nadrukkelyk voor, welk een groot gevaar de Deugd loopt, indien de Natuurwetten van ieders byzondere omftandigheden en oogmerken , van ieders byzonder geluk, en bejaging van dat geluk, zouden afhangen ; dat is, indien de Natuurwetten niet eeuwig en onveranderlyk, zouden zyn. Niet, dat de Redenaar wil, sis of de byzondere belangens der delen niet even zeer gewigtig waren; niet als of de byzondere betrekkingen geen bvzondere pligten vorderden; maar, om dat geen delen kun¬ nen behouden worden, zonder het behoud van het geheel; en om dat de byzondere wetten en pligten even eeuwig en onveranderlyk zyn, in alle die gevallen, waar in die byzondere betrekkingen ftand grypeu: en hier toe beroept zig de Bofy.'.eraar- op- het zeer • gegrond .onderfcheid tusfehen het y-pli trekt ( abfulutmn ) en het veronderllellend ( hypotheitChttt) Natuurregt ,v en bciiuit hier uit te regt, dat alle verindei'iyk.heid,, .en teg^uftrydjeheid tusfehen de Algemene eu Byzondere Natuurwetten, _ niet dan fchyn is, cn meestal uit dé bekrompenheid der ,'falen voordviocit, waar door men niet altyd de voorfchritten der pligten in dier voegen kan uitdrukken, dat zy allen te gelyk alle de uitzonderingen bevatten. Hoe zeer' het dus waar zy', dat het Regt der Natuur eeuwig en onveranderlyk is; het is niet minder waar, dat, fchoon alle de Burgerwettcn uit dat onveranderlyk Natuurregt moeten ontleend worden, zy egter naar den'vcrfchillenden aart, ligging . .gelegenheid, en andere byzondere omftandigheden der Burgcrftaten , moeien verTchillen. De Redenaar verzet zig ook te regt. tegen- die Wysgeren, welken het Regt der Natuur, niet uit de wezenlyke betrekkingen der dingen , maar uit den tóevalligen eerften ftaat der Natuur, hoedanig die voor de oprigthig der Burgcrftaten w;as .■ traeten aftcleiden , dat is , uit zodanigen ftaat, welke met de natuur van den mensch, in' gene delen overeenftemt. Het geen de Redenaar tot dus verre omtrent dc Wetten der Natuur betpogtV7hadt, brengt hy vervolgens ookop de Natuurlyke verpiigt'ing over. Wy kunnen hem hier in niet volgen , maar moeten ae lezing aezer Dctcnouu ing, m _ua Redevoering zelve , aan pryzen. Waarlik deze Redevoering heeft vele fchone gedagt'en en kragtige uitdrukkingen, uit. welken wy ene plaats, ten befluite, zullen uitkippen, fchoon door onze vertaling niet anders dan verzwakt kunnende worden. ,, Laten alle andere dingen, (zegt de Redenaar) ,, met onwisfen en veranderlyken tred voortgaan; laten ry,, ken aan ryken , regeringen aan regeringen , volkeren aan volkeren opvolgen ; laten de menfehen afbreken en her,, bouwen, het geen weldra door anderen wederom ftaat af,, gebroken te worden; laat, al wat het handenwerk der ,, menfehen is, dobberen, en als door de golven der Zee ., geflingerd worden; niet te min, al wat van de Natuur ,, oorfpionglyk is, is vast', beftendig en onwrikbaar. Laat ,, al wat van de menfehelyke begeertetis , wuftheid en drif„ ten afhangt, als in draaikolken worden omgevoerd, het „ uit riekend Natuurregt, is gelyk aan een Rots in 't mid„ den der verbolgen Zee verheven, op welke hare golven „ geweldig aandruisfehen , dog zonder haar te bewegen, „ terwyl die golven zelven tot nietig fchuim verbroken wor., den." Wy vermoedden al terftond onder het lezen, dat de Hoogleraar Kemper welligt een Leerling van het Amfterdamsch Athenaeum konde zyn: hy verheft de waardigheid cn 't gezag van het Natuurregt hoog, zonder dat van het Romeinsch of ander Burgerregt te verkleinen (.*.). Het Hot en de aan- fpraak ( *) In liet jaar 1796 verdedigde de geleerde Kemper , op den 10 OClobér , in het Atheneum lllustre, 'tc Arallerüam , ene Verhandelng, in welke hy zo wel zyne hoogagting voor het Romeinsch Recht aan den dag legde, als ene der voortreflvkilc grondberinzelen van dat Recht zeer friai onrvouwde, te weten dat grondbeginzel, 't welk geheel van het Natuurregt ont-  ( V* ) fprajfc tan de Jeugd, bevestigt ons Vermoeden,. iveaar in dej Hoogleraar betuigt, dat de leerwyze van den Hoogleraarj Cras, door de veiemgiiig dtr fraaie Letteren en van 't Na-, tuurregt met de -bcöeüen'n>g van liet Romeinsch Regt hem al het moeilvke en dorre, "'t geen zommigen aan het Ro-j r.ieinsch Regt ««kennen, -volkomen hadt doen overwinnen, en"de beouffemng-van bet wertreflyk Romeinsch Regt, hem niet alleen aangenaam gemaakt, maar ook dat Burgerregt, als een der vocmrerlyklie gedenktiukkeu detr mentchelyke wysheid, hadt doen befchouwen. ten zyn 'proeven te 'nemen omtrent het bouwen van Papaver-Zaad, (dienftig tot-het (laan van Oly, ingevolge het Programma van dezelve Maatfchappy van den 7den Mev i7ooO dat zv het zelve tegens een bc- hoorlyk recie'f kunnen verkiygen, ten huize van den Secretaris Mr. A. VVari n , op de Lolvemcrs mirgwal by het Oude - Manhuis; van nu af aan tot uit. April. Pryzen der Granen, op 7 Aprjl te Amsterdam. NARIGTEN en BY20NDERHEÜEN, tot den handel en scheepvaart, l-a neen veebouw, a e s mede de hüishoukunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Van Geüar heeft men het droevig berigt 'ontvangen i dat op den ndcn Maart, in een nieuwe, ünts weinige jaren aangelegde, gang, van denRamnièlsbcrg, circa 3 uren. na z.ouuen - onueigatig , uuuu vmu««u was, die, in weerwil van alie pogingen, om denzelven te blusfehen of te doven; eerst met bet leggen van planken van binnen, om te beletten, dat de vlam dieper doorbrak; vervolgens, toen desiftettcgenftaande het vuur, op den ióden, reeds ter-diepte van 750 voeten gedaald was, door het toeftoppen van alle openingen Uc» bergs van buiten, zo met houtwerk, als eindelyk met het toemetzelen van alle de gaten er gangen; van dat ongelukkig gevolg geweest.is, dat Tle gehele berg? des morgens van den a4ft.cn, tuslchen 6 a'7 uren, is gefprongen: waar door een groot aantal van arme Bergwerkers van hunne kostwinning beroofd en tot den bedelzak gebragt 'zyn. De Mijnen van dezen Berg, welken ten tyde van Keizer :Ouo I. ontdekt, en leaerr-900 oearueiu wiwum», icvcid'en, buiten vele andere Delfftoffen en Ertsfoorten, byzonder Koper op. De Maatschappy, ter bevordering van den Landbouw , in Amfterdam opgericht, verwittigd allen Liefhebberen van den Landbouw, welke genegen moch- ontleend, alhs verbiedt, wat tegen de goede zeden aanloopt. (Z- Nieuwe Alg. Konst- en Letterb. 1796. No. 154- bkdz. f89.) Zo zeer waren de Romeinlclie Regtsgeleerden Höogagters van he: Natuurregt, waar van zy de voorfchriften van het Burgerregt ontleenden; zo zeer is het dan ook waar, dat zoneter dc kennis van het Natuu-regt; men laat (laan met minagring van dat oorfpronglyk Recht, de Romeinlclie Regtilcer beinanbaar ot verjfctanbaar zoude kunnen zyn. TARW. Het Last! GERST. Het List Ggld.( G&M. Poolfcle bonte en witte 3403 360 Vriefche Wintergarst . 120315a dito roie . . 320 a 350'Gron. en Oldarrifche . iüoa iso Elbing en Hcugfche . 320a 350 Zccuwl.cn Overm. Winter üotlgi Koningsberger . 320 a 340 Dito Zomer . . 115 a 140 Vriefcie . . 1 Boa320 Dantziger cn Elk. Vootol&erode . ' . 180a320 HAVER en BOEKWEYT. Zeelaidi'che • 2003350 ROGGE. Brouwhaver . . . ooano Priasifche ' • • 2203250 Witte Voeder dito . 65375 Kuninsberger . . 220 a 250 Boekw. Amersf. en Gooil. £ 32 a 38 Gedreigde • • 2303250 Dito Brab. en Vlaam. ,6 32838 Zaad, Olt en Traan. 4toolz. Zeeuwsch en Raap-Oly, per Aam / 8?| Overm.'t Last. . £ 73 a 82 Dito Lyn . . - 68$. Slag-Lvnz. de ton van Dito Hennip . . - 69 5 Schen. Rigaas .. / 12^14; Walv. Traan, 't quart. Ilinnipzakd dito . - ioant van 12 Stek. Nieuwe - 121 Dito Rode . . . - 116 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 ra. % 50 Cadix — ' 501 ..isfabon -47Tal Nieuwe Ducat. ƒ 5,13,138 Ver.etien - 9?> ï51 '.'4 Oude ger. dito - 5,11,12 Livomo - toi^a| Nieuwe Louis d'Or - li,ój,5j Parys. 2.m.T j ^ 6jjai Ginnics -12.6,10 htokort. f b ' Piitofcn 1.0,12,16 klem in Specie - Franiche Kronen - 56 a ft i Londen. 2. ra. Q Nieuwe Ryksd. - aj pGt. Dito kort Hambug 2. m. Ct. ft. 39 B°. Rml - o:|a* pCr. Dito kort - SP©?» — Wenen id. B°. - 34fsaé , HISTORISCHE en LETTERKUNDIG^ ANECDOTES. -Verstand en Geheugen, Het verftand kan by den mensch zo vaardig en wërktuiêïvk geworden zyn, dat het zich dan nog uit üJ ? . wast-  ( 120 ) wanneer bet geheugen reeds geheel faalt. Hier van flechts twee voorbeelden. De Mathematicus de Lagny hadt reeds twee dagen geheel buiten zyn verftand gelegen, en kende zelfs zyne eige kinderen niet meêr. Maupertitis vroeg hem in eens en met een harde ftem : Wat is het Quadraat van Twaalf? Honderd vier en veertig, antwoordde een zeer gering overblyfzel van zyn afnemend verftand. ■—— De beroemde Arts Cmrac was byna in denzelfden toeftand, en zonder enig vermogen, om zich hun te erinneren, die zyn fterfbed omringden. Geheel toevallig en werktuiglyk greep hy met zyne rechter hand de linke, voelde zynen pols, en riep uit: Men heeft my te laat doen roepen. De zieken is adergelaten , en hy hadt een purgatie moeten hebben. Hy is een kind des doods. Deze voorzegging werdt ras daar op bewaarheid, GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. liet getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 239; en te Haarlem 22, ouder welke laatften 10 beneden de 12 Jaren. Ten bl)ke vau de meer en meer toenemende bevolking, in de Noordfche Staten, diene de volgende opgaven bj vier .Bisdommen in Zweden, gedurende het jaar 1798: zullende wy by ene nadere gelegenheid een dergelyke Lyst voor het gehele ryk geven. Bisdom Wixio. . Geboornen . 5827 Overledenen . 3577 Van welke laatfte 22 boven de 90 jaren , en een boven de 95. Huwelyken . 134a Echtfcheidingen . 14 Het meedertal der geboornen, in dit Bisdom was in het jaar 1793 van 2303 1794 — 2474 1795 — 902 1796 — 1773 1797 — 2055 1798 — 2250 Bisdom Gothenhurg . Geboornen . 8556 (Waar van 462 in de Stad zelve van dezen naam.) Geftorvcnen . 4804 (Waar van 351 in de Stad.) Het getal der Moeders beneden de 20 jaren was 218 liet getal der Moeders beneden de 20 jaren was 218 2,5 1077 ' 3° 2144 i 35 2313 40 1743 45 874 50 232 boven de 50 1 6 Mans- en 10 Vrouwsperfonen bereikten den ouderdom van 90 tot 95 jaren, 5 Vrouwen dien van 95—109. Huwelyken . 2140 Echtfcheidingen . 8 Bisdom Borgo. . Geboornen . 13053 Geftorvenen . 6500 Dus een aanwinst van byna de helft. Drie Kraamvrouwen waren boven de 50 jaren. Bisdom Abo. . Geboornen . 18119 Geftorvenen . 11287 STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. .. c baro-i th er- hygro-streek luchts- „p / me- mome- me- der gesteld- iüoo. y ter. ter. ter. wind. heid. v 29. ó '4i 83 Z.w. 2 t29. 5§ 54^ 55 — wolken. c.29I_5_ 47 64 z.z. o. C29. 55 46 89 z.o. voormidd. regenagtig; 3 s 29- 7 53 88 — dampig; verder betrok(2g1_8è_ 44 93 z-w. ken. a Ï*9'H tl ll Z-W' betrokken; "i <. 29. 83 53 °4 'snamidd. regenaetid. L29. 8 51* 87 _ — s^ c S29- " f° j& z.w. windrig; bewolkt; 5 s 29. 9 535 032 — 'snaebts ftorm. C.29- 8i 49 71 — _____ C29. 9\ 50 73 z-w. heldel.. VOQnnidd. 6 < 30. o* 53 orj — barde wind_ t.30- 1 45* 70 — C30. 1 53 73 z. w. ) •> K°, 'J smoreens bewolkt; 7 < 3°- 1 65 ï 54 verder helder. djo o _5j_l_ 74 N-°- „ 5"29- 9\ 53 81 o. b omtren£ 8 i 29. 9I 62 55 w.n.w. betrokken. I29. 84 / 54 7<5 Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 329. NIEUWE algemene KONST* en LETTER-BODEt VOOR MEER- £ n MIN-GEÖEFFENDEN. VRY DAG DEN 18 AP RIL. BERIGTEN. GR 0 0 TB R 1 T A N N I E N. Londen, den 0,5Maart. Naar men verneemt, heeft de Generaal Washington ene Gefchiedenis van den oorfprong, den voortgang en het einde der Amerikafche Revolutie befchreven, welke onder zyne papieren gevonden is. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys. Gedurende het Jaar 7. zyn, binnen deze Republiek, gedrukt en uitgegeven veertien honderd en zeven Werken, onder welken drie over den Godsdienst, zestien over de Wysgeerte, zestig Regtskundige, vyf en veertig over de Staatkunde, tien over de Fabrieken, Koophandel en Konden, veertien over de Zedekunde, drie en dertig Almanachen, en honderd zeven en zestig Romans. Nationaal Instituut. Zitting van 15 Germinal (5 April.) Men kan zig bezwaarlyk ene meer fchitterer.de vertoning verbeelden, dan die, welke de vergadering van XIII. Deel. het Inftituut, op gisteren, opleverde. Ene talleloze menigte vervulde, des namiddags, de plaats van de Louvre. Omtrent 1500 perfonen kregen toegang cn namen plaats in de Zaal. Ten half 6 uren kwam Bonaparte, in een burgerlyk gewaad, en verzeld van Cambaceres, nevens de Mimsters. Mevrouw Bonaparte bevondt zig, met een aantal van andere voorname vrouwen, op de Tribune. De voorlezingen waren, over 't geheel, ongemeen belangryk. Onder de werkzaamheden van de Eerfte Klasfe, gedurende het laatfte vierendeel jaars, wierd gewag gemaakt 1. van ene ontdekking, door Guiton, omtrent het koleurgevend beginzel der Lapis Lazulée, beftaande uit ene vermenging van yzer met zwavel: 3. ene waarneming van Olivier, die, uit hetOos en, een dier gekregen had, dat van nature ftekeblind is, fchynende de Moi der Ouden te wezen: 3. ene ontdekking van Chausfier, Hoogleeraar in de Geneeskunde, omtrent het bewaren van lyken, zo in derzelver geheel, als derzelver leden, in ene ontbinding van bytend kwikfublimaat (muriate oxygene de Mercure ): waar in de lichamen zeer lang 'voor de verrotting bewaard blyven: 4. ene waarneming van Pinel, omtrent de Bekkenelen van onwyze menfehen, door hem, zeer naauwkeurig vergeleken met die van redelyke menfehen, zonder het gcringfte onderfcheid tusfehen dezeiven te vinden. _ Q Dc  C 122 ) De Burger Dutheil, verflag doende van de verrig-: hebben tusfehen de Zangkunst en die van Declametingen der klasfe van Letterkunde en fraaie Konften,1ren (uitterlyke Welfprekenheid of Opzeggingskunst;) ïprak met ophef van een Dichutuk over de Scheep-'en de middelen te bepalen, om de laatfte op de eervaart, door den B. Esminard vervaardigd, waar vanj fte toetepasfen , zonder de Wciiuidenheid te benade twee eerfte Zangen , by die klasfe voorgelezen, ;delen." en ongemeen fierk toegejuichd waren. j De Prys is een gouden-Medailje, ter zwaarte van Wyders hoorde men, met veel genoegen, ene Ver- 5 Heclogramme's: de antwoordden moeten voor den handeling van Lacepcde, over de vlugt en het gezicht iften Vendemaire (33 Septemb.; deszelven jaars wor- der Vogelen. j De waarnemingen van dezen Na-! den ingezonden; zullende de toewyzing gefchieden in tuurkenner bepaalden zig byzonder tot den Arend en de openbare Zitting van 15 Nivofe (4 January) des de Fregat, als die, van alle Vogelen, het fnelst vlie- iaden jaars. gen en het fcherpst zien. Het blykt, dat deze Vogels tot de hoogte van ten minften vier duizend toifes (halve roeden) opftygen : BATAAFSCHE REPUBLIEK en van daar in zes minuten neêrdalen. Van die hoogte ontdekken zy een Visch, niet groter dan een vierde van een Metre, op de oppervlakte der Zee. Dus Amsterdam, cVw 3 April. De Maatfchappy van reikt het gezicht dier Vogelen negenmalen verder, Ver dienjl en , onder de Zinfpreuk: Felix Meritis, dan dat van een Mensch. die federt dp jare 1777, in Atnfteldam, met een' In 220 uren, en met 17 rustens, zouden deze Vo- fteeds toenemenden luister bloeit, heeft, getrouw aan gelen den aardbol omvliegen. hare beginfels, ter gedachtenis aan den onve gelykeOngemeen treffend was de Historie van het leven lyken Washington, in hare welingerichte Concerten werken van Daubenton, door diens vriend Cuvier, zaal, op den erften van Maart, 180a, een plegtig Lykmet al de bekoorlykheid van ftyl en het vuur van feest gevierd, beftaande hoofdzakelyk in een exaandoening , gefchetst. Hy maakte, daar by, ene tra groot Vocaal en Instrumentaal Rouwvergelyking van Buffoffs karakter met dat van Eau- Concert , waartoe de Mtizyk door den, Orchestbenton, en van de natuur hunner geesten. meester Ruloffs gecomponeerd is. Het geheele OrBufoo, merkte hy onder anderen aan, gaf niet lie- chest, aan welks vooreinde een fpreekgeftoelte tot ver 'gehoor dan aan zyne verbeelding: Daubenton eene voorlezing was vervaardigd, was met rouw bepastte geftadig op-de zyne. De eerfte was ungemeen kleed, waar aan zilveren kwasten en franjes, festoensfchielyk en vlug; de laatfte was het geduld zelve, gewyzc, nederhingen, en tegen den achtergrond, of. De een was altyd eer gereed om de waarheid te gis- aan het \Veste nde der Zaal , verheven boven de fen, dan haar waartenemen. De andere ging alle by- plaats, voor de Paukers en Trompetters gefchikt, was zonderheden na, en mistrouwde geftadig zig zeiven. een fterk fprekend Gedenkstuk opgericht, naar het Op de vraag van het Jaar 6, „ over het bepalen, ftout ontwerp en de prachtige teekening van den Ardoor de beste en laatfte waarnemingen, van de tyden chitekt Ziesenis (*), (aan wiens belanglozen yver der middelbare lengte, van het apagageum en den op- men de geheele Zaalverlïering te danken had,) leklimmenden knoop der Maan," waren flegts twee vensgrootte door den Kunstfchilder Lauwers (f)op Vei handelingen, een van den B. Bouvard, Astrono- paneel gebragt, verbeeldende de Maatfchappy, in de misch Adjunct van het bureau der Lengtens, en een gedaante eener Vrouw, het borstbeeld van Washingtwede van Jean-Tobée Burg, Adjunct, by den Sterre- ton, boven zyne Graftombe, aan wier zyde zy ftond, wagter van de Univerfiteit ie Wenen, ingekomen, dog met lauweren bekronende, terwyl de Menschheid, beiden zo volledig en voldoende , dat het Inftituut mede in de gedaante eener Vrouw, aan de tegenovergeoordeeld had den geftelden prys, in gelyke ftuk- gefielde zyde, zyne dood beweende, die door eene ken, tusfehen de beiden Schryvers, te moeten ver- omgekeerde fakkel in de hand van een wichtje aandelen. . . geDe Letterkundige klasfe heeft het volgend onder- . werp tot een prysvraag in de Muzyk- en Declameer- ' —-—» kunst, voor het jaar 9, gekozen. (*) Lid der Maatfchappy. „ Te ontleden de. overeenkomilen, die 'er plaats (t) Lid der Maatfchappy. de fregat, als die, van alle Vogelen, liet lnelst vliegen en het fcherpst zien. Het blykt, dat deze Vogels tot de hoogte van ten minften vier duizend toifes (halve roeden) opftygen: en van daar in zes minuten neêrdalen. Van die hoogte ontdekken zy een Visch, niet groter dan een vierde van een Metre, op de oppervlakte der Zee. Dus reikt het gezicht dier Vogelen negenmalen verder, dan dat van een Mensch. In 220 uren, en met 17 rustens, zouden deze Vogelen den aardbol omvliegen. Ongemeen treffend was de Historie van het leven en werken van Daubenton, door diens vriend Cuvier, met al de bekoorlykheid van ftyl en het vuur van aandoening , gefchetst. Hy maakte , daar by , ene vergelyking van Bufforfs karakter met dat van Daubenton, en van de natuur hunner geesten. Buffon, merkte hy onder anderen aan, gaf niet liever gehoor dan aan zyne verbeelding : Daubenton pastte geftadig op- de zyne. De eerfte was ongemeen fchielyk en vlug; de laatfte was het geduld zelve. De een was altyd eer gereed om de waarheid te gisfen, dan haar waartenemen. De andere ging alle byzonderheden na, en mistrouwde geftadig zig zeiven. Op de vraag van het Jaar 6, ,, over het bepalen, door de beste en laatfte waarnemingen, van de tyden der middelbare lengte, van het apagageum en den opklimmenden knoop der Maan," waren flegts twee Verhandelingen, een van den B. Bouvard, Astronomisch Adjunct van het bureau der Lengtens, en een twede van Jean-Tobie Burg, Adjunct, by den Sterre wagter van de Univerfiteit te Wenen, ingekomen, dog beiden zo volledig en voldoende , dat het Inftituut geoordeeld had den geftelden prys, in gelyke ftukktn, tusfehen de beiden Schryvers, te moeten verdelen. De Letterkundige klasfe heeft het volgend onderwerp tot een prysvraag in de Muzyk- en Declameerkunst, voor het jaar 9, gekozen. r, Te ontleden de. overeenkomiten, die 'er plaats  C "3 ) eedaid wierd. Op de tombe las men: Washington, en op den voet des Gedenkftuks: ,, De Maatschap- py vereert de verdiensten des grooten mans, " wiens dood de Menschheid beweent." De leden der geheele Directie, de Muficicerende leden, de Muzykmeesters en Zangers waren allen in den rouw gekleed, cn de Zargeresf'en, ten getale van zes, in het wit, met rouw gegarneerd Behalven de gasten der beide Dichters (§;, die verzocht waren tot het doen der Aanfpraken en het i„.. 7nn™wr7Pti_ wnrpni on dit Feest genoo- died en tegenwoordig de Amerikaaniche Conlul Bourne, en alle de Amerikanen, die zich in deze Stad bevonden, de diie Franfche Generaals Marmont, Durutt, en Clement, met hun gezelfchap, de leden van het Departementaal Beftuur van den Amftel, en de leden der Municipaliteit van Amfteldam ; en voorts, buiten de leden der Maatfchappy zeiven, een aantal van drie honderd en dertig Vrouwen, uitmakende te famen een getal van byna agt honderd per- f° Oni genoegzame ruimte te vinden, had men bekwame zitplaatfen vervaardigd, die opgepropt bezet wierden, in den corridor, die in de Zaal nederziet, behoorelvk afgefloten was, en welks vengflers allen ge¬ opend waren»» , . . - , Zo dra de tyd naderde dat de plegtigheid een aanvang zoude nemen, traden eerst de Zangeresfen op het Orchest, die zich in een halfrond achter den Orchestmeester plaatften, daar achter fchaarden zich de Zangers, en vervolgens allen die tot het Orchest be- ^Men11 had , op verzoek van den Orchestmeester, vóóraf, alle Inftrumenten accoord gefteld , ten einde •>~ .^in-r/.vt cr^pn Muzvkaal eeluid in de Zaal ge¬ hoord wierde vóór het Muzyk een' aanvang nam. Na weinige oogenblikken diepe ftilte , begon het Orchest, zeer zagt, een' ftatigen en treurigen Marsch, waar op de Amerikaanfche Conful, de drie Franfche Generaals, enz. de Zaal intraden en plaats namen. De Marseh wierd by wyze van crecendo voortgefpeeld, tot de Dichter Kinker het fpreekgeftoelte betrad, en eene korte vooraffpraak, in profa, voorlas, die, geëindigd zynde, vervangen wierd door eene harmonie van blaas-inftrumenten. Toen wierd door hem eene voortreffelyke en uitvoerige elegie in welluidende en zinryke Vaerzen , tot deze plegtigheid faamgefteld, (§) Leden.»der Maatfchappy. overeenkomftig de grootheid en bclangrykheid des on- derwerps, kraentig en met w.iaiuignciu uu^ipHihui. Daar na voerae men ecu vcivuig uu uw i.ivihc wi terwyl de Dichter aftrad. Hier op fpceldc men eene ouverture, ter inleiding tot een Rouwzang/luk, dooiden DichterUylenbroek, vervaardigd: de ouverture begon met eene largo, in welke een doodclyke roffel door de Pauken den aanvang maakte, vervangen van klaagtonen uit verfcheiden blaas - inftrumenten , enz. Op deze largo, die fmorzando, als kwynende en al mopr '/ün-tpv pn langzamer, uitdnff* volgde eene uitgewerkte fuga. Hier na begon men eene föm- bere recttatiep, aanvang neiucuue wcl «-su «.«^u Waldhoorn, die een' klaagtoon uithield; een tweede, dien klaagtoon onderfteunende, hoorde men, hY ™- wislehng van hoboe, üasjon en puucn, ecu iuuwuum van -weel en ach! tot het geheele Orchest zich vereenigde, en de uitmuntende Zangeres Ruloffs aan- nier. Lie geneeic recuze en den roem hunner leermeesteren naar verfchillende punten van het ryk overbrengen. Men ziet, hoe hier.de boom der wetenfchappen , dcor zyne takken, alle delen der Maatfchappy zamen bindt, en hoe zyne vruchten, zich overal verlpreidende, overal ene foort 'van gemeer.fchap onderhouden. Als men daar bv voegt het Zedeiyk Zusterichap van de ondergeschikte Scholen ,Ddie óp haar'beurt kwekelingen hebben, tot welke zich hunnen invloed uitftrekt, dan zal men in dit alles een fprekend beginfel van organifatie opmerken. De gcleeide Maatfchappyen, de Akademien, worden opgericht aan de zyde der Univerliteiten, zonder aan dezelve vreemd te zyn. Een groot getal van de eerften onder dezelve zvn zelfs gevormd in den fchoot der laatften , en zamengetield uit dezelfde leden. 'Er zyn 'er van deze Maatfchappyen , die zich uitftrekken tot alle menschlyke kundigheden ; anderen bepalen zich tot gefchiedkundige en kunstmatige nafporingen, of tot de wetenfchappen van de Natuurkunde en fchone Letteren. Derzelver oogmerk is tn fjiité en op haar zeiven te arbeiden, zich te volmaken, en in de wetenfchappen door te dringen. Dat der Universiteiten is de wetenfchappen gemeen te maken, te verfpreiden, en onder de gehele Natie uit te breiden. Deze Untveriiteitc> fchoon aan onderfcheidene Voriten behorende, achten zich' geenszins aan elkander vreemd; zy geven acht en beüudcien alle de gemaakte vorderingen en flappen wederkerig, en zyn onder elkander naïverig. _ Frankryk hadt ook zyne Univerfiteiten, zyne Provintiale Afcadëmién. Velen dezer geleerde Genootfchappen hadden veei goeds, maar men moet toeftaan, dat zy het Letterkundig Lichaam van Frankryk niet uitmaakten; zy hadden het eéwigt niet om daar van de eerfte werktuigen te zyn. Dvbn, Montpellier, Touloufe , Lyon , Rouaan , Metz. Straatsburg, en zo veel andere Steden waren misfcinen van zo'veel waarde als enige zodanige Stad, die m Duitschland uitblinkt; maar te rug gebragt tot den rang van iateluten, werden zy verdoofd in het Zonneftelfel door het onmetejyk groot geftarnte, dat alleen in het middenpunt fchitterde. Brengt deze verhouding van Staten, door éne taal, en ene Staatkundige Gemeenfchap iConfedération) verémgd; dat letterkundig lichaam onder zo vele onderfcheidene belturen verfpreid, en één blyvende , niettegenftaande zyn gebrek van biykbare eenheid, ons niet Griekenland te binnen, dat een Gefchiedfchryver in Carie, een Wysgeer te Pnenc, een Dichter in Beotië vereerde? De eenvoudige en gastvrye Zeden dier Natie onderfteunen deze gelykenis zo veel, als het karakter van hare letterkunde. Indien van tyd tot tyd allen, , die in Duitschland met recht den naam van verlicht dragen bv loortge.ykc plegtigneuen, ais uie uei unea.icne jp_n.u één kwamen, de gèdykheid zou volkomen zyn. Ik moet 'er bv "voegen, dat het Geographisch rechtsgebied der Duitfche'ietteren , geenszins bepaald is tot de grenzen van het ryk. De geleerden van Zwitferland en llongaryen, die vau Polen, van het Hertogdom Pruisfen, van Rusland, en bovenal van Koerland cn Lytimd, enigen m Zweden, en allen in Denemarken, maken 'er ene eere van zich met het Letterkundig Duitschland tc verbroederen. Dit zyn de Volkeren van Hesperie, van klein Alie , Scythien eu Thracien, aie de kunnen van Griekenland beöeffenden. Het Nationaal Toneel zou te bekrompen zyn voor de Volkeren van deze landen , die 'er zich aan wilden oepaien. Zy willen zich liever verénigen m een Ucnaam met ue ge- eerden van JJUItSCiilalia, weiKS taai genoegzaam d^emccu in hun land verftaan wordt. Zodanig is het rechtsgebied der Duitfche letteren; zo dat, wanneer men ïpreeKt van net letterkundig Duitschiand , men van een groot gedeelte van het Noorden van Europa fpreekt; een land te weinig in dit opzigt bekend by de Volkeren van het Westen eu het Zuiden (.*). ; . En daar ik van net rsoorcten ïpreen., zat ik. im;i wmi,,»,-, A^t tn H»n hnp'/.em van fliiirschland zelve, ten op/.igte van 'de wetenfchappen en de zedelyke befchaving, ene ware grensfcheiding, tusicnen net z.uiuer-- en ïNuuiuemcci , UcItaat. Het Zuiden van Duitschland is by lang na zo verlicht niet (t) als het Noorden. Ik wil 'er de oorzaken niet van onderzoeken; maar de twee Saxenlanden, Pruisfen, Hanovér, Holfteya., waar by men Wüitemberg kan voegen, het Palsgraaffchap van den Rhyn , Hesfenland, Mentz, enige Breken van Frankenland zyn altyd in myne gedachten tegenwoordig geweest, in alles, wat" ik dus verre gezegd heb. Het.is in dezen hoek der waereld, in het Noorden van het Duitfche Ryk, dat, ftaande de ftormen van Burgerlyke onenigheden, de mensenlyke kundigheden hare fcbuilplaats gezoent hebben ; daar is het dut dat pand als een heiligdom bewaard wordt, daar wordt dat heilig..vuur onderhouden. Hel is in die fchuilplaats des vr(edes, die daaj- heersen, (*),De Schr ver van dit artikel heeft fedett }ang' een ontberg gevonild, dat de'c onkunde te gémbet kómeri 't en een fcmailï v:n gemceriftHa.p opènen zal, waar door de Letterkundige fchatten van Dttitsetiland Met uit^ezochte keuze, zulten afftroAen in den fchoot van Frankryk: een ontwe-p, dat tot een band verftrekken zou voor de Geleerden van heide 1'udcn. Dit zou een periodiek gefchrift zyn, onder den .tytel. van Encyelop 'die, ot' Ribliotheque Allemande of" CEfprit des fournaiix de TAtlemagnt, of enig ander. Ene vereniging Van verfcheidene gelee'-de mannen, (toogtluïtsch ve?ftaande en Fransch fchrvvende, zouden het in gemeenfcliap vervaardigen. Ieder zou zich naar de 'foort van zyne lludie, met ene der onderdelen behsten, van Geographie en Hvdrographie, Sterrekunde, Natuu&unda, Scheikunde, Mineralogie, Kruidkunde, Oudheden, Wysbegeerte, fclione Letteren enz. Het Staatkundige zou geheel uit dit werk verbannen zyn; die Mijn'buiten dat genoegzaam ryk zynde; ja men mag ze ^en onuitputbaar. '(■f) Mcrt moet 'er egter Salzburg van uitzonderen.  '( 1-2.5 ) 'i.-.'ewht, dat de Zanggodinnen nog adem 'halen op den Europefchen grond. Ach dat alle belangen en alle de Regeringen deze fchtiilplaats kenden ontzien! III. Het Stoffelyk TVerktuiglyk gedeelte. Wanneer dc man van letteren, en de geleerde niet voor dc Pleitzalen, of het Toneel arbeiden, hebben zy genen anderen weg, om de voortbrengfels hunner letteroefeningen •san het algemeen aan te bieden , dan die der drukpers. Naauwlyksch is hunne vluchtige gedachte op het papier gebragt, of zy houdt op een zuiver voortbrengfel van den geest te zyn. Zy wordt ene froffelyke koopware.,, die men •gaat bearbeiden, verkopen, cn waar op men fpeculeert als op een baal Koffy of Indifche Mousfëlines. Deze Speculateurs, deze Kooplieden van dan geest, zyn de Boekverkopers, algemene Pagters der Lette;kunde. Deze prul, die zy nooit gelezen hebben, geldt by hun honderd prCent; dit meesrerftuk, dat zy ook niet gelezen hebben, is hun Hechts tien waardig; het is een Hecht boek. In Duitschland heeft deze foort van koophandel ene onverbeeldbare mate van levendigheid verkregen. Parys was in Frankryk alles voor de Schryvers; het was alles voor de Boekverkopers, 't Is van daar dat de menigte van Boeken afftroomde, die het Koningryk voedde. Het geen een Boekverkoper te Parys niet ondernam, vlotte maar "zeer matiglyk. Weiuigc uitgaven, in de Provintien gedaan, hebben enig vertier, enigen roem, gehad. 'Er is een tyd geweest, waar in Voltaire de drukperfen van Geneve levendige bezigheden verfchafte, of wanneer die van Holland baar voordeel deden met de krakelen der hervorming en van het Jansfcnisme, maar zulks is voor mynen tyd geweest; ik fpreek van het geen ik gezien heb. Twcmaal 'sjaars, te Paasfehen en op St. Michielvertrekt uit alle gedeelten van Duitschland, en de landen, die ik boven genoemd heb , ieder Boekverkoper met zyn' berg papier, en komt daar mede te Leipzig. Daar opent zich de algemene markt van Boeken. Men ruilt, men koopt, men ontdoet zich van zyne koopware, en keert te rug. Leipzig is de algemene Stapelplaats, het punt, werwaards men zich moet begeven. Elk Boekverkoper daar eens gekomen zynde, vindt, ftaande den tyd der Mis, al woont hy op een Dorp, daar zo veei vertier en goede gelegenheid, als een die te Hamburg of te Berlyn woont. Brengt hy goede Artikelen mede, dat wil zeggen, Boeken van debiet, zyne woonplaats doet niets tot de zaak. Men heeft zeer beroemde en ryke Boekhandelaars, die in zeer kleine plaatsjens wonen. Ieder Schryver kan 'er een in zyne nabyheid vinden; en de een is byna niet beter dan de ander. Men moet opmerken, dat de Paaschmis de overvloedigfle is. De Michielmis is byna niet anders dan ene markt van Almanachen, waar van 'er voor alle jaren ene grote hoeveelheid verfchynt. Staande den Zomer zyn de Schryvers meer verftrooid geweest ; zy hebben gereisd, gewandeld; de oogst is gering; maar na den Winter, die ieder onder zyn dak houdt, komt de overvloed te voorfchvn , en de Boeken komen by duizendcr. Voor het overige, zo wel op de ene als de andere, levert ene dikke algemene Catalogus een volkomen tafreel van alles , wat van de Duitfche persfen gekomen is, ftaande het verlopen halfjaar. Ieder Boekverkoper komt op deze Leipzigermis of met comptant geld, om vamzyne Confraters te kopen, of met gehele uitgaven, die hy ondernomen heeft. In het eerfte geval moet hy noodzaaklyk verliezen of weinig winnen, dat in den ftyl der Boekverkopers het zelfde is; in het twede geval ruilt hy papier tegen papier, verfpreidt zyne uitgaven en maakt asfortiment. Hy doet dan, gelyk men begrypt, een dubbele winst. De gronddag van een aanzienlyken handel in Boekeu beftaat dus in goede uitgaven, bykans overeenkomende met het debiet van de winkel. By voorbeeld , ik verkoop goede en kwade jaren dooréén, 30,000 Boekdelen. Om deze Boeken, te Leypzig, op de voordeligfte wyze te kopen, moet ik 'er dan 30,000 Boeken van myn fonds brengen ; dat is te zeggen, men moet de uitgave van nieuwe Boeken van omtrent 30,000 ftuks beloop ondernemen, daar het een het ander dragen moet. Ik zoek en poog dus, langs allerhande wegen, goede Manufcripten te drukken; en zie daar het puilt van contact, der Boekhandelaars en hunne Schryvers, der Fabrikeurs met hunne Werklieden. Overzettingen in profa, twee kronen, een dukaat per blad; zo 'er noten by zyn, vier kronen. Een oorfpronglyk opftel betaalt men duurder. De nederige eerst-beginner, wiens nieuw talent zich voor den Boekhandelaar komt vernederen, krygt een louis voor het blad, daar hy nog onzeker voor den opgang is. Hy wiens ftyl reeds bekend en in fmaak is, krygt gemaklyk bet dubbel 'van dien prys. De lichten der Letterkunde doen zich drie, vier, zes, zelfs tot tien louifen en meer per blad toeleggen. De Hukken voor de Journalen betaalt men nog hoger, om dat zy vati een wis debiet zyn, en comptant in voorraad betaald door de Intekenaren. Deze vergelding, die juist de vererendfte niet is, die een Schryver van zyne Schriften verwachten moet, noemt men ondertusfehen honorarium. Zie daar het handelmatig en financieel gedeelte van het Gemenebest der Letteren. De Boekverkopers en Schryvers verbinden zich aan elkander, uit hoofde hunner woonplaatfen , betrekkingen , of gelukkige ondernemingen , die zy reeds met elkander gedaan hebben. Zodanig een man van Letteren heeft enen Boekverkoper verrykt, en is zelf niet ryk geworden. Zodanig een Boekverkoper houdt alleen deftige middag - en avondmaaltyden, om dat een geleerde vaii zyne vrienden zich geheel zyn leven het hoofd gebroken heeft met iets zaam te ftellen. {Het vervolg hierna.) NIEUW-  C »7 ) NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISC HE EN ANDERE SCHRIFTEN. Grootbritannien. Dr.' Wai.sh's Narrative of the late Dutsh Expedition; bondon 1800. Dit .Relaas van dg Expeditie op Holland , levert ene grote Ycrfcheidenheid van' bela'ngryke berigteh op, betrekkelyk die merkwaardige onderneming. Het is in de daad een zeer lezenswaardig werk, zeer onpartydig en gematigd gefchreven, en verliefd met ene menigte fraaie gezichten van dc onderfcheidene plaatfen van Noord-Holland, die door de Engelfche Troepen bezet zyn geweest. Dc Autheur was, zo als int zyn Relaas blykt/, Doctor, by de Armée. Hy was een van de eerfien, die meê aan land kwamen, en een der laatften, die naar Engeland werden ingefcheept. - Bataafsche Republiek:. Davidis Jacobi van Lennep , Oratio de praeclaris vitae praejidiis contra adverfam fortunam, quibus veterum autïorum fcripla abun¬ dant : habita a. d. xi Novembr. Anni mdccxcix. quutm !_ :u..a..: J+L /l...a~t~ J„...„..n UX0 „vAirn^ Eloquentiae , Poëfeos , Antiquit at urn , Litterarumque Graecarum et Latinarum profesfionem aufpicaretur. Amftel. fumtibus Athenaei, typis civitatis. mdccc Met deze Redevoering, over een zo gewigtig, vooral in , deze tyden, welken Europa thans beleeft, als gepast onderwerp, aanvaardde de jonge Hoogleeraar van Lennep den opgedragen post aan het Amtterdamsch Athenaeum Illustre(*). Immers, wat is gewigtiger, wat belangryker, dan die vrugt der wetenfchappen, welke ons, in de tegenfpoeden dezes levens, de uitinuntendfte vertroostingen aanbiedt, en tot de grootmoediglte gevoelens fpitst en opfcherpt. Na ene levendige en kragtige befchryving van allerlei foorten van rampen,, onder welken het tegenwoordig Geflagt nu reeds vele jaren agter een, zugt, weidt de Redenaar uit in ene befpiegeling van die vertroostingen, welke de voortreffelyke - Gefchriften der Oudheid opleveren; vertroostingen, op deze fchone redeneringen gegrondvest, dat de rampen, die wy hier verduren, of gene, of niet zo grote, rampen zyn, als zy wel aan de grote menigte toefchynen: Dat deugdzame menfehen alleen gelukkig; de ondeugdzamen, ongelukkig zyn; dat niets wenschlyk op aarde is, dan de Deugd; dat al het overige, daar by vergeleken, naauwlyks noemenswaardig is. 't Waren deze verhevene gevoelens, welken Socrates met zyne leer en leven, ja met zynen dood, bevestigde; 't waren deze uitflekeude lesfen , welken s'mans leerlingen en opvolgers, Plato , Aristoteles, Xenocrates, Speusippus , Polemo, Crantor en andereu, voordonden en voordplantten: vooral ook de Stoicyneu, die den luister der Deugd zo hoog verheften, dat zy allen leed, fmart, verdriet verbanden, ja alle tranen uit het menschlyk leven, als 't ware, uitwischten, door onze ziel (*) Zie N. Alg. Konst- en ttttetb. 1799. No. 308» boven alle de pylen van het wufte lot te feilen, en haar, in den verheven tempel der zuivere Deugd , haar eigen plaats aan te wyzen. Hier beroept zig dc Redenaar niet alleen op de yoornaamAe Wysgeren der Oudheid; 'maar'draagt, met ene beknopte welsprekendheid, het pit en merg hunner wyze iesfen voor: Dat voorfpoed, rykdom, eer, aanzien, en magt, geen beftendige, maar broze en ' verganglyke;. gene eigene, maar geleende, goederen, zyn, die, in plaats van héll tocte'.Tengen , ons vaak overhéren en tot Haven maken; dat de meeste rampen, door een .verkeerd oordeel, tns.als zodanig toefchynen; daar immers Socrates, Zeno, en andere wyze mannen, dezeiven voor geen rampen hielden; dat integendeel ftnenen, ziektens, en andere tegenfpoeden, als zo vele worllelaars zyn, welken in dit ftrydperk te overwinnen, ene voortrefFelyker, dan ene olympifche, eerkroon is. Na de befchouwing der lesfen van Epictetus , en een kort gewag van Seneca, gaat de Redenaar tot Cicero over, met die verrukkende welfprekendheid, welke ene zekere opgetogenheid uitdrukt, en den grootflen eerbied voor dien gro¬ ten man kenfehetst. Hy merkt verders aan, hoe fchoon ook de lesfen-van vele latere Wysgeren mogen zyn, dat dezen die lesfen , uit de fchriften der Ouden, als de zuiverde bronnen, geput hebben; dat het voortreflyk gevoel, dat gevoel,- 't welk teffens getuigen is, van iets meer dan aards cn ltonelyKS, ïn-ons woont, aat euet, verneveii en tieny». gevoel, door niets zo zeer, dan door het vlytig lezen der Ouden, Griekfche en Romeinfche Wysgeren niet alleen, maar ook Redenaars, Digters, Gefchiedfchryvers, uitftekend opgefcherpt en verfyud wordt , en toont de gronden aan, waarom den Ouden hier den voorrang moet worden toegekend_ Vourtreffelyk is ook het gewag en voorbeeld van den beroemden Digter 'Sannafarius, en vooral de wending tot den uitdekenden en ouderflyken Huig de Groot, wiens afbeeldzel, onder de overige afbeeldingen der grote mannen, die de Gehoorzaal verderen, den Redenaar daar toe aanleiding gaf, welke, hy ook kundiglyk waarnam. Over het geheel is deze Redevoering vol geest, vuur en leven, gelyk; men van enen Jeugdigen Redenaar, met zo veel vernuft en bekwaamheden begaafd, en die te gelyk Digter is, kan verwagten. Dog dit vuur is niet te fterk, niet te overdreven , maar, integendeel, zeer innemende, roerende, en bevallig. Trouwens, was de Jeugd reeds zo bezadigd, als d3 mannelyke leeft) d, dc eerlie zou uiet dan koel kunnen, zyn.. De ftyl is wel ryk en zomtyds grenzende aan. het overvloeiende, maar valt niet te veel in het digterh ke r en is overal zuiver en kragtig. Het flot en de aanl'praken , welken dusdanige Inwyings•• Redevoeringen altyd vorderen, en even daarom moeilyker zyn, zyn gelukkig ingerigt, ongedwongen, cierlyk, bevallig, en beantwoorden volkomen aap, de fehoonheid van het gehele ftuk»  C 128 > NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Goslar, den 3 April. Schoon wel voor sis nog de brand, in den' Kammehberg, niet van die gevolgen geweest is, als men, by den eerften fchrik, zig verbeeld en verfpreid had, is dezelve echter nog niet geheel gebluscht, gelyk men voor enige dagen meende ; zynde die brand, den 28ft.cn Maart, op nieuw iiitgeborften, gelyk dezelve, federt, nog blyft aanhouden. Men beyverd zig uit dien hoofde , ora op nieuw te beproeven, of men het vuur niet kan uitdoven. Pryzen der Granen, op 14 April te Amsterdam. . TARW. Het Last! GERST. Hu Last Gg] 55 73 z- bewolkt; " 9 < 29. 7* 68 57 z.w. omtrent bwrokken; £29. 7Ï 50i 88 'savonds regen. C29. 6\ 52ï 76 z.z. o. harde wind; betrokken; io i 29- 5$ 5ti 75 z.w. tusfehen beide regen; ( 29. 3$ 50 84 'savonds ftorm. y29. 4 44 8 3 .voormidd. betrokken; * \ 29. 7 47i 73 w. b. n. windrig; verder bewolkt. C.29- 9 36i 85 w.N. w. CÏ9T7- 46 97 z-z-o. bewolkt; omtrent be-" 12 < 29. 64" 52 93 z.w. trokken; tusfehen bei£29. 5} 51 87 z. z.w. deregen. C29- 7 47 g5 z.w. "Verhardewind; omtrent 13 < 29- 8 53^" 75 betrokken; meest regen- ) 29. 7 49? 91 •— agtig; 'snachts ftorm. C29. 8 50 ' 94 z. w. ■ ■ \j , 14 y •»«■„., mifche Verhandelingen mag worden aangemerkt. Men zou u" . - D • ... j t?n...;+ .,:«. tiiniwn trekken . 'er ten munten een uitmuntend &jj/t»» u,i ~ en in Frankryk kunnen uitgeven. t^._^ ....„„ <•„„,..-„„ l„„n,i en hehhen bladen tot Aan ue/.e iwcc iuuiu.li ï.— — . _ . " , j , „. n„„i™„ o,-,^ 0,tt itipHpHp en. 't Is ook daar, dat zeiuz,anic Duciiai "if. in»-.'—• - - de tegenbeöordelingen ( anti -critiques) geplaatst worden , j.. >.„.. ,:,-,,.„„ „„,-, Aa '*iithpiir« tpiten hunne Rechters, de uitleggingen enz. Men heeft zelfs een beroemd Journaal, dat eniglyk gefchikt is voor alle deze dagelykfene gebeurtenisfen , eu waar door ene foort van Correspondentie ge-hou.* j„„ .....j. „„.rAon iiio t ipHpn van Letteren. Deze louf- nalen worden aanhoudend door de Geleerden gelezen; zy worden gevonden in de talrykc Leesgezelfehappen ; in -één .voord, by de gehele Natie. Hon k»miTt nïpr nit «Jat al fnrinn-veren . waf al werk¬ tuigen voor het Letterkundig Lichaam'er zyn; dat dit licnuam een leven , een werszameu geest neen, cn aniuci upuuuu™ in beweging is; dat de omloop onderhouden wordt en overal jjeiyiy ia. uwu "^'fJ UWA" .ö' ",r " lyk ondericheiden van dat, 't geen wy er in rrauKryK vau kennen. Door alle deze. voorwerpen 1 heen , kan de opmerkzaamheid de ftaudvastige uitwerkfels van den geest van orde cn ltelfelmntighe:d, den Duitfchen koppen zo zeer eige, geenzins miskennen. Nooit ontaart de menigvuldigheid bv hun in verwarring. De gehele Letterkunde en hare onderfcheidene delen zvn gerangfebikt, geciasiificeerd, onder hoofden gebragt, op zodanig ene wyze, dat ieder, die 'er den draad v. n heelt, zien gerust in nei ïmuueu vau uen umi« u<-„:„a™ „..i na nvrpiifpharmpn zvn in dier voei?e verdeeld en bepaald, dat de ene weinig inbreuk maakt op het grond¬ gebied van de andere, men moei iuciuwu , uil &y u«c. karakterizcerd en onderfcheiden zyn, dan immer in Frank- ryk heelt plaats gehad, ieder weteincnapiyR.e ^yt naamvkeurieheid de jrren- fen der menscblyke kundigheden afgetekend te nebben. Ene andere, aie nun meoe Dvzouuei eigeu » , uuumi uj uc inwendige verdeling van iedere wetenfehap, in het gezigtpunt, onder het welk zy begrepen is, en den geest, waar ifi zy u„u ,..t„m ,.,„,.,-11- 7v nnHerre'iieiden . zv claslificeren met juistheid dat, het welk tot de verfchillende onderverdelin¬ gen behoort. k '"""6 NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. Grootbritannien. Esfay on the eau fes, early< figns, and prevention of pulmonary confumption. For the ufe {«) Dt ken 'er ten minften twee, die alleen Nccologen zyn, er, die zich eeheel bepalen tot het -geven van Levensbefcliryvingen van bekende perfonen, of die het verdienen te zyn, zodra zy overleden zyn. (*) Diderot heeft in de Encyclopedie de term van Esthetique willen in¬ den firaak' gene" andere tlan werken f iragments\vyze gcfchtieven- en een Ecelcétifchen fTerfraht bezitten, doic Beginfels tiEk met tot een zo- dans vvetuoek geODiat zyn, en n^cni-iii tnc i^..w..M-- liet blykbaar, dat wy Sfe gene Esthetica hebben, en dat het woord daar niet kon blyven itand houden, waar de zaak oiitbieekt.  ( 135 ) ofpnrents and preceptors, by Thomas Beddoes , M. D. fe-f cond edition, much enlarged.. London 1799. 340 pp- 8\ j De grote zwarigheden, welke de Geneesheren , door alle tyden heen ,. in het genezen ener reeds voorhandene Longtering gevonden hebben, bewogen Dr. B. tot het doen ener poging, om de verwoestingen, welke deze ziekte, vooral in Engeland, zo menigvuldig^veroorzaakt, enigzints te verminderen , door niet alleen de Artzen, maar ook alle de genen, die zich met de opvoeding van kinderen bezig houden, met de tekenen, welke de beginfelen van dit ongemak kenmerken, nader bekend te maken, en hier tevens die vcorbehoedings-regelen aan de hand te geven, welke, volgens hem, tot dit heilzaam oogmerk kunrjen medewerken. Gelyk in de overige werken van den Schryver, zo vindt men ook hier vele nieuwe en belangryke denkbeelden, welke de aandagt van alle - menfehen , byzonder van de Artzen , verdienen te vestigen, om aan den toetsfteen der ondervinding te kunnen beproefd worden. Zyne waarneming, dat Slagers, Snaren-makers , Visch-vrouwen en andere lieden, die beftendig in de uitwaasfemingen van levende of dode dierlyke delen leven , doorgaands van de Tering_ bevryd blyven , geeft hem aanleiding, om tot voorbehoeding hier ene meer dierlyk diëet aantebevelen, vooral daar de enkel plantaartige kost tot kliergezwellen, en daar door weder tot Te-ring, aanleiding geeft. Een groot gedeelte der heerfchc.nde zwakheid onder de menfehen, fchryft hy dus ook aan het te fterk gebruik van Aardappelen toe. — Beweging in de vrye lucht doet vervolgens, zyns bedunkens, ook veel tot verhoeding der Tering. Het 'gebruik van het laauwe bad draagt ook zeer zvne goedkeuring weg; terwyl hy het koude te regt voor fchadelyk houd. 'Onder de Geneesmiddelen die hy aanpryst, behoort vooral de Digitalis pitrpurea, daar zy de werking der llagaderen vermindert, die der watervaten, daar en tegen, vermeerdert. Verfcheidene brieven van andere Engelfche Artzen komen iu het werk voor en bevestigen het geftclde van den Schryver op verfcheidene nlantOn. A- L. Z. A pratlical Inquiry on disordered Refpiration dis-] tinguishing Convu/five' Ast hm a , its Jpeeific eau fes and proper indications of Cure } by Robert Bree, M. D- Birmingham a. London 1797. 8°. Volgens den Schryver dezer wel uitgewerkte Verhandeling, ftaat krampagtige Aamborftigheid in derzelver aart en oorzaken juist tegen 'Longtering' over: in de laatfte zyn de fyufte bloedvaten, uit welke de luchtblaasjes der longen beftaan, .ontftoken , en de- watervaten florpen het vocht tier blaasjes te fchiehk op, waar door deze dan droog worden, derzelver wanden door ontfteking aan elkander kleven en eindelyk tot verettering overgaan; teiwyl in de krempagtige Aamb'orffigheid, door flapte en gebrek aan vcerkragt, de luchtblaasjes zicii niet genoegzaam kunnen zr>inen trekken, waar door nu ook meer bloedwater uitgeitort wórd, dan de watervaten kunnen opflorten, terwyl dit verzamelde vocht de luchtblaasjes nu prikkelt, en daar -door de toevallen dezer Aamboriïigheid veroorz.; :kt. Deze theorie zoekt de Schryver uoor het gehele weik nader te bevestigen en op dezelve bouwt hy ook zyne Genceswyze, die echter enigzints verfeneiden moet zyn , volgens de meer byzondere foorten vau deze Aamborftigbeki : als welke veroorzaakt wordt, of door prikkeling der longen door uitgeflort bloedwater — of door prikkeling der longen door ene fcherpe lucht, of door ene prikkelende oorzaak, die zich in het 011derlyf ophoud, of welke eir.delyk na weggenoroetie oorzaak alleen uit gewoonte voortduurt. Gedurende de aanvallen doen braakmiddelen veel dienst — terwyl in de eerfte foorten , tusfehen de aanvallen, aanhoudende walging veroorzakende middelen, of diaphoretifche middenzouten, nuttig zyn. De laatfte foort vordert cigenlyke krampftillende middelen. V.erfterkende middelen moeten altoos tusfehen beide worden toegedieut. A. L. Z. Duitschland. De penitiori osftum ftrutlura commentarius au&ore Antonio Scarpa. Lipliae 1799. 4°. 55 PPmet 3 Platen. In deze zeer wel gefchrevene Verhandeling zoekt de beroemde Schryver te bewyzen , dat de beenderen eigcntlyk niet uit ove/elkander liggende plaatjes of paralelle of divergerende vezelen beftaan, maar dat zy altoos, zelfs de ha'rdfte lil digtfte niet uitgezonderd , ene netsgewyze en celagtige te famcnltelling hebbeu. A. L. Z. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huis ho ukunde , handwerken en fabrieken, ektrekkelyk, Petersburg. Gedurende het jaar 1799 zvn alhier aangekomen 779 Schepen; hedragende 273 minder dan in 1798. De waarde der van hier, in het vorig jaar uitgevoerde goederen bedraagt 36 Mill. 552,476 Roebels, dat der ingevoerde 25 Mill. 936,020. De Inkomende regten hebben 4 Mill. 684,184 R. opgebragt- DeiB. Noel las, onlangs, ene Verhandeling voor by het Philomatisch Genooofchap, te Parys, waar in hy de voorde.en aanwees, van het naturalizeren van Zee^Visch, in Rivieren en Vyvers of grote Kommen, en inzenderheid van de Haring, tonende te gelyk op welke wyze dit zou kunnen gefchieden. Hy floeg, ten dien einde, voor, om tusfehen de Eilanden van de Seine, een grote Kom aftefebieten, en daar in Haringen, die 'vol hom en kuit waren, te poten, kunnende dezeiven met één of meer boten derwaarts gevoerd worden. Om, vooreerst, in deze onderneming, des te beter te flagen, wilde hy vervolgens dezelfde boten laten te rug keren, naar de Visch-Banken,  waar de Haringèn reeds tuit gefchoten hadden, om aldaar ene lading in te nemen van bevrugte Eitjes, en ze, met zekere voorzorgen, naar de Kom te brengen. Noël bragt verfcheidene voorbeelden by, om aantetonen, dat de Haring versch water bemint: makende, onder anderen, gewag, van zekere proef, door Dr. Franklin genomen, die in een der Rivieren van Noord - Amerika , Haring gepoot had , met 'er bladeren van Water-planten, met Eieren bedekt, in te laten brengen. Om de bygebragte bewyzen des te meer Jcragts by te zetten, noemde Noël de verfchillende foorten van Visfchen op, die, door raenfchelyke konst, van het een in het ander klimaat, verplant waren. Manier om van Ryst Brood te bakken. Kook een vierendeel ponds hele Ryst, tot dat zy volkomen gaar is: leg ze op een zeef te drogen, en, koud zynde , . meng ze met drie vierendelen ponds Tarwemeel , doe 'er by een theekopje Gest, een theekop Melk en een weinig Zout. Laat dit deegdrie uren Haan; kneedt het vervolgens op en rol het in een handvol meel, ten einde het van buiten droog genoeg zy, om in den Oven gefchoten te worden. In den rvd van omtrent k kwartier uurs zal het gaar «■e-/en. en een nor.d. en io oneen wegen. Dit PfoodJ kan agt dagen lang duren en moet niet gegeten worden , voor dat het twee dagen oud is. Pryzen der Granen, op 21 April te Amsterdam. TARW. Het Lastl GERST. Het Last Ggld.! Gg,d- Peolfche bonte en witte 340 a 360 Vriefche Wintergarst . 120 a 150 dito rode . . 3202350 Gron. en Oldamfche _ . 1203150 Elbing. en Heugfche . 3203350 Zeeuwf. en Overm. Winter , 1:03150 Koningsberger . 3103340 Dito Zomer . . 1.15 a 140 Vrierche . . 1802320 Dantziger en Elb. Bovenlandfche . 2303330 ..a»™ Voorlandfche rode . i{Soa320 HAVER EN BOEKWEYT. Zeelandfche . 2001350 ROGGE. Brouwhaver . . . 903110 Pruisfifche . . 120 a 250 Witte Voeder dito . 65 a 75 Koningsberger . . 220 3 250 Bockw. AmersF. en Gooil. £ 32 a 38 Gedroogde . . 2303250'Dito Brab. en Vlaam. £32338 Zaad, Olt en Traan. Koolz. Zeeuwsen en Raap-OIy, per Aam ƒ 75$ Overm.'t Last. . £ 64 a 73 Dito Lyn . . - (14! Slag-Lynz. de ton van Dito Hennip . . 6oi 5 Schep. Rigass . f 12313^ Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - toaii van 12 Stek. Nieuwe - 120 Diro Rode . . . - itS Madrid ufo. 2 m. \ 46 4% tit ■ ■ C3dix — . 46 Lisfabon -47! Nieuwe Ducat. f Vik- M Venetien —— - 95 0udt. ger, dit0 . 5,i2,n Ltvorho ■ - 100 Nieuwe Louis d'Or - if.7,5 Parys. 2.m.-) ■ A fi _ . . éutóéé - 12,8,0 ,hto kort. ƒ » 1 » njftolen - 9,16,12 Idem m Specie - Franfche Kronen - 50 a 5ÖÏ Londen. 2. m. Q Nieuwe Kyksd. - 2§ pCt. Dito kort Dito Kort . 39T5339 — y * ' Wenen ld. B°. . ia Wissel¬ en Speciecotjrs. is geweest: te jimjteraam . . .; en te Jrlaarlem 27, on¬ der welke laatlten 14 beneden de 12 jaren. Te Petersburg zyn, gedurende het jaar 1799, geboren 7489, overleden 9869 en getrouwd 1554 paren. Onlangs is, in Engeland, te Rattery, in het Graaffchap Devon, in den ouderdom van 105 jaren, overleden, zeker Cocker, die, tot op twee dagen voor zyn dood, het gebruik van alle zyne ledematen en vermogens behouden had. Hy wierd ten grave gedragen door zyne kleinzonen, terwvl 159 vau zvne kinderen, kindskinderen eu over-kleinkin- deren het lyk volgden. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, ruiten haarskm. C baro-i ther- hygro-streek luchts- Aprd ) Mjj_ mome- me- der gesceld- l80O. } ter. ter. ter. wind. heid. C2p.U 551 ?7 ' z. w- bewolkt. ■ io < 29. 7 00 03 z. -savonds weerlicht. LTcpJyk^ 54 63 z.b.w. . C29. Si 56i '71 z.b.w. betrokken; 's namidd. 17 predikte zyne leér als een ftieng Enthufiast. Malesherbes werd., gelyk men ligt denken kan, ongeduldig; den volgenden morgen bezocht ik hem, hy verhaalde my wat 'er voorgevallen was, en eindigde met deze woorden: ,, De Koning zeide my, dat hy my tot een' Jood unukte; maardaar is C. B. nu, die my tot een Janfenist maken wil. Ik weet niet meer, aau wien ik rny,houden zal."" „ Toen hy Minister van Parys was, bezocht hy eens de gevangenis van Vincennes. Een der gevangenen weigerde voor hem te verfchyneu, Malesherbes ging tot hem; naauwlyksch befpeurc hem de Gevangene, of deze keert hem den rug toe, fchreeuwt dat hy hem niet zien wilde, dat de Ministers flegts fchclmen waren, die opgehangen moesten worden enz. — „ „ Myn Heer, zeide Malesherbes, wat gy daar zegt, mag voor my goed zyn, maar voor de anderen bid ik '0111 genade.""" Dé;:e taal verbaasde den Gevangenen en bragt hem tot bedaren. Hy wendde zich tot Malesherbes, en beantwoordde alle zyne vragen, waar op deze hem met de volgende woorden verliet: ,, „ Deze kamer is niet goed; men zal u morgen eenbeter gereed maken."" „ Hy heeft ons eens , den B. Target', Lacretelleden ouden, dien hy zeer beminde, cn my, ene anekdote verhaald , die bewyst, hoe gevreesd zich deFranfche Regering by de'Burgers gemaakt hadt('). Reizen was een "van zyne grootfte genoegens. Ily wilde altyd flegts als een eenvoudig particulier reizen , vry van het verlangen , om zich te laten zien, cn zoneter de moeite, 'om zich te verbergen; hy d ocg een graauwen overrok, hadt flegts énen bediende by zich, reisde in ene zeer eenvoudige Postchais , en noemde zich altyd Heer Guillaume. Kwam hy in ene herberg, dan bleef hy in de keuken, zo lang men. hem d..ar wilde dulden; en daar, zeide hy, werdt hy ene menigte dingen gewaar, waar uit hy de zeden des lands leerde kennen; en die men anders nergens te weten komt. Op deze wyze reisde hy, in het jaar 1788, in het Zuiden van Frankryk. Als hy zich in het District van het Parlement van Grenoble bevondt, kwam hy op enen avond iu een herberg aan. Men (*),.De volgende trek is het, die het onderwerp van het boveugemeld Toneelfpel uitmaakt.  ( I Men ruimt hem het beste vertrek in ; naauwlyksch hadt hy 'er bezit van genomen , of een voorryder meldt de aankomst van een P'arlements-Raad van Grenoble, die naar Parys gaat, en in deze herberg overnachten wil. T-erftond vervoegt zich de waard by den Heer Guillaume, en zegt hem, fchoon met daiÉefid verontfchuldigingen, dat hy plaats moest maken, 'èn zich met ene kleine kamer, waar hy hem brengen zou, vergenoegen, wyl zyn tegenwoordig verblyf juist die was, welke de Heer Parlcments-Raad, als hy naar zyne goederen reisde, gewoonlyk zich liet welgevallen te1"betrekken. Hy voegt 'er by, dat de Heer Raad zeer ontevreden zyn zou, als men hem ene andere kamer aanwees, en hy, de waard, zou wanhopig worden , als hy den Heer Raad mogt vertoornen. „ „ Zeer wel,"" zeide de Heer Guillaume, „ „ Logeer gy my 'waar gy wilt,"" en men bragt hem in ene andere kamer. De Raad komt en neemt de kamer van Malesherbes in bezit. Men onderricht hem van de uitdryving van den Heer Guillaume; hy hadt de goedheid hem te bedanken, en hem wel geluk te willen wenfehen met zyne befchaafde opvoeding ; hy zocht hem dus op ; zonder ene kwade luim, zonder gemaaktheid, verzekert hem Heer Guillaume, dat hy het recht wel hadt, en wenschte, dat de Heer Raad even zo wel te vreden mogt zyn. Men begint te praten, de Raad vraagt, welk nieuws ■"er in Parys was, verneemt wat men daar van den Hertog van * * * zeide. ,, '„ Wat men van hem zegt,"" antwoordt de Heer Guillaume, „ ,, is valsch; hy heeft my over zes dagen zelf verzekert, dat..."" De Raad is over dat zelf een weinig verwonderd. „ „ Weet gy ook by toeval, of de Hertogin van * * * in Parys is?"" „ „ Voor acht dagen was zy zeker daar nog, toen heb ik 'smiddags met haar gegeten."" ■—— De verwondering van den Raad nam toe. „ „ Gelooft men,"" zeide hy, na een kort ftilzwygen, „ „ dat de Heer Kancelier zynen post lang behouden zal?"" „ „ Ik wensch het. Ik heb hem nodig."" ■ „ „ Men weet 'er niet van dat hy dien nederleggen zal; en zo gy hem nodig mogt hebben, dan kan ik u by hem van dienst zyn."" — „ „ Hoe Myn Heer! gy kent ...?"" „ „ Myn Heer! hy is myn Neef."" „ „ Uw Neef? Hoe, myn Heer Guillaume! Gy zyt ....?"" • „ „ Ik heet daad Heer Guillaume, maar men is gewoon 'er den naam Lamoignon de Malesherbes 'er by te voegen."" ■ ,, „ Ach myn Heer gy kunt niet in deze kamer blyven , neem de vorige weder in Ik ben in wanhoop, ten minften moet gy my niet befchuldigen • „ „ Myn Heer, ik be- fchuldig niemand; ik moet alleen zeggen, dat het my 39 ) voorgekomen is, als of de waard vr.n dew herberg zeer bang voor u wns, en dat is een ongeluk, waar over ik u beklaag."'' „ Te midden der algemene vergetelheid hebben weinig menfehen opgemerkt, of weinigen erinneren zich, dat Malesherbes de onmiddelykftè oorzaak vau het gewigtigsr. en onverganglykst der Franfche omwenteling geweest is." „ Hv was het, die, in de jaren 1771 en 1775, by dc verfchiilen van het Hof cn der Parlementen,^\ de voorftellingen van het Cour des Aides, welks Voorzitter hy was, eerst durfde zeggen,' dat den Koning de onbepaalde magt, waar op hy aanfpraak maakte, niet toekwam, doch dat den Parlementen evenmin de wederfpannigheid tegen den wil des Konings betaamde; hy vorderde de vergadering der Staten, en dit woord , dat door geheel Frankryk wcdergalmde , maakte een einde aan de vorderingen van het Hof en der Parlementen , veroorzaakte de twee vergaderingen der Notabelen , de vergaderingen der Provintien, flegts nog weinig' betekenende voorboden ener Nationale Vergadering, en in het einde de Nationale Vergadering zelve." „ Een andere zaak, die tegenwoordig weinige lieden nog weten , doch die voorheen velen getuigen konden, is deze, dat de Encyclopedie ouder de befcherming van Malesherbes vervaardigd is, door zynen toedoen van de Regering bekragtigd werd, en in den beginne zo zeer den Kancclier d'Aguesfaeu tot zynen begunftiger hadt, dien Malesherbes zeer kunftig overreedde," dat de Encyclopedie de Jefuiten zou helpen de Janfenisten te doen vallen, welke laatften de Kancelier niet genegen was." „ Nog een geval, waar van een onvenverplyk getuige voor handen is, is de voorflag, dien Malesherbes, in het jaar 1783, den Koning deedt, dat hy zelf aan Frankryk ene vrye Gonltitutie geven zou , en die, eer hy de Nationale Vergadering zamen riep, het volk ter bekragtiging zou voorleggen. Dit denkbeeld werdt verworpen, maar Malesherbes bleef Lodewyk den Zestienden, tot de opoffering van zyn eigen toe, getrouw. 'Er is ene belangryke overeenkomst tusfehen Malesherbes en Har rington, de republiekeinfche fchryver der Oceana, die Karei den Eerften nog getrouw bleef, en hem met vriendentroost byttondt, toen reeds byna alle zyne Hovelingen zyn zinkend fortuin verlaten hadden; alleen Cromwell was geen Robespierre, en beloonde hem daar voor niet met den dood." ,, Malesherbes was zo doordrongen van yver voor het publiek welzyn, dat hy zich alleen die werken, welke van een algemeen nut waren, tot verdienfte reS a ken-  C Ho } kende. Het goede, dat hy in zyfi afzonderlyk leven deedt, rekende hy voor niets. Daar was hy flegts uit Initinct, door gewoonte, deugdzaam, zonder zich daar voor te houden. Men gewaagde eens by hem van zyne aanfpraak op de agting der Nakoreelingfchap, en hy antwoordde met goedhartigheid: „ „ Wanneer men doet, wat ik fchryf, en niet fchryf, wat ik doe, zo zal ik misfehien eens by enigen in agting ltaan."" Aan den Redacteur, der K. en L. Bode. Burger! Tk neem de vryheid u eene overzetting te zenden, van een der twee Heelkundige Waarnemingen uit Balmnger's neues Journal fur Aerze, door onzen Landgenoot Trompert, toen ter tyd Student in de Geneeskunde te Marburg, thans1 Operateur cn Vroedmecster te Rotterdam, medegedeelt, en door hem, tyde der gebeur enk, reeds aar my als zynen vriend korlelyk bericht. En Jchoon men niet zeggen kan dat genoemde waarnemingen niet tot die voorvallen behooren, welke zich van tyd tot tyd in de Heelkunde opdoen, zo. is het toch zeker, dat het hier befchrevcne, vooral onder die aanmerkelyke wonden kan gerangfehikt worden, welker loop en behandeling voor ieder Natuuronderzoeker in het algemeen, en voor zodanige Kunstgenoten, die der gelyke niet gezien hebben, in het byzonder, altyd zeer belangryk is. Daar dus Prof. Baldin- ger deze kortte befchryving in zyn Journal geen plaats geweigert heeft en de Allgemeine LitteraturfeitiingSchryyers het wel der moeite waardig hebben gekeurd, hier van met lof te gewagen, twyffel ik niet of gy zult dezelve in uw weekblad ook wel willen opnemen. Delft ï6 April Vw beflendige Leztr, 1800. Stipriaan Luïscius. Gelukkige Genezing van eene zeer gevaarlyke en bedenkelyke wond aan het onderlyf, welke door een stier veroorzaakt wierd, DOOR L. G. TROMPERT. De Vrouw van een Boer in Hermerfanden, by Marburg, met name Gaeitner, 34 jaaren oud, welke drie kinderen had, en 7 maanden zwanger was, wierd op den 1 July 1797, 'savonds ten 9 uuren, van een Stier, die zo even uit de weide kwam, en die zy voornemens was in het 11,1 vastte binden , aangevallen en door hem met de hoornen in het onderlyf ge;b>tcn, ec-n vingerbreed boven den boog der fchaambeensvereeniging, en het onderlyf een weinig links dwars doorgereten. De wond was omtrent 7 duimen lang, zeer ongelyk en gefcheurd, en ging door tot in de "holligheid van het bekken; de bqvenbuiks - flag-, ader was gansch doorgefcheurd, maar het bloed had zich nogthans van zelf geftilt. Daar ik nu verder de wond onderzocht cn zuiverde, voelde ik met myn vinger de blaas, cn als ik myn hand dieper in dc wond tot in de holligheid van net bekken bragt, vond iic daar eene groote hoeveelheid geronnen bloed, 't welk daar van gcreinigt zynde, zo konde ik met myn hand dc ganfche baarmoeder onderzoeken, en vond tot myn' grootfte vergenoegen, dat dezelve geheel ongekwetst gebleven was, en dat het kind nog leefde, maar hét linker eyerncst (ovarium) was ilukgefcheurd. Ik bragt myne twee vingors in de fcheede-en kwam met de-' zelve weder buiten de wond uit; dit gat in den.bodem der fcheede was zo groot, dat myne vingers zonder; moeite daar door gingen, en nogthans had de mond van de baarmoeder weinig, of niet geleden.. Het was eerst des anderen, daags morgens, namelyk den 2 July, ten 5 uuren,, dat ik geroepen wierd, en gedurende den voorgaanden tyd hadden die lieden met enige huismiddelen het bloed geftilt, en toen ik inkwam zeiden zy my, dat de wouw omtrent wi «^gc«, u.u uw "i"? /•-i._i.....;„I, ;,.. h,.r „, vn. maar 7.v is He piiipe r-oede. 't. Is lc-nuiaiutn. io, — "i -- -- ,-o ^ alleen het vooroordeel en de onkunde die zien aairttat woora floten, het geen zy met verltaan. , • Hier wordt ieder tak van onderfcheidëne kundigheden verrykt i°. met de critifche historie van haren oorfprong en vorderingen (*); 2*. met een of meer beredeneerde lysten van Boeken, die men over dat onderwerp kan beftutleren of raadplegen. Het is dat het welk de Duitfchcrs de litteratuur van ene wetenfehap noemen. Van de Godgeleerdheid en de Natuurkunde, tot aan de kunst van verwen en die nuttige en zedige ener moeder des huisgezins in haar keuken,0 vindt elk een of meer Litteratures, gerangfehikt, vol' j_ an* fl-ntTpn pn dip 1-ipm (rploiden in de keuze EC116 UC U1UC UCI .l.w,iv,.. , ....— der Boeken, welken hy zoeken moet._ Het werk van Len¬ glet dulresnoy, over ue wciuuicuc.i», Mn « w..B beeid van geven. 'Er beftaan zelfs volkomen Tafels, die het scheel bewind van het menschlyk verftand bevatten, en waar op aïie de gefchriften, in alle talen, zich gerangfehikt vinden onder den tytel van hunne wetenfehap, met noten en tekens van ovcrwvzing, die aanwyzen, in welke Journalen, men de nadere befchryvingen vinden kan; van welken aart het oordeel zv, dat men 'cr over geveld hebbe. Het Algemeen feegister (Allgemeine Repertorium) van den achting*. waardigeil torsen, eeu wei», uu-üui i*.,.u,, l ° korrvmwi kan ' hnp daar toe fleets een nooid trein n:^u ini-i. ^s'jr-' ' —- . , :.;cn(v-za-,mi wezen kan, verdient aangehtnd eu alom bcKend tc worden. Dat ae rraincne itgtzimiiftneru met ïcijlmuu; ,'limljcne bv deze nuttige voortbrcngleis van de ütiitfci.e ftandvastieheid; da Letterkundige, die dagciyksch den weg, . ... „„ u... j,wju.,f „„,«,, r„>,i,.,i.t> ,„rprp- Kent 1U net ïmuucii vui un uuuiuui uiu*i iivuv..u»,6,v,» Boeken, door middel van deze draden'van Ariane; dra:vréét welke nafpbHngéü en wat verlies van tyd Ey hem befparen ,. zal altul aan cierzeivcr a^iiijvui» ijnc rwuumug v.1.1 B«aitenis en achting benden, töeftaanttej dat de volkomenheid en rykdom'van deze onmisbare gidfen toekomt aan een naattwketirig fysthematisoh en zich oer Duitfche-Letterkunde getroostend verftand; Naast de befchryving van Boeken, bevindt zig die van dé Auteurs. Het ÏAllemagne favante (geleerd Dtiitschlaiid^ de tytel van het .boek, waar op ik hier doele, geeft in cue alphabetifche orde de hst van alle de nationale Seliryvers». Men vindt 'er in weinige woorden de levensbefchryving; den ftaat, het verblyf van elk, met de-opgave zyner werken. r») On liet ogènHik, dat ik dit fchryf, dl ik liet oo?, op eenJyiimarl, dus aanfi'.K.ontk-.d' F>v;?>>ian poir le*rv i tWfasfe *t v-'>./.'«.- ".Tv*mies dans le gvtit, cm a fucceifhémM regnê dans .'es cmrit proteslanMs depuh la refbrmation jirqda nef founu. Holle, chez Gebeur,-, 3 Vol. 8 .. Dit Werk :s geplaatst onder de Rubriek dn- GodacleeidLeid.. Dat raea dp«r dit wiorbeeld alleen l-re, over de oncirjio eu belangrylte ondetverdelingea, die de letterkundige Gefcbiedwiis, in Duitsclii.uW, niet fcbroomt te verzitmelen.S 3  C 142 ) ken.. Maar het geen nog meer den geest van nafooringefl, .en dc eenheid, die 'er onder de Duit fel» geleerder, neerscht, kentekent, is, dat zy onlangs aan Engeland en Frankryk ene diergelyke lyst van hunne Schryvers hebben gegeven: een zaak, waar op mogelyk geen Engclscbnvin, althans zeef zeker geen Franse-liman, bedacht geweest is. Wat zou ook in de daad de Paryl'che lieden van letteren , die zich voor de enige Franfchen rekenen, die elkander kennen , een lyst der Schryvers vau het overig deel van Frankryk aangaan, van de Akadcmuen van Natuy, van Dyoti, van Marfeille r Het zouden mogelyk flegts vier Provimialen zyu, die zy misfehien zich zouden verwaardigen uit ie zonderen van de algemene veroordeling. Apparent rari nantes ... Nog veroorzaken deze fythematifene en naauwkeurige befchouwingen; deze algemene zucht voor lezen en letteroef.fening, het verblyf van deze geleerden, wonende in alle delen vau het Ryk, cn gemeenzaam aan te treffen in alle gezelfchappcn; deze Univerliteiten, deze Scholen voor het grootst gedeelte wel ingericht, dat het vast en grondig onderwys algemener is onder de Duitfche Natie, dan onder enige andere. De dwaze geest , onkundig van gewone zaken, dien men den Paryzenaars zo veel te laste gelegd heeft en dien men misfehien met eu:g recht aan alle de inwoners van zeer grote Meden toelchryit, kan niet wel de geest der Duitfche Jeugd worden. Zy weet gewoonlyk alles, wat tot de gefchiedenis, tot het gemeen recht , tot de Natuurkundige en Staatkundige befchryving van den aardbol, betrekking heeft; de gewone kundigheden der Huishoudkunde, van den Landbouw, van de.Natuurlyke Historie, zyn haar zeldzaam vreemd. De Boeken over de beginfels van alle deze voorwerpen, de Kaarten, de afbeeldingen, gefchikt, om alles voor de kinderen bevatbaar te maken, de Werken over de Opvoeding, van allerleien aart, zyn in ene menigte toegenomen , en dikwerf met ene pracht uitgevoerd, die gene plaats kunnen vinden, dan by een volk, waar de befchaving van bet verftand, als de belangrykfte zaak, behandeld wordt. In 't kort, 'er is byna geen Duitfcher, zelfs vau den laagften volksrang, die niet over de Nationale Letterkunde kan redeneren met enige kennis der zaak. Men heeft ook Franfchen zo geieerd, als de geleerdfte Duitfchers; maar een Franschman, die niet dan ene gemene opvoeding ontvangen heeft, zal tegen een Duitfcher, opgevoed zo als by het gemeen van zyn land plaats heeft, gerekend, gemeenlyk blyken een grote weetniet te zyn. Byna ieder Duitfcher, die niet van de volksklasfe is, fpreekt Fransch, en die in het Noorden woont voegt veelal de kennis van de Engelfche taal'er by; gelyk die in het Zuiden die der Italiaanfche. Hy kent altyd een van de twee klasfieke talen, en dikwerf beide. Zo hy zich aan de bediening van den Godsdienst toevvydt, heeft hy daar en boven enige kundigheid in de gewyde talen. Men overwege, hoe veel vlyt, welke ene hebbelykbeid van werken, de beoeffening vau zo vele Taalcigcnichappen onderftelt, en bekennen wy, tot onze fchaude, dat men negen van de tien Franfchen kan bewyzen, dat zy hunne eige taal niet verfhall (*). C*} Dit is zeer waar, zo de evenredigheid genomen wordt over de ge-, En endenusfel.en. dit i> die keten-van onderwvs cn kundigheden, die trapswjae alle individu's verbindende,-Van'de meest verlichte volksiij.isfe af tot de minst verlichte toe, een wezenhk lichaam van een Letterkundig Gemenebest, en ene waai lyk geletterde Natie vormt. Zodanig is in onze dagen de Duitfche Natie. Men hegt 'er aan de beüeflening der wetenfchappen dit sewigt, dien ernst, en die waardigheid, die aan dezelve voegen. De kinderachtige fpotterny vertoont 'er zich zeldzaam, en verdwynt weldra ,. verfrnoord onder de verontwaardiging van het publiek. Ons woord perfifflage heeft iu de Duitfche taal geen woord, dat daar mede gelyk ftaat , en de zaak zelve is 'er weinig meer bekend Cf). Ieder een, die zelfs door de zwakfte middelen zyne gedachten in het licht brengt, behoort buiten tegenfpraak (en dit is niet meer dan ene beloning voor zyne pogingen) tot het geleerde Duitschland. Hy wordt lïreng, maar rechtvaardig, beoordeeld. Nooit wordt hy frnaadlyk en als tot het hart gegriefd door den fcherpen dolk van het belichlyke. Geen verraderlyk masker van wellevenheid maakt hier het fchimpfchrjft nog grievender. Ontstaan 'er enige letterkundige gefchillen, men levert elkander in het openbaar en zonder agterhouding flag. Het is meer de zaak om re weten, wie gelyk of ongelyk hebbe, dan om te wed-yveren, wie of het meest ten koste van zyne party zal kunnen doen Jacchen. Ondertusfehen verwyt men aan enige vernuften , bekend door hunne bitterheid , enen toon van onbefebaafde cn harde beoordeling, welke meer fchynt te behoren tot de ruwe kindscbheid der Maatfchappyës, dan tot de befchaafdheid der achttiende Eeuw. Men heeft ja enige letterkundige gefchillen een weinig op zyn Grieksch zien behandelen, en geheel Homerifche apostrophen zien voortbrengen. Maar deze bitterheid, zo zy wezenlyk een kwaad is, behoort tot de Conftitutie der Duitfche Letteren. en tot de foort van leven der Geletterden. Zy kwetst niet zo wreed, als de fpeldeftekeu der uitjouwing Qperfifflage) én wordt gemaklyker vergeven. Ook ziet men weinige dezer letter-oorlogen voortduren met ene woede, waar van de Franfche Letterkunde zo vele voorbeelden oplevert. Daar en boven veroorzaken de oprechte ernst en goedhartigheid, dat land zo eigen, by de lieden van geleerdheid infehiklykheid jegens elkander. Ik heb reeds gezegd, dat de meerderheid der Geleerden haar beftaan aan de wetenfchappen zelve fchuldig was ; zy behandelen daarom dezelve als een voorwerp van het grootst belang voor hun, en zy dringen zich weinig in op het grondgebied van een ander. Misfehien is zelfs deze afzondering (ifolemeat) wat al te ver getrokken; zy beperkt de oogmerken van anderszins zeer bekwame lieden. Die encyclopedique geest, welks oog toereikend is, om de keten vau alle menschlyke kundigheden te hele masfa der Natte; en ik ben byna overtuigd, dat de evenredigheid overal dezelfde is. Men heeft landen, waar het zeer meeilyk valt daar over te oordelen, daar de taal van het een Gewest vau die van bet ander vericbilt. ( + ) Niettegenstaande de pogingen die Nicolaï en Schlegel doen, om dit vak der Letterkunde in hun land aan te vullen.  C -43 ) te overzien, en die het belang van allen ontdekkende te rug; gehouden wordt van enige te verachten, ontbreekt aan een groot gedeelte van de verlichte lieden in Duitschland. Dit moet buiten twyfï'el nog toegefehreven worden aan de verfirooijing en eenzaamheid, waar in byna allen leven. Te Parys leren de Sterrekundige, de Dichter, de Scheikundi-, ge, de Gefchfedkundige zich meermalen by elkander in de-1 zelfde gezelfchappeh bevindende, waar zy de hoogachting van het publiek zich tusfehen alle wetenfchappen eu kunften zien verdelen, elkander weerkerig hoogachten en aan elk zyne plaats toekennen. Dit begrypt geenszins een Hoogleeraar van een Uijiverfiteit, die geen ander publiek, dan dat zyner gehoorzaal kent. Dit gebrek van afleiding, van waercldkennis, van vermaak, verdryft dikwerf den Duitfchen geleerden uit zyne fchuilplaats. Twemalen 's jaars, ftaande de twee vacanticn , die rust geven aan de openbare fpreekftoelen, doet ieder gewoonlyk ene kleine geleerde reis, gaat andere geleerden, beroemde plaats of zvnc vrienden, bezoeken. Het was zeldzaam een Parysch vernufteling uit een waereld te zien vertrekken , waar aan hem de vermaken zonder ophouden verbinden , om zich in een Provintie te gaan vervelen. Maar men vertrekt gaarne uit Halte of Tuiingen', om de boorden van dc Elve of den Rhyn te gaan bezoeken. Het is een tyd perk van genot en feesten voor hun, die deze belangryke pelgrimmaadjen ondernemen. Een trek, die Duitschland nog gemeen heeft met het oud Griekenland, is de herbergzaamheid , die 'er byna op dezelfde wyze plaats heeft. De tytel van gast is van groot gewigt, en de aanbeveling van enigen vriend is genoegzaam, om dien te verwerven. Ik heb enige reizen geweest by deze maaltydcn der Geleerden voor ene wyl uit de onderfcheidene ft reien van het Noorden met elkander verenigd. De vreugde van zich eenmaal by elkander te vinden, de behoefte van zich aan elkander'mede te delen, de oude te vernieuwen vnendfebapsbanden, de letterkundige nieuwstydingen, de ontwerpen ter bevordering der wetenichappen maakten de gefprekken belancryk voor het hart en leerzaam voor het verftand. 'Er was maar een verhaler nodig , gelyk Plutarchus, om deze maalt} den zo beroemd te maken, als die der zeven Wyzen. Het is daar, dat ik op ene voelbare wyze heb zien bevestigen, hoe de gemeenzame vriendfehap onder Geleerden, de hartelyke cn ongedwongen mededeling van gevoelens, hen kunnen onderlieunen , Demueuigeu , en m imuuc verbeteren. De kibbelachtige eigenliefde, de hoge vorderingen , de hoogmoed van individuele perfonen , de zucht, om alleen te fchitteren , verdrogen te dikwerf deze kostbare bron, en dwingen den genen tot zyne afzondering te rug te keren, die met oprechtheid dacht, dat een broederlyke band alle de vrienden der Zanggodinnen moest verénigen. In de gelegenheid, om, federt enige jaren , de Duitfche Letterkunde van ftaby, door eige ondervinding, te kennen, heb ik in deze fcheis dat voorgedragen, het geen ik geloofde, daar in, als het waarlyk karakterizerende ontdekt te hebben ; myn oogmerk kon niet geweest zyn in byzonderheden te treden, noch ene lyst van eige namen en tytels van Boeken te geven, maar alleen het geraamte der timmeraadjen van het gebouw. Ene naauwkeurige en uitgebreide befehryving van den ftaat, waar in elke byzondere wetenfehap zich hier bevindt, en van den fmaak , waar jn zy behandeld wordt, zou de ftoffe opleveren voor verfcheidene boekdelen en zou misfehien een Encyclopedie van cue zeer nieuwe foort vormen. Het geen onbetwistbaar blyft, is, dat het Letterkundig' lichaam van Duitschland, cn van het gedeelte van het Noorden, daar mede verbonden, in onze dagen het werkzaamfte en" vruchtbaarfte van allen is, dat een verfchynfel van bewerktuiging, éénheid, en levendigen voortgang oplevert, buiten twyffel enig in de Jaarboeken van bet menschlyk verftand en van befchaafde volkeren. Dat lichaam, die afzonderlyke waereld, op zich zelve en voor zich zelve beftaande, 'zo ryk in zyne nafporingen, zyne werken, zyne wysbegeerte, zyne grondige oordeelkunde, zynen fmaak en zyne kunften, is byna geheel onbekend by de befchaafde Natiën van het Westen en het Zuiden. Zy kiezen 'er enige beroemde namen uit, en zetten 'er zonder keurigheid enige werken vau over; maar zy dringen niet door tot iu den geest, en bevatten geenszins het geheel in zynen omvang. Het is dus niet vreemd, dat zy zich de eerften iu het algemeen ryk der letteren blyven achten; maar deze waan is voor haar alleen. Hy, die de omftandigheden zodanig hebben geplaatst, dat hy met een opgeklaard en onbevooroordeeld " oog de kaart vau het geleerd Europa kan doorlopen, moet toeftaan, dat, alle de onderfcheidene voordelen tegen elkander opwegende, de Letterkunde van Diutschland het voor het tegenwoordige wint van de Natiën, die deszelfs mededingfters in dat ftuk zyn; dat en het karakter zelve en de vrugten dezer Letterkunde in vele opzigten de voorkcilz.e moet gegeven worden , boven allen , welke beftaan hebben; dat aan die Natie niet ontbreekt, dan de Staatkundige invloed van zodanig ene hoofdftad als Parys, om voer de ogen van anderen met dien luister voor den dag te komen, die van verre zich doet bemerken , en jam fpoedig by haar dat toppunt van befchaafdheid te doen geboren wórden, dat, zonder meer inwendige waarde te geven, meer prys doet ftellen op de voortbiengivls der kunften; dat eindelyk de tegenzin van geleerde buitenlanders, om derzelver taal tc ieren; de kleine aandrift, om by haaf eu öp hare Univcriheiien onderwezen te worden, de enige oorzaak zyn, die dezen vreemden Üagbooin doet ftand houden, welke tusfehen de Duitfche Letterkunde, eu die van het overige van Europa gevonden wordt. Lubeck, i Oétober 1799. V * * * NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot oen handel en scheepvaart, i.a ni,en veebouw, als mede de h u i 5 h o ukunde, handwerken en fabrieken, BETREKKE lyk. MAANDELYKSCHE PRYSLYST der IN- en UITLANDSCHE EFFECTEN. Inlandsche. Holland 11- prCts. 33 a 43.prCt. Zeeland li prCts. 35>-Sö~ prCt. Friesland 2 prCts.. 34 a 35 ^ prCt».  C '4* ) prCi. Generaliteit en Schuldbrieven 3 prCts. 384 a 44 prCt. BatasffcheRefcriptien 4 prCts. Losbaar 180-). 77^78* 1801.54=3561. 1802.43344. 1803. 37I a 38I. 1804. 35 a 37. Na den Vrede 31331!-. O. L C. Lot. 1785 en Ï786. 3 prCts. 4ofa42rrCt. D 1 v e a s e B u 1T e n l a n d s c Ti e. Amerika. 5 prCts. 94^971 prCt. Dito 4 prCts. 83 a 84 prCt. Dito 4 prCts. 'met premie. 93 a 94- prCt. Dito Geconf. FÖndf. 4| prCts. by Staphorst. 6s d66\ prCt. Roomfche'Keizer 5 prCts. 57 a 58 prCt. Dito 4 prCts. 49 a 51 prCt. Spanje 4^ prCts. Losbaar 1800. 943941. 1801—1807. 84372 prCt. Dito 5 prCts. van 1 7ber 1798. 72* a 73 prCt. Rusland 5 prCts. 8oia8i| prCt. Zweden 5 prCts. 945395; prCt. Dito 4'- prCts, 93394^ prCt. Dito 4 prCts.89* api prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 97 a 981 prCt. Dito Holflein 97§ a 985 prCt. Dito Leen en Wisf. B. 94 a 95 prCt. Dito Kroon 92*393% prCt. Amft. 28 April 180a Pryzen der. Granen, op 28 April te Amsterdam. TARVV. Het Lastl GERST. HetLnsi Ggld.! Ggld PoolMe bonte cn witte 340:1360 Viicfclie Wmtergarst . 120a 15c dito rode . . 329a350!Grom én ÖldamTche . 120315c Elbing. en Heuglche . 3208 350 ZeeuwC en Overm. Winter 120a 15c Koningsberger . 310a340 Dito Zomer . . 1.15314c Vriefche . . 1803320 Dantziger en Elb. Koven! ndfche . 2:50.133c Voorlandfche rode . 1803320 • HAVER en BÖEKWEYT. Zeelandifche . 200 a 350 ROGGE. Brouwbaver . . . goalie PruiitrTcb: . . S*a«i|&ü f«a v'oeuej urn.) . ' 05:17; Koningsberger . . 220.1250 Boekw. Amersf. en Gooii. £3233) Gedroogde . . 230 a 250 Dito lirab. en Vlaam. £ 32 a 3! Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsch en iRaap-Oly, per Aam ƒ 73$ Overm. 't Last. . £ 6b a 72 Dito Lyn . . - 63$ Slag-i.ynz. de ton van Dito Ilennip . . - 65-} 5 Schep. Rigaas . / 12313 Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - 9faio| van 12 Stek. Nieuwe - 120 Dito Rode . . - iit> Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 ra. % 45 t& %t & Cadix - 45 Lisfabon -47! Nieuwe Duc3t. ƒ5,13,131 Venetien - 95* Oude ger. dito - 5,11,12 iivorno ■ - 985- Nieuwe Louis d'Or - 11,6,8 Parys. 2.m.-»i Afi 6 } Oublies -12,6,10 dito kort. f 6 » Piftokn - 9,12,16 Idem m Specie - Franfehe Krones - i6a56| Londen. 2. m. Q Nieuwe Ryksd. - 2§ pCt. Dito kort Hamlnrg 2. m. Ct. fi. 3J| ^ Dani - P^ipCt. Wenen id. B°. - 33I GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. tiet getal der Dodat, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 187 en dat der Latstvorige 234; en tc Haarle"m 28 , onder welke laatften 9 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, BUITEN HAARLEM. .. f" BARO i THËÜ- HYGRO-STREEK . LUCHTS- Rnn \ ME* M0ME- ME" DER GESTELD- < T>:R- TER. TER. WIND. HEID. ^20- 52 54 72 Z. Z. W. ~ „ " ' 23 <29- 5. 04 SS Z.Z.O. buijig met harde wind. c.29- 7L 44 73 z-w. ^ C29. 81 51 65 z. o. 24 ( 29- 74 65 48 0. N. o. bewolkt;'savonds regen. I 29. 64 55 81 k o. b. n. y29.6i 56 78 z. o. bewo] tusiaien < 29. 05 00 05 z. b[.ide iets regen. C.20. 7! 55I 8l Z. Z. O. C29. 8* 56 «3 z.w. 2(5 C 29. 81 68 52 z. o. bewolkt;'savondshelder. C.29- 9* 54 75i _0j C29. 8i 53 90 N.N.O. 27 <'29- 7i 57i 82 N.O. betrokken; dampig. f.39. 7* 49 97 N- w- ^ V29- 7i 55^ 87 z. w. 28 < 29. 84 592 76!- w.z. w. omtrent betrokken. £29- 8i 47 89 W.N. W. C29. 7 "5a ~97 n^T Wgensrc?en. 29 < 29 62 6O2- 75 W. verder omtrent betrokken. 629. 7 1 49I 84 Z.W. BEKENDMAKINGEN. 'V °e Mechanicus MTCHEL MISSEL, te Berijm, ad verteerd , dat door hem , voor Tabaks-Ribricanten , zyn uitgevonden de navolgende drie differente Machienes 1.) EEN TAT5AK SNYMACH1ENE, waar meede in den tyd van 12 uuren 2 perfoonen 2ocoft:; ordinairen Tabik van egale fnéde kerven. 2.) EENE PFRSMACHTENE, in welke, om tyd te fpaaren, de Tabak dadel}k zo t'fimen geperst word, dat men hem flegts in de Kerfflade behoeft te leggen; dezelve kan ook tot Garotten en Rol-Tab:n pjoraakt, en de vuilnisftoffeil geven Zomei'S enen allerbenaauwdften flank op. In beide de Steden, valt de ziekte met dc grootfte woede de bewoonders van die rtraten aan, die dusdanige grondheijing hebben, en waar van de huizen op zulk enen aangevulden grond gebouwd zyn. Dergelyk iets kan in Holland geen plaats hebben, om dat 'er de kleigrond de meesten der gefligten daar van bevrydt, om dat men gene anderen dan zeer droge heipalen daar toe gebruikt, en om dat men aldaar ongemeen zindelyk is. Te New-York verfpreidt zich de ziekte niet tot aan de boorden van de Hudfon's-rivier, waar van de lage plaatfen door den Noorden wind ter deeg doorwaaid worden, en waar op men diergelyke gefligten en ophogingen niet aangelegd heeft. Te Philadelphia bereikt die ziekte het midden der Stad niet: de kanten der Delavvarc alleen zyn befmet. Het eerfte geneesmiddel, waar mede men behoorde te beginnen, zoude moeten zyn, dat men, in beide deze Steden, de huizen van twee of drie ftraten, die evemvydig met de rivier lopen, omver wierp, cn, in derzelver plaats, een ruim plein met bomen, in de gedaante van een ruit aangelegd, ging beplanten. T Slaat  C 14<5 ) Slaat men dien weg niet in, dan zal de ziekte alle jaren op nieuw ontdaan, tot dat de gistiqg zal ophouden, uit oorzaak der ontaarting of verdelging deigistende ftoffen. Had men tot den inkoop der huizen, die men omver moet gooijen, het geld belteed, 't welk de oorlogs-toebercidfüen gekost hebben, men zoude alsdan het mensehdom enen groten dienst hebben gedaan; maar, zonder twyflcl, 'zal de terugkomst van den vrede dit nuttig gebruik der rykdommen weder deen plaats grypen. FRANSCHE RÉPUBLIEK. Parys, den 19 April. Berthollet, een der Geleerden die Bonaparte naar Egypte gevolgd is, heeft het grondbeginfel (bafis) ontdekt van het Zeezoutzuur (Acide muriatiquê). Hy zal de gefchiedenis dier ontdekking en der werkzaamheden, die 'er hem toe geleid hebben, in het licht geven. De B. Boudier, de Zoon, heeft ene wyze uitgevonden van op glas te graveren; die voor Kooplieden en Bankiers tot het graveren van Wisfelbrieven zeer dienftig zyn kan. Alle namaakfels en veranderingen van fommen worden daar door onmooglyk gemaakt. De Minister der Rinnelandfche Zaken, wien die bedekking is meegedeeld, heeft den uitvinder een zeer verérend'antwoord gegeven. BATAAFSCHE REPUBLIEK. Dordrecht, den a6 April. De lesfen by het Departement der Bouwkunde, van het Genootfchap Pictura alhier, wederom zynde afgelopen, zo was by het zelve befloten, om, ten blyke van genoegen over het vlytbetoon der Beöeflënaren , ook wederom onder hen, twee Eerepenningen uitteloven; zynde alleen de Primus van voorl. jaar, Johannis van Lexmond, als zodanig, en Jan de Greef als Secundus, voor ditmaal, van het mededingerfchap uitgefloten. Het onderwerp den BeöefTenaren voorgefteld, was een ftuk, uit de Dorifche order. De dag van heden was bepaald, waar op het blyken moest, door wien deze Eerepalmen waren weggedragen. De werkende en honoraire Leden , mitsgaders de BeöefTenaren, ten dien einde by den anderen gekomen zynde, opende de voorzittende Direfteur A.van Stry, dc vergadering met,.ene gepaste Aanfpraak. De eerfte Tekening bleek vervaardigd tc zyn door Jan Smits Jansz. een uit den kring der honoraire Leden, die zich mede «nder de Beöeftenaren der Bouwkunde heeft gevoegd. De Directeur Jaco- nus van Daalen, overhandigde hem den groten Zilveren Eerepenning, onder het uidpreken van geluk- wenfehing. De dankbetuiging van den Primus was kort, cn-bedeelde • voornamentlyk , om ook uit naam der overige mede Bïödll-naren, hunnen waardigen Leeraar aantemoedigen, om verder met het onderwys voord te varen, onder verzekering van het groot belang, dat zy allen ,• daar in ftelden. De Directeur Jan van Stry, op dit ogenblik naar elders geroepen zynde, werd vervangen door het oudde honorair Lid. Deze ontzegelde de tvede Tekening, welke bleek vervaardigd te zyn door Jan Singels Nz. fprak dezen Jongeling, op ene aandoenlyke wyze aan,- en overhandigde hem het Eermeta.j. De Tekeningen door de overige Mededingers vervaardigd , ten toon gelegd zyndè, werden dezeiven, onder de duidelykfte blyken van goedkeuring, over de in het" algemeen gemaakte vorderingen, befchouwd, na dat deze vergadering, met ene korte Narede, door den Voorzittcndcn Directeur uitgefproken, befloten was. Nieuwste Finantie - Speculatie DER. I LEVENDIGEN omtrent de DODEN. (_ Uit het Hoogduitsch. ) De alles verfraaijende en overal befparing zoekende Genie der Een we ftrekt zelfs zyne handen uit tot in het ryk de Doods, eer hy zelfs onder de fchimmeii geteld wordt. Terwyl enigen de middelen opgeven, waar door gehele lichamen in ene masfa van fineer veranderen, en in dezen ftnat van ene vetachtige gelei tot nieuw nut kunnen gebruikt worden, vindt een ander Genie by de Franfchen ene nieuwe bereiding van Mumiën uit, waar door de lyken niet flegts, gelyk in de keldergewelven van Breinen, of de Catacomben van Palermo, tot een verfchrompelden pargamenten koker opdrogen, maar in ene onbedorven frischheid, ais waren zy marmeren beelden, verfleend verfchynen zullen ■ verfchynen zullen, gelyk Gö-  ( 147 ) the ons dc vereeuwigde Mignon fchildert. De Architect. Gaudeau en de geleerde Cambry ontwerpen gelyktydig, te Parys, wyd(trekkende plannen, om de 17,000 'lyken, die jaarlyksch in deze hoofdftad "aan de moeder-aarde te rug gegeven worden, op de goedkoopste en bevallig/Ie wyze, door ene Scheikundige bereiding te veranderen, en als zodanig op ene kunstmatige wyze vereerd te kunnen worden. Volgens het plan van Ganbrp, dat onlangs by Didot, den ouden, met prachtige koperen Platen in druk verichenen is (*), zouden alle lyken, die dagelyksch in Parys verzameld worden, in enige grote Lykhuizen, door daar toe byzonder gefchikte Lykwagens, zonder kisten, met of zonder ene lykftatie, worden afgehaald, doch van daar eiken keer met den opgang of ondergang der Zonne worden weggebragt, en op de lugtigfte hoogte van Parys, in een daar te planten Dodenhage, Champ de repos g< naamd , by Montmartre , terftond aan de Scheikundige ontbinding, in een groot Laboratorium, overgegeven worden. Het dus tot een klein begrip gebragt overfchot kunnen de nabeftaanden terftond in lykbusfen of farkophagen, die in de naburige Steden, waar kunstwerken gemaakt worden, tot onderfcheidene pryzen te bekomen zyn, befluiten, en in een Myrtenboschjen, of onder Cypresfen en treurwilgen plaatfen. Het ander plan , om Doden te bewaren, dat van den Architect. Gaudeau, is nog uitlokkender. Volgens de nieuwfte waarnem'ngen, bevinden zich, in alle Chemisch opgeloste lyken , enige ongen verglaasbare aarde. Jourdan , een bekend Glasfabrikeur, te Parys, biedt aan, om uit deze glasaartige ftoffe, naar het verlangen der overgeblevenen , fchone Vafen en Busten te vervaardigen, die naar onze Vafen van Beenglas in welkwitten en opalaartigen glans gelyken. Zo kan men het verglaasd overfchot van geliefde doden, als cierlyke Potpouris en Bloempotten op zyn tafel of als Busten, voor zich geplaatst zien. Met dit plan van versiering der Franfchen , laten zich de jongfte vrome wenfehen van enige Duitfche Staats-(Economen flegts in zo verre in enige vergelyking brengen , als ook hier zekere bezuinigingen in aanmerking komen. De Duitlcher wil op zyn hoogst het lykkleed en de houten bergplaats, de doodkist, befparen, terwyl de Franschman ook nog poogt om de lyken in aangename gedaanten te doen overgieten. Daar onze Eeuw, in meer dan enen zin, de papieren geheten, en het gebruik van papier dagelyksch alge- (*) Zie Decade Philofophique l'an VIII. 11. 14. p. 280 bladz. mener en verwoestender wordt, nwpt olies worden aangewend, om, door vermeerdering van deze gefabriceerde ftoflo, die klimmende behoefte het hoofd te bieden. Van de ryklyk beloonde proeven van Sc/difer, te Regensburg, af tot het nieuwfte uit de Gpjrfcrya bereidde papier toe, heelt geen ander raateriaa! nog de plaats vau linnen lompen kunnen vervangen, cn ,1e 6.0 Papiermolens , die voor Duitschhmds papierbclincfre zorgen , zouden toereikende zyn, om alle mogelykq vraag na dat artikel te voldoen (zo zy ;.ilen dooreen elk maar 400. balen leverden) zo ras 'er lompen genoeg voor handen waren. Dezen zendt de Duitlcher by gehele fcheepsladingen naar buiten 'slands, en het gïen hy voor 7 Dalers verkoopt, betaalt hy buiten 'slands met 70 Dalers, als het 111 fyn papier veranderd is. Maar nu treedt ook een groot Papier-Fabr keur, II. Keferftein, in Beleid, voor den dag (*), en frhetkt op enen dringenden toon, dat men de doden niet langer in Lynwaad zal begraven, cp dat het den levcndigen niet aan papier ontbreken zal. Hy berekent, dat byna ieder dode 4 ponden linnen mede in de kist neemt, dat alleen aan het verderf wordt toegewyd, pryst voor het vervolg wolle ftoffe voor lykklederen aan, en wacht van deze inrichting, als de mode daar op haar zegel zette, en daar by het tonderbranden tn de keukenhaard ook affchafte, gouden dagen voor de Papiermakers en Papierbekladders. Aan den anderen kant drukt het fteeds groter wordend gebrek aan hom, by zeer langdurige winters cn by de zware verwoestingen door rupfen aangericht,, het bevriezend menschdom zodanig, dat houtbeiparing het waar Problenia van .den dag wordt. Een patriottifche Brandenburger heeft deswegen op nieuws" (f) den ouden kryg tegen de houten kisten, met nieuwe wapens aangevangen , en het dwaze en verderflyke van deze noch den doden noch den levendigen van enig nut zynde houtvernieling op het levendigfté voorgefteld. Voor 100 kisten, ten dienfte van volwasfenen, zyn 2,25b ftuks delen, van 14 voeten lang, ii voeten breed en 1 duim dik, nodig. - Welk een kostbaar voedfel voor het vuil gewormte! De Strafprediker tegen de kisten pryst den voorflag aan van den Opper-Houtvester, Lekenner, te Marburg, om de doden in fraai gevlochten wilgenmanden te begraven, en erinnert, dat in het Hesfen-Kasfelfchen, reeds federt 1748, het gebruik (*) Rathgeber für alle St linde. St. V. f. 323 (f. (t) Jahrbücher der Preusflfchen Monarchie. 1800. Febr. f. 150 ff. T 3  C 148 ) brink van net kostbaar, en ïeuer jaar meer en meer verminderend, Eikenhout voor kisten verboden is. Ook hier behaalt het verftand des Brits den prys Om zyne lyken uit de handen van de gierige leerlin geir cler Sürgebns-hall, en de anatomifche opftandings- dieven f reurrcL •ons-men) te redden, vondt hv reeds over lmg onopenbare Patent-kisten uit, by ieder Lykbezórger voor den prys, dien men zelfs verkiest, te koop, en nooit viel liet hem in, om zelfs net laatfte kleine huis voor den armen doden in te korren, het enige, dat, gelyk 'er in het Toneel van den Dood graver, in Hamlet, verzekerd wordt, de Timmerman vcor ae Eeuwigheid bouwt. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. Bataafsche Republiek'. Landreis van 't Prins van Wallis Fort aan Hudfonsbaai naar den NoorderO eaan, ondernomen op bevel van de Maatfchappy der Hudfonsbaai ter ontdekking van Kopermynen, een Noord■westelyken doorlegt enz. in de jaren 1769,. 1770, 1771 en 1772, door Samuel Hearne. Uit het Engelsch vertaald, met aanmerkingen van Joiian Reiniiold Forster. Met Platen en Kaarten , 2 Delen. In den Haag by J. C. Leemveftyn, 1798. Groot, behalven de Voorreden, 247 eu htg bladz. Reeds de aandacht, die de beroemde Waereld-Reiziger Forster aan dit werk verleend, en de moeire, die hy 'er ter meerdere voimaking aan beiteea neeit, Kregen nei zei- ve ter billvke aanpryzmg, ten aanzien zo van. de gciootwaardieheid als'van de maauw keurigheid der berigten, die 'er in gegeven worden. Iu dit gunftig. vooroordeel, ook by ons hier uit omtrent deze Landreis ontltaan, wierdea wy onder het lezen al meer en meer verflerkt. Is eenvoudigheid het kenmerk der waarheid, zo kan niemand de laatfte, een zo belangryk vereischte in ene. rcisb'efchryving, aan dit werk ontzeggen, want de eerfte heerscht 'er allerwegen in. Niet minder draagt dit werk het kenmerk van naauwiieurigbeid, en heeft daar by het voordeel van onderhoudend en belangryk gefchreven te zyn. Geen wonder ook, want het is grotendeels, voor zo ve'rre namelyk het verhaal.der Landreizen, jlrekt, in den vorm van dagverhalen faamgefteld; ene wyze van fchrvven, die uit haar zelve eenvoudigheid met naauwkeurighe'id paart en tevens, door den lezer in de omftandigheden van den reiziger te plaatfen en als 't ware met hem mede te doen reizen, by den eerden de belangftelling in de loigevallen van den laatften. vermeerdert en daar door het vermaak, onder het lezen van derzelver ontwikkeling niet weinig vergroot. Daar en boven die dagverhalen waren oorfprongelyk door den Schryver alleen beftemd, om daar in aan rft leden van de Maatfchappy der Hudfonsbaai, door wien hy tot het doen dezer Landreis was aangezocht en gemachtigd geworden, van zyne verrichtingen:, waarnemingeiï cn ontdekkingen op dezelve verllag te geven; doch daar na van plan veranderende, heeft hy% volgens zyn Voorbericht, zonder echter den vorm te veranderen , door uitbreiding van enige aanmerkingen", nóót de invleehtmg van enige kleinere, doen wetenswaardige, b;zonderheden en door de opzettelyke meer uitvoerige- befchiy\irg v-m de levensuyze, zeden en gewoonten der inboorlingen , deze dagverhalen tot een leesboek gemaakt, eu wy voegen 'er gerustejyk by, in een aangenaam , gewichtig en nuttig werk hervormr. iloe zeer deszelfs vertaling uit het oorfprongelyk Engelsch is vervaardigd geworden, heeft de Nederduitfclie Vertaler dezelve uit de Hoogduit/ene nog verrykt met de byvoegfeleri en aanmerkingen van. den genoemden Forster , door wien, het gmtfche werk door, vele min bekende (bonen, van dieren , vogelen , visfehea en planrgew jsfen , by de namen , waar mede zy by Lih'.vfius voorkomen, opgegeven of zelfs befehreven worden; door uien wyders op alle meer byzondere, door den Schryver ve/melae, Natuurkundige verfchynzelen eu berigten, aangaande de inboorlingen , vele aantekeningen gemaakt, en gindèjyk de nieuwe ontdekkingen of befehryvingen vau dieren, plantan enz. door den Reizi- xer voorgeitcld, zeer ten nutte van zhc KatuuruuiJigen r aangewezen en beoordeeld worden. Wat den inhoud vau bet werk zelve betreft. In ene In¬ leiding doet de Schryvsr verflag, eerst var) reeds tc voren door anderen onaernomen, aocn rnis'UKje, toen ten eer opfporing van een Noordwestelyken doortocht door de Hud¬ fonsbaai en ter ontdekking van Goud, Koper cn andere dingen van waarde, cue men op grond, van, icnoon onvolkomen, verhalen der inboorlingen meende te,zullen aantref¬ fen; en daarna van de voorwaarden, hevelen en voorfebrif-. ten. volgens welke hv zeil, ten behoeve vau de Maatfchap¬ py der Hudfonsbaai, na dat deze van de inboorlingen, vooral omtrent ene zekere grote Rivier cn Kopermynen,, meer zekere aanwyzingen gekregen luJ , ene reize dei-waards^ zou aanvaarden', om' namelyk die'grüie 'Rivier met derzelver uitwatering optefporen , naar den voorgewenden overvloedvan Kopererts, als ook naar enen doortocht door het vasteland: onderzoek tc doen, en om, in géval die Rivier enMynen van aanbelang waren, dezelve in naam der Maatfchappy' in bezit te nemen. «■ Ene eerfte poging om aan den, nem opgedragen, last te voldoen, liep door de ontrouw zyner leidslieden fpoedig op niet uit , want den 6 November ,1769 vau .het.Prins van W~allis Fort vertrokken zynde, kwam hy reeds den volgenden 11. December aldaar weder te rug. Ene twede tocht, hoe zeer van langer duur, Baar. onze Reiziger 8 maanden en 28 dagen op weg was, viel, door de onkunde en ongenegendbeid zyner gictfen, omverder voort te-trekken, als ook door de verkeerde inrich¬ ting der. reis-toebereidfelen , en ten laatften door het nood¬ lottig breken van zyn Quadrant, waar door hy genoodzaakt wierd om te rug m- Keren , at mcae Kwatys uit. us befchryving van deze twee mislukte ondernemingen, is in-. de  4 C H9 ) de drie eerde hoofddelen te vinden. Eindelyk waagde Hearne nog ene derde proef; en daar hem nu bekwame leidslieden toegevoegd en de toebereidfelen tot de reis beter ingericht waren, daagde deze tocht gelukkiglyk. Op 7 december 1770 vaarde hy denzelven aan, doortrok langzaam f nemende eerst zyn koers naar het Westen en vervolgens Baar het Noorden ) tot dus verre door Europeèrs nooit bezochte landftréken, eu kwam ten langen _ lesten, te weten den 12 July 1772, aan de Kopermyn-Rivter eu drie dagen daar na aan derzelver mond. Deze Rivier bevondt hy verre van groot en bevaarbaar tê wezen; zy was overal vol banken en watervallen, niet boven 180 treden breed, en derzelver mond opgevuld met eilandjes en zandbanken; doch bleek bet hem, dat ze in de Zee of in een tak van dezelve uitliep. Hare ftrekking was meestal Noord ten Oosten, en de mond, volgens de Kaart, waar op de beide laatfte tochten van Hearne afgetekend zyn, omtrent 12 graden hoger ten Noorden dan het Prins van Wallis lort ge.egen. Ook de Kopermyn, die 29 a 30 mylen Zuid-Zuid-Oost van den mond der Rivier aflegt, bevondt hy met van bet allerminfte belang, want niet dan na lang zoekens vondt men een ftuk koper van 4 pond, en in het geheel gene blyken, dat 'er dadelyk Kopermynen waren. Intusfchen nam Hearne die kust, ten behoeve der Maatfchappy, m bezit. Daar na keerde hy , gedeeltely'k door andere ftreken naar het Fort te rug, en kwam aldaar, 11a ene afwezigheid van 18 maanden en 23 dagen, behouden aan. Het verhaal dezer reize beflaat het 5, 6, 7 en 8 Hoofddeel. Hoe zeer nu ook de uitfiag van dezen laatften tocht niet aan deszelfs voorname doel beantwoordde, zyn echter en deze -__ t v^n ï-T. -z.r* wel voor cicn aaiiwas Sr Aardrvks-, Volken- en Natuurkunde, aks ook byzonder j„ < u„rivi„n™ Her Hud onsbaai, vene vau 011- VOOr Ut: inaau^"«ffj — * Vr De berigten," welke de Heer Hearne op zyne reizen verzameld heeft, zegt de_ bevoegde rechter Forster , zyn buiten tegenlpraaK. onaerncmenue ™ uu»,.u, ..... b.-gewicht voor de menschheid. Een geldverzameende En? „..n- a;* vu-h nnkpl met eigen voordeel en dat fvner natie bezig houdt en zich niet laat gelegen zyn aan j ui -1 mie is. 7.» inch moeten be- 't geen voor ae niuiK>L.ntA.!u ••-» ~: V h„ i\/rn.,t , 5. j.. j„ rj ij, .„ait? nnr o-odaan heeft. De. Maat fchaDDV der Hudfonsbaai heeft namelyk, federt Hearne's reizen, en ongetwyif a op deszelfs aanrading, nieuwe zeei ; jJ:«, fttrnrven. verre in 't Westen, aangelegd, Cum- 'ber lands-huis in 't Pynboom - metr , Hudfonds-hu{s en 'Manchester-huis aan Saskafchawan. Voor t overige is thans, door het ontdekken van ene- zo grote (tree*: vart t vaste land van Noord- Amerika, zo goed als onwederfpreekhk bewezen, dat men of in 't geheel met of alleen rr.et bet grootlTe gevaar en dan nog ten uitterften zeldzaam •uit de AtlzrJïfthe Zee in de zogenaamde frt/le Zee kan konen. De federt door Mackenzie gedane ontdekkingen, in 't Westen , bevéi ogen deze verzekering." Dus verre Torster Behalven1 cok dat het gantfche reisverhaal doorweven is met allerlei berigten en nieuwe ontdekkingen, bewo- ^„„^An An wrO-bitlr-nrir» volken . die deze Ben, en aangaande het dieren- en planten-ryk van dezen hoek lands, behandelt onze Schryver in de twee overige eu aatfte hoofddelen opzettelyk al wat Detreniuiig ww. lyke gewesten van Hudfonsbaai gevonden worden; en dat alles met de meeste naauwiicmigutiu u. u.l ..B... v - — min?, daar hy, in verfchillende betrekkingen ei ten lantlteu als Gouverneur van 't Prins van Wallis Fort, gedurende vele jaren, onderfcheidene gedeelten van dat land zclt bewoond neett. . . ■ „_... A„ .'.n.»nUn« rari>r hp- crpbpp] welV1 Odc11 dc cu zuiver is, blyft het te meer te beklagen, dat er in dezelve T. J i ;.■» An tftii'/n Anr wnnr. hier en daar onnaauwKeungucueu s» ; . -T den, taalkundige en vooral fpelfouten , als ook verfcheideu nalatigheden in de correctie, plaats hebben, die dikwerf zmftorendc zvn ; — van het een en ander flegts dc volgende n_..K- . u\„a„ i»n hnt ru-ede Deel leest men: Jn lïede van eene verwarring van barre rotzen en heuvels in plaats van m tteae van enentem&teuj »;»"j"""i> -» ••• bladz 157. in de noot : op de mindere vrucht vaar hem der vrouwen heeft natuurlyker wyze hun hart, met zoo veel moeJVLtieaen vervormen, - - u i.„,.t ^.Mkm/b in deze zinfnede. leest men er hun hart voor hare of derzelver harde. Veelvuldige .malen wordt de 3 perfoon van den tegenwoordigen tyd deiaantonende wyze met een d in plaats van met een t geipeid b. v. bladz. 75. van 1 achuo ,r^ bladz. 78. r«»<* voor r«»ï en zo veelvuldige malen, 00C vindt ,4n overal en vind in plaats van wordt en vindt gefchreven, als mede fteeds verf heide en onderjcheide voor ver je heiden of verfcheidene , ouderfcheiden oi e«Jarrr.hridene. Euroöaan voor Euroteaan, geeten voor yen-eten , want hoe zeer het eerlte anaiogtee goea z>« mag, is echter de om der welluidendheids wille algeroee» •langcnomen g- niet maar zo tc verwerpen. Eindelyk bladg. 81. leest men in de noot: ^ profesfor (voort aan van:\ Zimmerman in Brunswyk beperkt 't verblyf van den eland tot aan den 500 noorderbreedte;. wat dit zeggen wil, belvdt R. niet te weten, behalven dat Beperkt hier met het gelukkigst gekozen woord is, liever bepaalt. Buitelt dergeiyke drukfouten, waar toe wy her laatst «noemde ook „^?n 'h™.m . is de druk wel en zindeiy-k uitgevoerd. Voorts is bet werk verfierd met twee Kaarten en twee Pla¬ ten. Jammer is het, dat ae yeraier 1101 »«=.«. ««w enen bladvvyzer voor het gebruik gemakly ker gemaakt r.eelr.. SCHILDSRYEN en BEELDHOUS TUKKEN. ' Dresden Uit een brief van den Iraliaanfcben Kunstfchilder J. Micali blykt, dat rr.tn te_Parma, i« het Nonnenklooster St. Paolo, de ontdekking geoaai lieeik  C 150 ) heeft van een uitmuntend Schildery in fresco, vnrl UU| i^iwcmuoD uoKRKGio; een huk, vaar van mei Wel federt enige jaren t yffekigtig had gefprr.kcn, het geen o..k. door den beroemden Rapl.aël Mchgs, door 'Antouio BrefcPani en den Gemiaanfchen Schilder Ratti, voor den -arbeid van CoRXEGiO wierd gehouden, doch nier, dan federt den jare 1795, door een gezelfchap van Schilderkundiger] naauwkeiirig wierd onderzocht, en naderhand volledig bekend gemaakt. Dit Schildery, in ene der facades van een grote Zaal (ten diende der Abdisfc , Joanna van Piaccnza, gebouwd,) verbeeldt een Diana, met haren boog gewapend, welke van de jagt te rug Leert, zittende op een vergulde wagen, door twee fneeuwwitte hinden getrokken. Het welffel verbeeldt een groen latwerk, ryk doorvlochten met bloemen en vruchten. De uit¬ lopende ramten, welke zich m het middenpunt van het welffel verenigen, verdelen het in zestien vakken, waar van elk een ovale nnenino- l-.pv.ir uw ,.,^<„, van festoenen en gairlandes famengefteld; door dezel¬ ve ziet men den hemel, en in denzelven onderfcheidene eroeuen èan minnpomnrJiPc' oii» i„ .... , V 1 - -|n"^'»Jv-" , "iiv-u vul IL'.LII Lil beweging. Sommigen zyn op dc bevalligfte wv;e T -ïT™ ycHieugeju; anderen torlchcn agtgereedlchappen; anderen weder liepen het hoofd en beweide voort van een hart, door Diana geveld. Een derzelven, bezig niet een hond te ftrelen, fchrikt vp het geraas van een iagthoorn, door een anderen Cupido hem aan de oren gehouden: anderen houden elkander vast, om, met vereende krachten, de afhangende vruchten van het latwerk te plukken. Ieder groep is een tafereel op zich zei ven, waar in Corregio alle de bevalligheden en kinderlyke geneugten der fpelende jeugd wist uittedrukken. Rondom de Zaal loopt een band of lyst, verfierd met een kleed, in festoenen opgebonden', en ryklyk vermenp-d mor vri7Pn . Hrintfi-hnipri »n r>r,An,-a „,.,.„ menten, allen zo bedrieglyk gefchilderd , dat zy in iciiei ïcnynen gewerKt te zyn. rioven deze lyst zyn zestien ronde openingen, die in verband ftaan met de ovalen aan het welffel: de gronden van deze openingen zyn basreliëfs, van graauw op graauw, waar van de onderwerpen uit de oudheid zyn ontleend. Zo ziet men 'er den tempel van Jupiter, ene offerende Priesteres, ene Vesta, welke aan Jupiter de borst geeft; verder de Fortuin, ftaande op een bol, met een fcheepsroer en hoorn des overvloeds aan hare voeten • ook een faun, die op de fluit fpeelt, de fpinnende Ichikgodmnen, en, eindelyk, de drie bevalligheden m een groep, waar in de Schilder al wat vrouwelyk ichoon genoemd kan worden, heeft trachten famen te fmelten. Vofyens alle histraifche psfporingen, is.dit heteer- 'vlj.v vau «aijwciaug, üoor lorreoio, tc Panna, vervaardigd. Ten einde den kunstminnaren met dit belangryk ttuk nader bekend tc maken, is de beroemde Bódoni voornehrens bet zelve, volgens de tekeningen daar van gemaakt, in vier en dertig Platen, dooiden bekwamen Graveerder Franccsco Rofdfp'ma , te Eclogna, in den fmaak van Tekeningen, uittegeven; een voornemen, dat voor allen, welken den groten Corregio kennen en aan ™h vp-dif-nd-pn Kivftte niet dan ten uiterften aangenaam kan wezen, en hen uilwi uuui vcnaiigcu ue ïpoemge volvoering van dezen arbeid tc vernemen. NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, land- veebouw, als mede de hüishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. schapenteelt in ENGELAND en FRANKRYK. Twee harde en lange op elkander volgende Winters hebben, in de Znidelvfcp Pmn'nri.n „™ i?«„.„ land, waar men de pewonnrp Wtv Ar, e^r,,," , o. "'—" vj«.uaj.'i_n , (JUK. s Winters, op de duinen te laten , de nadeligfte uitwerking te weeg e-ebrap-t. Hor ovvai <,an t>..„^_ van Hampfhire, die al voor Kerstyd 50 Ooyen aan de gevolgen van het ruwe weêr verloren hadt, waar aan zv in de duinen blootp-efrpld hv zich genoodzaakt zap- dp SrhahP*, \„ w o„i .... brengen, noch rapen noch hooi te voeren hadt, en Liit j^l.ilci viuLiHiuze proer nam met het voeren van Aardappelen (*), is vervolgens het noodlot van zeer vele bezitters van grote kudden Schapen p-eweesOok hier is reeds de nood de moeder geworden van verfcheidene nieuwe wekladio-e nm/inHinn-pf, nemingen. Men heeft de Schapen van de nieuwe teelt un ^ciLLöicmiuc vuur ae vooraeiigite erkend, en wel ' als (*") Zie Commercial Mapazin* n° T n nr Aanmerkingen vau enen Landhuishoudkundigen. ' N°. III.  C *v ) als zodanigen, die het meest tegen leed kunnen, en! het is waarfchynlyk, dat dit ras weldra in het geheel J Eiland, algemeen gezocht en gehouden zal worden. In verfcheidene Graaffchappen , als in Hottingham en Lincoln, vindt men byna gene anderen. Daar by leerde men ook meer en meer de dwaasheid inzien, om meer Schapen te houden, dan men dadeiyk by alle foorten van weer onderhouden kan. Vooral moeten egter de raap-plantingen nog op het wintervoêr deiSchapen en Lammeren berekend worden, daar de gewone handelwyze, om in gevalle van nood de hongerige Schapen naar de hooiftolp te dry ven, noch (economisch noch den Schapen zelf voordelig is. In Frankryk zyn door de verenigde en voortgezette pogingen der Burgeren Tafier , fluzzard, Gelbert, Chanoricr en Lafteyrin, en de zorg van het Bureau d'Agricuhurc, de door den waardigen Daubenton gelukkig door alle ftormen der Revolutie geredde Spaanfche'kudden, te Rambouilles , in het Departement der Seine en Oife en te Verfailles, tot verbetering der Schaapsteelt, by aanhoudenheid gebruikt, en vele nuttige waarnemingen gedaan geworden. De Schapenteelt maakt in de Natuurkundige klasfe van het Nationaal Inftituut, gelyk de vierdedeeljaarsch berigten bewyzen, een tak uit van onafgebroken oplettenheid (*). Bv het verilar/, in de laatfte zitting van tg Nivole, door Cuvier gegeven, werdt melding gemaakt van ene Atiaiomifclic proeve van den Burger Huxcatrd (_ f;i> •> waar in hy den blaaswoim, die de enige oorzaak van de gevaaiiyke draaiziekte by de Schapen is, juist zo ontdekte en ontleedde, als reeds voor iS jaren, in Duitschland, de kundige Leske in een oorfpronglyk gefclirift, denzelven befchreven hadt. Men moet hier alleszins bejammeren, dat de Franfchen nog altyd de kennis van buitenlandfche fchriftcn en ondervindingen zo zeer derven , waar door zy zich vele nodeloze moeite zouden befparen. Teisfier bevindt zich op ene wetenfchaplyke reis naar Amerika. De wakkere Gilbert is in het zelfde geval. Het is bekend, dat by den Bafelfchen vrede met Spanje, van deze Mogenheid ook een zeker getal der beste Rammen voor de Spaanfche Schapenteelt bedongen is. Nu is aan Gilbcrt van het Gouvernement opgedragen geworden, die bedongen Teelfchr.pen uit Spanje af te halen. Op die reize heeft hy naauwkeurige navorfchingen gedaan, waarom tot dus verre de Spaanfche Schaaps- # 1 ? (*) Magazin Encyclopedique 5 Ann. T. V. N°. 14. p. 233. (t) Decade Philofophique l'An. VIII. N°. 12. p. 136. teelt ïn de aan Spanje'grenzende Departementen der Oosterfche Pyrensetn niet iiagen wilde. Hy vinc6 dc oorzaak in de traagheid der Inwor.ercn en in derzelver armoede, die hun zelfs belet hunne eigene kudden, welken reeds veel van de Spaanfche hebben, ene verbeterende oppasling te bezorgen. Zyne nafporingen zyn in de byzondere zittingen van "het Nationaal Inftituut voorgelezen geworden. Chanoricr heeft by zynen nieuwen Post, by de Amortisfement - kas , die eerst nog gefchapen moet worden, tyd genoeg, om zyne insgelyks door Spaansch ras verbeterde kudde, op zyn landgoed Croisfy, omftreeks Parys, met alle zorgvuldigheid op te pasfen, en deelt van tyd tot tyd zyne waarnemingen mede. Lafleyrin egter, wiens klasfisch werk over de Schapenteelt en verbetering der Wolle, nu ook reeds in het Engelsch en het Hoogduitsch overgezet is geworden, bevindt zich op zyne huishoudkundige reis, die hy alleen ondernomen hadt met oogmerk, om het Hagen van de Spaanfche teelt, in Noordlyke landen, naauwkeiirig op te nemen, tegenvfoordig in Stokholm. Duidelyk fielt hy in zyn werk de hoofdftelling voor, dat de voortrenykiieio van ae apaanicne. Kuaaen met eigenlyk in derzelver togten, van de Noordlyke naaide Zuidlyke Provintien, gelegen is; gelyk gewoonlylc geloofd wordt; en dat ook juist daarom in andere landen, waar, by de verbeterden landbouw, deze reizen Uoorgannds, geen plaats kunnen hebben, dat ras volkomen gedyen kan. Nu fchryft Lapicyrin aan de Societi P'iilomaiique, daar by reeds vroeger proevenSpaanie ie Wol, die, federt 1779, te Grönzo", in Zweden, gewonnen werdt, voorgelegd hadt (*)■> dat hy by Leyden en Haarlem, in Holland, hadt opgemerkt. d.;t het daar plaats hebbend vochtig klimaat, bet gelukken van de Spaanfche Schapenteelt, niet nadelig was. Hy zag daar de 4de generatie van deze dierèó rt ig de eige fyne Wol hebben, ils in Spanje zelf. in enen tweden brief, die uit Kopenhagen gefchreven is, voert hy onder -anderen aan, dat de Deenfche Regering eerst voor 2 jaren nog 300 Spaanfche Lammeren heeft laten komen, waar van thans voor het eerst flegts een enkele geftorven is, niettegenftaande de buitengewone koude van den vorigen Winter, en den aanhoudenden regen in den daar op volgenden Zomer. Alle de- (*) Rapport General de la Societé Philomatique a Paris depuis ie 23 Primaire Van VI. fusqu'au 30 Nivofe l'an VII. (Paris Baudouhi 1799. 176 bladz, m 83.) p. 40.  C 15» ) deze waarnemingen zal hy, als hy nog het Noorden van Duitschbmi bezocht heelt (waar hy in Keur-baxen by voorb. zelfs by de Keurvorftelyke met grote zorgvuldigheid waargenomen bchapenhoederyen, vele .tnelJe ontaart ngen ontdekken zal; als een twede Deel van zyn werk, over de verfyning der Wol, in het licht geven. De man geeft wezenlykheid aan enen wenscb van den groten Franklin, dien deze in zyn gefprek met Buffon uitte, dat ieder dierfoort heur eigen Natuuronderzoeker en Levensbefchryvcr hebben mogt, die, zyn geheel leven haar alleen toewydende, enkel om haar overal omreisde, gelyk men om Schilderyen of Watervallen reist. Pryzen des. Granen, op 5 Mey te Amsterdam. TARVV. Het Last) GERST. Het Last Ggld. Ggld. Poolfche bonte en witte 300 a 340, Vriefche Wintergarst . 1003130 dito rode . . 280 a 320! Gron. en Oldanifclie . 100a 130 Elbing. en Heugfche' . 280 a 320 Zeeuwi. en Overm. Winter iooaiso # Koningsberger . 280 a 310 Dito Zomer . . 90 a 120 Vriefche . . 1803300 Dantziger en Elb. Bovenhndfche , 220 a 300 VxjoAmdfcbe rode . i6oaa&j HAVER en BUEKWEYT. Zeelandlcbe . 2303330 ROGGE. Brouwhaver . . . 80 a 100 Pruisfifche . . 2003 236 Witte Voeder dito . 65370 - Koningsberger . . 2003236 Boekw. Amersf. en Gooü. £ 34836 Gedroogde . . 2203240 Dito Brab. en Vbtam. £34336 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en Rsap-OIy, per Asm f ril Overm. 't Last. . £ 53365 Dito Lyn . - 63} Slag-Lynz. de ton van Dito Hennip . . - 65^ 5 Schep. Rigaas . ƒ uai2§ Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - 9 a 10 van ie Stele Nieuwe - 120 Dito Rode . . . - 116 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. ^44 Cadix ■ — - 44I Lisfitbon - 47I Nieuwe Ducat. /&.i3,i3i Venetien - 95T Oude ger. dito -5,11.12 Lrvorno 98j Nieuwe Louis d'Or - 11,6,8 Parys. 2.m.-)inAsfi Guinïes -12,6,10 dito kort. S fa m6\at . 0,1*15 Idem m Specie - Franfche Kronen -s6a56§ Londen. 2. ra. JJ Nieuwe Ryksd. - 2ia2PCt. Dito kort as,n,c^.g-w Wenen id. B°. - 33}a§ GEBOORTE-, TROUW- en-STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week is geweest: te Amfterdam 105; en te Haarlem 12, ondtr weiKe laatften 4 beneden de 12 jaren. 52 penonen, nam. 20 mannen, 17 vrouwen en 15 kinderen, waar onder 6 beneden 't jaar; 8 van 1 tot 5; 2 van 5-10; 6 van 20-30; 7 van 30-40; 6 van 40-50; 6 van 5O-60; 9 van 60-70 en 2 van 70-80 jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN.' WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, buiten haarlem. April \~ BAR0"i thee-- hygro-streek luchts- l80O \ me~ m°me" me" der gesteld- • / ter. ter. ter. wind. , heid. C29. 94 485 74i n. w. " 30 ( 30. oi 54 56 w.z.w. helder. C3£_ii_ 4JI 74* w. Mey c 30. ii 49i 68 z.zTrl 1 < 30. li 65 48 Z. o. helder. ( 30- li 48a 72 Z. W. C30. ik 52 70 z. o. 2 < 30. I 71 48 o. helder. C3°- 1 59 83 n. C30. i 60 70 n.o. 3 < 30. I 78 47 — bewolkt. C.30- 1 6oi 74 — C30. li 64 73 z. o. 4 < 30. li 83 45 —— bewolkt;omtrent helder. Q°- *i 65i 62 — C30. li 63 73 o. 5 / 30. li 82 45 o. n.o. helder. f gO. i __&Z 80 n. o. t'30. oi 69 73 " o. 6 < 30. 04 79 44 0. b. n. helder. d.30. Oi I 63! 6l o. hoeveelheid van gevallen en u1tgewaa5semd water, te alkmaar. Gedurende de Maand April 1800. Gevallen 18 Lynen: Uitgewaasfemd 21 Lynen. BEKENDMAKINGEN. %* De Mechanicus MlCHEL MISSEL, te Berlyn , adverteerd , dat door hem, voor Tabaks- Fabricanten , zvn uitgevonden de navolgende drie differente Machienes r.) EEN TABAK-SNYMACHIENE, waar meede in den tyd van 12 uuren 2 perfoonen 2000 ordinairen Tab;. Drie jaren waren reeds in vrugteloze verwagting verlopen, toen eindelvk de Confïituërende Vergadering, 1111791, het f *) Dit Huk, 't welk over het mislukken dezer reize voldoende e.i niet  c i54 y het edelmoedig befluit nam, om Schepen uitterusten, wel-i ker beftemming, onder anderen, zyn y.oudc, den ongelukkigen ia PéRousE optezoeken , en nauwkeuriger berig-en , j nopens deszelfs lotgevallen, te verzamelen. Tot dit oogmerk verlieten dc beide Schepen l'Espérance en la Récherche . onder het bevel van d'Entrecasteaux en Huon ,! den 28 September 1791 , de haven van Brest. Om deze reize te gelyk voor de Wetenfchappen nuttig te maken. I gingen 'er, op bevel der -Regeling, ook verfcheidene Geleerde!} mede. Hier onder bevonden zich Riche, la Bn1 /.RoiERE, Desciiamps , Blavier , Vlntenat , voor de Kruidkunde cn Natunrlyke Historie; Pierson en Bertrand,voor de Astronomie, en la Haie , voor de Tuinierskonst. Zy bereikten, den 17 January 1792, de Kaap, welke zy den ióden February'weder verlieten, en den 2? Maart, langs het Eiland Amfterdam , 't geen midden tusfehen Afrika en Nieuw Holland in gelegen is, heen zeilden. Dit Eiland vonden zy in den toefrand ener fe.hriklyk verwoesting en geheel met rook en vuur omgeven. De gehele groeijende Schepping was op het zelve door het vuur, 't geen op alle plaatfen. zelfs in de vlaktens, was doorgebroken, vernietigd, en de rook was zo hevig, dat ene landing geheel onmogelyk wierdt. Het Eskader ging dus verder na' van Diemen's land, alwaar het den 26 April, in deStormtaay, bet anker wierp. ' Daar van daan vertrokken de' beide Schepen, den 28 Mey, naar Nieuw Caledonien, en hier liep het tne Schip het greotite gevaar, van tusfehen vrees lyk grote koraal - klippen, fchipbreuk te lyden. Den sden July, verloren zy Nieuw Caledonien uit het gezigt, voeren de Salomons- of Arfaciden-Eilanden voorby en zagen Westelyk van Nieuw Guinea de van Bougainville ontdekte Is les de la Tréforerie. Zy fpraken op net Eiland Bouca met de Inwoners, en bereikten den i7den July Port Carter et in Nieuw Ierland, het welk zy den 24ften verlieten, en den zótten aan de Admiraliteits-Eilanden het anker wierpen. Op geen van deze plaatfen vonden zy .enige blyken van la PéRousE's verblyf. Zy voeren derhalven, den 2iften Augustus, om de Noordwesteiykfte punt van Nieuw Guinea, om naar de Mo.'"kfche Eüanden en bepaaldelyk naar Amboina te zeilen. Toen reeds konde men duidelyk gewaar worden, dat 'er tusfehen de Officieren der beide Schepen, en de Geleerden, die zich op dezelve bevonden, niet de beste eendracht heerschte. De laatften, welke, reeds voor hun vertrek uit Frankryk-, een levendig aandeel aan de nieuwe orde der dingen genomen hadden, wilden zich niet gewillig genoeg, aan de blinde gehoorzaamheid, welke de eerfte vorderden, onderwerpen. De Zee-( ifficieren, grotendeels Edellieden, welke uit kracht van geboorte, opvoeding en levenswyze, het oude ftelfel meer waren toegedaan, wierden" daar door ag- zeer bekende berigten mededeelt, is oorfpronglyk ontleend uit bet Rapport gcmral des Trayaux de la Sswieté Pbilomaii^ue de Paris far SUyestre a Paris 1798. terdogtig. en geloofden geheel in den geest der hedendaagfche Hovelingen, in dc Geleerden heimelyke vyanden en verraders te ontdekken, welke men nimmer genoeg in 't oog houden kon. Zy bedachten derhalven, even gelyk hunne Jatere navolgers, niet, op welke gronden deze voorgegevene uederfpannigheid rustte, en noch veel minder, dat zy zelf* 'er aanleiding toe gegeven hadden. De bevelhebbers der Schepen, welken het meer om Sterre- en Zeevaart-kundige waarnemingen te doen was, gingen zeer zeiden, alleen maar Hl gevalle de behoefte hunner Schepen en Manfehappen dit volftrekt vorderde, aan land. De Geleerden integendeel, welke met het verzamelen van voorwerpen uit de Natuurlyke Flistorie, cn het doen van ontdekkingen in dat vak, belast waren, geloofden, volgens.dit oogmerk hunner zending, geregtigd te zyn , om meer herhaalde Landingen te vorderen. Hier op drongen zy derhalven fterk aan, doch kregen meer dan eens een weigerend , en dikwyls een bits en dreigend, antwoord, 't welt weinig gefchikt was, om, onder de voorafgegane omftandigheden , hunne gemoederen tot achting en vriendschap te bewegen. In dezen ftaat van fpanning en wederkerig wantrouwen, bereikten zy eindelyk, ""den 26ft.cn September 1792, Amboina, het voornaamfte der Ilollandfche Comptoiren op de MolukTche Eilanden, welker waarde is begonnen te verminderen , federt Öe Europeanen bekender geworden zyn met Nieuw 'Holland en Nieuw Guinea, eu dèspecery planten ook met goed gevolg in andere waerelddelen verplant worden. Na een verblyf van 28 dagen, verlieten.zy, den 15 don October, Amboina, om weder naar Nieuw Holland te zeilen , en te bepalen, of het, in het jaar 1672, door NuytS ontdekte land, met van Diemens land enigzints te zameil hangt. Den gden December begonnen zymet Kaap Leurn , hielden zich daar by, zo dicht zy maar konden, aan het land, en geraakten ook hier, -den-19 December, tuMchcn Koraal-klippen, in geen geringer gevaar, dut te voren by Nieuw Caledonien, 't welk zy ook hier niet dan met.de grootfte moeite ontkwamen. R.\c\n ging, den Suften December , met la Billaroiere en Ventenat', aan land, en geraakte van zyne medgezellen af binnenwaarts in hét zelve verdwaald, alwaar hy, onder andere zeldzaamheden der Natuur, een geheel dal, vol'verftècnde boomft mimen, van een roet höog, ontmoette, en door ene kolom van rook, welke hy in de verte zag, al verder binnenwaarts gelokt v.ierdt, tot dat hy eindelyk zynen weg geheel en al verloor, en door hitte en dorst vermoeid, twee dagen omreisde, doch eindelyk, den iöden, tot zyne grote blydfchap , de Zee en de ankerplaats der beide Schepen weder zag. Hy liep byna gevaar, dat men "hem aan zyn noodlot zoude hebben overgelaten, daar de Bevelhebbers, welker kwade gezindheid van dag tot dag meer toenam, door dit lang wegblyven ongeduldig geworden, meer dan eens op de afreis aandrongen. Ea deze zoude ook zeker gevolgd zyn, had la Billardiere zyne (tem niet fterk deen horen, en zich op' het gezag en voorbeeld van Cook beroepen, welken geen ophouden en | tydverües te groot geweest was, om het leven van enen Matroos 1  ( 155 ) treos, die eens verdwaald was geraakt, te redden, en zo veel meer voor enen man van zo zeldzame kundigheden, a s Ricue zoude gedaan hebben. Eindelyk behaalden dan ook men'schlykheid en rede den zegepraal over vooroordelen en wangunst. De Schepen verlieten de baay, welke den naam fiEspérancc kreeg, op den i7den December, en voeren ' tl Aa„ tnr.no,-,, T7n, lancre He kuSt V311 NlCUW Hol- land, in ene uitgeftrekrheid van 9 graden lengte, in welke zv gene ankerplaats, geen haven, geen mond van enige rivier waarnamen, tot dat zy door tegenwinden, gebrek: aan water, en een ongemak aan het roer, zich genoodzaakt zagen de opene Zee te kiezen, zo dat de kust van Nieuw Holland van den 33 graad Z. B. tot aan van Diemens land toe, niet nader konde opgenomen worden. Zy ftuurden dan weder naar de Stormbaay, in welke zy, den 21 (ten January, voor anker kwamen: zy verlieten, den 27ft.cn lebruary, /' « Ar;*.,.., pn ontdekten . den2ilten Qe K.USIC11 Vdll ivtvwtv — • --- / . Maart, Kaap Nord op Nieuw Zeeland. Dan ook hier moesten de (jeieeraen ae Deieuigwg uuucigMi., ^ aan land mochten komen: hoewel 'er hier ten minften een .,.,„ „o-^iito-r.iUHmmn- tp vinden was in den haast, dien men had, om fchielyk naar de Vriendelyke Eilanden te komen, vermits men geloofde, dat la PéRousE, naar-JSo, „orioton f<» hphKpn . y.irh derwaarts gewend had. Op deze Eilanden wierden zy, volgens het karakter deiInwoners , zeer goed onthaald ,* en ten overvloede met de riodige behoeftens voorzien. Hun verblyf hep echter niet zonder alle mocilykheden af. De Franfchen wilden, om de diefftallen der inwoners te verminderen , deze door de macht van hunne vuurwapenen verfchrikken, en fchoten na een hoen, waar by het geweer de eerftemaal weigerde aftegaan, en de twcdemaal miste. Aanftonds kwam toen een Inboorling te voorfchyn , en fchoot het hoen ogenbhklyk met enen 11 P . ^ J L_ i j„ .„.nniwn rlpr TT.nvnnp.inpn Hvl dood. Deze zegepraal uva uc w»^' "' ~—~rT- veroorzaakte bewegingen, welke gevaarlyk dreigden te worden Gelukkig trof nu la Billardiere een ander hoen met den eerften fchoot, hoewel de goedkeuring en verwondering der inwoners niet zo levendig was, als men zich wel had voorgefteld. ln den voigenaen naeut nueg cc» Schildwacht van het Obfervatorium, met zynen knods, dood. Aanftonds liep men toen te wapen, en ontmoette een troep Indianen, met welke men handgemeen zoude geworden zyn , indien niet enige Opperhoofden den vrede herfteld hadden, door het wegmaken der onrustftichters. Deze Eilanden dragen wel den naam van Vriendelyke Eilanden, en hunne bewoners zyn wel gastvry, doch zyn onder elkander onop- i,„,i^o , \z m nnr iw cn eten nuin e ncv ji'l-ucu vu. *-m j.i;,>nMM «,p1 Mn . nm allo. welke op dieflbl be trapt wierden, te doden, doch namen onmiodelyk daar na ieder een, die 'er uegis mer uageu auw-iu, un»i ^ - Onze Reizigers wierden hier gewaar, dat la IcRouse, op zyne vaart van de Visfchers Eilanden naar Rjtany-baay , aan de NoordiyKe KUsc van longaiavuv, w« g^m«, « aldaar van de inwoueren levensmiddelen had ingenomen (Van deze omftandigheid wordt echter, in la Pé*otrc* s eigene Reis, zo veel wy weten, geen woord gerept.) Men geloofde ook met zekerheid te weten, dat hy op zyne terugreis naar Botany-baay, niet weder naar de Vnenieiyke Eilanden gekomen was. Volgens deze bengten , moest hy derhalven of zynen weg veranderd hebben, of met zyne_:-„ ii„„ -»„-nc in ripvp wateren omgekomen zvn. De mcltcZ,cuc» WJgtuJ ........ ' o ' . flegte toeftand van zyn Schip gaf reilen, om te denken, dat hy daar door verhinderd is geworden longataboo we¬ der te bereiKen. tiet wieuu wcMmmu hv beproefd had aan de kust van Nieuw Caledonien .e landen, en daar in de menigvuldige Koraal-klippen geraakt was. Volgens deze gistingen nam men uan uei uwun, y»> eens naar Nieuw Caledonien te zeilen. Eerst landden zy oo Tongataboo, alwaar zy zich van den 2^ften Maart tor. d . u;„i,t0,. . k»r nn oiiioen zv naar A teisw den ioueu ajjih upuwuui, ..... — -j — Caledonien zelf fcheep, kwamen daar den ?7ften April cn zagen nog verfcheidene door Cook ontdekte Eilanden, en daar onder den noch rokenden Vulkaan van 'lanna. Onze Reizigers ontmoetten op dit Eiland, in ene hut, enen Wilden , die Menfchenbeenderen afknaagde. Drie andere Sche¬ pelingen wierden door omtrent 200 wnucu «1^»...^, ... niet zonder moeite gelukkig nog, door ene, ter rechter tyd naar den.oever gezondene, boot gered. H er ltiert, m den nacnt, iuwuk.. u«'o«-" — "-.?•-••» 179,, de Bevelhebber der Huon,.en wierdt op een klein Eiland, waar op men het Obfervatorium had opgericht, ter aarde befteld. Het bevel van het Schip nam d Herminy d'Auribeau, de Luitenant der Recherche, m z e plaats op zich. Wegens de weinige landingen nam de fcheuibuik , over het algemeen , onder de Schepelingen zo zeer toe , dat zélfs d'Entrecasteaux 'er dodeiyk door aangedaan wierdt. Hy ftierf den 2ifteu July 1793, byna onder den/Equator\ na dat hy de reess van raianuen cn wy\>w , «~ Oostzyde van Nieuw Guinea gelegen, en onder den naam van Charlotten , Arfaciden of Salomons-Eilanaen bekend zvn, doorgezeild, en de Noordlyke kust van Nieuw Ier, land opgenomen, had. Hy gevoelde zich toen reeds zeer zwak en haastte zien, noewei lc vcigcywv», u~— - bereiken. -• . . . , .... Het opperbevel der ganlcne uitrusting viei nu pm™, d'Auribeau ten deel, enen man, die van het gehele Eskader zo weinig geacht en bemind wierdt, dat hy, fchoon ten onrechte, verdagt wierdt beide zyne Bevel hebberen vergiftigd te hebben. Van dien tyd af wierdt ook het misnoegen eiken dag groter. De ondergefchikthe.d raakte allengskens geheel en al verloren. Daar by kwam nog het onvriendelyk gedrag der Hollanderen. Het een en ander liep zamen om eelyk wy zo aanftonds horen zullen, het oogmerk en den'uitiiag dezer reis ten enemale tc verydelen. De Schepen kwamen, den i4den Augustus, naar TVaZion (*), alwaar zy tot den 27ften bleven : den 3den SeP- («) De EngeUchen Iclnyvwi dea naam van dit Eiland, dat met w V a  ( 15* ) tembcr wierpen zy het anker voor Bouro, alwaar zv door jom flegts een gedeelte van zynen Er»t Major op te g-wen de Hollanders vriendlyk ontfangen wierden, en tot den i5den dat aan den tafel van den Gouverneur konde deel nemen' ven oefden. Van daar ftuurden zy door de Itraat van Bon-\De uitgefiotenen vonden zich hier door beledipd, zochten tou (t; naar Java, en kwamen den i8den Odober 1793 ,1de oorzaak dezer belediging, waar zv niet was" en wreek te Sourabaya, ene haven op de Oostkust van dit Eiland Jten zich door verachting van, en onbeleefd gedrag tegen gelegen, aan, alwaar de toenemende onenigheden, en daar den Gouverneur, wien zy alle Eerbewvzen weigerden Dit uit volgende tegenfpoeden, eindelyk een einde aan deze Reis veroorzaakte klagten, en'wierdt voor ene grote^misdiad gemaakteii. „ , ' • rekent. Hier by kwam nog, du de Franfchen, gedurende De Luitenant Jrobriant kreeg aanftonds bevel om aan hun verblyf gelegenheid genoeg hadden, om zich nopens d» land te gaan, verlof tot de landing te bewerken, en tevens nieuwe orde en toeftand van'zaken, in hun Vaderland të om de nodige onderfteunmg te verzoeken. 'Er verliepen doen onderrichten. d'Aüribeau was meer dan anderen hv drie dragen , eer hy te rug keerde. Men zondt derhalven zich zelven te zeer bewust, dat hy zich reeds te veel uitenen tweden Officier af en vernam welhaast, met zonder gelaten en den haat zyner tochtgenoten te Z"er op zich Pe bevreemding, dat Trobriant met zyne manfehap krygsge- laden had, dan dat hy met grond verwachten konde v3n vangen gehouden wierdt. De Hollanders meenden hier toe by zvne terugkomst, gunftig'te zullen ontlat gen worden geregtigd te zyn, om dat Frankryk met Holland en de ove- Uit vertwvffeh'ng nam hy dus het belhih , om te blvven ' rige verbonden Mogendheden in oorlog was. Men fchil- daar hv was, en zyne door hem gewantrouwde metgezellen' derde onze Reizigers, by deze gelegenheid , den tegenwoor- opteofferen. Hy lc'hilderde deze derhalven af, als Rebellen digen toeftand van Frankryk op het allerysfelykftc af. Zy tegen welke hy den byftand van het Hollandscb Góuverne! hoorden van niets dan van verfchriklyke tonelen van Bur- ment verzogt. Om verder zyne metgezellen werklyk tot otv geroorlog, en dat hun Vaderland reeds ter helft door vreem- ftand te dryven, bewoog hy den Gouverneur, om mm verde Mogendheden veroverd was. Enige dagen later, toen de fcheidene fchadehke afvorderingen te doen. Zo had bv'b Hollanders van net vreedzaam oogmerk der Reis onderricht v. met de Regering beimelyk afgefproken, om de Schenen waren, gaven zy bewyzen van gastvryheid en hulp, gelyk alle de kanonnen met den gehelen krygsvoorraad a'ftevordeook verlof om aan land te komen ; van welk verlof de Na- ren: ook dat men de manfehap op nieuw den Eed zoude' tuurkeimers zich bedienden, om wetenfehaplyke uitflappen doen afleggen, van niet naar 1ste de France te zullen gaan. HnnfTf,? tCft ;T D°Zu vryh?ld™?s cchfe" va» k°*en Tot dit oogmerk verzamelde hy, den ivden January, de duur. Den aolten November wierdt 'er afgekondigt, dat Opper - Officieren , om met hem raad te plegen. Dan' toen alleen dAuribeau met zyne zieken aan land mogt blyven; deze van den nood ene deugd maakten, en zich aan die terwyl de overigen naar de Schepen moesten te rug keren, voorwaarden onderwierpen, geloofde hy zyn oogmerk beter Den 21 (ten December wierdt dit verbod in zo ver veran- te zullen bereiken, wanneer hv ook de ftemmen eter overiee derd, dat men hun op nieuw toeftond hunne Schepen te manfehap opnam. Dan ook hier vond hy, tot zvn verdriet verlaten; doch moesten zy zich alle door enen Eed verbin- weinig tegenftand. Alleen wilde de manfehap derEseran den, cm, op huune terugreize naar Europa, Is/e de France ce de kanonnen niet eerder afgeven, voor zy dezelve 011 te vermyden, en regt toe naar de Kaap te zeilen; in welk bruikbaar gemaakt had. geval men beloofde hun van alle behoeftens te zullen voor- In dezen toeftand ener dagelvksch toenemende verhitte zien. Waarfchynlyk vreesden de Hollanders, dat de Sche- ring, ftonden de zaken tot deu i9dcn February 1704 toen relingen, by hunne aankomst op Is/e de France, daar den d'Auribeau belloct, bet masker geheel afteleggen en iets llegten toeftand van Java zouden ontdekken, en enen aan- ftelligs te wagen. Op ene voorafgegane affpraak 'had hv' val te weeg brengen. Men onderwierp zich aan deze voor- van het Gouvernement van Batavia 60 kn gslieden tot waarde en bragt twee maanden lang in gemak en rust door, hulp en verfterking gekregen. Hier op liet hy alle teren fehoon ce veelvuldige regens en ongezondheid der plaats welke hy enig kwaad vermoeden had, in hechtenis nemen liet verblyf moeilyk maakten. De Astronomist Pierson , en ftond 'er op, dat alle, zonder onderfcheid, den Eed van Jeedt hier door zo zeer, dat hy den aden January 1794 trouw aan de Natie, de Wet en den Koning zouden afleg.. °Vv\11, • a. 1 a „ 8en» en zich te£en ai,e nieuwigheden verklaren , welke de Eindelyk wierdt ook deze rust geftoord, en wel door de Conftitutie van 1792 mogten willen vermetmen of veralidevolgende oorzaken. d'Auribeau had de kwaadaartigheid, ren. Dit was nu eigentlyk dezelfde Eed, welken alle de ,_ Schepelingen reeds voor hun ven rek uit Frankryk hadden — — ——■ afgelegd. Men deed dien derhalven zonder tegenfpraak, -,•1,, „ doch met die byvoeging, dat, in gevalle na hun vertrek Ar> W4 « 'vennetigd geworden ITgene (t) Zo Raat de naam m het oorforonglykc gefchreven: in onze Boeken Staatsregeling voof wettig zouden erkennen, die niet door en Kaarten heet het Bouon, Buton, Button. Dit Eiland ligt naby den de meerderheid des volks was aangenomen en. vastgefteld Zuidoosthoek van Celebes, Oostlyk van het Eiland taneedane, met welk Zy verklaarden, dat deze alleen het recht had, om hun van het ene ftaat vormt, die omtrent 16 mylen lang is. hunnen vorigeu Eed te ontdaan. Alleen lv. finAi™ _iu«. in De uitgefiotenen vonden zich hierdoor beledigd, zochten oen oouverneur, wien zv alle jkerbevvvzen weioerden. Dit veroorzaakie klagten, en wierdt voor ene grote misdaad gerekent. Hier by kwam nog, du de Franfchen, gedurende hun verblyf gelegenheid genoeg hadden, om zich nopens de nieuwe orde en toeftand van zaken, in hun Vaderland, te doen onderrichten. d'Auribeau was meer dan anderen hy 'iwi -.elven ie jiccr oewusi, uat ny zien reecs te veel uitgelaten en den haat zyner tochtgenoten tn zeer op zich geladen had, dan dat hy met grond verwachten konde, van by zyne terugkomst, gunftig te zullen ontiargen worden. Uit vertwyffeling nam hy dus het bel klit, om te blyven, daar hy was, en zyne door hem gewantrouwde metgezellen opteofferen. Hy 1'ehiJderde deze derhalven af, als Rebellen, tegen welke hy den byftand van het Hollandscb Gouvernement verzogt. Om verder zyne metgezellen werklyk tot opftand te dryven, bewoog hy den Gouverneur, om hun ver¬ fcheidene fchadehke afvorderingen te doen. Zo had hy b. v. met de Regering beimelyk afgefproken, om de Schépen aue ae Kanonnen met oen genelen Krygsvoorraad aftevorderen: ook dat men de manfehap op nieuw den Eed zoude' doen afleggen , van niet naar 1ste de France te zullen gaan. Tot dit oogmerk verzamelde hy, den mien January, de Opper - Officieren , om mer hem raid te plegen. Dan, toen deze van den nood ene deugd maakten, en zich aan die. voorwaarden onderwierpen, geloofde hy zvn oogmerk beter te zullen bereiken, wanneer hy ook de (temmen der overige manfehap opnam. Dan ook hier vond hy, tot zvn verdriet, weinig tegenftand. Alleeu wilde de manfehap der Esperan- ae meercierneid des volks was aangenomen en vastgefteld. Zy verklaarden, dat deze alleen het recht had, om. hun vaii hunnen vorigeu Eed te ontdaan. Alleen le Grand wilde in geen  C 157 ) geen geval, onder gene voorwaarde of bepaling, enigen Eed' afleggen. Dan hoe zeer waren zy verdagen, toen zy gewaar wierden, dat d'Auribeau de witte Cocarde opgezet en op de Schepen de witte vlag had opgeheist, en by deze plegtigheid verklaart, dat hy iedereen , welke tegen de ondergeschiktheid gehandeld had, als gevangen naar Europa zoude zenden. Om deze zyne verklaring nog meer gewicht en nadruk te geven', wierden aanftonds alle wederfpannige gemene Matrozen in de gevangenis geworpen. De overigen, waar onder de Zee-Officieren le Grand, Villaumez en Laignet, benevens de Natuurkenners Riche, la Billardierf. , Ventenat, en de Tekenaar Piron, wierden fchielyk naar Samarang, ene Stad 80 uren verder op het zelfde Eiland gelegen, gezonden. De reis derwaarts gefchiedde gedeeltelyk te water , gedeeltelyk te land. Zy kwa men den 2iften Maart aan , en wierden door den Gouverneur Over straten zo flegt ontfangen, dat zy, in plaats van in ene afzonderlyke woning, in een hospitaal gelegt wierden. Eindelyk verkregen zy, na ene ftandvastige weigering en ernfiige verklaring, verlof, om in de Stad te mogen wonen. Men drong hun .de witte cocarde te dragen; doch liet hun, na dat zy dit twemaal ernftig hadden afgellagen, eindelyk met vrede. In de huizen der in woneren waren zy doorgaans wel gezien, en namen deel aan alle Gezelfchappen. Alleen de Gouverneur waagde het niet hun aan zyuen tafel te zien. Hunne bekommeringen vernieuwden, toen zyde afreis van den Luitenant Cretin naar Frankryk vernamen. Zy geloofden, dat hy derwaarts gezonden was, om de Regering ten hunnen nadele voor in te nemen. Spoedig zonden zy derhalven Riche en le Grand uit hun midden naar Batavia, met oogmerk, om hunne afreis naar Europa zo veel mogelyk te bevorderen, en deze beide wierden welhaast door Ventenat, Laig.net en Villaumez gevolgd. Dan ook hier wachtten nog verfcheidene onaangenaamheden op hen In den beginne wierden zy van elkander gefcheiden en op twee Schepen verdeeld. De beide eerlle wierden vervolgens op het fort Anke en de overige naar Sangerang gezonden, tot dat zy eindelyk , na veel heen en wederfchryvens, den i3den Juny, de aangename tyding kregen , dat zy op een Parlementair Schip naar Isle de France zouden overgevoerd worden. Zy vertrokken ook werkelyk den 3den July derwaarts, met 400 Franfchen, en gaven, daar gekomen, aan de Regering, een omftardig berigt vaii de voorvallen, waar door deze reis verydeld wierdt, terwyl zy te geljkertyd over hunne aanvoerders klaagden. Riche ging nog eens alleen, hoewel te vergeefsch, naar Batavia, om zyne verz andingen en papieren te rug te krygen, keerde met ene zeer verzwakte gezondheid over Isle de France, alwaar hem de verovering van Holland bericht wierdt, naar Frankryk te rug, en kwam, na ene voor zyne gezondheid zeer moeilyké reis, te Bourdeaux aan: aanftonds ging hy naar Ment d'Or, om daar het Dad te gebruiken, doen ftierf daar weinige dagen na zyne aankomst, in het 35de jaar zyns levens, den loden FruStidor vau het 5de jaar der Franfche Republiek. , SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN. $ De Sabynsche Vrouwen; door. D A V I D. (Uit het Hoogduitsch.) Terwyl onze landgenoot Fuszly, te Londen, zyne grotesque Galkry van Milton, in volwigtige Guinjes weet te vermunten (hebbende hem de tentoonftclling in Pall Mali, met het einde des jaars 1799, reeds 609 P. St. opgebragt) en de befchouwgrage Britten een meesterft.uk, in de na Londen uitgeweken Orlcanfche Schildery-Gallery, de Bathfeba van den nog levenden Franfchen Schilder Bouvieu , die tegenwoordig juist in het Etuopisch Mufeum ten toon gefteld is, niet genoeg bewonderen kunnen, zoeken ook de twee hoofden der zogenaamde herboren Franfche Schil Jerfchool, David cn Regnault, te Parys, door nieuwe fcheppingen van hun Penfeel, die zy voor ene kleinigheid aan de nieuwsgierigheid van het publiek toewydden, de meest mogelyke voordelen van hunne talenten te nekken. Op een ander' tyd van de nu eerst binnen kort gereed geraakte Alcestes en Cleopatra van Regnault, twee waaadige Pendanten van zyne reeds vroeger bekend geworden Opvoeding van Acniiles. Nu van de S~bynJche Vrouwen van David.. Dit Schiiderfuik, zynde een volkomen tegmftuk der Schildery, den beroemden Eed der Horatiers verbeeldende, (die, 111 Augustus 1785, in Rome, ten toon gefteld, toen de bewondering van Rome en het gelprek van geheel Eurupa uitmaakte (*),) werdt, federt het begin van dezen Winter, in ene der zalen, van de Akademie der Bouwkunst, in de Louvre, alle dagen, onder het opzigt van enen Scholier en Vrienti van David,. veri'cheiden uren aan ieder vertoond, die voor de entré 1 Fr. 8 Cent. betaalde, en daar voor kreeg dezelve ook nog ene gedrukte verklaring., In fpyt : r (*) Men vergelyke daar over de Teut (eken Merkur 1786. St. 1. f. 169 ff. cn Böttingers Zujiand der uitte' ften Literatur Frankreichs j. T. L f. 70 ff. V a  8 15» 3 fpyt van de aanhoudende fcherpe koude, was de toeloop onafgebroken, en de Mode heiligde ditmaal een gebruik, dat niet genoeg Mode worden kam De plaats uit het Leven van Romulus, in de Levensbefehryvingen van Plutarchus, waar hy den ftryd tusfehen de krygsliedfen van Romüths en Tattus befchryft, die door de tusfehenkomst der geroofde Sabynfche Vteuwen geftaakt werdt, is de grondtext tot dit Schilderftuk. Op het eerst gezigt onderfcheidt men de Romeinen en de Sabynen. De Romeinen zyn een opgeraapte hoop uit allerlei volk, doqr zeer contrasterende wezenstrekken en kleding, als een zo vermengde hoop gekarakterizeerd. Ten overvloede ziet men ook de Wolvin en de Hooivaan (fflanupihisj als krygsbanier by hun. Aan hunne fpits richt Romulus juist de lancie tegen Tallus, wiens fpeer reeds aan de voeten van den Romeinfchen halven God ligt, en Hechts ene vore op het fchild vm Romulus hadt agtergelaten. Tattus grypt gelyktydig aan den anderen kant zyn zwaard. In hem is de rypheid der mannelyke kragt; in Romulus de bloei der jeugd. Gene is Hercules, deze Jpollo. De ftryd van deze beide helden is de hoofdgroep van deze Schildery, wier figuren genoegzaam levensgrootte zyn, en die in haar geheel omtrent 16 voeten hoog en 24. voeten breed is. Beide figuren zyn, behalven den krygsmantel , die van derzelver fchouders wappert, geheel naakt. Tattus ziet men van voren. Romulus heeft de kunstenaar zo geplaatst, dat men den rug, de binnenfte vlakte'van den rechter fchenkel, nevens dat been en het linker voorttredende been, op zyde ziet. Het fchild bedekt flegts een klem p-edeelte des lichaams'. Tusfehen beide deze kamp¬ vechters is een groep van vrouwen en kinderen, waar onder Herfilia, de dochter van Tallus en de gemaalin van Romulus, de ogen van alle de aanfehouwers te gelyk tot zich trekt. Zy knielt, fmekende en de armen uitbreidende , op enen vïèrkanten fteen neder. Blond van koleur, gekleed in een wit gewaad met rood omgord, laat zy door het flegts boven de knie vastgehegt gewaad een gedeelte der dye en der heup zien. Voortreflyk zyn de plooijen, die van de knie afdalen. Agter haar zyn de overige Sabynfche vrouwen. Hier ene oude, die hare borst ontbloot;, cn op een voor haar liggend kind wyst: anderen houden hare kinderen in de hoogte en fteken zo de banier der verzoening voor de vergramde Sabynen op. Enigen hebben de kinderen op den grond gelegd, byna onder de hoeven der paarden, als een onvcrbrecKbare flagboom tegen den gloeijenden moordlust. Ieder dezer vrouwen heeft ene andere, en egter een over het geheel heerlyk gemotiveerde, uitdrukking. Edel is die van Herfilia. Zy boezemt gene klagten uit. Slcgts hare ogen-en hare handen fpreken. Welk een vcrfchil tusfehen haar en de wanhoop der moedeloosten \ Meest bewondert men de vrouw, die haar kind inde .hoogte houdende, ag,tër Herfilia op ene zuil ftygt, en het geheel gewigt van haar lichaam juist op den rechter opklinuncndcn voet rusten laat. 'Er is iets wonderbaar betoverends in dezen ftand. Agter Romulus houdt een halfvohvasfen fchildknaap het paard van den koning. Zo wordt ook het paard, wiens kop alleen vooruitfteekt, gehouden. De b:ide knapen by de paarden zyn fchone figuren. Agter de Veldheren ma-' « ken enigen van de legers reeds gebaarden toteenvergelyk. Het is een wild en egter niet verward gewoel. Boven alle uitdrukking treffend is by dit moorddadig oproer de (rille rust der kinderen op den grond, die geen fmart gevoelen. Zy hebben geheel geen denkbeeld van gevaar. Zelfs de onervarenfte voelt zich door het kragtige en grote van het geheel getroffen. Hadt Dlderot, zo zeggen de Franfche Kunstrechters , deze Schildery van David mogen aanfehouwen , dan hadt hy zeker uitgeroepen. „ Hy heeft het geheim!" Hoe velen1 vonden niet in de plaats van Plutarchus de ftof tot een goed Schilderftuk. Maar David verftondt het flegts den ruwen fteen tot een diamant te fiypen. Het ontbreekt eenter ook niet aan uewonuiuaieu vau uci kleinere, die gene ogen voor het geheel hebben. De liefhebbers van danfen bewonderen fteeds flegts de pantomime, die Herfilia met hare welfprekende handen maakt. De vrouwen vergeten door het kind, dat nog in luijeren gewikkeld, by gebrek aan de borst, aan zyn vingertjén zuigt, zelfs de yslyke onvoeglykheid van het naakte, waar tegen men wel met goed. recht veel zou kunnen inbrengen, zo niet het toverwoord: Antiek: ftilzvvygen geboodt. Uit hooftJe van zodanig een oordeel beval eens, gelyk I.uc'utnus bericht, de Schilder Zcuxis, aan zyne Scholieren een doek over zyne ook zo voorgeftelde Centauren-Familie te (laan, en het ftuk weg te dragen. David verkoopt zyn geduld ten minften vtoor klinkende munt. Een Fransch Kunstrechter, in dc Decade (*), vindt de overbiyffels van den overgelopen hebbende Tïber* ftroom , ilyk en morfige VoeTfïappen, met op den grond, en kan het den Schilder niet vergeven, dat de (*) N°. 13. bl. 230.  C 159 ) .de fchoeifels aan de voeten van allen figuren zo net en rein zyn, als kwamen zy allen eerst uit het bad. | Voor het giootfte deel zal men wel, by herhaalde befchouwing, het oordeel van enen cfnpartydigen kenner in de Propylaen (f)? over Davids manier, hier bevestigd vinden. „ Davids Schikking is regelmatig, de Tekening verftandig, de Gedaante vast en kragtig, gelyk ook het aanleggen der verwen, waar in hem Oucrcin en Vahntin tot modellen gediend hebben. ""Óveral zeer geleerde kunst, uit de meestert ftukken der Ouden en Nieuwere getrokken. De groot-j fte verdienfte in de Styl en Behandeling. Alleen het hevige, niet het zagte, heeft hy in zyne magt. Hy zal 1'chiik kunnen verwekken, maar bezwaarlyk zuchten of tranen uitlokken." NARIGTEN en BYZONDERHEDENJ tot den handel en s c he ürlf VA A K x, u n si u• en veebouw, als-mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. I Volgens latere berigten uit Goslar van den zi April, •door het Bergamt van denNederharz openlyk gemeen gemaakt, had men eindelyk het geluk gehad het vuur in den Rammelsberg te blusfehen, en alle de Gangen en Waterwerken te herftellen. .Zelfs was men op dien tyd reeds weder begonnen met Erts te winnen. Men had, daags-te voren, hier over een Dankfeest gehouden in de Frankenberger kerk, en de vreugde was te groter en algemener, vermits geen Bergwerker, by dit toeval, en den gevaarlyken blusch-arbeid, zyn leven ■of gezondheid verloren had. Nieuw uitgevonden Zieke-Rustbank. Hat l_*ïnr. lilt Pamburk. onlanP/s. in N°. 323. Van dit blad, medegedeeld, nopens een Zieke - Rustbank, aldaar uitgevonden, waar in men den lyder, op ene geim-kkeivb' wyze, in allerlei rignngen en. houdingen "kan biengen', gaf onzen vindingryken Landgenoot, den RótterMmfcl en Burger J. C. de Jongh, aanleiding, om, iu'navolging hier v.n, een foortgelyken Rustbank te deen vervaardigen: waar van echter de zamenlie!1i.-g, by gebrek aan enige befchryving van den bovengemelden toeftel, in het berigt dienaangaande , geheel van zyne uitvinding was. Vooraf een klein papieren model van dusdanig een Rustbank gemaakt hebbende, liet hy zyn gewonen Timmerman , door hem meermalen tot het vervaardigen van allerlei konst- werken gebruikt, een Rustbank in het groot, naar dit Model, bearbeiden: met dien gelukkigen uitflag, dat deskundigen zo wel de eenvouwdige zamenftelling, als de gemakkelyke beweging , bewonderen : kunnende een kind van i_ of 14 jaren een zieken, zonder hem aanteraken, op dezelve, met zeer geringe moeite in allerlei rigtingen brengen. Opgemclde Burger, die, op ene belangeloze wyze, zyne uitvindingen fteeds dienstbaar maakt aan het nut der Maatfchappy, biedt zig aan, om, ook voor anderen, des begerende, zodanig een Rustbank te laten maken, mits men zig daar toe, franco, aan hem ver- j. (j. de jongh, Hoopman, op ae wasnaven, te Rotterdam. Pryzen der Granen, op 12 Mey te Amsterda^. TARW. Het Lastl GERST. Het Last Ggld.) Ggld. Poolfche bonte en witte 300 234°! Vriefche Wmtergarst . 100 a 130 dito rodi . i 28oa320 Gron. en Oldamfche . 1003130 Elbmg. at Heugfche . 280 ?-32o Zeeuwf. en Overm. Winter 100 a 130 Koni-berger . 280 a 310 j Dito Zomer . . 90 a 12» Vriefche . . i8oa3°°!DantzIger 01 E!b' Moveiibndfclie . 2208300] Voorlandfohe rode . !Öoa23o HAVER en BOEKWEYT. Zeelandiéhe . 2302330 ROGGE. IRiomvhaver . . . Soa 100 Pruisfifche . . 200 a 236; Witte Voeder dito . 65*70 Koningsbergjc . . 200 2 236 Roekw. Arnersf. en Or,<,ü. £34*36 Gedroogde . . 120a:-.4o.Dito Rrab. en Vlaam. £ 34*30 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en ' Raap-OIy, perAara ƒ 7'if Overm. 't tot. . £ 51a 60 Dito Lyn . . - r>$f sbg-Lvnz. ue ton van Dito llenr.ip . . - 64* ?Schep. Rigaks . ƒ 11a 12 MIv.;Traan, 'flquttrt. Hennipzaad dito . - 9 ay3 ' va» 12 Stek. Nieuwe - 120 Dito Rode . . . - u» Wissel- en Speciecours. •Madrid ufp. .2 tn. % 43 *jjk '3Ü 3& Cadix — - 43 Lisfabon -48! Nieuwe Ducat. ƒ5,13,12! Veneüen - J)5f Oude ger. dito - 5,niio£ Livomo .985398 Nieuwe Louis d'Or - 11,6,8 L'arys. 2.m.-t . Afi 6lia^ Guinies - 12,6,10 dito kort. ƒ 5 3 Piftolen «ShSV* Idem in Specie - Franfche Kronen - - 56 5<5i Londen. 2. m. Q Nieuwe Ryksd. - 2 pCt. Dito kort Hamburg 2. ra. -Ct. ft. 38A B°. .g k , ^JV^pCu Dito kort - sHm — Wenen id. B°. - 33i (t) III. E- ?• ft- f- waar een Duitsch kenner in Parys ene voortrefiyke Befchryving van dit Schilderftuk gegeven heeft.  GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het {rer.il der Doden. gedurende de laamverlopene Week . is geweest: te Am li er dam 187; en \& Haerrlem 10, onder welke laatften 7 beneden de 12 jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. C baro-1 ther- hygro-streek luchts- 8 \ HCB* m0me" me" der- gestf.ld- IÜOO. ^ xer. ter. ter. wind. heid. C JO. o 63 60 o. 7 < 29. qï 781 44 n.o. helder. cao- 9i 6'3?_ 59 — ^2Q-9 60 66 z. o. 8 ^29- 9^ 80 38 w.z. w. helder. ( 29:_9*_ 59 59 - tt C29. 9 64 53 n.o. hekier, 'smorg;ns en 9 \ 29- 9? 80 42 'savonds bewolkt. £29. 9 60 62 n. n. o. C29-. 84 63i 64 " n. o. ïo / 5q. 8} 71 i 53 bewolkt, zeer • l.ig. M 54= 63 — ' ^29.8 5}i 76 n.O. harde wind,- bewolkt; ii / 29. 8 OOï 52 o.n. 0. omtrent helder. / 29- 8 49' . 63 — ' , C/29. 7* 51 634 o.n. o. t2 < 29. 8 64 51 n.o. helder; zeer windrig. ^29- 8 47i 64 n. n. o. C29. 8 49^ 68 N-°- \ 29. 8 63Ï 52 n. n. o. helder; zeer windrig. £29. 8i / 47 * 66 o. n.o. BEKENDMAKINGEN. V Pu- VAN DER SCHLEY, J. de BOSCH Jeronimz. , J. YVER, C S. ROOS en R. M. PRUYSSENAAR, Makelaars, zullen op Woensdag den 11 Juny 1800, en volgende dagen, te Amfterdam, ten huize van C. S. ROOS, op de Colveniefs Burgwal, in het van OUld» genaamde Huis va» Trip, verkoopen : Het beroemde Kali/zet vap SCHILDERYEN, door de alom verrr ii.rdde Neder landfehe Meesters, en andere vërdienstlyke Kunst-Schilders , 111 veele ja: ren , met kunde by een verzameld en nigeiaaten door w\len den Heere. JAN GlLPEMEES'i ER Jansz., Agent en CmfulGeneraat van Portugal, by de Bataaffche Republiek. Breeder vo'gêns Cjtalogus, die by bovengemelde Makelaars te bekoomen zyn, midi daar voor te betaaien een Zesthaif. nieuwe, met afbeeldingen versierde, FLORA BELGICA. De Boekverkopers J. C. SEPP en ZOON, te Amfterdam, met lof bekend door derzelver keurige uitgaven der Afbeeldingen van Nerderl. Planten en Vogelen, als meae van Medic. Kruiden , zyn voornemens , by Intekening, uit te geven , ene zo volledig mogelyke FLORA BA'i'AVA, beftaande " in1 Afbeeldingen en Befchryvingen der Vaderlandfche P/antgewasJ'en, alles onder het beftuur van den in onze Nederlanafche Gewaslèn zeer kundigen Botanicus JAN KOPS, te Leyden, Secretaris der Commisfie van Superintendentie over het Onderzoek der Duinen. De uitgave zal gefchieden by Bundels (Cahiers ) van 10 Platen; zullende de Planten, naar levende voorwerpen, in een volkomen Staat en voegzime Grootte, met de nodige kenmerkende delen, zo van Bloem en Vrugt als van Gewas en Wortel, wei getekend 011 naauwkeurig in 't koper gebragt, met hare natunrb ke kolenren , uitvoerig afgebeeld zyn , eu by elke Plaat gevoegd worden ene Befchrjving, in het Nederduitsch , Fransch en Latyn, naar de nieuwfte en beste Schryvers, vergeleken met de Natuur en verzeld van ene aanwyzing der groeiplaatfen , nevens het Huishoudelyk en Geneeskundig gebruik : ook zal ieder Plant betekend zyn met haar Geflagt- en foortnaam, waar toe dezelve behoort; alles yplgens het nieuwst, en algemeenst aangenomen fyftema van Linndtus. Voorts zullen 'er van dit Werk twee afzonderlyke uitgaven gefchieden , de ene in gr. 8°. formaat , tegen 4 ftuivers elke Plaat, en de andere in 40., waar aan ailes, wat konst en oplettendheid vermag, zal hefteed worden, voor den prys van 8 ftuiv. per PJaat ; zo nogthans, dat de Liefhebbers, des begerende, ook de fcho- nere Platen voor de 4°. druk gefchikt, by het 8°. formaat zullen kunnen bekomen, mits tegen den prys van den 40. druk, nam. 8, ftuiv., waaromtrent men op de Inteken-billetten de decifie der Intekenaren verwagt. Een meer uitvoerig berigt van dit Werk is, gratis, by cfe Uitgevers, en de voornaamfte Boekhandelaren, alomme te bekomen. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. . N°. 334. NIEUWE A LGEMENE KONST* en LETTER-BODE, VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. FTLTDAG DEN 23 MET. B E R I G T E N. ZWEDEN. De Koninglvke Akademie der Wetenfchappen enz. heeft van de ingekomene Antwoorden op hare Vraag van voorleden jaar, over de Pligt enes Historiefclnyvers enz. (zie N. A. K. en Letterb. N°. 127 en 176) de Gouden Eermunt toegewezen aan ene Verhandeling van den Hr. Portalis, den Zoon. Op hare Histoiifche Vraag van dat zelfde jaar (zie als boven) geen Antwoord ontvangen hebbende, heeft zy dezelve op nieuw, voor dit jaar, herhaald, gelyk mede het laatstvorige opgegevene Byfchrift, en plan voor Medailjes. Voorts is , voor de vreemde Talen , de volgende nieuwe Prysvraag vastgefteld: „ Welke zyn, met opzigt tot het algemeen wel„ z\n des menschdoms, de voor- of nadelen der ,, tegenwoordige Eeuw, in vergelyking met die der ,, laatstvorige?" De Antwoorden moeten, op de gewone wyze, voor &o Jan. 1801 ingezonden werden. - XIII. Deel. FRANSCHE REPUBLIEK. PRYSVRAGEN opgegeven door het nationaal instituut. Klasfe der Wis- en Natuurkundige Wetenfchappen. Eerste Prys. De klasfe der Wis- en Natuurkundige Wetenfchappen, had, in het ja r 6, voor de twedemaal ene PrVsv aag opgegeven over de Ontleedkundige vergelyking des Levers, by verfchillende klasfen van dieren ; doch geen antwoord hier op ontvangen hebbende, heeft zy begrepen deze vraag te moeten intrekken, en 'er de volgende voor in de plaats te ftellen: Eéterminer, par des obfervations et des expérienccs anatomiques et chimiques, quel font les pliónonèncs dc l'engourdisfement que certains animaux , tcls que les marmottesi les loirs, etc., éprouveut pendant UdjffT* fous le rapport de la circiihiti-jn du faug, de la refpiralion et de Virritubililé: rcclicrc.er quelles font les caufes de ce fommtil, et pourquoi il est prepre a ces animaux. j [Te bepalen, door Ontleed- en Scheikundige waarnemingen en proeven, welken de vericbynzeis zyn 'van X -  C 162 ) "jn waar van de opfteller niet Hechts door de 'gelegenheid ,'waar in hy zich tot liet mededelen van naatiwkeurige berichten , geplaatst vond , maar ook, en wel inzonderheid , door ene geljke verhevenheid van gevoelens , door ene evün grote mate van gel>kfoortige kundigheden en verdienden , door de bekwaamheid zyner penne eindelyk tot de aanvaarde taak de volkomenfte bevoegdheid blykt të .hebben. Een voorbeeld van zulk ene levensbefchryving hebben wy in de voorhanden zynde fchetfe van het leven van wjlen den beroemden Leyofcheu Hoogleeraar David Ruhnkenius, veivaardigd door'deszelfs tegenwoordigen opvolger'aan dezelfde Hoge Schoolden Hooggel.DaniëlWyt- tenbach. Was iemand bevoegd, om het leven van den uitmuntenden Ruhnkenius, naar 't welk alle hcogfehatters van ware geleerdheid op het vurigst verlangden , der geletterde wereld mede te delen, dan zeker was hy het, aan wiens penne wy dat gefchenk te danken hebben. Niet tlegts was hy 28 jaren achtereen eerst de meest geliefde leerling, daar na de gemeenzaamfte en vertrouwdfte vriend , van Rühnkenius , maar ook, 't welk bovenal in aanmerking meet komen, gaf zyne toewjding aan het zelfde vak van letteroefeningen, in 't welk hy zich enen niet minderen roem dan zyn leermeester verworven heeft, hem daar toe de uitnemendfte bevoegdheid.. Mag men dan , op grond hiervan , van deze levcnsbelchrj ving by voorraad reeds iet groots en uitftekends verwachten, men zal die verwachting by de lezing van het werk neg zeer verre overtroffen vhidè-h. Dan toch Haat men in twyffel wat men meer te bewonderen hebbe, of de edele eenvoudigheid en uitlokkende bevalligheid der \oordrigt, of hét bondig oordeel eu de even uitgebreide als siaauv,keurige kundigheden, daar hl ten toon gefpreid , of do ptimvolgbare zu'vorhr' ~" feft**7T£nö*d Eter ttfê>', viar 'n her werk gefchreven is. De laimgemelde voonre/feiykheict" biir.kt bovenal in dit gefchiift, zo. heer.hk uit, dat wy niet tu)felen, of eik buvoegd tcchier Ziii toet ons iimeuimeii , dat de Lafjnfciie fityl des Leyalcneü Hoogleraars, pdLk dezelve ouder de ouden da n van Cicyo eüelüaru ;luus op* der .de nieuwere SöiryVers ajlqe:. by dien v.uj z^ticil uh- mtiritendea vWg-iflgw k..n rergkcTCn wcrd'éri; 'V. ons bevat dit.ferk, behalven. een Kf-rgr k efi uitvoerig veV-1 flag van de. In'jcvi'kn ; horljnighedeij en letu roef .aiingen van den vermaarden RuhnV'öntüs, èn ene uitnemende wa, rdermg van desz-^f's létrerkundipe-verdier.ften, rog zeer vele voor den. beöefTenaar der Gnekfci.e en. Latynlche Letteren hoogst leem kc byzondérbeden, ai geivite uit we.dingen ginds eu elders ingevk,clitou. lioveiiü.en v. 0. ui het vernadl dur, verfciieiueue bevallige, fehiideringen .op tnp behagoljke wjzft alge*inleid, j rjt fli iifi'rjii^oa sh t' 1 itw n j l 11 • 1 \ t Duder üc uiueidingfen, door'ons bciSojyq, miuitcn inzet:darbeid uil de i'cnctic >cr klaring vtii djs ar.rd e;i odiv.ing' ener Criiifrhe teöeffè'nidg der Griekfcl.e en Lal/nfcLs letteren op bl. 22' en volgg. v.m her werk , en de -beoordeling der onderfcheidene verdierf en en gvHardheid v iti de prote Driemannen Hèmstesuuis , V a l c k e n a a n en Ruhnke-' ..mus, maar vooraf van'deze laatften,- op. bl. 134 eir voigg; -t Dan or-s 'vcrilag -zou te iiiHvoerig weiden voor rji; vygeikblj d indien wy alle dq fchone plpatlen van, dit werk wilden r.jua-, wyzen. Wy -haasten ons-dus tot het mededelen. v.i;i "eëiu kort uittrckVel vnn dat gene, 't welk de'lclgevrllen ., fcjMt ten en iioedaiiifeheUeu van Rühnkenius , 'meer 'b;.zónder' 'aangaat. " '•" ',' ' * " '' 'ft " . ' '" 1 Damd Ruhnxf.mus werd op dsn 2den Jriiru ry van bet» jaar 1723, te Strip. efte'S* d v.n Pêfb leren , géborén: Zy!-» ne ouders' waren''eedykc'en wclgeftclde lieden*, (bekledende: zyn v,.djr;hét üt&bi v:it Selnvait -—-Vam \effirheidtn kin-; deren, met welke' hunne echt gezégend was,' wetdj onze; r'ühnkexios, om de blyke'n van leerzaamheid -en -vernuft -, welke meii in hem opmerkte, tot leitaroeficningen , en wel' bepaaidelyk -tot .de beöetïening der.-Godgeleerdheid befremd., Met dit oogmerk werd hy eerat te Schiaven ter fchoól befteld, alwaar door. den fai.iak des Sclioolbellierders toor dc Latj-nfche letterkunde, bjzonder" voor den Latynlclien ftyl de eerfte vonken vrn dien brandenden yver voor de Griekli'e en Lannfche letteren werden opgewekt, waar in hy jgedyrende zyn gantfche leven geblaakt heeft. Vervolgens naar de fchool te Koningsbergen overgebragr, waar hy. den beroemden Duitfchen Wysgeer Immanuel Kant, tot mededinger had, werd die yver nog.fterker in hem ontvonkt; zo dat hy van daar naar zyn.vaderlyk huis te rug gekeerd, niets vuriger wenschte, dan zich geheel aan de Griekfche en Lat}niche Letterkunde te mogen toev\)den. De begeérte zyner ouderen, cn vooral van zyne moeder, welke zich niets aangenamers kon voorftelien , Bati haren zoon eens1 den kaïizel te zien beklimmen, niet openlyk willende wederftreven, hield hy om de vervulling vaiv dezen weusch niet by hen aan, maar poogde dien veeleer heimeKk te bevorderen,. tea  tèü dien euide yéfiVff van hun ziekende 'te bekomen , om de Gh'tun'gfche Hogefchoul, aan welke onder anderen de in htt vak der Griekfche en Latynfche Letterkunde wyd beroemde Gesner ten dien tyde tot fieraad ftrekte, te mogen bezoeken; v.eik -.ei lof hy dan ook, onder een glimpig voor'wendfel,- gercdpi>k van hun verwierf. Dan op zyne reize dt.w-u.rn, te YViuenberg, met de beroemde Hoogleeraars UL.2.fr floge'cholc Jo. Daniël Ritterus en Jo. Gulielmus 'Bi.kgl'rus. ia kennis geraakt, cn door hunne geleerdheid en minzaamheid bekoord"zynde, 'behoot hy zyn opzet te laten v<:rcn, cn zich' v.,n het onderwys der ftraks genoemde mannen ie 'bedienen;'wei k Leflult hy'gémakkch iV door zyne Ouders deed goedkeuren. Na hier twee jaren , in de beöeffefiing :der Luynfehe Letterkunde en andere wetenfchappen, te ncblen uoorgebu.gr.; binnen welken tyd hy'van de eerfte bok ene proef-gaf ra een "Akad'cuiisch gefchrift óver Galta P/acidia'Augusta , deed 'her gezag der beide Jlraks genoemde mannen en dat van Ernesti , hem beüuiten , om 'naar Leyden te gaan, ten einde zich docr het onderwys van den beroemden Hemsterhuis , wien alle Geleerden van Europa, cenüenimïg deii "eeli'fé'n TatTg'bnTAr''de•op'öóUVers der Griekfche Lette, kunde toekenden, in dien tak der befchaafdheid .te volmaken. Dit bcirait, geheet ftrydig met de oogmerken cn wenfehen zyner ouderen', bragt hy, fchoon onder hunne toelating , echter tegen hunnen zin ter uitvoer. Hoewel wy gaarne erkennen, dat ter Verdediging van deze handelwyze van Ruhnkenius ,zeer veel te 'zeggen valt, fydt het nogthans by ons bedenking, of zyn voorbeeld in dezen wel die-onbepaalde aanpryzirg verdiene, waar mede de Hoog.- Wraaï VVl'ltenbach het zelve icr lTavöfgmge heeft Vcorge- ficld. Doch dit iu 't vcorbvgjan..' —— Ruhnkenius dan, 'in deu jare 1743, te Leyden gekomen , cn met den g.-oten Hemstlrhuis fpoedig b.-kend , ja zyn vrtend' geworden zynde, vond door Let or.de;vos en de verkeung van dien uitmuntenden geleerden aan zyne verwachtingen , met flechts volkomen voldaan, maar dezelve- neg zeer verre overtroffen. De eerlle vrucht zyner letteroeneningen , onder'opzicht van He'msterhuIs, aangevangen en voortgezet, kwam in den jare 1749 te voorfchyn in twee Critifche Brieven, de eei f.e oy'er Homerus eu Hefiodus aan den beroemden Caspar Jonnes Valckenaar opgedragen ; de andere over Caliimackus cn ApoLonius Rhodius, twee jaren later aan den verm.iarden Ernesti toegezonden: ■ Intusfeheu was hy ook met verfcheidene andere wei kzaamheden als het medewerken aan de' uitgave van Hefyekius, waar mede de kundige Godgeleerde Joa:.nes_ Albe_rti bezig was; de beoefening der Rechtsgeleerdheid, en meer andere beze't geweest.. Het laaide had hy op aanraden van Hemster'huis ter hand genomen , die hem in Neder! .nd willeilde houden, cn'geen uitzicht hebbende van hem,'by het groot aantal van beruemde Oüdhe'iukimd'gcn in ons Vaderl-r.J, binnen kon enen Lecrftoel der Griekfche of L-itynfche Letterkunde te kunnen bezorgen, zich met de hoop vleide vin hem, ter bekleding van het Hoogleera:.nimht in de Rechtsgeleerdheid bekwaam zynde , dezen of genen ontledigden Lecrftp'eF d'ier weten'chap te 'doen bpefragen. RÜHNsèmus dan, die tot nog toe door het opzicht over de letteroèfféiiingcn van den een of anderen aanziculyken jongeling in zvn onderhoud voorzien had, volgde dezen raad zyns leermeevers op, en gaf, in den jare 1752, ene proeve van zyjtè vorderingen in die wetei.fchap, in een werkjen, getyfeld: Thaleiaei, Theodori , Stephctni, Cyriiii C- :v:entaril Graeci in titulum Codicis & Digestorum de poiiuLmdo jive de Advocatis et Procuraloriêus Latina interpretatione et anii.tadverfi ontls illustrdii. Hier door en aan het oogmerk Van Hemsterhuis voldaan-, en zyne Rechtsgeleerde'kundigheden aan bevoegde rechters genoeg hebbende doen blyken, wydde hy zich op nieuw geheel aan' de- oude en Vooral aan de Griekfche Letterkunde to'e, err ftelde den beroemiften der Griekfche W\-geren, Plaid1, tot het voorname, voorwerp zyner'ocffeningen', tot deszelfs opheldering werkende aan de uitgave van een kléin werk»"getytcld:" Tim'xi Lexicon vocum Ptaionicirum, 't welk hy. in den'jare 1754, verrykt met aantekeningen, iu geleerdheid cn naauwkeurigheid, naauwlyks wedèrgaê hebbende in ' her-licht heeft' gegeven. Nog aan gene vaste ftandplaats verbonden, heeft hy, in den jare 1755, ene reis naar Parys gedaan , en aldaar een jaar doorgebragt in het vergelyken van vele'handfehriften van Griekfche Schryvers, en het affchryven van ene grote menigte van onuitgegevene Grammtitici, eu andere Schryvers van gelyken aard. • Van daar 'teruggekeerd, heeft hy, doo'r bewerking van Hemsterhuis , den post van LeÊtor in de Griekfche Letterkunde v.erj;regen , en in 1757 aanvaard met ene fchone Redevoering : 'de Graecia,' artiüm et do&rinarum inveiu'riee, Hy 'had deze bediening vier jaren'achtereen met groten lof va:f geleerdheid en haarfrgh :ii 'bekleed , toen hein liet gewóoiv Hoogleeraar,.nibt-i:1 de Gefeiiiederiisfen én ~fVe'fpre\ \':e:;dkeid, 'door den dood- vau-' den vérrnauVde;> CHjofnü^iip o;^i ge-.aiien, werd 'opgedr':gtm , 't welk hy in 1761 aam. va .rdde reet !cr.e zeer ïieriyké'éii geestlgé Redevoering di DoStore Ürnfo atice, weH.e aan verfcheideu Scboolbeuieri deren",- tKe* zicir-daar •#* •srf^cbeelë wa-H.den,- - grote" e''|érr5H gaf: RuiiNkBMUsU-öWee'd'aan- de drieledige taak , hem door dezen pest' cpgeie^',, ■ cc .vfcrkk-f'ng mnveiyk van e.vg Lki fynj'èh Schryver ,' de 't.a.wcil» ii-.g'dèr1 R-orueimèhe ©ndf.ede» e'u der ;.lgeme&e>^efch?éde'$5s';'' tjt Êfie'^zfeS ioftehire. est uitnemende wyze, wélke^'h! he'tr.:r.erk zeil' uii.i.e.'igür est fchcisf wordt', e'u welker^ ichef.irti;» den Sohrwcr eelég tiheid geeft, om een: alleraangienaamst tn leem Ia ondér.ioadt van zynen voorg.nger met zekeren jougeiieg, z'ch die ge? fchiedeiiii' voütómcn 'mees-ter' viUibfidè', ^ifteïR; Te üëlbn ?"6J» welk onderhoud RuHNaExius femelden, jongeling geheel opide 1 Socratifche w\ze vaïi zyne vóHlagene onkunde af.n het wezen, der Gefchiedenis öVertuigtl 'Iwee j'.ei, na da aanvaarding 'van het bovengemelde iaQ.i^leer^. rafnht, 18 Hef 4ifte zyite 6adcrdoms, be..odt Ruu^kexius- het^ongeh iw deleven, 't welk hy tot nog toe-geleid hMv met 'den gchr.wden ftaat" te verwisfelen', en begaf zich ia de echt met enavrouw 'van uitnemende fehoonheid en bekoorlykhedeu ; vaaX i welt  ( 166 ) welk een ander de befchryving, in het werk gegeven, by uitftek fraai en bevallig is. Dan deze echt, weldra met twee dochteren gezegend, heeft hem geen duurzaam genoegen opgeleverd, zynde zyne Echtgenote en jongfte dochter, in het jaar 1771, in het <5de jaar zyns huwelyks, door de gevolgen van zware toevallen, beide van het gezicht, de eerfte ook van het fpraakvertnogen, beroofd geworden, in welken ftaat zy hem thans overleven. De afleidingen van het gehuwde leven beletten hem niet zyne_ geieerde werkzaamheden voort te zetten. Als Hoogleeraar in de Latynfche Letterkunde was hy bedacht op de uitgave van den een of anderen Latynfchen Schryver, ten dien einde zyne keuze latende vallen op Rutilius Lupus, Vellejus Paterculus en Nepos. Terwyl hy met den eerften, dien h? het eerfte wilde uitgeven, bezig was, werd hem de voitoijing der uitg.ve van Hcfycbius, door den dood van deszelfs uitgever den geleerden Alberti afgebroken, opgedragen : welke taak hy derwyze volbragt, dat daar door aan het werk een uitnemend fieraad uerd bygezet. In het jaar 1768 de waardigheid van Rector Magnificus, aan de Leydfche Hoge Schole, nederleggende, heeft hy die meesterachtige en. zo door ftyl als inhoud even voortreffelyke Redevoering uitgefproken, welke onder den tytel van Elogium Hemfterhufti het licht ziet, cnvnaar wy vertrouwen, aan alle beminnaars der fraaie letteren bekend zal wezen. In het zelfde jaar kwam het werk van Rutilius Lupus de Figuris Sententiarum, vergezeld van de kleine fchriften van Aquilas Romanus & Julius Rufinianus over het zelfde onderwerp in het licht, allen verrykt met geleerde en zeer doorwrochte aantekeningen, en ene voorafgaande Hift aria Critica Oratarum Graecorum, zynde ene allerbelangrykfte bydrage tot de Gefchiedenis der Griekfche Letterkunde. Niet lang na de uitgave vau dit werk, in het jaar 1770, in welk jaar de Hoogleeraar Wyttenbach herwaarts gekomen met Ruhnkenius bekend werd , was hy bezig aan het vervaardigen van aantekeningen ter verryking der uitgave vau Xenophons Memorabilia Sotratis , door Ernesti , en van Longinus, door Toup bereid; welke aantekeningen achter de uitgaven van beide Schryveren gedrukt zyn. In't jaar 1772 zyne letteroeffcningen, door de boven vermelde huisfelyke rampen des verleden jaars, afgebroken, weder opvattende, hield hy zich voornamelvk bezig, met zich tot volvoering van zyn voornemen ter uitgave van den Latynfchen Gefchiedfchryver Vellejus Paterculus in ftaat te ftellen. Door verfcheidene redenen van vertraging is deze uitgave, welke onder de voortreffelykfte werken van RuhnkeMüs verdient geteld te worden, niet voor het jaar 1779 in het licht gekomen. In 't jaar 1774 werd hy tot Opzichter over de Leydfche Bibliotheek aangefteld; welken post hy, benevens het Hoogleeraarambr, tot aan zynen dood heeft waargenonen. In 1776 gaf hy zyne uitmuntende Verhandeling over het leven en de fchriften van Longinus in het licht, welke als een voorbeeld vau foortgeiyke gefchriften moet befchouwd worden, en welke naderhand voor de uitgave van Longinus, door ïoup, herdrukt is In den jare 1780 heeft hy de Hymni (Gezangen ter eere van zekere Godheid) van Homerus of die gewoonlyk onder zyn' naam gaan, met gelecrde„Aanmerkingeu uitgegeven; weike uitgave hy twee jaren later, verbeterd, herhaald heeft, daar by voegende de twee Critifche Brieven, voor 30 jaren, dbor hem in het licht gegeven, doch welke nu, met zeer aanzienlyke toevoegfelen vermeerderd, te voorfchyn _ kwamen. Na de voltooijing van dit werk, bepaalde hy zich in zyne letteroeffeningen voornamelyk tot Plato; van welken Schryver hy ene nieuwe uitgave in den zin had. Dan dit voornemen naderhand varen latende, befloot hy al den voorraad daar toe verzameld, in drie onderfcheidene Boekdelen, te bevatten, waar van het eerfte zynen Timaeus, met vele cn belangryke byvoegfelen verrykt, her andere ScholiaPlatonica (d. i. korte aantekeningen van oude Grammatici op Piaio) met aanmerkingen opgehelderd, en het derde den verderen voorraad van Aantekeningen, verbeteringen enz. tot de fchriften des genoemden Wvsgcers betrekkelyk, onder den tytel van, Mifcellanea Platonica, behelzen zou. Doch van dit ontwerp heeft hy Hechts het eerfte gedeelte, ene verbeterde en vermeerderde uitgave van Timaeus volvoerd, welke in het jaar 1789 het licht heeft gezien. In het zelfde jaar is zyne Redevoering, getyteld Elogium Hemfterhufti, hier en daar verbeterd, op nieuw door hem uitgegeven, en tevens zyne uitgave der gezamelyke werken van Muretus, een der uitmuntendrie Latynfche Redenareu van lateren tyd, verrykt met oordeelkundige aanmeikingen, meestal tot zuiverheid van taal en uitdrukking betrekkehk, in het licht gekomen. Drie jaren te voren was de Aftpulejus van Oudendorp, onder zyn toezicht , en met ene fraaie en naauwkeurige Voorrede, door hem gefield, uitgegeven. Zyne laatfte openbare bydrrge tot bevordering van den bloei der letteren is geweest de herziening, verbetering, befnoeijing en vermeerdering van Schellers IVoordenhoek der Latynfche tale, ten dienfte der Jeugd, 't welk onlangs is in het licht gekomen. In de volvoering van zyne verdere ontwerpen is hy, zo door de zwakheden des ouderdoms, als door den dood verhinderd, welke hem in den jare 1798, op den I4den Mey, in den ouderdom van ruim 75, wel niet ontydig naar den gewonen loop der nature , maar niet te min ontydig- voor den bloei der Wetenfchappen, uit het leven heeft doen fcrieiden. Tot dus verre, op geleide van den Leydfchen Hooglecnar, het leven van den beroemden Ruhnkenius, vooral met opzicht tot zynen letterkundigen arbeid, konelyk gefchetst hebbende, moeten wy thans, op voorgang van denzelfden, nog iets omtrent zyne verftandelyke en zedelyke' hoedanigheden mededelen. Ruhnkenius dan was door de natuur zodanig gevormd, dat zyn verftand met de groot fte gem .kkelykhétd de zaken kon bevatten : welke natuurlyke aar-leg het hoofdbcginfel zo van alie zyne verftandelyke 'begaafdheden, als van zyne zeden en zielshoedanigheden was. —— Zyne zintuigen warert allen en inzonderheid die bekie edelften , het'gezicht en ge- . hoor, zeer fcherp en werkz^m. Beiden had hy door " " 1 *■oe-  ( i<*7 ) oefening, bet eerfte van de teken-, het ander van de toon-' kunst, veredeld en verhoogd. Zyn geest was uitter- mate vlug en levendig, wordende door de voorwerpeu, buiten hem, terftond bewogen, eu den indruk daar van met de grootfle duidelykheid en fterkte ontvangende. Van daar ontftond ene wonderbare vlugheid en bekwaamheid tot hec 3anleren en bevatten van ene menigte van zaken, en ene uitnemende getrouwheid in liet bewaren van het eens geleerde. In fterkte van geheugen werd hy door weinigen overtroffen , 't welk hy bovendien door het naauwkeurig houden van aantekeningen te hulp kwam. Deze ga¬ ven , door ene uitnemende juistheid van oordeel eu vlugheid van vernuft onderlteund, moesten natuuriyK ene weergaiuz.e' voortreffehkheid van verftandelyke vermogens te weeg brengen. "De laatstgemelde gaven van oordeel en vernuft,] kwamen hem inzonderheid als Criticus te ftade, zo terfchifting van het ware en valfche, als tot het-verbeteren van gebrekkige plaatfen. Men oordele nu, wat uit de vereniging van zo vele natuurlyke bekwaamheden geboren moest worden, daar dezelve vergezeld gingen van ene zo uitgebreide geleerdheid, als waar op weinigen roemen kunnen.Geen Grieksch of Latynsch Schryver valt 'er te noemen, dien hy niet gelezen, ja uit wien hy niet het merkwaardigfte in zyn geheugen geprent, of in zyne adverfarien opgetekend had. En dit bepaalde zich geenszins tot de zulken, wier werken door den druk gemeen gemaakt zyn, maar ftrekte zich ook tot ouuitgegevene Letterkundigen (Grammatici') en andere handfehritten uit, van welke.hy ene zo grote menigte gelezen, vergeleken eu zich door uittrekfelen ten nutte gemaakt had , als fchier door niemand der Oudheidkundigen voor hem gefchied was. Deze viitgebreide belezenheid en vooral zyne nauwkeurigheid in het houden van aantekeningen, br gten te weeg, dat hy ter behandeling van elk onderwerp, de Griekfche en Latynfche Letterkunde rakende, enen genoegzamen voorraad voorhanden had. Voorts had hy zich den geest der voornaam- fie Schr>veren der Oudheid , door eue gedurige lezing, zo eigen gemaakt, dat hy 't geen aan elk hunner toebehoorde, boe zeer onder vreemde ftukken en byvoegfelen verborgen, ten naaiiwkeurieften wist te onderkennen. Daar en boven had hy nog ene byzondere verdienfte, van namelyk enen zo zuiveren en fierlyken Latynfchen ftyl te fchryven, dat hy ten dezen aanzien met de besten der Ouden verdient gelyk gefteld te worden. De vereniging van zo vele natuur- lvke en verkreeene gaven en kundigheden doet hem, vol gens liet oerdeel van den geleerden Wyttenbach (en wiens oordeel kan in dezen meer gelden?) op den eerften rang onder de opbouwers der oude Letterkunde, die ledert de berleving der wetenfchappen gebloeid hebben, de rechtinatigfte aanfpraak verwerven. In andere weteirfchappen, als dfe Wysbegeerte, Rechtsgeleerdheid en Oosterfehe talen, had bv in zsne ieugd zich meer of min geoefend; dan die oe fenine in rypere iareu niet voortgezet. De vruchten daar van waren échter met geheel voor hem verloren, gelyk on der anderen bly kt uit die juistheid van denken en voordragt, welke, in zyne fchriften uitblinkende, als de vrucht van zyne vroegere beoefening der Wiskunde befchouwd moet worden. In zyne werken namelyk hcerscht ene aangename klaarheid van voorftelling, ene naauwkeurige uiteenzetting, der gedachten, en ene al het vreemde en overtollige affnydende juistheid, welke niet weinig tot derzelver bevalligheid bydragen. Dan genoeg reeds van zyne verftandelyke hoedanigheden, laat ons nu nog iets omtrent zyne zedelyke eigenfehappen melden. •— Dat fyn gevoel, die onvervalscbte fmaak voor het fchone en bevallige, waar mede de natuur hem begiftigd, en welke hy door oefening zo zeer had aangekweekt, ftrekte zich by hem reeds vroeg ook tot het zedelyk fchone en lofwaardige uit, en boezarade hem voor al wat deugd genoemd mag worden, de vurigfte hoogachting in. Inzonderheid ver¬ dient oprechtheid onder zyne hoofddeugden geteld te wor¬ den. Van alle list, bedrog eu llinkschheid was hy ten ui- terften afkerig. Zyn gelaat en zyne woorden itemden altyd met de gevoelens van zyn hart ten vollen overeen.. Alle gemaaktheid en veinzery ftond hem ten fterkften tegen; en van daar was hy even afkerig van een voorkomen van wys- heid en geleerdheid aan te nemen, ais van net gevoei zyner eigene verdienden door betuigingen ener valfche nederigheid te verloochenen. Beledigingen, hem zeiven aangedaan, droeg hy geduldig en grootmoedig, zich ter vergevinge- van dezelve fpoedig geneigd tonende; maar omtrent die, welke aan andere grote mannen werden aangedaan, was hy ten, uiterften gevoelig , en deed den belediger die gevoeligheid ten fterkften blyken; gelyk uit zyne ontmoeting met den bekenden Biörnftal, op bladz. 25c vermeld, zichtbaar is. Ia zyne vriendfehap was hy zeer trouw en ftandvastig ,. en ten allen tyde bereid, om hun, die in dezelve deelden, met raad en daad by ie liaan. Iu '0 algemeen was hy zeer gereed', om verdienden, zo veel in hem was, te bevorderen , en vele jonge Geleerden hebben hier van de gewensefti te vruchten gefnuakt. In den gemcenzamen omging was hy zeer aangenaam en gulhartig;, en gaarne deelde hy in de genoegens der gezelligheid, zich daar by naar de vatbaarheden en den fmaak van anderen wonderbaarlyk wetende te fchikken, en by ongeleerdcn alle vertoon van geleerdheid vermydende. Zyne meest geliefde uitfpanning was. da jagt, aan welke hy tot het laatst zyns. levens een goed deel van zynen ledigen tyd toewydde. Ook bleef' de toonkunst fteeds voor hem ene geliefkoosde verlustiging. Voorts was. b.y voor de zynen een liefhebbend Echtgenoot ,. een tederhartig Vader. De zware rampen, welke, zyn huisfelyk geluk verbitterden , droeg hy met ene ftille gelatenheid , ea wist zich daar onder op de best mogelyke wyze te troosten» Ook bragten de kommerlyke vooruitzichten omtrent het lot der zynen, na zyn overlyden , gene moedeloze neêrllagtigheid by hem te weeg ; maar van nature meer geneigd om zich het gunltigfte dan het ongunftiglle voor te ftellen , bleef hy fteeds een ingewikkeld vertrouwen op ene gelukkige wending van zaken koesteren.. En. dat dit vertrouwen niet ydel geweest is, daar over verbeugen zich buiten twyfel met  wet ons a!'? hnogferntters "van ware geleerdheid en uitfte- kende verdienften. . Ziet daar, lezers! den z?.kelyken inhoud vau een werk kortclyk voor u ontvouwd, 't welk door zyne fehoonheid en bel ingrvkheid zich aan eiken m«n van fmaak ten fterkften aan pryst. Wv twyfelen niet, of dit verilag ;Za| den lust by u hebben opgewekt, om , zo gy het nog met mpgt gelezen hebben , u daar toe de gelegenheid te bezorgen; iu welk geval dc lezing u buiten tvAvfel den lof aan het zelve toegezwaaid, als aan de waarcy des v.eiks te weinig beantwoordende, zal doen voorkomen. NAR1GTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, ALS mede de H u i S H o U-^ kunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. Pryzen der. Granen, op 19 Mey te Amsterdam. TARVV. Met Last GERST. HetLas Ggld. GgW roolfche bonte en witte 30° • 3 P Vriefche VViuterratst . ioo« i3< dito rode' . • Oron, en 017 1 z. 0. i met donder en blikfem. beneden de 12 Iwen. BEKENDMAKINGEN. V Den Graveur C. JOSI te Amfterdam, heeft thans in gereedheid ecbragt, en zal r og in deeze Maand sneeveren : Het COMPI -EETE EIGEN GEëTSTE W ER K van wy le» den Nederlandfche Kunst-minnaar J.CHAl.ON, geduurendc zyn verblyf te Londen vervaardigd en aldaar overleeden ,beffrandein looftuks, in de manier en na de Vekeningen zo v^w Rembrandt als v n hem zelve. Deze Verzameling, de vrachten eener natuurlyke neiging en gevestigde liefde tot de K unsr, ziet thans voor 't eer.,t het hent offchoon 'er reeds een Exemplaar, door den Authejir aan wylen den Heer C. Ploos van Ampel gefchonken , op des/clfs verkoping voor f 150 geveildis, zal hetzelve, op gen etianerge.nontet rd .in een daartoe vervaardigd omüag , den I .iet'heb e.en voor /scgelevera uorden , en 12 Exemplaaren , alleopChineescn hapiè, georukt, zo 1 alg dezelve zullen (trekken , a/00. — Nr>bit'Uierk word nier in Commisfie verzonden, piaaf moet voor Kcké.ring t>nthoden worden. Te Haarlem, by A. LÜ'jéjElTl^ -1  A°. 1800. N°. 335. NIEUWE algemene KONST- en LETTER-BODE» VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. VRY DAG DEN 30 MET. BERIGTEN. RUSLAND. Uittrekzels enes Briefs van den Staatsraad Pallas, uit Taurien (de Kritn.) D en 5den Septemb. des vongen jaars, is, in de Zee van Azof, tegen overoud Temrak, ongeveer 150 klasters van den oever, onder een donderend gedrtiisch, en eindelyk, onder een flag, niet ongelyk aan een fchot uit een zwaar kanonftuk, die verzeld ging van een uitbarftend vuur, een Heuvelvormig Eiland, op ene plaats van annmerkelyke diepte , ontftaan. De vuurftraal, nevens het opftygen van een dikke kolom rook, hieldt byna a uren aan. Gelyktydig, en op den zelfden dag,'toen dit by Zonnenopgang voorviel, heeft men des avonds, om 7 uren, van Cuban af tot aan Catrinodaar, ene hevige Aardbeving gevoeld.' Indien ik kan, zal ik aanftaanden Zomer dezen nieuwen Pfeudo - Volkan bezoeken. GROOTBRITANNIEN. Londen, den 16 Mey. De voornaamfte leden der Komnglyke Maatfchappy hebben zig de zaak van den XIII. Deel. Ridder Dolomieux met yver aangetrokken, wesbalven men hoop heeft, dat deze beroemde Natuurkenner weldra aan zyn vaderland en de wetenfchappen zal weder gegeven worden. BESCHOUWING VAN HET TONEELWEZEN IN DUITSCHLAND. (Uit het LJoogduitsch.') Wie durft het ondernemen over alle vaste en reizende troepen, onder het vaandel van Thalia, binnen de grenfen van Duitschland, of onder Duitfche volkeren alleen, de monftering te doen. Ook hier draagt Duitschland het teken van het digt aaneenliggen van zo vele kleine en zeer klein gefnipperde Staten. Lessing ondervondt met geen gering verdriet, dat 'er geen eigenlyk Nationaal Toneel by onze Duitschfprekende vol} keren in te voeren en aan den gang te houden is. Men 'kan flegts een Manheimsch, een Wener en een Hamj burger Nationaal Toneel tellen. Moet dus ook Duitschlands Toneelwezen alle volkomenheden en voordelen 1 y der-  C 170 ) derven, die bet verenigingspunt van een enige grote Hoofdftad, in meer andere ryken, juist de Schouwfpeelktu.st in een voortreflyken trap daarftelt, zo verdient toch daarom de Toneelkronyk van onze voorn.„ c..i u,.^rvo,i Aa r-iMTiprl/yf-nmlipid . niet alleen liaaiiin.c oiuuuwuuigui >.L>ii.w»«».. 7 der Kunstgenoten en eigenlyke Lief hebbers, maar ook, in een algemener overzigt, en tevens in hoger betrekkirt;, vun den Staatsman, den Gefchiedkundigcn, en van den wysgerigen Spectator in het algemeen. Want by de vraag; Wat is het Publiek, en hebben wy pok nog een Publiek? komt het Toneel, gelyk Herder, in "zyne Briefen zur Beförderung der Humaniteit, zo fchoon aangetoond heeft, voor vele andere openbare inrichtingen mede in aanmerking. De vier voornaamfte Tonelen, die ook alle met fter ker of flaauwere Hemmen na den geretytel van enen Nationalen Schouwburg dingen, beftaan in Wenen, Berlvn, Hamburg en Frankfort. In Wénen, dat dikwerf in zyne toneelmatige bykapelletjens ene gelukkiger wying ontvangt, dan in de hoofdtempelen der Toneel-Godinnen, was Kotzebue, fede t verfcheidene maanden, oorzaak van een geweldigen tweedragt. Zyn hoogstnoodzaaklyke verbeter'ngcn bedoelende , maai voor halsftarrigê eigenzinnigheid niet genoeg berekende, hervormirgsgeest, ontdekte zich in een TheaterJournaal, dat in de geboorte fmoorde, en, door de in de Hof-Cotrant officieel geplaatfte Toncelbeöordelingen , oebreklyk vervangen kon worden, en leedt lchipf „..1, a» KpmmiHo-incr -vr.n eriae nieuwe Toneel- fpelers, waar aai het vooringenomen Publiek geen deel «reit*» u„nr Apn nndpn Tnneellbeler een er- „L„L n:ed fipt hm •.ekrr een zeer ODmerklvk ver- fchynfel dat ttn zei.den tyde, wauneer Kotzebue's Merfchenkaat cn Berouw en Natuur lyke Zoon hunnen maker, te Parys en L,onaen, tot tic itencn van ucu .„.„«ï^Amfli uPThipven cn velen der inwoners dier Hoofdlieden dc eerfte liefde voor de Duitfche Letter¬ kunde moeten hebben ingeboezemd, juist deze uien ^ ;„ Tïnitcrhl nrhc Kpi/prl, ke .Stad de haatlvkfte be fchuldigingen tegen zich protokolleren moest laten, en met een pennoen voor zyn ïeven iang, uai mcu v.pfclinl.li.o-in.0- iiir ïfflanos eiffene veder in de Jaarboeken der Pruislifche Monarchie. En toch behoort net weuer tot ae vei'vioiyKenuc vwihchuu, dat binnen kort vier berymde ftukken daar geleerd en met genoegen gegeven werden, Carlos, de Piccolomi¬ ni, Claudtne van Villa Jieua, en einaeiyK op u.u vcijaardag der Koningin, de Mcropevim Volta rf., volgens Gotïern. Is het mogelyk, dat de, door den gelief koosden converfatie-toon , vermoorde Declamatie ene nieuwe levensadem ingeblazen worde, zr gé; fchiedt het door dc h rleving of daarftelling van 'n:etrifche kunstwerken, cn ook in dit op/.igt moet het jongfte verte hyr fel van den iftallftcinfchen Dramacyclus, gelyk ce eerfte kusch der morgenftralcn op de Oi-stlyke bergen, het licht aankondigen. In "Hamburg hebben vyf mannen van zeer ÓPgcTyi ; Na ene inleiding, uit de oorzaken van de veragting der Wysgcerte ontleend, en uit hare onvolkomenheid", tot op onzen tyd, bewezen, fielt de geleerde Deiman deze Vraag voor: Or, en in 'hoe ver, de Natuurkragten, onde* zekere algemene gronokragten kunnen gebragt, of daar van afgeleid worden? Welke algemene vraag wederom in vele byzondere, zeer bclangryke, vragen wordt ontwikkeld, en daar uit aanleiding tot ene algemene oplosling, dat is, tot deze zeer gewigtige Verhandeling genomen. De voorafgaande Vraag is dan: Wat is sïoffe? of: Is de stoffe werkzaam, of lydelvk ? Zo liet laatfte, dak- is een ander werkend beginzel, hoe men dit ook noeme, nood- zaakljk. Uy alle ervaringkennis, ligt ene oorfpronglyke oi zuivere kennis, liggen zekere algemene grondbeginzelen , ten grondlage, op welke de hrv.irmgkennis rust: Z. Kant's Critiek. De Vraag is dan, hoe veel aandeel hebben deze zuivere groiidbeginzeien , dit is, de zuivere Reden, aan het begrip nopens de doffe? Het is zo: men heeft zig altydook in de Natuurkunde, van metaphjlifcbe grondbeginzeieii bediend, en moeten bedienen, als van beweging, ondoordringbaarheid y traagheid enz. Maar het is hier van belang, de zuivere gronditciiingeii , van die der ervaring, v>el te onderscheiden: v,aar toe Kant, in zyn Metaphyftek der Nat uur kunde, den grond heen. gelegd. De Vraag is dus: tVat weten wy van de ftoffe, in 't algemeen, en van. voren. 1°. Hier komt in de 1 fte plaats de Helling van Kant te ll.de, die hier ontvouwd wordt, nam. De ftoffe vervult ene ruimte, niet door hare blote aanwezigheid, maar door ene bewegende kragt. Die kragt wierdt doorgaans ondoordringbaarheid (foliditeit) genoemd; dog onnaauwkeurig (t). Zy is ene bewegende kragt der ftoffe zelve, die door hare tegenovergeftelde beweging alle andere bewegende ftuffe belet en afweert of te rug floot: en wordt te regt ene grondkragt der ftoffe genaamd. 2°. (*) In 't Magazyn voor de KrH. IFysgeerte III. D. ifte Stuk. (_ -f j In de daad is ondoordringbaarheid ilegts een onkennend denkbeeld» Da Recensent.-  C 173 ) 2*. Stelling van Kant: De ftoffe vervult hare ruimte, 'door de te rug ftotende kragt van alle hare delen , dat is, door ene oneindige uitzettingskragt. Van alle hare delen: want anders zoude een gedeelte der ruimte wel ingelloten, maar niet vervuld, zyn: tegen de veronderllelling. De frofTe neemt hare ruimte in, door ene uitzettingskragt, die ene wezenMe grondkragt der ftoffe is. Deze kragt is nimmer zo groot , of k.ein , of' zy kan nog groter en ook kleiner gedagt worden. Dit is de veerkragt. Alle ftof is dan oorfpronglyk veerkragtig. 3°. De ftoffe kan in het oneindige zaamgedrukt, dog nimmer door ene ftoffe, hoe groot de zameudrukkende kragt ook zyn moge, doordrongen worden. Dit wordt zeer eenvoudig daar uit bewezen , dat die zameudrukkende kragt, in dat geval, niet dan oneindig zou kunnen zyn: het welk onmooghk kan gedagt -worden. Maar verders wordt ook betoogd , dat de ftoffe, tot haar aanwezen, ene zaamdrukkende kragt vordert, die de uitzettende kragt tegenwerkt, om dat die uitzetrende kragt nog door zig zelve, nog door de ruimte, kan bepaald of bedwongen worden: dierhalven zy zou zig in 't oneindige verft rooijen, indien haar gene andere kragt tegenwerkte. Daar is dan, in tegenoverflelling van de uitzettende kragt, ene zaamdrukkende kragt nodig, waar door de lioffen nader aan elkander worden gebragt , en deze gfOndkiogt is de Aantrekkingskragt, die aan alle ftoffe oorfpronglyk eigen is. Deze aantrekkingskragt kan zo min alleen, zonder uitzettingskragt, plaats hebben, als deze laatfte alleen, zonder de eerfte, beflaaubaar is. De aantrekkingskragt, alleen werkende, zoude alle ftoffe in een ni.tbematiesch punt te mam trekken, en zig zelve dus eindelyk vernietigen. Het befluit is dan : Zo wel de terug-stotende of uitzettende kragt, als de aantrekkingskragt, zvn heide wezenlyke eigenschappen der stoite, zon DER welke geen stoffe bestaan kan. Zy kunnen niet betoogd, dat is, van andeie kragten afgeleid worden, want het zyn eer!le; dat is, grondkragten: welken geen lydeiyke , maar werkende kragten der ftoffe zynde, zo volgt, dat de ftoffe een dadeiyk werkend beginzel is en dat de gehele Natuurkunde , op die eigenfehap der ftoffe, gebouwd is. Hier reist dan de gewigtige Vraag: Zyn alle de overige kragten , die wy in DE zaamgestelde WEZENS ontmoeten , van die twee hoofdkragten der STOl'tE , afgeleid? Zn de verfchynzelci: der zigtbare waereld uitwerkzels van die algemene grondkragten , weiken , onder verfchillende omftandigheden, op verfchillende manieren, gewyzigd zynde, zo vele onderlcheidene. gewrogten daar ftellen; welke gewrogten wederom , naar mate van hunne byzondere zaamfteiling en vorming, gansch verfchillende eigenfehappen bezitten? Is de vormkragt, is de „lgemene levenskragt der georganizeerde of bewerktuigde wezens, die groei en leven door de gehele natuur verfpreidt, een afgeleid vermogen van de algemene grondkragt der levenloze natuur? Kan men, uit het aantrekkend en terugftotend vermogen, de zonderlinge werking der zenuwen eu fpiervezeten iu het dierlyk «zamenftel verklaren ? of zyn daar tc bove'n nog andere kragten nodig? . De zuivere Reden tragt ook hier de verfchillende begrippen van het verftand onder een algemeen denkbeeld te brengen, en vordert dus éne algemene grondkragt, van vvell.e de overige voordvloeijen. Dog deze reden-Eenheid , is niet dan een Logiesch beginzel, dat is, ene wyze v.-n bevatting onzer Reden: welk Kant in zyn Kritien getoond heeft op 3 grondbegiuzelen te rusten, namölyJs: Is van algemeenheid; 2. van Verscheidenheid; 3. van Verwantschap. 1. Door het beginzel van Algemeenheid ftreef't de Rede, befteudig, d.ar henen, om alle mooglyke verfchynzelen., alle bvzondere kragten, tot één énige grondkragt re brengen, én aldus een fyftematiesch geheel te ontwerpen. 2. Door de Verscheidenheid daalt de Reden van 't Algemene tot het Byzondere, het meer byzondere en meer verfcheidene, neder", om den rykdom der kennLfe te vermeer» deren, uittebreiden , en dus aan het gehele zamenftel der kragten meer volkomenheid te geven. 3. Door het beginzel van Verwantschap, wordt het Algemene met het Byzondere verenigd, en de ondeifcheidce betrekkingen, welken de byzondere kragten tot elkanderen en tot de Algemene Grondkragt hebben, bepaald , en daar door het zamenftel der kragten tot Eenheid gebragt en voltooid. In de daad, deze drie beginzelen der Reden, Algemeenheid, Verscheidenheid, en Verwantschap, zyn het, waar door zy zig een volledig zamenftel vormt van de onderfcheidene kragten, die zig, in de oneindig menigvuldige verfchynzelen der bewerktuigde en onbewerktuigde Natuur, vertor nen. Die fyftematifche Eenheid is niet uit de N ituur genomen, het welk niet mooglyk is , alzo de Algemeenheid niet onder de ervaring valt; zy is egter niet wiliakeung, maar het we;k der'lieden, weike, in geen onmiddenk verband met de ervaring ftaande, aan het Verftand uen hft geeft, om de Natuur daar over te raadplegen, en, langs den weg der Ervaring, uitfpraak te doen. Aan dit Logiesch gebruik der Reden, zyn alle ontdekkingen in de veiïchiileiide takken der Natuurkunde te danken. Maar de Vraag is vervolgens: In hoe ver' heeft dan, tot' 'nu toe, de ervaring aan den eisch der r eden voldaan? Wat weten h, met zekerheid, van de si- stematische Eb.nueid der ve.RSCHILi.ende kragten in de NATUUR. ? I> Wat de onbewerktuigde natuur aangaat, hare meeste verfchynzelen laten zig, uit de algemene grondkragt, . erklaren. By de omwikkeling der byzondeie omftandigLedeii blykt het, dat hare wetten volkomen overeenfremmen met die der terugftotende en aantrekkende kragt. Immers dfc meest algemene cn bekende Natuurverfchynzelen zyn: 1. De beftendige neiging der Ughamen om zig te naderen en op verre afftanden eikanderen aan te trekken. Dit is de bekende zwaartekragt, of aantrekkingskragt, die zig over de gehele zigtbare Natuur uitftrekt. De delen .der vaste lighamen hangen hier dooï te zameu; hier doo» y 3 wiL-  C '74 ) tw'len de vloeidoffen zig niét fcheiden , r.iair veranderen flegts in droppelen ; hier door buigt zig he; licht j in 't voorg.iün van gr^re en vasre Hghimcn ; b; c c'ooiwtrheft zig de Zee tegen de Maan ; hier door wordt de Maan annvde A rde . en de A rde met file overige PJaneteö aan de Zon geketend, hier uit wordt de gehele loop oer HemelfcheLigh-mien verklaard. Dit verfrhynzel omd.kte Newton, als bet algemeen beginzel- van beweging; m. r het liet Zig niet uit de 7'":enaamde ondoordringbaarheid der duffe vei klaren. Ne- t n volgde de Ervaring; bekommerde zig niet ever de . •>:/. .k; 'trok uit zyne proeven algemene wetten; tepajilue, of k door de verhevenfie kunstgreep der Wiskunde, de gevolgen dezer wei ren, voor die gevallen, in welke dc oiimiddely'ke ervaring o;.:breekt. Zo paste hy de gevolgtrekkingen van de aantrekking onzer Aarde en Maan, op her gehele Zonnefte'zel toe, met ene uilkomst, die s'mans cnfterflyken roem volkomen bevestigde. Dus is de algemene aantrekkingskragt der natuurlyke fghamen, niet anders dan ene gewyzigrie weiking der 'grondkngten van de dofte. 2. De onderlinge Verwan tfchap der Scheikundige grondftoffen. Die verwantfohap is de neiging der groi.uiioffen, om zig met andere pel)kfoortige, en ongelykfoortige doffen, in zekere omftandigheden, te verenigen, en hier dor een lighaam daar te ftellen , dat van de zaamftelleude delen geheel verfchiit. Dus is 'er een byzonder vermogen der grondftoffen, om elkander by voorkeur aan te trekken, en ook, in veranderde omftandigheden, weder te rug te floten, en nieuwe verbindingen aan te gaan: door deze gedurige ontbinding, en zamenftelling der grondftoffen , vormt de Natuur telkens nieuwe wezens, en werkt onafgebroken tot hare inflandhouding ; en geen dofdeeltje in de Natuur gaat verloren. Hier op rust de gehele Scheikunde, en de met haar vermaagfehapte kunften. Intusfchen, dat dit byzonder vermogen der Scheikundige grondftoffen, niet dan ene wyziging der algemene aantrekkingskragt is, wierd reeds vermoed by Newton, Taylors en Euffon ; maar is thans door onlogenbare proeven bevestigd Uit welk een eenvoudig beginzel, brengt dan de meesterlyke hand der Natuur zo vele oneindig verfchillende werkingen voord? 3. De Magneelkrugt: waar door zommige natuur- en konstgewrogten het yzer aantrekken en terugfloten. Schoon wy de eigenhke aart en zamenftelling dezer vloeiftoffe niet kennen, heeft' men egter alle reden, om te veronderftellen, dat zy, even als alle andere fyne vloeidoffen, flegts ene byzondere wyziging ener algemene vloeiftoffe is. Dog hoe dit Zy, a"e werkingen der magnetifche ftoffen hangen van ene aantrekkende cn lertigftorende kragt af; en hebben dus ene voikomene identiteit met de wezenlyke grondkragten der ftoffe. 4. De EleStriciteit: zvnde ene, door de gehele Natum terfpreide, vloeiftoffe, welker uitwerkingen overbekend zyn. Hare verfchynzelen laten zig alle, uit ene aantrekkende en terugftotende kragt, verklaren; daar te boven , deze vloeiftoffe laat zig even als andere fyne vloeidoffen, in zommige Ughamen, door de drukking derlugt zaampersfen, en wordi daar door oorzaak vnn de. verbazendfte uitwerkingen ; zy ij ook, volgends de leer der hieuwde Natuurkundigen, uit andere Scheikundige gronddoffen zaamgefteld; en dus aan de wetten der fciieikundige verwamfchap, even als het licht en de warmteiloffe, onderworpen. De werking der Electrike vloeiftoffe is dus niets anders, dan ene byzondere wyziging van de wezenlvke grondkragten der ftoffe. Dit al, naauwkeurig overwogen zynde , blykt nu, in hoe ver, het .Verftand , door mi kiel der Ervaring, aan het denkbeeld , 't welk de zuivere Reden zig van de fyftematifche Eenheid dör Natuurkragten vormt, voldaan heeft. II. Wat nu verders'de Bewerktuigde Natuur aangaat, hier ontmoet men geheel andere kragten, die volgens geheel andere wetten . werken, nam., de algemene Levenskragt van het Planten- en Dierenryk. In hoe ver' ft aan deze kragten in verband met de algemene grondkragten d*r pioffe? fVaar is hier de overgang van de onbewerktuigde tot de bewerktuigde Natuur? Van de vorming de mynftoffen , tot die der plantgewasfen ? En van dezen l ot het dierlyk zamenftel? De geleerde Deiman dek de beantwoording dezer Vragen tot ene andere gelegenheid uit. Hy belluit dus met deze fchone aanmerking: Dat alle verfchynzelen, op het onmeetbaar toneel der zigtbare waereld, uitwerkingen zyn van zeer eenvoudige algemene beginzelen, en dat de fchynbare verwarringen,'die de gevolgen van ene flegts oppervlakkige befchonwing zyn, zig, by een nader onderzoek, in de fchoonfte harmonie, of overeenftemming, ombinden. Overal, zelfs in de Weende dingen,- vertoont zig ene onophoudelyke werkzaamheid ; overal befpeurt men oorzaken en uitwerkze's, middelen en oogmerken, zo naauwkeurig afgemeten , zo regelmatig op Eenheid - h'in doel, uitlopende, dat wy, a's 't <-are, ged ongen worden, daar in de voet flappen ener alwyze Vj rzieui^he.d te eerbiedigen , en in verrukking uitt eroepen : „ Het Hemelrond, deze aarde, en *t rome pekelveld, ,, F.n heldre nmn en zon en fterren, nooit geteld; „ 't Wordt alles don' ddn' geest vervuld, gevoegd, bewogen. Die 't groot geftel bezielt, ve;borgen voor onze ogen. Zie daar een kort uittrekzel, uit een der gewigtigde vertogen, zo beknopt ons mooglvk was, voorgedragen. Ook deze Verhandeling van den fchranderen Dfiman is aan alle zyne andere gèfchriften gelyk, in gewigt, beioogkragt, dui* delykheid en eenvoudigheid van ftyl. Medegedeeld. NA-  ( 175 ) NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LANDEN VEEBOUW, ALS MEDE DE HUISHOUKUNDE , HANDWERKEN EN FABRIEKEN, BETREKKELYK. Engfxsche Budget, of Rekening van Uitgave en Qntpang voor dit jaar , op 22 Febr. I. I. door den Hr. Pitt het huis der Gemeente voorgelegd. Aanmerkingen. Uit liet geheel beloop dezer rekening blykt, dat zy alleen gaat over grootdeels buitengewone uitgaven en ontfangften, tot goedmaking van de tegenwoordige Oorlogskosten, en dus geen Staat opleverd der gewone jaarlykfche inkomften en uitgaven van het Ryk: van welken beiden, dan ook de Mi¬ nister, in zyn veraere vooraragt ny ae mievering aezer rekening, ene afzonderlyke globale opgave doet. Volgens deze globale opgave der inkomften moeten zy voor 1800 bedragen . 24,090,000 Pitv (Dat echter hier aan enige Millioenen kunnen te kort komen, blykt reeds uit de Defecten van het vorig jaar, op de bovenftaande rekening komende.) En der uitgaven, zo aan Renten, de Ci¬ viele lyst als andere onkosten . . 10,720,000 —1 Waar door 'er een overfchot zou blyven van 4,364,000 Pft. Ondertusfehen bedragen de reeds bewilligde lommen voor dit jaar, zo voor aen aienst der Marine en Armée, als diverfe uitgaven, niet minder dan 27,514,000 Pft. Welke fom die van de gewone inkomften reeds over de 3$ Mill. overtreft. Eu de gehele uitgave op de Budget word gefteld op 39^ Mill. Om welke enorme fom te vinden, de Minister niet alleen nodig had, boven de inkumken van Üe Zuiker- en MoutTax, die «in de 10 prCt. belasiiug op de inkomften, en civgc ai deren door hem gen-emde baten, op nieuw vau de Uirekteuren der Bank, üe premie van 3 Min. voor ue vernieuwing van het Octrooi, waar van de tyd nog op verre na niet geëxpireerd wals ,'te-vorderen , eu de rekening .van lüoi te creuneren voor nog 3 min. aan uejecie.i vau its voren ingevoelde belastingen , welken hy onmogelyk kan ti;pf' Uitgave. Voor de Zeemagt en Marine. 13,519,079 PU. 13 S. n D. . Landmagt . . 11,350,079 — 11 — 10 — Genie en Vestingwerk. 1,695,956 — 17—11 — Verfchillende uilgaven 750,000 — —- s Jntresfen aan de Bank 816,650 — — Defecten der Finantien van 1799 . . 447>°39 — — 4—— Dito van de Land- en Mout-Tax . 350,000 — — ——r— te betalen ExchequirBillets, afgegeven in Anticipatie op de belasting van de rnkoniften 2,506,250 — •— —— Dito aari Lyfrenten en Comriburien. . 1,079,000 —- — ——— Dito Subfidien voor het kipend jaar 1800 1,914,000 — — ——— Oi-derftanden aan de buitenlandfche Geallieerden . ■ 3,000,000 — — . Toevallige onvoorziene uitgaven . 1-77^'S — — Totaal . 39,500,000 Pft. 3 S. 8 D. Cntfang. Zuiker-, Tabak- en Mee'-T.x . 2,750,000 Pft. Li.gaande en inkomende Regten . ,1,250,000 — Le 10 piCt. belasting op de inkomften , geukend op . • 7,000,000 Hier van afgetrokken de renten der Geldleningen van 8 , 11 en 13 Mill. . • • 1,700,000 . 5,yoo^X)0 —j Opbrengst van het Gecor.folid. Fonds . 5,500,000 — Premie voor de vernieuwing van het Octrooi der Bank . , • 3,000,000 — Geki.ei.ii een van het tegenw. jaar • 18,500,000 C e.it f m voor hei j. ..r 1801 . 3,000,000 — fce Loteij .... 2OG'00° - 39,500,000 Pu  C 1/6 ) Pryzen der. Gra>tsn, or 26 Mey te Amsterdam. TARW. Het Ustl GERST. Het Last Cgfcfc ' - ' ' Oj^ld. PooVfche bonte en witte 340a3&j'Vriefche Wintergarst . goano dito rode . . 520 a360, Gron. .en OMnmfche . 90 a 110 Eibing. en Hcugfche . 320 a 370 Zeenwf. cn Overm. Winter 900110 Koningsberger • 300 3330 . Dito Zomer . . '80 a 100 Vrielihe . . i8ca3oo Dantziger cn Elb. Bovenlmdfche • 220 a 300 Vonrlmdfche rode . 160a280 HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche . 2301330 ROGGE. Brouwhaver . . . 90 a 100 rniisfifche . • 2103245 Witte Voeder dito . 70 a 85 KnnJn*-ibcrgot . ' • air a 245 Pne'tw. Ainersf. en Goóil. '£ 34*36 tSfdrccjde i • . 120 a 246 Dito Brab. en Vtam. £34*56 STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige w aa rnemingen, BUITEN HAARLEM. Mey ) l8C2' 1 tebv )20- 8i 21 s 29. 9' c29. gk 32 / 2g. 9 C29. 8 t 23 <29. 7Ï C?9;_ 7 x" 29. 7* 24 { 29. 81 C29- 9* Oo- oi 25 < 3°- 1 / 3°- 2 C30. 2* 26 <; 30. } 3°C30, 2 27 < 30- 2 (.3°- ii THER-| hygr0-STREEK luchts- MOME-I ME- DER - GESTELD- TER. TER. WIND. HEID. Sók 86 z.w. 63 ' 61 ï — bewolkt. 56 83 __ w. ' ^° ^O Z. Z.O. voorm> omtrent betrokk. 58. 72 Z.O. s'midd. regen met donder; 50' 83 w. Z. W. verder omtrent helder. ïQï 76 Z. O. ~ ' , - „ „ bewolkt; omtrent ■ '2 5» o. z,. u. heIde vvindr;ij. 62 74 o- ' 6os 7 Is w. ' ' 661 58 w.b.z. helder- 54 65 w. z.w. 59 62 Z-W-b-w 'voorrn.bewolkt, omtrent 70 48i Z. b. W. helder; verder betro k. 85 W. 'savonds wat regen. , ~~5° 79 W. ~V 67 54 w.b.z. bewolkt. _54 73_ d 58 80 z.z. 0. 70 51! Z.W. omtrent heider. 58 78 1 Z.o. I GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. ti.. 1 j„- i-v^„,i rroHnron^p Hp laamverlopene Week is geweest: te Amfterdam 137; en te Haar/em 14, onder welke laatften 8 beneden de 12 Jaren. Te Wtfokopole, in Moravien, overleedt, den 13 Febr. dezes jaars, zekere Catharina Wankin, in den zeldzamen ouderdom van 114 jaren. Te Theal- Coats, in Spilsbury, leeft thans ene vrouw, die 117 jaren oud en nog gezond is; zy heeft 19 kinderen , van welken de jongfte 70 jaren bereikt heeft. BEKENDMAKING EN. * * RTntTOTnpntii7 Franoaise . Dar Charles Pougens , mem- bre de 1'Inftitut National de France, de 1'lnititut de Bologne, des Académies de Cortone, Rome , etc; de la fociété philotechnique; Franxois Honnert, et Une fociété de gens de lettres. Les fciences exacte et naturelles out fait depuis quelques années d'immenfes progrès, tand'is que le goüt, errant et fii- gitit, gémit de voir les auteis aeiertes. 01 ies iavdus uc i fans délai de.l'exiftence des unes er des autres? Les confer»«onrc Hu CTnAr pt Ips atnis de larfaine littérature pourroient- ils être en même temps dénués d'intérêt pour tout ce qui peut concourir a régénerer t'amour ïacre aes aus cl u« kiu«. Iels lont les motits qui nous ont en gages a pucjier ee jum- nal: notre plan ie trouve aans nos moms ^icwkoj, tai u."ple et entièrement conforme a celui des anciens joumaux de 1'AHemagne, de la Hollande, et de quelques ouvrages pénoT diques modernes, tels que la Bibliothèque bntanmque, etc. t „c nnt;™c ..nsivtinnps Hos mivrafes en tous genres feront très- développées, et la rédaaion n'en fera confiée qu'a des hommes experts, exerces et connus. On publiera tous les mois, tres - regmiciemeiu, un numéro compofé de 216 pages, format in-12, caraQères petitromain. Le premier numero a paru en Floréal, (Mai 1800.) Le prix de la foufcription est de f 12-:-: par an. On foufcrit chez les Freres Murray a Leide & chez les principaux Libraires dans la Republique Bataye. V De Mechanicus MICHEL MISSEL, te Berlyn, adverteerd, dat door hem, voor Tabaks-Fabricamen, zyn uitgevon den de navolgende drie differente Machienes i.) EEN TABAK SNYMACHIENE, waar meede in den tyd van 12 uuren 2 perfoonen 2000 ft ordinairen Tabr:k van egi'le fnéde kerven. 2.) EENE PERSMACHIENE, in welke, om tyd'te fpaaren, de Tabak dadeiyk zo t'fmien geperst word, dat men hem flegts in de Kerfflade behoeft te leggen; dezelve k;m ook rot Carotten-en Rol-Tabak gebruikt worden. 3.) EENE STAMPMACH1ENE, in welke Mesfen zig by her na beneden vallen van zelfs omkeeren. — Alle deeze Machienen kunnen door menfehen, paarden, water of wind gedreven, en te water of te land gemakkelyk vervoert worden — een uitvoerig gedrukt Berigt van alle deze Machienen is, voor 8 Grosfen, by hem te bekoomen. Adres in de neuen grunftrasfe No. 13. te Berlyn. — De Brieveö franco. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°- 33.£ N I E U W E ALGEMENE KONSTö en LETTER-BODE, VOOR MEER- MIN-GEÖEFFENDEN. VRTDAG DEN 6 JU NT. B E R I G T E N. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys, den 34 Mey. De fraaie Apollo van het BelwrlÏÏ? tRolie, is, dezer dagen, op zyn1 voetftuk vedere , te Kome, , Burgers Motte en $£™^ is h*^<* dele onbefchadigd over«IcoïSWe navolgend byfchrift is door den Minïtel van het binnenlandsch Beftuur, naar rnen verzekert, goedgekeurd. La Statue d'Apollon, qui s'élève fur ce piedeftal. Trouvée ü Antium fur la fin du xv. fiècle. Placée par JulesM.au Vatican, au commencementduxvh Gonqut e 1 an v ae iu r^cyuu^^ rpr Sous les ordres du General Bonaparte. A ét6 fixée ici, le 11 Germinal an vih. Première année de fan Confulat. dat is: Uet Standbeeld van Apollo j dat zig op dit voetftuk verheft, Te Antium gevonden op het eind der XV. eeuw 7-.. • o../-, tt i.„ft/-„iirr,,tti ap.idaatst. in het besin derxvi. In het v jaar 'der Republiek doordeArméevanltalie veroverd Onder de orders van eten Kieneraat uw«aw» Is hier den 11 Germinal vin j. (11 April 1800) geplaatst In het eerfte jaar van zyn Confulaat. XIII. Deel. T>.. rvoTprrPTlhf ld werd door den Burger P. H. Marron vervaardigd de volgende Infcriptie voor den Apollo van het Vaticaan, in de Louvre geplaatst. Hellada pospofui Romae; nunc, una duabus Anleferenda , placet Gallia culta magis. HU- ego, quam Statuit fedem Bonapartius heros, Occupo: Phoebe, tibi a Marte paratus honor. DUITSCHLAND en aanliggende landen. Gottingen, den 18 Mey. Gisteren overleedt, alhier, in den ouderdom van 40 jaren, aan ene beroerte, Christoph. Girtanner, alom beroemd door zyne Genees-, Natuur-, Schei- en Staatkundige Schnft u„ nnf o»rWc t^nn- nfzonderlvke Lesfen in de- lc1j. 11v kom '/vi * 1 ze Stad, alwaar hy geltudeert had, en van waar ny ook verfcheidene reizen, zo naar Engeland en Schotland, als naar verfcheidene oorden van Duitschland, als mede naar zvn Geboorteland, het Zwitferfche, op vtrfchillende tyüen, ondernam. Een werk over de Venusziekte, over de Ziekte der Kinderen , over het Leerftelzel van Brown en Darwiu, heeft hem by de Geneeskundigen met lof bekend gemaakt ; een ander over de nieuwe Leer en Ontdekkingen der vermaardlle Franfche Scheikundigen, over het K nuaansch. gcvoelen nopens de Natuurlyke Historie, nevens meer ' Z  ( 178 ) andere geleerde Verhandelingen, Nafporingen en Bcrigten over Schei- en Natuurkundige Onderwerpen, zullen, nevens deze en gene politieke Stukken, zyn naam voor altoos der vergetelykheid ontrukken. PROGRAMMA van de BATAAFSCHE MAATSCHAPPY der WETENSCHAPPEN, te haarlem, voor het Jaar 1800. De Maatschappy der Wettenschappen hield haare Jasrlykfche Algemeene Vergadering op'den 24 Mey. DePrefident Directeur opende dezelve met eene opgaaf der (tukken, welke 'er waren ingekomen op de vraagen, waar van de tyd der beantwoording verftreken was. Hier uit bleek het: ï» Dat 'er op de vraag, betreffende de nuttigheid, de keuze en het gebruik van Ventilators op Schepen, waren ingekomen twee andwoorden: N0..1. met de Zinfpreuk: ten nutte van de Bataaffche Zeevaart, en No. 2. door de ondervinding en aangewende moeite. Men oordeelde eenpaariglyk, dat de Verhandeling No. 1. de bekrooning met den Gouden eerprys verdiende. By de opening van bet billet bleek het, dat hier van Schryver was L. Bicker, Med. Doft. en Directeur van het Bataafsch Genootfchap derProefondervindelyke Wysbegeerte te Rotterdam. II. Dat 'er op de beide vraagen, betreffende de bebouwing der fchraale Duin- of Zandgronden, waren ingekomen twee and woorden , beiden zonder zinfpreuk. Dezelve wierden geoordeeld niet, in aanmerking te kunnen komen. Men befloot wyders deeze vraagen niet weder te h'erhaalen. III. Dat de drie overige vraagen, waar op de Maatfchappy voor 1 November andwoorden verwacht had, onbeantwoord gebleven waren. Men befloot dezelve aldus te herhaaien. I. Wat weet men thans van den loop of de beweeging der Sappen in Boomen en Planten ? — Hoe zoude men tot meerdere kennis kunnen geraaken van het geen des aangaande nog duister of twyffetachtig is ? — En kunnen 'er, uit het geen hier van door proefheemingen of ondervindingen wel beflist is, nuttige aanwyzingen tot het vo;rtk»eeken van Boomen en Planten worden afgeleid ? Te beandwoorden voor den 1 November 1801. IT. Aangezien men door eene genoegzaame oplettenheid op de Phyüiche oorzaaken, die den rook in de fchooriteenen 1 doen opgaan , naar "allen fchyn het rooken doorgaans zoude kunnen vermyden, zódanige gevallen weliigt uitgezonderd, waar in de fchoorfteérïen aan tertiggekaatfte'winden , of zogenaamde valwinden bloot (laan, zo vraagt de Maatfchappy! 1) Eene duidelyke en kortbondige Natuurkundige beft houwing van de oorzaaken, die de» rook in de fchoorfteenen doen 0 gaan, of denzelven daar in belemmeren. 2) Aanwyzingen of regelen uit zodanig eene befchouwing afgeleid, hoe de fchoorfteenen behooren ingericht te zyt:, en wat hier by, naar verfchillende omftandigheden , behoor e in acht genomen te worden , om van rool:en bevryd te zyn? Te beandwoorden voor den 1 November 1801. III. JVelke Inlandfche Plant gewasfen, tot hier toe niet in gebruik, kunnen, volgens génomene en %el bevestigde proeven, eene goede verp'-ftojfe opleveren, die met voordeel zoude kunnen bereid en in gebruik gebracht worden? — En welke elders groeijen.de planten zouden 'er hier te lande , inzonderheid op fchraale of ledig liggende gronden, met voordeel t-.t verf-jiopfen kunnen worden voortgeteeld? Te beandwoorden voor den 1 November 1801. De Maatfchappy heeft goedgevonden voor dit jaar de navolgende, vraagen voorteiiellcn. I. Wat mag men van de uitgeftrektheid van de TVaereld, en de orde in v;elke de Hemel-lichaatnen, ook met opzicht tot ons zonne-fte/zel, geplaatst zyn, zederc de waarneemingen der laat ere Sierrekundigeu , hy zonder T lyk die van Herschel en Sci-'ROte* , als wel beweezene of hoogstwaarfchynelyke waarheden vast ftellen ? De Maatfchappy verlangt, in de beandvv oording deezer vraag , op eene algemeen bevatbaare cn bondige wyze te zien voorgefteld, den tegenswoordigeu ftaat van kennis betreffende dit onderwerp, waar by tellens kortlyk wordt aangetoond de mindere waarfchynlykheid of voikomene ongegrondheid van fommige giszingen, desaangaande opgegeven. Te beandwoorden voor 1 November 1801. II. Hoe verre verft aat men thans, zederd de latere vorderingen in de Natuurkennis der Planten, op wat wyze verfchillende bemestingen van verfchillende gronden den groei dier planten bevorderen, en welke aanwyzingen zyn uit de daar van verkregene kennis afteleider.\> betreffende de bemestingen of vru htbaarmaking , byzon- ' der lyk van fchraale en onbebouwde zand-gronden? Te beandwoorden voor 1 November j8oi. III. Is eenige ieoepfening van Natuur 'yke Historie van zodanig eene nuttigheid voor de jeugd, dat zy behoort gerekend te worden tot eene vel ingerichte opvoeding te behooren? Zo ja, welke tak of takken van wetenfehap werdienen de voorkeuze, en welks is de gejehikfte wyze, om  \ C m ) em de jeugd lot de beoefening van dezelve aantemoedigen, en daar van het meeste nut te doen trekken? Voorgeteld voor het Fonds van wylen den Dia-fleur N. W. Kops, om te beandwoorden voor i Nov. 1801. TV Daar de proeven van Chladni geleerd hebben , dat men uit glazen en met aaien fchyven door een ft> ykjtok den toon haaiende, na alvoorens den fehyf dun met zand Jfeerig ander poeder bedekt te hebben, het poeder zich % bepaalde figuren fchikt, zo vraagt de Maatfchappy Zve theorie van deeze verfchynzelen, alleen uit waarneemingen opgemaakt, en wel i. eene opgaave der figuren 11 veel mogelyk van eiken toon; en eene rbngfchikktng tan dezelve naa haare byzondere foorten. 2. Lette natuurkundige verklaaring der redenen , waarom het poeder deeze figuren aanneemt, en in welk verband dezelve met de byzondere toonen ft aan. Te beandwoorden voor 1 November 1802. De Maatfchappy herinnert, dat zy, in voorige Jaaren, de . . T'l—is „ -„oOairi nm hpantwoord te wor- volgende vraagen neen. vwi^iw-) — -- den » VOOR. I NOVEMBER. l80O. T Welk licht verfpreidt de nieuwe Scheikunde over de . .,. -•- h** mtomTrkflvk lichaam 'i j\atuurnenini vun, «"K""'^" — TT In hoe verre heeft men door het licht, het welk de Nieuwe Scheikunde aan de Natuurkennis van het men%h lyk lichaam heeft toegebracht , den aart en de oor{ aken van zommige ziekten van hetzelve beter dan voor¬ heen leeren kennen» ™Jf;ff"7f/ï" ™ hier uit af vinding meer of min eevcm>,'«° ,^,...br...~j ■ . te leiden, voor de beoefening der Geneeskunde? TTT In hoe verre heef de nieuwe Scheikunde de wer>;IV' van zommige Genees- en Heelmiddelen, het zy van »dert %^ %iruik geweest zynde, of van onlangs lfnfeü^zLe%uidlyk leeren kennen , en welke voor deelen %^ PeenTLdanige duidlyker kennis in het behandelen van zommige ziekten? Daar zommige beroemde Geleerden in hunne toepasfmgen der nieuwe Scheikundige grondbeginzelen op de Natuurkennis van den mensch, de kennis der ziekten, en derzelver eeneezing, zich te veel hebben toegegeeven m verondertelfinS diè op geene ondervindingen gegrond zyn, en zulks gewisfelyk grootlyks nadeelig is voor de bevordering der Nafuu en Geneeskunde van het menfchelyk lichaam, waar " de nieuwe Scheikunde zo veel voordeel belooft, indien men zich aan den Lavoilieriaanfchen regel houdt, van m de Scheikunde en derzelver toepasnng geene tellingen aan te «eemen, die niet door de ondervinding geleerd worden, zo verlangt de Maatfchappy, dat men, m de beandwoording deezer drie vraagen, het geen men daadlyk weet, wel onderfcheide van het geen flegts op losfe gronden geteld is, tn dat men dit laatfte flegts aanftippe en 'er kortelyk de on¬ gegrondheid van ainwvze: vermits de vtiornaame fedoehr.g by de voorftelling deezer vrnage is, am onze Nedenand'rhe Natuur-, Genees- en Heelkundigen, die den loop der nieuwe Scheikundige ontdekkingen, en derzelver toepaslingen op de Natuurkunde van het menfehelyk lichaam en de Geneeskunde, nier geheel gevolgd hebben, zodanige verhandelingen iu handen te geeven, waar uit zy géreedlyk kunnen inzien, welk licht de nieuwe Scheikunde over de Natuurkunde van den mensch en de uenecsirunae van in- eu 1111*^^»- ten daadlyk verfpreid hebben, en wat van t geene men ues aangaande heeft opgegceven nog te ongegrond, te voorba::rig, of te twyffelachtig is, om 'er zich op te verlasten. Men zal van elke vraag afzonder!} k de daar op ingekomene andwoorden beoordeelen en bekroonen. Zy die dus meer dan één deezer vraagen willen beandwoorden, gelieven hunne andwoorden op eik derzelver afzonderlyk m te richten. Voorgefteld in 1799. IV Men vraagt een wel beredeneerd en meest uitvoerIvk 'plan ter algemeene ontginning en v ucht ba ar maaking dier uitgeftrekte ftreeken van woest liggendelanden , zoo h ogere Vei- Wlaagere broekvelden, bekend ouder den naam vau Meenten of gemeene gronden , m deeze Republicq, inzonderheid in de voormaaltge gevet- ten van (jeiuenaua, uve.yo.ei, v»»» baMen verlangt hier by, dat men-, voor eerst, mauwkeu rirr en onzydig onderzoeke en betooge, waar en by uien het recht van eigendom op deeze gronden beruste; t zy dan by de zoogenaamde geërfden of refpeö.ve Marken , dan wel by dc Natie in 't gemeen; en vervolgans, naar den uitflag van dit onderzoek, aanwyze de meest gepiste en krachrdaadigfte middelen, aan den kant van het Beftuur te reemen om de gevraagde ontginning te befpoedigen ; t zy by wese van verdeeling dier gronden onder de tegenwoordige bezitters en gepretendeerde eigenaars; 't zy m uaarvolgmg 'van die der Amerikaanfche Staaten, door derzelver verkoop, . j~~ 1- v t ™a.g c^c pn Hp hfsro wvze van dien : ten VOOrueeie van a jjum-1.7 «...u , .... — . 't zv op eenige andere meer gepaste wyze. _ ^ oorts dat daar bv eene korte en duidclyke opgaave gefchieoe van de ma"1 .. .,„„,. Wo„ nnrtprfi-hpirlen aart der eronden. nier. OP weii^e , naai «■>»-" *— -r, - " , ■ derzelver cultuur, binnen den kortten tyd, en met het meeste voordeel, zoo voor de particuliere bezitters, als voor de Natie in 't gemeen, kan worden aangevangen: en dat 'er bv de verhandeling van het onderwerp , vooral gelet worde, op het zoo diep geworteld vooroordeel van het gros der boeren en goedsheeren, in de bovengemelde gewesten, Staande het voor hun, zoo zy meenen, onontbeerlyke der Meeuegronden, en aan dit vooroordeel (by ald.en he zelve nïet geheel uit den weg te ruimen zy) zoo veel mogelyk te ïêmoet gekomen worde-. Men zag gaarne hier by gevoegd Se bereekening of overdag van de pecimieele voordeefcl welke, volgens het geleverd plan, uit de ontginning en iTuch'baarmaaking dier woeste ftreeken, zoo by den aanvang Z 2  ( i8b ) als op den duur, voor 'sLands finantie zouden kunnen voortvloeijen. Voorgefteld in 1796 en herhaald in 1799. V. TVelke zyn de onderfcheiden Rasfen van Schapen, die in de Vereenigde Nederlanden gevonden worden, en de verfchillende wyzen van bezorging van dezeiven. — Men verlangt hier by te weeten derzelver gewoone grootte e;? zwaarte: de afmeetingen en zwaarte van den romp, en van de leden; de gewoone langte, fynheid , en het gewicht der wol; het getal der jongen, welke zy jaarlyks werpen ; en of het grooter aantal der wervelbeenderen , door Daubenton in zommigen meer dan in anderen waargenomen, aan eenig byzonder ras eigen zy, dan alleen voor eene fpeeling der Natuur moet gehouden worden. Als mede of 'er onder de verfchillende ras feu nog één oorfpronglyk aan dit land eigen gevonden worde ? Voorgefteld in 1794 en herhaald in 1796. ek voor i. november l8C2. Eene Natuurlyke Historie en Natuurkundige Befchryving der Walvisfchen , in diervoege ingericht, om ter opheldering en aanpryzing te kunnen dienen van de beste wyze, om de plaatzen, waar deeze dieren zich voornaamlyk tegenwoordig onthouden, na te fpocren, als mede van de minst omflagtige , de vei lig fte en de beste middelen, welke of reeds bekend en in gebruik zyn, of nog m praktyk zouden kunnen gebracht worden , om de IVdlvisfchen fchielyk te dooden , en 'er zi h , alzo , langs dc,: kortftcn en zekerften weg, meester van tj makejd? Voorgefteld iu 1796 en herhaald in 1799. De volgende vraagen blyven, onder aanbod van den gewoonen eerprys, voorgefteld voor een on bepaal den tyd. I. TVat leeren de loutere ontdekkingen in de Scheikunde omtrent den Aait der Gisting; en welke voordeden zouden zommige Trafiquen hier uit kunnen trekken, by we/ie gistende ftoffen gebezigd worden? Voorgefteld in 1790. II. Wat heeft de ondervinding geleerd omtrent het 1 nut, het geen zommige fchadelyk fchytiende Dieren, b vzonderlyk in Nederland, aanbrengen: en welke omzièh- 1 tigheid heeft men diensvolgens in acht te neemen , in het uitrceijen van\dezelven ? Voorgefteld in 1794. 1IÏ. Welke Inlandfche tot hier toe min beproefde Plant- \ gewasfen kunnen niet nut gebruikt, en in onze Apothe- } ken ingevoerd worden, in plaats van üitlandfche Ge- 'i ueesmiddelen ? , De Maatfchappy verwacht hier op zulke antwoorden, \ waarin de krachten en nuttigheid dier inlandfche. Genees- £ :n middelen niet blootlyk op het getuigenis van anderen aangenomen, maar op oorfpronglyke proeven, eu ffaarnéerningea in ons Vaderland gedaan, rusteif. Voorgefteld in 1795. } IV. Welke inlandfche tot nu toe niet in gebruik zynde - Plantgewasfen zoude men tot een goed en goedkoop voed- - zei kunnen gebruiken? Welke üitlandfche niet in geit bruik zynde gewasfen zouden, hier te lande, tot het , zelfde einde kunnen voortgeleefd worden ? e De Maatfchappy verlangt ten deezen opzichte kortlyk by- - één gebracht te hebben, wat hier omtrent door onvcrvir,'i ding is bekend geworden, en zulks, zo veel doenlyk, door f nieuwe of hertaalde proefneemitigeu te zien uitgebreid en - bevestigd. 2 Voorgefteld in 1794. 2 Laatftclyk herinnert de Maatfchappy-, dat zy in 1798 be(lootcn heeft op elke jaarlykfche algemeene vergadering in overweeging te neemen, of 'er onder Bet geen men aan dezelve, zederd haare laatst voorgaande algemeene vergadering, behalven de andwoorden op prys-vraagen, heeft mede" gedeeld, eenig ftuk betreffende het één of ander vak van \ Natuurkunde of Natuurlyke Historie, gevonden worde, het ; geen wegens zyne belangrykheid of nieuwheid eene byzon' dere vereering verdiene, en dat zy, zulks bevindende', aan . dat ftuk, of zo 'er meer dan één oi-.tfangcn is, aan het naar 'e haar oordeel belangrykftè ftuk zal toewyzen eene zilveren ; eerpenning, op den ftempel der Maatfchappy geflaagen, en teffens eene vereering van tien dtïcaaten. ' Met zal de Maatfchappy aangenaam zvn , wanneer de Schryvers hunne antwoorden, zoo veel riogelyfc is, bekonen, door alles daar van af te hiaten, het geen niet volftrekt tot de hoofdzaak, die zy vraagt, behoort. Hot ftaat ook aan elk Lid vry na den prys te dingen, onder \oerwaarde, dat zyne Verhandeling, gelyk ook het biliet, met den letter L getekend zy. De Antwoorden, gefchreeven op de gewoone wyze met een verzegeld billet, des i'chryvers naam bevattende, in het Neder duitsch, Fransch, Latyn of Hoogduit sch (doch met geene Moogduitfche Letter) moeten Franco gezonden worden aan M. van Markm, Secretaris--deezer Maatfchappy. Vraagen, opgegeeven voor een onbepaaiden ryd , moeten mede voor primo November worden gezonden ; terwyl de laater inkomende niet wel voor dat jaar na den prys 'kunnen .dingen., De Prys gefteld op ieder van de voornoemde Vraagen-, voor den geenèfi', die, naar her oordeel der Maat'fchappyfr, dezelve best bcantwoort, is een Gouden Medaille, op den gewonen Stempel der Maatfchappye geflaagen , met den Naam van den Schryver en het Jaartal op den rand; al dertig d'ucaaten, rer keuze van den geen en, dien de Gouden Medaille is toegeweezen. . Het zal den geenen , welke den Prys behaalen zal, of een Accesftt Zal bekomen, niet vryftaan zyne" Verhandeling, welke bekroond is, liet zy in het geheel of ten deele, het zy apart of by eenig ander went*  C 181 ) vork, te doen drukken, zonder de uitdrukkelyke toefiemOiing van deeze Maatfchappy daar toe te hebben verkregen. Tot Directeuren zyn verkoren: Jan Bernd Bicker, te Haarlem. De Ridddr Jan Hendrik van Kinsbergen , Admiraal ■van Denemarken, te Elourg* Tot Lede n.- Jan Kops , Secretaris van de Commisfie tot het onderzoek der Duinen. J. H. Voigt, Philof. en Mat hef. Profesfor te Jena. A. N. Scherer, Philof en Chem. Profesfor te Ha He. M. Maimieux, te Parys. NIEUW - UITGEKOMEN BOEKEN, AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. Bataafsciie Republiek. Reis door Duitschland, Zwitferland , Italië en Sicilië, van Fredrik Leopold Gr a ave van Stolberg. Uit het Hoogduitsch, met Platen, Twede Deel. 479 bladz. in gr. 8°. Te Amfterdam by Joh. Al~ lart. 1799. _ . , In het Twede Deel, van de bovengenoemde Reis, gaat de Graaf van Stolberg op denzelfden voet, als in het Eerde, •waar van wy een .gunftig verfkg gegeven hebben C*)voorf zyne Brieven dagtekenende uit Milaan, Parma , Bolo j) En gy fchoot op, gelyk aan de beek een boompje :, voort fpriiir, dat met gouden appelen en bloesfcms tevens „ prykt. Gy bemerkte niet de wakkere zorg des hoveniers: i, gy wierd flechts uit verborgen aderen in den wecken „ fchoot der mtuur gedrenkt, flechts van den daauw des „ reinften Aethers befproeid."" „ „ Rafa^l ! op u daalde de zegen des hemels neder als „ een gouden zonneftraal, en dankbaar wydde gy aan ge„ wyde onderwerpen uw hartsgevoel en toovereud pen- feel."" „ „ Rafaöl! Rafaöl! ó hoe zag ik u bloeijcn met een „ oog van liefde en blaakende verwebting; gelyk een te„ dcre maagd, in haar bloemenhof je, onöphoude'ivk op de „ lelie door haar zelve gekweekt blyft fraaren, tot"de regen „ en de vaag des ftorms die op den eigen grond plotfelyk '„ nedervellen. " " „ ,, Zo klaagde de zangfter. Eindclvk richte zy zich op , „ en haar gordel flikkerde in den maahefchyn, door nevel „ betogen. Ik volgde haar, fchroomvsllig, met wankelende „ fchreden, tot zy binnen een deur, (die zich van zei ven „ voor haar opende en floot,) de deur der wooning van „ Angelica, voor myn gezicht verdween."" In den gtden Brief komen deze regels voor over Michel-Angelo, die wy hier laten volgen: M I C H EX-A K G E l O. „ „ Nog hield ik de lier gevat, nóg trilde zy ter eere „ van Rafaöl, nog was zy bevochtigd van traanen , welke „ der ftille verrukking ontrolden. Iu een zalige bezwyming „ als verzonken, zag ik de hemelfche geftalten van Rafaöls „ fchepping, voor myn' benevelden geest zweeven. Nog „ waarden rondom my de verdichtfelen van Rafacls pen„ feel, dcor zynen adem bezield, gelyk de fchaduwbcelden „ van een' wykenden droom. Eensklaps beefde de grond, „ gaf de lier door het fel aandruisfehen des winds, een'' „ uaaren weêrklank, en zie, in wolken gehuld, Hond voor j „ my een geflalte van een fchriklyk aanzien. Terwyl my * „ de oogen fchemerden, reezen my de hairen te berge; | „ echter waagde ik hem dus aantefpreeken : Wie zyt gy, j „ ontzettende, vergramde, dreigende gedaante! grootsch en - „ geducht ook als een fchaduwbeeld! (Door den ge- ■ „ heelen luchtigen vorm flraalde een gloed, gelyk de vlam- " „ men van den Etua door de golvende dampen.) ja, „ gy zyt het, gy zyt Michel Angelo! Voortreffelyke, blaa- c „ kende Genie! ei, maatig de helle fakkel van uw pen fee 1, , „ het penfeel zo menigwerf door u in louter gloed gedoopt, j j) Lang, lang waart gy voor my een onbekende. Het is , „ waar, gy gaaft leven aan het koude marmer, doch uw 1 „ marmer kou my niet doen ontbranden; maar toen gy my \ 5) aanzaagt in uw tafereeleu, met blikken gelyk die van Si- , „ véling-: 20 pleegden wy ti, onzen lieveling,'met liefde, - ,, ïius, toen Jïag ik de verwonde rlvke- tcoverkracht vi!3 my , „ peufoe); toen vervulde levens liet kille dar fchrik en da c „ warmte van blyde aandoening mynen geest. Zo fnellen „ de beelden van onwgÊTdfeigerfde luchten en wollige wole ,5 kon, op de vleugelen vau den ftorm, over de ongekems „ dc zee."" : „ „ Hy hoorde het, zweeg, 'en zyn gelaat was minder 1 ,, ftreng. Welha\st vertoonde hy zich in een' kalmcn hes „ mei, de windjes zweegen, de lier klonk met lieflyke tooneri, en de nu bedaarde Geest verdween ouder het wels ,, luidend geruisen." " Disfertatio Politica - Juridica De Tyrannide , quant eruditorum examini fubmiltil Henr. Gctavius Feith , 1 iZwolla-TranJifalanus Ad diem vm. Febr. mdccc. H. L. ~\Z. S. Groningae ap. jFac. Dikema. ij In de [nieid'ng van deze Verhandeling Over de Over1 heersching, geeft de jonge Schryver zyn oogmerk te'ken■'nen, nam. door het openleggen van den band, tusfehen | Staats-Burgers en Staats - Beftierders , het fchandelyke van , de Overheerfching te willen aan den dag leggen, en ftelt zig Ijdeze 5 punten ter behandeling voor: 1. de Natuur en aart : van het maatfchappelyk verdrag en het Regt der volkeren. 1 2. De naam en betekenis van overheerfching. 3. De Over1 heerfcher in opzigt van den oorfprong van zyn regt; 4. De Ovcrheerfcher in opzigt van de uitoeffening van zyn regt; ■ en 5. dc oorzaken der overheerfching. ' In het r. Hoofdftuk, begint de Verhandelaar met de Gelykheid der Menfehen, vermeld de gevoelens der Ouden; ook der latere Schryvers, als van Hobbes , dien hy vooreen lchandelyk voorftander der overheerfching verklaart; pryst daar en tegen Rousseau; verfchilt van Paine, die de Óppermagt en 't Staatsbeftuur een noodzaaklyk kwaad noemt; als mede in ene aantek. Van den Hoogl. Kant, Tieftrunk en Heumann, die den oorlpronk der Burgerftaten niet in de zugt tot geluk ftellen; maar hy komt egter kort daar ni op het gevoelen van Kant t'huis, en brengt die fchone les van Kristus by Matth. V: 48. Zyt gyl. dan volmaakt, gelyk uwe hemelfche Vader volmaakt is. God (zegt de Schryver ) is gelukkig door zyne volmaaktheid. Maar dit is juist het gevoelen van Kant , Tieftrunk en Heumann , dat men met naar geluk, maar naar volmaaktheid, naar heiligheid, moet ftreven, waar uit dan van zelve het waar geluk kan volgen. Met één woord, de zedelvkewet, welke Kristus ook gebiedt, luidt niet aldus: Zyt gelukkig, maar; zyt volmaakt. Even zo leerde Kristus : Zoekt eerst het Koningryke Gods en de geregtigheid, en alle deze dingen (geluk) zullen u toegeworpen worden. Wy kunnen dus het flot van de aantekening op bladz. 9. niet al te wel vatten. Falfum est, quod dicunt &c. en twyftelen of de jonge Schryver de genoemde geleerde mannen wel regt gevat heeft; terwyl wy die leer zelve in 't midden laten. De Schryver verzet zig verders tegen Hobbes en maakt omtrent denzelven deze aanmerking bl. 16. NU perniciofius est, quam quod verd notione repraefentativd caret au∨ wel-  C i«3 ) welke woorden wy niet wel kunnen vertalen. Dit hoofdftuk wordt befloten met ene befchouwing van 't Regt der Volkeren, en vyf (tellingen van dat volkeren regt, welken uit ene vergelyking vau den Burgeribat, met den Mensch, voordvloeijen. Het 2. Hoofdft. handelt over den naam en betekenis van 't woord Overheerfching. De Schryver merkt te regt, op 't voetfpoor van anderen, aan, dat het woord Tyran , oudstvds geen hatelyke betekenis hadt , maar wel vervolgens; maakt deswegen verfchillende aanmerkingen, omtrent zeer vele Schryvers, en bladz. 33 en 34. dat Rousseau een Ty. ran noemt, die zig het koninglyke gezag, en een Despoot, die zig de hoogfte magt, aanmatigt; dog dat Locke het we-, der anders begrypt, ook Pufendorf. Zo doen (zegt hy bladz. 35.) de Schryvers; zy gooijen alles door eikanderen , enz. Evenwel, de jonge Schryver fpreekt tog van Locke, van Pufendorf, van Rousseau. De Tyranny, zegt hy verders bladz. 39, kan of der Koningen, of der Voornaamften , of van 't Volk zelve , of der Kerkelyken zvn, en twyffelt, welke hy de flegtfte zal noemen. Het grootfte gedeelte van 't Volk, zegt hy bladz. 40, wordt tot onregtvaardigheid gedreven, niet door kwaadaartigheid, maar door onkunde; niet door oproerigheid, maar door drift; niet door eigen aandrang, maar door de lagen en vlyery van anderen. Indien het Volk (merkt hy aan) het geen nooit door de reden, maar altyd door begeerlykheden gedreven wordt, over regt en billyk oordeelt, is het meestal onregtvaardig, onbillyk, onderdrukkende. Maar het_ Volk kan alles door zyne gekozene mannen bellieren. Dog indien het Volk, (gelyk hier beweerd word) altyd door begeerlykheden, nooit door reden, gedreven wordt, hoe zal, hoe kan het dan, zyne vertegenwoordigers, of reprselentanten kiezen r1 Verders merkt hy op, dat, onder de kerkelyke Tyranme, de onkunde heerscht, en, in de Volksregeringen , de kunften en wetenfchappen bloeijen. Wy willen dit geenzins tegenspreken- maar het is dan zeker wel enigzins wonder, dat, 111 de XIV en XV. eeuwen, de wetenfchappen in Italië het hoofd hebben kunnen opftcken, en vervolgens in de XVI en XVII. eeuwen in Frankryk en elders zo gebloeid hebben, ot was 'er toen in die Landen geen kerkelyke Overheerfching? Het 3. Hoordft. handelt van hun, die in hun oorfpronglyk regt Overheerfchers, zyn. Het Volk (zegt de S. bladz. 44 ), als ene 'zedelyke perfoon, kiest ZeeVf. een op meer , die het roer in handen houden, of geeft aan anderen het vermogen van te kiezen. Maar hoe kan het Volk , het een of ander doen, indien, (zo als bladz. 40. met ronde woorden ftaat) het Volk nooit door de reden, maar altyd door begeerlykheden gedreven wordt ? Immers, in dit geval zou het Volk altya als onmondig befchouwd moeten worden, en diende wel beftendig onder Voogden te ftar.n. En evenwel volgens blidz. 9 en voigg. is het Volk m ftaat, om een Contract Sucial aan te gaan; en volgens bladz. 35. is het dc dwaasheid zelve, enen anderen bron van de opperm gt te willen opfporen, dan den wil van het Volk zelve- volgens-andere plaatfen, kin het Volk den gebieder het gebied ontnemen; en ook zelfs ftraffen (£. de aautek. bladz. 12 en 13. alwaar C. G. Hultman wederlegd wordt J, en volgens bladz. 52. kan het Volk in vele gevallen re o/utio- nem machinari, omwentelingen bewerken; enz. Wy fpreken dit niet tegen, maar kunnen dit niet wel vereffenen met de ftellige voordragt: Dat het Volk nooit door de reden, maar altyd, door begeertens wordt gedreven, üe S. beweert, dat, zonder den wil van 't Volk, niemant zig de hoosfte magt vermag aan te matigen; dat geen rydverloop die aanmatiging wettigt, en onderzoekt verders, op wat wyze die egter door 's Volks toeftemming kan bekragtigd worden. Waar omtrent te regt, tusfehen ene vrywillige en gedwongene toeftemming, onderfcheiden wordt, en geen de minfte kragt aan een verdrag toegekend, het welk door vrees is afgeperst, en ook verders op t voetipoor van an¬ dere Schryvers aangetoond, dat zodanig afgeperst verdrag, ook zelfs door den bed algeawongen, geen ae mmite Kragt erlangt. Dit hoofdftuk wordt belloten met een onderzoek naar het regt van opltanü. In 't 4. Hooidlt. wordt van de uitoenening van cie 1 yran- nie gehandeld. Hier ftelt de S. met grond, dat in 't alge¬ meen met w el Kan bepaald worden, wetKe ae oeste 1 ege- rinosvorm is, zo als Rousseau dit reeds geleerd heeft. Hy onderzoekt verders, welke regten aan't Volk toekomen, te¬ gen wettige regeerders ; maar die hun gezag misbruiken. Hy bepaalt die regten tor iv noorupuuien; weuis.eu ons oeftek niet toelaat te volgen. Tn 't k. Hoofdft. worden de oorzaken der Tyranny of Overheerfching ondefZogt, welken tot VIII gebragt worden ; als de Luchtsgeiieidtieia ; ae Aiieenneenening; ue uitgebreidheid van den Burgerftaat; de Uiterfte Armoede of Rykdom ; het welk met twee voorbeelden, vau den Napelfcbeu Masfaniello , en den Siciliaan Alesfi , geftaafd wordr: verders brengt de S. tot de oorzaken van Heerschzugt, Vreemde htüp; de Eigenliefde; Verdeeldheden onder de Burgers'; Vereniging van de Kerk met den Staat. Wy ftaan gaarne toe, dat van de opgenoemde, enige degeKke oorzaken van ie Overheerfching zyn. Maar zo alle de opgenoemde zoimige oorzaken zyn, dan zou men wel ligt alle gebreken, tot oorzaken van Tyranny of Onderdrukking kunnen maken. Wy zouden oordelen, dat door dc oorzaken der Overheerfching, de meer onmiddelyke oorzaken en niet alle gelegenheid, moeten verfban worden. Wy willen door deze ei. gene bedenkingen enen jongen S. niet misprygen: maar vertrouwen, dit dezeiven hem meer genoegen moeten geven, dan ene ydele ophef. NAR1GTEN en BYZONDERKL'DEN , TOT DEN HANDEL EN SCHEEPVAART, LANDEN VEEBOUW, ALS MEDE DE H U I ■> H O UKUNDE , HANDWERKEN EN VABRIEKEN, BEÏREKKELÏK. BRITSCHE UlTVOEÏt. Over het geheel genomen zyn 'er, in het voorleden jaar, uit Engeland, meer dan voor 7 Mill. P. &tr aart  ( i84 ) Wollen goederen uitgevoerd, bedragende byna § vrn den gehelen uitvoer. De gehele uitvoer van Engelfche Ma- nufactu.en bedroeg in het jaar 1797. 12,034,000 PM. ■ 1793. 13,285,000 — Aan vreemde Waren wierd in het jaar 1797. uitgevoerd voor . . 8,654,000 — En in'1798 voor .... 9*692,000 — MAANDELYKSCHE PRYS LYST der INftN UITLANDSCHE EFFECTEN. Exlandsche. Holland i\ prCts. 35 a 42 prCt. Zeeland 2-1 prCts. 35 a 36 prCt. Friesland 2 prCts. 34 a 35 prCt. Generaliteit en Schuldbrieven 3 prCts. 39 a 42 prCt. Bataaffche Refcriptieu 4 prCts. Losbaar 1800. 884389;. 1801.70371. 1802. 55ï35Öl- 1803. 48è a 49!. 1804. 35 a 37. Na den Vrede 3*8* a 38I. O. I. C. Lot. 178501 "1,786. 3 prCts. 401342 prCt. ' "Diverse Buitenlandsche. Amerika, g prCts. 9S'ap7i PjCt. Dito 4 prCts. 84 a 85 prCt. Dito 4 prCts. met premie. 96 a 97 prCt. Dito Geconf. Fondf. 4| prCts. bv Staphcrst. 65 a 66 prCt. Roomfche Keizer 5 prCts. 57^259; prCt. Diio 4 prCts. 51U53 PrCt4* prCts. Losbaar 1800. 95^95i- i*?oi—1807. 86372 prCt. Dito 5 prCts. van 1 7ber 1798. 72I a 73Ï prCt. Rusland 5 prCts. 83 a 84 prCt. Zweden 5 prCts. 94? a 95} prCt. Dito 4J prCts. 93 394? prCt. Dito 4 prCts. 894 a 91 prCt. Denemarken. Toll. 4 prCts. 97 a 98 prCc fvtö Holftein 971 a 98 i prCt. Dito Leen cn Wisf. B. 94 a 95 prCt. Dito Kroon 924393! prCt. Amfl. 3 Juny 1800. Pryzen der Granen, op 2 Juny te Amsterdam. VVissfl- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. ^ s8a| ^ ^ Cadix - s3a§ lisfabon - 4fi Nieuwe Ducat. ƒ5,13, VeneUen - 95» 0udc. ^ dit0 - 5,11 § roï Livorno - 99l*99 Nieuwe Louis d'Or -11.7,8 ,fys." tm']-in Asfigii.-6iia| Guinics -12,6,10 •ito kort. ƒ ....f *.F HftolM -9,12,15 ' Uemm Specie - Fianfchc Kronen -56a56f Londen. 2. m. g Nieuwe Ryksd, . 2 pCt. Dito kort 'lambu g 2. m. Ct. ft. B°. „ . , „r. Dito kort - s8| - Bani • PCu Wenen id. B™, - S2j GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, -gedurende de laatstverlopene Week, s geweest: te Amfterdam 196; en te Haarlem 8 , oiidef welke laatüen 2 beneden de 12 Jaren. STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem. Mev ^ BAR0"1 THER- HYGRO- STREEK LUCHTS- rSnn \ ME~ M0ME- ME" DER GESTELD- £ TER_ TER. TER. WIND. HEID. C30. 14 61 i 77 N.w. ~* 28 < 30. 2 66 63 n. wolken. £30- 24 52 8l n. n. w. C30. 2 57 67 n.o. " 29 < 30. 2 68 5li — bewolkt. 130- tV 53 _ 77 ,— t ,' V3°- °; 54i 7^ w. voorraidd. helder. 3° \ 30. Oï 65 48 z. w. verder omtrent betrokk. C30. O 56 66 — _^ \ 29. 84 56 90 z.w-b-z. 31 <29. 7 54 85 w.z. w. regen. C.29- 6 - iï 91 n. JunyC29. 7 5» 85 n. zeer windrig; betrokken; 1 < 29. 8i 582 73 n.n. w. tustében beide wat regen'; ^29- 81 53 93 — 'savonds regen. C29. 84 54» 92 N> voormidd. betrokken; 2 ^29. 8ï 582 87 n. b. O. 'snainidd, re-en; /29- 8è 54 96 n.o. 'savonds bewolkt. C29T9I 57 8f~ °~ 3 c 30. O 71 59 bewolkt;omtrent helder. £30. 04 / 60! > — Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz. TARW. Het Last GERST. Het Last Ggld. GS,dPoolfche bonte en witte 34oa 380 Vriefche Wmtergarst . 90 a 110 tïito rode . . 3208360 Gron. en Oldamfche . 9oano Elbhig. en Heugfche . 320 a 370 Zeeuwf. en Ovenn. Winter 90 a 110 Koningsberger . 3003330 Dito Zomer . . Boa 100 Vriefche . . 180 a 300 Dantziger en Elb. Bovenlandfche • 220 a 300 Voorlandfche rode . 160*280 HAVER en BOEKWEYT. Zeelmdfche . 2302330 ROGGE. Brouwhaver . . . 90 a 100 Pruisfifche . . 2103245 Witte Voeder dito . 7oa85 Koningsberger . . 210 3245 Boekw. Amersf. en Gooil. £ 34*36 Gedroogde • . 220a 246 Dito Brab. en Vlaam. jf,*34a36 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en iRaap-Oly, per Aam f 76 Overm.'t Last. . £ 66177 Dito Lyn . - 65* Slag-Lynz. de ton van Dito llenmp . . -66* 5 Schep. Rigaas . / Oja 13 Walv. Traan,'t quart. Henniozaad dito . - 9ao-^' van 12 Stek. Nieuwe - no v IDito Rode . . . - "3  A°. 1800. N°. 337. NIEUWE algemene KONST- en LETTER-BODEj VOOR MEER- en MIN-GEÖEFFENDEN. VRTDAG DEN 13 JU NT. B E R I G T E N. FRANSCHE REPUBLIEK. Parys, den 29 Mey. De waarnemingen der Arabieren, in de 10de Eeuw, gedaan, zyn van byzonder aanbelang; wy kenden 'er flegts 3, toen ik, in de Manufcripten van mynen ouden Meester Joseph Delisle, ene Arabifche Copie van een gedeelte van het werk van Ibnjunis vondt, alwaar 'er velen in zyn. Maar het oorfpronglyk ftuk was te Leyden in de Bibliotheek der Univerfiteit; en wy hebben by het Bataafsch Gouvernement lang aangehouden, om ons het zelve toe te vertrouwen; eindelyk heeft de Ambasfadeur, den 26 dezer, dit kostbaar Handfchrift, dat 400 pag. in 4to, klein gefchreven, beflaat, aan het Inftituut: gebragt: en wy hopen, dat men hier niet alleen de vertaling, maar ook het Arabisch oorfprongIvk ftuk, voor zo verre de Sterrekunde aangaat, in d*rik zal uitgeven. De B. Caussin heeft reeds dat gedeelte, 't welk ik hem had meegedeeld, vertaald. Lalande. B ATA AFSC IIE REPUBLIEK. Wy zyn in ftaat gefield onze Lezers te kunnen mededelen 'de navolgende Circulaire, door den Agent XIII. Deel. van Nationale (Economie aan de Huishoudkundige Genootfehappen binnen ons vaderland afgezonden: GELYK HEID, VRYHEID. In den Haag den aoften Mey 1-800. Het Zesde Jaar der Bataaffche Vryheid. De Agent van Nationale (Economie der bataafsche republiek, AAN Medeburgers ! Is het bevorderen der huishoudlyke belangen eener Maatfchappy, by alle befchaafde Regeringen, welke door eene verlichte Staatkunde geleid wier den, immer aangemerkt als eene der allereerfe verplichtingen, uit wier vervulling de wefentlyke grootheid, fterkte en bloei, eener zulke Maatfchappy moet voordfpruilen, waardoor zy gelukkig voor zig zelve, nuttig voor anderen, worden kan, hoezeer gevoel ik dan niet al het gewlgt van de taak, tot welks vervulling het vertrouwen des Gouvernements my heeft opgeroepen; terwyl ik tevens, doordrongen van ft,et belangryke myner Ambtsbedoelingen, de vurigfte bei aeerte gevoel, om, vooral iu een tydftip, waarin de Aa Volh-  Volkswelvaart zo aanmerklyk moet lyden, alles aan te wenden', wat eenige vergoeding geven, en tót opbeuring yan tiet vervallene verftrekken kan; en dus gene pogingen onbeproefd te laten, om, door opwekking van den l 'olksgeesl, zo veel gelukt te weeg te brengen, als de ongunjlige omftandigheden des Vaderlands maar eenigluits ncdojjcn. Deze rcrpliclfting, by f peet ah Artieulen tnyner In-, ftrucï.e, my voorgejehreven zyndes hotiele ik. my overtuigd, dat, hoe onafgebroken 'myne werkzaamheden en yver zyn mogen, en hoe veel gelegenheid ik ook hebben mag, om de belaugrykfte berichten, omtrent alle de byzondere takken van Industrie 'en Welvaart, my aan te fchaften, egter het gewlgtig oogmerk , tn dezen, tc beter 'kan worden bevorderd, door gebruik te maken van de medewerking dier uitmuntende Vaderlandfclie Mannen, welke, door een verlicht oordeel beftuurd, en door de zucht voor de Welvaart van hun geboorte grond aangeprikkeld, zig in Geuootfchappen verecnigd hebben, om, door het verlichten hunner Landgenoten , en het aanmoedigen van nuttige ondernemingen en kundigheden in allerlei (Economifche vakken, de beste dienften aan het P'aderland tc bewyzen. Dit befef is geenfins ontflipt aan de wyze attentie des Vertegenwoordigenden Lighaams, het welk my, by het 31 Art. myner InflruStie, heeft voorgefchreven, gefe,akte pogingen aan te wenden , om de tluisnoudkundige Genootjchappen tn ons radertaiia, anor eene onderlinge veréeniging, aan te fporen om tot een gemeenfenaplyk doel mede le werken ; gelyk het my voords, by het 32. Art., heeft gelast, eei:e geregelde Correspondentie te onderhouden over zodanige zaken en onderwerpen, welke tot de Huishoudkundige belangen van het Vaderland betrekking hebben. Zullen de onderfcheidene werkzaamheden, tot één cn het zelfde grote doel hiden, dan toch moet het punt van veréeniging gezogt worden. in het Agentfchap van Nationale Économie, in het welk men de medewerking van het Gouvernement en de beste onderfteuning der-nuttig/ie pogingen zal aantreffen. By de meeste inrichtingen van Regering, is het huishoudlyk vak vry algemeen gebragt lot hel Departement van binnenlandfche zaken, waartoe de geheele Inwendige Politie behoort; en hoe zeer men dier halven de affcheiding, welke ten dezen aanzien by ons plaats heeft, in het afgetrokkene befchouwd, als een gebrek zoude mo gen aanmerken, zal het echter, by nader inzien, blykb'aar zyn, dat het afzonderen van myn Agentfchap van alle bedryven der Inwendige Politie, voor zo verre dezelve relatie kunnen hebben tot Let verfchil van ftaat- kundige gevoelens, eene omftandigheid is, welke, met betrekking 'tot de tegenwoordige geft&ldhèld onzes Lands en der tyden, voor zeer gunftig mag gehouden worden. Immers, wanneer de punctiën vau het tegenwoordig Agentfchap vdti Nationale (Economie , aan net voorfz. vak van algemene Politie waren verbonden geworden, cn alle deze werkzaamheden aan een en dezelfde Per¬ foon gedemandeerd, zouden de maatregelen ter kandia- ving der btnuenluiuljche rust , iu oeze oragoujc tyuén osd tmd&aaklyk, al ligtlyk* by zommige Ingezetenen, eene zekere rcferve hebben te weeg gebragt, welke aan de ontwerpen , de welvaart betreffende, ten uiterjten hinddf-lyk zouden hebben kunran *;;or4cn. By de tegenwoordige inrichting daarentegen ftaat dit vak van Kerenug geheel op zien zeiven, en ae /leent vindt zich daardoor den toegang geopend tot allen, die de bevordering der Volkswelvaart, in alle tyden cn o:n- ftandigb.eden, even belangryk achten, tot ieder In¬ gezeten, hoedanig aan oor zyne jtaalKunatge gevoelens zyn mogen, die zyn Vaderland bemint, en genegen is zyne talenten en werkzaamheden ten beste van liet algemeen belang aautcwenden. Met deze dtnkbcJdeu Uzield, veiïheug ik my in een vak geplaatst te zyn, het welk my in dc gele gen,.ei d ftelt, om van de kundigheden en wciwillenl.eid van eiken Nederlander , zonder onderfchcid, te kunnen gebruik ! maken , ca , by dc cordate medewerking der zidemt\gen, dc Natie elk oogeubük -door daden de verzekering tc geven, dat hel Gouvernemen'i Ix'jiendtg list voornemen blyfl koesteren, om aan het vak har er huisl.oudlyke belangen, ook mei al deszelfs vermogen, de hand te houden, on gedurig, naar mate de ongun/ligc omftandlgucden verdwynen en onbelemmerde maatregelen toelaten zullen-, meer en meer y dor du:gaan 'in het tp beuren van alle takken der algemene welvaart. Niets dan het welzyn 'der Ingezetenen in kd* oog hebbende, ft rekt zig my»* btdvctiug en onderzoek alléén uit naar waarheid; deze, van Waar, of van wien my die ook worde medegedeeld, zal ik, met in achtneming der naauwgezetfte onpartydlgheid, aan het algemeen belang trachten di&nslbaar te maken. En het is, Medeburgers! met deze gevoelens, en Op de gronden, door my bygebragt, dat ik Vlieden uttnodige tot het openen eener geregelde Correspondentie, in welke ik van Vlieden zal verwagten , zodanige voorftellcn en denkbeelden, dpor welke, naar Uwlieder inzien, het huishoud lyk belang der Republiek, in de onderfcheidene vakken, waartoe uwe werkzame pogingen zig uitbreiden, op let meest eu kragtdadlgst kan worden bevorderd^ mitsgadth zocl.nige belangryke opgaven ,  ( i87 ) ven, veile my zullen kunnen in ftaat ftellen om, door tiwe medewerking onderfleund', Vaderlands en deszelfs Algemeen Welzyn bevorder lyk te zyn. Heil en Brocderftchap ! H. Goldberg. Ter ordonnantie van den Agent voorn. Carel Webbers. Voords zyn wy door opgemelden Agent geauthorifeerd, om aan zodanige Huishoudlyke Genootfchappen, welke zich niet mogten hebben opgegeven, en by welke midsdicn de vorenftaande Misfive niet is ontvangen, te adverteren, dat zy meergem. Misfive gelieven te confidereren als ook aan hen te zyn ingericht, met uitnodiging, om tot de, door den Agent voorgefingen Correspondentie, toe te treden, en aan denzelven zodanige voorflagcn te doen, of berichten in te zenden, welke aan de huishoudkundige belangen des Vaderlands beVorderlyk zyn kunnen. twede BESCHOUWING VAN HET TONEELWEZEN IN DUITSCHLAND. IN HET JAAR I799. (Uit het Hoogduitschft) De Zomer-Jaarboeken der Duitfche Thalia zyn niet geheel onvruchtbaar geweest in verfcheidene gebeurtenislen en avonturen, zo wel op als voor en agter de Toneelplanken. Daar by komen in dit, voor toneeltrekvogels gunftiger, jaaigetyde, meerdere Heropende en elkander overdwarsfende togten van Duitfche Thefpiskoetzen in groter of kleiner partyen voor : Baden- of Gastenrollen, met menige treurkomieke afwisfding van ongefcheidene en voortdurende gezelfchap- pen, een veelverwig, woest in elkander lopend gewemel, dat, gelyk by liet gezelfchap - fpdletjen, fteeds verhuren en logeren fpeelt, en veel meer panden uilgeeft, dan het inlost. . Wy vangen onze hnlfjaarsmonftenng bilh k ook ditmaal weder aan met de vier grote, nimmer den zoet klinkenden naam van Nationale ontbrekende, Tonelen, Wenen, Berlyn, Hamburg en Frankfort. Kiep men ook den vertrekkenden Hr. van KotzEbue, w Wenen, uit het Parterre, of de Loges, geen eenitemmig Restato dunque met het treurig accompagnement Uit dem Paradiefte: Bleibt's da, toe; gelyk eenmaal ce onvergeetlyke Vigano, als zy de Keizerlyke Hooidftad voor het laatst door haren tover-dans verrukte; — want, dat zulks niet by KotzebüE gtfehiedde, daar voor hadden listig zaamgefmede kabalen reeds by voorraad gezorgd — nogthans trokken zekere partygangers niet zo veel nut van Kotzebue's roemryk ontflag, als zy zich beloofd hadden, en de misleiden werden , door 'Kotzebue's ook in Wenen met grote toejuiching gelezen, VernichtungsPchrift gegen feine Verlaumder *" tot erkentenis van hun ongelyk te rug gebragt. Men betreurt tegenwoordig recus ecu vauca, u« zwaarlyk door zyne opvolgers in den post, die eigenlvk «eheel niet weder bezet geworden is, opgewogen kan worden. De Heren v. Retzer en v. EscbRich hebben daar en boven nog vele andere zaken te verrichten, en de hun ondergefchikten hebben geleerd, dnt men aan de zaak niet te veel doen moet. Sedert het Toneelfpel van Ziegler: Seelcn Gröfe oder der Landfturm in Ti rol, 't welk den opgang, dien het maakte, wel flegts aan zyn onderwerp en de patriottifche (lemming van het publiek te danken hadt, heeft ocen ftuk zich over enen algemenen groten indruk kunnen beroemen. Door Koch en zyne zeer bedrevene en talentryke dochter Betty, beide nog door Kotzebue geëngageerd , heeft dit gezelfchap twee der eerfte Duitfche Toneellisten gewonnen. Voor het overige worden de Schikanederfche geestige ftukjens, en de Boulevards-vermaaklykheden van debytonelen, in de voorftad , nog altyd met graagte genoten door de aangename Keizerlyke Hoofdltad. In Berlyn ging de hoop verloren, dat Thalia een nieuwe en der prachtige koninglyke ftad waardige Tempel gefticht zou worden, en kwam flegts uit op ene beloofde vergroting van het Huis, die by de onveranderlyke gebreken van den oorfpronglykcn aanleg niet anders dan enig oogfchynlyk cieraad en ftukwerk voortbrengen zal Iffland genoot op ene Toneelreize, in Mey en juny, in Desfau, Leipzig en Breslaw, de helklinkenAa a <*e  ( 188 ) de en toejuichende goedkeuring van volgepropte\nia, meer toejuicht, dan den alleen in dit duk naSchouwburgen, en predikte kunstgenoten en kunst- tutuiyken Abt Gkegorius, en der nieuwe Maubertnehters door zyne eigene kundig berekende befparing \fche Decoratien in het Untèrbföcherieh Opfcr Feu meer van hebt en donker, het één nodige der Dramatifche hulde bewyst dan het in waarheid voortreflyk Gezau<* voorftelhng, dat hy alles doet, die niet le veel doet. Zy- en Spel van Myfrha-Righini. War wonder wanneer ne reis was een zegepraal der kunst. De Adel en dan voor een zo oordeelkundig publiek in het srroot Aanzienlykden ontvingen hem aan hunne tafels. De Heldenftuk, Johanna von Moufaucon, de Heldin in Leipzigers heten voor hem ene zilveren eeremunt liaan, een nachtcorictjcn en ónderrpkjen by een dramatisch waar voor de Commentator van den OXdipus van So- Brandgerucht op het toneel fpringr en een Chevaphocles het Latynsch opfchrift vervaardigde. Ook lier, die nog onlangs winkelknecht was, de jon^e geFleck met zyne lieftalige Echtgenote en Mej. Un- voelvolle minnaarsrol met gruwzame verwringingen zelmann hadden reeds vroeger de dramatifche kunst- fpeelt, en een zo fchreeuwend genoegen geeft —— lcliool van Berlyn den Buitenlanders doen kennen. Ah eest un grand talent, ce Cofebu/e! weergalmt het Op het Berlynsch Toneel zelf werdt intusfehennog aan den anderen kant van het Fransch Toneel, waar altyd de in de daad befchaafde minderheid by enke- de in Parys geftémpelde, hier van Bursai meer naar le yoorftelhngen overfchreeuwd door de gapende meer- het origineel gemodcllizeerde , Mijbnihropie met on. d|™e,id- De kunstrykfte voorftellingen ener'Merope mer afnemenden toeloop meer dan duizendmaal wordt ot Zaïre hebben minder toeloops, dan het Quintes- op.gedischt. Dit flaagt beter, dan de nieuwe toevoer ence van Onzin, het Sonntagshind, of een nieuw Bal- van Zangeresfèn en Dansferesfen uit Parys. Nooit let van Lauchery of Veronaas Schneeklumpen, in zal de Zangeres Richardi de onvergeetlyke TulTr ene nieuwe bevroren Alpen -Opeia. Maar nog nooit Ciievalier, nooit de ernstliaftigè St. RomJin de wel" heeft zich de Virtuofiteit van het Parterre in (ram- lustige houding van de tedere Rose Counet (door fm, (*2 en lacchen met zo veel glans aangekondigd enen fpiegel naar het model van de Bcrlyner Op ra als in de Mannerfchene, wier voordclling de vader- vermenigvuldigd) vergoeden kunnen die beide de lokhelde van den Schryver had afgedwongen ; en nu azen van Plutlis aan den Neva niet zo wisten te weltampt men, den gemakkelyken voettred gewoon ge- derftaan, als de doorTchertzeryen betoverde Bekgeworden, ook Ifflanb's nieuwst Product, die Kunst- min. Doch in eigenlyke toneell'pden.munt het Fransch /«•,-uit, by deszelfs eerfte vertoning tot ccn Benefit Toneel uit door een treflyk zarnenhangend geheel • en Nvoor den Auteur; terwyl men den nagelnieuwen Ham- voor een fpcl ziméifhahgendè en op elkantfflr fpeïen- let in Jamben nog befluiteloos' aangaapt. De Pen- de, als hier in Beaumarchai's Schuldige 'Moeder is tarchen van het Hamburgsch Toneel laten 'cr zich ten naauwlykseh een Duitsch Toneel in zodanig ene volernftigflen aan gelegen zyn, om de hun van buiten en komenhcid vatbaar. Maar daar voor tuchtigen ook bnmenlandsch voor de deur gelegde befchuldigingen die onverbidlyke kunstrichters ^ niet door ui fHten en met cierlyke bezems weg te vegen. De namen van uitdampen alleen, maar ook nog door en; o-ehele nièuStegman, Herzfeld en Langerhaus kunnen zich we uitvinding, ieder misgreep. De tonedzieke Hammcnlteren tegen de beroemdden van andere Tonelen, burgers, die nog drie Duitfche en een Fiansch 'Poen het is niet altyd de fchuld van den Kunftenaar, neelgezelfchap aan den gang houden, ontbreekt flegts wanneer de verzadigde voldaanheid der toekykers over bbg één; namelyk een Opera BufFa. Ene vlucht Ita het nieuw vercierd kerkhof en de heerlyk gecostu- tiaanfche Nachtegalen was , zo mén zen'c"nit(rol'f.na(i Ut..„,,mi,A,i„„'".i.t). den.nar. aan dp nnu/pnVrJTfaririhnrp trmt ivnor n-oirrr.ilr.nKnU de verdiende lof gegeven, en hier en daar die trap van ecrlykheid, van gelykmatigbeid en ftandvastigheid in de Staatkunde en het Staatsbeleid, toegekend, wélke hem, immers voor zyne uauingicnap, met wei betwist Kan worden: doch ook tevens wordr hier b-piip dp mind-p oplpapnhpïA vnnrhx rro^ gaan, maar veeleer alles aangevat en bycengebragt, om' het wyrexnue van aar. sraaisDeieio, net c-ekrompene en zeltszoekende van die Staatkunde, vooral na Cicero's berde!, het Zwakke en kleine; om 't niet fterker uit te drukken; in deszelfs karakter, en wel byzonder zyn overdreven zugt na Lof en Roem aan den dag te leggen , en in het fterkst mooglyk licht te plaatfen : terwyl Cicero's vertrouwlyke Briefwisfeling met Atticus hier al wederom de voorname flof aan de hand geeft, en onze Gefchiedfchryver zig zelfs getroost den bekenden brief van Cicero aan Luccejus , waar ïn hy dien bekwamen Letterkundigen verzoekt de gefchiedenis van zyn Consuxschap te boek te ftellen, en hier by genen lof te fparen, en zyne daden zo hoog mooglyk, en zelfs ten koste der waarheid te verheffen, hoe lang die brief cok zy, den Lezer hier geheel vertaald roede te delen. Het is zo: wy willen niet verbergen , dat het ons, by het doorlezen, vooral van dit Deel, meermalen gefmert heeft, faer zo veel te herben,.b}fen gevonden, het geen natuttrlykerwyZe Je agting verminderen moet voor enen man als Cicero, die, bèh&lvën zyno uitllekende bekwar.mheden als Redenaar en Letterkundige, als Mensch en W\sgeer zo veel ööetti en crnois bezat: dtp- wpI!™ r.^ Cr„„, i.-„,,.-];„» gebreken mogen geweest zyn j in het Vloektrefpan van CaTii.jNA tog de voorname behouder van Rome geweest is, en nimmer pcfooud heeft mw l>pr r),;»».»!*» ..f.,,,.. derp beerschzngrigen , re willen famenfp-.-nnen ter'omkering der Romeir.fchc Republiek en gehele vernietiging der Burgerlyke Vryheid; die, een lief hebbend' Echtgenoot; Vader en Broeder, een hartfyk en openhartig Vrind, voor het overige 111 zyn byzonder leven, weinig befmet, of wel geheel VTV fCfiUlt «HVPPen uïtsndraown u,<.rri ïn hnt „uri ,,..,,i\i,„r. even als dat van Syï.ia. bepravpn hphhpn pi-. ;ii;,„-iQ zonder weerzin, het verzoek en de bedè van den broeder m,  ( i9i ) in om hetzelve toch op den Tusculaanfchen grond, alwaar bet werd verwacht, ter aarde te laten brengen. Marcius zelf overleefde zynen broeder niet lang, wiens roem noch ouderdom hy kon behaalen, maar wiens edele broederliefde de zyne volkomen evenaarde. Herinneren wy ons nu- het geen wy wegens den aanleg en den aard, de krygsbe-' kwaamhedcn en de Veldheergebreken, en van het huislyke| leeven van Lucrjixus op onderfcheidene plaatzen boekten,1 dan valt het ons gemaklyk, deze opgave van zyn charakterj te doen. Hy was een man van kiefchen fmaak en fyn. gevoel; uitgerust met groote geest- en hgchaam-gaven; de opvoeder van zich zeiven; beminnelyk om zyne ouderliefde, fchoon hy zeer weinig aan hun was verfchuldigd, om zyne -broedermin , waar aan hy eigene _ eerzucht onderwierp, om zyne menschlievendheid jegens overwonnene volkeren ; beroemd wegens de keurigheid van zynen Griekfchen en Latynfchen ftyl; verdienstlyk om zyne edelmoedigheid ter bevordering van geleerdheid ; roemwaardig ■wegens zyn uitftekend krygsbeleid en onbczweeken moed tegen de magtigfte vyanden; maar laakbaar wegens zyne ongefchiktheid. om met eigen krygsvolk om te gaan; aan het Aristocratifche llelzel "toegedaan in den Raad; aan zinvermaak overgegeven in zyn huis, en door het eene eindelyk nutteloos geworden vot r den Staat, door het andere ver-derilyk voor de Komeinfche zeden." Disputatio Jtjridica Inaugurale? , De Jure, quod est tivi , in bello m-ediae, eui pro pecunia traject'itia , naMs est hypothecae obiigata, in ipfam uavem, quae in iiinere , cujus causfa contract us tnttus est, at> hoste capialur, quam pro gradu do&oratus ... . erudi- torum examini fubmittit Carulus Asser, AmftelaedamoMatavus: a. d. 3 Jul. 1799. Lugd. Batav. Hoe zeer de eerfte proeven van de letterminnende Jeugd tiiet altyd van dat gewigt zyn , om dezeiven ter kennisje van 't Algemeen te brengen; zo zyn 'er zommigen , die enige uitzonderingen verdienen. OndeT dezen is de Verhandeling , aan het hoofd van dit artikel gemeld , welke (zo als wy uit de Voorrede vernemen) de jonge Asser , die, van den Joodfchen Godsdienst, zig aan het Amfterdanisch Atbenaeum op de Rechtsgeleerdheid en andere takken van kennis heeft toegelegd, voornemens is geweest, aldaar o «nlyk te verdedigen: dog het welk door enige beletzelen is verhinderd geworden. Het onderwerp dezer Verhandeling is ene Vraag, in onze tyden, en voor ons Land aUer-rewieuusr, namehk: Of een ingezeten van een onzydi- gen Burgerftaat, ter noodzakelyke vermaking van een p hip geld hebbende gefchoten , met onderpand van het fchip, wiens eigenaar een ingezeten is van enen oorto- f*~\ n-'r Imrt verfhf is ons liter ter hand gekomen; en ook, door de veelvuldige ftofitu, verhindeid .geworden, eeu fclaats in ons weekbbd te «runden. gende Burgerftaat; zyn regt van onderpand ook behoudt tegen hem , welke dat fchip , volgens het recht van oorlog, genomen heeft. De jonge Schryver handelt 1. van Bodemery in 't gemeen. II. Van 't eoilogsrcciu cn 't wegnemen van 'svyands goederen. III. Lit iiet beredeneerde in de twee gem. afdelingen , lost de jonge Sehryvef de grote en thans zo vaak betwiste Vraag, aldu* op: Een Ingezeten van enen onzydigen Staat, ter noodzakelyke vermaking van een fchip geld, met onderpand van 't fchip zelve, gefchoten hebbende, behoudt zyn recht van bodemery, ook dan, wanneer dat Jctitp aoor net reent van oorlog is genomen: Om dat 1. het recht van bodemery ftand houdt, zo lang iets van het fchip in wezen is. 2. De vervreemding vau het fchip , geenzins de bodemery' kan vernietigen ; en het recht van oorlog alleenlyk veroorlooft de zaken van Vyanden, niet van onzydige volkeren, weg te nemen. 3. Om dat de nemer, door het oorlogsrecht, alleenlyk treedt in dc plaats en het recht van den Vyand, en niet verder. 4. Om dat net recht van onderpand geen periooniyk maar zaaklyk recht is, dat is, het geen de zaak overal volgt. 5. Om dat het recht van onzydige volken heilig, onfehendbaar, en buiten alle bereik van het oorlogsrecht gefteld is. 6. Om dat zulks ook met de billykheid van de ingeftelde wetten overeenftemt. Want, wanneer de goederen van enen veroordeelden aan den Boetkas vervallen, verkrygt de Boetkas (Fiscus) die goederen niet anders dan met de lasten: dus ook een nemer treedt wel omtrent het genomen goed., in 'svyands plaats, maar niet anders dan met de lasten (*). 7. Om dat een nemer van vyandelyk goed, niet kan alleenlyk nanfpraak maken op de voordelen, en dc lasten daar late». 8. om dat eindelyk, goederen en rechten van onzydige volkeren, al worden die in genomene fteden en fchepen gevonden , geenzins voor vy andelyke goederen mogea gehouden worden. Dit zy genoeg gezegd van deze jeugdige proef; in welken wy ene ongemene nette orde, nevens een wiskundige redeneertrant en beiocg, hebben aangetroffen ; welke voorde leu, het min zuiver Latyn, nkeiyk vergoeden. Ook is het moeilyk, zo niet onmogelyk , in dusdanige ftolfe, by de Romeinen geheel onbekend, in zuiver Romeinsch te fchryven. " NA- (*) Wanneer de oude Fredril: Silenen aan het Huis van Oostenryk hadt ontnomen, ontkende hy geenzins de verpligting, om de ïeiKcu van die otfgenomene geldén, voor wi-lke Siteije veip.tnd'wai, le voldoen; ntaar hy cischtc vooraf, d.it die Mogendheden, tot ^velfcai de Sdiuld-.-isichurs behoorden, hem het gerust bezit dier Landen zouden verzakeren. De Algemene Staten der verenigde Nederlanden konden liicr toe niet veiliaas: en hier van het bekend 'lot der Sifcü'cbs Schuldbrieven. Het r.ngebdt Hoogbewind vondt minder gevaar in die nog ver af. ynde VkyWsfinJ -> dus hebben de Engelfche Houders dier Schuldbrieven ge::n Ichaden geleden. Wanneer Keizer Josi.ph vooi enige ja en deze tanden doorreisde, i.s be» te Amfteldam zyne fchuld en verpligtaig tot voldoening nog eens herinnerd geworden, over welken 11 p y noch muIs -.ve rai; gefegt was. \ Ij estfj zeker, dat de gëHopncmer even zeer ié fciniidtutiar is en'blvft.  NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoükunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstvcrlopene Week y is geweest: te Amfterdam 205 ; cn te Haarlem 18 , onder welke laatften 6 beneden de 12 Jaren. Pryzen der Granen, op 9 Juny te Amsterdam. TARW. Het Lastl GERST. Het Last Gg!d.l Ggld. Foolfche bonte en witte 340 a 380 Vriefche Wintergarst . 90 a 110 dito rode . '. 320 a 360 < Gron. en Olchmfche . 90 a 110 Elbing. en Hcugfche . 3202370 Zeeuwf. en Ovenn. Winter 90 a 110 Koningsberger . 300 a 330! Dito Zomer . . 80 a 100 Vriefche . . t8oa3oo|Dantzigor en Elb. Bover.hndfche . 220 a 30c j Voorkmdfche rode . 1603280! HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche . 230 a 330 ROGGE. [Brouwhaver . . . 90 a 100 Pruisfifche . . 210 a 245 j Witte Voeder dito . 70a 85 Koningsberger . . 210 a 2451 Itoekw. Amersf. en Gooil. £ 34336 Gedroogde . . 220a246'Dito Brab. en Vlaam. £ 34336 Zaad, Oly en Traan. Keolz. ZeeinVsch en iRaap-OIy, per Aam f 76 Ovenn. 't Last. . £ 66^77 mito Lyn . . - 66 Slag-Lynz. de ton van Dito Henuip . . - 66| 5 Schep. Rigaas . / nja 13 Walv. Traan, 't quart. Hennipzaad dito . - 939! van 12 Stek. Nieuwe - n<5 löito Rode . . . . 113 Wissel- en Speciecours. Madrid ufo. 2 m. § 38I & 3& & Cadix — - 38Ï Lisfabon - 47J Nieuwe Ducat. / lli W' omtrent betrokken; 9 < 29- 74 57* — harde wind. f29- 8 j: 52 w. b. n. ('29. 8è 53 n. w. TT. 7 ii ' _ ) y J, zeer wmdng; bewolkt; 10 l 29. 9 58 — wat Hdfc* I29. 9\ I 48 » — BEKENDMAKINGEN. *** By J- ALLART, Boekverkoper te Amfterdam, is van de pers gekomen en alom verzonden: I. Nieuwe Verhandelingen van 't BATAAFSCH GENOOTSCHAP der Proefondervindelyke Wysbegeerte, te Rotterdam, in groot quarto. Eerfte Deel. Dit deel behelsd de Historie der VUUR-MACHINES, of STOOM-WERKTUIGEN bier te lande, en is met een aantal kostbare Platen, tot verftand van 't onderwerp noodzaaklyk, verrykt. Men kan dit werk onder de afzonderlyke titel van Verhandeling over de VUUR-MACHINES , ook bekomen. II. Befchryving van den WATERSNOOD, van 't Jaar 1799, in varfcheiden gedeelten van ons Vaderland door Tsverftoppingen veroorzaakt; door C. ZILLESEN, met 6 Afbeeldingen, als: 1. van de Tsverftopping voor de Stad THIEL. 2. Doorbraak van den D\k by DOORNIK. 3. Doorbraak van den Dyk, te MILL'INGÉW 4. Inbraak en Vlugt der Inwoneren by HEDIKHUIZEN. 5": Gevolgen der Overftrooming aan de HAARSTEEG. 6. 9'sgang en verwoestingen voor NYMEEGEN. Alle deeze Platen zyn naar 'r leeven geteekend door den kunstrvken C. v. HARDENBERG en gegraveerd door VINKELES en BROUWER. Ook is hier nog bygevoegd eene zeer kostbaare en groote RIVIERKAART, dienende tot aanwyzing der doorbraken. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz.  A°. 1800. N°. 338. NIEUWE ALGEMENE KONST- en LETTERBODE» VOOR MEER- bn MIN-GEÖEFFENDEN. VUT DAG DEN 20 JU NT. BERIGTEN. BATAAFSCHE REPUBLIEK, jfjtet uirmuntend Kabinet van Schilderyen, nagelaten door den Kunstminnaar, Jan Gildemeester Jansz. , Agent en Conful Generaal van Portugal by de Bataaffche Republiek, in de vorige week in het Huis van Trip , te Amfterdam, verkogt, heeft ene fom van ƒ 167,000-:-: opgebragt. Dit Kabinet, dat uit de voortrerlykfte voonbrengfels van Nederlandfche Meesters, wier roem reeds over lang gevestigd-was, en ook uit die van nog levende beftondt, trok de aandacht der Buitenlanders zodanig tot zich , dat, zo men ons bericht, een groot gedeelte van het zelve voor vreemdelingen zou ingekogt zyn; egter vernemen wy, dat de beide grote ftukken van Rembrand, en het beste ftuk van van Huyfum, als mede dat van Potter, en de Valkenier van Rubbens, gelyk ook het Bloem- en Fn.iitft.uk van van Huyfum en de Hobbema, in het Land blyven. Om enig denkbeeld van de waardy van dit Kabinet, dat uit 300 Nommers beftondt, behalven de globale fom boven gemeld, te geven, zullen wy, in onze "eerstkomende, enige van dc pryzen der voornaamfte Schilderyen laten volgen. Leyden, 13 Juny.,: Heden is alhier, in den ouderdom van c!8' jaren, na een langzaam verval van •a XIII. Deel. kragten, overleden, de Hooggeleerde /Egldtus Gillissen, Hoogl. der H. Godgeleerdheid aan 's Lands Univerfiteit, alhier. De verregaande verwoestingen, welke in het voormalig uewest Gelderland, door de Meykevers, zyn aangericht, »yn oorzaak geweest dat de Agent van. Nationale (Economie, op den a4ften Mey f. 1., aan het Uitvoerend Bewind heeft gedaan het navolgend voorftel: GELTKHEID, VRYHEID. In den Haag, den 24 Mey 1800. Het Zesde Jaar der Bataaffche Vryheid. De Agent van Nationale (Economie der bataafsche republiek, AAN Het Uitvoerend Bewind derzelve Republiek. Burgers Bewindslieden ! Het Departementaal Beüuur van den Rhyn, my onlangs hebbende kennis gegeven, van de verregaande verwoestinBb gen,  C i94 3 gen, welke in dat Departement door de Meykevers worden aangerigt, zodanig, dat het van het hoogst aanbelang geworden is, om naar middelen uittezien, door welke de vermirtdering , of vernietiging, van dit allerfchadelykst ongedierte kan worüen geëffectueerd, oordeelde ik nodig, na my eenige dezer Kevers te hebben doen overzenden , het Bureau van Gezondheid te verzoeken, om, door het nemen van Scheikundige proeven op dit infect, te zoeken, naar eenig middel, gefchikt, om , door het befpuiten van bomen en praiten-, zonder egter deze te benadelen , dit vernielend ge¬ dierte tc- doen ilerven. Het gemelde Bureau heeft op deze zaak ingenomen het advis van deszelfs kundig medelid , den Hoogleeraar Brugmans, het welk ik de Eer heb, Copielyk, hier nevens te voegen; dan, deeze heeft, blykens den inhoud van deszelfs Misüve, mede hier by Copielyk geannexeerd , niet geluk kig genoeg geweest, om iets te kunnen uitdenken , het welk dit kwaad, naar vereisch, kan-tegen gaan. De Memorie van den Hoogleeraar Brugmans egter, aan welke zig het Bureau refereert, komt my voor, middelen aan de hand te geven , welke zekerlyk attentie verdienen; terwyl de verwoestingen, aanvanklyTc aangerecht, my noodBaken , om ïmg by tyds voor dit faifoen voorftellen , aan Ul. te doen, welke de vermindering der Meikevers, éér zy zig uit de bomen in de aarde begeven, ten doel hebben. Het fchynt my toe, van zeer veel nut te zyn, om, zo als de Hoogleeraar zegt, de vyanden der Kevers, te vermenigvuldigen , of te zorgen , dat dezen, door ons toedoen, niet verminderd worden, en dus van wegen het Gouvernement . «h veel mnaelvk. te beletten, dat het wild gevoéelte, zo als Kraiien, Mosfen, midsgaders Stekelvarkens, enz. met worde verminderd, en byaldien 'er Wetten mogten voorhanden zyn, welke het opvangen en doden daar van geboden, ef door beloningen aanmoedigden , dezelve dadeiyk intetrekken; voorts zig te informeren, naar het beftaan van zodanige Wetten in de aangrenzende Landen, en vertogen tot derzeher intrekking te doen; dan daar het ten dezen aanzien nodig is, bm zig naauwkeurige en zekere informatiën aantefchaffen. alvorens desweeens iets te kunnen bewerkftel- ligen, zal het thans alléén de tyd zyn, om, voor het te- genswoordige tydftip, iets te vinden, het welk eenig effect in dit faifoen kan aanbrengen, en ten aanzien van andere maatregelen, zig te bekwamen, om die tegen het vervolg in het werk te ftellen. En wanneer ik naarga, het geen de Hoogleeraar Brugmans opgeeft, dat, namentlyk , eene Hoevenaar, in het voormalig Gelderland, in den tyd van 5 of 6 dagen, 500 grote Wateremmers dezer dieren heeft opgevangen en gedood, en daar by vergelykende, het geen voorn. Profesfor, ten aanzien der behandeling welke de Zwitfchers hieromtrent npfFenpn. pn het peen mv ook door andere bcrigten is be¬ vestigd geworden, zegt, als dan, Burgers Bewindslieden ! komt my het meest gepaste middel voor, te zyn, dat by het Uitvoerend Bewind worde gearresteerd , en naar alle Gemeentens, in de Republiek, verzonden eene Notificme, by welke wordt beloofd eene premie van- ééne Huiver, voor elke Wateremmer, weike, met dit gevangen infoer. gevuld, aan de Gemeente Belturen worde overgeleverd , met last aan dezelve éemeeute-Befturen. om dadely k deze premie te betalen; en ftiptelyk zorgc te dragen, dat de alzo gevangen en overgeleverde" Meikevers, d.idely k worden verbrand: welk. laatfte myvzekerer voorkomt, dafl'liet bedelven onder de aarde, daar tog deze als het élement en de oorfprong dezer dieren is aantemerken, en waar van de ondervinding, volgens -getuigenisfen, ons leert, dat zy middel welen, zig wederom naar boven te werken. - Deze premie van ééne ftuiver per Emmer, welke in de daad gering, maar tevens als genoegzaam,'is aantcmeïken , zal, mynens inziens, vooral in de ftreken, alwaar de overdragende menigte dezer dieren zo vele verwoestingen veroorzaken, van byzonder effect zyn kunnen, en menige armen aanfporen , om zig op de vangst dezer Infectcn tceteleggen; terwyl de kosten, welke dit voor den Lande zal komen te bedragen, $«-*«»den kunnen worden, uit de Glo- " bale fomme , welke myn Agentfchap, voor dezen Jare, zal werden toegefraan: behorende mynes inziens, de Gemeente Bcfturen te worden gelast, om, in de maand Ocwber dezes Jaars, aan my opgave fè"*doeu, van de door hun, ter zake voorfz. uitgegeven penningen , ten einde daar van reftitutie te bekomen. I Dat voörfs Gyirmy "Behoorde r ter autlioriferen, tot-het uitfchryven eener prysvra^e, hiér in beftaande: Welke zyn de beste ,. en door de ondervinding te Raven middelen , dcor Welke de vernielende Meikevers, kunnen vernietigdi,'of in derzelver vermenigvuldiging en fchadelyke uitvverkfclen tegen gegaan , «-nvdert 3 met nUloving .eener premie van /'ioco-t aan den gene, welke \óór den eerften der maand April des Jaars 1801, hieromtrent een voldoend antwoord zal inleveren, en welke fomme ik zorgen zal, dat op myne voor den Jare 1801. inteleveren petitie gefteld worde , terwyl intusfchen ik my onledig boude, met te inquireren naar de beftaande Wetten, of aanmoediging binnen deze Republiek, op het doden van Vogelen, of andere vyanden der Kevers, ik Uwl. Agent van Buitenlandfche Betrekkingen, insgelyks zal verzoeken, om zig te doen informeren, naar het gene deswegens, by onze Naburen , en fpeciaal met betrekking tot de ons aangrenzende Pruisfifche Landen , plaats heeft, ten einde, na deze informatiën ontfaiigeu cn beoordeeld te hebben, onder andere maatregelen ook re overwegen, om het Pruisfisch Gouvernement, of andere Gouvernementen, tot het ondernemen van gemeen fchappetyke maatregelen aan te zoeken. En daar de Meikever, in de maand Juny, zig van de bomen in de aarde begeeft, om aldaar zyne Eieren te leggen, en alzo zyne verbazende en fchadelyke vermenigvuldiging te effectueren, neem ik de vryheid, op deze ra^ne voordragt» •eene fpoedige Conclufie te follicitereu. !] Heil en Eerbied! (geparapheerd ) J. Goldberg. (onder ftond) Ter ordonn. van den Agent voorn. (was getekend) Cajlel Woïb»&, . Bel  C 195 ) Het Uitvoerend Bewind heeft hierop, by eene Misfive van den suften Mey !. 1., aan het Vertegenwoordigend Ligchaam voorgedragen , het uitloven eener premie van ééne ftuiver voor elke wateremmer, welke , met gevangen Meykevers gevuld , zal worden overgeleverd ; hebbende inmiddels de overige pointen van des Agents Misfive gehouden in advis. Alhoewel nu deze zaak by het Vertegenwoordigend Ligchaam noch niet is geconcludeerd, en, by eene eventuele uitloving eener zodanige premie, zulks voor dit faifoen geen effect zal kunnen forteren, oordelen wy, als genoegzaam overtuigd, dat het opvangen en daadlyk doden der Meykevers, blykens de ondervinding, tot nog toe het eenigfte en beste middel is, om dit fchadelyk ongedierte te verminderen, de belanghebbende Ingezetenen in die oorden, alwaar zy hunne verwoestingen aanrichten, te moeten raden, om inmiddels, voor zo ver zulks nog mooglyk is, voord te gaan met dezelve op te vangen, en daar door de vernielende uitwerkfelen, welke zy, by hunne herfchepping als worm, aan de wortelen der Granen en andere veldgewasfen toebrengen, zo veel doenlyk, te verminderen. Een twede voorftel, door den zelfden Agent, aan het Uitvoerend Bewind, reeds te voren gedaan, be- tror het doen ener reize aoor uc rvcpuuucK, ici yiaai.felyke bezigting der Departementen; zynde van volgenden inhoud: fiZLTKHEID, V RT H E I D. In den Haag, den 16 April 1800. Het Zesde Jaar der Bataaffehe Vryheid. De Agent van Nationale (Economie der bataafsche republiek , aan Het Uitvoerend Bewind derzelve Republiek. "Burgers Bewindslieden ! ■ Is Sn liet vak, met welks adminiftratie Uwl. vertrouwen iny vereerd heeft, het toezicht over alles wat tot de algemene welvaart dezer Republiek eenige betrekking heeft, my aanbevolen, hoe moest W dan ook, van den eerften aanvsng myner werkzaamheden, niet gevoelen al het gewigt der zorge, aan my gedemandeerd, als bedoelende de tederfte belangen des Lands en de beste bronnen van voorfpoed, door welke een Staat, en vooral een Land als het onze , welks kleinen omtrek de Natuur, door de gunfiige ligging zo weldadig heeft vergoedt, tot dien trap van welvaart kan opklimmen, dat deze beperkte plek gronds bloeiend voor zich zelve, nuttig voor zyne Bondgenoten, bclatigryk vooralle handeldryvende Natiën, en weder als van ouds geducht voor deszelfs vyanden worden kan. Immers zyn het de Landbouw, de Fabrieken, de Trafieken en de Koophandel, aan welke deze Republiek de hoogfte trap van dat geluk, het welk zy voorheen bezat, te danken heeft. De bloei der Fabrieken, door het Oud Gouvernement niet genoeg gerugfteund, — duor vele onzer Naburen , maar vooral door onze mededingers de Engelfchen, ondermvnd, en door den invloed van eenen, aan Engeland verknechten Stadhouder, daar in geholpen, doet ons de noodzaak!ykheid befeffen, om alles wat in ons vermogen is aan te wenden, ten einde een tak van welvaart te herftellen en aan te moedigen, die ons byna mets heeft overgelaten dan de droevige herinnering aan den voorfpoed, die zy eertyds heeft te weeg gebragt. De Landbouw, nimmer genoeg aangemoedigd en te veel aan zich zeiven overgelaten, wyst ons op de uitgeftrekte heide- en dumgronden, die, federt Eeuwen, woest gelegen, ons de gegrondfte verwytingen doen van de weinige zorgen, door de vorige en tegenwoordige geilachten aangewend , om vruchtbars akkers uit dorre zandgronden te fcheppen, en voordelen te • a;~ aa pn «rprli-yaamhpiH . wanneer deze OD genie!.»--" j uw 'v ~" " —' - — ■ eene verftandige wyze door het Beftuur worden aangewakkerd en opgeleid, ons gewisfelyk verzekeren kunnen. Dc Koophandel, Zeevaart en Vi.Tchenen, door de gevolgen van eenen vernielenden Oorlog, niet Hechts kwynende, ma«r byna gantsch verdorven, reikhalzen naar een nieuw leven, het welk aan deze takken alleen door het herftel van den Vrede, naar welke het gehele menschdom zucht, en die flegts door Despoten wordt van de hand gewezen, kan worden aangebragt. Hoe zeer dezen dus, in de actuele omftandigbedon des tyds, door weinige middelen kunnen worden opgebeurd, voegt net ons des te meer, om, uuur onaigeoiuK.em; ™ig „„..i. *nAaro t-ilrkfn v:,n wolvaarr. en een erondie onderzoek der middelen, welke hier toe gefchikt zyn, onze pogingen te verdubbelen tot m ïtananouamg oer aau un& uug uvt-igt;blevene welvaart, de bevordering van den loop van zodanige bronnen, welke, ongeacht den invloed des vernielenden krygs voor aanmoediging en verbetering vatbaar zyn, om langs zulk eenen weg , by het ftilftaan van fommige raderen van ons beftaan, anderen in beweging te brengen , zo mogelyk eene onmiddelyke vergoeding aan het algemeen te fchenken, en den grond te leggen tot hogere uitbreiding en volmaking , wanneer gunftiger tyden ons zullen aan-  By de vei lichtte Volken, welke wy in voorfpoed en bloei zien toenemen, is de eerfte grondflag, op welke de verbetering, herfteliing en uitbreiding der onderfcheidene takken van industrie en volkswelvaart wierd gebafeerd, geweest de Sutenkunde, (Statistiek) dat is die uitgebreide kennis van alle de voordelen, welke een Land werklyk bezit of kan opleveren, de onderfcheiden aart en natuur der gronden, de producten, welke dezelve verfchaffen of kunnen voordbrengen, den ftaat en loop zyner Commercie in al derzelver onderfcheidene takken, de aart en uit- gebieidheid zyner Fabrieken en Trafieken, de beöeffe- ning van den Vee- eu Akkerbouw, de geest cn ge¬ neigdheid der bewoners van de verfchillende Oorden, in het kort alles wat het wezen en beftaan des Lands, des Volks en zyne industrie betreft: dit alles is de ware en eeni¬ ge grond, waar op de ondernemingen van verbetering en uitbreiding behoren te rusten ; eene kennis onontbeerlyk voor den Volksbefturer en vooral voor den man, aan wien het toezicht omtrend, en de vermeerdering der huishoudelyke welvaart is aanbevolen , ja van die algemene en uitgebreide nuttigheid, dat wy in de daad bejammeren moeten dat dit vak van wetenfebap, op het voorbeeld van andere Volken, niet eene der wezentlyke vakken vau onderwys op de hoge Scholen uitmaakt: met zodanige kennis gewapend, en deze tot een bafis van alle werking en onderneming /tellende, mogen en kunnen wy niet wanhopen om het nuttig einde, hier voor omfchrevcn, te bereiken, en hier toe bieden fommigen van onze Fabrieken en Trafieken, midsgaders de aanmoediging eu bevordering van den Landbouw, ons onderfcheidene uitzichten van vergoeding aan, waar op, zo het hny voorkomt, met grond kan gerekend worden, indien wy by de krachten, ons natuurlyk eigen, en die ons nog zyn overgebleven, eene verftandige en welwikkende oplettenheid, gepaard met welwillenheid, en eene I daadlyke werkzaamheid, hefteden willen. En wie toch, Burgers Bewindslieden! zouden niet met den warmften yver aan deze taak arbeiden ? Wie, die zich overtuigd gevoeld, dat de ftervende voorfpoed vau dit wel- I eer zo gezegend Land noch niet geheel en onvermydelyk i aan een wisfen dood is onderworpen, wanneer flegts het Be- i ftuur, en zy die, met deszelfs vertrouwen vereerd, voor ' de gewigtigfte belangen der Ingezetenen waken moeten, de f handen aan het werk flaan willen, wie der zodanigen, ' zegge ik, zal niet door het edelst beginfel gedreven eene bran- e dende begeerte gevoelen, om de handen ter redding en ver- ie betering uit te breiden, om, met opoffering van eigen ge- z noegens en gemaklykheden, de algemene en maatfehaplyke welvaart bevorderlyk te zyn ? v Zodanig althans is het gevoel, het welk ik by my om- e draag, en het welk my aanfpoort tot aanwending van al v zulke middelen, die örekken kunnen om dit nuttig .einde b bevorderlyk te zyn. * n Dan, óm hier toe in ftaat te geraken , behoren gewisfclyk v de middelen te worden, by der hand genomen, die ons eene 1< grondige kennis der onderfcheiden belangen van s'Laiids jnJo ;i gezetenen in alle de oorden dezer Republiek, de takken :- vau beftaan hun byzonder eigen, zo in het vak der Fabrien ken, Trafieken , Landbouw en Commercie als anderfins. e kunnen aanfchafTen. n Om deze belangen met de vereischte kennis van zaken te i- overzien, de waarde of onwaarde van de daaglykscrt i- voorkomende propofitien' tot verbetering, uitbreiding enz. • - nieuwe inrichtingen en uitvindingen, midsgaders de klagten\ e welke in tyd en wyleu zullen of mogen worden ingediend, - te beoordelen, zonder by het bellisfchen der tederfro belan- - gen onzer Landgenoten te moeten afhangen van onzekere, - oppervlakkige, en dikwerf met eene fchaarfche welwillenheid t gefuppediteerde informatiën; en om wyders, onder meer ans dere élucidatien, zich te bekwamen tot eene vergelyking der - arbeidslonen, zo noodzaaklyk om het een of ander bedryfin r dezen of genen oord der Republiek met fucces te doen bef. c fenen en voordzetten; de locale gefchiktheid te leren keni nen van fommige oorden der Republiek, tot het graven van - Canalen en Vaarten, zo onontbeerlyk voor den Landbouw, - en bmnenlandfchen handel, mitsgaders tot de kennis van zoi veel andere nuttige en wetenswaardige zaken, behoort, my: nes inziens, eene locale infpetfie door de gehele Republiek,. > en wel door my zelve, plaats te hebben; ■ daar door al-- - léé-n. durve ik my voordellen in ftaat te zullen geraken een gewikt oordeel over alles te vestigen, en grondig met den i aart, inrichting en wyze vau werking der Fabrieken cn Trai Heken, hunne arbeiders en meer andere zaken, welke tot , in kleinigheden uitlopen, bekena te worden; van derzelver ■ meerdere of mindere belangrykheid te oordelen , den geest' , hunner eigenaars of belluurders gade tc flaana en door pe(fcrqkicen, mei tlezcive te iiuu-.ieii, onderricht te-worden van de grieven, over welke zy reden zoude hebben zich te be- - klagen; om, door het iu oogenfehyn nemen der woeste enledige gronden en den aart en natuur derzelve, de gefchiktheid te kunnen weten om daar van de meeste voordelen te verzekeren, en met een woord, door de ondervinding te leren, welke oord der Republiek., naar aanleiding van deszelfs ligging en plaatfélyke voordelen, midsgaders de geest en neiging der beu oners meer of minder tot aankweking en uitbreiding, van deze of gene tak van welvaart en industrie gefchikt is, de belangen van anderen daar tegen in de weegIchaal te ftellen, en door het ctverwigt aan de zyde van het algemeen belang, myn fysthema van werking te vestigen en tot voedzel te doen vertrekken voor dien geest van ■onpartydigheid waar mede ik my vleien durve bezield te zyn. Ik heb reeds, en wel met aandrang, pogingen in het werk gefteld, om , zo. veel doenlyk was, dergcJvke opgaven en inlichtingen van Fabriekeurs , Trafiekahtcn', Landbouwers enz. te bekomen; dan het is met leedwezen, dat ik betuigen moet , hier in eene volftrekte te leurltelling en mislukking te hebben ondervonden, daar de weinige opgaven , my ter hand gekomen, of zeer oppervlakkig en onvolledig, of geheel onverftaanbaar zyn; terwyl velen de moeite ontzien, of de vereischte bekwaamheden derven» om, dq zaai  C w j zaak ïn dat daglicht voor te ftellen, waar door eene genoegzame kennis geboren, en de middelen tot medewerking eu redres worden aan de hand gegeven, of van zeiven onder het oog vallen; terwyl fommigen, door het gebruik maken van eene gebrekkige hulp, onbedreven in duidelyke kunsttermen , veelal meer duisternis dan licht verfpreiden; daar ik, in tegendeel reeds, by enkele kleine uitflappen in de nabyheid dezer refidentie, door de perfoonlyke befchouwing van huishoudkundige inrichtingen, en de conferentiën met derzelver eigenaars en aanleggers gehouden, het nut eener locale infpeCtie heb ondervonden, en elucidatiën opgedaan, die ik my verzekerd houde, dat op gene andere wyze tot myne kennis zouden zyn gekomen; terwyl onder anderen ook myne genomen informatiën nopens de huishoudkundige Genootfchappen, binnen de Republiek aanwezig, myne aanfchryving over de woeste Gronden en andere belangryke zaken, het nut van den Landbouw bedoelende, genoegzaam daaglyks de onaangename zekerheid eener fchoorvoetende medewerking komen te ftaven. Het moet in den eerften opfiag natuurlyk voorkomen, dat eene naauwkeurige infpeftie in ieder Departement deiRepubliek voordeliger en nuttiger zyn zoude, dan een kort cn algemeen overzicht, en zelve de ontkenteuis daar van kan met gene den minften grond gefchieden; ook ftemme ik volvaardig toe , dat dergelyke 'Departementale infpectiën in het vervolg van tyd, en wel jaarlyks voorvallen moeten, het zy dan dat dezelve door my in eigen perfoon worden geëffectueerd, het zy dat dezelve aan de Commisfarisfen, by de onderfcheiden vakkeu myner adminiftratie als dan geëim ploijeerd, door my worden aanbevolen; maar alvorens diï onderzoek in detail gefchiede, oordeel ik onontbeerlyk te zyn, een vluchtig, doch met oordeel gepaard,' overzicht van het geheel te doen, ten einde daar door in ftaat te geraken tot eene juiste beoordeling en naauwkeurige vergelyking van plaatfelyke voordelen en van meerdere of mindere dispofitiën der Ingezetenen tot dit of dat bedryf. — Zulks toch valt in de natuurlyke gefteldheid van s'menfchen geest, en maakt een hoofdverëischte uit voor de zodanigen, welke over vele details, in het groot en volgens een famenhangend plan, moeten oordelen. Dit algemeen overzicht is dus niet alleen even nodig als de gedetailleerde informatiën in loco, maar moet het zelve noodwendig vooraf gaan; immers, wanneer men het plan volgt, om ieder Jaar een Departement te infpecteren, als dan kan deze mfpeétie niet vroeger dan in agt Jaaren zyn ten einde gelopen, en z-\ dezelve van geen effect kunnen zyn, wanneer het algemeen overzicht tot dien tyd zoude moeten worden uitgefteld. Met dat alles gevoel ik de volkomen noodzaaklykheid, om, na verloop dier agt Jaren, in welke de Departementale mfpeftiën afgelopen, nog eene algemene reize en opneming te doen ; waar door men zich op dien tyd zal kunnen vleien de Stateukundige opgaven van ons Land zodanig compleet te hebben, dat zy voor een zeer geruimen tyd, en met de eventueel inkomende locale informatiën verbeterd, tot eerr vasten legger zullen Itrekken kunnen» I Ik proponere Ul. derhalven, Burgers Bewindslieden! my [te willen authoriiëren tot het doen eener reize binnen deze Republiek, en my ten dien einde te permitteren eene abfentie van drie maanden, aan te vangen in den loop der maand Juny aanftaande. Schoon deze door my geproponeerde reize, indien dezelve word geagréëerd, gefchieden moet op eene wyze , met de waardigheid van myn post overeenkomftig, heerscht by my geen het minfte voornemen, om dezelve met eenige omflag of ostentatie te effectueren; alleen is het, zal dezelve nuttig zyn en aan het oogmerk beantwoorden, nodig, my te doen vergezellen door den perfoon , welke ik als Commisfaris van myn Bureau tot de zaken van den Landbouw heb gedespiciëerd, midsgaders door iemand welke de vereischte bekwaamheid bezit in het Werktuigkundige, gelyk ik mede, tot het houden van aantekeningen, benodigd hebben zal een myner Geëmployeerden of Clerken , midsgaders een Bode. Ik heb nodig geoordeeld, Burgers Bewindslieden ! Ul. dit alles optegeven, ten einde Ul. in ftaat te ftellen , om den gehelen omvang en nuttige bedoeling van dit myn ontwerp te kunnen overzien en beoordelen; terwyl overigens, wanneer myn voorftel door Ulieden mogt worden geagréëerd r de Reis- en Teerkosten f vacatiën komen hier in gene aanmerking) zo voor my, als voor de perfonen die my vergezellen zullen, behoudens myn zo veel mogelyk fpecifrque rekening en verantwoording aan UL , gevoeglyk zuilen gevonden kunnen worden uit zodanige fommen, als ik, naar aanleiding van de onderhandfche informatiën, my vleien mag: op myne ingeleverde petitie te zien toegedaan , zonder dat het noiiig zyn zal het Vertegenwoordigend Ligchaam deswegen nader te adiëren. Voords zal ik-, indien- deze myne geprojecteerde Reize door Ul. wordt geagréëerd, niet afzyn, om, na den afloop* derzelve , Ul. een gedetailleerd Rapport daar van iu te zeilden. Heil" cn Eerbied ! (geparapheerd) J. G oldberg* (onder ftond)- Ter ordonn. van den Agent voornoemd .- .(was getekend> Caree Webbers» Daar nu, gelyk wy vernomen hebben, het bovenftaand voorftel, door het Uitvoerend Bewind, reeds is gcaggreëerd, en, ingevolge deze authorifatie-., de reize van den Agent met zyn geleide, binnen weinige dagen, ftaat ondernomen te worden, zullen onze Fa"briqtieurs, Landbouwers,, en verdere belanghebbenden bv het vak van (Economie, zig hier door in de Bb a ^  C 198 ) beste gelegenheid grfleld vinden, om, door den Agent j en de zyoéfl een goed cn openhartig acceuil te doen! genieten, hunne belangen op het meeste bevorderdj te zien. TWEDE B E S C H O U W I N -G van hkt TONEELWEZEN 'v ■ ' "iN ';.', ".. ' '.' ■ " "■ . DUITSCHLAND, in het jaar 1709. (U;i het Hoogduiisch.') Vervolg van bladz. 189. Weimar mist gaarne, ftaande de Zomermaanden, zyne Toneelvermaken, om die by den aanvang van den Herfst des te reiner te genieten. Dat Toneel bezit, behalven het vooitreflyk paar Voschsische Echtgenoten, en de talentryke Hofzangercs Jagemann, meer goede Spelers, en flaagt gelukkig ingiet op elkander fpelen. Wat laat zich niet van een Toneel verwachten, waar de onmiddelyke tegenwoordigheid van enen Göthe en Schiller velerlei aandoeningen lering veroorzaakt, en Göthe zelfs het vroeg verloren talent van ene lofwaardige Actrice, in het Gedenkteken van Euphrofine, nu daadlyk in het Hertoglyk wandelperk opgericht, vereert (*)!— Ifflands Vaderftad, Hannover, heeft, federt den aanvang van het jaar 1799, weder een vast, door het Hof te gemoet gekomen, Toneel, onder Directie van de Heren Walter en Reinike, dat flegts weinige maanden in Zeil en Hildesheim fpeelt, en men verhaalt, dat daar zeer voortreflyke Toneelwetten in werking zyn. Maagdenburg hadt enen Breysig tot Decorateur, en enen Schmidt tot Directeur, die dezen Zomer zynen Koning op enen Patriottifchen Landftorm onthaalde. Brunswyk verloor aan Tilly , den ouden onderneem- (*) Die Afbeelding maakt de Tytelplaat voor de GartenKalender (bei Cotta) voor 1800. Zie bl. I-VIII. fier van dat Toneel, welks Gezelfchap nu uit een gaat. Hei duurde jarig, eci dat Publiek zich aan het nieuw ingcia/uicn l'nialdeel van het Toneel - Gezelfchap van [osi'.ph Skcoxda gewennen kon, fchoon de Opera onder de directie van den goeden Muziekmeester Birei, zgibare winst by het voorledene was, en van dag tot dag beter.wordt. —- Nog zyn overig de voor een gedeelte niet onbeduidende Tonelen in Praag, Briinn, Griiz, Regensburg enBremen, die zeker even goed melding verdienen, als verfcheidene der voorgaanden. Praag hadt, buiten het Casperle Toneel (*) van den edelen von Steinsberg, dat de Karlsbader Mufen, die daar niet zonder betekenis op hetgordyn water fcheppen, dienstvaardig te hulp kwam, en dan narr Augsburg verreisde, ook nog een ander onder directie van den Veteraan Guardasoni, die de Duitfche en Italiaanfche Zanggodin zusterlyk in dagen en winften delen doet. Rode beftuurt het Brünner; Domaratius het Grazisch Toneel. Op beide zyn dikwerf enkele goede Talenten, en het Grazer-Toneel geeft niet zelden zeer wel gevulde Vertoningen. De Regensburgfche onderneming kwynde lang onder de directie van enen lpeculerenden Israëliet. Maar het j&remer vestigde zich treflyk door de verftandige bemoeijingen van den gepriviligeerden Ondernemer, Dr. Schutte, en daar het publick van die plaats nog in het vorig jaar, in 4 maanden, ene zuivere inkomst van 17,000 Dalcis ujjbiagt, zo laat zich by enen zodanigen oogst altyd meêr opheldering der duistere plaatfen, en ene geestryke bevrediging van een waarlyk verlicht Publiek, verwachten. Nog ryden 'er aan de oostlyke en westlyke grenfen van Duitschland aanmerking verdienende wagens van Thespis met groter of kleiner gevolg rond. De beide ondernemingen van het Stèphanifche, en Klos- en Hanfmgifche Gezelfchap, in Neder-Saxen, waar van het een in Zellc, Hamelnen Lünenburg, het ander in Gliikftadt en Ritzebüttel, het laatst zich vestigden, het Zuid-Pruisfisch gepriviligeerd Döbbeleinsch Gezelfchap, dat in Rawitsch zyn hoofdkwartier heeft, het in de Laufitz en het Ertsgebergte omtrekkend Medoxisch Gezelfchap, de in Baden en Wener-Neuftadt hunne kimden vertonende IVilhelmifche.troep, verdienen ook nog enen oogwenk als Vrycorpfen en Möradeurs by den algemenen wapenfehbuw. Wonderbaar zyn de lotge- val- (*) Een foort van Jan Klaas/en's fpel. lAatit. van den RtdaS.  < 199 ) vallen van liet Büchtérsch Gezelfchap tc Mentz, dat door de Nieuw - Frankifche Regenten in ballingfchap gezonden is, wam van de, der lchipbreuk ontkomene Leden zich in Keulen verzamelden. Franfche Potsenmakers, die de B. Rudler ontboden hadt, deelden in het begin dag om dag met de Duitfchers, en riepen met een groot gejuich den Bok te voorfchyn, die over het Toneel gevoerd weidt, en den Jager, die van den' muur afftortte Maar ras beten zy de arme Duitfchers geheel weg, wier vertoning men dikwyls: eest Hen al Iemand! toegeroepen hadt, tot dat zy door hunne Brutusftuipen en hunne Landing in Engeland tot op 3 groot de man aan inkomften gezonken waren , en het bedorven lichaam van zelfs ontbonden werdt. Nog waren de dood van het Schweriner Toneel, dat na het bezoeken van het Doberaner Bad geheel verdween; de vernietiging van het Amfterdamsch Toneel en vele andere berichten uit verre Landen, uit Lefnberg, Kafchau, Ofen en Pesth aan de Zuidlyke grenfen, van Königsbergen,, Elbingen en Warfchauw uit de Sarmatifche Gewesten te verhalen. Maar van de doden moet men niets als goed zeggen, en van de Buitenlandfche kerken alleen de Berichten der Misfionarisfen lezen. NIEUW - UITGEKOMEN DOEKEN, akademische en andere SCHlUrïBK. ' Bataafsche Republiek. De Tientallige verdeling der nieuwe Maten en Gewigten enz. op de ecnvouwdigfte en klaarde wyze befehreven, en derzelver nuttigheid aangetoond , door een liefhebber der Wiskunde. 48 bladz. in 8°. Te Amfterdam, by jf. A. Crajenfchot. _ De Schryver van dit Stukje handelt m de 50 eerfte § § van her hér/in der Franfche nieuwe Maten en Gewigten en derzelver namen. Van de § 51 tot 109 v&n derzelver by- yondem nuttieheid en eebruik; en heldert dit vervolgens op rtnnr verfcheidene voorbeelden. Ten (lotte. dienen twee ta¬ fels, waar van de ene pg. 38, 40 de lengte, vierkante maat h»ió«etic Hip van He vaste ligchamen, inhoud, en eewia- ten, naar de oude (provifoire~) metre'behelst, de andere v>e 50. de lengte en viericante maar, naar oe ware metre, welke f& van een lyn kleiner dan de eerfte bevonden is; x>s. 41 &c. volgt een taiei aer zoorreivKe zwaarre van ver¬ fcheidene doffen: Na een korte, doch, zo het ons voorkomt, niet overal even vloeiende opgaaf van het geen in een volkomen maatdelfel vereischt wordt, doedt deSchry. ver een voorfl- g om de hier naar ontworpene Franfche maat, e¥ hare benamingen by ons met Hollandfche namen in te voeren. Het métre behoudt den naam van Meter, het Decametre, of 10 meters noemt hy Ketting, 10 kettingen, of het Hectometre ene Stadie; 10 dadien of het Kilometre een post, 10 posten of het Mynametre een myl, 10 mylen een Graad; het tiende deel van een Metre (Decimetre) een palm, het 10 van een palm (Centimetrc) pink, het tiende van een pink (Millemetre) lyn, het tiende van een lyn (Decimillemetre) ftip; Voor de vlakke maat behoudt hy het Are of het vierkant Decameter. S,9 Hei Centi litre Dop pot. Decilitre Maat T?, pot. Litre Pot 6,6015 musjes Decalitre Bak 10 potten fieclohtre Wit 100 ' Kilolitre —-— Hoed 1000 > Voor de gewigten gebruikt hy, voor-het Franfche 'Millegramme Grein Centigramme Kruisgrein Decigramme Cegrein Gramme Gewigt Deca Kruisgewigt Hecto Cegewigt Kilo Pond, zynde 2 Pond. 4 D- S# az. (oud gevv;gt> Myria r Kruispond Qüintal Cepond Tonneau —- • Toa Voor de ligchaamlyke of Cubiecq maat noemt hy Stère of: 32,3612 voet. Rhynl. Cub. blok, deszelfs duizendfte, klos, het duizendde van een klos fteen, dat van een deen korrel, het iovoud van ieder drukt hy door de voorzetting Kruis,.het iöode door die van Ce; uit; zo zyn lo klosfcn een •Krüisklos, 100 klosfen een Ceklos &c. Voor de maat der vloeidoffen fielt hy, in plaats der Franfche namen ' . „..,„. Voorts. Decare noemt hy Akker Hectare Morgen Kilare Kruisniorgea Myriare. ■ Cemorgen Myariametre quarrè vierk. Myh Degre quarrè vierk* Graad. Voor de onderdelingen van het Are Deciare • Kruismeter Centiare —— vierk. Meter.  ( aoo ) Het twede Deel j waar ba de aart en het gebruik der nieuwe Maten word aangetoond, bevat vele nuttige aanmerkingen nopens derzelver gemak'.ykheid en nut in het gemene leven, vooral met. opzigt tot "Maten, van inhoud, de Gewigten en het Geld; ook geeft de Schryver een voorbeeld van de grote voordelen der Decimaal, of tientallig breukige rekening; op het laatst bekendt hy het.gehele werkje,,reeds afgewerkt te hebben voor dat dë Metre, door de nieuwe Graadmeting, naauwkeurig bepaald was, waar door dan ook de fynere berekeningen,, in tiende gedeelte.van lynen, ten minften niet naauwkeurig zjn kunnen; doch hy merkt aan, dat zulks voor het gemene leven van weinig belang zyn kan, en belooft ons ten Hotte, eerlang zyne nieuwe werkzaamheden iu het Watcrweegkuudige te zullen bekend maken. NAR1GTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoukunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. GEBOORTE-, TROUW-en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is gewsest: te Amfterdam 214; en te Haarlem 19, oudef welke laatften 11 beneden de 12 Jaren. Gedurende de maand Mey zyn, in Alkmaar, overleden, 58 perfonen, nam. 21 mannen, 18 vrouwen en 19 kinderen, waar onder 2 doodgeb. 12 beneden 't jaar; 4 van 1 tot 5; 2 van 5-10; 1 van 10-20; 5 van 20-30; 2 van 30-40; 13 van 40-50; 8 van 50-60; 7 van 60-70 en 3 van 70-80 jaren. ifiH ni «rribnijj 'jt iiint ns myïuiteiiuvll 0 • ! toofc v.s STERRE- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, buiten haarlem.  C BARO-1 THER- HYGRO-STREEK LUCHTS) ME- MOME- ME- DER GESTELD' / TER- TER. TER. WIND. HEID. tt y3°"^ 53 ^er windrig; bewolkt; 11 < 30. Oi 59*- buijig met hagel. C?jL-2L 44 z. w. C29. 94 55 w.b.z. 12 < 30 O 581 w.n. W. bewolkt. ( gO- O* 49i n. W. C3co SSi z.w.b.wTsrilom>wolken;v.rder J3 <29- 9 O» Z-W. betrokken; 'savonds C.29. *l\ 54 z.w.b.z. regen; barde wind. C29. 7* 55 Z- harde wind; bewolkt; 14 < 29. 8 59 N. W. wat buijig;'savonds (.29- 9 47 — "iet hagel. C29- 9 53 N.W. la^TO-nd"; bewolkt; 15 \ 29- 9* 57 bu'jig; tusfehen beide ) 30. O 46 met hagel. ) 3°' 02 54 N.V». zeer windrig; bewolkt, 10 < 3°- 1 5» tusftlitn buide buijig. L.3Q- 1 _49ï — ; f'3°- ïï 53 n.w. 17 < 30. Iï 5Ö§ windrig; betrokken. c.30- 21 ] 51 — HOEVEELHEID VAN GEVALLEN EN L'lTGEWAASSEMD WATEIl, te ALKMAAR. Gedurende de Maand Mey 1800. i.'jotr 1. in: ifoi: 1 i-:Jj: lei 'n BOmnjUov nog ni Gevallen 35 Lynen: Uitgewaasfemd 36 Lynen. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz. Pryzen der Granen, op 16 Juny te Amsterdam. T.VRW. Het LastI 1 GERST. Het tast Ggld. Ggld. Poolfche bonte en witte 3403380 Vriefche Wintergarst . 903110 dito rode . . 3208360 Gron. en Oldamfche . 9oano Elbing. en Heugfche . 320 a 3?o!Zeeuwf. en Ovenn. Winter goano Koningsberger . 30083301 Dito Zomer . . Soa 100 Vriefche . . 1802300 Dantziger en Elb. Bovenlandfche . 220:130c „™,m™LdL Voorkndfche rode . i6oa28o HAVER en BOEKWEYT. Zeelandfche . 2303330 ROGGE. Brouwhaver . . . 90 a 100 Pruisfifche . . 210 a 245 Witte Voeder dito . 70a85 Koningsberger . • 2108245 Boekw. Amersf. en Goou. {, 34a3o Gedroogde . . 220 a 246 Dito Brab. en Vlaam. £ 34 a 36 Zaad, Oly en Traan. KocJz. Zeeuwsen en iRaap-OIy, per Aam ƒ 75\ Overm.'t Last. . £ 66177 Dito Lyn ... - rr\t. «HOPfplH hpofr in hem een man van het fchranderst doorzigt, dc uitgeftrektfte kundigheid en allergcöeffendite ondervinding, in zyn vak , de Maatfchappy een tot zyn einde toe allerwerkzaamst en hulpvaardigst menfehen vriend en onze Hoge Schole een onvergelykelyken Befchermer verloren. Den 10 dezer heeft dc Hooggel. J. II. Voorda, J. U. D. Juris Civ. et Hod. Prof. Ordin. de waardigheid van ReStor Magnificus dezer Akademie overgedragen op den Hooggei. J. Mulder, A. L. M. Med. & Puil. Doét. Med. Chir. et Artis Obflet. Prof. Ordin. met het houden ener redenvoering: de Preelatis in Anglia Juri Jufli/lianeo Normannorum Legibus. en Kruidkunde , mitsgaders der Natuurlyke Historie, de Hr. C. G. C. Reiuwardt, te Amfterdam. Haarlem, den 21 Juny. Heden zyn , by gelegenheid, dat het Rapport van wegen de jongste Algemene Vergadering der Nat. Ned. Huishoudlyke Maatfchappy, in het Depar.ement gedaan iverdt, aan de navolgende kinderen, ingevolge een Refulmie der Algemene Vergadering, prsemien wegens derzelver vetdienfte in liet Spinnen uitgedeeld, namelyk aan Maria Loye, Gt. Drefenhuyfen, H v. d.Bronk, J.Nesfeling, P. van Roo, Maria Herfst , elk 30 ft. en aan A. van Duyn en Gt. de Groot, als de naastbyknmende in verdienften, ieder ao ft., zynde alle deze kinderen beneden de 12 jaren, en hebbende onder het toezigt van den Burger Brown, Opzigter der Haarlemfche Koufenfabriek alhier, een vol jaar, weeklyksch, 18 ft. loon verdiend aan de volgende, van 12 tot 16 jaren; die op den zelfden voet 25 ft. pr. week verdiend hadden, werdt hoofd voor hoofd ƒ2-:-: uitgedeeld; als Pr. Loye , Anna Biege, H. Lubering, Jan Herfst, H. van Haften, IV. van Haften, Grietje de Flame en ! Charlotte Feliene. Pryzen der voornaamste Stukken, by de Verkoping van het Kabinet van Harderwyk. Op den 11 Juny 1. 1. werd de Verjaardag dezer Hoge Schele alhier gevierd; en de aftredende Hooglecraar S. Gratama droeg het RcBoraat over aan den Hoogleeraar J. M. Kemper, met ene plegtige redenvoering, waar in hy dc wnrna*mfle gebeurtenisfen van het afgelopen Akademie-jaar voortelde, en inzonderheid de nagedagteuis vierde van den \roegtydig overledenen Hoogleeraar 6. P. Schacht, J.-II. Zoon; tevens ook zich zeiven, die onlangs het aanzoek, om naar Utrecht te vertrekken, ten°einde aldaar den overledenen Bondam optevolgen, beleefdelyk van de hand gewezen had, op nieuw aan deze Akademie verbindende, en den Hoogl. A. QTpey als Amptgenoot inhuldigende. Voorts werden de Akademie-Wetten, lakende de alhier ftuderende Jeugd, A^n nipnm .VipnnpmHpn Secretaris. :. H' Schacht, onenlvk voorgelezen. Eindelyk hield ook de nieuw " , 1 - T T 1 » T ,.,K..,v„ Da^n<7^rmn. /la aangeiteiue noogi. zyne lawyuiugi - ivi.utiJïui.Hiiö. vera Rcltgtone, humanitatts jenjui uotvis gennum cx .l*»m'An n-h-hrime. arrnmnwdata. d. i. .« ten SefcMed kundige betoge, dat de ware Godsdienst by uitne' l»iikr is. nm nnder olie Volken der 11 Aarde het gevoel van menschlykheid in werking te Nog is, ten zelfden dage, door de Bezorgers dezer Akademie, in plaats van wylen den ftraksgenoemden Hoogl. C. P. Schacht, beroepen tot Hoogl. der Scfiei- VAIN GILDE MEES TER. N°. 24 Een Landfchap, door J. BotJi. . f 1399-'.».-« 28 Een deftig gemeubileerd Binnenvertrek , door G. ter Burg. . - 5000-:-: 30 Een Landfchap, door A. Cuip. . - 3200-:-: 35 Een Keukenmeisje , 't welk Uycns kapt, door G. Douw. . • - 4000-:-: 1 36 Een ketelfchuUrfter-, door dito. . - 1950-:-: 38 Een Spinnend oud Vrouwtjen, door dito.- . -. • - 1220-:-: ; 70 Een Stadsgezigt, door J. van der t Heiden, gtftoffeerd • door A. van de , Velde, ... - 1300-:-: . 71 Een dito, door dito, geftoffeerd door dito. . . . 1050-:-: - 75 Een Landfchap, door M. Hobbema. - 2160-:-: • 87 Een, Bloemftuk, door J. van Huyfum. - 1950 -: -: : 88 Een F uitftuk, door dito. . . - 195Q-:-: 89 Een Bloemftuk, door dito. . . - 3010-:-: ni04 Een Landfchap, door K. du Jardin. - 1200-:-: 1 iot Ken dito, door dito. . . - 1500-:-- . iq'q EuiKuekebakfter, door G.Metzu. - 2000-:-:  C 2°3 ) 137 Een Schclvischvfóuwtje, door dito. - 1800-:-: 160 Een Boeren - dansparty, door A. v. O/Iade. ..." 2550-:-: 161 Een Dorpgezigt met een Kegelbaan, door dito. 1820-:-: 160 Een Boeren-binnenhuis met zes beelden , door dito. . . - 2700 -: -: 163 Een Boeren-gezelfchap van zeven beelden, door dito. . • - 2,700 166 Twee Boertjens by een Boerin, door dito - 1025-:-: 169 Een Landfchap, door J. van OJlade. - 1400 -: - : 173 Een Landfchap met een Paardeital, door P. Potter, (wordende, na het verlies van de grote Osfendrift, voor het capitaalfte, het geen'er van dezen Meester thans in wezen is, gehouden.) . , • • -10,450-:-: 180 Het Afbeeldfel van een Scheepsbouw¬ meester en zyne Vrouw, door Rembrand. . • • 8050-:-: 181 De oude Tobias van zyne blindheid genezen, door dito. . • - 1005-:-: 182 Het Portrait van een oud Man, door dito - 1Ö25-:-: 188 Een Valkenier, door P.P.Rubbens. - 1050-:-: tRq Een aczist buiten Amfterdam , door 9 J Ruisdaal. - . • - 1000-:-: ai4 Het Familieftuk van D. Teniers, door D. Teniers, waar in zyn afbeeldfel, dat zyner kinderen en meid, door zynen vriend Gonfalo Coques gefchilderd zyn, bekend onder den naam van het Clavccimbelsftuk van Teniers. . . ■ „ " 4000-:a^6 Een Varken op de Leer, door D.vanTol.- 1000-:S<« De beroemde Vierdaagfche Zeeilag, tusfehen de Hollandfche en Engelfche Vloten, in den jare 1Ó66, door W. van de Velde. ■ • - 3425 -:" s^7 Een ftille Zee met een Vloot Schepen. - 2300 -: a^8 Een Landfchap, door A. van de 6 Velde. . • • - 4900-:- 200 Een Landfchap met een ruwe, door dito. . • • • - 4825-:257 Hercules tusfehen de Deugden Wel- lust, door de Ridder A. van derlVcrf. - 1825 -: S58 De Tedeihartige Dochter haren Vader in de gevangenis met hare borst voedende, door dito. ■ • - 3100-:- 259 Een Rustende Nimf by een Fiuitfpee- lenden Herder, door dito. . - 1100-:-: 265 Een Veldflag, door Philip Wouterman. - 2500 -: -: 266 Een Manégie, door dito. . - 305° -: -: 267 Een Landfchap met een reizend Ge¬ zelfchap, door dito. . . - 2175-:-: 268 Een Pleisterplaats, door dito. . - 1800-:-: 269 Een Bende Struikrovers die een Eoe- renwagen aanvallen, door dito. - 1450-:-: 270 Een ter Jagtrydend Gezelfchap, door dito. . • - 2075-:-: 273 Een Duinachtig Landfchap, door J. TVynands, geftoffeerd door A.v.d. Velde - 1205-:-: VERTOOG OVER DE KRAGTEN DOOR WELKE DE STAAT DER LÏCHAMEN HET ZY DIE VAN VASTHEID, HET ZY DIE VAN VLOETIJ AARHEID, HET ZY DIE VAN VEERKRAGTIGE - VLOEIBAARHEID BEPAALD WORD. dook. t S. SPEYERT van der E Y K, Mathef. Sublim. & Phyfic. Prof. Ord. te Leyden. De TVarmte-ftof'(Calorzcnm) is ene kragt, of ene (lof ene kragt uitoeffenende, en werkende op ene tegengeftelde kragt, die overal in de natuur gevonden word, namentlyk die der Aantrekking, en naar het verfchiilend vermogen, waar mede deze twee kragten onderling op elkander werkzaam zyn, word de ftaat der lighamen , het zy die vau vastheid, het zy die van vloeybaarheid, het zy die van veerkragtige-vloeybaarheid bepaald. Want eigentlyk gezegd, kan de drukking des Dampkrings, welke hier ook doorgaans in aanmerking komt, in zo verre alleenlyk de ftaat der lighamen veranderen, als dezelve de beftand-deelrjes der liehamen meer of minder tot elkander doet naderen. Want de uitwerkfelen der Aautrekkings-kragt moeten noodwendig vermeerderen, naar mate de onderlinge afftand der beftand-deeltjes van elkander verminderd:, terwyl, daar en tegen deze uitwerkfelen der Aantrekkings-kragt verminderen zullen, indien de afftand der beftand-deeltjes onderling groter zy geworden. Dierhalven zal ieder kragt, die de beftand-deeltjes by elkander kan brengen, b. v het gewigt van een kolom waters, of van enige andere vloeyftof, het z'-lfde te weeg brengen als de drukking des dampkrings. ; Doch dewyl alle aardfche lighamen altyd van den dampkring omgeven worden, ondervinden zy,-. zonder ophouden desfe'lvs drukking; weshalven het uitwerkfcl dezer : drukking op de lighamen ook altyd in aanmerking moet koCc 2 men"  C 204 ) men. Het uitwerkfel nu der twe-tegen elkander overftaande kragten , namentlyk van de TVarmte-ftof va van de Auntrekkings-kragt kan bepaald of uitgedrukt worden door de ajftanden, op welke de beltand-deeltjes der lighamen, wier ftaat verfchillende is, zich onderling van elkander bevinden. Laten wy nu veronderftellen: dat de afftand van de beftand-deeltjes der lighamen , gerekend van den laatften ftaat van veerkragtige vloeybaarheid tot den midden ftaat van t.iel veerkragtige vloeybaarheid, en van dienzelyen midden ft aat van niet veerkragtige vloeybaarheid, tot den eerften ftaat van vastheid afneme in de omgekeerde reden hunner quadraten eu te gelyk in ene arithmetifche proportie. Aanmerking. Wy kiezen in de veronderftelling de omgekeerde reden der quadraten en niet der cubi: i°. om dat de afftand der beftand-deeltjes, gerekend van de laatfte veerkragtige vloeyftof, tot de midden vloeyftof; en van de midden vloeyftof, tot het eerfte vaste tighaam , groot genoeg fchynt, naar mate van den afftand tusfehen de beftand-deeltjes der lighamen tusfehen beide behorende, om de algemene wet van Aantrekking hier op te kunnen toepasfen. 20. Om dat, in dit gevat, net voorttel volkomen fchynt opgelost te kunnen worden. Wy zeiden, dat deze afftand tevens in ene arithmetifche proportie moest aangenomen wor- . den; om hier door het verfchil tusfehen de afftanden der beftand-dee'fies van de laatfte veerkragtige vloev ft of en vau het eerfte vaste fighaam vau de midden vloeyftof, aan beide zyden, gelyk te doen zyn. Dnt men nu zodanige veronderftelling maken moge blykt tiaar u:ï, aat cieze miatten vioeyjtop willekeurig kan aangenomen worden. Want wy noemen Midden Vloeyftof in welke deze veronderftelling dadeiyk plaats heeft; terwyl het dadeiyk of ten minften het mogelyk aanwezen van zodanige vloeyftof buiten allen twyffel is. Indien wy dan nu deze veronderftelling aannemen (welke :r.derdaad niets anders is, dan de bekende algemene wet van Aantrekking) dunkt ons het volgend Voorftel voor een volledig bewys vatbaar te zyn. ifte Voorstel. De Warmte-stof werkt in de omgekeerde reden der quadraten van de aantrekkings-kragt , en te gelyk in ene arithmetische proportie, wiens gemeen verschil zelf is de omgekeerde cübic-reden van die zelfde aantrekkings - kragt. Aanmerking. Wy veronderftellen namentlyk 1°. Dat de ftaat van een lighaam inderdaad veranderd word, zo dat het van de laatfte t veerkrag- t Wy zullen de laatfte veerkragtige vloeyftof in het vervolg de eerfte noemen. tige tot temidden vloeyftof'en vin deze tot den eerften ftaat van vastheid overgaat. 20. Dat men altyd de dadelyke verandering van een en het zelfde lighaam bedoelt. Hier mede is tevens dit ander Voorftel verbonden. 2de Voorstel. De uitwerkselen van de warmte - stof, gerekend van het volmaakt vaste lighaam tot het meest veerkragtige , schynen te vermeerderen in ene arithmetische progressie, en bepaald te kunnen worden in enen byzonderen rggthoekigen driehoek door de loodxynen op de basis van dezen driehoek tot aan de hyfothenüse getrokken. Beide deze Voorftellen zullen wy op de volgende wyze tragten te bewyzen. Zo dierhalven d de afftand zy der beftand- deeltjes van een lighaam door de Aantrekking veroorzaakt, Z>^+ x de afftand derzelfde deelijes van de eerfte veerkragtige vloeyftof, D de mid. den vloeyftof, D — x . het eerfte vaste lighaam, Dan heeft men, naar de veronderftelling: D + x- — 1 1 d — D ■ — — D — x : — Want door D 4- x , D l d* d* ' ' ' D — x, kunnen de uitwerkfelen van de tVarhtte-ftof uitgedrukt worden. AA A Nu ftellen wy D + x = —, D — —, £> x— . d d- d*' In welke vergelykingen de conftante grootheid A ene verfchillende waarde heeft in verfchillende lighamen: doch om dat de drie gemelde gevallen op een en het zelfde lighaam, maar onder de drie verfchillende wyzingen voorkomende, betrekkelyk zyn, moeten de conftanten, in diezelfde gevallen, aan elkander gelyk genomen worden. De Berekening zelf is nu gemakkelyk te doen. A A D + x — — D + x = — d d D ^ ~~ d* . ~*~ ~" — ^ _A A . AA *~ d 1F 2 ~~d+~d* Hier  1 ( 205 ) AW — Ï) A(d* + i) A A(d-j) A\ Hier uit xzzz Hier uit Z> — =— vervolgens' zzz— I 2d* 2d* d2, d* d^ I dl — 2 dx + i J>uit beide aanftonds d' — d — i Uit deze laatfte vergelyking k o d* — d— i ^ o — i) = o ais boven. d — i en — '— Eindelyk d — 2 en d — 1. A^-i) A d*~(d-i)z= _^ 3 +4 7-1-3K5 ^ d £ _ j b}na _ ^ 2 + 1/5 J7 Z> Z)-* D(d'--\) A(d*-ï) ~~ — ~ x— " == " Laten wy nu ftellen, dat de afftand der beftand-declties * d d d" A 2 A van de midden vloevftof onderling — n — — £>+x D-x D(d}-\) AOP-V) 8; ^ 3 + K 5 d* d d* + i ^(^ + 1) byna 21 D(d2 —1) Z)(^!~ 1) ^=—1 i/3—1 Op dat dierhalven een lighaam van de ftaat van midden. x t=Z>(^-i)=! n oïd-i bs ■ s= vloeyftof tot den eerften ftaat van veerkragtige vloeyftof d1 d* + i dx . ^3+i overga, word 'er vereischt, dat de afftand van desfelvs be- . d*—i] ftand-déeltjes onderling aangroeije, eu zzz D -j- x — — VUt — 2 ^ g ^ Hj byna r= — ^ worde: en om het zelfde lig- „ _ fl 1 +1/ 5 13 , ... tf—i tf—2*-j-i haam van midden vloeyftof tot den eerften ftaat van vast' zo ook uit ^I=__>volgd——s^-lso A„v te doen overgaan, moeten de afftanden der beibnd- l „ a*s D°ven> deeltjes onderling afnemen en =5 D —x sa —sa als ook uit — = — bvna „ _ ^ worden. T1»/ 55  ( 20<5 ) 4888 Aanmerking. De delen — A, — A, d, — -A 17 21 13 55 &uimsn naauwkeuriger bepaald worden. Laat.-dicrlialven in de figuur zyn., A iA 7 de afftand der beffand- ryE— £j zrz ~ s= > deeltjes van demtd- p " 3 4. {/ 5 3 den vloeyftof. . . t zo zal zyn, A iA 1 de afftand der beftand- III —/)-}- r — — > deeltjes van de eer- d i+Vs S fteveerkr.v/oeyft. A 2 A 1 de afftand der beftand- p q —- D—x zzz ss ss V deeltjes van het eer- 4* 7 4. 3 1/ 5 j Vi>^« lighaam. iA 4A 1 de afftand der beftand- i; r — , D — — — > deeltjes van de meest d- 3 + V 5 j veerkr. vloeyftof 1 de afftand der beftandAssoatZ)ss oss > deeltjes viuihet meest g lighaam. DKzzzA. NB.In plaats van DE, Hl, FG kunnen de overeenko- 8 8 8 mende zo even bepaalde breuken — A, — A, — 21 13 55 A, in het famenftellen van de figuur gebruikt worden. NB. Door de volgende overeenkomst nu fchynen de afftanden der beftand-deeltjes van de lighamen van verfchillenden ftaat, of de uitwerkfelen der IVarmteftof, bepaald te kunnen-worden. De afftand der beftand-deeltjes -van de veer kragt igevloeyft offen, gerekend van de meestveerkragtige, tnt den eerften ftaat van veerkragtigheid, — . worden- -be-paald door de lood.- lynen op C H tot aan BI getrokken. , van de1 vloeyftofên , gerekend van de eerst veerkragtige tot de midden vloeyftof worden aangewezen door de loodlyncn cp 'l! D rot san I E getrokken. ; van de vloeyftof en , gerekend 1 van dc -midden vloeyftof 'tot het eerfte vaste lighaam worden uitgedrukt door dc logdlynen op DF totaan EG getrokken. De  C 2C7 ) De afftand der beftand-deeltjes van de vaste lighamen, gere- mensch elendig door de zonde. 15. Gdfafeteo by den jye arnana aer Duwuu ucciijv. ^ yan het beerae tot het ften watersnood. 16. Over de volmaaktheid der Heiligen. meest-vaste lighaam worden 17. Noodzaaklykheid van Jefus Hemelvaart. 18. God, voor voorgefteld door de loodlyneu Christenen, geen onbekend weezen. 19. De vrngten van op F A tot aan G A getrokken. , den H. Geest. 20, 21. Godsdienst. 22. Natuurlyke Godsdienst. 23. Natuur niet de eenige bron vau kennis. 24. a(D — x) I Noodzaaklykheid van het Godsdienftig onderwys. 25. Befpie- CH is - — , zo HD =0 a, en DF =1 a is, en FA gelingen by het vieren van het H'. Avondmaal. 2S en 27. x Voorweetenfchap van het toekomende. 28. Vcrgeeving der a(D — x~) zonden het voorrecht van den Christen. 2961130. DeGods- = . De lynen HD 0 DF =3 a kunnen naar dienst niet onverdraagzaam, maar ook niet onverfchillig. x 2 A jj^ 32 en 33. God te dienen maakt alleen gelukkig. 34. De willekeur genomen worden; zo maar DE t=Z)=! , kennis van de hoegrootheid der Elende behoort tot den 3+1/5 troost van eenen Christen. 35 en 36. Wy kennen ten dee* 2 A le, wy profeteeren ten deele. 37 en 38. Lesfen van Wys- ci _, r> i_ r en FG - D-x hetd, uit onze gebrekkige kennis afgeleid. 39. Het allervol- nl^^+ - 1 4- 1/ c ' 7 4. , 1/ e maaktst Gebed. 40. Waarom heeft Jefus de vierde en vyf- fltv „,nrAr,„ ö de bede van het Onze Vader nader aangedrongen? 41. Raad gemaaKt uoraeu. befluiteloosnejd. 42. Zal men de kinderen vroeg den E» „du, vermei „ ook b« M *■»- «S^ffi. W*<ïX££BP* SS te hebben. ^ he(. vertrouwen op het Schepzel. 4701148. Aanmerkin- „, _ „ t) o j„ ,m h»r KoOnnH gen over het karakter van den Aardsvader Jacob. 49. De Aanmerkingen. Wy ftellen BC — de afftand der beftand- t. Weldaaden vorderen dankbaarheid, deeltjes van de meest-veerkragtige vloeyftof op dat b Vredevorst. 52. Onfterflvkheid. deze van de midden vloeyftof even verre zoude ver- i> J deze Vert n Zal over -t geheel geno- wyderd zyn , als het meest-vaste lighaam van die zelf- , die fristenen vvelke tot het Ge- de midden vloeyftof Wy kennen egter de grenspalen ^ Kerkgenootfchap behoren, dewyl de wyze van van de meest-veerkragttge vloeyftoften , oï fynfte l,g- . door £ Hamelsveld, (gelyk trouwens zeer eif*w niet: welk* egter . door ue loodlyneu op de ver- rtj| \s ^ doorgaans, volgens de begrippen dier Kristelengde .^;^^ ^.^f ;unr kuimen aarVwe neB te ingericht, en fomtyds zelfs, tot verdediging en oplengde hypotheiiufe getrokken, zullen kunnen auL„c«e- |lülderin? * van dezehen il.ekt. Alle Kristenen nogthans ZCUk beïtzerde, op den bovenftaanden driehoek toe- nullen even zeer, in dit Boekdeel , ene reJelyke denkwy^ eensr vokt dat'de meeste lighamen tusfehen den ftaat pelten, en, gelyk men uk ue op*** der Veru^a ^J^S^krsgtige-r/^éssrheidzich be- va" Zelve k3n opmaken, vele nuttige zaken behandeld v.n.de*. vinden da dmtafté wf/ zvn, even zo weinig ,Wr , Om aan.onze Lezers iets mede Èe delen, .ehryyeu wy jf vincien. aat ue inmm »j , _ a. het geen wy 111 het Vertoog, de Godsdienst .nut onver- kragtig, zo de "CW»P>g v-n Wgjtf ^&\dra$gzaammaar ook niet èmerfchUiig, omtrent het veerkragtigheid te regt bepaald is dloc:h ^«"«. *j onb||de^^ voorlb;lll van aantreden, dan het getal der genen die verfchd e. dc trappen van de Schryver ft heelt maar al te veel plaats veerkragtigheid kunnen hebben, oneindig is. en ÜeePt onbeiekenbare nadelen, als gevolgen , na zien. „Met opzigt tot hen zeiven, maakt ene onberedeneerde XTIinn,, i7TTri?i/nMFN RDFKFN drift, in het voorbaan van het geen men Orthodoxie noemt -NIEUW - UITGEKOMLiN jjuüklin, ^ ^ ]n Godsdienftige gevoelens, maar ook in alle menAKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. fchelykè wetenfchappen, ** trotsch, verwaand, oplopend. vervolgziek; alzo men ras bemerkt, dat het den zulken niet Bataafsche Repubuek. De ongeveinsde Christen, door te doen is, om de eer van enen meer gezuiverdeu Go.isd:enst Tsbrandvan Hamelsveld. 3de Deel, in gr. 8°. 416 bladz. te handhaven, maar om hun eigen doorzicht en kunde te te ylmft. by M. de Bruyn 1799. doen doorftralen en te verdedigen. De volgende Vertogen komen in dit Deel voor. N°. I. „Met betrekking tot anderen, is ook ene te ver getrokken Gedagten by den aanvang van het jaar 1799. 2. Geestdrift, yver, in het voorflaan van aangenomen geveelens, onberöken5. Jefus Gods Zoon. 4 en 5. Grootheid van den Christen, baar. Wat toch verkrygt men daar mede? Juist het tegenin zyne betrekking tot Jefus. 6, 7 en 8. Niemand is vry, deel dat mén ónderftellen moet beoogd te worden. Men dan die door Jefus is vry gemaakt. 9. Bededag, ro. Ver- maakt door het misbruik van ene zaak die pryslyk was, derlichting. 11 Jefus het licht der weereld. 12. De Christen zelver gebruik meestal onnut, en zelfs haatlyk,rViiz." 1 hy het ledige graf van den verreezen Jefus. 13 en 14. De Etlyke Vertogen zyn tegen het «ngeteef en de-fehadelyke  C rc uitwerk ze's 'van het zelve gefchreven. De aaflmer|y!»gpn welke men hier cn da« over de, Zeden van onze Natie aan treft, zyn doorgaans zeer fomber. Hoe 'van Hamelsve'd over do Wysbegeerte van Kant denkt, kan men genocgRaarH cpm.ken uit ene aanmerking, in het Vertoog over de Verlichting. Elk (fchryfr hy) heeft den mond vd van licht en verlichting. ,, Elk roemt, dat hy nu het ware licht ontfteken, en de menfehen vvys maken, zal. Men is thans wrig bezig ent de Wysbegeerte van Kant, in ons Vaderland,'te verfpreiden , en ten fterkften aantepryzen , sis het ware en zekere miJdei om her Bataaffche Volk te verlichten, alle ongeloof en .osbaiictighcid, aan den enen, maar ook alle bygeloof en fchyn vroomheid, aan den anderen kant, te overwinnen. Ene beeriyke bedoeling! Maar wat 'er zy van deze Wysbegeerte \au'Kant, die ik nog pryze nog lake, om dat ik ze niet verfta., het fchynt my geen recht gefchikt middel ter verlichting toe, het geen zo duister is, ten BHQ&cn zo ver boven de vatbaarheid van het gros der menfehen, dat zelfs die genen, welke dit middel aanpryzen , bekennen , dat het alle de vermogens van verftand cn vernuft vereischt, indien zy het zelve maar cnigzins populair of bevatbaar , voor het gemeen meiifehenveriiand, willen maken. Is dit dan het licht, het welk het menschdom verlichten Zalr" NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoükunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk. STER R-E- en WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN. weerkundige waarnemingen, • bui ten, haarlem. . f" baro- \ thkr- i1ygro-streek i I.uciits- g l mc~ moime- me- der gesteld- 1 '500- / ter. ter. ter. WIND. heid. C?o--ii 56. W. b. N. 7 Ti ^ ' ,0 ) * Ti' A „r betrokken; savonds 18 / 30. U 6l N.W. bewolkc. L 30- I r 49 W.N. W. ) ^° f ^Jji betrokken; 'savonds 19 <^ 30. o 645 z. o. misti l 29. 9y 57 j ZrW^' C20. 84 61 z. w. , , . . nr, ) o Ahi 1 harde wind; 20 <- 29. 8 00ï — omtrent betrokken> c.29- 8 57? — ' OI j29- 7j ili z-w- bewolktT^savonds 21 < 29- 8 67 w. z.w. wati.ege'n. C29- 7I 56 z.w. C29- 7\ 605 z.w. 22 l 29- 8 64 w. wolken. ^29- %h 51 w. z. w. C29. gï 585 w. n.w. 23 < 30. 01 66 w. wolken. c.3Q- li 50 —_ 65 z-w- benevelt, omtrent M i 3°- a* T° ,u' 3 w' helder. £30. 2* J 54 1 i w. 1 BEKENDMAKINGEN. BERICHT. Daar ik dagelyks aan vraagen ontvang aangaande het door my geannonceerde Handboek tot Inleiding in de Schriften des N.V., moet ik, door middel onzer Geleerde bladeren , antwoorden: dat ik met allen yver den ondernomen arbeid voortzet ; doch dat het omflachtige en moeilyke van denzelven niet toelaat, om zo fpoedig, als men wel wenschtte, dien re voleindigen , om een zo mooglyk naauwkeurig en volledig Werk te leveren. Ik vertrouw, dat een ieder, eenigzins bekend met de aanwas, die deTheologifehe Litteratuur, in de laatfte helft der 18de eeuw verkregen heeft, het wachten van nog eenigen tyd zich gaarne zal laaten welgevallen. Het eerfte ftuk van "het eerfte deel, dat het Gcfchiedkundige der algemeene Inleiding behelzen zal, denk ik eerlang op de pers te geven. Vooits zullen bydraagen van Nederlaiidfche Geleerden , om welke ik zeer verzoek, my hoogst aangenaam zyn. 19 van J. A. L o t z e. Zomermaand Predikant by de Hervormde i8co. Gemeente op de Maartensdyk by Utrecht. Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz. GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN. Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 187 ; en te Haarlem 9, onder welke laatften 5 beneden de 12 Jaren. PftYZE"»' OER g»A!\T,N, OP 23 JUNY TE AMSTERDAM. TARW. Het Last! GERST. Het Last Ggld.| Ggld. Poolfche bonte en witte 350 a 400: Vriefche Wintcrgarst . 110:1135 dito rode . . 32oa35o|Gion. en Oldamfche . 1103135 Elbirg. en Heugfche . 3303360 Zeeuwf". en Overm. Winter '1103135 Koningsberger . 3203350(0110 Zomer . . 1052130 Vriefche . . 200 3 340 üantziger en EIb. Bovenlandfche . 280 a 330 Vooriandfche rode . 2003300 HAVER en BOEKWEYT. Ztelandfche . 2802370 ROGGE. Hrouwhaver . . . 952115 Pruisfifche . . 225 a 260 Witte Voeder dito . 80 a 90 Koningsberger . . 225 a 260 Boekw. Amersf. en Gooil. £ 40 a 45 Gedroogde . . 225 a 245 Dito Brab. en Vkam. £ 40 a 45 Zaad, Oly en Traan. Koolz. Zeeuwsen en Utaap-Oly, per Aam f 77 Overm. 't Last. . £ 65 a 74 Dito Lyn - 65* Slag-Lynz. dc ton van Ditollennip . . - 674 5 Schep. Rigaas . ƒ Iilai3 VValv. Traan, 't quart. Hetinipzaad dito . - 9 a 10 van 12 Stek. Nieuwe - 116 Dito Rode . . . - 114  DERTIENDE DEELS, EERSTE REGISTER. BERIGTEN en BTZONDERHEDE Van January — Juny l8co. De Letters a en b. duiden de eerffe en twede Kolom aan. A, Aanmerkingen (enige) °P de vooraf in dit B'ad geplaatfle VerhandeGng van den Hr. Bode, over de verplaatfing der Polen, door J. M. C. van Utenhove. 4. b. 12 a. Aarfcliiyvnig met byg'voegde T bclïen, op list van den Agent van (Economie, door . GEORGIUS) te Franeker, overlydt. . 202. a OORREGIO (te Parma word een tot dus ver onbekend uitmuntend ftuk van) ontdekt. 150. a. Befchryving dezer Schildery ibid. COTTA 'de Houtv. en Direkt.) behaalt den Eerprys by de Akademie vin Erlangen. . . * • 201. 2 Ddj CrU  C 210 ) ***t *r mnen vvfian* (vervolg der ontledende Schets van ^ j^{S&<$A% ™ n^ntrent Ket ,£ £ KANTS) • ^y0?.a Belgic* (nieuwe met afbeeldingen verfierde) van den Secret. KOPS, door SEPP en ZONEN, aangekondigd, . iób. b FREMERY (de Hoogl. N. C. de) te Utrecht, zal voortaan ook de Medicina Legalis onderwyzen. 106. a jj - i word Rector Magnificus. ioS' b DM HHERG (de beroemde Coadjutor van) ontdekt een middel, om . uit Spekfteen, Camoea, Gemmen enz. te vervaardigen. . io3. a DAUBENTON (de Franfche Natuurkenner) overlydt. . 17 • a - iets voorlopigs nopens dezen beroemden man. 42. » PAVID (befchryving ener Schildery van) de Sabyvfche Vrouwen ver- beeldende-. . • • I57" Geboornen, (lyst der) overledenen en getrouwden, gedurende 1799, Denen/arken (Tafereel van) 57. a. 73. a. Tvimninmm uit in onderfcheidene Sleden en Landen. 56. a. Te Petersburg. 136.0. DENON (de 15.) word weldra, met een fchat van Tekeningen, uit ^ ^ ^ k en pWedelphia. . 145- * Kwpto, te Parys veiwagt. • • " i'. Geneesheren Wondartfen. Tand-en Oogineesters (groot aantal van) JjlNGKMANS (A.) word lid van het Zeeuwsch Genootfchap. 67. b OeneeMieren, wonaauicn, i.uia * Vs n 113. b DOLOMIEUX (de Franfdie Geleerde) blyft, in weerwil der gedane te , .^ . ^ f aanzoeken by den Koning van Napels, nog fteeds gevangen. 29. a. t^SlSayrnxnAX, doocL. G. TROMPERT, medeje- Ue leden der Londcufche Maatfchappy trekken zig zyn zaak met dow ^^^jus ' . . 140. a yver, aan. 169. bj • : . , ^ GENOOTSCHAP (TEYLER*S Twede) geeft ene nieuwe Prysvraag, 0UPÜ1S. (de Hoogl. M. S.) legt het Rectoraat der Leydfche Akad. GUNuui^nm betvekkélyk ^Dichtkunde, op. 2. a «net ene redenvoering neêr. . • *9' a , Godgeleerd) ontfangt geen voldoe- nend antwoord op deszelfs vraag ever de Theophilantropynen. 114. t» , (het Zeeuwfche) der Wetenfchappen (Programma van) voor 1800. 60. b. 66. b. E. — . (uitfpraak over de ingekomene Verhandelingen op twee prysvragen by TEYLER'S Twede) . 137- 1 , PiStura, te Dordrecht, deelt 2 Eerepryzen uit. 146. » GILDE MEESTER (opbrengst van het verkogte Kabinet van Schilderyen, nagelaten aoor den Agent en cuiiful JAN) 193. a. Pryzen f™w f o'id en hedendaagsch gêfcliil over liet begin ener nieuwe) der voornaamite ftukken op die verkoping. 202. b. dei- Krist jaartelling. 22. b. Spotpenning op dit ge'clul by het. GILLISSEN (de Hoogl./E.) te Leyden, overiydc. . 193. * eindigen dr irde.'ibid. Gefchiedenis van Pieter Leefgraag en GIRTANNER (de beroemde Ch.) te Gottiugen, overlydt. 177. b Heintïe-Maati daar toe betrekkelyk. 68. a. Goederen, te Petersburg, ingevoerd en afgefcheept in 1799. 135- b Eivnte (men wagt in Frankryk ene algemene nieuw opgemaakte GRATAMA (Prof. S.) draagt liet Rector, te iiaidei wyk met eiie pieg- ■Kaart van") nevens de naauwkeurige Afbeelding van alle de Tem- tfge redenvoering over. , 202. a nels in OiVr-Esvote. • • . 9- " . bedankt voor liet beroep te Utrecht. ■ ibid. FHRM\NN (de Hoo"'.) te Straatsburg overlydt. • 73- a Graveren (nieuwe manier van op glas te) door Boudte.- uitgevonden. 146. a EIK (S. SPEYERT van der) over de bepaling der kragten van vas- Groenlandsvaarders (getal der) die, in 1800, van de Elbe zullen ■' té vloevbarc en veerkragtige lighamen. . • 2°3- b vertrekken. . . • 7U » Eiland (in de Zee van Azof, ontftaat een nieuw) door vuurbraking. 169. a Befiöciteit (toediening der) aan een Jongeling met verlamming aan de bovenlle ogenlcden, door W. van BARNEVELD. • 33- b , aan ene jonge Dogter met een verlam- de hand, door denzelfden. ^ . 42- ? H. PNTRECASTT.AUX (vnigteloze ontdekkingsreize van D') . 133- ° ERSKINE (enige byzonderheden nopens den beroemden Engelfcnen Advokaat THOMAS) * • 84- a lla-tiïiir* (Fngmenten en Aanmerkingen over de Stad) 36. b. 45. b Handel "(befchouwingen over den jongften ftaat van den Britfchen) 20. a. 53. a. 100. a. tt Handfchriften (drie fraaie Oosterfche) worden uit Egypte, by de r" Nat. Bibliotheek .te Parys gewagt. • - 10. a Haringen kunnen In zoete waters genaturalifeerd worden. 135. b. Manier om zulks te doen. ibid. Voorbeeld hier van in_ Amerika. 136. a Heelkundige Werktuigen (aankondiging van in Frankryk nieuw uit- Utjc.oïïit». ■ * » • * '* # Hooi  C **i ) Hooi ftMlm dim*-; van het) in het voorlaar rSoo. Verfchil hier- Longtering (nieuw ^MAul vee„ de mar onftekmg verzeld gaande) ga, & omrr-nr met de bee pryzen van dit Artift. in 1788, onder in de LUCHTMANS (de Utrechtühe Hoogl. P.) overlydf. . 49. • totok." van . . • m-b LUCULLUS (kajsktea-fchejs vaji L. L.) • • • lyJ- » HUMBOf.DT (korte Levensfchcts van F. A. van) 17. b. Dezelve gaat, met verlof en aanbevelingsbrieven van den Koning van Spanje , raar Amerika, ibid. Brieven van dezen geleerden Reiziger uit de Corumta en van St. Croix de Tener'fe. 20. a. " M. L MAATSCHAPPY Tot Nut enz. geeft berigt van haar oogmerk, om voortaan edelmoedige daden, door gepaste beiuningen, aantemocdigen. - . 41. b (Koningl.) iet Wetenf. te Gottitigcn, viett de 48fte INSTITUUT ( de klasfe der ZedeL en Staatk. Wetenf. by het Na- verjaring harer ftigtitig: kort veiflag van het venig- tionaal) te Parys, herhaald enige onvoldoenend beant- te by die gelegenheid. . • 89- 3 woorde Vragen en geeft nieuwe op. . 25. a van Landbouwkunde, te Amfterd. biedt Paparcr- . .. - ongemeen luisteiryke vergadering van het zelve op den Zaad aan, om proeven met het bouwen da* van 5 April. 121. a. Belangryke voorlezingen in die ver- te nemen. . • ll9' 1 gadering; Pr\stoewyzing, en uitfchryviiig ener nieuwe 1— (de Bataaffche) der Wetenf. te Haarlem, houd na- Prysvraag. ibid. b. en 122. , re algemene vergadering. 178. a. Het vemgte in die vergadering, ibid. Magnetismus (over het dierlyk) . • 9°. b MAIM1EUX (M.) te Parys, wordt lid van de Bat. Maatf. te Haart* 181. a MALESHERBES. (LAMOIGNON-) Enige byzonderheden nopens dezen verdienftelykcn man. . . • '37- k K. Mangoldwortelen (aanwyzing, hoe men, by het bereiden van Sy¬ roop , Suiker en Brandewyn uit) moet te werk gaan, 95. b. 109. b. MARMONTEL (de vermaarde Franfche Schryver) overlydt. 17. b. Enige byzonderheden nopens dezen geleerden man. • 26- a MERCIER (de Franfche Diclitev C. F.) bezingt een tweden trek uit KANT Choe kundige lieden, buiten ons vaderland, over) en diens d,e *™f^ ™*°™> *** ^vaUene tusfehen Gw£ Hom nieuw flelzel van Wysbeseerre oordelen. ,14- b. Deszelfs agting Mv. en de Gravinne van Cle.mont. • ' ' . 57' in Duitschland neemt blykbaar af. . . 115. b Mg**» C«mowtingcn door dc) m GeMerUnd awgeng . 193. b. Kantiaanfche leer (Thefes, tegen de) opentlyk aan de Utrechtfche VoorfW deswegens van den Agent van CEconomie aan het Ultv. Akad°mie verdedW 1 b Bewind, ibid. KEMPER (de /Cgl? i. M.) wordt Reébr Magnif/te Harderwyk. 202'. * ^TVCLA (de Franfche Geleerde, overlydt . g a KINGSBERGEN (de'Ridder j. H. van) wordt Direkt. van de Bat. MULDER (de Hoogl. J.) woidt Re » . ' b de begravingen in te voeren. 162. a en 0 —_ (metalen) voor Gusthavus III. «Zweden vervaardigd. 41. a ■ Over de ujtgeftrektheid der waereld cn S'i'EWART (dé beroemde Voetganger) komt in Engeland uit Amerika de orde, der Hemelfche Lighamen; — K ' B ö 3 ^. b de bemesting en vnichtbaarmaking van sWINDËn' (Brief van den Iloogleèraar van) aan den Sclv.yver van °' fcbvale en onbebouwde g-onden; — de dtt bj.,d_ b / f 2J -D b«feffening der Nat. Historie door de Syroop ' Su'ker enz. (manièr van bereiding'der) uit Mingoidvvoitelen. ' . .— Over de proeven van Chladni, 0111 uit ' glazen of metalen ichyven tonen te halen. . • 179- 3 . over de behandeling by de Kinderpokjes. 201. a T. R- Tegenwoordigheid vau Geest. (Ene Anecdote) . 104. a TEYLER's Stigting (Dirckteureri eu Leden van) doen uitfpraak over T! AVAël fnichtcrlvke Schets van) . . 181. b de ingekomene 'Verhandelingen op de beiden Vragen van het 2de R,£C^^^dL) »9- a. Dezelve beeft minder Genootfclujp „ nopens het repreftutatiel te ken van waarde," en i>' de TOCKirzaakt, dan men eerst d.gt: dog blyft nog aanhou- „ den invloed ener Repnbhk. StaatsgefUaheid op he geluk of on- «^«sTttt^gcbluscbt. 8 • • '59-'a „«,-luk des volks.- en herhalen andermaal de batlte Vi.ag. 137^  C 2I3 ) TIIOTT (de Baron van) rigt een Gcnootf: van Landb. op in SdnV fi °^£uw Srad) zal door het betar % T1SCHBKÜN ( de KonstfcWider W.) keert «ui Napels naar Duitsch- ' ' ^T'a"'"^ ^"t.* land te rug) en v.ord Dtrekt. der Keur-Saxifche Konst-Akad. 3*. a. dun ibid S dezdve V.l een Maimvent vo * den TonS^Te^uS van her) in Duitschland. «Sc, b. ,87. -.led. Generaal van dien naam worden opgerig, Ttalftrykcid en fraaite der Botanifche) te Voerlitz. . 4- b jge^nf van den Dichter HOEITFT ter ge- ^ . Legaat, door Iiein belptoken ter opiigtiug van ene Univerfiteit in Amerika. . • i'?- " iT . heeft, onder zvne papieren, een Historie der Ame- rikafche Omwenteling nagelaten. . a Lykfèest ter zynér gedagtenis gevierd, by de Maatf. van verdiensten, Feïix Meritis, te Atnlterdam. jm. b Uitvoer (Britfche) . ... 183. b VVATER (Prof. 1. W. TE) word RcStor Magnif. te Leyden. . 49> b Univerfiteit (de) te Leipzig, ontvangt ene aanz enlyke föm gelds van Weldadigheid (trek van zeldzame) . • • °3- a den Keu-vorst ten gefcbeHke: — aantal van Lesfèn aldaar in 179J) WIEGLÈB (de beroemde Scheikundige) overlydt. • . 49' a aangekondigd; — Disputen enz. aldaar in het zelfde jaar uitgege- WIELAND'S (by de pragtige uitgave van)Werken, zullen keurtgeTy- vra, met aiadcre byzonderheden. . 163. b telplaten gevoegd worden. • • • '53- * UTENHOVE (de Hr. van) deelt enige aanmerkingen mede op Bodes Woeste gronden (berigt van het onderzoek naar den ftaat dat; enz. Verhandeling over de verplaatfing der Polen. 4. b. 12. a. aangewend door denAgc.it van Nationale (pconomie. • *?■ b y. Y. VENTURE (de Ftanfehe Lctteikundige) overlydt op den weg tusfehen IVazareth en Cairo. . . 10. a Verftand cn Gc'ieueen (ene Anecdote.) . . 119. b VTDKON (de Burger) vind een m-ddel uit om de klanken van de YPEY (de Hoog!.) aanvaart het Profesforaat te Ilaiderw. met ene ^ Forte-Piano, door Door-Stommen te doen bemerken. . I. a piegtige redenvoering. VISCONTI (de gewezen Romeirifche Conful) word Opzigter over het Kabinet van Oudheden te Parys. . • * Visichen (Zee-) kunnen in zoete waters genhturalifterd worden. 135- b Vogelen (ongemeen lhelle vlugt en Ichetp gezigt van zommipe) 122. a VOIGT (de'Hoogl. I. II.) te jOia, woid lid van de Brtaaffche 2. 'Maaticbappy, te Ilaailem. . . 181. ;> VOORDA (de Hoogl. J. H.) legt het Rectoraat, te Franeker, met ene plegti. omtrent net gevallen en uitgew. ™% lid van het Zeeuwsci. Genootfchap. 67. b Water, m dat jaar. . . • u *» J ■ t DÖ3' DFJ?" VENTURE (de Ftanfehe Lcttcikundige) overlydt op den weg tusfehen Nazareth en Cairo. . . 10. Verftand cn Geheugen (ene Anecdote.) . . 119. V1DRON (de Burger) vind een m-ddel uit om de klanken van de Forte-Piano, door Door-Stommen te doen bemerken. . I. VISCONTI (de gewezen Romeinfciie Conful) word Opzigter over het Kabinet van Oudheden te Parys. . . l> Visichen (Zee-) kunnen in zoete waters genhturalHèerd worden. 135- Vogelen (ongemeen lhelle vlugt en Ichetp gezigt van zominne) 122. VOIGT (de Hoogl. I. II.) te jOia, woid lid van de Brtaaffche 'Maaticbappy, te Ilaailem. . . 181. VOORDA (de Hoogl. J. H.) legt het Rectoraat, te Franeker, met ene plegtice redenv. neder. . . 20a. Vnigtbaar Jaar (gunftig uitzigt op een) iSco. . . m,  DERTIENDE DEELS, TWEDE REGISTER. BOEKEN, KAARTEN, KONSTPLATEN en MUZTTCJVERREN. i 1 ''an Junuary—Juny 1800. A, HEARNE CS.) Laiid-eize naai' den Noorden-Oceüin. ' . 148. a HEMERT (P. V.) Magazyn voor de Critilche VVysb. H. D. 'de St. 51. a IIERMSTrDT CS. F.) Catechismus der Apothekars-kunst. . 35. a HUFELAND (C. W.) Konst om het menfclielyk leven te verlengen, 2de ü. . . . . 62. a Afbeeldingen (Suite van) uit de Gefchiedenis van Frederik II. k. pi. 94.. b Almanach dar Kruidkunde. . . . 109. a Archiven (Noordfche) van de Geneesk. en Nat. Historie. . 113. a ASSER (C.) Dejure, qiiad est CM, in bello, media &c. 191. a K. KEMPER (J. M.) Oratio de Jura Natura tmmutalili 67 teterno. 118. a B. L. P.EDDOF.S (Tit.) Esfay onthe Caures &c. of PulmoKary Confumptitn. I34- b BREE (8..) A practical Inquiry on ttisordered Refpi.-ation &c. 135. a LENNEP (D. J. van) Oratio de pritclarh yita prajidüs &c. . 1*7.» D. M. DEIMAN (Dr. J. R.) Redenvs over de Grondkragten, volgens de be. gtnzelen van"?. Kant. . . . 172. b mETELERKAMP CJ. J.) Disfert. Exegttico-Thiologica. . 34. a MOORE (J.) Eduard. 2 Delen. . . . 93- a F. R. FEITH (H. O.) De Tyrannide. : ; 182. b „ , _ , , „ ,. BOURCROY CA. F.) Scheikundige Wysbegeerte. , 45. a Redenvoering op 19 Dec. 1799, door den Agent van Nat. Opvoeding. 79. ja H. S' SCARPE (A.) de penltiori osfmm StruBura &c. . . 135. b HAHN (J. G. H.) van wedefwerkingen in den Staat. i 14- a STAUNTpN (G.) Reize van Lord MACARTNEY, naar China. D. II. 92. a HAMELSVELD (Y. van) De ongeveinsde Christen. 3de D. 807. a STUART (M.) Romeinfche Gefchiedenisfen. 0. XV. . 189. b Ta-  ( 2 T. Taferelen van de Staatsomwenteling in Frankryk. D. VU, 1 pi. b Tientallige ( de ) verdeling d.r nieuwe Maten en Gewigten befchreven enz. .... 199. a V. Verhandelingen, bekroond met den prys van Monmkkojf's Legaat, /zde O. 3de St. .... 44- a 15 ) w. WALSH'S (Dr.) Narratio» of the lateDulsk Expedition. . 127. a WESTERBAAN (C. W.) Redenvoering, by gelegenheid van het laatst gehouden Verlosfingsfeest. . . 26. b WY (G. T. van) over de middelen tet inbrenging van Breuken. 44. a WYTTENBACHIUS (D.) Vita DAVID1S RUHNKENII. . 163. b z. ZILLESEN (C.) Gefchiedenis der verenigde Nederlanden enz. I, II en IJJde D. . . . . 77. k Te Haarlem, by A. LOOSJES, Pz,