ALGEMENE 

KONST- en LETTER-BODE, 

VOOR MEER- EN MIN-GEOEFFENDEN 

behelzende 

Berigten 

uit de GELEERDE WAERELD, van alle 

LANDEN 

Nopens 

Den tegenwoordigen Staat en voortgang der Geleerdheid, schone Konsten en Wetenschappen, nieuwe Ontdekkingen, Uitvindingen en Proeven, in enigerhande Takken derzelven: Bevorderingen, Sterfgevallen en Levensbyzonderheden van geleerde Mannen en beroemde Konstenaren: Eerbewyzen en Beloningen , als mede Prysvragen en Uitdelingen, met andere verrigtingen en voorvallen, zo by de onderscheidene voorname Akademien en Maatschappyen van Wetenschap; als by andere Genootschappen van Geleerdheids- en Konstminnaren, en by alle openbare en meer afzonderlyke Stichtingen. Voorts opgave van uitkomende Boeken, Akademische en andere Schriften, met den korten inhoud van zommige Land- en Zeekaarten, Tekeningen en Prenten, Schilder- en Beeldhoustukken, Gouden en Zilveren Gedenkpenningen, nieuw uitgevonden Werktuigen en Konstgevaarten, Muzykwerken, Toneel- en ander Konstvermaak nieuws, Anecdoten van Geleerde Mannen en Konstenaren, Geboorte, Trouw- en Sterflysten , Waarnemingen van 't Weder, allerleye Letterkundige Narigten en Byzonderheden of 't geen van enig aanbelang en nut kan wezen, zo in de Beschouwing als Beoeffening, voor alle Liefhebbers van Wetenschap, gelyk mede voor den Handel en Scheepvaart, Land- en Veebouw, Huishoudkunde, Handwerken en Traficquen, en algemene Industrie, enz, enz. 

III. DEEL. 

TE Haarlem By A. Loosjes 1789 







1789. No. 53. 

ALGEMENE 

KONST- en LETTER-BODE, 

VOOR MEER- EN MIN-GEOEFFENDEN. 

Vrydag den 3. July, 

BERIGTEN. 

ZWEDEN. 

De Hofprediker Gezelius, te Stockholm, bedenboek van Uit- en Inlandsche Geleerden, is, onlangs, in het 53ste Jaar zynes Ouderdoms overleden. 

De tegenwoordige Staats-Secretaris Schröhderheim, is tot Kanzelier der drie Zweedsche Akademien van Upzal, Abo en Lund aangesteld, het geen hem een jaarlyks inkomen van 3000 Thl. bezorgd. 

Toen de Ryksraad Grave Bjölke, als Voorzitter, by het Bergkollegie deszelfs afscheid nam, schonk hy zyn fraay Kabinet van Berg stoffen, aan de Goudmyn te Adelforst, ten einde ter onderrigting der beoeffenaren van het Bergwezen gebruikt te worden. Het zelve bestaat uit over de 5000 schone Stukken. 

FRANKRYK. 

De Koningl. Akademie der Byschriften en fraaye Letteren, heeft de volgende Prysvrage opgegeven , om beoordeeld te worden op St Maarten 1790 

De Tydrekening te onderzoeken der oude Volkeren, voornamelyk opgemaakt zynde uit de Geschiedenis van Herodotus, de Kronyk van Paros, de Historische BiblioIII. DEEL. 

theek van Didorus Siculus, de Kronyk van Eusebius en de Tydrekenkunde van George van Syncelle; en byzonderlyk het onderscheidene kenmerkende op te geven van elk dezer Stukken, onderling vergeleken, en met opzigt tot de Eeuw, in welke dezelve in 't licht kwamen, en tot de Historische kundigheden, welke de overlevering en 

andere Nationale Gedenkstukken hebben kunnen bewaren, 

beschouwd zynde. 

De Prys zal een Gouden Medailje, ter waarde van 500 liv. wezen. De Stukken moeten, uitterlyk voor 1 July 1790, aan den aanhoudenden Geheimschryver der Akademie, vragt vry, toegezonden worden. 

DUITSCHLAND en naburige Ryken. 

Zyne Pruissische Majesteit heeft aan het Collegium Clinicum, te Halle, ene somma van 1100 Duitsche Guldens toegestaan, en tevens de Hoogleeraren Riel en Meckel aangesteld, den eersten om de Lyders, die aan inwendige Ziekten in het zelve krank liggen, en de tweden om de zulken die door uitwendige kwalen aangetast zyn, waar te nemen. 

Het Boheemsch Genootschap van Wetenschappen, te Praag, heeft voor deszelfs, in den voorleden Jare overleden, Medelid , den beroemden Wiskundigen Johan Tessanek, op het gemene Kerkhof van de oude Stad, alwaar hy begraven ligt, een Gedenkteken laten, opregten. Het zelve is uit fyn Marmer gehouwen, en vertoond aan de Voorzyde een Romeinsche Grafnaald, onder welker bovenspits, in een vierkant vlak, 

A een 




( 2 ) 

een Hemelkloot is afgemaald. Op het Middelstuk leest men het volgend Byschrift: Joannes Tessanek, Bohemus Brundusiensis Magni Nevteni Commentator Annos natus LX Obiit x. id. Jun. MDCCLXXXVIII Optimi Sodalis cineres Hoc lapide condidit Soc. Scient. Bohem. De Levensbeschryving van dezen verdienstelyken Geleerden, door den Sterrekundigen Strnad opgemaakt, staat in de Verhandelingen van het Genootschap voor het Jaar 1788. ingelascht te worden. 

Den 1 Augustus des voorledenen Jaars 1788 is te Herrnhut in het 81. Jaar zynes Ouderdoms, overleden de Heer Paul Eugenius Layriz, Bisschop der Broederkerke, die in de Geleerde waereld op meer dan ene wyze heeft uitgemunt. Als Rector der Schole te Nieuwstad aan den Aich bragt hy deze in ongemenen bloei, en was zedert, als Medelid der BroederGemeente verscheidene Jaren Directeur van het Pedagogium en van meer andere Opvoedings-Instituten. Als schryver heeft hy zig, door verscheiden Werkenmet roem doen kennen, byzonderlyk door zyn Compendium über die Logik, zyn Lexicon Manuale, en Betrachtung uber eine verständige und Christliche Erziehung der Kinder Zints enen geruimen tyd, hadde hy zyne Posten by de Scholen nedergelegd, daar zyn overige arbeid by de Broeder-gemeente hem geen tyd daar toe overliet. Als Medelid der Directie van de Uniteit deed hy verscheide Reizen, gelyk naar Terra Labrador, St. Petersburg, Zwitzerland en andere Gewesten. 

De Wysgerige Klasse der Keurv. Akademie der Wetenschappen, te Munchen, in den Jare 1787. ene Prysvraag opgegeven hebbende van volgenden inhoud ■ Komt het Stelzel van Newton of Euler nopens het Licht, met de nieuwste Proeven en ontdekkingen in de Natuurkunde over een ? heeft den daar op beloofden prys aan ene Verhandeling toegewezen, van den Heer P Heinrich, Hoogl, in de Wysbegeerte en Wiskunde te Regensburg en tevens die van den Abt B. Arbuthnot, Medelid der Akademie, als zeer vele bondige aanmerkingen omtrent dit Stuk bevattende, met ene Gouden Medaille vereerd. 

In den Jare 1788 hadde de Geschiedkundige Klasse, by deze zelfde Keurv. Akademie, de volgende Prysvraag opgegeven : Zyn de tegenwoordige gezamentlyke Beyersche Ryksstanden, ook ten enigen tyde gezamentlyke Beyersche Vasallen geweest ? Wanneer , en by welke gelegenheid, zyn zy tot onmiddelyken Ryksstanden aangenomen? - En voor het Jaar 1791 geeft de Wysgerige Klasse deze Vraag ter beantwoording op: Welken zyn de beste en minst kostbaarste middelen voor Beyeren ,om het buiten de oevers klimmen der Rivieren en de daar aan verknogte overstromingen voor te komen? 

De Prys voor elke Vraag is de gewone Medaille van 50 Dukaten. De Antwoorden over de Historische Vrage moe

ten uitterlyk met het einde van dit Jaar 1789, en die over de Philosophische met den laatsten Decemb. 1790. op de gewone wyze , aan den aanhoudende Geheimschryver der Akademie Ildiphons Kennedy, toegezonden worden. 

NEDERLANDEN. 

Franeker. De Hoogg. Hr. J. W. de Craane, Rector te Hoorn, van Zyne Doorl. Hoogheid den Heere Prince Erfstadhouder, als Curator Primarius, mitsgaders de Edel Mog. Heren Curatoren van 's Lands Akademie, tot Professor Histor. Eloq. & Poesios aangesteld, aanvaarde op den 15den van Zomermaand dit zyn Ambt door eene plechtige Redenvoering: de perfecto Historico (*) Wanneer daar op ook de Hoogg. Hr. J. H. Verschuir, by het nederleggen en overgeven van het jaarlyks Rectoraat aan den Hoogg.Heer E. Wassenbergh, ene plechtige Redenvoering hield: de Republica Judaica temporis Maccabaici a Syro-Macedonum tyrannide liberata, comparata cum nostra Belgii Republica, Philippi II. juge excusso, in libertatem vindicata (+). 

Haarlem, den 22 Juny. Door de Leden van het Departement des Oeconom. Taks alhier, zyn op heden aangesteld, de Eerw. Heer Daniel van Diepen tot Dirigerend Lid, de Heer Adr. de Waal Malefyt tot Thesaurier, en de Eerw. Heer P. A. Hulsbeek tot Secretaris. 

Akademische Promotien. 

Te Leyden zyn in de Regten bevorderd: 

Den 17 Juny Angelus Jacobus Cuperus, Vollen

bovia Transisalenus. 

Den 20 Juny, Salomo Rendorp, Amstelaedamo Batavus. 

Den 24 Juny, Albertus Zandberg, Zwolla Transisalanus, allen na openlyk verdedigd te hebben: de eerste zyne Observationes selectae de Natura possessionis. De twede zyn Specimen Juridicum, ad L. XLIV Pand. de U. S. en de derde deszelfs Theses Juridicae Inaugurales. 

WAARNEMING aangaande ene blyk- en 

duidelyk kenbare OVERBEVRUGTING 

medegedeeld aan de Academie van Arras. 

(Overgenomen uit de Gazette Salutaire.) 

Mejuffr. Benoite Franquer, Huisvrouw van Fr. Vilard Chymist en Kruidenverkoper te Lyon, oud 29 Jaren, van een ge

(*) d i. Over enen volmaakten Geschiedschryver. 

(+) d. i. Over de Verlossing der Joodsche Republiek, ten tyde der Macchabeen uit de Dwingelandy der Syro-Macedoniers vergeleken met de herstelde Vryheid van ons Nederlands Gemenebest by het afschudden van het juk van Philips den 2den 




( 3 ) 

gezond gestel, vlug en aandoenlyk van geaartheid, en zedert 5 Jaren gehuuwd, voor de eerste maal, den 20 May 1779, van ene mannelyke Vrugt van 7 maanden bevallen zynde, wierd, enigen tyd na hare herstelling, op nieuw zwanger, Op den 20 Jan. 1780, des morgens om 9 uren, gevoelde zy de eerste barens-weeën, en omtrent 8 uren des avonds, kwam schielyk het kind ten voorschyn, wordende weldra door de Nageboorte gevolgd. De Kraamvrouw raakte circa 1½ potten bloeds kwyt; dog, verbed zynde, ield de storting op. Men bespeurde, des anderen daags, gene der gewone gevolgen van de bevalling; 'er kwam geen Zogkoorts, de borsten bleven ledig, en, schoon zy gedurende vier dagen telkens haar kind aan de borst lag, kwam 'er geen Zog voor den dag. De buik bleef dik, de benen zwollen: haar gang wierd moeilyk en traag. Omtrent half February, begon zy de bewegingen van ene twede Vrugt te gevoelen; en het bleek hier uit klaar, dat zy, zedert hare vorige verlossing, zwanger gebleven was. immers, 't geen wel moet opgemerkt worden, zy hadde gene gemeenschap met haar man, voor den 9 Febr. en dus juist 20 dagen na haar bevalling. Den 4 July deszelfden Jaars 1780. kwam zy in arbeid, en beviel, des morgens ten 7 uren van den 6den, van een voldragen Dogtertje. By deze Kraam was alles naar gewoonte: de Borsten zetteden op; de Koorts greep plaats en de Moeder kon haar kind zogen. Deze geboorte van een Kind, van gewone grootte, 5½ maanden (168 dagen) na die van een ander, leverd een onbetwistbaar voorbeeld op van ene Overbevrugting 'Er is geen twyffel aan, of deze beide kinderen zyn, in dezelfde zwangerheid, en gedurende een tusschentyd van enige maanden, verwekt; en het is blykbaar, ' dat de Moeder reeds ene Vrugt van 3½ of 4 maanden droeg,' toen zy ene twede bevrugting ontving. Onmogelyk immers konde dit laatste Kind na de geboorte van het eerste ontvangen zyn; daar, gelyk gezegd is, de Echtgenoten gene gemeenfehap met eikanderen op nieuws hadden, dan 20 dagen na de Kraam van Jan., terwyl ook een kind van slegts 4 maanden en 27 dagen, die 'er tusfehen 9 Febr. en 6 July verlopen waren, bezwaarlyk zou hebben kunnen leven, en boven dien onmopelyk van de gewone grootte zyn, maar in tegendeel zeer klein moest geweest zyn, en alle kentekens van onvoldragenheid met zig gebragt hebben. Ondertusschen hadde dit twede Kind de volle grootte van ene voldragen Vrugt, en boven dien, reeds in de eerste maand van de 

vorige Kraam, tekens van deszelfs aanwezen gegeven. 

Zedert dien tyd, is Mej. Vilard, nog 3 malen, telkers van één kind bevallen, en elke dragt was van 9 maanden; dit bewyst klaar genoeg, dat hare allereerste Verlossing van 7 maanden het gevolg van een val was, dien zy toen deed; en dat, daar zy vervolgens 2 kinderen na elkanderen, de een op 7 maanden, en de anderen op 5½ maanden daar na, ter waereld bragt, men zulks aan ene Overbevrugting hebbe toe te schryven. De Vroedmeester, by deze Vrouw gehaald, (van wien dit Berigt komt) verklaard de Vrouw met de uitterste oplettenheid ondertast te hebben: eens met de hand in de Lyfmoeder na de Nageboorte moetende zoeken, hadde hy niets buitengewoons kunnen bespeuren in de natuurlyke gesteldheid van dat inwendig deel, waar uit mogelyk ondersteld konde worden, dat 'er twee holligheden in plaats hadden. Wyders leverd het geheel wegblyyen der 

Kraamvloeyingen, der Koorts en van 't Zog, voldoende redenen op, om te geloven, dat de Lyfmoeder niet dubbeld is by Mej. Vilard, en dat de beiden kinderen in de zelfde holligheid, op onderscheidene tyden, ontvangen zyn. De gewone Kraam - toevallen hadden gene plaats, en het Zog bragt gene koortsige aandoening te weeg, overmits 't Kind, het geen nog in de Baarmoeder bleef, alle sappen na zig nam. 

NIEUW UITKOMENDE BOEKEN, 

AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN. 

Denemarken. ZoöLogica Danica &c. Deensche Zoölogie of Historie en Afbeeldingen der Zeldzaamste en minst bekende Dieren van Denemarken en Noorwegen Deel I. behelzende ene Verklaring van het 1ste deel der Afbeeldingen", door O. Fr. Muller. Een nieuwe druk door des Schryvers broeder, folio, te Koppenhagen 1788. 

Dit grote en pragtige Werk zal 3 Delen in folio beslaan. De Platen van het Eerste Deel waren reeds in 't ligt: dog de Uitgever van dezen nieuwen druk heeft 'er thans byvoegzels by gegeven, zo in 't Latyn als Deensch en Hoogduitsch, die aan de Kopers van de eerste uitgave gratis afgeleverd worden. De 2 overige Delen zyn reeds verre gevorderd. De prys van het gehele Werk komt op 50 Guldens Holl. Geld. Twaalf Exempl. op groot Imperiaal papier getrokken en met afgezette platen, kosten het stuk ruim f 80: De Gravure en Letterdruk doen eer aan de Deensche Natie. Het voor handen zynde Deel behelst de beschryving en 

Historie, in het Latyn, van 73 soorten dezer Dieren: 

met derzelver Synonima. gemene namen en afmetingen. Onder dezen zyn alleen 2 soorten van Visschen; de overigen behoren onder de klasse der Wormen, die het minst bekend, de zeldzaamste en fraayste zyn. 

Italien. Storia dell' infezime Venerea di Pietro Perenoitti di Cigliano, Turin 1788. De Schryver beweert met veel geleerdheid het bestaan dier ziekte in de oudste tyden. 

Storia Filofosica e Politica della Navigazione, del Commercio e delle Colonie degli Antichi nel Mar Nero: di V. A. Tormaleoni, vol I. Venezia 1788. 8vo. 

Dit Werk zal in 4 Delen bestaan, en alles behelzen, wat van de Ouden, wegens de Zwarte Zee, ter onzer kennisse gekomen is. Dit deel bevat de Geschiedenis der Zwarte Zee en harer Coloniën tot aan de XVI. Eeuw. Hier op zal de oude Hydrographie der Zwarte Zee, en de Beschryving van alle hare natuurlyke merkwaardigheden volgen. In het derde zal de Schryver de getuigenissen, waar op hy in de vorige delen ziek gegrond heeft, voordragen en onderzoeken. Het vierde zal een Woordenboek der Zwarte Zee behelzen. 'Er zullen drie Kaarten by het Werk gevoegd worden ; een oude volgens Ptolemeus, Herodotus, Polybius ,Strabo en anderen: de twede ene latere Zeekaart, volgens een origineel dat in de Bibliotheek van St. Markus, te Venetien, bewaard wordt, en het oudste Stuk is, dat in die soort bekend is: de laatste eindelyk, volgens de nieuwste meetingen, op last van den Divan gedaan, en voor de Krim uit de Plans van Russische Officieren verbeterd. 

A 2 Me- 




(4) 

Verhandeling over het voorkomen van de ongemakken waar aan de Paarden onderhevig zyn door ene kwade behandeling, zo met opzigt tot de Stallen, het voeder en water, de lugt en de beryding: waar by komen Waarnemingen omtrent deze en gene Heel- en Geneeskundige takken der Hoefsmedery door J. Clark, Hoefsmit van zyne Majesteit voor Schotland, 425 bladz. in 8vo. te Edenburg by Smellie, en te Londen by Elliot 1788. prys 7 s. 6 d. Dit Stuk is ongemeen wel geschreven, en vloeit aller wegen over van nuttige onderrigtingen. Des schryvers aanmerkingen zyn niet min gepast dan oordeelkundig, en zyn taal is duidelyk en ligt te verstaan. 

De beide Hoofdstukken over aderlaten en purgeren hebben ene byzondere waarde en verdienen voor al gelezen te worden door de zulken, die de Geneeskonst der Paarden beoeffenen of zig daar in bekwaam tragten te maken, Analytic. Review. 

Mammuth; or Human Nature displayed on a grand Scale &c. Mammuth; of de Menschelyke Natuur in 't groot vertoond; in een reize met denkers in de binnenste delen van Afrika. Door den Man in de Maan, 2 Delen, 605 bladz. in 12mo. Londen by Murray 1789. prys 6 s. 

Een geestig Stuk, in den smaak van Swift geschreven, schoon de menschelyke natuur meer gunstig en min bevooroordeeld beschouwende, dan zy in Gulliver's Reizen voorkomt. Anal. Rev. 

The Universal Conchologist, exhibiting the figure of every. known shell accurately drawn, and painted after Nature: with a new systematic Arrangement, by the author Thomas Martyn, 1784. Londen. 

Tevens in de Fransche taal, onder den Tytel: 

Le Conchologiste Universel montrant la figure de chaque Co

quille , aujourd'hui connue: soigneusement dessinée, et peinte d'apres nature. Le tout arrangé selon le Systeme. De l'auteur Th. M. &c. 

Na dezen hoofdtytel komt de volgende: 

Figures of non descript shells, collected in the different voyagesto the south seas, since the Year 1764. published, by Th. M. en volgens bygevoegde Fransche overzetting: 

Les figures de Coquilles jusqu'a present inconnues, recueillies. en divers Voyages a la mer du sud depuis l'Année 1764 et données au public, par Th M. &c. vol. I. Breed reg. Fol. Inleiding 27 bladz. met tegenoverstaande Engelsche en Fransche text, benevens ene in het Koper gesnedene Tafel ter verklaringe, welke het Ontwerp van het Systhema behelst, en ene andere gedrukte over de beschouwingen daar omtrent. Verder 40 op het uitgelezendste Papier in kl. fol. afgezette, en met blaauwe in groter formaat ondergelegde, kopere pl. Vol. II, zonder Text, behelst de 41ste tot 80ste Plaat 1788. 

Onder dezen tweevoudigen tytel verschynt een Werk dat in pracht, konst en schoonheid, alle overtreft, welke tot nog toe ergens over enig gedeelte der Natuurlyke Historie verschenen zyn. Op het fynste naar pergament gelykende papier zyn de kopere Platen, slegts den omtrek zo van het voorwerp in 't algemeen, als van deszelfs byzondere delen en afscheidingen aangevende, met de keurigste fynheid afgedrukt, en met bewonderswaardige konst voorts geschilderd. Het levendige der figuren, de gepaste verbinding der verwen, en de grootste naauwkeurigheid in de kleinste delen 

ma

Memorie Idraulico-Stonche sopra la Val de Chiana &c. Over de Wateren en Rivieren van Val de Chiana, (ene Toskaansche Provincie,) door den Ridder Victono Fossimbroni, Lid der Italiaansche Maatschappy. Florence, by Molini, 1789 4to. met 5 platen. De Schryver, Geschied- en Natuurkundig onderzoekende, welke stelzels men van ouds af omtrent de Waterwerken in Val de China gevolgd heeft, legt zelf vervolgens het Plan voor, dat hem het beste toeschynt. In den loop van het Werk komen verscheidene zeer nuttige Theoretische en Praktische Aanmerkingen voor over het leiden van Rivieren en Kanalen, die voor de Beöeffenaren dezer Wetenschap zeer belangryk zyn. 

Corso Elementare Teorico di Botanica &c. Theoretische Gronden der Kruidkunde door den Heer Casimir Gomez Ortega, Professor aan den Hortus Botanicus, te Madrid, zyn, uit het Spaansch in het Italiaansch vertaald, te Parma, in 1788 in het licht gegeven. 

Grootbritannien. Lettres on the Poëtry and Music of the Italian Opera. Brieven over de Poëzy en Muzyk der Ita liaansche Opera's, door wylen den Heer J. Brown, Schild. 12mo. Londen, by Elliot en Kay, 1789. prys 3 s. De schryver van deze Brieven toond een man van smaak en fyn gevoel te wezen, die tevens met het Musikale Drama van Italie zeer wel bekend is. De wyze, op welke hy de onderscheidene soorten van Recitativen en Aria's ontleed, legt geen geringen trap van overwegingen oordeelkunde aan den dag. 

Ene schets van het Karakter des Heren Brown, in sierlyk Latyn geschreven, gaat deze Brieven voor af. Hy komt daar in voor als een man van verdiensten, kunde en genie: een 

uitstekende Kunstenaar, die , by brave gevoelens, de beschaaf

ste Zeden bezat. Monthly Review. 

Henry and Isabella or a traite trough life. 12mo. 4 Delen. Londen, by Lane, 10 s. 1788 Deze Roman vervat ene regt bevallige Schildery, naar het leven getekend: als ons de Natuur schetsende, niet in deze of gene harer buitensporige luimen, maar in alle hare zagtaartigheid en bevalligheden, welken zo onwederstaanbaar het hart treffen. Het heugt ons niet, zedert enen geruimen tyd, een werk gezien te hebben, waar in de Karakters, op ene meer bevallige wyze, by een gevoegd worden, of 't welk een volmaakter en regelmatiger geheel opleverd. Month. Rev. 

A Treatise on female, nervous &c. diseases &c. Verhandeling over de Zenuwziekten, Hysterische Hypokondraische ,Galagtige, Stuiptrekkende toevallen der Vrouwen, over de Beroerte en Verlamming; nevens gedagten over Krankzinnigheid, Zelfsmoord enz. Waar in de voornaamste ongesteldheden door Ontleedkundige verrigtingen opgehelderd worden, en de behandeling uit deze en gene nieuwe beginzels afgeleid, door W. Rowley, M. D. 8vo. 521 bladz. Londen, by Hookman 1788 prys 7 s. 6 d. Dit werk beäntwoord ten volle aan deszelfs tytel. Men ontmoet hier verscheidene oordeelkundige aanmerkingen, die van nut in de praktyk kunnen zyn. De Aantekeningen, die talryk zyn, behelzen ettelyke zonderlinge gevallen, als mede beschryvingen van ontlede lighamen, nevens ene optelling der Symptomata voor den dood. Month. Rev. 

A Treatise on the prevention of Diseases incidental to Horses &c. 




(5) 

maken de afbeelding aan het oorsprongelyke in de natuur byna gelyk. Doch even deze fynheid, en het frissche van het Coloriet, is oorzaak dat enige afbeeldingen zelfs de oorsprongelyke voorwerpen in schoonheid overtreffen. Op elke Plaat, in klein fol. formaat, onder welke een grotere van blaauw papier gelegd is, staan slegts twee afbeeldingen van een enkele soort, welke by de Horens de zyde van den mond en van den rug, en by de Schelpen de uitwendige en inwendige zyde, of ten minsten de hoedanigheid der sluiting voorstellen; zelden, en alleen by de kleinste, is nog ene derde figuur gevoegd. Des behelst elk dezer kostbare delen slegts 40 onderkenbare soorten, hoewel verscheidene wel niet anders dan als enkele afwykingen, die door oort en omstandigheden zyn voortgebragt, te achten zyn. Omtrent het zeer wyd en uitgestrekt voornemen, 't welk de eerste tytel aankondigt, om het zo groot aantal aller tot nu toe ontdekte Conchilien, op deze prachtige wyze voor te stellen, schynt de Auteur de grote zwarigheden nog in tyds te hebben ingezien;, uit dien hoofde heeft hy, volgens den tweden zeer veel beperkter tytel, zich bepaald om enkel de op verscheidene reizen verzamelde Zuidlandsche Conchilien voor te stellen. Deze zyn ook in de 4 thans reeds uitgekomen delen, waar van wy hier de beide eerste aankondigen, en waar op de aankondiging der anderen spoedig staat te volgen, alle voorgesteld. Of de overige volgen zullen, zal de tyd leeren. Men mag het getal der tegenwoordig ontdekt zynde werkelyk onderscheidene soorten van Conchilien benevens de afwykingen die noodwendig moeten worden voorgesteld, en van welke dikwyls een eenige twee Platen vereischt, ten allerminste bepalen op 6000 , zonder te gedenken aan die, welke misschien middelerwyl nog staan ontdekt te worden : moesten deze gezamentlyk hier geleverd worden, zo zoude het Werk ligt, naar den prys dezer beide delen te rekenen, op 24000 Gulden te staan komen, en dan zoude nog tweemaal de leeftyd van een mensch nodig zyn, om alleen den thans bekenden voorraad af te leveren. Wanneer men hier mede het Werk van den verdienstryken Chemnitz. vergelykt, 't welk tog den gantschen voorraad der Conchyliologische kennisse daar legt , zo steekt het zelve ten aanzien van den prys vas f 250:- en het deswegen meer algemeen gebruik, by het thans aangekondigde van zo vele duizenden zeer af; byzonderlyk daar men voor die zelfde kosten, de natuurlyke voorwerpen zelve, misschien 200 der zeldzaamheden van den eersten rang uitgenomen, zich verschaffen kan, en nog is by deze Afbeeldingen niet eens ene beschryving gevoegd, welke daar by komende, nog een aanmerkelyk getal van deelen zoude vereisschen. De verklaren de Tafel geeft de Engelsche en Latynsche namen, het vaderland en den bezitter, gelyk ook den graad der zeldzaamheid , van ieder soort op. 

Frankryk. Observations sur les propriétés Febrifuges de l'ecorce du Maronnier d'Inde &c. Waarnemingen omtrent de koortsverdryvende hoedanigheden der Indiaansche Kastanjeboom, en de voordelen, welken de Geneeskunde uit derzelver gebruik kan trekken, by de behandeling der afgaan de koortsen, door den Heer Cusson, M. Dr. Hoogl. in de Kruidkunde te Montpellier, en Lid van verscheidene Akademien, 35 bladz. in 4to. te Montpellier by J, Martel 1788 

De Indiaansche of Ros-Kastanjeboom (Castanea Aequina) is een boom die, oorsprongelyk in het Noordelyk deel van Asia groeyende, in den Jare 1550 van daar in Europa wierd overgebragt, alwaar dezelve zedert volkomen genaturaliseerd is. Gedurende enen geruimen tyd beschouwde men dezen boom als enkel tot sieraad dienende; tegenwoordig egter weet men van deszelfs vrugt en bast een geneeskundig en voordelig gebruik te maken. Men haald uit deze schorsse een wezenlyk zout, in allen dele gelyk, aan 't geen men uit de Quinquina haald, zo met opzigt tot de koleur, als de gedaante en kragt. 'Er heeft ook ene duidelyke overeenkomst plaats, welke in de bestanddelen bespeurd word van de Peruviaansche bast en die van de wilde Kastanjeboom, welke ook deze laatste dienstig maakt om de Koortsen te stuiten, de verzwakte delen te versterken en de rotting te keer te gaan: zulks men dezelve te regt als een koortsverdryvend, zamentrekkend, rottingwerend en versterkend, middel beschouwen kan. De Heer Cusson, die, in dit lezenswaardig Stukje, het een en ander, door gewone Proeven en Waarnemingen van de bekwaamste Geneesheren, staaft, geeft tevens daar by de vereischte onderrigting aan de hand , zo nopens de manier om deze Kastanjebast goed in te zamelen, als om dezelve met vrugt, in de Geneeskunde, te gebruiken: en besluit zyne fraaye Verhandeling met het bybrengen van 12 Waarnemingen, nopens de geneeskragt daar van in koortsen. Gazette Salutaire. 

Traité Elementaire de Chimle &c Beginzels der Scheikunde, door den Hr. Lavoisier, met platen, 2 Delen, 619 blz. in 8vo. Parys 1789. De Heer Lavoisier geeft, in dit Stuk, een beknopt berigt van alle de zelfstandigheden, waar op de Scheikunde geoeffend word, nevens ene duidelyke bepaling van den tegenwoordigen Staat onzer kundschap daar omtrent. Het Werk is, na ene Inleidende Voorrede, in drie Afdelingen verdeeld. Behelzende de eerste, in 17 Hoofdst. de Theorie der Scheikunde; de twede, Tafelen der Zamenvoegingen (Combinations) van het Sal Neutrum, met korte aanmerkingen. Deze Tafelen zyn 94 in getal, en bevatten elk 24 Combinaties; de derde Afdeling leverd een beschryving van den toestel, en de handgrepen der Scheikunde; zynde verrykt en opgehelderd met 13 Platen, door Mevr. Lavoisier in 't koper gebragt. Op het einde van het Werk vind men 8 nuttige Tafelen voor het veranderen en verkleinen der Maten en Gewigten. 

De la Morale Naturelle &c Over de Natuurlyke Zedenkunde, 217 bladz. in 8vo. Parys 1788. Deze Verhandeling, welke door den Hr. Meister, een Zwitsers Heer, geschreven is, vervat ene menigte verstandige aanmerkingen, met een trap van vurigheid voorgedragen, welke aanwyst, dat dezelve de uitvloeizels zyn van een goedwillig hart, 't geen als de Zeilsteen, getrouw aan een inwendige aandrift, gedrongen word om zig naar een bepaald punt te keren De schryver leid. de Nat. Zedekunde uit 's menschen gewaarwordingen af. 

Oeuvres Completes de Démosthéne & d'Eschine &c. Alle de Werken van Demosthenes en Eschines in het Fransch overgezet, met aanmerkingen op de Redenvoeringen en Pleitgedingen dezer beiden Redenaren; nevens een voorafgaand inleidelyk Vertoog over de Welsprekendheid en andere gewigtige onderwerpen; een kort geschiedkundig verslag van de 

A 3 Griek- 




(7) 

NARIGTEN en BYZONDERHEDEN, 

tot den handel en scheepvaart, 

land- en Veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en FAbrieken, betrekkelyk. 

Volgens nader berigt uit Engeland was de Britsche Groenlandsche Visschery, dit jaar, ongemeen wel uitgevallen. De Apollo, Kapt. Greeneway, was te Dunhead, met 8 Visschen gearriveerd: hebbende by haar Vertrek alle de Engelsche Schepen in goeden Staat, en de meesten met volle ladingen, gelaten. 

De Republiek Polen negotieerd, te Genua, onder Guarantie van den tegenw. Ryksdag een Kapitaal van 10 Mill. Poolsche Guldens, tegen den Interest van 6 perCt. betaalbaar alle halfjaren. 

De tegenwoordige buitengewone en algemene duurte der Granen, in Europa, verdiend ene afzonderlyke aantekening. Te Dantzig, was, volgens Brieven van 12 Juny, de prys van 't Koorn, van tyd tot tyd dermate toegenomen, dat 'er voor 't Last beste Tarw van 53 tot 56 Dukaten, en voor de Rogge 30 a 31 Dukaten betaald wierd. Te Amsterdam was de prys der Tarw, gepass. Maandag, 300 a 370 Ggl. en de Rogge 148 a 178 Ggl. 

wetgeeving. 

Door ene Ordonnantie van den Groot-Hertog van Toskanen, den 23 Febr. zyn in deszelfs Landen alle Fidei-Commissen, en andere schikkingen, waar door de Bezittingen voor langen of korten tyd inalienabel gemaakt kunnen worden, voortaan afgeschaft en vernietigd. 

nuttige instellingen. 

Te Palermo in Sicilie, is onlangs een Kweekschool voor de Zeevaart opgericht. De Hr. Guiseppe Gioeni de Duchi d'Angio, die reeds verscheidene. voortrefly

ke blyken van zynen Patriottischen yver gegeven had, door de instelling van een Leeraarampt in de Zedekunde en het Recht der Natuur, het uitloven van beloningen en pryzen ten nutte der Wetenschappen, het bevorderen van nuttige Fabrieken, enz. is daar van de Opzichter en heeft een Gebouw daar toe geschikt. Het Plan van Opvoeding, de keuze derMeesters, en de manier van Onderwys in het Theoretische der Zeevaart, doen den Stichter eer aan. Weezen en behoeftige Kinderen van Zeelieden en Scheepstimmerlieden worden daar in, van hun 15de tot hun 21ste Jaar, aangenomen en opgevoed. De Koning heeft die Instelling niet alleen goedgekeurd, maar zyne begunstiging en ondersteuning aan den Stichter toegezegd, in alles wat naar deszelfs inzichten de Zeevaart voor den Koophandel in Sicilien zoukunnen bevorderen en op een goeden voet brengen. 

reistochten. 

Madrid 28 April. Alles wordt, zonder moeiteof kosten te ontzien, aangewend, om de aanstaande reis rondom de waereld, die in het begin van July staat ondernomen te worden, zo gelukkig en belangryk te maken als mogelyk is. De Schepen daar toe bestemd, zyn op die wyze gebouwd, welke men geoordeeld heeft tot hun bepaald oogmerk de dienstigste te wezen. 

Het hoofd der Expeditie, die 4 Jaren duren zal, is Don Alessandro Malospina, Kapitein ter Zee en de Bevelhebber van het twede Schip is Don Alessandro Belmonti, Luitenant ter Zee. Alle de Gardes, Mariniers en andere Officieren, tot de Reis bestemd, oeffenen zich onophoudelyk in alles wat tot Zeevaart,en vooral tot Astronomie, behoort. In het inkopen en byeen brengen der Galanterie Waren, Stoffen, Glaswerk, Metaal, enz. geschikt om met de wildeNatiën te handelen, worden geen kosten gespaard, en men tracht, in de keuze daar van, hun bizarren smaak zo veel mogelyk, met het geen nuttig is voor de behoeften des Levens, en voor den voortgang der beschaving, te paaren. Schoon het Plan dezer reis reeds onder den vorigen Koning beraamd was, heeft onze tegenwoordige Monarch het zelve nog veel luisterryker en nuttiger gemaakt , door een aantal Schilders en Natuurkenners tot de reis aan te nemen. 

Het hoofd-oogmerk van den Togt is gericht oponze Kolonien; moetende dezelve dienen om naauwkeurige Kaarten te hebben van de Kusten van Amerika, door de beide Oceaanen, de Stille en deAtlantische Zeeën, bespoeld. De Schepen moeten op zulke hoge breedte doordringen, als het Ys hun zal toelaten.. Daar onze. Asiatische Handel, door middel van de Compagnie der Filippynsche Eilanden , merkelyk toeneemt, en dus onze. Schepen die Zeeën 

veel

Den 17 Juny is het Koninglyk Operahuis in Londen , met alle de daar by behorende Toneelschermen, Decoratien , Kleedkamer &c. door den brand verteerd. De schade word op 70,000 Pst. begroot: slegts voor 40,000 Pstr. was 'er op verzekerd. Daar men bezig was met spelen, hebben de Acteurs en Actrices zig ter naauwer nood gered, en enigen der Musikanten, in de algemene verwarring, hunne kostbaarste Instrumenten ten prooi der vlamme moeten laten. 

Door soortgelyk ongelukkig toeval, is dien volgenden Nagt de Schouwburg, te Manchester, tot den grond toe afgebrand. 




1789. No. 54. 

ALGEMENE 

KONST- en LETTER-BODE, 

VOOR MEER- EN MIN-GEOEFFENDEN. 

Vrydag den 10. July. 

BERIGTEN. 

DUITSCHLAND en naburige Ryken. 

De Landgraaf van Hessenkassel, heeft alle de Kabinetstukken van den Heer P. Tischhein gekogt ten einde voor ene Gallery op het nieuwe Slot, te Weitzenstein, te dienen. 

De Heer Hofraad Zimmerman, in Bronswyk, is tot Medelid van het Instituit te Bologne, en van het Letterkundig Genootschap te Lausanne, aangenomen. Ook is de Heer D. J. J. Planer, gewoon Hoogl. in de Geneeskunde, te Erfurt, tot Lid der Keiz. Akademie der Natuur-onderzoekers verkoren. 

Van Koppenhagen heeft men, dat de Bisschop Paul Egede, aldaar, in het 81ste Jaar zynes Ouderdoms, is overleden. 

NEDERLANDEN. 

Haarlem. De jaarlyksche Algemene Vergadering der Leden van den Oeconomischen Tak staat alhier wederom, op Woensdag 15 July, gehouden te worden. 

III. deel. 

Over een nieuw uitgevonden VERNIS voor PLEISTERWERK. 

(Briefswyze medegedeeld aan den Schryver van dit Blad.) 

Myn Heer! 

't Zal misschien UEd. en uwen Lezeren, niet onaangenaam wezen, 't volgende mede te delen. 

De uitvinding om, in Pleister, de Antieke en andere Beeldwerken af te gieten, wordt aan den Meester des alöm beroemden Leonardo de Vinci, namelyk aan Andrea Verrocchio, toegeëigend. Verrocchio is reeds in 't Jaar 1388 gestorven, en, zints vier Eeuwen, is deze kunst tot de verdere volkomenheid geraakt, waar door wy, hedendaags, voor een geringen prys, zo vele fraaye afgietzels van de beste der oudste Standbeelden, ten nutte der Teken-, Beeldhouw- en Schilderkunst, bezitten. 

De vermenigvuldiging van dezelven, versierd niet alleen onze Kabinetten, maar verschaft inzonderheid den bekwaamsten gelegenheid, om, zonder naar Italien te reizen, de vermaardste Beeldwerken der Oudheid voor 't oog te hebben, en dadelyk derzelver schone Proportien, Beenderen en Spieren, volgens de Natuur, de waardigheid en ouderdom der Personen, welke zy uitbeelden, na te volgen en te bestuderen. 

Om nu deze Afgietsels, zo veel mogelyk was, voor stof en vuiligheid te bewaren, heb ik lang gezogt: eindelyk is my het middel ontdekt, waar door onze gewone Tabakspypen, zo genaamd, verglaast worden, en ik heb by herhaalde Proeven bevonden, dat dit middel zoude kunnen dienen, om het gemelde Beeldwerk, met genoegzame behouding van deszelfs zuivere witheid, en zonder dat het daar door enigen 

B glans, 




( 10 ) 

glans, die aan de Natekenaar hindertyk kan zyn, bekomt, te Vernissen   

De zucht, om altoos de Beeldende Kunsten te dienen, heeft my aangespoord, om het zamenstellen en het gebruiken dezer Vernis, ten nutte van alle oeffenaren en Liefhebberen dezer kunst, door UEd. mede te delen. 

't Zamenstel bestaat: uit I Lood beste en zuivere Spaansche Zeep. 

I Lood beste, en van alle smeer gezuiverde witte Wasch. Men schaafd deze Zeep en Witte Wasch, met een yvoren Mes, in een verglaasde nieuwe Pot giet op dezelven één Pint helder regenwater, zet het zelve op een matig vuur, en laat het alles te zamen, onder een zagte roering met het yvoren Mes, zamen smelten. 't Gebruik daar van is: 

I Men hangt het stuk Pleister aan een draad of koord, naar dat het zwaar is. 

2. Dan dompeld men het geheel in deze Vernis, en laat 

het 'er enige ogenblikken in hangen. 

3. Een quartier uurs daar na herhaald men dit nog eens. 

4. Vyf a Zes dagen daarna, als de Vernis wel gedroogd 

is, vryft men alles, met een stuk fyn Neteldoek om 

de vinger gewonden, zagtelyk af. De rest hangt van de behandeling af, die men eerst op Jets gemeenders beproefd. De ondervinding heeft my ge ïeerd, dat men, op deze wyze, het Pleisterwerk, wit en aonder glans, voor Stof en vuiligheid beftendig bewaard. 

Ik blyve 

Uw' Standvastigen Lezer. 

's Graveland, 

4 July j?8a. 

UlTTREt7EL UIT T> e VirunAwnrci tjis o»u 

den Eerw. Vader COTTE, Kanunnik der Kerk van Laon , en Lid van verjcheiden Akademicn, ever den Strengen Winter van 1788 en 1780. met ene bygevoegde vergelyking der vier aanmerkelyke Winters, die 'er, zedert 14 Jaren , te weten in I776 en 1782. n 1783 tot in 1784. en in 1788e» 1789. zo in Frankryk , als in andere Gewesten van Europa, plaats gebod hebben. 

(In haar geheel medegedeeld in bet Journal de Pbyjïque van May 1789.J 

De Eerw. Vader Cotte, die zig,zedert 25 Jaren, met Weerkundige Waarnemingen bezig hield, in hei bovenge melde Journal, hm verflag zyner Waarnemingen omtrent de Koude in de drie voorgaande harde Winters medegedeeld hebbende, vervolg ! de Geschiedenis derzelven, in deze Ver handeling, met het opgeven zo van zyne eigen Waarnemingen omtrent de koude van den laatsten Winter, als van die zyner Correspondenten en van anderen uit de publieke papieren door hem getrokken. — Na ene korte inleiding over iiet voordcel der tegenwoordige boven vroegere tyden,met ©pzigt tot de naauwkeurigheid van Weerkundige verhalen, c» ene voorafgaande beschouwing der iugisgefteldheid gedu» »«acte den. Zamev en Herfst van 1788. in welker buitenge 

wone hitte, hy byzonderiyk de aanleid^nde oorzaak meend te vinden der daar op gevolgde zware koude; gaat hy dus voort. 

„ De Koude svan den laatsten Winter nam.) begon zig, den 25 Nov. vinnig te doen gevoelen; hebbende het van dien dag af tot aan 13 Jan. dagelyks gevrozen , uitgezonderd op den 25 Dec. wanneer 'er ene korte dooi, van flegts 24 uren, tusschen inviel; zo dat wy 50 dagen agter een Vorst gehad hebben. Zedert den 26 Nov. wierd het Aardryk bedekt met sneeuw, zynde dezelve in ene verbazende hoeveelheid voor dit Land gevallen. De koude nam,by herhaalde Reizen, in hevigheid toe op den 28 Nov. den 2, 6, 16, 19, 21, 24, 26, 27 en 31 Decemb. den 6, 9, ri en 13 Jan. De koudste dagen zyn geweest den 27, 28en29Nov. den 4.8,12.15,16,17,18,19,28,29, 30 en 31 Dec. den 1, 45 5, 6, 7 en 8 Jan. De 3ifte Dec. was we! alhier de koudlie dag, naar aanwyzing van de Thermometer; dog den 6 Jan. was de koude het meest ondragelyk, uit hoofde v;n een feberpen wind uit het Noord Oost. Ikhebbe opgemerk', dat de wind, die op den middag van den 31 Dec. waaide, op een Noorden wind volgde, die alle de bevrozen damp rt naar het Zuiden gejaagd hadde, welke de wind uit diïn hoek ons vervolgens wederom te rug voerde. Het zelsde is insgelyks waargenomen in 1709. als mede op 3r Dec 1783. op welken dag de Thermometer alhier tot op n°. 4. daalde. 

„Gedurende den gehelen tyd,dat de Vorst aanhield,was het byna dagelyks helder weder; de flaande Winden waren die uit het Noord en Noord-Oost, van tyd tot tyd kwam 'er een Zuidewind tusschen beiden, gedurende een gehelen dag viel de sneeuw dik, wanneer de wind zig naar 't Noorden keerde en de Vorst op nieuw begon te nypen. Dit viel voor op 26 en 28 Nov. op 6, 24 en 26 Dec. als mede op 

1 Pn o Jonunry 

„ De regte dooi begon des middags van 13 Jan. zig zagt instellende: met dit alles, bleef de lucht koud, schoon de Vorst ophield: niet voor 23 Jan. begon het zagter te worden. De gehele Maand February verliep zonder Vorst: dog de lucht was ongemeen vogtig, en bleef dus gedurende de gehele Maand Maart en een gedeelte van April. Met den 4. Maart begon het op nieuws te vriezen, het geen tot op' weinige dagen van het overige dier maand aanhield. Niet voor 8 of 10 February was de sneeuw gefmolten. 

„Dehoeveelheid van sneeuw, in myn Udometer gevallen, leverde 365 lynen op. Uit de Proeven, die ik op verscheidene jaren genomen hebbe, blykt, dat de sneeuw tot op f water smelt; volgens deze berekening is hier 28 dm. sneeuw gevallen. Het duurde ook lang eer het ys volkomen in de Rivieren, Vyvers en Putten gefmolten was. Het zelve was omtrent 24 a 30 dm. dik. In zommige Vyvers was het water tot aan den grond bevrozen. De gegraven Putten inde rots van ons Gebergte, en van 60 tot 80 voeten diep,waren eerst half Febr. geheel ontdooid. De Wyngeraakte insgelyks in de Kelders bevroz'en, zelfs in enigen, die in de rots lagen." 

De Eerw. Vader gaat vervolgens over tot de optelling van de u'twerkzels van deze Vorst, zo by Menschen als Beesten en Planten. Volgens de publieke Nieuwspapieren r zegt hy, zyn 'er, in vele Landen, als mede in ettelykeFransche 

Pro* 




provintien, ene menigte van Menschen dood gevrozen. In zyn eigen Provincie waren vele voorbeelden van lieden, by welken enige Ledematen waren afgevrozen, 

By den aanvang van de Vorst heerschte 'er ene vry algemene verkouwdheid, onder den naam van de Grippe bekend. Schaarsheid en duurte van Levensmiddelen, en daar uit ontstaande vermeerdering van gebrek by de schamele menigte, kon wyders niet missen het gevolg van een zo lang durend streng weder te zyn. — Het gedierte leed meerder of min der, naar mate het aan de koude bloot gesteld was. 

De Poten van de Hoenders raakten bevrozen, en velen stierven. Ondertusschen bleven de Schapen in Bourgonje, waar men ze het gehele Jaar door, naar het voorbeeld van den Hr. Daubenton, in de open lucht houd, gezond en behielden derzelver wol, daar dezelve elders, op de Stallen, meest allen ziek wierden, en in menigte stierven. Het Wild stierf, in groten getale, van honger op het Veld, gelyk me de zeer veel Gevogelte, 't geen door de dikte der sneeuw belet wierd voedzel te zoeken. Visschen smoorden insgelyks in aanmerkelyke hoeveelheid, onder het dikke ys. Wat de Planten betreft; de Wynstok vroor, voor een goed deel, dood, ten minsten de knoppen. De Perenbomen leden over 't geheel meer dan de Appelen. Het geboomte in de Bosschen wierd al mede niet weinig gehavend. De Vorst deed vele bomen splyten en in 't algemeen deed het geyzel, aan stam en takken gehegd, veel nadeels. 

Uit een Tafel van Waarnemingen omtrent de grootste koude, in 110 verschillende Steden gedaan (*), en aan het einde der Verhandeling geplaatst, leid de Eerw. Vader Cotte vervolgens 5 gevolgen van dezen inhoud af. 

,,1. Dat de opklimming der koude de order der Breedheden niet gevolgd hebbe: dat, by voorb de koude veel vinniger geweest is in deze en gene Steden van Duitschland, dan te Petersburg, gelyk ook dezelve feller neep te Parys, dan in andere meer Noordelyke Steden, als Laon, Kamerik, Brussel, Holland &c. iets, 't geen hy geloofd te moeten toeschryven, aan de hogere of lagere expositie van den Thermometer. 

,,2. Dat de koude veel aanmerklyker geweest is in Duitschland , dan in andere gedeelten van Europa , waar uit men Waarnemingen heeft ontvangen. 

,,3. Dat het tydstip der grootste koude in Rusland geweest is tegen den 12 Decemb. in een gedeelte van Duitschland en Polen, tegen 17 en 18 Decemb. in Frankryk 31 Dec. en in Holland 5 January (f). 

,, Dat op dien tyd, wanneer de koude het vinnigste in Frankryk was, te weten op 31 Decemb. dezelve zeer veel verminderd was in Polen, in zommige delen van Duitschland, en zelfs in ettelyke Provincien van Frankryk, alwaar de hevigste koude zig van 17 tot 19 Decemb. deed gevoelen. 

,,5. Dat de gemiddelde koude, volgens de gedane Waarnemingen in Frankryk geweest is 15°. 3. die der Steden van Duitschland 20°. 5. en die der Hollandsche Steden 14°. 9. 

(*) Wy zullen dezen Tafel, in onze eerstkomende Nr., mede delen. 

(f / Dit laatste komt niet over een met de door ons medegedeelde Waarnemingen, (zie Alg. K. en L. Bode , Dl. II, bladz, 36.; 

Eindelyk word deze Verhandeling besloten met ene vergelyking der Winters van 1776, 1782, 1783 tot 1784 en 1788 tot 1789. 

„Om deze vergelyking te maken, zegt Vader, Cotte, hebbe ik my bediend van Tafelen, in ieder van deze Jaren opgemaakt, en behelzende de Waarnemingen van de grootste koude in een zeker getal van Steden in Europa, en inzonderheid in Frankryk gedaan; 

Alle deze Waarnemingen opgeteld hebbende, verdeelde ik de som door het getal der Steden. Op die wyze kreeg ik ene uitkomst, welke ik gemiddelde koude van den Winter noem. 

„ Zie hier de uitkomst van mynen arbeid. 

In 1776. uitkomst van 32 Steden . . 17°. 4. 

1782 - 23 - . . 7°. 8. 

1783 tot 1784 - 83 . . 15°. 8. 

1788 tot 1789 - 110 - . . 17°. 0. 

NIEUW UITKOMENDE BOEKEN, akademische en andere schriften. 

Italien. Atti della Reale Accademia delle Scienze e belle lettere di Napoli, dalla fondazione sino all' Anno 1787. Napoli 1788. presso Donato Campo, 4to. Handelingen der Koninglyke Academie van Wetenschappen en fraaye Letteren, te Napels. Eerste Deel. Naar ene voorafspraak van den Secretaris der Akademie Pietro Napoli Signorelli, waar in de Geschiedenis der Akademie, reeds in 1779 opgericht, en de beletzelen welke haar wederhouden hebben zich tot hier toe meer bekend en beroemd te maken, worden voorgedragen, volgen de Verhandelingen der Akademisten, in klassen verdeeld. 

Tot de eerste behoren twee Optische Verhandelingen, ene van den Heer Niccola Fregola, over de verlichting, die een gegeven lichtend punt, cirkel of spheer, op een gegeven duister punt, cirkel of spheer, te weeg brengt; de tweede van den Heer Gizolamo Saladini, over de Kaustische lynen. Vervolgens ene Beschryving van een nieuw Mathematisch Werktuig (Compasso Sferico) door den Heer Saladini, en ene Verhandeling over ene algemene Balans (Statera Universale), geschikt om in plaats van alle de onderscheidene Maten van Gewigt der verschillende Natien gebruikt te worden: vervolgens wederom ene Mathematische Verhandeling van den Heer Fregola, over de ware meting der spiraal Gewelven (Volte a spira) zodanigen , die beschreven worden door de dubbele gelyktydige beweging van ene rechte of kromme lyn of rechthoek, namelyk ene circulaire of conische draying om een punt of as, en ene beweging evenwydig met zich zelf, langs ene gegevene richting. De zesde Verhandeling van den Heer Saladini handelt, over de beweging der AErostatische Bollen. dat is, over het ryzen van een ligchaam in de lucht, uit hoofde van deszelfs specifique liefheid. Drie Verhandelingen over enen tak der Meetkunde, die weinig behandelt, en zedert Leibnitz onder den naam van Geometria Situs bekend is, besluiten deze Klasse. De eerste en twede zyn van den Heer Fregola, de derde is van den Heer Annibale Giordano, een jong Wiskunstenaar van 15 Jaren. 

B2 In 



In de tweede en volgende Klasfen vindt men eerst ene Natuurkundige Verhandeling van den Heer Guifeppe Xaverio Poli, over de verfchynzelen in een Schip,van enen ingeflagen blikfem, waar uit de overeenkomst van Ele&riciteit blikfem en Magnetismus wordt afgeleid. De twede is Phifiologisch, van den Heer Cotugno, welke uit veelvuldige Proefnemingen op Menfchen en Dieren meent ontdekt te hebben, dat, in de aderen (venae^vm het hoofd, het bloed niet met ene, maar met twee tegenftrydige richtingen, van het hoofd naar het hart, en van het hart naar het hoofd, bewogen wordt. Hier op volgen twee Verhandelingen van den Heer Angiolo Fafano, de eerfte is Botanisch, over de Planten, Cyvvtts, Ceratonia en Stellera pasferina: de twede is ene Geograpbisch Pbyfifcbe Proeve over Calabria ultra. Einde lyk wordt het Werk gefloten met een Verhandeling van den Heer Dominica Diodati, waar in enige Siciliaanfcbe Munten verklaard worden.
Principi fondamentali del calcolo differenziale e integrale, ap poggiati alla dottrina de limiti, Pavia 1788 Dit Leerboek is door den Eerw. Angelo Lotteri, met hulp van den beroemden Hoogleeraar G. Fontana oggefteld, en door den laatften met vier gewigtige byvoegzelen verrykt.
Te Rome by Pagliarini is, in 1788. een nieuwe druk uitgekomen van de Werken des beroemden Kunstfchilders Art toni Rafaë'l Mengs, met byvoegzelen en aantekeningen van den Abt CarloFea, 4to. en 8vo. Dezelve bevat, behalven de reeds door andere uitgaven bekende Schriften van Mengs, xiamelyk ?yne Aanmerkingen over de fcboonbeid en den fmaak in de Schilderkunst, zyne Aanmerkingen over Raphaël, Titiaan en Correggio, zyne Praktifcbe Lesfen tver de Schilderkunst, en enige andere kleiner Schriften, ook nog een groot aantal van Brieven, die thans voor het eerst het licht zien, en waar onder zeer velen van zeer belangryken inhoud zyn. Onder dezen is 'er onder anderen één, waar in Mengs de oude Kunstwerken, te Pompeja en Herculamm gevonden, breed vo-.rig en onpartydig beoordeelt, een oordeel dat ongetwyfeld voor Oudheidkundigen en Kunstenaren van zeer veel gewigt en belang is. Agter het Boekdeel zyn insgeiyks nog verfcheidene hrieven van Winkelman geplast-1.
Te Florence is, in den aanvang dezes Jaars, e:n Werk in het licht gegeven, dat in de vorige Eeuw reeds gefchreven en afgedrukt was, doch waar van toen alle de Exemplaren , op hoog bevel, door den invloed van het Roomfche Hof bewerkt, verduisterd zyn. Het Leven namelyk van Cefar Bcr | gia, natuurlyken Zoon van Paus Alexander den Zesden, in de Gtfchiedenis tot zyne eeuwige fchande genoeg bekend.
Delitschlawd. Jo Tbeopb. Segeri, Jur. & Phil. Doel. T,i;»fienfis & Prof. &c. Opuscula Juris Univerji £P Hifloria. Edidit & Prasfa us est D Jo. Ludn. Klüber, lCtus & Antec. Erlangenfis. vol. I. 3^2 blz. gr. 8vo. Erlangen 6 Palm 1788. ï Rthlr.
De kleinere Akademifche Schriften van den Overleden Ssger, zyn doorgaans van zuik een uitgezogten inhoud, be-belzen zo vele nieuwe en fcherpzinnue bemerkingen ,en zyn ;"n zo goed Latyn gefchreven., dat zy voor vele andere verdienen verzameld te worden. De Hr. Prof. K'über kan des by deien bundel zeVer op de dankbaarheid van het algemeen ilast maken, Dit eerfte Deel behelst de volgende mhande-
c *2 :
lingen. T. Annvs Romanus. 2. Hifloria Juris Rtmani liberct reip, de tutelis Curationibus 3. Brevis Curarum Hifloria. 4. De mutato valore moneta in fo'.utionibus ceflimando. 5. De antiqua Ö3 nova Codicis Jufliniani disciplina. 6 DeStatutis Fribergenfihus. 7. Di Conftlio veteruni ICtorum in Cor.jungendis nominis ac rei definitionibus. 8 De rei fngulari e pluribus uno pretio venditis retrahenda. 9. De Leonis Pbilofopbi Conjiitutionum novellarum AuSoritate.
Twee Delen zullen nog volgen. — In de Voorrede vind men de korte, dog goed gefchrevene,Levensbefchryving des Overledenen, welke zig door zyne buitengewone talenten, door zyne diepe en uitgebreide Geleerdheid in alle delen der Rechtsgeleerdheid, en door zyne denkwyze, boven anderen kennelyk maakte. Alg. Litt. Zeit.
Ueber die Nachahmung &c. Over de navolging van het Schoone, door C. P. Moritz. Brunsivyk 1789. 8vo. 52 bladz. Met dit klein gefchrift verdient den Schryver allen lof, daar [ hy de denkbeelden van goed, nuttig, febton en edel naauwkeurig ontwikkeld, en op Konsten en Wetenfchappen heeft toegepast. Gott. Gel. Anz.
Grundrifs der allgemeinen Chemie &c. Schets der algemene Scheikunde, ten dienfte van Akademifche voorlezingen, door J. F. Gmelin, ifte Deel. Gött. by van den Hoek en Ruprecbt, 1789- 8vo. 420 bladz. Ene nieuwe uitgave van het zelfde Werk, welk door den Schryver in 1780 vervaardigd is,dog thans vermeerderd met de nieuwfte en gewigtigfte uitvindin gen en verbeteringen, welken een tydvak van 9 Jaren in dezen aanmerketyken tak der Wetenfchappen heeft opgeleverd, dezelfden
Poetct Latini minores. Tomus quintus, quocarmina Geographica C. Rutilii Numatianl, Rufi Festi sJvicni, Prisciuni, aliorum, continentur. Pars prima, Curavit Io, Chr. Wernsdorf. Altenburg by Richter 1789- 8vo. (Praf. XXVI pp. 6r9pp.) Eenvervolg, welk wederom, zo als de vorige Delen, met ongemeen veel letter-, oordeel en taalkunde behandeld is. dezelfden.
Super lege Mofaica de Nafireatu, Num.Vl. rjfV. Bewys, dat de Mofaiiche wet, betreffende het Nazireërfchap, Num.Vl. de oudfte afkeuring van het Monniken leven behelst, door i G. Lesz. Gött. I7c9- af drukbladen 4to. De wet vanMozes | word doorgaans, zo niet als ene invoering, ten minften als I ene aanbeveling en bevestiging van het Nazireërfchap be| fchouwd. De Schryver daar tegen van dit Paasch Programma poogt, uit den aart der afzonderlyke wet, vergeleken met het oogmerk der gehele wetgeving, en met het gedrag van den wetgever, ten aanzien van fchadelyke Nationale vooroordelen en misbruiken, te bewyzen,dat zulk ene opvatting ten enenmale ongeryrnd, en dat de bewuste wet in het 6de Hoofdft. van Numeri niets anders is, dan ene verftandige afkeuring van het Nazireërfchap, en dus ook van alle Monnikery, welke hy met reden van de kloosters onderfcheidt. dezelfden.
Memorabilia bibliothecarum publkarum &c. Merkwaardigheden der openbare Boekverzamelingen te Nurnberg enAltdorf, door C Tbeopb. de Murr, ifte Deel met 8 kopere plat. 2de Deel met 14 kop. platen. Nurnberg 1788. gr. 8vo. by Höscb. De zeer geleerde arbeid van den Schryver verdient allen lof, daar hy alle de zeldzaamheden dezer Bibliotheken, zo wel ten aanzien der Haudfchriften, als der oude uitgaven van boeken en der handtekeningen van beroemde
Mar*



C 13 )
Mannen, uit de 13de en volgende eeuwen, naauwkeurigen beredeneerd heeft medegedeeld. Onder deze zeldzaamheden munten byzonderlyk uit enige houtfneden van den Jare 1467. van welken hy ene proeve heeft opgegeven, dezelfden. ■
Magazin fur die neue Hiftorie und Geographie &c. Nieuw Gefchied en Aardrykskundig Magazyn, door AF. Bufcbing. aifte en laatfte deel. Holle 1788. 3 Alph it drukbl. De kun dige Schryver befluit hier mede, in enen vry hogen Ouderdom, zynen Geleerden arbeid, die wederom vele aanmerke]yke onderwerpen behelst, met belofte, om, zo het zyne krachten toelaten, een volkomen register van namen en za ken te zullen leveren. In dit Stuk is merkwaardig de proeve ener Gefchiedenis van het Sabeismus, door den Mxynetxvan Bock, in welke hy betoogt, dat de Godsdienst der Drufen geenzins tot het Sabeismus behoort, gelyk de Heer Court de Gebelin beweerd heeft, maar een Mengelmoes zy van Chris telyfce en Mahomedaanfche leerfrellingen. dezelfden.
Pbilofopbifcbe Bibliotbek i&e. Wysgerige Bibliotheek, door de Heren Feder en Meiners, 2de Deel. Gott, 1789. by Diete ricb 8vo. 236 bladz. Dit deel behelst ene Verhandeüngover het denkbeeld van zelffrandigheid, ene uitvoerige beoordeling van 7 voorname Wysgerige, zo Franfche, als Duitfche Gefchriften, en ene korte opgave van 17 anderen, dezelf-
Ueber die Kantifcben Anfcbauungen £?c Over het befchou wende en gewaarwordelyke, volgens het Stelzel van Kant, voor zo ver de zekerheid onzer kennisfe betreft, welke, hoe zeer hier en daar vry omflachtig en duister, echter enige fcherpzinnige aanmerkingen behelst, die de overweging der Wysgeren dubbel verdienen, dezelfden.
Ucber den einfinsz Over den invloed der Normannen 1
op de Franfche taal- en letterkunde, door A. II L. Heeren. Gött. by Dietericb 1789. 2 drukbl. Ene uitmuntende Verban deling, dienende ten betoge, dat de Normannen zeer veel deel gehad hebben aaD de uitbreiding der fabelachtigeD.chtkonst in Europa, dezelfden.
Reden und Betracbtungen fcfc. Redevoeringen en befchouvingen over enijje voorwerpen der Natuur , der Weten fchappen en der Zedenleer, ten dienste van jonge Lieden op de Scholen, uitgegeven door J. C F. Krabme lile Bundel, Burnberg 1788 8vo 2\6 bladz Ene Verzameling van Vertogen, die zig, over het geheel genomen, door hunnen aangenamen voordragt en gewigtigen inhoud onderfcheiden. dezelfden.
NARIGTEN en BY ZONDERHEDEN,
tot den handel £n scheepvaart,
land en veebouw, ah mede de huis-" houukunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
De Inkom ften der Pruisfifche Monarchy bedroegen, volgens opgave in een onlangs in druk uitgekomen Gefchrift, in 17,87. 27 Millioen Rthl. de >chattmgen daar onder Legrepen, of ruim 481 Mill. Hollandsch. De Armée koste 12J Millioen Rthl. de Civiele Staat 2 Mill. 300 duiz dito. 's Koning» huis, dat der Koningin en der Prinfen 1 Mill. 200 duiz. De Pen fioenen beliepen 130 duizend. Het overige gedeelte
der uitgave liet nog jaarlyks een furplus der Ontvangst van omtrent 3» Mill. Rthl. over»
Men rekend het getal der Zyde Stoffen Wevers, zo te Berlyn, Potsdam, als te Frankfort en Kctpnic, op 1650: die egter jaarlyks flegts § van 't Werk leveren, 't geen, door een gelyk getal Wevers tcLyon gemaakt word. Onder deze 1650 Wevers, teld men omtrent 1200 die Taf, gebrocheerde Stoffen en Fluweel &c. werken: de overigen behoren tot de GaasFabrieken, die jaarlyks circa 980000 JBerlynf. Ellen opleveren. De 1200 Stoffewevers werken niet meer dan 960000 Ellen af: makende dus te zamen omtrent 1,940000 Ellen. Alle de Arbeidslieden met eikanderen verwerken omtrent 114000 ponden Zyde. Boven dien worden 'er in Berlyn jaarlyks 28000 paren Zyde Kousfen gefabriceerd, waar aan omtrent 5000 ponden Zyde gaan. Voor deze Fabriek van Kousfen gebruikt men, in de eerlte plaats, de Zyde, die daar ten Lande gereeld word: en die met'er daad van ene betere qualiteit is, dan die van de Levant: fchoon mén in de Pruisfifche Staten zo weinig van de konst van twynen verftaat, dat de eigen geteelde Zyde niet wel voor Stoffen kan gebruikt worden. OndertusCchen,daar deze Inlandfche Zyde beterkoop uitkomt en ongemeen fterk is, overtreffen de Kousfen, die men 'er maakt, die van Nimes en Lyon : aangezien men zig, in deze laatfie Steden, voor die Fabriek van de flegtfte foort van Zyde bediend.
Volgens ene publiek gemaakte berekening der In> komlten van het Spaanfche Hof, zou het zelve, in den voorleden Jare, te Mexico, alleen uit den Verkoop van de zogenaamde Puros en Cigarros (korte, dunne rolletjes Tabak, waar van zig de Spanjaards, om te roken , bedienen) ene fomma van 3 Millioen. 373567 Stukken van Achten getrokken hebben.
De Staat der Turkfche Armée word in dezer voege opgegeven. Voetknegten bedragen 169000 man,waar ónder 110500 Janitiaren, töocó BombaruierS en.2500 Kanoniers.' He't Paardevolk maakt 212000 Man uit, waar onder egtcr flegts 18000 zware Kavallery, en 4000 Draganders; beftaande het overige deel in Spahi, Tartaren, en verdere ligte Troupen.
nuttige instellingen.
BERICHT AANGAAND K EEN PtlAKTIKAAt.SCMOOL VOOll pE KlVKKERY van IjOSCH-
hout, het plantii-n, entek en smot ïkw van Vbuotbomen, nevens de Hovenilren Broeikonst, in een der Votrfledcn van Lyok epgerigt.
Dit School is in het hegjndes faatsvorigen J.ars geoptfd. B 3 ^



C 19 )
berichten daargefteld, de afwykende verhalen van verfcheidene getuigen met elkander vergeleken, en ten laatften befcheidene uitfpraken naar bestmogelyke overtuiging bygevoegd. — De fchryver zal in zyn werk meest Grieken, misfchien ook enigen van andere volken. en over 'c geheel niet alleen Helden en Staatsmannen, maar ook Wyzen, en Geleerde fchryveren, plaatfen, wanneer derzelver levensbefchryvingen voor jonge ftuderende lezeren, aan welken het werk voornaamlyk (s toegewyd, belangryk mogten fchynen. In het leven dezer mannen is tevens, ter meerdere ophel dering, fomwylen de gefchiedenis des Staats, in welken zy zich door hunne daden kennelyk maakten , ingevlochten. De onder den text gevoegde aanmjrkingep behelzen deels verklaringen van zaken der oudheid , deels bewyzen voor het in den text gefielde; deels oordeelkundige nafporingen. In de Iaetfte, welke byzonder van waarde zyn, worden afwykende berichten onderzocht, gelukkige gistingen voorge dragen, en verbeteringen der lezingen in de bronnen, ten beteren verftande derzelven , gemaakt. De tydrekening is die va'i Petavïus, en de jaren zyn niet rugwaards van Christus geboorte, maar van het begin der fcheppinge berekend. — In dit eerfte deel zyn de volgende 4groote mannen befchreven • r. Lykurgüs, naar Plutarcbus en Xtnopbon de republica Lacedemoniorum 2 .-irifloments, i.a;:r Panfanias, in het 4de b zyner oc;chryving_- Viiti Griekenland ^.Phocion, naar Phaarchus i. Tiberjus Sempronius Gracbus, rmar Plutarcbus en .!;< - 1', in net eerfte boek zyner bur.ciyKe Oork) p;-r \ n rwyfi-ld geenzins nf bet groo;!ïe gedeel.t van
't j\ geméén-, ia-I naar de fp'K'd gc en onafgebroKene voo.t zettfng van-ditachtwiswaardigé werk verlangen Alg.Litt. Ztit.
Topograpbifcle, Poktifcbe Befchryving der Stad Frank fort aan de Main,te:i aaniieii van hare ligging, gelteldheid, lotgevallen, burgerl.yke en ftaatkundige inrichtingen, gebouwen en Koophandel , door J. H Faber, Ifte D-el, by Jager 1788. 8vo. ij Alphab. Ei.e befchryving, welke, uit hoofde harer naauwkeurige uitvoering, ailen lof verdient. Gott. Gel. Anz.
Palephati de incredibilibus Grcece Sextum edidit ad fidem cod. MS. Mosquenfis aliorumque & libri Aldini denuo recenjuit, emendavit, explicavit; indkemque verborum Grcecorum copiofisfimum adjecit Io. Frid. Fijcberus, Ace. Prolufienes IK in P. ma cum crationibns duabus. Leipz. by C. Fritscb 1789. gr. 8vo. Pr'oleg. 74 pag. 1 Alph. 8'bladz. Ene nieuwe uitgave, welke enen aartmerkelyken voorraad van Griekfche Geleerdheid, byzonderlyk een zeer uitvoerig taalkundig Register behelst,zo dat zy aan jonge lieden, die zich in de Griekfche letterkunde met vrucht willen oeffenen, als een trefFeiyk hulpmiddel kan aangeprezen worden, dezelfden.
Hiftoriscb ■ topograpbisch &c. Uitvoerige befchryving van het Graaffchap Teckelenburg, als ene Bydrage tot de befchryving van Westphalen, door A. K. Holfcbe. Berlyn en Frankfort 1788. Svo. lAlph. 15 blad. De geëerde Schryver, wiens opgave in allen opzigte naauwkeurig en onpartydig is, deelt hier er.e menigte van wetenswaardige byzonderhe den mede, welke men nauwlyks van zulk enen kleinen Staat verwachten zoude, dezelfden.
Nederlanden. Burger ■ en Huismans Almanacb en Leerzaam' Belang • Boekje voor alle Standen en Kostwinningen, 'voor het" jaar 1789. i2mo te Amfterd. by W. Holtrop, prys 6ft. "Reeds lang heeft men de noodzakelykheid erkend ener
verbeterde imigting vin een Boekje, 't geen van zulk een algemeen gebruik en nut is als een Almanacb De Leden van din Oeconomisfchen Tak oordeelden dit Stuk van ge. wigts genoeg om een premie op de uitvinding van enen verbeterden Aimanach te ftellen Schoon het bekroondeStuk tot nog niet in 't licht verfchenen is; komt het ons ondertusfehen voor, dat de Opfteller van dezen Burger en Huismans Almanacb, die ook de Schryver is van het verbeterd A, B. C. Boekje, geen onbekwaam voorwerp zoudegeweest zyn,om naar dezen prys te dingen, immers regt heeft, om, by zyne Landgenoten in 't gemeen, op den verdien den lof van zynen arbeid en ene genoegzame aanmoediging tot verdere voortzetting daarvan te wagten. Althans wy kunnen niet anders dan dezen nieuwen en zo zeer verbeterden Aimanach, ten fterkfte aanpryzen. — Dezelve is grootdeels, byzonderlyk wat den Almanacb zeiven betreft, op den leest gefchoeid van des fchryvers Politiek Zakboekje, waar van de eerfte proeve in 1782, insgelyks by den Boekhandel. Holtrop in 't licht kwam: de byvoegzels egter agter denzelven, hebben een meer Huishaudelyk dan politiek doel , en zyn tot algemeen en prakticaai nut voor lieden van alle ftanden en kostwinningen irgerigt. Voorts onderfcheid zig deze Aimanach niet-slleen door een ingevlogten Dagwyzer der Gefcbiedenisfen, zo algemene als wel voornamelyk van ons Vaderland, 't geen 'er ene byzondere nuttigheid aan byzet, maar ook door de volgende nieuwe zaj ken, welke hier in de plaats van dien hoop zothtden, ora I niet meer te zeggen, komen , waar mede de gewone Al-
Imanachen , doorgaans, vervuld zyn. Als 1. de Tuinbouw, voor elke Maand, volgens de verbeterde Praélyk der ervarendfte Hoveniers. 2. Onderrigting van de winden en het weder, in tns Land, volgens de Waarnemingen, die. federt vele jaren, op het Gemeenlands Huis van Rhynland, genomen worden en de aanmerkingen van onze kundigfte Natuuronderzoekers. 3. Lyst der Landen van Europa, waar mede ons Land Koophandel dryft, en der voornaamfte Goederen, die men van daar haalt of ontfangt. 4. Ene beknopte fchets van het voornaamfte en belangrykfte voor [elk, in ons Land. 5. Ene nieuw en verbeterde Landkaar| tje van onze Republiek : zynde ene zeer fraaie en nette houdfnede. 6. Een uitvoerig Kapittel over den Boerenftand en den Landbouw, waar in zeer vele nuttige aanmerkingen zo voor de Pagters of Huurders, Knegts en Meiden, a's de Eigenaars voorkomen. 7. Een uitvoerig en desgelyks zeer veel goeds bevattend Hoofdftuk over den Herbergierftand in onze Republiek. 8. Byvoeg^el tot den Tuinbouw, waar in het gebruik van Dryfkróost of Endemoes als een ongemeen goed middel om befte Erten en Bonen in overvloed te telen , word opgegeven en aangeprezen. En 9. zeer fcbadelyk verzuim ten aanzien van de Gezondheid, in meest alle Burger- en Landmans-Tuinen.
De Schryver, die goede reden geeft, waarom deze Aimanach zo laat in 't jaar, voor 't eerst thans uitgegeven is, beloofd, dat dezelve voortaan op den gewonen tyd, en dus die voor het volgend jaar 1790. in Nov. of Decemb. van dit jaar, zal verfchynen: wanneer hv tevens gelegenheid zal hebben, om den tweden tytel van Belangboekje, die ons vry zonderling voorkomt, of geheel weg te laten of met enen min gedwongene te verwisfelen.
De geringe prys van flegts 6 ftuivers, waar op dit Boekje, door den Uitgever, gefteld is, gepaard met deszelfs inC 2 der-



e 20 )
«ierdaad nuttigen inhoud, doet ons hopen, dat het vertier aan de koften genoegzaam beantwoorden zal, om jaarlyks het zeive agtervolgd te zien.
LAND- en ZEEKAARTEN.
wenen.
Algemeiner Deutfcher Atlas tic. Algemene Duit fche Atlas van 131 bladen, groot olifants formaat.
Onder dezen tytel beproefde de Keiz. Kon.gepriv. Konst- en Boekhandelaar Frans Anton Schrambl, reeds voor 2 Jaren, om ene uitgelezene Verzameling van Landkaarten, welke uit de beste Kaarten der meest verdienstlyke Aardmeetkundigcn van alle Natien beftaan zoude, uit te geven, en lag daar by de lyst of aanwyzing, welke in des Heren Over-Conliftoriaalraads Bufchings weeklykfche berichten van nieuwe Landkaarten &c. 17de Stuk 1779 gevonden wordt, met enige veranderingen, ten grandflage. Hy had het genoegen, by deze kostbare onderneming, welke ene jaarlykfche uitgave van ten minften 18 tot 20,000 Gulden, vorderde, door een zeer zeldzaam aantal van Intekenaren, welke in de Keiz. Staten alleen 2500 beliepen, onderfteunJ te worden, en deze talryke onderfteuning alleen maakte het hem mogelyk, om zyne Kaarten, welke de veel al zes tot agt nnal duurder originelen in fchoonheid van fnede ten minften evenaaren, en in Geographifche waardy, wegens de verbeteringen, nog overtreffen zouden, aan de Heren Intekenaren te kunnen afleveren voor een prys, welke tot nu toe nog zonder voorbeeld is.
Van dezen algemenen Duitfchen Atlas, zien tegenwoordig 57 bladen, of de Negende Aflevering, het licht, en deze zullen onafgebroken elk half jaar met li Kaarten vermeerderd worden. Daar over't geheel, zo ten aanzien van het getal der bladen, als met opzicht tot de keuze derzelven, volgens de eerfte opgave des lieer Schrambl, ter meerdere volmakinge dezer Verzameling verandering gemaakt is: zo delen wy hier by den liefhebberen voor eerst de lyst der Kaarten mede, waar uit deze grote Atlas beftaan zal, en zullen vervolgens de reeds uitgekomene, voor zo verre die een geheel uitmaken, kortelyk overzien.
Nr. der bLd. Getal der bladen.
Een door een meesterlyke hand getekenden uitgewerkt Tytelblad,welk voor de gantfche Verzameling moet gebonden" worden. ... 1
Nr. r De Hemel-Globe, volgens Bock. I ten 2 Het oostiyke en westiyke Halfrond,
2
Getal der bladen. Nr. der blad. Transport 2
van d'Anville, vermeerdert en verbeterd. .... 2 3en 4 Het noordlykeenzuidlyke Halfrond, op nieuw ontworpen, en op den Horizont van Wenen gèfteld,23dm. middellyns, des van enen grootte, welke, buiten de Paryfche ronden, gene wedergae heeft. . . 2 g— 10 Europa, verbeterd volgens cFAnville. 6 ix—16 Afia, verbeterd volgens denzelven. 6 17— 19 Africa, van Vaugondi. . . 3 20— 23 Noord America, van Pornal. . 4 24—26 Zuid America,volgens .7 verb. 3
27 De gantfche Aarde, volgens Mercatorsontwerp op den Meridiaan van Wenen gefteld. . . . 1
28 De Produktenkaart van Europa, volgens Crome. . . . 1
29—34 Frankryk, van Jalien. . . 6 35—38 Engeland, van Kitchin. . . 4
39 Schotland, van Doret. . . 1
40 Ierland, van Jefcrys. . . 1
41 en 41 a, b, c, d en e, Portugal en Spanje
nieuw getekend. . . 6 42en 43 Italien, veibeterd volgens cPAnville. 2 44 en 45 Zwitzerland. . • . 2
46— 72 en 72 a,b,c. Duitscbland en de Oostenrykfche Staten,geheel nieuw vervaardigd. ... .30 73 — 77 en 77 a- Oostpruisfen, van Suchodoletz. 6 78—80 Westpruisfen, van Endersch. . 3 81—84 Noorwegen en Zweden, vanPontop-
pidan. • . . ._. 4
85— 88 Polen, vanFolin, door Zanoni verb. 4
89 Denemarken, vin Fester getekend,
en door Haas gefnedeu. . 1
90 Griekenland, volgens Choisf. Gouffier, op nieuw getekend. . . 1
91 De A'lanufche Zee. . . 1
92 De Krim9 van Schmidt. . 1
93 De Middelandfche Zee. . 1
93 aen 93 b. Bosnien en Erzegowina, nieuw uit
de eigenhandige tekeningen van den Groten Eugeen, verv. door Scbimek. 2
94 Moldavië en Wallacheie, van Schmidt. 1
95 en 95 a Rusland , van de Rusch - Keizerlyke
Akademie 1783. . . 2
96 Phcenicie en de Caspifche Zee, volgens d'Anville. . r
97 De Euphraat en de Tygris, volgens dezelven 1
98 lemen, van Niebuhr. . . 1
lia



C 21 )
Getal der bladen. J Nr'.derblad. Transport na
roe" ioo. benevens 100 a en 100 b. Uostinctien
yy ' of Hindoftan. 4
101 en io2Koromandd, van cf Anville. . 2
ic% Japan, van Kampper. . ■ I
ia* De Rode Zee, nieuw getekend door
Wurftn. .... i
io^ Efypten, nmr d'Anville. . i
io'6enio7Marocko, Fez, Algiers en Tunis,
van Lopcz. .... 2 ioS en 109 He Westkust van Africa. • 2 110 Guinea, volgens d?Anville- 1 ui en 112 De Verenigde Staten van N. Amerika, door Mnrray . . 2 113 De Straat van Magellaan, door 01-
medtlle. ■ • 1
114en 115 De Eilanden, door Djurberg.
te zamen 131 blad.
Men moet bekennen, dat de Heer Schrambl met opzicht tot de Topographifche fchoonheid niets gefpaard heeft: het papier is voortreflyk, de fnede rein en duidelyk , en de Bycieraaden zyn meesterlyk gefneden, zo dat de voor handen zynde «7 bladen de uitwendige fchoonheid der zo duure origineele volledig bereiken, en den wensch van on zeii1 voornaamften Aardrykskenner.ö&w/c#/'«£, om zulk een Atlas te bezitten , vervuld hebben.
Met opzicht tot de Geographifche waardy, is ook wel enigermate gezorgd, maar egter op verre na niet zodanig, als men by deze, anderzins zo prachtige, Kaarten had kunnen verwachten: gelyk men, in het vervol"-, nader zien zal: fchoon, met dit alles, de onderneming des Uitgevers allen lof en verdere aanmoediging verdiene.
De tot nu toe uitgegeven bladen zyn:
Stereografihisch ontwerp des Sterren Hemels, van de Noordpool, tot de 3%/ïe graad zuidelyker afwy kin "e, van den Heer j. Bode, op nieuw uitgegeven door F. A. Schrambl, van onderen ftaat: te bekomen by den Uitgever, te Wenen 1787. gefneden door J. Alherti- , ,
Dit ontwerp is geheel en al, zonder verbeteringen of byvoegzelen, gecopiëerd naar het origineel, welk te Berlyn 1786. by Hi>»burg, benevens ene befchryving en het gebniik dezer algemene hemelkaart, is uitgekomen Men heeft de Sterren naauwkeungmet die van Bode vergeleken, en, na een onderzoek van 2 uren lang,geen Ster, die overgeflagenwas,gevon den. De Sterren van de 3de en 4de, benevens die vnn de 5de en 6de grootte, zyn hier niet zo goed, als op het origineel, van eikanderen te onderfchei-
den; overmits de beelden van deze allen van gelyke grootheid zyn. Daar en tegen zyn wederom, in de Copy, de Sterrenbeelden beter getekend, en met fchaduw en licht goed voorgefteld, gelyk ook de eepunéteerde Grenzen tusfchen de Gefternten, naar Flamfleeds Sterren-tafereel,behoorlyk geïllumineerd. Deze Sterrenkaart, welke over de 3000 Sterren,gevolg! yk byna alle de Sterren des Flamfteedfchen Tafercels. en verfcheidene der zuidelyke Sterren van delaCai!le,vm de ifte tot de 6de grootte, opgeeft, heeft ene middellyn van 23 Rhynl.duimen,en maakt het eerfte blad na den tytel uit. (Alg Lttt.Zeit.^
(De voortzetting volgt.) TEKENINGEN en PRENTEN.
STEINFURT.
Afbeeldingen en Befchryving van Bagno, en de Engelfche, Franfche en CHinefche Tuinen te Steinfurt, by Mun/ier in Westphalen, 2 Delen, te bekomen by den Hr. Reek, Onder opzigter van 't Craaflyk Konst- en Naturalien kabinet, voor 3 Holl. Duk. de beiden Stukken.
Het Eerfte Deel vervat:
r. Den Tytel, nevens de Grafeiyke Wapenen en Sieraadjen. 2. Ene uitvoerige befchryving van de Engelfche, Franfche en Chinefche Bagno-Tuinen, te Steinfurt. 3. Het Register. 4- Generaal Plan met gepafte en verheven Bvfchriften. 5. Gezigt der Stad Steinfurt. 6. De Holïandfche Blekery. 7- °e Franfche Tuin. 8. Park voor de Herten en wilde Paarden. 9. De Grenadier Wagt. 10. Het Woonhuis der Guarde, by wesre van een buurt. 11. De ingang van Bagno 12. De Menagerie. 13. Ingang der grote Berceau. 14. Het Turks Gebouw ofdeMoskée. 15. Het binnenfle of de doorfnede der Moskee- 16. Gezicht van de Moskée, het Zomerprieel en het Chmeesch Paleis. 17. Gezicht van een Westfaalfche Boerenwoning 18.' De grote Gaandery, naar de lönifche Order" voor de Concerten 19. Schets van een groen Veld-Toneel. 20. Doorfnede der Gaandeiy,met derzelver Ornamenten. 21. De OplHnd van het Zomerprieel of Kioskt. 22. Deszelfs doorfnede of bmnenfte, met de Gottifche Ornamenten. 23. Een der vier Vleugels,volgens de Dorifche order. 24. De Moorfche liut. 25. Doorfnede der Gaandery m de lengte. 26. Refchryving van de Grot, en Schets van een Doolhi.f. 27. Plan der oude Tuin van Bagnolet 28. Gezicht van de Chinefche Illuminaties. 29. Befchryving van het perfpeftif voor de Illuminaties. 30. Gezicht der Gaandery en van het Chmeesch Waterj C 3 Perk'



C 22 )
perk. 3r. Het groot Chineesch Paleis, 's Graven verblyf. 32. Enige ontwerpen voor Bagno. 33. Binoenfte of doorfnede der Vertrekken van het Chineesch Paleis. 34. De Rotonde en de grote Waterkom.
Het Twede Deel:
3jr. De Griekfche Tempel. 36. Gezicht van drie ondeifcheidehe ingangen van het Bosch. 37. Cupido nevens het Rozen t Eiland. 38. Gezicht van het Chineesch Plein. 30. De Chinefche Salon, 40. De Baden. 41. Het binnenfte of de doorfnede der Baden. 42. De Berg. 43. Gezicht van de Arion aan den kant der Baden. 44. Het groot Schip van Arion. 45. De waterval der grote Cascade. 46. De Hermitage. 47. De Tempel, in den Romeinfchen fmaak. 48. C-ezigt van den Berg. 49. Gezigt aan den kant van 't Kapittel. 50. De Yskelder met zyn Koepel. 51. De grote Kolonnade. 52. De Klipftenen brug. 53. Gewelfzei van Phosphorique Wortels. 54. Diogenes in zyn Ton. 55. Het Gottisch Huis van den Opzigter over de Fonteinen. 56. Gezicht van den groten Vyver. 57. Het grote Waterrad van 102 voeten hoogte, met deszelfs profil. 58. Dragt der Burgers van hetGraaffchap Steinfurt. 59. Dragt der Hollanders, Munfterfchen en Vriezen. 60. De Egyptifche Belvedère ter hoogte van 202 voeten.
Behalven deze 60 Nrs. zyn 'er op nieuw nog zes Tekeningen, door den Hoffchilder alhier vervaardigd, ram Parys gezonden, om in het koper gebragt te worden; die eerlang in 't licht zullenverfchynen, en insgelyks by den voornoemden Heer Reek, voor een matigen prys, zullen te bekomen zyn. Dezelve zullen beftaan 1. in een Gezicht van de grote Keuken, van twee verdiepingen hoog, bywege van een gehugt gebouwd. 2. Gezicht van de Eilanden en Bruggen in de Engelfche Tuin. 3. Gezicht van een gpdeelte van het grote Meir, vlak voor de Belvedère. 4. Gezicht van de grote natuurlyke Cascade. 5. Gezicht van de Engelfche Tuin. 6. Gezicht van een Waterfprong van 100 voeten hoogte en 14 duimen dikte.
PLEISTERWERK.
parys.
Het Borstbeeld, in Pleister, van Dr. Franklin, ter hoogte van 9 duim 6 lyn. door Martin vervaardigd. By Pommay, place de forbonne, kost 6 liv. voor deze Hoofditad, en 9 liv. voor de Provintien, vragt vry, en wel ingepakt.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot DEN HANDEL en SCHEEPVAART, j
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Meii rekend dat alleen de belasting op de Nieuwspapieren, in Engeland, met de laatfte verhoging ene Som van omtrent 1,50000 Pftr. jaarlyks opbrengtWaar uit kan naargega'an worden, welk ene verbazende menigte daar van moet gefleten worden.
Een Engelfche Straatdavidsvaarder, te Shield met S Visfen aangekomen, geeft op, dat 33 Schepen zyner Natie iso, Visfen gevangen hebben. Hy was den 29 May uit de Straat vertrokken.
Volgens berigten uit Frankryk van de vorige maand, ftond het Koorngewas aldanr zeer fchoon en beloofde een ryken Oogst: in zommige ftreken egter ftond het minder voordelig. Men ontdekte langs hoe meei het nadeel 't geen de Vrug'bomen, vooral de laagftarn men, in den laatften Winter geleden hacrdèi vV;at de Wyngaardeh aanbelangd; 'er waren Vefe ttólfkén uitgeroeid, in verbeeldirg dat zy dood gè\rozen waren: die men egter hadde later (laan, hadden ongemeen fterk lot gemaal,' en bel- ofuin vele druiven.
In de Provintie Ijle 'e 'Fnahcèj, v-aren de Pruimen en Kerfebomen de, ë ' a n, d;e niet geleden hadden. De overigen . Hen dood of ziek, vooral de Noten. Men zig ook da.4r een overvl. edigen Graan- en vry goeden Wyn-oogst te gemoet.
In het zuidelyk gedeelte van Polen zyn, gedurende den laatften Winter, vele Paarden en Hoornbeesten omgekomen, waar door de Prys van dit Vee aldaar byster geklommen is.
Uit Engeland fchryft men, dat men aldaar voor een flegt Hop-gewasch vreesde, wegens zekere !nfekten, die zig in de blaadjes gezet hadden. DeByenteelt en Honigbouw ftond aldaar ook niet voordelig.
Prys der Granen.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Hooglandfche . . 35 8 a 376
Poolfche witte . Zeelandfche witte , 3603384
Dito rode . . rogge Het Last.
Gemell. rode en witte 3508376 Ggld.
Koningsberger rode 3463366 Pruisfifhe . . i66ar78
Voorlandfe dito . 340 a 368 Koningsberger . 1643174
Dito witte . . ■ Dito bruine . . 1563172
VlaimfeenBrab.dito j Vlaamfe ea Brabandfe roöai;*
Amsterdam 15 July 17S9.
GE-



( 29 }
a . t,»hVn ■ beeft de Heer David op het denkbeeld doen j deLÏ om de Konst- en Letterfchat ten meer algemenen C »atlen,om deze * en min kostbaarder nadruk, 1
nutte te cnaken^ooi een ™mer oorfpronge|,ke vol-
die ondert"sa'henhh'lC'e n^ van Gori'r grote Werk
komen ^« 5»^ twyffel J
lynJll wfc« f beden! de^ialiaanfcht of Franfche Konst* hange, wie van oeiaen, bygevoegde Verkla- .
naar, den voorrang ve dien^ ter7af js va* GJ naafsctuia ringen des Here" fchryvers der oudheid 1
SJtKï&ï ^ gelezen « overdagt te hebben voor
^V^ ,
volgen zullen, /tfnne'e littéraire.
Nederlanden. Verhandeling van bet Provint Vtrtfsfb
Stuk komen de volgende Verhandelingen voor, als:
der Planten van de hoge Bergen, genaamdAlpifcheF anten, . ?o„ ïippr TWn • Waarneming van ene waterzugt der
n^ffi££%*«* ontdekt' lT/-De/^nMhe-t
Ïin4- Kruidkundige waarneming en befchryving van het Knaat genaamd Cyanell* Callenfis, door A.P.Nahuys, Geüagt, genddiu ^ ,. •> ene byzondere ïnngtmg
handel"ng over den waren aart van het Rottekrmd.en desif i«kL od zommige Midden - Zouten , door A P. a6A f V rhancHing over een byzonder Midden-Zout, uit
F. JNabuys.
Lyst van Nieuw uitkomende In-
landsche boilken.
tfWerto Befcbouwing van de Geheimen der Natuur, opgeby£fifn^iSr. .... Ene nog onlangs gebeur-
CêzX en rfe Lange Befchryving der Aarde &c. Ifte. deel,
AlArisïuysMdóorSi^fTby dezelfden , kl. Svo Gemakkelyk Huisboekje voor den Landman, te Alkmaar by
f^Sli^fto*** 2deftuk' teAmfterd.by Uyle, *' Ve'rzameling van Placaten, io. deel, te Campen by (Mn •gr. 8vo.
Mrpezbll Aandachttoek voor de Vrouwen, 's Hage by vtn leef er 8vO. FeyüTBrieven, 4de deel, Amft by Allart,gt. 8vo. 7. Wf van Rots, Am ft. by J. ten Bnnk C"""* rf Sa«ary Brieven over Egypten, 2de deel, Amft. by M. de
1 Tde'haTs over Rom. V _ VIII. xtte deel, te Amfterd. by Ve&^r^e Voeder der Wetenfchappen, Jtrechf, by de Wed. S de Waal en Zoon, gr. 8vo.
Su/zer Verhandelingen, Leid. by Herdmgb, gr. gvo.
ISrdyk Dood van Edipus, te Amfterdam, by Uylsrirw*,
!r P?oVe°ve van Levensfchetzen, Utrecht by^ tb eer ,gr. 8jo. Qaw/èfi Leerredenen by 't openen van t Zutph. Synode, te
G ElefikFeSrdTe.\glmïrd. by A. Mens 7s.gr.8vo.
i^ Tweedl Brief, Utrecht by A. v. Paddenb^r. 8vo
Tasjo Jerufalem verlost, door J. Nomsz, ifte ftuk, Amtt. hv W Holtrop, gr. 4to.
Van I H. Reizig, Amft. by Holtrop, kl. 8vo.
Georgina, door Mej. Bumey, 2 delen, te Amfterdam, by Holtrop.
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Galerie da Palais Rcyal &e Gallery- van 't Kon. Paleis, in 't koper gebragt naar de Stukken uit ond rftlieidene Scholen, die dezelve bevat, met een kort Levensverhaal der Schilders, en ene Hiftorifche befchryving van elk Stuk:- door de Abt de Fontenai, 14 Afgifte, by Coacbé en Bouillard. Prys 12 hv.
tXX%tuffdehaar boog fpannende, door Bouillard na Pnrmeran is het eerfte Stuk van dezen Bundel. — Men heeft de ongemeen fraaye Schildery, hier ingevolgd, doorgaans6 aan Corregto toegefchreven, zedert fan van der Steen, die dezelve aller eerst in Plaat Sgttler in voorging Dog de kenners Zien haar aerëdelvk voor het Werk van Parmefan aan. S De twede Prent, door Berflenef, gepenfioneerd Hnnr het Hof van Rusland, gegraveerd, naar Dom», nfanil vfrbeeW de H. Euangelist Johannes: mets is fchoner dan het hoofd van dezen Apostel, wegens de Sukking van zagtheid en opregtheid, welken
hVeederdTpfentevSoond dedrie Godinnen, uit bet
Bad gaande, voor het oordeel van Pfit^.^^S„ delVaga, een Toskaans Schilder en leer-
W vm Rafaêl. Elk der Godesfen is van hare opSters veSeld, de Minnegoodjes ftrooyen bloemen opS, Svcpm word,by voorraad, gekroond.
D 3 . < *
1



C 35 )
aandienen, hv den Secretaris van het Departement des Oeconomifchen laks, indien aldaar een Departement is gevestigd, en anderzints aan een der naast by gelegene Departementen; zullende, wanneer het getal van"bonderd Welingen voltallig .ts, de overfchietenden voor het volgende Taar prajferabel zyn. J
Hier mede zal een aanvang gemaakt worden na primoSep. tember eerstkomende. *
By deze Algemene Vergadering is ook gerefolveerd, om de Prmmxen op Bet-Spin'wérk, te vinden by haare Prysvr bl/ M.™vo,ge„degtóit|d, en bl. ,85 Nr. 330* en bh.' 261. nog voor een Jaar te continueeren.
Als mede de Praaien, uitgeloofd voor her Breven van «Je meeste en beste Buis haringnetten , zo als in de gedrukte Prysvr. Nr. 496.-bl. 333 breder te zien is.
Verfcheidene Prysvr. zyn bp nieuw gecontinueerd 0f<*eamplieerd. M nteufre daar by gevoegd, bet welk alles na der zal worden bekendgemaakt in Je Prysvr. voor dit |.v>i • welken zo fpoedig mogelyk, by J. van WiM, Drukker i van de Oecon. Pak, te Haarlem, zullen te bekomen zyn. j
NIEUW UITKOMENDE HOEKEN I
A1CADEMI3CHE EN ANDERE SCHRIFTEN. '
GROOTBniTANNiEN. Letters frtm Barbcry, Fiance Rc I Brieven uit Barbaryen, Frankryk, Spanje, Portugal &c Door een Engelsen Officier. 2 Del. in 8vo. ica* bladz' Londen, by Cadell prys 12 Sch. Een lezer, die zyn ver-' itand oeffend, en meer naar onderrigting, dan blote tvd korting zoekt, zal ongetwyffeld dit Werk van «ene eeiin ge waarde agten te zyn* en een jong Regent °kan aange .poord worden om zyne aandagt op nuttige onderwerken te veftigen, door een fchryver , die de waereld gezien heeft, en die niet droogjes en dogmaiiek over onbezielde zaken befpiegeld. Landbeftuur, Godsdienst, Koophandel Konften en Wetenfchappen, Volks.fmaak, Gevedigde heb' lyxheden en veranderlyke gewoonten, die altyd indien men t zo mag noemen, ene familie gelykenis zullen heb hen, behalven ene verfcheidenheid van loten , die natuur lyker wyze uit deze grote takken voortfpruiten , worden hier allen, oordeelkundig nagefpoord, en, in de uitwerk zeis tot derzelver eerfte oorzaak gebragt. Onder alle de ' fchrandere waarneemingen en oordeelkundige aanmerk in gen, zo Letter- als Staatkundigen, welken hier voorko ' men, munten inzonderheid des Schryvers befchoBwineeo 1 over de Befchaving en Wetgeving uit. Anal. Review *
Obfervations and RefieBions Rc. Aanmerkingen én be denkingen opgedaan in den loop eener reize door Frank ryk , Itahen en Duitschland. Door Nelier L-mcb PiJli 1 % P£l- 778 bladz. in 8vo Londen, by Cadell 1789 pry f2 Sch. Dit werk is in den zelfden ftyl gefchreeven al« dt l Anecdotes van Dr. Jobnfon, van dezelfde hand af "om tig i, cn kan gevoeglyk ais een vervolg daar van befchouwd war. r
den. De hier op nieuw voorkomende veelvuldige Aneoin tes worden op ene ongedwongene en bevallige manier voor* gedragen, en de tusfchen geviogten aanmerkingen zyn zó L7deZ ' d,ePZ,mi18' dikWi"S 2een-uisten8vérmayke'lA. Hartly-Houfe Calcutta 3 Delen 8vo 502 bladz. by Dosley n?'rT vetm3l^yke befchryving van Calcutta en dl onderfcheidene bewoners van dat Land, brief wyze'in een levendiger, en beval igen ftyl voorgedragen; m ffi"|S
eTSuitgebh;-d,anLZ^°mWOf^"' * ®A Pohucal Gsography r\. Staatkundige Aardsbefcbrvvine • dienende tot ene Inleiding der Stari,tifchf Tafelen vin de Voli n amfte Heerfchappyer,, Koningryken en Staten in Europa 4T0 34 bladz. nevens vier Tafels. byLowndes 1789. irys ö ; n\„Lfne ko"e fchets ^n den Aardmeet- en Staa kundi. gen Staat van üuropa, enigermate als een Woordenboek nger.gc: dog zo als het ons zich uir de bredere ongave daar omtrent in het bovengenoemd Review voorkomt P§zeer
vanZyiS^rrt";leyKnd ,V0<" de Ei^eifthe" w van de volgende berekening der Eüropifche Zeemagt, een genoegmn, bewys kan opleveren. Ondcrfteld zynde dat deze Zeemagt m honderd teelten .efpiltst was? rekend de Schryver dat Grootbrinannien daar van 32 gedeelte beZiti Frankryk niet meer dan i6; Holland S? lEn i Spat je iji Portugal 3|j Swsden S; Denemarken *U Rus aTT' Furkyenen andere Mahometaanfche Morenheden 5 4' Ue Heir apparent Rc. De oogfchynlyke Erfgenaam - r,f het leven van Commodus, Zoon en opvolger van den braa ven M. Jurelius Antoninus, Room.4 Keize' Uit w eneks van Herodtanus overgezet. Mei een Von^Tlln de tegenwoordige tyden toe^asfelyk. kL Ivo 5°6° b adz bl Oodjley 1789. prys 2 Sch. 6 d. Dit Stuk ie i* ^nr' 7 i-an van oplettenheid fmaak en tfnltoFg^™™ ie fchone eenvouwdigheid], in het oorfprongelyk vernaai dl; ^nekfehen Schryvers uitblinkende, is volkomen bv dl ovPr :ett.ng bewaard. Het zedelyk doel daar van beftaaV i' hit anwyzen van den invloed, dien opvoeding en vroee vérl-rf ;ene hebbelykheden op 's menfehen <£L bS £ ulk een ernftig doel, fteekt de Voorrede des vénaler7r,f? /einig af: als houdende, in een fpottenden ftv „n f Vel Ed. Achtbare en Eerwaardi/Sebbef/ en "vooï :anders der Edele Wetenfchap van het Ve-ten ZLi>?
ui C°^riVe Tie\^\ "-gelykende'^fchou^d'êr hlogiftifche en Antiphlogiftifche Theorien &c Doo? W hggms van PenbrokeS Collegie te Oxford 316 bladz Lon mj, by Murray 1780. prys 6 S. Dit is het eerfte Werk" geen m de Engelfche taal uitkomt, ter verdeciiaine vnn et Antiphlogiftisch- Scheikundig ftelzel, >t Jen den Hr ^■een Vrybekwamen Veorftander gevonden heeft, dezclf.
DuiTscHLAtfD. Brief e uber KalabrienRc Brieven over Kalabnen en S.cil.en, door .'ƒ. H. Bartels Gött. by Dieter iel 1789. 2 delen gr 8vo. Het Ifte deel, groot, behalvw t Voorrede, 428 bladz. behel.t de reis van Napels to'Iteggio m Kalabnen Het llde, met ene Kaart voorzien , groo ° zonder de Voorrede, 500 bladz; bevat de reis van Scilfa irl *• 2 Ka.



< 36 3
Kalabrien, tolt tatanlen inSicilien Deze Brieyen bevelen:ach , ongemeen door hunnen gewigügen inhoud, daar de bcbryver , ook eed etelyk de genoemde reis gedaan heeft, met oogmerk en de verwoestingen, in den Jare 1783- door verfcheidene | geweldige Aardbevingen veroorzaakt, van naby te bezicht gen. Het 2de deel munt ook byzonderlyk uit in fchryfftyl. De'berigten zyn in het algemeen zeer onpartydig. (*J Gttt. Gel. Anz. • . .
Obfervationes Rc Gefchied- en Tydrekenkundige Aanmer kingen over de levensjaren van onzen Heiland. Mainz lytg. 8vo. 36 bladz. Ene nieuwe Bydrage tot betoog der Stelling van den Heer Magnan, (in zyn Problema de anno nativitatis Cbrifli) dat Christus 35 Jaren op aarde geleefd heeft. Hy fteld de komst van onzen Heiland 8 Jaren vroeger, dan gewoonlyk wordt aangenomen. Het een en ander, hier toe betreklyk, zelfs de bekende voorzegging van Daniël, ftelt de Schryver (de. Heer vanHorix te Mainz) in een eenvoudig en vry overredend Daglicht, zonder zich juist in een uitgebreid Veld van geleerde gisfingen te wagen, dezelfden.
Pnncipia jaris Rc, Beginzelen van het lyfftraffelyk recht in Duitschland, door den Hoogl. Meister. Gött. by Dietericb 1789. 8vo. 2(5 drukb. Een voortreflyk Leerboek ten dienfte der Duitfche Akademieën, wek zich, hoe zeer de Schryver zelf erkent, dat zyn arbeid niet volkomen is, van alle an dere Leerboeken in dit Vak zeer aanmerkelyk ten goeden onderfcheid. dezelfden.
Neue Sammlung Rc. Nieuwe Verzameling van Leerredenen, door J. C Volbortb, Hoogl. en Akademie Prediker te Gottingen, 8vo 344 bladz. Gotba 1789- by C. W. Ettinger. Deze 2de Verzameling behelst 24 Christelyke Leerredenen, meestal over zedelyke onderwerpen, die zeer ftichtelyk behandeld zyn. dezelfden.
Ditbmarfifcbe Gefcbicbte Rc. Gefchiedenis van den Vry. ftaat Ditmarfen, door J. A. Belten. Flensb. en Leipz. 1788. 4de en Iaatfte deel, 8vo 1 Alph. 10 Drukbl. Dit deel, de Kerkelyke gefchiedenis, vóór en na de hervorming, en de befchryving van dit zeer merkwaardig land behelzende, is even uitvoerig en naauwkeurig, als de vorigen.
Montmenta Boica, Volumen decimum quintum. Edidit Academia Scientiarwn Boica, Munchen 1787, 4to 3 Alphab. 14 drukbl. en 23 plaaten- Een vervolg, dat voor de gefchiedenis van Duitschland zeer gewigtig is. dezelfden.
Sopboclis tragoedia feptem Schtliis veteribus, verfione Latina R notis. Accedunt deperditorum dramUurrs fragment".. Ex tditione R. F. P. Brunck. Tom. I. II. lil. Straatsburg 1789, <»r. 8vo. Daar het uitgemaakt zeker is, dat de Heer Brunck net lang verwaarloosd Griekfche treurfpel in zyne oorfpronglyke fchoonheid herfteld heeft, verdient hy gewis wederom allen dank voor deze nieuwe fchoone en volkomene uitgave van den beroemden Treurfpeldichter. dezelfden.
Sopboclis Antigone. Curavit in ufum fcbolarum A C. M. Gott. 1788. 8vo. 172 pag. Deze afzonderlyke uitgave var
(*) Dit Werk. door den Boekverkoper G. T. van Paddtnburg, te Utrecht, ter vertaling aangekondigd, verdient «lus dubbel aan onze Landgenoten bekend te worden.
ién van Sopboeles treurfpelen, door den Hr. Meinektr ;oldoet uitnemend aan het oogmerk, naamelyk het gebruik. Ier fchoolen. De aanteekeningen van Brunck en van den Jitgever, met het daarbygevoegde woordenboek zyn zeer ;efchikt, om de jeugd tot kennis van taal en fchryvenopte eiden. dezelfden.
Jof. Gaertner ae fru&ibus R feminibvs plantarum (B. 182.) éccedunt feminum centuria quinque priores (S. 384-) cum ta)ulis atneis 79. Stuttgart 1788. Een fchat van voortrefiy1e, gedceltelyk nieuwe, waarnemingen omtrent zaden en klanten, welke zich door haren naauwkeurigen voordragt jnderfcheiden. De bygevoegde 79 Konst plaaten zyn mees:erlyk uitgevoerd , en vergrooten haare waarde, door derselver nieuwheid, dezelfden.
Tbe tbeatre or a felellion of eafy plays to facilitate tbe ftudy f tbe Englisb language Rc. De Schouwburg, of verzameling van kleene tooneelfpellen, om de beoefening der Enïelfche taal gernaklyk te maaken, door J. H. Emmert, Gotting. 1789. by Dietericb 8vo 360 bladz. Anvieifung zur Englifcben Ausfprache Rc. Onderwys in de uitfpraak der Engelfche taal, door K. F. C. Wagner, Goetling. 1788. 8vo 60 bladz. Beiden zeer gefchikte werken, om de Engelfche taal in hare byzonderbeden te leeren kennen en fp,reken,. volgends het dialeS , dat te Londen plaats heeft. dezelf~ den.
Uber die Erziebung Rc. Over de Opvoeding, door R. W. Zobel, na den dood des Schryvers uitgegeven en met een Voorrede voorzien door J. G. P Greifswalde 1789by A. F. Röfe 8vo 271 bladz. 2de Uitgave. De Schryver fchetst niet Hechts het gedrag, welk Ouders en Leeraars of de Opvoeders in 't algemeen, moeten in acht nemen, maar ook, hoe alle andere menfehen, wier invloed op het ftuk der opvoeding dikwerf beflisfend is, behooren te handelen. Zyne voorflagen verdienen insgelyks opmerking, dezelfden.
Briefe ueber den MoraliJcben.Rc. Brieven over de zedelyke bewysgronden van den godsdienst in het gemeen, en byzonderlyk ten aanzien der Wysbegeerte van Kant, door J. F. Ftatt Tubingen J7Ü9, 8vo 110 bladz. Deze brieven onderfebeidea zich in de daad, onder alle de. gefchriften wegens het ftelzel van den Heer Kant , door hunnen belangryken inhoud. JNa de kracht van deze wysgeerte, ten aanzien der grondwaarheden van den godsdienst , onpartydig te hebben voorgedragen, bewyst de Schryver ten klaar, ften, dat zyne Godgeleerdheid op vooronderftellingen berust, welken Kant niet alleen nergens betoogt, maar welken hy ook niet kan bewyzen, zonder beginzelen aantenenjen, die met zyn eigen ftelzel ftrydig zyn. dezelfden.
Compendiofe Bibliotbek &c. Kleene. Bibliotheek van de belangrykfte kundigheden voor alle ftanden Ifte Stuk Gotha 1789, 8vo 100 bladz. Dit Ifte Stuk is nog met eenen byzonderen titel gedrukt: der Frymaurer Rt. De Vrymetzelaar, of kleene Bibliotheek van al het wetenswaardige betreffende geheime Gezelfchappen. Hetzelve handelt over de Vrymetzelary in 't gemeen, de Illuminati, Tempelheeren, Argonauten-orden, Mons• orden, Ordenvan Jezus Christus, Orden der waare Patriotten of Menfchenvrienden, Harmonie- orden en Roozen-orden. Het behelst gewis zeer veele berichten, van welken tot nog toe flechts zeer weinig aan het Publiek is bekend geweest.
Ml-



t 37 )
M«Xs«yg«u re* m^/wit. Meltagri reliquix, LeElionis varie tatem, verfionem metricam £f commentarium perpetuum adjecit y. C, F. Manjo, Jena 1789 by Creeker gr. 8vo 160. pag. Ene fraaie uirgave, welke, door de kortheid der ophelderende aanmeikingen en gisfingen, met fmaak en oordeel gekozen, zeer veel bydraagt tot het regt verftand van de, in veelerleie op/.igten duiftere , Byfchriften van dezen ouden Dichter. dezelfden.
Meine. Liturgische Gedanken Breslau f789. gvo 56 bladz. Zeer vernuftige aanmerkingen over het zingen van zommige gezangen, over de waslichten, het kruisjes • maaken enz., welke in de daad veel ingang zouden vinden, zozyniet, hier en daar, te fcherp en in een te befpottend licht waren voorgefteld. dezelfden.
TEKENINGEN en PRENTEN.
parts.
Action de grande fuflice 6? (TFumilité Chrétienne de Henby fV. Ene Konstplaat, in 't koper gebragt, door Dequevauviller, naar Bounicu, Schilder des Konings. By den Autheur, Rue St- Hyacinthe, Nr. ir. prys 6 liv. Deze Prent diend. tot een Tegenhanger van de Rendez-vous de Chasfe de Henry, IV. door Guttemberg.
Portrait van den Hertog van Orleans, gete-' kend en gegraveerd, met koleuren , door Bucourt, Schilder des Konings. By den Autheur, Cour du Louvre, prys 3 liv.
L''Hommage réciproque: Twee Konstplaten, om tegen eikanderen te hangen, in 't koper gebragt door Gualtier, naar de tekeningen van Aug. de St.Aubin. Prys 12 f. in 't zwart,. 18. f. met roedkoleur, en 24. f. met koleuren.
Les Petits Savoyards, gegraveerd met koleuren, opgedragen aan Madame De Saint Aubin, en Mejuff. Renaud, de jongde, het tydftip verbeeldende, waar in deze beiden Toneelfpeelfters danzende zingen:
Eh ! comment. Jeannette, Tu n' devines pas P
By Auguflin Ie Grand;en Sr. Conflantin,negotiant* quai de f Ecole, Nr. 4.
By ene vorige bekendmaking was gemeld, dat de Infchryving op de Tableaux, Bas reliëfs, Statues &c Pierres gravées de la Galerie de Florence & du pallais P'itti, getekend door Wicard &c. te Parys, kon gefchieden by den Schilder Ltcombe, uitgever van dit Werk, of by den Plaatfnyder de la Fosfe, dan daar de Wetten, van den Boekhandel, ene dubbele oplage
verbieden, kan men in 't vervolg niet dan by den Hr. Lacembe, thans wonende in de Rue de la Harpe \ ■c^\pres delaPlace Saint-Michel, intekenen. Den Liefhebberen die by den Hr. de la Fosfe hebben ingetekend , word diensvolgens bekend gemaakt, dat deze hunne intekeningen aan den Hr. Lacombe heeft overgedragen, die aangenomen heeft om aan hun de Atgitten1 te doen. Insgelyks geeft men kennis, dat, uit hoofde van het gering aantal Intekenaren op gemeen Papier, 'er in 't vervolg gene Afdrukzels zullen gemaakt worden, dan op Pergament papier.
Nota. Lieden in de Provintien of Buitenlanders, die op dit Werk begeren intetekenen, worden verzogt, om te Parys, een Correspondent aan te wyze», aan wien men de Afgiften kan doen, tegen betaling van 18 hv. zo als deze prys by hetProfpeclus opgegeven is. J Jr
Men is thans werkelyk begonnen met de eerfte Afgifte.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, ah mede de huishoudkunde, handwerken en FAbrieken,^ betrekkelyk.
Volgens Brieven uit Polen van 24 Juny, ging aldaar de fpraak, dat'er een nieuwe Haven by Polangen, (een kleine Stad in Lithauwen, aan de OostZee, 3 mylen van Memel gelegen) ftond aangelegdte worden, ten einde men niet meer nodig hadde, de Goederen naar Dantzig te zenden. Om dit oogmerk te bereiken zou 'er tevens een Vaart van. \6< Mylen lang gegraven worden..
De Koning' van Spanje heeft aan alle Provintien van zyn Ryk den vryen Handel en vervoer der WolIe toegeftaan,dog om alle Sluikeryen by den uitvoer voor te komen, tevens by ene Ordonnantie bepaald, dat de Uitvoer te water, in 't vervolg, alleen \x\Sevilien, Mallüga, Alikanten , Kartagena, Valenza, Barcelona, St. Ander0 en Bilboa, Za'mora, Ordunna*. Jrit oria, Bolmafeda, Lagronno, Agreda, Saragozza,
Frescano en Bafost, zal mogen gefchieden. Uit
hoofde der fchaansheid van Granen was ook, in dat Ryk, de Invoer, tot op den aanftaanden Oogst,van. buitenlandsch Koorn, Tolvry gefteld.
Middel om te beproeven of de koleuren van lakens en s t o f-
ïen vast zyn, dan of dezelve
verschieten. (Uit het Hoogduitsch.5
Alle de koleuren moeten, neffens derzelver fchaakeringen, niet alleen frisch en levendig zyn, maar, E 3- ook



C 46 )
Het volgend uitvoerig Bericht wegens enen merk waard jgen Nagtwandelaar, komt ons voor by di Iaatstmedegedeelde Waarneming, uit LaufanM, zet wel te voegen.
Over enen merkwaardiger NACHT WANDELAAR, door den Eerw. Fadei Franciscus Soavl', Hoogl. der Lvgica er, Metapbyfica te Milan, (Getrokken uit de Opuscoli fcelti fulle feienze e fulle arti, Milan 1780.;
r. De Perfoon.wien dit Bericht aangaat, is een Jongeling van 22 Jaren (in i78o.) Gaetano Caflelli genaamd, wonende t>y enen voornamen Apotheker, Anttnio Porati, te Milanin bet verlopen Jaar was hy door ene kwaadaartige Koorts dood krank geweest, en door het gebruik van Kina heritcid, doch had ene loomheid en fiaperigheid uit die ziekte gehouden, die vervolgens in ftuiptrekkingen en weldra in oomnambulismus overging.
2. Dit verfchynzel had zich eerst in Maart 1780. aeoDengaart, en zedert in hevigheid altoos toegenomen. Ik begaf my den 20 juny, des avonds, n*uwsgierig om de zaak te onderzoeken, naar den Winkel des Apothekers. De Ton geurig was toen uitgegaan om enige boodfchappen re ver richten, en kwam eerst zeer Iaat te rug. Ik hield intusfchen S«,n7j,en * ï dle ook tegenwoordig was, en zynen Pa-
i.Tn h", f Pn hellet'c Lee" gefPrek 0ver den zieke»- Wy biaken het terftond af by zyne terugkomst, om hem niet droefgeesttg te maken, dewyl het minfte gewag van zynen ftaat hem altoos fterk aandeed en bedroefde - Na dat de bezigheden van den Winkel waren afgelopen, kwam hy bv
hanV™^ "T^ na, °"Ze ëefprekken, en viel langzamerhand op de bank daar hy zat in flaap.
aJa^ Tu™?} 12 ™Anuten gerust geflapen te hebben, zon der door fchudden of floten te ontwaken, of enig teken van fenfatie te geven, kreeg hy ene foort van ftuiptrekking • de armen,die hy op den borst over elkander geflagenhield, floten zich ftyf vast; na 2 of 3 minuten lieten zy los, hv rekte ze uit, tastte in 't rond, en de plaats, daar hy zich bevond, dus onderzocht en herkend hebbende, ftond byop en ging naar den Toonbank van den Winkel r,n4;„AMa3r Sekomemynde, nam hy een Kandelaar, waar op ene uitgedoofde Kaars was, in de hand, ging in het fa bcratc> kreeg een z |ftok> en »iD%
net tornuis naar vuur om de Kaars op tefteken Allesiftoe. «kend v.ndende , ftak hy de zwavelftok aan, enve vofe doofdeaH,0p ee° Ka"dtlaar> d''e ""st hef Fornuis Ed l°nof .erd fwavelftok uit, lag die ter zyde, en ging naar de re^'j"31" h« '«ept/n Boek, ^"u
word»rj 'er 1, ' Ve,Senden da§ gereed moesten gemaakt i beZ aveol riU'V Wa3r l-'V66" ÓeC0£t Van ™itte ilW 1 Je"? een han^n?rtV00r,8efchr^eH' 'as het, kreeg vervol- > ffn» LV 01 Marr"bium, leide het op een pipier en i
& " nMl het Labora,oriom- Aldaar geenPvuur vin *euwn, rekende met de tang het vuur uit de asch op, e
J leidde 6 of 7 gloeyende Kolen in bet Komvoir, dekte het
w^r"™ de ta,lg °P haar P'»«. en begaf 2
b^ "a" h« laboratorium. Vuur aangemaakt en aangé5hét zelve Zn 6' ZeUei hy de «net wat waterlp
in«f r §ln? Weder nRar den Winke'> om ^ verdere
was Fm",,^" het/eCept tC Zien' dat ''nWchen verleg! ™ . „Hej 'ei °5 de vori8e P,aats bindende, was dit gebreker^m de„n draad zv"er.denkbeelden en handelingen afte
der in 7 W fta3D' en flieP als htt «are we'
5- Die ftilfe flaap duurde echter kort. Na 2 minuten be. gon hy zich weder te verroeren, en keerde wede naar het
ÏSlZ1™' da3r een Tafel en een Boekckasje is en alwaar hy gewoon was zyae uren van uitfpanning met lezen door te brengen. Hy nam daar uit een Boek over een zedenkundig onderwerp, daar hy nog »s morgens te voren in
fJ7rU ™d' Z0ChC hCt, t,6ken' waar h>' I^'even was , toonde zch enigszins ongeduldig van het niet te vinden, floeg
Ï£, h,VMefh£erfl0? by pag' 235- btaderde voort tot S. 2Ö2. hield toen ftil, en zeide: bier is bet, las vervolgens met
Zr^ZrT^ dC W00fdCn - ^hoorlykeTna'^
en?,' «?„ïh? hmCrfC e"en ha,V£ P3gina 8e,ezen' toen ^ enig gerucht hoorde, veroorzaakt door zynen Meester die
bezig was met water in het vuur te werpen , om het uit e
e krv en h L F°rnU'S' kreeS de DoofPJt ot" ,!o|en v d? h ni" gen°eg kolen daar in vindende,wierp
^ot naar d, Ware" l1 het Fornuis' en ^ '"et de"
,CPon hl li erV°m ?ndere te halen- Aldaar komende, X l T de,fch°P de grootfte kolen naar zich toe te
v diè t^rf acel Va",de fch°P "iet recht vast zynde, floeg y die tegen den grond, om ze vast te zetten. Hv deed «volgens met^de fchop de kolen in den Pot, doch dit te ng durende, dewyl de meesten be.yden afvielen, wierp hv
uld?d°ePpWorg'pen\begh°n ZU'kS m^Zyn b-nden
de Pot, en keerde te rug. Doch by de deur komen! e, voelde hy onverwacht een fterke tocht van fr"fche"u« tt een andere nog diepere Kelder. Die aandoeni rberoóf e hen eensklaps van alle gewaarwordingen, en y zou op
L grj>nd ,neJder seval!etl zyp' indl'en zyn Meester hem nuft ehouden had. Dit uitwefkzel bad fcLyï ê„ g voeü'e
ndoening van Koude altoos op hem, dezelve ftuiite n et Heen den voortgang zyner verrichtingen, maar bedwelmde em zodanig, dat hy, niet onderfteund zyn™"terftoS £
n"ge°rustdvkgrrd,neder/eZ^ zvnde'flieP «y 5 of 6 minuch even ?kd. t g7^er flu'Ptrekkl'n?en , tastte rondom ■r óm de Pot nf H if ÏW* ft,0"d °p'en ^gaf zich,zon'L o,n fp 1 °fd,e kolen te denken, naar het Laborato-
m beVn J-i emdü hy de Boeken »ï« «et kool.
' zonder dt h Z°iU' Veegde Zy" Meester hem de handen m dLl ^ V d3ar Van iels fcheen te bemerken. Hy lïïr Zhf 'tal,aa,nrche ^rtaling der Scheikunde, van ^v nLnd hM W"r hy 8tb,even was' en zulks
id • 'i rfl ' .ze e hy met enige gesten van ontevreden-
rf« Boeken weg te nemen! Hy opende toen het Boek, zocht
de



( 55 >
onderfcheiden in 5 voorname Afdelingen, en de Heer N. leid, ten befluite, uit zyn geheel onderzoek deze en genen gewigtige en bondige gevolgen af. De Schryvers van het bovengemeld Review pryzen dit Werk ten derkflen aan,by allen die begerig zyn de Schriftuur te verdaan, of ondernemen om dezelve uit te leggen, dezelfden.
Duitschland. Beytr'dge zur verbesfemng &c. Bydragen ter verbetering van den uitterlyken Godsdienst in de Katholyke Kerk. Eerde deel, eerfte ftuk. 21 Veilen in 8vo. te Frankfort aan den Main, by Andrai, 1789. Dit Werk is op de volgende manier ingerigt. leder Sruk zai uit 3 Afdelingen beftaan: als t. Vertogen. 2. Beoordelingen. 3 Ordon nantieii. en Narigten, den openbaren Godsdiénst in de Ka tholyke Kerk betreffende; Het eerfte Artykel zal (leeds het beiangrykde wezen. Het zelve zal eigen opgefteide Verhandelingen over gewigtige punten van den openb. Godsdienst in die Kerk bevatten De heerfejhende gebreken , die met den Geest des echten Kristendoms ftryden , zullen daar in ontdekt en voorflagen tot derzelver verbetering gedaan wor den.
De Schryvers geloven, dat dezen arbeid ook den Protes tanten van dienst zal kunnen zyn, deeis om hen de Leer ftukken der Roomfche KerK,. uit een regtmatiger oogpunt te doen befchouwen , dan misfchien tot nog toe gedaan word, deels om , langs dezen weg, hun de vordering in meer opgeklaarde denkbeelden, by die Kerk, te leren kennen Ondertusfehen ware het te wenfchen.dat de Leerltukken, waar over in dit Stuk gehandeld word, by de gehele Roomfche Kerk, uit het zelfde oogpunt,met de Schryvers,befchouwd wierden.
Het eerfte Vertoog handeld over den Godsdienst in 't algemeen, en over den uitterlyken in 't byzonder. Aan het flot dezer Verhandeling, die ongemeen wel is opgefteld T dringt de Schryver aan op de hoge noodzakelykheid om de ieer van den Duivel en diens werking op de waereld der Geesten en lighamen, te revideren, als mede op de gehele affchaiïing der Monniken aseetik, als zo zeer nadelig voor oe goede Zeden zynde.
Ene twede Verhandeling, waar van men het vervolg te wagten heeft, bevat een Ontwerp voor enen verbeterden Room' Jcben Katecbismus Dezelve munt byzonder uit , door enen daar by voorkomende Hiftorie des Katechetifchen Leertrant, zedert de tyden der Apostelen tot heden Ue Schryvertoont hier, gelyk doorgaans, dat hy zeer wel bekend is met de fferoemdfte Proteliantfche Godgeleerden. Hy ftaat Lutber gene der geringde verdienden toe, dat hy den naaryver in het onderwyzeii der jeugd, by de Roomfche Kerk, heeft gaande gemaakt. De gebreken der tot dus verre ingevoerde Leerboeken zyn, naar zyne opgave, 1.Verkeerde inrigting in 't algemeen. 2. Gebrek aan bondigheid. 3. Verwaarlozing van het praktikaal Kristendom. 4.. Gebrekkig onderwys in de Zedekunde. 5. Te veel twistende Godgeleerdheid. Naar des Schryvers begrip, behoren 'er, in de Leerboeken, genegefchildukken, in 't geheel, tegen de Proteftanten aangeroerd te worden. Ook yvert hy zeer voor de Verdraagzaamheid en wil, dat het Artykel der alleen Zaligmakende Kerke, voortaan geheel weggelaten worde: en veel eer deze Vrage
daar voor in plaats gefield: Kunnen de niet Katholyken ook Zalig worden? Antw. Ja, wanneer zy naar hun beste weten bandelen.
Ene derde Verhandeling gaat over bet Biegtwezen in deRoomjcbe Kerk. Men erkend hier in volmondig, dar de OorRiegt, nog uit de H Schrift, nog uit de overlevering, kan j bewezen worden; fchoon men die, om redenen, wil behouden. — In het volgend Stuk zullen enige verbeteringen ten aanzien van het Biegt-wezen voorgeflagen worden.
De Beoordelingen, die hier op volgen, zyn bondig en wel ingerigt. Het flot leverd merkwaardige befchikkingen en Narigten. Men ziet de voortzetting van dit Werk met verlangen te gemoet. Annalen der neuesten Theol Litteratur undKircben gekbichte.
Qitinti Horatii Flacci Carmina, cttrav Jeremias Jac. Oberlir:us , PbiloJ Prof. Argentorati ■ Typis et jumtu Rollandi & Jacobi, nunc prostant apud Georg Treuitel, 380 bladz. fn gr. 4.10. Straatsburg 1788. prys 36 liv. Ene nieuwe bydrage tot de ongemeen fraaye en pragtige drukken, die, zints enige tyd, uit Straatsburg verfchynen: overtreffende de Birminghamfche Editie van 1770. zo in fchoonheid van Letteren, als in zwartheid en gelykheid van afdruk. Ondertusfchen heeft de Heer Oberlin zonte gedragen, dat deze uitgave niet eniglyk in Typographifchen luister sou uitmunten. Hy heeft nam. by dezelve vier Straatsburger Handfchriften, van de ro, 11 en 12de Eeuwe vergeleken: en langs dezen weg, gelyk me» de met vergelyking van Bentley en anderen, den Text, diehoofdzakelyk uit den druk van Janus, zo ver deze gaat., is overgenomen, verbeterd. Met opzigt tot de Spelling is do Oud-Romeinfche aangenomen: by voorb. Volgus, in plaats' van Vulgus &c. wyders verdiend nog aangemerkt te worden, dat de Heer O. de eerfte is, die de Ars Poëtica, gelyk reeds lang hadde behoren te gefchieden, niet onder een afzonderlyken tytel , maar als een Derden Brief van het Twede Boek, heeft laten drukken, dezelfden.
Schwdbifcbes Arcbiv &c. Zwabifche Gedenkfchriften, door Hanfleuter, l. Deel. in 8vo. Stuttgard 1788. Zwaben is tot nog toe by ons weinig bekend, hoe zeer het tegendeel behoo/de plaats te hebben. Het voor handen zynde Werk, welks Schryver een der Hoogleeraren te Stuttgard is, moet derhalven den weetgierigen welkom wezen, als behelzende^ een beknopt en naauwkeurig berigt nopens al het aanmerkenswaardige van dat Gewest. Dit eerfte Deel handeld over de Gefchiedenis en den alouden ftaat van het Hertogdom) Winemberg en de byzonderheden , die daar in voorkomen, doen ons verlangen na ene dergelyke befchryving der overige delen van dezen Kreits. De afgezette Tytelplaat verbeeld! de kleding der Vrouwen, van Ballingen, in het Wirtemiberg fch e. Alg. Litt. Zeit.
Drey Briefe mineraiogifcben Inbaltz fcpe. Drie Brieven over zommige Mynftoffen, aan den Vrybeer van Rackrutz, doorr J. J. Ferber. Berlyn 1789. 8vo 70 bladz Zy handelen over den Zanddeen van het Zwitzers gebergte; over enige Verzamelingen van Mineralien te Parys, byzonderlyk die van de Heren Besfon en Forjler, en enige merkwaardigheden, welken de Schryver op zyne terug reize naar Duitschland heefe waargenomen. Gott Gel Anz.
Orientalifche und Exegetifcbe Bibli'otbek £fc. Oosterfche ere
Uit-



C 55 )
Uitlegkundige Bibliothek, door J. D. Mkbaê'lis, 24lle deel. Frankf. 1789 8vo. 348 bladz. Dit Iaatfte deel van dit be roemde Werk behelst enkel een zeer uitvoerig Register over de 23 delen, als 1. De Lyst van gerecenfeerde Roeken, vol gens de namen der Schryvers. 2. Een Bladwyzer der zaken, waar by nog eene aanwyzing van vele drukfouten, en een byvoegzel uit des Schryvers voorlezingen. 4— 6. Register van Hebreeuwfche, Syrifche, Arabifche en Griekfche woor. den, die in de Bibliotheek voorkomen, en 7. Een bladwyzer van alle opgehelderde plaatfen uit den Bybel. De Heeren M. Scbmidt te Kiel, en Stuber in Scbwaben, beiden gewezen Leerlingen van den Hoogleraar, verdienen allen dank voor dezen lastigen, fchoon gewigtigen, arbeid. Van het vervolg op deze Bibliotheek is onlangs te Cöttingen, by van den Hoek en Ruprecbt hst 6de Deel van 249 bladz. uitgegeven behelzende 24 recenfien, waar onder die over den Je faias van Hensier, ene der uitvoerigften is. deselfden.
NARIGTEN en BYZONDER HEDEN,
tot den handel en scheepvaakt, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Men verzekerd, dat 'er eerlang by het Parlement van Engeland een voorflag gedaan zal worden tot 't pasferen van een Bill, uit kragt van welke, de Ban kroetiers in't vervolg niet meer om hunne Schulden gevangen gezet mogen worden, maar alleen gcconoemneerd tot overgave hunner goederen; zynde uit de voorgelegde Gevangenis-lysten by het Parlement gebleken, dat 'er, zedert den Jare 1758. meer dan 05000 menfehen, wegens fchulden, in de Engelfche Gevangenhuizen gezet zyn, zulks men, dit getal by dat der vrouwen en kinderen gevoegd zyn de, kan rekenen, dat ten miüften 80000 Perfonen daar by geleden hebben.
Volgens ene onlangs uitgekomen Lyst,beftaatde|Engelfche en BritfcheZeemagt thans uit omtrent 425Schepen,waar onderióiLinie-Schepen, 20 van 5oStukken ieder, 142 Fregatten, en 102 Chaloupen en andere kleinere Vaartuigen.
De llluminatien, ter gelegenheid der vreugde bedryven over 's Konings heritelling", zo aan de Bank het Oosd-indifche Huis, de Beurs, als andere pu blieke Gebouwen, in Londen, hebben zamen 25000 Pftr. gekost.
PRYS DER GRANEN.
TARW. Het Last. Bovenlandfche . . 230 a 464.
Ggld. Zeelandfche witte , —. —,
Poolfe bonte en witte 2308270 ROGGE HetLsit.
Dico rode . . 2203260 Ggld
Koningsberger . 2:63254 Dantziger . . 12031*44
Voorlandfe rode . 2o4a2jo Koningsberger . iiaailo
Duo witte . . Dito bruine . . irla„^
Brab.enVIaamfedico Vlaamfeen Brabandfe 1203144
Amsterdam ii Aug. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 126: in 's Hage 24: en te Haarlem 18, onder welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
Ib*ro thermo- STREEK j ME- meter. DER LUCHTSGE. ter. N 'Qrd| Zuid. win'D. | sti:ediii.id. f'9 8| oüf z.o. t o. 5 < 29. 7f 81 86 z. z. o. bewolkt, 's Avonds ( 29. 8| 64 63* w. z w. helder enwindrig.
("29. 8^ r56 64 § w, voorm toste beidt
o-S 29. 9 7i2 *o w. t. n. regen, verder wol
f 29 ll| S6§ 54 w. z. w. i«en,'sAv helder.
f29 1 r 64i f 64 w. z. w.
7. -! 29 ii 661 fjSji w.N. w. bewolkt,'sAvonds ja» "I 58 ssij w._t z- helder'
(29 11 65 69 n'. w.
8. < 29.II 68 80 n.n. w. wolken, 'sAvonSs (.29.11^ s?| 54 n. heidef-
f30. O 66 72 N. o.
9- 29.nl 7l| 82 n o.t o Voorm bewolkt,
( 2Q.ic| 60 S7§ N o verde! helder-
("29.II | 64I 71 N. o. ~
IO.s29.Ioi 72 86 N.0 t.n. *s Morg. wolken,
__C29.?Q| I 60 58 K.N. o. v«-'"h^er.
("29.10! I 63l 78 N. o.
II-^29 10 73 CO beider, weinig
(_ 29.IO 65 é\\ N.O.t.n. woiun'
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



i78p. No. 60.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR. MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 21. Augustus.
B E R I <3 T E N.
ITALIË N.
fi^feiÈp bet einde van Maart dezes Jaars, is, té m forenzen, overleden Anna Piatteli, be*J nf roemd zo uit hoofde van haar Karakter als S^^lë bekwaamheden in de Schilderkonst. Zy was in het Jaar 1720 geboren, en huuwde in het 1744. Enige van haar Kinderen zyn voortreffelyke Schilders geworden. In de Koningl. Gallery, tefro reuzen, vind men haar Beeldtenis, nevens dat van haren Gemaal, van haar eigen hand. Men heeft OlyCrayon- en Miniatuur-Stukken van haar, die zeer hoog gefchat worden.
NEDERLANDEN.
Haerlem, den 19 Augustus. Heden voor deh middag is, op het Princenhof, by gelegenheid van de plegtige uitdeling der Eerepryzen, uit naam van de Wel Ed. Heren Directeuren, aan de Tekenleden van de Akademie binnen deze Stad, die in den verlopen Winter het meest hadden uitgemunt, door den Heer Adriaan Loosjes Petrusz. als Honorair Lid der gera. Akademie, vo'orgetezen een Dichtfluk, getyteld: frans hals (*). De volgende Perfonen
; Dit Vaers in gr. 8vo. op best Scbryfpapier gedrukt is èy den Uitgever dezes en alom te bekomen a 8 ituiv. Het
IU. deel.
zyn met Pryzen van Naarftighcid bekroond: als in de Eerfte Clasfe Pieter de Roos, in de Tweede Jan de Vries, in de Derde Willem Jakob Huigens,en in de Vierde Adriaan Serné: In de Bouwkunde: Eerfte Clasfe Jan van Hoek en Jan Madern, Twede Clasfe Hendrik Huskus Junior en Antonie Lootnan, en Derde Cornelis van Loon en Cornelis Gooteling.
Let den den ïtf Augustus. Het Ta al-en Dichtlïe. vend Genootschap, onder de Spreuk: Kunst werd door arbeid verkregen , binnen L eyden gevestigd, bericht dat Me;. Petrenella Moens, te Aardenburg, zich heeft bekendgemaakt als Dichteresfe van het Vaers met de regels: 't Geloof aan 'e gedlyk toeverzigt, maakt ramp en deugdbeproeving ligt: 't welk is waardig gekeurd om by de bekroonde Prysvaerzen op den invloed van een vast geloof aan de Voorzienigheid gedrukt te worden; en dat, vermits niemand zich heeft geopenbaard als Dichter van het Vaers, met de regels van Bacot: Zelfs dit dat niets Gods macht kan fteoren enz. t welk insgelyks den druk waardig was gekeurd, het verzegeld Briefje, daar by behorende, ongeopend is verbrand, en dus dat Stuk, zonder den naam des Dichters, in de binnen kort uittegevene Taal- en Dichtlievende Oeffeningen zal plaats vinden.
De onbekende Dichter van de Ode , getekend met de Spreuke: De Heere regeert •*» de aarde verheuge Zich l David. aan welke de Gouden Eerpenning was toegewezen, wordt verzogt aan Kar el de Pecker P Z., Secretaris van het Genootfchap, een Adres op te geven , ten einde het Genootfchap hier door in ftaat gefield worde, om met hem wegens de uitgave van het bekroonde Dichtfluk, in de gewone Correspondentie te treden.
A m'
zelve wordt belangryker door Hiflorieele en ophelderende Noten, als mede enige Byvoegzel». H



C 53 )
Amsterdam 13 Augustus. Gisteren i< alhier de |air lykfche Vergadering der Maatfchappy: Tot ?.«: van 't Alge meen, gehouden; by welke gelegenheid de Heer W va> Barneveld, de Vergadering als Voorzitter opende, met te<it Redenvoering' over de pligten der Ouderen omtrent hunnt Kinderen, wederkerig van dezen omtrent hunne Oudeten.
By het verflag aangaande de ingekomen Prysverhandelin gen, op de Vraag: Wie is de brave man in 't gemene burgerly ke leven, bleek het dat het best aan die vraag beantwoord had de Schryver der Verhandeling, onder de Zinfpreuk; Bevorder uw eigen waar geluk, en gy zult een goed burger zyn, aan wien dan ook de Gouden Eerpenning is toegewezen, blykende by de opening van *t Billet te zyn de Eerw. Hjei J. Wigeri, A. L. M. Phil. Dr. en Predikant in de Beverwyk; wyders wordt een Zilveren Medaille toegewezen aan den Schryver der Verhandeling, onder de Zinfpreuk: Acb tvaare ik immer bem gelyk, blykende by de opening van 't Billet te zyn, de Heer D. Boing, te Amfteldam, eindelyk is de Verhandeling, onder de Zinfpreuk:
Da veniam fcriptio, quorum non gloria nobis, Causfa, fed utilitas officiumque fuit.
waardig gekeurd , om gedrukt te worden, zullende des Schryvers naam, by aldien hy voor het einde der volgende maand zich by den Secretaris der Maatfchappy gelieft te ontdekken, voor de Verhandeling geplaatst worden.
Dan op de Vragen: Welke zyn de landeigene goede, en welke de landeigene kwade Zeden van den min vermogenden *n logeren burgerkring in ons Vaderland; hoedanig kunnen de eerstgemelde best aangekweekt en voor verbastering bewaard, en de Iaatfte uitgeroeid worden.
2. De eenvoudige grondbeginzelen der Meetkunde, toegepast op de onderfcbeidene Handwerken, bevattelyk gemaakt voor den gemenen man.
3. Welke zyn de beste middelen, om reeds in de Scholen de Kinderen tot gezellige deugden op te leiden ?
Geene Antwoorden ingekomen zynde, zyn deze Vragen weder ter beantwoording voorgefteld.
Wyders waren in den vorigen Jaren vier PrysftofFen voer de Leden der Maatfchappy uitgefchreven, twee van welken op de Vragen • Welke pligten hebben Handwerkslieden, ten aanzien van de getrouwheid in bunnen arbeid waartenemen, en
2. Welke pligten hebben Huisknegten en Dienstmaagden omtrent God, omtrent hunne Heeren en Vrouwen en zitb zeiven uit te oe ff enen?
zo voldoende waren, dat aan dezelve de uitgeloofde Zilveren Eerpenningen werden toegewezen, blykende by opening der Briefjes, dat Schryver dier beide Verhandeling was de Heer D Boing, welke dan ook voor zyne drie behaalde Eerpenningen door den Voorzitter in de Vergadering werd geluk gewenscht
Vervolgens werden als PrysftofFen voor het volgend Jaar opgegeven:
1. Daar buiten alle tegenfpraak de uitfpanningen en vermaken, op de zeden van den gentenen man groten invloed hebben, en zich dus eik reebtfebapen Nederlander ten boogften aan de beboorlyke
keuze en regeling derzelve behoort gelegen te laten liggen. 20 is t de Vraag: „ Welke nitfpanningen en vermaken meest over een komen, zo met bet zedenlyk, als Pbyfeek en Nationaal belang; hoe men best zodanigen, welke in onbruik mogten geraakt zyn, weder in trein zou kunnen brengen; die, welke in gebruik zyn, zou kunnen befebaven en verbeteren, of zulken, welke by vreemde ' Natiën in zwang gaan,en aan bet bovengemelde einde beantwoor» ! den, zou kunnen invoeren?"
2. Ene beknopte, en telkens met voorbeelden opgehelderde en aangenaam gemaakte Nederduitfche Grammatica. De Verhandelingen moeten zo volledig, klaar, bevattelyk I en onderhoudende wezen als mogelyk is, ten einde voor de geringen Burger of het Schoolwezen nuttig te kunen zyn ; I zullende die, welke aan dit oogmerk voldoet, bekroond 1 worden met een Gouden Eerprys, op den gewonen Stempel der Maatfchappy geflagen, en daar de Iaatfte Vraag, wegene j de Grammatica van veel aanbelang is, uit hoofde van *t ge; brek aan,en de uitftekende nuttigheid van zulk eenSchouli boek, bied men den Schryver der voldoende gekeurde Verhandeling boven de Gouden Eerpenning nog ene Prsmieaan van 20 Gouden Dukaten.
De Verhandelingen moeten, met ene andere hand, dan die des Schryvers gefchreven en vergezeld met een verzegeld ; Naambillet, getekend met dezelfde Spreuk, welke onder de Verhandeling geplaatst is, voor den eerften van Bloeimaand 1790. vragtvry, verzonden worden aan M. Nieuwenbuyzen, Med. Dr. Secretaris der Maatfchappy: op de Heerengragt, tusfchen de oude Lelie- en Bergftraat, te Amfteldam.
P. Nieuwland, LcBor in de Wis-', Ster re- en Zeevaartkunde aan het Athenaum Illuftre der Stad Amfterdam, zal Dingsdag den iftenSeptember 1789. 's middags ten 12. uuren, eenen aanvang m3ken met het geven van openbare Les/en in de Zeevaartkunde^ welke vervolgens driemaal in de Week, Dingsdags* PFoensdags en Donderdags, zullen gehouden worden in de kleins Gehoorzaal van het Athenaum. Deze Lesfen, zullen zoveel mogelyk, zodanig worden ingericht, dat zy een volledig en aan één gefchakeld onderwys zullen uitmaken, het welk met de eerfte beginzelen der Reken- en Meetkunde aanvangen, en alle de voornaamfte Stukken der Zeevaartkunde, inzonderheid ook de manier em door de Maans afftan" den de Lengte op Zee te bepalen, bevatten zal.
Rotterdam. Het Dicht- en Lettebhevenbb Genootschap, onder de Spreuk: Studium Scientiarum Ge', nitrix, heeft den isden dezer, in den Stads-Doele alhier, zyne algemene Vergadering gehouden. Na het openen van dezelve, door den Voorzitter Ds. Pitter Weiland, met een Dichtfluk, getyteld: de Zegepraal van den Godsdienst over bet ongeloof, deed de eerfte Secretaris verflag van de voornaam» fte handelingen des Genootfcbaps, op en zedert de Algemene Vergadering van den Jare 17*8 voorgevallen, en berichte tevens^dat het Genootfchap, op deszelfs P/ysftof: Hei
; Karaktervan Jejus Cbri/lus ons ten voorbeeldt, elf, naar den prys dingende Stukken had ontvangen.
| Bt»



i 59 )
Het ifte beftaat in twee kleine Versjes, ten tytel voerenje: Exod. 34:6. en P/alm 36: 6. doch welke gene betrekking op de Prysftof hebben, met gene Spreuk zyn getekend en waarby geen Biljet is gevoegd, en dus in gene aanmerking konden komen.
2. getekend Halelujab.
3. ■■ <piMix Voluptas.
4. ■■ Integer vitae fcelerisque purus.
HORAT.
e. ■! Deze is myn' geliefden Zoon: boort Hem.
God de Vader.
6. i Zaligheid.
7. 1. ■ . Al wat aan bem is, is gantscb begeerlyk.
S alomon.
8. 1 Die zegt dat by in Hem blyft, die moet ook zelve
alzo wandelen, gelyk By gewandeld beeft.
Joannes ifte Briev.
9. ii 1 Hoor hem, den Zoon van God gegeven,
Gelukbegeerend waereldrond! Een bron van vreugd, een weg ten leven, Is elke les uit Jezus mond.
van der Palm.
10. —— Lierdlgt; en
11. Zonder Heiligmaking zal niemand God zien.
Hebr. XII: 14-
Dat de gemelde Stukken, nauwkeurig onderzocht en over wogen zynde, met algemene ftemmen, de Gouden Eerpenning was toegewezen aan het Dichtfluk, getekend:
Zaligheid.
En de Zilveren Eerpenning aan het Vers, onder de Spreuk:
Hoor hem, den Zoon van God gegeven,
Gelukbegerend waereldrond! Een bron van vreugd, een weg ten leven,
Is elke les uit Jefus mond.
van dek Palm.
Dat voorts een tweede Zilveren Eerpenning was toegelegd aan het Vers, ten Spreuke voerende,
Al wat aan bem is, is gantscb begeerlyk.
Sa lom 05.
En wyders befloten was om het Vers, onder de Spreuk: Integer vitae fcelerisque purus.
Hoiat.
Als een Accesjit, in het tweede Deels eerfte Stuk van 's Cenootfchaps Werken te doen drukken.
By het openen van't Briefje, tot het eerstgemelde Dichtftuk behorende, is gebleken, dat de Gouden Eerprys was behaald door den Heer J. van Os, Kunstfchilder in's Gravenhage, en de Zilveren Eerpenning (na dat de Dichter vryheid tot het openen van deszelfs Briefje gegeven had) door <kn Heer Thomas Ka&s, te Rotterdam; wyders gaf een der
Leden, in naam van den Dichter vanhetlaatstgemeldeVer», vryheid tot de opening van het Biljet, behorende by het Vers, dat als een Accesjit gedrukt zal worden , waar uit bleek, dat het zelve waszaamgeftelddoor denHr. A.Simonst Phil. Stud. te Leyden. En word den Dichter van het Stuk, dat met den tweden Zilveren Eerpenning bekroond is, verzocht zich, binnen den tyd van zes weken, aan den eerften Secretaris dezes Genootfchaps bekend te maken , en vryheid tot de opening van het daar by behorende Briefje te geven; zullende het zelve anders ongeopend verbrand worden, gelyk met de Briefjes van de onbekroondeVerfen, in het byzyn der Leden, is gedaan.
Voorts werd, tot eene Letterkundige Prysvraag , opgegeven :
Welke zyn de oorfprong, voortgang en tegenwoordige ftaat
der Nederduitfcbe Dichtkunde?
En, by voorraad, tot een Dichtkundige Prysftof:
Triumfzang van Israël, na den doortogt door de roode Zee.
Om beantwoord te worden, de eerfte voor, of uiterlyk op den laatften van Bloeimaand 1790. en de tweede voor,of op den laatften van Bloeimaand 1791. onder aanbod van eenen Gouden Eerpenning, ter waarde van 25 Dukaten, aan de zamenftellers van de beste Nederduitfche Letter- en Dichtkundige Stukken, die de voorn. Stoffen voldoende beantwoorden, en van enen Zilveren Eerpenning, aan de za. menftellers der Stukken, die de beste naastby komen zullen.
Eindelyk werd den aanwezenden Leden het uit te geven ifte deels 2de ftuk van 's Genootfchaps Werken ter hand gefield, en zyn de verdere verrichtingen met enen vriendelyken maaltyd befloten.
NB. De Dicht- en Letterkundige Stukken, die naar de voorz. Pryzen willen dingen, moeten leesbaar gefchreven, en, op de voornoemde tyden, aan den Eerften Secretaris dezes Genootfchaps, AbrahamWynants, vracht vry, gezonden worden, vergezeld met een verzegeld Briefje, waar in de NaamenenWoonplaatfen der opftelleren uitgedrukt ftaan, en ten Opfchrift hebbende een Spreuk, waar mede ook de Stukken getekend zyn.
Beschryving van het KABINET van HORENS en SCHELPEN, door wylem den Heer PIETER I.YONET, in deszelfs Leven- Secretaris der Cyffers van H. H Mog. Lid van verfcheidene Akademien en Geleerde Genootfchappen, verzameld en nagelaten.
De Heer Lyonet begon deze zyne Verzameling in den Jare 1749. met het aankopen van 3 Schelpen, waar van een ongemeen fchoon was; en met de beste Stukken, uit drie weinig bekende Verzamelingen,door hem uitgezogt. Sedert fpaarde hy, gedurende ettelyke Jaren, niets, om het kostbaarfte van dien aart inagtig te worden; zulks zyn Kabinet
H a van



v.an Horens en Schelpen, reeds- in het Jaar j-760. een der fraayfte en volledig'te was, 't geen men kende.
Met het Jaar 1702 egter kogt de Heer L. nog zeer vele nieuwe Stukken a3n, zo uit de Straat van Magellaan, en de Molukfche Eilanden, het Eiland Otabite en Nieuw Holland, als van elders, zo dat het getal van zyne Horens en Schel pen, welk reeds in dat Jaar op 7130 Stukken beliep, waar onder 1107 Doubletten en 2075'., waar van elk een Pendant of weerga heeft, tegenwoordig, naar gis, 7500, bedraagd.-v Een aantal zekerlyk des te aanmerkelyker, overmits de Hr. L. zig toeleidde ora van elk foort het fraayfte zig aan te fchaffen, en, vooral van de gemene foorten, gene dubbel den verzamelde, dan die een paar uitmaakten, of by welken enige aanmerkelyke verfcheidenheden plaats hadden',-,: gelyk men dus, by voorbeeld 15 onderfcheidene Opper-Admiraals (JmmiralesSummi), in zyne Verzameling vind, onder wel. ken 'er zyn die zes banden of ihepen hebben, en, ook die gegranuleerd zyn.
Verdeï teld men onder de zeldzaamfte enkostbaarfteStukken , in dit Kabinet te vinden, de Hollandfcbe Vlag, zeer g/oot en byzonder wegens de koleur, de Staten Vlag (Virginea~s, de Oranje of Prinjen Vlag, de egte Antieke Lamp (LucernaAntiqua), éne gemene Lamp, pompadour koleurig met flingerende Urepen (Lucerne Dentelée), de egte Oosterfcbe Zonntbeern, zeer fchoon; de Porceleine-ofOranje witte Mazel (Vitellus Aurifiacus)," de St. Omar Toot, de geribde Oosterfcbe Venus Doublet (Coftatum), met verheven randen &c. de En gelfcbe Zadel (Epbippeum), de echte Amboinfcbe Wenteltrap (Scalaris Amboinenfis), zeer fchoon, lang af dm. br. 1 dm. 6- lynen-, een volmaakt witte en gladde Spil (colus), een- weinig gekromd, en hebbende een naad van den bek af tot aan-beê ander uitterfte','hebbende dit Stuk de lengte van i| duim, ene andere Spil-van 4 duim. 6iynen, denker-geel <en wit gemarmerd-, met een om^obogen punt en van een zon derling maakzel (Coli Varietates), een-paar gedoomde -Spillen , met witte en bruine ftrepen , lang 2} duim {Colm fpiniscpronalus), ene Oosterfcbe Wcverfpoel (Volva)', zeer wit en dik gebuikt; een Oorboorn (Anus) van *t ongemene foort, een; Stuk dat uit hoofde van deszelfs- grootte enig is; de Prinfeï 'begrafenis Dadel (Funeralis), de Haspel Doublet (Fortuofd), de, zwarte Poolfche Hamer (Malleus.-, zeer- groot; de grote witte* Starrepen (Fufus), getand en met-een lange Spil; onder de ■velerley Harpen van ene uitftekende fchoonheid, is 'eT een, geheekwit van 3. duim- 2 ly», veel breder dan -de- anderen ,' en hebbende 40 dunne en verheven ribben, in een omtrek ;een dozyn foorten van zeer zeldzame Dadels 'Oliva et Ispi*. dula), de gegranuleerde Moesjes Toctt(OryxaUns), onder ene menigte van zeer fchone Purper-Hoorns (Trunculiramoft Scor pioncs),, zyn 'er twee iborten van ongemeen zeldzame dub-, helde Spinnekoppen ; de ga/akte Weseifpoel lVolva Tribuit), van . 4,duitn, gebeel wit, en van enen vUmaakte■-fchoonheid; een. witte driekantige of hooggetopte en gevleugelde Purperhourn> (Talaria), lang 5 duim. Tien foorten van zeer zeldzame SpUlen (Coli), een, witte Zeeton (Telescopium), lang 2§ o'ujm, een gerystenbreidf Papieren Nauiulus (Oryzata), met gegranu 3eerde.jib.ben (*), in allen, opzichte,volmaaly, en.van enen
verbazende grootte, zynde o|'dm. hMM* een B'oterweg Toot Petuhnus) vanS dm. zonder een zwarte plek ; eèn (Tellma,ivan ter zyden open, zeer dun er, doorlegend van 2|.dm.,; een zeer zeldzame Venus Doublet (Dicne) art der ene menigte Mantel Doubletten, ongemeen fchoon Pn van de fraayfte onderfcheidene koleuren, zyn !er zeéVzeld zamen; Eindelyk vind men 'er onder dé Lazaru* Kinll. (M« twee, die van 't zelfde fóo&^S wX* als door d Argenvilles in het Appendix op zyre- QoncbüMo gie, Plaat 20. g. befchreven zyn ;"behorendeonderdzett zaïmfe en fraayfte van alle de. Lazarus-Klappen - de een geheel violet or pompadour, de andere gebeel órabiekleu! rig: dezelve is zeer regelmatig, overal-voorzicrr van kleme flekeis, en ooven dien met lan^e ftompe -puni-n- gewaprrd die tot 2 dm. en 5 lyn. lengte uitfteken, de Schulp S de-punten is lang 3§dm. Wyders bevat ook rio- drtKabin/r de vermaarde Cedo Nulli Toot, een Wevcrfpoel {'Volva zeer' dun gebuikt en een: weinig glasagtig, lang 2| dm. dè egte Zonneboom (Solaris Verus), de Pausfcbe Kroon (Pntatisï, de gemazelde Porcelem Oranje-Hoorn; twee foorten var\ LÓ'loen hoornsLLucbiana), 't glazen Nautulus kopje, of de doo'rfcbvnende Nautulus (Argmauu, Patella , Criftata), een oneemeen keung ftuk, lang .3 dm. 5 lyn. de Gloria Maris, zeer%rooc en uitmuntend fchoon; de zwart-getakte Knol, tivee foortende zwart getakte witte Raap van Bonnani(AWfa) de Orien' taalfcbe gekamerde Arke (Nog concamarata), zeer zonderling van binnen; de Cedo Nulli of Ceüonfche Zonne-Doublet de driezydige Hart Doublet (Hemicordium), een zeer fchone witte of Amber koleurige Soolfcbe Hamer (Malleusalbernw) zvndeveel fteviger dan da zwarte, die waarfchynlyk dood zvndaar ondertusfcben dezen, zeer levendig is, lans 6 dm n \ behalven nog ene menigte andere fraaye en kosthare Stuk' ken , te^vesl orn op te. noemen, erj waar onder enken ee* heei- Oijoeitenaei). 46 " Srt
Het Kabinet^waar in deze Verzameling ongcfloten is heelt de hoogre van omtrent 8 voeten en is 5 voet breed zynde zeer kojatig ep regelmatig gemaakt. Het zejve is van bu.ten met Ambomshout opgelegd. De .Lysten en het fnv. wer.^zyn..vSn J\.o:ebomen hout. Agter vier Deuren, waar van de bu.tenfte van de binnenfte door Lysten afeefcheidert zyn heeft men 84 Laden, verdeeld, in drie reyen! Dezen Laden, die d.eper worden , naar mate men lager komt zva ingelegd met violet Oostindisch hout, en met witte Lvsten omboord. Op. ieder ftaat een.afzpnderlyke Letter, insaelvks van; wtt Hout. ingelegd. Het binnenfte der Laden^s vvX. fchilderd, en derzelver booem is met een linnen bed bekleed van genoegzame dikte,-en enen boog blaauwe ko'eur »e Zergewasfen liggen op dit Linnen, een weinis inged'rulu waar door zy mindejt kans hebben om te. verfahuiven Mei eenwoord[Sihet Kabinet zelve, kan, buiten het gebruikbaar voor het byzonderlyk gefchikt is, uit hoofde van deszelfs kearig maaksel voor een fraay Huisraad-dienen-
Opgeroeide Verzameling, nevens her Kabinet, waar voorde Hr. Lyonet, by zyn leven reeds-, vrugteloos 20 Duizend Hallandfche Guldens geboden is, 'zelfs toen. het nog zo ryK
ea
{*) Dit Stuk, het fraayfte vazallen in, foor:, is reeds, meer 4i WSWWt32 Pottend £ev/eesc5- zondsy d«£. taxa ooit (Jss^ifs
weerga gevonden heeft Men verhaald, dat 'er aan deovorigen bezttter , den «eer rf*/0 mite. Hoofd Officier van Dt'ft, meerinalwi vrugüoos 3000 galdeas voor geDodsn is. «««riodi«a.



i 6z >
en-volkomen-niet was, als tegenwoordig, word thans,door Ar Heren bAt van der Meersch, Advokaar voor den Hove van Holland en Westvriesland, en Mr. Croifet, Secretaris der Po'teryen van Holland, en der Cyffers van H. H. Mog^in hoedanigheid als Executeurs van des Over edenena uiterften Wille en als daar toe by dézen geauthonfeerd. tot aan den ïflen November des. lopenden Jaars 1789. en niet langer, in deszelfs geheel te koop aangeboden, voor ene Somma van Twee en-Twintig Duizend Guldens: kunnendedte genen, welken hier in gading mogen hebben, zig vervoegen by opge, melde Executeurs, wonende in s Hage.
N I E U W U I TK.0 MENDE B O E K E N,
AKAÜEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Nederlanden. Verhandelingen, uitgegeven door de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen, ^Hfarle.m'Xfjnl Deel. Behalven het Voorbericht, 3*3 bladz. in gr. 8vo. Te Haarlem, by J. van Walré, Drukker der Maatfchappy.
Het Voorbericht behelsd naar gewoonte, ene opgave der laatst overledenen en nieuw aangefteide Leden der Maatfchappy; haar jongst uitgegeven Programma , nevens ene Naamlyst der tegenwoordige Heren Direfieuren en Leden: vindende men hier onder de overledenen federt de uitgave van het Iaatfte Deel der volgende 8 Directeuren gemeld nlr - Mr fan Frederik Farvé, Raad en Burgem. der Stad Haarlem, Otto Fredrik, Grave van Lynden, Heer van Nederhemert &c. Mr. Rutgerus Paludanus, Oudburgem. en Raad te Alkmaar; Caret, Prins van Nasfau Weühurg > ïannesMmbmsRofi, Oud Direkteur van Bengalen, Mr Z, H" Al'wn. Heer van Mynden en de beiden Loosdregten; <f,b ïac Cr aan, Raad Extra • ordinair van indien &c. en U,■ W van Hogendorp, Raad en Schepen te Rotterdam : en de naTenoemde Leden , als: G J, Kloekhcff, Med Doft en Bur/em «fculenburg; Pybo Steenftra, l'hih Dr. Lector m de Wis- Zeevaart- en«Sterrekunde, te Amft. W. Br Bosch Med Dr. te HaarlemMr. P. Lyonet, Advokaat in s Ha le;H. Venema, Hoogl. te Franeker; en jf J. van den Rnscb Med. Dr. in 's - Hage.
Od het Vocrberigt volgen de Verhandelingen; .en wel, in de eerïle plaats ene zeer uitvoerige beflaande, buiten het Bvvoeazel 18T Bladz. voer de fnelbeid van ftromend water, en de middelen, om dezelve op allerlek diepten te bepaalen. Van den Heer Cbriftiaan Brunings, Infpectour Generaal der Revieren van- Holland en Westfriesland, en opziener van *Gemeene-Lands Werken van Rhynland, enz. Zynde een met de «ouden Medailje bekroond antwoord op de volgende vraa*, welke door de Maatfchappy was opgegeven.
Kan men de fnelbeid van flremende-wateren , op 'allerlei diepten* en dus ook de middelbare fnelheid " in iedere doorfnede, door enigen Theoretüchen re" sel die door de ondervinding beveiligd is, bepa " tnh _ Of is zulks alleen mogelyk door middel van " dadelyke Proeven? - En welk is in dat geval het " werktuig, 't geen aan de minne gebreken onderhe" vie en door voldoende Proefnemingen gewettigd, " in alle gevallen tot het vinden der verfchillende meineden, gebruikt kan worden?'3.
In dit doorwrogd Stuk, welk overal blyken draagt van' des Schryvers Belezenheid , Oordeelkunde en Schryfbekwaamheid, zo wel als van zyne bekende bedrevenheid in de Waterloopkunde en de daar toe betrekklyke Wetenfchappen, vind men de opgegeven vrage, op de volledigfte en naiuwkeurigfte wyze beantwoord, en wel het eerfte Lid byweege van ontkenning; zynde de Schryver van gevoelen dat het onderwerp alleen door Proeven kan bepaald worden. De Heer U'. verdeeld ten dien einde, na ene korte inleiding, zyne verhandeling in 3. Afdelingen; en gaat in de eerfte plaats, de onderfcheidene Theorien na, die, federt de Geboorte der Hydrometrie, tot nu toe, door de vermaardfte Wis en Waterloopkundigen, zo onder de Italianen, als de Franfchen en Nederlanders uitgedagt zyn, om de fnelheid van (bomend water, op allerleie diepten, en dus ook de middelbare fnelheid in elke doorfnede, te bepalen. Vervolgens, en in de twede plaats, beoordeeld ' hy alle deze Theoretifche regels de een na de andere niet alleen, maar geefd ook de onderfcheidene Proeven op, zo door vroegerenals lateren, hier omtrend genomen: en toond daar by aan eensdeels, uit den aard der zake, dat ene ware, en voor het gebruik nuttige Theorie, wegens de fnelheid van ttromend water, in natuurlyke Kanalen, ten hoogfte onwaarfchynlyk is, en wel uit hoofde der baarblykelyks onmeoglykiieid, van immer ene bepaalde wet, wegens de vertragingender natuurlyke fnelheden te kunnen vastftellen; en anderdeels, dat 'er onder alle de bygebragte Theorien, ge.ne door de ondervinding derwyze bevestigd is, dat men dezelve als een vatten regel zoude kunnen gebruiken, om de ' fnelheden op verfchillende diepten, en dus de middelbare ' fnelheid, waar op^ het in deze Hydrometrie voornamelyk ■ aankomt, te bepalen. Waar uit dan van zelve blykt, dat het eerfte Lid der vrage ontkennender wyze moet beant^ woord worden. Eindelyk doet hy, in zynde Afdeling, ter ' regtftreekfche beantwoording van het 3de lid der vrage, een kort verflag van de Werktuigen , welken men tot hét nemen van Proeven, nop.ens de fnelheid van dromend water uitgedagt heeft; en voorn, van de zulken , waarmede dadelyke proeven genomen zyn : toond wyders derzelver gebreken aan, en maakt vervolgens daar uit op, welk het Werktuig zy, 't geen aan de minfte gebrektn onderhevig, en door voldoende proefnemingen gewettigd is. — Van allé uitgedagte Stroommeeters, heeft' de Heer B. by een goed aantal, door hem opgegeven proeven, de Stadéra Idraulica (Water Unfter} van Micbelotti, waar van hier ene naauwkeurige befchryving en afbeelding voorkomt, aan de minfte gebreken onderhevig gevonden: daar egter ook deze, hoe eenvoudig anders en gemakkelyk in het gebruik, niet in ali le gevallen kon dienen , maar alleen gefchikt bleek te zyn, om, op bepailde diepten, de fnelheid vari ftromend water, met genoegzamenaauwkeurigheid te meten; vond de Hr. B, zig verplat, tentindehei grote vraagfluk, waar by het n£fporen 'dier fnelheid op allerlei diepten geeischt woid , voU ledig te kunnen beantwoorden, naar een nog béter en volkomener Werktuig om te zien: gelyk het hem , na veië vrugceloze pogingen, ook eindelyk gelukt is, een Werktuig zamenteftelien *t .welk, ten aanzien van deszelfs werking veel overeenkomst heeft, met den bekenden Windmeeter van Boueuer; en waartoe hy erkend, het eerfte denkbeeld, te H 3 «*'



C €l )
weren dat van een aan zig zeiven evenwydig fchuivend Plaatje, ontleend te hebben, uit het meer malen by hem aangehaald werk van den Abt Ximenes, fchoon dezen het zelve nimmer gebruikt, veel min de verderen Werktuigly.
ken toeftel aan de hand gegeeven hadde. Van dezen
Stroommeter vind men hier ene uitvoerige, en beredeneerde befchryving, welke op een der 6 Platen, agter de Verhandeling gevoegd, dooreen nauwkeurige Afbeelding opgehel derd word (by het inzien van welke, men egter, ingevolge de herinnering van den Schryver op bladz. 156. de na der medegedeelde verbeteringen van het Werktuig diend in *t oog te houden) befluitende voorts de Heer B. deze zy. re verhandeling met ene opgave der onderfcheiden proeven met dit werktuig door hem genomen. — Daar egter deze proeven alleen in Schutfluizen en by Vloed- of Eb-ftroom voor eerst konden genomen worden, en de Heer B. federt en na het inzenden van dit zyn Antwoord aan de Maatfchappy, eerst gelegenheid kreeg, om een groot aantal van Proeven op de Rivieren, gelyk in hetPannardenfcbeKanaal, Neder-Rbyn, Ysfel enz. te nemen, welken hem tot verfcheidene zeer gev/igtige verbeteringen van dezen zynen, uitgevonden ftroommeter, aanleiding gegeven hebben: heeft hy het nodig geagt, om, zo wel deze verbeteringen, waar door het werktuig zelve eenvouwiger, de wryving minder, en het gebruik gemakkelyker geworden is, als de daar op door hem met het zelve en op gemelde Rivieren, genome rie Proeven in een Byvoegzel, mede te deelen, en langs dien weg, deze zyne keurige en belangryk verhandeling, te volmaken. ~ Om dit oogmerk al verder te bereiken, zal er (zo als wy onderrecht zyn) by den Drukker der Maatfchappy, eerlang ene Twede Byvaegzel, als een vervolg van het XXVI Deel, uitgegeven worden, behelzende, onder anderen, enige zeer merkwaardige proeven, waar door de nuttigheid en het gebruik van den nieuwen Stroom-meeter buiten allen twyffel zal gefield worden.
Op de verh. van den Heer B. volgen enige Aanmerkingen 9p de Bloemen van den Noten-Muskaet-lioom, door Dr. M. Houttuin,wast agter enekeurigeAf beeldingdier Bloemen, in plaat, nevens ene befchryving, van den Hr. E. P. Swagerman ge vocgd is. De Hr. H. die, in zyne bekende Befchryving der Natuurt. Historie, den Noten-Muskaat-Boom in de Klas. fen der Eenbuizige Plantgewassen geplaatst, en de Mannetjes- en Wyfjes-Noten als byzondere Bomen, befchreven hadde, heeft federt ontdekt, dat de Bloemen van dit ge was, welk tegenwoordig reeds twee andere plaatfen in het zamenftel van Linnceus heeft bekomen, Tweeflagtig of Hermapbroditscb zyn, en over zulks tot de Cynandria behoren.
Hier na volgt ene Verhandeling van den Heer S. J. van Gems, Mattb. Z. toen Med. &F Pbil. Stud. thans A. L. M. & Pbil Dr. flrekkende ter beantwoording der vrage, op welke de Maatfchappy reeds twemalen vrugteloos antwoorden hadt ingewagt. „Welkezyn de onderwerpen, betreffende de „ Natuurlyke Hiftorie onzes Vaderlands, waarvan men met „ gegronde reden te verwagten hebbe, dat eene verdere
nafpooring ten nutte van het Vaderland verflrekken zal?" Heer v. Geuns, wien op dit antwoord de gouden eerpenning is toegelegd, is byzonder volledig in het aanwyzen djir Piantgewasferi vau ons Vaderland, en daar men voor-
namelyk wegens dat gedeelte Hem den prys beeft waardig gekeurd, en reeds omtrent éne der andere ryken der Na. tuur ene nieuwe prysvraag heeft voorgefteld; zo heeft men liefst des Schryvers waarnemingen , wegens het ryk der Delfftoffen en dat der Dieren, ingevolge zyn eigen verzoek, agter weeg gelaaten.
Met opzigt dan tot de Plantgewasfen, toont de S. dat 'er nog veel ter nafporing is overgelaaten; en de Flora Belgiea van Prof. de Gorter zelve nog vele vermeerderingen kan dulden, dat dus by voorbeeld de S. in den omtrek van Zutphen ruim 90 foorten heeft gevonden, in *t genoemde werk niet opgeteld zynde: — met rede klaagt hy; dat onze Neerlandfche Botanici zich meest bemoeid hebben met ene loutere optelling van de naamen der Planten , en derzelver Eigenfchappen, nuttig gebruik of nadeelen verzwygen.
Byzonder was het te verlangen dat 'er ten nutte van den Landbouw ene Flora Belgiea werdt zamengefteld, in welke men ene volledige Hiftorie der fchadelyke planten of onkruiden opgaf. De S. geeft aan de handj wat 'er tot zodanig een werk al behoore, en op welke byzonderheden men ten dien einde heeft te letten. Hiernaa treedt de Hr. v. G in byzonderheden , als welke Inlandfche Plantgewasfen , die hy ten getale van 27 ieder met deszelfs byzonderheden opgeeft, by uitneemendheidgefchikt zyn, om geplant te worden op de Duinen van Holland en op de barre Heide — en Zand gronden van andere provinciën, waardoor men fchraale en onvruchtbare gronden in goede Wei- en Bouwlanden zou kunnen veranderen, veelen deropgenoenide grasfen en planten dienen ook zo wel om de veifluivingen der Duinen voortekomen als tot een heilzaam voedfel voor Rundervee en Schaapen, verders worden die Gewasfen onzes Vaderlands met dezelfde naauwkeurigheid voorgefield, welke met voordeel gebruikt konnen worden tot het maken van Touw, Linnen of Papier en tot het vullen van Kusfens, Matrasfen of Klederen, de S. leert ons ook de verwaarloosde en ongeagte Planten kennen, die veel. vuldig in onze plasfen en Booten groeien en waarvan fommigen tot een nuttig en aangenaame fpys voor Menfehen anderen tot voedfel voor Runderen, Paarden en Zwynen gebruikt konnen worden. Zeer breed wydt de S. uit, wel. ke Gewasfen een gelyk nut als dat van den bast der Eiken, boomen te weeg konnen brengen in het bereiden van het Leder; als ook hoe men uit onze Inlandfche Zee-planten goede Soda, of Potasch kan bereiden. — Omtren de verfkonst vinden wy in deeze verhandeling ene nette lyst, welke Inlandfche Gewasfen tot zwart, welke tot geel, welke tot rood, paarsch of bruin, welke tot blauw en welke tot groen verwen dienflig kunnen zyn; eindelyk wyst ons ook de Schryver tot de Planten, die tot heilzame Geneesmiddelen verflrekken konnen. De Heer G. in 't algemeen flaaft iedere aanmerking door voorbeelden uit andere Geweflen of uit waarnemingen, gedaan door onze uitheemfche Geleerden, en toont de menigerleie bronnen aan, uit welke hy gefchept heeft.
Eindelyk word dit Deel befloten met een Bericht wegens enen nieuwen Hyetomettr (Regenmeeter) door den Hr. Cb. Bruinings, waarby, insgelyks, ene in 't koper gebragte Afbeelding, ter ophsldering gevoegd is. Deze Hyetmtier, is
door



C <?4 5
Van alle Zadels.
Van alle Lederen Handfchoenen,
Van alle Bever-, Wol-, Bonte en gemengde Hoeden.
Van alle gemaakte Krameryen.
Van alle gegoten, geplet of geflagen Yzer.
Van alle gelooid Leder, en van Leder gemaakt Werk, be-
halven 't geen anders belast is. Van Riet, Wandelftokken en Zweepen. Van reeds gemaakte Klederen. Van alle Borftelwerken &c. Van Goud, Zilver en Juwelierswerk. Van Ankers.
Van allen gemaakt Tin en Plewterwerk.
Van ieder Koets, Wagen of vierwield Rytuig.als mede van
ieder Chais en ander tweewield Rytuig, ofgedeeitens daar
van. Vyftien ten honderd van de waarde. Van alle andere Goederen, Waaren en Koopmanfchappen,
Vyf ten honderd van de waarde, op den tyd en ter plaatze
der Invoering, uitgenomen de volgende: Salpeter, ongewerkt Tin, Lood, oud Plewter, Koper, Yzer, Yzerdraad, kopere Platen, Wol, Verfhout, Verfftoffen, (behalven Indigo) onbereide Huiden, Bever, en andere Bontwerken en Beestenvellen.
Na den eerften Dec. des Jaars 1790 zal 'er een Belasting van 60 Centen gelegd worden op alle 112 Ponden ingevoerde Hennip.
Alle de Belastingen op de voorgenoemde Goederen,Waren en Koopmanfchappen, betaald, zullen van dezelve ontheven worden, wanneer ze 12 maanden, na de betaling, uitgevoerd worden na enig Land buiten de Grenzen der Vereenigde Staten, uitgenomen één ten honderd van het beloopder betaalde Belastingen, uit hoofde van de gemaakte kosten.
Voor ieder Quintal van gedroogden,en van ieder Ton gezouten Visch,van de Visfcheryeii der Vereenigde Staten,en van ieder Ton gezoute Provifie der Vereenigde Staten, .uit dezelve uitgevoerd, zal ter vergoeding van de Belasting op het Zout, daar toe gebruikt, gelegd, te rug gegeven worden.
Cents.
Van ieder Quintal gedroogden Visch . 5. Van ieder Tod gezouten Visch . . 5. Van ieder Ton gezoute Provifie .. . 5.
Ook zal van ieder Galon Rum, gediftelleerd binnen de de Vereenigde Staten, en buiten dezelve uitgevoerd, uit aanmerking van Belasting op de Waren, van welke de Rum vervaardigd wordt, 5 Cents te rug gegeven worden.
Een Disconte van Tien ten tonderd 2al 'er gegeven worden van alle de thans opgelegde Belastingen, op zulke Goederen, Waren en Koopmanfchappen , als men ze invoert met Schepen in de Verenigde Staten gebouwd, en die geheelde eigendom zyn van een Burger of van Burgers.
Deze Befastingslyst zal ftand houden tot den r.Jtinydes Jaars 1796 en tot het einde der naastvolgende Zitting van het Congres, welke als dan zal gehouden worden, en niet langer.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.
PRYS DER GRANEN.
tarw. Het Last. Bovenlandfche : , 930*1121 c
Ggld. Zeelandfche wiae . —
Pooirebonte en witte 2253266 rogge HetLsio
Dito rode . . 220a 256 Ggld.
Koningsberger . 2163250 Dantziger . .. 120 a.141
Voorlandfe rode . 2043246 Koningsberger . 1143136
Dito witte .. . Dito bruine . . iioais»
Brab.en Vlaamledieo Vlaamfe en Brabandfe «08140
Amsterdam 18 Aug. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 13a: en te Haarlem ia, onder welken laatften 5 beneden de ia Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
IBARO thermo- streek ME- meter. der LTJCHTSGE. ter. Noord| Zuid. wind. steldheid. f29 10 67 7s o. t. n. 12.< 29. 93 75Ï 90 o.k. o. helder. ( 29. 9§ 64I 63 _
("29. 9l 67§ 75 1 n. n. O. 'sMorg. vrcegzwT
IJ.< 29. 9 74 92 ■ damp of mist, V.
( 29. 9 63 6o§ n. O. wolk. ver ), helder.
("29 9 69 f 78 n. n. O. zw.wolk. daar uito»
14. < 29. 8| 65J 63 * de middag ïw. ftorc-
[29.9 6-o§ 58 n.n.0. ajg^ffly
C29. 8| 64 7+ O. n. O. £w. wolken, 's Av7
15. < 29. 8 73 88 O. t. n. regen endonderen (.29- 8j 63§ 62j n. o. zware blikfem
("29- 9 <53 63f n. o. Voorm.wsf. beide
16. < 29. 9§ Ó"8j 76 n.0 t O. harde regen, verd. (29.IO 65 63| n O. t>ew.'s Av. weerl.
f"29.Ili] 6\\ 74 n. n. O. ~
17. -! 29.11 74 Voorm meest held.
(.20.115 61 S8§ verder zeer bew.
(~3o. o 62* 73 X. N. O. .
l8-^29iif 7i| ?8 n.n.w. bewolkt.
1^29 i i 61 59j n. t. W. . * W. N.W. n. N.O. en O.



i78p. No. 61.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 28. Augustus.
BERIGTEN.
BENE MARKEN.
S^^^je Koningl. Maatschappy der Wetenr\ ja schappen, te Koppenhagen, heeft, ter beant]] woording, ten dezen Jare, volgens de gewone @5i^^^ voorwaarden voorgedeld, deze drie Stukken:
x. Hypothefin Craufordianam de Calore corponm infenfibili &? latente curatius cxaminare, expofitis argumentis tam pro ea quam contra eam militantibus.
2. Data loei latitudine fj? lengitudine Declinoxionem acus magnetica in utroque bemispbcerio determinare , & curvas, qux declinationes magneticat exbibent, ducere.
3. Utrum fystema feudale, quod tam diu in Europa univerfe viguit, tantumque in ftatu ejus puhlico conflituendo mtmentum babuit, incidente proximis postChrijlumnatum f eculis migratione gentium, a populis borealibus ad meridionales peruencrit, an vero Jubfecutis demum temporibus ad borum exemplum in Septentrionem introduiïum fit.
De Vertogen in Antwoord kunnen in 't Latyn, Franscb, Hoogduitsch of Deessch gefchreven, en moeten, vragtvry, aan den Heer Jacohi, Raadsheer des Konings, enfteedsaanb'yvende Secretaris der Sociëteit, voor het einde der maand Juny 1790, gezonden worden.
III. DEEL.
ITALIË N.
De Hr. Balthafar Orfmi heeft aan de Akademie» te Cortona, ene Verhandeling toegezonden> welke, met opzigt tot Geleerdheid en fmaak, een Meesterftuk mag geheten worden. Hy handelt in dezelve over zeker oud en beroemd Altaar, 't geen inPerugia, een der Steden van den Kerkelyken Staat, gevonden- en algemeen bewonderd word; en helderd dit Gedenkftuk niet weinig op, door zyne aan wyzing der evenredigheden en andere Eigenlchappen, met betrekking tot den fmaak der Eeuw, waar in heft gebouwd wierd. 'Er zyn ook ettelyke zeer naauwkeurige Tekeningen bygevoegd.
FRANKRYK.
Het Koninglyk Collegie der Heelkunde, te Lyons, in den Jare 1755, by opene Brieven,opgerigt, hield hare openbare Lesfen in een. Vertrek, gebouwd op kosten van een der Leden, den Heer Colombo, een Chirurgyn, en wegens zyne Jaren, deugden en verdienfïen, hoog gefchat. Het groot aantal van welonderwezene Kwekelingen, in de twaalf eerst verlopen Jaren, de yver en aanhoudende vlyt der Leden van dit Collegie, om de Heelkunst in al derzelver uitgeftrektheid te leren, getoond hebbende van hoe veel aangelegenheid dergelyk ene Inftelling kon wezen, zo voor de Stad als het omgelegen Land, heeft zyn
I Ma-



C 66 )
Ma je (reit, onder het verlicht en weld-.dig beftuur van wylen den Staatsdienaar de Vergennes, aan dit Collegie een veel ruimer Vergaderplaats verleend, waar alles juist gefchikt en met fmaak- toegefteld is.
Zes Hoogleeraars, door den Koning aangefteld,handelen over de Heelkunde, in zes byzondere leshoudingen , die ieder 2 maanden duren.
De Invvyding van deze nieuwe Leerfcholen gefchieclde den 27. April 1787. door twee Redenvoeringen. De eerfte werd uitgefproken door den Hr. Colombo-, Koninglyk Hoogleraar, Lid van de Akademie te Lyon: deze ftelde voor Het aanbelang cm bet algemeen vertrouwen te winnen in de beoefening der Geneeskunde, en de middelen om daar in te/lagen. He tweede, voorgedragen door den Heer Desgranges, j Doétor in de Medicynen, Lid van het Collegie en | van verfcheide Akademien, had ten onderwerp : Den , oorfprong en voortgang der Heelkunde, en de heilzame ,
vrugten van dezelve voor de Maatfchappy. Dc :
Vergadering was talryk; de Stadsregering was 'er door Afgevaardigden tegenwoordig, een grote menigte van Liefhebbers hadt zich dervvaards begeven, en ontbrak het niet aan Dames. De Hr. Desgranges wendde, na het uitfpreken zyner Redenvoeringe, zich tot de Magiftraats Peribnen, de Hoogleeraars, de Leden van het Collegie en dc Kwekelingen; de Dames werden niet veigeten : waar op de Hr. Desgranges den Hr. Conftantin, tot Meester in de Chi. rurgie te Mdcon aangenomen, voorftelde.
Indien de gunst desSouverains,de goedkeuringen toejuiching des Gemeens, en de liefde hun toegedragen , genoegzaam waren voor de Heelmeesters te Lyon, om met allen yver de zaak, die zy op zich genomen hadden, te volbrengen, het was dus niet gefchapen met de Kwekelingen, derzelver Eerzugt ontbrak het aan een prikkel. Deze heeft de Stadsregering wel willen geven, door drie Pryzen vast te ftellen, die op 't einde van het Studeer-jaar moeten uitgedeeld ; worden aan de dingeren na den Eerprys. Elk Hoogleerair benoemt 'er twee om 'er na te ftaan.
Dit dingen om de Eerpryzen is, enigen tyd geleden, voor de. twede keer gefchied, en zyn ze, na j een behoorlyk onderzoek aan verdienstlyke Jongelingen, op den 4. Maart 1789. toegewezen, by het houden ener Redenveering, door den Heer Biesfy, Adjunft Profesfor. De Provoost der Kooplieden verwaardigde deze Vergadering met zyne tegenwoordigheid, en reikte de "behaalde Eerpryzen, in Boeken over de Heelkundebeftaande, aan elk der bekroonde Kwekelingen over. De verpligtende wyze op welke die Magiftraats perfoon hun aanfprak, uit naam der Stadsregeringe, was regt gefchikt om hun Eerzugt meer en meer te ontvonken, en hun aan te zetten tot het verdubbelen hunner pogingen, in het aanleren van ene Konst zo belangryk voor het Menschdom.
Over den Staat der OOSTERSCHE LETTERKUNDE, in Fr a k k r y k , van den tyd van Francois I, lot den tegenwoordigen.
(Getrokken uit de Notices fjf Extraits des Manufcrits de la Bibliotbeque du Roi, door de Conimi^fie, tot het nazien der Oosterfchc,Griekfche en Latynfche liandfehriften, in 's Konings Boekery , aangefteld, in 't ligt gegeven.)
Op de Kerk-Vergadering, te Wenen, welke op last van Klemens V. in de Jaren 1311 en 1312, gehouden is, wierd, onder anderen, vastgefteld, dat 'er te Romen, te Parys, en op andere vermaarde Scholen, onderwys in de Oosterfcbe talen, zo in de Hebreeuwfche, als Chaldeeuwfche en Arabifche, zoude gegeven worden. DeRomeinfcheHoogleraars zouden, door den Paus, de Franfche, door derzelver Koning, maar de overigen, door de Kloosters en Kapittels, bezoldigd worden.
De Kruistogten fchynen wel allereerst aanleiding tot deze fchikking gegeven te hebben. Romen gedroeg zig al fpoedig naar dit Voorfchrift van het Wener-Concilie: dan by de overige Univerfiteiten ging de zaak met trage fchreden voort; hoe zeer men ook toen reeds begreep, dat, behalven ene meer gemakkelyke bekering der Ongelovigen, en de voordelen voor den Handel, de betere Verklaring der H. Schrift niet weinig, langs dien weg, ftond bevorderd te worden. Onder Franpis l. dien men met regt den HerftetIer der Wetenfchappen, in Frankryk, noemen mag, wierden, alhoewel niet zonder tegenfpraak der toenmalige Univerfiteit, in den Jare 1530. de Leerftoelen voor de Hebreeuwfche en Griekfche Talen, en, onder Hendrik Hl. in den Jare 1587. die voor de Syrifche en Arabifche fpraken,voor de eerftemaal geopend.
Willem Postel gaf, in 1538. de eerfte Grammatica over de Oosterfche Talen, te Parys, in *t licht. Hy bediende zig van Hebreeuwfche, Samaritaanfcbe. Syrifche, Armenifche, . . Drukletters. Dan, fchoon hy zelve in Afia en Afrika, de Oosterfche Talen geleerd hadde, en men van zulk een man dus alles verwagten mogt, maakte egter deze Taaloeffening geen opgang. Hy vondt zig genoodzaakt, by mangel aan de vereischte onderfteuning, op eigen kosten, zig Oosterfche Letters aan te fchaffen, en puttede zyne eigene vermogens geheel uit, in deze onderneming.
Onder Lodewyk XIII. klom de Oosterfche Boekdrukkery reeds tot den hoogften top. Savary ie Breves, Koninglyke Afgezant te Konftantinopolen, die zig 22 Jaren, in *t Oosten, ophield, bediende zig van dit zyn verblyf aldaar, om de voorcaamfte Handfchriften, op alle plaatfen, op te ko. pen; en hy leidde, by zyn terugkomst, eerst te Romen, en vervolgens ook te Parys, ene Drukkery aan. Na zynoverlyden in het Jaar 1627. zouden bykans alle zyne Letters en Handfchriften, naar Engeland of Holland, te koop gebragt zyn, zo niet Vitré dezelve voor Frankryk gered, en den Koning overgehaald hadde, om dezelven gezamentlyk voorzyn rekening, in te kopen: gelyk vervolgens, fchoon op naam
vaa



C 53 >
gefield word ƒ 3600:-< gulden te belopen, aan elk der Erfgenamen zyn aandeel in geldfom toegewezen. Voorts is'er nog agter gevoegd een algemeen Register, zeer dienstig, om, by voorkomende gelegenheden, terftond te kunnen vinden een gelykfoortig geval, in dit Werk verklaard en opgehelderd. ,—. Wy twyffelen niet, of de ondervinding zal aan de bezitters van dit Werk leren, dat deze uitgewerkte Voorftellingen hun van zeer veel geraak zullen zyn. Het bellek van dit Blad laat niet toe, qui door een uittrekzel des Werks daar van een Proeve te geven; ook. zoude hier toe, één der 28 Platen, waar mede dit fierlyk Werk voorzien is, noodwendig dienenbygevoegt te worden; doch zy, die het zelve bezitten, zullen by het gebruik deszelfs waarde leren kennen;
Almanacb ten dienste der Zeelieden, voor het Jaar 1792. op last van het Edelmog. Collegie ter Admiraliteit,binnen AmJlerdam redderende, opgeftelci, en uitgegeven door deCommisfarisfen tot de zaken het bepaalen der Lengte op Zee, en de verbetering der Zeekaarten betreffende, (de Heren y. 11. van Swinden, P- Nieuwland, en Q. Hulst.van Keulen) té Amfterdam, by G. Hulst van Keulen 1789.
Wy achten het niet onvoeglyk, ter gelegenheid van de aan kondiging van dit Werk, onzen Landgenoten eenig nader Bericht te geven van den aart der Comtnisfie, die, volgens de opgave des tytels, het zelve in 't licht gebracht heeft, en van ie verdere verrichtingen dier CommisCe. Niemand, die enigzins met de Theorie der Zeevaartkunde bekend is, is onbtwust hoe gewigtig voor die kunst het Vraagftuk is, om ten allen tyde, onafhanglyk van den koers en afgeleg. den weg van een Schip, deszelfs. ware plaats door breedte en lengte te bepalen; en tevens hoe moeilyk, vooral met betrekking tot de Lengte, datVraagÜuk altyd gehouden is, en welken arbeid en kosten de vermogendfte Natiën van Europa tot deszelfs volkomene, of ten minden voldoende, 1 ©plosfing hebben aangewend. Men weet imgelyJrs, dat de-| beroemde Sterrekundigen Evler, Clairaut., d'Alembeit, en inzonderheid met. betrekking tot de Praktyk Tobias Mayer, het eindelyk zo verre gebragt hebben, dat de Zeeman, met behulp van enen vooraf berekenden Aimanach, door de Waarneming van den afftand der Maan van de Zon, of van tr.ne Ster, met behulp van ene niet zeer omflagtige bereke•aing, de lengte, waar hy zig in Zee bevind, met vry grote naaswkeurigheid ontdekken kan. Na dat de Engelfclu.n hst eqrst zodanig enen Aimanach, brpaaldelyk tot dat .einde ge fc-hikt, hadden beginnen te berekenen, en jaarlyks uit te geven, hebben eerst de Franfchen hunneConnoisfancedestems »p dien voet ingericht, en het zelfde voorbeeld is vervol gens ook. door andere Natiën gevolgd, die zodanige Almanachen, of zelf berekend, of. vnn de Êngelfcheo overgeno 3iien,e?) tot hunnen eigenen eerften Meridiaan, en in hunne laaien, oyergebragt hebben Öe.Rusfen, Deenen, Spaan fenen, Portugeefchen, Duitfchers, geven elk in hunne taal Aftroncmifche Alinanachen in 't licht; meer of min onmiddelyk voor de Zeevaart gefchikt, en naar het voorbeeld des •ïngelfehen Nautical Almanacb, of der Franfche Connoisfance •lts lens, ingerigt. Ook onze Landgenoten, lieten jiiet na op die Methode en baar voortreflyk nut, ten beste vand^Zee -»aart, de-aandacht te vestigen. Het Utrechtsen Provinciaal Gta.ooifcbap, van. Kunnen en .Wetenfehappea . fchreef daar
over in 1779. ene Prysvraag uit, en paf de bekroonde Verhandeling van den Ridder de la Coudraye, ook in het Nederduitsch in bet licht. Verfcheidene Zee-Officieren leidden zich yverig op derzelver Theorie en Praktyk toe, en een hunner, de Heer J. O. Vaillant, gaf daar van in zyne Verhandeling over de Stuurmanskonst (in 1784.) ene Uitleg, ging, met voorbeelden opgehelderd. Doch daar de yver, hoe groot en loflyk ook, van byzondere Lieden of Maatfchappyen, nimmer in (laat kon zyn om die Methode algemeen in gebruik te brengen, als zynde het gebrek aan enen dergelyken Aimanach in onze taal, en wan de Boeken en Tafelen die tot deszelfs verklaring en gebruik onontbeerlyk zyn, ene onoverkomelyke hinderpaal, befloot het Ed. Mog. Collegie der Admiraliteit te Amfterdam redderende., om door hun gezag en byftand den Nederlandfchen Zeelieden die gelegenheid te bezorgen. Ingevolge van dat hei^aam befluic werd op de Heren Prof. van Swinden, Lector ATieuwland en den Hr. Hulst van Keulen, ene Commisfie gedicerneerd, ten , einde gezamentlyk den Engelfchen Nautical Almanacb in hetNederduitsch, en tot den Meridiaan van Teneriffa over te brengen, en met de nodige Verklaringen, Tafelen, enz. naar de vatbaarheid van den Zeeman gefchikt, in het licht te geven. Du Iaatfte was te noodzakelyker, dewyl over dat onderwerp byna niets in de Nederduitfche ta3l voorhanden was,., dat voor Zeelieden onmiddelyk van dienst kon zyn,en men dus niet, gelyk by de Engelfche en Franfche Verklaringen, onderftellen kon,dat zy, uit het gewoon onderwys in de Zeevaartkunde, de vereischte kundigheden ontlenen konden. Tevens werd befloten, ten einde de Commisfie nog van meerder en uitgebreider nut. te doen zyn, haar insgelyksop te dragen, voer eerst, het nagaan en verbeteren der Zeekaarten, en ten dien einde, het by een zamelen van al wat de pofkien van Havens, Kapen, Kilanden, Kusten, enz betreft, zo uit alle voorhanden zynde Reistochten als andere Boeken, het in orde bfënsen van dien voorraad, en het fuccesfivelyk daar uit verbeteren der Kaarten zelve: ten tweeden, het byeen zamelen en in orde fchikken van zodanige Berichten uit Reistochten, Landfch.ippen, Schriften vanCïeleerde Get'.ootfcbappen, enz. als de Winden, Stromen. Anl-.ei-/laatfen , Landvertonlngen, Watergetyden , Miswyzingen . van het Kompas enz. betreffen,,., en den Zeeman van dienst kunnen zyn.
ingevolge hier van fhehben de aanfeftéldé Commisfarisfon, zedert den tyd hunner aanltelling, ^6 April 1787.; reeds davolgende Weiken in het licht gegeven;
J. Almanaclien ten dienfte der Zeelieden , voor- de Jaren 1788, 8os go, ijl en,Q2. Men vindt in dezelven, voor eiken dag., van de Maand, de Zons regte .opklimming en Declinatie, de Tydvereffening, de Zons halve nuddellyn,., Uurbeweging: en. tyd van doorgang haier fchjf door den Meridiaan; de M-aaus regte opklimming. Declinatie, halve middellyn, en Horizontaal verffibilzicht van 12 tot 12 uren, het uur van haren doorcang door den Meridiaan, en hare pbafes: vervolgens haar afftand van de Zon, of van ene bekende vaste Ster van 3 tot 3 uren; eindelyk de Declinatie en doorgang door den Meridiaan der Planeren, Venus, Mars, Jupiter, Saturmis, en de Eclipfen vau jupiters Satellieten. De AU manachen van 1791 en 1792. zyn daar in nog volkomener dan de voorgaande, uat.by de Zons-Declinatie en.tydver-
cf-
H r:> ■ ■ ,



( 6g, )
effening, gelyk ook hy ds Maan*-Declinatie, Meridiaandoorgang, Middellyn en Verfchilzicht, de verfchilien voor 24 of 12 uren zyn aangetekend, en dat men 'er ook de Geocentrifche Lengte der te voren genoemde Planeten in aantreft. De volgende Aimanachen zullen op denzelfden voet worden ingericht.'
By elk der Aimanachen van de Jaren 1788,89 en 90. was ene Verklaring gevoegd, op dat Jaar toepaslyk, waar inde aart en het gebruik van elk der Artikelen, in denzelven vervat, breedvoerig wordt uitgelegd. Doch om het Werk tot minder prys te kunnen afleveren, is by den Aimanach van 1791. ene nieuwe veel vermeerderde en verbeterde druk van die Verklaring in het licht gegeven, die ook afzonderlyk te bekomen is, en voor alle volgende Aimanachen dienen kan Dus word reeds die van 1792 zonder byzondere Verklaring uitgegeven.
H. Verhandeling over bet bepalen der Lengte op Zee, door de afjïanden van de Maan tot de Zon of vaste Sterren; tweede veelvermeerderde en verbeterde druk. In die Verhandeling zyn alle de delen dezer Methode breedvoerig, en zo duideiyk mogelyk, uitgelegd,' en drie onderfcheidene manieren om den febynbare gemeten afftand tot den waren te reduceren, naamlyk die van den Ridder de Borda, die van den Heer Duntborne, en die, welke door middel der grote Engelfche Tafelen verricht wordt, opgegeven. In het twede Stuk is inzonderheid het praktikale gedeelte merkelyk vermeerderd , en de manier om, door ene enkele afftandmeting zonder hoogte, de Lengte by nadering te bepalen, verklaard. Dit Stuk is te zamen met het volgende afzonderlyk te bekomen.
lil. Verzameling van Tafelen, ten dien fie der Zeelieden, en behorende by gemelde Verhandeling.. Men vind in deze Verza meling alle de Tafelen, die tot de berekening der Lengte nodig zyn, benevens verfcheiden andertn die van algemeen gebruik 'in de Zeevaart zyn. Dezelve zal van tyd tot tyd meer en meer worden volledig gemaakt.
IV. Verzameling van Berichten omtrent getvigtige onderwtr-' pen, meeit uit de rapporten en Journalen van Nederiandftbt Zee lieden getrokken. Dezelve wórd by Numero's agter eiken Aimanach uitgegeven. Reeds twee daar van zyn by de Aimanachen van 1 789 en 1790 uitgegevens De (poed, dien men met de uitgaven van die voor 1791 en 17^2 heeft moeten maken, heeft belet dezelven ook daar by te vervolgendog by den Aimanach van '793. zal wederom ene nieuwen Numero worden uitgegeven.. De reeds uirtjegevene bevatten: J. Aanmerkingen over bet nut der Conductors of Afleiders van den donder op de Schenen. II Berichten onttent de ligging van 'bet Vrouwezand, lil. vm de Hinder of Abank , IV. van ene blinde Klip tusfchen de Eilanden Pico en Fayal, V. omtrent de ligging en ftrekking der Eilauden Porto Santo, Madera en de Serters, Vl. vm den Pin van Tt.tutiffa; en Vil. een uitvoerig Bericht omtrent de Vlaamfcbe Eilanden.
V. Verhandelingen ever verfchillende Stukken, de Zeevaart be treffende. Van deeze», die insgeiyks ftaan vervolgd te worden, zier reeds óa terfre, over de Inrichting en het gebruik der Oftancen en Sextanten van Hadley net licht. In dezelve word al-es, wat de Theorie én Praktyk van dat Werktuig, bet voornaamfte en byna het enige dat voor naauwkeurige Waarnemingen op Zee dienen kan, betreft, uityoetig be-' handeld -ea uitgelegd. Dit fiuk is. afzonderiyk.te oekoiiks. -:
Alle deze Stukken betreffen voórnaamlyk het èerflegedeeïte der Comtnisfie. Het andere gedeelte, vooral de verbetering der Zeekaarten, is een Werk dat zoveel moeite en tyd vereischt, dat het niet moogiyk is daar aan met aanmerkelyken fpoed voort te varen. Dit is dan ook de reden, dat tot nog toe uit den reeds vergaderden voorraad gene werkelyk verbeterde Kaart is in het licht gekomen. Daar aan word ondertusfehen viytig voortgewerkt.
Wy hopen dat deze korte Schets zal dienen om onze Landgenoten enigzints nader met den aart en het oogmerk dezer Inftelling bekend te maken, en die genen onder hen, waar van zulks in enigen opzigte afhangt, aanfporen om tot dezelfde heilzame einden,die daar roede bedoeld zyn,§o door invloed als dadelyk, mede te werken.
TEKENINGEN en PRENTEN. p a it y s.
't Welgelykend Portrait van den Marquis de ea Fayette, getekend door Bounieu.en gegraveerd door Vangelisii, by Tournier, prys 3 liv.
? SpecJacle Iliftorique, gravés par F. Godefroy, de V'Academie Imperiale ë? Royale de Vienr.e, de celles de Londres, de Koucn &c. avcc Notcs cxplicatives, par M. Levesque, de TAcademie des Infcriptions &" Belles Letïfès, dedié a Leurs Alt es fes Serenisfimes Ie Comte de Beauj'olois £? Mademoifelle, chez f'Auteur. Dit Hiflorisch Schouwtoneel fteekt uit boven vele andere Prentwerken van dien aart. Het is verdeeld in vier Tydvakken. Het eerfte verbeeld de voornaamfte Gebeurteniden van den jaare 1600 tot 1625. — Het tweede die van 1625 tot «Jga r? Het derde die van 1650 tot 1675. — Het vierde die van-1675tot1700.. De Heer Levesque heeft ieder dezer vier Tydvakken voorzien niet Geschiedkundige Aantekeningen, die zeer nauwkeurig zyn,
l e i p z i g. '
Onze beroemde Baufe heeft zvn Verzameling weder met een fraaye Plaat, betyte'hi: Rofette, vermeerderd. Het onderwerp is een der Kinderen van Netfcher, uit het eigen ' Familieftuk " van dien groten Schilder ontleend, en waar van men het fchitterende koloriet, op ene verwonderens waardige wyze, door onzen Konstenaar ook in het koper-ziet uitgedrukt* -
b e r l y 'n.'; |
Onder de menigvuldige Afbeeldingen van den groten' Fredcrik, getuigt men algemeen, dat, ten opzigte van de treffende gelykenis, boven allen uitmunt,een kleine Plaat,'- a l-Anti-qui e-n Médailhn, in profil,door - -f 3 Dan.



( 7° )
D%n. Berger, naar een Tekening van J. C. Frisch, in de Engelfche gepointeerde manier uitgevoerd. — Boven het Borstbeeld pronkt een Ster, om de vergoding van den Koning aan te wyzen. De vleeschdélen zyn roodachtig gedrukt; het formaat is gewoon Octavo, en de prys^ió Grosfe.
bern.
De Heer Bunker heeft, in zyn byzondere luchtige en meesterlyk geè'tfte manier, uitgegeven een Verzameling van 96 Platen, voor het bekende Werk van Mcrcier, Tableau de Paris; in een formaat, het welk voor de verfchillende uitgaven daar van gefchikt is.
amsterdam.
Vaderlandsche Gezichten of Afbeeldingen, tehorende tot den tegenwoordigen Staat der Verenigde Nederlanden, naar 't leven getekend, door J. Bulthuis, en in 't koper gebragt, doorK.F. Bendorp, Achtfle Stel, behelzende een gedeelte van het Platte Land van Zuidholland, en verbeeldende het Huis te Spangen, het Borp Helvoet, Plellevoetfluis ,'t Kasteel te Heusden, het Huis te Meeuwen, het Dorp We f kendam, de Kerk en het School te Dubbeldam, de Kerk te Ryfoort, het Rechthuis, aldaar; Tsfelmonde, de Dorpen Alblasferdam, Streefkerk, Krimpen op de Leek, Outuerkerk aan den Tsfel, Hoornaar, Hoogblokland, de Landspoort te Vianen, de Stad Heukclom, 't Huis te Heukclom; twee Gezichten op de Stad Gorinchem ; zynde dus 20 ftuks, als 16 kleine, en 4 grote Gezichten. By H. Gartman, IV. Vermandei en J. IV. Smit, prys f 1:10- pioefdr. / 2:10- en op groot Papier / 2:10-
Echte Afbeelding van het aanvallen en vermeesteren der Baflille: door de Burgers van Parys, op den 14 July 1789. alomme te bekomen; prys 10 ftuiv.
ïi a e r l e m.
Portrait van den Hr. J. Necker, Staats - Minister en Directeur Generaal der Finantien van Frankryk, naar het originele Schildery van du Plesfet, door Kobell , by F. Bohn , Boekhandelaar, kost f 1-:- Proefdr. met letters ƒ1:5:- dito zonder letters/ 1:10:- vergulde Medaillon Lystjes met glas kosten ƒ 1: -
SCII1LDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
parys.
De Schilders, die geen Leden der Akademie of aog te jong zyn om daar in toegelaten te worden, von¬
den zich, tot hier toe, genoodzaakt, hunne Konstftukken vertonende, dezelve bloot te ftellen aan Lugt en Weer; dan den 18 en 19 Juny dezes jaars boodt deKonstkoper Le brun zyn grote en heerlyke Zaal dezen Konstgenoten aan. ■— Onder de Schilderftukken, daar vertoond, muntte uit een OrdensRidder ten voeten uit gefchilderd, door den Heer d'Arling. Niet zonder belangneming heeft men gezien, de Markten, de Feesten, de Veldflagen, zo getekend als gefchilderd, door den Heer Desfontaines; een Schets van den Kindermoord, en bovenal een kop van een Priester der Oudheid, van dezelfde hand; de Landfchappen en Zeeftukjes van den Heer Vaillant; en andere Landfchappen, in een kiefcher en oorfpronglyker ftyl, van den Heer Petit.. Een Kop, door Mejuff. Giraud, waar in men ontdekt dat zy "haar best gedaan heeft om de manier van Rubens te volgen, en dat zy wel zal flagen als zy zich bepaalt om de Natuur te volgen. Het Zuikermommetje (zeIer Kinderfpel) en zyn Tegenhanger,door den Heer Ducreux, ftaken uit in het koloriet. Mejuff. Nanine Vallain, kwekelinge van den Heer Suvée, heeft Portreten vertoond, waar in veel ftoutheids heerscht.
GOUDEN en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN.
berlyn.
De Medaib'eur Abramfon heeft, voor den Baron Klopmann, Opper Hof-Maarfchalk des Hertogs van Kourland, die een Kenner en Verzamelaar van Munten en Penningen is, ene Medaille vervaardigd op den Vorst Potcmkin, by gelegenheid der verovering van de Vesting Ockzakow, door denzelven. Op de voorzyde ziet men het Hoofd des Vorsten, in een Romeinfchen fmaak - met een Lauwerkrans omgeven, nevens dit Byfchrift: Princeps Potemkin Tawritfcheskoi. De tegenzyde vertoond de Vesting Ockzakozv, waar op de Vlag, met de Naamletters van Hare RusKeizerl. Majefteit waayd: wyders een gedeelte van de Stad, nevens ettelyke* Rusfifche Oorlogfchepen .met de Keizerl. Vlag, en het byfchrift: Hóe duce nil arduum. Onder aan ieest men : Ockfakovia expugnata.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en .scrkepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrek kelyk.
Volgens ingekomene Berigten is 'er, dit Jaar, in Stief en omtrent 25 prCcnt minder Wol gewonnen, dan in het vorig Jaar, zulks de prys daar van merkelyk geftegen was. Men koopt thans de Silefifche
Wol



C 76 )
„ I. Welke mogen de redenen zyn, waarom men, niette„ genftaande den zoo aanmerkelyk vermeerderden prys van ,, het zwaare Eikenhout, en byzonder der Moolen-Asfen, „ in het algemeen voortgaat, dezelve uit één ftuk te ge,, bruiken; daar in eenige weinige Molens, in de nabuur„ fchap dezer Stad ftaande, zedert verfcheiden jaren, Asfen „ zyn gebruikt, die uit vier aan een gekoppelde ftukken „ worden zamengefteld, en deze in het gebruik goed moe„ ten bevonden worden, dewyl dezelve by aanhoudenheid „ in die Molens worden gebezigd, en daar de Asfen, uit „ vier ftukken te zamengefteld, zo aanmerklyk minderkost„ baar dan die uit één ftuk, en mogelyk wel zo duurzaam
en minder aan tegenvalling onderhevig, moeten zyn? En „ zou men daarenboven hier te Lande, in naarvolging van ,, het gene men in Engeland doet, met voordeel^n onze „ Molens gebruik van gegotene Yzere Asfen kunnen maa„ ken?
„II. Welke zyn de gewoone ongefteldheden of ziekten, „ die de Europeaanen, welke eenen tyd lang in de Oest„ indien gewoond hebben, en in Europa te rug komen, „ doorgaans medebrengen of krygen? Welke zyn derzelver
oorzaken en de beste middelen, om hun daar tegen te
behoeden en te herfteilen?
„ UI. Weike zyn de oorzaken of middelen,diedeRotting „ verhaasten, en welke, die dezelve voorkomen, vertragen „ en (tuiten, zo in als buiten het dierlyk ligchaam, vooral „ van den Menscta? Welke nuttigheden kunnen de onder», fcheidene Weetenfchappen en Konsten, inzonderheid de „ Genees- en Heelkunde, uit de kennis van ai het voor„ gaande trekken?
IV". Nadien het gebruik der Brillen en andere Ooggla.
zen fteeds meer en meer algemeen vervroegd word , en „ eene bepaaling daar omtrent van geen gering aanbelang „ voor het menschdom zyn kan, belooft het Genootfchap „ den gewoonen Eereprys aan hem, die uit de gronden der „ Gezichtkunde, inzonderheid uit den aart en gefteldheid „ der deelen van het oog, door v/elke de onderfcheidene 5, gewaarwordingen van het licht meer of min levendig aan
het Senforium Commune overgebragt worden,best voldoen3^ de aantoont, in hoe verre de Brillen en foortgelyke gla„ zen door verheldering of vergroting, zo tot verbetering, „ als bewaaring van het Gezicht weezenlyk nuttig, en zelfs „ onvermydelyk nodig zyn, en in hoe verre zy , als een .„ Volksgewoonte,vooroordeel en een waar misbruik, nades> lig mogen en moeten aangemerkt worden?"
van welke twee eerfte de tyd der beantwoordinge bepaald was voor den r. Maart 1788. en die der twee Iaatfte voor den 1. Maart 1789. is befloten den tyd der beantwoordinge op nieuw open te ftellen, en wel die der twee eerfte voor den 1. Maart 1791. en der twee Iaatfte voor den 1. Maart *792-
Voorts blyven, zonder bepaling van tyd, nog vooreefteld ite volgende Vraagen:
„I. Welke zyn de beste- Werktuigen tot gemak van döove ^ en. hardhoorende Menfehen? Zyn 'er ook enige vaste re » gels, die men. zoude kunnen volgen, zoo wel in h°t ver-
vaardige»,, als in het gebruik derzelvenjr
„ II. Welke zyn de gebreken der tot hiertoe bekende Wuid„ meeters? Hoedanig zoude een vVtndmeerer zamengefteld „ moeten zyn, om in allerlei gevallen de kracht van den „ Wind zeker en juist te kennen? Es welke nuttipheden „ zoude zulk een werktuig aanbrengen? °
""'•Op Scheikundige Sr°ni,e» aa" te tonen het onder„ teheid tusfchen de beste en minst vrut'tbaare foorten van „ Kleigronden, vooral van ons Vaderland, en, ingevolge daar „ yan, zekere regels en middelen ter verbeteringe van de „ laatstgetnelde vast te ftellen ?
*9&: Hoe ver is men in de Theorie der S-raalbuieingen „ (Refraüiën) gevorderd? Hangen de veranderingen welke "ZryJu de" da!IIPkring ondergaan, alleen ai van de ver„ ichiiiende digtheid en warmte der Lucht, en zyn zv daar „ aan evenredig, of zyn 'er nog andere oorzaaken, 'welke „ haar aandoen? Zo ja, welke zyn de wetten, waar aan ,, dezelve onderworpen zyn?
,, V. Dewyl men meent,, d-u 'er in de manier om Arak te „ brouwen, zoo als die befchreven is in het Tweede Deel „ der Verhandelingen -van het Batavipjcbe Genootfchap (Bladz „ 162,) volgens de beginzelen der hsdendaagfche Scheikun„ de, aanmerkelyke en voordeelige verbeteringen te maken „ zyn; zo beloolt men den gewoone Gouden Eereprys aan „ hem, welke die verbeteringen, gegrond op Scheikundige ,, Proeven, ainwyst, en boven dien nog een dergp|yi>eif „ ilereprys van gelyke waarde, wanneer het blykt, datrr.en „ in de Indien dezelve by de proef goedgevonden heeft ?
„ VI. Zyn de Knoest- en Kreeftgezwellen en de Tusfchen» „ pozende Koortfen alleen aan den Mensch eigen? Zoo ja „ welke zyn 'er de byzondere redenen van? Door welke' „ tekenen worden de eerstgenoemde gebreken van andere „ foortgelyke volkomen onderkend? Zyn 'er goede gronden „ om te hoopen, dat men dezelve immer zoo gelukki" zal „ kunnen voorkomen en geneezen, als de laatstgenoemde „ Ziekten? B
„ VII. Welke zyn de bekwaamde middelen en werktuigen „ om, in de Rivier de nieuwe Maas, den verderen aanw-s ,, der Plaaten, even boven en beneden Rotterdam op eene „ mm kostbaare wyze te voorkomen, dezelve te doen vr-' „ minderen, en, zo ver mogelyk is, weg te nemen?
„ VIII. Wat gebruik kan men maken van de Weerkundige „ Waarnemingen, waar op men zig tegenwoordig zo vve„ rig toelegt? Wat nuttigheid kunnen zy aan dè Genees„ kunde in het byzonder, en aan de Menfchelyke zmexle„ ving in bet algemeen, toebrengen? en welke is de beste „ wyze, om dezelve daar op toepasfelyk te maker.?
„ !X Nadien 'er reden is om te denken, dat bet Werk„ tuig door den Heer Acbard uitgedagt. en in de Nouveaux „ Memotres de l'Academie des fciences £f Belles Lcttn-s de Ber„ lm, Année 177^ befchreven ,een zeer bekwaam middels „ om de lucht in een vertrek te dephlogifteeren,- zoo bel „ looft het Genootfchap een Gouden Medaille ter zwaarte „ van 30 Dukaten aan hem, die proefkundig aantoont,hoe „ dit werktuig bekwaam is:
„r.Om de Lucht wezetdyk te dephlogifteeren, tot wel„ ken graad en hoeveelheid in eenen bepaalden tyd en in„ een vertrek van eene bepaalde grootte.
„ 2. Om 'er de lucht eenen gencegaaamen tyd, en in
„• eene



( 77 )
" eene vereischte graad zuiver te houden, en voor welke j „ kosten;
„ 3 Om op een Schip in alle de gedeelte daar van de nodige ververfching en verbetering van lucht te bezorgen; en hoe het, om dit met de minfte kosfen en meeste nut te doen, zoude moeten tsegefteld zyn; „4. Om goedkoop, fpoedig, en in eene grote hoeveelheid gedephIogistee.de lucht te verkrygen; en hoe de- I „ zelve best bewaard en in gereedheid kan gehouden vvor„ den, om 'er des noods gebruik van te maken?
Het Genootfchap heeft verkoren:
Tot LEDEN-CONSULTANTEN, de Heeren
FLORIS JACOBUS VOLTELEN, Geween Hoogleeraar in de Genees- en Scheikunde op 's Lands Univerfiteit te Leyden, Lid j van de Hollandfcbe Maatfchappy te Haarlem, van bet Zeeuwse!), j Vtrècbtseb, en Lid-Confultant van't Haagscb Genootfchap.
ANTOINE CHAUD01R, A. L M. Pbil. Dr. en gewoon Hoogleraar in de Wysbegeerte en Sterrekunde, te Franeker.
Tot LID-CORRESPONDENT, den Heer
JOANNES HENRICUS MATTHEY, Praktifeerend Med. DoS. eud Kwekeling der Koninglyke Beoeffenend School der Heel- \ kunde ve Parys, Oud Stads Heel- en gepenfioneerd Stads DoBor, Lid van de 'Maatfchappy der Proefondervindelyke Natuurkunde ie Bmsfel, openbaar Hoogleraar in de Patbologia, Tberapeutica "en Handwerken der Heelkunde op de Heelkundige Sobool te Antwerpen.
Tot LEDEN, de Heeren
ClIRiSTlAAN BRUNINGS, Infpetteur Generaal der Rivieren van Holland en Westfriesland, en Opziender van 's Gemenen Lands Werken van Rbynland, Lid van deHaarlemfcbe en Utrechtfche Genootfcbappen.
P1ETER N1EUWLAND , Lector inde Wis-, Sterre- en Zeevaartkunde aan bet Atheneum llluflre te Amfterdam, Lid van de Hollandfcbe Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, en van bet Provinciaal Utrecbtscb Genootfchap.
HülCREGT van SCHAICK , beèedigt Ltmdmeeter te Rotterdam.
]. E. C van SCH1NNE.
CORNELIS LANS.
Het Genootfchap zal, om het één of de twee Jaren,naar goedvinden, eenen Prys uitdeden aan hem, die, volgens deszelfs oordeel, gedurende dien tyd, de nuttigde ontdekking of uitvinding in eenigen Tak der Proefondervindelyke Wysbegeerte gedaan zal hebben, mits dezelve vanbelangzy, en de Autheur die aan het Genootfchap, om ze door het zelve gemeen te maken, medegedeeld nebbe.
ln°evaJie hy, die zoodanige Ontdekking of Uitvinding zal gedaan en aas het Genootfchap medegedeeld hebben, wegens gebrek aan geld of tyd, buiten ftaat ware, om de Proeven, die ter bevestiginge van dezeive vereischt worden , in 't werk te ftellen, zal het Genootfchap, zulks goedvindende, zelfs de noodwendigheden uaar toe vervaardigen , en de kosten 'er van op zig neemen, voor zo verre namelyk deszelfs Fond fen in dezen toereikende zullen zyn»
De Leden zullen ook naar den Prys der voorgemelde Vragen mogen dingen, mits zy over den aart en de bedoeling derzelve wegens het Genootfchap niet geraadpleegd zyn, nog de Antwoorden op dezelve beoordeeld hebben.
De Antwoorden op de Vragen, en de medegedeelde Onf» dekkingen, moeten hl het Nederihtitsch, Fransch, Enge'sch, HoogJuitscb of Latyn, niet door de hand der Auteuren zelve, maar door eene andere, in zeer duidelyk leesbaar fchrift (ter beteringen en byvoegfeis hier onder begrepen) gefchreven zyn, en niet met der Auteuren eigen naam, maar met eene Zinfpreuk getekend, en met een verzegeld Billet, het welk dezelve Zinfpreuk tot opfchrift heeft, en waar in der Schryveren Naam en Adres gemeld zyn, verzegeld en franco , voor den bepaalden tyd, gezonden worden aan den Directeur en Eerften Secretaris van bet Genootfchap., den Heere Ge mi. Gvsn. tsw Haaff, Medicina Doctor, 's Lands DoStor by bet Edelmogend Collegie ter Admiraliteit op de Mate, Oud-Do8or van Schielan.l, Lid van de Hollandfcbe Maatfchappy der Wetenfchappen.
De Auteurs zuilen de Verhandelingen, op we'ke zy eenen Prys behaald hebben, niet mogen laten drukken, dan met goedvinden van het Genootfchap, en 'er geen openbaar gebruik van maken, voor dat het Genootfchap dezelve zal hebben uitgegeven: welk Iaatfte mede 2al plaats hebben omtrent alle andere Verhandelingen, Ontdekkingen, Proeven en Waarneemingen, die men het zelve heeft ter hand gefield, enwelke het zelve, van wien zy ook aangeboden worden, altoos met genoegen zal aanneemen, om, wanneer zy goedgekeurd zyn, onder deszelfs Verhandelingen uit te geven, mits zy met de eigene naamen der Schryveren ondertekend: zyn, of, zo zy niet willen bekend zyn, mét een verzegeld Billet, waar in hun Naam en Woonplaats gefchreven ftaan welk Billet als dan eerst zal geopend worden, wanneer het aangeboden Stuk goedgekeurd is, doch ongeopend zal verbrand worden, wanneer het zelve Stuk word afgekeurd,, zullende het Genootfchap geene ontfangene Stukken te rug, geven, en aan zig de vryheid houden, om dezelve geheel,! of ten dee!e,of in 't geheel niet, te doen drukken.
NIEUW UITKOMENDE MOEKE NV
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN,
Nederlanden. Oudheid- en Geneeskundige Verhandelingnver de Demonifcbe Menfehen, waarvan, inde Gefcbicdvirbalen der Euangelisten word gewaagd, door Th G. Timmer, man, Dotï. en Hoogl. in de Medicynen &c op 'f Hogefcb'oolr te Rintelen. Uit bet Latyn vertaald en met aanmerkingen verrykt,. door j. F. Lentz, en met ene Voorreden in 't licht gegeven,.. door F. G C. Rütz, Hoogd. Leeraar der Lutherfcbe Gemeen, '.e, in'sHage. Buiten het Voor- en Bywerk, 210 bladz. in gr. 8vo. Te Haarlem, by A. Lootjes, 1789. Ruim 3 Jaren; geleden kwam het oorfprongelyke dezer Verhandeling, onder den tytel van Diatribe Antiquario-Medica de Deeinoniacis Euangeliorum, in Duitschland in 't licht. De Wel Eerw. Heer Rutz-, gelyk uit diens Voorreden blykt, dit Stuk fpoedig 'm handen krygende, oordeelde het zelve van belang genoeg r cm 'er onzen LandgenoteT ene Nederduitfche Vertaling van* te bezorgen; gelyk-dan ook de kundige Heer Lents zig,.
--• 3 doosr



C 78 3
dooi hem,tiet bewegen om dezen arbeid op zig te nemen; tferwyl de Schryver 2elve, hier van verwittigd, zig de moeite gaf, om niet flegts het Werkje op nieuws na te zien, maar ook hier en daar aanmerkelyk te verbeteren; welke verhe-' terihgen dan ook, door den Vertaler, die dezelven uit handen van den Hr Rutz ontfangen hadde, op de behoorlyke plaatfen, in deze Overzetting zyn ingelascht, zulks deze Ne derduitfche uitgave, ook uit dien hoofde, den voorrane boven de oorfprongelyke Latynfche verdiene. De Hr. Timmerman is het met die Uitleggers eens, welken de Bezetenen ,waar van in de Euangelifche verhalen gewag gemaakt word, voor Krankzinnigen, met de vallende ziekte geplaa" de en dergelyke ongefielde perfonen houden. En fchoon wel dit gevoelen reeds voorheen de bekwaamde verdedigers in enen Msad. Gruner, Lardner, Wetfttin, Semler en Farmer enz. hadde, kan egter, daar elk zyn eigen byzondere wyze van befchou wing heeft, zyn arbeid in dezen geenzins als overtollig worden aangemerkt: te mindernaardemaai hy door ene verfcheidenheid van geleerde en bondige aanmerkingen, uit de Gefchiedenis der Wysbegeerte en Geneeskunde ontleend, zo over de denkwyze als taal der oude Volken aan verfcheidene gedeelten van dit onderzoek een nieuw licht byzet: weshalven dit Stukje met regt, onder de beste cohelderingen, welken wy omtrent dit onderwerp hebben, 'mag I gerekend worden.
Volgens de toezegging van den Hr. Rutz, in zyn Voor- I reden, heeft men eerlang, uit diens bekwame pen, nog et- ! telyke Byvoegzels op deze Verhandeling te wagten, die hy voornemens is, by den Uitgever, onder den Tytel van De- \ monologifebe Fragmenten, door den druk gemeen te maken, en in welke hy de Helling, dat bet Leerftuk der Demonen oor. fprongelyk niets meer en niets minder dan ene vrugt van de ver beeldingskragt, en van het geestig vernuft der menfehen is, en dat bet zelve: in-én na de dagen van onzen Goddelyken Vèrhsfër gebleven is, 't geen bet zelve van te voren en torjprongely'. was, te weten: ene loutere Hypotbefe, met de vereischte bewyzen zal tragten te ftaven: wanneer hy ook te gelyk, onder an. deren, de Gefchiedenis met de twee zo genoemde Demonifche Menfehen of Bezetenen, te Gadara voorgevallen, volgens de verhalen van Mattb., Markus en Lukas, zal verklaren en ophelderen.
Deze arbeid van den Hr. Rutz, by die van den Schryver dus gevoegd zynde, zal men, in het een en ander,een vol ledig Stel van alles hebben, 't geen tot bewys van het al hier beweerde gevoelen kan bygebragt worden
E. H. Mutzeniechett's,"bisberigen detitfchen Predigers der Ev. Lutoerifchen Gemeine, in Amfterdam, itzt berufen Con fiftorialraths und Geneial-Superintendenten des Herzogtbums 01denburg, Predigt, fcfe. Leerreden van E. H. Mutzen^echer, tot hier toe Hoogduitsch Predikant der Euangelifche Lutherfche Gemeente te Amfterdam, thans beroepen Raad in het Confiftorie en Generaal Super-intendent van het Hertogdom Oldenburg, by gelegenheid dat hy zvn Predikampt nederleide, gehouden in Amfterdam, in deLutherfcheNieuweKerk, den 14 Juny 1789. Dezefde, in hef Nederduitsch vertaald, beiden ingr. 8vo. te Amfterdam, by A. Méns jansz.
Schoon wel deze Kerkrede tot gene opzettelyke Af fchctdspredikatie beoogd was te dienen, als flegts een al. gemeen onderwerp, naar aanleiding van den gewonen Zon.
dags-Text, behandelende, en voor 't overige niet dan door een kort dog allezins gepast en harteiyk vaarwel vaa den Heer_ Mutzenbecher aan zyne Amfterdamfche Gemeente, sp het einde onderfcheiden; om welke reden zyn Hoog Eerw. zelve het doen drukken daar van nodeloos en overtollig zou geoordeeld hebben; fchynt egter ene verkeerde uitlegging van zeker daar in voorkomend gezegde op bladz. 22. van de Hoog- en 16. der Nederd. uitgave, by iemand, dien de Hr. M. uit befcheidenheid wel nietnoemt, dog wiens zonderling gedrag, in de Gemeente zelve, genoeg bekend is, aanleiding tot het openlyk gemeen «aken van
deze Leerrede gegeven te hebben. De Hoofd inhoud
bevat enige Kristelyke overdenkingen van Gods Werken,ia de Schepping: welker voordragt, hoe eenvoudig ook, niet te min zeer geregeld, algemeen bevattelyk, ftigtelyk,en wat ftyl en taal betreft, ongemeen fierlyk is; doende zig uit dit vlugtig op (tel, onder de veelvuldige bezigheden van een op handen ftaande vertrek, over een meermalen verhandeld ftuk, 's Mans kundigheden en Talenten, als Godgeleerdeen Kristen-redenaar, genoeg kennen, (gelyk dezelve trouwens over lang reeds bekend waren ,) om , met het beste en geoefFendfte deel der Amfterdamfche Lutherfche Gemeente , het vertrek van enen zo bekwamen en verdienstelyken Prediker, die te gelyk zo zeer in andere takken van Wetenfchap uitmunt, uit ons Vaderland, harteiyk te bejammeren: te meer daar 'er vele redenen zyn, om te onderftellen, dat ondergane verJrietelykheden, die wel gelukkig en zeeghaftig ontworsteld zyn, doch misfchien weinig vooruitzigt overlieten voor het toekomende op ene gelyke genoegzame ontwors. teling dier moeilykbeden, te loor (tellingen, en innerlyken weedom, waar mede't welmenend hart enes meer opgeklaarden Volks-Ondervvyzers, in het vrugteloos beflryden van diep gewortelde vooroordelen , wel eens ten lestegeheel kan afgemat worden, niet weinig toegebragi hebben om den Hr. M. naar aanbiedingen van elders, hoe voordelig ook, zo wel als aanzienlyker en zyner verdiensten meer * regt ver» fcnaffèride , het oor te lenen.
Zo node.ohdertusfchén, als zyne Vrienden hier ten Lande hem zagrn vertrekken, en zo zeer zy zig bevverd hebben, om van deze hunne fmert, en tevens van hunne dankbare toegenegenheid en agting de doorflaandfte bewyzen te geven (_*), zo welknom zal ongetwyfFeld hun het fchriftelyk gedenkteken van 's Mans hoogagting en liefde zyn, 't geen iy by dit zyn affcheid hun beloofd "beeft,in het toekomend [aar te zullen overhandigen, in de uitgave ener Vei zameling van Leerredenen, na welken verfcheidene zyner Toehoorteren hun verlangen hebben te kennen gegeven.
LAND- en ZEEKAARTEN.
MADRID.
Derrotero de las Costas &c. De Kust van Spanje in le Middellandfche Zee, en de tegen over Kust 'van Afri-
(*) De Hr. M. heeft kort voor zyn vertrek, tot een blyvend en igtbaar onderpand dier agting en Liefde , een kostbaar gefchenk an Zilverwerk van de Ouderlingen zyner Amfterdamfche Gemeene, ontfangen.



C 79 )
Africa, behelzende ene uitlegging van de Kaarten, ontworpen door Don - Vincent Toffigno de St. Miguel, in 4to. 2.3a pl.
DcfcripciOnes de las Iflas Pithiufas Balearcs. Befchryving der Balearifche Eilanden, in 4to. 150b!.
Deeze'twee Boeken behelzen de Verklaring vaneen groten Atlas, heftaande uit 15 grote Kaarten, op welke men vind de Spaanfche Kusten en Eilanden in de Middelnndfcbe Zee, de Straat van GibralteY ,(\tBaay van Algaziras, de Haven van Cartbagena, en de tegenovergestelde Kasten van Africa.
In de'breede Voorreden geeft de Hr. Toffigno een verhaal van het gebeurde omtrent de Aardrykskunde in Si-nnie, in den Jaare 1785. wanneer de Minister der Zeezaken de Spaanfche Sterrekundigen bevel gaf om ene algemene Kaart van alle de Kusten des Ko rüngryks te maken. Een Fregat en een Brigantyn werdén ten dien einde uitgerust. Dc nodige Werktuigen tot tydmeting waren vervaardigd door den Hr. Bcrthoud, en veeie Werktuigen bad men uit Engeland doen overkomen. Men trok Driehoeken, de Eclipfen der Satelliten van Jupiter werden op de voornaamfte plaatfen waargenomen, en door daaraan beantwoordende Waarnemingen, te Parys en elders gedaan, heeft men de Lengte der Plaatfen, die te voren zeer twyffelagtig was, naauwkeurig bepaald.
Behalven de Uitleggingen der Kaarten, behelzen deze Boekdelen een Gefchied-, Aardrykskundige-, Burgerlyke en Staatkundige Befchryving van Major-, ca, Minorca, Ivica en Formentera. Het getal .der lnwoonderen van Majorca word hier op 129,549, en dat der Ingezetenen van Minorca op 26,591, berekend.
Op de Eerfte Kaart is een Tafel gefneden van de Watergetyden aan de Kusten van Spanje en Africa, en in de Straat van Gibraltar; de kanten van den Stroom, die in deze Straat altoos oostwaards loopt, zyn desgelyks uitgemerkt.
De uitvoering van dit Werk, tot voltoijing van 't welk nog 350 Mylen van de Kust aan den Atlantifeben Oceaan te ivagten zyn, ftrekt der Natie tot eere.
M. de la Lande, Journ. des Sca Vans.
TEKENINGEN en PRENTEN.
PARYS.
Vlndiscretion van Janinet, met kleuren, naar Lavrince, tot een wederga van La Comfaraifon en VAveu dipcile; kost 9 Liv.
Vues Pittoresques, Plans &c. des principaux jfardins Anglois, qui font en France, nevens derzelver Befchryvingen; derde uitgave; waarmede het fraaye verblyfvan Ermenonville is afgehandeld, 6 Liv.
La viftte au Grand Pere, van le Coeur, in de Engelfche manier, naar Smitb, 3 Liv. met kleuren6L.
Marie Cecile, Princesfe Ottomane, Fille d'Achmet III. née a Conftantinople, van Gaucber.
Lcsfoins merités, van Lannay le Jeune, naar Lavrince-
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
By de Ed. Geoéiroyeerde O. I. Comp. dezer Landen , ftaan de volgende Najaars-Verkopingen gehouden te worden, als:
By de Kamer Amfterdam, op Maandag 2. Novemb.
Zeeland, op Maandag i90cT:ober.
Delft, opDingsdag07 —
■ Rotterdam, op Donderdag ■
Hoorn, opDingsdagioNovemb.
Enkbuizen, opDonderd.12 .
Allen, dezes Jaars 1789.
Uit Portugalheeft men, dat de Graan-oogst aldaar zeer voordelig geweest is: echter was, uit hoofde van den fterken aftrek naar Spanje en Frankryk, de Uitvoer van Koorn uit het Ryk verboden.
In Duitschland heeft zekere Wagler een fchone, goedkope Verw uitgevonden; beftaande in een afkookzel van het Zaad van roode Klaver, vermengd met onaerfcheidene Delfftoffen. De koleuren, diemen 'er uittrekt, zyn zo fraay als vast en verfcheiden. Onder deze zyn verfchillende foorten van Geel, Groen, Citroen en Oranje kleuren, die zeer gefchikt zyn om 'er Wollen- en Katoenen ftoffen mede te Verwen.
Prys der in- en uitlandsche Effecten.
Inlandschê. Holland, Recipisf. 25fte Penn. ordin. 2§ prCts. 79a3o| pCt. Dito 30 jar. Rent. sprCts. 78! a8o. Dito
Lo-



( 8o )
Lotery 1787. »| prCts. 70 a 80. Oblig. op naam en met Pap, 2-i prCts. 76 a8o Zeeitad. 4 prCts. 90 a 01. Dito 3 prCts. 75 a 77. Dito 2J prCts. 65 a 67. Friesland. 2 prCts. 61 a<52. Utrecht-. 2| prCts. 79 a 81. Generaliteit. 3 prCts. 85 a 87 Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. $6ao8. Dito 2§ prCts. 81 a 83. O, I: C. Lot. 3 prCts. Sa a 83?-. Ekgelsche. Bank-Aét. 189. O, Ind. 175. Z. Zee. ——
O. Z. Z. Ann.79|. Ditonieuwe 3 prCts. Geconf.79|a§.
Dito§3rd. 79! af. Dito 1751. 4prCts. Geconf. 9p|a|.
5 prCts. dito 1 ifcf a § Lange dito ■ 30 jarigedito 1778 ——
Loten J6?ft. i5f. 19 d, Wisfel op Amfterd. 38.4.- Zigt 37-11. Lond. 28 Aug.
Fransche. O. I. C.Aft. van oC 2509 igoo. Dito van eC iogo c< '03r. Disc. Kas 4023. Lotery April 1783. c<
< Dito Octob. oCsio. Dito Ktnpr. 200 Mill. prCt.
Dito 125 Mill. 94 prCt. Dito 80 Mill. psi- Dito zonder Bu!L9^i'iCt. Dito 120 Mill.^8^4. Wisfel s$\Gr.Par. 28 Aug.
Diverse Buitenland s c h k. Amerika 5 prCts. gsï 298. Dito 4pCts. 96^ a 98. Kwik en Wenerhank 5 prCts. 99a 100. 4|prCtS: 96ao8f. Dito 4 prCts. 94396. Spanje. 5 prCts. fooaio2. Dito 3| prCts. 85387- Frankr. Gener. Gaar. 4 prCts. 96f a 98. Rusland. 5 prCts. 98 a 100. Dito 4§ prCts. 95 a 97. Dito 4 prCts. 93 a 95 Zweden. 5 prCts. 96 a 99. Dito 4* prCts. j.3 a 97. Dito 4 prCts. 88 a 93. Denemarken. Toll. 4 prCts. 95 a 98. Dito Holft. 4 prCts. 96 a 98. Dito Leen. en Wisf. Br. 4 prCts. 94*396*. Dito Kroon. 4 prCts. 94 a 95. Deenfche Afiat. Comp. iooaioi. Polen. 5prCts. 97399. Saxen. Onverwisf. Steuer 3 pCts. 34?a 35 ftv. Dito Ordin. 3 pCts. 35.1 a 36| ftv. Dito. Karaerft. 3 prCts. 34! a 35^ ftv. Dito 2 prCts, 27! a 293. ftv.
GEBOORTE- TROUW- en STERELYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de Inatstverlopene week, is geweest: te AmRerdam 139: in '/ Hage. 28: en te HUttrhm 5, onder welken 'laatften 4 beneden de 12 Jaren.
In de befchryving van het Kabinet van wylen denHr. Lyonet, in Nr. 60. zyn deze en gene onnaauwkeurigheden en raisflagen inge(lopen, diewy, ïo dra zy ter onzer kennis kwarae», ons gehouden agtten, op de fpoedigite wyze te verbeteren. 'Er ftaat nam. Bladz- jo. kol. 2. reg.j vanonderen, «— —. 3 Schelpen,
lees hier voor — 3 Kabinetten vanHorens en Schelpen. — aldaar reg. 3 van onderen , ftaat weinig bekende Verzamelingen moet zyn .—. —. gene geringe Verzamelingen.
Wyders is het wystekenop 4e Aantekening, onder aan bladz. 60 voorkomende, verkeerd geteld by de ^ereistenbryiie Papieren Nau. tului: zynde die Aantekening toepasfelyk, op de vermaarde Crio nulli Ttot, waarvan, vervolgens, op de andere kolom gewag gemaakt ! word.
Nog leest men bladz. 60. kol. 2 rog. 16 van onderen; de buitenfte van de binnemte, (Deuren nam.;
'c geen hadde moeten zyn, de bovenite van de onderlte.
Laat- ,
Te Haarlem, by A. LOOSJES.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelykscïie Waarnemingen, buiten Haablem.
B^ro thermo,- streek
l789 me- METER. der luchtsge.
Ai'Q. ter, Noordi Zuid. wind. stbldheid
("29 10 65 65 z. w. '
26. -I29. 9' 71! 72 Voorm.meestbetr.
_.( 29. SÏ _57f 50 verder bewolkt.
("29. 9| 63l 69 n. t. W.
27. \ 29.10 68| 82I w.z. W. bewolkt, Namidd, _C29-IQ 56 53 z. W. mee» helder.
f29.10 6o| r 72 z, o.
28. < 29. 81 7i| pi f o. 'sMorg. vroegfcetr.1 _JL2SLjL_63 6°3 n. 0. ( verd'raeestheider.
f,29- 8 Ö3| 74^ zTö.
29. ^29. 6§ 75I 96 o. z. o. helder.
(.29. si 66 66 ■ ■ .
f29- S\ Ö8§ 68 Z. O. 'sMorg. byna held.
30. \ 29. s 72 72 w verd. m.omtr.betr. (29. 5 66 64| Z.' tnsf. beide wat reg.
*- •* 121 s Avonds weerligc.
f"»?. SÏ 71 73 t. o. 'S Morg. bew. verd.
3L<29. 5 69 65 • byna betrokken
L29- 6 63 62 z. W. 's Middags regen,
Sept. f297 6 \ 6*1 69 z. w. 1
29, £ 69I 8r z. O. Voorm. zeer be*r.
/ 29. 6 I 58I 55§ n. o. I Namitid' wolksn,
In de afgelopen maand Augustus.
Laagfte Therm. den 22fteh, *s Avonds 53 gr. Hoogfte dito,den sden,'s Middags 81 gr. Ds gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend Midda» en Avond, is geweest 65H gr. *
Hoeveelheid van gevallen en
uitgewasemd WaTER.
Gedurende de Mtand Augusius 1789. Gevallen 18 Lynen: Uitgewaasfemd 40 Lysen.
Laatftelyk is het Bed,waarop fvolgens regel 10 en 8 vm onder, mede üd w) de Stukken gezegd worden te liggen, niet van Linnen, maar van Wol toegefteld. Hic-r hadde ook de benaming van Horens tn Sibe'pen. tn plaats van Zeegtuiaifen, moeten gefteld worden.



i78o. No. 6*3.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
FOOR MEER- EN MI N-G EO EFFENDEN.
Vry dag den n. September.
BERIGTEN.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
J^^®e Heer Dokter Semïer is, op Koninglyk V\ 1 bevel, tot ProreStor perpetuus aan de Unif verfiteit te Halle, benoemd geworden.
De Generaal-Superintendent Herder, te Weimar, is, op ongemeen voordelige Voorwaarden, naar Göttingen beroepen. Men vermoed egter dat hy zal blyven, en te Weimar nieuwe voordelen verkrygen.
De Heer Schneider, gewezen Hofprediker, by den Hertog van Wurtemberg, die men, te Augsburg,om zyne Kerkrede over de Verdraagzaamheid, vervolgd heeft, is, door den Keurvorst van Keulen, tot Hoogleeraar'der fraaye Wetenfchappen, te Bonn, aangefteld.
De Heer Joh. Phil. Lorenz Withof, M. Dr. en Hoogl. der Welfprekenheid, te Duisburg, als mede Hofraad en Lyfartz des Graven van Bentheim-Steinfurt, is, den 3 July, aldaar, in het 64. Jaar zyns Ouderdoms, overleden.
NEDERLANDEN.
Rotterdam. Befchermheeren en Beftuurende Leden van het Dicht- en Letterlievend
lil. deel.
Genootschap, onder de Spreuk: StudiumScien* tiarum Genitrix, behoorlyke vryheid bekomen hebbende, tot de opening van het Briefje, befchreven met het Dichtftuk, het welk op hunne laatst gehouden algemene Vergadering, met de Twede Zilvren Eerpenning is bekroond, ("zie onze vorige Nr. 60. S hebben bevonden, daar van Dichter te zyn, de Hr. Jan van Os, Konstfchilder in 's Gravenhage, aan wiens Dichtftuk, getekend: Zaligheid, in de voorz. Vergadering de Gouden Eerpenning was toegewezen.
Bodegraven, den 3. September. Heden Namiddag hadden wy, alhier, weder het genoegen, de Jaarlykfche uitdeling van Boekgefchenken aan aas Kinderen van minvermogende Ouders, en 9 andere Jongelingen, die aan de Befturers van het Fonds de voldoenenfte Proeven hunner byzondere vorderingen, in het afgelopen Jaar, gegeven hadden, selyk mede aan derzelver Meesters, te zien verrechten. Daar ene gepaste onderwyzing der Jeugd, in de eerfte al1 gemene kundigheden — het /pellen, lezen, fchryven, ; en rekenen, •— allerzekerst de grondllag is der uiti breiding van meerdere kunde en Nationalen welvaart, oordeelde men, dat ook de openlyke bekroning harer vorderingen meer plegtigs vorderde, dan 'er, bydezelfde gelegenheid, in vroeger tyd, had plaats gehad. De Eerw. Kerkenraad der Lutherfche Gemeente, had de goedheid, het gebruik van Kerk en Orgel ten dezen einde te vergunnen. Enige jonge Liefhebbers der Muziek, alhier, boden zig gunstig aan, om daar by met Gezang en andere Speel-Inftrumenten te ad-



<: 88 5
fchapen kinderen, zynde 3 Dogters en 1 Zoon, waar van nog 3 in leven, en nevens de Moeder welvarende zyn.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dagelyksche Waabnemingen, buiten Haaelem.
Gevallen Water, in deze Maand, 1 dm. 7 ïynen;
Helling van de Kompas-Naald , den r, 710. 10. ©.
Miswyzing 21. 36. o.
Dagelykfcbe verandering o. 10. 9.
Uitkomst der Wesrk. Waarnemingen, te Londen, in July 1789.
Therm. f Hoogfte fland 710. 's Middags den 30. v.Fabrenb. "^Laagfte . . 240. *s Morg den 24.
/Hoogfte ftand 30, 15. den 1 en 29. Barom. |Laagfle , . 29 , 7. den 7-
Schoon weder 3, 7, 9, 14, 15, 16, 18,19. 26, 27, 28,30. Buyig 6, 8, 10, 11, 12, 13, 17. 2') «j 23, 24> 25, 29. Betrokken 1, 2. Regen 5, 31. Donder 4, 20.
Te Bordeaux, en daar omftreeks, is, in den agtermiddag van den 9 Juny, een hevige Onweersbui gevallen. De Barometer ftend op 27,10. De lucht was donker door zwarte Wolken; de Wind, die den gehelen dag uit het Zuidwest gewaaid hadde, liep eensklaps naar het O. en ftak geweldig op: hier op volgde een fterke regen, verzeld van Donder en Hagel; de Buy hield 2 uuren aan, en veroorzaakte veel fchade aan het Koorn en den Wynftok. Op het Landgoed van den Hr. Pelet, Ridder van St Louis, omtrent ene myl faoven Bordeaux, aan de Rivier Garonne, zyn gehele Muren Om veiic Ruwaaid, verfcheiden Bomen uit den grond gerukt,
en een gedeelte van het Huisdak weggenomen.
Van Frankfort heeft men, dat den 30 Juny en 1 July ene zeer grote hoeveelheid van Sneeuw, op het Gebergte van Gratz, gevallen is. De Thermomerer tekende op dien tyd 5 graden beneden o, of het Vriespunt.
Desgelyks word in een Brief van Lungay, gedagt. 3 July, gemeld, dat men aldaar, zedert 14 dagen , ene ongewone koude gevoelde. 'Er was veel fneeuw op de Alpen geval, len Op zommige plaatfen lag dezelve zo dik, dat deBeesten geen voedzel konden vinden. Veel klein Vee was hier door omgekomen. Den 29 Juny hadde het den gehelen dag gefneeuwd.
Volgens Berïgten van Manbeim en Heidelberg was deAfov ker, den 30 Juny, tot 15 voeten boven haar gewonen pyl geftegen, waar door de omliggende Landen, gelyk ook de lage Stad Heidelberg, overftroomd waren, en de VeldgewasTen voor 't merendeel bedorven.
Een gelyk onheil was in de Streken van Bareutb, door een ftortregen,die 24 uren aanhield, veroorzaakt. De Main en Aiscb waren buiten derzelver Oevers gelopen,en haddei aanmerkelyke verwoestingen aangerigt.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.
BARO thermo- streek
I789 ME- meter. der LTJCHTSOE.
Sept. ter. Noordi Zuid. wind. steldhe:d.
("29 5J 64 64 Z. Z. O. betr.'sAvon* 2\v.
2.1 20. <ji 66 66 z. t. O. wolken, ten Noord.
_j 29. }è _56 52j dond.metEW.Dukr.
rij. si ss 601 1 IT w ,sAv3nd3
3. ^29.5 71 84-2 betr. en weerdgc.
(.29. 4 64 63 t.0. _
("29 4 62| f 62 z. t. w.
4. < 29. 4 68| 67 z. z. w. donderbnyen.'
(.29- 4' 59l 58 ~
f20.5 63 64 Z.W.I.Z. *s Voorm. totiiur.
. ) „„ ; ,i, fl zw.ftortregenb.niec
5. ^29.6 65§ 70 ' ^ harde wind,
^29. 7§ 62 62 Z. W. yerd.bew.en w.nd.
f 29. 7* O"! 61 W. Z.W.
<S > 20 8 67Ï 74 W. t. N. sMorg. buyig,
e. . 29. 0 07s 74 w' verder bewolkt
( 20- «I S7i S<5 ■ ■
( 29- 9 60 63 I wTI W.
■7 < 20 o fj7s 76 . wolken,'s Avonds
f29.10 63i 66 Z. w.
•■ 2910 ü7i & — Skt,harde
/ 29,10 64 03* ■-' '" —
SUITENEANDSCHE WAARNEMINGEN EN BERIGTEN.
Extraiï der Weerkundige Waarnemingen ly het Koningl. Obfervatorium ,te Parys, gedurende de Maand July 1789.
Therm. ("Hoogfte ftand 220. 3. 'sMidü. 1 uurvanden 10,
van .(Laagfte . . 8°. 6. 's Morg. 5 uren, den 1. Reaumur. Lbened. 'sgronds den iften.
_ ƒ Hoogfte ftand 28 dm. 2,5 lyn. den r. BAR0M-1 Laagfte . . 27- 9,0. den 25.
Schoon weder, den 1, 2,3, 4, 10, 18; betrokken Lucht, 5,7, H, 12, 14, 15, 16, 17. 'O, 21, 22, 24, 2y,2ö,29, 30,31; Wolken 2 , 6 , 9,10, 12, harde Wind, 13,14, 22 ,23. Reeën, 5, 16, 20, 24, 27, 29, 31. Donder, 4,13. Noorder. Licht, 24. 's Avonds 9§ uur. Heerfcbende Winden O. Z. O.



< P8 )
Ingevolge hier van, meend hy, dat drie groot 8vo. Delen genoeg zullen wezen om het gehele Werk te bevatten.
De Heer Jofna Reinholds, een onzer beroemdfte Schilders, heeft het ongeluk gehad, onlangs, door ene ongeileldheid, aan een zyner ogen geheel blind te worden. Dit fchynt hem bepaald te hebben, om zig voortaan aan het beoeffenen der Konst geheel te onttrekken, en de rest zyner dagen, in ftilie rust, door te brengen. Hy bezit ook hier voor enen genoegzamen voorraad van middelen \ hebbende met zyne Konst den ryken Schat van óooco Pftr. overgewonnen.
De fpraak gaat, dat de Heer Herfchel, met zyn onlangs voltooiden groten Telescoop , enen Zesden Wagter van Saturnus ontdekt heeft.
FRANKRYK.
Reeds in den beginne van dit Jaar is, te Parys, in den Ouderdom van 66 Jaren overleden, de Heer PaulTkiry, Baron van Holbach, geboortig uit de Paltz, en Medelid der Akademien van Berlyn, Petersburg .en Manbeim. Hy heeft in de grote Encyclopedie, door de Heren Diderot en 'a"Alembert in 't licht gegeven, verfcheide Stukken geleverd, betrekkelyk tot de Wysbegeerte, Staatkunde en Natuurlyke Hiftorie. Ook werd hy van zommigen voor den Opfleller van het beruchte Werk: Le Syfleme de la Nature, gehouden.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Heer Magister H. E. G. Paulus, te Tubingen, onlangs van zyn Reis naar Holland en Engeland te rug gekomen, is te Jma, in plaats van den Hofraad Eichorn, tot Hoogleraar in de-Oosterfche Talen beroepen.
Ook is de Heer J F. A.GSttling, welke insgelylcs een Reis naar Holland en Engeland heeft gedaan,tot buitengewoon Hoogleraar dier Akademie aangefteld, welke post mede is opgedragen aan den Heer F. Scbiihr, Raad te Saxen Weimar, een man door verfcheide fraaye Schriften bekend.
Te Berlyn zal een Leerfchrol, om in het genezen der Dieren onderwezen te worden, even gelyk de Eeeles Veterinaires te Parys, Wenen en Dresden, worden opgericht. Zvn Majefteit heeft ten dien einde reeds enen der fraayfte Tuinen van deze Stad, nameiyk van den Hof- en Lostraad Bert ram, voor agoog Ryksd» laten inkopen.
__ Ook verneemt men, dat toen de geheim OpperHofdrukker Dekker, het door hem uitgegeven Werk van'den Heer de Pauw: Recherches Philofophiques furhsGre.es, aan den Koning overreikte, zyn Majefteit hem bv die gelegenheid met een Gouden huldigings Medaille heeft befchonken..
Te Bronszuyk is, des morgens ten 3 uren van den 3den September, in het 81. Jaar des Levens, aan de gevolgen ener Beroerte overleden,de vcrdienstelvke en alom geagte Grysaard Jon. Fr. Wilh. Jerüsalem, Doet der II. Godgeleerdheid, Vicc-Prejident van het Hertogl. Bronsw.Konfiftorie, Abt teRiddaghaufen, Proost van de Kruis- en Egidius Kloosters, OpperHofprediker des Hertogs, en Curator van het Carolinum. Hy was een dier zeldzame Godgeleerden, die het wezentlyke van den Godsdienst van deszelfs byhangzels voorzigtig weten te onderfcheiden, hunne gevoelens met befcheidenheid voor te dragen, enge. reed zyn, dezelve, op ene betere overtuiging , te ïaten varen. Zyne Verhandelingen over de voornaamfte Waarheden van den Godsdienst (*3 zyn een duurzaam gedenkteken van zynen wysgerigen en onderzoeklievenden Geest, en te gelyk een ontegenzeggelyk bewys zyner gematigde denkwyze in het Godsdienstige. Wanneer de onderzoekende Nakomelingfchap nog verder mogte vorderen, zal zy egter niet nalaten, dankbaar te erkennen, dat de verdienstelyke Jerufaiem een aanmerkelyk deel toekomt van hare betere inzigten en uitgebreidere kundigheden.
De Hr. M. Rink, v.an Koningsbergen, bevind' zig zedert May dezes jaars, op ene Reize door Duitschland en Holland, om nafporingen voor de Oosterfche Litteratuur te doen. Hy zal zig voornamelyk in Dresden, Göttingen, Wenen en te Leyden ophouden en beloofd zig, ter laatstgemehler plaatfe, byzonderlyk door de aanbevelingen des Graven van Rerzbcre onderfteund, zyne oogmerken volkomen te zullen bereiken. Buiten de bearbeiding van zyne oordeelen uitlegkundige Hiftorifche Commentarien over den Profeet Hofea, waar van hy kortlings, in een Akademisch Strydfchrift, onder den tytel van: Commentariiin Hofea Vaticinia Specimen, ene proeve gaf,is hy thans ook nog bezig aan enen nieuwen druk van het fraay, en fchaarsch geworden , Werk van Re/and dcReligione Muhammedica ,'t geen met zyne by veeezels zal vermeerderd worden.
NE'
{*) Deze uitmuntende Verhandelingen zyn ook, ten nutte onzer Landgenoten, in het NederduitVch vertaald, en by den Boekhand. Spriet en Zoon, te Amfterdam, in het Jaar j773» in drie gr. 8vo. delen, in 't licht gekomen.



NEDERLANDEN*
's Hage. Het Genootschap tot verdediging van den Kristel. Godsdienst, tegen deszelfs Beftryders, alhier, heeft berigt ontvangen van de Schryvers der beiden Verhandelingen, waar aan ene Zilveren Medaille onlangs is toegewezen, dat de Latynfche Verhandeling met de Spreuk .'^W^w fa£tusjud<eus fum, is opgefïeld door Joh. Christ. Bang, Phtlof. Mag. en Pred. te Gosfeld by Marburg, in het Landfchap Hes/en: en de Nederduitfche, met de Spreuk: Hoe zullen vjy ontvlieden, indien tuy enz. tot Schryver heeft J. van HüUsden, Pred. te Oedcnrode, onder de Klasfis van Peel en Kempeland.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Duitschland. Gedichte non Gottfried August Burger. Cott. 1789. by Dietericb, 2 Delen, ifte deel 272, en 2de deel 296 bladz. Deze nieuwe uitgave van de Werken van een der geagtfte Dichters in Duitscbland, is met vele Stukken vermeerderd, die tot nog toe niet waren uitgegeven, en voor des Dichters verdienften van vorige dagen geenzins behoeven te wyken. [Gott Gel. Anz.]
Briefe ueber die gefetzgebung &c. Brieven over de Wetgeving in 't algemeen, en over het ontworpen Pruisfisch Wetboek in *t byzonder, door J. G. Scblosfer. Frankfort X789. by Fleifcber, 8vo. 345 bladz. Een reeks van zeer gewigtige bedenkingen tegen het ontwerpen van een volkomen Wetboek, welke op het bekende ontwerp, op last van Frederik de Groote gemaakt, worden toegepast. De Geleerde Schiyver is van oordeel, dat ene andere wyze, op welke men, mogelyk , ten enigen dage, het Recht op de Hoge Scholen zal beoeffenen, /.eer veel zal bydragen om de fouten der Wetgeving te on'dekken en te verbeteren, terwyl ene verandering in dit Stuk niet ligt te maken is, zo dra een Wetboek door hoog gezag dadelyk bekrachtigd zy [dezelfden. ]
Ferfuch eines Beltrags &v. Proeve ener Bydrage tot de algemene befchouwing van de beweging en voordeügfte inrichting der Werktuigen, door J Pasquich. Leipzig 1789. by Weïdmann 196 bladz met 2 plat. uvo. Een uitgewerkt Vertoog over het werktuiglyke en de beweging van raderen, molens enz. byzonderlyk over de traagheid der werking, en de middelen, om deze te verhelpen, [dezelfde.]
E. F C. Rofenmulhri Scbolia in Vetus Teftamentum, Pars I. continens Gcnefin £f Exodum, cum mappis Geograpbicis. Leipftg 1789- gr Svo. 42 en 620 blad/.. Ene gelukkig* vervolging van den arbeid, welken des Schryvers Vader, de Heer D. Rozenmuller, ten aanzien van het N Te ft. bedeed heeft. Zyn doelwit is voomatnelyk ene eigenlyke verklaring der irifeilykfte plaatfen, ten welken einde hy nieuwe en oude Uitleggers, zelfs Rabbynen en Kerkvaders, raadpleegt , en zig vooral bezig houd met al het gene de oude zeden, natuurlyke gefchiedenis en plaatfeiyke befchryving van het Oo.-tcii betrett, zonder zich dikwerf in het veld van oordeelkundige gisüngen. ie wagen, [dezelfde-]
Handbueh der praklifchen Aflronomie cifc. Handboek der beoefenende Sterrenkunde, door G. F. Rofler. Tubing. 1789. 2de en Iaatfte deel, 453 bladz. en 28 pi. Svo. bit tweede Deel voldoet even ongemeen aan deszelfs oogmerk, als het eerfte, terwyl het de Planeten, Cometen, Eclipfen enz. op ene zeer duidelyke wyze beredeneert, met by^oeging van de nieuwfte ontdekkingen, [dezelfde.!
Reife durch einige Êfc Reis, door entgen der midden en zuidelyke Verénigde Noord-Amerikafehe Staren, naar OostFlorida en de Bahama-Eilanden, door den Hofraad Schöpf, Erlang. 1788. by Palm, gr. 8vo. 2 delen 644 en 55. bladz. Dit uitmuntend Dagboek verdient, ongetwyfFeld, den voorrang boven menige andere befchryvingen of Gefchiedenisfen van Noord-Amerika, terwyl het de egtfte en uitvoerigfte berichten levert van Land, Volk, Zeden, Koophandel, Na!tuurlyke Hiftorie; kortom van dat alles, waar in ieder weetgierige enig belang fteit. [dezelfde.]
C. L. Hofmanni opuscula latina medici argumenti feparatim prius edita, nunc vero in unum ColieÜa typis recudi curavit & prafatus efi FI. Cbavet. Munfter 1789. 344 biadz. kl. gvo. De uitgever verdient allen dank voor de byeenaameling van enige verftrooide Verhandelingen van dezen beroemden Geneeskundigen, welke elf in getal zyn, en meestal gevvigtige onderwerpen behelzen, [dezelfde.]
Beobachtungen Waarnemingen e-mtrent het Harstge¬
bergte , door G. S. O. Lafius. Hannover 17.B9. by Hellviing , ifte deel, 8vo. 295 bladz. Dit Werk bevat enen fchat van Waarnemingen, welke tot nog toe niet bekend waren, omtrent deze merkwaardige Bergen,derzelver aart, waarfchynlyken oorfprong, derzelver hoogten in onderfcheidene Gewesten, en het Climaat, waar toe zy behoren, [dezelfde.]
Ferfuch einer mineralogifche befebreibung &c. Proeve ener Befchryving"van Metaal-mynen in Rusland, door B F. J. Hermann. Berlyn 1789 by Nicolai, 2 delen, ifte deel 430; 2de deel 464 bladz. Svo. Al mede ene zeer gewigtige Bydrage, zo wel tor kennis van Rusland en deszelfs overvloei van menigerleie voortbrengzelen, als tot kennis der aarde in 't algemeen, ten aanzien van Metaa'geu*rgten. [dezelfde.]
Nederlanden. Handboek voor Kinderen en Cathechifeer* mesters tot ene prahtikale kennis van den Christelyken Godsdienst, naar aanleiding van Luthers Catechi'mus, door Joh. Rud.Gottl. Beyer, Predikant te Scb-joerbom. Uit het Hoogduitsch vertaald door W. Goede, Predik der Eua.'ig Luiherfche Gemeente te Campen , met ene Voorrede van A. Sterk, Pred. der Euang. Luth. Gemeente te Amflerdam. Eerfte Deels, ifte Stuk, buiten de Voorreden 310 bladz. in gr. Svo. Te Haerlem, by A. Loosf.es, 1789- prys/i-10. Een Leerboek van dezen aart beantwoord ongemeen welgaan het behoef, 't geen ook nog onder ons plaats heeft aan een genoegzaam aantal en verfcheidenheid van zulke Handleidingen ter Godsdienstige kennis, als met 'er daad gefchikt zyn, bet groot doel derzelven te bereiken. Het Oiiderwys, daar in vervat, word bywege van gemeenzaam onderhoud of gefprekken tusfchen een Leraar en Kinderen, op ene zeer eenvoudige, ongedwongene en bev3ttelyke wyze voorgedrag; n , en kan niet alleen dienen, om der Jeugd een geregeld zatnenftel der Godsdienuige waarheden en pligten in te pi enten , maar ook om haren onderwyzeren zeiven, ia ene goede manier van onderrigten,
N 2 te



< 100 )
te hulp te komen. Rn fchoon Wel de Heer Bever den lei draad van Luthers Katechismus bepaaldelyk volgd", waardoor zyn Handboek ongetwyffeld meer regtftreeks voor belvders en aankomelingen dier Gezindheid moet dienen, kunnen no=>thans ook die van alle andere Kerkgemeenfchappen het veilig hunnen kinderen in de hand geven, daar de Schryver zie meer toelegt, om de algemene Waarheden van den Kristel Godsdienst, dan om de byzondere l.eerftellingen ener on derfcheidene Gezindheid, voor te dragen,meer om het hart der kinderen met Godsdienflige aandoeningen en gevoelens dan om hunne geheugens met loutere Konstwoorden ener Schoolfche Godgeleerdheid, op te vullen. Wy gedragen ons voorts aan de welverdiende aanpryzing van den Eerw. Hr. r vu'" ,Zyne Voorre^e, nopens dit Werk, het geen in Vwtscbland met algemene goedkeuring ontvangen, en in de beste Hoogd Journalen, ongemeen gunstig beoordeeld is.Uit eerlte ótuk, waar op, zo wy vernemen , nog vier zoort gelyke zullen volgen, gaat, buiten ene Inleiding tot bet onderivys in den Godsdienst, in't algemeen, over de Woorden der meiding van den Catechismus, en over bet Eerfte Hoofdfluk. handelende van de Tien Geboden van God. J '
Lyst van Nieuw uitkomende Inlanüsche Bokken.
Byzonderheden van den Koning van Pruisfen, 7de Deel, s Hage, by van Clëef, gr. 8vo. . f . l6 _
Arcbenheltz Zevenjarige Oorlog, tweedê en'iaatfte Deel 's Hage, by vanCleef, gr. 8vo. " .„ '
Camper de FraBura Patelli, 's Hage," by v.'Cleef. 1 Iio j^!1726" • EtamsJ™enten, Utrecht ,by A.L-Padden-
Generfi Tentamen Matbematicum,'vtr. a'pud Jf.vaniPadden-
*frg-, 4'o. . . t > i 10
Trenck Mengelwerken, 2de Deel, met pi. Dordrecht, bv
jA. Blusje, enz. . . r _ 2 - 8 -
best papier . * IO
Bydragen voor Genie en Menfchengevoel, 2de Stukje, Utr"
»y G. T. van Paddenburg, 8vo. . . r 2
KleinighedenvanDichtkunst,ini2mo,bydenzelfde - 8 TEKENINGEN en PRENTEN. "
parys.
Het grote Maufoleum. ter gedagtenis van den Paus Ganganclh, te Romen opgericht, en door Volpato in Plaat gebragt, (zie onze vorige Nr. 54.) is thans alhier, by Royez te bekomen.* De twe Beelden d S uk Nedrlêheid mu"ten daar by inzender-
SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
PARYS.
De Vertoning der Konstftukken, ivelke jaarlvks alhier gewoon, is te.- gefchiedeji,, heeff ook wederom
| plaats gehad op den dag van St. Louis.-en men heefK oy uie gelegenheid, met veel genoegen de gemaakte verbetering, door het verhogen der Zale,waar door het ligt voordeliger op de ftukken valt, gezien. Onder de ingebragte Stukken zyn 9 grote Schilderyen voor den Koning, door de beiden les Grcnées, ouden en jongen, Brenet, Suvée, Vincent, Bert heiemy, David, Peyron en Perrin, vervaardigd. Men ziet'ook vier Marbren Standbeelden, van 'Mouchy, Julien Foucou en Moitte. '
De Kwekelingen der Schilder-Akademie hebben insgelyks hunne Stukken ten toon gehangen. Het onderwerp, 't geen hun voorden Prys was voorgefchreven, is dat van Jozef, zig aan zyne Broeders bekend makende, na de omhelzing van Benjamin.
Die van de Beeldhouw- en Bouwkunde hebben, uit hoofde der tegenwoordige tyds omftandigheden, waar door zy verpligt waren, deWagt te betrekken, hunne Werken nog niet kunnen inbrengen.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Brieven van NieuwTork houden in, dat hetAmerikaansch Congres een Tra&aat met Spanje gefloten heeft, waar by de Amerikanen vryheid bekomen om Hout in de Baay van Honduras te kappen, even als de meest begunftigde Natiën.
By ene Ordonnantie van 9 Mey, is, van r Tulv dezes jaars tot 1 Aug. 1794. in de Havens Cayes\ facmel en Jeremie, aan het Eiland St. Domingo, de Invoer voor vreemde Schepen van 60 Tonnen en daarboven, vrygefteld van Negerflaven, Verkens. vleesch, Stokvisch, Ryst, alle foorten van Vee gezouten Vleesch, ruwe Osfenhuiden , Peltwerk, Pek enz. Men kan, voor het aldaar dus verkogtte,Zui-
ker en andere Landsprodukten in betaling nemen.
Van alle Waren moet, buiten plaatfelyke Impost, 1 pLt. betaald worden. Van de Stokvisch word q hv. per Centner, en van elk Negerflaaf 45 liv. betaald. Vreemde Schepen moeten ooknog3fpCt. Domaingelden betalen. Ook moeten de Vreemdelingen een Franscbman als Commïsfaris hebben, die, tot op een maand, na hun Vertrek, als borge voor hun kan inftaan.
In een Brief uit Petersburg van 27 July, word het volgende gemeld: „ De Prys onzer Produkten heeft „ zig, tot op voor weinige dagen, ftaande gehouden : ■>, wanneer dezelve merkelyk gevallen is. Menfchryft » zulks toe aan twee. zware Bankbreuken, nam. van
de:



< 101 )
,. de Negotiehuizen van Schuback en Smilh, en van , A. Fr. Thieringk, waar by onze Beurs fterk ge-
'„ ïnteresfeerd was. De Reinband Hennip geld
„ tegenwoordig 28 Roeb. de 10 pud of de 400 18: „ voor 4 of 5 Jaren was dezelve flegts 22 Roebels. „ De Kaarstalk 43 Roeb. dito gewigt, 't geen om„ trent eens zo veel is als over 5 Jaren. De Hen„ nip-Oly koopt men voor 230 Copecken het pud j „ voor 5 Jaren goldr die 120 Roeb. De Wisfcleours ', op Amfterdam is, zints enigen tyd,geweest tegen „ 29! ftuiv. voor de Roebel."
By een Placaat zyner Deenfche Majefteit, van 19 Aug laatstl. is de Uitvoer van Paarden, te Land, naar vreemde Landen, zo in Denemarken zelve, als in de Hertogdommen Sleesiuyk en Ho l/l ein, de Heerlykheid Pir.neberg, het Graafichap Kanzau en de Stad Altona, weder vrygefteld.
De Koning van Spanje heeft, by een Decreet van 21 Aug. de Haven vun Manille,tot een Vrye Haven verklaard voor alle Europeefche Natiën, mits gene andere dan alleen Aziatifche Goederen aldaar ter Markt brengende.
Brieven van LisfaBon, van 6 Aug. houden in, dat het Koorn aldaar tot het dubbeld van den gewonen prys geftegen was. Men gebruikt alleen indieHoofdftad voor 5 Mill. Ho 11. Guldens aan Buitenlandsch Graan.
Te Koningsbergen is een nieuwe Tol-tarif met den iften dezer^maand Sept. ingevoerd.
Uit Milaan fchryft men, dat de Zyde-teelt, dit jaar , zo met betrekking tot de qualiteit als hoeveelheid, flegts middelmatig is uitgevallen. De Cocons waren niet hoger dan 50 Sols Milaanfche munt verkogt, 't geen op 35 Paoli voor het pond van 28 oneen uitkomt.
De Engelfche Oost-Ind Compagnie heeft voor het Jaar 1790 dertig Schepen, naar de Indien in Commisfie gefteld, als 8 naar Bengalen, 4 naar Bombay en China, 1 naar Bengalen en Bencoolen, 1 naar St. Helena, Bencoolen en China, 7 naar de Cbineefche Kusten, 1 naar St. Helena en China, 2. naar Bombay, en 6 regtftreeks naar China. Alle deze Schepen zyn zamen van 25,291 Tonnen.
De Handel tusfchen Ierland en de Amerikaanfche Vrye Staten, fchynt meer en meer in bloei te geraken. De Ierlanders zenden verfcheidene van hunne gefabriceerde Goederen derwaarts.—- Over 100Jaren beliepen de Inkomften van Ierland naauwlyks 1 Mill. Str., tegenwoordig zyn dezelve tot s§ Mill. geklommen.
Van Minden heeft men, dat reeds zedert ettelykc weken, de Scheepvaart, langs de Fulda ,vanMinden naar Kasfel en te rug* tot gene geringe belemmering van den Handel, geheel en al geftremd is. Het Iaatfte hevig Onweder, 't geen van ilage! en een Wolkbreuk verzeld ging, heeft niet flegts de Velden, by en omftreeks- het Dorp Szecle, fn bet Overampt Minden, ten enemale verwoest,maar den zeer hogen Berg, die, tegen over dat D>>rp,digt a-m den Fulda ligt, dermate in beweging gebragt, dat dezelve, onder een ysïelyk gekraak en gedreun,in de Rivier geftort is, waar door dezelve geheel geflopt en onvaar» baar gemaakt is.
In de Havens van Ostende en Nieuwpoort, zyn» door de Nationale Visfchers , gedurende dezen Zomer, ingebragt 7037 Tonnen Aberdaan, en 29^3 Tonnen Haring. Het getal der Visfchers van die beiden Havens beloopt tusfchen de 900 en iooo.
nieuwe ontdekkingen.-
LoNdon. Zeker Heer, aan wien het Publiek reeds verfcheide nieuwe en gewigtige ontdekkingen is verfchuldigd, heeft onlangs aan de Maatfchappy der Kunsten een Verhandeling overgeleverd, waarin hy, na ene menigte van welgeflaagde Proeven, aantoont, hoe de Droes Cene bekende Paardenziekte) aan die Dieren, op dezelfde wyze en met den zelfden gelukkigen uitflag als de Pokjesaan de kinderen■■, kan worden ingeënt.
De Heer Thomas Walter, Schryver van de Flora de CarolU ne, vondt, omtrent het begin der maand February des Jaarr 1786. onder andere Planten, welke hy uit het wilde mede genomen, en in zyn Tuin gebragt had, een Grasplant, toen reed geheel groen. De ongelooflyk fterke vermenigvuldigingvan die Plant, de beftendige in ftand blyving van dezelve, ondanks den ftand, waar in zy geplaatst was, bewogen hem om dit Gewas met meer oplettenheids na te gaan; hy ftond zeer verwonderd, als hy 't zelve proevende, van een zagter fmaak vond, dan enige hem bekende Grasplant.
Deze Plant heeft haar groen behouden in de maand July des Jaars 1787. toen de Thermometer van Fahrenbeit meer dan 99 graden tekende, en-de koude,die vele andere Aardgewasfen vernielde, deed 'er geen fchade aan; zy bleef in tegendeel groeyen. De bladen zyn zagt , glad en altoos groen, zy is even gefchikt om 'er Hooi van te maken, als om afgeweid te worden. Zy vermenigvuldigt zeer gereed, 't zy door 't fcheuren der wortelen, 't zy door Zaad, en komt digt op.
De Heer Walter gelooft dat dezelve zeer veel overeenkomst heeft inet het Gedacht der Cornu copice van Linnens, en heeft ze in zyne Flora den naam gegeven van Cornu copiar perennans,
N 3- 'Om



C 102 )
Omftreeks de maand April moet het Zaad gezaaid wordenop verfchillende tyden van 't Jaar kan men de jonge Plan ten verzetten, op omtrent o duimen afftands van elkander Meest alle gronden kunnen dienen voor dit Veldgewas
De Heer Jem Frtfer, die ten dezen tyde zich in Carolina onthield, met oogmerk om ene Verzameling te maken van Planten,die daar groeyen.in de gelegenheid zynde om deze Grasplant te onderzoeken, en de belangryke Eigenfchappen van dezelve te ontdekken, vormde terftond het Plan om'er geland mede te verryken. Dezelve naderhand aangekweekt hebbende, ,s hy verzekerd, dat ze aldaar even goed flaagt
?>™ ^r,Geb00r!e,a,?d; dat ds fterkfte Zomerhitte en de urenge Koude van den jongstveriopen Winter (1788) nog de wortels,noch de bladen, aangedaan heeft, en dat dit Gras gewas groeit op barre Zandgronden, dienauwlykseni*ander Grasscheutje voortbrengen; weshalven *er veel goed?, ter
f "g! V3?,het Vee' uit deze Pla™ te wagten ftaar. Mn Vvf/€errfra/sr heeft de Heer Walur e€n voorraad PLf <u Z" Plan.ts gezonden. Hy liet te Londen en te ^arvrinfchryvingen doen, om Proeven daar mede te nemen S b [nfchryvers ter eerstgeraelde Stad , teld men Sir jojepb Banks die, na onlangs deze Plant onderzogt .-e hebben, oordeelde dat dezelve nieuw was, en even zeer de aandagt des Gemeens,als de befcherming des Konines, verOrSi; P£r*\hfb™ °P in8e^hreven de Hertog van O fans,de Graafd'Angiviller, en de Heer Jetferton, Minwer Plenipotentiaris der Verenigde Staten van Amer ka.
prys der granen.
TARW. Het Last. f Bovenlandfche . . sf4gil0
. . Ggld. Zeelandfche witte . 2soaiQ2
Wto rod°e ™ W"tB 2803314 rogge Het l««.
Koningsberger '. 2763506 Dantziger . . z^fai,i
Voorde rod* , 2^6 ««erger .
Srab.enVlaarafedico Vlaamfeen Brabandfe' l«aiH
Amsterdam 22 Sept. 1789.
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTEN.
Aan den Hr. Schryver van den ALGEMENEN KONST- en LETTERBODE.
Myn Heer!
Inlieb,drr-nro,C8tyd'8e bekwaamheid van de Heren Willem en Damel Willink, in uwen Algemenen Letterbode,met veel genoegen gelezen en bewonderd; te meer, daar ik zints ve,e Jaren my heb toegelegd, tot het verzamelen der eerfte bly. ken van de natuurlyke vermogens der Menfehen in 't alge neen, en byzonder der ongeoefende Kinderen, tot de vaar éigbsid tn de naarvolging van de gedaante der zigtbare Natuur
Waar uit ik meen dat het blykbaar is; „ Bat die lunst,by all& Volken, op dezelfde wyze ontflaan is, gelyk ik zulks betoogd heb tn myne derde Redenvoering, over de Natuurlyke beginzelen en kunstmatige voortgang &c." op onze Stads Teken-Akademie te Amfterdam 21 Sept. 1779 gedaan. - gedrukt by Tntema. te Amfterdam. Tot ftaving myner (telling, heb ik,te voren vele onwraakbare bewyzen ingewonnen; en, onder den voor' raad der vroege blyken van Natuurlyke vermogens in de Jeugd,vond ik, onlangs, het ingefloten Bericht van Tbeodirus Texelius.
My dagt, dat het misfchien uwen Lezeren niet onaange-' naam zou wezen, te zien, dat ons Vaderland, al voor ene Eeuw, haren P. Nieuwland, hare Willem en Daniël Willink. onder meer anderen, gehad en gecerbiedigt heeft. Ik blyve
, _ Uw Standvastige Lezer.
s Graveland, 16 Aug. 1789.
Vroeotybjge Geleerdheid van THE0DORUS TEXELIUS, geboren 2 Öétob 1677. Zoon van Petrus Texelius, Predikant in den Briel, en Vrouwe Ida de Wit.
Ik zyn 2de Jaar, leerde hy, fpelende, het ABC, uit Ietteren, hem op een Plaat voorgefchreven, in verfcheide gedaanten; Hy zag geen-voorwerp van een Strootje, Takje, or dergelyks, van 't welk hy geen gelykenisfe eens Letters maakte; wetende, zelfs met zyn vingertjes te buigen,'taanfche ABC na te bootfen.
Op zyn 5de Jaar, leerde hy Spellen, en was, ée'n Jaar daar na, hier in zo vaardig,dat hy nooit miste: zulks dat hy, op enen namiddag, voorts leerde Lezen,daar hy tevoren nimmer wist, wat Lezen was; hebbende nooit ter Schoole gegaan.
Fluks bad hy zulk een vast begrip van de kragt der Letteren, dat het hem gema'<ke!yk viel,zelve alle woorden van agteren te Spellen, zo ras fchier, als iemand die uitfprak
n zyn 4de Jaar, leerde hy met een dunne Pennefchaft bchryven, en, meer en meer vorderende, begon hy zelve reeds Brieven op te ftellen, die wel kinds,dog niet zonder blyken van vernuft, waren.
Op zyn sa!»; [aar, las hy Grieks.
Op zyn 6de Jaar, had hy de bekwaamheid, om dat te Schryven, en aan anderen voor te zeggen, met de klanktekens daar toe behorende.
nus leerde hy, zonder ooit Schole gezien te hebben,
Op zyn 7de Jaar, vele Griekfche en Latynfche woorden van buiten, en toonde al trek tot Vaarzen maken.
In zyn »fte Jaar, fchreef hy een gefchrift in 12 Talen, (Latyn, Grieksch, Hebreeuwsch en Syriesch, daar niet uit' genoten,)zo net,dat vele het zeive als gedrukt voorkwamt welk byzonderder is, om dat het knaapje alle die Talen konde lezen, uitgezonderd het Syrisch.
Toen zette hy de eerftemaal zyn voet in een School, dat het Latynjcbe was: ftreefde door het eerfte en twede School, ieder m een half Jaar, gelyk ook de anderen, doorgaans met den eerften prys. Gerakende
m



C 103 >
In zyn nde Jaar, ter zesde Schofe, daar by, jongheids
halve, wat langer bleef, zynen Meesteren zeer aangenaam, zo als de Heren Schul'jroek en Burcbart, in d-'en tyd Schoolbeftierderen binnen Amfterdam en den Briel, hebben getuigd. De Iaatfte plagt tu m;gen,dat zyn Leer'ing zo vaardig was in 't uitleggen van Griekfche Scnryvers, lfokrates, Hef.odus of andere, dat men werk had hem na te volgen.
Op zyn 13de Jaar, heeft hy twemaal een Vertoog opentlyk op Stoel gedaan , tot genoegen der toehoorders, eens wegens bet oefenen der Griekfche en Hebreeuwfche Talen , en vervolgens, wegens de Dwinglnndy van J. Cefar.
Verder verliet hy de Laiynfche School, -oefende aig by zyn Vader in de Hebreeuwfche , Griekfche en Latynfche LetteroefFeningen. De Telkunst bekoorde hem inzonderheid, en hy ftelde met grote lust een Telkunstig Werkje by een, nevens een Hebreeuwfche Letterkunst, beide van kenners geprezen De oefFening op de Globe van Blauw, en *tmaken van Zonnewyzers, diende hem voor uitfpanning. Gelyk ook, in naarvolging van Pieter Rabus, ondernam hy, met een vry gelukkigen uitilag, de Gezangen van den Griekfchen Dichter Anakreon, in Nederduitfche Vaerfen over te zetten.
Im zyn 14de Jaar, begaf hy zig ter Studie naar Leyden, onder den beroemden Spmheim. Zyn Vader had hem aan dien geleerden man bevolen, zeggende in zyn Brief, dat de Jongeling zyn Getuigbrief met zig droeg: myn Heer, gelieve daar eens een proeve van te nemen. Dit doende, las hy voor de vuist weg, in een Hebreeuwsch Bybeltje,zonder Letterftippen, en in een Griekscb Testament, daar het hem werd voorgelegE, en gaf zodanige ftaaltjes zyner gewisfe kunde in die Talen, dat Spanbeim hem tot verwondering aan andere voorftelde.
Daar op beftede hy, te Leyden, zyn tyd met nut, onder den Here Karei Schaaf, in de Arabifche Tale; daar hy zeer op verflingerd was; en maakte zulken voortgang, dat hy wel dra den Alkoran begon te verklaren: voorts, in't Hebreu ws en Chaldeeuwsch over den Talmud
By den Heer Koets oeffende hy zig in de Werken vaȣuklides, met zo veel vrugt, dat deze hem bekwaam oordeel de, om de zwaarfte gefchillen in de Wiskunde op de losfen.
Onder den Hoogleraar & Velder, wierd hy grondig onder Wezen in de bedenkingen en beginzelen van Deskartes.
Zyn uitfpanning was, allerlye Waarnemingen, volgens de Werken van Zwammerdam, Leeuwenhoek en Lyster. Ook fleep hy daar toe zyn eigen Vergrootglazen.
In de Tekenkunst, heeft hy blyken van Kunstbewys tdt verlustiging gegeven, en in de Schryfkunst, byzonder in de Arabifche en andere Oosterfche Talen, had hy weinig zyns gelyke.
in zyn Oordeel was hy doordringende. Hy fprak grondig over de Geneeskunde, en oeffende ze tot vermaak; dog hield voor de uhnemendfte van alle Wetenfchappen de God geleerdheid, welke hy voornam nu met ernst aan te grypen: zonder egter zig te verklaren,of hy zich tot Predikant zoude zetten.
Hy was van een godvrezenden Inborst, Vroom van wandel , en in zyne Verkeringen minzaam. By mydde alle los en ongeboaden Gezelfchap.
In onze Eeuw is het zeldzaam Kinderen te zien die be jaarde mannen in Geleerdheid evenaren, veel min overtreffen,— daar. het in de tyden der Grieken niet aan ontbrak-» Plato en Ariftoteles zeggen, dat het by hun een gewoonte was, de Kinderen zeer vroeg aan 't Lezen te ftellen; dog Plinius laat ook /Toezeggen: „datmannelyke Jongelingfchap „een gewis teken ener vroege dood is." enCestuasvoorzegt by Seieca „ dat een ontydig groot verftand een kort leven „ voarfpeld," en zo ging het met onzen veel voorfpellenden Jongeling. Hy ftierf in zyn 18. Jaar, op den 18 van Hooymaand 1695. tot Rotterdam,op de Hofftede van zynen Oom Hendrik Gevers, Oud Schepen dezer Stad. Zyn geftake was teder dog gezond.
i - ■)'. - ;••••:*<'' :>••••» ïUsrtfc sb<L«afc»0 *ftï J>ö «rt>--ss;!-U GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 159: in ys Hage 3.9: en te Haarlem 14, onder welken laatflen 6 beneden de 12 Jaren.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- en uitlandsche boeken en geschriften.
By de Boekhandelaren Sanfon en Comp. te Tweebruggei is tot aan 30 May 1790. ene Intekening opengefteld opeen_ nieuwen druk, in 't Fransch,van de Hiftoire Naturelle, par' M. le Comte de Buffon, in 43 Delen, in T2mo. vervattende 729 geïllumineerde Platen, voor 't merendeel naar *t leven getekend. De Text is even naauwkeurig als die van den Paryfchen druk, papier en letter is zeer goed,en de Platen munten inzonderheid uit: Boven dien pryst de geringe prys van flegts 86 liv. — waar op men het Werk gefteld heeft, dezen druk boven alle anderen aan: daar de minfte van dezen 116 liv. kost, en ondertusfehen niet meer dan 400 Afbeeldingen heeft Zelfs zyn 'er, in dezen tegenw. druk,
ettelyke nieuwe Platen gevoegd, die in de grote Editie van Parys, in 4to. niet gevonden worden; gelyk als de fraaye afbeelding der vier Levensstanden van den inensch, en die van Condor van Perou, welken nimmer voorheen in Plaaï zyn uitgegeven.
Om den Liefhebberen van onfebeidene finaken , zo veel doenlyk, te geryven, is de Intekening in 9 Klasfen-verdeeld geworden , zynde als volgd.
'ifte Klasfe. De 43 Delen: te weten 13 van de Algemene Nat. Hiftorie, 12 van die der viervoetige Dieren, en 18 var» die der Vogelen, zonder pl. tegen 43 liv. 2de kl. Dezelfden, met pl. 86 liv. 3de kl. Dezelfde met de Viervoeten in 't zwart, en de Vogelen afgezet, 155 liv. 4de kl. Diezelfde met de Viervoeten en Vogelen afgezet 227 liv. sdekf. Alle de Platen onafgezet 50 liv. 6de kl. De Vogelen afgebet alleen 90 liv. 7de klasf de Viervoeten dito alleen 90 liv. 8fte kl. De Vogelen en Viervoeten beide dito 180 liv. ede kl. Dezelfde, met nog 28, onafgezette Platen,b;horendetot de Algem. Nat. Hiftorie 190 liv.



C 104 )
Eenige afzonderfyke Exemplaren 'Van den Text, op fyn papier, kosten nog 36 liv. meer: maar deze zyn alleen te bekomen voor de intekenaars der 4de klasfe, die het gewone papier niet fraay genoeg mogen vinden. Het innayen der Exemplaren op gewoon Papier, kost 6 liv. 9 ft. boven de bepaalde Pryzen voor de 1, 2, 3 en 4de klasfe.
Na het fluiten der Intekening zal de prys verhoogd worden. De betaling gefchied by de Intekening of het ontfangen der Exemplaren. De verzending gaat op kosten en voor rifico der Intekenaren.
Amsterdam, den 8 Sept. 1789- Het Mathematisch Genootschap alhier, onder de Spreuk: Een onvermoeide arbeid kcmc alles te boven , heeft met het begin dezer maand uitgegeven, het ifte Deels, 9de Stukje der Wiskundige Verlustigingen. «5— Dit Stukje bevat verfcheide fraaye Voorftellen en Ontbindingen van diverfe opgevers; het Vervolg ener Verhandeling over de kans, en het Vervolg van dein.
leiding tot de Fluxie-Rekening. te bekomen , by den
Boekverkoper G. P. Gysbeek,op de Princegragtenhoek van de Egelantierftraat.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dageltccsche Waarnemingen, buiten Haarlem.
BARO- I THERMO- STREEK
Ï789 ME- I METER. DER LUCIITSGE-
Sept. ter. | Noord| Zuid. wind. steldheid.
jr tl* l 5? 5^ Z- 'sN.re2en, Voorm.
16. < 29. 7 59§ 62§ Z. Z. W. Zeer zw. wolken, N. f 29- 7l 48 48 z w. buyig en guur. *
f29- 8 53I 53 z. z. w ~~
17. < 29. 8 S(5j 66 w. t. z. zeer buyig.
51 49 w.
f29 6§ 562 r 56 w.
Id.^29. $1 59 72 w. t. z. wolken,'sAvonds
Lap- 4 5i 49 buy'g-
f29- 2| 54 5ö W. t. z. 'sN. -sM. en verder
39.<29. 2^ S4| 58 W. z. W. tot 's Mid. zw. ftort-
(^29. 2 49 48 regenb. Nam.wolk.
f 29- Is 52 Ti z- z. o. wolken, mooy ftil
23' < 29. I| 60 66 o. n. O. weder, 's Avonds
(.20. 4 49| 47| n. t. O. Noorderligt.
f>9- ö| 53 SS n. w.
al. < 29. 6| 58 69 w. buyig.
(.ag. gf 52! 53 —
("29- 7l 54§ 5« W. t. Z 'sN.en'sM ftortre-
22. J 29 lof 572 58 W. genb. en harde wind
( 29. o\ 5S 54 Z. w. verd. bew.'sAy.reg.
* Onder Overveen en Bloemeadaal zeer zware Hagelftenen als grote Erwten.
ÏUITENLANDSCHE BERIGTEN.
Den 27 July heeft men te Adorf in Voigtland, 3 Aardbevingen, kort na eikanderen,gevoeld, de eerfte 15 minuten, de twede 20, en de derde 25 minuten na 12 uren op den Middag. De eerfte was de hevigfte, en het onderaarsch gedruis, 't geen voor en na de fchudding gehoord wierd, duurde ettelykeminuten. De fchok was zo hevig, dat Tafels en Stoelen zig bewogen, en de Glasramen, byzonder in de bovenfte verdiepingen, rinkinkten, zo dat vele menfehen van fchrilt uit de huizen vloden. By de twee. volgende fchuddingen hoorde men alleen een onder-' aardsch trillend geluid, zonder aanmerkelyke fchudding te befpeuren. De rigting van alle deze bewegingen fcheen van het Noord-west naar het Zuidoost te gaan, terwyl intusfehen de bovenlucht en. wolken uit het Zuid-oost naar 't Noord-west dreven. De Gezigteinder was geheel met zware wolken bezet. De dampkring was ongemeen zoel en de wind geheel ftil. De Kwik in de Barometer was flegts: weinige graden gedaald, dog viel, na de fchuddin-' gen, merkelyk lager, wanneer het vervolgens begon 1 te ftofregenen. Het is opmerkelyk, dat aldaar tegen gewoonte, gedurende den gehelen Zomer,gene Don-
derbuyen gevallen zyn. Geloofwaardige lieden,
die, ten tyde der gemelde Aardbevingen, over de Elfterbrug, tusfchen Adorf en Oelnitz gegaan waren, verzekeren, dat het water in de Rivier naar om hoog fpatte. Uit moerasfige plaatfen ftegen voor en na dampen op, gelyk zulks doorgaans na een Onweder of plasregen gebeurd. Des avonds om 9 uren hoorde men op enigen afftand van de Stad tot aan New hrchen, een dof gedruisch en gezis uit den gr nd, en kort daar na zag men een Eironde klomp vuur van omtrent J ellen middellyns en i| ellen lengte, langzaam uit de aarde naar boven ftygen, en, na aldaar een gele vlam van zig gegeven te hebben, in
de lucht verdwynen. Twee uren vroeger was,
by een Stormwind uit den Noordwesten, een Donderbui van verre naar 't Zuiden omgedreven, waar by een zware Stortregen viel.
Uit Noorwegen word gemeld, dat het aanhoudend Regenweder, byzonderlyk ene aan verfcheidene Oorden gevallen Stortregen, tusfchen 19 en 23 July, vreesfelyke Overftromingen en Verwoestingen,voornamelyk langs de Stromen heeft aangerigt; verfcheiien Huizen, Bruggen en Molens waren op dien tyd iveggefpoeld, en ettelyke menfehen om het leven geraakt. In het Stift: Asgerhuis alleen rekend men :!e fchade op 30,000 Ryksd.
Te Haarlem, by A. LOOSJES,



ï789. No. 66.
A LGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
FOOR MEER- BNM/N-GEOEFFENDEN.
Vrydag den a. Oftober.
BERIGTEN.
GROO T-B RITANNIE N.
«-^«n ëén der Nagten van de Week, tusfchen
Ï| 11 ia en 19 Jrept. vertoonde zig hier de Pla1 [f neet Saturnus in een ftand, die deszelfs ring geheel en al on zigtbaar maakte: een verfchynzel, 't geen mogelyk in honderd Jaren zig •eens op doet. De Heer Herfchel was de eerfte,die, met zyn nieuwe Telescoop van 45 voeten lang en 5 voeten middellyns, dit verfchynzel ontdekte. Opgemelde Sterrekundige hadde het genoegen, Saturdag den i9den September, een bezoek van Zyne Majeft. den Koning te mogen ontvangen, en denzelven dit verbazend Werktuig te laten bezigtigen.
Naar men verneemd, is de beloning van Dr. WilMis en der overige Geneesheren, in dezer voege bepaald. Dr. Willts krygt 1000 Pftr. jaarlyks, gedurende 20 Jaren, deszelfs Zoon 500 Pftr. jaarlyks, gedurende zyn leven. Voorts ontvangt ieder Arts 30 Pftr. voor ene Vifite op Windfor, en 10 Pftr. voor ene op Kew: zynde daar en boven nog Kooo Pftr. onder allen, ten gefchenke, uitgedeeld.
Dezer dagen, is, op deszelfs Landgoed, re Bns- ' bridge, in <Surry, overleden de Hr- Robert Barker, , Bart, die voor ettelyke jaren den post van Opper- ■ bevelhebber der Krygsmagt van de Oost-lnd. Com- j pagnie bekleedde, en zig, niet minder als Wysgeer, :
iü. ö££L.
dan Krygsman onderfcheidde. Hy was een Lid van de Koninglyke Maatfchappy, aan welke hy verfcheiden gewigtige ontdekkingen, te vinden in de Philofophical 2>ansaèions, van tyd tot tyd heeft medegedeeld. Onder anderen heeft hy ene manier uitgedagt, om ene Konstkoude te maken, in de warmft^ Klimaten en zelfs onder den Evenagtslyn.
OVER HET DÏERLVK MAGNETISMÜS. (Uit het Engelsch.)
Hoe veel tegenfpraaks het Dierlyk Magnetismit ook ontmoet hebbe, en hoe belachlyk ook m de daad de konst van Magnetiferen, in den tegenwoordigen geheimvollen opfchih, ook moge wezen; kan zy egter op haar zelve als ene Wetenfehap befchouwd worden, welke niet geheel en al te verwerpen is.
Het begrip, waar op deze praktykfteund,is,dat'er in alle ligchamen ene Elektrieke VloeyftorFe voor handen is , dat de Konstbewerker, door zyn hand digt aan het vel van den Lyder te houden, deze ftofFe kan aantrekken; dat 'er ene Sympathie tusfchen den Magnetifeerder en den Gemagnerifeerden plaats hebhe, welke de konstbewerking bcord rd; en, zulks het geval zynde, en wanneer de Magnetifeerder in zyne jogingen ilaagd, hy een gebied verkrygt over de nitterlyke zinnen der voorwerpen van zyne proefneming, en, naar den aart zyner bedoelingen, hunne dn'fen gaande maakt, han rede in flaap zust of hen van zodanige ziekten geneesd, waar voor zy hulp by hem zoeken.
In zo verre is het begrip, enigermate wysgerig, en mogelyk ene oplettende overweging niet geheel onwaardig. — Wanneer egter de beoefFenaars dezer Wetenfchap iet» meer



voorwenden, en zig gelaten, ais or zy enig oovenmenrchelyk vermogen bezaten, en gemeenfehap hielden met hogere wezens, verdiend hun onbeschaamdheid en bedriegery , bil Jyker wyze, met veragtin_ en befpotcing behandeld te wor den.
De voornaamfte Magnetifeerder? zyn, Mesmer, die men niet geloofd, dat zig tegenwoordig in Engeland ophoud; Cagliost'o, wiens zonderlinge Lotgevallen de nieuwsgierigheid van 't algemeen, zedert een geruimen tyd, hebben gaande ge houden; Mainauduc, die de konst, aan ettelyke nieuwsgie rige Vrouwtjes, voor den matigen prys van honderd Guines geleerd heeft; Loutberbourg, die bevallige Landfchapfchilder, die, gelyk een oud Apostel, zyne wonderbare genezingen, voor niet, verrigt; Bell, die zig, in zyne konstbewerking, van den Zeilfteen bediend: Telden, een reizende Do&er; en Terfcheiden anderen. — Que nunc prescribere &c.
De gronden van het Dierlyk Magnetismus zyn reeds voorheen in verfcheiden Schriften gemeen gemaakt, die, wegens derzelver oudheid, zeldzaam geworden zyn, en zedert lang naauwlyks te bekomen waren: terwyl de nog overgeblevene Affjchriften, denkeiyk door de voornaamfte Meesters in de konst, zullen opgekogt zyn Derzelver Tytels zyn.— Tentzelius over de konst van genezen door Sympathie. —• Paraceljus, Wysgerige Mummie;-— Twer, Geneeskundei — en Fluds Mofaifche Wysbegeerte.
FRANKRTK.
De Heer Peyfonnel, voorheen Generaal-Conful te Smirna, heeft onlangs aan de Nationale Vergadering een Werk overhandigd, 't geen 2 Boekdelen in 8vo. bc-flaat, en dezen Tytel voerd: Situationpolittquede la France & fes rapports aStucls avec toutes les puisfances de TEurope &c. Het Stuk is aan den Koning en tevens aan de Nationale Vergadering gerigt. De Iaatfte heeft last gegeven om het by hare Archiven te plaatfen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Aan de Univerfiteit te Duisburg, zal voortaan ook door een Luthers Hoogleeraar in de Godgeleerdheid les gegeven worden: ook zal d^ze te gelyk de Wysbegeerte doceren.
Men wil, dat 'er in Mainz ene Kerkelyke Synode zat gehouden worden, om over de verbetering der Kerkelyke tugt, een betere Leerform en andere gewigtige punten, te raadplegen. By aldien deze Vergadering werkelyk plaats mogt grypen, meend men, dat 'er ligt ene Twede Synode vanPtstoya van worden kon.
Den 11 Augustus is, te Heidelberg, in het 5ofte jaar zyns levens overleden, de Hr. G- J Wedekind, HoogL in het Duitiche Staatsregt, de Kyksgefchie-
t 106 )
denis, en het Regt der Natuur en der Volken: als mede Redor Magnificus aan de Hoge Schole aldaar. My heeft zig door verfcheidene Stukken, over het ^ taatsregt en de Ryksgelchiedenis , met lof bekend gemaakt.
Ey de Porcelein-Fabriek, te Wenen, die thans onder het beftuur van den Hofraad non Sorgemhal in enen zeer bloeyendeu ftaat zig bevind , is, zedert ruim 2 Jaren, een Schilder-Akademie gevoegd. Alle Zon- en Feestdagen worden daar by, van 10 tot 12 uren, in een der Kamers tot het Fabriek-huis behorende , lesfen gehouden ; en het benodigd papier , potlood, penfelen en verwen, gelyk ook'de brandftoffen, in den Winter, op kosten der Fabriek, ten behoeve der Leerlingen uitgereikt. De Tekeningen worden by de Akademie der beeldende konsten nagezien en getoetst, en de goedgekeurde Stukken, met byvoeging van de namen der Kwekelingen, die dezelve vervaardigden, in de Tekenkamer opgehangen ; terwyl op het einde van het jaar een geregeld examen der Leerlingen plaats heeft. Aan 8 der yverigften en bekwaamften, worden Pryzen, naar mate van derzelver vorderir.gen, in 3 Klasfen, van 8, 16 tot 24 Dukaten, uitgedeeld. Dit jaar heeft de Fabriek een nieuw Konstftuk geleverd, beftaande in een kolom van Jofeph II. met zinnebeeldige figuren, in basreliëf. In het eerfte Basreliëf ziet men de Genie des Keizers, leidende, met de flinkerhand , de Godin Aflrea van den Olympus naar beneden, met dit byfchrift: adfua votaredux: Het Twede verbeeld een Akkerveld, waar op men een Mark- of Scheidpaal , en in het midden ene Egge, ziet, met dit byfchrift: Evertit en aquat; terwyl het derde een Kraanvogel vertoond, ftaande op den énen voet, en houdende, met den anderen, een fteen in de hoogte, met dit Onderfchrift: Vigilantia.
De Hofraad van Berkenfiock, die zig door zyn Jatynsch Graffchrift op Frederik den Groten, met zo veel roems bekend maakte, heeft ene befchryving van dit Konstftuk, met twee bygevoegde Platen, in het licht gegeven, welke een nieuw bewys opleverdvan? zyn fmaak en bedrevenheid in de fchriften der Kasfikale Schryvers.—De Kolom, nevens de Basreliëfs, zyn van den Modelmeester der Fabriek A. Grasfe, naar ene tekening van den Heer Jager, Vice-Directeur der K. Kon. Akademie der beeldende Koristen, van ongeglazuurde Porcelein-aarde vervaardigd.
De Genees- en Heelmeesters, die den Keizer, in deszelfs Iaatfte Ziekte, hebben bygeftaan. zyn door Hoogst denzelven met aanzienlyke Gefchenken vereerd geworden. De Baron van Stork, deszelfs eerfte Geneesheer, en de Baron de Brambilla, eerfte Chïrurgyn, hebben ieder 12000 Florynen, nevens een Ring, ter waarde van 1000 Dukaten s de jongflé
JBroe»



I 107 5
Broeder van den laatften 6000 Florynen, en de Hr. , Kollman 4000 Florynen., benevens een Ring van 300 Dukaten, bekomen.
De Hr. Knauts, Opzigter van de Keizerl. Konsrkamers, te ÏVenen, is, dezer dagen, in het 66. Jaar zyns ouderdoms Overleden. Hy was de Uitvinder van een Werktuig, 't geen van zelve fchryft, van een ongemeen konstig Uurwerk, en verfcheidene andere Konstftukken.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCIIE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Duitschland. Josgphus GaitTSEii, M.D.Acad. ïmp, Scient. Petrop. membrum et Reg. Soc. Lond. Sodal. De FruUibus et Seminibus Plantarum. AcceduntSeminumcenturice quinque priores, cum Tabulis ceneis 89. 4to. Te Stutgard, op hosten des Schryvers by de Kaarls-Akademie gedrukt, en ook mede te Tubingen, by Cotta, te bekomen. 1788. prys 12 Rthh. Een overfchoon en belangryk Werk, *t geen,zo wel uit hoofde van den inhoud, als pragtige uitvoering,als enig in zyn foort kan befchouwd worden. De Schryver heeft het zelve opgedragen aan den beroemden Heer Banks, aan ! Wiens edelmoedige onderfteuning hy zig in het opftellen niet weinig verpligt agt, gelyk hy ook tevens de bydragen, hein uit de Leydfcbe Kruidtuin toegefchikt, dankelyk erkend. — Liefhebbers der Plantkunde zullen ongetwyffeld zig, by het doorbladeren van dit Werk, niet minder verpligt rekenen aan den Heer Gartner zeiven , voor dezen zynen fchatbaren arbeid, welks waarde niet volkomen zal kunnen gekend worden, dan by bet inzien en het lezen van het Werk
Zein'de eerfte Afdeling, of wel de Inleiding, waar in deS. de zuivre Karpologie, de Yoortreffelykfte Pbilofopbia Betantca der vrugten en zaden voordraagt, verklaard hy zig, ten aanzien der bevrugting, by de volkomene Planten, voor het gevoelen van KShlreuter, en by die der onvolkomenen voor dat van Gmelin, dog erkend tevens, dat alles op ene loutere redenering rust, en nader bewys vereisfcht. In de verklaring der Delen en vorming der Zaden, volgd hy Malpi
£j,i. In de 2de Afdeling kenfchets de S. 50c foorten
van Vrugten en Zaden, zonder zig nogthans aan ene Methode te binden. De Namen , door hem aan de foorten gegeven , wyken niet weinig af van die van Linnaus, waar voor hy reden meend gehad te hebben. De Afbeeldingen zyn, door hem zelve, op ene voortrefFelyke wyze, getekend. In een volgend 2de Deel beloofd hy meer fchemata over de reine Karpologie te zullen leveren : waar van hy thans flegts ene enkele proeve geeft.
Ten flot moeten wy nog aanmerken, dat men hier zeer veel fchoons over de Palm- of Dadelbomen aantreft, gelyk ook meermalen een aantal van zeer weinig bekende uitland fche vrugten. [Alg, Litt. Zeit.] Die Rvmijcbe Religionshasje f_rV. dienende tot een Aanhang¬
ig! op Das Romifcbe Gefetzlucb, of de beginzels van het Hoomfe Hof, die tot nog weinig bekend zyn in Duitscbland: uit de Pausfelyke Builen ontleend. 2 Delen, in gr. 8vo. te Wenen 1787-8. prys 2 Rthl. 16, gr.
In den Jare 1787 kv/am 'er een Boek in 't licht, onder den tytel van Das Romifcbe Gejetzbucb (Roomfche Wetboek), met aantekeningen, waar van de inhoud ene byzondere opmerking verdiend. Het zelve beftaat in een uittrekzel van het Groot Roomsch Bullarium, 't geen, wegens deszeifs kostbaarheid, voor flegts weinige Le/.eren te bekomen is. Het voor handen zynde Werk, 't geen waarfcbynlyk uit dezelfde Pen gevloeid is, komt voor als een Byvoegzel of Aanhangzel op dit voorgaande, 't geen de S. een Boeknoemd, meer dan enig ander, dienende om de belangen van het Roomfche Hof afbreuk te doen, fchoon in 't licht gegeven inct oogmerk om dezelve te bevorderen.
In het Eerfte Deel worden de bronnen der Pausfelyke I11komften ontvouwd en opgegeven. Dezelve zyn onder de volgende Hoofdverdelingen gerangfehikt. 1. De kroning des Keizers, te Romen, zo als voorheen het gebruik was. 2. De Fislcbers Ring, waar mede de Bullen en andere Papieren gezegeld worden. 3- De St. Pieters Penning. 4 Het Pallium. 5. Het Jubel-Jaar. 6. De Canonifatïe of Heilig verklaring. 7. De Annaten. 8. Onderfcheidene foorten van Dispenfaties: waar van alleen die voor 't Huwelyk, in 600 laren ruim 350 Mill. Hollandfche Guldens opgebragt hebben. 9. Gepriviligeerde Altaars, die, gedurende dezelfde Jaren, byna een Millioen gerekend worden ingebragt te hebben. 10. De Apoftolifche Protho-Notarisfen ■ De S. geelt
onder het 6de Art. van de Canonifaties een langen lyst op van Heiligen, die gecanonifeerd zyn, zedert de 10de üeuv? tot op heden,welken hy doorfpekt heeft met deze en gene Halen der verbazende Zotheid van de dingers naar deze eer. Ook vind men hier een brede optelling van Heilige perfonen, die nog fteeds op den lyst ftaan om gecanonifeerd te worden. Onder dezen is zekere Melbeid, een Vryster en Abdis van Keulen, die, by aldien een harer Nonnen, inhet Choor, van de wys raakte, deze een klap aan de oren gaf, 't geen van die kragt was, dat de gekastyde terftondweder op den regten toon geraakte: Amatus, Bisfchop van Jent, die gewoon was zyn Mantel op de Stralen van de Zon te hangen. Aninas, die de Leeuwen zond, om *.yne Btievem te beftellen. Krescentia Hösftnn van Kauflnyeren, die in 175* overleed, en in minder dan 10 jaren niet minner dan ruun dertig kisten met Zilverwerk en Horologies ren ;>,efchenke ontving. Men bewaard nog de 2 Kruififixen , die tegen haar fpraken. ais mede de Boom, waar in zy den H. Geest, 111 de gedaante van een Jongeling, zag. Nog meer wonderbaar egter zyn de twee Longen,die zy met haar eigen hand, u t den borst van een teringzieken Jongeling, in zyn flaap haalde, wanneer zy te gelyk twee gezond.; Longen daar weder
wist in te floppen. ■ Elke Canonifatie word gerekend op
70,900 Fl. 't geen voor de 142, die het Bullarium opteld, ruim tusfchen de n en 12 Mill. Holl. maakt.
Het Twede Deel heeft weinig betrekking tot de Pausfelyke Inkomften, en is meer res>,tftreeks een aanhang op het bovengemelde Werk. Deszelfs inhoud egter is met min ver-, makelyk dan onderiigtend. [dezelfde.] Oi V1*



C !-0§T
Van Ctrtanntr's Werk over de T'eneriftbe Ziekten, is h ade en 3de Deel, te Gott. by Dietericb, in 933 biZ. n e 8vo Uitgegeven. Zy behelzen ene letterkundig" opgavïvf
tel ;;Wnt %iV byk3DS J?°Q Jaren' fa meer 800 We ken in alle Talen, over dit onderwerp gefchreven is wa, omtrent de tydrekenkundige orde zeef wel i in agt Jn men Aan het flot van elk der 6 Boeken vind men en
"Van de, ook fn Nederland met veel lof bekende VPrh»n te ï Heer ftótHSSK
in Brie™ itef"-%rfa&e- ^» de 'eer van Spfnoza, G « B en,Heer M«™ Mmielnobn, door den Hr
SvoJZkL 'u?8s>' nieuwe vermeerderde uitgave,
Svo. 74a bladz. en 5i biadz. Voorrede. Deze nieuwe uit
f/n £ b£Ve£' oZ'Ch °P,nieuW door ha'e belaneryke byvoeg e Jen Zy beftaan i. In ene Verhandeling over's Menfchen
mifdecaufa^rtnciptoRuno. 3. In een Brief van Hemfter- 1 faux over de gronden van het Atheïsmus. 4. In eenlondeTJlng zielkundig verfchynzel, als een uitwerkzel van het begrip van eeuwige duurzaamheid en van vernietiging. 5 en ft In enigeaanmerkingen tegen het Gefchrift vin Herder , welk en mei heeft: God. 7. In ene vergelyking van het Stelsel van Spmoza met dat van Leibnitz. 9. In eën betooi van de OBvermydelykheid der dwaling, wanneer deWvscee?
t^rZe^r1^te m4ren'
optiekkelyk* Ene der voornaamtten is. gericht teeen de Veroandelingvan den. Abt Delavau, die-bfwëerd haï dat Jf t 'Larjrp, .zedert de heritelling, der Wetenfchappen dóór de ■ fleerden, gefchreven , den-ouden. Romeinen gantsch onverfanbaar, zyn zoude, fdezelfde.} ganrscn onver- -
mm^uiHffmmg-^ mm*_wmeitingjm,hetm- '
1 'verende, dat dit Boek een kenfpreukiS zy waarin de wysheid, in alle hare goddelyke flhoonheld afgemaald" nL v irS geZe?d' godsdienst, zich beyvert,om denKo ning Salomo, w,ens liefde tot haar gansch en al beeon t-
Eftf^rt J** armen te r"g te roep'", waïfm hy . ook het opfchrift overzet: Hooglied voor Salomo Dan
: dea3rJfdZ 1 f'eg8in? ^^hynfaangenomen tezyn, orn' e goddelyke ingeving van dit Boek te redden, laat het zS gt begrypen, hoe zeer vele plaatzen geweldiV gedroLen worden om dezen redelyken zin te kunnen uitleveren f^-Ten aanzien van den Prediker, beweerd de Schryver, met ' even weinig grond, dat dit Boek ene Verzamel ng van af gebroken Zedenfpreuken is, waarin geen algemeen verband plaats beeft, [dezelfde,] "'ëciueen veroana
en oTiiZn? ^ociations Secretes &c. Geheime Narichten ™ 7i M 'ern8Jn^ d,?n Heer de Rusdorf> Staatsraadvan dl pTj' F*ederk/- KoninS va" Bohème', Keurvorst HprJ;, 'r>°m te d,eneD voor de Gefchiedenis van den ÈZginZn o ?? verzameld en uitgegeven door E. G. cJln 1 Ir-6" Bo0ekb=warer van den Landgraaf van Hesfen-
ülïL*"Pf,g '78,9 rlft-e Deel 8vo- 8,2 blad*- Enegewigt ■ge Bydrage tot de Duitfche Gefchiedenis, in het oelangryk ydvak vari Maart 1623 tot lanuary 1627. vervat in , ,67 fn7Zi dJ°°r drï Heer Rusdtrf>gedurende zynGezantfchap HPir,f ' Sefchreven- Onder de Anecdoten , welken in Sd^n6?1 voor*omen' »»«t volgend antwoord merkSrgJ?./? K°niDg /f tot den Keurbrandenburgfchen
Oezant Belly, wanneer dezelve fterk aandrong, dat de Engeiichen de Krygskosten zouden helpen dragen: Je. ne tuis pas un fi grand et ft ricbe Prince de pouvoir faire tam comZ' l on s'tmagine iei; je n'ai qUe deux païvres peiitls IflTs • en nor een ander van denzelfden Koning^ wanneer hy {op de hef zullende gaan, door den Staats-Secretaris ConwaymelNT drang verzogt werd', om den Palczifchen Gez^Rulrf ti horen fpreken: non,non: jenepuispasaprefent: méme aumdt eTomerir't 7? f * "
aan den Koning, m zyn rapport van 6 July i626. nope/s het Engelsch Minifterie: Ilfemble, qu'ils foient tous etourdts, en op een ander tyd: Le bon bomme, MrJConway R tous H autresmesfieurs grands conjeillers n'entendent tien du tm d s at fatres d'Allemagne. [dezelfde.]
LAND- en ZEEKAARTEN.
w. e n e n. .
Van de Aeg. D. Atlas, behelzen Nr. osa en ?3b. het Koningryk Bosnien, en deffersegorinaCHana-), benevens de Provinciën van Croatien, £ uen, Tsmerswar Servien, Albanien, Ragufa en het 'enetiaansch Dalmaan,, volgens de KFygskundige iandkaarten van den Prins Mugeent de Gravend



C «" )
Und.i prCts. 6zl a63|. Utnr.lt. 2jprCts. 8ea8i. Generaliteit. 3 prCts. 88391. Last-en Vellgeld'ai pCts. 66an. Z. Doorl., Hoogh. 3 prCts. 97 a 98. Dito 2§ prCts. 81 a 83. O. 1. C. Lot. 3 prCts. 82 a 84.
Engelsche. Bank-Aéï. 190+3191. O. Ind.——— Z. Zee.
geflot O.Z. Z. Ann. ■ Dito nieuwe 3 prCts. Geconf.
8o|a§. Dito gerd. geflot. Dito 1/51. '4PrCcs. Geconf.
geflot. 5 prCts. dito j t8| a | Lange dito de verdere
Effecten geen Prys. Wisfel op Amft. 38,5. dito op zigt 38,3. Lond. 25 Sept.
Fransche. O. I.C. Acl. van 2500 c< iSso. Dito van p£ ioco c£ 992. Disc. Kas 371.0. Lotery April 1733- dZ. 628. Dito Oftob. c< SOO. Dito Ernpr. 200 Mill. Poa SiprCt. Dito 125 Mill. 90 prCt. Dito 80 Mill. 93 prCt. Di.o zonder Bullet 88 prCt. Dito 120 Mill. aC. 842. Wisfel S3| a 1 Gr. Parys 25 Sept.
Diverse Buitenlandsche. Amerika. 5 prCts. 06 399. Dito 4 pCts. 99a 100. Dito liquid. Debt. 500,000 Doll. 63I a 65 pCts Dito by P. Stadnitski 99I a ioo|. Dito by Staphorst en Hubbard 99 a 100. KwikenWenerb. sprCts. 993100. 4iprCts 96a$8. Dito.iprCts 93396. Spanje. 5prCts. icoa 102. Dito 3jprCts. 8s|a87j, Frankr.Gener.Guar. 4 prCts. 96898. Rusland. 5 prCts. 98 a 100. Dito 4- prCts. 94|a 96. Dito 4 prCts. 93 a 95f Zweden 5 prCts. 94 a 97. Dito 4Ï prCts. 92 a 94. Dito 4 prCts. 8t) a 93 Denemarken. Toll. 4 prCts. S4i a 9óf. Dito Holtt. 4 prCts. 96 a 97. Dito Afiat. Comp. 59 a 100. Dito Leen. en Wisf. Br. 4 prCts. gz a 94. Dito Kroon 4 prCts. 93 a 94*. Polen- 5 prCts. 97* a 99 Saxen. Onverwisf Struer 3 pCts. 34i a 35J ftv. Dito Ordin. 3 pCts. 36 a 36| ftv. Dito Kamerlt. 3 prCts. 34J a 35I ftv. Dito 2 prCts. 27I a 29! ftv.
PRYS DER GRANEN.
f Ggld.
TARW. Het Last Bovenlandfche . . 160 a 294
Ggld. Zcelandlcbs witte , «44a286
Poolfebonte en witte *8oa3M ROGGE Het Last.
Dito rode . . Ggld.
Koningsberger . a76ajc6 Damziger . . 1388154
Voorlandfe rode • 156 a 280 Koningsberger ■ 136 a 152
Dito witte . . ■ Dito bruir e . , 1343150
Brat», en Viaamfe dito J VUarofe en Brabandfe 1443154
Amsterdam 22 Sept, 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatJtverlopene week, is geweest: te Amfterdam 142: en te Haarlem 2,5, onder welken laatften 8 beneden de ii Jaren.
Te Philadelphia is, den 7 Aug. laatstl. Overleden zekere Jofiah Clark, van Northampton, in het osfte jaar zyns Ouderdoms. Hy was de Iaatfte v.iii 11 Kinderen, (zynde 6 Zonen en 5 Dogters) 'vaar van q boven de 90, 4 boven de 80 , en 3 boven de 7c jaren bereikten. Alle de Zonen waren boven de 50 jaren met dezelfde Vrouwen getrouwd, en overleef¬
den hunne Egtgenoten. Dit Huisgezin heeft z?g niet min door talrykheid van Nakroost, dan door hogen Ouderdom, onderfcheiden. Alleen uit 6 Zonen zyn 1158, zo Kinderen als Kinds-kinderen en Kindskinds-kinderen voortgefproten, waar van 'er nog 825 in leven zyn.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
VAN IN- EN UITLANDSCHE BOEKEN ElT GESCHRIFTEN.
!n de aanffaande Maand OBoher, zal, te Leipfig, by G. ,7. Göfcbsn, en vervolgens fpoedig by alle Boekhandelaren, in Duitschland^ te bekomen zyn eenHifiorifcben Calender fur Damen: Gefchiedkundige Aimanach voor de Vrouwen,voor het Jaar 1790. prys 1 Tbt. Dezelve zal, behalven den gewonen inhoud, ene korte Levens gefchiedenis behelzen van de Engelfche Koningin Elizabetb, door den Hr. Arcbenbolz, vervolgens enige voorbeeelden van Vrouwelyke gezellige en huisfelyke Deugden, door den Hofraad Wieland, nevens ene Schets van Catbarina II. Keizerin van Rusland, gepaard met enige Gedenktekens van Dapperheid en Edelmoedigheid,uit den tegenwoordigen Oorlog tegen den Turk.
Zes fraaye Platen, van Cbodowicky getekend, beeldenKo» ninginne Elizabetb, in onderfcheidene bedryven, als Heerfcheres, Patrotin en Vrouw, af.
Zes andere Platen, van voorname Konstenaren,dienen tot Gedenktekens uit den tegenw. Turkfchen Oorlog. 1. Verbeeld den Generaal SouvarofF op het Slagveld by Kinburn, naar ene aftekening van een ooggetuigen. 2. Keizer Jofepb II. zo als hoogstdezelve de Turkfche Kooplieden in de Haven van Fiume in vryheid field. 3. Een ongemeen dapper bedryf van vier Gemene Oostenrykfche Soldaten. 4. De Groot-Vizier, nevens den Majoor vanStein,by diens vertrek uit het Veteranisch Hol; zynde het Karakteiiftieke van den Vizier en het plaatfdyke naauwkeurig in agt genomen, insgelyks naar de aftekening van een ooggetuigen. 5 De Prins de Ligne, de Graaf Nobili en de Corporaal Mafuri, worden van Jofepb 11 voor hunne dapperheid beloond. 6. Haddick's affeheid van zyne Familie.
De 'fytelplaat is ene Copy van het uitmuntend Stuk in de Dresder Gallery: de Genie des Roems.
De Gravures zyn van Geyfer, Mavieux en Penzel. De Platen zyn dubbeld gefneden, om, zo veel doenlyk, flegte Afdrukzels voor te komen.
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
keryen en K o ns t ve RZ a m el i n ge n,
De Makelaar Pierre Lavorterie, te Hamburg, maakt het geëerd In- en UitlandschPubliek, en voornaamlyk den Liefhebberen van Natuur en Konst, bekend, dat hy genegen is om zyn KABINET van ZELDZAAMHEDEN, in deszelfs gdhrel of ftükswyze, order de hand, te verkopen: egter bedingende, dat Buitenlanders hem bier over wtet gene Brieven last ié vallen, maar het kopen van Stukken y waar in zy



gading mogten hebben, aan een Commisflonair,InHamlurg, opdragen.
Dit Kabinet beftaat f. uit ongemeen zeldzame Schilderyen , welken reeds, door de Hiltorifche befchryving, in de Franfche tale, in 1783. door hem van die ftukken in druk uitgegeven, enigermate bekend zyn. 2. Uit ene niet min fchone Verzameling van Handtekeningen in Portefeuille. 3In Delfftoffen, als a. uit omtrent ioco Cobelt Stoffen, voor 't merendeel zeldzame Stukken uit den oude Saxifchen voorraad, b. Uit even zo vele Hoornftenen, in net gepolyste plaatjes en vierkante Stukken, met gewasfen Zilver: voorts een geheel Stel van Metalen en Halfmetalen, meestal van de oude delvingen. c. Uit zeer vele Kabinetftukken, van gechrystallifeerde Roodgulden-ertz, zeer vele van Glas-ertz, enige weinige Witgulden-ertzen, gewasfen Zilver &c. d. uit ene zeldzame Verzameling van Hoorn-ertz ( Luna eornea Criftalifata,') van ene buitengewone grootte, e. uit ene Veraameling van omtrent 100 Stukken Lood-fpath en Stangenfpath, meestal van Gluksrad. f. ene Verzameling van geflepen en gepolyste Rochliffche en Chemnitzer Agaten, enz. waar van, in ene befchryving der Sterftenen uit Ceilon, onlang» in ene aantekening gewag gemaakt is. g. een geheel Stel van Sterftenen, van bykans ongelooflyke grootte, die uit veranderde Saphiren voortkomen. (Men zie hier over het zelfde Werk over de Ceilonfche Stenen, 't geen in 1786 in druk verfchenen is.) h. ene zeer aanzienlyke Verzameling, fystematisch in naamlyst gebragt, van ruwe verfteende Houten. Wyders nog vele enkele kostbare Stukken in verfcheidene Vakken.
Men zal, den 18 Nevemfcer aanmaanden, in het O. Z. Menn Logement, te Amfterdam. publiek verkopen; het uitmuntende KABINET van NATUURKUNDIGE INSTRUMENTEN, als Mechanifche, Hydroftatifche, Hydraulifche, Aerometrifche, Electrifche, Magnetifche, Pyrometrifche, Optifche, Catoptrifche, Dioptrifche, enz. als mede enige Aftronomifcbe en Wiskundige lnftrumentcn, nagelaten door wylen den Wel Ed. zeer Geleerden Heere Willem Brouwer 'Bosch, in leven Medicinas Doftor te Haarlem, Lid van de Hollandfcbe Maatfchappy der Wetenfchappen, enz.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Daceltf.sche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro thermo- streek I 789 me- meter. der j luchtsge.
Sept. ter. Noord; Zuid. wind, j strldhrid.
("29 81 59 60 w. t. n
23-<20. 81 6ll 79 w n.W. Voorm. regenagtig
1*0.9* 5<Si U s-w. rerderbewolkt'
C29.UI I 5Ǥ 58 N. t. 0. T ft
24. < 29.11! j 6if 72 k. vr. f olkea, dej veel _C3o._o_Ls7 54 w. helder-
("30. 1 5S f 57 w. t. z. —
25. < 30. 1 6t'§ 75 z. w. voorm. wolken, I30. of S2| soj verder helder«
(30. 1 53i 54 '2 w. wolken, meeat
26. < 30. o* 64 79 —— beider, *s Avond» L30. O SI 49 —1 Noorüerligt.
f 29.10J 57f 58 Z. w. ; wolken,mee»theld.
a7'< 29.10 63| 80 W. z.w. i'sAv. na rouurh»r-
L19. 8 ' S6 S4§ Z. 2. w. 1 de wind ook regen»
(~29. 8| S7 58 w.
a8.\ 99- 8j 60 71 w. z. w. bewolkt, windrig.
_L*9- ti Söi 56 a. w.
("29-73 5? 58 Z. omtr. betrokk. bew.
*9-<ap 6§ 64 66 Z.W. windrig.'sAvonda
l 29. 5 50! 49 Z. naio uren r«fi«a.
buitenlandsche berigten.
Men heeft, te Muntten, den 30 Aug. aan de ondergaand de Zon, een buitengemeen ftraalbrekend verfchynzel waargenomen Nog > graden boven den Gezichteinder (taande, fcheen de Zunfchyf met een gele koleur, een weinig naar het rood hellende, dog zo flaauw, dat men haar met het bloot zo wel als gewapend oog, zonder hinder, kondeaan» fchouwen, door een dikke zwarte wolk heen, in ene fchyn» bare Horizontale grootte van meer dan 2 graden, tn van ruim i| gr. regtftandige. —— Men befpeurdenauwlyksenige dampen aan den Gezigteinder, en voor *t overige was de lucht ongemeen helder. Om 7 uren tekende 4e Luccifche Barometer 26 dm. 5 lyn. de Thermometer 15 gr. de wind was O. N. O. en de lucht bleef, tot op diep in den nagt, helder. Den volgenden morgen viel 'ex egter een zagte regen.
Des voormiddags van den 26. dier zelve maand, kwartier voor 10 uren, heeft men te Nauvuburg, een Aardbeving gevoeld, waar door in verfcheidene Huizen, Tafels, Stoelen, en aan den wand hangende Stukken bewogen wierden. Een kwartier vroeger wierd men ook in Eulau, ongeveer ter halverwege van Naumburg en Merjeburg, enige fchuddingen gewaar, die byzonderlyk in het Herenhuis,aldaar, vry aan. merkelyk waren. Men hoorde ook een geratel niet onijelyk aan dat 't geen een zwaar beladen Wagen langt de ftraat maakt. Op het Veld fchynt men hier van niets befpmidte hebben, dog lieden, die bezig waren op de Huisdaken te arbeiden, of zig op Torens bevonden, wierden duidelyke flingeringen gewaar.
Te Haarlem, by A. LOOSJES,



i789. No. 67.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 9. Ociober.
BERIGTEN.
GR 0 0 T-B RITA NNI E N.
s}=®58je j-ker Gibbon is bezig met het nazien en Hl V\ iil verDeteren van zyne bekende Gefchiedenis lm i[j van den val en ondergang des Roomfchen Ryks. Deze verbeteringen zegt men, zullen voornameïyk de Tydrekening betreffen.
De Heer P Joddrell, die, op verzoek van den Nabob van Arcot naar de Indien vertrekt, om den post van Lyfarts by dezen te bekleden,ontfangthier voor van dien Prins ene Wedde van 400 Pftr. maan ■delyks.
voorbeeld van verbazend vernuft en behendigheid.
Jöfeph Strong, van Carlisfe, blind van zyne Geboorte af, is van Handwerk een Lakenwever, en word, zelfs by lieden van het zelfde beroep, niet alleen voor een goed, maar voor een gaauw, Werkman gehouden. Hy is tegenwoordig al redelyk verre in Jaren gevorderd, zonder dat zyne werktuigelyke bekwaamheden, op ene aanmerkelyke wyze ,ge(leten zyn. Hy bezit dezen - in zodanig een trap, dat hy, behalven bykans elk foort van Huisraad, verfcheiden Machines gemankt heeft, onder anderen een model van een Weefgetouw, met een mans beeld, 't geen iil. deel.
daar op werkt. Op zyn 15de Jaar reeds m'aa'kte hy een Orgel; na dat hy zig, op zekeren middag, by het aflopen der Godsdienst oeffening, in de Kerk hadde laten fluiten, en aldaar tot in den nagt vertoefd, om de zamenftelling van het Orgel aldaar te onderzoeken; gelyk hy een en andermaal naderhand dit onderzoek, fchoon op gelegener tyden, herhaalde. Hy verkogt dit Orgel aan een Koopman van 't Eiland Man, en federt is het na Dublin geraakt, alwaar het tot heden als een zeldzaam ftuk bewaard word.— Kort daar aan maakte hy een twede Orgel, voor zyn eigen gebruik, en hy befpeeld dit zelve dikwyls, om zig, op ene ftigtelyke wyze,te vermaken.
Voor enige Jaren ging hy een bezoek, te voet, van Carlisfe naar Londen afleggen, by den Heer Stanley, den beroemden Organist en Componist; by welke gelegenheid hy, voor't eerst, een paar nieuwe Schoenen voor zig maakte: gelyk men hem, van tyd tot tyd, verfcheidene andere Stukken van kledy zag dragen, die hy zelve gemaakt hadde.
zeldzame oudheid van enen eik.
Onlangs gevoelde men, te Oxford, des morgens, zeer vroeg, in het Maria Magdalena Collegie , en aan de overzyde van het water, een hevigen fchok, verzeld van een gewei» digen flag, veroorzaakt, gelyk men naderhand gewaar wierd, door het nedervallen van een eerwaardigenEikenboom, welke op enen afftand aan den boord van het water ftond, ea zedert lang, wegens zyn ongemene grootte en oudheid,het p voot«



C 126 5
Men rekend, dat, in den tegenwoordigen flegten ftaat der Engelfche gangbare Muntfpecien, de Sixpences niet me^r innerlyke waarde hebben, dan 41 d. *le Schellingen 10 d. en de Halve Kronen 2 f. 4 d. Egter iopen 'er zeer vele Sixpences thans om, die flegts 29 a jo grein, en enigen die niet meer dan 17 greinen wegen, en die gevelglyk eik alleen il d. waard zyn. Uit deze berekening volgd.dat op elke 10 Pftr. in fpecie, zo dezelve geteld worden in Sixpences, in waarde zal te kort komen: 2 L. 18 f. 4 d. in Schellingen 1 L. 13 f. 4 d. en in Halve Kioncn 13 f. 4 d.
De Britfche Walvischvangst, is, gelyk die der overige Natiën, dit jaar, meer fchitterende dan voor delig geweest, uit hoofde van de kleinte der meest aangebragte Visfchen. Door de 90 Schepen, die uit Londen, Leve/pool en andere Havens, daar op zyn uitgezonden, zyn zamen gevangen 270 Walvisfchen, die men rekend dat 5859 Vaten Traan zullen ople veren. —- Door 35 Schepen, van Huil, zyn 57 Wal visfchen, 10 Eenhoorns, 13 Beren en \%6i Zeckal ven, medegebragt, die 2674 Vaten Traan en b'oo tê Baarden hebben uitgeleverd.
Van Dantzig word gemeld, dat de Graan-oogst aldaar min voordelig was uitgevallen, dan men gehoopt hadde: terwyl boven dien het nieuwe Graan zeer ligt en flegt gevonden was. De gehele voorraad van Tarwe was aldaar niet meer dan 500 Lasten.
reistochten.
De Hr. TFhaley, die onlangs van Jerufaiem te rug kwam, (zie Nr. 52. van dit Blad,) is, binnen den bepaalden tyd, in Ierland aangekomen; en men twyfeld geenzins of hy zal de penningen zyner onder fcheidene Weddingfchappen, over dezen togt door 'hem aangegaan, ontvangen hebben; zy belopen,zegt men, by de 20000 Pftr.
De bovengemelde Weddingfchap, van hoedanig een misfelyk aanzien ook, is egter niet zonder voorbeeld. Enige jaren geleden ging een Baronet van vry wat middelen, in het Noorden van Engeland, ene zeer aanzienlyke Weddingfchap aan, dat hy, binnen een bepaalden tyd, naar Lapland zou reizen, en van daar 3 Vrouwsperfonen, Laplanders van geboorte, nevens q Rendieren, medebrengen. Hy volbragt den Togt, en voldeed in allen opzigte aan 't beding. De Laplandfche Vrouwen bleven omtrent een jaar by hem, wanneer by ze, op haar begeerte, weder derwaarts
liet reizen, na haar op ene edelmo;dige wyze w'm het nodige daar toe voorzien te hebbenf
nuttige uitvindingen.
Een gemeen arbeidsman in Schuitenwerk, te Oxfort, heeft, over enigen tyd, ene verbeterde manier ontdekt, by het repareeren en kielen van Buten en kleine Platboomde Schuiten. Daar dezelve by zulk ene gelegenheid in het water omgekeerd worden met het vlak van den bodem naar boven, ten einde de Arbeidslieden daar op ftaande het vereischte werk kunnen verrigten, was 'er altyd veel moei re en omflags nodig, om den bodem hoog genoeg bovenwater te houden; bedienende men zig daar toe gemeenlyk van touwen en evenaren, waar van bet pas maken en ftellen veel arbeids en tyds kostte. De verbeter-' de manier, hier op uitgevonden, beftaat eenvoudigin het gebruik van een paar Blaasbalken.
Zodra de Boot of Schuit op het water omgekeerd is, boord men een gat in den bodem , die op het water dryft, en fteekt een paar Blaasbalken in het zelve. Het inpersfen van de lucht is van die kragt, dat de Schuit allengskens ryst; dit tot ene genoegzame hoogte gefchied zynde, word het gat digt toe geftopt, wanneer de lucht niet flegts de Schuit zal blyven ophouden, maar ook deze ftevig genoeg zal! leggen, om, zonder zinken, ene genoegzame zwaarte: van gewigt te kunnen lyden. . Daar men door deze: bewerking een Boot of Schuit, fchoon 15 voeten, diep gaande, tot op 3 duimen uit het waterkan doem opryzen, zonder dat de ingeblazene lucht vervliege,, kan men, langs dien weg, niet alleen den bodem,! maar ook de boorden en zyden van de Boot of" Schuit, tot op 3 duimen naar boven, in het water' verftellen.
GEBOORTE. TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopenei week, is geweest: te Amfterdam 165: in V Hage 54: en te Plaarlem 14, onder welken laatften 5 benedén 1 de 12 Jaren.
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
k e iiye n en konst verzamelingen»
Door den Boekhandelaar B.Scbiurher, in 's Hage, zal,{; op Maandag den 2 November en volgende dagen, aldaar op) de Grote Zaal van 't Hof, publiek Verkogt worden, de nagelaten BIBLIOTHEEK van wylen den Wel £d. Geftr. Heen
enti



t "7 y
en Mr- R Palud-a nus, in Ieren oud Burgem enöud-Raad der Stad Alkmaar, enz. enz. Dezelve bevat ene uitmuntende en kostbare Verzameling van Boeken, in verfcheiden Faculteiten en Talen; gelyk onder meer anderen, te veel om op te tellen, de fraaye en grote Werken, in folio, van de Schrift. Verklaring der Engelfche Godgd. 17 delen, in Eng. band; Scbeucbzer Geest. Natuurk, met pl. 18 d. in 8 paryf. band. onafg. Moubacb Godsdienst pligten, met pl. 6 del. in Eng b Óttonis Thefaurus Jur. Rom V vol. perg cord3t. Meerman Nov. Thefaur. Jur. Civ. 7 torn. perg cord. Ordon
santieu en Placaten van Vlaanderen , 7 delen. van de
Hertogen van Braband, 10 d. allen in fr. b. Cau en Scbelttis Groot-Placaatboek, 7 d. in 8 halve fr. b EdwardenCatesby Uitlandfche en Zeldz. Vogelen, Dieren en Planten. overbeerlyk ufgez- 9 d. compl. in 5 band. J l'Almiraal over de Infekten, met pl. ccmpl. waar van 25 keurig gecoul. Marfüle Nat Hifi. der Zeeën, met 52 pi, overheeft, naar 't leven afg. in halve b onafgefn. Voorts Thefaur. Ant. Gr. J.Gronovii,
13 vol. •Rorn.J'. G.iGrcebii, 12 vol. Supplementa Poleni,
5 vol Salengri Nov. Thef. Ant. Rom. 3 vol. Pühci Lexic.
Ant Rom, 2 vol. Gruteri Infcript. Ant. 4 torn. 2 vol.
zamen 37 vol. perg. cord. De Werken van v. Mieris en v. Loon, zamen 10 d. ribb. b. van Aitzema Zaken van Staat en Oorlog, met het vervolg, door Sylvius, 11 d. gr. pap. fr. b. Virgilii Opera Burmanni, 2 vol. Edit. fuperbe, relié en veau propre, onvrage magnifique, als mede de beste Kaart-, Stedenen Prentboeken. InQUARTO, CXVI Volum. de l'Hiftoire R Memtires dei'Acad. R desSciences 16ö6— 1776 Tables, Scavans t.trangers ,Prix,Mem.adoptés Rc. allen netjes in kalfsleer gefa >nden , zfnde ene everbeerlykc en ongemene Verzameling Rojell Nat Hilt. der Infekten, 4 d. met pl. compl. overh. afgezet. Stol over d? Sicaden en Wantzen,. 11 ft. met keurl. afgez pl. Hiftoire Univerfelle, 41 vol. demi rel. Sacre R courennement ie Louis XVI a Rbeims, enricbie d'un grand nombre de figures,
frav. par Sr. Patas, en veau marb. R d'oré, Exempl Royal 'Europe Illuflre, par Drieux du Radier, enriebie deplus de tco Portraits gravés Rc 6 vol. Premières Epreuves, en veau marbré, Exempl. Magnifique Algemene Htlr. van Westerhaan, j9 d. met het Vervolg of de Hedendaagfche, 28 d. Oeuvres tomplettes de Voltaire, 30 vol. avecfig. en veau Ju. Vondels Werken, compl. beste druk, in 15 hoorn b. In octavo, Wolff alle zyne Phil. en Natuurk. Werken, 18 d. compl h.b. Ps Verhand-eKtigèn der Maatfchapp. en Genootfchapp. van Uacrlem . Utrecht, Vlisfingen, Rotterdam, Amfterdam, Batavia enz. B,uffon Hift. Naturelle, 3-1 vol. avec fig.en 19 torn enveau
. des Oïfeaux, 18 vol. ■ Supplement, 6 vol. Hifioire
de France, par Velley, Villaret & Garnier , 28 vol. en veau
propre. I.ambcrt Hifi. Gener. ij vol ■ ■ Complette de l'Anc.
Grwce , 13 vol. Wagenaar Vaderl. Hiftorie, 21 d. Tegenw. Staat van alle Volkeren, compleet tot beden. Nederl. Jaarfaoekenjvan 1747—176^. 38 ftukk, met de byvoegzels; dito nieuwe van 176?.—1787. Voorts alles, wat tot de Hilt. des Vaderlands flegts enige betrekking heeft.
Wyders, onder meer andere MANUSCRIPTEN.'
Ene keurige VERZAMELING van meer dan 140 E'OENHANDTGE BRIEVEN, fwaar onder ettelyken van belanglyken inhoud; eu SCHR1FTELYKE NAAMTEKENINGEN
van grote en vermaarde, meest Nederlandfche, Mannen,zr> Vorstelyke, Scaatsperfonen, als Geleerden, Dichters en Konstenaars, die in de vorige Eeuwe of vroeger, en in bet begin dezer Eeuwe, leefden: onder welken die van Pr. Wil. lem III. vanürange, Maurits, Grave van Nasfau ,H. de Grntv Hogerbeets, Scbagen, de Ridder Wasfenaar, j de Wit, Adm. de Ruiter, N. Heinftus, Erasmus, Melanchton,J Unenbog9ars f behelzende dit ftuk een Request van fubmisfie aan Prins Mvirits), Spiscopius 'van wien een interesfame Ikief, rakende den dood van Hogerheets,) Ed. Poppius (zynde een Brief van dezen aan zyne Huisvrouw, op den dag zyner Gevangennening, in Haerlem,) de Geesteranusfen, P. de Fyne, de van Baerlens, Branden en Burmannen, Boetbave, Albinus, Vondel, Vollenhoven, en de beroemdlte overledene Dichters dezer Eeuwe. Alle de Brieven en Stukken zyn in behoorlyke tyd- en ftandordening gerangfchikt, en meest allen zeerzindelyk bewaard: leggende in een Portefeuille in groot Folio, met blauw pap. doorfchoten
Eindelyk nog ene ongemeen kostbare en Keurige VERZAMELING , zo compleet als mogelyk Bergens gevonden word , van POLITIEKE TRACFATEN, van voor Ao 1577 endus van de Grondlegging der Republiek af, tot Ao. 1787. allen zindely.lt geconfërverd; leggende in 89 Qjsarto Portefeuilles, daar toe expres vervaardigd: met nog enige Pakjes metlos.fe Stukjes.
Voorts nog 2 fraaye Verzamelingen van Boeken in de meeste Faculteiten en Talen, waar onder insgelyks zeer kostbare Werken uitmunten, nagelaten door wylen den Wel Eerwaarden Heer Bern.ab»us van be Kasteele;, Emeritus Predikant van Capelle op den Ysfel, en een voornaam Liefhebber.
De Catalogus is, by opgemelden Boekband. Scheurleer, int 's Hage, en verder alom, tegen 2 ftuiver voor den Armen, te bekomen.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- en uitlandsche boek.en e14 geschriften.
* * PROEVE over de VOORBEHOED1NG der KIN-
DERPOKJ£S,wsar in ae middelendie deze fchadelyke ziekte zoude voornomen .door Boerhavk en andere voorname Mannen voorgefteld, Schei- en Geneeskundig worden opgehelderd,door veele Waarnemingen bevestigd, en ten algemene nutte aan* gewezen , door J. J. van den Bosch, in Leven Med. Doét. in 's Hage,en Lid van verfcheide Geleerde Genoot» fchappen, wordt heden a 24 fluiv. uitgegeven, te Huerlefn, by A. LoosjEs,en alom in de meeste Boekwinkels.
Ook zyn nog enige Exemplaren te bekomen van j j. Hunter Nat. Historie der Tanden, gr. 4to
met platen, * . . /a-iz-o
over de ongemakken der Tanden, en
van het Tandvleesch. gr. 4to . . . o-»6-o Sislpertus ©f de Jonge Artz by het Ziekbed, ei-5.-©>
WEER.-



i 12$ 5
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Extract der Weerkundige Waarnemingen, by bet Ktningl. Observatorium, te Par? s, in Augustus 1789.
Therm. f Hoogfte ftand 24°. 2. 's Midd. 12 J-uur van den 29. van -(Laagfte . . 8°. 5. 's Nagts 12| uur van den 31. Reaumur. [btn. 's gronds ö^g. den isden.
fHoogfteftand28dm. 4,2!yn. den 6. BAB0M-Uaagfte . . 27 - £a - den 21.
Schoon weder i, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9,10, 12, 1(1,19, 22, 26, 28, 29; betrokken Lugt 3, 6, 11, 12, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 30, 31; Wolken 13, 15, 24, 27; harde wind 31; Regen 6, 16, 17, 21, 30, 31; Donder 17, 21, 23, 30; Noortler licht den 15. 's avonds 10uren. Heerfcbende windenNooid. N. O. N. W.
Gevallen Water, in deze Maand 8r| lynen. Helling van de Kompasnaald den 15. 700. 55. o. Gemiddelde Miswyzing .... 21°. 38- o. Gemiddelde Dagelykjcbe Verandering 17. 6.
Uitkomst der Weerk. Waarnemingen, te Londen, in Augustus 1789.
Therm. ("Hoogde ftand 8o°. den 29ften 's Midd. V.Fabrcnb.^ Laagfte . . 53°. den 27 en 28. *s Morg. 8 uren.
pjn„_. ƒ Hoogfte ftand 30,31. deni8den. CAR0M- lLaagfte . . 29, 74- den 21.
Schoon weder 1, 3, 4,6, 7, 8, 9, 10, ir, 13,14,15,17, 18, 19, 20, 24, 25, 27, 28, 29; Buyig s, 12, 21 , 22, 23, aö, 31. Betrokken 2. /J^e» 30. Donder 16.
Van Mouzon, in Champagne,heeft men,dat aldaar den 30 July, tusfchen 839 uren des avonds, een hevige Storm uit den westen heeft plaats gegrepen, die, binnen een half uur tyds,ene grote uitgeftrektheid Lands verwoest heeft. Oude Bomen waren uit den grond gerukt, het Koorn verplet en verfcheidene velden met hagel,ter grootte van een Duiven Ei, bedekt. Meer dan honderd plaatfen hadden in de deerlyke uitwerkzels van dezen Orkaan gedeeld. Men rekend, dat te Autucourt meer dan óoo Vrugtbomen omgewaaid en verbryzeld zyn. Het merendeel derHuisdaken was aldaar weggenómen, de klepel uit de klok geligt, en op een der Straten van het Dorp gewor¬
pen, en de Kerkglazen ingeflagen. De Wynftok is, in dien oord, dermate gehavend, dat dezelve ten minften binnen a Jaren geen vrugt kan dragen. Mouzon fchynt nog wel het meest van allen geleden te hebben.
De Stad Bonlay, in Lorraine, heeft insgelyks, in den nagt van 30 Aug. zeer veel geleden, door een Stormoui en Önweder, verzeld van een zo geweldigen Stortregen, dar het water 4 voeten hoog op de Markt ftond, en tot 9 voeten in ettelyke Huizen klom. Men rekende de fchade, daar door veroorzaakt, op 100,000 liv.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
Ibaro thermo- I streek
me- meter. der ltjchtsge»
ter. Noordj Zuid. wind. steldheid.
f2»' r. 5o" 49 z.w.t.w. zeer buyig,'S Morg.
7' \ 29- I 2 56 00 z.w. vroeg met hagel.ook
( 29- 3i 47 46 ■ donder, harae wind.
("29. 4 46 46 z. o. Voorm. by^hTlder
8-") 29. 35 565 70 z.0 t. o. Namidd. betrokken
(29. 2§ 52 5c| z. z. o. 's Avonds regen.
("29 3 53 f 53 o. t. z.
9. < 29. 2ï 58 62 z. o. meest byna betrokk.
(.29. 4 52 SI 1 Z. Nam'wat resen-
f29.5 50 48 z. t. w. 's Morg. betr. en iets
10.^29.5-7 54 65 Z. regen, verder mooy
(_2Q- 7 49 48 —— weder, wolken.
f29. 8 49f 49l z- z- o. 7 ' '
1.1. < 29. 8| 57 64 z.w. wolken, s Avonds
(,29- 9 f 48 48 z. z. o. b£lder-
("29. 7 4H 48 z. z. o. windrig, betrokken,
12. <j 29. 6 55| 56 2- Namidd.regen'sAv.
(_29. 6 48 4<5§ z. z. w. bewolkt.
("29. 6§ 465 44J z. t. o.
12. ) 20, 6i' SO~ 51 z. z. o. ^etrokk.en dampig,
[29. s| 47 45 I z. o. pamrdd. bewolkt.
il-f De Uitgevers van Kaarten, Prenten, of foortgelyken Konst-arbeid, die gaarne een breder verflag en uitvoeriger befchryving,der by hen uitkomende ftukken, in dit Blad, geplaatst zagen, kunnen hier van een behoorlyke opgave, mits franko, aan den uitgever van dezen Algem. Konst- en Letterbode, zenden; wanneer nien niet in gebreke zal blyven om, by de eerfte gelegenheid, daar van het vereischt gebruik te maken-zonder enige kosten voor de plaatfing te berekenen.
Tc Haatlem, by A. L O O S'J E S.



C *3S *
medegebragt, en deszelfs Vlag was de eerfte Amerikafche, die op den Ganges gewaaid hadde- Men hadde het zelve, by de Engelfche Volkplantingen, op gelyk en voet, met Schepen van andere Natiën behandeld. Te Madras en Bombay waren reeds Amerikafche Schepen geweest, dog nog geen te Bengalen. Ondertusfchen had men aldaar geen meer Tol en regten gevorderd, dan aan de eerstgenoemde plaatfen. De Chefapeak hadde veel Madera-wyn aan boord, die, met groot voordeel in de Indien verkogt was.
Dezelfde Brieven uit Amerika houden ook in, dat men zig aldaar zeer fterk en met het beste gevolg op de Vlas- en Hennipbouw begon toe te leggen. Even zo ging het met het telen van Gerst en het Bierbrouwen. In de Provintie Kentucky bouwde menzo druk Tabak, dat die van Virginien hier over naaryverig begonden te worden. Van Masfachufetbay alleen waren reeds 44 kleinere en grotere Schepen naar de Indien, en zommigen naar Kainfchatka, gezeild , om 'er handel te dry ven. De bevolking word thans weder zo talryk gerekend, in de Verenigde Staten, als dezelve voor den Oorlog was.
De Generaal Washington geeft op zyn Landgoed vnFirginien het beste voorbeeld van een goed Oeconomisch beftuur. Het hem toebehorend Diftrict beflaat 10000 Morgen lands. Hy onderhoud hier op 250 Arbeiders: heeft 24 Ploegen, waarmede hyzyne Akkers laat bebouwen, en 140 Paarden. Zyn Vee is in den besten ftaat, en elk beyverd zig, om het goed voorbeeld van den Prefident van 't Gongres naar te volgen. Hy neemt van tyd tot tyd verfcheiden Proe ven, om den Land- en Veebouw meer te doen bloe yen, en, zo dra hy ene gelukkige ontdekking gedaan of ene voordelige verbetering gemaakt heeft, is zyn eerfte werk» om dezelve bekend en. algemeen nuttig te maken.
De Uitvoer van Granen is in Engeland vrygelaten, uit hoofde van het overvloedig gewas aldaar. Daar en tegen is dezelve, in de Pruisfifche Staten, gelyk mede'die van Goud-Speciën, verbodenTe Maintz zyn alle tollen en akfynfen- op het Koorn, 't geen men aldaar zal ter markt brengen, opgeheven; het Roggebrood van 4! Hè, kostte den
£5 Sept. 2 gr. 3 pf. Saxisch geld. Tè Dresden
waren 2000 Schepels Koorn, tegen den ouden prys uit de publieke Voorraadfehuren , aan de Bakkers uitgedeeld, om de fteeds aangroeyende duurte te fluiten.
De Graan-oogst is, dit jaar, in de KeizerL Erflanden, flegts zober uitgevallen, 't geen, te Wenen, de prys van 't Koorn meer en meer doet ryzen. On¬
danks de voorzorg in die iStad gemaakt, om een voïflagen gebrek voor te komen, valt egter de duurte en kleinte van 't Brood, byzonderlyk den luiden van den middelftand, zwaar.
De Uitvoer van gedrukte Boeken, by de KeizerL Koningl. Staten, bedroeg in den jare 1773. 135,000 Wener Guldens. En thans, zedert de-vryheid der Drukpers, is het beloop hier van vermeerderd tot op 326,000 Guld. Daar en tegen worden, by gemelde Staten, aan Hoogduitfche, Franfche en Engelfche Boeken, jaarlyks uit het overig deel van Duitschland ingevoerd, circa voor 1,300,000 Guldens.
Napels betaald, volgens de opgave van. Gat'anti,in zyne Geografica dclla Sicilië, voor gedrukte Boeken , aan Frankryk, Zwitferland en Holland 15,000 Duk. Feneiien,am deze zelfde Buitenlanders 15,000 En Toskanen ... . 3,000
De volgende opgave wegens de deugd, hoeveelheid en Prys der Rhynvryn, in den Paltz, van den jare 1746 tot 1788. is getrokken uit het 5 St. voor dit Jaar 1789. van het Journal v. u.f. Deutschl.
Jaren. Dualiteit. Hoeveelheid. Prys vm 1 VoedU
1746 goed niet Teel 90 a 100 PL
1747 1—' 60 a 70
1748 <—1 ..... 40 a 50
1749 —' weinig 70
1750 •— ' 70
1751 flegt 37a jo
I75a , 373 50
17 53 goed zeer veei; 55
1754 —' weinig 55 a 60
1755 beter ....
175S zeer flegt ...... ....
1757 middelui goa 70-
1758 zeer flegt ...... 60
1759 goed veel 100
1760 —— 80 a 100
1761 —-00
1762 .... . . . . ; 40
1763 geheel niets 40 1704 middelm. weinig. 60 a 70
1765 goed « 70 a 80
1766 zeer goed veel 90 a 100-
1767 flegt zeer weinig.; ....
1768 zuur éoa 70
1769 •
1770 iets beter weinig
1771 flegt 100
1772 middelm iooaucr
1773 beter niet veel •
1774 .... iets meer- —*—— 177$ zeer goed Teel 200



Jaren. Qualiteh. Hoeveelheid, Prys van I Voed. 177Ö middelm.. weinig 60
1777 g°ed ' 100
J778 liegt ——— 00a 70
1770 goed veel looauo
1780 1—1 minder 90
1781 zeer goed 70a 80
1782 iniddelm. zeer veel 60a 70
17S3 zeer goed 80 a 90
Ï784 middelm. middelm. 60a 70
1785 gering niet veel ■
1786 ■ •
1787 iets beter joo
1788 goed goed 90 a 100
PRYS DER GRANEN.
Gïld.
TARW. Het Last. Vriefche . . 246 a 2?o
Ggld. Zeelandfche witt» . 260*290
Poolfe bonte en witte 28o*3M ROGGE HecLast.
Dito rode . . Ggld.
Koningsberger . J7óajc6 Dantziger . . 1548170
Voorb.ndfe rode . . 250a 276 Koningsberger . 1521168
Dito witte . . Dito bruine . . 1448164
Bovenlandfche . . 260*300 Vlaamfe en Brabandfc 158*174
Amsterdam 21 Oftob. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amflerdam 155: in '* ifage 37: en te Haarlem 17, onder welken laatften 8 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Van Florence heeft men, dat den 30. Septemb. te
hor go - difance -polcro ene hevige Aardbeving is voor gevallen, die 2 minuten duurde, en zulke geweldige fchokken veroorzaakte, dat de Hoofdkerk, het Paleis van den Hoofdfchout, en verfcheiden andere Huizen waren ingeflort. De meeste Inwoners hadde de vlugt genomen. Het getal der Doden en Gekwetften was nog onbekend: volgens verzekering egter zou 5 mylen verder het Aardryk open gebarsten zyn, en 30 Huizen met derzelver bewoners insêflókt hebben. By .Castsilo was ook veel rook en ftof hefpeurd, zulks men niet weinig bedugt was, vandaar'insgelyksdroevige berigten te zullen ontvangen.
Des avonds van Dingsdag 28 September, viel 'er
te Whitehaven, in Engeland, een geweldige Hagelbui. De wind woei vry fterk uit den Noorden tot omtrent 8 uren: wanneer men een zwarte wolk over de Stad zag hanfcèn. Eensklaps ging de wind geheel leggen: men befpeurde enige weerligtingen: de wolk fcheen zig te verfpreiden, dog ontlaste zig ogenblikkelyk in een zo digte hagelbui, dat de lugt geheel verdonkerd en het Maanlicht als uitgedoofd wierd: terwyl binnen anderhalve minuten de ftraten tot op 4 duimen hoog met hagel bedekt waren. De Hagelftenen , die allen de vastheid en doorfchynenheid van Ysftukk-én hadden, waren voor 't merendeel van \\ duim omtreks, en de minften befloegen i£ duimen. Op' verfcheiden plaatfen van de Stad wierden deglazen ingefiagen. Het toneel egter was meer vreeslyk dan fchadelyk. -Ook duurde het flegts 2 minuten; wanneer de hagel door een hevigen ftormwind wierd afgewisfeld, die,gedurende het gioorfte gedeelte van den volgende dag, aanhield, dog gelukkig geen Schepen, aan de kust, heeft doen vérongelukken. Het is opmerkelyk, dat de hagel zig niet verder dan enet halve myl aan de ene zyde der ftad heeft uitgeftrekt.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
BJNRO THERMO- STREEK
1789 me- meter. der luchtsge-
Óct. tfr. Noordj Zuid. wind. steldheip.
f29 4Ï 47§ 45 z- o.
14.^ 2g. 4 56 62 bewolkt.
( 29- 4 5a Si§ ■
f29. 2§ 49 46 o.
TrJ 20. 3 5t| 52 1 1 betr.enzeerdampi»,
LUI laf W.M.W. *^idd. betrok//*
f29 3!I 55 f 53 W. t. N. Voorm. reger.agtïg7
16. < 29 5! 54§ 54 W. N.W. en windrig.N .middl* f29. 7l 54 53§ w. t. n. betrokk. en vogtig,
( 29 s 5?§ 52 . w. k. w.
17. < 10. 81 58 7 3 byna geheel helder,
( 29. g 43* 40J w. t N.
(29 8 463 4<5| z. t. o. Voorm. byna beider
18. \ 2Q. 8 56 64 Namidd. omtr. betr,
f 29. 7| 49Ï 47i z 's Avonds regen.
f29. 8 I sol 50 z.
19.1 29. 83 53 53 z z. w. betrokken.
(_29. 9 49_ 49l Z.
{"29. 8| 54 52 Z. vogtig,Voorm.betr.
20.) 29 9 58I 60 Z. Z. W. Nam bym helder,
( 29.10I 53 52-J z. | 's Avonds N. Ligt.
* 's Nagts 40, op't Zuiden 38.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



1789. No. 70.
ALGEMENE
KONST* en LETTER-BODE,
FOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 30. Ociober,
feERIGTSN,
Z W E DEN.
i=^58e Koningl. Akademie der Byschrifien, r\ ml fraaye letteren, geschiedenis en (]j Oudheidkunde, te Stockholm, in hare a^^» jongfte Vergadering van 20 Maart laatstl. geen der uitgeloofde Pryzen op de, by ene vorige Zitting vastgeftelde, Vragen en Voorftellen, (zie dezelve in Nr. b'. van dit Blad) hebbende uitgedeeld, zo uit hoofde van het geheel agterblyven van Antwoorden op de meesten, als het niet voldoende der ingekomene op anderen, heeft, om deze reden, dezelfde onderwerpen op nieuw opgegeven, onder enige nadere bepalingen en ophelderingen van het gevraagde , en wel de beiden Vragen, over den Zweedfchen Krygsfiaat onder Gufïavus Adolphus, en die nopens de Oude Zwcedfche Jaarboeken, Sagas geheten, onder toezegging van enen dubbelen prys , moetende de Antwoorden op de eerfte voor 20 Jan. 1791. en die op de Iaatfte een jaar vroeger, ingeleverd worden.
DENEMARKEN.
De Hr. Bruniche, Hoogl. in de Natuurl. Hiftorie en Gecommitteerde tot de beftiering der Bergwerken, ■te Koppenhagen, is tot Opper Berg-Commisfaris benoemd, en heeft te gelyk bevel ontvangen, om naar j&c Koninglyke Zilvennynen , in Noorwegen , te
iil. deel.
trekken. Hy zal zig aldaar een Jaar ophouden, iëii einde met den Opper Berg-Hoofdman gemeenfchappelyk te onderzoeken, hoedanige ontwerpen 'er ter verbetering der Koningl. Bergwerken te maken en tot ftand te brengen zyn.
Het Genootschap ter bevordering de*, fraaye Wetenschappen, te Koppenhagen, heeft een Prys van 1000 Rhtlr. gefield op het beste Heldendicht, over een onderwerp naar eigen keuze,mits van ernsthaftigen inhoud zynde; als mede, ter aanmoediging der Nationale fchryveren, ene beloning voor het in 't licht geven van oorfpronkelyke Werken,'t zy dichterlyke of Profaifche, beloofd, in dier voege dat aan den fchryveren voor. elk bla3 druk van een Dichtftuk, 10 Rhtlr. en voor een Blad van een Werk in profa 5 Rhtlr. zullen betaald worden.
ITALIË N.
De Koningl. Akademie der Wetenschappen, te Turin,. heeft, de Prysop bare beantwoorde Vrage, nopens de beste middelen om de Zydewinders onderhoud'te vcrjchajfen, by gebrek aanwerk, onder den Hr. Advokaat Ricardi 'en den Contrarolleur Tempia verdee'd, als de beste Verhandelingen hier over ingezonden hebbende, en tevens aan ene derde van deü Marquis Incifa, ene Zilvren Medailje toegewezen.
Voorts heeft de Graaf van St. Martin, aan die Akademie ene Verzameling van 'BergftofTen , Stenen, Krvftallen en Delfftoffen, meest Inlandfche, aangeboden.
S By



By de Akademie van Landbouw en Koophandel, te Vinzenze, is de volgende PrySvrage opgegeven :
„ De plaatfen duidelyk aan te wyzen, waar de „ kleine Kapelletjes van de Appelbomen hare eye„ ren leggen; en de zekerlte en min kostbaarlie ,, wyze op te geven, om deze Vrugtbomen te be„ veiligen voor het nadeel 't geen 'de Rupfen,die „ uit deze Eyties voortkomen, toebrengen."'' Om beantwoord te worden in de maand Aug. 1790. zynde een Gouden Medailje, ter waarde vaii ia Sequinen, voor hem, die de Vrage in enig Lid derzeive, en van ene foortgelyke ter dubbele waarde, die ze, in haar geheel, best zal beantwoorden.
GROO T-B RITANNIE N.
Maandag, den 16. November is bepaald, om den eerften Steen te leggen aan het nieuw Akademie-Gebouw, te Edinburgh. De Bouwmeester Robert Adam, heeft het Plan daar toe ontworpen, en de Tekeningen gemaakt. Intusfchen is 'er ene infchryving geopend van een Guinie, en daar en boven, voor alle particulieren, die zullen verkiezen, om iets toe te brengen, tot goedmaking van de kosten.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Het aanzienlyk Kabinet van Natuurl. Zeldzaamheden, aan de Broeder-Gemeente toebehorende , zal , nevens het Seminarium dier Gemeenfehap, eerstdaags, van Barby, naar Niesky, en daar en tegen het Pedagogi-ttm van daar, naar Des/au* verlegd worden. Het Seminarium, welk byzonderlyk in het Theologisch yak, tot een Univerfiteit voor de Broeder-Gemeente diend, heeft mannen tot Leeraars, wier bekwaamhe-, den en Geleerde kundigheden allen Universiteiten tot eer zouden ftrekken. De Hoogl. Canozv byzon^ derlyk geeft, roet veel fchranderheid en oordeel, les* fen la -de Wis-, Natuur- en Scheikunde.
NEDERLANDEN*
iy BET AFSTERVEN van
. LUCRETIA WILHELMINA van MERKEN.
Ttè Weeke hand des. doods, die.Koning der verfchrikking Voor 't dooiende vernuft, voor *t Godverftnaadend hart,
Schenkt voo,r Lücp,et;i* een' rustdrank vol verkwikking; £y drinkt—ftort in ayo'ara-gsv^iket eind'der üaaxt,'-
C 138 )
Beveelt de vlotte ziel haar' eeuwigen Behoeder ——*
Omhe/st met dankbaarheid Gods afgezant, den Dood. Die brave ftetft; en de Aarde, onze algemeene moeder,
Ontvang: h3ar overfchot, weldaadig', in heur' fchoot.—tji Haar geest, die eedle geest, van 't grove ttof ontflagen,
Met fyner ftof bekleed, verbeidt nu't heuchlyk uur, Wanneer in 't dal des doods Gods heilzon op zal daageng
Terwyl de nevel fcheurt der eindige Natuur.
Dan, eeuwig zullen dan de Vroomen zamen woonen.
Ach dat ik ook haar vinde in dien volmaakten ftaat 1 Lucretia! zing daar, op nog verheev'ner toonen,
Wen Hemelzaligheid den maatfiag voor u flaat!
Waar Edens koeltje ruischt,waar nimmer ftormen woeden
Waar 't al in 't middenpunt der Godsmin zamenloopt, Herhaalen wy uw' Zang, bet Nut der Tegenfpoeden;
Wyl 't raadzelachtig lot des proefllaats zich ontknoopU Als dan een bemelling, behouden door uw' zangen,
Toen hem de twyflaary na wanhoops afgrond toog, U dankend nader treedt, u aan de borst blyft hangen,
Met hemeltraanen van erkentenis in *t oog
Zoo ftaaailen wy verrukt, van 't diepst gevoel doordrongen» „Gy hebt voor de Eeuwigheid gezongen!"
A. Loosjes rz. NIEUW UITKOMENDE BOEKER*
akademische en andere schriften.
GROOTBatTANNiEN. Obfervations tn tbt Liturgy &s. Aanmerkingen over de Liturgie, met een ontwerp van derzelver verbetering, op die Christelyke gronden, als by d& Kerk van Engeland aangenomen en geleerd werden , door eenLeek der Engelfche Kerk, ^W. Knox ,Schildk.) Londen f789. by Debrett 8vo. 212 bladz. Een zeer beredeneerd Vertoog en plan tot Kerkhervorming in een opzicht, welk overal de aandacht van Staatkundigen en menfehenvrienden verdient. [Montbly Revieiv.]
Tbe Book of Common Prayer &c. Het gemeen Gebedenboek en de bediening van Sacramenten en andere plechtigheden, gefchikt ten gebruike der Protellantfche Bisfchoplyke Kerk in de Amerikaanfche Staten. Londen 1789. by Debrett. Ene verbeterde Liturgie, gegrond op die, welke in Engeland in gebruik is. De wyding der Amerikaanfche Geestelyken, door de Engelfche Bisfchoppen, heeft ene groter hervorming iri dit vak verhinderd. \M. Rf\
Tbe art of manuel defence 0c. De kunst om met de hand te vegten, of het flelzel van vegten in enige lesfen voorgedragen en met platen opgehelderd. Londen 1789. by Kearslej 121110. 133 bladz. Een voordragt, zo men zegt, dooiHoogleeraars in di kunst gefchreven, en zeer fterk aangeprezen!! [M. R.}
Confiderations on bilions difèafes &c. Aanmerkingen over galachtige ziekten, en enige byzondere toevallen van de lever en galblaas, door J. Andrce. Londen 1789- hy Lowndes Svo. 58 bladz. Zeer keurige,fchoon korte Aanmerkingen, zowel op geneeskundige als ontleedkundige gronden voorgedragen. [M. R.\



Tbe San #ƒ' Etbelwolf. De ZooDvan Etbelwolf, een Hifto. jfisch vertelzel, door den Schryver van Al'an Fitz-Osbome, :-a Del. in i2inö. by Robinfon 17.89. 6 f. Alfred, de Zooq van Etbelioolf was meermalen het onderwerp van enig Dichtfluk; gelyk Romanfchryvers ook nu en dan deze en genen van zynè voornaamfte levensgevallen aanroerden. Nimmer egter, geloven wy, wierden de zedelyke en Hiftorifcbe waarheden fraayer en digter aan een gefchakeld, dan in het voor handen zynde werk. De Gefchiedenis is belangryk en de ruwe en woeste zeden der tyden worden, in't algemeen, zeer naauwkeurig en zorgvuldig in agt genomen. De fchone Schryffter (Mejuff Fnller) blykt de pen opgevat te hebben, onmiddelyk na het doorbladeren der Werken van Osfian, wiens ftyl zy wonder wel heeft weten natevolgen. [M.R.J A Syflem of Mecbanicks Rc. Stelzel van Werktuig- en "Waterweegkunde, zynde ene Verzameling van lesfen over deze vakken van natuurlyke Wysbegeerte, door den Eerw. ■ F. Parkinfon, Land. 1789 by Cadell 4to. Een zeer voortref, dyk werk, zeer fchoon beredeneerd , wel gefchreven , en voorzien van de nieuwfte ontdekkingen. [Crit. Rev ]
Eliza Beaumont and Harriet Osborne. Londen 1789. by Robinfon 2 vol. i2mo. Deze Roman,door lndlana Brooks gefchreven, is, door zyne natuurlyke vindingen, karaktermatige trekken, en onopjjefiuukten ftyl,boven de gewone Schriften •dezer foort zeer verre verheven. [Grit. Rev.}
DotTscHLAND. Predigten Rc. -Leerredenen over de uitbreiding der zielsvermogens, over vlyt en het verftandig gebruik van den tyd, voornaamlyk in de jeugd, door H. Ratbman, met ene Voorrede van den Abt Refeivitz. Berlyn 1789. 8vo. 372 bladz. Deze Leerredenen, voor jonge lieden gefchikt, verdienen gewis boven verre de meesten in dit vak den voorrang, van wege derzelver gewichtige godsdiens tigen inhoud en 2eer fchone behandeling van zaken. \_Alg. Litt. Zeit}
Verfucb Rc. Proeve van een oordeelkundig onderzoek over •«le verrichtingen van den wil, door J. H. Abicbt. Frankfort 1788. Svo. 370 bladz. De kundige Schryver poogt ene ze-kere methode te vinden, naar'welke de menfehelyke wil tot zedelykheid kan geleid worden. De uitvoering is over het geheel genomen meesterlyk, fchoon hier en daar wat duister. [A. L.Z.]
Abdollatipbi Compendium memorabilum Mgypti,ara~bice ecedïce MS. Bodleiano edidit D. Jofeph White — preefatus eft H. E. G. Paulus. Tuiingen 1789. gr. Svo. behalven de Voorrede 157 bladz. De uitgever levert hier het gedeelte van een werk uit de Bibliotheek van Bodley gefchreven, in het laatst der 32de of begin der 13de eeuw, door Abdollatispb, de Zoon van Juzuf, Geneesheer te Bagdad, waar van de beroemde jpbite éne prachtige uitgave voorheeft te vervaardigen, en intusfehen de eenvoudige uitgave aan den Hr. Paulus heeft overgelaten. Dit ftuk, over het oude Egypte handelende, verdient gewis om zyne oudheid, keurige en onpartydige Waarnemingen en kunstelozen voordfagt, onder de beste Oosterfche Schriften geteld te worden. [Gott. Anz.]
Defcription Hijlorique et Geograpbique de l'Archipel. Newwied il%9. 8vo. 134 bladz. Deze befchryving van den Hr. Frie femann, zo als hy zich aan het flot van den opdragt noemt, is ongetwyfeld de naauwkeurigfte en VOlkdigfte, welke tot oog toe bekend is. [G. A-\
Vermiseltt Rc. Mengelingen tér ontvouwin2e van Euro' pas befchaafdheid, zedert de Middel-eeuwen tot den West* phaalfchen Vrede, door L, Meister. Zuricb 1789. 1 Alphab> 6 drukbl. Ene korte en levendige Schets van velerleie gewigtige Staatkundige gebeurtenissen en uitvindingen, welke den onderzoekenden lezer aanleidingtot zeer vruchtbare denkbeelden oplevert. [O. A ]
De laude magnetismi Rc. Over den tot nog toe onbei]isten lof van het zogenaamde dierlyk magnetismus, door den Heer Hofraad Murray. Gott. 1789 i^r 4to. 3 drukbl. Ere redenering, welke, de onderfchddjn lotgevallen dezer beruchte praktyk afmalende, poogt aan te wyzen, dat uitbun. dige lof, en ene volftrekte verachting even dwaze uitterften zyn. [G. A.]
Des droits et des devoirs du Citoyen, par l'Abbé de MzbMf. Berlin 1789 8vo. 364 bladz. Hoe zeer deze Brieven voorkomen als in het jaar 1758 te zyn gefchreven, lydt hetgeen twyfe!, of zy zyn by de tegenwoordige omftandigheden van Frankryk vervaardigd. Over het geheel is het "onderwerp zeer wel behandeld,terwyl de Schryi-er niet nalaat, by herhaling aan te dringen, dat een lang onderdrukt Volk, ,tjy ene omwenteling, nimmer de volkomenfle Staatshervorming moet bedoelen. Ene andere grondfteiling, op welke hyeven fterk aandringt, is, dat de wetgevende macht een onvervreemdbaar natuurlyk recht der gehele Natie is, waarom de hoofdzaak in ene gepaste vertegenwoordiging gelegen is. — Ook raad de Schryver ene naauwkeurige herziening dér Staatsgefteldheidaan, om de 25 Jaren, en na het einde vaa eiken oorlog. [G. A.]
Pbyjikalifches Rc. Natuurkundig Woordenboek, door f. S. Traugott Geblèr. Leipfig 1789. 2de deel ERD-LiN, 8vo. 918 bladz. met 8 platen. Dit werk blyft, door zyne naauwkeurige verklaringen en letterkundige berichten, terwyl men, 't gene in vele goede Boeken verfpreid is, alhier verzameld vind. [G. A.]
Vom Papier Rc. Over het Papier, de oude manier va» fchryven en de oude febryfgereedfehappen, AootG.F.Webrs. Halle 1789. gr. 8vo. 2Alph. en 2 drukbl. Ene zeer uitvoerige en te gelyk naauwkeurige befchouwing, welke aanleiding geeft tot gewigtige gevolgen, welke daar uit ten aanzien der Papier Fabrieken zyn af te leiden. Alles, wat tot Boeken en Boekverzamelingen behoort, word in ene zeer goede orde befchreven. fG. A.J
Ueber Golgotba Rc. Over Golgotha en het graf van Christus; ene Gefchied- en Oordeelkundige proeve, met een plan van de Stad en omtrek van het hedendaagsch Jeruzalem,door J. F. Plesfmg. Halle 1789- 8vo. 542 bladz. Ene zeer uitge'. werkte verhandeling, welke alles behelst, wat over het gewigtig onderwerp ooit gezegd is, of verder gezegd, of gegist kan Worden. Zelfs daa, wanneer men des Schryvers gïsfingen niet kan toeftetnmen, blyft zyn werk echter ongemeen verdienstelyk, terwyl hy genoegzaam bewezen heeft, dat het bewuste Golgotha en het heilig Graf een louter voorgeven en bedrog zyn. [G. A J
Epitome Rc. Kort begrip der Chiistelyke Godgeleerdheid door S. F. N. Morus, Hoogl. in de Godgel. te Leipz 1789. 8vo. 280 bladz. Een werk, dat zich door zyne naauwkeurigheid, klaarheid, omzigtigheid en befcheidenheid, boven zeer vele andere ftelzels van dezen aart beveelt. [G. A]
S a ' Kom-



C 143 5
Kommentar ueber Horazens Oden, doorC. H Sebmii, Hoog)
in de Welfprek. en Dichtk. te Giesjen Leipfig 1789. itte deel gr 8vo. Ene zeer gewichtigebydrage tot het regt verftand van de mening en den dichterlyke geest van Horatius, welke, wanneer zy in dcnzeitden fmaak a^tervolgt word, met de uitleggingen van den Heer Jani, gewis een zeer fchoon geheel zal uitmaken \G A.]
Principe fondamental du droit des Souveriins. Berlyn 1789. 2 torn torn 1 320, torn. 2 304 bladz. 8vo. Een tegenftuk tegen het zo even aangekondigd Werk, over de pligten van enen Burger. Het verdedigt ene volftrekte Monarchie, nut byzondere toepatfing op Frankryk, en, hoe zeer de Schry •ver hier en daar zeer ongerymde (tellingen vormt, en verkeerde gevolgtrekkingen bezigt, verdiend het gewis,als een der beste Werken befchouwd te worden, die over dit onderwerp in het licht zyn. Zyne gronden zyn die van Hobbes en Hum. [G A]
J D. Micbaèlis ueberfetzung des Alten 'Fcstaments. Gottingen 3789. 2 Delen 4tO. 1674 bladz. Ene nieuwe uitgave, zon der aanmerkingen. De orde der H. Schriften is de volgende: Job, Mozes, Jozua, Rigteren, Samuel, Ruth, de Koningen en de Chronyken. Het 2de deel bevat de Pfalmen, Spreuken, Prediker en de Propheten in de gewone orde, nevens de oude Hiftorifcbe Boeken. By het boek Esiher, welk het laatst voorkomt, zyn enige vermeerderingen gevoegd. Het ifte Boek der Macchabeën is weggelaten, cel vk ook het Hogelied. [G. A.] h y
Nederlanden. Waarnemingen over ie Aardrykskunde, de Natuurkunde, den Aart en de Zeden der Menfehen, door Jo hak Reinold Förster, Hoogleraar in de Natuurkundete Italië, Lid van verfcheidene Geleerde Genootfcbappen: naar de Hoogd Vertaling, en met de aanmerkingen van zynen Zoon en Reisgenoot Georg FBrfter, Hoogleraar aan het Carolinum te Casfel. Twede Ituk, gr. 8vo. te Haarlem, by A. Loosjes J789. In Nr. 15. van dit Tydfchrift pag. 117. b. gaven wy een algemeen verflag van dit verdienr.tlyk werk, by de aankondiging van deszelfs eerfte Stuk. In dit twede, handelt de oordeelkundige en opmerkzame Reiziger, over den toef! and der bevoll ing van de Eilanden in de Zuidzee; de verfcheidenheid der menfehen, met betrekking tot de kleur , grootte, het maakzel, de getemperdbeid, en bet zedelyk karakter onder deze Eilanders; de oorzaken dezer verfcheidenheid; over de afkomst en verhuizingen dier Eilanderen; derzelver voortgang van den ftaat der wild beid tol dien der befebavinge; bun onderhoud, de middelen ombet zeivete verktygen; Visfcbery, Jacht, Wilde Vrugten; over de Wilde of Barbaarfebe gefteldheid van kleine Maatfcbappyen ; den oorfprong van bet eetsn van Menfchenvleesch, en den gang der Voorzienigheid om de menscblyke Maatfcbappyen volkomen te maken; voorts over de algemene Denkbeelden van Volksgel-uk; toene nende Volkrykbeid; aanleiding tot vereniging; aankweking van Planien en Bomen; Eigendom; Maatfchappy enStaatsgefleldheid; wer de grindftellingen, Zedelyke begrippen. Zeden, Verfynbg , Weelde, en bet Lot der Vrouwen onder de Volken in de Zuidzee. Volgens ene zeer gematigde berekening fielt de Schryver het getal der Bewoneren van de Eilanden in de Zuidzee op } ,000,000, waar van dat der Eilanden Taheiti en Eimeo, de Jjfhoonfte, meest befchaafde en V8lk.ryfc.iie onder allen, om-
ftreeks een zevende gedeelte bedraagt; en toond, ten op; /.igte «an het Iaatfte, aan, dat het zeventienmaal meermejifchen kan voe len , dan een Land van dezelfde grootte in het vrugtbaarfte gedeelte van Frankryk; beilaande de Brood' bomen in O-Tabeiti, nodig, by voorb. tot onderhoud van 10 menfehen, flegts een zeventiende gedeelte van den ^rond, die in Frankryk vereischt word, o.n een gelyk getal beftaan te verkhafFiii Zeer vernuftig en belangryk zyn'de aanmerkingen dts Schryvers over de verfcheidenheid der luwo* neren in de Zuidzee Eilanden, en derzelver oorzaken; inzonderheid daar hy het gevoelen voorftaat en vast houd, dat het gehele menfehelyke geflagt n et meer dan ene foort is, uit enen oorfprongelyken Stam voortgefproten. — Niet minder lezenswaardig zyn des Schryvers aanmerkingen over de verhuizingen der gemelde Eilanderen, en den 'voortgang van den ftaat der wildheid tot dien der befchavingc onder dé-i zeiven. Hy toond aan dat dezelven niet uit Amerika afkomIh'g, maar dat, naar alle waarfchynlykheid,de OostlyklleEilanden in de Zuidzee, uit de oostelykfle Eilanden van Afta bevolkt zyn; en de meer westwaarts gelegene Eilanden van de Zuidzee, hunne eerfte Bewoners uit de Nabuurfchapvan Nieuzv-Guir.ea bekomen hebben: ten welken einde hy 'er een Tafel byvoegt der Talen van de Zuidzee Eilanden, vergeleken met die van andere ten Oosten en Westen gelegene
Volken. Het eten van Menfchenvleesch ftelt de Heer
Förfter vooiheen by alle de Bewoners der verfchillende Eilanden in de Zuidzee in gebruik geweest te zyn, daar hy 'er hier en daar verfcheidene overblyfzels van ontdekt beefe-, en de meest befchaafden, de Taheiters, erkenden, dat zy zeiven te voren Menfchenvleesch gegeten hadden; terwyl deze Barbaarfche gewoonte zig thans voornaamlyk tot de Nieuw-Zelanders bepaalt. Daar het alleen de lichamen hunner vyanden zyn, welken de Iaatfte, en waar deze gewooste verder nog plaats heeft, op eten, en dit fteeds het geval was, volgens des Schryvers verzekering, van de vorigemenfcheneters in die ftreken, en de Nieuw-Zelmders, zo wel als de O-Taheiters overvloed van fpyzen bezitten, kan naar het gevoelen des Schryvers, den oorfprong dezer affchuwe. lyke gewoonte niet in honger of gebrek, en moet ook zo zeer niet in den fmaak gezogt worden; maar is, zo niet alleen, immers voornaamlyk tbe te fchryven aan de woede en bit tere wraakzugt dezer Volken, in hun minst befchaafden ftaat, tekens hunne vyanden; die te zoenen is in de teugelloze Opvoeding hunner kinderen, van hetMannelyk geflagt; terwyl dan ook dit onmenschlyk gebruik allengs verminderd en. eindelyk geheel opgehouden is, op die Eilanden, waar van tyd tot tyd die Opvoeding meer befcbaai'd geworden is.
De overige Afdelingen behelzen niet minder gewigtige en fraaye Bedenkingen en Waarnemingen,waar onder byzonder uitmunten die over het verfchil in de evenredigheid van 'c getal der Mans-en Vrouwsperfonen, in verfchillende Landen: en fchoon byzonder over de Eilanden in de Zuidzee en derzelver Bewoneren handelende, verfpteid dit werk zo veel lichts over de Natüurlyke Gefchiedenis van denmensen, in het algemeen, dat het, ook ten dezen opzigte, de fterkfte aanpryzing verdiene, en met regt den tytel drage van;. Waarnemingen over de Aardrykskunde enz, den Am en de Zeden der MENSCHEN*
LANLV



( 141 >
LAND- en ZEEKAARTEN.
stockholm.
Charta öfver Finskaviketi met Daromkring Beldgne Provincier ; cfter de Dafla Chartor och Aflronominska obfervationer Fórfattad uh Kongl. Landtmateri Contoiret, 1788. Deze Kaart van de Fimifchen Zeeboeken en de daar aan gelegen Provintien, vervaardigd naar de beste Kaarten en AftronomiTche Waarnemingen van de Maatfchappy der landmeting teStockholm, ftrekt zich uit van 390. 45'. tot 4.90. 45'. lengte van het Eiland Ferro gerekend , en 580. 20'. tot '6i°. 30'. N. breedte. Zy is lang i|, en hoog if voet. Zv is byzonder merkwaardig, om dat zyde gefteldheid aan wyst van het, tot nog toe op de Kaarten zo weinig gekende, Groot-Hertogdom Finland, en is over het geheel zeer naauwkeurig en net uitgevoerd.
neurenberg.
General Karte vom Konigreich Ddnemark nebst den Herzogthum Holflein, nach den besten Aftronomifchen beobachtungen und den Special-Karten von Wesfel, Gocliché u. a. m. ent-worpen durch F. L. Gusfefeld, 1789. prys 4 gr. Ene algemene Kaart van het Koningryk Denemarken, met het Hertogdom Holflein, door den Heer Gusfefeld vervaardigd, (Trekt zich van 25 tot 330. O. lengte en 53! tot 57S0. N. breedte , en beveelt zich even zeer door hare keurige uitvoering.
GOUDEN en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN.
De beroemde Medailjeur Holtzhey, te Amflerdam, heeft de volgende Medailje vervaardigd op de vero,verovering van Okzakow, door de Rusfen, onder't beleid van den Prins Potemkin-Tawritfcheskoy.
Op de voorzyde vertoond zig het gekroonde en gelauwerde Borstbeeld van hare Rusch-Keizerlyke Majefteir, met dit opfchrift:
CATHARINA MAGNA, r>. G. IMPERATRIX et AUtocratrix RUSSORUM.
dat is:
KATHARïNA de Grote, door Gods genade, Kei' zerin en Alleenheerfcheres aller Rusfen.
Op de Tegenzyde ziet men een Overwinningsbeeld, met een Palmtak in de ene, en in de andere hand een Sleutel, (met een halve Maan getekend) om welkers arm een Muurkroon hangt. Zy daalt neder aan den üever der Zwarte Zee, op een Waterkruik, naast
e^en, in verbaasde "gedaante zig vertonende, RivierGod. Op de Kruik leest men: Boryfthenes Fluvius, dat is: De Rivier de Dnies ter, welke zig hier ortlast. In het verlchiet word men gewaar het Bombarderen en Kanonneren op , als mede het in de lucht fpringen van- het Kruidma;>azyn , in deze Vesting. De Trompetter van Neptuin, Triton, blazende op zyn Kinkhoorn, ylt in Zee, om deze gewigtige, doch. fchrikbarende, tyding, nair Konftantinopolcn, en aan alle Kusten dezer Zee over te brengen. — Met het opfchrift:
. I NUNC ET VERBIS russos ili.ude superbos.
dat is :
Ga nu heen, en hoon de Rusfen, met trotphe redenen. Onder de Affnede ftaat:
AXIACE incredibili audacia ExPUGNATA, die 17 DliCEMB. 1788.
dat is:
Okzakow, door ongelooflyke floutheid der Rusfen veroverd, den ij. van Wintermaand 1788.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en FAbrieken, betrekkelyk.
Volgens fchryven uit Philadelphia, was, blykens de Tolkantoor-boeken, gedurende het Iaatfte Jaar, van daar voor circa 80 duizend Guldens aan bereid Leder, aldaar bewerkt, naar Firginien uitgevoerd. Zekere Cabet van Beverley, in Masfachufets, hadde ettelyke duizenden paren Vrouwen Schoenen opgekogt en van daar verzonden. Ingevolge van ene uitgeloofde Premie, door de Fabrikeurs, was 'er een groot boekdeel gedrukt met letters in A?nerika gegoten; ook waren 'er reeds zo vele Papier-molens in Penfylv anten,diX men het uitlandfche Papier van nu af konde misfen. De Glasblazeryen in Albanien en te Boston leverden het Glaswerk zo goedkoop, als dat van Europa. Te New-Tork had men reeds een of meer Molens aan den gang, om Oly te (laan uit de vrugt van de Palma Chrifli,è\e daar groeit. Met de Naalden-fabrieken was men zo verre heen, dat men buitenlandsch goed niet meer nodig hadde De grove Linnens van Nit mu-Engeland en Conneclicut wierden in hu'i foort voor berer dan de Europefche gehouden. Voer Katoenen Lynwaten zyn 'er reeds 3 Fabrieken, zo te Philadelphia als Beverley, en men tvas voornepiens om meer anderen in Lancaster en S 5 Peu~



"78p. No. 71.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
FOOR MEER- EN MZN-G EO EFFENDEN,
Vrydag den 6. November.
BERIGTEN.
DENEMARKEN.
®=^®e Koppenhagen, is men thans bezig een GeM t m nootlchap ter bevordering van de kennis |j{ jj der Natuuiiyke Hiftorie, byzonderlyk der aL^=W Vaderlandfche, onder het Voorzitterfchap van den Geleerden en Verdienstelyken Graaf van Suhm, op te regten. Volgens het daar van in 't licht verfchenen Plan, zal 'er, zo dra het Genootfchap ten minften 100 Leden fterk zal wezen, (en men rekend dit getal reeds byna vol te hebben ) onder deszelfs opzigt, ene School opgeregt worden, waar in alle delen der Natuurl. Hiftorie, voor niet, in de tale des Lands, zullen geleerd worden. Wyders zalmen een Kabinet, onder den naam van Nationaal Mufeum, aanleggen, waar in voornamelyk de Natuurl. voortbrengsels des Vaderlands, uit alle de 3 Ryken der Nature, zullen te vinden zyn, en dat, op bepaalde tyden, zal open ftaan. Ook zal 'er, voor ene bepaalde fom, van de beste Boeken, in dit Vak, ten gebruike der Studenten, aangekogt worden ; en uit dezen zullen 'er ten minden 3, jaarlyks, de onderfcheidene Provintien van 't Ryk doorreizen, om voortbrengsels op te zoeken, en voor het Mufeura te verzamelen. De Reizende genieten, in 3 jaren, een onderftand van 3 tot 3 honderd Daalders, en worden voor hun vertrek geëxamineerd". Zy geven op de Reize, alle vierendeel jaaren, berigt van hunne Waarnemingen, die, des waardig gekeurd worden-
111. deee.
de, in de gedrukte Verhandelingen van 't Genootfchap ftaan ingelast te worden. De jaarlykfche Con« tributie der Leden is zeer matig, en kan bovendien nog in aTermynen betaald worden. Die egter opeen keer 100 Daalders opfchiet, is van alle verdere Contributie vry. Het Geld word in den Bank gedeponeerd, en 'er zal jaarlyks een gedrukte Rekening en verantwoording in 't licht komen. De Hoogl. Wahl zal, tegen een Honorarium, over het Dieren en PlantenRyk, en Prof. P.E. Abelgaard, voor niet, over de Delfftofkunde, Lesfen geven.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De plegtige Inwydng der Verenigde Univerfiteit, te Rostock, blyft nog uitgefteld. Ondertusfchen be-
fint dezelve reeds langzamerhand in bloei te geraken, fen hoopt, dat de Bibliotheek-Zaal, nevensdeVertrekken voor het Kabinet van Nat. Zeldzaamheden, gelyk ook het nieuw Anatomisch Theater, nog voor den Winter, zullen volbouwd wezen. Men verwagt den Heer Jofephi uit Bronmyk, als Hoogler. in de Ontleedkunde, en den Heer Puste, uit Göttingen, om het openbaar Regt te onderwyzen.' Rostock, 15 Aug. 1789,
NEDERLANDEN.
Groningen. Den 8 Oétob. hield de Hooggel. Heer L. L. Schroeder, by gelegenheid van het T ne«



nedcrleggen van het Rectoraat dezer Hogefchool, ene i plegtige 'Redenvoering: De Statu flurimarum Europa j Kerumpublicarum muilis in partibus ex antiquo ne:xu clientelari declarando; en droeg vervolgens deze waar- j digheid over aan de Hooggel. Heer G. Forsten j Verschuur.
De Hooggel. Heer S. J. van de Wynfers.se, 'i A. L. M. Phil. Doet. en Profesfor alhier, tot P?edi- i kant in de Hervormde Gemeente te Amfterdam zyn- ! de beroepen, heeft, na enigen dagen beraads , die beroeping aangenomen.
IV IE UW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Amerika. The American Mufeum&c. Het Amerikaanscb Mufeum, of Verzameling van oude en hedendaagfche Losfe Hukken, zo in profa als in vaerfen. Te Philadelphia, by , Manbeiv Carey, 8vo. Een periodiek Gefchrift, waarmede i in 't jaar t 787 een aanvang gemaakt is, en't geen , met goed gevolg, federt is voortgezet. Van het zelve komen maan. delyks een Stukje uit van 6 vellen druk, In blaauw papier ingenaaid, in den zelfden vorm en fmaak, als de Engelfche Journalen: koflende ieder Stukje \\ Sch. Penfylv. Cours ! (omtrent ft. Holl. ) In het 2de Deel, 't welk aan den Marquis de la Fayette is opgedragen, vind men een lyst van verfcheiden honderden Intekenaren, aan welker hoofd de namen van den Gen. Prefident Washington, Benj. Franklin en E. Randolpb, Gouverneur van Virginien ftaan. He daar in voorkomende Stukken zyn meest al van Staat- Nar tuur- en Huishoudkundigen inhoud. Egter treft men ook ou en dan ene Godgeleerde verhandeling daarin aan. Onder deze laatften is byzonder opmerkelyk ene Leerred. over let Duelleren, van den Wel Eerw. W. Macfee, Veldprediker. De aeiye is gehouden in het Leger te Valley.Forge, 2ynde de Text Exod. 2- 13, 14. De Hr. M. doed zig op als een yverig verdediger der Tiveegevegten; fchoon het uogthans allenthalve blykt, dat zyne predikatie een aanhoudende Ironie vervat; waar voor hy geene geringe bekwaamheid toond te bezitten , hoe vreemd en ongepast dusdanig ene manier van redeneren, ook in ene Leerrede,
te houden zy. Wyders houd dit 2de Deel, onder
meer anderen, ene ongemeen fraaie reden in, door zekeren Barlow, in het Connecticut's Genootfchap der Cincinnati, hy de Verjaring der bekomene Onaf hmgelykheid, gehou. den. Als mede een Onderzoek emtrend de uiPwerlzels van openbare ftraffen zo op Misdadigers als op de Maatfchappy, door B. Rush M. D. Hoogl. in de Scheikunde te Penfylv. en Lid van "liet Ameriknansch Wrsgerig Genootfchap. De openbare Straften worden hier by, beweerd, zo wel voor den een als andere ten uifterfte nadelig te zyn. De hier voor byjebragredenen zyn van dien aarï, en worden met zo veel klaarheid en bondigheid voorgedragen, dat zy de hoogde •prneïkiag vertüsjaen.
SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
Beschryvikg dfr Karei, van het Gbeehv. ich's Hospitaal, van linnen.
( Uit; hst Er.gels.cb. )
By As uitgéftrekte en pragtigè Gebouwen, Aië het Koning' lyk Hospitaal, gefchikt tot onderhoud van ettelyke honderden oude en onmagtige Zeelieden s*J, te Green<wich, waar van Komng Wiiliam III- en.Koningin Anna de grondleggers waren, uitmaken, was ook, van1 den beginne af, aan het oos'einde der Zuider Gaandery, een Kapel, ter waarneming van den Godsdienst, gevoegd. Deze Kapel, nu onlangs herbouwd en ongemeen verfraaid zynde, menen wy den Liefhebberen, zo van de Bouw-, als Schilder- en Beeldhouw» kunde, geen ondienut te zullen doen, met hun ene korte befchryving van het binnenfte dezer Kapel , waar aan de konst voornamelyk hare gaven getoond heeft, zo als alles met dezen Zomer voltdbid geworden is, mede te delen.
Het Portaal, of Deurkofyn, beftaat uit een Architraaf, Fries en Kornisfing van gehouwen Marmer, waar van de Zyde posten 12 voeten hoog zyn, uit één Stuk en verfierd met uitmuntend Beeldhouwerk. De Fries is het werk van Bacon, en beftaat uit Beelden van twee Engelen, met Festonnen, dragende de Heilige Schriften; in welker openliggende bladeren de volgende Infcriptie, in 't Engelsen, te la? zen is :
De Wet is door Mof es gegeven 1
Maar de Genade en Waarheid is door Jezus Cbrifius gewordeni
De grote toedaande Deuren zyn van Mabognyhout, rykeJyk verfierd: hebbende de gehele zamenftelling van dit Portaal haar wedergade nergens in dit, en mogelyk ook wel in geen ander, land.
Binnen den ingang is een overdekte Gaandery van zes gegroefde (j ) Marmeren Pilaren, ter hoogte van 15 voeten. De Kapitélen en Bafementen zyn van de lönifcheorder,naar Griekfche modellen. Deze Pilaren onderftutten de Gallery van Jt Orgel : en het Kroonwerk, nevens de Balutlrade, boven dezelve, zyn verfierd met gepaste Ornamenten.
Op het vlak, in het front der Gallery, is een Iia«relief, verbeeldende Engelen, die de harp flaan; op de Voetftallen, aan weerskanten, ziet men fieraden, beftaandeuit Trompetten en andereMuzyk-Inftrumenten: en op het Vlak tusfchen. beiden, leest men de volgende Infcriptie in Goude Letteren,, in 't Engelsch:
Looft Hem met het geklank der hazuine: Looft Hem met Snarenfpel en Orgel,
Pfalm 150.
. ^ Op
(*) Volgelns den Heer Meerman, was derzelver getal, in 't Jaar 1787. reeds 2* honderd.
(fi In 't Engelsch ftaat Flated Columns, waar door, in de Bouw» kunde, zulken verftaan worden,diePylen in de verniettenhtfeberu



1789. No. 72.
AL G E M E NE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR. MEER- EN MI N~G EO EFFENDEN.
Vry dag den 13. November.
BERIGTEN.
AS IA TI SC H TURKETE N.
®__^_=®en x Aug.Iaatstl. wierd, te Bm ene Maan§u V} m delykfche Vergadering ingevoerd, beftaanFi II ^e ï$ Arabifche en Moorfche Dichters, S5_^_W die met eikanderen om den Prys zongen, en een groot aantal van toefchouwers tot zig trokken. Men kwam by een in een fchoon gelegen Buitenhof met hoge Palmbomen befchaduwd,door ettelyke Fonteinen verfrischt. De meest toegejuichde Dichter ontving 100 Gouden Dukaten,een fraay Opperkleed en een fchoon Paard,voor ene Romance, door hem, in hetTurksch uitgefproken; vervolgens wierd 'er een Kroon van bloemen, door enige danfende Meisjes op zyn hoofd gezet, waar mede de plegtigheid een einde nam.
RUSLAND.
Hare Keizerl. Hoogheid, de Grootvorstin, welke ene grote liefhebfter en kenfter der Konften is,heeft, zedert omtrent een jaar, het graveren op gefteenten aangevangen, en daar in de aanmerkelykfte vorderingen gemaakt. By het Iaatfte Geboortefeest Harer Keizerl. Majefteit, boodt zy hoogst dezelve, onder meer andere Stukken, ene allerfraayfte proeve van natje* Konstarbeid aan. Dit ftuk beftond in een gegraveerde twee koleurige Onix, 'van 2 dm. lang en U breed, waar op de Beeltenis Harer Keizerl. Mailt. DEEL.
jefteit, in profil, met een Heimet op 't hoofd, en boven denzelven ene Kroon (zynde die van Tcwrie), over welke een Lauwerkrans gevlogten is: opdeHeimet ziet men een zittende Spinx, met neerhangende vleugelen, die aan de Stormmuts van agteren tot vederen dienen. Het geheel is zinnebeeldig, en het Portrait harer Majefteit gelykt ongemeen. De Gravure is, door hare Keizerl. Hoogheid, naar een Model, door den Hof-Medailjeur Lebrecht, die het geluk heeft hoogstdezelve in deze Konst te onderregten, in wasch naar Jt leven geboetfeerd, bearbeid. Alle kenners bewonderen ten hoogfte de daar in uitblin. kende konst.
GROOT- B RITANNIE N.
Dr. Willis krygt niet, zo als verkeerd in de Nieuwspapieren is opgegeven, icoo, maar 1500 Pftr. jaarlyks gedurende 21 Jaren, en deszelfs Zoon een Lyfrente van 650 Pftr. Het Vifitengeld van Dr. Baker alleen, die den langften tyd zyne Majefteit heeft bygeftaan, beloopt meer dan 1300 Guinies; dat der overige Geneesheren is naar 'evenredigheid.
Dr. White, te Oxford, zal zyn uitgave van 't N. Testament, in 't Syrisch, geheel ten einde brengen. Hy is thans bezig aan de Handelingen der Apostelen, nevens de Brieven. De Euangelien zyn reeds afgefchreven. De Hrn. Rarfons en Williams maken een naauwkeurige Text van Strabo en Pelybitis in gereedheid.
V DUITSCH;



: X54 )
DUITSCHLAND en naburige R^ken.
Het Kabinet van NatuurlykeZeldzaamheden, den Erfprins van Schwarzburg-Ritdolftadt toebehorende, is met de Verzameling van Horens en Schelpen, uit het beroemd Mufeum van den Hr. Richter, te Leipzig, verrykt geworden. Hoe aanzieniyk dit vak ook reeds in het Vorstelyk Kabinet ware, gelyk uit de befchryving, daar van in deuk uitgekomen, te zien is, heeft het egter door dit byvoegzel niet weinig gewonnen. Onder dezen op nieuw' aangeworvenHoorns en Schelpen, zyn verfcheidene foorten, die verdienen, dat men 'er den Liefhebberen ene nadere befchryving van mcdedele.
By het Vorstelyk Konfiftorie, te IFtesbaden, is een bevel uitgegeven: dat, in't vervolg van tyd, gene Zonen, 't zy van Schoolmeesters, 'Burgers oi Boeren, meer Studeren mogen, ten zy zig by dezulken, buitengemene bekwaamheden mogen ontdekken, in welken gevalle zy egter alvorens dispenfatieby het Konfiftorie moeten verzoeken. Ingevolge hier van hebben ook de Meesters der Latynfche fcholen order gekregen, om naauwkeurig toe te zien , dat de Kinders uit gemelde ftanden, met derzelver 14. Jaar. de Scholen verlaten,om een Handwerk te leren. De zulken die, tegen deze Ordonnantie, zonder Oispem latie, ftudeeren, zullen, in de Vorstelyke Landen, tot geen Ampt bevorderd worden.
Volgensden gedrukten Catalogus van nieuweBoekei op de Michaè'ls-Misfe, te Leipfig, uitgekomen, be draagt derzelver aantal, zo van'geheel Nieuwe oor fprongelyke Werken, als Vertalingen. Vervolgen ei Herdrukken.
Nieuwe. Vert. Verv. Herdr. Geheel In de Godgeleerdheid 57 3 39 15 114. Regtsgeleerdheid 29 r 15 0 51. Geneeskunde 33 16 19 4 72. Wysgeerte .11 4 8 2 24. School en Opv. Boeken 21 o 13 6 40. Staatk. en publ. beftuur 19 030 22. Huishoudl. Wetenfch. 25 o 9 1 35. Natuurkunde .62 7 1 16. Wiskunde 10 2 1 2 15.
Nat. Hiftorie . 10 o 15 2 27. Aardmeetkunde . 17 10 7 3 37. Gefchiedenis . . 43 16 30 3 92. - Fraaye Wetenfchapp. b'Q 17 21 5 132. Talen . . 14 1 5 0 26. Alg.Lett. Gefchied. 10 8 8 o 26. Mengelfchriften . 44 10 53 3 109.
Gebeel . 438. 89. 353. 58. 838.
N E D E R L A N D E N.
Ovr.it de webervoortéhenging zommigetje
DTLEN VAÜI 'X LiGHAAM, BY DE VlSSCHEN,,
door den Hr. Bkoussonet, medegedeeld aan de Scljryversvan bet 'Journal de Pbyfique.
Men befpeurd, by zekere Klasfen van Dieren, dat deze en gene beweegbare delen op nieuw in ftaat zyn voor den dag te komtn , wanneer dezelve afgtfneden zyn: egter is deze hervoortbrengende kragt minder in *t oog vallende by 1 bezielde wezens, wier organifatie meer volkomen is, dan ; by dezulken, wier min zamengeftelde organifatie hen nader ! aan de Planten brengt.
I Onder het groot aantal van genomen proeven, om demoI gelykhcid der wedervoortbrenging van onderfcheidene delen, 1 by één en 't zalfde Dier, aan te tonen, zyn 'er ongetwyf: feld, die men mistrouwen mag; zynde het mogelyk meer dan eens gebeurd, dat men, gelovende het zelfde individu in verfcheidene ftukken gefneden te hebben, alleen den ge| menen zetel van ettelyken verdeelde, die,elk voor zich,iti derzelver geheel blyvende, hun verblyf vervolgens opnieuw betrokken. Talryke Waarnemingen egter laten genen twyffel over, aangaande de weder uitbotting van deze en gene Werktuigen, in de Zeedieren, de Aardwormen, de Haga» disfen, en ene menigte andere foorten van dezelfde geflagten. Zelfs ziet men, by deze Dieren, zulke delen, die wy als wezentlyk tot het leven behorende befchouwen,herbore» worden, na dat zy afgefueden zyn. In den eerften opflaga komt zodanig een verfchynzel zeer vreemd voor, daar ontelbare voorbeelden ons gewend hebben dusdanig een Lid als volftrekt noodzakelyk voor het beftaan der Dieren te 1 befchouwen, alhoewel de ondervinding ons leerd , dat het zei ven voor dezen minder onontbeerlyk is, naar mate derzelver organifatie min volkomen is. De Schilpad, welker on» [ derfcheidene delen zich, in derzelver zamenvoeging, min volkomen opdoen, dan die van warmbloedige Dieren, leeftdikrwyls nog byna 2 Maanden, na dat men haar de Kop heeft . afgefneden.
De delen, welken voorbeelden van deze foorten van hervoortbrenging opleveren, zyn, by het merendeel der zagte Dieren, van ene gelykzoortige zelf Handigheid, en na genoeg oveietnkjmende met die van de rest van 't lighaam. By de warmbloedige Dieren, groeyen zy bykans op dezelfde wyze \veder uit als de Nagelen, de Hoorns enz. iets, 't geen ons deze nieuwe vorming als zeer ongemeen moet doen be» fchouwen, by zulke delen, die uit harde en weke zelfftandigheden beftaan, en uit verfcheidene gelederen toegefteld zyn.
By Dieren van de beiden rangen is deze wedervoortbren* ging van gewrigte delen zeer verfchiliend waargenomen.
Men weet, dat de Kreeften, wier delen door zeer tedere gewrigten aan het lighaam gehegt zyn, onderhevig zyn, om ze kwyt te raken, maar dat dezelven, na verloop van enige weken, op nieuw uitbotten. ,
Het weder aangroeyen van de poten des Salamanders is, - in alle byzonderheden, naargegaan door twee zeer vermaarde Waaraemers oqzer Eeuwe, de Heren Bonnet en Spallan-
zani^



C 158 5
mogelyk, niet de velerleie daar by aangebragte verbeteringen . in 't licht komen. Men zal den Prys , voor het Paar, zo matig ftellen,als de aanmerkelyke kosten, tot dit werk aangewend, flegts enigermate toelaten : wordende dezelve voorlopig op 4 Louis d'Or bepaald. De Heer May er, Lector der Wiskun ■de aan het Gymnafium te Neurenberg , heeft, uit vriendfehap voor den Hr. Beringer, de gehele Correspondentie hier voor op zig genomen : kunnende de Liefhebbers, voor hunnen hertellingen , zig , eerstdaags, by dezen vervoegen. De Heer Beringer vorderd gene'betaling voor uit, maar alleen enehandtekening, naauwkeurige opgave van adresfen, en prompte toezending der penningen, op het gegeven berigt aangaande het voltooyen der Globes: waartegen dezen dan ook terftond zullen afgeleverd worden.
TEKENINGEN en PRENTEN.
p a r y s-
Portrait de M.lcMarquis de la Fayette, Co mm. Oen. de la Garde Nationale Pariftenne, in Medailjon gekoleurd, naar de tekening van Quenedy, met dit Onderfchrift;
Ilic ille efi Juvenis, quem vindlcat orbss uterque Libertate ducem, Confilioque virum.
Fidélité heroique d la Bataille de Pavle, getekend door Morcau, le jeune, Tekenaar en Plaatfnyderdes Konings en der Koningl. Schilder-Akademie, en in 't koper gebragt door de Longueil, Plaatfnyder zyner Majefteit, en Lid van de Keizerl. Koningl. Akademie te Wenen; opgedragen aan den Marquis de Molac, met deze Verklaring aan den voet.
„ Jean le SénóchalHeer van Molac en van Car„ cado, Kapitein van honderd gewapende mannen, „ Edelman der Kamer van Francois I. ziende, den „ 24 Febr. 1525. dat een Busfchieter op den Koning ,, aanlag, fcho'ot ylings tusfchen beiden en plaatfte „ zig . voor de fclieut, waar door hy's Konings leven „ behield, met opoffering van zyn eigen."
Portrait de M. k Marquis de la Fayette, Veldmarfchalk des Konings en Commandant Generaal der Nationale'Garde van Parys. By den Autheur , rue & porte St. Jaques, Nr. 122. prys 6 livr. tot 1 Febr. aanftaande, na welken tyd dezelve niet minder dan is liv. zullen verkogt wórden.
Men ziet op deze Plaat den Marquis de la Fayette, zo als hy gereed ftaat te Paard te ftygen , gevende zyne orders, en wyzende op het aantasten van twee
Redoutes. Dit maakt de ene Afbeelding uit. Op de twede ziet men de ligte troupen vertrekken, om de Voetknegten te onderfteunen in het beftormen der Redoutes, die beiden met den Degen in den vuist veroverd worden} de een door de Franfche armée, en de andere door de Divifie van 't Amerikaansch Leger, waar over de Marquis bevel voerde.
Verder op vertoond zig, tegen het Front der beider beftormingen, de Stad Torck,\vwc in LordCornivallis, met het Leger onder zyn bevel, was opgefloten: agter de Stad ziet men de Rivier Chespeack, en de Ankerplaats der Schepen; en verder op, over de Rivier in het verfchiet, het Steedje Glocefler, waar by het Gezicht ftuit.
Deze Plaat is fchoon uitgevoerd, en is inzonderheid van waarde uit hoofde' van het volmaakt gelykend Afbeeldzel van den Marquis.
amsterdam.
Vaderlandfche Gezichten, of Afbeeldingen, behorende tot den tegenwoordigen Staat der Verenigde Nederlanden, naar 't leven'getekend door J. Bulthuis, en in 't koper gebragt door A'. F. Bendorp. Negende Stel, behelzende een gedeelte van het platte Land van Zuid- en Noord-Holland, als 't Dorp Bodegrave, Muiderpoort en Kerk te Weesp, Ouderkerk aan den Amftel, 't Dorp Diemen, Rechthuis in de Diemermeer, de Dorpen Heiloo, Amflelveen, Noorddorp, Sparendam, Heemftede en Sloten, den Overtoom, de Dorpen Sloterdyk, Bloemendaal, Schooten, Oost* huizen, Vollendam , Uitdam en Purmerland. By de Boek- en Konstverkopers Garlman, Vermandei en Smit, prys ƒ i:r!j:— voor het gehele Stel. ƒ2:10:— op groot papier en ƒ 2:10:— proefdruk.
Nederlandfche Zeehavens, agfte' Afbeelding,^verbeeldende het Kasteel Rammeies, op het Eiland Walcheren, in Zeeland, naar 't leven getekend door D. de Jongh, en in 't koper gebragt 'door AI. Sallieth; by de Konstverkopers Tver en Smit, prys ƒ1:10:— proefdr. / 2: —: —
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken f. n fa- J brieken, betrekkelyk.
De Compagnies Pnketboot, de Snelheid, zal, met 1 Decemb. by de Kamer Hoorn gereed leggen , om van daar (weer en wind dienende') naar Cabo de ■ ' . ' * Got-



S78P' No. 73.
ALGEMENE
KONST- en LETTERBODE,
FOOR M E £ R- ENMIN.GEOEFFENDEN.
Vrydag den 20. November.
berigten.
POLEN.
onIangs ene geheel vergetene I ê f lbll0lheek, die reeds met het einde van * 11 !5de Eeuw moet opgerigt wezen, op nieuw aan den dag gebragt. Men vond dezelve m ene Kapel van de Hoofdkerk te St. Marien , en zy bevat, onder meer dan 300 Folianten, en een minder aantal van Boekdelen in andere Formaten, een aanzienlyken voorraad van de oudfte Drukken, waar van de Exemplaren ongemeen wél, in derzelver oorfpronkelyke Banden , bewaard zyn. De Heer Archidiaken Lengnich is tegenwoordig bezig met een beredeneerden Catalogus dier Verzameling te maken: zullende daar in de Handfchriften van de gedrukte Boeken onderfcheiden, en de laatften, byzonderlyk de Drukken van het jaartal 1500, naar de tyd order, gerangfchikt worden. Van 150 reeds aangetekende en omfchrevene Boekdelen, is een derde gedeelte van het Jaar 1471 tot aan het einde der 15de Eeuwe: ettelyke ander-n, ten getalle van i* zonder jaartal, zyn nog ouder, en tusfchen 1460 en 1471 gedrukt. Onder de eerfte zyn zommige Straatsburger Drukken, by MenteUn en Eggeliein uitgegeven , de voornaamften. Men hoopt dat de Heèr L. enige breedvoeriger befchryving van deze Verzameling, tot een bylage op zyne reeds voorheen medegedeelde Narichten voor de Boekkunde, in 't licht zal geven.
lil. deel. j
Zyne Majefteit de Koning van Poten, onzen be>* roemden Hevelius, ook nog lang na zynen dood, op enige uitftekende wyze, eer willende aandoen, gelyk zyn grote Voorganger in de Regering Joban de derde, dezen Geleerden by zyn leven eerde, heeft het Borstbeeld diens onfterfelyken mans, in Brons, naar Dantzig gezonden, 't geen op een Voetftuk van Granitfteen, met een Byfchrift, in de Voorzaal van het Raadhuis der oude Stad , ftaat ten toon gefteld te worden.
GR O O T-B RI TA NNI E N.
De vermaarde Dr. Herfchel heeft een Zevenden tFagter-vmdekt, die zig om de Planeet Saturnus beweegt, en nader by het lighaam der Ster is, dan een der ovengen, Deszelfs fchynbare afftand van zyn King is flegts omtrent 26 feconden; zynde de buiten rand van de Ring naar gis 22 feconden van denzelven. De tyd, in welken deze Wagter zyn omloo» doet is minder dan 24 uren: die van den voorheen ontdekten Wagter is 32 uren, 48 min. 12 fee.
NEDERLANDEN,
Haerlem. In onze vorige Bladen, hebben wy» een en ander voorbeeld van vroegtydige Geleerdheid en verftandelyke bekwaamheden, zo van de vorige Keu we, als van den nog tegenwoordigen tyd, onzen Lezeren medegedeeld. Sedert is ons, in een Buitenlandsch Tydfchnft, een foortgelyk voorgekomen, 't 1 A geen



C 162 >
geen zig in de Dog'ter van den Hoogl. Schlöztr, te Góttingtn, op doed; ene jonge Jufvrouw, dieteregt als ene Dahïche Anna MariaSchurmanbm befchouwd worden, en welker ongemene Geleerdheid haar, by het Eeuwfeest van den jare 17^7» de Doctorale waardigheid, by de Hogefchole aldaar, heeft doen verwerven.
Wy vertrouwen des, onzen Lezeren geen ondienst te zullen doen, met deze en gene Byzonderheden, nopens opgemelde jonge Jufvrouw , * hier te laten volgen.
Byzonderheden nopens dr vroegtydige Geleerdheid en uitste kende vermogens van Jufv. D.
schlözer.
DoiiOTHEA Sch lozer is de Dogter van Augustus Lodewyk ScblSzer, Hoogleraar der Wysbegeerte Op de UnivcrÜteit te Göttingen, genoeg bekend als Staatkundige en Hist«riefcbryver. Zy wierd geboren den 10 Aug. 1770. en ontdekte reeds in hare vroegfte Jaren, ene zeldzame mate van vernuft, welke zedert, door ongemene oeifening met weinig is toegenomen. Haar Vader, misfchien aangemoedigd door zyn gelukkig flagen in de Opvoeding van zyne tegenwoordige Echtgenote, welke hy,van .haar 8ftejaar af onderwys gaf, hadde alleen het opzigt over hare Letrcroeffeningen. De vordering, welke zy in hare kindschheid maakte, was zeer fnel.
Binnen korten tyd leerde zy fpreken; gelyk zy, met haar a jaar en 8 maanden, reeds plat Duitsch en eénvouwdig Naaldwerk leerde. Kort daar na begon zy zig in'tFransch te oeffenen, niet door haar kinderlyk geheugen met fpraakkundige regels te beladen, maar door geftadig fpreken met een Franfche Dienstmaagd, die tot dat oogmerk door haar Moeder gehuurd was. In haar vyfde Jaar, leerde zy zuiver Hoogduitsch, lezende hier toe fchriftelyke opftellen van haren Vader, doorgaans beftaande in befchryvingen van hare uitfpanningen op 't land, en dergelyken, die haar het genoegen op nieuw voor den geest bragten, welk zy voorheen in riet genot derzelven hadde laten blyken. Niet ouder dan flegts vyf en een vierendeel jaars zynde, ontving zy reeds lesten in de Meetkunde. Haar Vader verkoos opzettelyk, ©m niet by haar met de Reker.konst te beginnen, zo als men doorgaans gewoon is, willende eens den proef nemen, hoe verre het langs dezen weg te brengen ware: en zo onge meen daagde "hy, dat zy, in den tyd van veertien dagen, en eer zy nog tien Lesfen ontvangen hadde, in ftaat was, om zeer raaeilyke vraagïlukken op te losfen. H/afe vordering in het leren der hedendaagfche Talen was in der daad verbazend. Binnen kort kon zy Engelsch,Italtaansch, Zweedsch en Hollandsen lezen en fpreken. Hare bedrevenheid in het Itaiiaansch wierd ongemeen bevorderd ,door ene reize, wel ie zy, op haar 12de jaar, met haren Vader, naar Romen deed; zulks zy, in vyf maanden tyd, die taal zo glad als haar Moedertaal leerde fpreken; terwyl zy, op den te rug togt, door Zwitferltmd en Straatsburg, insgelyks gelegenheid kreeg, aig ook het Fiariicii volfcoaien tigen te maken. Eer zy
nog 12 Jaren oud was, begon zy ook reeds Latyn ?e Ieren; en, omtrent anderhalf jaren later leidde zy zig toe op de eerfte beginzels van 't Grieksch. Thans mng men haar onder Je goede klasfikale kenners rekenen. Zy heeft de beste Schryvers gelezen, en bare Latynfche Vaerfen zouden de beste Prys-Dichten op onze Scholen niet ontfieren. Oridertusfehen is het niet enkel een dorre Taalkennis, welke zy wist op te doen; zy bevlytigde zig tevens om *er een gepast gebruik van te mak-en, met zig in alle takken dtr befebaafde Letterkunde te oeftenen.. - Schoon wel haar Vad<-r nare oeftening juist tot gene afzonderlyke Wetenfchap bepaalde, deed egter eigen keuze haar zig het meeste op de Wiskunde toeleggen.
Jufvr, Scblözer is misfchien de eerfte Dame, welke enige aanmerkelyke kundigheid in de Delfftofkunde wist le verkrygen. In dezen tak werd zy allereerst onderwezen, door den fchranderen Hoogleraar Gmelin; terwyl zy naderhand zig met onvermoeiden yver meer byzonderlyk daar op toelei, gedurende een verblyf van zes weken aan den Hartz , alwaar zy in de diepfle Mynen ging, en den gehelen arbeid, van het begin tot het einde,nafpoorde.
Het is niet onnatuurlyk, zig te verbeelden, dat ene zo geleerde Dame niet vry van fchoolvosfery, in haar houding en voorkomen, zeer ftyl in haar kleding moet wezen; met een woord zig te verheven moet agten, om zig naar de gewone gebruiken, in het dagelykfche leven, te fchikken; dat, fchoon zy mogelyk in de Kookkonst van Apicius niet onbedreven'moge zyn, zy'egter geheel gene kennis heeft aan de pligten van ene goede hulshoudfter, en dat zy,in plaats van hare kleding naar den hedendaagfehen fmaak jn te rigten, zig veel eer in navolging van enig Antiek Standbeeld opfchikt. Dan juist het tegendeel heeft plaats by jufvr. ScblSzer. Hoe beroemd ook Wegens hare Geleerdheid , verzuimd zy geen* zins,alles in agt te nemen, wat onder de voornaamfte vrouwelyke volmaaktheden kan geteld worden. Zy fpeeld op 'e klawier, en zingt met even veel fmaak, als zy tekend , era het overig vroawlyk handwerk verrigt. Haar perfoon is bevallig, en haar kleding even ongedwongen als haar geheel gedrag. Hare bedrevenheid in de Gefchiedenis, nevens hare overige Letterkundighedsn , maken haar ongemeen aangenaam in Gezelfchap.; als zynde zy te goedaartig om ingetrokken te wezen; en te veel verftand bezittende, om zig laatdunkend aan te (tellen. Zy rydt vry wel te Paard; en op de Danspartyen, waar van zy zelden afwezig is, dingen de Heren Studenten om llryd, naar beur band. Hare verbazende Ta. lenten en begaafdheden haar tot een algemeen onderwerp van gefprek gemaakt hebbende, wierd zy, door den groten Oos« terfchen Taalkenner Michaëlis, als een gepast voorwerp der Akademifche waardigheden voorgeflagen. De WysgerigeFaculteit, van welke de Hoogl. Micbaèlis Deken is, wierd hier voor best geoordeeld, en men bepaalde, op haar eigen verzoek, den 25 November 1787. voor den dag van haar Examen. Om de vrouwelyke befchroomdbeid tegemoet te komen , oordeelde men , openbare Redentwisten en andere Akademifche gebruikeiykheden te kunnen sgterwege laten., en het Examen wierd, ingevolge hier van, aan het huis van den Deken gehouden, in tegenwoordigheid der Hoogleeraren Kastner, Heyne, Gitterer, MtisHr, Fedtr en Kulenkamp.



e 153 )
MicbaèlU zelve leidde haar in , en men gaf haar, als ene Dame, de hoogfte plaats. Eerst wierden haar deze en gene vraagftukken in de Wiskunde voorgelegd, welken zy allen ten genoegen beantwoordde. Vervolgens overreikte zy ene vrye Overzetting der 37fte Ode uit bet eerfte Boek van Horatius, en verklaarde dezelve. —— Hier op wierd zy in de Delfftof kunde onderzogt, doende zy een regelmatige befchry ving der Metaal behandeling, van het opdelven af tot aan
het zuivren en Munten Hare berekeningen waren üeeds
juist, en geenzins op ene oppervlakkige, maar op ene gegronde kennis van de zaak, gegrond. Een der Hoogleraren opperde een moeilyk Stuk in de Bouwkunde. Zy bekende, zig niet byzonderlyk op de Bouwkunde toegelegd te hebben, dog antwoordde hem egter met zeer veel naauwkeurigheid, en bragt voorbeelden van 't geen zy beweerde by, uit de St. Pieters Kerk, te Romen, en uit andere Gebou
wen, die zy te Florenzen gezien hadde. — Het Examen
duurde van 5 tot over half 7 uren, toen men haar verzogt om voor enige ogenblikken zig uit de Kamer te begeven, wanneer men haar, in haar afwezen, met eenparige Stemmen , waardig verklaarde den dodioralen graad in de Wysgeerte te ontfangen. Toen zy verzogt wierd, wederbin
nen te treden, en de gelukwenfchingen van hare Examinators pntving, bedankte zy hun voor de eer, haar aangedaan: dan voegde 'er tevens by, te vrezen, dat dezelve haar te vroeg te beurt gevallen was; maar dat zy ze, binnen 5 jaren, hoopte te verdienen. —i Zo dra de goede uitflag bekend wierd, trad een der Dogters van den Hoogl. Micbaëlis binnen, en bood haar een Lauwerkrans aan,waar medezy, op verzoek der Profesforen, gekroond naar haars Vaders huis keerde. Haar Promotie wierd openlyk afgelezen in de Akademie-Kerk, en het Diploma haar overhandigd op den dag van 't Eeuw-Feest, zynde 17 Sept. 1,788. Zy is thans even 20 JaangeWorden, en blyft, by aanhoudendheid een voorbeeld, ze Wel van achtenswaardige kundigheid, als van alle beminnelyke begaafdheden.
By het overnemen van deze Byzonderheden nopens Jufvr. Scblözer, errinneren wy ons de vroeg overle Üene jonge J-ufvr. Subanna Regina Titsingh, öudlle Dogter van den Here IV. Titfingb, te Amfter dam, welke op den 13 Nov. 177Ó. aldaar, in 't prilfte harer jeugd, llegts 14 Jaren, 7' maanden en 8 dagen bereikt hebbende, aan de Kinderziekte overleed; en welke wegens hare zonderlinge vermogens van ver ftand en geest, en hare reeds toen gemaakte vorde ringen, te regt door ieder, die haar kende, bewonderd wierd. Opgemelde jonge Jufvr. was ook ,
met haar 10de jaar, wanneer zy reeds de Franfche Taal, volkomen fnagtig was, en deze, volgens de juiste regels der Spraakkenst, fprak en fchreef; be-
fionnen met het Latyn te leren, en, by haar overyden, zo verre daar in gevorderd, dat zy de Klasfikale fchryvers, waar men ze open floeg, voor de vuist, wist over te zetten. Behalven dit, was zy in de beginzels der Wiskunde zodanig bedreven , dat zy de 'maeiiykfte Vraagftukken uit Euclides kon be
togen: In het jaar van haar overlvden hadde zy zinal mede op de Starrekunde beginnen toe te leggen en begon 'er reeds aanmerkelyke vorderingen in te maken. Wiet minder muntte zy uit in de Toonkunst en hare vaardige behandeling van 't Klawier. Eindelyk, t geen wel de voornaamfte fchoonheden van haren lchranderen en zo veel belovenden geest uitmaakten , zy bezat, by ene geoeffenheid en doorzigt in de waarheden van den Godsdienst, welke men , bv rype jaren, flegts fchaarsch aantreft,ene zo ongemene mate van zedigheid en nedrigheid, dat zy naauwlyks opmerking fcheen te hebben op het zeldzame harer vermogens en begaafdheden, welke door ieder één, behalven door haar zeiven, bewonderd wierden. [ Men kan deze en meer andere Byzonderheden van haar vinden, in het Gedenkteken, welke ettelyken van hare bewonderaren, voor haar opgericht hebben in een Bundel van Latynfche en NederduitfcheLykzangen, waar by ook ene Latynfche Lofrede gevoegd is van den Heer Mr. G. IV. van Oosten de Bruin, j. c. thans Raad in de Vroedfchap en Regerend Burgem. dezer Stad; welk een en ander, fchoon niet opentlyk gemeen gemaakt, in den Jare 1778. in druk verfchenen is, onder den Tytel van Sufanna Regina Titfinghia, Epicedia & Elogium. Harlcmi, Typis Enfchediorum. ]
Ene Stomheid van 7 Ja*en, toevalliger wyze genezen. Medegedeeld door den Heer Fi SLiTz.aw den Heer Richter, en overgenomen uit de Heelkundige Bibliotheek van dezen laatjlen.
Enige Jaren geleden, wierd in ons Tugthuis een jonge Dogter gebragt, die voor een Landloopfter te boek ftond. Deze perfoon zag 'er op het oog zeer welvarende uit: dan was niet allee» ftom, maar ook byna geheel doof, zo dac zy niet dan door tekens hare mening wist uit te drukken. Men kon geen gebrek aan haar Tong befpeuren , maar zy had moeite om haar mond zo verre te openen, als eenwelgefchapen perfoon kan doen. Voor *t overige was het onmogelyk, uit hare tekens op'te maken, hoe lang zy ftom geweest was: zulks men begon te vermoeden, dat zy zodanig van de Geboorte af moest zyn. 'Er verliepen vier Jaren, zonder dat zy van enige ongefteldheden, uitgezonderd nu en dan enige Maag- en Hoofdpynen, zig vond aangedaan , en zy hield zig fteeds zeer wel.
Daar msn dus geen ligt konde krygen, ten aanzien van het begin of de oorzaak van haren toeitand, onderging zy ook gene byzondere behandeling. Men vernoegde zig, roet haar nu en dan een ader te openen, en enige buikzuiverende middelen te laten gebruiken. Ondertusfchen baarde zulks gene verandering in haren toeftand. D3n over enigen tyd wierd zy op nieuw door hevigen hoofdpyn aangetast, die met fterke pogingen tot braken en ettelyke flymerige ontlastingen, verzeid ging. Ik meende .baar een braakmiddel te geven, daar X 2 al-



C m >
alles fcheenaan te dulden,dat zy dit behoefde: dan de Geneesbeer van het Huis oordeelde het dienstig, om haar een fterk purgeer-middel voor te fchryven Daar egter de Natuur zig naar boven poogde te ontlasten, bragt dit purgeer-mid del'de geweldigfte brakingen te wege, waar door de Lyde Tes ene ongelovelyke hoeveelheid van flymerige vogten kwyt Taakte. Zy kreeg ook nog, fchoon tusfchen tyds,ene over vloedige maandelykfche ontlasting, die 3 dagen duurde. In deze omftandigheden wierd zy op den 2Jen dag ontwaar, dat zy het gehoor en de fpraak hadde weder gekregen. De ze gelukkige verandering nam zelfs zo fpoedig toe , dat zy met den agtften dag,ongemeen bly te moede,het Huis ver liet. Zy verhaalde ons toen, op welke wyze, zy de fpraak
■verloren hadde. Zy was ene Vondeling, en uit mensch-
lievenheid opgenomen door ene Dame, van welke zy weg gelopen was. Zig vervolgens, nu 7 Jaren geleden, in dienst begeven hebbende, by een Boer, liet zy zig van boven een ladder naar beneden vallen: door welken val zy buiten haar tennis raakte, fchoon zy uitwendig geen letzel onving. Na verloop van 3 dagen, weder by haar zelve gekomen zynde, zonder dat men haar enige hulp toegebragt hadde, wierd zy ontwaar, dat zy veel moeite hadde, om te fpreken, en dat zy ook byna niet meer hoorde. Dit hadde ten gevolge, dat men, na dat zy weder enige kragten bekomen hadde, haar uit den dienst liet gaan: waar door zy zig genoodzaakt vond om te gaan bedelen. Zy hadde gedurende driejaren zig hier mede onderhouden: na verloop van welken men haar in het Tugthuis hadde opgefloten; alwaar zy vier Jaren hadde door gebragt: weshalven zy 7 Jiren doof en ftom geweest was.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Duitschland. Jobi antiquisfimi carminis Hebraici natura 'etqtte virtutes, fcripfit Car. Dav. Ilgen. Leipfig 1789. 224 blz. %t. 8vo. Ene zeer doorwrogte Verhandeling over dit eerwaardig ftuk der hoogfte oudheid, welke, hoe zeer men van den Schryver hier en daar verfchillen moge , echter alzins .lezenswaardig is. De Hr. Ilgen beweert, dat niet Mezes, maar een of ander Arabier, deszelfs Schryver is,en het dicht Ituk zelf, welk,zyns oordeels, de beproefde,doch zegepralende *nfcbuld bezinet, rekent hy onder het middelzoort der hel'tlendichten. G A-
Aug. Mattbite Ctmmentatio de rationihas ac momentis, quibus minus nullo religionis prafedia munita fefe commendare ac tueri fosfit. Gott. J789. 4to. 20 bladz. Deze Prysverhandeling over *ie gewichtige drangredenen. van welken zich de deugd, zonder iebulp van den Godsdienst, ter ha'er beveiliging en aanpryzing, "bedienen kan, van welker juiste beantwoording de braafheid «n waarde van hem afhangt, in wien wy geenen godsdienst befpeuren, onderfcheid zich van alle andere ftukken over dit onderwerp, door ene meesterlyke uitvoering, zo ten aanzien van de zuiverheid van ftyl, als vooral van de bondigheid der redenering G A.
Descriptie Rbeumatismi acuti et dilucidatio ducentorum et quinquaginta Apborismatum Hippocratis, ad rbeumatismum turn acutum, turn Cbronicumcj'c. door F. Saalmann. Munfter 1789 4to. Ho biadi> JDeze befchryving van heete zinkicgspynen; met
opheldering van 't gene Hippocrates daar omtrent geleerd heeft, en van de hoofd-, long-, keel-ontftekirsg en Zydewee, verdient over *t geheel alle aanpryzing, terwyl zy enen Geneesheer aanduidt, die de Hellingen van den Oudvader uitnemend heeft weten te bezigen.
Van denzelfden Schryver is ook nog uitgegeven descriptie pleuritidis, peripneümoniai pleuropneumonia et angina;, earumque curatio. Munfter 1780 5to. ico bladz. welke befchryving en opgave van genezing ten aanzien van long- en keel-ontfleking den Schryver alle eer aandoet, terwyl zyne Waarnemingen omtrent de fpekhuid van het bloed alle opmerking verdienen. G. A.
Salomo's bobes Lied Rc. Het Hogelied van Salomo, ten behoeve der Duitfche Joodfche Natie, overgezet en met enige ophelderende aanmerkingen voorzien , door Mozes Mendehzoon, en de Hebreeuwfche Letters in Duitfche overge» bragt, door Israël Abraham Brakel. Brunswyk 1789. 35 bladz. 8vo. Pe overzetting is den groten Mendelszoon waardig: alleen is het te bejammeren, dat de aanmerkingen zo weinig zyn. In het voorbericht, welke door den gem. Brakel ine het Chaldeeuwsch-hebreeuwscbis overgezet, word beweerd, dat het Hogelied een eenvoudige Herderszang is. A. L Z.
G. S. Dietricb Obfervationes qua dam rariores de calculis in cerpore bumano inventis (cum figuris). Halle 1788. jió bladz. behalve de Voorrede Zekere gelukkige ontlasting van een groten Steen, van 2 loot en 6 greinen zwaarte, uit den aars< darm by ene Dame te Berlyn, welke tien maanden lang met zware krampachtige pynen in de buik en andere hevige toevallen had geworsteld, gaf aanleiding tot dit Gefchrift, welk de wyze van genezing, door verzagtende middelen, voorts enige fcheidkundige proeven, met den Steen, en enige verdere Waarnemingen over andere Stenen van zoortgelyken aart behelst. A. L Z.
ALbandlung &c. Verhandeling over de Venusziekte, door C. Girtanner. Gotting. 1789. 2de en 3de deel, te zamen 933 bladz. 8vo. Een vervolg, welke door zyne naauwkeurige opgave der Schryvers over deze ziekte van 't jaar 1493 tot 1740 ongemeen verdienstlyk is. A.L.Z.
ColleBio opusculorum felettorum ad medicimm forenfem fpetlantium, curante Dr. J. C. T. Scblegel. Leipfig 1789. vol. IV. 280 pag. Een gewichtig vervolg ten dienste van zodanige Geneesheren, die zich in het geval bevinden, van, ten behoeve der Rechtbank, over dodelyke wonden te moeten oordelen. De verzameling beftaat meestal uit Verhandelingen, welke thans reeds zeldzaam zyn. A. L Z.
J. F. C. Loffler's Predigten. Zullicbau et Freyftad 1789. 8vo. 380 bladz. Deze Leerredenen zyn zeer gefchikt naar de vatbaarheid van het gemeen, en de voordragt is treffendj byzonderlyk kunnen zy tot een uitnemend modél dienen voor dogmatifcbe Predikatiën. A. L. Z.
Scbauplatz der Mublenbaukunst, door J. M. Beyer. Dresden 1789. fol. jde deel 132 bladz. en een aanbangzel van 104 blaaz. met 11 pl. De duidelyke voordragt van alles, wat tot de mseilyke kunst, om allerleye Molens te vervaardigen, nodig is, verdient in den Schryver allen lof, terwyl zyn arbeid daar door waarlyk gefchikt is, om nut te doen. A.L Z.
Commentationes Socletatis regie Scientiarum Gottingenfts ad an 1787 £ƒ 1788. torn. 9. Clasfts pbyficae Gott. 1789. 4to. 192
pag.



'( 'iss 5
pag. ia fig Deze Verhandelingen behelzen I. ene van de Ut.Blumenbacb over de levenskracht van het bloed, op be 50 jarig Jubelfeest der Gottingfche Univerfiteit voorgelezen 2 O borfier befchryving van enige planten uit Magelaan 1 •—— van enige planren uit Madeiia, St. Jago, St Helen . en fayal. 4. Gmehn over de vereniging van zink met yzer
?' ~ : 0fref het Wolfrum-metaal. 6. Blumenbach vergelv
kende phyfiologie der warmbluedise Dieren, die eyeren leg
e?enoe,j?-n?en te,en- 7> Lav'-Per Brief aan den Hee Atumenhatb. 8. H^ierg over de medewerking der watervatei tot genezing der ziekten. A I. Z.
Der Propheet Jonas, op nieuw overgezet en met ophslde rende aanmerk.ngen uitgegeven, door H. A. Grimm Dusfeld 1,89. 8vo. 169 bladz. De Schryver heeft zyne verklarint m een zeer vleiend licht weten te plaatzen, houdende na melyk Hoofdft 1: 6. tot II: ,1. voor het verhaal van eer droom, dien Jonas gehad heeft, na dat hy, volgens vs. 5 weder ingefiapen was. De voorkomende gefprekken tusfchen God en Jonas verklaart de Schryver als overleggingen van des Propheets eigen hart. A. L. Z.
r,rSf ®tt.licbmJtm &e- 0ver den befchaafden toon in openbare Scholen, door K. T. Tbieme. Leipfig 1789 82 blz.
h£ aPeeSuhfyVeLr vordert' dat de toon, die tegenwoor/nnn ,?ch?le" heersc^ en die grotelyks affteekt by den S Z )e 1° de" daSe'ykrchen omgang onder befchaafde ! ? P 3ar\S he,'ft' naar dezen laatften behoorlyk gericht worde. Dat dit gefchiede in Scholen, waar in enkel jonge heden ult den befchaafden kring geleerd worden, zal niemand wederfpreken; maar dat zulks in Scholen voor de geringd tonden even zeer zoude plaats grypen, moet in de daad door ieder onpartydigen worden afgekeurd A L Z
Emtl, oderuber die erziebung von J. J. Rousfeau. Iftetbeil wit erlauternaen, beftimmenden und bericbtigenden 'anmerkungen der Gezelljcbaft der Reviforen, aus den Revifions werke bezonders abgedruckt und berausgegeben von J. H. Campe. Brwiswyk 1780 8vo. 744 bladz. Met de uitvoerige en bondige aanmerkingen van Campe, Rezewitz, Eblers, Trapp , Villaume, en an deren, welke d.kwerf meer dan den tekst belopen, kan dit boek, waar in anderzins zeer veel fchoons is, aan Ouders en Opvoeders gerustelyk in handen gegeven worden.
Die neuesten Rc. De jongfte Gefchiedenisfen van den By. bel, of het leven van Jezus in verhalen voor Kinderen, door den Schryver■deroudfte Gefchiedenisfen van den Bybel (Losfius) Ifte deeh Erfurt 1789. 8vo. 296 bladz. Dit eerfte deel berat de Gefchiedenis van Jezus tot aan zynen dood. Het gefprek tusfchen Meester en Kinderen , is zeer natuurlvk en men vind ook bier en daar zeer goede ophelderende aanmerkingen over de Gefchiedenis. Intusfchen vind men ook daar in enige gewaagde onderftellingen; by voorb., dat de Mal of Grot, waar Jezus geboren werd, den Herderen toebehorende, en zyne geboorte hun daarom was bekend geX f'PJïu27 rMnaria- on§eft°ord zouden laten vertoeven: J t rf3b/J °f P,erfifche MaS» zich t0< Opvoeders van den Vorst hadden wihen laten aanbieden, zo ais in dien tyd de gewoonte was, enz. A. L Z. y
172 bladz. in gr. 8vo. Te Haerlem, by Plaat en Loosjes 1790. prys ƒ 2:12:- De Gezangen van den jeugdigen Dichter Bellamy, wiens vroegtydige dood, daar hy niet meer dan Hegts 28 jaren mogt bereiken, ftteds by de Liefhebbers der Korist zal beklaagd worden, zyn te wel bekend, en met te veel graagte en algemeen genoegen by onze Landgenoten ontvangen, dan dat wy nodig zouden achten, dezelve breder te befchryven of verder aan te pryzen. Pe voor handen zynde Bundel bevat zyne vroegfte en Iaatfte Zangen; zynde, by dezen herdruk van de Gezangen myner Jeugd , reeds by het leven des Dichters geheel uitverkogt, ook enige, nog onuitgegevene Nagelaaten Gedichten, waar onder zelfs het ailerlaatfte Stukje van den Dichter, in een Vaers aan Stilling, gevoegd: zulks deze Twede druk aanmerkelyk verrykt is boven den Eerften. Behalven-dit, onderfcheid dezelve zig van den vorigen, door een ongemeen fraay en welgelykend Portrait, zyner Minnaresfe, Mejufv. FrancinaBaane, aan welke, onder den naam van Fillis het meerendeel der jeugdige Gezangen toegewyd is, welk Portrait, in Medailjon, voor aan dezen Bundel op een in 't koper gegraveerden Tytel, in gelyken fmaak als datvanBellamy zelve, voor een anderen Bundel zyner Gedichten pronkt, geplaatst is , en dus daar mede een Pendant uit maakt; zynde zo wel het een als ander van een en dezelfde bekwame hand, te weten die^van den Plaatfnyder Vinkeles, naar Jt leven getekend, en in 't koper gebragt. Voorts pryst zig deze uitgave byzonderlyk aan door ene zo nette uitvoering van Papier en Letterdruk , als met Jer daad de Pers der uitgeveren niet w«f. nig eers aandoet.
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche boeken.
rSiïhZl* Y Ge*mëen Jeugd en Nagelaten
Getobten, door J. B£llamy. T-mdt druk, op fchryfpapier
Ris eerfte Beginzels, te Amfterdam, by J.van der Burgh' 1 in kl. 8vo. in pergam. . . . ƒ _ 5 „
Gedenkfchriften van den Grave van Hordt, 2 delen compl. te Amft. by IV. Holtrop, gr. Svo. . . a -• 8 —
Aspafia, (ene Engelfche Gefchiedenis,) te Amft. by W. Holtrop, 8vo. ... j _
Verzameling van Placaten, 9de deel, te'Campen, by J. A.de Cbalmot, gr. 8vo. . . . i V-t6--
Handboekje voor Paardenhandelaars, te Alkmaar by 7 A van Harencarfpcl, gr. 8vo. . , •—to —
Paauw Befpiëgeling1 over de Grieken', 2dedeel, Devente^ by Leemhorst, kl. 8vo. . . . 2 — • —
Villaume Leerwyze om jonge lieden bekwaam te maken" om hunne Gedachten fchriftelyk wel geregeld uit te druk! ken,, te Dordrecht by Wanner, gr. 8vo. 1 _ 2 _
S J. Matbeftus de Broederliefde op den toets gefteld Bl^ fpel, Dordrecht by Wanner, 8vo. . — 6
De jonge Reiziger door Nederland, II. deelj adefruk,^ Amit. by Langeveld, gr. 8vo. . . T _ .
Nuttige en Leerzame Gefprekken over de Gemoedsneiging gen der menfehen, I. dl., Amft. by Langeveld, Svo 1 _ ■ _ „Ci Zollikofer Cbristelyk Huisboek, te Amft. by d'Erven P. Meyer en G. Warnars, 8vo. . J _ g
Voor Eenzamen (door de Schryffter van het Land,) met pl. te Amft. by Job. Allart, gr. 8vo. « _ . _
Soek VrQedk.WaarneaingeDjDordr.by/rrflO, 8vo.i
x3 ~ rü-



C 166 )
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwegen en fabrieken, betrekkelyk.
In een Brief uit Edinburg van 31 Oéïober, word het volgende gemeld.
„ De verbetering aan de oude Werken der Vaart op de Rivieren Forth en Clyde, zyn thans voltooid. Men heeft 'er een voet Waters by gewonnen : ene verbetering, welke niet kan misfen, van ongemenen dienst te zyn voor den Handel op de Kust, doordien Vaartuigen,- die 8 voeten diep gaan,thans van Grangemouth naar Glasgowzeilen ; terwyl men, binnen zes maanden, zo 't weêr gunstig blyft, kan verwagten, dat deze grote binnenlandfche Vaart open zal 'zyn, van Zee tot Zee.
„De grote Waterleiding over de Rivier Kekvin, is thans mede byna geheel voltooid; zynde men, on danks het flegte weder, reeds ver gevorderd met het Metzelwerk in 't algemeen op de Vaart; gelyk ook het uitfpitten en bedyken aan de nieuwe doorfnyding na genoeg afgedaan is.
„Alle deze Werken,welker aanleg zo fchitterende is, en die zo meesterlyk uitgevoerd zyn, moeten van nu af een belangryk voorwerp der nieuwsgierigheid voor alle Vreemdelingen opleveren, en doen het vernuft èn de bekwaamheden van den voornamen Ingenieur alle eer aan. — In de Tusfchenwydte van een half Myl, van een plaats, Stockingfield geheten, digt by Glasgow, tot aan de Rivier Kelwin, zyn 'er niet minder dan drie waterleidende Bruggen, vyfOpftoppingen, èn even zo vele ronde Waterkommen, behalven een droog Dok, om de Vaartuigen te kielhalen.
„ De grote Waterleiding voerd ene Konst-rivier over ene diepe Valey henen, langs welke men Schepen van genoegzame grootte, om naar alle delen der waereld te zeilen, bykans 70 voeten hoog, boven de aanfchouwers beneden, zal zien heen varen. Deze waterleidende Brug, welke zig meer dan 400 voeten in de lengte uitftrekt, rust op vier Bogen, en maakt ene inderdaad romaneske vertoning. De gehele leng te van 't Kanaal zal nu 35! mylen meer dan voor heen, en de gehele Vaart dus 37f mylen lang zyn.
„Men zal dus, in 't vervolg by het vervoeren van Goederen, uit Leverpool, Dublin,en andere Havens van St. Georgè's Kanaal, naar de Noord- en Oostzee, als mede naar ontelbare plaatfen aan de Oostkust van Engeland en Schotland, een weg van ruim 800 myten'uitwinnen; 't geen ongetwyffeld voor de Kooplieden en Scheeps-reders, een alleraangenaamst vooruitzigt opleverd."
Het flegt vertier der Mode-waren, in de tegen¬
woordige tyds omftandigheden, te Parys, geeft aanleiding by de uitvinders van den opfchik,om telkens iets nieuws te verzinnen. Ingevolge hier van , ziet men thans, in zekere Galanteriekraam Winkel aldaar, Portraiten van menfchenhair gemaakt, die zo ongemeen fyn, en met zo veel konst en fmaak bearbeid zyn, dat men het zagtfte miniatuur meend te zien, De Prys van zodanig een Portrait is 300 liv.
Men heeft ook aldaar thans een Staai-Fabriek, die tegen de beste Engelfche kan kampen. Ten blyke hier van dient, dat men daar in thans bezig is aan het vervaardigen van een Stel brillante Stalen Kno^ pen, waar van ieder Knoop op 25 Louis d'Or zal te liaan komen.
Zyne Majefteit de Keizer heeft,byeen Hofdecreet van 14 September laatstl. aan den Heer Prof. Köpp, Lid van verfcheiden Akademien, een uitfluitend Privilegie verleend voor zyn Fabriek van Mozaik-Scagliöla, of Konstmarrner; zynde het eerfte van dien aart, welk door enig Hoogduitsch Konstenaar, te IFenen, is opgerigt.'
nuttige gestigten. Besciiryving van het Kokers-Hofje, te Rotterdam. ([Briefsivyze medegedeeld aan den Schryver van dit Blad.) Myn Heer!
Ter verbeeterïng van verkeerde of onnaeuwkeurige denkbeelden , neem ik de vryheid UEd te verzoeken-., om in uwen geachten -Letterbode eene plaets te verkenen, aen het volgende Berigt, wegens het Kokershofje alhier.
Dit Hofje is geftigt op een Eif, 't welk te voren een Kleederbleekery, en 't Goudfche Wapen genaemd , was , zynde gelegen aen den Cingel, tusfchen de Hofpoort en de Goudfchepoort, nnby het zogenaemde Schouwtje, waermede men, voor eene kleinigheid, aen der Stads Vest, en nader by het midden der Stad, gebragt word; 't welk de Inwoo» neresfen, die eenig handwerk beoeffenen, veel tyds uitwint.
Het zelve maekt aen de voorzyde eene aenzienlyke Vertoning,'vooral door de aenmerkelyke breedte van het Gebouw, die van ruim 100 voeten is. In de Voorgevel is de naem van den weldadigen Stigt-er fde Heer Ge ruit de Koker,) om zeekere reedenen reeds by zyn leven geplaetst. In dit Voorgebouw zyn, behalven verfcheide Kamers of Wooningen, een deftig Vertrek ( thans ten gebruike van den Stigter, en na deszelfs overlyden ten dienste van den Regenten van dit Hofje gefchikt,) en een ruim Voorportaal, door 'e wélk men, langs een Bordés , op de Binnenplaats aftreedt. Deeze is rondom met Wooningen bebouwd , maakt met de Agtergevel van het Voorgebouw een langwerpig vierkant, breed 68, en lang 164 voeten; en is beplant met vier ryën boómen, in dier voegen, dat dezelve lajigs de Wooningen
S«3



genoegzame Paden , en in het midden een Kruispad , open laten, en vier gelyke perken vormen, die met bloemen en gewasfen vercierd zyn.
Het gantfche Geftigt bevat, buiten de Regenten-kamer, 74 Wooningen, daar onder begreepen die van den Opziener. De beneden woonlagen hebben eik nevens de Deur, een Schuifraam in du breedte, en eene diepte van omtrent 16 voeten Rhynlandfche maet; doch de boven wooningen hebben naar buiten flaande ramen, en eene mindere diepte, om de gang die 'er achter heen gaet; en boven deeze is een befchoote Zolder tot onderling gebruik. Eenige weinige Wooningen zyn grooter , en voor twee Vrouwsperfoonen gefchikt.
' Den Stigter, by Requestdaer om verzogt hebbende, wierd door hun Edele Groot Mogenden vryheid verleend vanTmpost op de Bouwftoffen, (de Verpondinge daar onder niet begreepen,) als mede voor het vervolg vryheid van Impost op Turf en Brood; welk laetfle een aenmerkelyk foulage inent geeft aen de Inwooneresfen van dit Geftigt: doordien de Stigter voor Z|pe reekening de Turf laet inkoopen, en het Brood van de allerbeste Tarw bakken, en ingevolge de gemelde gunflige fchikking van des Souverein aen haer zon oer pagt, en van de beste hoedanigheid, kan verzorgen, zo veel elk der Inwooneresfen tot haer eigen gebruik' verkiest. ° -
Dezelve Vrydommen zyn den Stigter ook gunftig geaccordeerd door & Wel Edele Groot Achtbare Regeering deezer Stad, die ook aen hem alle de Stof ter ophoogina, welke zeer aenmerkelyk was, gratis heeft gefehonken, en den Cingel, ter breedte van het gantfche Gebouw, niet alleen laten veraoogen, maar ook op nieuws doen beftraaten.
Buiten deeze zoo aenmerkelyke Vrydommen, hebben zommige der Vrienden van den achtingwaardigen Stigter , ten bewyze hünner hoogachting en goedkeuring dezer mensch Iievende Inrigting, eenige nutte vercierfelen aen dit gebouw vereerd, als: aen den Voorgevel op den Cingel twee dub bele Lantaernen; in het Portael van het Voorgebouw twee marmeren Medaillons en Basreliëf, verbeeldende het éénede Herbergzaembeid, en het andere de Weldadigheid, beiden jHtüeekende blyken uitleeverende der bekwaemheid van des zelfs Maker J. Swart; op het midden der plaets eenkostba re Pomp, die in overvloed uitmuntend Welwater opleeverr, met een vier dubbele Lantaern op dezelve; in de Gevel van i het achtergebouw een flaende Horologie,- en in de Regen- 1 tenkamer een afbeeldfel van den Stigter, alsmede een Schoor l fteenltuk, verbeeldende het geval van den Samaritaan, beide r door de kunstryke hand van Gerard van Nymegen. Doch bui- E ten de kosten der verfierfelen zyn alle uitgaven gefchied en gefchieden nog voor rekening van den gemeiden HeerGemf de Koker alleen.
Thans worden aldaar omtrent 8o Vrouwsperfoonen ge. huisvest, die alle ongehuwd, van de ProteftantfcheReligie, m boven de 45 Jaren oud zyn. Dezelve bekoeven byhare Intreede niets van haere bezittingen af te flaen, en behouden eene volkomen vrye dispofitie omtrent dezelve na hae- \ ren dood. Zy hebben zich flegts te onderwerpen aen het i Reglement van dit Hofje, ter bewaring van rust en goede iwde, waer van haer een gedrukt Exeroplaer word ter hand
gefteld, en welker overtreeding haer, na bevindingran den Stigter, of der Regenten van dit Huis na hem, van de inwooning zoude doen vervallen.
Dezelve genieten, behalven vrye wooning, ook vry DoÉLor en Chirurgyn, en daer en boven de waerde van ƒ 50-jaer". lyks, m geld, of gedeeltelyk in Turf of Brood, zoo alsboven gezegd is.
Het Brood word des Woensdags en Saturdaes.en de Turf tweemael in de maend, uitgedeeld, door den Opziener, mee behulp van den hem toegevoegden knegt. By de maende. lykfche uitdeeling van het geld is de Stigter meestal tegenwoordig, fchoon hy reeds den ouderdom van 77 Taren bereikt heeft.
Wyders zal het onnodig zyn hier meerder by te voogen, als een affchrift van het Vaers, 'twelk door den beroemdea Dichter Mr. fan de Kruyff gemaekt , en aen 't einde der binnenplaets, onder de klok, met gulde letteren gefchreven is, op een Eikenhouten bord, doch het welk eerlang door een Kszauzynfcbe plaet, met het zelve Vaers daer in uitge hakt, ftaet vervangen te worden, en welk Vaers aldus luidt:
Wat ftaart ge, en vest uw hoop op deze Liefdewoning,
Cj>', die uit and'rer deugd uw luiheid wenscht te voên £ Onwaardrgen! te rug; voor U geen gunstbetoning,
Waar c groote doelwit is, verttandig wel te doen. Verzwakte Werkzaemheid, die na angstvallig fl laven ,
Vol zorgs den gryzen dag met fchraal 'gewin verbeidt, Zy nad re, en zy alleen verheug' zich in de gaven,
Hier, in deei' fliilen Hof, haar viyt ten fteun bereid. Zo weet verlichte Deugd den edelften der plichten, Naar t heil der Maatfchappy, naer Jezus wet te richten.
Voorts blyf ik met hoogachting:
UwbeftcndlgeLeeze»
PRYS DER GRANEN.
TARW. Het Last. I Vriefche . .
. Ggld. Zeelandfche witte . 276a3ox.
>oo!fe bonte en witte 2803312 ROGGE HetL«t
)ito rode . . 2863324 GjH .oningsberger . 2768300 Dantfiger .
oorlandfe rode . 274 a 296 1 Koningsberger . «da 168
'KO T'"I<-.. ' ' z?s a 290 Dito bruine . . ijeaira
ovenlandfche . . 280 a 306 | Vlaamfe en Brabar.dfe 1623174
Amsterdam 18 Nov. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene eek, is geweest: te Hiarkm ao , onder welken ) beneden de 12 Jaren.
OPEN^



( '16*8 5
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
keryen en KO n S T ve rz a M e Li n ge n.
In de Nabyheid van den Hartz, is te Koop, een vry aanzienlyke en keurige Verzameling van DELFSTOFFEN, beftaande in Spatb, van onderfcheidene foorten, over de 450 fluks Zilver- en andere Ertzen, ruim 550 fluks van debeste en ze'ldzaamfle Kristallenen.
Nader berigt is te bekomen by den Kamer-raad teEmden, in Oostfriesland, J. A. Cb. Befeka, en den Koopman H. W. Hanflein, jnn. te Claustbal; mits de brieven Franko.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Extract der Weerkundige Waarnemingen, ly bet Koningl. Obfervatorium, te Parys, in September 1789.
Therm. f Hoogfte ftand 21 °. 4. 's Midd. 2| uren van den 10.
van «'Laagfte . . 50. 6. 's Morg. 5J uren van den 18. Reaumur. (_ben. 's gronds.
ƒ Hoogfte ftand 28 dm. 4,5 lyn. den 12.
BAROM.<LLaagfte . . 2? _ 5)3 _ den J9.
Scbeonweder r, 5,7 , 8,9,10, 12, 16,17, 24, 2&, betrokken Lugt r,2, 6, 14, is, j<5, 18, 20, 22, 23, 29, 30, Wolken 13, 27; Nevel 22 , 25, 26, 27, Harde wind 4, 17, 18, 20, 30; Storm tusfchen 3 en 4 uren van den 3. Regen ir, jg,2i ,23, Donder 4, Noorder licht den 26. *savonds 10uren. Heerfcbende winden O. O. N.O. Z. Z. O.
Gevallen Water, in deze Maand r dm. 7 lyn. jg. Helling van de Kompasnaald dm ifte 700. 55. o. Gemiddelde Miswyzing . . . . 21°. 41. o. Gemiddelde Dagelykfcbe Verandering . 18. 3.
Uitkomst der Weerk. Waarnemingen, te Londen, in September 1789.
Therm. ƒ Hoogfte ftand 7$°. 's Midd. van den 10. y.Fabrenb. ^Laagfte . . 430. den 17. 's Morg. 8 uren.
f Hoogfte ftand 30,24. den25ft.cn. BAR0M, LLaagfte . . 29,38. den 4den.
Schoon weder 7,8,9, 10, ir, 12, 13,14,17,18, 19.24, 05,26,27. ifayijf 1, a, 3» 4» 5, 6, 15, 16, 30. Betrokken 21,22,23,23. Regen 11, 14, 20, 29. Hagel 16.
Donderdag den ? November, hadde 'er ene overgang van Mercurius in den Zonfchyf plaats. De ingang van het midden dier Planeet op de Zonfchyf, was voor de Meridiaan
van Londen berekend, tegen r önr 10 min; na den middag-: Mercurius was in zyn beneden Conjunaie, en gevolglyk zyn. beweging te rug gaande, of in ene omgekeerde order denHemels tekenen. De ingang gefchiedde aan den oostkant dei Zonnefchyf, een weinig beneden het midden; en deszelfs be weging van oost tot west was zeer fnel, daar de fchynbare beweging der Zon naar de tegen overzyde gerigt was. Dit deed de overgang korter duren. Mercurius was op dien tyd in deszelfs naasten ftand by de Zon, en gevolglyk hetverfte van onzen Aardkloot. Deze omftandigheid maakte zyne fchynbare beweging trager, en zyn Diameter kleiner; ter-f wyl zyn onverligte kant, uit hoofde der omgevende Zonnet ftralen, fmaller voorkwam. In het begin van den doorgang was de Zons hoogte omtrent 19 gr.
Deze overgang is ook te Parys op het Koninglyk ObferJ vatorium, door den Heer Rotrou; gelyk mede door Prof. Bode, te Berlyn waargenomen.
Volgens berigt van den eerstgemelde hadde, te Parys, de ingang van het Middelpunt der Planeet, aan den oostelyken beneden kant der Zon, ten 1 uur 20 min. 40 fee. plaats. Men hadde egter den overgang niet in zyn geheel, en tot den einde toe, kunnen befchouwen, overmits de Zon, tc voren, te weten ten 4 uren 47 min. reeds onder ging.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.'
I baro thermo- streek
1789 me- meter. der euchtsge»
Nov. ter. Noord| Zuid. WIND. steldheid.
f29 '°è 36 3ö| Z. t. O.
11. ^29.10! 45 54§ z- bewolkt, ( 29.11 39| 38
("29.10 35 35 z.
12. < 29. 8 46 542 z. t. 0. 's Middags helder, (_29. 7^ 42 40 Z. Z. o, j '8 Av. regenagtig.
fa» ƒ 34| f 32| Z. z. o. helder, Nam bew.
13. ^29 8 48| 54 Z. 'sAv.regenenwindi f29. 6 48 47 1 z. t. W. 's Nagts ftorm.
f 29- 6§ 49 4?l W. z. w. Voorm. bewolkT,
14. ^ 29. 6§ Sli 49 Z. t. W. Namiddag regen, f29. 4§ 50 49 z. 's Av. ftormagtig.
( 29 5 46 46 I z. E. w. 'sMorg.bew. verde»
l<? > 20 4 as aa I z W feg. en harde wind,
) ,0 i A Z 'sAvonds bewolkt/
f29- 3 4 5 44 | 'sNagts ftormagtig.
f29. 4 46 j 46 w. z. w.
16.-; 29. ii 53ï 57 bewolkt, harde
_U>. gl 4c| 1 41 z-JV^ Wlnd'
(-29. Sf 40| 1 41 Z. Imooyweder,wetten
-7-<*9 5§ 51 z z. W. 'S Avonds helder.
/ '9. 61 37! « 37É z- o-
Tc Haarlemi by A. LOOSJES.



l7Bp' No. 74.
ALGEMENE
KONST* en LETTER-BODE,
FOOR M' E E R- E N M I N-G E 0 E F F E N D E N.
Vyydag den 27. November.
BERIGTEN.
F R A N K R r X.
fHv lepKoi"I"!LrVlE Akademie der Heelkunde, te
Déterminerla mattere R laf ome des Inflrumens propres et la cauterifation connus fous le mm de cautéres aft/els indiau r fmvant geiles regiesR awc ^ p4a^7S rït
ou lem apphcaion [era juge nécesfaire ou utite. [Te bepalen de Sloffe en gedaante der Werktuigen, weiken dienen voorde branding, bekend onder den naarft van dadelyke Bnndm d delen, aan te wy.en volgens welke regels en raet o 3 • ge voorzorgen men er zig van hebbe te bedienen , het v met be.ekk.ng tot de onderfcheidene delen aan en iloï derfche.dmg der gevallen, by welke derzelver toepaVn"™ dig of nuttig zal geoordeeld worden ] l"^-"nbno-
De jaarlykfche Prys beftaat in ene Gouden Medaille ter waarde van 500 |,v. ui, het Fonds van den Hr. dehPeyroï fe De Verhandelingen moeten, of in '1 Fran.ch of , ' Latyn leesbaar .gefchreven, op de gewone wjze,'vragtvrv
AlKllSS^ Geheimfchrvver der
Deze Akademie deeld ook jaarlyks , op den dac harer ?4*t7Li^TT> rWei,!e orntre»c po&en invalt! me, e ï JE&S ul ^ la ÏL&>e»e Goude'nMe
lil. deel. J ü' ene des waardig ,-j
gekeurd wordende Verhandeling over een of ander Heelkundig onderwerp, naar eigen keuze, zal hebben medegedeeld: en uit het Fonds van den Hr. Ferment, eneGoude Medailje van 300 hv. op de beste Verhandeling, of de nuttiafte Waarneming omtrent de Verloskunde, mede in den loop van het Jaar te voren, aan de Akademie toegezonden.
«n^?6 ?°Ï?IN01" Akademie der Wetenfchappen, Byfcbriftea Zfr2letnen' te mu,leufe> heeft, onder aanbieding van enen dubbelen prys, zynde van 1000 liv. op nieuw hefvolgend Voorftel opgegeven, om beantwoord te worden voor tien 1. Jan. 1792.
Dfnniner lacaufe R la nature du Vent produit par les Chutes d eau, pnncxpalement dans les trompes de Forges a la Catalane, R J'!'STrJeS rf?7tS,& ks genees de cl vent avec celui qui
vJT££ IVï [Te bepalen de oorzaak ™ natuw van den Wind,d,e door watervallen word voordragt, byzonderlyk in de Blaaspypen van de Catalanefche^Fornuifen, en de overeenkomften en verfebeidenheden aaa te wvzen
»S«gSra^¥ ' ffiet deZen' Wdke d°°r de Windbal ^ord
rfcSe oj- DieUWe Pr73mge V00r '( s^ngo. geeft de Aka-
anLTnnll^,flS i ^ dans l'èconomie
% r n \ x «;wkzels op te geven van het Pbosphoriek zuur, in de dierlyke Huishouding.] 1
™lrltï\T de VOi8C'lde beiden Vo°rftellen, andermaal,
iP^:enTeen prys van 100 m°ien> v°°< ^i™^
Thr\nSdiq"er dmS VéUndue de dix *** *™ environs de rhou.oufe, une terre propre a fabriquer une poterie legére & \eu cjteufe,qui refste au feu, qui puisfe ferviraüx dilers beotm de la emfme R du ménage, R Uopiations de TorfévL
rit



( *73 )
Berlyn, den 6 November ï?Sa Van de Prvzen, welken zyne Koningl. Majefteit aan VaderlandVhen Kon^e,naren' _,zo weI als aan zulken, die zig in de PruisSfche Landen nederzetten, heeft doen uitïo yen, heeft de Akademie der beeldende Konsten en v-erenfcnappen, dit maal, den Eeïflen Prys van<tóo Thl voor het beste Hiftorisch Stuk uit de Brandenburglche Gelchiedenis, toegewezen aan den fie-r Cuningham, die ene Schïlderv hadde ingeleverd verbeeldende een Toneel uit den Slag by Hoehkircken.
De ade Prys van 400 Thlr. voor het Twede Hi ftorisch Stuk, is verdeeld onder de Heren Qr&tub en Dopler,waar van de eerfte een Hektor op het Parabed, en de twede, een Stuk, verbeeldende de Schone, en de Gravin van Orlomund hadde ingeleverd. 6
De sde Prys van 200 Thl. voor het beste Landfchapsftuk is door Profesf. Ludke, weggedragen, od een ongemeen uitgewerkt Stuk, vertonende een GeZigt op den Ltnet uit Taurominium.
De 4de Prys van 100 Thl. voor het twede Landfchap, is wederom verdeeld onder de Heren Rofenijrgen Reinhardt, waar van de een een Gezist uit %V-vSlStte e" andCI'e SU°fisch Landfchap
p ^i-r" §d4a PT',van 200 T,l(- voor het beste Perfpeéhf of Tonee ftuk, heeft de Heer Fechhdm de ene helft, op een Gezigt van het oude Slot te Berlyn en de Hr. Barnat, in Romen, de andere helft op een Stuk, verbeeldende den binnenkant van het Portaal i eter Pieterskerke, weggedragen.
De 6de Prys van 150 Thl. voor het beste Bloem- j ftuk is den Heer Schulze ten deel gevallen, fchoon egter flegts voor de helft, wegens het niet genoeg ' tydig inzenden van zyn Werk.
'De 7de Prys van 100 Thl. voor het beste Portrait r waan fen Schilder//w^,?, op een gecraayonneerd I Afbeeldzel van een Oud man toegewezen j
. De 8fte. Pl'ys yan xco Thl. voor de beste Teke- i mug van eigen vinding, zal aan den Hr. Kartens, „ op zyn ingeleverd Stuk den Val der kwade Engelen verbeeldende, worden uitgereikt, by aldien hv bewyzen kan, dezen arbeid, in den bepaalden tyd, verrigt te hebben, en hy zig j„ deze Landen wil nederzetten en blyven.
Van de Pryzen voor de Beeldhouwers, is de ene a van 100 Thlr. voor de beste Group, Beeld of Bas- p reliëf, den Hr. Bettkober, op een Beeldtenis van den „i Generaal Veldmaarfchalk van Swerin , en de helft a der andere, van gelyke waarde, aan den Heer Boy, Z op een zittende Pluto, toegewezen
Belangende de Pryzen dér Plaatfnvkonst, van dezen heeft ene fraaye gravure van Hans, verbeeldende deuitdryvtng van Hagar, naar Flink, den prys
££nS Z%z^edxaëeni mits ,lv kan tonen een ze
Aan den Hr. Berger den iongen, zvn so Thl toe
gewe2en, oP zyne Printverbeelding landenD oddl Majoors van Kletst, als, tegen de opgave, fleSï gepunkteerde manier, bearbeid zynde. 1Jeêtsludo Voorts heeft de Vicedirekteur Chodowietky der prys van 50 Ihl. voor het be-te Vignet of Tvte prent, op drie Vignetten voor de Lelnore, ene 1o mance van Burger, behaald: terwyl eindelyk eneat
™ Zft¥ryn, mdG' Tr ,debeste Houtfnel? aan den Hr. Unger is toegekend, vcor zyn Stuk,<& Vrouwen van minsberg .verbeeiOe«d«,
GOUDEN en ZfLVEREN GEDENK. PENNINGEN.
Ene in lullen verzamelde Colleftie van antieke leuningen en Munten, befhnnde in 2 Gouden,ia?» Zilvren en 083 koperen Stukken, waar onder , bv meer andere zeldzame Munten, 3 van Pescennius Niger, word, by eikanderen,voor een redelykenprvs, evl°°fff iaTh°udCn' ,Li^'hebberS, die een gedfuk e Lyst of nader berigt daar van wenfchen te hebben, kunnen zig, met gefrankeerde Brieven, addresferen aan Joh. Ferdinand Reth, Diaken by de St. Jacobs Kerk, te Ncumberg. J
Gött in gen In de Vergadering der Koning!.
Vïaatfchappv der Wetenfchappen, op den 26 SeSr oonde de Hofraad Küstntr een Medailje van Plati' ia: ter grootte van een halve Harzguïden, met uk:omende figuren aan de ene zyde, die zig aan dèn nderen kant hol vertonen, g het midde f z et rSn aar op het zo zinryk uitgedagt Hemels teken v™?e Planeet Uranus, van den Heer Heil: voorts ee, :hyf, boven welke een Ster ftaat: binnen de fS et woord Platina: om het Hemelsteken het woord 'ranus, m een Lauwerkrans omvat , om welken
Novo Planeta dicat Hellius A/lro. Anno ij?,6.
Ophemelde Medailje is een der zes ftuks , die aan ;n Hr. Heil, den 6 Maart laatstl. in een verzegeld ïkje, gezonden waren: zonder dat daar by bleek, in wien of waar dezelve kwamen. Het zegeltoon: drie Leiyen; en, by de opening, vond men het ilgend op een quart blaadje gefchreven:
Helllus accipiat grata. Donaria Mufa Urani/s.
Zonder ergens enige ondertekening. De bygelegde ; ftuks Medailjes hielden zamen ruim hét gewigt * * va»



C *74 )
van 1 Dukaten. Van wien dit Gefchenk gekomen is, blyft voor als nog een geheim; dog men gist , •dat een beroemd Scheikundige, van groot aanzien in een dubbelen zin-, die niet weinig toegebragt heeft -om ons de Platina nader bekend te maken, de zeider is. De Heer Heil is voornemens om een MhémoffHon Sxcitli XVIll. op de ontdekking van een nieuw Metaal, en tevens van ene nieuwe Planeet, in 't licht te geven; waar van de Zinnebeelden, welke -tot Vignetten moeten dienen, mede in de Vergadering voorgelegd zyn geworden.
K'AR'I'GT'EN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepva art,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
In Engeland is ene nieuwe manier om Linnen en ■Katoen te bleeken uitgevonden, welke veel minder -tvds wegneemt, en waar by de goederen genoegzaam -niets lyden. Deze manier word thans vry algemeen ■in Lancashire gevolgd.
Tot aanmoediging der Engelfche Fabrieken, hebben •verfcheiden aanzienlyke Dames, aan welker hoofd de Egtgenoot van den Heer Banks , Voorzitter by de Koningl. Maatfchappy, zig bevind, hare Zyden Klederen onlangs geheel afgelegd, en zig onderling verbonden, om voortaan niet anders dan eigen ln -landsch gefabriceerde Wollen?- of Katoenen-ftoffen te .dragen.
In enen Brief uit Lisfabon* gedagtekend 15 Sept. word het volgende gemeld:
„ Te St. Ubes is thans overvloed van Zout, het geen wit en zeer goed is. Men heeft alhier gebrek aan Neutrale Schepen, zo dat men verlegen is, om alle Commisfies uit te voeren. De Zuiker -is op een maal ao prCt. in prys gedegen: en men kan ze zelfs daar voor niet meer krygen. — Stokholmfche Delen en Pyphout worden fterk gezogt."
Volgens fchryvèn van Arcbangel, van 7 Septemb ging 'er aldaar, op dien tyd inden Handel niets om. 'Er lagen naauwlyks 10 Schepen in den Haven, en alle Produkten waren uitverkogt: de Teer alleen uitgezonderd, die in prys fcheen te dalen. Men was'er nog omtrent 8 Schepen wagtende.
nuttige inrichtingen.
Ingevolge een Keizerlyk bevel, is 'er thans ook infraagy een Huis ter verlosfing van zwangere Vrou¬
wen, naar het model van dat te Wenen, aangelegd: hebbende men, zedert 17 Aug. begonnen, met zwangere Perfonen daar in op te nemen. Men is 'er ook bezig, om het algemene Gasthuis volkomen in ftand te brengen.
By het Genootschap ter bevordering van Konsten en nutte Handwerken, 't geen reeds zedert 25 Jaren, te Hamburg, beftaat, is, in ene openbare Vergadering van 24 Sept. I. I. ene verbeterde inrigting ingevoerd, ingevolge van welke voortaan de gezamentlyke Leden, en in zeker opzigt het publiek in 't algemeen, meer regtfheeks deei in deszelfs verrigtingen, zullen kunnen nemen.
In die zelfde Vergadering wierd ooit verflag gedaan van de Pryzen , die het Genootfchap op nieuw hadde uitgedeeld. Waar van het Hoofdzakelyke hier in beftaat.
1. De Prys van 10 fpec Dukaten, reeds over 2 Jaren gefteld op het maken van een Kachel-Verglaas, 't welk tegen 't bersten beftand is, wierd thans aan den Plateelbakker J. H. Schacht, toegewezen, als hebbende een viertal van zyne Kachels, in deze en gene voorname Huizen geplaatst, het matig ftoken .van een gehelen Winter, zonder bersten, kunnen doorftaan.
2. Ene andere van 30 fpec. Dukaten op het fabriceren gefield van Tapyten en Vloerkleden, van onderfcheidene koleuren en Monsters, de kleinfte van \\ Ellen breed, en in fraayheid, duurzaamheid en prys, naast aan de Engelfchen, of ten minften aan de Schotfche komende, wierd flegts voor de helft gegeven aan de Fabrikeur Blom, daar zyne ingeleverde proeven wel in zommigen, dog niet in allen opzigte., voor al wat den prys betrof, aan het geeischte voldaan hadden.
3. Van drie ingekomen Verhandelingen : ,, over de beste voorflagen tot verbetering van onderwys in de Stads- en
,, Landsfcholen, byzonderlyk met opzigt tot de gepaste op„ leiding van den minderen fiand tot deszelfs aanliaande be« „ ftemming, en tot het invoeren van zulk Schoolwerk, het ,, geen niet flegts in het vervolg, maar ook reeds in de ,, Scholen zelve, den beiden geflagten tot een foort van „ kostwinning kan dienen;" is de beloofde Prys vanisfpee. Dukaten, roegewezen aan ene Verhandeling van den Candi* daat J. C. C. Bucbmann, thans v/erkelyk op kosten van hec Genootfchap bezig , met het bezoeken der Scholen te Berlyn, Halle, Ma^debur», Halberftadt, Göttingen en Hannover.
4. De vrage: „welke Manufakturen, Fabrieken en Hand„ werken heeft Hamburg verloren, en welke waren de oor„ zaken van derzelver verval? Is het raadzaam, derzelver ,, herftelling te bevorderen? en door welke middelen karr
zulks bereikt worden? En welke nieuwe Fabrieken en „ Handwerken kunnen alhier met vrugt ingevoerd worden ,** niet voldoende beantwoord zynde, is dezelve op nieuw voor 't volgend Jaar, onder de Praemie van 15 fpec. Duk. op-; gegeven.
5. Op het kweken van Planten voor de Apotheek, in de Dorpen, onder Hamburg behorende, is op nieuw een Pracmie van 50 Mark Courant gezet, mits ten minften ico roe. den lands daar mede beplant worde; gelyk ook ene anderr
m



C i-75 )
van ioo Mark,, voor het aanleegen varj Ljünorgen lands tot 2 urn vrugten, in net zelfde difiriét'.'
Voorts heeft men een Prys van 50 fpec. Dukaten toetjezegu, op de aanwyzmg van een nieuw gebruik der Walvisch baarden en üalynen, met byvoeging »an ene verbetering in het reeds in zwang gaande gebruik dezer Materialen ■ ah mede nog twee andere Pfyztri , de een van 10 fpec. Dukaten, aan den genen der Hamburger Pottebakkers, die, naar een gegeven tekenirrgs, de beste Aarden-Kachel weet te maken; en de andere van 30 Mark Courant, aan ieder van de vyf geoeffeudfte Hamburger Stuurlieden, die zïe, voor den 1 December, aangeeft, cm in de Stuurma.ökonst eeëxamirmneeï-d te worden. 0
Ettelyke ingebragte fraaye proeven, zo van Beeldhouwa!S Schilderwerk en andere Konstarbeid, wierden tevens m deze Vergadermg voorgelegt; gelyk mede entgen Zilvren Meditljes uitgedeeld, aan jonge Leerlingen fri de Schilder konst, cue insgeJyks proeven hunner vorderingen hadJea in-
I
Manier om Citroensap te concentbëren nouK de BevfiieziNQ, en bet langs dien weg te bewaren: door den Heer J. Ciia. GeorV, Apotheker van 't Hof te S t o c-k h o l m.
De gëWönè en meest bekende manteren, waar vair men zig tot heden bediend heeft, om het fap van Citroenen te f bewaren, zyn of van enen geheel kwaden, of van niet zeer < t gunstigen uitflag geweest. Het is derhalven van des temeer w nut, ene goede manier uit te vinden, daar dit fap zo vaak « te pas komt by de bereiding van verfcheiden Geneesmidde- C Jen. De Hoeveelheid van lymerige of drabbige , en tev°ns z< van wateragtige delen , -welken het Citroenfap bevat, de ware m oorzaak van deszelfs fpoedig bederf zynde, moet het mij- h dei, om het te bewaren en te verbeteren gelegen zyn in G het een en ander daar uit weg te nemen. Om' het lymerige d< of drabbige af te zonderen, kan men niets' beters by de hand |H vatten, dan het fap in Flesfen te gieten, dezelven ter deee 'M te vullen , digt-toe te fluiten , en ze dan'in een Kelder re nu zetten: door welke behandeling het Sap niet alleen beter ti. word, maar ook ten minften gedurende den tyd vsn 4jaren va goed kan blyven. Daar egter hét zelve bovendien zeer vele Rc waterige delen bevat, die veroorzaken, dat men het niet op M, den duur bewaren kan, en die het tevens, of zeer moeilyk vat of geheel onmogelyk maken, oin het in deze en geneberei' Gl dingen te mengen, moet men ook die delen tragten weg te jOe nemen. De bevriezing is daar toe het beste middel, fchoon | tiei langzaam werkende. De trap van koude tusfchen de 3 en R°\ 5 graden beneden het Vriespunt, is best gefchikt voor deze v° bewerking; waar by men egter wel moet opletten, om de de Ysfchollen., zo.vdra zy voor den dag komen, telkens weg te ™b nemen, tot 'zo lang als men befpeurd, dat ook de zure de cie Jen door de koude beginnen aangedaan te worden Wel is Oei waar, dat de hoeveelheid van het vogt door deze behande- elite hng niet Weinig verminderd ; maar 't geen hier aan verloren 1 &
ffi^SEfi San Wote7a" de hoedanïS«eid. Twee Dra,. noeVaim Lm 1 £P deze u'Vic geconcentreeid, zyn geclai men ' in iZlR'ï*™ "™ Wynfteen « verzaden , TewoZ VJ h g ee]\tWce 01lcen' 20 niet '"eer van het gewone Sap hier toe nodig heeft. Dit Sap, aldus eedtv'Z meerd, kan_ verfcheiden Jaren bewaard worden, zofdeS' L3S"« te ondergaan, en zonder dat men nodfhee?' bl uSï v°orzof&»> *ar voor te gebruiken. Ook is Ie andère'gebSn'5 VÜOf h" make" ™ Limonade * ™*
GEBOORTE- TROUW- £N STERFLYSTER
fetafdeï Doden, gedurende de laatstverlopene
'SVeTS/il/^f^^ en-dat der™! Weck 10• en7ro m , '» 'i Hoge in dezelve'
ieiiL9 dettïïn/4 ' ^ ^ laat~
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
kerven EN KO^STVUZAM-EUNGEn!
Op eerstkomenden Maandag, den 30 Novemb za' ter,' a.ze van den Boekhandelaar P. F. GosfeX 's Ha? ' S
loges de Raphaël dans bVi^vS^^JSRf: ' mes de Necker. Encyclopedie. Descript: des iS
tvres de Hemflerhuis,Frederic II. RohertfonX^pl RoHik .Bujcbmg, Geographie. Wagenaar, Vader . Hilt cou J druk, idem ade, HedendaagfcheHifi. L^$,%*&.
Voja.!



( 17* )
Vöyage de Cook, i8 vol. Authores Clasfici Londini, Tonfon en Watts. 23 vol. idem Colleét. Glasg. apud Foulis, 42 vol. Coii. des Auteurs & Poetes Francois en petit form. 259 vol. idem Poëtes Italiens, 17 vol. Jobnfon's Englisch Poets, 68 vol. Jaarboeken, Befchryving van Steden, verfcheiden afge zette Werken, en ene menigte op groot papier. Alles voor 'c merendeel zeer net gebonden en wel geconditioneerd, waar van de Catalogus by bovengemelde te bekomen is, als mede by de voornaamfte Boekverkopers in de meeste Steden der Republiek.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- EN uitlandsche boeken en geschriften.
De Roekverkopers A. en J. Honkoop, en L. Herdingb, te Leyden, en C. Plaat, te Haerlem, door aankoop eigenaars geworden zynde der nog overig zynde Exemplaren van het fraaye Werk, getyteld: Natuurkundige befchryving der Zeeën, door den Grave van Marsilli, Lid van de Koninglyke Akademie der Wetenfchappen, te Parys,\n groot folio,met 12 Kaarten en 40 kostbare Platen, bieden thans het zelve, tot aan het einde van dit lopend Jaar, voor den verminderden prys van ƒ8: — in plaats van ƒ 14:— zo als de vorige prys was, het Publiek aan.
Dit Werk, welk, in Vier Hoofdafdelingen, zo over den Boezem der Zee, als het Water, en de beweging des Waters, nevens de Zeegewasfen, handeld, dient dus tot opheldering van een zeer gewigtigen tak der algemene Natuurkunde, en moet als den bafis befchouwd worden van alles wat zedert hier omtrent nader ontdekt en in Jt ligt gekomen is; zulks het zelve geheel onontbeerlyk zy voor zulken, die de Schriften van Ellis, Donati, Peysfonel, Jusfieu, Palias, Boddaert, Houttuin, en andere la'ere Natuurkenners, die het fpoor van Marfilli alleen gevolgd hebben, met vrugt lezen en verftaan willen: gelyk dan ook de drie laatstgtmelden, met ongemenen lof van dit Werk, in hunne uitgegeveneStukken gewagen: om niet te fpreken van de byzondere aanpryzing des wydvermaarden eu onftertlyktn Hoogl. Boerbave, die de uitgave van die Werk, in 't oorfpongelyke, bezorgde, en 'er ene zeer uitvoerige Voorreden, voor aan in het Latyn en Nederduitsch te vinden , voorfchreef.
Een breder berigt hier van is gratie te bekomen by opgemelde Boekhandelaren.
Dezelven hebben ook nog X I Exemplaren over van de met natuurlyke koleuren afgezette Platen, vervaardigd naar een Exemplaar, door den beroemden Hr Bucbez,_te Parys, naar de voorwerpen, zo als dezelven in Natura, in het Kabinet des Konings van Frankryk zich bevinden , weiken zyden cerstkomenden fcuJlen afleveren tegen ƒ 21: — kunnende'er,
buiten dezen, volftrekt gene andere gekleurde Exemplaren meer geleverd worden.
%* A. LOOSJES, Boekverkoper te Haerlem, geeft thans uit en heeft alom verzonden: Jeugdige Gezangen en Nagelaten Gedichten van Jacobus Bellamy, gr. 8vo. op fchryfp. gedrukt met een gegraveerde tytel, a ƒ 2:12: —
DAEiMONOLOGISCHE FRAGMENTEN, of Byvoegzels tot de Verhandeling van T. G. Timmerman, over de Demonifche menfehen, waar van in de Euang. Gejchiedenis gewaagd word, opgejleld en in 't Hebt gegeven door F. G. C. Rütz, Leeraar der Lutherfche Gemeente in 's Hage, 1 ftuk,gr. Svo. ƒ 1:10:het 2de of Iaatfte ftuk zal eerlang volgen.
BUNDEL van Wysgeerige, Godgeleerde enZedekundige Men» gelingen, ter verlicbtinge van bet verftand, ter verbeteringe van bet Aart, en ter bevordering van ware Gelukzaligheid, 1. ftukje, gr. 8vo. a 14 ftuiv.
J. L. SCHMUCKER'S Heelkundige Mengelfchriften, uit het Hoogd. vertaald door Joh. Daams, Heelmeester te Haerlem, 2. Deels 3. ftukje, met een pl. gr. 8vo. a 14 ftuiv.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haaelem.
b^ro thermo- streek
I789 me- meter. der luchtsge.
Nov. ti-R. Noord] Zuid. wind. STELDHeid.
I 29 öj 35 34Ï z- z- o. ~
18.^ 29. c5 V 45 62_ z. o. t.z. extra fchoon ftil
? 89. 7» 33§ 31i ea bélder' _
f29.8! 382 3[8| n.n. o. zeer llil, Voorm.
I9-<29. 7| 47§ i'8 n. t. o. mist, verder bew.
(29. 6 41 § 40 n. iets re_.tusf. beide.
~f29 9 38|"f 37 z~Ö. ~~ ~
20. 59 8 42 4t o. betrokken,
w' ) v , n „ ... 'sAvor.ds reten.
( 29 9 40 39 n. w. 6
( 29. 8 4l£ I 41 n. o.
ttfcW « 43 42§ o. n. o. betrokken,'sMor_.
[29. 9 43 1 42 N.o.t.0.
( 29 9' 4«i 4» o. n. o.
22*20.10" 43ï 42' betrokken, 'sAv.
lllili tl 38| k. o. watrgge"
Ü? W' nnoc°o betrokken,'s Ar.
23. ,30. 0| 41 4C n.0.t.0. he(der>
(_30. jf_ 32 32I o- m. o. _______
f30. 2Ï- 29 2i5 o. t. N.
24- \ riO S| 35 43 o. z. o wolken.
(_3o. 3 2!> 2iii 1
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



,!"* No. .s.
ALGEMENE
ICGNST- en LETTERBODE,
^0 0 R MEER- E N M I N.G E 0 E F F E N D E N
Vyydag den 4. December.
berigten.
RUSLAND.
Ï*^?ïetiGrav/n Daschk°™, Beftierderesfe van de IJ i retersburgfche Akademie der Wetenfchap- \ -=Jk Pe,n\en.v°orzitfter by de Rus-KeizerlySe 1 i-^f? ^kade™'e» gelyk ook Lid van verfcheiden fcSffSr penoo^happen, is onlangs tot Honorair Medelid der Roomsen Keizerl. Akademie der Natuuronderzoekeren benoemd geworden. Zy is de eerfte Vrouw, welke deze eer te beurt !
IS?^wiJi § Zy ka"_gezeSd worden dezelve in enen dubbelen zin te verdienen, beiden uit hoofde van hare uitgeftrekte kundigheden, als wegens hare onvermoeide pogingen omle Wetenfchappen byzóaderlyk m Rusland, te doen bloeyen. Deze zelfde geleerde Vrouw ontving ook voorheen, uit de eigen ' &Tm^% h? Diploma van LidS- !
MMfChW der Wetenfchappen, te
* T * L I E N.
heeft tetaï^1"" dermtjnfcèappm, te Sienna, Jieerc, oy naar laatst Programma, onder anderen de vol
In" han!rognederU,toe7e ^ ™0rie' ^or de d'erdïm a°
Kor heSeêv1^he?eVn9'o0al beamW°°rd 16 WMdea iÜ. DEEL. ' '
Ondemande detallir, fi eet oppartme d'argiik, tut prenner.t les pterres quartzeufes expofèes aux exhalaifons mofetiques natud-',Z\Z- Im lesSuhflmeesJulfureufes,vient du changement
™lt Lt f l i- qUl v!tr'dl!'fent l" exbalaifens ci-desfus timt7^AZr?tt^fimAU* cban8«nmt de l'aspeil exterieur de EoÖÏ 'r " rfflmT ferreU^ ^JlaJtoujours dans let u TJT - L m ^mande donc qu'avant tout on èètermine. nAiaTgÜS> iU' ^ntnaturellement ce genre dTpZes afin de pouvoir juger, en les examinant lors qu'ellesforJ ïlZéls' s ly ena en beaucoup plus grande dofe, R fi l'on ve dol Z alm, qmyfleurit, qu'a la qLtité d'Jrghï, %e enfLeLZ. relement ces pierres, ou mime en partieb Vargüle .uiTeftlor-
enpendant deM tefre quartze,$ ^ S zen of de verton.ng van Kley, welke de quartsachtige ftL Sloo'ropftpff natuufr,yk,e gephlogifteerde uitwaasfemfogS blootgefteld zyn, of vol van zwavelachtige zelfftandigheden zyn, aannemen, toe te fchryven zy, aan%en ove gang va£ een gedeelte der quartsachtige aarde in Kley, door het by, ÏZI^Ta en'ge «'^«igheden, die, door de bovengemelde undampingen, daar in dringen, dan wel eniglyk aan ene verandenng van het uitterlyk voorkomen dezer quartst fnen; terwyl de aardachtige zelfftandigheid fteeds in dezelfde evenredigheid blyft. Men vorderd des, dat men voor a„e5 de hoeveelheid der Kley bepale, welke deze foort van (lenen natuurlyker wyze, bevat, ten einde, by het onderzoek m derzelver veranderden (laat,te kunnen oordelend ot er ene aanmerkelyke grotere hoeveelheid in voor handen
^e", . e?uhet aIuin' '£ ëeen 'er U't fthiet, niet enket hebbe toe e fchryven aan de hoeveelheid der Kleyofleemaarde, welke deze Stenen natuurlyk bevatten , of wel ge-' deeltelyk aan de Kley, die zig daar by op nieuws gevoraj neett, naar mate van het afnemen der quaresachtige aarde. j.
Z PM.'.



C '184 5
Eoogh. 3 prCts. 97 a 98. Dito 2ï-prCts. 82 a 84- O. I. C. Lot. 3 prCts. 82 a 83-
En o els cue. Bank-Aft. i82|a|. O. Ind. Z. Zee.
O. Z. Z. Ann. —- Dito nieuwe <—■ 3 prCts. Geconf.
78f. Dito gerd. 77|a|. Dito 1751. ■ 4 prCts. Geconf.
P7|. s prCts. dito U7|. Lange dito de verdere
Effedten geen Prys. Wisfel op Amft. 38,6. dito op zigt 38,3. Lond. 26 Novemb.
Fransche. O. I.C. Aft. van <?C 2500 1830. Dito van c< ioco cC 1020. Disc. Kas 3796. Lotery April 1783- c£.
. 1 Dito üctob. aC 504. Dito Empr. 200 Mill. 8i| prCt.
Dito 125 Mill. 9olprCt. Dito 80 Mill. prCt. Dito zonder
Bullet 86" prCt.. Dito 120 Mill. <£. 820. Wisfel op Amft. 50! Gr. Parys 26 Nov.
Diverse B u t t e nl a nd s c h e. Amerika. 5 prCts. 98 3 99|. Dito 4pCts. 99! a 101. Dito liquid. Debt. 500,000 Doll. 65 a 6óJ pCts. Dito by P. Stadnitski iocf a ï02§. Dito by Staphorst en Huibard 993100. KwikenWenerb. 5 prCts. 98*3100. 4§prCts. 95§a97§.Dito^prCts.92ia9ö§.5/)!:?j/«. sprCts. icoai02. Dito 3§ prCts. 90 a gif. Frankr.~Gener.Guar. 4 prCts. gö^a. 98. Rusland. 5 prCts. 98 a 100. Dito 4§ prCts. 945397. Dito 4 prCts. 94 a 95. Zweden. 5 prCts. 94I a gó}. Dito 4§ prCts. 92 a 94. Dito 4 prCts. 89 a gi. Denemarken. Toll. 4 prCts. 94I a 97. Dito Holft. 4 prCts. 9öa97§. Dito Afiat. Comp. «9aioo|. Dito Leen. en Wisf. Br. 4 prCts. 925394- Dito Kroon. 4 prCts. 93^394*. Polen. 5 prCts. 07Ï a 99. Saxen. Onverwisf. Steuer 3 pCts. 34éa 3S?ftv. Dito Ordin. 3 pCts. 36 a 36| ftv. Dito Kamerit. 3 prCts. 34J 335! ftv. Dito 2 prCts. 88| a 29! ftv.
PRYS DER GRANEN.
Ggld.
TARW. Het Last. Vriefche . ma tCo
Ggld. Zeelandfche witte , 250a28o
Foolfe bonte en witte 270 a 300 ROGGE Het Last.
Dito rode . • 280 a 310 Ggld.
Koningsberger . 2fioa20ï Dantziger . . 152 a 168
Voorlandfe rode . 206 a 256 Koningsberger . 150 a 166
Dito witte . . 220a256 Dito bruine . . 145 a 160
Bovenlandfche ." . 2503290 Vlaamfe en Brabandfe iöoai7o
Amsterdam i Dec. 1789-
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 161: in 's Hage 48: en dat der vorige Week aldaar 33: en te Haarlem 10, onder welken laatften 3 beneden de 12 Jaren.
In de Maand Novemb. zyn, binnen Alkmaar, overleden 30 Perfonen, als: 7 Mannen, 7 Vrouwen, 9Jongens en 7Meisjes; van welken 3 doodgeboren, 10 van 1 tot5 Jaren, 3 van 5 tot 10, 4 van 29 tot 30, 1 van 40 tot 50, 3 van 50 tot 6©,a van 60 tot 70, 3 van 70 tot '80 en 1 van 80 tot 90 Jaren.
In het Erfftift Vpfala zyn, in het Jaar 1788. geboren 3979 Jongens en 3618 Meisjes, zamen 7597, en daar en tegen geftorven 349a Mans- en 3470 Vrouwsperfonen, zamen 6962 overledenen. Onder de geboornen waren 315 onechte Kinderen, en 204 dood geboornen; het getal der Twelingen was 133, en dat der Drielingen 6. Van de Geftorvenen be« reikten 30 Perfonen den ouderdom van in de 90 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
BARO I THERMO- STREEK
1789 me- METER. DER LTJCHTSGE.
Nov. ter. Noord| Zuid. WIND. STELDHEID.
1 30. 2i 27! 27 z. o. t.z. *s Nagts iets of wat"
25.-; 30. 2| 32 3 5 z. z. O. fneeuw, verder
( 30. 3 28 28 Z.O. t.Z. mooy weder, wolk,
f30. 4§ I 21 21 Z. Z. O. helder, 's Av. be-
26- \ 30. 4§ 30' 49 z- t. O. nereld, "s Nagts
(_3©. 41 24! 2S| Z. W. harde wind.
("30T3 40§ f 41 W.N. W.
27. -; 30, 2§ 45| 53 N.w.t.N. regenbuyen.
(,30. b§ 42I 42j N. w.
(30. 2j 42j 43 N. W. wolken ,tosf. beide
28. ^ 30. 2l 49 58 W.N. W. iets regen, tog veel \_3o. 3 433. 43I N.w.t.N. held.enmooywed.
f3°- 3 4°I 41 vZ
29. -j 30. 3 45 45 ' ' betrokken, flil.
(.30. 3 41 j 4Cj W.Z.W.
f30. 2?- | 32! 31 z. t. o.
30. 30.il 39 54 — ^&««™ L3Q- 2 31 3r z-
DEC p>9.l0i 29i 32 Z. enra helder er»
i. J 29 10 37l si Z. t. o. fchoon weder.
/ 29. 9l i 3*1 28 Z.
In de afgelopen maand November.
Hoogfte Therm. den löden,'s Middags 53I gr. Laagfte dito, den 2fiften, Js Morgens21 gr. De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middaj en Avond, is geweest 40^ gr.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd water.
Te Alkmaar. Gedurende de Maand November 1789. Gevallen 35 Lynen: Uitgewaasfemd 14 Lynen.'
Fe Haarlem, by A. LOOSJES.



l789- No. 76.
d L G E M E NE
KONST- en LETTEMODE,
^0 0 R MEER- E N MINNEG EFFENDEN
Vrydag den it. December.
Berigten.
/ t a l l e n.
fS^nTfe£ ?verlyden van den Heer Pizzortio '^n der H | ^kwaamfte Genue*he Artzen, en die te mZZj& fivk den post van Hoogl. in de Phyfio-
met einst doen bedagt zyn, om dat verlies op de test mogelyke wyze, vergoed te vinden. Me?wil aldaar de beoefïenmg der Geneeskonst op enen be- !
SndeVTaculteTte;p ,nien dm SmtrSt
ïl >>,.acu te,t te pavia raadgep eegd. Ook is de
HoopI tV7Jv ?°,n,2n van veefvefdien^en, tot! Mn^Ld ^rït3rE beroePen. 'Er is een Gasthuis aangelegd, waar by hy ïesfen zal geven; en de Studenten zullen voortaan niet nodig hebben T om Sr voltrekking hunner Studiën, buiten Genua tJgaam
i mgs voor opgedaan, in het uitgegeven wr-rk
rnde^yn'tnerfS^?" ^ der blSe », j
lil! deIl! y aUCkundlSe Volkplanting, of Kris- j
telyk Platonisch Gemenebest, welk de Vorst, onde.zyn onmiddelyk opzigt, heeft opgeregt. *
De^ta^H^H^'^l"' dat de algemene StudiënJJeputatie den Heer Fertèni tot D rekteur van het Kabinet der Wat Hiftorü benoemd heeft. De Heer
zo fXanZf m dC «Y^oudkunde, en PaSzzotto JJemonarator ener nieuwe Veterinaire SrhnnT geworden De eerfte ftaat, op last der Denufatt ene reize door halten te doen , en vervolgens naar Engeland te gaan, om nieuwe nuttige kundTbS in zyn Vak aldaar op te doen; terwyl de la ffte or der ontfangen heeft, om, na'het voTbrengen zvner Studiën te Ferraro, mivLyon te gaan, ten eLdeS aldaar nog verder te oeffenen. De Koning heeft icocl Sgeftafn.Ud t0t het 8anlegsen vaa ee»
GR 0 0 T-B RÏTA NNI E N.
Het leggen van den eerften Steen aan het thans ee. tZ^TFl^ "ieHw of Akademie Sg.
bouw, teEdwburgè, is den 16 November, met verl p'egfgheid, onder den zamenloop vanTneontelbare menigte van alle rangen en ftanden, gefchied Niet In Zff teden derR^erin^nevensëdeProfesfS f(h, \/enten',fflaar GTok de Grootmeester der SchoS waren '7rT Zfaren' Lor,d N^^n allede Logies, eSd ïM8T°?rd,g: e5 S^gen gezamentïyk, ££r '?r k MuzXkante» en Zangers, naar de plaats, waar t Gebouw ftond opgerigt te worden. - Dé
Steen



C 187 >
Daar ik vertrouwe in ftaat te zyn om de omftandigheden van die zaak eenigszins op te kunnen helderen, en aan Heeren Direiieuren de redenen mede te delen van het gehouden gedrag des Schryvers, heb ik geoordeeld zulks op de befte en gefchiktfte wyze te kunnen doen door middel van dit geacht weekblad.
a Ba°l °'"ftant?'gI?eden, waarin zich ons Vaderland en de ftad Amfterdam in het byzondar ten tyde van het opfteilen dier Verhandeling bevond, werden de Schryvers belet dezelve op den behoorlyken tyd in te leveren , en vonden dus geraden om aan den Heer Profesfor Luchtmans als Secretaris van het Genootfchap den volgenden brief te fchry-
Wel Edele Hooggeleerde Heer!
" ^e ,ompanc,l'gheden, die in dit land en byzonder in de„ ze ttad plaats hebben, hebben gemaakt dat men zyn ant„ woord over het phlogifton niet heeft kunnen voltooid of „ gefchreven krygen. Met dit antwoord zeer veel gevor„ derd zynde en dus wenfchende van het zelve gebruik te „ maken , zo verzoekt men üw Wel Ed. H. G. eunftige „ tusfchentreding by Heeren Directeuren van het Utrecht„ iche Genootfchap, ten einde zy vergunnen aan dit ant„ woord om naar den prys te dingen, fchoon het, in plaats „ van het geheele, flechts voor het grootfte gedeelte, met „ het einde der aanftaande week (mus evenwel de verzen* °*nS daarvan mogelyk en niet, gelyk nu, geftremd zy) „ en dus acht dagen later dan ,op den bepaalden tyd eezon„ den worde, en dat men bet ontbrekende gedeelte zo fpoe„ dig mogelyk en ten iaatften voer bet einde van December „ aan het Genootfchap doe geworden. In hoope dat Hee„ ren Direfteuren wegens de byzondere tydsomftandigbeden „ deze infchik/ykheul zullen gelieven te hebben, en met „ vnentllyk verzoek van door üw Wel F.d. H. G. geëerde ■ „ refcnptie aan het Adres van N. M. O. onder dat van den 1 ,, Boekverkoper L. van Hulst te Amfterdam van het befluit | „ van Heeren Directeuren geinformeerd te mogen worden „ noemt menjzich met eene achting, die men wenscbte met' „ zynen naam te kunnen onderfchryven &c."
De Heer Profesfor Luchtmans, als Secretaris van tiet Genootfcnap, had de goedheid uit naam van Heeren Direfteuren het volgend antwoord onder het ongegeven adres te zenden.
„ Wel Edele Heer4
" *ff v°'do,e"|nS aan Uw Wel Eds. verzoek dient deze n om Uw Wel kd. te berigten, dat, ,daar U Wei Ed. des„ zelfs verzoek voor den bepaalden tyd der inlevering hebt „ gedaan , en vooral om dat de tyds omftandigheden in al„ les 20 veel vertraging hebben toegtbragt, en ook het o „ verzender.1 zo moeieiyk maken, Heeren Directeuren gere-
" f°!Vre,eu, w ï tT, ll dit enkel §evai va" de we< aftegaan, „ en Uw Wel Ed. het verzochte uitftel te geven, met by'
" V°egi^ ■e,d-terJ' da£ 20 liaas£ mogelyk het geen reeds in
Wel Edele Heer! U Wel Eds. D. W, Dienaar P- L U G H T M A N S, Secretaris van het Prov. Utr Gen Utrecht van Kunften en Wetenfchappen.'
den 3 Oftob. 1787.
. Ingevo!ge dezer gunstige dispoiltie van Hrn. Directeuren: js ae Schryver „iet in gebrek/gebleven, omz ! dr, ™™» lyk het afgefchreven gedeelte zyner Verhandeling, en °w het verlopen van den bepaalden tyd, het agtergeblevene gedeelte m te leveren, of ten minften aan der> HeliSefSarli derl lZlVn te.ZeRde"' ^ uit de Aanteke^ ng daar v 'n 2(?,9j e,Cember I78?' °ï Let G*™^ Post-Comptoir it Amfterdam gedaan, volkomen blykt, en met legale Getuigt msfen zou kunnen bewezen worden. ^eimgeDe Schryver was dus in vast vertrouwen, dat, ingevolge der gedane beloften van Heeren Direfteuren , zyne Verhandeling het recht had, om,nevens anderen, naa/den prys tl dingen, en het was niet zonder bevreemding dat hy uit het Programma van het Genootfchap zag, dat Heren Direk eurs hadden kunnen goedvinden, dezelve van 't recht, om mede -e duigen, uit te flu.ten, dewyl dezelve te laat was ingekomen. Hoe weinig waarde hy ook op zyne Verhandeling elve mogt ftellen, kon hy niet nalaten, het onbillyke vaf zodanig ene handelwyze le^ndig te gevoelen Nog meer vas by verwonderd van telen, datmeTzynVerbandeHuf vc'ke men' als te laat ingekomen, van herechtom mëdê e dingen had uitgefloten ,%gter na da"befluit aa° Heren idv.feuren ter beoordeling medegedeeld, en vervolgens door en druk gemeen gemaakt heeft. Immers heeft, zoveel hem lewust is, by alle Genootfchappen, de lofivke Pn nn uurlyke billykheid gegronde genome p a dat eneVe^ %n "S',WeIke °m deze 0f «<-Jne reden geoordeeld word et naar den prys te kunnen dingen, ongelezen door het .enootfchap bewaard worde, tot men dim Schryver daar an verwuugd, en hem dus in ftaat gefteld heeftom zulkf egerende. zyne Verhandeling te rugre bekomen.' ZÓdanS e dispofit.e, ten minften had de Schryver ook in dit ^ al van Heren Drrefteuren verwacht 8 Men vertrouwd, dat dit eenvoudig Verhaal, en aan Heren irefteuren en aan het publiek, genoegzaam zal doen bly? ?n, om welke redenen de Schryvc, van het gemelde twede n»woord, op de Vraag: over het Phlogifton, geen gebruik :eft w,llen maken van de aanbieding f ^bem CrHere» irefteuren gedaan en, ingevolge van dien,zyn naam nii ;eft bekend gemaakt.
Ik hen &c.
DeSïiVso. W^Jm^



Verhevenheden fn de Baarmoeder, negen, en de andere, waarfchynlyk door dezelve oorzaak, twee voldragen doode kinderen, ter waereld gebragt hadden, en die beiden, na het gebruik van dit Middel, de ene drie vierde jaars, en de twede een jaar naderhand , van ene levendige Dogter verjoste. , Hier op volgen negen Waarnemingen van onderfcheidene Schryvers, over zeer gewigtige Heelkundige Gevallen. De eerfte bevat ene Gefchiedenis ener langdurige Pypzweer, benevens Aanmerkingen over de behandeling van verborgene Zweren, door den Heer Sesliger. Deze Lyder was, in het Jaar 1757. in den Slag te Praag, door een Snaphaan gekwetst, zo dat denzelven in de ftreek van de flinker Liesch, Regio inquinalis Jiniflra, was ingedrongen, en in ene fchuinfche rigting, tusfchen de Buikfpieren en den Penszak (Peritoneum), of misfchien tusfchen de Spieren zelfs, neder waarts naar het Darmbeen was gegaan; het was eer.'t in het Jaar 1770. toen deze Lyder, in'enen allerjammerlykften toèftand , onder de behandeling van den Schryver kwam, die hem, door ene zeer oordeelkundige behandeling, zover bragt, dat hy,zedert het Jaar j772. en dus na een verloop van 15 Jaren, na de ontvangene kwetzing , ene tamelyke gezondheid genoot; welke behandeling verdiend, in het Werk zelve, nagezien te worden, gelyk ook de Aanmerkingen en Gevoigen, die uit deze Gefchiedenis afgeleid zyn Vervolgens deeld dezelve Schryver,in de3ofteWaarneming, die de twede in dit Stukje is, het verhaal mede van twee I.yders, die beiden, door het gebruik van het Zabadi ziad, van enen Lintworm bevryd zyn geworden. De Rr. Rudiger geeft, in de 40de Waarneming, het verhaal van ene kwetzing aan de regterzyde van het Voorhoofdsbeen, door een Pistoolfchoot, waar by de uitwendige Bekleedzelen niet alleen weggenomen, maar een ftuk van de buitenfte Tafel afgeflagen, en nedergedrukt was; en fchoon de Lyder zig, de eerfte 14 dagen, wel bevond, vertoonde zig naderhand zulke toevallen, die de Panboring uoodzakelyk maakten,en hoewel dezelve behoorlyk verrigt wierd,liep dit geval evenwel dodelyk af. Zo was ook de uitfiag dodelyk, van ene ■Hoofd wonde, die in de 41 Se Waarneming, door den Heer •Otfo befchreven word. Ia de 42de Waarneming, verhaald de Heer Grosj, het geval van iemand, die, na een doorge liane Rodenloop , door ene Stofverplaatzing, ene pynlyke verharding van den flinker Bal kreeg, die eindelyk een vol homen ryp Ettergezwel vertoonde , dog waar uit , by de opening, gene Etter te voorfchyn kwam, maar in tegendeel de Schederok zig geheel bedorven vertoonde , die ook van tyd tot tyd affebeidde, en waar óp ene volkomene Genezing volgde. De Heer Scbwlndt verhaald, in de 4^fte Waarne ming, het uitfnyden van een Kankeragtig Gezwel aan de onderkaak, met een gelukkig gevolg. De 44fte Waarneming, die door den Heer Sonderbof 's medegedeeld, behelst het ver haal van een gefchotene Wonde aan den opperarm, die,na verfcheidene zware toevallen, enen dodelyken uitllag had. Ene dergelyken ongelukkigen uitfiag had de behandeling van ten buitengewoon groot Spekgezwel, aan de flinker Dyej die, in de 4sfte Waarneming, door den Hei e Devriens verhaald word. Eindelyk geeft ons de Heer Meiger , in de 4öfte Waarneming, het verhaal der Ontleding van het dode Lighaam ener Vrouwe, by wie de Lyfmoeder en derzelver Schede, waarfchynlyk reeds van de Geboorte af, ontbrak.
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche boeken.
J. Verjcbmr Reynvaan Muzykaal Konst-Woordenboek, U dl. A —E. Middelburg by Keel, Amft. by de Jongb, 1789. gr 8vo. . . . . ƒ 2 — 2 —<
J. H. Campe Reisbef. voor de Jeugd, 2de dl. te Amft. by de Wed. Doll. I — lff~—
Saltzman over de Verlosfing des Menschdotns, ifte deel, by dezelfden, kl. 8vo. . . r — : —
Pennanten Zimmerman Inleiding tot de kennis der Noorder Poollanden, met kaarten en platen, Amfterd. by JVes/ing en van der Hey, gr. 8vo. . 2 —10 —•
C F. Röszler Bibliotheek der Kerkvaderen, ifte dl. ifteff. by dezelfden. . . . . 1 — : —
C. F. Eisner over de-Koortzen, ide ftukje, Amft. by dezelfden, gr. 8vo. . . . —15 —•
Ds Vriend der Jeugd, Amft. by R. J. Poster, 8vo. —14 -<
C. T. Volney Reize door Syrië en Egypte, ifte dl. met pl. en kaart. Leyden by A. en J. Honkoop, gr. Svo] 3 — 6 —•
Vertellingen en Gefprekken van de Keizerin van Rusland, by dezelfden, 8vo. . . .1 —16 —
Omftandig Verhaal van de Schipbreuk en Slaveiny van Brosfin, by dezelfden. . . . *-i8; -*
Zedelyke Uitfpanningen, te Amfterdam by j. de Jongb, i2rno. . . ... —16 —•
Stephanus, de Eerfte Martelaar,Treurfpel, dcorP. Pypers, Amft. by Scbalekamp, gr. 8vo. . . 1 —10 —
Architectura, ifte deel, door Jaques Berquin, teAmft. by J. Covens en Zoon, 1789. . . • 7 — : —
De Kerk van Jefus, gebouwd op bet Fundament der Profeeten, door J. Klinkhamer Pz. Alkmaar, by J. A.v. Harenkarspel en Hand, Svo. . . . 1 —18 —<
Majon opmerkende Christen, 2de druk, te Rotterdam by Burgvliet. . . . . 2 -—12 —
Zedelyke Mengelingen, by dezelfden. . 1 —ió —
A. G. Metszner Alcibiades, met plat. I. deel, Haarlem by F. Bobn, 8vo. .... 2 —10 —
GOUDEN en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN.
a msterdam.
De verovering van de Stad en Vesting Belgrado, door de Keizerl. Troupen, onder aanvoering van den dapperen Veldheer Laudon, heeft, op nieuw, den Medailjeur J. G. Holtzhey, alhier., aanleiding gegeven, tot het vervaardigen van ene fraaye Gedenkpenning, op deze Gebeurtenis , welke tot een Tegenligger kan dienen van zyne Medailje, op de verovering van Ochzakow, waar van wy onlangs ene befchryving gaven.
Op de Voorzyde vertoond üg het met Laurieren
ver-



C 19* )
verfièrfe, en in Romemsch Gewaad geklede. Borst beeld des Roomfchen Keizers.
Met het omfchrift:
JoSEPKUS II. DEI GRATIA ROMANORUM IMïüSRATOR SEMPER AUGUSTUS.
Dat is:
Jofepb II. door Qods Genade Keizer der IbmeftieK, altoos vermeerderaar des Ryks.
£ °P d„e Tegenzyde ziét men den Baron Laudon-, als een Romeinfciien Krygsheld, met den Leeuwen huid van Herkules gedekt en omhangen, rustendemet zyn regterhand op den1 Knots, aan welken arm hy het Wapeiifchild van Oostenryk heeft: zig kerende mar twee Turken, aan welken hy een gebrokene Muurkrans (in de andere hand houdende) vertoond; een van deze Turken, geknield, bied hem een grote Sleutel aan, met een halve Maan gekenmerkt, de andere Iurk CneJergebogen) geeft hem bet Geweer over. Hier by liggen twee Rivier-Kruiken, van de JJonau en Sava Stromen. Met dit alles willende aanduiden, hoe, onder het voorzigtig beleid, en door de bekende Dapperheid des ouden Veldheèrsfmethec vermogen en de onverzaagdheid der Troupen des üostenrvkfchen Huis , deze zo gewigtige Stad Belgrado, ftormenderhand, ingenomen,en de Bezetting, op de Vesting geretireerd zynde, genoodzaakt is ge worden, zig by Capitulatie over te geven; waar bv bedongen wierd vry af te trekken, dog Geweer en Amumtie agter te laten. Een Gebeurtenis van zeer groot gewigt voor het Doorl. Huis van Oostenryk aangezien deze Plaats , als de Hoofdftad van het zo vrugtbare Koningryk Servien,te gelyk is aan temer ken als een principale Sleutel des Ottomannifchen Gebieds,aan den kant des Duitfchen Ryks, welkesenoegzaarn alleen den gehelen Donauftrnom tor aan de • Zwarte Zee onder bedwang kan houden , als mede tot verdere veroveringen op de Turken aanleiding geven kan. De Rivier-Kruiken wyzen de plaats e ; ligging der Stad Belgrado aan , namentlvk aan den Donau, alwaar de-J»«zig in dezelve ontlast. j
Tot Omfchrift leest men in den rand: J
vivat laudon! semper idem heros. c
Dat is: f
Lang leeve Laudon ! altoos dezelve Held.
Welke twee eerfte woorden Vivat Laudon I Zyne l Keu. Kon. Majefteit zelve in het openbaar, ter ere !i
• i van dezen waardigen Grysaard, en Groten Held heeft geheven uit te roepen; het geen ook dadelvk jdoor groot en klein is na gevolgd glworden. *
Onder aan in de Affnede leest men:
albüï G&mCJE uree, xxx. sept. invasa, ET j casteelo VIII. 0ct01j. IN dedicationsm
recepto, mdccexxxix.
Dat is :
Van Belgrado de Stad, den 30. Sept.. ftormndcr* band, en de Vesting den 8. OSt. by verdrag ingenomen, Ao 1789.
. Dc Prys dezer Medaille is even als de vorige f 8tfc in t Goud, en ƒ 5:10:- in 't Zilver.. ^f ^
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN.
tot den handel e n scheepvaart, land- en veebouw, als mede de himshoudkünde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
' scV^nfJand heeft me,n' d#' °P Donderdag derr 19 Nov. de nieuw gemaakte Binnenvaart in dat Koningryk geopend is. Jn dezelve ziet men thans de een £n^l f'v veréniSd' middel v?,?
"va VrTt; J'e by/'Woplooot, door
ae vailey van\ Chalferd, tot de hoogte van !U"vor>. ten, met 40.Verlaten of Waterfchuttinger: Eervolgens aldaar door de Heuvel wmSaporta, middelendeeen gemetselde Trechter, ter lengte van XSvlen haar toop vervolgd, en, door to Verladen Saté-'' rende, eindelyk te Lechlade in den TheemiXT .Een geladen Sloep, met een Wimpel van veréniï"£..voerv op bovengemelden Donderdagen te4nvoojdigheid ener verbazende menigte Volks bv dï Helegenhejd;, op den been gebragt, voor de eerfte• "f' d*** Vaart, naar óf Johnf \xL be? leden Luhlide. He: Vaartuig wierd met het g.bran len van ia Stukken Kinon/van het Ple n te Bucot'f .egroet, tra door de menigte met een herhSd uid Houzée beantwoord wierd. 'Er wierden in vvf Ier-voornaamfte Herbergen, te Lechlade*m?a tyden egeven, en men eindigde voorts den da' met het «den der Klokken* het branden van Vreugdevuren n het houden van een Bal. «-"gucvuien,.
Men beloofd zig uit deze vereniging der beiden .1 vieren, met reden, de gewigtigfte voordelen °? oor den dagelykfehen binnenhandel in TRykja^ gemeen, als voor ene. onafgebrokene. Communicatie
inu



C 19* 5
„ zet branden is uitgekomen, maar ook dat hier by „ gevoegd worde. i. Ene uitvoerige befchryving, met „ afbeeldingen opgehelderd, hoe de daar toe nodige „ Kachgels , en rook vertrekken , Qp de voordeligfte „ wyze aan te leggen en in te rigten zyn. 2. Ene nauw„ keurige aanwyzing van alles , wat by het branden „ zelve in agt te nemen is. 3. Nevens opgave van ge ,, nomen proeven, omtrent de manier waar op men, „ uit allerlei foort van Hout, te weten uit de bast, „ bet loof, de bladen, (tronken, fpanen, takken &c. „ daar van, voorts uit ftruiken en Planten, gelyk mede „ uit het geen 'er by het Pek- en ïeerftoken, en het „ Olypersfen overblyft, en eindelyk uit Steenkolen en -„ Turf, Zwartzel kan branden?" Met bygevoegde opgave der bekomese hoeveelheid uit ieder dezer Artikelen, en aanwyzing van derzelver deugd en van de wyze, waar op, in 't algemeen, het Zwartzel te forteren en deszelfs deugd te kennen zy.
4. „Voor de beste Handleiding Ut bet maken van Snaphaan „ Jleneri, zo van de gewone Vuurflenen of Krytkeye (Silex„ igniarus)als van de Hoorn/leen (Petrofilex). Verlangen,, de het Genootfchap, dat deze Handleiding van ene „ .omftandige, door aftekeningen opgehelderde, befchry.„ ving der hier by vereischte Handgrepen eh Werktui „ gen, als mede, zo mogelyk, van een voldocnend be „ rigt nopens enig hier of daar plaats hebbende Fabriek „ van dien aart, verzeld ga."
5. „Hoe, en door welke toevallen ontdaan de Koorn-
' wormen en de Slakken op de Koornvelden? Hoe kan„ men, in tyds, de Eyernesten daar van ontdekken? „ Door welke beproefde, en met bewyzen geilaarde, ! voldoende middelen, kan dit ongedierte uitgerooid worden? Moetend J° Jaar toe veiclscht wordende onkosten naar het vermogen der Bouwlieden afge-
BcYdMdezeZ&tfle Pryzen, ieder van 25 Dukaten; zyn door den Grave van Anbalt uitgeloofd.
De Antwoorden moeten , in de Rusfifche, Hoogduitfche of Franfche taal opgefteld, en, op de gewone wyze, aan het Adres van bet Genootfchap, uitterlyk tegen 1 Oftober 3790 ingezonden, en door Buitenlanders, tot Memel , gefrankeerd worden.
prys der granen.
t Ggld.
TARW. Het Last. Vriefche . » «03240
Ggld. Zeelandfche witte . 325 a 250
e<solfe bonte en witte 250 a 290 ROGGE ^'f,4"'
Rico rode . 3fioa3oo Ggld.
Koningsberger . 2453286 Dantnger . , xjgaiö4
Voorlandfe rode . aio a 246 Koningsberger . 1483162
rïito witte . . 210s 240 Dito bruine . . 145 a 158
Bovenlandfche . . 225 a 260 1 VtaamfeeaBrabafldfe woaioo
Amstebdam 15 Dec. 1789.
f
GEBOORTE- TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 159: in 's Hage 43, in de iaatstvoorgaande Week: en te Haarkm 10, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
Aanmerkelyke voorheelden van bogen Ouderdom.
Namen. Ouderdom. Woonplaatf. Wanneer geftorv. -
Thomas Par 152 Shropshire . i6<5.
Henryk Jenkens 1C9 Yorshire . 1670,
Rt. Moritgomerie 126 dito . . •—1
James Bowels 152 Killingworth . \6$r;
Ecclefton 143 Ierland . . 109!:
T. Sagor . J12 Lancashire . . 1768..
James Sands . 140 StafFordshire I7?:-
Zyn Vrouw . 120 dito . . — ■■
James Laurence 140 Schotland . 1786.-
SimonSack . 141 Trionia . I764--
Thomas Winflow 146 Ierland . 1766..
F. Confist . 150 Yorkshire . 1768.,
C. Drakenburgh 146 Noorwegen . 1770..
Margareta Foster J36 Cumberland I777-*
Haar Dogter . 104 dito . ■ !,.••
Francois Bons 121 Frankryk . 1769..
lohn Brookley 134 Devin . 1777* •
I ; Trial . 125 Worceftershire i774«-
Mount J3<5 Schotland . 1776..
, A. Goldfmith 140 Frankryk . i—>i-
MaryYates 128 Shropshire . —--■
John Bales . 12* isorcriampton 1706.,
William Ellis 130 Leverpool . 1780,.
Margareta Patten 138 Schotland . •—• ■•
James Taylor 108 dito . ,"~r~ ■'
*Ian Franken, omtr. i©5 EnfcheideinOverysf. 1765...
Anna Cockbold 10S Northampton 1781. -
James Hayley 112 Cheihire . —... Evan Williams 126 in'tGr.Wallis, mhet Carmarthen's Werkhuis
zynde nog in leven, in 17P2.
Jackfon 104 Glouftershire 1778.,
Grav. vanDesinond 140 Ierland . 1770Louifa Truxo, ene
Negerin . 175 Deze leefde nog m 1780.
Overgenomen'uit thé Britiscb Mercury BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- en uitlandsche boeken en geschriften.
By den Boekhandelaar Tremel, te Straatsburg, zyn, onder vele andere, de volgende nieuwe Werken te bekomen.
' Voye-
• Dit voorbeeld is, ky de overneming, in de plaat» van een min aasmerkelylj gevsegd.



C 199 )
Vwages pittoresque des Ijïes de Sïeiie, de Maltba &f de lip ■ ■£ƒ£- waar in'gehandeld word over de Oudheden, weli aïdaar nog te vinden zyn, over de voornaamfte Natuur ve fchynzels, die. 'er zig opdoen; de zeden en gewoonten d< In woneren enz. 4 Del. in fol. verfierd met overheerl. plate in roed koleur. Prys te Parys 540 liv.
Tableau General de l'Empire Ottoman. In twee Afdelinge onderfcheiden, waar van de ene over de Mahommetaanfcb Wetten en Regering handeld, en de andere de Gefchiedeni bevat van, het Ottomannisch Ryk, door den iïr. M. . d'Obefon, met platen, eerite D.-el, in fol. ingenaaid ióYliv prys der Intekening. Het rde Deel is op de Pers.
Als mede de pragtige Werken over de Natuurl. Hiftorie met afgez. platen, door den 'Hr. Buchoz, te Parys, uitgege ven, beftaande in: ' ' b b
Fleurs qui Je cultivent .dans les jardins de la Cbine, 2 Del ii fol. met 2oa platen, 300 liv.
Herbier, ou Co'lleSion des Plantes Medicïnales de la Cbine, mm een afgezet Handfchrift, zynde het enigfte, welk voor han den is, 111 de Boekery des Keizers van China; dienendeter pTaTen 150V/ FlmsdslaCMne^ 'm fot met 100 afgezette
Le grand Jardin de l'Univers. beftaande uit zeer fraav afgezette Afbeeldingen van de aanmerkelykfte en zeldzaamfte Plante,, uit alle de vier Waereiddelen; zynde eenVèrvolgop plateï asVSvde Fleurs de la Cbine > met 172 afgezette
Le Jardin d'Eden: beftaande in ene gelykzoortiee Verzafflehng van Planten, en dienende tot een byvoegzel op de 3oo?iv Werken, in fol. met 300 afgezette p'au-n.
Van denzelfden Schryver bcefc nien insgelyks:
Les dons merveilleux £? diverfemenl colorées de la Nature dans le regne vegetal, 2 vol. 300 liv
dito dans la regne animal, 2 vol. 300 liv.
dito . mineral, 2 vol. 150 liv!
Waar van men het zakelyke by een gevoegd vind in ene .Verzameling, getyteld :
Planebes enluminées £P non enluminées des 3 regnes de la Nature; donnant ee qu'il y a de plus intéresfant dans l'Hifloire Naturelle, fur 200 Planches doublés, c'eft-a-dire en noit & en coupeurs, de ftrmat atlantique, 2 vol 400 liv. . De Acteur geeft nog by aanhoudenheid, van tyd tot tyd, in t licht, een reeks van: Disjertations analogues aux principaux object de fes planches, waar van reeds 2 vol. in fol het Jigt zien; a 30 liv. en 120 liv. met bygevoegde platen.
Amsterdam, 4 Decemb. 1789. Het Mathematisch GeBootfchap alhier, onder de Spreuk: Een onvermoeide arbeid \s>mt alles te boven, heeft heden uitgegeven het X. ftukje, i.
Deel der Wiskundige Verlustigingen.. . Dit Stukje, welke
verfcheide keurige Voorftellen en Ontbindingen: vervolg van ene Inleiding tot de Fluiie-Rekening; en het vervolg ener Verhandeling over de Kans-Rekening bevat, befluit het Ifte Deel der Wiskundige Verlustigingen, terwyl in het zelve Stukje weder een aanvang gemaakt word, met het opgeven iran Voorltellen voo* het il. Dael. "wen
e beSanndeeine:ed3 *[t^Vene Werken ™ $ Genootfcba, r- 1. Mtntucla Hiftorie der Wiskunde, 2 Delen r 2' 0 dif0 3de Dis ifte ftuk
n 3. Mathematifche Kunstoefeningen, 2 Delen.
4- Wiskundige Verlustigingen, X. Stuitjes. . hJrJl "og,eni'e,e weinjge complete Exemplaren te bekomen
, zedert zo vee Jaren bezig gehouden heeft; waar over Se • een Leeuwenhoek, Hartzoeker, Swammerdam, Wolf, Bonnet « r V? erC gr0te Vhftologisten, te vergeefich ftelzel. ' gefmeed hebben , is ook nu onlangs door den thans zeer beroemden Gottingfchen Hoogler. Jou. F.ed. Blumsnbach ' zeer ernftig doorgedagt, en tot een nieuw Stelzel gevormd! FFNFv%l»Ai^r\^nhem S^omene proeven ftaaft,in VOORTT^ wrEL1N.? °VE,8 DB V0RMDR1FT 1» '»» VOORTTEELING, welke onlangs te Amfterdam, by A» Fokice Simonsz. in 't Nederduitsch vertaald , uitgekomen, en alom in Nederland, als mede by den Uitgevef van derl Letterbode, te bekomen is. De fcherpzinnige Schryver befchouwd m de eerfte Afdeling zyner Verhandeling : de ver* Jcheidene wegen, welken men ingeflagen heeft, om tot eenis beJlaittver bet Voontelings wezen te geraken, en beerypt die alle onder twee hoofdwegen, te weten; den weg der Ontwikkeling (evolutio), en dien der Bygeboorte (Epigenefis). Het eerst, genoemde Stelzel leert, dat alle Dieren en Planten, zo veel er .ooit op de waereld geweest zyn, of immer geborenzulen worden, m het eerfte paar Menfehen, Dieren of Planten, reeds zouden zyn opgefloten gewaest , en dus bv derzelver op een volgende Geboorten., flegts ontwikkeld y\Tde twede te weten de leer der hygeloltTolBj^; {Epigenefis), leert, dat de ruwe teelftoffe eerst na de S fangems al engs geheeld word; deze beide Stelzelen worden naauwkeurig onderzogt; en de Hoogleraar oaat U deling van de Hoofdb-ewyzen voor bef voo'bffiin 'de5 voor af gevormde kiemen, en geeft deszelfs nieuw gevoelen nn
S^f "deen FOrfrif! »J f^mativus) in de fa u r "laa* heeft door welke de vrucht geteeld word; eindelyk fiW de Schryver voorbeelden en proefnemingen by, v/aar 3 by zyne (telling tracht te bewyzen, en waar n hl ! tracht te geven van de MisJoorten, dubbeTgeZhJn ?£? mapbroditen) bevruchting enba-ing van 'manlyïeD^en CSz" enz. Het Werkje is zeer z.ndelyk in klein i2tno gédrulr S IS fr22y b°Ulfnede VigUeC V00r2ieD > deêeprysf1s*
Platen van Bnys en Cardon VnÜ wein L " 1"°' IIletfraaye met eerfte Proefdru^a en —lZt rT*^ gr°°J, ?tapifr door den beroemdenPHooglerMr Selz^ iienfpraken befchreven, in Duitscbland zo leVoLZ"S" naakt hebbende» dat daar niet flegts twee egte, SAIl
fchei»



l7*9> No. 78.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- EN MIN~G EO EFFENDEN.
Vry dag den 25. December.
m' ^nnThi'AT^ beid,en REeISTERS op het 3de Deel, TYTEL en OMSLAG, -voor net tiubbeld van den gewonen prys, zynde nu 5 ftuivers, uitgegeven.
BERIGTEN.
GR 00 T-B RITANNI EN.
I^^f erwyl men dezer dagen bezig was met den t i grond te flegten voor een nieuw Huis by * IJ Lancaster, vonden de Arbeiders omtrent m^^m 1000 ftuks Zilveren Geldftukken, meestal onder Eduard 1 en II. enige der Henrikken, en enige weinigen onder de Regering van A.'exander, Koning van Schotland, gemunt. Zy hebben byna de grootte van een Sixpence, zyn dun, en wegen van 2 tot q pences ieder. Zy fchynen in Flenel gewonden geweest te zyn, en waren wel bewaard.
De Koningl. Akademie der Konstin hield, laatstl. Vrydag den 11. dezer, ene algemene Vergadering, ter viering van den jaardag harer oprigting: wanneer, naar gewoonte, de Pryzen wierden nitgedeeld; zynde by deze gelegenheid, de Heer Jofhua Reynolds op nieuw tot Voorzitter verkoren.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Te Hamburg, word, in de St. Michiels Kerk,een ' Monument voor den overledenen beroemden Toonkonstenaar Pb. E. Bach opgeregt. Hetzelfde gefchied ' ook in de Kerk te IFcimar, de Geboorteplaats van i mezen Muhkus. !
Iil. be el.
NEDERLANDEN.
Delft. Burgemeesters en Regeerders dezer Stad hebben tot Lector in de Ontleed-, Heel- en Vroedkunde aangefteld, den Heer Adrianus Sanderus van der Boon Mesch, Med. Doft. Veertig Raad en Vroedlcnap dezer Stad; als mede tot Lector in de Scheikunde, den Hr. Stiepriaan Luwitius, Med. Doft.
Leyden. Piet Genootschap der beCchouwende en werkdadige Wiskunde, onder de Zinfpreuk: Mathefis fcientiarum Genitrix; federt den jare 1782 alhier opgeregt, hield des avonds van den i3den dezer, op de Gehoorzale der Latynfche School, ene Algemene Vergadering, in welke 14 Leerlingen en Aankwekelingen geëxamineerd wierden, en met Lerepryzen befchonken. Zyne Doorl. Hoogheid, de Heer Erfprins Willem Frederik, van 0ranje en Nas/au , Eerfte Befchermheer dezes Genootfchaps , die, fints enigen tyd, deszelfs verblyf binnen deze Stad houd, om de Academifche lesfen der Hoogleeraren van 's Lands Univerfiteit te horen, vereerde de Vergadering met hoogtsdeszelfs tegenwoordigheid, niet alleen, maar fchiep zelfs behagen, om verfcheidene der Leerlingen en Kwekelingen te examineeren, zonder onderfcheid van rangen , en aan twee van hun, zynde de Jongelingen J. van Leeuwen en N, Wiggers, eigenhandig ene Zilvren Medailje toe te reiken. Zyne Hoogh. toonde zig byzonder Voldaan over den Wees Jan Domus, die met ene Aanfpraak, uit naam der Weezen, voor Cc do



I
( 205 >
onze Letterkunde mogen deuken en fpreken,) nog r.iet aan oorfprongelyke, bekwame en bevallige Schryvers ontbreekt, De inhoud van dit lezenswaardig Stuk beftaat in twe voor treffelyke Redevoeringen, door den Schryver, voorleden Winter, in het Genootfchap Concordia et Libertatc voorgelezen, waar in Horatius, beiden als Menscb , en als Burger van Reme befchouwd word; en welke Redenvoeringen voornamelyk en regtftreeksch dienen, om hem van den vry algemeen aangewreven blaam, zo door oude als hedendaagfche Schryvers, als ware hy een laagzielig, laf en zorgeloos mensch geweest, een listige en baatzugtige Hofdichter, die zig aan de fchandelykfte vleyery, omtrent enen gevreesden of wel veragten Vorst hadde fchuldig gemaakt, te zuiveren en vry te pleiten. Om dit einde te beter te bereiken, heeft de Heer van O. by deze uitgave zyner Redevoeringen, ag'er ieder derzelven een groot aantal van uitvoerige aanmerkingen gevoegd, tot ftaving van zyn gezegde, als hebbende, en te regt, geoordeeld, gelyk hy zig in ene korte Voorredezelve dus uitdrukt, „dat de Gefchiedkundige waarheid door gene „ ftou»e verzekeringen of blote redekavelingen, maar aileen „ door geloofwaardige getuigenisfen der oude fchryveren „ zelve, kan beflischt worden." Het kan niet ontkend worden, dat Horatius vry kwistig in den lof van Augufius geweest zy, 't geen met zyn vorig karafrer, als een der yverigfte Gemenebestgezinden, die zig, fchoon tevergeéfsch, tegen het gehaatte Driemanfchap verzet hadden, in deneer ften opflage niet wel fchynt te ftroken, en gevolglyk ' een fterk vooroordeel tegen de opregtheid des Dichters heeft moeten inboefemen; dan de Heer van O. toond, onder anderen, aa», byzonderlyk in zyne Twede Reden voering ,dat hy niet dan eerst 12 jaren na den dood van Brutus op dezen toon begonnen heeft, en dat alle zyne voornaamfte Loftuitingen, Oüavius toegezwaaid, tot het laatst van des Dichters leven, na dat 'er ten minften reeds 27 Jaren na de Staats omwenteling verlopen waren, moeten gebragt worden;wanneer zo wel in den perfoon van Horatius, uit hoofde zyner klimmende jaren, als in het RouieinschGemenebest,en zelfs in den perfoon van Augnjlus, de aanmerkelykfte veranderingen waren voorgevallen- Met een woord, men vind, in dit fchone pleit, de eer van een der beroemdfte oude Dichters, zo niet ten volle, althans ten grootften dele, op de gelukkigfie wyze gehandhaafd. De Redenvoeringen zeiven mogen als modellen van ware, onopgefmukte, welfprekenheid befchouwd worden; waar in, zonder niets afdoende Declamaties, allerwegen ene bondige redeneer- en niet min fierlyke zegtrant doorftraalt. Gaarne zouden wy, ten bewyze hier van, deze en gene meesterlyke trekken, byzonderlyk des Redenaars uitmuntende fchets van den verbasterden ftaat des Romeinfchen Volks , der bedorvene en weeldrige levenswyze van Marcus Antoniu;, en van den overt«gt der dartele en heerschz jgtige Cteopatra, onzen Lezeren willen mededelen. Dan het kort beftek van ons blad zulks niet toelatende, moeten wy hen tot de Redenvoeringen zeiven wyzen ; waar in zy tevens niet weinige aanmerkelyke byzonderheden, tot het leven en de tyden van Horatius betrekkelyk, zullen aantrefFen- Ten flot moeten wy 'er nog byvoegen, dat de Heer van O. in zynegelèerde en oordeelkundige Aantekeningen, zig een Schryver toond te zyn, die, zo wel in de Hedendaagfche als oude Letterkunde, door en door bedreven is.
Disputatie medica inauguralis de modo, quo agant medica'. mentaadfiringentia, prtecipue martialia, in corpus animale. Geneeskundige inwydings verhandeling over de wyze, op welke de zaamentrekkende geneesmiddelen, byzonderlyk de yzermiddelen, op het dierlyk ligchaam werken, by de verkryging der Doétoraale waardigheid verdedigd , door den Wel Edelen Heer C. P. Schacht. Te Harderwyk by I.Mooien, 1789. 4to.
De Schryver dezer Verhandeling geeft in de eerfte plaats drie onderfcheide gevoelens der voornaamfte Geleerden over dit onderwerp op. Het eerfte gevoelen is, dat de zamentrekkende middelen, en voornaamlyk de Yzermiddelen , uit de ingewanden in het bloed overgaan, en dus hunne werking op alle deelen van het ligchaam verrichten. Het twede gevoelen beftaat hier in, dat deze middelen niet in het bloed overgaan, maar alleen op de eerfte wegen en door een medegevoel op de overige deelen van het ligchaam werken. Volgens het derde gevoelen, zoude de werking der zamentrekkende middelen alleen in het verfterken der eerfte wegen en het bevorderen der fpys ver, teering gelegen zyn, en hier van zoude de verfterking van j het gantfche ligchaam afhangen. Vervolgens gaat deSchry: ver over, om de bewyzen voor en tegen deze gevoelens j te onderzoeken. Daarna ftelt hy zyn eigen gevoelen voor, j hier in beftaande, dat de zamentrekkende middelen door ! hunne prikkeling op de maag werken, en door het mede| gevoel van de maag met de overige deelen van het lig. j chaam, de verzwakte vaten zamentrekken, en de bloeJvloejingen (tillen , tot zo lang, dat deze middelen in het bloed overgaan, en deze zamentrekking der vaten zelfs verI oorzaaken. Eindelyk gelooft de Schryver, dat de genoenv , de middelen, alleen door de maag te verfterken, en de j fpysvertering te bevorderen, het verzwakte ligchaam wel | kunnen verfterken, en hier door de bloedvloejingen voorj komen,of doen ephouden.dan, daar deze verfterking ook door 1 andere middelen kan te weeg gebragt worden, komt het I derde gevoelen hem valsch voor, als geen betrekking op het 1 gefchii zelf hebbende. De Heer S. befluit deze zyne ver; handeling met eenige gevolgtrekkingen tot de beoefenende j Geneeskunde betrekkelyk.
De gantfche Verhandeling draagt kenmerken van belezenheid en oordeel, en zal van ieder Geneeskundigen met ge-; ] noegen doorbladerd kunnen worden.
Lyst van Nieuw uitkomende 1nlandsche Boeken.
P Moens en A. v. Overfit-aten, Rutb, Hage by J. C. Leeuwenfteyn, ito . . . ƒ 1 —10 —.
best papier . . . 2 4 —.
Byzonderheden van den Kon. van Pruisfen, 8fte en Iaatfte Deel, 's Hage by I. v. Cleef, gr. 8vo. . 1 _j0 _., Gatoe Pligten van den Mensch, ifte Deel, by denzelven, gr. Svo. .... 2 —16 —
i Iets voor Studenten, Middelburg en Utr by Gillis/en en I o. Paddenburg, gr. 8.VO." . , j ^- 4 _
I C c 3 Ttentk



£ 2ö6 )
Trinck Mengelwerken, 3de deel, te Dardrecht, by Blusjé en Loon, gr. 8vo. . . . 2 — : —
Christelyke en Zedekundige Opvoed, der Kinderen, door W. J. H. te Amft. by F. J. v. Tetterode, kl. 8vo. 1 - 5 -
Handelingen van de Nacionaale Vergadering in Frankryk, Dordr. by Blusfé en 7.con, gr. 8vo. . . —18 —
Deiman en van Troostwyk Eleétriciteit, met plat. Amft. by W. Holtrop, gr. 8vo. . . . . 2 — 4 —
Henriette van Grandpu, in 2 delen, (niet vertaald) te Leyden by P, Pluygers, gr 8vo. . . 2 — 6 —
Godsdienstoeffeningen voor de Jeugd, Rott. by A. Vis, kl. 8vo. . . . . — 6 —
P. van Cuyck Brieven over Texel, met pl. te Delft by M. Roelofsvsaart, gr. Svo. . . . 1 — 5 —
TEKENINGEN en PRENTEN.
delf t.
De Boekverkoper M.Roelof"stuaert alhier, is voornemens by Intekening LJittegeven een Stel van Eenen-tvvintig ftuks half Veis Kunstplnatcn , naar de Tekeningen van wylen den Here Pieter van Cuyck, in leven Kunsfchilder in 's Hage. Deze Tekeningen vertonen de navolgende Gezigten : 1, De Stede de Burgt, 2. Het oude Schild, 3. Het Dorp de Waal, 4. Het Dorp den Hoorn, alle' vier op Texel. 5. Het Dorp den Hoorn aan de oostzyde van ter Schelling. 6. Het Dorp Oosterend op Texel. 7. De Schans op Texel, de Rhee en Wielingen in't verfchiet. 8. Het graven der Haven op Texel. 9. De Put, die water aan de Schepen verfchaft, op Texel, het Schild in 't verfchiet. 10. Het Dorp Stroe op Wieringen. 11. Westeind op dito. 12. Oosterland op dito. '13. Het Overblyfzel van het Dorp den Westen, de burgtin 't verfchiet. 14. Het Landshuis op 't Eyerland. 15. Het Dorp dc Koog. 16. Westerfchellingop ter Schelling, de Vuurtoren in 't verfchiet. 17. Den Oever op Wieringen. 18. Het Vlieland van de zuidzyde te zien, nevens de uitloop van de VTieftroom. 19.Midland op ter Schelling. 20. Westerfchelling aan de zyde der Infpoeling, door het leggen van een Rysdam verder voorgekomen, 21. Hippolitushoef of Ypels hoef.
Deze (Tekeningen zullen door de kundige hand van den beroemden Kunstfchilder en Graveur T. de Rode, te Rotterdam, in het Koper gebragt worden. En in zeven Afgiften, telkens van drie ftuks Plaaten, worden afgelevert.
De Intekening zal openftaan van nu af aan tot primo Maart 1790: zullende als dan (indien er zich intusfehen een genoegfaam getal Intekenaars zal hebben opgedaan, waar aan niet getwyfeld wordt) aanAondÉ met het Graveeren begonnen, en vervolgens
allen mogelyken fpoed gemaakt worden; zodanig, dat, indien zulks maar enigzins mogelyk is, na de eerfte Aflevering, alle drie Maanden een ftel van drie Plaaten zal worden afgelevert.
By de Intekening wordt geen Geld «gevordert i maar zal de Aflevering telkens tegen contante betaling gefchieden: en wel in diervoegen.
Ongeletterde Proefdrukken tegen f 1 : i'a
Geletterde dito - - 1 : —
Ordinaire dito - • 1': 6
Men kan op deze Platen, behalven by den Uitgever, ook by de voornaamfte Boekverkopers in de Holiandfche en verdere Steden intekenen: alwaar, ook een breder berigt hier omtrent gratis te bekomen is.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
De Engelfche Oost-Ind. Compagnie heeft, dit jaar, ; zeer veel Spaansch en Fransch Geld naar de Oost ' gezonden.
Op dc Verkoping; van Thee, in Londen, dia den fé&a laatstleden begonnen is , warén de pryzen vry wat lager, dan op de Verkoping in de maand I Septemb. 't geen men daar aan toefchryft, dat de Commisfies veel minder zyn; dun men vervvagt hadde.
Van Archangel, zyn ,gedurende dit jaar, 127 Schepen vertrokken, zvnde 44 Engelfche, 23 Hollandfcbe, 20 Hamburger, 12 Deeofche, 8 B'remer , 8 Rusfen, 3 Spaanfche, 3 Dnntzig;ers, 2 Keizerlvken, 2 Franfchen, 1 PrüisGsch en 1 Portugeesch. Dezelven hebben te zamen van dsar ingefcheepe : "2,560 Tonnen Lyn zaad, 5^62 dito Tar' we, 79^80 tonnen Teer, 3695 dito Pek, 113,780 pud Talk, 11,070 dito Smeerkaarsfen , 114795 d'tuYzer, 23,141 dito Hennip, 30,165 dito Vlas, z6.,6$7 dito ruwe Huiden. 3255 dito Verkens Borstels. j.a,668dito Traan. 2329 dito Hennipoly, 1247 dito Wasch, 1149 dito Zeep, 6212 dito Paafdehair« 3719 dito Touw , 1629 dito Tabak, 2760 dito Boter, 840.7 .0 ftuks Matten, ioo,o«o dito Planken. 3670 Balken, behalven liet Pelt werk en verfcheiden 'andere Artykelen.
In Londen en daar omtrent zyn, van St. Jan 1788.
tot



C 2°7 )
tot aan St. Jan 1789. 706,626Vaten Bier, houdende ieder omtrent 120 Mingelen , of een klein Am'terdanisch Aam, gebrouwen.
De Hr. D. Watfon,m Engeland, onlangs ene nieu we manier uitgevonden hebbende, om Heanip te kweken, heeft voor de kosten, hier toe aangewend, een fomma van 261 Pftr. 3 fch. van de Kroon onteigen.
De Vloot thans weder, te Portsmouth, zeilree lig gjnde, om naar de Botanybay te ftevenen , ftaat derwaarts een aantal van x.obo gevonn. Misdadigers over te voeren,
Het getal der Onroomfchen in de Kon.Keizerlyke Erflanden bedraagt 156,869 , zo Mans- als Vrouwsperfonen.
De Graaf van Anhalt, Chef van het Keiz. Adelyk Land-Cadetten Corps, te Petersburg, liet, in den voorleden jare, een aantal van 112 "Planten, in den Tuin, tot dit inftituut behorende, in den grond.zetten, ten einde de Cadetten ook enige prakt, kennis van den Landbouw te doen verkrygen. Onder deze Pianten , vermemgvulde een Gerst- en eenGierstenkorreltje op ene venvonderingswnardige wyze. Het eerfte ichoot 26 Halmen uit, ieder met eenvolle Air , wanr in te zamen 1193 Gerstkorrels geteld wierden. Het andere kreeg 37 kweten, die 42000 Gierstekorreltjes tot rypheid brast. De beiden Planten zyn in het Kabinet van Nat. Zeldzaamheden van het gemel de Corps in bewaring gebragt: en in den Boekwinkel van het zelve worden zeer fraay in 't koper gefnede Afbeeldingen daar van verkogt.
By het Kafteel van Decize, in Nivemois, heeft men, zedert 4 jaren, waargenomen, dat een der Pruimenbomen, die zedert 8 jaren, langs een Wandellaan verplant zyn, geregeld, na eikanderen drie bloeizems en drie vrugten draagt. De eerfte bloezem komt, met die der overige Bomen, in de Lente of het Voorjaar, ten voorfchyn; de Twede, zo dra de eerfte vrugt omtrent een derde van hare grootte heeft; en de Derde, wanneer de twede zo verre in groei gevorderd is. Gedurende de vier eerfte Jaren, is elk van deze vrugten, op haar tyd, tot rypheid gekomen. De twede egter was iets kleiner dan de 1 eerfte, en de derde wederom kleiner dan de twede.
1
lil Zzueden is de fchaarsheid van Drukpapier thans \ zo groot, dat de Boekverkopers hier over, by het 1 Handel-Collegie een Vertoog hebben ingeleverd. 1
Middel om Kalveren te Voeden, waar
mede MEN IN een ENKEL SaLJOEN, vicr OF vyf kalvere.N KAN GROOT B'tEKGEN , MET
de melk van ene Kof.. Gemeen gemaakt door de Maatfchappy van Dublin.
Dit middel beftaat in een mengzel van Hooiwater met Melk. Het Hooiwater maakt men op deze wyze. Men neeind een aarden Pot of Vat, van een dekzel voorzien: men vuld bet zelve , zo vee! men daar in kan bergen , met fyn gekapt Hooi, waar op men vervolgens, na het zelve zagtkens met de hand ingedrukt te hebbes, de pot of het vat vol kokewi water giet, en het dekzel daar op legt. Na twee uren, zal het water de kragt en deugd van het Hooi aangenomen hebben, en deszelfs kleur zig als een bruin aftrekzei van Thee vertonen. Men kan dit water twee dagen, zelfs in den Zomer, bewaren, 'c zy men het overgiet, of in het zelfde vat laat. Ln men bediend 'er zig van op de volgende wyze:
örie of vier dagen, na dat 't Kalf geboren is, en van het zuigen der Koe gefpeend, geeft men het, zo veel draak, als voor eenmaal genoeg is,beftaande uit omtrent3 parten Melk en 1 derde Hooiwater. Drie of vier dagen daar na geeft men het niet meer dan 2 derde Melk en 1 derde Hooiwater. Men moet het Dier 's morgens en 's avonds laten drinken,' zo veel genoeg is, en den drank laauw maken, zo dat dezelve de Koemelk in warmte evenaard: in dier voege egter, dat men eerst begint,met alleen 3 vierde gedeelten te geven,, en allengskens zyn portie vergroot, tot dat men het dezelve, met het einde der maand, geheel kan geven. In de twede Maand, moet men bet, behalven zyn portie drank, uit l Hooiwater en j Melk beftaande, een greep zagt Hooi voor leggen, waar van het Dier, by beetjes, zal beginnen te eten; of zo het Sai2oen bet toelaat, by voorb. inde Mar :naand, brengt men het op een ftuk Weiland, dat voor de wint! befchut en met floten afgedamt is. Men kan dus voortgaan gedurende de derde maand. Dan, tegen het einde dier maand, kan men , zo het wel begint te grazen, iets minder dan 1 vierde gedeelte in zyn gewone portie Hooiwater geven: en zelfs hier toe zig van geroomde of Karnemelk, in plaats van Zoetemelk, bedienen. Na her verloop der derde maand zal het Kalf zo vee! oppasfens niet meer behoeven • ten minften zal het genoeg zyn, dat men het eens Js daags Hooiwater iaat drinken, zonder dat men dit behoefd warm te maken, by aldien het in den Zomer is.
PRYS DER GRANEN.
TARW. Het Last. f Vriefche . .
. Ggld. Zeelandfche TOitte . S2ja2ss
Jit°Órod°e nW"te L5°a29° ROGGE HetLa/t!
Jito rode . . 260 a 300 n,aU
koningsberger . j4J a a86 Danwiger . , i,£aió4
'oorlandfe rode . 2103248 Koningsberger . xlttllt
't0T"!r^- * "0 3 244 Dito bruine . . 145 ars!
ovenlandfche . . 2253260 VlaamleenBra-caadfe z/oaiot
Amsterdam 23 Dec. 1789.
GE»



C 208 )
GEBOORTE- TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week,"is geweest: te Amfterdam 169: in ,s Hage 28, inde laatstvcorgaande Week: en te Haarlem 8, ouder welken laatften 4 beneden de ia Jaren.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
VAN in- EN UlTLANDSCHE BOEKEN EN GESCHRIFTEN.
De Boekverkoper J Mart, te Amfterdam, door inkoop Eigenaar gewo&den zynde van bet regt van Copy en Privilegie der VADERLANDSCHE FLSTOR1E van J. Wagenaar, XXI Delen, in gr. 8vo met Kaarten, Platen tn Portraitten, is te rade geworden, om bet gemelde Werk, als uitverkogt zynde, te herdrukken , en by Intekening uit te geven , aan hun die daar op infehryven, voor den verminderden prys van 42 Guld. in plaats van 63Gld. tcbetalen by de aflevering en ontvangst van elk Deel ƒ2: — :— By gelegenheid dezer nieuwe druk, zal dit Werk vermeerderd worden met zodanige Byvoegzels, Ophelderingen en originele Stukken, als tot completering van het zelve nodig zal geoordeeld worden. — Dit zal gefchieden door de WelEd. Geft. Meren vanWyn, Oud-Raadpenfionaris van.Gouda, Lambrechtsen, Oud-Raad en Penfionaris van Vlisfingen ; Martini , Oud-Penjionaris van 's Bosch, en door den Wel Eerw. Hr. Engelberts en andere voorname mannen, welken voor als nog niet genoemd worden. Deze Byvoegzels en Vermeerderingen zullen afzonderlyk en dus ook mede te bekomen zyn, voorde bezitters der vorige drukken van dit alom geagt Werk , tegen den prys van 2 ftuiv. het gedrukte vel, en met een aparte algemene Tytel en Voorberigt, worden afgeleverd: mits egter zy, die deze Byvoegzels begeren, ftaande den tyd der Intekening, zulks opgeven by hunne Boekverkopers,
Een breder Berigt hieromtrent is alom in Nederland, by de Boekverkopers, gratis te bekomen, alwaar ook ene proef, zo van de voorgenomen uitvoering dezes Werks,als van de keurigheid der Platen en Portraitten, te zien is; üynde de Letter geheel nieuw , en uit de Gieterye van de Heren Enfcbedé, en de Platen en Portraiten, door wylen de beroemde Graveurs Houbraktn en Fokke, eigenhandig, deels op nieuw opgehaald, deels op nieuw in 't koper gabragt-
Zo ras de Intekening gefloten is,zal de Prys weder ƒ 63. zyn.
Men zal ook, tegen een derde verhoging van den prys, enige Exempl. drukken bp best groot Papier, met de eerfte Plaatdrukken; dog dezen zullen alleen voorde Intekenaars ie bekomen wezen.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Uit Engeland word het volgende gemeld: „Woensdag den 1. December, leverde den Sterrekunuigeiï ene omftandigheid op, welke niet dan zeer zeldzaam voorkomt. Te weten , alle de Planeten waren op dien dag boven den Gezigteinder, en volkomen zigtbaar; zynde de Dampkring, gedurende 12 uren aan een, ongemeen helder. — Mercurius, Mars en .fupiter, vertoonde zig 's morgens, en Venus, Saturnus en de Maan, des avonds.
De Neva Stroom, na, gedurende dit jaar, topdagen bevaarbaar geweest te zyn, is, den 26 Novemb. met ys bezet geraakt.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarl2M.
Ibaro- thermo- streek
ME- meter. der EUCHTSGE-
ter. Noord; Zuid. wind. steldheid.
( 29. o_ 38, 40 w. t, z. reg. fn. en hagelb.
IfJ.-; 29. o' 39 42 W.Z. W. harde wind. 's Av.
( 29. o" *35 35 _ z. w. fneeuwb. en weerki;
xj>8.ri_ 40^ 4T~w. t. z. ftorm en regenagt;
17.-J 28.ii 4öf 45 tw.t.w. -sAv. bed. en held.
^29. 5 39 39 _ w. w. w.
f ao 9 ö~i T43 w. t. n. _~~
18X2910 46! 46 w. wolk.harde wind.
I 29.91 43 43 w. Nagtsftormagtrg.
f29 7i 431 43 z. w.
19. { 29 0i 44 43 z.w.t.z. a^«fchen'
' 29. 5 40 4i w. z w. peloe regen'
f29. 6 43 44 z. wt.z.
20 \ 20. ó1, 47 49 W. Z.W. bewolkt, "s Avonds
) y u? „j .„ , „ helderen winting.
_( 29. 71 43a 43§ w. t. z. *_
f29. 8_ 44 44 w.z.w.
21. < 29 8| 45 44 — betrokken.
( 29. 8 42f 42 Z- W. _______
f 29 6| 52 52 z.w.t.z. betrokk. harde-vini
22 ) 2y. 6 52Ï 51 Z. t. W. 's Aron.ls regen
} 29. 4| 53" 5l5 Z. Z. W. metfterm.
* 's Avonds 8 uren, onder het valle» van zware fiiecuw, 33grsö. en op *t Zuiden 3l|. t '3 Nagts ftorm met regen» i 's Namiddags N. W,



■DERDE DEELS, EERSTE REGISTER.
BERIGTEN en BYZONDERHEDEN.
Fan July — December i/Sgt
De Letters a en b. duiden dc eerfte en twede Kolom aan.
ttSr^._*!éft]pïw»efV«n]taJW«W belast. Me. ie», a. Uit de Generaliteit verboden. . ... ibid. Aardappelen. (Proef om de ruaderen met) temesten. ' 197. a Aardbeving op Tsland, vry zwaar. . . 144 a Aardbevingen te Adorf in Voigtlani. , . io7" t, Aardbeving te Borgo-dijan.e ptslcro. '. 3 . ijói a Aardbeving te Nauwburg, Eulau enz. . ' .' jI2 b ABERCORN. [Anecdoten omtrent] . , _43', b Aberdainin Ooftende en Weuvopoort binnen gebragt. joi' b ABRAMSON vervaardigt een Medaille op Poiemkin. . 70. b ADLER [Prof.] word Leeraar in Cbrijiiaomhaven. . 173. b Akademie [de Franfche] hond op's Kon. Naamfeest hare Verg. So a Akademie [De Keurvorstel.] der Wetenfch. te Minteken geeft Prysvragen op. . . . . 2. a Akademie [De Koninglyke] der Byfchriften 'en fraaye Letteren, te Parys, geeft een Prysvraag op. , . x, a .Akademie [De Koningl.] der Wetenfch. te Parys field Vragen ter beantwoording voor. 17. a. Nog enigePrysvrage. 25. a ^Akademie [de Kon.] der Wetcnf. te Sientia geeft Vragen op. 177. a Akademie [de Koningl.] der Wetenfch. te Thouloule geeft vragen en voorftellen op. . . . . 169. b Akademie [de Kon.] der Wetenfchappen teStokbolm geeft hare vorige Vragen op. ... 137. a Akademie [de Kon.] der Wetenfch. te Berlyn houd hare Verg. 122. b Akademie [de] van Landbouw te /^ibz«»z»-geeft een Vraag op. 13e. a Akademie der Natuuronderzoekeren, [Bericht nopens de Keiz.] ié. a
Dezelve ftélt een Vraag voor. • . 193. b
Akademie der beeld. Konsten enWet. tei?fr/>» deelt pryzen uit 173' a Akademiegebouw [eerfie Steen aan 't] te Edinturg gel. 138. a. 185 b Akademie [Kon.1 der Heelk. teParysgeeft een vraag op voorj7yi. 1É9. a Akademie [Kon ] der Wetenfch. te Bcr yn houd hare Vergader, jo. b Akademie [Kon ] der Wetenfch. te Turin deelt een Prys uit. 137.' b Akademie [Koningl ]der Konsten, te Londen, houd ene Algem. Verg.
enverkiest den Hr.J. REYNOLDS op nieuw tot Voorzitter, joi. a Akademie nieuws van Groningen. . . ,4J- D
Amerika [Belastingen in Noord ] vastgefteld. 03! a
Amerika [Schepen van Noord-} na Bengalen. 134. b. Vlas en Hennip-
bouw aldaar. .... 135. a
Amerika. [Staat der Fabrieken in Koord-"] 141. b. *t Verkopen der
onbebouwde Landeryen aldaar. . . 142. a
America. [Staat der Kunstenen Wetenfchappen in Noord ] 49. a ag
eerlykheid der Drukkunst aldaar. . . jbjd.
Ar handel. (Schepen, nev. derzelver ladingen, dit jaar vertr. van)2c6. D ARKENHOLTZ ontvangt Vorstel, gefchenken voor2yne Gefchiedenis
van den Zevenjarigen Oor:og. . . 50. a
ASTLEY vertoont den Koningl, Scheepsrevue op het Toneel, 197. a
P,.
BACON z J een Afbeelding van Gilbon vervaardigen. 117. a
BAHRD zit in hechtenis. . So b
BAKER. [Vifitcre d van Dr.1 . . . i53'b
BALSaMO word P;of, in de Huishoudkunde. . j8;'. b
Bankroetiers [Bil] nangaande de] in astf op til. . 50. a
BARKFR (R.) derft. . . . . ,05. a
BARRETTI [J ] fterft: iets aangaande zyne Werken. '. >o! a BEAUCHA>!P [Waarnemingen v?.n DE] cvprte Sterren in .p*_(f. 33. a hem wo? dt door DE LA L ANEE e^.n Nacht-Telescoop gezond, ibid. Belgrado (Medaille var. HOL2HEY cp de Verovering van) 1*0. b Bibliotheek [ene] te Damzig ontdekt. . . _6i. a
_ vJ"ten'in €n by Lo"clta in 12 maanden getrouwen, aoöi a DEEL,
BIKKER [L.] word Lid Correspondent en asïbcié by de Kon. Akad
der Geneeskunde (e Parys, . . , 18 a
BlLLONS [TERRASSF. des] maakt zyn Boeken aan de Congregatie
van St. Lazarus. .... ^2> _
BJOLKE fchenkt een Kabinet van Bergftoffen aan de Goudmyn'te
Adelfort. . . ra
Blaasbalken ['t gebruik van] in 't repareren van Schuiten. liö.' b Bleken [een nieuwe m.nier van] in Engeland uitgevonden. 174. 3 BODE [Pref.] word Medelid van de M/atfch. rierWet. leLenden. 8y. b Boeken [de Uit en Invoer der gedrukte] in de Keizerl. Staten. 13 s. b
vi&iNapels, Ver.etiers en tostonen aan buiten), boeken betaaid.135. b> Bondgenootfchap ['t Huis van het] te Nituw Tork geftigt. 182. b BOON MESCH (ADR. BAND van der) tot Le&or in de Ontleed-
Heel en Vroedk. te üelfi aangefteld. . . 201. b
Bosanybay [Een Kruidkenner gaat on Reis na de] . 97. a
Botany-Bay , nieuw transport van Misdadigers derwaarts. ie.7. a, BRAUN [a.] word Lid der K. Kon. Akademie te Wenen. 6. b BREUGEL [f.] Schildert een Miniat. van Scipio de Afrikaner. 172. b BROWSSON ET over de weder voortb. zommiger delen van het lighaam
by de Visfchen. . . . 154. b
BRUGMANS. [Levensbyzond. van ANT.] . . 43. a
Brug [nieuwe] te Kew geheel voltooid. . . 179. a
BRUNICHE tot Opperberg Commisfaris benoemd. . 137. a BRUN [le] ontfluit zyne Kunsrzaal voor Schilders enz. 70. a
BURGER [M ] word Hoogleraar te Goiiinqen. . 178. t»
BUTE is bezitter van een zeer koftbaar Plantkundig Werk. 193. 3
C.
CAMBRAY fterfe. l86. b
Carron Fabriek. [Confumptie van Kolen in de] . i2J. b
Cbina. [Bericht nopens een nieuwe Handel op] . 33. b
Citroenzap [Manier om] te concentreren. . . 175! a.
Collectie [een 1 van Antieke Penn en Munten te koop aangebod. 173. b Collegie [Berichten aang.'t Koningl ] der Heelkunde, teLyons. 65. u> Col'egium Clinicum door zyne Pruisf. Majefteit begiftigd. 1. b
Collegium Medicum [verbeteringen van het] te Motkow. 73. a
COLONNA [de Graaf van] word Hon. Lid der Akademie van Konsten
te Berlyn. . . , m 131. a
Compagnie [de Engelfche Oost-Ind.] fielt Schepen in Cornmisfie voor
't Jaar 1790. .... Ior. 3
Comp ignie [de Paketboot, de Snelheid, der Oost - Ind.] zal vertrekker»
ni de Kaap. . f' . . . >js. b
Compagnie (Eng.O I ) zend vée! Spaansch en Fr. geld nadeOost. 206. b Compagnie. [Nijaars Verkopingen van de Oost-Ind] . 79. b Congregado dituum, te Mtntz opgericht. . . 4zt 3
COTHENIUS legateert een fomma aan de Akad. der Natunrond. 193. a COTTE [Üittrekzel uit de Verh. van] over de harde Winters. 10. a COULON [J. V ] word Med. Dr. . . _7. a
COVVPER heeft een vertaling var Homerus vervaardigt. 121 a CRAANE [J. W. De] word Prof te franeker. . 2. b
CRAMER. [Levensbericht van JOH. AND.j 82. a. Vervolg en Sloc
van dezelven. . . .~ 90. a
CREVENNA-[naauwkeurig.bericht aangaande de Boekery van] (49. _
Vervolg van het zelve. . 170. b. 188. a. 194. a. 202. 3. CURTENIUS [Prof.P.] fterft. . . 50.!»
V.
Vannerora [Bericht nopens de Yzermyn vm] . 86". 3
D^SCHKOW [de Gravin) word Lid der Roomsch Keiz. Aksd. 177 a, DEKKER ontvangt een gouden Medaille voor het Weijkiue Paauw Recherches Philoïophirjues fur les Gcecs. , . 98. b Pd Delen



( 210 > •
Delen en Pyphout fterk gezogt re St- Ubei. . 174. a
DIETZ [Theles onder fr of.] te Hamberg verdedigd. , 42. a DILLER fterft. . . . . 67. b
DOLL [Pr.] geeft lesfen in de Tekenk., en verv. vele Kunstw. 30. b Doortogc (Men vleit zich met den; uit de Stille in deAthnt.Zea. 192. a Droes [Inenting van de] der Paarden. . . iof. b
Duurte van Brood en Hout aan denRbyn. , . 1:0. b
E.
EDEMAN [SAMUEL] fterft. : . ,33. b
Effecten [Prys der In- en Uitlandfche-] in 't eerfte Nr. van ieder ' Maand.
EGEDE [P.] fterft. . . . . 178. a
Eik. [oudheid van eer] . . 113. b
Entomologifcbe [Een Pian van een] Rc is lellUdcsbeim ontwerp. 33. b ERKELENS [D ] word Lid van de Maatfcb. der Letterkunde. 42. b Erwten [Een buitengewone grote fteng] in Engeland. . 159. a
F.
Fabrieken [iinmoediging der] in EngeUnddoor deDames aldaar. 174. a Fabrieken [Staat der] in Noord-A; erika. . 94. b
FERRINI word Direkteur van het Kab. der Nat. Hift. tePalertno. 18S. b Fidei Commisfen [De] door den Hertog van Toscanen afgefchaft. 7. a FONTANA [FEL1XDE] door de Keizer voor zyne Waschpreparaten treffelyk beloond. . . . 170 a
FRANKLIN. [Borstbeeld van Dr.] . . 22. a
Frankryk. [Financieele omftandigheden van] . 14. a
Ere dei ik [de Werken van] den Groten, in 't Sp, en Deensch vert. 42. a
G.
Garens (de Invoer van) in Spanje vrygefteld. , 1(7. b
Geboorte-, Trouw en Sterflysten, te Amfterdam, Haarlemen'; Hage,
in ie;ier Nommer.. . Geestlyken [Jaarlykfche Inkomften der] i'n Engeland. 9;. a
Geldlening van SoMill. Liv. [In een] door de Nat. Verg. geconf. 86. b Gelufpecien. [Iets over de Engelfche] . , i2ö. a
Geldftukken (oude Zilveren) by Lancaster gevonden. 201. a
Geld [Valsch Zilver-] in Engeland zeer overvloedig. . 71. a Genootfchap [Algem. Vergad. van het Zeeuwfche] te J/Ufmgen. 131- « Genootfchap der befchou wende en v.-erkda iige Wiskunde, te Leyden ,
hond ene Algem. Vergad. en deeld Pryzen uit. . 2©i. b
Gesootfchap [Het] Kunstliefde {paart geen 11 yt, houd deszelfs Algemene
vergadering. . . . . 52, b
Gjnootfchap [Het Vorftelyk] van Landbouw en Konsten te Kasfe wyst
een prys uit en geeft een Vraag op. . . 183. b
Genootfchap [Progr. van "t Haigfe] ter verd. vanden Chr.Godsd. 50. b
Nader b^rictit van 't zelve. . . . 99. a
Génootfchap over de Natuurl Hiftorie te Kojpenhagen cpgerigt. 145. a Genootfchap (Vergad. van het vry Economisch) te Petersburg. 197. b Genootfchap ['t Bataafseri] te Rotterdam hou 1 zyne A!g.Vergad. 74. a Genootfchap ['t Godgel.] van TEYLER geeft een Vraag op. 179. a Genootfchap ['t Keurv.] te Manbeim houd zyne grote Vergader. 67. a Genootfchap _t] Kunst word daar Arbeid verkregen, geeft bericht omtrent enige Prysvaerfen. . . 57. b Gefiootfch.ip ['t Polygr.] te Londen (lelt Schilderyen ten toon. 117. a Genootfchap ft] ter hevordeiin_ van nu;te Konsten en Handw. te
Hamhurg breid de nuttigheid harer inrichting uit. 174. b
Genootfchap [*t] van fraaye Wetenfchappen te Koppenhagen moedigt
de Nationale Schryvers aan. . . 137. b
Genootf. ft] Studium Seii ntiarum Genitrix,hoad zyne jaarl. Verg. 58. b
Het zelve geeft bericht van zekerDichtftuk. . 8r. a
Genua [Pogingen om te] de Medic. Faculteit te bevorderen. 185. a GEZEÈLiUS fterft. . . . 1. a
Gezelfchap [een] van Liefhebbers der Natuurkunde, te Frankfort aan
ie:i Main , richten een Mag. van Engelfche Inftrumenten op. 89. b GIBBON is bezig met het naaien van zyne Rom. Gefchied. 113. a Gotba [.leH;rtog van] legt een nieuw Ob-fervatorium aan. 170. a Gottinten [Promotien te] . , 13 r. a
GOTTL1NG [J. F. A.] word Prof. te "Jena. . , 98. a
Gou.ifpecien [Uitvoer van] nit Pruisfen verboden. - 13;, a GLtAFE word Doftor in de Muzyk te Oxford. . 170. b
Graanoogst in Neder Normandyen. 13». b, te Dant:ig, 126. a
Graanoogst in Portugal, . . 79, \>
. ■ ■>. _ 5. :.\ ... j •
Granen [De invoer van] tolvry in Spanje. . 37, ij
Granen [dnurie der] \e Lisfabon, . , , l0I' a
Granen in Fthhh;k tot onderfta'nd ingevoerd. , 31. a
Granen. [Prys der] 2!. b. en Vervolg ,Jin ieder Nommer. Granen [Pryzen der] te Damzig en Amfterdam. , 7, a
Granen [ Uitvtier vari] in Engeland vry, en in Pruisfen verbod 135'. a GREEN [V. eri'R ] krygen uitfluitend recht op de Gravures van de
Gallery te Dusfe'.dmp. . . . , 30. b
G ootbritannien en Rusland. [Commercie tusfchen] . 31. b
Grootvorltin [De] geeft blyken van hare bekwaamheid in het graveren
op Edeigefteemen. ... . 153. a
H.
Hagelbuy te TPithehaven. . .. , ijfl, b >«
Higelftenen (byst?r g.-ote) tePryburg gevallen. . 40.6.
Hairpoeder ('t Verkopen van; te Geneve verboden. . 19;. a Handel ftaat (lil te Arcban%e!. . . , ,7^ 3 ■
HANKE zal met een apart Fregat het Cadïxfche Esquad. opzoek, 129'. at 1 Haring te Oojtende en Nieuwpoort binnen getragr. . lot, b '
HENRY [de Vrouw van- den Predikant] word Lid van de Akad. der
Konsten en Werktuig). Wetenfchappen te Berlyn. 178. b
HERDER [Generaa) Superint.] na Göttingen beroepen. 81. a '
HERMANS byzonderheden over de Geboornen en Geftorvenen 95. b HERSCHEL ontd. een zesde enaev. Wacht.van Saturnus, 98. a. i6r. b ' Hette [grote] te Jamaica. . . ' ti0, a
HEVELIUS [een Borstbeeld van! te Damzig opgericht. irJt. b ■" HEYNE [Prof,] tot Kanfelier der Univerfït. vaaKoppenh- beroep. 49. b HEYNITZ [de Baron van] tot Medelid verkoren door dewyagerige '
Maatfchappy te Philadelphia. . . 89. _,
Hogefchool. [Overdragt van den Post van Reftor Magnificus aan het "
Gelderfche| . . . . . 27, a.
HOLTZHEY vervaardigt ene Medaille op O.tta'cow. 141. a. Als
mede op Belgrado. . . . ig0.
Honduras [Houtkappen in de Baay van] zou den Americanen by Trac
taat van Spanje vergund zyn. . - . 100. b
Hondsgras. [Nuttige ontdekking omtrent het] . 183. a
Hopgewas in Engeland. , . . 22. b
ö?^<r,^;ii[:.f!erch*'vü!j-au!'n!,etC''e''""';=hsJ vanbinnen. 14?. bHOUDON t vervaardigen van een Borstb.vanAtofropgedrag.ii7. a
I.
Ierland [Handel tusfeh.] en de Amerik. Staten geraakt in bloei. lor. a Illuminatien te Londen op publ. kosten over 's Konings herltell, 56 a Indigo [Oo3t Ind.] in Engelaud verkogt. . . ' ISg" a .
Invoer [«Ie] van Slaven enz, in enige Americ, Eilanden vry gej. 100. b
j-
JERUSALEM [J. F. W.] fterft. . . . -s b
JODDRELL'S [P.] wedde als Lyfarts van een Eng. Nabob. 113! a
K.
Kabinet ['t] van den Erfprins Scbvtiênburg-Rudoljlat methetMufeura van Richter vermeerderd. . . m JJ4i a
Kabinet [verplaatzing van het] van Natuurl. Zeldzaamheden der Broedergemeente, van Barby na Niesky. . z~g. a Kanaal ('t nieuwe) van Murcia word reeds druk bevaren. 192! a Kalveran (nieuwe en voordelige manier om) groot te teaken. 207 b Katosnfabrieken eh Verweryen.[Pogingen van ANDERSORte./lforfraf, ten nutte der Britfche] . . , l42_ 3 Keizer [de] beloont zyne Geneesheren. . , i06.' b KENT. [Byzonderheden betr. den Hertog van] . 23. a Kerkhof [Een] tusfeh. den Diemerbrug en het Tolhek aangelegd. 31. b Kerfpelen [Getal van] m Frankryk. , jro b KINGSTON. [Verhaal betreffende W.] . t23' a KNAUTS fterft. . . , . I0f . KNOX [JOH.] geeft een Profpeftus uit. . . 0. a Kok.ersh.ofje [Befchryving yan het] te Rotterdam» . 166. 'o
SCocra»



«: 2ii >
Koningsbergen [te] een nieawe Toltan'f ingevoerd. . 101. a Koorngewasch. [Zonderi. fpelingder Natuur in een] no. b
Koorngewas in Frankryk. . . , 22. b
Koorn [Tol op het] te Mentz opgeheven. 13j. a. ten gewone pryzen aan de Bakkers te Dresden geleverd. . . 135. a
KOPP [Prof ] krygt een uitfl. Privil. op't verv. van Konstroarm. 166. b
: • • ' r"':'i\!.i4*',,};
Laarzen [Middel om] waterdigt te maken, ~. . 183. a
LABRELIS(J.P )neemteen uitg. van Verz.van gr. mannen voor.196; b Laken3 [Middel om de koleuren van] te beproeven. . 37. b Landoouw [Hoogleraars in den] door den Kon.van Napels aang. 12;. b Ï.ANDE'S [la] Bericht over den Planeet van Herfcbel. aj. a
LAYRITZ (P. E.) Bisfchop der Broederkerk te Hernbut overlydt. 2. a
Levenshyzonderheden van denzelven. . . ibid
Leerfchool ter genez. der Dieren,za"l te Beriyn worden opgericht 98. a' LEOPOLD [Hertog] zet de Hervorming in Toskanen voort. 133. b LOOSJES [A] Pz. leest in de Tekenalsad. te Haarlem, "t Dichtftuk
Frans Hals voor. .
ï-U}^JlU?{S?IEPR-)t0tLeft0^^ 201. b
IA ON ET. [Befchr. van het Kabinet van wylen den Heer P.] 59. b M.
Maatfchappy [de Kon.] der Geneesk te Parys houd hare Vergad. 130 a Maatfchappy [de Kon.] der Wetenf. te Metz geeft een vraag op. 170. a Maatfchappy fde Kon.) der Wet. te Lenden houdhare Vergader. j86. a Maatfchappy [de] of School van Landb. des Cbat. de tmu opger. i8>. b Maatfch3ppy-[de] Tot nut van 't algemeen, houd hare Alg. Vergad. 58, a Maatfchappy [De] Tot nut't Armeen , bericht het publiek «iac zy geen deel heett aan een Zeker Weekblad , of aan een Zieken Maatf. 67. b Maatfchappy der Nederl. Letterk, teLeyden. [Programma van del 42. a Maatfchappy Felix Meritis. (Gehoorzaal van het Teken Departement by de) geopend. 194. a. Die van het Departement der Natuurkunde, by dezelven ingewyd. . . , 202. a'
Maatfchappy [Geneesk] te Londen fchryft vragen uit. 122 a
Maatfchappy -[Koningl.] der WetenMi„te Kavjytnbagen. 6i ' a
Maatfchappy [VaderI ] te Milaan, doet voorftellen, . 41 a Magnensrau» [over het lïierlyk] . . ïojj 5
Magnetismus [Iets over het Dierlyk] vanDr.SELLE, 170' b
Mainz [de Keurvorst van] begiftigt de Univerfiteit te Erfun. 193! b MALES>>INE ['t Escjuader on'der Don ALEX.] loopt in Zee. oj. a Manille [de Haven van] tot 'een vrye Haven gefteld. , ior.' a Matrozen ['t Getal der Britfche] begroot. , os', a
MATTIAK houd lesfen over de Zedekunde der Vrouwen. 33' a MEDICUS [T. C] raadt aangaande de Broeikasfen. . yt' a Mercurius pasfeert de Zon. . . jgg' a
MERKEN [LUC. WILH. van] fterft. 133. b. Een Dichtft. by derzelver affterveri. 13S. a. 'Graffchrift op dezelve. . 186. b Michaëls - Misfe. [Getal der Boeken op de] . . 154. a Micbe' [Overblyfzels der oudheid te St ] ontdekt. . 89. a Middel ora de Bomen voor de nadelige gevolg, der Vorst te bew. 31.' b .Mr'del om Inktvlakke» uit de klederen te krygen. . os', a MILLER [ƒ R] fterft. . . . 26. a Minden [de Scheepvaart van] na Kasfel belemmerd. . ioi.'b MISCHERLICH krygt een gouden huldiging penning. 122. b Mis. [Staat van de Leipziger M.chieis] . . 142. a MORHLEIN uitlegging va» Job 19 vers 25 enz. . 42. a Muzyk [Staat der] te Venetien. . . . c. b
N.
.Nachtwandelaar. [Over enen merkwa'ardigen] 46. a. Vervolg en Slot van dezelven. . . . • 52 b
NECKER. [Levensbyzend. van TACOB] . . 44' a
ÏÏe£mRJV j£in,k' Tan ene C0,nPL uitgave der Oeuvres, par Mr ] .159' 1, NIEÜWLAND [p.] zal een aanvang zyner openb. lesfen maken. 58 b Dezelve aanvaart zvn post meteen Redevoering. , I70 a
Nieuwspapieren [Belasting der] in Engeland, . b
Niezen, [over de pligtpleging by het] . , I70(' b
HaeriemschDepar-
Oeconomifchen Tak zal hare Vergad. hou'den. 9 a. Dezelve Ver^ begonnen en geemd. 27.3. Proemien en Rem. dcor dezelve toe. af a Onroomfchen 't Getal der in de Keizerl. Erflanden. 2 7 l
Onweder [zwaar] te Napes. ' ' 2;7' 4
Onweertbuy [hevige] te Bourdeaux gevallen. ' .' 2' l
Tolrug!} g' 71 ^ B"ge.anl1- "°- a" ** 20 in Spanjol Oosterfche[Staat der] Letterkunde, in Frankryk. ' , k Operahuisjie Londen verbrand. " Operahui!i [op een nieuw] in Londen voor'het verbrande ing'efch 128 b Orka"? [eBe/^^^aang-h«Werk]deIla.Populaz de St.Leucio. 185. I ORSINI [b .][zend aan de Akademie teCortona , éne Verhandel, m b Ouderdom [hoge] van Matih. Tait. 72. a. vzn Oiven Martii ibid Ouderdom. [Hoge] 1,9. b. Algemeen te Bern bereikt. 1/0 3
Oujerdom [Voorbeelden van hoi>en] i4n. a If(J. b .08 b
Overbevrnchting- [Waarnemingen aangaande ene] . 92 b
Overftroming van den Neckar en den Mayn. . . , sa', b
PALAZZOTTO word Demonftrator der Veterinaire School. 18?. b la ermo [Te] een Kweekfchool der Zeevaart opgericht. 7. a
Papier (grote fchaarsheid van het Druk ) in Zweden. . 20. a PAREAU [J. H.] aanvaart-zyn Hoogleeraarampt. 178. b
Puros en U^arnis. [Voordelen voor Spanje uit dè] 13 b
£»P,t0,ns.t!n WïLLIAMSbebbenSiraioenPo/yWBj onder hand. 153'. b ^1^UH-E- °-J tot Prof- te 3"> beroepen. . 08 a
PEYSONNELbehandigt aan de Nation. Vergad. een Werk door hem
gefchreven. ... . . icö a
PFËIFFER verruit de plaats van Prof. EDEMAN. . 3<1' "a
pÏa°TTOLi'[ANNA]1' ftSefS Zekeie v"erllandeling over het) 385.' b PIOZZI [Vercüenften van Mej.] door haar Pen. * . 121'. a Plaatfnykunst in Engeland. . . . 30. a
PLANER [D. ]. J.] word Lid van de Keizerl. Koningl. Akademie der
Natuuronderzoek. . • . Q a
PlarJnaen[('niiemeH0!i|een 6" denzeIfden da2 in Engeland' gezien. 208.' b nAT^pO^^^tf^^ Ak.de.nle [o ^enen^ö a Ploegen [Nieuwe] uitgevonden. , wenen. o. a
Patangen [Haven by] aangelegd. . * JJ* ?
Polen. [Negotiatie der Republiek] i' Portraitten van Menfehen hair. . * * j6l' £
^™IRV r? =m°tr d£r Boe,khande!- te Paryi aangelegd. ,97'. I PRIESTLEY [ t afdrukken van de General Hiftory of the Ch. Curch
door Dr.] vordert zeer. . 7 h
Produkten [de Rusfifche] vallen i'n prys ,.9„ ?
PROKOP LAZANSKY de post van Voorzitter opgedragen in het
Boheemfche Genootfchap van Wetenfch. te Praae. 2< H
Promotien: [Akademifche] . * Vb
Pruimenbooni feen) in Nivernius, draagt 3 malen 's jaars vrngt. 207' a Pruimen en Kersfenbomen in Ijle de France. . 22 b
Pruisfifche Monarchy. [Inkomften'der] . . ,3.' a
R.
?r^nu^recr,r,[Ier-,woestl fn ^oor het aanhoudend] 104. b
KEINHCJLS [JOS] word aan een oog geheel blind. . «8. a
Reis rondom de waereld [moeite en ontwerpen omtr. ene nieuwe] 7' b ïf™Z[?PnS1an de deu2d>hoS7- en Prys van den] V.174Ö-1788.13 ï. b KlLHIt.K [Dr ] tot gewoon Hoogleraar bevorderd. . 170. a RINK [M.] doet ene reize ter nafporing van de Oosterfche Litter. 98 b ROBINSON [R.] werkt aan ene Gefchiedenis der Baptisten. 49! b ROMER (de Heer van) tot Hoogl. beroepen. . . 193 a Rofenkruisfers (een Gezelfchap van) te Londen opgericht. 193' s Rundvee,[Staten vanHoll. ftellen eeuPrKmieopdeninv.vaniiet] 159. a
s.
Sa ba. [De Zilvermyn van] . , , Eo-, b
Saiurnui [de rand van] geheel onzigtbaar. , i05 a
SAXE [F.] word Hoogl, te Denenter. , . u',
D d 2 SAX



C 2X2 5
SAX [SYM] deszelfs behendigheid, «j.b. -ndïAantek. Schepen [wyze om gezonden] te doen fpringen. . lïr. o SCHHLER [F ] word Prof. ie Jena. . . „g, a
Schilder Akademie by de Porceleiri-Fabriek , :e Wenen. ïoö.' b
Schilderwei k [Middel om] in oly ver w van verlieten op nieuw doek over te brengen. . . , II7, b
SCHLOZER. [Berichtaang.de Geteerdh. en bekw. van Jufvr. 1 162. a SCHNEIDER [Holpred ] word Prof. te Bonn. . st. a
School [Praktitsaai] voor de kwekery van Walt enVruchtbom. 13! b Schouwburg ['Er zal in Venesien een nieuwe] gebouwd worden. 1S2. a Schouwburg te Mancbefier verbrand. . . 7, a
SCHROOERHEIM toe Secretaris der Zweedfche Akad. aa'ngeft, 1'. a Seminarium [een] voer de Muzyk wil men te Londen invoeren. - 1B2. b Seminarium [Herftelling van het] te Leuven. , 74, a
SEMLER [Dr.] word Proreftor perpetuus te Ho le, . 81. a Seve>n (dej met den Theems verenigd. . . tqi. h
SEYLER (SOPH. FRED) fterft. . . ,,7. a
Sneeuw (grote hoeveelfleid van) te Fransfort, in den Zomer, gevallen.
88. b. Als mede op de Alpen. . • . ibid.
Sociëteit [Philantrop.] te Londen ter voorkoming van misdryyen. 71. a' Staalfabriek in Parys. . . • jgg, b
Staatsfcb. [Voorz.op de bet. der Renten van del van America 110'. a Staf (een Zilveren) aan de Acad.Senaat van overger. tïr. a
SI AMPE [H J fterft. . . _ 17g a
Stempelrecht op de Nieuwspapieren enz. in Wener, ingevoerd. 31! a Stomheid [ene] van zeven Jaren genezen. . . . 163. b
STOLP. [Vergadering der Directeuren van 't Legaat van T ) en Prystoewyzmg door dezelven. . , ' ,78. b
Stormwind te Mouzon. 128. a. te Bon ay. 12t( " b
*,riu'Javid'-Al?l* over de En£e"che Visfchery in de] 22! b
I^H^ ^rd Lid van't Genacht en Wap.Genootfch.teA-o^»*. 17S. b SWIFT [een Verzameling van ongedrukte opftellen van JON.i ter intekening aangeboden. 07 a
Synode fetn] te Mainz gehouden. ' . . j.s.' a
T.
Tafel der Graden van koude in den Winter van 1788 en 89. «3. b -tarwe (Invoer van) uit -<immfa vrygefteld. . . 102 b
Terra Ponderofa. [De Geneeskundige kragt der] . »rj a
TESSANEK [voor JOHAN] een Gedenkteken opgericht- ï. b
Teftament ['Erword aan ene nv«r.e»iiig van net IS. j gearbeid in het Scifc Kempten. .... 4f, b
Teftament ['tN.) in 't Malab. gedrukt teTranquebar uitgegeven. 74' a TEXELIUS. [Vroegtydige Geleerdheid van Th.] . 102. b
Thee, tot lager prys by de Comp. te Landen verkogt. , 20? b THIRY [PAUL] fterft. . . . pS; a
Tin [die.van't Hertogd. Cornwa zoeken] na Cbina uit te voeren. 95! a TISCHBEIN. [Landgraaf van//>tfrn koopt alle de Kabinetft. van] o. a TITSINGH. [Iets betreffende Jufvr. S. R.] . 103. a
Tonnengeld [Bepaling van het] in Amerika. . leg b
Tonnen ['t Getal der] van da Britfche Schepen begroot. 91. a Turkfche Armée. [Staat der] , . ■ • J3. b
Tyber. ^Overftroming van de) , , ' , ^cö. a
U.
Uitdëtingvan Pryzen aan de Jeugd se Bodegraven. , ïi, b
Uitvoer van Paarden in Denemarken vrygefteld. . ior! a
UNGER [J. F ] geeft een proeve van Houtfnykunst. 125! a Univerfiteit [aan de] te Duisburg zal ook een Luib. Prof. les gev. loó. a
Univerfiteit [de plegtige inwyd van de veren.] teRoftock uitgeft. 14S. b
Univerfiteit [oogmerk om de] te Dublin op te heffen. 97 a
Vpfala. [Geboorte en Sterflyst van het Erfftift] , ÏS4. b
V.
Vee in Fo'en gedurende den laatften Winter omgekomen. 22. b
Vergadering [Maandel ] van Moorfche Dichters te Ftz. M3- a
Vernis [nieuw uitgevonden] voor Pleisterwerk, . «. a
VEas^fnn^rr' h Tl" Vefh %M en Behendigheid. ri3. •
■ V v« ^Seaffi h°Ud FlegHg.e Red—ering by 't nedlri
Verfchynzel. [een Straalbrekend] te Mmchen. ' . ' n
Vertoning van Schilderyen op den dag van Sr Louis. i-o' b
1 Verw [Nieuwe] in Duitschland eerst gevonden. . -„ k
Visfchery [Groent ] der Engelfche. . 7' "
Vischvangst neemt in EngrUnd zeer toe. . ' 110 a
Vlascbbraken. [Uitvinding betreffende het? . , Jj' k
VOGLER [Abt] zal te Haerlem fpelen. . . lts' b
Voortbrengzels £'t Beloop der] in Engeland. . 47' b
Vorst [Waarneming omtrent den] in October. . X44' b
Vruchtbaarheid [de] van de Huisvrouw van Jobannes Jam. 87.' b Vrugtbaarheid (ong.; van een Gerst- en Gierftenkorr. te Petsrib. 207 a
Vrucnt.baarh.eia [ongemene] van het geflagc van Clark. tn,, a
W.
Waarnemingen [Extras uit de Weerkondige] te Par s twLonden. 88 f»
Vervolg van dezelve alle Maanden. Waarnemingen omtrent het Weder buiten Haar em, aan het Slat
van elk Nr.
WAGNER [Dr.] gaat als opz. van *t Carolinum naBronswy1:. I3r, a Walvischvangst. [Nopens den waren ftaat van den Britfchen] i26. a Walvisch-en Dolphynenvangst, den Engelfchen aan de Kusten van
Amd-Amerika opgezegt. , , . . . 9J a
Washington. [Oeconomisch beftuur van] " . . i3J* a Water [Hoeveelheid van Gevallen en Uitgewaasfemd] 't welk alle
Maanden vervolgd word. Waterleidingen in Ierland aangelegd. . ' . 166, •
W ATS ON IB.) vindeen nieuwe man. uit om Hennip te kwek. 207- a Weddingfchappen. [Engelfchel . . . 126. a
WEDEKIND [G. J.] fterft. . . 106. a
WEILAND [P.] word Lid van de Maatfch. der Letterkunde. 4a. a Weimar [de Hertog van] wil een gedeelte zyner Boeken verpl. 170. a Wevers [ t Getal der ZydenStoffe] in Pruisfen enz. . 13. b
WHALEY komt te rug van zyne reis na Ierland. . «é. a \r£'Hd'? t'c Conflft°"e te] maakt enige bep. aang. het ftuderen. 154.. a
WILLIS. [Beloning van Dr.1 ... •
WILLIS. [Traftement van fir.] ". "5* £ WITHE [Dr.] maakt grote vorderingen aan de Syrifche uitgave van
het Nieuwe Teft. . . |*
WITHOF [J P. L] fterft. , ' * *
Wol. [De ftaat van de Silefifche] . 7r h
W'olfaürieken [de] in Spanje in bloei. f' u
Wolfenbnttelfche BibUotheek. [hoop der verplaatsing der] 26. a
Wo.le [Ordonnantie betreff.de uitvoer van] in Spanje. ,7 K
Wolfpinneryen [Proeve op de] in Engeland. . j,s. k
ï^fe^^N woidiredikue^^ l'é l
Y.
Tsland. [Bericht wegens den Winter op] ; , ï3,
z,
^f.^St [Opgave van de] der Engelfchen. . s<j. »
ZIMMERMAN [De Hofraad] word Medelid van het Inftit. teBologne.
9. a. en van 'c Letterk. Genootf. te Laufanne. . ibid.
Zout [overvloed van] te St. Ubes. . . I74. a
Zuikergebak ('t Verkopen van) en Pasteyen te Geneve verboden. 197. a Zciker mindert in pry» te St. Ubes. . . i74. 3
Znikerwsrd'gckweektengeraffineertteA'.fB-.ti.rór*. . 94 i Zwangere Vrouwen [een Huis ter Verlosfing van] te Praao opg. 174. a Zweden. [De Ryksfcbulden van] . 1 ™ 11 \
Zweden. [Pogingen en voordeel van den Landbouw in] 86, b. 'de
Mynen aldaar. . . J jb;j
Zydeteelt Haagt fleg: te Milaan. . . ' a
Zydewormen kunnen ook met Paardebloemen gevoed worden. 142! a
DER«



DERDE DEELS, TWEEDE REGISTER,
MOEKEN, kaarten, KONSTPLA TEN en MUZ TKWER KE N
V«fi July — December 1785J.
A.
Abdollatiphi Compendium njemora»iIinn. . 15a n ABICHT (J H) Vérfuch. . . ;
jibregé de l'Hifloire Univerfelle en figures. . , 182. a
Accademia delie Scienze de Napoli. (Attidella Reals) n," b
ADAMS. (Aftronomical and Seogr. EiTays, by) * ez' a
ADLEK. (Verüoues Syriae N. Teil. cur.) , ,so'a
Afbeeldingen e» befchryvingen van Bagno. . ir," b
jjh ! c'eft kien fa p ace , konstpl. , . jga] »
Aimanach ten dienfte der Zeelieden. . (,8. a
ANDR& (J.) Confiderations on bilions difeafes. . ds' b
ARIOSTO (L.) Orlando. furiofo. . . ,3! k
Arné. ('t Portrait van J.) , , a
Art (the) of manuel defence. . . 13g' b Afiatic refearches or Tranfaftions of the Society in Bengal. 204'. a
Atlas. (Algememer Deutfcher) . . . fo. a
Atlas. (Bericht van den Aug.) . . Io8l' b
AÜGER Otuvrti Complenes dc Demiftbsne. . t s\ 0
E.
BACHTOLD Esfay of Patriotic Travellers. 1 i8r. b
BAILLY. ('t Portrait van) . ; l a
BANDELING (J. N.) ueber Sauls bekerung. . iï?.' b
BANG (F. L.) Praxis Medica. . ; gj", b
BAJR.OLAZZI' ^ Rich«rche iitorico-critiche circa alle Scoperta
d Amerigo Vespucci dcc. . . . 203, c
gARTELS (J. H.) Briefc ueber Kalabrien. . 35 b
jjARTELS (J.) Ueber den werth. . . , ig6. b
Baltilie. (Echte afbeelding van 'tr.anvallen des) . 70. a
BAUSE. (Plaat getyt. Rofette, door) . , <5o. b
BECKMAN(J.> Handlung WisfenfchafFt. . »4. a
Belidor i Hytten. ... , 171, b
BELLAMY (J.) Gezangen myner Jeugd. . , iöj. a
Bemerkungen &c„ . ■ . , tg6] a
BERGER. (Portrait van Frederik de groten) . , éq t>
BERINGTON (J.) Gefchichte. ; i9rj. b
BEY3R. 'ƒ. M.) Schauplatz der Muhlenbaukunst. . 164. b
BEYHR's Handboek, I Dis 1. ft . . 99\ b
Beytraze zur veibesferung &c. ... 55^ a
Bibliothè'fc. (Compendiofe) , , , 36. b
Bibliothek der Alten Literarnr nnd kunst. . 105 b
BOD!?.. (Bericht van J. E.) . . . 1J7. b
BOLTEN (J. A.) Dknurfifcfee Gefchichte. , 36. a
BONNET ('Imiee de la beauté, par) . 8;. b
BONNIEN tfenry IV. Cf Sü y. ., , 85. b
Borgia ft Leven van Cr/V) teForenz- uitgegeven. . 12. a BOÜHIER fOcaiir, de Jurisp'udmci, deU.) par M.r. J. DBBEVY. 156. b
BOUNIEU. ; Portrak van de la FAYETTE , door) . 60. b
BR FA (tel dfux Gages) . . Q4, a
BRIDEL Reife durch der Schweiz. , , 196. a
BHOOK. Miscellaneous Experiment», by) . 181 a
BROOK'S II) Eliza Beaurnont. . . 130 a
BROWN ■)) Lettres on the Poëtry&c , , 4' a
BRUNCK 'R.F. P ) Sophoclis Tragoediae. . 30! a
BUCOURT Portrait van den Hertog van Orleans. , 37. a
Bundel van Godgel. Mengelingen. . . » 180. a
Burger en Huismans-Almanach, by Ho'trop. 10 a
BURGER Gedichten. . . . 99' a BUSCHiNG (A.F.) Magszin fur die nene Hift. nnd Geographie. 13'. a
SydrQgen tot het Menfchelyk Geluk-. , , 84. b •
C,
CAMDEN Brittannia. , .
Charta öfver Finskaviken. . ' ' *
Chryftothomus Reden ueber das Euane. " - ' - X4J* *
COAnp fJ\%T'eatifeontheprrSon&i ' ' ,J* \
^S£H? LE) Le' Ch^ins d-Enfance. , ' «f ?
rmn»1,?/"^™**/*' • 116 t
COEUR. {Fiflte au Grand Pere ,»ar tB) . I ' Z
Col.eSion Genera e des Portraits de Mr. Defates. ' IV .
Commentationes Societates regi» Scient. Gott, I IOT i
Common Prayer. (the Book of) ' 16t' Z
CONSETT'S Toug trough Sweden. * „ ' gj'£
COOK. (Kaart over de ontdekkingen van) , ' \,6' % Correspondence (the) of two lovers
Sm/0'' Enquiry into the fituation of the E, India, i?!! I CUSSON Obfervation, fur les propriétes Ftbrifuge,. " " J %
D.
DATHII Jobus &c. , j . ... 6
DAVID. (Hiftoire de France, par) t 1 *
DAVID. (Les- Etats Généraux, par) . ?
DF-QOEVAUVILLIER AaUniegran 'jufliuScc. konstpl. 9£. I
JJes.cn pttones de las lilas Pithiufas &c. zï -
DÏvON,10",(G' S > Obr"vationes quidam. . xg' ?
DtTO^rf Voyage round the World. . . ' "f Z
Dünker et8[ ^ 9t^m _ ^ taw.eaor 27. «
E.
EBERT (J. A.) Epiftlen &c. i
Edwardi Komei Mor,f,., de iEIfrfc»Doborenenfi tVe* - « 4* 3
EGEDE Reife - Beskrivelfe. "<«««ena ere. _ , 2o3. 3
EMMERT (J H.j Anthologie &c. * ?
EMMERT (ƒ. H.) the Theatre &c. . 4 *£ ^
Kmil. • . . ^
Encyclopedie par ordre de Maiieres. Z/tl.'
ENDE am; Handbuch. . \ ' *
Esfa? d'une Traductlon d'Osftan , par J. LOMBARD, * %
F.
FABIR (J. H.) Topogra^hifche, Politifche &c, " *
FAYETTE. ('t Portrait van de ia . . '9.' * FAYETTE. 'Portrait van de ia) . . r<8 ï'ih
FEDER en MEINERS PhUorophifche Bibliothek. t', Z
FENN'3 (JOH.) original Letters. . . * lf]l' ?"
FERBER (J J.) DreyBriefe mineralogifchen Inhalta. . tt'. b
FLATT (J. F ) Briefe ueber KANT. . . 3Ö w
FONTANAI. \Galeris du Palais Rayal, par) » 6u
PONTENAI. (Galerie du Pa airRoyal, par) , . ico. b FORMALEONI Storia Filofofica e politica della Navigazlone. 123 b
FORSTER (J; R ) Waarneming, der Aardrykskunde, 2de Dl. 140' 3
'OSSIMBRONI Idraulico Stonche. . . 4. x
?UIESSEMAN Defcriptam Hiftorique et Geographiqne. 139. *
O-is m. GK$h



C 214 5
GAERTNER (JOZ.) de fru&ibus et feminibus plantarumï 107. a GARENGEOT. (Nouveau traili des Injfrum. de Chirurgie,par) 28. a
GaUCHER. (Marie Ceeile, par) . . 70. b
Ged :nken. (Meine Liturgifchen) . . 37 a
GEHLER (S. T.) Phyfikal. Worterbuch. . . 139. b
Genootf hap. (Verhandelingen van TEYLERS 2de) . 92. b
Geography. (Poütical) . . , 35. b
GERFANER (C.) Aöhandlung. . . 164. b
GILLIES. (aViewofReignofFred.il. of Prusfia, door J.) 134. a
GIRARD (R.) La Préftdente de Txrvel. . . 116. b
GIRTANNER'S Werk over «le Venerifche Ziekten. jo*. a
GMELIN (E.) Fbrtgefeszte Unterfuchungen, . 115. b
GMELIN (J. Fi Grundrifs.der algetaeine chemie. . iï. b
GODEFROY kondigt le SpeSacle Hi/iorique aan. . 86. a
GOi-EFROY. (Spettac'e hijinrique, par) -. , 69. b
GRAND (A. le') Geneviéve des Bols. . .' 116. b
GRAND (lÊ) i'Amour Ir.genieux. . . 116. b
GRAND (le) ma Chemife kru'e. . ... 85. b
GRAND. (Portrait de M. Eprémefnil, par Le) . 85. b
GRP.GORY. (The Works of the late J.) . 91. b
GRIMM der Propheet Jona. . . . 165. a
GRUNDLERjC. G.) die onfchadüchkeit der Weilde. 196. a
8UALT1ER 1'Hommage rêciprique. . , 37. a
UF.RIN, (. Amour de/armé, par) konstpl. • 30.Ja
Guillotin. ('t Portrait van F. J.) . . 116. b
GUSSEFELD (L. F.) Karte van Danemark. . 141. a
GUYOT roeil du Genie. . . . x 16. b
GUYOT. (Première Vtte de Triamn, par) . 8j. b
ia.
HABERFELDIÜS Euripidis ingeniüm &c. . 84. b
HARMER (TJObfervations on divers pasfages of Script. 54. b
Hartly nous-.e Calcutta. . . . 35. b
HAUFLEUTER Schwabifches Archiv. . • 5S. b HEEREN (A. H. L.) Ueber den einflusz Sic. .
HEINZENS (J. M.) kleine Deutfchen Schriften. - IoS- a
Heir (the) apparent. - • • 35- b
Henry oud TfSDella. . • . . 4. a HERMANN (B. F. J.) Verfuch einermineralogifchen befchreib. 99. b
HERMES. ('t Portrait van J. A.) . . 117. a
HODSON (J.) the Worfchip of Jefus Chrift. . 92. a
HOFFMAN (G. F.) Plantas Lichenofa; delineatK. . 18. b
HOFMANNI (C.L.) Opuscula. . . 99. b
Hogelied. (Neuefte uberfetzung von das) . . 108. b
SiOLSCHE (A. K.) Hiftorisch - topographisch &c. . 19. a
I.
|LGEN Jobi antiquisfimi carminis Hehraici natura. 1(4. a J-
JACGBI (G. R.) ueber die lebre fles Spinofa. ; 108. a
Jardins (Les) An^ ois Cbiiois, 2ofte Aflevering. ". «6. a
ïournal. (Neues Militar.) . . , 6. a
Journal over ene Reyfe igiennen Frankerige. , 171. b
K.
XAMMERER Ueber die Compofition. i . 196. a
KLEUKF R ij. F ) Neue Prufung. . . 115. a
XNOX Obfervations on theLiturgy. . . 138. b
KROMME (J C. F.) Reden und Betrachtungen &C. . 13. a
X.UINOELII Explicatio Tit. I & II, . . 84, a
■ ■ Euripedis Alcestis. , . 84. a
LACOMBE, (Eer. wegens een Int. op Tab'eaux Basre'iefs Sec.by) 37. a
LANNAY Ie Jeune. (Les foins merités, par) . 79, b
LANNOY. (Qa'en dit VAibê,par) , . b
LASIUS (G. S. O.) Beobachtungen. . , 99, b
LAVOISIER Traite Elementaire de Cbemie. . 5 b
LEMAIRE. (Rofa, door) . . . 8;. b
LENTIN (L. F.B.) Beytrage fur Arzney Wisfenf. .' li'ï. a
LESZ (G.) Super lege Mofaica de Nafireatu. . 12. b
Lettres frora Barbery, France &c. . . 35. a
L'Indiseretian, konstpl. . , , 79. a
Lodewyk de XVI. (Portrait van) . . 116. b
Lodewyk XVI. ('t Portrait van) ■ . . 116. b LOFFLER'S ÏJ F. C ) Predigten. . . , 164. b
Lommebag- (Polchslc ag Oekonomisk) . . 171. 1
LONGUE IL (Pidelité hfoique, par) konstpl. . 158. a
LOSSIUS dïe neueften Gtfcbied. . . 165. a LOTTERI (A.) Prinripi fondamentali del calcuio differenziale. 12. a
Louis XV. (Vue de Sa PJtce de) . . 116. b
LOYS (de) Abrégé Chr onologique &c. . . 27. a
LUDWIG (J, F.) Neuefte Nachrichten. . . hj. a
Lykurgs Reden wider Leottrates. . • 196. &
M.
Maatfchappy'. (Verhand, van de Holl.) . i 6r. 'a
MABLY. (Des dróit et devoirs , p:ir) . . 139 »
MAILLET3Ep que 3e la Liberlé Jran oife.' . . 196. b'
Mammuth. . . . 4. b
MARTYN. (The Univerfal Conchologist, by T.) . 4- &
^.Conchologiste Univerfal. . , 4. b
— Figurés of non defcript Shells. . . 4. b
■ les'Figures'de Coquilles. , . 4' ü
Matthiae (Aug.) Commenf tio. . . • ï*4- a
' Maulbletim , ter Gedachtenis van Ganganelli, in plaat, 100 a
ME1NF.KE Sophncl.'s Antiaor.e. . . 3ö. a
MEISTER de la Morale Naturelle. . . s. b
MEISTER (L.) vermischte' Schriften. . . 139] b
MEISTER Principla juris. ' . . . 36. a
MiXsuy^cv ra, <ru£oj*.iix,. ... 37. a
Memoires Hiflor. it G it. fur la Baftille. , I5«. b
Memoires fur la Campagne 1788. en Suede, . 18. a
MENDELSSOHN Sal.omo's hohes Lied. . . irt4. b MENGS (Antonie Rafaè'1) Een nieuwe druk van deszelfs Werken
uitgegeven. . . . . 12, 3
MERADIT.H. (The Utility of the Coniuftors, by) . iSr. a
MERIGOT Promenade Itineraire des Jardins d'Ermenonville. 86. a
MEUSEL Bibliothcca Hiftorica. . , 115.3 MICHAEL1S (ƒ. D ) Orientalifchen und Exegétifchen Eibliot. 5j. b
MICHAELIS (J. D.) ueberfetzupg «ies alten Teft. . 140. a
MILLER Le tiSioraire des Jardiniers. . . 124. a MONNET en R. THOMAS, (twee ksnstpl, get. en gegr. door) 85. b
Monumenta Boïca. . . . 06. a
1 MORITZ (C-P.i Ueber die Nachahnung. . ïz. b
MORUS (S F. N) Epi'tome. . , . 130 b
MULLER (O. Fr.) Zoölogica Danica. . , 3. b
MURETI (A) Opera Omnia. • . . 1S8. b
MURRAY de Laude magnetissii. . . « 139. b MURR (C. T. de) Memorabilia bibliothecarum publicarum. 12. b
Mufeum (le) de Flirtnee. • . . 28- b
Mofeum. (Thé American) . . 146. a
MUTZENBECHER'S PreJjgt. . . 78. a
N.
Naturalist's (the) Mfscellany. . . » 134. b
NECKER (Portrait van), door F BOHN. . 70. a NISBET. (An Illuftration of Various important pasfages in theEpiftles
of the New Teft. by) . . . 54. b
NOIR



C 215 )
NOIR DE-MANGE V'A'ndaloufe & let Molneattx, par) ' 94. , Nocit'k Hiftoriss epiftolarum Pauliad Corinth. interp. fervient. 19*. 1
Numi jEgyptii Imper. in Muf. Borgiano Velcdris, , 203, I
O.
GBERLINÜS. (Horatius cura J.J.) . . J5. t
Obfervationes Hiftoricae &c. . j . s
OMMEREN (R. van) Quintus Horat. Flaccus. . 204.' fc
OilTEGA Corfo Elementare Theorico. ; . 4. s
Ouverture des Klats Generaux. , . 94' a
P.
P.ilatpbati de Incredibilibus. . • . ïo a
PABK1NSON Syftem of Mecharicks. . . xaofa
PASQUICH (].) Verfuch eines Bekrags. . . ,„ a
PATbRSON (W ) Narrative of Four Journies. . 114.' b
PERENOTTI (PIETRO) Stom dell'infezione Veaerea. 3. b
PERRON (A. du) Dignitê de Commerce. . . 2C4. b
Phyfi,k a!sk Aarbog. ... . rjt. &
PINKERTON (J.) Esfay on Medals. . . n4. b
PIOZZ! (N. L.) Obfervatior.s and Refleflions &c. . 35. a
Flans van Veliflagen van den 7 jarigen Oorlog. . 117'. a Platt n (berigt van een Stel) door den Boekverkop. M. Roelofswaart, te
Delft, nair tekeningen van J.van Kuick, uitte geven. 206. a
PLESS1NG (J. F.) ueber Golgotha. . . ' i3Q. b
POIREL. (tVoyage en Btrbarie, par) . , 28. a
Polybii Hiftorias. .... , 195, b
PORTE (de la) Foyageur Francois. . , 124. a
Portraits (Les) des Grands Hommes. . . 117! a
Principe fondamental du droit des Souverains. . 140.' a
Prodromo de une Enciclopedia &c. . . 203. a Provinciaal Utr. Genootfchap(Verhand, van 't) 4de dl. 2de ft. 29. a
PUJOL Galltrie Hijlorique Univerfe le. . , J72. b
R.
RASCHE Lexicon unïverfae rei nummarïas. . , 92, b
RATHMAN'S Predigten. . . . 1;g. a
Recaei de piêces interes antes concernant les Antitiqsitës, 28. b
Religionskasfe. (die Romifche) . . 107. a
Reiiquiae Rudbeckianse. . . . 91, b
Refiauratiim de la Nation Francoife, . , 94. a
rOSENMULLERI (E. F. C.) Scholia in Vetus Teft. ,. 99. a
ROSLER iG. F ) Handbuch der praktifchen Aftronomie. 99. b
ROWLEY a Treatife on female riifeafes. . , 4. a
Rndements (the) of ancient Architeflura. . . 134. b
RUSDORF (BE) Memoires & Negotiations fecrets. . x&8. b i
s.
SAALMAN (F.) Defcriptio Rheurmatismi, 164. a. Def. Pleur. 104. a
.Savoyards, (Les petits) konstpl. . . 37. a SCHACHT (C P.) Modo, quoagant.Medicam.Adicring.6cc. 2os. b
SCHLEGEL (J. C. T.) Colleftio opusculorum feleftorum. 164. b
SCHI.OSSER I]. G.) Briefe ueber die gezetsgebung. 99. a
SCHMID (C. H.) Commentar ueber Horazens Oden. . 140. a
Sf'HMUCKER (J.L.) Heelkundige Mengelfchriften. . 189. b
SCHNIEBER (K>) Darftelüng der hochwichtigen vortheile. 157 b
SCHOPF Reize. . . . 99, b
SCHÜLZE (H. A.) Lykurgs Rede wider Leokrates. . 84. b
SCHWaN Nouveau Diftionnaire de la langue Francoife. 92. b
SEGERI (J. T.) Opuscula Juris Uuiverfalis. . 12. a
SSLLE (C. G.) Grundfatze der reinen Philofophie. , 84. b
Haarlem, by A. LOOS J E
1 SERGENT. (Portrait de Mr.Necker. parA. F.) Br u
1 SMITH Plantarum Icones haöenus inedse. . „ ' w
1 Son (the) of Ethelwolf. . . ,?„ ~
SOTZMANN Charte von Deutschland. . * li9' t
Souvenirs d'un Citoyen -
STOLL (MAX.) Praeleftionis in "morbos Chronicos.' . 83* b rZilTfara-' qUK harienus innotuerunt raethodo Linn. per
Genera 6V Species digesta Sec , . . 203 b
T.
Tableau General dit Commerce Sec. „„ u
TAYLOR'S Commentarius ' *4' b'
™IEME (K. T.) Ueber den Sittlichen Ton. * . ' IoÏ' »
ÏSn«« . er?>p^ tertio Gen> Sententiarum. . c ' 1
THOMAS (E.) Disfertatio. ,,4 3
?óp?irSn nN °Udheid; e, Geneesk" Ve*'h-°ver de Bezetenen. 77V b
TOFFIgNO Derrotero de las Costas &c. la h
TORMALEONI Storia del Commercio 7,8' k
TOULMIN (G. H.) the Inftruments of Medecine. »' X1% a
U.
Ueber das Erhabene. . ; _
Vr'l^ldie Kantifchen Anfchaaungen. . ' ? „ „'
UNGER les Femuies de Weinsberg. . , ' x£\ \
V.
Vaderlandfche Gezigten, negende Stel. . m 3. t*(» VAUVILLIERS (nde Aflever. vmV Abbè deVHifi. Ur.il par) 85.' b Verfterfrechten (Voorflellingen over de) van Znld- en Nooldh. 67. b
Verfuchungs Gefchichte (de) Christi. . Z
VIALLON. (CM le grand, par) . ' "|- ?
Vie>v (A comparative) &c. . t ' Z.
Village (the) Curate. . < **" °
Vitality (on the Principe of) in Man. . ' ' l84' £ AUheLrthums S'; Biblio8raPhie 8rosfer nnd berumter Manner des
VOLBORTH (J. C.) Neue Sammlu'ng. * ' ' li' *
VOS (J. L) Sollte die veranderung. - . I6' 8
Voyage dans les Pyrenees. . • ' 04.3
P'ues pittoresques des Jardtnj Angl. quifouten Fran;e. ' , '79! b-
WAGNER (K. F. c.) Anweifung zur Engl. Ausfbrache h
WAKEFIELD (G.) Sliva Critici 4c. 3* b
VVGRHS (G F) vom Papier. . . " =°4" 3
WERNSDORF (j. c.) Poetae Latini minores. ' , l9' £
WESTRUMB (J. F.) Phyfikalisch Chemifche &c . „7' b
Widow. 'The young) . . "5* °
WIEGLES (J. C) die naturliche Magie.' " . ' I J,' «
WILLIAMS (D ) Leflures on Education. I,' 3
WINDITSCH-GRAETZ Solution provifioire . ir4' k
WIZENMAN (F.) die Gefchichte Jefu. VrV £
Wuiet. (Afbeelding van Mad.) . . " J
z.
ZALKIND-HOURWITZ Apologie des Juifs. B u
Zeehavens. (Nederlandfche) . . . * \A' k
Zeluco. , . , , 27'h
ZOBEL (R. W.) ueber die Erziehung. . ,. 36', ^









In de Boekwinkel van A. LOOSJES wordt thans uitgegeven:
fivangelifche Leerredenen, door J. A. Kermes, CSchryver van het Godsdienftig
Handboek): III.'Deelen. — — — f6:——
NB. Het 4de of Iaatfte Deel, waar mede dit voortreffelyk Huisboek der Christenen Compleet zal zya, is op de Pers.
J. D. MïCHAëLis Inleiding in de Godlyke Schriften van het Nieuw Vei bond,
5 Stukken, gr. 8vo. — — — ƒ8: 10:—
H. Dxtton over de Opftanding van J.C. en de onftofFelykheid der Zielé,gr. 8vo. /1 : 16:—
Waarnemingen over de Aardrykskun le, de Natuurkunde, den Aart en de Zeden der Menfehen; door R. J. Forst er, verzameld op zyne Reize om de Wnereld; naar de Hoogduitfche Vertaiiwr, en met de Aanmerkingen van zynen Zoon en Reisgenoot G. Förster. 11. Stukken, gr. Svo. — — ƒ 3 ; _:—
Het 3de of Iaatfte Stuk is op de Pers en zal in 't kon het licht zien.
WEEKBLAD voor Neêrlandsch JongeHngfchap, 4 Deelen, gr. Svo. met pi. ƒ7 ; —:—
Bespiegelingen der Vier Levensftanden van den Mensch , de KmdsekkeJd, de Jeugd,
de Middclbaare Jaren, en de Ouderdom, met 4 fraaye Platen, in gr. 8vo. / 3 : ic:—
Dc Nieuwe Nederlandfthe Spectator, in 53 Vertogen. — '— ƒ3 : 18:—
ROOSJE; in 3 Boeken, een Herderlyke Roman, met keurige Platen van R. Finkeks, op Scbryfpap. gedrukt. — — — f 2 : ic:— Op kl. Mediaannap, — — f 3 : 10:—
Schmuclers Heelkundige Mengêlfchriften, vert. door Joh. Daams. 7 Stukken. / 4 : 18:-— NB. De overige 2 Stukjes, vyaar mede dit Werk compleet zal zyn, zuilen eerstdaagsch het licht zien.
P. Moens en R. Dresfelaer Stichtelykc Gedichten, gr. Svo. <— f 1 ; —:—
P. Moens en A.v.Overftraten JohannaGray en DolfeyenAmelia, Trourfp. gr. 8vo./—: 18:—
De Jaloerfche Vrouw, Toneelfpel, 8vo. — — — f~~: i4:—
De Potmeester Eriau, Trcurfpel, Gvo." — _ _ ƒ _:
P. Moens Dichtkundige en Próïaïfche Mengelwerken , ge. Svo. — ƒ 3 : —:—
J. Ëellamy Jeugdige Gezangen en Nagelaten Gedichten, gr. Svo, ï- f 3 : 12:—
.Timmerman Verhandeling Over de Demonifchc Menfehen, waar van in de Euan-
gehicne Schriften gewaagd wordt, gr. Svo. — — f 1 : 10:—
Rüiz Daemonologifche Fragmenten, ifte ftuk, — — ƒ 1 : f©:—
Bundel van Godgeleerde, Wysgerige en Zeedenkundige Mengelingen, ter verïich. tmge van het verftand, ter v'erbeteringe van het hart, en ter bevorderinge van ware Gelukzaligheid, ifte ftuk, gr. Svo. / —: 14:—
Beyer Handboek voor Kinderen en Cateehifeermeesters,tot eene praktikale kennis
van dea Chnstelyken Godsdienst, 2 ftukken, gr. 8vo. M — / 3 : _:_



















ALGEMENE 

KONST- en LETTER-BODE 

VOOR MEER- en MIN- Geoefenden 

DERDE DEEL. 

July — December 1789 

Te HAARLEM, By A. Loosjes 




(6) 

Grieksche Staatsgesteldheid, de Atheensche Regeringsform en het leven van Philippus: als mede ene Verhandeling over de rechtspleging en Wetten der Atheniensers &#x0026;c. door den Abt Auger, Vicaris Generaal van het Bischdom van Lezar &#x0026;c. nieuwe druk, 6 Delen, in 8vo. te Parys, by Crapart, 1789 

Gelyk deze Overzetting zelve van Demosthenes de volledigste is van allen die 'er zyn, zo is deze twede druk nog boven dien met zo vele Verhandelingen en Aantekeningen verrykt dat men daar in dien Redenaar, en zelfs de gehele Geschiedenis van zynen tyd, volmaakt kan leren kennen. Journ. Gen. de France. 

Duitschland Neues Militärisches Journal &#x0026;c. Nieuw Krygskundig Journal, 2de Stuk, 276 blz in 8vo. met twee Kaarten, te Hanover 1788 prys 1 Rthl. 4 gr. Dit deel bevat: 1 Vervolg der nieuwe Konst van Oorlogen, van wylen den Grave William van Schomberg-lippe 2. Vervolg der beschryving van de Saxische Vierponders. 3. Een belangryk berigt der Saxische Artillery in 't gemeen, met aanmerkingen. 4. Verhaal van den Slag by Hastenbeck, door iemand van het gealliëeerd Leger, die daar by tegenwoordig was. 5. Een ander verhaal van een Fransch Officier. 6. Aanmerkingen op het bovengemeld Treffen en op de beiden verhalen, die, nevens de Plans, den Lezer een volledig en klaar denkbeeld van den Slag geven. 7. Beoordeling van nieuwe Krygskundige Schriften. 8. Soldy der Pruissische Armée, 9 Anecdotes. Alg. Litt. Zeit. 

TEKENINGEN en PRENTEN. 

Londen. 

De Heer John Knox, wiens belangeloze pogingen ter bevordering van den roem en welvaart van zyn Vaderland reeds zedert enen geruimen tyd, zich vertoond hebben, beyverd zig thans op nieuw om het Publiek een ongemeen pragtig en kostbaar Stuk te leveren, waar van hy reeds het Prospectus of berigt, ter intekening op het zelve in 't licht gaf. Dit Werk 't geen den tytel voerd van Picturesque Views and Scenery of Edenburg and its Environs, as also of the River Forth ; with seperate Views of the principal Ruins, zal bestaan uit een Stel van 17 Konstplaten, hoog 25 en breed 18 duimen, met bygevoegde beschryvingen, waar van 13 stuks naar Aftekeningen, op de plaats zelve, daar by vertoond, genomen. De bekwame Konstenaars Sandby , Dodd en Catou de jonge, hebben, nevens den Heer Farington, de gravure op zig genomen; hebbende de laatste alrede de Gezigten van de Rivier Clyd, nevens die van Edenburg en de Forth, in tekening gebragt; terwyl de Heren Hearne en Smith, gedurende dezen Zomer en den aanstaanden Herfst zig bezig zullen houden met de Gezichten en Tonelen in de overige delen van Schotland af te te

kenen. - Het oogmerk nam. is by aldien de aftrek aan de moeite en kosten beantwoord, om het Plan tot het gehele Koningryk van Schotland uit te strekken: wanneer men het zelve in 4 Districten zal afdelen, en by de Gezichten van elk District een nieuwe grote Kaart voegen, Waar voor telkens ene nieuwe Intekening zal open gesteld worden. De prys dier Intekening op dit eerste Stel, vervattende de Gezigten van Edenburg en de Forth, is 6 Guinies, waar van 'er 3 voor af betaald worden. 

SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN. 

wenen. 

De reeds met lof bekende Konstschilders Joseph Platzer, van Praag geboortig, en Adam Braun, van Wenen, by de Keiz. Kon. Akademie der beeldende Konsten, twee van hunne met Oly-verw geschilderde Stukken ingeleverd hebbende; wierden daar op, den 28 Maart, laatstl. tot gewone Leden dier Akademie aangenomen. Het Stuk des eerstgemelden verbeeld een pragtig onderaardsch Vertrek, met lampen verligt, waar in Semiramis van haar Zoon Ninyas word omgebragt; dat van den laatsten vertoond twee Beelden, zynde een Man en een Vrouw, die met elkankeren in Gesprek zyn. Het een en ander is ongemeen fraay uitgevoerd. 

TONEEL- en ander KONSTVERMAAK NIEUWS. 

De Heer Grave, een Duitsch Musicus, die den vorigen Winter te Venetien heeft doorgebragt, geeft, in enen Brief aan enen zyner Vrienden te Weimar en zeer breedvoerig bericht van den bloeienden staat der Muzyk te Venetien en van de voornaamste Zangkundigen, die zich aldaar bevinden Pachiorotti, Movichesi, Rabbini, Seresino en anderen. ,, Pachiorotti ontvangt voor 54 Representatien, ene som van 1700 Venetiaansche Sequinen. Seresino is een Jongeling van20 Jaren, die zo sterk en algemeen word toegejuicht, dat, na het zingen van ene Aria uit de Opera Renaldo en Armida, van alle kanten uit de Loges van den Adel, witte Tortelduiven met zilvere schelletjes aan den hals, werden losgelaten, die met Sonnetjes en andere Vaerzen tot lof des Zangers, op zyde gedrukt, beladen waren en rond vlogen. Ter eere van de Dansseresse Pacelli viel een dergelyke regen van Sonnetten uit alle hoeken van den Schouwburg op het Theater neder." 

Den 




(8) 

veelvuldiger bezoeken, zal 'er byzondere zorg worden aangewend, om ene naauwkeurige Kaart te formeren van den koers van de Marianes Eilanden, tot Lucon , door de Straat van St. Bernardino: gelyk ook om de Kusten van het Eiland Mindanao te bepalen, en den gemaklyksten doortocht te vinden tusschen de Moluksche Eilanden, benoorden Nieuw-Holland. Onze ondernemers bebben uitdruklyken last, om dat groot Eiland geheel rond te zeilen, en vervolgens Nieuw-Zeeland de Vriendelyke- . Societeitsen Sandwichs-Eilanden te bezoeken. Daar, in dat gantsche uitgestrekt gedeelte des waerelds, byna éne en dezelfde taal gesproken word zou het wenschelyk zyn, dat men aan boord onzer Schepen één dier Spanjaarden zocht te bekomen, die, volgens het bericht van Kapt. Cook, in 1773. zich 10 maanden lang op het Eiland Otahiti hebben opgehouden, gemeenzaam met de Inwooners omgegaan, en van hun de taal der Zuidzee, die aan een zeer groot getal verschillende Natiën gemeen is, geleerd hebben. 

Prys der. in- en uitlandsche Effecten. 

Inlandsche. Holland. Recipiss. 25ste Penn. ordin. 2½ prCts. 78 a 81 pCt. Dito 30 jar. Rent. 5 prCts 78 a 81. Dito Lotery 1787. 2½ prCts. 79 a 80. Oblig. op naam en met Pap 2½ prCts. 76 a 80. Zeeland. 4 prCts. 90 a 91. Dito 3 prCts. 75 a 77. Dito 2½ prCts. 61 a 62. Friesland. 2 prCts. 61 a 62. Utrecht. 2½ prCts. 78 a 80. Generaliteit. 3 prCts. 88½ a 90½ 

Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 93 a 95 Dito 3½ prCts. 81 a 83 

O. I. C. Lot. 3 prCts. 79 a 80½ 

Engelsche. Bank-Act. 179⅝ a ⅜ O. Ind. 172 a 173½ Z Zee. 

gesloten. O. Z. Z. Ann. Dito nieuwe gesl 3 prCts. Gec. 

77⅛ a ¼ Dito gerd. 76½ a ⅝ Dito 1751. 4 prCts. Gecons. 

97½ a ¼ 5 PrCts. dito Lange dito 30 jarige dito 

1778 Loten Tontine 103½ a ¼ Lond. 26 Juny. 

Fransche. O. I. C. Act. van L 2500 L 1820 Dito van L 1000 L 1194 Disc. Kas 4265. Lotery April 1783. L 

Dito Octob. L 505. Dito Empr. 200 Mill. prCt. 

Dito 125 Mill. 93¼ prCt. Dito 80 Mill. - Dito zonder Bullet 88¼ prCt Dito 120 Mill. L 817 Parys 25 Juny. 

Diverse Buitenlandsche Amerika. 5 prCts. 95 a 96 pCt. Dito 4 pCts. 96a97. Kwik en Wenerbank 5 prCts. 100. 

4½ prCts 97a98. Dito 4 prCts 94a96. Spanje. 5 prCts. 100a102 

Dito 3½ prCts. 84 a 85. Frankr Gener. Guar. 4 prCts. 96 a 97. 

Rusland. 5 prCts. 99 a 100. Dito 4½ prCts. 96 a 97. Dito 4 

prCts. 94 a 95 Zweden. 5 prCts. 96 a 99. Dito 4½ prCts. 

93 a 94 Dito 4 prCts. 88 a 90 Denemarken. Toll 4 prCts. 

95½ a 96½ Dito Holst. 4 prCts. 96½ a 97½. Dito Leen. en Wiss. 

Br. 4 prCts. 94½ a 95½ Dito Kroon 4 prCts. 94 a 95. Deen

sche Asiat. Comp. 100 a 101 Polen. 5 prCts. 97 a 99 Saxen. 

Onverwiss. Steuer 3 pCts. 34¼ a 35 stv. Dito Ordin. 3 pCts. 

35½ a 36¼ stv. Dito Kamerst. 3 prCts. 34½ a 35½ stv. Dito 2 

prCts. 27¼ a 29¼ stv. 

1789 baro- thermo- streek 

Juny me- meter. der luchtsge

ter Noord Zuid. wind. Steldheid 

29 5 59 57 z w Voorm. betrokken 

24. 29. 4½ 61 60 w. t. z. en veel regenbuyen, 

29. 4½ 56½ 55 z. w. Nam. bewolkt. 

29 5 59½ 58 w. t. z. 

25. 29. 5½ 66½ 78 w. n. w. 's Morg. betrokken, 

29 6 56 54 verder wolken. 

29. 6 56 54 w. z. w. 

29 6½ 58 6l z. z. w. 'sM. tussch. 3 en 4uur 

26. 29. 7 62½ 70 w. z. w. z. hard.W. en stortr. 

met dond.v. tot 10 ur. 

29 8 *53½ 52½ z.w.t.z. zw.reg.N.wolk,h.w. 

29 9 57 57 w. bewolkt 's Avonds 

27. 29. 9 62½ 66 w. n. w. regenb.en weerligt. 29. 7 55½ 54 z. z. w. 

("29 6§ 53§ 51 2. w. zeerwindr en zw. 

28. < f29 6 58-I 62 w. n. w. regenb. "s Morg hall. 29. 6 52 50 w. gel,'s Nagts itorm. 

29. < 29. 7 61 68 «eer wmdrig en 

. (.29. 8 52§ Sr w. t. n. bbyig

f29- 9 I 5 75 58§ w. n.w. 

30. ^29 gï 62 6>i , , ., bewolkt.'s Avonds ) 29.11 j^49ï 45i j helder en iül. 

* 's Nagts 471, en die op 't Zuiden 45 gr. t 's Namiddags s uren 29. j. t 's Nagts 445, en die op 't Zuiden 423 gr. 

In de afgelopen maand Juny. 

Laagste Therm. in den Nagt, tusschen den laatsten Juny ea iflen July 44I gr. 

Hoogste dito, den I7den, Namiddag half4, 83gr. De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 6o|f- gr. 

Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water. 

Gedurende de Mtand Juny 1789. J 

Gevallen 42 Lynen: Uitgewaasfemd 32 Lynen, 

Te Haarlem, by A. LOOSJE S. 

GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN. 

Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: teAmflerdam 123: in 'j Hage 22% en te Haarlem 17, onder welken laatsten 7 beneden de ia Jaren. 

WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, buiten Haarlem. 

* s Nagts 471, en die op't Zuiden 45 gr. t 's Namiddags s uren 29. 5. t 's Magts 445, en die op 't Zuiden 423 gr. 

In de afgelopen maand Juny. 

Laagste Therm. in den Nagt, tusschen den laatsten Juny ea iflen July 44I gr. I Hoogste dito, den i7den, Namiddag half4, 83gr. 

De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 60%} gr. 

IHoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water. Gedurende de Mtand Juny 1789. J Gevallen 42 Lynen: Uitgewaasfemd 32 Lynen. 



Be Abt Rozier, alleen gedreven door ene zugr, om, door zyne kundigheden, zyn Vaderland van nut te wezen, heeft de oprigting en het beftuur daar van op zig genomen. Men volgd, in dit beftuur," het Plan der Ecoles Vétérinaire*; te weten, dat elk deeifkbber, in elke Provincie, het regt heeft, oin 'er een of meer Leerlingen in te zenden, welke aldaar, gedurende twee agtereenvolgende Jaren, of langer, z.o men *t nodig oordeeld, gratis onderwezen worden. De Opper Tuinman ontvangt flegts een Jaargeld van 150 Liv. by het inkomen te betalen, van elk Leerling, voor kost, logis, bewasfen en benaayen; tervvyl de overige kosten niet hovende 30 a 36 liv. lopen.
Men neemt gene Leerlingen beneden de 18 Jaren aan, en <1ie niet kan fchryven of zig niet wil onderwerpen aan de Schoolwetten en aan den arbeid van een- gewoon daghuur^ der
' De Leerlingen ontvangen onderwys beiden in de Theorie en de Praktyk. Uit het eerfte leren zy alles aangaande het Phyfieke der Bomen, by voorb. de wyze waar op het Zaad in den bloem bevrugt word, en het pitje .vormd: hoe dit pitje keemd, groeyd en eindelyk een Boom word: hoe deze Boom gevoed word, hoe deszelfs zappen bederven, en ongemakken, kwyning en verfterving, veroorzaken.
Deze voorafgaande en onontbeerlyke kundigheden, deze beoeffening van de ontleedkunde der Bomen en Planten,en van alles, wat tot derzelver vorming dienende is, leid den Leerling, natuurlyker wyze, op, tot de Theorie van het fnoeyen der Bomen, volgens zodanige Natuurkundigeregels, welken den Leerling in ftaat ftellen tot enen beredeneerden arbeid.
De enkele Theorie egter zou niet tcereikende wezen, by aldien dezelve niet gepaard ging met ene dagelykfche behandeling. De Leerlingen houden zig dus, in het eerfte jaar, bezig mej. het poten en verplanten in de Entery, als mede met griffelen, terWyl zy tevens in de manier van fnoeyen onderwezen worden: gelyk zy, in het twede jaar, onder het oog van den Opper-Tuinman, de Snoeykonst zelve oeffenen. Volgens het zelfde Pian gaat ook het onderwys in de Warmoefier- en Broeikonst &c.
Het nut van deze School, de toevloed van Leerlingen, zelfs uit vreemde Landen, gedurende het Jtar 1788. heeft zyne Majefteit den Koning bewogen, om dit Etablisfement te bekragtigen en onder hoogst deszelfs fpeciale protectie te nemen.
De Stad Lyon kan zig dus beroemen, de wieg en bakermat te zyn van twee uitmuntende praktikale inrigtingen ten nutte van den Landbouw: haar Veterinair School, en baar Koninglyk Entery- en Tuinfchool.
Over de Finantiele omstandigheden van FRANKRYK.
(Getrokken uit bet VersL& g, door den Heer Necseb, onlangs, by de opening der Staten Generaal, op order des Konings, deswegens gedaan.)
Volgens ene Specifique Lyst,by dit Verflag gevoegd,blykt dat de Vaste Inktmfien van Frankryk jaarlyks, hier onder be¬
grepen zynde i,*5or>,ooo Liv. Interestpeniiingen, uit het Kap.
aan de Verenigde Staten van Amerika gefchoten, nevens nog 300,000 Liv. aan jaarlykfche Renten van 6 Mi'), die een Duitsch Vorst aan de Kroon fchuldig is, ene fomma bedra.
gen van 475,294,000 Liv.
En de vaste Uitgaven daar en tegen 531,444,000 —
Zulks het jaarlyks Deficit of te kort komende beloopt . . 56,i50.,coo Liv.
's Konings Huis, dat der Koningin, van Monfeigneur de Danpbin, de Kinderen van Frankryk, van Mad. Elizabetb en der Mesdames, 's Konings Moeyen, kost iaarlyks 25,000,000 Liv. Dat van Monfeigneur, 's Konings Broeder en van Ma» dame; van den Grave en Gravinne van Artois, van de Hertogen van Angoulème en van Berry 8,240,000 L. HctOorlogs Departement 99,160,000 Liv. De Marine en Koloniën 40,500,000 L, De betaald wordende Perpetuele en Lyfrenten belopen 162,486,000 L. Nog andere Intrestgelden (waar onder ene jaarlykfche betaling van 2,500,000 Liv. aan de Geestelykheid, uit beleningen voor de Kroon gedaan, voortfpruitende) 62,600,000 Liv. Amptgelden voor de beftiering der Finantien 14,692,000 Liv. Jaarwedden aan de Ontvangers, Pagters, Regiftrateurs &c. 20,049,000 Liv. De vyfAdminiftrateurs der Koninglyke Schatkamer, Betaalslieden der Renten &c. 3,753,000 Liv. Het Comptoir der algemene Adminiltratie 2,048,000 Liv. De Penfioengelden 29,560,000 L. De Policie van Parys kost 1,570,000 L. De Koningl. KruidTuin en Kabinet van Nat. Fliftor. 130,000 Liv. 's Konings Boekery 167,000 Liv. de Unïverfiteiten, Akademies, Collegien, Wetenfchappen en Konsten 930,000 Liv. Het fccours van de in Frankryk geweken Hollanders 830,000 Liv.
Volgens de rekening van 1788. bedroeg het Deficit toen ene fom van 160,827,492 Liv. dog men hadde, onder deze fomme, gerekend alle de rembourfementen bedragende 76,502, 367 Liv. en alle buitengewone en voor een tyd plaats hebbende onkosten, in 1788 te betalen, welken een fomme van 29,395,585 Liv. beliepen. De aflating van deze beide Artykèlen zoude het gewoon Deficit, flegts op 54>929,540 L. gebragt hebben.
Ondertusfchen waren op de rekening van 1788 niet ge> fteld, en gevolglyk ook niet in het gewoon Deficit begrepen, de Interesten, voor de Geldlening van Nov. 1787. een object van 12 Mill. nog ook het Secours in geld, door den Koning aan de uitgewekene Hollanders toegeftaan, een Artykel, welk tegenw. 8 a 900 duiz. liv. bedraagt: gelyk al mede in het gewoon Deficit niet begrepen was ene genoegzame fomma voor onverwagte uitgaven, welke op de rekening van dit Jaar een post beflaat van 5 Mill. En daar dus deze drie Artykelen, met nog meer andere verfchillen van minder belang, het Deficit der tegenw. rekening op ruimf 75 Mill. moesten gebragt hebben, wyst de Heer Necker de reden aan, waarom dat Deficit in niet meer dan 56 Mill. beftaat-
Dezelve zyn 1. Be op de rekening van 't vorig Jaar niet verantwoorde ontfangst der belasting .op de Penfioenen by het arrest van 13 Oct. 1787. geftatueerd, bedragende circa 5 Mill. 2. De zedert ingevoerde bezuinigingen en nieuwe fchikkingen in het Departement des Ooilogs, ter fomma van
8 a 9



( *5 >
& a y Mill. 3. Gelyke bezninlgincen in het Departement der Marine, welke op de reken, van 1788. ene reductie van 4! Mill. liv. maken, en 4. Ene vermindering van 1800 duizend liv. op den ordin. ftaat van onkosten, by het Departement der buitenlandfche zaken Welk een en ander maakt, dat het tegenw. Deficit, niet ruim 75 Mill. nmr flegts 56Mill is.
Dit Deficit egter meend de Heer Necker, in 't vervolg, te kunnen vinden , zo in ene vermeerdering van 24 Mill. uit het produkt der Pachten en onderfcheideneOntfangften, welke by met zekerheid te gemoet ziet, als in nog andere, door hem afzonderlyk en breder aangewezen, 16 Artykelen van bezuiniging en baten. Ook rekend hy, dat by aldien de 2 bevoorregte ordens van hunne pecuniele Voorregten af ftand deedden, en de Prinsfen van den bloede, van het hun toegeftaan accoord omtrent de 2ofte Penning, de belastingen jaarlyks 10 a 12 Mill. meer zouden opbrengen.
Om derhalven de uitgaven aan de inkomsten des Ryks te doen evenaren, agt hy niet nodig te hebben, toevlugt te nemen, tot ene nieuwe belasting, en veel weiniger tot ene vermindering van Renten voor de Crediteuren der Natie. Omtrent welk laatfte hy zig op ene wyze uit laat, die welverdiend, dat men zyn gezegde in deszeifs geheel hier ten flot byvoege.
„Kan de Koning nodig hebben, Myne Heren! (zegt hy) deszelfs beweegredenen aan den dag te leggen, die hem ver pligtten, om, de vermindering van Interest der publieke fchuld niet onder het getal te brengen der gepat.temiddelen, om de order in zyne Financiën te herftellen? Kan de Koning nodig hebben dit befiuit te verdedigen, in het midden der Algemene Staten, en in den boezem ener Natie, zo zeer beroemd wegens hare gevoelens van Eer? Neen gewisfelyk. Alle verbintenis is uit eigen aart heilig: en wanneer zodanig een verbintenis door den Souverain, door het opperhoofd en den handhaver Her regten van ene Natie is aange gaan; wanneer dezelve, voor 't merendeel, is aangegaan om de buiten gewone kosten van enen Nationalen Oorlog goed te maken, wanneer dezelve is aangegaan, om de gegoeden te bevryden van lasten, welken zy met gene mogelykheid zouden hebben kunnen opbrengen; met een woord , wanneer deze verbintenis , onverfchillig om welke rede ook, is aangegaan, moet zy worden nagekomen. De Souverain kan niet, met de ene hand, de verbintenisfen van afzonder Jykeperfonen doen ter uitvoer brengen, en, met de andere,het verdrag verfcheuren, *t geen hy met dezulken gemaakt heeft, die zig op zyn woerd verlieten, en wel op zyn woord,bekragtigd met het Zegel, 't geen tot dus verre voor wettig erkend en geëerbiedigd werd Hoedanige allergrootfte voorzorgen ook voor 't toekomende zullen genomen worden; zulks is niet dan 't geen de Koning verlangd, dan 'tgeen de Koning wil; maar in een zo plegrig rydsgewrigt, waar in de Natie door haren Souverein is opgeroepen, om met hem raad te hou den, niet voor een wyl flegts, maar voor altoos, in een tydsgewrigt. waar in de Natie opgeroepen is, om .op zekere wyze, deel te nemen aan de gevoelens en het welbehagen van haren Koning, zal zy niets verlangen meer kragtdadig te onderfteunen, dan de gevoelens van eer en trouwe, welke zy ne Majeft. bezielen, dan de gevoelens, zonder welken gene Eensgezindheid onder de menfehen meer plaats kan hebben, dan door geweld en dwang. Geen mangel aan goede trouwe
moet derhalven de eerftelingen van Frankryks herfteliing bezoetelen; geen beramingen moeten in deze doorlugtigfte der j Vergaderingen p'aats grypen , dan die het kenmerk dragen van regtvaardigheid , en de volkomenfte billykheid. Dezen j zyn het, die de onwankelbare fteunpilaren der Ryken uitmaken. Alles ftaat in de zeiven aan veranderingen, aan omkeringen , bloot: maar zo lang de menfehen zig eenparig aan 1 deze grote beginzels vasthouden, zal men>nimmermeer behoeI ven te wanhopen, zal er nooit iets verloren gaan. |. ,, ZyneMajefteit vind meer grootheid en voldoening in zich ! met u te verenigen tot het opvolgen en handhaven der onver1 anderlyke beginzels van Rechtvaardigheid en eerlykheid, dan hy zoude kunnen trekken uit al het genot van den luiflerdes Troons en in de onbepaalde uitoeffening van een gezag, welk deszelfs waarde moest verliezen, byaldien het zelve niet ftrekte om de geregtigheid te handhaven, en tegen alle inbreuken te beveiligen. Met één woord, de Politieke Magt i van Frankryk is regtftreeks verknogt aan het bewaren van deze beginzels. De oorlogs koften zyn verbazend geworden, federt men genoodzaakt geworden is, alle Zeën met Schepen te dekken, en de talrykfte Legers in 't veld te brengen, om zig tegen de Krygsmagten der andere Natiën van Europa beftand te vinden, in dezen ftaat van zaken, is het volftrekt ondoenlyk, om zulke aanmeikelyke kosten met buitengewone belaftingen goed te maken. Men diend noodwendig middelen aantefchaf( fen tot het bekomen van aanmerkelyke Geldfommen, tegen | ene jaarlykfche, ligte, opoffering aan den kant der Schatting betalers: om egter hier in te flagen heeft men vertrouwen' nodig, en dat vertrouwen hangt af van de getrouwheid des Souverains. De goede trouw dus, de Staatkunde, de welvaart, en het vermogen, alle beginzels, alle roerzeis, alle belangen, die zo wel Volk als Vorst raken, pleiten voor de fchuldeisfchers van den ftaat, en dienen hun toe waarborgen.
„ Het zy my geoorlofd, by de beweegredenen, ontleend uit het algemeen welzyn ener Natie, in haar geheel en aanhoudend beftaan befchouwd , ene misfchien nog treffender beweegreden te voegen, uit het geluk der individueele perfonen, 't geen, fchoon flegts voor een tyd plaatshebbende, egter niet weiniger zorge en'medelyden waardig is. Ik fpreek, voornaamlyk, van de zulken uit den gemenén man, welken de vreze voor gebrek aan het werken hielp, en die, met een gerust vertrouwen, in handen van hunnen Koning en onder de hoede van zyne eerlykheid en liefde, de vrugten van den moeylyken arbeid hunnes gehelen levens ftelden, iiï hope van langs dien weg, wanneer zy oud en zwak geworden zyn hunne dagen in rust tezullen kunnen doorbrengen. Immers, onder die foort, behoren zeer velen fchuldeisfchers van den? Staat, ik zal de verwarring en fmert niet tragten aftefchilderen , die ftond geboren te worden, by aldien deze hunne verwagting te loor gefteld wierde,- het onheil doet zich in het verfchiet reeds groot genoeg voor, om 'er aan te kunnerr denken, en de vreze daar van fchynt de onmogelykheid daar. van te verzekeren
„ En blyft nog een Stuk over om te onderzoeken. Kont 'er geen onderfcheid gemaakt worden tusfchen de verfchillende Schulden , en diensvolgens de interest verminderd der Geldleningen , waar van de voorwaarden al te voordelig voor de geldfchieters waren. „ Gy zult zien, Myne Heeren? dat het nut voojt zodanig
en®-



C t6 )
ene operatie geenzins zou op wegen tegen de nadelen, die 'er uit enen gemaakten inbreuk zouden voortvloeijen op de al gemeene beginzels van het Nationale Crediet, en op de gewigtige gronden van het publiek vertrouwen. Men weet niet, waar men kan ophouden, wanneer men zig veroorlofd de omftandigheden van ene eenvoudige verbintenis uittepluizen; en, daar alles, 't geen ann een willekeurig begrip onderhevig is, zig met gene vafte bepaling aan den geest opJoet, zoude men de Geldfchieters in de noodzake brengen , om voor 't toekomende al mede op dusdanig ene nazifting te rekenen: de interest van 't geld zou dit nieuw foort van gevaar ontwaar worden, en de Staat zou langen tyd het voordeel van één dag, een voordeel 't geen nog zeifs zeer fober zou wezen , moeten kopen, by aldien men, in een dergelyk onderzoek, de beginzels ener redeiyke billykheid wilde in agt nemen.
„ Men kan zig, van te voren, g°en regt denkbeeld vormen van de voordeelen , welken de Staat kan trekken, niet alleen van de agtereenvolger.de ryzing der Pryzen van de pu blieke fondfen, maar ook van den geruften (laat der gemoe deren met betrekking tot de publieke Schuld. Die fchuld is zo byfter groot, dat de onevenredigheid tusfchen ae waarde der publieke fondfen en den jaarlykfchen interest,diezy opbrengen, enen regt (treek fchen en beflisfenden invloed heeft op de hoog. teder rente van't geld, in 't algemeen: waar uit gevo'glyk voortvloeid, dat de Landbouw en Handel gene onderfteuning vinden kan, zonder genoodzaakt te zyn, de zelve te aanvaar • den, op voorwaarden, welke de gewone voordelen, die zy opleveren, niet toelaten aantegaan. Met een woord de ongerustheden , de onzekerheden , althans onder de Eigenaars der publieke Effecten, omtrent het vermogen der Koninglyke fchatkist en de befiendigheid van de beginzels der regering, onderhouden ene geftadige wankeling in den prys der fondfen; en deze wankeling word nog vermeerderd door den invloed van allerlei gerugten, van allerlei valfche nieuwstydingen, van allerhande kwaadaartige inboezetningen, en allerley kunstgrepen den Acrionillen. Dat gezag, dat vermogen egter, 't geen men zo geredelyk op de verbeelding krygt , wanneer dezelve in 't wilde dwaald en zig niet weet te bepalen, zal van tyd tot tyd verzwakken, byaklien de bezitters der publieke Effecten , einde yk, in het zekere onderrigt worden nopens het lot van hunne eisfehen-, en byaldiende beveiligde beginzels van getrouwheid,in ene Nationale vergadering , hun voor altoos tot waarborgen ftrekken. Uit deze beftendigheid in de gevoelens zal nog een ander aanmerkelyk voordeel voortvloeyen: te weten dat de handel in de publieke Effecten , langzamerhand ophoudende een toneel van omwentelingen daar te ftellen, al het geld 't geen men nu aan dezen fpeeltafel bezigd, een ander gebruik zal zoeken: de Koophandel en Landbouw zullen 'er by winnen , en de geest van losbandigheid, die het onvermydelyk gevolg is van ene werkzame en geftadige begeerlykheid, zal allenskens deszelfs kragt verliezen. Op deze wyze, Myne Heren, ftaat, noodwendig, ene lange reeks, ene grote verfcheidenheid van
voordelen uit het eerfte begtnzel van getrouwheid, 't geen door ui. bekragtigd zal worden, voorttevloeyen. Welk een fchoon en heerlyk loon van algemene en afzonderlyke deugd! ziet daar de eerfte en vrugtbare fpruit, waar zich ene ontelbare meenigte van takken zullen ontftaan, die allen, met den tyd, heilzame vrugten zuilen voortbrengen enz. "
GEBOORTE. TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: x.z Amflerdam ioó:.in V Hage 25: en te fitqqrJem 12, onder welken laatften 3 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN,
BUITEN IlAARLEM.
1789 j baro tiiërmó- streek
July. we- meter. der luchtsge.
ter, Noord| Zuid. wind. stf.ldheid.
( 2£> II3 61 61 w. t. z.
I.< 29.1 of 64 66j ——— meest bynabetrokk,
( 29.10 59 58 w. z. w.
("29. 9 61 I ft w.
2X29. 9 6rt§ i 68 w. n. w. zeer bewolkt.
C29 9 58 i 56 w. t. N.
("29 9 59 f 59 w.' n. w. tot N.im 4 DurerT
3-•! 29. 9 65! 70 * Z. betrokken j verder
(,29. 81; $6j 54 N. o. helder.
f29. 8f 66 71 o. t. z. | wolken; 's Middags
4. < 39. 7 80 88| Z. Z. o. van half 2 tot half j (29. 7§ 62 58§ w. n.w. I donder met regen.
f29. 7 70 78 Z. o. -s Morg beneveld,
5. < 29. 6 74§ 74§ Z. verder betrokken, (.20- 8 59§ 57 Z. w. tuslch beide regen.
f29. J! 65I 65 Z. o. betr. Voorin, tusfer»
6. \ 29. 8 65J 64 w. beide wat regen, (.29.9 Si- 53 w. N. w. 's Avonds bewolkt.
.* f29- 9\ 6i| V w. t. N. I
7. ) 29. 9 74 86 z. z. o. ^"'^ / 29. 8| 61 58 —• I
* Namiddag W. N. W.
Je Haarlem, by; A. L O O S J E S,



1789. No. 55.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-B ODE,
V 0 0 R MEER- E N M I N~G E 0 E F F E N D E N.
Vrydag den 17. July.
BERIGTEN.
FRANKRTK.
!B*^=g|e Konengl. Akademiï der Wetenfchappen, te ll ÜJ, parys, heeft een Prys van 1200 Liv. op de beH *-J |W arUwoording der volgende Vnge gefield: Trou8?^^® ver, peur la reduüion de la diftance apparente de deux Aftres en diftance vraie , une metbode fure cjf rigoureuk, qui n'exige cependant dans la pratique que des calculs fimples, 1$ a la portee du plus grand nombre des Navigateurs. TEene zekere en juiste methode te vinden, die, ondertus fchen, in de praktyk niet dan eenvoudige berekeningen vereischt, en naar de varbaarheid is afgemeten van het gros der Ze-'varenden, om den fchynbaren afftand van twee Sterren, tot den waren afftand, te brengen.]
De Verhandelingen moeten voor 1 Febr. 1790. ingezonden worden, om in de Vergadering na Pafchen van dat jaar beoordeeld te worden.
Het Prysvoorftel voor dit Jaar 1789 opgegeven: Esfayer d'expliquer les experiences, qui mit étè faites fur la refiftance\des fluides, en Franco, en Jtaüe, en Suede, ou ailleurs, fiitenyappliquant les methodes deja connues, folt en combinent enfemble let ■métbedet, faifantfervir l'une de fupplement a l'autre; feitenfin en etahlisfant une nouvelle Théorie, qui reprefente au moins fenfiblement les prjncipeaux Pbénoménes de la refiftance dei fluïdes aue let experiences om conftatés. [Te trachten om de proeven tg verklaren, die in Frankryk, in Italië, in Zweden, of elders, genomen zyn omtrent den tegenftand der Vloeyfroffens 't zy met toepasfing der reeds bekende methoden,'tzy door alle de methoden zamen te voegen, en te maken dat de ene de andere te hulp komej 't zy eindelyk door ene nieuwe Theorie daar te Hellen, welke ten winfte op en» Jlï, DE EI,,
kenne'yke wyze de voorname verfchynzels van den tegenftand der Vloeiftoffen aanwyst, die door proeven bewezen zyn ] Op gene voldoende wyze beantwoord zynde, is het zelve, onder aanbieding van den verdubbelden prys van 4000 Liv. voor het Jaar 1791. op nieuw opgegeven. De Verhandelingen moeten voor den 1. Sept. 1790 ingezonden worden.
Voor de Natuurlyke Hiftorie had de Akademie in 1788. ene Vrage, nopens de kentekens van Steenkoolmynen, enz. opgegeven: waar over, onler meer anderen, 2 Antwoorden waren ingekomen, die wel zeer vele belangrykeAanmerkingen hier omtrent bevatten, dog welker Schryvers zig te zeer by het locale hunner Provintien bepaald, en zaken gezegd hebben, die reeds in verfcheidene gedrukte Stukken te vinden waren. Weshalven de Akademie, verlangende deze Vraag zo volledig mogelyk, en met opzigt tot geheel Frankryk en de naburige Landen, beantwoord te zien, den Prys voor 1791. in het Vak der Natuurlyke Hiftorie verdubbeld heeft, en in het zelve dit Voorftel opgegeven: de fake cmnoitre, quelle eft la nature fj? la dispofition des differentes fubflances, qui non feulement fervent d''enveloppe aux couches deCbarbon de terre, fuivant leurs qualités, mais encore forment les bancs des roebes interpofes entre ces Couches'. ces fubflances doivent être indiquées de maniere a guider tous ceux, qui peuvent faire des recherches de ce comhuftile. On traitera des derangemens des veines de Cbarbon, des crans, des failles & barremens, qui occalionnent les interruptions de ces veines, de la Nature du gufe"ment des roebes, &f des matieres, qui donnent lieua cesaccidens, des differentes vflexions ou plis des veines de Cbarbon dans leur inclinaifon direSion. Enfin on jaindra a ttutes ces Obfervationt les indices extérieurs, qui peuvent annoncer l'exiftence du Cbarbon. [Aan te wyzen van hoedanige natuur en gefteldhe'd de onderfqheidene Stoffen zyn, die niet alleen tot bekleedzeis dienen van de beddingen der Steenkolen, volgens der-
C zei*



C x8 )
zeiver hoedanigheden, maar ook tevens de lagen der Rotfen formeren, die tusfchen deze beddingen inlopen: moetende deze zelfflandigheden in dier voege aangeduid worden, als ten leidraad kan dienen voor allen, die in ftaat zyn deze brandltof na te fporen. Te handelen over de onregelmatigheden en beletzelen, die men in de nafporing derKooImynaderen ontmoet, de natuur en ftrekking der rotsachtige ftoffen die deze beletzelen veroorzaken, debochtenenkrom. mingen dezer aderen in hunne helling en richting. Eindelyk, by alle deze Waarnemingen nog te voegen de uiterlykekenmerken , waar uit men het aanwezen der Steenkool kan opmaken.!
De Akademie verlangd, dat men by de Verhandelingen fchetfen en Modellen voege,om van alles een des te klaar der begrip te vormen. De prys beftaat in soco Liv. De Stukken moeten niet later dan 1 Feb. 1791 ingezonden zyn, en de Akademie zal in hare Vergadering na Pafchen 1791. de uitdeling van den Prys doen.
NEDERLANDEN.
Deventer, den 25 Juny. Op heden,.heeft de Heer Mr. F re der, Saxe, Hoogleraar Ampt in de Regten, aan 't Illustre Atheneum, aanvaard, met het doen ener plechtige Redenvoering: de Antonio Sehultingio aliero, genuinoque Batavorum Gujacio tamquam granclisfimo futuri Antecesforis ixemplo: dat is, over Antonius Schulting, als de andere Gujacius in Nederland, en daarom het gewigtigfte voorbeeld voor een toekomend Hoogleeraar in dc Regten.
Rotterdam. De Heer L. Bicker, Med. Doet., Directeur van 't Bataafsch Gencotfchap der Proef ondervindelyke Wysbegeerte, te Rotterdam, Lid van verfcheidene andere Buiten- en Binnenlandfche Maatfchappyen en Genootfchappen, en Practiïerend Geneesheer, binnen deze Stad, is, tot LidCorrespondent en Asfocié, by de Koning'. Akademie der Geneeskunde, te Parys,' benoemd geworden.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
aicademische en andere schriften.
Denemarken. Memoires fur la Campagne de 1788. en Snede. Gedenkfchriften nopens den Veldtogt van 1788. in Ziueden, door den Prins Karei vanHesfe. Koppenb. byScbultz. De Doorluchtige Schryver heeft deze Gedenkfchriften opgeHeld, als Bevelhebber der Hulptroupen, die voorleden Jaar, uit Noorwegen naar Zweden zyn gemarcheerd: zyn verhaal is eenvoudig, fraay en onzydig.
Alles word met originele bewysftukken geftaafd: des men, uit deze egte en belangryke Narigtenzig een zeer juist denkbeeld kan vormen,zo aangaande ds aanleidely^e. oorza. MerD alsv den. gehelen, toedragt van zaken.
Düitschland. Plantte Licbenofx delineatae et depiiïce a Georg. Franc. Hcjfman, M. D. Vol. I. Fascic. I en II. Lipf. 1789. apud Crufmm, in folio, op groot Hollandsch Mediaan pap. , dat is, Afbeeldingen Befchryving der Licbens ot Schurftmosfen &c.
De Heer Hofman, die zich reeds door verfcheidene andere Gefchriften, inzonderheid door zyne befchryving der Wilgenbomen {Hifloria Salicum £?c.), en zyne bekroonde Prysverhandeling over de nuttigheid der Licbens , veel lof verworven heeft, begint in het"voorhanden zynde Werk de uitvoering van een zeer nuttig oogmerk, om naamlyk, alle tot hier toe bekende Licbens naauwkeurig in hunne natuurlyke grootte en -kleuren af te beelden en te befchryven. — Ongetwyffeld zal hy hier door aan dit Geflagt, of liever Klasfe, van Planten, die doch alleen uit korte kentekens, en zelfs ook uit enkele befchryvingen, niet gemakkelyk te onderfcheiden zyn, zeer veel lichts byzetten, en derzelver kennis, niet alleen voor eerst beginnende, maar ook voor meer gevorderde, Kruidkundigen, veel gemaklyker maken, dan dezelve tot hier toe geweest is. Hy verdeelt de Licbens in verfcheide Gellachten , het geen wel, wegens de dus ingevoerde nieuwe namen , een weinig moeilykheid veroorzaakt, doch het geen tevens, volgens het eenparig getuigenis van de meeste bedendaagfche kruidkundigen, wegens de grote veelheid van foorten, volftrekt noodzaaklyk is.
De eerfte dezer twee Bundels bevat 6 Platen, waar op
13 foorten van Licbens zeer naauwkeurig en natuurlyk worden afgebeeld. Onder dezen zyn verfcheidenen, die door Linnaus niet befchreven zyn, gelyk de Pulmonaria verruccfa {Licben verrucofus Huds), ITmbilicaria exasperata 1 Licben exasperatus Retz.), Licbenoides bispidum Licben bispidus Schreb.), Peltigera ptlydaüylon 'Licben polyJuElylon Neck ) en Coralloides afuleatum (Licben aculeatus Schreb.) De befchryvingen zyn naauwkeurig. Or Synonyma zyn ooü met voorzigtiaheid uitgezogc. By de befchryving is ook gevoegd de groeiplaats en het nuttig gebruik van ieder foort.
In den tweden Bundel, gaar de Schryver voort met het afbeelden en befchryven der Licbens, waar van hier wederom
14 foorten op 6 Platen, zeer naauwkeurig afgebeeld zyn. Hier onder zyn al mede vele nieuwe foorten, waarvan nog nergens ene afbeelding te vinden is, gelyk Squamana Pinafiri {Licben Pinafiri Scop.), Pfora cafia {Licben cafius), Usnea Capenfis (Licben capenfis Thunb.), Verrucaria Hamatomma {Lf* cben Haimatomma Ehrh.), en anderen. Het is te hopen, dat dit Werk genoegzaam vertier zal vinden, en dat andere Kruidkundigen den verdienstelyken Schryver, door het byzetten van zeldzame of nieuwe foorten van Licbens, zullen» onderfteunen, op dat hy dus onvermoeid dezen nuttigen ar« beid kunne voortzetten, en fpoedig ten einde brengen.
Biograpbie grosfer und berümler Manner des Altberthums £fc. Levensbefchryving van grote en beroemde Mannen der Oudheid , door P. J.S. Vogel, Rector der Sebalder Schole in Neurenberg. Ifte deel 1788. te Neurenberg, buiten de Voorrede 312 bladz. gr. 8vo. 20 gr.
Het leven van grote Mannen der Oudheid, in den fmaafc van Plutarcbus te befchryven, is ene konst, die flegts aans weinigen, onder welken nogthans de Hr. Vogel, gewisfelyk moet geteld worden, gegeven is. De byzondere trekken zyner fchilderingen zyn naar de oudfte. en geloofwaardigfte-



C 33 )
.GEBOORTE- TROUW- EN STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amflerdam 88t in h Hage 30: en te Haarlem 10, onder welken laatften 6 beneden de ia Jaren.
Te Kortryk, in Vlaanderen-, word verzekerd, dat thans nog leeft een Heer van aanzien, van Engelfche afkomst, die zig den naam van Hertog van Kent geeft, en 112 Jaren oud zou wezen. Hy zou de Zoon zyn van Hendrik de Grey, Marquis van Worchester en Hertog van Kent, die, in de ongenade van den Lord Kanzelier Claredon mede ingewikkeld zynde, zyn Vaderland, met agterlating van zyne goederen, verliet, en op het vaste Land den wyk nam: alwaar hy ene Vlaamfche Dame,Dogter des Hertogs de Fruges trouwde, en daarby een Zoon verwekte, die zig, zedert 70 Jaren, te Kertryk nederzette, levende uit de inkomften van zyn aanbeftorven Moederlyk Erfgoed.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, en BERICHTEN. Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
BuiTENLANDSCHfc BERIGTEN.
Volgens een Brief uit Tsland, gedagtekend aoFebd. j. was de Winter op dat Eiland niet ftreng geweest: hebbende men aldaar geen Vorst voor Nieuwjaar gehad. 'Er was ook flegts weinig fneeuw gevallen.
Van Lisfabon fchryft men, dat, na ene buitengewone koude, welke drie weken aan één geduurd hadde, het weder, des avonds tusfchen 7 a 8 uren van den 10 May,eensklaps veranderd was: wanneer 'er zulk een fterke regen viel, dat twee Menfchen, van de ftraat, in den Taag gefpoeld en verdronken waren. Op dezen regen volgde een fterk Noorderligt, verzeld van ene fmorende hitte en een zo dikken nevel, dat de Ingezetenen zig verbeeldden hunne Huizen in brand te zien ftaan. Het gehele Guaruifoen kwam in de Wapenen, men trok de Klokken, en alle de Spuiten wierden op Straat gehaald, zonder dat men wist, werwaarts dezelven heen te voeren. Ettelyke lieden waren reeds bezig met het in zekerheid brengen van hunne kostbaarfte goederen: wanneer 'er eindelyk te middernagt een vreeslykOrkaan uit het Zuidwesten ontftond, die den nevel verdreef, en den gehelen Nagt aanhield. Deze Storm hadde niet weinig fchade veroorzaakt, aan de Schepen, op de Taag geankerd. Des anderen daags liep de wind naar 't Zuid-oosten: dog de Storm bleef aanhouden tot 24 uren daar na.
TAFEL der Graden van Koude, in 110 Steden, gedurende den Winter van 1788 en 1789 waargenomen. (*) (Gevoegd agter de Verhandeling van Vader Cttte, zie onze vorige Nr.J
Natuur der;
Namev der Steden. Gr. van Koude. Dagen. Thermom. Bazel, in Zwitferland (3) 30,0 18 Decemb.
Bremen, Duitscbland. . . 28,5 16 dito Sainr Albans, Engeland. . 27,0 31 dito Warfchouw, Polen {b). . 26,0 18 dito Dresden, Duitscbland (c). 25,7 17 dito
Erlangen, ibid. . , 25,0 18 dito Edsbery, Noorwegen. . 25,0 29 dito1 Infpruck, Duitscbland. . 25,0 30 dito Neufbrifac, Elfas (d). . 24,5. 18 dito*
(*) Deze Tafel begind met de Steden, waar in de hoogfte Graad' van Koude waargenomen is; de graden zyn berekend naar de Schaal.' van Utaumnr. Men heeft, zo veel men heeft kunnen vernemen, de Thermometers, die met Kwik of met Spiritus gevuld waren, aan'geweien.
(o) Deze bystere graad van Koudê, (overeen komende met 35^ onder o, op de Schaal van Fhïirrnbeit) doet Vader Cotte twyftelen-» aan de welgefteldheid der Thermometer;
(b) 0,7. den 31 Dec. 't geen byna de helft minder is dan te Paryti-
lei Ih 1776'- *fl)5r!
(d) Vader- Cotte- twyffeldi, of de. Thermometer wel deuges.
i/ho raro thermo- sikeek
jul me- i meter. der luchtsge.
ter. I Noord) Zuid. wind. stf.ldheid.
! 29 8§ 03} 63 z- z. o. V meest bynabetr.
8 \ 29. l\ 71 64 Z. Z. W. teniuurreg.endond.
( -29 9 5S2 57 Z. W. verd.held.enwindr.
""f29.10 r>3j 64 w.
oJap-ioï 69 77 w z. w. wolken, s Avonds
( 29 ir 57 S4§ z. w. eaer'
f29 10 66 f 72 z t. o.
ÏO.X 29 R 77 81 wolken.
( 29. 7| 62 51? z.
f29 b 65i 68 w.z. V7.
,,. 29.8 68| 74 z.w.t.w Xt^S^
[29- 8 59l 53 z. w.
f29. 8 65i 68 z. t. w.
T2. -J 29. 6| 76| 80 z. z. o. bewolkt, (til.
( 29. 5§ 64 6 r z. z. vv.
^~f29 5 6Ö| 77Ï Z. o. 's M. bew.ten halfTt
„. 29:41 m ^ z.w.t.w t*ggtfj£
{_2p. 4 3 62 Z. regj verder bewolkt.
f29. 5 63 ï <53 W. t. N. 'sMorg<van2t.6ur.
t j 1 At 1, I -m zw. reg.t. 4 ur.dond.
^ 29 6q 67 79 v.7t.Wnbayig,
I29 8 60 I 59 W.Z W. yerd.bew.'sA.wind.
s Middags op denuite, ziet men ae inerm 7 gr. rager op t z,uiaen, als die op't Noorden :men obferveere, dat juist ten 1 uur, (de tyd der Waarneming,) eenfiegen- en Donderbuy overdreef, die fchielyk een verkoeling in deLugt maakte, waar va» de Therm. op het Zuiden , om reden reeds meermalen gemeld, eerder aangedaan was, als de 2 op het Noorden. Voeg daarby, dat de Regen onmiddelyk op de Kwikbui» Tan.de Therm. og het Zuiden valt, en op die van de andere niet.



( 24 )
Natuur der
Namen der Steden. Gr. van Koude. Dagen. Thermom.
Pietersburg, Rusland. . 24,5 12 Dec. Kwik.
Montbelljard, Zwaben. . 24,2 3' dito dito.
Hanover, Duitscbland. . 23,5 16 dito
Jn Frankenland. . . 25.0 17 di'0
Wcimar, Duitscbland. . 23,0 17 dito
Anfpacb, ibid. . . 23,0 19 dito
Baieuih, ibid. . . 23,0 19 dito
Berlyn, Brandenburg. . 23,0 28 ü'0 Kwik.
Munchen, Beyeren. . . 23,0 30 dito dito.
Leipzig, Duitscbland. . 22,0 17 dito
In Finland. . . , 22,0
Wetten, Saxe. . . 21,2 21,27,^8 dit.
Saint Diez, Lorraine. . 21,0 31 dito Kwik.
Augsburg, Duitscbland. . 21,0 19 dito
Grande ChartreuTe , Dauphiné. 21,0 30 dito Kwik.
Koppenhagen, Denemarken. 21,0 4 Jan. dito
Straatsburg, Flfas. . . 21,0 3' l->eC- dil"
Colmar, Eljas. . . 20,5 18 a rpdit.
Berleburg, Duitscbland (a). 20,2 30 dito
Tours, Touraine. . . 20,0 31 diio
Gotha, Duiiscbland. . 19,5 17 dito
Lons le faunier, Franscb Ctmté. 192 31 dita Kwik.
Pontarlier, ibid. . . 19,0 31 dito dito.
Manheim, Paltz. . . 19,0 18 dito dito.
Troyes, Champagne. . 19,0 31 dito dito.
Arras, Artois. . . 18,7 30 dito dito.
Chalons, Bourgonje. . 18,2 31 Dec. 5jan.
Bouillon, Hertogdom Bouillon. 18,2 31 Dec. Kwik.
Orleans, Provincie Orleans. 18,0 31 dho dito.
Beaugenci, ibid. . . 18,0 31 dito
Buda, Hongaryen (b~). . 18,0 30 dito
Mouiin, Bourbonneefche. . 17,9 31 dito
Lixon, in het Lyoneejcbe. 17,5 31 dito
Vervins, Pikardyen. . 17,5 31 dito Kwik.
Etampes, IJls de France. . 17,5 31 dito dito.
Abtdy van Tre'port, ibid. 17,5 30 di:o di.o.
Lucon, Poitou. . 17,5 31 dito dito.
Laigle, Normandyen. . 17,4 30 dito dito.
B.ouan, ibid. . . 17,4 30 dito dito.
Parys, Ijle de France. . 17,4 31 dita dito.
Harderwyk, Gelderland. . 17,3 16 dito dito.
Montdidier, Pikardyen. . 17,0 31 dito dito.
Grenoble, Daupbiné. . 17,0 31 dito
Doornik, Vlaanderen. . 17,0 30 dito
Hagenau, Elfas (c). . 17,0 18 dito
Nymegen, Gelderland. . 16,0 16 dito Kwik.
Chalons, Champagne. . 16,5 31 dito diïo.
Roanne, Forez yd) . 16,5 31 dito
Vendome, ProvincieVendomois. 16,5 31 dito
Tournus, Bourgonje. . 16,5 31 dito Kwik.
Mayenne, Provincie Maine. 16,0 30 dito dito.
Saint Maurice le Girard, Poitou. 16,0 31 dito dito.
Poitiers, . . . ibid. 16,0 31 dito dito.
Natuur der.
Namen der Steden. Gr. der Koude. Dagen. The[(mom.
Brusfel, Braband. . 16,0 30 Dec. Kwik.
Keulen, Westphalen. . 15,7 15 a 17 dit.
Chartres, Beausje. . 15,7 31 dito Kwik.
Paiy, Vélay. . . 15,7 3( dito dito.
Monimorency, Ijle de France. 15,7 31 dito dito.
By Bommel, Gelderland (a). 15,7 30 dito dito.
Perigueux, Prov incie Perigord. 15,5 31 dito
Saint Gobain, Ijle de France. 15,5 31 dito Kwik.
Opper Vivarais. . ... 15,5 31 dito
Angoule'me, Landfch. Angoumois. 15,2 30 dito
Metz, Lotharingen. . 15,0 18,30 dit. Kwik.
Joigny, Champagne. . 15,0 31 dito
Aubernheim, Elfas. . 15,0 30, 3r dit.
Rotterdam, Holland (*). 14,6 5 Jin. Kwik.
Geneve, Zwi'Jerland. . 14,5 31 Dec. „ dito.
Viviers, Languedocq. . 14,5 31 dito dito.
Clisfon, Bretagne. . 14,5 30 dito dito.
d'Aliare, Aunis. . . 14,4 30 dito Spirit.
Rysfel, Vlaanderen. . 14,3 30 dito Kwik.
Mont Dauphin, Dauphiné. 14,2 31 dito dito,
Wenen, Oostenryk. . 14,0 30 dito dito.
Mavejols, Gevaudan. . J4,o 31 diro Spirit.
Leyden, Holland. . 14,0 5 Jan. Kwik.
Fontenui le-Comte, Peiiou. 14,0 30 DtC. dito.
Amlterdam, Holland. . 13,5 5 Jan. dito.
Libourne, Guyenne. . 13,0 30 Dec.
Haarlem, Holland (t). . 12,7 5 Jan. Kwik.
Roebelle, Aunis. . 12,2 dito.
Kamerili:, Henegouwen. . 12,0 30,31 Dec. Spirit.
Avignon, 't Graaffchap. 12,0 31 dito
Pau, Bern. . . 22,0 31 dito
Rieux, Languedoc. . 11,6 31 dito Kwik.
Honfleur, Normandyen. . 11,6 31 dito
Laon, Ijle de France (£>). 11,6 3r dito Kwik.
Toulouie, Languedoc. . 11,0 31 dito dito.
Nantes, Bretagne. . 11,0 18 dito dito.
Billon, Auvergne. . ii,o 31 dito dito.
Bourdeaux, Guyenne. , 11.0 3r e'ito dico.
Montauban, Qjiercy. , 10,5 31 dito dito,
Sables d'OIonne, Aunis. 10,2 30 dito
Cette, Languedoc. . ic,o 31 dito
Montpellier, ibid. . 10,0 31 dito Kwik.
Boulogne, Picardyen. . 10,0 30 dito dito.
Havre de Grace, Normandyen. 10,0 ij, 18,30dit. Spir.
Dax, Gaskonje. . . 7,0 31 dito Kwik.
Saint Brienne, Bretagne (f). 7,0 18 dito dito.
Bezieurs, Languedoc. . 5,5 31 dito
Nice, Piemont. . . 5,0 31 dito
(a) 12,0. den 31 Dec. (b) rr.o. den 31 Dec, OÓ io,ï. den 31 Dec. (d) 17,7. den 5 Jan.
(a) Op gelyke Graad. 4 en o Jan.
(*) 10 Jan. 2 gr onder o, of ij gr. volgens fieaamnrt (Aant. vaa den Reda&eur.j
(|) Des Nagts tnsfehen 2ï en 23 Decemb. 4 gr. onder o, volgens.d« Schaal van fabrenbeit, of jö gr. volgens Reaumur, (zie Alg. KqnsS» en Lett.Bode) ii. D bladz. 36.) Aantek van den Redafteor,
f» 13,2. Op ene betere Expofitie, en io,j. den 7 Jan.
(() 2,5. den 31 Dec.
Te Haarlem, by A. L O O S J E S.



1789. No. 56.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-B.ODE,
VOOR. MEER- EN MI N~ GEOEFFENDEN.
Vrydag den 24. July.
BERIGTEN. F R A N K R T K.
JB^^SIe Heer de la Lande heeft, in ene Verhan-
Ïr\ 1 deling, door hem in de laatst gehoudene ff Vergadering van de Akademie der Weten^^lë /cbappen, te Parys, voorgelezen, aangetoond, dat de Planeet van Herfchel gene andere Ster zy, dan die van den Stier, in den Jare 1690 ontdekt, en die tegenwoordig niet meer te zien is.
Behalven de reeds, in het Iaatfte Nr. van dit Blad, medegedeelde Prysvragen dier Akademie,heeft dezelve ook nog tot een Prysftofïevoor 1790 opgegeven:
La meilleure manier e, d'etablir les éclufes, foit pour les canaux de Navigalion, Joit peur les ports de Mer; de les conftruire, folidement dans les toutes leurs parties,& d'en faciliter la manteuure. [Op te geven de beste manier om Sluizen aan te leg. leggen, zo voor bevaarbare Vaarten, als voor Zeehavens; om die in alle derzelver delen hegt en vast te bouwen, en 'er gemakkelyk mede te doen omgaan.] Verlangende de Akademie, dat zulks, zo veel mogelyk, met proeven in'tgroot geftaafd worde. De Stukken moeten uitterlyk voor 1 Febr. ingezonden worden; zullende in de Zitting van Pafchen de uitfpraak gefchieden.
Met opzigt tot het Voordel, nopens de middelen om de Veruomalers ie behoeden voor de Ziekten, die dezen gemeenlyk aantasten, en een gevolg van bun bandtering zyn, aller eerst in 27S7. en vervolgens,onder verdubbeling van den Prys,voor
JUI. DEEL.
1789 opgegeven, is, by de beoordeling der ingekomen Stukken, deze prys verdeeld, tusfchen de Schryvers van twee Verhandelingen, zynde de Heren Pasquier, Lid van de Kon. Schilder-Akademie, ed de France, Schilder van wylen den Prins Bifchop van Luik.
Onder de veelvuldige Verhandelingen over het verbeteren der Werktuigen aan de Brug van Notre Dame en Pont-Neuf, ingekomen, hadde de Akademie gene gevonden, die voldoende was: fchoon 'er ettelyke zeer goede zaken in voorkwamen; radende dus het Burger-gezelfchap, het geen hier voor een fom van 12000 liv. weggelegd hadde, dezen prys intetrekken.
De verdubbelde Prys van 2160 liv. uit het afzonderlyk Fonds, door een onbekend Liefhebber der Werktuigkunde, in handen der Akademie gefield, voor het aanwyzen van de beste manier, om, in alle Gragten van een Stad, een bepaalde hoeveelheid Waters te brengen, voor dit Jaar ten twedenmale opgegeven, is thans toegewezen aan ene Verhandeling van den Hr. Gondouin Defluais.
Tot een Prys van 1791 heeft de Akademie opgegeven: de leste manier om Putten fchoon te maken en Secreten te ledigen : verlangende, dat hier by inzonderheid in 't oog gehouden worde, het aanwyzen van behoedmiddelen tegen de gewone toevallen, waar aan de Werklieden by deze foort van arbeid bloot ftaan: en moetende de Stukken uitterlyk voor 1 Feb. 1791 ingezonden worden, om in de Paaschzitting van dat Jaar beoordeeld te worden.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Het Boheemfche Genootfchap van Wetenfchappen, te Praag, welk gedurende een geruimen tyd zonder D Voor-



C 26 )
Voorzitter was, heeft onlangs, met eenparige Hemmen, dezen Post opgedragen aan den Grave Prokon Lazamky, Prefident by het Landgericht, en opperfte Landrichter, een Heer die de Uitmuntende talenten van geest en hart bezit.
De hoop, waar mede men zich , reeds enigen tyd, gevleid heeft, dat de Wolfenbuttelfche Bibliotheekdie tot dus verre sin ene plaats ftond, alwaar zy den Geleerden van weinig nut konde wezen, naar Helmftad ftaat verplaatst te worden, is niet weinig verfterkt, zedert de Regerende Hertog van Bronswyk, den i3,den der verlopen maand Juny,aldaar het Gebouw," waar in de Univerfiteits Boekery ftaat, in ogenfchouw genomen heefc, en deszelfs genoegen liet blyken, over de ruime plaats, die onder de Zaal der Bibliotheek is , als welke op ene gemakkelyke wyze tot berging van een groot aantal Boeken kan ingerigt worden. Voornoemde Hertog heeft insgelyks onlangs ene aanzienlyke fomme gelds afgegeven tot den aankoop van nieuwe Werken.
Den 29 May overleed, te Göttingen-, aan herhaalde aanvallen van beroerte, de brave en godvrugtige Kdnfiftoriaal-Raad en Hoogl. Johann. Peter Mtller, in het 65. Jaar zynes Ouderdoms: wiens gematigde en befcheidene denkwyze in het Godsdienftige, gepaard met zyne Godgeleerde kundigheid en belezenheid in de Schriften Van zyn tyd, hem gene geringe verdienften byzette: ook was hy de eerfte, die de oplettenheid zyner tydgenoten omtrent de üpvoedingskonst gaande maakte, eer nog iemand van het heir der Schryveren opdaagde, die ons zedert, met hunne Opvoedings-Werken, zo zeer overladen hebben.
BERICHT nopens den oorsprong, vroe-
geren en tegenw 00 rdigen staat van de Keizehl. Akademie der NatuueOnderzoekeren. (Curioforum Nature.)
( Getrokken uit de Gejcbied- en Letterkundige Verhandeling daar omtrent van den Grave en Hoogletraar De Liusr te Erlangen.)
!n den Jare 1652. deelde Joan Laurens Bauscb, Genees brer te Zcbwmfurt, ene Keizerlyke Stad in de Frankifche Kreits, aan dezen en genen van zyne Konstgenoten, enige pfdagten mede, die hem ingevallen waren omtrent de middeien om de Geneeskunde op ene beteren voet te brengen; en men befioot om zig byzonderlyk toe te leggen, op bet rjavorfehen van onbekende eigenfchappen der DelfftofFen, Planten en T.'itren. Zig bier toe in een genoegzaam getal byetn gevoeg i hebbende, vormden zy zig in een Akademisch ikj,haam, fielden Wetten vast,en benoemde Bauscb tot Voor aitttr. lStoi noemde het oatwerp van dit Genootfchap van
Geneesheren, den Togt der Argonauten, en elk der Leden kreeg, een naam, die betrekking hadde tot deze verdigte onderneming. Bauscb wierd J.ajon geheten. De opkomende Akademie nodigde alle Gefeerden uit, om zig onder haar Vlag te begeven, ten einde buit op te halen ter bevordering van de Geneeskonst, en de Natuurlyke Wetenfchappen. Tien Jaren verliepen'er, zonder dat dit loflyk ontwerp enigen aanmerkelyketi opgang maakte. Het was niet voor het Jaar 1662 dat de Direkteurs enen circulairen Hrief te Leipfig gemeen maakten, gerigt aan alle Geneesheren, die genegen waren met hun mede te werken, voor den gewigtigen taak
van het navorfchen van de geheimen der Nature. ■ Men
deelde hun de Wetten mede, en gaf hun kennis wegens de byzondere befcherming der Keizeren, nopens de eerbewyzen die zy reeds van verfcheidene grote mannen ontvangen had. den, gelyk mede van het getal der Leden, waar uit de Akademie beftond Na het everlyden van Bauscb, volgde Joan MichaelFebr, zedert een geruimen tyd Lid geweest zynde, dezen in den Post van Voorzitter op. Hy hadde getoond dien Post volkomen waardig te zyn, door het in *t licht geven van verfcheiden Verhandelingen: gelyk by ook vervolgens enige nagelatene Werken van zynen Voorganger in druk uitgaf. Ondanks dit alles, beloofde de onderneming onzer Argonauten weinig; men bedilde zelfs de wyze,waar op zy ieder zaak behandelde.
De Leden bleven fteeds in onzekerheid, en ftonden op *£ punt om hun ontwerp te laten varen, wanneer zy kennis kregen van de wysgerige Vergaderingen, die in Frankryk gehouden wierden, als mede van de Akademien, welken te Parys, te Londen en Italien opgerigt waren. Zy ontboden de Journalen uit deze onderfcheidene piaatfen, en namen 't befluit, om ene afzonderlyke Verzameling van hunne handelingen uit te geven. Zy verbeterden hunne Wetten, verkozen Breslanxi tot het middenpunt hunner Correspondentie, en belasten Sacb, nevens enige andere Leden, met- het in order brengen en verzamelen van hunne Verhandelingen. — Van dien tyd af voerde het Genoorfch-ip d n ri afn an 4ka demie der Natuur-onderzoekeren in bet FT. Roomsrb R tk Z gaf vervolgens kort daarna het Eerfte Deel der Epbimerid's uit, 't welk in i6"?o het licht zag Keizer Leopold h■ t *< r sulfc een behagen in, dat by haar het gebruik toefto-nd v.in al wat zeldzaams zig in zyne Kabinetten bevond De Leden dezer doorlugtige Akademie zyn in geheel Duitscbland, en zelfs in andere Landen, verfpreid: zy zyn aan genr Wetten gebonden voor het inrigten van hunne Werken , nog worden door enige beloning aangefpoord, om zig met yver op heronderzoeken der nature, en nafporen der waarheid, toe te 'leggen. Op Joan Micbael Febr, bygenaamd Argantes, volgde, als Voorzitter, Heliantbus. 1. dat is Joan George Vólckamet 'van Neurenberg, die in 167Ö Lid, en 10 Jaren daar na Prefident wierd. Deszelfs Opvolger in 1693. was Scbrack, die den Akademie-naam droeg van Celfus I. Vervolgens bekleedden Widdman, Bucbner, Treiv en Bayer , na eikanderen, dezen aanzienlyken post, waar in de Heer Deliusnn onlangs getreden is-: een man te over bekend in het Geneeskundig Gemenebest, door verfcheidene zyner belangryke Schriften* en voornamelyk door zyne Verzameling,ten tytel voerende: Adverfam, Pbyfica &f Medica, waar van reeds 5 Stukjes het
Jicht



t »7 )
4*ê ui"^r^rJJS^'^i !
ltorieTen GeneeskoBit. geda
oog
„ „ ,T wel' NEDERLANDEN, op.
Doet. Hoogl. in Jn3^f",5 r Magnificus der lok kunde, de waai digheid van £ J *de'n Hoogg. var Gelderfche Hogefchole ojer^ediagen a ^ ^ ^
Hr. Pe*r»f J; V' ener Redenvoering: fta,
aeleerdheid, onder "^t houden raci LOverde Pei
Tra temporum * qu* ^«"'.ffigA Zynde tevens ïct
'gelukkige tyden, ^ï^eSgtni;0RaJ aangefteld er,
I ss:s5£^'* >iaats van den Sc
Hooggef. Hr. Mattb. van Geuns. de
dag den i5dcn <g£j£^tai£3 beüoten. Wy SE t^-««^J^,aSSaide aldaar, onzen £
t
AKABEMISCHE PROMOTIEN. t
Senl'ropStlyl X S*bi• ^" ^ ! dien inaugurale*.
„ ~ y*fcnW Cbronoloaique tour Jervir h l Hi-
jde Hiftorie der, Natuurk«iiid|, toto? ™™ %^00trchip te fieer de Loys, Lid van het Hu»houdKunag Boek_ Arn, 3 Delen in 8vo T [^*rg^ byzonder aan. winkel 1786-1789- Dit ^J*"Xen en de Liefhebbers, genaam te wezen, by de Nbat"urknu*^^ van lis vervattende de ]»"^ken, neve» « e u dervak >s Mentenen §fst,en kunnendeiedet, m y
ITW G»r« en Queen Cbarlotte, Kapiteins Part^cfe ea L,r Kant G^e Dixm, 4to. Lsnrfen, by Gouldwg lor« ï fSS f Betalen de veelvuldige belangryke
K fi.rfr.nwri een nieuwen en onuitputbaren bron van S fcheen'te beloven aan de zulken, die 'er een kans ,J " f™e™ 16 Het verbazend aantal van zulke Dieren, E'MSf L.3loUeSers Zee-Oners geheten die aan
een men in Engeland geen agt daar op te "aan. nog met <r aan en te plan te denken, om enen togt van dien aart nlrn Sen "oor de Lente van 1785. wanneer een
russr v^I-i- gjcKfcïs:
ifige/ani bir>ne"- , To„t die ongemeen voor-
, brvM word in het voorta den zynde Werk, by leltg uitviel, word'J?hrn.e;en. ene wyze, die min gepast vege van Bneven,^"^J' (eB\^ m?nder aangenaam ,oor een gefchiedverhaal icnym,, treft men *er veel
noet zyn voor den Lezer. andere belangry.
wetenswaardigs m aanb , voorkomt, van het ke byzonderheder,, h.e eer ^« ontdeklen Hanc,el is
geenPOfan eS hel voo deel, welk deze en gene A vantuners,
omgegaan, en bet vooruc > bebm\d hebben. ■
die zig daar toe te fcheep b^a*™» £ deze ReisbefchryMet geen ^^'Td^h% men, ui ^ ^
ving, dat een Koopvaardyfch.p , zo w Qver de
zulk een opz.gt gefteld, als dezen, vaQ maar eea
3 jaren agter e " doen., me » bQord de
man van de 33» ge'yK ne-' „, iets het geen te aarim verhaald word , geweest w zyn, ^ n0|dzake. meer opmerkelyk is, daar e: zo we g
t: eweS^hsl%enVS aan tePdoen. Montbly menfehelyke Nature; mt J7V^SJSSi 500 bl» I D a



C 28 )
Roman. De Schryver is een man van kundigheden en vee! belezenheid. Hy toond het grote boek van 't Leven met oplettcnheid en vrugt gelezen te hebben. De voorname zedenleer van zyn Werk is, „ de onvermydelyke Elende der endeugd." Doch hy bepaald zig voornameiyk tot het op. merken van die inwendige finert, knaging en fchrik, welke een ondeugend gedrag niet misfen kan te wege te brengen. Ter opheldering van deze waarheid diend het verhaal van het leven en de lotgevallen van Zeluco, den enigen Zoon van een adelyk en ryk huis te Palermo, op Sicilien, wiens vroege neiging tot buitenfporigheid, na zyn's Vaders dood, door de toegevenheid van ene dwaze en verzotte Moeder, wierd aangefpoord. Verfcheidene andere Karakters worden hier tevens by ingevoerd en zeer juist befchreven : terwyl ook, in de ontvouwing der algemene Zedenleer,vele andere zedelyke Grondregels op ene zeer verftandige en bondi ge wyze worden opgehelderd. Voor de meeste Hoofdftukken van dit Werk heeft de Schryver uitgezógte Dichterlyke Motto's geplaatst; zulks het Stuk als een reeks van zedenJyke Vertogen, gepaard met ene bevallige en leerzame Gefchiedenis, waar in het droge der redenkaveling, door het bevallige van een verhaal verlevendigd, en het zwakke der Voorfchriften door de kragt van't voorbeeld verfterkt word, kan befcbouwd worden. By deze voordelen bezit het voor handen zynde Werk nog een ander van enen afzonderlyken aart: als uitmuntende door gene geringe mate van waar en «orfpronkelyk vernuft. En daar de meeste hedendaagfche Romans byna gene andere verdiensten hebben, dan dat zy de nieuwsgierigheid gaande maken, en, zo dra deze voldaan is, ter zyde gelegd worden, moet men de Gefchiedenis of het verfierzel, in dit Stuk, blotelyk befchouwen , als het Doek, waar op de fchrandere waarnemer van 's menfchen Jeven en zeden zulke Zedelyke beeltenisfen maald, als onSetwyffeld de oplettenheid zyner Tyd- en Landgenoten zul. len tot zig trekken.
Zeluco is wel een naamloos Gefchrift: doch de inhoud van 't Werk alleen is genoeg om den Schryver te ontdekken; kunnende men het zelve gerustelyk toefchryven aan Dokt. Moore, den Schryver der welbekende Reizen, door Frankryk, Duitschland en Italien. Month. Rev.
Franicryic Nouveau traité des Inftrumens de Chirurgie Re. Verhandeling over de nuttigfte Heelkundige Inftrumenten en verfcheidene Konsttuigen, dienende voor de ziekten der beenderen, door René Jacques Croisfant de Garengeot, Heelmeester le Parys, Nieuwe druk, waar in, by wege van aantekeningen, des Schryvers aanhalingen, uit zyne werkdadige Heelkunde, gevoegd zyn. Parys, by Mmorro 1789. 2 DJ. prys 5 liv. 6 f Des fchryvers onderrigting is zeer bevatte, lyk; boven dien pryst zig het Werk aan wegens de koperen platen en goedkope prys.
Voyage en Barharie Rc. Reize door Barbaryen of Brieven gefchreven uit het aloude Numidie, gedurende de Jaren 1785 ■en 1786. over den Godsdienst, de Gewoonten en Zeden der Moren en der Arabifche Bedouinen, nevens ene Proeve over de Natuurl. Hiftorie van dat Land, door den Abt Poirel 2 Del. gr. 8yo. Parys, by Néé 1789. Ene zeer vermakelyke' Reisbefchryving van een ons weinig bekend Land !
, ReaeJ de pic.es kteresïanïfs concernan les Jntiquités Rc Verzameling van belam?rjfe Stukken; de Oudh.-dÜn, fchone Konsttn, fraaye Letteren en Wysbcgeérte betreffende over. gezet uit verlcheiden talen. Te Parys, by Barrats ainé fit s Hoge by van Geef, 1787, 1788 en 1789. 7 Deren in8vo. ! Het doel en den aart van dit Werk vind men, ineenVoorberigt van den Vertaler en Verzamelaar, in dezer voege ontvouwd. b
„ De grote opgang, dien het Journal etranger, in tyds „ maakte, heeft de Liefhebbers der fraaye Letteren en fchone' ! „ Konsten zig doen beklagen, dat de uitgave daar van is „ opgehouden. De Verzameling, welke wy het publiekaan| „ bieden, en waar van ons oogmerk is, om alle laren, 4 | „ Delen in t ligt te geven, is niet door ons gefchikt, om : „ dit met reden zo beroemd Journal te vervangen Wy j „ houden ons te vreden, met alleen, daardoor, een aantal I „ belangryke voortbrengzels ter kennisfe van zodanigeFran, „ fche Lezeren te brengen, die gene andere Talen verJ ,, liaan.
| De voor handen Zynde Delen bevatten Verhandelingen, over verfchillende Stoffen, van de Heren Engel, Les'finA ■ Heyne Klopjlock, Beattie, Sulzer, Dupuis en oen Abt Betti Journ. Gen. de France.
Clavis le Grand Rc Clovis, de grote, eerfte Kristen Koning, Grondlegger der Franfche Monarchy; deszelfs leven voorafgegaan van ene Gefchiedenis van Frankryk, voor zyne Geboorte, nevens het leven der voornaamfte Perfonen, die zyne Regering beroemd hebben helpen maken, als de H H Genoveva, Clotilde en Remi, door den Hr. Viallon, Regulier' Kanuniit en Bibliothecaris der Abtdy van St. Genoveva: buiten de Voorreden 565 bladz. in iamo. Te Fans bv Mé. quignon 1788 prys 3 liv. ra f. Voor den zulken,' die Just hebben, om de Franfche Monarchy in haren oorfprone na te fporen, is dit Werk van veel belang. Het droge in de verhalen van onderfcheidene togten der Barbaarfche Vol. keren, die, van alle kanten, den KèlJosfus des Roomfchen Ryks aanviejen en verzwakten, en welken hier niet agter gelaten konden worden, vind men rykeiyk vergoed door derzelver nette aaneenfchakeling; zulks men hier ongelvk beter, dan in enige Hiftorie, den draad der Gebeurtenisfen kan vinden. Journal des Savans.
LeMufeum de Florence, ou ColleUion des Pierres gravéesRc dans le Cabmet, du grand Duc, de France Rc. Het Fleren tynsch Mufeum , of Verzameling van gegraveerde Stenen, Standbeelden, Penningen en Schilderyen, die zig te Florence inzonderheid in het Itabinet des Groot-Hertogs van Toska! nen, bevinden: in 't koper gebragt door David, met verklaringen in t Fransen, door Mulat, ifte deel. Te Parys bv David, prys 72 liv. Het overheerlyk Latynfche Werk Van Gort, waar van de eerfte Delen in 1731. onder den Tytel van Mufaum Florentinum in 't licht kwamen, en waar by zedert, door een Genootfchap van Geleerden, de Afbeeldingen der beroemdfte Schilders, die zig zeiven gemaald hebben, gevoegd wierden, zo wegens de grootte van Formaat, als de fraaiheid van druk en de duurte van prys, alleen voor openbare IJoekeryen en de Itabinetten der groten en vermogenden gefchikt fchynende te wezen: zulks de Liefhebbers en Konstenaars in Jt algemeen daar van weinig dienst kon.-
dea



C 50 )
Op de vierde Plaat ziet men ene Heilik F,
en ene gelulckige uil rntVi£^^e ontbrak ee,he gebrek is, «"K^SSSFh f^6? e^n a'gerae' in dezelven mee'ï ïïen ,doo^raiende: men zi gloed, dan Genie ' dan bevaI»gheid, me,
brai^rfefnÏÏ - ^ ^Per g(
ïioog 4 voet £i dm ?f hPL^Cbl,dery ™ Corregio Kabinet van den Heer V ed Voet 7 dto' uit he
caeur maifon de jÏJL/S, tt'* *
-gS^a^C^v^' "i? in Gallige er van r« 3;;e°tlbwfis: Hetbbeel •die de MhoJ^™?* h°v™ haar j,00^ houd. Verheid uit. g Wcdcr te kry^n, fteekt inzon-
<<torg-««M8 i« GentIernan,s Magazine,
«»K*T^ f«fci forten van boeveelheid, terwyl 'D tne verbazende
die Landen uitgevoerd S t 8en"g geta! van daar na genovergeftelde D4,s 'Fri Te8enwoordiS heeft het te«ige kostba e P?emwerken ï???-™1'. h? aa"°°^enheid, delven hebben Zl^SiXh^"1 'JLanods in ' doch «en 'er uitvoerd evenred'gheid met de Stukken, die
«Ut^k^/ d^i?^iï »nd"St ^' Vreemdelingen tot ITnttn. Verfcheidene »nR Va" ' en
kort na dezen tvffZl, u vo°™ame Konstenaars, die om de Bn^rl^ï^J»*** het hunne toe »aken: en de aftrek derzelven h? ' ,g6agt en ^ogt te Duitscbland en bJ^t^j^SÜ^^ ******* nomen, dat de waarde der iaaWvt^ ;/ "' ^ fterk toeSe' «.oer 60000 Pftr. gefchat Jo^ UKSeV0Mde *««en op .
Ue order van tvd ehcht aI? ' Aldenaana Bo&Ug£S£ d£ T '«"«'gei» van den Hr. j ? « gewag make, Wteiis edelmoedige aanmoe. (
»*• j dlgfng niet weinig toegebragt heeft nm *
1 . ning zo wel als den geest van T™Z Zögt tot 0e^-
an aantal van Konstenaren te veTwek^lnT" een ero°'
:id Meesters thans bezig met voor dfen R.^ ^ dier
jynde, een seer fctaoo eS K 'l/S ï'.Se'f1 ui!8™="f n Do™, R„,ne„, Schepefe» I^Jfttappen, Ge-
'- toe heeft konnen geëvenaard !nf" ^««'ander tot nog , 'en deze bekwame™^ ? ""'fcbynlyk zul?
t die zy onlangs door den nnrfl an de aa»moediging,
- over 'de Gezfchten van sZtndTZ T- Pr.agt''g ! en Lett. Bode Nr. 53) ontlZJ Jfi h'-r Va" AlS- Kon«. «ngen maken. ; °n£nngen, hier ia nog meer vorde-
b £ k endmaking.
» '^Keir^ bekend gemaakt,
« V. en A Cr«« pï? ƒ Van P^z-Bcysrm, de Heren „ exclufivepSgie oS^' W°ne"de te jLok^' een
;; S:ïmr!:„ %ttKsriTtó,2f,fere,,de» ond"rS-ï
* *W Bedingen bericft: geven/' Q' St6nS' V3n de n°SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
Konst-
nad?rB?ri^d7nr65,Va^
water,in dier voege in te werken d» ^i^kf ebereid Vernis en Ets«ngen, abmet wafer en oost nd"fèhe Ut ^' S*W TeÈejewasren te zyn. Een arhei,) h;L • • ?ethetPenfeelfchynen eden niet zee^ duur ?e ftaan Lmt ^ 'yds Vereischt' eno«««ê
^mePn7^„^r^nr^ntTe\e;rinnBegne,eden' d-e bewerking, by tand gebragt. TeKenwoordi^ nnaM,8, ' ve"aardigd, allereerst tot
os i., en over 't S^«Wy vcor;.



C 3» )
Konstftukken aan de Kabinetten der Grooten, en afzonderlyke Liefhebberen geleverd: en arbeid nog geftadig aan nieuwen. Onder anderen bezit de Regerende Hertog van S, Gotha vier fraaye Borstbeelden , van hem uit Kararisch Marmer gehouwen: zynde die van Mengs-, Winkelmann, de Sapho,en een fchone Bciccbus kop; als mede een Basreliëf van 4 voeten lani?,, uit het zelfde Marmer vervaardigd: het zelve verbeeld Bellerophon, daar hy van Minerva den Pegajus ontvangt. Ook heeft hy, in den voorleden Jare, 25 loden beelden afgemaakt, die op de Antieken gegoten en vervolgens gebronsd zyn: ais mede ene Minerva, van eigen uitvinding, in lood gegoten. Zullende een en ander dienen om de nieuw gemaakte Wal alhier te vertieren.
Voor Prins Augustus, 's Hertogs Broeder, heeft Doll, in een Zaal van Pleister-Marmer, de 9 Zanggodinnen in Basreliëf, meer dan levens grootte, in 9 Perken, gemaakt. — Voor den Vorst van Des/au, modelleerde' hy een Basreliëf verbeeldende Guftavus Adolphus, daar hy wegens ene Viëtorie bekroond word, Het Borstbeeld der Vorstinne van Des/au is tot tweemalen door hem vervaardigd., het een uit Kararisch en het ander uit Saxisch Marmer, enz.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Volgens ene Keizerl. Ordonnantie van 7 Mey I. 1. moeten voortaan alle Zeitungen of Couranten, de Wener en Brünner alleen uitgezonderd, uittrekzels der Nieuwspapieren, Dag- en Weekbladen, Journalen en losfe gedrukte Stukjes, als mede enkele Toneelfpelen, die in de Oostenrykfche Erflanden uitkomen, of uit Hongaryen en Zevenbergen, of van Buiten 's Lands ingevoerd worden, de Stempeling, met het Keizerlyk Wapen, ondergaan, en | Kreitzer van 't ftuk, of 1 Kr. voor 'tBlad, kleine boekjes betreffende, voor Stempelregt betaald worden.
De Ryksfchulden van Zweden* zo als dezelven onlangs, door de Stenden van dat Ryk, geconfolideerd zyn, belopen 21 MUI. 3492 Daalders Zweeds geld.
De onderftand, in de thans plaats hebbende fchaarsheid van Granen in Frankryk, op order des Konings buiten 's Lands opgekogt, en ten groten dele reeds aldaar ingevoerd, bedraagt niet minder (blykens ene egte opgave hier van door den Heer Necker aan de Nationale Vergadering dezer dagen gedaan,)dan 404 duizend, 463 Quintalen, zo van Tarwe en Rogge,
als Gerst en Ryst, die aan de Koninglyke Schatkist meer dan 25 Mill. liv. ftaan te kosten. Door deze maatregelen , en de meer en meer aangroeyende toevoer van buiten , byzonderlyk in de Havens van Normandyen, begon men hoop te fcheppen op ene fpoedige genoegzame vervulling van het gebrek aan Granen.
In een onlangs te Londen uitgekomen Stukje over het aanbelang van den Handel, tusfchen Grootbrit' tanien en Rusland, word berekend, dat de Engelfchen jaarlyks uit Rusland, zo aan Yzer als Delen en Masten, Hennip, Vlas, Talk en andere mindere Artykelen, ter waarde van 3 Mill. fterl. invoeren; en daar en tegen 1 Mill. van hunne Manufakturen aan de Rusfen leveren: van welke in- en uitgevoerde Goederen, tusfchen 7 en 800,000 Pftr. Tolgelden aan het Gouvernement zouden betaald worden.
nuttige inrichtingen.
De fchadelyke gewoonte van het begraven dërLy* ken, in Kerken en befloten plaatfen, begint ook hier ten Lande, hoe langzaam dan, meer en meer in onbruik te raken. Behalven de reeds ettelyke Jaren geleden aangelegde Kerkhoven, op het open Veld, zo aan den Scheveningfchen weg, by 's Hage, alsby Thiel, in Gelderland, en in de Provintie van Utrecht, by het Dorp Zuilen, aan de Vegt, is 'er, dezer dagen, een Intekening open gefteld, en by de publieke Nieuwspapieren aangekondigd, tot een ontworpen aanleg van een aanzienlyk Buitenhof, insgelyks tot begraving van Lyken gefchikt,. even buiten Amfterdam, tusfchen de Diemerbrug en het Tclheü» aan de Weesper-Vaart, en zulks wel met goedkeuring en onder Oflrrooi van den Ambachts Heer. Hetzelve zal met een Gi-agt en Wal omringd worden: terwyl, voor den ingang, een ruime Brug en yzeren Hek, nevens twee Gedenknaalden, ftaan geplaatst te worden. Dit Kerkhof zal met 8"voeten Zand, boven den grond, gehoogd worden; zo dat vier Lyken, boven eikanderen, in elke Grafïïede, droog ftaan kunnen. Het midden dezer Begraafplaats zal lynrecht, met fchone biaauwe Stenen Zarken, van 7 voeten lang, en twee. en een half voeten breed, bevloerd worden.
Middel om de Bomen voor de nadelige gevolgen der vorst te bewaren. (_Overgenomen uit het Huishoudkundig Journal van Vicenza.')
Het zekerlre en meest gepaste middel om de Bomen voor de fchadelyke uitwerkzels der Vorst te
be-



( 24 )
bewaren, geeft ons de Natuur zelve aan de hand, en heeft alleen nodig een weinig door de Konst geholpen te worden. Het zelve beftaat namelyk, in het afplukken van de Bladeren, enigen tyd voor dat zy van zeiven afvallen: wordende als dan derzelver vogten tnin overvloedig, gelyk ook dikker,en trager dus omlopende, waar door dezelvcn niet zo fchielyk bevriezen, of, bevriezende,niet van belang uitzetten. De Wx.-Stra.mer heeft hier omtrent een proef genomen. Hy ontblaadde enige dunne takken van een Boom, voor den gewonen tyd. Het gevolg was, dat deze takken ene aanmerkelyke koude" tegenftonden, terwyl de overigen, die niet afgeplukt waren, dood vrozen. De Heer Laurence errinnerd ons, dat, in Engeland, in den Jare 1709. alle Bomen, die bladloos ftonden, in 't leven bleven, uitgezonderd de Moerbeyen. 't Geen niet wel misfen konde, overmits derzelver loof niet afgeplukt was, voor den tyd, waar op zy natuurlyker wyze afvallen, ten einde het twede gebroedzei van Zyde wormen te voeden.
Het is nodig,dezulken, die dit heilzaam middel in praktyk willen brengen, te waarfchuwen , om niet op eenmaal een gehelen boom te ontbloten, maar in drie of vier reizen; plukkende, telkens by tusfehenpozing van enige weken, de bladeren af: egter zodanig dat de laatfte pluk gefchied is voor den tyd, waar op zy van zeiven afvallen. Zo men alle de bladeren op eenmaal afplukt, dan loopt men gevaar, een foort van fchielyke ftolling by den boom te veroorzaken, waar door dezelve onvermydelyk langzaam fterven zoude.
PRYS DER GRANEN.
TARW. Het Last. ( Ggld.
Ggld. Hooglandfche . . 3003350
Poolfche witte . Zeelandfche witte . 3203360
Dito rode . . • — ROGGE Het Last.
Gemell. rode en witte 300 a 350 Ggld.
Koningsberger rode 2903340 Prnisfifche . . 150 a 166
Voorlandfe dito . 260 a 340 Koningsberger . 1488162
Dito witte . . Dito bruine . . 1303156
VlaamfeenBrab.dito Vlaamfe en Brabandfe 1403166
Amsterdam 22 July 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week,'is geweest: te Amfterdam 116: en te Haarlem 17, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- en uitlandsche boeken en geschriften.
tlt 'n de Roekwinkel van A. LOOSJES, te Haarlem,tfft
eenige dog zeer weinige Exemplaren te bekomen, van:
F. G. C. RUTZ, Animadverjienes in definitiontm imaginis in Genere Pbilofopbis receptam. gr 8vo. . . 12 ft.
J. C. Bi KL, Exercitatio dt Lignis ex Libane, ad Templum Hierofolymitanum Aedificandum pititis. .gr. 8vo. . 11 ft.
Clarorum Valentinarum P. J. Nunnefii, Em. Martini, G. Majanfii, Joh. infulae, aliorumque Orationes Sele&ae 8vo. 1» ft.
I3EATTIE Wysgerige Verhandelingen over het Geheugen, de Verbeelding en de Dromen, 2 deelen, gr. 8vo. ƒ3-12:.
Charaéterkunde der Vaderl. Hiftorie, 3 ftukken. ƒ3 -15:.
Verhandeling over de Zedelyke Vryheid van den Mensch, groot 8vo. . . . . .nft.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Daciltksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
i789 baro thermo- streek
July mEï meter. der luchtsge.
ter. Noord| Zuid. wind. steldheid.
(20. 8 65 65 z. z. W. 'sMorg.vr.reg.verd.
15.^29. 8 70? 75 z.W.t.z. bew.'a Av. ten 6uar.
(29. 7 64 62 z. t. o. en verder regen.
("29. Öl 69 72; z. W. bewolkt, ten7 uren
iö.s29. 6 70J 72! w. z.W. 's Av.en verv. harde
( 29. 6\ 58 56 Z. z. w. regen, ook donder.
f 29. 6 5S>| f 58 z. Z. W. de reg. van gist. av."
17J29. 6 66| 72 W.z. W. h.aantot'sM.tsur.
) < ,< ,»r „ . ,„ tenS ur.hard.r.verd
I29. 6 56 53S z. t. W. bew.'sAv. helder. *
f 29. 6 65§ 69 w. z. w
18. < 29 6 68 8r w. u. w. wolken, 's Avonds ) ' , _„ . helder.
(_29- 6 50 52
f29- 6| 59 74 W. ftil, helder, weinij
19. < 29. 6 697 84 n ■ N.W. wolken, zeer fchoon (.29. 6| _58i 54 n- N.o. weder-
("29. 7 [ 67§ 67 N. o. Voorm.betrokk. een
20. -^ 29. 7§ 67 68 W. t. N. weinig reg. Nam tot / or, *i cc c-31 w t« w 3 uarbetrokk. verd. (_29. 8g 55 53s W.N.W. bewolkt'sAv.held.
f29. 9§ 61 I 72 n. W. zeer fchoon weder,
ii.) 29 9 70 1 88 w. t. N. helder,wein. wolk.
/ 29, 8| Gl§ I 60 o. t. n. 's Av. meerd wolk.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



ï78p. No. 57.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN MI N- GEOEFFENDEN.
Vry dag den 31. July.
S E R I G T E N.
ASIATISCH TURKETEN
|B^^® e Heer de Beauchamp , uit Frankryk, is te Ü! 'm ^aS^a^ vaIÏ zyne Reize naar Perfie te rug Hl iïï gekomen, en houd zig bezig met het nazien 85=*&=1§ zyner opgetekende Waarnemingen. Gedurende de maanden September en Oétober, heeft hy den loop van 3000 Sterren waargenomen, en hy is voornemens dèn gehelen Hemel over te zien , ten einde die Sterren te ontdekken, welken, in de grote Britfche Lyst niet op hare regte plaats komen, of die een geringen graad van beweging hebben. Hy heeft aan de Franfche Akademie ene Lyst gezonden van het Gefternte de Steenbok, uit 51 Sterren beftaande, ieder van welken hy ettelyke malen heeft waargenomen , nevens een Byvoegzel van nog 89 Sterren, dien hy boven dezen daarin ontdekt heeft. Hy was egter alleen in ftaat, om derzelver regte opklimming naauwkeurig te bepalen, ontbrekende hem een gepast Werktuig om derzelver hoogten te meten.
De Heer de la Lande heeft dezen Sterrekundigen een Nagt-Telescoop gezonden, waar mede hy voornemens is, naar de Kometen te zoeken. Ene waarneming waar voor een Land, alwaar de Lugt fteeds helder is, ongemeen gunftig moet zyn.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Hr. Mattiak, te Erlangen, houd, gedurende het tegenwoordig half jaar, voor een goed aantal van
III. DEEL.
Toehoorderesfen, openlyke Lesfen over ene zede* kunde voor de Vrouwen.
De Domheer von Wendt, en de Kanunnik de la Tour, te Hildesheim, hebben ene Entomologifche Reize na Suriname geprojecteerd, en het uitvoerlyke derzelve t)j een uitgedrukt Plan gepoogd aan te wyzen. Dezelven geven Aciien of Portien in deze onderneming voor 3 Gouden Louifen uit, belovende daar voor 150 of aoo ftuks Surinaamfche Infekten , by aldien de Reize gelukkig ten einde gebragt word; wordende, in dien gevalle, nog 1 Gouden Louis,by de Deelnemeren bedongen, om aan den Reiziger, by zyne behouden te rug komst, uitgedeeld te worden. De Knegt van den Kanunnik de la Tour zal dien togt ondernemen. Dit ontwerp fchynt eigenlyk flegts een modus acquirendi (een middel om aan geld te komen) te wezen. Naar het Plan te oordelen, kon het niet ongepast den naam van een Surinaamfche InfektenJagt voeren, waar op ook andere Natuurlyke Zeldzaamheden, by aldien zy den Verzamelaar in den mond lopen, mede genomen worden. Van ene aanftaande befchryving dezer Reize vind men geen gewag gemaakt: alleen word gezegt, dat de Verzamelaar Rupfen en Poppen,aan oord en plaats,tekenen, en ze vervolgens zal mede nemen. Het volgd hier uit, dat het Plan flegts weinige lieden, te weten alleen de Verzamelaars van Infekten, aangaat. Of het zelve, by een zo bepaald doel, tot ftand zal komen, en of één man alleen iets van belang zal weten op te doen, moet de tyd leren.
Den 1. Juny is, te Marburg, in het 63. Jaar zynes Ouderdoms overleden, de Heer Dr. SamuelEdeE manrt



( 34 )
f go: — ingevolge de Prysvr. Nr. 491. bladz 332. voor het derde Jaar.
Aan J. B » o n it h ut s e f», te Leyden, voor het verdebiteren van 1684 elien Carfaay, aan diverfe Godshuizen.
Aan C Maas, te Delft, voor 31C8 ellen — aan ie er, "oor ieder el een halve fluiver, en een dito halve ftuiv aan de Godshuizen, aan welke dezelve geleverd zyn.
Aan Cathartna Neering, in s Hage, wegens het Onderwyzen van Kinderen m het Spinnen enz. Prysvr. 336* bl. 185. de Praemie voor de Jaren 1787 en 1788. famen 8 Dubaten.
Aan de Gebroeders R evn ,Fabrikeurs te Hilverfum, voor het verdebiteeren van 4987^ ellen nagemaakte Schotje Tnpyten, een duiver per el, conform de Prysvr. Nr. 461*.
Aan dezelfden de Praamie van io Dukaten, gedurende 3 laar, hun in het' voorg Jaar toegezegd, wègens het Fabriceer en \mlaf eikleden , wanneer zouden aangetoont hebben , dat hun Fabriek met lucces blyft continueeren, terwyl gebleken is, dat in het voorleden Jaar 1788- hadden verdebueerd 2298I ellen.
Voorrs word de Schryver der Verhandeling over bet zuu veren der Landen van Hoefbladen, onder de Zinfpreuk: Om tot nut te zyn, aan wien in htt voorg. Jaar de Zilveren Med. en 10 Dukaten is geoffereerd, nogmaals uitgenodigd om vrybeid te geven tot het openen van zyn Billet, zullcade by, gebrek van dien de gem. Verhandeling zonder Naam gedrukt morden.
Ook heeft zich Joh. Evenblt, by Gouda, als Schryverder Verhandeling over het Rosfement in 1788. onder zekere bepalinge geremunereeid met 25 Dukaten, by ld. H. D. D. aangegeven en aan het vereischte voldaan.
» #
De Oeconom. Tak zal dit Jaar weder ene fomma van Viet' Duizend Guldens afzonderen, om daar voor ten dienfte der Koopvaardye en Visfcheryen dezer Landen, alle Jaren uit te rusten een honderd behoeftige Jongelingen , boven tien en. beneden zestien Jaren oud, binnen de Republiek geboren, en tot de Zeevaart genegen, mits dezelven nooit gevaren, en reeds by den enen of anderen Schipper dienst genomen hebben.
Deze Uitrusting zal voor eens gegeven worden, ter Somma van Agt-sn-twintig Guldens voor elk jongeling, en van Zes Guldens tot een Prasmie na wolbragte Reize wanneer hy zich wel gedragen heeft, en ten- rainüen Zes Maanden in dienst is geweest.
Laar en boven zal aan de Ouders, Voogden, Armbezorgers of Godsbuizen, (des begerende.' voor het aangeven van eik zodanig Jongeling geJyke Somme van Zes Guldens vereerd worden.
Men zal zich in alle Plaatfen van deze Republiek kunnera
aan*
tnann, Confiftoriaal-Raad en Prof. Primarius, in de H. Godgeleerdheid aan de Uruveniteit aldaar, wiengeleerde^Schriften alom in Duitscbland bekend zyn. Sedert is de Hoogl. Pfeiffer in des overledens Posten gevolgd.
NEDERLANDEN.
Haarlem. In de verfcheidene Sesfien van de Algemene Vergadering des Oecon. Taks van dc% Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen alhie', begonnen den i5<Jen, en geëindigd den iSden Juh jy'jg. zyn de volgende Pramien en Remuneraiicn toegekend.
Aan Jan Adr. Augustyn te Bergen op Zoom, Fabri. keur der zogenaamde Frankforter Potten, alleen van Inlan.i fche Aarde gemaakt, onder de Zinfpreuk: Bearbeid om Ze gen, ene Remuneratie van ene Zilvere Medaille en 25 Duka ten, mits aantonende, met het begin van 'taanltaande Jaar, dat zyn Fabriek als dan nog met fucces continueert.
Aan den dinger na den Prysvr N 311. bl. 173. over het Kweeken van Alifari, en het nemen van Proeven 'aar mede, onder de Zinfpr. FruBus laboris Gloria, by voorraad, inge val hy vryheid tot opening van zyn Billet geeft, 25 Dukat. onder voorwaarde, dat, by aldien hy binnen een Jaar aan alle de vereischten by de Prysvr. voldoet, hem het overige nog mankerende aan de uitgeloofde volle Prasmie zal worden gegeven. De zender is gebleeken te zyn, N. Meer. isukü Jtorrulanus in de Kruid Tuin van 's Lands Hoge Schole te Leyden.
Aan de Heer H. G. Flohr, te Surinamen, wegens het overzenden van 107 pond koopbare Gpm Copal, in gemelde Colonie gevallen, ter beantwoording der Pfysvi Nr 444. bl. 287. de volle Prsamie, zynde de Gouden Medaille of 50 Dukaten boven de waarde van de Gom.
Aan den Heer Gjir brand van Te rjLrNOEN, Luite nant ter Zee, wegens het zenden van een Bericht over de Qronden in de Noordzee Rc. — tot aanmoediging de Zilveren Medaille.
Aan den Schilder, du Pr ée, thans te Romen, de Prasrie van 50 Dukaten, voor het derde en laatfle'Jaar hem toegezegt, om zich verder in zyn kunst te kunnen volmaken.— Voorts is ook aan den Schilder Hendrik Voogd, zich thans jnsgelyks te Romen bevindende, geaccordeerd de Succesfiein de Gratificatie, verleend aan voorn Heer du Prée, op dezelfde Voorwaarden, beginnende met den aanvang van dit jaar 1789,
Aan A- J. Verhoef, te Utrecht, voor zyne Inl.lVinkel, ter waarde van ƒ 22367:— de Prasmie van ƒ400.— ingevolge de Prysvr. Nr. 256. bl. 132. voor het agtlte Jaar.
Aan Teunis van der Hei d.g , te Amflerdam-, voor zyn Itkudfcbs.Winkel} waardig., ruim ƒ 3000;— de Prajmie van



C 3§ )
ook de vereisen te vastigheid en duurzaamheid bezitten. Somtyds is ene kleur op het oog ongemeen fchoon; dan zy verliest liare fchonnheid weldra, en men befpeurt, met leedwezen, dat dezelve niet egt of vast geweest is. Ten einde dit nu te beproeven, kan men zich bedienen van tweeërleye middelen, naamlyk van natuurlyke en konstige.
De natuurlyke proef aangaande de vastheid derkoleur, beftaat, jjelyk men weet, hier in, dat men de g'everwdc Stoffen' aan lugt, regen en zonnefchyn, gedurende enige dagen, bloot (telt. Wanneer derzelver al of niet verfchieten aanvryst of de koleuren valsch dan egt zyn.
Vermits echter dit middel meer langzaam werkt, heeft men een ander, tot het zelfde einde, door de konst,- uitgevonden. Men laat, naamlyk, een zeker (hikje geverwd Laken of Stof, in het een of ander bytend' mengzel koken, het geen dezelfde werking op «de valfche koleuren zal hebben als de lugt of de zon. Alle koleuren kunnen echter niet op dezelfde wyze beproefd worden. Hierom verdeelt men de koleuren in drie klasfen, en bepaald voor elke een byzonder konstmiddel, om derzelver egtheid of valschheid te beproeven. De eerfte Klasfe van koleuren word met Aluin-, de twede met Zeep, en de derde met fVyn/leen beproefd.
1. De proef met Aluin word op de volgende wyze genomen. Men doet een pint water in een aarden pot, beneffens een half lood Aluin, welke men met elkander laat koken. _ Vervolgens legt men 'er het lapje geverwd goed in, waar aan men de proef wil nemen, laat het 5minuten koken, en daar na in fchoon water uitwasfen, (tot deze Proef neemt van gefponnen Wol of Katoen van Garen of Zyde, een vierde gedeelte van een lood, en van Laken of Stof een vierkant ftukje van omtrent twee vingers breed.) De koleuren, welke op zulk ene wyze kunnen beproefd worden, zyn Karmozyn, Scharlaken, Vleeschkolcur, Violet, Pencon, Appel- bloeizem, alle foorten van Blaauzv, en alle andere koleuren, welken met dezen in verband ftaan.
2. Om de Proef met Zeep te nemen, laat men een half lood Zeep in een pint water koken, legt het ftukje geverwd goed in het zelve, en laat het insgelyks 5 minuten zagtjes koken. De koleuren, aan welke men dezen proef kan nenaen,zyn alle foorten van Gtel, Groen, Kaneelkoleur, en dergelyken meer.
3. De proef met den TVyhjféên, neemt men op dezelfde wyze: alleen moet' de Wynfteen vooraf fyn geftampt worden , ten einde dezelve fpoedig kan fmelten, en hier mede kan men alle koleuren beproeven, welke in het Vaak vallen.
oveï den nieuwen handel, Sp CHINA , met Zee-Ot ter vellek em ander VlSCH-
eoktwerk, van de AmeRIKAANSCHE KüSTBN,
(Getrokken uit Dixon's Reize rondom de waereldl) (*)
Het eerfte Schip, 't geen voor dezen Handel uitgerust wierd, was eer. Brik van 60 Tonnen, uit China, onder bevel van Kipt. H"'ia. Hy verliet de Typa in April 1785, kwam in Aug. daar aan volgende te Nootka aan , vertrok van daar, tegen het laatst van September, en kwam te Makao, in December van dat zelfde Jaar. Zyne Lading beftond uit 500 Zee-Ot Veilen, behalven de Stukken, die, als volgd, verkogt ;rden.
140 Vellen voer 60 Doll.'t ftuk, bedr. zamen 8,400 DolL i7S 45 , 7587S
80 ■ ■ 30 i 2,400
5s ,5 1 , , -
50 10 ■ 500
Ü40 Stukken van Vellen, verkogt voor 600
geheel 20,600 Dol!.
In het begin van 1786 wierden de Snaaivw Kapt. Cook, van 300 Tonnen, Kapt. Lorie, en de Experiment, Kapt. Guife, van 100 Tonnen, te Bombay uitgerust. Zy arriveerden in
. Juny in Nuoikd, en verlieten die plaats voor het begin van
! Aug. met fjoo Vellen. Zy zeilden de Kust op naar Prins Williams ftraat, zonder meer op te doen. Derzelver lading
j wierd zamen verkogt tegen 40 Dollars per Vel, bedragende
, 24,000 Doll.
In Mey 1786 liep Kapt. Hanna, met het Snaauwfchip de Zee etter, van 120 Tonnen,en 30 man, voor de twedemaal uit China; en kwam in Aug. te Nootka aan: dog hadde het verdriet, de Straat even voor zyne aankomst ledig te vinden, zulks hy flegts weinige Vellen op deed. Hy voer langs de Kust, tot op omtrent 53 gr. Noord. Bleette, wierp het Anker in een Baay, die hy op 50 gr 42 min. Noord, Br. liggende, en bevolkt vondtj dan ook daar deed hy weinig Bont op. Hy arriveerde te Kanton, 12 Maart 1787. met 100 Zee-Otters Vellen, die by tegen 50 Doll. het ftuk verkogt, makende daar en boven nog van 300 Stukken van Vellen, 10 Doll. per ftuk; 't geen in *t geheel een fom bedroeg van 8000 Doll.
De Snaauw Lark, Kapt. Peters, van 220 Tonnen en 40 Koppen, zeilde van Makao, in July 1785. Haar destinatis was, om over Kamfcbatka naar de N. W. kust van Amerika te ftevenen, en de Eilanden op te nemen, die ten Noo. den van Japan liggen. De Lark kwam den 20 August, te Kamfcbatka aan, en vertrok van daar den 18 Septemb. Sedert heeft men tyding ontvangen, dat dit Schip aan het koperen Eiland gebleven is, en dat flegts twee van de manfehap behouden zyn.
De
^(*) Men vindeen breder berigt nopens ditWerkinds voorgaande



c 39 y
De #£«-fete Kap' Meers,, van 200 Tomi- en de 7.ee- Otter, K ipt. Tipfuqg, van loo.Xupii zeilde,, elk afzonderiyit. ian Bengalen, in Maart' 1786 Kapt. 'Tipping arriveerde in ile Straat Prins William, in September; terwyl de. beiden Sche pen Kapt. Coak en de Experiment aldaar waren: zeilende van daar, vervolgens naar de Rivier Cook; dog men heeft naderhand niets van hem vernomen. Kapt. Mears, bereikte, in Augustus, Oonahsbkq, en ftevende desgelyks naar de Rivier Cook. Zyn oogmerk was om tusfchen de Barren Eilanden, deze Rivier in te lopen; doch uit hoofde van het mistig weder liep hy in de Wbitfuntide's Baay, waar hy een doortogt naar de Rivier vi,d, ten blyke dat het Land, welk den uit hoek Banks en Kaap Wbitjunday vormd, niet gelyn Kapt. Cotk onderftelde, een gedeelte van het vaste Land, maar een Eiland, is. Hier vond hy Rusfifche Kolonisten, die hem onderrigtten, dat 'er pas te voren twee andere Schepen op de Rivier geweest waren. Dit deed hem beiluiten,om naar Prins William's ftraat te üevenen,waar hy dezelven aantrof. Hy kwam te Macao, enigen tyd voor de Queen Cbarlotte (*) aan: en verkogt, te Kanton, zyne lading, als volgt:
50 Prima Zee-Otter Vellen, tegen 91 Doll. 'tfhik,
bedr zam. 4,55oDoI.
50 minder foort 1 70 3,5CO
52 — 50 2,<5co
58 : 1 35 1 1 2030
31 halflleten 20 620
50 ' is 750
20 oude en flegte ■ 5 130
12 grote Stukken jo < J20
17 kleindere i 5 85
37 Zee-O ter Staarten . 2 74
31 minder foort dito . . — 39
4J3 Land-Otters Vellen . 6 i 288
14 flegte Bevers Vellen . 3 ■ 42
27 Marters Vellen . . . ■ 14
zamen 14,842 Dol.
De Kèizerlyke Arend, Kapt. Berkley vertrok van Otftende, den 23 Nov. 1786; kwam te Noottia, in *t begin van Juny 1787 en zeilde van daar met een Lading van omtrent 700 fluks prima Z e-Otters Vellen, en ruim 100 van mindere foort. Zy waren nog niet verkogt, toen de Queen Cbarlotte van Cbina vertrok maar men fchattede dezelven op 30,000 Dollars. !
De Ladingen-van de King George en Queen Cbarlotte, be ftond uit 2551 Zee-Otf ellen, 434 Beeren- en34Vot,fe Vellen, die in handen y field wierden van de Opper Carga's der Oost-ind Compagn Het overige, welk uit ic8o Be ver-Staarten, ettelyie S'ukken van Bever Vellen, * 10bonte RobbeveÜen, omtrent 150 Land-bévers. 60 fyne Marmoi Mantels, beltond. met een klein aantal oude Vosfe-enan
(*) Gevoerd door Kapt, Poriiosk, zie boven bladz. tTi
dere Vellen, liet men de Kapiteins zeiven, zo goed als zy
konden, verkopen:
Het gedeelte in handen der Opper-Carga's gefield
wierd verkogt voer . . . 50,000 Doll. De 1088 Bever-Staarten voor 2 Doll. *t Stuk of '2,160 De tio Robbevellen voor 5 dito . . 550 Een klein partytje flegt goed ... 55 De Manteltjes en andere Bontwaren &c. 1,000
't Geheel 53,765 Doll.
of ruim 132,000 Guldens.
In het Jaar 1786 begonnen ook de Spanjaarden de Zee* Otter Vellen naar Cbina te brengen: zy halen dezelven orhitreeks hunne Volkplantingen aan Mmitrery en San Francesco Zy worden eerst naar Acapulcd gebragt: ' van daar met het jaarlyks Galjoen naar Manilla, en vervolgens naar Cbina: dog tot nog toe zyn 'er geen Schepen direct: uit hunne Noord-Amerikaanfche bezittingen naar Cbina vertrokken. In t;et eerfte Jaar hebben zy omtrent 200 Vellen, en circa 150a in het twede, uitgevoerd: doch dezelven zyn van minder qua,heit.
PRYS der GRANEN.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Hooglandfche . • 226 a 251
Poolfche witte . • ~— Zeelandfche-witte , 2808300
Dito rode . . ROGGE Het Last.
oemell. rode en witte 210 a 280 Ggld.
Koningsberger rode 2ooa27o PruisfiTche . . I36ai5<5'
VoorUndfe dito . 190 a 240 Koningsberger • 1348154
Dito witte . . * Dito bruine . . 1244140
VlaamfeenBrab.dito Vlaamfe en Brabandfe 134*254
Amsterdam 28 July 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlöpene week, is geweest: te Amfterdam 104:'in *s Hage 29; en dat der vorige week aldaar 30, en te Haarlem 8, onder welken laatften 4 beneden de 11. Jaren.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
'VA n in- en ij i t l a n D S c h e boe K e n' e n geschriften»
*** De verhevene en tevens tedere fmaak der Grieken tri het 'amc.rftfHen dier losfe Dxhtftukken, welke de geleerde I ylUn noemen, is ons by overleverirg, genoeg bekend ,T>aar weinig van deze uitmuntende Snikken der Ouden kan' d Nederlander in zyne taal lezen; wy hebben, weliswaar,, sommige* der Herdersdichten van Tbeovritus-, edoch niet on-
derr



< 40 )
d-r zynen naam, wy hebben wel een navolging van Mofebus enz. maar dit alles fielt ons nog niet fchadeloos voor het gemis van het overfchoon Dichtfluk van Bion vanSmirna, vervaardigd omtrent het Jaar der waereld 3793. zynde een Feestzang, welke die Dichter fchynt gefchikt te hebben om in.de Feestviering van Adonis wedervinding, inGriekenltmdin dien tyd in gebruik, gebezigd te worden; Dit gemis is egter onder ons verholpen geworden, door ene Vertaling van dit door alle Eeuwen beroemde Dichtfluk, onder den tytel van LYKZANG over A DONIS,verrykt met verfcheidene ophelderende aantekeningen de gebruiken der Grieken, en an« dere Volken, by Uitvaarten en Lykplechtigheden verklaaiende, en veel tot beter verfland van dit aloude Dichtfluk toebrengende, te vinden in ene Verzameling van Profaifcbe en Dichtmatige Stukken, uitgegeven onder den tytel van ZEDE- en DICHTL1EVENDE MENGELINGEN, by den Boekverkoper A Foicke Simonsz., welke ditWerkjena en de Dichtftukken afzonderlyk op fchryfpap. a ƒ 1:4; — nog met goed fucces debiteert.
*** De Gefcbiedenisfen te kennen van het Land, waar in men geboren en opgevoed is, is een voornaam vereischte in den befehaafden Burgerftand, waarommen ook deVaderlandfche Gefchiedkunde in het Plan van Opvoeding der Nederlandfche jeugd onmisbaar keurt; 'er zyn., wel is waar, vele kleine Werkjes, wélke tot dat nuttige einde kunnen ltrekken,- maar gene zyn 'er nog, die tot op dezen tyd vervolgd, en van zo een algemeen nuttig gebruik zyn, dan de VADERLANDSCHE HISTORIE in Tbemata, in Svo. onlangs by den Boekverk. A. F o kit 2 Simonsz. te Amfterdam, uitgekomen ; welk zeer nuttig Boekjen, behalven dat het in de verhalen der jongst gebeurde duistere voorvallen zeer omzichtig en onpartydig te werk gaat, enkel Cbronyksgewyze dezelve aanfiippende, nog boven dien ter beoeffening van verfcheidene Talen kan dienen, als zynde de Gefchiedenis in zo vele onderdelen en korte opftellen verdeeld, als gefchiktelyk doer eerst beginnende in vreemde Talen kunnen worden vertaald ; de prys van dit voor de Vaderlandfche Jeugd by uitftek nuttig Werkje is f, ituiv. en by 't vyf-entwintig voor de Scholen 7 fluiv. Nog is het zelve om tot aanmoedigende prysjes 'voor de leergierige en yverige Jeugd te dienen, te bekomen, met een aantal van meer dan 29 ■fluks fraaye kopere Plaatjes, afgezette Landkaartjes en Por traitjes vercierd, meest alle vervaardigd door de beroemde Graveurs S. Fokke en G. Brouwer, tot den geringen prys van ƒ 1:10:— en in half Eng. bandjes f 2\ —
V Van de BE3PIEGEUNGEN der VIER LEEVENSSTANDEN van den MENSCH, in gr. 8vo. met 4 kopere Platen, en een fraay gegraveerde Tytelplaat „door zeer vef, len' als een allernuttigst Huisboek, zo wel voor de Jeugd
„ als den Ouderdom, aangemerkt," zyn by den Uitgever dezes nog enige Exemplaren te bekomen ƒ 3:12:—
Als mede van de
EUANGELISCHE LEERREDENEN van den beroemden HERMËS, 1. en ide deel ƒ4-:- zullende binnen kort net 3de Deel van dit Werk worden uitgegeven.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTE?^.
Daoiltksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
i789 i b^ro thermo- streek
Jolt me- meter. der luchtsge.
I ter. Noord{ Zuid. wind. steldheid.
*5' < 29. 6 é8 i 65 z. W. Reegenbaijen.
JJ9-61 57 I 54l z.
f29. 6 6o| j »4 z.
1(5. < 29. 5 63I I 62 z. t. o baijig.
(-29 S? 57 1 S<3 w. z. w. '
f29 <5§ 59! f 6o| W. t. n. '«Morgens baijig en
17. ^29, 7 64 70 WZ w harde wind, verder ._|ap- 8 57} 56j z.w t.z ^Vj™^»
kI I 66J Z Z W- ^erbewolkt,meest
18. < 29. 7- 68 I 70 z. Z. o. bynabetrokk.tusfen L29- 7 54l i 52j ' Z- t. w. beide wat regen.
T29-7 61 58 z. t. O. tot nam. j uur. meest
19. < 29. 62 Ö5ï 65 z. z. W. ha. reg. verd.bew. 's _L.29- 7 54§ 52 z. w. \ avonds held.
("29. 7 I óo 70 I z. z. W. Voormiddag byiïa
20. < 29. 6* 70§ 83 I o. t. n. fcelder, 'sjvridd. z». f29. 6| 62 60 j n. bewo,lktNamid' f29 7 j 64I j 68 j n *" ~
». J29 6f 70J 85 n.n. w. wolken,
fg (^29. «a I 60 I 5(5* Jm.K.W. .
buitenlands che berigten.
"Tz Freybitrg, in Bresgau, zyn, op den 21 Juny, Hagelitenen gevallen, van een half tot drievierendeel pond zwaar. Dezelven verbryzelden de Daken der Huizen, en hebben de Veidvrugten ten enemale, in dien oord, verpletterd.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



1789. No. 58.
A LGËMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 7. Augustus.
BERIGTEN. ITALIË N.
S^fejêg vadeblandsche Maatschappt, teMilan, m Y*) % heeft, voor het jaar 1790. een Prys van 50 Seq. W lï (circa/ 250:- Hollandsch) vastgefteld, voor het beste 'Antwoord op het volgend Voorftel :
,, De foorten van Gras, die voornainelyk voor Wei„ den kunnen dienen, met derzelver Linha;aanfche en „ gemene benamingen, op te noemen, met bygevoegde „ befchryving en afbeelding-.van elk; der2elver goede „ en kwade hoedanigheden aan te wyzen , nevens de ,, middelen om de ene verder te verbeteren, en de an„ dere weg te nemen, lngevalle het nodig mogte zyn, ,, door de konst, een Weyde van een enkel foort van „ Gras, gelyk Klaver enz. aan te leggen, hoedanige foort ,, als dan de verkieslykfte zoude wezen-, in de velerley verfcheidenheden van Grond? Voorts moet ook de beste „ methode van kweking, nevens de manier, waar op het Vee daar mede gevoederd kan worden,opgegeven wor„ den: eindeiyk word gevraagd.- of ook Boombladeren of „ Plantwortels, in plaats van Gras, met voordeel aan ■ het Vee kunnen gegeven worden? Wat foorten de „ beste zyn? en hoe dezeb gekweekt, tot Voeder be„ reid, en bewaard kunnen worden?"
Dje geen, welke nieuwe Zaden van Planten, tot voedering dienende, in Oestenryks Lombardyen invoerd, zal ené Prsemie ontvangen, naar evenredigheid van de nuttige Eigen* fchappen zuiker Planten.
1U. D££L.
Een twede Prys, voor het jaar 1791. is beloofd, op de bests befchryving, zo wel ten aanzien van de kentekens als de voorbehoeding en de genezing dier 7Jekte van de Koeybeesten , welke in 't gemeenten naam draagt van Zoppina. Deze naam is ontleend van de lamheid, welke het eerfte toeval is: als zynde deze kwaal een uitwendig ongemak, in de Poten plaatshebbende, en als een gevolg befchouwd zynde ener ontfteking, in dat deel.
Een andere Prys van rco Seq. voor het jaar 1791. is gefield: op de beste Verhandeling over de Ziekte der Koeybeesten, gemeenlyk de Tering geheten, welke een foort van Peripneumonie, of ontfteking der Longen, dog van enen Epidemifcben aart is, daar' de eenvoudige Peripneumonie Sporadisch kan zyn. Deze onderfcheiding is, door den Heer Vitet,zeer oordeelkundig gemaakt; gevende deze aan dit ongemak den naam van Epidemifcbe Borst-ontfleking.
De Verhandelingen moeten voor het einde van Juny, ia elk jaar, gezonden worden.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Op order van den tegenwoordigen geoeffenden en Vorstelyken Abt in het Stift Kempten word, zints enigen tyd,door ettelyke verdienstelyke Geleerden, aan ene nieuwe Hoogduitfche Overzetting gearbeid van het Nieuwe Testament, niet zo als in de Roomfche Landen tot dus verre altoos pleeg te gefchie» den, naar de Vulgata, mnar naar èenGrondtext, zullende tevens ene Paraphrafe voor het Volk by deze Vertaling gevoegd worden.
Ook ziet men, met genoegen, dat verfcheidene Hoogleraars op de Roomsch-Katholykc Univerfiteiteri
F zig



( 42 )
zig met ernst op de Bybel-oeffening beginnen toe te leggen, en hier mede den besten en gepasten weg inflaan, om meer opgeklaarde denkbeelden, omtrent den Kristel. Godsdienst, te verfpreiden.
Onder anderen heeft Prof. Mibrlein , te Lambergen, in het voorleden Jaar, eene korte oordeel- en uitlegkundige Verklaring over het 25, 26 en 27. vs. van Job 19- in 't Latyn uitgegeven; waarin hyzegt, met vele anderen, in het begrip te ftaan, dat deze plaats, niet van de aanlïaande Opftanding, mnar van Jobs tydelyke verlosfing, verdaan moet worden. — Ook zyn 'er, in dat Jaar enige Latynfche Thefcs, onder Prof. Dietz, aan de Univerfneit aldaar, verdedigd, de uitlegkunde, het Leerftellige, en Zedekunde, als mede de Kerkelyke Gefchiedenis betreffende, die vervolgens in openbaren druk gemeen gemaakt zyr; waar in, onder anderen,beweerd word : „ dat de Punéïen, die wy thans by den Hebreeuw „ fchen Text gevoegd vinden, niet oorfprongelyk ,, of van goddeiyke Ingeving zyn; — dat Gen. 111; „ 15. wel ene voorfpelling van den Mesfias, maar „ niet van de Moedermaagd, behelsd; — dat allebe„ wysredenen voor en tegen de Egtheid van 1 Joh. „ 5 vers 7. overwogen zynde, die plaats onder de „ twyffclagtige mag gerekend worden; —dat het niet „ te ontkennen is, of'er zyn verfcheidene misbrui„ ken omtrent Indulgentia, in de Kerk ingeilopen „ die verbetering nodig hebben, enz.'''
In Maintz, is een afzonderlyk Genootfchap opgerigt, onder den naam van Congregatie Rituum, welk zig op de verbetering van den uitterlyken openbaren Godsdienst toelegt.
De overleden Exjefuit, Terras/e des Billons, heeft zyne kostbare Verzameling van zeldzame Boeken,die op 40 a 50000 Liv. waarde gefchat word, aan de Priesters der Congregatie St. Lazarus, welke, in de Pahz, in plaats der Jezuiten gekomen is, gemaakt: men zegt egter dat 'er de zeldzaamfte Werken zullen uitgezogt worden, om daar mede de Keurvorstelyke Boekery te verryken.
De nagelaten Werken van Frederik, den Groten, worden thans ook in het Spaansch overgezet. — Te Koppenhagen is men insgelyks bezig om dezelve in 't Deenseh te vertalen.
NEDERLANDEN.
Leyden. De Maatschap*! dep. Nederlakdsche Letterkunde, te Leyden, heeft in hare Jaarlykfche Vergadering gehouden op den 30fte van Zomermaand dezes Jaars 1780. tot Leden verkozen, den Eerwaardigen Heere Pieter WeiJuna jRemonuramscb Predikant, te Rmerdtm, en dea W«l
Edelen Heere Dirk Erkelens , Koopman mede te Rotter, uam.
Wyders heeft zy deze Vrage opgegeven om beantwoord te worden, voor den Eerden van Wynmaand des Jaars i7or.
„ Welk voordeel is 'er voor onze Poëzy te trekken „ uit de bcoeffening der Oosterfche Dicbtliukken "by„ zonderlyk dié, welke in de gewyde Bladeren voor-
komen?"
viÏJ°-8eDde VraRe' fn de Iaatst voorgaande Jaarelykfcfea Eerfti «r? P^geven moet beantwoord word'a voorden Ltriten van Wynmaand des jaars 1790.
„ Welke is de oorfprong van de Collegien der Vroed„ fchappen in de Hollandfche Steden, en op welk ene „ wyze hebben zy derzelver tegenwoordige Conftitutie „ verkregen?
De Maatfchappy verlangt alleen een Hiftoriesch bericht, en geene Staatkundige bedenkingen.
Voor den Eerften van Wynmaand dezes Jaars verwacht de Maatfchappy de Stukken op het onderwerp, in den ïare 1787. opgegeven, namelyk:
„ De beste en volledigtte opgave van Vaderlandfche „ en by andere Volken niet gebruikt wordende fpreek„ woorden, met derzelver IJiftorie- of Oudheidkundi,, ge Verklaring."
Eindelyk, daar de Vrage:
„ Welken invloed heeft de thans heerfchende fmaak „ voor de Buitenlandfche Poëtifche Schriften, en ande„ re werken van vernuft op onze Dichtkunst?"
niet dit Jaar is afgelopen, en 'er geene Stukken ter beantwoording zyn ingekomen, heeft de Maatfchappy befloten dezelve op nieuw voor te (tellen, om mede beantwoord te worden voor den eerften van Wynmaand des jaars 1791.
Het ftaat een ieder vry, ook den Leden der Maatfchappy, om naar den Prys te dingen, alleenlyk worden de Gecommitteerden ter beoordeling der ingekomene Verhandelingen van die vryheid uitgefloten.
Aan den genen, wiens Verhandeling de beste en aan het oogmerk der Maatfchappy voldoende zal gekeurt worden, bied de Maatfchappy enen Gouden Penning aan, ter waarde van Honderd-en-Vyftig Gulden.
De Verhandelingen moeten zyn in de Nederduitfche of Latynfche Talen, met een duidelyke hand, van iemand, die ;een Lid der Maatfchappy is, afgefchreven. Iedere Verhanteling moet, met een Zinfpreuk getekend, befloten worden n een verzegelden Omflag, welke den tilel en Zinfpreuk Ier Verhandeling ten opfchrift heeft. Hier by moet gevoegd vorden een verzegeld Briefje, in het welk de naam, waariigheid en woonplaats van den Schryver, en boven op het velk de Zinfpreuk der Verhandeling, gefchreven is.
Het een en ander moet in een buiten Omflag, ten tydelier boven bepaald, vragtvry, bezorgd zyn in handen van en tegenwoordigen Secretaris der Maatfchappy, Mr. Jan de 'buyff, «f den Biieffchryver Mr. J, A. Clignett, beide wr>
neji-r



C 43 )
nende te Leyden. Voor het overige zyn de Wetten, volgens welke de Maatfchappy naar een Prys Iaat fchryven, te vin den in het 2de Deel van de Werken der Maatfchappy.
LEVENSBYZONDERHEDEN van den Hooggeleerden Heer ANT. BRÜGMANS, in leven Mr. der Vrye Konsten, Dotter en Profesfor des Wysbegeerte aan de Hogefchool, te groningen.
(Getrokken uit het Programma funebre van den Hooggel. Heer L. C. Schroeder, Rector Magnificus derzelver Hogefchole.)
De Hoogleeraar is gefproten uit een aanzienlyk Gefiagt int den.Pafts,hy telde onder zyne Voorvaders een Generaal Major, wiens Kleinkinderen, door den Oorlog, van hunne Ouders en voornaamfte bezittingen beroofd, omftreeks het Jaar 1673. den wyk namen naar ons Vaderland. Dejongfte van dezen, de Grootvader van onzen Hoogleeraar, zette zich te Harlingen neder. Deszelfs Zoon, Vader van den overledenen, was de eerwaarde en geleerde Heer Pibo Brug mans, Predikant te Hantumen Hanttmabuyzen, in Friesland, ■waar onze Antonius geboren wierd, den 22 Odtober 1732. zyne Moeder was Petronella Wierfema, Dogter van den Commandant der Friefche Gardes. Veertien Jaren oud begaf hy zich naar de Friefche Hogefchool te Franeker, waar hy de de lesfen bywoonde, zo van andere Hoogleeraren in fraaye Wetenfchappen, als in 't byzonder van den beroemden Sam. Koenig, Hoogl. der Wysbegeerte. Hy maakte aldaar, in 2 Jaren tyds, zulke aanmerkelyke vorderingen, dat hy den 25 May 1748. openlyk ene Verhandeling verdedigde; De esfentiarum idearumque abjolute necesfttate, earumque origine ex in tellsSku divino. Een Jaar daar na, en dus in het Ude zyns Oudetdoms, verkreeg hy de waardigheid van Mr. der Vrye Kunsten en DoÜor der Wysbegeerte, en tevens den prys, door de Staten van Friesland toegezegd aan die genen, welken, op die Jaren, de Doclorale waardigheid verdiend hebben; verdedigende, by die gelegenheid , openlyk een Verhandeling: de Phcenemsno, welke naderhand, in het Fransch vertaald, en met aanmerkingen van den Heer Luzac te Leyden, verrykt, herdrukt is. In 't Jaar J7S0. volgde hy zynen Leermeester en Vriend Koenig, naar 's Hage, die derwaarts ge roepen was om in de Wysgeerte en het Natuurregt onderwys te geven. Daar zynde, gaf hy, by gelegenheid der vermaarde twist tusfchen Maupertuis en Koenig, ene Verhandeling uit, te Leyden gedrukt, onder den titel van Proeve voer de waare Grondwetten der beweging en ruste. Niet lang daar na, wierd hy door de Beftuurders der Friefche Hogefchool tot Hoogleeraar in de Wysbegeerte te Franeker be roepen, in plaats van den beroemden Petrus Camper, die toen naar het Atheneum, te Amfterdam, beroepen was. Hy aanvaardde dien Post in September 1752. en hield den 10. Maart daar aan volgende zyne Inwydings-Redenvoering: de Jenfu Communt, Matbefeos & Pbilofopbiae matre. Hy bekleedde dien Post met veel roem gedurende den tyd van 14 Jaren, verzuimde niets om de Üudeerende jeugd in de wysgeerige Wetenfchappen te doen vorderen, en gaf verfcheide werk¬
jes in 't licht, gelyk het Schediasma,quodemonffratur,corpora perfeüe dttra cum principio centinuitatis non confiflere , en zyre Tentamina pbilofophica de matcria Magnetica, ejusque aGione in ferrum & magneten, waar in hy eerst zyne nieuwe Theorie van den Magneet ontvouwd heeft. Op zyn verzoek lieten ook de Beftuurders der Friefche Hogefchool , een nieuw Tbeatrum Pbyficum maken, welk hy den io" Maart 1750 met ene plegtige voorlezing inwydde. In het Jaar 1766 wierd hy te Groningen tot Hoogleeraar in de Wysgeerte en Wiskunde beroepen, in plaats van den Heer Engelhard. Dezen Post aanvaardende, deed hy, by die gelegenheid, ene plegtige Redenvoering: de Proferendis phyfices pomoeiüs, welke te gelyk met zyne openlyke Inwydings voorlezing: de Jncognitis dei perfe3ionibus is uitgegeven. Hier ging hy voort met zyne Waarnemingen omtrent den Magneet, en vond langs dien weg ene naauwkeurige en gemakkelyke wyze uit, om de betrekkingen van allerlei ligcbamen met den Magneet te beproeven,- waar omtrent hy eerst verfcheide Stukjes in de Vaderl Letteroefeningen uitgaf, doch naderhand een breedvoeriger werk fchreef, welk te Leyden in 't Jaar 1777. is uitgekomen, en welk, te gelyk met zyn vorig werk over de Magneetftoffe, in het Hoogduitsch vertaald, en door den Leipziger Hoogl. ■Efchenbach in 't licht gegeven is In het VII. deel van de Commentationes van het Kon. Göttingsch Genootfchap van Wetenfchappen, vind men van hem een Specimen mechanicae veterum per mechanicam recentiorem plenius expofitce; gelyk hy ook ene door vele proefnemingen belangryke Verhandeling: de Theoria Newtoniana circa refraüionem radionm Solarium, aan de Akademie van Lyons heeft toege. zonden. Hy had nog een groot aantal gefchreven Waarnemingen gereed, die hy zoude uitgegeven hebben, zo hem niet ene vroegtydige dood der Geleerde waereld ontrukt hadde. Hy hield Briefwisfeling met de beroemdüe Natuurkundigen van Europa. Onmiddelyk na zyne komst te Groningen, wierd hy Lid van het aldaar opgerigte Genootfchap Pro excelendo jure patrio, waar by hy ene Lofrede uitfprak van den Hoogl. Engelhard, zynen Voorganger, welke ook in het I. deel der Verhandeling ter najporing van de Wetten en gefteldheid onzes Vaderlands, door het Genootfch. Pro excol. juris pat. gedrukt is,- gelyk hy al mede daar in heeft uitgegeven, ene Redevoering: de Menumentis variarum mutatiomim quai Belgii foederati folum aliquando pasfum fuif, en naderhand' nog verfcheide Verhandelingen by het zelfde Genootfchap heeft ingeleverd, als over de eerfte aanleg der Dyken, en's lands gefteldheid voor dezelve, en over de Maten en Gewigten, welke Verhandelingen reeds op de Pers zyn, en binnen kort (taan uit te komen. Door de Staten van Stad en Lande geraadpleegd over de beste wyze van Brandewyn en andere gees. tige Dranken, van elders ingevoerd, te beproeven, heeft hy ene zeer naauwkeurige Vogtmeter opgegeven, welke zedert altyd in die Provincie door de Tolbedienden gebruikt wordt.
Na altyd gezond, en byna zonder aanmerkelyke ziekte, geleefd te hebben, kreeg hy, voor enige Jaren, onder aan den Hals by de Rug, een Gezwel, welk, zich langzamerhand vergrotende en buiten den huid uitpuilend;, een zeergroot Vleeschgezwel (Sarcoma) uitmaakte, 't welk, meer en meer verergerende en fteeds groter wordende, de kragten van het ligbaam uitputte,ene langzame uitterende Koorts veioorzaak-
F 2 te,



C 44 )
te, en op den 27 April dezes Jaars 17S0. een zagt uiteinde aan zyn nuttig leven maakte (*).
Hy bezat enen regt wysgerigen geest, een fcherp oordeel, en grote Geleerdheid in alles wat tot de Wysgeerte betrek, k.ing had,- hy helde meer tot het deftige, dan tot het vro. Jyke over, was egter zeer gemeenzaam en vriendelyk, gelyk ook oprecht en godvruchtig.
Hy. was getrouwd met j'obanna Frederica Manger, Dogter van den eerwaarden en geleerden Heer 6'. G. Manger, Predikant te Dtlft, en heeft 5 Kinderen, by haar verwekt, nagelaten , waar van de oudlle thans met roem den post'van Hoogleeraar in de Kruidkunde ea Natuurlyke Hiftorie bekleed.
Haerlem. Op een tyd,waar in, meer dan ooit voor dezen, de ogen van geheel Europa op enen man gevestigd zyn, die, reeds lange, zo uit hoofde van zyne zonderlinge bekwaamheden en verdienden, ook in het vak der Letteren, grootheid van Geest en voortreffelykheid van Karakter, als wegens zynen verheven ftand, en invloed op de zaken van een groot Koningryk, de algemene oplettenheid,eerbiedigfte hoogachting en verwondering tot zig trok, agten Wy onzen Lezeren geen gering genoegen te zullen verfchaffen, met de mededeling der volgen-
Korte Levens narichten van den Heer Jacob Necker, StaatsMinister en DireStcur der Finaniieh des Konings van Frankryk.
De Heer Necker zelve wyst, in enen Brief aan zynen Neef den Predikant Necker, in Pemmeren (f) de afkomst van zyn Geflagt naauwkeurig en breedvoerig aan. Volgens deze opgave ftamd het zelve af van een oud adelyk Huis, uit Armagb, in Ierland, 't welk, uit hoofde van deszelfs aankleving aan de Proteftantfche Leerbegrippen, ongeveer 200 Jaren geleden, genoodzaakt was het Vaderland te verlaten, en naar *t vaste Land den wyk te nemen; alwaar de tegenwoordige Leden dier Familie zeer verftrooit, in onderfchei dene Standen, en verfchillende omftandigbeden van uitteriyken welvaart, zig bevinden. De vroegere Voorouders floegen zig allereerst in Duitscbland, en wel bepaaldelyk in Sommeren, ter neder, bekledende aldaar, byna gedurende en gehele Eeuw, Kerkelyke bedieningen.
Inde beiden Kerfpelen Prielup en Wartenberg, digt by Jrynrz, in Jcbter-Pommeren, volgden ettelyken uit het Geju j Neckers eikanderen in het Predikampr op. MartenfVecker, een 1'redikant ter laatstgetnelde plaatfe, hadde een
iJ2 *!r8 V'n-' T bleeiv?s"Zev verflaS der Ziekte van onze Hoogl. jn de onlangs m den Letterbode aangekondigde Dhfertatio Academica
ZZ' f^TV" r'«*2 °^ankQ £ttd°le a * vaformn derf-
l ftc^l ° ^ «eleerden «eer ***** Coulor,,
*-8? bMs/jlt?5611 smaakt in het Wflor. Portefeuite van
Zoon, die z,g reKuMsx ter woon begaf, en v*n de rrr,k.
7^1f F /C]tS§eieerdhePd leefds; ^k mede ^enS Zoon, Karei fredenk, tot aan den Jare 1712. het ampt van Ad vol kaat, by de Regermgte Kuflrin, bekleedde- Zyne bekwaam. S" en neigingen egter maakten hem voor iets anders ge-
I fchikt. Hy wierd de Praktyk moede.
| De Geheim-CommercieraadS'd'&g, te Berlyn, waar aan hv vermaagfehapt was, opende hem ene andere loopbane. Het was, door de bezorging van dezen, dat hem den post van Gouverneur by den jongen Heer van Bernsdorf, over wien Komng George I van Engeland als Gevader geftaan hadde, ho l We§e' wierd 0Pged>agen. Hy nam dit aan-
bod aan, leidde zyne Advokaats pfeafc neder,,, verliet de Lrandenburgfche Staten, en trok met opgemeklen jongen Heer naar de Hogefchool te Geneve Naderhand verzeide hy hem op zyne Reizen naar de voornaam (te Hoven van europa; en kwam, na het -aflopen daar van, met zynen; kwekeling te Londen te rug. tyueai De Britfche Monarch was ongemeen te vreden over de verkregene kundigheden en het gehele gedrag des Heren van
ooTS*NKke- °ntVing V°rfte!?ke van hem"
ook wist de Koning te weeg te brengen, dat hem, by he r-arlenient, ene aanzienlyke jaarwedde wierd toegelegd, onder beding, dat hy, te Geneve, een Kostfchool voor jonne Engtlariders zoude opregten. 3 Necktr verliet hier op Londen, begaf zig naar Geneve, en wierd er weldra Lector in het Staats-regf. Zyn Engelsen Opvoedmgs-lnftituut maakte goeden opgang; ort wl.t 2 ^^^\en^he[*l 20 zeer « de gunst zyner Me?Se f/r rZ^^V d3t hy Wt MMi va" het Kollegie der lwee honderden verkoren wierd. Terwv! hv ?iz
Z?r™ï al,e gauwheid kweet, en"door zyrl
M. Heter, de oniluimige en verdeelde gemoederen tragtte by een te brengen, haalde hy zig, door zynen edelen yve" ene beroerte op den bals, die hem plotfefing van 't even beroofde: zulks hy dood uit de Kerk gedragL wierd Hv
welkf v?wd ' 7 ^ "T7 V3n dea S»s Oualtier,^ welke hy twee Zonen, Lodewyk en Jakob Necker, verwekiL £C heeft >nsge!yks enen glansryken rolgefpeeld,
dog nog roemryker is die des laatften. '
Deze is de Held van deze Schets, deze de man , die, fchoon een Proteijant, en der Hervormde of Zwitferfche Gelooft, lere oegedaan tot Staatsminister van Frankryk verhev'n wierd Onder het geleide van den beroemden LS leraar der fraaye Wetenfchappen, te Geneve, ving hy aldaar zyne letteroeffeningen aan, en wydde zig met allenyver aan dezelven. Zyne neiging tot den Koophandel dreef hem m den Jare 1750. naar Parys, alwaar hy, by den Broeder zyns gewezen leermeesters, den Bankier Venm,op 'tKomp. toir kwam, alhoewel hy egter by deze nieuwe bezigheid, de Zanggodinnen geenzins uit het oog verloor: brengende zyne ledige uren of in de Boekekamer van zyn Patroon! LTA GtK^ v»n, lieden van geleerdheid en fmaak, meestaj door, foen de Hr. Vernet,m het Jaar 1753,/W verliet, en^g naar zyn Landgoed by Geneve begaf, om alJaar voor r overige zyns levens meer rust en genoegen te snaken gaf by zynen Leerling Necker een aanzienlyke fomna in handen, en droeg hem, nevens zynen Neef Vernet,
bet



C 45 )
het Komptoir over. Onder (tisfchen hield deze Cotfcpagnie- [ fchap niet lang üand, en de lis. Necker asfocieerce zig ver. volgens met den Heer Tbelusjon, een geboren Genever, en Broeder des vermaarden Londenfchen Koopman van dien naam. In deze Compagniefchüp, leidde Necker, deels als Hoofdparticipant der Franfche Oost-Indifche Compagnie, dee's door de Kaapredery, den grond tot zyn aanzitn'yk vermogen. Kort na den Vrede van 1763. kwam de opheffing 'der Oost-Indifche Compagnie in overweging: Necker , hield by die gelegenheid ene merkwaard-ge Redevoering vol van welfprekenheid en Patriottifchen yver, in het Compagniehuis. Met dit alles ging de opheffing door, hoe zeer ook het Huis van Necker en Tbelusfon by de zaak geinreresfeerd was. Omtrent dezen tyd huuvvde Necker aan zyne nog levende Echtgenoot, ene Dogter van den PredikantCurcbet, te Nyon,in het Canton Bern: die, aan het huis van den Hr. Tbelusfon, voor Gezelfcbaps-Jtifvrouw van diens Echtgenote woonde, alwaar de Heer Necker baar leerde kennen: en die, zedert, met haar Gemaal, enen vry fchitterenden rol fpeelde; als zynde een Vrouw van ongemene talenten en bekwaamheden, genie en fmaak, en niet weinig gevorderd in
de kennis der fraaye Wetenfchappen. ■ ■ Mevrouw Necker
fchonk haar Egtgenoot, in het jaar 1766. ene Dogter, de Gemalin des tegenwoordigen Zweedfchen Gezants aan het
Franfche Hof, Baron Stael van Holftein i Op aanzoek der
Geneeffche Republiek, onttrok-zig Necker in 1169. den Handl, en nam den post van haren Afgezant by het Franfche Hof op zig. De Franfche Akademie hadde voor het jaar 1770ene Lofreden op den groten Staatsminister Colbert tot een prys onderwerp opgegeven. Onder alle ingekomen Verhan delingen droeg één derzelven, als een Meesterff.uk van vernuft en welfprekenheid, dén prys weg. Men opende het bygevoegd Briefje , dog vond 'er geen naam in van den fchryver. D'Alembert egter, die dikwyls met Necker over Colbert gefproken hadde, herkende weldra zyn geest en het kenmer kende van zynen fchryftrant in dezelve, en haalde hem over om den Eereprys aan te nemen. Necker verwierf, door dit Proefltuk, niet flegts in Frankryk, maar ook buiten 's Lands, een beftendigen roem als Schryver, die zedert, door zyne volgende Schriften, niet weinig vergroot is.
Bygelegenheid van enen opftand te Verfailles, uit hoofde van gebrek aan Granen, onder de regeering van Ledewyk XVf. trad de Hr. Necker op nieuw, met ongemenen lof, als Schryver, voor. Hy fchreef ene Verhandeling, van het uiterfte belang, Jur la Legislation & le Commerce des Grains (over de Wetgeving en Graanhandel,) die verfcheidene ma Jen herdrukt wierd. Dit eigen werk opende voor Necker de loopbaan, in de Franfche ftaats - zaken. De Gemaiin des Graven van Provence, 's Konings Broeder, ene Sardinifche Prinfes, las het met hare bekende fchrandetheid. Zy prees het by het Hof, en inzonderheid by den Minister, Grave de Maurepas, aan. Langs dien weg trok het weidra ene algemene oplettenheid tot zig. 'Er kwamen Tegenfchriften uit, die egter met veragting ontvangen wierden. De Koning liet hem kort daar na aanbieden om in zynen dienst by 't Finantie wezen te treden.
Niet dan na herhaalde aanzoeken, liet Necker zig overha len, en nam, na het netierleggen van zyn Gezantfchap , in den Jare 1776. den Post vaa Generaai Thefaurier des Koning-
fyks op zig, onder voorwaarde; om dien, buiten alle bczol» ding en zonder het genot van enige daar aan verknogte voordelen, te mogen bekleden. In tusfchen was Necker's HandelCottipagnon overleden, en overzulks ene fcheiding noodzakelyk geworden. Men verzekerd, dat hy, by de vereffeningeen Kapitaal van 7§ Mill. Liv. voor zig alleen over hield (*,. Her Kantoor wierd vervolgens overgenomen door den Heer E. Halier, Zoon des beroemden Hoogl. Alhrexbt Haller, canterende het zelve nog heden op de Firma van Jean Girardotder Marigny ö5 Emanuel Halter , als Procureurs generaux & fpe-ciaux de tous payemens quelconques enz.
Het was in den Zomer van het Jaar 1777 dat Necker de waardigheid van DircBeur Generaal der Financiën aanvaarde , fchoon op nieuw onder dezelfde roemryke en belangeloze voorwaarden. Dit nieuwe Loopperk bragt een nieuw Werk van zyne pen ten voorfchyn; nameiyk zyne bekende Compte rendu au Roi, voor het Jaar lySi. Men leerde daar uit den Staat van het Financie-wezen in Frankryk naauwkeurig kennen:zo> wel als de bekwaamheid en grootheid des Schryvers, die met dubbel regt gezegt kan worden, het MiniQerieele tydvak iti de Staa;kunde op te leveren. Zelfs het Parlement van Parys gaf deszelfs genoegen over dit Werk te kennen, en 'er kwam een befluit V3n het zelve in 't ligt, waar by hem de loffpraak gegeven wierd, dat hy, dobr zyne wyze inrichtingen, de Inkomsten van den Staat tot 27 Mill. Liv. boven de uitgaven hadde weten te brengen. Zyne kort daar op volgende Me. moiré au Roi, fur VEcablisfemens des Adminijlrations Provinciales, haalde hem nogtans vele vyanden op den hals, die hjf wel moedig te keer ging, doch met het eindelyk gevolg, dac hy van alle zyne Ampten vrywilligen afftand deed. De gelukkige rust, waar in hy zedert leefde, was de moeder der beerlykftii voortbrengsels van zynen geest. In drie gr, 8vo. Delen gaf hy eerst zyn uitmuntend Werk uit: de l'Adminiflration des Finances de la France, 't geen enigen voor zyn Politiek Testament hielden: dan 't geen in den Jare 1783. door eea ander van meer u ysgerigen en zedelyken aart gevolgd wierd, zyn meesterlyk pleit nam. voor den Godsdienst en het Kristendom, welk oorfprongelyk in het Fransch, onder den tytef van: de l'lmportance des opinions Religieufes in 't licht kwam, en weldra in de meeste overige talen van Europa wierd overgezet, en in alle Landen verfpreid • In dat zelfde Jaar wier J
hy door den Koning en de Koningin, door de Groten des Ryks,enden verenigden wensch der Franfche Natie, op de vleyenfte wyze uitgenodigd, om zynen vorigenpost opnieuw te aanvaarden, wanneer hy tevens tot 's Konings Staats-Raad verheven wierd. 't Geen hy zedert verrigtte, nevens de uit(lag van alles; zyn groots ontwerp ter redding van het Ryk, en ter hervorming der gebreken van den Staat, zyne gemaakte vorderingen in dit groot werk , de geweldige tegenftand, dien hy weldra ontmoette, zyn omflag en verbanning voor weinige dagen, met zyne eindelyke volkomen Zegepraal en roemryke terugroeping, zyn te wel en te algemeen bekend, om hier op breder te behoeven ftii te ftaan.
Haer-
(*) Indien het waar is, dat de Heer Nerh r, gedurende zyne twede;' Ad-rr'nittratie, een forn van 12 Mill. uit zyn eigen vermogen aan de1 Koningl. Schatkist opgefchoten heeft: moet zyn bezitting zedere nog aanmerkelyfs vtrgroot wezen. F 3



C 47 )
de 4de AfleUm^ wn hef 2Je Kapittel over het Zilver, en zeggende: daar is bet! begon hy te lezen, jing voort tot de twede 5 beginnende: Zo 'er goud onder het zilver geweest was, zou mvi dat, na de ontbinding, op den bod'.m van de kroes onder de gedaa ,te van poeder, vinden. Hier vond by zwarigheid : Onder de gedaante van poeder', zeide hy, dat gaai ;iiet, het moet geen metaalpoeder, maar een kalk zyn. Hy herlas toen de pe riode, en herhaalde wederom: dat is mis, bet goud moet zyn pblogifton verloren hebben , dus meet 'er een kalk zyn en geen poeder. De Meester, die reeds meer dan eens vergeefsch getracht had zich in den draad zyner denkbeelden te mengen, dacht 'er nu best gelegenheid toe te hebben, hield zich,of hy zo even in het Laboratorium kwam, vroeg wat hy las, en waar in hy zwarigheid vond. Er is iets, antwooidJe hy,
dat ik niet verfta, ik denk dat bet fout is. • ■ Wat dan, vroeg
de Meester —— op den bodem van de Kroes moet men een goudkalk vinden, en geen goud-poeder. De Meester zocht hem
toen door verfcheiden redenen het tegendeel te betonen,hy hield zyn mening behoorlyk en zediglyk ftaande. De Meester zeide hem toen, dat hy het Hoofdftuk over bet goud zou opzoeken,- hy zocht zulks in het register en vond het. Vervolgens de tweede Af deeling, die hy insgelyks zocht, enpag. 54 vindende, floeg hy die pagina op, vond de %. en begon overluid te lezen. Ik wilde toen beproeven wat 'er gebeuren zou, indien hem eensklaps een blad wit Papier tasfchen het boek en de ogen gehouden wierd. Dit deed ik , en daar door werd de gehele orde zyner denkbeelden zodanig ge ftoord, dat hy onbeweeglyk bleef zitten , en in een fterken flaap viel.
8. Naa dat de gewone fluiptrekking voorafgegaan was, tastte hy weder rondom zich om de plaats te herkennen. — Hier in werd hy merkelyk verhinderd, door de Jioeken, 2 Kandelaars enz. die op de Tafel ware». Tweemaal raakte hy met zyn hand onmiddelyk aan de vlam van de Kaars, zonder dat hy iets daar van fcheen te bemerken. Eindlyk ont dekte hy waar hy was, liep enigen tyd door het Laborato rium rond, bleef ftaan by een Kom, daar Citroenfchillen in confufie gezet waren, proefde ze, en zeide, ik proef niets, goot 'er het water af, ging naar de put, en deed'er versch water op.
9. Naar den Tafel te rug kerende, zag hy in 't voorby gaan een Bloemruiker, nam daar uit een Plant van de Galega of ruta Capraria met de bloemen, plukte een bloem 'er af, bezag die, en zeide, het is enen Polypetalus Papilionaceus, zocht onder de Boeken in het Kasje een gefchreven ftelzel van Tourntfort, en vond aldaar de Plant onder die Klasfe. Vervolgens een ander Botanisch Werk (Vitman de Medicatis lerbarum viribus) nemende, zocht hy daar in de Plant op, vergeleek alle hare kentekenen, telkens zeggende, dat isgoed, de woorden Carina deorfum gibba ontmoetende, vroeg hy in zich zelf: Wat is gibbaï kreeg een Woordboek, zocht het woord op, vond gobbo ("gebult) en zeide toen, goed! Byde woorden Altitudo bumana maakte hy de aanmerking. Welzo! ik heb ze nooit zo boog gezien, by foliola emarginata bezag hy het blad, en zeide: bier is 't niet te zien, maar 't zal wel zo wezen. Hy wilde toen de Stamina tellen, doch daar mede niet kunnende te recht komen: Dat is bet nu, zeide by, dat mtn za dikwerf «an Linriaus tegenwerpt, zynjlelztl isgoed,
maar alleen goed voor hem. Hy zocht toen naar een gefchre. ven blad , een generale Clasfificatie volgens Linweus inhoudende. Dit fiak tusfchen twee Boeken in. De Meester nam het 'er uit, en leidde het op de Boeken, op dat hy 't gemaklyker vinden zou. Doch hy zocht het op de gewone plaats, en aldaar niet vindende, bladerde hy in Tournefon, denkende dat het daar in lag. De Meester dit ziende, frak; het zach'jes tusfchen de voorfte bladen. Doch ook dit was van een (trydig uitwerkzel. By het fluiten van het boek dit nieuw en vreemd voorwerp ziende, brak de gantfche draadi zyner denkbeelden eensklaps af.
(Het Vervolg in onze eerstkomende.)
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en FAbrieken, betrekkelyk.
In een der Iaatfte Engelfche Nieuwspapieren vind men ene berekening van het jaarlyks beloop der voortbrengzelen van het Britfche Ryk, volgens welke het procukt der Granen zou belopen 9,075000 Pftr. de Renden der Landeryen 2,000,000 Pftr. die der Bosfchen en Weilanden 7,000000 Pftr. de Kaas, Boter en Melk 250000 Pftr. de Paarden, die jaarlyks geteeld worden 250000 Pftr. het Hooi, dat jaarlyksdoor de Paarden gegeten word 1,300000 Pftr. de waarde van de Tarw, Garst en Rogge, tot onderhoud der Ingezetenen nodig, word gefchat ten minften op 6,oocooo Pftr. — De Belasting op de Tabak: heeft, in Engeland, van 5 Apr. 17O8 tot 5 Apr. dezes jaars opgebragt 498020 Pft. 7f. 2p. op de Thee, in dien zelfden tyd 112105 Pftr. 1 fch. 6 pen.
PRYS DER GRANEN.
tarw. Het Last, Ggld.
Poolfe bonte en witte 200 a 840
Dito rode . .
Koningsberger . 200 a 225
Voorlandfe rode . 185 a 2 to
Dito witte . . "
Brab. en Vlaamfe dito
Amsterdam 3 Aug.
Bovenlandfche ; > 200 a 220 Zeelandfche wUte , 290*310 ROGGE Het Lastri - G«ldDantziger . . 132814?
Koningsberger . 130 a 14a
Dito bruine . . 116 813a
Vlaamfe en Brabandfe 130 a 144
1789.
Prys der in- en uitlandsche Effecten.
Inlandsche. Holland. Recipisf. 2sfle Penn. ordin. *>\ prCts. 78a8of pCt. Dito 30 jar. Rent. jprCts. 78a8o|, Dito Lotery 1787. 2§ prCts. 79 a 80. Oblig. op naam en met Pap„ 2| prCts. 76 a 80. Zeeland. 4 prCts. $Q a 91. Dito 3 prCts.
. 25



( 48 )
75 a 77. Dito <i.\ prCts. 6r a 62. Friesland. 2 prCts, 61 a 62. Utrecbt. 2\ prCts. 78 a 80. Generaliteit. 3 prCts. 88| a pr. Z. Dnorl. Hoogh. 3 prCts. 96898. Dito 2§ prCts. 81 a 83. O. /. C. Lot. 3.prCts. 80a 81. Last- en Veilgeld 3 pCts. 74 a
76 2} pCts. 64 a 66.
Engelsciie. Bank-Aft. i8s| a j. O. Ind. 174!. Z.Zee.
Sjf. O. Z. Z. Ann.87j. Dito nieuwe 1 3 prCts. Geconf.
79|a78j. Ditogerd. 79ja|. Dito 1751. 4prCts.Geconf.
yojago. 5 prCts. dito n6§ a 115|. Langedito 23ja J. 30jarige dito 1778 Loten — Lond. 3r July.
Franjch e. O. I. C. Adt. van cC 2500 Dito van
c< ioco oC '065. Disc Kas 4150. Lotery April 1783.
656. Dito Getob. 0C513. Dito iïrnpr. 200 Mill prCt.
Dito 125 Mill. 945 prCt. Dito 80 Mill. 95} Dito zonder Bullet 90J prCt. Dito 110 Mill. c< 873. Parys 31 Julv-
Diverse Buitenlandschj. Amerika- 5 prCts. 95 a97- Dito 4pCts. 96 a 97. Kwik en Wenerbank 5 prCts. 99aroo. 4§prCts. 96ag8|. Dito 4 prCts. 94396. Spanje. 5 prCts. iooaro2. Dito 3§ prCts. 84 a 86. Frankr. Gener. Gnar. 4 prCts. 96 a 97. Rusland. 5 prCts. 98 a 100. Dito 4! prCts. 95 a 97. Dito 4 prCts. 93 a 95 Zweden 5 prCts. 96 a 99. Dito 4^ prCts. 93 a 97. Dito 4 prCts. 88 a 93. Denemarken. Toll. 4 prCts. 95 a 97. Dito Holfr. 4 prCts. 96 a 98. Dito Leen. enWisf. Br. 4 prCts. 94ia9.if. Dito Kroon. 4 prCts. 94 a 95. üsenfche Afiat. Comp, iooaioi. Polen. 5 prCts. 97399. Scxen. Onverwisf. Steuer 3 pCts. 34ja 35 ftv. Dito Ordin. 3 pCts. 35§a 36f ftv. Dito Kamerlt. 3 prCts. 34! a 35! ftv. Dito 2 prCts. 27! a 294 ftv.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 117: in V Hage <x'',: <n te Haarlem 10, ouder welken laatften 5 beneden de 11 Jaren.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN Van in- en uitlandsche boeken en geschriften.
V PROEVE ove» de VOORBEHOEDING der KINDERPOKJES, waarin de middelen, die deze fchadelyke ziekte zoude voorkomen, i/oor Boeehave en andere voorname Mannen voorgefteld, Schei— en Geneeskundig worden opgehelderd, door veele Waarnemingen bevestigd, en ten algemene nutte aangewezen worden, door j. J. van den Bosch, in Leven Med. Doft. in 's Hage, en Lid van verfcheide Geleerde Genootfchappen, wordt heden a 24 ftuiv. uitgegeven, te Haarlem, by A. Loosjes, en alom in de meeste Boekwinkels. — Het belang ei» nut van 't Algemeen, bewoog den doorkundigen Schryver , deze Proeve aan 't licht te brengen, ieder die eenig belang fielt in bet leven zyner waardfie panden, en' dit Werkje doorbladert, zal 's Mans nagedachtenis de verdiende Hulde van dankbaarheid niet weigeren, en door zig zyne raadgevingen
ter voorkoming dezer thans op veele phatzen in ons Vaderland, Z6 deerlyk woedende ziekte ten nutte te maken, daar van de heilzaamfle en aangenaamfte vruchten plukken.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
i789 b^ro thermo- streek
July me- meter. der luc^tsge.
ter. Noordj Zuid. wind. steldheid.
I 29 Ui 63! 73" n. W.
29. <29. 9 69I g2 W. wolken. ( 29. 9 ©o 60 w. z. w.
("20- 9 65 65 W.N. W. ^Voorrfl. Regen-~~
30. < 29- 9 69 80 n. w. bnijen, verder ( 29 10 55 52 Z. w. bewolkt.
(2910 64 r 65 z. w. ~
31. < 29. 8| 7i§ 82 z. Z. o. bewolkt,'sAvond» (.29. 6\ 61 58 z. t. o. reeen'
Aug. f 29. 5 60 59 z. z. w.
i-S 29. Si 68 72 w. z. w. veel regenbuijen.
(_20- 7j_6o§ 5$| N.w.t.w
f29. 9 64I 70 N. tv'. W-
2. < 29. 9| .70" 86 n. w. fchoon weder, held. (.29-ici 56 52_[n.N. W. we'n'g wolken.
("29111 62% 721 o. n, o "*
3. s 29.11 7oï 87 o. z. o. byna.helder, (,29.io| 59I 57 po. n. o. weinig wolken.
f29.10! 62I 72§ oost
4-1 29 9? 75 9°\ ■ helder.
(^29. 85 I 66 66
NB. In onze Iaatfte Nr. zyn de Dagtekeningen op 15 tot 21 July gefield, in plaats dat dezelven hadden moeten gaan van 22 tot 28 dier Maand.
In de afgelopen maand July.
Laagfte Therm.* den 25en2öften , 's Avonds 54J gr. Hoogfte dito, den 4den,'s Middags 80gr. De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 63§f| gr.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Gedurende de 'Maand Jult 1789. Gevallen 74 Lynen: Uitgewaasfemd 34 Lynes.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



1789. No. 59.
ALGEMENE
KONST" en LETTEMODE,
VOOR. MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 14. Augustus.
BERIGTEN.
NOOR D-A M E R 1 K A.
®""^^=®ceds bloeyen, in deze nieuwe Waereld, de | n 1 Wetenfchappen, op zulk eene luisterryke F! ij wyze, als men haar ooit mogt zien in de W™*w';< oude. Onze Redenaars, Regtsgeleerden, Geneesheren, Gefchiedfchryvers, Wysgeren en Wiskonstenaars, mogen vry onder de beste gerangfehikt worden, welken Europa van tyd tot tyd opleverde: ook beginnen onze Dichters meer en meer eïsch te maken, om onder de egte Zonen van Apollo geteld te worden. — De agtenswaardige Franklin ftaat aan het hoofd der Wysgeren en Staatkundigen: ook verdiend de fchrandere Lorimer, onder de eerften,niet vergeten te worden, fn de Wiskunde mag men byzonderlyk een Rittenhoufe; in de Godgeleerdheid, Wiiherfpoon,- in de Gefchied-, Oordeel- en Staatkunde Payne, als een hedendaagfche Tacitus; in de Dichtkunde Barlowe, Smith en Ray; in de Schilderkonst, P-Vest; in de Regtsgeleerdheid en Welfprekenheid, Walton, Baker 1 Jcnnings, Johnfon, en vele anderen noemen. Met één woord, Amerika bevat airede een groot aantal van fchrandere Vernuften en door en door geoeffende Mannen.
Van alle Konsten egter is de Drukkonst hier het meest agterlyk: hebbende men tot nog gene vorde ringen in dezelve gemaakt, welken overeenkomen met den Staat van Geleerdheid in dit Wacïeld-dcel. Alle
IU. JȣEL.
| Werken van enig belang worden tot nog toe in Eui ropa, en meestal in Londen, Dublin of Edenburg, gedrukt. De weinigen, die in Amerika van de Pers kwamen, zyn zeer flegt uitgevoerd, en komen l.oger
in prys, dan die van buiten ingevoerd worden
Regtsgeleerde Werken raken ongemeen fchielyk aan den man, en worden zeer duur verkogt. Men heeft in Noord- Karolina, voor Bacon s kort begrip, meermalen 100 harde Dollars betaald. De Franfchen
hebben zig, vrugteloos, veel moeite gegeven om hun ! taal en fchriften, onder ons, in te voeren. Hollands ondertusfehen word,in ettelyke Staten,druk gefproken, fchoon tot nog weinig gelezen.
D E N E MARKEN.
De Hofraad en Hoogl. Heyne, te Gittingen, is tot Kanfelier der Univerfiteit van Koppenhagen, op ene jaarwedde van 4000 Rthl. nevens vrye 'inwoning op het zogenaamd Kanfelier-Hof, en een vryen Secretataris beroepen; zynde een Hofprediker van Augustenburg naar Gottingen vertrokken, om hem dit' beroep op te dragen.
GROOT-BRI TANNI E N.
De Heer Robct Robinfon, een zeer verdienstelyk Predikant onder de Disfenters, by Cambridge., arbeid reeds zedert enige jaren, san ene Gefchiedenis der Baptisten óf Doopsgezinden. '£r zyn bereids ettelv-
G ke



C 50 )
ke Proefbladen, ?n 4to. van dit Werk in 't Hcht. die veel goeds van 't geheel beloven. Qndertusfchen is de Heer R. nog geftadig bezig, met Narigten van Buitenlands, betrekfeelyk zyn onderwerp, voorname lyk uit Duitschland, Polen en Hongaryen, intewinnen.
In Londen is, den 5 Mey laastsl. overleden deHr. Jofeph BaretU. Hy was omtrent den jare 1716. te Turin geboren, leidde, in zyne jeugd, een verkwistend leven, waar door hyzyn geheel nietonaanzienlyk vermogen doorbragt, hield zig, een geiuimen tyd, vervolgens te Venetien op, en kwam in 't jaar 1750 in Engeland. Hier oeflènde hy zig terflond in de Engelfche taal, die hy weldra niet ITegts in den grond leerde verdaan, maar in welker ïpreek- en fchryftrant hy zig zulk enen ongemenen vaardigheid wist eigen te maken, dat hv reeds in 1753 ene verdediging der Italiaanfche Dichtkonst tegen Voltaire, in het Engelsch gefchreven, uitgaf. Omtrent dezen tyd geraakte hy ook met Dr. Johnfon bekend. Voor 't overige leefde hy van het les geven jn de Italiaan fche taal, en van zynen Pennen - arbeid: waar onder zyne bekende Reizen naar Spanjen en Italien, hem het meeste voordeel aanbragten, als hebbende by zyn uitgever, voor het Handfchrift van dit ftuk een fomma van 500 Pftr. bedongen. — Onder zyne Iaatfte Werken, behoren zyn Vertoog over Shakespeare, tegen Voltaire ingerigt: nevens zyn Tolondron, in het Engelsch, tegen Bowle, den nieuwften Engelfchen Overzetter van Don Quixote, een ftuk vryfcherp gefchreven: dog waar tóe de hatelyke befchuldigingen van Bowle, in het Gentlemans Magazine, aanleiding gegeven hadden. Ook fchreef hy een klein Italiaans Stukje tegen den Bisfchop van Pistoja, die zyne gemeente tot affchudding van het Pausfelyke juk hadde gepoogd aan te zetten. Eindelyk gaf "hy ook nog enige Brieven aan Mejufv. Piozzi, de bekende Vriendin en Leven^befchryffter van Dr. Johnfon, in het Gen'lemans Magazine uit, die vol van bittereverwytingen en aantygingen zyn. — Burke, Garricktn Jofhua Reynoids waren zyne Vrienden.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Hr. van Archenholtz, die voortaan zyn beftendig verblyf te Berlyn zal houden, is, voor zyne Gefchiedenis van den Zevenjarigen Oorlog, met Vorstelyke Gefchenken vereerd geworden. De Koningen van Pruisfen en Polen , de Kroonprins van Denemarken, de Prmfes van Oranje, de Landgrave van Hesfer-kasfel en andere Ouitfehe Vorsten, hebben hem met Gouden Medailjen, gelyk ook de Hertogen Ferdinand van Bronswyk, eh van Kourland, mitsgaders
de Vorst van Waldek, met kostbare Gouden Dozen begiftigd.
De Koningl. Akademie der Wetenfchappen, te Berlyn, hield, den 16 July, ene openbare Vergadering, welke döor den Curator, Grave van Herzberg , met ene korte en bondige Reden voering, over het doel en nut der openlyke Akadeniifehe Vergaderingen, geopend werd: waar na dezelve kennis gaf van de verkiezing des Prinfen Louis Gonzaga de Cafligliene tot buitenlaiidsch Lid, en dezen het Diploma overhandigde.
Opgemeide Prins bedankte vervolgens voor deze bewezen eer, met ene fraaye aanfpraak, in welke hy, by ene algemene befchouwing der Letterkunde, hare ongemene nuttigheid voor de Staten aantoonde. De GeheimfchryverFormey, deze aanfpraak beantwoord hebbende, las daar op een brief van dankbetuiging Voor van den Hollandfchen Vice-Admiraal van Kingsbergen, die mede onlangs tot Buitenlandsch Lid der Akademie was aangenomen; en liet tevens der Vergadering de Schriften en Kaarten zien, welken deze Heer aan de Akademie ten gefchenke hadde toegezonden. Voorts las, onder meer anderen, de Directeur Arcbard, ene Verhandeling voor, over het veranderen van gephlog'steerdeen bedorven lucht in gedephlogisteerde, door middel van van lugt beroofde Magnefia, als mede over de werking van ontvlambare lugt op Metaal-kalken Hy toonde een nieuw uitgevonden Werktuig voor deze "Proeven , verklaarde deszelfs gebruik, en nam enige proeven met lugt, die door de ademhaling enes Diers geheel bedorven , en volgens zyne manier, middelende de Magnefia in gedephlogifteerde lugt veranderd was, welke verandering door het branden van enige Lighamen, en het fchielyk fmelten en gloeyen van het yzer, in deze lugt, wierd aangetoond.
Eindelyk toonde de Koninglyke Zee-Ingenieur en Opper» Scheepstimmerman Quaniin, van Stettyn, ene door hem uitgevonden Machine, om de fterkte der Bouwftoffen te toetfen, welke reeds vooraf door de wiskundige klasfe der Akademie, en het Koningl. Opper Bouw-Departement onderzogt, en by proefnemingen, goed bevonden was. Met dezeMachine, werd, in de Vergadering een ftuk Eikenhout van fj voeten lang en 43 duimen dik, in den tyd van 3 minuten door een zwaartekragt van 5475 ponden, gebroken.
NEDERLANDEN.
Amsterdam. Op een Buitengoed, te Loeneny aan de Vecht, is, dezer dagen overleden, in den Ou¬
derdom van 73 Jaren, de Hoog-Eerw. Hooggel. Hr.. Petrus Curtemus, Dokter en Hoogleeraar in de H. Godgeleerdheid, by het Atheneum lllujlre, mitsgaders Predikant der Hervormde Gemeente, binnen deze Stad, Lid van het Zeeuwsch Genootfchap der Wetenfchappen, te Vlisfingen.
'sGravenhage. De derde Algetneene Vergadering des Genootschaps, tot verdeediging van den CbristelykenGodsdienst



51 >
dienst tegen deszelfs bedendaegfche Bejlryders, opgericht in 's Graevenhaege, is gehouden op Donderdag den 23. July 1789. en wederom vereerd met de hooge tegenwoordigheid van Zyne Doorlugt, Hoogheid, den Heere Prinfe Etf(ladhouder. De Secretaris, Ds. Adrianus van Assendelft, Pre dikant te Leyden, heeft eene Aenfpraek aen de Leden gedaen, dienende om de betogen, dat de vroegere en laetere aenvallen tegen het Christendom en deszelfs byzondere LeerItukken niet ftrydig zyn met de godlyke Wysheid. Ook is de plegtige uitfpraek gefchied over de ingekomen Antwoor den op zommige Prysvraegen, in 't Jaer 1787. uitgefchreven.
1. Over ds Verhandelingen , ingekomen op de tweede Vraeg: In hoe verre kan men aenneemen, dat Jefus en zyne Apostelen zich gefchikt hebben naer de denkbee1den der menfehen van hunnen tyd, en in hoe verre moet dit verworpen worden ? waeiop verfcheidene goede en oordeelkundige Andwoorden ingekomen zyn,waer van ■echter verre de beste gekeurd is ene Verhandeling, ten Spreuke hebbende: Het vast fundament Gods ftaet Pa ijlus; aen welker Schryver de Gouden Eerprys vaneen Medaille, of vyftig Dukaeten is toegewezen, die, by opening des Billets, bleek te zyn : de Weleerw Heer Jodocus Heringa, Eliza's Z. Predikant te Nykerk, op de Veluwe.
Ook is eene Latynfche Verhandeling over het zelve onderwerp, ten Spreuke voerende: Judaisfaüusjudais fnm , of 1 [oh. V. 39. Zpwtan ias yff.(pï*s , waerdig gekeurd, om uirgegeeven, en met een Zilveren Medaille bekroond te worden, indien de Schryver voor den 1. Sept. deezes Jaers zynen naem gelieft bekend te maken, en vryheid te gejven, om eenige nodige veranderingen op zommige plaetfen van zyn Opflel te maeken 2 Vervolgens is aen eene Nederduirfche Verhandeling over de derde Vraeg, of het gevorderd bewys, dat de grond van alle waerheid in de natuur der zaeken, en in het eeuwig en onveranderlyk verftand der Godheid te vinden is, zo dat dezelve ninun r van 't begrip der fchepfelen afhankelyk zy, en dat dus alle waerheid, inzonderheid ook die, welke in de Godlyke Openbaeringe vervat is, zeker en bepaeld zy, en het derhalven niet mogelyk zy, dat die zelfde waerheid van den eenen er kend, eii van den anderen gelochend worde, en beiden ec'iter aen Gods oogmerk, in 't bekend makendier waerheid, zouden beandwoorden : welker Zinfpreuk is: 'jQ Zit, orn» 1. £» riin iX'/.^ovètm xo^i£«, ttrnv Si «.p.u.Slu.1;
«jese'Dft'^aj, ?JH hvoixs iroAujrAofcSS. Lu Cl anus; de Gou
den Eereprys toegekend, welker Schryver bleek te zyn de Weleerw. Heer Jo hannes W i g e r i , A. L. M. Ph DoB. V D. M in de Beverwyk 3. Belangende het Voordel, over de aenpryzing van het onderzoek der H. Schrift, aen de Christenen, zo voor zich zeiven, als met hunne Hutsgenooten, 't welk in 't Jaer 1788. op nieuw is uitgefchreven ,om voor den eerften April van dit Jaer beandwoord te worden, is de uitgeloofde Gouden Medaille, of de waerde derzelven in geld, toegewezen aen den Schryver der Verhandeling met de Spreuk; Zy hebben des HEEREN Woord verwor¬
pen; wat wysheid zouden zy dan hebben* Jer. VIII 9. waer van by opening van 't verzegeld Briefje bleek, da; gemeenfehappelyke Opftellers waren, de Weleerw. Hieren Ja conus Encelsma Mebius, Pred tejomuert en Wiltetus Bernardus Jelgersma, A. L M. Pbü. Doïïor, Predikant te Weidum.
En aen den Schryver der Verhandeling onder deSpreuk: Hoe zullen wy ontvlieden, indien wy op zo groote zaligheid geen acht neemenl Paulus; is ook een Zilveren Medaille toegelegd, indien hy zynen naem voor den eerden September deezes Jaers gelieft bekend te maeken.
4. Aengaende het vierde Voordel des Jaers 1787. verlangende eene gefchiedkundige Verhandeling, waer in uit echte gedenkftukken aengetoond wordt; hoe van tyd tot tyd, zedert de leer van Christus in de waereld verkondigd is, de beftrydinge van dezelve heeft medewerkt tot haere opheldering en bevestiging: heeft het Genootfchap geene voldoende Verhandeling ontvangen. Eene echter onder de Spreuk: nxHpAx, ftx^ifiól*, behelst in zich veele voortreffelyke zaeken; doch kan niet bekroond worden, deels, om dat het laetftedeel niet nauwkeurig genoeg bewerkt, en de Gefchiedenis der laetde eeuwen nauwlyks en zeer oppervlakkig behandeld is; deels,om dat wel eene opgaeve gefchied is van de bedrydingen en verdedigingen der Waerheden van 't Christendom in elke eeuw, maer de opheldering en bevestiging, die de Leere der Waerheid 'er door gekregen heeft, niet genoegzaem is vermeld, 't geen echter, althans in eenige proeven, uit echte gedenkftukken, had moeten gefchieden. Daer men evenwel den Schryver, uit dit zyn ftuk bekwaem genoeg moet keuren, om deeze gebreken te verbeteren, word dezelve daer toe by deeze uitgenoodigd , en ook aen anderen gelegenheid gegeeven, om nogmaels omtrend dit voorftel na den prys te dingen, zullende de verbeterde, of nieuwe Verhandelingen verwacht worden voor den eerden April 1790.
5. Op het eerfte Voordel, in 't Jaer 1787 voorgedraegen, en dus luidende: Naerdien de hedendaegfche beftryders der voornaemde waerheden van den Christlyken Godsdienst zich niet zeldzaem beroepen op den Allegorifchen en zinnebeeldigen dyl der Oosterlingen, om hier door de waerheden, die in den Bybel voorkomen, en door de Protedanten daer uit afgeleid worden, te ontzenuwen, vordert het Genootfchap eene Verhandeling, waer in de voorbeelden van zodaenig misbruik in de Uitlegkunde der H, Schrift, uit de werken van gemelde beftryderen aengevoerd, en te gelyk genoegzaeme regels opgegeeven worden, volgens welke 't geen al of niet allegorisch is, kan onderkend, en de waerheid, in een allegorifchen dyl voorgedeld, met genoegzaeme zekerheid bepaeld worden; zyn geene Andwoorden ontvangen: waarom het zelve, op nieuw, met dezelfde aenbieding wordt voorgefteld, om beandwoord te worden voor den eerften Maert 1791..
Voorts wordt, op verzoek der Christelyke Synode van Zuid-Holland, in dit Jaer te Gouda gehouden, door dit Genootfchap deeze Vraeg uitgefenreven:
G 2 Wel



C 53 )
Welke zyn de voornaemfte oerzaeken van het klein getal der geenen, die zich in ons Vaderland voorbereiden tot den openbaeren Predikdienst? en weike zyn de gereedfte middelen, om veelen daer toe op te wekken, en alzoo een gevreesd gebrek aen Predikanten voor te komen ?
Aen den Schryver, die deeze Vraeg op de beste, en aen het oogmerk meest voldoende wyze, zal beandwoorden, wordt een Eereprys van vyftig Dukaeten uitgeloofd, zullende de And woorden voor den eerften Maert 1700. worden verwacht.
Noch wordt een ygelyk, die daer toe lust en vermoogen heeft, uitgenoodigd, om voor den eerften Sept. 1790. te beandwoorden de volgende Prysvraegen en Voorftellen.
X. Een opgaeve, oplosfing en wederlegging der voornaemfte zwaerigheden en tegenwerpingen, welkebepaeldelyk door de hedendaegfche beflryderen ingebragt zyn tegen c!e geloofwaerdigheid van Mofes, als Gefchiedfchry ver, vooral ten aenzien der Wetgeeving op Sinaï: met eeu kort voorafgaend Hiftorisch bericht omtrend het geen, dien aetigaende, reeds te voren door anderen bondig betoogd is, met aenwyzing der Schryveren.
2. Eene foortgelyke Verhandeling, betreffende de geloof waerdigheid der Apostelen, als getuigen van Jcfus Opftanding en de uitftorting van de gaeven des H. Geest, op den Pinksterdag.
3. En een Vertoog, waer in getoond wordt, welke de voornaemfte oorzaken zyn, dat alierleie Schriften, die, of den geopenbaerden Godsdienst in 't gemeen, of de voornaemfte Waerheden van denzelven in het byzonder befttyden, in onze dagen grooteren opgang maeken, dan voorheen, en niet zelden zeer diepe indrukken in het gemoed van den Lezer achter laeten.
Aen den Schryver der beste en aen het oogmerk des Genootfchaps meest voldoende beantwoording van eene deezer voordellen, wordt eene Gouden Medaille, op den ftempe! des Genootfchaps gefcbroefd ,of de waerde derzelve in geld, vyftig Dukaeten, aengeboden.
Het Genootfchap, volgens het flot van het vorige Programma, voor den eerften September deezes Jaers, keurige Verhandelingen, over de daer gedaene voorftellen, verwagtende, nodigd ook nu, op nieuw, alle binnen- en buitenlandfche Godgeleerden, met aenbieding van een Zilveren Medaille of tien Dukaeten, om voor den eerften September 1790. in te leveren:
1. Eene voldoende Verhandeling over eersig voornaem leerftuk des Christendoms, 't welk in onze dagen door de zo^enaemde nieuwe Hervormers beftreden wordt.
a. Eene bondige wederlegging van eene der dwaelingen, v/elke than9 door die zelfde worden aengepreezen, en veld winnen.
3. Eene oordeelkundige opheldering en handhaeving van eene of meer der voornaamfte bewysplaetfeo uit het O. of N. T. bekend onder den naem van Loca Clasfïca,
4. Eene voldoende befcheidene en dtchtig wederleggende Recenfïe van eenig nieuwlings uitgekomen Waarheidondermynend of Godsdiensthonend gefchrift.
5. En een uitneemend Vertoog over een of ander ftuk van de beoefenende Godgeleerdheid.
De Schryvers, die naer den prys dingen,worden verzogt zich der kortheid en klaerheid te bevlytigen, en hunne and. woorden of Verhandelingen, in kesbaet Schrift, liefst in de Nederduttfche of Latynfche Taelen, vragtvry,te zenden aen den Secretaris des Genootfchaps, Ds. Adrianus van Assendelft, Predikant te Leyden, en zig te richten naer de voor. waerden, in vroegere Programmata opgegeeven.
Het Dichtlievend Genootschap alhier,onder de Spreuk: Kunstlief'de/paart geen Vlyt, heeft deszelfs algemene Vergadering, den 4de dezer, op den Huize van Prins Mauritz van Nasfau gehouden; De Voorzitter Ds. Daniël Alhert Reguletb opende de Vergadering met een uitvoerig Dichtftuk gctyteld: Je/us de beste Mensch, en overhandigde de Gouden Eerpenning, behaald door het bekroonde i.'ichtftuk: De ver. hevenbeid van bet Evangelie, aan den Heere J'atobus van Egmond en den Aankwekeling Antonie Pon/e, een Boekgcfchenk ten Eereprys. Vervolgens ftelde de Pioekbewaarder de Leden ter hand, het twaalfde Deels twede Stuk, der Proeven van Poeti/che Mengelftoffen, waar agter 't gemelde Prys vaars, a's ook het, met Zilver bekroonde, van den Here Thomas Kaas, gedrukt zyn,- Voorts werden de verdere zaken, der Maatfchappy betreffende, afgedaan, en alles met een vriendelyken Maaltyd befloten.
Vervolg en Slot van bet Behict aangaan.
DE ENEN MïltKWAMDIOER NACHTWANDELAAR, door den Eerw. Vader Franciscus Soave, Hoogl. der Logica en Metapbyfca te Milan, (Getrokken uit de Opuscoli fcelti fulle feienze e fulle arti, Milan 1780.J
ro. Kort daar na zich weder bewegende, zeide hy, apropos! het Koffertje. De Meester, zich herinnerende dat hy daags te voren een Koffertje te maken had gegeven, en hem naar de deur ziende gaan, wilde die fluiten, en trok hem tot dat einde eerst naar zichtoe. Doch de Nachtwandelaar hem op de hielen volgende, en de deur half open vindende, zeide, bet meet wel winderig zyn, en liep vervolgens op fcraat. De buitenlucht, niet zeer koel zynde, wierp hem nier ter aarde, maar brak echter den ioop zyner denkbeelden af, en zachtkens weder naar binnen geleid, en op den grond neder geeet zynde, rliep by enige minuten zeer vast en gerust.
11. Met ftuiptrekkingen wederom ontwaakt zynde, ging hy door den Winkel, zeggende: Vertrouwt 'er op, zy zal gewezen, de zaak is nog niet hopeloos. De Meester herinnerde dg dat 'er ene naasibc/iaande des jongelings zeer ziek was, m dat zy» Zuster zig daar over zeer bekommerd maakte; ian welke deze wooiden gericht waren. De Vrouw van de
Met»



( 53 )
Meesier veinsde daar op die Zuster fe zyn, iprak hem aan, en zeide hem dat de zieke erger was dan hy dacht, en dat zy zelve niet wel was. Hy voelde baar de pols, en zeide:
ik kan bet niet merken, —— zy weder, bet is tocb zo • dan
zal ik 'er met den Meester over fpreken. Nu de Kamer van zyn Zuster, waar in hy zich nu verbeeldde te zyn, uit willende gaan, ftiet hy zig met het lyf te^en den Toonbank, endaar door gedeconterteerd zynde, fliep hy weder voort.
12. Weder rond getast hebbende, ftond hy op, ging naar den Winkel, kreeg het Receptenboek, en vindende een recept waar in zoete Amandel-Olie voorgefchreven werd, en ziende dat de fles byna ledig was, ging by naar het Laboratorium, vondt de Amandelen reeds onder de Pers daan, plaatite daar op de ftang, een touw met een haak,en twee yzeren handgrepen, welk alles tot de beweging van de Pers vereischt werd in de nodige orde, werkte behoorlyk voort en zette vervolgens alles weder op de gewone plaa:s. Alleenlyk deed de koude van het yzer hem, by het aanraken daar van, enige ogenblikken ftil houden.
13. De Meestres des hutzes veinsde vervolgens een dienst- I maagd te zyn, die in den Winkel kwam, eischte een once [ aqua matriealis, met ene emulfie van Semen Citri, en vroeg
naar den prys daar van. • • Vyf ftuivers (foldi), maar bebt
gy een flesje!~—■ Neen — dan nog één ftuiver daar voor. Hy kreeg toen de fchaal, maakte dezelve gelyk, woog de aqua . matriealis zeer .juist, dampte in den Mortier enig Citroen- ! zaad, mengde alles in den Mortier zamen, filtreerde het, -: boven een kom, door een papier, en goot het over. De j Vrouw wierp toen een ftuk van 20 ftuivers op de Tafel, 't geen hy in de gewone laê wierp; zeggende 20 ftuivers.— j De Vrouw, Neen, een halve kroon, (een groter ftuk gelds ) j
Hy weder, 20 ftuivers ■ zy een halve Kroon. De laê nu ]
open halende, wierp hy haar het geld weder toe, zeggen- j de: Neem daar dan uw halve Kroon, en geef my ander geld. — Na hem het geld nog enige malen te hebben doen wisfelen, I zonder dat hy zig in het tellen bedroog, hield hy5duivers 1 'eraf. Dan heb ik, zeide de Vrouw, bet flesje voor niet?—-Neen, vooral niet, gaf hy glimlagchende ten antwoord, bier nog één ftuiver. Hy reinigde vervolgens den Mortier, Stamper en Kom, en zette alles weder ter behoorlyke piaatfe.
14. De Geneesheer had reeds dikwerf de proef genomen ' van ongerymde Recepten voor te fchryven, om te zien of hy 'er de feil van bemerken zou. Dit had ook nimmer ge- i mist, en.by ene vorige gelegenheid den naam des Geneesheers onder het recept ziende, had hy het ongeleezen weg geworpen, zeggende, Dat is weer een ftukje van Dr. N.— Nu fchreef deze een reo*pt met een anderen naam , waar in \ \ fchrupel of 10 gr. Merc. Sublim Corrof. 1 dr. Sal Tartari en | 4 dr 01. Vitrioli in werden voorgefchreven. Ik gaf hem het .•jecept over, hy las het, liet verwondering blyken, herlas bet, zag naar den naam, (welke die van een der geachtde Artfen was,) en zeide in zich zei ven, dat is vreemd! Het recept nog eens herlezen hebbende, zeide hy, Gy moet weerkomen, ik kan bet nu niet gereed maken. > Ik heb baast, ik
verzoek u zulks ten eerften te doen. . . Ik moet den Meester !
wacbten. \ Is by thuis? ■ Neen, by is uitgegaan Ik
heb hem zo even zien thuis komen, Jpreek 'er hem over. Hy ging hier op naar het Laboratorium, en riep den Meester, die
reeds naar ons toekwam, en hem vroeg: Wat is'er! —'Er
is een recept gebragt, daar ik niet uit kan komen Wat is 'er
dan vreemds in ? Gy zult het zien, 't is in den Winkel. ■ ■
Haal het dan bier. Hy kreeg hier op het recept en gaf het
den Meester over, zeggende: Daar lees bet Watv'indtgy
'er voor moeilykbtid in? • Een kleinigheid! 10 gr. van Subl.
Corrofif! Ja, maar 'er is Sal Tartari by om bet te verzachten. — Wat kan één drachma Sal Tartari daar toe doen ? En dan vier dr. Olie van Vitriool, die abforberen het Sal Tartari, en bet
Sublimaat behoud al zyn kracht. ■ ■ Wat zoudt gy dan doen! «■*
Het recept te rug zenden. • Maar dan zal de Dotter boos worden. Beter de Do&or boos, dan de zieke dood. Doch, in allen
gevallen, gy zyt Meester, doe wat gy wilt. Hier op ging hy in het Laboratorium, om ik weet niet wat anders te doen. De Meester ging voort met hem over het recept te fpreeken, maar zyn denkbeelden van dat onderwerp op een ander overgegaan zynde, hoorde of antwoordde hy niets.
15. Jk was nieuwsgierig te weten of de Nachtwandelaar ook het Zintuig van den reuk had. Om dit te onderzoeken hernam de Vrouw des huizes baar rol van dienstmaagd,(zie N. 13.) trad in den Winkel, en klopte op den Toonbank,
roepende Volk! ■ Is 'er clan, riep hy, nooit iemand in den
Winkel! met een derwaart loopende. . De Vrouw zeide,
dat zy hem de Aqua matriealis weerom brogt, dat het zuiver
Water was, daar geen reuk aan was. Hy zeide, dat het
zeer goed en fterk was. — Daar ruik bet dan ze//. — Hy bragt het aan zyn neus, en zette bet wederom neder, doch zeida
niets. Welnu, zeide de Vrouw. > , Ik heb u de Aqua
matriealis zelf gegeven, en ik weet dat bet goed is. Maar is
'er dan reuk aan !— Ik weet wat ik u gegeven beb, gaa beer. — Ik ga niet of ik moet ander water hebben, of myn geld te rug. — Hier op zeide hy, met enige blyk van omgeduid: Elk 'beeft wat tegen my te zeggen, zette het flesje weg, gaf 6 ftuivers te rug, zeggende, gaat in Godsnaam.
16. Niet te vreden met deze proef, nam ik de volgende. De Meester,twe pakjes gemaakt hebbende, een met poeder van Anys, en het ander van Kamillen, gaf die aan de Arts, welke, veinzende niet te weten welk het één en welk het ander was, hem zulks vroeg. Hy n3tn de pakjes, rook 'er aan, doch ze dus niet kunnende onderfebeiden, opende hy ze, en hoewel de kleur zeer veel naar elkander geiykt,antwoordde hy terftond en naar waarheid.
17. De Vrouw, veinzende weder een dienstmaagd te zyn, eischte Kamillen. Hy gaf haar die, — My dunkt, zeide zy, dat 'er geen reuk aan is, ruik eens. Hy deed zulks twee malen, dog zeide toen. Ik ben verkouden, maar de Kamille is vast goed.
ig. De vierde en mee;t bedisfende proeve werd genomen met Caftoreum. Elk weet hoe fterk en penetrant deszelfs reuk is. De Arts, zig veinzende een vreemde te zyn, eischte
die Hy gaf hem de doos over. Het dekfel geopend
zynde, zeide de Arts. .—. Het deugd niet, 'er*is geen lucbe
aan. —— Dat is onmooglyk. , ruik dan, houdende het
met ée'n hem vlak onder den neus. ■ Ik ben verkouden,
zeide hy wederom, moor ik weet dat alles bier is zo als het behoort.
10. Tot hier toe was de Arts, hoewel altoos tegenwoordig, nog niet door hem beikend. Om zig door hem te doen G 3 sWI.



C 54 )
herkennen, veinsde de Arts, nu Juist in te komen , fpral
htrri by zyn naam aan, zeggende, Hoe gaat bet Wei.*
Hehe gy van nacht voel geflapen? ■ My dunkt ja. ■ Is '«i
niets van Somnamhulismus ingekomen? — Ach', dat weet ik niet — Na nog enig: wagen, zei de Arts hem, dat hy thans wer kelyk Nachtwandelaar was, en vroeg hem of hy zu'ks nie< bemerkte? Deze vraag,die hem geheel onverwacht en buiter zamenhang moest voorkomen, brak den draad zyner denkbeelden geheel af; hy fliep weder voort, zonder den fteni van den Arts verder te herkennen, of het» te antwoord den.
20. Na enigen tyd, verroerde hy zich weder, kreeg het Journaal van den Winkel, vond 'er iets in vergeten, er •fchreef het 'er by.
2t In dit Journaal bladerende, viel hem weder het vorïa recept de Decoéü'e van Marrttbeum onder het oog Hy las en vindende onder aan de woorden, voor Jufvrouw Magdalena, fchreef hy 'er den toenaam behoorlyk by Hy begal zich nu weder tot het gereed maken daar van, zonder zich te herinneren, dat by zulks te voren reeds begonnen had. Hy nam een hand vol Marrttbeum, leide het op een papier, •zogt de kroes, dog dezelve niet vindende, dewyi dezelve de vorige reis (Nr. 4.) was blyven ftaan, zocht hy een ander, deed 'er het Marrubeum in, en ging met een lepe!naar de plaats, daar gewoonlyk een Emmer met water ftond, en ftrekte de lepel uit om water te fcheppen, dat 'er nu juist niet was. Geen Emmer bereikende, ontviel hem de lepel, en hy zelf zeeg agter over en fliep weder voort.
22. Kort daar na ging hy weder in den Winkel zitten. De Vrouw des huizes, kwam, met een verbaasde houding, inlopen, en zeide hem, dat zeker Vriend gevaar lyk krank •was geworden, en den Meester of hem wenschte te fpreken. Hy verwonderde zich: Hoe kan dat zyn, gisteren heb ik nog met hem gegeten , hy was toen volmaakt wel? Hy voegde 'er by, dat de Meester niet thuis was, en dat hy den Winkel niet ledig kon laten ftaan, maar dat hy komen zou, zo dra 'er iemand anders zyn zou, om op te pasfen. De Vrouw veins de toen heen te gaan, hy verloor weldra het Iaatfte denk beeld en fliep voort.
23. Hy verrichtte op dezelfde wyze nog verfcheiden dingen, nu het een, dan het ander, meest overeen komende met de reeds gemelde verrichtingen, naar mate hem telkens nieuwe aaneenfchakelingen van denkbeelden voor den geest kwamen.
24. Daar het reeds zo laat was, zynde reeds jj| uren in den nacht, zochten de Meester en Vrouw des huizes langs verfcheiden wegen in hem het denkbeeld op te wekken van mar zyn kamer en te bed te gaan. Die gelukt hen meestal, en de Nachtwandelaar is dan 'gewoon het zelfde te doen dat hy wakende gewoon is, zig in de kamer te fluiten, en' de fleutel door ene opening in de deur naar buiten te wer. pen. Thans kon men hem daar toe niet brengen. Geweld dorst men niet gebruiken, om hem naar boven te trekken dewyl hy zich dan verbeeld van Rovers overvallen te zyn' woedend word, én vreesiyk leven maakt. Men befloot dus' hem door het maken van wind in ftilte te brengen. Ik ging daar op heen.
25- 's Anderen daags te rug gekomen zynde, vernam ik
dat hy, terwyl men zich gereed maakte om hem naarboven te brengen, weder in beweging geraakt, en nog woeliger geworden was dan te voren; zulks had geduurd tot 5 uren. Toen was hy eindelyk door veel en lang wayen in ftilte ge■ raakt, en naar zyn Kamer gebragt.
16. 's Morgens gevraagd zynde, hoe hy den nacht had doorgebragt, antwoordde hy, Wel,zonder enigs bewustheid van het voorgevallene te tonen.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
ACADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Grootbritannien. Obfervations on divers pasfages of Scripture &c. Aanmerking omtrent verfcheiden Schriftuur| plaatfen, opgemaakt uit voorkomende byzonderhedenenom| Handigheden in de Reisbefchryvinaen van bet Oosten, en | afgedeeld in de volgende Hoofdftukken. 1. Over het Weder in Judea 2. Het wonen in Tenten, aldaar, j. De Huizen en Steden van dat Land 4. De Levenswyze der Inwoneren 5. Derzelver manier van Reizen. 6. Het Oostersch gebruik van perfoonlyke Eerbewyzingen. 7. Hunne Boeken, g. Den Naj tuurlyken, Burgerlyken en Krygsftaat in Judea. 9. Egypte, j deszelfs aangrenzende Woestynen, nevens de Roode Zee. ! 10. Mengelwerken. Voorafgaat, ene Proeve van foortgelyke ophelderingen omtrent de Klasfike fchryvers, als mede over Jofepbus en St. Jeronimus. Door den Wel Eerw. Heer T. Harmer. 3 en 4de Deel, 8vo. 108j. bladz. Londen, by Johnfon 1788. prys 13 fch. Het eerfte deel van dit Werk, waar voor de Bybelminnaars gene geringe verpligting aan I den Schryver hebben, kwam, voor 't eerst, in een gvo. Boekdeel in 1764. in *t licht, dog wjerd vervolgens in 1776 aanmerkelyk Vermeerderd , in 2 delen op nieuw uitgegeven : zynde nu laatstlyk deze beiden Deien, door den Hr. Harmer daar nog bygevoegd. De Reisbefchryvers, die hy, by het opftellen daar van voornamelyk raad gepleegd heeft, zyn: Francos, Gefta Dei. P. della Vallè, Rauolf, Sandys Olearius , Tbevenot, de Bruin, la Roque, Pococke, Maundreli, d'Herbelot, Hasfelquist, Busbequius, Sbaw, Chardin en Niebubr. • Anal. Review.
An lllullraiion of Various important Pasfages in tbe Epifiles tf the New Teftmnent &c. Opheldering vat' verfcheiden gew gtige plaatfen in de Brieven van het N. Testam., uit orzes Heilands verklaring, nopens het naby zyn van het Koning ryk der Hemelen, uit zyne voorfpelling aangaande de verwoesting van Jerufaiem, en uit de Gezigten van Petrus en Cornelins; nevens ene nieuwe Verklaring van den Mensen, I der Zonde, waar van Pattlus gewag maakt, door A7. Nisbet, ] M. A. 8vo. 215 bladz. twede druk, te Londen, by Johnfon 1789. prys 3 fch. 6d. Het voornaam oogmerk varj dit verdienstelyk Werk, waar van thans ene nieuwe en aanmerkelyk verbeterde druk verfchynt, is om aan te tonen, dat de onderfcheidene Verklarinqen van Jezus Kristus , by Matth. XVI. Mark. IX. Luk XXI. enz. aangaande zyne ophanden ftaande Koningryk , de Tekenen zyner komfte, en de gevolgen daar van, allen betrekkelyk zyn tot de verwoesting van Jerufaiem, en het vestigen van den Kristelyken Godsdienst, op de puinhopen van den Joodfchen. De inhoud is
on-



C *3 )
door den Hr. B. zelve uitgedagt en door den Hr. Cutbber.
fbn, te Amfterdam, vervaardigd: dezelve is niet alleen zeer gemakkelyk in 't gebruik , maar voldoet ook zo volkorren aan het oogmerk dat de Hr. B. zyne waarnemingen, daarmede federt Mey 1788. gedaan heeft zonder daar aan enig gebrek te ontdekken.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart,
land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en FAbrieken, betrekkelyk.
belastingen in amerika vastgesteld.
De eerfte verrigtingen van het Congres, na het invoeren der nieuwe Confütutie in de Vereenigde Staten, beftonden in het vast fteilen van ene beftendige Inrigting van Inkom ften, welke jaarlyks ene fom zal opbrengen, groot genoeg om de kosten goed te maken van de Staatskosten, en het betalen van de Interesfen hunner buiten- en binnenlandfche Schulden. Zonder den toevlugt te nemen tot enige andere Belastingen, zal het vorderen der Inkomende Regten op de Koopwaren, alleen 's jaarlyks het nodige ten dien einde
°PEne meerheid van 48 tegen 8, beraamde den löden van laatstl. May, de volgende Lyst.
Naardemaal het ten fteun des Staatsbefluurs nodig is, en het tot aanmoediging en befcherming der Handwerken flrekt, dat 'er Belastingen gelegd worden op Goederen, Waarenen Koopmanfchappen,van buiten ingevoerd, heeft het Congres der Verenigde Staten vastgefleld, dat na den 15. van Juny eerstkomende, de volgende Belastingen zullen geheven worden. Naamlyk:
Cents (*).
Van alle GedifteHeerde Wateren van Jamaica proef, ingevoerd uit de Europifche Landen, of enigen Staat of Koningryk een Handelverdrag met de Verenigde Staten hebbende . van ieder Galon 12.
Van alle andere GedifteHeerde Wateren, ingevoerd van de Europifche Landen,of zulk een Staat en Koningryk . • • van ieder Galon 10.
Van alle GedifteHeerde Wateren van Jamaica proef, tagebragt van enig ander Ryk of Land, welk ook
van ieder Galon 15.
Van alle andere GedifteHeerde Wateren 12.
Van Wynhef . • • ~~~~ ,S-
Van Madera Wyn . • • -' 2 5»
Van alle andere Wynen . • "" ' JS.
Van Bier, Ale of Porter, in Vaten 8.
Van alle Cyder, Bier, Ale of Porter, in Flesfen
voor ieder Dozyn 15. Van Mout . . • voor ieder Schepel 10.
~ (•) Ben Ctnt is een honderfle gedeelte vaa een Dollar, die gerekend Word 09 4C 6 d. Sterling,
Cents.
Van bruine Suiker ; : voor ieder Pond 1, Van Suikerbroden . . . ■ 3.
Van alle andere Suiker . . ■ ■ 3J.
Van Koffy .... a|.
Van Cacao . ... • 1 1.
Van- alle Smeerkaarsfen . . ■ 2.
Van alle Wasch en Spermacetikaarsfen ■ 6.
Van Kaas .... — 4, Van Zeep . . . . 1 2.
Van Laarzen ... van ieder Paar 50. Van Lederen Schoenen, Muilen en Pantoffels ■ 7. Van Zyden Schoenen en Muilen . ■ 10. Van Kabeltouwen . . van ieder 112 Pond 75.
Van Geteerd Touw . . 75.
Van Ongeteerd Touw en Garen . ———- 90.
Van Bind- en Pakdraad . . 200.
Van allen onbewerkt Staal . . 5*.
Van alle Nagels en Spykers • voor ieder Pond r. Van Zout . . . voor ieder Schepel 6.
Van toebereide Tabak . voor ieder Pond ff.
Van Snuif .... ■ 10.
Van Wol en Catoen Carden voor ieder Dozyn 50.
Van Kool . . . voor ieder Schepel 3. Van gezouten Visch . . voor ieder Ton 75. Van gedroogden Visch . . voor ieder Quintal 5®.
Van alle Thee uit China of Indie gebragt, met Schepen in de Verenigde Staten gebouwd, en toebehorende aan een Burger of aan Burgers in de Verenigde Staten.
Van Bohea Thee . . voor ieder Pond ff.
Van alle Souchong en andere zwarte Thee -—— 10.
Van alle Hyfon Thee . . 20.
Van alle andere Groene Thee . ■ 10.
Van alle Thee, uit eenig ander Land dan China of Indie, in enig Vaartuig of Schip aangebragt, of uit China of Indie, in enig Vaartuig of Schip niet geheel aan een Burger of Burgers der Verenigde Staten toebehoiende.
Van Bohea Thee . . . voor ieder Pond 10.
Van alle Souchong en andere zwarte Thee 15.
Van alle Hyfon Thee . . ■ 3».
Van alle andere Groene Thee . 18.
Van alle Spiegel, Venfter en andere Glazen, Bottels uitgezonderd. Tien ten honderd van de waarde.
Van alle Porcelein, Steen en Aardewerk. Tien ten honderd van de waarde.
Zeven en een half ten honderd van de waarde der volgende Goederen:
Van alle Schryfboeken.
Van alle Schryf-, Druk-, Pak-, Bord- en Bebangzelpapier. Van alle Schrynwerken. Van alle Stalen Knopen.
Van



van Vitrè, de koop doorging voor 6coo Liv. die egter nim-j mer betaald wierden.
In den Jare 1631. wierd een Boekdruk-Genootfchap opgerigt, weik, voor den tyd van 30 Jaren, een uitfluitend regt verkreeg, om Oosterfche Werken te drukken. Aan dit Genootfchap heeft men, onder anderen, een Armenisch Woordenboek van Rivola, 't geen 1633 gedrukt wierd, en inzonderheid de pragtige Polyglotta van den Heer le Jay, te danken.
Onder Lodewyk XIV. kregen de Misfionarisfen last tot het opkopen van Oosterfche Handfchriften, die ook vol voerd wierd. Te gelyker tyd kwam 'er ook een Chinees, met name Hoainge, te Parys, dien de Koning tot Transla teur by de Boekery aanftelde, en een Chineesch Woorden, boek liet fchryven, waar voor een groot aantal Letterftem. pels gemaakt wierden
De Oosterfche Klasfe der Koninglyke Drukkery te Parys, bevat tegenwoordig. 1. De volledige Griekfche Drukkery van Francois 1. 2. Vier complete Arabifche Drukkeryen, waar onder het Letterftel van lopend fchrift, Taalic geheten, ene byzondere melding verdiend. 3. Even zo vele Turkfche. 4. Ken gelyk getal Perfifche. 5. Ene Armenifche van Lodewyk XIII. 6 Nog ene Griekfche van Lodewyk XIV. 7. Vier He-' breeuwfche. 8. Ene Chinecfche van Lodewyk XV.
Met behulp dezer onderfcheidene Schriften, deeld de bovengenoemde Oosterfche Commisfie, van tyd tot tyd , de voornaamïte Handfchriften der Koningl. Boekery, den Geleerden, in druk mede.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Het Keurvorstelyk Dujtsch geleerd Genootschap, te Manbeim, hield, den 27 Juny, ene openlyke ' Vergadering, en befloot daar mede het veertiende Jaar van deszelfs Byeenkomften. De Hr. Hof-Kamerraad Bünzner las by die gelegenheid ene Verhandeling voor ,, over het we- 1 ,, derzyds nut, 't geen door mannen, die onderfcheidene „ Staarsampten bekleden, uit de vereniging van eer.Duitsch' „ Genootfchap, en vervolgens,-door dat Genootfchap,van
deszelfs zarnenftelling uit dergelyke leden, kan getrokken „ worden." De Hoogler. Wund onderhield de Vergadering met ,, enige ophelderingen, nopens den ftaat der Weten,, fchappen in den Paltz, onder de Regering van den Keur„ vorst Philip, den opregten, van het jaar T476 tot 1508." Hier op deelde de Hoogl. Klein de uitfpraak mede over de Ingekomen Stukken, op de Prysvrage: Hebben de levende, meest verbeterde Europcefcbe talen, ook enig voorregt hoven de Duitfcbe , 't geen deze eigen zou kunnen gemaakt worden, zonder dat zy iets van hare oorjprongelykheid verloor? Onder de vyf ingekomene Antwoorden op deze Vraag, wierd een derzeiven , met de Spreuk : Wit Jtnd gerecht; das find fie nicht. Hocb Jlehen fie, traumens böbetnocb. Wir ebreu fremdverdienst. Klopstock, den Eereprys van 25 Dukaten toegewezen; blyken de, by het openen van het verzegeld Briefje, de Sch»yver daar van te zyn, de Heer Frederik Bojaewek, van Goflar, aan den Haarz, die zig reeds als Dichter beroemd gemaakt heeft.
Het Genootfchap heeft, voor het volgend Jaar, een Prys yan 50 Dukaten beloofd voor het beste ingezonden Treur-
fpel. De Stukken moeten voor den iften der Paaschmaand 1793. op de gewone wyze, aan den Keurv. Geheim-Secretaris en Prof. Anton Kleyn, worden toegezonden.
NEDERLANDEN.
Amsterdam. De Maatfchappy: Tot nut van V Algemeen, acht zig verpligt aan 't publiek te berigten, dat zy geen de minfte kennis draagt van een zeker Weekblad, onder den tytel: Tot nut van 't Algemeen,- zo min als van ene zogenaamde Zieken Maatfchappy: Tot nut voor ,t Algemeen.
Haarlem. By een bezoek der Briftolfche Baden, is, volgens het Bericht der Engelfche Nieuwspapieren, onlangs overleden, den beroemden Heer Diller, dien zy,niet onaardig, den Tytel geven van den IVysgerigen Vuurwerker ; en die ook van zyne uitmuntende kunde en handigheid in de voornaamfte Steden dezer Republiek de fraayfte Proeven heeft gegeven.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademisciie en andere schriften.
Nederlanden. Voortellingen van gevallen, welken in ds V'.rflerfrechten van Zuid- en Noord-Holland, kunnen voorkomen, nevens de verdelingswyze van Boedels, in die gevallen , na beiden voornoemde Sterf rechten, met 28 platen, en gö verfchillende en met koleuren afgezette Geflachtbomen, nevens bepaalde Geldfommen, tot meerder duidelykheidopgehelderd,gr.8vo. Te Alkmaar, .by H. Hartemink, 1789.
Dit Werk, dat byzonder gefchikt is ten dienste der Heren Prakticyns, en in fraayheid van uitvoering voor weinig voorname Werken behoeft te zwigten, moet ongetwyffeld zeer veel nut en gemak aan de beoeffening der Praktyk, ten opzigte van Sterfgevallen ah inteflaio, byzetten. Voor zoverre wy het zelve doorbladerd hebben, vinden wy (gelyk ook uit het Voorherigt blykt) dat de Autheur tot zyn grondflag genomen heeft, een Trachatje, van wylen den Heer Mr. Valentyn Jan Blondeel, in den Jare 17:5 in 't ligt gekomen, het geen in dezen door Geflagtbomen is opgehelderd; het zelve is na den rang der Artikelen van de refpeélive Ordonnantiën, op het Zuid- en Noord-Hollands VerÜerfrecht, ingerigt, en door een verzameling van gó verfchillende voortellingen, in genoegzaam alle mogelyke Sterfgevallen , overeenkomftig met het Erfrecht ah ii.teflato opgehelderd; zynde door byzondere namen ook de byzondere perfonen aangeduid, en tot een algemenen grondiing gelegd, dat, in ieder figuur, die tot elke Voorftelling diend.de Perfoon vanwitn de Erflenis komt, met ten rode koleur, en alle de Overledenen met een geeie koleur onderfcheiden zyn, om des te fpoediger in 't oog te komen; terwyl de levende wit gelaten zyn; wordende in de Verklaring van ieder voorval, by de verdeling der Nalatenfchap, welke in alle de gevallen
la ge-



Wol- fegM 9 ThJ. 3 gl in Bres/au, en tegen 9Thl. 12 gl. in S:ijvjeïdniis, per Silezifche Steen.
Uit Engdarui word gemeld, dat aldaar, meer dan opit, Valrch Zilvergeld, gemaakt word. Byzonder ]yk circuleren aldaar nieuwe hahe Kronen, die geen Schelling innerlyke waarde hebben : .en ondertusfchen zo konstig nagemaakt zyn , dat men ze voor Meester/tukken van die foort kan befchouwen.
De Heer F. C. Medicus, ene Befchryving gevende van de Oranjerie der Stookkasfen te Manhcim-, raad ingevolge ener iu jarige Ondervinding,om de Stookkasfen niet op het Zuiden aan te leggen: naardemaal de Middagzon de Planten benadeelt, en ze in dien ftand meer dan anders aan de Hagelftenen zyn blootgefield. Hy wil dat alleen de Morgen- of Avondzon dezelve befchyne,en heeft in de dus aangelegde Kasfen Vrugt gekregen van Bomen, welke,in anders geplaatfte Kasfen, niet verder dan aan 't bloeyen kwamen. (Vorlefungen der Kurpfalz Phyficaliscb Oekonomifcben Gefellfchaft in Heideiberg.~)
NUTTIGE INRICHTINGEN.
Men moet bekennen, door de ondervinding des overtuigd, dat de gebreken,in de aangenomene wyzen om zorg voor de Armen te dragen, van dien aart zyn, dat ze bykans onoverkomelyk geagt moeten worden,, en \ is niet min waar, dat de gronden, op welke die Inrichtingen rusten, niet zeer "ftrekken tot bevordering der Zeden.
Het Plan van een Phüanthropifche Sociëteit tot voorkoming van Misdryven, onlangs te Londen opgerigt, dient regtftreeks tot dat einde, door de Kinderen van Landlopers en flegte Lieden uit de poel van Ondeugd en elende te rukken, ze in de beginzelen van deugd op te voeden en tot vlytbetoon aair te zetten.
Het eerfte hoofdpunt, welk de Oprichters van dit heerlyk Plan zich voorttelden,was een Inrichting te vormen, die met de daad de elende der Armen wegnam, en teffens waakte tegen de gevaren, voortfpruitende uit de natuurlyke ftrekking, welke Liefdebetoon in ''t voor uitzig t heeft om de Menfehen daar op te doen vertrouwen, en geen betoon van eigene vermogens in 't werk te ftellen, als diealleen in werkzaamheid gehouden kunnen worden,dooreen gevoel dat hun belang afhangt van derzelver beoefening. De voorwerpen dezer Liefdaaddigbeid zyn Kinderen, die men aantreft in de flegte hoeken, en die opgroeyen onder de inboezeming van fnode beginzelen en het gezigt van kwade voorbeelden.
Het twede hoofdpunt was, in één-en het zelfde Plan zo vele voordelen te vereenigen, als de natuur
ener Inrichting, onderfHind door vrywillige giften» ten welzyn der ongelukkigen,- wilde gehengen; en het doel is om liet Karakter der Kwekelingen te vormen tot een gevoel van Godsdienst en Deugd. In de keuze der bezigheid voor de Kinderen, van een gedeelte des Volks, 't geen, zints onheugelyke tyden, van anderer handen arbeid beftaan heeft, hebben zy zich toegelegd om geen der thans werkende handen enigzins te benadelen: overzulks zullen de Kweckelingen eerst gefteld worden aan zulk werk, waar door zy maken 't geen zy zelve behoeven. De Sociëteit- begon met Kinderen, niet meer dan vyf of zes Jaren oud; naderhand heeft men 'er ingenomen van 12 tot 14 Jaren- De vordering der Sociëteit heeft zich in dezer voege toegedragen.
Een enkel Kind werd eerst ter Opvoeding befteed, welhaast kwamen 'er meer by; toen het getal tot 12 was aangegroeid, huurde men een Huis, groot genoeg om 'er meer te plaatzen. Ene Vrouw werd 'er ingezet om het Huishouden en het beftuur der Kinderen waar te nemen; die 'er toe bekwaam waren werden aan 't breijen van Kousfen, als mede aan 't weeven van Kant en Kousfenbanden gezet.
Welhaast huurde men een twede Huis; thans is 'er reeds een derde gehuurd; het getal der Kwekelingen was nu 20, en onder dezen verfcheidene van 10 tot 14 Jaren. Men zonderde de Jongens van de Meisjes af. In het twede Huis nam men een Schoenmaker aan, verfcheide der oudfte Jongens begonnea terftond aan dit noodzakelyk Handwerk, en reeds draagt de Phdanthropifche Kweekfchool eigen gemaakte Schoenen In het derde huis is een Kleermaker , die enige der Kwekelingen onder zyn opziet heeft. Men leerd ze allen breyen, fpinnen, of enig handwerk, waar mede zy in ouderdom en zwakheid zich zullen kunnen behelpen.
Op den Landbouw heeft de Sociëteit voornamelyk het oog gevest, om 'er de Kwekelingen vervolgens toe op te brengen. De Steden zyn reeds genoeg opgevuld met Handwerkslieden,KonstenaarsenKnegts, die uit alle oorden des Lands dervvaards toevloeyen. Van Lieden die anders een ballast voor de Maatfchappy zyn, zullen, volgens deze Inrichting, nuttige Leden, fterke Boeren, gevormd worden.
De fchielykheid, waar mede deze Inrichting tot den tegenwoordigen ftand geraakt is, heeft veel verwondering verwekt: want dezelve ontftond, kreeg ene geregelde gedaante, en de vrugten van vlytbetoon lieten zich zien, terwyl velen, die in 't allereerst iets van den toeleg vernomen hadden, zich nog verzekerd hielden van de onuitvoerlykheiddesPlan^ en eer vele anderen, op de eigen plaats der oprichting, gehoord hadden dat 'er zulk een Plan in til was. Binnen weinige Maanden heeft deze Inrichting
ene



( 72 )
«ie uitgebreidheid gekregen, die anderen in zo veel Jaren niet te beurt viel, en zy gaat met denzelfden fb'>ed voort.
Ontleend uit: First Report of the Philanthropical Society, Inftttuted in London, 'September 1788. for Prevention of Crimes.
prys DER GRANEN.
Ggld.
TARW. Het Last. Bovenlandtche . . *3oa2s8
Ggld. Zeelandfche witte , -
Poolfebonte en witte 2308270 ROGGE HetLaac-
Dito rode . . ïïoazfio Ggld.
Koningsberger 1 216 a 254 Dantziger . . nCanö
Voorlandfe rode . ïioa2jo Koningsberger • iiaaiiï
Dito witte . . Dito brnine . . 1043126
Srab.en Viairafedito — J Vlaamfeen Brabandfe ntfai36
Amsterdam iS Aug. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlonene week, is geweest: te Amfterdam 124: WiHage 31: en dat der laatstvoorgaande aldaar 29, en te Haarlem 12, onder welken laatften 9 beneden de 12 jaren.
'In het Dorp Augton Lake, op Schotland, woond thans zekere Matthezv Tait, oud 120 Jaren. Hy ■nam in zyn 16. Jaar dienst by de Armée, en leeft zeer gezond, meest van Bier. Niet lang geleden kogt hy een ftuk gronds, waar op hy ten oogmerk heeft een Huis te laten bouwen,om 'er de rest zyns levens in door te brengen.
Een ander voorbeeld van hogen Ouderdom is zekere Owen Martin, te Watergrasf Hill, by Cork, die reeds 110 Jaren bereikt heeft. Hy heeft tot dus verre alle zyne vermogens behouden, en gaat Zon,4ags 2. mylen heen en weêr naar de Kerk.
BEKENDMAKINGEN en PRYS-OPGAVEN
van in- EN uitlandsche boeken en geschriften.
fit 'n de Boekwinkel van A. LOOSJES, te Haarlem, zyn .tenige dog zeer weinige Exemplaren te bekomen , van :
F G. C. RUTZ , Animadverfiones in defnitionem imaginis in Genere Pbilofopbis receptam er 8vo. . . 12 ft.
J. C. BIEL, Exetcitatio de Lignis ex Libana, ad Templtm 'Hierojblymitamm Aedificandum petitis gr. 8vo. . 11 ft
Te Hasrleaxi, by A. LOOSJES.
«Stee Tf^tp-1 g.
J XVi T.i",!136' ahorumque Orationes SeleSae. 8vo. ia ft. A. v- i m W^eriee Verhandelingen over het Geheugen, de Verbeelding en de Dromen, 2 deelen, gr. 8vo. ƒ3.12:! Charaélerkunde der Vaderl. Hiftorie, 3 ftukken. f ,. ]]..
groït 8vo "8 °VCr ^ Zede'Fke Vryh8id Van den M«"h, b ' ' • • •lift.
Jngeftcpen Drukfeilen, in enigen der Iaatfte Nrs. aldus to verbeteren:
BladE. 47. kol. r. regel 37 a 38 ftaat Citroenfchillen in Canfufie.
—- ,8. kol. rXï ,o. — Ci'7-»i„/s/^.
.r v , a°et Z> n feriptis' 58. kol. 1. reg 9 van onderen Verhandeling
,ees . Verhandelingen
Cl. kol. 1. regel 23. , der volgende
moet zyn de volgende
61. kol. 2. regel 34. zynde AfdeIing
' . . lees , zyn Darde Afdeling
62. kol. 2. reg. 7 van onderen . onze (Jitheemfche
lees Ir.» en Uitheemfche
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
IP.ARO thermo- streek i
MK- meter. der j luchtsge.
ter. Noord| Zuid. wind. [ STjeldheid.
f2911 Ö4i 66 N. o.
'9< 29-Iof 70 72 N.O.tw. mee'tbynabetrokk.
(20.1e 63 6rJ N. o. 's Avonds regen.
f29. 9 66 67 af ~ —;
20.-) 29. 9 71J gg o. z. O. Voorm.tneestbetr.
(.29- 6 6S 64 verder molken.
("29 S 68 f 70 z. z 0. . T7T7 ~ L29- 5 J<53 6of w.w. w. "u"g.
f29- 5 63 63 Z. W. Tl^rg.vroeehlrde.
22J29. 5 68 79 W. t. N. regen ? verdbZ
L29- 6% 53 Slf w.z. w. 'sAvondsweerUgc!
f29 i\ 6\\ 69 w.
23-\ 29-73 «Si 79 wn.w. wolken.
( 20- 9 S5| S3s w.
("29 ici [ ifoï 7r| w! " ~ ""
24x29.11 of) 78 w. t. n. wo,ken»'s Avondr
J.29.11 57 55* W.t. 8. he!der'
f2911 <54ï 68 J w. I
2$. j 29 lO^ 71J F6 W. Z. W. wolken , *s Avonds
l_29.ro 60} -6o\ helder en n. ligt.



1789. No. 62]
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
FOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 4. September.
BERIGTEN*
RUSLAND.
8=^^*1 edert de aanftelling van den Geheim-Raad, ffl q UI Raadsheer en Ridder van Vietenghoff (een , KI ül geboren Lyflander) tot Opper - Direkteur $È=$&=M van het Collegium Medieum , te Maskow, zyn 'er verfcheidene verbeterde inrigtingen, zo by de Gasthuizen, als Apotheken en Plantfcholen, ingevoerd geworden, welken duidelyk tonen, hoezeer het dezen, waardigen man ernst zy, om der tot hier toe fluimerende Geneeskundige Faculteit, een nieuw leven by te zetten. Onze weldadige en wyze Monarchin, welke op dezen tak van Wetenfchap, uit hoofde van deszelfs groot aanbelang voor 't Menfchelyk Geflagt, byzonderlyk oplettende is, moedigde deze Vaderlandslievende pogingen op allerleie wyze aan, en gaf den Opper-Direfteur in de Maand Mai dezes Jaars, verlof om een nieuwe Heelkundige School, op het Apothekers Eiland , aan te leggen. Ingevolge hier van ftaat deze School,welke, tot heden, met het Land-Hospitaal verbonden was, daar van afgefcheiden, gelyk ook het aantal van Leermeesteren vergroot, te" worden: zullende de laatften, zo dra de nieuwe Gebouwen in gereedheid zyn, op het voornoemde Eiland, dezelven betrekken.
In 't algemeen fchynen,onder alle voorwerpen van Wetenfchap, het Medicinale wezen,nevens de Scholen, voornamelyk de aandagt onzer grote Landsmoeder tot zig te trekken. Ondanks den Oorlog, ziet
III.
men, daar omtrent, geftadig nieuwe verbeteringen gemaakt. De Normaal-Scholen zyn thans, byna over al in 't Ryk, opgeregt, en de Schoolmeesters (allen geboren Rusfen, die by een afzonderlyke Stigting in de Hoofdftad hier toe opgeleid worden} naar derzelver beftemde plaatfen verzonden.
In de Duitfche Provintien, die, ten dele, goede Latynfche Scholen of Gymnafiums hadden, zyn insgelyks verfcheiden verbeteringen ingevoerd, nieuwe Gebouwen gefticht, meer Onderwyzers aangefteld, derzelver Jaarwedden verhoogt, Opzieners gekozen enz.— Het Plan voor de' Univeriïteiten is volkomen in gereedheid en ligt in 't Kabinet. Deszelfs invoering hangt, wel is waar, van de tyds omftanciigheden af, dog is in genen dele zo verre af, als men wel meend.'
Op byzonder bevel van de Vorstin Daschkozu ,mzg niemand thans de Keizerlyke Boekery, of het Kabinet van Konst en Natuurlyke Zeldzaamheden, bezigtigen, zonder hare voorafgaandeperfoonlyke toeftemming; daar en tegen ftaan die by het Land-Cadetten Corps, op bepaalde dagen in de Week, voor het algemeen open. — By dit Iaatfte Inftituut, worden, in verfcheiden Klasfen, de Wetenfchappen, ten dele, in 't Hoo£.duitsch geleerd. — Batteux is eindelyk aan een kant gefchoven, zynde aan den Hoogl. Storcb, die tot dus verre over B. les moest houden, door den Grave van Af/halt, (als Chef van het Kadetten Corps) opgedragen, om zelve een Kort begrip der fraaye Wetenfchappen, in het Fransen, op te ftellen.
K DE.



< 74 )
DENEMARKEN.
Met een onlangs aangekomen Schip van Tranquchar heeft men enige Narigten, nopens de Deenlche Zending aldaar, vernomen. Deze Zending hadde de Vier Buangelien in de Malabaarfche taal in druk uitgegeven, en was iteeds bezig met ook ene dergelyke overzetting van 't O. Tettamcnt in gereedheid te brengen. 18,952 Heidenen, hadden, - in het beloop van 0^3 Jaren, den Krist. Godsdienst omhelst, en 'er waren, gedurende het laatlle faar, 32 Perfonen gedoopt. In de Portugalfche én Tamuliaanfche Ge meenten waren, dat Jaar, 127 Kinderen geboren, 35 Paren getrouwd en 86 Perfonen overleden. Men hadde ettelyke jonge Lieden de Engelfche Portugefche en Hoogduitfche talen geleerd.
NEDERLANDEN.
Ingevolge ener Ordonnantie van het Gouvernement van Braband, dezer dagen uitgekomen, zyn: 1. De BislchoplykeSeminarien weder herfteld geworden. 2. Het Seminarium, te Leuven, zal in 't vervolg alleen voor jonge Godgeleerden dienen, die vrywillig, op die Univerfiteit, in de Theologie verkiezen te ftude* ren. 3. De Monniken mogen in hunne Kloosters geen Lesfen geven, dog hebben nogthans de vryheid,om hunne Nieuwlingen {Novitit) ten dien einde, of naar Leuven,of naar de Bisfchoplyke Seminarien, te zenden.
rottebdam. Het BaTAAFSCH genootschap der
Pso e fö kder vi ndelyk e W ysbeo eerte , te Rotterdam, heeft in deszelfs Algemene Vergadering, den io Aug. 1780. na dat de Prcefident DireBeur, de Hr. Mr. Paul lis Hartog, aan de Vergadering van alle de ingekomene Stukkeu en voorgevallene zaken verflag gedaan had, geoordeeld;
I. Dat het Antwoord met de Zinfpreuk:
Tantum novimus, quantum experiendo didicimus. Ingekomen op de Vraag:
„Welke voordeeligë gebruiken zyn 'er te maken van het „ Roet van Turf, Hout en Kolen, het zy voor den Land,, bouw, het zy voor Fabrieken, het zy tot het vervaardi„ gen van Ammoniak-zout of in andere opzichten, en welke „ zyn de beste middelen daar toe?"
na aanwyzing der gebreken in het Programma van 'tjaar 1787 andermaal ingekomen, en ingevolge het berigt in de Rotterdamfche Courant van den 16 Augustus 1788. nog met eenige ophelderingen vermeerderd, echter gene genoegzame verbetering heeft ondergaan, om den uitgeloofden Prys daar
aan toe te kennen, en dat derhalven deze Vraag zonderbepaling van tyd ter beantwoordinge dient voorgefteld te klyvtn.
II. Dat op de Vraag:
j Daar de Runderpest in ons Land aanhoudend blyft woeI den, tot onnoemelyke fchade van Landheeren, Bruikers, Bouwlieden, en van alle 's Lands Ingezetenen; - daar mei' reden heeft om te wanhopen,dat 'er immer een vermogend tegengift tegen de Smetftoffe van die Veeziekte zal gevonden worden, hoe groot eene beloning men ook op de uit. vinding daar van zetten mag; en daar het zedert lang uit ltaudvastige proefondervindingen in andere Landen ontegenzeglyk zeker is gebleken, en nog aanhoudend blykt.dat de V eepest in haaren verderflyken voortgang van befmettinee gefluit word door het dooden der Runderen, op het ogenblik, dat men aan dezelve de tekenen van zi*kte befpeurt, het zy op het Stal, het zy in de Weiden ; zoo biedt het Genootfchap den Eereprys der Gouden Medaille , ter zwaarvan 30 Dukaten, aan hem, „ die de fterkfte beweegmid„ delen zal voordragen, om het zelve by ons in gebruik te „ brengen en algemeen te maken, benevens de klaarfte eu „ overtuigenfte wederlegging van de bedenkingen en rede„ nen, welke de navolging van dat voorbeeld van andere ,, Landen tot hier toe verhinderen:"
het ingekomen Antwoord, met de Zinfpreuk:
Dat mze Runderkudden groeijen, Tot veelmaal duizend Koeijen.
buiten het geen reeds elders gefchreven gevonden word, geene aanmerkenswaardige zaken in zig bevat,en derhalven niet kan worden bekroond;' maar de Vraag zonder bepaling van tyd verder ter beantwoordinge dient gelaten te worden.
III. Dat het Antwoord, met de Zinfpreuk:
Tot nut van Helvoets Reede.
ingekomen op de Vraag:
„ Welke zyn de oorzaaken van het aanwasfen der Plaat „ op de Reede van Helvoetfluis, en van de aanmerkelyke „ vernaauwing dier Reede? Welke zyn de beste middelen „ om de Plaat weg te neemen, en die diepte wederom te „ doen vallen in het midden der Rivier, zonder dat dit „ eenige meerdere verlamming aan het Gat der Goedereede „ zoude toebrengen, en waar dcor het zelve tevens zoude „ worden verbeterd?"
geene genoegzame verdienflen heeft om bekroond teworien, waarom de beantwoording dezer Vraage nog tot den t. Maart 1790. opengefteld blyft, terwyl het Genootfchap lodig oordeelt, dat zy, die deze Vraag willen beamwoorlen, de moeite neemen, om de voorfchreven Reede, en vooral de Haven van Middelbamas, by laag zo wel, als by loog water, zelve te bezigtigen, en ook niet verzuimen in lanmerking te neemen de veranderingen, die zedert de belyking van den Hals zyn voorgevallen.
JV,



C 75 >
IV. Dat op de Vraag:
„ Welke teekenen zyn 'er uit de veranderde gefteldheid '„ van de oegen der menfehen in het algemeen, en uit der,, zeiver byzondere of'er toebehoorende deelen, derzelver
vogten, grootte, koleur, meerdere of mindere gevoelig„ heid, verfchillende aandoening door hat-licht, ongewone „ fcherpte, dofheid, of gemis van het gezigt voor eenen „ tyd, of by voortduring enz. te ontleenen, waar uit eene „ toekomende ziekte voorzien, of eene tegenwoordige, het „ zy hevige of kwynende ziekte, over het gantfche lighaam „ of eenig afgelegen deel, haare • aart en oorzaken onder* „ kend, of eenige voorzegging, betrekkelyk derzelver uit. „ gang in den dood, geneezing of andere ziekte opgemaakt ,, kan worden ; alles door het gezag en de Praktikale waar „ neemingen van beroemde Geneeskundigen, zoo van den „ ouden als tegenwoordigen tyd , maar vooral door eigene ,, en herhaalde ondervinding geftaafd?"
het Antwoord ónder de Zinfpreuk:
ingevolge den voordragt van het Programma van het jaar 1787. andermaal ingekomen, in gedaante wel van het voorgaande verfebilt; maar dat de aangewezene gebreken 'er zodanig niet in verholpen zyn, dat de Eereprys daar aan kan worden toegewezen: dat derhalven deeze Viaag ter beantwoordinge nog zal voorgefteld blyven tot ] Maart 1790.
V. Dat het Antwoord met de Zinfpreuk-
■ Per varios ufus experientia fecit Exemplo monjtrtnte
viam.
ingekomen op de Vraag:
„ Welke foorten van Rupfen zyn het, die zig gewoonlyk ,, in de bloeifems en bladeren der Appel- en Peerebomen, „ en andere Vruchtbomen zetten? — Hoe en wanneer ko
„ men zy of derzelver eitjes daar in? ■ ■ Welke nadeelen
„ brengen zy aan dezelve toe? —. En hoe zyn zy uitteroei„ jen en de bomen tegen dezelve te behoeden?"
geenzins voldoende beantwoord is, en dat derhalven deze Vraag op nieuw ter beantwoording zal voorgelteld worden voor den 1. Maart i79r. -
VI. Dat het Antwoord met de Zinfpreuk:
Quam difficilt efl rerum cognoscere causfas. op de Vraag:
„Welke zyn de Verfchynzels, die zig opdoen by de Rot „ ting van Plantaartige zo wel, als Dierlyke zeltftandighe
den?— Welke voortbrengfels doet zy geboren worden?— ,, Wat is derhalven de Rotting in onderfcheiding van de Gis„ ting; en welke zyn de natuurlyke oorzaken derzelve?"
geene genoegzame verdienften heeft om bekroond te kunnen worden, en dac derhalven deze Vraag nader ^al blyven
voorgefteld, om beantwoord te worden voor den I. Maart i?S>r.
VII. Dat tot het dingen naar den prys der nieuwe Uitvindingen of Ontdekkingen entfangen zynde twee Plans,het eene om Ysdammen voor te komen, onder de Zinfpreuk: Principiis obfta; het ander om de reeds aanweezige Ysdammen te verbreken, onder de Zinfpreuk: ad destruendum, de daar in voorgeflagene middelen onuitvoerlyk zyn geoordeeld, en 'er dus geen Eereprys aan kan worden toegekend.
Vervolgens heeft het Genootfchap befloten voor nieuwe Vrangen voorteftellen:
„ I. Welke zyn de kenmerken om, betrekkelyk de wer„ kende vermogens der Natuur, derzelver aart en wetten, „ zo wel als de eerfte zatnenfrellende beginfels der ligchaa„ men, de waarheid of genoegzaame waarfchynlykheid te „ toetfen van eene Theorie, die niet regtftreeks uit de on,, dervinding kan worden opgemaakt, of door proeven be,, vestigd; maar wier waarheid of waarfchynlykheid alleen „ uit de meerdere of mindere volkomene verklaaring der „ Verfchynfelen moet worden afgeleid?"
Het Genootfchap begeert, dat men in de beantwoording dezer Vraage aantone, wat 'er vereischt worde, om in die geval eene verklaaring voor naauwkeurig en voldoende te kunnen houden, en waar in de kragt befta eener re 'eneeringe, die uit dergelyke Verklaringen, op eene vooronderftelde Theorie gevestigd , tot de zekerheid of genoegzame waarfchynelykheid dier Theorie opklimt; het zy die Theorie tot voorwerp heeft alleen de bepaaling der Wetten van bekende werkingen der figcharnen of vermogens; het zy de bepaling der Vermogens zelve van deze of gene ligchaamen , wier beftaan zeker is; het zy de bepaaling van het beftaan zelve van ligchaamen, wezens of vermogens, die onder het bereik der zintuigen niet vallen, en dus niet anders dan door gevolgtrekkingen bekend kunnen worden. Dat men doe zien, of, dat zo wel de kenmerken van de waarheid der Theorie, als de manier van befluiten en redeneeren, in .deze drie gevallen v dezelfde zy; of, dat 'er uit den aart der zaken eenemeerdere zekerheid in het eene geval dan in het andere te wagten zy. Eindelyk, dat men aanwyze, of 'er grond zy om immer zig verzekerd te houden,of met genoegzame waarfchynelykheid te kunnen ftellen, ddt nieuwe, nog te ontdekkeneverfchynzels eene reeds aangenomene, en voor waarfchynelyk of zeker gehoudene Theorie niet zullen omverwerpen. .—i Voor *t overige verlangt het Genootfchap, dat de Schryvers hunne redeneeriugen door voorbeelden, zoo veel mogelyk, uit den geheelen omvang der Natuurkunde genomen, of die zommige thans heeffebende Theorien, byvoorb. vandeËlectriciteit, van 't Vuur, de Luchten en diergelyke, tot voor» werp hebben, gelieven op te helderen.
„II. Welke zyn de natuurlyke zamenftellende deelen der „ Pis van een gezond Mensch?"
Beide onder aanbieding van de gewoone Gouden Medaille ter zwaarte van 30 Dukaaten, om beantwoord te worden voor den 1. Maart 1792.
Het Genootfchap geene Antwoorden entfangen hebbende op de Vraagen:
* 2 M I.



t 33 )
filteren, terwyl ook de Heer D. Stoop, die tot het genoemde einde enige zeer toepasfelyke Gezangen vervaardigd had, aan het dringend verzoek van Beftuurderen gehoor gaf, om deze uitdeling met ene openbare Redenvoering te verëeren.
Alles in de daad, wat hier plaats had,maakte deze Vergadering tot een aandoenlyk en vrolyk Feest. Zo wel de bewuste Redevoering: over dc Onkunde, de bronwel van ongeregeldheid en Zonde; derzelver oorzaken, en de middelen ter harer verbetering, als de fraaye Mufiek, en de gepaste Aanfpraken by de uitdeling der Eerpryzen, zettede, door ene zeer ge lukkige uitvoering, aan deze eenvoudige plechtigheid allen dien onopgefmukten luister by, welken ene gebeurtenis van dezen aart immer konde vorderen: gelyk dan ook alle de verrichtingen de goedkeuring der zeer talryke zamengevloeide menigte eénparïglyk heb ben weggedragen.
Mogt'ons voorbeeld ook op andefè plaatfen, in Nederland, gevolgd worden! Het nut, welk uit zulk een Inftelling moet voortvloeyen , valt onmiddelyk in 't oog; en wie, die flegts enige menfchenliefdein zyn hart voed, zal weigerachtig zyn, om zulk een pryslyk oogmerk, door ene matige toelage, te helpen bevorderen?
KonrE LEVENSBESCHRYV1NG van JOANNES ANDREAS CRAMER, Thtol. Doctor, en genaoon openlyk Leer aar, Kancelier en Vice-Curator der Univerfiteiè, te Ki e l.
(Uit het Hoogduitsch.)
Joannes Andreas Ciameb wierd den 29 jan. 172-3. te Gi>!lad,een Bergvlek in den Ertzbergfchen Kreits, alwaar zyn Vader Predikant was, geboren. Deugdelyke opregtheid, oplettenheid, eerbied voor God en zyn woord, vroomheid en ftrenge zeden; deze Karaktertrekken, zo eigen aan de Bergbewoners, die afgefebeiden zyn van de ydelheid en het zedenbederf der Steden, gepaard met het voorbeeld van zynen waardigen en vromen Vader, die, door ene ftrenge en zobere levenswys, by een gering inkomen, vele kinderen gelukkig groot bragt,en zyn Ampt, tot algemeen genoegen zyner hetnüevende Gemeente, yverig en getrouw waarnam; dit een en ander boezemde reeds vroeg onzen Cramer ene ernstige en yverige hoogagting in voor die Godlyke Iere, welke hy eens met zo groot een zegen fiond te verkondigen. Zyn Vader zelf was zyn eerfte onderwyzer indekindsheid ,en bragthem.na alzo behoorlyk voorbereid te zyn,op de Vorstelyke School te Grimma, uit welke zo vele Geleerde Mannen voortgekomen zyn, en waar van onze Cramer met dan met de levendigfte en hartelykfte deelneming fprak; daar hy zig dikwerf met innerlyke dankbaarheid zyne waardige Leraaren, en de vorderingen , welke hy op deze School, byzonderlyk in de Oude Talen, en in de gehele Oude Litïerstuur, gemaakt hadt, errinnerde. In het Jaar 1742 keerde üjy van Grimraa naai hisaa» ©m van daar zig naai ene Uni-
verfiteit te begeven. Zyn brave en geliefde Vader was ever. leden. Hem ontbrak dus bykans alle onderfteuning. Doch,, daar hy deze van anderen moest misfen, vond hy haar des te ryklyker in zig zeiven; in de fterkte van zynen geest, die nog kleinmoedigheid, nog weeklykheid kende, in zynen. brandenden yver voor nuttige Kennis en Wetenfchappen ,eu in dat inwendige zelfgevoel,dat hyzig overal wel hulpbronnen zou weten te openen, alwaar dezelven voor anderen gefloten waren. In enen eigenlyken zin, gelyk hy dikwerf met genoegen verhaalde,ging hy te voet na de Univerfiteit te Leipzig; 13 mylen in 2 dagen afleggende. Hy had flegts 80 Dalers in te komen, en niet tegenttaande dit, hielpen hem goede orde en fpaarzaamheid 'er zo wel door, dat hy altyd nog iets overhield, om in tyd van nood te hefteden.
Dan fpoedig wierd hy met den oudften Breitkopf bekend, die bem, in den aanvang,het niet voor hem gefebikte corrigeren, dog zeer fpoedig daar op edeler verrigtingen opdroeg, zo als, by voorb. het overzetten van verfcheidene j bladen des Eerften Deels van Baile, als inede, het ma1 ken van u-ittrekzels voor grotere Werken, die Breitkopf uit[ gaf; ook was hy ettelyke Jaren Gouverneur in het huis van I den Dr. Bomer, na dat hy reeds te voren in verfcheidene huizen onderwys gegeven had.
Cramer had, nevens verfcheidene zyner Vrienden, aan de van Scbwabe uitgegevene Verlustigingen des Verftands en Vernufts ( Belustigungen des Verftandes und Witzes ) deel genomen. De zo dikwerf zonder oordeel en fmaak gtdane keuze des Uitgevers, maakte hen misnoegd; en op veorflag van Ceartner, wierd tusfchen hem, Cramer en Scblegel, waar by Rdbener, Geilen, Klopftock en anderen, zig fpoedig voegden ,iovereengekomen om de Bremifcbe Bydragen , die reeds in 1742. enen aanvang namen, uic te geven. Zelden gebeurt hot dat het deelnemen aan Poëtifche Genootfchappen, voor Jongelingen op de Akademiê'n,nuttig is,- als waardoor maar al te dikwerf de tyd, voor edeler bezigheden beftemd, verwaarloosd, en de neiging voor de eigenlyke beroepsbezigheden verflikt word. Hier was egter het geval geheel anders daar een uitgezogt aantal van in 't algemeen voortreflyke jonge lieden zig veréénigde tot ene manlyke en geftrenge beoordeling van hunne wederzydfche opftellen. (Men zie het leven van Geilen, befchreven door Cramer, blz. 38, 50 enz.) Het is bekend, welk een groten invloed de Bremifcbe Bydragen, en de daar op gevolgde Verzamelingen van Mew gelfcbriften, door dezelfde Schryvers, gehad hebben op ds vorming der Hoogduitfche fmaak en letterkunde. Een aanzienlyk gedeelte der in deze Werken vervatte Verhandelingen en Gedichten was van Cramer; en niet tegenftaande dis verzuimde hy geenzins de ernftiger Wetenfchappen. Met de verftandigfte keuze en den onvermoeiften vlyt, breide hy zyne kundigheden uit in het zo wyd uitgeftrekte veld van de Wysbegeerte en Godgeleerdheid. Reeds in Leipzig, is het Eerfte Deel uitgekomen van zyne voortreflyke Overzetting en bewerking van Bosfuet, waar door alleen zyn naam onfterfiyk zou kunnen geweest zyn. Het Byvoegzel is van den 16 Maart 1748. In den aanvang fcheen hy zig te willen toewyden aan het Akademisch Leeraarampt te Leipzig. Als (respondens) antwoorder verdedigde hy in T744. het geleerde Twistfchrift van Geilen, over de Verdedigingsfchriften. {vm Aplogl In £745 wierd Meester,, en hield met



< €3 >
•#ee! genoegen verfcheidene fesfen. Ondertusfchenfehiktehy Eig in r746 te Dresden tot het ondergaan van het Confiftotriaat-Examen , en zo zeer ftak hy uit door zyne Godgeleerde kundigheden, dat hy, 't welk misfchien nimmer gebeurd was, na het geëindigd onderzoek, gedurende nog 2 Jaren, de'Keurvorstelyke Jaarwedde behield, en te gelyk de toezegging verkreeg van ene fpoedige bevordering; die ook vervult wierd in 1748, toen hy te Crellvaitz, een Dorp tusfchen Magdeburg en Halle, Predikant wierd. Hoe bezwaarlyk ook dezen dienst was, daar hy ook nog de Gemeente te Daspig te bezorgen bad, zo trouw als yverig nam hy egter zynen post waar, waar door hy zig de liefde zyner Gemeente verwierf, in welken hy zig gelukkig agtte, en onder welke hy op zyn Dorp zo vergenoegd leefde, dat hy nog dikwerf, in zyne Iaatfte'Jaren, met een jeugdig vuur van dezen tyd kon fpreken. Aan zyne eerfte zo voortreflyke Egrgenote , welker hoedanigheden Gellert,ïn zyneHuwelyksgedichten aan Cramer, zo fchoon en naar waarheid affchetfte, wierd hy verbonden, terftond na dat hy zyn ampt te Crellv/its aanvaard had.' Zyn arbeid als Schryver, waar by, in 1746,
De Befchermgeest (Scbütsgeist), een zedenkundig hekelend Weekblad kwam , zette hy te Grellwitz voort, alwaar hy , door anderen, en inzonderheid door j. A Scblegel onderfteund, de Leerredenen en kleinere Gefchriften vanCiry/M ftomus overzette, en verrykt met Verhandelingen en Aanmerkingen uitgaf ; arbeidende tevens aan *t' Vervolg van zyn Bosfuet, waar van het Eerfte Deel hem in 1750. het beroep tot Opper-Hofprediker te Quedlinburg verfchafte. — Hier won hy, als geestelyk Redenaar, als mensch, en als man van Gezelfchap, ene algemene liefde en agting, by het Hof zo wel als in de Stad. Dog reeds in 1754 wierd hy op een Wedde van icoo Ryksd. en vrye Woning tot Hofprediker des Konings van Denemarken, te Kopenhagen beroepen; na dat Klepftok, in 1750. op het voorltel van denOnfterflyken Graaf Bernftorf, te Kopenhagen gekomen, en deze Graaf, door Klopflok, met de Gefchriften van Cramer bekend vras geworden. in dit zyn nieuw Ampt, betoonde hy zig inzonderheid als de zo algemeen bewonderde, en in alles groote Kanfel-Redenaar. Hy predikte met een ongemeen genoegen, en maakte den fterkften indruk op zyne hoordelen. Hier zette hy zyne Vertaling van Bosfuet verder voort, nam zelf deel aan de van hem uitgegevene Neordjcben Opziener XNotdifihen Auffeher), gaf in het ligt zyne voortreflyIte Poëtifche Overzetting der PJalmen, zyne Verklaring van den Brief aan deHebreën, zyne Disfertationes Ildepeccato Originali contra Taylorem, (2 Verhandelingen over de eerfte Zonde, tegen Jobn Taylor,) zyne Geestelyke Liederen, enige Verzamelingenvan Predikatiën, en nog enige andere Stichtelyke en opwekkende Gefchriften. Zyne verdienften wierden alhier beloond door een algemene hoogagting en liefde van Perfonen uit'alle rangen, door de vriendfchap zelfs van de Eerfte Staatsdienaren, den Groten Bernftorf, Moltke en Reventlov, door de veelvuldige gelegenheid van met raad en daad mede te werken toe de invoering en bevordering van algemeen nutte Inrigtingen. Koning Frederik deVde, en naderhand de tegenswoordige Koning, Cbriftiaan de Vilde,nevens de Koninginnen Sophia Magdalena en JulianaMaria,veieerden hem met de meest kenmerkende bewyzen van toegenegenheid.
Ook was Cramer, in den omgang met Vrouwen, en in 'c
algemeen alwaar een betamelyk en vrolyk onderhoud het oogmerk was, een zo onvergelyklyk man van Gezelfchap, als zyns Gefprekken voor de Geleerden onfehatbaar waren, wanneer hy over zaken van geleerdheid fprak. De reden hier van was, dat hy, in alle vakken der Wysbegeerte, Gefchiedkunde en Godgeleerdheid, met de beste Schriften gemeenzaam bekend was; zyn geest was vatbaar gemaakt voor den fynlten fmaak, door het lezen, en enen onafgebroken gezelligen omgang; ook hadde by zig eene verbazende verfcheidenheid van waereld- en menfehen-kennis verworven, door zyne voortreflyke gave van opmerken,in zyne hiertoe dienende Verbintenisfen, en op zyne veelvuldige reizen.—— Door menigvuldige aanzienlyke aanbiedingen zog ten hem andere Vorsten tot zig te trekken.
De Hertog van Mrunswyk voegde nog, by het beroep op een der aanzienlykfte en voordeligfte plaatzen, de belofte van de Wolfenbuttelfche Bibliotheek naar Brunsivyk te willen laten brengen. Niet tegenftaande dit, zegepraalde Oamers Jiefde voor Denemarken, voor zynen Koning Fredrikdsn Vde, en voor zyne Vrienden in Kopenhagen. De Koning betuigde hem daar voor zyn genoegen in de vriendelykfte uitdrukkingen. Cramer kreeg een Jaar daar op volgende 600 Ryksd. opilag, en in 1765. het Profesfpraat, door den dooi van D. Bangs opengevallen.
In deze zyne nieuwe loopbaan verwierf by zig, door den onvermoeiden vlyt, dien hy aanwendde, dien algemenen lof, welke aan zyne verdiensten toekwam, en maakte zig nog daar en boven verdienstelyk door vele inrigtingen, byzonderlyk ook door het oprigten van een Profesforen Weduwen Kas. Op deze wyze beleefde hy te Kopenhagen fchone dagen, tot op den tyd der bekende omwenteling, toen zo 9?eDla Vriend van Cramer. en ook eindelyk de grote Bernfto'JF) Kopenhagen verliet, en onder andere nieuwe inrigtingen, de fchaamtelooste onkuisheid begunstigd, openlyk en zonder fchroom bedreven wierd. Bedrukt door de fcheiding zyner Vrienden, verloor Cramer egter den moed niet, om tegens deze ondeugd te prediken met die fchranderheid.dog ook tevens met dien yver, die hem waardig was.
De ondeugd, die alle fchaamte reeds had afgelegd, verberg zig nu, en zogt uit enen hinderlaag hem te vennoor. den,dien zy reeds'had ter neder geworpen. Cramers vrienden beefden; dog hy niet. De Koning was te regtvaardig om hem wegens Predikatiën ter verantwoording te trekken, in welken hy zig van' alle perfonele tcepasilngen onthouden, en alleen de ondeugd beftraft hadde. Eindelyk egter Zegenpraalde de magt der boosheid, die hem bezwaarlyk kon verdragen. Men ontnam hem zyn Ampt als Hofprediker: dit, en het gemis zyner Vrienden,deed hem befluïten, Kopenhagen .te verlaten.
{Het Vervolg in onze eerstkomende.)
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Duitschland. Maxhniliaan Stoll, Prcelettiones in diver* fos morbos Cbronicos. Post ejus obitum edidit £f prtefattis efi Jofepbus Eyerel. Wenen, 1788. ïvo. 425 bladz. Dit Werk van
L 2 den



C »4 )
den onfterflyken Stoll over verfcheidene flepende Ziekten,is rpe.'s hier te Land al te veel met lof bekend, dan dat het ene bredere opgave zoude behoe en.
Ha idoucb zur bauslicbe Goties verebrung &c. Handboek ten dienfte van huislyke Godsdiensr-oeffening op Zon-en Feest dagen, door J. G. am Entte Leipzig 1783. 2 Delen Svo. Zeer gefchikt, om, volgens des Schryvers oogmerk,by den gemenen Burger en Landman, de plaats der oude, jammer hartige Huispostillen te vervullen. \Gott. Gel. Am.]
Anleitung zur Handlungs wisfenfcbofft &c. Aanleiding tot de kennis van den Koophandel, benevens een ontwerp tot ene Bibliotheek van Koophandel, door J Beckmann, Goett by Ruprecbt 1789. Svo. g~ drukbl. Ene korte opgave van alles, wat tot den Koophandel behoort, zynde door den Schryver beftemd, om by zyne voorlezingen over dit onder werp te gebruiken. Ondanks de kortheid, is alles zeer naauwkeurig befchreven, en hier en daar, byzonderlyk ten aanzien van den Wisfelhande! en het Boekhouden, komen veele nieuwe aanmerkingen voor. Eindelyk vind men hier ene beredeneerde Verzamtling van alle min of meer gewig tige Boeken, tot nog toe over dit onderwerp in het licht verfchcnen. [dezelfden!
Episteln und vermvcbte Gedichte fjftf. Brieven en Mengeldichten, door J. j Ebert. Hamburg 1789. by Bobn gr.8vo. 6q en 374 bladz. Ene Verzameling der beste Stukken van dezen beroemden en bevalligen Dichter, waar onder veele nieuwe Gedichten. De Voorrede is zeer merkwaardig, daar zy over het misbruik en de voordelen der Dichtkonst, over het maken van Vaerzen enz. bresdvoerig handeld. [de~ zelfden. ]
Variarum de capite tertio Genefets reQe explicando Sententiarum Specimen 1 Lubek 1789. 4to 18 pag. Deze eerfte Proeve tot ene regte Verklaring van het 3de HoofdttuK van «ene-
fis, door den Heer J. O. Tbiesf, behelst ene Verzameling der verfchillende gevoelens over de Gefchiedenis vsn den Val, welken de Schryver in 3 vakken verdeelt • namelyk I. van hun, die alles voor ene ware Gefchiedenis houden, i. die ene dichrkonstige verflering aannemen, en 3. die het voor ene allegorie houden, In dit Stukje is flegts het ifte Vak behandeld. Het lydt geen twytël, of des Schryvers ongemene v!yr zal alom goedgekeurd worden, [dezelfden.]
Sollte die veranderung &c. Zoude de verandering derKerïelyke Liturgien den Christen Godsdienst voordelig, en voor onze Kerk noodwendig, of raadzaam zyn? door J. L Vos. Lubeck 1-89. 8vo 93 bladz. De Schryver acht ene verbetering van dien aart zeer nuttig en noodzaaklyk, en bewyst zulks uit den aart van her Christendom, den corfprongder Liturgien.en de Verklaringen der geleerdfte Mannen. Idezelfien 1
'Explicatie capitis I & II Epifiolcs Pauli ad Tïtum, anBore €. T: Kfiisioelia, Leipfig 1789. 4to. 22 pag. Enedoorwrogte Verklanng, welke egter van de gewone" uitleggingen niet verfchilt [dezelfden.]
Euripidis Alceftis, Grace Latine, cum r.ciis Bernefti, Mus gravii, Reiskii alienmaue, quibus et fuas adiecit,C. Tb. Kuiwel Leipzig 1789 gr. 8vo. 207 biadz. Tekst en Aantekepingen zyn gevolgd naar de Barnef.fcle uitgave: alleen zyn «f: taalkundige uitkggiugen van woerden es fpieek^yzen hygevoego., welke voor jong* Le^rbtciinaaieD seex diens, tjg kween zjjv {dezslfdtn^
Euripidis inger.ium ad Arifltt. Poet, c.XIll. H.ireviter adum bratum — fcripftt J. F. Haberfeldius. Leipzig 1789. 8vo.3ibL; Ene geleerde Verhandeling, ten betoge, in hoe verre Eurir pides% door Ariftoteles, de grootfte der Treurspeldichters heeft kunnen genoemd worden, daar 'er in dezamenftelling zyner Treurfpelen wezenlyke gebreken plaats hebben. Zyne grote verdienste is, volgens dezen Schryver, gelegen in de ge« paste roering van het menfchelyk hart. [dezelfden.]
Anthologie pour fermer le catur, l'Efprit ö* le goüt des Jeunes gens, recueillie des meilleurs Ecrivains Francois, par ƒ. H. Emmert. Leipfig 1789. 8vo Het Pro^aisch gedeelte 324, het Poëtifche 128 bladz. Ene nieuwe uitgave, verrykt met ene aanpryzende Voorrede van deH Hoogl. de Colom, en eenige nieuwe Stukken, te.rwyl ook naauwkeuriger op taal en fpdling gelet is, dan by de eerfte uitgave van 1783. [dezelfr den ]
Grundfdtze der reinen Philofo^hie &c. Grondfteüingen der zuivere Wysgeerte, door C. G.Selle. Berlyn 1788. Svo. igo bladz. Een zeer fcherpzinnig Vertoog, waar in de Schry,ver, tegen het Stelzel van den Heer Kant, poogt te bewy. zen, dat alle onze overtuiging op ondervinding berust, terwyl dezelve, zo.wel door den aart der dingen buiten ons, als door onze eigen natuur bepaald, en daar door ene verftandige erkentenis en Wetenfchap word, gelyk zelfs de opmerking der natuurwetten alleen geboren word uit de vere'niging van velerleye eigen en vreemde ondervindingen. Intusfchen kan de Schryver geenzins vrygefproken worden van die aanmerkelyke fout in zyne Redeneetwyze, welke gewoonlyk Petitie principii genoemd word. [dezelfden.]
Lylurgs, Rede wider Leokrates. Griechiscb recenfirt und mit anmerkungen zum gebrauch der Scbulen , berausgegeben von J}. H. A. Scbulze. Braunscbiu- 178.9. 8vo. 190 bladz. Ene zeer fchone Overzetting van dit aanmerkelyk pleidooi der Oudheid, welke, daar zy voorzien is met velerleye zeer oordeelkundige gisfingen wegens den tekst, en aantekeningen op het zakelyke van den Schryver , niet flegts door de Scholen met nut, maar door geleerde Mannen met fmaak, kan gebezigd worden. Byzonderlyk is de Inleiding voor jonse Liefhebbers der Letterkunde van ongemene waarde. Alleen is het te bejammeren, dat de keuze van den Griekfche Let^ terdruk tot zulke kleine Letters bepaald is. [dezelfden.]
Nedeelimdek. Bydragen tot bet Menfcbelyk Geluk. 1 ffe Deel, 6 Stukjes, van January—Juny 1789. in gr. 8vo. te Utrecht, by G. T. van Paddenburg en Zoon, en te Amfterdam, by M. Scbalenkamp. Een nieuw. Tydfchrift, waar van Maandelyks een Stukje voor den Prys van 12 ftuiv. uitkomt, en 't geen, tot dus verre, zeer wel beantwoord aan het doei en Plan, zo als het een en ander, by ene Inleiding tot het Eerfte Stukje, door den Schryver of Schryvers, word opgegeven: immers zo veel zulks van dien kant kan verwagt worden: terwyl het, ter verdere bereiking van het oogmerk , om bet zelve tot een Algemeen Leesboek te maken, harteiyk te wenfehen is,dat 'er nog zo veel fmaak voor het verftandelyk en zedelyk fchoon, onder onze Landgenoten mag over* gebleven zyn, om lieden, die blyken geven van ene edele denk- en bevallige fchryfwyze, niet te vergeefsch te latct» arbeiden. Althans wy kunnen, niet anders dan dit Maandwerkje, by onzen Lezeren, ten fterkfte aanpryzen, we] verze-



C 85 )
zekerd,dat eik, die enig belang fteld.by al wat tot verligting van 't verftand en verbetering van *t hart kan ftrekken, Bet zelve met genoegen doorbladeren zal. Het algemeen oogmerk van deze Bydragen is, om te dienen ter opbelde ring en verbreiding ener echte kennis van den Mensch in zyne Vatbaarheid , betrekkingen en betragtingen , volgens het beloop des menfchelyken levens, en te gelyk de beste inrigtingen voor te dragen, door welken het waar Geluk der Menfehen, in den kring der Maatfchappy, zou kunnen bevorderd worden: byzonderlyk, om zo wel vermakelyke als ftigtelyke Voorfchriften aan de hand te geven, betreffende de Ligcbamelyke en Zedelyke Opvoeding der Jeugd, van bare eerfte Kindschheid, tot op dien Ouderdom, in welken zy zig gewoonlyk aan de Maatfchappy verbind. Ten dien einde is de Inhoud van elk Stukje in Vyf Hoofdafdelingen onderfche;deti, als: I. Over de Menscbkunde II. Opvoeding. III Huisfelyk Geluk. IV. Maatfchappelyke Welvaart, en V. Mengelwerk. Onder ieder van welken de voorkomende meer of min uitgebreide Stukken, 't zy in den Vorm van aaneen gefchaktlde Vertogen, of van Redenveeringen, Zamenfpraken, Brieven, Zedelyke Verhalen, korte Stellingen,
Anekdoten of Karakter fchetzen, gerangfehikt worden.
Onder het Mengelwerk treft men geregeld een of meer goede Dichtftukjes aan.
De Schryvers verklaren 2ig, in dezen hunnen arbeid, zo wel van de beste Schriften der Buitenlanderen, byzonderlyk der Duiïfchers, welken over deze onderwerpen reeds in het licht zyn,als van eigen opftellen,en oorfprongelyk medegedeeuie Verhandelingen, te bedienen. In bet eerfte geval egter tonen zy veel al gene flaaffche Navolgers, of loutere Affchryvers en Vertalers te zyn; daar men hier zeer vele Stukken, van Buitenlanders ontleend, genoegzaam geheel omg-arbeid, en 20 wel ten aanzien van de beknoptheid, vorm als anderzins, oordeelkundig verbeterd vind; zulks, alleen uit dien hoofde, het Werkje,ten groten dele,als oorfpron kelyk kan befchouwd worden: terwyl het verder te hopen is, dat Vaderlandfche Vernuften meer en meer uitgelokt zullen worden, om het met dc vrugten van hunne pennen te verryken
Wy zullen, by het in 't licht komen der volgende Delen, telkens dezen of genen korten Staal,uit het Werkje zelve, onzen Lezeren mededelen; waar in wy nogthans, by deze eerfte opgave van deszelfs aarten algemenen inhoud, door de bepaaldheid vau ons beftek, ons thans verhinderd vonden.
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche boeken.
F. van-Steenvoyk Gedichten, te Amfterdam, by P. J. Uylenhoek, tto.
Zedelyke Verhalen, 2de Dl. te Amft. by Job.Mart, gr, 8vo.
Kok Woordenboek, lofte Dl. te Amft. by Job. Mart.
De Zegepraal van Necker, door J. Hazeu Cz. te Amfterdam by Schuurman en ten Brink.
Chriftoffer, een comique Roman , kl. 8vo.
Verzameling van Tlacaaten, 12de Deel, te Kampen,.by Cbalmot, gr. 8vo.
Dichtbloempjes alleen voor de.Meisjes,. te..Rotteid. bvj. mytrt 121110.
De Jonge Reiziger door Nederland, 2de D«. ifte Stuk, te Amfterd. by Langeveld.
Nicolaï Anecdoten van den Koning van Pruisfen, 2de ftuk, te Amft. by Emenes en de Fries.
Pseveboom de Ascaridibus, Amft. apud P.de Hengst, 4to.
Tencb Togt na de Botanybaay, te Amft. by M. de Bruyn, gr. 8vo.:
Volksliedjes van 't Genootfchap: tot Nut van 't Algemeen, Amft. by Keyzer, Fokke en de Fries, gvo.
Zimmerman over de Eenzaamheid, 's Hage, by J. Gaillard,. gr. Svo.
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Depart du Criminel, condamné a cSeillir le poifon du Bohon ripas, en Arrivée du même Criminel, in a bladen, door Monnet getekend, en Rofalie Thomas, gegraveerd.
Ma Chemife brule ; van August, le Grand, tiaar Honore Fragonard, 3 liv. met kleuren 6 liv.
Portrait de M. Necker, (onder het zelve een toepasfelyke allegorie,) met kleuren, naar het Schildery var. Duplesfts; onder opzicht van St. Aubentin, door • A, F. Sergent gegraveerd; in 4to. 4 liv.
Les chagrins de T Enfance;. met kleuren, van Mon-
chet, a*>or /e- gegrave-^i-dl, ^ 1,^7,
Henry IV. 6? Sully, aprè's la Ba taille eFIvry, naar Laurent, door Eonnien; tot een wedergaê van te Rendez-vous de Chasfe, van Guttenberg, 9 liv.
Rofa; zeer bevallig, met kleuren, van Lemaire,. naar den ouden le Grand, 2. liv.
L''Image de la bauté, en F Image de la Frivolité, • met kleuren, van Bonnet, naar Angelica Kaufman-, ieder i| liv;
Portrait de M. Jacquet Durat' d'Efrévmefnil, van le Grand.
Première Vue- de Trianoft,. du co té du Canal; en Vues de tous les monumens & Hotels de Paris; worden, door Guyot, naar de Tekeningen van Sergent, uitgegeven.
Van de. Prentwerken die vervolgd worden * zyn zedert verfchenen;:
De iicie Aflevering van PAèregé de VHifloireUniver felle, en figures, des finéts & gravées par les premiers Artist.es de la Capitale &c, van VauviÜiers, 4 liv.
L 3.. Bt.



i7S> No. 64.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
FOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 18. September.
BERIGTEN.
NOOR D-A M E R 1 K A.
pi5i|e Wysgerige Maatschapïy, te ffl f \ ul Philadelphia, by welke de beroemde Dr. Ij If Franklin, tegenwoordig, den post van gB=#=ig Voorzitter bekleed, heeft, in hare Vergadering van 16 January, den geleerden Pruisfifchen Staatsminister, Baron van 'Heyniiz, tot haar Medelid benoemd.
PORTUGAL.
Van Brega heeft men, dat men, te St. Michel, by het graven in den grond, ettelyke overblyfzels van Tempels,Torens en Huizen, ontdekt heeft, waaruit blykt.dat zig oudtyds, aldaar,vele menfehen hebben opgehouden. Men hadde ook Werktuigen gevonden, waar van de Kartagers zig plegen te bedienen.
FRANKRTK.
De Fransche Akademie hield, op's Konings Naamfeest, laatstl. hare Vergadering. De Abt Barthelemy wierd daar in nis Medelid, in plaats van den Overledenen Heer deBeauzée, aangenomen. DePrys der Dichtkonst werd toegekend aan een Vaers van den Heer Fontanes: over hei EdiSt ten voordele der On-roomfchen. Ongemeen wierden zekere regels, in dit Vaers voorkomende, en op den Hr. Necker toe-
lil. deel.
'pasfelyk, toegejuicht. Dezelven luiden in dézes voegen:
Ce Miniflrc,
Qjie les comphts des cours ont trois fois exili, Et que le voeu publique a trois fois rapelle'.
De Prysvragen, in de Welfprekenheid en Letterkunde , als waar op gene voldoende Antwoorden waren ingekomen, zyn tot 1790 verlengd. Eindelyk is ! 'er een nieuwe Prys: op de beste Lofrede van J. J. Rousfeau, gefteld geworden.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Hoogl. Bode, in Berlyn, is, by de Koning?. Maatfchappy der Wetenfchappen, te Londen,tot buitenlandsch Medelid aangenomen.
! Dr.Bahrdt, die zedert een geruimen tyd,tel/alle, in hegtenis zit, heeft, dezer dagen, ene Zedenleer voor den Burgerftand in 't licht gegeven, onder dezen Tyte!: Zedenkundig Handboek voor den Burgerftand van D. E. F. Bahrdt, in de gevangenis gefchreven , en aan de loflyke Burgery van Haile opgedragen.
Een Gezelfchap van Liefhebberen derProeföndervindelyke Natuurkunde, heeft, te Frankfort aan den i Mam, ten behoeve hunner Duitfche Landslieden» een Magazyn of Stapelplaats opgerigt, van Engelfche, Phyfifche, Optifche en Aftronomifche Werktuigen, die, tot nog, niet dan met zware kosten en dikwyls na lang wagtens, te bekomen waren. De beroemde
i m av



Hr. Huvter, Phyfifche Inffr-umentmaker te Londen, heeft aangenomen het nodige te bezorgen. De Pry zen der Stukken zullen, onder ene 'matige verhoging voor Transport kosten enz. dezelfde als te Londen zyn. Bejitllingen worden geregeld om de maand aangenomen; ook kan men, langs dien weg, kostbare Boeken en Kaarten . van elders laten ontbieden. — Voornoemde Magazyn is ten huize van de Bockhan dehxtii,Veirrentrap en IVenno:
Vervolg en Slot der Korte L Ë V E N S B ESCHRYV1NG van JOANNF.S ANDRliAS CRAMER , Tbeol. DoSlor, en gewoon openlyk Leer aar, Kancelier en Vice-Curator der Uni verfiteit, te Kiel.
Van verfcheidene Buirenlandthe Staatsministers ontving Cramer aanzienlyke aanbiedingen; doch hy befloot eindelyk, het Superintendentfchap der Geestiykheid van de Vrye-rykftad Lubek aan te nemen; werwaarts hy dan ook in 1771 vertrok. Zyne treffende, en even zo bondige, Welfprekenheid verwierf hem alhier ene algemene toegenegenheid. ■— Opgepropt vol waren de Kerken, wanneer hy predikte, en men las uit de Gezichten, en bemerkte uit de eerbiedige ftilte zyner Toehoorders, den diepen indruk, welken zyne Leerreden op de gemoederen maakte.
Byster groot was de liefde, die hem zyne edele wyze van denken en handelen, nevens zyne ongemene begaafdheid, om den gezelligen omgang aangenaam te maken, ook hier ver. wierf. Het gelukte hem; en men weet hoe veele zwarigheden dit in ene Vrye-Rykflad heeft; ene verbetering in de Liturgie, nevens enen verbeterden Catechismus , in te voeren. Zeer veel is in dezelven veranderd; meer te veranderen gedoogden de omftandigheden niet. Het beroep tot Superintendent te Leipzig, 't welk hem in Lubek wierd aangeboden , floeg hy van de hand. Toen egter de I eenfche Regering, na de in 1772 gevolgde verandering, hem alsViceKancelier, op de Univerfiteit, te Kiel, beriep, en zelfs, by de Magiftraat, re Lubeck, zyn ontllag vorderde; konde hy aiet anders d.in met vergenoegen in een Land te rug keren, het welk hy, in meer dan é^n opzigt.afs zyii twede Vaderland beminde, en 't geen hem op nieuw dien uitgeftrekten kring van werkinge opende, waar in hy te voren zo veel
goeds gewrogt hadde. Zvn Melancbton, de Ode op De-
nsmarkens redding, de Lubeckfche Catechismus, veifcheuiene Verzamelingen van Leerredenen, het Leven van Gellert, en de voorzetting van Bosfuet, behoren tot dtn tyd van zyn Aints bediening te Lubeck. In 1774, ging hy naar Kiel
Nimmer zal de Kielfcne Univerfiteit zyne gedagtenis vergeten, wegens bet veelvuldig goede, dat hy aldaar als Leersar en Mede-Opziener van dezélve geftigt heeft. Hy zorgde voor de vergroting van het Fonds der Akademie, voor de aanftelling van meerdere bekwame Leeraaren, en voor de verbetering van derzelver huislyke omftandigheden , voor de verryking der Univerfiteits-Bibliotheek, fdie niet alleen door aanzienlyke.bykans jaarlykfche, buitengewone gefchenken, maar inzonderheid door den aankoop van de uitgelezene Bibliotheek van Wvljf,mei meer dan 14000 Delen , door middel -van zynen zo. veei afdoenden invloed, eerst zo aan^ienlyk
wïerd, als zy thans is;) voor de wyste inrigting derAcade» mifche Wetten, en eindelyk voor de oprigting van ene byzondere irofes foren Weduwenkas. De Curator der Univerfiteit, de Opperkamerheer Graaf Reventlov, was zyn vriend, en luisterde, in alle gevallen, naar zynen raad. Naa den dood van dezen, wierd hy, in 1784, tot Kancelier der Univerfiteit te Kiel benoemd, waar by hem te gelyk het waarnemen der bezigheden, als Curator, wierd opgedragen.
Reeds lang had Cramer de oprigting van een Kweekfchoo! gewenscht, waar in de toekomende Schoolmeesters, overeenkomftig bet oogmerk, konden opgeleid worden. Hy was de man,, die tot oprigting van zulk ten ntntige inftelling vereifcht wierd. Zyne uitmuntende bekwaamheid inhetKatechetisch onderwys, zyne uitgebreide Wysgerige-, Waerelden Menfchen-kennis, zyne alles vervattende belezendbeid , ook in dit vak, en zyne door en door geleerde kennis van den Godsdienst, maakten hem in ftaat, het behoef van zulk eene inftelling juist te beoordelen, en het verftandigfte plan daar toe te ontwerpen; en zyn veelvermogende invloed, zyne even zo wyze als onvermoeide werkzaamheid, maakte het hem mogelyk, een Werk uit te voeren, waar van de uitvoering aan anderen misfchien onmogelyk zou geweest zyn. Hy verwierf van de Regering ene aanmerkelyke onderfteuning, en van den Adel ene aanzienlyke fom tot oprigting van dit Inftituut. Hy bewoog de Opzienders van het: Kielfche, vry gegoede, Mulius-Weeshuis, om het zelve met deze inrigting te veréénigen. In 1781 had hy het genoegen het zelve in te wyen en te openen: hy zag de vrugten van zyne onvermoeide zorgen, die hy tot in zyne Iaatfte levensdagen, tot volmaking van dit Inftituut, aanwende. Ook die. zal, onder zyne overige verdienften, by Denemarken en de' Hertogdommen, hem een eerwaardig Gedenkftuk verlirekken.. Ontelbaar zyn, buiten dat, de verdiensten van Cramer omtrent Denemarken, byzonder omtrent Schleeswigb Holftein., Hem heeft men dat Iaatfte, dat voortreflyke Gezangboek,, en den verbeterden Catechismus, die thans overal ingevoerd I zyn, te danken. Hoe groot is het getal van nutte inrigtin«i gen, tot welken hy meer of min heeft medegewerkt. Had hy langer geleeft, zo zouden die Hertogdommen fpoedigeen verbeterde Liturgie gekregen hebben.
Beha'ven dit opgenoemd Gezangboek en den Catechismus, nevens een voor het Schoolmeesters Kweekfchool, behoren, nog tor dit tydvak, Bydragen tot bevordering van Godgeleerde ' en andere kundigheden, 4 Delen in 8vo. 3 Delen van zynen. Bosfuet, de Overzetting van Paulus Brieven aan de Epbefiers en de Romeinen , de Bywerken , als de uitgave van alle zyne-iGedichten, de Leere van bet Gebed , degemoedelyke Befcbonwing-' over de Belydenis en het betreuren der Zonden, de uitgave zy-. ner Cbristelyke Overdenkingen over de oudfte Gefchiedenis van\ Mozes. Nog in het Iaatfte Jaar, fchreef hy een Geloofs- en Zedenleer, beide voor Kinderen, in Rymfpreuken en 1 Schriftuurtexten, waar van hy de uitgave fchonk aan het: Schoolmeesters Kweekfchool, en waar van reeds over dei i-,ooo Exemplaren verkogt zyn. Toen hy flierf lagen 'er: nog gereed: Mengel-oeffeningen van Ver/land, Vernuft en: Befpiegeling, insgelyRs voor Kinderen, welke ook reeds ge-' drukt zyn. Behalven dat,<. vond men nog 8 fchetzen voor' Gefchriften, die hy ten behoeve van het Schoolmeesters! Kweekfchool wilde doen drukken»
Zyne:



Zyne eerfte Echtgenote wierd hein in 1777 door den dood «ntrukt, na dat bunne Echt met 5 Zonen en 5 Dogteren gezegend was geworden. Twee Dogters ftierven voor hem, de een gehuuwd, de andere ongehuuwd. Van 2 Dogteren en 2 Zonen, (die als Profesforen te Kiel beroemd zyn) zag de overledene Kindskiriders. Het verlies zyner eerfte Huisvrouw verfchafte hem ene zeer gelukkige twede Egtverbin tenis, in 't Jaar 1781, met zyne hem thans nog overlevende Vrouw, geboren van Falzen, die hem nog in zyne Iaatfte Ziekte, zelf met ene gehele opoffering van hare rust enge mak , tle tederfte liefde bewees.
Was het te verwonderen, dat zyn anders zo gezond en fterk lighaam , in het oófte Jaar van zynen Ouderdom,ein delyk bezweek onder zulk enen zwaaren en onvermoeiden arbeid? Reeds in het vorige Jaar, vertoonden zig van tyd tot tyd, zwakheden, byzonderlyk in den laatften Winter. Hy had egter reeds zo veel doorgeftaan, bezat nog zo veel Jichaams kragten, en inzonderheid zulk ene onbefchryfiyke fterlue en levendigheid van geest, (die hem nog tot op twe dagen voor zynen dood zeer zigtbaar by bleef) dat men op zyne zo zeer gewensebte berftelling altyd nog bleef hopen In den nagt van den nden op den I2den Juny J788. viel zyn verfcheiden van bier voor.
Hy was van middelbare lengte, dog van een fterke en welgemaakte geftalte; zyn voorkomen was ernftig, dog tevens vriendelyk en innemende, nadenkend, dog tevens op gthelderd; altyd heefschte ene deftigheid in zyn gelaat, het Welk, bruin en manlyk fchoon, vatbaar was om elke aandoe ning op de treffendste wyze aan den dag te leggen; gelyk dit inzonderheid zigtbaar was by het prediken, fchoon ook by gefprekken. Zyne ogen waren vol vuurs en groot, zyn voorhoofd geweird en ruim; zyn gang was edel, ongedwongen , deftig en natuurlyk, in zyne manieren en gefprekken had hy het voorkomen van een man, die zyn waerefd zeer wel verüond. Zyne geaartheid was vurig; hy was egter zyner driften volmaakt meester. Geheugen, verbeelding, veift^nd, oordeel, 't vermogen ter herinnering en vergely king,dit alles was by hem uitftekeu:1e en in de volmaakifte overeenltemmir.g. Zyne kundigheden en belezendheid gingen over al het gewigtige, zo in de oude als nieuwere Godgeleerdheid en Wysbegeerte, in den uitgeflrekften zin, zelf over een gedeelte der Geneeskunde. Als Godgeleerde was hy. niet minder dan een verachter van nieuwe ontdekkingen. Hoe velen maakie hy 'er met zelf? Alleenlyk hy toetfte zeer fcherp, behield en leerde ook het.oude, waar hy niets ' beters vond. Hier toe waren by hem, gelyk by alle ver handige regtfehnpen en waarheidlievende Godgeleerden , ge ne byzondere Wetten of Voorfchriften nodiï-: diergelyke Mannen zyn in zulke gevallen zig zeiven reeds wets genoeg.
A's Redenaar op den Predikftoel was hy geheel onverbeterlyk. Stem, leiding, gebaarden, voorkomen , maakten een welluidend en onwederftaanbaar werkend geheel uit. Over de voortreflykheid van zyne God- en Godsdienst gewydde Gezangen ,. fpreekt geheel" Duitscbland , zedert lange reeds, uit een mond. Hy was de ttderfte Echtgenoot en Vader, fie-hartelykfte en onbaatzugtigfte vriend, de yvtrigfte pn wuhlyküe beminnaar van zyn Vaderland, van ganfcljer har ten, en in der daad, een Christin ; een dier edcifte men fcatn, waar van de aarde altyd flegts weinige bevat!
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Grootbritanhien. Tbe Works of tbe late John Gre* gory Med. Schriften van wylen J-Gregory M. D. tn Hoogl. in de Geneesk. Praktyk te Edenburg. 4 Del. in Svo by Cadell 12 S. De reeds voor heen afzonderlyk uitgekomenë Stukken en Verhandelingen van Dr. Gregory, vind men hier,in dezen nieuwen druk, by een gevoegd, en vermeerderd met ene Levensbefchryving van den Geleerden Autheur. [Montb. Review.]
Reliquice Rudbeckianx, five CamporumElyfiorum Libriprimi, olim ab Olao Rudbeckio Patre Filio Upfalise, anno 1702. ediff , qua Juperfunt, adjeüis Nominibus Lirmeanis. Accedunt alfa; queedam Icones ccsteris Voluminibus Rudbeckianis, aut destinatte, aut eene baud omnino alisnee, baSenus ineditce, Cura Jacobi Edwardi Smitb. Houtfneden in Fol. by Nicol. 1789. prys 10 S. 6 d. De Verdienftelyke'bezitter van het Kabinet van Linnsus , Dr. Smitb , aan wien men dit Werk te danken heeft, tragt hier mede den deels verloren deels geftaakten arbeid van wylen den Hoogl. Rudbeck, den liefhebberen op nieuws, immers zo veel mogelyk, ter hand te ftellen. Opgemelde Hoogl. ten oogmerk hebbende om een aantal van 10 of 11 duizend Plantfiguren, in Houtfneden, uittegeven , wierd egter reeds, met de uitgave van het Tweede Deel der voorgenomene 12, 't geen het eerst in 1701 het licht zag,, gefluit. Het ifte Deel, vervattende de Grasplanten, "ftond op het punt om uitgegeven te worden , wanneer op den 16 Mey 1702. de gantfche Stad üpfal afbrandde, en te gelyk dat werk, met al wat 'er by behoorde,- verloren ging. Alleen 3 Afdrukzels van dit Eerfte Deel wierden uit de vlam gered .- waar van 'er twee in Zweden zyn, en het Derde in de Sberardiaanfebe Boekery te Oxford gevonden word. -< Het voor handen zynde werk kan dus, fchoon meer gefchikt om de nieuwsgierigheid van de Liefhebberen der Oudheid te voldoen, an om juist de Kruidkunde te bevorderen, als een relique van waarde befchouwd worden, voor welker mededeling de uitgever dank verdiend, [dezelfde.] L J
Plantarum Tconet batlenus ineditce, plerumque ad Plantas in Herbaria Linnceano confervatas, delineatce. Auüore jacob» Edwuriio Smitb M. D &c. Fafciculus primus, folio, by'White 178J. prys 1 L. 1 S Een ongemeen keurig en kostbaar werk van den zelvden Autheur als het onmiddelyk voorgaande. Men bedoeld hier mede, den Liefhebberen der Plantkunde, een allerfraaist ftel Afbeel ingen te geven van zulke F anten, als, tot nog,niet naar behoren voorgefteld, of waar van nog gene befchryving of afbeeldingen voorhanden zyn, By de Platen zyn breedvoerige befchryvingen gevoegd. De Tekeningen en de namen der Planten zyn allen uit het Kabinet van Linnceut of andere meest a nzienlyke VeraaOielfBgSn genomen De Hr. Smitb zelve dirigeerd de gravures en dra.igt zorg, met zyne bekende opieitenheid, da' alles naauwkeurig gefchied.
Eik ftukje zal 25 Pi,ten bevaren; de Afbeeldingen zullen van de giootte der Planten zyn: en de vrugtmaktnde delen zullen, 20 veel doenlyk, naar eisch aangewezen worden,
M 2 Dit



C 92 )
Dit eerfte Stukje behelsd de volgende als: Calceolaria f nmia, f plantaginea, ovata, £f perfoliata - Salvia rofeefolia Rousfea f Simplex Thouinia f Spe&abilis - Dicbondra repevs Van Forfiers, — Ebrarta panicea — Turrcea Virens, f macu lata, &?c. t fericea — Silene, f cblorce folia — Stellarea dU cbotoma, &c. Cerafioides — Arenaria diantboides, tfc. Cucu laloides - Spergula laricina - Rubus \ geoides, £fe. Dali. tarda - Soncbus Alpinus — Lobelia Columnice - Aretbufa biplumata — Pasfiftora adulterina, &c. mixta;- zynde alle waar voor dit f teken ftaat, nimmer te voren befehreven. [deZelf de. J L
Tbe IVorfcbip of Jefus Cbriflo. De Aanbidding van Jezus Krittus, ais de ware God des Hemels en der Aarde verde digd enz. door J.Hodfon, M.D. 55 bladz. in Svo by Deigbton_piys 6 d. Jezus Kriftus word hier beweerd de enige Vod des Hemels en der Aarde te zyn , in wiens perfoo'n ene Dneeenheid van Vader, Zoon en H. Geest, verenigd Is, al mede, dat hy alleen moet worden aangebeden, overmits, „ het onmogelyk is een wezen, zonder delen, zon„ der Iighaatn of gedaante, een onzigtbaren God, waarvan a, wy geen denkbeeld hebben, te dienen of aanteroepen."
zyn Lezers onder onze Seftarisfen en zelfs onder die van de heerfchende Kerk, die gene ongerymdheid in Dr. Hodjons onderftelling zullen vinden. (*) [dezelfde.1
AJtronomical and Geograpbieal Effays; Sterre- en Aardmeetkundige Proeven, door G. Adams, Matematifch-In ïtrumentmaker zyner Maiefteit 6C5 bladz. in 8vo met 22 Aoperen p.aten. Londen by den Autheur 1789. prys 10 S.
De Verhandeling van den overleden Hr. Adams over de Wojen uuverkogt zynde, wierd deszelfs Zoon, fchryver van deze proeven , door zyne geletterde vrienden aangezbgt, om dezelve te doen herdrukken. Ten dezen einde het werk van zynen Vader naziende, ten einde daar in de nodige verfchikkingen, en byvoegzels, optemaken, begreep hy liet ruim zo wel met zyn plan te ftroken, om, van tyd tot tyd , enige Proeven in 't licht te geven , waar in het gebruik van Wiskundige en Wysgerige Werktuigen befcbreTien wierd. De voorhanden zynde vervatten 1. Kne korte befchouwing van de algemene gronden der Sterrekunde. II. Het gebruik der Globes. lil. Befchryving en gebruik van de Armillary Spbcer, Planetaiium enz? IV. Jn leiding tot de praktyk der Sterrekunde, of het gebruik van de Quadraat en Equatcrial. Een en ander vind men hier zeer bevattelyk ook voor de zulken, die niet in de Wiskunde bedreven zyn, en te gelyk op zulk ene wyze behandeld, als dep . «er kan opleiden tot ene gepafte overweging der Godielyke wysheid en magt in de Hemelfche Us na-nen uitblinkende, {dezelfde] '
Tbe Conespondence of Two lovers tjc. Briéfwisfeling van Twee Geheven te Lyons woonagtig, naar de Oorfprongelyke Fianfche Handfchriften in 't licht gegeven, 9 delen in i2mo. Londen by Flookman 1788. prys 7 S. 6 d. Een
(*) Ongetwyffeld worden hier de rno»™mj. »7. ~
Stukje in den fmaak en fchryftrant van Rousfeau, en wiar. fchynlyk uit de pen van den Schryver van Laura, een ongew meen verdienftelyke Roman, gevloeid. Hoe verfchrikkelyk ook de uitkomst der Gefchiedenis moge wezen, als op met minder dan het wederzyds ombrengen der Gelieven van eikanderen uitloopende, behelsd egter het werkje niets dat aanleiding tot nadelige indrukken kan geven. Ook het verhaal der genoemde droevige uitkomst, welke verzekerd word, waarlyk gebeurd te zyn, gaat verzeld van gepafte aanmerkingen en waajfchuwingen. [dezelfde.]
Duitschland. Nouveau Dictionaire de la langue Fraacoife £f Allemande, par J. F. Schwan. Manbeim 1789 tom. 2. gr. 4to. Dit tweede Deel, welk de letters D — H bevat, is met dezelfde uifgebreidde naauwkeurigheid behandeld , als het eerfte Deel, zo dat het te regt ene der eerfte plaatfen onder de beste Woordenboeken verdient. [Gott. Gel. Anz.]
Lexicon univerfce rei nummarice Veterum —edidit J. C Rafcbe. Tomi Qiiarti pars prior. Leipz. 1789. gr. med. ivo. Dit Woordenboek van de Penningkunde der Ouden, welk de Letters PR—SAM behelst, doet den Schryver alle eer, daar hy onder andere naauwkeurige Berigten geeft wegens zeldzame Samaritaanfche Munten, welke de opmerking van alle Liefhebbers verdienen, [dezelfden.]
Nederlanden. Verhandelingen, uitgegeven door Teylets Twede Genootfchap, 7de Deel, 377 bladz. in Ato. te Haerlem, by J. Enjcbedé en Zonen en Jan van Walrè, 1789. Dit Deel vervat het bekroonde Antwoord, zo wel in het Latyn» gelyk het oorfprongelyk was ingeleverd, als in het Nederduitsch, onder opzigt des Schryvers, vertaald, van den Hr. Koiihelis Willem de Riioek, Hoogl. in de Gefcbiedkunde en Welfprekenheid te Harderwyk, op het voorftel, voor den Jare 17 86 door het Genootfchap gedaan, „tot de bete „ Hiftorie- en Oordeelkundige Verhandeling over de ware „ Verdiensten en Geloofwaardigheid van Herodotus als His„ toriefchryver, in aanmerking genomen den tyd en de om„ ftandigheden van zyn leven, de meerdere en mindere ,, moeilykheid, om naauwkeurige Berigten te verkrygen „ aangaande de zaken, door hem te boek gefteld; de ver„ ligting welke hy kan gehad hebben van vroegere of ->e„ lyktydige Schryvers: als mede in hoe verre de berispingen „ en befchuldigingen tegen Herodotus, van oude Schryvers, „ en inzonderheid van Plutarclus, ingebragt, voor gegrond ,, of ongegrond, kunnen gehouden worden." De Hoogle. raar, zig ftiptelyk houdende aan alle de gronden der uitfchryvmg, verfpreid, in dit zyn Antwoord, een allergewenscht licht over deze duistere ftofFe , en wyst de ware gronden, waar op men zyn oordeel over de trouwe en ge* loofwaardigheid van Herodotus, te vestigen hebbe, zo juist als uitvoerig aan. Ten dezen einde, verdeeld hy, na een korte Inleiding, deze zyne doorwrogte Verhandeling in Twee Hoofdafdelingen, in welker Eerfle, hy wederom, in Zes Hoofdftukken, onderfcheidenlyk handeld; 1. Over de bron. nen der Gefchiedenisfen van Herodotus, en derzelver zuiverheid of gebreken. 2. Het verderf,welk de neiging tot Fabe» len over de Gefchiedenisfen gebragt heeft. 3-. De fouten welke de Vaderlandsliefde ov«r de Gefchiedenisfen. verfpreid
he«rK



( 93 >
leeft, 4. De HgtgelovigheiJ zuiker Gefchiedfchryveren, die dusdanige verhalen als gewoonlyk van min bekende en verre Landen worden verfpreid, zonder genoegzamen grond , aannemen. 5. Het nadeel, door het Bygeloof der fchry veren aan de Gefchfedkunde toegcbragt; en ö. Over die divalin gen, welke uit onkunde der natuur en natuurlyke oorzaken voorkomen,- bepalende de S. zig voorts,in zyne Twede Afdeling, tot ene opgave en onderzoek, zo der algemene be zwaren, als der nfzonderlyke befchuïdigingen, die door Plu tmclus tegen Herodotus zyn ingebragt, welke Iaatfte ftukswyze overwogen, en , zo wel als de eerften, wederlegd worden; terwyl hy ten befluïte ene korte fchets van den voor namen inhoud der Verhandeling ter neder field, welke wy, om onzen Lezeren een des te klaarder en duidelyk begrip van alles, en te gelyk een ftaat van 's mans fehryfwyze, te geven, niet ondienstig geagt hebben, in haar geheel hier te laten volgen. Ziet hier dan de eigen woorden des Hooggeleerden Opftellers.
„I. Het was niet anders mogelyk, of on?eSchryver moest „ dikwerf in zulke misflagen vervallen, welken uit het tyd ,, perk, waar in hy leefde, natuurlyk voorkwamen. Al wie „ het immers wagen durft, om, zonder Voorganger, zulk ,, een uitgebreid gefchiedkundig Werk op zien te nemen, „ zal voorzeker onder de min befebaafde en onkundige „ Volken, waar onder hy leeft, niet vele getrouwe en toe„ verlatige gedenkftukken ten zynen naricht vinden. Hier,., om is het dan, dat de zulken zich in denoodzaaklykheid
bevinden, om zich niet zelden van Iosfe en ongegronde „ geruchten in hunne opflellen te bedienen, en wel voorJi5 al, om van de Dichtflukken gebruik temaaken,als zynde „ dezen wel de voornaamfte bron,waar uit alle de zulken, ,, die hec eerst in onmaat fchreven, den inhoud hunner
meeste berichten moesten fcheppen.
„Daar nu voorts de ondervinding genoegzaam leert,hoe „ en geruchten, en dichterlyke vernuften, in ftaat zyn, om „ ook de eenvoudigfte dingen naar het wonderbaaretedoen „ overhellen, zal het na deze aanmerking niet moeilyk val„ len', om de rede aan te wyzen,waarom de eerfte biadzy„ den der Gefchiedenisfen van alle Volken doorgaans met „ fprookjes zyn opgevuld.
,, II. Dit nu zo zynde, behoeven wy ons ook daar over „ niet te verwonderen, dat zelfs de ftyl der oudfte Ge„ fchiedfehryvers het gebruik maaken van die opgenoemde
bronnen doorgaans verraadt, en dus, de dichterlyke voort,, brengzelen naby komende, veelal afwvkt van die naakte „ eenvoudigheid, v/elke Cicero in de Gedenkfchriften van ,, Ccefar zo zeer bekoorde; en die ook waarlyk by uitftck „ gefchikt is, om de overtuiging van verftandige Lezers weg „ te dragen.
„ Herodotus moet dan ten dezen opzicht, naar myn oordeel, worden gerangfehikt, dat hy als 't ware den over„ gang maakt tusfchen den dichterlyken ftyl, en die onop„ gefmukte eenvouwdigheid, welke men met recht in tnen y, waaren Gefchiedfchryver vordert.
„ III. Met dit alles zyn zyne dwalingen niet zo groot en „ veelvuldig, als dezulken doorgaans hebben zoeken te be„ weeren, die, daar zy omtrent de zeden en gewoonten „ der aloude tyden volftrekt onkundig zyn, alles naar de „ begrippen van hunne Eeuw willen afmeeten en beoordee9i lek
„ IV. Men vind by Herodotus niet weinige verhalen,wet ,, ke, hoe zeer ook eertyds voor openbaare Sprookjes uit,, gekreten, echter door de toelichting der meer uitgebrei,, de kundigheden onzer Eeuw kunnen worden opgehelderd' „ en geloofbaar gemaakt.
,, V, De Romeinen hebben ons geleerd een minder gun„ ftig oordeel over dezen fchryver te vellen, dan wel de„ redelykbeid vorderde. Dit Volk was namelyk gewoon,. „ geheel Griekenland als de voortbrengfter van allerhande,, fabelen en ieugenen te verachten, en wel vooral zulfce,, byzonderheden, welke men omtrent de ongehoorde ert „ gedrochtelyke zeden van ver afgelegen Volken by de Griek„ fche fchryvers vermeld vond, als openbaare grollen te be--
handelen.
„ VI. Hoe zeer ook Herodotus dikwerf in dwalingen ver„ viel, heb ik egter geene opzettélyke en voorbedachte 011„ waarheden by hem kunnen vinden,
„ Vil. Hier mede acht ik het dan voorzeker , dat het werk „ van dezen Schryver te houden zy, en aan de Nakome„ lingfc'nap zal overgaan, als eene onfehatbare Verzameling' „ van Griekfche en Uitheemfche Gedenkftukken , welker „ waarde en Geloofbaarheid by de moeite van een ernftig. „ onderzoek van tyd tot tyd ryst, naar maate de Oudheid,, kunde van den onderzoeker zig onder het bewerken meer ,, en meer uitbreid."
Het is te wenfehen, dat onze Naburen, de Duitfchers» deze fchone Verhandeling, nevens meer andere Pennevrugten onzer hedendaagfche Nederlandfche Geleerden, die, alhoewel min overvloedig dan eertyds, egter van tyd tot tydt nog, by aanhoudenheid, in 't licht komen, mogen in handen krygen: ten einde, met meer befcheidenheid en billykheid ,, over den tegenwoordigen ftaat der Letterkunde onder ons»,, te leren oordelen, dan de Schryvers van zommige, anders niet onvermaarde, Hoogd, Journalen, zig nu en dan veroorloven.
TE.KENINGEN en PRENTEN..
p a r y s.
Etats GéNéRAUx de 1789. reprefentés par figures Allegoriques, accompagnées eTun précis des matieres, que Pony a traitées pendant chaque Seance., door den Hr, David, Graveur des Konings van Pruisfen, van deur ,. 's Konings Broeder, Lid der SchilderAkademie van Berlyn, en van die der Wetenfchappen en fraaye Letteren, te Rouan. In 4to* formaat. Eerfte Aflevering, beflaande in 2 Platen , prys4-liw en cp Pergainent Papier met figuren in Engelsch.roet, koleur 6 bv.— Van dit Werk zal alle 14 dagen een dito Nr. uitkomen: by David, rue des Cor deliers,au coin. de celle de TObfervance-
Van deze eerlfe Platen verbeeld: l. de opening derAlgemene Staten, den 5 May 1789, ,, De Koning, „ op zyn Throon gezeten, verzeld van de Goedèr„ tièrénheld, Voorzigiigbeid en Regtvaardigheid». I M 3. „ ken,-



„ kennelyk aan derzelver hoedanigheden, aan„ fchouwd de vertegenwoordigers van zyn Volk, „ die voor hem vergaderd zyn, en ontvangt hunne „ fchriftelyke bezwaren. Op den voorgrond van het „ Tafereel ziet men de Faam,de Trompet blazende, „ om alle Volkeren deze gelukkige gebeurtenis aan .,, te kondigen. .
„ H. Scheuring der beide eerfle Ordens van den Ders, den Staat, 6 May. De Eensgezindheid tragt de Gees„ telykheid en Adel, die zig van den Derden Staat „ afzonderen, en uit twee onderfcheidene Deuren „ vertrekken, te rug te houden. De Tweedragtword „ door Geniën weggejaagd, waar van een den aans, geftoken fakkel, haar uit den hand wringt,en dien „ uitdoofd."
Collection Generale des Portraits de M. M.les Deputés aux Ëtats Generaux . dediée a la Nation. Eerde Afgifte, by le Vachez, Konst- en Prentverkoper. prys 8 liv. Deze Afgifte vervat de Portrai ten des Konings, van den Hertog van Orleans, Kardinaal de la Rochefoucauld, de Heren Bailly, Prefident der Nation. Vergadering, Mougins de Roquefort , curé van Grasfe, Billet te de Ouimperte,een ander van Aenzelfden naam, en Michel Gerard.
Dezelve zal, alle 14 dagen, door een Aflevering agtervolgd worden, die uit 8 Portraitten zal beftaan, nam. uit twee Gedeputee den van de Geestelykheid, s. uit den Adel en 4 uit den Derden Staat: allen ver. vaardigd door de bekwaamfte Graveurs, onder het opzigt van den Hr. Sergent.
V'Andaloufe & les Moineaux, ene Konstplaat met koleuren, door Noirdemange, Schilder van Zyn K. Hoogd. den Infant Don Gabriel. JBy den Autheur, als mede by Cbateau en Imbert, en de Gebroeders Godet. Prys 12 liv.
Portrait van den Marquis de la Fayette, Marfchalk de Camp; in 't koper gebragt door Vangeliste, naar Bonnieu, Schilder des Konings, dienende ten vervolge op de Verzameling van de Hommes llluflres vivans. By de voornaamfte Printverkopers, prys 3
Reflauration de la Nation Francoife, by Postel.
Les deux Gages, ou la plus hcureufe, zwarte Konstplaa'-, door Rrea, naar het originele van Lavrince, by den Autheur en Jaufret, prys 12 liv.
Couverture des Etats GenerauxdVerfailles, legMai 1789. in roedkoleur, opgedragen aan de Natie,door Patas, prys 4 liv.
Portrait de M. Bailly, prefidsnt de Pasfemblée
Nationale, conflitué en Juin 1789. getekend op de Gelaattrekker van Cretien, prys 1 liv. 4 fois.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Volgens de nieuwfte Berigten, gaat het, in de Amerikafche Staten, met de Fabrieken wel geftadig voor uit, dog egter langzaam; welke trage vordering gedeeltelyk word toegefchreven, zo aan de duurte der daglonen, als aan den lagen prys derLanderyen, waar door velen, die zig anders op het fabriceren zouden toeleggen, zig nu aan den Landbouw begeven. Tot nog t^e zyn 'er de Fabrieken meestal
bepaald tot grove Artvkëlen: gelyk Leder, Zeep, grove Hoeden, Styfzel, Aard-en Vzerwerk, fchynende die van het'Iaatfte foort wel het meeste aan-, gemoedigd te worden.
De Katoen-Fabrieken willen niet voort; de grote van die foort, te Philadelpkia, is merkelyk vervallen. In tegendeel brengt de Glasblazery te Baltimore aan de Rheders grote voordelen op; en men is van gedagten om 'er nog een groter aan te leggen.
Ondertusfchen fchynt 'er zig thans een nieuwe Tak van Industrie zo wel als Handel, in het Amerikaasch Gemenebest te zullen oreren, waar van men zig, althans voor zommige Provintien, voonnmelyk die van Nieuw-Tork, de grootfte voordelen beloofd. Men heeft namelyk bevonden, dat de Landeryen, in deze Iaatfte Provintie, ongemeen gefchikt. zyn voor het planten en kweken van Zuiker-riet. Hier opwil men zig dan ook met yver toeleggen: te meer, daar de Zuiker-Fabriek van dien aart is, dat dezelve in't klein, en in particuliere Huizen, zonder enige aanmerkelyke kosten, hoedanige het aanleggen van o-'rote Werken, en de daar toe behorende «roeftel fteeds na zig Hepen, kan gedreven worden, en wel als een bywerk voor den Landman, in zulke Jaargetvden waar in de Akkerbouw geen anderen arbeid vorderd'. Indien dit Plan ter uitvoer gebragt word, zalhetniet alleen aanmerkelyke fommen, die thans aan de van elders ingevoerde Zuiker hefteed worden, befparen, maar, met den tyd, een voornaam Artykel van uitvoer opleveren.
In Spanje beginnen de Wol-Fabrieken vonrnamelyk tn bloey te raken. Men heeft, te Guadafixara, in Nieuw Kaflihcu, een zeer uitgeftrekte van dien aart aangelegd. De gehele Aparatus daar van is Spaansch, uitgezonderd de Bord papieren bladen, die
tus-



C 95 )
tusfchen het Stof, in het persfen, gelegd worden, als komende uit Engeland Men is 'er ook nog niet verre gevorderd in het Vollen en Verwen: echter, daar de tegenwoordige Koning de Fabrieken fterk beguuftigd, 'maakt men ftaat,'dat men 'er ook wel dra in deze Iaatfte byzonderheden, zal volleerd raken.
Het klein Esquader, uitgerust om een togt rondom de waereld te doen, en onder bevel gefteld van Don Ale.vander Malespint Czie Nr. 53.) is, den 30 July, van Kadix ia Zee gelopen..
Die van het Hertogdom Corn-wall hebben een Plan aan den Prins vaa Wallis overhandigd tot den Uitvoer van ene grote hoeveelheid Tin naar China; waar door men meend, by den tegenwoordigen lagen prys van deze Delflbiffe, tegen de Hollanders, die tot nog toe alleen het Tin aan de Chinefchen leveren, te zullen kunnen markten.
De Jaarlykfche Inkomften der 26 Bisfchoppen van Engeland; belopen ene i'om van 92,500 Pftr. en die der 22 van Ierland, 74,200 Pftr. Van de eerften trekt alleen de BJsfchop van Canierbury 8000 Pftr. van Tori 7000 Pftr. van Londen 6200, van DurhathQ'jGQ, van Winchester 7400 Pftr. en de overigen ieder van i| tot 4 duizend ponden: en van de ierfche die van Armagh 8000, van Dublin 5000 , l\iam en Cashel 4000, Derry -000, en de meeste overige niet min
der dan tusfchen de 2000 en 3000 Pftr. Door
eikanderen geflagén hebben de Engelfche Bisfchoppen ieder een jaarlyks inkomen van 3557 Pftr. 13 f. 10 d. en de Ierfche 3372 Pftr. 14 f. 6| d. 't geen een verfchil ten voordele der eerstgenoemden maakt van 184 Pftr. 19 f. §} d. in 't Jaar.
Het getal der Tonnen van alle Britfche Schepen Word op 1,300000, en dat der Engelfche Matrofen op 107,000 begroot.
Het Spaanfche Hof heeft order ge?even, om den Engelfchen het Visfchen op VValvisfchen en Dolphynen aan de Kusten van Zuid-Amerika , binnen een bepaald tydvak, te ontzeggen. Deze Visfchery ,over weinige Jaren eerst, door de Engelfchen begonnen, was reeds zo verre in bloei, dat 'er in het Jaar 1787. 58 Schepen daar voor uitgerust wierden; welker Vangst 170,000 Pftr. hebben opgebragt.
Eenvoudig middel om Inktvlakken: uit het Linnen te krygen.
Men neemt een gegoten Kaars, van liet beste en zuiverile Smeer, laat die fmetten, en doopt her ge» vla;'te Linnen daar in. Vervolgens doet men het in
de Was, wanneer de Vlakken volkomen verdwynen, zonder dat het Linnen hier by enig nadeel lydt.
Journal de Normandie. PRYS DER GRANEN.
Ggld.
TARW. Het Last. Bovenlandfche : . 270 a 30* Ggld. Zeelandfche witte . 2soa2»4 Poolfe bonte en witte 2808314 rogge Het Last.
Dito rode . . , Ggld.
Koningsberger . 276ajc6 Dantziger . . 13881141 Voorlandle rode . 256 a 286 Koningsberger • I36ai5»
Dito witte . . Dito bruine . . . 1343150
Brab.en Vlaamfedito [ Vlaamfe en Brabandfe 144*154
Amsterdam 15 Sept. 1780.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: in 1 Ha ge 26: en te Haarlem 17» onder welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
De volgende Byzonderheden, getrokken uit ene
Verhandeling van den Hofraad Rerrman, voorheen Hoogleraar te Wenen, in het nieuwlings uitgekoraers Vierde Deel der A'cta van de Akad. der IVetenfch. te Petersburg medegedeeld,zullen, zo wy vertrouwen, onzen Lezeren niet onaangenaam wezen.
Het jaarlyks overfchot der Geboornen boven de Geftoavenen, word berekend:
In de Stad St Petersburg op . . 1225 Het Gouvernement van Moskau 32080 (Hier fterven jaarlyks minder menfehen.)
Dat van Twer . . ; roooo
Novogroi . . . 9000
Pfkowfk . . . 6070 in r770i
Aarts-Bisd Röfan » - . ro311 — 1779»
■ IVeronescb . . 20470 — 1:79
Kostroma . .6642 — 1780'
Gouvem Tobolsk . . . 16761 — 1779? Aarts Bha.Arcbangel . . . 1306 —• 1780. Woiogda . .. . 6818 — 178e*
Een Huwelyk geeft, door elkandere»;
In de Stad Petersburg . . 4 ' ; '
Gouvt 1 nem. Moskou . . 3 >
Stadhouderfch Twer, mini . 3
> Nnvogorod . . 3 •
' "- P£ohwsk . . 3 ■



C 9<S )
Aartsbisdom RSjan . . .'3 ■
Woronescb . . 4
Wologda , . 4 ■
Koftroma . . 3
Arcbangel . . 4 ——
De Stad H'ologda, meer dan 3
Gouvernem. Tobolsk . . 4
De Stad IbfcWji . . 5 in 1723, 6.
De Huwelyken zyn dus niet vrugtbaard^r in Rusland, dan in andere Landen, wesbalven de Volisvermeerdericg in de mindere SterSykheïd gegrond is.
Het jaarlyks Getal der Overledenen ftaat tot dat der levenden ,
In St. Peisrsburg als 1 tegen 28*.
Gouvern. Moskou . — 1 32.
Twer . . — 1 7j|.
■ Novogorod . — 1 68*.
Pfkowsk . . - 1 . 7ci.
Aartsbisdom Rafan . . — 1 50J.
■ Woronescb . — I 79rf»
ÏVoltgda . . — 1 -r- 6sf.'
1 Kostroma . — I ■ 59.
—— Arcbangtl . — I — 28f.
De Stad Rtval . . — 1 ■ 29.
Gouvern. Tobolsk . . — 1 44.
De Stad . . - 1 32f.
Waarfchynlykfte opgave van het getal der Inwoneren:
Te Petersburg . 140,000 Diftricr. Meskali . . 277,535 (buiten de S:ad> Gouvern. Tobolsk . . 50,000 De Stad . . 18,000
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
keryen en konstverza melingen,
Wen zal ,inde Maand November dezes Tairs,(d3g en plaats rider te bepalen) binnen de Stad Amfteldam, publiek Verkopen: Een uitmuntend en alom beroemd KABINET (zynde het fraayfte dat ooit in de Nederlanden publiek is te Koop geweest) va:* WIS- en NATUURKUNDIGE WERKLUI. CEN: als Mecbanifcbe, Hydroftatifcbe , Bydraulifcbe , Aè-o v.etrifcbe, EleSrifcbe, Magnetifcbe, Pyrometrifcbe. Opt:rcbe, Catoptrijcbe , Diöptrijcbe; fraaye ASTRONOMISCHE en andere INSTRUMENTEN, alle van de voornaamfte Malers, en onder welke gevonden worden: De Machine van Anveod voor den vryen val der Ligcharr.en; Een Machine vcor de Centerviiedende kragten, door Steitz. Een uitmuntend Werktuig voor de meeste Hydrauüfche Proever;; de gro'e Gre goiiaanühe en Casfegr-iafjhe. Telescoop vaa vim derBiidt,d;n
Te Haarlem, by A. LOOSJES.
cudei,vn 7 voeten Brandpunt en-8 duim opening, cetdes^ zeifs Micrometer. Een 2 voets Telescoop, met zyn Heüo. meter, gemaakt door Dollend, doch met Spiegels voorzien door om der Bildt,den ouden. DeBinoculus van Dcllond, met zya voet. Een 5 voets Kyker van van Dyl, met zyn kostbare voet. Een uitmuntend Microscoop, met deszeifs Mi. crometer, door B. Martin. Een extra zuivere Cubus van ïslandsch Chriftal, a k| duim. An Equaiorial Injlrument of draagbaar Obfervatorium, door Ramsden. Het Planetarium, Tellurium en Joviarium, door Adams. Globes van iSduim diamet. door Adams, in fraaye Mahoniehoute Kasfen, met Spiegelglafen, draayende op dito Tafels, verder vele andere attmuntende Verrekykers, van Dollend, Ramsden &c. echte Barometers en Thermometers, door Fabrenbeit en Prins,benevens uitmuntende Modellen van Molens, Schutfluizen&c. Alles in vele Jaren byeen verzameld en gebruikt door een voornaam Liefhebber.
Hier van nader Informatie te bekomen, by den Heer H. Aenkae, A L. M. en Pbil. DoÜ. te Amfterdam.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
DiCELÏKSCKE WuUnmtagi BCTTES HiABLSM.
J b.aro thermo- J streek
ME- meter. der LUCHTSGE.
S:pt. I ter. Noord' Zuid. wind, f steldheid.
f29 :o§ 63I 64 z.w.t.w
S>.-J 29.10 dej 66 w. z. w. bewolkt
( 29._1.0I 56% 56 z. w.
("29.10! 62 63 J z. t. o. '
10. -N9.i0j 73 83 z. z. O. bewolkt,'sAvoni*
(,29- 7" 63 63 'a;r'
f29 6i 64| f 68 Z. Z. W. '5 Merg. fcew. verd.
11. < 29 65 66 64 ■. W. betr. 's M.reg. 'sA. L29-10 57 55 N. m. w. ^clSen en windr.
f30. ci 59 60 [ >\ w.
12. < 30. I 66\ 74 W. t. k. ''o-fce-, *s Avonds (.30. §j 53' gl w. ht-"r-
("53. 1* 544 <6 z. W.
13. - 30. o 65 82 z. t. w. *^W*,*»ATOOdi j 2Q.ll 50 47? z- w. | ^•—r-
C29. B| 52 54 Z. I 'sMo-g. he'der,
14. \ 29. 8 66\ S5 Z. t. W, | verisr wolken , f29. 7 57 56| Z. I X&n:. betroXlea.
f29. 6' | 584 64 Jw.k. w.
15. -j29.7- 64 70 w.t.N. *j*as58
/ 29. 7 5a SiJ z w. s



1789. No. 65.
ALGE MENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 25. September.
BERIGTEN.
GR O O T-B RITANNIE N.
g6=l=S|y gelegenheid, dat 'er op nieuw een GeI D I wapend Schip te Portsmoutb zeilree ligt, f B om ettelyke gevangenen naar Port Jack/en, §5^^* in de Botanybay, over te veeren, ftaat ook een kundig Kruidkenner op het zelve zig in te fche pen, om, aldaar, Planten en andere Zeldzaamheden uit het groevend Ryk, voor de Koningl. Kruidtuin, te Londen, te zoeken.
Het fchynt thans in ernftige overweging te komen, om de Univerfiteit te Dublin op te heffen, en de Collegien daar van tot een ander einde te gebruiken. Daar en tegen wil men, dat by het aanftaande Parlement van Ierland een Bil ftaat ingebragt te worden, om twee Univerfiteiten op te rigten, waar van de ene in het zuidelyk ,en de andere in het noordelyk, gedeelte des Ryks ftaat geplaatst te worden.
Te Londen, zal een Verzameling van enige nog ongedtukte opftellen van den beroemden Deken Jonathan Stuift, als mede nog verfcheide weinig bekende Anekdoten, dien groten geest betreffende, door Tbeopb. Sii'ift Esq., in een 4to. boekdeel , worden uitgegeven. Mea tekend op het zelve in voor een Guinée.
Naar men verneemt, heeft Dr. Crazvford onlangs
lil. DEEL.
ontdekt, dat de met Zeezoutzuur bezwangerde Terra \ Ponderofa ene ongemene Geneeskundige kragt bezit. Indien men wel onderrigt is, heeft hy dezelve met goed t-^volgtoebediend aan verfcheiden Lyders in St. Thomas Hospitaal, te Londen, die vrugteloos andere Geneesmiddelen voor hunne kwalen gebruikt hadden. Byzonderlyk fchynt dit middel van ongemene kragt te zyn ia fcrophuleufe ongemakken. Men zal een Berigt nopens de uitwerkzels daar van vinden in het 2de'Deelvan de Medical Communications, 't welk thans op de Pers is.
Dr. Priestly vorderd niet weinig met 't afdrukken van zyne General Hiflory of the Chriflian Curch totha fall of' the Western Empire. (.Algemene Gefchiedenis der Krist!. Kerk tot op den val van 't Westersch Keizerryk.) Het zelve zal in twee groot 8vo. Delen volledig zyn (*). Hy is ook kortlings begonnen met het vervaardigen van een nieuwen en zeer veel verbeterden druk van alles 't geen hy over de lucht heeft uitgegeven. Daar reeds ettelyke der 6 Delen, die hy over dit onderwerp fchreef, geheel uit verkogt zyn, heeft hy niet verkozen om alleen het vorig Werk te herdrukken, maar beter geoordeeld, om het geheel op nieuw te bearbeiden,en eneandere fchtkking in de StofFe te maken,met agterlating van 't geen, in den tegenwoordigen meer gevorderden
ftaat van Wetenfchap, overbodig geworden is.
In-
(*) Dit Werk zal, by den Uitgever van dit Blad, zodri mogelyk, in het Nedeiduiiscn ve/wald,worden uitgegeten,
I N



( i°9 )
venhuiier, M'arïïgïï en P-allaricini, geographisch i Overgebracht, eirnaar de gegrondfte Berichten en Reisbeichryvingen verbeterd in 17M. door Maxim. Scbunek, uitgegeven door Schrambl.
Deze a Bladen, welke te zamen gevoegd 3 voet lans, en 2J- voet hoog zyn, hebben noordelyk enen O L van 34'; tot 490. en zuidelyk van 3a0.40. tot •>g'<* <o'. ene noordlyke breedte westlyk van 43°. 35tot 46». 10* en oostlyk van 4a0-5'- tot 44° 55-, Het beftek is vry groot, makende a£ mylen ene Khynl. duim uit, des niet te min is deze Kaart tot nog op langen na niet volledig genoeg, en, niet tegenftaande hare grote, mist, men daar op nog ene buitengewone menigte van Plaatfen, die ten dele zeer merkwaardig zyn — Voor 't overige worden ook beide deze Bladen afzonderlyk verkogt voor 2 Gulden.
Nr, oa. Een Kaart van Taurien, ofvanhetSchierEiland de Krim, en de westlyke Nogaifche Tartary, vervaardigd door J. F. Schmidt, op nieuw uitgegeven door Schrambl 1787. Mede ene fchoon en duidelyk gefneden Kaart van 49 tot 550. O. L en 463 tot 45f °. N. L. Daar dezelve gantsch naauwkeurig naar de oorfprongelyke is gecopieerd, heeft men daar bv niets verder te herinneren, dan dat men met opzicht tot het bergachtig terrain de voortreflyke Kaart
van Kinsbcrg had behoren te raadplegen. Dok
deze Kaart \vord afzonderlyk verkogt voor ƒ 1
Nr. 04. Ene Kaart van Wallachyen, Moldavien en Besfarabien , naar Geömetrifche en Aftronomifche Waarnemingen, vervaardigd door f. F. Schmidt, op nieuw uitgegeven door F. A. Schrambl 1788. Deze Kaart, wélke mede afzonderlyk "te bekomen is voor f T • -•- is door A. Amon gefneden. In Sulzers Transalpinisch Dacien, wordt dezelve zeer geprezen en gezegd de beste te zyn van die tot nu toe van die Landen zyn uitgegeven.
Nr.. 85. 86. 87-en 88. Algemene Kaart van Polen, Litthauwen en de aangrenzende Landen; naar Zanoni, Folin, Us, P/au enz. op nieuw uitgegeven door F. A. Schrambl 1788. Deze Kaart, welke ook afzonderlyk op gewoon Landkaarten papier te zamen gevoegd voor f 3verkogt word; is geheel en al ene getrouwe Copie van de door den Poolfchen Artillerie Kapitein B. Folin 1770. uitgegeven Kaart. — De namen Zanoni, Us, Pfau enz. behoorden des op den tytel niet te zyn aangehaald,- dewyl men zich van de Kaarten derzelven in generlei opzicht bediend heeft. Veel beter had de Uitgever gedaan, wanneer hy, in plaatfe van de Folinfche, de Zanonifche Kaart ten grondflage gelegd, en dezelve met de door Berger gefneden en te: BerJyn uitgegeven 6 bladen Supplement tot de Kaart van- 25 bladen van het Jaar 1770. aeveas de. Akademifche..van Rhodé vergeleken hud, (Al£> Lïtt. Zcit$
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Galerie du Palais Royal, in 't koper gebragt naar de Schilderftukken der onderfcheidene Klas!en, daar in vervat, nevens een kort Levensbengt der bchilders, en ene Hiftorifche Befchryving van elk ftuk» door den Abt de Fontanai, by Couché en Bouillard* prys ia liv. . . ,
De Eerfte Plaat, die deze Aflevering bevat is dtt Spin/Ier, een fraaye gravure, zo ten aanzien van de uitwerking als de byvoegzels: in 't koper gebragt naar Dominique Feti, door Patas.
In de ade, die van Delignon, naar. lePadouan,, vervaardigd is, ziet men Reinard en Armida. Dit Stuk», wat 'er ook in zommige opzigten op valt aan turken, munt uit wegens den fmaak, de rondheid, het fterk uitkomen en het coloriet, 't geen men inzonderheid befpeurd in de beeldtenis van Armida, welke in ene zeer wellustige houding, te midden van nare betoverde Tuinen, is afgemaald.
De 3de Plaat verbeeld de Opvoeding van Herkules^ mede van Delignon, naar J. Romein. Een zinnebeeldig Stuk, juist niet zeer lierlyk, maar waar in as ftoutheid van 't Penfeel van dezen groten Schilder en alles, 't geen zyne fraaye. Werken kenicnetst, duidelyk uitblinkt. . ,
De overfpelige Vrouw, van welke men in tfcuangelie leest, maakt het onderwerp uit van de 4de Prent, in't koper gebragt door Marchand, n^tPordenon. Het Karakteriftike der hoofden is zeer fchoon,. byzonderlyk dat van de Vrouw.
De 5de Plaat verbeeld een Heilige Familie, vas M. Angelo, in 't koper gebragt door Biljambe. Ongemeen fterk uitgedrukt, gelyk alles, wat van. de hand dezes Meesters komt, de eerfte van allen, uit hoofde van zyne ongewone Genie:, maar niet zeer eel of bevallig in de zamenftelling.
Eindelyk ziet men, in de 6de Plaat, gegraveerd naar P. Bril, door Couché, een Stilleven in Egypten, Een Landfchapftukje, dat, wegens de losheid en ongedwongenheid van 't Penfeel, voor een der beste van dezen Meester mag gehouden worden.
NARIGTEN ei» BYZONDERHEDEN,
tot den handel en- scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fa* brie ken,. betrekkelyk.-
By ene Wet van de Verenigde Staten van Amerika gedagtekend. 20 July,- is bepaald*-, dat het: volgend Tonnengeld zal iplaats.- grype^met; i&Au&s LU.- aam*



C xio )
Sm?I w e" Vaa"ui?en' gebouwd binnen de ïwl; ?Rte"J Cnr seieel toebehorende aan een Buiger o* Burgeis derzelven: of, by aldien niet *e bouwd lunnen de gezegde Staten, maar zedert 29 1789. m eigendom toebehorende, en zo lang dezelve alleen aan Amenkafche Burgers zullen blyven toebe
öcne.^en, die in t vervolg m de Verenio-dp sVarpn
SS SuPen^dlhWAden'e" of «eSeS^f'Ibdeeïïgk Tn Sdfhe /"ge^enen toebehoren , 30 Cents
&ïrteg?nly5ko°Cke,0tf pt S*""** e" VGeen Schip of Vaartuig, binnen de Verenigde Staten gebouwd, en aan Ingezetenen toebehorende zal zo lang het in den Kusthandel en opde Visfcherven gebruikt word, meer dan eens in 't jaar TonnSld
fedefSchineobf^en- • Wy«eis is Seftatueerd?*2 ieder Schip of Vaartuig,gebruikt ter vervoering van enige produkten of Manufakturen de■ VeKe Staten, langs de Kusten, binnen opgeroeide Staten
SlZ7men\T SC,h,'P °f Vam$ "innen opgemelde Maten gebouwd mogt zyn, en aan Amerikafchp Ingezetenen toebehoren, %o Cents rt," T™ in reize waar pp het zelve binnen oop^ zafbètaltn
ing"roe^dmer,ckrSC-h CW^eeft inkomende regten ingevoerd, die, m velerlei opzigten als zeer mn\a
•* ~odam2 ene hande wyze is niet dan ?eer voorzigt,g ln een Gemenebest, welk 'er op uitifom den Handel naar deszelfs Havéns te lokken, en dat zelve zulk ene verfcheidenheid van Artike en? als natuurlyke Voprtbrengzels van dat uitgeïrekt Land opleverd, om in ruiling te kunnen geven voor zukè Waren, als by het zelve nog niet gefabriceerd w r den. Deszelfs Tabak, Koorn en Rgy«Sr, Hennip, Vlas, enz. zyn onuitputbare bronnen van Rvk dom, en deszelfs Visfcherjen zeer aSerkelyk.
Uit Engeland heeft men, dat de Oogst,in alle de auidelyke delen van dat Ryk, ingezame d en Ie meen wel uitgeval en is. Men hadde nimmer hetGraan gewas, van allerlei foort, beter, zuiverder en overvloediger ingehaald. In het Noorden van 't Rvk
Sfva^lS "itmunteSd", fchoon'nog
niet van t (and : uit het zinden van Schotland en Ierland waren de berigten even gunstig
Van alle Buitenlandfche Oogften fchynen die van Spanje en Portugal, dit Jaar, de flegtfte te wezIS" die van Sicdien, daar en tegen de heVré h ^ezen«ewch h,^^^^^^^^ ,
Sn | voyt, opgebragt. In het voorleden jaar wierden uit dat Eiland 370000 Salmen Koorn, en in dit jaar meer dan 400000 Salmen uitgevoerd. Een Salm bedraagt ,| Paryfche Mudden, fn Ö is S
fJ.°vUk^egtS mati^ Van Mormand ™<k de wes telyke delen van Ijle de France heeft men daar nm trent nog de voordeligfte Berigten. m*
l Nederbarminfche Kreits, niet verre van
!«•«..«, heeft men, by den Landbouw van dezen Zomer, ene zonderlinge fpeling der Nature in het Koorngewasdi waargenomen. Men heeft nam. a daar drie onderfcheidene Roggehalmen gevonden? die vS de gewonen geheel afweken. De ene Haïn droef
te w r,Ldfr%h°°ïair' die vaneJ"e ^n'ien.Xgrootte was, nog 6 andere, zeer zonderlinge; de Twede Halm 11 zodanige By-airen,en de derde lA.fchooJ iets kleiner. Alle deze hebben , gelyk deJióófdaireS gebloeid en rype vrugten gedragen / hebTende mej
Volgens de opgave van den Abt Syeys bevat Frankryk een aantal van 44,000 Kersfpelenf Onderfteld
tÖ6 nU,^d,at e,k KersfPel 2 ^"esters heeft, berekend men de kosten voor derzelver jaarlykfche Wedde 1*001 hv. voor elk Priester, door elLndere1, 0% ene fomma van 120 Mill. liv. «""«.ren, op
mJuJ^ den Rvnkant- vnn den 6rJen dezer melden het volgende : „ Onder de veelvuldi e ram*
" f„eni,prd,&0nS drUk!<en' «ff de duurte vangrood „ en het Hout, nevens de flegte Wyn-ooest, wel „ de voornaamfte De beiden eerfte ArtySn Zn „ eens zo duur, dan naar gewoonte. Ondeitusfchen " rT^u "!et,ze^e"' dat 'er werkelyk gebrek „ plaats heeft: 'er heerscht veel eer overvloed 'r
" fó« t düïïtQ des te °"verklaarbaardei rna-fe J „ Maar het Wyn-gewasch is geheel en aIkwalvfc „ uitgevallen: niet tegenftai.de wy een heerlvke „ maand Augustus hadaen. Dan deVide nagten in " &A. « de W™*8 regen daar op Jffid" „ beeft de meeste Druiven verteerd. De Wvn van „ het vorig jaar, fchoon dezelve geenzins van da „ beste foort is. kost, om deze reden. Xi< ree£ „ tweemaal zo veel, als in het Iaatfte Najaar.''
Pavs der in- en uitlandsche Effecten.
JrlL^V°"n- £Mand- Recipisf. 25fte Penn. ordin 5' rCts 79381 pCt. Dito 3o |ar. Reut. 5 prCts. 78I a 80" bh? P naam en met Pap. 2iprCts. y6 a8of PZ«/Ji? > 9i. Duo 3 prCts. 75 a 77, Dito »j prCts, 6s a%?°
lat*.



c 114 >
voorwerp van Verwondering was geweest. Zyn omtrek was 2r'voeten 9 duimen, de hoogte 71 voeten 8 duimen, en dus de inhoud 754 vierkante voeten. De tronk was , ter hoogte van ruim 9 voeten boven den grond, geheel uitge hold, fïrwyl de boom van boven de volmaaktfte groeikragt vertoonde, niettegenftaande hy alleen was (taande gebleven door 2 of 3 wortels, van niet meer dan 2 duimen dikte. Het is ten uitterfte te verwonderen, dat deze Boom, die eeuwen telde, met zulke zwakke fteunfels,. (tonnen heeft kunnen verduren, die, in het naby gelegen bosch, de groot tie Olmen van hunne wortels rukte. Dr. Stukeley, in den Jare 1724 in zyn Itinerarium Curiojitm, van het Magdalena Collegie fprekende, zegt: „Nog akoos is de oude Eikenboom „ bewaard gebleven, waarby de Stigter gelastte, dat hetCol3, legie gebouwd zou worden." Nu wierd het Collegie zelve gefticht in den Jare 1448. en men heeft reden te vooron derftellen, dat een Boom iets byzonders ten opzigte van zyn geftalte of oudheid moet hebben, om by zulk een gelegenheid het voorwerp van opmerking te wezen. Ook is deszelfs oudheid, met veel waarfchynlykheid, op te maken uit de gewone manier om het getal der kringen in het merg te tellen, waar van ieder kring den jaarlykfehen wasdom, in alle foorten van Bomen, aanwvst. Hier door blykt het dat deze Eikenboom byna 6 Eeuwen verduurd heeft , en zyn kruin op een verbazende wyze zou hebben uitgeftrekt, indien hv niet geweldig geleden had, reeds onder de regering van Karei den II. toen de tegenwoordige wandelwegen van Oxford gierden aangelegd.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Grootbritannien. Lettures on Education Rc. Lesfen over de Opvoeding : voorgelezen by een Genootfchap ter bevordering van redelyke en menschlievende verbeteringen in de Tugt en het onderwys der Jeugd, door den Wel Eerw. D. Williams, 3 delen, 938 bladz. in 8vo. Londen, by Bell 3789. prys 15 f. 9 d. Een aantal van 54 nadrukkelyke Lesfen, die blyken geven van des opftellers bekwaamheden, en die verfcheidene nuttiger en oordeelkundiger aanmerkingen en handlei iiugen opleveren , omtrent dit onderwerp , dan men in enig kortlings uitgekomen gefchrift hier over vinden zal. De Heer W. nimmer zyn voornaam doel uit het oog verliezende, geeft allerwege," d-;n menfehen, zo als zy thans Zyn, ene gezonde praktikale onderrigting, en tragt, door redelyke beweegredenen, en levendige fchetfen van zaken en gevallen, zyne Toehoorders- over te halen, om ten minften deze en gentn van zyne methoden aan te nemen,by aldien hun Raat en vermogen niet gehengen om zyn plan in deszelfs gt'lvel re volgen. [Analytical Review J
Tbe Injlruments of Medecine Rc. Werktuigen der Geneeskunde, of wysgerige ontvouwing en praktyk der Artzenywetenfchai), door G Haggart Toulmin, M. D 265 bladz. in Svo. by Johnfan f789 prys 5 fch. Een over *t geheel zeer nuttig werk en ongemeen pasfende in een Apothekers Winkel; welke aanmerkingen ook op des Schryvers voorrede en *« gewigt 't geen hy in zyne eigen begrippen fteld, te ma¬
ken zyn. Het zelve beflaat in ene Inleiding, enen reeks van Voorfchriften of Recepten voor onderfcheidene ziekten, dje in de Praktyk voorkomen, ene korte befchryving dier ziekten: een lyst van nieuwlings veranderde benamingen eniger Geneesmiddelen, nevens twee overwyzende Registers.— De Recepten zyn met zeer veel oordeel uitgekozen, en 'zo ongemeen eenvoudig ais by uitftek keurig. Zy fchynen ons toe met vrugt, in de onderfcheidene ziekters, te' kunnen gebruikt worden. De befchryvingen der ziektens zyn flegts kort, dog zeer kenfehetzende, en,, naar 't ons voorkomt, naauwkeurig. [A. R.]
A Narrative of Four Journies Rc. Verhaal van vier Reistogten in het land der Hottentotten en Caffien, in de Jaren 1 777 , 78 en 79.' Opgehelderd met ene Kaart én 17kopere Platen, door den Lieutenant W. Paterfon, 171 bladz. in 4to. Londen, by Johnfon 1789. prys 18 f. of 1 L. 1 f. 6 d. met afgezette Kaart en Platen. Schoon dit verhaal wel niet uitmunt door ene fierlyke fchrytwyze, heeft men nogtharcs allereden om op de getrouwheid daar van ftaat te maken; terwyl bet verfcheidene wetenswaardige byzonderheden bevat, nopens land (treken, welken tot nog toe of flegts gedeeltelyk, of geheel niet, door de Europeanen bezogtzyn. Agter de Reistogten zyn enige Tafels gevoegd, behelzende Waarnemingen op de Thermometer, van wind en weder, gedurende de Reizen; als mede een Aanhangzel over de Vergiften. Het Werk is fraay gedrukt en de Platen zeer goed gefneden \A. R.]
An Esfay on Medals Rc. Proeve over de Penningen; of Inleiding tot de kennis van oude en hedendaagfche Munten en Penningen, byzonderlyk der Grieken, Romeinen en Britten, door J. Pinkerton. Nieuwe verbeterde en aanmsrkelyk vermeerderde druk, met 6 ophelderende Platen, 2 delen, 648 bladz. in kl. 8vo. Londen, by Edwards 1789. piys 10 f. 6 d. In de Voorrede van dit Werk vind men een berigt van alle dergelyke voorheen uitgekomene Schriften, zedert dat van Vico, in 1548. rot dat van Jennings in 1764. al» mede een opgave van de beste Werken over de oade en hedendaagfche Munten en Penningen. Voorts beftaan de voornaamfte byvoegzels in dezen druk. 1. Uit een volledig berigt nopens het Grieksch en Romeinsch geld. 2.Enemeez naauwkeurige opgave van de onderfcheidene Klasfen der Griekfche en Romeinfche Penningen, zo goudenen zilvren als koperen, van den 1, 2 en 3den rang. 3. Een algemeen verflag der Munten van de tegenw. Europefche Ryken, nevens die van Afia, Afrika en Amerika. 4. Ene beoordeling der zeldzame Griekfche Penningen, zo van Steden als Koningen. Behalven nog andere kleine byvoegzels in elke Afdeling van 't Werk, en verbeterde misdagen van den vorigen druk, is de tegenw. ook verfierd met naauwkeurige afbeeldingen van meestal zeer zeldzame Penningen. [A. R.}
An Enquiry into tbe fituation of tbe East-India CompagnyRc. Onderzoek naar den ftaat der Oost-Ind. Comp. uit papieren by het Huis der Gemeenten voorgelegd, in den Jaren 1787 en 1789- door G. Cranfurd. Londen, by Debrett, in 4to. prys 3 f. De fchryver tragt te bewyzen, dat de fchulden der Comp. tegenwoordig 5,544,363 Pftr. hoger geklommen zyn, dan dezelve in 1783 waren: dat ondertusfehen hare goederen in Europa en de Inditn 2,301,638 Pftr. minder
Vfaar-



( "5 )
waardig zyn, en 'er een deficit by haar plaats hebbe van 3,377,520 Pftr. [Critical Revievo.]
Duitschland. Neuefle Nacbrkbten Rc. Jongde Berichten wegens Suriname, door J. F. Ludwig, uitgegeven en met aanmerkingen opgehelderd, door P. F. Binder. Jena 3789. 8vo. 260 bladz. Ene Verzameling van zeer velemerkwaardigheden , ten aanzien van het Land, deszelfs Bewoners en Voortbrengzelen, tot welkende Schryver by een 15jarig verblyf aldaar, ene zeer bekwame gelegenheid gehad heeft. Cotting. Anz.
Souvenirs d'un Citoyen. Berlin 1789. torn i. 362 blz. torn. 2. 3y6 bladz. 8vo. Dit Werk 13 vol van byzonderheden , welke vele grote Mannen dezer Eeuw, vooral den groten Frederik, betreffen : zelfs zyn hier en daar verfcheide Brieven van voorname Geleerden medegedeeld , die waarfchynlyk aan den ongenoemden Schryver gefchreven ?yn , althans door hem als volkomen echt worden opgegeven. De meeste by zonderheden betreffen Maupertius en Voltaire. G A.
Ueber das Erbabene. Gotting. èti Leipfig 1-788 8 o 23 r blz. Ene fchets van het verhevene, door ene jeugdige vfiiige verbeelding ontworpen. Zy dringt fher en daar zeer diep in de natuur der zaak,- doch is ook dikwerf oppervlakkig, en door leenfpreukige uitdruk Kinken duister, zy is het uitvoerigst en grondige o>'er den oorfprong van de verheffing der ziel, of het gevoei van *t verhevene. G A.
Beytriige zur ainübenden ArzneyaiUfenfcbaft. Bydragen tot de beoeifenende Geneeskunde, door L. F. B. Lentln. Leipfig .1.789. gr. 8vo. 416 bladz. met 2 platen. Ene Verzameling van geneeskundige Waarnemingen in allerleye foorten van ziekten, zelfs in zeer zeldzame gevallen, welke de oplettenheid der Geneesheren alzins verdienen. G. A.
Neue Prufung Rc. Nieuwe toets en opheldering van de bewyzen voor de waarheid en godlykheid van dtn Christen Godsdienst, en van de'Openbaring in het gemeen, door^F. Kleuker. Riga 1789. 2 delen Svo. Dit diep doorgedachte werk behelst bykans alles, wat 'er over deze gewichtige floffe met grond kan gezegd worden. In dén opzicht, de mogelykheid, namelyk, ener godlyke Openbaring, is den Schryver wat al te kort geweest. Het 2de deel behelst zeer vele aanmerkingen over het ftelzel van Kant, welke allen opmerking verdienen. De befcheiden toon, waari» dit ftuk gefchreven is, is byzonderlyk lofwaardig. G.A.
Van de Bibliotbeca Hifiorica van den Hofraad Meufel, te Erlangen, is het Ifte lluk des IVden Deels verfchenen, in gr. 8vo 370 bladz Het behelst de Gefchiedenis van het oude Ttalien, van Rome tn van het Roomfche Ryk,'metene geleerdheid, welke alle blyken oplevert van des Schryvers uitgebreide kunde, en van den ongemenen vlyt, welken hy aan dit omflachn'g werk hefteed. G. A.
Die Gejcbichte Jefu Rc De gefchiedenis van Jezus vol gens Maithteus, als een inwendig bewys harer genoegzaamheid befchouwd. Een nagelaten Werk van F. Wizenmann, niet ene Voorrede van J. F. Klenker. Leipfig 1789 8v®. 480 bladz. Dit Stuk behelst zeer keurige aanmerkingen over Matthams Euangelie, welks waarheid de Schryver uit zynen eigen inhoud poogt te bewyzen, en, hoe zeer men van den Schryver in enige opzichten, (by voorb. in d juistheid d.r tydrekenkundige 01de, welke de Euangelist, zyns oordeels,
zoude hebben in acht genomen) verfcliillen mogt, zal egter ieder vriend def Christejyke Openbaring dit diepdoordachte werk met genoegen lezen, welk de Schryver zelf door zynen dood verhinderd is geworden van deszelfs kleine gebreken te zuiveren. G. A.
, Solution piovifoire tPim probleme, ou Hijloire metapbyfique de l'organifation animale; pour fenir d'Introdntïion a un Esfai fur la posfibilité d'une Metbode générale de demontrer & de decouvrir la verité dans toutes les Sciences, par le C. de Windiscb'-Graetz. Neurenberg 1789. 8vo. 126 bladz. In den jare 1784. gaf de Schryver, onder aanbieding van 50 Dukaten, he: villend voordel ter beantwoording op. „ De naarfporing. van°dert oorfprong en de gronden van inwendig genoegen en fmart, om daar uit te verklaren, welke de reden zy, dat, fchoon alle onze denkbeelden door middel der zintuigen ontdaan, de vreugde en fmart der ziet egter meer kracht over ons oeffenen; en de gelukzaligheid van ieder mensch veel meer bepalen, dan zmnelyke gtneuchte of fmirt." Hy ontving hier op drie Verhandelingen ten antwoord, welke hem egter geenzins voldoende toefchenen, waarom hy de beantwoording zelf voornam te vervaaidigen, en daar van dit voorlopig ftuk openbaar maakt, hebbende hy ten oogmerke, nog een twede deel te leveren, welk over de beweging der üot\ de vorming (generation) des verftands, de vryheid van den wil en de ziel zal handelen. Hoe zeer dit onderweip reeds meermalen behandeld zy, ontmoet men hier den fcherpzinnigen denker, die zyne zaak zeer oordeelkundig behandelt, en het onderzoek zelf door enen aangenamen voordragt be-
haaglyk maakt. indien de Schryvers der bewuste drie
Verhandelingen zich over zyne afkeuring mogten bezwaard vinden,bied hy nogmaals den geftelden prys ten hunnen behoeve aan, wanneer de ene of andere geleerde Maatfchappy, welker keuze hy aan de Schryvers zelvén overlaat, zichten hunnen voordele verklaren zal. G. A. - Fnrtgefeszte Unterfucbungen Rc. Vervolg van een beredeneerd onderzoek over hei.dierlyk Magnetisnius van E.GmeUn. Tubingen 1789. 8vo. 694 bladz. Ene reeks van nieuwe Waarnemingen en Magnetifche proeven, welke ongetwyfeld verdienen in aanmerking genomen te worden, daar de Schryver dezelven aan een onpartydige beoordeling onderwerpt. G. A.
Pbyfikaliscb Cbe'inijcbe Rc. Natuur- en Scheikundige Be-: fchryving van de Mineraalwateren te Pyrmont, door J F. Westrumb. Leipfig 1789 8vo. 184 bladz. Dit Werk is het voordbrengzel van de ylytigfte naarfporïngen , welken de Schryver in dat moeilyk opzicht gedaan heeft; de gevolgen, uit zyne befchouwingen afgeleid , zyn dubbelwaardig nagedagt te worden , zo dat het gehele Werk alle de aanpryzing van een meestefftuk verdient. G. A
Ueber Sauls bekehung gefebichte Rc. Over de bekeeringsr gefchiedenis van Sauhts, door J. N. Bandeling. Lubeck, by Donatius 1789 8vo. 08 bladz. Ene Verhandeling, in welke de Schryver tracht te bewyzen, dat het gezicht (Hand, IX.> van Suulus gene weiking der verbeelding, maar ene dadelyke gebeurtenis zy; dat Saulus 'Jezus te voren gekend, en b$ Damasktis waarlyk gezien hebbe, en dat de fpoedige veran-S dering van Saulus, ten aanzien der voorgaande vervolging,: zo min bovennatuurlyk geweest zy, als zyn volgende yver voor het Christendom dwepery kan genoemd worden. Over
P a 'tge-



C 116 )
t geheel genomen, egter, zoude men in ene Verhandeling v.an dezen aart meer bondigheid en naauwkeurigheid in de gevolgtrekkingen verwachten. G. A.
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche boeken.
r/rvJ1"3' Meï- Bu™ey> i. en ade deel, 8vo. Utr. by Wild en Altheer. . . . ƒ 2 - . _
Misfive van de Doopsgezinde Sociëteiten in Friesland en byfeydeT ^ DooPs&z- in Rwland, gr. Svo. Leeuw.
^^nvoSt'er' T°nK,fPeI^oor Amft.Yy
Twede Byvoegzel tot de Verhandeling over de fnelheid
xyv?' n"? *?,e,,rT' d00r C^^« ^™B^f, beh. by het axvi. Dl. van de Verhand, der Holl. Maatfch. J < _
Kortehand Befchryving van Rotterdam, te Amft. by D. en j. io/, gr. 8vo. . . t > J
best papier . . . * ' i "iff
Werken van het Taal- en Dichtl. Gen. Studium Scientiarum V. Svo.' * 2,ÜUk' te Rotterdam fay G- ^ ^nierg"
■Sa/tzraa» Leerredenen, Amft.byJ. R.P»Jïe'r,gt. Svo! I
LAND- en ZEEKAARTEN,
PE TERSBURG.
Alhier is onlangs in 't licht gekomen ene Kaart der ontdekkingen , door de Rusfen, als mede door Kapt. Look, in de Zuidzee gedaan. Dezelve is zeer fraav en naauwkeurig, en bevat een groot aantal van Ei Janden, tusfchen Afia en Amerika, ontdekt, op de Reizen van Commandeur Behring naar het Noorden
^rï1- e" m^ het 0osten in W- van Kapteins Tfchtritrow en Cnnizin naar 't Oosten, in 1711 en S ™ K?P[- Sbanberg, in 1738. en Lieut. Walton m t zelfde Jaar, den Hr. Schelling in 1741. en den Hr. Petoufcbknw m 1777 om de Zuid, en eindelyk van Kapt. Ceok's Reizen in 1778 en 1770 y
Men is insgelyks bezig met het graveren van ene grote Kaart van Rusland in 40 bilden; waar van reeds ettelyke afgewerkt zyn. waarvan
TEKENINGEN en PRENTEN.
PARYs.
Portrait van Joseph - ARNé, Grenadier bv rte Compagnie v^Refuvelles, geboortig vanDal! t m-Franfche Comté, oudu<5 Jaren, die zk hv'hir
Launay meester maakte. Naar 't leven getekend door Beauvais, en met koleuren in 't kouer gebragt door. il//*tf//<5. By le Grand, Rue St. Julien desPauvres,ten profyte van den Grenadier.
Het Portrait van Lodewyk XVI. opgedragen aan deNatie, met kleuren, hoog 16, breed'i2| duim, getekend en gegraveerd door Bucourt, kost ióliv.
Les Chagrins del'Enfance, met kleuren, getekend, door Manchet, gegraveerd door le Coeur, 9 liv.
ISOeildu Genie, ou les armes de Mr. Necker, een allegonfche Prent, van Guyot, naar de tekening van Maria Anne Croifier; dienen Je tot een wedergaê van I Heureufe Adminifiration, 1 liv. 16 f.
Geneviéve des Bois, Comtesfe de Braband, van A, le Grand, naar het Schilderv van F.Sehall. Het onderwerp is ontleend uit Tlnnocenca reconnue , een Romanze van den Heer Berquin.
Het Portrait van F. J. Guillotin,DoBer Regent &c van B. L. Prevost, naar een tekening van J. M. Moreau.
La Préfidente de Tourvel, en Valmont & la Prudente de Tourvel; twee platen, in de Engelfche manier, gegraveerd door R. Girard; het eerfte naar Lavrince, het tweede naar Toure, met kleuren 9 liv.. in 't zwart 4 liv.
Qii'en ditPAbbé? van den ouden Lannoy, naareenSchildery van Lavrince, tot een wedergaê van zyn Bitiet doux, 6 liv.
VAtnour Ingenieux , en Telemaque & Eucharis , twee Prenten met kleuren, van le Grand, naar Fragonard, 3 liv.
De Afbeelding van Mademoifelle Wttht, ten voeten -. uit, naar een Miniatuur Schildery van de Romany, door Vangelisty gegraveerd. De allegorifche Ordonnantie is van Muncian, 6 liv. eerfte drukken 12 liv.
Het Portrait van Lodewyk de XVI. mede ten voeten uit, gekleed in de grote Orde van den H. Geest,met ileuren, van Bucourt, 16 liv.
Vue Perfpedtive de la Place de Louis XV. 6? du Pont le Louis XVI. commencè en Mars 1787. d'après h *>rofet de M. Peronet, 4 liv. >
Van PHifi oir e de France , refrefentée par figures, rccompagnée de discours & omée des portrails de fes lois; gegraveerd door David, en welke te zamen drie
projet de M. Peronet, 4 liv.



( H7 )
4to. delen znllen uitmaken, is reeds de ngtfte Afgifte gefchied} elk derzelven in 3 Platen en Portraitcen, 8 liv.
Van Les Portraits des Grands Hommes, Femmes Uluftres & Sujets memorables, de France, met kleuren, is de 22fte Afgifte gereed.
frankfort aan den m Al n.
Plans van Veld/lagen van den Zevenjarigen Oorlog. Derde Afgifte, by Jager. Deze Afgifte bevat: de Blokade van Praag; de AStie by Landshut; de Slag by Sonderhaufen; de Slag by Breslau; de Slag by Torgau; het treffen by Meer; de Slagby Kunersdorf; de Batailje by Maxen; de Slag by Minden, en die by Zorndorjf. De vierde Afgifte, nevens de Hoofd-tytel, volgd nog dit Jaar.
a m sterdam.
Hier ziet thans het licht een in 't koper gegraveerd Portrait van den lieer J. A. Hermes, Predikant te Quedlinburg, om geplaatst te worden voor deszelfs Godsdicnjlig Handboek, of Euangelifche Leerredenen
SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
londen.
Het Polygrafisch Genootfchap heeft, onlangs, deszelfs derde Verzameling van Schilderyen in olyverw op deszelfs Kamers, in het Strand, ten toon gèftéïd. Dezelve beftaan in Copyen, die, door ene kunstbewerking, middelende de Schei- en Werktuigkunde, genomen worden.
De nieuwe proeven, thans het publiek aangeboden, tonen klaarlyk, dat men,in deze nieuwekonst, aanmerkelyk gevorderd is.
Men zegt, dat Bacon, op Koninglvk bevel, een Afbeelding in 't koper, van den Hiftoriefchryver Gibbon zal vervaardigen, en dat dit Borstbeeld in de Koningl. Boekery ftaat geplaatst te worden.
parys.
Onze beroemde Beeldhouwer Houdon, zig aange¬
ef*) Deze Euangelifche Leerredenen, worden, met goed fuc ces, by den Uitgever van dit Blad,gedebiteerd: Van dezelven zien reeds 3 Delen het licht a ƒ 6:- Het Vierde en Iaatfte Deel zal eerlang volgen.
boden hebbende om een Borstbeeld van den verdienftelyken Staatsminister en Directeur der Finantien, den Hr» Necker, voor niet, te vervaardigen,heeft de Vergadering der Keprefcntanten van den Burgery, alhier, zulks niet alleen aangenomen, maar, by een belluit, dit werk aan dezen Konstenaar plegtig opgedragen; zullende dezen, van wegen opgemelde Vergadering, daar toe een vereischt'blok Marmers worden ter hand gefteld. Het Borstbeelden gereedheid zynde, zal op de grote Zaal van het Stadhuis geplaatst worden. • ,
Middel, om Schilderwerk in Oly* verwen, vin versleten op kieuw Doek over te isrengen: Brief'swyzt medegedeeld aan den Schryver van dit Blad.
Myn Heer!
„Zie hier een Middel, om bet Schilderkunstwerk in Olyver* wen, op Doek gefchilderd, daar van af te nemen , bet zelve,zonder hefebadigen, op een ander Doek over te brengen, en dus voor bet bederf te bewaren.
Myne liefde voor fraaye Schilderyen en hare beftendige duurzaamheid, benevens myn Oogmerk, om uwen Lezeren, den Liefhebberen en Verzamelaren der kunst, van nuttezyn, heeft my geredelyk deen befluiten,om het zelve, naar myn beste geheugen, aan het algemeen mede te delen.
Wanneer het doek van een Schildery bedorven is, en men het Schilderkunstwerk op een ander doek wenscht over te brengen; moet men het, zo veel mogelyk gezuiverd zynde, van deszelfs Raam ontfpannen; met de voorzyde, nederwaarts op een gladden tafel leggen, op de agterzyde met kokend water begieten, tot dat het Ieenig word, en dan omkeren met de gefchilderde zyde boven. Vervolgens rekt of fpand men het, zo vlak mogelyk, uit, en fpykert het,, op ene voorzigtige wyze, aan de kanten op den bovenge-melden tafel vast.
Hier op bedekt men het bovenliggende Schilderwerk meteen fterke vry beten Iym, en fpryt daar op een ftuk half' verfleten Linnen; ftrykende het zelve zo vlak daar op uit,als men kan,- waar na men het mede aandengeruelden tafel, vast nageld.
Dit een en ander word in de Zonnefchyn gefield, om ten' fpoedigfte te drogen. Wei gedroogt-zynde, worden defpykers los gemaakt; het doek, zo als het op één gelymd is, gelykelyk en voorzigtig gekeerd; en weder op nieuw, te' weten met de onbefchilderde zyde of het blote Schilderdoek naar boven, gefpykerd op de voorfchreven,tafel.
Daar na maakt men, om de randen of zyden van dit om. ■ gekeerde doek, een zogenaamden dyk van Wasch, die za-
mengefmolte en wel doorkneed is, met Oly, -zo dat diej
wanden van Wasch, en het gekeerde doek, een foort vm 1 Bak formeren, die water digt is.-
Als men dan den Tafel waterpa* gefleld-heeft 5 giet mts *
P 3 tem



C «8 )
een .mengzel van Sterk- en gemeen Regenwater in die bak, tviens bodem het doek van agteren het Schilderwerk is. — Vooraf beproefd men dit mengzel van Sterk- en gemeen Regenwater, door 'er den vinger in te.deken; en, zo deze daar terftond niet-geel geworden uitgehaald word, is zulks een teken, dat dit vogt in de juiste proportie gemengd is.
Dtc Mengzel op het doek gegoten zynde, moet daar op blyven ftaan, tot dat deszelfs weefzei daar door los en ont bonden word,- en wanneer de draden door het vogt genoeg blyken verteerd te zyn, giet men het vogt daar voorzichtig af, neemt de dam weg , en ligt de draden met een fyne fpadel zagtjes op, en uit: wanneer en de Verf en Kunst, tegen het half verlieten Linnen vast gelyuid, van as'eren zichtbaar overblyven zal.
ï>aar Qp word jdie Verfkorst met fchoon water zagtlyk, door middel van een fyne Spons, afgewasfen en gezuiverd. Dit alles wel droog geworden zynde, word deze bloot leggende Verfkorst overdekt, met gefmolten lym, waar in, om ze fterker te maken, een gedeelte Brandewyn of een weinig Spiritus Vini gemengd is.
Op deze Lym word terftond een nieuw lyn geplumeerd of ongeplumeerd doek naar vereisch van het Schilderfluk gelegt, zagtkens uhgefpreid, en daar by behoorlyk gedrukt, op dat alles overal zamenhegte, zonder lucht tusfchen beiden in te laten.
Vervolgens -word dit alles gedekt en /gedrukt, met tameJyk dikke loden vlakke platen, of mét ftukken van gepoJyst marmer, die ftukswyze volmaakt aan elkander fluiten, en te zamen een vlak uitmaken.
Deze Platen , of Stenen, dienen van boven met een handvatfel, gelyk de gewone Strykyzers, voorzien te zyn , om ze tusfchen het drogen zomtyds eens op te ligten, af te vegen, en te beletten dat het opgelé gde nieuwe doek niet JUeve en vasthoude aan de Plaaten of Steenen, door de Lym, die 'er doorzygd of heen dringd.
Als dit nu alles wel gedroogd en vast gehegd is, blyft'er nog over, om de lap half verlieten Linnen, door de Lym •p het voorfte deel, of het Schilderwerk zelve, gehegt,los te maken. Dit gefchied op de volgende wys:
Men maakt het doek van den meergemeldenTafel los,en keerd faet voorzichtig om, met het halfyerfleten Linnen of de befchilderde zyde na boven. Dit Linnen, door middel van een zachte Spons meer en meer bevochtigd wordende,raakt eindelyk geheel les, en kan 'er afgenomen worden, zonder de fchildering te kwetfen. Naa dit alles, word eindelyk de overige Lym, door warm watar, met een fyne Spons, langzamerhand z3gtjes afgewasfen en geheel gezuiverd , zynde dus het begeerde Schilderfluk geheel en al op een nieuw doek overgebragt. Zo dit Schilderwerk tevoren befchadigd was, of in de overbrenging bsfehadigd wierd, word het door een kundig Schilder bygefchilderd en verholpen, op de eewone wyze. b
Ook moet het overgebragte Stuk, enigen tyd gedaanhebSdVn'"^^Wyf1-11^ MSSl^ Vernis' uit£ehaald en gevernist
Uw ftandvastige Lezer. *j Grmiiknd, den 30 September,
NIEUW UITGEVONDEN WERKTUIGEN en KONSTGEVAARTEN.
londen.
Het. ongemeen voordelig flagen van de Hr. Richard Arkwright in het Katoenfpinncn , door middel van een Werktuig, heeft byde Manufakturiers aanleiding gegeven tot verfcheidene pogingen, om ook de Wol op gelyke wyze te fpinnen. Dit gelukte wel metde lange Wol, fchoon ook, in dezen, niet in allen dele naar_ wensch.
Eindelyk heeft Mr. Leivin en Comp. een Werktuig, om beiden lange en korte Wol te fpinnen, tot volkomenheid weten te brengen. Hy hadde, voor enigen tyd, dusdanig ene Machine te Mellon Mo?nbray opgeregt,dan het Gemeen haalde weldra het Gebouw om verre, en noodzaakte den Uitvinder en Maker, om, voor zyne veiligheid, naar Londen de wyk te nemen: alwaar hy zedert in Cupert-Gardens, Lambeth, een uitgeftrekt Werkhuis op nieuw begon te bouwen, 't welk, voltooid zynde, niet minder dan 1500 Spinmolens zal bevatten, v-choon de werktuigelyke zamenftelling dezer Machiner door den Uitvinder, geheim gehouden word, weet men egter dat de eerfte beweging door middel van een Stoom-Maclnne, die ene kragt gelyk aan die van 20 Paarden
doet, gefchied. 'Er worden nog meer wol Spin-
werktuigen, door dezelfde Compagnie aangelegd, belovende zy zig ongemene voordelen hier van.
TONEEL- en ander KONST VERMAAK NIEUWS.
De Liefhebbers van 't Toneel, in Londen, zvn'er airede op uit, om een Nieuw Operahuis, in plaats van t onlangs afgebrande, op te rigten, welks pragt eten Imaak en rykdom des Konïngryks zal evenaren. Het plan hier voor was reeds, in den vrorledenen Winter, ontworpen, onder het zeker voormtzigt van ene mfchryving van 50,000 Pftr. dog bleef toen fteken, om redenen, welken zedert, door het afbranden van het oude Operahuis, uit den weg geruimd zyn.— Een der grootfte Italiaanfche Tonelen,'t zy van Na. pels of Milaan, zal het model opleveren.
De vermaarde Toonkonstenaar Abt Vogler, die reeds voor heen, ook hier ten lande, proeven van zyne ongemene bekwaamheid en bedrevenheid gaf is, andermaal,herwaarts gekomen, om dezelveteherhalen; gelyk hy reeds van tyd tot tyd, kortlings, in enige Steden dezer Provmtie deed. Hy zal ook, hier, in Haerlem, op Morgen, zynde Saiurdag, den



( IIS )
10. dezer, van 12 tot a uren, des middags, zig laten horen, op het wydberoemde Orgel, in onze Grote Kerk: en, by die gelegenheid, in het Eerfte Deel uitvoeren: Po/yme/os, of de Nationale Karakterftukken en Muzyk van onderfcheiden Volken,als de Zweedfche, Rusöfche, Kofakfche, Poolfche,Si ciliaanfche, Schotfche, Franfche en Duitfche; en, in het twede Deel, onder meer andere Stukken en Mufikalifche Voorfteliingen, het ftuk, genaamd: de onfchuldige Herdersvreugd, geftoord door een opkomend Onweder. De Billets van admisfie, zvn, tegen i Gulden, gelyk mede ene uitvoerige Njtitie der Stukken, voor 2 ftuivers, te bekomen by den Binnenvader van het Nederduitsch Gereformeerde Diaconie- en Aalmoesniers-Armhuis , A. Everees.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
De Vischvangst, in Engeland,- begind ongemeen fterk toe te nemen. p,oo .Schepen, die uit de Haven Tan Douglas, in het Eiland.7!/^, op tle Haringvangst uitgevaren waren, hebben, onlangs, op enen dag, voor meer dan 2000 Pftr. aan Haring binnen ge. bragt.
De Nieuwe Brug te Kcvj is, dezer dagen, geheel voltooid geraakt; zullende nu eerstdaags de oude, die van hout was, worden afgebroken.
wetgeving, fi n a nt i e«
ExtraEi uit enen Brief van Nieuw-Tork, van iy July 1789. Den 4den der verlopene maand tekende de Prefident der Verenigde Staten de eerfte Akte van Wetgeving, onder het nieuwe Gouvernement gepasfeerd, en welke met den r Aug. in train zal gebragt worden. By dezelve word ene belasting of inkomend regt op de Koopwaren gelegd, die in het Verenigd Amerika voortaan ingevoerd zullen worden, (Men vind hier van ene fpecifique opgave in Nr. 60. van dit Blad,) waar van de inkomften genoegzaam geoordeeld worden, om de renten der Staats-fchulden, zo buiten- als iniandfche, te betalen,- gelyk mede om de lopende onkosten van het Gouvernement te voldoen. Deze tak van Inkomften, voornamelyk tot verzekering dienende der tegenwoordige Schuldeisfehers van het Amerikaansch Bondgenootfchap, kan niet misfen om het Credit daar van onwrikbaar, vast te ftellen. By aldien egter het beloop daar van te hoog mogt aangeflaaen wezen, zyn alle de leden der nieuwe Regeringe ten volle overtuigd van de noodzakelykheid om het bcftiei der
Finantien, op zodanig een vasten en geregelden voet te brengen, als genoegzaam is, om den Staat van buiten gedug't te maken, en de rust van binnen te verzekeren. Ingevolge hier van, hebben zy zig gereed verklaard, om, aan het geen nog te kort mogt komen,tot handhaving van de Nationale eer en credit, tegemoet tekomen,door ene binnenlandfcheBelasting, welke »it hoefde der overvloedige refources van 't Bondgenootfchap zeer gemakkelyk in te voeren is. Boven dien kan men zig voor de gemene Schatkist geen gering voordeel beloven, uit den aanhoudenden verkoop van I.anderyen of Gronden aan de Wester-Grenzen der Verenigde Staten. Op gisteren is 'er ene Refolutie genomen, waar by de voorwaarden en bedingen van dien Verkoop bepaald zyn, en tevens een Kantoor is opgerigt, *t welk, ondsr den naam van Land-Office het opzigt zal hebben op deze territoriale bezittingen.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN,
Het getal der Doden, gedurende de Iaatstverlopene week, is geweest: te Amflerdam 160: in 'x Hage 221 en dat der laatstvoorgaande Week 29, en te Plaarlem tl, onder welken laatften 5 beneden de 12 Jaren.
In de Maand Sept. Iaatstl. zyn, binnen Alkmaar-, overleden 31 Perfonen, als: 5 Mansperfor.e 1,6Vrouwen, 13 Jongens en 7 Meisjes.
Te Lisfabon is, over enige weken, in het Koninglyk Hospitaal overleden, zekere Manuel Alvaro, in den Ouderdom van 111 Jaren: hebbende tot aan zyn dood het volkomen gebruik zyner Zintuigen genoten , en, zonder Bril, het fynfte Schrift kunnen lezen. Ook is, in het Bisdom Lamego, onlangs
ene Vrouw geftorven in het 116. Jaar bares levens; welke insgelyks tot het Iaatfte haar verftand en gezigt behield.
Dezer dagen bevond zig een oude Hooglander, met name Daniël Mac Leod, die reeds onder Koning Wil' ham en Koningin Anna , vervolgens onder George I. II en lil. als Soldaat diende, te St. James-, om aan den 'Koning een Smeekfchrift over het inhouden van zyn Penfio'en in te leveren. Deze Grysaard, van 101 Jaren en 2 maanden oud, was, te voet, van Invernesf, in Schotland, komen wandelen; gelyk hy , op dezelfde wyze, derwaarts dagt te rug te keren. Hy hadde zyn jongften Zoon vati 8 Jarerf oud, medegebragt. Zyn oudfte is reeds 80 jaren. Hy ziet 'er op het oog nog fris en niet boven de 70 'Jaren uit.
WAAR.



( 120 )
WAARNEMINGEN omtrent den hogen trap van Jaren, dien de menfehen in 't algemeen, in de Zwitferfcbe Stad Bern bereiken: dtor viylen den Hr. Haller, te Nyon. (Getrokken uit de Geneeskundige Bibliotheek van Blumenbacb.)
In 1757 was het getal der Geftorvenen te Bern 137, onder welken men 33 perfonen telde van 70 tot 100 Jaren oud. In 1758, waren 'er, onder 125 doden, mede 33, die tot gelyken ouderdom geklommen waren. In I7<i9, doden 115,
getal van 70-tot 100 jarigen 23. 1700, 131 22. 1761,
143 32- i7<52, 187 36. 17Ö3, 127 28. 1764,
192 38. 1705, 123 33- 1766, 114 33- Geheel
der Geftorvenen in dat tydvak 1394: waar onder 189, die den ouderdom van 70 tot 79 bereikt hadden: rii, die van 80 tot 89 jaren geklommen waren, 11, die op 90 tot 100 jaren ftierven; dus het geheel van 70 tot 100 jarigen 311 Gedurende 10 Jaren, daar aan volgende, van 17671011776 was het getal der doden 1140, en onder dezen waren 327 over de 70 jaren; te weten, 211 van 70 tot 79, 103 tus fchen 80 en 89, en eindelyk 13 van 90 tot :co jaren. —— In 1777, hebben van 97 doden, 35 tusfchen 7oenicojaren bereikt. 1778, 144 doden, 28 van 70 tot 100 jaren. 1779, 93—26. 1780, 90—32. 1781, 103 34. 1782, 33.
fn't algemeen zegt men te Bern van iemand, die op zyn •<S»fte jaar flerft, dat hy in den bloei van zyn leven over.
leden is. Van een, die 70 Jaren bereikt heeft, dat hy niet van ouderdom geftorven is; ftaande men alleen van 8»jarigen toe, dat zy niet jong geftorven zyn.
Ene andere Phyfiologifche byzonderheid, in de opgegevene Lysten der geftorvenen doorftralende, is, dat op den trap van $• jaren het getal der Grysaards aanmerkelyk af. neemd; zulks dit Levensperk de Terminus ad quem fchynt te wezen, dien de meeste oude lieden bereiken; en boven welken flegts weinigen klimmen.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Den 26 Aug. brak oy tx Napels een verfchrikkclyk Onweder, verzeld van enen vreesfelyken liormwind uit. De Blixem floeg op verfcheiden plaatfen in de Stad. De Vefuvius was den gehelen dag ongemeen ontlteld geweest: en 's avonds befpeurde men een groten ftroom Lava, die zig als een giocyende berg vertoonde: men ontdekte vervolgens een nieuwe uitbarfting, ettelyke mylen beneden de oude.
In een Brief vmlüngflon , op Jamaica, leest men, dat de Thermometer van Farenheit, hangende in de
ichaduw, vlak tegen het Noorden, op den 19 Juny, I
gedurende 3 uren, 90 gr. getekend heeft; zynde o gr. hoger dan dezelve, dezen Zomer, elders ïn Eu1 opa is waargenomen. — De wind kwam uit Zee e» woei frisch op.
Dacelvksciie Waarnemingen, buiten Haablem.
ba20 thermo- streek 1789 ME- meter. der luchtsge. Sept. ter. Noord; Zuid. wind. steldhbid. f 29- Si 55l 56 w. z.w. 30. •> 29. 6\ fiif 62J z.w. «eer buyig. ( 29- 7 515 _5o|_ z1wxz.
0cT; ft? t 5j/ 52 z-1
I.<29. 25 55 53 z. z. w. dag regen, alsmede
L29 2 49§ 47 f r**1 W. 'zeer windrig.
f 29 2 50 [ 48I Z. 'sN.ftoraagt.y^d".
2.S 29 2 53 53I Z. t. W. bynabecenbardew*
j_*28.ii5 48| 47 z. 's Av. regen en ttfl.
( ap. o 48J 47 z. zTwi
3X29. oS 53 52! z. zeer bewolkt en
(.29- i" 51 SOf Z.W.t.z. hardewind.
f 29- 3 52 52 z. W. -3Morg.betrokken
4.< 29. 4 55 50 w.z. w. verder bewolkt, ie»
(.29- 5 47 49 reSen tusfeh. beide.
("29- 5§ 44§ 44 Z- helder, weinig wol-
5- \ 29. 3s 54 68 Z. t. o. ken, 's Avonds reg.
L29- 1 48 46 en harde wind.
f28.Ilf I 50 48 Z. t. o. meest byna betrokK.
<5.1 28 nf 52 48 z. z. o. 'sMidd.en'sAvonds
/ 29. o I 49 48 z. t. w. 1 regen.
* Later 28.11 regen en wind.
In de afgelopen maand September.
Hoogfte Therm. den ioden, 's Middags 73 gr. Laagfte dito, den iöden , 's Avonds 48 gr. De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 58H gr.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Gedurende de Maand September 1789.
Gevallen 54 Lynen: Uitgewaasfemd 36 Lynen,
NB. Deze Waarnemingen worden te Alkmaar gedaan, gelyk ook alle de vorigen, in dit Blad opgegeven, ons van daar medegedeeld wierden.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



1789. No. 68.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN MIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 16. Oüober.
BERIGTEN.
GR 0 0 T-B RITANNIE N.
|ï=SSa§en verneemd, dat de Hr. Cowper, de fierü M ë ^nryver van TheTask, en verfchei|ï iVl || dene andere vernuftige Dichtftukjes, zyne Ü^^JP Vertaling van Homerus ten einde gebragt heeft. 'Er zal zekerlyk enigen tyd moeten verlopen niet het nazien van dit moeilyk ituk: waar na het werk in druk zal worden uitgegeven. Men verwagt, algemeen, iets keurigs, uit de hand van iemand der bekende bekwaamheden van den Hr. C.
Men zegt dat Mejuffr. Piozzi omtrent sooo Pftr. met haar pen gewonnen heeft, zedert het overlyden van Dr. Johnfon, en ondertusfchen heeft zy, van dien tyd af, niet meer dan drie Werken uitgegeven.
Edenburg, Oft. 3. Gisteren overreikte deHr. William Creech, Schildknaap, uit naam van den Lord Provoost, de Regering en Raad, aan den Akademifchen Senaat der'Univeifiteit alhier,in de Bibliotheek kamer vergaderd zynde, een zeer fraay gewerkten nieuwen Zilvren Staf, verfierd met de Koninglyke Tekenen van Koning Jacobus VI. den Stigter van 't Collegie, en met de Wapens der Stad en Univerfiteit, voerende de volgende Infcriptie op een der Afdelingen, onder de Kioon, gegraveerd;
10. DEEf,
Nova hac c lava argentea academiam suam donavit Senatus Edenburgensis; Confule Tho. Elder, Prcetore Academica Gul. Creech, A. Dr 1789.
Het is thans in bewerking, om een nieuw Col* legïe, of Akademie-Gebouw, van een groter en bekwamer beftek, te ftigten. Het tegenwoordige heeft, aan Jacobus VI. van Schotland, deszelfs grondlegging en voltooying te danken.
Extract van enen particulieren Brief, uit Londen, July 1789.
,, Het voorftel, om, door middel ener Vuur- of Stoom machine,Schepen of Vaartuigen tedoenvoortgaan, in tyden wanneer 'er geen wind is, word hier als belachelyk befchouwt, en is reeds als hetgevolg van verbeelding,eerder dan van grondige kennis, geheel verworpen. Maar 'er is onlangs te Woolwich ene proeve genomen, welke van meer belang fchynt te zyn. Ze heeft namelyk ten doel, om Schepen, welke in ene Haven gezonken zyn, en door derzei* vet zwaarte op gene andere wyze geheel geheven kunnen worden, by ftukken, uit den weg te ruimen, ten einde dus gevaarlyke Verzandingen, welke 'er door zouden kunnen ontftaan,, voor te komen.
Q „ De



( 122 )
„ De aanleiding hier toe heeft gegeven het Schip . van 90 ftukken, the RoyalGcorge, 't welk voor enige faren in de Haven van Portsmouth omgeflagen en gezonken is. Alle pogingen, om dat Schip te lig ten,zyn tot hiertoegeheel en al vrugteloos geweest: het is en blyft onbewegclyk. Men vreest dus dac dit grote lighaara ene, " voor de Haven gevaarlyke ■ Verzanding zoude kunnen veroorzaken; en men heeft reeds lang bedagt geweest op middelen, orohetftukswyze naar boven te krygen.
„ Hier toe nu heeft een Sergeant van de Artil.erie het volgend middel voorgeflag'en. Hy wil namentlyk,dat men een Vat of Kist, tot dat einde gefchikt, en gevuld met Buskruid, zd doen zinken en binnen in het Schip brengen. Vervolgens moet dit Buskruid worden aangeftoken door een dun lont of fas, welk bevat word in ene lange buis, aan weerskanten open, en van onderen gemeenfehap hebbende met het kruid in het Vat of Kist, maar, van boven, boven de oppervlakte van het water uitkomende. Men begrypt van zeiven dat de gehee.1 toeftel volkomen waterdigt moet zyn.
„ Dé Uitvinder wil dan vervolgens, dat het gemelde lont of fas zal aangeftoken worden , en hy meent, dat, als 'er ene genoegzame hoeveelheid Buskruid gebruikt word, de losbarsting van het Vat voldoende zal zyn, om het Schip in ftukken te Haan; welke dan naderhand, met gemak, afzonderlyk zouden kunnen opgehaald worden.
„ Van dit voorftel heeft men reeds te Woolwich ene proeve genomen met een gewenschten uitflag. Men heeft namentlyk, in de Theems-, doen zinken een grote Boot tot het oogmerk ingericht,men heeft een kistje met ene, aan de grootte van het Vaartuig evenjedige, hoeveelheid Buskruid gevuld, 'er binnen in gelaten» en het zelve, op bovengemelde wyze, aangeftoken zynde, is het gevolg geweest, dat, met ene aanmerkelyke beweging van het water, de Boot op ene geweldige wyze geheel aan Stukken geflagen wierd. Men denkt dat deeze zelfde bewerking nu op the Royal Geerge zal beproefd woïden."
De Geneeskundige Maatscb.appy van Londen, jfwoon zynde, jaariyks. een Gouden Eerpenning, de Fotber. gilliaa- febe Medaille geheten, ter waarde van 10 Guineesaan «ten Schryver der beste Verhandeling pver een gegeven onrU'rweip, uit te delen: naar welken prys de Geleerden van alle Volken genodigd worden te willen dingen: heeft befloten om deze Medailje, voor het Jaar 1790. toe te wyzen aan den Schryver der beste Verhandeling over: ,, de HuitzitHens."
En die voor den Jare 1791. aan d"en Opfteller van het beste Antwoord op de volgende Vraag: Welke ziekten gaan het meest in zwang in grote Steden, en welken zyn de beste middelen.^ om dtzeJvs voor te komen." Men sa) ook een Hiftorie jfïto den ftaat vaa ast Wedet en der Landziekten na itss
of gene Stad of Vlek, voor 't minst gedurende den tyd van een jaar befchreven, te gemoet zien.
Geen voldoend Antwoord ingekomen zynde op de Vraag: Welke omftandigheden vet haasten , weerhouden, of dienen tot voorkoming van den voortgang der ontfteking." is dezelve verlengd geworden, zullen de Antwoorden daar op tot 1 Jan. 1790 worden ingewagt.
De Verhandelingen moeten m 't Latyn, Engelscboi transcb gefchreven, onder de grwone voorzorgen, aan den Geheimfchryver der Maatfchappy, voor den eerften dag in *t Jaai gezonden woïden.
Door een afzonderlyk Perfoon Is, by de Nieuwspapieren en tVJaandfchriftc-n , een Prys-Medaiile ter waarde van 5 Gu> nces beloofd aan het beste Antwoord op de vo'gende Vraag: „Welke zyn de kragtdadigfte middelen, om verftikte „ Koolmynwerkers ten lever! te heiftellen? en wat is in „ ftaat die hevige pynen en ongefteldheden voor te ko. „ m*n, die het gevolg zyn van ene min geweldige: Ex„ plofte van ontvlambare lucht, in de Koolmynen? De Antwoorden moeten, op de gewone wyze, by Genootfehappen gebruikelyk, in of voor de eerfte week in de Maand May 1790. gezonden worden aan het adres van Mr. Urban, by Mr. MichoU red Lion pasrage, Fleetftreef,- zynde de beoordeling aan gemelden Mr. Urban nevens twee Geneesheren, by hem voor bekwame Scheikundigen bekend, opgedragen.
DUITSCHLAND en naburige Ryhn.
De Hoogl. Mifcherlich, te Göttingen, heeft yan den Hertog van Meklenb.urgrSchwcrin, voor een Latyns Vaers &o de vernieuwing der Univerhteit te Rostock, ene Gouden Huldigingpenning ten gelchenke ontvangen: ene eer, welke, zints enen geruimen tyd, de Latynfch.e Dichtkonst niet genoten heeft.
Doctor Bardt van Halle, die aldaar reeds een geruimen tyd, wegens het fchryven van een 1 oneelfpel, getvteld: het Religions Ldicl, in hegtenis zat, heeft onlangs zyn Vonnis gekregen: zynde, voorden tyd van 2 Jaren, tot den Vestingbouw verwezen.
De Koningl. Akademie der WlTenschappen, te Berlyn, hield, den 1. Oüober, wegens 't Konings Geboortefeest, ene openbare Vergadering. De Graaf van Hertzberg opende dezelve met ene Redenvoering in 't Fransch, toepasfelykop de gelegenheid des tyds: en gaf daar na kennis aan de Vergadering wegens de aanftelling der Hr. Geh Opperforstraad vonBurgdorff, en Kamergerigtsraad Klein, tot gewone Medeleden der Akademie. Voorts berigtte de Geheimlchryver Formey, onder anderen, uit naam der wysgerige Klasfe, dat 'er op de opgegevene Prysvrage by die klasfe; Of bet oogde voorwerpen omgekeerd cfregtbefebouwd, gene Verhandeling was ingekomen, waar aan de Prys konde toegewezen worden: I weshalven de Akademie die Vrage aan een kant hadde moe'en leggen.- Dat,daar 'er insgelyks op het twedePrysvooiftelr over de verandering der iloofdftofèlyke Aarde-, gene ckn ptp



ferdiene-mle Verhandeling was ingekomen , de Akademie nogmaals dit zelfde voorftel opgaf, en wel uit hoofde, dat de Schryver der ingezonden Verhandeling met de Spreuk: Naturalem causfam quairimus R adftduam, non raram & fortui tam! wel alles by een verzameld hadde, wat de beroemdlte Schryvers reeds over deze Stoffe in 't ligt gaven, dog zyne Theorie met gene nieuwe Waarnemingen en gemaakte proeven bewezen.
De Akademie hield aan zig voor, om aan deze gemelde Verhandeling een Accesfit toe te wyzen, by aldien 'er gene betere op de vernieuwde Prysvrnge mogt inkomen.
De wiskundige Klasfe heeft, voor het Jaar 1791. de volgende Prysvrage opgegeven: Wanneer ene Machine, door mid del van een Onderflag-Waterr ad bewogen word, hoe groot moet dan de afftand der Scbepborden van eikanderen zyn, om de werking der Machine de grootst mogelyke kragt te geven* Profes f. Bode deelde daar na, uit een Brief van den Grave v. Brühl, den 21 Sept. uit Londen gefchreven, het gewigtig Sterrekundig Nieuws mede, der ontdekking door Hirfcbel,van enenöden Wagter van Satumus, wiens ïtand de naaste aan de Planeet
is, en die flegts 16 uren tot zyn omloop nodig heeft.
Eindelyk befloot de Kerk- en Ópper-Schoolraad Meirotto de Zitting met ene Verhandeling, waar in hy enige gedagten, over de Theorien der aardkloots vorming in 't gemeen, en over bet ontflaan der Oostzee en der Landen daar aan gelegen in 't byzonder, voordroeg.
NEDERLANDEN.
Haerleu. In ons vorig Blad deelden wy den Lezeren, uit Groot-Britannien, een zeldzaam voorbeeld mede van Vernuft en Behendigheid, by enen Blindgeboornen. Zedert ontmoette wy een ander niet min zonderling verhaal der behendigheid van zekeren William Kingston, die, zonder handen en armen geboren is.
Dit verhaal is getrokken uit een Brief van J. Valton, aan den Wel Eerw. Heer IVesley, gedagtekend Brifhl, 14 Oiftob. 1788. luidende als volgt:
„ Om het Publiek een voldoenend berigt te kunnen geven van JVilliam Kingflon, ging ik,laatstleden Maandag, naar Ditcheat, en verzogt hem, 's anderdaags morgens op het ontbyt by my,ten huize, van Mr. Goodfellow; wanneer ik ooggetuige was van zyne behendigheid.
„Hy vermaakte ons niet weinig met zyn halfont' blote voet op den Tafel, waar aan hy zat, te leggen, en zyne Thee en geroost Brood, tusfchen zyn grote en twede Teen, even gemakkelyk aan den mond te brengen, als of zyn voet een hand, en zyne tenen vingers geweest waren. Toen ik vervolgens een half vel papier op den grond leidde, nevens een Pen en Inktkoker, trok hy, al zittende, zyne Schoenen uit, nam de Inktkoker tusfchen de tenen van zyn linker voet, en hield de pen tusfchen die van de regter. Hy fchreef hier op drie regels, ruim zo goed en vaardig als gewone fchryvers. Daar na liet hy^myzien,
hoe hy zyn baard,met het mes tusfchen 7yn tenen, kan fleren. Hy fnyd ook zyn eigen hair, en kan zig zeiven, het knopen uitgezonderd, kleden cnontkleden. Hy maakt zyn eigen Schoenen fchoon, kan mesfen flypen, het vuur aanfteken, en meest aUe huizelyke bezigheden, zo goed als een ander man, verrigtcn. Hy weet Hoenderkorven te maken, t>i een Boer van hantering zynde, melkt hy, met de tenen, zyne koeyen, maaid gras, bind het bv malkanderen, en ftrooid het voor het Vee. Hy weet ook te hooyen, alleen met zyn voeten; zyn Paard, in het veld, op te vangen,en het, met zyne voeten en tenen, te zadelen en op te tomen. Hy is zo flerk in zyne tanden, dat hy een zak Bonen, van 10 vierdevaten, kan opligtcn. Hy kan een grote Smitshamer zo verre met zyne voeten weggooyen, als andere menlchen met hunne handen. Met e'én woord hv doet bykans zo veel met zyne voeten, als andere met hunne handen. (*_)
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
It 4 l 1 e n. Sttria filofefica e poli tica della Navigazione Rc. Wysgerige en Staatkundige Gefchiedenis van de Scheepvaart, Handel en Volkplantingen der oude inde Zwarte Zee,door ' • Formaleoni, vol. 8vo. te Venetien 1788.
Dit Werk zal in 4 Delen beftaan. Het tegenwoordige behelsd de Gefchiedenis der Zwarte Zee, van de vroeglle tyden tot aan de Zestiende Eeuw. Het Twede zal de oude Hydrography, en al wat merkwaardig is, betrekkelyk de Gefchiedenis en Natuurkunde, bevatten. In het Derde zalmen de authonteiten opgeven, waar op het Werk gebouwd is. En het Vierde zal een oud en hedendaagsch Woordboek zyn van de Zwarte Zee. Drie Kaarten zullen by het Werk gevoegd worden. De Eerfte, zynde een oude Kaart, met de Lengten en Breedten, zo als dezelve door Ptolomeus zyn opgegeven, nevens de liggingen en afftanden der plaa-fen , volgens Herodotus, Polybius, Varro, Agrippa, Strabo Rc. De Twede, een Copy der Hydrographifche- en Scheepkaart van de Zwarte Zee, in de Boekery van St. Markus, te Venetien, bewaard: zynde de oudfte van die foort, welke nóg in wezen is. De Derde, de Zwarte Zee, volgens de metingen, t on-
(*) Ettelyke Jaren geleden, is hier in Holland te zien geweest zekere SymonSax, zynde een Duitfcher, die, zonder Benen , Deyen, en Handen, geboren was, en die ondertusfehen met de Hompen zyner armen, ene menigte van zaken, fgelyk fchryven, 't geen hy zelfs ongemeenfraaydeed, Pennefnyden, Fioolfpelen, enz. tot Voltiferen toe, ook meest alle huisfelyke bezigheden, zelfs Konst-arbeid, als het fnyden van aartige houten Lepeltjes, Napjes, enz.) even goed en beter wist te verrigten, als luiden die welgefchapen zyn. De Schryver van dit Blad, in den jare 1769. op ene reize naar Duitscbland zynde,ontmoette dezen man teHannover,e.n was, nevens zyn Reisgezelfcbap, herhaalde keren, ooggetuigen van zyne verwonderlyke vlugheid en behendigheid.
Q a



C t24 5
onlangs op order van den Divan gedaan, zynde het gedee'te , welke tot den Krijn behoord, vergeleken niet nieuwlings ontworpen Schetzen van Rusfifche Officieren, en naar be horen nagezien en verbeterd.
„Myn oogmerk is," zegt de Schryver, ,, om aan de te„ genwoordige Natiën het gedrag voor te houden der Ou„ den, als een voorbeeld des Handels op die uitgeffrekre Zee: en om haar langs dien weg over te halen, om zig op nieuws op enen Handel toe te leggen, diede bron der „ grootheid van meer dan één Volk geweest is, dog die ,, voor Europa, zedert byna drie Eeuwen, verloren geraakt „ is."
Die genen, welken ten aanzien der Griekfche Volkplantingen onderrigting verlangen, Éinneii hier de voordelen van derzelver Etablisfementen in Europa opgeteld vinden en tevens zien, hoe dezelven voor anderen in Afta verzuimd wierden, 't geen aanleiding gaf, dat de eerstgemelden van het Moederland afgefcheiden raakten, en alle gemeenfehap met het zelve verloren. De aanmerkingen van den Heer F. zyn niet minder dan oppervlakkig, fchoon het te wenfehen ware, dat hy een weinig meer naauwkeurigheid met opzigt tot den ftyl, en in zyne verhalen, hadde in agt genomen. [Novelle Litterarie di Firenze.}
, Frankryk. By Guilht, Rue St. Jacques, te Parys, word in 8 Oéiavo delen uitgegeven: Le Diuionnaire desjardiniers , ouvrage traduit de l'Anglois, fur la buitième edition de F. Miller, par une Societé des gens de Lettres. De arbeid en verdiensten van den K-uidkundigen Miller zyn te over bekend. Van deze Vertaling kan men .verzekeren, dat ze getrouw en zeer verflaanbaar is. Verfcheide Artikelen , door den Britfchen Schryver flegts als van ter zyde aangeroerd, zyn met genoegzame uitvoerigheid behandeld, ook met by gevoegde noten vermeerderd, waarin alles, wat het Natuur ïundig vak betreft, en voornamenlyk de nieuwfte Waarnemingen, ook bet Geneeskundig gebruik van vele Planten, inet de vereischte nauwkeurigheid word opgegeven. In het Byvoegzel vind men alles wat ten tyde, toen Miller dit werk fchreef, nog onbekend was,of door hem wierd overgeflagen; ©ok by ieder Plant de Synonima, en gewone benamingen in Verfcheide Landen , waar door het gebruik van dit Werk voor het algemeen nuttiger, en deszelfs wezenlyke waarde niet weinig is vermeerderd.
Le Voyageur Francois, of de Nieuwe Reiziger, var den Abt ie la Porte, was met het 28fte ftuk gefloten, en evenwel ontbrak 'er nog aan de reis door Frankryk. Men wil dit gebrek vergoeden, door een Byvoegzel van nog 8 deeltjes, waar van reeds 2, als het 29 en .10. deel der gantfche Ver zameling, door een bekwame hand, na den dood van den Opfteller vervaardigd, zyn uitgegeven. Ook is'er een kleine Atlas te bekomen, in het zelfde formaat als het gehele werk , en die 'er dus gevoegelyk kan by gebonden worden
Voyage dans les Pyrenées Rc. Reize in het Fran-;ch Pyreïieesch Gebergte, voorn, door het Graaffchap Bigone, en «leszelfs Valeyen, met enige nieuwe en gewigtige Wa.irneKlingen omtrent de Wateren van Bareges en Bagneres. Parys 3,27 bladz. in 8vo. 1789.
t De Schryver van dit Togtje bezit de konst, om belang 3}« befehryviflgena, dooi- ene bebagelyke verfsheidenheid,te
verfraayen. Men vind hier den invloed der regerint^wy?èr der lugtftreek en gewoonte klaarlyk aangewezen; de Karakters der Ingezetenen van Bigorre, en der naburige oorden, naauwkeurig befchreven; en de grootfche Tonelen, welke de Natuur in een bergag'ig land oplet eid, met levendige ko. leuren gefchilderd. De Gefchiedenis heeft insgelyk het hars toegebragt, om bet werk des te aangenamer te maken': wordende daar in geen Stad, Vlek, Dorp of Kaneel befchreven, zonder dat hier by de ene of andere aantnerkelyke gebeurtenis den Lezer erinnerd word. De Minerale Wateren, omtrent welker toegekende wonderbare kragten de Schryver wat ongelovig valt, leveren den inhoud op van een zeer lezenswaardig Hoofdftuk. Zyne aanmerkingen daar omtrent zyn oordeelkundig, en blyken uit de pen van een kuiuig Geneesheer gevloeid te zyn. Uy eikend de nuttigheid van Minerale Wateren, dog kant zig fterk aan tegen de kwakzalveiige wyze, waar op zy gebruikt en voorgefchreven worden. Al de kragt der warme'Minerale Wateren fchryft iy aan de hitte toe; en beweerd dat alle de Wateren, die alszwavelagtig opgegeven zyn, gene zwavel, maar ontvlamba. re lugt, bevatten. Het werk blykt uit ene zeer bekwame en wysgerige pen gevloeid te zyn; en is gefchikt om lezeri van allerley foort te vermaken. [Journ deMedicine]
Apologie des Juifs Rc Verdediging der Joden, in beantwoording der Vrage: Zvi'er middelen, cm de Joden gelukku ger en nuttiger vsor Frankryk te maken'? Ene bekroonde Verhandeling by de Koningl. Maatjcbappy van Koristen en Weten* febappen, teMetz, door Zalkind-Hourvoitz, Poolfchen Josd. in 8vo. te Parys, by Gattey en Royez, 1789. prys 1 liv. 16 f. Schoon het niet vreemd kan wezen, in een gefchrift van dezen aart onderftellingen fe vinden, die of te verre gedreven zyn of eikanderen om verre werpen, kan men 't egter de luiden niet ten kwade duiden, dat zy zig ten beste mogelyk verdedigen. Het Pleit van een Jood voor zyne Geloofsgenoten kan niet wel mi>fen hier en daar blyken van te grote eenzydigheld op te leveren. Met dir alles, en ondanks de gebreken in taal en ftyl, die in den Schryver ligt te verfchonen zyn, toond hy een man te zyn, die het onderwerp, welk hy behandeld, wel overdagt heeft, en niet onbekwaam is om zyne gedagten op het papier te brengen. Men zal dus deze Veihandeling met genoegen kunnen doorbladeren en 'er niet weinig in vinden, dat opmerking verdiend.
LAND- en ZEEKAARTEN.
berlyn.
Charte von Deutsche and, in XVIbladen, volgens de Aardryksbefchryving van den Qpper-Conftftoriaairaad Busching, nevens de beste hulpmiddelen., ontworpen, door D. F. üotzmann, GeheimSec/ et. by het Opper-Krygskollegie, en Geograpbist van de Koningl. Akad der IFetenfchappen, te Berlyn. Blad i—VI. fn de Koningl. Pruisfisch Akadem. Kunst-en Boekwinkel, prys 1 Rth. 3 gr. Deze is het eerfte ftuk van den Atlas op de Aardryksbefchryving van den Hr. Bup;hi?ig, die, by infehryving, in den voor-



< 125 )
-ïedpnen jare, door den Heer Sotzmann is aangekondigd. Hoe lang dan ook de Intekenaars henben moe ten wagten, zullen zy egter geen reden hebben, om over het '>Verk zelve "zichte beklagen: daar hetzeivc, zouitu'r;f.ledernaau'vkeurigheid en juistheid van te kening, als zuiverheid en fraayheid van gravure,voor een meesterftuk mag gehouden worden. De By-cie raden, door den ïïx.Meil, den jongen, uitgevonden en onder .opz'gt van den Hr. Berger in 't koper gebragt, brengen niet weinig toe aan de fraayheid van het werk, welks waarde, door het ichoon Zwitfers papier en het voortreffelyk afzetten, des te meer
vergroot is. Het eerfte Blad bevat een gedeelte
van 't Bywerk, nevens den Tytel en een klein ftuk van de Franfche Grenzen. Plet 2de, een ander gedeelte van het'Bywerk, nevens verdereOrensoord'en van Frankryk, een deel van de Bourgondifche Kreits , die men tot nog toe zelden op ene algemene Kaart van Duitschland aantreft. 3. Bevat een gedeelte van de Oostzee, Zwcedsch^Pommeren, bykans de helft van Pruisfsch Pommeren, een gedeelte van Mecklenburg , de Keurmark en Nieuwmark. 4. Het overige van Keurmark, nog een deel van Nieuwmark, Halher ff ad, Magdeburg en Mansfeld; het merendeel der Keur- en Hert. Saxifche Landen, Anhalt, de Opperen Neder-Launitz, nevens een gedeelte van Bohemen. 5. Het overige van Pommeren en de Nieuwmark, ne\eis eerj^groot ftuk der Grenzen van Oost- en West1 ndsfen , Dantzig en Polen. 6. Een gedeelte der Naordzi'.R . nevens een tink der HollandCfhe. flrp.nr.nn.
TEKENINGEN en PRENTEN.
berlyn.
Les Femmes de Weinsberg, naar B. Rode., door J. C. W. Rofcnberg getekend, en in 't hout gefneden door J. F. Unger. De drukker der Akademie alhier, de Heer Unger, die, met Didotfche Letteren, den eerften der Franfche Drukkers, den Hr. Didot, met veel roems, navolgd, is te gelyk een meester in de Konst van hout-frieden te maken. Voor enigen tyd reed-; heeft het Publiek hem leren kennen uit enige kleine proeven, die blyken van talent opleverden.— De Heer Unger, kortlings tot Medelid der fchone Konsten en werktuiglyke Wetenfchappen, alhier, aangenomen zynde, toond zig thans,die eer ten volle waardig te zyn, door, in zyne konst, een Blad uit te geven, 't geen niet flegts groter is, dan hy tot dus verre leverde, maar ook dan ergens ene nieuwe Houtfnede zal gevonden worden: zynde nam. 1 voet en 3 dm. hoog en 1 voet breed. Het zelve vertoond de bekende daad van Huwelyksmin der Weinberger Vrouwen omtrent hare Mannen., naar de Schets van .rflen Hr. Direkt. Rode, wiens manier, voor zo verre
hy namelvk, in zyne tekeningen, meer op uitdrukking en effect, dan wel op ene naauwkeurige uitvoering, gewoon is te letten, ongemeen wel voor houtfneden gefchikt fchynt te wezen. Deze eerfte Proeve van den Hr. Unger heeft niet weinig verdienste. De kragt in den voorgrond en in de Hoofdfiguur leverd een blyk op van zyne ftoute en vaste fnee: de uitdrukking is insgelyks in dit Stuk, vol beelden en leven . goed gedaagd en de houding mer oordeel en finaak in agt genomen. De Heer Unger, kan, door foortgelyke ftukken, niet alleen de HoutL.ykonst uit derzelver vergetelheid (waar in zy vnornamelyk, uit djen hoofde, geraakt was, dat men zedert ené halve Eeuw geen nieuw piodrukt van die grootte, 't geen van enige betekenis was, gezien heeft f) op nieuw voor den dag doen komen ', maar ook, door zyne kragtdadige poging, derzelver grenzen niet weinig uitbreiden, gelyk dit eerfte grote proefftuk van zya hand alle reden geeft, van hem te hopen.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Uit Neder-Normandyen word gemeld, dat de Graanoogst in 't algemeen aldaar ongemeen voordelig is uitgevallen. De Gerst in 't byzonder was 'er overvloediger, dan ooit voorheen, ingezameld.
De Koning van Napels heeft, te Palermo, twee Hoogleraren aangefteld, waar van de een lesfen over den Landbouw, en de' andere over de Veehoedery zal geven: terwyl zy beiden het opzigt en beftuur over twee voorname Boerderven zullen nebben: ten einde dus de Theorie en Praktyk, in dezen, hand. aan hand mogen gaan. Een dezer Hoogleeraren isSign. Balfemo, die ettelyke maanden by een ryk Landhoevenaar in Sufolk doorgebragt heeft, om zig inde Engelfche manier te doen onderrigten.
Volgens ene opgave van den ftaat der Carron Fabriek in Schotland, de grootfte mogelyk van die foort,die in de waereld bekend is, worden daar by, weeklyks, 11,000 Tonnen kolen, kostende 4 f. per Ton, verftookt: zulks men rekend dat hare dagelykfche Confumptie dier brandftoffe gelyk ftaat met die van de Stad Edenburg, gedurende ene gehele weekl Men gebruikt dus in de Gieteryen van Carron, zo veel kojen,, als genoeg zou wezen, om ene Stad van 70.000 Inwoneren te geryven. Duizend Arbeiderswerken dagelyks in deze Fabriek, wier arbeidsioop op 700 Pftr. v/ekclyfcs", en op 36,400 Pftr. in'tjaar, jeloopt.



1789. No. óp.
ALGEMENE
KONST- en LETTERBODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 23. Oftober.
BERIGTEN.
S P A N J E,
t^^^SI nder (je Geleerden, die gekozen waren,om mi »0 % met net 'aatst u'£ Kadi* gezeilde Esqualli lil c'er (zie Nr. 64. van dit Blad) enen reis@5^=#=® togt rondom de waereld te doen, bevond ■zig ook Dr. blanke, een Bohemer van afkomst, die onder den groten Plantkenner Jacquin, te Wenen, zig in de Kruidkunde geoeffend heeft. Hoe zeer egter deze Heer zig ook gehaast hadde, om bytydrs te Kadix te wezen; hebbende, in 24 dagen,de reize van Wenen derwaarts afgelegd; kwam hy aldaar niet dan na het vertrek der Schepen.
Hy is hier op naar Madrid by den Koning ontboden, en zal met een afzonderlyk Fregat eerstdaags naar Montevideo gevoerd worden, alwaar hy hetEsquader zal vindei:.
F R A N K R T K.
De Koningl. Maatschappy der Geneeskunde, te Parys, hield, den r. Sept. de*es jaars, ene openbare Vergadering. De Heer Vtcq d'Azir opende dezelve, met een verflag zo nopens de toegewezene als opgegevene pry^en :ge lyk hy, na het voorlezen van ettelyke Verhandelingen, zö door hem als andere Leden, de Zitting befloot met ere Lofrede op den Hr. Delasfone, eerften Lyfartz des Konings en .der Koninginne, Grondvester der Maatfchappy^
I'ii. DL £ L.
De Toegewezen Pbtzen, ter dezef gelegenheid, zyn als
volgd:
1. De Vraag nopens de befmettelyke Ziekten, in den Jare 1783 voor 't eerst, en zedert, in 1785 en 1787. by vernieuwing, opgegeven, by gene der ingekomen Verhandelingen, overeenkomstig het Programma daar van, beantwoord zynde, heeft de Maatfchappy zig genoodzaakt gevonden, dezelve in te trekken; hopende dat zulke Geneesheren, zoinals uitlandfche, welke foortgelykenavorfchingen zullen doen, haar dezen wel zullen willen mededelen; zullende zy aan hun zodanige pryzen van aanmoediging uitdelen, als derzelver arbeid zal verdienen.
2. Op de Vraag in 1787- voorgefteld, nopens clen aart der Etter, en derzelver kentekens in onderfcheidene kwalen, vooral in Borstziekten, was wel insgelylts gene der ingezonden Verhandelingen voldoende geweest; dog verdiende egter met lof vermeid te worden, die van den Hr. Cusfon, Hoogl. in de Kruidkunde te Mnutpellier, voor zo verre het beoeffenenrj en proeföndervindelyk deel daar van betrof: wes'ialven de» Maatfchappy, by wege van aanmoediging, ene Gouden Gedenkpenning aan den Schryver hadde toegewezen, en teven* bedoten, om dezelfde Vraag op nieuw, tot het onderwerp ener prys van 600 liv. voor het Jaar 1791. op te geven; moetende de Antwoorden uitterlyk voor z. Decemb. 1790. ingezonden worden.
3 Op het gevraagde, by het Programma van Feb. 1788. nopens de Konstvoeding der eerstgeboren Kinderen enz. was een meer dan eoit gewoon aantal van Antwoorden ingekomen : welken, daar de Prys van 2000 liv. hier op door den Heer Lieutenant-Generaal der Politie de Crosne gefteld, ir Gouden Medailies van onderfcheidene waarde, onder de Schryvers der beste Antwoorden op dezelve,moest uitgedeeld worden, door de Maatfchappy in vier K'asfen verdeeld zyn.
Zy heeft dus aan de vier Verhandelingen der eerfte Klas-
a f«,



IC 130 3;
{e, zynde van de Heren Iberti,M. D. te Edenburg, Jurine, oud Heelm. van het Hospit. Gener. te Geneve, Percy, Chirurgyn Major van Vlaanderen en Artois, en Hervet, Heelmeester te Mondoubleau, ieder éne Medaille ter waarde van 300 liv. toegewezen: als bevattende deze Verhandelingen een groot aantal van Gevallen, als mede nieuwe befchouwingen,belangryke paralellen, en gelukkige uitkomsten opleverende: terwyl zy boven dien regtftreeks aan alle de delen der Vragë beantwoorden, en" in ene zeer goede order en met veel duidelyklieid opgefteld zyn.
Aan de Schryvers der vyf Verhandelingen van de Twede Klasfe; zynde ds Heren Guegot de Traulon, M. D. te Infrande; Duf au, M. Dr. te Dax; Dufour, M. Dr. te Nyon; Degland, Heelmeester te Lille; en Strack, Hoogl. in de Geneesk. te Mayenne; is ene Gouden Medaille, ter waarde van 30© liv. toegewezen. Deze Verhandelingen houden navorfchingen in, die met veel oplettenheid gedaan zyn in oorden, •waar de Konstvoeding in gebruik is, met aanwyzing der omftandigheden, welke deze praktyk min of meer doen Hagen. Men vind 'er tevens zeer oordeelkundige aanmerkingen in, die blyken opleveren, dat de fchryvers met aandagt de onderfcheidene voortgangen der Konstvoedingnaargegaan hebben.
Die van de Derde Klasfe, aan ieder van welker fchryvers een Gouden Legpenning is toegewezen, onderfcheiden zig, of door hyzondere navorfchingen omtrent deze en gene punten van 't Programma, of door enkele belangryke gevallen, die in een goeden ftyl worden voorgedragen, of door by. Somende zaken, die van nut zyn. Deze Verhandelingen zyn van de Heren Ridder de la Cmdray, een der Gedeputeerden ter Staten Generaal; Maren, Heelm. te Sompuis; le Brun, Heelm. te Vandteuvre; Germiac ,M. D. byUzerche; Rolinan, Heelm. te Dturdafi; en Lambron, Lieuten. van den Eerltea Heelm. des Konings, te Orleans.
liindelyk heeft de Maatfchappy befloten om met lof gewag te maken van nog zes afzonderlyke Waarnemingen, welkezf in de Vierde Klasfe gerangfe-hikt heeft,als verdienende uithoof, de van derzelver naauwkeurige opgave, en het daarindoorUralend goed oordeel der ouderen, voor de Tergeteiheidbewaard te worden. Deze Waarnemingen, ten getalle van zes, "Waren gezonden, door de Heren Bonin, Geneesheer te Clisfon; door een ongenoemden uit Caen; Seeombe, Ridder der Orde, du merite,- Pallet, Adv. by 't Parlement te Bourges; .Reron, Heelm- te Fougieres; Moulet, Med. Dokt. te Monïauban.
De Maatfchappy heeft bevonden, dat de uitkomflen van deze veelvuldige Gefchriften ter bevestiging dienen van de proeven, welken onder het oog van hare Gemagtigden, t» Mouceaux, genomen zyn; en alles opleveren, wat by het "Uitgebreid verflag dier Heren verlangd was.
4. De Maatfchappy, zedert verfcheidene Jaren een Werk begonnen hebbende, over de Vallende ziekte, hadde hare CorTespondenten en Medeleden verzogt, om haar hunne Waarnemingen mede te delen. De Hr. Ramel, M. D. te Au.be* gne, heeft onder dezen byzonderlyk uitgemunt, door zynen yver, zyne aanhoudende Briefwisfeling, de nieuwe en beiangryke bezonderheden, doos hem medegedeeld, en de 3!aauwkeurigh#id, waar mede by zyne Waarnemingen, zedert
jaten gedaan, op het papier gebragt heeft; weiha.lven de
Maatfchappy, ten einde een blyk harer erkentenis aan dea voorn. Hr. Ramel te geven, hem ene Medaille, ter waarde van een Gouden Legpenning, heeft toegewezen.
5. Voorts heeft nog de Maatfchappy ettelyke Gouden Penningen van meerdere en mindere waarde uitgedeeld, aan de Schryvers en toezenders van belangryke Topographisch-Geneesk. Verhandelingen en Waarnemingen: en maakt eindelykvan nog een aantal andere gelykfoortige met lof gewag.
Opgegeven Pryzen..
De Koningl. Maatfchappy geeft ten onderwerp, op ene: Prys van 630 liv. door. den Koning geftigt,. de volgende Vrage:
Over de Cbronifcbe Ontflekingen.
Hebben 'er langzame of Cbronifcbe Ontflekingen plaats, inden zin, waar in dezelve, door Stoll en andere hedendaagfchep, toegedaan zyn? Zo zy plaats bebben, welken zyn'erdeverfcbyn' zeis van, en hoedanig behoord derzelver behandeling te wezen ?
Mén weet, dat de ontflekingen in 't algemeen fchielyke voortgangen maken, dat dezelve verzeld gaan van zwelling, hitte, roodheid met koorts, het zy plaatfelyk of algemeen, naar gelang van de uitgeftrektheld en gevoeligheid van hee. aangedaan deel. Deze'foorten van Ontflekingen duren, gelyk men by ondervinding weet, bepaalde tyden, waar in o£. de oploslrng, of de ëtterwording, volbragt word. B-y verpoppingen of obttrufties der Ingewanden befpeurd men zomwylen ene verborgen en langzame werking, niet ongelykaan ontflekingen, zonder dat juist alle de kentekenen daar van hier by plaats hebben; zig ontdekkende aan uitzetting, nevens ene vermeerderde gevoeligheid, die van. veel langer duur zyn dan dezelfde verfchynzels, by ene eigenlyk gezegde ontlteking, en welke insgelyks op verettering uitlopen. Men verlangd, dat de Geneeskundigen hunne aandagt vestigen op de werktuigelyke ongefteldheden (afeüions CbronU ques,) van den gemelden aart. Kanmenzodanige ongefleldbeden als langzame of Cbronifcbe Ontflekingen befebouwen ? De Heer Stoll geeft ze dus op; hy heeft dezelve waargenomen in onderfcheidene ingewanden van den Borst, de Buik en zelfs, in de Herzens. Het is ligt naar te gaan, dat deze Vrage , in allen opzigte, een zeer naauw verband heeft, metdebelangrykfte en moeilykfte nafporingen, die by de behandeling van Verüoppingen en Obflrudlies van. onderfcheiden aart, voorkomen.
Deze Prys zal in de openbare Zitting van de Vasten in 1791. uitgedeeld worden. De Verhandelingen moeten op. de gewone wyze, uitterlyk voor r. Dec, 1790. vragt vry, aan den Hr. Vicq d'Azir, aanhoudend Geheimfchryver de?. Maatfchappy, rue de Tournon, Hr. 13. toegezonden worden.
Corresponbentie.
De behandeling en befchryving van Epidemifche Ziekten, de Gefchiedenis van den Geneeskundigen Staat van elk Jaar, 1 het voornaam doel van dit Inftituut zynde, zo wel als het voorwerp, waar mede zig de leden beftendig bezig houden, nodigd de'Maatfchappy de lieden van de Konst, om haar ! berigt te ge»en van de enderfcheidene heerfchende Epidemie»



toten en Eoizootïen, en haar de Wafraemingen nopens den Staat der Geneeskunde, van tyd tpt tyd,toe te zenden;zullende de Maatfchappy Pryzen van aanmeediging uitdelen aan de fchryvers der beste Verhandelingen, of Waarnemingen, die haar nopens onderfcheidene onderwerpen toegezonden worden.
De Koningl. Maatfchappy nodigd wyders de Geneesheren Om met oplettenheid den ftaat naar te gaan van perfonen, die aan Epidemifche Ziekten krank gelegen hebben, by of zedert de fchynbare genezing dier Ziekten, ten einde hunn« Waarnemingen ene noodzakelyke volledigheid, welke meestal verzuimd word, by te zetten.
Het Genootfchap geloofd hier by te moeten errinneren het vervolg der navorfchingen, waar van een begin gemaakt is. X, omtrent de Weerkunde. 2. de Minerale of Geneeskundige Wateren. 3. De Ziekten der Konstenaren: hopende, dat de Geneesheren en Natuurkenners, zo in- als uitlandfche, wel zullen willen mede werken aan dezen nuttigen arbeid, die, gedurende een genoegzaam aantal van Jaren, in deszelfs uitvoering, zal voortgezet worden.
Het Genootfchap zal, in deszelfs eerstkomende Zittingen, met lof gewag maken van de Waarnemingen, die het zelve toegezonden zyn, als mede Medailles van onderfcheidene wiarde uitdelen, aan de Schryvers der beste Verhandelingen, $6 het zelve over deze Stoffen ontvangen zal hebben.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
' De Akademie der Konsten en werktüiglyke Wetenschappen, te Berlyn, heeft de Graaf van C.olonna, Heer van Groot-Strelitz en l^tvorog &.c.bekend wegens «ynen goeden fmaak, tot Honorair-Lid ■aangenomen.
De Heer Dr. Wagner, in Göttingen, die kortlings Tan zyne Reizen, door hallen, Frankryk en Engeland te rug gekomen is, gaat als üpziender by het Carolmum, naar Bronswyk. Van dezen Geleerden heeft men eerstdaags te wagten ene uitgave van de Kronyk van Paros, in het Grieksch en rioogduitsch, met ophelderende aanmerkingen, nevens ene Verhandeling over derzelver Egtheid, naar het Engelsch.
Gedurende het onlangs afgelopen Rectoraat van den Hofraad Runde, by de Akademie te Göttingen, hebben 'er, in de Geneeskundige Faculteit 23 Promotien cïaats gehad, in de Regtsgeleerde 19, in de Godgeleerde 1, en in de Wysgerige 4.
De gevangen Dr. Bahrdt, heeft nog geen Vonnis ontfangen: zo als,tegen de waarheid,verfpreidwas.
NEDERLANDEN.
Vlissincen. Het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen alhier, heeft, in zyne jaarlykfche Algemeene Vergadering, den zevenden van Wynmaand des jaars 1780. Öen Gouden Eerpenning toegewezen aan den Heer Joachim
Frebrik Muller, Lid van het fnvinciale Utredtfcbe Ce* nootfebap, woonachtig te Amfteldam: na dat, by het openen van het verzegelde Billet, gebleken was, dat hy, onder de Zinfpreuk.-
Ligt 't Scbip van handel op de reóf Is nutte koopzirg 't roef ter Zee; Doet Peru's goud de zeilen zwellen? Qan zal de kiel ter kooplust /nellen!
fchryver ware van het best gekeurde Antwoord op da
Vraag:
„ Dewyl het gereede gebruik van Penningen de ziel is van „ alle handelingen en bedryven: op welke wyze kunnen eer* „ lyke en naaritige Kooplieden, Commisfionarisfen , of ort„ dernemers van Fabriken en Trafiken, (diegene obligatient
of zoortgelyke effecten bezitten, om tot pand ter minne „ te kunnen overgeven: maar voorzien zyn van vaste paa„ den, of pakhuizen , zolders, kelders of winkels, met ge* „ noegzamen voorraad van goederen :)in deze Provincie van
Zeeland gelegenheid bekomen, om gelden a depofito, of ,, op wisfel, voor zekeren tyd, machtig te wórden, ter „ voortzetting hunner zaken; zo dat teffens de geldfchieters „ zekerheid hebben voor de veilige herkryging van hoofd„ fom en Interesfen?".
Gaarne had het Genootfchap zich ook in ftaot gefield gezien, om eene Gouden Medaille te kunnen toewyzen aaa een uitgewerkt en voldoend Antwoord, op de Vraag:
„Welken zyn de ziekten en kwalen der Negers,in deNeder„ landfche Volkplantingen inde West-Indiën?—Welken zynde „ uit-en inwendige tekenen van zulke derzelven,die(zonder „ behulp van eenen ervaren ®enees- of Heelmeester) door „ Planters of Directeuren, kunnen geneezen worden: ert ,, welke middelen moeten zy daar toe gebruiken? ert
welken zy die ziekten of kwalen, wier geneezing bove» „ hun vermogen is?" Dan de ingekomen Verhandeling,ons der de Zinfpreuk:
Tot 's Planters vaarwel, En 's Negers berftel!
offchoon daarin verfcheidene nuttige zaken gevonden wor* den, die op eenige eenvoudige, en voor de Directeuren of Planters vatbare, wyze zya voorgedragen: is dezelve echter over het geheel niet meer voldoende geoordeeld, dan eene Franfche Verhandeling, in "t jaar 1787. ingeleverd, onder de Zinfpreuk: Experientia est megiftra rerum: over welke in de algemeene Vergadering des voorgaanden jaars uitfpraak is gedaan.
Het Genootfchap nochtans heeft goedgevonden: (ten einde blyk te geven, hoe zeer men genegen zy de fchryveren toe het beantwoorden der voorgeftelde Vragen a3n te moedigen:) om aan beide die Verhandelingen ieder eene Zilveren Ms* daille toe te leggen: by aldien namelyk de Auüeuren hunne namen, binnen den tyd van drie maanden na dato dezes,
aan eenen der Secretansfen zullen opgeven: 'terwyl men
van die Verhandelingen in de Werken des Genootfchaps dat gebruik zal maken, als men, voor het algemeene nut, het meest dienftig zal eordeelga»
Ra ? D*



C tï» 5
De vraag echter word, by vernieuwing-, «ft aanmerking van derzelver groot aanbelang, voorgedeld: zonder tydsbepahng, onder belofte van den gewonen Gouden Iierpry* wanneer dezelve voldoende word beantwoord.
Het Antwoord, onder de Zinfpreuk; Ter liefde voor 'tbelanc van 't lieve Vaderland, op de Vraa<*:
„ Hoedanig is de ftaat der zeden onzer Natie geweest, „ zedert de oprichting van ons Gemeenebest, tot op dezen
» 'y? ■ Welken waren de oorzaken hunner verbetering
„ of verergering? - en welken zyn de beste middelen ter „ meer algemeene verbetering onzer nationale zeden?" be Helst wel eenige goede aanmerkingen: doch waar van zommigen te oppervlakkig, anderen te' breedvoerig, behandeld worden: - de (taalkundige reflexien zyn veelal niet zeerbe Jangryk; terwyl anderen een duidelyker voorftel en nader* verklaring vorderen De fchryver, offchoon blyken van zyJS £.de gefchiedenis en letterkunde gevende, heeft echter de Hiftorien van ons Vaderland niet genoeg met een wysgeng oog befchouwd; om uit dezelven het zedelyke ka rakter onzer natie, in onderfcheidene tydperken, behoorlyk
vLf,"1 *ke?:7~ u6 Weeide wo,d met rtfcl" a's ^ zeden verbas erende door hem voorgedeld ; maai hoe dezelve kracht
IJl p/, ' 6 befn0eld e" 'eSen 8eSaan [e worde"> genoegzaam aangewezen; - terwyl hy de verbetering onzer
mnonale zeden, voornamelyk in de verbetering der lagere
Sr"nn°ekt: een m-iddel' van hoe veel ^belang, alleen echter op verre na niet toereikende
helHrnn^en^,trChap^eeft1 deze indeling dus nietkunnen fchrJvirS, ' "h 8t der-dVer Auaeur,en andere kundifien vil ' 1Dde™?aI Ult; om deze Vraag voor den eer-
belofte viTrM m" 179u te ^antwoorden, met teeiotte van de Gouden Eermunt aan den genen die on iWl Te eene voldoende Verhandeling zal inleferen P
Dit zelfde voorftel doet bet Genootfchap ook, ten aanaien der vraag;
„ Z.yn 'ex, gesne algemeene en byzondere gebreken in de „ inrichting en leerwys onzer Vaderlandfche Hogefcholen? „ Welken zyn de voomaamften ? En wat kan tot verbetering „ daar van in het werk gefteld worden; totfpoedigervoort„ zetting van allerlei Wetenfchappen, en ter meerdere be„ fchaving onzer Natie?" Naardien het Antwoord, op dezelve ingekomen, onder de Zinfpreuk: Geb alle zeiten durcb, Jo lebrt dicb die gefcbicht, Das nur der ignorant von kunst gauz iöbnisebfpricbt: in het geheel niet voldoende is. De ichryver, ja, ftelt verfcheidene gewichtige aanmerkingen voor, tn geeft verfcheidene wezenlyke gebreken der Hogefchoien op: dan hy telt ook zodanigen daar onder, die twyfelachtjg, ja die ongegrond zyn; terwyl hy niet weinige voorna men geheel onaangeroerd laat. En met betrekking tot de eerften, is het niet genoeg te kennen te geven, dat mendeae of gene gebreken behoore weg te nemen; indien men Biet te gelyk de middelen aan de hand geeft, hoe men die zal weg. nemen? wat in derzelver plaats ftellen, 't welk men vertrouwen mag, dat beftendig nuttig, en goed zal zyn?Daar en. boven dient aangewezen te worden, uit welke bron Den. dte gebreken voortvloeyen; of dezelven-., als wezen'yke ' en beftendige, dan fledus als. toevallige, te befchouwen zvr.? m welk eene betrekking zy ftaan, tot den algemenen geest! te.eeuw?-welk verbandizy hebhea . oettyaMdere najioraiej
omftandigheden: tot het karakter; de levenswys; de opvoed ding; de manier van denken; enz. behorende? Zo deze en foortgelyke ftukken in de beantwoording dier vraag niet worden onder de aandagt gehouden: zal men gene middelen ter1 verbetering aanwyzen, door welken de gebreken onzer Hogefcholen grondig wordeu weggenomen; en het voorgeftelde doel bereikt.
Nogmaals herinnert het Genootfchap,onder de meermalen gemelde voorwaarde, met de bygevoegde nadere bepalingen in het Programma des Genootfchaps van her jaar 1785. re zien • en geplaatst m het tliftorifche Voorbericht, voor het 17. Deel der Verhandelingen: dat de geletterden worden uitgenodigt en wel zonder tydsbepaling , tot het fchryven „ van een vol' ,, ledig en beknopt zamenftel van het Staatsrecht der zeven ,, Verenigde Nederlanden, met aanwyzing der bronnen,waar „ uit men nadere en uitvoerige kundigheden, belangende d» „ byzondere punten van dit rtcht, kan halen, — gelyk ooit „ van een tydrekenktindig en naauwkeurig bericht van alle „ iniandfche en ui heemfche fchryveren en fchriften, die ter „ opheldering der Nederlandfche Gefchiedenisfen et) oudhe„ den (trekken, zedert het begin der Graaflyke regering, „ tot op dezen tyd."
Terwyl men met verlangen meerdere Verhandelingen te gemoet zien, voor den eerften van Louwmaand des jaar». 1790. ter beantwoording op de Vragen:
,, A. Hoe is de Aardrykskundige gefteldheid van ZeelanS ,, (voornamelyk ook betrekkelyk tot de rivieren en ftroo„ men} geweest, van de oudfte tyden dat het zelve bekend „ is geraakt, tot aan het begin derGraaflykeregering?Wel„ ke veranderingen zyn in dezelve voorgevallen, zedert dat „ Iaatfte tydperk, tot aan het einde der veertiende eeuw? „ Is naderhand hare gefteldheid dezelfde gebleven, of heef» „ zy ook merkelyke veranderingen ondergaan? Zo ja, wel„ ken waren dezen? en. van welken invloed zyn alle die „ veranderingen geweest; zo op het huishoudelykebeftaan, „ als op het ftaatswezen van dat Landfchap ?"
„ B. Wat is de reden, dat de Kinderpokjes (variolae), op„ byzondere tyden en plaatfen , zomtyds onverwacht zich „ openbaren, en zeer geweldig woeden; terwyl anderen, „ zelfs in de nabuurfchap, daar van op denzelfden tyd geheel „ beyryd zyn? Hangt zulks af van eene byzondere gefield„ heid in den dampkring; van de hoedanigheid der fteden „ en plaatfen; van het voedfel; of andere oorzaken? Zyn
Jer ook voorbehoedende middelen ten dien opzichte te,, bedenken?"
Mei wenscht by de beantwoording dezer Vraag, de redeneringen (zo veel mogelyk) bevestigd te zien door wezenlyke gebeurtenisfen, uit de ondervinding opgemaakt.
C. Nog vordert het Genootfchap, voor den eerften vaa' Louwmaand 179J. „ De Keuren van Zeeland, in ene goede „ N'ederduitfche taal óvergebragt, en met korte aanmerkin* „ gen, ter opheldering, voorzien;" onder belofte van de Gouden Medaille, en veertig Gouden Dukaten.
Eindelyk heeft het Genootfchap goedgevonden, heden; voor de eerftemaal, twee Vraagftukkrn op te geven, met ?eloftc van den gewonen Gouden Eerpenning, op den ftempet iran dit Genootfchap geflagen jaanbei),diè,opélkderzelven„ M)pt den. eetflen. Van,'LouA'qaaiid des jaars jjpi. het beste
en.



C 133 )
Hh meest vfc-Moénde antwoord zullen ingeleverd hebben. En
we! vordert het Genootfchap
A. Voor rekening der Maatfchappy: Een volledig CWpendium van de jtraj"bepalende[ Wetten; die thans iu de Nederianlen plaats hebben; en eene opgave van de wyze, op welke die behoren ingericht te worden: zo dat lus.
,, fchen dezelven, en de misdaden, eene gepaste evenredig heid gevonden worde; die niet ie (heng is, en echter
,, voldoen kan toe het oogmerk, om aan de aiisdadigers^evoel te doen hebben van I-tinne euveldaden,en ten alfchrik-
„ te (trekken aan anderen."
B. Op kosten van het Bataviafche Genootfchap : ,, Welken „ zyn de gefchikt (te middelen, om nuttige ontwerpen , door
deskundigen in de Verhandelingen van Geleerde Genoot,, fchappen en andere werken opgegeven, tot nut der burj, gerlyke Maatfchappy in trein te brengen?"
De Antwoorden op alle de gemelde Vragen en Vooiftellen moeten, leesbaar gefchreven, in de Nederduitfche, Latyn fche, of Franfche taal opgeileld, met een dubbel of affchrift voorzien, voor den bepaalden tyd, en vragtvry, toegezonden worden aan d-en Heer A Dryfhout, A. L M. Pbil et 1'heol DoB en Predikant te Middelburg; of aan dtn Hoer H. van Roven , ReQ,or der Latynfcbe Scholen te Vlisfingen : Secretarisfen van bet Zeeuwfcbe Genootfchap der Wetenfchappen teVlis fingen.
De Schryvers moeten hunne namen niet by de Verhandelingen voegen: doch dezelven mer eene Zinfpreuk voorzien; en verzeid laten gaan met een verzegeld briefje, dezelfde zinfpreuk tot opfchrifc hebbende; waar in denaam en woon. plaats des fchryvers gemeld ftaan.
Het zal aan een ieder, zonder eenige uitzondering , vryftaan , om naar den prys op alle de voorgeftekie Vragen te dingen; zelfs aan de Directeuren en Leden van dit Genootfchap: doch, ten aanzien der beide laatstgemelden, onder deze voorwaarden; dat zy niets op hunne Verhandelingen en billetten zullen plaatfen, waar uit blyken kan, dat zy (in de eene of aiidere betrekking) tot dit Genootfchap behoren; en dat zy, om des ie onbekender te kunnen blyven, hunne Verhandelingen door eene andere hand moeten laten affchryven.
Niemand, wiens Verhandeling bekroond word, zal vryheid hebben, om dezelve, 't zy geheel, *t zy ten deele, in het Kederduitsch, afzonderlyk te doen drukken, of in eenig ander werk uit te geven, zonder voorafgaande kennis en UicJebewilliging dezer Maatfchappy.
Het Genootfchap behoudt aan zich het recht., om, naar goedvinden, tot nut van het algemeen ,gebruik te maken van alle de toegezondene Antwoorden; en dezelven , fchoon daar nan de prys niet toegewezen word, geheel of ten deele onder zyne Verhandelingen- te doen drukken;'t zy mer byvoeging der zjnfpreuken, door de fchryvers gebruikt; 't zymet uitdrukking van hunne ramen, indien zy,daar toe verzocht wordende, dézefven gelieven te openbaren.
Tot DIRECTEUREN' van dit Genootfchap zyn aangefhJd: de Heren Mr. JO'IAN ASSUERUS BECiUS, Schepen en Raad te
J?z idelburg.
JACOiiUS van der STEEGE, Med. Doet. te Groningen,
En tot LEDEN zyn in de algemeene Vergadering ver»
koren: de Heren
WILLEM KIST Ant. z. , Hiftor. Prof. en Re&or der L*. tynfche Scholen te Middelburg.
JAN AARNOUT BENNET, A. L. M.Pbil. et Med, Dotib. te Amfteldam.
J. van BREDA, Stads Med. De%. te Gouda.
P. J. KASTELEYN, Apotheker en Cbemist te Amfteldam*
Leyden. Op Maandag, den 19, dezer maand,
is, alhier,, na ene langdurige zukkeling en verzwakking, in den Ouderdom van 68 Jaren overleden,onze beroemde Hollandfcbe Dichteres, Lucretia Wilhelmina van M er ken, zedert 2i Jaren do geliefde Echtgenote van den insgeiyks met geen geringen lof bekenden Dichter, den Heer N. S. van JVinter.
Hare gedtigtenis en Dichtwerken kunnen niet misfen, by de Tydgenoten en Nakomelingfchap, indie duurzame achting en roem te blyven, waar op dezelven ene zo billyke aanfpraak hebben-
Nieuwe stap van Hervormtng bï-bk Hoomsche Kerk.
De Kerk-hervormino, zedert de bekende Ver=* gadering van Pistona in Toskanen, met zo veel wys beleid, door den Regerend'en Hertog Leopolcl, ingevoerd, fchynt nog van tyd tot tyd aldaar verder voortgezet en uitgebreid te worden. By aldien men op de berigten van daar ftaat konne maken, zou 'er onlangs een nieuw Edict: van den Groot-Hertog uitgevaardigd zyn, waar by de Bisfchoppen en verdere Geestelykbcid van Toskanen rgelast worden, alle overbodige Kerkfleraden aan een kant te leggen,alle beelden, exvotis, en andere Reliquien, welken eniglykdienen, om het Bygeloof te koesteren en llaande te banden, weg te nemen, en by de Altaars geen-verderen opfchik te plaatfen, dan een Crufifix, ene HMoedermaagd, en ene Afbeelding van den PaToon der Kerke.' Omlertusfchen word de Geestelykheict bevolen, om, door gepaste vermaningen, de'Gelovigen tegen alle bygelovige vereering dier beelden tewaarfchuwen, en om dusdanige Afbeeldzel's alleen tebefchouwen, ais dienende om hun de Kristelyke verborgenheden te evinneren en des te levendiger voor den Geest te brengen, ieder woord van de Misfe, te dikwvls met ent; oneerbiedige en. ongodsdienstige verhaasting, binnen 's monds voort gepreveld, moet in 't vervolg langzaam en met ene. hoorbare, ftemmeworden uitgefproken. — Eindelyk moet dat gedeelte, van 't Euangelie, welk voor ieder dag beftemd is ^ in de gemene moederfprake voorgelezen-,- en tevens*, door den diensdoenden; Geestelyken, in; ene. eenvou-.* : R 3. $gffi



dige redenvoering, gefchikt naar de vatbaarheid der jninst geoeffenden, verklaard en uitgelegd worden.— De Predikatiën moeten voorts naar gewoonte gehouden worden, dan, zo veel mogelyk, over Zedekundige onderwerpen gaan, en zelden of nooit over geheimzinnige leerftellingen. De Lofredenen op de Heiligen worden ten enemale afgefchaft en flrikt verboden, als eniglyk dienende om ene ydele welfpreken/ heid aan den dag te leggen, die zelden iets goeds / uitwerkt, maar integendeel maar al te dikwyls aanleiding geeft om ene foort van bygelovigen Eerbied in te [joezemen voor den geprezen Heiligen.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Grootbritannien. Tbe Village Curatc. De Dorpprediker, een Dichtftuk, 144 bladz. in 8vo. Londen , by Jobnfon, prys 2 f. 6 d. 1788. In weerwil van de tegenwoordige menigte van Vaerzemakers,zyn de ware Dichters fchaars te vinden. De Schryver egter van het voor handen zynde ftuk, heeft allen eisch op dezen laatften tytel. [Montbly ■Review.]
Lettres f rem Barbary, France, Spain Rc. Brieven uit Bar baryen, Frankryk, Span[e, Portugal enz. door een Officier, 2 Bel. in 8vo. elk van omtrent sqo bladz. by Cadell 1788. iprys 12 f. In deze Brieven, niet weinig van den gewonen fcbryftrant onzer hedendaagfche Reizigers afwykende, en voornamelyk in korte befchouwingen en aanmerkingen om trent ene verfcheidenheid van voorwerpen beftaande, hier en daar met de voornaamfte voorvallen op de reize door nxengd, zal men meer oorfpronkelyke en nieuwe gedagten, meer onderrigting aantreffen, dan in enig werk van dien nart, zedert een geruitnen tyd in *t licht gekomen. Boven dien legt de Schryver, by zyne verftandelyke bekwaamheden, ene zo grote mate vaa goedwilligheid aan den dag, dat men, zyn werk dsorbladerende, niet dan de allergunstigfte gedagten van zyn Karakter moet opvatten; tonende hy, in alle zyne aanmerkingen, niet enkel het welzyn van zyn eigen land, maar van het Menscbdom in *t algemeen, op het 002 te hebben. \M. R.]
A view of tbe Reign of Frederik II. of Prusfia Rc. Befchou wing der Regering van Fredrik II. van Pruisfen; nevens ene vergelyking van dien Vorst met Koning Philippus II. van Macedonien, door f. Gillies, L. L. D F. R S en S. A. 503 bladz. in 8vo. by Cadell 1789. 6 f. L'Hiftoire demon Temps, door den laatst ©verleden Koning van Pruisfen zeiven ge&hreven, heeft de bouwftoften voor dit werk opgeleverd, zonder dat de Heer G. voor een enkelen overfchryver kan gehouden worden, als hebbende niet alleen het belangrykfte en 't geen onmiddelyk den Koning betreft, met agterlating van diens bredere aanmerkingen en uitweidingen, uit die Hiftorie verzameld', en ongemeen beknopt en oordeelkundig In een getrokken, maar ook wyders met zyn eigen fchrandere aanmerkingen verrykt,zo over den tegenwoordigen ftaat van Pruisfen, als de overeenkomst tusfchen den overleden Swing en Fhülipg. van, Macedonien. [Af. &]
Orlando Furiofo of L. Arkst». Orlmdo Furiofo van Lodovictf Ariosto, aev^sis ene Verklaring der dubbelzinnige woorden en digterlyke figuren, en ophelderingen van alle plaatfen, be« treffende de Gefchiedenis of Fabelleer, door A.Ifola, Italiaansch Taalmeester aan de Umverficeit te Cambridge, 4 Dl. in 8vo by Deigtbon 1780. prys 1 Pftr. 4 f. Enezeer fraaye en gemakkelyke uitgave van een der beroemfte Italiaanfche Digteren, waar voor,zo wel ais voorde bygevoegde ophelderingen, en de naauwkeurigheid van den Text, de Engelfche liefhebbers der Italiaanfche Digtkunde aan den uitgever niet weinig verpligt zyn; en 't geen hen moet doen wenfchen, dat hy gelyke Editien van Dante, Tasfo en Guarini moge in 't licht geven. [Anal. Rev.]
Tbe Rudimencs of ancient ArcbiteQureRc. Beginzels deraloude Bouwkunde, in 2 Del. Behelzende een hiftorisch verflag van de vyf orders, met derzelver Evenredigheden en voorbeelden van elk uit Antieken. Als mede Fitiuviusovex de Tempels &c. der Ouden. Ingerigt ten dienste der zoda. nigen,die een beknopt denkbeeld der Bouwkunde wenfchen te verwerven; met een Woordboek der benamingen. Opgehelderd met 10 platen, royal 8vo. by Taybr 1789. prys 5 f. Een werkje zeer goed gefchikt om aan het doel te beantwoorden. De Platen zyn fraay en keurig gefneden, en de druk is zindelyk. [A. R.]
Tbe Naturalist's Miscellany Rc. Mengelwerk voor de Nat. Hiftorie; of gekoleurde Afbeeldingen van Natuurlyke voorwerpen ; naar 't leven getekend en befchreven. Nr. 1. bevattende drie afgezette platen en 8 bladz. druk, royaalgvo. by Nodder 1789. prys 1 f. 6 d. om 's maandelyks vervolgd te worden. Het Kruidkundig Magazvn van Curtis fchynt een wenk voor dit nieuw Tydftukje gegeven te hebben. Het oogmerk daar van is, om „netce en- fraaye gekoleurde Afbeeldingen te geven van de zeldzaamfte eti fchoonfte NatuurJ, voortbrengzels; met befchryvingen in 't Latyn en Engelsch, volgens de manier van Linnceus. Het voorhanden zynde Nr bevat de Afbeeldingen van den Pfittacus Porpbyrocephalus of pujtperhoofdige Paraket; Phalana Atlas, of Atlas Mol; en den Mofcbits Pymxus of Dwergjes-Civet, gemeenlyk het Gum neesch Hert geheten. De uitvoering van ditStu&je is in allen opzigte goed. Papier, druk, gravure en afzetting is fraay, en het blykt alleuthalven, dat de befchryvingen uit de pen van een klasfiken Schryver zo wel als van een Natuurkenner voortvloeyen. By aldien men dus met dit werk voortgaat, kan het niet misfen, of het moet, by de liefo hebbers van dezen tyd, aanmoediging viaden. \A. R.\
NARIGTEN eh BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, eand- en Veebouw, ah mede de huishoudkunde, handwerken. en fabrieken, betrekkelyk.
Volgens de jongfle Narigten van Nieuw-Iork, was aldaar de Amerikafche Oost-lndievaarder Chefapeak , van Bengalen, met ene ryke- lading, na ene lange reize, te rug gekomen. Het zelve hadde van genoegzaam alle Aüatifchs PwdukterD, en Jtow&ktuien iet»



C 142 )
Pzmylvawen op te rigtan. Te Beverley werkt reeds een Engelfche Spin-machine. De invoer van Staal was te Philadelphia tot op een vierde, en van Bier msgelyks- zeer aanmerkelyk, verminderd. Men hadde reeds 50,000 tonnen gezouten Vleesch uit ConncStictit en Azeuw-Engeland, naar de Oost- en West-Indien verzonden. Met een woord, zo wel de Amerikaanfche Handwerken, als Landbouw, fchvnen de aanraerkelykfte vorderingen te maken.
Nog word in een Brief uitNieuw-Torkvm qo Tuk', onder anderen het volgende gemeld:
„Dc woeste en onbebouwde Landeryen , on Jiet „ meuw grondgebied, aan het Congres toebehoren„ de, zjn het Iaatfte jaar wei verkogt: zommigeu
tegen 2 papieren Dollars (*') het Morgen (acre\ „ weshalven het Congres befloten heeft ', om in plaats s, van 2 Millioenen, gelyk men gewoon was, jaar. " $ t a 5 Ml,li°enen Morgen lands te verkapen. „ Men hoopt, door dit middel, het Papieren geld, 5, t geen tot nog in omloop is, weldra uit de wac a, reld te krygen."
Eén Vrouw van Tours, heeft in liet voorjaar van ™l kf e?d Jaar °ntdekt> dat de Zyde-wormen ook met bladen van Paardebloemen kunnen gevoed worSfe w Cr d\Zy llier by en]g nadeel lyden. Men i Cr Va2' b£ ene fthriftelyke Memorie, berigt gegeven aan het Genootfchap van Landbouw, in die tilt', a k ii'er ?p' in deszelfs Zitting van 9 july laatst! den Hr. Huet,cen der leden, die ooggetuige van deze Proefneming geweest was , gelast heeft om dezelve te herhalen en verder voorttezetten.
De Tegenwoordige Leipziger Michiels-Misfe is, volgens berigten, zeer flegt. Het ontbreekt daar zo wel aan Geld als Kopers; het Iaatfte word voornam, hier aan toegefchreven, dat de Keizer, zo wel als de Keizerin, den handel van derzelver Staten met Bui tenlandersi met weinig bezwaren. In Rusland byzonderlyk Ichynt men geen Goederen meer te land,maar alleen ter Zee, te willen laten invoeren. Hetgebrek aan Geld en de hoge Wisfelcours aldaar, die thans op iö pCt. ftaat, baard al mede niet weinig belenimenng, ö
Koet verslag der Pogingen vatj Dr. ANDERSON, in de Indien,ten nutte der Britfcbe Katoen-Fabrieken en Verwekten.
( Vit bet Engelsch. )
Dr. James Anderfin , te Madras, heeft aldaar-ene Verzameling- wnBrieven in 't ligt gegeven, door hem zeiven en
C) Een Papieren Dollar is omtrent 1 fch, 3 ë.-waard.
anderen opgefleld, over de kwektog Yan het Conchinieiïa Infeet aan de Kust van Koromandel en de Landen van Bem galen. Hy was in 't eerst van gedagten, dat hy het ware Conchiniehe Infeét op Planten gevonden hadde, in die Gewesten oorfprongelyk. Dan het bleek,by een naauwkeurig onderzoek, dat fchoon dit met 'er daad een Infeft van dea Coccus-boom ware, het egter, in verfcheiden opzigte, van het regte Conchinieije verfchüde, en byzonderlyk, dat het geen koleur opleverde, om, op de gewone manier van Verwen, een zuiver Scharlaken rood op Wólle Stoften daar mede 'tl leggen. Onder het voortzetten zyner naVorfchingen, ontdekte hy tevens ene grote menigte andere veifcheidenheden in deze Klasfe van Infekten, niet minder dan 8 in getal,alleen op het Schier-Eiland var, Indien, die hy op onderfcheidene Planten vond, en door hem in dezer voege opgeteld woïden: !
- •'! .«IfeMiÖV} t.-.'-: Uh Mo .jitfatriÊWifi9Bj i.r!
ï. De Coccus Chkcoon, of Kermes Cboromandelenps, wierd gevonden op fó Acra Indica.
1. De Coccus Oogenes, op de Pbyilantbus Emblica, EupborMabirta, Menispermum Cordifolium en HibiscusTopulnecis.
3. De Coccus Iricbodes, op de Pfidium Cuajava, Annona Squamofa, Solanum lycoperfïcum, Bibiscus roja finenlis en Fbafetli.
4. De Coccus Erion, op de Robinia mitis, Hibiscus rofa fi. ner.fis, Ficus indica, ErpbrinaCorolladendron, Cocos nucifera ert Myrtus Zeylanicus.
5. De Coccus Mifcro O genet, op deVitis vinifera enGalega proflrata.
6. De Coccus Kokos, op de Solanum melongena.
7. De Coccus Diacopeis, op de Citnis f.nenfis.
8. De Coccus Narcodes, op de {lï'odier.)
Dan fchoon verfcheiden dezer Infekten zeer goede koleuren in (laat zyn op te leveren, kan egter geen 'derzelven in helderheid by die van het regte Conchinieije Infekt halen • ook heeft men, by de vlytigfte navorfching, door alle de Britfcbe Gewesten in de Indien, geen enkele Plant van den Cactus Cecbinilifer (de Opuntia, fpinulis obtufis — de Nopal van Mexico) nog enig enkeld waar Conchinieije Infekt, kunnen vinden. Eindelyk egter, wist de aanhoudende yver vanür A. eerst uit Cbina, enige weinige Planten te krygen van dé ware Opuntia; en vervolgens van de Kaap de Goede booi over Manilla, ettelyke Planten van de Mexicaanfche Nopal, welken hy één en dezelfde bevond te wezen, en in genen opzigte verfchillende van twee Planten, ware Conchinieije O. puntia, die, door de bezorging van den Hr. J: Banks,heai uit de Koningl. Tuin, te Kei», waren toegezonden. Deze met nog enige anderen, langs enen anderen weg, door Dr' A. bekomen, kweekte hy in zyn eigen Hof, digtbyMadras' en bevond dat dezelve overvloedig voortteelden. De Direkteurs der Engelfche Oost-Indifche Compagnie begrepen, uit dezen goeden uitflag, en uit hoofde van het gunstig fndiesch Climaat, gepaard met den verbazenden goedkopen°arbeid aldaar, en de hebbelyke nyverheid der Ingezetenen, dat het kweken van Conchinieije zeer ligt was in te voeren in de Britfche Bezittingen van de Indien, onder het opzigt en beftuur van zo bekwaam en yvrig man als Dr, Anderfin,
De



t *45 3
Do Hr. Arcbibald Campbell, wees hier op, en ingevolge hekomen orders daar toe van de Direkteuren in Engeland, een plek'gronds aan, en begon het zelve te omheinen voor een J>Jo[ia!-Tuint ftelleride- tevens een Opperbaas, onder het toe voorzigt van Dr.A. en op ene behoorlyke wedde, aan, gslyk mede de nodige handlangers ter opregting ener kwekny van Opuntia of Nopal Planten, om, in tyds.aan de Inboorlingen te worden uitgedeeld, en om op de levendige Infekten te pasfen, die, onder liet beftuur van den tlr.jf. Banks, naaf Indien ftaan gezonden te worden, om op die Planten te azen. Het blykt dus, dat men goede reden heeft om te verwagten, dat deze.kostbare Verw, binnen korte jaren, veel beter koop uit de Indien zal te krygen zyn, dan uit de Spaanfche West-Indien, daar het arbeidsloon der Indifche Vrouwen niet hoger komt dan voor 'cimeest op een Penny of 3 halve Pences 's daags, -t geen minder dan een 10. gedeelte is van 't geen de arbeid in Mexico kost, en dat ge volglyk deze tak van handel in onze handen zal vallen. Een tak van Handel, die de hoogfte oplettendheid waardig is, naardemaal de jaarlykfche invoer van dit Artikel, in Europa, tegenwoordig meer dan driemaal honderd duizend Pftr. in waarde, beloopt.
Door de oplettenheid van denzelfden Dr. Anderjon, is men thans waarfchynlyk op den weg., ora. Zaden van de Olden Iqiulia Umbellata, uit de Wortels-van welke planten die fchone vaste rode Verw-koleur voor het Katoen getrokken word, die men reeds lang op de Indifche Stofre befpeurd heeft, naar onze (de Engelfche) West-Indien gezonden te krygen, om te beproeven of dezelve aldaar met voordeel kunnen geplant worden. Daar het egter waarfchyniyk is, dat zy beter koop in de Indien, dan daar,kunnen gekweekt worden,en daar de Wortel van grote waarde- is? geidende zomtyds in Madras, ter hoogte van een Guinie het pond, zal.Dr. A. insgelyks enige bereide Wortels overzenden, om te beproeven, of de Verw, in Groot-Britannien daar uit kan getrokken wórden: en by aldien dit wel fiaagd, kan men ze direct uit Indien laten komen, tot niet weinig, voordeel der Engelfche Katoen Fabrikeurs.
" Men kan verder, het publiek, van goederhand, verzekeren, dat Dr. A, een partytje Zaden der fynfte Indifche Catoenplant, nevens andere nuttige Zaden (*), onlangs, aan
(*) Deze bygevoegde Zaden beftaan in de volgende-:
N^rapbaa. Öe EgyptifAe boon, of grote Waterlely. De Wortel
Van deze Plant is een kostbaar voedzel. Zy groeyt in 't water. Pbafealus Bengalen/is. Een foort van Turkfche boon, die ongemeen
fterk draagt, en een kostëlyk voedzel voor den mensch epleverd. ' Cynojurus eoiocanus, Panicum, Mi.livm, Zizania, Graszaden tot
Voeding van Vogelen en Vee.
HOUT-ZADEN.
TeSonia. Het Hout is elastiek, fterk en duurzaam, wederftaat <3e Worm, en is beter dan enig ander hout voor het bouwen van fchepen, als mede voor Huisbalken.
ErjihrmaCoro'hdendron. Goed hout voor Vragtwageni, gelyk Karren enz.
Tbespis fopulxia. Ligt hout, dat glad van draad, en fterk genoeg il voor Wagens. Cnfapina Sappan. Verw hout.
Mimofa Ni'oiica, leverd Arabifche Gom uit ert bast om Leder te tcoyen. De fchilien dfg^den kunnen voor Galnoten éiensn, om takt te maken.
ene Vaderlandslievende Maatfchappy, die voor enigen tyd Op het Eiland St. Helena is opgerigt', gezonden heeft, ten einde dat Eiland te verbeteren; twyffelende men geenzins, of men zal aldaar behoorlyk agt daar op geven, in welken gevalle verfche Zaden gemakkelyk naar onze West-Indifche Bezittingen zyn over te brengen, enwy, langs dien-weg, in ftaat kunnen gefield worden om tegen de Inboorlingen van Bengalen, met de fraayfte en fynfte Katoen-Stoffen, te kampen.
Zie daar enige der voordelen, welken Engeland zig mag beloven van de Vaderlandslievende pogingen van een man'' wiens naam, in de Indien, in agfins is, fchoon dezelve tot n®g toe weinig bekend in Europa fchynt te wezen.
PRYS DER granen.
f Ggld.
TARW. Het Lait. Vriefche . . s.io a tBa,
Ggld. Zeelandfche witte . 2608290
Poolfebonte en witte 2933325 ROGGE HecLasc.
Dito rode . • — • Ggld.
Koningsberger . 280 a 310 Dantziger . . 154 a 17»
Voorlandfe rode • 250a 274 Koningsberger • 152 a 168
Dito witte . . Dito bruine . . 1443164
Bovenlandfche . . 260 a 300 Vlaamfe en Brabandfe 1582174
Amsterdam 29 Octob. 1789.
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE. ANECDOTEN.
De onlangs in Engeland overleden Graaf van Abercorn, Burggraaf van Hamilton-, fchynt een man van zeer ftyve en onwellevende manieren geweest te zyn. Onder anderen, word, ten blyke hier van, het volgende wegens hem verhaald.
Toen de tegenwoordige Koningin uit Duitschland, in Engeland aankwam, hadde Lord Abercorn de eer ora hare Majefteit aan zyn Huis op te wagten, alwaar hoogstdezelve-met haar gevolg een nagt vertoefde,,;— De Lord kort daarna aan het Paleis' van St. James komende, bedankte de Koning hem voor zyne bewezene oplettenheid omtrent de Koningin;, 'er by voegende, te vrezen, dat haar bezoek hem niet wen nig moeite veroorzaakt hadde. „Ja wel niet weinig," antwoordde zvn Lordfchap.
Hy
Mimofa Cinerea. Het verdikte zap van dezen boem word Terra ffopottica geheten. Mimofa MaJraspaienJis. Haag Mimofa. Robinia muis.
Robinia Gran liflora. Ds Bladeren worden gefloten en als Moes gegeten. Amons Squzmofa. Vlaa Appel. Casbu nut.
Tamarindui. Da Tamirindeboom, groeyt in 't wild tulfchen de Rotfen.
Gosfy pitim. Katoen van de fynfte draad.
Indigo fera. De grootfte Zaden komen van Stiratie t dekleinfts ge» ven de beste Indijo. Moringks. Indiafche Peperwortel.
Behalvtn Plinten van de Diostoria oltta-en CwmWu bastaiuh



i H4 3
Hy was doorgaans gewoon,om jaarlyks zyn Landgoed te Dudding/lone, in de nabuurfchap van Edinturg, voor 5 of 6 weken te bezoeken ; dog, was , tegen de Schotfche Gastvryheid aan, altyd zeer gebelgd, wanneer iemand ondernam om hem te komen zien, zonder een Biljetje van uitnodiging van hem ontvangen te hebben. Dr. Roberifcti,' de vermaarde Hiltoriefchryver, hier op niet bedagt zynde, ging eens, by zulk ene gelegenheid, zyne opwagting by den Graaf maken, en vond hem wandelende in een kortlings geplant boschje. De Dokter, een Compliment ar,n den grond willende maken, zeide: „ De Heesters zyn aanmtrkelyk gearoeit, zedert uw LordIchap laatst hier was." „Zyhebben ook niets anders te doen," gaf de Pair ten antwoord: kerendeonmiddelyk den Dr. zyn rug toe, en hem alieen latende, zonder een woord meer te fpreken.
Met alle de plompheid was hy egter niet ontbloot van edelmoedigheid; gelyk men aan het volgende ffcaalt}e zien kan.
Zyn Btoeder, die een Kerkelyke was, deed eens aanzoek by hem voor een Ampt, dat open gevallen was, en ter begeving van de Kroon ftund. liet bragt b37,,a iooo Pftr. jaarlyks op. Lord A's. antwoord was zo Laconisch als zakelyk. „ Ik vrage nooit eenige
„ gunsten: Ingefloten bekomt gy een Annuteits
0, Billet van iooo Pftr. jaarlyks. De Uwe, Abcrcorn"
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de Iaatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam ao6: in Hage 30: «n te Haarlem 15, onder welken laatften 7 beneden de ia Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN. Op Tsland is den 10. Juny. des 's morgens half 5 uren, ene hevige Aardbeving gevoeld, waar door verfcheiden Huizén zyn ingeftort, grote Bergen van een gefpleten en naar beneden gezakt. Het Aardryk borst op ettelyke plaatfen gebeel openlatende diepe openingen na ter breedte van 6 voeten: verfcheiden wegen waren hier door onbruikbaar gemaakt, en het grote Meir CThingvallevate), 't welk 6 a 10 mylen' omftreks beflaat. is een goed einde wegs van 'tZuid west, naar het N. oost, verplaatst geworden, zulks dat men, waar voor heen 12 voeten diepte waters ftond, thans drogen arond ziet, en daar en tegen de vorige wegen, aan de overzyde, onder water ftaan.
Op zommige plaatfen, waar de Aarde gefpleten is, zyn harde klippen voorkokende bronnen verwisfeld. ' Van 10 tot 15 Juny waren de fchuddingen zo me- j nigvuldig, dat men* byzonderlyk in d- nv beginne, J
zelden 5 minuten tusfchen de ene en andere telde' ook was de fchnk zo algemeen, dat de menfehen eeri geruimen tyd zig op het open veld hadden opgehou-
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haariem.
x * *s Nagts 37§, op 't Zuiden 37 gr. dit is de eerfte Nagt geweest van dit Saifoen dat bet merkelyk gerypt heeft; dog in een zeer kleine quantiteit water , daar toe geft«ld, was hoe genaamd geen ys.
f 'sNagts3i, op het Zuiden 29 gr. 2ynde deeerlteNagt van dit na» jaar, dat het gevrozen en ysgemaaht heeft. De Sloten waren 's Morg. zeer met ys berimpeld .- toen de Therm. tegen het Zuiden op3r grad. ftond, was het wa.er, {zyndefchoon Pompwater,) in een klein fteene Kommetje by dito Therm: op den rand van een Bloemenbak, een voet boven den grond geplaatst, weikelyk met veel ys bezet: het water va* niet boven op alleen bevrozen. maar was geheel vervuld met zeer fpongieus zagt fchilferagtig ys.tot onder op den grond , dat zo wel boven op> als in het midden , aan de zyd« n en van onderen, zo zagt was, dat hee aanftonds, by de minfte aanraking van den vinger, was als half gefmolte in het water liggende fneeuw, en alles aan ftukken en doorgeroerd zynde, zakte al het ys op den grond,en boven op bleef niets.'s Morgens was ue gehele masfa water, op zeer weinig na, tot ys geworden ; dog het water dat door de vogtipe lugt by gehele droppels langs de Kwikbuis en de kopere plaat van de Therm. afliep, was niets bevrozen , niet tegrnflaanrie de Therm.'ot op 28 grad. gedaalt was. Jk heb dikwils met verwondering g.obferveerd, dat het zomtyds gebeurd, dat de masfa o£ damp aan bet glas van de Therm. vloeibaar blyft, zelf tot een koude van 27 gr. daar 'er buiten dien blyken van vry fterke vorst waren, dewyl op andere tyden dit vogt reeds met 31J grad. aan het zelfde glf.s van de Therm. bevriest: mogelyk zyn hiervoor zeer eenvoudige redenen , die misfchien in de qi:aliteit der vogt of dampdeeltjes berusten , dan het wtlk te onderzoeken ofte beflisfen, ik voor kundiger liefhebbers over laat.
De WAARNEMER.
Tc Haarlem, by A. LOOSJES.
J BARO- thermo- streek
1789 me- meter. der ujchtsgb.
Oct. ter. Noordi Zuid. wind. steldheid.
fapTol 50Ï 48Ï z.o.c z. '
21. < 29.10 59 76 z. o. helder, extra ( 29' 9Ï 52 52 fchoon weder.
■ f29.10 5I~ 50 Z. C. o. ^sM^rgTb^ittT
22. < 29. yl 57§ 81 Z.O.t.O. verder helder en "(_ 2g 1O3 50J 49* z, O. extra mooyweder.
f2911 50| [ 48 O. t. N. donker, misTigT^
23-S 30. o 47 46 O. betrokkeu en zeer.
jlo. i 47| 4(5§ . windrig.
( 30. 2 "45Ï 44 ~~ö.
24. <T30. 1} 45 44 *cer betrokken,
bo- 4 44 43 We wind'
( 30. 2 43 42 ! O. N. O. I
25-1 30- 2 4Sl 58 Voorm.betr. verder
f30 2f 39§ 37 O. t. N.
26. \ 30. 2 4ö| 63 O. helder.
_ L3Q- '1 t3«i 37l o- t. N. _^
f30. if 29 28 O. geheel ftil.tot 10 nnf
27- i 3°- I-| 45§ 53 w* mist, tot mur heM»
(^30. l\ 34* 32j N. | verder bew.lku



e 147 5
Op deze Gallery ftaat een Zeer fraay Orgel,gemaakt doo: Samuel Green. Aan weerskanten van de Orgel-Gallery zyi vier grote Kolommen; welker Stylen van Konst- of Compo fitie-Marmer, in den fmaak van Sienna's Marmer, dooi Richter, gemaakt zyn: de Kapitelen en Vafen zyn van ge houwen Marmer. Aan het andere einde der Kapel, ftaar vier gelykfoorcige Kolommen,die]de gewelfde Zoldering er Kap onderfchragen. Deze Kolommen zyn van de Korintifchc order, en, met derzelver Pedeftallen, 28 voeten hoog.
Aan de Zymuren der Kapel, tusfchen de boven en beneden rei Glasramen, zyn twee Gaanderyen, waar op de ge Hoeken voor de Officianten en hun gezin. Die van der Governeur en Lieutenant Governeur, die vlak tegen elkan deren overftaan, zyn onderfcheiden door Sieraadjen, beftaande uit de Scheepskroon, en andere Krygstekens. Onder deze Galleryen en Antilavers, waar op dezelve rusten, zyn reien van gegroefde Pylasters. De Antilavers zyn verfierd met antiek Loofwerk en Scheeps-ornamenten: de Tusfchenwydte met festonnen &c. en de Pedeftallen der baiuftrade, in het front der Galleryen, met drietanden en kransfen. De Panelen, in 't midden van elke baiuftrade, bevatten de Wapens van 't Hospitaal, en de Fries, beneden, is met loof werk, in den Grieklchen fmaak, gebroken. Boven de benedenfte rei Glasramen zyn graauwtjes gefchilderd, verbeel dende enigen van de voornaamfte levensgevallen des Zaligmakers, waar by Armblakers met festonnen gevoegd zyn.
Boven de Galleryen is een fraaye Lyst van fteen gehouwen, waar op een rei Pilasters ftaat, van de zamengeftelde order: zynde de Stylen van Kunst-marmer, overeenkomende met die der agt grote Kolommen, en vertonende met dezen te zamen de Platirig, die rondom de Kapel loopt, te onderfchragen. ^it deze ryst de gewelfde zoldering, die in vakken is afgedeeld, en met Loofwerk, Golochi &c. in den an tieken fmaak verfieid is. Tusfchen de boven Pilasters zyn .Nisfen, waar in graauwtjes van de Apostelen en Èuangelisten gefchilderd zyn.
Aan het einde (ter Galleryen zyn, aan weerskanten, holle "Nisfen, welker bogen.met kroonwerk en festonnen, uit fteen gehouwen, verfierd zyn. In deze-Nisfen zyn de Deuren, waar door men op de Galleryen komt, fraay verfierd met Pilasters en Kroonwerk, nevens een Groep van Ornamen ten, beftaande in de Scheepskroon , laurier-Kransfenen Drietanden. Boven de Deuren zyn ronde Nisfen, waar in gefchilderde graauwtjes, verbeeldende Mojes, David, jefaias en Jeremias.
■ De Nagtmaals tafel is een half ovale Plaat van gehouwen Marmer, ter lengte van omtrent 8 voeten. Men klimt naar denzelven langs drie trappen van wit Marmer, waar opeen iïerlyk gewerkte Leuning vast ftaat, verbeeldende Koren-airen en Wyngaard ranken. De Tafel word opgehouden door zes Cherubims, ftaande op een voel van gelyke grootte.
Boven denzelven ziet men ene Schildery van West, in een zeer fraay gefneden en vergulde lyst, verbeeldende: Paulus redding uit de Schipbreuk aan bet Eiland Maltha. —— Dit Schilderfluk is 25 voeten hoog en 14 breed, en beftaat uit drie Groupen. De Eerfte, zynde de benedenfte, verbeeld het ■ San ftrand brengen van verfcheidene Goederen, die uit het Wrak geborgen zyn, door de Scheepslieden en Gevangenen; hier nevens is ene zeer fraaye Beeltenis gevoegd, hebbende
het voorkomen van ene Romeinfche aanzienlyke Vrouw, lluitende, met aandoening, ene Lykbus, welke de asch vaa haren, in de Joodfche Oorlogen gefneuvelden, Egtgenoot, be?at. Voor haar ziet men een oud zwak man, die, niet in flaat zynde, zig zeiven op den been te houden, in de armen van twee fterke Jongelingen gedragen word —In het middelfte gedeelte van het Stuk is de voorname Groep, vertonende Paulus, zo als deze bezig is met de Adder in het vuur te fchudden, die zig aan zyn hand gehegt hadde; de Broeders, die hem verzelden, zyn Vriend den Hoofdman over honderd, en ene bende Romeinfche Soldaten,met derzelver eigenaartige Wapenrustingen. De heelden hier
boven, op den top van kfjppen, voimen de derde Group, beftaande uit de herbergzame Eilanders, die brandftoffen en andere noodwendigheden tot verkwikking der Schipbreukelingen naar beneden laten.
De Zee en het Scheepswrak, ("die op dezen tyd als een Epifode kunnen befchouwd worden,) vertonen zig van ag. teren in 't verfchietj en werken mede om een Tafereel uit te leveren, 't geen niet misfen kan, een gepasten indruk te maken op de gemoederen van Zeevarende lieden, en hun een behoorlyk bezef in te prenten van hunne vorige ontkoming, en hunnen tegenwoordigen troostelyken toeftand,en onderhoud, in deze uitmuntende wykplaats voor ongelukkige en brave fchepelirjgen.
Aan weerskanten van den boogswyze toelopende top dezer fchildery, zyn Engelen, van gehouwen Marmer, levens
igrootte, door Bacon vervaardigd: dragende éen daar van 't Kruis en de andere de Zinnebeelden van het Nagtmaal. De uitmuntends zamenvoeging dezer Konstftukken eindigt boven in de affnyding tusfchen de grote kornisfing en zoldering, met een ftuk van de Hemelvaart , naar ene tekening van West, door Rebecca, in 't graauw gefchilderd: makende dit het Iaatfte ftuk uit van den rei levenstaferelen des Zaligmakers , die rondom de Kapel loopt.
Het Vak tusfchen de Galleryen en de ruimte rondom de Orgel-Gallery is opgelegd, met marmer Lystwerkin Golochi en andere fieraden: hebbende in het midden een Anker, ne» | vens een Scbeeps-Compas.
I De Preekftoel is van ene ronde gedaante, onderfchraagd door zes gegroefde Kolommen van Lindenbomenhout, met kroonwerk boven van het zelfde hout, zeer ryk gefneden.' In de zes Binnen-kolommen, ziet men de volgende uitkomende Beeldhourtukken , 'Alto relievos) ontleend uit de Han1 delingen der Apostelen, en, naar tekeningen van West ver[ vaardigd. De Bekering van Paulus, Hand. IX. Het GezigS van Kornelius, Hoofdft. X. Petrus verlosfing uit de Gevangenis door een Engel, Hoofdft. XII Elymas, mst blindheid geflagen , Hoofdft. Xlll. Paulus predikende te Atbenen, en bekerende Dia* nyfius, den Areopagiter, Hoofdft. XVII. Paulus pleitende voor Felix, Hoofdlï. XXIV.
De Lesfenaar of het Pultrom van den Voorlezer is van ene vierkante gedaante, met Kolommen aan de vierhoeken, nevens een Kroonwerk, overeenkomende met dat van den Preekftoel: binnen de vier tusfchen-kolommen ziet men hier op insgelyks uitkomend beeldwerk, verbeeldende de Profeten Daniël, Micba, Zacbarias en Maleachi, alle naar tekeningen van denzelfden Konstenaar gefneden. Ta De



C 148 >
De volgende Stukken, in 't graauw gefchilderd,betrekkelyk tot onzen Zaligmaker, zyn boven de beneden Glasramen geplaatst.
De vier eerften van dezen rei, door de Bruin gefchilderd, zyn aan het oostelyk einde van den zuidkant der Kapel,en verbeelden: De Geboorte. De verfchyning van den Engel aan de Herders. De Aanbidding der Oosterfcbe Wyzen. De Vlugt naar
Egypte.
De vier volgende, aan die zelfde zyde, zyn van Catton, en vertonen: De Doop van Jobannes. De roeping van Petrus en Andreas. Den Zaligmaker predikende, op een Scbip, voor de menigte op bet Strand. Het /lillen van bet Oniueder.
De vier, aan het westelyk einde van de noordzyde, zyn door Malburne gefchilderd, en verbeelden: Den Zaligmaker <mnndelende op de Zee, en Petrus voot bet zijiken behoedende. De Hinde man deer aanraking genezen. Lazarus van den dode vervoekt. De Verbeerlyking op den berg.
En de vier, die aan dien zeifden kant volgen, zyn van Relecca, en vertonen: Het Nagtmaal des Heren. Onzen Za ligmaker voor Pilatus gebragt. De Kruisftging. De Opftanéing.
De Apostelen en Euangeiisten in de Nisfen tusfchen de bovenfte Glasramen, nevens de vier Profeten in de ronde boven de Gallery-deuren, zyn van de laastgenoemde Konstenaais, naar tekeningen van den Hr. West.
GOUDEN en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN.
In de befchryving, by onze Iaatfte Nr. 70. van de fraaye Medailje, door den Hr. Ihltzhey, te Amfterdam, op de verovering van Okzakow, door de Rusfen, vervaardigd, is ene Misftelling ingeflopen, die, alhoewel flegts van ene enkele letter, nogthans, in verband, ene aanmerkelyke verandering in den waren , en eigentlyk bedoelden zin, opleverd. Te weten, men leest daar, in het Omfchrift, 't geen de Tegenzyde van de Penning voert:
1 mine et verbis Rus/os illude superbos.
Daar ondertusfehen, volgens de bedoeling (gelyk reeds uit de bygevoegde Nederduitfche Vertaling dier woorden bleek) het meervoudige van het Adjectivum Superbus, niet in.accufat'ivo, als floeg het zelve op het woord Rusfos, maar in Ablativo, als voegende by dat van verbis, rnoestgefteld geweest zyn; en men gevolglyk móet lezen, zo als dan ook de Medailje heeft:
1 nunc et verbis Rusfos illude superbis.
De prys dezer Medaille is in Goud / 80:~- en in Zilver ƒ 5 :10:—
NIEUW UITGEVONDEN WERKTUIGEN en KONSTGE VA A RTL N.
Dessau, 7 Sept. 1789. De Opper Amptmarï Hohhaufen, in Gröpzig, heeft, reeds enigen tyd geleden, een Werktuig gevonden, waar mede tusfchen twee fcherp geribde Rollen, het Vlas z-;er goed kan gebraakt worden. In hec groot word het door een Schyf of Wiel bewogen: in welker voege het reeds elders gemaakt, en met voordeel gebruikt is. Ook in het kleine, gelvk de Raadsheer van de Rekenkamer, Man,het zélve tot een Handwerktuig gemaal-1 en met een Draaywiel voorzien heeft, kaïi 'er 't zelfde mede gedaan worden.
De Proeven met de Spinnewielen voor twee handen, die de opgemelde Amptman uit Berenburg herwaarts heeft laten komen, zyn insgeiyks naarwensch uitgevallen. Bekwame Spinders fpinnen daar mede,, in denzelfden tyd, na genoeg ene dubbele hoeveelheid zeer goed Gaarn , van 't geen op de gewone enkele Spinnewielen kan gefponnen worden.
Al over lang heeft de Hr. Holzhaufcn verfcheiden nieuwe Ploegen uitgevonden: en onlangs heeft hy de Raders van de gewone ploegen vergroot. Eerstdaags zal hy ook de proef nemen van de door hem verbeterde Land- en Tuin Rollen, volgens het ontwerp daar van door den Heer Busfe aan de Keur-Maintzifche Akademie der Wetenfchappen, te Erfurt, opgegeven.
Maandeeyksche Pryslyst der rN- en uitlandsche Effecten.
Ihlandsche. Holland. Recipisf 25de Penn. ordin- af prCts. 78|a8of pCt. Dito 30 jar. Rent. 5 prCts. 78 a 80. Obl. op naam en met Pap. 2|prCts. 76 a8o. Zeeland. aprCts 90 a 91. Dito 3 prCts 75 a 77. Dito a§ prCts. 65 a 67. Friesland.z prCts. 62§a<53f. Utrecbt. 2~prCts. 79881. Generaliteit.. 3 prCts. 88api. Last-en Veilgeld 2§ pCts. <56a7i. Z. Ooorl. Hoogh. 3 prCts. 97 a 98. Dito 2§ prCts. 81 a 83. O. I. C. Lot. 3 prCts. 82 a 84-
Engelsche. Bank-Aét O. Ind. Z.Zee.
O. Z. Z.Ann. — Dito nieuwe 78I. 3 prCts. Geconf..
79J. Dito gerd. 78Jaf. Dito 1751. 4 prCts. Geconf.
97|. s prCts. dito IJ7§. Lange dito 23! a Ts. de verdere: Effeften geen Prys. Wisfel op Amft. 38,6. dito op zigt 38,3. Lond. 29 Oélob.
Fransche. O. I.C.Aa. van <£ 250» c< Dito van
c< ioco aC 050. Disc. Kas 3671- Lotery April 1783- oC'.
• . Dito Oólob. oC Dito Empr. 200 Mill. prCL.
Dito 125 Mill. 89 prCt. Dito 8oMill. prCt. Ditozonder'
Bullet 85 J prCt. Dito 120 Mill. << 808. Wisfel op Amft.. 52^ Gr. Parys 29 Oftob.



C M9 )
D r v zrt 3 b B o t t e n l a n n 3 c h s. Amerika, 5 prCts. pr> ap9 Dito 4 pCts. pgaioo. Dito liquid. >Oebc. 500,000 Dol!. 64.a 6-S| pCts. Dito by P. Stadnitski gp§ a ioi. Dito by Staphorst en Hubbard 98 a 100. Kwik en Wenerb. 5 prCts. 99a 100. 4|prCts. 95398. Dito 4 prCts, 93^97. Spanje. 5prCts. icoa 102. Dito 3| prCts. 86 a 87i- Frankr. Gener. Guar. 4 prCts. 96 a 98. Rusland. 5 prCts. 98 a 100. Dito 4§ prCts. 943 a 96. Dito 4 prCts. 93 a 95§ Zweden. 5 prCts. 94 a 97. Oits 4* prCts. 92 a 94. Dito 4 prCts. 88 a 93. Denemarken. Toli. 4 prCts. 94-! a 97. Dito Holfl. 4 prCts. 96 a 97. Dito Afiat. Comp. 99 a 100*. Dito Leen. en Wisf. Br. 4 prCts. 92394. Dito Kroon. 4 prCts. 93 a 94*. Polen. 5 prCts. 97* a 99. Sajcew. Onvervvisf. Steuer 3 pCts. 34-i a 351 ftv. Dito Ordin. 3 pCts. 36 a 36| ftv. Dito Kamerft. 3 prCts. 34J a 35! ftv. Dito 2 prCts. 27I a 2of ftv. "
prys der granen.
Ggld.
tarw. Het Last. Vriefche . . 246 a aSo
Ggld. Zeelandfche witte , 27oa20"i
Poolfe bonte en witte 2poa3zj rogge Het Last.
Dito rode . . — Ggld.
Koningsberger . 280 a 310 Dantziger . . ijoai68
Voorlandfe rode • ï6<5 a 296 Koningsberger • 148 a 166
Dito witte . • — Dito bruine . . 1443164
Bovenlandfche . . 270 a 290. Vlaamfe en Brabandfe 1548170
Amsterdam 3 Nov. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de Iaatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 173: en te Haarlem 13, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
In de Provintie Arrabida, van Portugal, is den 21 July laatstl. een man geftorven in den Ouderdom van 103 Jaren; gelyk mede, onlangs, te Ville Franche, een Vrouw geftorven is van 117Jaren, die, nog korte dr gen voor haar dood, haar dagelykfchen arbeid verrigt hadde.
Wyders is nog in leven, te Maxapaon, by Milal hada, een Vrouw, die reeds 119 Jaren bereikt heeft, en nog zeer fterk is, hebbende zulk een vast geheugen, dat ze verfcheiden voorvallen, onder de Regering van Alphonfus den Zesden, zeer nauwkeurig weet te vertellen.
In Frankryk leeft nog zekere Jean Jacob, Zoon Van Jettn Claudejacob, en Jeanne Bailli, geboren in het Fransch-Compté, te Saint Sauverin of Sor tin, den xo Oftob. 1669. Deze Grysaard van over de 120 Jaren heeft zig onlangs met zyne Kleinzonen, iie mede reeds hoog bejaard zyn, naar Parys bege¬
ven, is aan den Koning geprefenteerd, die hem een jar, weide van 200 liv. heeft toegelegd, en vervolgens, in de Zitting van 23 Uétob. voor de Nationale Vergadering verfchenen, met overgave van zyn Doopcedul, die ook aldaar gelezen is.
OPENBARE VERKOPINGEN van boeker ye n e n-ko n Sï verzamelingen,
Het alom beroemd en uitmuntend KABINET (zynde het fraayfte dat ooit in de Nederlanden publiek is te Koop geweest ) van WIS-, NATUUR- en STERREKUNDIGE WERKTUIGEN: (in vele Jaren met grote kosten en moeite by een verzameld en gebiuikt, dcor den Wel Ed. Here Mr. E. Ebelino, Geheimraad van zyn Keurvorstelyke Doorlugtigheid van Mayntz, en Direéteur van de Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, &c &c") waar van wyin I onzen Letterbode van 18 Sept. laatstl. Nr.64. hebben geadver: teerd, dat in de Maand November dezes Jaars zoude worden 1 publiek te Koop geprefenteerd,-als mede enige derzelver uit: muntende Werktuigen hebben opgenoemd, zal nu publiek I Verkogt worden, binnen de Stad Amfterdam, op de Cingel, , tusfchen de Blaauwburgwal en Bergftraat, op Dingsdag den. j 15 December 17p0. en volgeride dagen, door de Makelaars: H. de Winter, T. vanöiten, A. Tpelaar ën Job. Buys , by wien men zich ter nader informatie kan adresferen, en de Cataloguen in tyds bekomen.
NB. Dit Kabinet zal, van 10 November af, tweemaal *s weeks, als Dingsdags en Donderdags van 10 tot 1 uuren, met een Briefje, door een der Makelaars getekend, te zienzyn.
boekery van crevenna.
In de Maanden April, Mey en Juny, des eerstkomenden Jaars 1790. zal, door de Boekhandelaren D. J.Cbanguionen P den Heng't, ten Huize van den Hr. «P. A. Bolongaro Crevenna, te Amfterdam, publiek verkogt worden, deszelfs alom vermaarde BIBLIOTHEEK; zedert lang bekend voor de rykfte, uitgezogtfte en kostbaarfle Verzameling van Boeken en Handfchriften, die ergens by enig particulier in Europa gevonden word, en uit dien hoofde fteeds een voorwerp der nieuwsgierigheid en verwondering van des kundige Vreemdelingen geweest zynde, zo wel als een vrugtbare bron voor alle letterminnaren, die zig dezen fchat hebben willen ten nutte maken.
„Wy zullen," zeggen de opgemelde Boekhandelaars, aan welken de direflie van den Verkoop is opgedragen, in der. zeiver Voofberigt, aan het hoofd van den kortlings in het
licht gekomen Catalogus; ■ en het is ons niet ongepast
voorgekomen, het zakelykeuit dit hun Voorberigt hier over te nemen, ten einde onzen lezeren een algemeen verflag van
dezen pragtigen Boekenfchat mede te delen; „wyzullen
,, ons onthouden, om over deze Bibliotheek uit te weiden, ,, veel minder ons inlaten in ene optelling der verfcheidene „ artikelen, die derzelver waardy doen affleken. Ieder ken. „ ner, elk beminnaar van Letterfchatten, geleerde ZeldzaamT 3 „ lm.



< ï50 )
„ heden en goede-Boeken, behoefd alleen de klasfen, waar uit dezelve beftaat, door te lopen, om overtuigd teworden, dat wy hier geenzins de taal van vleyery of groot-
„ fpraak bezigen. Behalven meer dan Twee-honderd-en-
,, zestig Handfchriften, voor 't merendeel op Pergament,en ,, waar van een groot aantal met ongemeen fraaye Miniatu,, ren verfierd is; behalven bykans Vyj'tien-honderd Drukken „ van de XVdeEeuw, ondet welken de zeldzaamlte en kost,, baarften zig bevinden; zal elke Klasfe, ja elke Afdeling, ,, hem alles opleveren, wat bekend is, in het ftuk van zeidj, zaamheden, van eerfte drukken, en fraaye en ongemene 3, boeken., die het meest gezogt worden, en in de hoogde a, agting ftaan by de Geleerden : waar by nog komt de on „ gemene fraayheid der Exemplaren.,- iets,'t geen., ten aan zien van zeldzame Werken, onbetaalbaar is. „ Om egter by dit kort algemeen verflag, nog enige by „ zonderheden te voegen: melden wy, in de eerfte piaats, dat, in de Godgeleerde Klasfe (ene der volledigfte en rykfte ,, van deze Boekery) zig by uitftek onderfchekï, een groot „ aantal, en die ene Verzameling uitmaakt, welke enig in ,, haar foort is, van eerfte, en 3ndere zeer zeldzaam voor. „ komende en hooggefchatte drukken der Heilige Schriften, ,, in 't Hebreeuvisch, met en zonder uitleggingen, als mede van Joodfcbe Godgeleerde Werken , in .dezelfde taal; ( behalven „ verre over de ico Overzettingen van den Bybel, 't zy in ,, deszelfs geheel of gedeeltelyk, in genoegzaam alle bekende „ doden en levendige talen.) Ene Verzameling, welke tot „ dus verre nimmer ene Catalogus heeft opgeleverd, en die „ zelfs in de Boekeryen der grootfte Vorsten niet te vinden „ is.
„ Alhoewel aile Klasfen, 1n *t algemeen, zo tal- als be„ langryk en kostbaar zyn, 't zy men ze in derzelver ge 3, heel of ftukswyze befchouwd , zyn ondertusfchen die van „ de Natuurlyke Hiftorie en Fraaye Letteren, in alle derzelver
delen, de volledigfte en rykfte.
,, Met betrekking tot de Griekfche en Latynfche Auteuren, „ zal het genoeg wezen, te doen opmerken, dat dezen wel ,, het eerfte en voornaamfte, en fteeds meest geliefkoosd. 5, gedeelte dezer pragtige Verzameling uitmaken.
„ Wyders munten, in deze Boekery, onder verfcheidene andere Verzamelingen, byzonderlyk uit die der Varioruni. „ zo in 8vo. aJs 4to..; der klasfikale fchryveren ad ufurt Delphini; der in het Italiaansch overgezette Griekfche et 9, Latynfche Hiftoriefchryvers, de Collana geheten; der ïta „ liaanfche Authenren door Crusca Rc. aangehaald : welke laat „ fte, byna een mans leven nodig heeft, om dus by een t( 5, krygen, en die mogelyk enig in haar foort is.
„ Niet minder interesfant en kostbaar is de afzonderlyk» ',, hier voorkomende Verzameling van Jefuiten, zo als dezel „ ve, by ene lyst agter den Catalogus gevoegd, deze bena „ ming gegeven word; beftaande in een groot, aantal vai ,, derzelver Hiftoriefcbryveren, in een reeks van alle eerft Drukken van derzelver Conlfitutie, en van Werken, di> „ voor en tegen hun Sociëteit, byzonderlyk aangaande dei „ felver inftitut, zyn in 't licht gekomen; (met élkandere: ,„, 378 Nr's. uitmakende,) en waar in zeer vele ongemee: \, zeldzame en fraaye Stukken voorkomen."
Behalven dit alles, vind men, by deze Boekery, in all M Klasfen, een groot aantal der keurigfte en kostbaarft
„ Drukken van de Aldes, de Ghinti, de Etiennes, van PlanJ .,, ris., Colines, de Vascofans, de Grypbes, de Morels, déTw--; „ nebes, de Elzeviers, Comino, Baskerville, deFoulis,Bodini, „ de Didots, en andere, zo oude als hedendaagfche meest „ vermaarde Drukkers." Wel is waar, dat de Klasfe det Letter-Gefchiedenis, niet meer dan 121 Nrs. beflaat, en der* zeiver waarde voornamelyk in het geheel daar van gelegen is; dan ook deze Klasfe zoude, volgens het Voorberigt van den Catalogus; ,, vee! tatryker en vollediger geweest zyn, „ by aldien de Eigenaar niet alles te rug gehouden hadde, ,, *t geen hem het meest dienftig was voor zyne Bibliogra,, phifche oeffenfngen, en inzonderheid voor een nieuw en „ zeer belangryk Werk over de Gefchiedenis van den oor« „ fprong en voortgang der Boekdrukkonst, waar aanhybezig is te fchryven, en dat zo fpoedig in 't licht ftaat te ,, komen, als het fnyden van een aanmerkelykgetal Platen, die 'Jer moeten bygevoegd worden, zal toelaten. ,, Emdelyk zyn alle de Boeken,waar uit deze Bibliotheek „ beftaat, in *t algemeen net bewaard en in goeden ftaat. ,,, Een groot aantal derzelven is zelfs zeer fraay en pragtig ,, ingebonden, gelyk nog zeer vele anderen zodanig zouden „ zyn, zo men niet uit vrees voor ongelukkige toevallen, ,, wanneer men ze uit de Boekery liet gaan, liever verko ,, zen hadde, om de Exemplaren flegts zodanig te houden, ,, als zy aangekogt waren."
De Catalogus, die, by de bovengemelde Boekhandelaren Cbanguionen den Hengst, te Amfterdam ,uitgegeven,en mede zo by de voornaamfte Boekverkopers der Hollandfcbe Steden, als in de voornaamfte Steden van Europa, van welken laatften enigen met name, voor aan, worden opgeteld, te bekomen is, bedaat Fier Delen in groot 8vo. te zamen, behalven een Voorwerk van LXXXIJI bladz. 1251 bladz. belopende ,- en, met het Byvoegzel over de Jefuiten, een aantal van 804^ Nis. opleverende. Dezelve onderfcheid zig niet flegts uit hoofde van deze zo talryk-e en kostbare Üoekenlyst op zig zeiven, maar ook, door deszelfs gehele inrigting en keurige bearbeiding, zeer veel van de gewone uitkomen» de Cataloguen, zelfs van vry aanzienlyke Verzamelingen, als zynde zo uitvoerig als oordeelkundig naauwkeurig;zulks deze beredeneerde Boekenlyst, op zig zeiven, een belangryk werk uit maakt en voor den Liefhebberen, een aangenaam gefchenk moet opleveren.
Het Voorwerk behelsd, buiten het Berigt, waar uit wy grotendeels het hoofdzakelyke hierboven reeds mededeelden, ene opgave van de Order der Verkopinge, die met Maandag den 26 April een aanvang zal nemen, en vervolgens, alle dagen van de Week,(Zon- en Feestdagen uitgezonderd) tot aan Dingsdag i$ Juny onafgebroken zal voortgezet worden; zullende men dagelyks, des Voormidd. met het flag van jo uren en Namidd. met dat van half 3 uren beginnen; terwyl de fchikking in dier voege gemaakt is, dat men nietdeNrs. by agtereenvolging, zo als de Catalogus dezelve na elkanderen opleverd , maar telkens by overfpringing van de ene Klasfe op de andere, ftukswyze zal veilen en aan den meestbiedenden verkopen; zulks, alle dagen,geregeld een bepaald getal van Nrs in elke Klasfe, zo van de Letter-Gefchiedenis, als Godgeleerdheid, Regtsgeleerdheid, Wetenfchappen en Konsten, Fraaye Letteren en Gefchiedenis, zal opgeveild worden.
Hier



' Hier opvolgen, na ene Verklaring der Verkortingen, waar van men zig in den Catalogus bediend beeft, de Alphsbetifche Lysten der 5" Verzamelingen, te weten van die der ktasfike fchryveren ad Ufum Delph'ini , beftaande in 65 Delen in 4:0. der Variorum, zo in 4:0. als Svo. waarvan deeerfte 141 Del. onder weiken 35 op gr. pap. en de Iaatfte 432 Del. onder welken 295 in Maröquin gebonden, -bevat; der Ita liaan Icfte Vertalingen, de Collana geheten, zynde 154 Dekn van onderfcheidene formaten; en der Italiaanfche Auteuren, de la Crvsca geheten, makende 307 Del. in onderfcheidene Formaten uit. Deze Verzamelingen zullen, zo dra men met Verkopen tot Nr. 1500, gelyk reeds op den eerden Verkoopdag ftaat te gefchieden , zal gekomen zyn, de ten na
_ de andere, eerst in derzelver geheel opgeveild, en alleen, dan, wanneer ze dus niet hoog genoeg kunnen gelden, vervolgens fluks wyze, volgens de order van den Catalogus ver kogt worden. NB. Het zelfde zal ook gefchieden met de
■ Verzameling der Je/uiten, die van de Bibliotheek afgezonderd , als een Byvoegzel aan het einde van den Catalogus fpecifiek word opgegeven, en, die, zo niet in haar geheel' verkogt, by Nrs. des Middags van 15 Juny, en, zo nodig, vervolgens des morgens van 16 Juny ten Verkoop zal aangeboden worden.
Eindelyk word het Voorwerk befloten met ene Order van de Inbond, or Verdelings Tafel der Boeklyst, die op haar zelven tot ene aanwyaing kan dienen van 't geen 'er tot ene volledige Boekery, in de onderfcheidene Vakken van We. tenfehap, behoord, als mede van 't geen 'er in de byzondere rangfehikking der Werken dient in agt genomen te worden.
. Wat den Catalogus zeiven betreft; de opftellers hebben , volgens hunne verklaring, in derzelver Vuorberigt, dien zo belangryk en nuttig, als hun mogelyk was, beoo»d te maken. En oneicitusfchen alle overtolligheden verinyd. „ Met „ dat oegmerk ," voegen zy 'er by , : hebben wy de Let„ ters der onderfcheidene Drukken van XIV. Eeuwe , by „ welken gene aanwyzing van plaats,, Jaar, of Drukker ge„ voegd is, nagevorscht; wy hebben befchryvingen gege„.ven , en de onderfebriften bygebragt van verfcheiden, „ meest zeldzame Werken, die of geheel niet of flegts wei „ nig bekend zyn (*), de zulken verbeterd en aange„ vuld, die andere gegeven hadden, en ons of gebrekkig „ voorgekomen waren of by welken nog iets koude ge „ voegd worden; wy hebben ook deze en gene onbekende „ namaakzels van Eerfte Drukken aangewezen, nevens de „ manier om ze te onderkennen; met een woord, wy heb„ ben getragt, denzelven waardig te maken, om tot een „ Byvoegzel te kunnen dienen op de Annales Typograpbi„ ques de Matlaire, op de Bibliograpbie inftrubtive de M. de „ Sure, le jeune, op de Cttalogue raijonné de M. Crevenne, „ en die van Mr. den Hertog de la Valliere, en op dierge„ lyk Boekdrukkundige Werken; waar op wy telkens den „ Lezer gewezen hebben, wanneer 'er niets te doen was, „ dan enkel te herhalen, 't geen daar reeds te vinden is, „ en 'er ieder in kan lezen."
(*) Wy zullen, in onze volgende Bladen, van tyd tot tyd, enige van deze zeldaame, en andere meest vermaarde, Werken opgeven.
De Prys van dezen beredeneerden Catalogus Is f'o ingenaaid : dog men zal, onmiddelyk na de verkoping, een naauwkeurige en uitvoerige Lyfl der pryzen' waar voor elk artikul verkogt is uitgeven, welke Lyst, met het Vyfde Deel van den Catalogus, behelzende een Naamlyst derSchryveren, Gratis zal uitgereikt worden tegen uitwisfeling van een gedrukt berigt, door een der Boekhandelaren, Direkteurs van den Verkoop, ondertekend, en vooraan in het eerfte Deel van den Catalogus te vinden.
Men heeft een aantal van 50 Exemplaren op extra fyn Hollands papier, in 4to formaat getrokken.
De Boeken zullen , op vertoon van een getekend Briefje door een der Boekverkopers, Direkteurs, te zien zyn van 12 tot 24 April (uitgezonderd Zondag en Zaturdag 's middags) des morgens van 10 uren tot 1 uren nademiddag, en van half 4 tot half 6 uren 's namiddags.
Opgemelde Boekhandelaars nemen ookCommisfies tot den Verkoop aan.
BEKENDMAKINGEN" en P RYS - O PGAVE N van In- en uitlandsche boeken en geschriften.
De ANNALEN der NIEUWSTE THEOLOGISCHE LITTERATUR en KERKGESCHIEDENIS-, welke te Rin* teln, onder de BeÜiering (of opzicht) van den Heer Corsflftorialraad en Profesfor Hassencamp in het licht komen, die met zovele welverdiende goedkeuring ontfangen worden, en, gelyk elk onzydige lezer moet toeftemmen, van tyd toe tyd, in volmaaktheid toenemen, zullen, ook in hetaanftaande Jaar, volgens het reeds eenparig goedgekeurde Plan, onafgebroken worden voortgezet. Hoewel nu het Getal der Bladen, 't welk in dit Jaar reeds meer dan drie- Alphabeth groot is, eer vermeerderd,dan verminderd, zal worden; zal nochtans de buitengewone lage prys van * Rthl. de Louis d'or gerekend regen 5 Rthl. voor den gehelen Jaargang niet verhoogt worden. Echter word vriendelyk verzocht, dat de refpeöive Heren Subfcribente-n , vermits het iiegts ene kleinigheid is , voor den gehelen Jaargang in eens pranumereren. Want moeten de Penningen alle half jaren betaald,en naar RSnteln gezonden werden, zo veroorzaakt dit flegts onnutte kosten en onnodige moeite. Tot dus verre komen reeds over de 300 Recenfien, en over de 6cc Narichten in de Annalen voor, waar uit men den rykdom van dezelven kan beoordelen. De Namen van de Heren Abonntnten worden voor aan gedrukt. Men kan op dezeAnrjalen intekenen en pramumereren, re Haarlem byA Loosjes, te Utrecht by Orth, iheologias Studiofus, en in 's Hage by dtn Predik. Rutz.
Van het interesfant Werk, getyteld: ALGEMENE BIBLIOTHEEK, vervattende naauwkeurige en onpartydige Berigten en Beoordelingen van de voornaamfte Werken , zo bier als elders in het geletterd Europa, zedert 1777 tot 1 in 't licht gekomen, en beflaande 5. Delen in groot gvo. die by de eerfte uitgave ƒ 16:4: gekost bsbben, is de Uitgeef.



C 152 3
ftef, de Wed. J. Doll, te Amfterdam, te rade geworden, het zeer klein aantal nog overig zynde Exemplaren, tot het einde der maand November 1789. indien dezelve zo lang ftrekken, aan het letterminnend publiek aan te bieden voor den zeer geringen prys van ƒ 4:18:- niet twyfelende of de genen, die van dit nutcig Werk nog niet voorzien zyn, zul len gretig van dit zo gunftig aanbod gebruik naken; terwyl de genen, die het zeive reeds bezitten, doch enige aparte Stukjes mogten ontbreken, dezelven tot dien tyd ieder Stukje voor de prys van ƒ0:8:- zullen kunnen bskomen. Doch indien 'er (buiten alle verwachting) na dien tyd nog enige 'Exemplaren mogten overig zyn, zullen dezelve volftrekt niet minder als voor den gewonen prys van ƒ16:4: en de aparte flukjes voor 14 ft, te bekomen zyn.
De Aflevering gefchied te Amfterdam, zo by de Uitgeeffter, als bv de voornaamfte Boekverkopers, te Haarlem by Walrè en Loosjes, te Leiden by Luchtmans, Honcoop en Herding , in 's Hage by Tbierry en Menfing, Klis en J. Plaat, te Rotterdam by D. en A. Vis en van den Dries, te Dordrecht by Blusjé en van Braam, te Gouda by Verblaauw, te Utrecht by A. van Paddenburg en J. Viscb, te Leeuwaarden by Calais, te Groningen by HÜiftmg, te Campen by Brok, te Middelburg by Keel, en verders alom by de voornaamfte Boekverkopers , waar een breder BERIGT gratis word uitgegeven.
*** OORLOGS TONEEL van EUROPA, zynde ene Be** fchryving van de Oorlogen van den Jare 1739. tot * op het tekenen der Vrede in 't Jaar 1748. bevattende alle de Vyandlykheden, Schermutzelingen, Veldflagen en Zeegevechten, die tusfchen de Troupen, Legers en Vloten der Mogendheden van Europa, zo in het zelve als in andere Gewesten zyn voorgevallen, met derzelver Oorzaken en Gevolgen, zo in den Byzonderen Otsrlog tusfchen Engeland en Spanje, tusfchen Rusland en Zweden, als in den Algemenen Oorlog in Duitscbland en Italien, benevens alles tot de Keizerlyke Verkiezingen betrekking hebbende, en verder de Oor. logsbedtyven in de Nederlanden, alles na order van tyd en zaken behandeld, met Authentigue Stukken bevestigd, en opeehelderd door verfcheidene Afbeeldingen van Belegeringen, Land- en Zeegevechten &c. 2 Delen, beftaande, behalven't Voorwerk en Register, ruim 900 bladz. in gr. 8vo. wordt gedurende dit Jaar, voor de extra lage prys van ƒ 3->2 — daar na niet minder als f 1~- afgelevert, te Amfterdam by v- d. Burgb en Zoon, ten Brink, Conradi, van Hulst, v. d. Kroe en van Vliet; Alkmaar Hariemlnk, Arnhem Troost, *s Herto genbosch Palier, Brielle Verbell, Delft de Groot en Poelman, Dordrecht Blusfé en van Braam, Goes Huisman, Gouda van der Klos en Verblaauw , Groningen Hnifingb, Groentwold, Spoormaker en Doekema, Haarlem Loosjes, 's Hage Tbierry en Menjingb, Klis en Wynands, Hoorn Vermande, Leeuwarden Cabais, Leyden Honkoop, Middelourg Gillisfen en Keel, Nyinegen van Goor, Rotterdam Arrenberg, Bothal, Holflein, D. Vis en Cornel, Schiedam Poolman, Utrecht A.vanPaddenburg, Wild en J. Fï/fc*, Vlisüugcn Corbelyn, ZaandamQuackelfteyn, en Zutphen Eldick.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
bab.0 thermo- streek
1789 me- meter. der ltjchtsge.
Oer, ter. Noord; Zuid. wind. steldheid.
('30. 2i 42! 42 o. z. o.
28. 30. H 49| s« o.*. o.
__ » 30* 1 _4ö 45 z.
f30. o 4S§ 45 z. t. w. Voorm.wolk.verder
29. < 30. O 53 57 z- z. w. bew. en regenagtig (29II 46| 44-, z.w. tusfchen beide.
f29.i0| 46 f 45 w. meest betrok, harde
38. < 19- 8' 50' 5°l w- t- Z. wind, buyig,'s Av.
(^29. 7" 40| 38j w. n. w. rnet hagel.
f29. 7t 3<3f 3 § z. w. tot 11 uren wolken,
21.\ 29. fi 45$ 45 n. verder regen ,'sAv.
(.30- o' 39" 37 helder-
Nov. ( 30. i| 32§ 31 z.
i.<3©, i| 45| 65 ' eeerftil, helder.
_(.3Q. o 37 3«j z w.
f29. 8|- 34! 35 z. Voorm. byna helder,
2 < 29. 7 42 55 z. z. O. Namidd, bewolkt,
(.29. 6 37! 36|_ z. O. 'sAv. betrokken.
f29- 4 37 37 z. Voorm. betrokken,
3. ) 29. 3 40! 39 z. z. O. verder regenagtig,,
) 19. 3 43 43 1 z. O.
In de afgelopen maand Octobek.
Hoogfte Therm. den2iften,*s Middags 59gr. Laagfte dito, den 27ften, 's Morgens29 gr. De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 49Ts5 gr-
ff Het berigt, uit Rotterdam, weger.» het Koters-Hofje, zullen wy gaarne ene plaats in ons Blad geven : zo dra wy mogen weten, aan wiens vriendelyke pen, wy dit opftel te danken hebben. Daar wy h?t, om gewigtige redenen, tot een vasten zetregel voor ons gemaakt hebben, zo als wy reeds een en ander maal zulks bekend maakten, om gene Berigten of Brieven van naamloze of ons onbekende fchryveren te plaatfen.
*i* Van de Misfive uit Amff rdam, over het gehouden Muzyk, d*a 23 Oftob. in de Maatfchappy: Felix Meritis, kan niet alleen om bovengemelde , maar ook om aniere, redenen, door or.s geen gebruik gemaakt worden.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



e 155 5
zmi. Wy zyn hun verpligt voor een groot aantal v«n ontdekkingen omtrent een der opmerkelyklte punten der Phyfiologie.
Men hadde egter, tot nog toe, geen onderzoek gedaan nopens de hervoortbrenging der gewrigt.e-delen, in de FisJchen, een foort van Dieren, niet weinig verfchillende van die, welke men reeds waargenomen hadde, en wier bloed «immer 2 of 3 graden boven den graad van warmte is van het Element waar in zy leven.
Ik hebbe, by verfcheidene Visfchen, (tukjes afgefneden van derzelver onderfcheidene vinnen. Ik hebbe deze proeven op verfchillende tyden herhaald, en altyd gezien, dat deze delen allengskens weder aangroeiden. Alleen fcheen het my toe, dat zy fchielyker by jongere Visfchen, en beter by de ene, dan by de andere foort, uitbotteden.
Ik nam een ftuk van de vinnen weg, by ettelyke Chine'fche Goud-Vischjes, en befpeurde ,met den derden dag,een foort van witagtige zoom of verbeven rand, aan de afge fneden kanten: op den agtften dag was deze zoom merkelyk groter, en groeide voorts tot een vlies van weinig meer dan een lyn breedte. Dit vlies was veel dikker dan 't geen de toafis der vinnen uitmaakte: maar wierd, naar mate hetgro ier werd, dunner, en eindelyk doorfchynende. Na verloop van drie maanden, zag men duidelyk de beginzels van been agtige graten, dienende om het vlies op te houden, zy fcbenen een vervolg der beentjes van de bafis te wezen, en vertoonden zig, by de eerfte vorming, niet dan als een foort van lil.
Ik fnee de regter borstvin van een Chineesch Goud Vischje af; en, in den tyd van agt maanden, wierd dit deel weder byna zo groot als de linker, waar aan ik niet geraakt hadde. Ik herhaalde deze Konstbewerking aan de vinnen van den I3uik: de uitkomst was fteeds dezelfde. Wel is waar, dat, fchoon de nieuwe vinnen even groot als de onafgefnedene wierden, zy een geruimen tyd wit en min doorfchynende, dan dezen, bleven.
Ik maakte dwarsfe fneden, over 't kruis, en met één woord allerleye, aan de ftaartvin van verfcheiden Visfchen. De afgefneden ftukken kwamen egter, beftendig, na verloop van enigen tyd, wederom voor den dag. De Visfchen verloren, onder deze proefnemingen , derzelver evenwigt, en waren mindtr in ftaat zig voor uit te bewegen, naar mate ik derzelver vinnen affneed: krygende zy niet weder hun natuurlyken fhnd, dan na dat deze delen herboren waren.
Ik fnee, by ettelyke Visfchen, de vinnen zo digt aan het lyf af, als my mogelyk was. Deze Dieren konden zig niet horifontaal in 't water ophouden. De kop hing altyd naar den bodem van 't glas gebogen: zy waggelden geftadig, en konden zig niet dan met geweld in ene borifontale ligging "brengen, ook kregen zy de vinnen zeer langzaam weder.
Hoe dikwyls ik, by verfcheidene andere Visfchen , deze zelfde proefnemingen herhaalde, gefchiedde zulks altyd na genoeg met gelyken uitllag. Ik zag, by een Karper, wiar van de kant der vinnen door kleine Vischjes was afgekauwd op ene wyze, dat deze delen met franjes omzet fchenen, deze kanten, na verloop van enige maanden, volmaakt aan «én gevoegd, op nieuw aangegroeid.
Wyders hebbe ik opgemerkt, dat de vinnen gemeenlyk niesr of min Ipoedig herboren worden, na-ar mate zy min
of meer nuttig voor het Dier zyn. De Hr. Spallanzani heeft ene diergelyke Waarneming gedaan by de Aardwormen, by welken hy fteeds den kop veel fchielyker zag voor den dag komen, dan de agter delen van 't lyf. Op gelyke wyze, word, by de Visfchen, de ftaartvin, de nuttigfte van alle vinnen, als dienende, om byna alle bewegingen te maken, veel fpoediger gevormd, dan die van den Buik of Borst: terwyl ook die, welke dienen om den Visch op ene gelyke hoogte te houden, en de zylingfche bewegingen te onderfteunen, veel fpoediger aangroeyen, dan die van den rug, waar op ik de nieuwe graten, naauwlyks met de 7 maanden, na dat de vinnen afgefneden waren, kon gewaar worden.
Het vlies, welk de eerfte beginzels der vinnen uitmaakt, heeft verfchillende graden van dikte,naar de onderfcheidene foorten van Visfchen. Het zelve beftaat uit twee velletjes, tusfchen welken zig de beentjes of graten geplaatst vinden, die zomtyds uit een enkel hart en fcherp ftuk, en meestal uit verfcheiden ftukken, beftaan, die digt aan een gehegt zyn, door middel van ene kraakbenige zelfftandigbeid.
Om de vinnen weder te kunnen doen uitbotten, moet men een ftukje van de beentjes laten zitten. Zo men ook die geheel wegneemt, zullen 'er gene nieuwe vinnen, in plaats van de' ouden, voor den dag komen.
Ik hebbe dit by verfcheiden Visfchen waargenomen, waar van de rugvinnen, nevens een gedeelte van den rug,waren weggenomen, en, in plaats van welken,alleen een naad tea voorfchyn kwam.
Hoe bezwaarlyk ook de Visfchen deze delen kunnen niéten , weten zy nogthans de ontbrekende te vervullen, door die genen, welken zy nog behielden.
Ik bebbe vry grote Visfchen ettelyke jaren zien leven , fchoon zy van het halve lyf beroofd waren: wel verftaande, van dat gedeelte, 't geen zig van den aars tot aan deftaarc uitftrekt.
Men heeft de vleugels der Vogelen, met de vinnen der Visfchen gelyk gefteld, en de pennen of fchagten met de graten dier delen: dan 'er is een zeer groot onderfcheid tusfchen deze Werktuigen, met betrekking tot de manier om zig hervoorttebrengen. Men weet dat de fchagten niet we« der uitbotten, wanneer zy afgefneden zyn.
Jn byna alle Visfchen, zyn de beentjes van de ftaartvin zeer ftevig en zeer menigvuldig. By aldien men het getat van deze benige ftukken, met die der benen van de poten enes Salamanders vergelykt, zal men zien, dat het aanmeritelyk is. In der daad het verfebil tusfchen deze Werktuigen is velerlei en aantnerkelyk, vooral met betrekking tot de. wyze, waar op die onderfcheidene delen onderling zamengehegt zyn.
By aidien het vlies, waar uit de vinnen beftaan, by de beentjes langs gefcheurd is, dan herenigen zig de beiden ftukken, en formeren ene foort van naad, die langzamerhand: verdwynd. Men vind dikwyls Visfchen, die verfcheiden van deze naden aan derzelver vinnen hebben , byzonderlyk aan die van den rug
Dit wedervoortbrengend vermogen der vinnen is van des te meer nut voor de Visfchen, daar deze deien ftang bloot gefteld zyn, om gefcheurd of weggenomen te worden, zo door het floten van onderjehsiden Jigliarasa , als door de
V a raa-



C I
tanden der dieren. Derzelver nangroeying is my, boven dien, altyd zeer langzaam voorgekomen: 'er is t^ter reden, om te geloven, da: zy by de zulken, die zig in een ftaat van vryheid bevinden , veel fchielyker toegaat.
Myn doel in deze eenvoudige Waarneming was, ene zaak voor te dragen, die my toefcheen, van enig nut te kunnen zyn voor de Phyfiologie, en een nieuw bewys by te brcn gen van de veelvuldige red.niddelen der Nature, wanneer zy bezig is, om bewerktuigde üghamen in derzelver eerften ftaat van volmaaktheid te brengen, waar fan zy, door twede oorzaken, ontzet waren geworden.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN,
Denemarken. Novi Teftamenti Verfiones Syrinca, firnplex, Pbiloxèniana Hierofolymitana: Denuo examinator, _P ad fidem Codicum manufcriptorum Bibliothecarum , Vaticante , Angelica, Asfemaniana, Medicce Regia> aliaruwiqne, nvoit obJervationibus atque iabulis aere incifisilluftratcea |acoeo Georgio Christiano Adlee, &c. Plafnia 1789. veneunt apud C. G. Pkost, 206 bladz. in gr. 410. met 8 platen. Prys 3 Thlr. 18 gr.
De Hr. Adler, Hoogl. der H. Godgeleerdheid, en thans ook Hoogd. Hofprediker te Koppenhagen ,deeld, in dit Werk , een gedeelte mede van den fchat, dien hy op zyne reeds te voren door hem befchreven geleerde reize, byeen verzameld heeft, en vervuld op deze wyze de hoop, met opzigt tot de alhier verfchynende aanmerkingen over de Handfchriften der Syrifche overzetting van VN. Teftament, welke hy, door zyne berigten, in opgemelde Reisbefchryving, verwen hadde. Men vind hier de allerbelangryk'.te Bydragen voor de kritiek dezer overzettingen; welker Handfehrifien de Hr. A. zo verre hy dezelve gezien heeft, nader bekend maakt, zo door befchryvingen en narigten van derzelver oudheid, en fchryfletters, als door bygebragte ftalen van Varianten, die in dezelven voorkomen, en welke van de Syr overzet
ting, door Schaaf uitgegeven, verfchillen. Daar de hier
omfchrevene Handfchriften, tot nog toe, of geheel niet, of flegts oppervlakkig nagezien waren, zyn des fchryvers bydragen in dezen van des te meer belang, vooral daar'erverfcheidene aanmerkingen tusfchen gevoegd zyn, die tot opheldering der Kerkelyke Hiftorifcbe en Syrifche Litteratuur dienen.
In het eerfte Boek van dit Werk, word gehandeld van de Vcfio fMptex. In het Twede, van de zo Etymologifche en gedwongen woordelyke Pbiloxeniaanfche overzetting ; die, naar het opfchrift, in het Jaar 508, ten einde gebragt is, en, gelyk men weet, van Polykarpus, op aar raden van Pbiloxenes, vervaardigd is , fchoon het opfchrift den Autheur Diet noemt. Terwyl het Derde Boek over de Jeruzalemfcbe overzetting handeld. De oudheid van deze Verfio, waar aan men hier voor 't eerst kennis krygt, en die in 't algemeen gelyk ftaat met de oudfte Handfchriften, gelyk de Codices Vaticani en Cantabrigienfes, brengt de Hr. A. tot de Vierde, of ten minften tusfchen de vierde en zesde Eeuw, daar het Dialed* met dat van den Jeruzalemfchea Talmud over een komt, Annalen der N. Tk. Litter,
F r a v rc r y k. Oeuvres de Jurispiudedce de M. Boul:;cr, r> cueillies ff mifes en ordre avec d-s notes & addiiions, par Mr. Joly de Bevy. Dyon 1789. 2vol. fol. het ene van LVI,XL en 847: het 2de van 1104 bladz. Een fchat van aanmer. kingen omtrent het Roomfche Recht, welke voor ieder Ci. vilist gewislyk ene uitltekende waarde hebben, waarom het geenzins te wraken is, dat de byzondere Verhandelingen van dezen groten Staatsman by een verzameld zyn.
Memoires Hhtoriques & Autbentiques Jur la Baitille Rc. Gefchiedkur.dige en egte Gedenkfchriften nopens de Basti'je. In een reeks van meer dan 300 Gevangenemingen, opgemaakt uit de (tukken en papieren in dat Kasteel gevonden, en in tydvakken verdeeld, van 1475 tot aan onzen tyd, &c. Met een Plaat in 4to. formaat, verbeelende de Bastilje op het ogenblik van deszelfs inneeming. Eerfte ftuk, 112 bladz, in Svo. te Parys, by Bouchon 1739.
De Bastilje, door Karei V. gebouwd om de Stad Paiyste 1 befchermen of in bedwang te houden, wierd vervolgens I gefchikt om tot een Staatsgevangenis te dienen, of lievei om 'er dezulke in optefluiten , die men of wezeniyk verdagt hield, of op de willekeurigfte wyze onderftelde, aan misdaad van Staat fchuldig te zyn: fchoon men, van de ruim 300 gevallen, hier in 't brede verhaald, naauwlyks tien! perfoonen vind, die wezeniyk fchuldig waren. Dit misbruik, en de verdere ysfelykheden van dezen kerker, hadden denzelven reeds lang zo wel ten voorwerp van haat als fchrik by deFraBfchen gemaakt. Deszelfs eindelyke beftorming en verwoesting, door de Paryfenaars, nevens de aanleidende oorzaak dier Gebeurtenis, is ene bekende zaak.
De Gedenkfchriften zullen voltooit 3 delen in 8vo. ieder van 430 bladzyden uitmaken; waar van de prys 15 liv. zal wezen, postvry , door'c ganfche Koningryk. Men geeft alle weken ecu ftukje van 112 bladz. uit; zullende het geheelniet den 25 dezer maand Nov. het ligt zien.
Encyclopedie par ordre de matieres. Vierendertigfle Aflevering, Parys in het Hotel de Tbou. Deze Aflevering beftaat uit III Deels Eerfte Stuk der Plantkunde, door den Ridder de la Marck, lid van de Koningl. Akad. der Wetenfchappen; ifte Deels Twede Stuk der fraaie Letteren, door wylen den Hr. Watelet, lid van de Franfche Akad. in het IX D. Twede Stuk der Regtgeleerdheid , Stads en Landregt , door den Advocat Peucbet; en in het IIJ D. Twede ftuk over de Scheep, vaart, door den Hr. Vial du Clairbois, Ingenieur, Bouwmeester te Brest. De Prys der beiden eerfte ftukken is n liv. die der 2tlaatften 6 liv. famen met het innaayen 19 liv. De vragt is voor rekening van de Intekenaars.
Duitschland. Jobus, Proverbia Salomonis. Eccleftastes, Canticum canticorum, ex recenfione textus Hebraiï _? verfionum,^ antiquorum latine verft notisque Pbilologicis & criticis illuftrati aJ.A. Dathio, S. Th, Dr & Prof. linguce Hebr. ord. enAcad. Lipf. 447 bladz, in 8vo. Halle 1789 Prys 1 Thlr. De verdienstelyke Hr. Datbe befluit, met dit Deel , zyn latynfche Overzetting van de Boeken des O. Test. welker waardy reeds lang bekend was. Schoon men wel in dit tverk niet alles vind, 't geen tot volkomen opheldering of beflisfing kan dienen, van alle zware plaatfen, waar over de grootfte mannen getwist hebben, is nogtans deze arbeid des Heren D. wegens zyn onopgeünukten en zuiver rorueinfehen ftyl,



< 157 )
gepaard met zyne uitgebreide uitlegkunde,goeden fmaak en oordeelkundige omzigtigheid, zo nuttig voor min geoeffenden ais belangryk zelfs voor de Geleerden. Ann. der N. Th. Litter.
Die verfucbungs gefebichte Cbrifti Rc. Het verbaal der verzoeking van Kristus opgehelderd, en voor tegenfpraak beveiligd. Ene Schriftuuriyke verhandeling over "Matth. 4. 1—ir. van Tbadddus. 51 bladz. in 4(0. Bonn. 1789.
De Schryver , die reeds voor een kundig Bybel onderzoeker bekend flaat, geeft, in dit ftukje, eerst ene vertaling van het oorfprongelyk verhaal, en beantwoord, vervolgens, de tegenwerpingen der ongelovigen omtrent de geloofwaardigheid dezer gebeurtenis, tragtende hier by zulk ene uitlegging aan het verhaal te geven, als hem voorkomt, het minfte aan tegenfpraak en vittery onderworpen te zyn. Volgens deze uitlegging hebbe men geenzins door den verzoeker den Duivel zeiven of enen eigentlyk bozen Geest te verftaan, maar alle de verzoekingen eniglyk toetefchryven aan de eigen gedagten en overleggingen, welke in den Geest des Zaligmakers, op dien tyd, oprezen, dan die even fpoedig door betere onderdrukt wierden en by hem verbannen, als zy in htm opkwamen: zulks dan de gehele yerfchyning van den Duivel, en het gefprek tusfchen dezen en Jezus gehouden , als ene loutere perfoonsverbeelding van tegenftrydige en eikanderen afwisfelende gedagten en overleggingen by den laatften, onder welken telkens zyneGodsvrugt zegenvierde, kan befchoud worden.
Darftellung der bocbvjichtigen Vortbeile Rc, Aanwyzing van de gewichtigfte voordelen, weiken de kweking der Syrifche Zydeplant en derzelver gebruik in de Manufacturen, zo wel voor den Staat, als voor den afzonderlyken Burger kan opleveren, uit eigen proeven en ondervinding opgemaakt door K. Scbuieber. Liegnitz 1789. 8vo. 64 bladz. De plant, door den Schryver bedoeld, is de Asclepias Syriaca, welker fteng alhier word opgegeven als van enen zeer fynen Vlas-aard, en dus, indien de volgende proeven in handen van deskun» digen op den duur voldoende bevonden worden, zeer gefchikt, om aan de Zydefabrieken een aanmerklyk nut te ver» fchaffen. A. L. Z.
Hazen Kinderpligt en Zinnebeelden, 2de en Iaatfte ftukje, Amft by W- v Vliet, kl. 8vo. . —iq _
B. a Brandis Zak- en Reis-Atlas, te Amfterdam by N T, Gravius, half Ens, b. ... 4 —18 —
J. Aberner Blieven van de Jonge Caroüna, een Opvoedingsfehrift, 2 delen , Amft. by N. T Gravius, 12mo. t — ; —
Grant over de Koortzen, ifte ftuk, 's Hage by I.v.Cleef, gr- 8vo 1 - 4 -
AARD- en HÉMEL-GLOBES.
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche Boeken.
Knigge Verkering met Menfehen, Ifte deel, te Amft. by Job. AUart, gr 8vo. . . . ƒ 2 — 4 —
Elogium Hemfterhufii, Lugd. Batav. apud S. et Joh. Luchtmans. .... . . —14 —
Frans van der Trenck Pandoer en Overfte, I. deel, Dordr. A. Blusfé en Zoon, gr. 8vo. . . 1 —10 —
Jets van J. P. van Heel, by denzelfden. I — 5 —
Vervolg op J. Wagenaar, Befchryv. van Amfterdam, 17de ftuk, Amft. by P. Conradi. . . . 2 — 4 —
Scbells Levensgevallen en Mengelwerken, Amft. en Utr. Scbalekamp en Paddenburg, gr. 8vo. . 1 —12 —
•o. d. Ende Verloskundige Waarnemingen, 2de ftuk, Amft. by M. Scbalekamp, gr. 8vo. . . 1 — : —
Zollner en Lange Befchouwing der Aarde, adedeel, Amft. by Af. de Bruyn, gr. 8vo. ... 2 —;6 —
De Hoogl. J. E. Bode, Aftronomist en Medelid van de Koningl. Akademie der Wetenfchappen, te Berlyn, heeft, dezer dagen, het volgend berigt, in de Alg. Litt. Zelt. doen plaatzen.
„Dat de Segmenten voor een Hemelglobe van 1 voet, nevens derzelver Horifont, die hy reeds een Jaar geleden, in zyne Sterrekundige Jaarboeken, beloofd hadde, thans by hem afgetekend zyn. Op dezelven. zyn alle de tot dusverre ingevoerde Sterrenbeelden, wier aantal op 101 loopt, gebragt, en de Sterren zeiven volgens de nieuwfte en volkomenfte Waarnemingen , fchoon, om verwarring te vermyden , en daar zulks voldoende genoeg is, flegts tot aan die van de ze.«de grootte, met alle mogelyke naauwkeurigheid, gelyk ook de voornaamfte Ligtvlakken en Sterrenhopen, afgebeeld; zulks deze Globe meer dan 3500 Sterren duidelyk zal aanwyzen. In plaats van de wanvoeglyke befchildering, en ten einde de Sterren des te beter mogen uitkomen, zullen alle de Sterrenbeelden met een flaauw rood afgedrukt worden. De Heer Geh. Krygs-Seeretaris Sotzmann, Geografist der Koningl. Akademie, heeft insgelyks Segmenten getekend voor ene Aardglobe van gelyke grootte, welke de oppervlakte van onze Planeetaanwyst, volgens de juiste en vollediglte kennis der Landen, nevens alle nieuwe ontdekkingen, onder welken ook het eerst in 't voerleden Jaar door Porthek en Dixfon, aan de N. West Kust van NoordAmerika gevonden , Koningin Charlotté's Eiland ; gelyk dezelve mede de voornaamfte en merkwaardigfte Landen van elk Waerelddeel, de ftrekkingder Gebergten, loop der Rivieren enz. bevatten.
„Deze Segmenten voor Aard- en Hemel-Globes worden, te der lyn, onder net opzigt van den Heer Bode, door de bekwaamde Plaatfnyders, namelyk de Heren Berger, Jack en Schleuen, in 't koper gebragt. Het vervaardigen der daar toe behorende Kloten, Meridiaanen, Horifontftellen enz. nevens de aflevering, is geheel en al overgelaten aan denlnftrumentmaker Beringer, te Neurnberg, die in dergelyken arbeid ongemeen geoeffend is. Het fnydeiï der Platen zal met allen fpoed voortgezet worden, en na (iet voleindigen daar van, zuilen de Globes, zo dra V 3 mo-



( 159 )
Goede Hoop te vertrekken. Brieven en Pakketten, moeten Franco, uitterlyk 29 Novemb. byopgerr.elde Kamer, 26 Nov. by de overige HollandfcheKamers, en 23 Nov. by die van Zeeland ingezonden zyn.
De Staten van Holland en Westfriesland hebben, by ene Publicatie van 23 Octob. 1789. de Premie van 10 guldens op elk ftuks ingevoerd Rundvee, tot 1 July 179° verlengd: en tevens den uitvoer van Rundvee verboden.
Digt by Linliibgow, in Engeland, is, den 3 Oct. een fteng gemene Veld-Ervvtèn geplukt, die, toeval h'ger wyze, uit een kluit mest, tusfchen een jong Plantzoen was opgefchoten, en die, in 254 fchok ken, een aantal van niet minder dan 1482 Erwten, waarvan 1000 die volkomen ryp waren, hadde voortgebragt.
Op de Iaatfte Verkoping bv de Oost-Ind. Comp. in Engeland, zyn ook 700 Kasten Indigo van Cal cutta, geveild, die, door malkanderen tegen 8 fch. 6 d. per f8 verkogt zyn. De kwaliteit word verzekerd zo goed te zyn als de .SpaanfcheIndigo: althans ongelyk beter, dan van die, welke de Comp. allereerst uit Indien ontvangen heeft.
prys der granen.
Cgld.
TARW. Het Last. Vriefche . ; 250 a 280
Ggld. Zeelandfche witte . 270a296
Poolfe bonte en witte 29oa325 ROGGE HetL&ut.
Dito rode . . Ggld.
Koningsberger . 2808306 Danttiger . . 152 a 168
Voorlandfe rode . 268 a 290 Koningsberger • 150 a 166
Dito witte . . Dito bruine . . 146 a 162
Bovenlandfche . . «70 a 290 VlaamfeenBrabandfe 154 a 1C8
Amsterdam 10 Nov. 1789.
GEBOORTE- TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de Iaatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 181: in 's Hage 44, en dat der vorige Week aldaar 34: en te Haarlem 15, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
In de Maand Oétober zyn, binnen Alkmaar, overleden 56 Perfonen, als: 17 Mannen, 13 Vrouwen, 16 Jongens en 10 Meisjes; van welken 1 doodgeboren , 22 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10,2van 10 tot 20, 2 van 20 tot 30, 4 van 30 tot 40, 4 van 40 tot 50, 8 van 50 tot 60, 6 van 60 tot 70, en 6 van 70 tot 80 Jaren.
Van Londen heeft men, dat aldaar, in Jafr.Foster's Gasthuis, in Leeds, onlangs overleden is, zekere Jufvr. Smiih, in haar 105de Jaar levens.
OPENBARE VERKOPINGEN van boe-
keryen en kunstverzamelingen,
[ Op Dingsdag en Woensdag, den 17 en 18 Nov. 1780.' zal men, ten Huize van den Boekhandelaar G. Warnar s, op den Vygendam, te Amfterdam, verkopen; drie Verzamelingen van Latynfche, Franfche, Engelfche, Hoog- en Neder duit' fche, MlïDICYNSCHE, GODGELEERDE, NATUURKUNDIGE, HISTORISCHE en andere BOEKEN, waar onder vele voorname Werken : van welke de Eerfte Verzameling Nagelaten is, door wylen den Wel Ed. Hr. Joan de Haes, Med. Ur. Benevens enige HOORNS en SCHULPEN, en andere LIEFHEBBERYEN, waar onder een Echte Cremoncfebe FIOOL, van Sïraduabius, gemaakt in zyn besten tyd, enz. enz. alles behorende tot de eerfte Verzameling.
Het een en ander is daags voor den Verkoopdag te zien; en de Catalogus te bekomen, by de Boekverkopers J. Tnte-, ma en G.Warnars, te Amfterdam.
BEKENDMAKINGEN en P RYS - O PGAVE N van in- en uitlandsche boeken en geschriften.
De Heren Hacs, Vader en Zoon, te Bafel, zyn, volgens een door hun in druk uitgegeven Berigt, voornemens, met toettemming des Schryveis, om de Oeuvres Complettes de Mr. Necker, in 7 quarto Delen, in druk uit te geven; zynde by het Profpecfus, 2 Halen van den druk gevoegd,- de een op Pergament- en het ander op glad Schryfpapier, die niet wel fraayer kunnen uitgedagt of verlangd worden. De Verzameling zal by Intekening worden uitgegeven: die tot aan het einde dezes lopenden Jaars zal openflaan, wanneer de ove« rige Exemplaren een derde hoger in prys zullen gefield worden.
Men betaald, cerflond by de Intekening vooreen Exempl. op Pergament papier 36 liv. voor uit, en vervolgens by den ontvangst van bet eerfte tot het vierde deel incluis, ieder reis 24. liv. by het vyfde en zesde egter flegts r'8 liv. en by het zevende niets: zulks het gehele Werk 168 livr. en op gladfebryfpapier een derde minder, of omtrent 112 liv. zab te (laan komen. Het eerfte ftuk zal op Pafchen 1700. en de volgenden van 4 tot 4 Maanden, zonder fout, in 't ligt komen De Namen der Intekenaren worden voor aan gedrukt, en men kan zig, of regtftreeks by den uitgever, of by Onfroy, rue St. Viüor a Paris, of by enigen andere voornamen Boekhandelaar, hier toe vervoegen. Het Eerfte Deel zal inhouden: Memoire fur la Compagnie des Indes; Eloge de Colbert; fur la Légliftation & le Commerce des Grains. Het Twede: Compte rendu au Roi; Memoires fur les Adminiftrations provinciales; Réfultat du Confeil; Commencement del'Adminiftra*
tin



tion des Fiuances. Het Derde: Continuation del'Adminiftration des Finances. Het Vierde : Fm de l'Adminiftration des Finan ces. Het Vyf-'e.- Memoire a Mr.de Calonne: fur le Compterendu en 1781. Het Zesde: Sur l'Importance des Opinions Religieu* fes En eindelyk het Zevende: Discours a l'Asfemblée des Notables; Discours a l'ouverture des Etats Generaux; Reglement fait par le Roi. 't Geen nog verder, in 't vervolg, onder het afdrukken, uit de pen des Schryvers mogt voortkomen, zal by het 7de Deel gevoegd: of wel, na de voltooying van het gehele Werk, in een agtfte ftuk, uitgegeven worden Men zal ook aan het flot, het Stukje Sur le bonbeur des Sots , 't geen men aan Necker toefchryft, fchoon hy zig niet als op fteller daar van bekend gemaakt heeft, tot een toegift plaatfen, en in 't algemeen niets ontbreken laten, ©m, langs dezen weg, dien groten man een Gedenkftuk op te rigten. Elk Deel zal uit 80 Vellen druk, iets meer of minder , beftaan: en al wie de Geestvervoering kend, waar mede de Zwitfers voor dezen hunnen zo beroemden en verdienstelyken Landsman zyn ingenomen, en tevens weet, dat de Hm. Haas, te gelyk Plaatfnyders, Lettergieters en Drukkers, en in allen opzigte Konstenaars, zyn, zal ongetwyffeld ietson. gemeens van hun verwagten, en zig ook in deze zyne verwagting niet bedrogen vinden. Het Afbeeldzel van den Br.' Necker zal voor aan het Werk komen: 't geen verder, in opzigt van Typographifche fchoonheid, de Werken van enen Baskerville, Bodoni, Ibarre en Didot, volkomen zal kunnen evenaren.
Gesard Abraham Arrenberg, Boekverkoper te Rotterdam, heeft gedrukt en alom verzonden: BESCHRYVING van be PELEW EILANDEN, gelegen in het westlyk gedeelte van den (tillen Oceaan; opgelteld uit de dagverhaien en mondelinge berigten van den Kapitein Henry Wilfon, en zommige vau zyne Officieren, welke, in Aug. 1783- aan dezelve Schipbreukgeleden hebben met de Antelope,een Paketboot, in dienst van de Engelfche Oost-Indifche Maatfchappy, door G e 0 r g e Keatb, Lid van het Koninglyk Genootfchap der Wetenfchappen en der Oudheidkunde, te Londen. Uit't Engelsch vertaald door Reynier Arrenberg; in quarto met een Kaart, Platen en Portraitten, gegraveerd door den Heer Sanfom;ée prys is 6 Gulden-
Dit Werk (waar van reeds vier Drukken in Engeland zyn uitgegeven) behelst niet alleen de Befchryving van deze tot bier toe onbekende- Eilanden, en bet verbaal der Schipbreuk van de Paietboot de Antelope, welke, op deszelfs terug reis uit Cbina naar Engeland, aan deze Eilanden gebleven is, maar ook een natuw keurig berigt van al het geen deze Schepelingen, gedurende een verblyf van drie maanden in deze Eilanden, tot den tyd dat zy, met een aldaar nieuw gebouwd Vaartuig, naar Cbina terug keerden, bejegend is; gelyk ook een getrouw en naacwkeurig verflag van den aart, zeden, levenswys en uitmuntend Karakter van de Inwoners, welke nimmer enig blank mensch gezien, of van bet beftaan van andere Volkeren enig denkbeeld hadden, en die nieU temin den Kapitein Wilfon en zyn Volk, met ene befcheicenheid en menscblievenheid behandeld hebben, welke de verwondering van
alle befcbaafde Natiën moet naar zicb treUen. Eindelyk behelst bet ook een verhaal van den Prins Lee Boo, den tweden Zoon van den Koning dezer Eilaiulen, die, door zyn Vader aan den Kapitein Wilfon mede gegeven zynde, in Engeland ongelukkig overleden en aldaar op kosten van de Engelfche Oost-lndifcbe Compagnie begraven is.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
I B^RO thermo- streek
I789 me- meter. der luchtsge.
Nov. ter. Noord' Zuid. wind. steldheid,
l 29. 3 43 43 z- z o. ' ■■ ■
4-^29.3 4« 49ï Z.O. t.Z. «Morg.regenagtig,
| 29- 3 46 44l Z. Z. O. betrokken^
f29. 3 44ï 43 2- z- o.
<A 2g. 3 52? 50i *s Nagts regen,
J28. 2_ 43 43 Z. t. o. v^er bewolkt. ;
f28Ïr 44 f 43 I l. a meest5ynabetr.
6. ■[ 28 10 48 47 Z. t. W. -sAv. regen en wind. (^28. 8 39 36" | z. o.
~~(i2- 8 37i 38 z. .
7. - 2 8. 9 40* 38 ' regenagtig en
9l 37 36§ Z- t. w. wlod"g-
f28 11 i 34^ 35 z.
8. - 2y. o" 45i 44 z. t. O. zeer buy.g, byna
/ 2p. 2 4 \\ 40i 2- geurig regen
f29.4 ' 4C§ I 40 J Z. t. W. 'sMorg.tefl 3ur.zeer
r, ) n), 7i T«i Tr? y w t t zw. hagel met dond.
9. < 29. 4 ï 48| 48? Z.w.t.z tot 11 uren buyig,
(.29. 6J 41! | 4'i Z. Z. W. .verderbewolkt.
f29. 8 I 36§ I 37 Z' w- Voorm. mooy weder
iö.) 29. 8 I 50J I 5-S ' * bewoIktiNam.buyig,
/ 29 IO I 39 1 38 ' 1 Av«nds mist.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Te Alkmaar.
Gedurende de Maand October 1789.
Gevallen 68 Lynen: Uitgewaasfemd 17 Lynen.
ff De Brief uit Rntterdam van 9 dezer, in antwoord oponzevorige annonce, is wel ontfangen: wy zullen niet in gebreke blyven , om, in ons naastvolgend Blad, aan het oogmerk en verzoek des geëerden Schryvers te voldoen.
Drukfeilen in onze laatst vorige Nr. aldus te verbeteren.
Bladz, 150 koK 2 regel 6 Raat isr: moet fcyn 845.
- ifi .— 1 —■ 3*5 —. XIV Eeuw: l«es de XVde Eeuw.
Te Haarlem, by A. LOOSJES.



C 17° )
rie R de da Chfme. [Aan te wyzen, in dm ontrek van tien mylen om Tbouloufe, ene aarde, dienltig tot het vervaardigen van een ligt en goedkoop Vaatwerk, welke tegen het vuur beftand is, en dac dienen kan voor verfcheidene, benodigdheden van de K-êuken en dé Huishouding , als mede de bewerkingen van Goud- en Zilverfmeden, en voor die der Scheikunde.]
2. De pro[ofer un Vernis fimple peur recouvrir la poterie destinée aux ujages domejliques, fans nul danger pour lafanté [öp te geven een eenvoudig Verglaas, om Aardewerk ten ge braike van de Huishouding, te overdekken, zonder enig gevaar voor de gezondheid J
Eindelyk is het reeds tweinaal opgegeven, en tot nog op j gene voldoende wyze beantwoord Prysvoorftel,. nopens den Handel van Tbouloufe, voor de 3de m'aaf, onder toezegging" ener Prys van 1500 liv. voor het Jaar 1791 opgegeven: zynde het zelve van volgenden inhoud:
D'expofer les principales rtvolutions., que le Commercs deTouloufe a esfuyées, R les moyens de l'animer, de i'etendre, R de detruire les ohjlacles, f'oit moraux, foit pbyfiques, s'il en efl, qui s'oppofent afon attivité R a fes progrés. [Aan te wyzen de voorname veranderingen, welken de Handel van Tbouloufe ondergaan heeft, nevens de middelen.».om denzelven aan te moedigen, uit te breiden, en de hinderpalen, 't zy zedelyke of natuurlyke, zo zy plaats hebben, die deszelfs bloey tn voortgang in den weg ftaan, op te ruimen.]
Se Verhandelingen moeten in 't Fransch of Latyn gefchre■ven-,'en vragtvry, aan den Secretaris der Akademie, uitten Jyk voor 1 Jan. van het Jaar waar in elke Prys ftaat uitgedeeld te worden, gezonden worde»»
De Prysvrage voor het Jaar 1790. by de Kokiuglyke Maatschappï der Wetenfchappen en Konsten, te Metz, uitgefchreven, luidt:
,, Welke zyn de middelen om den gemenen man een „ verzekerd beftaan of onderhoud te verfchaften , in dier ,, voege, dat men, de ongelegenheden der atmoede ont„ wykende, geen nadeel aan den Landbouw toebren „ge?"
DUITSCHLAND en naburige Ryken*
De buitengewone Hoogler. Dr. Richter, te Halle, ïi thans aldaar tot gewoon Hoogleraar bevorderd.
De Keizer heeft den beroemden Hr. Felix de Fontana, Direkteur van het Koninglyk Mufetim te Flo ranzen, voor de ta'r-yke Verzameling van Waschpreparaten, welken, onder zyn opzigt, in den tyd van 5 Jaren, voor de K. Kon. Jpzephfche. Militaire Aka demie, te Wenen, vervaardigd zyn, in den adelltand verheven,en hem tevens een Gouden Snuifdoos, met grote Brillanten omzet, ten gefchenke gezonden.
De Hertog van Weimar wil een groot deel zyner
Boekery- nasr-. ffena teten-brengen: De Hertog
van Qatha laat een nieuw; Observatorium aanleggen.
De beroemde Toonkonstenaar Graf, in Augtiuir", heeft, by de Univerfiteit te Oxford, den tytel van Dokter in de Muzyk, bekomen.
Üittrekzel enes'Briefs, van DoBef Suli, e, te Berlyn, aan denHr. Gmhlin te Heilborn, over bet Dierlïic MaüweI
11S14 ü S.
„ Dezen ZoSte? „• ene'korte Reize door de Rhynlasdetf, tot Parys, gedaan hebbende, ten einde eens het gezigt van de lydende Menschheid te mogen afwenden , vond ik , by myne terug komst, uwen beleefden Brief. Kort daar na ontging ik enen tweden van uwe hand-, welke, ik-renlond zou beantwoord hebben, hadde ik niet een begin gemaakt, met enige proeven te laten nemen, die myne opmerking tot zig trokken. Ik hebbe, by de uitgave van het eerfte Deel van uw Werk , openhartig u -myne mening ontvouwd. Hoe on. mogelyk het ook ware, de zaken, welken gy ondervonden hadde, gelove te weigeren, bleef ik egter nog verre af van het Stelzel des Dierlyken Magnetisuius te kunnen toevallen, en wagtte dus ftil het ogenblik af, waar in ik , door myn eigen ondervinding, konde oyertuigd worden. Dit ogenblik fchynt thans gekomen te zyn. Ik hebbe met eigen ogen gezien,'dat een herhaald Wryven, volgens uw voorfebrift, kramp geftild , flaap verwekt, en nietonwaarfchynlyk belette maandelykfche zuiveringen herfteld heeft.
Ik hebbe gezien, dat,by zulke Perfonen, het ssnrakerf van een vreemd mensch, ene afkerige aandoening verwekte, welke egter ophield, zo dra de Vreemdeling zig met de gewrevenen in connexie plaatfte; ook zag ik, dat deze Peifonen, in dien ftand, het water , 't welk zy van te voren goed. vonden, uit den mond. fpuwden, en het onverdragelyk vonden , als., het door den wryvenden beftreken was geworden, enz.
Dit alles pleit voor uw Stelzel, en >—■ dan tot nog toe zag ik niets, 't geen flegts van -verre naar ene verheffing der zielsvermogens geleek , en ten dien aanzien zal ik blyven ■ twyffèlen, tot ze lange als myne eigen ondervinding my daar over heen zal voeren. Zo veelis onlochenbaar, dat'er zeer ligt bedrog kan onder fpelen: ook ben ik over de kranken, , die tot de proefneming dienen, reeds niet zo volkomen te vreden, als in den beginne. Tot dus verre befchouw ik alles voor ene blote Modificatie der Eleétriciteit. ■—■ Ondertusfehen is het zonderling , dat geen Mansperfoon zo ligt • gemagnetifeerd (ik gebruik dit woord ongaarne) kan worden.
Ik heb een waterzugtige, wier kwaal naar gene Geneesmiddelen luisterd, herhaalde keren, door anders zeer aétive luiden, te vergeefsch laten wryven, enz."
NEDERLANDEN;
Over den oorsprong der gewon*1 pligtpi.egiwg 1y het nlezen,
(Uit bet Engelscb.)
\ Dé gew»ne praktyk om dezulken, die Niezen, heil te wen;-
fchenj -



fchen, word in het aigemeen afgeleid van den tyd van Brunenbaut, die onder het Pausfcbap van Gregorius den Groten leefde. Men verteld nam. dat 'er, in de dagen van dien Kerk voogd, ene kwaadaartige befmetting in de lugt van dien aart plaats hadde, dat die genen, welken het ongeluk hadden om te Niezen, onmiddelyk ftierven. Dit bewoog den godvrug •tigen Paus, om den gelovigen zekere Gebeden opteleggen, gepaard met wenfchen, dat zy voor de gevaarlyke uitwerkzels van het bederf in de lucht mogten beveiligd worden.
Een louter Sprookje zekeriyk, tegen alle regels van waarfchynlykheid uitgedagt; daar, buiten allen tegenfpraak,deze kramptrekkende beweging,van de vroegfte tyden, onder de menfehen, plaats greep.
Volgens de Fabelleer was Niezen het-eerfte teken,'tgeen de man, door Prometbeus gevormd, van 't leven gaf Doe verdigte Schepper , word verhaald , een - deel .Zonneflralen ge.toien, en daar mede een klein-Flesje gevuld te hebben, C geen hy zeer digt wist toe te floppen. Jn alleryi hier op naar zyn geliefkoosd werk te rug kerende, hield hy het zyn thans geopend flesje toe. De Zonneflralen hadden niets van derzelver vlugheid verloren; en drongen lerftond in de lugt. •gaten van het beeld, en bragten te wege, dat het begon te
Niezen. Prometbeus, verrukt over het wel uitvallen van
zyn Werktuig, begaf zig aan bet bidden, en flaakte enige wenfchen voor de behoudenis van dit buitengemeen wezen. ,Zyn fchepzel hoorde hem: hy onthield die wenfchen, en nam zorgvuldig in agt, om ze, by foortgelyke gelegenhe•den ook toe te voegen aan zyne Nakomelingen; die, van Vader tot.Zoon, deze gewoonte.onderhielden, waar zv zie ook nederzetteden.
De Rabby-nen, van deze .gewoonte Tprekende, weten ons te vertellen, dat God, na de Schepping, ene algemene Wet invoerde: -daar'heen «rekkende, dat ieder levendig inensch flegts eenmaal zöu Niezen, en, te gelyker tyd, zonder eni.ge voorafgaande ongefleldheid , den geest geven. Jakob , in deze plotzelyke manier van uit de waereld te fcheiden geen zin hebbende, vernederde zig voor den Heere, beklaagde zig by Hern hier over, enfmeekte, met den vurigflenernst, om van de algemene Wet uitgezonderd te mogen worden' Zyne Gebeden wierden verhoord: hy Niesde, maar ftierf niet.
Alle de Vorsten der aarde, van dit voorval onderrigt heten gelykelyk een bevel uitgaan, dat, in 't vervolg, het Kiezen zou verzeld worden van dankbetuigingen en wenfchen , ter verk-nginge van het leven.
Uit alle deze Verfierzels kan ten minften zo veel opgemaakt worden, dat deze hofiykheid, die eindelyk een van de pligten des gezclligen levens geworden is, reeds lang voor de invoering van den Kristelyken Godsdienst, moet ftand gegrepen hebben Airede ten tyde van Ariftoteles befchouw ' de men dit gebruik als oud: deszelfs oorfpronk was hem onbekend; en in zyne problemata tragt hy 'er de reden van na te fporen. Hy beweerd, ten dezen einde, dat de eerfte \ menfehen, byzonderlyk vooringenomen zynde met 't hoofd t geen zy voor de zitplaats der Ziele hielden, hunnen eerbied yoor dit deel van 't lighaam zo verre trokken, dat zy ' zelfs het genies, als een van deszelfs blykbaai fte en aan- , doenlykfte werkingen, eerbiedigden. J Uier uit fchynende onderfcheidene manieren van pligtple4 ^
ging by zodanige gelegenheden, ontdaan te zyn, onder de
dTZZ Rohn,ebeV1S' «Ieen-d.thet l wel bekome' Uat Jupiter u bewarel
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN
■AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.'
Denemarken. Pbyftk alsk Aarbog, vierde en vyfde Jaargang 1786-1789. in 8vo met Platen te Koppenbalen by Thele. De Schryver zynde de Heer Sbuhe, befluit meï den vyfden jaargang deze zyne nuttige Verzameling. Dezelve bevat een menigte van belangryke ftukken over de Proefonderv.ndelyke Natuurkunde, Sterrekunde, Nat Hiftorie en- Huishoudkunde. De meeften zyn uit de nieuwfte Duitfche en andere uitlandfcbe fchriften getrokken - enigen egter zyn oorfprongeiyk [A. Br ]
Belidor i Hytten , en Fortaelling af Emmutl Balling te Koppenhagen by Horrelow 3vo !78p. Een oorfprongeiyk zedelyk vertelzel, welke zig ongemeen wel opdoet, zo uit hoofde van taal en ftyl als gepafte Schilderingen. De Schryver bedoeld meer werkjes van deze foort. f Krit. u. Attkr. ] L
Pokhsk ag Oekonomisk Lommebag ellen Kiökenbavns Statsag Handels Vetvifer, te Koppenb. by Proft prys 56 Schel) Een nuttige Aimanach, waarvan deze het zesde Stukje uitmaakt. Men vind daar in , buiten een Lyst der Bedienden zo by.de Koningl. Kollegien als de Stad, ook onder anderen een kort üittrekzel der jongfte Ordonnantiën voor den rydenden Post in de Hertogdommen, geevende Nari?ten voor reizigers in de Deenfche Staten en ene korte ongave van verfcheiden Fabrieken. [A. B.]
Journal over ene Reyfe igiennen Frankerige ag Tyd<hland . Aaret ,788. for f.llet af Joacbim Daniël Preisier. Kongehg Skuefpeller ag Acconipagnist 2 deelen 6vo te Koppenb. bv Methorst 1789, te J>
De Schryver deed deze Reize, met de Hrn. Rofng en Sanbyf op last en kotten der Directie van 't Koninglyk Schouwtoneel Het oogmerk was, om, inzonderheid de Parvfche loneelen, gelyk mede, op de te rug reize, zo veel de kortheid des tyds (zynde 'er flegts 4 maanden voor den gehelen togrwegeftaan) kon gthengen, die van Duitschland naauwkeurig op te neemen, en hunne aanmerkingen daar aver medetedelen, ten einde daar van, naar aanleiding van omftandigheden, by ihet Koppenhaager Toneel gebruik te tunnen maken. Deze aanmerkingen maken her belangrvk. te deel uit van deze Reisbefchryving, welke dus, indien >pzigte, voor kenneren en liefhebberen van eene geringe vaarde moet wezen. [ A. B ] & Jraxis medica fyflematici expof.ta, felettis diarii Nofoctmii 'rederictam Mufirata Auflore Fiederico Ludtmièo Bang Noocomii hujus Medico primirio Med. D. Pr. Un. Hsfn 555 'ag & 816. pag. met de Prsf. in 8vo te Koppenb. by Sim* telkur, prys iRihtr. 1-6 Sch. 1789. Ejusd. Seletca Diarii Nvfocomii Regii Fredericiani Hafnien-
ƒ Tom. I. Annos 1782 1734. Contirens 304 & 56 pag.
om. Hl. Annos 1785.—1787. Continens 410 Pag. 8vb. 1 Rtth. 32, Sch.)
Y2 Ees



C 172 5
Een zeer gewigfig Werk, waar in men de refultaten van ene 15. jarige Praktyk by omtrent 20000 Kranken verzameld vind , in dier voegen , dat de beiangrykfte Waarnemingen omtrent alle Ziekten, volgens ene fympthomatifcbe Clasfifïcatie worden opgegeven. Voor aan het Eerfte deel van het Dagboek vind men tevens ene lezenswaardige befchryving der tegenwoordige inrigtirg van het Hospital. [A Br.]
Reife-Beskrivelfe til öfler-Grönlands Opdagtlje forateget i Aarene 1786 oy 1787- af hgede, Premier Lieut. i Soe Eta ten. Koppenb. by Scbulz, 52 bladz. in 8vo. met pl. 17Ü9. prys 1 Rthlr.
Ene korte befchryving ener onfdekkings reize, waar mede egter het gehoopte doel niet bereikt wierd; zy-nde het daar uit vry waarfchynlyk, gelyk ook de Schryver niet onduideJyk aantoond , dat men aan de gezogte kust, langs dien weg, niet zal landen. De Platen beftaan in een Kaarc van dien oord, nevens twee Tafelen, met Gezigten van de Rust, zo als dezelve zig van het Schip opdeed. [Kit. U. Antür.']
Disjertatio inauguralis Medica de Framboefia, ab Ei 'Fi.omas, 48 pag. 8vo. Koppenb by de Weduwe Horrehows 1789 Ene belangryke, merendeels op eigene Waarnemingen gegronde, Verhandeling over ene ziekte aan de West-lndifcbe Negers eigen, welke de Engelfchen Tavus en de Franfchen Piainoemen. De Schryver meend, dat de kwaal, welke de Amerikaanfche Negerrinnen allereerst den Spanjaarden aanzetteden, waarfchynlyk niet de Venusziekte, maar deze krandheid was. [Am. U. Ant.]
Lyst van Nieuw uitkomende Inlandsche boeken.
C. C. Sturm Leerredenen en befchouwingen over de Levens gefchiedenis van Abraham, te Leyden by Honkoop, gr. 8vo.
ƒ ' - 5-
—— ■ over de Gefchiedenis van Naomi en Ruth, by
dezelfden, gr. Svo. . . . —18 —
Brieven over de Weelde, Ifte deel, gr. 8vo. 1 — 5 —
Verhandelingen van 't Provinc. Utrechts Gen. 5de deel, te Utr. by de Wed. S. de Waal en Zoon, gr. 8vo. 5 — : —
De Rovers, te Utrecht by dezelfden, kl. 8vb. -»i4 —\
Sander over het Grote en Schone der Natuur, 4de ftuk, te Utrecht by G. T. v. Paddenburg, in gr. 8vo. 1 — : —
J. E. de Witte Harmonie der fchuldtloze Liefde, te Amft. by' de Wed J. Doll, in i2mo. . . 1 — 2 ~
Plutarcbus Levens van Grieken en Romeinen, Ifte deel, Amft. by Job. AUart, gr. 8vo. . 3 —18 —
Lykoffer voor Lucretia Wilhelmina van Merken, te Leyden by Onnekink, in 4to . . . — tf —
groot papier . . . . — 8 —
Jocbim Handleiding tot den Godsdienst, te Utrecht en Amfterdam by G. T. v. Paddenburg en M. Scbalekamp , gr. 8vo, ..... 2 —14 —
Zeir en Zaluca, met pl. in 's Hage by D. Munier, groot 8vo. . . , . . 2 ~ 4 —
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Galerie Hifiorlque Utdverfllc, door den Heer Se Pufol. 15de Aflevering, behelzende de Portraiten van den Kardinaal <P Ambotfe, van Chude Ballin, Corre~ gio, Cujacius. Drufus, de Zonen van Tiberius, van -Anna de Gonzagues, Paltzifche Princes. van Laurent, Mechanicus, en van P. de Montfaucon. By Êlcrigat, le jeune, prys 3 liv. 12 f.
SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
londen.
Scipio de Afrikaner, over de gevangenen bef hikken' de, na het innemen van Karthago, door Joh. Br en* ghel.
" .Dit is een der fraayfte Miniaturen van dezen keurigen Schilder. Het zelve is op een ftuk koper van (legts 2. voeten en 3 dm. by 3 voeten en 3 dm. gefchilderd. Egter zyn de beelden vol uit,fchoon niet groter dan van 4 dm. in evenredigheid. Hoe klein nogthans het ftuk zy, is het ongemeen fchoon en volkomen uitgewerkt. Aan het einde van 't verfchiet doet zig de Stad en Haven van Karthago op , en voor dezelve benedenwaarts ziet men de Romeinfche Legerplaats.
Het voornaamfte Toneel vertoond zig voor de Tent van Scipio, en verbeeld dat bekende en verwonderingewaardig ftuk van onthouding en edelmoedigheid, by dien groten bevelhebber, toen hy weigerde de fchone gevangene, welke de Soldaten hem bragten, tot zig te nemen, en de gefchenken van de hand wees, die hare Ouders hem voor haar rantfoen aanboden.
Niets kan meer vol leven zyn, dan de Romeinfche Legerplaats: niet alleen om de tent van Scipio, maar overal in dezelve , voornamelyk in dat gedeelte, welk van de Stad naar de Haven gaat. Hiér is alles in beweging. Een ontelbare aantal Krygsknegten, lieden van allerley jaren en ftanden, het Legertuig, alles, alles leeft hier. De Haven opgepropt met Schepen van allerley maakzel en grootte.' de puinhopen der Gebouwen, de nog rokende overblyfzels. van den algemenen brand, hier en daar, doen de Stad voorkomen, als nog by aanhoudenheid de verfchrikkelyke uitwerkzels en gevolgen der verovering ondervindende.
\ B £ r-



C *7* >
BENE MARKEN.
Koppenhagen, den 15 July 1789. Twee ver-
dienstelyke Geleerden zyn ons, kortiings, door den dood ontvallen. Den 3. Juny overleed de Eerwaardige Groenlandfche BisTchop Paul Egede. Hy was in^den Jare 1708 geboren. Reeds van zyn twaalfde Jaar af was hy ene yverige hulp voor zynen verdienstelyken Vader , aan wien Denemarken haie Groenlandfche Volkplanting te danken heeft. Zyn yver voor het welzyn der Groenlanderen bleef hem tot aan zynen dood by. Zyn Iaatfte Werk, (waar van in dit Blad melding gemaakt is; zie Nr. 34.) toond nog duidelyk, hoe veel deel hy daar in nam. Hy bezat een uitmuntend hart; alle zyne daden droegen het kenmerk van goedaartigheid en regte Euangelifche liefde. Zyn Vriend, de Kamerheer Suhm, heeft op hem het volgend fraay Graffchrift gemaakt:
H S. E. PAULUS EG'EDE, Grönlandorum Apoftolus Benignitate Si quis unquam Canriore Civilicate Nulli Secundus vir
Non fncata Pietate
Oculaca Etiam Vivum Evangelirse DoclrinS Exemplar, Amico Pofuit
i P. F SVHM..
Den isden dezer maand overleed de Geleerde Geheimraad' en Staatsminister Uenrich Stampe , in het 76 Jaar zyns Ouderdoms. Hy had Ie zig door ene langdurige en getrouwe Waarneming van gewiguge Staatsbedieningen, niet minder, dai. door zynen ge leerden arbeid, verdienstelyk gemaakt. Hy was eerst, in 1733 Conrector te Aalborg, ging vervolgens, m 1737- °P de reize' van welke hy, in 17.c. te lug kwam, wanneer hy Doft. in de Rechtsgeleerdheid wierd. in het daar aan volgend jaar wierd hy Hoogfe in de Wysbegeerte; in 1753. Hoo:ler. in de Rech. Procureur Generaal en Asfesfor in her Opper
richt. In den Jare 1756 wierd hy AsfesforJn de Êteenfche Kanzelary, in.'welk Coiiegie hy, van tyd tht tyd opklimmende, eindelyk de eerfte pinas le Kleedde. Hier op benoemde hem de Koning in 1774
tot Geheimraad, en in 1:^4 tot Staatsdienaar.
Hy bleef nogthans tot aan zynen dood een Medelid der Rechtsgeleerde Faculteit", en nam ook als zodanig deel aan dè in 1782 uitgekomen beantwoording der Vragen, welken der Faci lteit waren voorgelegd.
De Kamerheer Suhm heeft tasgé vks op dezeneen ©railchrift gemaakt, welke luid.als"volgt 1.
H S E. HENRICUS STAMPE,
vir
Eenis Manlueius Prudens Temporum Horainumqae Sapiens Sagasque Indagator Juris Confukus Eximius Philofophus l'raeftantisfimus Muneribus Bene Gestis Fulgens. Sic
Amico Pofuit P. F. SVHM.
Profesfor Ad/er heeft de Univerfiteit verlaten, en is, met behoud van zyn Leeraarsplaats by de Hoogd. Kerk in Chrifliaanshaven, tevens tot Hoogduitsch Hofprediker, in de plaats van den Vice-Kanzelier jfanfon, benoemd.
De Kamerheer Suhm is tot Lid van 't Geflagt- en Wapenkundig Genootfchap aangenomen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Heer M. Burger, die zich als Dichter beroemd gemaakt heeft, is tot buitengewoon Hoogleraar inde Wysbegeerte, te Göttingen, 'aangefteld.
De Akademie der Konsten en werktuiglyke Weten-fchappen, te Berlyn . heejj de Vrouw van den Predikant Henry -, geboren Cbodowiecka, onder het getal harer gewone Leden aangenomen.
NEDERLANDEN,
Deventer. Donderdag den 19 Novemb. heeft alhier de Hoog Eerw. Hooggel. Heer J. H. Pareau, zyn post als Hoogl. in de Godge!eerdhtid en Oosterfche Talen aanvaard- met ene plegtige Redenvoering: De cpnatibus Incredulorum, rei Chrifliana plus emvlumenti qudm detrimenti afferentibus, dat is: „ Over de ,, pogingen der Ongelovigen , befchouwd als de zaak „ der Kristenen meer voor-dan nadeels aanbrengen>i de."
Leydkn den 30 November. De Heeren Profesforen vaa Hollands Hooge-School, aan welken de bezorging van hel Legaat van wylen den Heer Jan Stolp is aanbevolen, hebben op den 28. November laatstleden, hunne gewoone Vergadering g houden, om uitfpraak te doen over de Verhandelingen, welke hun toegezonden zyn tot beantwoording der Vrage, in de maand February van het vooiige Jaar op« gegeeven i
_., An.
I



C '79 >
„ Anfiunt officia, ad quem hominem natura obligatum e(Te demoiijtran nequit, nifi pofita animorum im,nortalitate
dat is:
„ Zyn 'et zedelyke daaden, fot dewelke 's Menfehen natuurlyke verplichting niet kan worden betoogd dan 99 op grond van de onfterffelykheid der Zielen."
De Gouden Eerprys is toegewezen aan de Latynfche Verhandeling tot Zinipreuk hebbende: In offleiis colendis fumma tjl Nature bumance digmtas, waar van by het openen van het verzegeld Biljet, de Schryver bevonden is te zvn. de Hoogg. Heer l uowio Heinrich Jaicob , Profesjor indeWys begeerte aan de Kon Pruisfifche Univerfiteit te Halle, in Saxen Ook is beflooten by dit bekroonde Stuk nos drie Verban, delingen te laaten drukken, van welke de eerfte, in't Latyn gefchreeven, geteekend is met deeze Zinfpreuk; Tnbteretin mentibusquafi Jtculorum quoddam augurium futurorum Rc Cic
Süt L 'i'* tweede' in 't Nederduitsch : 'indien
Gy de (troffen en de belooningen van een toekomend leeven «,«•.
indien' St^SS^^ZHii
iïnZn 7e)r^Ten. da" hu" Naam aan he"hoofd van hun Werk gefteld worde, gelieven zy denzelven boe eerder hoe liever, en uitterlyk voor den eerften Februarv aanftaande oP te geeven aan den Heer Profe f JoTnÏÏÏ Luzac, thans Secretar s van het vnnrn r.,... . . anders de verzegelde Biljetten, waar in Naamen hebben aangeteekend, ongeopend verbrand'worden, Syk men gedaan heeft met alle de Biljetten, behoorende tot de overige Verhandelingen, welke niet zullen gedrukt worden
t AMSTERUr m,cde heer R NlEUWLAND tOt
Leftor der Wis-, Sterre- en Zeevaartkunde , aangefteld zynde, aanvaardde, Maandag den öaften Nov openlyk dezen postmet het houden ener plegtigê ïnwydmgs-Redevoering, in de grote Gehoorzaal vin het Atheneum Illuftre alhier: ^".««u van
„ Over het Nut dat de uitbreiding der Zeevaart „ aan de Menfch.lyke Maatfchappy? „ 't nïe
het volgende Voorftel op te geven ■ ™«o
Euai1refLSrentUAin W* P^di*fn^ hebben de ' " ziTfomS ,A '°Stden in hliniie Schriften , 1 r SSpen eefch P toen- heêrfchende Volksbe- «
KTer'boï?»1- Ver^e M Ses J
Men verzoekt de Antwoorden op <Iit Voorftel or, de meermaals aangekondigde wyze, te zenden, aZ het fundatie-Huis van -wylen den Heer- PiÈtTr 1 ëyler van der Huest, te Haarlem uirerlvk voorden eerften December 1790. W' llyk
Haerlem. Toen wy onlangs fzie onze Nr 7, \
des ^^Crlff^^ de pragtige Bibliotheek pes Heren Lrevenna, welke tegen het aanfHanrl
&3£^*%3& aan*ei]a^ onzen Lefiftg y 1 c!ÏiVvy,veryolgens,enige van de zeld-
?aamae en kostbaarfte .Verken, daar in voorkomende, te zullen opgeven. Daar egter het groot aSSl dier Stukken, met hoe veel zuinigheid ook uitgekipt gepaard met het kort beftek van ons Blad, nietTe' I iaat, om deze opgave op eenmaal?te doen, kunnen wy met anders dan zulks by gedeeltens verrigtenWy zuhen des , 111 enige agter een volgende Nrs van tyd tot tyd het kostbaarfte en zeldzaamftc, zo tleüng van aanfhppen' onder de afzonderlyké Af«
boekery van crevenna. Eebste Deel van den Catalogus. 1 Godgeleerdheid.
r»aJ5asyfw,w" ^fc*s*sc
I. fol. D,t 1. het negende Zlémpl «elke bek»" L .il leze «rite uitga.e des O. Teil. i„!, Heb.ceuw , eneende? taajlte, welk voorhanden is, fchoon zommigen de "eë,Ile iiaden mei een nienwen tand oamlakt »n g e
II. Bijlu Hcbraica olm punélis. Bmimil, Venei iter , 0 rood Mar. .etguld „p f„ee. Zynde leze de adeÉ'we' an i„6„ê, „ 4t„. Schoon ,„ „„„ ,m ^ twe3 JL.me
sa^a4r^V6



C 180 5
t8. Pentateuchas Hebr. & Chald. Sdbionetta, ap. Tb-. Foa. 1557. in iamo. op Pergam. Zynde een fraay Exempl. van een zeldzame druk, waar in zeer aanmerkelyke Varianten voor komen.
19. Pentateuchus Hebr. fine punftis. Manufcript, van den kedendaagfchen tyd, op zeer wit Pergam. en met kleine ongemene fraaye Letters. Het zelve is in Italien, ten dieniie ener Joodfche Synagoge, gefchreven, en is op rollen, met de daar by behorende verfierfels.
23. Nov. Teftam. Sytiace &c Vimnee 1555. in 4to. Een Fraay en wel geconditioneerd Exempl. hoedanig men fchaars aantreft. van den eerften Syrifchen druk des N. Teftam. die boven dien zeldzaam is.
28 Epift. Pauli ad Galatas &c. Arabice. Heidelbe'g 1583. ïn 410. op Pergam zeer zeldzaam; zynde het eerfte Arabisch J3oek, dat in Duitschland gedrukt is.
39. Vet. Tefl. juxta Septuaginta, gedrukt op last van Paus Sixtus, Grtece. Romte 1586. in fol gr. pap Dit Exempl. is afgegeven voor de revifie en zonder de veranderingen inde voorafgaande Stukken voor den druk van 1587.
59. Nov. Teft. e codice M. S. Alexandr. Londini 178Ö. in fol. gr. pap. Een naauwkeurig allerfraaist afdrukzel van hel beroemd Alexandryns Handfcbrift, 't geen in 't Londens ÏMufeum bewaard word.
63. Biblia Sacra Latina &c. in gr. fol. Een Manufcript op Pergam. van de 13de Eeuw, met fraay afgezette Kapitalen voor aan elk Boek en andere vergulde lieraden. Boven dien 5s deze Bybel des te kostbaarder, wegens de opmerkelyke Varianten, daar in voorkomende.
64. Biblia Sacra Latina, Slc. in fol. Manufcript insgelyks Van de 13deEeuw, vervattende 683 bladz. zeer net op 2 kolommen befchreven, met fraaye Miniaturen en Letterciera«len. De verfio is dezelfde als die van de voorgaande, zynde ■van Hisronymus naar den Heb. Text. Men vind hier in ook verfcheiden gewigtige en opmerkelyke Varianten: onder an deren van het 7 en 8fte vers van I Joh. V. welke de Catalogus waordelyk opgeeft.
éj en 66. Zyn zoortgelyke Latynfche Bybels in Manufcript op Pergam. van dezelfde Eeuw en dezelfde Overzetting, beiden insgelyks met Miniaturen en gefchilderde Beginletters, cn zeer ryk van Varianten.
67. Bibla Sacra Latina, ex verf. vuig. S. Hieronymi 1462. 4 Delen in fol. in rood Maroq. verguld op fnee, heeriyk Exempl. op gelyke wyae als boven verfierd.
68. Biblia Latina ex verf. Vuig. S Hieron. Een druk, van de 15de Eeuw, zonder jaar, plaats of Drukker, ia fol blauw 3Maroq. ve.'guld op fnee. Een ongemeen fraay Exempl. zeer volledig en wel bewaard , met vergulde en gekoleurde Beginletters en andere fieraadjen. In den Catalogus vind men verfcheiden Stalen by gebragt, om de juiste overeenkomst aan te wyzen, tusfchen dezen onbekenden druk en dien van «Jen Bybel van Mentz van 1462. zulks men in twyfFel fchynt te moeten ftaan wie van beiden oorfprongeiyk of nagedrukt is«—-Zo veel kan men zonder vergroting zeggen, dat deze onbekende Bybel een der oudften na die van Mentz moet wezen. Om over den vorm der Letters te oordelen,is 'er, inden Catalogus, een in 't koper gefneden Staal by de be fchryving van dit © roemeen zeldzaam en kostbaar Stuk ge.icegd.
den Bybel van Mentz van 1462. zulks men in twyfFel fchynt te moeten ftaan wie van beiden oorfprongeiyk of nagedrukt is-—'Zo veel kan men zonder vergroting zeggen, dat deze
69. Wederom een dergelyke Latynfche Byber, van dezelfde Overzetting en Eeuw, zonder jaar of plaats, fchoon van een onderfcheiden druk, zynde niet min kostbaar als de vorige. In de bredere befchryving hier van word gezegd, dat de druk volmaakt dezelfde is met dien van het twede Dee! eens ouden Lat. Bybels, in de Biblio-heek van Mazarin, te Parys, waar van beiden de Abt Sallier en de Hr. Foumier , le jeune, in derzelver befchryving, beweren, dar dezelve van hoger oudheid zy, dan dien van 1402. te Mentz gedrukt.
73. Biblia Sacra Latin. ex vVrf Vuig et Hier. &c. Nenpoli 1476. in fol. blaauw Mar. verg. op fnee, gedrukt op Perg. Een onvergelykelyk Exemplaar, iDsgelyks met fraaye Miniatu» ren en gefchilderde Beginletters verfierd, waarvan niet meer dan nog 2 Exempl. buiten dit bekend zyn, te weten een in de Bibliot. te Berlyn, en het ander te Êronswyk.
79. Biblia Sacra Latina, Parifiis. Rob. Stepb. 1540. in fol. gr. pap. Een der fraayfte en beste Latynfche Drukken van Rob. Etienne.
84. Biblia Sacra Vuig Ed. &c. Romce 1590. in fol. blauw Mar. verg. op fnee. Een uitmuntend Exempl. van deo oorfprongelyken vermaarden druk van Paus Sixtus, waar van de zeldzaamheid bekend is.
85 en 86. Insgelyks Latynfche Bybels, beiden van Clemens VUL ter drukkery van 't Vatikaan, de eerde van 1592 en. de twede van 1593. niet min fraay geconditioneerd dan de vorige. Men vind by P. Bukentop, in zyn lux de luce een lyst der nieuwe Varianten in deze Drukken voorkomen* de.
107. Euangel. St. Manhui &c. i» kl. fol. Manufcript «p Perg van de 10de of nde Eeuw, byzonder wegens de verfcheidenheid van Lettervormen; ook vol van opmerkelyke Varianten.
114. Biblia in lingua Italiana, 1471. zonder plaats of druk» ker, 2 Del. in fol. blaauw Mar. verg. op fnee. De Letter is volmaakt dezelfde als die, waar mede Jenfon in 1476 den Plinius gedrukt heeft. Kenners weten hoe zeldzaam deze Bybel voorkomt.
115. Is al mede een ongemeen Zeldzame Italiaanfche Bybel, te Venetien in 1477 gedr. fol.
134. Biblia en Lengua Espanola &c. Ferrara 1533. in fol. citr. Mar. verg. op fnee. Dit Exempl. is een van den vermaarden druk ten gebruike der Joden.
135. Dezelfde Spaanfche Bybel, mede te Ferrara in 1533 aedrukt: en volmaakt overeenkomende met den Druk tèn dienste der Kristenen. La Tabla de les Hapbtarotb, die aan de bovenftaande Nr. ontbreekt, vind men hier aan het einde der H. Boeken. Voorts ziet men op bladz. 49. een lange plaats uit Leviticus, die in 't drukken overgeflagen was, met een zeer net gefchreven hand aangevuld.
136. Een'andere Spaanfche Bybel, van het zelfde Jaar, insgelyks te Ferrara, in fol. ten dienfte der Kristenen. Hier vind men de overgeflagen plaats, in de vorige Nr. in druk op biaiz. 48.
(flet Vervolg in onze eerstkomende.)
NIEUW



( i8i )
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN
akademisciie en andere schriften.'
. Grootbritannien. Miscellaneotu Experiment* and Re marks an hleÜnaty, the air Pump and the Barometer Rc B\ A. Broek 221 pag. 4io. en 3 plat. Lond. by Johnfon 17S9 prys 10 fch. 6 d. De befchryving van de Eleclrometer, orden tytel gemeld, was reeds in het 72rte deel der Pbilofop JransaSions gemeen gemaakt; doch enige afbeeldingen in de oorfprongeiyke tekeningen van den Hr. Brook aan de Maatfchappy gezonden, nevens de befchryvingen van ettelyke an.deren, toevalliger wyze, of by verzuim, overgeflagen zynde, was een groot deel der zamenftellirig van den toeflei, langs dien weg, onverftaanbaar geworden. De fchryver heeft , by dezen herdruk, die uitlating aangevuld, zo dat alles thans rry klaar is, en zonder veel moeite kan in 't werk gefteld worden. [Montb. Rev.] 6
Conjiderations on tbe Utility of ConduBors for Ligbting Rc. Er N. Meradttb, 85 pag. Svo. and 1 plate. Lond. bjf Mat.
ÏZV?' pryS 1 Ene l0flyk3 P°Sing °'» het gebruik van Afleiders meer algemeen te maken, door dezulken die er nog geen kennis aan hebben, daar omtrent te onde-regten; en tevens hun te doen zien, waar toe zy dienen, en noedanige veiligheid zy aanbrengen. \M. R] ,Jb%, ™fifopbical and Mathematical Commentaries of Proclus &c By Thomas Taylor, 2 vol.4to. byPayn andttm prys van vol. I. 15 f. en van vol. II. 18 f.
ef^e.deel va? des Heren Taylors Werk kwam in
h / Ü',™^,1 tWede rnet het beSin va" dit Jaar. de inhoud der delen beftaat uit onderfcheidene MengelitukJten. Behalven de CommeBtaiiei] van Proclus, welker vertaling zeer gebrekkig is, houden zy Verhandelingen in over de volgende onderwerpen: over de Platonifche Leer der denkheelden; over de betogende Sluitredenen; de Natuur der Ziele en let regte doel der Meetkunde. De Comtnentarien worden voor afgegaan door ene overzetting van bet leven van Proclus, door j Mannus. En de fchryver heeft 'er op laten volgen - ene Gefchiedenis der Herftelling van de Platonifche Godgeleerdheid door de latere PlaUnisten: nevens ene Vertaling van Proclus be°iti-\ zeis der Godgeleerdheid; zynde het een en ander opgedragen ' aan de geheiligde Majefteit der waarheid. j Uit het breder berigt,'t geen de bovengemelde Tournalis- ! ten van dit Werk geven, blykt het dat de Heer Taylor in ! goeden ernst , een Voorftander, en wel een zeer vinnige Voorftander is van het Veelgodendom der Heidenen, en der- 1 zeiver bygelovigen Eerdienst, met welks eindelyke weder invoering en herftelling by zig niet weinig fchynt te vleyen. Men kan hem dus, m zeker opzigt, gelyk ftellen met, dog uit aanmerking der tegenwoordige meer tot ongelovig overhellende tyden , voor een nog zonderlinger verfchynzel houden, dan de Hr. W.Hammon, van Leverpool, die, in *t laar 1781. opentlyk by gefchrift, op zyn eer verklaarde, een ei fientlyk gezegde Godiochenaar te wezen. Onverbeeldelyke ftoutheid en meesteragtigheid, gepaard met de blindfle vooringenomenheid met de verwarde en bygelovige begrippen der oude wysgeren , en enen bitteren haat tegen het Kristendom en deszelfs veiftandigfte aanklevers, zo wel als tegen
de beroemdfte heiendaagfche wysgeren, blyken de egte EaJ raktertrekken van dezen Schryver te zyn. 5 '
„.I?" E£ay 1° direEl md exteud tba Invries of Pratiotic Tra^ Z e7cïC\By ?unt cL-Bachtold> kn,'8ht of the military order of St. Siephan of fuscany, 2 vol. in 8vo. by Robinfons ■ 1789 prys 12 fch. Ene grote verfcheidenheid van de nut, tig te en belangrykfte onderrigtingen en handleidingen voor zulken, die met oordeel en vrugt ten oogmerk hebben te ™f "'e y" ,van de voorDaamfto Reisbefchryvingen, irt
onderfcheidene talen, in Europa, zedert de vroegfle tyden
T,L AatlWim7- in 'l !igt 8ekomen» welke het gehele geTitS; ffik}" V0,ledi8er'da" m£n t0t »<* «* Original letters written during the reings of Henry VI. Eiwari IV. and Richard IU. by JohnFenn. Lond. 1789. 4 Delen gr. 4to. De brieven der 2 eerfte delen betreffen meestal openbare gebeurtenisfen,terwyl de 2 laatften enkel de onderhan-' delingen van byzondere perfonen,wegens byzondere zaken, behelzen , onder welken beiden zeer gewichtige' ftukkenl uok is het werk verfierd met veleplaten, welke of proeven van toenmalige Handfchriften en Zegels, of ook de beeld-' •tenisien van aanzienlyke mannen van dien tyd bevatten.
A teurtrough Sweden, Swedisb Lapland, Finland and Deni mark, by Mattbew Confett. Lond. 1789. 4to. 157 bladz. met kop. platen. Ondanks de al te korte behandeling van zaken, beveelt zich de befchryving dezer reis, op kosten van den neer H. G.Liddell ondernomen,door haren zeer onderhou| oenden voordragt. Zonderling is ook het bericht wegens 1 twee Laplandfcbe Meisjes, welke voorn. Heer naar zyn Landgoed in Engeland deed reizen , en, na dat zy al het merkwaardige aldaar bezichtigd hadden, met gefchenken na haar Vaderland terug zond.
' Kh^LmniV/r", " P8"#r«/>&»"«' description of tbe flmrïshinir Kngdoms of England, Scotland and Ir eland &c. by IV. Camden enlargtd by tbe latest discoveries, by R. Gougb Lond'1780' 3 vol. Ene nieuwe uitgave , welke door de gewigtige byvoegzelen , byzonderlyk door de zeer naauwkeurige Kaarten en .raaye platen, zeer uitmunt.
Tbe young Widow; or, tbe Hiftory of Camelia Sedley. Lond i/89. 4 vol. Een uitmuntende Roman, die zeer veel ee~ wigtigs behelst. tcl ge-
Oftbe prineipli of vitality in Man Rc. Deze leerrede van den Bisfchop van St. David over het Levensbeginzel inden mensen, volgens het voorftel der H. Schrift, en hetverfchi! tusfchen waren en fchynbaren dood, verdient in de d ka et opmerking,- deels om de zeldzaamheid, deels om de naauwkeurige behandeling der ftofTe ,- volgens Newtoniaanfche grondbeginselen.
Lyst van Nieuw uitkomende Inla n o s c h e Bokken.
Ogelwigtb Waldheim, Toneelfpel, Amft. by P. ? dvw broek. 8vo. . . _ - r_ _1
vanOmmerens Horatius, Amft. by P, de Hengst, gr.1 êvo.
Don Carlos, door Scheller,, met pl. Amft. by ?! AU°ar7
gr 8VO' ' ! ' . • , 3 _ ƒ _I
2* "öaa



r
( i3a >
van Vlotten Bybel, 2dedl. te Amft. by dezelfden, gr. 8vo.
3 -12 -
' Wandsbecker Bode, i. ftuk, Amft. byW. Holtrop. i — 5 — Tegemvaordige Staat van Friesland, 4de deel, 2de ftuk,
te Amft. Leyden, Dordr. en Harlingen, gr. 8vo. 3 — : — J. Ewald Vei handelingen over den Militairen dienst in't
Veld, met pl. Arnhem by J A. Meelman, gr. 8vo. 3 — : — Anna, door Mej. Burney, 3 en ,|de dl. te Utrecht by Wild
en Altheer, Svo. . . . . 2 — 4 •—
Bleuhnd Icon Tunica? Veliicof», by dezelfden. 1 — : — Leven van een Lichtmis, ifte deel, met pl. 's Hage by
J. v Cleef, 8vo ... .2 —'t4 —
Trencks Leven, 3de dl. met pl. voor het 1, 2 en 3de dl.
Amft. by M. de Bruyn, gr. 8vo. • . 4 — : —
Werken van 't Amfterd. Dichtkundig Genootfchap. eerfte
deel, by dezelfden, 8vo. . - . 3 - : —
op besr papier . . . . 4 - ; -— Emmerik, 5de dl. Amft. by A. Mensjz.gr 8vo. 1 - 4 — Simfon, Dordr. by A. Blu:fé en Zoon, gr. 8vb. 2 - : — Verh van 't Prov. Utrechts Gen., 6de dl. te Utr. by de
Wed. S. de Waal en Zoon, gr. 8vo. . . 5 - : — Gefchiedenis der Sommerfeltfche Familie, ifte deel, by
dezelfden. . . . . . 2 - 6 —
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Abregê de F Hiftoire univerfelle en figures, getekend en in 't koper gebragt door de eerfte Konstenaars der Honfdftad; of Verzameling van Platen, de treffendfte voorvallen,zo uit de gewyde als ongewyde, oude als Hedendaagfche,Gefchiederis, verbeeldende, met de verklaringen, daar toe dienende, door den Hr. Vauvil/iers, Lid van de Koningl. Akademie der Byfchrifuen en fraaye Letteren. Een Werk gefchikt tot onderwys der jeugd. Veertiende Aflevering , en %/le ftuk der jongetuyde Gefchiedenis. Prys 5 liv. By JDidot le jeune, qüai des Auguftins &c.
TONEEL- en ander KONST VERMAAK NIEUWS.
In Venetien zal een Nieuwe Schouwburg gebouwd worden, waar van het bellek opentlyk gemeen gemaakt is, met uitnodiging van Jn- en Uitlandfche Bouwmeesters, om daar voor ene Tekening te vervaardigen en in te leveren j zynde op de beste, welSte zal inkomen, ene Premie van 300 Sequinen ge field. De tyd der Inlevering is bepaald op 4 Maanden, na 1 Novemb. voor de Inlanders, dog men heeft aan de Buitenlanderen ene behoorlyke verlenging van -dezen termyn toegeftaan.
Men fpreekt thans druk te Londen, over het oprigten van een Seminarium voor de Muzyk, aldaar, waar in jonge Lieden zouden onderwezen worden, om voor 't Publiek te zingen; ten einde, langs dien weg, het uitvoeren van de aanmerkelykfte Geldfommen uit het Ryk, door vreemde Zangers, voor te komen;rekenende men dat die fomnierijaarlyks ifjoo» Pftr. belopen.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Het groot Huis van't Bondgenootfchap,teA%(/wTork, is, volgens de jongfte Berigten van daar,reeds byna gehee! voltooid; en zal een der fraayfte Gebouwen in Amerika opleveren. Het zelve ftaat in zodanig een gedeelte van de Stad, dat het, van alle zyde, op het voordeligfte gezien kan worden. DeBafis van 't Front, 't geen van de Toskaanfche order is, heeft agt verdelingen; vier zware Pilaren onderdennen in 't midden vier Colommen, van de Dorifche order, nevens een Kruisboog of Frontefpies, ongemeen fraay verfierd met den Amerikaanfchen Arend en andere Infignia. De Fries is in dier voege verdeeld , dat in de inkepingen dertien Sterren kunnen geplaatst worden; ook zyn de Glasramen van boven met dertien Pylen, door een Olyftak zamen gebonden, verfierd. liet geheel is by uitftek fraay uitgevoerd.
De Major de f Enfant is de Bouwmeester van dit pragtig Paleis, 't geen moet dienen voor ene woning van den Prefident der Staten , in den tyd. Schoon het thans reeds byna afgetimmerd is, zyn 'er egter naauwlyks agt maanden verlopen, zedert de Vergadering van Nieuw-Tork tot de oprichting befloot. Een blyk zeker van de hartelykfte Eensgezindheid, onder de verbonden Leden, zo wel als van ongemene agting voor den Heer Washington,
De Graaf Vitturi, by de Venetiaanfche Commfsfie tot den Landbouw, belast zynde met het aanwenden van de beste middelen, óm den Landbouw, waar omtrent men in de fchone en uitgeftrekte Provintie van Dalmaiie nog zeer onkundig fchynt, aldaar aan te moedigen en te verbeteren, heeft, ingevolge hier van, ene openbare Akademie opgeregt, die den naam zal dragen van Maatfchappy of School van Landbouw des Chateaux de Trau, welke Akade. mie dan ook vervolgens, door een Souverain befluit van den Raad is goedgekeurd. Deze Maatfchappy zal uit twaalf befchouwende, en twaalf werkende,
Le-



e i83: )
Leden beftaan, dfe zig voornamelyk zullen be houden met den gemenen man, ia zyn eigen moed taal, te onderngten in de beste manieren van c LandbouwKonst. Men heeft liet DiftrifSt van Tt tot den Setei dezer Akademie gekozen , ah me gefchikt .geoordeeld zynde, om een aanvangternai met dit nuttig wejk van verbetering.
Onfeilbaar Middel om Laaiisj
WATERDlGT TE maken,
( Uit bet Er.gelscb. ) .
Vooraf draagt men zorg om de Eaaffén van za Koeleder, we bereid, en zo goed als mogelyk,in. kwaliteit van 't Leder, en door het digt naayen d. naden, te maken. Men neemd vervolgens een h; pond lalk, vier oneen Varkens-reuzel, twee oncc Terpentyii, a oneen verfche Wasch en a once
SSS*~Z}rH ie!t ^ °under ee" in een aa"^en pol op het vuur, en roerd het ter dege onder het fine ten.
's Avonds voor dat men gebruik wil maken van d Eaarlen, moet men zorge dragen, dat zy ter de" droog zyn: men warmd ze dan langzaam voor ee helder vuur, en,door en door beet zynde, beftryk men ze rykelyk met het bovengemeld' mengzel, he geen voor af gelmolten, en zo heet gemaakt moe worden, dat men het maar even kan dogen. Me beftrykt het Leer zo lang met het fmeerzel als he wil intrekken. Dep volgenden morgen zullen d Laarfen wel wat ftyf in het aantrekken wezen, dai deze ftyfheid verdwynd ras door de warmte der be nen. Wanneer de Laarfen nieuw zyn, is h.'t r >dlg dat men ze een keer twee of drie draagd , eer ?i gefineerd worden, om het olyagtig bereidzel 'igeen al het nieuwe leder heeft, te laten uittrekken
Met deze gefineerde Laarfen kan men, een gehelen dag, in piasfen en moerasfen lopen , zonder natte voeten of benen te krygen,
NUTTIGE ONTDEKKING.
De Hr. Hnffmann, te Leer, in Oost friesland, nam « ponden verfche Wortels van Honds-gras Ueros. ts~) en na dezelven aan ftukken gefhe.ien en sekneust) te hebben, mengde die met kokend water. Dit liet hy gisten met vier oneen gest, uitgegist zynde, deed hy het vogt in een Helm, om 'er de wuieragtige delen van af te fcheiden , wanneer het dus overgehaald vier oneen vogt opleverde van gelv ke tterkte als gewone Mout-geest, en veel aangena mer van geur. Hy pryst des dit onkruid, het geer men vo r met, of ten minften voor de kosten van het uittrekken, kan hebben, by de Diftelateurs aan Ajox dien een Afkookzel daar van dienen k£ om
er" niet0 wSgtetek°tn' eVangS dien *** *n &*«
5 lfe?k813ier1emaak?d\hy ^ykfnS dia ae gemene t5ier Azyn, en eens zo weinig kosten
he -Konrn £"a maa^ men' bV fchaarachheid van het Kooin, van deze Wortels Brood.
*t
lc tcn^ln^T/^r fg™oot«h« Landbouw en Kons.
iwagilter lijeber, te Scbwenebeck, in Saxen h*;*»,, - ui
rfeii ^*ter- «/f Verbouwden de Huishouding in H gemeen in 2 agt genomen worden , zyn, volgens bygebra.te gronde, vl e fchadelyke vooroordelen te houden, of lor de ,nderv ndine le bleken van nut te zyn. — Op de Vraag: nopenZgrl ,i 71 b'rekentng van zulk een gemiïdeide Graa%rys\ waar by «ffi
' -P^^ van
als dezelve de Stu jes van dn' Hr tlr-^ nemeD^
De Antwoorden moeten aan den beftendippn Maandelyksche Pryslyst der in. Ew
UITLANDSCHE EFFECTEN. .
prots. 78 a 805 pCt. ;)ito3o iar. Kent < BrO* 7fiaQ^ opnaan^n net Pap, 2§pr3Cts. 76^ 5|£ "j' pTót^ N 0'. t>«o 3 n,Cts 75 a 77. Dito,2§ prCts. 65 a 67' W> prCts, 6-..ml Utrecht. 2iprCts. i^SuCe^l|3PtCts. 86afloé. Uttt-eaVeiJgeld5|pCts. 66a7.1, Z. Soot



: i86* >
aan den Hr. W. Morgan werd uitgedeeld voor zyne twee Vertogen over de waarde der Terugkeringen en Overlevingen. .
By de naar gewoonte op dezen dag nieuwe Verkiezing der beftierende Leden en Anrptenaren, Weefde Hr. J. Banks de plaats van Voorzitter bekleden.
Dezer dagen, is de Heer Cambray, een der voornaamfte befchouwelyke Bouwkundigen overleden.Men heeft van hem een ongemeen uitvoerig Stuk over de opkomst en ondergang der Gottifche Bouworde.
NEDERLANDEN.
Haerlem. Wy agten onzen Lezeren geen ondienst te zullen doen, met de mededeling van de volgende Dichtregels.
GRAFSCHRIFT
op BE overledene DlCHTERESSE
Met. L. W. van WINTER, geboren van MERKEN.
Hier rust het ftoflyk deel van Haar, wier grootfche Zangen
Thans 't hoge Hemellied der Engelen vervangen: Hier rust Lucretia. De richtkunst zucht en treurt Om deze :.ieveling, haar van het hart gefcheurd.
Moest dan de wrede dood ook op van MeRKE'n woeden?
Helaas l . . . maar lezen wy haar Nut der tegenfpoeden.
P. W.
De volgende Misfive ons, dezer dagen , ter fpoedige plaatfing toegezonden zynde, kunnen wy niet afzyn, om, bv deze eerfte gelegenheid ,aan het verzoek des geëèrden Zenders te voldoen.
Myn Heer!
In het vyfde deel der Verhandelingen van het Provinciaal Utrechts Genootfchap, fchoon in de Nieuwspapieren? aangekondigd, aK al'een bevattende de bekroonde Verhandeling vanden Hooggeleerden Heere Profesfor Nahuys over bet Pbiogijlon, vinde ik nog eene tweede Verhandeling over het zelf. de onderwerp, welke, zo als in de Voorreden voor het gemelde deel bericht wordt, niet na den prys beeft kunnen dingen, dewyl zy niet op den bepaalden, en federt verleng den, tyd is ingekomen. Heeren Directeuren van het P U Genootfchap betuigen tevens in die zelfde Voorreden hunne verwondering, dat de. Schryver van die Verhandeling geen gebruik heeft w h.n maken van hunne gunftige aanbieding ener medaille ter waarde van twintig gouden dukaten, onderfcheiden van het gewoone acces fit; en dat hy niettegen ftaande die aanbieding zyn naam niet heeft bekend gemaakt.
Paar
Steen wierd door den Grootmeester gelegd, en volgens oud gebruik, met koorn,- wyn en olie, onder enen biddenden Zegenwensch.. begoten. De Zangers en Spelers hieven herhaalde reizen gepaste Liederen aan; gelyk ook de Broederfchap, in een drievoudig Houzée. Ook deed de Grootmeester by die gelegenheid ene aanfpraak aan den Lord Provoost, en den Refter der Univerfiteit, welke door dezen beantwoord wierd.' , . .
Twee Kriftallen Flesfen, opzettelyk hier toe m de Glasblazery van Leith geblazen, zyn in den Grondfteen gemetzeld. In één derzelven waren ettelyke Geldftukken, onder de. tegenwoordige Regering geHagen , gelegd, elk ftuk vooraf met Kristal,op zulk ene konstige wyze, overblazen zynde, dat het randfchrift gemakkelyk kon gelezen worden. In de an dere Fles bevinden zig 7 Rollen befchreven Pergament, vervattende een kort verflag der oorfprongelyke Stigting, en van den tegenwoordigen ftaat der Univerfiteit, nevens verfcheidene andere Papieren ; als mede een Naamlyst van den tegenwoordigen Rector en Profesforen, van den Lord Provoost en Magiftraatsleden en de Officieren der grote Logie van Schotland. De Flesfen zorgvuldig toegemaakt zynde, wierden overdekt met een koperen Plaat, opgewerkt met best Tin. Op de onderzyde van de koperen Plaat, waren de Wapens der Stad Edtnburgh, en der Univerfiteit, gelyk ook die van Lord Napier gegraveerd. Op den boven kant ftond een Latynsch Oplchrift van volgenden inhoij^.
rwi1, . ■ Yl
Annuente Deo Opt. Max. Re^nante Geokgio UI- Principe munificentisfifflOi Academia Edinburgenfis
iEdibus, Initio quidem humillimis Et Jam, post duo Secula, pene ruinofis;. Novi hujus ajdifkii, Ubi commoditati fimul et elegantise, Tanto doftrinarum domicilio dignas, Confuleretur, Primum lapidem pofuit, Plaudente ingenti omnium ordinum frequentia, Vir Nobilisfïüius Franciscus Dominus Napier, Reipub. Architectoniaj apud Scotos curio maximus xvi Kal. Pecemb. Anno falutis humane m dccl x xxrx. iEras Architeêronia; idoidcclxxxiX. Confule Thoma Rider, AcademiEe Prasfecto üuliei mo Robertson, Archite&o Robvrto Adam. Q. ft F. Q S.
De K0n1ngl. Maatschappy der TVetenfchalk pen te Landen, hield, den 1. December, hare gï wone jaarlykfche Vergadering: wanneer de. Gouden Eerpenning (Sir GodfreyCopley's Medaille geheten}



BOEKERY VAN CREVENNA.
Vervolg van Bladz. 180.
137. Ene andere Spaanfche Bybel van het jaar 1630. in fol. zynde een Herdruk van die van IS53- ten dienfte der Joden, en waarfchynlyk te Amfierdam opgelegd. . 138. Een dito Bybel van 1569, zonder plaats of Druk ken, in 4to. Zynde een Originele Druk, bekend onder den naam van Bihle de lours.
139. Dezelfde Spaanfche Bybel van 1622. 2onder plaats of Drukker in 4to en alles gelyk met den bovenltaanden, dog met een nieuwe Tytelplaat, nevens een Cahier van vier Blaadjes, voor aan het boek Genefis gevoegd , met korte Aantekeningen, dog waar van het vierde geheel wit is.
145. Biblia Sacra, Germanica, Augsburg, Ant Sorg.'itf?. in gr. fol. Een fraai Exempl. van de 3de Hoogd. Bybel uitga ve, met de dagtekening van den Druk, die zeer zeldzaam is: zynde verfierd met Houtfneden by na voor elk boek, en voorts met afgezette Beginletters.
146. Holiandfche Bybel met de tusfchen gevoegde Hiftolia Scholaftica, 2 del. in gr. fol. Zynde een Manufcript op Pergament van de xv de Eeuwe met oude Badaard letters, en verfierd met Miniaturen en gefchilderde beginletters
147 en 148. Een zeer fraai Exempl. in kl. fol. den Eerfte Druk van den Nederd. Bybel, te Delft, by Jacob. Jacobs foen en Mauricius Temants-zoen 1447, of liever van het Oude Te. itament alleen, behalven egter dePfalmen, die 3 jaren later in Svo, mede aldaar zyn uitgekomen , en die alhier onder No. 148 voor komen: Zulks deze Editie, van welker zeldzaamheid zo vele fchryvers gewaagt hebben, hier volledig gevonden werd. £,
149. De Iaatfte en befte Druk van den Liesfeldfcben Bybel, Antw. 1542. in fol. vermaard door dien dezelve oorzaak geweest is van het onthoofden des Drukkers in 1545.
150 Eerfte en Oorfprongelyke Druk van den zogenaamden Deux ■ aas-Bjbel, EmbJen 1561. in fol. zynde een zeer fraai Exempl. in maroq ingeb
1 <51. Een oude Holi. Bybel in 4to zonder naam van Plaats of Drukker, maar waarfchynlyk by N Bieftkens van Dieft 1563. waar in 1 Joh V. 7. niet gevonden word.
156. Fratris Ant. Rampigollis de Figurarum Biblia; Com|>tnd. zonder plaats, jaar of Drukker in fol. Deze Druk heeft flegts 37 lange regels op elke bladz de Letter is de aielfje, waar mede J. Gullenfcbatt van Mentz te Keulen in 1486. heeft gedrukt Uber de ge/lis & translationetrium Regum. Voorts omuiuet men hier gene Nommers, Tekenletters nog Kuftosfen.
15)3. Liber Biblia Moralis Explicationum &c. Ulmn, per Job. Zeiner de Reutelingen 1474. in gr. fol. Een zeer wel bewaard Eüemol. van e«n ongemeen zeldzaam boek , 't geen >reer fraai gedrukt is. Mtn vind hier, in onderfcheiding van de drukken van dien tyd, alles, tot de verfierde Kapitalen en Beginletters toe, gedrukt.
159. Questo ; ïivo e chiamato Fiore Novellomolto devoto «ia lezere cum ccne predicatione e tuto il Teftamento &c. Venetia, per.Maiftro Alvife daSale, 1473. in fol. Een zeer fraay Exempl van den eerften Druk van dit boek, waarvan êe c«ft« bladz. met gefchilderde en vergulde ornamenten
verfierd is. De Letters zyn rond, en elke volle bladz. heeft 33 regels in twee ko'ommen.
174. Hiltoria veteris & Novi Teft. alias Biblia Pauperum, zonder jaar, plaats of Drukker, in kl. fol.'Een volledig en fraay Exempl. van een a'ler zeldzaamst en kostbaarst boek, zynde van de twede druk, en bevattende 40 phten.
175. Speculum Humana; Salvationis &c. in fol. Mar. verg. op fnee. Een Manufcript op papier, van de 15de Eeuw, zynde de bladzyden in i Kolommen, niet oud baftaard lopend fchrift gefchreven. De Figuien zyn afgezet en derzelver verklaring onder aan, met rode letters.
17Ö. Spiegel der Menfchelyke Behoudenis, zonder jaar, plaats of Drukker, in kl. fol. Een Exempl. van den tweden druk in *t Hollands, zynde zeer zeldzaam en van ongemene waarde, als, volgens Meerman en anderen, toe te fchryven zynde aan den vermaarden Laurens Jansz. Coster, te Haer' lem.
177 Cantica Canticorum, of die vocrfienicheid van Marie der Moder Godes, in kl. fol. al mede, volgens Meerman tu anderen, een druk van Coster, te Haerlem , waar van de Exemplaren zeer zeldzaam voorkomen, en van grote waarde gehouden worden.
183. Hiftorie van 't H. Kruis. Culenburg, door Jan Veldener, 1483. in klein 4to. Zynde ene Verzameling van 04 Platen op 32 bladen, houtfneden, en met koleuren afgezet. Onder elke Plaat zyn vier Holiandfche Dichtregels, met gegoten letters gedrukt, en op de Iaatfte bladz. leest men het volgende: Dit is gemaekt in die goede Stede van Culenborcb in 't jaer ons Heren mcccc en lxxxiii. op ten Seften dagb van Maerte by my Jan Veldener. G. L. (God lof.)
184. Apocalypfis S. Johanni, latine &c. in fol. Een Manufcript, op Pergament, wel bewaard van de XIII. Eeuw. De '1'ext is niet in Hoofdftukken , maar in Gezigten verdeeld : 66 Miniaturen verbeelden zo vele Gezichten. Voorts is het Exempl. verfierd met gefchilderde en met goud opgelegde Beginletters en andere Ornamenten.
185. Hiftoria St. Johanni Euangelista;, ejusque vifïones Apocalypticas, zonder jaar, plaats of Drukker, rn kl. fol. Insgelyks een druk van den Haarlemmer Coster, vervattende 4.8 Platen; zynde ongemeen net bewaard en- volledig
{Het Vervolg in onze eerstkomende.)
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Nederlanden. M. AntoniiMüreti Opera omnit ex MSS anüa et emendata, cnm brevi annotatione Davibii Ruhnkenii, cujus pra.fo.tio prapoftta eft in Tom. IV. 4 Del. in gr. 8vo. te Leyden by Sam. en Job.Lucbtmans 1789 Een vollediger en naauwkeuriger uitgave der Werken van een der voornaamfte Letterkundigen der zestiende Eeuwe, waar over de tegenwoordigen Liefhebbers van Taal- en Letterkunde, den Hoogl. Rubnkenius ongetwyffeld zig niet weinig verpligt zullen agten. Muretus kwam onder de latere Latinisten het naast aan Cicero, volgens de gedagten van den Hoogl. wiens uitfpraak in dezen zeer veel moet afdoen. Het is egter niet eniglyk de Taal,welke de Werken van Muretut
aan-



aanpryst; derzelver inhoud is voor de beoefenaars der Let - terkumk van geen gering belang. Meestal van enen kriti fc en en Philologtfchen aart zynde, beftaat dezelve uit Ver klaringen Aantekeningen en Scboüa, over de voornaamft, WasfikaJe fchryvers. Byzonderlyk behelzen zyne Varia Lee Uanet een fchat van oordeelkundige Geleerdheid. De bygcvoegde Voorreden van den Hr. R. in hec vierde Deel ver vat een naauwkeurig en lezenswaardig berigt, nopens de uitgaven en drukken, zo der gezamentlyke,als afzonderlyk Schriften, var\Muretus, gelyk mede wegens de velerlei afzon verrykt t ' "** de '^"woordige Verzameling Bundel van Godgeleerde, IVysgerige en Zedenkundige Menge Ungen, tot verhgttng van 't verftand, ter verbeteringevanbet bart en ter bevordering van ware Gelukzaligheid. Eerfte Huk Ii 2 bladz. to gr. Svo te Haerlem, by Plaat en Loosjes 1790. prys 14 ftuiv. Het doel der onbekende Verzamelaars van deze Mengelingen , aljezius lofwaardig en nuttig zynde , mag men hopen, aan de ene zyde,dat zyfop den duur,het egte fpoor zullen houden, om het zelve "te bereiken, en da 1 ! »MH.nev^ndlren/a,U' ee'^ ge"oeg^m aantal van Lezer
Schriften Ten ^ ' ^ ^ hebbeö «>Ortgelyke
Schriften. 1 en aanzien van het eerfte , leverd dit eerfte Stukje geen ongunftig vooruitzigt op; daar de hier in voor komende Verhandelingen, fchoon niét allen van even veel gewigt, egter genoegzame blyken opleveren, zo van het ge aond oordeel, als de kundigheden en fcbrvfbekwaamhefdder opflelleren. — Van het Twede zal, volgens de verklaring der uttgeyeren, in een kort voorberigt, de voortzetting van dit Werkje, geheel afhangen. Word 'er aan deze hóo^vo" daan dan mag men, jaarlyks, ten minften vier zoortgelyke Stukken als het tegenwoordige wagten. Dit Stukje doorbladerende, ernnnerden wy ons een Werkje , 't geen , enige jaren geleden, mede by kleine Stukjes, in Svo.* onder den naam van den Denkenden Kriften, uit kwam, doch 't welk fpoedi.er afgebroken wierd, dan velen verlangden; voor de. zulken komt het ons voor , dat de tegenwoordige Menge. 1 l.ngen niet ongepast als een vervolg op dit afgebroken 1 Werkje kunnen dienen; daar 'er gene geringe overeenkomst 1 tusfchen deze beiden doorftraalt, in den denk- en fchrvftrant der wederzydfche opflelleren. — Dan, om enig nader verflag wegens den inhoud van het voorhanden zynde Stukje I te geven. Het zelve vervat vyf onderfcheidene Verhandelingen, als I. Over bet Vooroordeel aangaande de oudheid en nieuwbeid van een Gevoelen. In deze befchouwing , welke hier niet ongepast, in de plaats van ene Inleiding komt,worden de wederzydfche gronden van dit tweledig verfchillènd oordeel vry du.delyk en juist aangewezen , en getoond , dat fchoon er genoegzame redenen kunnen zyn, om mét een oud gevoelen vooringenomen te wezen, een nieuw gevoelen egter even zeer,zo niet fterker, zich kan aanprwen ; dat ondertusfehen geen oudheid of nieuwheid, op haar zelve genoegzaam zy, om de waarheid of eg.heid van enig gevoe' Jen te onderfteur.en, als die eniglyk uit de gronden , of ™ denen, waar op het zelve rust, moeten beoordeeld worden ll.Vrymoedtg onderzoek over de voorbeeldige Godgeleerdheid (Typologie;, waar van hier egter flegts een gedeelte voorkomt wordende het vervolg i„ het Twede Stuk beloofd, zulks wy «t en het Slot dienen af tc wagten, om ene naauwSje 1
■ o .gave te kunnen doen , van 't geen de Schryver beweerd.
■ Ul Uver den oorjprong van vele dwalingen en ongtrymde ilellin-
■ j gen der eerfte Kristenen. Deien oorfprong melnd de Schryver . ! geheel ™ alleen te vinden, in de bedorven Godgeleerdheid
\ der Toodfche Rabbynen, en tragt zulks in verfcheidene by-
■ j zonderheden aan te tonen. Of egter de Godgeleerde ftelzels | der oude Heidenfche wysgeren niet ruim zo veel invloedoo ; de hier aangevoerde begrippen der vroegere Kristenen , immers op enigen derzelven, gehad hebben, zal by velen wel
j niet in t wyfFel getrokken worden. IV. Opregtbeid en Vooroor-
■ deel Schoon deze beiden hier beweerd worden, in vele gevallen zeer wel te kunnen gepaard gaan, vind men egter de
I uitzonderingen aangewezen,die hieromtrent moeten glmaakc worden- V. Overt Petri V : 3. De Schryver beweeg u
! de Griekfche woordfchikking, dat hier, in plaats van want
| uw tegenparty de Duivel gaat om &e. moet gelezen wordenwant detegenparty, uw Duivel ent. welken Duivel hymeend of de vyandelyke aanklagers der Kristenen, voor den waereldlyken Regter, in 't gemeen, of in 't byzonder iVfra.of de vervolging, in den J .re 65. tegen de Kristenen ontftaan,
1 te moeten betekenen. VI. Over de kwaadfprekenheid, Brieft!
| wyze aan ene Mevrouw voorgedragen , waarin de doorgaande verontfchuld.gingen , waar mede zig de kwaadfprekera behelpen, als of zy niets verbreiden, dan algemeen bekende waarheden, en zelfs uit yver voor Gods eer en afkeer van t kwade, zig hier toe gedrongen vonden, op ene zo bond.ge als ernstige wyze ontzenuwd en te keer gegaan wor-
Heelkundige Mengelfcbriften, van den Here T. L. Schmuc' , kefr, uit het Hooad vertaald, door J. Daams, 2. Deels 3. ftuk Svo. te Haerlem, by A. Loosjes 1789. prys 14 ftu / De „.houd van dit Stukje, ft niet minder gewigtig, dan dfe der vyf voorgaanden, welken reeds, met lo vele goedkeu ring, ontvangen zyn. Het behelst ene Verzamel van Waarnemingen, over het Afzetten der Vingers er door den Heer Bloek. De eerfte WaaSu g vernt hcJ geval van enen zeer pynlyken en wanftaltigen Wysvfneer van een man van 76 Jaren, dat een getrolg feheen te ?Z * var, cn,ge aanvallen van Jigr en Gewrigtspynen; en die 7 na* dat de Lyder, 4 jaren, hier aan gezukkeld had, door dl Konstbewerk.ng wierd weg genomen. De tweede Wairne mmg behelst een veihaal van het afzetten van enen Suften Wysvinger, gelyk ook van het afzetten vin R Tonen van den voet, na ene ve-fterving, door de Vor« veroorzaakt. Het verhaal van het ui.fcheuren van het derde gewrigt van den dunn, met zyne pee8,gt|vk ook va" 1"ï hakte, gekwetfte en overtollige Tonen eiif Vingers, is dé inhoud der derde en Iaatfte Waarneming van deze Verban deling, te.wyl agter dezelve een Plaat gevoegd is waar„B her eerfte en derde Geval afbeeld word — Had de Heer U J_ Evers, m het derde Stukie van het eerfte Deel deze, VVerks, en.ge Waarnemingen medegedeeld, over dewerkinê der grote wagtfehade, Beiladona, in de zwaarmoedigbriden in de weiagtige verlamming aan ene zyde; in dit ftukié Kengthy,byene Verhandeling, waar in hy ook,zyne keu ■ige Waarnemingen over den Hairworm, die hyf in het :er!le Deel had medegedeeld, vervolgd, Twee gevalle bv ?an de werking van het boven gemelde Geneesmiddel in' wee Lydéresfen, waar van de ene door enige kaoestagtige
Ver-.



( 192 5
in tyden van Oorlog, daar zelfs de goederen uit de Oos'tzee, en allerley voorraad uit Ierland, veilig de Hoofdftad en de Havens aan den mond van de Theems kunnen bereiken; gelyk mede alle de ruwe Artikels, zo uit de Mynen en Gieteryen in het hart van Wallis, als uit de Graaflchappen, die aan de SevernXïggen, veilig en onverlet naar Londen vervoerd kunnen worden.
Met één woord, de onderneming is een aanzien Lyk handeldryvend Volk waardig, en ftrekt rot ongemene eer van de pogingen der particulieren , die een werk van dat aanbelang bevorderd en voltooid hebben, ten koste van byna 200,000 Pftr.
De gewelfde Trechter of Kluis, die midden door een Berg van byna i\ mylen lengte, en 15 mylen breedte, ter diepte van 25.0 voeten beneden deszelfs top, heen loopt, is een Werk, 't geen niet zonder verwondering kan befchouwd worden: ook zyn de Verlaten, die van Stroud oplopen, op ene wyze in gerigt, welke allen lof verdiend.
In Engeland vleid men zig op nieuw met de eindelyke ontdekking van de Noordoost- en Noordwestlyken doortogt uit de Stille- in de Atlantifche-Zee, en uit deze in gene. Althans een der Schepen, op de Noordwestkust van Amerika uitgerust, en van daar dezen Zomer te Londen, te rug gekeerd, heeft hét geluk gehad een ingang in het vaste Land, ten Noordoosten , te vinden. Men had reeds tot op 800 Engelfche Mylen deze Straat opgezeild: en ene genoegzame diepte van water gevonden: wanneer men, uit gebrek aan Leeftogt, zig genoodzaakt vond , te rug'te keren. Men rekende niet meer dan omtrent 400 Mylen van de Hudfons Baay af te zyn; zo dat men deze kunnende bereiken, door dezelve, den weg naar de Atlantifche Zee zal gevonden hebben. Ondertusfehen zal dit berigt, ongetwyffeld, aanleiding geven, om hier omtrent ene nieuwe proefneming te doen.
I-Iet nieuwe Kanaal van Murcia, word thans door 65 Vaartuigen bevaren, die zedert 1772. aangebouwd zyn, en waar by dagelyks nieuwe gevoegd worden. Ook heeft men, tot geryf der reizende, 6 Veerfchepen aangelegd; waar van 'er wekelyks geregeld twee van Saragosfa op Tudelo varen, en die veel Pasfa« giers vervoeren.
De Staten van Friesland hebben ene belasting van 11 ftuiv. op elke Ton Aardappelen gelegd , die uit die Provintie voortaan zal uitgevoerd worden.—Ook hebben H. H. Mogenden den uitvoer dier Leeftogt uit de Generaliteit verboden.
Het verbod, zedert de maand Juny 1788. in Engeland op den Invoer gelegd, van Tarwe uit de Ver. enigde Staten van Amerika, is, dezer dagen, byeen nader befluit van 's Konings Staats raad, opgeheven.
prys der granen.
Ggld.
tarw. Het Last. Vriefche . . 210 a s;t
Ggld. Zeelandfche witte . «40 a 87»
Poolfebonte en witte 2<5sa2p6 rogge HetLaar.
Dito rode . . 271a 304 Ggld.
Koningsberger . 260 a 290 Dantziger . . 152 a 166
Voorlandfe rode . 206 a 250 Koningsberger • Uoaifl4
Dito witte . . 210a 246 Dito bruine . , 14; a 153
Bovenlandfche . • 2343270 VlaamfeenBrabandfè ijöai6S
Amsterdam 9 Dec. 1789.
GEBOORTE. TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amfterdam 181: en te Haarlem 12, onder welken laatften 4 beneden de 12. Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro thermo- streek
I789 me- MliTEtl. der luchtsge-
Dec. ter. Noord| Zuid. wind. steldheid.
f29. yi 32 33 Z- 's Morg. helder,
2.<29 9' 3Q§ 42^ -"——- Voorm. wolken,
(2910" 39 38-I Z^t. O. verd. betr.en vogt.
("29 U| 39 8P 2- . M . "
o. < 30. o 41§ 445 sMorg. mist,verder
11.3°: i__sV SlLjLi^w. 1 b?na be"°"ken.
f30.1 41 f 41 Z.W.t.z. 'sMorg. mist.verder
4. ' 30. 2§ , 40 39§ z. z. w. betrokk. en dampig, ^30. 2i 38f 383 Z.W.t.Z. 's Avonds windng.
f 30 2! 41 41 z.w.t.w. 'sMorg.reg.verder
5. < 30. 3 45 3 45 vogtig, mistig.betr.
/ 3Q- 2-j 45' 45-1 en wind"8-
•f30 3! 46 i Jê> w. z. w. "
J,„ : ., ftofregen en
6-<30. 35 47 47 dampig.
f,30- 4 465 1 4 6|
("30. 5 45 44 Z. w- betr.en weinig óêm-
30^5| 41 § _4I_ held.toB verd. betr.
f 3<* -Si 40 3 9 z- w-
8.^30.5! 4.1 § 41 betrokken, ftd.
(_30- 53 i°l 40l
Te Haarlem, by /^LOOSJES.



V*9' No. 77.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER. E N MI N-G E 0 E F FE N D E N.
Vrydag den iB. December.
S E R I c T E N.
GROOT-RRITANNIEN.
ftt=&=let: groot planrknnrlifl W*,*. «aae vanT.ord h m i\uieribezuter 1S» kost hem ia,ooo Pftr. * ÜJ De Platen daat van zyn overheerlyk uit8USüJS gevoerd. :
«?nd5-cr'e de y^heidenheden van Godsdienstige Beydenisien,,s '_er thans in Londen ^tn Gezelfchap, welk de geheimzinnige Leerftellingender RozenkruisfeS&y SeCn deS2e^ergadermgenhoud
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Hr.v.Römer, wiens werk over de Staatkunde van Saxen, tegen de Paasch-mis, ongetwyfreld in 't hst zal komen, is naar F/ittemberg tot Hoogl. in de Staten kennis , waar WOr aldaar onlangs een afzon?S f ^'"gevoerd, beroepen: gelyk mede
tot wede Bibliothecaris by de Ponickaufche Boekery aldaar aangefteld Men weet, nam. dat de genei '
heenyke Boekery, zo ongemeen ryk in Hand<ehrif SCtf? Drukke" en ykfeine zèldzanS i S?n.' b.ulten ^ grotere Werken, meest al tot de ! te vSiZrtJtëSW1- Vfn Saxen betrekkelyk? aan mwEU hemberg gefchonken heeft; ge-
ïyk dezelve reeds over enige weken, in tusfchen de 30 en 40 grote Kisten, derwaarts vervoerd'geworden is.
De overledene Kon. Pruisf. Geheim-Raad en eerfte Lynirtz Cothenius, heeft aan de Keizerl. Akademie aer L\atuuronderzoekeren, ene fomma van 1000 RyksTari l befproken, uit welker interest, om de twe ,Z JX G°ud«» Medaille, van ten minften6oRth. waarde, moet geflagen, en aan den genen uitgedeeld worden, die het beste antwoord geeft on ene praktikale Geneeskundige Vrage, door Prelidént en f leren Direkteuren uitgefchreven. Daar en boven heeft hv ook aan de gemelde Akademie een deel van zvne Boeken gelegateerd. 1
De Keurvorst van Mainz heeft den aanzienlyken lZ ldp^ B°eken ,uit het ^evvezen Jefuiten-Col\ É}L K ffurt' d,e openbare Boekery der Univerfiteit aldaar gefchonken.
,r1?^?rElZE^LVAKADEMrE CER Natluronderzokkeren, beeft, voor het Jaar 1789; het volgend Prysvoorftel opgegeven: Vera notitiaet cura Morborum pnmarum Viarum: moetende de Antwoorden m het Latyn, Hoogd. of Franach gefchreven, voor 1 Septemb. 1790. aan den Prafideni in den tyd, naar den worden ^ dW HerCn AdJuu<aen' gezonDe Prys egter word niet voor den 5. Jan. i7gr. als de Verjaardag van het overlyden des Stigters zynde, uitgewezen. ö 1
B b . NE*



C 194 )
NEDERLANDEN,
Amsterdam, 't Was op den 3den der voorledene Maand, dat de Hooggel. Heet Andrcas Bonn, Anatom. & Chirurg. Profesfor alhier, de werkzaamheden van het Teken-Departement in de Maatfchappy der Verdiensten, onder de Zinfpreuk: Fehx MeYiM's\ opende, met ene ficrlyke en doorwrogte RedenVoering: over de -voordelige zamcinuonwg der le\ehYumt, met andere Kunsten en Wetenjchappen: welke Verhandeling waarfchynlyk eerstdaags in druk
zal worden uitgegeven. Tot het Wonen dezer
Redevoering,die in 'de Gehoorzaal wierd gehouden, waren, behalven de Leden der Maatfchappy en van het Departement, genodigd, de Stadsregering, de Stads- en andere Profesforen. De Vergadering was dus talryk en aanzienlyk. Na het eindigen der Reden voering , wierden de Toehoorders geleid naar het Teken vertrek, dat onlangs was voltooid en in orde gebragt, en by deze gelegenheid geheel verligt.
Op den oden daar aan volgenden, wierd, voor de eerfte reize, naar het ongekleed levend model getekend , door meest alle de werkende Leden van het Teken Departement; beftaande uit ongeveer 30 Perfonen ; en worden deze werkzaamheden weeklyks, des Maandags en Dingsdags, vervolgd, van 5 tot 9 uren. De Lamp ter verligtinge van het model, is van een gantsch byzonder maakzel, en vervaardigd naar het ontwerp, en onder het opzigt van den ervaren Natuur- en Wiskundigen HT.A3ne<*, Honorair Lid der Maatfchappy. rerhoo<ne In het kort bellek van een blikken Kas^ terhooge. <;an q-ï duim, 19 duim breea en ió duim lang, aie ÏÏ een Evenwigt hangt , en naar vereisch in ver■frhillende rigtingen kan worden verplaatst, bevat deJe Lampao brandende pitten, in Engelfche Lugtidnsiesf volgens de vinding van Argand. Het ligt ft van zulk ene kragtige en zuivere werking, dat het alle tot nog toe bekende kunst ligten op in- en uitlandfch^ Teken-Akademien verre overtreft, en heeft de alaemene goedkeuring en verwondering weggedrapen Het zelve bezit daarenboven het voordeel van 4eini"- of geen walm. of damp te veroorzaken, niet«eenftaande 'er gene Trechters boven geplaatst zyn. De Tekenkamer is ook ingerigt om by dag door de Tekenaars te worden gebruikt, ontfangende een vallend ligt, uit een grote en hoge Kaplantaarn, die s avonds met luiken word toegefloten. Men mag dus verwagten, dat de Zomer werkzaamheden aldaar mede niet vrugt zullen geoeffend worden.
boekery van crevenna.
Vervolg van Bladz. 188. Kr. 003. ttt 223. Vsinat eae zo vslledije Verzameling van
foodfebe of Rabbynfche Bybslverklaardert, als welligt nergens gevonden word. By de meesten derzelven is ook de Hebreeuwfche Text gevoegd. En men ontmoet ook hier een groot aantal van aller befflngrykfte en zeldzaamfte Stukken, onder anderen, om 'er enige ftalen van by te brengen:
Pentateucbus Hebr. cum punüis & cum prapbr. Cbald. £? Com. R. S. Jarchi, Bonon. 1482. een allerzeldzaamst Boek,dat voor het jaar 1732, nog geheel ©nbekend was, en waarvan men thans nog maar alleen 7 Exemplaren kend. Pentateu» cbns Hebr. cum parapbr. Onkelosi, & Com. R. S. Jarchi, Ulysfipone 1491. een niet min zeldzaam werk, welk by de Joden in de hoogde agting ftaat: Propbetce priores, Hebraice cum Com. Kimchii, Sonctni 1486. de eerfte uitgave en een ryke bron van verfchillende lezingen: Job, cum Com. Gersokidis, v, Megillotb, Dahiel en Esdras, cumComm. Variorum. Neapoli 1487. PJalterum, cum Com. Kimchii 1477* Het derde Hebreeuwfche boek, en het eerfte van den Hebreeuwfehen Bybel, dat ooit gedrukt is; waar van nietmeer dan 5 Exempl. bekend zyn. —Proverbia, cum Com. R. Immanusl, Neap. 1487. Cantica Canticorum, Tbreni, Rutb, Estber, Daniël, Esdras, Paralipomena , cum Comm. Variorum, Neap. 1487. Propbem posteriores, cum Com. Kimchii, fine anno & loco (fee Soncini 1486.) de eerfte druk, vol van Varianten. Isaias en Jeremias, cum Comm. Kimchii, Ulysfipone 1492- enz.
Onder den hier op volgenden reeks van Kristen Bybelver* klaarders en Uitleggers verdiend ene byzondere melding.
232. Pfalterum duplex Lat. ex duplice S.Hieron. verfione, cum canticis & orationibus,, una cum Ailosfis -ex S. Hieron, Augft. Casfiod. & aliis Patribus excerptis, in gr. fol. Maroq. ■verg. op fnee. Een ongemeen kostbaar Manufcript, op Pergament van de IX. Eeuw. ; „ _.& .
233. Johannïs de Turrecremata ('i orquemada ) S. Sixti eardin. Expofitio fuper toto Ffalferio. Rome, per Magiflrum Uldaricum Gallum de Bienna, die quarta menfis Qüobris 1470. in gr. 4to. bl. Mar. verg, op fnee. Een overheerl. Exempl. van den eerften druk dezes ongemeen zeldzamen werks.
234 tot 237. Zynde insgelyks fraaye Exempl. der onderfcheidene uitgaven van het zelfde boek, als die van den eerften en tweden druk van Mentz, van 1474 en 1476. in fol. die van den tweden zeldzamen druk van Romen 1476.1a 4to en die van Pohiers 1480. in fol.
260. Johannes Gerfon Colleciorium fuper Magnificat, zon» der plaats of drukker, 1473. in kl. fol. bl. maroq. verg. op fnee. Een overheerlyk Exempl. van een zeer zeldzame druk, van dezelfde Letter van Cafar, van den jare 1473. zynde van een zonderling maakzel, en enig in zyn foort. Dc Hoofdftukkea zyn zonder tytel, en de beginletters met ko« leuren afgezet.
265. S. Jacobi Sadoleti Episo. in Pauli Epift. ad Roman. Cominent. Lugd. ap. Sib. Grypbium, 1535. >n fok Een zeer zeldzame druk, van een werk, dat den Schryver in gene geringe sngelegenheid bragt, en waar van waarfchynlyk dc Exemplaren zyn ingehouden.
283 tot 368. Bevatten een reeks van Kerkboeken of LU. turgien, als Misboeken, Breviaria Officia S. Fïrg. Mar. Getyen Gebeden Boeken, waar van velen met uitmuntende Miniaturen voorzien zyn, welker tekening, om van de onvergelykelyk fchone koleuren Biet te aeideo, vooi disa tyd, al»



C 195 5
aieesterftukken moeten gehouden worden. Onder dezen munten byzonderlyk uit.
285. G. Durandi Radon. DIvin. Officior. Maguntia, by? Fust en P. (Scboyfferde) Gernsbeim 1459. in fol. Een ongein, fraay Exempl. op Pergament van den eerften druk, genoeg bekend by de Liefhebbers, dog waar omtrent de Catalogus nog enige byzonderheden opgeeft, die in de voor handen zynde befchryving niet aangeroerd worden.
286, 87 en 88. Zyn verfchillende drukken van het zelfde Boek, als van Zemer van Reutelingen in 1475. van Romen in 1477. en een derde zonder plaats of drukker, van i47g
289. ObfervationesEcclefiafticaJofephi&c. Mediolanitóis ïój.8. 1620 en 1624. 4 Del. in 4to. Zynde een der Werken van de Ambrofiaanfche Doctoren, die moeilyk volledie te vinden zyn. b
310. Pontificale Romanum, in fol. roodMar. verg op fn Een overheerlyk Manufcript op Pergament, van ongemene fraayheid, en zeer ryk uitgevoerd. Het zelve is voor de Bisfchoppelyke Kerk van Utrecht omtrent den jare 1400, ten tyde van David van Bourgonje, Bisfchop dier Stad, gefchreven, en pronkt op ettelyke plaatfen met diens wapen. Men yind daar In op 125 bladen, in twee kolommen , met oud lopend Schrift, alle de Bisfchoppelyke dienden en liederen, ülke dienst of verrigting word boven aan in een fraav eroter en kleiner miniatuur afgebeeld.
3". Pontificale Rom. pro adminiftr. confirm. & ordinar. Sacrorum &c. in kl. fol. op gelyke wyze als boven ingeb. zynde een Manufcript van de XV. Eeuw. Van 86 bladen met lange" regels ên zwarte en rode ronde letters
312. Misfa Latina &c. Argentinae 1557. in 8vo. Eenfraay üxempl. van een zeer zeldzaam en kostbaar boek.
,,313 en 3,1-4; ,.Zy?def beidsn uitmuntend.op Pergament gefchreven Misfaha in fol. van de XIII en XVde Eeuwe.
315 en 316. Beiden niet min fraay op Pergament gefchrevene Breviaria van de XVde Eeuw, waar van het eerfte in Frankryk blykt vervaardigd te zyn.
317 en 318. Twee gedrukte Breviaria, de een van 1482. in fol. zonder plaats of drukker, en de andere van 1561. te Antwerpen ini6°. welke Iaatfte byzonder fraay en fchoon is en door de ongemene kleinte van Letter affteekt.
319. Diurnum Romanum, in 24. Manufcript op zeer fyn en wit Pergam. van de XV. Eeuw.
321. Antiphoniarium, live liber Choralis Rom. in gr. fol. Manufcript op Pergam. wel bewaard,van het begin derXVI. Eeuw, zeer ryk befchilderd.
3*6. Misfale Mixtum en 327. Breviarium,fecunium, Regulam B. Hyildon, beiden gedrukt te Toledo, in 1500. in fol. zynde overheerlyke Exempl. van twee zeldzame Werken.
332. Sequenti & Hymni per totum annum. Daventr.1492. in kl. 4to. een ongemeen zeldzaam boek, volgens de verzekering van P. Rivet, den Schryver der Letterkundige Hiftorie van Frankryk, van wien men voor aan in dit Werk een ' gefchreven brief vind, ten antwoord dienende op enen daar by gevoegden van enen C. Major.
334 tot 347- Allen zeer fraaye op Pergament gefchrevene ! Officia B. Mans Virg. meestal in8vo. formaat, van deXIV. ; XV en XVI. Eeuwe, waar onder byzonderlyk Nr. 337 uitmunt. ' '
' in384vV"te3pLf 11? °P • Crgïm 8eJrukte Officia, metpFat. . ys\ iet een ,n ^00 en het ander in i-jo*
' va.fde XV In vt reVP Petgm' gedrukte Hora B- M V. . van de XV en XVI. Eeuw, met ongemeen fraav afe^etté
1 rerfdk0ln,ne,t g°ui°PS^cgde BeginleS *****
7d* Vwyden-Bo^. "elft r484. in Svo. door denzelfden f^SS^Z^' d- cle Holiandfche Pfalmtn in
do^d?^»^"6*.°nder iaar' PIaats of tukker, dog Ue Letter dezelfde als die van bet bovenllaande zvnde moet het of even voor of kort daar na zyn mtg™„ De Aimanach der beiden Drukken begint van 14R0
360. Liber Precum, cum Calendrio. Manufcript op Perg. van de XV. Eeuw, verfierd met nier minder dan 54 miniaturen en een groot aantal en verfcheidenheid van ongemeen fchoon uitgevoerde figuren.
362. Enchiridion Leonis Papa;, &c. in izmo. Manufcript op Papier van 350 bladz. zeer netjes met lopend fch rift befchreven. Onder aan het Iaatfte blad leest men, ,. dat dit „ Enchiridion eenCopyis van den druk vanLjww in 1601. „ en van meer dan 2000 fouten gezuiverd, volgens den oor. „ fprongelyken druk van Romen in 1524."
368 Deye vier Oeffeningen van Bonaventura, Leyden door
JanSevers; zonder jaar.. , Onfer Lieuer Vrouwen Souter.
Leyden, zonder jaar of drukker: dog by denzelfden J.Severs omtrent 1488. zynde de oudfte druk, en zo zeldzaam, dat zelfs le Long hier aan geen kennis hadde.
{Het Vervolg in onze eerstkomende.) NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Düitschlakd. Esfaid'une TraduSiond'Osfian, en vers Francois, parj. Lombard. Berlyn 1789. gr. Svo. "39pag Hoe zeer de verdienste van den Overzetter niet te lochenen is mist deze dichtmatige proeve, door hare vers-maat. dat eenvoudige en natuurlyke, welk Osfian's gedichten byzonder-
^mtf116!^ De.lnleidl"S> welke de gefchiedenia dezer Dichtftukken bevat, is vry opmerkelyk. A. L Z
Bihliothek der alten Literatur und kunst. Goe'tt. '1780 <de & ? » ?" dr t0CJrn,°g onuitgegeven Stukken 48 bladz. Dit letterkundig tydfchrift blyft zich zelf in wezen-
%ftrr^rfïIk0mernI,8-?,Jrk- , De verk'"ing van een der oudfte Griekfche opfchnften.door Heeren; dl aanmerkingen van Jakobs, over de Epifode van Tberfites,ea ene nog onuitgegeven Verhandeling van van Santen, over de Griekfche Scholiën, zyn zeer merkwaardig. A. L.Z
Polyhii Hifloriarum, quidquid fuperefi. Recenfuit, diaes/ït. emendattore interpretatione , varietate letlionis, adnotationibus mdicibus tlluflravit Jobannes Sclnveighaufer Areentoratenfc Tomus primus. Liber I, II et III. Leipz. 1789. gr. 8vo. \i tind 660 pag. Ene uitgave, voor welke de oordeelkundige Scbweigbaufer allen dank verdient, althans zo ver de vergelyking van enige Handfchriften betreft, welk zynen arbeid in dit eerfte deel voornaamlyk uitmaakt. Ook is de druk zeer fchoon uitgevoerd. A, L. Z. Bba tfoti.



C 196 3
Notitie biflorica epiflolarum Pauti ad Corintbios inttrpretationi fervientes. Tubing. 1788. aio. 106 bladz. Deze Verhandeling, door der on-enoemden Schryver (D.Storr) voorheen aan de Hogefchoo, te Fubingen verdedigd, verdiende gewis open baar bekend te worden, uit hoofde der keurige aanmerkingen, welke zy bevat, tot het regt verftand der zo moeilyke Apollolifche Brieven aan de Korintifche Gemeente. A. L Z.
Des heiligen Jobannes Chryfoflomus Reden ueber das Euange Mum des heiligen Jobannes, uic het Grieksch overgezet, en met aanmerkingen voorzien, door E. Scbneider. Augsb. 1788. 2de deel 8vo. 400 bladz. 3de deel 1789. 339 bladz. Het vervolg dezer overzetting bewyst wederom even voldoende, dat de Hm Scbneider en Feder hunnen Schryver volkomen verftaan , terwyl hunne beoordelingen gene minder blyken dragen van der uitaeveren uitgebreidde taalkunde. A' L. Z.
Die unfcbddlicbkeid êff- De onfchadelykheid der Weelde van onzen tyd, en hare dubbele invloed op den Staat, den Koophandel en de Zeden, uit voorbeelden van vorige tyden bewezen, door C G. Grundler. Berlyn '789- 8vo. 94 bladz. De Schryver heeft zyne ftelling vry duidelyk en overtuigend bewezen, fchoon hy niets nieuws gezegd , en zich hier en
daar niet bepaald genoeg uitdrukt. < ■ Maar, wat de Over
heil in geval van misbruik en overdreven weelde kan en meet doen ter herftellinge, heeft hy geheel onaangeroerd gelaten. A L. Z.
Lykurgs Rede <wider Leokrates, in het Grieksch, en met aanmerkingen, ten gebruikc der Scholen, uitgegeven door J. H A Schulze. Braunscbw. 1789 8vo. 19c bladz. Daar dit ui' muntend ftuk van Lykurgus, boven vele anderen, op de Scholen verdient gelezen te worden , heeft de uitgever met deszelfs uitgave enen wezenlyken dienst verricht. Zyne aan nu t kinken zyn over het geheel genomen belangryK.- «JftK" het te beiammcren, dat hy de gisfingen van Taylor, ReisRe en anderen, als magt^-L» opB^, -—de. beoordelmg. A L Z
Re'ife'durcb eine der Romawifcheflen Gegenden der Scbweitz, door den Hr Bridel Gom ■ vo 333 bladz. Deze
reisb■ fchryving, zynde ei e overzetting van het oorfpronglyk Franfche, welk ten ite hseö o„,je de Bdle a Bienne par les vallées du Jura. Bafrl 1789. bevat ene (beek van 18 mylen, nameiyk van'lJafel tot Biel. Het fchtldencntige en betove rend- dier landftretk is meesteriyk gefebetst. Her cefchiedkundige is naauwkeurig. De Anecdoten zyn me kwaardig. A L Z.
' Ueber' die Compofxtion l§c. Over de zamrnftelling in de Scht'deryeti van Poiüp Wowvoerman, tot onderrichting voor liefhebbers-der Schilderkunst Leipfig 1789 8vo 52 bladz De Schry\er , die zich aan het einde der Voorrede Ernst Edmmerer noemt, en .Schilder te Rudeljlnd is , deelt hier , naar aanleiding van vyf Wouwermanfcbc Scbilderytn, welke in Vignetten gedrukt zyn,enige aanmerkingen over de lege len der zauitnft. liinge mede, welke dtp liefiieboeren der kui-.st alleraangenaamst moeten wezen. A L Z
Bemerkungen e?c Aanmerkingen over de Leerwyze van Jezus, met betrekking tot de Joodfche taal en ,lenkwy?e. Ene Bydrsge tot de naauwncurige beoordeling van dat gene, wat jezöis lepr is Off-nb. 1788 8v< -,56 bladz Gewis ene Verzameling v.n het beste , welke over dit onderwerp 'ge.
fchreven is. De 5de Afdeling, behelzende dekentekenen, waar aan de echte mening van het gene gewoonlyk eene fchikking naar de Joodfche vooroordelen en volksbegrippen genoemd word, moet getoetst worden, is zeer lezenswaardig; dan, daar het gehele ftuk flegts ene Bydrage is,zoude men te vergeefsch een volkomen geheel verwachten. A. L. Z.
Ueber den werth &c. Over de waarde en de werkingen van Jezus zedenleer, door A.C Bartels Hamburg 1789. ifte deel 322 bladz. 2de deel 300 bladz. 8vo. Schoon dit werk' gericht is tegen zeker berucht Boek, getyteid: Das eir.zige nvabre Syftem der Scbriftlicben Réligion: verdient het echter-, behalve deszelfs fchone wederlegging van de gewaagde Hellingen in het voorn, boek, alle opmerking, van wege des Schryvers uitgebreidde kunde en voordragt van den waren geest des Christendom!, deszelfs zedenleer en de voortreflyke handhaving van den Godsdienst in het algemeen. A, L Z.
Gefcbicbte &c. Gefchiedenis van Abeillard en Heloije, benevens beider echte brieven, uit het Engelsch van J. Bering, ton, overgezet door S. Habneman. Leipf. 1789 8vo. 683blz. Dit allerfchoonst uitgewerkt ftuk van den kundigen Berington, die de belangryke Gefchiedenis van de beroemden Abeillard en Heloije, uit de echtfte bronnen geput heeft, is by de overzetting geenzins zo naauwkeurig behandeld, als het oor* fpronklyke verdiende. A. L, Z.
TEKENINGEN en PRENTEN.
■m T n T> W 1W T V. m.
foa. Pet. Lalrelis is voornemens , om de vermaarde Verzameling van grote mannen in de Koninglyke Gaandery alhier , uit te geven; de Heer Laftnio zal de tekening en gravure leveren: by tlke PLat zal een befchryving gevoegd worden. Men kan op het cr'hele Werk intekenen: dog ook afzonderlyke Platen uitkiezen, fchoon egter dit Iaatfte niet dan voor et-n aanmerkelvk hoger prys. Elke Plaat zal den Intekenaren op fPaoli, Florentynfc! e Munt, te ftaan komen. Ieder maand komen 'er 6 Platen uit. Men kau zig-. te Florenzen, by den Hr. Mohni, als mede by de voornaamfte Boekhandelaars in Ltalien, adresleren.
parys.
Epoque de la Liherté francoife: zinnebeeldige Konst. prent, opgedragen aan de Nationale Verg dering, getekend en in 't koper gebragt door J. Maillet. rfy denzelven, rue des Francs Bourgeois St. Marcel-,&c. tegen 1 liv. 4 f. te bekomen.
Ah! c'epl hien fa place. Ene Konstplaat, verheeldende de wysheid en 't vernuft, die het Borstbeeld
van



C 197 5
van Necker tusrchen dat van Colbert en Sully plaai fen. Getekend en in de Engelfche manier gegraveer door Dardel, opgedragen aan Mevr. de Baronnesf van Staal. By den Autheur, rue des Déchargeurs a 1'ancien Café de Paul. Prys in het zwart en roei koleur, 4 liv. gekol. 8 liv. Proefdrukken, zonde Letter in t zwart en roed, 12 liv.
TONEEL- en ander KONST VERMAAK NIEUWS.
Mej. .Sophia Frederika Seyler, geb. Spaar man n is den 23.N0V. te Sleeswyk overleden: zy had zig, al; Schouwfpeelderesfe, in Duitschland, geen geringer roem .verworven.
Enigen tyd geleden, heeft men op het Toneel var den lieer Astley, in Londen, een ongemeen konstis en zonderling Schotiwfpel weten te vertonen , verbeeldende de Koningl. Scheeps revue. Men zag daar by een vry talryk Smaldeel Oorlogfchepen , waai mede alle Manoeuvres en evoluties gedaan wierden, die in* een Schee; ftryd te pasfe komen, zo'van het formeren der Linie, voor het flaan aan Bakboord en Stuurboord, met alles wat 'er by behoord, tot het ftellen der Zylen toe, als het laagswyze losfèn van t Gefchut, gelyk mede het roeyen mer de Sloepen, door het Scheepsvolk. Met één woord, alles was zo volmaakt nagebootst, als of men in volle Zee zig bevond, hebbende de IJr. ^isctcy het voordeel, dat Zyn Toneel groot genoeg is, om ene zo uitgeflrekte vertoning, als in 't byzonder een Scheeps Slag-order linie is, te kunnen vertonen.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en sch l-. e p va art, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerk t n f S fabrieken, betrekkelyk.
Men heeft in Engeland, dit har, een Proef genomen, om rundvee met rauweAarcfappeleft re mesten, en men verzekerd, dat deze proef ongemeen wel is uitgevallen.
Die van Geneve hebben het verkopen van Hairpoed r, Zuikergebak en Pasteyen , in hunne Stad, verboden.
In Parys is een nieuw Bureau of Post-Cnmptoir aangelegd, ten behoeve der Boekhandelaren, en om de verzending van gediukte Blaadjes en lo'sfe Stuk- ! ken, zo naar de Provintien, als naar buiten 's lands, gemakkelyker te maken.
- In Spanje is de Invoer vrygefteld van Buitenlands a jjaren, Garenlint, witte en gekoleurde grove Garen
- „?usl?n' mns va" daar weder naar de Spaanfche , West Indien uit te voeren, en de Schippers ene gel lyite hoeveelheid van deze Goederen, in Spanje zelve
gefabriceerd, te gelyk derwaarts mede voeren.
Het vrye Oükonomisch Genootschap, te Petersburg. vierde den 27 Oétob. laatstl. den Verjaardag van deszelfs fcugting, wanneer de Graaf van Anbalt op nieuw tot Voorzitter, met eenparige Stemmen, verkoren wierd. By de se. , wone uitdeling der Pryzen op dien dag, wierd de Eerpenning van 25 Dukaten, op het beste Antwoord beloofd,- over bet bewaren van Graan en Meel, in grote Migazynen, aan ene inge/.onden Verhandeling van den Heer W. E Friebe, teManenburg in Lyfland, en twee grote Zilveren Medailjes aan de noastby komende van de Heren Dorendorff, jn R(L% en Hofraad Strenge, in Petersburg, toegewezen. Op de Vraag • i WeUe « bet beste en duurzaamjle befirykzel van ongeglazuurde
Vakpannen, droeg bet Antwoord van den Hr. J. D Scbroter J jn Fetersburg den prys van 25 Dukaten weg; hebbende dé ; mgezondene Verhandelingen , nopens het Voordel voor de i- verbetering der Schaaphoedery cjc.'t geen door den Grave van 1 Anbatt was opgegeven, niet aan het verlangen van het Genootfchap voldaan. Van dé 18 kgekomene Voorftellen; over zulke hacbgels , die met ba minfte bout kunnen geliookt : worden en bet langfte warm blyven, welk onderwerp, door den | Geheimraad en Ridder van Vitingboff was opgegeven zyn'er 1 7 uitgekozen, om daar omtrent, zo dra de tyd van''t iaar zulks al medebrengen, door des kundigen de proef te Ja ten nemen; blyvende zo lang de uitdeling van den Prvs hier op beloofd, uitgefteld. Y *
Voor het aanfiaande Jaar ,79o. werden de volgende Prvs. vragen opgegeven: vu.genae rrys-
1. , Welke zyn de middelen, om het kweken des Wynfloks „ tn de R-isfifche Provintien te bevorderen, in wken „ die kuituur reeds plaats heeft? Welke zyn de Pro„ vintien, waar by deze kuituur nog zou kunnen inee
" l™ Z°f*l* Wr'ke 2yn' mef **A tot
„ daar roe de beste foorten van Wyniïokken de he^l
„ manieren om ze te kweken, en eindelyk om'erVVvn ,, van te krygen? 1 'a
De Piys op het beste antwoord dezer Vrage gefteld is So Dukaten, of ene Medaille van die waarde.
2. „ Welke zyn de middelen, om het kweken van Olvf„ bomen in het Rusfifche Ryk te bevorderen? W-fl-e „ Provintien van dat Ryk zyn daarvoor h,.st gefchikt? „ Welke is de beste manier, om ze te behandelen en „ er een zuiveren goeden Oly uit te winnen?"
De Prys is als bovengemelde.
3. Voorts heeft het Genootfchap een Prys van -><: DulraJ ten gefield, op;
„De beste Verhandeling over bet Zwartzel branden: waar ' „ by verlangd word, dat men met alleen gebruik zal „ maken van alles wat reeds in druk over het ZwartBb3 „zei



( 200 5
fcheiden nadrukken van gemaakt zyn, en ook reeds in i meer talen hei licht ziende , achtte de Uitgever door een i kundige hand, in 't Nederduitsch vertaald, zynen Landgen®ten te moeten mededelen,- ais behelztnde een zo zeldzaam Chat aéter', hoedanig noch oude noch hedendaagfche Ge fchiedverhalen opleveren, daar uien in het zelve ene zo verwon- 1 derenswaar jig.e Mengeling van Lighaams en Zielsvermogens, ' van begaafdheden en'gebreken, deugden en ondeugden aantreft, dat de Natuur en het Fortuin, by zulk ene milde bedeling, bare gaven in hem bykans fchynen uitgeput te hebben:— Ook heeft dezelve alom verzonden, de Egte en welgelykende Portraitten van: de Marquis de la FAYüTTE , Veld-MarJchalk en Generaal der Paryjcbe Burger Militie, — en van den I Heer JACOB NECKER, Staats Minister en DireUeurGeneraal ; der Finantien van Frankryk, naar Dupltsfis , door Kobel, de ordinaire 20 ftuiv. Letterproefdruk ƒ 1:5:— en ongeletterde eerfte Proefdruk ƒ 1:10: —
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERICHTEN.
In een Brief uit Romen van 11 Novemb. word gemeld , dat de Tyber, door de aanhoudende zware re gens, zedert den 8fte dier maand, buiten zyn oevers geklommen zynde, het geheele lagere deel der Stad onder water gezet hadde. 'Er was zedert het .(aar 1698. geen voorbeeld van zodanig ene geweldige Overftroming geweest. Buiten de Stad ftond genoegzaam alles onder water, en 'er waren verlengden menfehen en beesten verdronken. Eenige weinige Mvlen ten Noord oosten van Romen, was een Brug nevens'een Molen weggefpoeld; ook was de Communicatie met het Land, aan dien kant, geheel geftremd: gelyk mede aan de zyde van Napels, door de Overftroming van de Rivier Gartgliano.
Extract der Weerkundige Waarnemingen, ly bet Koningl. Observatorium, te Parïs, in October 1789.
Thehm. f Hoogfte ftand t/i°. 6. 's Midd van den 20.
van 1 Laagfte . . 2°. 7. *s Avonds 9 uren van den 31. Reaumur. f ben. 's gronds. niet waargenomen uit hoofde der u tyds omftandigheden.
ƒ Hoogfte ftand 28 dm. 2,plyn. den 27. BaR0M1_Laagfte . .27-3,0- den 8.
Schoon weder 4, 7 , ïö» 20, 21, 24, 25, betrokken Lugt 1, 2, 3, 5, <5, 8, 9, 10, fi, t2, 13, IP. 22 > 23, «4, 2^,26, 27, 28,29, 30, 31, Nevel 15, 17, Hards wind 2 , 3 ,5 , 6, l, 12, 3i> Reg™ 5 » 8, o, 10, 12, 14, :5> 18, n, Donder
Te Haarlem, by: A. LOOSJES.
I BARO thermo- streek
I789 ME- meter. der EUCHTSGE. ,
Dec. ter. Noordi Zuid. , wind. steldheid.
JlFIj S S1 Ww/Z' betrokken,'.Na*.
} 3Q. Sé 1 4» 42 — w,nd"«-
("30. 41 43§ 44 w-
10. 30. 41 45§ 45, W.t.N. ^-^Avond.5 (_30: 5| 44 43i w. «
("30 Sl 4'-l f 42§ z. w. betrokk dampige»
11. -! 30 5I 42' 41 Z.W.t.Z. watftofregen.'sN. (jo. s 38f 3Sf z. z w. windrig.
( 30. 4 39l i z- w- Voorm byni betr.
12. <! 30. 3 45 44 w. en iets buyig, verd. t 30. 3§ 43 43 w- z- meest betrokken.
( 30 3l 40§ 41 z' j
13. -, 30- 3l 42| «of Z. t. o betrokk. en mistig,
l 30. ' 5 40 38| ■ J I _
\~29.1rJ 33 33 2 ! 14J 29 91 33§ 33 z. t- o. ! betrokken. L29. 7 34 V-i ; L -
C29 2 39 39 z- t- °- 1 regen en harde
k J 20 o dl 44 z- I win<1' 's Avonds
[29.O \\l 44 iw.z.w.lbur^echagel.
/
1, Noorder licht den 26*, 's avonds 9ï uren. Hserfclende ïtö£ den Z. Z W Z. O. N. N. O. N. W.
Gevallen Water, in deze Maand 2 dm. 8r§ lyn. Helling van de Kompasnaald den ifte 700. 50. Gemiddelde Misisoyzing . . . . 21°. 41. Gemiddelde Dagelykfcbe Verandering . 15. 8.
Uitkomst der Weerk. Waarnemingen, te Lohoen, in October 1789.
Therm. ƒ Hoogfte ftand f55°. 's Midd. van den 20. v.Fabrenb. "^Laagfte . . 340. 's Avonds 21 uren van 3 f<
n„„„ /Hoogfteftand30,25- den2sften. Barom. <LLaa§fte . . 20)08, den 3den.
Schoon weder 4, 9, 10, 11, 13, itf, 17, 20, 21, 23, 24; 26, 27, 23. Buyig 1, 2, 3, 6, 7, 18, 19. Betrokken 15, 22, 25, 29, 30 Regen 5, 8, 12, 14. Hagel 1. Harde wind 31.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.



[ 202 )
de WeJdSai des Genootfchaps bedankte, en tegelyk i hen allen, op de aaruloenl/kfle wyze,*» de gutnhge i befcberming van derf jonge:i 'Vorst aanbeval.
Amsterdam. Op den 20. November laat (Heden," wierd-ook eindelyk, in het gebouw der Maatfchappy: Fdix Merit/s* de Zaal tor de werkzaamhe dÉiT * het d^icn van Verhandelingen voor het De partement der Natuurkunde beftemd, op eene zeer plechtige wyze ingewyd.
By deze gelegenheid, had-k-n genoegzaam alle de zelve byzoncjere plechtigheden plaats, omtrent het inleiden der Regering &c, als by de Inwying der Gehoorzaal van het Departement der Letterkunde (Zie Nr. 29. bl. 19. 20. van dit Blad.) |
De Inwyings Redenvoering wierd gehouden door denzelven verdienftelyken Hoogleeraar A. Bonn,| Prof. Anat. &e. aan het Atheneum Illu/ire dezer Stad, en Honorair Lid dezer Maatfchappywelke | byna 14 dagen te vooren insgelyks de plechtige Inwyings Redenvoering, voor het Departement der Teekenkunde, had uitgefproken.
Het Onderwerp der Redenvoering by de tegenswoordige gelegenheid was:
Over het voort reffelyk nut eener beoeffening der Proefondervindclyke Natuurkunde.
Voor en na deze Redenvoering wierd een allerfraaist , opzettelyk daar toe door den beroemden Smit gecomponeert, mufykftuk geëxecuteert.
boekery van crevenna..
Vervolg van Bladz. 195.
Op «Je Liturgien, waar van wy enigen der voornaamflen jn onze Iaatfte Nr. bygebragt hebben, volgen van Nr. 369 tot aan 532- de Kerkvergaderingen en Kerkvaders. , welke laatften volgens de Tydrekening gerangfehikt zyn. Onder dezen munten byzonderlyk de volgende Weiken uit.
370. Zynde een fraai Exempl. der eerfte en zeldzame druk van Matth.Ugonius: de Conciliis&c. te Fenetien,zor,der naam van den Drukker, 1503. met pl. fol.
371 De Confilio Liber Reginaldi Poli Cardinalis — E,usdem Reformatio Anglia; Rom-e, ap. Paul. Manutium Aid. F. J502. in 4to. Zynde het eerfte Boek 't geen te Rome van de Pers gekomen is.
4c8 en 409. Twe onderfcheiden ongemeene zeldzame Drukken der Epiftolee S Ccec. Cypriani, de een te Romen en de andere te Venetien, beiden van het jaar 1471 in fol. Zynde die van Romen waarfchynlyk de eerfte, fchoon de andere wegens de keurige uitvoering byde Liefhebbers voorgetrokken word. . ~ ..
Onder verfchillende Drukken der Opera Laiiantn, ■welken kort hier op volgen, is Nr. 413. ongetwyfeld de asldaaaaifte., zynde van 1465. en dus de eerfte Druk. Een
ongemeen fraai en zindelyk bewaard Exempl in fol. rood mar. versuld op fnee. De g. Bladen der Rubrieken, die gemeèVlyk vooraan in dit Werk voorkomen , zyn hier aan het einde ingebonden. De Kapitale beginletters van elk boek zyn met goud en koleuren afgezet, ook pronkt htt etr.fte Boek met een foortgelyk ornament op den rand. Er ontbrceken niet meer dan flegts 4 bladen am, bebelijeatie de Enata van Ant Rattdenfis, dieby de meeftebekendeExpl. ontbreken, en vin geen byzonder nut zyn, behalven dat zy afzonderlyk kunnen gedrukt wezen».
Onder Nr. 4*4 en 415 komen de twede en derde Druk van dit Werk voor,, beiden te Rome, in fok de ene van 1468 en de andere van 1470, zynde ongemeen fchone en fraay georneerde Exemplaren: geiyk ook niet minder het gelykfoortig Exempl- uitmunt onder Nr. 417, insgelyks te Romen gedrukt, do;> twee jaren later, nam. in 1472. Een. druk, die zo zeldzaam als het Kxempl. voortreffelyk is. Wyders vind men hier ook de 2 Venetiaanfche Drukken van 1418.
428. Eufebii Pamphili de- prajparatione Euangelica libii XIV. a Georgio Trapezuntio Latine Verfi. Sim loco, Leon. hard. Aurl. 1473. fol. een fchoon Exempl. van een zeldza»me druk met ro.ide letters. Men vind hier gene cyffers , lignaturen of kuftosfen: op ieder Blad zyn 37 langeRegels. Het Boek beg;nd met een Brief van Trapezuntius aan Paus, Nicolaas, aan het einde van dit Werk leest men een vier regelig Latynsch Vaersje van Leonb. Aurel. 't geen in den Catalogus word aangehaald.
435. Divi Ephrem Diaconi Sermones, e Grasco in Latinum traducti , per Ambrofium (Traverfarium) Monacum Camaldulenfem, cum ejus Epift. Dedicat ad Cosm. de Me-
dicis in fol. • Manufcript in fol. zeer fraai op papier,
hier en daar met Pergament bladen vermengd, zynde van de XIV Eeuw, in Italien, zeer net met loopend fchrift en in lange regels gefchreven.
436. Het zelfde Werk, zeer naauwkeurig volgens bovenftaand Handfchrift gedrukt, Florentia;, per Ant. Barth. Mifchomini 1481. fol.
446. S. Ambroiii dc Officiis Libri III. Sine anno, loco fjf typog. (fed Romce, ex Ojficina Joannis Pbilippi de Lignami' ne 147) kl. fol.
Eerfte ongemeene zeldzame druk, hebbende 30 lange regels op ene gehele bladz. met ronde letters en zonder bladcyffers, fignatures en kuftosfen.
447. Ejusdem S. Ambroiii Vita gloriofae Virgines Ag-
netis &c. Mediolani, per Chrift. Valdaifir Ratisb. 1474. in 4to. Ene zeer fraaye en zeldzame druk met 29 lange regels op elke bladz. zonder cyffers, fignatures en kuftosfen. De opfchriften aan het hoofd van elk Boek en Hoofdtluk zyn met Kapitale Letters gedrukt.
450. B. Johann. Chryfoftomis Homili» in Euangel. Joh. latina ex translatione Fr. Aretini. Romce, in S. EufebioMonaft. ( per G. Lauer) 1470. fol. Een fchoon Exempl. van een zeer zeldzaam voorkomend Boek: naauwkeurig overeenkomende met de befchryving, door P. Audiffredi, van het zelve gegeven.
451. . Ejusdem S. Joh. Chryfoftomi Homili» XXI. per P. Balbura Episc. Torpienfem e grsce ia lat. transl. Sin* lost-



C 503 )
fo R Typograp. 1474. in 4*0. Een druk zonder cyffers iïgnaturen en kuftosfen: waar van de Letter de zelfde is' mer die der Sermones Beati Bernardi, in fol. te Brusfel ee. drukt. 6
vïiï V^Jr®** Dyalogorum S. Joh. Chryfoft. Conft. Ep.fc. & S. Bafiln, Cefar. Epift: College B. Gregorii Na zanzem. De dignttate facerdocii,/j/ze anno loco R trbor (ftd Colonia, per Vir. Zei. van Hanau circa 1468.) in Ao' Ven foortgelyke druk als de bovenftaande, hebbende 27'lanKe regels op elke Bladzyde. ' fa
ffi,5<5 TJ %6l-h Pnderfcheidene drukken van Hieronymi Tra. teams & Epiflola, waar onder de eerfte van 1468 te Re men, en andere zeldzame van 1470. 1470 en 1480 "
402. Vita e piftole de Sanéto Hieronymo uigare.Ferrara per Lorenz. de Rosfi de Valenza 1407. fol. mee plat Frna Exempl. van dezen eerften zeer feboone druk der zeldzame Overeet ting «loor Frate Matbeo da Ferrara Jefuato
403. B« Hieronjrmns de Virginitate fervanda &c. in Svo Een zeer fraai Manufcript van de XV. Eeuw, beftaande mt 9e biaden, in lange regels, met zeer net loVeïd fchrift
vlrfier^mpf60 ^ e" W'C Perëainent gefchreeven: en verherd met een ornament op bet eerfte blad, ais mede met in koleuren en goud afgezette beginletters.
{Het Vervolg in onze eerstkomende.) NIEUW UITKOMENDE BOEKEN
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.'
J,7 LW E N'- f?Jrmo ds una En"clopedia metodica della Belle Jhtt Spettanti al Difegn: In 1211,0. Panna, ter Koninglyke Drukkery, 1780. Het by dit Berigt aangekondigt Werk ™i m «Delen beftaan. Het eerfte zal een AlphabeS Lv van Konstenaren bevatten; Het twede ene algemene berede-
En6 %?TVln °rde en h^d^cbe vooS e !ate„ ', Ie*.derde ftaat de namen op releveren der beroemfte Plaatfnyders, .n onderfcheidene manieren; Het vierde een lyst van onderfcheidene zaken, nevens derzelver Verldarin gen; Het vyfde de Levensbefchryvingen van alle Kon.S ren, w.er namen in het eerfte deel voorkomen; Het zesde ene opaave van de ksstbaarfte Werken, in het vak der icfcone Konsten, ne ens twee Alpbabetifcbe Regifters; Het zevende ene Vei klaring van Hiftorifcbe, My.óWcne en verdigte verbeen door de Schilder- en Beeldhouwkonst af : gebeeld; Het agtfte ene algemene beredeneerde Bibliographie der fraaye Konsten. Schoon het Profpedus geen gewagVan ' formaat en prys maakt; kan men egter van de Drukkery atetfl daa naaawkcungheid en fraayheid verwasten: terw/l ■ iet gekend is, dat het werk in zeer bekwame handen is. '
Ricbejcbe iftrorico-critkhe circa alle fcaperte d'America ves- >
pucci rjV. par Francesco Bartolazzi Florence, nRg 180 pag s
vJV°: uH" 'Jrogra|nma over ene Lofreden op Amenliis l
ht2!fiUS ^ een aai'»'erkelyken penneftryd onder de Tos- 1 kaanflhe Geleerden verwekt Van allen hier over uit&eko men Schrifera onderfcheid zig, op ene gunstige wrze? dit
btukje van dra Heer Bartolazzi,, die, onder enen zeer be- t\
fcheiden voordragt, het groot gefchil juist brengt, w«ar het
het ruwe de bafis gelegt , tot de hedend^gfche Ster e uü LelteT ^ m Volko*>™^ gebragt. Év.
Summa Plantarum quas hafenus innotuerunt, methode Linne.
JlïJ £eneZ?-lpeC'eS digeJla> "bjervationibus illuftratL defcr pta Rc. Mediolani, 6 vol. in 8vo. 1789. Dit Plant! kundig Werk, dienende tot verbetering en verdere aanvul" hng van dat des groten Linnaus, zal,* neven![ een Byvoeg zei, waar .11 alle de nieuwe ontdekkingen opgegeven woden, by Intekening worden uitgegeven. De Abt en Hoogl Vitman is de fchryver. «uugi. „ *>™i &gWtii Imperatorii, proftantes in Mufeo Borgian» matris Rc, Rome 404 pag. 4to. cum XXI Tab. Mn. 1780 Het kan den Geleerden niet dan aangenaam wezen een ve£ der berigt te ontvangen der kostbare Verzameling van den Kardin. Borgia, waar van de Hr. Adler, in zyn MufeumCu. ftcum, reeds een gedeelte'befebreven hadde. De Hr Zoeee van Koppenhagen is de Schrwer van het voorbanden zynde 1 Vu &een aJ,,e blykt;n d,'aa8t»zovan zyne bedrevenheid in de fchriften der ouden, als van zyne fchranderheid in het nafporen der duisterde aloude overblyfzels. Men treft hier een gehele klasfe van Munten aan, waar van flegts weinigen, by deze en gene Schryvers, waren opgegeven. Voorde BeoefFenaren der Tydrekenkunde zyn dezelve van veel be! lang, als vervattende de dagtekening van derzelver munting, naar de Romeinfche Egypeifcne Jaartelling, beginnende mft het Jaar waar m Egypte een wingewest van Rome wierd! Men ontdekt hier mt, by voorb. den tyd, waar op Adrianus een togt naar Egypten deed, waar omtrent, zo wel als omtrent den tyd zyner overige togten in de Wingewesten de berigten zeer gebrekkig en onzeker waren. Ook verfnreiden zy niet weinig ligts over de verkeerde en duistere Tvd rekening yan Heliogabalns en diens opvolgeren. Bovendien gekken deze Penningen tot gene gerinfe opheldering der igyptisch-Griekfche Letterkunde; hebbende de Hr Z ,\t nde«en, byzonderlyk toegelegd tot het Verklaren'van de luisrerfte ftukken; gelyk hy tn 't vervolg IlGg verdere n7 poringen hier omtrent beloofd te zullen mededelen «£* n!f«*!S MWnten. U groter, dan men verwagten , Die van Aduanus bedrigen niet minder dan 181 die -an Ant. Pius zyn ! W Aan het einde des Werk, vindnei :en naamlyst der Paatfen, welker namen op de Pennircen ■oorkomen, nevens een Tydrekening der Roomfche Keizers gtervolgens dezelven. De Platen vervatten naauwkeurige kfbeeldingen van a.le de tot hier onbekende, zeldzame, of eer aanmerkelyke Munten. '
GaooTBBiTANr:iEN. Edivardi - Rowei More ft, A. M S. A. Soc. . De /Elfrko Dehorensnft Arcbiepiscopo Comm;ne 2 tarius,



C 2°4 5
tarius, Ex Autograpbo in Bibliotbeca Tbomte Astlei Arm. asfervato, ediiit et prafatus ejl Gi imus Joannes 'fhorkelin, prys i fch. 6 d. in boards. Egert. 1789 Schoon JElfric een der eerfte ügten van zynen tyd was, als, na Beda en Al/red, de Vader der Saxifche Letterkunde geweest zynde, is egter z^ne Hitlorie met veel duister- en onzekerheid omgeven. — Het voorhanden zynde werk fpreid ondertusfchen niet weinig ligts over dit onderwerp. A. R.
Sitva Critica, Jive in auBores facros profanesque Commentarius Phiiologus. concinnavit G. Wakefield, A. B. en Coll. Jefu apud Cantab. nuper Sociur., 167 pag. 8vo. pr. 3 fch 6 d. Deigbton 1789. De Adverfaria van een man van uitgeftrekte belezenheid, ongemeen fterk geheugen en juist oordeel, kunnen niet misfen welkom by de geleerde waereld te zyn, en, daar alle deze hoedanigheden op ene uitftekende wyze in den Hr. Wakefield blyken verenigd te zyn, moet het voor handen zynde klein dog veel bevattend Werk ongemeen
aangenaam wezen, zo binnen als buiten 's lands. 1 De
voornaamfte ongewyde fchryvers , waar op de Hr. W. ftil ltaat, zyn Apoll. Rhodius, jEfchylius, Euripides, Hefiodorus, Homerus, Pindarus en Sophocles, onder de Grieken, nevens Horatius en Virgilius, onder de Latynen- Zyne aanmerkingen over de H. Schriften, bepalen zig voorn, tot het tl. Teft. en byzonderlyk tot de Brieven van Paulus. A. R.
Afiatic Refearcbes, or TranfaBions of tbe Society, inflitutedin Bengal, for inquiring into the Hifiory and Antiquities, tbe Arts, Sciences and Literature of Af a, vol. I. Printed 'ad Calcutta 3788. and fold at Londen, by Emfly, 430 pag. in 4to. De Afiatifche Maatfchappy, tot onderzoek der Gefchiedenis, Oudheden, Konsten, Wetenfchappen en Letterkunde van dat waerelddeel, wierd, naar het plan der Koningl.Maatfchappy te Londen, den tsden Jan. 1784. opgerigt; wanneer tegelyk ■de Hr. William Jones, Lid van den hogen Raad der Indien, die het voorftel daar toe allereerst gedaan hadde, tot Voorzitter dier Maatfchappy benoemd wierd. Dit eerfte Deel harer Verhandelingen bevat, behalven een Byvoegzel, XXVI Stukken, welker opfcbriften dus luiden: i.Over de fpelling der Afiatifche woorden. 2. Sterrekundige Waarnemingen. 3. Een Koningl. Verlofbrief, te Mungar gevonden. 4 Een opfchrift op een Pilaar by Buddal. 5. Over de ruinen te Ma•valipuram. 6. Voorftellen over de wryving in de Werktuig' kunde. 7. Een gefprek met den jongen Lama. 8. Ene reize naar Tibet. 9. Over de Goden van Griekenland, Italien en Indien. 10. Over een fpelonk met een opfchrift by Caya. 31. Een Opfchrift te Budbe Gaya. 12. Over de Sicks en hun Vergadering. 13. Over de Vina of Indiafche Harp. 14- Over de Madhucaboom. 15. Over de manier van deftilleren te Chitra. 16. Over de Paraliaxis der Maan, de artificiële Ho•rifont, en de doorfnyding van kromme Lynen. 17. Over het Extraheren van de ware Oly van rozen, als mede over het goad van Liming, in Sumatra. 18 Over de ndoftanfche Letterkunde. 19. Een Koninglyke Verlofbrief, gevonden te Tana, als mede over* de Stad Tagara 20. Over de Vairauta of Pangolin, 21. Opfcbriften op den Staf van Firuz-Sbab. 22. Een gefprek met een Abysfinier. 23. Over de Indifche te regt Helling door de proefwet. 24. De twede jaarlykfche Redenvoering. 25.Redeuvoering lil. over Hindoftan. 24 Verbeterde Waarneming der Maan, •• ■ - Het Byvoegzel vervat een weerkimdig Dagverhaal.
Frankryk. Dignitè deCommerce, et de l'Etat de commer. cant, par M. Anqnetil du Perron, 312 bladz. in 8vo. 1789. zonder drukplaats, dog waarfchynlyk té Parys. De fchrandere engeleerde Schryver is reeds genoeg bekend, by het geletterd publiek, door zyne uitgave van de Zendavesta van Zoroaster, in 3 quarto delen, zyn Werk over de Oosterfche Wetgeving, en zyne Gefchied- en Aardmeethundige navorfebingen omtrent de Indien, om iets van belang over den Handel, uit zyne penne te verwagten; te meer,daar hy, zovelewaerelddelen bezogt hebbende, zig in de beste gelegenheid vond, om hier omtrent de nuttigfte Waarnemingen te doen. De flegte ftaat der Franfche bezittingen in de Indien, waarover hy in de ifte Afd. handeld, fchynt wel voornamelyk aanleiding aan den fchryver te hebben gegeven tot het opftellen van dit Werk, 't geen hy reeds in 1782 hadde aangekondigd , dog waar van de uitgave tot dus verre agter gebleven was- Het werk handeld voorts, in ettelyke Afdalingen,over den grond des Handels , over den Handel als een beroep befchouwd, en wel in vergelyking met zulke handteringen, die, in Frankryk , voor niet oneerlyk of onfatzoenlyk gehouden worden; vervolgens lost hy de tegenwerpingen
tegen de voortreffelykheid van den Handel op, gaat denoorfprong na der vooroordelen tegen denzelven, en wederlegd dezelven, gelyk ook het begrip van Montesquieu, die niet wilde, dat de Franfche Adel zig op den Handel zou toeleggen. Voorts worden de Ediften van Lodewyk XIV. betrekkelyk den Zeehandel, en dat van 1701. met opzigt tot den Handel in 't gros, overwogen, terwyl eindelyk de Hr. P. de onderfcheidene oorzaken opgeeft van het verval der Franfche Geldmiddelen; befluitende met ene aanwyzing van de beste middelen, die, naar zyn gedagten, dat Ryk wederom in deszelfs vorigcn flaat van magt en aanzien kunnen brengen. Het vernietigen van het Commercie-Tractaat met Engeland, in 1786. word hier als een der middelen opgegeven.
Tableau general du Commerce, des Marchans, Negocians, Ar» mateurs &c. de la France, de l'Europe & des awres parties du Monde &c. par M. Sournay, Années 1789 en 1790. Paris, 917 pag. in 8vo, prys 8 liv. en 9 liv. port franc a la poste. Dit Werk, 't geen eerst onder den tytel van Aimanach General de Commerce in 't ligt kwam, en zedert merkelyk verbeterd is, geeft, in ene Alphabetifche order, de voornaamfte zaken op, die voor den Handelaar van enig belang zyn, en mag, met regt, een foort van een beknopt Woorden, boek over de zaken des Handels geheten worden. Jeurn. Gen de Fr.
Nederlanden. Quintus Horatius Flaccus, door R. van Ommeren, Reiftor van het Gymnafium, te Amfterdam. Aldaar by P. D. Hengst 1789. 216 bladz. in gr. 8vo. met een in *t koper gefneden Tytel, waar op het Portrait van den Latynfchen Dichter, in Medailjon, prys ƒ i'. jov— Een eenvou. dige, fchoon niet min zeer eigenaartige , tytel vooreen ftukje vol fmaak, Geleerdheid, oordeelkunde en ware Welfprekenheid: 't geen wy met het uitterst genoegen doorbladerd hebben, ons verheugende, hier een nieuw bewys te vinden, dat het Nederland, (hoe laag ook niet genoeg onderrigte of misleide Vreemdelingen, byzonderlyk de Duitfche», over
onze