ALGEMENE
KClNST- en IJETTER-BODE,
VQ O R MEER. en M I N. G E O E F F E N D E N.
ZEVENDE D E E
July — December ■ l?9 u
Te HAARLEM, By C PLAAT cn A. LOOSJÏS Pjs»






AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- EN MIN- GEOEFI ENDEN. Behelzende
B E R I G T E N,
uit de GELEERDE WAERELD, van alle
LA N D E N:
nopens
hn te^emvoordiqen Staat en voortgang der Geleerdheid febone Konsten cn Wetenfchappen, nieuweOntdekkinIn,Uitvindingen en Proeven, in'enigerhandeTakken derzelven: Bevorderingen, Sterfgevallen en Levens"zonderheden van geleerde Mannen en beroemde Konflenaren: Eerbewyzen en Beloningen , als medePrysVa«cn en Uitdelingen, met andere verrigtingen en voorvallen, zo by de onderfchetdene voorname dkademlen ö. Maatfcbappyen van Wetenfchap, als by andere Genootfchappen van Geleerdheids- en Kons minnaren en ualle openbare en vicerafzonderlykc Stichtingen. Voorts opgave van uitkomende Hoeken^Akademifcheen «dere Schriften, mét een kort berigt van derzelver inhoud, Land- en Zeekaarten Rekeningen en Prenten, ïhilder- en Beeldhou[lukken, Gouden- en Zilveren-Gedenkpenningen, nieuw uitgevonden Werktuigen nKonstgevaarïen, Muzykwerken, Toneel- en anderKonsivermaak nieuws Hiflorijche en Letterkundige Inecclowi,Geboorte- Trouw enStcrflysten, Waarnemingen van t Weder ,allerleye Letterkundige \Jarigten en By zonderbeden ,oft geen van enig aanbelang en nut kan wezen, zo indeBefchouwing Js Beoefening, voor alle Liefhebbers van Wetenfchap, gelyk mede voor den Handel en Scheepvaart, \and- ehFeebouw, Huishoudkunde, Handwerken en Traftcquen ,en algemene lnduftrie,cn%. enz.
E y C. PLAAT en A. L O O S J E S Pz. 179 1






No. 157*
1791.
ALGEMENE
KONST- en LETTERBODE,
Vrydag den t, July.
: B E R I G T E N.
GROOT-BRI T^i N N IE N-
^ie jaarlykfcbe Feestviering van de zogenoemde il t-v 11 KoninKlyke Menschhevende Sociëteit , 01 ft D f Ma Sappy tot redding der Drenkehngen is
hier weder in het Logement the Londen Ta- I 8^in de te-enwoo digheid van tusfehen de 3 en 400 ver», m de te^enwuu1 ..g redders, behorende tot ;
iWninaen en betuigingen van dankbaaiheid aan net ypp-i
Ula De'vermaarde Dr. deed, als tegenwoordig
Thefaurier bet gewoon verflag van een verbazend getal SS'kTeeii in onderfcheidene graden van het gevaar d f doodt door vaardige tusfehenkomst of kimstbcwcr£g gSóipe^ en behouden. Hy liet zich in d« beknopt e oordeelkundig opftel inzonderheid uit, over de, gdufc tiae srevöKen van de verfcbillende wyze van behandeling, Smate dDcr blondere voorfchriften en inrichtingen van X'de llaa-rchappyen, allen tot het zelfde nutug eince zo in de verfeheide delen van dit Koningryk, aü in onze
VII. DEEL.
Buitenlandfche bezittingen ^^^ ^{^g giften, daar onder begrepen een Legaat van 3o M beliepen, in dit jaar, 4flpU* 12 fch. 6 d.
Ten blyke der welverdiende achting voor de nagedachten s van den beroemden Joodfchen Wysgeer Mol et MenKKfÖtteté- -Berlsn, onlangs, de byeenkomst der jS S^' van het Hebreanvfche maandfchrift • <fe Verzamelaar, op den verjaardag van s mans ovèlyden Zy vergaderden des avondsten 5 uren, op dl ZaS van den Heer J. Euchel, ten getalle van I3 , behalven no- omtrent 50 anderen, mede ten zeilden einde Ï aa genod gd. De Heer Hartog fVesfi'y °Pf de de SJ met het voorlezen van een voortreffelyke rede-
3„ n het Hebreeuwsch,over de vergunde vryheden, zo n hét Burgcrlyke als Godsdienstige, van de verfpreide Todèn in verfeheide Ryken en Gewesten van Europa , en hoe leel zVookhier van aan den roem en invloed van den wyzen en deerden Mende/fohn te danken hebben. Hierop las de HeeïSS Fnedlander, in het Hoogduitsch , een uitmunteSTeï doorwrochte ^SfijSS
Mrvd hrohn. als het voorbeeld van een 1 eentic .apen on
l'Sènke™ vervolge», op WLiefhebbersConcer. by*» I A



( * >
I-Iere Beer Fl'iefs gevierd. Door een talryk en weibezet Orchest, wierd, onder anderen, de beroemde Treurzang, of'Cantate, uitgevoerd, door -Prof. Rammter, op dee<k>od van Mqfes Mendelfohn vervaardigd, en door den Direk teur PVetiey in muzyk gebragt, gelyk mede de 65 Psalm, naar de Vertaling van den overledenen, en door den beroemden Kapelmeester Reichard gecomponeerd.
NEDERLAND EN
Leyden, den 16. Juny. Het Taal- en Dichtlfevenbe Genootschap , onder de Spreuk : Kunst word door Arbeid verkregen, binnen deze Stad gevestigd, heeft op Woensdag den 8. dezer maand deszclfs jaarlykfcbe Vergadering gehouden ; en na dat dc Voorzittende Hoog Eerw. Hoogg. Hr. Brocrius Broes, Profesfor in de Godgeleerdheid aan de Hooge School alhier, de Vergadering met een Dichtftuk, gctytcld: Liefde tot de l'y-'/iden, geopend had , is uitfpraak gedaan over het aanzienl) k aantal Dichtftukken , ingekomen op de ukgcfchrcvcnc Stofi'c : De Onfchuld, en de Gouden Eerpenning toegewezen aan het Dichtftuk , ondertekend: Onfchuld, en de Zilv eren aan dat met de Woorden van den Zaligmaker, Matth. V: is. Zalig zyn de reinen van harten, want zy zullen God zien.
En is in aanmerking der byzondere verdienftcn van het Dichtftuk , onderfchreven : Menschlyk dorst myne Zangfler eene Godlyke fchionheid bezingen, aan den maaker van het zelve een buitengewone Zilveren Eerpenning toegelegd, indien hy zynen naam, binnen een Maand, aan het Genootfchap gelieft te openbaren, en vryheid tot het openen van het verzegeld briefje, by dat ftuk behorende, te geven.
•Voorts is beflotcn de Dichtftukken , getekend : Zalig die vervolging lyden voor de regtvaerdige zaak ; zy hebben regt op het ryk des Hemels, en de Hemel is haar Vaderland, in dezen rang, vclkc door het lot is bepaald, by de bovengemelde te drukken, en wel met dc namen der Dichteren, indien zy die mede binnen een Maand aan het Genootfchap gelieven te melden , en yryheid tot het openen der Biljetten te geven.
De Briefjes,behorende tot detwee'cerstgemclde Dichtftukken, geopend zynde, bleek dat de Gouden Eerpenning was behaald, door den Heer Abraham Vereul , J. U. S. te Amfterdam, en de Zilveren door Mejufvrouw Petronella Moens te Aardenburg ; hebbende zich reeds als Dichter van het eerfte Accesfit bekend gemaakt de Heer Jacob Petrus van Heel , te Rotterdam , als Lid van het Genootfchap in de Vergadering tegenwoordig.
Het Genootfchap bied zynen gewonen Gouden Eerpenning aan , aan den Dichter van het beste der goedgekeurde Dichtftukken op de Inenting der Kinderziekte, en een Zilveren aan dien Dichter , wiens ftuk goed bevonden, en naast byhet bestgeJteurde te komen geoordeeld, zal worden.
Dc Dichters gelieven hunne Vaerzen, naar het voorfchrift der wetten, voor het einde dezes jaars , aan Karel be Pecker Pietersz., eerften Secretaris van het Genootfchap te zenden. By voorraad word voor het Jaar 1793 opgegeven ; Benjamin tranklin.
Vervolgens is in dezelfde Vergadering uitfpraak gedaan over & ïngekomene Theoretifche Verhandelingen; behelzende dever-
eischte» van het Herderdicht, en de Gouden Eerpenning toegr wezen aan het Stuk, met de volgende regels uit Livius"- Ijk •jujq.ue laboris pra.hium petft»*, mi me a confpeElu malorui» yué veflra tot per annos ViUit atas ,fantisper certe, duinptsca illa tota mente repeto , avertam, en de Zilveren aande Verhandeling, getekend: Extrema per illas Juflitia exceansterris veftigia fecit. Virg,
De Briefjes tot deze Verhandelingen behorende, geopendzndc, gebleken, dat Scbryver der cerstgemelde Verhandeld; was Ds. Jacobus Kantelaar , te Amfterdam , en van dc tweede de voorgemelde Heer Abraham Vereul.
Het Genootfchap bied al mede een Gouden Eerpenning aa, aan den Schryver der beste Nedcrduitfehe Verrandcling, ter eantwoording van de Vraag: welken invloed heeft de thans htrfchende fmaak voor het fentimentele op de Poezy in ons raderl.ind? Gelyk ook een Zilveren aan de naast bestgekeurdf, en verzoekt dat dc Stukken daar over in te leveren voor den irfte van Lentemaand des toekomenden Jaars 1792 , aan den vorn. Secretaris op dc gewone wyze worden toegezonden. By /oorraad , ter behandeling voor het Jaar 1793 word opgegeven Wat word ,er vereischt tut een Dichter?
Wydci's is uitfpraak gedaan over de ingekomene LevcnsUfchryving van den Dichter Willem Hendrik Seis, en begrepn , dat, offchoon dezelve Levensbcfchry\ing in enen goeden fty is gcfchreven, en \cle Hiftorifche Kundigheden behelst , enter uit hoofde dat dezelve niet voldoet aan dc verdere en vornaamfte tereischtcn , welke in een Lcvcnsbel'chry ving van eei Dichter worden gevorderd,,daar aan geen Eerpenning konde vorden toegewezen.
Het Genootfchap nodigt ieder die lust heeft uit t<f bet behandelen der Levensbcfchry vingen van Dichtercsfen cn Iichtcren , in. vorige Jaren uilgefehre\ cn, voor zo verre dezelve net reeds door 'Eerpenningen bekroond zyn, met verzoek dat zy, welke naar een Zilveren Eerprys daar omtrent dingen willen, hunne Stukken voor den laatften van Sprokkelmaand 1792, aan voorgemclden Secretaris doen geworden.
Middel om opgezette Dieren tegen de kot en andere insecten te bjveiligen.
Neem 5 drachmen Campher, los dezelve op in Wyngeest, voeg 'er by 4 oneen Arfenik cf Rottenkruid, ene halve once ongebluschte Kalk, anderhalve drachme gebrand Wynitecnzout, welk alles naauwkeurij moet gemengd worden met 4 oneen witte Zeep, welke in heet water opgelost is. Met dit mcngzel beflnkt men dunnetjes alle voorwerpen , die men voor de Mot wil beveiligen. Dit Middel , welk uitgevonden is door den Heer Bécoeur• Apotheker te Metz, is dus opgegeven door den Heer. Olivier, in het tweede Deel van zyne Hifloire naturelle des Infc&es , die het zelve uit ondervinding ten flerkften aanprysu
Iets



C 3 >
Iets aangaande de zogenoemde Roodstaartjes.
( Uit het Engelsch.)
Het is onbetwistbaar , dat de zogenoemde Roodftaartjes (Rubicilla), zich menigvuldiger in de hagen cn bomen onthouden, en , naar het gevoelen van zommige waarnemers, onder anderen van den Kruidkundigen Miller, ook de bloeiknoppen der Vruchtbomen zouden befchadigen. Deze laatfte befchuldiging is echter ongegrond; want men heeft, na herhaalde proeven, ontdekt, dat, terwyl zy de nog ongeopende bloeilem fchynen te vernielen, dit alleen gefchied om zekere wormpjes in de knop- op te fporen ; cn dus kunnen deze Vogeltjes eerder aangemerkt worden als de befchermers der tedere vruchtjes, wier rypheid zy, door het vernielen harer vyanden, bevorderen; dewyl het zeker is, dat de Warmte, welke de knoppen doet zwellen, niet alleen het vermogen heeft om dc eitjes van allerlei foorten van kleine infeacn uit°tc brocyen, maar ook om een verbazende menigte van Ryfjen voort te telen, die , uit hunne fchuilplaatfen aan het licht tredende, zich langs de blocisfemryke takken verfpreiden, en niet zouden nalaten alle uitzicht op rype vruchten te vernielen, indien ze niet vervolgt wierden door onze Vogeltjes, die hunne jongen voornamclyk met rupfen en foortgelyke wormpjes voeden.
Verslag nopens de Proeven van de Mesmeriaansche Betasting, of het Dierlyk Magnetismus, te Rotterdam onlangs genomen.
(Getrokken uit liet Voorbericht van Dr. Veirac , voor de Vertaalde Redenvoering van den Hoogl. Voltelen over het Dierlyk Magnetismus.)
Een gewezen Fransch Officier, zich de Kiphond noemende, hield met anderen, in Louwmaand dezes jaars, een gefprek over de algemene vloeiftoffe en het Magnetismus. Die man, ftout op de onfeilbaarheid der kunstbewerking, welke hy met aüe magt, doch met befcheidenhcid en onbaatzuchtigheid, verdedigde, gaf, met ene voorinnemende wellevendheid, zyn \ erlangen te kennen , om zync ftelling openlyk met de daad te ftaven ; begerende ten dien einde, dat men hem iemand zoude aanwyzen, welke door de gewone Geneeskunde, onherftelbaar geoordeeld werd.
Zulk een voorwerp meende men gevonden te hebben in zekere Barbara van Nout, in het Weeshuis dezer ftad onderhouden wordende en inwonende. Zy was,zedert 13 jaren, aan geweldige ftuiptrekkingen en andere toevallen van een ongeregeld zenuwgeftel onderhevig. Zy had van tyd tot tyd meer of min hevige aanvallen , en nu, in haar ouderdom van 32 jaren, teven» enen ongemeen gezwollen buik: omftandigheden, welke alle aangewenden middelen hadden te leurgeftcld.
Hoewel zy , zomtyds enige weken of maanden, zelfs éénmaa: een gantsch jaar, van den hoogften graad der trekkingen vry bleef, was zy echter altyd zo aandoenlyk, dat een onverwagti fcheut, trommelflag , of iets van minder belang , dc geweldigftc tegennatuurlyke bewegingen veroorzaakte.
Met toeftemming der Heren Regenten van gemelde Godshuis, Wierd de behandeling aangevangen den aSften derzei ver maand.
dagclyks twee- of meermalen hervat, cn de genezing, den 2 6"ften van Sprokkelmaand, zo by monde van den Heer Niphvnd als van Barbara of Bartje zelve, volbragt verklaard.
Dc manier, op welke de Heer Niphond te werk ging,kwam, zo veel men daar over uitwendig oordelen kan , na genoeg ovcv een met het geen nopens de wyze dezer betasting in de Redcnvocring van den Heer Voltelen gezegt wordt, enige kleinigheden uitgezonderd.
Dc proefnemer plaatfte zich op een ftocl over Bartje, welker hoofd tegen een bedkusfen fteunde : hy voegde zyne knieën en voeten tegen die der lyderesfc : toen wreef de Heer Niphond dan dc ene, dan de andere hand derzelve tusfehen zyne handen: vervolgens werd hare linkerhand door dc rechterhand van eenen helper vastgehouden, wanneer Bartje vrienddyk verzogt werd zich nu van allen aftczonderen, welke met haar in gene betrekking ftonden, cn hare denkbeelden op niets, buiten haar, te ; vestigen-
Niphond ftreck voorts zagtjes, met beide handen, het aangezicht, de fehouders, den borst, den buik, de zyden en dyen der lyderesfe, het geen zo lang herhaald werd, tot dat zy in ene ; zagte bedwelming geraakte. Men gaf hier aan den naam van hlagnetifchen flaap.
Indien deze bedwelming niet fpoedig genoeg gelukte , dan' fcheen de beftryking meer bovenwaards gericht te worden, doch was zy in tegendeel te fterk, cn was het aangezicht rood en opgezet, dan fcheen de wryving in ene andere richting bepaald te worden.
In dezen ftaat meestal een uur, iets korter of langer, doorgebragt hebbende, herkreeg Barbara alle hare zinnelyke vermogens, cn vertrok gelyk zy gekomen was.
r>o vragen, op welken Niphond of iemand anders een antwoord begeerde, werden gedaan door den medewerker of den genen, welke hem by de hand hield, en daar door gezegt wierd mede in rapport te ftaan, Wanneer de helper het Fransch van den Heer Niphond gebrekkig vertolkte , of den waren zin niet vattede, kreeg hy of geen antwoord, of niet het antwoord 't welk met de vraag bedoeld wierd. Deed iemand buiten het rapport de vraag, dan fcheen Barbara niets te horen, hoewel het tegendeel, ten minfte eenmaal, is opgemerkt.
De antwoorden waren niet altyd even bondig, echter veeltydï kort, zommigen zeer gepast, zo dat zy den toehoorderen in ene verbazend verwondering bragten ; anderen daar tegen waren, naar myne gedachten, zeer algemeen , en enigen vry ongcrymd.
Doorgaans werd ene proeve genomen met drie roemertjes , gevuld met roden wyn en water, een van welken door den Heer Niphond gemagnetifcerd werd, dat is, hy nam het zelve in de ene hand, hield en bewoog, enige ogenblikken, de palm van de andere hand op cn rondom de kelk , waar na hy enige tikken onder tegen het voetftuk deed. Hoe ook het fehenkilad gedraaid of de roemertjes geplaatst werden, nimmer mislukte het, of Bartje koos even het zelfde, het welk door Niphond bewerkt was.
Zy voorfpclde het tydftip van hare ontwaking, het geen ook; byna altyd ftiptelyk vervuld werd : doch ik meen te hebben opgemerkt, dat dc proefnemer nu cn dan op zyn Horologie zag, en zync betasting, tegen den bepaalden tyd, ene enigzints andere richting gaf.
A 2 °«J.



C 4 5
Onder dezen zo genaamden fïaap, bepaalde de lyderes bet getal der aanfchouweren , en welke fexa de meerderheid uitmaakte ; cn hier in dwaalde zy ook niet.
Zy verhaalde, dat zy zich in enen zeer aangenamen en verlichten ftaat bevond, dat zy alle wenschlykc genoeglykheden fmaakte- zyzeide, zich zeiven inwendig geheel te befchouwen; zy befehreef echter zeer oppervlakkig de holligheden der borst; zy zag, onder anderen, dat haar hart met geen vlies omvat, en dat zy van ene aanmerkelyke verzwering des middennfs zo volkomen eenezen was, dat ler niets aan mangelde.
Zy fpvak zomtyds zeer flaauw en fcheen enigzints benaauwd; het welk zy dan aan dc ene , dan aan ene andere oorzaak toefchreef. De Heer Niphond gelastte haar te fchreyen, zonder zie in'te houden; waar na de tranen langs Bartjes wangen biggelden , en de oorzaak der bekommering , volgens haar bengt, opgeruimd was.
Zo ras was de zinnenberoving niet geftaakt, of de lyderes was volkomen welvarend en vlug; doch zy verklaarde als dan mets van het voorgaande te weten, zich niet te herinneren wyn gedronken , noch gefmaakt te hebben, maar dat zy dagt, uit ene flaap ontwaakt te zyn.
Somtyds echter befpcurde zy enige bezwaardhetd der ademhaling , loomheid in zommige fpieren of traagheid in dc onderfte ledematen. In dat geval deed de Heer Niphond eemge ftreken bencdenwaards langs de voeten der lyderesfe, en hy maakte even zulke bewegingen,als of hy een dunnen dampkring wegjoeg, en in een hoek van het vertrek fineet.
Deze zyn de voornaamfte omltandigheden , welken ik heb geilen , .of die uiy door geloofwaardige getuigen verhaald zyn (*).
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMf SCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Grootbritankien. Hora Vanlirta, or the Truth of the féripture Hifiory of St Paul evlnced, by a Comparifon oj the 'Epistels , which bear his Name , with the Acts of tne Apo<'els, andwïthone another. By William Paeey , M. A. Archdeacon of clar Carlfle, Svo. pp. 4%9.6.ï. Faulderngo.
Het ftaat by ons vast, dat de waarheid , zo verre ls van te lyden by onderzoek , waar voor zommigen met de grootfte beangstheid vrezen, altoos voordcel daar van trekke, en dat hare Zegepraal, naar gelangc van de fcherp- cn ftrikfheïd met welke dit onderzoek gefchiedde, te luisterrykcr zy. Overtuigd van de waarheid der Schriften, op welken de Christenen zich als oorfprongclyke beroepen, ontvangen wy met genoegen elk onderzoek, derzelver egtheid betreffende, en zyn niet bedugt voor den uitflag. Wanneer wy ons voorspraken van den Godsdienst betonen, verftaan wy 'er altoos door, een Godsdienst, die den toets kan doorftaan; en die, in ftede van te vorderen dat het naauwziend oog zich op een groten afftand verwyderd houd, vriend en vyand uitnodigt om te komen en te zien, of, met andere woorden, die Nafpeuring begeert. By ons behelst het Euangelie zodanig een Godsdienst. Het komt voor als
■ (*) De Hr. Veirac laat hier op enige Oordeelkundige Aanmerkin jeu , eigen > die der lezi,nge en oY»rv.egiog dubbel waardig /-yn.
gevestigd op den breden en hegten grondflag van Gebeurtemsfen, en te fteunen op een foort van Baarblyklykheid, waar over wy bevoegde Regters zyn ; weshalvcn de verdiensten van het Euangelie moet gelegen wezen in het onderzoek te kunnen uitharden.
De gewyde Gedenkboeken der Christenen zyn op velerleic wyzen onderzogt, en getoetst. Lardner, in 't byzondcr, heeft derzelver Geloofwaarheid bewezen, door de Gebeurtcnisfen en Omftandighcden, daar in vermeld, te vergelyken met de ongewyde Gefchiedenisfe : en velen hebben voor derzelver waarheid oepleit, met de overeenftemming van het ene gedeelte des JS. Verbonds met het andere, aan te tonen. Dan des Heren Palefs oogmerk, in het boven aangeduidde werk, is geenzins een oud bewys weder op te halen, of een reeds plat getreden pad op nieuw te bewandelen. De vergelyking welke hy voorfteld is, onzes agtens, enigermate nieuw ; en het bewys , waar uit hy de egtheid der Schriftuurgefchiedenisfe van den H. Paulus wil opmaken, en van de dertien Brieven, welke zyn naam dragen, is niet alleen ontleend uit de overeenkomst van de ene met de andere , maar uit ene overeenkomst en zamenftemming, die, in ene menigte van gevallen, blykbaar niet voorberaamd kan wezen ; zo dat dc Gefchiedenis en de Brieven met kunnen gefchreven zyn door denzelfden Perfoon; dat dc Schryvers der Gefchiedenisfe en der Brieven velerhanden Schriften hebben kunnen zien, en dus een bedrog fmeden, waar van het ene gedeelte het ander ten fteunzel dient: dat de blykbaarheid van ieder zo omftandig, en zo verfchülend word opgegeven, en nogthans zo klaar tot het zelfde einde ftrekte, als de blykbaarheid van getrouwe en onbedorvene getuigen, afzonderlyk gehoord , altoos bevonden word : dat 'er over 't geheel goede reden is om tc geloven, dat de Perfonen en Verrigtingcn daadlyk beftaan hebben, dat dc Brieven egt zyn, en het Verhaal waar is. _
De grootfte Twyflelaar kan niets hebben tegen het begin van dit bewvs, hoe zeer by ook geneigd moge wezen, om het gevol"- te'ontwyken. De Heer P. eischt, dat dc waarheid van geen o-cdeclte der Apostolische Gefchiedenis voor toegeftaan aangenomen worde. „De Lezer," fchryfthy, „ beeft vryheid om te i verondcrftellen, dat die Schriften onlangs m de Boekery van I " het Escuriaal ontdekt zyn, en ons ter hand gekomen, ontI bloot van alle uitwendige, en van ter zydc aankomendebaar" blyklykhcid." Dit is zeker zeer voor dc vuist gehandeld, en "chcel oncclvk aan de handehvyze Vim zommige onoordecïkundlhc Verdedigers des Christendoms, die, gelyk men 't noemt, ïn een cirkel rondlopen, eerst de wezenlykhcid der Wonderwerken uit voortrefielykhcid der Lcre, en dan de voortreflclykheid der Lere uit de Wonderwerken bewyzen. De Heer P. neemt noci de enheid der Gefehkdcnhfc wegens Paulus in de Handelingen eer Apostelen voorkomende, noch die der Brieven aan. Lyheeit 'er niet tcsren dat men die beide in twyffel trekke; en by ftaat eeredelyk toe, dat overeenkomst cn zamcnftemmmg tusfenen de Brieven, den naam van een oud Schryver dragende, eneenaano-enomene Gefchiedenis het Leven diens Schryvers, niet noot.zakeivk de geloofwaardigheid van een van béide- mede brengt: om dat — voor eerst, de Gefchiedenis, gelyk Middleton» Leven van Cicero , of ]orti>.s Leven van Erasmus, ol gened of .redeeltelyk , uit de Brieven kan opgemaakt wezen ; in weu ' oeval het openbaar is, dat dc Gefchiedenis niets toevoegt aan de baarblvkhkheid reeds door de Eriuen verfehaft , ol, *«*



C 5 )
tweeieHi kunnen de Brieven opgemaakt wezen uit de GeMuedenis een Voort van bedrog, 't geen zeker in 't werk geteld kan worden en daar, zonder enig bykomend bewys van egtheid by te brengen, noodwendig het voorkomen van overeenkomst zou
hebben" 0f, ten derden, de Gefchiedenis en de Brieven
kunnen'rusten op een gezag aan beiden gemeen; wanneer ook de Brieven, zonder egt te zyn, merktekens van overeenkomst kunnen dragen met de Gefchiedenis; en de Gefchiedenis, zonder waar te zyn, met de Brieven kan zamentemmen.
Verder ftaat de Heer P. toe, dat grote, in 't oog lopende en tastbare overeenkomsten weinig afdoen: naardemaal men kan beweren, dat derzelver invlcgting het enig middel is van alle bedroofmeding; en fchoon zy in egte fchriften kunnen en waarfchynfyk zullen voorkomen, nogthans niet bewezen kunnen worden , aan deze byzonder eigen te wezen.
Op het daar zyn, derhalven, van zodanige overeenkomlten in de Handelingen der Apostelen en de Brieven van Paulus, laat de Heer P. zyn bewys niet rusten. De loop en de kragt van zyn bewys, tot handhaving van de egtheid dier Schriften, hangt geheel af van de Onvoorberaamdheid, waar mede zy aan elkander getuigenis geven, opgemaakt uit Kleinigheden, en van ter zvde inkomende Stukken, waar op men in bedricglyk opgeftelde Snikken niet let. Deze voert hy in menigte en op ene voldingende wyze aan. Hy vind zich in dit gevoelen en zyn bewys
verfterkt, door het inzien en nagaan van twee pogingen om de Brieven van Paulus na te maken, te weten : een Brief dezes Apostcls aan de Laodiceers, en van een derde aan de Corinthiers, die beide in deze opzigten gebrekkig zyn, en de- merktekens van valschhcid dragen.
Het blybt niet dat de Hr. Paley den Brief aan de Heoreen , onder die van den Apostel Paulus telt ; 't geen ons te meer verwonderd : daar de uitmuntende Dr. Lardner , gelyk de Heer P, hem met regt noemt, voor de egtheid van dcnzelven pleit , niet tecénftaande Eufebius dien onder de avriMpsvot rangfehikt, en nog meer verwondert het ons, dat hy 'er geen enkel wcord van rept.
Deze Hora Paulina mogen onder de beste Boeken over de Baarelyklvkhcid des Christlyken Godsdienst geteld en aangeprezen worden : 'dewyl derzelver lezing kan ftrekken om het Geloof der Christenen te onderfchragen .en de tcgenfpraak des Ongeloofs te doen zwygciv M. R.
Nederlanden. Redenvoering van V. J. Voltelen , over hel Dierlyk Magnetismus, uit het Latyn vertaald, en met een Voorbericht vermeerderd door Johannes Veirac , Med. Dr. te Rotterdam, te Leyden by H. Mostcrt 1791. behalven het Voorbericht groot 100 bladz. in gr. 8vo.
I Van deze zeer doorwrochte Redenvoering hebben wy by gelegenheid van derzelver oorfpronglyke Uitgave reeds melding gemaakt (f). De Vertaling van dit ftuk kan niet anders dan een zeer nuttig werk worden aangemerkt, als ftrekkende om liet oog dezer Natie in het algemeen , ten opzigte van. het Magnetismus te verlichten. Voor het overige is men den Hr. Veirac voor zyne zuivere en fchone vertolking, als mede voor zyn Voorbericht, het welk de zaak van het Rotterdamfche Magnetismus enig licht byzet, dank fchuldig.
CO Zie Alg. K. en L. Bode, blz. 85.
N A Rï G TÉ N en BTZ ONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land- . en veebouw, üls 1HCdc de huishoudkunde , handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
CONDITIËN, volgens welke de Oost-Indifche Compagnie dezer Landen , ingevolge de Refolutie der Vergadering van Seventienen, in dato 29 Maart 1791. en vervolgens, aan alle Particulieren accordeert , om voor hunne Rekening in 's Comp. Schepen te laden allerlcie Goederen, Waaren ea Koopmanfchappen , uitgezonderd Amunitie van Oorlos, Opium en Ol: Vitriol. welke Contrabande worden verklaard, na Batavia, Cylon, Cormandcl, Bengalen en Cabo de Goede Hoop.
Onder betaling der Vrachten, hier onder vastgefteld.
Art. 1.
Geen Kisten nog Kasfen zullen groter, maar wel kleinder, mogen zyn als een ordinaire Recognitie-Kas, dat is
lang "3 voet 6\ duim~) Amfterdamfe maat buitenswcrks
breed 2 6 J > cn ieder niet zwaarder als 800 ft
hoog 2 6\ j Amfterdams gewigt.
Edoch in extraordinair geval van te verzenden Meubelen, HuisI fieraden, Inftrumentcn , Rydtuigen, of zodanige ftuks, alsmede dc lengte, breedte en hoogte van zodanige Fusten en de cubicq > ootc„" inhoud , ook het gewigt, mede by de infehryving rnoetqfl
opgegeven worden.
Geen Manden oT Pakken zullen worden geaccepteerd.
De Goederen zullen in geen Muscovifche Matten mogen worden geëm'oaleert.
Art. 2.
Men zal kunnen infehryyen voor zo veel Lasten, of getal va» bekend te ftellcn ftuks, wigtcn en maten der in natura, of in fust, in te laden Goederen, als men zal gelieven goed te vinden.
Art. 3.
De infehrvving zal telkens gefchieden op den tyd, die by aanleg van Schip of Schepen daar toe by de Amfterdamfche , Rotterdamfche en Leidfche Couranten zal worden bepaald. Art. 4.
Op de in te leveren Billcttcn zal duidelyk moeten worden uitgedrukt , en, by ondertekening vart dezelve, blyken b A. Door wie de infehryving word gedaan.
B. Het getal der Lasten, dan wel der ftuks, wigten en maten, of fusten, voor welke word ingefchreven.
C. Generale Specificatie der benaming van de onderfchei Jen ' foortcn van Goederen, ten einde men daar uit zal kunnen afnemen, welke tot onderlast en ter toelading zal moefen dienen.
D. Diftincte opgave der grote van ieder Fust, het ryFist, Kas of Vat, met by voeging van de No. en merken van ieder derzclve.
A 3 Art
1 j» - .v'.



V 6 )
Art, 5.
TJe quarititeiten, waar voor in dier voegen worden ingefchreven, zullen door de Infchryvers, of iemand anders, voor hun ter inlading moeten geleverd worden.
Art. 6*.
Indien by de Infehryving bevonden word dat'er voor meerder Schecpsruimtc werd ingefchreven, als de des tyds aangelegde Schip of Schepen zouden kunnen innemen , zal 'er een proportionele fchikkins: worden gemaakt, op dat ieder Infchryver gelegenheid zal kunnen hebben eenige Goederen te verzenden, cn zal op deze y.-yze telkens, by ieder aanleg yan Schip of Schepen zo veel van hunne ingefchreven quantiteit by preferentie, als na convenicntie gefchieden kan, voor anderen ter ïnladmg worden kangenoiacpj, dat, zo lange ieders ingefchreven tantums niet verzonden zyn, geen Goederen van andere Inlehryving zul- i ien aangenomen worden.
Art. 7.
De Goederen zullen, agt dagen- ria dat daar van 'inde by Art. ■ 3 gemelde Couranten advertentie zal wezen gedaan, moeten worden bezorgd aan-de Werf van de Oost-lndifche Compagnie, met een Lyst, door ieder Infchryver van zodanige Goederen ondertekend, en accorderende met het geen by Art. 4. is bepaald; ■ op welke Lyst niet alleen zal moeten zyn gclpccificeert het bruto gewigt, en de juiste meting cn cubicq inhoud van ieder Kist, Kas of Vat, maar ook allen dc cubicq voeten tc Tarnen gebragt. Ook zal op ieder Kist, Kas of Vat, de bruto wigt moeten genoteerd ftaan.
A«. s.
Aan de Inladers. zal by de levering hunner Goederen aan de ' Werf gratis worden afgegeven Cognosfementcn in blanco.
Art. 9.
In de Cognosfementcn zal uitgedrukt moeten worden: De naam van dc Capitein.
het Schip.
• de Aflader.
_- .. 1 ,. aan wion de Confignatie luid.
— No.
— merken.
— getallen, der ftuks, of der maten, en — benaming der Fusten van de ingeladen
Goederen.
Art. 10.
De Kisten, Kasfen en Vaatwerken, zullen by de Oost-lnd. ' Comp. worden nagemeten, ook door dezelve (zulks goedgevonden wordende) gewogen, en wanneer alles aan de Conditiën voldoende word bevonden, van wegens de Oost-lnd. Comp. gebrand, met zodanig Schip als dezelve zal goedvinden, vervolgens ten kosten van dezelve na boord getransporteerd; zullende alle nfico en fchadens, van welke natuur, of hoe genaamd, zyn voor rekening van de infchryvers.
I Art. 11.
De Oost-lnd. Compagnie behoud aan haar de faculteit, om, voor zo veel des noods, zo hier te Lande als in Indien, en aan Cabo de Goede Hoop, in prefentie van den Eigenaar, of iemand van z.yncnt wegen, of die, aan welke de Goederen zyn geconfignccr'd, dc Kisten, Kasfen en Vaatwerken te openen, cn Contrabande in dezelve bevondai wordende, als dan de geheele party waar toe behoren, zonder enige forme van proces te confisqueerecn.
Art. 12.
Ieder Infchryver zal, 'na dat dc infeheping gefchied zal zyn, op een daar toe te bepalen tyd, zync als by Art. 8 en 9. vermeld, ingeleverde Cognosfementcn , aan bet (,'ost-lnd. Compagnie Refidejuiehuis, by d^n Ontfanger der Vragtpenningen, kunnen afhalen.
Art. 13.
Voor-Vragt 'zal moeten worden betaald in proportie van/180:voor ieder Last van 120 Cubicq voeten na Batavia; ook voor dit [aar na Cylon , Cormandel en Bengalen , indien dc Compagnie derwaards equipeert, en ƒ 150:- na Cabo de Goede Hoop, dan wel voor dc onderftaande Goederen, als :
Na Batavia , | Na Cabo Cylon,Corman- de CoedeHoop. del enBengalen
Touwwerk 't Lastvan 4000$ ƒ180 ƒ150 '
Ankers yzere • 4°°° : - 180 - 15° '
Band en Staaf-yzcr,
item Staal '—• 4°°° • - *5° " " I25
1, Loot — 4°oo - - 120 - 100
SmekolendeHoedvan38 maten - óo —— - 50
Metzelftcnen , gele, friesfche,
klinkers, . d'1000 ps - 24 — - 20 <
dito moppen in
foortcn . d'1000 ps - 45 * 37s
Molen enSlypftcnennafortim. » • • Houtwarend'120 vierk. voeten
Amfterdams -15° " 12 3 *"*""*
Masthouten en Spieren d' 120
voeten als boven - 180 « ■ - 15°
Kisten, Kasten en Vaatwerk,
de vierkante voetAmfterdams ft. 30 ft. 25 —-
Art. 14.
Dc betaling der Vragt zal moeten gefchieden by het afhaalen de- door den Capitein getekende Cognosfementcn, a contant m grof Zilvergeld, tegens korting van 1 pCt.} edoch de vragt voor twee Lasten of daar boven bedragende, zullende Inladers, de» begerende, kunnen voldaan met- de betaling der helft m contant en de wederhelft in promesfe, vier maanden na dato van dien, on vertoning te voldoen', doch zal, in dien gevalle, geen korting, noch van dc eerfte, noch van de laatfte helft, valideereu.
Art*



( 7 >
Art. 15.
Voor de beuling der Vragt, zal van Comp. wegen op deCoMosfeMffltrtCT worden gequiteerd , alzo buiten dien geen uitlevering op dezelve in Indien, of aan de Cabo de Goede Hoop, zal. geïchieden»
« v <• üi : ■,'•> • Art. wK - ' - *• ' '
De Zeevarende», werkelyk in dienst van de- Oost-lnd. Comp. of op ieder Schip, het welk mede met Goederen van Particulieren op vragt word beladen, befcheiden , zullen gehouden zyn by infehryving voor te verzendene Goederen, zulks door en ten namen hunner Gemagtigdens, woonachtig ter plaatze alwaar de affcheping door de Comp. gefchied , te doen ; wcLkc Gemagtigdens dienvolgens ook als Afladers dier Goederen by de Cognosfementeu moeten worden bekend geitcld..
Art. 17.
En op dat voorfz. uitzendingen met tc meerder voordecligc uitzichten en gerustheid zullen kunnen gefchieden, is by dc Oostlnd. Compagnie goedgevonden.cn v.crftaan :
1. Dat aan alle Particulieren .viy gegeven word, om, voor hunne rekening, in Indien en Cabo de Goede Hoop, allerleic Goederen, uitgezonderd die,welke de Comp. aan haar zelve behoud, en gcfpecificecrd zyn by de'Conditiën , op het ftuk der retouren vastgefteld, te mogen inkopen, en met Comp. Schepen op vragt cn recognitie, in deze Landen aan te voeren.
2. Aan dc Afzenders van particuliere Goederen een generale preferentie tot in Cajs telling van Penningen tc Batavia, voor het provenu der Goederen , aldaar aangebragt, te accorderen , onder expresfe voorwaarden nogthans, dat aldaar aan de Hoyge. Regering, dooi- overtuigciide^bl) ken , werd bewegen, dat de geoft'e-
reerde penningen, ter in Cas telling, zyn geprovenieerd uit particuliere Goederen, van hier uitgezonden na den 1. May van dit jaar 1791 , en voor dewelke aan de Compagnie vragt is betaald.
3. Dat al het geen van Compagnies wegen in Indië mogt worden aangekogt van Particulieren, aan hen Contant zal worden betaald,, of in dies plaats, ten keuze van den Leverancier, in Wisfel öp Nederland, te betalen drie maanden nazigt.
4. Dat in Indien en Cabo. de Goede Hoop , ten ftcrkften zal worden geinterdiccert en verboden, alle Invoer van Europifchc en Americaanfche Goederen, Waarcn cn Koopmanfchappen met Schepen van vreemde Natiën, en dat ten dien einde de ftiptfle bevelen na Indien en Cabo de. Goede Hoop zullen worden gedcpecheert.
5. Dat voortaan in de Plunjckisten niet anders zal mogen zyn als Plunje, en contrarie bevonden wordende, al was het ook dat de Kisten reeds waren gebrand, en zelf aan boord der .Schepen, alles zal worden geconfisqueert.
6. Dat aan, alle Particulieren, dewelke Goederen zouden willen verzenden, informatie zal worden gegeven, indien zy zulks verlangen, van zodanige Artikelen, dewelke de Compagnie goedvind voor haar zelf tc verzenden.
Eijidelyk 7. refereert de Compagnie aan zich deze Conditiën
in der tyd. zodanig te amplieeren en altereeren als zal nodig v.ui-
L-o n d e n , -den 4, Juny- Een Oost-Indisch Schip , uit CMna in Frankryk gearriveerd J heeft tyding mede gebragt „ dat höt Tin, in het Jaar 1789 door on^e Oost-lnd. Comp.. tot 80c tonnen gezonden , een ongemeen voordelige Marlt, niet alleen, in Chi.:a, mgua 00over al in Indien,, aangetroffen heeft; \Vcskïlvön men reden heeft tc verwsgtcn, dat dit eöii Anyke! van zeer veel belang zal worden. Men heeft ook Berigt, dat her BntfeheTin, in verfcheidene gedeelten van het Mogoifc'ïie Ryk, aftrek gevondenheeft , en dat wy, binnen weinige Jaren, de- Hollanders in hunnen handel uit Banca zullen evenaren, zo wy dien tak van htm handel, niet geheel in den grond boren. —Onze Compagnie heeft het liiatftc Jaar 1200 tonnen afgefchcept. ... ...
Maande lyksche Pryslyst der tnuit land sche e f f ect en.
InlanbschE, Holland. 2$ prCts. 7ï a 8o. Zeeland. 2$ prCts. 50 a 56. Friesland 2 crCts 65 a 66. Utrecht. 2\ prCts.. 79883. Generaliteit. 3 prCt. 85894. Last-eri Veilgeld. 2i prCts. 67 a 70. Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 91 393. Dito nieuwe Negot. 98I a 99§. prCt. -Dito 2§prCvs 79 a 83. ö. /. C. hot. 3 prCts. 72 a 77. NieuweLotery 73876 prCt.
En.gelschü. Bank-ACt. i O. Ind. I 6SJ a i<58. Z. Zee.
geflot. O. Z. Z Ann. Dito nieuwe geflot. 3 prCts. Ger;
82|a 83I Dito gerd. 8ifa82, Dito 1751. —■— 4 prCts. Gcr. ioiga 102. 5 prCts. Dito geflot. Lorid. 24juny:
Fransche. O. I.C. Aft.\an 2500-oC-j 1 Ditovan
1 oC 1000 oC-^ Disc. Kas—,— Lotery Oft. 1783. o<
Dito Empr 200 Mill,- prCt. Dito 125 Mill . prCt.
Dito 80 Mil\.~ prCt. Dito zonder Bullet prCt. Dito
120 Mill. ■ Parys 24 jiriy. de BeuTs gefloten.
Diverse B u i t e n l a n d se h e. Amerika. 5 prCts.iooï aioi|. Dito 4 prCts. no-a 111. Dito liquid. Debt. 500,000 DolL 86a 88 prCt. Dito by P Stadnitski 148 a 150. Dito by Staphorst 144 a 146. Dito dito van 17-90. 114 a 116. Kwik en Wenerb, . 5 prCts. ioija 102 41 prCts. 99 a 100J. Dito 4 prCts. 951 a 98. Spanje. 5 prCts. ioo§ a 101. Dito 31 prCts. 88 a 90?. irankr.
Geneti. Gaar. 4 prCts. Rusland. -5 prCts 98^399!.
Dito 4J prCts. p8f a 99*. Dito 4 prCts. ——— Zweden,.
5 prCts. 96 a 98. Dito 4§ prCts. 93Ï a 94§. Dito 4 prCts„ 91 a 93 f. Denemarken. Toll. 4 prCts. 98 a 99. Dito Holft. 4 prCts. 98|a99§. Dito Leen. cn Wisf. B. 4 prCts. 96^ a 97J. DitoKroon. 4prCts. 97 a 98. Dito Afiat Comp. 99-J a tao§* P«len.~ 5 prCts 97|aioo. Saxen. Onverwisf, Steuer 3 prCts. 341 n 35ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 35! .136» ftv.. Dito Kamerft, 3 prCts» 35 8351 ftv. Pito 2 prCfs, 291 a.304 ftv.



i s )
? R Y 8 DER GRANEN.
' .ROGGE. Het Last. t i Ggld. v
TARW. Het Last. —gfif.e . . SoaI02 q
Poolfebonteenwitte ^3* ^^Coïb. eaStett. ^ 1
Koningsberger . • "°aI" __eeuwfche Overm. • : —
Vriefche . • 130 a l°° i __rouwhaver . ■ 74 a 86
BovenUndfche . i3Sai5Q Boei_w.Amesf.enGooU. L.23 a 24
Voorlandfero.de . Dito Brab. en Vlaarof. L.23 a 24
O Lï, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en j^*»^
• / Walvisfyi;r,Muan tt .j / 7 van 12 stek. . ./ <s
Hennipzaat . . i M' | ^ rodf _ ■ f $0
WISSEL-COURS.
„■„ ft osé Hamb. zigt . ft. 35
^boa$ l I dito 2 m. , ft- 34|
« r ' ' ' I 05I Altona,Zigt ft. 34|
Sevilien . - • | 95| £ m> . ft. 34?
Usfabon . - g Bre£lau,6w.dat.ft. 4iJ Veneticn . • g Sg 8 Wcnen, 6 w. dat. ft. 34| Genua 1 ' * 'ft gil Antwerpen pCt. 8%yed. Livorno . • • * ? Qent _ _ pCt. 3§ver . Parys.ani. .. • l^iUrusrel . pCt. siver dno zigt . • .4*4,: Zeeland . pCt. aiverl.
iJil Uotterdam J>Ct. J
SPECIE-COU RS'
~ iSf- A'it . pCt. 8ïa:8.|
Baren Goud, per Casfa ƒ355. • ^
duo, perbancc, . • • ;Louistfor uAiQ.KS
KieuwcDuk. per ftuk ƒ 5, 8, ^epiftol. . /tI, 4
Oude dito . • / 5. J - dg Malta f I3, 4
FranfchePiftol. . . /_W
Pruisflf. dito . . /9, ^Sve^p.m. ƒ
Lunenb. dito . • / < ' ^ Grof , . ƒ .25, 7
Spaanfe mto .. • i» Ag_0 van de Bank Ja^nCt,
Guimes . . • • Jl~> 2 0 Souvereine . • £fW* I
Amsterdam, den 27 Juny ï*ft*<
— ~~ " \ ] v t A AT enLOOSJ % S.
■Te Haarlem, by P L A r A
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
' Het getal der Dooden , gedurende de Iaastverlopene /eek, is geweest: te Amfterdam 183: in 's Hage al, d te Haarlem 10, onder welken laatften 2 beneden de 2-Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittreksel der Dagelykfche Waarnemingen van 5 tot 18 Juny i791- te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 4- 'd=n 7den. Barom. I Laagfte . . 27, 7|. den nden
1_ Gemiddelde der beide Weken 27,i°B *,
Therm. fHoogfteftand 20°. 's Midd. van den 7den. Rf„,,<Laagfte . . 4°. 'sMorg. van den 1 iden. ^Gemiddelde der beide Weken 14, 7 1. JJeerfchende wind W.N.W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
i b/ro- thermo- streek
I7QI ME- MEl'ER. DER luchtsge-
jUW I TER. NoOTdlZuid. WIND. STELDHEID^
29. JJJ? 57= bewolkt.
22.^ 29. 9 oo| 7.2 w-
I 20. 0 47 44 ___Zl_
7^7— J£pél z. w. 'sMorg. en'sAv.
1 t I ,,1 w z. W. ! betrokken , ander*
:23- ^ 29 9. 6' li* 1 w omtr. helder.
^29.1 of _5 8 I 5 8 _. ±- w^_j .
'("30. o «m [ 67 wolken, 's Avond»
< 50. o 68 I 7-s ■ ' betrokken.
Ito. o <Si§_J_J°_ z Wl ■
~J1^ Wi I 70 w. z w.
1 1 x^t I 78 helder.
(_29.11 59 I ^
/ 29- 9 6iL_L_i2
— eTl -o 82 z. Z. W. Voorm. wölken ,
\ 9- t I ' t z %v. >ara. donder tm
"•U9117i y__^-= r
■ P9.-T, ^ I W^W- omtr. helde.



1791* No. 158.
AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
OOR MEER- EN M 1 N - GEO EFFENDEN.
Vrydag den 8. July.
B E R I G T E N.
NEDERLANDEN.
i^fefARDERWïK, den 17. Juny. Eergister heeft
fTT 11 de Hooggel. Hr. Corn. Wilh. de Rhoer den •tl jjj post van Re&or Magnificus dezer Hoge Schole W==#ö$ afgelegd, en overgedragen aan den Hoogg. Hr. Ev. Scheidius , met het houden ener plegtige Redevoering: de artibus ac liter arum Studiis, Romanorum ingeniis et Reipublïcae accommodatis , dat is: over de betrekking, welke de Kunsten en Wetenfchappen by de Romeinen hadden tot het Volkskarakter en Staatsbeftier. Ten zelfden dage is door de Heren Curatoren tot Secretaris van den Academifchen Senaat voor het volgend jaar aangefteld de Hooggel. Hr. Petrus Roscam.
Verslag van enige Proefnemingen met Houtskolen, ter zuivering van Bedorven Water, door S. J. van Geuns, Med. Êf Phil. Doctor te Amfterdam.
Gelyk dikwyls een louter toeval, ene enkele zeer geringfehynende Waarneming uit het gemene leven, aanleiding heeft gegeven tot zeer gewigtige ontdekkingen, zo ziet men hier van ook •»eder een uanmerkelyk voorbeeld in de twee onlangs uitgevondene en in dit Weekblad bekend gemaakte middelen ter zuivering van bedorven Water.
De zeer verdienstelyke Apotheker van Barnevetd liet voor een geruimen tyd, met andere Proefnemingen bezig zynde, enige ongebluschte kalk vallen in ene tobbe met water, welk door Ijet rotten van bladen bedorven was. Tot zyne verwondering zag ,
VII. D£EL. i
hy dit water weer helder worden, en bevryd van allen onaangenamen reuk. Hy herhaalde opzettelyk deze Proefnemingen, en dc uitkomst ftceds dezelfde bevindende, flocg hy dit als een middel voor, ter verbetering van bedorven water op de Schepen , welk hy verder volkomen drinkbaar maakte, door vermenging met zogenoemde vaste lucht.
Reeds voor lang wisten ervarene Huishoudfters, dat uitgedoofde Turf- en Houtskolen het vermogen hadden, om aan verfcheldece kwalyk riekende en enigzints bedorvene zelfftandigheden , vooraamelyk aan vleesch en visch, den onaangenamen reuk e« fmaak te benemen. Ook wist men zedert lang, dat houten palen , die van buiten gebrand en verkoold zyn, het bederf in 't water en onder den grond langen tyd wederftaan, terwyl anderen die niet gebrand zyn fpoedig door bederf en wormen worden aangetast. Deze en diergelyke Waarnemingen, die eiken Scheikundigen hadden kunnen en behoren aan te fporen, om het bederfwerend vermogen van de Kolen nader te onderzoeken, ontflipten echter de oplettenhcid der meesten. Men was zo gewoon, de Kolen voor een louter voortbrengzel van 't vuur te houden, en zo geheel vreemd van het denkbeeld, dat zy een wezenlyk beftanddeel van alle Plantgewa-sfen en Dieren uitmaken, dat na de tyden van Stahl, die zich nog het meest met het onderzoek der Kolen heeft bezig gehouden, flegts zeer weinigen het der moeite waardig oordeelden, enige harer eigenfehappen, of hare beftanddelen, fcheikunstig te onderzoeken , tot dat de Heer Lavoifier ■en zyne beroemde medearbeiders, door hunne ontdekkingen, de algemene aandacht der Scheikundigen meer dan voorheen op de Kolen en de Koolftoflê deden vestigen,
Dc Heer Kets, een zeer ervaren Scheikundige te Göttingen, kwam in den Winter des jaars 1789. door dit ene en andere eindelyk op het denkbeeld, of ook niet het water, welk, door het ftilftaan en vermengen -met rottende zelfftandigheden, bedorven en ondrinkbaar was geworden, door middel van Kolen te verbeteren zoude zyn. De uitflag zyner Proefnemingen beantwoordde volkomen, en overtrof zelfs zyne verwachting. Hf B zag„



Lg cn ik was hier van meermalen ooggetuige, nat veleïlcic ondrinkbaar, bedorven en ftinkend water, in weinige Men, all« kw,-.ie reuk, fmaak en kleur verloor, wanneer het met ene Knoegzame hoeveelheid fyn gfftptenc Ho&kolen vermcagd en voorts door linnen of vloeypapier doorgezygd wierd; Met deze ontdekking ingenomen, verkoos hy dezelve enigen tyd geheim tc houden, en de bekendmaking daar van, tegen ene matiee beloning in zyn Vaderland, in Engeland en in onze^edeinden aan\ algemeen aan te bieden.. Het gewigt zyner UltS het voorbeeld van anderen, die aanzienlyke fommevoor de bekendmaking van flegts weinig beduidende geheimen genoten hadden, cn zyne eigene.niet zeer ruime, omftandigheden wettigden volkomen.dit befluit, e^moesten hem enen goeden m öag daar van doen hopen.. Hy vond zich mtusfehen hier m te tem eefteld, en had toen de edelmoedigheid, om dit middel openlyk bekend te maken.. Hy gaf ook my in enen brief verlof, dit in myn Vaderland te doen, voegende 'er tevens by , voornemens te zyn binnen kort uitvoerig hier over te zullen handelen, m een Werkje, welk binnen kort ftond uit te komen, doen wt.es uitgave thans zeer vertraagd fchynt te worden.. Ingevolge hier Tan heb ik de bekendmaking van dit middel kortelyk medegedeeld in No i?2. van dit Weekblad.-Omtrent denzelfden tyd maakte de Heer Lowitz, te Petersburg, dit zelfde middel, welk ook hy naar het fchynt, onbewust van de Proefnemingen van den Heer Kels, uitgevonden had, aan de Oeconomifche Maatfcnappy aldaar bekend, welke hem daar voor met enen Gouden Eerpen-
^edTrt^de bekendmaking van deze ontdekking, hebben ookmy vele en herhaalde Proefnemingen overtuigd,, dat, onder alletot hier toe voorgeflagene middelen, de houtskool het eenvoudiglte, minst kostbare en zekerftc is, om allerlei bedorven en ftinkend water van allen kwaden reuk en kleur te bevryden, cn zelfs Weder drinkbaar tc maken. Om ook anderen tot het herhalen en uitbreiden dezer Proefnemingen aan te moedigen, en om dit aniddel dus van meer algemene nuttigheid te doen zyn, zal ik -hier kortelyk den uitflag myner proeven mededelen.
■De konstbewerking is, gelyk ik dezelve reeds boven met een Woord opgegeven heb , zeer eenvoudig. Na de inmenging van 2e houtskolen m't bedorven water, verdwynt de flank m zeer korten tyd, dikwyls ogenblikkelyk, zomtydsin enige minuten, Cn zelden word hier toe meer tyds vereischt daneenquartier uurs.
De veelheid van Kolen moet. geëvenredigd zyn aan den trap tan bederf, welk het Water ondergaan heeft; ook verfemlt dezelve naar den aart van. het bederf des vogts , welk men zuiveren wil. Water, waar in vleesch of kleme diertjes bcdorver 5_yn vereischt ter zuivering meer Houtskolen, dan dat waarii bladên gerot zvn, en dit weder-meer dan ftilftaand moerasfis water, welk met ontvlambare moeras-lucht ( Gaz hydrogenméti de Gaz azotique) of met zwavel-lcvcr-lucht ( Gaz. hydrog fulfuré) bezwangerd is. Doch van welk een aart het bedorvei water ook zyn moge, ik heb altyd 2 loot fyn geftotene bonts kolen genoegzaam gevonden., om één pond van zulk water t zuiveren. Ene mindere hoeveelheid is wel genoegzaam, 01 aüsn- reuk, maaar.niet om den fmaak cn kleur, aan Pt water t benemen.
" ■ <"* ) Men zie een bericht van de Proefnemingen van den Heer Lowi, U óe h'ambw-gifeheAdrn-OmptoirNachrhhte», van ü«n do Ma ïW. .42 . ftuk..
De Kolên, welke hier toe gebruikt zullen worden, moeten versch gebrand en volkomen droog zyn. Kolen, die lang aan de tocht blooiffcft.id liggen,, trekken de vochtigheid van den dampkring ai.iv zich, en nafièncn op- deze dikwyls onzuivere vochtigheid dezelfde werking, die zy cp het water hebben, en verliezen daar door hun zuiverend vermogen.- De Kolen moe-
, ten dan niet fyn gefloten worden voor dat men ze wil gebruiken, of zy moeten bc\va,ard worden op ene plaats, die voor de lucht beveiligd is,. Ook moet men wel zorg dragen dat de Kolen wel. uitgebrand cn bchoorlyk doorgloeid zyn, zo dat zy gene reuk of fmaak van rook aan het water kunnen mededelen ;,
' ook moeten zy zorgvuldig van alle asch gezuiverd worden, om aan" het water geen loogzout by te. zetten.. De houtskolen verdienen de voorkeur boven alle andere Kolen, en onder dezenhebben my die.van het weekfte hout, by voorb. van Linden-, Wilgen- of Dennenhout, veel beter voldaan dan de Eiken- of Beukenhoutskolen. Gedoofde- Turfkolen benemen het bedorven water ook wel allen reuk, maar het water wordt door dezen niet zo helder en fmakeloos als van de houtskolen; ook trekken dc turfkolen meer vogts in zich, en 'er word dus te veel water verloren.
De Kolen zyn tot dit oogmerk het werkzaamfte, wanneer zy tot een fyn Poeder geftampt zyn; doch het fynst gedeelte van dit Poeder gaat, by het filtreeren, Wanneer men zich daar toe van een linnen doek bediend, met het water door,welk, op die wyze, minder helder word. Men .moet derhalven het geduld hebben, van het gezuiverd water door filtrcerpapier te laten lopen, of anders een weinig grotere hoeveelheid nemen van houtskolen, die flegts grof gefloten zyn, en waar van het fynite door een zeef afgefcheiden is.
Allerlei bedorven water kan dan op deze wyze gezuiverd worden. Ik heb proeven tot dit einde genomen met water, waar in zo Dieren als Plantgewasfen gerot waren ; met bedorven water uiteen Scheepsvat, cn mét ftilftaand ftinkend moeraswater. Ook het meest ftinkend Amfterdamsch Burgwalwater, welk ik uit de Goudbloemsgraft had doen fcheppen, verloor, na de vermengingmet Houtskolen, in weinige minuten, alLn ftank, en wierd genoegzaam volkomen helder. Men begrypt echter ligteiyk, dat: de zilte of brakke fmaak, op deze wyze, niet aan het waterkan benomen worden.
Jntusfehen bekomt het dus gezuiverde water dikwyls zyne volkomene klaarheid niet terug, en'er blyft meest al ene ligte: melkachtigheid over. Ook mist het water in den fmaak veelal! iets van die hardheid en ligte prikkeling op de tong,, die aam zuiver bronwater eigen is. Deze gebreken zyn echter geheel te; verbeteren door zulk water met vaste lucht te bezwangeren;; i waar mede echter vry wat omflag, tyd en kosten gemoeid zyn ,s N ten zy de methode, waar van de Hr. van Barneveid, m No..
127 van dit Weekblad gewaagt,-deze zwarigheden met had, en: 1 tot d'it oogmerk voldoende ware. De Heer Lowitz erkent ook,
- deze gebreken, en ftelt ter verbetering daar van voor, .om enis ge weinige droppelen Vitrioolzuur , die aan het water naauwlykss 'ï enen zuren fmaak mededelen , by het zelve te voegen; - verzekee rende, dat men,, dit doende, minder houtskolen ter ziuvermgg
van het water nodig; heeft.. Eenige Proefnemingen hebben myy
- ook hier van volkomen overtuigd; hoewel de eerstgemclde konst■ bewerking my veel beter zoude voldoen, - zo zy even gemakkeY lyk te verheten ware» ■ Op Schepen kaa zuJk ene byvoegmgg



van een weinig vitrioolzuur zeer nuttig zyn ter bewaring van l«zonldavan bet Scheepsvolk, tegen Seorbut enRotkoort- t fenf Dan, daar het water op deze wyze minder E^htktword 1 tot koken én toebereiden van velerlei Spyzen, zo raad de HM forvoTL, by het water, welk tot dit einde moet dienen, een weinig gemeen zout, in plaats van zuur, te voegen.
Het bederf van het water op de Schepen hangt met zo zeer af van het water zelf, als wel van de oplosbare delen, welke de houten vaten aan het water aanbieden en die voedzel verfchaffen aan een groot heir van kleine Diertjes, welker fteeds Ssfclende geboorte en dood het bederf in het water zeer fterk bevorderen. Om derhalven het water op de Schepen -zuiver te bewaren , moeten inzonderheid de vaten van alle overgeblevene vuilitrheid, welke het'bederf als een gest zoude verfpreiden, zorgvuldig gereinigd, en hier toe niet alleen met zand, maar | ^ok met gruis van houtskolen uitgefchuurd, worden; en voorts ; moeten, om de vermenigvuldiging der bederf veroorzakende In- ( reacn voor te komen, enige Hukken houtskool by het water m elk vat gevoegd worden. Immers dc houtskolen zuiveren niet j alleen het water van allen bederf , maar doden ook de Diertjes , die zich daar in bevinden; gelyk ik gezien heb, dat water j waar in enige bladen gerot waren, *n waar van ene enkele droppel, onder het Microscoop, ene menigte van lnfufie-diert.es -vertoonde, geheel van deze gasten gezuiverd was,'na dat het ihet gruis van houtskolen vermengd was.
De Heer Lowitz ontdekte reeds, voor enige jaren (*) , dat van rottend vlecsch , de ftank, na inwryving met houtskool, eerst veranderde' in ene fcherpc lucht van vlug loogzout, en daar nï geheel verdween. WaaiTchynlyk bevordert dus de koolftoffe <le vereniging van htthydrogene met het azote, de beste beftanddelen van het vluK loogzout, welke zich in het rottend vleesch ne^eV tonder en niet verenigd bevinden. Voor het ovenge komt het my voor, dat de bederfwerende kragt der Kolen moet tóegefchreven worden-, aan hare byzondere aantrekkingskragt, zo tot de flymige ftof, als tot de bedorvène lucht, die zien m zulk water bevinden, cn misfebicn ook aan ene ontbinding van het kolenzuur of vaste lucht, het voorname beftanddcel der Kolen, welk men weet, dat uit genoegzaam drie vierde delen Oxi-rene beftaat: welk zuunnakend beginzcl, zich affcheidende van de koolftoffe (carbone), tot welke het zelve anders ene zo crote affiniteit heeft, zich met hydrogene, dat m menigte uit het bedorven water ontwikkeld word, tot nieuw water verenigt. Eni-e proeven met het ftinkendst water, uit de Graften dezer Stad" waar in men de duidelykfte bewyzen vind van een Gaz hvdr'ogene fulfuré, hebben my in dit vermoeden bevestigd.
Intusfchen zullen verdere Proefnemingen moeten befusfen, m hoe verre deze ondcrftelling gegrond zy , en tevens moeten leren in hoe verre deze eigenfehap der Kolen hare verdere cn grote nuttigheid kan hebben, zo op de Schepen als op zommige plaatfcn van het vaste land: by voorb. of men de Kolen zal kunnen gebruiken, tot wesrncming van den vullen en dikwyls zeer rchadelyken ftank van ftilftaande wateren, als ook van riolen en Secreten; voorts of het zeewater op deze wyze zodanig zal kunnen gezuiverd worden, dat het niets anders dan zout bevat en dat het dus daar door tot dc bereiding van vclerleie fpyzen gefchikt kan zyn; of, door middel van Kolen, de ontWikkelin"- van vlug loogzout, uit rottende zelfftandigheden, zal kunnen bevorderd worden ten voordele der Fabrieken van Am-
.(*) Men zie Crell's Chemifche Annalia, 1788. II. theil, f. 36 ,131 ■tel volgg.
ïor.iak-zout, enz. Tot deze en diergelyke Proefnemingen dan evcle ik dit middel der oplcttcnheid en verdere-nafporingtnyner andgenoten.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademisciie ek andere schriften.
Nederlanden. Vier Leerredenen over het wederzien n de Eeuwigheid, door C. G. Ribbeck. , uit het Hoogd. ver:aald, 100 bladz. in gr. Svo. Te Amfterdam by M. de Bruin 1701. Deze ongemeen wel opgeftelde en ftigtelyke Leerredenen kunnen gevocglyk als een vervolg befchouwd worden, op het werkje van den Hoogl. Engel, over het zelfde onderwerp, van 't welk mede onlangs, by bovengtmelden Boekhandelaar, ene Nederd; Vertaling in 't ligt gekomen is, en waar van wy, in één onzer \orige Komma-s, een gunstig verflag gegeven hebben. Te weten, dc Stelling , „ dat de Gelukzaligen hier namaals hunne oude Vrienden en Bloedverwanten herkennen., " en hunne \erkcring met dezelven hervatten zullen," welke de Heer T.rgel, meer Theoretisch befchouwd, en enkel uit de Rede, haddc getragt te bewyzen, word hier in een meer praktikaal licht voorgedragen., en, onder ene nadere bepaling , voornamelyk niet de gronden-, welken de Openbaring daar voor aan de hand geelt, verder opgehelderd en bekragtigd, met byge? voegde aanwyzing van 'den heilzamen invloed, dien deze Leer, op het hart cn den wandel, vooral in'treffende ongevalkn,kan en behoort te hebben. Ten dien einde, handeld de Heer R. in de eerfte dezer Leerredenen, over het ware, of althans waarfchynlykfte denkbeeld, dat wy ons var. het wederzien inde Eeuwigheid te maken hebben. Jn de Tweede, toond hy de g-egmr.dheïd aan der hope op een toekomjlig wederzien. In de Derde ftaat hy byzonder ftil op den invloed dezer hope op da regeling van ons gedrag; terwyl hy in de Vierde of laatfte de troostryke gevolgen dier'Hope aanwyst. Het een enaiïc'crwcrd hier met zo veel oordeelkunde, als naauwkcurigheid , beknoptheid , klaarheid en gepasten ernst voorgedragen en • ontvouwd j zulks dit Stukje insgelyks alle aanpryzing verdiene , cn inzonderheid uit hoofde van deszelfs verband, met dat van den Hoogl. Engel, voor dc bezitters van dit laatfte, ene dubbel.' waarde heeft, voor zo verre zy zich hier door in ftaat gefield vinden om het onderwerp uit verfcheidene oogpunten te befchouwen, en den troost, daar uit voortvloeyende, des te beter te gevoelen.
Bet eerfte Boek van Mozes, (gemeenlyk) Genefts, naar het Hebreeuwsch , door Ysbrand van Hamelsveld , in groot 8vo. Te Amfterdam by M. de Bruin.
De kundige en arbeidzame van Hamelsveld, uit wiens vlugge en wel verfneden pen wy kortlings ene nieuwe Vertaling van des Schriften des N. Test. met bygevoegde ophelderende aanmerkingen ontvangen hebben , maakt in dit Stukje enen aanvang van ene nieuwe overzetting der Boeken van het Oude Verbond; op gelyke wyze ingerigt als de eerstgemclde. Te weten, voor af gaat de Vertaling, en dan volgen de korte aanmerkingen afzonderlyk. Wat de Vertaling betreft; de Heer H. houd zig wel ten naauwften aan den Hebreeuwfchen Text, doch fchikt dezelve zo na mogelyk na het Westeilche taaleigen; terwyl voorts zyne afwykingen van de gewone overzetting doorgaans niet weini? ter opheldering van het regte doel en de ware mening der woorden dienen. De verdeling van Kapittel en ver» 1 B 2 via*



C 12 )
vind wen hier, gelyk by het N. Test, op den kant geplaatst, en het geheel van dit eerfte Bybelboek onder 50 Afdelingen gebragt, die. onderfcheiden van de gewonen, meer gepast zyn voor den wezentlyken inhoud.
De Aanmerkingen beginnen met enige algemene over dit Boek, deszelfs Naam, Schryver, de bronhen, waar uit het ontleend is, deszelfs waarheid en Goddelykheid, nevens den inhoud daar van en.het oogmerk van den Schryver; welk een en ander zo beknopt als bondig behandeld word : gelyk ook de verdere afzonderlyke aanmerkingen over 't geheel alle blyken dragen van 's mans geleerdheid en oordeelkunde, zo wel als van zynen goeden fmaak en vrye denkwyze; terwyl derzelver duidelyke voordragt ongemeen juist naar de gemene vatbaarheid, zelfs van ongeoeffende verftanden is afgemeten : zulks wy aUe reden hebben, om ons, uit dit eerfte Stukje, een zeer goed geheel te beloven, 't geen regt gefchikt zal wezen om ook den min ervarenen voor een Huisbybel te kunnen dienen. — Om over den aart en wyze der Vertaling, en tevens over des Schryvers ftyl te kunnen oordelen, diene da volgende ftaal, waar mede wy dit kort verflag zullen befluiten.
Gen. Cap. 49. Jacob zegent zyne Zoonen. —— Jacob fterft.
t>aar na ontbood Jacob zyne Zonen, en fprak hen op vs. 1,
de volgende wyze aan : „ Verzamelt u , want ik zal u verkondigen Het geen u in toekomende tyden zal wedervaren. Vergadert u, en hoort gy , Jacobs Zoonen! 2. Ja, hoort naar Israël, uwen Vader!
Ruben! Gy myn eerstgeboren! 3.
Myne fterkte ! eerfteling myner mannekracht I t/itmuntendfte in waardigheid!
Bruifchende, als een ftortende Stroom, 4.
Bleeft gy de uitmuntendfte niet!
Gy hebt het bed van uwen Vader beklommen.'
Daar zyt gy ontheiligd!
Myn bed heeft hy beklommen l
Simebn en Levi zyn broeders : 5.
ftlet wreedheid vierden zy hunne bruiloft.
Myne ziele ftemde niet in hunnen aanflag! 6.
)Myn edel hart had geen deel in hunne Vergadering!
Want in hunnen toorn floegen zy mannen dood.
In hunnen moedwil velden zy princcn..
Vervloekt zy hun toorn, die onvcruidlyk; 7. 'Hunne grimmigheid, die woedende is! Ik zal hen vcrdeclen in Jacob , Verfpreiden in Israël!
Gy, Juda! u zullen uwe broeders pryzen! 3.
Uwe hand is op den nek uwer Vyanden :
U zullen de Zoonen uwer Vader met eerbied hulde doen.
Juda is een jonge leeuw! 9.
I>oor den roof, myn Zoon, zyt gy groot geworden ;
Hy legt zich neder en rust,
Als een leeuw,
Als ccne zuigende leeuwin !
Wie zal hem opftooten?
De feepter zal van Juda niet wyken 10. Wetgevers zullen van hem geboren worden £ 'Tot dat de rust aanbrenger komt.
Wien Natiën zullen gehoorzaamcu,
Hy bind zynen Ezel aan den Wynftok, li, Het veulen zyner Ezelin aan de edelfte Wynftokken Hy wascht zyn kleed In Wyn Zyn opperkleed in druivenbloed.
Zyne oogen zyn rood van Wyn, i#. Zyne tanden wit van Melk.
Zebulon zal woonen aan de kust der Ze» Ï3, Aan de fcheepryke kust. Hy zal reiken tot Zidon.
Isfafchar is een fterke Ezel 14. Hy ligt gerust tusfehen de ftallingen:
Hy befchouwde de rust, als wenschlyk, 15.
En het Land dat het bekoorlyk was.
Nu neigde hy zyn fchouder om te torfchea,
Hy werd een dienstbaar knecht.
Dan zal zyn volk beftuuren 16, Als een van Israëls Stammen.
Dan is een flang op den weg, 17.
Een cerast op het voetpad,
Die het paard in de verfenen byt,
Dat de Ruiter achter over ftort.
Op uw heil wacht ik, 0 Jehova! it.
Gad; ftropende benden zullen hem aanvallen? 19,
Hy zal hen by den aftocht overweldigen.
Van Afer komt vettigheid, zyne gewoone fpyze; 20.
Hy zal gerechten leveren voor konings tafelen.
Nafthali is een breede Terpentynboom, 21.
Verfierd met ftaatlyke takken.
Jofef is de telg van een vruchtbaren tak, as.
Een vruchtbaren tak by eene waterbron.
Wiens fpruiten zich om hoog flingeren tegen enen muur.
Met euvelen moed 23.
En bittere vyandfehap
Mikten de boogfehutters op hem,
Doch zyn boog bleef ftyf, 24.
Zyne handen en armen waren vlug,
Door de hulp des machtigen Gods van Jacob,
Door den hoogften behoeder van Israëls gedenkfteen;
Door den God uwes Vaders die u helpt a^.
Den Algenoegzaamen die u zegent,
Met den zegen des hemels van boven,
Met den zegen der lager liggende Zee,
Met den zegen der borsten en der baarmoeder,
De zegeningen van uwen Vader zyn vast, 26,
Vaster dan de zegen der bergen ,
Zyn wensch overtreft de eeuwige heuvelen.
Zy zullen komen op het hoofd van Jozef,
Op den fchedel des gekroonden onder zyne broederen.
Benjamin is een verfcheurende wolf,. 27,
Des morgens verteerd hy den roof
Doch in den avond zal hy buit uitdeelen.
Laudatio Simonis Episcopii , publice dicta Amfleladami Mde Sacra Remonftrantium, die 25 Novembris, Jnn. 1790. a Jano Konynenburg, cum in eorum Schola Theolugice- atqire Hijioria Ecclefiastïca Profesfwnem aufpicaretur. Jmjietedami apud M. Schalekamp 1781. 4t0- 5<5 pag.
Pauli van Hemert Oratio de prudenti Christi, Jpostotorum; atque Evan^elijiarum cuitfiHo &c.



< *3 5
Redenvoering van Paulus Van HeMERT over de Voorzichtigheid waar mede Kristus de Apostelen en Evangelisten zich in hunne Redenen en Gefchriften, zo veel mogelyk naar de vatbaarheid, des Volks gefchikt hebben, uitgefproken te Amfterdam, in de Remonftrantfche Kerk, by de aanvaardiging van het Hoogleeraar ampt, in de Wysbegeerte en Fraaye Letteren, aan het Kweekfchool der Remonftranten, den 24. van Slagtmaand 1790. uit het Latyn vertaald, te Amfterdam by M. Schalekamp 1791. gr. 8vo. 83 bladz.
De eerfte dezer Redenvoeringen behelst, na ene uitvoerige Inleiding over de vereischten van enen goeden Godgeleerden, den lof van den alzins uitmuntenden Simon Episcopius. De betrekking, waarin deze tot het Kweekfchool, by 't welk de Heer K. het Hoogleeraarambt aanvaarde, geftaan heeft, billykt zeer de keuze van deze lofrede. De Hoogl. K. doet in dezelve, zo door den zuiveren en mannelyken ftyl, en de ordenlyke behandeling van het waardig onderwerp, als door zynen gematigden en befcheiden yver, zelfs in het pryzen van een der voortreflykfte Mannen, waar op het Genootfchap der Remonftranten mag roemen, op goeden grond hopen, dat hy het roemryk fpoor van Episcnp-us, in dezelfde loopoaan geplaatst, met eer voor hem zeiven , en nut voor anderen, drukken zal. „
De twede Redenvoering, wier onderwerp, gelyk de Hooggeleerde Schryver ons met veel rechts fchynt aan te merken, meer voor ene Verhandeling, dan een eigenlyk gezegde Redenvoering gefchikt is, verfcheen wel eerst in 't Latyn, doch byna gclyktydig in het Nederduitsch, in 't licht. Hy befchouwt ïn deze zyne Redenvoering de handelwyze van Christus en zyne Apostelen, als byzonder overeenkomstig met die van alle Volksleeraars van alle tyden. Hy ffiaafl zyn gevoelen , deor aan te tonen, dat Christus, zich byzonder naar den fmaa* der
loden fchikkende, zich bediende van Gelykenisfen: ■ hoehy,
eelyk ook daarna zyne Apostelen, zicii, by voorkeur, tot Ware en bevatbare zaken bepaalden. Ja hoe zy zelt de gelegenheden, nu eens door ene wending van't gefprek , enzomtyds plotsling, affneden, om over moeilyke en duistere zaken te handelen. Voorts wyst hy aan, hoe veel verder nog de infehiklykheid van Christus en zyne Apostelen zich uitftrekte, daar zy in hun onderwys dikwyls afdaalden tot de algemene cn zo dikwerf valfche begrippen der Natie, daar zy zich bedienden van Volksfpreuken, gefchikt naar deszelfs dwaalbegrippen in het Natuurkundige. Nog verder gaat de Heer van Hemert met aan te wyzen, hoe zich Christus en zyne Apostelen met alleen van verkeerde benamingen der zaken, of geheel verkeerde Spreekmanieren, maar ook van aangenomen Verhalen, van zogenaamde Argumenta ad hominem, van dc bcklccdzels cn beelden der Joodfche Godgeleerdheid bediend hebben; ja zelfs, dat zy gebruik gemaakt hebben van de gewoonte der Joden, ïn het aanhalen en toepasfen van gezegden uit het oude Verbond , en van zinfpelingcn en denkbeelden, alleen haren oorfprong fchuldig aan , en geheel rustende op , Joodfche Verdichtzels. Ongemene klaarheid en bondigheid, nevens een ware oratorifche ftyl, zyn de hoofdeigenfehappen van deze Redenvoering; terwyl fraay Latyn het oorfprongelyke en zuiver Nederduitsch der Vertaling, ter cieraad ftrekken. Over het behandelde onderwerp zullen wy ons thans niet uitlaten, maar onze aanmerkingen op deze en gene van des Hoogleeraars beweringen en gezegden liever uitfttüen, tot dat zyne by Teyiers Stichting
bekroonde Prysverhandeling het licht ziet r waar naar wy nrtt des te meer verlangen uitzien, overmits wy daar by het onderwerp meer volledig en uitvoerig verwagten te zullen behandeld vinden, dan de aart en het kort bellek ener lnwydings - rede konde toelaten.
NARÏGTEN en BYZONDERHEDEN,
*tot den handelen scheepvaart, landen veebouw, ctlsmede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrek kelyk.
CONDITIËN, volgens welke de Oost-Indifche Compagnie dezer Landen , ingevolge de Refolutie der Vergadering van Seventienen, in dato 29 Maart1791. aan Particulieren accordeert, om voortaan voor hunne Rekening in Schip of Schepen van de Comp. van Batavia, Cylon, Bengalen en Cormandel, ook van Cabo de Goede Hoop, naar de refpeftivc Kameren in Nederland, te laden alle zodanige Goederen, welke een ieder zal goedvinden, met uitzondering nogthans van die welke de Compagnie aan zich zeiven referveerd.
Art. i.
Gene Kasfen, Pakken, Balen of Vaatwerken, zullen groter o£ zwaarder mogen zyn, als by de Compagnie tot hier toe voor de onderfcheide Goederen wierden geëmployeerd.
Art. 2.
J>c Afladers ZuUen gehouden zyn dc Goederen wel te verZorgen , zo Kasfen', Pakken , Balen als Vaatwerken, even als tot hier toe van Compagnies wegen is gefchied, en daar van by den infeheep behoorlyk opgeven', het' bruto en netto gewigt, ten einde zig daar na by den Verkoop te kunnen reguleren, nogthans zal men omtrent dit of 't voorgaande Artikel, in deze of gene gevallen dat anders verlangd' wierd, zich daar over by de roering ter plaatze van Waar de affcheping gefchieden mogt, kunnen aanmelden , als wanneer daar omtrent na biUykheid zal gedisponeerd worden.
Art. 3.
Men zal kunnen infehryven voor zo veel quantiteit, of lasten van 110 cubicq voeten ieder, als men zal goedvinden. Zullende detyd van de infehryving vooraf door de Regering m Indië worden bepaald, cn vervolgens kennis worden gegeven van de quantiteiten, die aan een ieder zal kunnen worden vergund te moeren inladen.
b Art. 4.
Op dc Billietten van infehryving zal duidelyk moeten werde* gefpeeificerd en by ondertekening van dezelve blyken :
A. Door wie de verzending word verzogt, en de infehry¬
ving gedaan.
B. Het getal der Lasten' of quantiteit voor welke werd «-
gefchreven:
C. Opgave der grootte, zo na immer mogelyk van ieder
Kas , Pak, Baal of Vat.
D. Of cn hoe vele Kasfen of Fusten met natte of droge
Waren zullen worden gevult of gepakt, om by de inlading of ftuagie tot- naricht te dienen,
B 3



C '34 a
E. Aan wien, en op Welke plaats in Nederland woonagtig men zyne ingefchrevene Goederen zal configncren. Zullende dit Artikel zodanig geamplieerd of gealtereerd worden, als men in Indien of aan dc Caab zal menen .te behoren.
Art. 5. . De Goederen, welke de Compagnie aan zich zeiven gereler•veerd houd, zyn de navolgende, als :
Nagelen en Moernagelen , Noten tMuscaten, gave en rompen , zogenaamde Mannetjes Noten en Wilde Noten, Fouly, .Canneel, Peper, zwarte en witte, Coffy Java's en Cylons, Suiker, Indigo en Sappanhout, in foorten, Tin Bancas en Malax, Spiaulter, Salpeter, Cauris, Cardamon Java's en Cylons, Catoene Garens Java's en Tutucoryns ,Thee, Porceleinen en alle andere Goederen van China, ook Lywaten van de overwal Compagnies fortering.
Art. 6.
De Compagnie behoud aan haar de faculteit, om, des goedvindende, zo in Indien, a}s aan de .Caab, en hier te Lande, in prefentie van den Eigenaar, of iemand van zynent wegen, alles ( te openen, en zo wanneer mogt bevonden worden enige Goederen geladen t-e zyn, welke zy volgens 't evengemelde Art. 5. alleen aan zich reftrveerd, dezelve uitgezonderde Goederen met alleen zonder enige forni van proces te confisqueren, maar ztlve al de Goederen, zonder onderfcheid, die tot die party behoren; cn zal den aflader nog boven dien verftoken zyn van de faculteit, om immer weer enige Goederen in Compagnies Scheden te mogen laden.
Art. 7.
Voor Vracht van alle gepermitteerde Goederen (die in Art. r vermeld uitgezonderd), van Indien of de Caab , naar een of | andere Kamer der Comp. in Nederland, zal m Indien , en aan ,de Caab voor 't gene van daar afgeladen word, direct by de aflading moeten betaald worden, in Nederlands geld, volgens by leggende Vrachtlysten Lett. A. cn B.
By de voldoening der Vrachten in Indien en aan de Caab, j «al aan de Afladers gratis uitgeleverd worden behoorlyke Cosnosfementcn, waar by blyken zal dat de Vracht aldaar vol-, laan is, en zo 't. mogt plaats grypen dat de Cognosfementcn. "niet voor de Vracht gequiteerd overkomen, zo zal de Vracht, in dat cas alhier gevorderd worden, doch dan met 25 perCt. boven dien, waar over den Ontvanger hier tc Lande zich.met den Aflader, .of die weder met de Regering ter plaatzc der af'fehcDine zal moeten verftaan , moetende .al mede op dc Cognosfementcn worden genoteerd, zo het bruto als netto gewigt der Goederen, ten einde zich daar na by de Verkoop hier te Lan4e wegens de tarra te kunnen reguleren. ' Art. 9.
De Goederen, welke van een of andere plaats in,Indien, of van de Caab naar Nederland werden afgeladen, zullen by arnvo Compagnies wegen werden gelost, in CompagniM Magazynen onseflaKen, en zo ras mogelyk op de ordinaire Najaars VerkoJw van wegen de Compagnie worden geveild en verkogt,ter. Kamer alwaar dezelve zullen zullen zyn aangebracht.
Art. 10.
Eehtcv zullen enige Kleinigheden van Rariteiten en Goederen , •«elke aan bederf onderhevig' .zyn, na betaling van de recognitie by taxatie van de waarde, aan de Ontvangers, mits zich daar toe aanmeldende, dired, immers zo.ras mogelyk werden ügjtgAkverd.
Art. 11.
Van de Goederen, welke volgens Art. 9. by de Compagnie zullen worden geveild en verkogt, zal even als van het genoemde in Art. 10. zonder onderfcheid, by de Compagnie afgekort worden zodanige recognitie, als op byleggtnde Lyst Lett. C. ftaat bekend, gcfteld.
Art. 12.
Ook zal, behalven de evengemelde recognitie, door de Compagnie nog van het provenu der Verkoop werden afgetrokken.
1. De Courtagien, die van ieder Artikel door de Compagnieaan de Makelaars moet worden betaald.
2. Voor het aandeel in de onkosten der Verkopingen, als mede voor de onkosten van het afleveren uit dc Magazynen , en voor het houden der Rekeningen , ontvangen der Penningen van de Kopers., en weder uitbetaling aan de Eigenaars, te zamen van Lywaten 1 prCt. en van alle de overige Goederen hoe genaamd 2 prCt. van de netto Verkoops waarde van ieder Artikel.
Art. 13.
Het zuivere provenu der Goederen, na aftrek der recognitie» en onkosten enz. in Art. 11 en 12 bepaald, zal na verloop' Vak 14 dagen, na dat de Verkooppenningen by de Compagnie zullen zyn ontfangen, het zy geheel, het zy gcdccltelyk, naar mate dezelve zullen inkomen na den tyd by de Verkoopconditie gefixeerd, de daar op vervallcnc nabetaling zyn, ten profyte vatt dc Eigenaar.
Art. 14.
~ Avary grosfe vallende, zullen dezelve ter Kamer van Asfurantic, na ufantie en coftume van de Zee, worden berekend, en al mede by uitbetaling van het netto provenu worden afgetrokken of gerefervcerd.
Ten aanzien van minwigten by de uitlevering der Lading hier te Lande, zal by de Compagnie, ten faveure der Eigenaars, dezelfde directie in acht genomen worden, als tót hier toe in gebruik was.
Alle rifico over de Goederen, gedurende den tyd dat in >' Compagnies Magazynen zyn opgeflagen, tot dat na den Verkoop : door de Kopers zullen zyn afgehaald, zal zyn voor rekening van dc Eigenaar, of wie het aangaan mag.
De Goederen zullen by den opflag in 's Compagnies Magazynen alle bruto gewogen of overgeflagcn worden, en als de gehele lading opgeflagen is, zal 't publicq daar van geadverteerd worden, ten einde een ieder, gedurende den tyd van 8 a 14 dagen, gelcgentheid te geven om zelve, mits een Cognosfcment van zyne Goederen mede te brengen, dc Goederen te kunnen 'infpecteren., en in cas van befchadigdheid of anderzints, dezelve in die dagen', door zyne Makelaars of andere des kundige t» laten examineren, óm vervolgens voor rekening van den Eigenaar de Kasfen, Pakken, Balen of Vaatwerken, te doen repareren, zo als de Eigenaars of hunne Committenten zullen verlangen.
Art. 15.
De verdere behandeling der Zaken, wegens de affcheping in Indien en van de Caab, en wat daar by zal behoren in acht genomen tc worden, zal zo te Batavia als Cylon, Bengalen en Cormandcl, ook aan Cabo de Goede Hoop aldaar, aan het publicq nader bekend gemaakt worden.
Alt,



C F5 )
Art. i<5. j
' Eindelvk refcrvcerd de Compagnie aan zich deze Conditiën m der tyd 'zodanig te amplieeren en altereren, als zal nodig vinden.-
Lett. A.-
LYST dér VRAGTEN, welke van de onderftaandè Retouren van Batavia,-Cy Ion, Cormandcl en Bengalen na Nederland, zullen betaald worden.
Aloë Sucotr. in Vellen by 't pond bruto gewigt,, rfftuiv.
Benjuin "t fg item 13 —-|
Borax ruwe — 1 **§
Camphor ruwe -—■ ï \ '
Cardamom Mallab.- ' 2* '
Cachöu * 1
Curcuma Java's de 100 f§ J 6 .
Drakebloed 't 18 ' 1 Tftulv'
Gom of Stoklak ■ ' ' *|
Gom Gutte ■ • '
Gom Mirrhe rs "r~
Lange Peper —
Staartpeper |—- 1 *f .
Sago 1 ■ ' ' '
Schellak l ' '
Tamarinde de 100 fg —- / 6 .
Paarld'amour Schelpen 't fg 1 a *üy'
Calliatourshout 'de 100 £g — f 4
Ebbenhout '—* " £
Bindrottingen —- _ m .„
Handrottingen in Kisten de vdet S-5
Arack de Legger j 70
dc halve Legger -35
Gember geconiyte het Aam - '<§
het halve Aam - °ï
goya de Kelder a 15 Flesfen - 5
kleinder als dito by de voeO „5 ftuiv-
Kisjes en Kasjes & Voet j
Potten Confyten en Zuren , het fg bruto « -
Lywaaten - - by de voet 35 •—-
Zyde Stoffen - ltl2m ?s
Zyde Bengaalfe - Mf* 35
Florette Garen dito idem 35 '
Cattoene Garen dito . idem 3-5
Lett. B.
LYST dér' VRAGTEN, welke van de onderftaandè Retouren van Cabo de Goede Höop naar Nederland, zullen betaald worden.
Tarwe - de 27 Mudden' - f 95:~
Wynen - de Legger - - - " 3^:~
de halve Legger - - -16:—
het Aam - - - " 8:—«
't halve Aam' - - - , 4:-'
Bourbonfche Koffybonen, het pond bruto gewigt 1 ftuir.
Alle andere Pondgoederen , ■ het pond bruto gewigt 3
lakken,.Kisjes, Kasjes en'Kelders^.dé voet 16 •—4)
Ingevalle echter Indifche Producten van de Caab naar Nederland worden overgevoerd, zal voor dezelven de Vragt worden gerekend-tegen ƒ 110:- per Last, of juist' dc hcllt der Vragt van alle de Artikelen , komende van Batavia direft naar Nederland, onverminderd ook dc Recognitiën,, welke die Artikelen onderhevig, blyven.-
■•tett.-'d- .
LYST der RECOGNITIEGELDEN, van dc Retouren uit Indiëa in Nederland te heffen, van dies provenu aan's Compagnies: Verkopingen, by de refpeétive Kameren.
Van Batavia, van Alles -■ - - 8 pcrCt.
Cylon, Cormandtlfe of andere Lywaten,
buiten Compagnies foltering 15 ' '
Cormandel, Lywaten - - - -15 Pondgoederen _ - 8 ■
Bengalen, Lywaten - 10 -
Zyde Stoffen - - - 1°
Pondgoederen. - 8 —— _
Üitgezondert de Zyde waar van geen Recognitie zal betaald worden.
De Maatfchappy tot aanmoediging van Konsten, Hand-werfeen- en Koqphandel, in Londen, .heeft den Heer Lochett, van Donnigton , by Newbury, ene Praemie van 20 Guinies toegelegd voor het maken van ,25 Ellen Linnen uit Hoppenftelen.
Volgens de nicuwflc eh beste Landkaarten, bevat het Rusfisch Rvk 330,506 vierkante Mylen, waar van 263,349 onder een" gematigde luchtftreek, en 67,157 in een koud klimaat leggen •, zulks het Rusfisch Ryk na genoeg 3f diel van den Aardkloot beflaat. ■
PKYS DER GRANEN.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 80 a 102
Poolfe bonte en witte uoaiBo Koningsberger . . Soa 100
Dito rode . , 1203170 Pommer, Colb. en Stett, _
Warder, Heugfe en Elb. 120a 170 garst haver.boekw.
Koningsberger . . I20ai55 Vnefche Winter . <
Vriefche iiïa«So Zeeuwfche Oren». . > -
■Rnvpnlandfche . 140 a 15; Brouwhaver . . .72384
Voorïandfe rode . " Boekw.Amesf.enGooü. L.23 a 24
Sdfche . i5ïai85 Dito Brab. en Vlaam-f. L.23 324
OLY, TRAAN EN BAARDEN.-
Koolzaad, Zeeuwsch en- I'Raapoly, d'Aami ƒ 331*34
Ove-m.'tLast ^30 334 dito Lyn . . . ƒ 33fa33l Slag Lynz. de Ton dito Hcnmp . . ƒ 385.39-
' van5fch . ƒ 6|a 7! WalvischTraan,'tquart. Hennipzaat . .■ ƒ 6Ja 7 van 12 Stek. . ƒ75
Pit© rode . . ƒ 5oa?2
w 15r



I rt 5
wissel-cours.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt ft 38,10»
2 maand. % 96I dito op 2 m. . Q 38,7,
Bilboa % 95J Hamb. zigt . ft. 34»-§
Gadix . . . 95? dito 2 m. . ft. 34$
Sevilien 95I Altona,zigt ft. 34H
Lisfabon . . ^ 95^ dito 2 m. . ft. 34f
Venetien . . gif Breslau,6 w. dat. ft. 41*
Genua $ 85J Wenen, 6w. dat. ft. 34!
Livorno . . . % 911 Antwerpen pCt. 3|verL
Parys, 2 m. . ^44343! Gent . . pCt. 3§verl.
dito zigt . . $44 Brusfel . pCt. 3§verl.
Bourdeaux, 2 m. . % 431 Zeeland . pCt. 2|verl.
dito, i ni. . 4 44 K-otterdam pCt. \
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . • pCt. 8|a 8f
dito, per banco .... pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 8* Nieuwe Louis d'or 11,6,10,16
Oude dito . . ƒ 5, 7 Zonne Piftol. . ƒ11, 4
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb. dito . .f9,7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,9
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 8
Guinies . . . ƒ11, 3 Agio van de Bank £ pCt. Souvereine . . ƒ15,16
Amsterdam, den 4 July 1791.
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE
ANECDOTEN. Een Kerkelyke, in bet Bisdom van St. Afaph, hadde, reeds voor zyn softe jaar, 650 paren getrouwd, 2640 kinderen gedoopt, 2000 lyken helpen begraven, 6514 malen den Kerkdienst gelezen en 2500 Predikatiën gedaan, en dat alles jn één Kerk! Ondertusfchen hadde hy flegts den halven dienst waargenomen; zynde de overige helft door k> onderfcheiden perfonen verrigt.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, ls geweest,- te Amfterdam 1 50: in 's Hage 30, e 1 te Haarlem 11, onder welken laatften 4 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN, 'In den Brief int Whitehaven, gedagtekend 14 Juny, word gemeld, dat., in het beloop van 12 dagen, Zomer en Winter elkandcren geftadig hadden afgewisfeld. Des morgens van Zondags te voren zag men, by de beroemde Meircn van Lowes-water,.Crummock en Buttermere' de toppen der Bergen rondsom met fneeuw'bedekt, die3
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJ ES,
zelfs ,• fchoon dunnetjes , op Verfcheidenê plaatfen , tot digt by den voet reikte. In den agtermiddag vieien 'er te Scale-Hill niet minder dan vier hagelbuyeri, latende een geruimen tyd den grond dik met hagelftenen bedekt. /
Dergelyke Berigten hadde men van verfcheiden amlert plaatfen ontvangen.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 19 tot 25 Juny 1791. te Hamburg.
f Hoogfte ftand 28, sf. den 24ften. Barom.k Laagfte . . 27, 8|. den i9den.
L Gemiddelde der gehele Week 27,11,8 1.
Therm. fHoogfteftand 160. 's Midd. van den 19 en 2ofteu, Reaumur. < Laagfte . . 40. 'sMorg. van den 2iften. {_ Gemiddelde der gehele Week 13,21. Heerfchende wind W.N.W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- i streek i 1791 me-1 meter. der i luchtsge-
Juny ter. Noord[Zuid. | wind. | steldheid.
(29.1 li 64 75 Z. t. W.
29. ^29. 9 785 90 z. t. o. helder. ( 29. 7 72§ 72 z. z. o.
( 29. 55 75 81 z. Voorm. een zware
30. < 29. 5| 78 79 z. t. w. regenbuy, Nam. (.29. 5 60 60 j z. z. w. ftortreg. met dond.
July. f29. 6 64* f 64I z.w. omtr. betrokkenT*
1. -i29. 7 68 7o| w. z.w. harde wind ,'s Av. (.29.-8* 56 56 2. w. regsn.
f 29. s§ 63 63 w. betr. tusfchen beide
2. < 29. 9§ 66 68 w. t. z. regenagtig windrig, (_29. 7 6i| 61 w. z. w. 's Av. harde regen. f29. 6| 63 64 w. j
3.] 29. 7| 65| 68f w.z.w. ^?wSlktcu
( 29. 6| 6o§ 59 z. z.w. wuld"g-*
("29. 4 63| 64I w.z.w. I
4.^29.6 66 72 , harde wmd. bew
lag. Si» 59 58 z.w. j V°°rm.ietsbUyig.t
f29. 6 j 59§ 1 65I w.
29. 7§ 66 70 w.z.w. bewolkt, hard»
29. 8 I 58I I 57| lwincL
* *s Nagts zeer harde regen en wind. t 's Nagts ftormagtig.
In de afgelopen maand JunY.
Hoogfte Therm. den 2 7ften 's Midd. 79 gr.
Laagfte dito den 1 iden 's Avonds 44i g-
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 61 §g grad. Dus o|§ grad. hoger dan dc maand Juny 1790.



179*
No. 159.
AL GEMENE
KONST- en L'ETTEMODE,
r0 Oi MEER- EN M I N- G E O EFFENDEN*
Prydag den 15. July.
B E R I G T E N.
D UI TS C HL AND en naburige Ryken.
W^fe» e veel afdoende proefnemingen der Heren Deh
8T\ 'i man cn i>*m van Troostwyk, te Anifteri-J W dam , om de beftanddelen of zamenftelhng van het water duidelyk aan te tonen , is door verfc'teidcne Natuur- en Scheikundigen in Engeland, Frankryk en Duitschland, met enen doorgaans gelukkigen lütflag herhaald, en heeft reeds niet weinig toegebragt, om twyffelaars en bcftrvdcrs der nieuwe lere van de branfche Akademisten te overtuigen. Zommige echter mislukte deze Proefneming, vooral wegens enige onvolmaaktheid van den tot deze proef nodigen tocftel. Dan onlangs heeft dc Profesfor Gren, tc Halle, ene verbetering van dezen tocftel opgegeven, waar door -deze Proefneming niet alleen gemakkelyker kan genomen worden, maar ook zekerder gelukt. Men zie zyn Journal der Phyfick , H. Band, iftes Heft.
Dc beroemde Gotringfche Hoogleeraar in de Godgeleerdheid , Lefs , is, in plaats van den onlangs overledenen Koppe, door de Regering van Hannovcr, beroepen cn aapgefleld tot Supcr-lntcndent cn Slot-Prediker te Hannovcr, werwaards fcy ook reeds vertrokken is.
NEDERLAND EN L e y d e n. De Hoogl. Schuit*ns, alhier, arbeid thans aan
"VII. deel.
de Uitgave der Arabifche Spreekwoorden van Meidanui's Mans kunde in de Arabifche taal, en de fchonc groenheid, welke hy gehad heeft, om Pococks Vertaling^an dit Werk, die in de Bodlejaanfchc Boekery bewaard word, af te febryven, en zich van Reiskens aantekeningen over dit zelve Werk te bedienen, zyn reeds waarborgen genoeg voor den goeden uitflag zyner pogingen, voor zo
verre zulks van hem afhangt. Deze Metdanus ,
om zommigen onzer Lezers, wat nader met dit werK in kennis te brengen ; die in de 12de EeuwJeetde, behoorde onder de Taalkundigen (Grammatici) van Arabic, wier aantal niet gering was. Hy muntte echter uit zo wel door kunde als door vlyt. Niet te vreden met andere na tc volgen , betrad hy een geheel ongebaand pad. Hy zocht dc betekenis van Zinfpreuken, Spreekwoorden en oneigénlyke Spreekwyzen op. Uit den groten voorraad derzelve verzamelde hy 'er 6000, die meest in gebruik waren, en aan welke hy of om hare Geestigheid , of om haren Ouderdom, den voorrang gaf. Langs dezen weg heeft hy gewis veel toegebragt , zo wel tot opheldering der oude Arabifche Schryveren, als om den gehelen omvang der Arabifche Letterkunde te leren kennen ; dewyl hv niet flegts de betekenis der Woorden en Spreekwoorden opgegeven, maar ook by vele, waar hy het nodig oordeelde den oorfprong van dezelve opgezogt, de zeden en gewoonten, waar op gedoeld word, aangewezen en de gebeurtcnisfen of verdichtzels, waar uit ze ontleend zyn, verhaald heeft. Dit gefchied op ene geleerde en tevens op ene aangename wyze. Het belang van dusdanig een werk, zo voor de Oosterfche Lette,als Gefchicdkunde, heeft de Heer S. aangemoedigd om te beproeven, of hy in deszelfs uitgave, welke Focock en



i?f mislukt wasthans beter konde flagen. Ten dien einde, zal hy, zo als wy vernemen, het vöetfpoor van deze mannen volgende, in dier voege hier by te werk gaan, dat hy elk Spreekwoord met dc vokaalpunten en de Latynfche Vertaling opgevey met byvoeging van ene nadere opheldering in de Latynfche taal, het zy van Pocock of van hem zelve ,. beide uit het oorfprongelyke werk van Metdanus ontleend, en opgehelderd uit andere-Arabifche Schryvers. Deze weg (laat de Hooglceraar om die Rede in, dewyl de uitgave van Metdanus in het oorfprongelyke , zonder enige- byvoeging van ene Latynfche Vertaling en opheldering te omüagtig, en. dus voor anderen te kostbaar, zou zyn. Volgens dit Plan,, zal het werk niet meer dan 3 delen, in groot 4to. van. omtrent. 5 Alphabeth's be^ flaan,.
Middel om het Water in het water met ene gewone balans te wegen..
f Overgenomen uit & Esprit dés Journaux, Avril 1791..
De uitvinder van deze ontdekking , die door velen alsondoen-lyk befchouwd wierd, is de Heer R. Boy ie. De manier op welke zulks gefchied is zeer eenvoudig. Men kan daar van oordelen, zegt dc Heer G . ...... die van deze ontdekking
verfiag doet, uit de opgaaf van ene proefneming, welke ik volgens de grondbeginzels van dien vermaarden Natuurkenner genomen heb. Ik deed aan de lamp een glazen bol blazen, van de grootte van een hoender-ei, met ene omgekromde buis, aan dat einde het welk het brooste was geplaatst. .Dezebol warm gemaakt zynde,. om de lugt welke die bevatte te verdunnen, en 'er dezelve gedeeltelyk uit te verdryven, wierd dadelyk aan het einde , het geen men opengelaten had, toegemaakt, en vervolgens onder het water gedompeld, door middel, van een ftuk löod,. het geen ik aan deszelfs buis vast maakte. De bol dus geladen, wierd met een koord aan de fchaal van ene goede Balans vast- gemaakt: zy hong geheel vry in het water, na dat ik op de andere fchaal. gewigt geplaatst had,.om het evenwigt té verkrygen. Toen fneed ik dat gedeelte van de bol het geen gefoldeert was,. met/ ene yzeren fchaar los, het water klom daar in, zonder dat ik op deszelfs oppervlakte enige luchtbellen gewaar wierd, en vidde dezelve ter halver weg: ter zelfder, tyd I daalde, de bol in het water ,. en ik moest vier dragmen en agten-dertig greinen by het. gewicht doen,, om het evenwicht te hcrftellcn.. Ik nam vervolgens de glazen bol met het water het welk zy bevatte daar uit. Ik goot het water, 't geen ik door -middel van de hette daar uit deed lopen, in een glas, waarvan my het gewicht bekend was, en ..het zelve gewogen hebbende, bevond ik dat het de zwaarte yariMér dragmen en agt-en-dertig. greinen had. Enige brokjes glas', die van de bol. affchilferde wanneer ik dezelve verbrak, en enige uitgedampte waterdelen : zullen waarfchynlyk het verlies der zeven of agt greinen uitmaken. Deze proef, zegt de Schryver, fchynt my te bewyzen, dat het water niet alleen in het water enige zwaarte bezit, 'maar ook dat een deel van dit vocht, daar in het zelfde gewicht behoud, het geen zulks in de lucht zou wegen.
Karakter-Schets Van. den Eerw.RICHARD PPJCE",, D. D.- L. D. D_ Lid va% de Koninglyke Sociëteit te Londen, en van de Akademie der. Kunsten eu IPetenfchappen, in Tüeuw-Engeland..
Ih onze Alg. K. en L. Bode,,No. 148.. blz..119.. hebben wyhet overlyden van den Eerw. Price, met een kort woord, vermeld.. Een breder Gedenken verdient deze Man; wy vinden ons daar- toe in ftaat gefteld door het Gentteman's Magazine,. waar wy deze opgave van zyn Charakter aantreffen..
Menschliefde was de hoofdtrek in het Charakter van den Eerw. Price, in zyne verkering,.in zyn geheel gedrag, in zyne Schriften , zo die de Godgeleerdheid en Zedekunde , als de Wetenfchappen betreffen. Hy was een geflage vyand van aangematigde Overmagt, niet om dat hy de. Bezitters van dezelvebenyde; maar dewyl. zyn teergevoelig hart fmerte gevoelde over het lyden der verdrukten. Hy kantte zich aan tegen wetloze S^aatzugt, niet uit enig vermaak, 't geen hy fehiep in het vernederen van Hoogheid ; maar om dat hy medelyden gevoelde met dc jammeren der genen, die tot flagtoffers daar van ftrekten»Hy was de Vriend der Menfchen , en de onverfchrokkendfte Handhaver hunner Regten , en niemands Vyand , dan in zo verre zulks dit Charakter van hem vorderde. Zyn uitftekend verftand,, zyn vryheid in denken, de zuiverheid zyner oogmerken, en de opregtheid zyner zeden, hadden hem dierbaar gemaakt aan een groten kring van bekenden, die zyn verlies op het hartelykst betreuren. In zynen omgang betoonde hy die befchaafde wellevenheid , welke altoos aangeborene Goedhartigheid en Ongemaaktheid vergezelt.
De Vrienden van het Menschdona, de gehete wereld door, hielden het oog op hem gevestigd, en droegen hem eerbied toe.. Terwyl zyn fchrander vernuft, en zyn niet min afgetrokkene dan hoogfehatbare Berekeningen hem in den eerften rang ftelden met de grootfte Wysgeren van alle Eeuwen, fchenken zyne'Staatkundige lesfen, raadgevingen en fchriften, hem een eerfte plaats onder de uitftekendfte weldoeners der Volken.
Dr.. Price, trouwde in zyne vroege jeugd aan eenDame van de Hoofdkerk, te Newington; en fehoon het te over bekend is dat zyne Godsdienstige begrippen seer verre van die der Hoofdkerk verfchilden, maakte dit geen onderfcheid in zyne verknogtheid aan deze wederhelft. Hy was, in alle betekcnisf.n een goed en liefhebbend Echtgenoot. Verfeheide jaren is hy Weduwnaar geweest,.en heeft zyne. Goederen aan ene Zuster en twee: Neven nagelaten..
Iemands Charakter word doorgaans best gekend door zyne Huisgenoten en Buren, en beide dezen fpreken van hem. allervoordeligst. Van den aanvang zyner ziekte tot zyn dood, was zyn deur omringd door Lieden die na hem kwamen vernemen,, Geleerden, Braven, Groten van allerlei Gezindheden , ftelden belang in de behoudenis van een.Man, wiens dood ene algemene droeffenis baarde.
Zyn Letterarbeid was uitgeftrekt. Behalven door zyne Godgeleerde Schriften heeft hy zich meest door Staatkundige, wel byzonder Engeland betreffende, beroemd gemaakt. (Vele zyn ons door Nederduitfehe Vertalingen bekend.) Een zyner laatfte Redenvoeringen, in 't Jaar 1789. uitgegeven, over de Liefde des Vaderlands» werd fterk aangetast door de Heer Btirke, in
diens-.



ai-ns Brief over de Franfcke Staatsomwenteling, en drong hem 41e" pen te zyner verdediging op te vatten. Indien wy be¬
weerden dat de Heer Price zich diep getroffen voelde door de behandeling hem van de Heer Burke aangedaan, zouden wy ■inisfchien niet verre van de waarheid afwezen: dan de ichynbare oorzaak zyns doods in het 62. Jaar zyns levens, bleek by de opening zyns lighaams, beftaan te hebben m ene opftopping van het water, door een fteen in den hals van de blaas, en het verderf in een der nieren. Op den 19. April overleden zynde werd hy den 2Öfte ter aarde befteld op Bunhillfletds Kerkhot, onder den toevloed ener menigte van toekykeren: de Lykftatie werd voorgegaan door 6 Mannen te paard, op dezen volgden 19 Rouwkoetzen, enige met vier Paarden befpanncn; bchalven deze ene menigte Koetzen van Heren van aanzien, onder dezelven die des Hertogs van Portland, Graaf Stanhope. Het Dekkleed over de Kist wierd gedragen door de Eerw. Heren ■Ui,*h FVorthington, Samuel Palmer, Thomas Taylor , R. Harris0 D D. Rees"D.D.en.Jofeph Priestley L.L. D. De Lykredén werd gehouden door Dr. Kippis, wiens Loffpraak over de Dew-den van zyn Vriend elk Toehoorder vervulde met dien eerbied "en dat ontzag, 't welk het Charakter van een groot en goed man altoos inboezemen. In zyne Vergaderplaats te Hack,ney, deed naderhand Dr. Priestley, nog ene Lykreden.
Iets over het Verband van de Scrophuleuse Klierziekten, Engelsche Ziekten en Dauwworm,^ DAV1D HEILBRON Cz. Med.Doöf, in 's Dage.
Daar zedert enigen tyd, zommige langdurige Ziekten , aah ■welke de kinderen het meest onderhevig zyn, zo als voornamelyk de fcrophuleufe Klierziekten , de zogenaamde Engelfche Ziekte en dc Dauwworm, niet alleen den aandagt van zommige Genees-en Heelkundigen na zich getrokken hebben (*), maar ook van velen, als Ziekten van een en denzelldcn aart befchouwd z'yn ten minften als zodanige, die in een zeer naauw verband ft- an het welk ondertusfehen van anderen wederom geheel tegengéfproken is, hebbe ik het niet geheel nutteloos geagt, de hier volgende aanmerking en bygevoegde waarneming algemeen bekend te maken; fchoon ik het zelve nog enigen tyd zoude uitgebeeld hebben, tot dat ik in ftaat geweest ware myne gezegden met meerder proeven te kunnen ftaven, ware het niet, dat ik hier toe aangefpoord wierd, door het lezen van een uittrekzel van de Prysverhandeling van den Heer KoRTüm , over de ScrophuU (f), hebbende in het zelve myne aangenomene denkbeelden niet weinig bevestigd gevonden.
Dan ter zake; ■—- Het heeft my reeds voor lang met meerderen toegefchenen, dat 'er inderdaad ene grote Analogie plaats hebbe, tusfehen vele langdurige Ziekten der kinderen, en wel voorna'melyktusfchenbovengemelden,dat de meeste Ziekten van dien aart, altbansiu hunnen oorfprong, van een ontaarding der
(*") In ons Vaderland hebben de zeer geleerde Heren van der Haar, •n myn hooggeachte Viiend Thtusfittk a«ker niet weinig hier aan toe-
^HO^Men zie Algem. Litteratur-Zeitung von April 1791. als QOkAig. *«««- en Letterbode, 24 Jnny 1791. No. i;6,
ïynipha, en ene verzwakking der vaste delen afhangen, èn dat dus een en dezelfde Ziekte zich onder verfchillende gedaanten vertoond , en welk onderfcheid alleen fchynt af te hangen, van het verfchillend geftel des lyders, van de onderfcheide voorbereidende en toevallige oorzaken, van de onderfcheide delen die aangetast zyn, cn cindelyk van den meer of min gevorderden ftaat, in welken de Ziekte zich bevind; zo dat de ziekteftof zomwylen in enkele delen haren zetel heeft, als b. v. in de halsklieren, in de ogen, agter de oren &c. dikwerf op de huid valt, cn aüerleie huidgebreken verwekt, en eindelyk zomwylem alle of wel de meeste waterklieren des lighaams aandoet, o£ zich in het gehele lighaam verfpreid , waar van daan velerleie verfchillende ziekelyke toevallen, zelfs die der zogenaamde Engelfche Ziekte kunnen geboren worden.
Als de voornaamfte gronden voor deze ftelling kan men wel de volgende befchouwen. Eerjlelyk, hebben die Ziekten niet alleen dit algemeen, dat zy overervend zyn, en meestal van de Ouders of ook van de Vocdfters op de kinderen voortgeplant worden; maar men ondervind ook dat deze overerving niet ftiptelyk gefchicd, en dat integendeel een der gemelde Ziekten, by de Ouders plaats gehad hebbende , dat de Ouders by voorb. Scrophuleus geweest zynde, de kinderen van ene andere Ziekte (van denzelven aart egter) als b. van de Dauwworm of Engelfche Ziekte aangetast worden, enz. Ten tweeden, is het ene bekende waarheid, dat de voorbereidende en aanleidende oorzaken in alle drie die Ziekten wel in de meeste opzigten, in 't algemeen, overeenkomen, en dat dezelve 'meestal van het byzonder geftel der Ouders, van de goede of fiegte dieet &c. afhangende zyn. Ten derden, ziet men één dier ongemakken zelden alleen, althans ieder Geneeskundige, die gelegenheid gcii'ad heeft, die gevallen dikwils te behandelen, zal met my toeftemmen, dat één dier ziekten plaats hebbende, 'er gemeenlyfc toevallen, van de andere gebreken, tevens by gepaart gaan; zo zal zelden een Dauworm of Engelfche Ziekte plaats hebben, zonder dat de Lyder tevens opgezette Klieren heeft, zo» ook zelden wederom een Klierziekte, zonder een of ander Uitflag, e. z. v. Ten vierden, zyn 'er toevallen en verfchynfo len voorhanden, die wel in alle drie die ziekten algemeen plaats hebben, zo als b. v. de buitengewone vroege fchranderheid dier kinderen, die aan een dier gebreken lyden, een Pfychologisch verfchynfcl, welk egter nauwkeurig nagegaan , altyd , althans meestal aangetroffen word, en van nauwkeurige Schryveren ook aangemerkt is; even zo ondervind men niet zelden, dat de ziekteftof zich op de ogen verplaatst, en ene ophthalmia veroorzaakt, welk toeval al wederom in alle drie die Ziekten plaats heeft; op dezelve wyze zien wy ook veelal in de Engelfche Ziekte ene uitzetting van het Hoofd geboren worden, welk gebrek door den groten Cullen en anderen, als een Scrophuleus gebrek befchouwd , en reeds voor lang door enen Falkius (*), door de Kwikpleister genezen is. Men ondervind ten laatftvn, dat alle drie deze gebreken, wanneer zy niet genezen worden, op ene cn dezelfde wyze eindigen en den Lyder dooden; men ziet als dan meestal in alle drie die gebreken, ene verftopping der darmfcheilsklieren, ene algemene
vcr-
(*) Von den Queciftlber und desfen kr^ften bey verfthïedene Krcwk* heiten , pag. 2J4<
C 2



< 20 )
verzwakking, uitdroging, toevallen van waterzugt, tering, en zo eindelyk den dood geboren worden.
Dit alles nu te zamen genomen, geeft zeker, befpiegelender wyze befchouwd, zeer veel grond, om ene overeenkomst tusfchen den aart dier Ziekten te vermoeden; daar egter de redenering alleen aan het ziekbcdde niet alles vermag,. en dezelve dikwils door de ondervinding geheel omvergeworpen word,zal het nodig zyn,. deze laatfte ook te raadplegen;. Dan in den eerftcn opflag, pleit dezelve juist niet zeer voor myne voorger ftelde mening ; men ondervind' namelyk, dat de Geneesmiddelen, in die Ziekte aangeprezen, dikwils hemelsbreed verfchillen, ja zelfs geheel tegenftrydig zyn; zo zyn b. v. de Mercurialia in de Klierziekten wel een hoofdmiddel, daar dezelve integendeel in de Engelfche Ziekte ondienstig zyn,. in welke Ziekte de verfterkende middelen.het meest.moeten afdoen enz. waar uit dan in het oppervlakkige zoude, volgen moeten, dat die Ziekten ook onderfcheiden van aart zyn,xn.'er hoegenaamd gene overeenkomst onder hen plaats heeft.' Ry ene meer naauwkeurige befchouwing egter,,zal men ondervinden.dat deze gronden niet alleen, geenzins van dit. gewigt zyn,.om het z.o eyen gezegde over de Analogie, dier Ziekten te verwerpen; maar dat de geneeswyze dier gebreken in tegendeel het gezegde aposteriori bevestigen ; want het zal blyken, dat de genezingen, niet alleen zo vcrfchillend niet zyn, als zy fchynen, maar in tegendeel dikwils op dezelfde gronden Meunen. De verfchillende genezing van de Klierziekten en. de. Engelfche Ziekte is zeker zeer aanmerkelyk , maar zoude men niet zeer gc.voeglyk de Rachitis als ene zeer vergevorderde Klierziekte kunnen befchouwen., wanneer als dan door de nu aangetaste vaste delen, en. zwakken ftaat des Lyders, gene verzwakkende , maar wel. verfterkende. middelen hoogst noodzaaklyk zyn? te meergrond heeft dit, wanneer men jn aanmerking neemt,, dat .zelf in ene. ware Klierziekte, die alleen onder die gedaante, verfchencn. is, wanneer zy veroudert is, de Mercurialia nutteloos zyn,,en de. Kina integendeel mstzcer veel nut aangewend word; en het ontbreekt, ons inderdaad niet aan dagelykfche voorbeelden., in. de praktyk,dat dezelfde Ziekte , uit een en dezelfde oorzaak voorgekomen, na,den meer of min gevorderden ftaat, onderfcheiden zich vertoond„en. ook als dan verfchillend moet behandeld worden, waar van.de venerike Ziekten ons een dagelyks voorbeeld opleveren,, en. dit zo zynde , zouden wy immers deze beide Ziekten voor. een cn dezelfde'kunnen houden., fchoon hunne genezingen in het oppervlakkige verfchillen. Gaan wy nu. nog, verder , zo zullen wy bevinden, dat zelfs middelen'van ecu. en dezelfde uitwerking, ja zelfs enerlei middelen in alle. tydvakkcn dierziekten aangeprezen zyn; zo leest men dat de Digitalis purpurea ,"ccn„ middel Welk als een der. beste waterdryvende middelen befchouwd kan worden (*), in de. Klierziekten met buitengewoon nut is gebezie;d , even zo .de Rtibia UnStorum in de. Rachitis, welkers heilzame uitwerking de kundige Lfvm.cn anderen-, alleen in ie waterdryvende eigenfchnp van dit middel gezogt hebben (f),
(*) Pat dit Middel onder vele eigenfehappen tevens zeer waterdryvend is, vind men by vele Engelfche Schryveren, doch zeer uitgebreid ■n zeker Werk , onder den tytel: An account of the foxglove and fome tf its medical ufes with Practical remark! on dropfy ÖfV. byW. WlTHER1NG , Phyjician to Birmingham.
(ij t'Art des Accouihem. $. 1431- pag. 244,
en eindelyk in de Dauwworm di Jjcett of de Viola tricotor% welk middel volgens Strack en de uitwerking die men 'er van gewaar word, ene aanmerkelyke pislozing verwekt, waar door de Ziekte ook meestal, genezen word. Op dezelve wyze vinden wy ook dc Martialia,, zo wel in dc Engelfche Ziekte als in de. Klierziekten, met het grootfte nut gebruikt. Eindelyk ondervinden wy dit ook van de Mercurialia, dezelve in de Klierziekten een hoofdmiddel uitmakende, worden ook van ai:e Geneeskundige in allerleie langdurige huidgebreken zeer aangeprezen , en hebben zelfs; in enige toevallen van de Rachitis haar nut, zo als voornamelyk in de Hydrocephalus internus, waar van ik reeds tevoren melding gemaakt hebbe; uit welk alles myns bedunkens duidelyk blykt,. dat,de genezingen dier Ziekten geenzints de vermoede Analogie tegenfpreekt, maar veeleerder bevestigd, zo als ik.reeds boven aangemerkt heb. Deze myne ftelling zag ik intusfehen door het volgend geval niet weinig bevestigd, en welk zelfs, zo ik my niet bedriege, al vry bcflisfend, kan aangemerkt worden.
In de maand Maart 1791 wierd ik over een kind, ruim anderhalf jaar oud,. geconfuleerd, welk reeds langen tyd gezukkeld had,.en wiens ftaat ik over het algemeen zeer ellendig' vond„.eerftelyk had het zelve een Tinea capitis, in den uitterftcn graad, vervolgens verfeheide opgezette Klieren rondom der» hals, ene opgezette buik, en eindelyk verfeheide zeer kenbare toevallen van de Engelfche Ziekte ; hier by was het lydertje zeer vermagerd, rust en kragteloos, en offchoon .zeer fchrander , egter buitengewoon gemelyk, en wel, zo, dat het de ouders (om zo te zeggen).tot een last ware; ik wil wel bekennen, dat ik in den eerften opflag al vry wat aarfelde om Geneesmiddelen voor te fchryven, de zwakke ftaat des lyders verbood my. Mercurialia , en de veelvuldige verftoppjngen de Kina ; daar
ik egter ontwaar wierd, dat de Moeder, van het kind,.in hare kindfche jaren, langen tyd aan den Dauwworm onderhevig geweest ware, befloot ik de Kiola tricolor volgens den Hr. Strack voor te fchryven, en, na dat het kind drie weken met dit middel voortgevaren was, (binnen, dien tyd konde ik gene verandering ontwaar worden) hadde ik reeds het-genoegen enige toe-vallen te zien verminderen, als de Tinea capitis ging - weg, de opgezete buik en halsklieren wierden zagter, en het lydertje was ook veel vrolykcr ; na de vierde -week begon de pislozing vry.fterk te .worden,.. de pis kreeg ook enen buiten gewonen fterken reuk,cn de zieke wierd ondertusfehen van dag tot dag beter , , zo dat , . na dat 'er 7 weken met het gemelde middel aangehouden was, alle toevallen, op.de zwakte der benen na, verdwenen waren, waarom ik de Jacea ook maar eens daags liet gebruiken en. de Kina voorfchreef, waar op het kind zodanig toenam, dat het op het einde van de maand Mey reeds begon te ftaan, en tegenwoordig byna herfteld is. Dit geval nu, in welk een overgeërfde. Dauwworm, naar alle waarfchynlykheid de hoofdoorzaak geweest is-, cn echter geen ware Dauwworm, maar wel .toevallen van. Klier- en Engelfche Ziekte ontftaan zy», ftaaft niet alleen het verband dier Ziekten ; maargeeft ook aanleiding om die Viola tricolor over het algemeen in de Klierziekten en Rachitis voor te fchryven, te meer wareneer men in aanmerking neemt, dat dit middel buiten deszelfs. fpecificque kragt, tegens de Dauwworm tevens ene waterdryvende eigenfehap heeft, en een zeer onfchadelyk middel is, welkt
met*



men in alle geitellen, ouderdom ftc. veilig voorfchryven kan, " dl boven andere, die of te hevig of te langzaam werken, te verkiezen is; doch gene genoegzame gelegenheid voor alsnog n-fhad l-cbbende, dit beflisfend te onderzoeken, zo wil ik my liefst" hier over voor het tegenswoordige niet verder uitlaten; voorkomende gevallen hoop ik, zullen my verder in ftaat ftelLn hier omtrent meer naauwkeurig te kunnen zyn. Intusfehen vilri ik my dat ook anderë-Gences- en Heelkundige op dit onderwerp meer oplettend zullen worden, ten welk einde eigentlyk deze fchets word voorgcfteld..
NIEUW U I T K OM E NüE BOEKEN ,
akadem1sche en andere schriften.
F r a n k r y k. Journal dè la maladïe & de la mort de Mr. M-rabeau par M. Cabanis, DoEteur en Medecine. Parys by Grabit 8vo. 1791. Dit verhaal van de ziekte en het fterven van den zeer beroemden Mirabeau, door zynen Geneesheer, is in vele opzichten zeer belangryk. De Heer Cabanis, zedert langen tyd de vertrouwde vriend van M. bekent, dat zyn lighaam door velerlei uitfpattingen en voorafgegane ziekten, zeer eekrenkt was, zo dat het op 't laatst tc zwak wierd, voor enen zo verbazend werkzamen geest als de zyne, en welmoest bezwyken onder de onafgebrokene vermoeymg, en het gebrek aan rust Uit de toevallen, welke de Hr. C. befchryft, fchynt zync ziekte ene kwaadaartige zinkings-koorts geweest te zyn, zo dat zommigen niet ten onregt de gedane aderlating fchynen
afgekeurd te hebben. Toen de ziekte langzamerhand erger
Jfrrd en dc Hr. C. 'er fterk op aandrong, om nog enenGeSe'cr by den zieken te roepen, hoe zeer- dezen volftrekt £enen anderen fpreken wilde, zond men eindelyk om den vermaarden Petit, die offchoon zelf ongefteld en buiten de Stad zvndc, fpoedig kwam toevliegen, en toen dc Hr. Cabanis hem voor dezen yver bedankte, hem antwoordde : Moncher confrère ie ferois venu en morceaux ! ■ Dan alle middelen waren
vruchteloos; de ziekte wierd ftceds erger cn weldra hopeloos. De lvder behield intusfehen ene buitengewone tegenwoordigheid van geest geheugen en denkenskragt, welke hem genoegzaam tot aan zyn dood byblevcn, en hem nog over verfcheidene zaken van het grootst belang deden bezig blyven. Zonderling is het denkbeeld waar op hy enige uren voor zynen dood viel. Mo» ami, zeide hy tot zynen Geneesheer, op ene ernftige en bedaarde toon, je mourrai au jounthui: quand on en est la tl ne reste qu'une chofe a faire: eest de fe parfumer de fe couronner de fleurs, et de s'environner de mufique, afin d>entrer aeréablement dans ce fommeil, dont on ne fe reveille plus. Hv riep hier op-zyn knegt, en wilde zich door dezen 111 de beste orde doen kappen, fcheeren en wasfehen. Dit bleef echter nog a-ner op de ernftige waarfchuwing van Dr. Cabanis , dat
zo vele bewegingen zyn dood zouden kunnen verhaasten.
Onder dc heftigfte benaauwdheden, die hem den dood alle ogenblikken inroepen , en zelfs van de handen van zynen Geneesheer affmeken deden,ftierf eindelyk deze zonderlinge man, wiens charafter, gedrag en fchriften hem zo vele vyanden als vrienden en aanbidders, zo velebefchuldigers als lofredenaars hebben 'doen vinden,.
' Entomologie ott Bifloire naturelle des Infedies &e. par Mr. Olivier, tweede deel, gr. 4to. Parys, by Baudouin 1791dit deel' worden nog de Torren verhandeld, met dezelfdegrqte > nauwkeurigheid in de befchryving cn de afbeelding , als in heteerfte, door ons te voren aangekondigde deel. Journ. Ene.
InftrubTwn fur Tart de la teinture , et particuherement fur la teinture des la. nes, par M. Poerner , traduit de Vallemand, revu & augmenté, par M.M. Desmarets et Bert hollet, imprime' par ordre du Gouverment. 495 bladz. 8vo. Parys, by Cuchet 1791. prys 4 ti»r. 10 fous. Het uitmuntend en nog niet "-enoen- in Holland bekende werk van Poerner , heeft ut deze "overzetting zeer veel gewonnen, door de aantekeningen én byvoegfelcn der beroemde Franfchc Scheikundigen. Journ. Encycl'.
DoiTscniiND. Allgemeine' Gefchichte der Jefuiten, von dem Vrfprunge ihres' Ordens bis auf gegenwartige zeiten. Leipz. 1790. ir. Band. 44o S. 8vo. Ene over het geheel zeer uitgewerkte Gefchiedenis, van welke men mogelyk zeggen kan , dat zy indedaad den trap van'volkomenheid bereikt, voor welken zy thands, daar den Gefchicdfchryver in dit vak nog ene menigte van echte bronnen mangelen, vatbaar is. Ook beveelt zy zich door hare kortheid en aangenamen voordragt. A. L Z
' EbWolarum Catholkarum Septènarius, Gr ace , Petri dua Epihola, Jacobi una, Joannis trés & Juda Jacobi una; cum nova Ferfione Latina, ac Scholiis Grammaticis atque CnUcis in auibus lnterpunStio Accurata , Explicatie & Coharentta faalis Declaratur. Opera J. B. Carpzov. Halle 1790. 240 pag. gr. svo Ene Verzameling 'van Programmen, welken. de: Abt in dc fVcn 1773 tot 1783 , by voorkomende gelegenheid, heeft opgeft'eld Veel oordeelkunde is 'er met in te vinden. Alleen heeft de Schryver ene andere verdeling van Hoofdftukken en Vcrfen, gelyk mede van Zintekenen, en ene nieuwe Latynfche Vertaling zaamgefteld. A. L. 2>.
Soll und kann die Religion von JefuS Allgemeine Rehgion rem? von J. L. Ewald. Leipz. 1790. De Schryver heeft I zvne Verhandeling over dit zelfde onderwerp, in 1788 uitgegeven- thands wat meer uitgebreid, en tracht zyn ontkennend Andwoord dier Vraag nader ts bewyzen. Alleen misfen zync gevolgtrekkingen uit de Gefchiedenis en ondervinding, om dat het thands zo niet is, den juisten redeneertrant, welken men iti een Stuk van dien gewichtigen aard vordert. At. L. Z.
Betracht ringen über die abfcheuliche Sünde des Memeides; ,ui- warnung vor denfelben, in einer zweckmasfigen verbmdung nnse/iellt von C TV. Groote. Frankf. a. M. 1790. 3°6 S. gr. svo Elf Befpiegelingcn,.of liever Leerredenen, in welken het Onderwerp nauwkeurig en töepaslyk behandeld is. A. L Z.
E F L Rofenmulleri Scholia in Vetus Teflamentum. Tom. II. Grmühehs Leviticum, Numeros & Deuteronomium. Leipz. 179». aI* nag gr 8vo. Dit 2de deel verdient gewis den voorrang hoven het vorige, terwyl "de Schryver het Stuk merklyk verkort heeff door aanwyzing van Schryvers en plaatfen, welken laatften hy te voren in haar geheel rad overgenomen. A. L Z. D-e Bibel Alten, und Netten Testaments nut Anmerkungen, W TV F. Hezel. lllr, Theil, welcher die beiden Bucher de" Chr'onik', das Buch Efra, Nehemia und Esiher, und^das G 3



C 22 )
truch ITtÖb enthalt. Letngo 1790. 764 f. gr- 8vo. Ene nauw- ] kqjirigc 2de uitgave, welke, behalven enige kleinigheden, alleen daarin verbeterd is, dat zy ene nieuwe overzetting van het boek Tob behelst. A. L. Z.
Ueber Wucher und JVuehergefetze. Eine Vorftellung von Sonnenfels. Wien 1789. 100 f. — Ueber die aufgabe: Was Ut Wucher ? und: welches ftnd die besten mittel, demfelben ohne Strafgefetze einhalt zu than? Von denfelb. 115 f. 8vo. Twee Verhandelingen, vol van gewichtige bedenkingen over een onderwerp, waar by elke ftaat belang heeft,fchoon zyveclplaatslyks behelzen, met betrekking tot de Oostenrykfche Staten., zynde de eerfte door den Schryver aan den laatst overledenen Keizer overhandigd , en de laatfte het Antwoord op ene Prysvraag, door de Akad:mie te Wenen opgegeven. Onder de middelen tot beteugeling van den Woeker, ftelt de Schryver voor ■ene belening en omloop van 40 Millioenen Papierengeld, om welken te verkrygen hy tevens de middelen aan de hand geeft. 'ji. L. Z.
Befchreibung der Gemdhlde, welche ftch in der Bildergallerie 6fc. im königlichen Schlusfe zu Berlin befinden, von J. G. Puhlman. Berlin 1790. XVI. H. 374 f. 8vo. Zedert vele jaren was deze Koninglyke Verzameling van Schilderyen gantsch en al in vergetelheid geweest, tot dat men onlangs de waarde dezer 268 Stukken wat nader heeft leren kennen, waar van de Schryver een zeer uitvoerig en naauwkeurig verflag mededeelt. A. L. Z.
E. Platners nette Anthropologie für Aertze und Weltweife. JMit befonderer ruckficht auf Phyfwlogie , Pathologie., Moral-ph*hfophie und Aesthetik. Leipzig 1790. Ir. band. 664 f. 8vo. "Over het geheel een zeer doordacht en bondig Gefchrift, vol Van fchone aanmci kingen , en bevattende een geheel zamenftel, zo als 'er-tot nog toe geen gevonden word, in zyn verband tot die Wctenfchappen, welken de Arts zo wel als de Wysgeer , en omgekeerd, ja zelfs „ieder mensen, die aich zelf tracht te kennen , zich eigen behoorde te maken. Dit Werk is in uitvoerigheid en behandeling geheel en al onderfcheiden van zyne Anthropologie, welke hy in den jare 1772 heeft uitgegeven. J. E. Z,
Julius, oder van den ttnfterhlichkeit der Seele von J. F. Bezieler.. Braunschw. 1790.. 16Ó f. 8vo, Een fchoon vertoog, welk met de Verhandelingen over dit onderwerp, in den jare 1789. door het Stolpiaansch Legaat met den Ecrprys bekroond , een jseer goed geheel uitmaakt, waar in deze Stofte, als 't ware, is afgehandeld. 4. E. Z„
Akademische Schriften'.
D uiTschlan d. Ph, Bttmld disf. de pesfariis, ejitsque è'mendationibus necesfariis, Marburg 179°- 8vo. Zeer uitvoerig en oordeelkundig, handelt dc Schryver over de tot hier toe gebruiklyke foorten van dit' Vrocdkunftig werktuig, en geeft eindlyk de befehryving en afbeelding van een diergclyk zeer fchrander uitgedagt Werktuig, van zyne eigene uitvin* dir.g. Deze verhandeling' ftaat ook in 't Hoogduitsch door den Schryver uitgegeven te worden. G. G. A, gf Baldinger Med. yjurn. .
IVe'igeï, Aëtianarum exercitationum fpecimen. Leipz. S79i. 4to. Dit Stuk bevat leerzame, literarifche en genees¬
kundige byzonderheden en berigten, omtrent Aëtius, en verfcheidene uittrekfels uit zyne fchriften., als ftaaltjes van zync fchryf- en geneeswyze. G. G. A.
Nederlanden. B. W. Rouppe, disf. phyfico medici» de Refpiratione. Leiden, by Baak en Berdingh. De Schryver, van wiens letterarbeid, vorderingen en onvermoeiden vlyt, vooral in de Proefondervindelyke Natuur- en Scheikunde, ons Weekblad reeds meermalen de proeven heeft opgeleverd, geeft in deze zyne Verhandeling op nieuw de blyken van een fcherp vernuft, goede belezenheid, en veel bekwaamheid in de Wetenfehappen, die wel den Geneesheer niet uitmaken, maar nogthans hem gefchiktcr maken, tot de uitoeffening van zyne Konst. In de daad, de Heer Rouppe heeft in deze zyne zeer lezenswaardige Verhandeling getoond, hoe nuttig cn nodig het voor enen Arts zy, in de Natuur- en Scheikunde bedre\ en te zyn. Ons beftek laat niet toe een Dreedvoerig verflag van dit Werkje te geven, en wy moeten ons vergenoegen-, met hier flegts den korten inhoud van hetzelve optegevcn. In het eerfte gedeelte handelt de fehrandere Schryver kortelyk, doch voor zyn oogmerk voldoende, over het werktunlyke der Ademhaling. .In de tweede Afdeeling geeft hy de Phyfifehe en Chemifche eigenfehappen op van de .lucht onzes Da^pkrings, volgens de Proefnemingen., zoo van hem zeiven, als van anderen. In de derde toont hy met Proefnemingen aan, welke veranderingen de Dampkringslucht in de Ademhaling ondergaat. In de laatfte Afdeling, eindelyk, befluit hy , wat 'er eigenlyk in de Ademhaling gebeure, cn welke nuttigheid dezelve hebbe op het' dierlyk leven, en trekt hier uit verfcheidene oordeelkundige -j-evolgcn , omtrent de kleur des Bloeds , de dierlyke warmte, , enz. , in welk alles de Schryver fiet gevoelen van den beroemden Lavoifier grotendeels volgt.
TEKENINGEN en PRENTEN,
londen',
Een grote Hiftorifehc Prentverbaelding van de Landing des Prinfe van Orange in Torbay , op den 5 Nov. 1688. naar een Schildery van ffames Northcote Esq, gegraveerd door -/atites Parker, zal by infehryving uitgegeven worden. "Dc prys der Infehryving is één Guinje, halfby de Infehryving cn halfby de Aflevering te betalen. De proefdrukken, naar gewoonte , tweemaal zo veel. De Plaat zal 24 duimen lang en 19 brééd zyn. Dft Intekening gefebied by fjolin Harris- By wien onlangs ene Prent van dezelfde grootte is uitgegeven, naar een Schildery van denzelfden Schilder, door dezelfde hand in :t koper gebragt, verbeeldende de Staatsomwenteling van 1688. Of de zatnenkomst van het Parlement, de Kroon aan dc Prins en Prinses van Orange aanbiedende; met 19 Portraitten naar oorfprongelyke Sch'ildcrycn vervaardigd, van de voornaamfte Lords en Commoners , deel hebbende in die grote Gebeurtenis. Hier by is ene Hiftorifehc Befehryving. De Prys is 1 Plïr. en óf.
NA-



C *3 )
MA RT G TEN en BYZONDIERHEDEN,
' tot DEN handel en scheepvaart, land- .
en veebouw, als mede de h u 1 s h p v d k u nde, hand-werken en f a b kj eken,, betrekke l y k, •
Een Mengzel, om de Ztektens, Gebreken en Ongemakken , in- alle soorten van Vruchten Boschbomen te genezen, nevens de manier om de Bomen hiér toe voor te bereiden en *er het Mengzel op te leggen ; uitgevonden door William Forsvth , Opzigter van de Tuinen des Kouings van Engeland, te Kenjlngton„
Neem-een fchepel verfche Koemist',. een halve fchepel Kalkpuin van oude Gebouwen (best is dat van Zolderingen of Plafons) een halve fchepel houtasch, en T§. fchepel. Wel- of Rivierzand. De drie laatfte Artikels moeten fyn gezift worden, eer zy onder een gemengd worden; werk ze dan wel door een met een fpade, en daar na met een houten ftamper, tot dat de ftof zeer gelyk is, even als fyne Pleister, die men tot het ftucadoren van Zolders gebruikt.
Het Mengzel. dus bereid zynde, moet men zorg dragen, dat het behoorlyk kan worden aangelegd. Men fnyde ten dien einde het dode, zieke en befchadigde gedeelte van den boom geheel weg, tot dat men aan het gezonde hout komt; het hout van boven gelyk en effen makende, en de randen van de fchors met een fnoeimes of een ander gereedfehap, glad afrondende; waar op byzonderlyk gelet moet worden, Leg dan de Pleister omtrent | duim- dik over het gantfche deel, waar het hout of de fchörs weggefneden zyn, dezelve aan de. kanten , zo dun mogelyfk, uitftrykende. Neem vervolgens een weinig droge, fyn gewreven hout asch, gemengd met f gedeelte van dezelfde hoeveelheid aseh van verbrande benen; doe het in een tinnen doos met gaten boven in dezelve, en ftrooy dit Poeder boven op de Pleister, tot dat die daar mede geheel bedekt is, voor een half uur ophoudende, om. het de vochtigheid te laten intrekken: ftrooy 'er dan meer Poeder op, het zagtjes met de hand wryvende, en het gebruik van dit Poeder zo lang herhalende, tot dat de gehele Pleister van boven droog en glad worde.
Alle Bomen digt by den grond afgefneden, moeten van boven geheel glad zyn, en allengskcns afgerond worden, gelyk boven gemeld is; ook moet de droge Poeder, vervolgens te gebruiken met ene gelyke hoeveelheid alabaster Poeder gemengd worden, om des te beter het druipen der Bomen en ftortregens te kunnen weêrftaan.
Als 'er iets van dit mengzel' overblyft voor ene volgende gelegenheid, dóe men het zelve in een Tobben of een ander Vat, en giet 'er de een of andere foort van Pis overheen., zo■ dat de oppervlakte geheel bedekt is, overmits anders de lucht te veel van de kragt de& middels, by het gebruik, benemen zoude.
Zo men niet wel Puinkalk van oude Gebouwen bekomen kan neme men fyne of gemene Kalk, na dat dezelve ten minftenr. een maand gebluscht geweest is.
Daar het groeyeu van den Boom allengskcns de Pleister moet aandoen, en de kanten by de fchors op doen krullen, diend men zorg te dragen, wanneer dit gebeurd, oir» daar over met
den vinger te ftryken, waar zulks vereischt word (wordende' zulks, best gedaan, als de Pleister van de regen doortrokken ii)ten einde de Pleister geheel gehouden Worde, om voor te komen, dat de lucht in het vocht en de wond indringen.
Kensington , 11 May 1791.
prys DEK granen.
1 ROGGE. Het lalt;
TARWV Het Last. Ggld.
Ggld. Prnisfifche . . 8saios'
Poolfe bonte en witte 150 a 180.- Koningsberger . . 84aiocv-
Dito rode . . i2oai70 Pommer, Colb. enStett.
Warder, Heugfe en Elb. I2oai70 garst,hav£R,B0£KW. ■
Koningsberger . . 125 a 159 Vriefche Winter .
Vriefche . . i2oa"i6o Zeeuwfche Overm. . .
Bovenlandfche . 140 a 153 Brouwhaver . . 72384'
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.22 a 24;
Zeelandfche . . io"5ai8s Dito Brab. en Vlaajnf. L-
OLT, traan en BAARDEN.
Koolzaad , . Zeeuws eh en Raapoly, d'Aam' ƒ 33|a33'i'
Overm. 'tLast 0C30 a34 dito Lyn . . . ƒ 33Ïa33§
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 39^39!
vansfeh. . . J 6Ja 7Ï WalvischTraan, 't quart.-
Hcnnipzaat .. . ƒ 6£a 7 van 12 Stek. . ƒ 76
Dito rode . . ƒ 50352'
W l S S E L - C- O ü R S.
Madrid op" Ufo Van ] Londen, zigt' 0 38,10,9?
2 maand. $ 951 dito op 2 m. . J 38,7,6
Bilboa .. .. . 95^ Hamb. zigt- . ft. 34**
Cadix . ..- é ■ ■ k 95I dito 2 m, .. ft. 341.
Sevilien . . .- $ 95! Altona,zigt: ft. 34'!
Lisfabon . . % 51J dito 2 m. . ft. 345
Venetien . . %. 91! Breslau,6 w. dat. ft. 44J
Genua . . . C 85j Wenen, 6 w. dat. ft. 34I
Livorno . . . % 91J Antwerpen pCt. 3ïverl;.
Parys, 2 mv . % 44 Gent . .. pCt. 3|verl.
dito zigt . . % 44? Brusfel . pCt. 3|verl.
Bourdcaux, 2 nu . % 435 Zeeland . pCt. 2|verL
dito,.i m* .. . § 431 Rotterdam pCt.
SPECIE-COURS,
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . .. pCt. 8£a 9
dito, per banco: . . . . pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5, 8i Nieuwe Louis d'or 11^10,15^
Oude dito . . f 5, 7\ Zonne Piftol. . ƒ 11, 4
Franfche PiftoL . . ƒ 9, 7 Croix de Malta. ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb. dito .. . ƒ9,7 Fyn Zilver, p. m.. ƒ25,9
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ25, 8 -
Guinies . . . ƒ12, 3 Agio van de Bank 3g p.Ct..
Souvereine . . ƒ15,17
Amsterdam,den 11 Jujy 1701,-



I M 5
GEBOORTE-, TROUW- bn STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de Iaastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 149: in 's Hage 12, •en te Haarlem ,11, onder welken laatften 6 beneden de J2 Jaren.
In de Maand Juny 17.91- zyn, 'binnen Alkmaar, overleden 22 Perfonen , als: 6 Mannen, 5 Vrouwen, 7 Jongens en 4 Meisjes; hier onder 1 doodgeborenen, 7 beneden 't Jaar, 1 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10, 3 van 10 tot 20, 2 van 20 tot 30, 1 van 30 tot 40, 3 van 40 tot 50, 2 van 50 tot 60 en 2 van 70 tot 80 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
UlTTREKZEL UIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN,, te
Vetersburg gedaan, in dc maand MaV 1.791*
De grootfte hoogte der Barom. 28. 56. den2$. om 10 ur.Voorm.
Delaaafte . —-— 27. .46. den 30. om 3 ur.'sNam.
gevolglyk het onderfcheid 1. 10, en het gemiddelde 28. 01, dc gemiddelde hoogte 28. 119, dat is a8réo§ Franfche Duimen.
De grootfte koude 1460, naar Reaumur 2TJ gr. den sim, om 6 uren 's morg. de gemiddelde koude op dit uur 138°, 8, naar Reaumur 6 gr. De Thermom. ftond 11 dagen onder 140, 19 dagen tusfehen 130 en 140, en 1 dag tusfehen 12a en 130 graden. ' .
De grootfte warmte 118°, naar Reaumur 17/s gr. den281ten om 2 uren 's nam., de gemiddelde warmte op dit namiddag uur 1300, naar Reaumur iof gr. De Thermom. rees 2 dagen boven 120, ftond 12 dagen tusfehen 130 cn 120, en 17 dagen tusfehen 140 en 130 graden.
9 Dagen Stilte, den 1, 9, 10, 15 , 19 > 25, 26, 27, 28. 13 dagen Zagte wind, den 4, 5 , 6, 7 , 11 , !3> r*7 > 18 , 20 , 21 , 24 , 29, 30. 7 dagen Windrig, den 2 en 3. N. O. den ,8. Z.'den 22 en 23. Z. W. 14 en 16 W. 2 dagen Stormachtig, den 12. Z. W. den 31. W.
Helder 6 dagen, den 5, 7, 24, 25, 26, 27. Ten dele bewolkt 18 dagen, den 1, 4, 6, i°» 11 » I2> ~"3 > Mi "°> l8, "o, 21, 22, 23, 2«, 29, 30, 31. Betrokken lucht 7 dagen, den 2,'3, 8, 9, 15. 17, 19. Geen Nevel. Regen 23 dagen,
1, 2, 3, 9. 11 > !3» "4> 16 ' 17' 18' 21 ' 23 ' 28 ' 29 ' Stortregen 8 dagen, '8, 10, 12, 15, 19, 20 , 22 , 30. Hagel den 20. Onweer den 29. 's Avonds,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van ±6 Jurj tot 2 July 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 28, 3. den 28ften. Barom. < Laagfte . . 27,11§. den 2den July. Gemiddelde der gehele Week 2 7,1 ,\ 1.
Therm. f Hoogfte ftand 250. 's Midd. van den^oftcn Juny. Reaumur. < Laagfte . .. 6°, 'sMorg. van den 2den July. ^Gemiddelde der gehele Week 19, 7 g. Heerfchende wind W.
Dagelykscke Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek i
1791 me- meter. der i luchtsge-
July. ter. Noord] Zuid. wind. | steldheid.
1 29. 8 59! 65 w. t. z.
6.1 29. 9 65Ï 68§ ' ■ bewolkt, windrig,
(-29.10 s8f 58 z. w.
1*29.11 i 6\\ 66 w. Voorm. bewolkt,
7. < 29.11 66§ 69I verder omtrend
(.29-10! 59 58§ betrokken.
' f29.10 Ó5| 60§ w. t. n.
8. / 29. 95 70 8 § bewolkt.
j29. 9§ -4§ g |
f 29. 8 6o| 72 w. n. w.
9J29. 9 661 78ï bewolkt.
^29. 9 56 56 1 ~——
( 29. 8 62| 66 w. .. .......
10 «29. 8 631 63 w.z.w. ««trendbetrokk.
lo' ) ° 3, 8 Av. regen.
/ 29. 6 56I 54f z- w. 6
("29. 4 SÜ 56 Z. w.
n.<29. 3 59 59 z. t. 0. harde regen.
(.29. 3 56I 56 n- w.
f29. 4 S5| 1 56J n. n.w. ] harde wind,
29.5 59 I S8" n. Voorm. regen,
29. 7§ 56 I S5l N. w. [ Nam. bewolkt.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Tc Alkmaar.
Gedurende de maand Juny 1791. Gevallen 42 Lynen: Uitgewaasfemd 46 Lyncn.
In onze vorige No. 158. h\z. ti. reg. 30. Haat: de beste beftanddelen, lees: de beide bsftanddeien.
Te Haarlem, by PLAAT en L O O S J E S.



1791-
No. 160.
A L G E M E N E
KONST- en L'ET.TER-BODE,
fr O O R MEER- EN M1N-GEOEFFENDEN.
Vrydag den 22. July.
B E R I G T E N.
O R O O T-B R I TAN N IE N-
S"""?"^""* et is reeds een geruimen tyd ge'eden dat men L. Tj 1 het begrip vormde om een Gedenkteken op te f| Jt~l jf richten voor Capitein Cook, in of naby Mar■L*feJ» ton, zyne Geboorteplaa s. Niets is 'er tot nog toe van gekomen, fchoon Zulk» het onderwerp der Gefprekken blyft in die nabuurfchap, en het niet ontbreekt aan Heren, in ftaat om het uit te voeren. Niet verre van Marton, in de reeks der Cleve'andfche Bergen, is een beroemde Berg van ene kegelvormige gedaante, Rofeberry-Toppin geheten.. Men wil dat de Eigenaars van dien Berg een wenk gegeven hebben, dat zy een Plan, om op denzelven een Gedenkteken te nichten', gaarne zouden Willen bevorderen. De gelegenheid is wel gekozen: naardeniual die kegelvormige Berg den Zeelieden ten Baak ftrekt , als zy' den mond van dc Rivier dc Tees, voorby zeilen, cn zigtbaar' is op enen;a/ftand. van 30 of 40 mylen in de Landfch.ippcn van 'ifor'k en Durham- ■
"De yrote vraag ,valt, welk foort van Gevaarte, als dit Plan doorgezet word, op die hoogte het beste vertoon zou maken,' een. Xolom,-, een:Toren, of een Pyramide. De. grote hoogte in aanmerking, genomen zynde, is het waarfchvnlyk dat een-Kolom, hoe hoog, hoe zwaar ook, aan de grootschhèid...van:-den Berg' niet zou evenaren. 'Er is geen naby gelegen Gezigtpunt -om denzelven te befchojvven, en op een aff&rid zou d:zeive geheel niet M zien wezen. — Een Toren van uitiiekende grootte, in-
Vll. deel.
zonderheid als dezelve gebouwd was met brede uitfpreid-» zeis aan dé zyden, in den fmaak ener Chïnèefcjie Pagode, zou zeker aan het oogmerk beter' beantwoorden. Doch dezelve zou op die hoogte aan veel windvangs en tredurige befchadiging blootgefteld wezen. Ene Pyramide t-ou best voegen , als duurzaamst op een afftand en allerr zigtbaarst op een Berg van ene foortgelyke gedaante.
De Heer Bruce fpreekt van zodanig ene Pyramide, (Travels, vol. 1. p. 78.) „ Omtrent 2 mylen van den Nyl, tusfehen S?'f en Woodan, is een Pyramide, die in den eerften opllag uit één lhik fchynt-, dezelve is van ongebakken fteen, en geheel volkomen-, de Inwoonders noemen dezelve de Valfche Pyramide. 't Benedenfte ^edeeite.is een Berg, tot ene aanmerkelyke hoogte, van gedaante als een Pyramide v boven op is het gevaarte aaW o-e!egd, tot het in een Pyramide uitloopt; op enigen af ftand zou - een zeer fcherpziend oog vereischt worden , om het onderfcheid te zien waar hier de Natuur eindigt en de Konst begint; de Steen heeft de kleur vo'komen van de Klei uit welken dc Pyramiden van Saccara gemaakt zyn."
NEDERLANDEN
Levden. De MJmtschaPpy der Nederlandfche Letféfkm* de, alhier, heeft op den a8ften van Zomermaand laatstl. hare gewone (aarlvkfehc Vergadering gehouden ; in dezelve is dit ' maal gene Verhandeling bekroond, maar tot ene nieuwe Prys' vrage de volgende vastgefteld, om beantwoord té worden voor den'eerlijn van Wynmaand des jaars 1793»
, D »Wel"



e 20 i
„ Welke zyn de voornaamfte Zaken, 's Lands Hiftorie' n betreffende, die door de Schry\ers niet, of niet genoeg„ zaam ïïjj aangeroerd, of behandeld geworden, waardoor \f ternis in de Gefchiedenis van ons Vaderland is over„ gebleven?"1
De volgende Vrage, in de laatstvoorgaande Jaarlykfche Vergadering opgegeven, moet beantwoord worden voor deneerften van. Wynmaand des jaars 1792.
Meest volledige opgave van de nog onuitgegevcne oud Sederduitfche Stukken, in dc openbare of byzondere " Boekeryen berustende, met de. nodige Taal-,. Oudheidm of Gefchiedkundige aanmerkingen en ophelderingen , naar „ den aart der Stukken."
Voor den eerften van Wynmaand dezes jaars verwagt de. Maatfchappy de Antwoorden op de Vrage, in den j.aare 1789 •pgegeven, namelyk:
Welk voordeel is 'er voor onze Poëzy te trekken uit „ de beoeffening der Oosterfche Dichtftukken, byzonderlyk ',. die,, welke in de gewyde. Bladeren voorkomen ? " .
Nog moeten voor denzelfden eerften van Wynmaand dezes jaars inkomen de Antwoorden op de Vrage, in de jaarlykfche Vergadering van 1789. by vernieuwing voorgeftcld en dus luidende:-
Welken invloed heeft de thans heerfchende fmaak voor „ de huitenlandfche Poëtifche Schriften, en andere Werken " van vernuft, op onze Dichtkunst?"
Het ftaat een ieder vry, ook den Leden der Maatfchappye, om aaar den Prys te dingen, alleenlyk worden de Gecommitteerden, ter beoordeling der ingekomene Verhandelingen, van die vryheid uitgefloten..
Aan den genen, wiens Verhandeling de beste en aan 't oogKerk der Maatfchappye voldoende zal gekeurd worden, bied de Maatfchappy enen Gouden Penning aan ,. ter waarde van 150 Gulden.
Dc Verhandelingen moeten zyn in de Ncderduitfche of Latynfche Talen, met een duidelyke hand, van iemand, die geen Lid der Maatfchappye is, afgefchreven; iedere Verhandeling moet met een Ziufpreuk getekend, befloten worden in een verzegelden omflag,, welke den titul. en de. Zinfpreuk der Verhandeling ten opfchrift heeft.
Hier by moet gevoegd worden een verzegeld Briefjen, in het welk de naam , waardigheid en woonplaats van den Schryver, en boven op het welk de Zinfpreuk der Verhandeling gefchreven is.
Het een en ander moet in een buiten omflag, ten tyde hier boven.bepaald,,vracht vry,. bezorgd zyn,. in handen van den tegenwoordigen Secretaris der Maatfchappy, Jan de Kruyff, of den Brieffchryver, Profesfor Carohts Boers, beiden wonende te Leyden. <"
Voor het overige zyn de Wetten, volgens welke de Maatfchappy naar een Prys laat fchryven, te villden, in het tweede deel vaa de Werken der Maatfchappye,.
Geschiedkundig Verhaal der gemaakte Vorderingen in de Sterrekunde , gedurende het Jaar' 1789. en een gedeelte van 1790.
De Heer de la Lande heeft met een groot Muur - Quadrant l\ voet ftraals, het beste Werktuig dat men in Frankryk bezit , en geholpen door de Heren le Frangoïs en Ungefch/ch, Zendeling van St. Lazarus, een groot getal waarnemingen van Sterren in den Noorder-Dierenricm gedaan: dit ontbrak zeden lang aan de Stcrrekunde, zedert dat Flamjleed daar van ene lyst uitgegeven heeft, is dc plaatzing van dezelven veranderd; die,..welken hy. aangewezen had, waren niet naauwkeurig genoeg voor onzen leeftyd, en ook niet talryk genoeg. Men moest dus ondernemen ene nieuwe naamlyst te ontwerpen. De Heer dè la Lande, en de twee Sterrckundigen zyne Kwekelingen, zo even genoemd , hebben reeds 5000 Sterren indenNoorder-Dierenriem tot van de tiende grootte, binnen f gcdeeltens van de oppervlakte der noordcr luchtftreek,. namelyk van den keerkring tot aan de Pool, ontdekt; dus voortgaande, gelyk zy voorgenomen hebben, zullen zy in dezelfde tusfehenruimte, waar Flamjleed nog geen. 1.500 waargenomen had, 'er 10000 vinden.
De Heer Abt de Beauchamp, Vicaris - Generaal van Babylonien , en Correspondent van de Akademie te Bagdad, alwaar hy een Obfervatorium heeft opgericht, in dezelfde luchtftreek , waar de Sterrekunde,. voor 2700 jaren de eerfte vorderingen maakte, cn waar in de agtftfe eeuw de Califs of Vorsten der: Arabieren, dezelve, na lang in de vergetelheid begraven te zyn geweest, wederom te voorfchyn bragten. De Heer Abt de Beauchamp heeft verfcheiden waarnemingen op Mercurius gedaan,, welke waarnemingen zo zeldzaam en zo moeilyk in onze luchtftreek zyn, dat Copernlcus geftbrven is zonder - ooit deze Planeet gezien te hebben. Onder 150 waarnemingen van den Heer de Beauchamp over Mercurius, zyn 'er die bewezen hebben, dat de nieuwe tafels over Mercurius van den Heer de la Lande naauwlyks enige feconden van de waarneming verfchillen. De Heer de Beauchamp heeft zich ook veel moeite omtrent de Sterren gegeven; hy heeft 'er reeds 6400 in zyn dagboek aan-* getekent. Deze ftoutmoedige Sterrekundigc is thans op reis om naar Frankryk tc keren,. doch hy is voornemens wederom naar Bagdad, te vertrekken.
De waarnemingen van den Heer Abt de Lambre- en van den. Heer le Monnier, dien beroemden bevorderaar der Sterrekunde, omtrent de laatfte overgang van Mercurius over de Zonne^ fchyf, komen.in den tyd over een. De inwendige aanraking der twee randen heeft plaats gehad ten 1 uur 19 min. 2 fee. volgens de berekening van het Koninglyk Obfervatorium, en Mercurius is 7 min. 23 fee, van het middenpunt der Zonne voorby gegaan.
Saturnus heeft in 1789 een verfchynzel opgelevert, het geen maar om de 15 Jaren eens voorvalt, namelyk de "ronde Phafes (fchyngeftalte) of de verdwyning van zynen ring gedurende enige maanden. Den 5. May is de aarde over het platte van den ring heen gegaan, en men heeft denzelven niet meer gezien. Den 28. Augustus-is de aarde weder, beneden de plaatzing van den ring voorbygegaan, en men heeft die beginnen te zien. Den 10. O&ober U die nogmaals het gezicht ontweken tot op het
ein-



i 27 5
einde van de daar aan volgende maand January. Waar na de ring wederom te voorfchyn gekomen is, en gedurende 15 Jaren blyven zal, tot dat Saturnus, na dat die ene halve omwenteling zal gemaakt hebben,zich in den tegen overgefteldcn knoop bevind, en dezelfde verfchynzelen zich op nieuw zullen vertonen.
De Heer Herfchell heeft met een Telescoop van 40 voeten lengte, en een Spiegel van 4 voeten middellyns, wegende 2000 ponden, de ring van Saturnus gezien, wanneer die voor andere Sterrekundigen, welke zich maar van gewone Telescopen bedienden, onzichtbaar was. Deze vermaarde Stcrrekundige heeft twee nieuwe Wachters van Saturnus ontdekt, &c.
Dc nieuwe Planet, ontdekt door de Heer Herfchel in 1781. heeft reeds 36 graden onder onze ogen doorgelopen; men heeft die wedergevonden onder de Sterren in 1690 door Flamjleed, in 175Ö door de Heer Mayer, en in 1763 door dc Heer le ! Mannier waargenomen. De Heren de la Lande, Orians, en j Duval le Roi, hebben de oneffenheden, die deze Planeet door ( de aantrekking van Jupiter en van Saturnus ondergaat, volgens j de berekeningen van den Heer de la Grange nagegaan. De j Heer de Lambre heeft die volgens de leerwyze van den Heer I de la Place op nieuw berekend, en heeft met de grootfte naauwkcurigheid den loopkring der dwaalfter van Herfchel bepaald : zyne Tafels worden gedrukt in de derde uitgaaf van de Sterrekunde van den Heer de la Lande, die binnen weinig tyds in het licht ftaat te verfchyncn. Deze nieuwe Planeet volbrengt deszelfs omloop in 83 jaren 9 maanden.
Het jaar 1789 heeft ook nog berekende Tafels van Jupiter en Saturnus zien te voorfchyn komen, die een gewigtig tydperk in de Sterrekunde uitmaken, dewyl derzelver juistheid tot op ene halve minuut gaat. De Heer de la Lande deed in 1769 zien, dat 'er in Saturnus ene oneffenheid van meer dan 12 minuten plaats had, het welk in de oinwendingen van Saturnus eene week verfchil maakte, en waar van de oorzaak onbekend ■was. De Heer de la Place, hebbende de Sterrekundige berekeningen veel verder uitgebreid dan de beroemde Luier, heeft ene oneffenheid van 48 minuten gevonden, het welk 900 jaren uitmaakt. De Heer Abt de Lambre heeft dezelve in nieuwe Tafels gebragt, die hy met zo veel fchranderheid als ftandvastigheid berekend heeft; hy heeft alle dc uitkomften der berekeningen van den Heer de la Place, met alle de naauwkeurige waarnemingen , zedert 200 jaren gedaan , vergeleken , en hy heeft nieuwe Tafels van Saturnus en Jupiter zamengefteld, die aan alles met ene ongelooflykc naauwkcurigheid voldoen.
De Heer de la Place heeft met denzclfdcn goeden uitfiag een even zo nieuw als belangryk werk ondernomen ; namelyk, over de 'Theorie der wachters van Jupiter ; derzelver onderlinge aantrekking veroorzaakt oneffenheden , welke men niet kon oplosfen, en vooral niet omtrent de derde wachter. Vargentin gebruikte 2 empyrique vergelykingen, waar van men de oorzaak niet kende. De Heer de la Place heeft gevonden dat de aantrekking van de vierde wachter , en de excentriciteit van de derde , benevens de beweging van derzelver apfides, daar van de .oorzaak is. De Heer de Lambre , die zich gelukkig met den arbeid van den Heer de la Place verenigd heeft, is bezig met het vervaardigen van nieuwe Tafels van de wachters van Jupiter, welken het jaar 1790 merkwaardig voor de Sterrekunde zullen maken.
In dit Jaar is ook een bciangryk werk t'an den Heer de P'mgre' ten einde gebragt, het geen reeds in 1756 ondernomen was ; het zelve behelst ene Verzameling van waarnemingen der vorige eeuw, nader overwogen, vergeleken en berekend. Het begint zelfs van Tycho Brahe', namelyk aan het einde der zesde Eeuw. Dit wtrk doet eer aan hem die alle de Eclipfen, gedurende een tydkring van 2860 jaren berekend heeft.
Men had gehoopt onder de verfchynzelen van dit jaar mede te zullen hebben kunnen brengen de terugkomst van deComect van 1532 en 1661 , waar van de loopkringen reeds zedert 1705 door Halley berekend waren, en die genoegzaam fchenen overeen te komen , om te doen geloven dat het een en dezelfde Comeet was. Doch dat zy niet verfchenen is kan daar aan toegefchreven worden, dat zy door onbekende aantrekkingen kan te rug gehouden zyn, &c. Zal die van 1789 niet 600 dagen alleen door de aantrekkingen van Jupiter en Saturnus agtcrblyven? Volgens deze berekening zal men die in het volgende jaar kunnen zien. Maar zou het ook niet mogelyk zyn dat de Comcet van 1532 niet dezelfde is van die van 1661 ; gelyk een bekwaam Sterrekundigen, de Heer Mechain fchynt te geloven, in de Verhandeling die de Prys van de Academie behaald heeft.
Men verwacht met ongeduld de terugkomst van den Heer de la Peyroufe, de Heer' d'Agelet heeft in Nieuw-Holland waarnemingen op de Pendule gedaan , om te weten of 'er enig onderfcheid in de verdikking der lucht tusfehen de twee halfronden van den Aardbol plaats heeft. De Koning van Spanje heeft ene diergclyke reis rondom de waereld bevolen. De Heer Mtflespina, die het bevel op den togt voert, is in de maand September van 1789 vertrokken.
Verfcheiden Sterrekundigen 7.yn in de Koninglyke School in verfchillende jaren gevormd geworden ; men kan 'er zedert een jaar zeven noemen. Dc Heer Hanna, Zendeling van St. Lazarus, is naar China vertrokken, alwaar hy waarnemingen gaat doen. De Heren Barry en Henry, van dezelfde Brocderfchap , zyn naar Manheim gegaan, alwaar een groot Obfervatorium, en uitmuntende Inftrumentcn gevonden worden. Dc Heer Ungpfchich maakt zich gereed om insgelyks naar de Palts te vertrekken. „ De Broederfchap van St. Lazarus alleen," zegt de Heer de la Lande , „heeft ons deze 4 Aankwekelingen bezorgt; „ de Heer de Cayla, Overfte Generaal van dc Zending, heeft „ daar toe met enen iever de hand geleend, die zyne begaaft„ heden eer aandoet: ook weten, myne Heren de Zendelingen „ van St. Lazarus, door de verdiensten van geleerdheid , de ,, verdiensten van enc ïnftelling te vermeerderen, die allcrwe„ gen door godsvrugt cn de braafheid geacht wordt. De Heer M le C"y > Abt Generaal van Prémontrc , heeft ons de Heer „ Lifenmann gezonden, beftemd om dc Sterrekunde in die ver„ maarde Abtdy te gaan beoeffenen, en daar anderen te vor„ men." De Heer Hertog de la Chapelle hceit zich ook in de Koninglyke School met de Heer de la Lande ieverig op de Sterrekunde toegelegd, en heeft te Montauhan een Obfervatorium aangclegt. De Heer de Lam, Spaanseh Zee-Oiheier, is te Parys met het zelfde oogmerk aangekom :n; terwyl de Heer Meguie, een bekwaam Fransch Konstenaar tc Madrid, goede werktuigen vervaardigd.
Mevrouw le Francais, Nigt van den Heer de la La>-de , oeffent zich met een goeden uitflag in Sterrekundige berekeningen.
D 2 Me-,



Mevrouw du Pïety heeft in 1789. ene Sterrekundige Verhandeling uitgegeven, die fterk gezogt wordt, en zulks ook waardig is; deze Dame is zeer geoeffend in de Sterrekundige berekeningen. .
De Heer Piazzi, Theatyner Monnik van Palemio , is m Sicilien met fchone Inftriunenten te rug gekeerd, met oogmerk om aldaar een nieuw Obfervatorium aan te leggen: hy heeft zich van een geheel cirkel van 5 voet middellyns voorzien,het geen te handon, door den vermaarden Ramsdtn gemaakt is: dit werktuig kan tot belangrykc ontdekkingen in- dc Sterrekunde verftrekken.
Mejuffrouw Carolina Herfchel heeft twee Cometen ontdekt, tc voren had zy 'er reeds twee ontdekt. . De Heer Mechain heeft 'er ene te Parys waargenomen , zo dat men 'cr nu reeds 79 telt. De Heer de Saron, Eerfte: Prefidcnt van het Parlement van Parys , heeft de loopkringen der laatfte Cometen berekend.
In Engeland heeft men de Sinus-Tafelen van fecondes tot fecondes, berekend door wylcn den Heer Tailor, afgedrukt.
In de maand Maart 1790. heeft de Heer de la Lande in het Obfervatorium van het Militaire School ene Meridiaan Acromatifche Kykcr van 4 voet doen plaatzen, om de regte klimming der Sterren verder te ftaven, terwyl > dc Heer de Lambre zich tot dat zelfde einde met een diergelyk Inftrument bezig hield, in' een Obfervatorium, dat de Heer Geoffroy d'Asfy binnen zyn huis in de Paradysftraat heeft doen vervaardigen. Dit verhaal is getrokken uit de Redenvoering door den Heer de la Lande gedaan, by het weder openen der lesfen in de Koninglyke fe hooi.'
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akadevische en andere schriften.
Frankryk. Le Guide des Voyageurs en Suisfe , pre'ce'dé iVun discours fur. Pit at politlqtte du pays. 391 bladz. in 121110. Parys by Buisfon 1791. prys 2 liv. iofous. Een zeer gemakkelyk Handboek voor Rcifigcrs die Zwitferland bezoeken willen; a) het merkwaardige van natuur, konst en geleerdheid, in elke Stad cn Canton, is hier naauwkeurig uit de beste Schryvers opgegeven. De Schryver handelt intusfehen breedvoeriger over het Fransch, dan over het Duitsch, gedeelte van Zwitferland. Journ. E/icycl.
" Nouvelle Archite&ure hydraulïque, par M. de Prony. Parys 1790. ifte deel, 624 bladz. 4to. Een zeer nuttig Werk over de hydraulica en hydrodynamica, met betrekking tot derzelver tocpasfmg en aanwending in 't groot op allerlei Waterwerken, b, v. Pompen, Damp- of Vuur-Machinen, Fonteinen . Sluizen en dgl.
Duitsch land. Leben BenedibTs von Spinofa, von ilf. P'-'lipfon. Braunsehw. 1790. 120 f. 8vo. Zo ene Levcnsbcirhryving van beroemde wysgcren in het algemeen wenschlyk zy' om na te gaan de wys, hoe zy, of tot die grootheid, of tot die dwalingen geraakt zyn, door welken zy zich hebben beroemd gemaakt, dan is het gewis nodig ten aanzien van Spinofa., uit hoofde van het onrecht, welk men aan zyne gevoéLns gedaan heeft, Dc Schryver van dit Stuk heeft-zich ook
daar toe byzondcrlyk verledigt: fchoon men erkennen moet, dat 'cr nog veel nieuws en gewigtigs over' deze ftoffe te zeggen overig blyft. A. L. Z.
Bliomberis tin Rittergedicht in zwölf Gefangen von Alxinger, Leipz. 1791. 482 f. gr. 8vo. Over het geheel een zeer fchoon Dichtftuk , welk zeer naby komt aan den Oberon van IVlelar.d, zo ten aanzien der verfchcidenheid, als eenheid, zoetvloeiend-, heid en fchoonheid van gedachten, welk alles den lezer noopt, om met aandacht voort tc lezen. A. L. Z.
H. IV. Heydenreichs Betrachtungen iiber die Philofophie der naturlichen Religion. Leipz. 1790. Ir. band. 272 f. gr. 8vo. Dit ftuk behelst gewigtige aanmerkingen over het beftaan, de eigenfehappen en bedoelingen van God , uit welken de Schryver 's menfehen betrekking tot zynen Schepper afleid. Het gehele betoog is ftrikt wysgerig. A. L. Z.
J. G. Kühns Systematifche Befchreibung der Gefundbrunnen und bader Deutschlands. Breslau 1790, 636 f. Ene navolging, zelfs hier cn daar letterlyke overneming van het bekende werk van ZAïckert. A. L. Z.
Verfuch uber die SeSte der llluminaten. Frcyberg 1790. 196 f. — 1 St. Cagliostro Chef der llluminaten ? Mit Anmerkttngen. Gotha 1790. 228 f. 8vo. Beiden ene navolging van het bekende Franfehe Stukje Esfai fur la Seëte des Illumine's. Paris 1789. zeer gefchikt, om de woelingen der dwepery en des bygeloofs te doen kennen , ten einde het ryk van waarheid en vry heid ten enenmale te verwoesten. De bygevoegdè aanmerkingen , in welken Cagliostro van den hem aangewreven blaam gezuiverd word," veïdienen veel opmerking. A. L. Z.
Reliqua librorum Friderici II. Imp. de arte venandi cum avi-
bus cum Manfredi Regis additionibus. Tom. 1. 198 pag. »
Ad hunc tibrum Commentarii, quibus non folum avium, itiprimis rapacium, naturalis, fed etiam faculi tert'ti et decimi 'litteraria hifloria illuflratur. Cum auStario emendationum atque annotationum ad JEliani de natura animalium libros. Aublor J. G. Schneider. Tom. II. 228 f. 4to. cum 6 tab. Leipz. 1788 & 1789. Een, ten aanzien der natuurlyke Hiftorie, onfehatbaar werk, waarin zo wel de aanmerkingen van den Keizer, als vooral die van den Uitgever, en wel tot opheldering der Letterkunde van de 13de eeuw allen lof verdienen. A.L.Z.
Scriba, Beytrage zu der Infeclen - Gefchichte, met pl. 8vo. ifte en 2de ftuk. Frankfort aan de Main, by Varrentrapp en Wenner. Het nuttig oogmerk van den Schryver is, om in dit werk nieuw ontdekte foorten van Infecten, en zulken, die cl. ders nog of geheel niet, of flegt afgebeeld zyn, te befchryven cn af te beelden. De beide eerfte ftukken voldoen volkomen aan het oogmerk, en bevatten vele nieuwe foorten van Torren . en Vlinders. G. G.A.
J. M. Schiller, vermischte auffdtze, Chemifchen, Pharma. cautifchen und Phyfwalifchen Inhalts. Neurenberg by Zeh 1790. 140 bladz. Svo. De Schryver, reeds met lof uit CrelPs Chemifche Annalen bekend, levert hier enige gewigtige korte Verhandelingen, op eigene ervaring gegrond, over zommige Scheien Artzeny - mengkundige onderwerpen. De beroemden Prof. Delitrs heeft ene aanpryzende Voorrede voor dit deeltje, welk' misfehien door meer anderen gevolgd zal worden, geplaatst. . G. G. A.
R. TVoltmann, Theorie und Gebrauch der hydrometrifchen Flügels, oder eine zuvtrfdsfige Methode die Gefchwindigfiêit'
der



C 29 5
ier Pfbide und ftfomehden GewSsfer zu beobachten. Hamburg 5 ,790 60 blz. 4to. met 3 plat. Dc Schryver geeft hier debe- 1 fchrVving ener zeer zinryk door hem uitgedagtc Machine, om . de lnelheid des ftrooms, en dc kragt des windt te meten. Ook zyn zyne aanmerkingen over de molenroedcn der lezing en beproeving overvvaardig. G.G.A.
W: titer l, die Kunst, Blutlauge und mehrere zur Blatifarbe dienfiche Materialien t'm Gros/en zu bereiten und folche zur Blaufdrberey anzuwenden. Wenen, by Grager 1790. 155 blz. Svo. Deze Verhandeling behelst zeer nuttige waarnemingen en aanmerkingen, over de beste cn minst kostbare wyze, om bloedlüogtot blaauw-verweryen te bereiden en tc gebruiken. Voornamclyk toond hy uitvoerig aan, hoe men ookWolle en Zyde met Berlynsch-blaanw kan verwen. Voor blaauw-verwers is dit dus een onontbeerlyk werk. G. G. A.
G. F. Wehrs, Oeconomifche Auffdtze. Schwerin by Bödner 1791. i\ Alph. Svo. Ene verzameling van kleine Verhandelingen en ftukken, te voren reeds voor een groot deel in het Hannovcrsch Magazyn uitgegeven, doch nu aanmcrkelyk vermeerderd. Zy betreffen meestal den Landbouw ; voornamelyk verdienen gelezen te worden zyne aanmerkingen over de bakovens ten platten lande , over de ziektens der Ganzen en Varkens, over dë aankweking van Anjelieren, over de verdryving der Aardvlooyen en Aardwurmen (waar toe hy aanraad onihet land met hoendermest te beftrooyen), over het bewaren der Bomen tegen het nadeel der fterke winterkoude ( door de teere bbmen vroeg in den herfst van de meeste bladen te beroven), en zyn bcrigt van het Hannovcrsch Werkhuis, waar ook Boerenkinderen opgevoed en in den Landbouw onderwezen worden. G. G.A.
G tVedekixd, Fragmente über die Erkenntnifs venet ifcher Krankheiten. Hannover 179°- 1TÏ bladz. De Schryver zoekt in dit werkje het gevoelen van Girtanner, dat 'er gene morbi venerei larvatï zyn, tegen de algemene mening, der meeste Artzen, door vele bewyzen te bevestigen. G. G.A.
Blumenbach, Handbuch der Naturgefchichte. Göttingcn, by, Diderich, 4de druk, 704 bladz. 8vo. Dit Handboek der Natuurlyke Hiltorie is met algemenen lof alom bekend. Deze uitgave is met de ontdekkingen, die 'er zedert enige jaren, voor al in de Mineralogie gemaakt zyn, aanmcrkelyk verrykt. G. G.A.
Het eerfte deel van Gmelhi's nieuwe uitgave van het Systema Naturae van Linnaeus, bevattende het Dierenryk, is thans volledig uitgekomen. Het zesde of laatfte ftuk, welk van blz. 3021 tot bladz. 3910 gaat, bevat de wurmen en plantdieren. Ook hier zyn , gelyk in de vorige ftukken, de talrykc ontdekkingen van alle nieuwe Natuuronderzoekers, op hare bchoorlyke plaatzen ingevoegd, zo dat het getal der geflagten, en vooral dat der foorten zeer aanmerklyk vermeerderd is. G. G. A. Dit werk is dan voor eiken Natuuronderzoeker volftrekt onontbeerlyk ; en hoe zeer 'cr ook vele feilen en onnauwkeurigheden ingeflopen zyn, zo verdient nogthans de Hr. Gmelin allen dank voor de bezorging van een zo nuttig en nodig werk, het welk niet zonder de grootfte arbeid en geduld heeft kunnen by een gebragt worden, en het welk uit dien hoofde aan niemand beter befteed zoude hebben kunnen worden, dan aan den Heer Gmelin, die in onver;..arbeidzaamheid weinig zyns, gelyken zal vindw. Voor 't o\ . ... :*ic via dier-
gelyken aart beter en met meer naauwkeurigheid hebben kun» nen uitgevoerd worden , door iemand , die zich meer op de Natuurlyke Hiftorie, byzonderlyk der dieren had toegelegd, en het is jammer, dat dit werk niet, voor deszelfs uitgave, door zulk enen der zake kunriigen beoordeelaar is nagezien geweest. G.
L. C. Althoff, Praktifche Bemerkutigen über einige Arzntymittel. Gott. by Dieterich 1791. L Deel, 30° bladz. kl. 8vo. Dit ftukje getuigt van- de kunde, het oordeel cn den goeden' trant van waarnemen van dezen Schryver. Zyne aanmerkingen en waarnemingen gaan over het gebruik der Kwikzilvermiddelen in venerifche ongemakken, byzonder over het fublimaat, voorts, over het Opium in dezelfde Ziekten, over de heilzame kragten der Dulcamara, en'over het nuttig uitwendig gebruik van witte Arfcnik. G. G. A.
Beoordelingen van inlandsche Schriften in buitenlandsche Journalen.
Valkenarii Obfervationes Academiccte, quibus via munittir ad Origines Graecas &c. & Lennepii prxlection.es Acad. de analoo-ia linguae graeca-, curd Ev. Scheidii &e. Utrecht by Paddenburg &c. 1790. Niemand, zegt de Recenfent in de Gó>. tingfche Anzeiren, 58 ftuck d. j., heeft den gehelen-omvangder Griekfche "taal beter doorgrond, of dieper en gelukkiger daan over nagedagt, dan de gtolzltemfierhuis, die ene School geftigr heeft, welke langen tyd, als by uitfluiting van alle anderen ,de. geheimen der echte Griekfche Taalkunde bezat. Valkenaer en van hennep waren geheel met de geest van Hemjlerhuis doordrongen, en hielden beide voorlezingen over de Gneklchc taal, en wel, gelyk zy het noemden, over de Analogie derzelvc.-: Zy gaven echter van deze lesfen niets openlyk in 't licht, en alleen door enige hunner Leerlingen, zyn 'er enige gebrekkige op de Collegien gemaakte Affchriften of liever Fragmenten van de voorlezingen des laatstgenoemden in 't licht gekomen. De Hoogleeraar Scheidius heeft dus der Geleerde wereld een groten dienst gedaan, door enen echten en gezuiverden druk van het! werk van van hennep en van de nog geheel ongedrukte voorlezingen van Valkenaer te bezorgen. Dit werk bevat zeer veel oorrpronglyks, zeer veel welk ener oplettende lezing o verwaardig is. Dan hoe fchrander ook de onderftelling uitgedagt zy, welke hier als tot een grondflag voor het volgende word aange-» nomen, dat alle woorden der Griekfche t;,le af te leiden zouden zyn van eenvoudige grondwoorden van 2 fyllaben , van twee , drie of vier letters, b. v. au, e», /3«s«, fisa, , «£« en7zo is het nogthans zeer onwaarfchynlyk, dat, by de eerfte formeering dier taal, de ruwe Griek zich een zo regelmatig cn overdagt plan zoude hebben kunnen vormen ; om niet te zeggen , dat men deze onderftelling aannemende, nog verder -zoude kunnen gaan, en ftamwoorden van ene fyllabc , als /3» yv, enz. aannemen. Ook is het ene geheel onbewezene en in vele gevallen onwaarfchynlyke ftelling, dat alle naamwoorden, van de verba, als eerfte ftamwoorden, zouden moeten afgeleid worgden. De aanmerkingen en byvoegfelen van den Heer Scheiditis zyn oordeelkundig en vol geleerdheid, hoewel hy zich ook hielen daar te verre door gezegde onderftelling heeft laten vervoeren, Hy verdient ook.veel dank, dat hy vele zyner aanmerkingen op de Latynfche taal toepast, ü 3



C 30 3
Jo. Dan. a Lennep Etytnohgicum linguae Graecae &c. curd Ev. Sckeidti. Utrecht by Paddenburg, 1 Deelen, 8vo. 179°Ook dit werk bevat, volgens denzelfden beoordelaar ,veel fyne oordeelkunde en uitgebreide taalkennis. Vele plaatzen kunnen ftoffe tot verder nadenken verfchaffcn, cn verfprciden veel licht over dc Griekfche en Latynfche talen. Dan dezelfde aanmerking by het voorgaand werk gemaakt, geld ook hier, en valt hier te meer in 't oog, daar de afleiding van elk woord van zyn oorfpronglyk ftamwoord hier dikwyls zeer gedwongen voorkomt. Dochvooral geld deze aanmerking ten opz-igte van de door den Hr. Scheidius hier bygevoegde Index etymologicus vocum Lat'ijiarum ,w.aar hy , de ene onderftelling op de andere bouwende, ook in het Latyn de afleiding aller woorden van bao, beo, bio enz. meent tc vinden. 'Immers is het Latyn, ene oorfpronglyk barbaarfchc taal, die eerst regelmatig geworden en gevormd is door bymenging van het Grieksch. Want offchoon men ook gaarn wilde toeltaan, dat de Latynfche Grammatica naar de GrLkche gevorand en gepolystzy, zo kan nogthans het Latyn niet geheel van het Grieksch oorfpronglyk zyn, gelyk dit zelfs de Gefchiedenis van Italien kan leren.
Recueil de Medailles des Rois, du Cab'inet de Mr. P. van Damrne. Amfterdam 1790. folio. De Göttingfche Bibliotheek kreeg onlangs, volgens den Recenfent in de Göttingfche Anzeigen, 74 ftuck, d. j. Dit werk tot een gefchenk, welk van des te groter waarde is, daar 'er by verzekerd wierd, dat 'er niet Bieer dan twaalf Exemplaren van gedrukt, en de kopcrePlaten yei-broken waren ! Men vind hier de allerzeldzaamfte en oudfte Munten afgebeeld , die nog naauwlyks bekend waren. De verzameling van den Hr. van Damme bataat uit ruim 25000 ftuks Medailles, waar onder meer dan 1000 Gouden, en onder deze 150 Griekfche. Onder 1500 Griekfche Zilveren Medailles zyn hier alleen van Alexandcr 300 verschillenden, en meer dan 400 van Lyfimachus. Dit Kabinet is derhalven het rykfte MuntKabinet eens particuliers van Europa. Het ware zeer tcwenfchen, dat zulk ene zeldzame cn voortreflyke verzameling door enen deskundigen Geleerden mogt gebruikt worden, ter opheldering van verfcheidenc zaken , betreffende de oude Literatuur cn Gefchiedenis.
Ontwerp tot ene algemene Characterkunde &c. door W. A.
Ockerfe, Predikant te Wyk by Duurftede, Svo. adelen. Utrecht
1788 en 1790.
Na een vry uitvoerig verflag in het Appendix op het 4de Deel van the Monthly Review enlarged, van den inhoud dezes werks,laten de Schryvers van dit Journaal hunne beoordeling daar over in dezer voege volgen:
De Hr. Ockerfe verzoekt opcntlyk de aanmoediging der Geleerde waereld, ten einde zig opgewekt te vinden, om voort te gaan ïn de uitvoering van zyn Plan : wcshalven hy verkozen heeft om zyn werk ftukswyze uit te geven. Dan deze manier, in onderwerpen van fmaak cn vernuft, is aan enige ongemakken onderhevig, 't Geen in 't licht gegeven is, kan niet ingetrokken worden : ook kan men de eensgemaakte fchikking niet wel veranderen : fchoon het verkrygen van daar uit volgende denkbeelden zulks wenfchelyk moge maken. Wy moeten hier aan de al tc grote gelykhcid toefchryven tusfehen de voorvereischtens ter beoordeling van het Karakter in 't algemeen, by Jjet eerfte deel opgegeven, en die, welken in het tweede deel ygorkomen. Het Wykt klaar, dat dc Schryver, by nader in-
;ien van het onderwerp, begrepen heeft te oppervlakkig geweest e zyn ; en dat 'er vollediger regels vereischt waren geworden, rly geeft zyne hope te kennen, dat hy in ftaat mag wezen, nn in een volgend deel zyn taak af te krygen: doch, gelyk Sterne zig uitdrukt, niemand behoort te zeggen : wel aan, ik zal in Duodecimo fchryven. 'Er valt nog vry wat en zeer ge.vigtigs over het Stuk tc zeggen, en-het zou ons fpyten , by aldien ene opzettelyke bekorting den Schryver van enige gepaste aanmerkingen te rug hicldt, of zyne ftyl hinder mogt toen.
Vier Verhandelingen en beantwoording der opgegevene V>age door Direkteuren van het Stolpiaansch Legaat. 4to. pag. 120. Leydcn 1790. De voorgeftelde Vraag is van dezen inhoud: „ Zyn 'er zedelyke daden of natuurlyke verpligtingen, welke» „ niet bewezen kunnen worden, zonder de onfterflykheid der „ Ziele tc erkennen."
Het eerfte Antwoord, 't geen den Prys heeft weggedragen, is dat van den Hoogl. "Jacob , te Halle , en ftelligerwyze in-
gerigt. De Vraag zelve komt ons voor vry onnaauwkeurig
opgegeven te zyn; en de Hoogleeraar beantwoord in genen dele, aan die verwagtingen, waar van hy zo breed opgeeft, als ftond hy een nieuw en onbetwistbaar bewys voorde onfterflykheid der Ziele aan de hand te geven. Schoon hy het gaarne voor nieuw zou willen doen doorgaan, voldoet het in genen dele, en ftrekt meer tot verduistering dan opheldering van 't Stuk.
De tweede Verhandeling is van den Wel Eerw. D. F. Bauff, in Zwabcn, en een ongemeen fraay opftcl; gelyk ook de 3de, van den Heer Fardon, zeer veel verdienste heeft, en zo wel als de onmiddelyk voorgaande, de bekroonde zeer verre overtreft.
De vierde Verhandeling van den Hr. L. G. Bekenn, vervat geen rechtftrecks of voldoenend Antwoord op de Vraag. Append. to the 4 vol. of the Mor.th. Rev.
H. C. Cras, Oratio de diEio Ciceronis &c. Amftclod. 1790. Ene fraayc cn oordeelkundige Redenvoering. Dc Hoogl. behandeld zyn onderwerp op ene vrye cn wysgerige wyze ; en zyn ftyl leverd de voordeligfte blyken op van zyne klasfieke bedrevenheid en fmaak. {Bet zelfde Journ.)
Pauli van Hemert, Oratio: de prudenti Chrifli &c. Amft. 1790. Een fraaye Proeve van des Redenaars geocffendheid in de Latynfche taal; doch byzonderlyk der oplettenheid waardig uit hoofde \an het belang des onderwerps. Het is jammer dat de Redenaar aan zulke enge palen gebonden was, welke hem niet meer toelieten dan enkel zyne gevoelens op te geven, en ze met Algemene voorbeelden te ftaven. Deze gevoelens zyn niet nieuw, en men zou dezelve by meer Uitleggers zonder moeite kunnen vinden, dan welken hier aangehaald zyn. In één Stuk egter moeten wy van den geleerden en fchrandtren Hoogl. verfchillen , als die van gedagtcn fchynt te wezen, dat de wysheid en voorzigtigheid der Apostelen en Euangelisten, in dezen, gelyk ftond met die van Christus. [Bet zelf de Journaal.)
Uitlegkundig Woordenboek &c. door G. Hesselink, A. L.M. Hoogl. in de Godgel. cn Wysb. by de Doopsgezinden te Amfterdam. Deel I. Amfterd. 1790. Het doel en de uitvoering van dit Werk verdiend onze hoogfte goedkeuring. Des Schryvers gevoelens zyn vry en gematigd, en zyne manier van voordra-



draden openhartig en onzydig. Hy bepaald zig tot het aanwyzcn°van den bl>kbaren en duidelyken zm der Schrifture , en laat de Godgeleerde gefchilftukken onaangeroerd. Waar zyne mening van°die van anderen verfchilt, draagt hy zyn eigendegrip met alle zedigheid voor, en laat het aan den lezer om te kiezen. Met één woord,- elke Vriend van het redelyk Kristendom zal oordelen, dat de waereld aan den Hr. H. verpligt is, voor zyne oordeelkundige poging om de beoeffening van 't N. Teftament te hulp te komen. (Het zelfde Jour».)
Ode ad Gallos &c. door R. van Ommeren , Reclor der Latynfche Schole te Amfterdam. 8vo. Parys 1790. De liefde tot de vryheid en een fmaak voor de Dichtkunde, byzonderlyk die der Ouden, zyn zo gelykaartig, dat wy naauwlyks kunnen bcgrypen hoe de laatfte, ten minften in enige aanmerkelyke trap, zonder de eerfte konnen plaats hebben. Dat dc Heer van O. door beiden bezield is, blykt uit deze fraaye en vurige Ode, die een plaats verdiend onder de beste hedendaagfche Lierzangen. (Het zelfde Journ.),
N A- R' I G TE N en BYZOND ER H E D EN',
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de hüishoudkund.e , handwerken en fabrieken, e.etrekk e l v k. -
Over den Koophandel der Rusch - Keizerlyke Hoofdstad St. Petersburg.
(Getrokken uit J. G. Georgi 's Proeve einer Befchryving der Rusch-Keizerlyke Uoofdjïad St. Petersbufg
en de merkwaardigheden der omliggende Streken in 179L >-•
Hét beftier en de Ste'delykë inrichtingen volgens de verordeningen van Katharina de tweede, in de Jaren 1775 en 1785 vastgefteld, hebben, zo aan de onderfcheidene Klasfen der Inwoonders,- als aan derzelver handel en bedryf, ene gefchikte verdeling , order en beftendigheid verfchaft. Wy bezitten nu ook tusfehen den Adel en Boercnftand, enen bepaalden Burgerftand van vrye luiden,- die den Handel-cn Stedelyke necringen naar vastgeftelde Voorfchriften dryven; Kooplieden, die, na dat zy tot een der drie Gildens behoren, op Zee handelen, Fabrieken oeffenen, of zich met den kleinen handel en het opkopen van Goederen bezig houden; Handwerkslieden die tot de Gildens behoren, benevens beproefde Meesters, bekwame Gezellen cn Leerlingen, wier arbeid de Bczigtiging eri het onderzoek van den Gildebroedcr moet kunnen doorftaan enz.
By den aanleg van St. Petersburg was Peter de Grote ook byzonder op den Koophandel bedagt. Zyne Stad moest de Stapelplaats des Ryks worden ■ van de Goederen die uit- en ingevoerd wierden, en zulks kondc ook gefchieden,, vermits zy, niettcgenftaande de kortdurende Zomer aldar, en haar maar tamelyk diep Vaarwater, echter Archangel, zo in luchtsgcftcldheid als gelegenheid ver overtreft. Reeds in den jare 1703, kwam het eerfte Hollandfche Schip in den mond dér Neva, en het zelve was den verftandigen Keizer zo welkom, dat hy het rykelyk befchonk. In 1713 wierd, door een'Keizerlyk bevel,
,den Handel van jirchangel naar St. Petersburg verlegt: Van' dat jaar af aan, byzonder echter zedert 1721, verkreeg de Scheepvaart eerst zeer langzaam , en vervolgens fpocdiger hare tegenswoordige uitgebreidheid.
De vreemde Waren wierden door vreemde Schepen aangebragt. Dus Waren 'er Commisfionaires nodig, aan wien de bui-tcnlandfche Kooplieden hunne Waren konden toezenden, en door' dat middel dezelven aan den man brengen , als incrie om Rusfifehe Waaren in te kopen, die in tc laden en te verzenden.Aan deze Commisfionaires moet den oorfprong van den buitenlandfchen Handel worden toegefchreven. De volgende Aante-kening der jaarlykfche aangekomene Sc»,epen uit vcrfcheideue: Havens, tc vinden in husfehings Magazyn, en in de I.ysten, die alhier jaarlyks by de Tolkamer vöor de Beurs gedrukt worden, kunnen op het eerfte inzien den loop des tcgLnvvoordigen Handels, hoewel onvolkomen, echter zeker aanwyzen :■
Van 1736 tot 1750 kwamen jaarl. 100 tot 172 Schepen.-
1751 ' ' 1760 ' —■ 298 703
1761 ■ 1 1764 —■ . ' ■ - 2-88 ■ 387 •—"
1777 kwamen 730 Schep. 1778 kwamen 602 Schepen.-
1779 705 1780 574 '
1781 1 803 ——«• 1782 —1—634 ■ 1
1783 614 1784 814
1785 679 1786 731 -->■
1787 783 , 1788' 9.73
j Van deze Schepen kwamen van 1775 tot 1790. jaarl.
Uit Engeland - - 233 tot 467 Schepen.-
Holland - - 8 138 .
Denemarken - - 38 72 . ■
Pruisfen . - - -- 16 . 45 .
Stettin - - 24 3 6 i
Straalzund 2 . 4 —-——
Dantzig - - 2 •■ 4
Hamburg - - 1 — 16 ■
Bremen - - 1 • . 4 -
Lubek -- - 34 A-*-J 59
Rostok - - 10 . 53
Zweden - - 24 61 ■ - - .-
Portugal - - 4 1 • 23 -
Spanjcn - - 4 —>— 2$
Frankryk - 2 —»— 81 —.—~ Verfcheidene Italiaanfche
Havens - - 1 —-— 30 —■
Ostende - - 1 —— 13. ■ -
Amerika- - - 1 —--— 11- -■- ■
Het onderfcheid tusfehen het getal der Schepen uit een en' dezelve Haven word, of door den Oorlog, of door den loop des Koophandels veroorzaakt* Wegens de duurte der levensmid-' delen overwinteren hier jaarlyks maar 30 tot 50 vreemde-Sehe-" pen, en de meesten nog uit nood.
(Het F~;rvolg in enze eerstkomende.
P r v s*



< 3* >
p r y s ÖER GRANEN.
ROGGE. Het tast. TA*W. H«I««. pru.sfifche ; _ Xtoi
Poolfe bonte en witte 150 a 180. Koningsberger . . 85^102 Dito rode . • I2oai7o Pommei, Udb. enStett.
barder, Heugfe en Elb. 120a 170 ^Sffig**»'
Koninesbereer . • 125 a 155 Vriefche Winter
Vr e?che 8 . t>U*<* ZeeuWiChe Overm. . —-
I6j a 190 | Dito Brat», en Vlaamf. L.
oh, traan é"n baar ben.
Koolzaad, Zceuwsch en < Raapcly, d>Aai» ƒ J?!*?^
Overm.'tLast *<3oa34 dito Lyn . . . J 33^33*
Slag I.ynz. de Ton dito Htrmip . . ƒ 40 a4o4
vansfch. . . J 6*a 7-1 1 WalvkchTraai^'tquart.
Hennipzaat . . J 64a i\ ■ van 1» Stek. . ƒ 7Sarr 1 Dito rode . . / 5oa5*
w 1 s s s t, - c o- w- R sk
Madrid op Ufo van I Londen , zigt B 38,* 0,9
2 maand 5t 95! dito op 2 m. . ü 3»»7,ö
Bilboa \ 951 Hamb.zigt . ft 34-f
Cadix . . . ^ 95l dito 2 m. . ft. 34t*
Sevilien . . . \ 95§ eAltona, zigt 34sg
Lisfabon . . ■ " 3fj°
Venetien . . % 5H Breslau,6 w. dat ft 4,4
Genua . . • M5 ^^6w<^*J*jL
Livorno . . . % 9^ Antwerpen pCt. 3?vc .
Parys, 2 nu . . *l 44 Gent - . pCC. 3 ■
dito zigt . . \ *AÏ Bmfel .- PCt. siverl.
BourdcauX,2.m. . * 431 Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, 1 nu. . - % 43| otterdam pCt. 4
spe.cie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 35S- • • P?' 8«a 9 dito, per banco • • • • . P*9. ,T NieuweS per ftuk ƒ 5, 8* N.euwe Louis d'or «Jj«.»»5* Oude dito. . . / 5, 7 \\ Zonne Piftol. . ƒ , 4 Franfche Piftol. . .ƒ9,7 \Croix de LMalta ƒ , 4
pmisflf. dito-.. . A»»7 C"01»- • •
Lunenb dito- . . ƒ9,7 Fyn Zilver, p. m. /WO
Spaanfe dito- . . ƒ 9,- 6 f ° ' ^ ■£ ^ 7
Guinies . . • ƒ12, 3 § Agio van de Bank
S«uvereine . • /ifc**^ V
Amsterdam, den 18 July 1791.
Te Haarlem, by PLAAT en L O 0,3 J E S.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastvcrlopcnc Week, is geweest: te Amfterdam 123: en te Haaftem 9, onder welken laatften 2 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagclykfche Waarnemingen van 3 tot 9 July 1791. te Hamburg.
f"Hoogfte ftand 28, if. den 7den. Barom. < Laagfte . . 27, 8f. den 4den.
't_ Gemiddelde der gehele Week 2 7,6, § I.
Therm. fHoogfteftand i54°.'s Midd. van den 5den. Reaumur. < 1 aasfte . . 8°. 'sMor"-. van den 5 en 8ft«P. LGemidd 1de der gehele Week 14 gr. Heerfchendc wind W.
Dagelvksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
i' baro- thermo- streek j me- mei'er. der luchtsgei er. Noord! Zuid. wind. | steldheïd.
i3.<»9-8i 6l| 64è I vv. t. N. tusfchenb_ » _ f '9- 9 55l 55l 1 w.N.W. ) s
f29. 9 56 55 w- I . " ,.
2 1 sg 58 n.w.t.n. , betrokken, regen-
I4-S29- 92 5» »° agtigenwtnd.
(^29-ioi 56 50 n. w. j
'~f 29.11 5&5 60 n. w.
15.) 30. o Ö4§ 70 n. n.w. betrokken.
( ?<->, o 57 5^
^■j>9.io 72i 87 n.tW. ^29. 9 64 63 n. t. o.
S^lr Ü o! nnN'o°" helder,-amidd.
17. < 29. 8§ 78 94 ?• zware wolken.
29. 8 68£ 66 n. n. o.
"T^TF 751 «4 I N.O. |heide am.dd_
18. ^29. 7f 79 95 °- zware wolken.
/ 29. 6 66 65I I 0. n. o.
("29. 6 71 I 75 z- betrokken,
19. <J 29. 6 6q\ I 72 Ni w. 's Av. regen. ) 29. 6\ 57 i 56 —



I79I-
No. 161.
AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- EN Ml N- GEO EFFENDEN-
Vrydag den 29. July.
b e R i g t e n.
DENEMARKEN
Verslag van den Staat der Letterkunde en Wetenschappen in Denemarken.
®==5feB e Kroonprins van Denemarken, die by 't leven 111 Ti ÜL zvns Vaders» 20 veeI aandeels aan 't Ryksbetfl \J W Wind heeft, dat hy gezegd mag worden te ReW^^® geren, vereert de Fraaye Letteren met zyne befcherming , en moedigt vele Geleerden aan door grote Jaargelden; hy is de verklaarde Befchermheer van alle Gcnootfehappen, gevormd tot bevordering der Wetenfchappen , en boven al van die men ingefteld heeft om de kennis der Natuurlyke Hiftorie te verfpreiden, in alle de Landen aan de Kroon van Denemarken onderworpen. De eerfte, maar behoeftige Kunstenaar, deeld in zyne gocddadigheid; hy heeft bevel gegeven om een volkomen Servies van Porcelein te maken, waar op de Flora Danica, naar het iïelzel van den onfterflyke Lintmus moet gefchilderd worden.
De fmaak voor de Dichtkunde, word by de Deenen aangekweekt, cn de yver, welke zyne Koninglyke Hoogheid betoond om dien Heldengeest te ontvonken, cn die Krygstugt in te voeren, welke de Denen voortyds zo menigmaal over hunne vyanden deed zegcnpralcn, doet hy gepaard "gaan met alles wat ter befchaving des Verftands kan dienen. De Wetenfchappcn en Befchaafdc Letteren worden zeer gelukkig in Denemarken voortgezet, en de Inwoonders befpeuren zeer duidelyk den invloed van Minerva De Kroonprins betoond fieeds dat hy geenzins doof is voor 't geen niet alleen de ware eer, maar ook het
vii. DEE L.
wczenlyk seluk eens Volks uitmaakt: en terwyl hy een groot gedeelte van zyn tyd befteed aan het oeffenen zyner Soldaten in den Wapenhandel, moet men toeftaan dat hy zich bykans gelykerhand weet te verdelen tusfehen de Gunftelingen van Parnas en de Zonen van Mars.
Onder zyn toevoorzigt bloeit de Flora Danica. De Hoogleeraar Vahlenricli verrykt de Kruidtuinen van Charlottenburg met Schatten, onlangs verzameld in Noorwe-
j gen, Spanje, en in verfeheide delen van Afrika, die hy bekend gemaakt heeft in zyne Voyage Botanique. Het groot werk over de Horens en Schulpen, door Rogenjüs
i begonnen, met ene zo gelukkige naarvolging der Natuur,
I dat de Kunst haar tot volmaaktheid toe fcheen na te bootzen, word thans voortgezet door den eerwaardigen johan
! Heinrtch Chemitz, den voornaamfte Conchyliogist dezer Eeuwe, en door Laurens Spengler, Opziender van het Koninglyk Mufeum, een man van uitgebreide Geleerdheid, en die zich nog meer aanpryst door ene algemene mensenlievenhcid.
Maar terwyl de Natuurkunde lleeds voortgezet wordt door een geleerd Genootfchap , welks fchrandere en diepzinnige nafpeuringen alleen kunnen geëvenaard worden, door hunne Liefde tot het Vaderland, kan men den Denen niet vervvyten , dat zy de Gcfc'.aedenis verwaarlozen, de Gefchiedenis, welker eerfte pligt beftaat in do Gedagtenis van grote Mannen der vergetelheid te onttrekken. De Scriptores rerum Danicarum, welks zevende Deel, binnen kort, het licht ftaat te zien, is ene onderneming , die, ten opzigte van de volkomenheid , en da fraayheid daar aan bygezet, gelyk gefteld mag worden j met het beroemde Werk van Muratori, zo het 't zelve niet overtreffe. Zulk een voortbrengzcl kan niet misfen de grootfte eer te fchenken aan de Uitgevers Langebeck en Sahm.
I e Men



Men berigt ons desgelyks dat 'er bchalven de Koning- j ivtfl Sociëteit , ingerigt volgens het Plan dei bocietciten
vonder -efchikt tot opheldering der Scandtnavtfche Htjto. , , PnDene andere voor dc Tslandfche Leturtzmide. De^SSkeAtacUanie , die reeds de befchermmg
va? drie "paander «^Ko^^BW-jg*;
in Te heerlyke Inftelling, en de tegenwoordige Belluuidei
^r,?^, -r^att van zyl
b LaamhedTh gegeven hebbe. Wanneer «nrt na die eer dingt, moet hy , het zy een lnbooinng 01 een VreemdeSn'g, een ftuk by den Raad inleveren, fe men lukkio- "enoee om deszelfs goedkeuring weg te diaöen, Sa heeft men het genoegen dat het ingeleverde zorgvuldig bewaard, en in. een der Zalen, van de Akademie icn toon gefield word.
F R A N K R r K-
De Koninglyke Akademie van Heelkunde , tc Pan*} heeft, behalven dc reeds te voren door ons opgegevene Vra'èn, ook nog de volgende door ons opgegeven, om tè beantwoorden tegen den I. january 1793te beantv. oor „ „aaüWkeurige befchryv.ngvan
^^^^^dtSk^. wclke gefchikt zyn t0\°?%
ratien op de harde delen des lighaams, met uitzondering de 1 zulken die tot dc trepanatie, amputatie en gebreken fox tanden -ebruikt worden, en ene juiste opgave, m S%c gevallen het gebruik dezer werktuigen nodig is, en v,np 7v moeten gebruikt worden..
De Antwoorden, in 't Fransch of 't Latyn .gefchi-even, moeten "elonden worden aan den Heer LoUfS , beftendiècTsècrmris dezer Akademie.. De Vreemdehngen zullen fe ouden zyn hunne Verhandelingen, niet alleen tot aan Ie Gm zen des Ryks tc franquecren. maar zy zullen ook moewn zorgen, dat dezelven van daar, vragtvry tot Parys kome.rZullende dezelve anders in gene aanmerking ko-
m De Akademie zal ook jaarlyks uit het Fonds van den ■Hr Vermant ene Gouden Medaille uitdelen aan den eenen , die de beste Verhandeling of de bclangiykfte Waarnemingen over de Vroedkunde, aan haar zal hebben medegedeeld..
D UI TS CHLAND en naburige Ryken.
Men ziet met genoegen den Keurvorst van Keulen, ir de voetftapPen zyner doorluchtige Broeder,, den overledeen tSs regerenden Keizer treden y, in het bevorderen der Volksverlichting. De Akademie van Bonn is doo, hem toevertrouwd aan de zorg van den Baror,yon Spe gel, als eerfte Curator, een man door zyne grote ge-
eerdheid, redelyke en onbekrompene denkwyze, en ■ belalvcn andere Schriften, door zyne vooitrefiyke Rede ub>rr iie Aufkldrung, Bonn 1788:.algemeen bekend., ln.de rheologifche Faculteit zyn thans drie-zeer verlichte C a■holvke Hooglecraars, de Heren Hedderich,. Thaddaut en Bias; welke reeds dikwyls door het Domkapittel cn de verdere Geestelykhcid van Keulen,, by den Keurvorst van onregtzinnigheid aangeklaagd zyn,. doch telkens met dat gevol"-, dat de Keurvorst die Heren onfchuldig Verklaarde , en geheel ongemoeid in hun Akademisch werk. liet voortgaan. De Heer Thaddaus is.ook in ons.Vaderland op de voordeligfte wyze hekend,,, door-zyn werkje, over den Duivel, en d'e Verzoeking dës Heilands in de Woestyn, welk onlangs in't Nederduitsch-is uitgekomen.. In de Philofophifche Faculteit,. gebruikt men . de Handboeken van Feder tot de-Overnatuurkunde-en Zedekunde De Akademie van Keulen; waar nog het domfte bygeloot heerscht, is door de zorg van den Keurvorst genoegzaam, buiten ftaat geftcld, om door hareleerftellingen de verlichting te kunnen tegen gaan, hebbende- de Keurvorstin een. Edïa van den 10. Augustus 1789- vastgefteld, „dat me, mand enig wereldlyk of kerklyk ampt m de Keurvorst, lyke Kcuifchc Landen zoude mogen bekleden, die zien 1 na den 1. November van dat jaar op dc kcuifchc Um" verfikt zoude vervoegen, om daar in de Godgeleerd--
heid, Rechten of Geneeskunde onderwezen tc worden, 'fe vcr«-eefsch verzogten het Domkapittel cn de Jmverliteit te Keulen , hier over aan het Ryksgericht te TVetz™ om een Mandatum, tegen den Keurvorst, de nonimmiscendofe'in Fundaüones, nee non de revocandoEdi&um contra Univerfitatem. Het Ryksgeng,floe , zonder enige reden te willen geven, dit verzoek af, en de Keulfche Geestelyken moesten hier m berusten. <
NEDERLANDEN.
Haarlem, den 27 July. De HollandfcheMaatfchappy der Wetenfchappen,. alhier, zal op den 9. Augustus aanftaande, 's morgens ten 9 uren, in de Luterfche Kerk dezer Stad hare jaarlykfche Algemene Vergadering van den Oeconomifchen Tak houden; en heeft belloten hier van ten Hienste van alle Heren Dtre&euren, Donateuren cn LeJT van den Oeconomifchen Tak, dewelken mogten goedvinden om daar als dan te verfchynen, kennis te geven , L einde dezelven zich zouden voorzien van een behoorryk bewys, dat Leden van dezen Oeconomifchen Tak zyn , omhe zelve by den ingang te vertonen, zullende gene andere Perfonen, hoe genaamd', buiten dezelven, tot deze Vergadering worden toegelaten-
byzonderheden nopens OTTO van GUERICKE *S
en diens Nalatenschap..
(Vit het Hoogdultsch.)
Otto van Guericke, de Uitvinder van de Lugtpomp, uit de voormalige Ryksftad MaagHentorg, en een oude Regerings-Fa-



C 35 5
•tiilie aldaar afkomstig, werd in het begin van de 17de Eeuw geboren; lag zich te fVenen op de Letteroefeningen toe,waar hy zelf tot het Leeraarfchap bevorderd werd, terwyl hy naderhand een Lid wierd der Regering van zyne Vaderftad. Hyhad, naar de gewoonte dier tyden, ene reis gedaan door Holland, Engeland, Frankryk en Italien, en daar van een verhaal gefchreven, 't geen op enige weinige Stukken na, een prooi der vlamme geworden is ; hebbende dit noodlot het merendeel zyner Rechtsgeleerde, Natuur-, Wis- en Historiekundige Schriften getroffen. Van een Kronyk der Stad Maagdenburg, door hem gefchreven, beftaat nog wel het tweede Deel, doch dit is zo zeer door hem verbeterd geworden, dat men 'er alleen uit kan opmaken, hoedanig de eerfte grondfehets van het werk geweest zy. Van zyne Rechtsgeleerde Schriften zyn'er vele voor handen geweest, voornaamlyk ftrekkende ter verdediging der Rechten en Gerechtigheden der Stad Maagdenburg, maar deze zyn in de verfchriklyke Verwoesting van het Jaar 1631 , tot welken tyd zy meestal betrekking hadden, verloren geraakt. Van 163 r tot 1638, toen Maagdenburg niet anders dan een 'Gerechtsplaats (Juftifium) was, hield hy zich bezig met Na- , 'tuinkundige Proeven, en het vervaardigen van kostbare Werktuigen , waar aan hy , naar de verzekering van een zyner Tydgenoten, meer dan 20,000 Ryksdaaldcrs hefteed zou hebben.
In 1638 arbeidde hy met de terug gekomen Raadsheren, aan de herftelling van de Regering, en van den Gerechtshandel.
De Keur van het Jaar 1625 veranderde hy, om dat de om* Handigheden der Stad en Regering veranderd waren. Hy was zelfs Burgemeester, en woonde in die hoedanigheid den Westphaalfchen Vredehandel by. Hoe voortreflyk hy zich daar gekweten hebbe, kunnen enige plaatfen van het Westphaalsch Vredesverdrag uitwyzcn , cn verder word zulks bewezen , door het
gedrag van den Keurvorst van Brandenburg jegens hem, die hem daar na enige zaken opgedragen, hem in zynen dienst genomen, 'ja zelfs als Gezant naar Regensburg- gezonden heeft.
Zyne Burgerlyke en Rechtsgeleerde bezigheden namen intusfehen allen zynen tyd niet weg. Hy had voor, en ftaande de Belegering, als Ingenieur in de Stad gearbeid, ja ongeacht zyn grote uitgaven, zelfs de hand aan de vervaardiging der Werktuigen en Gcrecdfchappcn gelegd. Men vind 'er een Werktuig met een gehelen Cirkel in zyne graden verdeeld, die zeer zuiver gemaakt is, lezende men aan den onderkant (Bousfole)'. Gewacht zu Magdeburg im Jahr nach derfeiben klagliche ZerJiörung 1632. durch Otto de Guericke, Ingenieur a Magdeneurg. (Gemaakt te Maagdeburg, in het Jaar na de droevige verwoesting 1632. door Otto de Guericke, Ingenieur tc Maagdenburg.)
Hy was ten laatfte Refident van den Keurvorst van Brandenburg in den Nedcr-Saxifchen Kreits te Hamburg, en was daar een man van groot vermogen ; blyvend'e hy egter daar en boven zyn aanzienlyk huis in Maagdenburg aanhouden , waar in zyne uitgeftrekte Boekery en belangryke Verzameling van Werktuigen in twee Zalen bewaard wierden. Zyn oudftc Zoon , mede Otto genaamd, volgde hem in het ambt als Refident te Hamburg op, bleef zelfs aldaar wonen, en nam middelerwyl bezit van het huis in Maagdenburg en van 's Vaders Boekery.
De verzameling egter der Werktuigen en Zeldzaamheden was te gewigtig , dan dat een Erfgenaam die voor zich alleen houden kon. Integendeel kwamen dc Erfgenamen op den ongeluk-
kigen invalf om die dingen naar ene waardering te verdelen, en wel zo byzonder, dat vele Stukken gefchonden wierden , zo
dat de ene Erfgenaam het ene gedeelte, en de andere een ander
gedeelte, tot het zelfde Werktuig behorende, in bezit kreeg.
De ene Erfgenaam gaf zyn aandeel grotendeels weg, en nam egter nog veel met zich na Wenen, waar hy zonder Erven
geftorven is.
De tweede Erfgenaam, zynde de Dochter van Guericke,gehuwd aan enen vomA. bragt haar aandeel op het Goed van haren man, waar zy zich 30 jaren onafgebroken heeft opgehouden , daar zy met hare afwezige Broeders in zware rechtsgedingen was ingewikkeld. Het huis, waar in zich de Boekery en het aandeel van den oudften Zoon bevond, ftond ledig, alleen bewoond wordende door enen bediende; die de plaatslyke inkomften van zynen Heer ontving. Eindelyk ftierf ook deze, en liet enen Zoon na, met name Leberecht von Guericke, die al by zyns Vaders leven in verfeheide Gezandfchappen van het Keurvorstendom Brandenburg gebruikt was, en zo lange bleef da gemelde Boekery en die aanzienlyke Konstverzameling als opgefloten, tot dat deze 'Leberecht te Maagdenburg tot Regeringsj Directeur benoemd werd, cn zyn intrek in het Grootvaderlyft huis nam, fchoon hy zynen meesten tyd te Hamburg en op eea zeker Landgoed doorbragt.
Na den dood van Leberecht bleven drie kinderen overig, doek van deze zyn gene Erfgenamen agter gelaten. Zyn derde Zoon Otto van Guericke, wierd in dienst van den Vorst van Anhalt Desfau eerfte Reisftalmeester, en daarna Opperhofmeester harer Koningl. Hoogh. de Regerende Vorstin van Desfau, uit welken hoofde hy Maagdenburg verliet, en ook het huis verkogt. De Boekery liet hy mede verkopen, doch de Werktuigen, die dooe veicrlcye befchadigingen zcci' verminderd waren . gaf hy , pef Donationem inter vivos remuneratoriam aan enen Vriend, onder beding, dat, zo hy een Zoon mogt nalaten, deze Vriend aan zynen Zoon tot ene Gedachtenis van zyne Bet-overgrootvader enige Stukken te rug zou geven. Doch daar zyne dood volgde, zyn deze Werktuigen en Gercedfchappen gebleven in handen van den Regeringsraad von Biederjee, en beftaan uit de volgende Stukken :
1. Een Lugtpomp, gelyk voorkomt in Experimentis Novït ■ Magdeburgicis, Icon VI. waar aan veel ontbreekt en be-
fchadigd is.
2. Een gelykc van gelyke hoedanigheid.
3. Twee op elkander ftaande Glazen Bollen, waar van de halzen in koperen banden gevat, Icon IX.
4. Een gelyke tocftel, waar aan de onderfte bol ontbreekt.
5. Nog een groot gebroken en een kleiner Recipiënt, metkoperen halzen aan elkander verenigd.
6. Dc beide koperen HEmisphajren , Icon XI.
7. De Zwavelbol met den toeftel, Fig.V. Icon XVIII.
8. Het zogenaamde Weermannctje van Otto de Guericke, of Barometer, in een zwart gewouwd Kastje, met verg;ulde Platen, waar op men door een zilver Pennetje een Almanach voor een Jaar kan fchryven.
9. Nog diergelyke, waar in ftede van de Plaatjes voor den Almanach, aan twee kanten ftukjes Florentynsch Marmer gezet zyn, aan de twee andere zyden is het niet dan hout,
| E. 2 10,



C 3* )
io. Een Inftroment om hoogte te meten, waar aan, m plaats
van den Kyker flegts een ronde buis is. n Een dicrrjelyk met een vierhoekige buis. _ i-! Een Aftrolabium, waar op de woorden ftaan : Fait par Otton de Guericke, Ingenieur a Magdenburg. NB. Deze drie Werktuigen, N. 10, 11 en 12, zyn verguld en zeer zuiver gewerkt, doch daar aan ontorcekt het voergeftel, de magneetnaald, en zo het fchynt nog veel meer.
13. Een oude Proportionaal Cirkel, verguld met de Lm. reet. divu.
14. Een Papiniaanfche toeftel, gebrekkig.
15. Een oude koperen Spuit.
16. Het Werktuig, Icon XVIII. Fig. II. waar aan egter de fpil met het rondzel cn fchaal ontbreekt.
17. Acht kleine houten Bollen op draad geftoken, met houten Voetftukjcs, waarfchynlyk om het Syjlema Planetarum vnor tc ftdlen.
rg. Drie Voeten-van hout, waar by een met een koperen tocftel.
19. Een kleine Zetquadrant om te poincteren.
20. Nog een diergelyke.
31. Een klein Uurwerk met drie raderen, aa. Twee houten Regels, zo als men by het Waterpasfen gebruikt.
.53. Enige blikken Buizen aan glazen flesjes gefoldeerd, en enige waar van de flesjes gebroken zyn.
23. Een koperen Ketel, ongeveer 12 maten water bevattende.
25. Een graauwgeverwde holle Kogel, omtrent 1 voet diam.
26 Vier Stellen, op een vierhoekige Plank ftaan vier yzerdraden, die een blik onderfchragen; zy verfchillen alleen m grootte. . .
37. Twee koperen Buizen, om op glazen Recipiënten vast te zetten.
3$. Een vieikant yzeren Raam, op 4 voetftukken.
De waarde dezer Stukken beftaat gedeeltelyk in derzelver zeldzaamheid, egter hebben de twee GuerickfcheWeermannetjes hunne eige innerlyke waarde, beftaande daarin dat de doos van den enen, welke een Torentje van 3 voet hoog verbeeld van buiten 7 vereulde in 't koper gefneden Platen heeft, die in Hamburg 128 Ryksdalers van fnyden kost: dar.r en boven zyn 'er 70 of 80 zilveren Plaatjes, waar op het begin van ieder Zondags-Evangelie en de beweeglyke Feestdagen gefneden zyn, en aan de andere zyde hebben zy een Pennetje, om op die plaats, waar zy alle Jaren behoren geplaatst, te kunnen worden Het tweede huisje heeft onder aan het voetftuk, aan twee zyden een ftuk van zogenaamd Florentynsch werk, maar aan d" deuren zelf zyn fchone ftukken van Florentynsch Marmer ; anders zyn beide glazen Pypen evenwydig, bykans een half duim, tin het van hout gefneden Mannetje, dat op de punt van een yzerdraad vast gemaakt is,ryst en daalt met dc kwik die zich in de pyp bevind, egter zo , dat het kwikzilver met gezien word, en flegts het mannetje en de draad op de Gallery, die aan het huisje is, zigtbaar zyn.
By de deling na den dood van Otto van Guericke, wierden deze' twee huisjes op 1200 Ryksd. gewaardeerd,, en de oudfte Zoon nam ze in deling voor 800 Ryksdalers aan; Het koper¬
werk levert verfeheide Planeetftdzels op, en een éeuwigduren de Almanach, zonder de beweeglyke Feestdagen, die alle Jaren gelyk ook de verwisfelingen der Manefchynen door de zilveren Pennetjes kunnen verholpen worden.
Men mag deze Verzameling nu wel lager in waardye fehatten, ondertusfehen eischt de Gedachtenis van Guericke, die gelyk zyne Schriften getuigen, een groot man was in nuttige uitvindingen, voor deze Stukken nog byzondere aandacht.
De beide Lugtpompen, de Zwavelbol, de Guerickfche Hsmifphseria en andere toeftellen tot de Lugtpompen behorende, kunnen tegenwoordig nog by het vervaardigen van ene Lugtpomp gelegenheid tot nuttige denkbeelden aan de hand geven.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEM1SCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Nederlanden. Natuur- en Scheikundige Waarnemingen over eenlge gewigtige onderwerpen der Geneeskunde en Oeconomie in ons Vaderland enz. door Petrus D messen, Profesfor te Groningen. Leyden by Honkoop 1791. ifte ftuk, gr. 8vo. 216 bladz. De Hoogleeraar Dries/en, wiens yver voor de uitbreiding der Fabrieken in ons Vaderland, en voor den meerderen bloei der Artzenymengkunde genoegzaam bekend is, uit zyne Verhandeling over de Magnefia alba, en het nuttig gebruik der Moederlogen van gemeen Zout, Amft-. 1786. geeft in de thans voor ons liggende Waarnemingen nieuwe bewyzen van zynen, in dezen, onvermoeiden vlyt. Zyne lofwaardige pogingen om dus de Scheikunde van algemener nut te doen zyn, in ons Vaderland, verdienen zekerlyk alle aanmoediging, met alleen van Geleerden en deskundigen, maar ook van Fabrikanten, als welke waarfchynlyk met den tyd hun byzonder voordeel zouden vinden in het in 't werkftellen der proefnemingen van den Heer Dries/en in het groot. Wy twyffelen intusfehen, of de voorflagen van den Hoogleeraar wel zo dra enigen ingang by onze Fabrikanten zullen' vinden. Immers het grootst gedeelte van dezulken die enige Chemifche produaen in ons land bereiden, verftaat niet alleen niets van de grondbegmzelen der Scheikunde, en werkt flegts geheel werktuiglyk naar de Voorfchriften harer voorgangeren, maar is ook, even als de Landlieden, geheel vreemd van het invoeren van enige nieuwigheid, of van het volmaken harer Fabrieken, door zich met enigen Scheikundigen daar over te onderhouden, of by dezen enig licht te zoeken. De meesten houden zelfs hunne bereidingen zeer geheim, zo wel om het algemeen belang aan hun eigen voordeel op te offeren, als om des te veiliger de fchadelyke vervalfmeen hunner Fabriek-waren te kunnen m 't werk ftellen. En hoe zeer ook de Heer Drlesfen aan de Hollandfche Fabrikanten van Chemicalia den roem geeft, dat zy hunne Waren onvervalscht leveren, zo heeft men nogthans flegts de Berigten te lezen van ooggetuigen, by voorbeeld van Demachy en Ferber, om zich te overtuigen , hoe in ons land, de Vermülioen , Sublimaat, Menie, Loodwit, Barnfteen-zout, fyne Oliën enz. in verfcheidene Fabrieken op de fchandelykfte wyze vervalscht wor-
dCDe Heer Drlesfen handelt in dit eerfte ftuk alleen over de Produden, die 'er te halen zyn,uit onze tot hier toe genoegzaam



C 37 >
zaam geheel onnutte Moederlogen van gemeen Zout. In zes Hoofddclelen handelt hy over de bereiding van Engclsch Zout, Glauberzout , witte Magnefla , Zoutzuur, Ammoniakzout, en mynftoffelyk Loogzout. Hy behandelt dus hier dezelfde onderwerpen, waar over hy reeds kortelyk in zyne voorgemelde Verhandeling gefchreven had. Vele zyner voorflagcn zyn zeer wel uit te voeren , en beloven veel voordcel, vooral die omtrent de Magnefia en het mynftoffelyk Loogzout. De overigen fchynen ons nog met meer zwarigheid verbonden te zyn, en minder voordeel te beloven, gelyk vooral zyne bereiding van Zoutzuur en van Ammoniakzout, waar omtrent wy hier nog enige aanmerkingen zullen mededelen, en daar mede ons berigt nopens dit werk befluitcn.
In het vierde Hoolddeel handelt de Hooggeleerde Schryver ever de bereiding van Zoutzuur uit de Magnefia falita onzer Moederlogen. Vooraf pryst hy zeer aan het toeftellen vanBlekeryen door middel van gedephlogisteerd Zoutzuur , en ftelt daar toe voor, om het zelve te bereiden uit enkele Bruinftcen en Magnefia falita, zonder byvoeging van Vitrioolzuur. De wetten van affiniteit intusfehen leren ons, dat zulk ene bewerking geheel vrugtcloos zoude zyn. Vervolgens raad de Hoogleeraar aan, om het Zoutzuur uit yzere deftilleer-ketels te ftoken, hoewel hy zelf toeftaat, dat dit Zuur door het bevatte yzer gekleurd, onzuiver en tot zommige gebruiken minder dienstig word. Maar hier door moet dit Zuur zelfs tot deszelfs voorname einde, de bereiding van Ammoniakzout, ongefchikt worden, wyl het zelve niet zonder de grootfte moeite van het aanhangend yzer zoude kunnen gezuiverd worden. Ook zouden gewisfelyk de kostbare yzere Deftilleerketels welhaast door het doordringend Zuur verbeten en bedorven worden. Wy zien de reden niet in , waarom dit Zuur niet liever zoude
geftookt worden uit Kromhalzen van pypaarde, welke in ons land zelf vervaardigd en werkclyk gebruikt worden tot hetftoken van Salpeterzuur of Sterkwater, en uit welke aarde in Amfterdam de meeste Werktuigen tot bereiding van zogenoemde Chemicalia gemaakt worden (*).
Intusfehen komt het ons voor, dat, tot het bereiden van Ammoniakzout, waar van de Hoogleeraar in zyn Vde Hoofddeel handelt, het alleszins omflagtig en kostbaar ftoken van Zoutzuur genoegzaam overtollig zy. Immers, daar de Magnefia falita door het vlug Loogzout gedecomponeerd wordt, zo moet 'er wel Ammoniakzout geboren worden , wanneer het vlug loogzout direct met de moederloog verenigd word, en 'er flegts zorg gedragen word, om het aardachtig bezinkzel, welk voort na deze vereniging ontftaat, af te fcheiden, om ene nieuwe decompofitie voor te komen. Op deze wyze althans word,, volgens echte berichten, het voortreflyke Brunswykfche Ammoniakzout, door de Heren Gravenhorst bereid.
Het vlug Loogzout, welk tot de zamenftelling van het Ammoniakzout vereischt word, wil onze Schryver bereiden uit Pis, doch wel veornamclyk uit Turfroet, waar van zyn Ed. meent dat in ons land ene zo grote veelheid zoude te krygen zyn,.
(*) Men zie Ferber Neue Beytrage zur Mineral-Gefchichte verfchiedener Lander , I. band, blz. 340 enz. Uit dezen Schryver blykt zelfs dat te Aifierdam reeds werkelyk Zoutzuur uit diergefyke aardenyerktuigen bereid wordt; zie \>U, 328,
dat gene Natie in Europa het tegen ons ten opzigte van het Ammoniakzout zoude kunnen uithouden, en dat 'er nog een tyd zoude kunnen komen, dat wy in ftaat zouden zyn om dit Zout aan geheel Europa tc leveren. Dan, van waar zal men die menigte van roet halen , vooral daar onze Turfvenen meer en meer verminderen, cn andere foorten van roet tot deze bereiding veel minder gefchikt zyn. Wy zouden derhalven tot de bereiding van vlug loogzout, behalven de pis en het roet, nc een derde zeer gefchikte ftoffe aanbevelen, naamlyk de beenderen van Dieren en Visfchen, waar uit op verfcheidene plaatzen van Engeland en Schotland, b. v. by Londen, te B'irmingham en te Edinburg met veel fucces het vlug loogzout in yzere Kromhalzen geftookt word (*).
Voor 't overige wenfehen wy den Heer Drlesfen lust en tyd om in zynen nuttigen arbeid fteeds voort te gaan, en ons welhaast met een tweede ftuk zyner waarnemingen tebefehenken.
NARIGTEN en BYZ ONDERHEDEN,
tot den handel en scheep va art, landen veebouw, c%ls mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Eerfte Vervolg Over den Koophandel der RuschKeizerlyre Hoofdstad St. Pètersburg.
{Getrokken uit J. G. Gëorgi 's Proeve ener Befchryving der Rusch-Keizerlyke Hoofd/lad St. Petersburg *n de merkwaardigheden der omliggende Streken in
Vervolg van Bladz. 31.
St. Petersburg is de voornaamfte Stapelplaats van den Handel des Rusfifchen Ryks. Om in een kort beftek over het belangryke van denzelven te kunnen oordelen, zal ik hier de kleinfte en grootfte hoeveelheid der voornaamfte uitgevoerde Goederen van 1780 tot 1789 ingeffoten, zynde dus eentydvak van 10 Jaren; uit de korte Lysten, die met het nieuwe Jaar voor de Beurs gedrukt worden, opgeven. Deze wyzen ook aan het aanmerkelyk onderfcheid dat in den Verkoop van een en dezelve zaak in zekere Jaren plaats heeft, het welk van den tyd en de omftandigheden afhangt;
Zedert het Jaar 1780 tot 1789 ingefloten, was van de Goederen.
kleinfte Uitvoer. grootfte Uitvoer,
Stangenyzer en enig
oud Yzer. 1787. im. 699,784 Pud. 1781. 3m. 616,292 Pud.
Salpeter - 1780. 15-857 1781. 23,199 —»
Verfcheidene foorten Hennip. 1786. im. 184,713 ■ 1 1784. 3m. 813,188 ——
Soorten Vlas 1780. 224,122 1788. 561,810 •
Ser-
(*3 Zie Ferber aangeh.Werk, bladz. 330, E 3



< 3° >
kleinfte Uitvoer. grootfte Uitvoer, Servetten, Tafel-Jen Huislinnen, Hennip
Kalamink 1781. im. 220,8o6Arfch.i783. 4m. 294,947 Arf. .'Zeildoek, Vlaamsen
Linnen,Trieljei785. 150,000 St. 1782. 278,532 St.
Touwwerk 1780. 57,461 Pud. 1782. i66,o66Pud. Hennip en Lyn-
Olie - 1788. 31,024 1787. 403,841
Lynzaad - 1782. 2,789 Tfch. 1789. 45,294Tfch.
Tabak - - 1787. .4,143 Pud. 1781, 1 101,147 Pud.
Rhabarber - 1789. &7| 1782. 20o£-—
Tarwe - - 1782. 8,5Ó6Tfch. 1780. i7,7i9Tfch.
Rogge - - 1782. 2,041 1784. 65,954 —-
Garst - - 1,370 1783.. 7,596 '
Haver - - 1785. 548 . 1784. -49,452 '
Masten - - 1787. 385 St. 1788. 2,545 St.
Planken - 1782. -47,186 1788. am. 339>oó5 '
Delen - - 1784. 2,361 —— 1781, 168,933 —■
Harst - - 1783. .1,608 Pud. 1781.. 13,367 Pud.
Pik - - - 1787. 480 1781. 18,960
Teer - - 1786. 4,444 1780. 70,229 ■
Bastmatten - 1782. 2,300 St. 1787. 209,790 St.
Wasch - - 1788. 3,856 Pud. 1780. 17,078 Pud. Talk en Talkkaars-
fen - - 1782, 437,377 1788.. iin. 449,860
ïotasch - 1783. 4,831 1788. 58,594
Varkenshair 1786. 18,400 ■ 1781. 39-820 '
Vischlym - 1780. 2,767 1788. 8,266
Kaviaar - 1786. 2,476 1788. 15,441 ■
Paardchuiden 17S7. ^,049 - — 178s- 9,220
Paardeftaarten 1782. 17,622 St. 1786. 121,963 St.
Traan - - 1784. 10,129 Pud. 1786. 152,644 Pud. Peltery van Hazen, Hennalynen.Sabels,
Vosfcn&c. 1785. 264,850 St. 1786. 977,805 St. Tuchtcn en Zoolle-
der - - 1784. 105,154 Pud. 1787. 185,559 P"1--
Bokkenvellen 1785- 2,076 St. 1784. 581,857 St.
Osfenhuiden 1788. 1,656 . 1782. 18,308
Osfenpoten 1780. 18,000 1784. 128,700 •
Zaad wierd alleen in 1788.. en maar 1078 Pud uitgevoerd.
Om nu van het gerookt Vleesch, de Zeep, Vederbosfchcn, •meerder foorten van Pelts- en Bontwerken, de Muskus, en vele andere Artykelen, die by den anderen gevoegd van zeer veel aanbelang zyn , niet te gewagen.
Het grootfte gedeelte dezer Goederen komt van de Wolga, ■welks ftroom het grootfte gedeelte van Rusland doorloopt, en door de Rama het Ural gebergte bereikt, waar door ook voor de Siberifche Goederen herwaards de Vaart gefchicd. Dc Vaartuigen, Barken en Sinokkclfchepen varen uit de Wolga de Twcr2a op, by Wischnei Wolotfchock door een kleine Vaart in de INista die uit de Neva ontfpringt, over den llmenfee , deW'olchou,' het Ladogaifehen Kanaal en de Neva af naar St. Pétersburg.' Het jaariykfche getal der Barken is 3000, waar onder echter ook. velen ra'ef toevoer 'voor St. Petersburg: voorname-
lyk blyft het grootfte gedeelte van het Graan; het welk meest tot Meel cn Grutten verbruikt word, alhier, terwyl ook Wyburg, en in het algemeen het Ruslisch Finland, het ontbrekende Graan hier inkoopt, waar door de Uitvoer van het Koorn geringer word.
Dc Goederen die uit Zee ingevoerd worden, overtreffen in aantal verre die genen, welken uitgevoerd worden, en velen worden in grote menigte aangebragt, dewyl die niet alleen tot vervulling van de Hoofdftad, maar ook voor het grootfte gedeelte van het Ryk dienen. De aankomende Schepen worden in Kroonjlad en hier fcherp onderzogt, en moeten allen aan het Pakhof losfen. Goederen die te laag'aangegeven worden , onderfchryft den tol, dat is te zeggen, dat die ze voor de aangegeven prys met 20 perCt. vergoeding aanneemt. Dieniet te laag aangegeven heeft, geraakt de goederen , zelfs niet zonder winst, in eens kwyt.
De voornaamfte Artykelen der ingevoerde Goederen, bedroegen volgens de opgave der tollen in de laatfte 10 Jaren, namelyk van 1780 tot 1790. jaarlyks, volgens de hoeveelheid, of volgen» den prys: verfche Vruchten voor 3 7000 tot 94000 Roebels ; Engelsch Bier voor 212,000 tot 312,000 Roebels; Citroenen voor 64,000 tot 139,000 Roebels; Franfche Brandewyn 50,000 Maten ; Koffy 16,200 tot 36,500 Pud; Tabak, die wy uitvoeren word ook 5000 Pud jaarlyks ingevoerd; Haring 9,500 tot 10,500 Tonnen; Boom-Olie voor 20,000 Roebels; Suiker 113,000 tot 259,500 Pud; Champagne en Bourgogne Wyn 40,000 Vaten; andere Wynen 250,000 Oxhoofden; Catoene Stoffen voor 408,000 tot 660,000 Roebels; Duitfche, Engelfche, Akcnfche, Breslauer &c. voor 2 Millioenen Roebels; Wollen Stoffen voor 2 Millioenen Roebels; Zyden Stoffen voor i§ Millioenen Roebels ; Galanterie-waren voor 700,000 Roebels; Spiegels voor 50 a 52,000 Roebels; Engelfche Paarden 200 a 300'ftuks; geringe Winkelwaren voor 50,000 Roebels ; Zydenv en Katoenc Kousfcn 10,000 dozynen ; Zak-Horologics over de 2000 ftuks; Engelsen Aardewerk voor 37,700 tot 50,900 Roebels; .Aluin 14,000 tot 37,000 Pud; Indigo 2,300 tot 5,36a Pud; Kochenille 1200 tot 1470 Pud; Glas en Glaswerk voor 51,000 tot 77,000 Roebels'; Seifen 200,000 101450,500 ftuks j Mineraalwater voor 12,000 Roebels; Papier in foortcn voor 19,500 tot 66,600 Roebels; Boeken voor 44,000 tot 56,300 Roebels; Prenten voor 48,000 tót 72,200 Roebels, en zeer. velen , deels niet onaanzienlyke Artykelen.
De Verkoop der vreemde Waren, had 'mPetersburgtot lyii alleen, cn zedert nog voor het grootfte gedeelte plaats in de Pakhuizen en Winkels van het Koopmanshof; dog ene verordening van het gemelde Jaar, geeft aan dc Kooplieden van het derde Gilde, vry heid om in hunne huizen Winkels te houden, en daar in het klein te verkopen: Citroenen, Kappers, Boom» Olie, en allerlei Bsmodigtheden voor de Keuken, waren reeds overlang in hier en daar verfpreide Winkels te bekomen , en worden ook door Omlopers (Kasnoschtfehiks) uitgeroepen.
De verzending der Waren naar de Landfteden, gefchied vali hier niet te water , dewyl het opwaarts varen van de Rivieren met dc Barken kostbaar en langdurig is, maar wel te lande, door zogenaamde Voermans Karavanen, des Zomers op Rusfifche Wagens met één Paard befpannen ( Zelegi genaamd ), die hun verblyf houden op het Strelka, in het Wastliostroifche gedeel-



C 3£ 5
déelte Hf» ic Stad, cn des Wictt»» erp Sleden met één Rendier
befpannen. Een hoop van 25 tot 100 diergelyke Wagens of SJeden maken een Karavane uit,by welken gewoonlyk voor de drie Wagens ef Sleden één Voerman behoord. De Toevoerbar]tcn worden, hier meestal naar mate: van derzelver grootte of de deugd, van het. houtwerk, voor 10, 15 tot 20 Roebels verkogt, en bewaart „ of. ook wel tot Brandhout gebruikt..
By'den tol. worden de inkomende vreemde en uitgaande Rusfifche Waren,, volgens voorgefchrevene wetten en regelen, zo na moeglyk naar de geldswaarde geregiftreerd..
De juistheid dezer aantekeningen vooronderfteld zynde,tonen dezelve niet alleen het gewigt van onzen Handel, maar ook de evenredigheid tusfehen den In- en Uitvoer. By gebrek aan vroegere Registers , zal de opgave der fommen van enige Jaren voldoende zyn..
In den jare 1760,, bedroeg de waarde van den Zeehandel 18,650,000 Roebels, daarenboven bedroeg de Uitvoer 3,413,000 Roebels meerder dan den Invoer..
1768 Beliep de gehele Handel 24,975,800 Roebels,, de Uitvoer overtrof den Invoer 3,263,000 Roebels.
1775 Rekende men de waarde van alle de Artykelen van den Handel op 32,196,000 Roebels, en de Uitvoer, ging den Invoer 7,258,000 Roebels te boven.
1780 Was de Invoer 8,656,379 R. en de Uitvoer 10,981,138 Roeb.
\7$i Bedroeg de Invoer 9,582,352 R. Uitvoer 12,204,484 R.
1782 Invoer . • Uitvoer 11,467,3.52 R.
1783 Was de Invoer 11,484,956 R. en de Uitvoer 10,081,791 Roeb.
1784 Invoer 12,172,245 R. Uitvoer 12,941,573 R-
1785 Invoer 10,069,211 R. Uitvoer 13,49.7,645 R-
1786 De- Invoer 11,775,577 R. en de Uitvoer 13,300,011 R. 178/ De Invoer 15,564,553 R- c" nog aan verwerkt Goud
en in Ducaten, als mede aan verwerkt Zilver en 111 Hollandfche Ryksdaalders 414,742 R. de Uitvoer 16,086,799
1788 Invoer 15,474,396 R. en 18 ponden Goud., benevens 382 pud,, 18 ffi-Zilver in Ryksdaalders en Staven; te zamen in waarde 350.552 R*- Uitvoer ■ —>■■
1789 Bedroeg de Invoer. 15,371,104 R. en nog aan Ryksdaalders en ander Zilver 248 pud 19 fg. Voorts aan Goud 1.0 fg, waardig 245,898^ R. en de Uitvoer i8,7i9.6"94 R-
De tol. bedroeg van 1760 tot 1783 jaarlyks 1,148,000 tot 3,278,050 R..en van 1772 tot 1779 ingefloten, in de-agtjarige verpachting-van denzelven aan Schemakin en Comp: 12,137,917 R. en in de volgende 8 Jaren, wanneer zy onder het beftier van de Kroon zelfs was 23,987,739 R- '-786 bedroeg de tol mSt.. Petenburg-en Kronjiad 3,278,050 R.. 1787. 3,910,000R.
Onder dezen Ontfangst zyn de perCenten voor de Scholen, en de boetens wegens fraudes tegen de tol, die ook aan de Opzichters der Scholen, ten deel-vallen,.niet gerekend.. Diebeide posten bedroegen, in den jare 1787.. 84,955 R..en in andere jaren dan eens meerder , en dan eens minder..
Van tyd tot tyd laten Rusfifche en vreemde Koopluiden hunnen Handel varen, en begeven zich,-om verfchillende redenen, tot rust, en offchoon zy Koopliedenblyven, zo rekendmendog alleen zulken daar. toe te behoren die de Beurs bezoeken , of als Kooplieden één van het honderd fchatting geven, Het getal
dezer Wezentlyke Handelaars was, in het begin des jaars 1790.. als volgt: twaalf voorname Burgers (Imanitje Grafozdanc, (waaronder 10 Rusfifche, 1 Engelfche en i. van de Duitfche Natie,. Zy hebben derzelver vermogen op 670,300 R. aangegeven, cn> brengen derhalvcn daar jaarlyks van op 6703 R..
Kooplieden van het eerfte Gilde (Gildie), zyn de cigentlyke'. Petersburefche Burgers, en die, behalven- 3 2 Buitenlanders of' Vreemden, die zich hier in voor 10 Jaren, of voor altoos hebben doen infehryven, allen van de Rusfifche Natie zyn. Zy hebben gezamentlyk hun vermogen op 1 Mill, 158,14511. aangegeven, en betalen dus, behalven de Tob cn Recrutengelrien ,. jaarlyks 11,581 R. 45 Rop.
Buiten deze eigentlyke Petersburgfche Kooplieden van het eerfte Gild, behoren ook nog 46 Buitenlandfehe Gildebroeders* (funstrannye Gosti), of zulke vreemde Kooplieden, die zich by het eerste Gild laten infehryven, en van hun vermogen jaarlyk.1 van het honderd Schatting voldoen. Zy betalen ül dit jaar van een Kapitaal van 487,000 Roebels.
Dit Gild heeft gene Inlandfche Gildebroeders (Gosti); een Armcnisch Huis heeft zich onder de Buitenlanders vervoegt.
Tot het eerfte Gild behoren ook de Vreemden- ofBuitenlandfche Kooplieden , die in andere Rusfifche Steden in dit Gilde als vaste Leden of als Gildebroeders zyn ingefchreven, en weJU alhier wonen en Handeldryven, dog de Schatting van hun vermogen in de door hen verkorene Stad voldoen. Zy genieten hier zo wel ten opzichte van den tol als van de Scheepvaart alle de reehten van- het Gilde; daar zy echter in hunne Stad' tot het. waarnemen van enige openbare zaken verplicht, of tothet opbrengen van dfe Reeruten gelde» verbenieilzyn,;zo wor-den zy daar van hier vry gelaten.
In d^u Jare. 1790 telde men onider de PetèrsBurgTche Handelaars van het eerfte Gilde , ro !Ncrvafeiie en 3 ReValfcljë, enen-
Rigafchen, enen Aftrakairtfchen, enen. Wyburgfchen, en' ene» Moscovifchen Burger:-
Behalven zulke Buitenlandfcha Kooplieden, die by het eerfte Gilde als Inboorlingen of. Gildebroeders ingéfehréven-. zyn be. vinden zich nog te Petersburg vele andere Kooplieden van verfcheiden Natiën,, die wel niet by dit Gild zyn ingefchreven,, j en dus ook ge'en perCent van hun vermogen opbrengen, maar j alleen de tollen en diergelyke belastingen voldoen,, en deswegens ook de voordelen van. den Handel,- we&e de Leden van j het Gilde by den tol en by de Zeevaart genieten,, moeten misj fen, dog voor het overige met de Gildebroeders van het eerfte ; Gilde in alles gelyk gefchat worden, dezelfde vryen Handel op Zee. cn in het groot,, en andere Koopmans zaken dry ven,, en' in dezen onafhangelykheid na willekeur voor altoos,of zo lanffi het hun welgevalt,. kunnen verblyven..
De Engelfche Handelaars buiten het Gilde, beftonden in het Jaar 1790 uit 28 Huizen,, die elk, enigen uitgezonder 1, ecm of meer Compagnons hebben, zy hebben door een Factory gemeenfehap met elkander , waar door,, en dewyl zy enige voordelen by den tol genieten, zy één van den overigen Handeli geheel afgezonderd lighaam uitmaken,.
(Het Vervolg en Slot: in onzevtlgende.)'



I 40 5
prys oer granen.
ROGGE. Het Last. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 86 a 104 Poolfe bonte en witte 150 a 180 Koningsberger . . 85*102
Dito rode . . 120 a 170 Pommer, Colb. en Stett. . ,
Warder, Heugfe en Elb. 120a 170 garst,havlr,boekw.
Koningsberger . . 125 a 15; Vriefche Winter ■ .
Vriefche . . 125 a 16; Zeeuwfche Overm. . ■
Bovenündfche . 140 a 160 Brouwhaver . . 62 a 84
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.22 a 23
2eelandfcne . . re's» 190 | Dito Brab. en Vlaamf. h.
o iv| traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch en 1 Raapoly, d'Aam ƒ 33f«34
Overm. 'tLast o< 30134 dito Lyn . . . ƒ 33?a33l
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 41 341}
vansfch. . . ƒ 6Ja 7 Walvisch Traan,'tquart.
Hennipzaat - . j 6Ja i\ van 12 Stek. . ƒ76.177 Dito rode . . ƒ 5035»
Wissel-cours.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt JT 38,10,9!
2 maand. \ 95I dito op 2 m. . fl 38,7,6^
Bilboa ..... . \ 95I Hamb. zigt . ft. 34H
Cadix \ 95I dito 2 nu . ft. 34?
Sevilien ... % 953 Altona, zigt ft.
Lisfabon . . % 51I dito 2 m. . ft. 34I
Venetien . . « 9^ï Breslau,6 w. dat. ft. 45*
Genua . - % 85* Wenen, 6w. dat. ft. 34!
Livorno . , . % 91I Antwerpen pCt. 3iverl.
Parys, 2 m. . . % 44Ï Gent . . pCt. 3§verl.
dito zigt . . vLi4la{ Brusfel . pCt. sfverl.
Bourdeaux, 2 m. . % 44' Zeeland . pCt. 3 verl.
«ito, 1 m. - . k 44| 1 Rotterdam pCt. |
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. • • pCt. 8ja 9I
dito, per banco .... pCt.
Mei we üuk. per ftuk ƒ5,8 ' Nieuwe Louis d'or 11,7,10,16
Oude dito . . f 5, 7| Zonne Piftol. . ƒ11,4
Frarfche Piftol. . . ƒ 9, ?' Croix de Malta ƒ13,5
Pruisfif. dito . . ƒ '?> 7f Carolin. . . ƒ11,12
Lunenb. dito . .ƒ9.71 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,9
Spaanfe dito ' . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 7
Guinies . . . ƒ12; 4 De Bank geflot. £ouvereine . - ƒ5,18
Amsterdam, den 25 July 1791.
Je Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopené Week, is geweest: te Amfterdam 133: in 's Hage 25, en in de laatstveorgaande Week aldaar 20, en te Haarlem 7, onder welken laatften 2 beneden de j2 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN ' en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 10 tot 16 July 1791. te Hamburg.
THoogftcftand 28, i|. den i6den. Barom. < Laagfte . . 27, y\. den i2den.
(.Gemiddelde der gehele Week 27,io,£ \.
Therm. fHoogfteftand 200. 'sMidd. vanden i6den, Reaumur. < Laagfte . . 6°. 's Avonds van den i4den* [_ Gemiddelde der gehele Week 14,4 gr. Heerfchende wind W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek
i79i me- meter. der luchtsge-
Juxy. ter. Noord[Zuid. wind. steldheid.
f29. 6i ós- 04 w.
20. ^29. 7j 66 723 .w.z.w. bewolkt.
I 29. 85 60 58
f29. 9! 64I 66| w.z.w. Voorm. betrokken ^
21. <29, 9I 7o| 84 verder wolken,
__(_29.io| 56§ _53_ 'S Av'helden
f ïSÜïï 66 [ 74 z. z. w.
22. < 29.10 72J 8,4 z. w. wolken.
(29.10 59 58 —; V.
f29. 9 66 66 z. z. w. Voorm.omtrent
23X29. 9 75§ 82 1 betrokken, verder
( 29. 8 65 64 -_ bewolkt.
C29. i\ 70 72 z. w.
24. -529. 7§ 7i§ 75§ z.w.t.z. regenbuyen.
[29. 6\ 63 62| z. w.
f29. 6| 62 72 z. w. Voorm. betrokken s
25. -! 29. 7 67 7'af J vederwolken,
( 29. 7| 58 60 | . omtrent helder. _
Ï29. ll > 62I 68 z. w. 29. 7" j 68* 70 bewolkt. 29. 7^ 1 625 62 z. z. w.



1791. No. 162,
ALGEMENE
KONST* en LETTERBODE,
VOOR MEER- EN Ml N- GEO EFFENDEN.
Vrydag den, 5. Augustus.
BERIGTEN. NOORD-AMERIKA
R=^=^intS enigen tyd heeft de Hogefchool te Philam 7 lil delphia aanmerkelyke verbeteringen verkregen, jm £j ffir 'Er zyn verfcheiden nieuwe Hoogleraren aanQB^èfe^hs gefield. Het Fonds der Akademie is vermeerderd. De Bibliotheek beftaat reeds uit meer dan 10000 banden: ook is 'er een Kruidtuin aangelegd. Het getal der Studenten in de Medicynen bedraagd alleen omtrent 100, waar onder verfcheidene uit Zuid-Amerika en uit de WestIndiën. In 't voorleden Jaar wierden 'er op deze Hogefchool 5 tot Doftor in de Theologie, 19 in de Geneeskunde , en 10 in de Wysbegeerte, bevorderd.
G R O O T-B R I TAN N IEN
In 't laatst van 't voorleden Jaar ftierven te Edinburg de beroemde Wysgeer yldam Smith, in het 67fte Jaar zyns Ouderdoms, en Doctor Hendrik Cullen, de Zoon van wylen den beroemden Hoogleeraar ÏV. Cullen.
In September van het zelfde jaar, bragt Doftor Aitken, Schryver van verfcheidene Heelkundige Werken, zich zelvcn om 't leven.
Onlangs heeft Mevr. Montague van Portmans-fquare, die uitftekende Vriendin der Fraaye Letteren, aan de jonge Juffrouw Hannah More, een Urn gezonden, ter Gedach-
VII. deel.
tenisfe van den wydberoemden y. Locke, om geplaatst te worden te Wrington, de Geboorteplaats van dien Wys-' geer , het Opfchrift is zeer eenvoudig , en begrepen in deze weinige woorden:
to JOHN LOCKE. born in this VlLLAGE this memorial is erected.
by Mrs. MONTAGUE
and presented to
HANNAH MORE. ■ dat is :
Voor John Locke, geboren in dit Dorp, is dit Gedenkteken opgericht, door Mev. Montague, en ge' fchonken aan Hannah More.
Berigt wegens Mr. JOHN KEYSE SHERWIN ,
onlangs overledenen Kunstgraveerder des Konings van Engeland en den Prins van fValles.
De Kunstgraveerder John Keyfe Sherwin, levert misfchien een zo lterk bewys op, als met mogelykheid kan bygebragt worden, van de waarheid der meermaals aangevoerde bedenking: ,, dat Vernuft, hoe ook door laagen „ Hand als verdrukt, en verwezen om onkenbaar te bly,, ven, den eenén of anderen tyd gelegenheid vind om „ uit te barsten en in zyn rechten kring te fchitteren."
Sherwin werd tot zyn negentiende jaar toe gebruikt in het zware werk van houthakken, op het Landgoed van
F den



( 42 }
den Heer Mitjbrd, by Petworth in Susfex. Op zekeren dag iets te verrigten hebbende ten huize van dien Edelman, werd hy toegelaten in, het vertrek,. waar enigen van 't Gezin zich bezig hielden met tekenen. De Heer Mitford meende in den Jongeling te befpeuren, dat hy na deze kunstoefening, zag , op eene wyze die te veel aandagts aanduidde om uit enkele nieuwsgierigheid voort te komen , en vroeg hem of hy iets van de Tekcnkonst verftond, Sherwin antwoordde, van neen; maar dat hy het we! wilde beproeven. Dc Heer Mitjbrd gaf hem een Tekenpotloot, waar op hy, (fchoon zyne handen zo ver . ftyfd en vereeld waren door den zwaren arbeid, dat wanneer iemand van het gezclfchap hem een Pennemes overreikte, 0m de punt aan te fcherpen , het zelve hem onder het aanpunten uit dc hand glipte,) ene Tekening te voorfchyn fcragt, die niet alleen de aanwezenden verbaasde ; maar cok de Sociëteit der Kunsten, aan welken het werd aangeboden door den Heer Mitford; te welker gelegenheid 5e Zilveren Medaille hem wierd toegewezen.
Zich te Londen nedergezet hebbende, was zyne vordering in de Konst zo verbazend, dat hy met regt geplaatst mogt worden by Ashley, den Schilder, (toen een man ■van groten naam,) by wien hy bleef tot dat het goed geluk dien Kunstenaar bragt by Lady Duckenfield, en tot «en ruim beftaan. De jonge Sherwin begaf zich vervolgens by Bartolozzi, en, in den tyd van $ Jaren, maakte hy zulke fchielyke vorderingen, dat hy. van alle de Studenten in de Koninglyke Akademie, de Gouden cn Zilveren Eerpenningen behaalden en kort daar op de Meesterftukken in de Graveerkunst te voorfchyn bragt , van Chriftus en Maria in den Hof, en Chriftus het Kruis dragende, naar de Altaarftukken van All Sou/s en Magdaleen Colleges te Oxfort; welke Prenten, benevens de Vinding van Mozes, (waar in hy de Portraiten van een aantal Engelfche Dames van den hoogften rang gebragt had,) Gainsborouchs Marquis van Buckingham , Mr. JPitt, Sir yapvud Reynolds, de Hertogin van- Rutland, •cn. enige weinige andere uitftekende voortbrengzels van zyn Gravccryzer, tonen tot welk een hoogte van uitmunten3ic:d, bekwaamheden, als zy voegclyke aanmoediging vinden, in een korten tyd, de Kunsten kunnen opvoeren, ,cu teffens ftoffe tot klagen geven, dat het leven van Sherwin zo kort eindigde, en zyne Kunstftukken niet veelvuldige* war.env
De volgende Lyst der Platen , door hem. gegraveerd , zal misfehien den Liefhebberen der Prentkunst behagen en van dienst kunnen wezen.
Hiftorieftukken.
/
1. De-Vinding van Mozes.
2. De godvrugtige Pastor, naar Goldfnnths Deferted Village-
3. De verlate Schone.
4. Een Gezigt van Gibraltar, met de Spaanfche Batteryfchepen ia brand, 14 Sept. 178a...
5. Het Altaarftuk uit Magdaleens Collegie.
6. Het Altaarftuk uit AU Sou Is Collegie.
7.. De Heilige Familie ,, naar een. Schildery van den Bisfchop vim Peterborougk.
8. Het Grafteken van JVilliam of fVykeham.
9. De Ontmoeting van. onzen Zaligmaker en Johannes» volgens C. Maratti.
10. Dezelfde Ontmoeting, naar N- Loiv.
11. Garland, van Prior.
12. Dc Bedenking, naar Milton.
13. Een Dame in Masqueradc.
14. Een kleine Jongen, lezende in zyn bosk.
Portraitten-
15. De Hertogin van Rutland. 16- De Heer JVilliam Pitt.
17. De Marquis van Buckingham.
18. JVilliam, Graaf van Chatham,
19. Dr. Lowth, Bisfchop van Londen.
20. Capitein yames Cook-
zz. Capitein JVilliam Dampier.
22. Sir Jofhua Reynolds.
23. fVi'lliam Woollett, Plaatfrtyder.
24. Frederik de III. Koning van Pruisfcn, te Paardl-
25. Dc Goedergelukzeggcr.
26. De dood vair Lord Robert Manners.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De beroemde Hofraad Georg Forfter, te Mentz, zal! eerstdaags uitgeven" ene volledige- verzameling der Reisbefchryvingen van dc Noordwest kust, het noordclykst gedeelte van Amerika,- welke zedert de Reizen van Cook' zyn uitgekomen, in welke verzameling voornamelyk deReizen van Meares, Potlock, Dixon, Coxe , Long enanderen zuilen befchreven worden. Dit te voren genoegzaam onbekende gedeelte van Amerika is- thans, byzondervoor den Koophandel, van groot belang geworden, gelyk de hier over onlangs ontltane onenigheden en gedreigde Oorlog tusfehen Engeland cn Spanjén genoegzaam bewyzen. Deze verzameling zal uit drie delen in quartó beftaan, en by den Boekverkoper Vofs te Berlyn uitgegeven worden. 'Er word gene Intekening of vooruitbetaling op-dit Werk aangenomen..
Voorleden Jaar heeft Profcsfor Paulus, te yena, eennieuw Magazyn voor de Oosterfche Letterkunde in 't Heft gebragt,. onder deh naam van Neuer Repertorium für Biblifche und Morgenlandifche Litteratur. 't Is in denzelven fmaak als het oude Repertorium, 't welk Profcsfor E.chhom uitgaf, en met het 18de deel bedoor, gefchreven. De Uitgever heeft het voorrecht, dat verfeheide Geleerde Mannen,- die aan het c-ude Repertorium de HandEl?*-



I 43. 5
geleend hebben, ook aan dit nieuwe mede werken. Behalven verfcheiden ftukjes van Prof. Paulus zelve-, vind men in het eerfte deel andere van niet minder gewigt-, de namen van Bruns, Anton, Sclmurrer en anderen molen ten waarborg voor de voortrcffelykheid van dit werk dienen, naardien in de Oosterfche Letter- en Bybelfche Uitlegkunde deze namen niet dan met de grootfte onderfcheiding en achting genoemd worden. Men vindt hier onder anderen den zamenhang van I Tim. 3:16. opgehelderd; ene andere Verhandeling over het fpreken van vreemde talen, (tegen Prof. Eichhorn~); een bericht van een Handfchrift van Matth&"s te Dublin; en meer andere. Van dit Werk komen jaarlyks 2 Delen uit.
NEDERLAND EN.
Amsterdam De Maatfchappy Tot Nut van 't Al- ! gem èn; gezien hebbende een Stuk, betytcld: de Joodje,) e Gefckied nis in 't algemeen, en die van Abraham in t b 's nd~ r, b fc/wuwd in drie Verhandelingen, &z door ahatmes dz Brune , vind zich verpligt, het A emeen re berichten, dat dit Stuk, hoe zeer by een harer Drukkers iütgëgefv%fj, en derzelver Spreuk op den tyte voerende, egte geheel buiten, hare Direétie of goedkeuring is uitgegeven.
Uit naam der Maatfchappy M. Nieuwen huizen, Secretaris.
Het Geneeskundig Genootschap , onder de Zinfpreuk : Servandis Civibus, gelezen cn herlezen hebbende de ïngtkomene Verhandelingen ter beantyi oorriing der laatst voorgeftclde Vrage: 'Hoedanig is het juiste denkbeeld der Faraphrenitis? Verdeeld , zy zich ook in foorten, naar den onderfcheiden aart dtr aange- \ dar.e delen, als het Middelrif, Hartzakje, Mediastinura , enz. j Welke zyn de tekenen , die haar van alle andere ziekten onderJche'den ? F.n eindelyk: Zyn ''er, onder de Ziekten, daar zy uitertyk de meeste overeenkomst mede heeft, ook zulke die een geheel jlryd'ge behandeling, namelyk voor ene Paraphrenitis volflrekt dodelyk , vereisfehen ? Heeft dit laatfle ook byzonder zyn opz'.gt tot zomin'ge Ëpidemifche Ziekten? tot welke dan meest? 111 den jare 1790 voorgelLld, heeft den Gouden Gedenkpenning toegewezen aan den Schryver der Verhandeling, welker devies is Felix qui potuit morbi cognoscere caufam; en den Zilveren ■aan den Schryver van die , welke tot devies heeft Est qtiodam prod'rc temis, ft non \aiur ultra. By dé opening der Biljetten is géoleken dat de eerfte was Jacobus Reinier Keynpenninu , Stads Aled. Locior te isymcgen; en de tweede de Hr. D. Pas , JMedicina Loctor te Leyden.
't Genootfchap de jaarlykfche uitfehryving van Vragen opfchortendc, zal onder ene andere gedaante der Genees- cn Héélleunde bcvorderlyk fagten te zyn, en bedankt by dezen de bnderfcheidene Schry\eren voor het vertrouwen in hen gefield «en derzelver medewerking ten algemenen nutte; en, daar de
Prys van dit Werk thans/ 37: 16:— beloopt, hebben zy te-
vens hunnen Drukker Petrus Conradi , overgehaald om enige Excmplarèn van het gautfche Werk compleet', in fyftien Leien ol Negentien Stukken , af te leveren, voor twintig Guldens z ten einde minvermogende Genees- en Heelmeesters, vooral ten platte Lande, zig ook kunnen bedienen van dit Werk, lopende over de voornaamfte delen der Practyk, en waar in de kern is te vinden der ervarenheid en kennis van vele inlandfche Geleerden. —— Breder volgens het gedrukt Programma by de Boekverkopers gratis te bekomen.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akadem1sche en andere schriften.
Duitschland. Christliche Kirchengefch'chten von fohan Matthias Schröckh, vierzehnter theil. (1 iüh. 4 ggr.) Leipzig by E; B. Schwickert.
Van dit gewigtige werk moeten Wy onze Lezeren enig berigt mededelen, naardien 'er tot nog toe gene vollediger Kerkgcfchi.edenis is uitgegeven, die te «clyk meer den Stempel van. dc Oordeelkunde , Geleerdheid, onpartydigheid en verdraagzame denkbeelden van den Schryver draagt, ( vcrcischtcns zo nodig in den Gefchiedfchryver,) dan dezen. — In dit deel vind men 1. Berichten van het Leven en de Schriften van Gregorius vatt Nysfa. 1. Van Ambrofius , Bisfchog te Milecu. 3. en het begint van de Gefchiedenis der Pelagiaanfche Gefchillen, voortgezet tot
op de vermaarde Kerkvergadering van Dibspolis of Lydda. •
Deze zal in een volgend deel ten einde gebragt worden, wsar mui dezelve in verband met dc Gefchiedenis van ^i'gustinus zal vinden; en dus dc Kerkclykc Gefchiedenis voortgezet worden ,tot op het .Jaar 430. na Chriftus Geboorte.
Wy kunnen van dit Werk geen verder bericht geven, naar .dien het zelve al te breedvoerig voor ons Weekblad zou worden. Dit alleen mogen'wy 'er nog byvoegen , dat, daar de Kerkelyke Gefchiedenis zints de tyden van Mosheint zo veel .gewonnen heeft, door de ontdekkingen van latere Godgeleerden , vooral van enen Semler, Walch en Venema, het voor den Nederlandfchen Godgeleerden te v.-cnfchcn ware, dat dit Werk van den Heer Schróckh in een lvcdcrduitsch Gewaad te voorfchyn mogt komen, 't Is w?ar, het omflagtige van dit Werk zal den Boekhandelaren van zodanig ene onderneming affchrikken, vooral daar de Studie dier Gci'tiiiedenisfen over 't algemeen onder ons niet fchynt toe te nemen, maar vele zig vergenoegen nret hun Compendium, en wanen reeds werk genoeg op de Hogefcholen te helben afgedaan , wanneer zy flegts de Dictaten van den Hoogleeraar helben in 't net gefchreven cn van buiten geleerd. Dan de vcrftaiidige Onderzoeker van het Lecrftellige in dc Godgeleerdheid , zal te meer de noodzakclyklr:id van de Kerkgefehiedcnis, in het r.afporen der verfchillende denk wyze cn byzondere Lecrftukkcn erkennen ; en dit, gepaard met het volledige van deze Kerkgefehiedcnis zou den yver opwakkeren, om den Boekhandelaar, die een Werk van dien aart wilde ondernemen, te onderfteuncn in de gelukkige uitvoering. Althans de weg van Intekening ftaat altoos open, en beveiligd voor gevreesde nadelen.
F 2 Jjjp/.



C 44 )
Epljlolae CathoTicat Graete. Perpet tta Anrtotat'wne ffluftratae a Dav. Jut. Pott, Theo!, atque Phïl. D, & P. Th. vol. II. compleclens utramque Epiflolam Petri. Goetting. apud J. Ch. Dieierich , 1790. 22 vel 8vo. (18 ggr.)
Dc oordeelkundige Schryver vervolgt hier een werk, 'twelk hy, als een echt Leerling van den brave Koppe, in den fmaak -van zyne uitgave van het N. T. aangevangen had, en waarin hy den geest van zynen Leermeester na genoeg heeft doen doorftralen. Had hy in het eerfte deel de Brief van Jacobus in die fmaak behandeld, in dit tweeden worden de Brieven van Petrus opgehelderd. En, dat meer is,wy hebben de gegrondfte hoop dat de fchrandere Pott niet alleen dit gedeelte van de Boeken des N. T. zal veltooyen, maar tevens het door zynen Leermeester aangevangen werk over het N.T. (waarin dezen de ere toekomt van in dien zeiven fmaak'teerst die Boeken te hebben behandeld., waar in zyn Leermeester Heine de Virgilius en andere Latynfche Schryvers behandeld heeft,) een Werk nog niet genoeg bekend onder onze Natie, en van te veel gewigt voelde gezonde Uitlegkunde van het N. 'I'., zal voortzetten en voltooyen. Zo word het verlies van den Eerw. Koppe, meer of min herfteld, deor dezen zynen waardigen Leerling en Navolger.
Wat dit Werk betreft, welk wy thans voor ons.hebben, het behelst eerst Prolegomena, waar in over de Gefchiedenis van Petrus, over de Perfonen aan wien de eerfte Brief gefchreven is, (nam. de Christenen uit de joden buiten Paleftina,) over het Babyion, waar ; over den tyd, wanneer deze Brief gefchreven is, over het Kanonyken van denzelven, en over deszelfs inhoud gehandeld word. —— Onder dc ophelderingen komt ons C;ip. 3 : 19 , 20. gewigtig voor, dc Heer Pott is namelyk van geriagtcn , dat Christus waarlyk, naar den geest, in dc plaats der Rampzaligen zou geweest zyn. Doederleins verklaring is, naar onze gedagte, beter. —— De Goddelyke geest, die in Jezus was, heeft, ten tyde van Noach de boze menfehen , die nu in de Gevangenis zyn, laten verkondigen, dat zy zich bekeerden.
In de Prolegomena tot den tweden brief, word aangetoond, dat vele denzelven in de vier eerfte eeuwen niet voor egt, en dus niet voor een brief van Petrus hielden; waar van de rede waarfchynlyk was, dat dc brief in Rome gefchreven zynde, in het Oosten minder bekend was. Dan word 'er over het onderfcheid van de ftyl tusfehen den eerften en tweden brief gehandeld. Grothis gevoelen, aangaande Sinion, Bisfchop van Jeruzalem, word getoetst, en het Rcfultaat van alles is, dat Petrus dien brief gefchreven heeft. Aan het einde zyn weder enige Excurfus gevoegd in dien fmaak, gelyk in 't werk van Koppe. —— Men vind 'er drie, twee over de woorden $vMyuvcn x«A»(v, met de daar van afgeleide woorden, de derde over de verfchillende Verklaringen der Uitleggeren van 1 Per. 3:19.
Der Teufel infamer Ohnmacht. Ein Fragment von einem Antidiabolikus. (4 ggr.) Erlangen by Palm.
Een klein Stukje over de Damonologie, in een geestige fmaak opgefteld, en zeer verftandig gefchreven. Zyn hoofd doelwit is , om te tonen, dat het met de Rede, de Ervaring en den Bybel geheel ftryd, nu nog aan den Duivel enige magt over de menfehen toe te fchryven,
Verfuch e'ner Gefchlchte der verfchiedencn Lehrarten der Christlichen Claubens wahrheiten, und der merkwurdigfien Sjflemen und Compendien derfelben, von Chrifo bis auf unferti Zeiten, von M. Chrifl. G. Heinrich. Leipz. in der Weidmannifchen Buchhandlung, 616 blz. in gr. 8vo. (1 Rth. 6 ggr.)
Dit nuttig Werkje is in zeven Afdelingen verdeeld, dc eerfte bevat de Lcervvys van Jezus en zyne Apostelen, en voorts van de Leeraaren van het Christendom, tot op het begin van de derde Eeuw. De tweede begint met Origenes, en eindigt met Ifodorus, johannes Damascenus. De derde gaat tot op de tyden der Scholaftici (fchoolfche Godgeleerden.) De vierde handelt over de Schoolfche Leerwys , en ftrekt zich uit tot aan de tyden der Hervorming. De vyfde , zesde en zevende Afdeling behelsd de Gefchiedenis van de Leer- en denkwyze, ten tyde van de Reformatie, vervolgens de veranderingen derzclvcn in de 17 en 18. Eeuw. Men vind in dit werk ene fchone Verzameling van zaken, bctrekkelyk tot de Hiftoria Litteraria der Stellige Godgeleerdheid. En dien naam zou dit Boek veel eer mogen dragen. — Voorts heeft de Schryver een goed gebruik gemaakt van de bronnen waar uit hy fchepten, en jonge Godgeleerden zullen veel nut uit dit werk kunnen trekken.
Akademische Schriften.
Nederlanden. H. O. Craanen, Disfert. Medlca 'tnattg, de tuberc.ulis pulmonalibus, phthifeos caufis. Harderv. 1791.
Ene zeer wel gefchrevene en lezenswaardige Verhandeling over ene nog weinig bearbeide belangryke ftoffe, welke des te meer de aandagt van eiken Geneeskundigen waardig is , daar de Ziekte, waar van hier gehandeld word, zeer algemeen is , en nogthans dikwyls niet behoorlyk gekend of onderfcheiden word. De kundige Schryver handelt eerst kortelyk over de ftmdtuur der longen, vooral met opzigt tot derzelver klieren, en gaat vervolgens over tot het befchryven van die foort van Tubercula, die hunne zitplaats in deze klieren hebben. Hy toond hier aan , dat deze knobbels of verhardingen niet alleen plaats hebben in de waterklieren, maar ook dikwyls in de Glandulae bronchiales, ja zelfs dat dezen zomtyds aangetast zyn, terwyl de waterklieren nog gezond zyn, en dat men dus ten onregte deze Ziekte altyd voor fcrofuleus houd. Hy toond dit nog nader en uitvoeriger in zyne volgende Afdeling over de knobbels cn verhardingen in de longen , welke hunne zitplaats niet in het kliergeftel hebben, welken hy zelfs beweert dat menigvuldigcr voorkomen dan de eerften. Met veel waarfchynlykheid gist hy, dat de Peripneumonia latens van Stolt ^ af te leiden zy van de langzame ontfteking en ontaarting der longkliercn. In zyne laatfte afdeling handelt hy over de wyze waar op deze verfchillende verhardingen cn gezwellen ene longtering veroorzaken, en beweert, tegen Reid, uit verfcheidene gronden, dat ene der oorzaken van de longtering is de abforptie van etter uit de aangedane plaatfen, en de daar door veroorzaakte ontaarting der vogtcn.
N. E. Peereboom, Specimen med. inaug. Sistens Disfertatïones duas, unam de ascaridibus, alteram de febre remittente, Franeker 1791.' De Schryver, genoegzaam bekend uit zyn onlangs uitgegeven Stukje over dc Aarsmaden, is één dier zeven
ons



c 4s y
«ns bekende jonge Amen, die, na zicb vrugtelöos by de Medifche Faculteiten van dc meeste andere Inlandfche Akademien, ter verkryging der Doctorale waardigheid tc hebben aangegeven, zedert enigen tyd, zeer gelukkig daar in geflaagd, en met veel lof gepromoveerd zyn aan de Akademie van Franeker. In plaats van ééne Verhandeling, welke 'er flegts aan de Akademien vereischt word, geeft ons de Schryver hier twee, over de zeer na aan elkander grenzende ftoffen„de Aarsmaden, en de remitterende Koorts. Door twee zulke Verhandelingen heeft onze Arts waarfchynlyk zyne bekwaamheid willen aan den dag leggen, en tonen hoe zeer ten onregtc hy op andere Akademien was afgewezen. En tot de eerfte Stofte, zyne geliefde Aarsmaden, fchynt hy zich wederom bepaald tc hebben, wyl hy begreep, dat men van goede zaken niet te veel kondc fpreken. Voor 't overige komt het ons voor, dat men op zyne Verhandeling over de remitterende Koorts, en op den Schryver zelve volkomen mag toepasfen enige Vcrfen van Aegidius Corbilenfis, enen Poëet uit de twaalfde Eeuw :
Nondum maturas Medicorum furgerc plantas, Impuberes pueros Hippocratica tradere jura Atque Machaonias fancire et fuudcre leges, Doótrina" quibus esfet opus , ferutxque jlagello.
NARIGTEN en BYZONDER HEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekke lyk.
Tweede Vervolg en Slot Over den Koophandel der Rusch-Keizerlyke Hoofdstad St. Petersburg.
(Getrokken uit J. G. Georgi 's Proeve ener Befchryving der Rusch-Keizerlyke Boofdflad St. Petersburg en de merkwaardigheden der omliggende Streken in 1791.)
Vervolg van Bladz. 37.
De Kooplieden der Duitfche Natie, die gene Gildebroeders zyn, onderfcheiden zich naar de Kooplieden, van waar zy gekomen .zyn, of met welken zy zaken dryven. In het voorgemelde jaar .telde men 5 zogenaamde Lubekfche Huizen, een Hamburgs , een Roftoks, 2 Zwitferfche, 4 Deenfche, en meer anderen, Pruisfifche enz. die ik niet juist kan opgeven , dewyl zy maar in zo verre tot ene Natie gerekend worden te behoren; als tusfehen Rusland en deze Landen en Plaatzen byzondere verdragen van Koophandel gefloten zyn; dus genieten b.v. de Deenfche Huizen enige voordelen boven anderen.
Onder de overige huizen van Koophandel waren in 1790, 6 Hollandfche, een italiaansch, een Spaansch , 4 reeds by de Duitfche opgegevene Deenfche , 4 Franfche, en 2 Portugeefche : ook bevonden zich voor het uitbreken van den Oorlog enige Zweedjche Huizen alhier, die zich gedeeltelyk met anderen verenigd hebben, en gedeeltelyk hier niet meer zyn.
Onder de vreemde Handelaars vind men enige, die doorBuiilllandfche Moge «heden en Kooplieden als derzelver KonMs-
Generaal' en Konfuls benoemd, tn door de Regering alhier erkent zyn. Oostenryk en Pruisfen hebben Konfuls-Generaal, en Engeland, Frankryk , Denemarken, ook Zweden in Vredenstyd, als mede Holland en enige Kooplieden houden Konfuls. De Konfuls hebben toezicht op de naauwkeurige in agt neming van de verdragen van Koophandel, bekleden de plaats der Kooplieden en Schippers van hunne Natiën in rechtsgedingen, tekenen Paspoorten enz.
He getal der tegenswoordige Kooplieden van het twede Gild r namelyk van dezulken , die naar goedvinden een vermogen van 5000 tot 10000 Roebels aangegeven hebben, en daar vanjaarlyks van het honderd fchatting voldoen, bedroeg in 1790, 82 Pcrfonen,cn hun aangegeven Kapitaal 420,230 R. Dewyl zich dit Gild tot den Inlandfchen Handel bepaald, zo heeft het ook maar enen Inlandfchen Gildebroeder, die een vermogen van 5300 R. aangegeven heeft, benevens 4 Buitenlandfchen, welken zich op 20,125 R. kapitaal gefehat hebben.
Het derde Gilde, welkers Leden een vermogen van 160 tot 5000 R. opgegeven hebben, en den kleinen Handel, de Kramery of enige andere handtering dryven, beftond in 179°- uit Ml8 zich hier bevindende Gildebroeders, welkers opgegeven vermogen 1 Millioen 480,094 Roebeis bedroeg. Tot dit Gilde behoren, wegens den vryen kleinen Handel, 44 Buitenlandfche en 17 Inlandfche Gildebroeders (Inogorodine Gosti) Vfaar van het vermogen der eerfte op 45,505 R- en dat der laatfte op 23,245 R. beloopt.
Dus maken de 4 verdelingen van den Handcldryvenden ftand in den jare 1790, 1730 Perfonen uit. Dewyl het vermogen alleen, en niet de bewezene kunde in den Handel, de klasfen bepaald, waar in men kan ingefchreven worden, zo bevinden zich ook wel onder de voorname Burgers kapitalisten die geen Handel dryven, als mede, in alle 3 de Gilden, leden die gene Kooplieden zyn , als Kunstenaars, rykc Handwerkslieden , Weduwen , enz. Onder het eerfte Gild zyn b.v. de Juweliers &c. ingefchreven. De beweeggrond hier- van is dat een Burger, zonder zyn geheel Kapitaal aangegeven te hebben, in de Bu'rgerlyke bycenkomsten geen ftem heeft. Echter zyn verre de meesten dadclyk Handeldryvende Kooplieden. De Familien van. alle de 1730 Gildebroeders bevatten 3367 Mansperfonen. De naar goedvinden aangegevenen Kapitalen bedroegen ene fornma van 4 Millioenen en 310,444 Roeb. en het jaarlykfche perCent 43,104 R. 44 Kop. '' Voor den Handel van het eerfte Gild zyn door het Gommercie-Collegie en de Beurs vele Makelaars aangefteld, van welken de meesten voorheen Kooplieden waren, doch die, meestal tot Bankroet fpelen toe, ongelukkig den Handel gevoerd hadden. Velen dcrzelven .hebben maar den naam van Makelaar, en hebben niets te doen. In 1790, waren voor den buitenlandfchen Handel drie Keizerlyke Hofmakelaars, en nog 5 voor Geld en Schepen, benevens'17 Rusfifche, en even zo vele Buitenlandfche Makelaars in Gelden en Goederen aan de Beurs in functie.
De voornaamfte uitgevoerd wordende Rusfifche goederen moeten door deskundigen en beëedigde Keurmeesters onderzogt of gekeurd worden. Daar toe waren in 1790, 16 Rusfifche en 14 Buitenlandfche Hennip en Vlaskeurdcrs , 5 Rusfifche en 3 Duitfche Talk- en Oliekeurders, 4 Rusfifche en 3 Duitfche-Haringkeurders (de Rusfifche Haringkeurders keuren ook de Kaviaar
F 3 60



én Se Viscklym,) i Rusfifche en 2 Duitfche Tabaks, 5 Rusfiïche en 3 Duitfche Jtichtleer, 2 Rusfifche en 1 Duitfche voor het Paarden- en Varkenshair, en 1 Rusfifche en 2 Duitfche Hazenvellenkeurders aangeftcld , ook was 'er voorheen een Rhabarberkeurder van de Kroon. Verder zyn 'cr nog Arbeiders van den tol (Draegeli, die in 1790 op 170 beliepen), welken by het in- en .uitladen der Schepen de behulpzame hand bieden, ■en daar voor van dc Kooplieden betaald worden.
In het jaar 1781 verkreeg de Koophandel, inzonderheid dc Petersburgfche, enige Zeewetten , en ene verordening voor de ■Scheepvaart, waar door de Handel en Zeevaart met Rusfifche .Schepen, wanneer die ook met Rusfifche Matrozen, ten miuften over dc helft bemand waren, boven den Handel met vreemde Schepen zeer begunstigt wierd; ook bouwde de Kroon,ter bevordering van deze Scheepvaart, in 1781 , ene aanzienlyke Werf voor alle iei Koopvaardyfchepcn. De Rusfifche Koophandel heeft echter tot hier toe van dc Werf, cn van de voordelen der Scheepvaart met Rusfifche Schepen nog weinig -gebruik gemaakt. Onder de van het jaar 1775 tot 1790 aangekomen 'en vertrokken Schepen, waren jaarlyks maar van 3 tot 64 Rusfifche, en onder deze behoorde nog Rigafche. De Vraag van buiten naar Rusfifche Goederen , die voor uit betaald cn afgehaalt moeten worden , het krediet, dat men by het verkopen van de ingevoerde Waren geven moet, het hazard der Zeereize en van het verkopen der niet beitelde Goederen, de moeyclykheid om de Schepen met Matrozen te bemannen , en meer andere zaken, zyn hinderpalen voor de Rusfifehe Zeevaart, die zich .maar allengskens en door den tyd laten -overwinnen.
De Petersburgfche Koophandel was van ouds, en ook nog in den Rusfifchen en vreemden Handel verdeeld; en de Rusfifche wederom, in hier terplaatfe, en in builen wonende , of zodanige Kooplieden, die in andere Steden des Ryks gezetene en ingefchrevene Burgers zyn, en zich hier maar voor een tyd ophouden, waarom zy Gildebroeders (Gosti) genaamd worden. Volgens de zedert het jaar 1782 uitgekomene Keizerlyke verordening, beltaat de Rusfifche Handel, na deszelfs eigen goeddunken opgegevene Vermogen, en volgens de takken van den Handel, uit drie Gildens. Tot het eerfte Gilde behoren dezulken, wier vermogen meer als 10,000 tot 50,000 Roebels bedraagt, en deze zyn tot den Zeehandel gerechtigd. De Kooplieden van het twede Gilde moeten een aanwyzing van meer dan 5000 tot 10,000 R. kunnen doen. Het derde Gilde bevat Kooplieden 3 die van 1000 tot 5000 Roebels bezitten.
Door dit gering vermogen worden zy reeds van zelfs voor de Kramery en het opkopen gefchikt; ook mogen zy Herbergen en Drinkhuizen, of Logementen en Badftoven shouden , waar toe zy van Verlofbrieven voorzien worden. Kooplieden en Kapitalisten van alle flanden en Ambagten , die een vermogen van meer dan 50,000 Roebels opgeven , ,Schepcn in Zee hebben, Wisfelhandel met een Kapitaal van 1 tot 200,000 R. dryven, of ook tweemaal tot Byzitter in het Gericht verkoren zyn, onderfcheiden zich van de overige Kooplieden van het eerfte Gilde, door den titul, den rang en de voorrechten van een voornaam Burger (Imancloi Grachdanin. ) Zy mogen in de Stad met 4 Paarden ryden, buiten de Stad Hoven en Tuinen houden, Yzergieteryen en Fabrieken bezitten, en zyn even als den Adel van de Lylftraffen vry.
De buitenlandfche Handel, van welke de Engelfche door enige
voordelen en door ene Factory enigermate afgezondert is, be-
ftaat eigentlyk in den Connni.-fiehandcl. Deszelfs bedryl beftaat in het waarnemen van de Commisfien van een aantal liuizen uk verfchillende Kooplieden, om de Rusfifche vooitLrengzels in te kopen, te betalen, dezelve te laten Keuren en over te laden, ook voor de Rusfifche Kooplieden de vreemde Waren te ontbieden, of de vreemde aan hun toegezondene goederen aan Rusfifche Koopliepen op zyn tyd te verkepen en af te leveren, en eindelyk alles te vereffenen , de Gelden over te maken, enz. Daar voor'genieten de Handlaars drie ten honderd provifie» en winnen ook nog aan de korting &c. Hunne Handel is zeker, en wanneer zy dc zaken voor vele voorname en goede huizen waarnemen, ook zeer voordelig; echter -is dc grootfte werkzaamheid , oplettenheid , behoedzaamheid en ervarenis by het fluiten van de Contraktcn, en het borgen of het crediet geven nodig; ook vereischt het, dewyl de tol niet borgt, en zeer veel andere verfchottcn noodzakelyk zyn, ene wil voorziene Kas, die, wanneer zy uit geleende Penningen beftaat, ecu dure kostganger word. De tol moet agt geven op het Huiken, en het zelve zo veel mogelyk verhinderen; en men heeft r zo veel mede tc doen, dat iedeT Koopmans huis deszelis eigen tolbczorger nodig heeft.
Dc gewone loop van den Handel naar buiten is kortelyk de volgende: De Rusfifche Kooplieden bevinden zich uit alle o rden des Ryks met Monfters van hunne Goederen in Petersövrg, en fluiten met de alhier wonende vrecniefe Kooplieden, wegen» de levering der goederen, volgens de ter goeder trouw verzegelde Monfters, op halve of gehele voor uit betaling nal oopmanswyze ingerichte, en by het gerecht voldoende Contraktcn. Die Goederen worden vervolgens in het voorjsar met ) r.ikcn aangeLragt, en door beëdigde Keurders onderzogt, gcfortcerd, en dam- na overgeladen. Van de inkomende Waren word door den vreemden Handelaar den tol voldaan , en hy levert die vervolgens uit de Magazynen van het Tolhuis, aan hun, die ze befteld of gekogt hebben, gemeenlyk op een Jaar crediet. Dc Rusfifche Koopman ftaat dus aan pene Zeefchaden bloot, levert reeds geheel, of gedeeltelyk betaalde Goederen , en kan vreemde Waren geheel, of ten delen met de daar voor ontfangene Gelden betaLn ; dc vreemde Koopman waagt op meer als ene wyze.
Het losfen of uitladen van Rusfifche en vreemde Goederen, het overbrengen van dezeh en in de Pakhuizen, enz. het Keuren, het verpakken in Kisten, Balen &c. het opzigt over de Magazynen , Kelders enz, dit alles veroorzaakt dat 'de vreemde Kooplieden vele en vaste Arbeiders nodig hebben. Deze heb'ben, uit hoofde van de Vennen (Artel) of de Genootfchapsinrigtingen der Arbeiders, een zo goed beftaan als zy kunnen wenfehen. Zulk een Veem beftaat uit 40 tot 60 zich by een gevoegd hebbende, gezonde , fterke en brave Arbeiders, dia onder zig een of twee Oudften of Overlieden verkiezen , van welken het Veem gewoonlyk den naam voert. Alle nieuwe Leden (Arttlschtfchiki) van het Veem, moeten door die genen, welken daar toe behoren, voorgtflagen en gekozen worden,en ieder Lid moet by zyn intrede enige ioo Roebels als enen borgtogt voor zyn perfoon in de Kas van 't Veem geven, het geen voorheen 200 bedroeg, dog tegenswoordig op 5 a 700R, beloopt. Zulk een Veem neemt den Tolhuis, Scheeps en diergelykcn arbeid, by zo vele Koopmanshuizen als zy waarnemen kan . op zich, en ftaat voor alle moedwillige fchadens, dieveryen»
ver-i



C 47 >
verwaarlozing &c. van alle de Leden van het Veem in. Heeft liet Veem. meer werk als het af kan, dan neemt het tot den awaren arbeid dagloners. Dewyl op ieder werk een vastgeftelde prys ftaat, zo tekend deszelfs Schryver des avonds het verrigtte van een teder aan- Deze voortreflyke inrichting verfchaft ook nog aan de Kooplieden dat voordeel, dat zy van hun Veem een paar Leden gedurig by zich in huis hebben, en die tot allen hubfelyken arbeid» ook als bekwame gezetencn, en onder borgtogt ftaande lieden tot het ontfangen van kleine Vragtgclden , tot het zenden naar de Post &c. kunnen gebruiken.
Velen der hier wonende Buitenlandfche Kooplieden nemen , by de Kommisfien van hunne Vrienden, deel in winst en verlies , die zich beiden nu en dan afwisfelen, en waar door niet -weinigen vallen. Deze verdwynen dan, of accorderen met hunne fchuldcifchers, en worden Makelaars of beginnen op nieuw, cn dikwils met goed geluk, hunnen Handel. Zekerder handelen die vreemde Kooplieden , welken, in navolging van de Burger- en Handelverordeningen voor altoos, of voor 10 Jaren, Petersburgfche Burgers worden , en zich, zonder van hunne Voorrechten afteftaan, in het derde Koopmansgilde infehryven laten. Zy geraken daar door wel in de verpligting van enige Jasten, dog verkrygen tevens ook het voordeel om de Goedere« die zy verzenden moeten uit de eerfte hand, en zonder dat een Rusfifchcn Koopman tusfehen beide behoeft te komen, in te kopen, en de door hun ontbodene vreemde Waren, in derzelver Woningen, Pakhuizen of Winkels, voor eigene Rekening, in het klein te verkopen. Daar door zyn hier vele zogenaamde Franfche, Engelfche en andere Magazynen , en nog nicerder Winkels in de Huizen ontftaan.
M/AND'ELYKSCHE pRrSLYST DER IN- EN
uitlandsche effecten.
Ineandsche. Bolland, 2§ prCts» 72 a 80. Zeeland. i\ prCts. 50 a 56. Friesland. 2 prCts 65 a 66. Utrecht. ïfjwCtti 79 a 83. Generaikelt. 3 prCt. 85393. Last- en Veilgeld. 2§ prCts. 67 a 70. Z, Doorl.Hoogh. 3 prCts. 91 a 95. Dito nieuwe Negot. 5>U a 99|- prCt. Dito 2| prCts 79 a 83. O. 1. C.. Lot. 3 prCts. 72 a 76. NieuweLotery 73376 prCt.
Engelsche.- Bank-Aft. 190. ö. Ind. i7i|a|. Z. Zee.
W-J O. Z. Z Ann. 83^. Dito nieuwe 82§af. 3 prCts. Gcr.
82±a|. Dit&gerd. 83|a|. Dito 1.751- 4 prCts. Ger.
ao4$af. 5 prCts. Dito Lond. 29 July.
Fransche. O. I.C. Aft. van c< 2500 oC 2222. Dito van
'eC 1000 aC I248. Disc. Kas 3865. Lotery OcL 1783. <£.
Dito Empr. 200 Mill. prCt. Dito 125 Mill. io8f prCt.
Dito 80 Mill. 113I prCt. Dito zonder Bullet 104I prCt. Dito 120'Mill. c< Parys 24. July,
Diverse Buitenlandsche. Amerika. 5 prCts.ioojaioi|. Dito4prCts.in a 112. Dito liquid. Debt. 500,000Doll. 86a88prCt.. Dito-byP Stadniiski 1463148. Dito by Staphorst 143 a 145. Dito dito van 1790. 114 a 116. Kwik en tWenerb. 5 prCts. ioi|a i02|. 41 prCts. 99 a 100J. Dito 4prCts. 96a 98. Spanje. 5 prCts. ioo| a 1-01. Dito 3§ prCts. 88 a 901. ' Frankr. Gener. Guar. 4 prCts. 96 a 974. Rusland. 5 prCts. 983 a 995.
Dito 4J prCts. 96J a 99I. Dito 4 prCts. ■ Zweden.
5 prCts, 96 a 98. Dito 4§ prCts. 93! a 945. Dito 4 prCts. ql a Denemarken. ToJl. 4 prCts. 98 a 99,. Dito Hollt 4
prCts. 98|a9CJ. Dito Leen. en Wisf. B. 4 prCts. 9<5|a97f. Ditff Kroon. 4 prCts. 97 a 98. DitoAfiat Comp. 99I a 1005. Polen. 5 prCts. 98 a iod. Saxen. Onvcrwisf. Stcucr 3 prCts. 34 a 35 ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 3 5J 336^ ftv. Dito Kamerft. 3 prCts, 35 3 35iftv. Dito 2 prCts. 29$ 330^ ftv.
prys ber &ranen.
ROGGE. Het Last.. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 86 a 104 Poolfe bonte en witte 150 a 180 Koningsberger . . 85 a ioa
Dito rode . . laoaiyo Pommer, Colb. enStett. *■
Warder, Heugfe en Elb. 120a 170 . garst,haver,boükw. Koningsberger . . 125 a 155 Vriefche Winter . ■ ...
Vriefche . , 125 a 165 Zeeuwfche Overm. . ■—.
Bovenlandfche . 140 a 160 Brouwhaver . . 62 a 84.
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.22 a 2-3.
Zeelandfche . . 1654190 Dito Brab. en Vlaamf. L. .—■
@ly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch en' ' Raapoly, d'Aam ƒ 3s|a34
Overm.'tLast 0C30 a3>4 dito Lyn . .• . ƒ 33^33!
Slag Lynz. de Ton dito Hennip' . .ƒ41 8414;
van 5 feil. . . ƒ 6\a 7\ WalvischTraan ,'t quart.
Hcnnipzaat , . J 6£a 7* van 12-Stek. '. ƒ77378 Dito rode .. •• ƒ 50352-
w i s s e l - c o" u r S.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt fj' 3'8,0,8'
2 maand. 95I dito op 2 m. .. g 38,6,5
Bilboa % 95l Hamb. zigt . ft. 34T§-
Cadix . .. % 95Ï dito 2 m. .. ft. 34|
Sevilien , , « & 95J Altona.zigt ft. 34j-|
Lisfabon. . .. ^52 dito 2 m. . ft. 343
Venetien . , $ 914 Breslau,6 w. dat. ft. 45J
Genua . . . 85I Wenen, 6 w. dat. ft. 34f
Livorno . . . % 92 ' Antwerpen pCt. 4 vcrl'.Psrys, 2 m. 44I- Gent . .- pCt. 4 vcrl. dito zigt . .. 44'! Brusfel •• pCt. 4 vcrl..
Bourdcaux, 2 m. . ^ 44J Zeeland . pCt. giverl.
dito, 1 m. .. .. % 44I .Rotterdam pCt. J
specie-cours.-
Baren'Goud, per Casfa ƒ355. , r pCt. 8Ja 9*
dito, per banco .. r . pCt.. NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 8| Nieuwe Louis d'or 11,7,10,15!:
Oude dito . . ƒ5,7 Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. .- . ƒ9, 7 . Croix de Malta ƒ 13,. 4
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin.. . . ƒ11,12
Lunenb. dito .. . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, 9 Spaanre dito ..- . ƒ9,6 , dito Grof . . ƒ25,7'
Guinies . » .ƒ12,3 Agio van dc Bank faJ'pCt.Souvereijie . . ƒ15,17
AM-s-TERPAM, de» 1 A«g. ifyi,-
HLS-



C 48 )
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTEN.
Zonderlinge Bekendmaking by het Slopen eens schouburgs in engeland.
Het Koninglyk Theater in Drury-lane, op Saturdag, den vierden van Juny dezes jaars gefloten zynde, door een aficheids aanfpraak van Mr. John Palmer, werd eer 't zelve geheel gedoopt werd, om weder herbouwd te worden, deze Gebeurtenis op de volgende zonderlinge wyze bekend gemaakt. „Op Saturdag avond, den 4. Juny, overleed, aan een langzaam verval van kragten, in het 117. Jaar haars Ouderdoms, de oude Mevrouw Drury ; zy beleefde zes Regeringen, en zag verfeheide Gedachten ■opkomen en verdwynen. Zy herinnerde zich Betterton in zynen ouden dag , leefde gemeenzaam met Wilkes, Booth en Cribber ; zy kende den ouden Macklin, toen hy nog ■een Jongeling was.
Hare Gastvryheid ging het Charaóïer der Engelfche verre te boven-, daar zy, bykans haar gehele leven lang, zelfs van hare vroegfte jeugd af, van één tot 2000 Perfonen, van beide de Sexen, zes avonden van de zeven in eiken week ontving. Zy was een uitllekende Dichteres, kon ernftig en vrolyk zyn, by beurten, en ook, als 'er zich fiegte Gasten indrongen, geestloos en Homp.
Haar Geheugen was uitftekend, en haar Zingen verbeterde met den tyd zodanig, dat men verzekerde dat haar Stem de 3 of 4 laatfte Jaren haars levens, veel aangenamer klonk dan toen zy op 't einde der voorgaande Eeuwe, in hare prilfte jeugd was.
Zy had een Gezelfchap van bykans 2000. Perfonen ten haren huize, op den eigen avond van haar Overlydenen de oude Dame bevond zich zo lustig, dat zy betuigde, hun geen Avondmaaltyd zonder Zang te zullen geven : aan deze belofte voldaan hebbende, viel zy zagtelyk agter over in haar Stoel, en gaf, zonder enige zugt, den geest.
Dr. Palmer, een harer Familie Doctoren, ftond haar "by jn haar laatfte ogenblikken, en, maakte haar Overlyden aan 't Gezelfchap bekend.
-GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene "Week, is geweest: te Amfterdam 130: in 's Hage 15, cn te Haarlem 6, onder welken laatftcn 2 beneden de ja Jaren.
ïn de Maand July 1791. zyn, binnen Alkmaar, overleden 21 Perfonen, als: 5 Mannen, 2 Vrouwen, 7 Jongens en 7 Meisjes; hier onder 1 doodgeborenen, 10 beneden 't Jaar, 3 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 40 tot 50, 4 van 50 tot 60, 2 van 60 tot 70 en 3 van 70 tot 80 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van ij tot 23 July 1791. te Hamburg.
("Hoogde ftand 28, 2. den 22ften. Barom. < Laagfte . . 27,111. den 2»ften.
L Gemiddelde der gehele Week 28,0,! 1.
Therm. fHoogfteftand 200. 's Midd. van den i7den. Reaumur. i Laagfte 11 °.'s Morg.'den 19 en 22ften en 'sAv.den 20, (.Gemiddeldeder geheleWeek 15,7 gr. (2ien 22ften. Heerfcher.de wind, de eerfte helft der Week N. O. en de andere W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek
1791 me- meter. der luchtsge-'
Ju y. ter. Noord; Zuid. wind. steldheid.
( 29. 6\ 66 72 z.
27J29. 6 78* 84 z. t. o. bewolkt,
/ 29. 51 63 60 z. z. w. 's Av- reSen-
f29. 8f 64 I 60 z. w.
28.^29. 9 75 I Ï22 omtrent helder.
_Jj9- 9i 57| I S6j _J~^
f29. 9 63 [ 74§ z.
29-S29. 7§ 78| 86 omtrent helder.
(,29. 6§ 66 64 1
f 29. 6£ 69I 69 z.w. Worg. betrokken ƒ
30. < 29. 8 72 86 '■■ verder wolken,
^29. 9 62| 61 windrig.
("29.10 6o§ 70 z. z. w.
31. ' 29. 8£ 78§ 84 's Morg.helder
[29. 8§ 66 65 verder bewolkt.
Auo. ("29. 8 7o| 86 z. wolken, *s Avonds
1.^29. 8 . 81 93 z. w. regenbuyenen
(,29. 8| 63* 62 wind.
Ï29. 9 65 1 68 w. 'sMorg. betrokken y
29.10 69 I 78 w.z.w. verder bewolkt,
29.10 57 I 56 windrig.
In de afgelopen maand J u l y.
Hoogde Therm. den i8den 's Midd. 79 gr.
Laagfte dito den 8ften's Avonds 54} gr.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middagen Avond, is geweest 63§ grad. Dus 23f grad. hoger dan de maand July 179°- '
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water. Te Alkmaar. Gedurende de maand July 1791. Gevallen 60 Lynen: Uitgewaasfemd 51 Lyneh.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.



I791* No. 163.
AL G E M E N , E
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN M1N-GEO EFFENDE Ar*
Vry dag den 12. Augustus.
BERIGTEN.
DENEMARKEN.
•3S!S(Bn Koppenhagen is ene Deenfche Vertaling van E» t m Mtltoris Paradtfe lost, in jambifche Verzen rj a [jj in 't licht gekomen, en met zeer veel toejuim^^m ching omfangen.
Bericht uit Denemarken , aangaande den Staat der Letterkunde aldaar.
Hoewel de Deenfche Natie van tyd tot tyd Mannen heeft epleverd, die in kunde en geleerdheid voor andere niet behoefde te zwigten, heeft echter dit Volk altoos het ongeluk gehad, van door andere in een zeker verachtelyk, licht geplaatst te worden. Ene van de redenen, waar door dit veroorzaakt wierd, is de Taal van dit Volk, waar door zy zich onderfcheid van alle andere Natiën, en den weerzin die Vreemdelingen doorgaans tegen dezelve hebben, waar door zy tevens onkundig blyven van de beste Schriften, die 'er in de Deenfche Taal het licht zien.
Met dat al is het Waar, dat de Deenfche Natie nog langen tyd met vooroordelen tc worstelen had , dat een vry onderzoek niet dan zelden plaats had, en onverdraagzaamheid en kettermakery, die natuurlyke gcbroedzels van onkunde en vooroordelen, alomme zegevierden. Maar Waar lag de fchuld hier van ? In de onvatbaarheid van de Natie voor gezuiverde kennis? of i» de beramingen van \
■VII. BEIL
de Regering en de Geestelykheid ? Zeker in de laatfte.— Toen Guldberg in dit ftuk te despotiek te werk ging, en zyn gezach als Staats - Secretaris misbruikte , om den Dichter Bruun, door middel van den Catechismus van Pontoppidan, te overtuigen, dat vrolyke Verzen fchadelyk waren voor Christelyke deugd , las het Hof de Stukken in
't origineel, waar van de Vertaling en Navolging verboden was. Ter zeiver tyd liet Prof. Horzemann enige Exegetifche ftukken in een' vryen fmaak drukken; dan de Theologifche Faculteit gaf 'er hem ene ernstige vermaning
over. Thans is alles omgekeerd: Profesfor Molden-
hauer, die te voren Profesfor te Kiel was, en in Neder land bekend is door zyne Reis na Spanje, in't jaar 1783. toen verfeheide Geletterden hem gezien hebben , gaat veel vryer te werk, in de Uitlegging van den Bybel, en niemand betwist hem die vryheid. Op dit fpoor volgde de overledene Prof. Hoüd Profesfor Gamborg, en thans heerscht die fmaak op Catheder en Kanzel. De Bisfchop Balie, de Hofpredikers Adler en Bastholm, en andere Leraaren in de Hoofdftad, prediken het zuiver Euangelie van Jezus, en hunne voorftellen bevatten de edele zedekundige Lesfcn van het zeive in zich.
Behalven deze, zyn 'er ook in andere Wetenfchappen mannen van Naam, die hunne Natie Eer aan doen. De pogingen van de Regering om den bloey der Wetenfchappen tc bevorderen zyn menigvuldig, en byzondere Perfonen werken daar en boven mede om dit doeleinde te bereiken, waar van de Staatsraad Suhm een voorbeeld verftrekt, aan wiens loffelyke pogingen Wy niet flegts de Uitgave van enige Papieren van Reiske, maar ook ene, fraaye en beknopte Deenfche Gefchiedenis, verfchuldigd zyn.
G Voor-



Vooral heeft men 'er zints enigen tyd veel werk van gemaakt, om de Scholen te verbeteren.. Hoe veel Fredenk de V. ook toebragt, tot bevordering der Fraaye Konsten, het werk der verlichting wierd geheel vergeten. Dit werk was overgelaten voor den tegenwoordigen Kroonprins, die de liefde en achting van de gehele Natie heeft gewonnen. Door zyn toedoen is liet Seminarium voor Schoolmeesters aangelegd; 't welk reeds verfeheide brave en kundige Onderwyzcrs heeft gevormd- Voor het Militaire zvn twee Werkfcholen aangelegd, en zints 3 Jaren heeft mén begonnen in elk Kerfpel Arbeidshuizen en Werkfcholen aan te leggen, waar in de n'aarftigheid door gerede betaling, cn by kinderen ook door klederen, beloond word.
Hoe vele wandelen nog in de duisternis! en hoe dikwerf hebben zy den meestcn invloed, in. wier geest nog alles duister is? De Prins Bisfchop van Spier, die met een wakkeren yver vervuld is omtfend de Scholen, zo dat hy ze zelf onderzoeken wil, heeft een nieuw Leerboek laten vervaardigen, door zynen Hofprediker FleisfchüU-
Een Stuk Charafterifeert het geheel. Alle Heidenen ,
Joden, Proteftanten, met één woord, al wat niet tot de Roomfchc Kerk behoord, is voor eeuwig in de Hel verwezen» - Ach wee. ons Armen!
J T A L I E AT.
Berichten nopens Toskaanen.
tn 't voorleden Jaar is 'er' te Milaan uitgekomen : 2f Governo dei la Toscana fotto il regno del Gran Duco Pitra Leopoldo. Dit kleine Werkje, 't welk flegts 66 bladz. beflaat, behalven ene Voorrede van 17bladz. behelst vele gewichtige aanmerkingen, over den gelukkigen toeftand van Toskanen, onder de Regering van den braven Leopold. Die Vorst nam 'het roer van 'Regering in handen r in een tV.dföp toen een zware hongersnood het Land in de diep fte ellende gedompeld had; fchaarsheid en gebrek Honden niet alleen op nieuw voor de deur, maai- troffen dadelyk dit Land. Leopold nam maatregelen, regtftrecks ftrydig met de heerfchendc denkwyze. In plaats van den Uitvoer van Gr„nen te verhinderen, wierd dezelve vry gelaten. Van agteren befpeurde men het weldadige dier fchikking. In dat Jaar C't w^s 1766) kwamen 'er nog vele door gebrek om, en de prys der Granen was hoog; maar naderhand had men, in weerwil van ene gedurige Onvruchtbaarheid, van 1767—1774. geen gebrek aan Levensmiddelen, en de prys der Granen was niet buitengemeen.— Van tyd tot tyd ontlloeg deze weldadige Vorst zyne Onderdanen van drukkende belastingen; nu kregen de Ingezetenen nieuwen moed , de Landbouw wierd verbeterd , «tc voortbrengzels van het Land vermeerderden, -de Fabrieken hegonden te herleven, de welvaart van is In¬
gezetenen wierd bevorderd, fs Lands Schulden wierden be.aald, en ene behoorlyke fpaarzaamheid verrykte 's Lands Schatkist. In plaats van met zyn eigen vermaak te raadplegen, en tegen het genoegen van de Groten, verkreeg de Landman volledig zyn natuurlyk Recht, orn het wild, 't welk zyne Velden zou kunnen verwoesten, te doden. De Koophandel wierd van alle bepalingen ontheven. De lediggangers wierden tot den arbeid aangezet, en dus hervormd in nuttige en werkzame Leden van den Staat. — Aanmerkelyk was, de verbetering in de Rechtsoeffeningen. Het aantal van misdadige was te voren zeer groot. Het Rad en de Galeyen waren nooit ledig. Leopold had ene geheel andere Staatkunde. Hy wilde liever de misdaden zelve zoeken te voorkomen, dan dezelve beftraffen. En gelukkig flaagde hy ook hier in. Gedurende ene Regering van 22 Jaren, wierden flegts" 2 misdadige ter dood veroordeeld, en één van dezen was een Vreemdelingv 200 wierden 'er tot openbaren arbeid verwezen, en 50 van deze waren Vreemdelingen, en dat in een land waar in 900,000 Inwoonders. zyn- De Pynbank wierd geheel afgefchaft, en een nieuw Tucht- en Werkhuis opgericht. De Onderdanen erkenden het weldadige van Leopolds Regering; men befchouwde hem als den Vader des Vaderlands ; de dankbaarheid van een beweldadigd Volk Wilde den naam van haren weldoener vereeuwigen; de late Naneef moest het nog erkennen, dat Leopold de weldadige» het Land beftierd en gelukkig gemaakt had: men wilde ten dien einde een Standbeeld oprechten. Dan Leopold weigerde die uitwendige Eerbetoning. *t Bewust zyn, dit betuigde hy zelve, van te leven in de harten zyner Onderdanen, en het heil des lands te hebben bevorderd, was genoeg beloning voor zyn edel hart. Hy wist de Natie te bewegen,dat zy vrywillig het daar toe beftemde
Geld ten algemenen nutte van het Land befieedde.
Gelukkige Regenten! die dus de harten van hunne onderderhorigen bezitten ! 't Is beter een Standbeeld te verdienen , dan 'er een tc hebben— Gelukkig, ja driewerf gelukkig Volk, waar de Regent een Vader des Vaderlands.
is! Wat mogen de Oostenrykfche Landen thans van
een Regent met zulk ene edele gezindheid niet verwachten? Indien de uitgebreidheid van zyn gebied niet belet dat de weldadige ftralen van zyn weldoend hart zicbj alom in die mate verfpreiden, als in het zo veel kleinder Toskanen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
By den Boekverkoper Alberti, te Wenen, is gedrakt: Saggio Politico fopra le Vifisfttudini inevitabili d&lle Societè, per Antonio m Gwliani. dat is : Staatkundig» Proeven over de onvermydelyke Omwentelingen der Rurgerlyke Maatfchappy en, door Anton. di Giuuani. Dit merkwaardig Stuk is niet alleen met openbare goedkeuring gedrukt, maar zelfs aan den Aaftóbertog opgedi-a-



C 51 5
een. De Arnhem* toond, dat dergelyke Staats Omwentelingen, als in 1789 in Frankryk gebeurd is, in 't kort of over lang, in alle Staten, naar de tegenwoordige inrichtingen , noodzakelyk, en alle de pogingen der Regenten niet vermogende zyn , dezelven te rug te houden; by aldien zy niet de onevenredigheid der zo verfcheidene Klasfen wegnemen, en génöegzaam ene nieuwe orde van zaken invoeren.
De Boekhandelaar J. J. GebaUer, te Halle, heeft onlangs aangekondigd, de uitgave van een Catholtcon, of Encyc/opddifches Wörterbuch van alle Europaifchen Sprachen; ene onderneming, welke door vele beroemde Mannen zo algemeen goedgekeurd, en zo fterk is aanbevolen, dat de Uitgever dit werk dadelyk by de hand genomen, en daar van reeds ene openbare Proeve gegeven heeft, in de woorden oor, kanon en verjland, welker betekenisfen, in alle derzelver zamenfiellingen en gebruiken, zeer naauwkeurig zyn behandeld. Dus behelst het eerfte woord 92, het tweede 155, en het derde 12 onderfcheiden benamingen, by welken derzelver verfchilIcncï gebruik in de Hoègdhitfche, Hollandfche, Deenfche, Zweedfche, Engelfche, Franfche, Italiaanfche, Spaanfche, Purtugeefche, Latynfche, Griekfche, zomtyds ook in meer andere, talen voorkomt. De Uitgever, uit de medegedeelde Proeve ene vergelyking makende met de uitvoerrfle Woordenboeken, die thans voor handen zyn, berekend de grootte van dit Lexicon op 40 Alphabeths, welken hy, binnen het beloop van 4 tot 6 jaren, oordeelt te zullen kunnen leveren. Dan, tiaar deze gewigtige onderneming niet wel kan gefchieden, zonder ene verzekering van genoegzaam debiet , heeft dc Uitgever belloten, de volgende wys van Intekening vasttcftellen.
Tot Mivhaëlis van dit jaar bepaalt hy een termyn , Waarin zich de deelnemers door ene enkele tekening van hunnen naam by hem, of anderen,tot de intekening gemagtigd, verzogt worden aan te geven. Zo dra zich in dien tyd het behoorlyk getal van Intekenaars opdoet, zal de tyd van eigenlyke Intekening vastgefteld , en de eerfte aflevering bekend gemaakt worden. Indien echter het aantal niet genoegzaam zy, zal de onderneming genen Voortgang hebben.
De Intekcningprys voor dc eerfte 5 Alphabeths in 4to. op goed drukpapier is 5 Rthl. 20 gr. (Holl. geld na genoeg ƒ 10-16-0 cn op fchryfpapier 7 Rthl. (hl. g. ƒ 12-12-:) de Louis d'or tot 5 Rthl. gerekend. Naderhand zal de eerfte op 7 Rthl. 12 gr., en niet minder, gefteld wor1dcn.
Daar dc zamenftellcr van dit uitvoerig Woordenboek , volgens getuigenis van den beroemden Ebeling te Hamburg,een jong,yverig mensen is,die alle bekwaamheden en vereischten bezit, welken tot zulk ene onderneming behoren, cn tot zyne medehulp een ander Jongeling van uitnemende kundigheden in dit vak heeft overreed, is 'er geen iwyffel, of dit werk zal, met een genoegzaam aantal van
Intekenaren, zodanig voortgezet en ten einde gebragt worden, dat het Publiek alle redenen hebbe, om de arbeidzaamheid dier beide bekwame Mannen, gelyk mede de koenheid van den Uitgever, met ene dankbare hoogachting te bejegenen.
NEDERLAND EN.
In Silezien begint thans de zucht tot Manipuleren en Magnetizeren, welke voor weinig jaren in Zwitferland begon , van daar door Lavater na Bremen overwaaide, en onlangs, hoewel op ene meer of min andere wyze, ook in ons Vaderland begon, insgelyks te heerfchen. 'Erzyn zelf Geestelyke, die het op den Kanfel aanpryzen—'t Is te wenfehen , dat deze dwepery zo wel onder ons als daar ter plaatfe even zo mag worden te keer gegaan en uitgeroeid als in Bremen gefchied is. — Men kan ook hier van zeggen :
Suntquidem nugae, quae vero feria ducunt in mala.
Haerlem, den 9 Aug. Heden is alhier de jaarlykfche Algemene Vergadering van den. Economisciien Tak, in de Lutherfche Kerk, begonnenzynde dezelve geopend met ene Aanfpraakvan den Algemenen Secretaris, den Weï Eerw. zeer Gel. Heer C C. H van der Aa. Wy zullen volgens gewoonte-, na het aflopen dezer Vergadering, een beknopt verflag van het verrichte op dezelve, in ons Weekblad, mededelen.
Naamlyst van alle Hogescholen in Europa ,
byveeging der Jaren, 'in welke zy geftigt of ver-' tfieuwd zyn, voor zo verre men die met zekerheiit heeft kunnen bépalen.
( Overgenomen uit de Annalen der Teutfcheli tdkai demien, 1. Stuck 1790.)
In Portugal. Granada - - ,1517»
Saragosfa - - 1530, Coimbra geftigt in't jaar 1279, Osfuna - - 1549.
voltooid in 1308. Gandia - - 15Ó0.
Evora "i geftigt 1515. Compoftella - 1570.
voltooid 1578. Tarragona - 1572.
Leiria - - - Ccrvera - - 1717*
Valladolid In Spanje, Huescar - -
Oviedo - Sevilla - geftigt 990. Panrpelona Palencia - - 1200. Baeza - - -
Valencia - - 1210. Tortofa - -
Salamanca - 1200. Onnate - -
voltooid 1239. Sigucnza - -
Murcia - - 1252. Mallorca - -
Tolcdo - - 1499. AvUa - - z
Alcaia de Heiiares 1508, ' Ga M



< '52 )
Cagliari - '-
In Frankryk. Pifa - - - 1339.
Siena - - - 1387.
Parys geftigt in 791. Turin - i 1405.
Montpeiller - 1196. Romen - - 1432.
Touloufe - - 1200. Genua - -
Avignon - - 1303. Crcmona -
voltooid 1309. Catania- - -
Orleans - - 1312. Mantua - - 153°.
Cahors - - 1331. Macerata - - 1540. .
Angers - - 1348. Milaan - - 1565. Aix - - - 1409. voltooid 1605.
Caen - - - 1418. Panna - - t6ót'.
Dole - - - 1426. Piacenza - - 1625.
Poitiers - - - 1431. Modena - - 1625. Bourdeaux - - 1441.
Bourgues - - 1460. In Groot-Brïtannlen,
Valence - - 1470.
Rheims - - 1550. Oxfort geftigt in 872 volt. Befancon - - 1564. 879, 895.
Kancy - - 1573. Cambridge 1109 — 1280.
vernieuwd 1768. Aberdeen 1240 — 1480.
Saumur - - 1600. St. Andrews 1411 — 1460.
Straatsburg - 1700, Glasgow 1454.
Dyon - - - 1722. Dublin - 1591 — 1599.
Pau - - - 1724. Edinburg. Arles - -
Grenoble - - Inde Oostenr. Nederlanden.
Douay - -
Marfeille - - Leuven geft. in 1425. Lyons - - -
Nerac - - Inde ferenigdeNeder landen.
Nantes - -
Orange - - Leyden geft. in 1575.
Nfmes - - Franeker - - 1585.
Perpignan Groningen - 1614.
Soisfons - H Utrecht - - 1638.
"Tournon - Harderwyk - 1648.
In Zwitferland. In Duitschland.
Bafcl geftigt in 1460. Weenen geft. in 1237. Laufannè - - vernieuwd 1384.
Praag - - 1347.
' In Italien. ' Heidcibérg - 1385.
Keulen "- - 1388.
Padua geftigt in 791. Erfort ' - - 139».
vernieuwd 1221. Wurzburg - 1402.
Pavia - - - 794. Leipzig - - 1409.
vernieuwd 1565. Rostock - - 1419-1433. Bologna - - 1133.. . Frcyburg - 1450—1472.
Napels - - 1219. Tricr - - 1454.
Ferrara - - 1221. Grypswalde - 1456;
vernieuwd 1392. Ingolftad - 1459.
Verona - - 1221. Tubingen - 1476.
Perugia - - 1290. Mcntz - - 1476. Salerno - - vernieuwd 1784.
Susfari 7 - Wittepbèrg - 1502,
FVankf.aandeOdcnsofS, In Hongaryer..
Marburg '- 1527—1653,
Koningsbergen 1544. Ofen geft. 1635. vern. 1770,
Jena - - 1548.
Dillingen - 1549—1552. In Polen.
Hclmftad - - 1575.
Altorf - - .1578. Crpcau geft. 1364volt. 14OI.
Gratz - - 1585. Wilna - 1579.
Paderborn - 1592. Zamoscia 1594.
Giesfen 1601—1629, 1650. Brfesz Rinteln - - 1621.
Salzburg - 1622. In Rusland.
Munfter - - 1631.
Bamberg. - 1648—1739. Moseow, geft. 1705. Duisburg - 1655. Kiow - -
Kiel - - 1665.
Innfpruk - 1677. In Denemarken.
Halle - - 1694.
Breslau - - 1702. Coppenhage 1478—1498
Fulda - - 1704. 1538.
Göttingen - 1737. In Zweden.
Erlangen - 1743.
Bonn - - 1774. Upfal geft. 1306. 1477.1540» j
Stutgard - 1782. Abo - 1640.
Lund - 1668.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
GrootbritannIèn. Vbyages and travels of an fndidlt
Interpreter and trader, describing the Manners and Cufloms of the North-American Indians, by J. Long. London 1791. 294 bladz. 4to. De Schryver, die 19 Jaren lang onder de Wilden van het binnenfte van Canada gewoond heeft, geeft in dit werk zeer vele oorfpronglyke Berigten, omtrent de levenswyze, de zeden cn gewoonten der Noord - Americanen , en omtrent de voortbrengzelen van hun land; zo dat dit werk een belangrylc byvoïgzcl is tot Carvers plan of hts travels in the Interiout' parts of North - America. London 1767. Intusfehen heeft de Aardrykskunde minder door dit werk gewonnen, dan men 'er met reden van zoude hebben kunnen verwagten. A. L. Z.
Voyage made in the Tears 1788 and 1789. from Canton to the Northwest-Coast of America, by "John Meares. Lond. 1790. 382 blz. 4to. Dit werk bevat vele byzonderheden, die voornamelyk voor de Aardrykskunde, de Zeevaart cn den Koophandel van veel belang zyn. Daar intusfehen deze Reis enkel tot het dry ven van Koophandel, en niet tot het doen van ontdekkingen ondernomen wierd, zo zoekt men ook hier te vcrgeefsch volledige befchryvingen van bezogtc landen of plaatzen, of nieuwe berigten wegens de Inwoners van de Noordwestkust van America. A. L. Z.
Jof. Banks Icones Seleclte Plantarum, quas in Japonia collegit et delineavit E. Kaempfer , ex archetypis in Mufeo Britannico asfervatis. London 1791. folio. De Ridder Banks geeft hier, op 59 zeer wel uitgevoerde Konstplaten, de afbeeldingen van Japanfche Planten , door den beroemden Kaempfer op dat Eiland verzameld, getekend, en gedeeltelyk gedroogd, naar ey-
ne



O 53 >
ne «orfpronglyke tekeningen, welke in het Brit=ch Mufeum bewaard worden. De Heer Banks heelt 'cr de namen uit Trimberg-s Flora Japonica bygevoegd, doch by zommige welke hy niet by Thunberg vond, de oude oorfprongslyke namen van Kaempfer gelaten. G. G. A.
G. Swayne Colle&ion of Specimens of the Common paftureGra'sfes arranged in the order of their fiowering, & accompaTtied with the Linnean and English names &c. Briftol & London 1790. folio. Ene verzameling van gedroogde ürasfoorten , met de Linncaanfche cn Engelfche namen, en ene bygevoegde breedvoerige befehryving, in navolging der verzamelingen van dezen aart, welke in Duitschland door de Heren Ehrhard en Roth gemaakt zyn. Zeer nuttig is dit Plan zekerlyk , vooral met opzigt tot de Grasfen, welke voor onbedrevene zeer moeilyk te onderfcheiden zyn, en welke elk Landbouwkundige egter behoorlyk dient tc kennen, wyl niet alle foorten even nuttig voor allerleie Vee zyn, cn daar 'er van tyd tot tyd allerleie foorten onder verfchillende namen ter aankweking worden aangeprezen. G. G.A.
A. E. Brande Experiments and Obfervations on the Angustura-Bark. London by Payne 1791. 88 bladz. 8vo. De Heer Brande, een der eerfte Europifche Artfen, die den bast van St. Angustura bekend heeft gemaakt, geeft in bet tegenwoordig werkje een belangryk berigt van den uitflag zyner verdere proefnemingen met dit nieuw Geneesmiddel. Hy befchryft eerst zyne fcheikundige proeven met dien bast genomen, waar uit voornamelyk deszelfs uitmuntende bederfwerende kragt kan blyken, daar rottende zelfftandigheden veel langer goed bleven in een altrekzel van dezen dan van den Peruviaanfchen bast. Vervolgens verhaalt hy zyne menigvuldige Geneeskundige Waarnemingen met dezen bast. Uit dezelve blykt, dat dezelve een voor-
trtffyk Geneesmiddel is, in de meeste Ziekten, die uit ene verllapping der vezelen voortkomen. In tusfchenpozendeKoortfcn hielpen dikwils enige kleine giften van dezen bast, daar reeds line te vergeefsch ene grote hoeveelheid Koortsbast gebruikt was Daar deze bast thans ook in ons Vaderland ingevoerd is,'en gebruikt word, zo moeten wy de lezing van dit werkje des. te meer aanbevelen.
Duitschland. Verfuch einer allgemeinen Gefchichte des Keichhustens von F. G. Danz. Marb. 1791- 162 blz- kL 8.v0' D:ze Verhandeling over de Kinkhoest verdient alle aanpryzing, daar zy met veel oordeel gefchreven is, en alles bevat, wat m latere tyden, na Rofen van Rofenfiein over deze ziekte gezegt of gjfchrevcn is. G. G. A.
A. A. B. Lichtenflein, Commentat'o de Simiarum, quotquot veteribus innotuerunt , formis eammque nominibus, Hamburg 1791. 8vo. 80 bladz. De Schryver is zeer wel geflaagd mdit klein: gedeelte der Natuurlyke Hiftorie der Ouden op te helderen , en het is zeer te wenfehen, dat hy op dezen voet voortga/om de menigvuldige duisterheden die men nog in dat vak ontmoet, zo veel doenlyk uit den weg te ruimen. G. G. A.
G. D. Metzger, Opuscula Anatomica et Phyfwtogica, retractata, au&a et revifa. Gotha 1790- 208 blz. 8vo. Ene verzameling van enige kleine Schriften van den beroemden Schryver, welke in deze uitgave aanmerkelyke vermeerderingen en Derbeteringen ontfangen hebben. De in dezen Bundel bevatte Verhandelingen zyn: 1. Primi paris nervorum Bifioria, 2. Spe¬
cimen Anatomes comparatae primi paris nervorum, en 3. Am.
madverfwnes Anatomico - phyfiolugicae in doStrinam nervorum. G.G.A.
Erxleben's Anfangsgrunde der Naturlehre mit Zufdtzen von G. C. Lichtenberg, vyfde druk. Gotting. by Dieterich 1791. 755 bladz. 8vo. met 8 Platen. Dit algemeen bekende Handboek der Natuurkunde is in dezen nieuwen druk zeer aanmerkelyk veranderd en vermeerderd. De fchrandere Lichtenberg blyft egter hier nog getrouw aan het ftelzel van het phlogiflon, hoe zeer hy ook de verdiensten der Franfche Natuur- en Scheikundigen hoogfehat, en van hunne ontdekkingen gebruikmaakt.
Scheeie," zegt hy, „ een Scheikundige, die in generlei op" zigt voor enen der nieuwe Franfche Letterkundigen behoeft ' te wyken, ftelde reeds, dat de materieele oorzaak derwarm" te beftond in brandbare ftoffe, met levenslucht verbonden, " maar hy bezat te weinig ydele hoogmoed en te veel Philo" fophie, om op deze ftelling ene nieuwe konstfpraak tc bou„ wen."
F. A. Meyer, Disf. de Cortice Angusturae. Gotting. by Dieterich 1790. 8vo. 53 bladz. Deze Akademifche Verhandeling over het nieuw Geneesmiddel, waar van de Hr. S.J.van Geuns, onlangs in dit Weekblad enige berigten heeft medegedeeld, bevat hoofdzakelyk het voornaamfte, dat tot het voorleden jaar over den zogenoemden Anguftura-bast gefchreven is, doch genoegzaam gene nieuwe of eigene Waarnemingen. De grote menigte van taalfouten en de wydlopige ftyl maken dele: zing van dit ftukje onaangenaam.
Linnaei Genera plant ar urn, eorumque CharaEieres Naturales &c. cura Schreberi; agtftc druk. Frankfort aan den Mayn 1791. 2 delen, gr. 8vo. De zeer gewigtige byvoegfelen en veranderingen in deze uitgave, door den beroemden Schreber t maken dit Werk voor een ieder, die zyn werk enigzius van Kruidkunde maakt, volftrekt onontbeerlyk.
Linnaei Philofophia Botanica &c. Editiotertia aubla & emend, cura C. L. Willdenow. Berlyn 1790. Deze uitgave verdient verre de voorkeur boven de vorigen, door de met veel oordeel gemaakte veranderingen en vermeerderingen van den tegenwoordigen Uitgever. Dit werk, dus naar de nieuwe ontdekkingen in de Kruidkunde gevormd, blyft nu zyne wezenlyke en grote waarde behouden, daar het anders welhaast minder bruikbaar zoude geworden zyn.
C. Girtanner, Neue Chemifche Nomenklatur fiir die Deutfche Sprache. Berlyn 1791. 22 bladz. Svo. Dofitor Girtanner heeft zich door deze vry juiste overzetting der nieuwe Franfche Scheikundige Kunstwoorden zeer verdient gemaakt by zyne Landgenoten , en heeft daar door ook voor ons Hollanders den weg gemakkelyker gemaakt, om onze taal met die Kunstwoorden te verryken.
R. B. Niemeyer's Timotheus. Leipz. 1790. 217 f. 8vo. Deze is de derde uitgave van dit zo algemeen bekend en voortreflyk gefchrift tot bevordering der Godsdienstigheid van nadenkende Christenen. By deze uitgave is nog ene nieuwe derde afdeling gevoegd, behelzende enige befpiegelingenby het lezen van gewigtige Schriftuurplaatzen in verfchillende gelegenheden, welke allen zeer veel opmerking verdienen. A. L. Z.
Orographifche Briefe uber das Siebengebirge, und die benachbarten zum theil Vnlkanifchen Gegender beider ufer des Niederrheins, von C, }V, Hofe, Frankf. 1790. 3 th. 4to. met pl.
G 3 438 i



( 54 )
43$ bladz. Over het geheel genomen wel gefchreven, en ryk van gewigtige waarnemingen, hier en daar is de ftyl wat al tc Winderig. Van dit werk zal nog een 3de deel volgen, waarin ?nige onnauwkeurigheden verbeterd , en ene Petrographifche Kaart, met een uitvoerige bladwyzer, zullen worden medegedeeld. ^. L. Z.
tV. C. L. Ziegler's Vollfïdndlge einleitung in den Brief an êie Hebrder. Gött. 1791. 294 bladz. 8vo. Ene zeergeleerde Verhandeling, in welke de oude en hedendaagfche gevoelens over den brief aan de Hebre'érs, over deszelfs echtheid, kanoniciteit en oorfprongelyke taal, waar in hy gefchreven is , oordeelkundig worden getoest, en de waarde van den ganfehen brief nader bepaald wordt. De kundige Schryver kent deszelfs oorfprong toe aan Apollos of enen anderen Alexandrynfchen Jood : zyne gehele redenering is gericht tegen den Heer G. C. Storr, die, in den jare 1789. ene verklaring van dezen brief uitgegeven, en den naam en het gezag van den Apostel Paulus, als Schryver van denzelven, heeft getracht ie verdedigen. A. L. Z.
Meisterflücke des Italïanifchen Gefanges in Arien, Duetten und Chören, mit Deutfchen Geistlichen Texten, herausgegeben von J. A. Biller. Leipz. 1791. Zes Aria's, een Duet en Choor van den beroemden Hasfe , welke door den kundigen Kapelmeester Hiller zeer dichtmatig gevolgd zyn, zo dat zy Zo wel ten aanzien der Mufiek, als Dichtkunst, allen lof verdienen, en ene fchatbare bydrage mogen genoemd worden tot èe ware Kerkmufiek, zynde de inhoud tevens zeer ftichtelyk. L. Z.
Ueber einïge Spinnen der Gottingifchen Gegend, von F. d. ji. Meyer. Gött. 1791. 16 p. 8vo. Ene korte en goede befchryving der Spinnen, die omftrceks Goettingen vallen, (zo als de Aranea celluraria, fpeciofa , nitida, elegans, autumnajis, pallens, tui nut a, tristis en livida) waar by de tyd wanneer, en plaats waar, zy verfchynen, juist is opgegeven. JL Z.
Briefe über die Kanfifche Philofophie, von C. L. Reinhold. Leipz. 1790. ir. band. 371 blz. gr. 8vo. Alleen gefchreven, cm het Stelzel van Kant verftaanbaar te maken, en deszelfs invloed op de echte wysgeerte te betogen. A. L. Z,
Urkunden und Materialien zur nahem kenntnifs der Gefchichte und Staatsverwaltung nordifcher Reiche. 2te Fortfetzung 1790. 526 bladz. gr. 8vo. Zonder na;un van Schryver of plaats van uitgave : fchoon men thans in het zekere weet, dat de kundige Heer Gastpari daar van de Schryver zy. Dezelven behelzen zeer gewigtige Stukken, betreffende den Staatkundigen en Financieelen Staat der Noordfche ryken, cn byzonderlyk van Denemarken. A. L. Z.
Dat Blatt hat fich gewendet, Ein Lustfpiel von Schröder. Schoon dit Blyfpel grotendeels naar zeker Engelsch Spel van denzelfden titel gevolgd zy, verfchilt het egter veel in de uitvoering , en is zeer geestig. A. L. Z.
Kurzer und grundlicher Unterricht zur besten und vortheilhaftesten behandlung und benutzung der Pferde, Rihd- , Schaf-, Schwein- und Feber-viehs , wie auch des Gartenbaues, der Baumzucht, und der Fifcherey von G. Gafchitz. Leipz. 1790. 304 blz. 8vo. Een, over het geheel genomen, uitnemend boek, waar in de meeste onderwerpen zeer duidelyk, ordenlyk en oordeelkundig behandeld worden. Het Stuk, betreffende de Schapen is het minst bearbeid. A, L, Z.
GOUDEN en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN".
amsterdam.
Men ziet hier weder ene nieuwe Medaille , door de» Heer Holtzhey vervaardigt, op de zo merkwaardige als vreedzame Revolutie in Polen; op de Voorzyde vertoond zich het Kopftuk van dezen Edelen Vorst en eerfte» Burger der Ryks, gedekt met een Eiken krans, a's het Edelfte Cieraad, den Behouder en Geliefden zyner Medeburgeren het meeste vereerende, waar van /de Vruchten hoger dan de kostbaarfte Gefteenten in de Diademen der Koningen te waarderen zyn.
In den Rand leest men:
stanislaus augustus, dei g rat ia rex polonle, magnus dux lithunle patrio parens.
dat is:
StanifJaus Aluguftus, door Gods Genade Koning van Polen, Groot Hertog van Lithauen, Vader des Vaderlands-
Zynde deze laatfte naam verkoren, om dat niets dan Vaderlyke liefde Zyn Majefteit tot deze grote daad bewoog', en de nadere tytel aan hoogstdezelve eerst na de Revolutie is gegeven.
Op de Tegenzyde ziet men een Wereldkloot, gekenmerkt door het Wapen van Polen, op deze Kloot is gefield p (het kenteken der Christelyke Verdraagzaamheid) en een Muurkroon (de Voorrechten der Steden) afbeeldende ; hier nevens een gevleugelde Engel (de Geest deiRevolutie als van den Koning uitgegaan), vertredende een gebrooken ff uk en Boeyen, (Zinnebeelden van alle onbillyke overheerfching en geweld,) kroond met den Hoed der Vryheid (omfiingerd met Eikenlof) deze Wereldkloot; "in zyne andere hand heeft hy een Olyftak en Slangenftaf van Mercuur, hier mede voorfpellende de algemene Welvaart, welke uit dit gelukkig Evenement voor het gehele Ryk te wagten is. Tegen dezen Wereldkloot leunen de Bundelbyl des Raads, met de Schaal en Zwaard der Juftitie, aanduidende dat de Magiftra» tuur en Rechtbanken zonder aanzien van rang en perfonen ene juiste Rechtvaardigheid alomme in het Ryk zullen doen heerfchen. Eindelyk word men in hetZenith gewaar het Oog der Slllerhoogfle Voorzienigheid zyne he'dere dralen over dit alles uitfehietende, ten blyke zyner goedkcuringc en wonderbare befticringe in dezen, ter bevordering der algemene Nationale Vryheid, in het erkennen der Mcnfchelykc Rechten, en het vastflcllcn der Verdraagzaamheid in dc Religie, ter weeringe van de fchadelyke Hiërarchie en Dweepzucht; waar door de Mensch waarachtig vry, en ter bevordering van zync tydelyke en eeuwige welvaart in ftaat gefield word,
: ge|
r



C 55 )
Het Omrchrift luid:
terrore libbra.
dat is:
Van al, wat fchrik aanjaagd, vry. Onder in de Affnede leest men deze Woorden:
ex per ho.norifico comitiorum decreto 3.maji 179T•
dat is:
Volgens beftuitvan den Ryksdag, den 3 May 1791.
NARIGTEN en BY ZONDERHEDEN,
tot den handelen scheepvaart, landen veebouw, alstnede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekke-lyk.
Volgens den Heer Hfeares, (in zyne Voyages from Canton to the Northwestcoast of America, kwamen in het jaar 1789. te Canton in China 86 Europifche Koopvaardyfchepen aan, onder welke 61 Engelfche, 15 NoordAmericaanfche, 3 Portugeefche, en flegts 5 Hollandfche Schepen waren. Sedert enige jaren is de Invoer van Engelsen Tin in China zeer aanmcrkelyk vermeerderd. Van dit Metaal, het welk de Hollanders in vorige tyden uit Malaeca aanvoerden, word thans te Canton alleen, jaarlyks voor 65000 FoncTen Sterl. van der Engelfehcn gekogt. Ook is de Invoer van Eagelfche Wol-Manufafturen aldaar zedert enige tyd zeer aanmerkelyk vermeerderd. Sedert dat de Chineefen dePeltshandel met deRusfén grotendeels hebben afgebroken, dryven zy die thans genoegzaam alleen met de Engelfchen en Noord-Amerikanen-
Aanwas van den Handel der Vereemgde Staaten van Amerika.
De uitgevoerde Goederen van Aug. 1789101 Sept. 1790 beloopt 415,965 Dollars of omtrent 4* Mill. Ponden Sterl. Van Tabak 4,349,567 dollars-, Tarwe 2,510,232 d.; Hout 1,263,334 d.-, Verfcheidene foorten van Levensmiddelen 5,Y;7,482 d.-, Visfcheryen 1,194,287 d.; Vee486,ios d.; Ryst 1,753,797 d.-, Gevogelte 60,000d.; Indigo 537,379 d.
Van de bovengemelde Koopmanfchappen heeft Engeland gehad voor de fom van 9,363,416 dollars; Frankryk, 4,698,735; Spanje 2,005,907; Portugal 1,283,462; Holland 1,963,880; Duitschland 487,787; Denemarken 224,415; Zweeden 47,240; Vlaanderen 14,298; De Oost-Indien 135,181; Op de Middellandfche Zee 41,298; De Afrikaanfche Kust 139,984^ De Noordwestkusten van-Amerika
iO,3$2.
De Rechten op de in Amerika ingevoerde Goederen beliepen in het zelfde tydbeftek 2,218,868 dollars.
PRYS BER GRANEN.
ROGGE, Het Las*,
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pr»isfifehe . . 843102 Poolfe bonte en witte 1J03180 Koningsberger . . 82 a 100 Dito rode . . 120a 170 Pommer, Colb. en Stett. ■ Warder, Heugfe en Elb. 120a 170 garst,haver,BO£KW. Koningsberger . . 125 a 155 Vriefche Winter . 1 ■ ■ ■
Vriefche . . I2J a 160 Zeeuwfche Overm. . ■ • *■ Bovenlandfche . 140 a 156 Brouwhaver . . 62 a 8a
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.22 a 23
Zeelandfche . . 160a 190 | DitoBrab. enVlaamf. L. 1
et?, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam /33*»34
Overm.'tLast ©C 30 334 dito Lyn . . . ƒ 33la33* Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 41 a4ii
vansfeh. . . j 6Ja 7§ Walvisch Traan,'tquart. Hennipzaat . . J 6%» ;\ van 12 Stek. . ƒ 7ja76 I Dito rode . , ƒ 50x51 ■
WISSEL-COURS. Madrid op Ufo van I Londen, zigt § 38,7^
2 maand. % 95* dito op a m. . fi 38,5
Bilboa % 05I Hamb. zigt . ft. 34^
Cadix . . . % 95I dito 2 m. . ft. 34!|
Sevilien . . . % 95I Altona,zigt ft. 34I
Lisfabon . . % 524 . dito 2 m. . ft. 34^
Venetien . . % 911 Breslau,6 w. dat. ft. 45^
Genua . . . % 85I Wenen, 6 w. dat.ft, 34J
Livorno ... % 92J , Antwerpen pGt. 4| verl.
Parys, 2 m. . . k 44§aJ Gent . . pCt. 4jverï.
dito zigt . . % 441 Brusfel . pCt. 4$ verl.
Bourdeaux, 2 m. . % 44| Zeeland . pCt. siverl.
dito, 1 m, . . §, 44! 1 Rotterdam pGt. \
SP'EC I e-c o U RS.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pGt. 8|$ 9
dito, per banco .... pCt. NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 85 ] NienweLouis d'or ii,7,m»is| Oude dito . . ƒ5,7 Zonne Piftok . ƒ11,4 Franfche Piftok . . ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ13,4 Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin, . < ƒ11,12 Lunenb dito . .ƒ9,7 Fyn Zilver, p. m, /ay, 9 Spaanfe dito . . f 9, 6 dit0 Grof • • f 6 Guinies . , .ƒ12,2 Agio van dc Bank s pCt, Souvereine . . fi5>l7
Amsterdam, &k 3 Aug. Hpi*



C 56 5
• HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTEN.
Toen Leopold aan de Regering, te Wenen, kwam , verwachte elk een de uitgebreidfte Verdraagzaamheid van dezen Vorst, en gepasten pogingen om den nacht van Bygéloof te doen verdwynen. Van beide ziet men de duidelykfte bewyzen. Een nieuw bevel, rakende de Godsdienstoeffeningen van Roomfchenen Proteftanten, in Hongaryen, is zeer toegevend omtrend de laatfte-, en het volgende mag ten bewyze verftrekken van de vrye denkwyze van dien Vorst. Toen dc Cardinaal Migazzi, den 7. Dec. van het voorleden Jaar, den Keizer voorflelde , om, volgens aloude Gewoonte, des anderen daags, in de Kerk van den H. Stephanus den Eed af te leggen, op de onbevlekte Ontfangenis van Maria; was 's Keizers Antwoord: „ Ik verzoek dat UEd. Eminentie my van diergelyke nodeloze Formaliteiten gelieve te verfchonen.
GEBOORTE-, TROUW- bn STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 142: en te Haarlem 14, onder welken laatften 5 beneden de j2 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
UlTTREKZEL UIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
Petersburg gedaan, in dc maand JunY 1791.
De grootfte hoogte der Barom. 28. 19. den 17. om 3 ur.'s Morg, Delaagfte —— 27. 61. den 8. om io.ur. 'sAv.
Gevolglyk het onderfcheid o. 58, en het gemiddelde 27. 90.
Dc gemiddelde hoogte 27.92 , dat is 27,§| Franfche Duimen.
De graotfte koude 1350, naar Reaumur 8 grad. den2often, om 6 uren 's morg. de gemiddelde koude des 's Morg. en 's Av. 1290, 26, naar Reaumur ior§ gr. De Therm. ftond 16 dagen onder 130, 12 dagen tusfehen 120 en 130, en 2 dagen tusfehen 110 en 120 grad.
Dc grootfte warmte 1080, naar Reaumur 14f grad. den 4den om 2 uren 's nam. De gemiddelde warmte op dit namiddag uur 1220, naar Reaumur 14I gr. De Thermom. rees 3 dagen boven 110, ftond 8 dagen tusfehen 120 cn 110, en 19 dagen tusfehen 120 en 130 graden.
■9 Dagen Stilte, den 4, 5, 6, 21 , 23 , 29. 13 dagen Zagte wind, den 3,9, 13,15, 17,18,23, 28. 11 dagen Windrig, den 2 en 8. Z. O. den .24.. Z. den 1 , 11, 12 en 27. Z. W. igf 25, 26 en 30 W. 1 dag Stormachtig, den ioden Z.
Helder 5 dagen, den 4, 5, 21, 23, 29. Ten dele bewolkt 22 dagen, den 1, 2,3,6,7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 , 19, 21 , 24, 25, 26, 28. Betrokken lucht 3 dagen, den 22. 27, 30. Geen Nevel. Regen 19 dagen, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16,22, 25. Stortregen 9 dagen, 6,7, 10, 18, 19, 24, 26, 27, 30, Hagel den 6. Vyfjaaal Onweder den 6, 7, 10, 19, 24.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 24. tot 30 July 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, if. den 29 en 3often. Barom. < Laagfte . . 28, of. den 27 en29ften. (.Gemiddelde der gehele Week 28,0,8 1.
Therm. fHoogfteftand 220. 's Midd. van den 3often. Reaumur. k Laagfte . . 1 l§°.'s Morg. van den 24ft.cn. l. Gemiddelde der geheleWeek 18 gr. Heerfchende wind Z.W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
ibaro- thermo- i streek
me- meter. i der luchtsge-
ter. Noord) Zuid. f wind. steldheid.
f29.1 li 63 65 w. L, n.
3.1 30. o 69! 62 w.n. w. 'sMorg. betrokken
ho-o 57 54 verder bewolkt.
f30. o Ó2| 66 w. t. n.
4. < 30. o 68| 81 w. bewolkt.
(.30. o 58 53 '
f29.nl 70§ I 74 'W. " ~*
5. < 29.11 73 86 w. t. z. wolken,'s Avonds l,29.io| 66 65j z. w. betr°k*«v
f 29.10J 7I§ 76 w. t. z.
6. < 29. 9J 77 84I W. bewolkt. '29. 9 66 64! ——
f29. 9 70 84! w.z.w.
7. <29< 8 79 94 z. omtrent helder,
{,29. 8| 62§ 61 w.n. w.
f29. 9I 63I 72 n.
8. <29. 95 75 88 n. t. o. helder.
(,29.10 58 56 |
("29.11 63 i 66 o. t. n. I
9. J29.io§ 73 88| I bewolkt.
J 29.10 61 I 58 ] 0. n. 0. j
Je Haarlem, by PLAAT enLOOSJES.



No. 164.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE.
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 19. Augustus.
BERIGTEN.
ZWEDEN-
e Koningl. Akademie der Byfchriften enfraaye
«Y\ 1 Letteren, te Stockholm, hield den 20 Maart \J f laatstl. hare openbare Zitting: in welke, alleen «=a^a§ in het vak der Byfchriften en Zinnebeelden, aan ene Verhandeling van den Hr. Ruelftroem , over ettelyk opgegevene Gedenkpenningen, een Prys werd toegewezen : zynde, in de overige vakken, of geheel gene, of niet genoeg voldoende, Antwoorden ingekomen.
Voorts zyn dc volgende Prysvoorftellen voor het jaar 1791. opgegeven, om voor 20 Jan. 1792. beantwoord te worden.
In dc Gefchiedkunde , een Gouden Medaille van 26 Dukaten, voor
1. Ene oordeelkundige Verhandeling: over den Ouderdom der Provintiale Zweedfche Wetten, en het licht 't geen dezen over den Staat der Natie verfpreiden.
2. Ene dubbele Gouden Medailje, ieder van 26 Dukaten waarde, voor de zints 3 jaren vrugteloos gevraagde Verhandeling: over de verandering en inrichting van het Zweedfche Krygswezen, onder de regering van Koning GuftaafSfdolph.
In de Dichtkunde. Ene Gouden Medailje van 26 Dukaten, voor een Latynsch Heldendicht op den Slag by Helfngborg in 1710. of liever: over de Vaderlandsliefde, waar aan Zwe- 1
VII. deel.
den, in dat hachlyk tydsgewrigt, deszelfs behoudertis verfchuldigd was. In de Oudheden. Ene gelyke Gouden Eerpenning, voor ene Verhandeling: over de Levenswyze der Koningen en voorname Perfonen , in Zweden , zedert den tyd van Koning Al-
brecht van Meklenburg.
Voor de Byfchriften en Zinnebeelden. Ene Gouden Medailje, van 12 Dukaten:
1. Voor een Schets van een Zweedsch of LatynschByfchrift op een Grafnaald, voor den Overleden Archiater van Linnteus.
2. Voor Latynfche Byfchriften op Gedenkpenningen van beroemde Mannen, uit de tyden van Karei XI. en wel bepaaldelyk, ter uitvoering van de in het vorig jaar goedgekeurde Schetfen, op de Graven Lindfköld en N Tesjin, als mede op de Heren Loccenius , Verelius en Schefj'er.
I T ui L J E N.
De Koningl. Akademie der Wetenfchappen ,te Turin, heeft een Prys van 1000 liv. beloofd voor de'beste Verhandeling over het volgend Onderwerp: „Aan te wyzen „ de gemakkelykfte cn minst kostbaarfte manier, om uit „ de Wede (of Pastel) of enige andere Inlandfche Plant, „ een blaauwe Verfftoffe te trekken, die met voordeel, in „ plaats van de Indigo, by het Verwen kan gebruikt wor„ den."
De Verhandelingen moeten in het Latyn, Italiaansch of Fransch gefchreven, cn ingeleverd worden voor het einde van 1792.
H By



( 58 )
By de Koningl. Akademie, te Mantua, zyn de volgende Prysvragen opgegeven, om beantwoord tc worden voor het einde dezes [openden jaars 1791.
1. * Welke zvn de tenvoudïgjh en zekerfte middelen, om de nadelen aan het Veldgewasch voor te komen ? . .
2. Welke Voor- en Nadelen trekt ene Rivier uit de vermenigvuldiging harer uitwateringen in Zee, en ■welke hoedanigheid van het water komt hier by vooraf in aanmerking? Naar welke grondregels moeten derzelver aantalen f trekking bepaald worden, en wat heeft men te doen, om dezelve voor gebrek aan water of opftoppende winden te beveiligen ?
3. *Aan te tonen door welbewezene Proeven, of het water een uit onderfcheide ne lugten zaamgefield Lighaam zy, gelyk thans enige nieuwere Scheikun digen beweren , dan of men het zelve voor een werkelyke enkelvouwdige HoofdJloffe , volgens het vorig algemeen gevoelen, te houden hebbe.
4. * Verdienen de hedendaagfche fraaye Wetcnfchappen, in dezen of genen tak, den voorrang boven de ouden: — zo ja, in welken opzigte? en hangt zulks van uitterlyke omftandigheden, of van den aart der onderfcheidene manieren van zamenvoe ging af?
Op de Voordellen, met een Sterretje getekend, die foor de tweedemaal opgegeven zyn, word een dubbele Prys van 2 Medailjes beloofd, ene van 50 Flor. en'ene van de gewone waarde.
GROOT-BRI TA N NI E 'N
De Wctenfchappcn hebben onlangs geen gering nadeel geleden by de plundering en verwoesting van het Huis des Heren Dr. Priesily, te Birmingham, door het oproerig graauW: behalven het verlies ener kostbare Boekery, nevens ene aanzienlyke verzameling van Scheikundige Werktuigen en Preparata, zyn alle des Doktors gefchreven papieren hier mede verloren geraakt, cn onder dezen ook een geheel afgefchreven Werk van niet weinig belang, 't geen voor de Pers gereed lag, en niet minder dan 3 delen Folio druk ftond te beflaan. De Boekery was van des te meer waarde, uit hoofde van de eigenhandige aantekeningen en Registers, die de Dr. in verfcheidenWerken, voor zyn eigen gebruik in 't vervolg, gemaakt hadde. — Slegts enige weinige van des Dokters Boeken en Handfchriften zyn 'er weder gevonden: doch zeer defekt en gehavend. — Ondertusfchen vemeemd men, dat de Heer Fourcroy, een beroemd Scheikundige te Parys, aldaar ene intekening geopend heeft, ter fchadeloosilelling van zulke Disfenters, als in het Oproer te Birmingham geleden hebben.
Het Huis der Gemeente heeft aan den Heer Forfyth, Ópzigter der Koninglyke Tuin te Kenfmgton , wiens uitgedacht Heelmiddel voor de gebreken der Bomen en Heestèrgewasfëh wy in No. 159 van dit Blad hebben opgegeven , voor deze zyne uitvinding toegewezen een fom van 300c Pftr. waar van de ene helft, terftond na debekendmaking van dit middel, aan hem moest worden afgegeven : en de andere helft, na verloop van enige jaren, wanneer het nuttig gebruik van zyn Pleister, door verdere waarnemingen, zal bevestigd zyn.
In dc London Cronicle, een onzer geagtfte Nieuwspapieren , van 9 —11 Aug. leest men het volgend Artykel.
",, Men fpreekt veel van hedendaagfche Lcttcrdicvery. Maar wat zullen onze Lezers denken, wanneer men hun verteld, dat Watts Logica geheel ontleend is uit een Boek getyteld: La Loglque de le Bon , tc Parys in 1668 gedrukt? zyn gehele Werk is niet dan een affchrift van le Bon, of liever ene blote Vertaling van het Tranfche Stuk. Stcrne's zo zeer toejuichte Predikatie over den Leviet cn zyn Byzit, is al mede woordelyk overgenomen uit Halfs Disfertation on the fcriptures, met flegts enige verandering in fpelling en /preekmanieren."
DUITSCHLAND en naburige Ryken-
Den 14 Juny is te Calb, in het Wurtembergfche, aan ene hete Koorts, in den Ouderdom van 59 Jaren, over: leden, dc Heer D- Gartner, een der beroemdfte Plant kenneren van onzen tyd.
Nog is, te Darmftadt, op den 27 Juny, in den Ouderdom van 50 Jaren, overleden, de Krygsraad ffohann Heinrich Merk, een man van grote talenten, die , by zyne kennis der voornaamfte nieuwe talen, en der fraaye Letteren, zeer verre in de Natuurlyke Hiftorie gevorderd was, en wiens wel ontvangen Schriften llegts voor een gering deel aantonen, welk een man hy ware: fchoon hy het zekerlyk nog verder zou gebragt hebben, by aldien hy niet, deels, uit wispelturigheid van aart, zo dikwyls van de ene op de andere liefhebbery gevallen was, en deels zig niet een al te hoog begrip gevormd hadde, aangaande de volmaaktheid van elke Wetenfchap, dan dat zyne befcheidenheid hem kon veroorloven enige aanfpraak daar op te maken. Het is te wenfehen, dat zyn fraay Kabinet van Natuurlyke Zeldzaamheden niet ftukswyze onder der man gebragt moge worden.
De Hoogleeraar Plank, te Göttingen, is, dooi- zyne Grootbritannifche Majefteit, tot Primarius by de Theologifche Faculteit, met het Karakter van Confiftoriaal - raad, aangefteld geworden.
'Vaa



( 59 )
Van Heidelberg verfpreid zich, zints enigen tyd, het geru^r, dat de Keurpaltzifche Kerkenraad aan drie verdienstclyke Predikanten dier Stad, den last heeft opgedragen, om den Heidelbergfchen Katechismtis na te zien, en de nodige veranderingen naar eisch van den tegenwoordigen tyd daar in te maken. De drie hier toe gekozene mannen zyn de Heren Kerkenraad Mieg, nevens de Predikanten Boe/wie en Beyer.
NEDERLAND EN
Utrecht, den 16 Augujlus- De Heer Steven Jan van Geuns , Matth. Zoon, A. L. M. Phil. & Med. DoSi. te Amfterdam, Lid der Geleerde Genootfchappen van Götttngen, Haarlem, Utrecht en Groningen, is dooide Ed. Gr. Achtb. Heren Burgemeesteren en Raden dezer Stad beroepen tot gewoon Hoogleeraar in de Medicynen, Kruidkunde en Phyfiologie aan dezer Stads Akademie, in plaats van den Wel Ed. Hoog Gel. Heer Ab. P. Nahuys, die van deze gedeeltens van zynen Post vrywillig afftand gedaan heeft.
Amsterdam. De jaarlykfche Algemene Vergadering der Maatfchappy: Tot Nut van 't Algemeen, werd alhier, in de Luterfche Oude Kerk, geopend door den Hr. B. zurMuhlen, met ene Redevoering : over de verpligting van den mensch , om, door algemeen nuttig werkzaam te zyn, zyn eigen geluk, en dat zyner medemenfehen te bevorden. Gemelde Redevoering werd voorafgegaan , vervangen en bcuoten , met Vokaal en Initrumentaal Muziek, uit Aria's, Cantaten en Choren beftaande, gecomponeerd cn gedirigeerd door den Heer B. Ru tofs.
Gedurende deze Vergadering , den volgenden dag voortgezet, werd aan den Wel Eerw. Hr. Guyot, Leeraar der Walfchc Gemeente te Groningen, een Gouden Medaille toegewezen, benevens het l.idmaatfchap der Maatfchappy, op ene onderfcheidene wyze, ter erkentenis zyner loflyke pogingen, welke zyn Eerw zo menschlievcnd ten nutte van doof- en ftomgeboornen aanwendt. Tevens werd berigt, dat door de Maatfchappy , de Zilveren Eerprys was toegewezen, aan den Eerw. Heer Pieter Hartman, Leeraar der Doopsgezinden, te Ryp, als mede
Het bericht, aangaande de ingekomen Prysverbandelmgen, den Leden der Vergadering voorgelezen, inhoudende als volgt.
Op de Vraag : Welke uitspanningen en vermaken meest overeenkomen met het zedenlyk zo wel als phyziek en nationaal belang; hoe men best zodanigen, welke in onbruik mogten geraakt zyn, weder in trein zou kunnen brengen of befchaven of verbeteren, en de zodanigen, welke by vreemde Volken in gebruik zyn, en aan bovengemelde einden beantwoorden, zou kunnen invoeren, is flegts een onvoldoend Antwoord ingekomen, en de Vraag is door de Vergadering ingetrokken.
Op de Vraag : Waar in beftaat het ware wezen van het Christendom, gene voldoende Antwoorden ingekomen zynde, wordt deze Vraag andermaal opgegeven, om te beantwoorden voor den eerften van Bloeimaand 1792. (Men zie de nadere bepaling in de Alg. K. en L. Bode, No. 112 des vorigen jaars.) " De Vraag : voor welke zedenlyke verbeteringen, uit het gebod
van de liefde des naasten ontleend, zyn de Ambachten, Kunsten, Neringen, en vooral de Koophandel, vatbaar ? mede niet na behoren beantwoord zynde, word dezelve andermaaluitgefchreven, om te beantwoorden voor den 1 van bloeimaand 1792.
De Maatfchappy erinnert tevens de Vraag, in gemeld Weekblad No. 112. bekend gemaakt, aangaande ene beknopte en telkens met voorbeelden opgehelderde Nederduitfche Grammatica, op welker voldoende beantwoording de Gouden Medaille en 40 Dukaten gefteld is;— als mede derzelver Vraag wegens ene Logica of befchaving des verftands, ten nutte van het algemeen; moetende op beiden de Antwoorden ingezonden worden voor den eerften van Sprokkelmaand 1792.
Wyders zyn voor de eerfte maal uitgefchreven, de volgende Vragen :
1. „ Het onwrikbaar verband, dat 'er is, tusfehen de deugd H en het waarachtig geluk, op de duidelykfte en meest treffen„ de wyze, voornaamlyk voor eenvoudige en ongeoeffende ver„ ftanden , aangetoond, en, ter betrachting van allerleie bur-
gerlyke en godsdienstige pligten, op de gemoederen der men„ fchen , byzonderlyk in den lageren Burgerftand geplaatst, toegepast en aangedrongen.''''
om tc beantwoorden voor den 1 van Bloeimaand 1792.
2. Welke zyn de drangredenen, waar door men den ge menen man tot zelfs onderzoek zyner daden , in opmerking van
" den weldadigen invloed, die uit deugdbetrachting voortvloeit, n zou kunnen aanjporen?" om te beantwoorden voor den 1 van Sprokkelmaand 1793-
3. Welke zyn de onfeilbare en tevens eerlyke middelen, welke de Huislieden in hunne huishoudingen kunnen vastftel-
" len, om hunne inkomften te befparen ? en welke zyn de ge" aor/onfds maatregelen, die zy omtrend hunne handeryen, )f Stalling en Vee in acht te nemen hebben, om daar en boven
hunne inkomften te vermeerderen ? "
om tc beantwoorden voor den 1 van Bloeimaand 1792.
4. Waar aan zullen de Ouders het best kunnen weten, tot welke Ambachten of Handwerken hunnen Zonen, volgens hunne geaardheid (Genie) behoren opgeleid te worden?"
om te beantwoorden voor den 1 van Sprokkelmaand 1793.
5. „ Welke is de beste Theorie-van ftraffen en beloningen in I „ de Scholen?"
j om te beantwoorden voor den 1 van Sprokkelmaand 1793.
Dc Maatfchappy vordert van den dingers naar den uitgeloofI den Eerprys, beftaande in een Gouden Medaille, op haren Stemj pel geflagen, vooral en uitdrukkelyk dien bevattelylcen, klaren en onderhoudenden ftyl en onopgefmukte wyze van behandeling, als nodig is, om aan haar oogmerk de verlichting en onderwyzing van den geringen burger te voldoen; ene Verhandeling waar in, hoe volledig ook, dit vereischte is voorby gegaan, ware voor de Maatfchappy onvoldoende; zy eischt tevens ene zorgvuldige vermyding van alles, wat naar enige Godsdienftige of Staatkundige gefchillen zweemt, wyl dit met haar hoogst eu enig doel, de bevordering van het algemeen nut, regelrecht Zoude ftryden.
Behalven dit moeten de Verhandelingen, met ene andere hand dan die des fchryvers gefchreven, en met een verzegeld Naambillct vergezeld, gekenmerkt met deZinfpreuk, welke onder de Verhandeling moet geplaatst worden, voor den, by elke Vraag bepaalden tyd, vragt vry, toegezonden worden aan M. Nieu-
II 2 wen-



< <5o }
wenhuïzen, Med. Dr., Secretaris der Maatfchappy, op de, Heerengragt, tusfehen de Oude Lely- en Bergfiraten, te Amfterdam.
Verdere Geneeskundige Proefnemingen met de Electriciteit , door den Hr. W. van Barneveld , Apothekar te Amfterdam (*).
i. In de Narede, geplaatst agter het 3de Deel myner Geneeskundige Elektriciteit , behelzende Waarnemingen en Proeven, pag. 197. heb ik het bericht geplaatst ener Genezing, door den Heer Jongeling, te Haerlem, aan ene jonge Dochter, tusfehen de 34 a 35 Jaren, in het werk geftcld, aan my medegedeeld. Uit welke Waarneming zeer overtuigend bleek, het vermogen, om door de Eleftriciteit, de Menftrua, (die in dit voorwerp 9 Jaren wegbleven) te weeg te brengen; als mede om ene gedurige pyn en benaauwdheid, wanneer dezelve Menftrua vervolgens op hunnen tyd niet verlchenen, te verdryven.
De klaarblykelykheid der toepasfelyke en dadelyke werking der Electriciteit in dit geval, volkomen overredend voor hen, die nog enigzins aan dit Geneesmiddel twyffelen, zal zich in dit berigt zeer fchoon voordoen.
Na dat de Lyderesfe de Menftrua door de Electriciteit verkregen had, gelyk uit het boven aangehaalde werk blykt, bleef het meer dan eens nodig, om haar te Eleclriferen, tegen of op dien tyd, dat dezelve moesten verfchyuen, 't zy om dezelve te •voorfchyn te doen komen,'t zy om den tragen voortgang te bevorderen , of het zy, om de pyn, die deze ongefteldheid verzelde, weg te nemen; en dit was dc reden , dat ik, by het afdrukken van het gemelde deeltje, niet kon zeggen, dat deze Lyderesfe volkomen genezen was; zo als zulks ook by de uitkomst is gebleken.
De Lvderesfe thans volmaakt genezen, en het geval van dien aart, erï merkwaardig genoeg zynde, om der vergetelheid te onttrekken, heb ik het van nut geoordeeld,om de verdere genezing , door dit Weekblad, mede te delen.
Op den 5 Jan. 1789. kwamen by de Lyderesfe, na voorafgaande en verzclde pyn ln de zyde, At Menftrua tc voorfchyn, dog daar dezelve niet wilden doorzetten, wierd zy, met het trekken van vonken, uit dc pynelyke zyde geëiectrifeerd, waar na dezelve aanmerkelyk verfchencn en de pyn ophield, met dat gevolgd dat zy tot in May volmaakt wel, en dc Menftrua geregeld bleven.
Jn de maand Juny bleven de Menftrua geheel weg, dc pyn vermeerderde, en men deelde op den 15de, als voorheen, de Electriciteit, op dezelve wyze , cn met het zelfde gevolg , mede : De Menftrua kwamen te voorfchyn, en zy kreeg op den volgenden dag, na dat de Eleftriciteit, met de vonkenftroom medegedeeld was, ene genoegzame ontlasting. De pyn egter aanhoudende, is zy op den volgenden dag weder geclectrireerd, cn wel op verfcheiden plaatfen, waar mede £ uurs aangehouden wierd, en waar na de Menftrua wel aanhoudend voortgingen , maar de zware pyn ïn de Lenden des niettegenftaande aan-
(*) Vroeger door zyn Ed. aan ons medegedeelde, zyn te vinden in No. 142 en 149. van dit Blad.
hield. Zy moest dan ten vierdemalc geëiectrifeerd worden, eer dat de pyn verdween.
Dan op het onverwagst kreeg dc lyderesfe, enige dagen daar na, ene hevige pyn in de zyde, verzeld van benaauwdheid, waar op zy bloed uit ds keel loosde. Vermoedclyk moet dit geval worden toegefchreven aan de laatfte gebrekkige menftruering, die intusfehen meer dan gewone en aanhoudender aanwending der Electriciteit vereischt had. Zedert begreep men, om deze lyderesfe te electriferen, voordat nog de tyd vanmenftrueeren daar was, en diensvolgens wierd zy op den 13 en 14 July geëiectrifeerd, waar op zy de Menftrua, kort na de laatfte Eledtrifcring, kreeg. Wanneer nu vervolgens de Menftruering verminderde, en dc pyn in de zyde vermeerderde, wierd zy terftond geëiectrifeerd, waar op zich altoos de omftandigheden omkeerden: Dc Menftruering vermeerderde cn de pyn verminderde.
In de volgende maand Augustus, wierd dit nagenoeg op dezelfde wyze verrigt, cn ook dezelfde gelukkige uitkomst waargenomen. In September was het onnodig haar te eleclriferen; maar in October is zulks nog eens gefchied, om de Menftrua, die zy van zelfs op haar tyd kreeg, door te zetten. Zedert dien tyd tot heden, heeft zy maandelyks geregeld gÉmenftruecrd, zonder dat de Electriciteit behoefd aangewend te worden, terwyl zy zeer welvarend is,
2. Mejuffrouw L , Huisvrouw van den Wel Eerw,
Here G. H. L , ongeveer 24 jaren oud, van ene gezonde gcfteldheid; nu door ene verminderde doorftraling der vogten, in de buiks - ingewanden , van tyd tot tyd gezukkeld hebbende, kwam by my, op raad van den Heer J. Peterfen
Michel, na dat haar Ed. verfchillende Geneesmiddelen, zonder genoegzaam fucces, gebruikt had, om de toediening der Electriciteit aan haar tc beproeven. Onder dc gevolgen dier belette doorftraling, was een Suppresfw Menftruorum; en zy wierd te gelyker tyd van hevige pyn, voornamelyk in de regter, en daar na ook in de linkerzyde cn lendenen, aangetast.
Waar de oorzaak dezer pyn het naast te zoeken was, fchynt niet volkomen te bepalen; men wist dat zy dezelve aanvangelyk gekregen had, ftaande dat zy in den Voorzomer des voorleden Jaars de Koorts enige dagen gehad had, en tegen welke, haar gewone Geneesheer ter plaatze, waar zy toen woonde, aan haar Ed. zuiverende middelen en Zouten aangewend had. Dan hoe zeer de Lyderesfe, in dit een en ander , de oorzaak van hare tegenswoordige pynelyke ongefteldheid meende tc vinden, vermoedde ik, dat dc oorzaak van deze pyn daar in niet kon tc vinden zyn; en wel te meer daarom, onv dat juist te gelyker tyd , dat de Menftrua geheel wegbleven, de pyn dagelyks vermeerderde; en alzo de Lyderesfe deze pyn van 'haar dertiende Jaar af, nu cn dan, by tusfehen pozen geruime tyden gehad had , en meestyds de Menftrua als dan gebrekkig plaats hadde, wierd ik in dit vermoeden niet weinig verfterkt, en meende te mogen vastftellen, dat de pyn een gevolg was van de verminderde doorftraling der vogten, in de Buiks-ingewanden in het gemeen, of van de fuppresfie der Menftrua in het byzonder.
Nim-



C 61 5
-«immer echter was de pyn heviger dan tegenwoordig, en
misfchien wel daarom, om dat de Menftrua nu ook geheel tveebleven. •• ,. ...
Ik deelde haar Ed. in de maand December a. p. vcrfcheiden éaeen agtercen, enige honderd fchokjes mede, uit een vlesje, voorzien van 8 duim bekleed glas; de alftand van den Eleftrometer wierd zo naby genomen, als enigzins mogelyk was, zo dat de afftand van de Elearometer J of § duim van den eerften Conduftor afftond. De fchokjes volgden dan ook, door derzelver kleinheid, cn door de fterke werking der Machiene, zo gezwind op eikanderen, dat deze toediening, mogelyk iets fterker, maar anders niet ongelyk was, aan den vonkenftroom, door my, in het eerfte Deel myner Geneeskundige EleBriciteit, pag. 43. en vervolgens, befchreven.
Na de vyfde Eleftrifcring, op deze wyze aangewend, voelde zy reeds vermindering van pyn, en deze vermindering-nam, by -elke Eleftrifering, dagelyks toe. Meer dan eens ondervonden hebbende, dat men in zodanige gevallen, wil men gelukkig tot ene fpoedige genezing flagen, £de eleftrieke kragt moet vermeerderen, vermenigvuldigde ik de eleftrieke fchokjes, diende dezelve dagelyks iets fterker mede, door den afftand der Electrometers te vergroten, en met een vlesje van 11 ai2 duimen bekleed glas te nemen.
Met de zestiende Eleftrifering verklaarde de Lyderesfe my, dat zy genoegzaam geen pyn meer gevoelde, en het was kort daar na, dat zy menftrueerde; waarom wy toen de Electriciteit, in drie dagen, niet aanwendeden.
Na de verfchyning der Menftrua heb ik de Lyderesfe niet alle dagen geëleftrifeerd , zomtyds om de andere, of om den derden dag. In het midden van de maand January, kreeg zy weder enige pyn, die een of twee dagen duurde, maar vervolgens verdween. Wy hielden met de Eleftriciteit, op gemelde wyze aan, tot in het begin van de maand February, en alzo haar Ed. toen weder menftrueerde, en geen pyn meer had, hebb>n wy de Eleftriciteit vervolgens nagelaten.
De Lyderesfe is zedert volkomen gezond geworden, beeft thans haar gezonde couleur weder, zynde in gewigt zedert den iften Maart 25 fg zwaarder geworden, dan zy zedert enigen tyd te voren was, alfchoon zy in dien tusfehentyd een Abortus heeft gebad. .
Uit de ondervinding van deze genezing; t. w. dat de hlectricitcit de pyn verdreef , terwyl zy dc Menftrua verwekte , blykt dat dit geval niet ongelyk is, aan het hier boven medegedeelde , en het geval zelf fchynt, dunkt my, tamelyk wel te bewyzen, dat by deze Lyderesfe,* pyn een gevolg geweest is , van de verminderde doorftraling in het gemeen, of van het gevolg daar van, de Suppresfio Menftruorum, in het byzonder, terwyl intusfehen de Koorts, die haar Ed. in den Voorzomer gehad had, tot het een en ander enige aanleiding kan gegeven hebben.
Amsterdam, i Aug. 1791.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
GrooTbritannien. d Journey through Spain , in the
Tears 1786 and 1787. w'th particular Jttention to the Agri-.ulture, ManufaSiures , Commerce , Population, Taxes and Revenu of that Country ,and Remarks in pasflr.g trough a Part of France. By Josepü Townsend , A.M. Rector of Pewfey, wilts and late of Clare Hall Cambridge, 8vo. 3 vol. pp. about 400 in each, 45 f. Dilly 1791.
De Schryver dezer Reize door Spanje, en een gedeelte van Frankryk , moet niet vermengd worden met de hoop van niet waarnemende cn flegts oppervlakkig ziende Reizigers: zyn werk heeft een hoger doel,dan het aanvullen van een verlegen uur. In zyne Zeden der Spanjaarden heeft hy de uiterftens van uitbHiidig pryzen, en heftig laken , vermyd. Zync Aanmerkingen bepalen zich niet tot Hoven cn Steden; gene van hand tot hand overgereikte grappen, en dagelykfche vertellingen,doen zyn werk zwellen. Mr. Townfend heeft Spanje met het_ oog een» Staatsmans bezien : en, by het nagaan der onderfcheide takken van Staatkundige Oeconomie, zommige dingen aangewezen der navolginge waardig; doch meest die in alle welbeftuurde Staten zorgvuldig behoren vermyd te worden.
Het Eerfte Deel behelst, behalven het bcrigt van het doorgereisde Gedeelte van Frankryk, Barcetona , Madrid, Zaragoza en Toledo , en zyne reis van Madrid na Afturie, door Valladolid en Leon. Nooit lazen wy iets beters en echters over de Stieren-Gevegten, dan in dit Deel dezes werks.
Het Tweede Deel bevat, een befchryving van Oviedo , met het omliggend land; des Schryvers reis van Afturie na het Escuriaal, een verflag van het Merino Schaap; van Salamanca en van Segovia. By zyne wederkomst tc Madrid nam Mr. T. de Zeden cn het Charakter des Konings en der Hovelingen naauwkeurig op : hy kreeg ftukken in handen, waar uit hy een zeer volkomen, en 7.0 wy geloven, een zeer echt berigt opmaakte van de fchulden, dc belastingen, dc inkomften, en de volkrykheid van Spanje. Van Madrid vertrok hy door Siërra, Morena, na Seville, en van daar na Cadix; in welke Stad, (de grote Marktplaats des Americaanfchen Handels,) hybefchciden opdeed, die hem in ftaat ftelden een bclangryke befchryving tc geven van den Handel des Spaanfehen Ryks, met deszelfs Volkplantingen, gepaard met een verflag van dc Philippine Compagnie, van de behandeling der Slaven in de Spaanfche vastigheden, en van den opftand in Peru.
Het Derde Deel beftecd Mr. T. tot het befchryven van Malaga , Granada, Carthagena, Valencia en Barcelona. Landbouw , de Werktuigen daar toe gebruiklyk, Kunsten cn Handwerken, trekken hier voornaamlyk zyn aandagt: en dewyl, ia deze byzonderheden, Spanje zeer verre voor Engeland moetwyken, kunnen vele der Aanmerkingen van Mr. T. (zo zyn werk in Spanje opgang weet te maken ) voor de Spanjaarden van de hoogftc nuttigheid wezen. De juistheid zyner Staatkundige en Oeconomifchc Bedenkingen hebben ccn wydftrekkender nut.
Hoe zeer wy dit werk moeten aanpryzen, vinden wy 'er in te berispen, dat Mr. T. zich zomtyds aan herhalingen fchuldig maakt, en enigzins duister is in zommige befchryvingen ; voor zommigen zal hy ook te breedvoerig wezen in enige ftukken , de Chemie en Natuurlyke Hiftorie betreffende, en het berigt van Schilderftukkcn; maar in zync Staatkundige en Oeconomifehe aanmerkingen betoont hy zich een waardig Leerling' van Hume, Turgot en Smith, Zyn Werk fteld een ruim veld H 3 voor



C 62 )
voor verbeteringen in Spanje open: hy is een Vriend van Burgerlyke en Godsdienstige Vryheid (*). Monthly Rev.
TransaSlions durhg the Reign of Queen Anne ; from the Union h> the Death of that Princes. By Charles Hamilton Esq. 8vo. ö f. Cadell 1790.
De Regering van Koningin Anna was een hachlyk tydperk : ly ftamde van het Geflagt der Stuarts af, fchoon zy naar de beginzelen der TVhigs regeerde, ten nadele van haren Broeder, toen in Ballingfchap. De Schriften van zich naar den tyd fchikkende jacobynen onder die Regering, die hunne verkleefdheid naar hun belang berekenden, worden ingevoerd als Vertegen van gematigde Lieden, en, onder dat Charafter, gebruikt om Tcgenü:anders uit te lugten, waar van zommige waarfchynlyk niet beter waren dan zy zelvcn, doch die op een vaster
grond ftonden.- ■ De nodige hoedanigheden en gevallen, waar
in een Staatsman komt, fchynen het denkbeeld van een vlekloos Charafter uit te fluiten, fchoon de Schryver van het werk voor handen zulk een Charafter aantrof in den Hertog van Hamilton , die ftellig alles was wat goed mogt heten; terwyl de Hertog van Marlborough verfoeid word en in allen dele veragt als ftellig files wat kwaad mogt heten : een Monfter in menfehen gedaante ! Kan men zodanige Charafterbefchryvingen
voor juist houden? Daar is een wezenlyk en in 't oog lopend onderfcheid tusfehen het behandelen van Gcbeurtenisfcn met bedaardheid en getrouwheid en dezelve op te halen, met niets onderfcheidende fmaad. Dc geweldige geest, die zich op elke bladzyde van deze TransaElions voordoet, is weinig gefchikt om het vertrouwen te winnen van enig onpartydig Lezer. M. R.
Travels over the most intrefling Parts of the Globe, to d'.sCOv'er the Sottree of Moral Motion ; commitnïceited to feeïd ncttenA kind thro'igh the ConviSlion of the Senfes to intelletlual F.xiflènce , and an enl'gthened State of Nature, vol. I. IntheTear of Man's retrospeSthe Knowledge, by Aflronomical Calculation 5000.
The Apocalypfe of Nature ,■ ivhere in -the Source of Mor al Motion is discover ed, and a Moral Syflem eflablifhed, through
'the Evidence and ConviSlion of the Senfes , to elevate Men to intelleBlual Ex'flence , and an enlightened State of Nature , vol.
II. From the JEra <ƒ the first rijing of ' the Sun of Reafon, of
'the Apocalypfe of Nature, in the 'I'ear of Afronomical Calcu-
' lotion,' 5000. 121110. 7 f. Ridgway.
De Tytel van een Bock behoort den Lezer enig inzigt 'te
"geven van des Schryvers oogmerk: maar uit de Tytels, voor Öeze twee Boekdeeltjes gevoegd, kunnen wy gene gisfing wegens den inhoud vormen: en na ene zeer naauwkeurige lezing zyn wy niet verzekert, dat wy het werk genoegzaam verftaan, om onzen Lezeren een verflag te geven, van de heerfchende denkbeelden des Schryvers. Hier alleen zyn wy van verzekerd, dat deze Reizende Wysgeer in het eerfte Deeltje een ftreng Berisper, en in het tweede een verklaarde Vyand van allen Gods-
(*) By een der Drukkeren dezes , A. Loosjes Pz. is een Vertaling Van dit Werk op de Pers. De kundige Vertaler zou misfehien den Nederlandfchen Lezer dienst, en het Werk geen nadeel doen, in«iiei hy de aangewezene gebreken dezer keurige Engelfche Eoekbeoordelaren, onder het bearbeiden aantreffende, dezelve enigzins verbeterde.
dienst is: want een Godsdienst der Natuur, zonder een Go4 der Natuur, is een wartaal die by 't gcringfte verftand nut door den beugel kan. M. R.
The Hijlory of the America Revolution. By David Ramfay, M. D. of South Carolina, 8vo. 2 vol. 10 f. 6 d. Johnfon and Stockdale 1791,
Dc Omwenteling van America is ene Gebeurtenis, te jong dan dat een Gefchiedenis van dezelve de nieuwsgierigheid zeer zal opwekken by het thans levende Geflagt, by welks geheugenisfe alles is voorgevallen. Zodanig ene Gefchiedenis moet voor volgende tyden dienen: en indien de gevallen zuiver opgegeven, wel verwerkt en zamengevocgd worden, naar het gevoelen der zodanigen , die thans volkomene kennis dragen van het toen gebeurde, zal die Gefchiedenis met ene aanpryzing, welke daar aan gezag byzet, aan de Nakomelingfchap worden overgeleverd. Deze aanpryzing is men verfchuldigd te geven aan de voorhanden zynde Gefchiedenis der Omwenteling in America ; dezelve is gefchreven met kunde, met oordeel, met gematigdheid en vryheid. Men merke aan dat Dr. Ramfay, een Amcricaan, voorheen een Lid van het Congres, of misfehien 'er nog zitting hebbende, zeer eigenaartig als ene Inleiding tot de grote Gebeurtenis, de Gefchiedenis opgeeft van NoordAmerica, van de eerfte nederzetting in dit Land, tot de Gebeurtenisfen, die het hoofdwerk zyner Gefchiedenisfe uitmaken. Dr. Ramfay had reeds ene Gefchiedenis van deze Omwenteling in Zuid-Carolina afzonderlyk gegeven. M. R.
NARIGTEN en B Y Z O N D E R H E D E N,
tot den handel en scheepvaart, landes veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en f.a;b rieken, betrekke lïk.
De Koninglyke Fabriek, v&Guadalarcara, in Spanje, bevind zig thans, onder het opzigt en beflier van Don Jacques Romere, in enen zeer bloeyenden ftaat. Dezelve houd 306 Weefgetouwen voor fyn Laken aan den gang, nevens nog 350 voor Sergie en andere mindere Stoffen: niet minder dan 2400Ö perfonen van beide kunne, winnen hier de kost, en zy laat voor 13 of 14 Mill. Realen aan buitenlandfche ruwe Materialen, jaarlyks, bewerken. Om deze Fabriek des te meer aan te moediren, heeft de Koning, onlangs,ene korting van 12 ten honderd beloofd aan allen, die 25 of 50 Stukken van iedere ftoffe kopen, nevens een Crediet van 12 tot 18 maanden, met een disconto voor zulken, die, voor het aflopen van deze termynen, verkiezen te betalen.
Men heeft, in de vorige maand, in de Diergaarden van den Hr. John Rush out, te Northwick, in Worcestershire, een Eikenboom doen vallen, die men rekende over de 300 jaren oud te zyn, en die ongemeen gaaf en fyn van hout is. Men had 'er 834 voeten Planken van gezaagd, die 2 fchell. dc voet waardig gefchat wierden, dus in 't geheel '83 L. 8 'f Het Brandhout wierd op 6L.'
óf.



6 f. en de Bast op § L. 5 C gerekend: .zo dat de gehele waarde van den Boom 94 L. 19 f. bedroeg.
Da verhuizingen, byzonderlyk uit het Noordelyk deel van Schotland, naar Amerika, gaan geftadig zo druk voort, dat, alleen binnen de maand July laatstl. van daar meer dan 600 perfonen, zo mannen als-vrouwen en kinderen, naar Noord-Karolina vertrokken zyn.
nuttige instellingen.
Petersburg, den 7 April 1791. De 'Mcnschlievende Stigting, ten behoeve van noodlydende Kranken, welke nu ruim 2 Jaren geleden alhier werd opgeregt , en haren oorfprong voornamelyk aan de medelydende Goedwilligheid van den verdienstelyken Heer Lampe, Predikant by de Pieters kerk alhier, te danken heeft, begint langs hoe meer opgang te maken, en in bloey te geraken.
Het aantal der Geneesheren, die zich gaarne willen verledigen, om deze Stigting op te bouwen, en de arme noodlydende Menschheid by dezelve te hulp te komen , beloopt tegenwoordig reeds 23. 'Er zyn, gedurende het jaar 1790. 506 Zieken, by dit Inftituut aangenomen, welke, gevoegd by de te Voren opgenomenen, zamen een getal van 1213 Perfonen uitmaken. Van dezen zyn 'er
Génezen - -975-
Overleden - - - 92.
Weggezonden - - - 70. . Onder de Genezing gebleven yó.
Het beloop der kosten, aan deze Perfonen hefteed , bedraagt 5322 Roeb. 41 kop. dat der menschlievende giften 53.77 Roeb. Zulks 'er,by het fluiten der. laatfte rekening, nog 54 Roeb. en 49 kop. in kas overbleven.
Ware Menfchenvrienden, die alle hunne Natuurgenoten , zonder opzigt op derzelve byzondere Geloofsbegrippen, met 'er daad lief hebben „ moeten met vermaak vernemen, dat luiden van alle Godsdienstige'Belydenisfen , zonder onderfcheid, in het nut dezer Inflelling delen.
'Er bevonden zich, onder de daar by opgenomen kranken ,
Van den Heerfchenden Griekfchen Godsdienst 143. Uit alle Lutherfche Gezindheden - - 9°°Uit die der Gereformeerden - - - 2,5.
Katholyken - 57-
Van de Engelfche Kerk > 4Van de Armenifche ----- 2. Mahommedanen ----- 1. Vreemdelingen van onbekende Kerkgemeenfchap 81.
Wyders kan met lof gemeld worden, dat twee van onze voornaamfte Apothekars alhier zig onlangs gereed verklaard hebben, om de nodige Geneesmiddelen, aan deze Stigting, tegen een zeer matigen prys te leveren,
'Er word jaarlyks, ten huize van den Predik. Lampe > ene algemene Vergadering gehouden, en tegelyk rekening en verantwoording van alles gedaan.
prys oer granen.
ROGGE. Het Last, TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . , 84 a 102 Poolfe bonte en witte 150 a 180 Koningsberger . . 82 a icc
Dito rode . . 1203170 Pommer, Colb. en Stett.
Warder, Heugle en Elb. 1203170 garst,haver,boekw.
Koningsberger . . 125 a 15; Vriefche Winter .
Vriefche . . 125 a 160 Zeeuwfche Overm. .
Bovenlandfche . 1408156 Brouwhaver . . 62382.
Voorlandfe rode . Eoekw.Amesf.enGooil. L.:2 a 25
Zeelandfche . . i6oaioo| Dito Brab. en Vlaainf. L.———
• ly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwseh en Raapoly, d'Aam ƒ 335*33^
Overm.'tLast e<3oa34 dito Lyn . . . ƒ 33Ja33§
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 41 341^
vansfeh. . . j 6 a l\ Walvisch Traan,'tquart.
Hennipzaat . . J 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ75376 Dito rode . . ƒ 5*35*
w i s s e l-c 9 u r s>
Madrid op Ufo van Londen, zigt 38,9!,*'
2 maand. % 96% dito op 2 m. . Q 38,5 Bilboa ^ 95! Hamb. zigt . ft. 34J
Cadix . . . 96! dito 2 m. .ft. 34IJ
Sevilien $ 95I Altona,zigt ft. 34»
Lisfabon . . % 52J dito 2 m. . ft. 34r§;
Venetien . . % 91 ^ Breslau,6 w. dat. ft. 45^
Genua $ 85I Wenen, 6 w. dat. ft. 34f
Livorno . . . ^92! Antwerpen pCt. 4Ï verL
Parys, 2 m. . . %43ja44§ Gent . . pCt. 4|verl.
dito zigt . . 44I Brusfel . pCt. 4|verL
Bourdeaux, 2m. . 4 44 Zeeland . pCt. sjverk
dito,im. . . % 44s Rotterdam pCt. \
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. 8 Ja
dito, per banco .... pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 8| Nieuwe Louis d'or 11,7,10,1$
Oude dito . . ƒ 5, 7| Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . . ƒ9,8 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisfif. dito . .ƒ9,8 Carplin. . . .ƒ11,12
Lunenb. dito . .ƒ9,8 Fyn Zilver, p. ra. ƒ25,51
Spaanfe dito . . ƒ 9. 7 dito Grof . . ƒ25,5-
Guinies . . . ƒ:2, 3 Agio van de Bank pCu Souvereine . . fl$A7
Amsterdam, den 15 Aug. 1791»



C *4 )
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTEN.
Wanneer men overweegt, hoe vele grote mannen, wielwerken onfterflyk zyn, met kommer en verdriet te worstelen hadden, en nogthans, in tyden, waar in zy het meest te lyden hadden, hunne grootheid van Geest aan den dag legden, kan men niet nalaten over de ondankbaarheid hunner tydgenoten te zugtén, en tevens de kragt der Genie te bewonderen, welke zig, onder de drukkenfte omftandigheden, des meer verhief, even gelyk een Boog fterker gefpannen is, naar mate hy den pyl verder werpt. Zonder van oude tyden gewag te maken, zullen wy flegts een en ander voorbeeld uit de nieuwere bybrengen. De tedere Otway ftlerf bykans van honger. Dryden ieefde in de grootfte behoefte, en zyn noodlot vervolgde hem nog na zyn dood. Hy liet naauwlyks zo veel na, om, op de" eetwoudigfte wyze, onder de aarde gebragt te worden. Toen men het lyk uithaalde, kwam Lord Jefferies het huis voorby: wien, op eenmaal, ene grootmoedige verontwaardiging beving, dat hy enen Dry den, op zulk ene elendige wyze, moest zien begraven. .In.alleryl liep hy naar de Weduwe, en 'drong haar ten fterkfte, haar overledenen man een voegzamer begraving te laten bezorgen. Zonder zelfs hare toeftemming af te wagten, liet hy het lyk by een lykbezorger brengen, en beval dezen gene kosten te fparcn, onder beloften van hem, op deri dag der begrafenis, duizend Guinies te zullen tellen. Ondertusfchcn was de bekrompen Lord naauwlyks heen gegaan , of hv hadde berouw van zync aanbieding. Hy verfcheen niet meer by den Lykbezorger: en toen deze, een en andermaal, hem aan zyn huis fe vergeefsch gezogt, en eindelyk aan zyn deur hem opgewagt hadde, was hy'laaghartig genoeg al het tusfehen hen beiden voorgevallene te ontkennen. De Lykbezorger gaat hier op naar de Weduwe, en dreigt deze het lyk weder in haar huis te zullen laten brengen, zo zy gene zorge droeg, dat het 's anderdaags morgens onder de aarde kwam. — In dezen verlegen toetend kwam Dr. Garth by haar, die enige penningen byecnzamelde, het lyk in de Vergaderkamer der Geneeskundige Faculteit liet brengen, en van zyne Medebroeders vryheid verwierf, om het dode lighaam van den door alle zyne vrienden veriatenen Dryden, 3 weken na zyn overlyden, in de Westnumfter kerk te laten byzetten. Verfcheidene andere perfonen van aanz'cn belloten vervolgens om hem een Praalgraf op te rigte i. Dan deze eer bleef voor den Hertog van Buckingham bewaard, die, in een kort, dog veel beduidend, opl'chrift, aanwees, waar eindelyk de aseh van Dryden ene rustplaats gevonden hadde.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN:
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 122.- in 's Hage 24, en in de laatstvoorgaande Week aldaar 19, cn te Haarlet» 9, onder welken laatften 1 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 31 July tot 6 Aug. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 3. den 5 Aug. Barom. ■< Laagfte . . 28, i\. den 2en3den. '(.Gemiddelde der gehele Week 28,2,4 1.
Therm. fHoogfteftand 260. 's Midd. van den 1 Aug. Reaumur. < Laagfte . . 8°. 's Morg. van den 4den. (.Gemiddelde der geheleWeek 18,4 gr. Heerfcheneie wind W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek
1791 me- meter. der luchtsge-
Aug. ter. Noord[Zuid. wind. steldheid.
f29. 9± 64 68-| n. o. omtrent betrokk.
10.1 29. 8 68| 74 o. n. o. windrig, 's Nagts
/ 29. 7| 67 66 n. o. regen.
("29. 6| 63 63 O. n. o.
H.^29.6 67 6Ï| W. 'sMorg .regen,
[29. 61 63 62 z. w. Verder ^trokken.
("29. 8 64 r 72 w. t. z.
12..} 29. 7f 75§ 88 z. z. o. 's Morg. wolken,
[29. 8 63 62 verder omt.helder.
f29. 9 70§ 74 w.
13.I29. 9 73J 88 w.z.w. bewolkt.
^29.10! 62 58 -——-■
f29.1 i | 65I 82 w. t. n.
14. < 29.11 77 94 0. t. z. helder.
( 29.10 65I 64 n. o.
("29. 9! 70 84 o. t. z.
15. < 29. 8 83I 103* o. z. o. helder.
L29. y\ 72§ 70j- | o- n. o-
f29. 7§ 73 i 84 Z, t. O. J helder,'s Av. ten w.
29. 6 f84i I I02p z. z. w. betiokk. en-zwaar
29. 6\ 6% I 67 % n. o. j weeil.enblikfem.|
* Namiddag 3 uur 104 , op het Zuiden.
t Namiddag 3 uur %%\ , en op hetZuiden ten half vier uogr.
% 's Avonds na 10 uren , zeer harde wind by vlagen , uit den Z. W. met driftig overdryvende zware wolken , na half 11 uren omtr. helder, ftil, wind Z. Z. W. : donder heeft men niet gehoord.
Te Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S.



i79i. No. 165.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
FOOR MEER- E N M J N G E O E F F E N D E N.
Vrydag den 26. Augustus.
BERIGTEN.
Z WED E N
S«3fe«e gewezen Hoogleeraar in de Gefchiedenis C.
fY\ li Fr. Georgii, te Upfal, heeft zig, na zyn be\J f komen ontflag, aldaar byzonderlyk bezig ge«SÉgS» houden met de rangfchikking der Palmfkold*che verzameling, en het maken van Registers voor dezelve. Thans heeft hy dit Werk afgekregen: makende het Register alleen 2 dikke Boekdelen in Folio uit, die hy met eigen hand, zeer netjes, gefchreven heeft. Men vind daar in ene zeer naauwkeurigc aanwyzing op de onderfcheidene Clasfen, die «iet minder dan 20 zyn, gelyk mede op de Boekdelen zelve, die rykelyk 500, meest in 8vo. belopen. Op deze wyze is thans deze fchat van Geleerdheid, welke van zo veel belang voor de Zweedfche Gefchiedenis is, na een zevenjarig üitftel, in behoorlyke order gebragt, en ten gebruike dienstig gemaakt.
NEDERLANDEN-
Groningen, den 13 Auguftus De Wel Ed. zeer Geleerde Hr. Marcus Jon. Buscn, Mcd. Doa. en Stads Phyficus alhier, voor den aan zyn Ed. opgedragencn post van gewoon Hoogiceraar, in de uitoeffenende Genees- en Verloskunde , aan dc Gelderfche Hogefcholc , bedankt hebbende, is door de Ed. Mog. H. H. Burgemeesteren en Raad dezer Stad, aangefteld tot Archiater der Stad Groningen-gEn de Wel Ed. Hoog Gel. Hr. Petrus Driessen ,
VII. deel.
tot hier toe extraordinair Hoogleeraar in de algemene Genees- en Kruidmengkunde alhier, mede voor den zedert aan hem opgedragenen post van gewoon Hoogleeraar in de Genees-, Kruid- en Scheikunde en Natuurlyke Hisrorie tc Harderwyk, bedankt hebhencte. is Hnor de Ed. Mog. Heren Curatoren onzer Hógefchole, aangefteld tot gewoon Hoogleeraar in de Genees-, Schei- en Kruidmengkunde en Natuurlyke Hiftorie, alhier.
Harderwyk, den 15 Augustus. Door de Edele Mogende Heren Staten dezer Provincie, is, in plaats van den Wel Ed. Hoog Gel. Hr. Matthias van Geuns , thans Archiater der Provincie, en Hoogleeraar in de Geneeskunde, aan dcAkadcmie van Utrecht, aangefteld tot Archiater van Gelderland, dc Wel Ed. Hooggel. Heer Rudolphus Forsten, Hoogleeraar in de Geneeskunde aan de Provinciale Akademie alhier.
Voorts zyn thans ter vervulling van de vacature van den voorn. Heer M. van Geuns, als Profesfor Medicina, Praxeos, Botanices & Artis Obftetricite, door de Ed. Mog. Heren Curatoren onzer Hógefchole, aangefteld de Hooggeleerde Heer Rudolphus Forsten, tot hier toe Profesfor ^ Med. Theor. Anat. & Chirurgie alhier, tot Profesfor Medic.& Praxeos; Janus Bleuland, Med. Dr. te Gouda, tot Profesfor Medicina, Anatomes, Chirurgia & Artis Obftetricia (*), en Christianus Paulus Schacht, Med. Dodt. te Amfterdam , tot Profesfor Medicina, Botanices , Chemia & Hiftoria naturalis.
Rot-
(*) De Wel Ed. Hr. J. Rocquette , Med. Doft. alhier, te Haerlem, •wien bevorens deze post was toegedagt, hadde voor de aan hem gedane aanbieding beleefdelyk bedankt.
1



C 66 O
Rotterdam. Het Dicht- in Letterlievende Genootschap , onder de Spreuk: Studium Scientiarum Genitrix , te Rotterdam, heeft, den nde van Oogstmaand 1791. deszelfs Algemene Vergadering gehouden. — Na het openen van dezelve , door den Voorzitter Jacob Petrus van Heel , met de gewone Dichtmatige Aanfprakcn , cn ene Ode aan de Regtvaerdigheid, deed de eerfte Secretaris verflag van dc voornaamfte handelingen dezes Genootfchaps, op en zedert de Algemene Vergadering van den Jare 1790. gehouden; cn berichtte wyders, dat op de Prysftof: Triumfzang van Israël, na den doorlogt door de roode Zee, vyftien Verzen waren ingekomen, getekend met de volgende Spreuken, als :
N, 1, Zoo God met ons is, wie zal tegen ons zyn ?
a. Looft Hem die het roode Meir Heeft verdeeld door Mofes heir ; Want zyn gunst, alom verfpreid , Zal befiaan in eeuwigheid.
136. PsALMBÉKYMlNG. S.Eere zy God, in de hoogjie Hemelen!
4. De heere is een Ktygsman.— Heere is zyn naam.
Exod. XV: 3.
5. Door 't fchoon der Jiof bekoord, heb 'k ook gewaagd te
Zingen ,
Of fchoon op lagen toon. €; Myn doel was nooit naar goud, of lauw''ren, fout te dingen.
Gy wraakt dees poging niet .... Kunstrechters J —-s— 'k héb myn loon !
NB. Hier by was geen briefje. 7. De Heer , in Israël geprezen , Doet wonderen , Hy alteen.
Ps. 72.
t. Semper honos , nomenque tuum, laudesque mdnebunt.
9. Mogten Jiegts onze Gezangen — die van deze gebeurtenis gewagen — aan die der Hebreeuwen gelyken.
Herder.
10. De waters overdekten hunne wederpartyders, niet een
van hen en bleef 'er over.
Psalm 106, i 1. Looft den heer , wiens Jlerke hand Isrel leidd"1 uit Faroos land.
Davit.
11. Zingt gy in Chriftus, als uw Hoofd, De Zangprys word u nooit ontroofd.
J3. God zat hier ov«r 's waters vloed; Zyn Majejleit was Isr'el goed.
Anonymus.
14. De heer zal in eeuwigheid en gedurig regeeren, want Faroos Paard, met zynen Wagen, en zyne kuit er en, zyn in de Zee gekomen, en de heer heeft de waters £er Zee over hen doen wederkeren ;—maar de kinderen Jsraè'ls zyn op het droge, in 't midden van de Zee gegaan,
'Mozes ,• \n> zyn> Triumfiitd.
15. Zo zkikt uw grootheid, wufte Forflen , dis God, door donders, fpreekt!
B el lamy.
Dat dc gemelde Stukken, naauwkeurig onderzogt en overwogen zynde, met algemene ftenraien , de Gouden Eerpenning was toegewezen aan het Dichtftuk, onder de Spreuk: °
De heere is een Krygsman : — Heere is zyn naam.
Exop. XV: 3.
en de Zilvereri Eerpenning aan het Vers, getekend:
De Heer zal in eeuwigheid en gedurig regeren, want Faroos Paard, met zynen Wagen, en zyne Ruit er en , zyn in de Zee gekomen, enz.
Mozes , in zyn Triumfiied.
Dat wyders, in aanmerking genomen zynde, dat de Verzen , N. 8, 9 en 15, tc veel waarde hebben, om in 't geheel niet bekroond te worden, maar, om derzelver fehoonheden, hoe zeer onderfcheidenlyk behandeld, agter de voorn, twee bekroonde Stukken, in 's Genootfchaps Werken, ieder als een Accesfit , behoorden gedrukt te worden, en dat daar op, met algemene ftemmen, was gekozen: voor een «erfie Accesftt, N. 8. ter Spreuke voerende:
Semper honos, nomenque tuum, laudesque manebtttt.
Voor een tweede Accesftt, N. 9. getekend :
Mogten flegts onze Gezangen, — die van deze Gebeurtenis gewagen — aan die der Hebreeuwen gelyken !
Herder.
en voor een derde Accesftt, N. 15. onder de Spreuk;
Zoo zinkt uw grootheid, wufte Vorften, Als God, door donders , fpreekt.
Bella.my.
By het openen van 't Briefje, tot het eerstgemelde Dichtftuk behorende, bleek, dat de Gouden Eerpenning was behaald door den Heer Jan Jacob Vereul, gewoon Medelid dezes Genootfchaps, wonende te Amfteldam, en de Zilveren Eerpenning (na dat de Dichter vryheid tot het openen van deszelfs Briefje had gegeven) door den Heer Lambertus van Oyen Az. te Rotterdam, onlangs tot Beftuurder dezer Maatfchappy verkoren. — Doch dewyl niemand zich verklaarde als Dichter dezer Verzen, welken waardig gekeurd waren, om, ieder als een Accesftt] in 's Genootfchaps Werken gedrukt te worden, worden de zamenftellers van die Stukken verzogt, zich, binnen den tyd van 6 weken, of wel voor het einde van Herfstmaand, aan den eerften Secretaris bekend te maken, en vryheid tot het openen van hunne Briefjes te geven, zullende dezelven anders, ongeopend, verbrand worden, gelyk met die der onbekroonde Verzen , in het byzyn der Leden, is gedaan.
Befchermheren en Befturende Leden, in overweginge genomen hebbende, dat onze Nederlanders de eerften zyn geweest, die, tot heil van het menschdom, ene Maatfchappy, ter redding van
.0»-



C «7 3
•neelukkige Drenkelingen, hebben opgericht, en dus daarvan, boven alle andere Natiën, den eerften en grootften lof toekomt, hebben goedgevonden, tot ene Dichtkundige Prysftof uit te
fchryven: , , ' , ,.
De Neder landfche Maatfchappy tot redding der Drenkelingen, om beantwoord te worden voor, of uitterlyk op den laatftcn van Bloeimaand 1793. onder aanbod van enen Gouden Eerpenning, ter waarde van Vyf-en-Twintig Dukaten, aan den Dichter Van het beste Vers, dat de voorf. ftof voldoende zal beantwoorden , en van enen Zilveren Eerpenning, aan den Dichter ran het Vers, dat het bestgekcurde naastby komen zal.
Voorts herrinnerde de eerfte Secretaris den Leden, dat het Genootfchap, voor, of uiterlyk op den laatften van Bloeimaand 1792. de Antwoorden verwagt op deszelfs Letterkundige Vraag : Welken zyn de oorfprong, voortgang en tegenwoordige Staat der Nederduitfche Divhtkunfte? in den voorleden Jare, ten twedenmale , onder aanbod van enen dubbelden Gouden Eerpenning, ter waarde van Vyftig Dukaten, uitgefchreven.
Eindelyk wierd den aanwezenden Leden het uittegeven 2 de Deels 2de ftuk van 's Genootfchaps Werken ter hand gefteld, en alle verrichtingen met enen vriendelyken middagmaaltyd befloten,
NB. De Dicht- en Letterkundige Stukken, die naar de voorf. Pryzen willen dingen, moeten leesbaar gefchreven , en op de voorn, tyden, aan den eerften Secretaris dezes Genootfchaps Abraham Wynands , vrachtvry, gezonden worden, vergezeld met een verzegeld Briefje, waar in de namen 1 Cn woonplaatfen der Opftelleren uitgedrukt ftaan, en téu opfchrift hebbende ene Spreuk, waar mede ook de Stukken getekend zyn.
Haarlem. ïn de verfcheidene Sesfien van de Algemene Vetgaderin'i' des Oeconomifchen Taks , van de Holiandfchè' Maatfchappvc der Wetenfchappen, begonnen den 9, en geëindigd dén \i Augustus 1791. zyn de vol.gendc Prtfmien en Remuneratien toegekend.
Aan het Departement des Oecon. Taks te Amfterdam,U<x& aanzienlyk Gedenkftuk in Zilver aangeboden, ter vereeuwiging der Edelmoedige onderneming van de Leden der Commisfie ter Direftie over het jaar 1784. met de Inzameling en Uitdeling der Liefdegiften, ter onderfteuning der noodlydenden, door den geduchten Watervloed van dat jaar. Dan hier voor heeft de Hr. Vaillant, Gedeputeerde van het voornoemd Departement, op dc mededeling van dit befluit, zo voor zig als van wegen de Leden van dezelve Commisfie vriêndelyk bedankt, verklarende niets anders bedoelt te hebben, dan alleen die ongelukkigen dc vrugten der uitftekende milddadigheid hunner edelmoedige Landgenoten te helpen toedienen ; en thans volkomen voldaan te-zyn, nu ook deze Vergadering, volgens befluit der refpective Departementen , hunne gehoudene Direcjtie, in dezen, met deszelfs goedkeuring vereerde.
Aan den Heer W. van der Meulen, Vee-Doctor te Purmerend,welke in 1788 bewezen had dat, ingevolge de Prysvraag N. 37. in de Koninglyke Ecole Veterinaire te Parys, 4 jaren met yver en werkzaamheid had toegebragt, en thans met voldoende Getuigfchriften heeft bewezen, zyneKonst hier te lande
„..^.u ™nt i-pn vpi-tpovIH Briefte, waar in de namen I
gedurende g Jaren, t»t genezing van Paarden * ander Vee te hebben geöeffend, en doorflaande bewyzen gegeven heeft vaö zyne kunde in het kennen der oorfprong, kentekenen en voorzigtig behandelen der Veeziekte. De volle Pramie van 200 Ducaton.
Aan de Heren W.van Duuren Senior en Charles Malt land, te Vlisfingtn, op welker uitvinding en handleiding een Schardyn- of Sprot-Rokery aldaar is opgerigt, welke Sprot, volgens verfeheide eenparige Getuigfchriften volkomen zo goed bevonden is als dc Engelfche, en met veel fucces gedebiteerd is en zekerlyk zal gecontinueerd worden. Aan ieder de Tweede Gouden Medaille en 25 Ducaten.
Aan den Heer J, N. Braam, Boekhouder en Casfier va« 's Lands Vrycorps &c. &c. te Paramaribo, voor het voldo.cn aan de Prysvraag N. 104. wegens het overzenden van Simai Rouba. in de Colonicn van den Staat gecultiveerd, met opgave der kentekenen &c. de Gouden Medaille en 25 Ducaten.
Aan den Zender van de Roucou of Orliaan, in de Colonicn van den Staat bereid, met berigt der bereiding, de Zilveren Medaille en 12 Ducatea, en zo aan de Remarques der Vergadering voldoet, het overfchot der Prasmie beloofd by Prysvraag N. 324.
Aan den Heer F. C. J. Schmidt, Apothecar te Surisamen, voor het beantwoorden der Prysvraag N. 402. over een Middel tegen de Tetanus of Spasmus Cynicus, door het mededelen vam dit middel, en het bewyzen door Getuigfchriften, dat die vernielende kwaal by 64 Negerkinderen had voorgekomen, en twee daar van reeds aangetast en volkomen genezen, de Gouden Medaille en 25 Ducaten,en wanneer met 1796 doet blyken.dat het middel van het zelfde nuttig Eneél ia de andere Colonicn is geweest, nog extra 100 Ducaten.
Het middel is als volgt:
Voorfchrift der Ingrediënten, behorende tot het Medicament Prefervatif, tegens de Klem of Tetanus , Spasmus Cynicus , opgegeven, en door vele Proeven probaat bevonden door F. C. J. Schmidt, Apothecar t* Surinamen,
No. 1. Foinent. Neemt een once Melilothe Pleister, een once Laurier-oly, een dofis Poeder d'Ailhaud, cn vier lepels vol Dram, laat dit met elkander in een Pannetje op zagt vuur fmelten, doet 'er ' dan zo veel Dram by dat het omtrent een Wynbottel vol is: als het iets koud is,doet daarby in de Eouteille één once Eau de la Reine, fchud het wel door elkander, maakt de Bouteille wel toe, en bewaard het tot het gebruik als by No. 1. hier nader gemeld.
No. 2. Sapje.
Neemd een once Stroop van Rhabarber, met 10 droppelt geest van Hartshoorn, en 20 droppels geest van Menth, door elkander gefthud, en gebruikt als by No. 2,
No. 3. Elixter.
Neemd een handvol Knoppen van Alst, een half lood Aloë, een halt lood Myrhae, een half lood Rhabarber, een agtfte lood Saffraan, laat het op een half pint Dram of ordinaire Brandewyn 24 uren trekken, cn door een Doek gedaan , gebruikt als by No. 3.
I: Ik



Ik ordergefchrevene declareere deze bovenftaande Voorfchriften, die wezentlyke te zyn, na welke ik gewoonlyk de Medicamenten Prefervatif tegcr.s dc Klem by jonggeboren kinderen klaar makc, en na de hier by geannexeerde gefchreven onderrigt late gebruiken, het geen met myn Naamtekening bekragtige
Suriname, den i Juny 1790- . ,
(was get.) F. C. J. SCHMIDT,
Apothecar,
Onderricht wegens het gebruik van het Prefervatif, tegens de Klem by eerstgeborene kinderen.
Wanneer het Kind geboren is, moet men een Compres van fchoon oud Linnen 436 dikte van die grote maken, dat dc Navelfnocr 'er mede bedekt kan worden, als dan Flesje No.i. Foment, wel omfchudden , een gedeelte daar van iets warm maken ; — gemelde Compres daar in dopen, terftond op de Navel van het Kind leggen, het .welk met een doek of wintfel wel tocgebonden moet worden , vervolgens moet men dit Comprcs in geen 12314 dagen afnemen, zelfs niet eens opligten of los maken, egter moet het zelve drie keren daags, als's morgens, 's middags en 's avonds met bovenftaande Foment iets warm nat gemaakt worden.
Twee uur na deze eerfte verrichting geeft men het Kind alle twee uur een Theelepel vol van het Sapjs No. 2. En de Moeder neemt alle morgen een halve lepel van 't Elixter No. 3. met wyn of water.
Intusfehen moet men zorg dragen dat het Nieuw geboren Kind aan gene natte of koude bloot gefteld word, ook moet de Navelfnoer aanftonds naar de Geboorte afgefneden of gebonden worden; als mede moet de Moeder At eerfte Melk aan haar Kind te zuigen geven.
Aan den Zender der Getuigfchriften van het nuttig gebruik der Steenkolenteer, om het Paalwerk aan de Zeehavens en Dyken te befchermen tegen dc Paalwormen , de Pramie van 200 Ducaten, Prysvr. blz. 422. No. 605. wanneer aan H. H. D.D. blykt, dat de Proeven zedert 1786 genomen, voldoende bevonden zyn.
Aan J. Bronkhuyzen te Leyden, voor het verdebiteeren van 2560 EllenCarfaay, aan diverfcGodshuizen , en aan C. MaasVz. te Delft, voor 4168I Ellen, aan ieder voor Ieder El een halve ftuiver, en een dito halve ftuiver aan de Godshuizen , aan welke dezelve zyn geleverd.
Aan d. J. Verhoef te Utrecht, voor zyn Inlandfche Winkel, ter waarde van ƒ 23275: 14: 8. ingevolge de Prysvr. N. 256. blz. 132. voor het tiende Jaar ƒ 400 : - : - en aan Teunis van der Heyden te Amfterdam, voor zyn Inlandf. Winkel, waardig ruim ƒ 3000 : - : - de Pramie van ƒ90 : -: - en dc Zilveren Medaille, ingevolge Prysvraag N. 491. blz. 332. voor het vyfde jaar.
Aan den Konstfchilder H. Voogd, te Romen, wegens getoonde blyken zyner vorderingen in de Schilderkonst, en continuatie der Pramie van 50 Ducaten voor het derde jaar.
Aan den Uitvinder van een Vertinzel voor koperen Vaten ter bereiding van Spyzen, het welk ia hardheid het best gewoon
Vertinzel overtreft, en onfchadelyker zou zyn; zo het geheim der bereiding ontdekt, en aan de verdere vereischtens der Refolutie voldoet, 100 Ducaten.
Ook heeft de Vergadering met genoegen gezien, de verbeteringen aan een Mangel, waar door dezelve met minder moeite kan gebruikt worden, door Autorit Cvink , Mr. Timmerman , alhier ingezonden ,. — en van zeker Konst Fornuis , waar door met weinig vuur vele Spyzen op onderfeheidene Fornuizen te gelyk kunnen bereid worde», geprafenteerd door Godefridus Tombergh, Mr. Hoeffmit en Slotemaker, mede tc Haarlem woonachtig , met aanmoediging om in hunnen kunst yver onvermoeid voort te varen.
De Pramien op de Tafelkleden Fabriek van Gebr. Reyn, te Hilverfum, en de Marmer Papier Fabriek van W. van Bergen , te Breda, in 1787 beloofd, zo hun Fabriek tot dit Jaar continucerende is, uitgekeert, wiyl gebleken is dat dezelve continueerde.
De Schryver van zekere Tweede Brief over dc Hedendaagfche Scheepsbouw, getekend f. PViltens, word op nieuws uitgenodigd, om zig nader bekend te maken aan Heren Directeuren van den Oeconomifchen Tak, nadien zyn Brieven in Confideratie zyn gekomen , en men geen Rcfolutic daar over kan nemen voor dat men nader daar over heeft gefproken.
Ook zal de Oeconomifche Tak dit jaar weder ene fbmme Van Twee duizend Guldens afzonderen, om daar voor, ten dienste der Koopvaardye en Visfcheryen dezer Landen, uit te rusten Vyftig behoeftige Jongelingen, boven de 10, en beneden de 16 Jaren oud, binnen dc Republiek geboren, en tot de Zeevaart genegen, mits dezelven nooit gevaren, en reeds by den enen of anderen Schipper dienst genomen hebben.
Deze Uitrusting zal voor eens gegeven worden ter Somme van Agtentwintig Guldens aan elk Jongeling, en van Zes Guldens tot een Pramie na volbragte Reizen, wanneer hy zig wei gedragen heeft, en ten minften Negen Maanden in dienst is geweest.
Daar en boven zal aan de Ouders, Voogden, Armbezorgers of Godshuizen, (des begerende) voor het aangeven van elk zodanig Jongeling, gelyke Somme van Zes Guldens vereerd worden.
Men zal zig in alle plaatfen van deze Republiek kunnen aandienen by den Secretaris van het Departement des Oeconomifchen Taks, indien aldaar een Departement is gevestigd , en anderzints aan enen der naast by gelegene Departementen; zullende, wanneer het getal van vyftig Jongelingen voltallig is, de overfchietendc, indien dezelve Pramie in een volgend Jaar word gecontinueerd, praferabel zyn.
Hier mede zal een aanvang gemaakt worden na primo September eerstkomende.
By de Vergadering is ook goedgeronden, de Prysvr. N. 207. weder op tc geven, dus luidende:
Vcrfcheiden Pramien, te zamen ten hoogfte ter fomme van 100 Ducaten, zuilen jaarlyks naar verdienften cn het gewigt der zake, ter discretie der Algemene Vergadering, uitgedeeld worden aan die Scheeps - Officieren, Schippers, Stuurlieden of
Zee-



1
eeeReden in het algemeen, weJkfl de beste waarnemn:;en van
nattige zaken , nutte ontdekkingen, of de naauwkeur.gfle
Proefnemingen met nuttige uitgedachte m'ddelen, de vcrbetering der Zeevaart betreffende, hebben gedaan, en dezelven zo vecï mogelyk met getuigenisfen of bewyzen gettaafd, aan den Oeconomifchen Tak zullen mededelen.
By deze Algemene Vergadering is ook gerefolvecrd de Pramien op het Spinwerk, te vinden by haar Prysvr. blz. 73- en volgende, cn blz. 185. N. 33<5. blz. 261. ook de Pramien op de Carfaaycn nog een Jaar te continuceren.
Als mede de Pramien uitgeloofd voor het Breyen van de meeste en beste Buisharingnetten, zo als in de gedrukte Prysvraag N. 49-6. blz. 338. te zien is', voor 3 Jaren tc continueren.
De opgegeven en gecontinueerde Prysvragen, zullen zo dra mogelyk, by haar Boekverkopers C. Plaat en J. Loosjes Pz., te bekomen zyn.
Gemakkelyke en zeer eenvoudige, zo wel als zekere, Methode, om de hoegrootheid der tusschenruimTE van de PaRALEL-
len enes Micrometers, nevens het Gezigtveld in Verrekykers en Telescopen te bepalen; als mede om de middellyns vergrotingen van dezen te berekenen.
(Medegedeeld.)
Men fteke op het Veld, loodlynig in den grond, een Stok, waar op enige Rynl. voeten getekend zyn, en verdele deze voeten in duimen.
Men plaatze zich vervolgens op enen afftand van 280* voeten Rynl. van den voornoemden Stok; wanneer ieder voet in ons oog, onder een hoek van 12 minuten, en ieder duim, op den Stok, onder een hoek van 1 minuut zi°- zal opdoen: gelyk ligtelyk door de driehoeksrekening opgemaakt kan worden. De 286§ voet voor Radius aangenomen zynde, dan is ieder voet op den Stok (of duim) de Tangens van den hoek in ons oog.
Nu befchouwe men door den Verrekyker of een Telescoop den Stok, en telle hoe veel duimen men te gelyk zien kan in den Kyker, en juist zo veel minuten zal het Veld des Gezigts bevatten.
Ook ziet men daadlyk het beloop der tusfehenruimte van de Paratellen van den Micrometer: indien ze kleinderzyn dan een minuut of groter, kan zulks naauwkeurig opgemaakt worden, door zo vele Paralellen en duimen te nemen tot dat de ftrepen der duimen op den Stok, agter de Lynen van een Micrometer, vallen. By voorb. 3 duimen ftonden tusfehen 2 tusfehenruimtens der Paralellen van den Micrometer, dan was de waardy der Paralellen 1'. 30". of bedekten 3 Paralellen 2 duimen, was ieder tusfehenruimte 40" &c.
Om de vergroting van het Telescoop tc vinden, ga men dus tc v/erk: men metc dc opening van dc blinding (Diaphragma)agtër het Oogglas. Stel die eens 2,4 Lynen, en het'Brandpunt van het Oogglas zelve 2 Lynen, cn het ganfche Veld des Gezigts 15 minuten-, dan zal dc vergroting en middellyn ruim 200 malen zyn.
oplossing.
(*) Van dit Stuk , 't geen nu onlangs in 't Nederduitsch vertaald, in't ligt gekomen is, zullen wy, zo fpoedig mogelyk, onten Lezerea een nader en breder verflag geven.
I 3
I
a b Zy 't Gczigt des Velds = 15' groot , volgens de opening of het gaatje van de blinding 2,4 Lyn of =: 24.
Nu worden deze 15' gezien of ze in de blinding ftonden, dat is op den afftand van het Brandpunt des Oogglas , of op den afftand van 2 lynen: derhalven
bc Rad. ab Tangens 20 — 29 — 24 x
24 Log. 1,3802113 Rad. 10,0000000
11,3802112 20 Log. 1,3010300
10,0791812 komt x, de Tangens van 500. 11'.
Daar nu een hoek van 15 minuten vergroot is tot 50». ilr. zo is de vergroting ruim 200 malen.
Iets over de Boekery, benevens het CleMentynsch Museum, in het Vatikaan, tc Rome.
(Getrokken uit Jrchenholtz Tafreel van Italien.) (*)
Het Vaticaan is, buiten tegenfpraak, het grootfte Paleis van Europa; dan of 'er twaalf honderd zo grote als kleine Kamer» in zyn, gelyk men durft verhalen, daar twyffel ik aan. Van binnen is het zelve niet zeer prachtig, maar zulks word ligt over 't hoofd gezien, als men de ogen Haat op de kamers en de gaanderyen van Raphaé'1, op de Sixtynfche Kapel, op de Boekery, en eindelyk op het Mufeo Clemejitino.. Indien men by dit Paleis voegt de Kerk van St. Pieter, die 'er als aan vast is, zal men bekennen moeten dat de gehele waereld ons
geen



C 7* )
geen plaats oplevert, welke van meer gewigt is voor de fchonc Konsten. De vertrekken van Raphaël zyn Iedig_, men vind 'er geen enkel ftuk Meubel; maar 'er is nooit een eind aan het aantal bewonderaars. Het fchoonfte van deze verzameling is de School van Athene; zy beflaat de gantfche zyde van een zaal. Als een crkentclyk leerling heeft de Kunstenaar zyn Meester, Bramante, geplaatst onder de wyzen van Griekenland: hy is in 't gewaad van een Wysgeer, en houd een winkelhaak in dc hand. De Kapellen der Pausfen Sixtus en Paulus zyn beide in 't Vaticaan, overal elders zouden ze grote en fchone Kerken zyn. In de eerfte word dat vermaarde Schildery van Michel jdngelo gevonden , het welk het laatfte Oordeel verbeeld ; ook word in deze zelfde Kapel, gedurende de heilige week, dat verheven en onnavolgbaar Miferere gezongen, hetwelk wel waardig zou zyn , door een Liefhebber, in alle deszelfs omftandigheden opgegeven te worden, 't Is vry zonderling dat men het nog nergens heeft kunnen navolgen, zelfs niet te Rome: (*) nog zonderlinger is het dat men niet weet van waar het komt dat dc Sixtynfche Kapel by uitfluiting de verdienfte heeft van het wel uitvoeren van dit ftuk te begunstigen. Men eigent het toe aan de bouwing van deze Kapel; maar het inwendig zamenftcl of timmering heeft niets aanmerkelyks. Deze Kapel maakt gevolgelyk het waré tcgenftuk uit van het Toneel van Panna , het raadzel daar alle lieden van de kunst voor ftilftaan, en dat misfehien door onze naneeven zal uitgelegt worden, wanneer zy meer kundigheid zullen verkregen hebben dan wy, in de wetten der klanken en wederklanken.
De Boekery van 't Vaticaan is zo aanzienlyk niet als men zig verbeeld. Zy beftaat uit ten naasten by vyftig duizend Boekdelen , die alle in zeer lage Kasfan befloten zyn ; maar 't is' zeker dat de innerlyke waarde der Boeken, en de zeldzaamheid en menigte der Handfchriften rykelyk dat klein getal opwegen. Tot onderhoud van deze Boekery zyn jaarlyks 3000 Scudi beftemd. De Romeinen, die deze verzameling door en door kennen, belyden , dat de Boeken van Heidelberg naar Rome overgebragt, 'er, buiten tegenfpraak, het gewigtigfte gedeelte van uitmaken. Men heeft weinig nut van dezen letterkundigen fchat. Dc Boekery ftaat flegts enige weinige uren daags open, en het Vaticaan is zo wyd af van de wyk, waar byna alle enigzints welgeftclde lieden wonen, dat zulks de lust om 'er gebruik van te maken vry wat vcrflaauwt. Men moet een fchriftelyk verlof hebben om 'er dc verboden Boeken te lezen ; dit verlof kan door een Verzockfchrift verkregen worden, waar in men tc kennen geeft, dat men die Boeken eniglyk verlangt te lezen om zc vervolgens tc kunnen wederleggen.
Daar de Italianen niet veel werk van de Wetenfchappen maken , en ze altoos beneden de fchone Kunften ftellen , moet mén zich niet verwonderen hunne Boekeryen meer te zien gelyken naar een Gaandery , dan naar een verzameling van Boeken. — 't Zyn de Standbeelden, dcSchilderftukken , de Borstbeelden &c. welken zy op 't voordeligst plaatzen. 't Is in het Vaticaan even eens gcfteld ; in dc fchoonfte zalen van de Boekery ziet men van alles, uitgezondert Boeken, deze ftaan verfchoven in kleine hoekjes, ter linker- en ter rechterzyde. Een dier ver-
(*) Men heeft onlangs , in Duitschland, Premien begonnen uitteloVen, vójr de beste en voldoende Compoiltien van een Miferere.
trekjes, dat klein maar bekoorlyk was, is door het Penceel va» Mergs een groter luister bygezet geworden.
Het fraayfte ficraad van 't Vaticaan is het Mufeum, eneon» fchatbare en onvergelykelyke verzameling van Oudheden. Gart' gamin was 'er de grondlegger van. De tegenwoordige Paus drukt de voetftappen diens groten mans, en doet zyn uitterfte best om het zelve te vermeerderen. Daar de fmaak van den Heiligen Vader bekend is, bevlytigen de Steden en de Kloosters van zyne Grondgoederen zich om 't zeerst om hem allerleie ftukken van oudheid te fchenken, waar door deze verzameling zodanig toeneemt, dat men welhaast plaats voor dezelve zal ontbreken. De noodzakelykheid om deze kostelyke: overblyfzels der oudheid op ene voordelige wyze te plaatzen, deed de gedachten vallen op enen Tempel, welke tot dat einde zoude dienen. Dit ontwerp verwekte dc bewondering van alle; kenners: maar kwam ongelukkiglyk van een Vreemdeling, die geen onderfteuners had; het wierd derhalven verworpen, en 1 de Tempel wierd gebouwd naar het Plan van een Italiaan, die: geen de minfte fmaak bezat. Aldaar vind men den Apollo, den 1 Laöcoön, den Torfo en het Standbeeld van Antuioiis. DeTorfo is flegts de romp van een beeld, cn zelfs niet meer dan een blok, doch word van alle kenners bewondert, uit hoofde van. deszelfs grote en naauwkeurige navolging van de Natuur. Mem wil dat Winkelman het uren aan één kon befchouwen, cn dat: hy in de drift der vervoering denkbeeldig het hoofd, de benen 1 en armen maakte, welken aan dit meesterftuk ontbreken. Hoe-t zeer men ook den Laöcoön bewondere, word nogthans , vry algemeen , den voorrang aan Apollo gegeven, een ftuk dat uit: dc hand der Goden fchynt gekomen te zyn. 'Er is grond om. te geloven dat dit Standbeeld voor dezen heeft toebehoort aan < den Tempel van Delphos. De grootfte kenner, welke ik op. myne lange reizen ontmoet heb, een man, die alle Kunsten\ doorkropen had, cn den kieschten fmaak bezat, zeide my : dat: nooit enige kunst, die der Poëzy 'er onder begrepen, een dergelykcn Apollo had voortgebragt. Enige ligte gebreken nogthans,, welke men 'er aan ontdekt heeft, leveren een bewys op , dat: dit meesterftuk niet geheel volmaakt is. Dit Mufeum werd, in 1 't jaar 1780. verrykt met de negen Zanggodinnen, welke mem van Tivcli deed komen. Ze zyn van natuurlyke grootte , em verfeheide onder dezelven zyn waardig bewondert te worden.. Men moét déze verzameling by de kaars zien om al derzelver ■ luister te bewonderen : dc uitwerking is als dan ongemeen, en 1 de fpeling.de mengeling van fchaduw en licht, brengen fchoon-heden voor den dag, welke by't daglicht 't doordringendst oog; ontfnappen.
bekendmaking.
By P. J. Kasteleyn, Apothekar en Chemist, te Amfterdam , op de oude Turfmarkt, naby de Doelenftraat,, welke eigenhandig alle foorten van Chemicaüa en Geneesmiddelen bereid, zyn reeds in gereedheid en te bekomen, alle de Middelen tegen de Kinderpakjes, vani wylen Dokter /. J.] van den Bosch.
NIEUW?



C 7* )
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Frankryk. Nouvelles récherches fur la fievre puerperale, par M. Doublet. 'Parys by Mequignon 1791. 355 blz. ini2mo. De Schryver zoekt in dit werkje te bewyzen , dat de Koorts der Kraamvrouwen meest afhangt van ene meerdere of mindere Zogverplaatfing. Hoewel 'er zeer veel met reden tegen dit gevoelen kan ingcbragt worden, zo maken echter de bondige redeneringen , en de menigvuldige eigene waarnemingen van den Schryver dit ftukje zeer lezenswaardig. Journ. Encycl.
Esfais fur les moyens de former de bons Medecins, fur les Obligations-reciproques des Medecins et de la Sociéte'; partie ffun projet tfédu-cation Nat'mnale relative d cette profesjion , par M. J. J. Menuret. Parys by Pierres en by den Auteur, 1791. De fchone ftyl, die in dit werk heerscht,dc gewigtige waarheden, die in het zelve voorgedragen, en de deels uitmuntende voorllagen, die daar in gedaan worden tot verbetering van geneeskundige inrigtingen en ftudien, maken het zelve de aandagt van Geneeskundigen, zo wel als van Regenten, overwaardig. Journ. Encycl.
Adresfe de PAgriculture a MM. de PAsfemble'e Nationale, par M. Mercier. 38 bladz. 8vo. Parys by Periet en Defenne 1791. De naam van den Schryver is borg voor de waarde van dit Stukje, waar in de verbetering van den Landbouw met oordeel en vaderlandfchcn yver-aanbevolen word. Journ. Ene.
InflruElions et Obfervations ,fur les maladies des an'imaux èomefliques, avec les moyens de les gue'rir, de les preferver, de les multiplier, de les e'le'ver avec av/intage, &c. ouvrage redige' pat- une Sociétè, mis en orxire et publie par R4iti. Chabret, Flandrin et-Hazard, pour Panne'e 1791. Parys, by de Wed. Vallat-la-Chapelle, 432 bladz. 8vo. Dit werk ftrektten vervolg op de bekende. Almanach Veterinaire, en zal jaarlyks vervolgd worden. De Schryvers der verfchillende hier voorkomende Verhandelingen en waarnemingen, fchyncn alle geloof en vertrouwen te verdienen. Journ. Encycl,
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, .als mede ^huishoudkunde, handwerken en fabrieken, eetrekkelyk.
Hannover, den 14 April. By het langs hoe meer toenemend gebrek aan Eikenbast, en de herhaalde aanzoeken der Hannoverfche Leertouwers by de Regering aldaar, om verbod van Uitvoer van Eikenbast, errinnerde de Hr. Raad Wehrs, in het Hannoversch Magazyn, op nieuw enige Inlandfche Bomen en Planten, die, volgens daar mede gemaakte Proeven, ene even zo goede ftoffe, om te Looyen opteleveren, als de Eikenbast. De Hr. Wehrs moedigde den Hr. Solhmann den jongen aan, een zeer bekwaam Leertouwer, die onlangs, even buiten Hannover een fchone Leerloyery, met vele verbeteringen, aangelegd heeft, om proeven te nemen met de Sumacn (Rus corta¬
nd) , een Indifche Plant, doch die in *t Keurvorstendom overvloedig wast. De daar mede gelooyde Kalfshuiden worden door alle Leertouwers en Schoenmakers alhier , voor zo goed als echt Engelsch Leer gehouden, waar van het pond ten minften 2 Gulden waardig is, fchoon het pond van ons beste Inlandfche Leer flegts op de helft dier prys te liaan komt. Men draagt hier reeds Schoenen en Laerfen van dit Leder. De Hr. S. gebruikt, by deze Sumach-run, nog een toezctzcl, om ze des te fterker t« maken, waar van de kosten byna niet noemenswaardig zyn, als belopende voor dc 50 Kalfsvellen niet meer dan 2 penningen. Om gewigtige redenen echter verkiest hy, dit byvoegzel voor als nog niet opentlyk bekend te maken. De Hr. S. neemt thans ook proeven met andere Inlandfche Plantgewasfen, waar ^an de Hr. W. eerlang ene. omftandige befchryving zal in 't ligt geven.
De laatstgemelde heeft ook weten te bewerken , dat men in 't Lunenburgfche zeer goede en fterke Hoeden uit Plantgewasfen maakt.
Brugge, den 12 Augustus. „ Gedurende de maand July zyn alhier, door de Nederlandfche Visfers ingebragt 1667 Tonnen goede Doggersbankfchc Aberdaan, en, gedurende de eerfte dagen dezer maand Augustus, zyn 'er' reeds 1326 Tonnen ingekomen. Ook heeft men, in den tyd van 41 dagen, te Oostende ingebragt 2994 Tonnen Noordvisch, zonder daar by te rekenen de Aberdaan, d;e in het land gebragt is door de Visfers van Nieuwpoort, en met de Vaartuigen van Brugge."
„De Haringvanst is even gunstig: want, behalven de grote hoeveelheid, te Nieuwpoort aangekomen, heeft men, zedert 1 July, te Oostende, voor "die Stad alleen, binnen gebragt 689 Tonnen Haring."
Middel om Boter voor sterk of rans woeden te bewaren.
Gemeen Keukenzout is niet genoegzaam om dc Boter, voornamclyk in den Zomer, zuiver van fmaak te houden.
Het volgend middel word in een Engelen Weekblad opgegeven, als beproefd en gefchikt, om de Boter, zelfs verfcheidene jaren lang, goed te doen blyven, en voor rans worden te bewaren.
Neem twee delen best grof Zeezout, een. deel Sa'peter, en een deel witte Suiker? wryf het fyn in een Mortier, en meng het naauwkeurig onder elkander. Men neemf twee lood van dit mengzel tot een pond Boter, waar-mede men het zelve mengt, even gelyk men gewoonlyk met het Keukenzout doet.
In 't begin laat zich zekerlyk de vreemde fmaak van de Salpeter en Suiker enigzins aan de Boter proeven. Maar na verloop van drie weken kan men 'er niets meer van befpeuren.
ÏRY8



C 72 )
prys der granen.
ROGGE. Het List. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 84aioo
Poolfe bonte en witte i;oai8o Koningsberger . . 82 a 100
Dito rode . . Pommer, Colb. enStett.
Warder, Heug'fe en Elb. 1205170 garst,haver,boekw.
Koningsberger . . 125 a 155 Vriefche Winter .
Vriefche . . 12; a 160 Zeeuwfche Overm. .
Bovenlandfche . 1403156 Brouwhaver . . 62382
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.22 a 23
Zeelandfche . . 160 a 190 Dito Brab. en Vlaamf. L. —
oly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam /33ia33?
Overm.'tLast c£ 3° a34 dito Lyn . . . ƒ 33?a33l Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 42 342}
vansfch. . . j 6 a 7§ WalvischTraan,'tquart. Hcnnipzaat . . / 6 a 7 van 12 Stek. . f 71*7% Dito rode . . ƒ 50351
wissel-cours.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt ft
2 maand. \ o6| dito op 2 m. . 38,5.4
Bilboa \ 95I Hamb. zigt . ft. 34II
Cadix . . . 96I dito 2 m. . ft. 34!
Sevilien \ 95! Altona,zigt ft. 34H
Lisfabon . . \ 52J dito 2 m. . ft. 34!
Vfnctien . . \ <)\\ Breslau,6 w. dat. ft. 45
Genua . . . $ 8si Wenen, 6 w. dat. ft. 34!
Livorno . . . \ Antwerpen pCt. sjverl.
Parys, 2 m. . . 4 43? Gent . . pCt. 3§verl.
dito zigt . . $44343! Brusfel . pCt. 3|verl.
Bourdeaux, 2 m. . \ 44 J Zeeland . pCt. i\ verl.
dito, ia . \ 44I Rotterdam pCt. \
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ355-
dito, per banco
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 8»
Oade dito . . ƒ 5, l\
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 7
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7
Lunenb. dito , . ƒ 9, 7
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6
Guinies . . . ƒ12, 2
Souvercine . • ƒ15,17
pCt. 8|a | pCt.
Nieuwe Louis d'or 11,7,10,17 Zonne Piftol. . ƒ11,4 Croix de Malta ƒ 13, 3 Carolin. . . ƒ11,12 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25, 8 dito- Grof . . ƒ 25, 5 Agio van de Bank § pCt.
Amsterdam, den 22 Aug. 1791,
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 154: in 's Hage 11, cn te Haarlem 1 ï, onder welken laatften 6 beneden de: J2 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Wasrnemingen van 7 tot 13 Aug. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 3. den 7, 8 en 9 Aug. Barom. < Laagfte . . 28, o|. den 11 den.
Gemiddelde der gehele Week 28,2,41.
Therm. fHoogfteftand 230. 's Midd. van den 7 Aug. Reaumur.< Lasgfte . . n°. 's Morg. van den 9den. (.Gemiddelde der geheleWeek 18,6 gr. Heerfchende wind N.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
cn te Haarlem 1 ï, onder welken laatften 6 beneden de:
baro- thermo- streek I791 me- meter. der luchtsge-
Auo. ter. Noordi Zuid. wind. steldheid.
( 29. 8-§ 69 76f z. w.
17. < 29. 9 7i§ 82 bewolkt.
| 29.10! 6i§ 58 ■
f30. o 64 73 w. n. w.
18. <30. o 71 85 n. w. bewolkt. ^30. 1 68§ 67§ n. n. o.
f 30. 2§ 63 f 66 n. t. o.
19. <30. 2 67§ 68f bewclkt.
I30. 2§ 6o| 58^ ______
f30. 3 6l 64J n. n. o.
20. ^30. 2| 69 77 ——— omtr. betrokken. (.30- 2i 55 52 ■ -■■
("30. 2 63 64 n. o.
21. <30. o| 71 85 wolken.
U9.n§ 63§ 6i|
f29.11 65 73 j o. z. o. j omtr. helder,Nam..
22. •! 29. 9I 77| 96 I n. o. [ van ve re donder, (.29. 8 6S\ . 62I | j 's Av. weerligt.
f29. 8| [ 7of 70| n. t. w. . 'sM. dond. V3n verr-
29. 7J 77 91 n. n. o. 1 rewein. :eg. verd.'.i
" ^29, 8 j 60 58 w.n.w. I wolk- 'sAv. heldert
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.



No. 166.
AL GEMENE
KONST- en LETTEMODE,
r O O R MEER- EN MIN-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 2. September.
BERIGTEN.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
SF^feügen 23 Julv, overleed te Wenen, aaneen Maag-
t-p^ 1 kramp, in den Ouderdom van 49 Jaren, de *-* |] beroemde Bornn, een der eerfte en bekwaamfte Bergftoikundigen van dezen tyd. Zyne uit- j vinding van het Amalgama zou alleen genoeg geweest zyn, om zyn naam onfterflyk te maken.
Zyn arbeid in het Stookhuis, zyne talloze Scheikundige proefnemingen, en zyn gedurig bezoeken van de Mynen, hadden zyn zenuwgeftel fterk aangedaan. Ingevolge hier van was hy aan ftuiptrekkingen onderhevig, die zomtyds zeer pyniyk waren. Zyn verlies zal by alle Liefhebbers der Natuurlyke Hiitorie en Scheikunde , niet weinig betreurd worden.
NEDERLANDEN.
^s Hage. Het Genootschap tot verdediging van den Christelyken Godsdienst, opgeruit alhier, heeft deszelfs vylde AlgeBieene Vergadering gehouden, op Donderdag den 21 Julyi7Qi. welke plegtigheid met de aanzienlyke tegenwoordigheid van Zyne Boort. L'ooghe'd, den Heere Ptinfe Erffiadhouder, cn Zyne Hoogheid den Heere Erfprins van Oranje en Nasfau is Vereerd geworden. Dc Hr. Martinus Rummerink, Predikant te Dordrecht, heeft ene aanfpraak aan de Leden gedaan: over jh,et diep en ver zich verfpreidend kwaad, het weik in 'tbyzon-
ViL DEEL.
der de hedendaagfche aanvallen tegen den Chriflelyken Godsdienst verwekken.
Na het eindigen dezer Redenvoering is de plegtige uitfpraak gefchied over de ingekomen Antwoorden op de Prysvraag, in 't Jaar 178.8 uitgefchrevcn : welke zyn de voornaamfte oorzaken, dat allerlei fchriften, die, of den geopenbaarden Godsdienst in 't gemeen, o,f de voornaamfte waarheden van denzelven in 't
byzonder beftreden, in onze dagen groteren opgang maken dan voorheen, en niet zelden zeer diepe indrukken in 't gemoed van den Lezer agterlaten? En is de Eereprys van een Gouden Medaille of vyftig Ducaten toegewezen, aan den Schryver der Verhandeling, getekend met de Spreuk: de Wysheld Is gerechtvaerdlgt geworden van haare kinderen, Evang. Matth.Xl ■ 19. Het bleek echter by het openen van 't Billet, dat die Schryver verkoos zig als nog verborgen te houden onder den naam van Chrlstlaan. (Dirigerende Leden wenfeher., dat de onbekende Schryver hun gelegenheid geeve , om met hem over de twee voorftellen in zyn na"chrift en brief van 6 Nov. 1790 gemeld, te kunnen handelen.)
Onder de overige Andwoorden, op die zelfde Vraag ingekomen, was nog ene Verhandeling, met de Spreuk: haar wu rd zal voorteeten gelyk de kanker, Paulus 2 'iitri. ll- 17. welke mede na den prys zou hebben gedongen, indien zy niu zeven maanden te laat was ingezonden, en de Schryver njA,verzuimd had een verzegeld Billet met zynen naam daar by te voeden. Echter heeft het Genootfchap goedgevonden deze Verhand ling om haare voortreffelykheid agter dc bekroonde te laten drukken.
Nog heeft het Genootfchap , behalven ecnige andere Verhandelingen over zommigen der vyf Voorftelkn, in de drie voorgaande Prpgrammata gedaan, ene ontvangen, dienende ter aanwyzing van 's menfehen oorfpronpelyke verplichting, en d:n aart der gehoorzaamheid, die Gods Wet vordeijt, ga kend : d e gezond zyn hebben den Medlcynineester niet van noden, maar
K die



C 74 >
die ziek zyn. Jesus. Wtlke waardig geoordeeld is mei een Zilveren Medaille of tien Ducaten beloond te worden. By het openen van 't verzegeld Briefje bleek, dat de Schryver ia de Wel Eerw. Heer Helperus Ritzema van Lier, A. L. M. Ph. DoSt. Medebedienaar des Goddelyken TVoords aan de Hoofdplaats van de Caap de Goede Hoop.
Ook heeft het Genootfchap. geoordeeld.dat ene Verhandeling, getiteld: De leere der voldoening aan de Goddelyke Gcrcgtigfteid door een Middelaar, in zeker voornaam gezichtspunt befchouwd ; cn getekend met de Spreuk : Zie het Lam Gods, dat de zonde der wereld wegneemt, met dien zelfden Eereprys zal bekroond worden, mits de Schryver de vryheid geeve aan Dirigerende Leden, om het Billet te openen, ten einde met hem in onderhandeling te treden over enige nodige veranderingen.
Het Genootfchap heeft in het Jaar 1787 uitgefchreven, en in het Jaar 1789 herhaald een Voorftel van dezen inhoud: Naardien de hedendaagfche Beftryders der voornaamfte Waarheden van Chiistelyken Godsdienst zig niet zelden beroepen op den Allegorifchen cn Zinnebeeldigen ftyl der Oosterlingen, om hier door de waarheden, die in den Bybel voorkomen, en door de Proteftanten daar uit worden afgeleid , te ontzenuwen; vordert het Genootfchap ene Verhandeling, waar in de voorbeelden van zodanig misbruik in dc Uitlegkunde der H. Schrift uit de werken van gemelde Beftryderen aangevoerd, en te gelyk genoegzame regels opgegeven worden, volgens welken 't geen al of niet Allegorisch is onderkend, en de waarheid, in een Allegorifchen ftyl voorgefteld, met genoegzame zekerheid bepaald kan worden. Op dit voorftel is wel ene Latynfche Verhandeling ingekomen, die veel goeds behelst, met de Zinfpreuk: Inter utrumque tene, medio tutisfimus ibis! Doch daar in word meer gefproken van dat misbruik der Uitlegkunde omtrent enige BybeJfche Gefchiedenisfen, dan omtrent de leerftellige Waarheden, die in den Bybel voorkomen, en door de Proteftanten daar uit worden afgeleid; en daar in zyn gene genoegzame regels opgegeven, volgens welken 't geen al of niet AUegorich is onderkend, en de waarheid, in een Allegorifchen ftyl voorgedragen, met zekerheid bepaald kan worden.
Hierom word dit zeilde Voorftel nu ten derdenmale opgegeven, met verzoek, dat de Schryver dezer Verhandeling, en andere Oordeelkundigcn, zich benaarftigen, om die belangryke ftoffe, overeenkomftig het aangewezen doel der uitfehryving, op ene meer volledige wyze tc bearbeiden, en hunne vertogen, voor den eerften September des Jaars 1793. aan het GenootJchap te bezorgen.
Ook heeft het Genootfchap geen voldoende Antwoord ontvangen op twee Voorftellen van het Jaar 1789. verlangende Ene opgave en wederlegging der voornaamfte zwarigheden, d"oor hedendaagfche Beftryders ingebragt tegen de geloofwaardigheid van Mofcs als Gefchiedfchryver, vooral ten aanzi n van de Wetgeving op Sinaï; met een voorafgaand kort hiftorisch berigt van 't geen dies aangaande door anderen reeds te voren i» betoogd; en met aanwyzing van üie Schryveren.
Eh ene foortgelyke Verhandeling, betreffende de geloofwaardigheid der Apostelen, als getuigen van Jezus Opftanding »n de UitftortiBg der gaven des Heiligen Gees^es op den Piftxttrdsg,. /
In welke laatfte Verhandeling dus ook ene foortgelyke opoaveren wederlegging word vereischt van de voornaamfte zwarigheden,, door hedendaagfche Beftryders ingebragt tegen de geloofwaardigheid der Apostelen , As getuigen der Gcbeurenisfcn ; met een voorafgaand kort hiftorisch berigt van 't geen dies aangaande door anderen reeds te voren is betoogd; en met aanwvzing van die Schryveren: 't geen echter in de antwoorden- op. dit ftuk niet naar behoren is in agt genomen..
Om deze aor-zaak worden die beide Voorftellen, thans - ten twedenmale uitgefchreven, in verwachting van meer voldoende antwoorden, welke voor den eerften April van't Jaar 1793 moeten worden ingeleverd..
En, terwyl men met verlangen, uitziet na dé-Verdediging van: de echtheid dier Boeken, zo des Ouden als des N. Teftaments ,. welke in onze dagen meest beftreden zyn; agtervolgens het derde Voorftel van het Jaar 1788. welk, om de uitgebreidheid dezer ftoffe, in het Jaar 1790. in tweeën is verdeeld, en voor September 1791 moet beantwoord zyn: heeft het Genootfchap,. iu_ aanmerking nemende, hoe zommigen tegen de Profeetifch^, Schriften dien argwaan zoeken te verwekken , als of dezelve door byvoegfcls van later hand misvormd waren,, goedgevonden , verftandige Byvelvriéndèn tevens uit te nodigen, om voorden eerften April van het Jaar 1793. aan het zelve toe te zenden
Ene oordeelkundige Verhandeling, waar in deze ongegronde argwaan omtrent de Schriften der Profeeten word weggenomen , en betoogd, dat daar in geene Voorzeggingen na derzelver leeftyd zyn ingelascht. Nog wacht het Genootfchap voor den eerften September van 't Jaar 1792 voldoende Verhandelingen over deze twee Voorftellen :
Naardien de grond van alle waarheid in de natuur der zaken, en in het eeuwig verftand der Godheid, o»veranderlyk is, en dus onafhanglyk van de verfchillende begrippen der fchepfélen,. gelyk in de Prysverhandelingen van het Jaar 1789 is aangewezen , vordert het Genootfchap thans
Een duideiyk betoog van het eeuwig en onveranderlyk onderfcheid tusfehen zcdenlyk goed en kwaad, of deugd en ondeugd; met aanwyzing van enige voorname byzonderheden, waar in dat onderfcheid, door zulken,dic het goede wel eens kwaad , en het kwaade goed zouden willen, noemen, verdonkerd, of uit het oog verloren wordt, en van het onbetamende en nadeelige van dusdanio-e denk- en handelwyzen.
En, vermits de voornaamfte oorzaken van het klein getal der geenen, die zich in ons Vaderland tot den openbaren Predikdienst voorbereiden, en de gereedfte middelen, om velen daar toe op te wekken, en alzo het gevreesd gebrek aan Predikanten voor te komen, reeds zorgvuldig nagefpoord zyn in de Antwoorden op ene Synodale Vraag, door het Genootfchap uitgefchreven in het Jaar 1789. van welke Antwoorden aan de Synodus van Zuid-Holland, en aan alle Corresponderende en Honoraire Leden van het Genootfchap iu 't Jaar 1790. een hoofdzakelyk berigt is medegedeeld; zou het Genootfchap nu gaarne ontvangen
Ene welgegronde aanpryzing van de voortreffelykheldderEuangeliebediening, en derzelver belangryken invloed op het waare welzyn. van Kerk; en Staat; wede ingericht, om.
Liét



( 75 3
Lieden van goeden huize aan te moedigen, dat zy hunne Ïonen niet te rug houden, maar gewillig aan den dienst oer Kerke overgeven; en om veel belovende Jongelingen daar toe op te wekken, en tegen ontmoedigende zwarigheden te verfterken. . Aa„ eiken Schryver,die een der Voorftellen, in <üt Programma oL^ven , tegen den daar by bepaalden tyd, op ene aan het ooSk bestSvoldoende wyze, zal bcandwoerd hebben, word dSo"r het Genootfchap een Gouden Medaille van den gewonen ftempel aangeboden, of vyftig Dukaten: onder Toorw ar^en in vorige Vogrammata gemeld, en verzoek, d het opftel niet te lang zy, en gefchreven worde met een lees bare hand, in de Nederduitse of Latynfche, of des noods in de Hoogduitfche tale, met Romeinfche letteren; en dat hetzelve zonder naamtekening zy gemerkt met ene Spreuk, die tevens het opfchrift van een bygevoegd verzegeld brief jen is vvaar in de naam cn woonplaats van den Schryver zyn uitge- | drukt en vraetvry gezonden worde aan den Secretaris van t GenooVchap, Do! Adrianus van Assendelft, Predikt»* te
^Voorts belooft het Genootfchap, even als in vroeger Protrrammata, wederom ene Zilveren Medaille, of tien Dukaten, «an eiken Schryver, die voor den eerften September 179* aan het zelve zal gezonden hebben
« Ene wel bewerkte Verhandeling over enig voornaam Leer' ftuk, welke in onze dagen door de zoo genoemde nieuwe
Hervormers beftreden word. a Ene bondige wederlegging van ene der dwalingen, welke
door die zelfde Lieden thans verbreid worden. , Ene oordeelkundige opheldering en handhaving van ene ot 5' meer voorname bWplaatzen uit het O of N. T bekend onder den naam van loca Clasfica, tegen demeuwer aanvallen of verdraaiingen der hedendaagfche beftryderen. \ Ene befcheidenc en duchtig wederleggende Reeenfic vanen g 4' „ieuwlings uitgekomen waarheid onaermynend of Godsdiensthemend Gefchrift. ». M1
s. Of een wel gepast Vertoog over een gewichtig van
de beocffenende Godgeleerdheid. Eindelyk, om dat het Genootfchap ook voor den genieenen wenscht tot nut te zyn, door nu en dan enige Verhandelen Taar^ mingeoeffenden gefchikt, afzon_te ecven; worden alle Voorftanders van het waare SLdom m t g lykc aanbieding van een Zilveren Medaille, S ü^D^terKenodigd, tot het vervaardigen van zodaÏKVerhSngeii^wm - ene of andere Euangelie Waarheid of Deugd, op ene zo wel overredende en treffende als korte enSe manier word voorgedragen: waar m een of an£ ingeftopen misverftand of misbruik, met gepaste be^eidenhJd en verdachten nadruk, word tegengegaan: of waar inhet een of ander belemmerend gemoedsgeval, met betamende omzich-
tigS_2 _S i^vry die ftoffen tc verkiezen, welke hy voor onzen tyd gewichtig"keurt, of zich by voorbeeld te bc-
t De naarftige hywoning van den openbaren Godsdienst: of Tot het doorbrekend misbruik van Gods Naam : of Tot het recht gebruik van pleitredenen m 't Gebed. .•Het Genootfchap verwagt, volgens het Programma van 1790.
voor den eerften September deze3 jaars, de Andwoorden <op deze drie Voorftellen:
1. Ene Verhandeling, waar in de Egtheid van die Boeken des O. T., welke in onze dagen meest beftreden worden, kortbondig verdedigd word.
2. Ene dergelyke Verhandeling over de Egtheid van de Boeken des N. T., die ook in dezen tyd meest beftreden worden. En
3. Ene Verhandeling over de beste manier, om de Christelyke Jeugd onderfcheidene cn gegronde bevattingen van de geopenbaarde Gcloofs- en Zedenleere te geven, zo, dat zy al vroeg tegen de verleiding der dwalingen van deze eeuw gefterkt en beveiligd worde.
En voor den eerften January 1792 een betoog van de waaragtige en eeuwige Godheid van den Here Jezus Chriftus, byzonder ingericht, om de voornaamfte bewyzen van deze Waarheid in volle kragt voor te dragen, en tegen de uitvlugten ea bedenkingen der nieuwfte tegenftrevers te handhaven.
Over den Ring en de Wagters van Saturnus.
De Ring van Saturnus beweegt zig om deszelfs As, in den tyd van 10 uren 32 min. en ruim 15 fee. Deze beweging is door den Heer Herfchel waargenomen , tea gelegenheid, dat hy een lichtende ftip op den Ring ontdekte, dien hy, in den beginne, voor een agtfte Wagter van Saturnus hield. Hy heeft deze ontdekking gedaan, met behulp van zyn groot Telescoop van 40 voeten. Tot nog toe egter heeft deze vermaarde Sterrekundige , in weerwil van de cleugdelykheitt zyns Werktuigs, de omwenteling der Planeet zelve om haar as niet kunnen onI derfcheiden. Ondcrtusfchen is zyn 40 voets Kyker zo uitftekend, dat hy, daar mede den dunnen rand van Saturnus Ring heeft kunnen waarnemen, op een tyd, wanneer deze Ring, door de Sterrekundigen, met de gewone Kykers niet kan gezien worden.
Dc Heer de la Place is van gedagten > dat de Ring van Saturnus nit verfehciden evenmiddelpuntigen ringen beftaat. Een zwarte Streep, die men 'er reeds aan ontdekt heeft „ fchynt deze gisfing enigen grond by te zetten.
Men weet dat Herfchel een 6de en 7de Wagter by Saturnus waargenomen heeft, die, digt by de Planeet, de een in 23, en de andere in 32 uren, omlopen. Derzelver loopkringen vallen dus binnen die der vyf Wagters» die, in de jaren 1655, 1671, 1673 en 1684. door Huiehens en Casfini ontdekt wierden.
Deze nieuwe ontdekte Satelliten zyn zo naby Saturnus, dat zyn licht dezelve verdoofd, en voor gewone Telescopen onzigtbaar maakt: hebbende 'er niet meer dan 4 feconden afftands plaats tusfehen de buitenkant van den ring, en den loopkring der naast by zynde Satelliet: welke tusfehen wydte genoegzaam onzigtbaar is. (Journal des Sciences uiilesl)



C 7* 5
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Nederlanden. Historiesch Schouwtoneel, m 'j fVaerelds Lotgevallen, of kort aaneengefchakeld berigt der Gebeurtenisfen van dezen tyd, verrykt met Levensfchetzen van vermaarde Perfonen, en Befchryvingen van zodanige Landen, Steden en Plaatfen, als by uitflekendheid aanmerking verdienen. i. Stuk, bevattende 13 Bladen Letterdruk, in groot Svo. met Platen en Kaarten. Te Haarlem, by A. Loosjes Pz., 1791. prys ƒ1:8:8. Daar de hedendaagfche Gebeurtenisfen en Omwentelingen in de Staatkundige w aereld, zo by uitftek belangryk, en dc overylde opgaven onzer gewone Dagfchriften, in dezen, aan zo vele onvermydelyke gebreken onderhevig zyn, moet ene getrouwe, onzydige en naauwkcurigeaantekening,na een voorafgaand bedaard onderzoek, en op echte befcheiden gegrond, byzonder welkom wezen by de Liefhebbers der Gefchiedenis en by alle lezers in 't gemeen, die enig belangftellen by dc lotgevallen der Volkeren : tc meer, wanneer zy hun, gelyk het werk voorhanden, niet flegts losfe brokftukken, maar te zamen hangende berigten opgeleverd, die den lezer in ftaat ftellen, om de Gebeurtenisfen,in een aaneengcfchakeld verband te kunnen befchouwen , en dezelven, zo wel in hare oorzaken en gevolgen , als onderlinge invloeden te kunnen naargaan en
beoordelen. Van dezen aart is ons het werk voorgekomen,
waar van wy hier het ifte Stukje aankondigen, en 't geenwy, uit dezen hoofde, zo wel als wegens den over 't geheel mannelyken fchryfftyl, waar in het opgefteld is, alle aanpryzing agten te verdienen. Het Plan van den Schryver ftrekt zig ze veel verder uit, dan het meer bepaalde onzer, zedert vele jaren ZÓ wel ontvangenc , Nederlandfche Jaarboeken , als het ruim Veld onzes Aardkloots, de kleine plek , die wy daar van bewonen, overfchryd : ook bepaald het zig niet enkel tot korte, a'fgebrokene aantekeningen, gelyk die van het Annual Register, waar van jaarlyks een Boekdeel in Londen uitkomt, en van andere korte Kronykfchryvers, maar heeft ten doel, om, in een breedvoerig, en aaneengefchakeld verflag, een beknopt volledig geheel der hedendaagfche Gefchiedenis op te leveren. Zo veel wy uit deze eerfte Proeve kunnen oordelen, fchynt ons de Schryver toe, in de uitvoering van dit zyn Plan niet ongelukkig gcflaagt te wezen: het is des te hopen, dat het hem aan gene ondei-fteuning en nodige by dragen zal ontbreken, van zyne kundige Landgenoten, wier hulp hy, in zyn Voorberigt, inroept, om dezen zynen nuttigen arbeid voort te zetten : te meer , daar een zo goed begin gene ongunstige vooruitzigten oplcverd van des fchryvers vordering in de behandeling van zyne Onderwerpen, cn het allengs verbeteren van deze en gCHC onvolkomenheden'cn kleinere gebreken, vooral in zyne fchryfwyze, die nog hier en daar wat te veel van den Couranten ftyl heeft,als mede in het zo dikwyls aanroeren van kleinigheden, die tot het wezentlyke niet behoren, en dus, in 't vervolg, beter agterWege gelaten konden worden.
Wat wyders den inhoud van dit eerfte Stukje aanbelangt: het zelve vervat, na een kort Voorberigt, nopens den aart en inrigting van het Werk , 1. ene algemene befchouwing, by wege van Inleiding, van den toeftand der Natiën en.Landen van Europa met den aanvang van dit lopend jaar. a, een aaneenge¬
fchakeld verflag van 't geen 'er in ieder derzelve, gedurende de eerfte drie maanden van 1791. is voorgevallen: metaffcheiding van ieder maand, en ene korte affchciding van hetHoofdzakelyke, in de kanttekening van elke bladzydc : welke laatfte voor den Lezer van geen geringen dienst is, in het nazoeken van het een of ander voorval: gelyk men daar voor ook nog, zo als wy vernemen, by het fluiten van ieder deel, een alge* meen Register tc wagten heeft. Onder de Byzonderheden ,"ül dit verflag voorkomende, heeft het vertoog des Heren Mirabeau, aangaande de burgerlyke Conftitutie der Gcestelykheid in Frankryk, dat meesterftuk van vernuft en oordeel, zo wel als welfprekenheid, niet kunnen misfen onze byzondere oplcttcnheid tot zig tc trekken, hoe zeer wy ook gehoopt hadden, hetzelve, met den verderen draad der Gefchiedenis, niet afgebroken te vinden ; gelyk mogelyk kon voorgekomen zyn geworden : by aldien men of dit ftuk zonder de Bylagcn, die met een kleiner letter gedrukt zyn, had verkozen tc plaatfen, of de By lagen zelve, voor een volgend Stukje te fchikken. 3. Deze By lagen, welken in 't algemeen dienen tot ftaving en nadere opheldering van het vorig verhaalde, zo wel als tot Nationale Gedenkftukken, leveren ons hier thans op: a. ene Deenfche Memorie aan de Hoven van Londen, Berlyn en 's LIage. b. ene Nota, by deze Memorie gevoegd, c. ene Afkondiging van zyne Pruisfifche Majefteit, bctrckkelyk het examen der Candidaten voor den Predikdienst , nevens d. het Schema, waar naar dit examen voortaan moet worden ingerigt, (welke beiden Stukken byzonderlyk voor de licfnebberen der Kerkelyke Gefchiedenis van belang zyn, en welker inhoud, in de tegenwoordige tyden,, gene geringe opmerking moet baren.) 4. De Levensfchetzen bepalen zig alleen tot die van den tegenwoordigen Roomsch-Kcizer Leopold, met wiens Afbeeldzel, door Jufvr. Evans in 't koper gebragt, het Stukje aan het voorhoofd pronkt; en 5. de Plaatsbefchryvin'gen , tot die van de Turkfche Stad en Vesting Ismaïl, welke in 't voorjaar , voor de tweedemaal door de Rusfen veroverd is: zynde hier by ene nieuwe, geillumnieerde, Kaart gevoegd dier Sterkte, als mede van Wallachyen, Bulgaricn ea Romanien : fchoon men egter op dezelve enige uitvoerige aftekening van Ismaïl te vergeefsch zal zoeken: hoe 'naauwkeurig: ons ook voor 't overige dit Kaartje, naar het klein beftekdaar
van , is voorgekomen. Wy verlangen zeer naar ene fpoe-
dige en onafgebrokene voortzetting van dit Werk.
Tafereel van Itahen , door J. TV. van Archenholtz, uit het Hoogd. vertaald, behalven het Voorwerk 358 bladz. in gr» 8vo. Te Rotterdam , by D. Vis 1791.
in den Jare 1785 verfcheen in Duitschland ene eerfte, en ver» volgens in 1787. ene twede uitgave van 5 Delen, in Svo. onder den tytel van: England und Italien, von J. PV. van Archenholtz. Van dit werk fchynt ons deze Nederduitfche vertaling een uittrckzcl tc wezen, waar in, 't geen daarin het 4de en 5de Deel nopens italieii voorkomt, met enige verkorting i» overgenomen: 't zy dan dat de oorfpronkelykeSchryver naderhand dusdanig een meer verkort Tafercel van Italien afzonder* lyk mag in 't ligt gegeven hebben: gelyk men uit hetverfchlü lend Voorberigt met dat van de eerfte en twede uitgave de» gehelen werks, byna vermoeden zoude ; of dat de Overzétter het Stuk dus gefchetst hebbe. Hoe dit ook zy; de Heer A-
., Hop



C 77 >
die Italien meermalen bezogt, en een lang verblyf in hetzelve gehouden heeft, deeld in dit Stuk, na enige koite voorafgaande algemene aanmerkingen over den Staat van dat land, zodanige byzonderheden en merkwaardigheden nopens de door hem bezogte Steden en Plaatfen in het zelve mede, als hem der optekening meest waardig zyn voorgekomen. Dezelve bepalen zig byzonderlvk tot die van Venetien, Padua , Milaan , Par ma , Plafentia , Ferrari, Bolugne , Ahcana , LoVetto , Florence , Pi/a , Sle'nna, Ltvorn», Gent/a, Lucca, Oud- en Meuw - Rome , en Napels. De opgave der mecsten, die van Rome uitgezonderd, welke bykans een derde van het gehele boekdeel beflaan, is flegts kort,. doch niet min onderhoudend genoeg, cn in dier voeVcn voorgedragen, om,- in een uur van uitfpanning, met genoegen gelezen te' worden. Zyne berigten egter omtrent Italië zyn verre'af van vleycnde'te wezen, en geven ons gene zeer gunstige denkbeelden van deszelfs tocftand.e'n dien harer bewoncren. Zync ftrengheid in dezen, welke vry wat overeenkomst met die van den Engelfchen Sharp heeft, in zyne Brieven over Italien, is zo zeer In 't oog lopende, dat hy zich, in zyn voorberigt verpllgt geoordeeld heeft, zich daar omtrent enigermate te verantwoorden: hoe weinig ook deze zyne verantwoording by onzydigen zal afdoen, die niet gewoon zyn enen Schryver0 enkel op zyn woord te geloven. Ten beWyze van deze ftrengheid, diene, onder anderen,' de volgende Schets van den ftaat der Wetenfchappen in Italië, op blz. 8 cn 9. welke tevens tot een ftaal van 's mans fchryfwyze kan dienen.
„ Wat de fchone Kunsten belangt, deltalianen zyn ontegenfprekelyk onze meesters geweest;, maar men kan hen niet dan met zeer vele bepalingen dezelfde eer geven in het. ftuk der Wetenfchappen, dewyl het niet te lochenen is, dat 'er m de Letterkunde takken zyn, welke nooit by hen gebloeid hebben
Welk enen onafmetelykeir afftand tusfehen het punt, het welk zy in hunnen roemryken tyd bereikten, en dat tot het welk de Franfchen de Engelfchen cn Duitfchers m onze dagen gekomen zyn1 wie Zou zich onderwinden durven Machiavel, of Gulcclardlnl, te vergelyken met Hume , Robertfon Voltalre, Raynal en Gibfon? 't Is onder hen nooit iemand in de gedachten gekomen, om de wysbegeerte een volktaal tedoenfpreJcen, daar wy in tegendeel een aantal uitmuntende Werken van die Voort opnoemen konnen.
Hoe onvolkomen het fchitterendst tydvak der Wetenfchappen in Italië geweest zy, werd nogthans het zelve m een zeer korten tyd nog onvolkomener. Tegen hef midden van de 17de Eeuw fleepte het verval der Kunften das der Letterkunde met zich Het lezen der Clasfifche Schryveren werd geheel verwaarloest, men hield zich niet meer op met zyne naburen; de onkunde breidde zich ongevoelig uit over dc wieg der fchone Kunften, en eindigde ten langen lesten door dezelve , m de 18de Eeuw op nieuw te dompelen in de barbaarsheid van de midden-eeuwen. Dc Wiskunde en de Natuurlyke Hiftorie zyn de twee eni°-e Wetenfchappen, welke'- de Italianen nog met enig goed gevolg aankweken. Te vergeefs* zoudt gy by hun die foorten van werken in profa zoeken, welke het aangename aan het nuttige weten te paren, of die, welke de bcoeftenendewysgeerte ondcrwyzen, of vernuftige nafporiin' en over belangryke Stukken van de oudheid bevatten. Dat gedeelte van 't welk de drie verligtfte Natiën van Europa zo rykelyk zyn voorzien, ontbreekt geheel en al aan Italië."
Wanne;r men de Berichten van den Heer Barettl, in zyne befchouwlng van de zeden en gewoonten van hallen, (een ftuk 't geen vonrnamelyk tegen het boven aangehaalde van Sharp (*) was ingerigt ,) met deze opgave van den Heer A. vergelykt, fchynt men te moeten onderfteïlen, dat deze laatfte, althans ten aanzien van deze oyzoiuLrheid. niet wel onderregt geweest zy. Barettl, wel is waar,, was een geboren Italiaan, cn kan dus met zyn Vaderland en Landgenoten vooringenomen geweest zyn. Dan ook andere Vreemdelingen , Duitfchers met den Hr. Archenhohz, gelyk Volkman, en nu laatftelyk Dr. Jansfeu, van wiens Brieven wy in No. 1 iS. van dit Blad met verdienden Lof gewag maakten, ftemmen in dezen nagenoeg met Barettl over een, en geven'ons een veel gunstiger bericht aangaande den ftaat der -Geleerdheid en Wetenfchappen in Italien. Trouwens, wie, die niet geheel onkundig in het Gemenebest der Letteren, kan onbewust wezen van den voordeligen ftaat en goede inrigting der velerleie Univerfitutcn, Akademien en Geleerde Genootfchappen in Italien: gelyk die van Padua, Modena , Bologna, Pavia, Turin, en nieer anderen ; als mede van de aamnerkelyke vorderingen, welke door verfcheiden Geleerde mannen in dat land, nog in- leven zynde, in de Genees-, Natuar- en Wiskunde, nevens andere takken van Natuurl. Wysgeerte gemaakt zyn , en nog geftadig meer en meer gemaakt worden: ten bewyzen van welk, men flegts de namen van Caldani, Carburi, Marfi/i, Toaldo, Rofa , Merghlni, Spallanzanl, Volta , Landrlani enz. hebbe tc noemen.
Niettegenftaande deze aanmerking, .welke wy meenden aan de waarheid fchuldig te wezen , vervat het werk voorhanden verfcheidene wetens- en lezenswaardige byzonderheden , en verdiend des over 't geheel onze aanpryzing. Jammer is het flegts, dat de Vertaling juist niet van de beste is, en, hier en daar, vry
fterk in 't oog lopende gebreken zo in taal als fchryfwyze heeft.
N ARI GTE N en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, alsmede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, eetrekkelyk.
Li eb au, den 25 July. De Handel is hief zedert lang zeer levendig geweest, dn 'cr zyn verfcheiden aanzienlyke ladingen van Koor'n- naar Holland, als ook van Vlas naar Portugal en Italien, afgefcheept. Tegenwoordig is hier o-'een Artykel, Rogge alleen uitgezonderd, aanmcrkelyk in prys. Van Rogge zyn 'er reeds óooo Lasten afgefcheept, blyvend'e onze gehele Voorraad nog omtrent 600 Lasten. Van de andere foorten vnn Granen, zullen 'er niet meer dan tot 600 lasten van elke foort,by een te krygenzyn, tot dat de Oogst is ingezameld. Ondertusfchen ftaan alle Granen, op het veld, by uitftek goed.
fi-
(*") Van beide deze Stukken zyn Vertalingen in het Nederduitsch, by de Boekhandelaren A. van der Kroe en J. Tntema , te Amfterdam, en by dezen laatften en V. van der Plaats , te Harlingen , in gr. Sro. in dè Jaren 1768 en 1770. in 't licht gekomen, K 3



< 1% )
F I N A N T 1 E.
In een der laatfte Engelfche Nieuwspapieren leest men het volgend Artykel.
„ De Heer Pitt is voornemens, daar onze Fondfen thans zo hoog zyn, als zy zedert 1774 nimmer waren, om de 4 pCts. Annuiteiten af te losfen. Hy zal hier toe den Geinteresfeerdens, in dat Fonds, de keuze overlaten, om of het Kapitaal met den Intrest tot den vervaldag, te rug te ontvangen, of, in plaats hier van Annuiteiten, die flegts 3§ pCt. intrest geven, aan te nemen; om welke laatfte des te meer aan te pryzen, men het niet onwaarfchynlyk agt, dat hy den Intekenaren voor deze nieuwe Annuiteiten het een of ander douceur zal toeftaan, by wege van Lotery. Daar nu het Kapitaal der 4 pCts. Annuiteiten ene fomma bedraagt van 32,750,000 Pftr. kan men berekenen dat ene vermindering van een \ pCt. jaarlykfche Interest op dat Fonds, ene uitgave van 163,750 Pftr. voor de publieke Schatkist zou befparen.
„ De 5 pCts. komen losbaar , wanneer 'ef 25 Mill. 'van de 3 en 4 pCts. zyn afbetaald. Dat is de reden, dat de Actiën van dat Fonds gedaald zyn."
Maandelyksche Pihtslyst der in- en uitland sche effecten.
InlanDsChe. Holland. 2i prCts. 72 a 80. Zeeland. i\ prCts. 50 a 56. Friesland 2 prCts 65 a 66". Utrecht. 2j prCts. 79 a 83. Generaliteit. 3 prCt. 85 a 92. Last- cn Veilgeld. i\ prCts. 65 a 70. Z. Doorl. Hoogh. 3 prCts. 91 a 93. Dito nieuwe Ncgot. 99 a 100 prCt. Dito 21 prCts 79 a 83. O. L C Lot. 3 prCts. 74 a 76. 'NieuweLotery 74Èa75i prCt.
Engelsche. Bank-Act. 2023202 J. O.Ind.i835ai86..Z. Zee.
, O. Z. Z Ann. 89I. Dito nieuwe 88 J. 3 prCts. Ger.
88£a 89^. Dito gerd. 89^ a 89!. Dito 1751- 4 prCts. Gcr.
104! a io5' 5 prCts. Dito —— Lond. 26 Aug.
Fransch e. O. I.C. Aft. van oC 2500 oC 22.02. Dito van
e< 1000 c< 1205. Disc. Kas 3805. Lotery 0&. 1783. e£.
Dito Empr. 200 Mill. 98 prCt. Dito 125 Mill. i07| prCt. Dito 80 Mill. 114 prCt. Dito zonder BuMct 105^ prCt. Dito 120 Mill. oC ■ '■ ■ Parys 24 Aug.
Diverse Buitenlandsche. Amerika. 5 prCts. 99 a 100. Dit0 4prCts.in a 113. Dito liquid. Debt. 500,000Doll. .- , prCt, Dito by P Stadnitski 146 a 148. Dito by Staphorst 1425 a 1445. Dito dito vran 1790. 113 aii5. Kwik en Wenerb. 5 prCts. I02ja 103I. 4jprCts. 99§a iooj. Dito 4prCts. 97898!. Spanje. 5 prCts. 100 a 101. Dito 34 prCts. 88 a 90. Frankr. Gener. Gttar. 4 prCts. 961 a 98. Rusland. 5 prCts. 9833991. Dito 4| prCts. 96^ a 99I. Dito 4 prCts. Zweden, t; prCts. 97^ a 981. Dito 4§ prCts. 94I a 95*. Dito 4 prCts. 9Iïa93f- Denemarken. Toll. 4 prCts. 98 a 99. Dito Holft. 4 yrCts. 99 a 99*. Dito Leen. en Wisf, B. 4 prCts. 97-Ja98§. Dito Kroon. 4 prCts. 97 a 98. Dito Afiat. Comp. 99 a iooj. Polen. S prCts, 98 a 100, Saxen. Onver wisf, Steuer 3 prCts, 34 a 35
ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 36 a 36* ftv. Dito Xamerft. 3 prCts, 3j5 a35!ftv. Dito 2 prCts. 30 ast* -ftv.
HtS DER « R A N 'E N.
ROGGE. «etLasfc. TAB.W. Het Last. Ggld.
Ggld. PrEisfilche . , 843100 Poolfe bonte en witte ijoai7S Koningsberger . . 82 a 98 Dito rode . . isoaiös Pommer, Colb. en Stett. , Warder, Heugie en Elb. 120a 165 garst,haver,boekw. Koningsberger , . i2yai;5 Vriefche Winter . ■ Vriefche . . 125 a 160 Zeeuwfche Overm. , 74 a 8? Bovenlandfche . 142 a 158 Brouwhaver . . 64 a 83
Voorlandfe rode , Boekw.Amesf.enGooil. L.
Zeelandfche . . i6oai8s | Dito Brab. en.VIaamf. I*. '■
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch en | Raapoly, d'Aam /35a3s|
Overm.'tLast o< 32835 dito Lyn . . . ƒ 33|a33|
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 42|a42f
vanjfch. . . ƒ 6 a ?I WalvischTraan,,tquart.
Hennipzaat . . / 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ 70
Dito rode . . ƒ 50351
WISSEL-COURS.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt fi 38,5,3
2 maand. % 96! j dito op 2 m. . fl 38,2^
Bilboa $ 951 Hamb. zigt . ft. 35
Cadix « . . 955 dito 2 m. .ft. 34!
Seviiiên \ 953 Altona.zigt ft. 34'!
Lisfabon . , \ 52I dito 2 m. . ft. 34I
Veneticn . » \ 914 Brcslau,6 w. dat. ft. 45
Genua . . . \ 8si Wenen, 6 w. dat. ft. 34!
Livorno S, 92\ Antwerpen pCt. 4§verl.
Parys, 2 m. . . \ 43! Gent . . pCt. 4§ verl.
dito zigt . . \ 43! Brusfel . pCt. 42verl.
Bourdcaux, 2 ni. . \ 43J Zeeland . pCt. 3! verl.
dito, 1 m. . - ^44 Rotterdam pCt. s
s p.e C I E-C o U r s.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . ■ . pCt. 7|a8|
dito, per banco .... pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ5, 8 Nieuwe Louis d'or n,6|,io,iy
Oude dito . . ƒ 5, 6f Zonne Piftol. . ƒ 11, 4
Franfche Piftol. . . ƒ9,65 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisftf. dito . . ƒ 9, 6| Caroiin. . . ƒ11,12
Lunenb. dito . .ƒ9,65 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, 8
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 4.
Guinies ... ƒ12, Agio van de Bank s § pCt. Souvcreine . . ƒ15316
Amsterdam, den 29 Aug, i7$i.
AIS,



< 79 >
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE A NE CD 0 TEN.
Berichten wegens SCHMIS, Plaatfnyder te Dusfeldorp, door Madame de ea Roche.
(Getrokken, uit J* G. Mensel's Mufeum fur Kunstier und fur Kunstüebhaber..
't Is thans lp; Jaren geleden-,, dat een Bakkersknegt zich vervoegde bv den Heer Krahe, eerfte Directeur van het beroemde Schildery-Kabinet te Dusfeldurp. Hy haalde uit zyn Z,aK een Boek, 't welk hy Krahe aanbood, hem verzoekende het zelve te willen waarderen en kopen. De Diredeur opend het Boek, en zag dat 't zelve het Gebedeboek was, met Figuren vercierd, 't welk de Keurvorst Llemens Augustus had doen vervaardigen; en vroeg van waar hy dit Boek hadt?
De Bakkersknegt bloosde, en zeide, dat hy het had nagemaakt. De Heer Krahe bezag het daar op aandagtiger , vergeleek het met het oorfpronglyke, en bevondt, dat men ean zeer kunstkeurig oog moest hebben,om het oorfpronglyke van het nasemaakte te onderfcheiden.. Op ene aangename wyze, door dit Kunstftuk verrast, vroeg hy den Kunstenaar, waarom hy, met zo vele talenten begaafd, het handwerk eensBakkersknegts deed, daar in hem de beginzels lagen om een uitftekend Plaatfhyder te worden ?
Zulks, antwoordde'de Jongeling, is myne neiging wel geweest : want ik heb altoos groten zin in het tekenen gehad ; maar myn Vader is een arme Bakker , die vele kinderen heeft, het zou hem te hoog gelopen hebben my die kunst te laten leren. Ik ben altyd genoodzaakt geweest , op werkdagen van-den
morgen tot den avond te werken; doch op de zon- en feestdagen vermaak ik my met tekenen,. Thans- ben ik van voornemen om te gaan reizen; myn Vader kan my geen reisgeld geven ; maar dewyl ik weet dat gy een Liefhebber van de Kunst zyt' dagt ik dat gy myn Bock wel zoude willen kopen.
Ach! mvn Vriend, fprak Krahe ,kom morgen avond weder, en biyf des niet in gebreke. Krahe ging 's anderdaags 's morgens na Kelzerswaard, waar een zyner vrienden woonde, een ryk cn weldadig Man, die geen kinderen had. Deze verheugde zich over. 't bezoek zyns Vriends, dan de DireSeur betuigde hem gekomen te zyn om een geheel andere zaak dan hy dagt\ Waar op hy een- verhaal deed van 't gefprek 's avonds te voren met den Bakkersknegt gehouden, en vertoonde het
nagemaakte Boek met het oorfpronglyke, 'er by voegende
Wilt gy my twee honderd Ryksdalers voor dezen Jongeling opfchieten ? Hy zal zeker een groot Kunstenaar worden, en de dag zal komen dat hy in ftaat zal wezen om het u weder te geven. Ik neem het op my zyne talenten aan te kweken. Deze edelmoedige Man gaf hem drie honderd Ryksdalers. Krahe keerde weder, en verhaalde aan den Bakkersknegt wat hy voor hem gedaan had, en ten oogmerk Had verder voor hem te doen. 't Zou ene vergeeffche poging voor de pen wezen, te willen uitdrukken welk ene aandoening die tytfing op den geest van Schmis had. Hy verliet de Bakkery, zette zich tot tekenen, naar de beginzelen der knpst, leerde de Wiskunde, en oeffende zich in de H^ftorie,
Na 2 Jaren onvermoeide bevlytiging, voerde Krahe ken: te gemoed. Myn Vriend! gy hebt alles geleerd wat gy te Lutfeldurp leren kunt: ga na Parys , zoek den Heer Wille op, en volmaak daar uwe bekwaamheden.
Schmis volgde dien raad, reisde na Parys ; doch lag den weg op zyn voeten af, om het geld hem gegeven te befparen. Hy kwam 'er ziek' hy begaf zich na een Klooster, waar een
der Monniken hem met raad cn daad ten dienfte ftondt. Op
een zekeren dag deed. hy ene wandeling, cn ontmoette , 'cr zeer droevig uitziende, twee van de Zwitzcrfche Guarde,. een dezer
fprak hem aan. Myn Heer, zyt gy geen Duitfcher? Van
Keizerswaard. Dan zyt gy myn Landsman, wat doet gy
hier' Schmis verhaalde zyn lotgevallen, en beklaagde- zich ten laatften, dat de ziekte hem overgekomen, hem tyd en geld gekost had,en dat hy niet langer een last voor zyneweldoenders zyn Wilde. De Soldaat bemerkte ras wat hem te doen ftondt.Wel, myn Vriend! wat zal ik u veel zeggen ? Indien gy myn voorbeeld wilde volgen , zoud gy klederen en de kost hebben , en daar en boven uw kunstocffening kunnen voortzetten. Myn Capitein heeft juist een man nodig. Gy zyt een aartigc Jongen ; ik hou my verzekerd gy zult hem lyken.. Wy worden wel betaald, de dienst is ligt, en wy hebben vele vrye dagen-
Schmis nam den voorflag aan.- Hy werd voorgefteld aan den Capitein, dien hy zyn geval ve;haalde,, en hem zelve by denHeer Wille bragt. Men fchonk hem zo veel vryheid als de Krygsdienst cnigzms kon gehengen. Hy arbeidde en diende vier' jaren lang, toen hy zyn ontftag verwierf.- Nog i Jaren onthield hy zich te Parys, die hy alleen aan het voortzetten zyner kunstoeffening befteeddc, en keerde na zyn Vaderland te rug , met de beste Getuigfchriften , zo. ten aanzien van zyne
bekwaamheden als van zyn gedrag.
Krahe ftond zeer verfteld op het zien van 's Jongelings arbeid, en de vorderingen door hem gemaakt, hy ftelde hem voor in het Kunstkabinet te werken. Schmis was hier in geftadig bezig, leefde zeer geregeld, en bezogt niemand anders dan zyn ouden Meester. Dit duurde i Jaren.
Op zekeren dag- 's morgens fprak Krahe hem aan; Schmis! kom dezen avond vroeg by my , ik geef een vriendelyke maal-tyd, op welken ik gaarne alle myne Vrienden wilde zien.—Schmis aanvaarde de uitnodiging ; en vond 'er vele van zyne Bekenden, en verftond dat deze maaltyd gegeven werd, ter gelegenheid van het aanftaande Huwelyk der oudfte Dogter van zyn Vriend en Weldoener. — Hy vertrok , 's anderen daags ging hy in de Schilderplaats aan 't werk: de Directeur kende hen» naauwlyks: en vroeg Schmis! wat fcheelt u.— Ik ben ongelukkig myn Weldoener! —< Waarom, wat is u overgekomen?— Van dien tyd af dat ik van Parys te rug kwam ben ik verliefd geweest op uwe Dogter Henriette! helaas! zy ftaat de Vrouw
van- een ander te worden! Waarde Vriend ! hebt gy my
een enkel wooid van uwe liefde tot myne Dogter gerept?— Nooit.. Ach! hoe zou ik het hebben kunnen doen ,■ — zonder rang, zonder middelen; van Liefde fpreken tot de Dogter van myn Weldoener! Ik rekende my gelukkig genoeg haar temogen zien, ik verlangde niets meer. — Maar alles is wanhopig voor my! Waarde Vriend! ftel u gerust, gy zyt my zo dierbaar als myn eigen Zoon; maar het fe geen tyd meer om aan Henriette te denken.



( 8o >
Na deze Samenfpraak ftortte Schmis in ene zware ziekte, en bleef vier maanden in een gevaarlyken ftaat, alles had voor hem alle aantreklykheid verloren ; hy ging geheel niet uit. — Krahe verliet hem niet, cn droeg voor hem alle mogelyke zorge; doch fprak hem nooit van Henriette. Maar men fprak van hem by haar, en vroeg haar of zy hem wilde gaan zien. Haar bedoelde Bruidegom was na zyne Ouders getrokken, die in het Huwelyk niet wilde toeftemmen. Hy had geen moeds genoeg om het haar te fchryven: maar Henriette fchreef hem en ftelde hem op vrye voeten. Als zy de Brieven aan hem gefchreven weder ontvangen had, fprak zy haar Vader op deze wyze aan. Gy hebt Schmis wel tot uwen Zoon willen hebben: zeg hem dat Henriette voor hem is, indien hy gelooft dat zy hem kan gelukkig maken.
De Vader gaat na Schmis, en verhaalt hem het gefprek met zyne Dogtcr gehouden ; dan die goeden tyding was hem bykans dodelyker, dan de voorgaande hem zo zeer treffende ontdekking. Hy vatte den arm van de Heer Krahe, ging fleepvoetende na Henriette , en zyn geluk was ten hoogftcn top geklommen. Hy bleef by haar den gehelen avond ; doch 's anderen daags hoorde men niets van hem, dan dat hy met het aanbreken van den dag uitgereden was met een Rytuig met 4 Paarden , alle zyn
Kunstwerk mede genomen hebbende. Welk een verbaasdheid
voor Krahe'. welk een donderflag voor de tedere Henriette? — Men kon deze handelwyze niet wel anders aanzien, dan voor een vlaag van krankzinnigheid, en 'er verliepen verfeheide dagen, dat men niets van hem'vernam.
Na 9 dagen wegzyns, kwam hy weder, van Munick , met ene Ordonnantie van een jaargeld van 600 Guldens. Hy had zich aan de voeten van den Paltsgraaf geworpen, hem zyne Liefde ontdekt, en den ftaat waar in hy zich bevond befchreven, teffens zyn Werk en de Getuigfchriften hem verleend vertonende. De Keurvorst van de Palts voelde zich getroffen door
het verhaal, en Schmis by Krahe weder kerende, zeide
Thans ben ik uwe Henriette waardig ; ik kan op enige inkomen ftaat maken.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 166: in 's Hage 18 , en te Haarlem 13, onder-welken laatften 9 beneden de ia Jaren.
ec >it öfccM* vï.-':} r>"?0 .' 1 ' ' L, II'-' -; ''I,f'Jj " Wanschapen Geboorte.
Den 7 January 1789. beviel, te Reims, in Champagne, Departement van de Marnc, zekere Marsanne Carré, Huisvrouw van eren Wo'kammer, Joannis, omtrenr in haar 34fte jaar, van een Wanfchepzel, 't geen enige weinige dagen daar na overleed.— Dit Wanfchepzel, 't geen. van de mannelyke kunne was, hadde twee welgemaakte Hoofden en vier Armen, twee Borsten, die, van buiten
zylings, en benedenwaarts,in elkander liepen,een enkele
Buik en twee benedenfte Extremiteiten. Men vind ene breedvoerige en zeer naauwkeurige Ontleedkundige Befchryving van dit Wanfchepzel, 't geen daags voor deszelfs Begraving, zynde 12 January, geopend werd, in het Journal de Pltyfique, voor de maand July dezes jaars 1791. De Moeder hadde, zedert haar 26fte Jaar, 3welgefchapen Jongens, in drie Kramen, ter waereld gebragt.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
TJittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 14 tot 20 Aug. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 4§. den 20 Aug. Barom. •< Laagfte . . 28, i\. den i7den.
(.Gemiddelde der gehele Week 28,3,61.
Therm. fHoogfteftand 220. 's Midd. van den 16 Aug. Reaumur. < Laagfte . . 9Ï0. 's Morg. van den 2often. L Gemiddelde der geheleWeek 18,6 gr. Heerfchende wind O. Z. O.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- J thermo- streek
1791 me- I meter. der luchtsge-
Aug. ter. I Noord[ Zuid. wind. steldheid.
("29- 9 65Ï 6> z. " ~" T
24. -J 29. 8 74| 76 tl. z.w. betrokken, tusfeh» _ ,'29. 8 66\ 66 z. w. beideletsreSen-
("29. 7J 66 68 w. t. z. bewolkt,'s Avonda
25. <29. 75 ' 7o2 71 w.z.w. harde regenbuyen (_29. 7'! 60 62 met hagel. *
f 29. 7 64I f 63 w. z. w.
26. •{ 29. 7 67 66 zeer" arde wind
(.29.8 62 62 enbuyig.
( 29. 7a 6o| 57! z. z. w.
27. < 29. 7 61 6oi zeer harde wind,
( 29. 6 63 64 _ Namidd. buyig.
("29. 6 63i 64 z. \vT totNam.4uuren_
28. -) 29. 6 66 ' 64 harde regen, verder
( 29. 4 60 60 bewolkt.
( 29. 4', I 6i j 63} J n. w. I
29. 29. 5| 665 75 Ivv.n.w. bewolkt,!eerwindr.
Ui 4 ' 5^ 51' 1 ! sAv.bu^.
("29. 7 S% 58 w.n.w. v. ftormagt. veü e .
30. ) 29. 7 58 57 —— zwa:e rege: b. vcvS. | 29. 8| 57I 58 '. W. lbardewiad,bew.
* 's Nagts met donder.
Te Haarlem, • by PLAAT en L O O S J E S.



No. 167.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- ENMIN-GEOEFFENDEW.
Vrydag den 9. September.
BERIGTEN.
GRO O T-B R I TAN NIE N.
fi^feBri het laatst van de maand Augustus, is,te/)«-
ft 1 bltn, overleden, de Wel Ed. Digby Marfli, 1 m D. D. oudfte Lid van het Trinity Collegie, W^gmfê aldaai'' Hoogleeraar in de Hedendaagfche Gefchiedenis , Geheimfchryver der Univerfiteit en Lid van de Koningl. Ierfche Akademie.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Sedert het overlyden van den groten Frederik, vallen *er van tyd tot tyd aanmerkelyke veranderingen voor by het Pruisfisch Géestelyk Departement. Nog Zedlitz, nog Teller, hebben langer Zitting in het zelve. Den postvan Beftuurder, dien de eerfte pleeg waar te nemen, word ihans door den Hr van Wóllner bekleed: aan wien men Wil, dat het Religions-Edict, nevens het laatfte ontwerp Van Examen voor de Candidaten tot den Predikdienst, ■voornamelyk is toe te fchryven. In de maand May zyn "er drie nieuwe Confiftoriaal - Raden aangefteld, nam. de Eerw. Heren D. Hermes, te Breslau, CBroeder des Schryvers van het Godsdienstig Handboek) Hilmer, Geheimraad des Prinfen Eu genius van Wurtembcrg , en JVol$erdorf, Predikant aan de Georgikerk, te Berlyn. Deze drie mannen, van wier rechtzinnigheid men alle verzekering heeft, zu.len met den Hr. Silberfchlag een byzon-
yU. deel.
der Collegie, onder den naam van Examinatie Commisfie uitmaken, ten einde de Proponenten, volgens het opgegeven Plan, (*) te onderzoeken, en tot den Predikdienst toe te laten.
De Abt van het Hoog-Stift Kempten Iaat ten dienste van zyne Onderdanen, door zynen Hof-kapellaan, en Geestelyken Raad, den Heer Bretano, ene nieuwe Vertaling van de Boeken des Nieuwen Testaments bezorgen. Dit Werk, in twee kolommen gedrukt, vervat op de ene dier kolommen ene getrouwe en zuivere Vertaling, en in de tegen overftaande ene duidelyke omfchryving, en onder aan vind men ophelderende aanmerkingen. — De Heer Bretano heeft reeds een gedeelte van deze taak volvoerd; 't welk vele verbeteringen behelsd; en waar by die Heer zich veel bediend heeft van het Werk van den Heer Hesf.
NEDERLAND EN
Bodegraven, den 18. Augustus. Heden is hier wederom de jaarlykfche uitdeling van Boekgefchenken, in de Lutherfche Kerk, gefchied, aan enige kinderen van Minvermogende Ouders, die om niet in het fpellen, lezen, fchryven en rekenen, onderwegen worden.
Deze plegtigheid wierd door den Wel Eerw. en zeer Geleerden Hr." L. Grendel, Predikant te Sl"ipivyk, volgens gewoonte, geopend met ene gepaste Redenvoering:
over
(*) Men kan dit Plan of Schema vinden in het onlangs by een der Uitgeveren van dit Blad A. Loosjes Pz. in het licht gegeven ifte 5tukj« van het Hifloriesch Schouwtoneel.



C 82 >
over de nadeelige gevolgen ener verwaarloosde Opvoeding. Voor, tusfehen eh na dezelve, werd een. zeer fchoon Vocaal - en éiftrumentaal - Muzyk gehoord-, zynde alles, byzonderlyk'-tie Gezangen-, (ter dezer gelegenheid wederom door den Hr. D. Stoop vervaardigd,) andersnaai, op ene edelmoedige wyze, door den Hr. F.Nieuwenlituzen, Organist te Utrecht, gecomponeerd, voor welke edelmoedigheid Beftuurders zyn Ed. het Lidmaatifchap van verdiensten, met een Diploma, hebben opgedragen.
De Pryzen aan dè kinderen-, zo wel' als aan de Meesters, werden door den Hr. D. Stoop (daar toe verzogt) met gepaste Dichtkundige aanfpraken uitgedeeld: wordende de Deelnemers van dit Fonds wederom bedankt, zo door één der Meesters, uit aller naam, als door één der Jongelingen, uit naam van alle kinderen, cn vTSoT zich zeiven in het byzonder, voor alle de genoten Aveldaden van onderwys, terwyl hy thans het School-moest verlaten om een handwerk te leren, waar door hy met dèa tydvoor zich zeiven, en. voor zyne. niedemenfehen , nuttig worden mogt..
Na den afloop der plegtigheid', deed de Penningmeester, uit naam.van Beftuurders, verflag van het gehouden beftuur in het- gepasfeerde Jaar , uit welk bericht bleek dat niet alleen een zeer goed aantal van Deelnemers enDeelnemeresfen in onderfcheidene Steden en Plaatfen was aangewonnen , maar dat Beftuurders daar en boven zelfs aan den Leidfchen Dam zo wel geflaagd waren, dat aldaar, onder opzicht van de Deelnemers dier plaats, binnen -kort ©ok. kinderen van minvermogende Ouders, ter Schooi gouden befteld worden..
Daar Beftuurders, in het afgelopen Jaar , met de daad bevonden, dat hare Inrichting «lè goedkeuring van ware rnenfehenvrienden wegdraagt,, twyffelcn zy niet, of deze zal ook in dit Jaar. vele anderen onzer Landgenoten overreden , zo om edelmoedig deel tc nemen in dit Inftituut, als om, in navolging van den Leidfchen Dam, deszelfs -oogmerken, ook door oprichting van andere Departementen , te helpen bevorderen, en alzo dc minvermogende Jeugd een jammerlyke Onkunde te. ontrukken.
Amsterdam; By de Maatschappy ter bevordering van den Landbouw, opgerigt, te Amfterdam, hebben zig bekend gemaakt, de Heren Andreas Erissman, Heel- &n Vroedmeester, te Mydrecht,. en Petrus Josephus van Bavegem , Med: Dodt. Oud Heel - Arts van de Legers zyner Roomsch-Keizerlyke Majefteit. &c te Baasrode ia Vlaanderen; de Eerfte als Schryver der Verhandeling : over dé Verloskunde der Koeyen, onder de Zinfpreuk : Experientia Duce , (aan welke Verhandeling de bekroonde in verdiensten zeer naby komende, ingevolge het befluit van hare grote Vergadering, het Accesfit, in een Zilveren Medailje beftaande, benevens alle de uitgegeven Werken der Maatfchappy was toegewezen,) en de laatfte als Scfiryver. ,der Verhandeling, ©vy het zelfde. Onder¬
werp, getekend: Animantia bruta Obftetricibus non indigent in cdendo partu. Rubbek. Aan welken zy een Exemplaar harer Werken, had toegewezen.
Voorts is bet bericht over de verfchillende wyze van Vlasreuten, aan het.welk zy een Zilveren Medaille, op den Stempel der Maatfchappy geflagen, heeft toegewezen,, aan, haar toegezonden-' door- de- Leden, van de Vlas-Compagnie: uit welmenenheid, teHazerswoude,, op wier naam en order dè Proeven genomen en het bericht gefield is; door den Eerw. Heer Aris Baas , Doopsgezind Leeraar en Medelid van gemelde Vlas - Compagnie, .
Rotterdam. Pratfes Magnificus, Adminifiratears, en: Lirecleurs van het Bataafsch Genootschap der Proefonder- vimtelyke Wysbegeerte, alhier, wegens de weinige en niet voldoends Antwoorden, op de voorgeftclde Prysvragen ingekomerv cn andere-omftandigheden , het onnodig geacht hebbende dit Jaar ene Algemene Vergadering te houden, oordelen het echter van belang, aan het Publiek verflag te doen van den ftaat des Genootfchaps, en dtlcn dienvolgens een volledig Programng mede, Oni.daar in.te berichten.
I. Dat het Antwoord met de Zinfpreuk:
Hier is. het Bitter goed voor den Bezitter. . ingekomen op dc Vraag ::
TVelke voordeelige gebruiken zyn ,er te maken van het Poet van Turf , Hout en Kooien, het zy voor den Landbouw, het' zy voor Fabrieken, het zy tot het vervaardigen van Ammoniakzout , of in andere opzichten , en welke zyn de beste- middelen daar toe?
gene verdiénften Van enig belang bezit. — Dat ook met opzigt tot deze Vraag, op den i July 1790. nog enige waarnemingen zyn ingezonden, ter ophelderingen van het Antwoord, reeds ln de Progammata. van 17S7 cn 1789 vermeld, onder de.Zinfpreuk::
Tantum novimus, quantum experiëndo didicimus. dan, dat deze waarnemingen op- zulk ene losfe wyze zynter. nedergefteld, dat 'er waarlyk redenen zyn,. om .derzelver uitkomsten volftrekt in twyffel te trekken, en dat zy derhalven ■ aan het voorheen gegeven Antwoord die waarde niet hebben, kunnen byzetten, om daar aan den uitgeloofden Prys toe tc kennen; waarom befloten is deze Vraag zonder bepaling van tyd ter beantwoordinge.voorgeftcld te laten..
II. Dat op de Vraag :
Welke zyn de gebreken der tot hier toe bekende Windmeters? Hoedanig zoude een Windmeter zamengejleld moeten zyn, . *m 1 in allerlei gevallen dt- kracht van den Wind zeker en juist te kennen ? En welke nuttigheden zoude zulk een werktuig aanbrengen ?:
het ingekomen Antwoord met de onverftaanbare Zinfpreuk 5 Hqftis hqflorium horride horiüm..
geenziris aan het vereischtê in dc Vraag voldaan, heeft, efl" derhalven in gene aanmerking kan komen om 'ep enen Eerepry»
•san



t 75 >
«an toe te kennen; zynde voorts befloten deze Vraag niet verder ter oeantwoordinge voor te (tellen.
III. Dat het Antwoord onder de Zinfpreuk:
De Zegen Godes maakt ryk. ingekomen op de Vraag :
Op Scheikundige gronden aan te tonen het onderfcheid tusfehen de beste en minst vrugtbare foorten van Kleigronden , vooral van ons Vaderland, en, ingevolge daar van, zekere regels en middelen ter verbeteringe van de laatstgemelde vast te
^ vohtrekt gene aanmerking verdiend, om enen Prys daar aan toe te wyzen, en dat derhalven deze Vraag zonder bepaling van tyd nog verder ter beantwoordinge voorgefteld zal biy'ven.
IV. Dat op de Vraagt
Daar de Runderpest in ons Land aanhoudend blyft woeden, | 'tot onnoemlyke fchade van Landheren, Bruikers, Bouwlieden, <n van alle 's Lands Ingezetenen ; - daar men reden heeft om te wanhopen, dat 'er immer een vermogend tegengift tegen de Smetftoffe van die Veeziekte zal gevonden worden, hoe groot ene beloning men ook op de uitvinding daar van zetten mag; en daar het zedert lang uit ftandvastige proefondervindingen W andere Landen ontegenzeglyk zeker is gebleken, en nog aanhoudend blykt ., dat de Veepest in haren verderüyken voortgangvan befmettinge geftuit word door het dooden der Runderen op het ogenblik, dat men aan dezelve de tekenen van Ziekte befpeurt, het zy op het Stal, het zy in de Weiden; zo bied het •Genootfchap den Eerenprys der Goudene Medaille, ter zwaarte van 30 Ducaten, aan hem , die de flerkfle beweegmiddelen zal voordragen., om het zelve by ons in gebruik te brengen en algemeen te maken, benevens de klaar/Ie en overtuigende wederlego-ing van de bedenkingen en redenen, welke de navolging van dat voorbeeld van andere Landen tot hier toe verhinderen:
Twee Verhandelingen zyn ontfangen: dat dc eerfte .met de Zinfpreuk:
Vreest God, Eert den Koning. geheel ongefchikt geoordeeld zy, om tot het dingen naar den , prys in aanmerking te worden genomen, dat integendeel de tweede, met de Zinfpreuk:
Nulla nocent pecori contagia &c.
den s July 1790 ingekomen, zeer vele nuttige zaken en aanmerkingen in zig bevat; maar dat dezelve op zodanige wyze zyn voorgedragen, dat zy den waren betoogtrant, die vcoral ter overtuiginge van het nut en de noodzakelykheid van het dooden der Runderen hier zoude te pas komen, misfen, waarom dan ook aan deze Verhandeling den Eerenprys niet is toegekend , zynde voorts befloten deze Vraag voor het vervolg in te trekken.
V. Dat het Antwoord met de Zinfpreuk ï
De ondervinding is de beste Leermeester.
ingekomen op de Vraag:
Welke zyn da behwaamfle middelen en werktuigen om in de Rivier de nieuwe Maas den verderen aanwas der Platen, even boven en beneden Rotterdam , op ene min kostbare wyze te voorkomen, dezelve te doen verminderen, en, zo ver mogelyk is, weg te nemen?
behalven enige algemene bedenkingen omtrent het wegnemen van Zandplaten in de Rivieren, en het voorftellen van een werktuig, hier toe dienftig, 't welk echter zeer onnaauwkeurig befchreven is., niets byzonders nopens het onderwerp, in deze Vraag bedoeld, in zig bevat, en derhalven 'er genen Eerenprys aan toegekend kan worden. Om echter de beantwoording van deze gewichtige Vraag, zo veel mogelyk, aan te moedigen, is befloten enen dubbelen Eerenprys, t. w. een Gouden Medaille ter waarde van zestig Ducaten aan te bieden, aan het best voldoende Antwoord, dat voor den 1. Maart 1793. daar op zal zyn ingekomen.
VI. Dat op de Vraag:
Welke zyn de oorzaken van het aanwasfen der Plaat op dé Reede van Helvoetfluis en van de aanmerkelyke vernaauwing dier Reede? Welke zyn de beste middelen om de Plaat weg te nemen, en die diepte wederom te doen vallen in het midden der Rivier, zonder dat dit enige meerdere verlamming aan het Gat, der Goederede zoude toebrengen, en waardoor hetzelve teveni zoude worden verbeterd?
het Antwoord met de Zinfpreuk: Hollands eenigfie ,
ingekomen zonder bygevoegd billet, in ene zeer goede orde gefchreven is , en verfcheidene opmerkenswaardige zaken in zig bevat; dan dat dezelve met betrekking tot het bedoelde in dc
Vraag verre af is van volledig te zyn: dat niet alle dc oorzaken , welke tot het aanwasfen der Plaat kunnen onderfteld worden mede te werken , naar behoren zyn voorgedragen; dat zulks echter niet zo zeer in aanmerking zoude genomen worden,byaldien de Schryver voor het overige met het opgeven der middelen ter verbetering van de Reede van Hellevoetfluis aan het oogmerk der Vrage hadde beantwoord : dat hy integendeel zig; meestal heeft bepaMd rot enkel afwerende middelen, om de zaak in Jlatu quo te houden, cn zelfs, terwyl het Genootfchap vraagt naar de beste middelen om de Plaat weg te nemen, en de diepte wederom te doen vallen in het midden der Rivier, van gedagten fchynt te zyn, dat dit niet behoorde werkltellig gemaakt tc worden; waarom dan ook befloten is aan dit Antwoord den Eerenprys niet toe te wyzen; maar op deze Vraag zonder bepaling van tyd nog nadere antwoorden in tc wagten, terwyl het Genootfchap nogmaals nodig oordeelt te herinneren, dat zy, die deze Vraag willen beantwoorden, de moeite nemen, om de voorfchreven Reede, en vooral de haven van Middelharnas, by laag zo wel als by hoog water zelve te bezigtigen, en ook niet verzuimei^ in aanmerking te nemen de veranderingen, dis zedert de bedyking van den Hals zyn voorgevallen,
VII. Dat op de Vraag;
Welke zoorten van Rupfen zyn het, die zig gewoonlyk in de bloeifems en bladeren der Appel- en Peerebomen, en andere Vruchtbomen hier te lande zetten? Hoe en wanneer komen zy
L 2 of



C 84 )
of derzelver eitjes daar 'at? Welke nadelen brengen zy aan dezelven toe? En hoe zyn zy uit te roeyen en d: bomen te~en dezelve te behoeden?
het ontfangen Antwoord met de Zinfpreuk:
De ondervinding is de beste Leermeester.
in 't geheel geen verdiensten heeft. — Dat zeker van meerder waardye is het Antwoord onder de Zinfpreuk:
Wie weet goed te doen, en niet en doet, dien is het zonde.
dat echter het zelve in enen zeer langdradigen ftyl gefchreven voor verre het grootfte gedeelte zaken in zig bevat, die in de Vraag niet bedoeld wierden, gelyk de veranderingen, die de InfeéLn ondergaan, de befchryving van derzelver zintuigen enz. zonder dat in 't vervolg der Vcrhandelinge het nodig, gebruik daar van word gemaakt, terwyl 'er aan den anderen kant aan de Infecten , waarop in de Vraag gézien word, de vereischte omfehryving ontbreekt : dat ook de middelen, ter uitroeying van de Infe&cn aan de hand gegeven, niet onbekend, en in hun gebruik nog zeer twyflelagtig zyn, dat zy ook zonder genoegzame bewyzen, van wczenlyk aan het voorgeftelde oogmerk , vooral in boomgaarden van enige uitgeftrektheid, te hebben voldaan, zyn ter neder gefteld: dat dierhalven dit Antwoord ook onvoldoende gekeurd is, om bekroond te worden; zullende voorts deze Vraag nog voor den 1. Maart 1792. ter beantwoordinge gelaten worden.
Verders is beüoten van wegen dit Genootfchap als ene nieuwe Vraag voor te ftellen :
Daar men by de droogsiaking en drooghouding van Polders door midd.1 van Win 2-Watermolens doorgaans gehouden is aan enen bepaalden aanleg en verdeling der opkomende landen, en men by de droogmaking en drooghouding door Stoom-Werktuigen daar omtrent mee der naar willekeur kan te werk gaan; zo vraagt het Genootfchap :
Op wat wyze zoude men in Polders, door Stoom - Werktuigen droog gemaakt en droog te houden, de opkomende landen moeten verdelen en aanleggen, op dat daaruit voor de ondernemers der Dt-oogmakinge by den verkoop het meeste profyt, en voor de bewooners het meeste nut en voordeel, zo met opzicht tct hunne gezondheid, als ten aanzien van het gemakkelyke en aangename voortvloeye ?
En uit naam van het Genootfchap van Konsten en Wetenfchappen te Batavia.
Hoedanig was het Zeegat van Goedereede met betrekking tot deszelfs vaarbaarheid, in of omtrent het jaar 1731 gefield? Welke zyn de nadelige veranderingen, die het zelve zints dien tyd ondergaan heeft ? Welke de oorzaken, die dezelve voortgebragt hebben ? En welke zyn de middelen, die in het werk gefteld zouden kttr.nen worden, om zodanige oorzaken , het zy geheel of gedeeltelyk, te keer te gaan , met dat gevolg, dat daar door eene volkomen herftelling van het Zeegat te weeg gebragt wierd? Of zo die middelen, het zy onuitvoerlyk, het zy niet raadzaam, geoordeeld mogten worden ; welke zyn dan de middelen , waar door dit Zeegat, zo niet geheel herfleld, ten minflen evereenkomftig met de behoefte der groote /Scheepvaart, verbeterd, zoude kurmen worden?
m^t aanbod van ene Gouden Medaille ter zwaarte van dertig Ducaten voor het best voldoende Antwoord, dat voor den 1. Maart 1793 op ieder van deze twee Vragen zal zyn ingekomen.
Ook herinnert het Genootfchap , dat het nog Antwoorden inwagt op de volgende voorgeftelde Vragen:
I. Welke zyn de Kenmerken om betrekkelyk de werkende vermogens der Natuur, derzelver aart en wetten, zo wel als deeerfte zamenftellende beginzels der ligchamen, de waarheid of genoegzame waarfchynlykheid te toetfen van ene Theorie, dis niet regtftreeks uit de ondervinding kan worden opgemaakt, of door proeven bevestigd; maar wier waarheid of waarfchynlykheid alleen uit de meerdere of mindere verklaring der Verfchynzelen moet worden afgeleid?
Het Genootfchap begeert, dat men in de beantwoording de* zer Vrage aantone, wat 'er vereischt worde, om in dit geval ene verklaring voor naauwkeurig en voldoende te kunnen houden , en waar in de kragt befta ener redeneringe, die uit dergelyke Verklaringen op ene vooronderfteldc Theorie gevestigd , tot de zekerheid of genoegzame waarfchynlykheid dier Theorie opklimt; het zy die Theorie tot voorwerp heeft alleen de bepaling der Wetten van bekende werkingen der ligchamen of vermogens; het zy de bepaling der Vermogens zelve van deze of gene ligchamen, wier beftaan zeker is; het zy de bepaling van het beftaan zelve van ligchamen, wezens of vermogens, die onder het bereik der zintuigem niet vallen, en dus niet anders dan door gevolgtrekkingen bekend kunnen worden. Dat men doe zien, of, dat zo wel de kenmerken van de waarheid der Theorie, als de manier van befluiten en redeneren in deze drie gevallen dezelfde zy; of, dat 'er uit den aart der zaken ene meerdere zekerheid in het ene geval dan in het andere te wagten zy. Eindelyk, dat men aanwyze, of 'er grond zy om immer zig verzekerd te houden, of met genoegzame waarfchynclykheid te kunnen ftellen, dat nieuwe, nog te ontdekkene verfchynzels ene reeds aangenomene en voor waarfchynelyk of zeker gehoudene Theorie niet zullen omverwerpen. — Voor 't overige verlangt het Genootfchap, dat de Schryvers hunne redeneringen door voorbeelden , zo veel mogelyk , uit den gehelen omvang der Natuurkunde genomen , of die zommige thans heerfchende Theoriën, by voorb. van dc Electriciteit, van 't Vuur , de Luchten, cn diergelyke tot voorwerp hebben,. gelieven op te helderen.
II. Welke zyn de Natuurlyke zamenftellende delen der P'tK van een gezond Mensch ?
III. Welke zyn de oorzaken of middelen, die de Rotting verhaasten , en welke, die dezelve voorkomen, vertragen en fluiten , zo in,. als buiten het dierlyk ligchaam, vooral van den Mensch ? Welke nuttigheden kunnen de onderfcheidene Wetenfchappen en Konften, inzonderheid de Genees- en Heelkunde , uit de kennis van al het voorgaande trekken ?
IV. Nadien het gebruik der Brillen en andere Oogglazen fteeds meer en meer algemeen vervroegd word, en ene bepaling daar omtrent van geen gering aanbelang voor het menschdom zyn kan, belooft het Genootfchap den gewonen Eerenprys aan hem, die uit de gronden der Gezichtkunde, inzonderheid uit den aart en gefteldheid der delen van het oog, door welke de onderfcheidene gewaarwordingen van het licht meer of min levendig aan het Senforium Commune overgebragt worden., best veldornde
am-



I 85 5
aartoom, in hoe verre Se Brillen en zoortgelyke Glazen door verheldering of vergroting, zo tot verbetering, als bewaring van het Gezicht wezenlyk nuttig, en zelfs onvermydelyk nodg zyn, en in hoe verre zy als een Volksgewoonte, vooroordeel en een 'waar misbruik nadelig mogen en moeten aangemerkt worden ?
Alle onder aanbieding van de gewone Gouden Medaille, ter zwaarte van dertig Ducaten, om beantwoord te worden voor dm 1. Maart 1792. tot welken tyd ook de beantwoording van d: navolgende Vraag, die bepaald was voor den 1. Maart 1791. nog op nieuw word opcngefteld.
Welke mogen de redenen zyn, waarom men, niettegenftaande den zo aanmerkelyk vermeerderden prys van het zware Eikenhout , en byzonder der Molen- Asfen, in het algemeen voortgaat, dezelve uit één fluk te gebruiken; daar in enige weinige Molens, in de nabuurfchap dezer Stad flaande, zedert verfcheiden jaren , Asfen zyn gebruikt, die uit vier aan een gekoppelde ftukken worden zameng?fteld, en deze in het gebruik goed moeten bevonden worden, dewyl dezelve by aanhoudenheid In die j Molens worden gebezigd, en daar de Asfen , uit vier ftukken te zamengefteld, zo aanmerkelyk minder kostbaar dan die uit één ftuk, en mogelyk wel zo duurzaam en minder aan tegenvallinv onderhevig moeten zyn ? En zou men daar en boven hier te Lande, in naarvolging van het gene men in Engeland doet, met voordeel in onze Molens gebruik van gegotene Tzeren Asfen kunnen maken ?
Nog is befloten de Vraag nopens de Oorzaken, Verfchynzels en Uitwerking der Verrotting in Plantaartige en Dierlyke zelfftandigheden , in vorige jaren reeds voorgefteld, doch waar op tot heden gene voldoende Antwoorden zyn ontfangen , thans met enige veranderingen aldus op nieuw op te geven.
Welke zyn de Oorzaken der Verrotting in Plantaartige en Dierlyke zelfftandigheden ? En welke zyn de Verfchynzels en Uitwerkzels, die door dezelve daar in geboren worden?
belovende het Genootfchap, ter aanmocdiginge van de Schryvers die genegen mogten zyn dit gewichtig onderwerp naar waarde te behandelen, den dubbelen Eerenprys, t. w. ene Medaille, ter zwaarte van zestig Ducaten aan het best voldoende Antwoord, 't welk voor den 1. Maart 1793 z»1 zyn ingeleverd. .
Eindelyk blyven nog met uitloving van den gewonen berenjjrys zonder bepaling van tyd de volgende, Vragen te beantwoorden :
I. Welke zyn de beste Werktuigen tot gemak van doove en harthorende Menfehen ? Zyn 'er ook enige vaste regels, die men zoude kuunen volgen, zo wel in het vervaardigen, als in het gebruik derzelven?
II. Hoe verre is men in de Theorie der Straalbuigingen (Refractiën) gevorderd ? Hangen de veranderingen, welke zy in den dampkring ondergaan, alleen af van de verfchillende digtheid en warmte der Lucht, en zyn zy daar aan evenredig, of zyn 'er nog andere oorzaken, welke haar aandoen ? Zo ja, welke zyn de wetten , waar aan dezelve onderworpen zyn.
III. Welke tekenen zyn 'er uit de \ er ander de gpfteldheid van de ogen der menfehen in het a/gemeen, en uit derzelver byzon-dere of'er toebehorende delen, derzelver vochten, grootte, koltur, meerdere of mindere gevoeligheid, verfchillende aandoening door het licht, ongewone fcherpte, dofheid, of gemis van het
Gezicht voor enen tyd, of by voortduring enz. te ontlenen ,wattr uit ene toekomende ziekte voorzien, of ene tegenwoordige, het zy hevige of kwynende ziekte, over het g'antj'ctie ligchaam, of enig afgelegen deel, hare aart en oorzaken onderkend, of enige voorzegging, betrekkelyk derzelver uitgang in den dood, genezing of andere ziekte opgemaakt kan worden; alles door het gezag en de Practicale waarnemingen van beroemde Geneeskundigen , zo van den ouden als tegenwoordigen tyd, maar vooral door eigene en herhaalde ondervinding geftaafd ?
IV. Welke zyn de gewone ongefteldheden of Ziekten, die de Europeanen, welke enen tyd lang in de Oost - Indien gewoond hebben, en in Europa te rug komen, doorgaans medebrengen of krygen ? Welke zyn derzelver oorzaken en de beste middelen om hun daar tegen te behoeden en te herftellen?
Dit Jaar zyn verkoren
Tot LEDEN - CONSULTANTEN , dc Heren
R. Forsten, Med. Doblor, ejusdemque facultatis, ut & Medicince legalis Profesfor Ordinarius, Reipublicx Gelro-Zutphanta Archiater, Lid van de Geneeskundige Genootfchappen te Londen en Edinburg, van de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, van het Zeeuwsch Genootfchap te \ Vlisfingen, het Provintiale te Utrecht, en het Heelkundige te Amfterdam: te Harderwyk.
Wolter Forsten Verschuur, Med. Doel. Prof. in de Geneeskunde en de Chemie op de Hogefchoot van Stad en Lande.
Petrus Driessen , Medic. Doblor en Profesfor, Lid van de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem: te Groningen.
m. s. du Pui, si. L. M. Philof. & Medic. Dottor, Chir. PraB. 6f artis Obftetr. Profesfor Extraordinarius, Lid van de Hollandfche , Zeeuwfche en Provintiaal Utrechtfche Genootfchappen , en van het Heelkundige te Amfterdam: te Leyden.
Tot LID-CORRESPONDENT, den Heer
Rodolphe de Vautravers , Geheime Legations - Raad van Zyne Doorluchtige Hoogheid den Keurvorst van Palts-Beyeren, Lid van het Koninglyke Genootfchap der Wetenfehappen, der Oudheidkundigen, en dat ter aanmoedlginge van Konsten, Manufacturen en Commercie te Londen, voorts van de Koninglyke Academiën te Upfal, van de Paltjifche te Heidelberg, en van de Oeconomifche Genootfchappen van Bern, Zurich, Solothurn en Hamburg : te Bath in Engeland.
Tot LEDEN, de Heren
Hendrik /Ene je, 4. L. M. et Philofop. Doctor, Lid van de Hollandfche, Zeeuwfche en Provintiaal Utrechtfche Genoot-. fchoppen te Amfterdam.
E. I. Thomassen a Thuessink, 4. L. M. Philof. & Medic, Doctor, Ordinaris 's Lands Doctor, Lid van de Koninglyke Maatfchappy der Geneeskunde, en van de Sociëteit van Natuurlyke Hiftorie te Edinburg, van de Hollandfche en Zeeuwfche Maatfchappyen der Wetenfchappen, van het Mufteum te Parys, Directeur van de Geneeskundige Correspondentie in »s Hage.
L 3 MKA'



Abraham van Stipriaan Luïscius, Medic. Doctor, Chernia .Lettor, en Correspondent van het Koninglyk Genootfchap der Geneeskunde te Parys, te Delft.
J. C. Da-men, Lector in de Ontleed-, Heel- en Vroedkunde, 'i Lands en Stads Chirurgyn, Lid van de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, in 's Hage.
Willem Leurs , Heelmeester, Chirurgyn Major by de Gardes du Corps van Z. D. H. den Heere Prinfe van Oranje.& Nasfdu &c. &c. &c. Lid van het Genootfchap ter bevorderinge van de .Heelkunde te Amfterdam, en van de Haagfche en Utrechtfche Letterkundige Maatfchappyen, in 'sHage.
J. de Kanter Philz., Notaris., Lid van het Zeeuwsch Genootfchap der Wïtenfehappen te Vlisfmgen: te Zierikzee.
Het Genootfchap zal, om het één of de twee Jaren , naar goedvinden, enen Prys uitdelen aan hem, die, volgens deszelfs oordeel, gedurende dien tyd, de nuttigde ontdekking of uitvinding in enigen Tak der Proefondervindelyke Wysbegeerte .gedaan zal hebben, mits dezelve van belang zy, en de Auteur die aan het,Genootfchap, om ze door het zelve gemeen temaken, medegedeeld hebbe.
Ingevalle hy, die zodanige Ontdekking of Uitvinding zal gedaan cn aan het Genootfchap medegedeeld hebben, wegens gebrek aan geld of tyd, buiten ftaat ware, om de Proeven,, die ter bevestiginge van dezelve vereischt worden, in 't werk te ftellen, zal het Genootfchap, zulks goedvindende, zelfs de noodwendigheden daar toe vervaardigen, en de kosten 'er van op zig nemen, voor zo verre namelyk deszelfs Fondfen in dezen toereikende zullen zyn.
De Leden zullen ook naar den Prys der voorgeftelde Vragen mogen dingen, mits zy over den aart en de bedoeling derzelve wegens het Genootfchap niet geraadpleegd zyn, nog de Antwoorden op dezelve beoordeeld hebben.
Dc Antwoorden op dc Vragen en de medegedeelde Ontdekkingen moeten in het Nederduitsch, Fransch , Engclsch, Hoogdiiitsch of Latyn, niet door de hand der Auteuren zelve, maar door ene andere, in zeer duidelyk leesbaar fchrift (verbeteringen en byvoegfcls hier onder begrepen) gefchreven zyn., en niet met der Auteuren eigen naam, maar met een Zinfpreuk getekend , en met een verzegeld Billet, 't welk deze Zinfpreuk tot opfchrift heeft, en waar in der Schryveren Naam en Adres gemeld zyn, verzegeld en franco, voor den bepaalden tyd,(zullende de later inkomende voor dat jaar tot het dingen naar den prys niet in aanmerking genomen worden) gezonden worden aan den Directeur en Eerften Secretaris van het Genootfchap, den Heere Gerh. Gysb. ten Haaff, Med. Doctor,'j Lands Doctor hy het Edelmogend Collegie ter Admiraliteit op de Maze, OudDoctor van Schieland , Lid van de Hollandfche Maatfchappy der " Wetenfchappen en van het Provintiaal Utrechts Genootfchap.
De Auteurs zullen de Verhandelingen, op welke zy eencn Prys behaald hebben , niet mogen laten drukken, dan met goedvinden van het Genootfchap, en 'er geen openbaar gebruik van maken, voor dat het Genootfchap dezelve aal hebben uitgegeven: welk laatfte mede zal plaats hebben omtrent alle andere Verhandelingen, Ontdekkingen, Proeven en Waarnemingen, die men het zelve heeft ter hand gefteld , en welke het zelve, van wien zy ook aangeboden worden, altoos met genoegen zal aannemen, om , wanneer Zy goedgekeurd zyn, onder deszelfs Verhandelingen uit te geven, mits zy met de eigene namsn der
Schryveren ondertekend zyn, of, zo zy niet willen bekend: zyn, met een verzegeld Billet, waar in hun naam en woonplaat* gefchreven ftaan; welk Billet als dan eerst zal gcopei.d worden, wanneer het aangeboden Stuk goedgekeurd is, doch ongeopend zal verbrand worden, wanneer het-zelve Stuk word afgekeurd, zullende het Genootfchap gene ontfangene Stukken te rug geven, cn aan zig de vryheid houden, om dezelve geheel, of ten dele, of in 't geheel niet te doen drukken.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
'Gr o o t btr it a nn i en. Sketches chiefly ■«•elating to the Hiftory, Religion, Learning and Manners, of the Hindoos. With a concife account of the prefent State of the native power of Hindoftan, 8vo. pp. 442. 6 f. boards. Cadell 1790.
Dc Schryver dezer Schetfen heeft zig zeer veel moeite gegeven , om uit echte bronnen ene grote verfcheidenhcid van wetenswaardige en belangryke zaken , betrekkelyk de Oost-Indien, tc verzamelen: en hy draagt dezelve voor op ene wyze, welke hem regt geeft op het karakter van enen oordeelkundigcH enbevalligen Schryver.
Het werk neemt een aanvang met een reeks van algemene aanmerkingen, over de Gefchiedenis en Godsdienst des menschdoms: waar in dc Schryver, zeer juist en oordeelkundig, den oorfprong en voortplanting der begrippen nopens den Godsdienst nafpoort; en aantoond, dat, te midden der verfchillende vormen van bygeloof, en onder alle de verbasteringen van den waren Godsdienst., het Geloof en de aanbidding van een Allerhoogst wezen bykans algemeen de overhand behouden hebbe. Hier op decld hy , na voorgaande aanwyzing van de bronnen , waar uit hy geput heeft, ene korte fchets mede der Hiftori© van Indostan., en verhaald verfcheidene v/ctenswaardige byzonderheden aangaande deszelfs Beftuur, de Geaartheid, Gewoonten , Godsdienst, Fabelleer en Godsdienstpleging der Indostanners, als mede nopens de Geleerdheid, Wysgeerte en Sterrekunde der Braminen : befluitcnde met ene Schets van den Staatkundigen toeftand der tegenwoordige Inlandfche Mogcnheden van Indostan. Month. Rev.
Lindor and Adélaide, a Tnoral tale. By the Author of ,, Obfervations on Dr. Price''s Revolution Sermon." i2mo. pp. 358, 3 f. 6 d. boards. Stockdale 1791- Een Vcrtelzel eniglyk ingerigt om de vrienden der Franfche Omwenteling zo zwart als mogelyk is te maken, en hare tegenftanders integendeel, ten hoogfte tc verheffen. Dus maakt een Beeldhouwer, uit een blok marmer, zulk ene gedaante, als hem behaagt, en het valt hem dikwyls gemakkclyker -om indezen enkel naar zyn verbeelding, zonder de waarheid in agt te nemen, te arbeiden. M.R.
The proper objects of Education in the prefent State of the World, in a discourfe. By Jofeph Priestly, 8vo. pp. 52. 1 f. Johnfon. Ene 'Redenvoering vol van dc -gewichtigfte aanmerkingen over den Godsdiensngen en Burgerlykcn Staat der waereld, waar in het diepdenkend vernuft, en dc vrye gevoelens van den wysgerigen Redenaar allerwegen doorftralen. M. R.
An Eftimate of the Religion of the fashionable World, bf one of the Laity, i2mo. pp. 261. 3 f. Sewed. Cadell, 1791, Een Traclaatje van gene geringe waarde ,'t geen zeer veel over-
een-



C ^7 .,5
eenkomst heeft met een werkje voor enige jaren in 't ligt gekomen, onder den tytel van Thuughts on the marmers oj the Örêat.': M. R,
The ft'sfPrineiples of civil anë EccIeJLiflical Governements cklineated in Letters 'to' Dr. Priestly; by. S. Cooper,. D. -D. . Minister of great Yarmouth, 3vo. pp..274.- 4 f- 6 d. boards. Robinfon,.Becket 1791.. Deze Brieven zyn ingericht tegen de gevoelens van Loche en diens navolgeren over de NaHiurlykc Rechten en.Vryhcden van den mensch. Men vind 'er de 'buitenfporigfte- Stellingen in beweerd, en wel met ene mate van vertrouwen of liever fnorkery, die inderdaad belachlyk is. Alles fehynt by dezen Schryver regt en goed te. wezen, wat flegts overeenkomt met de ingevoerde Wetten by deze of gese Maatfchappy. Men zou geen beter pleit kunnen uitdenken. voor de barbaarschheid der Perfiaanfche Sophi, welke,, volgens de.Conftitutie van hun land, vryheid hebben, om de ogen der Prinfen van den bloede uit tc fteken: aangezien zy hier beweerd worden,, niet alleen Staatkundig,.maar.ook zeikntyk ,goed te handelen. M. R.
TEKENINGEN en PRENTEN.
londen.
Ten blyke hoe de Engelfche Graveerders hanne afgedrukte Platen-weten tc verhelpen, en door opfnyden weder als nieuw aan den man te brengen,, fbrekt de bekende Konstprent van Woollet, naar het Schildery van West, verbeeldende de dood van den Generaal Wolf. Dezo koperen Plaat, thans in bezit van den Hr. Waiin £oydeU,
was reeds tweemalen opgefneden, en had zo veel geleden , dat men ze nu in het geheel niet meer kon gebruiken. ' De Hr. Boydelt liet dezelve echter nogmaals .door een zeer bekwaam Kunstenaar op nieuw bearbeiden, waar voor hy niet minder dan 500 Guinjcs betaalde , met dat gevolg, dat' ook kundige Liefhebbers.,- indien zy 'er dc oorfpronglvke van Woollet niet by vergelyken, ligtelyk door bedrógen worden. 'Ecne der kennelykfte tekenen, om deze afdrukken van de eerften tc onderfcheiden, is, dat de lucht daar in harder, ongelykcr cn vlakkiger is;' ook ziet het gezicht van den Hervonden Generaal meer na boven, het'geen zich eigenlyfc vestigt op den Jager, die den held wyst op den aanlhcllenden Officier,, welke de tyding der bcvogten Zegen brengt- De goede afdrukken van deze op nieuw bearbeide Plaat zyn reeds zo zeldzaam, dat men 'er gaarne 36 Engelfche Schellingen voor betaald. ■
K U N S T-W'E R K E N.'.
Londen, dén 1. September. De Heer Wtllïam Chambers; heeft op zyn fraaye Buitenplaats Wlülton-;by Tv/tekanham, ter ere van 'sKonings herfteüing, een Tempel, aan Esculaap, tpcgewyd,. laten oprigtcu: welk ftuk, 7.a in fraayheid als eenvoudigheid, met de beste overblyf-
zels der aloudeBouwkunde verdiend'gelyk gefield tewor-den. Boven op den Tempel is het Borstbeeld van Esculaap , door den beroemden Bernini vervaardigd, geplaatst,. De.béste kenners -kunnen zig miet genoeg over defeboon-heid van'het geheel .verwonderen.-
Hct.-Börstbèeld van' de» Hr. Fox, door Nollekens, op order van hare Rusfifche Majefteit vervaardigd-, is laatstleden Vrydag, naar Petersburg ingefcheept. Het zelv*zal in de Keizerlyke Konst-Gallery, uit- agting voor dienu bekwamen en wclfprekenden Redenaar, die zo veel tot behoud van den Vrede tusfehen de beiden Ryken - toegebragt heeft, - geplaatst worden, -
NA R1GTEN en B Y Z OW DE R H E D E N,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkunde , h-and werken en fabrieken,, betrek k<e lyk. •
■
Londen, .^ Augustus: „ De ingekomeae voordelige tydingen nopens de Zuiker-rteeld, .hebben ene provifioneie daling in dat produkt alhier veroorzaakt van afcl». per 100 pond. En men verwagt dat de- pryzen binnen 1 kort nog lager zullen komen."
De by aanhoudenheid toenemende Fabrieken in Glas■ gow, hebben het getal der Inw.oonderen dier Stad en Nabuurfchap, zecfert het Jaar 1783. met ten minften 10,000 perfonen vermeerderd. Alle Huizen zyn 'er bezet en mén bouwd geftadig nieuwen.- Indien het op deze wyze voortgaat, rekend men, dat Glasgow, binnen de 10 of 15 Jaren de meest bevolkte Stad in Ierland zal we?zetv-
prys der granen,
ROGGE, Het La*t. TARW. - Het Last.- Ggld.!
Ggld. Pruisfifche . . $2 a 98 Pöolfe bonte en witte 150317; Koningsberger . . 90 a 96
Dito rode . . 125 a 165 Porumer, Colb. enStett. ^
Warder, Heugfe en Elb. 1253165 1 garst,haver,boekw. Koningsberger . . 1303155 Vriefche Winter . 75 a 8% Vriefche . . 1403-165 Zeeuwfche Overm. ^ 74 a 8r Bovenlandfche . - 14; a 158 Brouwhaver . . 66 a 83
Voorlandfe rode . Boekw.Ames£enGooiI. L.———
Zeelandfche . - .- 160a 185 f Dito Brab.en Viaamf. L, m
oly, traan en baarde*.
Koolzaad, Zetuwsch en^ Raapoly, d'Aam ƒ 35 335},
Overm.'tLast e<32 335 dito Lyn . ... ƒ 3333333
Slag Lynz. dë Ton dito Hennip- . . f ^\Miï
vansfeh. . . ƒ 6 a 7| .WalvwchTraan,'tquart.
Hennipzaat . . f € »l 1 van 12 Stek. . ƒ 7oa7i . Dito rode . . / 50351



I 8? )
w*. issel-couxs.
Madrid op Ufo van Londen, zigt ft 38,5.3
2 maand. % 965 dito op 2 m. . g 38,2§aii
Bilboa % 95! Hamb. zigt . ft. 35
Cadix . . . $ 9s| dito 2 m. , ft. 34!
Sevilien . , . § 95I Altona,zigt ft. 34II
Lisfabon . . ^52! dito 2 m. . ft. 34!
Venetien . . $914 Breslau,6 w. dat. ft. 45
Genua . . $ 8 si Wenen, 6 w. dat. ft. 34I
Livorno . . . 92? Antwerpen pCt. 4§verl.
Parys, 2 m. . . % 43I Gent . . pCt. 4§verl.
dito zigt . . 431 Brusfel . pCt. 4§verl.
Bourdeaux, 2 m. . 43I Zeeland . pCt. sjveri.
dito, 1 m. . $ 44 Rotterdam pCt. J
specie-cours.
Bare» Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. 7|a 8
dito, per banco .... pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5,8 | Nieuwe Louis d'or 11,6,10,17
Gude dito . . ƒ5,7 Zonne Piftol, . ƒ11,4
Franfche Piftol. .> , ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ 13, 4
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,12
Lunenb. dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ 25» 8
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof , . ƒ 25, i
Guinies . . . ƒ12, 1 Agio van dc Bank \ pCt.
Souvereine , > ƒ15816 .
Amsterdam, den 5 Scpt. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 140: ïn 's Hage 29, en te Haarlem 9, onder welken laatften 4 beneden de ia Jaren,
In de Maand Augustus 1791- zyn, binnen Alkmaar, overleden 26 Perfonen, als: 6 Mannen, 10 Vrouwen, 3 Jongens en 7 Meisjes; hier onder 1 doodgeborenen, 9 beneden 't Jaar , 2 van 20 tot 30 Jaren , 2 van 30 tot 40, 3 van 50 tot 50, 4 van 50 tot 60, 1 van 60 tot 70, 2 van 70 tot 80, 1 van 80 tot 90, en 1 tot 100 Jaren.
^ WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN, .
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 21 'tot 27 Aug. 1791. te Hamburg.
f Hoogftc ftand 28, 4|. den 21 Aug. Barom. < Laagfte . . 27,io§. den 27ften.
'l_Gemiddelde der gehele Week 28,1,7 1.
In onze voorgaande No. 166. Bladz. 76. kol. 2. de laatfte regel, ftaat: gefehetst, moet zyn gtfplitst.
Te Haarlem, by PLAAT en. L O O S J E S.
Therm. fHoogfteftand 211°.'s Midd. van den 23 Aug; Reaumur. < Laagfte . . 90. 's Avonds van den 2 iftcn, (_ Gemiddelde der geheleWeek 18,6 gr. Heerfchende wind O.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem,
baro- i thermo- j streek i 1791 me- meter. der | luchtsge-
Avo. ter. Noordi Zuid. | wind. | steldheid.
l29. 9 57 58 W. , 'S Morg. reg. betr.
31. < 29. 9§ 63 62 ! 's Av. harde wind
/ 29. 6f 55 55 z. t. o. 1 en regen. ^
SePT. f 29. 3 I 62 i 6o§ z.w. , 'sMorg. ftormagt. i.< 29. 6 60, I 60 n. w. 1 met regen, verder-
(_29.11 55 I 56 w. j betr. harde wind.
f30. o r 58 z. z.w. I
z.< 29.11 655 72 z. w. bewolk:.
(.29- 9 58 5° z. t. w.
( 29. 7^ 64 64! w.z.w.
3. { 20. 6' 70 74 z.w. betrokken, zeer
[29- 5 65| 64§ z. t. w. I ™**
f29. 3* 66 j 66 z. z. w. 's Morg. betrokk.
4. < 29. 4 68 74§ z. w. verder bewolkt, [29.4 6i| 61 z. z. w. zeer windrig.
f29. 8 63 - 65 w. t. n.
5. <29. 9 69I 78 wolken.
L29.10 57I I 57 w.
Ï29.10! 1 6o| 1 62 z. t. w.
29. 9 I 7i§ I 83 omtr. helder.
29. 9 I fe | 61 z. t. o.
In de afgelopen maand Augustus.
Hoogde Therm. den i6den 'sMidd. 84J gr.
Laagfte dito den 29ften 's Avonds 53§ gr.
De gemiddelde hoogte van dc gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is geweest 665 grad. Dus 5T|J grad. hoger dan de maand Aug. 1790. en als Aug. 1789 2j|| grad.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Te Alkmaar.
Gedurende de maand Augustus. 1791.
Gevallen 33 Lynen: Uitgewaasfemd 56 Lynen.



,791. No- l6*-
AL GEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN MI N- GEO EFFENDE^ N.
Vry dag dm 16. September.
BERIGTEN.
POLEN
tr^^mc Heer Hyne. Przybylski, Bibliothekaris by de
1! -pv 1 Univerlitëits-Boekery, tc Krakou, die reeds 1 LJ ff veel eer ingelegd heeft, met zyne Vertalingen t-:j*^B uit het Engelsch, heeft kortlings ene Poolfche Vertaling van alle de Nagelatene Griekfche Werken van Hefiodus in druk uitgegeven.
G R O O T-B R I TA N N IE N
Uittrekzel van enen BRIEF uit LONDEN, gedagtekend 23 July 1791- (voorkomende in No. 106 van het'Inteltigenzblatt der A. L. Zeitung.)
„ Het eerfte Deel van BoydePs Shakespeare is, kort geleden, aan de Intekenaars afgeleverd. Letterdruk en Plaatwerk zyn ongemeen fraay: egter voldoen de tekeningen over 't 'geheel niet zeer aan kenners van fmaak. Smirk fchynt de enigfte, die zig, hier by, als een volmaakt Ko'nstenaar heeft doen uitmunten. Zyne Stukken beftaan voornamelyk in de klugtigftc Tonelen uit Shakespeare. Buiten David, te Parys, kenne ik geen meester, die de regels der konst zo uitftckend in agt genomen heeft. Zyne beelden zyn met ongemeen veel fmaak, en met de uitterfte netheid en naauwkeurigheid, getekend. Sints dc
iVU. DEEL.
tyden van Hogarth heeft geen Kanstenaar zio yeel Karakter, of zo veel uitdrukking, in zyne beelden gebragt. Van zyne Vrouwenbeelden zyn zommigen, in den hoogften
trap, fchoon. FuesJIi heeft in verfcheiden Tonelen
uit de St. 'Yans nagt droom,zeer veebphantafie getoond; maar zyn tekening is gebrekkig. De Letterdruk komt my voor , niet fraayer te zyn, dan die van Bodoni; fchoon het hier algemeen anders begrepen word.
„ Raspe's befchryving van Tasjie's Kabinet van Edle Gefteentens ziet thans het licht. Het werk is, gelove ik, niet kwaad uitgevoerd: doch het bevalt den kenneren alhier juist niet veel. Van de Edle Gefteentens des Hertogs van Marlborough is thans ook het twede Deel uitgekomen. Doch 'er zyn flegts 50 Exemplaren van afgegeven, zo dat de prys \ van ieder Deel, by aldien het te bekomen ware, op ten minften 50 Guinies zou te ftaan komen. ! „ Sir Richard TVorsley is bezig aan een pragtig werk 1 over de Ruïnen van Griekenland, diehy, op zyne reize, bezigtigd heeft. Het zelve zal een groot aantal van Plaj ten bevatten. Deze Heer heeft onlangs de gefneden SteI nen van den Ridder Hamiiton voor 2500 Pftr. gekogt. Deze laatfte is tegenwoordig in Londen, en heeft befchryvingen van ene grote menigte van nieuw ontdekte fraaye ; Etruskifche Vafcn mede gebragt., die men onlangs in do nabyheid van Napels opgedolven heeft, en waar van hy enige ftalen by zig heeft. I „De verzameling van Edle Gefteentens des Hertogs van | Marlborough houd men tegenwoordig voor de fraayfte in i Europa. — Van Beeldhouwftukken kenne ik geen Collec: tic aan deze zyde der Alpen, welke met die van den Hr. Towntey kan vergeleken worden. Deze uitmuntende Konstkenner is van ene oude Roomsch-Katholyke Familie M



afkomstig, bezit zeer aanzienlyke Inkomften, en hefteed, zedert ettelyke Jaren , het merendeel daar van tot den aankoop van Antieken. Zyn huis }S..in den besten Grickfchen fmaak geftoffeerd, en bykans overal een Mufeum van Statuen, Busten, Basreliëfs, Bronzen,Konstftukken uitTerra Cotta, Pasten CO, Edle Gefteentens en Penningen. Nergens hebbe ik ene Verzameling, met zo veel fmaak aangelegd, gevonden. Hy bezit enigen van de fraayfte Griekfche Konstfiukken, die nog voorhanden zyn: b. v. een lis, twee Statuen van Venus , een kop van Homerus, alien in marmer-, nevens een kleine Herkules, in brons. De Heer Towniey verenigcf met zyn finaak ene ongemene ervarenheid in de Griekfche en Romeinfche Letterkunde, en een allerminzaamfte geaartheid. Zyn huis is een uitftekend Konstfchool voor jonge Konstenaren, cn dc hecrlykite Uitlegger van de Schriften der Oudheid voor klasfieke Geleerden. Voor Vreemdelingen kenne ik hier. niets , dat meer bezienswaardig is.
,, Onder dc meest gevorderden in de Griekfche en Romeinfche Letterkunde, waar op dit land- mag roemen-, behoren Porfon, Dr. Parr, Burney , een Zoon van den Muzyk-Doctor, nevens Burgefs- De eerften hebben te Cambridge geftudeerd, cn de laatfte tc Oxfort. Porfon is de Schryver der Brieven aan Dokt. Travis, over enige llrydige plaatfen van 't N. Teft. , en arbeid tegenwoordig aan ene uitgave van JEfchylus. Dokt. Parr is inzonde;heid door zyne Voorrede voor den nieuwen druk van Belendenus bekend.
,, Over de Spraakkonst en den oorfprong der talen, is wnder de Geleerden ene aanmerkelyke omwenteling ontftaan, zedert dat Home Tooke zyn Etrsa nrsg«e««,. of the ■Diverfwns of Purley, heeft uitgegeven.
,, De bedienden by de Oost-Indifche Compagnie hebben, zedert enige jaren, door hunne oplettenheid op de Talen, zo in Bengalen als Indostan, niet weinig uitgemunt. Alle Jaren krygen wy nieuw ligt omtrent de Fabelleer der ou^ Inwoneren van dat Schier-eiland, en den trap van vorde ring, dien zy in de fraaye Konsten bereikt hebben. De Biographie en Topographie van dat land biyven. nog fteeds Ït2t "geliefkoosd voorwerp wan navorfching.
„ De Boekeryen des Graven, v. Reiritski, van Pinelii en P ai font zyn hier zeer goed verkogt: de eerfte onder de hand, en de beiden laatften by openbare Veiling. Onze Boekeryen zyn langs dezen weg zeer goed van oude Boeken voorzien geworden. De talryke en grote Boekverzamelingen der onderfcheidene Colleg::vn vanonzeUniveriiteiten, zyn niet meer dan een woeste hoop van oude Godgeleerde Werken, en llegte drukken van klasfieke Schryveren.
„Van Stuarts, Antiquities of Athens (Atheenfche Oudheden) zien reeds 2 Delen 't licht, en men is druk bezig aan de Platen voor het 3de Deel. Dit is het enigfte echte ftuk van dien aart.— Marchant''s aangekondigdë Pasten, en afdrukken der fraayfte Antiken en Gefneden Stenen kry-
-■(*) Konst- of nagemaakte Stenen, tut gekojeurd Glas.
gen ongemeen teel Intekenaars. Hy is zekerlyk de eerfte Steengraveerder in Intaglio's, zelfs Natter en Pichfier niet uitgezonderd."
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
.De Br. D. A'thojf, tc Göt tingen , heeft, onlangs, in een der Letterkundige Dagfchriften van Duitschland, aan het geleerd publiek bekend gemaakt, dat hem, door den overledenen Hofraad en Hoogl. Murray, niet alleen dc voltooying des óden Deels van zyn App. Med., waar mede het Ryk. der Planten befloten word, maar ook de bezorging van enen nieuwen druk der eerfte, reeds uitverkogte, Delen, is opgedragen •, ten welken einde hem door denoverledenen alle deszelfs daar toe behorende Papieren en Verzamelingen gemaakt zyn geworden. Ingevolge hier van zal het 6de Deel tegen eerstkomende Paaschmisfe gereed, cn in den Boekwinkel van Dieterich tc bekomen, zyn. Ook zal de Hr. A. ene Hoogduitfche Vertaling van. het gehele Werk. bezorgen., zo verre het reeds in 't licht is; zullende voortaan by de uitgave van elk "volgend deelvan 't oorfprongelyke, ook de Overzetting daar van tege— lyk afzondcrlyk te bekomen zyn.
Schryyen uit liet Badenfche.l De Regering heeft, ter betere kennis van de Badenfche Landen, alle bekwameGeestclykcn en Artfen yerzogt, om natuurkundige Waarnemingen te doen, en tevens, tot meerdere aanmoediging van yver in dezen , gepaste beloningen uitgeloofd voor elke ontdekking, af verbeterd gebruik van nuttige Natuurprodukten. Reeds zyn 'er, door dit middel, belangryke befchryvingen van verfcheidene gedeeltens der Badenfche landen vervaardigd- geworden, waar van enigen nog ongedrukt by de Regering bewaard worden. Langs dezen weg zyn 'er ook aanmerkelyke beddingen van Steenkolen, Yzer, Koper, Kobald en Lood ontdekt, als mede enige Zoutbronnen, cn fyne foorten van Klei, by uitftek dienstig om 'er '3meitkroefen en Retorten van te maken, die zeer goed tegen 't vuur beftand zyn, en in deugd met de Wedgewoogfche gelyk ftaan. Wyders heeft men ettelyke foorten van Delfftoffen gevonden , omtrent 80. foorten van Marmer, Jaspis, Agaathr en andere fyne Stenen, waar van reeds de fraayfte Vafen, Dofen en andere Stukken, vervaardigd zyn. De Fabriek van de Gebroeders Schlaf, welke bekwame Konstenaars door de Regering onderfteund worden, levert reeds zo veel tot Staal gehard yzer-, dat een aanmerkelyk deel van Erankryk en Duitschland, daar uit, van Wagenvêeren voorzien word. Opgemelde Broeders maken- ook Brandfpuiten, nevens allerleie foorten van
Phyfifehe en Mathematifche Inftrumenten De Zyden-
teelt is zo verre gevorderd r dat men te Carlsruh, in een jaar, anderhalf honderd ponden Zyde gewonnen heeft. Door de ondernemingen van den Majoor Bourdet is het inbreken en overftromen van den Rhyn, en andere kleinere Vloeden, gefluit; men heeft verfcheiden-floten gegraven,
e».



< 9i )
cn langs dien weg ettelyke duizenden Morgens verdronken Land tot Weyden gewonnen. Het nieuw gebouwd Gasthuis is thans niet alleen van een aantal Ventilators, tot zuivering van de lugt., voorzien, maar ook van een Electrifeertuig ten dienste van de Zieken, waar mede de verdienstelyke en Geleerde Hofraad en Hoogl. Bockmemn, van tyd tot tyd, aanmerkelyke Proefnemingen op dc Kranken , in 't werk field. Eindelyk heeft ook de Regering de Blixemifleiders algemeen bekend gemaakt. Hier door zyn 'er reeds' 60 alleen in Carlsruh opgerigt, en meer dan 150 in de Badenfche Landen over 't geheel. Het Vorstelyk Slot heeft, by een zwaar Gnweder, reeds het nut daar van ondervonden: zynde eniglyk, door deze voorzorg , bewaard gebleven. Nog is 'er, onder het opzigt van opgeme'den Hoogl. B. een Meteorologisch InftituUt ppgengt,en met de beste Werktuigen voorzien geworden."
NEDERLAND EN
■Haarlem, den 13 Sepfmber. By de Hollandrche Maci'chappy der TVetenM.-.ppen, is op bekomen verlof der Schrvvers van de'Antwoorden, over het Moreele iewys van Gods aanwerin, gebleken by opening van het Bil er, dat de Scfi rVèr Ier Verhande'mg, onder de Zinfpreuk: Non tam auSto'ftats in disp"tando, &c. was Frfdksicus Daniël Béhn , I'.luftrii Gymnajii Lubecenfis Conredlor, Phil. Doft. &c.
En van het Antwoord: Interna re&a ralionis les
potentem &c. Ludwic- Heinrich Jacob, Profesfor
der Philof- op de Trederiks Univerfiteit te Halle.
En eindelyk van het Antwoord op de Vraag over het Heulfap, onder de Zinfpreuk: Non minor est virtus,
quam qtmrere, parta tueri. Gerardus Bue^en ,
Medicina Licentiatus , in Schyndei , by 's Her torenbosch. Aan welken dus dc beloofde Zilveren Medailles •zullen worden uitgekeert.
Aan den Schryver van de Ai.gem. Konsten Letter-Bode.
Myn Beer.'
Het 8fle Stuk der Algemene Vaderlandfche Letter«effeningen van dit lopend Jaar, dezer dagen, in handen krygende, vond ik, onder het Mengelwerk, enige Waarnemingenvan den Heer R. Clayton, overgenomen uit de Memoirs of the Liter ary and Philo"ophical Society of Manchester , vol. III. nopens de Cretins van Valais
óf Walliferland. Een vry uitvoerig Uittrekzel dezer
Waarnemingen hadde ik reeds voor af, in hét Stukje van the Monthly Review voor de maand July, gelezen; en toen al beginnen te twyffelen of deze Waarnemingen naauwkeurig genoeg waren, om 'er volkomen op ftaat te kunnen maken. Een mynerVrienden errinnerde nry.kort daar na, de Waarnemingen van den Heer de Sausfure,
over 't zelfde onderwerp, voorkomende in het Cliap. XLVII van torn. 2. zyner Voyages dans les Alpes. Dit Hoofdft.uk nalezende, en met de medegedeelde Waarnemingen van den Hr. Clayton vergelykende, vond ik het verfchil in beider opgaven aanmerkelyk genoeg, om my genoopt te vinden, het Franfche van den Hr. S. mede in onze tale over te brengen, en het aan Uw Ed. ter gemeenmaking in uw Blad mede te delen; ten einde de lezers der beiden Tydfchriften, die of geen Fransch verftaan, of het Werk van den Heer de Sausfure niet beziten, dezelfde vergclyking met my zouden kunnen maken, en beoordelen, wie van beiden het naauwkeurigfte in zyne opgave is. Of de Heer Clayton in perfoon de woonpiaatfen der Cretins bczogt heeft, blykt niet uit zyn Stuk. Dc Heer S. deed dit meermalen, cn ftaat bekend voor enen zo kundigen als naauwkeurigen Waarnemer. De Eerfte fchynt het verblyf dier Idioten vpornamelyk tot Neder -Walliferland te bepalen: daar de laatfte dcieivon i* verfcheidene andere gedeelten van de Alpen gevor. heeft. Ook verfchüt hy in zyne aanwyzing van de yermocdelyke oorzaak dezer ongefteldheid: en in 't algemeen komt het my voor, dat zyne opgave meer naauwkeurig en onderfcheiden is, en dat zyne aanmerkingen daar over ruim zo gegrond zyn a's die van den Engelschman. Zie hier, Wat de Geneeffche wysgerige Reiziger, aangaande deze byzonderheid, in zyn boven aangehaalde Werk mededeeld. Ik hebbe de eer te zyn, enz.
T.
Waarnemingen wegens de Cretins (of simpelen) aan de Alpen , door den Heer de Saussure ,
Hoogleeraa>- in de IVysbegeerte en Lid van verfcheidene Gsleerde Genootfchappen, te Geneve.
Het befchouwen van ene ontaarte en verzwakte menschlyke' Natuur verwekt byna by alle menrdicn een onaangenaam gevoel ; en dit gevoel is misfehien minder toe te fchryven aan m:delyden, dan aan ene gekwetfte eigenliefde op Let denkbeeld , dat men tot dezelfde klasfe van wezens behoord, gepaard met ene ydele vreze voor de mogelykheid om ook zelve tot dien ftaat gebragt te worden. De Cretins verwekken enen hogen trap van zodanige fmertelyke aandoeningen, om dat zy aan de onnozelheid, of het volflagen gebrek van verftandelyke vermogens , zo wel de allei affchuuwlykfte als walgclykftc, gedaante byzettcn. Dc indruk, welken die genen, die ik te Villeneuve in Aösta by een vond, op my maakten, zal nimmer uit myn geheugen gewischt worden. Sedert door de beoeffening der Natuurlyke Hiftori? genoopt zynde, om de Bergen tc bezoeken, waar deze ongefteldheid niet dan tc algemeen plaats heeft, bevlytigde ik my , om dc verfchynzels en oorzaken daar van met de uitterfte oplettcnheid naar te gaan.
Het doorgaand uitterlyk teken dezer kwak is ene verftopping in dc Halsklieren, die de Gezwellen, onder den naam van Kropgezwellen beker-.J , veroorzaakt. Ik wil niet zeggen, dat allen , die Kropgezwellen hebben , Cretins zyn ; kennende ik lieden van beiderlei kunne, onder de Kropgezweldrageis, die
M 2 zeer



zeer veel geest bezitten; maar ik zegge alleen, dat alle Cretins , ten minften allen, die ik 'er van gezien hebbe , daar mede behept waren. Maar by dezen fcheen de zwelling veel eer een uitwerkzel ener verfiapping van vezelen, dan van ene eigentlyk gezegde verftopping, te wezen. Alles tog wyst'by hen ene uitterfte verzwakking aan ; hun vleeseh is week en flap : hun huid verflenst en ruim, hun tong dik, hunne lippen en oogleden zyn groot en uitpuilende, hun aangezigt is geel naar het bruine hellende : waar van daan waarfchynlyk dc naam van Kajlanjes ontftaan is, die men hun in de Valley van Aösta geeft.
Dezelfde verzwakking doet zig ook in hun Karakter op. Zy zyn, in 't algemeen, zeer loom: en fchoon zy tot onderhoud des levens zig onvermydelyk gedrongen vinden, enige bewegingen te maken, befpeurd men egter ene buitengemene onverfchilligheid en traagheid by hen' 'er zyn 'er zelfs, die tot generhande eigenwillige beweging, die der doorzwelging alleen uitgezonderd, in ftaat zyn, en welken men dus, even gelyk de ! kinderen, met den lepel moet voeren.
Deze is de hoogile trap, waar toe de ziekte klimt: boven denzelven houden de levens bewegingen op, en het wezen , want men kan het den naam van Mensch niet wel geven, is niet langer in ftaat om te leven. Dan van dezen trap tot aan dien van volkomen gezond verftand., ontmoet men, zo in Wallis- I ferland, als in de Valley van Aösta, en in Maurienne, alle verfcheidenheden tusfehen beiden, welken mogelyk zyn. Men vind Cretins, die niet dan enkele klanken voortbrengen, anderen , die enige woorden uitftotteren, wederom anderen, die, zonder het gebruik deï rede te bezitten , echter in ftaat zyn, om, by wege van naaping, enige huis- en akkerbezigheden te leren waarnemen. Men ontmoet 'er zelfs, die trouwen, en de pligten der Maatfchappy , zo goed en zo kwaad als zy kunnen, volbrengen, en die echter blykbaar door deze ongefteldheid zyn aangedaan.
Het blykt, dat deze kwale voornamelyk in de kindschheid, en op dien trap van jaren, waarin de vezels nog zagt en buig- j zaam zyn , ontftaat: overmits die genen, welken daar van tot ! het Sfte of iode jaar bevryd blyven , voor al hun leven zig , veilig mogen rekenen. Vreemdelingen, die zig in die ftreek nederzetten, weten 'cr nooit van, maar hunne kinderen ftaan 'er even zeer voor bloot, als die der Inboorlingen.
Daar men deze ongefteldheid voornamelyk op de Alpen befpeurd, heeft men baar aan het gcfmoltcn f neen w water of ys toegefchreven : men zegt dat zulk water raaitw is, zonder ondertusfehen ene juiste natuurkundige betekenis aan deze hotdaui.' h id te hegten. Anderen hebben gemeend, dat deze verftoppiiigen aan fteenachtig , ziltig, kalkachtig, water,of 'tgecn met zekere aarddelen bezwangerd is, zyn toetefchryven. Wederom anderen fchryven dezelven toe aan de dampen, die, in deze en gene valleyen der Alpen, op den grond hangen. Men heeft ze eindelyk gezogt in morfigheid, grof voedzel, dronkenfehap en ongebondenheid.
Dan 't geen, naar myn inzien, toond, dat gene dezer oorzaken , nog zelfs alle de gemelden tc zamen genomen, deze «Hijtefkldhcid kunnen uitwerken, i; deze algemene aanmerking, welke ik op alle myne Reizen bewaarheid gevonden hebbe; dat tnen, nog in de- hogere Valleyen, nog op de opene vlaktens van enig gedeelte der Alpen, Cretins tntmoet, By aldiea dus dc
kwale aan de raauwheid van 't water was toetefchryven, Waar' is het water raauwcr, kouder en meer bezwangerd met zulke verftoppende deeltjes, als men onderfteld in de fneeuw en in het ys te huisvesten, dan in de hogere Valleyen, aan den voet der Ysbergen liggende, waar men geen ander water drinkt, dan water van gefmolten ys of fneeuw, en al waar men zelfs, in enige ftreken, met dit water enigermate vooringenomen is? Doch ik kan verzekeren, dat ik, op alle myne togtcn, geen enkel dorp aan deze kwale onderhevig gevonden hebbe, 'tgeen meer dan 5 of 600 toifes (halve Roeden) hoger dan het meir lag. Wat kalkachtig water, of 't geen met enigerhande aarde kon bezwangerd zyn, betreft, men treft dit ruim zo dikwils aan op de vlakten als op het Gebergte. De moerasfige dampen veroorzaken ruim zo veel Kropgezwellen op de vlakten. Eindelyk zyn de flegte fpyzen, en de ondeugden, waar aan men deze zwakheid toefchryft, cn welker treurige optelling ik hier niet zal herhalen, niet bepaaldelyk eigen aan de Bergbewoners, Overal ondervinden de lagere klasfen van menfehen deze uitwcrkzels van armoede en onmatigheid, bykans in gelyke mate.
Reeds op myne eerfte togten naar de Alpen ontdekte ik, met verwondering, dat in ene en dezelfde Valley, aan de boorden van den zelfden Vloed, de Boeren van enerlye Natie, na genoeg op dezelfde manier levende, volmaakt gezond, vlug en vrolyk waren, in het opperdeel der Valley; dat de verfchynzels dezer Ziekte zig op lager liggende plaatfen begonnen op te doen, efl allengskens, by opklimming, tot zekeren afftand reikten, agter welken , de Valley naar den kant der vlaktens beginnende uittelopen , men deze zwakheid trapswyze zag verminderen , en eindelyk geheel verdwynen in de vlaktens of grote Valleyen, die genoeg open liggen, en waar de wind fris kan doorwaaijen.
Ik maak van deze byzonderheid alhier gewag, overmits de afdaling van St: Rernard een ongemeen fterk voorbeeld oplcverd van deze waarneming. De bewoners van den Burgt St. Pierre, die van Aleve, zelfs die van Liddes, hebben geen het minften voorkomen van Cretinismus. Te Orjtere beginnen 'er de aangezigten Llcck uit te zien ; te St. Eranchier, Worden de verfchynzels meer duidelyk; te Martigny, ontmoet men 'er velen , die niet deze kwale , in een hogen graad , behept, en flegts weinigen, die 'cr niet min of meer van aangedaan, zyn ; cn het meest befmette Dorp ligt nog lager aan de andere zyde der Rhone. Voorby dit Dorp begint dc ziekte af tc nemen: men vind haar egter nog te St. Maurice, te Bex, en zelfs te Vevay: van daar tot in 't midden onzer vlaktens , tc Laufanne, Morges, Ceneve, ziet men volftrekt srene Cretins. Men vind 'er alleen nog deze en genen Kropgezwellen, doch, naar't my toefchynt , van een onderfcheiden natuur, en die niet van de algemene verfchynzels der verzwakking verzeld gaan, waar van ik boven gewag gemaakt hebbe.
Dezelfde afdalingen befpeurd men in de Valleye van Aösta, Te Courmayeur ontmoet men geen Cretins, ook niet te Morges : te la Salie , beginnen 'er zig enigen optedoen : van daar heeft ene trapswyze vermeerdering plaats tot aan Villeneuve toe, waar de Stapelplaats fchynt te wezen. Ondertusfchen zyn 'er ook nog genoeg in de Stad zelve. Maar voorby de Stad Verminderd derzelver getal trapswyze tot aan de vlakten van Lornbardyen, waar men ze niet meer aantreft. Dezelfde ver-
fchei-



t 93 5
fcheidenheden ontmoet men in Maurienne, en in 't algemeen in alle de Alpifche Valleyen, die aan deze kwale onderhevig zyn.
't Geen deze waarneming des te meer bekragtigd, is, dat, »p de Gebergten, de Ingezetenen der hoogstliggcnde plaatfen, in het algemeen, voor de vlytigften en flimften gehouden worden. Men kan dit zelfs uit hun gelaat lezen. Ik durve verzekeren , dat iemand, die flegts een weinig van de Gelaatkunde verftaat, op een Kermisdag te Martigny komende , wanneer de Ingezetenen der hogere met die der lagere Valleyen by eikanderen zyn, alleen op het gezicht van hunne tronien, na genoeg zou kunnen zeggen, op wat hoogte deze of die Individu geboren is. Want dezulken, die in de ftreken geboren zyn , alvvaar deze kwale ene landziekte is, tot zelfs die genen, welken m't geheel niet fimpel zyn, zien 'er byna altyd lelyk, verflenst en enigermate beftorven uit.
{Het Vervolg in onze eerstkomende.) NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Duitschland. Kritifche Gefchichte der Kirchl'chen Unfehlbarkeit zur beforderung einer freyern Prufung des Katholicismus. Frankf. am Main 1791.
De Schryver van dit belangryk ftuk is een lid van de Roomfche Kerk: Hy is zyn onderwerp volkomen meester,en behandeld het zelve op enen vryen trant. Daar by is zyn ftyl duidelyk en bevallig. Het geheel is onder 8 Afdelingen gebragt. De eerften handelt over de Grondlegging der Kerk, door Jezus en zyne Apostelen: hy onderzoekt de Bybelfche denkbeelden, nopens het aanzien , de Duurzaamheid en dc Eensgezindheid der Kerke. Geen bewys geld voor de onfeilbaarheid van de Kerk, dan uitdrukkelyke Gczegdens van den Bybel, — die 'er voor aangehaald worden, bewyzen niets — en andere zyn 'er niet. In de 2de Afdeling word over den oorfprong van het Kerkelykc Syftema op ene bondige wyze gehandeld, en de Gefchiedenis voortgezet tot op het Koneilie van Nicaea. De 3de bevat de verdere uitbreiding van het Bisfchoppelykgezag en aanzien, tot op dc tyden van Greg'orius de VII. dc pogingen van den Roomfchen Bisfchop, om de Primaat van alle tc zyn, worden hier fterk gegispt. De 4de handeld over de onfciloaarheid van den Paus; van de tyden van Gregorius V'II. af tot op de grote verdeeldheid in dc Roomfche Kerk: en dc 5de van daar tot op het Koneilie van Trente. Nu kreeg het Pausfelyk gezag een grote krak. Zommige ftelden het gezag van een Koneilie gelyk met dat van den Paus. Dc 6de van dc Kerkvergadering te Trente tot op onze tyden. Hier word duidelyk getoond, dat geen ene Theorie over de Onfeilbaarheid der Kerk ftreek kan houden, nog die welke den Paus alleen onfeilbaarheidtoefchryven, nog die, welke dezelve aan ene Kerkvergadering bepalen, nog zy die dit aan een Concilie, 't welk door den Paus goedgekeurd is , toefebryven. In de 7de Afdeling word het Katholicismus met het Proteftansch Systema van Godgeleerdheid vergeleken, en de laatfte behelsd een beoordeling over d# bewyzen voor de Geloofswaarheden der Roomfche Kerk. —Zie hier kortelyk de Hoofdftelling. —— Is de onfeilbaarheid der Roomfche
Kerk twyfielaehtig, zo zyn eok alle waarheden die alleen daar op , en niet op de uitfpraken van den Bybel, gegrond zyn, twyfelachtig—-• Fiat applicatio! Th. Ann.
y. G. Rofenmulleri Emendationes & Supplementa ad Scholiorum in Novum Teflamentum, Tom. III. qui continet AcTa Apostolorum 6f Epiflolam Pau/'t ad Romanos, 1790. 142 blz. te Neurenberg, by Fil. Secker. (10 ggr.)
De fchrandere Rofenmnller verbeterd door deze byvoegzels zyn Werk over het N. T. by uitftek; men vind hier vele gewichtige ophelderingen. Overal ontdekt men den fchrandcren en oordeelkundigen Bybelverklaarder, die 'er zo verre af is van door ene byzondere zucht tot nieuwigheden gedreven te worden , als uit bygelovigen verkleefdheid het oude met hand en
tand vast te houden. Wy pryzen het gehele Werk, (zo
weinig nog by de Nederlandfche Leeraren bekend) algemeen aan, als een allernuttigst en beknopt Handboek voor de Uitlegkunde van het Nieuwe Teftament. Th. Ann.
Neues Philofophifcher Magazin, Erlauterungen und Anwendungen der Kantfchen Syflems bejiimt, von Abicht und Born. De Schryvers van dit nieuwe Tydfchrift hebben zich met anderen verenigd, om ter opheldering van het Systema van Kant, en ter betoging van deszelfs invloed op Theoretifche en Practifche Philofophie, alle drie maanden een Stukje uit te geven, waar in de gewigtigftc onderwerpen behandeld worden. —— Al wie belang fteld in ene gegronde kennis van het Syftema van Kant, zal met vermaak dit Magazyn lezen. Th. Ann.
Nederlanden. Het tweede Boek vanMoszs, gemeenlyk Exodus , naar 't Hebreeuwsch, door Ysbrand van Hamelsveld. Het derde Boek, Leviticus. — ——
Te Amjlerdam, by' M. de Bruyn 1791. lopende het eerfte dezer Stukken tot bladz. 340. van den Text of de Vertaling, en tot bladz. 178 van de Aanmerkingen; en de laatfte tot bladz. 460 van den Text, en tot bladz. 224 van de Aanmerkingen.
Het geen wy tot aanpryzing van dit Werk, by de aankondiging van het eerfte Stukje gezegd hebben, mag ook van deze twee volgende gelden; dezelven zyn op den zelfden leest gefchoeid als het eerfte; we&halven wy, wat de algemene fchikking betreft, den Lezer op het verflag nopens het voorgaande kunnen terug wyzen.
Aan het hoofd der Aanmerkingen over het twede Boek vind men algemene Berichten aangaande den naam des Schryvers, en het 00amerk van dit Boek. „ Mofes fchreef het zelve, by „ wyze van een Dagboek. Van daar, dat de ftyl van dien in „ het eerfte Boek onderfcheiden is, dewyl hy hier gcene oude
Gedenkftukken voor zich had: zyn oogmerk was, om de
trouw en waarheid van het Opperwezen, in het vervullen „ zyner beloften aan de Aartsvaderen, en zyne weldadigheid
aan Israël, ter eeuwige Gedagtenis aan zyn Volk over tela-
ten; ten dien einde befchryft hy hier de wonderbare verlos„ fing der israéliten uit Egypten, hunnen uittogt, hunne tog„ ten naar den berg Sinaï, de grondvesting van de Godsregew ring, cn de inrichting van hunnen Godsdienst."
Soortgelyke algemene bedenkingen vind men ook aan het hoofd der korte Aanmerkingen over het derde boek van Mofes,
het welk ene verzameling van Wetten, betreffende de kerk„ plegtigen Eerdienst der lsracliten, benevens andere tot de „ burgerlyke inrichting van het hsbreeuwfche Volk behorende,
M 3 „Wet-



( 94. )
Wetten behelsd." Mofes word hier weder, en te recht, als Schryver befchouwd, en dc nuttigheid van dit Boek, zo wel vöor de Israëliten, als voor de Christenen aangetoond.
Hoe zeer het bepaald beftek van ons Weekblad ons in den weg fta, tot het aanhalen van Proeven, zo met opzigt tot de Vertaling als Aanmerkingen, kunnen wy echter ons niet weerTiouden, om de indedaad zo vloeyendc als duidclyke Overzetting van den Loizang der Israëliten, by Exod. XV. voorkomende, (dat oudfte volledige Zangftuk, welk wy hebben, zo vol van fchone beelden en verhevene gedagten,) over te fchryven en hier te laten volgen.
Lofzang der Israclitcn.
'Hoofdfl:. XV. Thans zongen Moses en de Israëliten dezen Lofzang, vers i. eer eere van Jehova ,
Jehova zal ik ter eere zingen.; Boven alles is hy verheeven r Paard en Ruiter ftortte Hy, in Zee'!
2. Jehova is myn lof en lied ! Hy was my tot heil!
Hy is myn God, Hem zal ik roemen; Hem, myns Vaders God, verheffen.
3. Jehova is een krygsheld, Jehova is zyn naam.
Hy wierp Farao's Wagenen en Legermagtin Zee. .4. In de Schelfzee verdronk de keure zyner legerhoofden:
5. De Golven bedekten hen, zy zonken neder , Als een Steen in den afgrond.
6. Uwe rechtehand , Jehova ! verheerlykt door vermogen , Uwe rechtehand , Jehova ! verbryzelde den vyand.
-7. Door uwe hooge verhevenheid vernielde gy Hen , die zich tegen u verzetten. Gy liet uwe blakende gramfchap uit; Die verteerde hen als ftoppelen.
Door uwen fnuivenden adem, werden de wateren te hoop gejaagd :
De Baaren ftonden gelyk een zuil; De Golven verftyfden tot in het dieplte der Zee. g. „ Ik zal vervolgen." — fprak de vyand : „ Achterbaaien — den buit deelen —• ,, Myn moed aan hun koelen
.„ Als ik myn Zwaard ontbloot, zal myne hand hen verdel-
„ gen !*'
10. Maar gy bhest met uwen adem,
En de Zee had hen overdekt;
Als lood zonken zy, in de geweldige Golven. 21. Wie is, onder de Goden, U, Jehov\! gelyk'?
Wie, gelyk gy , verheerlykt inMajefteit ?
Wiens lof men met verbazing zingt!
De groote wonderdoener ? H. Gy ftrektet uwe hand uit,
En de aarde zwolg hen in.
13. Met ontfermende goedheid geleidt gy dit volk, Dat gy Vry gemaakt hebt.
Met uw alvermogen voert gy het Naar uwe heilige wooning.
14. Volken hooren het; zy fidderen; Trilling overvalt Valcestina's bewooners*
15. Nu verfchiïkken Edoms Stamvorsten , Béving bevangt de helden van Moab.
Alle de bewooners van Kanaan verfmelten,
16. Verfchrikking en wanhoop overvalle hen! Dat zy, gelyk een fteen verftyven,
•Op het alvermogen van uwen arm!
Tot dat uw Volk, o Jehova ! doortrekke ,
Dat gy als uw eigendom erkent.
17. Breng hen in, plant hen
Op het erflyk aan uw gewyd geberg-te, Ter plaatze , die gy, Jehova ! tot uwe woning hebt afgezonderd ,
Het Heiligdom, welk uwe handen,.o Heere! toebereid hebben. -18. Daar zal Jehova eeuwig heerfchen!
Wanneer men deze Vertaling v.ergelykt met die van onze gewone Nederduitfche Overzetting, zal men hier en daar een vry merkelyk onderfcheid, zo in den zin als nadruk der woorden en fpreekwyzen, befpeuren.
Plet grondwoord, door onze Overzctters Hoofd. VIII: 16 en 17. door Luizen vertaald, word door den Hr. H. door Muggen overgezet.
Exod. XVI: 15. vertaald dc Hr. v. H. „ Toen de Israëliten „ dit zagen, zeiden zy tegen clkandercn, dit is het gefchenk."' Maar zou de daar op volgende redegeving van dit gezegde, „ om dat zy niet wisten wat het was," niet ruim zo goed ltroken, met ene andere onder de korte aanmerkingen door hem opgegevene betekenis: Wat is dit? Michaèlis neemd, in zync nieuwe Overzetting, dezen zin van de woorden Man hu aan: of zouden dezelven ook beter vragender wyze kunnen overgezet worden: Is dit het gefchenk?
Wat de Aanmerkingen betreft, dezelve zyn , fchoon niet overal even belangryk, echter, over't geheel weder zeer oordeelkuncig en ophelderende. Zodanig zyn ons byzonderlyk voorgekemen, die by Leviticus 1. enz. over de Offerbanden, Cap. 10. over Nadob cn Abihu, Cap. 13. over de Melaatsheid, Cap. 18. over de Huwelykswettcn, en Cap. 27. over dc Geloften, welker.niet weinig toebrengen tot het recht verftand dier plaatfen. Ook zyn zommige Aanmerkingen over dc eerfte 14 Hoofdftukken van Exodus, rakende de vermenigvuldiging der Jsraëlitcn , dc plagen van Egypte , en de doortogt door de roode Zee, zeer belangryk. Wy vvenfehen van harten den waardigen Schryver,
moed, krachten en gezondheid, om dit Werk gelukkig tent inde tc brengen!
TEKENINGEN en PRENTEN.
Daar tic zucht onzer Kunstminnaren inzonderheid voor de fraayfte Engelfche Konstprcnten meer en meer fchynt toe te nemen, hebben wy nodig geoordeeld dezelven van tyd tot tyd aan tc kondigen; cn daar men ons verzogt heeft, ook van zodanigen, welke reeds zedert enigen tyd net licht gezien hebben, is het mogelyk, de grootte en pryzen'tevens op te geven, zullen wy omtrent dieKonsrflukken, waarvan wry tot hiertoe nog geen melding maakten , aan deze begeerte trachten te voldoen. Ziet hier dan een Lyst, van ettelyke , in Londen uitgegeven,
prenten.
De Morgenftond en de Avondftond', twee uitmuntende Landfcbappcn , door Zwaneveld gcfchilderd, en Woollet gegraveerd, en, na den dood des laatften, door zyn Weduwe uitgegeven; zynde deze wee Landfchappen, zo wel als,
Dl-



C S'5 )
Dldo enAeneass mede in een Landfchap,. naar 7V| fones, de drie laatfte Meesterftukken van den grooten Woollet* ieder hoog ici, en breed 22 duim, voor den prys' van ioj fchelling.
£>e <W van Lord Robert Manners,- naar Stethard, door 7. Sherwin. He. verbeeld Zor^ Manners , die, in den Zeeflag van 12 April 1782. het Schip de Refolutie commandeerde, dodelyk gekwetst zynde, op het dek, van zyne Officieren omringd. Deze Konstplaat, zo keuri°- van compolhie- als meesterlyk behandeld, maakt een fraay tegenftuk van den dood van den Generaal WiljHoog 2f, breed 25 duim, 30 fch.
De landing van Koning Karei II te Doiivres, naar het Schildery'van B. West,, nog door den overledenen Woollet geëtst, en d'oor W- Sharp gegraveerd; en
Het disfolveeren van liet Parlement, door Cromwel; door 7. Hall, naar West,.zynde beide deze Platen onder dè fraayfte Engelfche Historieftukken te rekenen. By dezelven behoort ook een biad met omtrekken van Portraitten. Ze zyn 18 duim hoog en 25 duim breed. Beiden kosten 66 fch.
The drftrefs of Tip'anes'berore Cyrus. (De: bedroefde Tigranes in de tegenwoordigheid van Cyrus) door *f. FatIer, naar B. West. Hoog 18, breed 25 duinr, 15 fch.
The Polhlcian: een Courantenlezer met een kaars in de hand', meesterlyk door Sherwin, naar Hogarth gegraveerd. Hoog 14, breed 11 duim, 3 fch.
The Scène hef ore Gibraltar: een afbeelding der Belegering van Gibralter, en in hec byzonder de aanval op den 14 September 1782. zynde een ryke Ordonnantie, met vele Beelden, door ff. Emes, naar een Schildery van f 'fefjiries. Hoog 19,. breed 28 duim, 33 fch-
De Toveres van Endor, naar B. JVest , door WSliarp; hcerlyk uitgevoerd. Hoog 29, breed 26 duim,
Beggars Opera, Act. III zynde een Toneel uit het bekende Stuk van Shakespear, onder dien naam, gelchilderd door W- Hogarth, en gegraveerd door W■ Blane. Hoog 17, breed 25 duim, 15 fch.
St. Cecilia; naar Dominichino, door W- Sharp, uitmuntend gegraveerd. Hoog 20, breed 16 duim, 15fch.
De dood van Leopold van Brunswyk, naar 'f. Northcote, door Th. Gaugain. Hoog 19, breed 26 duim, 25 fch. Wy fpreken thans van de opgeineden Plaat, zynde de afdrukken van do eerfte volftrekt niet meer te. bekomen.
N A R I G T E N en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen vee b'o u w, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken-, betrekke lyk.
De Vangst dér Hollandfche Schepen, die, dit jaar, naar Groenland en Straad-Davids gezeild, en van daar te rug
gekeerd zyn, is .weder over- '1 ^hoel-niet ze:r voordelig geweest.
Zie hier een Lyst der onderfcheidene Uitrustingsplaatfen,. nevens die der Schepen en derzelver Vangst.
g r o e n i a. I n d.
Schepen. Visfen. V. Spek. geblev.
Amfterdam - - - 13 34 1388 1 Rotterdam - - 1 o Dordrecht 3 0
Schiedam 2 4§ 128
Zaandam - - ro r?£ 512
Westzaan . . 6 55
Zaandyk - - 1 o3 i5 '
.. .. Walr. Sp.
De Koogh - - 1 1 4°
Wormerveei;.. - 2 O .
Crommenie - - ' 1 r 4°
Jhisp - - 1 4 J30
De Ryp - - 3 2 80 1
49 61g 2428 2
«E £'\ • • ïolö oïili l b «n \ . . oJia -1 11
- S t r A a t.-d A V i d S.
Amfterdam - - - 8' 10 436
De Koogh . - ■ - 3 6 P#4
Wormcrvcer - - i i§ 54
Nicuwendanr. - - v P t-' \. [3
t>qr •' v i ,: isL r ' *3 . • 17* TrfF?*: | ?sK
prys der granen.
ROGGE. Het Last. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Praisfifche . . 92 a 98; Poolfe bonte en witte 150 a 175 Koningsberger . . 90396
Dito rode . . 130 a 165 Pommer, Colb.enStett. .
Warder, Heugfe en Elb. 1303165 gar.st,hav£R,BO£KW. Koningsberger . . 130 a 15; Vriefche Winter . 75 a Ss, Vriefche . . 1383165 Zeeuwfche Overm. . 76 a 88 Bovenlandfche . 1458158 Brouwhaver . . 66 a S2-
Voorlandferode . Boekw.Amesf.enGooil. L.
Zeelandfche . . 160 a 185 | Dito Brab. en Vlaamf. L.
oly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ35 335*:
Overm.'tLast c<32»35 dito Lyn . . . ƒ 33fa33-+
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 4Ha4*£-
van 5fch. . . ƒ 6 a l\ 1 WalvischTraan,'tquart.
Hennipzaat . . f 6*7 van 12 Stek. . ƒ75 Dito rode- . . ƒ 50
wis--



w ï s s e h-t O u -r 's.
Madrid op 'Ufo van 1 Londen , zigt $ 3Ml,3§
2-maand,%95| dito op 2 m. . 'fl 3'8.2*«i
Bilboa $ 95Ï Hamb. zigt . ft. 34s
Cadix . . . $ 9Ss dito 2 m. .. >ft. 34ï£
Sevilien . . . \ 955 Altona,zigt ft. 34I
Lisfabon . . %, 5*J dito 2 m. .ft. 34»!
Venetien . . $91 Breslau,6 w.jiat. ft. 45
Genua . . . $ 85 Wenen, 6 w. dat. ft. j4|
Livorno . . . % 92 Antwerpen pCt. 4-§vetl.
Parys, 2 m. . . % 44 Gent . . pCt. 45 veil.
dito zigt . . 44§ Brusfel . pCt. 4§verl.
Bourdeaux, am. . % 44 Zeeland . pCt. 3J verl.
dito, 1 m. . % 44Ï Rotterdam pCt. \
s p e.c r e - c o u r s.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pEt. 75a 8
dito, per banco . pCt.
NieuweDuk.perft.uk ƒ5,8 Nieuwe Louis d'or 11,6,10,17
Oude dito . . ƒ5,6 Zonne Piftol . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 7 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisfif. dito , . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,12
Lnncnb. dito . . ƒ9,7 Fyn Zilver, p. nt. ƒ25, 8
Spaanfe dito . . ƒ 9, 6 dito Grof . . ƒ 25, 4
Guinies . . .ƒ12, Agio van de Bank \ pCt. Souvereine . . ƒ15316
Amsterdam, den 12 Sept. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende dc Iaastverlopene Week, is sreweest: te Amfterdam 138: in 's Hage 28, en te Haarlem 14, onder welken laatften 9 beneden de 32 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BE-RIGTEN,
TJlTTREKZEL WIT DE WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
Petersburg gedaan, in de maand July 1791. Tft grootfte hoogtedcrEarom. 28. 50- den j 3. om 12 OK's Midd. pelaagfte —— 27. 9*- den 24. om 11 ur. 's Av.
Gevolglyk het onderfcheid o. 58 , en het gemiddelde.28. 21.
De gemiddelde hoogte 28. 196 , dat is 2 8TJgg Franfche Dunnen.
De grootfte warmte 1120, naar Reaumur 20 j grad. denöden, •m 2 uren 's nam. De •gemiddelde-warmte op dit namiddag uur 1190. 3', naar Reaumur 16% gr. Dc Thermom. rees 18 dagen boven 120, en'dc overige dagen tusfchefl 130 cn 120 graden.
Dc minfte warmte 135°, -naar Reaumur 8 grad. den i4den, wn 10 uren's Av. ©e'gemiddelde warmte opittit uur 1380, 1 ,
Te Haarlem, by PLAAT eii LOOSJES.
naar Reaumur nf gr, 'De Therm. ftond 10 dagen ©nd«r t^ij
en 2 dagen tusfehen 120 en 130 grad.
10 Dagen Stilte, den 3 , 4, 5, 6, 7 > J5, t6, 21, 23 , $ti 11 dagen Zagte wind, den 2, 9, 10, 11 , 13, 18, 19, ai # 26, 27, 29. 10 dagen Windrig, .den 8 en 14 N. O. den 12, S4, 25 en 28 Z. W. en den 1 , 17, 20 cn 30 W.
Helder 14.dagen, den 3, 4, 5, 6, p, 10., 11, 12, 14, i.g, 16, 17, 21 , 2.7. Ten dele bewolkt 16 dagen, den i, 2, 7 , 8 , Ï3, 18 , 19, 20, 22, 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31. Betrokken lucht 1 dag, den 24. .Nevel 3 dagen, den 11^16,20, Regen 6 dagen , den 18,19,23, 28, 30,31. Stortregen 5 dagen, den 2, 13, 24, 25", 26. Viermaal Onweder , den 2, 7, 13,
Uittrekzcl der Dagelykfche Waarnemingen van 28 Aug, tot 3 Sept. 1791. te hamburg,
fHoogfte ftand 28, i. den 2 Sept. Barom. < Laagfte . . 27, 5§- den iften.
^Gemiddelde der gehele Week 28,9,7 1.
Therm. fHoogfteftand 150. 's Midd. van den 30 Aug. Reaumur. < Laagfte : . 8°. 's Morg. van den 2 Sept, (_ Gemiddelde der geheleWeek 13,4 gr. TJeerfchettde wind W.
Dagelyksche Waarnemingen, .buiten Haarlem.
i baro- thermo- streek i 1791 i me- meter. der j luchtsge-
Supt. 1 tfr. Noord; Zuid. wind. | steldheid.
f29. 7 65 \ 66 z. t. o. ' *s Morg. betrokk.
7. < 29. 9 7s| 83^ W. verder bewolkt, | 29.10^ J 6W 62 n. | *s Av. helder.
f29.114 65! j 67§ n. n. o. Voorm. betrokken,
8. <! 29.11- 71 § I 74* 0. n. o. Nam.bewolkt, (_29.11* 61 \ I 60" 'sAv. helder.
("29.11! 64§ f 65 n. o. 9J 29.10! 7S| 94 o. t. n. 's Morg. beneveld, [29.10 64| 64__ o.n.o, ve^'-helder.
f 29.10j 6g| 65 o. n. o.
10. -| 29.10 75 92 o. t. n. helder, / 29.toJ 65I 63 o. n. o.
f 2#*iif 63 -77§ o.
11. < 29.tof 74i 95 °. tt n. .helder.
' 29.ii 6l 58 } n.. o. _
["29.i if 6o| 74 o.
12. {29.11 70 SS' o. t. n. helder,'s Av. ftil.
i 29.ii 6o|. 58-£ [ n- n. o.
("20.' 1 I 601 72 o. t.z. j
13. ) .29.io_ j lé\ 100J 0. I heWer, 'sAv. ftil, ^29.11" S 6o§ 58 ,n. t. 0. I



A LGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR M E E' R- EN Ml N-G * O EFFENDEN
Frydag den 23. September.
BERIGTEN.
& R O O T-B RITANN IE N
(B^fe»e Univerfitcit te Parys, heeft aan de Univerfii teiten van Oxfort en Cambridge verzogt, om YJ f een affchrift van de Wetten en Statuten, naar welken deze" beiden Geleerde Kweekfcholen ingericht zyn en bcftuurd worden.
Onder het graven ter legging van de Fondamenten voor een bykomenden vleugel aan de Oost-Indifche Compagnies Pakhuizen, in Tenchurchjlreet, heeft men, op ene zeer aanmerkelyke diepte, enige fporen ontdekt van het aloud Northumberland's huis, weleer het Stads verblyf der doorluchtige Familie van Percy, byzonderlyk van dien berugten Graaf, die een uitdaging zond aan onzen Koning Hendrik IV. vvelke nog in het Britsch Mufeum voorhanden is, en die de Vader was van den dapperen Hendrik, by genaamd de heetgebakerde-
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
Het merendeel der Delfftofkundigen, byzonderlyk die van Duitschland, is het niet eens over de wyze, waar op de Bafalt gevormd is. Dezen geven voor, dat de'zelve van Volkanlfchen oorfprong moet wezen, en anderen dat zy uit het Zeewater ontftaan is. Dit verfchil van gevoelens heeft aanleiding gegeven tot ene' menigte van Waar-
YU. CEEL.
nemingen omtrent die ftoffe, zonder dat men tot nog to» volkomen in ftaat geweest is, dit ftuk te beflisfen.
Ondertusfchen hebben deze nafporingen tets ontdekt, t geen voorheen nimmer opgemerkt was: te weten, men heeft in de Bafalten, die men in de Bergketen vwUnkel* tusfehen Andernach en Bonn liggende, ziet, water gevonden: welk water in de afzouderlyke holligheden, welke die Bafalt vervat, opgelioten is CD-
By gelegenheid, dat de Lutherfche Predikant te Duisburg , dezen Zomer, van zyne Gemeente afwezig was, om een Colleae in Holland te doen,hebben de Gereformeerde Predikanten, aldaar, beutlings, den Predikdienst, des Zondags, in de Lutherfche Kerk waargenomen.
Een Brief uit Neuwied, van 8 Augustus dezes jaars , houd in, dat men thans, te Niederbieber, een uur van Neuwied, op last en kosten der Vrouwe Erfprinfes, bezig is met naar Oudheden te graven. Behalven een aanmerkelyk getal van Penningen, waar onder ook enige Zilveren, oude Gereedfchappen, en kleine gebronsde Figuren, hadde men ook de overblyfzels van een zeer regelmatig Romeinsch Gebouw ontdekt, waar van de Heer Lieute-
nant
(*) Deze ontdekking wierd gedaan, door de Hrn. von Humbold ca S. 7. v. Geuns , op derzelver reize door een gedeelte vaii Duitschland, in het jaar 1789. blykens het gegeven verflag daar van, in een gedrukt Stukje, 't geen de eerstgemelde uitgegeven heeft, onder den tytel van Minerahgifche Beobachtungen ueber einige Bafalte am khein, Bronsw. 1790.
N



( 98 )
riant Ingenieur Hofmann, die den Prins van Neuwied in dc Wiskunde onderwyst, een aftekening gemaakt heeft. De Vorstin heeft van de gevondene Oudheden* een klein Kabinet aangelegd, 't geen van tyd tot tyd aangroeid. Wet lang geleden heeft men, in een muur van het bovengemeld Gebouw, een klein Statue gevonden. Dezelve is, buiten het Voetiluk, omtrent een voet hoog, en nog geheel onbefchadigd, zynde van over verguld brons. Het beeld vertoond een Genie, die, in de linkerhand, een hoorn des overvloeds, welke, zo 't fchynt, verzilverd geweest is, en in de rechter, een Offerfchaai houd; dragende op het hoofd een muurkrans. De Genie ftaat op den enen -voet, houdende den anderen gebogen: alles juist in diervoegen, als de Geniën op de oude Gedenkpenningen voorkomen , met dat onderfcheid alleen, dat men dezelve gemeenlyk, op de munten, met de koornmaat van Serapis, en flegts zelden met een Muurkroon, ziet. Men vond by deze Statue, 5 vierkante Plaatftukken, van dezelfde ftoffe, die ongetwyffeld tot het voetftuk zullen gediend hebben. Twee daar van zyn zonder letters 2 op een daar .van ftond vermoedelyk het Beeldje, en de andere zal van agteren geplaatst zyn. Op de drie overige ftaan de volgende inferiptien *
1.
satullus satarra macrinus laetus apollinaris secuxdanus ub.sus.
2.
•aternus
prudens marianus oacovassus: cerialis
aturo yictor*
3-
'IN h. d. d. baiol? et vexillari col legio victorien
sium signiferorum genium d.. e suo becerunt viii. kal. octobr. presente et albino cos
h. xiii. d. s. r.
Uit de Woorden op No. 3. In H. D. D. in honorem domus divintR, ziet men, dat de Genie in een Tempel ©f Kapel geftaan hebbe, die aan het opgemeld Gebouw mag behoord hebben. De namen op No. 1 en 2. fchynen die der Bajuli en Vexellarü te wezen, welken het Standbeeld lieten vervaardigen.
NEDERLANDEN.
Kort Verslag van het Leven en de Dichtstukken van den Perfiaanfchen Dichter Ferdosi. (Getrokken uit dc Voorreden van den Heer jos. Chamhon, voor zyne Engelfche'Vertaling dier Vaerfen.)
Het blykt, dat Abub Casfem Monfuril Ferdofi, van Ahmed UI Ferdofi afftamde, die een der voornaamfte Ingezetenen der Stad Sar , uit het Landfchap Tus,. ia het Koningryk Khörafan , was.
Naardemaal voortreflyke begaaftheden, en een uitftekend vernuft , ene verwondering verwekken, die na Afgodery zweemt, zo is ook het gros des menschdoms niet voldaan, dan met in de Gefchiedenis der vermaarde mannen het ongewone en het wonderbare te mengen.
Hunne Geboorte ging, gelyk die van verfcheiden dèr ouden,, ook met een aantal voorfpellingcn van grootheid vergezeld: waar door zy van het gemeen onderfcheiden waren, en gekenmerkt als byzonder begunstigde wezens , die de faam tot den hoogften glorictrapp moest opvoeren.
Het was in diergelyke omftandigheden , dat Ferdofi het levenslicht aanfehouwde. Zyne grote vermaardheid, als Dichter, wierd op het ogenblik van zync Geboorte aan zyn Vader in den droom geopenbaard. Het kind vertoonde zich daar in recht overeind ftaande, met het aangezicht naar het westen gekeerd,, cn de ftem met ene kragt verheffende,. waar van de echo van alle kanten weergalmde.
Dc Uitleggers, die Ahmed raadpleegde , verklaarden hem dat deze droom hem leerde, dat men van zyn Zoon door de gehele waereld zou gewagen.
De voorzegging wierd bewaarheid. Welhaast gaf Ferdofiblyken van de fterkfte geest vermogens. By een ongemeen geheugen voegde hy ene aanhoudende oeffening, en de dageraad van zyn dichtluim voorfpelde aan den Dichter Arfadi de glorie van zynen middag. Door dezen aangemoedigd, beöeffcnde de jonge Ferdofi de Gefchiedkunde, en vormde het ftoute ontwerp, om de daden der Periiaanfche Koningen cn Helden in Vaerfen te brengen.
Aan het Hof van Mahmoud, Sultan van Ghesny, wierd de Dicht-en Gefchiedkunde met luister beöeffend, vermits hy dezelve beminde, en by gevolg waren ook deze een zeker middclom rykdommen en roem te verkrygen. De gelukkige pogingen vanFerdofi kwamen den Sultan welhaast ter ooren. Hy riep hem tot zich,' ontfing hem met achting aan zyn Hof, en vereerde hem met alle mogclyke blyken van vertrouwen. Het oogmerk van den Dichwr overeenltemmende met het verlangen van den. Souverain, wierd hy alleen in ftaat geoordeeld om de Gefchiedenisren van Perfiën te boek te ftellen in een reeks van Heldendichten. De Vorst verklaarde, dat, voor ieder 1000regels hem 1000 Dinars, ieder ten naasten by 54 ftuiv. Hollandsch waardig, zouden toegetcld worden. Al het geen Ferdofi de* daags opftelde, las hy des avonds den Sultan voor. Wanneer een Vaers geëindigd was, maakte men daar affchriftcn van,, die door het gehele Ryk verfpreid wierden.



( 99 )
In liet tode Jaar ^vires Ouderdom*, het 574. jaar van de Hedra of Pcrfiaanfche Jaartelling, eindigde Ferdofi zyne Heldendicht, getytcld: Siiah Nameh, dat uit 100,000 regels beftond Toen hy het zelve aan Mahmoud aanbood , vroeg hy daar 'voor de beloning. De Vorst, die zelve Dichter was , prees dit grot* werk met de vlcyendfte uitdrukkingen, en gaf bevel dat dc bepaalde fom hem ter hand gefield wierd; doch de Vifier vyand van Ferdofi, zond hem, in toegw.egelde fakken, 60 o'oo Zilveren in plaats van Gouden Dinars. Dc Dichter ontfing dezelven in het bad, cn voorondcrftellende, dat het ene | voorbedachte belediging was , die Mahmoud hem wilde aandoen , met hem deze Zilveren Dinars toe te zenden, deelde hy dezelvc dad;lyk uit aan de genen, die zich by hem bevonden, fiy j traf 'er 20,000 van aan den Badhouder, 20,000 aan een Fruitverkoper, die hem vergezelde; en 20,000 aan den Slaaf, die dezelve gebragt had.
De Dichters van het Hof, zedert lang nydig over zynen roem, gaven voor, dat dit moedig gedrag ene belediging voor den Sultan was; door onophoudelyke boosaartige Konstcnaryen en verkeerde inboezemingen, wisten zy eindelyk hem tcgens den Dichter in toorn te ontfteken, en noodzaakten dezen om uit Ghesny te vlugtcn.
Ferdofi kon wel genoodzaakt worden te vluchten; doch hy Jeon niet te fchande of tot armoede gebragt worden. Alhoewel S by door den Sultan van Ghesny aan zyn lot wierd overgelaten, ontfingen hem -echter verfcheiden Vorsten zeer vrtendclyk, en befchermden hem. Zyn viugt ftrektc alleen om zyn roem te meer te verbreiden. Te Bagdad wees hem de Vizier een verblyf in zyn Paleis aan, en de Calif, bekoord over de voortbrengzcls zyner Zanggodinnen , deed hem dc fom toetellen, die men hem te Ghesny onthouden had.
Mahmoud, verbitterd over het goed onthaal, dat men hem
- te Bagdad aandeed, vorderde , dat men hem m zyne handen ■ leverde. Om .zich aan de uitwerkzelen van zynen toorn tc onttrekken , nam onze Dichter den wyk naar jfiw. Daar gaf hy onverwacht den geest, in het ogenblik, dat een jongeling hem zyne Vaerzen voorlas. , , ,
Terwyl man met zyne Lykplegtigheden bezig was, kwam er een Gefchenk van 60,000 Gouden Dinars, die Mahmoud, wiens toorn bevredigd was, hem toezond. Men bood dit geld zyne Dogtcr aan, die het weigerde, dog niettemin, ter Gedachtenis vaif haren Vader, den vermaarden Stenen trap maakte, dien men non- over weinig jaren te Tus zag. Men verzekert ook, dat Mahmoud zynen 60,000 Dinars beftceddc, om een openbaar Gedenkteken ter ere van dezen Dichter op tc richterDus wierd Ferdofi, gedurende zyn leven geëerd , en offchoon de Gedenktekens , door zyne Dochter, cn door Mahmoud ter zvner ere opgericht, vergaan mogen wezen, zyn echter zync Gedichten een altoosdurende Gedenkzuil van zyne begaafdheden en van zyn verftand.
Nimmer wierd Homerus meer door de Grieken, dan Ferdofi door de Perfianen , bewonderd. Zyne Dichtftukken muntten , naar hun gevoelen, in zevenderlei foort van verdiensten uit. Dezelven zyn, even als die van Homer.is voor de Grieken , de grondflag van alle de Wetenfchappen, de bron van het fchone
- en van het volmaakte, het voorbeeld der Gefchiedkunde, het getrouwe afbeeldzel van den Godsdienst, zy verwekken vreugde
sf droefheid, cn leren cl: voordellen van alle dc vcrftandclykr bekwaamheden wel onderfcheiden.
De ontleende gclykenisfen van Ferdofi zyn, volgens zynen Vertaler , vol fchoonheden. Zyne vinding is ftout en kragtig. Wanneer men de lengte van zyn Dichtftuk in aanmerking neemt, en het vuur, waar mede alle de delen van het zelve bezield zyn, zonder iets van deszelfs kracht tc verliezen, dan word een gewone lezer van verbaasdheid getroffen, cn de dichtkundige geest word verrukt, onder het doorlopen der onbekende Gewesten , der verbeeldingskragt. Byzonderlyk ftraalt des Dichters Genie door in zyne uitweidingen over de bedryven van Ru/hem. Debovennatuurlyke wezens , welken by diens geboorte inievoerd wierden, bereiden den geest tot grote en ongewone bedryven. Indien wy de Griekfche Fabel aannemen, kunnen wy ook de Perfiaanfehe gedogen, die geenzints in bevalligheid voor de eerfte behoeft te wyken.
De aanmerkingen van onzen Dichter zyn verheven en zedekundig ; zyne rymklankcn zyn zagt en bevallig. Deze hoedanigheid, in het algemeen aan de Perfiaanfehe Dichters eigen , is in hem door ene goddelyke kragt luisterryk verheven, welke hem deze fchoonhcid, deze betoverende kunst mededeeld, waar door men alle de toegangen van het hart weet te vermeesteren. De koelfte beoordelaar zou zich niet verftouten om zyne rykheid van gedachten te berispen. De Jaarboeken der Peïfiaanfche Koningen zouden niets beduidende geweest zyn, of alleen belang ingeboezemd hebben door het gewigt der gebeurtenisfen y Ferdofi heeft de grenspalen der natuur ovcrfchrcdcn, en heeft ene nieuwe waereld gevormd, om aan zyn oogmerk te voldoen, Hy heeft door zyne verbeelding den hemelkring gefchapen, alwaar hy zich met ene zo ongemene ftoutraoedi&heid in verheft;; een zamenftel zo ryk in verbeeldingen , dat het beloop var, zyn, Dichtftuk, in deze ingebeelde Schepping, dat geen fchynt te wezen, het welk dezelve in de natuurlyke ordre der dingen; zou moeten zyn. Men vind hier gene vermoeyende uitflappen. ! Alle dc latere Dichters hebben Homerus afgefchrevcn. Ferdofi heeft geen voorbeeld gevolgd nog nagebootst; hy was boven alle dienstbaarheid verheven , de vinding ftond onder zyne bevelen. Een verhaal van waarachtige Gebeurtenisfen, door de Fabel cn de Afiatifchc praal verrykt, heeft hem alieen ftof tot de heerlykfte befchryvingen opgeleverd.
Vervolg en Slot der Waarnemingen wegens de Cretins ( of simpelen ) aan de Alpen , doorden Heer de Saussure, Hoogteeraar in de Wysbegeerte, en Lid van verfcheidene Geleerde Genootfchappen, tc Geneve.
Vervolg van Bladz, 93.
Het komt my derhalven voor, dat men de oorzaak dezer kwale in zekere omftandigheid te zoeken hebbe, welke bepaal-
; dciyk eigen is aan de-Valleyen, die het minst boven het waterpas van het Meir verheven zyn. Maar ik kan niets vinden , geen hier omtrent voldoende is,buiten dc hitte cn het ftilftaan dei- lucht, welke binnen de Bergen, die deze Valleyen omritgen , opgcfioten is. 't Geen ten bewyze ftrekt van den invloed der hitte, is, dat in 't aïgVriieen in dc Valleyen, die iets bre-
i N 2 «P



C 100 )
fler zyn, dan die van dc Rhone , en welken aan beiden kanten bewoond zyn, de Dorpen, die aan den kant liggen, welken het meest aan de Zon bloot ftaat, en die dus zo wel de Zonneftralen regtftreeks, als derzelver weeromkaatfingen van de bovenliggende Rotfen , ontvangen , meer onderhevig blyken te zyn , aan dit ongemak, dan dc Dorpen, tegen het Noorden liggende. In walltferland, -by voorb. vervat het Dorp Branfon, vlak tegen over Martigny, oneindig meer Cretins, naardemaal het op het Zuiden, aan den voet ener rots, ligt, en uit dien hoofde aan ene grotere hitte bloot ftaat.
Dan, aan den anderen kant, is de hitte alJccn niet genoegzaam, om deze kwale te veroorzaken, aangezien de vlakten, in de zuiderlyker ftreken, waar het fmoorheet is, 'er in het geheel niet aan onderhevig zyn.
Het blykt des, dat, wanneer de lucht, in diepe Valleyen opgefloten , fterk geblakerd word door de Zönnen-ftralén, aldaar ene foort van bederf ontftaat , waar van ons de natuur niet regt bekend is. Deze hete en bedorven lucht doet inzonderheid de tedere vezels der kinderen aan,, cn veroorzaakt ene aanmerkelyke verflapping, waar uit dc zwellingen en die algemene magteloosheid geboren worden, welken het eigenaartig kenmerk dezer Ziekte opleveren.
Het is wel mogelyk, en zelfs niet onwaarfchynlyk, dat dc dampen der Moerasfcn, die men in zommigen Valleyen, waar de Cretins zig bevinden, aantreft, dit ongemak bevorderen ; dan ik geloof, dat dit meer toe te fchryven is, aan de hitte, waar voor deze dampen de lucht vatbaar maken, en aan de verflapping, welke zy te weeg brengen, dan aan de rottige fmetftoffen, die uit de moerasfen opftygen. Immers, herhale ik nog eens, dc vlaktens, welke het meeste met moerasfige dampen bezet zyn , ftaan wel aan koortfen , en zware ziektens , bloot, Siaar men vind 'er gene Cretins. En, aan den anderen kant, ziet men Dorpen, waar in het van Cretins krield, zonder dat 'er enig moeras in derzelver nabyheid te vinden is. Villeneuxe van Aösta leverd hier van een treffend voorbeeld op.
Zelfs de Kropgezwellen, fchoon een ongemak, 't geen zeer dikwyls van het Cretinismus afgezonderd is, zyn niet zeer algemeen , dan in de Valleyen , die op ene middelmatige hoogte liggen. Men treft ze, by voorb. in Engeland aan, dog alleen in de Valleyen, en in 't byzonder in die van Derbyfhire: ook in de Valleyen van Sumaira, een Eiland onder den Middellyn gelegen, en van geen zeer hoog gebergte omringd; op beiden welke plaatfen men gewisfelyk niet zal vermoeden, dat deze ongemakken uit het gebruik van fneeuw- of yswater ontftaan.
De gegrondheid dezer aanmerkingen begint men zeer duidelyk te befpeuren te Sion, de Hoofdftad van Walliferland, als mede in de Stad Aösta. Vermogende lieden, in deze beiden Steden, laten, om die reden, zo veel hun docnlyk is, hunne kinderen tot den ouderdom van i-o of 12 jaren, op het gebergte opvoeden; zelfs gebruiken zommigen de voorzorg, om 'er hunne Vrouwen te laten kramen: anderen gaan zelfs zo verre, dat zy 'er hunne Vrouwen de laatfte weken harer zwangerheid .doen doorbrengen: en men heeft geen voorbeeld, dat deze voorzorg ooit gemist heeft te flagen.
Min vermogenden lieden,, konden mogelyk andere behoedmiddelen aan de hand gegeven worden, mits dc Regering met haar gezag, en de Priesters met derzelver invloed, wilden tusfehen
beiden komen. Want het ongemak, waar mede min of meer alle de Ingezetenen cn plaatzcn, alwaar het fterk heerscht, befmet zyn, brengt uit eigen aart ene traagheid cn ongevoeligheid mede, welke tc weeg brengt, dat de luiden nimmer enige pogingen aanwenden, om van deze plage bevryd te worden.
Ondertusfchen moet men geen geloof fb.an, aan t geen zommige Reizigers vertellen, dat de luiden bly zouden wezen, wanneer zy hunne kinderen in dezen ftaat van fimpclheid zien, cn dat zy zc zouden aanmerken als een wagt voor hunne huizen, cn één pand van de befcherming des Hemels. Zo veel is waar, dat de uitterfte onaandoenlykhcid dezer fimpelen hen doorgaans zagtaartig en ftil maakt, cn dat derzelver Ouders die genegenheid hun toedragen, welke gcmeenlyk een geftadig totvoorzigt cn volflagene afhangelykheid inboezemen.
Ook is het waar, dat het denkbeeld hunner onnozelheid, en hoe onmogelyk zy de misflagen zouden kunnen begaan,die men hun mogt tc laste leggen, zig by het medelyden voegt, welk zy inboezemen, en niet weinig toebrengt ter verzagting van hun lot.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,.
akademische en andere schriften.
Grootbritannien. Traits , ethical, theological anX Politica!. By Th. Cooper, vol. I. 1791. De vertogen, in dit deel voorkomende, gaan over ene verfcheidenheid van bclangryke onderwerpen * fchoon egter meestal van dien aart, en op zulk ene afgetrokkene en bovennatuurkundige manier behandeld, dat zy meer voor den diepzinnigen Wysgeer, dan voor het oppervlakkig denkend gemeen gefchikt zyn. By aldien de Schryver zo byzonder is in zyne Staatkundige Befpiegelingen, die in een volgend deel gewagt worden , als in zync overnatuurkundige begrippen, is het niet onwaarfchynlyk, dat zy, in den tegenwoordigen tyd, met graagte zullen gelezen worden. M. R.
A Volume Letters from Dr. Berkenhout, to h'is fon at the Univerjity, Svo. pp. 374. 5 f. boards. Cadell 1790. De onderwerpen dezer Brieven zyn te talryk en te verfcheiden, om den lezer den inhoud daar van te kunnen opgeven. Ondertusfchen ftaat de Schryver bekend voor een zeer kundig en bekwaam man, en hy doet zig, by deze Brieven, tevens op in een zeer beminnclyk ligt van Vaderlyken Raadgever en Onderwyzer. M. R.
The American Geography, or a View of the prefent Situat'wn of the united State of Amerika &c. By J. Morfe, 8vo. pp-. 534. 9 f. bound. printed at Elizabeth-town 1789. andSold in Londen , by Stockdale. Ene Verzameling van ene grote menigte belangryke byzonderheden, nopens de Verenigde Amerikaanfche Staten, welken hier, in de manier van een Aardrykkundig Lesboek, onder afzonderlykc Hoofdverdelingen , gebragt zyn. De Schryver heeft alles, met veel moeite en oogfehyn1'yke getrouwheid, byeenverzameld op ene reize gedurende vier jaren, door de afzonderlyke Staten, en geeft blyken van ene uitgebreide Briefwisfeling met Geleerde mannen, zo wel als van een- vryen toegang tot verfcheiden publieke papieren van aanbelang. M.
poems



C ioi )
Poems by J. Aikin, M. D, crown 8vo. pp. 3 t. 6 d. n
\>mZjMn 179'- Ongemeen fraaye Verfen waar in gezond óofdeely kiefche fmaak, urtgeftrekte kundigheden en dich- ; tci-Mce Talenten allcrwege doorftralen. M. R.
The History of Baptism, 4to. pp. 663. 1 U » %. maleis. Knott and Johnfon 179°. Schoon 'er over het onderwerp t eeen hier behandeld word, reeds zo veel gefchreven is, dat «en 'er niet nieuws over kan verwagten , heeft egter de verftandige cn arbeidzame Schryver van dit werk,, het ftuk, door het op ene gefchiedkundige wyze te behandelen, in een nieuw en ze r bevallig ligt weten te ftellen. Dc Hoofd-onderwerpen, hier'behandeld,° zyn de oorfprong en natuur van den Doop van , lohannes; Joodfche en Heidenfche Wasfchingen; de Doop van lezus Kristus; de Apostolifche Doop; de manier van Baden by de Oosterlingen, Romeinen en Mahommeddanen. Doopvonden op onderfchcidene plaatfen; de trapswyze opkomst voortgang en invoering van den Kinderdoop , met de gevolgen daarvan ; Heidenfche en Kristelyke Reinigingen ; de Herdoop , nevens de Gefchiedenis en het karaktiferendc daar van; Staat des Doops by de Oosterfche, Griekfche, Roomfche en Hervormde Kerken, als mede onder de Disfenters van verfchillende benamingen. M.
B Letters on the Revolution of France, and on the newConftitution established by the Nat. Asfembly &c. By Ihom. Vft^i Part. 1. 8vo. pp. 276. with the Appendix op I95P- 7 !■ boards. i7oi. Deze Brieven zyn ingerigt tegen, en dienen ter wederleecine van het geen Burke en Calonne over het onderwerp hebben in 't ligt begeven. Dc Schryver behandeld het ftuk zeer eematied en verftandig,en toond zeer naauwkeung van alles onderred te wezen. Het Byvoegzel behelsd oorfpronglyke Papieren en echte bewyzen betrekkelyk de Franfche zaken. 'Er is geen twyffcl aan of alle onpartydigen zullen deze bclangrykc Brieven met graagte en fmaak lezen. Het twede Deel, waar by een Kaart van Frankryk, volgens de nieuwe verdeling van het Ryk, zal gevoegd worden, ftaat binnen kort te volgen. fa. R.
Duitschland. Joh. Gottfr. Eichhorn, UrgefcKwhte herausgegeben mit Einleitung und Anmerkungen , von ü. Jon Phil. Gabler. Erjier Theïl. Altdorf undNurnberg. . 256. Svo
De Heer Eichhorn heeft dit Stukje 't eerfte geplaatst 111 het a. Deel van het Repertorium fur bib!, u morgen!. Litteratur. Men had hem, zints dien tyd, dikwerf verzegt om het ten meer al-emenen nutte afzonderlyk mttegeven: dan altoos hadhy dit verziek van de hand gewezen, om rede dat by thans veranderd was van denkbeelden, en dus dit ftuk op nieuw moest uitwerken. De Heer Gabler heeft, met goedkeuring van den Schryver, dat geen gedaan, waartoe deze, om bovengemelde reden , niet hadde kunnen befluiten, en 'er enige Aanmerkingen in ene Inleiding by gevoegd. Dc eerfte dienen tot opheldering of ftaving van het gezegde van den Heer Eichhorn terwyl de Inleiding ene oordeelkundige befehouWing behelst van de verfchillende denkbeelden der Geleerden, over de drie eerfte Hoofdftukken van Gcncfis. Dc Heer G. befchouwd dezelve als een Dichtftuk, 't welk op oude overleveringen gegrond is. Het denkbeeld van een zevendaagfene Scnep-
■hw meend hy op de volgende wyze ontftaan te zyn i de
Cirkel van een week ontftond uit de befchouwing der Planeten, en die tydverdelingk in het Oosten, reeds vroegtydig, aange-
lomen. Het getal van 7. was, by de Ouden, een heilig getal. Vanneer dan een oude Bard, voor de tyden van Mozes, over ien oorfprong d,er wacreld begon tc dichten, kwam hy natuuryk op het denkbeeld, dat dit werk van dag tot dag voortgedaan , en in zeven dagen afgelopen-was. Volgens de toenmaigc bekrompene denkbeelden was de Aarde 'act middenpunt, en dies om haren wille voortgebragt : waarom ook de Schepper ien meesten tvd aan haar befteden moest. Naderhand wierd dit ftuk een Volkslied; 'en met den tyd wierd het niet meer als Dichtü.uk , maar als Hiftorifche Waarheid befchouwd. Zo wierd dezelve door Mofes overgenomen, en hy bediende zich daar van tot een grondflag van zyn Godsdienstig onderwerp.
Th. Ann. . ..
Uber die vermogens umft'dnde Luthers, und ins bejondere JeinerWittwe, 179,1. 8vo. Wylen de Hr. Sander had, onder andere onnaauwkcurige uitfpraken, ook beweerd, dat Luther zvne vrouw cn kinderen in de grootfte behoeftigheid had agtero-élaten; en tevens aan de Duitfche Protestanten verweten, dat zy Luthers Weduwe gebrek hadden laten lyden. De Schryver van dit Stukje voorhanden, de Hr. Ruhmer van Krippehna, bcwyst, dat beide ongegrond is. Luther, zegt hy, was eigenlyk nooit ryk, en kon dit ook, naar den gantfehen loop zyner omftandigheden, niet zyn, vooral niet, daar hy een zo gastvry en medelydend man was, en ene zo geftrenge eerlykheid bezat: hy hield zich altyd in ene gelukkige matigheid; cn het aan zyne vrouw en kinderen wel gene fchatten na, maar toch een toereikend inkomen. Th. Ann.
Nederlanden. Brief aan den Schryver van de Konsten Letter-Bode, door P. Driessen, Med. Doblor en Profesfor te'Groningen, 14 blz. 8vo. te Groningen, by V eenkamp 1791. Wy voldoen zeer gaarne' aan het verzoek van den Hooglecraar Driesfen, om de verfpreiding van dezen zynen brief door ons Weekblad', zo veel mogelyk, te bevorderen. Dan daar ons bepaald beftek niet toelaat, dien brief geheel te plaatfen, moeten wy ons vergenoegen met deszelfs hoofdzakelyken inhoud aan onze lezers mede te delen : waar toe wy des te gereder zyn, daar wy, langs dien weg, een nieuw bewys, zo wel van onze onzydigheiti, als opregte hoogachting voor den Hr. D. kunnen aan'den dag leggen. De Hoogleeraar verdedigt en beklaagt zig in dezen brief over de beoordeling zyner Natuur- en Scheikundige Waarnemingen, in No. 161. Tan ons Weekblad. Hy vangt aan met onzen Correspondent, of den Schryver dier beoordeling van partydigheid en gebrek aan waarheidsliefde te befchiüdigen ;' en verdedigt hierop, voor eerst de Hollandfche Fabriekanten van Chemicalia tegen de berisping van geheimhouding en tegen de befchuldiging van het vervalfchen der produkten van hunne Fabrieken. Vervolgens tragt zyn Hooggel. aan te tonen, dat de beoordelaar ten onregte heeft aangemerkt, 'dat 'er in dc voorn. Natuur- en Scheikundige Waarnemingen, alleen gehandeld word over dc produkten der moederlogen van Zeezout, daar de Hoogleeraar, zelfs in de Voorrede van zyn Werk alleen gezegt had, voornamelyk over die produkten te handelen. Voorts verzoekt de Heer Driesfen, dat de beoordelaar uit de kragt zyner ondervinding, aantóne, dat de bewerkingen van zyn Hooggel. niet allen even veel beloven; alsmede dat hy de wetten van affiniteit opgeve, die verhinderen zouden, om het Zoutzuur te dephlogisteeren, door de- behanN 3'



( ÏC2 )
■deling van Bruinfteen met Magnefia' SaTita, zonder Vitrioolzuui. Zyn Hooggel. voert nog enige gronden aan, om de mooglykheid dier bewerking , welke hem , om andere, hier niet genoemde, redenen, niet behaagt, aan te tonen. Hy onderzoe%e zelf, voe-gtrie Hr. D, 'er by, én zwyge! Wyders verdedigt de Hoogl. het gebruik van yzeren kromhalzen tot het ftoken van Zoutzuur, en is vah gedagten,dat dezelve, inwendig met klei bekleed zynde , het Zoutzuur zuiver genoeg zouden doorlaten , tot de bereiding van Ammoniakzout, twyffelende aan de bekwaamheid, zo van zich zeiven als van zynen beoordelaar,
'in het berekenen der kostbaarheid van yzeren, boven aarden Werktuigen. De Hoogleèraar nodigt vervolgens den Schryver der beoordeling uit, om by zyn Hooggel. te Groningen, deszelfs proeven te komen zien , om zich te overtuigen, dat zyn Hooggel. geen Ammoniakzout kan bereiden uit de enkele vermenging van Magnefia Salita met vlug loogzout, gevende voorts niet veel geloofs aan de egtheid der berigten omtrent de Brunswykfche Salmoniak-Fabriek. Ook verzoekt zyn Hooggel. den beoordelaar, om de tiitgeftrekte Velden in Groningerland, in het Westcrwolrifche, in Drenthe en in Munftcrland, eens te gaan zien, om zich over dc vermindering onzer Turfvencn te troosten. Zelfs weet de Hr. D. de hoeveelheid van Roet, die alleen 'de Stad Groningen in ftaat is 'optelcveren, zo naauw te berekenen, als hem doet verzekeren , dat 'Cr een zo grote voorraad van roet in ons land te bekomen is, dat, wy, met-het daar uit bereidde Ammoniakzout, niet alleen Europa, maar de gehele waereld, en zelfs ware zulks mogelyk, 'nog meer werelden , zouden kunnen voorzien. Ja, als dit alles, ( Turf en
'Steenkolen naamlyk) verbrand is, (zegt de Hoogl.) dan nog is myn voorflel niet nutteloos; want zo lang de Sal-AmmoniakFabriek duren zal, zullen ook de -Inwcnererr dezer Landen drinken, en even als wy de gewone netwerkingen 'er van ondervinden .'
Het is ons leed, dat dc Heer D. onze inderdaad'flegts weinige, en, gelyk wy menen, zeer befchcidene aanmerkingen op zyn werk, zo euvel opgenomen hebbe, alswy, uit den gevoeligen, en niet altyd even befcheiden, toon, die in dezen Brief doorftraalt, moeten opmaken. Wy vinden het egter ondienstig, zynen'Brief arin ons, hier, van ftuk tot'ftuk, te beantwoorden, cn onze gemaakte aanmerkingen nader te ftaven ; daarwy ons verzekerd houden, dat dit gefchil voor de meesten onzer Lezers van te weinig aanbelang is, om ene uitvoerige wederlegging met enig nut, of zelfs met geduld, te lezen: behalven dat de aart cn het doel van dit ons papier geenzins gedoogt, om 'er een twistfehrift van tc maken. De Boeken en Gefchriften, die in druk uit, en ons ter hand, komen, beoordelen wy vrymoedig en bercheiden: en delen onze gedagten, Baar ons beste inzien, daar ov'er aan onze Landgenoten mede : zonder ons enigzins het regt van Keurmcesterfchap aan te matigen. Acht enig Schryver onze beoordeling, in een of ander opzigt, ongegrond, wy laten hem gaarne de vryheid, om zig daar tegen opentlyk te verdedigen; cn het vervolgens des kundigen over om tc beflisfen, wie van beiden al of geen gelyk heeft. De Recénfcnt van des Hoogl. Waarnemingen is, na de oplettendfte lezing van zyn 'Hooggel. Brief aan den Schryver van dit Weekblad gcenzins overtuigd geworden, dat hy,in zyne beoordeling, of zig tegen de regels van befcheidenheid tegen den Hr.
klei bekleed zynde , het Zoutzuur zuiver genoeg zouden door-
ons verzekerd houden, dat dit gefchil voor de meesten onzer
D. vergrepen, of in zyne gemaakte aanmerkingen misgetast heeft. Hoe zeer de Hoogl. ook op hem verftoord fchyne, agt hy zig echter aan hem niet weinig verpligt voor de bygevoegde plaatzing V3n deze zyne beoordeling in haar geheel, agter den Brief van zyn Hooggel. waar door het kundige Lezers des tc gemakkclyler zal vallen, om dit onderling gefchil te beflisfen,- en te ontdekken met hoeveel of weinig regt zig de Hoogl. over hem beklaagt: en hier mede houden wy, voor ons , deze zaak, als afgedaan.
TEKENINGEN en PRENTEN.
i o n d e n. 'zwarte kunstplaten-.
'Game Keepers en Labourers, de Wildverkopers en Daghuurders; door H. Berche , naar twete aangename Landfchappen van A- Green , met ftoffagie van G. Stu-bbeHoog 18, breed 21 duim, te zamen 31§ fch..
The Widdow's Tale, (de vertellende Weduwe,) naar ff. R. Smith, door W. Ward. Hoog24, breed 17 duim, icf fch.
■Silenus , door C. HHodges, naar Rubbens. Hoog 20, breed 16 duim, 21 fch.
Daniël in the Lions Den, (Daniël in den Leeuwenkuil,) door W- TVard, naar Rubbens. Hoog 22, breed 26 duim , 21 fch.
Mr. Hender fan, in the Carabler of Macbeth ; door f. jones, naar Romney. Hoog 19, breed 23 duim , 'ici'fch.
Lord Rodney, ten voeten uit, door G. Dupont, naar G. Gainsborough. Hoog 26, breed 16 duim, io§ fch.
ffaël en Sifera, door^. Murphy, naar J. Northcote. Hoog 20|, breed 26 duim, ic| fch.
Leönidas, Koning van Sparta ; door G. H. Hodges , naar B. West. Hoog 21, breed 26 duim, 15 fch.
Tobias, weder tot zyn Gezicht herfleld; en de terug komst van den Verloren Zoon, beiden door ff. Toung, naar B. West. Hoog 21, breed 22 duim, ieder 21 fch.
The Triumph of Mor de c ai, (de zegenpraal van Mardechai,) door R. Harlom, naar C?. van den Eekhout. Hoog 22, breed 26 duim, 21 fch.
Ariadne en Tltefeus , door ff. R. Smith , naar HFufeli. Hoog 28, breed 12 duim, 15 fch.
neurenberg.
Chrift. Wilh. Bock, alhier, geeft thans in *t ligt ene Verzameling van Portraitten van beroemde, zo uit- als inlandfche mannen van allerleye ftanden. Alle maanden komt 'er een Stukje van uit, beftaande uit vier Poitraitten en
een



een vel Letterdruk, vervattende even zo vele korte Levensbefehr/vingen der Afgebeelde mannen.
Hy tekend elk Portrait (Buitenlandfche uitgezonderd) eigenhandig, naar 't leven,, zulks de gehele, Verzameling, zo met opzigt tot tekening als gravure, van één hand zalwezen. Dc Intckcninsprys is 48 Kr. rhl. elk Stukje. De reeds uitgekomen Portraitten zyn die van Hufnagel , Küffner, Mayer, Meufel, Panzer, Sattkr, 'Sp/esf, ■Standner, fisfot, Vogel, Wlttwer-
NAMGT'EN en. BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de' h u i s h o u d-ku m-
be, handwerken en fabrieken-, betrekke lyk.
Volgens Berichten,met de laatfte Brieven van Londen, was dc Engelfche Zuidzee" Walvisch-Vangst, dit jaar , zo ongemeen'voordelig, dat de Pryzen van Traan en Oly, in die Hoofdftad, daar door aanmerkelyk gedaald waren»
Zo wy de berekening dér Engelfche geloven mogen, omtrent den tegenwoordigen gehelen Europifchen Handel op de Indien cn China, dan zoude de Britfche Oost-Indifche Compagnie omtrent f, gedeelte daar van meester zyn.
Volgens het Berigt van den Hr. Kirwann in de Annalen van den Hr. Cre/f, zvn de proeven, om met het gedephlogisteerd Zoutzuur te bleken, volgens dc ontdekking, van den Hr. Barthalet, in Ierland zeer wel omtrent het Katoen, maar flegts matig met het Linnen, geflaagd:
De Portugeefche inkomften uit Brazilien verminderen van jaar tot jaar, 't geen men toefchryft, deels aan de mindere hoeveelheid van Zilver, welke de Mynen aldaar thans opleveren, deels aan den keer, dien de Handel tusfehen dat Ryk en deszelfs West - Indifche Volkplantingen genomen heeft, en waar van de balans zeer aanmerkelyk ten voordele van de laatfte begint te worden.
Te Gloucester zyn de Fabrieken van Wollen Stoffen thans zo zeer in bloey,dat men niet minder dan 70 nieuwe Spin-molens bezig is op te rigten, in de nabuurfchap van Leeds, Bradford' en Hutter sfield. Een der Fabrikeurs aldaar had, kortlings, 500 arme kinderen uit de Werkhuizen van Londen laten komen, om voor hem te arbeiden.
Men ontvangt uit alle delen van Europa de gunstigfte berigten, aangaande den ongemeen voordeiigen Oogst van dit tegenwoordig jaar.-
By de Britfche Maatfchappy van Landbouw, in Moutmoutflüre, worden thans gok Pryzen uitgedeeld ter aanmoediging van v!yt en naarstigheid onder 'dc lagere klasten, by voorb. aan Dienstboden, die het grootfte getal van jaÊsh in één dienst gewoond- hepben, aan- Arbeidslieden , die de meeste kinderen, zonder pubiieken onderHand, groot gebragt hebben,, enz.
f i n K n t i E.
. Uit het gedaan verflag, door den Hr.' Montesquieu, den o. Sept. laatstl. aan de Nationale Vergadering van Frankryk, blykt, dat de Staat der Finantie van dat Ryk thans ongelyk beter is, dan by den aanvang der Zittingen van die Vergadering, en de. gunstigfte, vooruitzigten voor het toekomende opleverd.
Volgens dat verflag, is de gewone Ontfangst, zedert 1 May 1789; tot 1 Jan. 1791. geweest, 663 Mill. en de buitengewone 774 Mill. zamen dus 1437 Mill. Waartegen de gewone uitgaven belopen hebben 883 Mill. endeRembourfementen of Afbetalingen 411 Mill. De buitengewone uitgaven, waar van f tot voortzetting der Werken, by de vorige Regering begonnen, befteed waren, beliepen 105 Mill. Het geheel der uitgave dus 1401 Mill- zulks'er oen batelyk overfchot van 36 Mill. was gebleven.
De uitgaven van 1791, en volgende jaren,--zyn voor altoos bepaald', cn zullen 538 Mill. belopen, waar onder egter begrepen zyn 175 Mill. aan Lyfrenten en Pennoenen voor dc Geestelyken, nevens andere' Artykelen, die van tyd tot tyd uitvallen, door het aflierven van de Crediteuren.
De Rembourfèment.en, volgens de-Summiere opgave van den Commisfaris liquidateur des Könings, zullen belopen 2300 Mill. en het gefourneerde door de Extraord. Casfa zal tot I Jan. 1792.. bedragen 1100 Mill. daar onder begrepen de 400 Mill.' in de Rekening van den Hr. Necker tot afjetaling befteed". Totaal dus- 3.400 Mill. ter goedma. king van welke het produkt der Nationale Goederen en Kroon-Domeinen moer dan toereikend zal wezen, alswaardig zynde ruim 3500 Millioen.
NUTTIGE UITVINDrNSi
Volgens het getuigenis van de Heren Achard en Klaprot/i, twee beroemde Scheikundigen in Duitschland, heeft de Heer Bareisch, Raad des Konings van Polen, ene ftoffe uitgevonden, om Schepen te dubbelen, waar door nog de zonneftralen, nog het water, kan indringen , en welke zo vast aan het hout gehegt kan worden, dat men haar daar van niet kan affcheiden, en de Wormen 'er gene fchade aan kunnen toebrengen,



( I<54 )
prys der granen.
ROGGE. Het List. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Prmsfifche > • 9° a 9* »oolfe bonte en witte 1503175 Koningsberger . . 88196
Dito rode . . 135 a 165 Pommer, Colb. en Stett.
Warder, Heugfe en Elb. I35ai65 garst,haver,boekw. Koningsberger . . 130 a 155 Vriefche Winter . 72 a 86 Vriefche . 135.316* Zeeuwfche Overm. . 76 a 86
Bovenlandfch'e . 148 a 160 Brouwhaver . . 66 » 80
Voorlandfe rode . Boekw.Amesf.enGooil. L.
Zèelandjche . . 165*185 1 Dito Brab. en Viaamf. ït.—r
OlY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad, Zeeuwsch e Raapoly, d'Aam ƒ 35^35!
Overm.'tLast «£33836 dito Lyn . . . ƒ 34!a34| Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 42§342?
van 5 fch. . . j 6 a i\ WalvischTraan,'tquart. Hennipzaat . . J 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ75 Dito rode . , ƒ 51
wissel-cours.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt 8 38,41,35
2 maand. % 95? dito op 2 m. . fj 38.32!
Bilboa .... . % 9Sl Hamb. zigt . ft. 34J
Cadix . . . § 9Sl dit0 2 m- • ft' 34fl
Sevilieu . . $95! Altona, zigt ft. 34I
Lisrabon . . \ 52* dito 2 in . ft- 34TI
Venetien . . ^ 91 Bresiau,6 w. dat-ft. 45
Genua . . ^ 85 Wenen, 6 w. dat. ft. 34$
Livorno . . . & 92 Antwerpen pCt. 4§verL
Parys, 2 m. . . $44 Gent . , pCt. 4| vcrl.
dito zigt . . «L 44| Brusfel . pCt. 4^ vcrl.
Bourdcaux, 2 m. . $44 Zeeland . pCt. 3ï verl.
dito, in. . . $ 44Ï Rotterdam pCt. $
SPECIE-cours.
Baren Goud, per -Casfa ƒ355. • ♦ PCt- ?ia !
dito, per banco . „ . • pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ5,8 1 Nieuwe Louis d'or 11,6,10,17
Oude dito . . ƒ5, 61 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . .f9,1 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . .f9,i Carolin. . . ƒ11,119
Lunenb. dito . .f9,1 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,8
Spaanfe dito . . ƒ 9. 6 dit0 Grof • • J 2 5, 5
Guinies . . .ƒ12, ; Agio van de Bank 1 pCt, Souvereine . • ?i5al6~
Amsterdam, den 19 Sept. 1791.
In onze laatstvorige No. Bladz. 91. kol. 1. reg. 24. ftaat: illustrii, moet zyn illustris. en . op . -— 26. les potenter» lex poteritem.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES,
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 169: in 's Hage 17, cn te Haarlem 8, onder welken laatften 3 beneden de J2 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
TJittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 4 tot 10 Sept. 1791. te Hamburg.
fHoogfte ftand 28, 5. den 10 Sept. Barom. < Laagfte . . 27, 9. den 4dcn.
(.Gemiddelde der gehele Week 27,211.
Therm. fHoogfteftand 190. 's Midd. van den 7den. Reaumur^ < Laagfte . . 8§°. 's Morg. van den 1 oden. (.Gemiddelde der geheleWeek 17 gr. Heerfchende wind Z. W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Havrlem.
baro- thermo- i streek i
i97i me- meter. i der i luchtsge-
Sept. ter. NoordiZuid. | wind. | steldheid.
f30. o 61 80 1 n. t. w. >
x4. 29.nl 73 9. Sk"AVOndS
( 30. o 58 5Ö§ I n. n. w.
f 20.11 62 6? 1 n.w.t.w
iM^ 637l 69 jN.,w. ^2ïf;
(_30. o| 52 50 ! ' _
f 30. 60 f 64 w. t. n.
x6. 29.iil 67i 72 w.n.w.
(^29.10 59 5« n. w.
( 29- 9i S8| 583 n.w.t.N. omtr. betrokken,
17. ^29. 9I 62 71 n. t. w. watbuyig, zeer
I.29. 9\ 551 54§ n. n. w. windrig^ _
("29. 5 57I j 56 w. Voorm. regen en
18. -J29. t,\ 54f 54 w. t. n. wind, -erder
j 29. 5 52§ * 52 n.w,t.n. bnyig.
f 20 7l 53! 62 N, t. w. I.
) óï k.i m t n buyign,'s Avonds
19. ^29. 8§ 60J 645 n. t. o. h£fd| 'ftU
I29. 9§ 49 48 I n. I
f29.10!) 54§ 1 57 z. | 's Morg. betrokk.
20.io| 6l§ 76 N. N. w. verder bewolkt,
29.1 ifl 44! I 43 ('sAv. helder.
* 's Nagts ilormagtig uit den W. Z. W.



l79u No. 170.
ALGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
KOOR MEER- EN M 1 N- GEOEFFENDEN.
Vry dag den 30. "September.
BERIGTEN. DUITSCHLAND en naburige Ryken.
«fi^fefee Gbttingen, is den 22. Augustus, aan een rp- ji verval van kragten, in het 74fte jaar zynes X m üuderdoms, overleden, de Ridder en Geheim «^^® Justitie-Raad Jon an David Michaölis, Hoogl. in de Wysbegeerte, aan de Univerfiteit aldaar, een man , wiens talryke Schriften , en veelvuldige verdiensten , byzonderlyk met opzigt tot de Kritiek en Uitlegkunde des Bybels, zynen naam onfterflyk maken. Weinige Geleerden zyn zo wel in hunnen arbeid by hunne Tydgenoten geflaagt. Hy was, zedert den tyd van 46 jaren, het voornaamfte fieraad der Univerfiteit, die, grootdeels, aan zynen buiten de Grenzen van Duitschland verbreiden roem, den haren te danken heeft. Zyne latere jaren, die hem, wat het Akademicwerk betreft, meer rust verfchaften, bragt hy egter geenzins ftilzittende door, maar bleef, genoegzaam tot de laatfte levensdagen, met onvermoeiden vlyt voorfarbeiden aan het uitbreiden en in 't net brengen van zyne Handfchriften, van welken verfcheiden , die reeds voor de pers gereed leggen, waarfchynlyk, weldra het ligt zullen zien (*).
Zyne Majesteit van Pruisfen heeft ene aanzienlykc fomme tot de verbetering van het Adelyk Cadetten-Corps, in Berlyn , gefchikt De wedden der - Hoogleeraren zyn
(*) *s Mans Byvoegzei.8"en Verbeteringen tot zyne Inleiding in de Schriften des N. Vfrbonds , waar door dit onfehatbaar Werk den hoogst mogelyken trap yan volkomenheid zal bereiken,zyn thans by een der Uitgevers van dit Blad, C. Plaat , ter Persfe.
VII. deel.
verhoogd. In plaats van de op Penfioen gefielde Profesforen, Hall, Redslob en Siebenhaar , zyn de Heren Thürnagel, en Fifcher, dezen tot Hoogl. in de Aardmeetkunde, en genen in de Gefchiedenis, aangefteld geworden. Ook zyn 'er vyftien Canditaten tot Gouverneurs benoemd, om op het zedelyk gedrag der Cadets, buiten hunne Leer-uren en dienst bezigheden, te letten.
NEDERLAND EN
Utrecht, den 26 September. Heden, heeft de Wel Ed. Hooggeleerde Heer Stephbn Jan van Geuns, Mz. Med. & Phil- Do&. den Post van Hoogleeraar in de Medicynen, Botanie en Phyfiologie, by dezer Stads Akademie, opentlyk aanvaard, met het houden ener plegtige Redevoering : de Studio Botanico inter Batavos inftaurando, d. i. ter aanpryzinge van ene meer vlytige beoeffening der Kruidkunde in ons Vaderland.
Amsterdam. Het Genootschap ter bevordering der Heelkunde , in het voorleden jaar , alhier opgerigt, hi ld, des voormiddags van den 5. Septcmter, deszelfs eerfte Alavmene Vergaderine, in dc grote Gehoorzaal van het Athenaum llluJlre dezer Stad, door de Ed. Gr. Achtb. Heren Burgcmecstcren en Curatoren van het zelve, als Beschermheren dezer Heelkundige Maatfchappy, daar toe goedgunstiriyk toègefta*i.
De Hoogleeraar A. Bonn, opende die byeenkomst, als Voorzitter , met ene korte Vooraffpraak en Redenvoering, over de Lotgevallen der Heelkur.sf, en de 1 oordelen, die een Genootfchap ter bevorderhtr derzehc kar. toebrengen: waar na de Heelmeester D. van Gesscher, als Secretaris, den werkelyken ftaat des Genootfchap .open lag. Voorts, ter beoord.ling over gegaan zynde van de ingekomene Antwoorden op de Vrage, in het voorleden jaar vooraefteld:
O »' Hoc"



( to6 >
Hoedanig is de natuur, en welke zyn dc oorzaken, . kenme ken en gevolgen, der Kropklierige Gezwellen, aan " den hals en elders, zo gemeenzaam m ons Vaderland? " "'elke zyn , onder de reeds befchrevcne geneesvvyzen de- , " zer Gebreken, de besten? Is 'er, buiten dezen, met op" zicht tot alle mogelyke gevallen van dien aart, enige * andere en betere geneeswyze? Zo ja, waarin beftaat dczelve, en door welke bewyzen word haar uitfluitend „ vermogen bevestigd?" waar op het Genootfchap drie Verhandelingen in antwoord ontvangen hadde,
De eerfte met deze Dichtregels:
Non est tn ChSrurgo femper releveter ut aegcr, Interdum doSta plus va/et arte malum..
De tweede, met dit Vaersjens
Wanneer de Lyder haast b'eznykt, Den Geneeskunst hem de hand toerykt.
B.
De laatfte , met de Zinfpreuk:
Hoe Jlreelend is, het denkbeeld, aan zytie lydende Natuurgenoten nuttig te kunnen zyn..
wierd, met eenparige ftemmen, dc Eerenprys van Dertig Gouden Dukaten toegewezen, aan den Schryver der laatstgenoemde Verhandeling; die, by het openen van het daarby gevoegd Billet, is gebleken te zyn de Heer Willem Leurs, Heelmeester te 'i Gravenhage, Chirurgyn Majoor by de Garde Mn Corps van Zyne Doorluchtige Hoogheid, den Heere Pt lr'fe van Orange en Nasfau &c. &c. &c. Lid van het Genootfchapter bevordering der Heelkunde te Jmjlerdam, en van de Haagfcheen Utrechtfche Letterkundige Maatfchappyen, in dc Vergadering tegenwoordig: waar na de verzegelde Billietten der twee overige niet bekroonde Antwoorden, in het byzyn der Leden, ongeopend zyn verbrand geworden.
In dezelfde Vergadering is befloten,. tot ene Prysvrage voor te ftellen, om beantwoord te worden voor den iften Mey des faars 1792.
Welke zyn de redenen en oorzaken, dat gefchotene wonden zo dikwerf gevolgd worden van ene meest al " dodelyke Mondklem? Waarom verfchynt dit. toeval by W zommige dezer wonden in de eerfte dagen,. by anderen ') daar en tegen na verloop van drie of vier weken? Om " welk ene reden volgt het zomtyds- op geringe wonden " van dit foort, intusfehen het zulks veelal niet doet op " zwaarderen ? Hoedanige hulpmiddelen , eindelyk, zyn £ procfkundig bewezen de besten te zyn, zo ter verhoeding als genezing van het zelve?" En'om beantwoord te worden voor den iften Mey van den ]are 1793-
Wat is Kanker? Door welke kenmerken kan men dezelve van elk ander gebrek, daar aan fchynbaar gelyk,
" onderfcheiden, zonder gevaar te lopen van vergisfing ? Welke dergelyke verfchynzelen inzonderheid, doen haar
" kennen in den beginne? Moet men dezelye befchouwen
„ rij het gevolg ener plaatfeljke ontaarting der vaste, o „ van ene algemene verbastering der vloeibare delen?WelB bewyzen plyten voos het eerfte., welke voor het laatfte gevoelen; en hoedanig is de kracht derzelve, gefchat niet zo zeer naar befchouwende, als wel naar ondervir„ delyke kundigheden? Van hoedanig enen aart is in het een of ander geval deze ontaarting? Is eindelyk, blykets de befchrevcne Waarnemingen , naauwkeurig. beoordeeld, n immer ene ware Kanker, door welk ene- behandeling ook, genezen, zonder dat zy, daar aan onderhevig, H vroeger of later geftorveu zyn aan ene ter zelfder, of „ of op enige andere plaats, .herborens Kajiker, ofwel aan „ ene Ziekte, indien nitt volkomen zeker', voor het minst „ hoogst waarfchynlyk, van ene verplaatfing der Kankerftof „ afhanglyk?"
Aan den Schryver van dat Antwoord, op de ene en andere dezer Vragen , 't welk de goedkeuring zal wegdragen van het Genootfchap, bied het zelve ene Prannie ; an van dertig Dukaten, '» ''..'>
Het bied tevens een gefchenk aan van tien Dukaten, aan den Schryver ener bclangryk-.t gekeurde Verhandeling, of Verzameling van Waarnemingen , hein zeiven eigen , over enig willekeurig , vooral praktikaaL, gedeelte der Heel- of Vroedkunde,, het Genootfchap ter beoordeling en gemeenmaking medegedeeld.
Voor het overige herhaalt' het zelve by dezen de voorwaarden , by het Programma van den voorledene Jare bepaald, zo ten aanzien van het dingen naar dc uitgeloofde Eerepryzen, als ten opzigte der inlevering van byzondere Verhandelingen of Waarnemingen; te weten-:
i.Gene, dan Ncderlandfche Heelkundigen, zullen toegelaten worden te dingen naar enigen Ereprys van het (icnootfehap, hoegenaamd. —— Generlei gefchriften ook zal men aannemen , ten zy gefteld in het Nederduitsch,. en zeer leesbaar gefchreven..
2.. De. Antwoorden op voorgeftelde Prysvragen , gelyk ook de, naar ene Pramie dingende, byzondere Verhandelingen of Verzamelingen: van Waarnemingen, moeten met ene Zinfpreuk ondertekend zyn, en vergezeld gaan van. een verzegeld Billiet, ten opfchrift hebbende dezelfde Zinfpreuk ,. en inhoudende, de naam,. tytels en woonplaats, der Schryvers..
3.. Alle Gefchriften. zonder onderfcheid, moet men vragtVry zenden aan den Secretaris des Genootfchaps, D. van Gesscher, of aan den Boekhandelaar J. B. El we, als Drukker van het zelve..
4. Dewyl het Genootfchap gezind is, om, indien mogelyk,. alle Jaren , een Bundel van eigene of verkregene Verhandelingen en Waarnemingen, door den druk gemeen te maken, moeten alle byzondere Verhandelingen, en Verzamelingen van Waarnemingen, het zy dezelven al of niet. ten oogmerk hebben liet dingen naar den Eereprys van tien Dukaten, uitterlyk voor den > laatften April des Jaars 1792. het zelve worden toegezonden,, begeert men anders dat daar van beflist worde in ds eerst volgende Algemene Vergadering, of dezelve geplaatst te zien,.in; het naast uitkomend Deel zyner werken..
5, Alle Stukken, het Genootfchap medegedeeld, zullen het volftrekt eigendom zyn van het zelve; en het zal derzelver Schryvers,. in welk geval ook, niet vryftaan, daar van enig
af-



sfzonderlvk gebruik te-maken, dan mu ^rkenni> en uitdruk-1 fi
heel' door den druk gemeen maken. — Van de overigen voor C ïo ved men™ Sks nodig oordeelt, zal, by wyze van. Uittreksels , of"aanmerkingen5 op het goedgekeurd Prysfehnft oen
Sd^t^
tot: echte" zal men een iegelyk deszelfs recht doen wedervaren; ten dien einde van niets enig gebruik maken dan met melding van den .naam des Schryvers, als deze bekend s en j nnhrkend zvnde van deszelfs Zinfpreuk, geplaatst onder zyne Verhak Verzameling van Waarnemingen, 1
of hoedanis Gefchrift het ook zyn moge.
7 De verzegelde Billietten der niet voldoende ; zal men, ongeopend, verbranden. — Beftuurders des GenootSaps zullen niet mógen dingen naar enigen Eereprys van het S f— Geen van deszelfs Leden ook, zal zulks geoorloofd zyn dan onder voorwaarde dat hunne Prysfchriften , cn het S chrift van het daar by gevoegd verzegeld BHliet een «der dan hun gewoon Cachet dragen, en met ene vreemde hand gedreven zyn. Dc naam eindelyk eens iegelyken wien uit ,
SeS hoofde ook, door het Genootfchap enigerlei Premiege^hSen word, zal'ten fpoedigften, door middel der gewone Tydfchriften, bekend gemaakt worden.
Tot LEDEN zyn verkozen,
De Heeren:
,,.„ G„pT,T 's Lands en der Baronie van
Breda Med.NDoft Tds VSicener cn Lid van't Zeeuwsch nenootfcl ap der Wetenfchappen te Vlisfingcn, enz.
] ThemmeÏ, Med. Doft. Hed- en Vroedmcestcr te De-
Vereri van Wy Anat. Chir. & Art. Obftctr. Lc&or, Stads Hed- en Vroedmeester te Arnhem; Lid van verfcheideneMaat-
fcK:;SSr,e„ Lid va, het Bataafsch GenoSfthap der Proêfondcrvindelyke Wysbcgcertc te Rotterdam. T Bolsu.s, Hedmeester te 's Hertogenbosch.
C Styger Heelmeester te Amfterdam, Lid van het Prov nCiad Genootfchap van Kunsten en Wetenfctappen te Utrecht.
A de Bosson , Heel- en Vroedmeester te Amfterdam enz.
H* Bekman , Heel- en Stads Vroedmeester tc Amfterdam enz.
j! Fl,et"neR , Gewoon Heelmeester van het Edel Mogend Collegie ter Admiraliteit te Amfterdam.
Over. de Geleerde Instituten en onderscheidene Kweekscholen van Wetenschap in de Verenigde Amerikaansche Staten.
(Uit het Engelsch.)
]„ de Vrylieid van Hamver, in nieuw H»»p£*>|"* Varmouth's Collegie, of Univerfitcits Gebouw, ftaande op een
aay Plein, omtrent ene halve MyJ ten oosten van de Rivier oimeElicut, op dc breedte ven 430. 33'.
Het zelve voerd den naam naar den Wel Edelen William, rave van Darmouth, die een van deszelfs begiftigers was. /ylcn de godvrugtige en liefdadige Dr. Eleazer Wheelock was:r de Stigter van: hy verwierf,in 1769. een KoninglykChar:r, waar by ruime voorregtcn verleend, en behoorlyke inomsten toegewezen wierden, voor de opvoeding en het onderO's der Jeugd, uit de Jndiaanfche Stammen, zo in fchryven en :zcn, als in alle takken van Wetenfchap, die men nuttig en ienstig zon vinden, om de kinderen van Heidenen te befchaen, en tot Kristenen tc maken, als mede om Engelfche en nderc jonge luiden in alle de vryc Konsten en Wetenfchappen c onderrigten. Dc menschlicvende en loffelyke pogingen , wel:en men aanwendde, om de Indianen ene KristelykeOpvoeding e bezorgen, zyn, uit hoofde van derzelver onhandelbaarheid, liet zo gelukkig gdlaagd, als men hoopte en verwagtte. De iggin"- van dit Kweekfchool, aan de Grenzen, ftelde het zel/e, gedurende den laatften Oorlog, aan vele ongemakken bloot, Üe deszells fpoedigen opgang verhinderden. Het geraakte egter, te midden van alle deze belemmeringen, allengskens mbloey, en is, tegenwoordig, een der meest toenemenden van alle de overigen in de Vcrénigde Staten.
Men vind 'er, in de 4klasfen, omtrent 130 Studenten, onder het opzigt van enen Voorzitter, twee Hoogleeraaren, en twee Lettors. Het beduur berust by ia Kurators, een verenigd lighaam uitmakende, waar aan alle vereischt gezag toevertrouwd is. De Boekery is fraay, en vervat ene aanzicnlyke verzameling van de beste Werken. Hier komt nog by een genoegzaam aantal van nuttige Werktuigen, om wiskundige on wysgerige Proefnemingen te doen. 'Er zyn drie Gebouwen ten dienste der Studenten: een van welken in 1786 wierd aangelegd , en egter nog niet voltooid is. Het zelve beflaat 150 voeten in de lengte, cn 50 in de breedte, is drie verdiepingen hoog, en fchoon gebouwd. Een brede gang gaat midden door het gebouw, van het ene einde tot het andere, doorfneden met nog drie dwarsgangen. Voor het Front is een ruim groen Veld rondom welk een aantal fraaye Huizen ftaan. De lucht is 'er %o gezond, dat 'er geen voorbeeld is van enig fterfge-
val onder de Studenten, zedert den eerften aanleg van dit Col-
^ïn Masfachusfetfs, kan men, onder de voornrsmfte Letterkundige Inftituten , de Jmerikaanfche Akademie van Konsten en IVetenfcnappen tellen, welke den 4. May 1780. wierd opBerbt. In de Akte word gezegd: „ dat het oo-merk en doel dezeDr Inftelling is, om de kennis der AmerP-fche Oudheden, cn van de Natuurlyke Hiltorie des lands, tc 1 evorderen, en de gebruiken aan te wyzen, waar toe de verfchill ndc Natuurlyke voortbrengzels van het land kuiwen dienen. Als mede, de bevordering en aanmoediging van Geneeskundige ontd, kklngen, wiskundige betogingen, wysgerigc navorfcl ingen en Proefncmin* ÏÏvXonomifche, Metcorologifchc cn Geographifche Waarnemingen ; verbeteringen in den Landbouw, de Konsten , Fabrieken, en den Handel; nevens de aankweking van alle Wetenfchappen, die kunnen dienen, om een vry, onafhangelyk en deugdzaam vol!, groter tc maken.» Het getal der ledenmag.nooit boven de 200 gaan, en niet beneden de 40 zyn, Deze Maatfchappy heeft vier vaste jaarlykfche zittingen.
0 2
1



' In oen zelfden Staat, hevïncï z'g, behalvèn VêrfcheidenêBurgerfcholen en Akademien, het Harvard's Collegie, 't geen te^ gcnwoordig ene Univerfiteit is.
Het zelve wierd reeds in 1638 opgerigt, na dat twee jaren te voren het Hof Generaal vier honderd ponden hadde toegelegd voor het onderhond van ene openbare School te Newtown , zedert den naam van Cambridge dragende. In het gemelde jaar overleed de Wel Eerw. Hr. John Harvard, een zeer verdienstelyk Predikant in Charlestown, hebbende by uitterften wille een Legaat van 779 Pftr. ten behoeve dier Schole befproken: waar op het gezegde Hof, dat zelfde jaar, last gaf, om, ter gedagtems van dezen milden weldoener, deze School den naam van Harvar iTs Collegie te geven.
In 1642 egter wierd het Collegie op enen meer aanzienlyken voet gebragt. 'Er wierd een Raad over het zelve benoemd,beftaande uit den Gouverneur, Vice-Gouverneur, nevens de Regeringen en Predikanten der zes naast aanliggende Steden, in wier handen het Opperbewind gefteld wierd. In dat jaar verkregen negen Jongelingen den graad van Bachelor, of Licentiaat, in de vrye Konstcn. Het Collegie bekwam deszelfs Octrooi in 1650.
Cambridge, alwaar deze Univerfiteit is gelegen, Is een aangenaam Vlek, vier mylen westwaarts van Boston, waar in verfcheiden Hoffteden zyn , die zeer net en wel gebouwd zyn. De Univerfiteit beftaat uit vier fchone van Steen gemetzelde Gebouwen, fraay bemuurd. Dezelven ftaan op een Grasveld, 't geen zig naar het Noordwesten uitftrekt cn een bevallige vertoning maakt.
De Namen der onderfcheidene Gebouwen zyn, Harvard-zaal, Masfachufetts-zaal, Hollis-zaal en Holden-kapel. Harvard-zaal llcftaat uit zes Vertrekken, één van welken tot ene Bockkamer diend, een ander voor het Mufeum, twee voor Philofophifche Inftrumenten; een tot een Kapel, en een zesde tot een Eetkamer. De Boekery beftond, in 1787 uit 12,000 Boekdelen , die nog geftaSg vermeerderd worden uit de renten van een ftaand kapitaal, als mede uit toevallige giften. De verzameling van Inftrumenten, welke aan de Univerfiteit toebehoord, kost tusfehen de 1400 en 1500 Pftr. gangbaar geld, en is de fraayfte en volledigfte van geheel Amerika.
Ingevolge de tegenwoordige Staats-inrigting van Masfachufetts , ayn zyne Doorluchtigheid de Gouverneur, Vicc - Gouverneur , de Leden van den Raad, nevens de Voorzitter der Univerfiteit, en de Predikanten der Hoofd-Kerken in de Steden Boston, Charlestown, Cambridge, Watertown, Roxbury en Dorchester ,ex officiis, Opzigters der Univerfiteit.
Het onderwys word gegeven,door een Voorzitter,eenHoogïceraar in de Godgeleerdheid, een in de Wiskunde en Natuurl. Hiftorie, een in de Oosterfche Talen, een in de Ontleed- en Heelkunde, een in de Geneeskundige Theorie en Praktyk, en een in dc Schei- en Artzenymcngkunde, nevens vier Lettors.
De Univerfiteit is,wat aanbelangt hare Boekery,Philofophifche Inftrumenten, en het getal der Hoogleeraren, tegenwoordige de voornaamfte van alle de Geleerde Kweekfcholen op het vaste land van Amerika.
'Er zyn, zedert haar eerften aanleg, 3146. Studenten aandeïelve gepromoveerd, waar van 1002 tot den Predikdienst bevestigd wierden. Doorgaans vind men 'er van iïo tot 150 Studenten.
Te Prov'deiiee, 's "Rode - Eüdnds Collegie, gcoJlroieerd ïn 1764. Het zelve is tegenwoordig in enen bloeienden ftaat, en heeft meer dan 60 Studenten.
Het onderwys, by dit lnftitut,word gegeven door een Voorzitter, een Hoogleeraar in de Natuurlyke cn Proefondervindelyke Wysbcgeerte, een Hoogl. in de Wis-en Sterrekunde, een Hoogleeraar in de Natuurlyke Hiftorie, en drie Lettors. Ook word 'er by alle klasfen lesfen in de Geleerde Talen, cn fraaye Konsten en Wetenfchappen, gehouden. De Boekery by dit Collegie beftaat uit tusfehen de twee cn diLe duizend Werken, cn vervat ene kostbare Verzameling van oude en hedendaagfche Schryveren.
Het jaarlyks inkomen bedraagt ongeveer 2000 ponden; zynde het Kapitaal van dit Inftitut meestal in Lands Schuldbrieven belegd.
By het Tale Collegie, in ConneSticut, was het getal der Studen, over enige jaren, van 150 tot 250.
In het jaar 1732, deed de Wel Eerw. O. Berkley, D. D, toen Deken van Derry , en naderhand Bisfchop van Cloyne, in Ierland, een aanzienlyk gefchenk van Boeken aan dit Collegie, beftaande uit 880 Werken, als mede van een Landhoeve, in, Rhode-Eiland , welke jaarlyks 100 oneen zilver opbrengt; en welke inkomsten in drie delen jaarlyks aan de beste Leerlingen in de Romeinfche en Griekfche Letterkunde worden uitgedeeld: ene inrigting, welke een ongemeen fterken prikkel voor de Studenten blykt te wezen , oin in de klasfieke Geleerdheid uit te munten. De eerfte gifte in Landeryen aan het Collegie, beftaande uit omtrent 600 acres, was het aan de edelmoedigheid fchuldig van den Major James Fitch, die in het jaar 1701 dit gefchenk deed. De Algemene Vergadering voegde'«r,in 1732, nog 1500 acres, in den Staat gelegen, by. Dr. D. Lathrop van Norwidch, vermeerderde het kapitaal van het Collegie, met 500 Pftr. in 1781.
Het onderwys, op deze Univerfiteit, bepaald zig inzonderheid tot de Letterkunde, dog te gelyk in derzelver gehele uitgeftrekthcid. Buiten de drie Geleerde Talen, word 'er zo veel van de Wetenfchappen geleerd, als in 4 jaren voeglyk gefchieden kan. Inzonderheid word hier by agt gegeven op de Welfprekenheid en fraaye Letteren.
Van de 2018 gepromoveerde Studenten aan deze Univerfiteit, zyn 'er 633 tot den Predikdienst bevestigd.
's Konings-Collegie, in de Stad Nieuw-Tork, thans Columbia Collegie geheten, volgens ene Atte der wetgevende magt, in het voorjaar van 1787 gepasfeerd, wierd onder het opzigt gefteld. van vier-en-twintig Heren, die ene Corporatie uitmaken, onder den tytel cn benaming van: „ Kuratoren van het Columbia Col„ legie, in de Stad Nieuw-York." Dezen bezitten al de magt, welke,voor de omwenteling,by de Beftuurders van 's Konings Collegie, of by de Regenten der Univerfiteit, zedert dc omwenteling, huisvestte. Zy kunnen echter tot gene hogere graden promoveren.
Sedert den Vrede is het Gebouw van dit Collegie niet vergroot. Deszelfs kapitaal brengt jaarlyks omtrent 1000 Pftr. op. Dc Boekery en het Mufeum wierd, in den Oorlog, vernield» Voor de omwenteling was het Collegie in geen bloeyenden. ftaat. Het plan, volgens welke het oorfpronkelykwierd ingerigt,was zeer bepaald, en de ligging niet zeer voordelig. Het eerfte is wel verbeterd, dog de laatfte kon niet veranderd worden. Men



teld *ef tusfcr.cn de 30 en 40 Studenten in vier klasfen. Sedert l cni°-e jaren echter begint het getal te vermeerderen. De posten van onderwys, en onmiddelyk opzigt, worden bekleed door een Voorzitter,. een Hoogleeraar in de Talen , een in de Wiskunde , een in de Redenkonst en Welfprckenheid, een in de Natuurlyke Wysbegeerte, een in de Aardrykskunde, en een in dc Zedelyke Wysbcgeerte. Behalven deze zyn 'er nog verfcr eidene honoraire Profesforcn, die tot deze Univerfiteit behoren.
Buiten de hier boven genoemde Kweekfcholen, vind men nog in Nieuw-Jerfey , twee Collegies ; in Philadelphia , de Amerikaanfche Wysgerige Maatfchappy, nevens ene Univerfiteit; te Chestertown, in Maryland, het TVashington's Collegie, in 1782 opgerigt, met een inkomen va«" 1250 Pftr. 'sjaars, ente^ztfpolis, het St. Jam Collegie, in 1734 opgerigt, met een jaarlyks inkomen van 1750 Pftr.; in Virginia, het Williani's en Maria's Collegie, omtrent het jaar 1700 opgerigt; als mede enige nieuwe Inftituten in Zuid-Karolina en Qeorgia.
BERICHT over de Babylonische Oudheden, die in den omtrek van Bagdad gevonden worden, door den Heer de Beauchamp, Vicaris-Oeneraal van Babylonien, en Correspondent van de Koninglyke Akademie der Wetenfchappen, te Parys , aan dcz'e Akademie medegedeeld.
( Uit het Fransch.)
Van alle de oude overblyfzels, die nog van de Stad Babylonien of der oude Babyloniers in wezen zyn , beftaan de twee enige, waar uit men e»ig« bepaling ten aanzien van derzelver Inging kan maken, hier in: u M dat gene, het welk men daar ter plaatfe Tak kesre' noemd, zes uren ten Zuid-Oosten van Bagdad-, by den Tiger, en 12 uren van Babylonien. 2. De Puinhopen in den omtrek van Hella, asn den Euphraat, die de Arabieren Makloubet noemen, en die de overblyfzekn van Babylonien zyn. Voor en aleer ik de grootte van den Tak-kesre ®->geef, komt het my noodzaaklyk voor om deszelfs naamsoorfprong te bepalen. Het fchynt oppervlakkig , dat het de naam van Kosroes is, die by de Inwoonders onder die van Kosrou bekend is, en ik moet hier omtrent aanmerken dat de Hr. Delifle , in zyn Kaart van Babylonien, dezelve met die van Cefar verward heeft; doch deze twee namen worden zeer onderfcheiden uitgefproken.. De laatfte word in dc Arabifche taal Ka'isfar genaamd; door het woord Airuant, dat de Heer Delifle in de plaats van Tak gefteld heeft, drukt men volmaakt dezelfde zaak uit. Beide deze woorden betekenen ene overdekte Gaandery; de twede is het meeste in gebruik.
Dit oude Gedenkftuk met oplettendheid befchouwende, heeft het my toegefchencn te zyn van den tyd van. Kosroes, zo als ik in het vervolg nader zal aantonen , en de overlevering der Arabieren geeft een vry natuurlyke naams oorfprong van het zelve. Deze is ontleend van. dc wonderwerken, die de Mufelmannen aan den oorfprong van hunnen Godsdienst toefchryven. De Kerkvaders verzekeren, dat de Godfpraken by de komst var Jezus Christus opgehouden hebben, even als de Arabieren voorwenden, dat, wanner hun Propheet ter waereld kwam, als toer ée Tempels der Afgoden inftortten. Nog weet men tsJsagdad.
het overgeleverde fprookje te vertellen, hoe eek oud man, ziende den Tak waggelen, aankondigde , dat 'er een groot Propheet geboren was, die alle dc volkeren tot dc kennis van den waren God zou terug brengen. Men mag dus geloven , dat de eerfte MulUmannen, opgetogen over hunnen nieuwen Godsdienst, aan welken zy een oneindig aantal wonderen toefchreven ,.ten einde denzelven op de puinhopen van den Joodfchen en Christelyken Godsdienst tc vestigen, zullen gezegt hebben,- Eltak Kescrè, de Gaandery is gebroken: dit Arabiesch woord,- het geen breken betekent, fchynt my vry.toepasfclyk op deze vermaarde Gaandery, die zedert verfcheidene Ecuwen half open ftaat.
De Tak kesre' is een Gebouw van 270 voet lengte en 86 voet hoogte, de Gaandery, die het midden beftaat, heeft 76 voeten breedte, en 148 voeten diepte biimcnswerks ; de twee Voorgevels zyn elk van 97 voeten, het welk in het geheel de lengte, die ik zo even opgegeven heb , uitmaakt; ik heb insgelyks, zo naauwkeurig als het my mogelyk was, de afmetingen van dit Gebouw met een Ketting van 30 Toifes afgemeten, die te Parys by Meurand, Ingenieur, geëikt was. Ik had wel gewenseht, dat de buitenhoeken van het Gebouw niet afgebroken waren geweest, het geen een nieuw licht over de oude Babylonifche ellemaat zou nebben kunnen verfprciden , in de vry natuurlyke veroi'dcrftelling dat dc afmetingen gehele getallen van die ellemaat zoude uitmaken.- Tot dat einde, heb ik overal, doch tc I vergeefsea,. naar muren gezogt, Waar van de uitfpringende hoeI ken onmerkbaar waren. De hoogte van het Gedenkteken is met een werktuig gemeten, het geen in minuten afgedeeld was, en het welk ik tot dat oogmerk medegenomen had.
Het is opgebouwd van gebakken Stenen, van 10 duimen in het vierkantf en 2§ duim dikte, dezelve zyn aan elkander verbonden en vastgemctzcld met pleister, daar by de hand, dewyl de- grond 'er zeer kalkachtig is , even als de omliggende ftreken van Bagdad, en een groot gedeelte van de Woestyne.
Ik heb alle de omtrekken van het Gebouw gemeten , voor dat ik daar van de tekening opmaakte, die ik aan den Heer Abt Barthelemy ter hand gefteld heb ; de muren, die het vcrwulfzel dragen, zyn 23 voeten dik, cn die van den Voorgevel 18 voeten,, de boog van het gewelf vormt' geen halfrond,maar het zyn twee bogen van een zelfde ftraal, welkers middenpunten op een zekeren afftand van eikanderen geplaatst zyn ; de gewelven, die men thans te Bagdad maakt, zyn geheel anders zamcngeftcld; derzelver bogt, vry groot by den aanvang,eindigt van iedere zyde in een regten lyn naar den Slotfteen of het midden. Ik heb,, 5 jaren geleden, 111 myne Brieven aan den Heer de la Lande,, verflag gedaan van de wyze, waar op de Arabieren dezelven vervaardigen, en misfehien zullen deze Brieven in het licht gekomen zyn.
Het Gewelf is vry wel bewaard; men word gene de mirifte fcheuren in den Slotftecn gewaar; dog het Gewelf is op twee plaatfen ingeftort; de eerfte inftorting is by de boog van den Voorgevel, die, een half voet naauwer is dan het overige van het gewelf; de twee muren,die het zelve dragen, zyn van een gefcheiden; het zy dat zulks door ene inzakking, of door een Aardbeving, veroorzaakt was; de twede is aan het einde, dan deze is zo groot niet als de eerfte. ik heb ene vry zonderlinge zaak in de zamenftelling van het gewelf opgemerkt: namelyk dat, van de eerfte inftorting tot aan de twede, de Stenen in derzelver 4ikte elkander raken; zynde de dikte na het out03 ae^



rtenfte van het gewelf gekeerd • dezelve zyn agterwaards gelegd cn vormen met het ly-nregte perpendiculaire vak een hoek, ten opzichte van de muren, die het gewelf fchragen. Men word zulks in dc boog, die de twee Voorgevels zamenvoegd, met gewaar. Dit was waarfchynlyk de manier van bouwen : want, indien men zou willen geloven, dat het gewelf, door ene grote vaneenfchcuring, agterwaards geweken is, zou men van dit denkbeeld gemakkelyk terug komen, wanneer men opmerkt,, dat de la°-en der Stenen van de muren, die hetzelveonderfchragen, Tolma°akt waterpas zyn. Men ziet op ene evenredige wyze in het verwulfzel gaten verfpreid, die door het zelve heen gaan, cn wel in de richting van deszelfs ftralen, en welken van een buis, zo ik meen, van aarde, voorzien zyn. De Arabieren geven voor, dat men ene grote menigte Lampen in dit Gebouw pleeg te ontfteken, het welk zy geloven een Tempel te zyn geweest, en dat deze gaten zo vele luchtgaten waren om den damp door te laten. Dit denkbeeld -vervalt van zelfs, wanneer men in aanmerking neemd, dat een zo groot gewelf , naar voren geheel open, diergelyke hulpmiddelen niet nodig had om den rook tc doen verdwynen. Ik vond my waarlyk genoeg verleren om te gisfen, waar toe dezelve zouden hebben kunnen dienen, indien ze niet voor een fteigering,by deszelfs bouwing, hadden verftrekt. Ik ben in dit gevoelen bevestigd geworden, wanneer ik deze gaten aan de westzyde van het Gebouw wedervond , in de overblyfzelen van de boog, die een kroonlyst uitmaakte.
Men ziet uit dé aftekening van den Voorgevel, datdebouwordre daar van zeer lomp is: het syn loze Deuren en Vengfters , of Nisfen van ten naasten by een voet diepte. Men meent te Bagdad, dat daar in Standbeelden geplaatst waren. Deze nisfen zyn te ondiep naar mate van derzelver hoogte, en zyn ook niet afgerond. Ze dienden-dus maar tot een zeker cieraad. De Pylaren boven den grond , twee -aan twee gekoppeld, even als die welken de andere verdiepingen te zamen voegen, zyn eenvoudig , komende met dc helft van derzelver diameter buiten -de muur. Men moet opmerken , dat de laatfte niet op de eerfte fteunen, en onregelmatig geplaatst-zyn ; het geen aanwyst dat'ergeen de minfte fmaak in dit verbazend groot Gebouw heerscht. De Gaandery heeft 3 Deuren, een aan het einde, van 8 voet breedte, 14 diepte en r8 ihóogte, en * andere van 8 voet breedte cn 23 diepte; ik meende dat de twee laatften naar twee andere Zalen geleiden moesten, volgens het aloud gebruik der Oosterlingen , 't geen nog heden plaats heeft. -Het geen my zulks deed geloven,'was, dat ik de overblyfzels van een gewelf aan liet agterfte gedeelte van het Gebouw waargenomen had. Wanneer ik ziflks echter met aandagt befchouwdc, merkte ik op : I. dat de boog van dit ingevallen gewelf, volgens het geen 'er van overgebleven was te oordelen, niet groot genoeg was om Zalen te vormen; die door hare breedte aan de lengte van het Gebouw gCëvcnredigd waren. 2. Ziet men geen fteunpunt van dit gewelf boven de Zydeuren, waar van de muren zeer wel ,bcwaard zyn; het heeft my dus toegefchencn, dat het niet anders dan zeer zware Kroonlysten waren, die tot cieraad dienden. Dit gedeelte van het Gebouw is veel beter bewaard geDieven dan Öe oostelyke Voorgevel;'het zelve is, van deze Kroonlyst af, geheel elari, tot op ene zekere hoogte; alwaar men, ter wed-rzyde van de Gaandery en, 10 loze Vengfters ziet, die door een vooruiifpringende muur afgefcheiden worden, van 10
a 12 voeten hoogte, 'en 6 voeten dikte, waar van maar flegts een gedeelte overgebleven is. Ik boude my verzekerd, dat deze muur niet tot op den grond ging, om dat het gedeelte dat van onder gemeenfehap heeft, zeer effen en glad is, en daar aan gene enkele fteen ontbreekt.
Op de hoogte dier 10 loze Vengfters word de muur fmalder, door het vormen van een band, even als een foort van een onregelmatige trap, die afdaald tot aan -den uitfpringenden muur, waar van ik zo even gefproken heb, en die vervolgens wederom opklimt tot aan den top van het Gebouw.
Het buitenfte van het gewelf is dat geen, hetwelk het meest van de guurheid van het weder heeft geleden. Schoo,, het zUve gefchonden is, fchynt het echter, dat de muur, die hei onderschraagde , van afftand tot afftand, fmalder wierf., op dc wyze van grote trappen, ieder van 10 a 12 voeten; dit is ten minften het geen ik 'er van heb kunnen gisfen.
11c heb, met een goed Compas van 5 duimen, de ligging van het Gebouw waargenomen, het welk ik juist oostelyk bevonden heb , indiervoege dat de Voorgevel naar het oosten gekeerd is. Het geenmy doet gisfen, dat dit-Gedenkteken veel ouder is dan van den tyd van Kosroes, die in het jaar 600 van onze tydrekening regeerde, is deszelfst plompe Bouworde. Het is te denken, dat in die, van welke men zich in dat tydperk bediende, tot op de Regering der Califs van Bagdad, weinig verandering zal gekomen zyn. Het geen men hier van de-Gedenktekens van de tyden der Califs ziet, is geheel verfchillende, en in een geheel anderen fmaak. In de nabuurfchap van Takkesré vind men een Moskée, Soliman Pak geheten, in welke, -volgens de Arabieren, de Barbier van Mohamed(Mahomct) be1 graven is, dezelve is weder opgebouwd, doch vry flegt: maar ?er is nog een Portaal in wezen", het geen men herkend, door de Califs gebouwd te zyn: men word daar in ene zekere cierlykheid van Bouworder gewaar, die men ook in enige oude -Gebouwen te Bagdad ontdekt.
>!k denk dus, dat de Tak-kesrê door een Babylonisch Koning gebouwd is, Ik weet niet op welken grond Delijle zulks aan Nebucadnezar toefchryft, die by de Arabieren bekend is onder den naam van Baki-Nasfer, de gelukkige en overwUinaar betekenende.
Ik ftond in 'het eerst verwonderd, -dat dit verbazend Gebouw maar een kwartier uurs van den Tiger aflag, en ik was byna overreed, dat die Rivier daar van wel eer de muren befpoeld had. Dan ik kwam 'er van te rug, toen ik van dcnGtó£der Arabieren, die in deze ftreek woonachtig is, vernam, dat men no°- tcgenswoordig de grondflagcn der muren van ene zeer grote Stad vind, welke zich ter wederzyde van dien Vloed uitftrekt. De Arabieren noemden dezelve Medaine of de twee Steden, namelyk Seleucien -en Ctejiphon, welke de Heer Delijle in dezen oord plaatst; Ik heb van den Chaldeeuwfch :n Patriarch tc Babylonien horen zeggen, dat in de archieven van zyne Kerk aangetekend ftondt, dat7 zyne Voorgangers daar hun verblyf gehouden hadden : het is vry zeker dat Tak-kesre' niet veel ouder is dan die twee Steden, door de Grieken geilicht.
Ik moet niet vergeten, dat men by de Tak kesre' aardenlykbusfehen vind, die met ene broze en kalkachtige zelf Handigheid vervuld zyn, welke men gemakkelyk voor verkalkte beenderen kan onderkennen: ik heb 'er enige van in handen gehad. Het is 8 jaren geleden, dat de Arabieren aldaar een Standeceld van
wit



C 11 x. >
„i* m-rmer vinden, vertonende een zeer fraay gebeeldhouwd i Sd t heb danr van de benen gezien, die aan eenfoortvan Sftukv tgchect waren, het wSÈ de PaCha van B^aan !en AKent der Engelfche gefchonken heeft, die het aan den Ridd« Jmsbv, te Conflantinopolen zond. De kop berustte by den Hr Rousféau; Conful van Frankryk; doch ik denk dat dit ftuk van den tyd der twee Griekfche Steden was, waar Van ik zo' even gefproken heb : ik heb te vergeefsch, naar enig opfchrift op. dat oude Gedenkft.uk gezogt..
(Bet Vervolg in-onze eerstkomende.) TEKENINGEN en PRENTEN-
l o n d e n.. prenten in d'e ge p'0 inteerde manier-.-
The Refurreêtion of a pions Family front theirtomb, st the last day. (De üpftanding- ener vrome Familie, tenjongffcn dage), door F Bartalozzt, naar TV. Petet sEne dc? fraayfte en rykst geftoffeerde Platen van deze beide beroemde Kunstenaars. Hoog' 30, breed 22 duim,
33De' Generaal FllJot,tm voeten uit, door R. Ilarlom, mar Reynolds. Men roemd het wegens de treilende gelykenis van dèsea geachten held.. Hoog ai, br...i6 duim, 21 fch. , . ■
De Graaf van Mansfield, door F- Bartalozzt, naar o« *>/,«„/,/,/>■ Hoo°" ar», breed iö duim, 21 fcn. ^M?s1SdonTm the bhara&er of the Tragtc Mufe. TToze bevaVe Aarice, in de gedaante van Mclpomene, Schyntmet al den iuisteï, welke het Penfeel van Reynolds en het yzer van Howard, aan een fraaye: afmelding kunnen geven, Hoog 27, breed. 19Ï duim,
^TheLofs of the Haffcwell,- ene der allerverfchrikkelykfte vertoningen van een blyvend Schip uitmuntendi beaibeid, door R. TVilkinfon, naar J. Northcote. Hoog 22, breed 27 duim , 12 fch.
The Judgment of Paris. fParis oordeel,) door F Bartalozzi, naar Angeltca Kaufman- Hoog 19, breed. 22J duim, 21 fch.
N A KI GTE N en BYZONDERHEDEN,.
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkun-
BË, handwerken en fabrieken,, betrekkelyk.'
Ene byzonderheid, der aantekening waardig, is,dat 'er aan. boord van een Amerikaansch Schip, de Gebroeders,
[Capitein fojiah, op deszelfs laatfte Reize van PhiladclOh'favaxcKant'on, reen Rum of gecstryke dranken gebruikt zyn. Het Volk ondertusfehen was zeer gezond gebleven, en 'cr was niemand op dc gehele reize geftorven. De gewone drank der Matrozen had beftaan in Jopen-bier.
Uit de Registers van Cadix en Lisfabon blykt het, dat 'er jaarlyks, door eikanderen gerekend, 5 Millioenen aan Goud en Zilver uit Zuid-Amerika word aangevoerd: waar van alleen. Engeland meer dan een Milliocn trekt, in Retour voor'gezondene Manufafturen, buiten de ruwe Stoffen, de Wynen, Fruit, Zout &c. 't geen dat Ryk uit deze beiden Gewesten haald.
Generale Lyst oer STAANDE LEGERMAGTEN, IN VREDËSTYD , van de voornaamste Mogendheden in Europa (*).
De Keizer - - - 290,000 Man.De Keizerin van Rusland 470,000 Pruisfen - - 224,000 Frankryk - - - 192,000.(-,)Engeland - -j - 58,000-. Spanje - 78,000 Portugal - - - 20,000 . .
De beiden Sicilien - - 30,000 Zweden - - - - 49,°°° , Denemarken - - - 67,000. Sardinien - - - 40,000 Polen - - - " I5,00Q • Dc Grote Heer - - 210,000 De Republiek der Verenigde ...
Nederlanden - - 37,000 De Republiek van-Venetien 8,000 De Paus - 5,ooo Groothertog van Toskanen 3>°°° De Keurvorst van Saxen, -- 26,000
, — Hannover 16,000
. . — Palts-Beyeren 24,000
Landgraaf van Hesfenkasfel 20,000 Hertog van Wurtemberg - 6,000 \
Geheel - - 1,888,000.
Men rekend het getal der Ingezetenen van Europa, op een Honderd en dertig Millioenen: zo dat 'er meer dan f| gedeelte daar van beftendig onder de wapenen zyn.
prys
f*) ïn> tyden- van Oorlog zyn de onderfcheidene Krygsmagten aanzeer veel'verandering onderworpen.
m Voleens bet befluit der Nation. Vergadering van 17 Aug. 1700. tóf de Franfche Armée , vart het begin dezes jaars, uit met meer, ten 150,848 man beftaan , de Officiers, nevens 10,131 man voor de Corps van de Artülery en Genie, daar onder begrepen.



PRyS der. o r a N e N-
ROGGE, Het Last.
TARW. Het Last. Ggld-
Ggld. Praisüfche . . 9° » 9*
Poolfe bonte en witte 1503175 Koningsberger . . 88396
Dito rode . . 135 a 165 Pommer, Colb. en Stett.
Warder, Heugfe en Elb. I35»i6s garst,haver,B0£KW.
Koningsberger . . l3oai55 Vriefche Winter . 72386
Vriefche . . 1353165 Zeeuwfche Overm. . 70 a 86
Bovenlandfche . 148 3160 Brouwhaver . . 66 a 80
Voorlandfe rode * Boekw.Amesf.enGooil. L.
Zeelandfche . , 165 a 18$ Dito Brab. en Vlaamf. L
oly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch e Raapoly, d'Aam /35i»35Ï
Overm.'tLast o£ 33837 dito Lyn . - . ƒ 34§a34i
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 4*5342!
van 5 fch. . . J 6 a 75 WalvischTraan,'tquart.
Hcnnipzaat ... J 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ75 Dito rode . . ƒ S1
wissel-cours.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt fj 38>4i,3s
a maand. ^95l dito op 2 m. . 638.321
Bilboa h 9S\ Hamb. zigt . ft. 34|
Cadix . . . % 95s' dito 2 m. . ft. 34f s
Sevilicn . 0 $ 951 Altona,zigt ft. 34I
Lisrabon . . $ 52J. dito 2 m. .ft. 34i§
Venetien . ^91 Breslau,6 w. dat. ft. 45
Genua . . '! §85 \ Wenen, 6w. dat. ft. 34!
Livorno . . . !l 92 Antwerpen pCt. 4§vcrl.
Parys, 2 m. . . % 44 'Gent . . pCt. 4|verl.
dito zigt . . % 44S Brusfel . pCt. 4l-verl.
Bourdeaux, 2m. . ^44 Zeeland . pCt. 3, vcrl.
dito. 1 m. ^ * % 44Ï Rotterdam pCt. J
spec i e-c o.u r s.
ïaren Goud, per Gasfa ƒ355- • • pCt. 7|a f
dito, per banco .... PCt»
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ5,8 j Nieuwe Louis d'or 11,6,10,17 Oude dito . ../5,6 Zonne Piftol. . ƒ11,3 Franfche Piftol. . .> f 9, 6 Croïx de Malta ƒ13, 31
Pruisfif. dito . .f9,6 | Carolin. . . /ii,na Lu ienb. dito . .ƒ9»6 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,3 Soaanfe dito . . ƒ9.5 dito Grof . . .ƒ25,5
Guinies . . .ƒ11,18 1 Agio van de Bank f pCt. Souvereine , - jfi5ai6
Amsterdam, den 26 Sept. I791-
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene
Te Haarlem, by PLAAT en LÖOSJES.
Week, is geweest: te Amfterdam 158: in 's Hage 19; cn te Haarlem 17, onder welken laatften 8 beneden de 12 Jaren.
Te Madrid, is den 7 Septemb. overleden Do» Carlos Felix 'O Neale, in het no. Jaar zynes Ouderdoms. Hy was van lerfche afkomst, Oud-Lieutenant Generaal by de Spaanfche Armee, en voorheen Gouverneur van de Ha-
vannah.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 11 tot 17 Sept. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28,11?. den 17 Sept. Barom. < Laagfte . . 28, 2. den 15 en iöden. ï. Gemiddelde der gehele Week 28,3$ 1.
Therm. fHoogftc ftand 18|°. 'sMidd. van den i4den. Reaumur.< Laagfte . . 6£°. 'sMorg. vanden i3den. L Gemiddelde der geheleWeek 14 gr. Heerfchende wind 0A
Dacelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- | streek i971 me- meter. i der luchtsgeSept. ter. Noord| Zuid. | wind. steldheid.
('20.11 59 64 w. t. N.
21. K9.10i 6if 63§ W. betrokken,'sAv. I 2 ,f buyipenlhl. (29.10 56^ 57 w.z.w. 3 a
f29.io| S4| 56 N.
22. < 29.10^ 61 63 N. w. betrokken.
29.10 50 49l N-
f29- 9l 56 f 57 z.
23J29. 8| 6t 63 N. W. Voorm. regen,
6 ) y 2 , t% „ verder bewolkt. *
f 29. 9 47| 4° N-
f29. 9 542 64 N. t. 0.
24. ^ 20. 9l 62 75 N. N. o. Voorm. wolken, l i .~t rr. x, r. verder helder.
(30. oj 5°i 50 o-
f 3°- li 53s 64 I N- o.
25. ) 30. if 61 76 o. n. o. helder.
' 30. 2 51; 50 n. o.
~f30- 2Ï 51 53 n. o.
e i 1 a~ -,r* n t m 9 Mor?, betrokk.
26. s 30. 11- 00 7° o. t. n. , s .
I 6 5 , , verder omt.helder.
( 30. i 50I 5P| I o- n- °- _
("30. i5 I 49ï 49 n. n. o. 37 J 30. i| 59 7o| n. o. wolken. ] 30. 2 I 491 4?è '
1 * 's Nagts harde regen.



I791-
No. 171.
ALGEMENE
KONST'.en LETTER-BOBE,
VOOR MEER- EN MI N- GEO EFFENDEN-
Vrydag den 7. OÜober.
BERIGTEN.
F R A N K R r K.
•=^=Br zal een Gedenkteken worden opgerigt ter geüi m dachtenis van den vermaarden Jean Jaques W Ui jy Rous/eau, in het Gebouw van St. Genoveva, m^^JS of zogenaamd Pantheon van grote Mannen : doch deszelfs beenderen zullen niet vervoerd worden , maar, in zyn Graf op Ermenonville, een Landgoed van den Heer Girardon, een byzonderen vriend des overleden wysgeers, blyven rusten; hebbende men geoordeeld, dat het eigendom der vriendfchap als heilig aangemerkt, en diensvolgens geëerbiedigd, behoorde te worden.
Aantekeningswaardig is de manier, waar op men het in druk brengen van de Debatten in de Nationale Vergadering gemakkelyk heeft weten te maken. Op elk der vier hoeken van de Zaal, ftaat een Geftoelte of Logie, met gevlogten Traliewerk afgefchoten, waar in de Geheimfchryvers de Debatten optekenen, en dezelven, by volzinnen, ter persfe zenden. Agter des Voorzitters ftoel ftaat het Logographies geftoelte, waar in zig 8 Schryvers bevinden, die, door hun verenigden vlyt en bekwaamheid, in ftaat Zyn om de Debatten vvoordelyk op het papier te brengen.
De bcfluiten der Nationale Vergadering beflaan airede 13 Boekdelen in 8vo. met een kleine letter gedrukt; een ■byster grote compilatie zeker!
Vil. DEEL.
DUITSCHLAND en naburige Rykenl
Rostock. Alhier is, op last van onzen Hertog, een fraay en prachtig Akademie-Gebouw voltrokken. In het zelve is een Zaal voor een Bibliotheek, ter lengte vart 166 voeten. De reeds uitmuntende Boekery is nog in den voorledenen Jare met de bekende van den Hr. Toze, beftaande uit omtrent 6000'Delen, vermeerderd. Ook is in dit Gebouw het voortreflyk Mufeum geplaatst. Daat en boven heeft de Hertog, ten zelfden tyde, alhier een Theologisch Kweekfchool, een Theater voor de Ontleedkunde , en een Manegic laten oprichten: welke twee laatften zekerlyk de beste Geftichten van dien aart in geheel Duitschland kunnen evenaren. Eindelyk nog is ook de Hoogleêraar Web er, thans te Kiel, van hier geboortig, met een pennoen van 1000 Ryksd. aan onze nieuwe Akademie beroepen.
Hannover. Eindelyk is het Monument voor den groten Leibnitz alhier gereed geworden; de kosten daar van belopen, in het geheel, 51*5 Daalders, waar toe zyn Groot - Brittannifche Majefteit de ontbrekende 305 heeft gefchonken. Het heerlyk gearbeid Borstbeeld , uit cararisch marmer, te Romen vervaardigd, heeft, met het marmeren voetftuk, en het Transport uit Italië, alleen 892 Daalders gekost.
Oldenburg. Door het overlyden van den Hofraad Rrandes, te Hannover, zullen wy ons eerlang alhier in p het



C 114 )
het bezit zien van 's mans uitmuntende Bibliotheek, welke onze Hertog in het voorgaande jaar voor 24000 Ryksdalers heeft gekogf, toch het gebruik daar van aart dien Geleerden, zo lang fiy leefde, 'vergunt hadde-, een han delwyze, zulk enen Vorstelyken bevorderaar van Konsten en Letteren overwaardlg.
NEDÉRLANDE IV.,
Haerlem./ Daar de gevoelens over den oorfprong der Bafalten thans zo verdeeld zyn, fchynt elke Waarneming , daar. toe betrekkelyk, opmerking te verdienen. Van dien aart is ons voorgekomen, het geen men, in 't Journal de Phyfique, Jutllet 179-1. gemeld vind, dat,, onder, de aanzienlyké- Verzameling van omtrent- 2000 Siberifche Delflioffen, welke de Heer Patrin • op zync achtjarige E,eize door Siberiën verzameld,, en voor het Kabinet des Konings te Parys gefchikt heeft, enige Smaragden gevonden worden, die, even a's dc Bafalten van de Gtanfs caufeway (of zogenaamde Reuzen-weg) op den noordeJyken hoek van Ierland, uit geledingen beftaan, in dier voegen, dat-, van de twee aan elkander gevoegde oppervlakten van elke.geleding, de ene oppervlakte hol, en tle andere bol, Is.
Het Middel tegen de Kinderziekte, - door wylën dén ïlaagfeheh Geneesheer, /man Jacob van den Bosch, uitgevonden , is ifuns, door deszelfs Erven, op ene daar toe wedane infehryving van een groot aantal edelmoedige menfchenvrienden, openlyk gemeen gemaakt, in éne onlangs gedrukte Verhandeling, door den overledenen nagelaten, stver den waren aart der Kinderfokjes, en derzelver gemakkelyke en zekere genezing (*).• waar agter ene Naamlyst der Intekenaren gevoegd is, die zamen een getal van 1182. opleveren. — Uit dc behandeling, hier ter genezing aangeprezen, en de onderfcheidene. voorfchriften, hier voorkomende, blykthet, datde Regulus Antimonii Med. een voornaam inmengzel van genoegzaam alle die Voorfchriften is.. En', daar wy zedert met het uitterfte genoegen hebben vernomen, dat de in deze Verhandeling opgegevene middelen, met een gewenschf gevolg, Fè'éos in ettelyke hagchelyke gevallen, door kundige Geneesheren, op onderfcheidene plaatfen in ons Vaderland, zyn toegc.licnd geworden, zou het, onzes oordeels, van geen sering belang en nut voor het algemeen wezen, indien de Heren Geneeskundigen, die van deze middelen gebruik maken, van tyd tot tyd, den uitflag dezer toediening 6pentlyk bekend wilden maken, ten einde, uit de dadelyke ondervinding, dés te Béter, de kragt en heilzame uitw.er-
f *} Wy zullen eerlang een nader en breder verflag tragten te geven ven, dit Stuk,-'' welk in gr. 8V0. byden Boekhand. R. A. van Arrenberg ttr fatterdam, gedrukt en uitgegeven ia..
king van dit behoedmiddel te kunnen leren opmaken: biedende wy gaarne dit ons Weekblad aan , ter plaatfing van alle zulke Berigten, als men ons dhr omtrent, met naams ondertekening van den Schryver, zal gelieven toe tc zenden. .
Kefvolg en Sint van het BERICHT over de Babylonische OuDflfibEN , die in den omtrek van Bagdad gevonden worden, door den Hr. de Beauchamp , Vicaris - Generaal van. Babylonien , en Correspondent van de Koninglyke Akademie der IT'etenfchappen, te Parys, aan deze Akademie medegedeeld..
tri , - |. „ ',JMMi,.,ii, Vervolg.van Bladz. 111.
ï?e ovcrblyfzelen van Babyion zyn omtrent een uur ten noorden van És/la. Men ziet daar voornamelyk ene verhevenheid, die van boven vlak.is, en geen 15 Roeden hoogte heeft; want dezelve fchynt niet zo hoog als de heuvel van Montmartre,.. die omtrent 20 Roeden beflaat; zy heeft ene regelmatige gedaante, en is van holle wegen doorfneden. Men zou nimmer kunnen vermoeden, dat dezelve door menfehen handen gemaakt was, zo men daar van -.niet de duidclykfte blyken zag uit de lagen van Stenen, die men daar viad. By gelegenheid vaniny*» ne eerfte 'reis,..die ik haar Hella in 1784 deed, fchreef ik aanden Heer de la Lande, dat het my niet gelooffelyk toefcheen , dat dezelve de overblyfzels van den Toren van Babel waren, offchoon de Arabieren haar nog op den huidigen dag Babel noemen. De Geleerden hebben reeds zedert lang alle de denkbeeldige befchryvingen op derzelver waren prys leren ftellen, die zommige Reizigers, zo als de Jood Benjamin Detudelle en anderen, van dit Gedenkteken gegeven hebben. Iemand, die in de Arabifche taal bedreven is, zal moeite hebben om te geloven, dat het woord Babel van het wortelwoord Bei-Bel afkomt, het geen verwarren betekend , zo als de Uitleggers voorgeven : wat hier ook van zy, deze kleine Berg is van zulk ene geringe verhevenheid, dat het wiinftc oude overblyfzel, waar men langs komt om derwaarts te gaan, dezelve voor het oog verbergt. Ik heb my op den top. begeven, zonder van het paard te ftygen; men moet dc aarde omdclven, om dc lagen der ftenen te vinden; dezelven zyn'gebakken, cn met Nepht of lym zamen* gehegt, tusfehen ieder laag is riet gelegt. .
Boven op dit Bergje, naar de kant van de Rivier, ziet men verbazende grote Puinhopen, die gediend hebben, en nog dienen, om Hella, ene Arabifche Stad, die 10 a 12000 Zielen bevat, op tc bouwen. . Het is daar, alwaar die grote cn dikke Stenen, waar op een onbekend fchrift gegraveerd is, gevonden worden, waar van ik enige ftalen aan den Heer AbtBarthelemy medegebragt, heb. . Deze plaats en de berg van Babel word gcwoonlyk door de Arabieren Makloubé, of V onderfle boven gekeerd genaamd. Ik onderzogt by den meester Metzelaar, die gelast is om de delvingen te doen , ten einde dc ftenen daar uit te halen, na den aart der Gebouwen, die onder het Aardryk gevonden worden, en vroeg hem, of het cnkclde Fondamenten waren, dan of 'er gehele huizen, in gevonden wierden:
iriaf.



hv vond 'er dikwils aarden vaten, gegrag£ m n e^nS/en ouder anderen , nu 8 Jaren geleden eenStandbeeld van natuurlyke grootte, het geen hy ond.r ce pu n pen ladde weggeworpen. Indien f \daar op dt n tyd nieuwsgierig Europeer mogt bevonden heboen, zou ny lX de moeite hebben behoeven te doen, om het weg te lat n
oei-er Een ieder weet dat de Mufelmannen een affchrik van Wch'elyke afoeeldinsen hebben, en zo zy ze tegenwoordigbeCen Shicd zulks alleen om die. aan de Europeanen te verkopen', welken, door het verhogen dei- pryzen, hun de ogen geopend hebben, omtrent de Oudheden die wy zoeken. g De zelfde Metzelaar zeide my een kamer gevonden te h.bhe-n od een muur van welke een Koe was van geverniste Itein zamengefteld, nevens de afbeelding van de Zon en Maan;
n n vind daar ook zomtyds lemen Afgoden, verbeeldende menfendykc gedaanten.; ik heb 'er zelfs een fteen gevonden waai op een leeuw ftond, en op anderen een halve Maan, die opge-
W Aüe'de3' ftenen zyn 'er met lym vastgehegt; men vind 'cr een plaats die zeer wel bewaard is, waar de ftenen met een iZ van zeer fyne witte tras zyn verbonden, welke ikdenk, dat uit kalk en zand bereid is; dc ftenen maken flegts eenlig-
!" verhaalde my de Baas, dat 'et drie St eden zyn , waar Oudheden gevonden worden: l. te Babel of M^loube o. * Brousfe twee uren ten Z. W. van Wella m dc woestyn , en fATKalL, nog verder danWi ^vaar,zo als men hier verhaald, vele marmeren Standbeelden gevonden worden . doen .het is gevanrlyk derwaards tc gaan, wanneer men niet tal.yk
^£S5Stm ft-en tc Makloubé, ziet men een zeker fehrift in-edrukt : het fchynt dat het geenzins het voornemen {va de genen die ze vervaardigden dat het zelve zou gelezen worden- want men vind het in de dikte der muuren. Ik bcfpeurdè lat iedere kant een byzonder fchnft hadde; tc weten, me zag, op dezelfden kant der ftenen, ook dezelfde reeks van Sr! die ene gelyke gedaante hadden. Ik heb de best bewaarde monfters f die ik vinden kon, medegenomen; de ftenen Z aan alle kanten van gelyke grootte en bevatten , voet en flyitcn in het vierkant, cn 3 duimen dik; men vind ook nu en dan zo als te Babel, lagen van riet m dc lym; het is onbë-rypclyk, hoe veel men van deze lym nodig had tot het bouwen Waarfchynlyk is het, dat men dezelve van H,« fa* den Euphraat haalde, alwaar die thans nog gevonden word. •Dc Baas zeide my, dat hy 20 jaren geleden op de plaats, die •hy omdelfde, van die lym gevonden had: en cut is met te verweren , dewyl dezelve vry .gemeen is aan de oevers van don Euphrapt; ik heb die ook gezien op den weg van Bagd.id naar fitbbe, een Arabisch Dorp aan de Rivier gelegen.
Dc meester Metzelaar wees my den loop van ene Valley aan, die hy reeds zedert lang gegraven had, om daar uit de ftcner van een -muur te halen, die ik gis, volgens de tekenen, welke hy my toonde, 60 voeten dik geweest te zyn; dezelve liep perpendiculair naar het bed van dc Rivier, en dit zou dc mum 'vm m Stad hebben kunnen wezen. Ik vond een ondcraardfeh*
gang, die, in plaats van overwelfd tc zyn ,.van Zandftcnenvoorzien wra», die plat 3 voeten breed, en 6 of 7 voeten lang waren. Deze Buïèncn ilrekken zich verfcheiden uren ten noorden van Wel la uit, «1 ontdekten ontegenzcggelyk de ligging van het oude Bab)lon. Ik liet drie uren lar.g twee mannen arbeiden, om een blok, het geen zy meenden een Afgod te zyn, te doen opp-raven, doch ik heb niet anders gezien dan ene onregelmatige klomp in dat gedeelte , het geen ik deed ontbloten. Men ontdekt-echter dat het geen eenvoudig blok is, men herkent daar in den bytel en vry diepe groeven; ik heb'er geen oprchnit op ontdekt; dc Steen is van een zwart gruis; men vind daar overal grote brokken van,waar uit men gewaar, word dat er in de-ze ftreken het een of ander ftenc Gedenkteken moet geweest
^ Aan den oostkant vond ik een Steen van ten naasten by twee voeten in het vierkant, en van zes duim dikte, en van een fchoon Graniet, waar van het gruis wit en rood is; ik moet niet vergeten te zeggen, dat alle deze Stenen derwaards moeten gebragt zyn, want in dit gedeelte van dc woestyn worden ec p;een gevonden. ,
Aan den oostkant ziet 'men, volgens het zeggen van den Meester Metzelaar, muren van geverniste Stenen, cue hy voor| onderfteld een Tempel geweest te zyn: het is waarfchynlyk dat men daar ter plaatfe Afgoden zou vinden, indien men de kosten wilde doen van tc laten graven; dog men zou dc inhaligheid der Mufelmannen moeten betalen, die nooit gaarne dehuropeanen in het aardryk zien graven, het welk zy bewonen. Behalven dc befchrevene Stenen, waar van ik gefproken heb, vind men daar ook zware cylinders van 3 dunnen nuddellyns, van ene witachtige ftof, cn van een zeer klein fehntt voorzien, n-clykende naar dc opfchriften van Perfepolis, welke door Lhardia opgeecven zyn ik heb 'er , 4 Jaren geleden, een gezien ; doch ik maakte 'er geen werk van my di,e tc verfchaffen, om dat men my verzekerde, dat ze zeer gemeen waren. Ik onderhield hier over den meester Metzelaar, die my zeide, dat men 'cr zomtyds vond, dog dat hy -zc ais onnutte zaken onder de puinhopen liet leggen.
Mea ziet ook zwarte gegraveerde Stenen, waar op gefchreven ftaat: men heeft my verzekerd dat zc te Brousfe gevonden worden, welke plaats van Makloubé door de Rivier afgefcheiden is. Tc Hella zeide men my , dat aldaar een Arabier woonde , die 'er een bezat; ik deed alles wat ik kon , om dezelve te verkrygen, ten minftc 0111 die te zien, dog dit was onmo-
gÜlk 'denk, dat de Akademie der Opfchriften en Fraaye Letteren die gene, welke in 1782. door de Heer André Michaux > Kruidkenner, die zich als toen te Bagdad bevond, naar Pajys gezonden wierd, zal gezien hebben, lk moet hier niet vergeten tc melden, dat dc Arabieren my verzekerd hebben, dat een van deze Stenen, van opfchriftc-u voorzien, cn van enc verbazende grootte, omtrent een dagreizens boven Bagdad en-6 uren 'van'den Tigcr gevonden word: zou ,def.e grote Steen met van den zelfden oorfprone zyn als dc colommcn van Thaut ?
Ik heb , omtrent 6 Jaren geleden , te Brousfe, alle de puinhopen doorkruist. Het is cigentlyk flegts een berg van ftenen en van aarde, men graaft daar niet in , uit hoofde van de moei■ jykheid ora dezelve pver de Rivier \n voeren \ men ft* oaar
P a no*>



nog op de grondvesten een foort van een Zaal ftaan, die ik var later tyd denk te zyn dan Brousfe', even als een vierkante Toren, die, hoewel oud, echter op deszelfs puinhopen fchynt gebouwd te wezen.
Het fchynt dat de Stad He/fa geen overblyfzel van Babyion s ; ze is een uur zuidelykcr gelegen. Ik ben op de plaats overtuigd geworden, dat He/ia niet voor Cuffa beftond. Deszelfs naam word Helle gefchreven, het welk in het Arabiesch, plaats, bewoonde plaats, betekend,cn volgens de Mufelmannen den oord,dic tusfehen de twee heilige plaatfen, Imam-Haoscin en Jmam-Jli, ligt. Een uur van Hella, naar den kant van Makloubé,zïit men een oude Gaandery, die Djemjemé, genaamd word, het welk in het Arabiesch de hersfenpan wil zeggen. Men geeft voor dat het daar ter plaatfe was, dat Alt over den Euphraat naar Cuffa trok, alwaar hy door Giez-id gedood wierd. Ik moet hier by voegen, dat Deffle, in zyn Kaart van Babylonien, deze oude Stad en dc vermaarde Mosquée van hnamAli, een weinig te digt by één plaatst. Deze is 'er vyf uren van af. Men vindt daar een Waterleiding, die Sultan Selim, en vervolgens Nade-.fchaz (ThamasKouli-Kan) hebben doen graven , om derwaarts het water vau den Eupraat te brengen. Ik heb verfcheiden Bedevaartgangen van de Mufelmannen- ondervraagd, die my verzekerd hebben, dat men daar zeer flcgt putwater drinkt; deszelfs grond is een zand- en kalkachtige woestyn, die niets voortbrengt.
Ik vertrouw dat men wel Gedenkpenningen in de overblyfzeien van Babylonien zou vinden, indien men daar op acht gaf. De Arabieren verzamelen ze niet, dan voor zo ver zy weten, dat de Europeanen ze zoeken. Men bragt 'er my een, terwyl ik my daar bevond, zynde van koper; wanneer ik die met verfeheide Gedenkpenningen der Parthen vergeleek, bevond ik dat alle de hoofden van deze een foort van myter voeren , daar de anderen integendeel een bloemenkrans draagen. Ik fchreef over enige Jaren, dat men by Nimrod een beker, met onbekende carakters voorzien, gevonden had, bevattende 100 Zilveren Gedenkpenningen. Het gelukte my in het vorige Jaar om dezelve meester te worden, en ik zond die aan den Heer de Cheifeul-Gouffier. De Hr. Abt Barthelemy deed my weten, dat die Beker, zonder de Gedenkpenningen, geen de minfte opheldering kon geven; dog ik geloof daar van thans een gedeelte te bezitten. De Heer Rousfeau, Conful van Frankryk, kogt op dit tydftip juist 100 Zilveren Gedenkpenningen, van een flegte gehalte, en alle van denzelfden fterapel-; dezelve zyn zeer oud, en ik geloof, dat ze van de Parthers of Babyloniers afkomen. De Geleerden kunnen daar over oordelen* De Heer Rousfeau liet ze my voor myn vertrek bezichtigen , en gaf'er my 40 van, om die voor zyn rekening te verpasfen, benevens andere, die ik alle naar Parys gebragt heb. Deze 100 Gedenkpenningen moeten ter zelfder plaats gevonden zyn , en zyn alle van ene gelyke grootte en gedaante.
Ik heb de breedte van Hella bepaald op 32 grad. 38 minut. met een werktuig, het welk ik tot dat einde mede genomen )iad. De lengte heb ik op 41 grad. 53 min. 30 fee. ten oosten van de Meridiaan van Parys gefteld, door drie gedane waarnemingen , tc weten: een Maan-Eclips op den 3 Nov. it8q. de verduistering van den-2 Wachter van Jupiter, op denzelf«ten dag; cn den ingang van Merciirim op de Zon , den 5. van
dezelfde maand. Ik had reeds voor 5 Jaren met een Koir,p.ii
waargenomen , dat Hella byna op denzclfden Meridiaan van Bagdad gelegen is. De Hr. Delfle heeft dezelve ten Z.Z. W. van deze Stad geplaatst. Ik heb op de plaats zelfs een byzondere Kaart van Babylonien ontworpen. Die van den Heer Do•lijle rs, volgens verkeerde berichten , zamengeftcld. Die vermaarde Aardrykskenner plaatst Borfat of Barfita aan de Rivier by Madjed-Hasfein.. Deze Stad, die niet meer in wezen is, kan gene andere zyn, dan die de Arabieren Brousfe of Bourfe noemen, waar van de overblyfzels , twee uren ten Z. W. van Hella in dc woestyn, gelegen zyn, zo als ik hier-boven gezegd heb. Wat de Stad cn dc Mosqué van Madjed-Hasfein betreft', dezelve is al mede verkeerd op de Kaart geplaatst. Zy legt niet aan den Euphraat, maar in dc woestyn, 7 uren van Hella, en even zo ver van Mesfeib , alwaar de bedevaartgangers, die van den kant van Bagdad komen, de Rivier overtrekken, om zich derwaards te begeven. Ik moet het zelfde van Kejil zeggen , alwaar het Graf van Ezechiet gevonden word, het welk Delifie aan de Rivier in Mefopotamien plaatst. Ik heb deze Mosqué onder de overblyfzels van Brousfe gezien, en deszelfs ligging met het Kompas opgenomen : dezelve ftaat aan de andere zyde van de Rivier ter halver weg, tusfehen Hella en Iman-Ali-; de lengtens en dc breedtens zyn in het algemeen verkeerd opgegeven. De Heer Delifie plaatst Bagdad op 67 graden lengte, hoe zeer zy maar op 61 grad. gelegen is. Men zal nog artdere verfchillen in de nieuwe Kaart, welke ik hoop uittcgeven, kunnen ontdekken.
Ik verzogt den Patriarch van de Chaldeeuwfchc Kerk te Babylonien , die een dagreizens van Mousfal zyn verblyf houd, om een Arabifche lyst van alle de Boeken, in het Ghaldeeuwsch en Syriesch gefchreven, welke in hunne huizen gevonden worden , by welken de herderlyke ftaf van den Patriarch, van Oomen op Neevcn , zedert 6 a 700 jaren , berustende is , en vooral het jaartal, waar in de Boeken gefchreven zyn: mogelyk zou men daar in enige zeldzame handfehriften vinden.
Ook vroeg ik hem om enige onderrichting, wegens den Gods* dienst des Tezïdis, die zyne naburen zyn, en voornamelyk omtrent den Opper-Cheik, genaamd Chali-Bey r die zyn vriend is. Zy bidden nog vasten niet;- men weet niet, dat zc enig boek, hoe genaamd, bezitten: hy zeide my, dat de Tezidis voorwenden 'Cr één te hebben, het welk zy verborgen houden; zy noemen het zelve Eohi-Mani, het geen naar myne gedachten Lokman zeggen wil, zynde de naam van een vermaard Afiatiesch Wysgeer. Zy wenden zich driemaal des morgens naar de opgaande Zon ; men zegt dat zy de letter chine niet uitfpreken, om dat d^e de eerfte van Cheitane is, het welk Duivel of Satan wil zeggen; zy hebben een affchrik van de blaauwe kouleur. De Tezidis in den omtrek van Mousful zyn waarfchynlyk Christenen, die de oude Secte der Manichéen aankleven, dewyl zy thans nog eerbied voor den Chaldcuwfehen Patriarch en zyne Kerken betonen. Ik heb 'cr zelfs gezien, die dc namen ran onze Apostelen voerden.
Ia het Koninglyk Collegie-, de» 8. September 1790.
NIEUW



NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,- |
akademische en andere schriften.
F r n k R:y ic- Memoires de-la Vie privèe de Benj. Franklin-, «crité'par tol même, & adres/és effen fis; fuivi cTun precis hifiorique de fa Fie politlque, & de plufieurs pieces relatives a ce Pere de la liberté, in 8vo. a Paris, chez Buifon 1791- P"x 5 I.iv. 2 f. broche. Schoon wel deze Memories met verder Raan 'dan tot het huwelyk van onzen wysgeer, of omtrent het softe jaar zyns levens: en het daar bygevoegde kort begrip uit handen van een Engelschman komt, die voor al met gunstig over den Heer Franklin denkt, maar veel eer overal, zyn best doet, om zyne pogingen, ten behoeve van de vrymaking. zyns Vaderlands, in een hatelyk licht te ftellen, kunnen egter dc lezerj, die weten te onderfcheiden, zig by voorraad met dit Stuk vergenoegen r tot dat 'er iets beters voor den dag komt. Journ. Encycl.
Bibliotheque Phyfico - économique, inftruSiive & amufante, année 1791. avec de planches en taille doucc, 2 vol. in lavo. Paris, chez- Buisfon 1791. P"x 3 Uv. chaque volume, rclie. Dit werk, 't geen zedert 10 jaren in 't licht komt, cn'tgcen thans reeds ió"Delen ver-vat, is genoeg , op- de voordeligfte wyze, bekend. De beiden laatfte Stukken kunnen niet misfen het zel've op nieuw aan te pryzen. Journ. Encycl.
Catechïsme de morale, pour Véducation de la jeunesfe , par Barmand,. in 16.de 113 pag. a Paris, chez Planche & Malllard 1791. Een nuttig Leerboekje, waar 111 geen mindere naauwkeurighcid, als gezond verftand cn duidelyke manier van yoordragt, doordraait. Journ. Encyct.
Tableau Encyclopedique & Mèthodlque des trois regnes de la Nature, Botanique. prem. livraifon, par M. le Chevalier de la Marck, de PAcademie royale des Sciences, grand in 4to. de 200 pag avec 100 Plances. a Paris, chez Panckoucke 1791Een ongemeen fraay en kostbaar Werk, van een der kundigfte en vlvtigfte Plantkenneren in Europa: zynde op een geheelbyzondéren leest gefchoeid. De Planten zyn daar m gerangfehikt volgens de manier van Linnasus, in Clasfen, Soorten enGeflagten allen zeer uitvoerig berchreven en afgebeeld, van den wortel tot aan het Zaad, met alle de- delen der bevrugtmg.De ! Platen zyn keurlyk gegraveerd „ en onder het opzigt van den Hr de la Marck zelve getekend. Journ. Encycl.
Obfervations fur quelques maladles chroniques, & fur les effets des eaux de Plombieres dans ces maladies, par M- Martlnet Doft. en Med. in 8vo. de-7a pag. Nancy,. chez Bomer i7q[ Men kan dit Stukje niet genoeg aanpryzeu, zo aan Geneesheren, die de Minerale wateren druk voorfehryven, als aam Lyders, welke zig in het geval bevinden, om 'er gebruik van te moeten maken, Journ. Encycl.
TEKENINGEN en PRENTEN.
londen. prenten in de gepointeerde manier.
[ Gypftes- en Fortuneteller. (De- Heldin en de Goed-
;elukzegftcr ,) twee Medaillons, door Bartalozzt, ïaar Emma Crewe. Hoog i6£, breed 18 duim, ieder icj. fch.
Charles the II. discovering hem/elf to Colonet Wmd~ ham's Familly, en Lord Rusfel, taking leave of Lady Rusfel and Children, on the day of Kis exccution. (De ontdekking van Karei den II. en het affcheid van Lord Rusfel,} twee- Historieftukken r door C. Knight, naar 7'. Stmhard. Hoog 15, breed 18 duim, elk 7§ fch.
The Sluiter'd lamb, cn The young. Fortuneteller. (Het verborgen Lam, en de jonge Goedgelukzegger,) beiden van 7'. Gaugin, naar R. TVestall.- Hoog 14, breed 15 duim, elk 4 fch.
A Repofe, in the flight to Egypt. (De heilige Familie, op haar vlugt naar Egypten, uitrustende,) door R. Wilkinfon* naar jl- Kauffmann H00g15J.br. 13 duim-, -1 fch.
*Love etiamcur'd. (De verliefde min,) dour P. TV■ Tomkins, naar L. Hofner. Hoog 14, breed io| duim, 7ï fch-
Perfeus and Andromeda; in- twee fraaye Prenten, door F Bartalozzi, naar J. B. Cypriani. Hoog 13 , br. 10 duim, re zamen 18 fch.
Venus, met Cupidoos omringd; door dezelfde meesters. Hoog 11, breed duim, io| fch.
Innocence and the Old Bean; een fraay contrast van de Onfchuld, en een ouden Saletjonker, door ff. R. Smith- Hoog 14, breed 15 duim, io* fch.
Materna! Inflru&ion, (Het moederlyk onderwys,) een Medaillon, door G. Noble, naar C. Borckhard. Hoog 14, breed 16 duim, 7$ fch.
De Moedermaagd, het Kind en St. Jan; door P. TV- Tomkins, naar Raphaël. Hoog i<3, breed 9 duim, 1\ fch.
The Ageofblifs. (De gouden Eeuw,) door E. Scot-t, naar J. Rusfel. Hoog 12, breed 10 duim, 5 fch.
Cephile drawing an arrow front the quiver of Cuprd, to wound her lover, (Een Meisje dat een pyl uit i den Koker van Cupido neemt, om 'er haar minnaar mede te kwetfen,) en Cymon and Iphigene. Twee medaillons, van J. Barney . naar TV. Hamilton. Hoog 11, breed 8 duim, te zamen 8 fch.
PARTS.
Les Fastes de la Revolution Francoifes, (Tydwyzers der Franfche Omwenteling,) beftaande uit een reeks van Platen, van 15 duim breedte en 11 dm. hoogte, verbeeldende de merkwaardigftè tydftippen der Omwenteling van 1789. met belangryke aantekeningen aan den voet van elke Afbeelding, door Ponce. Eerfie en Tweede Plaat, - verbeeldende, de ene de Franfche Foederatie , met een omftandig verflag van den ftaat der Nationale Guardes in elk Departement: en de andere, De Nationale VergaP 3 **~



dering, genomen by het tydftip 'der eerfte Patriottifche gifte, door de Dames Konstwerkfters aangeboden, met een korte befchryving van de Omwenteling en de Conftitutie. Tc Parys, by den Authctir, prys van elke Plaat 4 liv. 4 f. cn 9 liv. fraay gecoulcurd.
Jefus au Tombe au , basreliëf, naar M. Buchot, Plaatfnyder des Konings, door Hoe», Schilder der Akademien •van Dyon, Touloufe, Lyon en Rodaan, prys i liv. 4f.
La France Sacrificiant a la Raïfon, ene zwarte Konstplaat, van 21 duim hoogte en 15 duim breedte, door Bounieu, naar de Schildery, door'de Nat. Vergadering aangenomen, cn den 14'july 1791. in de Zaal opgehangen. Parys, by den Audieur, prys 15 liv.
Vi'e de la Fedêration dn 14 Juillet 1790. .prife du cotè de Grenriïïe, met ko'euren, br. 2i| dm. en 9 dm. boog, door Janmet. Parys, by den Authctir , prys ■12 liv.
Confèderation des Departemens du Nord, de la Somme & du Pas-de Calais, faite a Lille le 14 Juillet 1790. Konstplaat, gevolgd naar de Schildery van L. fVatteau, Hoogl. van de Akademie te Lille, door Helman, Lid dier Akademie. .Parys, by den Authctir, prys 6 liv.
Portrait van Pascal Paoli, geboren te Rostino, op Korfika, hoog 25 duim en 10 duim breed, getekend door .Df-elling, en in 't koper gebragt door.Henriques. Parys .by den eerstgcmeldcn.
-SCHILDERYEN en BEELDHOUSTUKKEN.
Londen, 24. Septemb. De Heer Peter s heeft, deaer dagen, de laatfte hand gelegd, aan zyn fraay Hiftoriesch Stuk, verbeeldende het Gefprek tusfehen Koningin ■Katharina en den Kardinaal Wolfey; 't geen misfehien het beste werk is,, 't geen ooit zyn pernecl heeft uitgebragt. De perfoon van de Koningin is gevolgd naar de Reeldtenis van Mejufvr. Pope, waar mede dc hare ene zeer grote en treffende gelykenis heeft. De ftand en *ouding der Beelden in 't algemeen, nevens de uitdrukJcing van 't geheel, is ongemeen meesterlyk en treffende.
Parys, 15 Septemb. Heden wierden , by dc Koningl. 'Akademie, de, dit jaar, ingekomen Schilderyen en Beeldhouwerken opentlyk ten toon gefteld; dc Konstvrienden vonden zig op een veel groter aantal van Meesterftukken onthaald, dan by enige der voorgaande gelegenheden. 'Niet alleen de Sallon, die zo ruim is als de grote Kamer der Akademie, nevens de Gaandery van 170 voeten lengte , waren vol, maar men heeft verfcheidene Standbeelden op het Voorplein moeten plaatfen-, by gebrek aan genoegzame ruimte binnen het Gebouw. Men vind 'er, van den jFIeer Darid, behalven zyn beroemde Schildery, den Eed der Horatienverbeeldende, nog drie Hiftorifche Stukken, jpevens het Portrait van zyn Vrouw. Van MejufV. le Brun
zyn 'er drie Portraitten. Niet ■ minder dan 50 Models teld irien 'er voor Gedenktekens op het Federatie-Veld, waar aan de Konstenaars hun Genie en Patriottisme byzonderlyk gcoeffend hebben: ook zyn de Kamers vol van Tekeningen, en allerleyc toefpclingen aan dc Vryheid gewyd, zo in marmer, als koper en-Pleister etc.
TONEEL- en ander KONSTVERMAAK-NIEUWS.
Londen, 23 Septemb. Gisteren wierd de Nieuwe Schouwburg, op .de Hooimarkt , na de daar aan voltooide veranderingen, op nieuw geopend. De gemaakte veranderingen hebben zig inzonderheid bepaald tot ene betere fchikking en inrichting van de onderfcheidene Zitplaatfcn, de manier van verlichting, den ftand der Toneeilogies, en de inkorting van het Orchcst. Ook heeft het Toneel een gehele nieuwe Voorgevel gekregen. Het een en ander is ontworpen en uitgevoerd, onder het opzigt van den Hr. Greenwoud, die 'er ongemeen veeleer mede heeft ingelegd. Deze Schouwburg is thans een der fraayften.
NARIGTEN en B Y Z O ND E RH EDEN,
tot den handelen scheepvaart, land-
-en veebouw, alsmede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, 1etre k k e l y k.
Volgens de laatfte brieven uit Nieuw-York, gedagtekend 2 Aug. was de Handel aldaar ongemeen levendig. Men was, aldaar en overal in dc Verenigde Staten, zodanig opgepropt met Britfche Manufacturen en Koopwaren (de enigfte van alle de Europeefche, die 'er aan den man willen) dat zy 'cr omtrent 20 pCent lager verkogt wierden., dan zv in Engeland zelve moeten gelden. « De Granen {tegen nog, by aanhoudendheid, in prys; fchoon de oogst van dit jaar ongemeen ryk geweest was.
De Handel tusfehen de Oostenrykfche Onderdanen'en die der Porte is thans op nieuw aan den gang: zynde 'er reeds, in 't begin van September, verfcheidene Turkfche Schepen te Trieste , met allerhande foorten van Koopwaren , aangekomen.
De volgende Schceps-anecdote ftrekf niet weinig tot eer der Spaanfche grootmoedigheid.
In den jaare 1746, gedurende den oorlog tusfehen Spanje en Groot-Brittannien, wierd de Engelfche Kapt. Wil'liam Edwards, komende van Jamaica, met ene ryke lading, in de Golf, overvallen van een hevigen Storm, waar in het Schip een lek krec^g, en genoodzaakt wierd', tot levens redding, in de Havannah binnen te lopen. De Kapitein, aan"land .geflapt zynde, vervoegde zig onmiddelyk by den Gouverneur, en verhaalde hem, by welke



C 119 )
ke belezenheid hy aldaar kwam ; gevende te gelyk zyn Schip over als prys, en zig zelvén nevens zyn manfehap, tot L-v-sgcvangenen, met verzoek llegts van ene goede I Shanddin». — » Neen, Myn Heer," gaf de Spaanfel e Gouverneur ten antwoord, „ byaldien wy u, met Koed wéêr , op Zee genomen hadden, of terwyl gy met " ecu vyandig ootrmerk onze Kusten naderde, m ctat ge" val, zou uw Schip prys voor ons geweest zyn en gy " met uw volk onze gevangenen: maar, nü gy, door " een Storm befchadigd, in onze Haven komt binnen lo" pen, óm uw leven te bergen, agten Wy, fchoon uwe " vvanden, ons als menfehen, volgens de wetten der nicnschlievenheid, vcrpligt, om luiden, die in verlegenheid zyn, te hulp tc komen. Wy mogen, zelfs als vy" anden, ons voordeel niet doen, met een daad van God. " Gy moogt dus uw Schip losten, zo zulks nodig is, om " het lek te floppen; en kunt hier blyven, ja zelfs zo " veel van uwe lading verkopen, als gy nodig hebt, " om uwe kosten te betalen: gy kunt dan vertrekken, en " ik zafu een pas geven, om vry te zeilen, tot voor" by de Bermuda* Zo gy verder op genomen mogt wor" den, dan zult gy een wettige prys van ons wezen: " do" tegenwoordig zyt gv niet meer dan een vreemde" lin" en hebt, als zodanig, regt op veiligheid cn be" fcherming.'' Het Schip vertrok vervolgens uit de Havannah, enkwam behouden te Londen aan.
Maavdelyksche Pryslyst der in» en.
u1tl.andsche effecten.-
ÏNEKN-t>9CHE. ïlvlland. 2§ prCts. 72 a 80. Zeeland. 2$ wCts \tT56. Friesland. aprCts 65 a 66. Utrecht 2i VrCts. Soa 8a Generaliteit. 3 prCt. 84 a 91. Last-en Velgeld. 2 fprCts. 66 o. Z Doorl.Hoogl 3 prCts. 93 a 95- ^5 pS' 100 a 101 prCt. Dito 2* prCts'.Si a 84. O. I. C. Lot. 3 piCts. ,n,So Nieuwe Negot. 100a 101 prCt.
79En Óeesche. Bank-AÖ. 203!- O.Ind. .93Ï«94. -* Zee.
4 O.Z.Z. Ann. Dito nieuwe S jjCte-Gér.
Jol a i Dito sterd. geflot. Dito i75t. 4 prCts. Ger.
SS So^U —prCt. Dittzonder Bullet 10. prCt. Dito
"pivEiisE Bu itbnTandsc'he. S prCts. 100
a 101. Dito 4 prCts. 111 a 114- Dito liquid. Debt. 500,00c, Dolft Sa a 83 prCt. Dito by P Stadnitskl 148 a 150. Dito by Staphorst . Ï44 a 146. Dito dito van 1790. 115 • "7? • r rTrCts loaia i03i. 4iprCts. 99a 100. Dito 4prCts. 97§ a 98*. 3SS Pra . 10'oiaioii Dito rt prCt, 89.90. SST &Sr! 4 prCts. 984a99l. 5 prCt.. ^§/*£|
Dito 41 prCts. 97 a 100. Dito 4 prCts. -~ Zweden.
VprCts 98i a 99Ï Dito 4| prCts. 95I a 9«i- Dito 4 prCts.
prCts. 99 a 9o|. Dito Leen. en Wisf. B. 4-prCts. 9Ü*9H- Dito
üroon. 4prCts.97 a98§. DitoAfiat Comp. 99 a 100J. Polen.; prCts. 98aioo|. Saxen. Onvcrwisf. Stcuer 3 prCts. 34|a 35 tv. DitoOrdin 3 prCts. 36 a 36* ftv. Dito Kaïnerft. 3 prCts,k5 a35iftv. Dito 2 prCts. 301-331! ftv.
prys der granen.
ROGGE. Het Cast, TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 903110 ?oolfe bonte en witte 1651175 Koningsberger . . S8aioS
Dito rode . . 140 a 170 Pommer, Colb. en Stett.
«Varder, Heugfé en Elb. 140 a 170 gaRst,haver,boskw. xoningsberger . . 1401160 Vriefche Winter . IJ a 90 Vriefche . 1401170 Zeeuwfche Overm. . 80390
Bovenlandfche . 152 a 164 Brouwhaver . ■ 66 a So
Voorlandferode . t Boeltw.Amesf.enGooil. ft.
Zeelandfche . .165* 185 1 Brab. en Vlaamf. l.
oly, traan en baarden.
Koolzaad,. Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 35§aaó
Overm.'tLast e(C» »37 dito Lyn . . . ƒ 35^3-6
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 43ï,a4.4
van 5 fch. . . J 6|a i\ WalvischTraan ,'tquart.
I-iennipzaat ... ƒ 6 a 7 , van 12 Stek. ... f16
Dito rode . . ƒ 50351
wis s e l-c o o r s.
Madrid op Üfo van t Londen , zigt J'sMfc'-
2 maand. \-gs\ dito op 2 m. . 638.1
Bilboa . ... . . 955 Hamb.zigt . ft. 34$S
Cadix . . - . ^ 95* dito 2 m. . ft. 34f
Scvilien- . .- §■ 95ï Altona.zigt ft. 34r«
Lisfabon . . % 5*1 2 ™v * 34f
Venetien' . % 91 Breslau,6 w. dat. ft. 45I
Genua . . ■» i 851 Weneii, 6w.dat. ft. 34fè
Livorno . . . % 9*| Antwerpen pCt. 4|verW
Parys, 2 m. . . % 44| Gent . . pCt. 4| verft
dito zigt . . % 44i Brusfel .. pCt. 4J verft-
Bourdeaux, 2 m. . ^ 44Ï Zeeland . pCt.aJ verft,
dito, 1 m. . . $ 44J Rotterdam pCt. |
specie-cours.-
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. • •- pCt. 7^a 8
dito, per banco . . . • .F^
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 7| Nieuwe Louis d'ör 11,6,10,17
Oude dito . . ƒ 5, 6 Zonne.Piftol . ƒ 11, 4
Franfche Piftol.- . . f 9, 6 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisflf. dito . . f9, 6 Carolin. . • Ï%W
Lunenb. dito . . ƒ 9, 6 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,14
Spaanfc dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ 2510
Guinies . . • ƒ11,18 . Agio van de Bank jf pCt.-
Souvereine . • /ïsaiS
Amsterpam, den 3 Ofto'j. 1791. ■
GE«<



< 120 )
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam i68.-'in 's Hage 24, cn te Haarlem 15 3 onder welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
In de Maand September 1791. zyn, binnen Alkmaar, overleden 21 Perfonen, als: 4 Mannen, 4 Vrouwen,
7 Jongens en 6 Meisjes; hier onder 3 doodgeborenen,
8 beneden 't Jaar, 1 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 10 tot 20,
2 van ao tot 30, 1 van 40 tot 50, 2 van 50 tot 60, en
3 van 60 tot 70 Jaren.
Volgens de'laatfte Berigten, door den Engelfche Conful tc Groot Kacro, aan het Britfche Gouvernement toegezonden, en in een der laatfte Londenfche Nieuwspapieren medegedeeld, woedde., in die Stad, de pest zo geweldig, dat 'er, gedurende de laatfte 14 dagen, voor het afgaan der Brieven, 1600 Perfonen dagelyks geftorven waren. Konftantinopolen fchynt mede, op nieuw, niet weinig geleden te hebben van dezen geesfel: zynde aldaar, in den tyd van ene maand, 500 perfonen, dagelyks weggefleept; cn te Adrianopolen hadde men, alleen onder de Krygstroepen, van daar te rug gekeerd, een aantal van 5C00 Slagtoffere geteld, .die, in 10 .dagen, aan de Pest overleden waren. Te Smyrna was al mede de befmetting zo .hevig geweest, dat de Ingezetenen verpligt geweest waren, om den Handel niet de Buitenlanders voor ' een poos -te ftaken-
Te Harrietfham, Ln it Graaffchap Kent, wonen nog tegenwoordig in een huis, twee Broeders met een Zuster, die zamen 254 jaren oud zyn. Een der Broeders gaat nog dagelyks in daghuur werk.cn; terwyl de Zus.ter het huiswerk waarneemt.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
.Uittrekzel der Dagelykfcbe Waarnemingen van ij I tot 24 Sept. J791. tc Hamburg,
fHoogfteftand 2?, 1. den 24 Sept. Bar.oj.v-* Laagfte . , 27, s|. den 18den.
I,Gemiddelde der gehele Weck 27,10,9 L
Te Haarlem, by PLAAT eaLOQSJES.
Therm. fHoogfte ftand io».''sMidd. van den ï3ften; : R eaumur. < Laagfte . . 4 J0. 's Morg. van den ijden, L Gemiddelde der gcheleWcekp,2 gr. Heerfchende -wind W.
Dageltksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
ibaro- j thermo- streek me- meter. der luchtsge-
ter. Noord; Zuid. wind. , steldheid.
f 3°. 2 50 50I o. 28J30. af 50$ 67J o. z. o. Voorm. helder, _ iso. 4i 49| 48 n. o. Oerwolken.
("3°. 3 5ié 5iï o.
2.P-<30. i\ 58J 72 ' meest geheel helder,
(,3°- a| r 49 48 o. n. o. j
( 30. 2§ 45 \ 45§ 0.
-30.^30. 2 57§ 76 helder.
(_3Q. o 47i 46 \ \
Oct. f29.1 \\ 44 45 z. z. o.
i.< 29.10! 6o-|- 78 z. omtr. helder.
^29.10 41 38I ——
("29.10 50 53! w.
&A20. 9| 63 73 w. t. z. bewolkt,Nam.
) y yi s, Z buyigenftü.
(.29.10 47% 46 w. ' h j
f29.11§ 46J 46 n.
3. <29.u| 59! 65 n. w. wolken, zeer ftil.
(,29.1 \\ 4S§ 43
("29.11! 48I 1 49 z. o.
4. ) 29.10J 62 I 7<5 z. z. o. beneveld.
9ï 50 I 50 o. z. o.
ïn de afgelopen maand September.
Hoogfte Therm. den i3den 's Midd. ?6§ gr.
Laagfte dito den aoften 's Avonds 441 gr.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtend, Middag en Avond, is gewecat 59jf grad. Dus ijff grad. hoger dan dc maand Sept. 179.0.
Hoeveelheid van gevallen sn uitgewasemd Water.
Te Alkmaar.
Gedurende de maand September 1791.
Gevallen 19. Lynen: Uitgcwaasfemd 28 Lynen.
NB. Onder de Aantekeningen voor de maand Augustus in onze No.167. ftaat verkeerdelyk voor het Uitgewaasfémd Water j6 Lynen; als hebbende moeten zyn 36 Lynen.



No. 172.
ALGEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
r O O R MEER- EN M I N- G E O EFFENDEN
Vry dag den 14. Oftober.
berigten.
Z W EDEN
tg^&Ên ene onlangs in druk uitgekomen Redenvoe-
IT Ui ring, door den Heer E Prosperin , by het i YS nederleggen van den post van Voorzitter by ^gf^M de Koningl. Akademie der Wetenfchappen, te Stockholm, gehouden, vind men het volgend hootdzakelyk
Berigt aangaande de Koningl. Maatschappy der Wetenschappen, te Upsal.
De Koningl. Maatfchappy der Wetenfchappen , te Up'al, wierd reeds, in het begin van deze Eeuwe,fchoon onder enen anderen naam, opgerigt. Dit tydftip van haren aanvang fcheen niet gunftig voor de invoering ener dusdanige Geleerde Instelling. Hongersnood en Oorlog hadden Zweden op den rand des verderfs gebragt: waar by vervolgens nog de Pest kwam, die, in den jare 1710, aile de Studenten uit Upfal deed vlieden, ündertusfehen gaf deze laatfte omftandigheid aanleiding tot dc opregting dezer Maatfchappy. De Hooglceraars, toen gene bezigheid hebbende, bewoog de beroemde Erich Benzelius, op dien tyd Geheimfchryver der Akademie, enige Geleerde Mannen, om weekiyks ettelyke malen op de Boekery by een te komen, ten einde over Geleerde zaken te fpreken. Dit Gezelfchap gaf zig den naam van Co'legium C"nofomm (Gezelfchap van wqetgierigen.) Het hield briefwisfcli g met Polhammer en Eman. Swedburg ,naderYU. deel.
hand onder den naam van Swedenborg zo bekend geworden , was een der Leden: doch toen nog verre at van aan zyn nieuw Jcrufalem te denken; een vrugt van revelary en geestverwarring, die zich eerst in zyn ouden dag opdeed. Immers was de Dadalus Hyperboreus , van dezen zelfden Swedburg, welke van 1716 tot 1718. elk vierend iel jaars , te Upfal, voor het merendeel in de Zweedfche taal, uit kwam, de eerfte vrugt van den Geleerden arbeid dezes Gezelfchaps: 't welk zig voornamelyk bezig hieid in het vak der Proefondervindelyke Natuurkunde, Huishoudkunde en Sterrekonst. Het duurde egter niet lang of het zelfde raakte te niet: fchoon ook daar op de voornoemde Benzelius niet rustte, voor dat hy, in't jaar 1719, een ander, onder den naam van Bokvells fille, dat is, Letterlieve d Genootfchap, hadde opgerigt, welks voornaamfte doèl fchynt geweest te zyn, om een Geleerd Tydfchrift uittegeven: 't geen ook reeds, in 1720. onder den tytel van Abla Literaria Suecia, het ligt begon te zien , waar van nogtans eigenttyke Geleerde Verhandelingen weldra het grootfte gedeelte uitmaakten. Het Genootfchap, zedert, den Ryksraad Grave JrvedHom tot Voorzitter verkoren hebbende, wierd, door den Koning, in 1728 bekragtigd, en ontving den naam van: Societas Regia Literaria & Scientiarum. Van deszelfs Verhandelingen kwam, in het daar aan volgend jaar 1729.het twede D;ei in druk uit. Van dien tyd af zouden de Ada Lite aria & Scientiarum Suecia niet meer elk vierendeel jaars, maar alleen jaarlyks, met aflating van de blote Nova Literaria, uitgegeven worden. 'Er kwamen ook werkelyk 4 Delen, fchoon voor 6 jaren, en in onderfcheidene tydvakken, in 't ligt. Dan, daar dezen voor ïekening van 't Genootfchap gedrukt en verkogt wierden, q kon-



( 1 Z:2 )
konden ly bezwaarlyk aan dén man gebragt worden. Ook zyn 'cr verfcheiden ftukken niet meer te bekomen, terwyl anderen nog v.oor 't merendeel onyerkogt liggen. Met het vyfde Deel,, 't geen :n 't laatst- van 1751 vcrfcheen, bleef het gehele Werk voor een geruimen tyd fteken. Het zelve vervat, behalven de Beoordelingen, egtc Stukken en verfcheidene Weerkundige Waarnemingen, een aantal van 200 Verhandelingen, waar van, enigen als kleine Tractaten kunnen befchouwd worden; gelyk Rromel's Lithographla Suecana ; O Celfii monumenta qvadam fuis temporibus reddita ; G. fVallins_ Runographia 'Gothlandica,.en meer anderen. In den jare I7,42> gaf ook het Genootfchap ene Geleerde Courant uit, onderden tytel van Tidningar om de Lardes Afbeten, die echter weldra bleef fteken. In het jaar 1735, wierd Graaf Ronde Voorzitter by het zelve-, blyvende dien post tot aan zyn dood in 1764 bekleden. Sedert bekwam de Maatfchappy den tegenwoordigen Hertog van Sudérmunland tot Befebermheer, cn, langs dien weg, een nieuw leven. Van dien tyd af begon zy ook op nieuw hare Verhandelingen in 't licht te geven, onder den tytel van-: Nova a&a Regia Societatis Scientiarum Upfalienfis, waar van egter, tot nog tot nog toe flegts 4 Delen in 4to. zyn verfchenen: zynde 'er, na het overlyden van haren geheim'chryver, den Hoogleeraar Aurivilhus, in 1786 geneven volgftukken uitgekomen. Wyders kan men, onder de verrigtingen der Maatfchappy, de oprigting van een Sterrentoren, te Upfal,- tellen ; nevens de herleving der Wis-en P-roefondervindelyke Natuurkunde, en de uitgave vaneen-
Zweedsch Woordenboek.
De overledene Opzigter over dc Bergwerken, Gylienhal, en de Hof-Apothekar Ziervogel, vereerden de Maatfchappy ene aanzienlyke Verzameling van Delf-Stoffen. en Boeken, nevens 4Ó13 Ryksd. aan gemunt Geld, tot haar «nderhoud en uitbreiding. Van de Erfgenamen des eerstgenoemden kreeg zy ook nog een fraay Stenen-Huis, in Upfal, waar in thans hare Vergaderingen gehouden worden. Ook heeft de Hr. Ziervogel zyne kostbare Verzamelingen van Naturalia derwaarts laten brengen, en, is in perfoon daar heen gereisd om alles in order te plaatfen. Deze verzamelingen, thans der Maatfchappy in eigendom toebehorende , beftaan uit meer dan 2000 Plantfoortcn, waar onder zelfs verfcheidene, van welken men in het Systema van Linnteus geen gewag gemaakt vind; als mede uit een Kabinet van Schelpen en Zeegewasfen, in 2 Kasten met 72 laden; ene verzameling van Infecten, voor 1 't merendeel Zweedfche; ene verzameling van Delfftoffcn in 10 kasten met 270 laden, die meer dan 10,000 Stuk- I ken bevatten; nevens 3000 ftuks Verfteningen, in 2 kasten; als mede 400 ftuks Barnlteen, 120 fchyven Zweedfche cn Uitlandfche Houtfoorten, ene Materia Medica, waar in men, buiten de Uitlandfche, alles vind, wat in de Zweedfche Pharmacopaea voorkomt: en eindelyk uit ene Boekcrv van over de 1400 Werken, voornam, over de Natuur!. Hftorie, Schei- en Bergbouwkunde &c. Reisbefchryvingei en anderen.
F R A N K R T K.
De Hoogleerarcn in de. Rechten» by alle de Unherfïtciten van dit Ryk, zullen voortaan^ afzonderlyke lesfen^ moeten houden, om de Studerende Jeugd ook in de nieuwe Conftitutie te onderwyzen.
Het Ihftituut van onderwys voor Doven en Stommen 'is,. in de Avond- Zitting der Nat. Vergadering van 28 Sept. geörganifeerd, cn het beftier daar over aan den Abt Sicard, waardig Leerling van den overleden Abt L'Epèe, opgedragen.
Dezelfde Vergadering heeft tevens een jaarlykfche Somme van 100,000 Liv. toegeftaan tot aankoop van Boeken ■ voor de Nationale , voorheen Koninglyke, Boekery. Men meend, hier door, het vervoeren van de kostbaarfte werken naar buiten 's Lands, en het geftadig opkopen derzelvcn, door Vreemdelingen, op onze openbare BoekveiIingen9 voor te konten.
NEDERLAND EN
Uaïrlem. Hoe zeer men de verdiensten van enen Voltaire, als Dichter, regt behore te doen, en men zelfs niet kan ontkennen,, dat hy, in zyne overige, zo wysgerige als ■ gcfehiêdkundige, Schriften; wat ook op dezelven,, in meer dan enerlei opzigte kan aangemerkt worden; niet weinig toegebragt hebbe, om de zugt tot burgerlyke vryheid en den geest van onderzoek op te wekken, ene; vryere en meer wysgcrige manier van denken, onderzyLandgenoten , in te voeren, en langs dien weg de Franfche Staats-Omwenteling te bevordéren: fchynt egter deZonderlinge wyze der overbrenging van zyne Asfche, zo' als dezelve, in de volgende befchryving, by een openlyk Geleerd'Tydfchrift, word medegedeeld , veel eer na ene" foort van aloude Heidenfche vergoding te zwemen, dan. een bedaard bedryf van koclzinnige en verligte Kristenen 1 op te leveren: Ook kunnen de daar in gemengde Loftuitingen , zo kwistig den held van 't ftuk toegezwaaid, aan- onzydige en belangeloze lezers, hier cn daar,, niet. dan overdreven voorkomen.
Inderdaad konden die genen,welken niet zo hoog omtrent den Franfche Dichter denken, en altyd gewoon waren, zyne gebreken wan zyne verdiensten te onderfchei-den, dézen Uitvaart van enen Voltaire lezende, billyker wyze vragen: (indien het geoorloofd zy, zig , ih dezen, met eerbied, van ene Schriftuurlyke uitdrukking, by omzetting, te bedienen,) zo dit aan het dorre hout gefehied, wat zal dan aan het groene gefchieden?
Dan zo wel het een als ander kan, grootdeels, op rekening van de tegenwoordige tydén en omftandigheden. gefteld worden, als zo vrugtbaar in buitengewone gebeurtenisfen geweest zynde: en men diend iets toe te geven , aan de Geestdrift, waar voor ene zo levendige Natie, als de Franfche, meermalen,byzonder vatbaar bleek te zyn,ook
zelfs



t £»3 5
zelfs met opzigt tot dezen haren Heveling, en welke hare tegenwoordige Zegenpraal, natuurlyker wyze, meer dan •ooit moest gaande maken.
Het heeft ons derhalven tocgefcheaen, dat dit verhaal, als ene gebeurde zaak opleverende, en tot een Gedenkftuk kunnende dienen van de uitbundige eer, door een gevoelig en verrukt Volk, aan enen Geleerden Landgenoot , waar aan het zig niet weinig verpligt rokend, na zynen dood bewezen, niet onvoeglyk ene plaats in ons Tydfchrift konde bekleden.
IBeSCHRYVINS der overbreng inge van het LYK.
van VOLTAIRE , op den n July, in het Fransch. Pantheon; door den Heer Gumguenc. (Journ. Encycl.)
Voltaire, te Parys geboren, te Parys geftorven, kon, na 'dat hy, gedurende meer dan 6c Jaren,Parys en Frankryk verlicht, vermaakt en opgeklaard had, binnen onze muren de armzalige eerbewyzing, van met een weinig aarde overdekt te worden, niet verwerven. Mcu weigerde hem hetgeen menden grootften ellendeling gewoon is te vergunnn. De vriendfehap, de erkentenis, in tranen zwemmende, moesten te midden harer droefheid hulpmiddelen en listen uitdenken, om zyne eerbiedwaardige overblyfzelen aan dc heiligfchendendc woede der pricsterlyke dwepery te ontrukken; om dezelve heimclyk uit deze Stad weg te voeren, alwaar ene algemene rouw zyne lykplegtftrheden had behoren te vereeren ; cn, indien een der neven van Voltaire op dien tyd geen bezitter van een Abdy geweest was zou zich nergens ene Grafzerk hebben kunnen openen voor'den verdediger der Calasfen, den verwoester van het Byeeloof den Apostel der menschlievendheid. Men zou door een dweepziek gefiacht naar de mestvaalt hebben zien flepen hem, die weldoende gedurende zyn gantfche leven, met een gevoelig: hart cezegt had: Het Paradys is voor hun die weldoen!
Het vrye Frankryk was ene openbare herftcllmg voor deze belediging verrchuldigd; de ftervende dweepzugt moest met ene magteloze woede dc Zegenpraal van haren dodelykften vyand aanfehouwen, en gedogen dat eerbewyzingen zonder voorbeeld aan dien ongemencn geest wierden toegezwaaid. Het onverdraagzame bygeloof heeft niet nagelaten het overblyfzel van haren vergiftigen zwadder tegens het ontwerp van deze eerbewyzingen uit te braken, welken volgens haar voorgeven 600 000 livres moesten kosten, en die egter geen 20,000 gekost hebben. Het is opmerkelyk, dat daar in niets godsdienstigs moest gemengd worden, en dat dienvolgens de dwepers daar in oolc niets tc zeggen hadden; en na dat men aan Voltaire ene gewyde Begravenis geweigerd had, was het ook al te belachlyk om kwalyk te duiden dat men hem ene ongewyde toevoegde.
Men verliet dc Baftillc niet eerder dan ten 2 of 3 uren. Ve Bajlille! neen, maar de plaats, van waar zy, eertyds, beiden Parys en dc Franfche Vryheid bedreigde. Deze plaats, thans geflegt, was konstig verfierd. Op enen hoop van verbryzelde ftukken, vertonende de overblyfzelen van dien fchuilhoek van het Despotismus, tusfehen Bosehjes van lauwrieren en bloemen, verheftc zich ene menigte van vierkante Stenen, waar op de
ftenen Doodkist (farcephage) geplaatst was. Men zag hicrdoi een wezentl)k lilifeesch Veld, de plaats der oude Hel ingenomen hebbende. Op den Steen las men dit uitgehouwen Byfchrift:
A cette place, ou le Despotisme fenchaine, Voltaire , Recois les hommages d'un peuple libre.
dat is :
Voltaire'. ontfang ,ter dezer plaats, alwaar het Despotisme U aan ketetts klonk, de eerbewyzingen van een vry Volk.
Het was van daar, dat de ftoet des namiddags omtrent ten 3 uren vertrok; den weg nemende langs de Boulevards of de V/allen, tot aan de Opera. De Tempel van Polymnia was verfierd met het Borstbeeld van Voltaire, omgeven met Festonnen en Bloemkranfen. Drie Medaillons voerden de tytcls van zyne drie enigfte Lierzangen: Samsok, de Tempel der eer en Pandora. Allen, die tot dat fraay Gebouw behoren, wagtten hem aldaar op. Zy zongen een Lofzang ter zyner eer, en verfierden hem met ene Kroon.
Het was omtrent 6 uren, na dat men alle de Boulevard» langs getogen, de plaats van Lodewyk den XV. de Kaay, die langs de Tullcrics gaat, en de Pont Royal overgetrokken was; toen de ftoet voor het Huis van den Heer Villette aankwam , welk huis, door het laatfte verblyf en de laatfte ogenblikken van Voltaire, vermaard geworden is. 13 Jaren geleden,wierd zyn lighaam als banneling en als vlugtende daar uit gedragen; thans kwam hy 'er als Overwinnaar weder. Het huis was in den besten fmaak verfierd, nog te veel, nog te weinig: men zag 'cr toepasfelyke Zinnebeelden, en dit gelukkig Byfchrift:
Son ejprit est partout, et fon coeur est ici. dat is:
Zyn geest is allerwegen, en zyn hart hier.
Zyn hart rust daar in der daad : een geheiligde 'fchat, die ook nu nog dit huis belangryk maakt voor alle de beminnaars der Wysbegeerte en der Wetenfchappen.
Voor den Voorgevel zag men een groene Coupel, in welk» midden een Kroon opgehangen was. Een Amphitheater buiten de deur was bezet met Vrouwen en jonge Dogtcrs in het wit gekleed, met enen blauwen gordel, een krans van rozen op het hoofd, en een Burgerkroon in de hand. Mevrouw Villette in het zelfde gewaad, dragende alleen een krans van witte rozen, en een witte Gordel, als een teken van rouw, bevond zig met hare Dogtcr, even als zy gekleed, tusfehen 2 perfonen, wier naam thans op onze Schouwburgen weergalmt, en alleen tot een loffpraak voor -Voltaire voldoende was, namelyk dc twee Juffrouwen Calas.
Wanneer men den ftoet zag naderen , wierd de grond met groente en bloemen beftrooid. Ds gehele trein trok in dc beste orde voorby, onder het midden der toejuichingen cn vreugde gefchreijtot op het ogenblik, wanneer het Borstbeeld van Voltaire vlak voor het Amphitheater, onder dc Coupel en onder de Kroon aankwam. Op dat ogenblik hield alles ftil. Mevrouw Villette klom af; zy naderde het Borstbeeld, boog zich eerbiedig voor haren aangenomen Vader, liet een ogenblik haar hoofd op zynen boezem rusten, en plaatfte hem de Burgerkroon op het hoofd, onder de toejuiching Yan ene talloze menigte, wei-



Z M4 5
ke door dit aandoenlyk Schouwfpel vertederd was. Hare Dog-1 ter, een beminlyk en aardig Kind, wierd by haur gebragt: deze deed zy tot den groten man naderen , en wydde haar, door ! deze foort van toeheiliging, aan de Reden, aan dc Wysbegeerte, en aan de Vryheid toe (*).
Het Muzyk liet zich horen, eerst op treurige, dog weldra op blyde, tonen. Een talryk chorus van Stemmen en Inftrumenten zong en fpeelde enige Vacrzcn uit een Ode van den Heer Chénier, tot lof van Voltaire, in Muzyk gebragt door denHr. Gosfic: waar op Mevrouw Villette met de Dames, die detogt vergezellen moesten, zig by het overige van den ftoet gevoegd hebbende, vervolgde dezelve, ftatig, zynen weg, over de fchone Kar.y, die langs de Seine loopt, cn welke de vindingryke Vaderlandsliefde met de naam van Voltaire beftcmpeld heeft. Een ontelbare hoop volks vervulde dezelve: alle de Vengfterramen , alle de Balkons waren bezet; de vreugde cn de aandoening zag men op alle aangezigten.
Dog ik fpreek altoos van den Stoet, en ik heb dezelve nog niet befchreven. Een detachement der Nationale Ruitery opende den trein. Het zelve wierd gevolgd door de Sapeurs en de jonge Militaire Kwekelingen. Men zag vervolgens, onder verfchillende bezendingen van de Clubs, die der brocderlyke Sociëteit van de Hallen, onder dit devies, waar in zy haren afkeer van alle Volks buitenfporigheden te kennen geeft.
Grands dieux , exterminez de la terre, ou nous fommes, Quiconque avec plaifir repaud le fang des hommes. dat is:
Grote goden, verdelgt van het aardryk, waar op wy ons bevinden , hem , die met vermaak menfchenbloed vergiet.
Als mede die van een ander Gezelfchap, ten Zinfpreuk voerende dezen grondregel der Franfche Regcringsform:
Les mort els font egaux ; ca ti'est point la naisfimce , O est la feule vertu , qui fait leur difference. dat is :
De Jlervelingen zyn gelyk; het is niet de geboorte, maar alleen de deugd, die hen onderfcheid.
Deze wierden gevolgd door den gehelen ftoet van de Baftüle «uitrent in deze order :
I. Een Detachement van de Wyk der Planten. Een Compagnie Metzelaars, nevens de zulken van onze kloeke Gasten der Hallen, die zig vrywillig hebben doen infehryven, om na de grenzen te trekken. De brave Burgers van de Voorftad St. Antoinc, met pieken gewapend , gefchaard rondom het gefcheurde Vaandel, dat getuigenis van hunne kloekmoedigheid draagt; ene Vrouw droeg boven op een piek deze veel beduidende woorden ; de laatfte reden van het Volk, een beflisfend Antwoord aan het Ultima ratio regum.
i. Op de eerfte Baar de Muurkroon, de waardige prys van deze zo fnclle en zo gedenkwaardige Overwinning ; op een twede het Proces verbaal van de Vergadering der Kiezers 1789. cn het geachte Werk van den Heer Dussaul over den Paryfchen
(*} Uitdrukkingen van de Chronique de Paris, die ik heb gemeen t tt moeten behouden.
opfland; op een derde, Stenen ran de Baftiüe, kogels én ftukken van wapenrustingen , onder deszelfs overblyfzels gevonden.
3. Eindelyk de Overwinnaars van dc Bastille met hunne Vrouwen, en onder deze ene Amazone, in Nationale Uniform, die gedurende het beleg in hunne pogingen en in hunne gevaren deelden. Op hunnen ftandaard zag men de afbeelding van die Sterkte, welkers gebeeldhouwde vertoning door de Burgers gedragen wierd. Een van dezen droeg tot een teken den hoed der Vryheid. Deze afbeelding der Baftüle is een der 83 Modellen , aan de Departementen gefchonken, door den Burger Palloyt die zelfs aan het hoofd van den gehelen ftoet trok.
Vervolgens verfcheen het Borstbeeld van Mirabeau, in verheven beeldwerk, door denzclfden Burger aan de Gemeente van Argenteuil gefchonken, en omgeven van vier Medaillons, namelyk die van Mirabeau, van Franklin, Rousfeau en van Défilé. Deze Group wierd gevolgd , door onze brave Wapenbroederen van Varennes en van Nancy, van ccn Detachement Zwitfers , Centfuisfcs, en van de Nationale Gendarmerie, van ene talryke bezending der Vrienden van de Conftitutie , der Kiezers van 1789 en van 1790. en van Afgevaardigden der wyken vair Parys.
Wyders kwamen die der Schouwburgen. Doch men zag niet zonder verontwaardiging, dat 'cr zich niemand van wegens den Italiaanfchen Schouwburg' tegenwoordig bevond: toen de trein voorby dien Schouwburg trok , en daar ftil hield, om een Vaers van den Lofzang te zingen, vond men 'er niemand, die dit cerbewys beantwoorde. De Afiteurs van de twee Franfche en Italiaanfche Comediën waren op den Luxemburgfchcn Schouwburg vergaderd, ten einde aan Voltaire een gemakkclyker cerbewys af te leggen. Deze laatfte Schouwburg, welk zich die der Natie noemt, zegt men , dat twee Afgevaardigden gezonden had ; dog zy waren onder de menigte verfpreid, welke zy hadden moetej» opleiden.
Het fchone Standbeeld van Voltaire, gezeten in een Wagenftoel, gemaakt naar die van LJoudon, verguld, met laurieren gekroond, wierd door mannen in ene anticque kleding gedragen, omgeven van jonge aankwckelingen der Schilder-enBceldhouvv-Akademic, op dezelfde wyze gekleed, dragende ftandaarden cn medaillons, waar op men de tytels der voornaamfte Werken van Voltaire las.
De Geleerden, die men te recht de Familie van Voltaire noemt, gingen vóór een verguld (Koffcr , in den fraayften en bevalligften fmaak vervaardigd, cn bevattende de eerfte oorzaak van dit Feest cn van alle deze eerbewyzingen, namelyk, het onfterflyk tegengift tegens het bygeloof en de dwepery , dea onuitputbaren bron ter opklaring cn vrymaking der Volkeren, in een woord , de Verzameling der Werken van Voltaire. Het was het prachtige Exemplaar der uitgave van Keil, gedrukt opgefatineerd Pergament papier , en door den Heer Beaumarchais aan de Nationale Boekery gefchonken.
Een zeer groot aantal Muziekanten in Griekfche gewaden, dragende zommigen wezentlyke Inftrumenten , en anderen fchynbare Speeltuigen, die der oude nabootzende, deden van tyd tot tyd ftukken van ene edele en aandoenlyke Toonkunst horen. Zy wierden van cue dubbele rey mannen gevelgd in lange witte klederen, met bladeren gekroond, op de wyze der oude Priesters, en welke voor de Doodkist of liever den Triumphwagen gingen.
Pe-



( 125 5
Deze vWen wierd door 11 fchone witte Paarden voortgc- < trokken, na°de wyze der ouden befrannen, in dne ryen van : vier ieder , aan de hand geleid door mannen 111 Griekfche kledino- Dcszelts ecrbiedvervvekkendc gedaante, die van enen ultgezogten fmaak was, benevens alle de fieradien, waar mede dezelve opgetooid en omgeven was, doen ene oneindige eer aan de Heren David en .Célévier, waar-, van de een dc tekeningen ontworpen , en dc ander den arbeid beftiert, en het gehele Feest geordonneerd heeft. Beiden hebben zy hunne namen beroemd gemaakt, in de fchoonfte plcgtigheid, waar van de gefchiedenis immer de nagedachtenis kan bewaren; cn ter gelegenheid van de eerfte Zegenpraal, welker vertoning een hart, dat de menschlykhcid bemind, van genoegen en vreugd kondc doen kloppen. Ene doordringende gewaarwording vermeesterde dc ziel, wanneer men zich voorftelde, dat de onbezielde overblyfzelen van een groot man, onder de vcrfierfelen van dien Wagen, verborgen waren, zodanig als zc, na verloop van 1? jaren , tc Scellieres zyn wedergevonden, namelyk byna in haar geheel.
Men las op den Wagen deze twee byfchriften:
II vengea Ca/as, la Barre, Sirven & 'Mon'tbaillf. dat is:
Hy wreekte Calas, la Barre, Sirven & Montbailly.
Poëte, Philofophe, Historiën il a fait prendre ungrand esfor d Pefprit humain, & nous a prépare's d devemr libres. dat is :
Als Digter. TVysgeer en Gefchiedfchryver, heeft hy den menfchelyken geest ene verbazende vlugt doen nemen, en ons voorbereid, om vry te worden.
Mevrouw Villette, naast haar hebbende hare Dogter, gedragen op den armen van hare Zoogfter, volgde onmiddelyk den Wen. De Hr. la Harpe gaf haar den arm , cn betaalde aan de fehimme van Voltaire zyne openbare hulde van mncrlyke dankbaarheid. Het oog volgde met vermaak ene menigte jonge Vrouwen , die door ene wclvoeglyke vreugde bezield waren, en welken de goede uitüag van haar Atheensch toilet voor altoos van onze Franfche modes moest doen walgen.
Deze bclangryke Group wferd gevolgd door het deftigfte gedeelte -van den ftoet, beftaande uit wetgevers cn bedienaars van de wet, de Procureur-Syndicus van het Departement, de Maire, de Comniisfaris tot de overvoering, de Bezending van het Wetgevend Lighaam, het Departement, dc Municipaliteit, deDistriaen van Saint Denys en van Bourg la Reine, de Gerechtshoven en Vrede Rechters.
De Nationale oude Krygsknechten, gevolgd door een Detachement Ruitery, floten den trein. Ene op een gedrongen menigte volgde zonder wanorder , en dat volk, het welk men voorgegeven had dat een diergelyk Feest zeer onverfchillig zou geweest zyn, verheugde zig daar in met even zo veel vuurs als order en welvoeglykheid.
In de ftraat der oude Franfche Comedie was de Voorgevel •van het Gebouw , het geen thans de plaats van dat Schouwfpel beflaat, verfierd met een groot Schildery, verbeeldende twee
ienien,in het midden van Welke het borstbeeld van Voltaire, net eiken bladeren gekroond, geplaatst ftond. Men las daar )p dit byfchrift:
Hy vervaardigde CEdipvs op zyn 17. Jaar.
Het was naft.tocn men voor den Nationalen Schouwburg aankwam. De Franfche Toneelfpelers hadden met fmaak den Voorgevel van hunne Zaal verfierd. Dc colommen waren met bloemkransfen omgeven: een medaillon op ieder colom wees den tytel van een Treurfpel van Voltaire aan; een zinnebeeld van het g'een deze Schouwburg aan denzelven verfchuldigt is, als hebbende dien zo lang ftaande gehouden. Men las onder de zuilen :
Hy vervaardigde Irene op zyn 83. Jaar.
Dit byfchrift, met het eerfte vergeleken, ftrekte zyne loopbaan in het Toneeldicht tot een tydkring van 66 Jaren uit. De gehele trein hield voor deze plaats ftil, die men den .hoofdzetel van het ryk van Voltaire zou kunnen noemen, dewyl hy voornamelyk door middel van het Toneel geheerscht 'heeft, en vermits hy,zedert zyne jeugd tot in zynen laatften leeftyd,het zelve altoos aan zyne wysgcrige overwinningen heeft dienstbaar doen zyn.
Het Muzyk voerde hier het chorus van zync Opera van Samson uit, waar van de woorden op den 14 July 1789. fehy: nen gemaakt te zyn :
Peuple, èvellle-toi, romps tes fers ; Remonte a ta grandeur première , Comme un jour Dien du haut des airs a Rappellera les tnorts d la lumière, •
Du fe'm de la pousfiere, Et ranimera PUnivers: Peuple , e'veitle-toi, romps tes fers,
La liberte' fappelle Peuple fier tu naquit pour. elle : Peuple, e'veille-toi, romps tes fers, &e.
dat is:
Ontwaak, oVolk.' verbreek uwe banden, klim tot uw eerfti grootheid weder , even als God f enigen dage, van de hoogte der wolken, de doden uit den fchoot van het ft of tot het licht zal roepen, en het Heel-Al een nieuw leven geven: Ontwaak, * Volk! verbreek uwe banden, de Vryheid roept u. Grootmoedig Volk ! gy wierd voor dezelve geboren: Ontwaak, oVolk.' verbreek uwe banden &c.
In dit ogenblik viel de regen, die zedert enigen tyd lastig geworden was, zo overvloedig, dat het grootfte gedeelte van den ftoet genoodzaakt wierd, om een fchuilplaats onder de pylaren en in het voorportaal te zoeken, alwaar men op nieuw, voor het Standbeeld van Voltaire, het chorus van Samson deed uitvoeren, het geen nog treffender was dan de eerfte maal; terwyl intusfehen de Dames aan de kleine Haardftede, of m de Asfemblée-Zaal, rondom een groot vuur, de wanorder van haar kapfels, en denverdere door den regen veroorzaakte verwoestingen , herfteldep, „
Q 3 /jy



C 126 :)
Zr gingen niet verder; het overige .gedeelte begaf zich weder op marsch, en vervolgde moedig hunnen weg tot aan St. Gcnoveva. Zotten en dwepers verheugden zich over ditflegte weder, het welk het einde van zulk enen zo glorieryken dag verduisterde; die cllendigen! Zy weten zich met niets anders te troosten, over dat geen, welk het geluk des Volks bevorderd, dan met dc geringe toevalligheden, die het zelve verontrusten .'
jN IE U W UITKOMENDE BOEKEN.,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
Nederlanden. Verhandelingen, rakende den Natuurlyken en Gevpenbaarden Godsdienst, uitgegeven door Teyler's Godgeleerd Genootfchap, Xi. Deel, 624 bladz. Te Haerlem,by y. Enfchedé en Zonen en y. van Walrè 1791.
'Dit Deel behelsd een vyftal van min enmeer uitvoerige , doch allen zeer -lezenswaardige, Antwoorden op de gedane Vrage des Genootfchaps , nopens „ de beste verklaring en het bondigite bewys van den grondregel des Proteftantendoms, dat ieder Kristen , zyns verftands magtig,gerechtigd en, naar vermogen, verpligt is, om, in zaken van den Godsdienst, voor zig zeiven te oordelen:" Dc eerfte dezer Antwoorden vloeyde uit de wel vermeden pen van den Hooggeleerden Here P. van Bemeri, thans Hoogl. -in de "Wysbegeerte en voorbereidende Wetenfchappen , by de Remonftranten te Amfterdam : aan wien hier voor, by het Genootfchap, de Gouden Eerprys is toegewezen : de vier overigen hebben tot Schryvew, de Eerw. en zeer Gel. Heren y. Kuiper, W. B. Jelgersnia, W. de Vos en P. Weiland, aan ieder van welken, in dezen rang, volgens welken hunne Verhandeling hier geplaatst zyn., door Heren Directeuren van Teylers Nalatenfchap, een Zilveren Eerpenning is toegekend.
Hoe zeer wy met het uitterfte-genoegen dezen bondel van Verhandelingen doorbladerd hebben, en hoe gaarne wy onzen Lezeren een uitvoerig verflag van derzelver onderfcheiden inhoud :zouden willen mededelen, als vervattende inderdaad allen ene menigte van de bondigfte aanmerkingen en redeneringen over dit belangryk Vraagftuk; vinden wy ons genoodzaakt, door het kort beftek van ons Blad, om ons, in dezen, alleen tot de eerfte, j»et den Gouden Eerprys bekroonde, te moeten bepalen : cn omtrent de overigen alleen dit weinige aan te merken, dat ze onderling, na genoeg, overeen komen, in het wezentlyke der gevraagde opheldering en betoging, en alleen onderfcheiden zyn, in afzonderlyke orde en behandeling, mindere of meerdere uitvoerigheid, klaarheid en kragt van voorftellen, nevens vloeybaarheid en fierlykheid van ftyl en fchryfwyze, omtrent welke laatfte, ongetwyffeld , het Antwoord van den Hr. Jelgersma, fchoon misfehien zwierig -genoeg -voor een Verhandeling , en ruim zo wel gefchikt voor een Kanfel Redevoering, byzonderlyk uitmunt.
Wat dan de Eerfte, die van de Hooggel. Heer v. Hemert, betreft; wy twyfFelen in genen dele, of alle gcocffendc en onzydige Lezers zullen dc kundige en agtenswaardigc Leden van Teylers Godgcl. Genootfchap het regt doen, om hunne gedane Voorkeuze, betrekkelyk dit uitmuntend ftuk , ten volle te billyken. De Schryver beantwoord, onzes inziens, de voorgelegde yragc zo uitvoerig en volledig, en te gelyk met zo veel
klaarheid, juistheid en klemmende bewyzen, al* ons doorflaan-
de bewyzen opleverd van 's mans vrye dcnkwyze, gezond oordcel , ongemeen fchrander vernuft en uitftekende geleerdheid: terwyl zync wyze van voordragen zo by uitftek innemend en overtuigend is, dat zc na genoeg aan het onwederftaanbare komt, immers klaarlyk tco.id, hoe volkomen hy zyn ftuk meester .was, en hoe zeer hy de waarheid aan zyne zyde heeft. Na ene flegts korte Inleiding, verdeeld hy zyne Verhandeling in 3 Hoofdftukken. Eerst verklaard hy op de duidclykfte wyze den Proteftantfchen Grondregel, en bcvvyst vervolgens de aanncmelykheid van denzelven: terwyl hy, daar na-, de voornaamfte tegenbedenkingen tragt.uit den weg te ruimen.
Ter verklaring van den Grondregel, in het iftc Hoofdftuk, hewyst hy vooraf, zo uit den aart als de Gefchiedenis van 't Hervormings-werk, de gegrondheid der vooronderftclling, in de Vraag vervat., en gaat dan over tot zyne nadere verklaring: waar omtrent .al het bygebragte kortelyk hier op neerkomt,— „ dat in 't algemeen 's menfehen regt, zo .wel als zyne verpligting, in dit opzigt aan de mate van zyn oordeel cn zyne vatbaarheid, juist gecvenredigd is; — dat dc Proteftanten wel de H. Schrift in 't gemeen, en byzonder de Leer van Jezus cn zyne Apostelen, voor den enigen regel van 'Geloof en betragting houden , doch dat zulks niet van de blote letter , maar van den redelyken zin der H. S. moet verftaan worden; — dat zy alles, wat met het Euangelie of de Rede ftrydig is, verwerpen;—zig riiet laten, nog ook zelve ancere 1,opdringen,'t geen door Jezus of zyne Apostelen onbeflist gelaten, of niet duidclyk verklaard is; eindelyk, dat zy ieder een niet alleen een vry onderzoek en oordeel in den Godsdienst toelaten, maar ook het volfte regt, om zyne aangenomene gevoelens te verbreiden, opentlyk te belyden en met befcheidenheid te verdedigen."
By het betoog van de aannemelykheid dezes Grondregels, in het hier op volgend 2de Hoofdftuk, bewyst de Schryver, inde ifte Afdeling: „dat dezelve volkomen waar is, cn op onwederleglyke bcginzels rust; tonende dit eerst ten aanzien van 's menfehen regt, en daar na van zync verpligting aan." Dit regt leid hy af uit de grondwaarheid dat alle menfehen volftrekt even gelyk zyn; uit 's menfehen aangeboren neiging tot onderzoek, en de bevordering van zyne beste belangen en gelukzaligheid, — uit de ongerymdheid van ene tegen overftaande bewering: by welke gelegenheid hy in het brede de voorgewende onfeilbaarheid der Kerk, tegen de Roomschgezinden,wederlegt, en vervolgens zeer uitvoerig aantoond, dat de menfehen, by de oprigting der Maatfchappy, in genen dele kunnen gehouden worden, dit hun regt van vry onderzoek en oordelen te hebben afgeftaan. — Uit genoegzaam dezelfde beginzels leid hy 's menfehen verpligting af om dit regt uit te oenenen en te handhaven; beantwoord enige tegenwerpingen daar omtrent, en ftaaft wyders zyn gevoelen, met ftil te ftaan op den aart cn de natuur van den Godsdienst, het regtftreeks onderwys van Jezus en zyne Apostelen in dezen, en den waren geest van 't Proteftantendom: waar op hy nog wat verder uitweid over 's menfehen pligt, om, onder zekere aangewezene bepalingen, zyne aangenomene Godsdienstige begrippen opentlyk te belyden en aan anderen medetedelen. In de 2de Afdeling toond de Schryver hoe zeer zig deze regel aanpryst, uit hoofde van deszelfs bevordering, zo van 's menfehen geluk als dat der gehele Maatfchappye: wyzendc hier by tevens aan, in welk een naauw
ver-



c 137 y
verband de. Godsdienstige cn Burgerlykc Vryheid met elkande-
ren ftaan. ' , .
Findelyk loscht de Heer v. H. in het 3de Hoofdft. dc voornaamfte tegenbedenkingen op: als de voorgewende onmogelykhcid van eigen onderzoek voor den gemenen man; de beweerde nodelóosheid van enig nieuw en aanhoudend onderzoek
na dc zuivering der lere, door de eerfte Hervormers; • het
vermeende aanleidclyke van zulk een 'onderzoek' om tot twyffclingen en dwalingen te doen vallen; de rust der kerke te lieren , en allerleie vreemde begrippen onder den gemenen man te brengen; als mede om de enigheid des Gcloofs tc verminderen en het getal der Secten te vermeerderen; en zodanige gevoelens in te voeren, welken de rust in den Burgcrftaat ftoren,en voor dc wezenlyke belangen van deugd cn ware Godsvrugt fcha-
delyk zyn : 'beantwoordende hier by de Schryver ook de
Vrao-e, hoe men, in zulk een geval, met dc Godverzakers en Atheïsten zal handelen. De Heer v. H. pleit hier, gelyk over al in deze Verhandeling, ten fterkfte voor ene onbepaalde verdraagzaamheid; cn onderfcheid zig, byzonderlyk, ten dezen aanzien, van alle de overigen zyner Medcdingeren, zo wel als met opzigt 'tot zyne daar aan verknogte afzonderlykc bewering, aangaande 's menfehen regt .en verpligting,,om niet alleen voor zig zeiven te onderzoeken en te oordelen; waar omtrent wel niemand van de Proteftanten met hem verfchillen zal; maar ook om zyne gevoelens opentlyk te belyden en te verbreiden. — Het geen hy hier by, nopens de Godverzakers en Atheïsten, vorderd, mag misfehien, aan zommigen voorkomen, wat te verre getrokken tc zyn: doch men zal hem egter het regt moeten doen , om te. erkennen, dat hy , zo hier als overal, ongemeen openhartig en onbewimpeld fchryft, en niet meer doet, dan zig zelvcn volkomen gelyk te blyycn.
N ARIGTE N en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen, ve-eh-ouw , als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken,, ïetrekkelyk.
Den iften November naastkomenden, zal voor de Kamer der Oost-lnd. Comp. te' Amfterdam, in Texel gereed 3i<Vtren, om, van daar (weer en wind dienende) naar de Kaap'de Goede Hoop, en vervolgens naar Indien, te vertrekken, de Compagnies Paketboot de Faam. Brieven en Paketten, moeten, vragtvry, gezonden worden, en tydig genoeg, om ontvangen te kunnen worden, by-de Kamer Amfterdam, niet later dan 28 Oaober: by de Kameren Delft, Rotterdam en Hoorn, tot 25 03. en by die van Zeeland, tot 21 O ét.' incluis.
Men heeft ontdekt dat 'er, hv Zeeland, valfche Zeeuwfche Rvksdaalders in omloop geraakt zyn.- Dezelven zyn van het Jaartal 1787. en bevonden verzilverd rood koper te wezen. Zy zyn meest kenbaar hier aan, dat, daar by, de twee Sterretjes, boven de kroon zyn weggelaten;—dat het binnenftc van de kroon is opgehoogd,daar het-, inde
egtcn, plat is;— dat men daar op wel Negen pylen, in piaats van Zeven, tellen kan;— dat, op de voorzyde,de burg, op de zyde van het .hoofd des mans, is Weggela-' ten;— dat, in plaats van de karteling op den rand, zich llegts regte dunne ftreepjes, ingefneden öf gevyld, bevinden , daar de- ftrepen van de karteling, in de egten, fchuins over den rand , door den kartelband , zyn ingedrukt; — en dat, eindelyk, deze valfche Ryksdaalders• i\ Eng. zwaarder dan de egten-wegen.
Een Heer in Ierland, met name Wilde, ondernam onlangs , op ene Weddingfchap van niet minder dan 19 hónderd Pftr., om 127 Engelfche mylen, in 9 uren tyds, te paard af te leggen': en hy volbragt zulks werkelyk, in 6 uren en 21 minuten, met behulp van niet meer dan 10Paarden: een fpoed zekerlyk,waar van geen voorbeeld tot nog is, omtrent enige Wedlopen in Engeland'ofïerland.
PR VS DER GRADEN.
ROGGE. HetLast, TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Praisfifche . . 96 a 118Poolfe bonte en witte 155 a 175 Koningsberger . . 854114 Dito rode . . 145 a 170 Pommer, Colb. en Stett. ■ Warder, Heugfe en Elb. 1453170 garst,haver,boekw. Koningsberger . . 140 a 160 Vriefche Winter . 75 a 88 Vriefche . . 140 a 170 Zeeuwfche Overm. . 80 a 90 Bovenlandfchè' . 156 a 166 Brouwhaver . . 64378
Voorlandfe rode . 130 a 160 Eoekw.Amesf.enGooil. L
Zeelandfche . . 170 a 190 | Dito Brab. en Vlaamf. L. . ■
OLY, TRAAN EN BAARDEN.
Koolzaad,. Zeeuwsch en - Raapoly, d'Aam ƒ 351*36"
Overm.'tLast c< 33336! dito Ly 11 . . , ƒ 35^36
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . f 45 346
vans fch. • • i 7| Walvisch Traan,'tquart.
Hennipzaat . . • ƒ 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . f 50351
WISSEL-COURS.
Madrid op. Ufo van Londen, zigt fj 3 8,2,1
2 maand. \ 95% ditoop2m. . JJ 38,37,11
Bilboa $ 95b Hamb. zigt . ft. 34J
Cadix . . \ 95! dito 2 m. . ft. 34^
Scvilien . .- \ 95! Altona,zigt ft. 344
Lisfabon . . \ 53b dito 2 m. . ft. 34rê
Venetien- .- \ 913 Breslau,6w. dat. ft. 44|
Genua . . ^ 85I Wenen, 6w. dat.ft. 34!
Livorno . . . \ 92i Antwerpen pCt. 45verf.
Parys, 2 m. . . - 4, 44? Gent . . pCt. 4?verl.
dito zigt . . ^ 442 Brusfel . pCt. 4iverl.
Bourdeaux, 2 m. . $ 44? Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, 1 tn. . . %.44| l Rotterdam pCt. $
SP Ff



C 128 )
6pëcie-c8ürs-.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . • pCt. 7^a 8}
dito, per banco . pCt.
NieuweDuk.perft.uk ƒ5,8 Nieuwe Louis d'or 11,6,11
Oude dito . . ƒ 5, 6\ Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . . ƒ 9. 7 Croix de Malta ƒ13,4
Prui-sfif. dito . . ƒ 9, 7 Carolin. . . ƒ11,11
Lunenb dito . . ƒ 9, 7 Fyn Zilver, p. m. ƒ15.13
Spaanfe dito . . ƒ 9. 6 dit0 Grof ■ • / 25>l°
Guinies . . .ƒ11,18 Agio van de Bank J pCt. Souvereine . . ƒ15a15
Amsterdam, den 10 O&o'j. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 176: cn te Haarlem aa, onder welken laatften 11 beneden de 12 Jaren.
Byaldien men op het verhaal van ene der meest geachte Engelfche Nieuwspapieren kan ftaat maken, leeft 'er thans, te Gwem Gwyrig , in Carnarvonf hire, zekere William Thomas, een Huisman, die 102 Jaren oud is, en die, ettelyke maanden geleden, na omtrent 20 jaren tandeloos geweest te zyn, een vol ftel van boven en onder kiezen gekregen heeft, die zo hegt en fterk zyn, dat hy de hardfte korst kan byten. Het Zonderlingftö is, dat 'er gene voorfte tanden, nog in de boven- nog onderkaak zyn bygekomen.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
UlTTREKZEL UIT de WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, te
Petersburg gedaan, in dc maand Augustus 1791.
Ce grootfte hoogte der Barom. 28. 57. den 1. om uur. Voorm. Delaapftc 27. 57. den 19. om 8 ur. 's Av.
Gevolorlyk het onderfcheid 1. 00, en het gemiddelde 28. 07.
De gemiddelde hoopte 28. 228 , dat is 28 T5g§ Franfche Duimen.
De grootfte warmte 1150 , naar Reaumur 8| grad. den 8ften om 2 uren 's nam. De gemiddelde warmte op dit namiddag uur 1250. 7', naar Reaumur 13 gr. De Thermom. rees 3 dagen koven 120, 24 dagen tusfehen 130 en 120, cn 4 dagen niet boven 130 graden.
De minfte warmte 1440, naar Reaumur 3! grad. den 6den om 6 uren 's Morg. De gemiddelde warmte 's Morg. en 's Av. 1350, 2', naar Reaumur 8 gr. De Therm. ftond 4 dagen onder 140, 25 dagen tusfehen 130 en 140, en 2 dagen niet onder 30 grad.
7 Dagen Stilte, den 1, 2 , 3 , 4, 15, t6", 44. 15 dagen Zagte wind, den 5,8, 9, 11, 12 , 13 , 14,18, 21 , 23, 24, 26, 27, 29, 31. 9 dagen Windrig, den 17 en 19 N. O. den. 25 Z. den 6, 7, 10, 28 W. en den 20 en 30 N. W.
Helder 12 dagen, den 3, 4,5,6,7,8, 9, 10, 15, 16, 23, 29. Ien dele bewolkt 15 dagen, den 1,2, 11, 13, 14, f-7-,2tt, 21 , 22, 24, 26, 27, 28, 30, 31. betrokken lucht 4 dagen, den 12,18,19, 25. Nevel 3 dagen, den 15, 16, 22. Regen 10 dagen , den 12 , 17 , 18 , 19, 22 , 34, 25 , 27 , 30 , 31. Onwcdtr, den 25, en Hagel, den 30.
Uittrekzel der Dagelykfcbe Waarnemingen van 25 Sept. tot 1 C&ob. 1791. te Hamburg.
fHoogfte ftand 28, 5§. den 29 Sept. Barom. 1 Laagfte . . 28, den 1 Oer.. (_ Gemiddelde der gehele Week 28,5 1.
Therm. fHoogfteftand io*°.'s Midd. van den 1 Oef. Reaumur. < Laagfte . . i°. 's Morg. van den 30 Sept» l_ Gemiddelde der geheleWeekp,2 gr. Heerfchende wind O.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek 1
1071 me- meter. der i luchtsge-
Oct. ter. Noordj Zuid. wind. | steldheid.
i 29. ÜJ 49 485 O. z. o.
5.J 29. 8J 6o| 85 z. o. helder.
' 29. 8 50 49 z. z. o.
("29. 8 56* 58 z.w.t.z. j -s Morg. held. verd.
6.1 29. 7| 63! 70I z. w. omtr. betr. windrig,
(29. 6^ 57' 57 w.z.w. ( Nam. reg. en wind.
f 29. 6| 57 f 58 w. z. w.
7. ) 29. 6i 59I 6 I w. bewolkt. ' '9- 6£ 55 55
f 29. 6\ 56 | 5?§ w. t. n.
8. ' 29. 6\ 59 1 67^ • bewolkt, iets buyig,
la9, 6\ 55 L55 w-_ Vdndrig"
("29- 6 I 53 I 53 z. z.w. .
o.\ 20. 5 57^ 60 z. t. o. Voorm. betrokk.
' 29. I I 55 I 55 z. o. | Nam, en 'sAv. reg.
("29. Ij 56 . i 57 { z. t. w. J
10.' 20. 2 59J 60 I z. z.w. bet-okken, s Av.
} y ,,1 i wolken.
( 39. 3 53 è ' 53 I
f29. 2§ | 54| 56 | z. u w. |
tl. j 29. 3 61 62^ wolken.
[^9- 5 I 5^2 52 z. t. 0. |
Te Haarlem, by PLAAT enLOOSJES.



ALGEMENE
KONST-'en LETTERBODE,
VOOR MEER- ENM1N-GE0EFFENDEN $
Vry dag den 21. Ottober.
BERIGTEN.
G R O O T-B RI TAN N IE N.
fll^^®en heeft hier de onaangename tyding uit dc Inm TV/f m diön ontvangen, dat de Heer George Forjler, f] 1VJ. |]| die zig, door zyne Reize over land, van Calm^^lB cutta naar Londen, zo beroemd maakte, in F-ebruary laatstl. te Nagpour, alwaar hy zedert 8 maanden zyn verblyf hield, overleden is. Ondertusfchcn kan zig de Geleerde waereld over dit verlies enigermate troosten, met dc verzekering, dat hy, vooraf, een volledig ver- , haal zyner reize van Kashmire naar Engeland, door Af- | ganistham en Perfiën, cn door Caslïa over de Caspifche , Zee, op het papier gebragt en voor den druk gereed ge- j maakt heeft (*). I
Dr. Priestly ontfing , onlangs, den volgendenvleijcnden
Brief, uit naam van het wysgerig Genootschap, I te Derby , volgens een genomen befluit in deszelfs Vergadering van 3 Sept, l, l. gefchreven en aan hem afgezonden,
I
Myn Heer ■'
Wy beklagen ons, met u en met de Geleerde waereld, over het verlies uwer kostbare Boekery , natuurkundige Werktuigen,
Cf) Van dit Werk is airede , door één der Uitgeveren van dit Blad , j A. Loosjes Pz. ene Nederduitfche Vertaling, by onze Nieuwspapieren, aangekondigd , welke ten fpoedigfte , na de vdtgare van het oorfpron- , kelyke, in' t licht zal komen.
VU. deel.
en van uwe nog meer onwaardeerbare Handfchriften :'vergun ons ondertusfehen, u geluk te wenfehen met uwe perfoonlyke veiligheid, en uwe gelukkige ontkoming uit de fchendige handen der woeste menigte te 'Wtrmingham.
Bykans alle grote zielen , in alle eeuwen der waereld, die het menschdom poogden te verpligten,'zyn door het zelve mishandeld geworden. Galileo wierd, voor zync wysgcrigc ontdekkingen, door dc Inquifitic, in den kerker gefloten; cn Socrates kreeg een vergiftigen beker ten loon voor zyn prediken; „ dat
'er niet meer dan één God is." Uwe vyanden, niet in ftaat, om uwe bewyzen door de reden tc ontzenuwen, hebben het geweld te bate genomen ; zy hitften de handen van' ongevoelige onwetenheid, en dolzinnige dwepcry, tegen u aan ; cn ontftaken branditapels, gelyk die der Inquifitic, niet om der waarheid toe teligtcn, maar om, even als het dieven lantaarntje van enen hèimelyken moordenaar, den doodflager zyn prooi aan te wyzen.
Uwe wysgerigc vrienden hopen des, dat gy uw perfpon niet op nieuw zult wagen, aan luiden, wier by gelovigheid hen voor onderwys onvatbaar maakt: zy hopen, dat gy dc onvrugtbare velden der twistende Godgeleerdheid zult vaarwel zeggen , en u enkel geheel aan de bevordering der Wysbegeerte toewyden, waar van men u den vader mag noemen, en welke, door de waereld denken en redeneren tc leren , het menschdom ftillekens tegen dc misleiding zal aanvoeren, cn, met een wisfer flag, het ryk van bygeloof overweldigen.
Wy vertrouwen, dat gy , in weerwil der vervolging, welke gy moest ondergaan, zult volharden in de beoeffening der deugd cn dc bevordering der wetenfehap. Uw naam, zo beroemd airede by alle befehaafdc volkeren der waereld, zal niet misfen, om uit de vlam van uw Stookhuis op tc ryzen, met ene vernieuwde levendigheid, en met heller gloor tc fchynen.
R. Rai, Gcheinifchryvcr.
R E>9



C 13° )
Dc Dokter bleef niet in gebreke, om, bier op, het volgend Antwoord te zenden,
Aan de Leden van hei wYscewg Genootjciia? , te Derby.
Myne SfrenJ
Niet wcir.iT \oelc ik my, in myn tegenwoordig ly.dcn , onder de gevolgen 'van het by geloof, opgebeurd, door het deel, 't geen gy , met andere welmenende Letter - vrienden, zo hier al buiten 's lands, in myn ongeluk betuigd tc neme».
Vreemd zou het zek"rlyk zyn, by aldien d£ge za;k, welke inderdaad van waardy is, uit hoofde van vervolging, in klein* sering konde geraken, of in haren voortgang konde belemmerd worden. Alles wat lydcn kan, dat men het overwege en toetfe, moet noodwendig voordeel trekken, uitliet geen de aaridagf. omtrent het zelve gaande kan maken : en van dien aart, vertrouwe ik, is de zaak, om welke ik lyde.
Wel verre derhalven van neêrftagtig te wezen, gevoel ik my meer dan ooit aangemoedigd : en ik ben heden reeds werkelyk bezig met my op nieuw van wysgcrigc Werktuigen te voorzien, cn alle myne navorfchingen tc. hervatten..
'Neemt my egter niet kwalyk, dat ik, by aanhoudendheid, myne Wysgerige, met Godgeleerde, oeffeningen, doe gepaard gaan : cn dat ik dc laatften van veel groter aanbelang, dan dc eerften , \ oor 't menschdom boude. Doch, daar deze verfchillende n.-.fpoi'ingen n.mmer clkandcrcn in den weg ftonden , maar veel eer bevorderden; moogt gy vertrouwen, dat dit altyd het het geval zal zyn. Ik ben,
Myne Heren '. »
Uw zeer ootmoedige Dienaar Londen3.2i Sept, J. Priestly.
DUITSCHLAND en naburige Ryk en..
Het KeurvOrstelyk Lf.tterliev. Duitsch Genootschap, te 'Manheim, hield'den 27 Juny laatstl. deszelfs openbare Vergadering, ter uitdeling van den jaarlykfehen Prys, beftaande in ene Medaille van 25 Dukaten. Deze Prys Wierd toegewezen aan den Hr. Peter/en, Opzigter over de Boekery te Stuttgard; voor ene Verhandeling over dc Synonyma der Duitfche tale, in den fmaak van die dés Heren Girard, over de Franfche Synonyma.
De aanhoudende Gcheimfchryver van Klein las, ter djer gelegenheid, een Vertoog voor: „over de vorderingen van het Duitfche Toneel,, en over de hinderpalen, die zig nog tegen deszelfs volmaking aankanten :" ook deelde de Raadsheer Mieg ene vernuftige vergelyking mede, tusfehen de denkbeelden, welken de Oosterfche, Griekfche en Romcinfche Dichters ons aan de hand geven, nopens een, misfehien ingebeeld, tydperk, de Gouden Eeuw genaamd. In deze Zitting, die het 16de Jaar be-
floot van de oprigting des Genootfchaps, gaf de aanhoudende Directeur, zyne Excellentie, de Baron van Dalberg, tot een prys onderwerp voot; het aanftaand jaar, de vol gaode Vra.i» op :
,, Uit welke oorzaak fchiet het Duitsch onrym tot dus verre te kort by de goede modellen der aloudheid, en zelfs by die genen, waar op de Franfchen en Engelfchen zig airede kunnen beroemen ? En waar in. behoord het ■ Duitsch onrym byzonderlyk uit te munten:-"
De Prys beftaat, naar gewoonte, in ene Gouden Eerpenning, ter waarde van 25 Dukaten; cn de Verhandelingen , gefchikt om daar na te dingen, moeten voor 1 Maart '1792. aan den Her van Klem, Keurvorstelyken Raad en afzonderlyken Gcheimfchryver van Z. D. H. &c. te Manheim, gezonden worden..
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,,
akadïm1sche en andere schriften.
Duitschland. Erasmus von Rotterdam, nach fteinemïeben und.Schriften. Berl. 1790. Iftc Halfte 550 f. llte Halfte: 606 f. in gr. Svo. . Ene oordeelkundige Levensbefchryving van dezen groten man , welke, hoe zeer nog verr.e af v,an volmaaktheid, egter alle vorige ftukken nopens dit onderwerp verre overtreft. De Schryver noemt zig aan het einde der Voorreden S.Hefs. A.L.Z.
Predigten aber das Gebet des Herm, von N. Kiesfelbach, Erankf. a> M. 1790. by Farreiitrapp, 24Ï f- 8.vo. Over het geheel genomen zeer wel uitgevoerd, cn gefchikt, om te bewyzen, dat het nimmer Jezus oogmerk geweest zy , om dit Gebed als, een formulier op tc geven, maar alleen tot een voorbeeld, hoe eenvoudig, ongekunsteld, en kort, alle gebeden behoren te wezen. A. L. Z.
Ueber die nettern Gegenftiinda der Chymie, vorzügllch das ohnlajigst entaèckte HalbmetaU Uranium,, von J. B. Richter,. Breslau 1791. 69 f. Sv.e. Vol van gewigtige aanmerkingen en proefnemingen, welke den liefhebberen der Scheikunde, nopens het genoemde Halfmctaal, en andere onderwerpen ,. daar toe betrek lyk!, ten hoogftcn aangenaam moeten wezen. A.L.Z.
Gnechifche Sprachlehre von L. 11. S. Jehnc. Hamb. 1791. 2te ausg. 542 f. Svo. Deze Spraakkunst, van hare voordelige zyde reeds genoeg bekend, heeft, in deze vernieuwde uitgave, wederom aanmerkelyke byvoegzelen en verbeteringen ontvangen , waar door zy zo veel te fterker aanbeveling verdient. A. L. Z.
Sammtüche dramatifche Schriften von J. C. Brandes. Hambi 1790. sr, en 6r. band. 8vo. Dc vernuftige Schryver gaat met zyn werk gelukkig voort, als bevattende verfcheidene Toneilftukken, vooral in het boertige, die allen lof verdienen. A. L.Z.
Literarifche Fragmente von L.Schubart. Nurnb.1790. 203 f. Svo. Ene Verzameling van afzonderlyke Verhandelingen, waar onder velen, die zeer goed gefchreven zyn. Onder anderen is de Levensbefchryving van Reuch/inus, aan wien Luther alle zync kundigheden, te danken had, zeer.. wel uitgevoerd. De
Sehry~



Schryver is voornemens, deze Fragmenten van tyd tot tyd te
VeQ°S pirddot und Traan des Scipio. Jus dem Lateinifchen uberfetzt, und nut anmerkungen erhmt;rt. Berlyn i7qi. , f 8vo. Schoon hier en daar enige plaatfen de mening van Ln o'orfpronglyken Schryver niet juist daar ftellen , verdient de ove. zetting, egter, over het geheel, alle aanpryzing. ^-L;f-
Leichte Methode zür gründlichèn érlernung der lateimfchen Sprache,fur Privatlehrer und ScHulmanner, fte **7<fê"* zu offentlichen Schulen vorbereiten wollen, von J. C. Freykotl. Bamber* 1790. 15« f. Svo. Vol van fchone aanmerkingen, welke voor den onderwyzer der Latynfche taal zeer dienstig kunnen wezen. A.L.Z.
Bibliothek der alten Literatur und Kunst. VHI. ftuck. Goett. 1701 113 f 8vo. Dit üfteftuk behelst weder vele merkwaardige Verhandelingen; zo als, onder anderen , die van Beeren over de toneelkunst vai! JEfcKylKs; van Oroddeck over hctplaatfelyke der benedenwereld by Homerus; Jacobs over ene plaats uit de Ilias van Homerus, cn enige byfchriften der Griekfche Anthologie , enz. A. L.Z. _
Bomerï Iüados rhapfodia B, five über TL , cum excerpt is ex Eustathü Commentdriiset Scholils minoribusin üfüni Scholarum feparatim, edidit J. A. Muller. Mcisfen 1790. 140 f. 8vo. DC uitgever vervolgt zynen, voor de Scholen, allernuttigften arbeid ° Alleen behoorde hy' een weinig omzichtiger te zyn met de aangehaalde fcholicn, waar van zommigèri vervalscht, anderen \ olftrekt nutteloos, zyn. K.G.A.
Kiifik der Schonen Vérnunft, von einen Neger. Fez und Marokko (Leipz. en Berl.) 1800. Hoe zeef «en in dit Stuk een fyn vernuft en de kunst van het ffckelfchrift niet kan loChe en. is het egter, hier cn daar , veel te overdreven, cn B üt n 'de palen da- welvocglykhcid ; vooral, daar het-spen man ten vöotw'erpe heeft,- wiens wysgcrige kennis hem te re^t boven alle dergclyke aanvallen verheft, zonder dat hy zig/verdedio-t Het betreft,namelyk, den Heer Kant, wiens fteizel alhier' in een befpotlyk ligt voorkomt. K.G. A
Gott' Chr Storr Dtsferfalio exegetwa m W/forum N. T. Wliortcontm aliquot loca. Tubing. 179°- G *t0- ,Ene verhandeling, welke over zommige plaatfen vry_ wat ligts verbreiden zou , zo niet de fchryfftyl zeer /uister ware. K.
'e ' C TVestphals Theorie des Romifchen Rechts von Testamenten', deren Erblasfer und Erben , ihren Form und Gültigkeit Leipzig. Een werk, waar in zommige gewigtige, deels nieuwe, aanmerkingen voorkomen : het gebrekkige daarvan heeft de Schryver in een ander werk getragt te verbeteren, welk onder den titel van Systemaffches Commentar, Leipz. 1790. 350 f. Svo. is in het ligt gekomen, waar m egter nog verfcheiden gapingen overig- blyven. K. G. A
HebraiJche Sprachlehre , au/gefitzt von L. B. S. Jehne. Alt 1790. 8'vo. 396 f. Ook deze Spraakkunst pryst zig zelve aan, door'haren gewigtigen inhoud, terwyl de fchryver, deels, ene andere orde volgt., deels nieuwe, door andere naauwlyks aan•gèroerde, onderwerpen uitvoerig behandelt. Alleen dient het w-erk gcehziris'vóór eerst beginnende», maar voor meer geoefféndèn. K.G.A „ . , 1
f. A'. Ériteitii Achaolng'ia' litterd'ria. Editio altera emenidm atqite auila, opera et ftudio G. II. Martini: Leipz'. bcy
Fritsch 1791. 36S p. & 24 p. preef. 8vo. Ene nieuwe uitgave, waar by liet werk van den beroemden Ernesti onveranderd gebleven is, zynde flegts vermeerderd met 22 excurfus, een epimetrum én uitvoeriger register, van welke cerstgenóemden Verhandelingen'er zommigen zyn, die, hoe geleerd, tot dit werk cigenlyk niet behoren. B. G. A.
Qcvxvhi'iv rov OXo^ov vrs£t rev 5r«*ojrov»>jirl<eeos TteMficv $f/5*ies cr.ra. Thucydidls, Oloroi F. de bello Peloponnejïaco Ijbri VIII. dé editionem Car. Andr. Dukeri cuni omnibus auQuariis^ r'ecuji, Accèsferunt varia'e lebiiones duorum codd. atque animddverjiones Joan. Christ. Gottleberi. Coeptu'm opus perfecit ,fuas noto.'i adjecit, ind'tcem Dukeri et Glosfarium Gottleberi auxii Carv., Ludov. Bauerus. Leipz. bey Schwickert 1790. 834 pag- 4% Ene voortrcflyke uitgave, zo ten aanzien der byvoegzel.en van den geleerden Uitgever , als van den zuiveren en naauwkeurïgen druk. In het 2de deel, welk met fincrt verlangd word, zal ceri uitvoerig bladwyzer van den kundigen Bauer verfcliyneii. K.G.A. . •
Bomers Odysfée , erjler Gefdng, herausgegeben und erklars von C. S. Ein verzuch. Er/les Stück. Leipz. bcy Crufius 1790. 99 f. 8vo. Ene zeer gelukkig gcflaagde Proeve, welke des Vertalers uitgebreide kunde in het vak der oude Dichters, byzonderlyk van Homerus, genoegzaam aanduid. De aanmerkingen zyn zo wel voor jonge beoefenaren der Griekfche Letterkunde , als voor kundiger mannen dienstig, vooral ten aanzien van den waren geest der oudheid, die alhier zeer kort, doch thans zeer juist, word voorgedragen. B. L.Z.
Nederlanden. Zedige Gedagten over enige Volksbegrippen in de Gereformeerde Kerk, derzelver bronnen en Oer lesmiddelen, 176 bladz. in gr. Svo. behalven het Voorwerk. Te bekomen by de meeste Boekverkopers in de Nedcrlandfche, Steden, 1791. prys ƒ 1 : 16':- De byzondere meningen , waar over dit Stukje, ender den naam van Volksbegrippen handcld, worden door den Schryver tot de.9 volgende, waar op hy, ha' ene korte inleiding over de Volks - vooroordelen in het gemeen, in even zo vele Afdelingen of Hoofdftukken onderfche'i.dcntlyk ftil ftaat, bepaald: 1. Klcinagting van onderfcheiden, kennis. 2. Niemand is een Christen, of hy moet van den weg van Geloof cn Bekering bevindelyk kunnen fpreken. 3. Het zalig, worden in een punt. 4. Het kenmerk: ik boude het met de Vromen. 5. OnvcrfchiUigheid omtrent dc Heiligmaking. 6. Afkerigheid vanhetZedeprcckcn. 7. Overhelling tot hetlydelyke. «.Afkerigheid van het ruime Euangelie. 9. Begrippen over de vyandfchap, namelyk tegen de zaak van God cn tegen de Vromen.. , Alle welke onderwerpen hier wel een weinig meer langwyjig eii met veelvuldiger herhalingen van ene en de zelfde zaak , dan'cn: meer beknopte en onderfcheiden manier van Voorftellen zoude ' mede gebragt hebben, dog egter in dier voege , behandeld worden, dat dc aanmerkingen daar over, hier voorkomende, der lezin'g', en ene oplettende overweging, dubbel waardig zyn, j Dé Schryver toond niet alleen bet Lccrftcizcl der Gc'reformécr-, de Kerke zeer wel te verfraai?'., en den gemenen denktrant by het o-ros van derzelver Leden door en door te kennen, maar ceeft ook alierwege blyken, zo wel vrn zyne welmenendheid, als diep doorzigt en opgeklaard oordeel, omtrent Godgeleerds z.:kcn. Of evenwel alles", wat door hem op de lyst vanVolks•beerippen "cbragt, cn aan vooroordelen, valfche jnboczemïn! R 2 gen,



gen-, cn verkeerde uitleggingen van het vastgcfteld Lccrftelzel by deze Kerk, toegefchreven word , met 'cr daad in zodanig een ligt kan cn behoord befchouwd te worden , en of hy dus in dezen nu cn dan niet wat al te ruimfchoots te werk gaat, zal welligt aan velen, zelfs den onpartydigften beoordelaren, op zyn minst genomen, zeer twjfielagtig voorkomen. En zy, die het meeste met de denkwyze des Schryvers over een ftemmen, zullen zig beklagen, dat men, om ene hervorming van begrippen, by enige Geziiitheid, welke die ook zy, te bevorderen, zig verpligt agt, liever langs omwegen, dan regclrcgt op den man aan te fchryven, en dc dwalingen, welke men mcendontdekt te hebben, meer in derzelver fchynbare , of althans zylingfche, dan in derzelver egtc cn regtftreekfehe bronnen aantetasten. Wel is waar, dat men , om de waarheid des te beter voort te planten, zomtyds niet weinig moet toegeven, aan de heerfchendc vooroordelen: dog, zo men in dezen tc verre gaat, zal men weinig of geen nut altoos doen. Ene eenvoudige, onbcwimpelde en openhartige, zo maar te gelyk zedige en bcfchcidene voordragt, ilaagt doorgaans beter, dan die van een meer gedrongen cn fchynbaar gekunsteld voorkomen. Indien men hier op mogt zeggen, dat het altyd veiliger is, en aan minder beroeringen cn aanftotclykheden onderhevig, de Kerk in de Kerkte hervormen, (in welken gevalle men niet wel enigen anderen weg, dan met den Schryver, kan inflaan,) dan is het antwoord, dat dc ondervinding van alle tyden geleerd heeft, hoe dusdanig een manier van hervorming, veelal, ruim zo mocilyk en bezwaarlik is, als enige andere; immers niet wel, dan by zeer langzame en ongemerkte fchreden, en onder een langdurend tydvcrloop , fchynt te kunnen ingevoerd worden. De Historie van het Protcftantendom, en der afzondering van velen van de Roomfche Kerkgemeenfchap ,in vroegere tyden,kan hier van ten bewyze dienen. Hoe grote beweging cn tegenkanting zy ook verwekte en ontmoette, zou waarfchynlyk Erasr mus in gene Eeuw verrigt hebben, 't geen Luther en Calvinus in weinige jaren gelukte. Behalven dit, vrezen wy zeer, of dc Schryver gehoor genoeg zal verwerven, by dezulken, voor welken deze zyne bedenkingen fchyncn te moeten dienen ; overmits het te over bekend is , dat lieden van dezen ftempel zelden Gefchriften van foortgelyken inhoud, met oplettendheid en onzydigheid, doorbladeren, maar die meestal, op het eerfte inzien , met ccn foort van veragting en fmadelyk beklag omtrent den Schryver, ter zyde leggen. Eindelyk is ons de benaming van Volks-vooroordelen, op dén tytel, niet zeer gepast voorgekomen, in een Stukje, 't geen bepaaldclyk handeld over enige heerfchendc vermeende misvattingen, by ecu byzonder Kerkgemeenfchap plaats hebbende; liever zouden wy die van begrippen van den gemenen man verkozen hebben.
Met dit alles, en in weerwil van deze onze aanmerkingen, herhalen wy den wel verdienden lof, hier boven aan den Opfteller gegeven: cn betuigen, voor ons zeiven, over 't geheel, deze zync Gedagten met genoegen, en enen. hartclyken wensch voor de meer algemene uitbreiding van waarheid cn zuivere kundigheden aangaande den Godsdienst, doorbladerd te hebben.
Historjesch Schouwtoneel van 's waerelds Lotgevallen, of kort aaneengefchakeld berigt der voornaamfte gebeurtenisfen van dezen tyd &tc. Vervolg van het I. Stuk; lopende, met het vorige gedeelte tot 258 bl. in gr. 8vo. behalven de Bylagen cn Levenfchetzen, Hacrlem, by A, Loosjes Pz, 17.p1.
prys/:-ig-: Wy hebben, in onze voorgaande No. i6ê-, een kort verflag van den aart cn inhoud dezes Werks gegeven, 't Geen wy , toen, tot aanpryzing van hetzelve, gezegd hebben, herhalen wy hier te gereder, naardien het ons uit dit vervolg gebleken is, dat de Schryver onze weinige aanmerkingen , die wy ons verpligt rekenden, hem onder "het oog tc moeten brengen, zig vry wel ten nutte gemaakt heeft:, en aan onze opgevatte hoop, aangaande zyne vorderingen in fchryftrant, naar maate hy aan de behandeling van 't werk wat meer gewoon zou beginnen te geraken, ten volle beantwoord; En wy twyfelen geenzins, of de liefhebbers der hedendaagfche Gefchiedenis, welken dit Werk in handen krygen , zullen meer cn meer voldaan weezen, over deze inderdaad, zo< onderhoudende als nuttige, by dragen tot dezelve: cn den fchry ver en uitgever dank weten, dat zy in het zelve, den Ncderlanderen , by een kort aaneengefchakeld begrip der merkwaardigfte Gebeurtenisfen van dezen tyd, tevens ene Verzameling leveren van de bclangrykfte cgte Stukken, tot dc Hiftorie betrekkclyk, en vaak niet weinig ter opheldering daar van dienende; waar door men , tegen enen indedaad buitengewoon matigen prys, al het merkwaardige in enen bondel byeen gevoegd krygt, en, ten allen tyde, deze of gene byzonderheid, welke men anders, met grote moeite, en zomtyds vrugteloos, hier en daar moet nafporen,
met gemak en een enkelen opflag zal kunnen vinden. Wat
nu den inhoud van dit vervolg betreft; de afgebroken draad der Gefchiedenis op bladz., 128 des vorigen gedeelte, by het verflag der Franfche zaken, en de byzondere inlasfching van het meesterlyk vertoog des Heren Mirabeau, wordt hier met de voortlopende bladz. 129. wederom opgevat: en voorts het verder voorgevallene, zo in Frankryk, als in Duitschland, GrootBritannien en de Nederlanden, gelyk mede ook by de Verenigde Staten van Amerika , gedurende de 3 eerfte maanden dezesjaars, afgehandeld: alles met zo veel naauwkeurigheid , oordeel, onzydigheid,. rondheid cn bevalligheid van voordragt, als niet misfen kan , het werk meer en meer belangryk te maken, en. naar volgende nieuwe Stukken te doen verlangen. De bylagcn bepalen zig , 'voor het tegenwoordig, wel flegts tot een enkeld, dog niet min belangryker en uitvoerig,, ftuk : namelyk dat der Verklaring van den Keizer Leopold, betrekkelyk de overeenkomst van 'j Hage , nevens de daar op gevolgde bekragtiging van Zyne Majefteit: befluitende voorts dit ftuk met ene lezenswaardige Levensfchets van den grootmoedigen en agtenswaardigen. Menfchcnvriend Howard.
TEKENINGEN en PRENTEN.
parys.
Portrait van 'f. ff. Rousfeau, met koleuren, in 'V koper göbragt', door Angelica Buccau, om tot een tegenhanger te dienen by die van Franklin en Voltaire.
Les Premiers Martyrsde la Liberté Francoife, ou fe Masfacre de la Garde Nationale de Montauban, /*' 10 Mat 1790. ene konstplaat, dóór B. Espinasfe, en in. 't k per gebragt door ff. B. Simonet- By de Gebroeders Baf dn; prys. 12 liv.
TO-



< 133 5
TONEEL- ïn ander KONSTVERMAAK-NIEUWS.
Verslag wegens de Tonelen en Schouwspelen der Spanjaarden.
( Uit het Fransch. )
'Er zyn tc Madrid twee voorname Tonelen, namelyk die van la Cruz en van Principe, welke, wat de beurs betrek, ene gemene zaak hebben, dog die,uit trotschhcid, elk op zich zeiven ftaap. De Deelhebbers van het eerfte onderfcheiden zich door de benaming van Polacos (Polen), cn die van het tweede door Chorizos (Metworsten) ; belaehlyke namen , waar van de oorfprong vry ouvcrfchillig is, maar die den geest van partyfchap tot een punt van vereniging dienen, cn tevens een beweegrede van naïever aan de Toneclfpclcrs van deze twee Schouwburgen opleveren. Ieder van dezelven heeft een opzichter, die jaarlyks, voor Paasfehen , zyne troep, na zyn willekeur uit elkander doet gaan, en wederom op nieuwzamcnfteld. De zalen der Spaanfchc Schouwburgen zyn in vyf delen afgcdcelt, namelyk in: les Jpofentos, zynde twee reien Loges, die het bovenfte gedeelte van het Gebouw beflaan : la Cazuela, een foort van Amphitheatcr aan het eind geplaatst, alwaar alleen dc Vrouwen toegelaten worden, die met derzelver Sluyers bedekt zyn, en die men voor een choor Nonnen zou aanzien, wanneer men zich zo ver zou kunnen vergisten, van het gewyde voor het ongewydc te nemen : las Gradas, een ander Amphitheatcr, het geen onder dc Loges, ter wederzyde van dc zaal, heenloopt, en alwaar dat gedeelte des Volks geplaatst is het welk op hun gemak gefteld is: le Patio, het geen met ons Parterre overeenkomt, dog dat, verfchillende van die gcfchikte plsats in Frankryk, zeldzaam anders dan het uitfchot van het Spaanfche Volk, met deszelfs onbefchaafde zeden, onkunde en gefchcurde klederen , in zich bevat: eindelyk. la Luneta, het welk dezelfde plaats als ons Parquet befiaat, cn op dezelfde wys is ingerigt. Dc Tonselfpclers benoemen dikwyls deze vyf foorten van aanfehouwers met de naam van Mosqueteros, 'cn zwaayen hun alle de ongezouten loffpraken toe,wclzy gefchikt menen tc zyn, om zig van derzelver goedkeuring meester te maken: men fpaart zelfs geenzints deze vleyery aan het Patio, dat altoos veel luidruchtiger cn ongemakkelyker te voldoen is, dan de andere aanfehouwers. Deze laffe eerbewyzingen worden by het eindigen van alle dc ftukken aan de gchoorplaats in het algemeen gegeven , en de Toneelfpelers vermoeyen zig te vergcefsch in het uitfpreken van dezelven; want zy worden daarom" met geen minder ftrengheid behandeld, indien zy het geluk niet gehad hebben van te behagen. Zedert den dood van Ferdinand den VI. wiens luisterryk en vermaakminnend Hof een Italiaansch Toneel bezat, het welk het beste van Italien evenaarde, is 'er in Spanje geen ander voornaam Toneel geWeest, dan het Nationale. Karei de IV. heeft egter, zedert kort, in zyne Hoofdftad, ene Italiaanfche Opera-bouffon toegelaten, die fterk bczogt word. Vervolgens heeft men getragt, om ook aldaar een Franfche Schouwburg in te voeren.
;n men had reeds en: infehryving voor deszelfs onderhoud 'gespend, maar een complot van gecstdryvers heeft de deur van het Spaanfche Toneel voor de Franfche Thalia gefloten ; en daar en boven had het generale Hospitaal, welks gedccltelyke inkomsten uit dc twee Schouwburgen voortkomen , deszelfs vrees over dc vermindering van derzelver ontfangst te kennen gegeven ; en de Koning heeft aan deze onderfcheidene eisfehen van naauwgezetheid, van liefdadigheid en belang, toegegeven.
P'an de Toneeljlukken. Zedert Ca/deron, Lope d»
Fega,, Qjievedo, Rebolledo &c. &c. alle Schryvers vol van ene fehittcrende, yrugtbare, dog onregelmatige, verbeelding, is'er geen Schryver in Spanje verfchenen, begaafd met deze verrukkende hoedanigheden , cn tevens met dat verftand, het welk daar van het gebruik weet te bellieren. De Wetenfchappen zyn zedert meer dan een Eeuw in het zelfde geval. Deze mannen van Genie, zomtyds wondcrbaarlyk in hunne gedagten , zyn dc modellen van het fchone gebleven, en hun voorbeeld , zonder dat men iets heeft kunnen voortbrengen, het welk in vcrgelyking komt, met het geen men billyk in hun bewondert, heeft gediend en diend ook nog tot verfchoning voor alle de afwykingen van het gezond verftand, en voor alle dc gedrogtelykc fpelingen ener valfche wclfprckendheid. De fmaakvan de Natieis na deze modellen gevormd, en wel zo onverwrikbaar , dat zommige Spelers vrugtcloos beproefd hebben, om die fchone eenvoudigheid der Ouden op het Toneel tc brengen , welke onze Toneeldichters tragtcn tc doen herleven. Zo dat het Spaansch Toneel nog op dezelfde hoogte is, als toen Boileau de buitenfporigheden van het zelve voor de Rechtbank van den goeden fmaak aanklaagde.
Offchoon dit Toneel ftukken duld , waar in de wet der drie Eenheden van bedryf overtreden is, zyn 'er nogthans Spaanfche ftukken , waar in niet op ene zodanige beledigende wys tegens die wet gezondigd word, dat daar door aan het bchngryke word tc kort gedaan. De Spanjaarden veroordelen zelfs de meeste van hunne Heldenfpelen, waar in Prinfen cn Prinfcsfen uit alle oorden van Europa zig verzamelen, zonder enige beweegredenen of waarfchynlykheid ; waar in zy beurtelings de uitvoerders of fpcclballcn der ongelooflykfte lotgevallen zyn; zelfs in de neteligfte omftandigheden , verhalen doen, redeneren en fpottcn, cn eindigen, door te vergeefsch hun bloed te ftorten, zonder een enige traan te hebben doen vlieten. Het is niet cp deze fpelen , die zomtyds vry wel uitgevoerd worden , dat dc Spanjaarden den wel gevcstigden roem van hun Toneel gronden ; dog daar zyn 'cr , die zy, met reden, zelfs ter bewondering van dc Vreemdelingen, voordragen , namelyk hunne Karakteristieke Stukken, welke, zonder egter het zelfde oordeelkundige als onze (Franfche) Kunstftukken van dat foort, nog ook dezelfde naauwkcurigheid in de keuze der denkbeelden en der uitdrukkingen, te bezitten, nogthans byna altoos aanlokkelyk door dc vernuftige vinding, en tevens getrouw in de meesten van derzelver afbeeldingen zyn, cn die by derzelver Schryvers ene zeldzame vrugtbaarheid van verbeeldingskragt aan den da? leggen. Het zyn vooral de Stukken, die de Spanjaards de Capa y Espada noemen , welke ene zo naauwkeurige afbeelding van hunne oude Zeden opleveren, dat deze Toncelfpelen mogelyk de ware bronnen zyn, waar uit men dezelven moet leren kennen. Tr r „ Het



< 'ï 34 )
Bet Spaanfche Toneel bevind zig derhalven, op enige uitzonderingen na , in den zelfden ftaat, waar in het by de vorige Eeuw was; en, ondanks onze verdediging van hetzelve, zyn wy verpligt te erkennen, dat het vol gebreken is. De voorvallen worden daar in zonder waarfchynlykheid op een geftapeld; het grimjncld van ongepastheden, en alles komt 'er verward in voor. Men kent 'er het eenvoudige ware Treurfpel niet, zonder ene vermenging, deszelfs edelheid onwaardig, en aüe de Blyfpelen, die, gelyk zommigen onzer burgerlyke Dra.ma's, zo door de reden als door de fmaak verbannen worden., vermengen, met aandoenlyke en zomtyds verfchrikkeiyke taferelen, ellendige vertoningen, welken een Marionnette-fpel waardig jpb Zonder ophouden, trekt een laffe Potfemaker, onderden naam van Gra-ciofo, door zyne onbefchofte Boertery, de aandagt af, en doet, door het gefchater van lachgen , dat hy te weeg brengt, de tranen, gereed om te vloeyen, wederom opdrogen. Del verliefden zyn4 wydlopig, en vol iedel geklap; zy zoeken een trek van gevoel, of van tederheid, door koele en lange redeneringen , over het overnatuurkundige der liefde, te veïwek,ken. Van een anderen kant is het bcdryf daar van zo onder .elkander verward , dat de Vreemdelingen , 'er dikwyls den draad van verliezen, terwyl de Spanjaarden zelfs, zonder opleiding., dien met ene ongclooflyke fcherpzinniglieid weten te vatten.
Daar zyn kleine hedendaagfche Stukjes in één bedryf, die .dikwyls getrouwe afbeeldingen van de 'tegenwoordige Zeden opïcveren. De Spanjaarden noemen dezelven Saynete of Tusfchenrpelen ; en deze zyn zo eenvoudig van bcdryf, als de groten .zamengpfbeld zyni Men fpcelt de Saynetes tusfehen de bedryven der grote ftukken, welke uit drie bedryven zyn zamengcfteld, die men Dagen,, Jbrnadas; noemt. Na de twede Sayuete begint een foterft van Opera, comiquie., genaamd Tonadilla. Dikwyls maakr ene- enkelde Toneelfpeelfter de gehele Vertoning uit, en komt al; zingende, of enig zeer weinig betekenend voorval, of eniec fege- rainnekozcryen , verhalen. Na de Tonadilla begint het derde bedryf van het grote Stuk, en dit is menigwerf het ogenWik,, waar ih de toehoorders uit elkanderen gaan, of, tot op «cn zeer klein getal', overblyven.
©ffchoon, de- kleine Spaanfche Stukken nog voor het grootfte gedeelte zeer onzedekundig zyn, heeft men egter gevoelt, dat Het nodig, was om vele Stukken tc hervormen : men heeft voor altaosi die Autos- Sacramentales verbannen, waar in de Engelen, de Heiligen, de Moeder Maagd Se. perfoncLyk voorgefteld, rollen, fpeelden, die den Godsdienst en de R:eden ten fehandvlck ftrekten; wanvoeglyke Stukken, waar in Chalderon vooral allode buitenfporigheid zyner verbeeldihgskragt had ten toon gefpreid. Men heeft ook afgefchaft: LosiZelOs' ie fan Jofef', (de Jalouzie van St. Jozef',) La: Princefe ramen:, virgen y martir , {dt Prinfss byzit, maagd cn martelares,) le Ca'in de Catatunna, 6de Caïn vam Katalonicn,) en- de' Duivel' Preekheer, t-slle ongcbondene en onbetaamlykc Iüugten-. Metéén woord, hetSpaansch' Toneel begint zig te zuiveren, en dc' goede fmaak doet zig «kar dikwyls klaarblykelyk zien.
Spaanfche Schryvers en Tóneelfperlérs. —- Wy hebben gezegt, dat de Stukken, genaamd: de Capa-y Espada-, zeer juiste af-' Ueeldingen der oude1 Spaanfche zeden opleveren. Men vind, daar in, met dclevendigft'e kolèuren, die edelmoedigheid getekend, welke hen nog kenfehetst, die zugt tot Vaderlandsliefde' sn dj.cn godsdienstigen yver, die hen eertyds voor grote daden
gefchikt maakte, die Nationale trotschhèïd, - welke door een zwellenden ftyl onderfteund word; die Oplopendheid overkittclorige onderwerpen van liefde en van eer, die de tweegevechten in Spanje zo menigvuldig deden zyn, vóór dat de oorzaken, welken de zeden van geheel Europa vérzagt hebben, ook derzelver invloed op die van de hedendaagfche Spanjaarden hadden 1 verfpreid; die opofferingen, die overgave aan ene hopende min, die angst en benaauwdheid ener ongelukkige liefde, .die listen van ene telkens te leur geftelde liefde, alle de pogingen,'die zy in het -werk ftelt, alle 'de hulpmiddelen, waar van zy zig bediend, alle dc ongeregeldheden , welke deze drift naar zig fleept, en in één woord, alle de konstenaryen, waar van de thans in gebruik zynde fpringveren, door geen Volle met meerder verfcheidenheid, dan door de Spanjaarden, in werking zyn gebragt; ziet daar het tafereel dier fpclen , welke de Spanjaarden, nog even zeer beminnen, als toen dezelven eerst in het licht' verfchencn. Derzelver Schryvers, waar onder de voornaamfte zyn Lope de Vcga, Roxa, Sotis , Moreto , Afellano, en voornamelyk de onftcrffëlykfi Calderon de la Barca, hebben, door hun gelukkig ffagefl , deze foort van Stukken zodanig in trein weten te brengen, dat Schryvers van later tyd, als Zamora, CaniZares, die in het begin van deze Eeuw gefchreven hebben', geen ander fpoor hebben durven inflaan. Dog dc hïeestcn hunner Stukken zyn vol fpitsvinnigheden, woordfpelingui en verdrietige Concetti, ene fchatting die alle de Natiën aan het valscli vernuft by de herleving der'Wctenfchappen betaald hebben, waar' aan verfeheide Schryvers, ten tyde van Lodewyk den XJV. als' Voiture, Balza cn Molière zelfs, niet ontfnapt, cn waar aaa de Spaanfche Schryvers van dezen tyd nog onderhevig zyn.
.Calderon heeft de mééste .bewyzen van gocderf fmaak gegeven. Het merendeel dar BI) fpeldichtcrs verbetert hunne gebreken niet, gelyk hy, doör het oorfpronglyke der vinding, door de kunst Van buitengewone ornftandijheden voort te brei.gen, zonder egter onwaarfchynlyk te' worden. Lope deVega, de Spaanfche Schryver, die aan de Vreemdelingen meest bekend is', is nog buitenfporigcr in zyn Ontwerpen dan Cahhron. Hy verftaat egter betel'' dan iemand de kunst van het Toneel; cn nogthans heeft byna geen zyner Stukken uitgemunt, hoewel mén' By herhaling gezegd heeft, dat hy tot' 30CO Stukken toe zou hebben zamengcfteld. Pér eg de Monfalvari, die Lope de T'ega gekend had , fchryft hem egter maar 1800 Blyfpelen toe'; en' dit is zeker nog genoeg om den naam van vrugtbrh'r te verdienen.
Naast Calderon bezit Mor'éto' nog' ene uitftekende plaats op' het Spaansch Toneel ; dog zyne' ontwerpen zyn meer gebrekkig, en zyn ftyl is minder zuiver. Men kan omtrent'hef zelfde van Zamora zéggen', die, op het' einde van de vorige eeuw, uitblonk. CaniZares, die zig liet' horen , toeri Zamoras luister daalde, genoot toejuichingen', die nog diurzaani zyn in zulke Stukken, Welke de Spanjaarden Comedia's dc Figuraties noemen, zynde een foort van Kaf ikatura's, gelyk dié van P 'ourceaugi:ac, welke alleen aan die aanfchóiiwcrs kunnen behagen, die dagelyks dé originelen onder de ogen hebben, welke men daar' in* belaebiyk voorhielt. Vati dien' aart zyn de Üomi::e', Lucas &~ le'Montanco en la'Corle, waar van dc boertige ftyl, die tot plompheid overflaat, ch dc koddige taferelen op ons Toneel niet zouden flagSii, ook dan zelfs, wanneer ene menigte vaii trekken', die alken op dc'gebruiken ven het land zhiTpeleh, dezelve*



C 135- >
vea niet onyerftsanbear maakten. De Blyfpelen, die zedert m het b>t gekomen zyn, zyn vervuld met het wonderbare, vol romaneske Kerchicdciiisfen, walgelyke aartigbeden, cn met alle die icdele hulpmiddelen, dk zo flegt de plaats van het ware talent vervuiler..
De Toncclfpcler-s maken , meest al, van ene zware ftem, en van laffe onedele cn eentonige gebaarden, gebruik: zy Hagen het best in dc Saynetes en over het. algemeen by de Karikatu-res. Zy bezitten een onnavolgbaar talent voor het grote; zy bootzen de voorbeelden, die ze voor zig hebben, op enefteaffche wyze, na, en weten zig geen nieuwe m ene ingebeeld-) waereld te vormen. Zy houden dikwyls dczellde kleding, in verfcheidene rollen, cn het is niet zeldzaam, dat die Held, of die Koning, welken men zo even met een helm, of een kroon bedekt gezien heeft, zomtyds in, het kleuic Stuk, een gedeelte van zyne edele kleding behoud, om de kosten van een toilet te fparen. Zyn Sjerp of zyne Brozen komen nog- zydelings uit dc vuilcn Mantel',' van den man des Volks, of de», tab.-aard van een Alcalde , te voorfchyn.
De Graciofos zyn een foort van Potfemakers, die eensklaps in ene aandoenlyke vertoning verfchynen, om «fe aanfehouwers te doen, lachen; zy bcievcren zig fterk om de Majos m-Mujas na te bootzen , zynde. een foort van Loeboilen,, of liever van Bravaches der laagfte klasfen van het Sp.ianfchevolk-, alsmede de Gitanos en Gitanas, zynde Landlopers of Heidens zonder zeden, w elke liet land cluorkxuisfeii cn- goeden g*Juk zeggen ; dit zyn', om zo te fpreken, de herders van het Spaansch Toneel, die voorzeker minder zouteloos, dog ook minder onfchuldig , dan de onze zyn.
Het beftier van heff Toneel is onder deCorrégidors, het Stadhuis en dc Alcaldes de Cortc verdeeld: dc Stukken moeten , eer dezelven a.n>gw»uw- worden , drie of vier beoordelingen oadergaan, die egter niet zeer fcherp zyn. Wat de verfierfelcn der Tonelen betreft, deze zyn beter ingerigt dan eertyds. Voorheen maakten twee evenwydige fchermen , na de aanfehouwers gekeerd', al het werktuiglyke lüjt: de Souffleur, by georek van ene byzondere plaats, houd zig nog in zommige pLatfcn, agter het tweede fcherni op , hebbende het licht lij dc- ene, en het Stuk in de andere hand, cn fprSsgt fluks over en weer het Toneel, om den fpcler, die zyn hulp nodig beeft, m te -fluisteren; dog tc Madrid, en in dc grote Steden, hoeft alles veel overeenkomst met onze Schouwburgen. Men is aUcen- in het eerst verwonderd van de Souffleur, alle de rollen, byna even hard als de Spelers, tc boren opzeggen, en men is dikwyls begerig 0111 deze te verzoeken wan te zwygcn, ten einde die geen, welke hen allen zo wel uiv.oerd, alleen tc laten fprekeri.
NAR'IGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen v e eao u w, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Parys, 7 OBober. Alle onze Fabrieken zyn thans wederom in de grootfte levendigheid, zo. dat, zedert et¬
telyke jaren, de Werklieden, in deze Hoofdftad, het nim"mer zo volhandig hadden, ais tegenwoordig. De Com« misficn buiten 's lands zyn zo veelvuldig, dat dezen-endoor gebrek aan handen, niet allen vervuld, kunnen woj> deft- ...
Middel, om, in den Winter, een Pruim-sm-
. boo.m, fris kn groen te bewaren, met jzthe Bladeren en Vrugten, 't zy in eemTuin of Boomgaard.
( Uit het Framch, )
Kies, van uwe Pruimenbomen, een uit, die rykehyk met'"" Vrugten beladen is v fla om denzelven een houten Kast, of borstwering, van Latten, in de lengte en' over dwars geflagen, en op 'gelyke wyze va-n boven overdekt; maak dit latwerk. digt met droog hooi, aan cn op het zelve ge. legen tot de dikte van 8 a 10 duimen of meer, in diervoege dat deze omheining niet dan één hooiklamp fchynt ■te wezs/i. Men moet hier by in agt nemen., dat de Pruimen van-, den Boom, voor deze kunstbewerking. ïaitgekozen, niet volkomen .ryp zyn, maar dat zy flegts beginnen te blaauwen. Ook diend men, beneden aan de kast, eneopening tej laten, w:aar dóór men'er binnen .kan komen,welke opening met een paar planken moet digt gemaakt, en, even als het overige werk, met hooi bedekt worden. By aidicn 'er fneeuw op het hooi valt, moet men dit laten liggen, overmits de warmte van binnen, welke den Boom fris cn groen h-oud, des tc beter daar door bewaard word. De Vrugten komen, op die wyze, allengskens tot rypheid, zo dat men, in, het hartje van den Winter, de toegemaakte opening Los makende, irisfc PruimenK aan groene takken hangende, zal kunnen plukken.
Men begrypt ligtelyk, dat deze manier niet gefehifet is,.. om aan een groot getal van Bomen in 't werk gefteld te worden, uit hoofde van de kosten , maar dat zy alleen gefchikt is, om uit liefhebbery , re tonen , wat de komt vermag, of voor ene loutere aartigheid kan dienen.
prys bes. granen.
ROGGE. Het Last, TAItvT.' Het Last. Ggld.
Ggld. P-raisufche . , 95 a 114 Poilfebonte en vitte i55 aiSo, Koningsberger . . 941113Dito rode . . 150*175 Ponwner, Colb. enStett. Warder, Heugfe en Elb. isoa 175 garst,hav£ü.,boekw. 'Koningsberger . . 140 a 160 Vriefche Winter . 75 a go Vriefche . . . 140 a I72 ZeeuwfcheOverra. . Ho a 90 Boventandfche . 160 a 172 Brouwhaver . . 65378-
Voorlandfe rode . 130*165 Boekw.Amesf.enGooil. L. .
Zeelandfche. » « 170 a 190 1 DitoBrab, en Vlaa»f, L
oly,



ÖLY, fftAAN EN BAARDEN.
Kwïzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ 351*36
Overm.'tLast ^33 a36I dlt0 ^yn . . . f 35^36
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 45 346
van 5 fch. . . ƒ 6"|a 7f Walvisch Traan ,'tquart,
Hcnnipzaat , . y 6 » 7 van 12 Stek. . ƒ78379 Dito rode . . ƒ51
wissel-cours.
Madrid op Ufo van Londen, zigt R 38,5,38
3 maand. % 95$ dito op 2 m. . fj 37,39!
Bilboa § 95I Hamb. zigt . ft. 34I
Cadix § 95! dito 2 m. . ft. 34f§
Sevilien . . ^ 95I Altona,zigt ft. 345
Lisfabon . . 53 dito 2 m. . ft. '34j§
Venetien . . 911 Breslau.6 vv. dat. ft. 44I
Genua . ! 4 85ï Wenen, 6\v. dat. ft. 34^
Livorno ^ 92I Antwerpen pCt. 3§verl.
Parys, 2 m. . . $44r§ Gent . . pCt. 3§verl.
dito zigt . , i£ 443 Brusfel . pCt. 3|verl.
Bourdcaux, 1 m. . ^ 44! Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, 1 m. , ^ 44I Rotterdam pCt. J
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. - - pCt. 6|a ?!
dito, per banco .... pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ S, 7| Nieuwe Louis d'or 11,5,11
Oude dito . . ƒ5,6 Zonne Piftol. . ƒ11, 3
Franfche Piftol. . .ƒ9,6 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 6 Carolin. . • ƒ11,10
Lunenb.-dito . .ƒ9,6 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,14
Spaanfe dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ 25,10
Guinies . . .ƒ11,17 Agio van de Bank f§ pCt. Seuvereine . . ƒx5314
Amsterdam, den 17 Ofto'j. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende dc laastverlopene tVeek, is geweest: in 's Hage 17, en in de laatstvoorgaande Weck aldaar 29, en te Haarlem 14, onder welken laatften 5 beneden de 32 Jaren.
Londen, 8 O&ober, Over enige dagen ftierf, in het St.Elizabeth's Gasthuis, ene Negerin , met name Cooba,
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
in den ver gevorderden Ouderdom X'an 110 jaren. Zy bezat, tot op het laatfte,hare verftandelyke vermogens, en het gebruik harer zinnen. Zelfs was haar gezigt nog zo fterk, dat zy een draad door een fyn naaltje konde halen: ook was zy nog vlug genoeg, om weinige maanden voor haar overlyden, met zo weinig moeite op het oog , als een jong Meisje van 15 Jaren, te kunnen danfen.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van s tot 8 Octob. 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 28, '3. den4ensden. Barom. < Laagfte . . 27, 8J. den 8ften.
L Gemiddelde der gehele Week 28,0 1.
Therm. fHoogfteftand 15°. 's Midd. van den 6den. Reaumur. < Laagfte i°. onder o. 'sMorg. van den 4 en sden, t Gemiddelde der geheleWeek 10,4 gr. Heer/chemie wind O.Z. O.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- 1 streek i791 me- meter. j der luchtsge-
Oct. ter. Noord[Zuid. |' wind. steldheid.
129.7i sTi 52 :
29. 7 58 60 n! t. w. betrokken.
( 29. 7§ 51§ 5' n- w:
("29. 6\ 53 54 I hl
13. { 29. 6 52 52 n. n. 0. 's Morg. betrokk. ! r verder regen.
(.39. 4 \ 50J 50 n. s
("29. 3| 5ii f 52 z. t. o. bew.teg.denav.har-
14. ' 29. 3Ï 58I 67 de reg.'s Av. held.
^29. 4 473 47 z. z. 0. ten 7 uur fterk N. L.
f29. 4* 48I 48 z. 15J29. 4 58 61 z. z. o. betrokken, 's Av.
(29.3! k 4H regcn-
f29- 3 53§ 54 n. o.
16.29. 3§ 53§ 54 o. n. o. regen.
/ 29. 4 53 53
("29. 45 52 52 o. t. n. 's Morg. bewolkt,
17.s29. 4J 53 52§ verder betrokken,
(29. 5 50 49 j ' en regenagtig.
("29. 4J 49t 15° z. I
18.) 29. 3 5ÖÏ 5 7 z. t.wJWiS'^' 1 » ■ A \ , met llorm.
^29. 3! 56I | 56 ■/,. w. J



1791. Na 17 4'
ALGEMENE
KONST- en LETTERBODE,
VOOR MEER- EN M 1 N- GEO EFFENDEN.
Vry dag den 28. Oftober.
1 t , ■•:
; B E R I G T E N. POLEN
ti^&m en vordcrd hier thans, als met Reuzen flappen, L f\/T '1'zo weI in du Wetenfchappen, als in de Staatffl J.V1 f kundige en Godsdienstige opklaring. 1 ê^-J© Inzonderheid heeft men , ten aanzien van het eerfte, zeer veel te danken, aan de onvermoeide vlyt en belangeloze pogingen van denverijienstelyken Starost CracMh Deze betoond zig ecu egte Peyrescms (*) tc wezen, ja : iio°- groter: daar hy niet flegts voor zig zclven, cn zyn | afzonderlyk Kabinet, verzamc'd en arbeid, maar. ten nutte van het gantfche kyk; en zulks niet alleen in een cnkeld vak, maar in bykans aile vakken: doorreizende thans, cn zedert een geruimen tyd, het gehele land door, om, met het oog encs navorfchers, alle hoeken onzer Steden, a'le onze Archivcn cn Kloosters, te doorfnuffclen, en alle babrieken , Mynwerken , en wat maar enige opmerking verdiend, op tc nemen. Hy heeft, op eigen kosten .Landkaarten van dc Diftriktcn aan de Rivieren Shicz, Horyii, Prypcc cn den Dniepcr, tot aan Chcrfon, laten vervaardi-
' ' f*") Nicoias Claude F.tbrl, Heer van Peiresc, een Raadsheer van het Parlement van Ai.x , die van het laatfte der i6de: Eeuw tot 1637 leefde, was een der beroemdfte Voorftanders en liefhebbers der Geleerdheid en der Wetenfchappen , en een Verzamelaar van alles wat daar toe en.de fchone Kunsten betrekkelyk was. (Men zie van hem DiHionaire de Mr. Baile , op de Letter P.)
VII. D£E L.
gen, cn dezelven, nevens ene Waterkaart van alie Rivieren in Polen en Lithaüwèn, insgelyks uit- zyn beurs bekostigd, aan de Kroon-Schats Commisfie overhandigd, die dezelven, by dc Kaart van den Krim, in hare Archivcn eeplaatst heeft, om, ten gelcgenen tyde, met de daar by gevoegde berigten en aanmerkingen , in overweging te doen nemen.
Op gelyke wyze heeft hy, gedurende zyn verblyf in Jasfy, met den Vorst van Moldavië, verfcheidene HandelArtykclen, betrekkelyk den vryen Invoer, ontworpen , cn zyne bedenkingen over den Handel met Moldavicn, over den balans dezes Handels, cn over dc Toltarifs, aan de Kanzelary van opgemelde Cpmmisfie 'ter bewaring gegeven. Zyne aanmerkingen over den Turkfchen Handel, mede aldaar ingediend, zyn van het uitterfte belang, te meer daar hy 'er een Waterkaart van. den Dniepcr, met de maat van derzelver diepte, 13 vellen beflaande, en inspclyks op zyne kosten vervaardigd, bygevoegd heelt. — Voorts heeft" hy aan dezelfde Commisfie nog verfcheiden Verhandelingen bygedragen , betrekkelyk hetTranfito voor Koopluiden uit Rusland cn andere binnenlandfche fchikkingen, als mede zyne aanmerkingen over de Quarantainen, met byvoeging. der platte gronden van Zwanicc en Mohylow, en meer anderen, i Kortlings heeft hy ook dc Grafliedm onzer Koningen, ' en, 't geen voor de Gefchiedenis, Letterkunde, cn het Staatsrecht niet weinig goeds beloofd , de Archivcn, Kloosters cn Gcftichten, doorzogt, cn is met een ryken fchat uit de laatstgemelden be'aden, tc rug gekeerd.
Van deze laatfte onderneming geeft hy zelve het yöli gend berigt, in enen Erief, onlangs, door hem, naar fVarprhamv afgezon.de». <T S » Iet
l



„Het Craf vaB Sigistnundl. (fehryft hy, onder anderen) veroorzaakte ons gene geringe moeite, om ons oogmerk te bereiken. Doch de vriendclyke denkwyze van het Kapittel (te Krakau) en de tusfehenkomst van den weldenkenden Custos Trzebimki, hielpen ons alle hinderpalen uit den weg ruimen.
„Na een arbeid van een paar uren kregen wy den Steen in de hoogte: de planken, onder denzelven waren nog niet verrot, cn onder dezeiven lag een blaauw Fluwelen kleed, met Gouden kruisfen beftikt: vervolgens troffen wy een dikke laag vast gepakt zand aan.'t geen, door het inftampen, de hoedanigheid van een vasten Steen hadde aangenomen. Eindelyk vonden wy, ter diepte van 9 duimen onder dit zand, des Konings Lyk. Onder deszelfs hoofd lag een zilveren Plaat, in 't goud gevat, inden vorm van een evenwydig vierkant, met het volgend opfchrift:
SlCISMVNDUS primus REX PoLONIiF. , supremus dux LlTIIfANljE, R.l-SSI/E , MaZOVI*; &c. DOMINUS et HAERES , RliGUM
Specimen, virtutum norma , pietate, relicionk, sanctimonia nemini secundus; multis victoriis clarus, sed jpidei in Christum constantia clarior; in illius pas5io-
«E ET sanguine fuso PRO omnibus , spe ET fiducia sua jREPOSITA moritur UT MORI oportebat, non SOL0N0MINE, jbed RE ipsa CHRISTIANISS1MUM REGEM , IPSA die resur»ECT10NIS dominicae, firma SPE SE QUOQUE resurrectuXUM in gloriam aeternam , QUOD PIO REGI PRO SUA ÜEUS misericordia praestare digneter. VlXIT ann IS octoC1NTA ET UNO,mensibus BUOBUS , DIEBUI SEPTEM , MOETUU» est ANNO A CllRISTO nato 1548.
' „Het Lyk hadde de lengte van 3 ellen en 2 duimen. Op het hoofd lag een kroon, doch geheel verfchillende van die, welke men, in volgende tyden, den Koningen mede in 't graf gaf. De wezenstrekken waren onkenbaar, echter kon men van 't lyf, of liever van den ingedroogden huit, nog overblyfzels zien. Een drievouwdig kleed bedekte 's Vorsten overblyfzels: het eerfte was van rood damast, het twede van een ryk ftof, cn van het derde waren niet dan door de mot verteerde overblyfzels te zien : om allen was een brede zyden Sjerp gewonden. Inp'aats van met fchoencn , waren dc voeten alleen in linnen gewikkeld, die met ryken gouden Galonnen omwonden waren. Aan de voeten waren grote vergulde fporen gehegt, waar op de Letters: S. Rex P. ftonden. Ter regterzyde lagen de gewone Rykftaf en Ryksappel; ter linker, een ftuk metaal, waar aan men niet zien kon, of het aan een Sabel of Helm behoord hadde. Op den enen kant van dit Stuk is de H. Stanifaus, met den Sleutel van St. Pietcr in de ene, en een Herderftaf in de andere hand, afgebeeld-: daar naast de H. Fhrian, houdende in de ene hand een Oorlogsvaandel, en in de andere een Water-of Brand-emmer; met de dagtekening van 1521 van onderenHet overige deel droeg ten opfchrift: Bo—s —na. (*)"
(*) Bona Sigismuudo of Bo»a Sigismtindi
de bygevocgde optelling en befchryving der overige
kostbaarheden, by dit Lyk gevonden, liaan wy kortheidshalven over.- Sn voegen 'er alleen dit nog by.
,, Aan dc voeten des Konings vond men een kleiner Tinnenkist, waar op, in een Plaat, het volgend byfchrift gegraveerd was:
A[.BERTI'S SïGISMUNDI PRIMI REGIS PoLONIAE CUM BoNA REOINA INFANTULUS 1548. UNA CUM PARENTÉ SUO HUMATUS, NATUS VERO. A. D. 1547- DIE 20 SepTEMBRIS.
,, Kunnende ik my niet errinneren ergens van dit kind van Koningin Bona cn den 80 jarigen Sigismund gelezen te hebben: zo dat deze ontdekking als ene nieuwe bydrage tot de Genealogie eu Historie van Sigismund I. kan worden aangemerkt,
,, Ik liet het egter by het opfporen van deze en andere merkwaardigheden geenzins berusten. Ik doorfnuffelde alle oude beftoven en bemorschte kasfen, en vond 'er menig fchatbaar Handfchrift: gelyk dat van Kadlubeck, Wel niet met zyn eigen hand, dog ten minften in zyn tyd, gefchreven : een atrchrift, 't geen ongelyk fraayer is, dan dat geen , welk in dc Saluskifchc Boekery te TVarfchau gevonden word; een Fragment over de Natuurlyke Historie, in de Poolfche taal, met Slavonisch 'er tusfehen gevoegd, van de' 13de Ecuwe, zo verre men uit het fchrift kan oordeelen •, een TraSlaat van Stenen (Edelgefteenten) en derzelver gebruik; wyders het Dagboek van 't Gezantfchap , 't geen in den jare 1506 van Krajinski aan den Keizer Maximiliaan den IJ. en het Duitfche Ryk wierd afgevaardigd; waarfchynlyk door Krafinski zeiven gefchreven; en eindelyk een aantal van Papieren en Verzamelingen van Handfchrift en, tot de tyden der Sigismunden behorende.
„ Ik fpoorde de Boekverzameling op van den verdienstelykcn Duigosz, en nam enige der Werken , door hem gefchonken, mede. — Uit ene grote menigte van gedrukte Stukken , baalde ik insgelyks de vermaarde Bybel-cditie van den Kardinaal Ximenes, in 6 Delen, die onder Philips II, volledig raakte; voorts het berugte en verboden Hoek van den Kanunnik Cichocki, tegen dc Ketters, 't welk in 1615, onder den tytel van Alloquia Ofiecen(ia, te Krakau gedrukt, doch zedert op ingebragte klagtert van den Engelfchen Gezant Gordon, wegens de daar in voorkomende lasteringen tegen Koning Karei VI. en Koningin Elizabeth , opentlyk verbrand , wierd. Nog bekwam ik twee Exemplaren van den Rechtsgeleerden Ja* nidiowkï, en bragt over 't geheel ettelyke honderden zeldzame Boeken mede, die den Wysgeren Aveik ten overvloede zullen verfchaffen. — Op myne reize naar de byliggende Steenkaolgroeven, vond ik in de Archiven tc Bedzyn, (digt by Krakau, aan de Silelifche Grenzen) het beroemde Univerfaal van Sigismund I. van den jare 1525. waar van ik het oorfpronkelyke aan den RyksMaarfchalk gezonden hebbe."
FRANK*



C *39 )
j
f r jM n k r r k. ;
Dc Könstenaar Palloy heeft de door hem vervaardigi n^cKnoidon van 'Yean Varoues Rousfeau en Mn atal t rel?rf C^ui&end beeldwerk^ Stenen van dfgriloopte Baftüle gegraveerd, aan de NwoodjVe^ derin- vereerd; welke-, daar op, in hare Zitting van 7 Octï er* oenoten heeft, deze beiden Stukken te doen plaatfen in de Vergaderzaal van dit wetgevend hghaam.
Dc Koningl. Maatschawy dep- Geneeskunde , te Parys , -hieH fc» o Au^. laatstl. hare openbare Vergadering, ta de £2v«? welke Zitting, door den aanhoudenden Gehcimfchryv^rTop-d wiefd, met een verflag, hoofdzakelyk van volgen-
""otïprysvrage, nopens het aandoen™ ***** middelen (*), welke in de Zitting van 12 rebr. op man onder toczeKinir van enen dubbelen prys van 600 1 v. was op ïefeven, war / wel gene voldoende Antwoorden mgekonien. fan welke de prys konde toegewezen
onder anderen drie Verhandelingen daar over ingckr.gen., waar 'van inzonderheid dc eerfte, zynde die van den Hr. Ro»z,e>, Stads Heel- en Vroedmeester te Mrecour,,** ™ £w*\tdecl was oü°-efteid, cn zo naby dc Vraag kwam, dat de Maat fel ppy den Schryver, by wegc van aanmoediging,, ene Mïai lePtcr waarde van een dubbelden Gouden Legpen^mg hadde toecrewezen: ook behelsden de belden overigen , de cen van den H °XL Geneesheer te Wetteren, in Vlaanderen (dc•Sfdf die reeds het jaar tc voren op enc ingediende VertodeUnTover het zelfde onderwerp een Prys van aanmoediging b|
SWtc Bolt , « vde nutStefchouwingc» en goede aanSngenfd t aan ieder van deze Schryvers, mede by wege "nÏÏ&ediging , een Prys ter waarde van een Gouden Lcg-
Ptn"^ SStiS^* gedane Vraag ft=cds int oog blyyen„Dc Maaucliapp) , S dedd ten einde den arbeid
leteLU- Lu &' la durèe, & geiles precautwns do.vent
« welke vergen men in agt te nemen hebbe, zo mede op te houden , als om ze te verleggen.)
Dc uitfpraak zal gedaan worden 111 de openba c Zitting in de Vasten Sn 1793- moetende dc Antwoorden, uittcrlyk voor 1 Decemb. 1792. ingezonden wezen.
_ C*) Zie deze Vrage in haar gehedD. IV. blz. 170. V» dit onsBiad.
„Op dc Vrage, in de Vergadering van art Aug. 1788. en in 'ie van 23 Febr. 1790. tot een Prys van 300 liv. opgegeven: >ver het gebruik van Zemelen, zó tot voeding als genezing der leesten {"') , waren gene voldoende Antwoorden ingekomen : ;chtcr hadde dc Maatf. een gedrukt JtaliaanschStuk ontvangen, ,vaar by de Vraag, in dc voornaamfte opzigten , beantwoord ivierd. Van dit Stuk is dc Schryver dc Hr. loggia, Hoogl. in ie Dier-GeneeskUBdc, tc Verceil, in Piemont, aan wien ene lanmoedigingsprys, ter waarde van een Gouden Legpenning, is toegewezen.
Dc Vraag, in de Zitting van Febr. 1790. opgegeven: nopens de Natuur en verfcheidenheden van het Maagfap by de Dieren (f>, mede niet voldoende beantwoord zynde: is dezelve op nieuw opgegeven , onder toezegging van een Prys van 600 liv. om, uittcrlyk voor 1 Dcc. 1792. beantwoord te worden. ,
Dc Maatfchappy, door enen ongenoemden , verzogt zynde, om" enc Prys.vrage van 600 liv. welke fonune door hem in handen van haren Thefaurier gefteld was, uitte fchryven over het volgend onderwerp: , ,
Indiquer les moyens les plus efficaces de tratter les Malades dont PEJprit est devenu alie'ne' avant Vage de h eillesfe, ( Aan tc wyzen, hoe best de lvders tc behandelen zyn, wier verftand, voor den tyd des Ouderdoms, verzwakt en my merend geworden is •) waar by de Schryvers byzonderlyk zullen dienen ftil te ftaan , op de oorzaken , den toeftand en de veranderingen van deze Ziekte, en op dc verfchillende manieren, van welken men zi°- ter genezing zal hebben te bedienen; met byvoeging ener toezegging van nog 200 liv. daar cn boven , aan den Schryver van het naast best bykomend antwoord;
Heeft zy aan dit verzoek gaarne willen voldoen : bepalende, dieWol-cns, den tyd, waar op dc Antwoorden op deze Vrage moeten worden ingezonden, uittcrlyk tot 1 Juny 1792. De Verhandelingen moeten, op cc gewone wyze, vragtvry gezonden worden ann den Hr. Vïcq iïJzyr, Secretaire perpetuel dc Societé, me dc la Tournon, No. 13.
Voorts wierd thans aan dc Hr. Sequin, ten blykc van het genoegen cn de agting der Maatfchappy, een Prys ter waarde van een dubbelden Gouden Legpenning uitgereikt , voor verfcheiden Verhandelingen over dc dierlykc warmte, de ademhaling, en ohzigtbare uitwaasfeming, zo van den huid , ah der longen, welke deze Scheikundige in de Vergaderingen, van tyd tot tyd, hadde voorgelezen.
Dit afgelopen zynde, las de Hr. Halle', voor den Hr.Mauduvt ene Verhandeling voor over dc Huishouding des levens, in dén mensch en in dc dieren befchouwd ; dc Hr. Andry, een uittrekzel van een verflag, door enc Commisfie van de Maatfchappy over dc natuur en behandeling ener Gierst-koorts, di- dit jaar, omftrecks Beauvais, geregeerd hadde; de Heer Veanrov enc Waarneming omtrent ene byzondere foort van Hartklopping; cn dc Hr. Doublet het flot van een verflag, op last der Directeuren van het Departement ƒ over dc Gevangenhuizen der Iioofdftad.
ne Heer Ficq-d'Azyr befloot deze Vergadering methetvoor-
lezen
(*) Zie dezelve breder als boven, tfj Hetzelfde Deel, Wad?, J94-
S 2



lezen van en: Loffpraak op den overleden Hr. Cullen, in zyn leven Hoogl. in de Geneeskundige praktyk tc Edinburg, cn buitenlands lid der Maatfchappy.
DUITSCHLAND en naburige Rykau
De nieuwe Scheikundige leer van Lavoifier, begint thans ook in Duitschland aanmerkelyk opgang te maken. Niet alleen zyn de Heren Schurer, te Straatsburg, en facquin, te Wenen, reeds, zedert enigen tyd, aan deZelve toegedaan geweest; maar ook word thans de Chemie aan de Hogefchool tc Göttingen, volgens die lcre, voorgedragen door den Heer Linck; en de Hr.. Girtanïter, die zich door verfcheidene Geneeskundige Schriften beroemd maakte , heeft ook onlangs aldaar een nieuw 'Fransch- en Hoogduitsch-Woordenbock der nieuwe Scheikundige Theorie uitgegeven, waar in hy alle Franfche j Kunstwoorden in het Hoogduitsch vry gelukkig heeft overgebragt. Deze Hooglecraar is zelfs zo zeer met de Theorie van Lavoifier ingenomen, en zo volkomen van der:zelvcr gegrondheid overtuigd, dat hy met dezelve niet al■leen zeer vele verfchynzelen dit het Planten- en Dieren•Ryk meent te kunnen verklaren; maar ook in ftaat te zyn om aan te tonen, dat in het dierlyk lighaam het water in zync beftanddelen gedurig' ontbonden, en weder uit die | beftanddelen zamengèfteld word; cn dat zelfs het zuur-irrakend beginzel, of het Oxygene der Franfchen , tevens den grond uitmaakt van het levcnsbeginzel van Dieren cn Planten. De Hr. Girtanner heeft, in het Intclligenz'blatt van de Alg- Liter atur-Zeitung van den 17 Sept. 'laatstl. bekend gemaakt, dat hy voornemens was deze zyne ontdekkingen, waar van hy reeds een voorlopig berigt 'heeft gegeven, in het Journal de Phyfique, in ene byzondere Verhandeling uitvoerig bekend te maken.
De Hr. G. T. Hoffmann, tot hier toe buitengewoon "Hoogl. in de Kruidkunde, te Erlangen, door zyne kruidkundige Schriften, cn vooral door zyne Hiftoria faiicum, cn Plantae Lichenofae beroemd, is tot gewoon Hooglecraar in de Genees- en Kruidkunde , te Qbtiingen , be 'roepen en aangefteld, in plaats van den overledenen Rid'der Murray.
NEDERLAND EN
Levden. Den 27. der afgelopen maand September, heeft dc Hooggel. Heer M. S. du Pui , aan 's Lands Univerfiteit alhier, tot buitengewoon Hooglecraar, in de Praktrkale Heel- en in de Verloskunde beroepen zynde, dien post opentlyk aanvaard, met het houden ener plegtige Redenvoering: De legum naturalium vi et ratione,
in ufvm artis Clirurgiaz et Obfletricia prudent er ad: hibendis, d. i. Hoe men zig, met omzigtigheid van dfe kragt en het beieid der Natuurwetten, inde Heel-en Verloskunde, hebbe te bedienen.
Voorbeelden van Verdraagzaamheid.
De Vorst van Anhalt Schaumburg, offchoon van dc Gereformeerde Kerk, houd echter een Luthersch Candfda; t als ondcrwyzer voor zyne Kinderen; ook laat hy hem dikwerf in de Hofkapel prediken. Toen, voor weinig Jaren r de Hofpredikers plaats Vacant was, droeg het Conliftorie hem de waarneming van dc Predikbeurten, op.
In dc Stad Diets; leven dc Luthcrfehcn en Gereformeerden in dc grootfte eensgezindheid en harmonie. — Toen de Lutherfche Predikant Touby, by zekere gelegenheid , afwezig was, wierd de Doop, door den Gereformeerden Predikant 'P~ollprac/it, voor de volle Vergadering, in de Lutherfche Kerk bedient.
By gelegenheid, dat 'er in dc Kerk van St. Louis du Louvre, tc Parys, waar in de Proteftanten thans vry hunnen opentlyken Godsdienst ocffenen, een picgtig Dankfeest gehouden wierd voor de gevestigde Conftitutie; was 'er ene bezending der Stads-Regering, met den Maire aan
't hoofd, by tegenwoordig. Ook is die Kerk telkens
met Roomsch-Cathülyken opgevuld.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en a n d e r-e schriften.
Frankryk. Recherches fur le tisfu muquex, ou Forgam cellulaire & fur quelques malad'es de la poitri/ie , par M. de Borden, Edition nouvelle gf corrige'e, 221 bl. in iavo,. Parys by Battien cn Croullebois. Het bekende werk van den Heer Bordco , heeft in deze nieuwe uitgave merkclyke verbeteringen ontfangen, door dcu Schryver zeiven, wiens naam genoeg is, 0111 dit werk aan te pryzen. Journ. Encycl.
Methode pour traiter les maladies; tres utile aux jeunes Medicins aux Chirurgiens & aux gens charitables, qui exercent la Medicine dans les Campagnes , par M. Vachier, 15 deeltjes in nvo. Parys by Mequignon en CroulleBois 1791. prys 15 livres. Volgens het getuigenis van de Medifche Faculteit van 'Parys , geplaatst voor het eerfte ftuk van dit werk, is hetzelve ccne zeer volledige en duidelyke aanleiding tot kennis en genezing van alle vo'orname ziekten, cn verdient volkomen lof en aanpryzing. Journ.. Encycl.
Duitschiand. Von Benekendof, Abhandiung von rlc'htiger Bedungung der Felder, verbesfert und vermehrt von C,
F- Ger'



r Germershaufcn, 146 btz. Svo. Berlyn, by Oemigke 1701. j Enc zeer uitvoerige en op ondervinding fteunende Lande-ouw- . kundige Verhandeling over het bemesten van Landeryen: welke . Verhandeling zekerlyk de volledigfïc is, welke tot hier toe over dié onderwerp het licht ziet. - Dc Schryver handelt eerst over het niesten in 't algemeen, den besten jaarstyd daar toe, de verfchillende hoeveelheid van mest naar dc verfcheidendheid van grond , de beste wyze van de mest op de akkers te verdelen, het aanleggen van mesthopen, cn het onderfcheid van natuurlyke en door konst toebereide mest. Vervolgens handelt hy uitvoerig over de eigenfehappen en nuttigheden van elk byzonder foort^van mest, voor verfchillende gronden en gewasfen , als de iloot-modder, mergel, ftraatendrek , zaagfpaneu , asch , gcblucshte kalk, puin , bloed , rottende dierlyke zelfftandigheden, roet, enz. jf, L. Z.
Scriptores neurologie! mir.ores, Jive Opera mïnortt ad Anatomiam, 1'hyjiologiam & Pathologiam nervorum fpeclantia t. L C. tab. ceneis; notas pasfim & indicein addidit C. F. Lttdwjg, Profesfor LipzenuV. 348 bladz. 4to. Leipz. 1791. Men vindt hier verfcheidene nieuwere en zeldzame Werkjes over de Zenuwkunde by een, van welke wy hier de Titels zullen affchryvèn: 1 en 2. Pfeffinger de JlruBura nervorum; 3. Baafe de 'gangliis nervorum; 4. Lobfteinde nervis duro:matris; 5. Metzger di nervorum primi paris hijioria ; 6. Soemmering de decusfatione nervorum optïcorum ; 7- Michal de quinto pari nervorum ■cerebri; 8. Birsch, Paris quinti nervorum encephali disquijitio anatoiwca.
Doclor Semlers letzte Aesferungen über religiofe Gegenflande, zwey Tage voor zynen Tode , herausgegeben von *4t B. Niemeyer , gr. Svo. Balie 1791. 2 vol. Dit Stukje is ten uitterften bclangryk voor elk, die enigzins met dc Gefchiedenis van Semler bekend is, >en weet welke verandering 'cr in zyne gedragingen plaats gehad heeft, zints de berugte Bahrdï te voorn fchyn kwam; toen de grote verdediger der Godgeleerde vryheid in denken en fpreken een Voorftander van Kcrkelykc bepalingen wierd, ja zelf in 't einde enc Verdediging van het Religions-Edibl heeft gefchreven.—Van dc hand van enen Niemeyer kan men een getrouw en opregt verhaal verwagten.— Hymcld ons 's mans denkwyze over den Godsdienst van Jezus, waar in ! hy betuigde alleen rust te vinden; waarom hy wenschte,dat het wezen van dien Godsdienst meer en meer gezuiverd wierde van alle menfehelyke byvoegzels; en den braven Niemeyer met ernst vermaand, daar toe alle pogingen in het werk te ftellen. Th\ Ann.
Volflandige EidWtung in den Brief an die Bebraer, wor in^ al/e und neue Meinungen uber aechtheit, kanoniciteit und Grundfprache desfelben, aufs neue kritisch geprünft find, und worin der Werth des ganzen briefes ndher beflemmt wlrd; von M. TVemer, Carl Ludwig Ziegler, (thans Prof. Théolog. te Göttingen.) Göttingen 1791. 294 blz. De Geleerde Schryver van dit werk heeft voornamelyk ten oogmerk, om de Inleiding van Storr, voor dc Verklaring van den Brief aan den Hebreen geplaatst, ter toets te brengen, ftorr had beweerd: 1. Dat men in de Oostcrfche Kerk algemeen Paulus voor den Schryver hebbe gehouden. 2. Dat het gevoelen der Westerfchc Kerk, dat Paulus niet de Schryver van dezen brief zy,niet het oorfpron-
jelyk gevoelen dcrzelvc geweest zy, maar eerst in de tweede £euw, misfehien door Mardon, ö'trtftaan zy. 3. Dat 2 Pctr. II: 15. ten bewys verftrekte , dat Paulus dien brief gefchreven. hebbe, en wel waarfchynlyk aan Galatifche Christenen, waar uit raen de reden zou kunnen afleiden, waarom de brief geen opfchrift heeft. Deze drie Aanmerkingen worden door den geleerden Schryver wcf.erlegd met redenen, die vry bondig zyn, en dc aandacht vah alle Liefhebbers van de Studie des Bybcls verdienen. Th. Ann.
Joh. Chrifl. Friedr. Schulz Amnerkungen, erlnnerungen urd zweifel über des Br. geh. Jufiz-R.aht Michaëlis Amnerkungen fur ungelehrten zu feiner ueberfetzm.g des Netten Teflaments. Halle, erftcs Stuk, 1790. zwcites 1791- U4 bladz. in 4to.
Men vind Hier' een breedvoerig onderzoek van de gcioelcrs door den Heer Michaèlis, over het N. Test. te berde gebragt. Bj zonder houd dc Heer Schulz zich by de Verklaring van de Verzoeking in de 'Woestyne, van de zogenaamde Bergpredikatie, van de Bezetenen, cn van den Geraakten. Matth. IV: -5—7. VIII: 28-34. cn IX: 1—8. het langst op. — In 't gemeen is de Heer Schulz wat al tc breedvoerig, vooral wanneer zyil oogmerk is, om dit werk tot bet einde toe, op dezen voet, door te lopen. Intusfehen verdienen zyne Aanmerkingen ene nadere overweging cn ' vergclyking met die van den Heer Michaëlis; en vooral kan dit werk van' dienst zyn voor mingcöeffenden , die uit hoogachting voor den Schryver gevaar lopen, om zyne gevoelens onbeproefd als waarheid aan tc nemen : terwyl hun hier gelegenheid gegeven word, om, met enen gcoeffenden Gids, dit werk te onderzoeken. Th. Ann:
Nederlanden. Volledige Befchryving van alle Konsten,. Ambagten, Fabrieken, Trafieken enz. met platen, zesde, zevende cn agtftc Stuck. Dordrecht by A. Blusfë en Zoon 1791. De uitgevers van dit zeer nuttig werk varen voort methetzehe niet alleen in t licht te doen komen, maar ook aan het zelve de meest mogelykc volkomenheid te geven; zo dat het niet alleen , wegens den geringen prys, voor een ieder veel gemakkelyker te bekomen is, maar ook, wegens de oorfpronglyke Verhandelingen van Ncderlandfchc Geleerden, en de aanmerkelyke Byvoegzclcn tot dc Vertaling , uit dc beste buitenlandfche Werken, buiten twyfiel de voorkeur verdient boven de zo kostbare uitgaven van diergelyke werken 'in de Franfche en andere talen. Wy vertrouwen derhalven , dat het de Uitgevers fteeds aan gene aanmoediging en onderftcuning van onze Landgenoten zal ontbreken , om in dezen Zo nuttigen arbeid voort tc gaan ; daar het niet alleen voor elk weetgierig mensch van belang is, enig onderrigt te bekomen, omtrent dc wyze van bereiding van die zaken,°welke hy dagelyks gebruikt en voor ogen heeft, maar daar het ook niet misfen kan , of elk Konstcnaar , Handwerker, Fabriekcur en Trafikcur zal in het beloop van dit werk .vele zaken aantreffen, die hem of een nieuw licht over dc theorie zyner konst zullen verfchaffen, of ook aanleiding tot verbetering van dezelve zullen kunnen geven.
Het zesde ftuk bevat ene oorfpronglyke Nederlandfche Befthyvan het Boutskolen-branden, door den eerwaarden en beroemden Martinet, zoo als hetzelve op cenige plaatfen van het Graaffchap Zutphen wordt uitgcocflend, cn aldaar eenen voorS 3 m'



< 142 3
namen tak uitmaakt van inlandfchen Handel, wordende cr jaarlyks uit hetzelve Graaffchap , ongeveer , dertig Scheepsladingen, elk ter waarde van 550 Guldens, verzonden, behalven [het geen, met wagens of karren, naar naburige Kopermolens en Yzerhuttcn vervoerd wordt.
In het zevende ftuk befchryft dc Heer Kasleleyu de Zeepziedery, mcerendecls volgens dc werken van Duhamel, Halle cn H7eber, zoo als dezelve, voornamelyk in Frankryk en Duitschland, ten opzigte van dc verfchillende foorten van Zeep , geoefend wordt; waaragter de kundige Schryver eene beknopte befchryving geeft, van de bereiding der gewone of groene Zeep ïn ons Vaderland.
In het agtftc ftuk, geeft dezelfde ervarene Scheikundige ene befchryving van den Zydcverwer; naar het Fransch van Macquer, vermeerderd met verfcheidene aanmerkingen en aanhangsels. Het eerfte dezer aanhangfels behelst een verflag van Troeven wegens het verwen van Zyde, door middel van Salpeterzuur, door den Hoog!. J. F. Gmelin, gevolgd door aanmerkingen van den Heer Kasteleyn, die dc proeven van Gmelin herhaald en vermeerderd heeft. Het tweede aanhangfel bevat Beredeneerde proeven over het verwen van Scharlaken , door denzelfden Heer Gmelin.
J. Tieboel Disfertatio inaug. exhibens Obfervationes /juasdam pharmaceuticas, patrite prtefertim Dispenfatoria fpeclantes. Groning. i7Qf.j 83 bladz. Svo. De Schryver , Zoon van den beroemden Groninger Scheikundigen en Apotheker B. Tieboel, geeft in deze zyne inwydings-verhandeling, by gelegenheid zyner bevordering tot Doctor in de Geneeskunde aan dc Hogefchool te Groningen verdedigd, enige zeer nuttige waarnemingen cn aanmerkingen, ten opzigte der bereiding van enige <ler meest gebruikelyke fcheikundige artzenyen. Met veel regt lclaagt dc Heer/ï\ , in het begin dezer Vcrh. , over het gebrekkige en onvcdlédige van onze inlandfche Apotheken of Dispenfam-ia. cii wy kunnen niet nalaten van ook by deze gelegenheid onzen wensch te uiten , dat ons Vaderland welhaast eens moge verrykt worden , met een of meer nieuwe dergclyke Apotheek-boeken , welke naar de latere ontdekkingen in de Scheien Artzenymcng-kundc ingerigt zyn. Men mag deze waarneemingen van den Heer T., met regt aanmerken als nuttige by«Iragen tot zulk een Dispcnfatorium, welke "alle verdere aanmoediging verdienen. De Geneesmiddelen, over welker bereiding dc Hr. T. hier handelt, en waar van hy de beste wyze van bereiding, zo uit zyne eigene ondervinding, als uit de beste Scheikundige Schryvers, opgeeft, zyn de Tartarus emeticus, Kermes minerale, fulphur duratum antimonii, Mercurius dulcis, Mercurius fublimatus corrofivus , Mercurius pracipitatus albus., et ruber, fal Ebshamenfe, fal polychrestus en Tartarus Vitriolatus, fal de Seignette, Flores falis Ammon. martiales , Tinctura ftmplices, Laudanum liquidum, Cf Laud. liq. Sydenhami, & Elixir Proprietatis Paracelfi. Dc Schryver noemt aan het einde zyner Verhandeling nog verfcheidene andere door dc Scheikunst bereid wordende Geneesmiddelen op, welker bereiding naar zyn oordeel, ook voor jnerkiyke verbetering vatbaar zoude zyn; en wy hopen, dat zyn Ed. tyd en gelegenheid zal vinden, om zyne aanmerkingen, over deze cn andere Geneesmiddelen, aan het publiek mede te ë«len; waartoe het intusfehen best zal zyn, dat de Schryver
dr Nederduitfehc taal yerkieze, cn. op deze wyze ook van meer algemeen nut te kunnen zyn.
NA RIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handelen scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
By het Bank-Comptoir, tc ylltona, is, op last en voer rekening van zync Koningl. Majefteit van Denemarken, ene Negotiatie van 560,000 Rthlr. Species, tegens transportable Annuiteitsbriefjes, rentende jaarlyks 4 pCt. geopend, om te dienen ter aflosfing van buitenlands opgeno mene Kapitalen: welke Negotiatie, in 28 Jaren, telkens met 20,000 Rthlr. te beginnen met 31 Decemb. 1792. zai worden afgelost.
De Intekening gefchicd by het opgemeld Bank - Comptoir, en zal van 1 Nov. eerstkomende, tot 1 Jan. 1792. open ftaan: ook worden de jaarlykfche renten, met den laatften December van elk jaar betaald.
Philadelphia, 23 Augustus. ,,De Actiën van onze nieuwe Bank, worden reeds tegen 200 Dollars verkogt..
„Ene Sociëteit tot aankweking van Manufa&uren, is reeds zo verre tot ftand gekomen, dat zy, in de aanftaande Zitting van het Congres, Octrooi zal verzoeken, en zig dan in "tien ftaat van NieuW-jerfëy nederzetten. Het Kapitaal daar by ingetekend, bedraagt reeds 120,000Dollars."
Men verzekerd, dat de thans geëindigde Oorlog, tusfehen de Porte en Rusland, aan de eerfte, niet minder dan 400,000 Menfehen, 400 Mill. Piasters en 4000Stukken Kanon gekost heeft.
Volgens opgave der Engelfchen zyn 'er, dit jaar, niefc minder dan 1500 Boeren, uit Schotland, naar Noord-Amerika verhuisd.
Parys, 17 October. De Municipaliteit of Stadsregering van Parys, heeft, ingevolge van een by haar genomen befluit, op het Voorftel daar toe van den Prokureur der Gemeente, den Heer Cahier de Gerville, twee Gouden Medailjes, ter waarde ieder van 600 liv. uitgeloofd, aan den genen, die, voor February eerstkomenden, een en ander der twee volgende Prysvragcn best zal hebben beantwoord :
1 ,, Welke zyn de beste middelen, ter beftelling der Regering ftaande, om, in Parys, de pogingen der naarftigheid ter invoering van allerlcy Fabrieken, aan te moedigen ?"
2. „Welke zvn de beste middelen, ter beftelling van
de



C i43 >
de Re'^erirrg -ftaande, om aan deze Hoofdftad alle voordelen te bezorgen, welken men verwagten kan van den Handel in 't algemeen, naar mate van hare lwein°- en sefteldheid, het aantal en het karakter harer Imvoneren, en van hare betrekkingen tot de Departementen van dit Ryk, cn dc vreemde Volke-
Wordcnde, zo wel Uit- ais Inlanders genodigd, om , daar op, voor 1 Fcbruary 1792. hunue Antwoorden, zo als gewoónlyk, in te zenden ter Secrctary der Regering, te^en uitkering van een Recipis; zullende, by wege van Jccesht, nog 4 Gouden Eerpenningen, ieder van 300 liv. aan de vier naast beste Verhandelingen, over de ene en andere Vraag, vereerd worden.
Over den tegenwoordigen Siaat der Fabrieken en Handwerken, in Spanje.
( Getrokken uit de Nederd. Vertaling van G. Aciienwall 's Staatkundige Verhandeling over de tegenwoordige voornaamfte Ryken en Volkeren van E'iropa.)
Welk een vlytig Volk dc Spanjaarden in vroegere tyden ook waren, is egter hunne werkzaamheid, zedert de twee laatfte Eeuwen, dermate afgenomen, dat het Ryk allcngskens van alle Handwerken ontbloot wierd. Zommigen befchouwen dit verval voornamelyk als een gevolg der ontdekking van Amerika; doch anderen fchryven het aan andere oorzaken toe. Wat hier ook van zy, reeds in het beo-in van deze Eeuw deed Philips V. enige pogingen, om de Handwerken op nieuw aan den gang te brengen, door zynen Onderdanen Inlandfche gewerkte Stoften tot kledcrdragt aan te pryzen, en den Invoer van Buitenlandfche, zo veel die gemist konden worden, te verbieden. Ferdinand VI. bragt hier aan vervolgens al mede niet weini" toe: doch men vorderde ten dezen wel het allermeest°ondcr de Regeringen van Karei 111 en IV. welke laatfte, dc tegenwoordige Koning, zig byzonderlyk bcyverd,om, door alle middelen, de Fabrieken te docnbloe-
^In^evolgevan deze aanmoedigingen ,vind men reeds, in Spanje, een goed aantal van Wollen-, Zyden- cn LinnenWeveryen. ■■ , .
Te Guadelaxara is een grote Koninglyke Laken-babriek, Fabrica de fan Ferdmando geheten, naar een Dorp van dien eigen naam, 3 mylen van Madrid gelegen, alwaar deze Fabriek het allereerst was aangelegd. Dezelve geeft de kost aan meer dan 40,000 Zielen (*),
(*~) BV een vorig Berigt, in onze No. 164. aangaande deze Fabriek , tldaar verkeerdelyk die van Guadolarcara geheten, word dit getal fiegts op 24,000 aangegeven.
en leverd de fynfie Lakens. Andere Wolle-Weveryen vind men in Segovia, te Escaray, in Biscaye, in Barcelona, in het Koniglyk Valencia en elders. De Fabrieken van Zyde Stoffen bloeycn het meest in Valeticia, Barcelona, Servera, Madrid, Sevillien, en verfcheidene andere oorden des Ryks. Men rekend alleen de Zyde, die in Valencia verwerkt word, op 3 Mill. Piasters. In 1785 wierd, tot geen gering nadeel voor de Provincie Langnedoc, de Invoer van alle Franfche Zyden-Kousfcn verboden. Dit gaf een nieuw leven aan de Inlandfche Kousfen-Fabrickr gelyk ook die van Katoenen Stoffen , byzonderlyk in Candonien, fterk zyn toegenomen, zedert het verbod van alle vreemde Katoenen-Stoffen, niet alleen in het Ryk zelve, maar ook in deszelfs Amerikafche bezittingen , cn den verleenden vrydom van inkomende Regten, vooral het ruwe Katoen, dat uit Amerika in Spanje gevoerd werd.
Te St. Ildefonfe is een aanzienlyke Glasblazery, alwaar de fraayfte Spiegels, zelfs tot de grootte van 133duimen in lengte en 65 duimen in breedte, nevens andere Glaswerken, vervaardigd worden. Te Madrid maakt men Porcelein , fraaye Tapyten, als mede Zilveren en Gouden Stoffen: de laatfte worden1 ook in Valencia en Servera gereed. By Ronda, in Andelufien, word Yzer, Blik, en in Biscayen, en meer andere Provinciën, allerleye foorten van Metalen bearbeid.
In den jare 1787. telde men in het gehele Ryk 39,75° Fabrikeurs, en 270,989 Handwerkslieken.
PRYS DER GRANEff.
ROGGI. H«Lm«, TARW. H»t Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 92211a Poolfe bonte en witte i<5cai8s Koningsberger .. . poano Dito rode . mai75 Pomraer, Colb. en Stett. ■ —
Warder, Heugfe en Elb. is;ai75 GARST,HAVüR,BO£KW. Koningsberger . . 145 a 16; Vriefche Winter . 7*892 Vriefche . . 140 a 172 Zeeuwfche Overm. . 80 a 93 Bovenlandfche . 160 a 170 Brouwhaver . . 6537»
Voorlandferode . 130 ai6; Boekw.Amesf.enGooil, L.
Zeelandfche . . 168 a 185 ] Dito Brab. en Vlaamf. L.
o l y , TRAAN EN BAARDBN.
Koolzaad, Zecuwsch en Raapoly, d'Aam /35fa3<j
Overm.'tLast c<33a36§ dito'Lyn . . . ƒ 35-4*36
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 46 a4Ö
van 5 fch. . . J 6ja 7f Walvisch Traan, 'tquart.
Hennipzaat . . j 6a 7 van 12 Stek. . ƒ78379 Pito rode . . ƒ 5°a5i
WIS*



C 144 >
WISI8L-C6ÜRS.
Madrid op Ufo van | Londen, zigt § 38,1,38
2 maand. §, 95! dito op 2 m. . fj 37,10,9
Bilboa % 95F 1 Hamb. zigt . ft. 34^
Cadix . . $ 95I dito 2 m. .ft. i#f|
Sevilicn . . $ 95s Altona.zigt ft. 34!
Lisfabon . . % 53 dito 2 m. . ft. 34r? ,
Venetien . . & 915 Breslau,6 w. dat. ft. 44i
Genua . . C 85é Wenen, 6 w. dat. ft. 34^
Livorno . . . ^9^1 Antwerpen pCt. 4 vcrl.
Parys, 2 m. . . 4 44 Gent . . pCt. 4 verl.
dito zigt . . § 44I Brusfel ^ . pCt. 4 vcrl.
Bourdeaux, 2 m. . % 44ï Zeeland" . pCt. 3 verl.
dito, 1 m, . . % 44I Rotterdam pCt. J
*■}* ,vi»sn;.^Mm^** ros »•' ~ c"i%i^*\^fyA
specie-cours.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. d£a 7
dito, per banco .... pCt.
KieuweDuk. per ftuk ƒ 5, 7§ Nieuwe Louis d'or 11,5,11
Oude dito . .' ƒ 5> 6 Zonne Piftol. . ƒ11,4
Franfche Piftol. . .ƒ9,6 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 6 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb dito . .ƒ9,6 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,13
Spaanre dito . .• ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ 25, 8
Guinies . . . fn,n Agio van de Bank J pCt, Souvereine . . Ï'i5ai4
Amsterdam, den 24 Odtoj. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laasrvcrlopene Week, is pfcwecst: te Amfterdam 14C: cfi in de laatstvoorgaande Week aldaar 163, in 'sHa/re 17, en te Haarlem 11 , onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
Volgens de laatfte Berigten van Kon.ftantinopeïen jb'ceF aldaar "en in den'omtrek dc pest nop; h-erfclien: maar in Egypte woedde dezelve'zo hevig., dat 'er, in de Iloofdftad alleen, reeds 2 maal honderd duizend menfehen door WEggéflcept waren. Oo het Eiland Morea, hadden de msesfe.'Inwoners, om die plaag te ontwyken, naar elders de vlugt genomen.
Te Haarlem, by P L A A T en L O O S J E S.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN
jsn BERIGTEN.
Den 27 September, des avonds omtrent 9 uren, gevoelde men, op het Eiland Jerfey, ene Aardbeving, die wel op de ene plaats fterker dan op de andere zig liet befpeuren, doch overal verzeld ging van een dreunend geluid, niet ongelyk aan het rollen van Wagenwielen op grote ftenen. Op het naburig Eiland Chofe hadde men de fchudding insgelyks gevoeld. — De lucht was op dien tyd ongemeen helder, en 'er woei een zagt koeltje uit Bet oosten.
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van 9 tot 15 Oótob. 1791. te. Hamburg.
fHoogfteftand 27,10*. deni2den. Barom. < Laagfte . . 27, 7|. den nden.
L G emiddelde der gehele Week 2 7,8,41.
Therm. fHoogfte ftand 13°-. 's Midd. van den i2den. Reaumur. < Laagfte . . i°. 'sMorg. van den 9 en I5dcn. (_ Gemiddelde der geheleWeek 11,3 gr. Heer/chemie wind Z. W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek | 1791 me- kel'e'r. der i luchtsge-
Oct. ter. Noord. Zuid. wt\d. | strIpheid.
( 29- 3f 54| 54 z. t. w. 1 'S Morg. vroeg don-
19. < 29. 3 59Ï 58 I der, verder betrokkv
( 29. 3-| 51 50 z. I wat regen.
C20. oï: 5| 57 z. w. 'sM.hardeT^eTd.
20. ^ 29. o 61 68 z. wolk. zeer'harde w.' (_29. o 56 56 z. 0. 'sA.weerl. en buyig.
("28.1rf 54I 55 z. wolk. Nam. een zeer
.21. < 28. li 6l| 64 7.. z.w. zw.rcgenb.met djn-
(_28.11! 53 53 z- r-w- dsr: verder buyig»
f29. c4 5)1 51 s p. w.
22. <20. oï 554' 54 z. z. w. buyig, zeer harde
iS 53" 53 w. ' WI"d- "
("29. 4I 48 47 W.N. W.
23. -! 29. 6 49!- 49 N. w. buyig.
f29 • 83 5'f 49' n. t. w.
f29.10 4I5 42| n. W.
Sj}.< ag.'löiï 48É 64 —: weinig b,uyen.
( 29.nl 4° 38 z. w.
f29.11§ I 4° 40 z. z. w.
' ,," ,_t -, .. .. n helder,'s Avonds 2,. 129.11 47? 57 z- Z, 0..
(j^.iof 1 41 i 42



I79L Na 17S'
JLGEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN MI N-G E O EFFENDEN
Vrydag den 4. November.
BERIGTEN..
NEDERLANDEN
SJ^fee aerlem. Betreffende het Woordenboek der
ITT jl Nieuwe Scheikundige Theorie, door Dr. C. AJ- lf Girtanner, van 't welk wy in ons laatstvoorgaand No. gewag maakten •, zynde in dit jaar te Berlyn uitgegeven, onder den tytel van: Neue Chemifche Nomenklatur fur die Deutfche Sprache, kunnen wy nog berichten, dat dit werk het Franfche origineel, met opzigte der wysgerige naauwkeurigheid, overtreft. Dit getuigenis durft Dr. Girtanner 'er zelfs van geven, gemerkt hy dc grootfte verdiensten deswegen den Hr. van Jacquin, den jongen, toefehryft, met welken hy dit onderwerp in Parys heeft bearbeid. Dr.
Girtanner befchryft daar en boven, in de Voorreden, twee Proefnemingen over de zamenftelling des Waters, van den Hr. Lavoifier; -ene derde van den Hr. Portin; ene vierde van den Hr. Sequin; en ene vyfde van gemelden Hr. van Jacquin: benevens een, op Keizerlyke kosten, vervaardigd Werktuig, waar door men, in tegenwoordigheid van den Schryver cn andere Natuuronderzoekers, het allerzuiverfte Water, zonder enig bygemengd zuur, verkreeg. Dit Werktuig, door den Hr. Frontm vervaardigd, is enkelvoudiger en volmaakter dan 't gene door den Hr. Lavoifier befchreven is: de Ontvanger kan
if| cub. Gas bevatten, en kost 360 Ryksd. Dezelfde
Kunstenaar arbeid thans aan een ander diergelyk Werk-
VII. BIEL
tuig, voor rekening van den Koning van Spanje, 't welk 5 cub. Gas bevat, en 2500 Ryksd. kost.
De Liefhebbers van Wetenfchappen, en de bezitters of aanleggers van aanzienlyke Boekeryen, zullen eerstdaags nieuwe gelegenqeid vinden, om hunnen Letterfchat te verryken, met ene verfcheidenheid van de kostbaarfte en fraaifte Werkem, als mede met de zeldzaamfte en belangrykfte ongedrukte Stukken, door de op handen ftaande openbare Verkopingen, zo van de uitmuntende Bibliotheek des overledenen Oud-Raadpenfionaris van Holland, Mr. P. van fileiswyk, als van ene ongemeen kostbare en zeldzame Verzameling van Manufcripten, nagelaten door wylen den Keizcrlyken Staats- en Finantie-Raad J. de Witt, te Brusfel, en voor 't merendeel afkomstig uit de Nalatenfchap der beroemde Hollandfche Gebroeders J, en C. de Witt, van welke ene en andere de gedrukte Catalogus, zedert enigen tyd, het licht ziet.
Die der Bleiswykiaanfche Boekery, waar van de veiling in 's Hage, door de Boekhandelaren J. Thierry en C Menftng, van Cleefen B. Scheurleer , op den 7 dezerlopendemaand November een aanvang zal nemen, beflaat 2 delen in 8vo. en vervat een aantal van 5697 Werken , in onderfcheidene Formaten, en in genoegzaam alle vakken van Wetenfehap, waar onder dat van de Wysbegeerte, Gefchiedenis, en Staat- cn Letterkunde, hier zo volledig, als maar zelden, voorkomt, en ene uitbundige menigte van de fehoonfte en kostbaarfte Werken opleverd. Agtcr dezelve volgd nog een lyst van een goed aantal zogefchrevene als gedrukte Inlandfche Staatspapieren.
T De



De Catalogus der Mam ij "erwten,. boven genie: d'., welker openbare Verkoping den aiften daar aan volgenden, «Jjor de Gebroeders Honkoop, ,te Lcyden „ ftaat gehouden te worden, is van ongemeen belang voor den liefhebberen en bcoeffenaren der Gefchied- en Staatkunde, byzou derlyk'die van ons Vaderland, als vervattende ene allcrkeuclykiie Verzameling van gefchrevene Stukken, meestal betrekke!vk de Neder7. Gefchiedenisfen, .fSecrete cn andere Refolutien en Staatspapieren, voornamelyk Milten d betreffende, van genoegzaam dc vroegfte tyden onzer Republiek, tot den jare 1777. waar by nog komt enc zeer fraaye Colleöie van 15 Boekdelen in Folio,, met Franfche, zo Generaliteits als Provinciale Memoires, op groot papier, zeer net gefchreven, en keurlyk ingebonden ; als mede een reeks van Franfche Journalen, der onderfcheidene Regeringen van Lodewyk IX. of van het jaar 1226 af tot Hendrik II. of het jaar 1559. benevens Parlements Registers en andere Stukken ... allen, in 4to. formaat.
Als enc Bydrage rot de bewyzen, Welke- de hedendaagfche Delfftof-kundigen by brengen tegen den Vpjfcanifchen oorfprong der Bafalten, kan men ook aanmerken de waarneming van Vmc. Bozza, wegens egte Bafalten uit het dal van. Ronca, waar in hy verfteende ScheipDieren ontdekte', en welken hy befchreven heeft in het XIL Deel der Bibliotheca. fifica d'Europa rvan Brugnatelli,
NIEUW UITKOMENDE BOEKTE N- , AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTKN.-
Italien. Globus ccelestis Cuflco Arabicus Veliterni Mufei targicmi. lllufiratus a Sim. Asfemanno &c. Padua, gedrukt 111 het Seminarium 1790. 235 bladz.. ia 4tc met. 3 pi""1- Dlt werk bevat ene voor de Sterrekundigen belaHgryke befchryving van de oudfte Hemelglobe in Europa, zynde dezelve m 't jaarder Hegira 022. (d. i. volgens onze tydrekening in't jaar 1225) vervaardigd door den Sterrekundigen Caisfar, op bevel van Muhammed Alkamel, zesden Koning Van Egypte: welk zeldzaam ftuk bewaard wordt in het Cabinet van den Kardinaal Morgia, te Velletri. Voor deze befchryving heeft dc Hr. Asfemann gevoegd ene Gefchiedenis van de Sterrekunde onder de Arabieren,. derzelver oorfprong, voortgangen werktuigen, weiJee zy gebruikt hebben. Agter de befchryving der Hemelglobe \ eigen twee Brieven van den beroemden Abt Toaldo tot nadere opheldering dier befchryving^
Groot britannien. Zt Treatife on the iigeition of Food by G. Fordyce, London 1791, by Johnfon, 204. bladz, Jvo, Deze Verhandeling over de fpysvertering van den beroemden Engelfchen Schryver,. bevat vel* proefnemingen van belang, zo wel nieuwe, als herhalingen der proeven van Spallanzani.. Pe Schryver wykt wel in sommige opzichten geheel
af van andere Geneeskundigen ,. zonder dat hy echter altyd genoegzame bewyzen voor zyne meening bybrengt. Zo beweert' hy b. v. dat in den natuurlyken. toeftand nooit lucht in de maag of ingewanden voor handen zy >■ dat het fpeekfel van weinig
of genoegzaam geen nut is in de fpysvertering, enz. Doch
niettegenftaande vele 2eer vreemde,. halfware en fophistifche onderftellingen en gevoelens, welke hier voorkomen, bevat dit. werk toch zo vele gewigtige cn nieuwe zaken , dat het van alle natuurkundige Artfen met nut. zal. kunnen geleden worden..
, Duitschland. Co tiet!'o Disfertatibnum SeleEtarum in i variis Fvederati' Belgii Academiis e.iifarun:, ad omriem Medicina partem pertinentium, quam imprimis curavit tV. IK. Janfen, tom. t. Dusfeldorp 1791. 266 tlz. 4to. Vdgcns de Voorrede, zullen in deze Verzameling, van uitgezogtc Gene:skundige Disfertaticn van onze Ncderlandfche Hogefcholen, alleen de zulken geplaatst worden, die zedert het jaar 1770 zyn uitgekomen, en. zo door hare waarde als zeldzaamheid uitmunten. Dif deel bevat de volgende Verhandelingen: 1. Juliaans, de Refina Elaflicd, Utr.1780. 2. J. T.van dè Kasteele, de Andlogia- inter lac et fanguinem, Leid. 1780. 3.. F. hV. van de Leurs, de bilis indote ejusque in chylificatione utilitate, Gron. 1783. 4. A. van Papendorp,. Obfervationes de Ano infant ttm imperjorato,, Leid. 1781. en 5. J. P. Ermerins , de febr e puerperali pro f.rgulari fpecie non habenda, Leid. 1782. A. L, Z.
J. Arnemann Entwurf einer prablifchen Arzney mitïellehre. 1 theil. Göttingen 1791. 432 blz. 8vo. Deze nieuwe Materia Medica is, wegens dc oordeelkundige keus der Geneesmiddelen, en derzelver Therapcutifehe vcrdeeling, volgens de verfchillende kragten,. zeer aan tc bevelen. Jn dit eerfte Stuk handelt de fchryver volledig van de inwendige middelen ,.wclkc hy dus verdeelt: 1. d'netetifche. z.verfappende of verzagtende» 3, oplosfènde of verdunnende. 4.. verfterkende. 5. prikkelende. 6. krampftillende en rustverwekkende. 7. bederfweerende. 8v braakwekkende. 9 en. 10. Ontlastmiddelen, tot welke ook de wormdryvende behoren. 11.. fpcekzelverwekkcnde. 12. zweetdryvendc. 13. pisdryvende middelen-. 14. aanwending van Electriciteit cn dephlogistieke lucht. 15. Magnetismus. De optelling der Geneesmiddelen is naauwkeurig, en, naar 't fchynt„ volledig, ook is dezelve reeds verrykt met dc nieuwst ontdekte Geneesmiddelen; by v. Geoffraa Surinamenfis. Cort. Anguiturte. Terra ponderofe falita enz. A. L, Z.
Oekonomifche Auffdtze von G. T. tVehrs, Schwerin en Wismcr by Bödner, 1790. 582. bladz. Svo. Dit werk bevat 23 verfchillende Verhandelingen, meest tot de Oeconomie ert Landbouw betrekkelyk, en waar van zêcr vele met genoegen en nut kunnen gelezen worden, voornamelyk die over de ziekten der Varkens en der Ganzen; over. het nut van fleenkolen en turfasch en van roet voor dc Landeryen; over bereiding van Azyn uit allerlei Vrugten; over het aankweeken van An* jelieren ; over de uitroeijing der Aardvlooienen Aardwurmem en over- de aankweking van de Sibcrifchu Erwtc-boom 'of Robi* nia Car.agana,. A, L, Z,



KèdêRLANdkn. Na&elaten Werken van Fredrik^««II. Koning van Pruisfen, uit het Fransch vertaald, IV. Deel 379 urz. 'in gr 8vo. Te Amfterdam , Dordrecht en Leyden, by J. Tntema', de Erven P. Meyer er. G. Warnat s, P. B/usfe' en L. Verdingh, 1790. met Privilegie, prys ƒ 2-4- : D« Deel behelsd de rest der merkwaardige Gefchiedenis van den Zevenjarigen Oorlog, gedurende den Winter van 1759- tot aan het einde vaft dien verwoestenden Kryg, by het aangaan van den Vrede in het voorjaar van 17Ö3. De Koninglyke Schryver, op den zelfden mcesterlyken trant voortgaande, met zyn begonnen verhaal, in het voorgaand 3de Deel; zullen wy, zo als wy met opzigt tot den inhoud van dat Deel gedaan hebben , ook wederom de voornaamfte byzonderheden, hier voorkomende, onzen lezeren mededelen.
Vrugteloos waren 's Konings pogingen, gedurende den Winter van 1759 geweest, om, of zommige nog ftil zittende Mogendheden ter zyner hulpe over te halen, of zig van enigen zyner talryke vyanden, door een gemaakt verdrag, te ontflaan: cn de Pruisfifchen moesten dus in den Veldtogt van 1760. met een gelyke overmagt van de laatften, als te voren , kampen. De Keizcrlyken openden denzelven, door, met twee onderfcheidene legers onder Daun en Laudon, in Silenen te vallen; alwaar de laatfte weldra den Pruisfifchen Generaal Foucquet een gcvocligen flag toebragt, en daar op Glatz hield ingeflotcn. Zo «is de koning uit Saxen op weg was, om het een en ander voor te komen, ontfing hy de nadelige tydjng hier van: waar (op hy, naar Saxen te rug trekkende, om, waar 't mogelyk, het geleden verlies op de Keizcrlyke,aldaar onder 'den Generaal Lasey geUiven, tc verhalen, enen vrugtelozen aanval op Dresten.ètcA. Deze mislukking, gevoegd by de verovering van Glatz, en het belegeren van Breslau, ooor Laudon, deed hem,, «p nieuw, met zyne magt naar Silcfien trekken, om de verdere verovcrigen der Keizerlyken aldaar te ftuitten, en derzelver vereniging met de aanrukkende Rusfen te verhinderen.—ündertusfehen hadde Prins Hendrik reeds fpocdig Breslau weten te ontzetten : cn het gelukte den Koning de bende onder Laudon te flaaii, vcor dat deze zig met Daun konde verenigen, als mede om de Rusfen van den laatften verwyderd te houden. Hy verenigde zig hier op met Prins Hendrik : doch dc beiden 'Legers Jeedden voorts niet dan vrugtelozc togten cn tegentogten : tot dat de Oostcnrykers en Rusfen het op enen anderen boeg wendden, en, in weerwil van 's Konings pogingen, om zulks voor te komen, in de Kcurmark wisten in te dringen, <n Berlyn in tc nemen. De Stad wierd onder ene brandfehatting van 2 Mill. Ryksd. gefteld, cn daar op fpoedig door den Vyand weder verlaten. De Keizcrlyken, hier op in Saxen gerukt zynde, vonden 'cr 's Konings voornaamfte leger, en wierden by Torgau door het zel.e gïflagen. —- Bloedig was deze ftryd, daar dazelve•den Keizcrlyken op niet min dan 20 duizend wan te ftaan kwam, en den Overwinnaren ruim 13 duizend
zielen kostte. -De Koning zelve wierd daar in., door een
kogel gefchaafd, en .Daun, reeds in 't begin van 't gevegt, gekwetst. De verovering van Torgau, door de Pruisfifchen, was het omniddelyk gevolg dezer overwinning. Gelyk hier, diende ook het Krygsgeluk' den Pruisfifchen elders. De Zweden ufrerden geheel uit Pommcrcn gedreven, cn dc overgeblevene Keizerlyken onder Laudon, in Silcfien, dermate in bedwang
;ehouden, dat 'er .niets nadeligs konden uitregten. Mia voordelig egter ging het Prins Ferdinand met zyne onderhebbende bende aan den Rhynkant, alwaar dc Franfchen verre -de overhand hadden, telkens voordelen op hem behaalden, en al verder en verder 's Konings Staten en de Saxifche Grenzen naderden : doende opgemelde Prins, ook zelfs gedurende den volgenden Winter, vrugteloze pogingen , om hen uit Hesfen te verdryven.
Gedurende dezen Winter van 1760. deed Frankryk, den Oorlog moede, zo aan de Hoven van Petersburg cn Wenen, als të Warfchau, pogingen, om den zoen te treffen : die wel enen voorflag by het Hof van Londen, van wege Rusland gedaan , 0111 te Augsburg enc algemene zamenkomst tc houden, ten gevolge hadde, doch, uit hoofde van het byzonder doel, 't geen Frankryk, daar mede toonde te hebben, om zig van de magt van Engeland te ontflaan, vrugteloos afliepen. Men hervatte dus, .aan weerskanten, met hst voorjaar van 1761. den .algemenen veldtogt, die, fchoon min dan enige der vorige door grote Veldflagen gekentekend, egter over 't geheel zo zeer te» nadele der Pruisfifchen afliep, dat de Koning, op het flot van zyn verhaal van denzelven, bladz. 225 enz. het volgend kort tafercel daar van fchetst, welk ons tevens deszelfs voornaamfte byzonderheden kan opleveren.
„ In dc gebeurtenisfen van deezen veldtocht hebben wy geM zien, dat Prins Ferdinand van Brunswyk de cénige derBond„ genooten was, die denzelven ten einde bragt zonder verlies n tc lyden. De Pruisfifchen warén in het algemeen ongelukkig ,s in alle Gewesten, in welken zy den oorlog voerden. Prins Hendrik had al het gebergte in Saxen verloren; en op den „ grond, welke hem nog was overgebleven, was hy binnen zo ,, Mige paaien befloten, dat hy ter naauwernoodhetdagelykfche „ onderhoud zyner benden 'cr uit konde trekken. Dc overmagt n der vyanden had denzelven de middelen gegeven , om de voor„ deeligfte posten te bezetten, cn men had voor den winter, en voor den volgenden veldtocht, alles te vreezen. Maar hoe „ flcgt ook de toeftand van Z. K. H. ware,hy geleek niet naar „ dien van des Konings Leger-, Het verlies van Schweidnitz n lleepte dat van de Gebergten, en van half Silenen, mrt zich. „ De Koning had niets meer dan de vestingen van Glogau * n Breslau, Brieg, Neisfe cn Cofel; hy was meester van de» w loop des Oders en van de Vorftendommeii aan den anderen L oever dier riviere, welke de Rusfen in het begin van den je veldtocht verwoest hadden, en uit welke men gtenc levens„ middelen konde trekken. Deezc konde hy ook niet uit Polen doen komen, dewyl vyfticnduizend Rusfen ,.welken 'lang» de Grenzen een cordon getrokken hadden, den doortocht „ verbooden. Het Leger was verplicht zyne fpits tegen deOostenrykfehen te verdedigen , en zynen rug tegen de Rusfen. „ De gemeenfehap van Berlyn met Breslau , was ten uitterften ,, ongewis (*). Maar, het geen bovenal deezen toeftand ten ,, eenemaal wanhoopig maakte, was bet verlies van Colberg. „ Niets verhinderde nu de Rusfen terftond in het voorjaar de „ Belegering van Stettin te ondernemen, of'zich van Berlyn, en het gehetie Keurvorstendom Brandenburg, meester tc ma,, ken. De Koning , had flegts dertigduizend man in Silcfien over.
,, Prins
1 '■' ••■ "i--> •*!>• m * ' ' ;-~
(_*_) Précaire, T a



c 143 >
3 pr|ns Hendrik had niet meer; en dc benden, welke in Fo" meren tegen de Rusfen gediend hadden, waren zo vernield, " dat 'er naauwelyks da grond van was overgebleven. Het *' grootfte gedeelte der Landfchappen was overweldigd 01 bedorven ; men wist niet meer van waar men nieuwe manfehap " zoude haaien, waar men paarden en uitrusting zoude kry■ gen, waar men levensmiddelen zoude vinden, nog hoe men " de oorlogsbehoeften in veiligheid tot het Leger zoude doen ,f komen."
By alle deze nadelen kwam nog de blykbare verkoeling tusfehen Pruisfen en Engeland, waar toe een gemaakt Familie verbond tusfehen Frankryk en Spanje, en de oorlogdreigende cisfehen, ingevolge daar van door dit Hof by dat van Groot-Britannien, in den winter van 1761. gedaan, aanleiding gegeven hadde; en waar door het gefchapen ftond, dat de Koning eerlang van zyne enigftc hulp ontbloot zou wordem Dan de onverwagte keer van zaken , kort hier op, door den dood van Keizerin Elizabeth, cn de komst van Peter lil. die altyd een byzondere Vriend des Konings geweest was, tot den Rusfifchcn troon, redde, op eenmaal, Frederik uit zynen verlegen toeftand , en fteldc hem op nieuw in ftaat , om. niet alleen den Kryg verder voort te zetten, maar zelfs met roem te eindigen. Een gemaakt vrede's en vriendfehaps verbond met Rusland hadde niet flegts enen kort daar op volgenden zoen met Zweden ten gevolge, maar gaf ook nieuwe hoop, om eindelyk de Portc, die men zo lang tc vergeefsch hadde aangezogt, tegen Oostenryk, in 't harnas te jagen.
In dezen toeftand nam de laatfte veldtogt van 1762. een aanvang, 's Konings leger hadde thans een blykbare meerderheid op dat der Keizerlyken., als beftaande uit 66 duizend man, waar by hem vervolgens nog- 20 duizend Rusfen aangebragt wierden : zulks hy ene aanzienlyke verfterking naar Opper-SilcT fien konde zenden.. Inmiddels was de veldtogt het eerst gcö7 pend door Prins Hendrik, die, door de Oostenrykfche linicn heen brekende, in Saxen gedrongen was, en zig aldaar zo wel tegen de Oostenrykers , aft tegen het Kteits leger, 't geen hem derwaarts gevolgd was , meesterlyk handhaafde.
Het leger der Bondgenoten, onder Prins Ferdinand, behaabde ook weldra ettelyke voordelen op de Franfchen, die, uit het Hesfifche te rug gedreven , belet wierdèn op nieuw daar in te dringen, terwyl Kasfel in de magt der Bondgenoten geraakte. De Rusfen zich, in Silefien., by 's Konings leger gevoegd hebbende, vond zig de Oostenrykfche/Generaal Daun telkens genoodzaakt, met zyne zwakkere, magt te rug te deinzen, tot dat deze nieuwe hulp, door de kort gevolgde. Omwenteling in Rusland,, welke Katharina ten troon verhief,. Frederik geheel ©ntviel, en Daun bemoedigde, om de Pruisfifchen,. hoewel vrugteloos-, aan te vallen. Met het heroveren, van Schweidnuz door de laatften , wierd aldaar de veldtogt befloten. Prins Hendrik, met ene afzonderlyke bende in Bohemen gevallen zynde, wierd wel genoodzaakt, om.van daar te rug te deinzen; dog wist tevens, deze mislukking meesterlyk te herftellen, door de aanmerkelyke voordelen, welken hy vervolgens op het Kreitslegcr, aan de Grenzen van Saxen, behaalde; waar door dc Pruisfifchen veiltg, in dat land, de winterkwartieren konden betrekken. — Inmiddels wierden in Slagtmaand de vredens voorWaarden tusfehen Frankryk e» Engeland getekend; 't geen ver¬
volgens weldra aanleiding gaf tot ernftige onderhandelingen tusfehen de overige Mogenheden, in dezen bloedigen Oorlog gewikkeld , die dan ook eindelyk het gelukkig gevolg hadden, dat 'er ene algemene Vrede, op den 15 Febr. 1763. te St. Huherta burg gefloten wierd. By dit verdrag wierden na genoeg alle dc partyen in hunne vorigen bezittingen herftcld: uitgenomen Frankryk, die hare Amerikaanfche Colonicn hier mede geheel kwyt raakte. Met dit alles hadde deze Kryg aan allen ene 011gclovelyke menigte van menfehen , zo wel als uitbundige Geldfonnnen, gekost, waar door de meesten, hunne fchulden- aanmerkelyk hadden opgehoopt.
Het verlies van Menfehen ,door Pruisfen , word hier aangeg:» ven, op bykans drie gehele Legers of 1S0 duizend man, behalven nog3 Geleiden,cn 5 Stcdelyke bezettingen, en daarenboven nóg 20 duizend zielen, door de Rusfen in Pruisfen. afgemaakt, 6 dui? zend in.Pomercn , 4 in de N„Mark sn 3 in hetBrandenburgfche;-» dat van Rusland op 12.0 duizend man ; Oostenryk. 140 duizend; Frankryk 200 duizend ; de Engelfchen met hunne Bondgenoten 160 -duizend ; Zweden 2 5 duizend ; en de Kreitstroupen 2 8 duit
zend. Wat het vermeerderen der fchulden betreft; fchoon;
Pruisfen, na Saxen., volgens 's Konings.eigen bekentenis, in, anderen opzigte het meeste geleden hadde ,. was (uitgenomen Rusland) dat land het enigfte, welk enen zo vernielenden Oorlog „ zonder Geldleningen ,. hadde kunnen uithouden.' Zie hiGr, ten ftot van dit ons berigt, aangaande dit gedeelte van 's Vorste» Letterarbeid ,. door welke middelen Frederik, naar zyne opga-r ve, met zyn gering vermogen, dit wist te bellieren.. ■ „De
Koning,"' zegthy, „ trok vier Millioenen uit de Landfchap' pen, Welke hy nog behouden hadde.. De belastingen van " Saxen- beliepen tusfehen de zes en zeven Millioenen;. de on-
derftandgelden van Engeland, welke vier uitmaakten, werden „ veranderd in agt Millioenen (*), dc munt,, welke men ver„ pacht had , gaf, met het verlagen der gcldfpecien, zeven Mi.-. „ lioencn., en , behalven dit, had men.de betaaling vandejaar•< gelden der burgerlyke Amptenaaren opgefchort,.om alle Geld-
middelen tot de onkosten van den. Oorlog aan te wenden, „ Deze onderfcheiden fommen , welke wy aangeftipt hebben, „ maakten tc zamen vyf-en-twintig Millioenen flegt geld, het „ geen, met behulp van eenc goede huishoudingc, toereikende „ was tot betaaling cn onderhoud des Legers, en tot de bui„. tengewoonc uitgaaven, welke men eiken veldtocht op nieuw „ moest doen."
Dc. Franfche Confi'itut'te, zo als dezelve door den Koning op den 14 Septemb. 1791. is aangenomen, benevens de verdere daar toe betrekkelyke Stukken en Gebeurtenisfen: als mede dê Poolfche Conflltulie, in de Zittingen van 3 cn 5 Mey 1791. befloten en bekragtigd,. 112 bladz. in gr. 8vo. In 'sGravenhage by J. Plaat 1791. prys ƒ : -14- : De Franfche Staatsomwenteling maakt een zo merkwaardig tydperk in de Hedendaagfche Gefchiedenis, en de. byzondere wyze,. waar op dezelve, onder-:
(f) ,, Ik bekenne dit niet volkomen te verftaan. Wil de Koning „ook te kennen geven, dat hy, van vier Millioenen goed geld , agt aan
flegtere fpecien maakte ? Maar zyne Majefteit verlaagde de waarde „ der gemunte gelden nog vry wat meer , indien men ArcheNHQJ.TZ^ „ II. Deel 3 blz. 95 ; enz. mag gelooven." Vertstaler,
I
i



( i-4« )
nomen, vaortsreset ea volbragt wierd, leverd, in haar z.lve en de omftandïgbcden,. die 'er mede gepaard gingen, zo veel gedeiikwaardigs"bp., dat alles,'t geen daar. toe enige betrekking hadde,. by uitftek welkom moet wezen, by dc liefhebbers en verzamelaars van Historifche Gedenkftukken. Uit dezen hoofde kan het den Nederlanderen niet dan aangenaam zyn, in het Bjvenftaande Stukje , ene naauwkeurige cn ongemeen wel vloeyende Vertaling te ontvangen van de Franfche Conftitutie of nieuw ingevoerde Regcringsform in Frankryk: die van des te meer belang zal worden, wanneer ze, door ene overzetting van het Burgerlyk cn Lyfftraffelyk Wetboek , benevens dc verdere fehikkingen cn organisten van 't Leger &c. gevolgd word; gelyk dé Uitgever zulks, volgens een kort voorberigt, fchynt voorgenomen tc hebben. By de Franfche is hier ook dc Nieuwe Puolfche Conftitutie gevoegd, waar door men dus die betden, .des tc gereder en gemakkelyker, met eikanderen kan vergelykcn.
f eoordelingen van nederlandsciiè Boeken in
buitenlandsche journalen.-
■
J. van der Haar, Proeve over de Herfenen en Zenuvsen en Benige, van derzelver Ziekten ;■ waar agter 159 tVaarneemingen, Amfterdam. 179c. In de Algemene Literatur-Zeitir.gvzw 15 Sept. laatstl. wordt de voorname inhoud van dit werk breedvoerig opgegeven. De bcoordeclaar verklaart zich echter geheel niet toegedaan te zyn aan de nieuwe leere van den Hr. v. d. Haar; doek roemt de by.gevoegde practifche Waarneemingen zeer, waar van hy ook den korten inhoud opgeeft.
C. J. Vos Specimen medico phyftcum inaugurale de nutritione , inprimis nervofa. Utrecht by Paddenburg. In het zelfde Hoogduitfche Dagblad van de 19 Sept. wordt deze Verhandeling van den Heer Vos, (thans Geneesheer in 'sHage,) waarin de theorie vsn den Hr. van der Haar, op eene zeer befcheidenc wyze , wederlcgd wordt, zeer aangepreezen,, voegende de Beoordelaar 'er ten befluit van zyne Recenfie by i ,r In 't algemeen vinden wy deze Verhandeling zo gegrond en goed gefchre" ven, dat, daar zy dit ftuk zo volledig afdoet, wy geenszins twyfelen, dezelve als clasjisch aan tc bevelen. Ook vernamen wy dat de Heer Profesfor Luchtmans te Utrecht, de
, " ware Schryver van dezelve is." (Wy menen echter met
"rond den Heer Vos het recht te kunnen doen, van te verzekeren, dat hy zelve de ware. opfteller dezer Verhandeling s.)
De zedelyke toeftand der Nederlandfche.Natie door Tsbrand van Hamelsveld 8vo, Amfterdam 1791- „ Wy kunnen" zeggen de Schryvcts van the Monthly Review, in het Appendix op dit Engelsch Journaal,. ,r wy kunnen den Heer van Hamelsveld niet. rangfehikken onder het gering aantal der ge" nen, die het karakter ener Eeuwe of Natie, met juiste, en " levendige kouleuren,.weten aftcfchilderen: want, fchoon zyn " werk verfcheiden bclangryke waarheden bevat, beftaat het, " over 't geheel, veel. eer uit een verdrietig beklag over de " zeden der tyden, in 't gemeen, dan uit ene naauwkeurige ' ™ en wysgerige befchryving van die zyner Landgenoten in 't „ byzonder,"
Na vervolgens een vry uitvoerig verflag wegens, den inhoud van dit ftuk..niet tusfehen gemengde aanmerkingen op debehan-
d ling der byzendere onderwerpen, gegeven te hebben voegen
deze beoordeelaars 'er ten Hotte d. ,
Terwyl wy den Hr. van Hamelsveld als een yvengen vriend van Godsdienst cn deugd pryzen , oordelen wy zyne „ kennis aan de waereld niet genoegzaam te zyn voor de „ taak, welke hy op z.ig nam. Zync onderrigting fchynt veel ,, al, meer uit boeken cn verhalen, dan uit eigen waarneming „ gehaald te zyn: cn fchoon hy wel moge weten, wat dc „ menfehen behoren te wezen, let hy niet zo naauwkeurig, ,, als wy wel konden wenfehen, op het geen zy daadlyk „ zyn."
TEKENINGEN en PRENTEN.
p a r v s.
Louis XVI. a f' Asfemblée Nationale aceepte folem* nement la Conftitutïon, le 14 Septembre 1791. Konstplaat, in 't koper gebragt door David, naar de tekening van le Jeune, Schilder des Konings van Pruisfen. Beneden aan den voet leest men de volgende woorden, door den Koning gefproken: Je jure d'etre fidele a la Nation et a la Loi, d'employer tout le pouvoir, qui ml est delegué at maintenir la conftitution dècrètée par TAsfemblèe Nationale conflituante, aux années 1789, 179a en. 1791 , & a faire executer les lois. By den Autheur , rite pierre Sarrafin. prys 12 liv. Eerfte proefdrukken op pergament papier., met Engelsch roet. 24 liv.
Les re gr ets mérités, in 't koper gebragt naar een Schildery 'van Mejuffr. Gérard , door Delauny, Plaatfnyder des Konings. By den Autheur rue fl. André-des
Arts. _ ..shfodiwiett ibihsjasm, eiw hjloyjg .'^fM^nkt
N A R I G TE N en BYZONDERHEDEN,-
tot den h'a ndel en scheepvaart, l a n d-
e v veebouw, als mede de huishoudkunde ,. handwerken en fabrieken, e-e trekkelyk.
Volgens een- opentlyk gemeen gemaakt Bericht uit Ha* vre de Grace, was de Nieuwe Kom, van de Haven aldaar, den 14 Septemb. geopend .-waar na 'er reeds omtrent 40 Schepen ■ waren ingekomen. Een derde gedeelte van de Kom moest nog gemaakt worden, om den toegang tot de Kom van de Baar, en van daar in de Haven, te openen: welk werk voltooid zynde, zal de Haven van Havre de Grace een der beste, veiligfte en fraayfte, van Europa wezen.
\ Tj
Kort



Kout Berxgt aangaande de Zy-Twynkolens van Derby.
(Getrokken uit Button''s Hiftory of DerbyJ)
ln het jaar 1702. toen de Engelfchen alle hunne getwynde Zyde nog uit Italien kregen, ondernam een zekere Crotchet, het allereerst, om te Derby ene Twynery aan tc leggen: zig geen gering fortuin uit dusdanig ene onderneming belovende.
Hy rigtte een kleine Zy-Twynmolen op,naast aan de tegenwoordige grote Twynery, die nog de Oude Winkel geheten, cn thans gebruikt word, tot het vervaardigen van Ornamenten ■uit Verfteningcn, welken in dit Graaffchap vallen. Naauwlyks egter was het veel belovend plan werkftcllig gemaakt, of alle de fraaye vooruitzichten verdwenen op eenmaal. Crotchet geraakte, binnen korten tyd, bankroet.
Zedert ging ene John Lombe, een man van veel vernuft, zynde een goed tekenaar cn bekwaam Werkman , door Italien reizen, met oogmerk, 0111 het geheim der Twynery te outdekken. Hy hield 'er.zig een geruimen tyd op, en wist, 7.0 door omkoping, als aanhoudende oplettende waarneming, alles,, wat het werktuiglykc, nevens de behandeling betreft,uit re vorfchen cn op het papier te brengen, en pakte zig daar op fpocdig weg, niet zonder levens gevaar, overmits de zaak uitgelekt was; met zig, aan boord van een Schip , twee Inboorlingen nemende, die hem, in deze zyne onderneming geholpen hadden.
Omtrent het jaar T717., kwam hy behouden in Engeland te rug, met zyne verkregene kundigheid, cn liet het oogvallen op Derby, als best tot zyn oogmerk dienende, overmits hy hêgreep «ldaar het gereedfte te zullen fiagen, in een genoegzaam aantal van werklieden te krygen, en de ftroom, langs die Stad, hem by aanhoudenhcid genoeg water beloofde.
,Hy kwam met de Regering overeen, omtrent een zeker Eilandje of tor-g, in de Rivier, ter lengte van 100 voeten, en ter breedte van 52 voeten, tegen 8 Pftr. voor jaarlykfchepagt; alwaar hy het tegenwoordige Twynhuis liet bouwen , bevattende 8 Vertrekken en 468 Molens , met clkandercn omtrent 30,000 L. gekost hebbende.
Dit zwaar Gebouw ftaat op hoge eiken palen, ter lengte van 16 tot 18 voeten, digt aan elkaudcren geheid. Op welken houten vloer, een ftenen fondament gelegd is.
Gedurende 3 of 4 jaren, waar in men bezig was , dit Werkhuis tc maken, huurde hy verfcheidene Kamers in de Sta^l, en onder anderen een grote Zaal in 't Stadhuis, waar hy, voor een tyd, Handmolens liet zetten. En fchoon hy de pryzen der getwynde Zyde zo verre beneden de kaliaanfche wist te brengen, dat hy van dezen Handel geheel meester wierd, hadde hy reeds zo veel gelds gewonnen, om daar van de kosten *an 't Gebouw, zo dra het werkaan den gang kwam, tc kunnen ,betalcn.
In het jaar 1718, kreeg hy een Octrooi vcor 14 jaren van dc Kroon; doch hy mogt flegts 5 of 4 jarenlanger dezenvoordeligen Handel dryven; wanneer hy, na ene langdurige kwynin", kwam te fterven, niet zonder fterk vermoeden van vergeven tc zyn, door een der beiden Italianen, welken hy mede gebragt, cn waar by zig een Itaiiaansch Vrouwspcrfoon -ge¬
voegd hadde, die, gevat en in verhoor genomen wierd, doek niets bekende; terwyl de Italiaan ontvlugt was.
'John ongehuwd overleden zynde, kwam zyne bezitting aan zyn broeder WiUiatn, die 'er nogthans -flegts voor enerf korten tyd meester van was. Want, van ene naargeestige geftcldhcid zynde , bragt hy zig zeiven door een Pistool fchoot om het leven. De fraaye Twynery verviel daar door aan zyn Neef, den Hr. Thomas Lombe, die het werk voortzette en drie honderd Werklieden aan den gang hield.
Het Octrooi in het jaar 1732 eindigende, poogde de Heer Thomas het zelve op nieuw verlengd te krygen, voorgevende, in zyn Verzockfchnft aan het Parlement, dat 'er zo lange tyd nodig geweest was om het werk voltooid te krygen, en dc Werklieden te onderregten, dat het vorig Octrooi hem weinig of geen voordeel hadde aangebragt: fchoon het bekend is, dat hy 'er meer dan 80,000 Pft. mede gewonnen hadde.
De Regering deze nuttige uitvinding algemener bekend wil-i lende maken, gaf den Hr. Thomas een fom van 14,000 L. om den Handel vry te ftellen, en een model van het werk te laten. nemen. Dit Model heeft ettelyke jaren in den Tour van Londen geftaan, en wierd voor een der zeldzaamfte ftukken, die aldaar te zien zyn, gehouden.
Onmiddclyk hier op wierd 'er een Twynmolen aangelegd te Stockport, in Chefnire, die, in den beginne, verfcheidene Werklieden van Derby troonde, en onder anderen ook den tweden Italiaan, die met John Lombe overgekomen, cn die niet gc-
vlugt was. • Zedert zyn 'er nog Elf Twyueryen te Der'y
aangelegd , en die Stad is thans de Stapelplaats van den Zydehandel. Deze Twyncryen houden meer dan duizend Werklieden bezig , doch gene derzelve komt in vergclyking by de eerst-
gebouwde.
•Ontdekking van een natuureyk en zeer ni;tti8 Melkpoeder, door den Heer J. Jahrig , Vertaler van onderfcheidene Mongolfche talen by de Kusch - Keiz. Akademie der Wetenfchappen , en Medelid van het vrye <Ecommifche Gezelfchap te St. Petersburg.
(Uit het Heogduitsch.)
Op myne Academifche reizen, en gedurende myn verhlyf onder dc Mongolfche Volkeren , die aan de Rusfifche Grenzen, aan gene zyde van de Baikalfche Zee, in de lrkurtzkyfc''e Landvoogdy aan de rivier Selenga, woonachtig zyn, ontdekte ik, dat deze Volkeren hunnen ryken voorraad van Melk voor den winter in grote yzeren huisketels lieten bevriezen. Telkens maken zy den ketel van buiten een weinig warm, en nemen 'cr de melkfchollcn met dedaar ingevrozene houten lepel uit. Inagelyks bewaren zy., van het begin der vorst af, wanneer de Melk nog overvloedig voorhanden is, hunnen voorraad van Melk in een aantal bevrozene ketelvormige fchollcn.
Ik zag hoe de bevrozene ftukken Melk van deze lieden geheel en al als met een wit meelftof zeer dik overdekt waren. Het zelfde befpeurde ik ook aan den voorraad van Melk van myne eigene, volgens de zwervende levenswys ingerichte, CÈconomifchc huishouding, en hoe zomwylen d« kinderen van myne Veehoe-



Hoeders gehele borden vol afgetrapt meel ven Melk te zamen bragten, onderling daar van aten, en andere fpyzen daarmede zoet maakten. Na dat ik myne gedachten over ene zo- nuttige ontdekking had laten gaan,, liet ik mynen. voorraad van Bevrozene'melkfchollen,, naar buiten in dc opene lucht brengen cn bewaren. Zy werden loodrecht opgezet, ten einde defeherpe droge, lucht van alle kanten daar in konde doerdringen. Ik bczogt"dezelve dikwyls,. en bemerkte, dat de droge uitflag hoe langer hoe meer werd;, ik konde alle weken van iedere melkfchol rondom enige vingers dik- zeer droog Melkmecl afnemen, het welk, op een bord, door ene meerdere uitvriezing van de vogtigheid nog meer losraakte, en als een masfa van Mcelzuikerzoet fmaakte, en door dc vorst van alle vogtigheid geheel ontheven fcheen te wezen.. Ook leverde het ene. ten allen tyde en tot allen gebruik dienstige en fmakelyke Melk op , wanneer, het, in warm water, fterk omgeroerd, en- eindelyk allengskens gekookt wierd; welke ontdekking ik niet anders-dan voor zeer wuttig kon- houden, dewyl ene uitvoerlyke toebereiding van dezelve, tot menigvuldige CEconomifche einden, en in het byzonder voor Land- en Zee-Reizigers &e. niet anders dan nuttig befchouwd-kan worden, wanneer de toebereiding van dezelve wel en voordelig Haagde. • ■
Daar ik zelve de oplevering van deze Melkpoeder ontdekt, en 'er voldoende proeven van bekomen heb,. houde ik my ook verzekerd, dat zich hetzelve door verdere proeven zal bevestigen, niet in alie landen. Volgens myne ondervinding, heeft een over her algemeen , even als de Alpen, verheven gebergte van Aficn. zeer veel daar aan toegebragt,, en wel in een land, alwaar dc Gcwasfen. meer dan een halt' jaar bevrozen- ftaan,, offchoou. het onder de- 50. graad Noorderbreedte gelegen is; alwaar byna gedurig een zeer fyne droge lucht cn vele fcherpc winden hee'r-
fchen, cn rcKcn , fneeuw, c„ ander ftoriMcl, t tg weder maar
zeer zeldzaam uit het westen, doch gewoonlyk uit het noorden , op tc voren gewaaid, hebbende, zagte zuide winden (*) : onverwyld volgen.. Bteze den gantfch.cn winter in diervoege heerfchendc zeer droge dunne lucht bevorderd aan dc bevrozene mclkfchollcn de uitw-aasfeming naar buiten van alle verftram.dé vogtigheid,. en laat alleen de droge vvezentlyke mclkdelen in ene gcpulverifeerde gedaante agter.
Tot ene meerdere en fpoediger voortbrenging van het Melkmeel is altoos de ongekookte bevrozene Melk dc voordeligfte. Afgekookte, of in het geheel van derzelver vettigheid beroofde, Melk is daar toe ongefchikt. Ook heb ik bemerkt, dat men- de Melk , wanneer dezelve pas gemolken en warm- is, niet dadelyk aan 'dc vorst kan bloot ftellen. Enc nog warme vette Melk dryft, door.-ene plotfelyke van ouiten aankomende vorst, al het dikke, kleverige en vettige in het midden van de Mclkmasfa te zamen; en de waterachtige delen bevriezen buiten om het eerst. Dc byecnzameling der vettigheid, door de vorst van
(?*) By de helderlie lucht in den zomer en winter pleeg de zuidewindvoorheen altoos maar zagt te wezen , wanneer dadelyk uit het Noorden ongeftuimig weder volgen zon. Ook zvn de dagen, waar mede Ker laatfte vierde gedeelte van iedere maand begint, den een 70 wel als den ander, van flegt weder verzeld. Zelfs zal het, by hec ftilite zomer weder , in deze dagen , by ene naanwieurige Waarneming , aan ene. Min of meer buyige lacht niet ontbraken.
buiten geprangd, word in de midden geffremd en ryst na boven. De geteemde mclkklomp is zomwylen zo week ais boter geworden , die ,' uit gebrek aan waterachtige delen, geen Poeder van Melk kan opleveren. Dewyl egter alle dc zoae vettigheid in de uitgevrozene Melk verdeeld blyft, heb ik dc gemolkene Melk eerst' geheel laten Verkoelen, cn vervolgens allengskcns in zeer vlakke ondiepe ketels laten, bevriezen,.
M! a.an d.e l.y k s c he P'ryslvst der ! S- EN uit.landsche effecten, .
I'nlandsche'. -Bolland. af'prCts. 73.» 8ï. Zeeland, af prCts. 52 a 58. Friesland. 2 prCts 65 a 66. Utrecht. ï\ prCts. 82 a 84. Generaliteit. 3 prCt. 85 392. Last-cnVeilgeld. i\ prCtf. 68 a 70. Z. Doorl.Hoogh. 3 prCts. 93 a 95. Dito nieuwe Negor. 100 a 101 prCt. Dito 2J prCts 81 a 8-4. O. I, C Lot. 3 prCts. 81 a 8a§. Nieuwe Negot. 100a 101 prCt.
Engelsche. Bank-Aft'. 202aaoi|. O.Ihd. 193. • Z. Zeei —— O. Z. Z. Ann. geil. Dito nieuwe 8*f. 3 prCts. Ger.
88 \ a §j Dito gerd. geflot. Dito 1751- " 4 prCts. Ger.
geflot. 5 prCts. Dito ■ Lond. 18 Octols.
• Fransche. O. I.C. AcT:. van oC 2500 c< 2297. Dito vare
c£_ 1000 eC iioi. Dise. Kas 3315. Lotery Oct. ?78gi aC ■<-
Dito Empr, 200 Mill. 102 prCt. Dito 125 Mill. m*sj prCt, Dito 80 Mill. iai§prCt. Dito zonder Bullct iii-f prCt, Dito' 120 Mill. o^'——— Parys 27 Ocb. ' Diverse B u ite n-l an d'sc aa. Amerika, 5 prCts. roif?
$aioa|i Dito 4 prCts. 114 a 116. Dito liquid. Dcbt. 500,000 Doll.
1 85-53862- prCt. Dito by P Stadnitski 157 a 1591. Dito by Staphorst iSr a 153. Dito di-to-van f790. 118 a 120. Kwik en IVenerlr* 5 prCts. iog|a 105 41 prCts. qq§ a 101. Dito 4prCts. 98J a 101. Spanje. 5 prCts. 99! a ioo§, Dito 31. prCts. 89 a 90. %rank*% Gener. Gimr. 4 prCts. 98^991. ■Rusland, 5 prCts. 103 a 104, Dito 4§ prCts. 99Ia ioo§. Dito 4" prCts. 99 a ioo. Zweden* 5 prCts. 100 a 101. Dito 4| prCts. 96 a 97^. Dito 4 prCts.
, 94896. Denemarken. Toll. 4. prCts. 99\ a ioof. Dito Holft. 4'
, prCts. 99J a 100.. Dito Leen. en Wisf. B. 4 prCts. 98399!. DitoKroon. 4 prCts. 99 a roo. DitoAfiat. Comp. 991 'a 100J. Polen. 5 prCts 99X3 rocsf. Saxen. OnverwisP. Stcirer jprCts. ZAl^ZS'\
1 ftv. Dito Ordin. s prCts. 36 a J6| ftv. Dito Kamer*. 3 ftC%*%
! 3,5 a 35è Itv. Dito 2 prCts. 3-0 a 32. ftv,
#■ r? y. s d- b- r g r a n E n,
ROGGE. Het Last. TARWV JfetLast. Ggld.
Ggld. Prnisfifche .. . poaicö Poolfe bonte en witte 160 a 180 Koningsberger . . 88aicö
Dito rode . . 155 a 175 Poramer, Colb. en Stett.
Warder, Heugfe en Elb. 155317J garst,uav£R,bobkw. Koningsberger . . 1453165 Vriefche Winter . 75 a 94" Vriefche . . 1403.168 Zeeuwfche Overm. . 83 a pi Bovenlandfche . 160 a 170 Brouwliaver . . 65 a 78 ! Voorlandfe rode . 130 a 165 Boekw.Amegf.enGooii. L.20 a2i{ Zeelandfche ► - 165 a 180-1 Dito Brab. en Vlaamf. h.-—,—.
0 Lr».



I 152 >
ö l v*, traan en baarden,
Koolzaad, Zeeuwsch en j Raapoly, d'Aam f 3SÏn6 Overm.'tLast ^33 a5Ö| dito Lyn . . . ƒ 35-4336 Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 45 346
'vans fch. . • J 6|a 7| Walvisch Traan,'tquart. Hennipzaat . . / 6a 7 van 12 Stek. . ƒ 7-8
Dito rode . . ƒ 5^52
wissel-c o u'rs.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt fi 37,iQ,8.i
2 maand. % 95s I dito op 2 m. . fi 37,7§,6
Bilboa C 95ï Hamb. zigt . ft. S4rl
Cadix . . . % 95Ï dito 2 m. . ft. 34§
Sevtlien . . $ 95 Altona,zigt ft. 34Ïs
Lisfabon . . % 53 dito 2.111. . ft. 34§ Venetien . , 92\ Breslau,6 w. dat. ft. 44!
Genua . $ 85I Wenen, 6 w. dat. ft. 34*-
Livorno . . . ^9^1 Antwerpen pCt. 4 vcrl.
Parys, 2 m. . . 4 43l Gent • • PCt- 4 vcrl.
dito zigt . . \ 431 Brusfel . pCt. 4 verl.
Bourdeaux, 2111. . §43l. Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, 1 m. . . % 43s. Rotterdam pCt. §
specie -.c O u r s.
Baren Goud, per Casfa ƒ 355.' . '• pCt. 6|a 7
dito, per banco .... pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe Louis d'or 11,5,10,18
Oude dito . .ƒ5,6 Zonne Piftol. .ƒ11,3
Franfche Piftol. . .ƒ9»6 Croix de Malta ƒ13,4
Pruisfif. dito . . ƒ 9> 6 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito . . ƒ 9> 6 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,13
Spaanfe dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ25,9
Guinies . . . ƒ11,17 Agio van de Bank r|ai pCt. Souvereine . /'i5aI4
Amsterdam, den 31 O&oj, 1791.
•' GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 196: cn te Haarlem 11, onder welken laatften 7 beneden de 12 Jaren.
- ■ — ■ : ■ ' ' <
Te Haarlem, by PLAAT en ROOSJE S.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
iUittrekzel der Dagelykfche •Waarnemingen van 16 tot 22 Oótob. 1791. te Hamburg.
("Hoogfte ftand 27, 8J. deni8den. Barom. < Laagfte . . 27, 4. den 2iften.
'^Gemiddelde der gehele Week 2 7,6,61.
Therm. fHoogfteftand n°. 'sMidd. vanden I9den. Reaumur. < Laagfte . . 40. 's Morg. van den 16,17 en aoden, [.Gemiddeldeder geheleWeek9,9 gr. JJeerfchende wind Z.W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek
I79I me- meter. der luchtsge-
Oct. ter. Noordj Zuid. wind. steldheid.
( 29- 9i 39s 40| z. o.
■26J 29. 9 48j 71 bewolkt.
\ 29. 9 44§ 44
("29.11 42J 4ii o. t. n. Voorm. bewolkt,
27. < 30. o| 48 60 o. n. o. verder helder [go. 3 4if 4*1 *indrig-
f3o. 4 41I [ 41 o. n. o. heider,'s Avonds
28. < 30. 4§ 47 60 n. O. ftü.
Ca"- s' 4*£ n.
f30. 41 41 41I n. o.
29. < 30. 4f 4$% 61 wolken.
(.30- 4\ 39§ 39
f30. 4 41 42 o- betrokken,
30. < 30. 3 46 4» «• n. o. <s Avonds helder.
( 30. 2 40 39 n- °-
f30. i§ 37§ 38 o. t. n.
31. < 30. o 45 48 o. n. o. betrokken. (_29.11 39a 38 1
Nov. ("29.105 34 I 33' o. n. o. betrokken harde
i ) 29.10I 335 I 33s Wind. Voorm. iets
(_29.io| 35 I 34 fneeiw-
In de afgelopen maand Octobek.
Hoogfte Therm. den 6den 's Midd. 631 gr.
Laagfte dito den 26ft.cn 'sMorg. en 3 iften 'sAvonds 39Ï gr.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtcnd, Middag en Avond, is geweest 51^ grad. Dus o\% grad. hoger dan de maand Octob. 1790.



No. 176.
AL G E M E N E
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- ENM1N-GEOEFFENDEN.
Vrydag den %1. November.
uerigten.
herenigde amerikasche staten.
®^^«n gevolge ener fchikking by de Geneeskundige
Ït ii Faculteit aan de Univerfiteit, te Philadelphia, 1 Hf in het vorig jaar gemaakt, hebben de Candidaten in dat vak van Wetenfchappen vryheid bekomen, om hunne inwydings-Verhandelingen, in dc Latynfche of ïn de Engelfche tale, ep te ftellen. Sedert is aldaar ene Disfertatie onder den volgenden tytel in 't licht gekomen : An Inaugural Disfertation on the Piienomena, caufes ■and eff'e&s of'fermentation, pub mine d' to the Provost, Trustees andMedicalProfes fors of the College of Philadelphia, for the Degree èf Doblor of Medicme. Juin Ï790. By fjohn Penning ton.
SPANJE.
Het volstond Akademisch Programma, het geen in de ■maand July^laatstl. te Alcala in 't licht kwam, leverd een zo duidelyk als treurig bewys op, van het verval, waar in zig de Wetenfchappen aan de Univerfiteit aldaar bevinden: Tentamen tentamims, feu fpecimen Complutenfis Medici certamhiis, vulgo tentativ.a meaica, m quo vera Mippocratica Medicina r.ediriva explicatur noviter ad mentem clarisfimorum Recentiortim: ab inamisque ftu■diis, cum nuperis tam vetustis, repurgatur, et ex tllo deducuntur theoremata ,publice defendenda promuVIL DEEt.
nere cathedra adimplendo, a D. D. Jofeph Pinilla & Vizcayno, ipfius complutenfis Generalis maions et Regalis 'Studii primario Profesfore medico. Het Programma is aan de onbevlekte Maagd Maria opgedragen. In de Voorrede beklaagd zig de Schryver, dat hy eenopftcl , onder den tytel: Pruele&ioms Academica de fbbribus, in het voorgaande jaar, aan alle Europifche Akademien gezonden, dog geen Antwoord op het zelve bekomen hadde. Het Programma zelve beftaat uit 18 Aphorismen, waar van de twee volgende tot een ftaal kunnen dienen. Aph 17. Anima rationalis, qua eminentialitcr est fimul fenfitiva, et vegetativa, ex mente^ ipfius Angelici Dobloris caufa tenenda est (non principium) fanitalis et alterationum omnium corporalium in homine. Aph. 18. Huic Oppofita fententia (quaiis est folidi viri inter aliasj parum congrua Philofophiee Orthodoxe, et fidei, cenfetur a'pluribiis,pracipue nostro Piqusrio, et Gallico Sauvas;io, Jdtro - Mathematici celeberrimo nostri feculi. Welk zonderling flag van Wysbegcerte mag tog de Philofophia Orthodoxa, te Alcala in Spanten, wezen ?.
F R A N K R r K.
De Fransche Akademie hield den 25 Aug. laatstl. hare gewone openbare Vergadering. Nimmer hadde zy zo vele Eerpryzen uit te delen, en nooit boden zich minder aan om dezelven te ontvangen: dc Staatszaken thans aller aandacht geheel bezig houdende. Van één enkel ingekumen Dichtftuk: over den dood van den eerften mensch , word met lof gewag gemaakt by haar Programma. De Prys
V van



f m 3
van aanmoediging Wierd den Hr. AndrMx toegereikt",
en die der deugd aan 5 perfonen van St. De zier; zynde de braaffte Dienstboden, die raet, el kandelen, door hunner handen arbeid,'de Zonen van hunnen' oudén Meester, wiens wangedrag hen arm gemaakt hadde, gedurende1 enen geruimen tyd, haddei: onderhóuden.
Na het verflag des aangaande,, las de Hr. de la Harpe, een fraay ftuk, voor het Lyceum opgeflcld-, waar in hy een Schets gaf van de tiitltckendfte Dichters, Redenaren en Wysgcrcn , die, zedert de Middel - Eeuwen, tot op Lodcwyk XIV. geleefd hebben.
Het itatige van dezen voordragt Wierd door den Heer Tiorian afgewisfeld met ettelyke bevallige Fabels; en de Abt Delille floot de Zitting met het voorlezen van verfcheidene treffelyke ftalen uit zyn Dichtftuk over de verbeelding.
• De Prys der Dichtkunde, in het volgend jaar uit te delen, zal dubbeld wezen: zynde het onderwerp, als mede de foort van Vaerzen, ter keuze van de Dichters: ook zal de Akademie als dan een dubbelen Prys der Welfprekendheid uitdelen: waar van het onderwerp ene Lofreden op Benjamin Franklin blyft.
De Prys uit het Fonds van den Abt Raynal, nu tweemalen onuitgedeeld gebleven zynde, ftond de opgehoopte drievoudige fom, door de Akademie, in twee Medaitjes verdeeld te worden-, waar van zy een van 1200 liv. beloofd hadde aan de beste Gefchiedkundige Redenvoering over het Karakter en de Staatkunde van Lodewyk XI; en ene andere van 2400 liv. aan een Vertoog óver de Vraag, nopens den invloed der ontdekking van Amerika op de Zeden , de Staatkunde en Handel, van Europa, door dc Akad. reeds in het voorleden jaar opgegeven, (zie ons vorig Deel V. blz. 89.)
Dan, daar deze beiden Pryzen wederom zyn blyven leggen, geeft de Akademie op nieuw dezelfde Onderwerpen op , onder toezegging van ene bykomende fom me van 600 liv. tot de waarde van elk dezer Eerpenningen.
De Prys voor de beste Lofreden op ffean j'acques Rousfeau is dit jaar weder niet uitgedeeld. De Medailje, daar voor gefchikt, zal de waarde van 1200 liv. hebben.
De Akademische en Vaderlandslievende Maatschapfy van Valence, Departement van la Drome, hield, den 16 Aug.' laatstl. hare opentlyke Vergadering , die door den Hr. Rozieres, als Vice Geheimfchryver, met een verflag, zo aangaande de ingekomene Prysverhandelingen, als van de Stukken, die van tyd tot tyd, aan de Akademie, door hare gewone en andere Leden, waren toegezonden en in de Vergaderingen voorgelezen
Uit het eerfte bleek, dat de Prys, toegezegd aan ene Lofreden op den beroemden Vaucanson, niet was uitgedeeld, by gebrek aan voldoende daar over ontvangene '.Stukken; weshalven, uit hoofde der tegenwoordige om-
Handigheden ,'de tyd-,om daar na te dingen, 3 jaren Wa>
verlengd geworden.
Voorts was de volgende Vraag' opgegeven om beantwoord te worden voor 1 Juny 1792. Aan te wyzen debeste wyze, en minst kostbare middelen om het water te ontdekken, te vangen en te hefteden tot verbetering der gronden, byzonderlyk in het Departement vam la ■ Drome. De prys hier op> is van 300 liv.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Heer Leonhardi, Profesfor in de Geneeskunde te* Wittenberg, bekend door zyne Chemifchc Schriften, err vooral door zyne Hoogdu-itfche uitgave van het Scheikundig Woordenboek van Macquer, is door den Keurvorst van Saxen, benoemd tot deszelfs Lyf-Medicus en Hofraad te Dresden, met verlof om zyn Profesforaat te behouden en door enen anderen te laten waarnemen.
Het Koninglyk Boheemsch Genootschap der Weten~ fchappen, te Praag, hield den 25 Septemb. laatstl. ene? openbare Vergadering, welke door zyne Keizerlyke en Koningl. Majesteit, nevens den Aarts-Hertog, en een talryk gevolg van Ministers cn van andere perfonen uit den hogen Adel werd bygewoond. De Vergadering wierd. geopend door den Voorzitter Grave van Lazansky, met ene Redenvoering, waar in hy den ftaat des Genootfchaps' en de pogingen, reeds door het zelve aangewend ter bevordering der Wetenfchappen, afmaalde. Hier op ontvingen de Heren Preisier en Schmidt, elk ene aanmoedigings Medailje, wegens hunne vorderingen in de Natuurkunde, en hunne uitgegevene Verhandelingen. Vervolgens •las de Regerings-Raad van Rieger een Vertoog voor, waar m hy ene Schets gaf van de merkwaardigfte tydvakken der Boheemfche Staats-inrigting en Landculruur tot op
Karei IV. De Graaf van Sternberg deed een proef
met het ontvlammen en verbranden enes Diamants. De Abt Gruber, die voor het tegenwoordig jaar tot den post van Directeur benoemd is, las ene Verhandeling over het , naar de hoogte brengen van 't water, door middel van een Stoom machine. De Hoogl. Sternad verklaarde den Typus der Zon-Eclips van het aanftaande jaar met Sterrekundige ophelderingen. De Hoogl. Prochaska liet enige nieuwe Wormen der Ingewanden door het Microscoop
zien. Eindelyk Uoot de Hoogl. Gerstner de Zitting
met het voorleggen van een plan ener Kaart vanBoheenrfche Natuur- en Konstvoorbrengzels.
De Konincl. Akademie der Wetenfchappen, te Bertynf hield, den 6. Oót. laatstl. ene openbare Vergadering, ter viering van 'sKonings Geboortedag. De Kroonprins, nevensPrins Lodewyk van Pruisfen, en de Hertog van York,, gelyk
me-



C 155 >
mede de Erfprins r»n BnmSWykj Hertog Freaertk van Brunswyk (Honorair Lid der Akademie) de Prins van Darmftadt, de beiden Prinfen van Oranje, nevens verfcheidene Heren van 't Hof, en de buitenlandfche Ministers, waar onder ook de Turkfche Gezant, woonden deze vergadering by. Dezelve wierd geopend, met een korte redenvoering van den door ziekte afwezigen Geheimfchryver Formey , die door den Direkteur Merian werd voorgelezen. Hier' op las de Hr. Kurator en Staatsminister, Grave van Hemberg, ene opmerkelyke verhandeling : over de uit- en inwendige, nevens de Godsdtenjl,ge, omkeringen der Staten; aantoonende dat dezelven in minderen getale, dan men gcmcenlykgeloofd, inde waereld waren voorlevallen, en ook «iet te dugtcn zyn, dan by zeer despotieke of Ariftokratifche Regeringen. Hier op wierd dc lyst der jaieuw verkoren leden afgelezen beftaande 111 dc volgende:
Dc Konfiftoriaal-raad en Predikant Zóllner , nevens den Heer Moritz, Hoogleeraar by de Akademie der konstcn te Berlyn, tot gewone Medeleden. .;Y. ■ j
Tot buitengewone en uitlandfche leden: zyne Maiefteit, de Koning van Polen, de Doftcr Fralles, te Breslau, de Hoogl. Scheibei, mede aldaar; de Hoogl. Kratfenjlein, te Koppenhagen; wyders de Ridder Giufeppe Gioeni, uit de lamilic des Hertogs van Jngio, in het Koningryk Napels, als een bekwaam Natuurkundige bekend, door zyn werk over dc Litologia Viïuviana. , .
Zyne Excellentie liet hier op aan de vergadering zien een Mathematisch Sextant, nevens een boek, bevattende; in Tafelen, de graaden en Poolshoogten der voornaamfte fteden van Duitschland , waar door men dagelyks den waren zons-tyd weten kan, om 'er de klokken op te zetten. Zynde de Akademie het een en ander verfchuldigd aan den Predikant Muller, te Schwelen, in 't Graalfchap Mark, lid Honorair der Akademie, aan wien Dok de Prysmcdalje van 50 Dukaten wierd toegewezen.
Hier op wierd de prys der Natuurk. klasfe , aan den Hr. f F Widemann, opper-berg-raad des Hertogs van Wurtcmberg' toegewezen: waar na de Hr. Merian het nieuw: Voorftel voorlas, door de Wiskundigs: klasfe der Akademie voor het Jaar 1794- opgegeven.
Daar namelyk de ondervinding leerd, dat geworpene ïighatnen zich / doorgaans, van de regtftaiidigè vlakte ver"wy deren, langs welken derzelver aanvangelyke rigting " was: zo is de vraag: 1. welke de oorzaken dezer afwy" kineen zyn; en 2. op wat wyze de grootte daar van kan ' „ berekend worden."
De Dirckteur Achard deelde enige waarnemingen mede over de verfchillende zwaarte van gemene en vaste lucht. Dc Staatsminister Wóllner las enc Verhandeling voor,ovcr de zogenaamde Koppel-Wirthfchaft,zo'als zulks in hctMeklenburgfcheen Holftcinfchc in gebruik is,tevens hier bybekcndmaakende.dat'er, op koninglyk bevel, een premie van 100 Dukaten zou gezet -worden, om te onderzoeken; of deze praktyk ook,in de Pruisfifche Staten , met voordeel kon ingevoerd worden, dan niet. Eindelyk befloot de Predikant en Opperkonfiftoriaal raad Er man deze zitting met hét lezen van zyn vervolg op de Gedenkschriften der Koningin Sophia Charlotta van Pruisfen,
NEDERLAND EN
Rotterdam. Befchermheeren cn beftuurende Leden van het Dicht- bn Letterlievende Genootschap, onder de Spreuk: Studium Scientiarum Genitrix , berichten, dat geen der Dichtcren van de drie Vaerzen, op hunne Prysftof: Triumfzang van IsrMèl na den doortogt door de Roode Zee, welken waardig gekeurd waren, om, ieder als een Accesfit, in 's Genootfchaps Werken gedrukt worr den, zich hebben bekend gemaakt, en dat de Briefjes, by het eerfte en derde Accesfit behorende, volgens de Wetten, ongeopend, zyn verbrand; terwyl den Dichter van het Vaers, waar aan het tweede Accesfit is toegewezen, word bericht, dat het Genootfchap een Brief van ene onbekende hand heeft ontvangen, met verzoek, dat het gemelde Vers niet worde gedrukt, en in vertrouwen, dat het daar by gevoegde Briefje, ongeopend, zal worden verbrand; — dat de Vergadering daar op heeft befloten, aan dat verzoek te voldoen, en zelfs dien Dichter aanbied, om hem zyn verzegeld Briefje, ongeopend,te rug te zenden, indien hy,voor het einde dezer maand, aan den eerften Secretaris (ten blyke dat hy de Dichter van dat Stuk is) de vier eerfte, en de vier laatfte Dichtregels van hetzelve opgeve.met byvoeging van een adres, aan welk hy verkiest, dat dit Briefje gezonden worde; zullende het zelve, by nalatigheid van dien, mede, ongeopend, worden verbrand.
NB. By het vorige Programma des Genootfchaps, van den 26. van Augustus 1791- is, in de lyst der Spreuken van de Prysverzcn , een abuis ingeflopen ; ftaa de voor de Spreuk: No. 5. abufivelyk, No, 50116, waar door de Spreuk: j
Ziet r God is groot)
' ' HlOB.
Behorende by het Vers, dat No. 7 getekend was, $J overgeflagen.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
GrootURitannien. An HisTOricalDisqvisition coi;cernir.g the knowledge, which the Antients had of Indien, and the progresf of the trade with that country , prior to the Discovery of the Pasfage to it by the Cape of Good Hope ; with au Appendix, by William Robertson '. 364 pag. in 4to. 15 f. boards. Cadell 1791. . ,
In de Voorreden zegt Dr. Robertfon, dat het dbQrlcZCn der Verhandeling van den Major Renneïl, ter opheldering Van zyne Kaart van Indoftan, de eerfte aanleiding tot dit werk gegeven heeft, het welk hy in het eerst cniglyk tot zyfi ehen vermaak fchiktc. Doch, in din loop van b«t zelve, kwamen hein cni:
V i- Sc



C 15* )
ge byzonderheden voor, die te voren nog niet opgemerkt waren; en hy verbeeldde zich ten laatften, dat dc uitkomst zyner onderzoekingen ook tot onderrigtinge van anderen zou kunnen ftrekken. Dc S. verdeelt zyn werk in 4 Afdelingen :
IJ Over den Handel met Indien, van de oudfte tyden, tot aan de verovering van Egypten door de Romeinen. II. Handel met Indien, van dc vestiging van het Romeinsch gebied in Egypten, tot aan de verovering van dit ryk door de Muhammcdanen. III. Handel met Indien, van die verovering af tot aan de ontdekking van den doortocht by Kaap de Goede Hoop. IV. Algemeen e aanmerkingen: waar agter nog een Aanhangzel gevoegd is, bevattende Aanmerkingen over de Regeringsform, Wetten , Regtsplegingen , Kunsten, Wetenfchappen, en Godsdienstplechtigheden der Indiai en.
In de eerfte Afdeling heeft de Dokter, naar onze gedagten,. gene nieuwe Ontdekkingen aan het licht gebragt-, betreffende den ouden Handel met Indien. Hy ftcmt met Bruce in, dat de Schepen van Salomo geen gedeelte van dit land aangedaan hebben. De Phceniciancn en Egyptcnaars vormden, door middel van den Arabifchcn Golf, het eerst verbindtcnisfen met Indien: maar de Europeanen hadden nog weinig kennis van dit land, voor dat Alexander zyn togt derwaarts ondernam, waar van Arrianus on& een uitmuntend berigt gegeven heeft, opgemaakt uit de aantekeningen van zommigen der voornaamfte BevcHicLbers, die denzelven hebben bygewoond; uit welke aantekeningen Europa tevens hare eerfte echte berigten ontvangen heeft, aangaande de luchtftreek , den grond, dc voortbrengzels, cn de inwoners van Indien. En, daar in dit land de zeden en gewoonten , en de kleding van het volk zelve, meestal zo ftandvastig en onveranderlyk zyn, als de gedaante der natuur zelve, is het opmerklyk, hoe naauwkeurig de befchry vingen, door de bevelhebbers van Alexander gegeven, overeenkomen met dat geen, dat wy nu nog, na verloop van 2000 jaren, in Indien waarnemen. Van den tyd van Alexander »tot aan het einde der 15de Eeuw, een tydpcrk van meer dan 1600 jaren, fchynen alle ontwerpen van veroveringen in lndiën agtergcbleven te zyn ;. en geen natie had , ten opzichte van dit land, enige andere bedoeling, dan zich aldaar een vryen Handel te verwerven. Deze Handel werdt, door middel van Egypten, gevestigd : en Egypten klom , door het uitfluitend voorregt van dezen Zeehandel, tot een buitengewonen trap van rykdom.cn magt
lil de tweede Afdeling gaat onze S. over , om de verbmdtenisfen der Romeinen met Indien , en de uitgeftrekte verbeteringen , die, gedurende dit tydperk,in de reize derwaarts gemaakt ■werden, uit de berigten, die Plinius ons nagelaten heeft ( H. N. VI, 23.) op te geven. Hy treed vervolgens in een onderzoek van de byzondere Artikels van dezen Handel, welke noodzaaklyk bepaald waren tot die, welken de grootfte waarde hadden, en de minfte plaats beflocgen. In dit Stuk hebben wy menige wetenswaardige byzonderheden, betreffende dezen Handel, aangetroffen, waar van verfcheidene, onder anderen , dienen ter bevestiging van het gevoelen, door den Schryver reeds op ene andere "plaats voorgedragen (*), dat de Grieken en Romeinen zelden, het zy uit nieuwsgierigheid, of uit winzucht, de meer oostlyke delen van Indien bezogt hebben.
{*) Gejehjetiims va* Amerika} fc Deelj blz> ipo.
Dc verovering van Egypten door dè Mohammedanen, berooft de de Grieken van den gehelen Handel op Indien, die zy t*. voren over Alexandriën gevoerd hadden; en de Arabieren\venden , van woeste Krygors, ondernemende Kooplieden. In een korten tyd kwamen zy verre boven de grenzen van den ouden Handel; en niet lang na de verovering van Perfiën, bouwden, zy Basfora, dat fchielyk ene Handelplaats werd, weinig minder
dan Alexandriën. Vervolgens gaat Dr. Robertfon over, om
te handelen van den oorfprong der Vcnetianen cn Genuczen, cn van het verkrygen van den Indifchcn handel over Alexandriën . door dezelven , van de Kruistochten cn derzelver gevolgen ; van dc kennis van Indien, die over Europa door verfchillende Reizigers verfprcid werd; en van den doortogt der Portugeczcn over Kaap dc Goede Hoop , waar mede hy zyne derde Afdeling befluit.
De vierde bevat- ene menigte van oordeelkundige Aanmer kingen over de fa&a, waar van in het eerfte gedeelte gewag gemaakt was. Voorts is dit werk met een aantal aantekeningen en ophelderingen voorzien : en in het Aanhangzel treffen v, y oen aantal fchone aanmerkingen aan, over de genie, zeden en wetten der Indifchc volken. Maar ons beftck verbied ons, .
hier van een uittrekzcl tc geven. Wy zeggen alleen nog
maar , dat dit geleerde werk verfierd is met twee Kaarten van Indien,. gegraveerd onder het opzicht van den Hr. Playfair* (General Register.)
Wy verlangen naar de Nederduitfche Overzetting, die van dit boek aangekondigd is (*). Misfehien zal de Vertaler van hetzelve gelegenheid hebben, om het zelve, door byvoeging van enige aantekeningen, nog nuttiger tc maken; en mogelyk zal hy ten dien einde ook enig gebruik kunnen maken van de Commentatio de Graecorum de India notitia, ei cum Indis commerciis, door Prof. Heeren te Göttingen, in het jaar 1789 uitgegeven.
A Collection of Treaties between Great Britain and other Powers , by George Chalmers, Esq, 8vo. 2 vols. about 550 pag,. in each, 15 f. boards. Stockdale 1790.. Een zeer nuttig hand.bock voor het Diplomatisch Corps; waar in de Traótaten tusfehen Engeland en andere Mogenheden, die het meest te pas komen,.met veel oordeel by een verzameld zyn, onder byvoe»ging van een Tydrekenkundigc lyst van vroegere Traclaten, aan het hoofd van die der byzondere Mogenheden. Men vind hier ook enc Letterkundige Gefchiedenis der Traclaten, waar in enige lezenswaardige byzonderheden aangaande den beroemden Verzamelaar Rymer en diens Foedera voorkomen, nevens ene handleiding tot ene volledige Verzameling van Tradtaten in 't algemeen. M. Rev.
An Account of the life and writings of Thomas Day. By James Keir, 8vo. 146. 2 f. 6 d. boards. Stockdale 1791. Ene mecsterlyke Levcnsfchets van een beroemd Engelsch Dichter, wiens letterkundige bekwaamheden, gepaard met zync goede zedelyke hoedanigheden, cn nuttig leven voor het algemeen., deszelfs vroeg en ontydig overlyden des te meer beklagenswaardig maakten. De Hr. Day overleed aan de gevolgen van een val van zyn Paard, op den 28 Sept. 1789. flegts 41 jaren oud zynde. De voornaamfte Dichtftukken , die hy in 't licht gaf, zyn The dying Negro , The devotes Legions en The Defolation
of
(*) Door de Boekhandelaren Tntema, te Aa&ex^m, «a Loosjes^te Haerlem.



America, beidenüaande op den Oorlog met de Amerikaan-
fcheVoUcpUntingen, voor wier zaak hy een fterkc voorfpraak Sas; blkens oo°k ettelyke Staatkundige Stukken, wdkehyda over ui gaf. Hy was ook dc Schryver van een uitmuntenden Roman! gctyteld: The Biftory of Sandford and Mem».. M.
£ Maclean Disf.de hepatitide. Edimburg 179=-. D^#' ver geeft hier uit eigene veelvuldige ondervinding m Oost-Inkneen uitvoerig berigt van deze ziekte, g^""^^ hv heeft waargenomen, dat de middelen, uit Kwik ".Cber'eü, deTeste J met de enigfte zyn, om deze ziekte
Xt G.A)?xander , Disf. de partibus corporisanimalis , cutevjribus Opiiparent. Edimb..i79°. Deze Verhandeling is ze lezenswaardig, wegens de menigvuldige fchone en nieuwe pmeven, die de Schryver met het Opium op het dierlyk lichaam pedaan heeft. De uitkomst dezer proeven toont, dat net opium niet alleen de gevoeligheid der zenuwen maar ook de irritabilteit der fpiervezelcn, vermiudcre en dat het ze ve alleen op de vaste deeleu des lichaams, niet op de vloeiftofkn,
^T'Menzies, Disf. de Retpiratione. Edinib. 1790. Ook deze'Verhandeling is vol eigene gedagten, op eigene waarnecmingen en proeven fteuneiide. Dc Schryver toont dat by elke nademing 43 cubieke duimen lucht in de longen opgenomen word welke daar in hare beftanddelen opgelost wordt zo Tt het beguifel van warmte zich ontwikkeld en de dierlyke warmte veroorzaakt,. .. .
A P Anderfon de compofitione acidi fuif una Edunb. 179ó. Ene zeer goede Verhandeling, waar in de Lavoifienaanfche lere omtrent de famenfb.lling van het zwavelzuur (gewoonlvk Vitrioolzuur genoemd) zeerwel voorgedragenen verdedigd wordt; wordende hierin duidelyk bewezen dat de zwavel peen famèngefteld, maar een eenvoudig lichaam is, het welk met het zuurmakend bcginfel (oxygene) verenigd zynde het gemelde zuur uitmaakt.
Nederlanden. Het Vierde BoricvanMoses (gemeenlyk) Numeri, naar het Hebreeunsch door isbrand van E.melsveld. Amfterdam, by M. de Bruin 1791- gr. 8vo. Vertel. Tan blz. 46^-612. Aanm. van blz. 228-306. prys t
Hier is weder een nieuw deeltje van dezen nuttigen arbeid des fchranderen v.-H. in denzeKen fmaak, als de vorige, bewerkt :' waarom dc meer byzondere opgave van de inrichting nodeloos is Wy hebben het met bet zelve genoegen als de vo ge dee ijes doorbladerd. Daar wy geen fehctsgewyzc uittreksel van een werk van d,zen aart kunnen geven, willen wy ester den Lezer, om ook met den inhoud van dit werk enigzint s bekend te worden, de gedachten van den Schryver over de Gefchiedenis van Bileam, een der aanmerkelykfte byzonderheden van dit boek, voorleggen; onderftellende dat onzen Lederen , by de verfchillende gevoelens hier over, dit met onaan-
tPB^\h vTvL. verkiest naauwkeurig by de letter der Gefchiedenis te tlyven. Hy houd Hi/eam voor een Waarzegger o:
bezwcrer,een man, die wel gierig en inhalig, maar voorts var geen kwaad karakter was. Hy kende Jehova, als den byzonderen Mclwrmgod. van Israël, cn daarom geeft hy ook voort
jreken, door diens invloed. Ook is hy van gedachten, dat }od zich waar/yk aan hem in den droom geopenbaard hebbe. Dmtreiit het fpreken der Ezelin, houd hy het met die Godgeleerden welke alles eigen/yk opvatten. By dit merkwaardig ftuk willen wy liefst de eigen woorden van den Schryver gct ruiken „Wat de geloofwaardigheid der Gefchiedenis Detreft;
0111 dat dc gebeurtenis vreemd is, is zy daarom onmogelyk, * of onwaarfchynlyk? Mozes gefchiedverhaal heeft zo vele be" wyzen van Geloofwaardigheid in 't gemeen, dat ik geen rede " zie waarom ik dien Schryver hier niet zou geloven, hoe " vreemd het my voorkome , dat ecne Ezclmne fpreckt! On" dertusfehen kon dit sreval aan Bileam leeren, met wien hy " te doen had, met den God der natuur, en hoe hy verpligt " was zich naauwkeurig naar deszelfs bevel te gedragen: cn " dus 'was deze wonderaeecurtcnis .niet zonder bedoeling, der " Goddclyke wyshcid waardig. Waarfchynlyk hebben de Moa" bitifche Gezanten.dit geval bygewoond, en dit ttrekte omheji no- meer achting voor Bileam en zyne woorden 111 te boe" zemen " Wy laaten deze Verklaring voor rekening van den "chryver"; dan het komt Ons voor, dat met deze zyne uitlegging alle zwarigheden, die met rede hier gemaakt worden, op verre na niet opsclost zyn.
Zie hier nog ene Proeve der Vertaling wy ontlcenen ze
uit de uitfpraken van Bileam, Cap. 24: 15 enz.
Eene Godfp-aak van Bileam Beors Zoon , Godfpraaü eens mans , wiens oog .3 opgehelderd. löVS.Godfp aak van hem die Gods uitlprsaken hoort, Die het vyze plan des allerhcogften kent, _ Die d^ vei fchyningen van den almachtigen ziet, Di- eens viel, maa, wiens oogen ontdekt zyn. tt Ik "zie hem , maar nog (in zyne volle grootheid) met Ik aanfehouv hem , maar het 1S npg niet byna, e-r-ns gaat 'er een Ster uit Jacob op , Een fcepter verheft zich uit Israël. Deze overweldigd Moabs uiterfte grenzen , En vernield als een blikzem alle zwervende horden. 18 Het hem vyandig Edom zal zyn Eigendom weezen Het vyandelyk Seir zyne bezitting. Israël zal groote daaden doen , Uit Jacob zal een Heerfcüer komen Die zal, al Wat overgebleven was , verdelgen.
Ten flot van dit ons kort berigt voegen wy 'er nog by, dat de Heer v H. door de Ster, die uit Jacob fond op te gaan vohrens vs 17. noch David, noch Johannes Bircanus, (gelyk de Heer Verfchuur wil) noch Alexander Janneus noch ewg byzonder perfoon (cn dus ook niet den Mesfas) wü bedoelt hebben.
N \ RIGTEN EN BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, land.
en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, eetrekkelyk. .
Hoe zeer men, in Groot-Britannien, op allerley wyze, de Industrie der Ingezetenen aanmoedigd, kan blyken uit de twee volgende üalen; ^ ; V 3



Bal aan de Fabricqueurs van Lincoln gegeven.
Den 21 October gaven de Hertogin van' Ancasfer, Lord Brownlow en Ch. Neville, Schildk. in de Asfembléekamer te Lincoln, een Bal, tot aanmoediging van de Manufactuur-Fabrieken in dien oord.
Het Gezelfchap was ongemeen talryk, cn alle de Heren en Dames waren gekleed in Inlandfche gemaakte Stoffen, Linnengoed en Konsfe.n alleen uitgezonderd. Tegen j i uren wierd de Eetzaal geopend, alwaar een Collation aan twaalf Tafeltjes gereed ftond. De Dorifche Pylaren waren met Bloemfestonnen omvlogten. In het midden der Zaal, hing, onder de kroon, het Motto, Induflrie. Alles liep zeer geregeld af. 'Er is reeds een Infehryving gedaan voor een dergelyk Bal, in een volgend Jaar.
Heilzame Inrigtingej* ter Aanmoediging van £>en Veebouw.
Terfcheiden Liefhebbers en Voorftanders van den Land*n Veebouw, te Edinburg, in Schotland, hebben een Genootfchap onderling opgeregt, onder den naam van de Vrye Maatfchappy, welker byzonder doel beftaat, in de verbetering der Britfche Wol. By alle de daar toe reeds aangewende en welgcflaagde pogingen, heeft dit Genootfchap, onlangs, nog ene afzonderlyke ongemeen Wel uitgedagte aanmoediging voor de Schapenfokkery gevoegd, waar aan het te wenfehen ware, dat ook hier ten lande een voorbeeld genomen wierde. De Leden namelyk van dit Genootfchap vonden goed, om op den i.July dezes jaars, te Newhal., ene plaats in de nabuurfchap van Edinburg gelegen, een Land-feest te geven, ter gelegenheid van de fchering der Schapen. Omtrent 200 perfonen, lot dit Feest genodigd, kwamen, 's namiddags ten 1 uur, van dien dag, by een, op een ruime plek, met groene zoden belegd, in 'het midden van welken een lange ftaak geplant was, van- dwarsftaken voorzien, waar aan Stalen van verfchillende foorten van Vluizcn, cn Schapen Vaglen, uit het ras der Hitlandfche Eilanden, opgehangen waren: onder aan las men een Byfchrift op de gelegenheid ilaande. In een perk, daar naast," hadde men Spaanfche, Schotfche en Engelfche Schapen, by een gebragt : ook hadde de Hr. Dundas, van Dundas, enige Schapen van Abysfinie derwaarts gezonden. De Schering gefchiedde ten aanzien der aanwezenden, door de bekwaamfte arbeiders, en de Wol van onderfcheidene fooiten wierd met veel naauwkeurigheid uitgezogt. Gedurende dezen arbeid fpeelde een troep Muzikanten een menigte van Schotfche Deuntjes, op de wyze van de meest bekende HerdersJiedjes, waar op het landvolk, uit hoofde van derzelver eenvoudigheid, byzonder gefteld is.
..Alle de Dames waren ongemeen fraai uitgedoscht: e« .verfcfieiden derzelven hadden de. ftoffen hunner klederen met eigen handen gefponnen. Die der kiedy van de Gravinne Weduwe van Dundonald, bekend door hare ftandvastigc en regtfehapen Vaderlandsliefde, waren gefabriceerd van de wol haar eigene kudde, welke zy zelve geverwd hadde. Deze Dames deelden onder de aanwezenden Hoed-ftrikken en andere verfierzels van wol uit. Het mecrendcel der Heren hadden insgelyks klederen aan, die van de wol hunner eigene kudde gemaakt waren
Alle de aanwezigen wierd op een treffelyk middagmaal onthaald. 'Er wierden , onder "het drinken , niet dan Vaderlandfche gezondheden ingclteld, die, telkens, van een naby ten anker liggend Fregat, met ettelyke kanonfeboten beantwoord wierden. Een Bal, 't welk tot diep in den nagt duurde, eindigde het Feest.
Alle jaren is de Maatfchappy voornemens het Feest der Wol-vliezen, die voor het land als een wczenlyk Gulden Vlies zyn aantemerken, te vieren. Men mag 'er byvoegen, dat onder de aanleggcrs van dit Feest verfcheidene lieden van aanzienlyken rang waren, en waar van 'er enigen opzettelyk uit verfchillende oorden van Engeland waren, overgekomen: een fprekend bewys zekcrlyk hoe veel belang de Britfche Burgers van allerleye klasfen in dezen tak van Land-QIconomie ftellen.
De Maatfchappy, die zig kragtdadig toelegd om de fchoonfte rasfen te vermenigvuldigen, heeft reeds ene uitdeling van de uitgelezendfie Schapen gedaan : ook heeft zy, door geheel Schotland, gemagtigden gezonden , om den tegenwoordigen ftaat der kudden op te nemen : en 'er is geen twyffel aan, of zy zal, met den zo Vaderlandfchen yver, die alle hare leden bezield, niet misfen, ene aanmerkelyke verbetering in de Wol van haar land tc weeg te brengen.
F-ransche Sc;ieepstogt , ter opzoeking v/f? den Heer de la PEYROUSE.
De Franfche Fregatten la Recherche en l'Esperance, zyn, den 28 Septemb. laatstl. van dc Reê van Brest onder zeil gegaan, onder bevel van den Hr. d'Entrecasteaux, aan wien de - Koning het beftier van deze to°t beftemd om de Fregatten la Boufole en l'ylflrolabe,°die den 1 Aug. 1785. onder bevel van den Hr. de la Peyroufe, van Brest gezeild waren, cn van welke men, zedert derzelver vertrek uit de Botany-baay, den 10 Maart 1788. geen berigt ontving, heeft toevertrouwd. Overmits dit voorname oogmerk der Reize geenzins het bykomende uitfluit, om tevens alle zodanige ontdekkingen te doen, welken ter bevordering der menfchelyke kundigheden kunnen



nen ftrekken, zyn 'er, ten dien einde, ook verfcheiden Geleerden en Konstenaars. mede aan boord van opgemeldc Fregatten gegaan. De Schepen zyn, behalven van een c-vervloedigen voorraad van allerleie noodwendigheden, voor ten minften 3 jaren, ook daar en boven rykeivk voorzien van Zee Uurwerken, en andere Astronomifcha en Phvlïfche Werktuigen, om de nodige Waarnemingen, met dc vereischte naauwkeurigheid, te kunnendoen.
hts der. granen.
e ROGGE. Het tast.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 90 a 106
Poelfebonte en witte i6aai8o Koningsberger . . «83104
Dito rode . . 155 a 175 Pommer, Colb. enStett. —
Warder, Heugfe en Elb. 155 a 175 garst,haver,boekw.
Koningsberger . . 145 a 165 Vriefche Winter . 75 a 96
Vriefche . . 135 a 160 Zeeuwfche Overm. . 86 3 96
Eovenlandfche . i;8ai66 Brouwhaver . . 65378
Voorlandferode . 130 a 165 Boekw.Amesf.enGooiI.L.20 a2if
Zeelandfche . . 1603175 Dito Brab. en Vlaaraf. L. .
olv, traan en baakd'en.
Koolzaad, Zeeuwsen en Raapoly, drAam ƒ 3 5ï^5<5
Overm.'tLast ^33 a362 dit0 Lyn . . . ƒ 35^36
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 45 a4
van 5 fch. . . J , 6Ja 7| WalvischTraan ,'tquart.
Hennipzaat . . J 6 a 7 van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . * f 51352
WIS STEL -COUR S.
Madrid op Ufo van ( Londen , zigt ft 37,T
a maand. ^ 95s dito op 2 m. . 0 37,4
Bilboa ^ 95Ï Hamb. zigt . ft. 34tI
Cadix . . . % 95s f dito 2 m. . ft. 345
Sevilien . . §.95 Altona„zigt ft. 34I5
Lisfabon . . % 53 dito 2 m. .ft. 34l
Venetien . h 92i Breslau,6 w. dat. ft. 44
Genua . . 4 85? I Wenen, 6 w. dat. ft. 35^
Livorno . . . % 9*1 \ Antwerpen pCt. 4 verl.
Parys, 2 m. . . $43r>J Gent • • PCt' 4 vcrl.
dito zigt . . $ 43! Brusfel . pCt. 4 verl.
Bourdeaux, 2in. . % 43* Zeeland . pCt. 3 verl.
dito, i m. . . 4 431 Rotterdam pCt. \
■ , i II C 1 E-.C Q U. R. S. ■ .
Baren Gond, per Casfa ƒ355. . . pCt. 6 a 6*|
dito, per banco .... pCt.
NieuweDuk.perft.uk f 5; 7 Nieuwe Louis d'or n,4,to,i>
Oude dito . . ƒ5,6 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol-, . . ƒ 9, 6 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 6 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito . .ƒ9,6 , Fyn Zilver, p. m. ƒ 25,12
Spaanfe dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ 25, 9
Guinics. . . .ƒ11,14 Agio van dc Bank T| pCt.
Souvereine . . ƒ 5a 14 i
Amsterdam, den 7 Novem'j. 1791»
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEiN,
liet getal der Dooden y gedtircnde dé laastverlopene? Week, is geweest: te Amfterdam 187: cn te Haarlem 11, onder "welken laatften 7 beneden de 12. Jaren,
In de Maand Oótober 1791. zyn, binnen Alkmaar? ' overleden 30 Perfonen ,. als: 9 Mannen, 9- Vrouwen ,
3 Jongens en 9- Meisjes; hier onder 3 doodgeborenen,
4 beneden 't Jaar, 4 van 1 tot 5 Jaren, 1 van 5 tot 10, 1 van io-tot 20, 4 van 20 tot 30, 4 van 30 tot 40, 1 vaiï 40 tot 50, 3 van 50 tot 60 , 3 van-60 tot 70, 1- van. 70 tot 80, en 1, van 80 tot 90 Jaren.
Kortlings overleed', in zeker Armenhuis, in Engeland', ene Sarah Price, tn den Ouderdom van 103 jaren; zy kon„ tot haai' dood,, zonder bril, lezen.
.■.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERI.GTEN-
Uitfekzel van enen Brief van Aberuchill (in Stra" thern , 'ene Provintie van Zuid Schotland , tot het Graaffchap Perth behorende) gedagt. 18 Octob.
„ De- Aardfchuddingen , nu 2 jaren geleden, in dezert Oord,, gevoeld, hebben zig, zedert enige weken, defs enen tyd meer, den anderen tyd minder, op nieuw doen gevoelen. — Omtrent anderhalve Maand geleden, befpeurde men dezelven op het Dorp- Comrie; zynde' één daar van zo hevig, dat het Hnisgeraad in beweging geraakte, en de Inwoners op ffraat de vlugt namen. Deze Schok duurde omtrent 10 feconden; en dezelve wierd, den eigen dag, door nog verfcheiden andere ligtere- fchuddingen; gevolgd, 's Avonds van den i3den dezer maand', omtrent. 10 uren , gevoelde men ettelyke fchuddingen, verzeld van: een gedreun , als of het agter de heuvels donderde. De-
ayondi



avond was ftil, de lucht bewolkt, en 'er deed zig geen zonderling vcrfchynzel op. De ftrekking van het geluid kon niet wel bepaald worden, als zig van te verre aflatende horen. Heden morgen egter, tersfehen ocniouren, wierden alhier verfcheiden vry hevige fchuddingen gevoelt. Het hadde, van Zondag af, by aanhoudenheid geregend: dc wind Was zeer gering. De ftrekkin»: der fchuddingen cn drcuningen fcheen van Oost tor West te zyn. De eerfte was vry hevig, en het geluid geleek naar een onderaardfehen donder, die niet verre af was: alles fchuddede in de huizen. Omtrent een half uur later volgde een tweede, die, fchoon ilcgts van 5 of6 feconden, nogthans veel heviger was dan de vorige. Her -■■-■dreun fcheen als of het regtftreeks uit dc Ke'deis van de huizen kwam, en geleek volkomen, naar dat van een zwaar beladen Wagen, die overeen gekluisde fteenftraat ro d : het horen daar van verwekte bykans dezelfde aandoening a's een Elektrieke fchok. De luiden van buiten vertelden my , dat deze fchuddingen gemeenïyk omtrent 5 of 6 uren 's avonds wederkeren-, althans, dat zy, by de laatfte veelvuldige herhalingen , dit waargenomen hadden."
UlTTREKZEL UrT de WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN, 'tC
Petersburg gedaan, in dc maand septemb er 1791.
Dc grootfte hoogte der Barom. 28. 74- den 14. omnur. Midd. Delaagfte 27. 38. den 7. om 7 ur. 'sMorg.
Gevolglyk hét onderfcheid 1. 36, cn het gemiddelde 28. oa.
Dc gemiddelde hoogte 28.071 , dat is 2STg§5 Franfche Duimen.
De grootfte warmte 1250, naar Reaumur 13I grad. den 8den «n 2 uren 's nam. De gemiddelde warmte op dit namiddag uur 1370, naar Reaumur 6r§ gr. De Thermometer rees 3 dagen ■boven 130, 19 dagen'tusfehen 140 en 130, en 8 dagen tusfehen 150 cn 140 graden.
De minfte warmte 1550, naar Reaumur l| gr. den 22ften cn 23fr.cn 0111 6 uren 's Morg. De gemiddelde warmte 's Morg. en 's Av. I44T§§, naar Reaumur 3 gr. Dc Therm. viel 6 dagen onder het Vriespunt 150, 16 dagen tusfehen 140 en 150, en 8 dagen tus'chcn 130 en 140 grad.
7 Dagen Stilte, den 14, 16, 17 , 18, 21,22,30. 14 dagen Zagte wind, den 1,5, 8 , 12,13, 15., 19, 20, 23 , 24, as , 27 , 28 , 29. 9 dagen Windrig , den 2 , 3 en 4 O. den 6,
11 en 26 Z. den 7 en 10 Z. W. en den 9 W.
Helder 4 dagen, den 14, 17, 22, 23. Ten dele bewolkt
12 dagen, den"2 , 4, 5 , 9,12, 13 , 16, 20, 21 , 28 , 29, 30. Setrokken lucht 14 dagen, den 1 , 3 , 6, 7 , 8 , 1 o , 11 , 16, 18 19, 24, 25,26, 27. Nevel den 30. Regen 18 dagen, den 2 , 5, 6, 8, 9, 13, 16, 18, 20, 24, 30. en Stortregen den 7, 10 , 11, 12 , 27 , 28 , 29.
De afwyking der Magneet - Naald in dezen maand 7? graden tan 't Noorden naar 't Western
Uittrekzel der Dagêlykfche Waarnemingen Tan \S/t tot 29 Oótob. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 6. den29ften. Barom. < Laagfte . . 27, 6|. den 23ft.cn.
l_ Gemiddelde der gehele Week 28,1,8 1.
Therm. fHoogfteftand c,\°. 's Midd. van den 2 3 (ren. Reaumur. < Laagfte 20 onder o. 'sMorg. van den 27ften. '[_Gemiddelde der gehcleWcek 6,7 gr. .Heer/chemie wind W.
©AGELYKSCHE Wa ARNEMINGEN , BUITEN HaARL.SK.
baro- 1 thermo- streek I
791 me- meter. der I luchtsge»
Nov. ter. Noord] Zuid. wind. { steldheid.
I 29- 9 34* 342 . 0. n. o. I betfokk. windrig,
-2.< 29. 8 36! 35 I — 1 Nam. en's Avonds
/ 29. 8 34| 34§ I tette fneeuw.
f29. 8 iü 35 o. t. n. I
3- a9. 8 351 36 |SgfneeU "
L29- 7 35§ 35 o- I t
("29. 6§ 34! f 34§ z.
4. < 29. 6f 39J 40§ wolken.
( 29. 6§ 34 33Ï n. w.
f 29. 6| 385 38 n. w. buyig, 's Avonds
5. < 29. 6\ 44 54 i». n. O. helder, *s Nagts (_29.io 28§ 26 z. fneeuwbuyen. f30. o 25! 23! n. omtrent helder,
6. < 30. I 39I 63 z. w. 's Avonds fheeuw-
/ 30- l| 3Sl 35 Z- t. w. buyen.
( 30. oi 40I 425 I w. Voorm. omtrend
7. \ 30. 2 4=;| 46 I w. t. Z. betrokken , verder (_30. 2| 38^ 38 I z- '' bewolkt-
Ï30. 2§ 32I 1 32 z. t. o. j
30. 2 38! 39 i bewolkt.
30. 1 33 I 32 z. z. o. [
.Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd Water.
Te Ammaar.
Gedurende de maand October 1791*
Gevallen 57 Lynen: Uitgewaasfemd 26 Lynen.
Je Haarlem, by PLAATenLOOSJES.



AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
W "O O R MEER- ENM1N-OEOEFFENDEN.
Vry dag den 18. November.
% E R I G T E N.
SPANJE.
««Sfe* e Koning heeft last gegeven, om, op zyne kosm T\ lü ten' een Amphï - theater , nevens de nodige fn \J W Werkhuizen te maken, ten einde daar in over §L^J^§> ettelyke Wetenfchappen, die in verband met de Konsten ftaan, lesfen te houden, en de praktikale gebruiken daar van aan te tonen.
""V- r,\ J ; 1 . . x ■. 3ia | _ •
G RO O T-B R I TAN N IE N
Te Dublin is ene Intekening geopend, by welke reeds aanmerkelyke fommen beloofd zyn, ter aanlcgging van een Geneeskundig Collegie, waar aan tevens een Artzenykamer, voor zuivere en onvervalschte Geneesmiddelen, zal gehegt wézen, op een gelyken voet ingerigt, als het Apotheekhuis in Londen , waar uit thans de Apothekers van het Ryk verpligt zyn, hunne Geneesmiddelen te halen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De Landgraaf van Hesfenkasfel heeft Dr. Braun, een Geestelyken uit Maintz, tot Hoogleeraar in het Roomsen Katholyk Kerkelyk regt, aan de Univerfiteit te Marburg, beroepen.
Vil. DEEL,
De Keizer heeft de Generaal-Seminarien, in Oostenryk, door wylen Jozeph II ingevoerd, weder opgeheven, en den Bisfchoppen en Klooster-voogden toegeftaan, om hunne vorige Kweekfcholen wederom te herftellen. Daar ondertuslcheo dezen van geen genoegzaam aantal Leeraren voorzien zyn, en het Godgeleerd onderwys daar by niet overeenkomt met het voorgefchreven plan van Letteroeffening-, heeft zyne Majefteit daar omtrent de volgendebepalingen gemaakt. 1. De Godgeleerdheid kan alleen by zulke Seminanen en Kloosters gedoceerd worden, waar by de zelfde inrigting en een gelyk van Leeraren, alsby de Theologifche Faculteiten ener Univerfiteit, gevonden word. 2. De benoeming der Leeraren ftaat wei aan de Bisfchoppen en Kloostervoogden, dog de Approbatie aan de Hof-Commisfie. 3, Om deze laatfte te verwerven, moet de voorgefiagen Leeraar zig by den Reaor en Profesforen der Land-Univerfiteit vervoegen, om geëxamineerd te worden, en, by het verzoek om Confirmatie, de Getuigenisfen van zyne bekwaamheid voegen. 4. Moet elk nieuw aangefteld Leeraar, binnen 2 jaren, na het aanvaarden van zyn post, zich de Doctorale waardigheid verfchaffen, en zich ten einde by ene Univerfiteit laten examineren en een Disfertatie fchryven. 5. Het Kerkelyk regt mag in de Seminarien en Kloosters niet geleerd worden, behorende zulks tot de Regtsgeleerde Faculteit; weshalven de Studenten dan ook verpligt zyn, om, na den afloop van een vierjarig onderwys in de Seminariën en Kloosters, nog een halfjaar op ene Univerfiteit lesfen. in het Kerkelyk regt te horen.
x ■ ' — 'Het



I * 5
Het Genootfchap der Wetenfchappen, te Praag, heeft van den Keizer een Gefchenk van 6000 Guldens ontvangen , die tot nuttige Keizen, Proefnemingen en Plaatsbe-
fchryvingen, moeten aangewend \Vorden.
De Hr. Wedek'md, gewoon Leöor in het Natuur- en Volkeren Regt, aan de Akademie tc Heiderberg , die zig enen gcruimen tyd te Göttingen heeft opgehouden, is van da», met aanzienlyke ondcTftandsgelderr, hem door Het Keur - Paltltfche Hof verleend, verder naar Wenen gereisd.
Den 11. October is, te Berlyn, aan een geheel verval van kragten , in den Ouderdom van 82 jaren en 9 maanden, overleden ffohan van Castillon, jur. Utr. en Philof. Dr. Hoogleeraar in de Wiskunde by het Koningl. Vcid Artillery-Corps., Direkteur der wiskundige klasfe, by de Koningl. Akademie, en Lid van verfcheidene Uitlandfche Geleerde Genootfchappen. In den jare 1763 liet Koning Frederik de Grote hem van Utrecht, alwaar hy dien tyd den post van buitengewoon Hoogleeraar in de Wiskunde en Proefondervindclykc Wysbegecrte en Sterrekunde bekleedde, naar Berlyn komen-, meer dan 60 jaren was hy bezig in het ondcrwyzen van, en fchryven over, bykans alle takken van Wetenfchap: en zyne Leerlingen , nevens zyne Schriften, tonen, hoe gelukkig hy in dezen zynen Letterarbeid gellaagd is.
NEDERLANDEN.
Haerlem. Op de Verkoping der Bibliotheek van wyIon den Heer Oud - Raadpcnfionaris van Bleiswyk, in 's Hage, alwaar 'de Boeken over 't algemeen vry duur verkomt worcfin. cn waar van wy het gehele Montant in onze volgende zullen mededelen , zyn onder anderen de voegende" aanziénlyke Werken, tot de byftaande Pryzen, verkogt.- ' '
In Folio. Rymer et Sanderfon, Foedera et Acta Publica. ƒ iqt - : Corps Diplomatiquc &c. 27 vol. ƒ 525- : Occanus JfMsj 28 vol. ƒ100 : Phtönis Opera, apud Stephanum 1578. ƒ 74-: Albini Tabulae. j 170- : Plinius T!aid-.ii'-l. f Aldrovandi Opera, 13 vol. ƒ 90-: A.
Seba Tfcfaurus, 4 vol. afgc'.et. ƒ 685-: Catesby et Edwards'lWr. Nr.tur. de la Caroline, 2 vol, ƒ 255-: Atlas Cóelcstis, 'hy 'Fiamfleed. ƒ 72 : Description des Arts ct Mcticis, complet ƒ530-: R ine Ahöenné ct Moderne. ƒ \oy. Galïcric 'de Dusfcldorp, 2 vol. f 67-: Vues des 'Montagncs dc la Stiisfe. f 90 -: The Atlantic Neptune , 'i'fol''/ 34?- : Mabiliotj'de Re Diplomafica. ƒ95-:'His toriae By car.hr.ac StTiptorcs. ƒ 235 -: Campi Phlegraci, ou Vötans.'des'deux Skiles, "par Hamikon. J' 310-: ThefauVas'Ar^ïi'iRiri:m Graevii, Gronovii et Burmanni, '63 vol. ƒ525'-': Pitture Antiche di Ërcoiano, 8 vol. /'410-: fAntiquité Expliquée, par Montfaucon, 15 vol. f 285-:
Monumens de la Monarchie Fran$oife, 5 vol. ƒ fo-t Mufeum Florentinum. ƒ 425-: Euftatkius in Homerum. ƒ118-: Erasmi Opera, 11 vol. ƒ83-: Encyclopedie* 35 vol ƒ 430-: Oeuvrcs & Diction. 'de Bayle & Chauffepied, 12 vol. ƒ 100 -r Du Fresne du Cange & Carpentier Glosfarium. ƒ 111 -: enz.
In puurto._ Buffon Hift. Natur. des Oifeaux, ro vol. avec lig'. Enluminés. ƒ 605 - : Hift. Natur. des Coquilles, 3 vol. /'71-: Comment. Acad. Petropblitanrc. ƒ 155-: Philofophical Tranfactions 1665 — 1775- ƒ 590 - : Acad. des Sciences de Paris, 150 vol. f 490-: Academ. des Infcriptions. ƒ 132-: Macpherfon Hift. of Great Brieain and Original Papers, 4 vol. ƒ73-: Bruce's Travels ƒ74-: Nicbuhr Voyage et Description d'Arabie. ƒ 42 •: Recueil d'Antiquites par le Comte de Caylus, 7 vol. ƒ 120-: Ciceronis Opera Olivcti. 'f ióö-: enz.
NB. 'Er zal, na het aflopen der Verkoping, ene Lyst der Pryzen, waar voor elk Artikel verkogt is, gedrukt worden; en worden de Liefhebbers, die zig daar van willen voorzien , verzogt, om zulks , door hunne gewone Bockhandelaars, aan de Verkopers, binnen den tyd van 14 dagen, op te geven, ten einde men zig in de oplage daar na zouden kunnen reguleeren.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
/.kademische en.andere 'sghrittes.
Frankryk. Obfervations fur les JiSpitaux, par M. Caba~ 'nis. Parys, In de'Natiön. drükkery , 40!blz. '8vo. i7<?r. Hoewel dit werkje byzonderlyk ingerigt is ter verbetering der Gasthuizen in Frankryk , zo bevat het zelve echter zeer vele nuttige en gewigtige aanmerkingen over de inrichting der Gast™ huizen in 't algemeen, welke ook op de'grote Ziekehuizeh in enige fteden van ons Vaderland, zeer'tóepasfelyk zyn.
Voeux iVun Patriote fur la Medicine en France , ou Von expofe tes moyens de fourn'ir d'habiles Medicins au Poyaume et de perfeèlionner la Medici ne. Parys by Garnery , 208 bladz. Svo, De uitifSve van dit werkje, welk reeds over lang voor de Drukpers gereed lag, is veroorzaakt, door de grote Staats-Omwenteling in Frankryk, welke bok gewigtige cn heilzame veranderingen met opzigt tot de geneeskundige Inrigtingen in dat Ryk zal tc weeg brengen. De ongenoemde Schryver is ongetwyffeld een man van veel doorzigt; hy zegt hier verfcheidene treffend» waarheden, en ftelt zommige nieuwe inrigtingen voor, die ook gedeeltelyk op andere landen tóepasfelyk zyn. Hy telt, onder de oorzaken van het verval der Geneeskundige Studiën in Frankryk , voornamelyk op : den korten tyd, welke gewoonlyk tot die ftudicn op de Academiën hefteed word; het gebrek aaneen goed en geregeld plan van ftudic by de meeste Studerenden ; het verzuimen der voorbereidende Wetenfchappen , voornamelyk der Natuurkunde; het gebrek aan gelegenheid, omzien aan de Academie in de praciyk tc oeffenen; het groot getal van Academiën, het welk in Frankryk niet minder dan 25 is; en einde-, lyk de gemakkelykhcid, waar mede men, aan vele Academiën , de waardigheid van Doftor in dc Geneeskunde, voor geld,kan verkrygen, Immers, het-gaat, volgens onzen fchryver,' ia
FraSk-



I i$3 3
Frankryk, hier mede, gelyk in zommige andere landen. Wanneer de Faculteit van ene Academie te veel ee.rlykheids heett, om enen Candidaat aan te nemen, en hem de magt tc geven, om over het leven cn de gezondheid zyner natuurgenoten te iefchikken, zo reist hy enige uren verder, en word door de Faculteit van enc andere Hogefchool met opene armen ontfangen en voor zyn geld geholpen. Dc Schryver wenscht, om dit 'ten uiterften gcvaarlyk misbruik voor tc komen, dat flegts vier Faculteiten in Frankryk het regt van promovecren mogten hebben, dat de Profesforen hier in, met alle ftrengheid , mogten te werk gaan; en dat, tot dit .einde, het Promoucgeld niet aan de Hoogleeraars zeiven uitgedeeld, maar ten algemenen nutte der Faculteit of Hógefchole, voor de opeutlyke Bibliotheek befteed mogt worden; moetende die Leeraars, naar evenredigheid, daar voor meer jaarlykfche bezoiding gemeten , hoewel hy ook de grondftelling aanneemt van zekeren Vorst: Profesfores nutriendi, non faginandi; zynde ene ^urea Medio- I critas het beste middel, oin hen hunne talenten ten mcesteii nutte te doen aanwenden. Voornamelyk en met alle regt pryst " hy aan, het regelmatig les geven aan het krankbed zelve , in de Gasthuizen; waar omtrent, gelyk ook in 't algemeen, over de beste inrigting der Geneeskundige ftudicn, hier zeer gepaste aanmerkingen en voorfchriften opgegeven worden.
Nouveau Plan de Conjlitution pour la Medecine en France, pre'fenté a V Asfemble'e Nationale, par la Societe'Royale de Medecine. Parys 1790. 200 bladz. 4to. Ouder vele andere meer of minder uitvoerige Schriften, die 'cr in Frankryk onlangs, over de verbetering der Geneeskundige inrigtingen in dat Ryk zyn uitgekomen, is het voorhanden zynde ongetwyffeld het gewigtigftc, zo wegens dc daar in bevatte zaken, als om dat het plan,'in het zelve opgegeven, waarfchynlyk grotendeels door de wetgevende Vergadering zal gevolgd worden. Het Koninglyk Geneeskundig Genootfchap noemt hier eerst dc gebreken cn misbruiken op, die 'er in het Geneeskundige in Frankryk hecrfchen, en telt onder dezen, behalven de overige reeds uit het Voorgaand werkje aangehaalde oorzaken, ook op het affcheidcn van dc zogenoemde Chirurgie van dc eigentlyke Genee;kunde, daar beide'zo naauw met elkander verknogt zyn, dat niemand den naam van Geneeskundigen verdient, ten zy hy zo wel dc ■uitwendige als inwendige ziekten kent en weet te behandelen, ca ook, van den anderen kant, de behandeling van uitwendige ongemakken niet veilig genoeg kan toebctrouwd worden aan zulke Heelmeesters, die in dc gronden der algemeene Geneeskunde oiiDcdreven zyn. Genees- en Heelkunde moet dan in
't vervolg onaffcheidelyk verenigd zyn, en 'er moet flegts een titel, die van Medecin, aan dc uitocffenaars daar van gegeven worden. Het examen cn dc promotie moeten om niet gefchieden , zonder dat de Candidaat daar van enige kosten, of de Pro. motor enig voordeel, hebbe. Het aantal der Medifehe Univcrfiteiten, of, gelyk zy hier genoemd worden, Collegien, moet in bet gehele Koningryk tot op 5 verminderd worden , naamlyk tc Parys , Straatsburg, Montpellier, Nantes en Bafancou. By elk dezer Collegien moeten 10 Profesforen zyn, waar van twee jii het praftifche gedeelte der Genceskonst onderwyzen, en in: daar toe ingerigtc. Hospitalen by bet ziekbed onderrigt geven. Aan het eind van elk jaar, moeten zich de Studenten aan openlyke theoretifehe cn praktifche Examina onderwerpen. By het laatfte praktifche Examen moet dc Candidaat, behalven het be¬
antwoorden der aan hein voorgeftelde Vragen, ook n,og enige dagen
hefteden tot het doen van Chirurgifchc Opcratien op het Cadaver, en tot beoordeling der Ziekten cn derzelver gcnecswyze aan het ziekbed. ISa het wel aflopen van zulke twee theorétifche cn drie practifche Examina, word dc Candidaat tot Medecin geproclameerd, zonder nodig te hebben, by die gelegenheid ene Verhandeling tc fchryven of The/es te defenderen. Intusfehen kunnen 'er, buiten dc examina, nog Disputeer-Collegien, onder voorzitting van enen Profcsfor gehouden worden ; hoewel hier het antwoorden op dc Collegien, met regt, beter
gekeurd word, dan het disputeeren. By elke Academie of
Collegie moeten zyn één theater voor dc Ontleedkunde, en de heelkundige Opcratien , een ander theater voor de Phyfica , Chemie en Pharmacie, Kabinetten voor Chirurgifchc, Phyfifche en Chemifche Inftrumenten , cn voor Naturalia , een Kruid-tuin » een uitgezogte Bibliotheek, enc Apotheek', waarin dc Studenten zich moesten ocfFcncn, cn voornamelyk een Hospitaal. De Overigheid zal moeten zorgen, dat 'er ook overal ten platten lande bekwame cn bezoldigde Artfen gevonden worden. De Apothekers moeten overal alleen Verkopers van Geneesmiddelen zyn, en zelve volftrekt gene praktyk uitoeftcnen, om dus, in plaats van nuttige , gene fchadelyke leden der Maatfchappy te worden. Het verkopen en toedienen"van geheime middelen,of zogenoemde Arcana, moet volftrekt afgefchaft 'en verboden worden , enz.
Ons kort beftck noodzaakt ons, hier af tc breken, en alleerilyk nog de lezing van dit werk, waar in zeer vele nuttige, hoewel ook zommige niet wel overal ten uitvoer tc brengen, voorflagen gevonden worden, aan alle Geneeskundigen,dia enigen invloed kunnen hebben, om ' deze inrigtingen ook op andere plaatzen te verbreiden, aan tc pryzen.
Nederlanden. Reize door de Binnenlanden van Afrika, langs de Kaap de Goede Hoop , in de Jaren 1780 en 1785 gedaan, door den Heer le Vaii.lant, uit bet Fransch, door J. D. Pasteur, met Platen, i'ftcenade Deel, behalven het Voorwerk 352 en 360 bladz. in gr. Svo. Tc Leyden en Amfterdam , by Honkoop en Allart, 1791. Met Privilegie.
De Nedcrduitfchc uitgave van dit werk, fchoon wy van den oorfpronkclyken Franfchen druk, reeds voorheen, met een kort woord gewag maakten, (Deel IV. bladz. 188.) verdiend egter. zo uit hoofde van deszelfs onderhoudenden inhoud, als wegens de veelvuldige belangryke Bydragen tot de Natuurl. Hiftorie, daar in voorkomende, enig nader en breder berigt, tc meer, daar hetjgelukkig in handen van enen niet onbekwamen-Vertaler gevallen is", door wiens oplettendheid cn oordeelkunde , het, by deze overzetting, veel eer in waarde gewonnen, dan verloren, heeft r terwyl ook tevens dc nette Pers der uitgeveren deszelfs uitterlyke gedaante dc verdiende naauwkcurigheid en fraayheid heeft by gezet.
De Schryver, begint het verhaal zyner Reize, met een berigt aangaande zich zclvcn; waar uit blykt, dat hy , in Hollandsen Guiana, of de Surinaamrche Kust, uit Franfche Ouders, die aldaar een Plantagic hadden, geboren., van zyne vroegfte jeugd ene byzondere Licfhebbery. hadde in het verzamelen van Infekten en Vogelen: waar mede hy zig dan ook doorgaans bezig hield. In den jare r'7'63- met zyne Ouders jfanr Amjlerdam , en ,yan .daar naar Frankryk vertrokken, zynde ,
X a bleet



( t64 >
'bleef hem déze liefhebbery, voornamelyk die van Vogelen te -fchieten, en vervolgens op te zetten en naauwkeurig af te tekenen, waar in hy zig meesterlyk geoeffend hadde, niet alleen by; maar zelfs van tyd tot tyd aangroeyende, bekroop hem 'de Just, om in andere waerelddelen deze voorwerpen zyner •Liefhebbery op te zoeken, en ene verzameling van geheel, uitlandfche Vogelen en Dieren te maken. Hy gaf hier toe aan Afrika, als minst bezogt, de voorkeur; en begaf zig, in het jaar 1780. te Jmfterdam, wcrwaarts hy tot dat einde van Parys vertrokken was, en van daar, in Texel, te fchecp naar de Kaap de Goede Hogp, voorzien van aanbevelings brieven aan den Heer Boers, op dien tyd Fiscaal der O. lnd. Compagnie , aan deze Volkplanting, die hem alle vereischte hulp en onderfteuning gaf, ter uitvoering van zyn ontworpen plan, en wiens veelvuldige diensten cn beleefdheden hy, by alle gelegenheden, dankelyk erkend.
Dc voorhanden zynde beiden Eerfte Delen zyner Reizen bevatten den eerften togt des Heren le Vaillant, in de jaren 1780, 1781 cn 1782. in de Binnenlanden, en bepaaldeiyklangs de oostkust, van Afrika tot in het Kafferland. De weg zyner Uitreizc is, tot aan Koks-kraal, by na dezelfde met dien'van Sparman: dog zyn oogmerk verfchillende met dat van dezen Kruidkundigen, 't geen zig voornamelyk tot het verzamelen van Planten bepaalde, daar dat van le Vaillant zig tot het opfporen van Dieren, inzonderheid Vogelen, uitftrekte , zettede de laatstgemelde zyn togt van Koks-kraal, met een klein gedeelte van zyn Volk, in het land. der Kafferen door, niettcgenftaande zelfs deze Natie met de blanke Volkplanters in oorlog op dién tyd was: gelyk hy ook, op zyne hertogt, langs enen geheel •anderen weg, dan dien van Sparman, te weten over de Sneeuwbergen en over Kamdebo , te rug keerde : ook vond hy , uit Jioofde van zync verfchillende manier van leven, op de reize, Tiier en daar gelegenheid, om enige misflageu en- verkeerde- berigten van Sparman te verbeteren.
De volgende Deelen zullen, volgens berigt van den Vertaler, in zyne Voorreden, de Tweede Reize des Schryvers landwaard in, langs de westkust, tot in h.t land der groteNamakas , in de jaren 1783 , J784 en 1785-, bevatten: waar by tevens op ene kleinere fchaal zal gevoegd worden de Kaart, welke de Heer le Va'illant, in 't groot, voor den Koning van Frankryk thans bezig is op te maken, en op welke Kaart de verfchillende rasfen van menfehen, de dieren-, vogelen en gewasfen, waar van in deze-twee Reizen gewag gemaakt word, zullen verbeeld ftaan :-ook beloofd de Vertaler een Systematisch Register, met de Linnajfche namen , van alle de voorwerpen der Natuurlyke Historie hier voorkomende, aan het einde van het werk te zullen brengen-. Men vind, wel is waar, deze voorwerpen, in het voorhanden zynde werk, als flegts een dagverhaal behelzende, niet zo uitvoerig befchreven, als wel hadde kunnen gefchieden; dan men diend hier by in aanmerking te nemen , dat de Hr. le Vaillant ten oogmerk heeft, ojn, in 't vervolg - ene afzonderlyke volledige befchryving derzelven met gekoleurde Afbeeldingen in druk uit te geven. Intusfehen zal dc korte opgave zyner waarnemingen daar omtrent, in dit zyn dagverhaal ingelast, by voorraad genoegzaam wezen-, om de nieuwsgierigheid der Natuurkenneren enigermate te voldoen.
Wy twyffelen des, in genen dele, met den Heer Pasteur, of «ne Vertaling dezer Reizen zal onzen Vaderlandfchen beniinna-
ien der Nat. Historie, welken in de Franfche taal niet lezcft, aangenaam zyn ; en zelfs door lezers van alle klasfen inét graagte en deelneming gelezen worden: daar dc Hr. le Vaillant zich allerwegen opdoet als enen opiettenden en onzydigen vvysgerigen waarnemer, zo wel-als ervaren Natuurkenner ; cn hy, bovendien, het talent bezit om zyne waarnemingen, betrekkelyk de door hem bezogte plaatfen en oorden-, den aart en zeden der Volkeren , die hy aldaar vond, en de byzondere ontmoetingen , welken hem- bejegenden , op ene zeer bevallige cn onderhoudende wyze te verhalen, en alles weet te veraangenamen met tusfehen ingcvlogten fchildcragtigfte Taferelen. „Steeds," zegt de Vertaler hier van te regt, in zyn- Voorreden, „Steeds„ meent men met hem te zyn, met hem te trekken, by hem „ „ onder zyne Hnttentottcn, in zyne tent te zitten , met hem „ ter jagt te gaan ; men deelt in zyne blydfchap, als hy en8n „.der viervoetige eolosfen van Afrika velt, in zyn fpyt, als „ hem een dergclyke poging mislukt ; • men neemt aandeel ara „ zync verfiagenheid, als men zync met zo veel moeke vuwa„ melde voorwerpen door enen flag in de lugt ziet vliegen (■ >', „ aan zyne verlegenheid , daar dc vreesachtige onwilligheid van „ zyn volk, of onoverkömelyke zwarigheden van den grond, hem „ beletten, het land nog dieper in te dringen; men word vaii „ vrees bevangen, als men zyne wagencn van den r-erg ziet „ rolbn, of in een rivier omvallen; men trilt van fchiik, als „ men hem enen vrcesfelyken Panther als in den mond zietla„ pen, of hem op het punt ziet van door- den fnuit encs ver„ woeden Oliphants gegrepen, of onder diens voeten vermalen „ te worden; men neemt deel tot-aan zyne Huisdieren , eö „ befpeurt met genoegen hoe fchrander een oplettende geest liet ,t ïnltinct van dezen tot zyn voordeel en behoud kan aanwen„ den ; men gevoelt zyne verontwaardiging over -de wreedheid „ en het ontmenscht gedrag der Volkplanters : terwyl hy daar „ en tegen de ziel zyner lezercn goedwilligheid inftort jegende „ Natiën , die men gewoon was, weinig beter dan als woeste „ dieren te befchouwen ; men zal met menschlievenden denk„ beelden omtrent dit min gelukkig gedeelte zyner fsatuurgeno„ ten van zyn werk fcheiden; mental zich verheugen , de „ menfchelyi-e Natuur by den Kaff:r weder te vinden, en hem „ te kunnen achten en beminnen."
Wy zullen, in ons eerst volgend Blad , enige verdere byzonderheden van deze Reizen, en deze en gene ftalen van het merkwaardigfte, 't-geen ons in dezelve is voorgekomen, onzen lczeren tragten mede te delen: befluitende dit ons algemeen verflag met ook nog iets te zeggen van de Platen , waar meae deze eerfte Delen verfierdv zyn. Dezelven zyn, deels naar die van het oorfpronkelyke, deels, wat namcl. de gekoleurden betreft, naar een gefchilderd Exemplaar, door den Hr. le Vaillant ten dienste dezer Nederd. Overzetting toegezonden, door een goede hand getrouw nagevolgd, en Twaalf in getal , verbeeldende : 1. 'De legerplaats in het Land der grote Namaquas ; 2. Gezicht van de Kaap de Goede Hoop; 3. Legerplaats van Pamhoen Koraal; 4. De Hottentot ; 5. De Hottentolfche Vrouw ; 6. NaRlna , een jong Gonaquas meisje ; 7, De Gonaqua*
Hot-
(fj By het fpringen van het O. I. Comp. Schip Middelburg, in de Saldanhabaay, waar op de Schryver zyn eerften voorraad geborgen hadde.



C r65 )
■Uottentot; 8. De Kaffer; 9. De Kafferfche vrouw; 10. EenBóttentotfche vrouw met het zogenaamd voorjchoct; u. De Kameelpardel, het mannetje; 12. De kameelpardel ,het wyjje. Ondertusfchen kunnen wy niet voorby omtrent zommigen de- • zer Platen, welker afbeeldingen oas toefchynen met de. kiescnheid minder, te ftroken , aan te merken , dat men beter zou sedaan hebben,- met dezelven uit een werk van dezen aart weg te laten, dan door het invoegen derzelven het boek min gefchikt tc maken, vooral voor jeugdige lezers en zulkcn, Ai van ene wceldrigc- verbeelding zyn.
Verhandeling, over den waren-aart der Kinderpakjes, en derzelver gemakkelyke er. zekere genezing, nagelaten door wyler Iman Jacob van den Bosch , in deszelfs leven Med. Dr. m ȕ Hage, lid van verfcheiden Geleerde Genootfchappen, 190 blz. in gr.. Svo. Te Rott. by G, A. Arrenberg 1791,
De Hr. v. d. Bosch,He, in het jaar 1773. ene Proef uitgaf over de Voorbehoeding der Kinderziekte, waar in hy de gronden op "af van zyne byzondere behandeling dezer Ziekte, zetlede zedert dien tyd, zyne nafporingen hier omtrent met enen ftandvasti<-cn yver voort, tot dat hy. begreep, de gevvensente middelen acvonden tc hebben. Hy hadde, van tyd tot tyd, zulke veranderingen cn verbeteringen m zyne behandeling gemaakt , als hem in ftaat ftelden , om eindelyk alles tot een geregeld zamenftel te brengen : welk hy ten oogmark hadde opentlyk gemeen te maken. Ten dezen einde bragt hy de voorbanden j zynde Verhandeling op het papier: doch dc dood hem belet hebbende, om dezelve, in eigen perfoon, uit te geven, is zulks zedert, door zyne Erven , en ten ' hunnen voordele , by wege van Intekening, gefchied : en de vry talryke Lyst dezer Intekenaren , agter het werkje gevoegd,, hadde,, naar ons inzi.n, d - klaarte in de Voorreden gedaan, wel kunnen doen fparen , als of het'beloop der penningen, langs dezen weg Wréiamcia, verre beneden het middelmatige ware. Het voornaam denkbeeld tos waar op de Hr. van den Bosch zyne behandeling der Kmdero'okies grond, is - niet zo geheel nieuw, - om-'er den naam van-een Geheim, 't geen nu eerst ontdekt zou wezen, aan te .-eeven Reeds van over lang is, door Boerhave, van Swieten, ?Lobb' Hu-ham, Dimsdale, enz. de combinatie van Antimonialia' Mercurialia en Campher , in dc Pokjes, fterk aangeraden én door vele Inlandfche Geneesheren met goed gevc-lj gebruikt Dan wat dc door hem daar aan gegeven benaming van Specificum betreft, -het'is. te vrezen,- dat deze tot veel ontydi-v cn fchadclyk gebruik dier middelen aanleiding zal. geven: ■selyk dc Hr v d. Bosch, reeds in zyne biieiwisfcling met den Ut de Man, agter aan onder de-Bylagen gevoegd, het ongelukkig focccs van enige proeven,, door dien .Geneesheer genomen daar aan toefchryft: en om deze reden, byzonderlyk, de uitterfte ornzbnigheid in het toedienen derzelve zig verpligt
vond aan tc raden. Wyders zal het kundigen Geneesheren
niet weinig bevreemden, hier het oud,-reeds lang opgegeven, ' gevoelen van Paracelfus, Helmonf en ■ anderen, nopens ene gisting: en ebulHtie; in het weiachtig: gedeelte, van het bloed , met verwerping der door meest allen zo duidclyk waargenomen crifis in deze Ziekte, op nieuw' ter banete zien brengen; gelyk zulks opzettelyk in de eerfte Bylagc gefchied; terwyl nogthans op deze onderftelling de gehele Theorie en Gcneeswyze van den Schryver rust. Ook zal het den Scheikundigen niet aun vreemd voorkomen, dat dc Schryver de Cinnaber met on¬
der de Mercurialia rekent, en met Bafilius Valetttinus nog wil b.wcren, dat het Antimonium wezenlyk Kwik in zich bevat , zo- dat het laatfte een beftanddeel zoude zyn van. het
Daar ondertusfehen het nut van enige byzondere Geneeskundige -behandeling alleen van den goeden uilflag derzelve kan afhangen, en deze wederom uit de dadclyke aanwending en de daar omtrent genonicne proeven-, door kundige-en voorzigtige Artfcu , kan worden opgemaakt; zullen wy de, by deze Verhandeling, aantreprezene middelen, volgens de bygevoegde onderfcheidene Yoorfchrütcr,, cn vervolgd.» ook de wyze van derzelver toediening, hier kortelyk opgeven:
N0.1 X. Ant. Diaph. ablut. dr.]. No.5. R. Sulph.fixaS.Antim. dr.}. Spir. Mindereii unc. ij. Camphorae. dr. ij.
Svr. quinq. Rad. aper. unc). Regul. Antim. Med.
Aq. Fl. Sambuci unc. iv. Cinnab. Antim. ter fubhmat;
Spir. Kitr.Dutc, reet. dr. i fl; Myrrhae eleft. a dr. vf.
FiatMixtura. ■ M-ft-pnlv. No. i.x.
N0.2. R. Regul. Antim.Medicin. No.6. ?. Sulph, fixat.Antim. dr.}.
próbe elütriati ac tenuislT- Camphorae._rfr. ij. __
tfiti Regul. Antim. Med. dr. lij:
P n Im-Diaoh. abluti. a dr.j, Myrrli. eleft. dr. iv._
Pulv.eChef.Canc.comp.rfr.ii. Cinnab. Nativ. unc.).
Campho; ae er. xij. fiat omnium pulv. fubtüisfimus,
Sulp' ..p.u-isSm. Antim. gr.vj, & dividatur m dofes. lx.
M. ft. pulve es No. xij. „ „ , „
1 N0.7. R- Vyxv. Cort. Peruv. eleft»
N0.3. X. Snloh fixat. Antim. dr.}. rub.i dr. ij. .
Campr.prce. dr. ij, Theuac..Androm.. dr. j._
Reeul Antim. ' iedicin. Syr. Bairam. (vel Velome.
Antim. Diaphor. ablut. rubl-.) dr. yj.
Pulv. e Chel* Cancr. comp. Aq. Arbor \ itr. wie. vj.
™driv Ehx. Vitriol./cr. jj. M. ft. pulv. No. Lx..- FiatMixtur.
No 4 R. Sulph.fixat. Antim. dr.}. Nó.8. X, Sulph. fiat. Ant. gr. iij. Camphorse. dr.. ij. Camphorae. gr. vj.
Regul. Antim. Medicin. Regul. Antim. Med.gr. va
Cinnabaf. Nativ. Myrrh. - Myrrh. eleö. gr. xvnj. ___
el-ft a dr. jv. , Cinnab. Nativ. gr. xi.vuj»
Sacchar. albisf. dr. xij. • Sacchar. Albisf. dr. jj.
M. ft. piüv. No. 1 x. M. ft. pulv. No. x.
No.9. X. Sulph.fixat. Antim.gr. vj. Regul. Antim. Med. Cinnab. Antim. ter fublim. a dr. _J. Sacch. Albisf. dr. ij.
M. diu terendo F. Pulv. No. vin. •
Ki , -.1 m\-'- Cis' < * s f..:.'V »li> f!'^;)v
By de bereiding dezer Geneesmiddelen is, volgens den Schryver , wel te letten op dc zuiverheid en juiste toebereiding der Middelen uit het Antimonium, en- wel voornamelyk van den Regulus Antimonii Medicinalis, en het Sulphur Antimoniifixctum. Hy wil het ecrstgemelde Geneesmiddel niet naar de wyze vm'Schulz, maar liever naar die van Maregraf en Fr. Hoffmann, bereid hebben. Wy vinden deze wyze van bereiding van den Regulus hier opgegeven (bladz. 78) uit vyf delen Antimonium crudum, vier delen Zee-zout, en één deel Sal Tartari. Dan wy vermoeden, dat hier een fchryf- of druk-fout plaats hebbe; dewyl de gemelde Geneeskundigen geen Sal Tartari, maar Tartarus, in de bereiding van dit middel hebben voórgefchreven, gelyk ook dit laatfte in de Pharmacopoea Amfle■ X 3 ia-
N0.5. R. Sulph.fixaS. Antim. dr.\. Caïnphorae. dr. ij. Regul. Antim. Med. Cinnab. Antim. terfublimat; Myrrhae eleft, a dr. iv. . M- ft- pulv. I>o. ix.
No.6. R. Sulph, fixat. Antim. dr.}, Camphorce. dr. ij: Regul. Antim. Med. dr. iijv Myrrh. eleft. dr. iv. Cinnab. Nativ. unc. j. _ fiat omnium pulv. fubtilisfimus» & dividatur in dofes. Lx.
N0.7. R. Extr. Cort. Peruv. eleft. rub.i dr. ij. Theriac. Androm. dr. j. Syr. Balfam. (vel Vetonic.
rubr.) ar. vj. Aq. Arbor. Vitr. unc. vj. Elix. Vitriol. fcr. ij. Fiat Mixtur.
Nó.8. R. Sulph. fiat. Ant. gr. iij.
Camphoroe. gr. vj. Regul. Antim. Med.gr. isi Myrrh. eleft. gr. xviij. Cinnab. Nativ< gr. xi.vhj, Sacchar. Albisf. dr. ij.



C 166 )
Ttedamênfis, en andere Apotheek - boeken, tot de bereiding van . «lezen Regulus word vereischt.
Tot de bereiding van het Sulphur Antim. fixatum, neemt men vier oneen van den Regulus Antim. Medic. en ene gelyke hoeveelheid Sal Tartari tot een zeer fyn Poeder gebragt; <loende zulks gedurende 4 uren koken, met 8 ponden kalkwater, waar na dit afkookzel,nog heet zynde, gefiltreerd word, latende het Salpeter voorts van zeiven daar uit nederploffen,
zonder byvoeging van enig zuur. Voorts moet men wel
zorgen, dat de beftanddelen van elk voorfchrift naauwkeurig tmder elkander gemengd en gewreven worden.
Wat nu de manier betreft, waar op de Hr. v. d. Bosch de Voorfchrevene middelen wel toegediend, en de Ziekte, zo in't gemeen, als in hare byzondere foorten en trappen, behandeld hebben :
In de uitbottingskoorts, is de Doctor tegen het aderlaten, ten zy het hoofd aangedaan, en de Pols zeer vol is. Byaldien de Lyder met walging gekweld is, raad hy een zagt Braakmiddel aan; maar keurt de Trekpleisters nevens het warme voetbad af. Na het zuiveren der èerfte wegen, fchryft hy een lepelvol van het Mixtuur No. 1 voor, om alle uren in te nemen, of, by moeilyke ademhaling, elk vierendeel uurs. By aldien dit verfchynzel zig hevig opdoet, cn de Natuur niet genoegzaam «it haar zelve mogt werken, pryst hy ouden Rhynwyn aan, en raad den Lyder, om, gedurende dien tyd, het bedde te houden, en zyn dorst met koud put - water, of flappe Thee, te lesichen.
Als de uitbotting volkomen is, en van een goed foort blykt te wezen, fchryft de Doétor de Poeders No. 2 of No. 3 voor, om alle drie uren ingenomen te worden. Maar, by aldien de Fokjes zamenlopende (eonfluentes) zyn, diend hy No. 4 of No. 5 toe, naar dat de omftandigheden zulks vercisfehen.
Deze Poeders, zegt hy, matigen de koorts, verdryven ettelyke reeds opgekomene Pokjes, cn maken de overigen tot die van een afgefcheiden (discreet) enc goedaartig foort: ook verzekerd hy , dat de lyder, na het gebruik van flegts weinige dezer Poeders, bedaard cn gemakkelyk zal worden ; en eet- en flaapliist krygen. By dusdanige gunstige omftandigheden, kan het gebruik dier Poeders verminderd worden tot eens om de vier, vyf of zelfs agt uren: hangende dit onderfcheid af van den ftaat van den pols, waar op hy naauw gelet wil hebben. — Byaldien de pols te fterk mogt wezen, moet de gift elk derde uur herhaald worden: dog, ao hy tc flapis, "moet 'er by elk Poeder een grein Campher, nevens | gr. Sulph. pur. Antim. of, zo dit niet te krygen is, dezelfde hoeveelheid van Kermes mineral gevoegd worde». Ook kan 'cr, in dit geval, een lepelvol van het Mixtuur No. 1. alle uren gegeven worden.
Wanneer dc Schryver by Lyders gehaald wierd, die de ergfte foort van Pokjes hallen , en waar by tekens van Gangrana zig reeds opdeeden , fchreef hy teiltond de Poeders No. 6 voor, ■om aülc drie uren gebruikt te worden. Indien het Poeder niet in wilde blyvcn-, gaf hy een zact Braakmiddel , en twee uren naderhand het Poeder* Ook wil hy , in zulke gevallen , de hoeveelheid van Reguhts verminderd, en die Ci>iu)rr vermeerderd hebben : houdende hy dc Myrrlve, met Cinaber vermengd, voor een allerfterkst bederfwerend middel (antifepticum;) wanneer daar en tegen ene opjosfmg in 't bloed fchynt plaats tc •bebwen, laat hy de Cinaber en den Regulus geheel weg, en
fchryft alken de Sulph. fixat. Antim. met de Campher en My>>~ rhe voor. Ingevalle van een flappen pols, verval van kragten, en neusbloeding, fchryft hy een lepelvol voor van het Mixtuur No. 7. om 't uur in tc nemen: en verzekerd zyne Lezers, dat hy nimmer den goeden uitflag van dit middel, ter verdry ving
dezer verfchynzels, heeft zien misfen. In het gevaarlyktt
foort van Pokjes (de Veficulofie en Gangranofa) neemt de Hr. v. d. Bosch zyne toevlugt, tot het middel N0..1. welk hy, wegens deszelfs zigtbare gelukkige uitwerking, zyn Wonderpoeder noemt, en geeft daar van aan bejaarden om dc drie uren één Poeder. Ook heeft hy deze Poeders van een aanmerkelyk nut bevonden, in zulke gevallen, waar in de Pokjes fchielyk waren ingeflagen. — By Kinderen , eindelyk, welke door de reuk of fmaak van de voorgemelde middelen afkerig zyn , maakt de
Dr. gebruik van de Poeders No. 9. 't Geen ene byzondere
oplettendheid verdiend, is des Dokters verzekering, van by alle zulke Lyders, als met dc zamenlopende Pokjes (confluentes) behept waren , dezelve, door deze zyne middelen, te hebben doen veranderen in goedaartige (discreten) , die gene naden of misvormingen op het aangezigt agtcrlieten.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot DEfi handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, BETREKKE lyk.
Stockholm, ii OkJob. De Lands-Arts en Apotheker van Aken, te Orebro, heeft een Poeder uitgevonden, waar mede hy verzekerd den grootflen cn hevigften brand, in korten tyd, te kunnen biusfehen, wanneer het onder het bluschwater gemengd word Alle proeven, tot dus verre in 't klein genomen, zyn zeer wel gellaagd; en nu ftaat hy eerlang, in 's Konings byzyn, een proef in 't groot daar mede tc nemen, waar voor reeds ettelyke ligte Gebouwen, tc Drottingholm, worden opgeflagen.
Koppenhagen, 2.5 Oïïob. ,, In dc maand Juny kreeg men kennis, dat 'cr een gevaarlykc Bank ontdekt was, in het Kattcgat, tusfehen het Eiland ylnholt ende Zweedfche Stad T-Varbarg. Thans heeft het Admiraliteits - Hof by de Koningl. Griffie der Zeekaarten order gegeven,om die Bank, (waar op flegts 19 voeten water ftaan, en waar van de grond klippig is,) mede te brengen op de Kaart van 't Kattcgat, welke in 1790 nieuw in 't koper gebragt is, volgens de opgave daar omtrent door de Officieren zyner Majeftcit gedaan, die dezen Zomer die gronden gepeild hebben
,, Ook heeft men , by dc laatfte naauwkeurige opneming bevonden, dat het Eiland Anholt en het AnholtfcheRif omtrent if Eng. Myl. ooste'ykcr, op dezelfde breedte liggen, dan zy by gemelde Kaart van 1790 worden aangewezen. Deui **4 „w :. . 1., ,jee



ze misflag zal iusgelykjs by de nieuwe. Kaarten verbeterd
worden."'
In -Polen is de Kours van 't Geld in dezer voege be- , paild-, dat 'er uit een Keulfche Mark goud 67 Ducaten voortaan geflagen zullen worden. De innerlyke waarde van een Dukaat is op 18 Poolfche- Guldens, het gehalt datr van op 23 Kar. 7 gr. en het gewigt op 72Ï Aas bepaald.
Een Engelfche Wever, in Kirrieumnir, word verzekerd , onlangs, ingevolge ener Weddingfchap, een vol ftuk ftoffe, van 91 ellen lang en 35 duimbreed, in 18 uren en 20 minuten afgeweven te hebben.-
Generale Lyst der Hollandsche WalvischVangst van het jaar. 1791. inhoudende het getal der Schepen, van onderfc/ieideneplaatJen uitgerust: dat der gevangen Visfen, Vaten Spek en Quartclen Traan, nevens het beloop der Premicn, door den Staat, aan de min gelukkige Rederyen uitgekeerd. ]
groenland'.
Plaatfen. Prem. Schep. Visf. V.Sp. Q.Tr. geblev.
Amfterdam 33550 18 34$ 1338 2019 I
Rotterdam 5000 1 o
Dordrecht 15000 .30
Schiedam 4475 2 125 I09[i
Zaandam 25300 10 \Q 507 788.
West^aan 22400 6 2§ 95 15-.
Zaandyk 3850 1 o 15 23 Walr. Spek.
De Koogh 2500 1 1 40 50
Wormerveer 9850 2 § 3 3
■Crommenie 2350 1 1 40 53
fhjsp 1 4 130 235
-De Ryp 10000 3 2 80 118 1
134275 49 62i 2426 36404 2 ——-
6 T R a 'a t d a v i d s.
Amfterdam 13250 ' 8 10 438 597
Dc Koogh 1000 3 6 224 320
Wormerveer 1300 1 i§ 54 74
Nieuwendam 5000 1 0
2145® 13 i7* 710 -991
PRYS til Gil NB N.
ROGGE. Het Last.
TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Praïsfifche . . po a icö
Poolfe bonte en witte 160 a 180 Koningsberger . . 88 a 104
Dito rode . . 1553175 Pommer, Colb. en Stetc
Warder, Heugfe en Elb. 155 a 175 garst,haver,boekw.
Koningsberger . . 145 a 160 Vriefche Winter . 75 a 96"
Vriefche . . 130 a 160 Zeeuwfche averm. . 86 a 96
Bovenlandfche ► 155 a 162 Brouwhaver . . 65 a 78
Voorlandfe rode . i2oai6o Boekw.Amesf.enGooil. L.20 a2i£
Zeelandfche . . 155917$ Dito Brab. en Vlaamf. L.
OLY, traan en baarden,
Koolzaad, Zeeuwsen en f Raapoly, d'Aam ƒ 57 337.4
Overm.'tLast oCii 836 dito Lyn . . . ƒ 37 a37.i
SLag Lynz. dc Ton dito Hennip . . ƒ 48
van 5 fch. . . J 6Ja 7| WalvischTraan, 't quart.
Hennipzaat . . / 6|a 7? van 12 Stek. . ƒ78 \ Dito rode . . / 54
WIS SE L-C O URS.
i
Madrid op Ufo van Londen , zigt % 3 7", 5 3.5"
2 maand. \ 95I dito op 2 m. . B 37,2I
'Bilboa . . . ... \ 954 Hamb. zigt . ft. 34!
aam . • % 9.51 dito 2 m. . -ft. 345
jSevilieri . . % 95 Altona,zigt ft. 34I
Ltsfabön . , 4 5^1 dito ;2 m. . 'ft- -34#
'Veneticn . . $ 92 Brcslau,6 w. dat.'ft. 44* ]
Genua . . V8=i' Wenen, 6w. dat. ft. 3 4f
Livorno Sj 925 Antwerpen pCt. 4 verf.
Parys, 2 m. . $ 43 O™1 • • PCt- 4 verl.
dito zigt . . %43|a| Brusfel . pCt. 4 verl.
Bourdeaux, 2 m. . % 43§ Zeeland . pCt. 3 veri.
dito, i m. . . C 43? Rotterdam pCt. *
specie-cours,
Baren Goud, per Casfa ƒ35?. . . pCt. 6 a tJ|
dito, per banco .... pCt. Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 7 [ Nieuwe Louis d'or 11,3,10,1$ Oude dito . . . ƒ 5, 5§ Zonne Piftol. . ƒ 11, 3 Franfche Piftol. . .f9,5 Croix de .Malta ƒ13,4 Pruisfif. dito . .ƒ9»? . Carolin. . . ƒ .11, ,8 Lunenb. dito r .ƒ9,5 Fyn Zilver , p. m. ƒ25,12 Spaanfe dito . . ƒ9,4 1 dito Grof . . ƒ25, 8 Guinies . . . ƒ11,15 Agio van de .Bank ipCt. Souvereine . . ƒ15314
Amstkr,p am,-den .1-4 ttovenü! 1793»
BIS*



./ i k A;|t a * *. 4. l. % % \
HISTORISCHE en LETTERKUNDIGE ANECDOTEN.
By de refinntie van het Decreet" ter affcnaffing van den Adel, in Frankryk,, protesteerde, onder meer anderen , ook de Hr. .van Croy tegen dit befluit: welk protest men aanmerkte, dat-dien Heer beter paste,dan iemand anders: gelyk men kan opmaken uit de volgende Anecdote.
,„ Op een der Kastelen van dat oud' Adêlyk huis, hangt „ een Schildery, verbeeldende den Zondvloed. Te mid„ den der algemene Overltroming, ziet men daar op een „ ongelukkigen., waar van niets dan hoofd en armen bloot „ is, houdende enige bondels papieren in zyne hand. Uit „ zyn mond komt een rol, volgens de gewoonte der „ armhartige Schilders van den ouden tyd, waar op'deze „ woorden, te lezen itaan: Bewaar tog de Tytels van het „ .Huis van Croy!"
GEBOORTE-, TROUW-ïn STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastverlopene Week, is geweest.- te Amfterdam 202: cn te Haarlem 12, onder welken laatften 6 beneden de n Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
Havanna, den 2. July. Den .21 Juny regende het hier, van 's morgens tot 's avonds, zo fterk, dat het water geweldig hoog wies, en, daar door, de Koninglyke Snuifmolen, omtrent een uur gaans van deze Stad geiegen, met de helft van het daar by ftaande Dorp, weggeipocld wierd, waar door de meeste Inwoners het leven verloren. Buiten dien, heeft de Vloed, in den omtrek van 4 uren, ongelooflyke- verwoestingen- aangeregr, men rekend dat 'er wel 3000 Menfehen, 8000 ftuks Osfen , Koeyen en Muildieren, en' over de. '3000 Paarden by omgekomen zyn. Waarfchynlyk hebben Volkanifche uitbarstingen het meeste tot dit ongeluk toegebragt. Althans op de plaats, waar de Molen gedaan heeft, ziet men uitkolkingen of gaten van 50 tot 6q voeten diep, waar uit deels helder water opweld, en deels dik'cc rook opftygt.
Haerlem, den 16 N-ovemb. Van Rotterdam word ons heden gemeld, dat, laatstleden Zaturdag, des Morgens omtrent 6 uren, omftreeks die Stad, door verfcheiden Landlieden, een byzonder vurig Luehtv.erfchynzel gezien is; zig vertonende als een ftreep, ofaaneeufchakeling van vuurballen, die met ene matige fnelheid van het Zuiden naar -het Westen ging, en, fchoon het heldere Maanfchyn
Tc Haarlem, py PLAAT en LOOSJES.
tras,een zeer helder licht verfpreidde,zeer overeenkomstig met een weerligt: blyvende vervolgens,in het Noordoosten, als een ketting hangen, en flingeren; tot.dat het eindelyk, na enige Vuurballen te hebben laten vallen, verdween.
Het zelfde Luchtverfchynzel is insgelyks, op dien eigen tyd , aan de Trekvaart, tusfehen deze Stad en Amfterdam , na genoeg in dezelfde gedaante , waar geno!men.
TJittrekzel der Dagelykfehe Waarnemingen van 30 OcTob. tot 5 Nov. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, -5. den-30 Ocêtob. Barom. < Laagfte . . 27, 7 f. den 4 Nov.
L Gemiddelde der gehele Week 28,0,5 1.
Therm. fHoogfte ftand a\°. 's Midd. van den 31 Octob. Reaumur. < Laagfte 3 0 onder o. 's Morg. van den 3 Nov. (.Gemiddeldeder geheleWeek 1,2 gr. Heerfchende wind O.
NB. De Vorst, zedert 1 Nov. alhier zagtkens begonnen , houd nos aan : heden, den loden, is de Vaart op de EIbe,voor de grote Schepen, geheel, door-het ys, geftremd.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek 1791 me- meter. der ! luchtsge- \
Nov. ter. . Noord[Zuid. wind. steldheid.
f3°- o± 38 38 w. z. w.
9.< 3°. °§ 45J 47 z.w. bewolkt., 's Avond*
< 29.1 li 43 4il z. hard wind-
fso. 45 j 44 w. Voorm. helderV
10X30. 1 51 I 6of z. w. verder omtr. betr. (_3°. 1 41I I 411 z. en dampig.
f30- 1 39§ f 39 z-
11. -. 30. o| 47! 57 z. t. w. omtrent helder. I29.11 37f 37 z. t. o. .
( 29- 9l 34 34 z. t. o. '
12. / 29. 8 45 60 z. z. o. omtrent helder, /ja 9. 7 40 41 z. t. o'. 's Avonds betrokt.
("29. 7 37 37 z. z. o. ~ ~~
13. -{29. 7§ 43* 44 's Morg. wolken j
! 29. 6~ 4o| 40 verder betrokken'.
f29. 3J 40I 42 z. o.
14X29. 2 45 47 J Voorm. wat regen é
(.29. if 44 42| j z. verder betrokken.
c29- ïf 45§ J 47 j w.z.w. 'sMorg.betrokk. 15-^ 29. 3| 48 J 56 I w. verder wolkenj I29. 3I 42 j 42! J z. windrig.



i79u No. 178.
ALGEMEN E
KONST- en LETTEMOBE,
VOOR MEER- EN Ml N- GEO EFFENDEN.
Vry dag den 25. November.
B E 2 I G T E N.
GR O O T-BRITANN IEN
«i^Ê=Bokt J. Priestley, die van zyn vorigen post) 11 als Leeraar, by een Disfenterfche Gemeente, LIJ| t« Birgminham, afftand gedaan hadde, is, m^teJ$ zedert, tot Opvolger verkoren van den overleden Dr. Price, by ene andere Gemeente van Disfenters, in Londen.
Het Koninglyk Geneeskundig Collegie, te Edinburg, heeft voor deszelfs Boekery, een aanzienlyk gefchenk van -oude'zeldzame Werken, van Lord' Halles, ontvangen.
DUITSCHLAND en naburige Ryken.
De tegenwoordige toestand der Akademie te Keulen, met opzigt tot de Geneeskundige Faculteit-
(TU.it Baldmger Medin- Journal, 25 ftiickx).
De. Akademie, en byzonder de Medifche Faculteit,- is, te Keulen, in een zeer ilogten toeftand., en 'er is weinig hoop, dat dit in 't kort zal verbeterd worden, daar zich niemand wegens de verbetering dier Akademie bekommerd. Het Fonds töt onderhoud der Akademie is aeer gcrinsr, zo dat het traftement van- de 10 Pfofesforen Ü rtó-Geneeskundc tc zamen niet meer dan 2600 Guldens be-
Vü. DEEL.
loopt, zynde het gewone traaement flegts 200 Guldens. De Profesforen zoeken dus hunne voornaamfte kostwinning in de praktyk, en kunnen weinig werk maken van hunne Collegien. Alle Collegien moeten in het Latyn gehouden worden •, doeh de Hoogieeraars voegen 'er doorgaans meer dan de helft Hoogduitsch by. 'Er is geheel gene Akademifche Bibliotheek, daar de Keurvorst dezelve aan de Akademie van Bonn heeft gefchonken. 'Er is ook geen Naturalien-Kabinet, nog ook een Hospitaal, Waar in les gegeven word. De meeste voorlezingen worden in een grote Gehoorzaal, boven deSnykamer, gehouden. Byde laatfte "is ene Verzameling van omtrent 40 ftuks Anatomir fche Preparaten. De Akademifche Tuin bevat zeer weinige vreemde Gewasfen, doch enen zeer goeden voorraad van allerleie Moeskruiden, zynde 'er geert Fonds ont Planten aan te kopen. — De Praktyk- wordt nog volgens de* Aphorismen van Boerhave geleerd.
ZtVlTSERLAND.
"Schóón 'er, tot nog toe, in de nabuurfchap van Zwitferland gene duidelvkc fporen te vinden waren van Vokanifche produkten, ftonden egter de Natuurkenners reeds .lang in 't vermoeden, dat de op zig zélve ftaande geu? vcl'bv Sclia[f7ia<uzen,wwop de Sterkte Hohen/wiel ligt, eertyds we-iligt uit een onderaardsch- vuur konde ontftaan wezen, en men dus daar ter plaatfe een uitgebrande Volkaan mogt aantreffen. De Graaf van Razoumowsky, door enen Zwitferfcheri. Natuurkenner aangemoedigd , bezogt, ten'dien- einde, in de ma-and Novemb. 1788 dezen oord, zag reeds-, in zeker' Kabihét-tö Sckaffliauzen, ware Bafalt van den Berg Hohenftofel, cn vond, vervolgens, by Y , den



«Jen heuvel van Hohentwiel, ettelyke fborten van Stenen,
aan welker Volkanifchen oorfprong men niet wel fcheen te kunnen twyffelenu Sedert is deze zaak meer volkomen belischt geworden,-, door de Hr. Floriam de Believue, die, in gezelfchap van den Hr. Dulomieu, onlangs lange reizen in de Volkanifche ftrcken van Italien en Sicilien gedaan heeft, cn dus dc beste gelegenheid hadde, om alles hier omtrent op de naauwkeurigfte wyze te leren onderowdeifcheiclcn en beoordelen, wanneer hy, in den Zomer van dit jaar, mede verfcheidene Heuvels,die aande-Zwabifche Grenzen liggen , als Hohenftoffïen , Hohenhöuen, Neberberg, Hohenkreyen, Hohentwiel enz. bezogt, en by allen de dtfdclykfte merktekens van enen Volkanifchen oorfprong ontdekte. Deze vyf Heuvels beflaan een Veld van 2 uren in de breedte en i§ in de lengte. De beiden eerften, nevens c!a laatfte, zyn dc hobgfien, en omtrent 309 halve roeden (toifes) boven het oppervlak van den Rhyn verheven. Hunne gedaante is kegelvormig, en zy ftaan ieder op zig zeiven. De anderen fchieten, onder gelyke gedaante, iets lager, uit een hogeren Heuvel van afgeronde brokken (gefchiebe)", cn zyn van boven loodlynig aigefneden. Men befpeurd by dezelve gene vcrglazingen nog verfche (lakken , niets, dat naar een Crater gelykt, ook is 'er in de vlakte tusfehen beiden niets diergelyks te befpeuren. Alleen ziet men op. Hohenhotcen nog de gedaante van den ouden lavaftroom, en wel by een plaats, waar de Heuvel over-20 jaren ingeftort is. De Kalk paath, nevens ongemeen fraaye Zeolithen van verfchillende koletnen, die zig, door het doorzypelen van't Water aan de Lawen en derzelver kloven alhier gezet hebben, de veelvuldige aangroeyingen van afgeronde fteen brokken, en de wanorde, welke hier in 't algemeen, in het binnenfte van 't aardryk, plaats, heeft, fchynen duide3yk genoeg aan te wyzen, dat deze Volkanen onder den Oceaan ontflaan zyn, en, naderhand, zeer aanmerkelyke. veranderingen hebben moeten ondergaan.
NEDERLANDEN.
Rotterdam, den 15 November. Sedert enigen tyd houd men zich hier bezig met het aanwenden van drie- of vierderley byzondere Geneesmiddelen ter herftclfing van ongelukkige Lyders, in den. uitflag van welken te kennen het publiek buiten twyffel veel belang heeft,
Het eerfte is de Inenting der Kinderpok/es. Daar de Kinderziekte voorheen in deze Stad flegts om de 3 , 4 of 5, jaren heerschtc, heeft zy nu, ('t geen opmerking verdient) reeds 3 of 4 jaren by aanhoudenheid hier geregeerd; zo dat'er naauwlyks een week is voorby gegaan, waar in 'er niet enige aan geftorven zyn- en inzonderheid is, zedert enige maanden, het getal der geftorvenen aan deze .Ziekte zeer groot geworden, Wykens de lysten, die 'er; hier 's maandelyks van worden uitgegeven. Dit, benevens denr gezegenden uitflag, met welken
Öc Inenting overal gefchied, heeft zeer vele van onze Ingezete¬
nen bewogen, om zich van dit heilzaam middel mede te be-s
dienen. Nimmer is de Inenting in onze Stad zo algemeen in 't werk gefteld.. Lieden van allerley klasfe hebben hunne kinderen- laten inenten ; ook heeft men ingeënt perfonen van aller' ley Ouderdom,, zelfs zeer vele zuigende kinderen , waar onder niet weinige, die in het tanden krygen waren; en men mag zeggen, met den allerbesten uitflag; dewyl 'er tot hier toe geen "een onder geftorven is. Invoegen men hier meer cn meer bevestigd ziet, het gene men lang voorzegt heeft, dat de ondervinding ook in dit geval langzamerhand over de voorooid.len en onkunde zal zegepralen, en overtuigend leren, dat, g.lyk 'er gene ziekte is, die meer menfehen ongelukkig ma;,kt, en te vroegtydig in. het graf fleept, dan de Kinderpokjes, 'er zo ook geen heilzamer, geen zekcrer,en geen gezegendermiddel, is, om zulks te voorkomen, dan de Inenting.
Het tweede is het Middel, of liever de middelen en geneeswyze van den Heer /. J. van den Bosch. — Sedert deze middelen , door de uitgave van zyne Verhandeling over den waren aart der Kinderpakjes, bekend geworden zyn, is de grote verwagting, die men'er van opgevat 1-ad, merkelyk gedaald , dewyl kundigen en ervaren Geneesheren gebleken is, dat zy noch fpecifiek, noch nieuw zyn. Men heeft 'er. egter (gelyk billyk, en nog aante raden is) de proef van willen nemen; maar helaas! met geen gelukkig gevolg; in tegendeel enige proeven, die 'er in de geeischte gevallen met de grootfte oplettenheid en naauwkeurigheitf van genomen zyn., hebben een zeer ongelukkigen uitflag gehad, En in de daad, men heeft maar al te veel, en men meent zeer gegronde, redenen, om tc twyffelen, ot dit middel of deze geneeswyze wel voldoen zal aan den groten opliet, die men 'er van gemaakt heeft, en of de genezing der Kinderziekte 'er wel iets by winnen zal; althans men zal moeylyk met den Auteur inftemmen, dat men 'er op zetten kan het zegel van den groten Boerhaave : Simplex Sigiltum veri.
Het derde is de Elektriciteit.—-Men heeft hier, zedert-enigen tyd, enige merkwaardige gevallen van Rheumaticke pynen eh verlammingen,, daar uit ontftaande, waar. in dit middel met den gewenschten uitflag is aangewend; terwyl, men nogthans vind, dat het in lammigheden, uit ene wezenlyke beroerte ontftaan,. weinig of geen-nuf doet. Niemand maakt hier meer werk van dit middel toe te dienen,, dan een Heer de Jom>h ■ een Koopman en Liefhebber der Natuurkunde, die g:heel belangeloos dagelyks verfcheiden uren befteed, om zulke en andere Lyders te elearifeeren, en die 'er reeds zeer mooyegenezingen mede bewerkt heeft: zo dat zyne menschlievende pogingen alle lof, aanmoediging en navolging, verdienen.
Het vierde middel is het dierlyk Magnetismus In wee wil. van alles, wat men tegen deze zonderlinge Geneeswyzetrcfchreven en gewerkt heeft, blyft men 'er in onze Stad nog mede aanhouden, en in de daad niet zonder toejuiching, 't Is bekend met hoe veel gerucht, en met welk een gevolg, dit middel dezen Zomer hier, door-Monfieur.A^/io», enin'sGravenhage, door andere, is in 't werk gefteld, en hoe weinig vertrouwen 'er aan gegeven hebben vele lieden, die te veer of te weinig verligt waren, om 'er al het verwonderlyke van ter begrypen, of te geloven ; en zulks, niettegenftaande zelfs Doctoren van naam, dien Heer in het magnetifeeren openbaar onderfteund en begunstigd hebben. Sedert nu gemelde Heer wanhopig en krank.zim.iig gwrorden is, heeft de Eerw.Hr. Layelir
Lee-r



leeraar der Schotfche Gemeente alhier, dit werk by der hand revat. Men.kan niet ontkennen, dat zulk een Geneesmiddel meer 'uitwerking zal doen in de handen van een ernstig Predikant, die door zyn gezag en waardigheid buiten kyf-altoos veel voor'uit heeft op zwakkeen hartstochtelyke gemoederen,vooral in gevallen, daar de verbeelding en het geloof werken moeten, en die men daar en boven zekerlyk van geen eigenbelang, waereldfche.glorie, of andere berispelyke beginzelen, mag verdenken; dan wel in de handen van gemene Leeken, en inzonderheid van Landlopers, die, om gewin of om een naam tc maken, zich toeleggen om een onkundig cn ligt gelovig Gemeen, door kwakzalvery, begoocheling of dwepery, te misleiden en tc bedriegen. Althans zeker is het, dat de- Hr. Layell dit werk met den grootften ernst en welmenendheid, en ook meer in ftilte, behandelt. Dagelyks komen, op een gezet uur, aan zyn huis verfcheiden Vrouwen, jonge Dochters, en zelfs Maps., die hy in een kring plaatst, met de duimen elkandercn laat vasthouden, cn dan met de grootfte gemoedelykheid magnetifeert, na vooraf een kort en nadrukkelyk gebed om zegen op zyn werk gedaan te hebben. Veeltyds magnetifeert hy enige pirfonen van te voren afz onder lyk, vooral zyne Somnanbulen of Slaapfprekers, of enige die ligt door ftuipachtige bewegingen worden aangedaan, ten einde daar door overtuigend aan dc andere Patiënten of toekykers te doen zien het verwonderlyk groot vermogen, dat het Magnetismus op die lieden o ffént. Zo dra nu zyne gewene Somnanbulen (want daar zyn 'er tvvee of drie, die hy daar altoos toe bezigt, en die daar omtrent ene byzondere gaaf fchynen te bezitten,) in flaap gevallen zyn , fprcekt hy een zegen over hen uit, en weuscht dat de he.nel hunne bekwaamheden ten nutte van anderen doe ged> n. Daar na -laat hy een-ieder, die wil, aan hen Vragen do:n, betrekkelyk hunne ziekte, de aangewende middelen, de gevol-ren, enz. of men geeft hen , terwyl zy flapen, een neusdoekdas, of iets dergelyks in de hand, van een tegenwoordigen of atwezigen Patiënt: wanneer zy op alle vragen zo gepist, zo j-list, antwoorden , dat ieder een,die 'cr by is, of het hoort, 'er veroaast over ftaat, en zich geneigd gevoelt om te tLnken, dat 'er iets bovennatuurlyks , zo geen bedrog, verftand.iouding, dwepery, of iets van die natuur, onder fpeelt. — Welke verwonderlyke genezing de Heer Layell door dit middel reeds te weeg gebragt heeft, in een Heer van Emmerik, heeft men onlangs in de Rotterdamfche Courant gezien; en welke verbazende uitwerkingen hy 'er nog dagelyksch door te weeg brengt aan zyne Patiënten, kan men by zyn Wel Eerwaarden vernemen, of zelf gaan zien; zo dat, alles wel overwegende, men waarlyk zeer ftyfhoofdig of zeer ongelovig zou moeten zyn, om niet te erkennen, dat dit Geneesmiddel, fchoon een Nonens , door de verbeeldingskragt en het bygeloof werkzaam t* maken, wonderbaarlyke veranderingen in ziel cn lighaam , en gevolglyk gewenschte genezingen van vcrbecldingsziekten , kan
■voortbrengen, in lieden, die daar vatbaar voor zyn ; en
het zou zeer onredelyk wezen , om te vergen , dat het die zelfde uitwerkingen zal daar ftellen in andere, die 'er geen vertrouwen in ftellen; dewyl het toch onbetwistbaar is, dat al dc uitwerking van het magnetifeeren afhangt van het goed geloof, met welke men 'er gebruik van maakt, en van de maat van werkzaamheid, die 'er in de verbeelding door verwekt word.
Haerlem, den 22 Novemb. Hét geheel beloop der Penningen, uit den Verkoop der kostbare Boekery van wylen den Oud-Raadpenfionaris P. van Ble'nwyk, dezer dagen, in 's Hage, ftukswyze, geveild, bedraagt circa ƒ 38000: —
Wy hebben niet kunnen weigeren, aan het by ons gedaan verzoek te voldoen, ter plaatzing, in dit ons blad , van het volgend
Bericht aan het Geleerd-Publiek.
De Ondergetekende, menende , dat hy , in het naast afgelopen jaar, by gelegenheid dat hy in de Algem. V'aderl. Letteroeffeningen zynen Landgenoten een zekeren Brief van den Hoogleeraar Tisfot, in onze landtaal, mededeelde, allen, die de Geneeskunst op ene behoorlykc wys beoeffenen, op goede gronden , en op den raad van zommigen der meest beroemde Artzen , heeft aangefpoord, om toch voortaan, zo in het fchryven van Geneeskundige Verhandelingen, als inzonderheid aan het zLkenbed by alle ziekten, die met koorts vergezeld gaan, een meer naauwkeurig oog te vestigen op den heerfchenden aart der koortfen , en van die aan elk byzonder Saifoen eigen , dan men wel tot heden by zeer velen, niet flegts min geocfFenden , maar zelfs by Mannen van den grootften naam, heeft zien ini acht nemen: by welke gelegenheid hy dan ook niet gefchroomd heeft, openlyk te verklaren, dat hy, onderwezen door de beste Geneeskundige Waarnemingen van verfcheiden Eeuwen , in dat S gevoelen verkeerde, dat het, uit hoofde van den onderfcheiden I aart der heerfchende koortfen, op verfchillende tyden en plaatj fen, en in verrchillendc Saizoenen , en van den verbazenden invloed, die zy op alle, doch inzonderheid op doorgaande , Ziekten hebben, ene onmooglykheid is, dat 'er een middel zoude aanwezend zyn, of uitgedagt kunnen worden, het welk, ter zekere geuezinge van de natuurlyke Kinderpokjes, in alle gevallen als een foortlyk middel zoude kunnen worden toegediend. Dat de beste wys om die vreeslykc Ziekte te beftryden daarin beftaat, om enc Geneeskundige beftiering en Artzenyen aan te wenden , die ingerigt zyn naar den heerfchenden aart van de koortfen op dien tyd, die zy uit de gefteldheid van dc lucht, het Weder en den ftreek der winden, ontlenen, naar de individueele gefteldheid der Lyderen, en naar de gcaartheid van. den dampkring of der Luchtftromen, op die plaatfen waar zy woedende is.
Doch, daar het byna niemand meer onbekend kan zyn, dat men onlangs dc middelen, welke wylen dc Wel Edil zeer Geleerde Heer /. J. van den Bosch tegen de natuurlyke Kinderpokjes pleeg te gebruiken, en waar door men voortaan ene gemaklyke en zekere genezing van die Ziekte zoude kunnen te weeg brengen, openlyk heeft bekend gemaakt; is de Onderget. te rade geworden, om de waarheid en gegrondheid van zyne reeds gedane ftclling met dc Waarnemingen van zeer V'len der meest beroemde Geneeskundigen nader te ftaven, om hier door, zo veel ten minften in zyn vermogen zal zyn, tegen tc paan, het nadeel, het welk hy vreest uit ene onbepaalde aanwending 1 dier middelen te zullen voortkomen, en tevens om ann te tonen , dat het 'er veire af is, dat het "ceftier en de geneeswys.
Y 2 van



van genielden Heer zoude overeenltemmen met de ware ondervinding van de beste Geneeskundige Waarncm:rcn van vroeger cn later tyden: waar toe de Onderget.'zich des te meer genoopt heeft gevonden, daar hy de nadelige gevolgen ineent te kunnen voorzien, die hier door tegen dc 'meerdere cn meerdere uitbreiding van de Inenting der Kinderziekte , (dat enige zeker middel, 't welk cene allezins wyze en goede Voorzienigheid ons gefchonken heeft, om, indien wy, met aflegging van alle vooroordeelèn , dezelve dankbaar willen eerbiedigen , het levensgevaar en alle droevige onheilen wegens de natuurlyke Kinderpokjes , indien hare woede het meest algemeen en heftig is, waar en wanneer zulks dan ook moge zyn! te kunnen ontvlieden ,) in ons Vaderland zoude kunnen voortvloeyen, daar hy, fehoon hy gaarne wil geloven, dat zulks in genen deele het oogmerk, noch van den Uitvinder van die middelen, noch van derzelver ontdekkeren, noch van de deelnemeren in het ontwerp geweest zy , reeds een en andermaal, van de tegenftanders der genoemde Inëntinge, derzelver nutloosheid heeft horen beweeren, op grond van de nu geopenbaarde middelen, cn dat dus, geheel en al tegen de bedoeling van zo vele Menfchenvrienden, ëe nuttigftc en heilzaamfte der uitgevonden Kunsten, het zy openlyk, het zy heimlyk, hier door zoude worden tegen gewerkt. Om alle welke redenen de Onderget. de vryheid neemt, om thans (daar hy tot hier toe te vergeefsch gewagt heeft, dat de een of ander Geneeskundige zich tegen die zogenoemde zeleere geneeswys der natuurlyke Kinderpokjes openlyk zoude verzetten ,) alle Medicina Profesfores en Doctores in ons Land uit tc nodigen, om hem de behulpzame hand te willen bieden, met aan hem hunne gedane Waarnemingen met de bedoelde middefen, en hunne gedachten omtrent dezelve, als mede over de gehecle Verhandeling, te willen mededeelen; ten einde hy biet door in ftaat gefteld worde, om aan te tonen , in welk ene waarde ook deze geheimen by onze verftandigfte Vaderlandfche Geneesheren gehouden worden: zullende de Onderget. na een behoorlyk gebruik gemaakt te hebben van de Waarnemingen van enen Sydenham, Huxham, Stoll, de jonge Vogel, Lentin, Hildebrand, Bufeland, en anderen der in dit Stuk meest beroemde Geneeskundigen, als dan doen volgen eene naauwkeurige opgave van de Waarnemingen cn gevoelens van die Artzen in ons Vaderland, die edelmoedigheids, rondborstigheids en oordeels genoeg zullen betonen te bezitten, om hem ter uitrooyingc van zeer fchadelyke vooroordelen tc onderfteunen ; belovende hy alle ftipthcid en eerlykheid in de mededeling van de gemelde Waarnemingen, met den naam van derzelver Schryveren, te zullen gebruiken,
Zwolle , den 10. van L. NOLST,
Slagtmaand 1791.
NB. Dc Brieven moeten Vragtvry gezonden worden.
Gelukkige Incnting der Kinderpokjes,. in Siberië n.
Re Rusfifche Stads - Chirurgyn Kratsch, die, in 1771. op last der Keizcrinne, zig naar het Irkutzkiefche Stadheuderfebap, in Siberiën begaf, om aldaar de Inenting der Kinderpokjes, welken tot dien tyd de vreeslykfte verwoes¬
tingen in die Landftreken aam-cgtedc, in te voeren , is zo gelukkig hier in geflaagd, dat hy, in den tyd van 16 jaren, een aantal van 30229 Menfehen van beiderlei kunne, en allerleyen Ouderdom, van 2 jarige kinderen tot 80 jarige Gryzaards, waar onder Rusfen, Tungufeii, Buraten, Jakuten , Kamfchadalen , Kurilen , en Amerikafehe Eilanders, ingeënt heeft, en wel met dit gevolg, dat van een zo groot aantal flegts 159 perfonen, meest kinderen, geftorven zyn, en zelfs velen daar van aan bykomende toevallen. Onder de Buratenfchc Vrouwen bevonden zig 26 Zwangere, en twee dcrzelven bevielen, kort na de opdroging, van kinderen, die een weinig Pokjes, van de beste foort, mede ter waereld bragten, en ook volkomen herllclucn.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN, akadem1sche en andere schriften.
Nederlanden. De zamenstelling van het Water, op Lavoifieriaanfche gronden Proefondervindelyk verklaard; en verfcheiden nuttige gevolgen, die voor de zamenleving daar uit konnen worden afgeleid, nagefpoord; in twee Verhandelingen ^ in de Maatfchappye Felix Meritis voorgelezen, door WilleM' van Barneveld . Apothekar te Amfterdam, en lid van ver~ fcheidene Genootfchappen. 7a bladz. in gr. 8vo. Te Amfterdam by de Erven P. Meyer cn G. Warnars, 1791. prys ƒ - : 11:-
Gewislyk zal deze Eeuw in de Gefchiedenis der Wetenfchappen, ten allen dage, ene zeer aanzienlyke vertoning maken. —*Vooral zal de nakomelingfchap' met bewondering te rug zien,, op de uitftekende vorderingen in dat gedeelte der Natuurkunde, 't welk buiten den kring der Wiskunde is. Men bcpaale flegts de aandacht op den hedendaagfehen ftaat der Electriciteit, en de zonderlinge hervorming der Scheikunde , om van de verdiensten overtuigd te zyn, die men verpligt is aan de beoeffenaars der Natuurkunde van dezen tyd toe te ftaan: maar byzonder geve men agt op dc onfehatbare voordelen, welken wy reeds genieten, en, met den tyd, nog overvloediger genieten zullen van de kennis der luchtvormige vloeiftofKn, welke tot de ontdekking en ontvouwing van zo vele uitmuntende Natuurverfchynzelen meer heelt toegebragt, dan men zich aanvanglykzon hebben durven voorftellen. Onder dezen bedoelen wy uitdruklyk de kennis van het Water als een zaamgefteld lighaam, ea verheugen ons in ftaat gefteld te zyn, onzen Landgenoten, op ene zeer gemaklyke wyze, met deze gewichtige ontdekking nader te kunnen bekend maken. Twee Verhandelingen , door den Hr. W. van Barneveld, onlangs in de Maatfchappy Felix Meritis uitgefproken, zyn hier toe zeer gefchikt, en verdienen onze byzondere aanpryzing ; te meer daar dezelve, op ene zeer p.<f maklyke en onderhoudende wyze, naar de vatbaarheid van 't algemeen zyn ingericht, Wy zullen kortelyk den inhoud fehetfen.
Het oogmerk van den Schryver is om aan tc tonen: 1. Dat het Water in den rang der Elementen niet behore, dat is : met andere woorden, dat het water beftaandelen hebbe, anders geen enkelvoudig beginzel, nog grondbeginzel, zy. 2. Dat dit nieuweLeerftuk een uitgebreid licht over vele Natuur- en Scheikundige verfchynzelen verfpreid. Ten dien einde geeft on* de Hr. v. B.
voor-



( «73 )
nowaf een denkbeeld van de zamcnftelling der lighamen 5 gewaagt van de gevoelens der ouden, nopens de elementen of hoofdftoffen: en vergelykt dezelve met de latere kennis van de zamenfteUing der lighamen, welke wy aan de luchtkunde fchuldig zvn. Dit alles leid den Schryver trapswyze tot de Gefchiedenis'der ontdekking, dat het water zaamgefteld is, uit een mengzel van zuivere en brandbare luchten, ene ontdekking, \yclkc hy voorneemt Proefondervindelyk te wettigen, en wel ifi volgende orde : Aangetoond hebbende, hoe het grondbcginzel ener lucht, zich met het bcginzel van warmte (principe calorigue) verenigende, den Utebtvorniigen ftaat aanneemt, en hoe die voortgebragtc lucht den ftaat van lucht verlaat, wanneer aan deze lucht dit beginzcl vap warmte door nadere affiniteit ontnomen word, verklaart hy ons het grondbcginzel en de eigenfehappen, zo wel der zuivere als ontvlambare lucht, voor zo verre hem zulks tot zyn onderwerp noodzaaklyk toefchcen , en maakt van hier den overftap niet alleen tot deProeiondervindelyke vorming van het zelve, uit ene konstige mengeling van gemelde luchten, maar ook tot de verklaring van alle de verfchynzelen, welken zich in de verfchillende Proefnemingen opdoen. Zie daar den korten inhoud der eerfte Verhandeling,
door den Heer y. B. in bovengemelde Maatfchappy uitgefproken : laat ons gelyker wyze van zyne bclangryke toepasling in 8,11e tweede Spreekbeurt afgehandeld, een beknopt verflag geven. Terftond vinden wy hier den oorf rong der onderfcheidene foorteu van ontvlambare lucht verklaard, en de oorzaak van het verfchil der foortlyke zwaarte en meerdere brandbaarheid, naar mate dezelve van deze of gene zejtftandigheid word voort^ebragt, duidclyk aangewezen. Voorts wederleet de Schryver de leerc van het phlogïfton, cn fclukt zich tot enc geregelde ontvouwing van zeer vele verfchynzelen, welker verklaring zo lang moest onmooglyk blyven , als men geen kennis had van dc zamcnftelling des waters. De hier gewaagde verfchynzelen raken de hardheid en zamenhang der lighamen, de vermeerdering van gewicht by de verkalking van metalen, den roest, de vergan^lykheid der dingen , de rotting, gisting, de verandering in fmaak, lyvighcid en kleur, der oliën, den groei der Planten, derzelver verfchillende dikte, kleur , de geboorte en fmaak deivruchten. Wydcrs het uitblekcn van linnen , de dierlyke warmte en het zweet: de verbranding van allerley zelfftandigheden , ook van het water zelve. De zo genaamde broeying van hooibergen, de ontvlamming en uitwerking van het buschkruid, nevens meer andere, verfchynzelen in het daaglyks leven voorkokende. Wy twyffelen niet, of de optelling van zo vele beïangryke zaken, in dit Scheikundig Stukje verhandeld, zal de nieuwsgierigheid onzer Landgenoten in zo verre gaande maken, dat men eerlang de Verhandelingen des Heren van Barneveld, in veler handen zal aantreffen , en met zo veel genoegen zien lezen, als wy van dezelve hier gewag maken.
De Cyfferkonst gemakkelyk gemaakt, of de beginzelen derzelve op eene nieuwe en zeer klare wyze voorgefleld, door Jean pbs Fontaines. I. Deel. 128 bladz. in 8vo. 's Gravenhage by J. C. Leeuwenjlein 17.90. prys 8 ftuiv. Zo verre wy, by het doorlopen van dit Stukje, hebben kunnen naargaan, is het ons voorgekomen, dat de Opfteller zeer wel aan zyn oogmerk beantwoord , en niet ongelukkig gedaagd is, om een meer eenvoudig en gemakkelyk onderwys in het Cyfleren aan de hand te
geven: zulks dit Werkje door eerstbeginnende» met nut gebruikt kan worden. Het voorhanden zynde ifte Deel vervat alleen de Numeratie, Additie, Multiplicatie, Subftractic cn Devific. De Schryver op de hier gelegde eerfte gronden verder voortgaande, in een of meer volgende Deeltjes, mag men een vry goed geheel vcrwagten.
Reizen in de Binnenlanden van Afrika &c. door den Beer i.B Vaielanï.
Vervolg van Bladz. 163. Na dat wy, in onze laatsvoorgaande No. een algemeen verflag gegeven hebben van dit lezenswaardig werk, gaan wy than» voort, met enige der merkwaatdigftc byzonderheden vandeszelfa inhoud onzen ïezcren mede te delen. De Hr. le Vaillant was aan boord van het Schip de Beid IVoltemade, naar Ccylon beftemd, op den 19 Deccmb. 17S1. en dus juist daags voor de Oorlogsverklaring der Engelfchen tegen onze Republiek , uit Texel vertrokken.. Deze omftandigheid gaf aanleiding tot ena ontmoeting met een kleinen Britfche» Kaper, die , den 1 F-ebv. 1782. (zynde het jaartal by bet werk zelve, waarfchynlyk door een drukfeil, verkeerd voor 178r opgegeven,) op 3 grad. N. Breedte, het Schip inhaalde, aanviel en waarfchynlyk,zonder behulp van een tweede medevarend Oost-Indisch Schip, de Mercurius, zou genomen hebben : van welke ontmoeting wy op bladz. 17 env. een tafereel ontmoeten, 't geen, aan de ene zyde, even zeer gefchikt is om gelach te verwekken, als, aan den anderen kant, om beklag en verontwaardiging in te boezemen , over het inderdaad zo koddig, als blohartig en fchandelyk gedrag van den Kapitein en dc Schepelingen in 't gemeen ey die gelegenheid. De Schryver kwam, na drie maanden en io da"-en zeilcns, behouden aan de Kaap: van welke Stad, en de daar omltreeks gevc.ïigde Nederl. Volkplanting , hy ene korte befchryving geeft, D. I. op bladz. 25 env. waar van wy het een en ander hier kortelyk zullen aanftippen. Schoon 'er genoegzaam alle Europefche Grocntens welig groeyen en volkomeu genaturalifeerd fchynen, vond egter de fehryver dat onze Ooftvrugten, Druiven alleen uitgezonderd , aldaar ontaart waren, blz. 28 en 29. Onder de byzonderheden van het luchtgeftel aan de Kaap behoord een zuid-oostelyke ftormwind, dié rer jaarlyks, gedurende 3 maanden, by verpozing, heerscht,en in dien tyd geweldige verwoestingen aanregt. Een klein wit wolkje , dat zig aan de kruin van den Tafelberg allereerst hegt en, vervolgens nederftortende,eenwyl over de Stad blyft hangen, is 'er het voorfpel van blz. 29 — 32. Onder de Ziekten zyn de Keel- en Kinderziekten de meest gevaarlyken en vernielendftenr Voor de eerfte bezwyken de fterkfte menfehen in 3 of 4 dagen: de laatfte , door de Europeanen derwaarts overgevoerd , heeft meer dan eens de gehele Volkplanting op den oever des verderfs gebragt: zy is byzonder voor de Hottentot-
ten dodelyk, blz. 33. als mede D. II. blz. 83. Van alle
Vreemdelingen zyn de Engelfchen aan de Kaap in de meesten, en de Franfchen daar en tegen, hoe zeer tegen verdiensten, in de minfte achting, blz. 35. De Cachelot - Walvisfen, of zogenaamde Noordkapers, zyn zo menigvuldig in de Saldanha* baay, blz. 38—42 enz. dat men zig verwonderen moet, dat 'er dé Volkplanters of Kaapfche Burgers geen jagt op maken: en, in navolging van den Britfshen Zuid-zee Walviscn-yangst, y 3 zich.



C 174 3
•aich niet bedienen van deze naby zynde gelegenheid, om het
■Moederland een ryken voorraad -van Walvischtraan en Spermaceti te leveren. Bladz. 50 en enige volgende leveren -ons een vry omftandig en naauwkeurig berigt op, fchoon al wederom weinig tot,eer van onze Landgenoten ftrekkende, van het veroveren van 4 Oost-lnd. Comp. Schepen, door den Engelfchen Kommandeur Johnflon: 't geen wy hier geheel en eniglyk vinden toegefchreven aan het lafhartig en fchandalyk verzuim van derzelver Bevelhebberen: zynde Kapitein van Gennip, die met een vyfde Schip, waar op zig ook de Schryver aan boord bevond , zig mede .derwaarts, op last van 't Gouvernement,veiligheids halve, begeven hadde, de enigfte van aile de overige geweest, welke moeds en braafheids genoeg bezat, om de aigemeen gegeven orders ftiptelyk uit te voeren, en zyn Schip Middelburg in de lugt te laten fpringen, bladz. 55 env. Door deze heldhaftige en brave manceeuvre hadde ondertusfehen de Hr. 1. V. het verdriet,, van zyne aanmerkelyke en fraaye Verzameling van Vogelen, Schelpen, Infekten en andere Voorwerpen, gedurende een verblyf van byna drie maanden in die Baa, door hem by een gebragt, in één ogenblik., en met enen.flag, te
verliezen. Het land tusfehen Baai Fah en de Tafelbaai is
bezet met Lusthoven en fraaye Woningen , waar men zig enkel op het telen van Groentens, Vrugten en vooral Wyn, toelegt. Op een dier Landgoederen Conjlantia geheten, den Hr. Kluete toebehorende, groeyt de beroemde Wyn van dien naam, die, hoe lekker ook, aan de Kaap, echter door het vervoeren mcr-
kelyk verliest, en niet langer dan 5 jaren duren kan. De
Wynkopers aan de Kaap weten echter ook mindere foorten van Wyncn indiervoege toe te bereiden, dat zy die voor egte Conftantia kunnen verkopen : andere ftreken der Volkplanting leveren zeer geachte Sec-Wynen. Gndertusfchcn is 'er de gewone drank Franfche wyn en Hollandsch bier. blz. 76—7?.
De trek der Kaapfehe burgers , naar aangebragte produkten uit het Moederland, fchynt byzonder fterk te wezen, daar zy zelfs aan het Hollandsch Brandhout, hoe veel duurder hun ook te ftaan komende, de voorkeur geven boven het geen, daar ten Linde, in overvloed, en met veel minder kosten, konde gehakt worden : fchoon de Schryver vry goede reden weet te geven , waarom men zig minder tociegd om deze noodwendigheid .van digter by te bekomen, bladz. 144 en 1S3 enz.
De Schryver wederfpreckt hier en daar dc onnaauwkeurige of geheel valfche berigten van andere Reizigers: dog heeft het byzonderlyk op Kulb.e geladen, waar van hy, op bladz. 93—95. een zeer ongunstig berigt geeft. -— Mag men den Hr. 1. V. geloven, dan zyn de Volkplanters, of Europefche Afftammilingen die op het Land wonen, geenzins van de beste foort van menfehen. Hy brengt ettelyke ftalen by van hun flegt gedrag omtrent de oude en natuurl>ke Inwoonders van 't land, en fchildcrd hen af als zeer trots tegen de Kaapfehe burgers, ongehoorzaam aan bet Gouvennent, en in ftaat om .eindelyk zig geheel in 't bezit van dat etallisfcment te ftellen. bladz. 168. 280. als mede D. II. 67. 161 enz.
Zeer breedvoerig, vooral iu het Dcelll. handeld de fchryver over dfch toeftand, aart, zeden en levenswyze.derHottentottcn en Kaffers; welke eerften hy in drie Hoofdfoorten onderfcheid : te weten, in V/ilde, in Hottentotten van de Kaap of der Volkplanting , cn in Bastaard Hottentotten. — De eerften, uit ver¬
fcheiden Horden beftaande/, onthouden zig in de Wildernis, tfl
de zuiverheid hunner oor'fpronkelyke zeden; leiden een zwervend leven; wonen in'flegte hutten; zoeken hun beftaan uit de jagt, byzonderlyk op viervoetige dieren, als Gazellen , Olifanten, Rivierpaarden, en de Veefokkery, byzonderlyk van Mclkdieren, zonder zig met den Landbouw op te houden ; gebruiken, behalven vlcesch en melk, niet dan wilde moeskruiden, en gaan genoegzaam naakt, fchoon -met bedekking egter der fchaamdelen ; zy leven in kleine Maatfchappy en of Horden , waar by wel een Opperhoofd is , dog die geen byzonder gezag fchynt te bezitten, althans weinig in uitterlyken praal of tekens van waardigheid en magt van de overigen onderfcheiden te zyn. — Schoon onbefchaafd, zyn nogthans hunne zeden zagt, en zo verre af van ene barbaarfche wreedheid, welke men "hun meermalen te last gelegd heeft, dat wy hier de treffendfte blyken hunner onderlinge goedwilligheid ontmoeten ; dog de Schryver hadde gene de minfte fporen van Godsdienst of Godsdienstige
p.'egtigheden by hen kunnen ontdekken. Onder deze wilde
Hottentotten munten vooral de Gonaquas uit, waar van wy D. II.. blz. 1 env. een breed verflag vinden; onder dezen trof de Schryver een -ongemeen aartig en zelfs zeer welgemaakt jong Meisje aan , welke hy een nieuwen naam, dien van Narina , gaf en waar mede hy zeer ingenomen was. Men vind van laar ook ene Afbeelding. D. I. bladz. 340. Deze en gene trekken van ingetogenheid by de Gonaquafche Vrouwen, bladz. 32. 99. enz. overtuigen ons dat de kieschheid en zedigheid, zo welby Volkeren, in den bloten Natuur ftaat levende," als by de zuiken, die ene meer befchaafdc Opvoeding genoten,kan huisvesten. Bladz. T28 env. vinden wy een zeer lezenswaardig verflag van de Taal der Hottentotten, waar van wy in een onzer volgende No's. een afzonderlyk uittrckzel zullen geven; tebreed zynde cun hier ingelascht te worden.
'Het Vervolg in enze eerstkomende.)
TEKENINGEN enPRENTEN.
parts.
ÜHeure première de ïa libertê, Konstpl. verbeeldende liet tydflip, waar op, onmiddelyk na het veroveren der Bastille, dc daar uit.gehaalde Gevangenen, in Zegenpraal langs dc ftraten van Parys gevoerd wierden. By den Autheur, rus bourg l'ulbbèe, No. 3.
Serment civique du Viïlage de M***, en Fevrier 1790. lang 21 duimen en hoog 15 duim. in 't koper gebragt door Oenisfon, na de tekening van Roeier. . By J. Rozter, prys 6 liv. met roed koleur en in 't zwart en 18 liv. gekoleurd.
MU-



e m >
MUZYK-WERKEN.
parts.
Six duos concertans pour deux Flutes, compofés par J. F. Hoffmeister. prys 7 liv. 4 f. — Six duos concertans, pour deux Violons, par lc même. prys 7 liv. 4C by Labry.
amsterdam.
Solo periodique pour Violin, avec Un Accompagnement bligè, par Jean George Körnlein, Oeuvre II. prys f 1:4:- als mede Sonate «4 Mains caraclerifantes les principeaux temperamens des humains, pour le Piano Forte, avec un Violon ad libitum, van dén zelfden Auteur. By J. Covens en Zoon.
h a e r l e m.
By den Boekverkoper A- Loosjes Pz., ziet thans het licht: Zevental, Muzykstukjes, gecomponeerd door den Heer P. H. Masch, te Groningen. Deze Muzyk is gecomponeerd op zeven Dichtftukjcs, voorkomende in de Frank van Borfelen en ffacoba van Beyeren, door A. Loosjes Pz. De prys is ƒ2:8:- en in 'Carton / 2: 10 :-
KUNST-WERKEN..
Geneve,. Het van hout gefneden Opwerk of Basterdleven (Reliëf) verbeeldende den Gothardsberg en omliggende Bergen, is thans door den Hr. Evchaquet voltooid, en word, door hem, aan de liefhebberen- te koop aangeboden. Deszelfs gehele omvang ftrekt zig van het Z. naar het N. van de naauwe berg-doorgang by Dariogrande tot aan den Duivelsbrug uir, en van het W. naar 't Ö. van de ysvelden aan de Rhbne tot aan de Grenzen van Graauvvbunderland. Deze oord, zo ongemeen ryk in Natuurlyke Zeldzaamheden, is hier zeer naauwkeurig en fraay afgebeeld'; en het Werk word thans, ten behoeve der zulken, die het Konstftuk zelve niet verkiezen te kopen , met en benevens ene Kaart, door den Graveur Mechil, te Bazel, in 't koper gebragt: waar van eerlang een breder berigt te wagten is. Opgëmelde Hr. Exchaquet, nevens Prof. Struve, die, tot dus verre aan de Liefhebberen der Berg7 en Delfftofkunde, allerleye B'erg - ftoffen van Chamouny en Montblanc, voor een matigen prys geleverd hebben, bieden thans ook een reeks van Berg-ftoffen,. die de oord omftreeks de Gothardsberg opleverd, te koop aan: kunnende men zig.hier toe by Prof. Struve, in Laufanne, adresferens-
TONEEL- en ander KONSTVERMAAK-NIEUWS.
Te Jlfenen zal een nieuwe grote Schouwburg gebouwd worden; hebbende de Keizer beiloten, om de: oude Tonelen te laten afbreken, en, op de eigen plaats, het nieuwe groter Gebouw op- te regten. De Bouw zal onder het opzigt en bellier van den Hr. Muratö, een Italiaanfchen Architekt, gefchieden, en alles zal binnen 2jaren voltooid zyn. Men r-ekend dat de kosten hier van op 5,00000 Wener Guldens zullen belopen.
KARIGTEN en BYZONDERHEDEN,.
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de h u i s h o u d k u w-
de , handwerken en fabrieken,. eetrskkelyk.
Ten blyke van hoe veel belang de Franfche Volkplanting en Bezittingen op het Eiland Ss. Domingo zyn, delen wy hier enige byzonderheden' daar omtrent mede, zo als die in de Befchryving der beiden Indien, van den AbtRaynal; voorkomen.
In het jaar 1764. bedroeg het getal der Blanke Inwoners , in ftaat om de wapenen te dragen, op dat Eiland" - 870O"
dat der Mulatten of Vry-
Negers - 4114
■ dat der Slaven -■ • 206000
In den jare 1767. bedroeg de Uitvoer, volgens aangeving aan het Tol-Comptoir te St. Dömiiïgo, die met 347 Schepen naar Frankryk gevoerd wierd :
Aan.ruwe Suiker 72,718,781®; dito witte 51,562,013©; Indigo 1,769,562 f§; Kakao 150,000®; Koffy 12,197,977. fg; Katoen 2,965,920 8; onbereide Huiden 8470 ftuks» dito getouwde 10350 ftuks; Taffia 4108 Oxh.; Syroop ; 21104 Oxh.
Sedert dien tyd zyn alle de. Beplantingen aldaar nog merkelyk toegenomen; die der Koffy is wel 3 maal ver. dubbeld.
DeOost-Indifche Compagnie, in Frankryk, aan het hoofd van welker beftuur tegenwoordig de Hr. Abbema, voorheen woonagtig te Amfterdam, en thans' te Parys, , zig bevind, heeft befloten haren Handel, by provifie, voor deir tyd'van 9 jaren , te agtervolgen. By een nieuw Reglement egter, door de Geïnteresfeerdens- gemaakts is bepaald, dat deze Compagnie of derzelver Adminiftratie gene territoriale" bezittingen in de Indien zal mogen1-vestigen, maar zig enkel moeten bepalen tot Mereantile Operatiën. ■
rxra*



prvs der granen.
ROGGE. HetLast. TARW. Het Last. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 90 a 108 j-oolfe bonte en witte 160 a 180 Koningsberger . . 88 a 106 Dito rode . . 1553175 Pommer, Colb. en Stett. ——— Warder, Heagfe en Elb. 1553175 <;arst,haver,boekw. Koningsberger . . 1453160 Vriefche Winter . 75396 Vriefche . . 130 a 160 Zeeuwfche Overm. . 86 a 96 Bovenlandfche . 1503158 Brouwhaver . . 68 a 80 Voorlandfe rode . 120 3160 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 aai Zeelandfche , . 155 3175 [ Dito Brab. en Vlaamf. L.
olt, traan en baarden.
Koolzaad, Zecuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ göfag6|
Overm.'tLast 0C33 836 dito Lyn . . .ƒ36 336^
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 47§a47
van 5 fch. . . j 6 a 7| WalvischTraan ,'tquart.
Heunipzaat , . J 6 a t\ van 12 Stek. . ƒ78 Dito rode . . ƒ54
wissel-cours.
Madrid op Ufo van I Londen, zigt fj 37,7§,8
2 maand. % 95I dito op 2 m. . Ij 37,51,°»
Bilboa $ 95 Hamb. zigt . ft. 34^
Cadix ... % 95s dit0 2 m- * ft> 34rs
Scvilien . $ 95 Altona,zigt ft. 34J
Lisfabon . . $ 53 dit0 2 m. • ft 34r§
Venetien . .. ^92 Breslau,6 w. dat- ft. 44!
Genua . . % 85 Wenen, 6 w, dat. ft. 34!
Livorno . . . % 9*i Antwerpen pCt. 3 verl.
Parys, 2 m. . . % 4>S Gent • • PCt- 3 vcrl.
dito zigt . . ^ 42? Brusfel . pCt. 3 verl.
Bourdeaux, 2 ni. . % Ai\ Zeeland . pCt. 2 verl.
dito, 1 m. . . $ 423 Rotterdam pCt. *
specie-cours.
Baren Goud , per Casfa ƒ 355. • • pCt. % 6|
• dito, per baneo .... pCt.
NieuweDuk. per ftuk ƒ 5, l\ Nieuwe Louis d'or 11,3,10,^9
Oude dito . . ƒ5,65 Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 6 Croix de Malta ƒ 13, 3
Pruisfif. dito . .ƒ9,6 Carolin. . . ƒ11,8
Lunenb. dito . . ƒ 9, 6 Fyn Zilver, p. m. ƒ2.5,1.2.
Spfianfe dito . . ƒ 9, 5 dito Grof . . ƒ ML 8
Guinies . . .ƒ11,143 , Agio van de Bank i pGt. Souvereine . . jfisai4
Amsterjd am, den 2.1 Novenu. £791.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTP.M.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopeiie Week, is geweest: te Amfterdam 184: en te Haarlem 11, onder welken laatften 6 beneden de ia Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN,
Uittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van S tot 12 Nov. 1791. te Hamburg.
THoogfte ftand 28, 4J. den 8ften. Barom. < Laagfte . . 28, 1. den ioden.
(.Gemiddelde der gehele Week 28,3,4 L
Therm. ("Hoogfte ftand 4^°. 's Midd. van den nden. Reaumur. < Laagfte 8° onder o. 's Morg. van den Sften. [_ Gemiddelde der geheleWeeko,2 gr.
Heerfchende wind Z. W.
NB. De Neder-Elbe is den loden weder vaarbaar geworden. Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- thermo- streek j
I791 me- meter. der I luchtsge-
Nov, ter. Noordi Zuid. wind. J steldheid.
f29. 1 43 43 Z. j Voorm. bewolkt,
16. i 29. o§ 53 J 56 z. z. w. ' verder buyig en (29. I 47 46% z. w. i hard wind.
("29. 3 421 I 43É z-
17. -J29. 3 45| 47 betrokken.
(_28.11! 45 I 46 z. o.
C 16. 4 ' f 47 Z. t. yO.
18. <28. Ü 50 49 z.w. betrokken, tasfeb. ) 2 beide regen.
( 29. o 44 43 ~ ■ *
( 28.II2 445 4Ö z. o.
19. < 28.11 § 52 57 omtr. betrokken.
( 29. i§ 47 40I z.
f 29. 5 4o| 41 z. o.
20. <29. 5 49§ 70 o. bewolkt.
' 29. 6j 4Ó§ 46 z. o.
f20," 7-1 41 42 z. z. o.
21 l 20 8" 49 . 5*4 z.w.t.z. Voorm.omt. helder,
■"■•) 0 w. 3,2 „ verder mistig.
( 29. 9 45I 46 z. t. w.
("29.ir 4'if 1 4ii| z. z.w. 's Morg, byn» held,
»2.; 29.nl 46* 4? " verder betrokken
[30.0 43I 1 44 ifc t.w. 'sAv.held.enwnïi



179 u
No. 179.'
AL GEMENE
KONST- en LETTEMODE,
VOOR MEER- EN Ml N- G E O EFFENDEN
VrydctPg den 2. December.
BERIGTEN.
FRANKRYK.
flj£?Ste{ge Koninglyke Akademie der Wetenfchappen, & T\ '1 Byfchriften en fraaye Letteren, te Toulott'ffi IJ ,f fe, heeft de volgende Prysvrage voor 1794 il^SSsi opgegeven: Is de Kinder - aanneming onder je Franken en Franfchen bekend geweest ? In welker voege gefchiedde dezelve? Kan ze voor ons van nut
wezen? . c .
De Antwoorden moeten in liet Fransch oi Latyn gefchreven, en, met in agt neming der gewone gebrmkelykheden, vragtvry, uittcrlyk voor 1 Jan. van het opgemeld jaar gezonden worden aan den Hr. Caftilhon, aanhoudend Gcheimfchryver der Akademie.
De Akademie der Wetenfchappen , Konsten, en fraaye Letteren, te Dyon , heeft den tyd ter beantwoording der Prysvraa-v voor de Geneeskunde, in 1788. allereerst by haar opgegeven, en-zedert verlengd tot 1791- °P m=uw tot April van het volgend jaar 1792. uitgefteld : dezelve is van dezen inhoud :
Les Fievres catarrales deviennent aujourcf'huiplus communes, qu'elles ne Vont jamais èté;les fievres infammatoires deviennent extre -nement rares ; les fievres bilieufesfont moins communes: detertn'wer les ralfins, tui ont pu donner lieu a ces revolutions, dans nos climats & dans nes tempe'raments. ( d. is : Daar tegenwoordig de Ziukenskoortfen meer algemeen , dan ooit te voren ; de ontltekingtkoortfen zeer zeldzaam, en de fiymkoortfen weiniger plaats hebben, verlangd men de redenen aangewezen
Vil- ceel.
te vinden, welke tot deze veranderingen, in onze luchtftreeR
of IHiaamsgeftellen aanleiding kunnen gegeven hebben.)
De Prys is van 600 liv., en de uitdeling zal plaats hebben in de maand Aug. 1792-
Tot een onderwerp van een anderen Prys, ter waarde van 300 liv. die in dezelfde Zitting zal uitgewezen worden, fteU de Akademie voor:
Beter m'iner quelle est VaSlion des disfolutions acide's , me talliques fur les poils employés dans la fabrication des chapemux , & Sindiquer, d'apres /' Experience, les moyens de remplir la mém objet, par des préparations plus fimples, plus e'conomiques, & fur tont moins nuifibles aux ouvriers, que celles , gut font d'ufage dans les fabriques. (d. is : Aantewyzen hoedanig de werking is van zure metaal-oplosfingcn, op hethair, waarvan men zig tot de Hoedenmakcry bediend, en, uit ondervinding, een beter middel hier van aan de hand te geven, 't geen op ene eenvoudiger, min kostlare, wyze kan bereid worden, en dat vooral min fchadelyk is voor de Werklieden, in die Fabriek.) . .
De Vragen over den zedelyken invloed der Regeringen, (zie dezelve D. I. blz. 43.) niet ten genoegen beantwoord zynde, is op nieuw voorgcfteld, onder toezegging van een dubbelen Prys, voor het jaar 1793. Dan op de gelyktydig opgegevene, nopens de Grensvestingen, (zie ter boven aangeh. plaats) een voldoenend, dog naamloos, Antwoord ingekomen zynde, onder dc Spreuk : Les places de guerrefont les ancres de Surete &c. nodigd de Akademie den Schryver, om zich bekend te maken, ten einde den verdienden prys te mogen ontvangen. .
De Verhandelingen moeten voor 1 April van elk jaar, waar in de termyn der Vragen valt, op de gewone wyze, aan dea Hr. Qhausfter, aanhoudend Geheimfchryver, gezonden worden.
z DUITSCH-



t §7$ $
DUITSCHLAND'en naburige Ryketh.
Des Nagts-, tusfehen n en 12 October dezes jaars, verloor de Roomsen Katholyke Geestelykheid, in Duitschland, een van hare verdieuste'ykftc Medeleden, in den vorstelyken Abt van St, Emmeran,. in Regensburg, Frobenius. Hy was den 30 Aug. te Koningsfeld, in Beyeren, geboren, en zyn Familie naam is Forster.. Na zedert het jaar.- 1728. in de orden van het opgemelde. Stift, en als Convent broeder, aangenomen, te. zyn, wierd hy,. op den 15 July 1762. tot, de Vorstelyke: waardigheid van Abt by her zelve verheven.. Sints dien tyd. liet hy een. ervaren Geleerden in de Oosterfche talen, uit Frankryk, in zyn Stii't komen, verrykte het Mufeum en de Boekery van het zelve-, bevorderde,, onder zyne Medebroeders, de aankweking der Wetenfchappen, op ene aanmerkelyke wyze, en behaalde zelve, als., fchryver, geen geringen lof, byzonder. door zyne uitgave der Werken, van Alcuinus, in, 4 Folianten. Zyn zedelyk Karakter was te achtenswaardiger, daar zyne verheffing uit den boerenfiand, tot dien van een Ryksvorst, gene verandering in zyne zedigheid en menschlievenhcid gemaakt hadde.
Ontdekking der Ruïnen van ene Romeinsche Stad, aan den beneden Rhyn. Medegedeeld, door den Hr. Lieutetuint Ingenieur HoFi-man , in enen Brief uit Neuwied, 15 Sept. 179't. (fnt- Blad der Algem. J_,itt. Zeit. No. 133O
Het berigt aangaande de onlangs alhier gedane, voor ila Gefchiedenis cn Roomfche Oudheid-kunde zo belangryke, Ontdekkingen, voorkomende in. No. 107 van het Inr. BA. der A. L. Z. (ff, noodzaakt my, om zelfs vroeger, dan ik verkoos of konde,. u hier van kortlykhet een ca ander tg/eie tc delen. Zonder my by dan in alle opzigtcn gebrekkig en onnaauwkeurig berigt op- te houden, zal ik flegts ter loops de Hoofdzaken zeiven opgeven. — By een toeval wierd de nieuwsgierigheid onzer Edele ■ Vorstin gaar.de, om enige nadere opheldering te ontvangen.-, nopens zeker Muurwerk, 't geen agter het Dorp Niederl/eben, een uur gaans van Neuwied gelegen, vry diep onder den boven grond van enige Bouwlanden, gevonden word.. Men vereerde my met. den last, om hieromtrent nader onderzoek te doen Men flaag.de gelukkig, in den arbeid, en,. na. enige weinige maanden, deeden my vry waarfchynlyke gronden vermoeden, de overblyfzels. ener Rotnemfclie Stad ontdekt te hebben.. Waar-
f>3 Wy hebben in onse vorige No. 174, het hoofdzakelyke van dit Ber.gc overgenomen,,
fchyniyk is hef, dat zy, in dën aanvang, ene RoomfcheLegerplaats geweest zy, waar uit, in 't vervolg, een Stad ontbond: overmits een gedeelte derzelve, door een lievige Stenen wal, waar op ook ettelyke Torens fchynen gedaan te hebben, verfterkt is. Deze vermoedens worden des tc waarfchynlykery. door de bewyzen van de mogeb/khcid, welke de Hofraad: He\ne ,. te Göttingen, onze meest bevoegde Rechter van geheel Duitschland, in dit vak der Wetenfchappen,. my aan de: hand gegeven heeft, „.Thans," fchryft hy my,. „kan- ik niet langer uitftel'en , », 0111 u geluk te- wenfehen, met de aldaar gedane zo gelukkige vinst, en met ene ontdekking, die in 't alge„ meen van belang is voor het vak der Roomfche Oud„ heidskunde, en den Vrienden derzelve, en welke nog „ bclangryker kan worden. Het is dan waar, 't geen V0. „fiscus, in Tacito 3. zegt: dat 'er in de Limes Roma-
„ mts trans Rhenum Urbes validae, nobiles, divi-
„ tes & potentes, lagen! en zelfs nog voor den tyd van „ Probus, die Urbes Romanas & Castra in folo barba„ rico pofuit atque illic milites collocavit ? Vdpisc. in „ Probo ei 13. Reeds voor Hadrianus waren 'er "Sfe„ den aan deze zyde van den Rhyn : Urbes trans Rhe„ num in Germania reparavit. Eutrop. vm. 2. Van !„ dezen nu moet de in uwen oord ontdekte 'er een zyn. „ By verder delven, komt gy mogelyk. op een Steen, met „ Letterfcbrift, waar op nog de naam der Stad te lezen „ ftaat. Het zou tog wei zonderling wezen, dat van alle v deze Steden en Plaatfen de namen verloren gegaan wa„ ren!" De Infcriptie, op het voetltuk der Genie, by het voorgemeld Berigt , fchoon verminkt, opgeeeven',. moetende by No. 1. Sattara, by No. 2. Dagovassus , en by No. 3. H. xmi. D. S. R. gelezen worden; toond aan, dat die Stad, onder Keizer Philipp. v. c. 999. post c n. 246. toen Bruttius Praifens en Nuntius Albinus Cos/7 waren, bloeyde. (Hofr. Heyne.') Uit myne Waarnemingen, aldaar gedaan; befluit ik, dat zy,door de Duitfchers,, veroverd, afgebrand, en tot den grond toe geflegt'is geworden. Dit moet op het einde der 3de Eeuw"gebeür& zyn, overmits de aldaar gevonden Munten tot den tyd van Gallienus reiken. Onder dé overblyfzels van een Gebouw, die ettelyke honderden fchreden uit elkanderen liggen, zo wel binnen als buiten de-Stenen wal, wierd een particulier Bad uitgegraven, naast we'k men onder anderen een kleine ffupiter fulminans. vond. De ontdekking van een groot publiek Bad, waar van tegenwoordig een- gedeelte aan. den dag gebragt is, verhinderde my om het Gebouw, naar behoren,, te onderzoeken. Een lange Hoofd waterleiding of Pyp van 313 Rhynl. voeten, waar in nog verfcheidene kleinere buizen ,. uit dit prachtig Gebouw, uitlopen, diende toe uitlozing van, het water, en zyn thans geheel en al opgedolven. Waarfchynlyk hebben zich de 'Romeinen, itt den algemenen' nood, toen de Stad door de Duitfchers veroverd wierd, hier van bediend, om 'er •
hun-.



hunne beste zaken te bergen. Het mérkwaardigfte,'t geen WY 'er in vonden, is de bekende Genie, welke de aan-, gehaalde veertien Bajuli en Vexillarii, ter ere der Signifera Vi&orienjïa oprigteden. Byzonder loopt aan dit Standbeeld de Muurkroon in 't oog, welke aan de vier hoeken van vier Torentjes, en, nevens deze, van zo vele deurswyze openingen, voorzien is, Hes eigenaartige van het Byfchrift kan elk kenner zelve zien. De Overvloedshoorn is dtibbe'd. Ik zou te breed moeten uitweiden, om u iets meer dan het nodige aangaande den fraaye en hegten bouw van dit Bad te zeggen. In zes, reeds opgeruimde, Badkamers (Caiidarid) zyn dc vloeren dubbcld. De bovenfte is meer dan een voet dik, van het gewone Romeinfché Kalkmengzel (mortel), dezelve ligt 4 voetenbovcn den onderften, en rust op meer dan honderd regelmatige Pylers, die van gebakken Steen gemetzcld zyn.— Op de meeste dezer Stenen vind men deels ronde, doels langwerpige, Stempels, deels zulken die de gedaante van een Roos hebben, met de volgende Byfchriften: Leg. vhi. Aug. — Leg. xxl— Legio xxiii.— Coh.iiii. Vindel.-— Om van anderen niet te fpreken Onder de velerleyc 'dingen, aldaar gevonden, dele ik u flegts ene korte opgave mede van de overige kleine Standbeelden. Dezelven beftaan, behalven de Genie, en de reeds bygebragte Jupiter, in enc Vibloria Gradiens; ene Diana Vznatrtxi een Mercaur, met een Dwarsfluit, allen gebronsd, en vervolgens nog in een Genie van Zandfteen, met een Byfchrift, 't geen van den zelfden inhoud met dat by de bovengemelde fchynt te wezen, en die tevens het onderftc gedeelte van enen overvloeds hoorn in èe .Linkerhand houdt.
Bydrage tot het v«rig Bericht.
Uit de beginletters: in H. D. D. (in honorem domus divinte) volgt in genen dele, dat de Genie tot een Tem pel of Kapel benoord hebbe. Domus divina (ene uitdrukking , die zeer dikwyls op Byfchriften voorkomt) betekend zo vee! als Domus Jtttgufta.
Het vak bezwaarlyk tc gisfen, welke de onmiddeiyke aanleiding mag geweest zyn, die de Bajuli en Vexillarii mag bewogen hebben , om deze Genie aan de gezamentlykc ViSlorienfia Signifera- tc wyden. Het byfchrift fchvnt, in 't algemeen, deszelfs eigenaartige byzonderhed:n te hebben. B. v. Wie zyn deze Bajuli? De Zender van 't berigt mceiid rede te hebben, om, onder deze benaming, aan perfonen te denken, die een Veldpost bekleedden, tot welks uitvoering bier egter de regte plaats niet kon wezen.
De gevonden Penningen, (ten getalle van 40, volgens enc aan my medegedeelde lyst) gaan van Tiberius tot aan Galltenits, en zyn derhalven uit een tydperk van omtrent twee en een halve Eeuw.
NEDERLANDEN.
(*) Levden, den 20 Novemb. Op den elfden dezer Maand heeft het Taal- en dichtlievend genootschap , onder de Spreuk: Kunst word door arbeid verkregen-, binnen deze Stad gevestigd, zyne vyf- en twintigfte Verjaaring, in eene buitengewoone byeenkomst, plechtig gevierd. Het getal der zaamgevloeide Leden; de luister der verlichte Vergaderzale; de treffende werking van een met fmaak gekozen, en kunftig uitgevoerd, Muziek; het wel geregeld beftuur, cn de toegejuichte dichterlyke Aanfpraken des Voorzitters, Mr. Jan de Kruyff; de belangryke Voordragt van de Gefchiedenisfe des Genootfchaps, door den Secretaris, K. de Pecker; de plechtigheid der Uitdeelingc van een Eereprys aan den Heere J. Kantelaar; maar vooral, de verrukkende Feestzang, door den Heere Mr. R. Feith, op uitdrukkelyk verzoek der Algemeene Vergadering vervaardigd, en door dien Dichter zeiven met het volle vuur der Kunst uitgefprooken; alles heeft zich vereenigd, om, op, dit heuchelyk Feest, het genoegen der Kunstgenooten ten hoogften trap te voeren.
Aan het einde der Vergadering, werd den gemelden Heere Feith, in dankerkentenisfe voor zyn meesterlyk Dichtftuk, eene dubbele Zilveren Medailje,f op eene verrasfende wyze, aangeboden , en, by de vriendfchappelyke Maaltyd, waar mede het Feest befloten is, werd, in naame der gezamenlyke Mede-Beftuurderen, door éénen Hunner, den Heere A. Soek, een fraai gefneeden, en met tóepasfelyk Opfchriften verfierde Beker, ter gedachwnisfc van dezen blyden dag, den Genoodfchappe toegewyd
Haerlem, den 30 Novemb. Teyler's Godgeleerd Genootfchap heeft, in deszelfs laatfte Byeenkomst, goedgevonden het volgende voorftel op te gceven.
Zyn 'er goede gronden om Gode Hartstogten toetefchryven? Zo ja, is het dan mogelyk de werking dier hartstogten in diervoegen te verklawen, dat deze werking geen invloed hebbe op Gods Gelukzaligheid?
Men verzoekt dc Antwoorden op dit Voorflel, op de meermaals aangekondigde Wyze, te zenden , aan het Fundatie - Huis van IVylen den Heer Pieter Teyler van der Hulst te Haarlem, uiteriyk voor den eerften December 1792.
Aan>
(*) Het is op dringend verzoek van één der Mcdcbeftuurdcren, dat wy dit berigt uit de Leydfche Courant van 21 Nov. in ons Eiad hebben overgenomen! na dat wy te vergcefsch gewagt hadden op een ons toegezegd nader cn uitvoeriger verflag dezer Feestviering, intusfehen verzoeken wy, dat men ons,in 't vervolg, de Letterkundige berigten, zo niet vroeger, immers, gelyktydig, met die voor de Couranten gefchikt monen zyn, wil toezenden: zo men anders dezelven in ons Blad geplaatst wü bsbben.
Z 2



Aan de T-leeren Schryveren en Uitgevers der Konst- en Letter-Bode.
Myne heren!
By gelegentheid, dat ik, dezer dagen, in een Hoogduitsch Nieuwspapier vond, dat de onlangs overleden en in de Geleerde waereld zo beroemde Heer Ridder Michaëlis zich, fchoon vrugtloos, veel moeite gegeven hadde, om de Joóden te overtuigen van de fchadelykheid en't gevaar der te vroege begraving, by hen gewoon, en't zelve altoos eenen diepen indruk op Z. H. Ed. en IIoog-Eerw. gemaakt had, zoo, dat hy de nodige voorzorge daar tegen reeds te voren beraamd had, ten opzichte van zich zeiven; vond ik niet ongeraden UwEd. 't volgende Stukje, uit 't negende Stuk der Neue - Teutfcher Mercur 1791. over 't gevaar om levendig begraven te worden , van D. Hufeland, in onze Taal, zo nauwkeurig my mogelyk was, overgebragt, Uw Ed. aan te bicden, ten einde 't zelve in uw geacht Weekblad te plaatzcn, zoo Uw Ed.-her zulks waardig keuren.- waar aan-ik niet wel twyffelen kan: alzo, nryns oordeels, 't gantfche Menschdom 'er ten hoogfte aan gelegen is, om niet levendig begraven te worden, maar alle voorzorgen daar tegen te gebruiken; waar toe 't volgende Voorftel zeer nuttig zyn kan. Ik heb de eere tc zyn:
Uw Ed. befiendige Leczer.
Ija Nieuwere Voorbeelden , van de mogelykheid ,ook'm
, anze tyden, om levendig begraven te worden ; nevens
Bericht, eener dadelyke oprigting van een Lyhenhuis , in Wei mar..
Het is my een onbefchryflyke vreugde en beloning geweest, tc zien, dat de gedagten en voorflag van menig ecn^" in 't Opftel: Over de ongewisheid des Doods, en het enige middel, om het levendig begraven te verhoeden, (Teutfch.Mercur 1790. No. 5.) hier en daar indruk gemaakt had s en ik danke hier mede die waardige Mannen van harte, die, door het gemeen maken , cn herhaald in druk uitgeven van dezelve, myn goed oogmerk wel i hebben willen bevorderlyk zyn, en tot een zo wezentlyk deel der algemene gelukzaligheid, als de verzekering, tegen het levendig begraven is, mede te werken.
Maar 't is noodzakelyk, dikwils en ernftig over dit onderwerp te fprecken : want nog fteeds vind men ongelooftèlyke vooroordelen hier omtrent by de geringere klasfe van menfehen (*:):, en zelfs verligte luiden kunnen daar over met ene ««verklaarbare ligtzinnigheid heen flappen, cn zich met die gedagten gerust ftellen, dat, ten minften in onze tyden, in deWelke zo veel over de mogclykheid van levendig begraven te
f*) Ik heb reeds.in myn vorig Opftel enige voorbeelden van de by*a ongelooffelyke domheid en bygelovige denkwyze dier menfehen gegeven , aan welk wy , onder den naam van Doodwyven (jtodtenwei■%eO j gewoonlyk de zo gewigtige verzorging cn oppasfing onzer doo-
worden, gefchreven word, een zodanig ongeluk niet te ffugfeii
ZY- Ik deel dus hier twee gevallen mede, waar van 't ene
eerst kortlings, doch 't andere reeds voor wat langer tyd, zich toegedragen heeft, cn een bewys dier fchrikkelyke waarhek! is, dat men , voor dood gehouden, niet alleen weder ontwaken * maar ook in dezen toeftand, heren, voelen, en zich zeiver bewust zyn , kan.
Het Eerfte vond ik, in de F.fprit des Journaux 1791. van Juny, alwaar het dus verhaalt word: „ Zo even verkrygenwy een nieuw bewys van 't gevaar ener al te vroege begraving , in het volgend bericht uit Neuburg. Voor enige datreu, ftierfde Predikant te Jasforg, en men haastte zich, om hem te begraven, zonder den behoorlyken tyd af te wagteh.
„ Verfeheide perfonen , die naby zyu Graf kwamen , geloofden een gedruis daar in tc horen, en gaven daar van kennis; maar men hield het voor een gevolg van vrees, en floeg 'er geen acht op ; dan, na herhaald bericht van 't voortduren des gedruis, bcffoot men eindelyk, de zaak te onderzoeken, en de Kist te openen; wanneer men bevond, dat, wel is waar, het lighaam dood was, maar geheel op den buik lag, ten zekeren bewyzc, dat hy weder levendig geworden was-, en waarfchynlyk, door de pogingen om zyne akelige gevangenis te ontving* ten, in deze ongewone ligging gekomen was."
Het tweede Geval verhaalt de Beyerfche Lanibode (een zeer geacht Volks - Schrift), in 't vyftiende Stuk van dit Jaar, voKf gender wyze :
„ De nog levende bekwame Artzenykundige P.. 1.,. wierd in
zyne
den en fchynbaar dooden, toevertrouwen. Men zal zich herinneren 4 ■ dat ene derzelver een Lyk zag , 't welk één oog opdeed , en daar by niets anders dagt, dan dat dit een voorteken waare van een fpoedig' volgend fterfgeval in die Familie. Maar ik weet nu dat ditverfchynzet zelfeen eigennaam, de Doodsblik, onder haar verkregen heeft: waar uit men ziet, dat 't geheel niet zeldzaam voorvallen moet, en dat het door deze Kunstnaam, tot een nietsbeduidende en-tot den dood behorende gebeurtenis , genoegzaam beftempelt is geworden. Ik lochen niet, dat dit opdoen der ogen zomtyds geheel Mechanisch gebeuren kan , maar *t kan ook het eerfte kenteken van een terugkerend leven* een waare levensblyk , zyn ; en hoe dikwerf mag wel een zodanig ken* merk van leven , onder zulke handen, miskent, en dat leven hec welk dezen zwakken fchyn van zich gaf, „volkomen vernietigt geworden zyn! Dan, 't vooroordeel gaat nog verder! niet genoeg, dat deze menfehen niet willen zien , en by zo zigtbare veranderingen eerder aan alles in de waereld denken , dan aan de mogelykheid van ene herleving; 't fchynt, wat meer is, uit't volgend voorbeeld, dat •t enige voor ongeoorlcoft, en voor een ftrafwaardigen inbreuk in de orde der dingen , houden , wanneer een doode in den zin mogt krygen, om weer levendig te worden. Voor deze of gene verblindingdes Duivels moet het die ouden Lykenbewaardfter ten minften genomen hebben , die, zo als ik van geloofwaardige getuigen weet, zich beroemde : dat 'er eens een Lyk , by 't welk zy waakte, des nagts zich opgerigt had , maar dat zy 't met deze woorden weder had neergedrukt : ei, wat wilt gy onder de levendigsn doen ? gaa waar weer leggen ! Gy behoort niet meer tot ons ! en 't Lyk had zich niet verder beu-ogen. Zoude men zich wel zulk een trap van bygeloof kunnen verbeelden , en durven wy , met een goed geweeten , onze Lyken in zodanige handen laten?
Waarlyk , zeker Franschman had geen ongelyk , wanneer hy, na behoorlyke Priesterlyke inzegening, in de Kist gelegt zynde, daar? in weer ontwaakende , den Doodgraver terftond gelastte, naar den Heer Pastoor te gaan , en hem te verontfchuldigen : dat hy de vryheid gebruikt had, om weer levendig te worden, zie Journal den Scavans,.



zyne Jeugd, te Tngolflad, alwaar hy in deze Wetenfchnp- ftuteerde, gevaarlyk ziek, waar van 't gevolg by henr ene hevige ftaa'uwte was', die men voor dood pb'eg te houden. Hy wierd dus volkomen gelyk enen dooden behandeld, ontkleed, gewasfeben, op een tafel gelegt, enz. dit moet zich nu ieder fchyndooden, het is waar, laten welgevallen: dan het fchrikkelykftc by dit alles voor hem was, dat hy van alles volkomen bewust was. Hy zag, hoorde, voelde; maar 't was hem. onmorrelyk,. dc geringfte beweging te maken.. Zyn lighaam was verftyl'd, gelyk een dood mensch, zyn geest echter leefde Hy hoorde" 'r klagen zyner vrienden en nabeftaanden , was zich zyns toeftands bewust, zag den tocftel tot zyne begravinge, en hoe
de Timmerman de maat van zyn Kist aan hem nam, een
fchrikkelyke toeftand!
,. In den »agt, voor den dag zyner bcgravenis , als hy eenzaam op het doodbedde, met de uitterite itffpanning zyne bewustheid op zynen toeftand hegtede , cn zync ziel als op ieder ftip der machine met al haar kragt werkte, kreeg hy de bcwe°ingskra5t wederom: maar zyne handen waren met Wasch en^enen Rozenkrans zo vast verbonden, dat hy dezelve niet roeren konde. Hy wrong en worstelde, zo veel zyne geringe wederkerende kragtcn toelieten, en door deze beweginge wierp hy, met het over hem leggende kleed , dc nevens hem ftaande Lamp om. Bit gedruis "maakte die gene, die in dc Kamer, beneden hem, waakten, oplettend; zy fchoten toe, verfchrikten, vloden, kwamen wedrr te rug; en namen hem eindelyk, op zyn weemoedige en herhaalde verzekering, weder onder de levenden aan, »
i Hy verzekerde, dat hem drie dingen, gedurende zyn ge waanden dood, byzonder pynlyk geweest waren. In zyn gewaand fterfuur, fprak hem, namcntlyk, dc Gcestelyke zo ernftig aan, dat hem ieder Syllab: als een dolkftcek door de ooren drong ; deze zogenoemde toefpraak vermeerdert in 't algemeen de doodsangst, en baard den ftervenden (gelyk my vele , die van den rand des grafs te rug. kwamen, bezworen hebben) een onbcfchryffclvk ongemak..
De tweede Phyflekc fmert, die de doodfehynende Doftor P.'! ., op 't levendigst ondervond, beftond daar in: dat men fcèni dén mond, die hy in zyne doodgelyke verftyftheid open hield, mee geweld wilde toedrukken. In 't byzonder gaf zich een zyner Medeleerlingen alle moeite, om dit te bewerken,nadien hy de ene hand vast op den hoofdfehedel des gewaanden dooden hield, en met dc andere de kin , met alle kragt opwaarts drukte ; terwyl de doode vreesde, dat door dezen liefdedienst hem de kaken in ftukken fpringen zouden, en onlydelyke fmerten gevoelde,
Eindelyk het derde was t befprengen met yskoud Wywatcr* waar van ieder droppel, die hem op 't gezicht viel, hem inwendig deed beven. Echter fchryft hy aan ditWywater zyne redding toe: want, toen men hem op zyn doodbed, uit vrome gedienstigheid, zeer dikmaals met dit water bcforoeide, kwam ook, gelyk hy duidelyk voelde, een goed deel daar van door zyn open mond in den flokdarin, en dit veroorzaakte de prikkeling, die hem de beweging weder gsf."
Dit ten hoogfte belangryk ,- en voor den Geneesmeester en Zielskundigen der grootfte opmerking waardige geval", kan ons tot zeer leerryke gevolgtrekkingen dienen.
Eensdeels word liier door wederom buiten allen twyffel je'
ftelt, dat men geheel-als döod fe'WHên, en nogthans hoorn, voelen, dennen, cn het fchrikkelyke van zyn toeftand gewaar worden, kan. 'Er is een ftaat, Waar iu men liet volkomen gevoel zyns tevens , en, echter geen kragt, om de minfte aanduiding daar van tc geven, kan bezitten : waar in het gewaarwordingsvermogen voort duurt-, en dc gautfehc bevvegingskragt vernietigt is. » O! laat ons elk Lyk in onze befcherming nemen,
en daar aan even dezelve achting , oplettendheid en voorzorge bewyzen, .nis voor 't ogenblik van deszelfs overlyden, want het hoort en gevoeld misfehien nog, en zegent in ftilte onze bemoeijingen: laat ons niet eerder ophouden, 't zo tc behandelen, dan tot dat het bederf ons ontcgciïzeggelyk toond, dat hier ieder vonk van leven en gewaarwording uitgcbluscht is l Welke gelukzaligheid waare het voor den amen P. . . . geweest , indien flegts één der omftanders de woorden zich haddej laten ontvallen : Misfehien is hy nog niet dood f
Maar in 't byzonder ziet men daar uit, dat het gehoor waarfchynlyk dat zintuig is, 't welk 't allerlaatfte fterft, en waar door men dus nog langst het bezef aan den gang houden kam. Men heeft reeds meer voorbeelden die dit bewyzen. Sn/hier verhaald van dc Vrouw eens Advocaats in 't Parlement, welke van ieder voor dood gehouden , en op de tafel gelegt geworden was. Haar man,. dien ze zeer lief had, en die zich in 't geheel niet overreden konde, dat zy in dc daad dood was , kwam eindelyk op den inval, om ccn Lierman te laten halen ; (wyl hy zich herinnerde, dat zyne Vrouw in dit Speeltuig, en de wyze van 't zingen dier lieden, onder het zelve, altyd veel behagen fchicp,) hy liet de« den Lierman eenige liederen, die zy voornamentlyk gaarne hoorde, daar by zingen: naauwlyks had deze Mufiek aangevangen, of de doode begon zich weder te bewegen en te fpreken, en men bragt haar op nieuw in haar bed, uit 't welk men ze zo even genomen had. Zy heeft zedert nog 40 Jaren gekeft. Ene andere ontwaakte, door 't
gekyf van haare twee oppasters, waar van elk zich de lykdoeken aanmatigde, en haare eerfte woorden waren, ,, doe my „ deze nietswaardige wyven weg!" want zy had heuren gant1'ehen twist mee aangehoort.
En ik ben overtuigt dat de gewoonte der Romeinen, om, by hunne dooden, herhaalde malen,- met trompetten en andere fterk klinkende Inftrumenten, ook door gefchreeuw, een groot gedruis te maken, zo als by veele wilde Volkeren de gewoonte is, den pa^ Overledenen een tyd lang, van alle kanten, in de ooren te gillen, geen anderen grond had, dan de Waarneming, dat, door zulk gefchreeuw en allarm, eens de een of ander weer ontwaakt- was. Ik reken 't daarom verplichting, ook dit middel by lyken niet te verzuimen, van welker dood men nog niet overtuigt is; alzo 't mogelyk is, dat, als dan nog, wanneer geen andere uitterlyke aandoening enige levensbeweging kan verwekken, een hoorbare indruk in 't oor , op de zenuwen werken, en 't zy ergens eene kleine verandering, een trek in 't gezicht of diergelyken , die ons 't verborgen leven aanduid, voortbrengen, of dadelyk den eerften ftoot gevem kan, waar door dc levens werktuigen op nieuw in werking gebragt worden, ik zoude tot dit oogmerk, van tyd tot tyd, met een fterk doordringend Inftrument, b. v. een Trompet, in 't oor blazen, ook wel den flag van een Pistool-aanwenden, maar in 't byzonder den naam des Perfoöns zeer fterk in 't oor febrefuwen ; want men weet , dat Nagt- of Slaapwandelaars en
Z 3 an-



C 182 )
■andere bedwelmde menfehen, die anders niets hooren, terftond ontwaken , wanneer men hen by hun naam roept.
Voorts toond ons deze Gefchiedenis welk een buitengewojicn indruk 't befprengen met koud water op eenen fchynbaar dooden maken kan, en hoe daar door het levensgevoel inwendig dadelyk onderhouden, en eindelyk weer de eerfte .prikkel <tot beweging gegeven, wierd.
Het zoude daarom zeer nuttig zyn, wanneer men by zulke perfonen verfeheide foorten van Dropval (douche) aanwendede, i>yzonder in den omtrek van 't hart, en op den kruin van het Jioofd. (men weet, welke ene geweldige fchuddin^ de Dropval ■op een even afgefchoren plek door 't geheele zenuwgeftel veroorzaakt.) Jk geloof dat door deze van tyd tot tyd herhaalde i'chudding het verborgen leven enig fyn voedzcl bekomen, het inwendig bezef, en de prikkelbaarheid der vezelen , fteeds in cén zekere werkzaamheid en fpanning onderhouden , en het volkomen influimeren verhindert, zoude worden, 't welk een noodwendig gevolg der geheele afwezenheid van alle aandoening zyn anoet.
Daar door word de nog overige voorraad -van levenskragt onderhouden, 't welk zeker even zo nodig, en in zommige gevallen nog .nuttiger is, dan dezelve een tyd lang met opgehoopte geweldige opvvckküigs middelen te bettormen, en dan weer, ettelyke uuren lang, geheel in rust te laten; gelyk een ; vonk, onder de asfche, door een aanhoudend zagt geblaas, veel ■ eer tot eene vlam gebragt zal worden, dan door een plotfclyjken, te fterken, lugtftoot, die haar eerder uitblusfen dan opwekken zal.
Ten laatfte zullen wy nog deze waarfchouwing daar uit trekken, om vooral niet te vroeg eene geweldige bewerking aan | ■den afgeftorven uit te oeffenen, dewyl men hem daardoor nog, J in de eerfte uuren, de aandoeiüykfte fmerte veroorzaken kan. ' Daar toe behoord inzonderheid 't geweldig opwaards drukken i van de onderkaak, 't geen den goeden P. . . zo pynlyk viel; cn 't geen boven dien 't nadeel heeft, dat de zo weldadige in«Irang van verfche lucht in de Longen daar door verhinderd, en gevolglyk een groot hulpmiddel tot het leeven benomen word.
ik kan deze nieuwe treurige bewyzen van de mogelykheid «m levendig begraven te worden, op gecne troostlyker en verheugender wyze bcfluiten, dan door het bygevoegd bericht; *t geen zeker ieder menfehenvriend belangryk zyn zal, dat 'er thans dadelyk, hierin rVeimar, een aanvang met het opdichten van een Lïüekhhs, volgens den , in 't voori<re Jaar , gedanen voorflag, gemaakt, en hier door het opgemelde gevaar van ons, voer altoos, v.erwydert word. De overtuiging , dat geen ander middel dat ongeluk zo zeker verhoeden kan, dan <ie bewaring der Lyken tot het begin der verrotting, in 't Lykenbuis, werkte zo fterk op het publiek, alhier, dat de infehryving, hier toe geopend, by welke het ieder vry ftaat, wat hy wil, te geevcn, -niet alleen by die wn hoger ftaat, maar «jok by de Burgery, ( een fraay bewys zeker van vernuftige en algemecr.c verlichting, waar op misfehien menige groote Stad zich niet beroemen kan) eene zo ruime deelneming vond, dat dezelve, gepaard met de gurr.tryke ondeiftcuning, welke onze Doorlugtigfte Hertogen dit Tnimiuit lieten toekomen, volkomen toereikte, om een aan dit oogmerk ten volle voldoend Huis ojsterigten.
Het zelve word op het gémcene Kerkhof (Gottesacker) gebouwd , om dus te nader aan 't Graf te zyn, en bevat eengrote Kamer, waar in agt Lyken bekwaam liggen konnen, van luchtpypen voorzien, om behendig de lucht tc vernieuwen, en van kachelpypen onder den vloer, cm dc warmte gelykmatig te verbreiden : daar ty eene Kamer ( Stubc ) voor de Wakers, met een glaazen \engfter in de deur, om de Lyken beftencig in 'toog ts kunnen houden, nevens eene Keuken tot bereiding der nodige hulpmiddelen, Baden en du-gelyken, by te rug kerende levens tekenen.
Maar om zich des te meer te verzekeren dat geen fpobr van een verborgen leven verloren gaa; zal men eensdeels de opmerkzaamheid der Oppasfcrs door ene naauwkeurige Inftructic, aangaande deze kentekenen, cn door uitgeloofde Pramien voor den geen , die de eerfte ontdekt, aanfpooren ; anderdeels ook den fchyndoden zelvcn het, zo veel mogelyk, gemakkelyk, maken , om eenig teken van verborgen leven te geven. Ten dien einde worden de beweeglyke deelen, als handen en voeten, niet touwtjes voorzien, welker geringfte fchudding zich door eene daar mede verbonden fchel hoorbaar maken zullen. Door deze inrigting zal ook de kleinfte trek, de geringfte beweging, die voor 't oog onzigtbaar is, niet onbemerkt blyven, en teven* de onachtzaamfte Waaker daar van bericht krygen.
Men kan derhalven van dit Inftituut zich de volgende voordelen beloven. Voor eerst: de verzekering, dat voordaan geen levensteken aan eenig Lyk ongemerkt zal blyven, en het geringfte vermoeden van dit foort, door de dadelykfte hulpmiddelen, tot zekerheid gebragt worden; verder, de oneindig gerusiitellende overtuiging, dat het ten minften nooit weer mogelyk zVn zal, iemand levendig te begraven; en eindelyk, de hoop, dat, door deze lang aanhoudende en naauwkeurige waarneming der Lyken , gewis meenige nieuwe ontdekking aangaande de middelen om het verborgen leven na te fporen cn op te
wekken een voor 't gantfche mensckdem hoogst gewigtig
onderwerp — gemaakt zal worden; zonder de v 00; deelen in aanmerking te nemen, die zich tot verbanning van veel vooroordelen ; dc vereenvoudiging der Begraaffenisfen; enz. zich ongetvvyffeld daar van beloven laten.
Zoo groot zyn de voordeden , en zo ligt het bewerkftelligen van dit Inftituut.' Behoort dit bericht geen aanmoediging voor andere Plaatzen te zyn, om zich even dezelve weldaad deelagtig te maken? 't Is te hoopen, dat zulks mogelyk is, ook ten platten lande, alwaar 't byna nog noodzakelyker is, eene diergelyke inrichting met weinig kosten in te voeren.
D, HUÏELAND.
N A Rï GTE N en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw,<ahmede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Londen, den 17 Novemb. Onlangs wierd aan den Brouwer Jiare, van Ldmehoiae», een- Octrooi onder het
groot



C i?3 )
groot Zegel afgegeven , voor zync uitvinding van een toeHel om de gccstryke Uly der Hop, die voorheen in de kigt vervloog, op tc vangen.v- en met voordeel te gebruiken, gedurende her koken van Bier-Geil.
Door middel van den zegden toeftel, kan men water, in een Ketel van a'icrhy grootte, kokend heet maken, zonder vuur te gebruiken , en zelfs fpoediger, dan met werkclyk vuur.
Vogt ter Ontdekking van voor de gezondheid schadeLYKE lVIeTALEN , in de WyNEN ,
door den Hr. Hannemann. (Journ, de Phyfique.)
Reeds lang kende men dé" kragt van Zwavel-lever cn Levcrlugt, om loot, onder een zwarte koleur, te doen neerploffen; en men bediende zig van deze hoedanigheid, en einde over de deugd der Wynen te oordelen , in de bereiding van het Liquor probativus TVurtembetgicus. Dan, terwyl men verdagte Wynen hier mede beproefde, deed men zo veel kwaad als goed: overmits dit middel, het onfchadelyk Yzer, gelykklcurig met het nadelig lood, doet ,ncderploffcn., waar door agteuswaardige W/nkopcrs op ene onbillyke wyze in verdenking kunnen geraken.
Dan het volgend Vogt onderfcheid zig van het boven gemelde, d ;or" alleen het lood en koper , zwartkleurig , en het artfenik, oranje koleurig, te doen neerploffen', zonder de Yz.erdccitjes, die, door velerley toevallen , in enc menigte van Wynen kuirncn geraken , in 't geringfte aan te dpen.
Voorfchrijt van dh Proef-vogt.
Meng gelyke hoeveelheden van Oester - Schelpen en ruwe Zwavel onder een tot een fyn Poeder, cn doe het mengzei in een kroes. Laat het heet worden op een Fofnuis met een blaasbalg, cu blaas het vuur fchielykaan, tot dat dc kroes, gedurende 15 minuten, wit gloeyend is. Dc masfa bekocid en fyn gewreven zynde , doet men ze in een fles, ter dege vervolgens digt gemaakt.
Om het Vogt te bereiden, doet men 120 gr. van dit Poeder met 124 gr. cremor tartari, in een lievige fles, vullende die vervolgens met gemeen water, dat een uur gekookt, en weder bekoeid is. Men . fluit vervolgens de fles cn fehud die. van tyd tot tyi
Na enige uren ftil geftaan tc hebben, giet men het klare rogt zaglkens over in kleine flesj »s van een once inhoud, na dat men alvorens, in ieder dérzeljve, 20 druppels geest van ^eczout gedaan heeft. Men maakt 'deze flesjes ter dège digt met een zalfje van Wasch , met een weinig Terpcnty» gemengd.
Eén deel van dit vogt'onder drie delen verdagten Wyn gemengd, zal, door een zwart beïtnteel, zeer duidelyk de geringfte hoeveelheid., van. lood.,,koper enz. aanwyzen,
doch geen werking op het yzer dóen, dat 'er zich in bevinden mag. Het ncerpiofzcl geheel bezonken zynde, kan men weten of 'er ook yzer in den Wyn is, door dien over tc gieten, en met een weinig Sal tartari te verzadigen ; wanneer dezelve insgehks enen zwarten koleur zal aannemen. . .
Zuivere Wynen. blyven helder, na de byvoeging van dit vogt.
Maande lyksche Pr ys lys t" der in- en uitlandsghe Effecten.
Inlandsche. Holland, 2§ prCts. 73 a 82. Zeeland. 2| prCts, 54 a 60. Friesland 2 prCts 65 a 66. Utrecht, ij prCtsl■ 83 a 85. Generaliteit. 3 prCt. 85392. Last-en Vtugeld. 2§ prCts.: 68 a 70. Z. Doorl.Hoogh. 3 prCts. 94 a 96. Diio nieuweNegot. 100 a 101 prCt. Dito a§ prCts 81 a 84. O. I. C. Lot. 3 prCts,8oag2§. Nieuwe Negot. 100a 101 prCt.
Engelsch e. Bank-Act. O./nd. i82§. Z, Zee;
—•— O. Z. Z. Ann. Dito nieuwe 3 prCtó. Gee,
87§ a $. Dito gerd. Sl?$a$i Dito 175.1. 4 prCts. Gee.
loijaj 5 prCts. Dito ii8|a§. Lond. 24Novcmb. .
Fransehe. G. LC Act. vam o£ 2500 2322. Dito van ctC ioco c£ 1380. Disc. Kas 4120. Dito Empr.J aoo Mill, io2|prCt. Dito 125 Mill. 118 prCt. Dito 80 Wit ■■prCt. Dito zonder Buliet 112J prCt. Dito iso Mill. <rParys 19 Nov.
Diverse B v 1 t e n l a n r> s c he. Amerika. 5 prCts. 103 a 104. Dito 4 prCts. 114 a 116 Dito liquid. Debt. 500,000 Doll. 9°Ia9IlprCt. Dito by P Stadr.itski 160 a 162. Dito by Staphorst 159 a 160. Dito dito van 1790. 1243 .126. Kwiken Wenerb,, 5 prCts, 104a 105 4f prCts. 100a 102. Dito<4prCts. 100 a ior» Spanje. 5 prCts. 100 a ioo§, Dito 3§ prCts. 89 a 90. Fronkr. Getier. Guur. 4 prCts. 9$jaQ9§. Rusland. 5 prCts. 103 a 104, Dito 4f prCts. 100J a ior|. Lko 4 prCts. 99 a 100. Zweden. 5 prCts. 101 a 102L Dito 4J prCts. 97 a 98 Dito 4 prCts, 95 a 97. Denemarken. Tolk' 4 prCts. 100'ï a roif . Dito Holft. 4 prCts.100 a ioof. Dito Leen. en Wisf. b, 4 prCts. 99|a ioof. Dito Kroon. 4 prCts.99J a ioo|. DitoAfiat Comp.-i00a tor. Polen,5 prCts. 100 a 103. Saxen. Onverwisf, Steucr 3 prCts.^j 'a 35^ ftv. Dito Ordin. 3 prCts. 36 a 365 ftv. Dito Kamxrft, 3 prCts, 3»5 ^ 35i ftv. Dito 2 prCts. 30 a 32 ftv.
PRYS DER GRANEN,
TARW,. Het Last.
Ggld.
Poollé bonte en witte 160 a 180 Dito rode . . 1553175 Warder, Heugfe en Elb. 155 a 17; Koningsberger . ... 1453160 Vriefche . ,. r3oaiöo Eovenlandfche .. 150 a 158 Voorl3ndferode ■ 120 a 100 Zeelandfche . .J5sar7ï;
ROGGE. Hst Last.
Ggld.
Pmisfifche . , 50 a rc BKoningsberger . JSsicfi Pommer, Colb. en Stett. —
g.\rst,hav£r,bo£kw.
Vriefche Winter . ■ 75 a 96 Zaeuwfcha Overm.' . 86 a 96 Brouwha?er . , 68 a 8a Boekw.Amesf.enGooil.L.2o a 23Dico Brabi en Vlaaiuf. • L. ■ -
OÜY,



OLY, traan en' «aarden.
Keolznad, Zeeuwsen en I Raapoly, d'Aam f 36^336!
Overm-'tLast o"C33a36 dito Lyn . . . /3ó|a35| Slag Lynz. de Ton diro Hennip . . ƒ 46 3465
van 5fch. . . f 6 a 7f V/alvischTraan,'tquart. Hennipzaat , . y 6 a /; van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . ƒ 54355
wis'sel-cours.
Wadrid op Ufo van ] Londen, zigt g 37,11,10
2 maand. \ 95! dito op 2 m. . fj 37,8
Bilboa 95 Hamb. zigt . ft. 34f|
Cadix ... . p5§ dito 2 m. . ft. 34I
Sevftien . . 94I Altona,zigt ft. 34I
Lisfabon . . ^ 52*- dito 2 m. . ft 34I
Venetien . . % 92 Breslau,6 vv. dat. ft. 44 J
Genua . $ 85 Wenen, 6 w. dat. ft. 34J
Livorno . . . ^ 921 Antwerpen pCt. 4 verl.
Parys, 2 m. . . $ 413 Gent . . pCt. 4 verl.
' dito zigt . . ^ 411 Brusfel . pCt. 4 verl.
Bourdeaux, 2 m. . 4 4's Zeeland . pCt. 2 verl.
«üto, 1 aj. . '. % 4i| Rotterdam pCt. \
specie-cours.
laren Goud, per Casfa ƒ 355; .' . pCt. <5|a 6J
dito, per banco .... pCt. ■ NieuweDuk. per ftuk ƒ5,7 NieiKwe Louis d'or 11,3,10,19 Oude dito . . ƒ 5, 5| Zonne Piftol. . ƒ11,4 Franfche Piftol. . .ƒ9,5 Croix de Malta / 13, 3 Pruisfif. dito . . ƒ9, 5 Carolin. . . ƒ n, 8 Lunenb. dito . .ƒ9,5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,12 Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . ƒ 25, 8 Guinies . . .ƒ11,15 Agio van de Bank 15 pCt. £ouvereine . . ƒ15314 I
Amsterdam, den 28 Novemb. 179T.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 171: cn to Haarlem 17, onder welken teatften 9 beneden de J2 Jaren.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
Drukfeilen, in een onzer vorige No. ingeüopen. Bladz. 165. kol. b. in het Ree. No. 7. reg. 6. ftaat Aq. Arb. Vitr. moet zyn Aq. Arb. Fitte. — ■ • No. 8. reg. 1. Sulph. fiat. Sulph. fixat.
■ 166. kol. a. regel 8. Salpeter lees: Salphur of Zwavel.
—— — b. ■ 8. . No. 1. in plaats van No. 8.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN-,
Volgens Berigten uit Italien, was 'er onlang? wederom ene zware Aardbeving in Kalabriën voorgevallen, die gehele Provintiën in het uitterst gevaar gebragt hadde. Onder anderen hadden -de Steden Mileto en Monte-leon daas. by veel geleden. Men verzekerd, dat de fchuddingen tot Me sfina gevoeld zyn.
Uittrekzel Ier Dagelykfche Waarnemingen van 13 tot 19 Nov. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 27,ti|.. den i3den. Barom. < Laagfte . . 27, den iöeniSden. I. Gemiddelde der gehele Week 27,6,5 1.
Therm. fHoogfteftand 70. 's Midd. van den i8den. Reaumur. < Laagfte 10 onder o. 's Morg. van den 13 en ijdcü, LGemiddeldeder geheleWcek 3,6 gr. Heerfchende wind Z. W. \-
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem*
baro- t thermo- I streek
1791 me- meter. der luchtsge-
Nov. ter. Noord[Zuid. | wind. steldheid.
( 3°. 1 3«I 383 \ z- o.
23. -! 3°. 1 41 42* z. z. o. mist.
( 3°. 1 38 38 z. o.
f 29.IO§ 46 47g Z. t. O.
24. <! 29.10! 52 54 z. betrokken,'s Ar. (.29.10 47 47 z. t.w. regel1,
f29. 8£ 47 f 47 z. t. w. zware regenbuyen"
25. < 29. 8 49 50 z. w. en harde wind, (29.10 441 45 w. z. w*. 'Sj^v. helder.
f29.1 Ij 46 47 w.
26. < 30. o 49 50 w. n. w. Voorm buyig, ) r 1 verder bewolkt. (,30. 2§ 39I 40 n. n. w.
f30. oi 47* 49 w.z.w.
97 20 o co si betrokfc.hard" wind,
'iM'.lj jog 50 'sNagtsftorm.
f29. 52 50I 5O5- w. t. Z. 1 regen en zeer harde
28. "{29. 4 51J 51 w. jwind, 's Nagts
[20 2 48 48 I I zware ftorm-
f29. 2 aa\ 1 44 w.
a$,j 29. 3 46 I 45Ï vv. t. n. ftormagt. en buyig,
^29. 5 43 i 43 w. n.w.



l79J*
No. 180.
AL GEMENE
KONST- en- LET TER-B O DE,
r O O R MEER- E N M 1 N- G E O E F F E N DEN.
Frydag den 9. December.
BERIGTEN.
NEDERLAND EN
Ï^^l??e Keizerl. Koningl. Akademie der WetenfchapT"\ % pen en fraaye Letteren, tc Bras/el, hield, den \J ffi igOftob. laatstl. hare gewone Vergadering ter uit^^=J§ tleling der jaarlykfche pryzen. Dc Prysvraag in dc klasfe der Wetenfchappen, in het jaar 1790 opgegeven, nopens het aanleggen van Zout-keten aan de Vlaamfche' Zeekusten, op gene voldoende wyze beantwoord .zynde, kon de Prys, daar by toegezegd, niet toegewezen worden. * .
Op de Gefchiedkundige Vraag, in het zelfde jaar ter beantwoording voorgcfteld-, aangaande den uitflag der gefchillen tusfehen de Gravinne Margareta, en hare betden Zonen, waren Negen uitvoerige Antwoorden ingekomen: aan een van welken, waar van dc Schryver by het openen van zyn Billet gebleken was de Heer Isfried Thys, Kannunik te Tongerloo, te wezen, die reeds in 1786 een Prys by de Akademie behaald heeft, de Gouden Eerpenning is toegewezen. Voorts was een Zilveren Medaille, by wege van aanmoediging, toegekend aan den Abt Amand, te Ath, als Schryver ener Franfche Verhandeling over »t zelfde onderwerp : terwyl ook de Akademie met lof gewag mar.kt van ene derde Verhandeling, die, gelyk dc bekroonde, in 't Vlaamsen gefchreven is, en ten Zinfpreuke voert: Wratrum quoque gratia rara est.
De volgende Vraag word, in de fclasfe der Wetenfchappen, I .VII. de el.
opgegeven, om beantwoord te worden in i792- waar aan is het toe te fchryven, stat de gefabriceerde Papieren en Cartor.s, in de Oostenrykfche Nederlanden , f egter zyn, dan de buitenlandsch gefabriceerde : en langs welken weg, kunnen dezelve» by ons verbeterd worden ?
En, in dc Gefchiedkundige klasfe, om in dat zelfde jaar beantwoord te worden: Welke waren de Landfchappenvan OudVlaandcren , van welken Boudewyn, {bygenaamd yzeren arm) Graaf was ; hoe vele jaren was hy dit, en met hoedanige magt vond hy zig bekleed?
De Antwoorden op deze beiden Vragen moeten den laatfte» July 1792. ingezonden zyn.
Wyders geeft de Akademie, voor de klasfe der Wetenfchap» pe», het, volgende Voorftel op, om beantwoord tejii'orden voor 16 Juny 1793. Welke zyn de eigenaartige Planten der Oostenrykfche Nederlanden? moetende derzelver opgave en befchryving gefchieden, volgens het Linnceaansch ftelzel der Geflagten , als mede volgens de foorten, voor V merendeel door Müler befchreven.
En, in dc Historifchc klasfe, beloofd de Akademie een buitengewonen Prys aan den Schryver : der beste Verhandeling over het een of ander Stuk uit de Nederland che Gefchiedenis ,welko haar, mede voor 16 Juny 1793 zal worden toegezonden.
De Gouden Medailje is ter zwaarte van 25 Dukaten: en dc Verhandelingen moeten in 't Latyn, Fransch of Vlaamsch gefchreven,, op dc gebruikelyke wyze gezonden worden, vragt' vry, aan den Abt Man», aanhoudend Gehcimfchryver.
Groningen. Den 13 OBober, heeft de Wel Ed. Hooggel. Heer Jacobus de Rhoer, Hift. & Antiq. Prof. OrJ. dc waardigheid van Rector Magnificus dezer UniA a ver-



verfitèït, na gehoudcne Redenvoering: De Commodis & incommcdis milities flatae ai mercenarite, met de gewone plegtigheden,. overgedragen aan den Hoog Eerw. Hooggel. Heer Petrus Abresch, S. S. Theol. Doel. huj".ufe Discipline ac Exegefeos Sxicrcs Prof. Ord,.& Concionator Academicus.,
Leïden. De Heren Profesforen vair Hollands Iloge.Seholc, aan welken het beftuür van het Legaat van wylen den Hr. Jan Stolp is aanbevolen, in derzelver onlangs gehoudcne gewone Vergadering geoordeeld hebbende, dat geen der- zes ingekomene Verhandelingen in beantwoording der Prysvrage, den 2,7 Febr. 1790. opgegeven , „ aangaande het al of niet zeker kenbare van de oog„merken der Voorzienigheid," (zie dezelve woordelyk. D. IV blz. 90 van dit ons Blad,) hoe verdïenstclyk ook zommigen derzelven zyn, op ene zo voldoende wyze die Vraag beantwoord heeft, om 'er de uitgeloofde Eerprys. ener Gouden Medaille, van 250 Guldens waarde; aan te kunnen toekennen .-.hebben, uit aanmerking van, het gewigt dezes. Vraagfiuks, belloten, om het zelve andermaal, onder ïoezegging van gelyken Eerprys, ter oplosfing voor: te ftellen.
„Men vooronderfteld, dat, in vele gevallen, enc kennis der. eind-oorzaken voor den mensch verkrygbaar is, en wenscht derhalven, dat de Heren Schryvers wel voornamelyk zullen letten op de ontvouwing der kenmerken, door welken men,, in byzondere en bepaalde gevallen, zeker zou kunnen zyn, in de onderkenning van de oogmerken der Voorzienigheid niet te hebben misgetast."
Dc Voorwaarden blyven in alles dezelfden , als bevorens reeds door ons gemeld zyn.- en de Verhandelingen' moeten, voor 1 Decemb. 1792. franco worden toegezonden san den Profesfor Christiaan Hendrik Damen, thans Secretaris van dit Legaat.
Bydrage tot het medegedeeld Berigt van de laatfte Zitting der Koningl. Akademie der Wetenfchappen , te Berlyn, in onze No. 176.
Het Hoogduitfehe. woord Koppel-Wirthfchaft, 't geen wy, by de overneming van dit Berigt, by mangel aan een-regt verftand dier uitdrukking, onvertaald gelaten hadden , is ons, zedert, in deszelfs regte mening opgehelderd geworden, door de volgende Aantekening van den Schryver der Berlynfche Gazette ' Litteraire.
„Koppel-Wirthfchsift is,, volgens de uitlegging van des kundigen, een ftuk gronds, door een Hegge of Graft, afgefchut, en in verfcheidene kleinere Stukken verdeeld, waar in men, gedurende een zeker getal van jaren, Planten zaaid tot. vocdzel voor de Beesten., Het betekend dus een foort van Konstweyden, waar in men de Beesten laat È'razem "
Bericht abn hét deelnemend Publiec?.
Daer het my altoos dc hoofdplicht van cenen Neder-landfehen Ingezetenen heeft gefchencn, alle 1 aen te wenden , het geen ter bevordering van 1 utüg ; kundigheden dienen kan, zo heb ik het van mynen p.icnt geacht, aen. myne Landgenoten., meefe tc. delen, het geen onder myne Stedelingen placts heeft.
'Er beftaet onder, ons een Natuurkundig Gezelfchap, welkers bedoelingen zyn, ware Wysbcgeerte- fmaeklyk te maken, en onder hare Natuurgenoten , zoverre hare krachten reikt, tc verfpreiden. Onderfcheidene takken zyn in hare ftichting reeds aen den gang; cn wyl velen van derzelver acnzienlykfte Leden met eenige voornamen van hunne Medeburgers zich verecnigd hebben tot een Departement der aenzienlyke Maetfchappy: Tot nut van 't Algemeen , cn wyl elk Wysgeer een MenfchenvTiend is, zo hebben dezen eene inrichting daer gefteld, Avclke in het vooruitzicht dc aengeria£mfte vruchten beloofd.
Als Leden dei- zo edele Maetfchappy hebben zy zestien brave Jongelingen voor hare rekening genomen, om inde Wiskunde te laten onderwyzen, door den kundigen en achtenswaerdigen Govcrt de Beer, met dat gelukkig gevolg , dat deze voortreflykc Jeugd binnen korten tyd eene vordering heeft gemaekt, die de verwachting verre te boven is gegaen. De Directeuren van het Departement hebben het genoegen gehad, dat derzelver Medeleden hebben goedgevonden , deze hunne Kweekelingen , eenigzins openlyk, bewyzen van hunne bekwaemheden te laten ge» ven, 't welk de door kundige en waerdige Grysaard, de Heer JV. llinlopen, met ene korte Redevoering, over het nuf der Cyfferkunde, heeft gelieven te laten voorafgaan. In het daar op volgend onderzoek gaven dc jonge lieden zulk een algemeen genoegen, dat Directeuren van het Departement als verlegen ftonden, aen wien ze de Vier daer toe gefchikte pryzen (zynde de Volksliedjes, voorzien van de Plaetjes) zouden afgeven,.'r geen men dus door het lót liet beflisfen.
Die weet, welke aengename aendoeningen dé plieht van. weldadigheid in het hart van Menfchenvrienden verwekt ,. Zal beter kunnen beoordelen,, dan myne zwakke pen kan befchryven, welke genoegens de aenwezenden by deze gelegenheid fmaekten.. Het Departement had wel het genoegen willen vermeerderen, door.- deze hare Stichting meer als eene onmiddelbare - werking van de edele bedoeling dier geheele Maetfchappy: Tot nut van '1' Algemeen, tc mogen aenmerken-, maer daer de Wetten en inrichting dier Maetfchappy zulks niet toelieten, zo heeft men hier van als noch afgezien.
Alkmaef, 4 Decemb. 1791,
FRANS VOOÈHOUT.
NIEUW



NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Nederlanden. Reize i* * Binnenlanden van 4fl-'ka &c. dooi- den Heer le Vaillant»
Vervolg van Bladz. 174.
De Hottentotten der Volkplantingen of van de Kaap, fchoon buiten alle gemeenfehap levende met de Wilde, behoren egter ■m-de tot de Natuuulyke Ingezetenen van »t Land. Dezen onderwierpen zig aan de Hollanders, by derzelver bezitneeming -van dezen Uithoek, en ftaan, ;voor 't meerendeel, den Volk■planteren en Kaapfehe Burgers ten dienfte; terwyl flegts enige geringe en elendige horden, die zig hier en daar in de Volkplanting hebben neergezet, zich zo goed generen als zy kunueu: doch, voor 't overige, geheel afhanglyk leven van het Gouvernement, waar door derzelver Opperhoofden of Kapiteins worden aangefteld. De zeden dezer Hottentotten fchyncn, by het verlies van hunne vorige onafhangelykheid, en het verwisfelen van lecfwyze, door den ommegang met de Blanken, | geheel van hunne oude eenvoudigheid en onfchuld verbasterd te :zyn. D. f. blz. 239. enz.
De derde foort van Hottentotten beftaat tilt zo genaamde Bastaards, of de natuurlyke kinderen, uit dc vermenging van Blanken of Negers met Hottentotfche Vrouwen: waar van egter de eerften veel talrykcr zyn , dan de laatften, overmits de Hottentotfche Vrouwen zig even gretig aan de Blanken overgceven, als zy ongaarne met dc Negers te doen hebben. Men fchat dif Bastaardfóórt op een zesde van alle de Hottentotten in de Volkplanting; terwyl nogtans het begin der vermenging niet van langer tyd dan flegts 136 jaren kan berekend worden : welke fterke vermenigvuldiging voornamelyk moet worden toeKefchreven, aan het groter getal Kinderen, die dc Hottentotfche Vrouwen, zo wel by de Blanken als Negers, boven dat iw hare Mannen, krygen. Het laatfte beloopt ten hoogfte op 3 of 4. By de Negers drie malen zo veel, en by dc^ Blanken nog meer. D. Jl. blz. 12Ö.
" Aanmerkelyk intusfehen is , volgens des Schryvers opgave, iet verfchil in geaartheid tusfehen deze beide Bastaard-foor-
tCI1' De aart der Bastaard-Blanken, (zegt hy blz. 110) zweemt meer naar den Europeer dan naar den Hotten tot; zy heb" ben meer moeds, meer werkzaamheids dan de laatfte; het " werken fchrikt hen niet af; daarentegen meer opvliegende, " meer ondernccmende, van aart zynde, bezitten zy ook meer " boosaartigheid ; het is niets Zeldzaams dat zy dc mcefters, " aan welken zy zig verhuurd hebben, vermoorden; zy zyn " ook, meer dan de Negers, de eerfte aanleggen van verrade" ryen van allerleien aart,' die dagelyks op dc wooningen bc9 gaan worden. De Hottentot, te zagtzinnig, tc hartstogtc" loos, om tot wreede onderneemingen over tc gaan, zou zelfs " de kragt niet hebben van dezelve uittevpcren: de flegtfte bc" handelingen zyn niet in ftaat hem die gedagten inteboeze" men; in een woord, de volkplanter, die niet dan Hot" tentotten in zynen dienst heeft, kan gerust gaan flaapen, „ verzekerd dat hy weldra van het gevaar gewaarfchuuwd zou worden,'als het hem dreigde»
„ De Bastaard-Blanke is welgemaakt, fterk; zyn vel, lig-
„ ter ged dan dat van een Hottentot, is van kieur als een gedroogde citroen-fchil, dat onaangenaam voor het gezigt is; zyne hairen zyn zwart, langer en minder gekroesd; dc ,, gemeenfehap met Vrouwen van dat nieuwe ras geeft, gelyk „ men natuurlyk gelooven zal, eene foort, die nog blanker is, en welker hair ook zo veel minder gekroesd is: cn, * fchoon 'er eindelyk, als dit zo trapswyze voortgaat, geen „ merklyk verfchil in hair en blankheid van vel van die „ der Europeaanen meer is, blyft egter de vooruitfteeking der „ beenderen boven aan de wangen altyd ftand houden; dit is „ een onuitwischbaar kenmerk, dat men tot na het vierde ge~ „ lid kan befpeuren.
De vermenging dei- Hottentotfche Vrouwen met Negers brengt menfehen voort, veel voortreffelyker dan die, van " welke ik zo even fprak; zy zyn van een fchooneren uitge" lezener geftalte; zy hebben een behaaglyker en meer innee" mend voorkomen; hunne kleur, die tusfehen het zwart vap " den vader en de olyfkleur der moeder in is, is veel minder " mishaaglyk voor het oog ; hunne natuurlyke en zedenlyke n hoedanigheden zyn ook zeer verfchillende ; men heeft hen " gaarne om te werken; maar het geen hen vooral achtings" wasrdig en onwaardeerbarr maakt, is dat zy, by ene grote " werkzaamheid zonder woeligheid, de verdienste van ene on^ kreukbaare getrouwheid voegen , die zelden cencn Bastaard„ Blanken eigen is."
Zo gevaarlyk derhalven als de Schryver het woelziek ras der Bastaard-Blanken voor dè,Volkplanting houd, (waarvan hy voor uit ziet, dat zy nog eens geheel meester zullen worden) zo nodig en geraden agt hy, voor de tegenwoordige Europeefche bezitters van de Kaap , om alle gepaste middelen, waalvan hy 'er enigen aan de hand geeft, aantewenden, om het beter foort van Bastaard-Negers aan te fokken: alhoewel hy. niet ontkend, dat zulks aan zeer veele en moeilykc hinderpalen zou onderhevig zyn. Blz. 122. en verv.
Belangende de Kaffers, vinden wy D. II. blz. 250. envcrvV ene vry" uitvoerige en naauwkeurige befchryving, nevens vele wetenswaardige byzonderheden, waar van wy het zakelykc zullen aanftippen. Derzelver uiterlyke geftalte 'is groter dan die der Hottentotten of Gonaquas; ook is hun gedaante bevalligcr dan die der eerften, cn van hunne Naburen, de Neger* van Mofambique. De gele kolcur over 't hoofd ziende, kunnen zommige Kafferfche Vrouwen in fehoorihcid dc Europe-
aanfehc evenaaren. Ook zyn de Kaffers fterker, fierder,
ftoutmoediger, fchtanderder cn meer befchaafd, dan dc Hotten tottcn. De kleding der Mannen egter is min kicsch dan van deze laatften : die der Vrouwen , fchoon niet zo zwierig, it nogtans zedigcr. Dc laatften bedekken Lenden en Schouder met een foort van Mantel, en dc Schaamdeelen met een Schort;
beiden gaan bloots hoofd. De Ksffers leven voornamelyk
van den Veebouw , dog leggen zy ook, fchoon in geringere mate, op den Akkerbouw toe: in beiden, vooral den laatften, zyn de Vrouwen hun behulpzaam , wief dagclykfchc bezigheden verder beftaan in het vlcgtcn van Mclkmandjcs cn het vormen van Aardwerk. Dc K afforfchc Hutten zyn ruimer,
hoger, en regelmatiger gebouwd cn beter ingerigt, dan die der Hottentotten: —- By de Kaffers vond de Schryver ook duidelykc fporen van Gadsdlenfiige kundigheden. Behalven de Befnyden», welker oorfprong misfehien buiten dez.a kan afi Aai gc'



C «88 )
geleid worden: „ hebben zy flögtharis," zegt de Heer V. „ een zeer hoog denkbeeld van den'Schepper aller wezens en M '1ic"s MaGt l zy geloven aan een toekomend leven, aan de „ ftrafdcr bozen, aan de beloning" der goeden: maar zy hebben „ geen denkbecldvan de Schepping, zy denken dat de waereld altoos „ beftaan heeft cn altyd beftaan zal, gelyk zy thans is. Zy o. filncn „ voor 't overige gene Godsdicnstplcgtigheden; bidden nooit; „ cn hebben gene Priesters ;■ doch daar cn tegen zyn 'er onder „ hen Tovenaars, welken het merendeel eerbicdigd en vrecsd."
Elke afzonderlyke horde heeft zyn afzonderlyk Opperhoofd of foort van Koning: wiens magt zeer bepaald' is, en die niet zo zeer geëerbiedigd of gevreesd dan wel geliefd word. Geen onderftandpenningen ontvangende, en een taïryfcèr ftoet van Vrouwen houdende, is hy dikwyls minst r>k van alle zyneOnderdanen. Zyn oudftc Zoon volgt hem op in het gezag, of by mangel aan mahlyk oir, zyn oudfien Broeders of Zusterszoon. By ontftentenis van zulk een Opvolger, doet men enc
nieuwe Verkiezing. Het Wapentuig der Kaffers beftaat uit
een eenvoudige Lans of Sagaai, waar mede zy zeer b'öhëndl» weten om te gaan, en fiks te treffen. Vergiftige pylen, by
hunne Naburen in gebruik, verachten zy. Dc veelwyvcry
iieeft by de Kaffers plaats: maar hunne Huvvclvksnlegtigheden zyn zeer eenvoudig: zy fchynen niet jaloersch , althans niet omtrent de Blanken, aan wien zy gaarne hunne Vrouw-en lenen :— Hunne Speeltuigen, Muzyk en dans, zyn na genoeg dezelfde met die der Hottentotten. - By het overlyden van Vader, delen «3c Zoons met dc Moeder de nalatenfchap ; de Dogters erven mkt- zy begraven geen lyken, buiten die van hunne Koningen, wièii een ftapel ftenen ten grafplaats ftrekt. Die van «11e dc overigen worden, buiten den Kraal, in een open kuil jelcgd, om tot aas der wille dieren te ftrekken.
Voorts, daar dit uittrekzcl dc enge palen van ons beftek ïeeds verre overfchrydt; hoe mocilyk wy ons ook wederhouten, om het zelve verder uittebrciden; ontmoet men, in deze beiden Delen , ene menigte van zonderlinge en verasfende ontmoetingen en voorvallen, zo met menfehen als beesten , in des Schryvers byna dagelykfche jagtbezigheid: benevens befchryvingen van Vogels, Land- en Zeedieren: gelyk dc Buffel, Olyphant, het Rivier-paard, en den Kamecl-pardcl, van welk laatfte dier, in een aanhangzel, enc meer uitvoerige befchryving, met platen opgehelderd, voorkomt: welke befchryving jeeds door ons voorheen is overgenomen, uit hut oorfprongelyk Werk zelve, cn in ons D. IV. blz. 21. enz. medegedeeld.
Genees-en Heelkundige Verhandeling over het Been- en Spekgezwel', byzonder dat, waar door de Rjigwervelen worden aangedaan, en ene verfyving der onderjle ledematen veroorzaakt word, door Corn. Joh. Vos, Med. Doctor in 's Hage, Utrecht bv Wilden Altheer 1791. 68 bladz. 8vo.
De Heer Vis, met lof by zync Landgenoten, en zelfs buiten ons land (zie Alg. K. en L. Bode. No. 175. blz. 149.) bekend, door zyne Akademifche Verhandeling de mttritione, infrimis nervofa, fteld , in het voorhanden zynde werkje , na eerst ene beknopte Natuur- en Ziektekundige befchryving der beenderen in 't algemeen gegeven te hebben, een byzonder gevoelen voor, naamlyk, dat die foort van kromming des Rugo-raats welke ene verftyving der onderfte ledematen ten gevolge*! pleeg ïe hebben, een zogenoemd Been- en Spekgezwel (OJleo-fteatotna) zoude zyn. De Schryver is intusfehen, naar ons inzien .■jeeazins gtiukjyg geflaagd in hst bewyzen var. deze ;y;ie on¬
derftelling, die te zeer aanloopt, tegen dc Waarnemingen van-' den beroemden Pott, en tegen die der meeste andere Gencesqn Heelkundigen. Ook dragen de eigene Waarnemingen, door.den Hr. Vos, tot ftaving van zyn gevoelen, bvgebragt, geenzins de merktekenen van een Been- of Spck-gczwel. Het blykt tevens, op meer dan enc plaats van dit werkjeen vooral tut dc opgave der kentekenen- van het zogenoemd Been- en Spekgezwel, dat de Schryver.dit gebrek niet befióoriyk heeft onderfcheiden van de Spina Ventofi. Dc dwaling van den Hr. Vos is intusfehen van geen groot belang, daar het niet alle n den geoeffendcu Genees- en Heelkundigen niet onbekend is, hoe zeer dc meeste Schryvers van elkander ycrfehillen. in het bepalen en onderfcheiden van zommige Ziekten déf beenderen, en ih 't byzonder ook van het Ojleojleatoma en dc Spina Ventofa; maar daar ook dc geneeswyze, door den Heer Vos in het gebrek van den Ruggraat aangeprezen ,. genoegzaam geheel overeenkomt met die van den Heer Pott, wien hy ook, zonder dit ■ echter te kennen te' geven, in de befchryving der toevallen dezer kwale grotendeels volgt.
Nadere Aanmerkingen en Waarnemingen over de kromming van den Ruggraat, vergezeld met ene verjlyving der onderjle ledematen , Jlrekkende vooruaamlyk ten betcge, dat dit gebrek geen Meen- en Spekgezwel is, door W. Leurs , Plee/meester te . s Gravenhage. 'sHage by J. Bool Junior 1791. 63 blz. 8vc Dit werkje is opzcttclyk ter wederlegging van het zo even gemelde Stukje van den Hr. Vos gefchreven; en, gelyk uit het Nabcngt blykt, zo heeft de Hr. Leurs daar toe dc pen opgevat , om zich , voor het publiek, Satisfactie te bezorgen , wegens enc pcrfonclc belediging, hem, in het werkje van den Hr. Vos, aangedaan.
Dc Hr. Leurs had, naamlyk, toen hy nog te Utrecht de Heclkcmst ocffcndc, in 't begin van 't jaar 1787. enen jongen lyder behandeld, die zedert enigen tyd het gebruik cn gevoel zyner onderfte ledematen, cn gedeeltelyk ook van den enen arm verloren had, met enc onvrywillige lozing van water en afgang, en ene zigtbare kromming van drie wervelbeenderen tusfehen den hals en rug; welk laatfte gebrek, niet re<n als de oorzaak der overige verfchynzelen gehouden zynde,°dóor den Hr. Leurs, op dc door Pott aangeprezene wyze, door middel van grote etterdragtcn, behandeld wierd, met dat gelukkig gevolg , dat de Lyder binnen weinige weken aanmerkelyk vorderde , en het gevoel en beweging zyner ledematen begon te nife te krygen, zo dat 'er alle hoop fcheen te zyn, dat de Lyder op die wyze eerlang geheel hcrfteld zoude zyn. Dan omtrent dezen tyd, verliet dc Hr. Leurs de Stad, en hoorde dus niets meer van dezen lyder, tot dat hem, door encri zyner bekenden uit die Stad, berigt wierd, dat de Lyder, enige weken na zyn vertrek, herfteld geworden, en op den weg gaande gezien was Gene reden hebbende, om enigzins aan de waarheid van dit berigt te twyffelen, deelde dc Hr. Leurs dit geval, met hok een paar diergelyke Waarnemingen, die het nut der Etterdraa.ten 111 dit ongemak bevestigden, mede, in het IX. Deel der Verhandelingen van het Bataafsch Genootfchap der Proefonder-vjiiiuelyde Wysbegeerte te Rotterdam.
Het zelfde geval nu word mede oroftandig en naauwkeuri* verhaald, 111 de bovengenoemde Verhandeling van *en Hr Vos die, toen ook in Utrecht praftifeerendc, dien lyder n'a het vertrek van den Hr. Leurs meermalen bezogt en waargenomen had, Uit het verhaal intusfehen Yan de». Hr. Vos blykt, dat
ide



'êt Hr Leurs niet wel is ondértigt geweest, omtrent den tyd 'der genezing van dien lyder, maar dat Sefeey na dat men dc Et^erdragtcn had laten genezen, weder mgdton en verergerd Was cn eindelyk, eerst émtrent anderhalf jaar daar na,- dooi behulp der Natuur zelve, naamlyk door het ontlasten van ene etterachtige ftode met de pis, geheel genezen waS. Meer pos befluit het verhaal dkr waarneming dan met de volgende woorden: „ Het moet met regt een ieder, wien dit geval bekend is, verontwaardigen, dat bovengemelde Heelmeestei, " deae genezing, door de Natuur, zonder eenig behulp der " konst, ruim anderhalf jaar na het aanleggen der Etterdrag" ten te weeg gebragt,, als door hem volbragt, m zeker pu" bli-ic tydfchnftT heeft kunnen goedvinden mede te delen." . " Het Was geen-zins tc verwonderen, dat de Hr. Leurs zich door-deze ongepaste en onbefchcidene uitdrukking beledigd vond, daar. zckerl/k'niemand, wien de toedragt der zake bekend was, het den Hr. Leurs enigzins ten kwade konde dulden, dat hy , ■ 00 dc waarfchvnlykheid, en op de waarheid van het berigt zyns Vriends fteuhende, den gemelde lyder, als kort na zyn vertrek door mi'del der Etterdra-ten genezen, befchreven had; gelyk ook dc Hr Post zelf erkent, dat die lyder, op deze wyze, buiten twyffel, zoude genezen geweest zyn, en dat het alleen aan de verwaarlozing van dit middel toe te fchryven zy , dat •de lyder weder in zyn vorigen ellendigen ftaat van verftyvmg der ledematen verviel.
De Hr. Leurs tragt dan, in het voorhanden zynde ftukje , niet zo zeer zich, wegens de buiten zynen fchuld begane misftclUng.te verdedigen, dan wel zich op ene andere wyze, voldoening tc verfchaffen, door, naamlyk, het gehele werkje van fen Hr Vos, en zyne daar in voorgedragene onderftelling, te
wederleggen. De Hr. L. beeft ook dc ongegrondheid
dier menin» zeer wel aangetoond, en tevens doen zien , dat de Hr. V., nog het Been-Spekgezwel, nog dc bewuste kromming des' Rüepraats, behoorlyk onderfcheiden had.
Intusfehen kunnen wy geenszins alle aanmerkingen van den Hr I billvken; en inzonderheid hadden wy wel gewenscht, dat dc Schryver, in 't algemeen, op ene andere en mindere fcherpe wyze hier in ware te werk gegaan. Want hoe zeer hy een en andermaal, betuigt, geen oogmerk gehad te hebben om den Hr. Vos te beledigen, ftrookt, nogthans, die betuiging zeer weinig met den meesterachtigen en beftraffenden toon,"welken zich"de Hr. Leurs, in het geheel beloop van dit werkje aanmatigd, en uit de dikwyls herhaalde belchuldlsingen van verwarring, verbystering ,gevaarlyke dwaalgrondcn,
■ o-.ktmdc, gebrek aan ondervinding en dgl. En daar de Hr.
Leurs voornamelyk meermalen gewag maakt van het laatfte, of van de onervarenheid van den Hr. Vos, en daar uit dc ongefchiktheid van dezen, om over het Been - Spekgezwel te fchry «en wil afleiden, zo móet-het een ieder billyk verwonderen, dat 'de Hr L. zelf, in het eerst gedeelte van deze zyne Aanmerkingen breedvoerig handelende, over het Been-Spekgezwel, zich ook alleen op de gezegden en waarnemingen beroept van jmdcre fchry vers, en onder dezen, in de eerfte plaats, op de Verhandeling van den mede onervarenen Herrmann; zonder dat Vt ergens blyke, dat de Schryver dit gebrek uit eigene ervarij v kenne JVy hadden dus in deze Aanmerkingen geenszins de volgende uitroeping verwagt: „ 'Beklaaglyke Heelkonst! Ongelukkige Ellendelingen! Wanneer ijwe zaak door Geleerdheid * zonder Ervaring befliit wordt! li
De Hr. Vos beweerde in zyne Verhandeling, dat liet bc-.vtis-e beengebrek van den ruggraat uit verfchillende oorzaken kon 3ntftaan°, naamlyk uit „ ene Scorbutifchc, Venerifche en Scro-
phulcufe kwaadfappighcid, en de aan deze gclykende kwade " gefteldheid der vogten in dc Engelfche Ziekte , Zinking- of " andere fcherpe Stoffen," enz.. En, zo de Doder zulks, ge» i'yk wy vermoeden, alleen uit Analogie met andere Beenziekten en kwaadaartige Verzweringen, vast fttit, zender het beftaan en dc uitwerking van elk dier oorzaken, in het voortbrengen van dit ongemak, ot met eigene ervaring , of met dievan Imderc waarnemers, te kunnen ftavcn; zo geloven wy met te min dat dit beweerde gene zo gevaarlyke dwaling zy , alsdezelve door den Hr. L. word afgefclülderd; ja wy oordelen integendeel de dwaling van den laatften veel gevaarlyker, wanneer" hy (blz. 3 a.) beweert, dat alle „zogenaamde Scorbuf*.
rchc , Venerifche, Engelfche (?), Zinking- cn andere fcherpe " Stoffen, ja de meeste huidziekten zelve, van enen kropzw:" rigéji aart zyn , en genen onderfcheiden naam verdienen , dan " ten aanzien van de plaats, die daar door beledigd is," enz. Ên wy zyn zeer verlangend naar de Prysverhandeling des Schryvers, waar in hy zegt, hier van veelvuldige bewyzen te hebben gejeven.
Intusfehen moeten wy ons verwonderen, dat de Hr. Leurs, de Schryver ener Prysverhandeling over de Krop-Kliergezwellen, het nuttig gebruik van ontbindende middelen, _ door den Wx'.Vos, in 't'begin van diergelyke ongemakken, die van enen fcrofuleuzen aart zyn, aangeprezen, zo geheel afkeurt en verwerpt (blz. 41.) cn dus hier in geheel afwykt van genoegzaam alle Geneeskundigen, c» zelfs van die Schryvers, welke hy hier zo zeer aanpryst, welke, naamlyk in de fcrofulcufc Ziekten, met een gewenscht gevolg, gebruik maken van de fterkst ontbindende middelen, gelyk de bereidingen uit Kwik cn Spiesglas, de oplosfende Gommen cn dgl.
Dan, wy hebben ons misfehien reeds te lang met dezen twist bezig gehouden, en bcfluitcn derhalven onze aanmerkingen, met 'er nog alleen by te voegen, dat de Geneeskunst 'er niets by zoude verloren hebben, zo beide Gefchriften het licht nimmer gezien hadden, en dat wy dus wenfehen dat dit gefchil geen | itenwe Gcfchiften, welks doch voor weinigen van enig belang kunnen zyn, voortbrenge.
TEKENINGEN en PRENTEN.
p a. r r s.
Le Pa&e National: zinnebeeldige Konstpl. van 22 dra. 3 lyn. hoogte en 16 dm. 3 lyn. breedte, in 't koper go bragt door le Clerc, Historicfchilder. By den Autheur. prys 9 üv
Portrait de Madame, Fille du Rot, in 'c koper gebragt door Jluguftin Saint- jJvbin: hoog 5 dm. 4 lyn. breed 3 dm. 5'lyn. by Desmarets, prys 2 liv. 8 f.
Portrait de Mirabeau , met koleuren, door jlngeUque Buceau, om tot een tegenhanger te dienen van dat va» % 7 Rousfeau, door dezelfde Graveerfter. Aas QQV*



GOUDEN' en ZILVEREN GEDENKPENNINGEN,
Peters burg. Gedurende den laatften Oorlog met Zweden en de Turken., zyn alhier de volgende Medailles geflagen en uitgegeven geworden.
I. Een Gedenkpenning, zo wel in 't Goud als Zilver, met de Beeldtenis van den Prins Potemkin, en het Omfehrift: Knas Grigorii Alexandrowitsch Potemkin, Ta wrttfcheskoi General-Feldmarfchall. Op de tegenzyde ziet men, in 't klein, dc platte grond der Vesting Oczakow en der Rusfifche Batteryen voor dezelve, bencden-
t waarts het Eiland Berefan en de Liman, waar op enige Schepen verfpreid zyn, — boven aan het opfchrift: Uferdiem i Clvrabroston, door Vlyt en Dapperheid. Onder aan ; TVfaitie Otfchakowa Kreposti berefanskoi i pobedi naLimanè w' 1788. Goda: d. is: Inneming van Oczakow, en der Vesting Berefan, nevens de Overwinning op de Liman, in den jare 1788. Dezelve weegt in goud 5Cf Solotnik, en in Zilver 49$ Solotnik (*).
II. Een Gouden en Zilveren met het Portrait der Keizerin cn het gewoon Omfchrift: Ekaterina II. Impematriza i Samodershiza wfé Rosfii. d. i. Keizerin en Aliccnheerfchcres aller Rusfen. Op de Tegenzyde ziet men, in ?t klein, verfcheiden kleine Eilandjes en Klippen, in den Finnfchen Golf, en tusfehen dezén verftrooide Schepen afgebeeld, met dit Byfekrift: Pobeda nad Schwedani 13 ylugufta 1789. goda. Overwinning op de Zweden , den 13 Aug. 1789. Dezelve is op de bekende Zegepraal des Prinfen van Nasfau op dc Zweedfche Schecrenvloot 2eflagen , en weegt in 't goud 524 Solotnik cn in 't Zilver 38 .Sol.
III. Een dito, zo Gouden als Zilveren, op den Vrede met Zweden: doch van onderfcheidene zwaarte. Op de regterzyde vertoond zich het Beeld der Keizerin, met het gewoon Byfchrift: op den tegenkant een Olyi'tak,rustende op een Lauwrierkrans, met het byfchrift: Sofiezskawennui i W-ètfehnui, d. is: Nabuurlyk en Eeuwig. Mirr Sw Schwez ceui Sakiuiifchen 3 Augufta 1790. G (oda) , d. is: Vrede met Zweden, gefloten op den 3 Aug. 1790. Het Gewigt is veifehillcnde, naar den rang der Perfonen, onder welken dezelven uitgedeeld wierden. Alle deKcizerlykc Generaals kregen Gouden, en de Staf-Officieren Zilveren. De middelbare zwaarte is in 't Goud 56* Sol. cn in 't Zilver 491 Sol.
IV. Een kleine Legpenning (Jcttoiï) zo in 't Goud als 'Zirver, ter zwaarte van 1 Sol. Deze heeft op de voorzyde een Olyftak door een Lauwrierkrans gehaald, met dezelfde woorden a!s boven. — de overige woorden ftaan op de rugzyde De Zilveren, ter waarde van 20 kopécks vierd, by dc Illuminatie, ond«r het Volk gefirooitT.
V. Een Zi!\ eren Medaille met dc beeldtenis der Keize-
f*) 9<5 Solotniks maken een Rusfiseh pond uit, 't geen ongeveer j j ögter is can bet onze, i
rin, weg. 4 Sol. t op de tegenzyde leest men: Kinbu-tt, 1 Oöabra 1787. Op de Zege van den Generaal Suwaroz by Kinburn.
VI. Vyf ftuks gelykfoortige Zilveren Eerpennngen , met flegts een gering onderfcheid van Stempel, Byfchriften Zwaarte, zo op de Verovering en Overwinning by Oczakow. als de Victorie in den Finnfchen Golf, en op den Vrede met Zweden; die aan de Onder-Officieren en Gemenen, om aan een lint aan de Roksknoop gedragen te worden» uitgedeeld wierden: hebbende hare Majefteit reeds last gegeven om nog meer andere dusdanige Eerpenningen, als een ter Gedagtenis van den Admiraal Greigh, en een twede ter eere van den Generaal Suwarow, te vervaardigen.
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handel en scheepvaart, landen veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
in de Lynbaari by het Scheepstuighuis te Portsmouth, word het Touwwerk, volgens een nieuwe uitvinding, thans werktuigelyk door middel van Paarden, geflagen en geteerd. Aldaar heeft ook de Borftelmaker Pi'ng, een uitfpringende Wisfer voor het Kanon uitgevonden, die van Vecren voorzien is, cn dienen kan om alle ongelukken by het Iaden en afftcken van 't Gcfchut, 't zy door het fpringen of weigeren van geladen Stukken, voor te komen.
Des avonds van den 6. November, wierd de Brti* van Deny, voor dc eerftcmaal,verligt, met dc daar toe^ op den afftand van elke 20 voeten geplaatftc, Kloklan^ taarns, met dubbelde lampen. 'Er ftaan niet minder dan 50 zulke Lantaarns aan weerskanten van dezen Brug, die iooo voeten lengte heeft. Boven dien hangen 'er'nonvier zulke ligten, aan ieder van de twee nieuw gemaakte yzeren Tolhekken, op denzelven; terwyl 'er, tot meerdere beveiliging der doorgangers, vier Wagts, by avond "en 's nagts, geftadig heen en weêr lopen : leverende dus het geheel een der fraayfte Bouwftukken van gantsch Europa op.
nuttige uitvinding.
Dc Hamburger _ Schipper Johan Gabviel Ohlmatev, getroffen door het jaarlyks zien omkomen van verfcheidene perfonen, onder het ys van den Alfter (enc Rivier, die langs de Muren van 'Hamburg ftroomd) heelt zich byzonder toegelegd om een middel" op tc fporen, ter voorkoming van deze ongelukken, en ten dien einde een Schuitje uitgevonden, waar mede men zonder gevaar by iemand, die in 't ys geviüen is, kan. korren, en denzelven reqdeu.
Hf



Hy bood dit eenvoudig Werktuig, 't geen zeer ligt en met weinig kosten kan gewfaakt worderi, ter onderzode aan, van het Genoótfe*ap. tot Konsten,in opgebeldeStad. Het Genootfchap , <W Sehnitjé voldoende aan \óogmerk bevonden hebbende, fteldc den Uitvinder aan hét lïööfd van ene afzonderlyke Inftelling, tot redding van m het vs gevallen.lieden, met toewyzing va»_ een Jaarwedde , nevens ene edelmoedige beloning Vóór elk perfoon, dicny, dood of levendig, uit het water, zal redden: gelyk dit MenscMie-vcnd Genootfchap boven.dien Oppasfers langs de Rivier heeft doen plaatfen, om dc toevallen voor te koen de nodige- hulp te kannen verlenen.
Befchryving van het bovengemeld Schuitje.
Het z'elvé is, om dé lietheid1 en■ te gémakkelykerdraagbaarheid, van gefchilde Tenen óf Rysten gevlogten, en , om het indringen van het water te beletten,, overtrokken met een dikke lievige Koehuid.' De lengte is van n voeten , de breedte van 3 vt. en ; 6 dm en dè diepte van 2 vt. cn 4 dm. In het luidden is een vierkant langwerpig gat, ter lengte van 2 voet en 10 dm. ter breedte van 1 voet 4 dm. en ter diepte van 2' vt- cn 3 dm. Het binnenfte van dit Gat is gevoerd met Kochuids vellen, om Het waterdier te maken: en het z'elvé diendi i»öm dé benen vry tc hónden, varï dtó peffoo'rt, die met het Schuitje , aan twee oren door hem 'gedïagefi, voortloopr. 2. om een kolom waters van omtrent 6- drift, fe kunnen bevatten, ingevalle het ys reeds gebroken mogt zynr en" het Schuitje dus op het water rftoet dryven \ dienende deze kolom waters tot een foort van Ballast, om het Schuitje m evenwigt.te houden, dat men ongetwyffcid zonder deze voorzorg zou kwyt raken: ; .
Door het gewigt van den drager zinkt het Schuitje, ter diepte van omtrent 6 dm. in 't water, wanneer het ys onder zyne voeten breekt. ,
De platboomde Kiel is voorzien van twee langwerpige ftukken houts, in de gedaante van een fleê, met yzer beiden, of met een baleynen oplegzel, om des te gemakkelvkcr het Schuitje langs het ys te doen glyden.
Wanneer het ys, te zwak zynde, om de zwaarte van een mans perfoon, regt over einde ftaande, met en nevens 't gewigt van 't Schuitje, 'f welk hy aan deszelfs oren om hoog houd, te dragen , mogt breken, bediend de Schipper zig van haken, om het Schuitje by de perfoon , die in 't ys gevallen is, te brengen, of wel van kleine riemen, naar dat de omftandigheden zulks, vereis-
Als de Schipper digt genoeg by dé Perfoon is, dié hy wil redden, reikt hy dezen een ladder toe, om 'cr zich aan vast te houden, en 'er met den buik op te gaan liggen- De lengte van dezen ladder is van 16 voet, cn de breedte van onderen 2 voet en van boven 2 dm. fmalder. Dezen ladder, zo wel-als dè 2 haken, moet men altyd-, met het Schuitje, by zich' hebben..
Om den ladder, ingevalle van noodzakelykheid, te kunnen verlengen , is dezelve vao een ronde-bsom , ter lengte Van 19 voet en 3 dm. diameters, voorzien,welke boom, aan het boven einde van den ladder, door middel van een yzeren Éeugel, a'ön weêrskanten met lütftekëifde pennen Voorzien , in yzeren krammen draait. Deze boom omgehaald, en tevens het onderfte gedeelte van den ladder naai- bóvén gekeerd Zynde, kan men dezen de helft langer maken, efl dus dé pér-foon, die in 't ys ligt, tot op "den afftand van 34 voeten bereiken.
Om voor te komen dat het fceklecdz'el van Koehuiden, óm het Schuitje, niet te fterk indrogè ,.' moet men het fchoon houden, en,zodra de Winter een aanvang neemt, met fchoon water befproeyen, cn tevens, eer het nog ge*.heel droog is, met- Traan-Oly fineren.
prys der gr/frNEfT.
ROGGE. Het La3t, • TARW. HetXast. Ggld.
Ggld. Pruisfifche . . 90 a 108 Poolfe bónte en witte 1553175 Koningsberger . . 88 a 106 fiito rode . . 150a 170 Pommer, Colb. en-Stétt. — Warder, Heugfe én Elb. 1503170 garst,haver,boekw. Koningsberger . . 145 a 160 Vriefche Winter . %ct a 96 Vriefche . . 130 a 155 Zeeuwfche Overm. . £6 a 96' Ëovenlandfch'e. . 148 a r;6 Brouwhaver . . 68 a 8a Voorlandfe rode . 125 *155 Boek.w.Amesf.enGooil. L.20 ff m'Zeelandfche . . 155 a 175 1 Dito Brab. en Vlaaraf. L.———-
oly, traan en baarden.
Koolzaad, Zéeuwsch en Raapoly, d'Aam f 36'336%
Overm.'t Last ^33336 dito Lyn . . . ƒ 34§a34i
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . ƒ 46 |f4.6f
van 5 fch. . . j 6 a 7| WalvischTraan ,'tquart.
Hemüpzaat . . j 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . ƒ "54a-55
W 1 S' S ê L-c o u r s.-
Madrid op Ufo van 1 Londen-, zigt Ij if&föt
2 maand. \ 95§ dlt0 °P - ni. . fi 37,8,9
flilbor % 94§- Hamb. zigt . ft. 3>f'
Carik . . . % 94 dito 2 m. . ft. 34i.5
Sevilien . . $93! -Altona, zigt ft. 34-J.
Lisfabon . % 53# dito 2 m. . ft. 34§
Venetien ■ . - . - $ 9^ Breslau,6 w. dat. ft. 44|
Genua . . $ 85 Wenen, 6 w. dat. ft.- 34!
Livorno . . - . % 911 Antwerpen pCt. 31verl,.
Parys, 2 m. . * % +1J Gent . .. pCt.3f verl.
dito zigt . . % 4i§ Brusfel . pCt. slverl.
Bourdeaux, 2111. . % 415 Zeeland . pCt. 2 verl.
dito, 1 m. . € .41 f I R-otterdam p'Ct. \
s Ti*



s ft c i i-e « ü i i
Bare* Goud, per Casfa ƒ 355; . t pCt. 6*|a <5|
dito, per banco .... pCt.
Nieuwe Duk. per ftuk ƒ 5, 7 Nieriwe Louis d'or 11,3,10,19
Oude dito . . ƒ '5, sl Zonne Piftol. .ƒ11,3
Franfche Piftol. . . ƒ 9, 5 Croix de Malta ƒ13, 4
Profetie dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito . . ƒ 9, 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,10
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . ƒ 25, 6
Cuinies . . . : ft i,15 Agio van de Bank fajpCt, Souvereine . . ƒ15314
Amsterdam, den 5 Decemb. 1701.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de Iaastverlopene Week, is geweest: te Amfterdam 158: en te Haarlem '17, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
In de Maand November t791. zyn, in 's Hage en de Jurisdictie van dien, Overleden 96 Perfonen: en, gedu-„ rende die zelfde Maand , zyn , binnen Alkmaar, «verleden 26 Perfonen, als: 10 Mannen, 6 Vrouwen, I Jongen en 9 Meisjes; hier onder 1 doodgeborenen, 8 beneden 't Jaar, 1 van 5 tot 10 Jaren, 3 van 20 tot 30, 4 van 30 tot 40-, 3 van 40 tot 50, 2 van 50 tot 60 , 2 van 60 tot 70, en 2 van 70 tot 80 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
Peters burg, don 12 Novemb. Des voormiddags van den 8ften November is de Newa Stroom met ys bedekt geraakt, na dat dezelve 202 dagen bevaarbaar was geweest.- doch reeds tusfehen den 9 en 10 dezer ging de Rivier, by een Thermometer van 33 gr. volgens de Schaal van Fahrenheit, weder open. Dit verfchynzel, hoe zeldzaam anders, is ook in 't voorleden jaar waargenomen.
Uittrekzel der Dagelykfehe Waarnemingen van 20 tot 26 Nov. 1791. te Hamburg.
fHoogfteftand 28, 3Ï. den 24ftcn. Barom.•< Laagfte . . 27, 8|: den aoften. l.Gcmiddeldeder gehele Week 27,1 1.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
Therm. fH»ogftc ftand si», 's Midd. vsa den 2oftes. Reaumur. < Laagfte . . i°. 'sMorg. van den 21,23 eni<sfte3>j L Gemiddelde der geheleWeek 4 grad, Heerfchende wind Z. W.
Dageltksche Waarnemingen, buiten Haarlem. )
baro- i. thermo- i streek i
1791 me- i meter. i der j luchtsge-
Nov. ter. [ Noord| Zuid, j wind. | steldheid.
( 29. 64 39 43i W. n.w. j bew.'sAv. rege»
30.^29. 6§ 44 52J w. en harde wind,
_ 1 2 9- 3§ 41 40 w.z.w. i 's Nagts ftorra.
Del. f29. a* 43ï 44l w. t. n. 1 wolk. zeerharZw.
1. <29. 4 45 Soi w. 's Av. met regen, (29. 4 4 1 45 z. w. j 's Nagts zw. ftorm. f29. ó| 4SI f 49I I w. I ftormagt. 's Morg.'
2. -j29. 1 485 48§ w. t. z. j zware iegen,'s Av. (_29. 2§ 4ji 43I j hagelbuyen.
f29. 4I 42 J 43 w. t. n. I omtr. betrokken"^*
3-S29- 5s 44 45 w. t. z. i Namidd. zeer ftil,
(^29. 4| 40 39 o. t. z. j 's Av. reg.en wind.
( 29. o| 46I 49 z. z. w.
4. -J 29. o 47 48 z.w. betrokken, zeer [29. 3 4Qi 40 w.n.w. bewind.
f =>9- 8 SÖ| 35 w.
5. < 20. 8 45 4* w. betrokken, *s Av. Ul. H 2I1 al o. h^er. ("29. 8 I 28 1 26* z. w.
«J29. S 37I 53 z. t. w. omtrent helder,
[4- 8,1 33 i 33 z. t. o. '»Av. betrok^ In de afgelopen maand November.
Hoogfte Therm. den töden 's Midd. 53 j gr.
Laagfte dito den 6den 's Morg. 2 5§ gr.
De gemiddelde hoogte van de gehele Maand, Ogtcnd, Middag en Avond, is geweest 42^ grad. Dus 2X|| grad. hoger dan de maand Nov. 1790.
Hoeveelheid van gevallen en uitgewasemd W a t e r.
Te Alkmaar.
Gedurende de maand November 1791.
Gevallen 49 Lynen: Uitgcwaasfcmd 13 Lynen.



i
i7pi. No. 181.1
AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
1% O O R MEER- EN Ml N- GEOEFFENDEN.
Vry dag den 16. December.
3 E R I G T E N.
Z WE D E N
,Ü=fe»ehaIven het bekende Stockholmfche Genootfchap
1T> li Profide& Christianismo, is ook zedert nog t* |f een ander, in onze Hoofdftad, opgeregt, onder den naam van Homektiska Scellskapet, CHomiletisch of den Preêkdienst aanmoedigend Genootfchap) 't geen als een tak van het èerstgemelde kan aangemerkt worden; en waar by men zich byzonderlyk toe]e°t om bekwame Kanzel-Redenaars aan te kweken. Het zelve geeft Voorftellen op, betrekkelyk de Welfprekenheid van den Predikftoel, en deeld jaarlyks Pryzen uit.— Langs dezen weg leerd men niet alleen de bekwaamfte voorwerpen kennen, om in dezen tak van Letterkunde uit j te munten, maar men is hun tevens behulpzaam, om by tyds hun fmaak te vormen, en hunne gaven te volmaken, eer zy zich in een loopbaan vertonen, waar van het verheven doel gene middelmatigheid kan gedogen.
DENEMARKEN
De Hoogl. Grim Johnfon Thorkelin, een Yslander van Geboorte, die zich door verfeheide Schriften beroemd gemaakt, en onlangs een Oudheidkundige Reisbefchryving na Engeland en Schotland vervaardigd heeft, is, door het affterven van den Juftitieraad Vofs, tot Geheim-Secretaris aangefteld.
De Hr. Michaël Hofmann SevaJ, door zyne Reisbefchryving voor de Jeugd bekend, heeft den Tytel van 1 Boogleeraar bekomen. [
VII. deel.
Te Arhufen is, op den 31. December 1790. in den Ouderdom van 75 Jaren, overleden de Emeritus Rector en Juftitie-Raad, de Hr. Joris Worm, Vertaler van het Letterkundig Deensch Woordenboek, (3 Delen in 8vo. in den Jare 1771 en 1784 uitgegeven.) Hy was de laatfte mannelyke fpruit ener oude Familie, welke aan Dehe^ marken vele Geleerde mannen heeft opgeleverd.
Koppenhagen. „Den 16 Maart dezes jaars is alhier overleden, de Conferentie - Raad en eerfte Koninglyke Lyf-Arts, Johdnn Justus van Berger. Hy was geboren te Zeïïe , in den Jare 1723. en kwam in het Jaar 1751 in Denemarken , alwaar hy, om zyne grote bekwaamheid, zyn alzins zedig en menschlievend Charakter, fteeds in aandenken blyven zal. Zyn dood is waarfchynlyk door ene Operatie, ter herkryging van zyn gehoor, wyl hy vol-» flagen doof geworden was, veroorzaakt. De Hrn. Suhm en Hei>i/Ier, zyne byzondere Vrienden, deeden de voli gendc Graffchriften plaatzen ■:
h. s. e. ï, i. berger,
VIR
MEDICINjE PERITU8 JCIENTIAQUE JJULLI SECUNDUS BENEFICENTM, ERGA OMNES PIETATE IN DEUM HOMINESQU1 ILLUSTRIt QUIBUS VIRTUTIBUS A.MO REM OMNIUM 'SIBI CONCILIAVIT SIC AMICO
P. f. suhm,
Bb *»



< »94 >
en
QtJI JüGI EtJLLO TOT MORTIS PROFLAGARAT EERGERUS, DUM NOVOM PARABAT, QOAE IPSEMET MORTI SUCCUBUIT NUNQUAM TAMEN INTERMORITURUS AMICIS, PATRIAE, POSTERU PIA MENTË
P. HENSLER.
„ Zyn geheele Boekverzameling, zo van Geneeskundige als andere nagelaten Schriften, is voor de Koninglyke Bibliotheek gekogt, voor 1000 Rth.
„ Wyders zyn in Maart dezes jaars alhier overleden, de Advocaat van het Gerichtshof en Secretaris dc Hr. Peter Herflèb Angaard, in zyn 25fte jaar (wiens waardige nagedachten onder anderen door zeker geleerd Gefchrift, 't geen met een algemeen genoegen ontvangen wierd , in ere gehouden wordt,) als mede twee zeer bekwame Geleerden, de Hr. Andreas Heins, in zyn 32fte, en de Hr. Jultitic-Raad en Asfesfor in het Gerichtshof Hans Marten Somnier, in zyn 3Ófte Jaar. De laatfte was bezig aan ene nieuwe uitgave en vertaling van het N. Testament.
„Den 9 Juny vierde het Borgifche Collegie, alhier, deszelis honderdjarig Jubel-Feest. By welke gelegenheid een Mufickftuk gezongen werd, waar voor de Hr. Trankenatt den Text vervaardigd had.
Daar op deed de Hr. Profesfor Abraham Kali, toenmalige Opzigter van het Collegie, in zyne aanfpraak , enc optelling van alle de geleerde, beroemde en verdienstelyke, Mannen en Schryvers, die van dit Geftigt enige weldaden genoten hadden. Onder het naar evenredigheid gering aantal der onderfteunde; daar 'er flegts 16 te gelyker tyd in het Collegie zyn, die elk 5 Jaren dit Stipendium gemeten; teld men in de eerfte honderd Jaren 54 Profesforen, 11 Bisfchoppen, 12 Doctoren in de Theologie, 24 in de Geneeskunde, 5 in de Rechten, 39 Rectoren en Conrectoren enz. die hier uit voortgekomen zyn.
De Koningl. Maatschafpy der Wetenfchappen, te Koppenhagen, heeft, voor het aanftaandejaar.de voigende Prysvragen opgegeven :
1. Caufam frigoris atmosphene altioris dilucide txponere, eamque novis experimentis circa frigus ex rarefatlione & fiumine aè'ris aliisque caufts ortundum demonftrare.
1. Ex vulgari obfervatione conflat: undas a vento in aquis excitatas altius elevari, latius extendi, & cesfante jam vento per longius quoque tempus motum fuum undulatorium continuare, ubi major est aquarum agitatarum & amplitudo & profunditas. Quaritur igitur, quonam modo & in quanam ration'e attitude , latitudo, velocitas &• longitudo, undarum pende-
ant ab aquarum, in quibus oriuntur, dimenfonibus. Cujus quidem rei diftintta & mathematica ex natura undarum derivata & obfervationibus conjirm'ata defideratur expofitio.
3. De Oceano glacialiar&ico, ejusque oris, & vicinia veteribus, quid conftitit aut non eottftitit eorum, quee fuper hisa recentioribus dete&a funt atque descripta.
dat is.-
Ci. De oorzaak der koude in den hogeren dampkring duidelyk aan te tonen, en met nieuwe proeven omtrent de koude, die uit de verdunning en ftroom van lucht of andere oorzaken ontftaat, te bewyzen.
2. Daar het volgens de gewone Waarneming blykt.dat de door den wind in 't water verwekte baren zich hoger verheffen, wyder verfpreiden, en by het fiillen van den wind nog een geruimen tyd daar na hare golvende beweging blyven behouden, daar namelyk, waar de plas waters het wydst en diepst is, zo word gevraagd: hoedanig en in welke evenredigheid de hoogte, breedte, fnelheid en lengte der baren, tegen den omtrek of hoeveelheid des waters, waar in zy veroorzaakt worden, ftaan: van welk verfchynzel ene juiste en wiskunstige oplosfing, zo uit den aart der baren zelve afgeleid, als door waarnemingen nader bewezen, verlangd word.
3. Wat hebben de Ouden wegens de Yszee, derzelver kusten en omliggende ftreek, al of niet geweten ten aanziene van die dingen, welke nog daar by door de latere nakomelingen ontdekt en befchreven zyn.)
Voorts heeft de Maatfchappy onder het getal harer gewone leden aangenomen, den Koningl. Stalmeester en Kameraar A. W- Hauch.
Het Genootschap van de begunfligers der Natuur* lyke Hiftorie, in opgemelde Hoofdftad, laat thans voor eigen rekening, door den Candidaat Scend Paulfen, een Yslander, ene Reize na Ysland doen,ter voortzettingeder kennisfe in de Natuurlykz Historie; zynde hy ten dien einde vooraf op den 1 ■ Juny dezes jaars door* bovengem. Genootfchap in 't openbaar geëxamineerd.
G R O O T-B RITANN IEN
De Koningl. Maatschappy hield, den laatften der afgelopen Maand November, hare gewone jaarlykfche Vergadering; waar in de Vorzitter, de Hr. jfofeph Banks Bart. uit naam der Maatfchappy , twee Gouden Medailjes (die van den Hr. Oodfrey Copley géheten) uitdeelde, een aan y. Rennel, Schidkn. voor een door hem, in het laatfte jaar, ingezonden papier, over de manier van Reizen met Kamelen; en de ander aan A. deLuc, voor zyne onderfcheidene Gefchriften over de Hydrometica.
! •-



(t '195 5
NEDERLANDEN.
Rotterdam. Alhier is, dezer dagen, overleden, de Plaatfnyder Matthias de Salieth, wiens goede behandeling van 't Graveer-Yzer, in ene grote verfcheidenheid van door hem vervaardigde Stukken, inzonderheid in zyne fraaye Plaat: de onderneming op Chatham verbeeldende, uitblonk.
's Hage. Den 8. dezer Maand December is, na ene langdurige Ziekte, in den Ouderdom van 55 Jaren en 6 Maanden, alhier Overleden, de Hr. J. J. Bhsfiere, A. L. M. Phil. Doft. lid van verfcheidene Geleerde Genootfchappen, en Onderwyzer in het Stigtinghuis der Vrouwe Tan Renswoude.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
AKADEMISCHE EN ANDERE SCHRIFTEN.
. G> o o t b r. 1 t a n n i h n. The Natural History ƒ the MinerJilKingdom. By John Williams , Mineral Surveyor,F. S. i>. A. In'i voll. 8vo. vol. 1. pp. 5i<5. vol. 2. pp. 532- »• 1/oards; White. Deze vrugt van uitvoerige Waarneemingeri.. feedurende meer dan 40 jaren, kan niet dan zeer belangryk wezen, zo wel voor den bezitter en bebouwer van Landeryen, als voor den Wysgeer. Het werk is in 3 Hoofdelen afgedeeld; handelende het iH= over de Natuurlyke Historie der Koolmynen — en andere daar mede gepaard gaande Beddingen; het ade over de Natuurlyke Historie der Minerale Aderen, cn andere Beddingen of Schatkameren van kostbare en nuttige Metalen; en het 3de over de Natuurlyke Historie der talrykfte Beddingen, en der voornaamfte cn bclangrykfte verfchynzels op en onder de oppervlakte van onzen Aardkloot.
Schoon de Schryver niet, voor dat hy zyn werk had afgefchreven^ de Theory of the Earth van Dr. Hutton in handen kreeg; brengt hy egter, in de Voorreden, die Theorie, in 't brede, ter toetfe: redenerende in dezen op de zelfde fadta en beginzels, waar van zich de Hr. de Luc, in enige brieven aan t)r. Hutton, in ons Review gemeen gemaakt, bediend heeft. Over 't geheel blykt de Hr. W. een man van oplettendheid en oordeel te wezen, die zich door geen gezag laat befturen, maar gewoon is, zelve te denken. M. R.
A View of Ancient History ; including the Progresf of Litcrature and the Arts. Blustrated with a Map of the Antient World. By W. Rutherford. D. D. vol. 11. 8vo. pp. 528. 7. f. boards. Murray 1791. Dr. R. vervolgd, in dit Deel, zyn Plan, op ene wyze, welke ons niet toelaat te twyffelen, of het werk, voleind zynde, zal eene plaats verdienen onder de oordcclkundigfte en nuttigde hedendaagfche kort-begrippen der aloude Gefchiedenis. Wy hebben, onder het doorbladeren , veel reden gevonden, om het gezond oordeel toetejuichen, 't welk de Schryver aan den dag ligt, in de keuze, fchikking cn voor-
Iragt der gebeurtenisfen, neven» de netheid en duidcljkheidt ^an ftyl. M. R.
Memoirs ofhis own Life, by Ta te'Wilkinfon, Patcntee of the rheatres Royal, York and Huil. 121110 4 vols. 14 f. fewed, R.obinfons &c. Enc levensbefchryving van enen niet onvermaarden Toneelfpcler, die byzonderlyk inde mocilyke kunst van nabootzing uitmuntte, doorhem zeiven op papier gebragt; en vervattende zeer vcele goede bouwftoffen voor ene algemene Gefchiedenis van het Engelfche Toneel, welke ongetwyffeld den liefhebberen van het Schouwfpel niet onaangenaam zou wezen. M. R.
Foetus extra Uterum Historïa, cum induïïionibus quceflio~ nibusque aliquot fubnexis. Accedunt porro tabula explanatrices cum tabuüs itidem linearibus fubfidiaria illustrationis ergo fupperadditis. Auctere H. Kronhn. M. D. pp. 11. 8ve. Nicol. Pall-mall. 1791. Het hier befchrevcn geval is dat van ene vrouwelyke vrugt van 7 maanden, by de opening van het lyk der overleden Moeder, in een Gasthuis te Londen, in hGt linker ovarium gevonden, het geen, uit dezen hoofde ongemeen uitgezet was. Dc vrugt woog 4§ ponden.
Frankryk. Abr'tfs einer Reife nach den Phlegraifchen Gefllden, dem Aetna und den Aeolifchen Infeln, int jahr 17 88 unternomen von Hn. Spallanzani. Straatsburg in de Acad. Boekwinkel 1791 Ene reisbefchryving van enen zo fchranderen en oplettenden waarnemer en natuurkundigen, als de Hr» Spallanzani is , en wel naar zulke belangryke Gewesten, als de Vefuvius, Aetna, en de naburige nog weinig bczogte EiJanden en Volkanifchc ftreken, kan niet misfen, van met graagte uPor het Publiek gelezen te worden. Intusfehen is het tegenwoordig werkje flegts een kort begrip van 't geen de Heer Sp. eerlang in een groot werk uitvoeriger zal befchryven; docli bevat niettemin reeds verfeheide gewigtige tot hier toe onbekende berigten vooral nopens den Aetna. A. L. Z.
Nederlanden. Grondbeginzelen der Natuurkunde van den Mensch, door J. F. Blvmenbach , Hofraad en Hoogleeraar te Göttingen, uit het Latyn dtor G. ]. Wolff, Doctor in da Wysbcgeerte en Geneeskunde, met ene Voorreden van R. Forsten. Harderwyk, by J.van Kafleel 1791. 522 bladz. 8vo. met 4 platen.
Het Phyfiologisch Handboek van den beroemden Blumenbach, waar van wy hier de Nederduitfche Vertaling voor ons hebben, kwam voor omtrent 5 jaren in de Latynfche taól te Göttingen uit, en is ook in ons Land, by de meeste Geneeskundigen, met allen verdienden lof bekend ; wordende het zelve, niet ten onregte, voor het meest duidelyk, beknopt en tevens volledig, zamenftel van menfehelyke Natuurkunde gehouden, welk wy thans bezitten.
Immers, gelyk dc Hoogleeraar Forsten, met regt, in zyne Voorrede, zegt, „ in enc zeer gepaste orde verhandelt hy ai„ les, wat tot de kennis van de dierlyke huishouding van den , mensch behoort. Overal maakt hy gebruik van de nieuwfte „ ontdekkingen en waarnemingen der Natuuronderzoekeren : hjr „ beoordeelt de eerfte vrymocdig, en toetst de laatfte aan de „ ondervinding zelve. Hy toont zich geenzins een blinden yve„ raar voor het gc7„-,g der ouden; veej min l?,a: •■-.■/ zich v=r-
Bb 2 va?-



n voeren door het fchoonfehyncnde van het nieuwe; hy wikt w en weegt het ecu en ander ; hy eerbiedigt de oudheid, en ftelt de latere ontdekkingen op een behoorlyken prys. Overal, by het behandelen van dc werking der deelen, geeft hy. dc „ bronnen op, waar uit dc. leergierige lezer meer kan fcheppen, „ ter uitbreiding cn beter verftand van zyn gezegde.
„ Dit ftuk van den Heer Blumenbach., ( vervolgt de Hooggeleerde Forjien,) met zo veel lof in Duitschland ontfangen, „ met zo. veel vermaak en toejuiching, door de Geleerden in. „ ons Vaderland gelezen, zal myns bedunkens, in een Neder„ duitsch gewaad gekleed, ook welkom zyn. U. vooral Kwee„ kelingen der Heelkunde! wien het voornamelyk te doen is „ om grondige kennis te hebben van 't menfchelyk lichaam en „ zyne werkingen, en geenszins de edele Heelkunde enkel als 1t Empyrici {Empirici) wilt ocffenen.
„ Hiercm. konde ik onzen Boekverkoper J. van Kasteel, daar „ hy my raadpleegde over de Vertaling van dit ftuk, niet afra„ den, zyn ontwerp te volvoeren : ik nam zelf op my,om de „ Vertaling tegens het oorfprongelyke na tc zien,, en wel te gereder, daar een myner waardigfte Leerlingen, de Hr. G. J, „..tVolJf, een jongeling van grote vcrwagting, den taak op-zig „•nam, om het ftuk van Blumenbach te vertalen.. Ik gaf imi% tusfehen den beroemden Auteur kennis van dit ontwerp, en „ vroeg tevens of hy ook 't een of ander., 'cr by tc voegen of. „ te veranderen hadde? zeer fpoedig ontfing ik een allervrien4, delykst antwoord : de Auteur min geftigt over de Hoogduitj,. fche Vertaling van dit zyn Werk, door J. Eyerel. uitgegc„ ven, beloofde my zyne aanmerkingen en veranderingen ten,' fpocdigftcn te zullen mededelen ; gelyk ook gefchied is. De „ taalkundige Lezer zal dus, deze Nederduitfche Uitgave met „ de Latynfche vergelykendc, hier en daar veranderingen ont„ dekken, en uit het gemelde de oorzaak da.ar van kunnen op„ maken.'' enz.
Tot dus' verre de Heer Forjien. Onze lezer ziet hier uit' het oogmerk der Vertaling, cn waarin deze Nederduitfche Uitgave van de oorfpronglyke Latynfche onderfcheiden zy. Uit «le vergelyking van beide de uitgaven is ons gebleckeu, dat, wanneer men de grote zwarigheden , welke met het overzetten van 'foortgelyke Geneeskundige Schriften onaffchcidelyk gepaard gaan, in acht neemt, deze Vertaling in 't algemeen zeer wel geflaagd is, en den nyveren Vertaler veel ccre aandoet.. Wy kunnen intusfehen niet ontveinzen, hier cn daar verfeheide bewoordingen aangetroffen te hebben, welke min naauwkeurig. overgezet zyn, cn door ongeoefende lezers niet gemakkelyk zullen verftaan worden. Zo vinden wy §. 424. gewag gemaakt van inwonende, en elders (§. 480.) van natuureigene vogten {humores inqüilint); aër dephlogisticatus word §. 16. en elders vertaald door lucht van brandjlof beroofd; ftatus athleticus wordt 57. overgezet door Worstelaars-Jlaat; de kleur van de gal j. 388. door den Schryveren ex brunneo prafinus genoemd, heet in dc overzetting bruingeel.' — Voornamelyk treffen wy deze annaauwkeurigheid in de overzetting van DieTen en planten. Zo wordt §. 18L, Simia Satyrus (Orang Utang) vertaald door Baviaan; §..230. Pap'.ones êf Lemures (Baviaanen en Bastert-Apen) door Dasfen en fVeerwolven; %. 413. Phallus esculentus (een foort van eetbaare Champignons, gemeenlyk Morille's genoemd) door eetbaare Peen; §. 594. Gunfrva fontinalii (een Klein Wateraosje) door Fontein-druif, .
I en hydra yjridis (een kleine Zoet-water-polyp) door groenerp'aterjlang en dgl. Het woord 'liircus (Bok) word 5. 564.. in de noot,, overgezet door Geit, 't welk, op die plaats, de
mecning des Schryvers.gchscl onverftaanbaar maakt Door
eene zinftoorende drukfout vinden wy. ook-in de Voorrede van den. Hoogleeraar Forjien,. den tyd der ontdekking van den omloop des Bloeds. gefteld op 't jaar 172S, in plaats van 1619,. of misfehien in plaats van 1628, den tyd naamlyk der eerfte openlyke bekendmaaking dezer ontdekking door ' tlarvey zeiven..
De veranderingen, welke déze uitgave van het Latynfche onderfcheiden, waar van de Hr. Forjien in de Voorrede gewag maakt, zyn,. behalven de byvoegfelen van Eyerel tot.de Hoogduitfche uitgave, welke hier ook vertaald zyn, flegts weinige,. | Uit §. 20. blykt, dat de Schryver zyn vorig gevoelen omtrent het levensbeginfel des bJoeds byna geheel heeft laten varen ; gelyk dit ook reeds gebleeken is uit ene verhandeling des Schryvers over dit onderwerp in de Comnrent. Acad. Goetting. T. VIII, na de oorfpronglyke uitgave van dit Handboek uitgekomen. — Zo is ook de §. 426, over de mondjes der inzuigende .melkvaten,in het-darmkanaal, volgens.de federt gemaakte ontdekkingen, geheel veranderd. Dan voor 'toverige vindt men geen gewag gemaakt der waarnecmingen of ontdekkingen ■
van dc laatfte jaren; zynde deze uitgave alleen vermeerderd
met de aanhaaling van enige weinige, .reeds voorheen uitgegftvene en meest Akadcmifche,,Schriften; terwyl, integendeelfömmige andere aanhalingen, om redenen ons onbekend, zyn weggebleven, gelyk dit b. v. uit de vergelyking van 9'. 273» en 507. in bcide.de uitgaven blyken kan. Ook is in deze Vertaling weggelaten dc waarneming van een beenachtig hart eens Endvogels, by §. 105., 't ge» met opzet cn om gegrondde redenen fchynt gefchied te ^yn.
De gemelde byvoegfelen van Eyerel, agter deze uitgave geplaatst, kunnen ook iets toebrengen, om de Vertaling boven het oorfpronglyke. te doen kiezen. Wy zullen- derhalven hier kortelyk derzelver inhoud mededelen. Het eerfte derzelver betreft de onderlinge betrekking van de herrenen met de zenuwen, (welk byvocgfel-woordelyk uitgefchreven is uitliet werkje van Sommering, zonder dit eehter te melden); het tweede handelt over de Zenuwknopen , .volgens de befchryving van Scarpa; het derde over het braken en de fpysvertering uit Spallanzani en Sennebier; het vierde over de loogzoutige aart der Gal, tegen Goldwitz, uit Richter ; en het vyfde eindelyk over de beftanddelen van de Pis, uit de Verhandeling van Linck. .
Voor 't overige, twyfelen wy niet, of ook deze Nederduitfche uitgave zal by zulke Genees- cn Heel-kundige lezers, welkende Latynfche taal minder gemakkelyk is, met even veel genoe»gen ontfangen worden, als de Latynfche door de taalkundigen gelezen is.. Of intusfehen een Handboek, gelyk dit, welk door den Schryver voornamelyk is ingerigt ten gebruik op Akademifche lesfen,. waar in hetzelve tot meerder verftand verklaard en uitgebreid moet worden, met nut zal kunnen gelezen en verftaan worden door de Kwekelingen der Heelkunde, voor welken, naar luid der Voorrede, deze Vertaling - vooral gefchied is, willen wy, die gaarne de gunftigfte gedagten nopens de bekwaamheden dier Kwekelingen voeden, niet beflisfen.
TBt



( ï97 5
TEKENINGEN en PRENTEN.
Gaven wy in den voorleden jare, in onzen Konst- en letterbode, No. 128. bericht van 3 Konstplaten, welke de Hr. Strange, leParys , naar Guido, van Dyk en Murello, zou in het licht geven; thans kunnen wy de uitgave, de grootte en prys,daar van aankondigen; zynde het eerfte, de Boodfchap van Maria, naar het Schildery van Guido, in de Kerk der Karmelieten, te Parys, hoog 27, breed iyf'dum, kost 33 fchell. — Het tweede, een Slapend Kind, naar van Dvk, in rt Kabinet des Konings van Na pels; hoog 15, breed i6| duim, ioffchell. — Het derde, een Johannes in de Woestyne , bezig met het maken ener doornekroon, naar Murello, in het Mufeum van don Heer llun/er,- te Londen, hoog 15,. breed ió£ duim,, ie* fëhefi.
londen.
Zag men alhier, voor enigen tyd, ene zo genaamde Shakespear's Ganery aanleggen, beftaande namelyk in een reeks van de voornaamfte Tonelen uit dc Werken van dien Schouwfpel - Dichter , door onze bekwaamfte Meesters, eerst op het doek, en vervolgens in Plaat gebragt: de goede uitflag dezer onderneming fchynt aanleiding gegeven te hebben tot ene foortgelyke, waar voor men onlangs ene Intekening heeft opengefteld, en die beftaan zal fa de uitgave van
DERTIG GROTE PRENTEN,
ontleend uit liet PARAD YS VERLOREN en HERWONNEN,. nevens andere DICHTSTUKKEN,, van
m i l t o n. •
Waar van dè meeste , zo niet allen', door H. Fufell, zullen gefchilderd, vervolgens , zo wel: in een groot als kleiner beftek, in 't koper gebragt' zullen-worden; en waar van de laatften zullen dienen, om gevoegd te -worden by enen nieuwen, naauwkeurigen , en' fraayen druk der Werken van dezen Dichter, met Aantekeningen, Ophelderin gen en vertaalde aanhalingen uit Italiaanfche en Latynfche Dichters, door W Cooper, Schildk. welke' Uitgave nog zal verfierd wezen met 45 keurige Vignetten.' Alles onder de volgende Voorwaarden :
L De grote Platen zullen in 15 No's. elk twee Prenten bevattende, van omtrent 16 met 23 duimen, door de beste Meesters gegraveerd, worden uitgegeven.
II. Men betaald 1 Guinies by de Intekening , en een gelyke fom by de ontfangst van elk No. behalven het laatife , 't geen 'reeds by de Intekening- betaald is, cn waar voor dus geen geld gevorderd zal worden.
III. De kleine Platen , naar de bovenftaande gecopieerd, en insgelyks door de voornaamfte Meesters in 't koper gebragt,. zullen van omtrent 9 by 7 duimen, in grootte zyn, en gevoegd worden by de Milton met Aantekeningen, die op velin papier gedrukt, en zo met opzigt op Tytel, Letterdruk,'als Plaatwerk, ongemeen fraay uitgevoerd zal worden; zullende 2 Delen in 410. b'eflaan, ter grootte van omtrent 17 by 13 duimen formaat.
IV. Behalven de reeds gemelde 30 Platen, zal de Text ook nog verfierd worden met 45 grote en keurige Vignet ten, zo aan het begin en einde van elk. Boek in het Paradys Verloren en Herwonnen.; als by de kleinere Dichtftukken: Comus, Samfon, Lycidas, enz. benevens het Portrait van den Autheur, op dè Tytelplaat van het Eerfte Dceh-
V. Twee Platen, met omtrent 70 Bladzyden Text, en met 3 Vignetten, door eikanderen, zal één No. uitmaken, waar van het- gehele Werk 15 bevatten zal.
VI. Hier voor Word , by de Intekening , betaald'één Guinie, en een gelyke fom by den Ontfangst van elk volgend, uitgenomen het laatfte,waar voor geen geld genomen zal worden.
VII' De No's. Zullen in de juiste order afgegeven worden , volgens -welke de Intekening gedaan is : waar door de eerfte aanmoedigers dezer onderneming verzekerd-kunncn wezen , de eerfte Afdrukken te zullen ■ bekomen. — Buiten nader berigt zal het elk in zyne keuze hebben, om of alleen voor de grote Platen, of voor het Werk met de kleiner Platen, ofwel voor beiden, in te tekenen.
VIII. De ondernemers hopen in ftsat te zullen zyn,om dè eerfte No.-ih het voorjaar van 1794 af te leveren, en om vervolgens, jaarlyks, twee No's. tot dat het Werk compleet is, uit tö geven: daar zy echter befloten hebben om het werk, in alle opzigten, op ene wyze uit te voeren, ais zo wel den Schryver en den Konstenaren, die 'er de hand in zullen hebben, tot eer kan ftrekken, willen zy aan geen bepaalden tyd gehouden zyn: fchoon zy ,.. aan hunne zyde, niet in gebreke zullen blyven, om het publiek in dezen alle voldoening te verfchaffen.
X. De Heren Bartolozzi, Sharp, Holloway, Blakei en andere beroemde Plaatfnyders, hebben hun woord gegeven, om aan dc uitvoering de hand te lenen.
X. Zo dra een genoegzaam aantal Schilderftukken' voltooid zal zyn , om ene gepaste vertoning te kunnen maken, zal men zc,tot dat einde, in een Vertrek doen plaatfen , ten einde daar aan den naam van Miltons Ganerï te kunnen geven.
De Intekening kan gefchieden by y. Johnfon, in de ' St. PauTs Church-Tard, en^. Edwards, in Pall-matu by wien een breder Berigt te bekomen is.
Bb 3 '■TQ*



I 198 )
TONEEL- en ander KONSTVERMAAK-NIEUWS. <
londen.
Omtrent, half Novemb laatstl. is de eerfte Steen gelegd aan een nieuwen Schouwburg, inDrurylane; die, volbouwd zynde, een der grootfte en fraayfte van geheel Europa zal wezen. 'Er is, op enen dag, meer dan 50,000 Pfterl. voor de kosten van dit Gebouw ingetekend. Men denkt niet dat deze Schouwburg voor Kerstydi793 zal geopend worden
NARIGTEN en BYZONDERHEDEN,
tot den handelen scheepvaart, landen v e e b 0 u w, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.
Londen, den 24 Nov. Enige maanden geleden heeft de Hr. Andrew Wright, van Paisley, een ftuk Stofte geweven van Zyde, die, uit Zy wormen van zyn eigen jEeelt, gewonnen was. Dit, zegt men, is het eerfte Stuk van die foort, 't geen hier ten lande gemaakt is. De Hr. W'dght houd zich verzekerd, dat ons Climaat gunstig genoeg is voor de Zyde Wormen teelt, en het ons aan niets ontbreekt, dan aan een genoegzame hoeveelheid van Moerbeybomen.
Het Genootfchap ter aanmoediging Van Konsten, HandWerken en Handel, alhier, heeft onlangs, deszelfs Zilveren Eerpenning toegewezen aan een Fabriqucur van Pfortotcn, op vertoon van een Deken Overtrek ofBeddcfprey, van Spaanfche en Inlandfche Wol, op ene buitengewone wyze geweven; dezelve komt zeer na aan de OostIndifche Palampoers, en is zelfs * el breder, dan de grootfte die in Oost-Indien gemaakt word: naamlyk van 4 voile ellen.
nuttige uitvinding.
Zutphf,n. Een Dame, alhier, heeft de Konst uitgevonden , om Olie- en Inktvlakken uit wit of gedrukt papier volkomen weg tc nemen, zonder dat het wit des pa-
f' iers» of het zwart der letteren, iets daar by lyde Zy oud hare Konst geheim, maar is vriendelyk genoeg, om elk, die haar een zodanig Boek brengt, te helpen; gelyk ze daar van aan menig kostbaar bevlekt Werk, Van Geleerden alhier, Proeven, om niet, gegeven heeft.
Nieuwe Stigting ten nutte der Scheepvaart.
Tc Londen, is, onlangs, een nieuw Genootfchap opgeregt, waar van de Hertog vqti Clarencc, met verfchei¬
dene Edellieden en andere perfonen van aanzien, Bek fchermheren zyn, welks byzonder doel is, om „de Scheeps* „bouwkunde te verbeteren, in alle hare takken."
Uit de Stukken en Berigten daar omtrent van tyd tot tyd , in het European Magazin, gemeen gemaakt, gelyk ook uit een afzonderlyk gedrukt berigt van het Genootfchap aan het Algemeen, 't geen voor niet word uitgedeeld, blykt, dat
Het zelve voor heeft om aïlerley nuttige Uitvindingen en Ontdekkingen, zo veel in deszelfs vermogen zal zyn, zo wel door eerbewyzen als beloningen in geld, te bevorderen. — In 't byzonder zal men daar by de verbetering der Theorien omtrent vlottende lighamen, en den tegenftand der Vloeyftoffen op dezelven, in 't oog houden, en zich toeleggen op het inwinnen van Tekeningen en Modellen van verfchillende Vaartuigen, als mede van berekeningen omtrent derzelver ruimte, zwaarte punt, berging of laadbaarheid &c. — het doen Van Waarnemingen en Proeven, en het uitkiezen van zulken derzelven , als meest gefchikt blyken te zyn ter bereiking van derzelver doel-einden, en het best bevoegd tot zodanige pryzen., als het Genootfchap kan uitdelen.
Dan alhoewel de verbetering der Scheeps - bouwkunde, in alle hare takken, wel het voorname doel dezer Stigting zy, zal egter het Genootfchap zig in genen dele alleen bepalen tot de gedaante en het maakzel van Schepen.
Het zelve zal ook agt geven op alle nafporingen, die daar aan dienstig kunnen zyn, of 'er ene zyünkfche betrekking toe hebben, na mate dezelve die aanda^t verdienen; en men zal niets over 't hoofd zien, van al wat enigermate kan ftrekken , om de Scheepvaart meer veili», voordelig en zelfs aangenaam, te maken.
Schoon de lyst van Intekenaren of Deelnemeren aan deze Stichting reeds vry talryk is, heeft men de Infehryving niet alleen open gelaten, maar nieuwe uitnodigingen aan het weldenkend Publiek gedaan, om, door nog ruimere onderftandspenningen, het Genootfchap in ftaat te ftellen
deszelfs doeleinde meer en meer uit te breiden, om
proeven in 't groot te kunnen doen, om jonge lie¬
den die zig op deze nuttige konst toeleggen te gemoet komen ten aanzien van de kosten, —— en om zelfs een Kweekfchool aan te leggen voor een regelmatig onderwys niet alleen in de Scheepsbouwkunde, maar ook in alle die Wetenfchappen, welke daar van den grond uitmaken.
Dcsgelyks nodigd het Genootfchap alle Officieren der Koninglyke Vloot, en van Koopvaardyfchepen , om de handleidingen , voorftellen en plans , die van tyd tot tyd by het zelve zullen ingediend worden, naauwkeurig te willen onderzoeken, en daar omtrent alle verbeteringen, hoe go» ring ook fchynende, die zy 'er op vinden, medetedelen; als, huiten tegenfpraak, het best in ftaat zynde, om te oordelen over de voordelen , \vc;kc 'er konnen ontftaan uit de gemakkelykheid van manoeuvreren met Schepen, en
ift



C *99 5
in hoe verre het éne Vaartuig het andere overtreffe, zo met Zeilen als alle andere hoedanigheden.
Zie daar het heilzaam doel dezer nieuwe Stichting, welke haar beftaan oorfprongelyk verfchuldigd is aan de oplettendheid, yver en belangeloze Vaderlandsliefde, van een gemeen Burger van Londen, den Heer Sewecl nam. dezelfde die de Vader•landfche Maatfchappy tot aanmoedichte: van Konsten, Handwerken en Handel heeft opgerekt Een louter toeval fchynt dezen Heer, (wiens da^elykfche bezigheden anders niets gemeens met de S-heensbouW hebben) aanleiding gegeven te hebben, om fc't o-ebrekkigc, 't geen 'er in de Engelfche Schepcnmak-ry°plaats heeft, op te merken, en hem dus op de gedagten te brengen, om een afzonderlyk Genootfchap, ter verbetering van dat gebrekkige, in te voeren; waar toe hy zich te fterker genoopd vond, zedert hy van enige particuliere Scheepsbouwers, ter gelegenheid, dat 'er onder hen gefproken wierd over de mislukking van zekeren Scheepsftryd der Engelfchen, (*) vernomen hadde, dat hun Scheepsbouw, niet volgens Theoretifehe regels , geoefend werd, maar enkel naar voorbeelden; dat zy alle verbeteringen daar omtrent tot dus verre aan de Franfchen verfchuldigd waren, die Kvveekfchoien voor deze Konst en voor de Zeevaart hadden; en dat de Engelfche Schepen in gene vergelyking kwamen by die van deze Natie, 't zy op zich zeiven, of verenigd in een Vloot (t).
Het gemelde Genootfchap is alrcde zo verre tot ftand gebrast, dat het zig in ftaat ziet, om verfcheidene aanzienlykc pryzen uitteloven; gelyk blykt uit de volgende openlyke gemeen gemaakte opgaave .van Prysvragen , door deszelfs Gcheimfchryver Martin, d. d. 19 July 1791-
I Aangezien, niettegenftaande in dit geval, zo in Frankryk, als andere Landen, gedane proefnemingen, de "Wetten van tegenftand by vlottende Lighamen, in 't byzonder op kromme vlakken, niet genoegzaam bepaald fchynen te wezen ; belooft het Genootfchap ene premie van honderd Ponden of deszelfs gouden Medailje, voor den besten reeks van proeven, met de daar uit afgeleide gevobnrekkingen, ter bepaling van de wetten des tegenftands van 't water op vaste Lighamen, van onderfcheidene gedaanten, onder alle mogelyke omftandigheden. Men vorderd hier by tevens ene opgave van de grootte der lighamen, en der fnelheden, welken by deze proeven tot grondllagen dienen.
II De (in Engeland) aangenomen regel, om de lading ol hoeveelheid van lasten, welke de Schepen kunnen bergen te berekenen, is als volgt: Multipliceer de lengte
C*~) Waarfchynlyk die van den Adm. Byng. _ f+1 Ten bewyze hier van, merkt de Heer S. aan, dat, m de laatfte Oorloaen, elk Schip op de Franfchen veroverd, op nieuw klaar gemaakt wierd , om voor een Jagt-Schip te dienen; en dat de Officieren, ïn dienst elk om 't zeerst zig beyverden , om het bevel daar over te verkrygen, met agterftelling van de Schepen, die in Engeland gebouwd varen.
van den kiel "in deszelfs regten lyn, mét de wydte van het Schip en het produkt met de helft der wydte: het laatfte getal door 94 gedivideerd, leverd de grootheid der lading op.
Men is oogfchynlyk verzekerd, dat de, volgens dezen regel, berekende lading niet veranderd naar evenredigheid van de Hoofdafmetingen van het Schip, daar niet alleen dc enkele w^-ke en helft der wyd'e factoors zyn, maar ook dc Scrieepsdiepte daar by geheel niet in aanmerking genomen word. Daar alle penningen, die van Schepen betaald worden, naar evenredigheid van derzelver lasten berekend worden, fchynen deze omftandigheden te dienen, om de lengte en diepte der Schepen boven mate te vergroten, overmits ene byvoeging van lengte llegts een geringen invloed op de lading heeft en de diepte geheel niet in de berekening komt.
Uit aanmerking hier van, en van alle even zeer in 't ooglopende misllagen, die uit dezen regel ontflaan, belooft het Genootfchap een prys van twintig Guinies, nevens deszelfs zilvren Medailje, aan dc opgave van de gemakkelykfte, en naauwkeurigfte, 't zy regtftreeks ofnaderende, manier om de lasten van een Schip en Vaartuig van allerleye grootte , naar derzelver Hoofdafmetingen , te bepalen.
III. Het Genootfchap belooft een prys-van twintig Gutnies , of dc gouden Eerpenning, aan het beste voorftel, volgens 't welk afgebouwde Schepen, zonder'aanmerkelyke vermindering van derzelver fterkte of ruimte, digtst aan den Wind gehouden , of zodanig ingerigt kunnen worden , dat zy het minste afdryven.
IV. Het Genootfchap beloofd een gelyken prys, als den laatstgemclden, voor de beste en ligtst in trein te breno-en manier, om Schepen door arbeid van handen of andere natuurlyke kragten, lens te houden
De antwoorden moeten voor 2 Oètober 1792. aan den Geheimfchryver T- Martin gezonden worden : behoudenr de het Genootfchap aan zig het regt, om de uitgeloofde pryzen intehouden , wanneer 'er geene voldoende antwoorden mogten inkomen.
PRYS DER GRANEN.
ROGGE. Het Laat.
TARW. Het Last. Ggld,
Ggld. Prnisfifche . . po a ioS
Poolfe bonte en witte 155 a 17s Koningsberger . . 883104
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. enStett. —
Warder, Heugfe en Elb. 1503170 garst,haver,boekw.
Koningsberger . . 145 a 160 Vriefche Winter . 70 atoo
Vriefche . . 1303155 Zeeuwfche Overm. . 86398
Bovenlandfche . 145 3152 Brouwhaver . . 68 a 80
Voorlandfe rode . 120 a 150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 a 28
Zeelandfche . . 155*172 Dito Brab. en Vlaamf. L.
eir,



olt, traan en baarde^
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam f
Ovenn.'tLast 0^33336 dito Lyn . . . ƒ 34§a34?
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . f 46 atfl
van 5 fch. . . J '6 a ?| WalvischTraan,'tquart.
Hennipzaat .. .. / 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode .. . / S^57
5jy i s s e L-C o V r s.
Madrid op Ufo van Londen, zigt ft 37,to,n
2 maand. ^ 95I dito op 2 m. . g 37,8±,9§
Bilboa $ 94b Hamb. zigt . ft. 34H
Cadix . „ C 94§ dito 2 m. . ft. 34r§
Sevilien . % 93b Altona,zigt ft. 34I
Lisrabon , . % 51 dito 2 m. . ft 34!
Venetien . * 92J Brcslau,6 w. dat. ft. 44I
Genua - .. § 85 , Wenen, 6 w. dat. ft. 34H
Livorno . .. . ■% 92 Antwerpen pCt. 3§verL
Parys, 2 m. . .. %39ia§ Gent • - PCt- 3i verl.
dito zigt . . ^39|a| Brusfel . pCt. sfverL
Bourdcaux, 2 m. . % 39I Zeeland . pCt. 2 verL
*Jito,.im. , \ 40 1 Rotterdam pCt. \
specie-cours.
Uaren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. (5fa 7
dito, per banco .... pCt.
NieuweDuk.perft.uk ƒ 5, 7 Nieuwe Louis d'or 11,2,10,19
Oude dito . .' ƒ 5, Si Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . ..ƒ9,5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . . ' ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ11, 8*
Lunenb. dito . .ƒ9.5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,10
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . f 2;, 7
Guinies . . . ƒ11,15 Agio van dc Bank f pCt. Seuvercine .. • /"15a 14
Amsterdam, den 12 Decemb. 179c
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopene Week,'is geAveïst.: te Amfterdam 187: cn te Haarlem 14, o»der welken laatften 6 beneden de 12 Jaren.
Te Kampen, is, -den 30. November, in den Ouderdom van 105 Jaren en 10maanden overleden, Catharina
Te Haarlem, by PLAAT ea LOOSJES.
■Rodig-ues, Weduwe Johannes Knuppel De2e VrouW-J was, gedurende de laatfte 40 jaren hares levens, niet ziek geweest; zy werkte op haar oófte jaar nog Kanten; en behield, tot aan haar einde, het vol gebruik harer zielsvermogens, en van byna alle hare Zintuigen.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
LJittrekzel der Dagelykfche Waarnemingen van »7 Nof» tot 3 Dec. 1791. te Hamburg,
fHoogfteftand 27,io|. den 27ften. Barom. ■< Laagfte . . 27, 2. den 2 Dec. LGemiddeldeder gehele Week 27,5 1.
Therm. fHoogfteftand 50. 'sMidd.vanden2 7flen. Reaumur, < Laagfte . . o°. 'sMorg. van den 3often en 1 Dcc» L Gemiddelde der geheleWeek 3 grad. Heerfchende wind W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
baro- | thermo- i streek
i7qi me- i meter. i der luchtsge-
Dec. ter. I Noordj Zuid. | wind. steldheid.
( 29- 8 33 32 z. t. w. omtr. betr. windrig,'
7. <29. 6| 35 34! z. t. o. Nam.reg.en fneeuw, ( 29. 2§ 40 39J z. w. *s Av. harde regen.
C20. z 39 38 W. t. N.
8. ^29.2 4of 42 hagelb. harde wind^
(,29. af 39 iH sNagtsftormagtig.
f297t| 38| f 38 w. t.n.
.9.^29.2! 40I 47 w.n.w. hagelen fneeuwb.
1*9- 3§ 3§ 35 w. t. n.
( 29. 3 32| 3i w. t. z.
10. <2q. af 54 34 z. w. Aeeuw, zeer ftil, I29- 3i « : IS «. t. o.. 'iiAY-heIlterf29. 4§ 17 iö z.
11. < 20. si 35 35I n. w. «Morg. dampig j I29. ó| 3? 3°l k. t.w. ^erfneeuwb. f29. 8-j 3.1* 30! w.n.w. Voorm. bew. Nam.
12. <29. 8 36 36J z. w. betr.'s Av. jagtfn. ^29. 4 30 29 z. t. o. [ met harde wind.
f29. 2 38 38 z. z. w.
29. li 40f 4>i z. w. ^i,SL
29. 137 36 [ z. t. w. j vc c< " wu*Ii•*•



179L
No. ï8ü.
ALGEMENE
KONST- en LET.TER-BODE,
VOOR MEER- EN M 1 N- GEO EFFENDEN
Vry dag den 23. December.
BERIGTEN. NEDERLANDEN
«^fe» lissin gen. Dat ook in deze Stad de NeII \7" 11 derduitfche Dichtkunde niet veronachtzaamd ll * ff word, is onlangs een en andermaal geble«33^li ken, toen namelyk twee zeer veel goeds belovende Jongelingen Johan Willem van Sonsbeeck en Petras Willem Provo-Kluit, waar van de eerfte, voor zes maanden, de laatfte onlangs van de Latynfche tot hoge, e Schole alhier zyn bevorderd, en by die gelegenheden ,m het openbaar ieder een door hen opgefteld Nederduitsch Dichtftuk hebben gereciteerd: dat van den jongen Heer van Sonsbeeck had tot onderwerp Claudtus Civiks: dat van den jongen Heer Provo -Kluit, den beroemden locht maar Chattam De toevloed van Hoorders, zo uit deze ■Stad, als het naburig Middelburg, was ongemeen groot; -de plegtigheid gefchiedde in dc Walfche Kerk, en wierd geopend, vervangen en gefloten, door een treffelyk Muzyk, dat door een groot aantal Middelburgfche en Viis•fingfehe Heeren liefhebbers en Meesters wierd uitgevoerd, Voorts hebben niet alleen de Dichtftukken zelve, die by uitftek fraay waren uitgewerkt, maar ook de zeer bevallige wyze, waar op ze door beiden gereciteerd zyn, met recht, de algemene toejuiching verworven, zo dat, in meer San een opzicht, de Spreuk van het Zeeuwfche Geapotfehap der Wetenfchappen bewaarheid word;
Mufae non fordent in undis.
Vil. DE EL.
Vlissingen. Het Zeeuwsche Genootschap der We*
tenfehappen, alhier, heeft, in deszelfs jaarlykfche algemeene Vergadering, den negenden der maand November des jaars 1791. het genoegen gehad, om te vernemen, dat op de uitgefchrene Vragen en Voorftellen by het Programma des jaars 1789. vyf Prysvcrhandelingen, ter beantwoording van dezelven , zy« ingekomen: dan het zoude zeerveel tot vermeerdering van dit genoegen hebben toegebracht, indien men aan allen, immers aan eene en andere derzelven , de uitgeloofde gouden eerpenning, behoudens des Genootfchaps eer, hadde fcnnnen toewyzen.
Dit echter heeft niet kunnen gefchieden op de vraag: welken zyn de ziekten en kwaden der Negers in de Nederlandfche volkplantingen , in de West-Indien ? —— Welken xyn de uiten inwendige teekenen van zülken derzelven, die {zonder behulp van etn ervarerf genees- of heelmeester) door planters, of directeuren, kunnen genezen worden: en welke middelen moeten zy daartoe gebruiken? —- En welken zyn die ziekten of kwalen, wier genezing boven hun vermogen is ? — waarop eene Franfche Verhandeling is ingekomen, onder de zinfpreuk: Felix , qiti pot uit rerum cognofcere cqufas: die, wegens bevalligheid van taal en ftyl; wegens gefchikte orde en voordracht van zaken; ja wegens meer dan gemcene kundigheid in dc ziekten en kwalen der Negers, en het gene ter genezing derzelven vereischt word, allen lof verdient : - doch dewyl aan het voorname oogmerk dezer vraag, met betrekking tot de planters cn directeuren, niet voldaan is., heeft men dezelve met de gouden medaille niet kunnen bckroonen : maar befloten , om den fchry ver, zynen naam vóór den laatften Januari 1792aan eenen der Sèkretarisfèn bekendmaakende, de zilveren eermunt aan te bieden; deze Verhandeling uit tc geven: eh de vraag, voor het'vervolg, indien vóór den eerften der maand Januari des j; ars 1792. geene voldoende antwoorden inkomen, om rsdcn:H in tc trekken.
Cc De
CL.



( 202 >
Be vraag; Welken zyn de gefchiktfte middelen, om nuttige ontwerpen, door deskundigen in de verhandelingen van geleerde Genottfchappen en, andere werken opgegeven, tot nut der kurgerlyke maatfchappy in trein te brengen ? is beantwoord door eene Verhandelt! g, onder dc zinfpreuk: acendum est.- waarin zeer vele goede cn ter zaak dienende aanmerkingen gevonden worden. Dan, daar het voorgeftelde plan, ter bereiking Van het bedeelde oogmerk,, niet met de vereischte naaukeurigheid is beredeneerd; noch aangewezen, hoe het in trein te brengen: zoo heeft men aan deze Verhandeling ook de gouden eermunt niet kunnen toewyzen: — maar echter befloten, om d:n fchry ver de zilveren medaille, onder voorwaarde, als boven gemeldt is, te geven; de Verhandeling door den druk gemeen te maken ; en de vraag, by vernieuwing, tegen den laatJlen van December 1792. onder de gewone beloften, voor te ftellen : — mits de fchryvers by de voortedragene plans niet uit het oog verliezen te onderzoeken,: in hoe verre dezelven uitvoerlyk zyn; en die uitvoerlykheid "met genoegfame. bewyzen te ftaven.
Het antwoord, ingekomen op het voorftel: De Keuren van Zeeland, in eene goede Nederduitfche taal overgebracht,. en niet korte aanmerkingen, ter opheldering voorzien; onder de zinfpreuk: II ne faut point féparer les loix de 1'object, pour lequel; et des circonjlances, dans lesquelles, elles ont e'te' faijes,
Montesquieu.
. effchoon daarin ecnige goede aanmerkingen en ophelderingen voorkomen, is in het geheel niet kuancn bekroond worden : uit hoofde van eene meenigte misfiagen : zoo met betrekking
■ tot de taal ; als de gewoonten, en oudheden, onder dc Graaflyke regeling. Dit voorftel word dus vernieud, zonder tydsbepaling: onder belofte van de gouden Medaille, en veertig gouden dukaten..
Op de vraag : Hoedanig is de ftaat der zeden onzer Natie geweest, fede.rt de oprichting van ons Gemeenebest, tot op dezen tyd? —— Welken waren de oorzaken hunner verbetering of verergering ? — en welke zyn de beste middelen ter meer algemeene verbetering onzer nationale zeden ? is eene Verhandeling ontfangen, onder de zinfpreuk :
Een edele drift doet thans uwy boezem gloetjen: De liefde, voorft belang van 't lieve Vaderland!
Bellamy..
Welke, hoevete,,goede.en nuttige zaken ook in dezelve gevonden worden, echter over het geheel van dien aard is, dat zy onder de Verhandelingen van het Genootfchap niet kan geplaatst, en dus ook niet bekroond worden. — Deze vraag is befloten niet weder uit te fchryven.
Gelyk,ook niet de vraag: Zyn 'er geene algemeene en byzondere gebreken in de inrichting en leerwys onzer Vaderland' fche hoogefcholen ? Welken zyn de voornaamften ? En wat kan t ?>• verbeteriug daarvan, in het werk gefteld worden: tot fpoed'ger voortzetting van allerlei wetenfchappen,. en ter meerdere öefchaving onzer natie? terwyl het antwoord, op dezelve ingekomen , onder de zinfpreuk : Sapiens est, qui fines refpicit: ioo vele in het oog loopende gebreken heeft, niet alleen in
taal, maar ook in zaken, en wyze van behandeling, dat het in het geheel niet, ter bekrooning, in aanmerking is gekomen»
Op het voorftel, waarby gevorderd word : Een volledig compendium van de ftrafbepalende Wetten, die thans in de Nederlanden plaats hebben; en eene opgaaf van de wyze, op welke die behooren ingericht te worden .- zoodat, tusfehen dezelven, en de misdaden, eené gepaste evenredigheid gevonden worde; die niet te ftr«ng is, én echter voldoen kan tot het oogmerk, om aan de misdadigers gevoel te doen hebben van hunne euveldaden , en ten affchrik te ftrekken aan anderen: geene Verhandeling zynde ingekomen: word dit voorftel, onder de gewone voorwaarde vernieud, om beantwoordt te worden voor den 1. Januari 1794.
De bületten der onbekroonde Prysverhandelingen zyn (naar gewoonte) ongeopend in de Vergadering verbrandt: dit zal ook gefchieden, ten aanzien van de twee bületten, gevoegd by de Verhandelingen, waaraan de zilveren medaille is toegewezen: ingeval derzelver fchryveren , vóór den bepaalden tyd , onverhoopt hunne namen niet bekendmaken.
Het Genootfchap ziet, met verlangen,. vóór den 1. Januari 1792. Verhandelingen te gemoet, op de vragen:
A. Hoe is de aardrykskundige gefteldheid van Zeeland (voornamelyk ook met betrekking tot de rivieren en ftroomeh) geweest , van de oudfte tyden dat hetzelve bekend is geraakt, tot aan het begin der Graaflyke regering? Welke veranderingen zyn in dezelven voorgevallen, federt dat laatfte tydperk, tot aan het einde der veertiende eeu ? Is naderhaud die gefteldheiA dezelfde gebleven ;, of heeft zy ook merkelyke veranderingen ondergaan? Zoo ja! welken waren dezen?
B. Vermits de gefchiedenis der Rhetorykers binnen de Provincie wan Zeeland, niet zeer bekend is; en dezelven nochtans vermoedelyk invloed gehad hebben op de gebeurtenisfen van vroegere tyden : een gefchiedkundig Verflag van den oorfprong,. de verrichtingen,. en lotgevallen der onderfcheidene Rhetorykers binnen gemelde Provincie.
C. Welke Fabriken zouden , in aanmerking genomen wordende de natuurlyke gefteldheid en ligging der Provincie van Zeeland , in derzelver onderfcheidene gedeelten, met goede en zekere vooruitzichten, nog kunnen ondernomen worden? Men vordert:. dat opzettelyk gehandeld worde over zulke Fahriken ,
' die zoowel in de. fteden, als ten platten lande, kunnen uitgeoefend worden : — en dat men al de opgegevene takken niet by een eenvoudige befchouwing late berusten ; maar het voordeel, zooveel mogelyk , door naaukeurige berekeningen, aantoone : —. en eindelyk de middelen opgeve, die tot aanmoediging en bevordering van alle loflyke ondernemingen, in dit opzicht, geoordeeld worden gefchikt te zyn.
D. Nog' begeert het Genootfchap, vóór den eerften van Januari des jaars 1794. onder de gewone voorwaarde, een voldoend antwoord op dit voorftel:
Daaf .het, voor alle liefhebberen van nuttige kunften en fraatje ' letteren, van belang is, om de onderfcheidene Maatfchappyen te kennen, die ter bevordering derzelven zyn ingericht : vooral, wanneer men ' eene vereeniging van onderlinge krachten bedoelt; immers zich wil toeleggen, om elkanders werkfaamheid niet te hinderen: — zoo wordt gevorderd: een gefchiedkundig verflag van alle zoodanige Mïatfchappyen, waar
oak.



t 203 31
■nk dezelven zieh bevinden ; en byzonder binnen dit Gemeenebest: - welk begeerd verflag ïn zich moet behelzen eene korte en naaukeurige opgaaf van derzelver oorfprong aard, ouderdom, wetten, uitgegevene verhandelingen, bekroonde prysv,etgen, tegenwoordigen ftaat, en Sekretarisfen.
Op nieuw herinnert het Genootfchap, onder de meermalen gemelde voorwaarde, met de by gevoegde nadere bepalingen, in het Programma des Genootfchaps van het jaar 1785. te zien, en geplaatst in het Hiftorifche Voorbericht voor het XI. Deel der Verhandelingen : dat de geletterden worden uitgenoodigd: en wel zonder tydsbepaling: - tot het fchryven van een volledig en beknopt famenflel van het Staatsrecht der zeven Vereenigde Nederlanden: met aanwyzing der bronnen, waaruit men nadere en uitvoerige kundigheden, belangende de byzondere punten van dit recht kan halen: - gelyk ook van een tydrekenkund'g en naaukeurig bericht van alle inlandfche en uitheemfche fchryveren enfchrïften, die ter opheldering der Nederlandfche gefchiedenisfen en oudheden flrekken, federt het begin der Graaflyke regering tot op dezen tyd.
Eindelyk heeft het Genootfchap goedgevonden, heden, voor de eerftemaal, drie vragen op te geven, met belofte van den gewonen gouden" eerpenning, op den ftcmpel van dit Genootfchap geflagen, aan hen, die, op elk derzelven, vóór den eerften Januari des jaars 1793. het beste en meest voldoende antwoord zullen ingeleverd hebben. En wel: I A. Daar men aan de uitvindingen dezer eeu ook te danken , heeft het eene en andere middel, om ftilftaand en daardoor be- ' durven water te zuiveren : zoo word gevraagd: Hoe kan men het water op de fchepen veiligst tegen bederf en verrotting be' waren? Welken zyn de beste, meest uitvoerlyke, en minst kostbare middelen, om hetzelve, werkelyk bedorven en ftinkend geworden zynde, tot vorige zuiverheid in zooverre te herftellen, dat het niet alleen helder, en van allen ftank bevrydt ,tnaar ook weder volmaakt en drinkbaar worde? Kunnen deze of andere middelen ook met goed gevolg gebezigd worden, om het brakke water, uit grachten niet alleen, maar ook het ZOfttfte zeewater, versch en zuiver te maken, en alle ziltigheid en wanfmaak daaraan te benemen ; zoodat het, als gewoon water, kan gedronken, en ter bereiding van alle fpyzen gebruikt worden?
Men vordert by de beantwoording dezer voorftellen: 1. de opgave van de, tot dus ver bekende nuttige, en op fchepen uitvoerlyke, middelen, tot dit einde dienftig; - 2. eene onderlinge vergelyking van die middelen met eikanderen ; — en eindelyk 3. de redenen en bewyzen, welken het eene middel boven het andere aanpryzen : vooral moet het bestgeoordeelde middel door herhaalde en naaukeurige proeven geftaafd worden : met byvoeging van de wyze, op welke de proeven genomen Xyn.
B. Daar het onderwys in den Godsdienst een der voornaamfte deelen eener goede opvoeding uitmaakt-: en eene verkeerde behandeling, in dit opzicht, de kinderen of van denzelven dfkeerig maakt; of vervult met verwarde en nadeelige begrippen: word gevraagd: Op welk eene wyze Ouders en Leermeesters zich behoren te gedragen, om (zonder het geheugen der kinderen te veel te bezwaren) dezelven van jongs af aan, en vervolgens by voortgang, naar mate van de ontwikkeling en uitbreiding hunner vermogens, klare en eenvoudige denkbeelden an begrippen in te boezemen van de voornaamfle waarheden en
gronden van den Kristelyken (hervormden) Godsdienst niet alleen; maar ook van het aangename en voordeelige van deszelfi' beoefening ? Moet dit gefchieden by vragen en antwoorden ; of (op eene leerflellige wyze) door aaneengefchakelde betogen? — Zyn ,eir leerboeken voorhanden, die men, tot het genoemde oogmerk, veilig kan aanraden? zoo ja! welke» zyn die ? zoo neen! wird een nieu ontwerp van zulk. een leerboek door het Genootfchap gevorderd.
C. Wyl de latere ontdekkingen van de beroemde Meckel, Monro's, Hunter , Hewfon , Cruikshank , Mascagni, en andere voortrejfelyke mannen, een helder daglicht verfpreidt hebben over het fyftema lymphaticum , of het famenflel der waterva- • ten; en deszelfs werking in de verfchillende deelen van het menfehelyke lichaam: word gevraagd: Welk nut kunnen deze naarfporingen te weeg brengen in de Geneeskunde?
Nog belooft het Genootfchap , voor rekening van cenen onbekenden beminnaar van het Vaderland, eene pramie van twintig gouden dukaten, aan den genen, die vóór den 31. December 1792. een voldoend antwoord zalinleveren op deze drieledige vraag :
Of de heester: Gloege of Kloege genaamd: (die in de omen vooral de boven-landen van Batavia rykelyk groeit, en gelyk andere wilde planten van zelve voortteelt) in Europa ook bekend zy ? Of deze heester eenige overeenkomst hebbe met den heester Nopal (behoorendc tot het genus van de cacti) daar de chochonilje op voortteelt? dan of het ook de Nopal zelve, of wel een bastaartfoort vsn denzelven zy ? En eindelyk : welk nuttig, en voorde Oostindifche Maatfchappy voordeelig gebruik van bovengemelden heester zoude kunnen gemaakt worden?
Onderzoekers, welken eenig nader bericht begeren, omtrent het verwvermogen, dat aan de bladeren , het hout, en den bast des wortels, van dezen heester eigen is, kunnen daarvan eene korte befchryving zien; — gelyk ook het hout, de takjes, rype en onrype vruchten, en het zaad van dezen heester, ge1 droogd of op lïquor , — te Vlisflngen in het Zeeufche Genootfchap; cn te Middelburg in het Mufeum Mediobttrgenfe. > De antwoorden op alle de gemelde vragen en voorftellen 1 moeten leesbaar gefchreven; —in de Nederduitfche, Latynfche, \ of franfche taal op gefteld; - MET EEN DUBBEL AFSCHRIFT VOORZIEN; vóór den bepaalden tyd, e»
! vrachtvry, toegezonden worden aan den Heer A. Dryfhout, I A. L. M. Phil. et Theol. DoEl. te Middelburg; of aan de Hr. H. van Roijen, Rector der Latynfchefchole te Vlisflngen: — Sekretarisfen van het Zeeufche Genootfchap der Wetenfchappen te Vlisflngen.
De Schryvers moeten hunne namen niet by de Verhandelingen voegen : doch dezelven met eene zinfprenk voorzien ; en verzeld laten gaan met een verzegeld briefjen, dezelfde zinfpreuk tot opfchrift hebbende; waarin dc naam en woonplaats der Schryveren gemeldt ftaan.
Het zal aan een' ieder', zonder eenige uitzondering , vryftaan, om naar den prys op alle de voorgeftelde vragen te dingen ; zelfs aan de Directeuren en Leden van dit Genootfchap : doch, ten aanzien der beide laatstgcmcldcn, onder deze voorwaarden : dat zy niets op hunne Verhandelingen en Billetten zullen plaatfen, waaruit blyken kan, dat zy (in de eene of andere betrekking) tot dit Genootfchap behoorep; en dat zy, Cc 2 oin



t '204 )
om des te onbekender te kunnen blyven, hunne Verhandeliahen door eene andere hand moeten laten affchryven.
Niemand, wiens Verhandeling bekroond word., zal vryheid hebben, om dezelve, 't zy geheel,'t zy ten deele, in het Nederduitsch, afzonderlyk te doen drukken , of in eenig ander werk uit te geven: zonder voorafgaande kennis en medebewilliging der Maatfchappy.
Het Genootfchap behoudt aan zich het recht, om, naar goedvinden, tot nut van het algemeen, gebruik te maken van alle de toegezondenc antwoorden; en dezelven, fchoon daaraan de prys niet toegewezen word, geheel of ten dcele onder deszelfs Vcrhandeliegen te doen drukken: 't zy met byvoeging der zinfpreuken, door de fchryvers gebruikt; 't zy met uitdrukking van hunne namen, indien zy, daartoe verzocht wordende, dezelven gelieven te openbaren.
Tot DIRECTEUREN van dit Genootfchap zyn aangefteld; de Heeren
Mr. Daniël Willem de Cliever : Oud Raad en Schepen te
Mr. Karel Saxe : Ordinair Lid in den Raad van Juftitie, adinterim Advocaat en Waterfiskaal te Batavia.
Godfried Carel Gockinga: Opperkoopman en Refident tc Cheribon.
'A. R. baron de Ziixerhardt : Lieutenant Collonel, ten dienfte dezer Landen, in het Regiment van zyne Vorftelyke Doorluchtigheid den Heere Prinfe van Hesfendarmfiat.
\kt. Hendrik Sangnie' Danckaerts : Advokaat te Middelburg.
en tot LEDEN: de Heeren
'TAbbé Mann : Secrétaire ptrpétue! de P Academie Imptrialt 'et Royale dt fciences et belles-lettres ; te Brusfel.
.Steven Jan van Geuns , Mdtth. z. A. L. M. Phil. Doft. en Botan. Prof. Lid der Genootfchappen van Haerlem, Göttingen , Utrecht, en Groningen : te Utrecht.
"Richeus van Ommeren : Rector van het Gymnafmm, Lid Van de Hollandfche Maatfchappy der Wetenfchappen, en 'van het Provinciale Utrechtfche Genootfchap: te Amjltrdam.
Pieter Nieuwland : Lector in de Wis- Sterre- én Zeevaartkunde aan het Athenacum llluftre te Amfterdam, Lid van de Haarlemfche, Bataaffchc, en Utrechtfche Genootfchappen : te Arnfexdam.
Ysbrand van Hamelsveld: S. S. Thcol. Dodt. Lid van verfcheidene* geleerde Maatfchappyen : te Le den.
Hendrik van den Hespel: Predikant te West-Souburg.
Utrecht. Den 16 dezer maand verdedigde alhier de Heer Joannes Clarisse, van Schiedam, in't openbaar, en Dnder Voorzitting van den Hoog-Eenv. Hooggel. Hr. G. Bonnet, het eerfte gedeelte zyner Disfertatioexegetico'Iheologiea: de Spiritu fanSta.
's Hags. By het Genootschap tot verdediging van
den Chrift. Godsdienst, alhier opgerigt, heeft zig de Wel Eerw. Heer Hendrik Hieronym'us ten Oever , -Predikant in 's Bosch, bekend .gemaakt sis fchryver der bekroonde; Verhandeling, over de Leer der voldoening aan de Gaddelyke Gerechtigheid door enen Middelaar &c. getekend met de Spreuk: Ziet het Lam Gods &c. wiens naam ook, in het verzegeld Briefje, by de opening, gevonden is.
Haerlem. De Teylersche Stigting, alhier, begint,' onder het goed beltuur der Heren Directeuren van Teylers Nalatenfchap, by enen ftaag toenemenden luister, ook haar eigenaartig nut ter bevordering van Kennis en Wetenfchap langs hoe meer aan den dag te leggen. Niet alleen zyn inzonderheid de Kabinetten van Phylifche Inftrumenten, en van Delfftoffen, in Teylers Mufeum, zints enigen tyd r aanmerkelyk verrykt geworden, maar 'er is ook, kortlings, door het aantrekken en vertimmeren van twee naast elkanderen gelegene Woningen, een ruim en ongemeen wel ingerigt Laboratorium aan het Stichtingshuis gehegt, en met den nodigen toeftel tot Phyfifche en Cheinifche Proefnemingen en nafponiigen voorzien geworden: waar door onze, by de geleerde waereld, zo bekende Dr. van Marum* aan wien de Directie der Phyfifche en Naturalien Kabinetten , nevens die der Bibliotheek van Teylers Mufeum, door Heren Directeuren van gemelde Nalatenfchap, zedert 1784. is opgedragen, zich thans in'ftaat gefteld vind, om zyn ontwerp, het welk hy by de eerfte uitgave van Proefnemingen, in Teylers Mufeum verricht, heeft aan den dag gelegd , beter uit te voeren er?-'door te zetten: te weten, om, by deze Stichting, ter bevordering der Natuurkennis, inzonderheid zodanige Phyfifche nafporingen te doen, ,als voorde meeste Natuurkundigen te kostbaar of re omllagr.ig.zyu, om voor hun eigene rekening- ondernomen te Worden. Agtervolgens dit ontwerp, heeft hy reeds, by den eer! ften aanvang zyner Directie, (blykens de Voorreden van het zde Stuk van Teylers Tweede Genootfchap') Heren | Directeuren aangeraden, om ene veel me-r 'vermogende Electrifeer-Machine tc laten vervaardigen, dan dc trrootfte ] en fterkfte, waar van men tot nog toe had gebruik geI maakt. En het is onbetwistbaar, dat dit veelvermogend I Werktuig, thans overal, by de beminnaars 'd?r Pr>efonde*vindelyke Natuurkunde, onder den naam van Teylers Eie&rifeer-Machine bekend, en de Prdeftieihingen, daar mede door Dr. van Marum Sn 't wérk gefteld, gciyk ook dc verbeteringen des Elecirifchen toefteL in 't algemeen, waar toe dit Werktuig aan.cidim', heeft gegevenC:Or niet weinig hebben toegebragt tot den zo vrre verfpreiden roem van Teylers Stichting Ook- hvbb-n wy het genoegen, tc 7.\cn, dat d ; befchryving der daar uit insgelyfés vöorïgefproten nieuwe, eenvoudige, veel verbeterde, en tot algemeen gebruik gefehikteElectrifer-Machine, \/eiker
(*) Zie een verflag van deze verbeteringen in D. ii. bl. ud en 153, en D. IV. Wu 1001115. van deze» A. K, en h. Bode,



k* wv, met en benevens de Afbeeldingen daar van, m No i« en 156. van dit ons Wcekbiad, hebben medegedeeld naderhand in verfcheidene buitenlandfche Journa ien is overgenomen, en met algemene -goedkeuring om-
Bv de uitgave der befchryving van dit Elearifoer -tuig, bleek: •her, dat de Hr. van Marwm zich, by Teylers Such- . tin-, niet flegts toelegd, om de Natuurkunde, door den ufflag van nieuwe, of, als *t ware, op .ene grotere fchaal aaiweleo-dc, Proefnemingen te verryken, maar dat hy ook zodanige Werktuigen, al* tot Phyfifche onderzoekingen kunnen dienen, tragt te verbeteren, eenvoudiger en mm losbaar te maken, en, langs dien weg, een groter aantal van Natuuronderzoekeren op te wekken en in Haat te ftellen, om met hem, ter uitbreiding der Natuurkunde, mede te werken. Thans zien wy hier van een nieuw
t>eVDat het Water, volgens dc ontdekking der Franfche Akademisten, geen Element of Hoofdftoffelyk begmzel, maar ene uit twee Beftanddelen zamengefteide Storie zy, word thans, door vele Natuur- en Scheikundigen meer en meer toegefiemd; dan deze hunne toeftemming rust voornamentlyk op Proefnemingen der Franfche Akademisten, by welken het gebleken is, dat, by ene konstige zamcnftelling van water, (<foor ontvlambare "luchtyby aanhouden Ihcid, ettelvke urén achter een, in een glazen bol, met levenslucht (air vitaO.gevuld, zeer langzaam te laten 'branden) het verkregen water zeer naby tii gewigt gelyk was-aan het gewigt der Luchten., tot deze zamenftelling gebruikt. Daar echter, deze Proefneming, uit hoofde van üen daar toe nodigen vry omflagtigen en zeer kostbaren •tocftel, tot nog toe nergens anders dan alleen te Parys ■verrat is, kon het niet dan weufchelyk zyn voor ieder , •die in deze zaak enig belang "ftelde, dat de gemelde proefneming met min .kostbaren toeftel mogt kunnen in 't werk gefteld worden, ten einde dezelve, op meer andere plaatfen konde herhaald worden, en zy, die aan de waarheid van dezelve nog twyffelden, door het zien dezer Proef•neming zelve , meer en meer mogten overtuigd wor
De Hr. .van-Marum heeft, by Teylers Stichting, ondernomen , .aan dit verlangen te voldoen, en den goeden uitflag van deze zyne onderneming onlangs aangetoond, jn dc gewone byenkomsten van Heren Direaeuren, nevens een aantal Beminnaren der Proefondervindelyke Natuurkunde, hier by door de loliyke Direaie genodigd? voor welken de Dr., zedert twee jaren, gedurende den Winter, des Zaturdags avonds, om de 14 dagen, de belangrykfte onderwerpen der Proefond-.Tvindelyke Natuurkunde verhandeld.
'In de eerfte byeenkomst van dezen Winter, by welke, cn de daar op volgende, ook d- Sc'wwcr van dit P'ad het genoegen hadde tegenwoordig te zyn; nam. di^ ' an 19 Novemb. laatstl. deed de Dr. een kort verflag vanzy ' ne pogingen, zedert drie jaren, om de gewigtige ont¬
dekking der zamenftelling van, het water door pröcmemi»gen nader te bevestigen, en aan dezulken zyner kundige Land- of Stadgenoten, die zulks verlangden .te zien, onder het oog>te brengen. Dc ontbinding van 't Water,, of de vaneenfeheiding van deszelfs Beftand - delen, door den damp van kokend water te laten gaan, over gloeyend yzer, in gioeyende koperen buizen befloten, was reeds voor tw ee jaren, door hein, met goeden uitflag aan velen vertoond: dan dc zamcnftelling -van water, door ontvlambare lucht, by aanho.udenheid, in levenslucht te laten branden, vereischte, volgens de manier, waar op zy door dc Franfche Akademisten in 't werk gefteld is, enen zo omflagtigen en tevens zo naauwkeurig , gemaakten toeftel, dat de Dr. het vervaardigen van denzelven, aan genen lnftrumentmaker, die deswegens onkundig was, durfde toevertrouwen. Dit deed'hem naar middelen uitzien, om den toeftel eenvoudiger, fchoon niet minder naauwkeurig, tc maken. En het is thans gebleken, hoe gelukkig hy ,-in deze zyne zo nuttige poging, geilaard is
Het voorname gedeelte van den toeftel, tot deze proefneming nódig, Beftaat in twee Luektttiereis ', door de Franfchen Oazometers geheten, door niddcl van welke, de beide luchten, tot d" BanaafteHing van water, juist o-elyktydig in die veifcbulend :i hoevee heden worden aangevoerd, als zy tot de zSrnönllelHflg >»an water 'vereischt worden: wyzende dtezè w-^tuigen tellens, na het aflopen der proefneming, riaaitttfkaurig aan de verfchillende hoeveelheden der luchten, die, by de zamenftelling van 't water verfpild zyn , waar door men dan (daar het, om deze proefneming belhsfend te doen zyn, inzonderheid op aan komt) naauwkeurig kan aantonen , dat het gewigt van het voortgebragt of zamengefteldo water zeer naby gelyk is aan het gewigt der luchten, tot deze zamenftèl1 Lling gebruikt.
In de Gazometers der Franfchen , welke eigentlyke Ra■ lans-tuigen zyn, is de lucht befloten in een koperen Vat, hangende aaii den enen arm■ van een Balans. Dit Vat, ■■het geen alleen van onderen open is, word door gewigten, waar mede het zelve bezwaard is, in een houten 'Vat, van boven open, en gedeeltelyk met water gevuld, tot ene zekere diepte neergedrukt, en door dezé neerdrukking of inzinking in 't water, Word de lucht uit het koperen Vat uitgeperst, welke uitperfing geregeld word door het af- -of byzetten van gewigten, op de fchaal, aan den anderen arm van de Balans hangende.
In den Gazometer, door Dr. van Marum uitgedagt, is de lucht befloten in een groot Cylinder-glas van omtrent 11 duimen middeilyns , hebbende van boven ene opening van omtrent 5 duimen middeilyns, die met een koperen plaat. '.van de nodige Kranen voorzien , lucht-digt -gefloten is. Naast dit Cylinder-glas, het welk ruim een Cubiekvoet lucht bevat', ftaat een koperen Gylinder, met water gedeeltelyk gevuld. Dezelve heeft met het gemelde glas gemeenfehap, door middel van een Hevel, welke tot aan de bodems van beiden rykt, en aldaar open is: zo Cc 3 dat'



t 205 )
'lat, wanneer deze Hevel met water gevuld is, het water zich, volgens de bekende werking van den Hevel, in -het Cylinderglas en in den koperen Cylinder, tot gelyke .hoogte moet tragten te ftellen. Men kan dus de uitdryving der lucht uit het Cylinderglas regelen, door het water in den koperen Cylindertot meerder of mindere hoogte boven de oppervlakte van het water, in het Cylinderglas, te ftellen; terwyl het verfchil der hoogte van het water in beiden gemakkelyk word waargenomen, vermits de koperen Cylinder ter zyde een glazen buis heeft, die met denzelven gemeenfehap hééft, en waar in dus het water even hoog als in den Cylinder ftaat.
'Er zyn vervolgens aan dezen toeftel, zodanige Kranen, Buizen en verdeelde Maatfchalen, waar door men de vereischte hoogte van het water in den koperen Cylinder, .nevens de uitpersfing van lucht daar door te weeg gebragt, kan onderhouden; wordende het water, daar toe nodig, uit den gewonen waterbak van 'het Laboratorium aangevoerd. Tusfehen twee zodanige Gazometers, waar van de ene met ontvlambare lucht, en de andere met levenslucht (air vitaO gevuld is, ftaat een grote glazen bol, insgelyks met levenslucht gevuld, en met de beide Gazometers, door middel van Kranen, gemeenfehap hebbende. In dezen glazen bol word de ontvlambare lucht door een klein gaatje, aan 't omgebogen eind van een kromme buis, in 't midden van den bol uitgedreven, en het ftroomtje lucht word, zo dra het uit dat gaatje opryst, aangeftoken, op de wyze der Franfche Academisten, <door middel van een Eleftrieke vonk. De aanvoer derontvlambare lucht word te weeg gebracht door het water, in den enen koperen Cylinder te onderhouden tot 2 duimen hoogte boven de oppervlakte, van het water in den Gazometer, die deze lucht bevat; en uit den anderen Gazometer word de levenslucht op gelyke wyze aangevoerd, door ene hoogte of perfing van water van 2 lynen. De Waterkranen, ten dien einde, volgens de aanwyzing der fchalen, op hunne juiste maten geopend zynde, gaat de branding gelykmatig voort, en hier by word water geboren , het geen men ras langs de binnen zyden van den bol ftraalswyze na beneden ziet lopen, en zich aldaar vergaderen.
Met dezen tocftel heeft de Dr. reeds twee proefnemingen in 't werk gefteld, en by de eerfte omtrent H lood, •:en by dc laatfte omtrent 3J onc. of y| lood water voortgebragt; hebbende wyders, laatstleden Zaturdag avond , •aangetoond, hoe de uitflag dezer proefnemingen allezints met die der Franfche Academisten overeenftemme.
De laatfte Proefneming, die door den Dr. op Zaturdag den 3 OSobor begonnen was, is door hem, den 7 en 8 dezer, in 't byzyu van een ieder, die dezelve verlangde te zien, voortgezet, en zoude door hem verder vervolgd zyn, by aldien de fchielyk opgekomene ftrenge Vorst van den ïoden dezer, hem niet had doen befluitcn, uit vreze van het aan ftukken vriefen der glazen, de proefneming
den volgenden dag af te breken, en ket vervolgen va* dezelve tot het voorjaar uit te ftellen.
Intusfehen is het een iege!yk, die deze proefneming met oplettenheid gezien heeft, genoegzaam gebleken, dat deze Toeftel zeer naauwkeurig aan het bedoe'de oogmerk beandwoord, en dat dezelve, met den. toeftel der Franfche Academisten vergeleken, voor 't gebruik veel gemakkelyker is; behalven dat deszelfs vorm en maakzel aan het geheel ene ongemene fraayheid byzetten, die, gepaard zo wel met de grotere eenvoudigheid als min kostbaarheid, dit Werktuig enen blykbaren voorrang geven.
Wy twyffelen geenzins of Dr. van Marum zal eerlang van dezen zo keusigen toeftel ene uitvoerige en naauwkeurige befchryving, met Aftekeningen, opgehelderd , in 't licht geven: wanneer wy ons in ftaat .gefteld hopen te vinden, om onze Lezers nader met dg toeftelling van dit Werktuig bekend te maken, en hun een klaarder denkbeeld van het een en ander te geven.
Nieuwe Voorbeelden van welgeslaagde Inentingen der Kinderpokjes.
De Geneesheer jfozeph Abad, te Balastro, in Spanje, gaat met het gelukkigfte gevolg voort, met aldaar deze konstbewerking uit te oeffenen. Het getal der perfonen, door hem, zo in die plaats, als in andere Steden van Arragon, zedert de maand Juny, ingeënt, bedraagt niet minder dan 424. Van dezen allen is 'er geen geftorven, \ maar allen zyn volkomen herfteld: daar ondertusfehen, gedurende het zelfde tydvak, 150 perfonen door de Natuurlyke Kinderziekte zyn aangetast geworden , in dezelfde plaatfen , waar dc gemelde Arts hadde ingeënt, en Wel met dat gevolg, dat 'cr van deze 150 niet ingeêntén 17 zyn overleden: volgens Getuigfchriften van de Geestelykheid , dc Magiftraten, de. Artfen en Heelmeesters, in de plaatfen, alwaar deze lyders geftorven zyn.
In een Engelsch Dorp, aan het adelyk 'Landgoed liggende van Lord en Lady Stormont, by Oost-Barnet, zyn, volgens Schryven uit Londen, van 24 Nov. in de laatfte zes weken, een aantal van 57 perfonen, waar onder verfcheiden van 30 Jaren oud en daar boven, op kosten van opgemelde Lady, ingeënt, die allen volkomen genezen en tegenwoordig welvarende zyn.
NIEUW UITKOMENDE BOEKEN,
akademische en andere schriften.
Denemarken. Nye Sammlung af dat kongeïïge Danske Videnskabers Selskabs Skriften. D. IV. S. II. met pl. blad. 137—367. 4to. Koppenhagen 1791. Dit ftuk vervat de volgende Negen Verhandelingen. -1. T, Rothe, Bewys, dat de Oost-
jsee



zee federt den tyd der aankomst van dê eerfte bevolken. m Noorweeg n en Zweeden , ene aanmerkelyke-verandering onderdaan heeft 2. S.T. Torlaceus, over de taal der oude Noordse Wetboeken en enige daarin voorkomende bewoordingen. \ B T TVeeener, Befchryving enes Mikrometers, om den afftand tusfehen een Corps Voet- en Paarde-volk te bepalen. 4 7». Sugge, ontdekking der agter-klootswyze gedaante van Saturnus, en den waarfchynlyken tyd ^«^^^"C™ deszelfs as 1. C. F. Rottebol, Aanmerkingen en ophelderingenvan M. P.Cato: de re rustica. 6. Dezéllde; Befchryving der Strelizia Regina. (een kaapfehe plant die voor de eerfte maal in Jan. en Febr. 179° " Koppenhagen bloeide ) 7. J, n. Tetens, Aritmetisch vraagftuk nopens het oogmerk, waartoe een zinkend fonds kan en moet dienen. 8. 7. Bugge, Waarnemingen omtrend de verduisteringen. Conftellatien en oppofitien der Planeeten, gedaan op het Koninglyk Obfervatorium in 1788 "en 1789. 9. Moldenhawer , over den oorfprong en voortgang der Spaanfche Inquifitic.
Frankryk. Les ruines ou tneditatisns fur les revoTutions des Èmpires , par M. Volney , de'puté a Vajfemblee Nationale &c. Parys 1791 , prys 5 Uyres* pit voortreffelyk werk over de omwentelingen van verfchillende Rykcn, voornamelyk der vroegere tyden, van den wysgeerigen en weirpreekenden Folney zal ongetwyfeld met't zelfde genoegen door het publiek ontfangen en geleczcn worden, als zyne Reizen naar Syrien. Journal Encycl. '
Monographie pour fervir a Phifoire-naturelle & botawque de la familie des plantes étoilées ; ouvrage couronne par l' Aeademle Je Lyon, par M. Willemet. Straatsburg by Kocmg 17.0,1-. 110 bladz. 8vo. ' De. Hr. tVillemtt, door verfcheidene fchriften, als een kruidkundige van den eerften rang: bekend, levert hier, eene zo veel mooglyk volledige befchryving.van die natuurlyke klasfe van Gewasfèn . welke Ray en. anderen Stellata genoemd hebben. Zeventig foorten verdeeld 111 negentien geflagten maken derhalven het onderwerp dezer Verhandeling uit. Van elk foort wordt eene uitvoerige Kruidkundige Befchryving gegeven, benevens eene opgave van derzelver verfchillende benamingen , eigenfehappen , gebruik- in de Geneeskunde, Verfkonst, Landbouw, Huishouding enz.; en de wyze van voortplanting en aankweekmg. Journ. Encycl.
TEKENINGEN en PRENTEN.
londen.
De zo prachtige als volkryke vertoning in dè St Pauls' Kerk, by het Dankfeest voor de herftelling des Konings, is vereeuwigd m cen fi'aave P,aat» naar de Ordonnantie van R. Poïlard, door E.Dayes , onder den tytel: Views of the Choir of St. Pauls, the 23 Jpril I7&9- De print is hoog 19*, breed 29 duim. kost 15 fchcll. en gaat- verzeld' van een bericht; ter verklaring van dezelve.
De volgende drie Plaaten hebben, mede betrekking tot deze gebeurtenis..
Afbeelding van het doorfchynend tafereel, den 10.Maart 1789- ten . toon gefielde voor het huis van ffof. Banks na TV Hamilton door F. Bartolozzi hoog 19! breed 22 duim., 21. f.
The 'transpor ent Fainting, exhibited on the 24 of 'April 1789. na TV- Hamilton,- door P. IV Tomkins,\ hoog 31, breed 16 duim, 21 f.
De Illuminatie van de Bank te Londen, van de zelfde: meesters, hoog Si, breed 31! behoorende tot het voorgaande. •
JVilliam Pitt; een knieftuk, naar 't fchildery van Oainsboraugh, door Bartalozzi, hoog 2if', breed 16. duim, 21. f.
De Hertog van Tork, ten. voeten uit, na ffof. Reynolds , door ff. fones; hoog 29, breed 18 duim, 26 f.
Hebe, na TV- Hamilton, door ff. Eginton-; hoog2:7, breed 18 duim, i2| f.
Si. James P'ark en a Tea Garden ; twee grootc Ovaalftukken, na G- Mbrland, door F. D. Soiron; hoog 20, breed 23 duim, famen 30 f- . .
N A RIG TE N en BYZONDERHEDEN^
tot den handel en scheepvaart, lan 0-
■ en veebouw, als mede de h u i s'h oudsus-
de t h'and werken en fabrieken, e e t r e kk.e l Y. k.' ' ' '
Gedurende den Zomer van dit jaar zyn te Archangel aangekomen en van daar vertrokken, 146 Schepen: waar onder 96 Engelfche, 14 Hollandfche, 14 Hanlburgfche, (waar van. 'er, één is blyven leggen) 7' Deenfche, 6 Bremer,. 3 Dantziger, 3 Rusfifche, 1 Lubekker, 1 Zweedsch en 1 Portugeesch. Derzelver lading ° heeft beftaan uit 602,800 Balken; 312,986 Delen; 142,755 pud. Yzer; 80,877 dito Talk; 50,055 dito Traan; 5094 dito Kaarsfen; 8535 dito Hennip; 5731 dito Vlas; 1816 dito Borstels; 6533 dito Touwwerk; 20,879 dito ruwe Huiden; 1431 dito Potasch; 44,759 che.tw. Lynzaad-; 14,708 ditoTarwe; 443 dito Gerst; 64,128 Tonnen Teer; 9628. dito Pik: beuevens verfeheide andere kleine Artykelen, als Peltwcrk, Servet-Linnen, Castorium &c. Omtrent de helft van October lag de Rivier reeds zo vol ys,. dat men dagelyks. haar digt zetten te gemoet zag'..
Volgens gedrukte Lysten, leva-en de-Engelfche Bezittingen in de West-Itidiën jaarlyks de volgende hoeveelheid van Zuiker: Jamaica 9C300 Vaten; Barbados 25000; St. Chrifloffèl 25000; Antigoa 23000; Grenada 30000; Montferrat 5500; Nevis 3000; St: Vincent 6000; StDominica. 3000, en Tor tola 2000; zamen een geheel I van 212800 Vaten uitmakende.-.
fr v s



C 20$ )
prys der granen.
ROGGE. Het tast. TARvv*. Het Last. Ggld.
Ggld. Prnisfifche . . 90*106: Poolfe bonte en witte 155 a 175 Koningsberger . . 88 a 104 Dito rode . . 1508170 Pommer, Colb. enStett. ——— Warder, Heugfë en Elb. 1503170 garst,haver,bo£KW. Koningsberger . . 145 a 160 Vriefche Winter . 70 aioo Vriefche . . 130 a 155 Zeeuwfche Overm. . 86 a 98 Bovenlandfche . 1458152 Brouwhaver . . 68 a 80 Voorlandfe rode . 120 a 150 Boekw.Amesf.enGooil.L.20 a 22 Zeelandfche . . 1558172 | Dito Brab. en Vlaamf. L,——
ou, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuvvsch en Raapoly, d'Aam /göia3^
Overm.'tLast ^33836 dito Lyn . . . /34|«34ï
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . * ƒ 45?a45l
van 5 fch. . . ƒ 6 a 7| 'Walvisch Traan,'tquart.
Hcimipzaat . . J 6 a 73 van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . / 5^57
WISSE l-c o u r s.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt R 37,10,9
2 maand. §, 95 dito op 2 m. . fl 37,8i,8
Bilboa ^ 94| Hamb. zigt . ft. 34^
Cadix . . . $ 94s dito 2 in. . ft. 34rl
Sevilien . . % 94I Altona,zigt ft. 34^
Lisfabon . , 4 5i| dito 2 m. . ft. 34!
Venetien . . $ 9^1 Breslau,6 w. dat. ft. 44|
Cenua . . 1 % 85I Wenen, 6 w. dat. ft. 35
Livorno . . . ^92|al Antwerpen pCt. 3§Verl.
Parys, 2 m. . . $35a37| Gent . . pCt. 3|verl.
dito zigt . . ^35a37| Bmsrel . pCt. 3§verl.
Bourdeaux, 2 m. . ^37 Zeeland . pCt. 2 verl.
dito, 1 m. . . % 3 7| I Rotterdam pCt. J
specie-cours.
Baren Góud, per Casfa ƒ355. • • pCt. 6|a 7
ditó, per banco .... PCt-
KicuwcDuk. per ftuk ƒ5,7 Nieuwe I.ouisd'or 11,2,11,
Oude dito . . /5, 5| Zonne Piftol. . ƒ11,3
Franfche Piftol. . .f9,5 Croix de Malta ƒ13,3
Pruisfif. dito . .ƒ9,5 Carolin. . . ƒ11, 8
Lunenb. dito . .ƒ9,5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25,10
Spaanfe dito . . ƒ9.4 dito Grof . . J 25, 7
Guinies . . .ƒ1,10 Agio van de Bank | pCt. Souvereine . • ƒ 5a14
Amsterdam, den 19 Decemb. 1791.
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJES.
GEBOORTE-, TROUW- bh &TERFLYSTEN.
Het getal der Dooden, gedurende de laastverlopena Week, is geweest: te Amfterdam 171: en té Haarlem 26, onder welken laatften 7 beneden de 13 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
Uittrckzel der Dagelykfche Waarnemingen van 4 tot 10 Dec. 1791. te Hamburg.
f/Hoogfte ftand 27, 10. den 6den. Barom. < Laagfte . . 27, 3. den 4, 8,9 en 1 oden,* (.Gemiddelde der gehele Week 27,6,4 L
Therm. fHoogfteftand 3I0. 's Midd. van den 4den. Reaumur.< Laagfte 2 0 onder o. 's Morg. van den 8ften. (.Gemiddeldeder geheleWeek 1,3 grad. Heerfchende wind Z. O.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
ibaro- i thermo- i streek
me- i meter. 1 der LUCHTSGE-
ter. | NoordiZuid. } wind. steldheid.
("29. 3 363 37 z.
14. ^ 29. 40 42 z. t. w. omtr. betrokken. f 29. 5 g6j 34§ ■ 1
f29. 75 36§ 36 N- °- 's Morg. bewolkt,
15. < 29. 8| 39 42 verder betrokken,
jfol- p| 37j 37 »• f - °- fetS daiïlpig m-
"f3o. o 35 f 35 ] N- * °- 's Morg. helder,
ï6 ' 30 o1 41 39I n. n. 0. verder omtrent
'I.30-4- 30l 35 betrokken,
f 3°- 3 34 33 n. o.t.w.
17. < 30. 4 36! 52 N- °- helder.
t3,o. 4 32 3°
("30- 2 32I 31 VöTTTz.
18. <30. 2 33I 33 j betrokken dampig.
(.3°. °§ 34 34 1 o- z. o.
f20 11 36 35 ! z. z. vv.
10 Ko'10-1 39I 40 n. n.vv. bewolkt, tusfehea-
l9-\ 29-lu2 s92 *► ! beide wat regen.
(,29.10-1 36 37 1 »■ t. w. . .L_
f29.10 I 34§ I 35 n. n. w.
20.) 29.10! 39 J 5i§ n. t. o. bewolkt.
[30. 1 I 33 I 32 1 N- N- °-



1791.
No. 183.
AL GEMENE
KONST- en LETTER-BODE,
VOOR MEER- ENM1N-GEOEFFENDEN.
Vry dag den 30. December.
NB Dit Nr. word, met het Bericht-Blad , de beide Registers op het 7de Deel,Tytel en Omslag, voor het dubbeld van den gewonen Prys, zynde dus 5 Huivers, uitgegeven.
BERIGTEN.
O R OO T-B R ITANNIEN
fi^&»erWyl men onlangs bezig was, met het uitgra-
1! rp M ven van een Steenklip op het Landgoed Cathi J- Hf kin , in de nabuurfchap van Rutherglen, \=&=M ontdekte 'zich een fraaye rei van kolomswyze gevormde Bafalten. — Weldra kwam 'er ene kolonnade van 164 Pylaren voor den dag. Dezelve zyn omtrent 24 voeten hoog en van omtrent il voeten middeilyns. Zy zyn veelal vyf hoekig, doch van ongelykc kanten. Een dun middelfchot van ene okerachtige zelfftandigheid, hier en daar naar'Klei-fteen zwemende, fcheid de Pylaren van eikanderen. Zommigen dezer middelfchotten, zyn zeer hard , zynde enigzints van een glasachtigen of rnetaalachtigen aart, terwyl anderen bros zyn, en tusfehen de vingers fyn kunnen gewreven worden. In 't algemeen zyn ze rood van koleur, en hier en daar hellen ze over naar het purperrode, 't geen men in verfcheiden yzer-oeren befpeurd. Droog gemaakt zynde, worden zy bruiner, en hebben ene magnetifche kragt. Enkelen zyn vol gaatjes, van binnen gevuld met ene zwarte reedkleurige ze'fllandigheid.
De zelfftandigheid der Bafalt-kolommen is na genoeg gelykflachtig cn ongemeen broos; men kan 'er geen vuur met een Vuurfteeri uitllaan: ooi; word ze niet opgewekt door Salpeter-zuur, cn is meestal van ene donker graauwe koleur. De magnetifche naaki word 'er llegts een weinig Aqox aangedaan, ten blyke, dat zy ene geringe hoeveelheid yzer moet bevatten, 't geen mogelyk toe te fchryven Vil. deel.
is aan ene metaalftoffe aan den buiten kant. Wanneer zy een geruimen tyd aan de lucht bloot ftaat begint zy te ontbinden. In het vuur heet gemaakt zynde, word de ftoffe harder, en men kan 'er met ftaal enige vonken uithalen. Voor de Blaaspyp gelegd, fmelt ze, zonder knappen, in zwart glas.
De Pylaren, waar van enige gebogen zyn, hellen over naar 't Zuiden, met een hoek van omtrent 15 grad. Aan den westkant van den Klip herenigen zy zich allengskens met een andere rei aan derzelver voet, tot dat zy een vaste klomp worden.
NEDERLANDEN.
Haerlem. Maakten wy, in No. 166 van dit ons Blad, van zeker Blusch-Poeder gewag, 't geen in Zweden zoude uitgevonden zyn; zonder echter, by mangel aan kundfchap deswegens, den aart van dit Poeder, of waar in het zelve eigentlyk beftaat, aan te wyzen: welligt hebben velen van onze lezeren, de zaak zelve als onmogelyk befchouwende, dit verhaal als een louter voorgeven aangemerkt van den enen of anderen Gelukzoeker; te meer, daar het zommigen nog in geheugen zal liggen, hoekwalyk ene proef in 't groot, over vele jaren, by Amfterdam, door zekeren vreemdeling genomen , die voorgaf een zoortgelyk middel te bezitten, uitviel (*)•— Dat ondertusfehen deze zaak zelve, bv de Natuur, en Scheikundigen niet voor
geCO Onder het afdrukken dezes, vinden wy, in een BuitenD d lands



( 21© )
geheel ongerymd gehouden word, is ons zedert gebleken, by het doorbladeren van dc Annalen de Chymie, Cahier van November dezes jaars, welken, zeden enigen tyd, icParys in 't licht komen, en waar aan men weet dat de beroemdfte Scheikundigen onzer ecuwe 'arbeiden.
In dit Stukje vinden wy, op bladz. 312. het volgende kort verflag ener
Ontbinding, van ene byzondere kragt ter Brand-blussching.
„Men houd, in dc Stad Tubtngen, altoos bakken vol water, waar in het Zout van Giauber en het gewone Keukenzout ontbonden is, ten einde bier mede brand te blusfchen. Dit zoute water heeft ecu aanmerkelyk voordeel boven het gewone water, vermits het zelve, zo dra het een brandend lighaam raakt, een korst van Zout daar op aanzet, die dc aanraking van dc lucht verhinderd: daar het gewone water fpoedig wegdampt of ontbonden word, op de tot kool verbrande zelfftandigheden, en dus als dan den brand niet 'fruit!
„Men is grootdecls aan den Hr. Gmelin dit. hulpmiddel tegen den brand verfchuldigd. Hy verkrygt dezen Pekel, door het Zout uit de Zoutbronnen van Sulz te laten fmeltem; welk Zout ten groten dele beftaat uit Magnefia-aarde, met Zeezout zuur cn Vitrioolzuur gefatureerd. Hy precipiteert bier uit de Magnefia - aarde door gewone Potascb, en verkrygt, langs dien weg, water beladen'met Zout uit potasch, door Zeezout - zuur en Vitriool-zuur geneutraiifcerd.
„Dit water ftaat in grote Kuipen van Dennenhout', welk hout, wel verre van te verrotten, van tyd tot tyd harder word."
Brief van den Heer Profesfor Damen a aan den Schryver van dit Blad.
Wel Eerwaardig en zeer Gtleerd Heer! Het fpyt my, dat eene loutere onvoorzigtigheid, van
:.ihü3 Nieuwspapier, het volgend Berigt uit Stockholm gedagtekend 1. November.
De Proef, door den Heer van Aken, te Drottlngholm, in 'tegenwoordigheid van 't Hof en de buitenlandfche Ministers, met. zyn compofitie ter fpoedige blusfehing van brand, genomen is gelukkig uitgevallen. Twee Huizen, die met Teer en Talk beftreken en met allerleibrandftoffen gevuld waren, wierden in ligte laaye vlam gezet. Ene kleine hoeveelheid flegts de'r gemelde compofitie, met water gemengd, was van zulk «e'kragt, dat de- vlam, binnen a minuten, gedoofd wierd."
myne zjdc,-aanleiding gegeven hebbe tot het uitftrboizci, dat Mr. Fries, in een Brief aan my , de eer der Uitvinding der nieuwe Electrifecr Machine en Gazometers van Teylcrs Fundatie zich zoude toeèigenen. Het is -waar, dat ik van gemeld en man een brief ontfangen heb, uit Zurich, maar zonder dagtekening. En om alle ver¬
keerde interpretatiën voor te komen , neem ik dc vryheid om , by dezen , aan Uw Eerw. die , bepaalde!} k, wenscht tc weten, wat van de zaak zy, een kort verflag van den- zeiven toe tc zenden.
De Brief voert- tot titel het volgende:
„Traduit Extrait d'unc lettrc écritc a Mr. Cüvallo fur„un changement, fait a 1'axe de la nouvelle machine élec„ trique, publice par Mr. van Marum, & fur un nou-
„ veau Gazomètrc,. cxecuté par F. G. Fries." Dit
Extrait beüaat byna den geheelen brief, en 't geen daar van aan my alleen is gericht, is een byvoegfel van eenige weinige regelen. De inhoud is overeenkomfiig met den titel en bevat dus: 1. Een voorflag tot eene zekere verandering aan het ifoleercnd gedeelte van den As der nieuwe Electrifeer-machine.. 2. De aftekening en.Befcforijving van het famenlfel en. gebruik der Gazometers, thans
by de Fundatie gebruikt ■ Dit alles behoort niet tot
ons tegenwoordig oogmerk.
De twee eenige pasfages, welke dan, volgens hot uitftrooyfel, der cere des Heeren van Marum te na zouden komen , zet ik hier, met des Brief-fchrijvers eigene woorden , ter neder :
„ Dans ma descriptioi: de la nouvelle machine éleftrique, ,,.que j'ai conftruite a Haarlem, mais que Mr. van Manrum \ publiée d'une maniere très-lwnnette, en n'at„ tribuant qu'a fa prêcieufe perfonne le peu de mérite qui „s'y trouve, vous avez obfervé &c."
En daar hy van de Gazometers begint te -fpreek-en :
„Un autrc produit de la fondation Teylerienne cft 1'ap„pareil, que j'ai exécuté pour la combustion des deux gaz „oxygène & hydrogène, combiné avec deux Gazomètres „conftruits d'une manière différente de celle dc Mr. La„voijier. Je prens la liberté de vous en communiquer „une petite csquisfe, en. attendant que Mesf. les Directeurs de la Fondation trouverout bon de Ie faire pubüér „ par Mr. van Marum d'une manière plus ample .& d'un „eclat digne du fond de 1'inftitution."
Uit deeze pasfages blykt, volkomen , dat Fries zich de eere der Uitvinding noch van het eene noch van hetandere Werktuig toeeigent; want in de eerfte pasfage, zo hy zich de Uitvinding der E. M. toeeigende, .zoude hy hebben moeten zeggen.- Dans - ma description de ma
nouvelle machine &c, daar hy enkel de la&.c. zegt
In de andere pasfage is 'er zelfs geen fchyn, dat hy zich als uitvinder der waarlyk vindingryke Gazometers zoude opdoen. Immers heeft de Hr. van M. zelve de El. M, genoemt, un produit de la Fondation Teylerienne.
Dan, dat Fries, in de eerfte, vry kwaadaartige, pasfage,'



t 2*1 5
• ee de Benhrtvin? der El. M. de fyn» noemt, is my door den ,
heid te zyn. Toen ik namentlyk eergisteren , van jfmnerdamt erugkomende, my by den Heer van M. bevond en hlTden Brief van Friet liet leezen, heeft zyn Ed Z doen zien het oorfpronglyk optel C^omllon of klad) dier Befchryving met zyne eigene hand gefchreeven, en o7 menigvuldige plaatfen, verandert en gecomgeert: hier Z daar heeft Fries met potlood eenige veranderingen byeefchieeven, welke alle daar heen loopen om aan den Fr nfèhen ftyl eenige meerdere rondheid en zuiverheid by Je Sn Dit dus° gecorrigeerde brouillon is, woordelyk gecodeerd, ter perlfe gegaan. U Wel Eerw ziet dus hoe valsch de asfertie van Fries zy, in zich de Beichryviiw als zyn werk toe te eigenen.
Eindelyk is het byvoegfel, aan my alleen gericht, het
volgende ^ k Uberté de vous communiquer eet extrait
d"une let're, que j'écrivts il y a peu de tems a montres | "cher Ami' Mr. Cavallo. Je ferois charmé fi vous y troufviez quelque chofe, qui'puisfe vous intéresfer tant fo.t
*peu. En vous asfurant de mes respefts. J ai 1 non-
neur d'être &c." , ,T, ,
, Zie daar Wel Eerw. Heer! de geheele zaak! TJ Wel Eerw zal my, daar ik niets meer wensch, dan dat het ontflaan misverftand worde weggenomen, zeer vcrphgten i met dezen Brief in de Letterbode te plaatzen; - Ik heb de eer te zyn &c.
U Wel Eerw. zeer Geleerden zeer i Tevdeti, Dienstw. Dienaar.
def^Dec. i79i. C. H.Damen.
NIEUW UITKOMENDE,BOE IC EN,
akademische en andere schriften.
Duitschland. Bijioria Dogmatis de redemtione inde ab Ec^leftJprZora^ «W- (Gefchiedenis
fn hetLceTftuk der Verzoening, van de vroegfte tyden der Skfaf^ t op dfc van Luther.) Een Akademisch Programma van den Hoogl? Zjeoler, ter uitnodiging tot het aanhoren van Ivne ntrerede, 3 8 blz. 4to. Göttingen by Dieterich i79iZX Aan den enen kant zyn foortgelyke navorfchingen, zo als men weet doordeels -lastig, enden geest met zeer opbeurende, waarom zv by de Godgeleerden meestal voorby gegaan worden. Tan de anlcre zyde leveren zy zeer gewigtige bedenkingen en gevoten op, die den geest der Godgeleerden mus hun verftand niet geheel verblind zy, tot verdraagzaamheid moeten aanfpo„ g0nZe ftelligc Godgeleerdheid verklaart de Verlosfing als een SaiïfaBioCilrW viLia fenfu maxime forenfi. Hier op valt dc vrage, hoe men tot. deze bepaling gekomen zy ? wyder of alleen deze verklaring van dc Verlosfing by de kerke in t S-anLn zo aangenomen werd? Dan, dit faunen de GefchiedeS n aneen beflisfen. In de eerfte 3oo jarer verklaarde men
de Verlosfing in den zin van ene Ojferhande. Chriftus (telde zich Gode ten offer voor, en daar mede was de Verlosfing volbragt. In den jaren 400 begon men reeds het daar henen tc wenden , dat Chriftus voor ons betaald had het gene wy fchuïdig waren: en Ambrofius fprak, fchoon in Rechtsgeleerde termen, over den dood van Chriftus, als een middel, waar door de menfehen van hunne fchuld ontheven wierden. Deze denkwyze ging ook tot de vyfde, zesde cn volgende, Eeuwen meer of min over; doch bleef dit nog het heerfchend en met diety. den meest ftrokend begrip, dat men Chriftus als een hostitt (flagtoffer) voorftelde, welk gevoelen ook Augustinus en Leo de Groote toegedaan waren. De redenen waarom men aan het denkbeeld ener Offerhande voornamelyk hangen bleef, en zich minder van dc voortreffelykheid derLeere van het Godlyk voorbeeld van Christus, in het verklaren der Verlosfing, bediende, doen zich als van zelve voor. 1.) Gebruikte men in de vroegfte tyden der Kerke meer het O. dan het N. Testament: daar door waren de eerfte Chriftenen tot het gelove in den Mesfias gebragt: het waren meestal Joden, die tot het Christendom overgingen ; en het waren Joden waar mede men meest over hoop lag. Door het gebruiken des O. Testaments bleven de Offerdenkbeelden meer levendig, daar deszelfs hoofdtheöne was, dat God door Offers moest bevredigd worden. 2.) ten anderen zag men de altaren van rondfomme door offerhanden blaken, waar aan de gantfche waereld, buiten het Christendom, toen nog gewoon was. 3.) By dit alles had men ene foort van Godsaienstigen of gewyden fpreektrant ingevoerd, die men de ; offerfpraak noemen kan, waar van ook fporen in het N. Test. Bevonden worden, die, gedeeltelyk uit het O. Test. af te leiden ook door de omftandigheden van tyd verklaarbaar worI den', daar men over godsdienstige of gewyde onderwerpen , wili de men voor 't algemeen verftaanbaar zyn, niet anders dan m de Ofiertaal fpreken kon, in zo verre zelfs, dat de fpreektrant in het Godsdienstige de eigenlyke taal van dien tyd even zo goed genoemd mogt worden, als zekere kunsttermen by ons in deze en gene Wetenfchappen. De latere Christen-leeraars hadden dit wel konncn vennyden; maar zy meenden dat alle deze van Offerhande afgeleide uitdrukkingen, afbceldzels, woordfpelingen , enz. tot de (Realiteit) of het wezenlyke der zaak zelve behoorden' Van hier was het, dat die gewyde fpraak, nu nog de offerfpraak, ftand hield, welke men meer of min wegens den ftyl derBybeltaal verfchonen kan; maar waarvoor menbetsrde min becldfprakige uitdrukkingen des Bybels had kunnen verkiezen, als die meer voor alle tyden in het algemeen gefchikt waren. Uit die verklaring der Verlosfing moest noodzakelyk volgen de vrage : waar van wy verlost waren ? Hier op verviel men tot het denkbeeld van den Satan, wien men zich als ccn perfoon verbeeldde, tn daar op de gehele Verlosfing zodanig afmaalde, j als ware die by God flegts veroorzaakt om des Satans wille, ten einde hem van zyn gewaand.recht (jus quaf.tum) op den ', menfehen te ontzetten. De dwalingen des menfchelyken vcr' ftands, door de afbeelding van deze vcrklarmgswyzc veroor1 zaaktzyn erbarmclyk, en men kan niet dan met wederzin en 1 leedwe'zen daar op te rug zien. De Satan moest gevangenwori ! den, en God daar op afgaan om hem op enc eerlyke wyze te - j bcdrien-en. De vergelykingen van Gregorlus dc Narianzener en • van Gre'gorius den Grooten, zyn onbefchryfiyk tegenftrydig. 1 De oorzaken deïerafdvvalingen liggen in een valfche ofveikeer-



e si* i
de uitlegging;, en worden naar eisch aangewezen. — Wyriers was de noodzakelykheid der Verlosfing, langs dien weg, waar op dezelve volbragt wierd, geen Leerftuk der aloude kerk; maar men beweerde eensdeels dat dezelve langs vele andere mogelyke wegen hadde kunnen gefchieden; anderdeels, dat alleen Gods wil, om het menschdom te verlosfen, genoegzaam toereikend was. Uit de noodzakelykheid der Verlosfing door enen Godmensen trok men gedeeltelyk dit aan het menfchelyk verftand eigenaartig befluit: is zulks dus gefchied, dan moest het ook noodzakclyk zo gefchieden, en nog meer volgens de plaats, Psalm 48 vs. 8, naar de Alexandrynfche Overzetting, en die der Vulgata. Duizend jaren waren 'er reeds verlopen , en vele millioenen Christenen zalig geworden, toen Anfelmus, in den jare Elfhonderd, met ene nieuwe verklaring van de Verlosfing ter bane kwam i Christus had Gode moeten genoeg doen, zou de Godlyke Gerechtigheid gehandhaafd worden: God kon zich op gene andere wyze met den menfehen verzoenen; een Godmensch, en geen geringer perfonaadje, moest het wezen, zou zyn Gerechtigheid voldaan worden. Hier by ftcldc hy de betrekking tusfehen God en den mensch voor, fenfu forenft (gerechtelyk) als een fchuldeisfcher met zynen fchuldcnaar. Op ien menfehen lag de fchuld, en God moest ten volle betaald worden. Dit nu kon volftrekt niet anders dan door een Godmensch gefchieden: hier by wederfprak hy ook de oude verklaring der redemtloex justa d'iaboli poteftate. (Verlosfing uit de gerechtigde magt des duivels) Deze nieuwe leere van Anfelmus maakte niet veel opgang, nadien Bernardus, een groot fchreeuwer, de oude verklaring uit al zyn kragt verdedigde, welke Pieter van Lombardye ook nog aanhing: alleen die genen , welke aan fyner betoogtrant gewoon waren, kozen de party van Anfelmus, cn Thomas van Aqu'mo voegde 'er nog by, dat Chriftus nog veel meer betaald had dan nodig was. (Satisfaclia fuperabundans.)
Een later tydgenoot, die veel achting verdient, Johannes Duns, was daar en tegen over de leere van Thomas gansch niet voldaan, cn vond, daar hy het ftelzel des anderen insgelyks zifte, de Satisfactio fuperabundans van Thomas even min aanneemlyk, als AtSatisfaStionis necesfitas van Anfelmus, maarhy oordeelde het veel beter te zyn, dat men het gewigt der Verlosfing op die waarde ftclde, welke God uit vrye verkiezing daar aan gehegt had.
De hier toe betreklyke plaats uit Johannes Duns is hier in 't brede uitgetrokken, overmits men 'er thans weinig kennis aan fchynt te hebben. Van toen af inmiddels begon de twist tusfehen de Thomisten en Scotisten: of, namelyk de SatisfaSiio (voldoening) uit haren eigen inwendigen aart en vermogen, of volgens de by God vrywillig daar aan gehegte waarde, genoegdoende ware? Deze twist hield, van den jare 13 honderd ftand tot den tyd van Luther: die intusfehen dit verfchilpunt van veel minder aanbelang rekende dar. deze beide partyen : hy moet by derzelver onderzoek zich daar aan geërgerd, en hier over zich uitgelaten hebben; fchoon men deswegens niets vind. Zelfs de Schryvers der Reformatie houden het met geen van beiden: althans in die Schriften, welke by ons ten Lande als gewettigd zyn aangenomen, vind men. niets meer dan ene algemene verklaring. Conf. Aug. Art. W. de Juflif Naderhand hebben onze Godgeleerden, toen zy de Schoolfche Termen weder in onze Godgeleerdheid gingen mengen, het Leerftuk van de SatisfaBio
volftrekt naar liet gevoelen van Jnfelmas bepaald ; het weUt een bewys tc meer opleverd, dat zy den zin cn mening van Luther niet begrepen, als die zich hoogst waarfchynlyk voor Johannes Duns zoude verklaard hebben, ingcvallc hy hierover had moeten vonnisten.
Dezen zyn, na genoeg, de Hoofdpunten, waar op de Scliry* ver, in dit ftukje, ftil ftaat: dat hy meer uitvoerig over elk dier punten handeld, kan uit de rykheid van ftoffe ligt worden op* gemaakt. Gott. Gel. Anz.
Ueber Deutschland, Kaifertodesfall, Trauer, Reichsvicarien\TVahltag, IVahlcapitulation, Wahl, Krönung, Gerechtfam* des deutfehen Kaifers. Kempt und Leipz. 1791. 8vo. 240 f. Een gefchrift, ftrekkende, om al wat het Duitfche ryk betreft» by de verkiezing van enen nieuwen Keizer, te leren kennen, het geen anders by verfchillende Schryvers hier en daar ver» fpreid is. Nu en dan, echter, zyn 'er enige misflagen ingeflopen. G. G. A.
Europaïfche Fauna, oder Naturgefchichte der Europaifchen Thiere, in angtnehmen Gefchichten und Erz'dhlungtn fur aller~ ley Lefer, vorzuglich fur die Tugend, von J. A. E. Göze. Leipz. 1791. 8vo. Ir. th. 486 f. Dit werk beveelt zich, door zynen onderhoudenden,nuttigen en gewigtigén voordragt, gelyk mede door vele nieuwe aanmerkingen, betreffende de natuurlyks Hiftorie. G. G. A.
Neues Kïrchengtfangbuch, herausgegeben von das Minifteriutm in Thorn. 1791. 8vo. Ene zeer volkomene verzameling van Liederen en Gezangen, uit Zollikofer, en anderen, overgenomen, en met enige nieuwe, zeer wel uitgevoerde en Stichte-» lyke Gezangen vermeerderd. G. G. A.
Novum Teflamentum grace perpetua annotatione Illuflratumt a J.B. Koppe. vol. VI. curavit J.C.Tychfen. Goett. 1791. gr» 8.vo. 144, 166, 136 f. Een aangenaam gefchenk voor de uitlegkunde des N. T. na den dood des Schryvers uitgegeven; behelzende dit 6de deel de Brieven van Paulus aan de Galaten, Ephefen en Thesfalikers. De uitgever heeft wyders bericht», dit werk, met den Heer Pott tc Helmfladt, ten einde te zullen brengen. G.G.A.
Ferfuch uber die urfprungliche grundlagen des menschlichtn Dtnkens, und derdavon abhdngigen Schranken unfererErkenntnlfs , von F. G. Bom. Leipz. 1791. 8vo. 672 f. Ene nieuwe proeve, om het ftelzel van Kant diddlyk en aanneenilyk temaken, in welke de kundige Schryver zeer gelukkig geflaagd is, wederleggende, hier en daar, de voornaamfte tegenwerpingen, tegen het zelve ingebragt. G. G. A.
CoufpeSlus Reipublicae lïterarïae, five via ad Di/loriam litterariam aperta a Ghr. ^iug. Heumauno, nunc recognita a J, N. Eyring. Hanov. 1791. Svo. 504 p. Pars prior. Deze nieuwe uitgave, geheel omgearbeid, is gefchikt naar den tegenwoordigen ftaat der Letterkunde, en verkrygt daar door ene groter waarde. G. G. A:
Van Demina's Prusfe litteraire fous Frederic II. is thans het lilde en laatfte Deel verfchenen, te Berlyn by Rottmann, gr. 8vo. 527 p. met een Supplement van 162 p., welke de plaats van het aangekondigd 4de deel vervult.. Het behelst, in eene, over het geheel naauwkeurige, opgave, de namen der Schryvers van lett. M—Z. waar van Zöllner dc laatfte is. G. G. A.
Canzler's Abrisz der Erdkunde nach ihrem ganzen Umfang. Ilfte th. Goett, 1791. f. 721—1020. Dit deel, of liever, dit
Iaat-



C 213 )
harte Juk van het eerfte deel, behelst Denemarken f Zweden, de Fsreen'rgde Nederlanden en Groot-Britannien, en beveelt zich door zynen leerryken inhoud. O'. G.
Annalen der jaden in den Preusjifchèn Staaten. Bcrl. 1791. Svo.- r. Alph. Enc verzameling van berigten, betreffende dc Joden in Brandenburg, waar by alles , wat hunne Natie, Handel en Zeden aangaat, zeer naauwkeurig is opgegeven , cn waar uit dc ftaatkundigc gronden voor cn tegen het toelaten derzelven best kunnen beoordeeld worden. De Schryver, is voornemens dit werk tc vervolgen, en tot de Joden door gehcelPruisfen betreklyk te maken. G.G.A.
Geheime Gefchichte des Philofopken Peregrinus Proteus, von C. M. TFieland. Leipz. 1791. 2 th. Dc naam van den beroemden Schryver bcwyst genoeg, wat wy te verwachten hebben in ene Gefchiedenis van de dwaasheden endwalingen onzer tegenwoordige eeuw, welke kunstig in een Grieksch gewaad gekleed is. K. G.
Richard Löwenherz. Eïn Gedicht in fleben buchern. Berlyn 1701. 358 f. Ene fchets van het oude Ridderwezen, welke, over het geheel genomen , vry goed, althans wat het dichterlyke betreft, is uitgevoerd. De charaktets alleen zyn te onbepaald, tc algemeen, en niet genoeg zamenhangende. K. G. 4.
Schubarts leben und gefwnitngen, von ihm felbst im kerker aufgefetzt. Stuttgard 1791. L th. 8vo. 292 f. met het Portrait aan den Schryver en 2 kop. pl. Een merkwaardig boek, behelzende de Gefchiedenis van een vurig Jongeling, by gebrek aan Godsdienstige beginzelen, tot allerleyc wandaden vervoerd, doch eindelyk, in de Gevangenis, oprechtlyk bekeerd. Alleen is te bejammeren de overhelling tot dweepachtige gevoelens; dan daar dezelven aan een man, 'als Schubart, overeenkomstig zyn charakter, zo natuurlyk eigen zyn, kan dit boek zo veel te ernftigcr ter waarfchuwing dienen. K. G. A.
Bliomberis. Kin Rittergedicht in zwolf Gezangen , von Alxinver. Leipz. 1791. Een voortreffelyk Gedicht, waar in dc Dichter, echter, hier en daar, wat te veel vryheid genomen , en daar door zommige plaatfen duister gemaakt heeft. K. G.A.
Der Genius. Aus dem papieren des Marquis C* von G* von Grosfe. Halle 1791. I. th. 311 f. Ene nieuwe betoverde waereld , welke den Lezer in verwondering wegvoert, zonder dat hy de verfchynzelen naar behoren weet te verklaren. Het volgend deel, derhalve , zal eerst gefchikt zyn, om aan dit allegorisch Stuk enen goeden zin te geven. K. G. A.
Fom Erfinden und Bilden, von dem Freyhern von Dalberg. Frankf. a M. 1791. 8vo. 78 f" Vol van gewigtige aanmerkingen ; doch overal even duidelyk voorgcfteld. G. G. A.
Gefchichte des neuen Planeten Uranus, herausgegeben von
y. F. l'Furm. Gotha 1791. 8vo. 88 f. mit 96 f. der erkldrung der tafeln. Ene nader bekendmaking van het geen de beroemde de la Lande, in het ifte deel der laatfte uitgave zyner AJlrono?nie, wegens deze Planeet heeft aangemerkt, en aan den Heer Wurm overgezonden. G. G. A.
Das gelehrte England, oder Lexicon derjetztlebenden Schriftbeller in Grofsbritannien und Nord-Amerika, nebst einem varzeichnifs ihrer Schriften, von jahr 1770 bis 1790. von J. D. Reufs. Berl. 1791. gr. Svo. f. 459. Ene nauwkeurige opgave, dienstig voor aüe liefhebbers der Letterkunde, ter wier behoeve
ook nog de pryzen der Boeken gevoegd zyn; belovende voorts de Schryver, van tyd tot tyd, de Supplementen daar toe ta zullen uitgeven. G.G.A.
Ostfrlefifche Gefchichte, von T. D. Wiarda. Aurich 1791. Ir. b. 1 Alp. 17 f. Enc zeer aanmerkelyke Gefchiedenis, welke door den kundigen Schryver meesterlyk behandeld, en van alle de verdichtfèleh gezuiverd is, waar onder zy tot nog toe bedolven lag, en dus de aandacht van elk Liefhebber der Gefchiedkunde overwaardig. G. G. A.
Wie der Gefechtfirieb der Menfehen en ordnung zu brïngen, von B. C. Faust , mit einer Forrede von J. H. Campe. Bfaünschw. 1791. 8vo. 226 f. Dit Boek behelst vele goede aanmerkingen; maar, of de opgegevene middelen uitvoerlyk en in alle opzigtcu aanpryzenswaardig zyn,lydt veel twyffel. G.G.A,
Nederlanden. Drieder lei Werkingen. Ene Gefchiedenis uit de Planeten waefeld. ene Fertaling uit het Hoogduitsch^ Ifte Deel. Te Rotterdam by y. Bronckhorst 1791. met dc Inleiding 213 bladz.
Een ftaatkundigc Roman, waar van dc Hoofdperfonaadien iat een andere Planeet geplaatst worden, mogelyk, om daar door
de aandagt en toepasfing van de Onze af te wenden. De
fchry ver vertoond een ouden Vorst, wiens zorgen zich voornamelyk bepalen, om door wyze inrichtingen het geluk zyner Onderdanen te bevorderen : in dit gewigtig werk word hy geholpen door enen, alvorens met veel oplettenheid beproefden , Staatsdienaar ; doch van wiens hulp hy eerlang plotsling beroofd word, door deszelfs ontydigen dood, veroorzaakt door de ongebondenheid en ontrouw zyner Gemalinne, door hem, op het onverwagst, ontdekt. Met dit eerbiedwaardig paar contrasten» zeer fterk, de Charakters en Levenswyzc van den Erfprins, ea deszelfs boezemvriend, den Zoon van den door eerlykenStaatsdienaar , die den Prins behulpzaam is in zyne Liefdehandelingen, met ene doortrapte ftaatzuchtige Hofdame, die voorneemt, den op haar fmoorlyk verliefden Prins aan zich zo fterk tc verbinden, dat zy zich , in zyne toekomstige Regering, va» haren Teclvermogenden invloed op denzelven konde verzekeren. Ter bevordering van welk oogmerk dan door haar, met'sPrinfen boezemvriend, gerugfteund door enige anderen, niet minder fnood en verachtelyk dan zy,de een en andere Cabaal gemaakt word, om zich, by het overlyden van den ouden Vorst, van den Ryks-erfgenaam zodanig meester te maken, dat alles door hunne handen zou moeten gaan.—— In hoe verre hun dit Plan zal gelukken, zal uit het vervolg van dit werk moeten blyken, waar in wy de Regering van den jongen Vorst (zyn Vader nu reeds overleden zynde) verwagten gefchetst te zullen zien. Of wy daar in meer duisterheid, opheldering en licht, welke hier dc Drieërleye Werkingen zyn , zullen vinden, dan in dit Deel, moet de tyd leren.—De behandeling van den fchry ver is, over het algemeen, niet onbevallig, waar toe de afwisfeling der contrasterende Charakters het hare toebrengt; doch zy zoude zeker meerder goedkeuringe verdienen, indien de toneelen der minnehandelingen niet zo wellustig waren gefchilderd, 't geen zeker, voor den jeugdigen Lezer, niet dan gevaarlyk zyn kan. Staatkundige bedoelingen cn Hooffche ftreken worden hier in ene zeer natuurlyke gedaante vertoond.
Zedeboekje voor Christelyke Dienstboden, Te Leeuwaarden, ter Drukkerye van y. Seydel 1750, • Dd 3 / Pit



C )
Dit werkje, hoe klein ook, bevat zeer vele gewigtige voortellingen, die den Christelyken'Dienstboden , genoegzaam in alle voorvallen, in hunnen dienstbaren ftaat voorkomende,' ter bemoediging, beftiering, vermaning en•waarfchouwing kunnen ft rekken, en hen hunnen pligt, als menfehen cn Christenen , en de wyze om denzeiven te kunnen vervullen, op ene eenvoudige en klare wyze, onder het oog brengen en op het harte leggen. Ook worden hier de pligten der Huisheren, niet alleen regtftreeks, in ene daar toe gefchikte aanfpraak, aan 't hoofd van dit werkjen geplaatet, maar ook 'van ter zyden, het gehele Boekjen door, zo voorgedragen, dat aan beiden, Huisheren en Dienstboden, de lezing van dit zo welmenend werkjen niet te fterk mag worden aanbevolen. Uit het zeer kort voorberigt blykt, dat dit Gefchrift ene vrye navolging en uitbreiding .is van een Hoogduitsch Werkjen enes voornamen Godgeleerden.
.Beoordelingen van nederlandsche Boeken m buitenlandsche Journalen.
Verhandeling van Petrus Camper, over liet natuurlyk verjchil der wezenstrekken enz. uitgegeven door deszelfs Zoon AdriaanGillis Camper, 4eo. pp. 108. Utrecht 1791 -
De overleden Hoogl. Camper ftond bekend voor een man van een uitgebreid verftand cn juist oordeel; die, ryk in denkbeelden , en onvermoeid was in het nafporen der waarheid, door herhaalde proefnemingen, eer hy de dingen als zeker aannam. Ook legde hy zig meermalen toe, om zyne Berocps-kundighef en, als Anatomicus, ten nutte van het dagelyks leve'fi aan te wenden. Zyne Verhandelingen over de fchadclyjce gevolgen van de vrouwelyke harnasfen, Keurslyven geheten, en over het maakzel van den Schoen, leverd een blyk op van het ene , en het voorhanden zynde Stukje van de andere, dezer gezegden : cn wy verlangen naar een goede en naauwkeurige Vertaling van dit werkje. Dan, terwyl-wy alle regt doen aan esz.lfs verdiensten , kunnen wy niet voorby aan te merken, d.it 'er hier en daar ene nodeloze vertoning van Geleerdheid in doorftraalt: èn dat de Hoogl. zich, langer dan noodzakelyk zal geoordeeld worden, opgehouden heeft met het wederleggen der gevoelens van de oude Phifiologici cn Natuurkenners, welken beweerden, dat de verfchillende gedaanten der Hoofden en wezenstrekken, aan konstbewerkingen, daar toe aangewend, waren toetefchryven ; en om te tonen dat de denkbeelden aangaande het beftaan van Achtphali, of luiden zonder hoofd, nevens dat van anderen , wier oren groot genoeg waren om 'er het gehele lyf in te bergen,loutere verdigtzels of buitenfporige vergrotingen zyn. Ook zyn de aanhalingen by verfcheidene figuren, zeer onnauwkeurig , zonder dat 'er, op den lyst der Drukfeilen , enig gewag gemaakt word van dit belemmerend gebrek. Month. Rev.
3LAND- en ZEE-KAARTEN.
londen.
'■Grace, jSrchipelago and Part offinadoli,, 'by L. S..
de la Rochette 1790. Londen ,published forVl. Faden. Geogr. of the King 1791. Atlas f'orm.
Met veel genoegen maken wy bekend de uitgave van ene zeer belangryke Kaart, zo wel voor de beoeffenaars der Geographie en Natuurkunde, als voor de lidhebbers der • Gefchiedenisfen en Oudheden. Dezelve is voornamelyk ingericht naar de Kaart van Griekenland, door den Hrn. d'ylnviile, doch welke zy door -de daar in gemaakte veranderingen en verbeteringen verre overtreft.
De Hr. J. Hawkins, van Cornwall, een man, beiden als Mineralogist en Kunstkenner om 't zeerst beroemd, doch. die zynen naam, fchoon hy zelf om die reden meer verdient bekend te wezen, uit befchcidenheid verzwegen had, deed, voor enige Jaren, ene reize van Konftantinopolen door een groot deel van Griekenland. Vooraf trof hy in P~enetien een oud handfchrift aan; zynde een Kaart van Griekenland, door zekeren Eli as Velmer, een Duitfchen Ingenieur-Officier van Botlmersdorf, vervaardigd ; deze wist hy in handen te krygen, nam ze nevens andere Kaarten mede, en verbeterd^ nu, volgens eigen waarneming, al wat hy aan eenig oord of plaats anders bevond 1 des zich hier mcrkelyke verfchillen tusfehen deze en de Kaart van dAnville voordoen.
Morea is geheel nieuw, zo als ook een gedeelte van Attica en Beötica. De Golf van Corinthen heeft hare afzonderlyke Rheê ; zy ftrekt zich mper vlak oost- en westvvaard uit, en komt hier in over een met de Kaart, waar op in de Reize van den jongen Anachaxfis(^oy^<j du jeune ylnacharfis') gewezen word. Het Eiland Hy1 dra, thans wegens zyne uitftekende Zeelieden zeer bejkend, is veel groter dan by d'Anville. De Rivier Gafit! ni QdePeneus der ouden) loopt zuidelyk en nietnoordelyk by den uithoek Chiarenze in Zee. De ftrekking en hoogte der Bergen inzonderheid zyn door den Heer Hawkins veel beter en naauwkeuriger aangewezen, en daar by met een menigte van nieuwe namen verbeterd.
Insgelyks zyn aan de Kust van Attica grote veranderingen en byvoegzels te zien, byzonder ten oosten van Kaap Sunium, nu Colonne. De gantfche ftreek rondsom Athenen heeft, door den beroemden Schrvver over de Oudheden van Athenen, den Hr. Stuart, aanmerkelyk veel gewonnen, zo als ook die by de engte van Thèrmopyle en het beroemde Tempé, Hymetlius, Laurium, Parnethe, nu Nozea: de vlakten van Marathon en Eleufis zyn zeer naauwkeurig aangeduid. Het binnenlandfche yedcclte van Beotien en Altita is door de onwaardeerbare vlyt des Hrn. Hawkins zodanig verbeterd, dat wy daar door nu een echte Afbeelding van -deze klasfieie oorden in handen hebben. Ene gehele rey van Bergen, die van Livadostria fchuins naar Negroponte lopen, fchcid Atttca van het overig Land af. De Helicon en Parnat zyn nu dtüdelyk te zien j maar ene der aanmerkelykfte verbeteringen is de ware gedaame der Zeen of Meiren 7bpolias, Thigros, oudtyds Copais en Hyla, nevens an-
de*



C 315 )
dere delen der moerasfige ftreken van Beomn, welke door de Reizigers zeer zêlden bezogt worden. Ook de Golf vmArt* (Sinus Ambracius) veranderd en m %gropZe1mr\ men nu een .hoog en kegelvorm* Gta*
bXd^&lS^n den Levant* de Geographi fch Aibeeding van Macedoniën minst regt getroffen De Sdaan e en trekking der Bergen zyn hier nu geheel SS'Uw en de Golf Contesfa, ontdekt ziel een nieuw Meir: ook is de Caap Trapani veeLu.tSrekter De gantfche zuidkust van Samos is geheel geitremei.. w o Aliell vol..
ÏSSiSfSlJSr^K Graaf Choifiül Gouffier af"cteke d. M is hier weder memv, het vertoond fleS'en' Group van hoge Bergen, die-by den Taurus eS''cï,enf eensklaps afbrekende, in Zee lopen : daar beneven 'zyn'de namen der uithoeken of Cabds en d,kwvls ook die der Steden zeer. verfchillende. Die dei toradh^n Cycladifche
zulke verbasterde uitgangen, als wel eer ondevjë Vene tiaanfche en Genuecfche Koopheden; maar zyn gefchre ven zo als dc Grieken dezelven hedendaagsch nog uitbreken Vele hebben zelf, geheel andere namen: zoha- i &«, Stanko,Negroponte, T.itttni Cos, Egripe en Carpatho; waarom het ook o^eT'^lgtmeeropmcrklykis.dat vele der hedendaagfche nainen zeer weinig met die, welke voor 2000 Jaren reeds in gebruik waren, verfchillen.
" De^ Phfatdi uk dezer zo nuttige Kaart is by uitftek feboon-, en de Vignetten naar den eerften.fmaak. (Ann. der Geogr. md SMtitst- Wlisfcnfö
TEKENINGEN en PRENTEN,
bericht..
De'Hc-r Brandes, Hof-Raad van zyns Sf¥eh«^ajemt/SannoZ', heeft zich, gedurende enen 'angen reeks van kVen^eliggehouden met her verzamelen van een Kabinet van Preiiten, dat mogelyk in aantal en fchoonheid ^ proefdrukken voor geen wykt, dan voor dat des Konings van F?ankryk. Tot hier toe heef. hy het bod van de hand gewezen , dat men hem gedaan heeft, zo van wegen enileï-kroónde hooiden , als van verfcheiden particulieren, Lar^ zints enige (aren ongemak aan zyne ogen gekregen hebbende, heeft hy thans befloten zich van zyn Kabinet te ontflaan, op redelv'ke Voorwaarden.-
Het Kabinet, dat aan 't publiek te koop word aangeboden bevat, vooreerst ene Verzameling van omtrent 27000 Platen, naar de Schilderyen, Schetfen en Vindingen van de grootfte Meesters in allerleye foort, van den aanvang
Ier Graveerkunst af, tot op'onze dagen toe , zo van de Italiaanfche School, als van de Vlaamfchc, Franfche, Dim.che en Engelfche Scholen. Dc gefchreven Catalogus dé* ser Verzameling beftaat uit 4 grote Delen in folio. Men vind ieder Stuk naauwkeurig. befchreven, met de maate der Plaat,,waar by zich nog enige aanmerkingen op de Plaat zelve bevinden.
Men heeft de Prenten gerangfehikt naar dezen Catalogus, in Portefeuilles, voor 't grootfte gedeeltegelymd op groot Hollandsch papier.
Deze Verzameling moet den Liefhebberen inzon 'Ctheid voldoen ten opzichte van de bewaring en fchooi haid der proefdrukken. Men vind 'er een groot aantal der, ze^dzaamdfte.en byna eenige (.uniques) Stukken, cn alle de certte proeven van 't Werk van Marcus Anionius , van Augustyn van Venetien, van Albert Durer, en van .mindere Meesters: als Lucas van Leiden, Goïtz, Bol/ar, Rolswert, Pontius, Rembrand, Cal lot, Etienne de iaBella, Mellan , Nanteuil, Edelmck , de Andrans y B.erghem, Balechou , le Bas, Hoogarth, Mac-Ardell, Earlóm, Woollet &c. &c.
Dc Verzameling der Engelfche Prenten, welker Stukken in de zwarte kunst byna alle eerfte Proefdrukken zyn, is mede enig in haar foort. Men zou kwalyk-in een enkel bericht op kunnen geven, of het getal der Stukken, of de byzondere Stukken. Het Werk van Raphaél behelst meer dan 1000 Platen, dat van Albert Durer 55° > dat van Lucas van Leyden 224, van Annibal Carrache 2i6 van Guide 190, van Tittaan 226,van Goltz 474» ^Rubens 135°. van van Dyk 416, van Teniet:- 4to, van Rembrand 882, van Bergen 226, van Callot 180, van 'Charles de Brun 300, van Pousfin 236, van Ver-. net 212, van Angelica- Kauffman, 204, het Werk van den Ridder Reynolds beftaat uit 280 Stukken .&c.
Het tweede gedeelte van 't Prent Kabinet van den.IIr. Brandes behelst cne*: Verzameling van Portraiten van Geleerde Mannen, beroemd door hunne ■■ Letterkunde boven anderen. Men vind daar alle de Mecsterftukken derGravcerkunde, ftukken van de grootfte zeldzaamheid. De Portraitten maken een getal uit van 15000, en dit gedeelte van 't Kabinet is niet minder enig dan het eerfte. De gefchreven Catalogus van deze Verzameling maakt een zeer dik Deel uit in Folio. Het grootfte gedeelte der Verzameling van dc Portraiten is gelymd op Olyphants-papier, en o-ebonden in roodleer, zwaar verguld. ; De Liefhebbers, welke meer byzonderheden zullen beo-eren te weteiv van dit voortrcffclyke Prelr-K'abinet, Waar van het geheel uitmaakt 42000 Platen, kunnen zich vervoegen by de Heren Heyne en Blumenbach, Hoi-Raden zyner Britfche Majesteit, en Hoogleerarcn aan de Univerfiteit te Göttingen , welke hun den Catalogus zullen mededelen , of in ons Vaderland by den Hr. Gysb. W'jljf, Do&or in de Geneeskunde tc Utrecht.
?ry s



r y s der granen.
ROGGE. Het Last. TARW. Het Last. Ggld. _ , Ggld. Pruisfifche . . 903106
Poolfe bonte en witte 1553175 Koningsberger . . 88 a 104
Dito rode . . 1503170 Pommer, Colb. enStett.
Warder, Heugfeen EIb. 1503170 garst,haver,B0£KW. Koningsberger . . 145 3160 Vriefche Winter . 70 aio Vriefche . , 1303155 Zeeuwfche Overm. . 86398 Bovenlandfche . 1453152 Brouwhaver . . 68 a 80 Voorlandfe rode . 120.1150 Boekw.Amesf.enGooil. L.20 3 23 Zeelandfche . . 155 a 172 | Dito Brab. en Vlaamf. I,
oly, traan en baarden.
Koolzaad, Zeeuwsch en Raapoly, d'Aam ƒ3613363
Overm.'tLast £<33a36 dito Lyn . . . /34|a34|
Slag Lynz. de Ton dito Hennip . . f 45^451
van 5 fch. . . ƒ 6 a 7f Walvisch Traan,'tquart.
Hennipzaat . . J 6 a i\ van 12 Stek. . ƒ78
Dito rode . . ƒ 56357
wissel-cours.
Madrid op Ufo van 1 Londen, zigt g 37,10,8
2 maand. \ 95I dito op 2 m. . 0 37,8,7
™boa \ 94Ï Hamb.zigt . ft. 34}|
Cadlx • • . % 94| dito 2 m. .ft. 34lg
Scyilien . . ft 94| Altona,zigt ft. 34f|
Lisfabon . . $ 5I dito 2 m. . ft. 34|
Venetien . § 92| Breslau,6 w. dat. ft. 44I
Genua . . d \ Wenen, 6w. dat.ft. 34§
Livorno . .ft. 92| Antwerpen pCt. 3|verl.
Parys, 2 m. . . fl.35f.336. Gent . . pCt. 3§verl.
dito zigt . . ft,36a36§ Brusfel . pCt. 3! vcrl.
Bourdcaux, 2 m. . «. 36| Zeeland . pCt. 2 J verl.
dito, 1 m. . . \ 36| Rotterdam pCt. \
specie-cours.
«aren Goud, per Casfa ƒ 355. . . pCt. 6£a 7
dito, per banco .... pCt. NieuweDuk.perif.uk ƒ 5, 7 Nieuwe Louis d'or n,a,irf Oude dito . . ƒ5,6 Zonne Piftol. . ƒ11,3 Franfche Piftol. . .ƒ9,5 Croix de Malta ƒ15,3
Pruisfif. dito . . ƒ 9, 5 Carolin. . . ƒ 11, 8
Lunenb. dito . . ƒ 9, 5 Fyn Zilver, p. m. ƒ25, 8
Spaanfe dito . . ƒ 9, 4 dito Grof . . ƒ25, 5
Guinies_ . . .ƒ11,16 Agio van de Bank r§ pCt.
Souvereine . . ƒ15314 |
Amsterdam, den 26 Dcccm':. 1791.
GEBOORTE-, TROUW- en STERFLYSTEN.
Het getal der Dooden , gedurende de laastvcrlopene ' Week, is geweest: tc Sim fier dam 130: cn te Haarlem 23, onder welken laatften 9 beneden de 12 Jaren.
WEERKUNDIGE WAARNEMINGEN en BERIGTEN.
Haerlem, den 19 Decemb. Van Lisfabon heeft men, dat aldaar, op Zondag den 27 November ene zo hevwe Aardfchudding was voorgevallen; als zedert den jare 175c met gevoeld was, de ontfteltenis was hier door algemeen en de meeste Edellieden waren uit de Stad gevlu°-f Men was 'er echter met den enkelen fchnkvry gekomen; zynde gene fchade hier door veroorzaakt. Men had te °elyk ene aanmerkelyke beweging in het water op den Taai? befpeurd. 6
Uittrckzel der Dagelykfche Waarnemingen van 1 r tot 17 Dcc. 1791. te Hamburg.
fHoogfte ftand 27, 4. den i3den. Barom. < Laagfte . . 28, 6. den i7den.
L Gemiddelde der gehele Week 2 7,1 o 1.
Therm. fHoogfteftand 1°. 'sMidd. vanden2?en 28ftcn. Reaumur.< Laagfte 40 onder o. 's Morg. van den 12den. L Gemiddelde der geheleWeeko,4 grad. Heerfchende wind W.
Dagelyksche Waarnemingen, buiten Haarlem.
ibaro- j thermo- i streek
me- f meter. der ia/chtsge-
ter. I Noord| Zuid. wind. steldheid.
po. i 32I 3~il n. n. o.
21. {30. 1 : 32 32 o. n. o. bewolkt, 's Avonds _ f 3°- 1 26| 24 helder.
f a9-ïlf 271 26 n. t. O. | ' '
22. ^29.10! 3i| 42 o. bewolkt, 'S Avonds L29- 9§ 27j 26 z. t. o. onitr-helder.
2TT20' ?! Vk f 3ki ~Z7Z7W: 7^"vr"oeltodëw.
23'129- if 36 36* metfn. verder betr.
(.28.114 | 40 w_ tusfehen beide reg.*
f29- 1 38§ 39 w. 24.I29. i| 3gi 39 W- t-W- hagel en fneeuwlf 9- 5è 35j 34 1 w. n. w. j buyen ' windrig.
f 29- 6l 34§ 34 ~z~.' w. ' —
25- ) 29- 5§ 35§ 3Ö z. betrokk. ttisfchenb.
(.29. 3 39 39 z. t. w. lileewcl1 reSen-
. fa9\Ü*1 37 37 w.z.w. 'sMorg. reg.Voorra.
20. < 29. 3 4o2 42 W. n. w. buyig, verder bew.
L29- 6§ 37 38 | n. vv. 's Av. Noord.Ligt.
„, f*9- !r 5Jt I 35 [W.Z.W. 's Morg. helder,
27.; 29. 6j 36§ 38 j z. t. o. verd. betr. 's Av.
(_29- 1 42 I 42 J z, t. w, regenagt. en wind,
* 's Nagts ftormagtig.



ZEVENDE DEELS, EERSTE REGISTER.
BERIGTEN en BYZONDERHEDEN.
P~an July — December ï?9r> De Letters a en b. duiden de eerfte en twede Kolom aan.
j
A.
Aardbeving op het Eiland Jerfey. - blz. 144' \
_____ (hevige en aanhoudende) in Zuid-Schotland. 159- o
, (nieuwe fterke) in Kalabrien. - - 184. b
„ -— vry fterke te Lisfabon. - - u
Aberdaan (voordelige vangst van) door de Nederl. Visfers. 71. b ABRESCH (P.) word ReitorMagn. der Groningfche Akadem. Ib6. a VEN EAE(Dr.)word lid van het Bataafsch Genootfchap. - 85- t> AITKIN (Dr.) brengt zig zeiven om 't leven. - - a Akademie (de Koningl.) der Heelkunde, te Parys , geeft nieuwe Prys_-
_ Vrage.n (vóórdelige ftaat der) te Bonn. 34- b. kundige Mannen by ■ dezelve. - - - - " ~
_ (verbeteringen aan de) te Piladelphia. - - 41- a
. (Koningl,) der Byfchriften en fraaye Letteren, te Stockholm ,
houd hare openb. Zitting , nieuwe Prysvoorft. by haar opgeg. 57- a
, der Wetenf. te Turin, geeft een nieuw Prysvoorftel op. 57- *»
, . (Koningl.) te Mantua, fchry ft nieuwe Prysvragen uit. 58; a
» (de Franfche) houd hare gewone jaarl. openb. Vergadering :
't Verr'gtte in dezelve. - - " . ^I,53' (Koningl.) Wetenf. te Berlyn vierd 'sKonings Geboortedag, en geeft een nieuwe prysvr. op. - - I51'5 I
(Komngl.) der Wetenf. Byfchriften &c. te Touloufe, geeft
een nieuwe Prysvraag op. - - - " ™Sod
, derWenfch. Konsten en fraaye Letteren , teDyon , verlengd
00 nieuw den termyn ener opg. Vr.} en geeft een nieuwe op. 177. a v (Keizerl. Koningl.) te Brusfel, houd hare gewone Vergader, deeld Pryzen uit en geeft nieuwe Prysvragen op. - l85' a
, Gebouw (het nieuw) te Rostoci, raakt voltooid. "3- 0
Akademisch (zonderling) Programma te Alcala uitgekomen. 153. a ALTHOFF (Dr.)te Göttingen, zal het 6de deel van Murrays App.
Med. uitq. en een Hoogd. uitgave van het gehele Werk bez. 90. b AMANT (de Abt) behaald een Zilv. Eerp. by de Ak. teBrusfel.iBs. a Amphitheater met de nodige Werkhuizen, op last en kosten des Konings van Spanje gemaakt. - - - - a ANGAARD (P. H.) overlydt. - - * ■ I94- a
Annuiteiten (Engelfche 4PCts.) worden gezegd, dat afgelost zouden
ArTzenykanier (te Dublin word een) by inteken, aangelegd. I6x . a B.
BAAS 'CA.') Doopsgezind Leeraar, is ftelier van het Berigt nopens de gedane proeven omtrent het Vlasreuten, door de Vlas-Comp. te Hazerwoude , by de Maatfch. van Landb. teAmfterd. ingel. 82. b Babylonifche Oudheden (Berigt over de) by Bagdad. - 109. a
Vervolg hier van. - - - " .ir4'
Badenfche (de) Regering verzoekt de Geestelyken en Artfen in hare landen , om Natuurk. Waarnemingen te doen. 90. b. Goed gevojg hier van, en nuttige ontdekkingen. - ibid. Bal aan de Fabriqueurs te Lincoln gegeven. - - ifS. a
Bank-Afticn(hogeprys der) te Phitadelphia. - - 142. b
Bank (gevaarlyke) in het Kattegat ontdekt. 166. b. Zal by de nieuw te maken Kaarten naauwkeurig aangewezen worden. - ibid. VII. deel.
iafaltên (water in de) by Andernach en Bonn gevonden. 9?- b
met verfteende Schelpdieren.' - - » j
(een nieuw en byzonder foort van) onlangs in Engeland
opgedolven. - 209. a
BAVEGEM (P. J.van) verkrygt by deMaatf. van Landb. te Airferd.
een Exemplaar harer Werken , op ene ingelev. Verhand. 82. a Beddefprey van Spaanfche en Engelfche Wol. - I9S- *
Begraven (Voorbeelden der mogelykheid, om levendig) te Worden.
180. a. zie ookLykenhuis. BEHN(F>D.)behaaldeneZilverenMed.bydeHoIl. Maatfch. 91. * Bekendmaking(zonderl.)by hetilopen van een Schouwb. in Eng. 48. a BERGER (de Koningl. Lyfarts J. ].) te Koppenhagen , overlyd. 193. b GrafTchriften op denzelven. - - 194' *
BERKMAN (H.) word lid van het Heelk. Genootf. te Arr.ferd. 107. a BLASSIERE (]. J.) in 'j Hage, overlydt. - - 195- *
BLEULAND (Dr.J.) word Hoogl. in de Geneesk. Ontleedk. &c. to Harderwyk. - - - - - - 6;. b
Blixem-afleiders (groot aantal van) in het Badenfche. - 91.» Blusch-Poeder, in Zweden uitgevonden. - - I66- b ; Proef hier mede in "t groet genomen, valt zeer gelukkig uit. 209. b. onder in de Aantek. Boeken (de Franfche Nat. Vergad. fchikt een jaarl. fom tot aankoop Van) voor de Nation. Boekery. - - - 122. b> Boekery (iets over de) enz. in het Vatikaan te Rome. - 69. t*
- te Rostock , met die van den Hr. Toze vermeerderd. H3- b
; —van den overleden Hofraad Brandes, door den Hertog van,
Öldenbitrg gekogt. ----- 113. b>
— -van wylen den Oud-Raadp. van BleyswYic , ïn 's Hage ver-
kogt. 145. a. Pryzen van enige voorname Werken, 162. a Beloop der Penningen van den gehelen verkoop. - b> Boekgefchenken (jaarlykfche uitdeling van) te Bodegraven. 8r. b Boekverzameling (Palmskoldfche) te Upfal in order gebragt. 6J. a EOLSIUS (J.) word lid van het Heelk. Genootf. teAmfterd. 107. ft Bomen (zieke) door welk middel te genezen. - - 23.3; BORNN, een beroemd Bergftotkundige, te Wenen , overlydt. 73. a BOSSONfA. de) word lid van het Heelk. Genootf. te Amfterd. 107. a Boter (middel om) voor fterk of rans worden te bewaren. 71. b
Brand-blusfching (ontbinding van ene byzondere kragt ter) 210. 3 BRANDES (de Hofr.) te Hannover, bied zyn aanzienlyk Kabinec van Prenten, te koop aan. - 215. a
BRAUN (Dr.) word Hoogl. in het Roomsch Kathol. Kerkel. Regt te Marburg. 161. a
Brief uit Londen , behelzende verfcheidene zo letterkundige als Konstmatige Narigten. - - - - - 89. a
: van den Hoogl. Damen , aan den Schryver van dit Blad. 210. a
Brouwer (de) Hare krygt Oftrooi op zyn uitgevond. nieuwen toeftel voor het Bier brouwen. - I&2. b
Brug (de) van Derry word voor de eerftemaal des avonds verl. 190. b BUESEN (G.) behaald een Zilveren Med. by de Holl. Maatfch. 91. tt BUSH (Dr. J. M.) word Archiater van Groningen. - 65. a
c.
Cadetten-Corps (verbeteringenby hetAdelyk) teBerlyn. _ïoJ. m Canton in China , hoe vele Europifche enAmer.Schepen aldaar in 1789 aangekomen zyn. - - - - - 55- a
CASTILLON (de Hoogl.) te Berlyn , overlydt. - 162. a
Catolicon (berigt aangaande een) of Encyclop. Woordenboek. 5J- «



C 2Ï?J )
Chinezen handelen thans drukker met de Engelfchen. JJ. a. Trekken veel Engelsch Tin en Manufacturen. - ">id. CLARISSE (J.) verded. het ifteDeel zyner Disf. de Spir. Sa'nH. 204. a CLIEVER (Mt.D.W.de) word Direft.van het Gen. te Vlisftng. 204. a Collegie (hetBorgifche) teA'oppe«/i.vierd deszelfs Honderdjarig Jubelfeest. 194. a. Aantal van Geleerden in deze Stichting gekw. ibid. COOK. (Plan van een Gedenkteken voor Kapit.) - 25. a
CRA.CKI (belangeloze pogingen van den Starost) in Polen, om de Wetenfchappen aldaar te bevorderen. - - 137- a
Cretins (Waarnemingen wegens de) aan de Alpen. - 91. b
' . Vervolg hier van. - - 99- b
CULLEN (Dr.) overlydt. - - - - 41- a
D.
DAMEN (J. C.) word lid van bet Bataafsch Gsnootfdi. .. 86. a
(Brief van den Hoogl.) aan den Schryver van dit BI. ïio. b
DANKAEKTS. (Mr.H.S.) word.Direft.van het Gen. ipJflUftng, tui^. a Denemarken , ftaat der Geleerdheid aldaar. 33. a. Nader berigt des.
. aangaande. - - - - - - 49. a.
Doden (getal der weekl.) te Amfterd. 's Hage en Haarlem xn elk No.
. _ der maand, te Alkmaar, in elk eerfte No. van de maand.
Domingo. (Voikrykheid cn Produkten V3nSt.) - - 175- b
Dovc-nen Stommen (het lnftit. voor) te Parys , word gcorgan. 122. b DRIESSEN (Prof.) word van extr. gev.-oon Hoogl. teCirottingen. 64. b
_____ . word lid Confultant van het Bataafsch Gen. 8;. b
Dryden. (Merkwaardige byzonderheid aangaande) - 64. a
Ducaten (waarde , gehalt en gewigt der) in Polen bepaald. 167. a
- . E.
lÊdiniurg (het Gcneesk. Collegie te) krygt eenboekgefchenk van Lord Harl.s. - - - - - 169. a
Éffeften (Pryslyst der In en Uitl.) in dc eerfte No. van elke Maand. Eikenboom (merkwaardige) m Engeland gekapt. - 62. b
Elbe (de-) raakt door 'r. ys vroeg digt. j£S. b. Weder vaarbaar. 176. b Electriciteit (verdere Geneesk. Proefnemingen met de) door W. van
BaR.VKVF.LD. - - " - - - Co. 3
tRISMAN (AO behaald een Accesfit cn Zilveren Med. by de Maatfeh. van Landbouw ,'te Amfterdam. - - - 82- a
E.
kfabrïéken, vermeerd. aanm. het getal der Inwon, te Glasgov». 87. b
van Wollen Stoffen, zyn zeer in bloey te Glaucester. rd'3. a
i hebben, te Parys , druk werk. - - 135- a
, . (tegenw. ftaat der) en Handel in Spanje. - 143. a
Fabriek (Koningl.) te Guadalartara , in'Spanje. - 62. b
VAS (Dr.) te l.eyden , behaald den Zilveren Eerprys by het Genéesk.
Genootfch. Le Amfterdam. - - - - 43- a
Veest der Woi-Vliezen , te Edinburg ingevoerd. - 158. a
VERDOS] , kort verflag van diens Leven en Dichtftukken. 98. b
FdfiarSie (tegenwoordige voordelige Staat der) in Frankryk. 103. b 6_ëTNER (J.) word'lid van het Heelk. Genootf. te Amfterd. 107. a FORSTEN (Prof.) word Archiater van Gelderland. 6s. b. Als mede Pr Med. Pi-dxeostkc. in plaats van den vertr. Pr. v. Geüns. 6ï- b
. _ word lid Confultant van het Bataafsch Gen. 8j. b
FORSTER (de Hoogl.) te Menu, zal ene Verzameling der nieuwe R.isbéfchryvingen van Amerika uitgeven, - - 42. b FORSTER CC.)-overlydt. 129.3. Dezelve heeft een verhaal zyneT Reize over land, van Calcutta naar Londen; voor de Pers gereed gemaakt. - - - -• ibid.
FORSYTH (deHr.) krygt een aanzienlyke Premie by het Huis dêr Gemeente , in Engeland , voor zyn uitgedagt hulpmiddel voor ziekt Bomen. — - ~ , ~ r* 5?* ^
'FOX (h.t'Bo'rstbeeld van'CH.) op order'der Rusfifche Keizerin vervaardigd , en naar Petersbftrg afgefcheept. - - 87. b
VROBENIUS (de Vorstel. Ab$ te-Regensburg, overlydt, 178. 1
G.
GARTNF.R (D.) overlydt. . - - - - ; 58. b Geestclyk Depaitement (het Pruisusch) o.nderg. aanm. verand. 81. a Geestryke Dranken (gene) worden op een zeker Amerikaansch Schip gebruikt, op een togt van Philadelphia naar Cant on. 111. b.
Geldlening, door Denemarken by bet Bank-Comptoir te Altona. 142. b . Geleerde Inftituten enKwe.ekfciiolen (over de) in de.Verenigde Amerikafchc . taten. - 107. a.
Genootfchap (Geneesk.) Serv.Civibtts, te Amfterd. doet uitwyzing van een Prys. 43. a. Zal voortaan geen meer Vragen opgeven. ibid. ■ (Dicht- en Letterliev.) te Rotterdam , houd deszelfs algemene Vergader. 66. a. Deeld Pryzen uiten geeft nieuwe Voorftellen op. ibid. ,— Geeft een Nader berigt. -« - 155. b
- (Taal- en Dichtliev.) teLeyden , houd deszelfs jaarlykf.
Vergadering , deeld Pryzen uit en geeft een nieuw prys onderwerp op. 2. a. Vierd deszelfs 25fte Verjaring... - - 179. b
— ter verdediging van den Christel. Godsdienst, in 's Hage,
houd deszelfs vyfdeAlgem. Vergad. 'tVerrigtte in dezelve. "73. a
('t Bataafsch) der Proefonderv. Wysbeg, te Rotterdam,
geeft het publiek een venflag van den ftaat des Genootfchaps.;; 82. b Nieuwe Prysvr. by het zelve opgegeven. - - 184. a ■ ter bevordering der Heelkunde in Amfterdam , houd deszelfs eerfte Algem. Vergadering. 105. b. Deeld een Prys uit en geeft een nieuwe Vrage op. - - - - 106. a
(Keurv. Duitsch Letterliev.) te Manheim , houd deszelfs
openbare Vergadering. - 130. a (Koningl. _oheemsch)te Praag, houd ene openb. Vergad. 154. b. Ontvangt van den Keizer een aanzienl. gefchenk. 162. s
(Teylers Godgel.) geeft ene nieuwe Prysvr. op. 179. b
ter aanm. van den Prcékdicnst, teStockh. opgcr. 193. 3
— van dc begunftigers der Nat. Hiftor. te Koppenh. zend den
Candid. Pauj.sfn nïar Ysland tot nieuwe Ontdekkingen. 194. b
(een) ter verbet, der Scheepsb. te Londen opgcr. 198. a
(Zeeuwfche) te Vlisjingen, doet verflag van ingekomen
Prysverharidelingen en geeft nieuwe Vragen op. - 201. b
Gereformeerde (de) Predikanten te Duisburg, nemen den Predikdienst jn de Lutherfche Kerk aldaar, voor enigen tyd, waar. 97. b
C_ UNS (Dr. S. J. VAN) word Hoogl. in de Kruidk. en Pfyfiologie , te Utrecht. - - - - - -59. a
aanv. dien.post met ene plegc. Redcnv. 105. b
< word lid van het Gen. te Vlifftrgen. 204. a
Gezelfchap (Natuurk.) te Alkmaar, laat enige Jongelingen in de Wisk.
onderwyzen. 186. b. deeld aan enige dezer Kwekel. Pryzen uit. ibid. GHERT (H. MIERANDOLLE van) word lid van het Heelkundig Genootfch. te Amfterdam. - - - 107. a
GIRTANNER (Dr.) te Göttingen , geeft een nieuwe Chemifclie Nomenclatoruit. 140. a. Uittrekzel uit de Voorreden van dit'Stukje, betreft", de nieuw uitgev. Werktuigen ter zamenft. van "tw_.ter.145. :•. G0CK1NGA (G. C.) word Direct, van het Gen. te Vlisfingen. 204. a Gotharsberg (Reliëf van den) door denHr. "ExcuAQUr.t , voltooid'en te koop aangeb. '17,;.a. Van dit Stuk zal een Plaat uitkomen, ibid. Goud en Zilver (jaarlykfche hoeveelheid van) uit Zuid-Amerika naar Cadix en Lisfabon gevoerd - - - 111. b
GREN(Prof.) te Hall, vind een verbeterde toeftel uit voor de De-
compofitie van't Water. - 17. a.
GUERICKE (Byzonderh. van OTTO v ,\) en diens Nalatenfch. 34. b GULLIANI (A.) geeft, te IVenen , een opmerkelyk Stuk uit over.de onvermydelyke Omwentelingen in de Burger-Maatfchappyen. 50. b GUYOT (de Walfche Predik.) ontvangt ene Gouden Medailje van ce Maatfchappy : 'Tot Nut van 't Algemeen,. - - 59. a
H.
HAMELSVELD (V.) word lid van het Genootf. te Plisftngen. S04. 3 Handel (aanwas van den) der Verenigde Staten van Amerika. 55- a is zeer levendig in Liebau, byzonder in de Granen. 77, b .. .. ([aanmerk, deel der Engelf. in den) op lndien en China. 103. »



( ^9 )
Handel is te N. Tori Ze.r leven dij. tt8. b. Raakt tasfchen Oostemyk. j
Genootfchap. - . a
« f/qpFT vi. dfnI word Ud van het Gen. te Vhifingen. 204. a , HoIfMaSnCG t-) gewoon Hoogl. « de Kruid-en Schexk- te^ Gattingen beroepen. - ?! b
HogefchSlen (Naamlyst van alle) m Europa. - 5X. "
Houtskolen (Proeven met) ter zuivering van bedorven Water, door * Dr. S. J. van Gëüns. 9-a- zie ook Water.
I.
4Tn_ntm_ feelukkige) der Kinderpokjes in Siberië*. - _ Ï72/ a -^!!__Nieuwe voorbeelden v-nwelgefl.) der Kwderpokjes. 206. b i
J-
iJACOB (L. H.) behaald een Zilvren Medailje by de Holl. Maatf. 91. a K.
^KANTELAAR (Ds. J.) behaald een Gouden Eerpenn. b>' het Leydsrh Taal-en Dichtl. Genootfchap. - " ~ »
KANTFRfl nel wordlid van het Bataafsch Genootrcb. _ «0. a ltrtecni-maa; (de Heldelbergfche) ftaat door ene Conumsi.e mt den Keurpaltz. Kerker, gerevideerd ca worden. - - 59. a
Kerkelyke. (Veelvuldige diensten van een Engelsch) - 16. d
S7cde Keurvorst van) bevorderd dc Volksvchgtmg. 34- «
Kiezen, (een ftok oud man in Engeland krygt nieuwe) _ 128. a Sndcr_hckto fhet Middel van wylen Dr. van den Bosch m de) door zvne Èrvenp-bliek gemaakt: cn door enige Geneesheren met goed gevolg toegediend. 114. a. Uitnodiging aan dezen , door den ScS* ver van dit Blad. - - *" * , ü
Klem (behoedmiddel tegen de) of Tetanus■ - Zt^-u'ft
_"t VNPFNNINK (Dr.) te Nymesen , behaald de Gouden Medailje , by ™Geneesk. Genootf. Serv. • te AmjleM 43- *
Konst-Prent (ene) vanfl^oo./.f , word op nieuw opgefneden. 87. a Duur.■ prys der afdrukken, nevens de kentekenen van het onderfcheid tusfehen die van' deze en der eerfte Plaat. - ibid. koophandel (over den) der Stad Petersburg. ft. a. 3|. b en 45- a ïtopvel-IVtrthfchaft, wat betekend. - - . r»ö-.a gqudc (ongewone afwisfeling van) en hitte, m Juny dezes jaars, in
Engeland. - 16- a
L.
t eer looVen flaagt ïn Hannover zeer goed met de, Sumach-Rum. ?i • a t e_ermaeten (Generalelyst der ftaande) in Europa. - m. b Ltibnitz (het Monument voor) te Hannover raakt gereed. 113 . b Kosten van dit Stuk. - - ; - JDlcl-
LEONHARDÏ (de Hoogl.) word Eyfarts des Keurv. van Saxen. 154- b Ï.EOPOLD. (Anecdote wegéns den tegenw.Keizer) - 56- a LESS (deHoogl.) word Superintend.' en Slotpred. te Hannover. 15. a Letterdieveryaan Watts en Sterni<: tpegefchreven. - 58. b Letterkunde (verflag van den Staat der) in Den. 31a. Als mede. 40. a LEURS (W.) word lid van het Bataafsch Genootfch. - 86. a
, 1— behaald den Gouden'Eerprys by het Heelk. Genootfchap
pt^tt*^H. R^van) behaald een Zilveren Medailje by het Godgeleerd Genootf. in 's Hage. - - . " - 74- a
.innen, uitHoppenflelengemaakt. - - - t5- 1? ,OCKE. (Urna ter Gedachtenis van). ... - 41, b .uchtverfchynzel (Zonderling vurig) byRott. en Haerl. gezien. 168. x <UC(J. A.df.) behaald ene Gouden Medaille by de Koningl. Maatfchappy , te Londen. - 194. b >UISCIUS (A- van STYP.) word lid van het Bataafsch Gen. 86. s .ykenhuis tc Weimaraangelegd.' - 180. a
.. M.
Maatfchappy van de Nederl. Letterkunde, te Leyden , houd hare jaarl.. Vergadering. 25. b. Verrigte in dezelve. - - 26. a
Tot nut van 't Algemeen, doet een tegenberigt tegen J. DF,
Brune. 43. a. Houd harè jaarl. grote Vergader, en 't Verrigtte in dezelve. - - " - * 59- a
, f de Britfche) van Landbouw, m Montmoujhire, deeld een
Prys uit onder de mindere Volksklasferi. - - 103. b (Koninglyke) der Wetenfchappen, te Upfal, berigt aangaande dezelve. ' - - - - - 121: »
. —. der Geneeskunde, te Parys, houd hare
opentl. Vergadering , en geeft nieuwe Prysvr. op. - 139. a
i (Akadem. en Vaderl.) van Valence, geeft een nieuwe
Prysvraag op. - 154- «
(Koningl.) der Wetenfchappen te Koppenhagen , engeefc
nieuwe Prysvragen" op. - - 194. 3
te Londen, houd hare jaarl. Vergadering , en
deeld twee Gouden Medailjes uit. - - 194. b
Magnetiferen begint ook in Silezien opgang te maken. - 51. n M ANN (de Abt) word lid van het Genootf. te Vlisfingen. 204. a
Manufaftuc ren (Engelfche) en Koopwaren , worden in Amerika zeer veel lager verkogt, dan in Engeland. - - 118. b
(Sociëteit Van) in Noord-Amerika opgeregt. Ï42. b
Manuferipten, merendeels uit de Nalatenfchap der Gebr. DE WlTT'i' te heydm publiek verkogt. - 146. a
M.VK.SH (dc Hoogl.) te Dublin , overlydt. - - 81. 3
MARUM (Dr. V _R) vind een verbeterd Werktuig uit voor de zamenftelling van 't water. - - 204. b Mcdailie op de Poolfehe Omwenteling. - - 54. b Medailjes (Gouden en Zilveren) gedui ende den Oorlog tusfehen Rusland en Zweden , te Petersburg gcllagcn. 190. a Mcdifche Faculteit (flegte Staat der) te Keulen. - 1,9. g Melkpoeder. (Ontdekking van een natuurlyk en zeer nuttig) 150. b 1 MENDE r.SOHN's Nagedagtenis te Berlyn gevierd. - 1. 3 I MERK (H.) teDarmfladt , overlydt. - - - 58. b I Mesmeriaanfche Betasting of Dierlyk Magnetismus (Proeven omtrent de) te Rotterdam genomen. - - 3. a ( Methode (gemakkelyke en eenvquwdige) pm de hoegrootheid en tusfchenruimte Van de Paralellen des Micrometers, nevens het Gezichtyeld in Vcrrekykers , te bepalen. - - - 69. a MICHAËLIS (de Ridder en Hoogl. J. D.) overlydt. - 105. a MILTON'S Paradife lost, teKoppenh. in Deenfche Verfen vert. 49. i MOENS (PETR.) behaald een Zilveren Eerpenning by het Leydsch Taal-en Dichtlievend Genootfchap. - - 2. a Mot (Middel om opgezette Vogels &c, voor de) te bewaren. 2. ö Municipaliteit (de) van Parys , geeft twee VcM>rftellen op betrekkelyk de Fabrieken en Handel voor die Stad. - - 142. b Mufeum (over het Clementynsch) te Rome» - - 69. b
N.
Nationale Vergadering van Frankryk , (Manier om de Debatten in dc) op het papier en in druk te brengen. - - 113.»
Newa (de) Stroom raakt de 8 Nov. met ys bezet, doch 's anderdaags weder los. - "",_"- " " 152' a
N1EUWLAND (P.) word lid van het Genootl. te /- lnfingcn. 20.;.. a
NOL'ST (L.) teZwolle , nodigd , by een Berigt, de Vaderl. Artfen om hunne aanmerkingen en proeven over de middelen vanDr. van ètl* Bnscr in de Kinderziekte; aan hem mede te delen, - 171. b 1 Ee a Nor-



Northumberland's Huis (fporen vahhet) ontdekt,. - 97.3 O.
Oeconomifche Tak der Haarl. Maatf. begint hare jaarl. Vergad. st. b Praemien en Renumeratien by denzelven toegekend. - 67; a
OEVER (H.H. ten) maakt zich bekend by het Haagfche Genootf! als Schryver ener bekroonde Verhandeling. - - 204. b
OMMEREN (R. va.v) word lid van het Genootf. te Vlisfingen. 204. a
Oogst is dit jaar, overal, ongemeen voordelig. - 103.3
Oorlog (wat de laatfte) tusfehen de Porte en Rusland aan beiden deze Ryken gekost heeft. - I42. b
Oost-lnd. Compagnie(Conditien waar op de)aan particulieren toeftaat om in hare Schepen Goederen naar de Oost te zenden. 5. b
en van daar te. rug te laten komen. - - - 13. a
■ ' van Frankryk, voor 9 jaren verlengd, 17;. b
Bepaling hier by gemaakt. - 'ibid.
Ouderdom. (Voorbeelden van zeer hogen) 112. b. 120. a. 128. a
136. b. 159. b. 200. a
Oudheden (ontdekte) by Neuwied. 97. b. Nader en meer nauwkeurig verflag daar van. - - - _ - ' 178. 3
°X™r?min2 (zware) door hevige ftortregens inde Havannah. 168! a OYEN (L. van) behaald den Zilveren Eerpenning by het Dichtlievend Genootf. te Rooterdam. - - - _ ö6, 5
a
Paardryden (verbaz. fpoed door een Hr. inlerl. met) gemaakt. 127. b 5 aitt r0t0t Ceen) naar Indien , zal uit Texel vertrekken. 127; a
tfA.UJ_US (Prof.) tejena, geeft een nieuwMagazin voor deOcster-
fche Letterkunde uit. - - . _ 42. b
Pest, woed fterk in groot Kairo , als mede te Konllantinopelen. 120. 3 SMenschlievende Stichting voor Zieke armen aldaar. .3. a •Fi-IERS (de Engelfche Konstfchilder) legt de laatfte hand aaneen
zeer fraay Hiftorisch Stuk. - . _ . 118. a Philadelphia (de Medifche Candidaten by de Univerfiteit te) krygen.
vryheid om hunne Inwydings-Verhandel, in 't Latyn of Encelsch te
fchryven. - - - _ _ ' •_ 154. a
PLANK (de Hoogl.) te Göttingen , tot Primarius bevorderd. 58. b Pleister tot genezing van de ongemakken der Bomen. - 23. a
zie ook Bomen.
Portugefche (de) inkomsten uit Brazilien , verminderen meer en meer gelyk ook derzelver Handel op de West-Indien. - 103. a Prenten (fraai Kabinet van) te Hannover ■ zie Brandes. PRICE. (Karakterfchets van den Eerw. RICHARD) - 18. b PRIESTLY'S (Dr.) Huis, Boek. en Papier, in een Oproer gepl. 58. a
' 1 (Brief aan) door hetWysger. Genootf. te Derby ,
en Antwoord van hem. 129. 3. Wordt tot opvolger verkozen van Dr. Price , by een Disfenterfche Gemeente in Londen. 169. a Proefvogt (nieuw uitgev.) om Wynen te toetfen , en te ontdekken of ze met Lood enz. vervalscht 2yn. - - - 183. a Promotie (plegt.) van twee veel belovende Jangel. te Vlisfing. 201. a Pruimenboom (Middel om een) in een Boomgaard, gedurende den Winter , frisch met zyne Vrugten te bewaren. - 135. b Pryslyst van In- en Uitl. Effecten , in de eerfte No. van elke Maand. Pryzen der Granen , Oly, Traan en Baarden, nevens Wisfel- en Speciecours , te Amfterdam , in elk No. PUI(M. S. du) word lid Confultant van het Bataafsch Genootf. 85. b -aanv. zyn post van extraord. Hoogl. te Leyden. 140. a
R.
Reg-en (beloop der inkomende) in Amerika, Van Augustus 1789. tot Sept. 1790. - . _ _ _ _ jj. b ^tTundenP hthaaXA_ ene Gouden Med. by de Koningl. Maatfchappy.,
RHOER (J. de) houd ene Redenvoering, by het nederlcsen van hef Reftoraat te Groningen. - _ _ - -gy 3
RHOER (Prof. C. VV, de) legt den post neder van Reclor Magnif.'by deHarderw. Akademie. - _ _ -9a
Romejnfche (Ruinen ener oude) Stad by Neuwied ontdekt. 178'. a Roodftaartjes. (Iets aangaande de zogenaamde) - 33
ROSCAM (Prof.) word Secret. van de Akad. Senaat te Hardenr. 9. 3 Rotterdam , welke geheesw. aldaar thans byzond. in zwang gaaii. i-o.a ROUCEMENT (Prof.) behaald een pi 5 s van aanmoediging by de Geneeskundige Maatfch. te Parys. - - - i3q. a ROUSSEAU (van dea Overleden) zal een Gedekteken in het Franscll Pantheon worden opgerigt. - H^ -
— deszelfs Borstbeeld, met dat van Mir .beau , word cp
Stenen der gefloopte Bafhlle gegraveerd, en in de Vergaderzaal dcc Natron. Vergadering opgehangen. - ; '_ 139. &
ROUZIER, behaald een dubbele Gouden Legpenning by de Maatfch.
der Geneesk. te Parys. - I^g- a
RusfischRyk. (üitgeftrektheid vanhet) - - 15! b
Ryksdaalders (Valfche Zeeuwfche) ontdekt. - - 12-'. a
s;
i SALIETH (de Plaatfnyder M. de) te Rotterdam, overlydt. 19;. 3 Saturnus. (over den Ring en de Wagters van) - - 75. b SAXE (Mr. KAREL) wordDireft. van het Gen. te Vlisfingen. 204.' J SCHACHT (Dr. Ch. P.) word Hoogl. in de Kruid- en ScheUiunde , té Harderwyk. - - -- - - _ és. b
Scheeps-Anecdote. (ene) - - - - nS. b
Scheepsbouw der Franfchen beter dan die der Engelfchen. 199. a
Als mede in de Aantekening. Scheepstogt tot opzoeking van den Hr. de la Peyrouse. 158. b SCHEIDIUS (Hoogl. Ev.) word Redor Magnif. te Harderwyk. 9. a Scheikunde (de Lavoifieriaanfche leer der) begint ook in Duitschland aangenomen te worden. 140. a; Word te Göttingen aan de Univerf. geleerd. ibid. Schepen (nieuwe voordel, manier van) te dubb. in Polen uitgev.103. b
; (getal en lading der) naar en van Archangel in 1791. 207. b
Schilder- en Eeeldhouftuitken Openb. ten toon Helling van,) by def Koningl. Akad. te Parys. - nj, a
Schildery (zonderling) van den Zondvloed op een Adelyk Huis in
Frankryk. l6g SCHMIS. (Berigt wegens den Plaatfnyder) - - 79' a
Schouwburg (de) op de Hooimarkt te Londen , op nieuw na de ge-i maakte veranderingen geopend. - 118 ht
(te Wenen zal een nieuwe) gebouwd worden. 175'. fa
(aan den nieuwen) in Drurylane, word de eerfte Steen;
gelegd. - - - - - 198 a
Schuitje, tot redding van lieden, die in 't ys gevallen zyn , te Hamb.
uitgevonden. - - _ _ ^
SCHULTENS (Prof.) te Leyden , arbeid aan de uitgave der Arabifche Spreekwoorden van Meidanus. 17. a. Kort verflag van den aart dezes werks. j^-^ SCHUURMAN (D.) word lid van het Heelk. Gen. te Amfterd. 107 'a Scrophuleufe Klierziekten (over het verband der) Engelfche Ziekten en Dauwworm. - - _ _ _ . 19 a
Seminarien (de Generaal-) in Oostenryk, opgeheven. - 161 b
(afzonderlyke) by de Kloosters aldaar,voor het Godgeleerd
Onderwys , onder zekere bepalingen , weder herfteld. ifir h
SEVAL (M. H.) word Hoogleeraar. - - I9% 3
SHERWIN. (Berigt wegens den Engelfchen Konstgrav.) 4r! t>
SICARD (de Abt) word opzichter by het Inftit. van Doven en Stommen te Parys. _ b
SIGISMUND I. (Het lyk van Koning) opgedolven. - 138' 3 Smaragden, in Siberien verzameld, die even als zommige Bafalten uit geledingen beftaan. - - _ _ lr _
SMITH (ADAM) overlydt.. - 9 a: a a
Sc*



C "2I )
Sbcteteit (de Menschl.) te Londen, houd hare jaarl. Feestvier, i. a SOMMER (H. M.) overlydt - - - ^4- a
Soaanfche Grootmoedigheid. (Staal van) " " P
cfpal-Fabriek der Gebroeders Schlaf, te CflWi»--/w. _ - . 9°-° S»errekunde (Gefchiedk. verhaal der gemaakte vorderingen m de) gedurende 1789 en een gedeelte van 1790. - ./ - **v? STOLP (Beftuurders van 't Legaat van) geven andermaal de piysvr_j
StoTe (-en'ftuk) van eigen gewonnen Zyde , in Engel gewev. I98. a ' STYGERfC ) word lid van het Heelk. Genootf. te Amfterd. 107.3 Sumach(deRumV-nde)dienstigvo0rdeLeerlooye.y. - ti. b
Tempel aan Esculaap toegewyd, op een Buiteng. in Eng opger. 87. a TFUSSINK (E. J.THOM. a) word lid van he: Bataafsch Gen. 85- o Tevlers Stichting. (Toenemende luister van) - .■■ 204- °
THEMMEN (Dr. J.) word lid van het Heelk. Gen. te Amfierd. 107. a THORKELIN (de Hoogl. G. J.) word Geheim-Secretaris, . 193- a THYS (de Kannonik ISFRIED) behaald andermaal den Gouden Eerprys bV de Akademie, te Brusfét. - - l85- a Tin (Engelsch) word fterk in de Indien getrokken. - ■>■ 0 Tonelen (over de) en Schouwfpelen der Spanjaarden. - 133- a Toscanen. (Berigten nopens) - - - - 5°- a Touwwerk word te Portsmotith door middel van Paarden geflagen en geteerd. - ~
u.
Univerfiteit (de) te Parys, verzoekt die Van Oxford en Cambridge om een affchrift van hare Wetten en Statuten. - - 97; a
Pniverfiteiteu (op alle Franfche) moet voortaan les gehouden worden over de nieuwe Conftitutie. - ~: - - 122' b
V.
VAUTRAVERS (R. De) word lid Corr. by het Bataafsch Gen. 8f. b Verdraagzaamheid. (Voorbeelden van) - - _ 140. b
VEREUL (ABR.) behaald een Gouden, als mede eenZilvren Eerpennine bvhet Leydsch Taal-en Dichtl. Genootf. - 2.aenb s (J. J.) behaald de Gouden Medaille by het Dichtl. en Letterlievend Genootfch. te Rotterdam. - - - 66. b Verhuizingen (drukke) uit Schotland naar N. Amerika. 63. a en 142. b VERSCHUUR (Prof. W. FORSTEN) Word lid Confultant by het Bataafsch Genootfchap. - - - . 85. b Vertaling (op last van den Abt des Hoogft. Kemptea word ene nieuwe)
van de Boeken des N, Test. gei ee_ gewaakt, - 81. b
3'
Vlas-Compagnie (de Leden der) te Hazardswoude, behalen ene Zilveren Medaille by de Maatf. van Landb. te Amfterdam , op een Berigt over de manier van Vlasreuten. - - - ^ 82. b
Vlakken (Middel om Oly- en Inkt-) uit wit of gedrukt Papier weg te nemen, te Zutphen uitgevonden. - 198. a
Volkanifche Produkten, by ettelyke heuvels in Zwitferl. ontd. 1(9. b
VOLTAIRE (Befchryving der ovei brenging van het Lyk van) in het Fransch PahSheön. - - - - " 12-3. a
W.
Walvischvangst (Lyst der Hollandfche Schepen ter) uit Groenland en Straat-Davids dit jaar te rug gekeerd , nevens derz. Vangst. 9;. a Nadere Lyst dier Vangst, met de hoeveelheid van gekookte Traan , nevens de Premien van den Staat. - 167.3
—-, (Engelf.) in de Zuidzee, is dit jaar zeer voord. 103. a
Wanfchepzel, te Rheims , geboren. - -. - 80. a
Water (Proeven om bedorven) met Houtskolen te zuiveren. 9. a zie ook Houtskolen.
*i (Middel omiet) in het water met een gew.Balans te weg. 18. a
WEBER (de Hoogl.) word van Kiel, naar Rostock beroepen. H3- b WEDEKIND (de Lettor) reist naar Wenen. ' - - 162.3 Weerkundige Waarnemingen (dagel.) buiten Haarlem , in elk No.
• Uittrekzel uit die van Hamburg, dito
, __ Petersburg, in de
No. 168.
Wever (ongemeen fpoedig arbeidende) in Engeland. - 167. a Wisfer (uitfpringende) voor het Kanon, in Engel, uitgevond. 190. b WORM (j.) te. Arhufen , overlydt. - - I93',b
WOÜTERS (de Geneesh.) behaald eén aanmoedigings-prys by de Maatfch. der Geneesk. te Parys. - - - *39- 3
WY (G. J. van) word lid vau het Heelk. Genootf. te Amfterd. 107. a
2.
I Zamenflelifng Van 1 water (verbeterd Werktuig tot de) by Teylers
Stichting. 204. b. zie ook VAN MaRUM. ZILLEMHARDT (A. R. Baron de) word Direfteur van het Genootl.
te Vlisfingen. - - ' . " , 204- »
Zoutzuur (Proeven om met gedeph.) te bleken , in Ierland. 103. 3» Zuiker (daling van den Prys der) in Engeland. - - 87. b
(hoeveel) de Engelfche West-Indien jaarl. opleveren. 207. b
Zyden teelt, te Carlsruhe neemt toe. - - - 9°- b
Zy-Twynmolens (Berigt aangaance de) te Derby. e 15°. *



ZEVENDE DEELS, TWEEDE REGISTER.
BOEKEN, KAARTEN, KONSTFLATEN e» MU2TKWERKEN.
■0an. jfuly — Dtcember 179.1.
A.
Atbeclding van hetlllumineer-Chachinet voor het Huis van den Heer J. B'\nks. - - - blz. 207. b
«*_-<* 0''0 ofblisfi kons-pl. - - 117. b
AIKIN CJ-) Poims. ----- ioï. a
ALEXANDER (G.) Disf. de partib. Corporis anim. - -57- a
Allgemeine Gefchichte der Jefüiten , Ir. band. - 31. b
ALTHOFF (L. C.) Praktifche bemerkungen. - - 20. b ALXINGER, Bliomberis. - - 28. ben 213. a
America (the) Geography : by J. Morfe. - - 100. b
ANDF-RSON (A. P.) de Compofit. actdifuif. - 15?. a
Annalen derjuden, in Preuff. Staten. - 213- a
Apocalypfe (the) of Nature. - - - - 62. a
ARCHENHOLTZ (W. J.) Tafereel van Italien. - 76. b
Ariadne and Thefeus ,&onstpl. door Smith. - - 102. b
ARNEMANN (J.) Entwurf einer pract. Arzeney mittellhere. 146. b
ASSEMANNUS, ühbus ccleflis &c. - *" i4«- a
B.
BANKS (J.) Icones felett. Plant. Japon!!. - - 52. b
BARNEVELD (W. van) De zamenftelling van '.Water. 172. b
BAUERUS(LUD.) ScvKohiov tov OA.j... - - 131, b
Beeoards Opera , Aft. III. konstpl. - - 95- a ÏENEKENUURF Cvon) Abhandlung. " -
Bibliothek der alten Litcratur und Kunst. Vni. ftuk. - i3r- a
Sibtiotheaue Phyfico-économieu ■. vol. XVenXVI, - 117. a
BLUMENBACH, Handbuch der Natur-gef. - - 29. a
. (J. F.) Grondb. derNatuurk. van den Mensch. 195. b
BOCK (Cu. W.) Verzameling van Portraitten. - 102. b
BORÜÈN (Dü) Recherches fur te tisfu muqueux. - 140. b
BORN (F. G.) Verfuch uber die Grundfagen. - - 212. b
BOSCH (1.1- van den) Verhandeling over de Kinderpokjes. 16;. a
BRANDE (A. E.) on the Angustura Bart. - - 53- a
BRANDES CJ. C.) Sammtliche dramatifche Schriften. 130. b
C.
CABANIS , Journal de la tnaladie &c. de M. Mirabeau. 21. a
t , Obfervat. fur les Hopitaux. - - .62. b
CAGLIOSTRO, Chef der llluminaten. - - 28. b
CAMPER (PET.) Verh. over het Nat. Verfchil der Wez-. .13. b
CANZLER'S Abrisz der Erdkunde. - - - 2-12. b
CARPZOV. (J. B.) Epiftol. Catholic. Septenarius. - 21. b
Cecilia (St.) konstpl. door Sharp. - - - 95. a Céphile, drawing an arrow from the quiver af Cupido , konstpl. 117. b
CHALMERS (G.) A Collellion of Treaties. - - t;6. b Charles the II. discoveringhimfelf, and Lord Rusfel, 2 konstpl. 117. b
CHRISTIE (Cu.) Lettres on the Revolution of France. P. I. ïoi. a
Cicero's Paradoxa u. Traum des Scipio. - - 131. s
ConfJderation des Departemens du Nord , konstpl. - ïi8. a
Confpetfus' Reipublicae liter. - - - 211. b
COO?ER (S.) First principles of Civ. and Ecclef. Gauveruem, 87. a
. (Th.) Tracts, vol. I. - - - 100. b
CRAANEN (N. O.) de tuberculis pulmonalibus. - 44. b
CRAS (H. CJ Qrat. de ditto Cjceronis &c. - - 30, b
Daniël in the LioHs Den, konstpl. door fVard, naar Rubbens. 102. b DANZ (F. G.) VérfucheinerGefch. des Keichhustens. - 53.3 DENINA, Prusfe litteraire, P. III. - - 212. b
Dido en Aeneas , konstpl. van Woollet. - - 9J. 3
Disfolveren (het) van het Parlement doer Cromwel, konstpl. 95. a Distresf (the) of Tigranes before Cyrus , konstpl. - 95. a
Dood (de) van Lord Manners, konstpl. door Shenvin. 95. a
van Leopold van Bronswyk > konstpl. door Gaugain. 95. a
DOUBLET, fur la fievre puerperale. - 71.3 Driederlei Werkingen; ene gef. uit de Planeten waereld. 213. a DRIÉSSEN (P.) Natuur- en Scheik. Waarnemingen , ifte St. 36. « —- Brief aan den Schryver van de K. en L. Bode. 101. b
E
EICHHQRN (J. G.) Urgefch. , herausg. durch Gabler, I. Th. 101. 3
Erasmus von Rotterdam , nach feinen Ieben u. fthriften. 130. b
Erfinden und Bilden. (Vom) - - - 213. a
ERNËSTI (J. A.) Archceologia Utteraria ; Martini.' - 131. a ERXLEBEN, Anfangsgrunde &c. met zufützen von Lichtenberg. 53. b.
Estimate (an) of ttie Religion of'the fashionable World. 86. b
EWALD (J. L.) Soll undkann die Religion von Jefus &c. 21. b
Fastes (Jes~) de lc\ Rcvalution de France , konstplaten. - "7- b
FAÜST (B. C.) Wie der Gonechtflrieb der Menfehen &c. 213. b
FORDYCE , A Treatife on the Digestion of Food. - 146. 3
France (la) Sacrifiant a la raifon ; konstpl. - - 118. a
Franfche (de) en Poolfche Conftitutie. ' - - 148. b
FREYKOTT (J. C.) Leichte Methode. - - 131.'*
I '°- ;
Gamekeepers and Ldbtiurers, kons.tpL •■ - 102. b
I GASCHITZ (G.) Kurzer u. gruncÜicher unterricht. - 54. a
General (the) Elliot, konstpl. - iix. a
f Genius. (Der) - - - - 213. a
'GIRTANNER (C.) Neue Chemifche Nemenklatur. - 53.1»
I GMF.LIN , Systeme Naturce Linn. Tom. I. - - 29. «
GOZE , (J. A. E.) Europaifche Fauna. - - 212'. a
Graaf (de) van Mansfield , konstpl. - - Iiï. a
' Grace, Archipelago and part of Anadoli. - - J14. a
GROOTE (C.W.) Betrachtungen uber die Sünde des Meineides. 21. b
Guide (le) des Voyageurs en Suisfe. - 28. a
Gypftes and Fartuneteller, konstpl, - - 117.»
H.
' HAAR (J. van dfr) Proeve over de Hersféhen en Zenuwen. 149. s HAMELSVELD (Y. v.) Eerfte Boek'vanMofes (gem.) Genejis. 11. b
. Twede en derde — Exodus en Leviticus. 93. b
, Vierde — Numeri. 157. *
Zedenlyke toeftand der Nederl. Natie. 149. a
HAMILTON (Cu.) TransaSions during the reign of Queen Anne. 62. a HAR-MAND s Catichitme de morole. _ - - 117.»
HA-



i "3 )
*ASELER CJ- FÖ °<*« von den Unfterbl. dèrSeele. *. »
Sl^Ja)rTFk C G ■) V-rfuch einer Gefchichte. - 44- b
_ — Redenvoering. , ' h
Henderla* in the CharaSter of Machbeth, konstpl. - l°2- °
HESSÉfuNK (GO Uixlegkundig Woordenboek, D. I. - 3- b
h.„^p rv\vremiere de la hberte., konstpl. „2 h
H EYN DEN RE 1C H' S CH W.) Betrachtten &c - 8. b HEZELCW.W.FODieBibelA.undN.Test. III. in.-
HILEER CJ-A-) Meisterftücke - _ * .
^e^I^^^Ê^^- 1:1
ffomf W Xliado! , Rhapfodia B. edtd. _f 4 _ ^ b
Homers Odvsfée, erfter Gefang. - a HUNOLD C.PH-) ^"Z' rff Pesfan,i-
I.
Illuminatie van de Engelfche Bank, konstpl. *°7- £
ƒ„»...».- ^ "W Bean , konstpl. _ 2I. b
IntlruBion de fort de la teinture &c. par M-f°.'f'r a.
J$rrf*w Cf Obfen.ation.fur les maladies des.ammaux. th *
j-
i 102. b
3_.7 Sifera, konstpl. _ _ 207. b
ïtHNE CE. H. SQGriechifche Sprachlhere. _ -._ ^o. b
Z _ . . Hebraifche ^ _ . Il8 a
Jefas au TombeOu, konstpl. - . _ a Judgment (the) of Paris , konstpl.
IC.
-tfyyC >T -| cfth'e Life and Writ. ofMr. Day. M6: £ •
®S_&£CH'CN : Predigte/uber das Gebet des Herrn. t30. b
KOPPE fJ. B.-) Novum Testamentum &c. - _ - d
KhtM} ri G ) So/o periodinue V Sonate a 4 moi>». 175- a
K^ükder Schöne^^^ " »gj » Ir fcheGefcM . "
KRON4N (HOIFoetus extra UterumHiftor. - ?
IUHN:S CJ G.) Befchreibung der Gefundbrunnen &c, - 28. b
tanding Cde) van Koning Karsl 'tl. teDouvres .konstpl. 95- a
ÏJSffi, Koning van Sparta .konstpl. door Hodges._ 02. b gttters fromDr.Berkenhout toHisfon. -
LEURS CW.) Nadere Aanmerkingen en Waarnemingen. 188. b
ÏJCHTENSTEIN fA. A. H.) Comment. de S.mtarum &c. 53- a
i/Bdor Adelaide. " . „ 52. a
Ï.ONG CJO Voyages and Trav'U±zf ' . . j0i. b
Lord Rodney , konstpl. door Dupont. ™-- °
Losf( thi) of the Halewell, konstpl. - - ?
LOUISXVI. a <W Nat. accept e la ConjVm.o» , konstpl. 149- b
£ove enamoured; konstpl. , . . . ~ " TAI' a
Ï.UDWIGCC.F05cnpfor« neurologt» mnorts. "
M.
Disf: de KpatiMt- 8 * **7'8
MARCK CChetal. D£ la) Tabteau Encycl. O* JtJWh. rf. rroi'j r^gKw» rf?
Nature. 117. a
MARTINET CDr.) Obfervations. - - «?• a
MASCH Cp- H.)2evéntal Muzyk-ftukjes. - - *7j- »
M.;ternal Infiruaion, konstpl. - - 1*7- ■
MEARES CJO Voyagefram Canton &e. - - 52. b
Memoires de la Vie privée de B. Franklin. - - , "7' * MENURET CJ- JO R'fais fur les moyens de fornier des bons Med. 71. a
MENZIES CRO Disf. de Respiratione. - - 157- a
MERCIER, Adresfé de l'Agricttltüre. - - 7t-a
METZGER CG-DO Opuscula Anat. - - 53- «
MEYER (F. A. A.) ^f Cortice Angufiurar. - - 5 3- b
. Ueber einige Spinnen. - - 54- a
Miltons Ganery , in Londen aangelegd. - - Wi -*
Moedermaagd Cde) het Kind èn St. Jan , konstpl. - 1t-. b Morgen- en Avondliond, weeXandfchapsprenten van Woollet. 94. *
N.
Nagelaten Werken van Fredrik II. Koning V. Pruif. IV. Deel. 14?- *
Neues Kirchen Gefangbuch von Thorn. - H - b
NIEMEYER CR-H.) Timotheus. - 53- 0
(A. H.) Dr. Semlers letzte Aesferungen. ^41. «
NOSE Cc-W.) Orographifche Briefe. - - 53- b
Nouveau plan de Confitution pour la Medic. en France. 163 ■ « Wve Sammlung of dat Kongit. Danska Videnskap.felsUbs Skriften,
D. IV. S. II. - - " ~ ^
O.
OCKERSE (W. A.) Charafterkunde, 2 Delen.. - 3c: *'
OLIV1ER , Entomologie , ou Hifi. Natur. des InfeSes. - 21. a
OMMEREN Cv an) Ode ad Gallos. 7 3*. ®
P.
Patf# ïfo<lo*«/ C'0 konstpl. - " ï8$- *
paley CW .)iHorte pauüncc. - - ' 4- p PARKER CJOXanding des Pr. Van Oranjem Torhay , konstpl. 22 b
Jf fff staatsomwenteling van 1688. in 19 'konstpl. ibid.
PEEREBOOM CN. E.)'He Ascaridibus St febre remitt. 44. b ■Pérfeus and Andromeda ; konstpl'. - - aï7- ° ' PHILIPSON, Leben Benedifts von Spinora. - 28. a Philofophifcher CNeues) Magazin. ;■ •-' . - 93- O Plaat van de St. Pauls Kerk, te Londen , by het Dankfeest tot s Konings herftelling. - , " 20"- a •PLATNERS CE.) neue Anthropologie fur Aertze , Ir. B. z2. s Politician (the) konstpl. door Sherivin- - - 9> 3 Portrait van Pascal PaSli. - - ~ ïia- 3 '
J f. Rousfeau, door A.'Buceau. - 132- b
'miliam Pit. , . " " 207- b
, den Hertog van Tórk. ~ - .207- »
Madame, FilleduRoi. - - «9. b
Mirabtau. - " " i89- »
POTT fD. JO Etiftolce Catholicce Grace, Vol. II. - 44. a
Pr nïers(lesi Martyrs de la liberté Frar.coife, konstplaten. 132. b ^ ten cVo^uks grotere en kleinere) uk Miltons Werken ontleend ,
zullen te Londen by Intekening uitkomen.^ - 197 ■ «
PPTTSTLY (] ~) The proper objeSs of Education. - 00. D
PRONY f deS Luv/le Architetture Hydrauliaue, Tom I. 28. a PUHLMANCJ.G.) Befchreibung der Gemahlde m der Bildergallerie
ru" ' y J aa Berlin. - - «2-*
3KRAM*



( «4 )
R.
RAMSAY (D.) Tlte Hifiory of the American revolution. 62. b
Recueil des Medailles du Cabinet de M. van Damme. - 30. b
Regrrts (les) merités., konstpl. - 149- b
RKINHOLD (X. L.) Briefe uber die kantifche Phüof. - 54- a
Repofe (a) in the flight to Egypt, konstpl. - - 117. b
RcfurreBion (the) of a pious Family , konstpl. - III. a
REUSS CJ- DO Das gelehrte England. -- - 213- a I
RIBBECK Cc- GO vier Leerredenen. - - 11. b
Richard Löwenherz. - - 213- a
RICHTER CJ- B.) Ueber die neuern Gcgenftande der Chymie. 130. b | JLOÜERTSO'N (W.)An Hift.Disquifttion ontheknowl. of Indien.155. a I
ROSENMULLERI (E. F. L.) Scholia in V. Teft. Tom, II. SI. b
, CJ- G0 Emendationes , Tom. III. .- .93. b
ROUPPE CH. WO Disf.phyfico medica de respiratione. 22. b I
RUHMER , Uber die vermogens umftande Luthers. - 101. b I
RUTHERFORD Cw0 A f'ew of ancient Hifiory , vol. II. 195. a
•s. 1
Scew(the) bef ore Cibratter, konstpl. - - 95. a
SCHEIDIUS , Valckenarii Obfervationes Academ - 29. b |
Jo. Dan. a Lennep Etymologium. - 30. a
SCHILLER CJ- M0 Vermischte auffatze. - - 26. b
SCHNEIDER CJ- G.) Reliqua Librorum Fridericill. Tom. I. 28.,.b
SCHREBER , Linncei Genera Plantarum. - - 53- t>
SCHROCKH, Christl. Kirchengefchichten, I4ter Th. 43- b
SCHRODER , Das blatt hat zich ge.vendet. - - 54- a
SCHUBART CL-) Literarifche Fragmente. - - 130. b
SCHUBARTS , leben snd gefinning. - - 413. a
SCHULZ (ï- Ch. Fr.) Anmerkungen. - - 141.' b
SCRIBA , Beytrage zu der Infeften-Gefchichte , 1 u 2to St. ï8. b
Serment Chique du.Vtllage de M** *, konstpl. - 174. b
Shelter'd lamb(the) and the young Fortuneteller, 2 konstpl. 117. b
Siddons (Mrs.) in the CaraBer of the tragic Mufe, konstpl. W. a
Silenés, konstpl. door Ffodges, naar Rubbens. f . ;o2. b
Sketches to the Hifiory , Religion Sec. of the Hindoos. - 86. b
SPALLANZANI, Abrisf einer Reilt &c. - - t?5- b
STORR CG. Chr.) Disfertatio Exegetica. - - 131- a
STRANGE. CDrie Konstplaten van) - - 197- a
SWAÏNE CG.) 'ColleBion of Grasfês. - - 53- a
T.
Teufel (der) in feiner Ohnmacht. - - 44- a
The transparend Fainting, konstpl. - - 207. b
TIEBOEL CJO Disfertatio inaug. - - 142- a Tobias , tot het Gezicht herfteld, en de terugkomst van den Verloren
Zoon, 2 konstpl. door Toung , naar West. - 102. b
Toveres Cde) van Endor, konstpl. door Sharp. - 95. a
TOWNSEND (J.) A Journey through Spain. - 61. a
Te Haarlem, by PLAAT en LOOSJE S.
Travels &e. to discover the Source óf moral motionf <* TSS.'a Triumph (the) of Mordechai, konstpl. - - 102. 1}
Ueber Deutschland, Kaizer todesfall. - * 912. b
Urkunde u. Materialien zur Nordifcher Gefchichte, - J4.13
VACHIER , Methode-pour traiter les maladies Sec. - 140. b
VAILLANT Cle) Reize door de Binnel. van Azia , 1 en 2de D. 163. b
Nader verflag van dit Werk. 173. b. Vervolg hier van. 187. b
Venus met Cupidoos omringd; konstpl. - - 117. b Verhandelingen Cvier) van het Stolpiaansch Legaat. - 30.3 . • 1 rakende den Natuurl. en Geopenb.. Godsdienst, door
Teylers Godgel. Genootfchap, Xlde Deel. - 126. a
Verfuch uber die Sekte der llluminaten , I. St. - 28. b
.Hoeux d'un Patriote fur la Medicine en France. - 162. b
Volledige befchryving van alle Konsten , Ambachten, Fabrieken en Trafieken, 6 en 7de'D. 141.'b
VOLNEY, Les ruïnes &c. _ , _ _ ,0-, a
VOLTF.LEN CF- J-) Redenvoering , vertaald door J. Veirac. 5. a VOS (C. J.) Specimen Med. phyf. de nutritione. - 149. a
Genees- en Heelk. Verhandeling. - 188. a
Vue de la Féderation du 14 Juillet 1790. konstpl. - 118. a
w.
WEDEKIND (G.) Fragmente. ■- - - 29. a
WEHRS (G. F.) Oeconomifche Auffatze. - 29. aen 146. b
WEIGEL (C.) Aetianarum Exercitat. Specimen. - 22. a
WESTPHALS CE. C.) Theoriedes Römifchen Rechts. 131. 3
WIARDA CT. B.)OstfriefifcheGefchichte. - 213. b
Widdows (the) Tale, konstpl. - - 102. b
WIELAND CC M.) geheime gefchichte. - - 913. 3
WILDENOW (C. L.) Linnce Philof. Botan , Ed. 3. - 53. b
WILKINSON CT.) Memotri af hls tife. - 195. Ü
WILLEMET, Monographia. - 207. a
WILLIAMS (J.) The natural Hifiory of'the mineral Kingdom. 19J. a
WINTERL , die Kunst, Blutlauge &c. zu bereiten. - 29.3
WOLTMANN CR-) Theorie der Hydrom. Flugels. - 28. b
Wucher Cuber) und Wuchergefetze. - - 22. a
WURM CJ- F-5 Gefchichte des neuen Planeten Uranus. 213. 3
Z.
Zedeboekje Voor [Christ. Dienstboden. - - «3. 1
Zedige Gedagten over enige Volksbegrippen in de Geref. Kerk. 13T. a ZIEGLER (W. CL.) Einl.in den Brief an die Hebraer. 54. ben 141. a . Hist. Dogm. de redemtione 6V. - - au. b






By de Uitgevers dezes C. PLAAT en A. LOOSJES Pz;, zyn gedrukt- |
de volgende Werken : I
VERHANDELINGEN, uitgegeven door den Economifchcn Tak van de Hollandfche
Maatfchappy der Wetenfchappen te Haarlem, i Delen, met pi. in gr. Svo. ƒ4:4;— flj
Evangelifche Leerredenen, door J- A. Hermes-, (Schryver van het Godsdienftig &
Handboek]): IV. Deelen, — — ƒ g • ; ij
Waarnemingen over de Aardrykskunde, de Natuurkunde, den Aart en de Zeden der ' J Menfehen; door R. J. Förster, verzameld op zyne Reize om.de Waereld; - £aar de Hoogduitfche Vertaling, met de Aanmerkingen van zynen Zoon en Keiigenoot G. Förster. III. Stukken, compleet, gr. Svo. — ƒ4: to:— \ T. J. van den Bosch Proeve nver de Voorbehoeding der Kinderpokjes, gr. Svo. / 1 : 4 :— '] Schmuckers Heelkundige Mengelfchriften, vertaald door Joh. Daams. Hl. Deelen, J geheel compleet, gr- Svo. met Platen. — ƒ 6 : ia:—» 1 Timmerman Oudheid- en Genee.-kundige Verhandeling over de Demonifche Menfehen, waar van in de Euangelifche Schriften gewaagd wordt, gr. 8vo. ƒ 1 : 10:— f j. Beiia.ny Jeugdige Gezangen en Nagelaten Gedichten, gr. Svo. — fa : 12:— Gedichten van Jacob van Dyk, gr. Svo. met deszelfs Portrait. — — ƒ2: 12:— 1
Op best gr. Schryfmed. — — f 3 : 10:— \ Het Portrait apart ƒ 1:—: Ongeletterde Proefdruk / 1 : ioi— I
Jn de Boekwinkel van C. PLAAT, wordt thans uitgegeven:
J. D, MicHAë'Lis Inleiding in de Godlyke Schriften van het Nieuw Verbond, 1
5 Stukken, gr. 8vo. - - - . - ƒ g . Io:_ |
Byvoegzels en Verbeteringen tot het Ie. Deel der Inleiding in de Godl. 1
Schriften van het N. Verbond - - - - - ƒ a : r— tl
TJB. Die voor liet 2de Deel, waar mede het geheele Werk compleet zal zyn, jl zyn thai s ter Persfe en (laan fpoedig te volgen. WEEKBLAD voor Neëilandsch Jongelingfchap, 4' Deelen, gr. Svo. met pl. ƒ 7 ; —:—
Beye-r Handboek voor Kinderen en Catecliilèerrneesters,tot eene praktikaie kennis 1 van.den Christelvken Godsdienst, 2 (tukken, gr. Svo. - - f <, : —•— Ij
J. Lr. Bern dein Nieuw Heelkundig Woordenboek, 3e. en laatfte Deel. - f 1 : ia':— I
Van de voorige a Dee!en zyn nog eenige Exemplaren 3/4:8-:— tc bekomen. Dc Verlosfing van Israël uit Egypte, in zes Zangen ; door J..<job van Dyk. , gr. Svo-
met een gegraveerde Tytel. - - - - - / 1 : 16: |
Op best Schryfmed. - - fa: 16: 1
Volledige Verhandeling over de Electriciteit, in de Theorie en de Praktyk,-met jij
oorfprongelyke.Proefnemingen, door T. CAvallo. Uit het Engelsch ver- f
taald, en verrykt m»t Byvoegzels en Verbeteringen, door den. Schryver j
medegedeeld aan J. Th. Rossyn, en UI. halve veis Platen - f \ : rö— i Dagboek en Gefchiedeni- der Gevangenis van Dr. C. F. Bahrdt, door hem zeiven
befchreven, met zeer gewigtige Bylagen, gr. Svo. — — ƒ 1 : rös lil
De Laatfte Levensdagen van den Abt JERUSALEM, uit het Hoogd. vertaald, gr.8vo. /- .- 12:— ff De Kruisvaart tegens de Franfchen, eene Patriottifche Redenvoering, welke in de
Ryksvergadering gehouden worden kan. - - - f - • 8 &
In de Boekwinkel van A. LOOSJES Pz., wordt thans uitgegeven: f
Befpiegelingen der Vier Levensbanden van den Mensch, de Kindschheid,&e Jeugd, II
de Middelbaars Jaren, en de Ouderdom, met 4 fraaye Platen, in gr. Svo. f 0 ♦ iat— Ijl
PlistoneschSchouwtoneel van's Waerelds Lotgevallen, 2(tukk. met Pl. en Kaarten, f % : —:— l|
_ • , „„ _ Op best pap. - - fio • o ' ®
Gedenkfchnften en Reizen van den Graaf Bcnyowsky, a deelen. - • - fa' ia-~ rr
Munters Berichten; van Napels en Sicilien, le. Deel. - - - / 1 ' 8 •■— ft
Toivnfend Reis door Spanje, 1. Deel 1. ftuk. - - - . f 1 '■ ia' lï
Levensbefchryving van eenige voornaame Italiaanfehe Mannen en Vrouwen. f i : a li